Wikibooks http://eu.wikibooks.org/wiki/Azala MediaWiki 1.10alpha first-letter Media Aparteko Eztabaida Lankide Lankide eztabaida Wikibooks Wikibooks eztabaida Irudi Irudi eztabaida MediaWiki MediaWiki eztabaida Txantiloi Txantiloi eztabaida Laguntza Laguntza eztabaida Kategoria Kategoria eztabaida 1 1 2004-08-03T19:33:01Z ==This subdomain is reserved for the creation of a Wikibooks in the <b>[http://en.wikipedia.org/wiki/Euskara Euskara]</b> language.== If you speak this language and think it would be cool to have your own Encyclopedia then '''you''' can make it. '''''Go ahead. Translate this page and start working on your Encyclopedia.''''' [http://en.wikipedia.org For more information go to the main website] <div style="width:85%; padding:10px; background-color:#ffffcc; border:1px solid #ffff66;"> '''Other wikis''' <small> [http://sep11.wikipedia.org September 11 memorial wiki/Wiki memoriale des 11 Septembrem] | [http://meta.wikipedia.org Meta-Wikipedia/Meta-Vicipaedia] | [http://wiktionary.org Wikitonary/Victionaria] | [http://wikibooks.org Wikibooks/Vicilibraria] | [http://wikiquote.org Wikiquote/Viciquotas] | [http://wikisource.org Wikisource] | [http://wikitravel.org Wikitravel] </small> </div> [[aa:]] [[af:]] [[als:]] [[ar:]] [[de:]] [[en:]] [[as:]] [[ast:]] <!-- missing WikiMedia 1.3 support --> [[ay:]] [[az:]] [[be:]] [[bg:]] [[bn:]] [[bo:]] [[bs:]] [[cs:]] [[co:]] [[cs:]] [[cy:]] [[da:]] [[el:]] [[eo:]] [[es:]] [[et:]] [[eu:]] [[fa:]] [[fi:]] [[fr:]] [[fy:]] [[ga:]] [[gl:]] [[gn:]] [[gu:]] [[he:]] [[hi:]] [[hr:]] [[hy:]] [[ia:]] [[id:]] [[is:]] [[it:]] [[ja:]] [[ka:]] [[kk:]] [[km:]] [[kn:]] [[ko:]] [[ks:]] [[ku:]] [[ky:]] [[la:]] [[ln:]] <!-- missing WikiMedia 1.3 support --> [[lo:]] [[lt:]] [[lv:]] [[hu:]] [[mi:]] [[mk:]] [[ml:]] [[mn:]] [[mr:]] [[ms:]] [[mt:]] <!-- missing WikiMedia 1.3 support --> [[my:]] [[na:]] [[nah:]] [[nds:]] [[ne:]] [[nl:]] [[no:]] [[oc:]] [[om:]] [[pa:]] [[pl:]] [[ps:]] [[pt:]] [[qu:]] [[ro:]] [[ru:]] [[sa:]] [[si:]] [[sk:]] [[sl:]] [[sq:]] [[sr:]] [[sv:]] [[sw:]] [[ta:]] [[te:]] [[tg:]] [[th:]] [[tk:]] [[tl:]] [[tr:]] [[tt:]] [[ug:]] [[uk:]] [[ur:]] [[uz:]] [[vi:]] [[vo:]] [[xh:]] [[yo:]] [[za:]] [[zh:]] [[zu:]] 2 2004-08-22T18:37:12Z 62.99.32.118 ==Sekzio hau <b>[http://en.wikipedia.org/wiki/Euskara Euskara]</b>zko wikibooks-en sorrerarakoa da.== Hizkuntza hau hitz egiten baduzu eta zeure entziklopedia propioa izatea ona izango litzatekeela baderitzozu. Egun dezakezu. [http://en.wikipedia.org For more information go to the main website] <div style="width:85%; padding:10px; background-color:#ffffcc; border:1px solid #ffff66;"> '''Other wikis''' <small> [http://sep11.wikipedia.org September 11 memorial wiki/Wiki memoriale des 11 Septembrem] | [http://meta.wikipedia.org Meta-Wikipedia/Meta-Vicipaedia] | [http://wiktionary.org Wikitonary/Victionaria] | [http://wikibooks.org Wikibooks/Vicilibraria] | [http://wikiquote.org Wikiquote/Viciquotas] | [http://wikisource.org Wikisource] | [http://wikitravel.org Wikitravel] </small> </div> [[aa:]] [[af:]] [[als:]] [[ar:]] [[de:]] [[en:]] [[as:]] [[ast:]] <!-- missing WikiMedia 1.3 support --> [[ay:]] [[az:]] [[be:]] [[bg:]] [[bn:]] [[bo:]] [[bs:]] [[cs:]] [[co:]] [[cs:]] [[cy:]] [[da:]] [[el:]] [[eo:]] [[es:]] [[et:]] [[eu:]] [[fa:]] [[fi:]] [[fr:]] [[fy:]] [[ga:]] [[gl:]] [[gn:]] [[gu:]] [[he:]] [[hi:]] [[hr:]] [[hy:]] [[ia:]] [[id:]] [[is:]] [[it:]] [[ja:]] [[ka:]] [[kk:]] [[km:]] [[kn:]] [[ko:]] [[ks:]] [[ku:]] [[ky:]] [[la:]] [[ln:]] <!-- missing WikiMedia 1.3 support --> [[lo:]] [[lt:]] [[lv:]] [[hu:]] [[mi:]] [[mk:]] [[ml:]] [[mn:]] [[mr:]] [[ms:]] [[mt:]] <!-- missing WikiMedia 1.3 support --> [[my:]] [[na:]] [[nah:]] [[nds:]] [[ne:]] [[nl:]] [[no:]] [[oc:]] [[om:]] [[pa:]] [[pl:]] [[ps:]] [[pt:]] [[qu:]] [[ro:]] [[ru:]] [[sa:]] [[si:]] [[sk:]] [[sl:]] [[sq:]] [[sr:]] [[sv:]] [[sw:]] [[ta:]] [[te:]] [[tg:]] [[th:]] [[tk:]] [[tl:]] [[tr:]] [[tt:]] [[ug:]] [[uk:]] [[ur:]] [[uz:]] [[vi:]] [[vo:]] [[xh:]] [[yo:]] [[za:]] [[zh:]] [[zu:]] 3 2004-08-22T18:41:40Z 62.99.32.118 /* Sekzio hau <b>[http://en.wikipedia.org/wiki/Euskara Euskara]</b>zko wikibooks-en sorrerarakoa da. */ ==Sekzio hau <b>[http://en.wikipedia.org/wiki/Euskara Euskara]</b>zko wikibooks-en sorrerarakoa da.== Hizkuntza hau hitz egiten baduzu eta zeure entziklopedia propioa izatea ona izango litzatekeela baderitzozu. Egin dezakezu. [http://en.wikipedia.org For more information go to the main website] <div style="width:85%; padding:10px; background-color:#ffffcc; border:1px solid #ffff66;"> '''Other wikis''' <small> [http://sep11.wikipedia.org September 11 memorial wiki/Wiki memoriale des 11 Septembrem] | [http://meta.wikipedia.org Meta-Wikipedia/Meta-Vicipaedia] | [http://wiktionary.org Wikitonary/Victionaria] | [http://wikibooks.org Wikibooks/Vicilibraria] | [http://wikiquote.org Wikiquote/Viciquotas] | [http://wikisource.org Wikisource] | [http://wikitravel.org Wikitravel] </small> </div> [[aa:]] [[af:]] [[als:]] [[ar:]] [[de:]] [[en:]] [[as:]] [[ast:]] <!-- missing WikiMedia 1.3 support --> [[ay:]] [[az:]] [[be:]] [[bg:]] [[bn:]] [[bo:]] [[bs:]] [[cs:]] [[co:]] [[cs:]] [[cy:]] [[da:]] [[el:]] [[eo:]] [[es:]] [[et:]] [[eu:]] [[fa:]] [[fi:]] [[fr:]] [[fy:]] [[ga:]] [[gl:]] [[gn:]] [[gu:]] [[he:]] [[hi:]] [[hr:]] [[hy:]] [[ia:]] [[id:]] [[is:]] [[it:]] [[ja:]] [[ka:]] [[kk:]] [[km:]] [[kn:]] [[ko:]] [[ks:]] [[ku:]] [[ky:]] [[la:]] [[ln:]] <!-- missing WikiMedia 1.3 support --> [[lo:]] [[lt:]] [[lv:]] [[hu:]] [[mi:]] [[mk:]] [[ml:]] [[mn:]] [[mr:]] [[ms:]] [[mt:]] <!-- missing WikiMedia 1.3 support --> [[my:]] [[na:]] [[nah:]] [[nds:]] [[ne:]] [[nl:]] [[no:]] [[oc:]] [[om:]] [[pa:]] [[pl:]] [[ps:]] [[pt:]] [[qu:]] [[ro:]] [[ru:]] [[sa:]] [[si:]] [[sk:]] [[sl:]] [[sq:]] [[sr:]] [[sv:]] [[sw:]] [[ta:]] [[te:]] [[tg:]] [[th:]] [[tk:]] [[tl:]] [[tr:]] [[tt:]] [[ug:]] [[uk:]] [[ur:]] [[uz:]] [[vi:]] [[vo:]] [[xh:]] [[yo:]] [[za:]] [[zh:]] [[zu:]] 4 2005-02-12T11:43:47Z 213.254.111.10 /* Sekzio hau <b>[http://en.wikipedia.org/wiki/Euskara Euskara]</b>zko wikibooks-en sorrerarakoa da. */ ==Sekzio hau <b>[http://en.wikipedia.org/wiki/Euskara Euskara]</b>zko wikibooks-en sorrerarakoa da.== Hizkuntza hau hitz egiten baduzu eta zeure entziklopedia propioa izatea ona izango litzatekeela baderitzozu. Egin dezakezu. [http://en.wikipedia.org For more information go to the main website] Como se incluye una lengua que no contiene ni contendrá documentos porque hay muy poca gente que la hable? <div style="width:85%; padding:10px; background-color:#ffffcc; border:1px solid #ffff66;"> '''Other wikis''' <small> [http://sep11.wikipedia.org September 11 memorial wiki/Wiki memoriale des 11 Septembrem] | [http://meta.wikipedia.org Meta-Wikipedia/Meta-Vicipaedia] | [http://wiktionary.org Wikitonary/Victionaria] | [http://wikibooks.org Wikibooks/Vicilibraria] | [http://wikiquote.org Wikiquote/Viciquotas] | [http://wikisource.org Wikisource] | [http://wikitravel.org Wikitravel] </small> </div> [[aa:]] [[af:]] [[als:]] [[ar:]] [[de:]] [[en:]] [[as:]] [[ast:]] <!-- missing WikiMedia 1.3 support --> [[ay:]] [[az:]] [[be:]] [[bg:]] [[bn:]] [[bo:]] [[bs:]] [[cs:]] [[co:]] [[cs:]] [[cy:]] [[da:]] [[el:]] [[eo:]] [[es:]] [[et:]] [[eu:]] [[fa:]] [[fi:]] [[fr:]] [[fy:]] [[ga:]] [[gl:]] [[gn:]] [[gu:]] [[he:]] [[hi:]] [[hr:]] [[hy:]] [[ia:]] [[id:]] [[is:]] [[it:]] [[ja:]] [[ka:]] [[kk:]] [[km:]] [[kn:]] [[ko:]] [[ks:]] [[ku:]] [[ky:]] [[la:]] [[ln:]] <!-- missing WikiMedia 1.3 support --> [[lo:]] [[lt:]] [[lv:]] [[hu:]] [[mi:]] [[mk:]] [[ml:]] [[mn:]] [[mr:]] [[ms:]] [[mt:]] <!-- missing WikiMedia 1.3 support --> [[my:]] [[na:]] [[nah:]] [[nds:]] [[ne:]] [[nl:]] [[no:]] [[oc:]] [[om:]] [[pa:]] [[pl:]] [[ps:]] [[pt:]] [[qu:]] [[ro:]] [[ru:]] [[sa:]] [[si:]] [[sk:]] [[sl:]] [[sq:]] [[sr:]] [[sv:]] [[sw:]] [[ta:]] [[te:]] [[tg:]] [[th:]] [[tk:]] [[tl:]] [[tr:]] [[tt:]] [[ug:]] [[uk:]] [[ur:]] [[uz:]] [[vi:]] [[vo:]] [[xh:]] [[yo:]] [[za:]] [[zh:]] [[zu:]] 5 2005-03-15T14:46:25Z 212.81.200.232 /* Sekzio hau <b>[http://en.wikipedia.org/wiki/Euskara Euskara]</b>zko wikibooks-en sorrerarakoa da. */ ==Sekzio hau <b>[http://en.wikipedia.org/wiki/Euskara Euskara]</b>zko wikibooks-en sorrerarakoa da.== Hizkuntza hau hitz egiten baduzu eta zeure entziklopedia propioa izatea ona izango litzatekeela baderitzozu. Egin dezakezu. [http://en.wikipedia.org For more information go to the main website] Euskaldunon artean egingo dogu, beste hizkuntzek egin dutena <div style="width:85%; padding:10px; background-color:#ffffcc; border:1px solid #ffff66;"> '''Other wikis''' <small> [http://sep11.wikipedia.org September 11 memorial wiki/Wiki memoriale des 11 Septembrem] | [http://meta.wikipedia.org Meta-Wikipedia/Meta-Vicipaedia] | [http://wiktionary.org Wikitonary/Victionaria] | [http://wikibooks.org Wikibooks/Vicilibraria] | [http://wikiquote.org Wikiquote/Viciquotas] | [http://wikisource.org Wikisource] | [http://wikitravel.org Wikitravel] </small> </div> [[aa:]] [[af:]] [[als:]] [[ar:]] [[de:]] [[en:]] [[as:]] [[ast:]] <!-- missing WikiMedia 1.3 support --> [[ay:]] [[az:]] [[be:]] [[bg:]] [[bn:]] [[bo:]] [[bs:]] [[cs:]] [[co:]] [[cs:]] [[cy:]] [[da:]] [[el:]] [[eo:]] [[es:]] [[et:]] [[eu:]] [[fa:]] [[fi:]] [[fr:]] [[fy:]] [[ga:]] [[gl:]] [[gn:]] [[gu:]] [[he:]] [[hi:]] [[hr:]] [[hy:]] [[ia:]] [[id:]] [[is:]] [[it:]] [[ja:]] [[ka:]] [[kk:]] [[km:]] [[kn:]] [[ko:]] [[ks:]] [[ku:]] [[ky:]] [[la:]] [[ln:]] <!-- missing WikiMedia 1.3 support --> [[lo:]] [[lt:]] [[lv:]] [[hu:]] [[mi:]] [[mk:]] [[ml:]] [[mn:]] [[mr:]] [[ms:]] [[mt:]] <!-- missing WikiMedia 1.3 support --> [[my:]] [[na:]] [[nah:]] [[nds:]] [[ne:]] [[nl:]] [[no:]] [[oc:]] [[om:]] [[pa:]] [[pl:]] [[ps:]] [[pt:]] [[qu:]] [[ro:]] [[ru:]] [[sa:]] [[si:]] [[sk:]] [[sl:]] [[sq:]] [[sr:]] [[sv:]] [[sw:]] [[ta:]] [[te:]] [[tg:]] [[th:]] [[tk:]] [[tl:]] [[tr:]] [[tt:]] [[ug:]] [[uk:]] [[ur:]] [[uz:]] [[vi:]] [[vo:]] [[xh:]] [[yo:]] [[za:]] [[zh:]] [[zu:]] 6 2005-03-15T19:36:28Z Josu Lavin 6 <table border="0" width="90%" cellspacing="0" cellpadding="3"> <tr> <td bgcolor="#353597"> <font color="#EFE45A" size="6">[[Euskarazko_Gramatika|Euskarazko Gramatika]]</font> </td> </tr> </table> <table border="0" width="90%" cellspacing="0" cellpadding="3"> <tr> <td bgcolor="gold"> <font color="#353597"><center>Euskal Gramatika</center></font> </table> <br> <br> <table border="0" width="90%" cellspacing="0" cellpadding="3"> <tr> <td bgcolor="#353597"> <font color="#EFE45A" size="6">[[Grammatica_de_Romanica|Grammatica de Romanica]]</font> </td> </tr> </table> <table border="0" width="90%" cellspacing="0" cellpadding="3"> <tr> <td bgcolor="gold"> <font color="#353597"><center>Grammatica de Romanica in Romanica sub la direction de Josu Lavin</center></font> </table> EZABATZEKO: ==Sekzio hau <b>[http://en.wikipedia.org/wiki/Euskara Euskara]</b>zko wikibooks-en sorrerarakoa da.== Hizkuntza hau hitz egiten baduzu eta zeure entziklopedia propioa izatea ona izango litzatekeela baderitzozu. Egin dezakezu. [http://en.wikipedia.org For more information go to the main website] Euskaldunon artean egingo dogu, beste hizkuntzek egin dutena <div style="width:85%; padding:10px; background-color:#ffffcc; border:1px solid #ffff66;"> '''Other wikis''' <small> [http://sep11.wikipedia.org September 11 memorial wiki/Wiki memoriale des 11 Septembrem] | [http://meta.wikipedia.org Meta-Wikipedia/Meta-Vicipaedia] | [http://wiktionary.org Wikitonary/Victionaria] | [http://wikibooks.org Wikibooks/Vicilibraria] | [http://wikiquote.org Wikiquote/Viciquotas] | [http://wikisource.org Wikisource] | [http://wikitravel.org Wikitravel] </small> </div> [[aa:]] [[af:]] [[als:]] [[ar:]] [[de:]] [[en:]] [[as:]] [[ast:]] <!-- missing WikiMedia 1.3 support --> [[ay:]] [[az:]] [[be:]] [[bg:]] [[bn:]] [[bo:]] [[bs:]] [[cs:]] [[co:]] [[cs:]] [[cy:]] [[da:]] [[el:]] [[eo:]] [[es:]] [[et:]] [[eu:]] [[fa:]] [[fi:]] [[fr:]] [[fy:]] [[ga:]] [[gl:]] [[gn:]] [[gu:]] [[he:]] [[hi:]] [[hr:]] [[hy:]] [[ia:]] [[id:]] [[is:]] [[it:]] [[ja:]] [[ka:]] [[kk:]] [[km:]] [[kn:]] [[ko:]] [[ks:]] [[ku:]] [[ky:]] [[la:]] [[ln:]] <!-- missing WikiMedia 1.3 support --> [[lo:]] [[lt:]] [[lv:]] [[hu:]] [[mi:]] [[mk:]] [[ml:]] [[mn:]] [[mr:]] [[ms:]] [[mt:]] <!-- missing WikiMedia 1.3 support --> [[my:]] [[na:]] [[nah:]] [[nds:]] [[ne:]] [[nl:]] [[no:]] [[oc:]] [[om:]] [[pa:]] [[pl:]] [[ps:]] [[pt:]] [[qu:]] [[ro:]] [[ru:]] [[sa:]] [[si:]] [[sk:]] [[sl:]] [[sq:]] [[sr:]] [[sv:]] [[sw:]] [[ta:]] [[te:]] [[tg:]] [[th:]] [[tk:]] [[tl:]] [[tr:]] [[tt:]] [[ug:]] [[uk:]] [[ur:]] [[uz:]] [[vi:]] [[vo:]] [[xh:]] [[yo:]] [[za:]] [[zh:]] [[zu:]] ==Sekzio hau <b>[http://en.wikipedia.org/wiki/Euskara Euskara]</b>zko wikibooks-en sorrerarakoa da.== Hizkuntza hau hitz egiten baduzu eta zeure entziklopedia propioa izatea ona izango litzatekeela baderitzozu. Egin dezakezu. [http://en.wikipedia.org For more information go to the main website] Euskaldunon artean egingo dogu, beste hizkuntzek egin dutena <div style="width:85%; padding:10px; background-color:#ffffcc; border:1px solid #ffff66;"> '''Other wikis''' <small> [http://sep11.wikipedia.org September 11 memorial wiki/Wiki memoriale des 11 Septembrem] | [http://meta.wikipedia.org Meta-Wikipedia/Meta-Vicipaedia] | [http://wiktionary.org Wikitonary/Victionaria] | [http://wikibooks.org Wikibooks/Vicilibraria] | [http://wikiquote.org Wikiquote/Viciquotas] | [http://wikisource.org Wikisource] | [http://wikitravel.org Wikitravel] </small> </div> [[aa:]] [[af:]] [[als:]] [[ar:]] [[de:]] [[en:]] [[as:]] [[ast:]] <!-- missing WikiMedia 1.3 support --> [[ay:]] [[az:]] [[be:]] [[bg:]] [[bn:]] [[bo:]] [[bs:]] [[cs:]] [[co:]] [[cs:]] [[cy:]] [[da:]] [[el:]] [[eo:]] [[es:]] [[et:]] [[eu:]] [[fa:]] [[fi:]] [[fr:]] [[fy:]] [[ga:]] [[gl:]] [[gn:]] [[gu:]] [[he:]] [[hi:]] [[hr:]] [[hy:]] [[ia:]] [[id:]] [[is:]] [[it:]] [[ja:]] [[ka:]] [[kk:]] [[km:]] [[kn:]] [[ko:]] [[ks:]] [[ku:]] [[ky:]] [[la:]] [[ln:]] <!-- missing WikiMedia 1.3 support --> [[lo:]] [[lt:]] [[lv:]] [[hu:]] [[mi:]] [[mk:]] [[ml:]] [[mn:]] [[mr:]] [[ms:]] [[mt:]] <!-- missing WikiMedia 1.3 support --> [[my:]] [[na:]] [[nah:]] [[nds:]] [[ne:]] [[nl:]] [[no:]] [[oc:]] [[om:]] [[pa:]] [[pl:]] [[ps:]] [[pt:]] [[qu:]] [[ro:]] [[ru:]] [[sa:]] [[si:]] [[sk:]] [[sl:]] [[sq:]] [[sr:]] [[sv:]] [[sw:]] [[ta:]] [[te:]] [[tg:]] [[th:]] [[tk:]] [[tl:]] [[tr:]] [[tt:]] [[ug:]] [[uk:]] [[ur:]] [[uz:]] [[vi:]] [[vo:]] [[xh:]] [[yo:]] [[za:]] [[zh:]] [[zu:]] 922 2005-03-15T19:41:49Z Josu Lavin 6 <table border="0" width="90%" cellspacing="0" cellpadding="3"> <tr> <td bgcolor="#353597"> <font color="#EFE45A" size="6">[[Euskarazko_Gramatika|Euskarazko Gramatika]]</font> </td> </tr> </table> <table border="0" width="90%" cellspacing="0" cellpadding="3"> <tr> <td bgcolor="gold"> <font color="#353597"><center>Euskal Gramatika</center></font> </table> <br> <br> <table border="0" width="90%" cellspacing="0" cellpadding="3"> <tr> <td bgcolor="#353597"> <font color="#EFE45A" size="6">[[Grammatica_de_Romanica|Grammatica de Romanica]]</font> </td> </tr> </table> <table border="0" width="90%" cellspacing="0" cellpadding="3"> <tr> <td bgcolor="gold"> <font color="#353597"><center>Grammatica de Romanica in Romanica et in Anglese sub la direction de Josu Lavin</center></font> </table> EZABATZEKO: ==Sekzio hau <b>[http://en.wikipedia.org/wiki/Euskara Euskara]</b>zko wikibooks-en sorrerarakoa da.== Hizkuntza hau hitz egiten baduzu eta zeure entziklopedia propioa izatea ona izango litzatekeela baderitzozu. Egin dezakezu. [http://en.wikipedia.org For more information go to the main website] Euskaldunon artean egingo dogu, beste hizkuntzek egin dutena <div style="width:85%; padding:10px; background-color:#ffffcc; border:1px solid #ffff66;"> '''Other wikis''' <small> [http://sep11.wikipedia.org September 11 memorial wiki/Wiki memoriale des 11 Septembrem] | [http://meta.wikipedia.org Meta-Wikipedia/Meta-Vicipaedia] | [http://wiktionary.org Wikitonary/Victionaria] | [http://wikibooks.org Wikibooks/Vicilibraria] | [http://wikiquote.org Wikiquote/Viciquotas] | [http://wikisource.org Wikisource] | [http://wikitravel.org Wikitravel] </small> </div> [[aa:]] [[af:]] [[als:]] [[ar:]] [[de:]] [[en:]] [[as:]] [[ast:]] <!-- missing WikiMedia 1.3 support --> [[ay:]] [[az:]] [[be:]] [[bg:]] [[bn:]] [[bo:]] [[bs:]] [[cs:]] [[co:]] [[cs:]] [[cy:]] [[da:]] [[el:]] [[eo:]] [[es:]] [[et:]] [[eu:]] [[fa:]] [[fi:]] [[fr:]] [[fy:]] [[ga:]] [[gl:]] [[gn:]] [[gu:]] [[he:]] [[hi:]] [[hr:]] [[hy:]] [[ia:]] [[id:]] [[is:]] [[it:]] [[ja:]] [[ka:]] [[kk:]] [[km:]] [[kn:]] [[ko:]] [[ks:]] [[ku:]] [[ky:]] [[la:]] [[ln:]] <!-- missing WikiMedia 1.3 support --> [[lo:]] [[lt:]] [[lv:]] [[hu:]] [[mi:]] [[mk:]] [[ml:]] [[mn:]] [[mr:]] [[ms:]] [[mt:]] <!-- missing WikiMedia 1.3 support --> [[my:]] [[na:]] [[nah:]] [[nds:]] [[ne:]] [[nl:]] [[no:]] [[oc:]] [[om:]] [[pa:]] [[pl:]] [[ps:]] [[pt:]] [[qu:]] [[ro:]] [[ru:]] [[sa:]] [[si:]] [[sk:]] [[sl:]] [[sq:]] [[sr:]] [[sv:]] [[sw:]] [[ta:]] [[te:]] [[tg:]] [[th:]] [[tk:]] [[tl:]] [[tr:]] [[tt:]] [[ug:]] [[uk:]] [[ur:]] [[uz:]] [[vi:]] [[vo:]] [[xh:]] [[yo:]] [[za:]] [[zh:]] [[zu:]] ==Sekzio hau <b>[http://en.wikipedia.org/wiki/Euskara Euskara]</b>zko wikibooks-en sorrerarakoa da.== Hizkuntza hau hitz egiten baduzu eta zeure entziklopedia propioa izatea ona izango litzatekeela baderitzozu. Egin dezakezu. [http://en.wikipedia.org For more information go to the main website] Euskaldunon artean egingo dogu, beste hizkuntzek egin dutena <div style="width:85%; padding:10px; background-color:#ffffcc; border:1px solid #ffff66;"> '''Other wikis''' <small> [http://sep11.wikipedia.org September 11 memorial wiki/Wiki memoriale des 11 Septembrem] | [http://meta.wikipedia.org Meta-Wikipedia/Meta-Vicipaedia] | [http://wiktionary.org Wikitonary/Victionaria] | [http://wikibooks.org Wikibooks/Vicilibraria] | [http://wikiquote.org Wikiquote/Viciquotas] | [http://wikisource.org Wikisource] | [http://wikitravel.org Wikitravel] </small> </div> [[aa:]] [[af:]] [[als:]] [[ar:]] [[de:]] [[en:]] [[as:]] [[ast:]] <!-- missing WikiMedia 1.3 support --> [[ay:]] [[az:]] [[be:]] [[bg:]] [[bn:]] [[bo:]] [[bs:]] [[cs:]] [[co:]] [[cs:]] [[cy:]] [[da:]] [[el:]] [[eo:]] [[es:]] [[et:]] [[eu:]] [[fa:]] [[fi:]] [[fr:]] [[fy:]] [[ga:]] [[gl:]] [[gn:]] [[gu:]] [[he:]] [[hi:]] [[hr:]] [[hy:]] [[ia:]] [[id:]] [[is:]] [[it:]] [[ja:]] [[ka:]] [[kk:]] [[km:]] [[kn:]] [[ko:]] [[ks:]] [[ku:]] [[ky:]] [[la:]] [[ln:]] <!-- missing WikiMedia 1.3 support --> [[lo:]] [[lt:]] [[lv:]] [[hu:]] [[mi:]] [[mk:]] [[ml:]] [[mn:]] [[mr:]] [[ms:]] [[mt:]] <!-- missing WikiMedia 1.3 support --> [[my:]] [[na:]] [[nah:]] [[nds:]] [[ne:]] [[nl:]] [[no:]] [[oc:]] [[om:]] [[pa:]] [[pl:]] [[ps:]] [[pt:]] [[qu:]] [[ro:]] [[ru:]] [[sa:]] [[si:]] [[sk:]] [[sl:]] [[sq:]] [[sr:]] [[sv:]] [[sw:]] [[ta:]] [[te:]] [[tg:]] [[th:]] [[tk:]] [[tl:]] [[tr:]] [[tt:]] [[ug:]] [[uk:]] [[ur:]] [[uz:]] [[vi:]] [[vo:]] [[xh:]] [[yo:]] [[za:]] [[zh:]] [[zu:]] 2 sysop 923 2004-08-13T13:00:32Z 24.29.135.164 <table> <tr><td align="right"><a href="/w/wiki.phtml?title=Special:Allpages&amp;from=Main_Page" title ="Special:Allpages">Main Page</a></td><td> to </td><td align="left">Main Page</td></tr> </table> 1345 2354 2005-07-03T22:53:00Z 80.58.41.170 __NOTOC__ __NOEDITSECTION__ {| cellspacing=3 width="100%" |- valign="top" |width="85%" bgcolor=white| [Ongi etorri Wikibertsitatera. Wikibertsitatea libre eta doanekoa da, jakintza librearen aroan harri koskorra ipini nahi dugulako egiten dugu wikibertsitatearen alde. Wikibertsitatea etengabeko egite prozesuan dago eta wiki filosofiarekin bat egiten du. Hemen ikastaroak sortu ahalko dituzu, beste lankide batzuek sortutakoak baliatzeaz gain. Guztiontzako ikastaroak eta jakintza wikibertsitatea sustatuz. |- |colspan=2 bgcolor="#fffffc" style="border:1px solid #cfcfcf;padding:1em;padding-top:0.5em;padding-bottom:0em;"| {{Proyectos de Wikimedia}} |} [[en:Wikiversity]] [[fr:wikiversité]] [[it:Wikiversity]] [[pt:Wikiversidade]] 2355 2005-07-03T22:56:30Z 80.58.41.173 __NOTOC__ __NOEDITSECTION__ {| cellspacing=3 width="100%" |- valign="top" |width="85%" bgcolor=white| Wikiliburuak, testuak eta liburuak guztiontzat 1346 2356 2005-07-03T23:00:57Z 80.58.41.235 __NOTOC__ __NOEDITSECTION__ {| cellspacing=3 width="100%" |- valign="top" |width="85%" bgcolor=white| Ongi etorri Wikibertsitatera. Wikibertsitate libre eta doanekoa da honako hau. Jakintza librearen aroan geure harri koskorra ipini nahi dugulako egiten dugu wikibertsitatearen alde. Wikibertsitatea etengabeko egite prozesuan dago eta wiki filosofiarekin bat egiten du. Hemen ikastaroak sortu ahalko dituzu, beste lankide batzuek sortutakoak baliatzeaz gain. Guztiontzako ikastaroak eta jakintza wikibertsitatea sustatuz. 2357 2005-07-03T23:17:46Z 80.58.41.173 __NOTOC__ __NOEDITSECTION__ {| cellspacing=3 width="100%" |- valign="top" |width="85%" bgcolor=white| Ongi etorri Wikibertsitatera. Wikibertsitate libre eta doanekoa da honako hau. Jakintza librearen aroan geure harri koskorra ipini nahi dugulako egiten dugu wikibertsitatearen alde. Wikibertsitatea etengabeko egite prozesuan dago eta wiki filosofiarekin bat egiten du. Hemen ikastaroak sortu ahalko dituzu, beste lankide batzuek sortutakoak baliatzeaz gain. Guztiontzako ikastaroak eta jakintza wikibertsitatea sustatuz. ===Fakultateak, eskolak eta departamentuak=== *[Gizarte eta Komunikazio Zientzien Fakultatea] ** Kazetaritza departamentua *[Irakasle Eskola] *[Medikuntza Fakultatea] 1395 2656 2005-10-13T13:47:30Z 212.142.143.100 ==ORDENAGAILUA ETA SAGUA== 2660 2005-10-13T14:20:19Z 212.142.143.100 ==ORDENAGAILUA ETA SAGUA== Hemen idatziko dut nire ipuina. Mireya 3298 2006-09-26T15:28:30Z 213.97.176.250 /* ORDENAGAILUA ETA SAGUA */ ==ORDENAGAILUA ETA SAGUA== Hemen idatziko dut nire ipuina. Mireya nahi dut irakurriko, animo 3404 2007-01-20T14:55:50Z 80.58.205.42 /* ORDENAGAILUA ETA SAGUA */ ==ORDENAGAILUA ETA SAGUA== Hemen idatziko dut nire ipuina. Mireya irakurri nahi dut, animo 1396 2657 2005-10-13T14:14:14Z 212.142.143.100 <table border="0" width="90%" cellspacing="0" cellpadding="3"> <tr> <td width="90%" bgcolor="#353597"> <font color="#EFE45A" size="6"> [[Gure_ipuinak GURE IPUINAK]] </font> </td> </tr> </table> <table border="0" width="90%" cellspacing="0" cellpadding="3"> <tr> <td width="90%" bgcolor="gold"> <font color="#EFE45A" size="2"> <CENTER>''' [GURE IPUINAK EUSKARAZ. Gabriel Celaya Ikastetxea. Portugalete.] • '''</CENTER> </font> </td> </tr> </table> 2658 2005-10-13T14:18:11Z 212.142.143.100 <table border="0" width="90%" cellspacing="0" cellpadding="3"> <tr> <td width="90%" bgcolor="#353597"> <font color="#EFE45A" size="6"> [[GURE IPUINAK]] </font> </td> </tr> </table> <table border="0" width="90%" cellspacing="0" cellpadding="3"> <tr> <td width="90%" bgcolor="gold"> <font color="#EFE45A" size="2"> <CENTER>''' Klika ezazu goian '''</CENTER> </font> </td> </tr> </table> 2661 2005-10-13T14:22:06Z 212.142.143.100 ==[[GURE IPUINAK]]== 2870 2006-01-12T19:52:19Z 83.32.157.172 ==[[GURE IPUINAK|Ipuin eta liburuak]]== 2876 2006-01-12T20:11:58Z Kabri 15 '''<big>[[GURE IPUINAK|Ipuin eta liburuak]]</big>''' 2877 2006-01-12T20:12:15Z Kabri 15 '''<big>[[Ipuin eta liburuak]]</big>''' 3043 2006-05-06T18:10:56Z Barrie 21 __NOEDITSECTION__ __NOTOC__ {{egutegia}}[[Wikiliburuak:Ongi etorria|Ongi etorri]] '''[[w:Wikiliburuak|Wikiliburuak]]'''era! Oraindik sortze prozesuan gabiltza eta euskarazko bertsioak gaur egun {{NUMBEROFARTICLES}} orri ditu. Ikasi nola idazten den eta egin proba batzeuk [[Wikiliburuak:Proba orria|proba orria]]n. Gure [[Wikiliburuak:Txokoa|txokoa]] ere ezagutu ezazu, bertan galderak jarri ahal dituzu. Egiten duzun edozein ekarpen lagungarri izango da. '''Eskerrik asko!''' [[Ipuin eta liburuak]] {{wikimedia}} [[aa:]] [[af:]] [[als:]] [[ar:]] [[de:]] [[en:]] [[as:]] <!--[[ast:]] missing WikiMedia 1.3 support --> [[ay:]] [[az:]] [[be:]] [[bg:]] [[bn:]] [[bo:]] [[bs:]] [[ca:]] [[cs:]] [[co:]] [[cs:]] [[cy:]] [[da:]] [[de:]] [[fr:]] [[el:]] [[en:]] [[eo:]] [[es:]] [[et:]] [[fa:]] [[fi:]] [[fr:]] [[fy:]] [[ga:]] [[gl:]] [[gn:]] [[gu:]] [[he:]] [[hi:]] [[hr:]] [[hy:]] [[ia:]] [[id:]] [[is:]] [[it:]] [[ja:]] [[ka:]] [[kk:]] [[km:]] [[kn:]] [[ko:]] [[ks:]] [[ku:]] [[ky:]] [[la:]] [[ln:]] <!-- missing WikiMedia 1.3 support --> [[lo:]] [[lt:]] [[lv:]] [[hu:]] [[mi:]] [[mk:]] [[ml:]] [[mn:]] [[mr:]] [[ms:]] <!--[[mt:]] missing WikiMedia 1.3 support --> [[my:]] [[na:]] [[nah:]] [[nds:]] [[ne:]] [[nl:]] [[no:]] [[oc:]] [[om:]] [[pa:]] [[pl:]] [[ps:]] [[pt:]] [[qu:]] [[ro:]] [[ru:]] [[si:]] [[sk:]] [[sl:]] [[sq:]] [[sr:]] [[sv:]] [[sw:]] [[ta:]] [[te:]] [[tg:]] [[th:]] [[tk:]] [[tl:]] [[tr:]] [[tt:]] [[ug:]] [[uk:]] [[ur:]] [[uz:]] [[vi:]] [[vo:]] [[xh:]] [[yo:]] <!--[[za:]]--> [[zh:]] [[zu:]] 3044 2006-05-13T22:41:41Z 81.35.84.238 __NOEDITSECTION__ __NOTOC__ {{egutegia}}[[Wikiliburuak:Ongi etorria|Ongi etorri]] '''[[w:Wikiliburuak|Wikiliburuak]]'''era! Oraindik sortze prozesuan gabiltza eta euskarazko bertsioak gaur egun {{NUMBEROFARTICLES}} orri ditu. Ikasi nola idazten den eta egin proba batzuk [[Wikiliburuak:Proba orria|proba orria]]n. Gure [[Wikiliburuak:Txokoa|txokoa]] ere ezagutu ezazu, bertan galderak jarri ahal dituzu. Egiten duzun edozein ekarpen lagungarri izango da. '''Eskerrik asko!''' [[Ipuin eta liburuak]] {{wikimedia}} [[aa:]] [[af:]] [[als:]] [[ar:]] [[de:]] [[en:]] [[as:]] <!--[[ast:]] missing WikiMedia 1.3 support --> [[ay:]] [[az:]] [[be:]] [[bg:]] [[bn:]] [[bo:]] [[bs:]] [[ca:]] [[cs:]] [[co:]] [[cs:]] [[cy:]] [[da:]] [[de:]] [[fr:]] [[el:]] [[en:]] [[eo:]] [[es:]] [[et:]] [[fa:]] [[fi:]] [[fr:]] [[fy:]] [[ga:]] [[gl:]] [[gn:]] [[gu:]] [[he:]] [[hi:]] [[hr:]] [[hy:]] [[ia:]] [[id:]] [[is:]] [[it:]] [[ja:]] [[ka:]] [[kk:]] [[km:]] [[kn:]] [[ko:]] [[ks:]] [[ku:]] [[ky:]] [[la:]] [[ln:]] <!-- missing WikiMedia 1.3 support --> [[lo:]] [[lt:]] [[lv:]] [[hu:]] [[mi:]] [[mk:]] [[ml:]] [[mn:]] [[mr:]] [[ms:]] <!--[[mt:]] missing WikiMedia 1.3 support --> [[my:]] [[na:]] [[nah:]] [[nds:]] [[ne:]] [[nl:]] [[no:]] [[oc:]] [[om:]] [[pa:]] [[pl:]] [[ps:]] [[pt:]] [[qu:]] [[ro:]] [[ru:]] [[si:]] [[sk:]] [[sl:]] [[sq:]] [[sr:]] [[sv:]] [[sw:]] [[ta:]] [[te:]] [[tg:]] [[th:]] [[tk:]] [[tl:]] [[tr:]] [[tt:]] [[ug:]] [[uk:]] [[ur:]] [[uz:]] [[vi:]] [[vo:]] [[xh:]] [[yo:]] <!--[[za:]]--> [[zh:]] [[zu:]] 3303 2006-10-25T16:23:35Z Matalaz 25 __NOEDITSECTION__ __NOTOC__ {{egutegia}}[[Wikiliburuak:Ongi etorria|Ongi etorri]] '''[[w:Wikiliburuak|Wikiliburuak]]'''era! Oraindik sortze prozesuan gabiltza eta euskarazko bertsioak gaur egun {{NUMBEROFARTICLES}} orri ditu. Ikasi nola idazten den eta egin proba batzuk [[Wikiliburuak:Proba orria|proba orria]]n. Gure [[Wikiliburuak:Txokoa|txokoa]] ere ezagutu ezazu, bertan galderak jarri ahal dituzu. Egiten duzun edozein ekarpen lagungarri izango da. '''Eskerrik asko!''' [[Ipuin eta liburuak]] [[OpenOffice.org]] {{wikimedia}} [[aa:]] [[af:]] [[als:]] [[ar:]] [[de:]] [[en:]] [[as:]] <!--[[ast:]] missing WikiMedia 1.3 support --> [[ay:]] [[az:]] [[be:]] [[bg:]] [[bn:]] [[bo:]] [[bs:]] [[ca:]] [[cs:]] [[co:]] [[cs:]] [[cy:]] [[da:]] [[de:]] [[fr:]] [[el:]] [[en:]] [[eo:]] [[es:]] [[et:]] [[fa:]] [[fi:]] [[fr:]] [[fy:]] [[ga:]] [[gl:]] [[gn:]] [[gu:]] [[he:]] [[hi:]] [[hr:]] [[hy:]] [[ia:]] [[id:]] [[is:]] [[it:]] [[ja:]] [[ka:]] [[kk:]] [[km:]] [[kn:]] [[ko:]] [[ks:]] [[ku:]] [[ky:]] [[la:]] [[ln:]] <!-- missing WikiMedia 1.3 support --> [[lo:]] [[lt:]] [[lv:]] [[hu:]] [[mi:]] [[mk:]] [[ml:]] [[mn:]] [[mr:]] [[ms:]] <!--[[mt:]] missing WikiMedia 1.3 support --> [[my:]] [[na:]] [[nah:]] [[nds:]] [[ne:]] [[nl:]] [[no:]] [[oc:]] [[om:]] [[pa:]] [[pl:]] [[ps:]] [[pt:]] [[qu:]] [[ro:]] [[ru:]] [[si:]] [[sk:]] [[sl:]] [[sq:]] [[sr:]] [[sv:]] [[sw:]] [[ta:]] [[te:]] [[tg:]] [[th:]] [[tk:]] [[tl:]] [[tr:]] [[tt:]] [[ug:]] [[uk:]] [[ur:]] [[uz:]] [[vi:]] [[vo:]] [[xh:]] [[yo:]] <!--[[za:]]--> [[zh:]] [[zu:]] 3304 2006-10-25T16:26:22Z Matalaz 25 __NOEDITSECTION__ __NOTOC__ {{egutegia}}[[Wikiliburuak:Ongi etorria|Ongi etorri]] '''[[w:Wikiliburuak|Wikiliburuak]]'''era! Oraindik sortze prozesuan gabiltza eta euskarazko bertsioak gaur egun {{NUMBEROFARTICLES}} orri ditu. Ikasi nola idazten den eta egin proba batzuk [[Wikiliburuak:Proba orria|proba orria]]n. Gure [[Wikiliburuak:Txokoa|txokoa]] ere ezagutu ezazu, bertan galderak jarri ahal dituzu. Egiten duzun edozein ekarpen lagungarri izango da. '''Eskerrik asko!''' [[Ipuin eta liburuak]] [[Informatika]] {{wikimedia}} [[aa:]] [[af:]] [[als:]] [[ar:]] [[de:]] [[en:]] [[as:]] <!--[[ast:]] missing WikiMedia 1.3 support --> [[ay:]] [[az:]] [[be:]] [[bg:]] [[bn:]] [[bo:]] [[bs:]] [[ca:]] [[cs:]] [[co:]] [[cs:]] [[cy:]] [[da:]] [[de:]] [[fr:]] [[el:]] [[en:]] [[eo:]] [[es:]] [[et:]] [[fa:]] [[fi:]] [[fr:]] [[fy:]] [[ga:]] [[gl:]] [[gn:]] [[gu:]] [[he:]] [[hi:]] [[hr:]] [[hy:]] [[ia:]] [[id:]] [[is:]] [[it:]] [[ja:]] [[ka:]] [[kk:]] [[km:]] [[kn:]] [[ko:]] [[ks:]] [[ku:]] [[ky:]] [[la:]] [[ln:]] <!-- missing WikiMedia 1.3 support --> [[lo:]] [[lt:]] [[lv:]] [[hu:]] [[mi:]] [[mk:]] [[ml:]] [[mn:]] [[mr:]] [[ms:]] <!--[[mt:]] missing WikiMedia 1.3 support --> [[my:]] [[na:]] [[nah:]] [[nds:]] [[ne:]] [[nl:]] [[no:]] [[oc:]] [[om:]] [[pa:]] [[pl:]] [[ps:]] [[pt:]] [[qu:]] [[ro:]] [[ru:]] [[si:]] [[sk:]] [[sl:]] [[sq:]] [[sr:]] [[sv:]] [[sw:]] [[ta:]] [[te:]] [[tg:]] [[th:]] [[tk:]] [[tl:]] [[tr:]] [[tt:]] [[ug:]] [[uk:]] [[ur:]] [[uz:]] [[vi:]] [[vo:]] [[xh:]] [[yo:]] <!--[[za:]]--> [[zh:]] [[zu:]] 1397 2659 2005-10-13T14:19:15Z 212.142.143.100 [[Ordenagailua eta sagua]] Mireya Lario 2871 2006-01-12T20:03:01Z 83.32.157.172 *[[Ordenagailua eta sagua]] *[[Metamorfosia]] (Franz Kafka) 2873 2006-01-12T20:05:08Z Kabri 15 GURE IPUINAK izenburua Ipuin eta liburuak-en truke aldatu da. *[[Ordenagailua eta sagua]] *[[Metamorfosia]] (Franz Kafka) 2883 2006-01-12T20:18:27Z Kabri 15 *[[Ordenagailua eta sagua]] *[[Metamorfosia]] ([[w:Franz Kafka|Franz Kafka]]) 2913 2006-01-16T12:39:24Z Janire Rodriguez 16 *[[Ordenagailua eta sagua]] 3215 2006-08-07T14:37:30Z Basajaun74 23 *[[Ordenagailua eta sagua]] *[[Eskandalua Bohemian]] 3301 2006-10-24T20:27:36Z 82.130.228.191 *[[Ordenagailua eta sagua]] *[[Eskandalua Bohemian]] *[[OpenOffice.org]] 3302 2006-10-25T16:21:53Z Matalaz 25 *[[Ordenagailua eta sagua]] *[[Eskandalua Bohemian]] 1398 2662 2005-10-25T14:12:30Z 212.142.143.114 LINGUAE VASCONUM PRIMITIAE Bernard Etxepare __________ LINGUAE VASCONUM PRIMITIAE per Dominum Bernardum Dechepare Rectorem sancti michælis veteris. Aduertant Impressor, & lectores quod z. nunquam ponitur pro m. Neque t. ante i. pronunciatur pro .c. Et vbi virgula ponitur sub .ç. hoc modo quod fit dum præponitur vocalibus a.o.u. Tunc .c. ponunciabitur paulo asperius quam .z. vt in ce.ci. __________ Erregeren aduokatu bidezko eta nobleari birthute eta hon guziez konplituiari bere iaun eta iabe Bernard Leheteri bernard exeparekoak haren zerbitzari xipiak gogo honez gorainzi bake eta osagarri. Zeren baskoak baitira abil animos eta jentil eta hetan izan baita eta baita szienzia guzietan lettratu handirik miraz nago iauna nola batere ezten asaiatu bere lengoaje propriaren faboretan heuskaraz zerbait obra egitera eta skributan imeitera zeren ladin publika mundu guzietara berze lengoajiak bezala hain. skribatzeko hon dela. Eta kausa honegatik gelditzen da abataturik ezein reputazione bage eta berze nazione orok uste dute ezin deusere skriba daiteiela lengoaje hartan nola berze orok baitute skribatzen berian. Eta zeren orai zuk iauna noble eta naturazkoak bezala baituzu estimatzen goratzen eta ohoratzen heuskara zuri neure iaun eta iabia bezala igorten darauritzut heuskarazko kopla batzu ene ignoranziaren araura eginak. Zeren iauna haiek ikhusirik eta korrejiturik plazer duzun bezala irudi bazautzu inprimi erazi dizazun eta zure eskutik orok dugun ioia ederra Inprimiturik heuskara orano izan eztena eta zure hatse honetik dadin aitzinerat augmenta kontinua eta publika mundu guzietara eta baskoek berzek bezala duten bere lengoajian skribuz zerbait doktrina eta plazer harzeko solaz egiteko kantatzeko eta denbora igaraiteko materia eta jinen direnek gero duten kausa oboro haren abanzatzeko eta obligato giren guziak jeinkoari othoiz egitera dizun mundu honetan prosperoki bizia eta berzian parabizuia. Amen. __________ DOKTRINA KRISTIANA Munduian den gizon orok behar luke pensatu Iangoikoak nola duien batbedera formatu Bere irudi propiara gure arima kreatu Memoriaz borondatez endelgiaz goarnitu. Ezein iaunek eztu nahi muthil gaixtoa eduki Ez pagatu soldatarik zerbizatu gaberik Iangoikua ari duzu hala hala gureki Gloriarik ez emanen hongi egin gaberik Muthilek gure zerbizutan deramate urthia Soldata apphur bategatik harzen pena handia Iangoikoak behar luke guk bezanbat balia Zerbizatu behar dugu emaitekoz gloria. Ogirik eztakusat bilzen hazi erein gaberik Nork zer hazi erein bilzen dizi komunki Obra honak ukhenen du goalardona frangoki Bai etare bekhatuiak punizione segurki. Zeren ieinkoa egun oroz ongi ari baizaigu Guk ere hala behar dugu harzaz unsa orhitu Gure hatse eta fina hura dela pensatu Goiz et arrats orhituki haren izena laudatu. Arratsian Arratsian ezitian gomendadi ieinkoari Eta othoi begirezan peril guzietarik Gero irazar adinian orhit adi bertarik Zenbait ere orazione erraitera debotki. Goizian Albadagik ioan adi elizara goizian Ieinkoari han gomenda bere exe sainduian Han sarzian pensa ezak aizinian nor duian Norekila minzo izan han agoen artian. Ilherrian Hilez unsa orhit adi ilherrian sarzian Hi nolako ziradela bizi ziren artian Hek bezala hil behar duk eta ez iakin orduia Othoi egik ieinkoari deien barkamenduia. Batheiarria Elizara izanian so egik bateiarrira Pensa ezak han duiala rezebitu fedia Ieinkoaren grazia eta saluazeko bidia Hari egin albaiteza lehen ezaguzia. Gorpuz sainduia Bertan gero so albaitegi non den gorpuz sainduia Pensa ezak hura dela hire saluazalia Adorezak debozionez eta galde grazia Azken finian eman diazan rezebize dignia. Kuruzea Kruzifika ikhus eta orhit adi orduian Nola izan redemitu haren odol sainduiaz Hark erio haritu dik hiri leian bizia Pensa ezak nola eman hari bere ordia. Andredona Maria Andere hona den lekhura ailxa izak begiak Mundu oro eztakidik hura bezain balia Ieinkoaren hurranena hura diagok glorian Graziak oro bere eskuian nahi duien orduian. O andere gloriosa eta ama eztia zutan dago bekhatoren speranza guzia Ni zugana niatorkezu bekhatore handia Arimaren saluazera zu zakiztan balia. Sainduier Sainduier ere egin ezak heure ezaguzia Singularki nortan baituk heure debozionia Zein sainduren besta daten orhit egun berian Eta noren izenetan fundatu den eliza Orhituki othoi egin dakizkian balia Orazione igandeko Miserikordiaz bethe ziraden iaun eztia Othoi enzun iazadazu neure orazionia Bizi nizan artian eta erioko phunduian zuk idazu othoi oso neure endelgamenduia Alteratu gabetarik zure fede sainduian Gauzen unsa egiteko neure azken finian. Eta orduian zuk idazu indar eta gratia Bekatuiez ukheiteko bide dudan doluia Perfektuki egiteko neure konfesionia Neure bekhatuiez oroz dudan barkhamenduia Bai digneki errezebi zure gorpuz sainduia Baietare behar diren berze sagramenduiak. Etsai gaiza jinen baita tentazera orduian Nontik engana niroien bere arte guziaz Othoi iauna enguztazu lagun zure sainduiak Enetsaiak benzi enazan neure azken finian. Ene arima orduian har othoi zure glorian Nola baita redemitu zure odol sainduiaz Eta nik han dakusadan zure begitartia Eta sainduieki lauda zure majestatia Goiz etarrastz egiten duk buluz eta beztizia Gorpuzaren zerbizutan barazkari afaria Arimaren saluazeko ieinkoaren ohorian Ezaiala othoi neke gauza hoien egitia Egun oroz ezin bada aste oroz igandian Gure artian haur dakusat itsutarzum handia Nola dugun zerbizazen hanbat gure etsaia Iangoikua deskonozi gure saluazalia Eta orok ezaguzen dela bidegabia Anhiz jendez miraz nago neure buruiaz lehenik Nola gauden mundu huneki hain borthizki iosirik Hanbat jende dakuskula hunek enganaturik Oranokoak igorritu oro buluzkorririk Eta eztute gerokoek hantik eskapazerik Personoro hil denian hirur zathi egiten Gorpuzori ustelzera lur hozian egoizten Unharzuna ahaidiek bertan dute partizen Arima gaixoa dabilela norat ahal dagien Hain biaje bortizian konpainia faltazen. Orhituki igandian behar dugu pensatu Zenbatetan egin dugun aste hartan bekatu Orhit eta ieinkoari barkhamendu eskatu Atorra nola arimere aste oroz garbitu. Bi pundutan diagozu gure gauza guzia Hongi egin badazagu segur parabizuia Bekhatutan hil dadina bertan komdenatuia Berze biderik ezin date hobenari begira. Ehonere eztakusat bain laxo den arzainik Otsoa henzen eztuienik bere ardietarik Gure arimaz kargo dugu iangoikuak emanik Nola gobernazen dugun batbederak so begi Kondu hersi behar dugu harzaz eman segurki Nori baitu bere odolaz karioki erosi Hala zinets eztazana dauke enganaturik. Kontenplatu behar dugu pasione sainduia Eta sendi bihozian haren pena handia Nola zagoen kuruzian oro zauriz bethia Huin eskuiak izaturik eta buluzkorria Ohoineki urkaturik nola gaizkigilia Eta arhanzez koroaturik mundu ororen iabia Haren gorpuz prezioso eta delikatuia Gaizki eskarniaturik kta zathikatuia. Elas orduian nola zagoen haren arima tristia Haren ama maitia eta mundu ororen habia Pena hetan ekusteaz bere seme maitia Eta hilzen begietan mundu ororen bizia. Biozian diraustazu gertuz ama eztia zure orduko doloriak eta bihoz zauriak Begiez nola zenakusan zure iabe handia Orotarik lariola odol preziatuia Hek nigatik ziradela ari nuzu khonduia. Orhit adi nola duian egin anhiz bekhatu Heien kausaz meretsitu anhizetan hondatu Bere miserikordiaz nola huien guardatu Eta dolu ukhen baduk bertan oro barkhatu Eta agian hik eginen bertan berriz bekhatu. Orhit adi iengoikoaren majestate handiaz Zeruia lurra ixasoa daduzala eskuian Saluazia damnazia erioa eta bizia Estendizen orotara haren potestatia Ezi eskapa bari ehor dauginian manuia. Mundu honetan badirogu batak berzia engana Bana berzian egiatik batbedera ioanen da Nor nolako izan giren orduian ageriko da Egin erran pensatuiak ageriko guziak. Orhit adi ieinkoaren iustizia handiaz Nola orok behar dugun eman khondu hersia Egin oroz rezebitu gure meretsituia Erioa dauginian baita haren mezuia. Ordu hartan afer date hari apellazia Hark ehori eztemaio oren baten epphia Ezetare estimazen xipia ez handia Batbederak egarriko orduian bere hatsia. Orduian zer eginen dut gaixo bekhataria Arartekoak faltaturen kontra iuje handia Abokazen eztakike ehork haren gortian Ogen oro publikoki agerturen orduian. Elas othoi orok egin orai penitenzia Behar orduian eztukegu gero agian aizina Anhiz iende enganatu doa luzamenduiaz Seguraturik ehork eztu egun baten bizia. Gu girade egun oroz herioaren azpian Behar dugu prest eduki gure gauza guzia Gure gauzez ordenatu oso giren artian Gero eztugun egiteko hezaz azken finian Arimaz aski egiteko badukegu orduian. Pensa othoi nola gauden bi bideren erdian Salua bano damnazeko perileko punduian Ehor fida eztadila othoi banitatian Sainduiak eziraden sarthu banitatez glorian. Elas othoi hunat beha bekhatore guzia Bekhatuiaz damnazen du iangoikuak munduia Zeren hanbat bekatutan deramagu bizia Eta guhaurk gure faltaz galzen gure buruia. Arzain orok bilzen ditu Irdiak arratsaldian Lekhu honerat eramaiten eguraldi gaizian Batbederak pensa beza arimaren gainian Nola saluaturen duen hura bere finian. Bekhatorek ifernuian dute pena handia Pena handi izigarri ezein pausu gabia Sekulakoz egon behar hango sugar bizian zuhur denak hara eztohen egin penitenzia. Harmak erioaren kontra Erioa iaugiten da guti uste denian Eta agian ez emanen konfesione epphia Hirur gauza albaditu ehork ere egiaz Nola ere hil baitadi doha saluamenduian. Lehen egia O iaun hona aitorzen dut bekhatore nizala Eta gaizki egitiaz ogen handi dudala Nik baizitut offensatu bide eztudan bezala Dolu dizit eta damu zure kontra eginaz. Bigarren egia O iaun hona gogo dizit oren present honetan Goardazeko bekhaturik bizi nizan artian Othoi iauna zuk idazu indar eta grazia Gogo honetan irauteko neure bizi guzian. Heren egia O iaun hona gogo dizit garizuma denian Egiazki egiteko neure konfesionia Bai etare konplizeko didan penitenzia Othoi iauna zuk konfirma ene borondatia. Eta hoiek egiazki ehork hala ezpaditu Albailiaki duda gabe ezin dateiela salbu Bere bekhatuiak oro baditu ere konfesatu Eta hala zinhets beza nahi eztenak enganatu. Apezek ez apezpikuk ez etare aitasainduk Absoluazen halakoaren ezein bothererik eztu Iangoikua bethiere bihozera so diagozu Guhaurk bano segurago gure gogua diakutsu Gogua gabe hura baitan hizak oro afer tuzu Regla ezak egun oroz onsa heure etxia Eure gauza guzietan emak dilijenzia Eta eure trabailuia duian penitenzia Iangoikua lauda ezak gauza ororen buruian. Honekila albaiteza bethiere konuersa Gaixtoeki ezin aite gaizki bezi probexa Berzer egin eztazala nahi ezukeiena Ez etare falta ere hiaurk nahi duiana Lege honi segi bedi salbu nahi duiena. Hamar manamenduiak Adorezak iangoiko bat onhestz oroz gainetik Haren izena ez iura kausa gabe banoki Igandiak eta bestak sanktifika debotki Aita eta ama ohora izak bizi izan luzeki Ehor erho eztazala ez etare gaizetsi Nork beria baiezila emazterik ez hunki Berzerena eztazala ebatsi ez eduki Fama gaizik eztemala lagunari falsuki Berzen emazte alabak ez desira gaixtoki Ezetare unhasuna lekot bedi iustoki. Manamenduiak hoiek dira iangoikuak emanik Hok begira dizagula salua giten hegatik. Iudizio jenerala Iudizio jeneralaz nola orhit eztira Bekatutan bizi dira bethi bere aisira Egun hartan gal ezkiten aizinetik begira Han orduian eztukegu ehork ere aizina Harzaz unsa orhitzia zuhurzia handi da Arma arma mundu oro iudizio handira Zeru eta lur ororen kreadore handia Munduiaren iuiazera rigoroski heldu da Nola gauden apphaindurik bat bederak begira. Manamendu igorten du mundu guzietarik Jende oro bat dakion iosafaten bildurik Ehonere ehorere eskapatu gaberik. Zeru eta lur guzia daude ikharaturik. Erioa manazen du ezein falta gaberik Hilak oro dakazela aizinera bizirik Hantik harat eztukela bothererik iagoitik Mundu oro iarriren da bi lekutan hersirik Glorian ezpa ifernuian ezta eskapazerik. Manazen du ifernuia andi eta bortizki Han direnak igorizan luzamendu gaberik Arima eta gorpuzetan nahi tuiela ikusi Eta emanen daraiela zer baitute merezi. Jende honak onsa pensa iuje hunen gainian Nola duien guzietan potestate handia Erioan ifernuian zeru eta lurrian Zeren dabil haren kontra bada bekhatoria. Gure artian haur dakusat itsutarzun handia Nola dugun zerbizazen hanbat gure etsaia Iangoikoa deskonozi gure saluazalia Eta orok ezaguzen dela bidegabia. Harren bier emanen du sentenzia pizuia Elgarreki pena diten ifernuko garrian Sekulako suian eta ezein pausu gabian Orok othoi onsa pensa zer den irabazia. Egundano ezta izan ez izanen iagoitik Iudizio hain handirik ez etare borthizix Sortu eta sorzekoak hilez gero pizturik Orok hara behar dute eskusatu gaberik. Anhiz gauza behar dira iudizio handian Iujeak duien potestate parte ororen gainian Demandantak erran dezan bere kausa egiaz Baietare defendentak bere defensionia Porogatu datenian nork dukeien zuzena Sentenziaz eman dezan iujiak nori beria. Egun hartan iuje date mundu ororen iabia Baitu ororen gainian potestate handia Akusari bera date eta konzienzia Bekhatu oro publikoki ageriko orduian. Bekhatoren kontra date orduian mundu guzia Zeren duten ofenditu haien kreazalia Ordu hartan ixil dauke triste bekhatoria Orotarik zerraturik daude pausu guziak. Iuje iauna iraturik egonen da gainetik Irestera apphaindurik ifernuia azpitik Etsai gaiza akusazen ezkerreko aldetik Bekatuiak eskuinetik minzaturen publiki Hire kontra heben gituk ihaurorrek eginik Gaizkienik kontra date konzienza barnetik. Estalzeko ez izanen ehonere lekhurik Agerzera nork eginen ordu hartan bathirik Mundu oro egonen da haien kontra Iarririk Sainduak ere ordu hartan oro egonen ixilik Iujeak ere ez enzunen ezein ere othoik Egun harzaz orhit giten othoi hara gaberik. Non dirate egun hartan hebengo iaun erregiak Duke konde markes zaldun eta berze iaun nobliak Eta haien armadako gizon sendoen balentiak ordu hartan baliako guti haien potenziak. Iurista eta theologo poeta eta doktoriak Prokurador aduokatu iuje eta notariak Ordu hartan ageriko klarki haien maliziak Eta guti baliako kautela eta parleriak. Aitasaindu kardenale apphez eta prelatuiak Berez eta ardioroz eman behar han konduia Egun hartan handiena izanen da erratuia Eta bardin iuiaturen bandia eta xipia. Afer date egun hartan hari apellazia Ehonere eztazagu iaunik bere gainian Malizia gaizi zaika eta maite egia Elas othoi orok egin orai penitenzia Egun hartan gero eztugun egiteko handia. Seinaliak jinen dira aizinetik tristerik Elementak ebiliren oro tribulaturik Iguzkia ilhargia odoletan ezinik Ixasoa samurturik goiti eta beheiti Hango arrainak iziturik ebiliren ialgirik. Eta lurra izigarri oro ikharaturik zuhamuiek dakartela odolezko izerdi Tenpestatez igorziriz aire oro samurrik Mendi eta harri oro elgar zatikaturik Mundu oro iarriren da suiak arrasaturik. Iuje iaunak manaturen bera iaugin gaberik Gauza oro tsahu dezan behin suiak lehenik Satsu eta kirats oro dohen mundu guzitik Eta hala iarriren da lur guzia errerik. Tronpeta da minzaturen munduguzietarik Hilak oro iaiki huna zuien hobietarik Arima eta gorpuzetan oro bertan pizturik Orok hara behar dugu eskusatu gaberik. Iustu oro iganen da hertan goiti airian Eta egonen eskoinetik iujearen aldean Bekatoreak dolorezki sugarrian lurrian Hariketa danzuteno sentenzia gainian. Dagoenian jende oro aizinian bildurik Iauginen da rigoroski sainduieki zerutik Iosafaten egonen da airian gora iarririk Bekatorer eginen du arrangura handirik Haren hizak ezarriren oro erdiraturik. Hartu nahi zuienian pasione saindua Haren kontra jin zenian armaturik jendia Hiz huts batez iziturik egozitu lurrian Iuiazera dauginian majestate handian Nola eztu lotsaturen ordu hartan munduia. Erranen du bekatorer dolorezki orduian Nizaz ezineten orhit bizi zinetenian Hanbat ongi nik eginik zuier zuien mendian Esker honbat ukhen eztut zuieganik bizian. Zer ere hon baituzuie oro dira eniak Gorpuz eta hon guziak baietare arimak zuiendako egin ditut lurra eta zeruiak Iguzkia ilhargia eta fruktu guziak. Suiak bero hurak tsahu hats harzeko airia Ainguruiak zuien goarda ararteko sainduiak zuiegatik ezarri dut gero neure bizia Hoiegatik orogatik zer da zuien pagia. Ikusirik anhizetan beharrian pobria Eri gose egarria eta buluzkorria Ene izenian anhizetan galdeginik limosna zuiek ukhen baituzuie hezaz guti ansia. Bai erhoki konplazitu ene kontra etsaia Demonio haragia baietare munduia Orai dela zuiendako maradizionia Ifernuko suia eta iagoitiko nekia Eta zuien konpainia demonio guzia. Ezta anhiz luzaturen etsekuzionia Bertan date irekiren lurra oren berian Su hareki iretsiren oro bere barnian Haur izanen bekatoren undar irabazia. Elas nola izanen den heben damu handia Damu handi izigarri remedio gabia Hanbat iende sekulakoz damnaturen denian O iaun huna zuk gizazu othoi hantik begira. Beretara izuliren ditu gero begiak Goazen oro elgarreki ene adiskidiak Bethi eta sekulakoz gauden ene glorian Desir oro konpliturik alegria handian. Hantik harat ezta izanen bi erretatu baiezi Damnatuiak ifernuian bethi dolorereki Saluatuiak ieinkoareki bethi alegeraki Iangoikuak dagiela gure partia hoieki. Zeruia ezta ebiliren hantik harat iagoitik Iguzkia egonen da orienten geldirik Ilhargia ozidenten begiz begi iarririk Egun honek iraunen du eben eta iagoitik Alabana ez izanen heben gauza bizirik. O iaun hona zu zirade gure kreazalia Bekatore bagirere oro gira zuriak Gure faltaz gal eztadin othoi zure egina Bekaturik garbizazu othoi gure arimak. Baldin erideiten bada gutan falta handia Are duzu handiago zutan pietatia zuretarik giren othoi egiguzu grazia zure ama anderia dakigula balia. Orazionia Abe maria anderia grazia oroz bethia Ieinkoaren ama birjen berak ordenatuia Zeru eta lur ororen erregina dignia Bekhatoren aduokata eta konfortaria. Ni zugana niatorkezu bekatore handia Karioki othoizera zu zakiztan balia Digne ezpaniz aipazera zure izen sainduia Ez jitera aizinera zeren bainiz satsuia. Miserikordiaz bethe ziren andere handia Enazazula othoi iraiz eta ez menosprezia zuk gibela badidazu elas ama eztia Ordu hartan diakusazut galdu neure buruia. Hanbat nuzu gauza orotan ni berthute gabia Oren oroz bekatutan nabilena galduia Eta bethi erratiua nola ardi itsuia Mundu hunek haragiak bethi enganatuia. Zu baizira grazia ororen ama eta iturburuia Berthute eta hon guzien thesorera handia Egundano bekatutan makulatu gabia Berthutetan segizeko egidazu grazia. Zutan dago bekatoren remedio guzia Speranza osagarri eta saluamenduia zuk gibela demazuna nola baita galduia zure gomenduian dena halaber da salbuia. Ieinkoak zuri eman dizi potestate handia Haren ama ziren gero ama ere maitia Zeru eta lur orotan duzun hanbat balia Zer zuk galde baitagizu den konplitu guzia. Eta zure eskutik duten berze orok grazia Eta salua zuk dezazun zuri gomendatuia O andere exzelente ezein pare gabia Saluatuietarik nizan egidazu grazia. Zuri gomendazen nuzu hila eta bizia Neure gorpuz eta arima eta dudan guzia Othoi behar orduietan ku zakizat balia Eta othoi zuk goberna ene bizi guzia. Eta irabaz ieinkoaganik indar eta grazia Bekatuiez egiteko unsa penitenzia Eta gero berthutetan deramadan bizia Eta egin gauza orotan haren borondatia. Begira othoi meskabutik ene gorpuz pobria Bekatutan hil eznadin egidazu grazia Sekulakos damnaturik enoian galduia Bana zure eskutik dudan saluazeko bidia. Eta gero dauginian ene eriozia Arimaren partizeko oren izigarria Ordu hartan behar baitut eman kondu hersia Egin oroz rezebitu neure meretsituia. Eta ez iakin lehen gaoian non daten ostatuia Ez etare zu ezpazira nor dakidan balia Ordu hartan hel zakizat othoi ama eztia Ararteko leial eta neure aiutaria. Othoi zure gomenduian har arima tristia Ordu hartan io eztezan ifernuko bidia zure seme iaunareki egidazu bakia Bekatuiak barkhaturik didan parabizuia Eta nik han dakusadan zure begitartia Eta sainduieki lauda haren majestatia zeren unsa orhit ziten nizaz ama eztia Gogo honez erranen dut zuri abe maria. Orazione haur derrana andredona maria othoi gomendatu duzun bila eta bizia. __________ AMOROSEN GAZTIGIA Berzek berzerik gogoan eta nik andredona maria Andre bona dakigula guzior othoi balia Amorosak nahi nuke honat beha balite Hon lizaten gaztigurik agian enzun liroite Amore bat hautazeko konseilu bat nekeie Balinetan sekulakoz gogoan sar balekie. Nihaurk ere ukhen dizit zeinbait ere amore Bana bantik eztut ukhen probexurik batere Anhiz pena arima gal hanera eta neuriere Amoretan plazer baten mila dira dolore. Amoretan othe date leial denik batere Hiz ederrez ezpa ioiaz mutha eztadin huraere Hoben uste duienori anhizetan traidore Hobena date gaizenik arimaren berere Bekhatuzko amoria bethi date traidore Erioa dauginian egia zogeri date Hartu duten plazer oro orduian iragan date Bekatuia geldizen da penazeko gero ere Anhiz plazer ukhen badu anhiz behar dolore. Amore bat nahi nuke liadutanik egia Bizi eta hilez gero hain lakidan balia Zerbizatu nahi nuke halakoa bizian Heben labur bizia da iagoitikoz berzia. Mundu oro iraganik ez eriden berzerik Ieinkoaren ama hona grazia oroz betherik Haren amore izateko ezta ehor dignerik Unsa zerbiza dazagun maite gitu bertarik. Amoriak bano dira harzaz berze guziak Behar handien denian faltaturen berziak Uste bano lehen gira hilzen bekhatoriak Hark aiuta ezpagiza nola giren galduiak. Andre hona har dazagun orok gure amore Berze oro uzi eta egin hari ohore Hala egin badazagu ohoratu girate. Berzegatik hura gabe oro galdu girade. Ieinkoaz landan mundu orok eztu hanbat balia Zeruia lurra ixasoa haren peko guzia Orotara hedazen du behar bada eskuia Bera handi izan arren preziazen xipia Halakoa uzi eta non dukegu berzia. Berze amoreak baten bezi eztirade perestu Nork beria berziari eztu nahi partitu Ama birjen gloriosa hanbat bada konplitu Ororenzat bera baita leial dela abastu. Amorosek badagite behin bere nahia Handiago jiten zaie berze nahikaria Ezi ukhen behinere bere konplimenduia Bethi peitu deramate bere mende guzia Emazte eta gizon orok har amore maria Eta orori baitekegu berak konplimenduia. Andre honak ukhen dizi ederretan grazia Ehork hura gaixteriaz ezin lezan inbia Bana bistaz hilzen zuien nahikari satsuia Figuraren ekhustiaz dakikezu egia. Ixasoan hur guzia zeruietan izarra Oihanetan izalori lur guzian belharra Egunari iguzkia gau belzari ilhuna Lehen faltaturen dira ezi hura gugana Balinetan egiazki gu bagaude hargana. Zeren bada erho gira gaixo bekhatariak Andre leial honegana goazen othoi guziak Elas othoi aribira berze amore falsuiak Harekila segur dugu behar dugun guzia. Elas amoros gaixoa hire enganatuia Erhogoatan badaramak eure mende guzia Ene andere graziosa ezpadakik balia Bai bizian bai hilian bethi oha galduia. Denbora duian artian egik ahal hongia Erioa dauginian miraz dukek orduia Orduian ere nahi baduk onsa ialgi dagia Onsa hari gomendadi nik diosat egia Finian ere eztik uzten hark galzera beria Orduian ere bere eskuian dik grazia guzia. Mundu honek anhiz jende enganatu darama Iagoitikoz bizi ustez haren sehi dabilza Guti uste duienian ehor uzi darama Erho iokhatuia date hartan fida dadina. Nihaur ere ebili niz anhizetan erhorik Gaoaz eta egunaz ere hozik eta berorik Loa galdu pena aski bana ez arimagatik Orai oro nahi nuke liren ieinkoagatik. Ni bezala anhiz duzu halakorik munduian Mende oro dohatenik bethi banaglorian Ohart giten buruiari denbora den artian Andre honak har gizake gomendutan agian Hanbat bada graziosa ama ororen gainian Jin dadinik eztu uzten hartu gabe grazian Kulpa gabe ehor ezta haur da segur egia Bekhatuiaz damnazen du iangoikoak munduia Bekhaturik ezta izan zutan andre handia Ararteko zakizkula digun barkhamenduia. Bekatoren saluazeko ieinkoak egin zinduzen Bere buruia egin dizi iuje iustiziaren zu miserikordiaren refujio zinaden Nola berak iustizian ezin salua lizake zure miserikordiaz remedia litezen Balinetan egiazki zugana jin balite. Egundano ezta izan ez izanen iagoitik Bekhatore hain andirik ezetare satsurik Bere bidian iaugin bada zuri gomendaturik Ukhen eztuien barkhamendu zure amorekatik Ez galdu da ez galduren zure gomendukorik zuri gomendazen gira bilik eta bizirik. Berze emaztiak ama dira zenbait haurto xipiren Eta gero obororik punzela ezin dirate zu anderia ama zira birjinarik ieinkoaren Eta geroz erregina zeru eta lurraren. Ieinkoa iaun den gauza ororen zu zirade andere Arrazoin da mundu orok dagien zuri ohore Ezi hala ari zauku Ihesu kristo bera ere zuk bezanbat dignitate mundu orok eztuke. O anderia ezin date ehor zure bardinik Gainekorik zuk eztuzu ieinko beraz berzerik Ieinko ezten berze oro dago zure azpitik Ieinkoaren ama zira mundu oroz gainetik. Mundu orok eztu egin zuk bezanbat hargatik Orogatik bano oboro hark ere daidi zugatik Bere ama ezin uzi obeditu gaberik Othoi grazia egiguzu giren zuienetarik. Unsa zuk har banenzazu gomendutan gogotik Ezin damna naindeiela zinesten dut segurki Anhiz begiratu duzu galduren zenetarik Niri ere hel zakizat othoi galdu gaberik. Ehonere gaizik ezta zuk khen eztirozunik Ez etare hontasunik zure eskuian eztenik Denbora eta lekhu orotan ezin duda gaberik Graziak oro zure eskuian iangoikoak emanik. Nahi duiena hala duke amak semiaganik Seme honak anhiz daidi amaren amorekatik Gure natura haritu du zutan amoraturik Iangoikoa ezarri duzu gure anaieturik. Haren eta gure ororen ama zira dignerik Amak eztu sofrizeko semen artian gerlarik Samurturik badakutsu gure gaizkiegatik Ororen ama zira eta bake gizaku bertarik. Orai egiten diraden gaizki handiegatik Ieinkoak ondatu zukeien lur guzia engoitik Balinetan zu ezpazina ararteko gugatik Oro soszengazen gitu zure othoiegatik Gu gaixtoak izan arren ezten zutan faltarik Fin honera hel gizazu giren salbuietarik. Ama eztia nik badagit zure kontra faltarik zuk gaztiga eta dreza nazazu othoi bertarik Elas norat ihes naidi zu neure ama uzirik Neuretako eztazagut zu nolako amarik. __________ EMAZTEN FABORE Emaztiak ez gaiz erran ene amorekatik Gizonek uzi balizate elaidite faltarik. Anhiz gizon ari bada andrez gaizki erraiten Arhizki eta desoneski baitituzte aipazen Ixilika egoitia ederrago lizate Andrek gizoneki bezi hutsik ezin daidite. Zuhur gutik andregatik gaizki erran diroite Haiez hongi erraitea onestago lizate Emazteak zerengatik gaiz erranen dirate Handi eta xipi oro haietarik girade. Balentia sinplea da andren gaiz erraitea Bat gaiz erran nahi badu oro bardin sarzea Ixil ladin nahi nuke halako den guzia Damu gaizik emazteak hari eman dithia Andren gaiz erraile orok bear luke pensatu Bera eta berze oro nontik ginaden sorthu Ama emazte luien ala ez nahi nuke galdatu Amagatik andre oro behar luke goratu Gizonaren probexuko emaztia bethi da Oro behin haietarik sorzen gira mundura Sorthu eta hil ginate hark haz ezpaginiza Haziz gero egun oroz behar haren aiuta. Haren eskuz osoan behar soinera eta iatera Eri denian andre gabe galdu gizon egurra Hil badadi hura nola nor doake gainera Ordu oroz behar tugu ezta heben zer duda Emazterik ezten lekuian eztakusat plazerik Ez gizona ez exia behinere tsahurik Exian den gauza oro gaizki erreglaturik Parabizuian nahi enuke emazterik ezpaliz. Emaztiak eztut enzun lehen gizona iaukirik Bana gizonak emaztia bethiere lehenik Gaixteria ialgiten da bethi gizonetarik Zeren bada daraukate emaztiari hogenik. Bertuteak behar luke gizonetan handiago Emaztetan nik dakusat hongiz ere gehiago Mila gizon gazxtorik da emazte batendako Gizon baten mila andre bere fedean dago. Hek gizoner beha balite elizate bat honik Eztiroute deuskai denik uzi iauki gaberik Bana anhiz emazte da eskapazen zaienik Anderetan zeren baita bertutea hobenik. Nik eztanzut emaztiak borxaturik gizona Bana bera zoraturik andriari darraika Zenbait andre hel baledi oneriztez hargana Zein gizonek andriari emaiten du ogena. Ieinkoak emaztea maite mundu oroz gainetik Zerutika iaitsi zedin harzaz amoraturik Emaztiak ezarri du gure anaieturik Andre oro laudazeko haren amorekatik. Irudi zait emaztia dela gauza eztia Donario guzietan guziz gauza emia Gaoaz eta egunaz ere badu plazer handia Harzaz gaizki erraitia bilania handia. Munduian ezta gauzarik hain eder ez plazentik Nola emaztia gizonaren petik buluzkorririk Beso biak zabaldurik dago errendaturik Gizonorrek dagiela harzaz nahi duienik. Io badeza dardoaz ere gorpuzaren erditik Ainguruiak bano oboro ez larrake gaizkirik Bana dardoa ematurik zauriere sendoturik Bere graziaz ezarteintu elgarreki baketurik. Nor da gizon modorroa harzaz orhit eztena Eta gero halakoa gaizerraiten duiena Ezta gizon naturazko hala egiten duiena Zeren eztu ezaguzen hala hongi egina. __________ EZKONDUIEN KOPLAK Iangoikoa edetazu berzerena gogotik Bera kaptiba da eta ni gathibu hargatik. Ni gathibu nadukana kaptiba da berzeren Ene dixak hala egin du ni gathibu bigaren Gogo honez ikaneniz bizi baniz bataren Bana borxaz baiezila ez iagoitik berziaren. Berzerena har dazanak beretako amore Oborotan ukhenen du plazer bano dolore Bazarriak bekhan eta beldurreki dirate Guti uste dutenian gaiza bertan sor daite. Honestea berzerena erhogoa handi da Plazer baten ukhenen du anhiz malenkonia Begiez ikus ezin minza han dakusat nekia Beriareki dazanian enetako aizia. Perileki baiezila ezin noake hargana Eta agian, hark orduian ezpaituke aizina Badu ere beldur date bertan doha harzara Nik nahien dudanian berzex besoan daraza. Alhor hartan hel badakit ereitera hazia Eta ene bada ere lastoa eta bihia Ez bat ori ahal duket ezetare berzia Lan eginaz esker gaixto galdu irabazia Berzerenzat geldizen da ene zuzenbidia Agian gero alabareki ezkonduko semia. Amoria ehork ere eztu nahi partitu Nik eztakit berziak bana ni ari niz bekhatu Beriareki ekhustiaz hain hain noha penatu Hek dostetan ni neketan orduian errabiatu Jelosiak eztizaket nik gaiz erran sekulan Maite nuiena nahi enuke ehork hunki liazadan Berzerenaz izanuzu amoros lekhu batetan Beriagana jelosturik desesperazer ninzan. Amoria ezin zenzuz ezin daite goberna Anhizetan honesten du guti behar duiena Arnoak bano gaizkiago ordi diro persona Sarri estaka berant laxa hark hazeman dezana. Amoria itsu da eta eztazagu zuzena Eztu uste berzerik dela lekot maite duiena Suiak bano gaizkiago erra diro gizona Ixasoak ez iraungi eraxeki dadina. __________ AMOROS SEKRETUGI DENA Andre eder jentil batek bihoza deraut ebatsi Harzaz orhit nadinian deusere ezin iretsi Nik hura nola nahi nuke hark banenza onhetsi Ezin benturatuz nago beldur dakion gaizi. Mirail bat nik ahal banu hala luien donoa Neure gogoa nerakutson sekretuki han barna Han berian nik nakusen harena ere nigana Hutsik ezin egin nezan behinere hargana. Ene gaizki penazeko hain ederrik sortu zen Gaoaz eta egunaz ere gaizki nizi penazen Harekila bat banadi bihoza zait harrizen Neure penen erraitera are eniz ausarzen. Ene gogoa baliaki maite bide ninduke Ni errege balin baninz erregina lizate Hura hala nahi baliz elgarreki ginate Haren baurrak eta eniak aurride oso lirate. Balinetan nik banerro hari neure bihoza Eta gero balin balit respuesta bortiza Dardoak bano lehen liro erdira ene bihoza Duda gabe eror nainde han berian hilhoza Artizarrak berzetarik abantailla darama Halaber da anderetan ni penazen nuiena Hanbat da eder eta jentil harzaz erho narama zori honian sortu date haren besoan dazana. Ene gogoa nola baita zuzen iarri hargana Harenere iangoikoak dakarrela nigana Ene pena sar dakion bihozian barrena Gogo hunez egin dazan desirazen dudana __________ AMOROSEN PARTIZIA Parti albanengidio hark ezluke parerik Alabana nik eztizit hain hon derizadanik. Amore bat onhetsi dut guziz soberatuki Ene arima eta bihoza iosi dira hareki Haren irudi ederrori begietan ehoki Harzaz orhit nadinian bihoza doat ebaki. Nik hargana hanbat dizit amorio handia Harekila egoitiaz ezpaneinde enoia Harganiko partizia ene eihargarria Berriz ikus dirodano bethi malenkonia. Elas ene amoria nola nuzun penazen zurekila ezin bathuz bihozian errazen Ene gaizki penazeko segur sorthu zinaden Penak oro hon lirate zu bazina orhizen. Minzazeko zurekila gau bat nahi nikezi Hilabete konpliturik hura luza baledi Arranguren khondazeko asti nuien frangoki Ezeinere beldur gabe egoiteko zureki. Orai porogazen dizit dakitenen errana Ehork uzi eztazala eskuietan duiena Elas izul albaneza iragan den denbora Segur orai enikezi dudan gogoan beharra Denbora hartan ohi nizin nik zugatik dolore Orai aldiz zure faltaz muthatu niz ni ere Malenkonia ezitela badukhezu amore Bana ordu bazinduke zenzazeko zuk ere. Badakizu dolorian partaide niz ni ere Eta zure muthazeko ez ogenik batere Neure gaizki penazeko har zinzadan amore Iagoitikoz ukhenen dut nik zugatik dolore. __________ AMOROS JELOSIA Beti penaz izatia gaiz da ene amore Beti ere behar duta nik zugatik dolore. Amore bat ukhen dizit miragarri jentilik Harekila ninzanian enuien nik faltarik Nik iagoitik ezin nuke hura bezain maiterik Haren minez orai nago ezin hilez bizirik. Nork baitere amoria niri daraut muthatu Nik eztakit zer den bana estamendu berri du Ohi nola aspaldian nahi ezait minzatu Zerk andere han tuduien behar dizit galdatu. Sekretuki behar dizit harekila minzatu Ordu hartan iagoitikoz etsai ezpa baketu Niri unsa ezpadagit behar dizit pintatu Ene buruia ziaidazu harendako abastu. Amoria nor izan da gure bion artian Muthaturik bazabilza ia aspaldi handian Nik zugana dakidala faltatu eztut bizian Biok behin sekretuki nonbait minza gitian. Ehonere eztakusat nihaur bezain erhorik Nik norgatik pena baitut hark ene eztu axolik zuhur baninz baninzande ni ere hura gaberik Alabana ezin uzi behin ere gogotik. Jende honak bihoza daut bethiere nigarrez Neure amore xotiltua galdu dudan beldurrez Gaoaz lorik ezin daidit haren gogoan beharrez Gogoan behar handi dizit bethe nnien adarrez. Iangoikoa edetazu amoria gogotik Eta haren irudia ene begietarik Hark nigana eztaduka unsa leialdaterik Ni ere elikatureniz orai hura gaberik Saroia da lohitu eta eztut haren beharrik Nahi badut ukhenen dut orai ere berririk. __________ POTAREN GALDAZIA Andria ieinkoak drugazula orai berdi girade Ni errege balin baninz erregina zinate Pot bat othoi egidazu ezaizula herabe Nik zugatik dudan penek hura meretsi dute. Eia borrat apartadi nor uste duk nizala Horlako bat eztuk uste nik ikusi dudala Horrelako hiz gaixtorik niri eztarradala Berzer erran albaitiza enuk uste duiana Andre gaixtoa bazinade nik eznaidi kondurik Ziren zirena baizira zuzaz pena dizit nik Ene ustian eztut erran desonesta den gauzarik Pot bat niri eginagatik ezinduke laidorik, Hire potak baziakiat berze gauza nahi dik Anderia azti zira nihaurk erran gaberik Bada uzi albainenzak ni holakoz ixilik Horrein gaiz ziraden gero eginen dut berzerik. Bizi nizan egunetan bada ezitut uziren Nik zer orai nahi baitut heben duzu eginen Uste diat eskuiarki ezizala burlazen Gizon hunek orai nuia heben laidoz beteren Eiagora nik zer daidit zaude ixilik hanbaten Etai lelo ribai lelo pota franko berzia bego Andria minza albaizinde berze aldian emiago. __________ AMOREZ ERREKERIZIA Benedika fortuna ala enkontru hona Orai begietan dizit desirazen nuiena. Ene maite maitena egidazu zuzena Ioan duzuna ekhardazu ezpa eman ordaina Nik dakidan gauzarik eztadukat zurerik Lotsaturik iarri nuzu ezpaitakit zegatik. Eztuzula beldurrik eztukezu perilik Gure auzian ezta izanen zuhaur bezi iuierik. Eztut egin gaizkirik ukheiteko perilik Ez etare zerengatik behar dudan auzirik. Bada neure maitia nik diotsut egia Arrobatu nuzu eta balia bekit neuria. Ni enuzu ohoina arrobazer nizana Orai othoi enadila ogen gabe difama. Enetako ohoin zira ohoin ere handi zira Nik beharren nuien gauza daramazu zurekila. Ni enuzu iakintsu klarki erran ezazu Ehork unsa adi zizan nahi balin baduzu. Gizonak duien maitena bai etare hobena Bihozeko pausuia du eta bere lo huna. Orai lorik ezin daidit bihozian ez pausurik Haiek biak galdu ditut amoria nik zugatik. Unsa pensa badezazu gaizki arrobatu nuzu zor handian zaude eta othoi unsa egidazu. Galdu balin badituzu zeren ogen derautazu Nik dakidan lekhutarik ni baitara eztituzu Orai egun batetan zenaudela pensetan Hanbat zuzaz amoratu geroz nuzu penatan. Horla erraitia errax duzu erho bozen badakizu zure pena diozunok nonbait handi bideituzu. Hanbatere handi tuzu ezin erran nizakezu Egiara baziniaki urrikari nangidizu. Penak handi badituzu axeterrik aski duzu Sarri sendoturen zira larruiori oso duzu. Zauri baninz larruian bada axeter herrian Ene mina sendo ezliro zuk baiezi bizian. Zure irudi ederrak eta maina jentilak Gaizkiago zauri nizi ezi dardo zorrozak. Bihozian zauri nuzu eta gathibatu nuzu Amoretan har nazazu nik dudana zure duzu. Ametsetan agerritan ni kugatik doloretan Hiz bat honik erradazu hil eznadin othoi bertan. Zer nahi duzu darradan gauka horren gainian. Mi nolakorik aski duzu berzerik ere herrian. Berze oroz gainetik hanbat maite zitut nik Mundu oro uzi niro zure amorekatik. Albanerra egia nik dut pena handia Sekretuki minza giten biok othoi maitia. __________ AMOROSEN DISPUTA Uztazu hurtanzera amore maite Orai partizeko damu ginate. Amoriak othoi parti gitezen Jendiak diradela hasi bekhaizen Laidok hartu gabe geldi gitezen Jendek irrigarri gerta ezkiten. Elas amoria ene galduia Iamas zurekila enainde enoia Bizirik partizia pena handia Honein sarri uzi nahi nuzuia. Nihaurk ere gerthuz maite bazitut Onerizte gabez uzten ezitut Bana ieinkoaren nuzu beldurtu Sobera digizi egin bekhatu. Orano amorea gazte gituzu Ieinkuaz orhizeko lekhu diguzu Are elgarreki behar diguzu Orai partizeko damu gituzu. Bekatu honetan hilen bagina Damnatu lukezu ene arima Ezitela engoitik nitan engana Niri phorogurik eztidazula. Zineste bat dizit gogoan honela Nik nola dadukat amore zugana Ieinkoari ere eder zaikala Hargatik gaizetsi ezkizakela. Horlako lausenguz uzi nazazu Nola erhoturik narabilazu Othoi zenizauzu niri euztazu Ene gogoa unsa eztakusazu. Nola diostazu horlako hiza Bethi dadukazu tema borthiza Ioan daraudazu lehen bihoza Gero gathibatu neure gorpuza. Horlazeko eranzutez uzi nazazu Geldi bazinite nahi nikezu Gure exian ohart badakizkigu Biok iagoitikos galdu gituzu. Jendiak so daudia bethi gugana Nihaurk sekretuki nator zugana zuhaurk dakikezu noiz den aizina Neke ezaizula jitia nigana. Pixer ebilia hautsi diohazu zuk ni laido handiz betheren nuzu Othoi zenizaizu niri uztazu Nizaz atseginik ezin dukezu. Amore maitia diotsut egia zutan diagozu ene bizia Nahiago dizit zure ikhustia Ezi neuretako herri guzia. Horlako lausenguz uzi nazazu Ixil bazinite nahi nikezu Ieinkoaz orhizeko ordu lukezu Berzerik har ezazu niri uztazu. Ieinko beldurturik iarri ziraia Halaz despeditu nahi nuzuia Hebetik ioan gabe ene buruia Egin behar duzu ene nahia. Orai nahi nuzuia heben borxatu Aldi honetan othoi uzi nazazu Berze aldi batez jinen nizaizu Nahi duzunori orduian daidizu. Haraizinakorik duzu errana Uzi dazanorrek eskuian duiena Nahi duienian eztukeiela Hizak hari bira dugun egina. Orai egin duzu nahi duzuna Eman darautazu ahalgeizuna Maradikazen dut neure fortuna Zeren jin bainendin egun zugana. Amore ezitela othoi despara Honat begitartez izul zakizat Ni baitan dukezu adiskide bat Balia dikezit senhar gaixto bat. __________ ORDU GAIZAREKI HORRAT ZAKIZAT Orai behar dugia konkista berri Eztei iraganez gomitu handi Hanbat ezirade andere larri Meretsi duzuna narzake sarri. __________ AMORE GOGORRAREN DESPITA Andre eder jentil batez hautatu zait begia Herri orotan gauza oroz eztu bere paria Othoize bat banegion larradala egia Biderikan lizatenez ninzan haren grazian Respostuia eman deraut luzamendu gaberik Kortesiaz hon derizut nik zuri hain segurki Berzerik nitan eztukezu abisazen zitut nik Gazte zoroa nizan arren enukezu hargatik. Zu gaztia bazirere adimendu hon duzu Nik zugatik dudan pena othoi sendi ezazu zuretako har nazazu bizi nahi banuzu Ni zugatik hil banadi kargu handi dukezu. Ohoria galzen dela plazergitia gaiz duzu Niri horla erraitia zuri eman eztuzu Gaixteria egitia laido dela dakizu Ni erhoa zu iakintsu beha enakidizu. Zuhaur nahi bazirade ni segretu nukezu Gure arteko amoria ehork eziakikezu Sekretuki minzazeko othoi bide idazu Enekila minzaziaz gaizik ezin dukezu. Gaizki egin dadinian jendek sarri dakite Ene gaizki egitiaz enek laido lukeite zu eta ni elgarreki unsa ezin ginate zaude ixilik zoaz horrat eta hobe baitate. Hiz horrezaz erdiratu deraudazu bihoza Nik zugatik dudan pena hanbat ere handi da zuzaz beraz ezpanadi orai bertan konsola Ene arima ialgiren da falta gabe kanpora. Arimaren ialgitia neke bandia duzu Orai duzun penegatik zuria egonen duzu Horrelako banitatez niri segur uztazu Probexurik eztukezu eta zinhets nazazu. Zurekila gaizki baniz nola bizi ninzande Ene bihoz eta arima zurekila dirade Bihoz eta arima gabe ehor ezin lizate zu eta ni elgarreki unsa ahal ginate Iauna gertuz hik dadukat porfidia handia Ixil endin nahi nikek ala ene fedia Hiz gutitan adi ezak nahi baduk egia Hiretako eztiadukat gertuz neure buruia. Hori horla lizatela nizin neure beldurra Andriak hon derizanari ezpadaki mesura Ni lehenik eta gero amoros oro galdu da Nik zuri hon baderikut gaizzi eztakizula Egundano izan daia ni bai dixatakorik Ni amoriak enu maite nik hura ezin gaizetsi Uste dizit narraiola ezin dukedanari Zeren bada hon derizat hon ezteriztanari. Iangoikoa mutha ezak othoi ene bihoza Amoriaren hark bezala nik eztudan axola Borxaz ere gaizki bano hongi egitia hobe da Nihaurk ere uziren dut hon ezteriztadana. Andre faltaz eniz hilen balinba ni lehena Oroz etsi behar dizit non baitate hobena Heki ezin medra naite bai gal neure arima Bategatik sarri niro diren oroz arnega. __________ MOSEN BERNAT EXAPARERE KANTUIA Mosen bernat iakin bahu gauza nola jinen zen Bearnora gabetarik egon ahal inzanden. Heldu behar duien gauzan ezta eskapazerik Nik ogenik eznuiela hongigitez berzerik Bidegabek haritu nu bide eznuien lekhutik Erregeri gaizki saldu gertuz ogen gaberik. Iaun erregek mezu nenzan ioanengion bertarik Gaizez lagola enzun nuien bana nik ez ogenik Izterbegier eneien malizian lekhurik Ioan nendin enagien ogen gabe ihesik. Balinetan ioan ez aninz ogenduru ninzaten Ene kontra falseria bethi zinhetsi zaten Iustizian enzun baninz sarri ialgi ninzaten Haren faltaz hasi nuzu iaugitiaz doluzen. Berzen gaizaz zenzazia zuhurzia handi da Izterbegi duien oro nitan bedi gaztiga Abantallan dabilela albailedi segura Gaiza apart egoiztea bethiere hobe da. Ni gaixoa etsaiari nihaur jiniz eskura Ene unsa eginak ere orai oro gaiz dira Haren menian ezpanengo nik nukeien zuzena Mirakulu banagi ere orai ene ogena. Falsu testimoniotik ezin ehor begira Halaz kondemnatu zuten ieinkoa ere hilzera Bekatore gira eta mira eztakigula Balinetan bide gabe akusatu bagira Pazienza dugun eta ieinkoak gizan aiuta Malizian dabilena berak diro mendeka. Iangoikua zu zirade egiazko iujia zure gortean bardin dira handi eta xipia Nork bait ere egin deraut malizia handia Haier hura othoi barkha niri balia egia. Iangoikoa zuk begira etsaiaren menetik Nik eniak badakuskit ene gaizaz bozturik zure eskuiaz dakuskidan heiek gaztigaturik Ene gainian eztagiten uste duten irririk. Iangoikua egin dizit zure kontra bekatu Haiez nahi enuzula othoi heben punitu Erregeri dakidala nik eztizit faltatu Zeren egon behar dudan heben hanbat gatibu. Zuganako hutseginez nahi banuzu punitu Errege eta berze oro ene kontra armatu Gogo honez nahi dizit zure egina laudatu Eta etsaiak didan pena pazientki haritu Nahiz heben pena nadin arima den saluatu Haiek zer meretsi duten zuhaurorrek ikhustzu. Penak oro jiten dira ieinkoaren nahitik Eta berak permitizen oro hobenagatik Agian hula ezpanango hil ninzanden engoitik Ene etsaiak galdu ustian ene hona egin dik. Berak bazu hil dirade ni are nago bizirik Hongi egin uste baitut ohorezki ialgirik Gaiza nola hona ere iauginen da bertarik Gaiz ekhusi eztuienak hona zer den eztaki. Hongi egitez gaiz sofrituz behar dugu saluatu Pena eta miseria nik enuien dastatu Orai dakit iangoikuak enu nahi damnatu Heben ene penazera zaidanian orhitu Urhe hunak behar dizi suian unsa purgatu. Bere nahi ezpanindu eninduken punitu Aitak bere haur maitia gaztigatu ohi du Bihi hunak gorde gabe behar dizi xahutu Iangoikoak nizaz ere hala agian egin du. Mosen bernat pensa ezak karzel hori gaiz bada Nonbait ere ifernuia are gaizago dela Heben hik badukek bana haiek ez nork konsola Penak heben fin dik sarri haienak ez sekulan. Batre minik heben eztuk lekot ialgi nahia Han direnek bethi die suian pena handia Pena handi izigarri ezein pausu gabia Harzaz orhït adi eta dukek pazienzia. Berzen gaztigari inzan orai adi gaztiga Pena honez orhit eta hangoa ezak kojita Hebengoaz berzekoa albaheza eskusa Unsa enplegatu dukek heben eure denbora. Hor balego gaztigairo ihaurk berze guzia Bada orai gaztigezak aldiz eure buria Kirisailuiari nola hiri hel eztakia Berzer argi egin eta errazen dik buruia. Hiri egin badaraie bidegabe handia Ieinkoari gomendezak eure gauza guzia Hark orori emanen dik bere meretsituia Gaizkigiler pena handi pazienter gloria. Eztazala gaizeriztez damna heure buruia desiratuz gaixtoari hel dakion gaizkia Ieinkuari egiten duk iniuria handia Hura borrer egiten duk iuje eure buruia. Zertan iuia hik baitazak eure izterbegia Hartan kondemnazen dukek ihaurk kure buruia Eta hartan eztakidik eskusarik balia Erakustak ehonere nor den ogen gabia. Iangoikua orai dizit egiteko handia Hiri honetan eriozez hilzen duzu jendia Gathibutan hil enadin gizon ogen gabia Osorik othoi ialgiteko zuk idazu bidia Izterbegiak eztagidan gibeletik irria Ogenduru zuian eta han galdu dik bizia. Libertatia nola baita gauzetako hobena Gathibutan egoitia hala pena gaizena Ni bezala eztadila othoi ehor engana Ez etare hiz orotan fida ere gizona Iangoikua zuk begira niri ere zuzena. Amen. __________ KONTRAPAS Heuskara ialgi adi kanpora Garaziko herria Benedika dadila Heuskarari eman dio Behar duien thornuia. Heuskara Ialgi adi plazara Berze jendek uste zuten Ezin skriba zaiteien Orai dute phorogatu Enganatu zirela. Heuskara Ialgi adi mundura Lengoajetan ohi inzan Estimatze gutitan Orai aldiz hik behar duk Ohoria orotan. Heuskara Habil mundu guzira Berzeak orok izan dira Bere goihen gradora Orai hura iganen da Berze ororen gainera. Heuskara Baskoak orok preziatzen Heuskara ez iakin harren Orok ikasiren dute Orai zer den heuskara. Heuskara Oraidano egon bahiz Inprimitu bagerik Hi engoitik ebiliren Mundu guzietarik. Heuskara Ezein ere lengoajerik Ez franzesa ez berzerik Orai ezta erideiten Heuskararen parerik. Heuskara Ialji adi danzara. __________ SAUTRELA Heuskara da kanpora, eta goazen oro danzara O heuskara lauda ezak garaziko herria Zeren hantik ukhen baituk behar duian thornuia Lehenago hi baitinzan lengoajetan azkena Orai aldiz izaneniz orotako lehena. Heuskaldunak mundu orotan preziatu ziraden Bana haien lengoajiaz berze oro burlatzen Zeren ezein skripturan erideiten ezpaitzen Orai dute ikasiren nola gauza hona zen. Heuskaldun den gizon orok alxa beza buruia Ezi huien lengoajia izanen da floria Prinze eta iaun handiek orok haren galdia Skribatus halbalute ikhasteko desira. Desir hura konplitu du garaziko naturak Eta haren adiskide orai bordelen denak Lehen inprimizalia heuskararen hura da Basko oro obligatu iagoitikoz hargana. Etai lelori bailelo leloa zarai leloa Heuskara da kanpora eta goazen oro danzara. DEBILE PRINCIPIUM MELIOR FORTUNA SEQUATUR __________ Extraict des regestes de Parlement Svpplie humblement Françoys Morpain, maistre Imprimeur de ceste ville de Bourdeaulx, que pour imprimer vn petit tracte intitule, Linguæ vasconum primitie, luy a conuenu faire plusieurs fraiz & mises. A ceste cause plaise a la Court inhibitions estre faictes a tous les Imprimeurs libraires de ce Ressort de imprimer ou faire imprimer le dict Tracte, & a tous marchans de nen vendre dautre impression dans troys ans a peine de mil liures tourñ. & ferez iustice. Veue laquelle requeste la court faict les inhibitions requises par le dict Morpain a peine de mil liures tourñ. Faict a Bourdeaulx en Parlement le dernier iour Dapuril, mil cinq cens quarante cinq. Collation est faicte, De Pontac. __________ Bertsio informatiko honen egilea: Josu Lavin; Urkiola, 1-1C 48990 - Getxo (Bizkaia) 1399 2663 2005-10-25T14:14:05Z 212.142.143.114 ESKUIZKRIBUA Joan Perez de Lazarraga __________ 1.— SILBERO, SILBIA, DORISTEO TA SIRENA [...] bero e [...] edan egu [...] bere ugaza [...] tiak bere [...] pensadu eu[...] bada Silbe[...] idoro bagu[...] du eben kar[...] manera on[...] «Ainbat eta [...] neure begi[…] daukadan [...] karta oneta[...] uste dot dau[...] nau ezautu[...] badau bere[...] orri mila bider[...] kausea dan azkero[...] ri remedio emun jagi [...] ain andia dan azkero edo bes[...] rik izango ezpada bere nai beki[...] esku delikaduokaz karta oni eranz[...] nai ezpadau ni zure mesedeorr[...] il nadin nagoan lekurea[…] orren […]». [...]ea Sirena […]onjoean a […]nak iraku […]n buruan […]urteten ebela […]eaz zeña eku […]ena zan ez […]i ez legian […]ada mundu […]ik andiae […]ui eben kar […]urrik ezautu […]nik ezin esan […]asegin artu […]bio historieak ber […]renak kartea idoro eben […]u eben manera artan […]ori bere ezer esan baga Silbe- […]a ebilirik utra jakiteko deseo an […]irenak kartea artu eben ala ez sar […]txi eben lekura nun idoro eben […]itxi eben maneran bertan Zegaz utra asegin gutxi Silberok [...] ben bere biozean ekusirik a[...] bere gauzaetan zala ai[...] Silberoren asekabea ana[...] buruko zenzuna benzidu[...] artu eben ain maneraz[...] di batean irazarri ez zan[...] setan ebilela Sirenagaz [...] zidin utra espantadurik[...] bere pensamentua beti ber[...] la eta probaetarren pe[...] ganik apartadu aleia[...] biguela baz zena[...] au esaten ebel[...] egu[...] zeur[...] Silbe[...] [...]Sirenaren berbea zegaz utra [...]artu eben esan zituan [...]k enzun ebelako bada e- [...]an Silbero egoala Sirena [...]ilberoren aposentura utra [...]az zeñak an egoan silla [...]berbaoek esaten asi [...]n. —Silbero nagozu leen [...]arso oriek osteango da [...]el baten zeure eskuz [...]dekidazula zegati [...]bazu nik bere [...]gozu erregutan. [...]au esanda [...] eben Si [...]an leku [...] baga [...]ti Sirenak [...]ten akorda [...]t eskrebie[...] —[...]di eze ezin [...]zuk [...]ura Gura dozun ni enplea nadin zure serbizioan suplikaetan natxazu Sirena ene laztana nai dakizula gaur gabean zeure aposentuko bentanara joaten eze an gura dot neuronek emun [...] zuk agindu deustazun kobrea [...] badurik bada kartea[...] [...] eben egoan lekurean [...] teti geldixe iramo[...] ren aposentura nun [...] rri eben Silberoren [...] rik an zioana [...] eta Silberori [...] urtengo le[...] bero bad[...] sirik Sir[...] nadu[...] Silber[...] eta jarr[...] rik Siren[...] azpian[...] netan eg[...] Sirena ben[...] anzat Silbe[...]. Artu eben biguelea eta utra boz amorosoaz asi zan manera onetan kantaeta: Poeta gatxa idoro dozu Sirena ene laztana [...] bentajaok esateko [...] nigana [...] [...] utra tristerik [...]ik eztakarte [...]ztiok ifinirik [...]txadu dei detizke [...] etorririk [...]ate [...] egirik [...] [...]zuzu [...]txizkoak [...]azu Ala bada nik orain, Jaungoikoa, esango dot nola tratadu nauzun, Sirena, utra birtute andizkoa egizu silenziaz eskutxadu. Silberoren kantu dulzeaz a[...] tu Sirenak arzaite eben e[...] sentuan eukan zanpona[...] utra dulzemente jaiten a[...] au esaten ebela: Kañadaetan arza legez[...] oi nago kongoxadurik [...] ekusi inork ez nagia[...] zugaz egiten ber[...] Silbero zuk bad[...] nola zure ag[...] con tal que ne[...] kutu ez dakid[...] Alaze beti legez [...] zuk erraz dasakezu [...] zure kontra zegati [...] ezer eginik ez na[...] Sirenak bere kantu[...] [...] eben burua bere besoaen ganean eta Sil- [...] bigueleari itxita artu eben berekin [...] arpa bat eta asi zan bere mina Sil- [...]deklaraetan manera onetan: [...]ik esango ditudan berbaok [...]go dira gutxi bazu [...]eau dodan azkero [...]ditut nik komenzadu. [...]engo ene penea [...]ingo dozu donzellea [...]n erexteagati [...]la kateea. [...]ai izango [...] atean [...]an gero [...]a. [...] banagizu [...]ati [...] ene laztana, [...]ot zugaiti. [...]a Silberoren berba [...]bentanea eta Silberori ezer esan baga sartu zan barrura. Silberok ekusirik zala Sirena enojadu, eskuetan eukan arpea iramo eben aiñ furia andiaz eze utra pedazu asko egin zan eta ala tristeza andiaz Silbero joan zan bere aposentura, nun asi zan llantu andi bat egiten, ain tristeza andiaz eze enzun egien guztiai emun eioan tristeza andia. Ainbat sentidu eben bada Silberok Sirenak agaz egin eben kaso gutxia, eze etorri zan eriozako puntura. Egun batean, bada, Silberoren ugazabak ikasirik nola egoan Silbero gaxorik, erregutu eusan bere emazteari eugi legiala kontu andia Silberori bear ebena emaiteaz, zegaiti zan utra keridua bere ugazabaren esean. Eta eseko andreak egin eben ala. Silbero, bada, obato errejidu zegati zan? Eseko andreak agindu eusan Silbiari, zeña zan Sirenaren konpanian egoana, eugi legiala utra kontu andia Silbero errejieteaz, zegaz utra asegin andia artu eben ala Silberok nola Silbiak, zegati utra on alkarri erexten. Egun batean bada, Silbia joan zan Silbero bisitaetan beti kostunbrezat eukana legez, zenagaz asegin andia Silberok artu eben, zegati ai kontu andiaagaz egiten eben, aibat zan Silberoen deseoa Sirena ekusterren, eze erregutu eusan Silbiari legiola ain mesede andia, eze legiola bere partez Sirenari erregutu bisitaetan etorri legiola, zegati leukala esperanza andia Jaun zerukoagan eze, aen mesedea serbidu izaten lizala, Sirenak bisitadu balegi bertati osatua zala. Silbiak, bada, ezauturik Silberoen borondatea, prometidu eusan eze biaramunean sinfalta Sirena eroango leusala bere aposentura. Ainbat asegin Silberok artu eben Silbiak egin eusan promeseaz, eze kasi eukan gax guztia kendu jakan. Biaramun goxean joan zidin Silbia Sirena bisitazen eta osteango beste berbaen artean egion erregutu legiola konpania Silbero egoan aposentura joaten, eta Sirenak esan eusan eze asegin lebela, zeinzuk alkari eskuetarik eustela joan zirean Silberoen kamarara, nun sar zitezenean utra kortesmente Silberori berba egin eusaen, zeñak al egian kortesia eta mesura guztiaz saludadu zituan eta eskatu zidin arpa bat, zeña utra dulzero jaiten asi zan, manera onetan kantaetan ebela: Donzellea, zegati zaoz enegaz enojadurik, zurekin ene aitasuna orrela anzi jakinik? Donzellatxo linda damea, flordelisea zara zu; ene penea dakusun gero arren berba bat esazu. Ekusirik Sirenak Silberoen platikea, artu eben Silberok eskuetan eukan arpea, zeña jaite ebela eranzun egion manera onetan: Jentil honbre penadua, enegaiti kautibua, zure llantu dolorosook emaiten deustae kontentua. Bere kantaetea Sirenak akabadurik, urten eben ain laster Silbero egoan lekurean, eze ez zan bastadu inor bere biurketa. Silberok ainbat sentidu eben bada Sirenak esan eben berbaak, eze erorri zidin jarririk egoan silla baterean; ain agiz, eze, Silbia isasi ez ballako, ez zatean mirakuru an ila. Baegoan, bada, Silbero ain akordu gutxigaz, eze Silbiak uste eben eze eskuartean ilgo lizakala, areanda beregan biurtu zeitean artean. Eta destenpleak itxi egion orduan asi zan Silbia Silbero konsolaetan, bada bere ekusirik Silberok, ain kruelmente bere Sirenak trataetan lebela, ez eben gura inork berbarik legion, salbo bakotxik egon baxe. Eta, ala, Silbiak urten eben arean, nun Silbero geratu zidin bakotxik eta ain konsuelo gutxigaz nola inork pensadu ezin leian, zenak arturik biguela bat asi zan kantaetan manera onetan: Esperanzeau galdu jat, guztiz ez arren, parte bat; neure laztanaen amorearren egin gura dot negar bat. Ai, ene desditxadua, gaitxez rodeatua! Kontentu uste neben orduan, oi, zatort deskontentua! Ene bioz penadua, egun gaxki kuradua, egun askotan bearko dozu zeure aldean medikua. Akabadurik bada Silberok bere kantaetea, urten eben bere kamararean eta igo eben bere ugazabaren aposentura, zeña idoro eben isirik eta itaundurik esekoai nun zan esan eusaen nola emazteagaz joan zidin jardin batera eta beregaz eroan eben Sirena eta Silbia bere donzellaak. Aditurik, bada, Silberok leen esan dogunau, joan zidin musiko bazuen esera eta erregutu eusten legioela lagun musika bat emaitera joaten, zeinzuk esan eusaen baiez. Eta ala, bear eben instrumentu guztiak arturik, joan zirean. Eta eldurik Sirena eta Silbia eozen lekuan, asi zirean Silberogaz joazen musikoak ain dulzemente jaiten euren istrumentuak, eze Silberoen ugazaba eta agaz eozen guztiak zitezen espantadu eta ezin pensadu eben nogaiti edo nork emaite eben musikaoa. Eta onetan eozela, ministrilak ixildurik, asi zirean lau musiko utra konziertu andiaz manera onetan kantaetan: Donzellatxo, linda damea, flordelisea zara zu; nik zuri on dereizut baina zuk ni erruki ez nauzu. amaren seme bakotxa naiz ta, arren, ondo ar naroizu; ama enea seme baga zuk ifiniko al dozu? Ama eneaen seme bageaz, oi, zuk zer probetxu dozu? Lau urtebete euren gabakin zeure onetan naukazu; ene laztana, ene lindea, nai dozuna egizu. Ene laztana, ni ilagaz zuk probetxurik badozu, ori gerriko dageau eta biozeraño indazu. Ene laztana eriozea sentizen ez dot bapere, asegin eta deskansu baxe zu bazarade serbizen. Bada bere nai ez neuke mundu guztiagaitirren zuregaz ene sekretoa deskubri lidin bapere. Akabadurik bada Silberok bere musikeau, ainbat asegin artu eben jardinean eozenak eze ez ostean geiago, espezialmente Silbiak, zeñak utra on eretxan Silberori, zegati ezautu eben Silberoren kantaetea. Akabadurik leen esan dogun kantaeteau, Silbero eta bere lagunak joan zitezen ziudadera, nun Silberok emun eusten ain kolazio andia beregaz eroan zituan musikoai eze ezin kontadu al leidi, gizonak gurearren bere. Eta kolazioa akabadurik, despediku zituan musikoak eta, ai itxita, joan zidin bere esera, nun asi zan bere erropaak kontuz maleta baten sarzaen, zegaiti esan eusan ugazabak eze biaramunean joango zireala euren biajera, zeña zan Italiako ziudade batera, zeñari ereizan Arzileo. Arzileoko ziudadean Silbero el zidinean biziko zala uste ez eben, oi, inor ordu batean. Ainbat zan bada Silberoren amore mina andia, eze ez inor ekusterren isaiten eben begiak. Remediorik ezin lebela, utra gaxorik ebilen, fortunearen esai zala ia asi zan sentizen. Silbia dama galantori pena andiaz bizi zan Silberori on deretxana akordazen da askotan. Doristeo, zaldun gazte bat, ebilen penaz beterik, zegaiti utra on eretxan Silbia donzelleari. Sirena bere ainbeste dabil besteok legez galdurik, Doristeori on deretxala Silbero anzi jakinik. Kupido, nola dozu orrein gaxki zeure matraz doraduok gobernaetan? Zegaiti lauoi bardin on eretxi ez deraustezu euren amoreetan? Dago Sirenagaiti Silbero ilik; Sirenak Doristeori on eretxan; Doristeok Silbiagati asko dauko minik; Silbiak Silberori eusan erreguetan. Silberok, bada, ekusirik bere desditxa andia, negar egiten prometidu dau bizi dan arte guztian. Esperanzea galdu jakinik, bizi zan asegin bage; joan gura dau lekureanik kanpu[r]a bizi izaaten. Leen esan dogun konkistan lau amadoreoek egonik, zan lastima andia nork bere biozean eukan tristezea ekusten, espezialmente Silberok, zeñak ekusirik Sirenak besteri on eretxala akordadu eben joaten arzai baten figuran erriaetarik, ez ain bizi lazeradua iragaiterren. Eta ala, egun baten bere ugazabari lizenzia eskatu jakan bere errira joateko, zeñak utra damu andia artu eben Silberoen joateaz. Silberok, bada, bere ugazabari lizenzia eskatu egionean, joan zidin Silberagana, zeñari, negarrez egoala, despedidu egion. Eta ia joateko egoan puntuan atera eben rabel bat bere maukarean, zena jaiten ebela asi zan negar egiten onela: Ordu onean gera zatez donzella linda erana, noxbait noxbait akorda zatez zurea nola naxana. Esaitasun parebagea nigaz zegaiti daukazu? Muger arrizko bioza bano gogorragoa zuk dozu. Ni onerean joateko kausea, oita, zara zu; Jaun zerukoak, ene laztana, oi, degizula parkatu! Arren, Sirena, ene bioza, suplikaetan natxazu, nik merezidu ez badot bere, ez nagizula anzitu. Zeruko jaunaz, oita Sirena, geratu bada zatez zu; ni onerean banoa bere, ene bioza zuk dozu. Neure begiok giaduko dot tristezea dan errira aseginik sar ez dakidan oi biozeti barrura Despedidurik, bada, Silbero bere Sirenaganik, artu eben arzaiaen jazteko bazu eta asi zan bere biajea arzaien ponienteko aldeetara. Eta bere bidea ekarrela, el zidin ribera utra kaudaloso baten, zenari eretxa Duero, Gaztelako probinzian, nun zirean utra arzai aberasak. Ekusirik, bada, Silberok egoala utra urrun bere errirean, akordadu eben arzai aberaspatekin jarten arzaizat. Eta ala egin eben, zegaiti biaramunean Askanio eretxan gizon aberaspategaz jarri zan, nun bere ganadua goardaetan eben. Silberoren partierea, oi, aditurik Silbiak damu andia, oi, eben artu bioz berean menetan. Silbero baga bizi izaate, oi, ezin eben sufridu; aren azean joateko da lizenzia eskatu. Silbiak bere ugazabari onela esan deuso: —«Romeria bat egiteko, jauna, daukat nik gogo. Onegati serbizen bada, arren, bear deust parkatu, zegaiti biur nadinean serbiduko zaut, jauna, zu». Silbia despedidurik bere ugazabaganik, inork ezautu ez legianzat kendu eben bere jaztekoak eta artu eben arzai baten jaztekoak eta asi zan bere biajea arzaen Silbero joeala ekian lekuetati. Egun baten, bada, bere bideti joeala, topadu zan arzai bigaz, zeñai Silbiak itaundu eusten nora lloazen, zenak eranzun eusten manera onetan: —Arzai polita, ik jakingo dok eze guek goazela Dueroko riberara, zegaiti enzun dogu eze Silbero deretxan arzai batek dabela lutxa andiak armatu komarkaetako arzai guztiakin eta dagoala denporea asignadur egun seigarren eguneko, eta ala, ene lagunau eta ni goaz ara Silberoren jentilezak ekusterren, zegaiti utra manera andian dazauen guztiok alabadu deuskue. Silbiak Silberoren izena enzun egian orduan asi zan negar egiten ain sentimentu andiaz, eze an eozen arzaiakgati izan ez baliz, ez zatean asko an ila. Ekusirik, bada, Silbiagaz eozen arzaiak egoala negarrez, zitezen espantadu eta ezin pensadu eben zer al zaatean kausea, areanda itaundu eioen artean, zenak manera onetan eranzun eusten: —Zuek jakingo dozu, eze Silbero, zuek esan dozun arzaiorregaz egon nax ni denpora andian eta ain da nik deusadan amorioa andia, eze neure erriari itxirik nator aen eske. Eta ainbat asegin artu dot nun dagoan ikasiaz eze, munduan direan rikeza guztiak emun baleustae bere, ezin geiago artu neisus. —Bada —esan eben arzai batak— orrela dan azkero, goazen guztiok batera, eze guek al daigun lagundasunik onaena egingo deusugu. Bada bere, erregutan gagozu esan deiguzula zure izena, zegaiti obato alkar aditu daigun. Onetan eranzun eben Silbiak: —Zuek jakingo dozu, arzai nobleak, eze ni nazala Marsellako naturale eta ene izena da Klarian. —Orrela dan azkero —esan eben arzai batak—[...] (Faksimilean goiko zenbakitze zaharra ez dago behar bezala jasoa, baina dirudienaren arabera, hiru orrialde falta dira eskuizkribuan, 1148tik 1150era hain zuzen). [...]ren konpanian dagoan donzella batek, zenari deretxan Silbia, deretxula utra on eta ainbat graduan, ze zu ona etorri zareala ikasita etorri gura dau zure eske, zenari zuk gura badeusazu on eretxi eta anzitu Sirena on ez deretxun azkero, nik prometietan deusut eze laster osatu zatezkeala daukazun gaxaesun orretarik. Silberok leen esan dogun berbaok enzun egianean, zidin andiro enojadu eta egoan lekurean jagirik joan zidin floresta bateti aurrera Klariani bakarrik itxita, zeñak bakarrik geratu zala ekusen orduan asi zan, negarez beterik bere begia zeukala, berbaoek esaten: Klarian Zorigatxean, oi, neuretako amorea dot ezautu, bardin gura naben azkero onein kureldo tratadu. Oi, amorezko errege jauna, suplikaetan natxazu degiozula, oi, Silberori on derextala agindu. Doristeok, bada, ekusirik bakarrik geratu zala bere Silbia baga, akordadu eben aen eske joaten, zeñak partietako egoan egunean Sirenari berbaoek egin eusan: —Ondo uste dot, Sirena, daukazula aditurik Silbiak bere joateagaz niri bakarrik itxirik emun deustan pena, zeña dan ain andia eze uste dot iraungo baleu denpora askotan lizateala parte niri eriozea laster emaiteko. Eta kausaoek guztiok nik ekusirik, dot akordadu aen eske joaten, zeina deustae esan dagoala Silbero dagoan lekuan. Onegati zuk ezer gura badozu erriaetaruz esan egidazu, zegati utra borondate onez egin daidit. Si[rena]: —Ziertu bazeeki esan dozun berbaokaz egin deustazun asekabea, sinsketa dot ez zebela esango, bada bere, zeure borondate ori bestegan daukazuna legez, ezta mirakuru nigaz konturik euki eza. Bada bere, nik zuri deusudan amorioa ain firmea dan azkero, bazoaz munduen kabura bere, ezin itxi neidizu. Do[risteo]: —Eztozu zeren berbaoriek esan, Sirena, zegati dabe utra probetxu gitxi egiten ala zuretako nola enetako, zegati nigaz ezin inor lloake. Si[rena]: —Jaikoari nai ez dakiola zu joan da ni eben gera nadila! Orregati, Doristeo, zoaz nora ta nundi gura dozun, eze nik itxiko ezteuzut. Doristeok ekusirik zala inposible Sirena bereganik apartaetea, asi zan bere bidea arzaite, zeinak bere begiak negaretan eukala asi zan berbaoek esaten: Doristeo Oi, Sirena, zegaiti zatoz, oi eta, ene azean, inposible, oi, dan azkero nik zuri on erextea? Sirena Doristeo, zegaiti zoaz zeurori bada galdurik, Silbiak, oita, dakusun gero on deretxana besteri? Onela, bada, Doristeok eta Sirenak egin eben euren biajea, areanda Silbero egoan lekuan el zitezkeano, nun nor bere ugazaba banakin. Egun baten, bada, Silbero eta Silbia, Doristeo ta Sirena, lauok batera nor bere ardiakin joazela, topadu zirean iturri fresko baten aldean, nun guztiak alkar ezauturik berba egin eusaen, espezialmente Silberok Sirena ekusen orduan esan eben: —Oi, jaun zerukoa, ni nun ete nago? Lo ete naz ala irazarririk nago? Ezin sinisti dut neure Sirenaen aldean nagoala. Berbaoek esanda joan zidin Sirenaren aurrera, nun belauriko jarri zan negarrez egoala berbaoek egite lebela: —Oi, Sirena, zenaen begiok direan norteagaz konparaduak, natxazu suplikaetan nai dakizula ene peneau onein andia dan azkero remedioa emun jagite. Sirenak Silbero bere aurrean ekusen orduan utra enojadurik esan eusan: —Ken zatez ene begietarik, zegaiti nik ezteretxut on zuri bapere bano geiago, zegaiti ene bioza Doridogan dago. Silberok au enzun egian orduan bere buruari itxi eusan lurrera jausten, zeñagana Silbia joan zidin lasterka, esaten eusala: —Jagi zatez, Silbero, orrean eta itxi egiozu orrein kureldo trataetan zabenorri eta zatoz nigana. Silberok eranzun eusan: —Silbia, ken akit orrean, zegaiti nik ezin anzitu neidi anibat denpora on deretxadan gauzea. Silbiak au enzun egianean desmaiadurik erori zan, zenagana joan zidin laster Dorido eta esan eusan: —Ai, Silbia, ene laztana, akorda zatez zein on deretxudan eta bai nola zabilzen enganadurik igui zabenaren azean: ene amorioau anzitu jakinik suplikaetan natxazu degidazula remedioa emun, medezinea zu zarean gero. Silbiak Doridoren berbaok aditurik esa eusan: —Esan ze egidazu berba oriek, zegaiti gurago dot Silberori on deretxadala il, eze ez a anzituta bizi izan. Doridok eukan esporzu guztia galdurik, ezin zan lurrera utra negar asko bere begietati ezarten ebela. Sirenak, bada, Dori[d]o lurrean negarrez ekusi egian orduan, joan zidin agana konfiadurik respuesta obea idoroko ebela agan ark Silberori emun eusan bano, eta esaten asi jakan: —Egun askotan, Dorido, esan deusut zegaiti zabilzen on ez deretxunorren azean galdurik eta ez dozu sinistu izan nai, areanda zeure begiokaz ekusi dozun artean. Bada, onela dan azkero zeure buruori, desenganadurik nago zu mesede eske onerean aurrera on eretxi degidazula. Doridok utra enojadurik eranzun eusan: —O, falsa traidorea, ken akit neure begietarik ene desditxeonen kausea i axan azkero, zegai ik Silberori on eretxi baeuso, Silbiak bere niri ezin ukatu eidan neure remedioa. Bada, oneinbat gatx ire kausaz etorri dan azkero, zegaiti ezton losarik berbaoriek esaten gure aurrean? Enojuzko berbaoek Silbiak bere Doridoren aorean enzunik, zidin desmaiadurik lurera jausi. Onela lauak eozela desmaiadurik, Silberok esan eben: —Nagin Sirena remediadu! Si[rena]: —Ni Doridogaiti gaxo nax! Dorido: —Silbiak katigaturik nauko! Silbia: —Oita Silberok ni il nau! Platikaoetan lauok eozela, aditu eben os andi bat kanputi etorrena, ain andia eze utra espantadurik eozen zer al zatean ezin pensadurik, areanda Doridok burua goratu ta ekusi eiano salbaje terrible bien figurea, zeinzuk zirudien sua aoetati ezarten ebela eta euren eskuetan ezarten arko bana fletxa zorrozakaz armaturik. Eta Doridok ekusi egian orduan, esan eusan Silberori: —Jagi zatez orrean laster, Silbero, zegaiti eben datoz salbaje andi bi ondo armaturik guri biziok edetera. Silberok enzun egian orduan Doridoen berbaak, utra espantadurik jagi zidin eta artu eben nork bere armak. Bada bere aek ondo begiratu orduko salbaje biak arrebatadu zituen Sirena ta Silbia, zeinzuk utra laster ta erroitu andiaz eroan zituen florestati beera Silberok eta Doridok remediorik emun al baga, zeinzuk geratu zitezen espantu eta tristeza andiaz nork bere eben oneretxia galduagaiti eta ezin pensadu eben nuen agintez edo nora salbajeaek eroan al eukeen. Eta prometidu eben biak ez alkarri itxi jagiteko, areanda Sirena ta Silbia idoro artean. Onetan egun bat eta gau bat irago eben solamente negar baje beste gauzarik egite ez ebela, zeinzuk bigarren egunean, zerbait janda, loak artu zituan arbole fresko bazuen azpian, nun lorik gozoenagaz eozen orduan aditu eben kantaetaz etorrela odeietati figura eder bat, zeña ekusiak emun eusten bildur andi bat eta uste eben ze Sirena eta Silbia eroan ebenak letozela aek bere eroatera. Bada bere, odeietati etorrenak berba egin eusten manera onetan: —Ez bildurrik zeuren biozetan artu, arzai amoraduak, zegaiti ni ez nator zuei gatxik egiten, daukazun gatxorrendako remedio emaiten baxe, eta ala atenzio andiagaz aditu egidazu esan gura deusudan berbaok. Zuek jakingo dozu eze araenegun ekusi zeben salbajeak direala Narbaez enkantadorearen mutilak, zenak bere enkantamentu andiaz ikasi eben nola eben eozen zuen kausaz eta, zegaiti zuek eta aek aseginik artu ez zegian, eroan dau konfusioko esera, nun utra katea andiakaz daukan eta onerean irugarren egunean aterako ditu buruak edetera zuek sokorridu ez badagizu nik esango deusudan manera onetan. Zuek jakingo dozu eze ni bidaldu nabela batalla eta gerratako jaikoak, zeñari deretxan Marte, eta area emun deust ezpataoek zuendako espilu onegaz batetan eta dio joan zatezela konfusioko esera eta an el zatezenean, zeuren ezpataok eskuetan artuta, belauriko jarrik espiluonetara begira zaozela. Eta dakuskezun gauzagaiti ez begiok espilurean kendu, zegaiti bertati galduko zara; eta, barriz, kendu ez badagizu ni joango nax bear dozun orduan lagunketara. Silberok eta Doridok leengo berbaok enzun egian orduan utra asegin andia artu eben euren biozetan, zeinzuk bertati nork bere espiluak eta ezpatak arturik joan zirean konfusioko esera, nun eldu zirean irugarren egunean, nox Sirenak eta Silbiak il bear eben. Eta an eldurik, jarri zitezen begira kanpuruz nun ekusi eben egoala konfusioko esea ai fuerte eta galanto labradurik nola ezin ainbeste munduan al zatean. Onetan eozela, aditu eben etozela jente asko deadarrez, zeinzuen erditan etozen Sirena ta Silbia soka bategaz esku delikaduak loturik lepora, euren guardazat sei salbaje aldeetati ekartela, zenak pregonaetan eben Narbaezek aen kontra emun eben sentenziea manera onetan: Narbaez gizon sabioak, oita, egun dau agindu eriozeaz donzellaok, oi, dagiela pagatu. Onezkero ez ditezen amoreagaz burladu; oenzat kastigua dan eta besteoenzat exenplu. Bioen kontra probanzea klarua dago ziertu, Doridogaz Silberoren berbak zerren ez eben sinistu. Alaze, bada, zuek batera guztiok esan egizu: «amorekin kruel danak onela begi pagatu». Enzun dozun pregoeau egienean aditu Doridok eta Silberok bere, oi, ezin eben zufridu. Belariko jarri zirean, laster zitezen armatu; espiluak arzaiterako, oi, dira determinadu. Zeruetako erregeari, oi, dira enkomendadu, suplikaetan lizatela nai lekiela lagundu. Silbero ta Dorido onela eozela, baetozen Narbaezen jentea euren pregoea deklaraetan ebela. Donzella desditxaduak euren amoreak an ekuslen orduan, ezin zufridu eben negar egin baga egoten, zenak berba amorosoakaz esan eben berbaoek: —A, gizon doloraduak eta kruelak zeuen bizioendako, nola azartu zara zaozen lekura etorten, klaru dakusun azkero biziokaz bano gutxiagogaz pagatuko ez dozuna eta asi que asi ilgo zaituen azkero? Inolako maneraz defendidu al bagagizu emun gura deuskuen tormentu onetarik, zuen kausaz arzaite dogun azkero, zuek bere libertaduko zara edo bestela guek eta zuek bearko dogu jente krueloen eskuetati eriozea gustadu. Berbaoek arzai biak enzun egienean, Jaikoak daki ze asegin gutxi euren biozetan artu eben, bada bere, Marteren mandatariak agindu eustena ez ausaiteren, ezin ezer egin eben. Eta donzellak ekustenean eueren on eretxiak remediorik emaite ez eustela, ia eozen eueren esperanzea galdurik, bada bere dios Marteren mandataria ezpata bategaz salbajeaen arteti sartu zan utra agiz emuten leustela bere ezpata zorrozagaz, zeinzuk ies egin eben Sirenari eta Silbiari itxirik, zenai eskuak askaetan egotela Silbero eta Dorido, enzun eben aen alderuz kantaetaz etozela gizon bazu, zenak ekarten mutiltxo bat silla baten jarririk utra ponpa andiaz, zeñak eukan tafetaezko benda bategaz begiak isirik eta eskuetan arko bat saeta zorroz bategaz armaturik, zeinzuk esaten eben utra konzer-[...] (Zenbakitze zaharraren arabera, lau orrialde falta dira eskuizkribuan, 1155tik 1158ra hain zuzen). __________ 2.— GUGAZ ETORRI NAI BADOZU Gugaz etorri nai badozu erraz daizu ekusi donzella linda damarik asko munduan parebagarik joan ninzan da ekusi neben asko donzella galantik konziertu konzertaduaz oita guztiak jarririk retulo bat ekusi neben kanpuaen alde bateti urregorrizko letra bazugaz egoan eskrebidurik eozen begi ederrik asko aren aldean jarririk nungo direan esaten dabe alkarri begiraturik Ozaetako bandereagaz oita gu gara etorri iguzkiaren aldean dago gure onrea jarririk geure azean guk darabilgu mundua katigaturik goitixeago ekusi neben beste alderuz eginik donzella flordelisarik asko guztiak gorriz janzirik gaztelu Gebarakoan gara gu bizi defendidurik gure jazteko gorriok dira kontentuagaz josirik justarik asko zaldun guztiok egiten dabe gugaiti amoriozko errege jauna ekusi neben bertati dama bazuen oñetara oi belauriko ezinik zeinzun ekarten debiseagaz ezautu ditut badanik D’Erediako galea dator ponpa andiaz beterik oi ainbait dira ederrak eze ni nago admiradurik zaldunik asko ekusi neben guztiak oriz janzirik zeña dan utra librea gatxa desesperanzas beterik Ezkerekotxan oi darabilte pensamentuak galdurik zegaiti ango larrosatxoak eztau piedaderik librerik eta ardura baga oita dirade ebili zegaiti ez dau amorioak bere fletxeaz iregi aen bioz utra gogorrak bularrak erdiraturik __________ 3.— ARK ILTE NABEN GERO NI Zu ekusita beste gauzarik oi ezta zerren ekusi zegaiti alegriarik ez da munduan zure parerik Ain kontenturik nago ni zugaz nola zu nigaz gaxtoto zegaiti jaunak egin ez naben zure kontentamentuko Zure begiok nekusenean bertati neben ezautu oieta ezin ze indidala neure bizian gozadu Ene laztana ze daidizu zeure gogoan pensadu zuk ni gaxki tratadu arren oi ni naxala azpertu Zegaiti emaiten deustazu zuk onelako bizia bizi naxala iragaiten dot munduko pena guztiak Penado de tanta pena nago zu ekusizkero y ninguna cosa buena oi enetako ez dago Joan gura dot ekustera nik on deretxadanari joan gura dot ekustera ark ilte naben gero ni Lastimadurik joango nax amoreaz da fedeaz beti bere erruki naben munduak eta jenteak Ezzin faltarik neidio nik on deretxadanari joan gura dot ekustera ark ilte naben gero ni Zu ekustera etortearen ene lindatxo maitea penarik asko iragaro dot egunean da gabean Ona etorri naxan azkero eskerrik asko jaunari joan gura dot ekustera ark ilte naben gero ni Ene fedeau andia da ta ondo tratadu nagizu oneinbat bider eriozea zerren emaiten didazu Ene lindea serbizen bada kolpe batean il nagi joan gura dot ekustera ark ilte naben gero ni Otras Aren egia bat zarezt on dereiztazuin ala ez aoan laztan zaitudaz bana gogoan batez ere ez Donzellatxo atrebidea ez zabilz ene gogoan ez bestela ondo deizut baña ezkondu baxin batean ez Gure ortuan madari gura zaurik amabi beste amore bilatuko nax amore bear banadi Ene laztantxo linda damea esporzu artu egizu uste gutxien dozun orduan enegaz bearko dozu Urtan eder arria aen gañean txoria amorantian lekidanari atera neio begiak __________ 4.— BETI PENSAMENTUAN GALZAEN ZAITUE Linda damatxoa nola zanode beti pensamentuan galzaen zaitue Ezer trabajurik oita badozu ene laztantxoa arren esazu guztiau zurea nax ta erraz dakiket beti pensamentuan galzaen zaitue Ene laztanorrek arren esazu laztan nindukezun on baneretxu zure mutil ninzan gura zendukez beti pensamentuan galzaen zaitue Inoen bildur baga arren esazu zeure pensamentuan zer dadukazun zurekin ene faltaok estaliko det beti pensamentuan galzaen zaitue __________ 5.— BETI PENSAMENTUAN GALZAEN ZAITUEZ - 2 Linda damatxoa nola zanode beti pensamentuan galzaen zaituez Ezin trabaxa ibar ibar lelo (Irakurtezina)alelo ibar ibar lelo xea suturadok egi dabe zeze adar bagea audikarok naun deusai golpea ilgo bere ba(i)ten uai ai egiten aren burlea __________ 6.— FAMA ANDIA ZATOZ NIGANA Loa de las damas y galanes vascongados Fama andia zatoz nigana arren zaakit lagundu mundu guztiko erreñuetan laster egizu famadu txoriak eta tortolatxoak gura deusut agindu gure erriko abantajaok daikezula kantadu oi onezkero goxozetan da kantu dulzeaz loadu jaun zerukoa nik errazoaz beti zaidaz loadu zerua eta izarrak bere oita ze bitez ixildu isasoorrek horbe guztiaz beti zagie laudatu zegaiti dozun Euskel Erria ainbat bentajaz dotadu isasoori tinta balidi zeru zabala liburu oi Arabako abantajaok ezin litezke kontadu jente noblea ezin nesake bear deustazu parkatu flakezeonen bildur nax baia oita gura dot azartu Barrundiako dama galantak esaten irakastazu Axparreneko larrosatxoak geraziea indazu morroe galant estiraduak oi defendidu nagizu oi Gaztelako errege jauna erregiagaz ikasu zeure kortean dama ederrik nola bapere ez dozun zegaiti Euskel Errian dira eder guztiok dotadu ene berbaok jente noblea ze daidizu pensadu neure erria alabazerren nik ditudala finjidu badanik bere jakin egizu oita naxala fundadu oi antxinako liburuetan zeñetan ditut ezautu Euskel Erriau oi nola eben errege batek pobladu jente noblez da lenguajeaz zenak eusten agindu zeruko jaunaren fede santua oi legiela kunplidu oi Salamonek eskribizen dau jente noblea jakizu bere bizian oi ez ebela jente obarik topadu __________ 8.— JAN DONEANEZ BEZPERA BATEN Un caso que acaesció al autor en un camino con una dama Jan Doneanez bezpera baten igaro ninzan basoti Iruraizko hermandadean leku on baten aldeti dama bategaz topadu ninzan lindea parebagarik berba egiten asi ninzazan jarri ginean geldirik neure bizian ekusi ez dot ain gauza abisadurik forma onetan berba negion ez jat anzitu berbarik alabazen dot zeruan jauna bide dodana eginik zegaiti naben zuregaz batu lindea eben bakarrik edolabere joan bano leen oi bear dozu ikasi zure amorez ene laztana nola nagoan galdirik eranzun zidan utra kortesdo begiak abajadurik neure buruau erraz daidit nik ditxosazat edugi jentil honbrea zegaiti naxan egin ni zugaz topadiz oi eta barriz osteangoan arren ze begit burlarik ene laztana ene fedea ez dot egiten burlarik egun askotan ni ebili naiz ez dot edugi ditxarik ene lindea zu ekusteko banago sepultadurik oi arren jauna ixilik bego ze besat orrelakorik oita zegaiti zu eraiteko ni eztot poderiorik poderioa andia dozu zeruko jaunak emunik zure begiok ekusizkero banago katigaturik pensamentuok altuan ditut zuk ala mereszidurik oi eta ez dot abajaduko neure bizian punturik zure berbaok adietako ez dot entendimenturik klaruxeago berba egizu edo zaoza ixilik ene laztana zure bildur nax ezin egin dot berbarik nik klaruago banesakezu oi baneu lizenziarik ene laztana enzun nagizu arren ez artu penarik neure peneau esan bear dot ezin neonke ixilik donzellatxoa egun batean oi eta ninzan etorri zure lekura flordelisea oi inor baga bakarrik zeure eseko portaleetan oita zeonzen jarririk neure begiok goratu neben ez neben pensamenturik dama galanta an zeonzela oita zeurori bakarrik atrebimentuz usadu neben banago gaztigaturik itaundu nagon poridadean beste donzella bateri nola ereizun zeure izenaz eranzun zidan Katalin oi arrezkero jaun zerukoak bertxeak daki bakarrik Katelinatxo nola nagoan amore minez gaxorik zuk baxe inork ezin liket munduan remediorik ene laztana osa nazazu ez egin beste gauzarik leku onean topadu gara jaun zerukoak gurarik oi apeadu bear neuke badozu borondaterik ene laztana solas daigun geurtxeok biok bakarrik jaun zerukoaen amorearren jauna zaoza geldirik basoan neurau bakarrik nago ze begit agrabiorik ene laztana ezin neike nik orrelako gauzarik kulpa andia ezarri leidae eiza galdu banegi jentil onbrea ez neikezu neure bizian berbarik oi eta bardin ezpa ze egit oi orain itxi librerik biarreziak urrean datoz arren betorke ebeti al dagidana nik egingo dot ez artu asekabarik orrela gura dozun azkero ezin neike besterik domekaan etorriko naiz eztot egingo faltarik askotan ondo geratu zatez ene lindea bakarrik oi esegino lagun deizut badozu borondaterik eskerrik asko jentil honbrea ez dot ardura lagunik gaazustenak oi ez dagien pensadu beste gauzarik itxi neusan berbaxkoek neure laztanaz eginik berori defendidu jat eta ni geratu nax galdurik __________ 9.— EZKON BAZATEZ EONGO ZARA Donzellatxoa orain zaoz soberbiagaz beterik ezkon bazatez eongo zara ardia legez masarik Egun bazaoz libertadeaz oi noxbait galduko dozu fortunea kurela dana aldi bat pensa ezazu onezkero fiaze zatez ez artu fantasiarik ezkon bazatez eongo zara ardia legez mansorik Beste bategaz ezkondu arren uste badozu oba dala errazoaz desakezue la bella mal maridada orduan akordaduko zara oi nola esan nizun nik ezkon bazatez eongo zara ardia legez mansorik Ala zara mudaduko ze ez zau inork ezautuko bizi beste bat artuko dozu kondizioak ken zaiteko __________ 10.— SAN DONATO JAUNA San Donato jauna doneatxia erakustak neure oneretxia arren agir zatez izar zuria bein Ernandez da gero Maria akabadu eztididin ene bizia ez nigana iramo zeure gezia sinis ezakezu ene egia noxpait irekazu zeure begia zuretako nik daukadan guztia ezta minzor salbo ezti eztia zugan ereingo dan ene azia ez bildurtu eze ezta gazia __________ 12.— NESKEA BILDURAGO NAX Iragarri oi ez nagizun jentil honbrea bildur nax neurk ekusirik nola zarean neskea bildurago nax Nola andraen bildur zara aek baga onik ez badozu aen obraen oita bildur nax zure bere bai badagizu ez dot egingo gauza gaxtorik oi ez dasazun bildur nax neurk ekusirik nola zarean neskea bildurago nax Zerren diozu sekretorik oi andraetan ez dala zerren kausea begirazaka ifinten dabe obratan faltaduko jazulako zenzuna gogan bear nax neur ekusirik nola zarean neskea bildurago nax Andraetan diskreziorik ez dala uste al dozu bai baia daben zenzutxoori gaxki daroae giadu oita bildurrak ikara nabil ez dakit neurau nor naxan neurk ikusirik nola zarean neskea bildurago nax __________ 13.— ARREN TXORIAK EXILIK ZAOZ Arren txoriak exilik zaoz badozu miramenturik mundu guztia isasoagaz nanzuzu zaoz geldirik dama galantak ni ez nax digno ez dot mereszimenturik zuetan miiau ifinterako banago losaz beterik oi bada bere borondateau dadukat utra osorik zeñak ixilik egoterako ez dit emaiten lekurik obligazioz bete ninduzun guztiok ala gurarik pagaetako ezin neike bapere serbiziorik oi bada bere presentetxoau artu egizu niganik lizenziea arren indazu badozu borondaterik dakidantxeau esaterako ez egin beste gauzarik gauzaxe batek oita nauko andiro enojadurik donzellatxoak esan bear dot ezin neonke exilik zuegaz barriz ez eukaen oita bapere konturik ene bizia geratu ninzan andiro afrontadurik zeruko jaunak oi ekiela amoreokin ditxarik zerren da zeurok serbietako ez daben konstanziarik dama galantak sinis nazazu oi ze ukazu dudarik lekuonetan biziko baninz ez neiala besterik gabaz egunaz serbidu baxe sekula asperzakarik au zuegaiti egiterako asko da errazoarik oi bada bere bizioi nax jaun zerukoak gurarik (z)iudadetxo txikir batean (n)eurtxeau bakar bakarrik ene izena letra onetan oi dago eskrebidurik oi onegaiti jentil onbreak ez egon enojadurik zegaiti zuek enojazeko ez dot nik borondaterik guzti guztiok serbizerako nago ni obligadurik oi bada bere ziertamente banago enojadurik zerren damaok serbietako ez dozun miramenturik geixeago esango neben eugi baneu astirik badanik bere amoreonek ez dit emaiten lekurik on deretxunai on eretxazu ez artu soberbiarik zegaiti laster orrako gara oetan akabadurik amoreata biok gabilza ez dogu beste lagunik dama kurela ifinten dogu gaztigaduta mansarik abisaetan zaitudan gero ez egin beste gauzarik zuen arteko donzella batek nauko enterradurik aen izena letra onetan oi dago relatadurik pensamentuok altuan ditut ark ala mereszidurik __________ 14.— JAIO ZITEZEN MAIAZ ILEAN Jaio zitezen maiaz ilean amorioa oekin donzelleari Lora ereizan morroeorri don Martin egun batean jaio zitezen jaun zerukoak gurarik oen artean jasarri zidin amore mina dulzerik mundua mundu formaduzkero oi ez da jaio semerik ene ostean nor izan dan au baño gizon firmerik ese banatan bizi zirean zeñak eusten alkarri eurak biak oi ebilzen bapere baga lagunik gazte zirean artean baña azkero beti loturik zerren guztiak egon joazen andiro admiradurik oi nola beti ebilte dira Martin da Flora bakarrik aita amaok efini dabe flora oi enzerradurik zerren bertati jarri zirean sospetxa gatxez beterik amoraduok ekustenean euren buruak loturik aen biozak nun bere baita egon joazen tristerik pensamentuak leukaela dolorez mantenidurik remedioa bila zitezen eurenzat gora kastarik bijeak alkar ekusterako olzori dabe iregi ifini dabe miraderoa bioendako zilegi __________ 15.— TENPORA BATEN BANEROEAN 1 Tenpora baten baneroean dama eder bat serbidu audenziarik ez emunaz oi ninduan penadu 2 Gabaz egunaz oi nituan aren ateak rondadu askotan sarri nik neroean rekeridu ta segidu 3 Aldi bat leku sekreto baten neuroni zidan agindu jentil onbrea ona zatozke gura banozu gozadu 4 Aren aoti berbaoa negianean aditu reberenzia jagiteko belaunok neben inkadu 5 Krianza onez gura ekion ni arerean goratu esku zauden on baekidan neure besoti oratu 6 Ark niri tira nik ari pulza ainbat negian aspertu supitamente baekion uzkar andi bat soltadu 7 Neska gaxoa ainbat zidin afrontaduta korridu begietati laster ekion itogintxo bi mobidu 8 Nik banegian aleginaz palagaduta exildu finjidu neben ez nebela nik alakorik aditu 9 Esan eustan ai ene jauna zuk egidazu parkatu sekula barriz ezin neinde zure aurrean agirtu 11 Zuk onenen kontra gura badozu rebelde izan jakizu ene parteti izango zara justiziara zitadu 12 Nik zu andiro laztan izana an izango da probadu zuk bere niri derextazula an eskatuko natxazu 13 Amoradua amorez ilten ezin leite sufridu edo berandu edo goxago zuk bear nauzu kuradu 14 Karro trunfala ene perlea nik bearko dot gozadu Mazias gloriosoa legez ezpanagie ebenada __________ 16.— GAZTELATIKA JENTIL ONBRE BAT Gaztelatika jentil onbre bat orain etorri ei jaku etorrizkero donzella batek amorez ei dau benzidu Donzelleorri on deretxo donzelleorrek ez ari au onela oi dan azkero eskerrik asko jaunari Joan Lopez jauna Zuazuko ene esan bat egizu bardin on ez deretxun gero donzelleorri itxazu Zure adiskidea nax ta geiago ez dot esango zegaiti bakit dakusunean nola zarean eongo __________ 17.— KOPLARIK ONDO ORDENAETA Koplarik ondo ordenaeta? abilidade badozu orain egin dan ortos andian metrifikadu egizu Au esan eta baekidan ies eginda estaldu ilabetean ezin oi neben sekula barriz topadu Egun batean leukala beste bazugaz kabildu aen artera izan ninzan exil exilik koladu Aren aldean jasarri ninzan zerren ez lidin uzatu badanik bere bertan eben zerbait lizana somadu Izurrariau baekidan sentidu baga askatu guztizko uzkar terrible bat nik banegion pulkatu Esesan negion ene laztana ez onegaiti penadu zegaiti orain zu ta ni gara biok igual geratu __________ 18.— ORAIN JAIO DALA NUESTRA SALVACIÓN Barri onak dakart Peritxo y Anton orain jaio dala nuestra salvación Guztiok genbilzela en nuestro ganado oi etorri jaku un ángel volando esan deusku gero aquesta canción orain jaio dala nuestra salvación Barria genzuanean el ato dejamos guztiok alkarregaz y a Belén llegamos ainbat gauza egoan de admiración jaio zan lekuan nuestra salvación __________ 19.— MONESTERIO SANTU DEBOTOA 1 Monesterio santu debotoa jaunaren graziaz eben jarria ese prenzipala eta barria 2 Basoan zu zaoza fundadua eta il zan arren fundadorea bakus munduak zure balorea 3 Zegaiti zu zara dubdadu baga korridu badidi ondo mundua beste guztietan estimadua 4 Oñ esku zardenok apazen diot illustre abbadesa notadea zerren egin deustan mesedea 5 Ni kaso naxala baldin badator euroen artera tentazioa bertati eske nax parkazioa 5 Konbento guztia generalmente saludazen dot nik agur eginda belauriko barriz zu ene linda? 6 Abisada eder parebagea eztakart gorgera eztaust gona ekusi nagi ze ni ona ona 7 Monjea kausa dala kokotean enamoraduak ze begi azik zerren monje aenak eztau gazik 8 Ai ai ai ai ai ai ai ai ai ai ai ai ai ai ai ai ai dardo zorroza zein triste dagoan ene bioza 9 alegere dago isas aldean uda ta negu beti naranjea monesterioan tristea monjea 10 Esen badagie eztaozeela alegere baxe sekula triste nik diok egun dala aratixte 11 Zegaiti monjea inox eztago baize au edo ori pensaetan beti bere koitaen arilketan 12 Jaiorean ninzan desditxadea zerren aita neben guztiz gogorra senideak labur ama leorra 13 Ene senideak libre daoza gozazen dabela libertadea ni nago katigu subjetadea 14 Zilegi dabela euren senarraz iragaiten gustosoro bizia nik ez bai esateko lizenzia 15 Adata zanean bere senarrak bere beso laztanaz estaldurik nik jagi bear oi dot ozak ilik 16 Gaztea sartu ninzan sentizaka andi arzaite neben engañua bizi nax bizi guztiz estrañua 17 Kontentu baga dakuet ditudala neure urte dulzeak kastaetan loturik nagoala olzoetan 18 Isi jazun bada sekulareko karzel gogor onetako ateak ai ai ene narru zuri gazteak 19 Ama libreaganik jaio ninzan ditxarik ez nebenau alabea dirurren saldu ninzan esklabea 20 Neure aragiok dakustanean zein zarden direan eskutxoetan berti jasarte nax eresketan 21 Amore dulzearen ardurea zeinbat dodan probadu gutxiago ainbat irudizen jat dulzeago 22 Kanpuan oba leuke atxur zala izango baleu bere beti presa mila monjaren baño abadesa 23 Kontentuago dagoalakoa gaaten dabela basallorea eperki janik baño priorea 24 Zerren beti bere da arinago borondatez nekea egitea baiño bere posa asedetea 25 Orain dator fraile malmaz arro bat atxakiz arturika bisitea onagaz dakarrela agintea 26 Erabilten gaitu ilabetean bere tripearenzat errastruan geur barriz tiri taio konbentuan 27 Arenzat eperra bardin al bada ez gorri tantarik baize zuria aumarik badogu ez azuria 28 Konbenturik konbentu dabilela or ase eben bete bigardoa mutil mando bota ta tabardoa 29 Niri barriz zerren negian berba neure aide jabe prenzipal batez deo graziaz zu azota zatez 30 Ipochrita vellaco riguroso soberbio regalon y desonesto jauna barka zakezt si peco en esto __________ 20.— MUNDU GUZTIAN ORAIN EZ DAGO Mundu guztian orain ez dago gizon kontentuagorik oita nola ni orain nagoan zeruko jaunak gurarik zazpigarren ilabetean urteje onau sarturik iru egun kunplidu baga oi setienbrek emunik zeña zan egun alegerea ene laztanak gurarik ene laztanak gurarik eta neurk ala trabajadurik amore poderosoa jauna asko deusut eskerrik zu serbizeko ez jat faltako sekula borondaterik denpora baten lotu ninduzun katea fortiz batekin jaun zerukoa alabadu ze orain banago librerik donzellatxo bat ekusi neben lindea parebagarik oi neure bioz amorosoau idogi zidan bertati neuregaz neben libertadea eroan zidan berekin ni aren minez ilte ninzan da a beti alegererik nik aregaiti iragaro dot munduan asko penarik ark enegaiti oi oraingaño eztau edugi ansirik oi orain barriz nik ifini dot bera kateaz loturik oi bada bere nik aregana asko dot borondaterik ez dakizunok jakin egizu ze kaoz enganadurik zerren dama bat serbietako asko bear da gauzarik amoraduak zer bear daben banago irakasirik oi enzuzu ta jakin dagizun badozu borondaterik zegaiti askok jakin ez arren egon oi da tristerik irakasterren ez nago eske bapere intereserik oi lenaengo abantajea dasadan zaoz exilik jentil honbre oita bear dau izango badau ditxarik utra galanto ebili bidi oi badau potestaderik bere aoa ifini begi palabra dulzez beterik bere laztanaz ze beuzaike sekula fantasiarik oi barriz kunpliduko ez badau ze begi alfer promesik krueldaderik baderakuso beoke beti tristerik dameak gaxki esanagaiti ez galdu esperanzarik iñor begira dagoanean ze beikeo berbarik utra dulzero esan begio bere penea exilik presentexeak emun begio gauza usaiz beterik oi partieta danean barriz zuzpirioxe garrazpi- koitarik esan oi badegio ifini esporzadurik polsea barriz oi berabilke oi diruz adornadurik erreal ori kastaetarren ez azeratu pausorik bere laztana dakusenean ebeli utra graberik sekula barriz ze besakeo besteren abantajarik denporeorrek emun badagi ez egon tentazakarik zegaiti bera ezta ezingo oean zabal zabalik gabaz egunaz ze berakuske sekula kobardiarik laztanagana joango bada ze beroake lagunik bere begiak oi berabilke laztantxoagan josirik sekula gauza gutxiagaiti ze begi sentimenturik oi beazatu badagi bere ez erakusi bildurik oita irago ze bekikeo bisitazaka asterik zegaiti artu ez daikean oi beste serbidorerik oi alkanzadu daikeano ez artu jagin zelorik gabaz egunaz serbidu begi sekula asperzakarik oi geiago gura badozu amoraduak ikasi estudiadu arren egizu laztanaen borondateti zerren bestela oita ez jazu probetxaduko gauzarik mundu guztian ni baño ezta oi amoradu firmerik ene laztanak mereszidu dau oi asko abantajarik a serbizerren aspertu banax banago deskansadurik arta lastoa agin egizu nik al dagidan gauzarik eguaztena ifini nauzu obligazioz beterik __________ 21.— EGUN BATEAN NENDORRELA 1 Egun batean nendorrela bide estretxo batean esku batean nekarrela kalzaidu usez erro dela zaldi on baten gañean 2 Banekarren esku bestean listra onezko dardoa adarga on bat arzoean arnes fortiza gorpuzean korazaakaz kaskoa 3 Konpaniazat tristurea askotan legez arturik giazat barriz benturea baneroean etxurea txitez guztiau galdurik 4 Neroeala forma onetan biozau guztiz tristea nik ez nebela pensaetan gero nekusen gauzaetan erratu neben bidea 5 Ribera baten eldu ninzan guztizko alegerea neure buruau gora nezan dama eder bat topa nezan autoridadez betea 6 Neurau exilik nengoala berak esadan berbea ongi etorri zareala errazoa da dasadala gizon armatu gaztea 7 Nungo zarean esadazu bada al didin gauzea zeure begiok irekazu deskubridurik afindazu apelliduaz nonbrea 8 Ezeren losa bildur baga esazu zeure benturea zer gaxaesun kontxallaga zeren dizudan bereala kuraetako rezetea 9 Nik diosudan berbaetan duda efinten badozu ni ez banauzu sinisketan bizi zarean egunetan zuk beti damuko dozu 10 Ribera artan neskaoa bakotxik nekusenean razonamentu dulzeoa forma artan da alakoa ain laster egidanean 11 Neure begiok banegian aregan laster fixadu nun eldu ninzan ez nekian aren ederrak benengian konsoladu ta turbadu 12 Terziopelo berdez egoan gorpuz guztian janzirik leona baten kostadoan jarririk legez baegoan kristalez koronadurik 13 Arpa eder bat esku bietan figuraz eskulpidurik urregorrizko tablaetan biboratxo bat bularretan kollare legez janzirik 14 Apea nindin zaldirean gutxi bat apartadurik berba negion lurrerean neurau nengoan lekurean reberenzia jakinik 15 Umilladurik egiten dot errazoa dan gauzea oñ eskuetan besazen dot dakidan legez esaten dot donzella koronadea 16 Obedeszidu dagidala nik zure mandamentua errazoa da naturala neure aoaz dasadala itaundu jatan kasua 17 Jagi zan bere sillarean nik au esanda bertati artu ninduan eskurean bagioanzen arerean floresta baten erditi 18 Jarri ginean berbaetan rosale baten parean asi ninzakan kontatetan nola ninduen penaetan gauza bik biozerean __________ 23.— ENE LAZTANA ENE LINDEA Ene laztana ene lindea banago beti gaxorik ene negarrau enzun egizu badozu borondaterik zeure bioza bera bekizu badozu piedaderik oi ni onela penaetan ez dozu errazoarik ni zugaz amoraduagaiti eztaukat nik bearrik zegaiti ene eskuan ez zan egiten beste gauzarik neure bioza or dauzazu ondo kateaz loturik libertadea aregaz dago ni barriz beti bakarrik pensamentuau daukadala zuregan enklabadurik neurgaz sekula egiten ez dot zuregaz baxe konturik zuk barriz nigaz ez daukazu bapere memoriarik sekula oita ez badeusut egiten serbiziorik kausaetan dau ez jakiteak zure gogoko barririk bestela bere nigan ez dago zurea ez dan gauzarik zure izenaz oita daukat guztiak senaladurik zugana deudan amorioak oi iñon ez dau kaburik oi zugan barriz piedadeak sekula komienzurik linda damea erruki nauka ez dodan gero kulparik zu lakoagan ez leuke bear krueldadeak parterik amoreorrek egin ez oi dau kurelez konfradiarik oi zuk ni ondo trataetako asko da nigan kausarik amore poderosoa jauna ni belauriko jarririk mesede baten eske nagozu ez bea jako berbarik damatxo baten amore minak narabil desterradurik ene biozau a serbizeko jarri zan obligadurik sekula ondo arzaiten eztau oi nik desodan gauzarik sekula goardaetan eztau oi zure mandamenduturik estimaetan ezertan eztau oi zure serbizaririk onetan zuri ekiten jazu oi asko agrabiorik dama kurelau arren efinzu oi ondo gaztigaturik sekula bestek oi eztagian artu atrebimenturik konjuro gogor pare baga bat daukat ordenadurik otorgaduko deustazula asko deut esperanzarik asi gura dot zuregan jauna oi baiez konfiadurik ene perlea enzun egizu badezu borondaterik zure entendimentua bego gutxitan irazarrik Conjuro Tortolatxoa ebilten da bakotxik maiaz ilean bere laguna galdu jakinda tristerik soledadean konjuraetan oi eta zaitut kurela poridadean gabaz egunaz oi zabilzela negarrez ene azean unikornio animal fortiz animaloen artean naturalezaz umillazen da damarik dakusenean konjuraetan oi eta zaitut oean zauzidenean gogaberatu zakezkedala begioz nakusunean Prosigue Konjuraetan oita deuzut gorpuzeango aragiok nigana manso bakarkezula zeure begitxo linda biok Prosigue Pelikanoak amorioz umeak dagianean bere odolaz mantenizen dau guztiak azi artean konjuraetan zaitut laztan niga borz nabilean zeure bularrok jan dagizula zeurgana sartu artean __________ 24.— ZEGAITI BEGIRATU GURA EZ DOZU 1 Zegaiti begiratu gura ez dozu zugaiti nola nagoan kantaetaz biozau jo deustazu anetx fletxaz nigaz konturik egin nai ez dozu begira egizu zer egiten dozun nuen kontrata nola oita zabilzen amoreak zer deusan zuri aginzen belarriok irekazu eta danzuzun 2 Donzella guztioi deustet aginketan dagiela amoraduok ondo artu onegaz linda guztiok beukae kontu zerren joango nax neurau eskaetan kurela ifiniko dot estuetan baldin da mandamentuau goarda ez badez nik au erraz daiket neure partez asi banadi amorez konbatietan 3 Amoreak enzun dozu ene laztana oi bere mandamentuan zer dioan apa bat baneidizu ao gozoan bakusu ene fedea firmea dana donzellea arren egizu ene esana zegaiti zuk ez dozu ezer galduko neure bizian ez zaut anzituko zurezat izango da nik dodana 4 Zu zara eder guztioen kapitana zeruko irargi zuria dirudizu ene guztiau zeure egin egizu inor baño ederrago zareana libertadeau joan jatan zuregana ni bizi izaatea zure eskuan dago remedioaren esperanzas beti nago zeña bakit larrosatxoa zugan dana 5 Espantadurik nago donzellea bioz oi nola dozu orrein kurela tratadu ze nagizu beti onela enzuzu dama guztioen estrellea gura dot relajadu kerellea osatu ene llageau nai badozu larrosa maiazekoa nola dozu enezat orrein gogor murallea 6 Donzellea piadadez ar nazazu barriz gura deusat erregutu katea geiagogaz ez ni lotu neure biozau libre jafindazu biurtu libertadea egidazu alegeratu didin ene gogoa zu serbizeko andi dot deseoa aldi bat zeure besoan narazazu 7 Ediraiten eztau inork munduan zu lako donzella bat ain lindarik sekula jaio ez da amoradurik ni duin firmerik ene lekuan enegaz jarri zatez partiduan zegaiti onezkero da denporea berba bat egidazu traidorea plazaz edo bestela estalduan 8 Nigana zaozela dirudizu enojadarik beti kausa baga askotan egote nax berba baga orein edolabere ze nafinzu aldi bat perla lindea egin egizu nigaz ordu bakox bat kunplidua zu zara ene begioen espilua azkero zeure eskuogaz il nagizu 9 Jaunorrek ez dindala ondasunik gogoau baldin badot bestegana orrein kruel izaten enegana nik mereszidu ez dot zureganik sekula nik ez oi dot beste lanik onela iragaiten jat gau egunak ain dira ene begiok elzaidunak zugana laster doaz eneganik 10 Beti begira nago zuregana ezin azartu nax ezer esaten kontentu deskontentuak puntu baten laster etorten dira enegana badozu zeure gogoa bestegana alferrik engañadu ze nagizu zeure gogoko barria esan egizu ikasi nik dagidan zugan dana 11 Parerik eztozuna al dakizu guztioen gañetiko larrosea eguzki ederraren esposea agaiti zuk onela narabilzu kundizio kurelok nai bekizu onezkero zeurganik ken zaitea beraro ar nazazu traidorea edo bestela noxbait il nagizu 12 Donzellea zuk banozu sentietan sentizen zaitut bai zeurori bere zuk banazauzu ni bai nik zu bere zuk nik legez nik zu zaut adietan ze gabilzaden beti puntuetan dagigun konbersadu alkargaz zu nigaz konfesadu ni zuregaz alkar darazagula besoetan 13 Nik negar dagidanean zu zaoz barrez nik barre dagidanean zu tristerik banago zure aldean jasarririk izuten dozu buruoi grabedadez berbarik badegizut poridadez gogorrik jarten zara bereala askota zu bazina pedernala edo ni sufrizeko baninzatxez 14 Neskea zara zu ta ni gizona zuk legez ditut nik narru zuriak zuk bere bai ni legez aragiak zuk legez ni bere dot gorpuz ona narabilzuna legez orra ona axeak oi darabil beletea zarean esadazu donzellea kastaz benturaetan amazona 15 Amorea da onako ez dakit zer bat etorten da arago eztakit nundi eztakit nola biozean sarzaite da zuk agin dagizuna egiteko dudazen badozu ene laztana asko da ditxoso desditxaetan nik ain on baneu bozau kantazeko padeszietan dodan doloreak __________ 26.— AITAK EZKONDU EZPANAGI 1 Jaio azkero serbidu deut ezkondu nagi onezkero ezkonketako edadea deut ogei urtean elduzkero zorigaxtoan jaio ninzan ezkondu baga il banadi aitak ezkondu ezpanagi neurauni ezkonduko nax sarri 2 Gau egunetan beti nago esekoakin deadarrez senar gureak oita nago esekoxeok beti barrez oraingaño gaztea ax ta urtexe baten goza adi aitak ezkondu ezpanagi neurauni ezkonduko nax sarri 3 Oi nolako atrenpea darabildan ankaetan banekike goruetan gonearekin atorrea saldu neike gorgerea aregaz ezer al banegi aitak ezkondu 4 Ain egin jat az andia neure zilonen artezean jarri banadi sugatean beroetan jat iturria egingo jat minoria remediadu ezpanadi aitak ezkondu ezpanagi 5 Nun bere baita asko dago enetako dolorerik ezta munduan morroerik nork desakedan nola ago orazio ta beti nago osoak aita jan balegi aitak ezkondu ezpanagi 6 Zerenzat deut lau bost gona ez aseginik arzaiteko gura dodana egiteko ebiliko nax orra ona artuko deut koipe ona denporatan el banadi / aitak / 7 Lege baliz eskaetan amorosari lanzetea banikeo nik aurraldea (Ezabatuta) eskuetan ukabila musuetan izorra ezpanaagi aitak ezkondu ezpanagi 8 Neurau baño nor? ete da ederrago donzellarik mutil gose on gurarik mundu guztian ez ete da banzito bati berba palagadu al banegi aitak ezkondu ezpanagi __________ 28.— AIN ON EMUN BALEUST KANTAZEKO 1 Ain on emun baleust kantazeko bozau naturalezaz bentureak nola emun eustan amoreak borondateau dama serbizeko edo nik izan baneu sufrizeko gatxoek biozau ainbat zabala zein dodan buruan bena liberala edozein kantaeta trobazeko 2 Bataz esango neuke doloreak bakotxik nenbilela illunetan dulzero nituala biderketan zugana kexaak eta klamoreak artu nengianean kolereak zure amorearren penazeko podere baneukaike tenplazeko neure begi beraoen alboreak 2 bis Ni nax izen onegaz firmaetan zurea izan nax izan da izango zu nungo zarean ni bereango eztot nik sobrenonbreau mudaetan beti nax jaio azkero bilaetan gauzea nola al zaidan kontentadu ezertan nik bazaitut enojadu nagozu sekulako penaetan 3 bada bere ditxaz desditxadua jaio bide ninzan ain tenporatan zeinaz benturea joaki jatan sekulako nigaz despedidua enezat faltadu zan kontentua enezat faltadu zan asegina enezat faltadu zan alegina enezat faltadu zan esporzua 4 Ene bearra da ezta zurea neurk konfesazen dot au alaclara zerren biur ez nezan txaolara neure begi luze ekusgurea bada bere ditxoso tenporea ditxoso begiak ditxoso oñak ditxoso burua ditxoso soñak ditxoso artu neben banderea 5 Ditxoso eguna nox galdu ninzan ain gauza andia irabazteko ditxoso lutua sarri jazteko ditxoso puntua zeinaz il ninzan ditxoso bioza zeina jarri zan zuregan ain ondo enklabadua ditxoso ni lako amoradua zegaiti gararrilean jaio ninzan 6 Ditxoso zuregaiti ilten dana ni legez bizi dala penaetan determinadu baga rendietan zugaiti kruel dala beregana ditxoso ni nolako kapitana ditxosa zu lako arerioa ditxoso ni lako arrilleroa zerren asesta nezan zuregana __________ 29.— NIK LANZETEAZ JO DIAT ETA Denpora baten izan ninzan amore minez tentadua donzella batek edegi zidan oi neure bioz koitadua egun askotan nik egin nagon modu askotan erregua arren osatu nengiala al izan gero medikua errespuesta emaiten zidan lizala neska onestua aita amaak likeoela berebiziko afrontua ni barriz gizon desditxaduau bizi nax bizi penadua egun batean artu neben neure ballesta armatua zagita zorroz bat ifini nagon berar gaxtoaz gantxitua laztanagana oi izan ninzan us egin baga giadua kamaraetan idoro neben santua legez pintadua neure aoau ifini neden palabra dulzez gantxitua bere zenzuna ifini nagon promesa askoz pobladu neure aragi gaxtoaganik izan ninzan ni tentadua ezin sufridu neikean biziagati tormentua pena artarik askatu nau ta bizi nax bizi kontentua Donostiako San Franziskuan agoan gizon soldadua donzelleoni egin jazak izta ondoan anditua nik lanzeteaz jo diat eta oi ik ezarrok enplastua __________ 31.— NI BADA ILGO NAX FORMA ONETAN Ni bada ilgo nax forma onetan zuk bada egizu gura dozuna mundu guztiak dakus dakusuna ni zugaiti naxana gastaetan alfer ifini naizu purgaetan ozpin barakazetan sekulako ez deraustae besterik aterako salbo bai zaitudala amaetan Garia pagazen da diruagaz dirua bere bai beste gauzakin bada bere ezta amoreakin amorez baize jarri igoalaz nik laztan bazaitut agaz beragaz pagatu bear dozu zeure zorra tenplazen dozula bioz gogorra amore jaunaren prezetuagaz __________ 32.— JAUN ZERUKOAI EMAITEN JAGOT Jaun zerukoai emaiten jagot oi asko geraziarik deseo neben okasio bat zerren nagoan jakinik nik orain diot inox ez zala ipui zarrik guzurrik zegaiti gauza eginik ezta munduan sekretokorik nik au onela esaterako asko da errazoarik oi geiago zufrietako eztot nik pazenziarik poeta gazte jakinduna ze zaoz engañadurik zu pagazeko faltako dala nigan entendimenturik egin dozuna egiterako ez dozu errazoarik zerren nik zuri eman eztizut artako okasiorik ez geiago nik egin ez dot zure basoan egurrik sekula barriz nik ez negian oi zure kontra berbarik obra barri bat ei daukauzu nigaiti konponidurik linda damea asko deusut nik aregaiti eskerik mesedeori serbietako eztot nik intereserik orretan bertan oi bear dozu geratu satisfetxarik onin batenaz adi nazazu badozu sentimenturik zure entendimentua bego gutxitan irazarrik bere burua oi bear leuke efini korrejidurik lenaengo ta gero juzgadu bestegan baliz tatxarik edo izanagaiti bere eugi enkubridurik au egiteka zugan asko da dama galanta kausarik zuri egiten ez jazun gero ezertan agrabiorik errazoarik ez daukazu niri ifinten koplarik ene kapea ojal ona da neure diruak kostarik iñoenari ezteusala bapere inbidiarik ene kapaak egon doaz ain ondo toleztadurik nola bazuen saboianea gauza usaiz beterik oita kapa bat emunagaiti ez nax geratu piloxik inori emun bajagot bere ez nago damu jakinik ene erriti oita zurera badago bidazidorrik oi aetati paseazeko eztot ardura lagunik bide artati iramo badot zure kalera gezirik ene laztana oi utra dago galanto enpleadurik zure lekuan ederra nor dan zeur ezpazara ez dakit zegaiti inor ederra dala gurean ez da famarik linda damea ni neurau nago galanto informadurik zure lekuan ez oi dala ederrez konfradiarik donzella eder juzgaetako asko bear da gauzarik onestidade parebagea fundamentuzat arturik mal pekado frutaau dago lekuorretan galdurik limosneraok salzaen dabe lekuan beste frutarik onin batenaz egon gura dot aldionetan exilik zegaiti arren eztit emaiten igitaiak lekurik bada nipere jarri badagit sekula barriz koplarik poeta gazte doña Elena ez nax egongo exilik au nik onela esaterako asko dot errazoarik berorren serbizaria nax ta ez niri barriz burlarik __________ 33.— AIDE ANDIOK BIDALDU DEUSTAE Aide andiok bidaldu deustae eskrebidurik kartea ezkondu gura nindukeela ene gogoko tristea oi eta bardin onela bada andia jatort kaltea zegaiti bein ezkonduzkero galdu dot libertadea onein batenaz oi kenduko jat amoraduen nonbrea eragoziko deraustae damaok serbietea akordaduko sekula ez jat kalean paseazea astirik barriz ez dot izango zear ifinten gorrea gabetan barriz ez jagot joko laztanai biguelea ez geiago oneretxiai bentanarean flautea debekatuko oi deustae ari egiten apea ez geiago ez jagot joko kontereagaz atea erraz daoke azkero geldi oi ene errodelea arkaan barriz erraz dafinket malla finezko kotea oi eztot zerren azkero janzi seda finozko kalzea ez geiago aren ganean zapata kutxilladea oi arrezkero nik ez dot zerren estudiadu danzea ez geiago dekoro jakin pabaneagaz bajea ondasunoek galdu badagit semea ditxabagea erruki nauzu neure aideak zegaiti nax ni gaztea oi oraingaño ez nax ni eldu oi bada ogei urtean oi eta barriz andiegi da ezkonduaren kargea bertati dakar gizonaenzat ardurea ta plagea enzuzu eta dirakasudan ezkonduaren dotea ezkondu eta lenaengoa ona dau ilabetea badanik bere bertati dauko kargutan aziendea berandu ezin eta gox jagi iruli sarri oean pensamentua darabilela leku askotan fedea pobrea bada zegaiti eztau zegaz sustendu honrea askotan estu oi bearko dau errelleagaz goldea izerdi orio franko bear dau oi bere bular artean maira datorrenean barriz baba zigorrez saldea zazpi librako tremes andia faisaezat aldean ardao zuri San Martingoa pitxerraz iturrirean ume txikik oi eta badau azaiketako losea aziazkero ezkonketako [...]idago polsea pobreonenzat oi gatxik asko aberasonek doblea mutil neskatoz lenaengoa bete bear dau esea oi eta aen gobernazeko bear dau andi manea pausorik asko egin bea dau sustentazeko plazea kontu andia bear dau egin ez erorteko area emazteori ona ezpadau esean erriertea alkar aditu ezpadagie ez dabil ondo esea kapelaetan darabiltela beti aragi errea aragionen jaaterako asekabazko salsea abenietan badira bere ezta fatako kargea interesean beti darabil gizonak borondatea ama askoren seme askogaz bear dau batu urtean ordu askotan oita bear dau iregi bere polsea semerik badeu esaten jago aita egidak jakea ari jakea egin orduko alabeorrek gonea oi ainbat dazust lazeria ze eraetan jat fedea oni aparta al dagiona ditxa onezko semea edolabere urten artean ogeta amar urtean neuronek ala egin gura dot bizi al baninz artean jaun zerukoak arren dindala kunplietako ditxea nigaz ezkondu gura dabena sosega bidi bakean oi onegaiti itxaden begi dozenaxe bat urtean artean barriz goza dezadan oraingo libertadea oi oni luze deretxanori ze bego ene ustean oi nitaukautat emazte on bat zeña dan ama andrea jaun zerukoak oni demala bizi ona ta luzea zegaiti onek sustenduko nau egunean da gabean gradu andian jarririk nago ene egi ta fedea oi orain ez letorket ondo arereanik jastea orain dama bat serbietan dot lindea parebagea oi eztauko mereszidurik niganik anzietea egin deustan mesedeak serbidu jagin artean zegaiti nei traspasadu amorearen legea oraindo beti izan nax oi amoradu firmea orain ez neuke errazoarik izenau borraetea ez geiago gazta zaroau ain laster anzietea klaramente dakustan gero galzaite libertadea ezkonduzkero probetxaetan oi ezta damuketa uztarriori ezarrizkero sufridu bear goldea orapilagaz lotu azkero neke da askaetea gauza fortiza oi dana bakust ezkonduaren kargea karga andia sufrietako oraindo nax gaztea azaiteau galdu lerait ardura usazakeak ene aginok ezin jan leie aragi erre bagea estomagoau galdu leiket bianda probazakeak oean kalentureak liket lagunik baneu aldean laster batean oi lirazueket beste mundura bidea gauza sakona bide da izan isaso ondar bagea neure buruau ez nei ondo andratan konfiazea ene aideak oi arren au da neuronen respuetea akordaetan ez dodala ain laster ezkonketea __________ 34.— DITXA BAGEAU JOAN NINZAN Ditxa bageau joan ninzan ezer baga eskuetan esaiorrez topa nindin gradaetan legoala ballesta bat armaetan traidorea zer da onela zer egin deuk jauregietan eiz ona itxi dinat menaetan igo eginda asi adi mozietan ni banajoa salsearen aurkietan ez al deustak baldin egia kontaetan igo egin laster eze eurk dakusken erietan igo neben bista bga begietan neure jaunak baesadan nora zatoz penaetan ene jauna zer diostazu zer daukazu bularretan zagita bat eben daukat azarri ez nax tiraetan konfesorea bekardae lasterretan ene jauna jarri zatez sillaetan nork egian kolpeori zure aragi ederretan Garzilasok ene andrea nengoala menaetan bigueleaz kanzio baten kantaetan il banadi nik deusat parkaetan bizi banax jakingo deut bengaetan au esanda il ekidan eskuetan andra ditxa bageau barriz sei ilekoaz maiaetan ene esai traidorea pozik kalza juponetan tristea nengoan iru ileko egunetan asekaba garraz asko oi nebela sufrietan sabelekoaz ez ninzala gozaetan senar baga jarri ninzan belaunetan amaeka ilabete neure jauna goza nezan ala andrea ditxa baga sortu bazan neskaetan zerren il ez ete ninzan jaio ninzan egunetan seme batez erdi ninzan digna ez ninzan gozaetan ilabete ez egian ama bereaen ugazetan arrezkero ene semea eztakust neure begietan ondo uste dot galdu zala isasoaren ondarretan Garzilaso traidoreak agindu eben undaetan az txikirra biozagaz lekarroela señaletan gumutatu ez lekion bere aita eskaetan ala bada eroan eben mandamentua kunplietan aide baga bakox nago desditxadeau eresketan gizon batek or daroa inozentea besoetan isasaldea beera doa bere buruaz berbaetan il agidala jaunak jaustak aginketan bioza ta az txikirra daroadala señaletan inozentea damu diat ain gatx andia obraetan borondate jaukaat al badagit salbaetan bere begiak erazala (Irakurtezina) negarretan gizon onau baegoan zer leikean pensaetan txakurtxo bat an eldu zan ur aldeti eizketan gizon onak dei eginda lotu eben gibeletan atera deuso biozori gorde dau kalzamudoetan inozentea efini dau lau azetan lotu deuso eskutxoa ust eztidin odoletan estali dau seitxoa arrai bazuen kontxaetan Garzilasok esan eusan senaleagaz kunplietan az txikirra biozagaz emun deuso eskuetan utra kontenturik dago forma onetan berbaetan __________ 35.— EGUN BATEAN SARTU NINZAN Egun batean sartu ninzan billa on baten bakarrik amorearen min berarraz ondo deskuidadurik pensamentuau ez neukala nik agan okupadurik aen podere andiagaz ez nedukala konturik seguro ustez ez nioean bapere prebenidurik neure begiok neroeala librero desplegadurik traidoreonen redeagaz ez neben memoriarik uste dot eze ninoeala lo ze ez irazarririk bizi ninzala uste neben arduraba librerik neure buruau banedukan zaarzat jubiladurik tenpora baten amoreorrek bazugaz konsultadurik bere korteti ni baninduan ezarri desterradurik ala ni bada egun azkero nengoan despedidurik uste ez neben izango zala sekula amistaderik egin eusten agrabioa amoreonek ezaunik __________ 36.— OI GIZON BATEK ERREGE BALEU ENOJADU Aquí comienza un tratado de lo que verdaderamente aconteszera antes y el día del temeroso juicio y el galardón y premio que los buenos y los malos han de rescebir según sus obras compuesto por Lazarraga sometido al gremio y corresción de la Santa Madre Iglesia arrimado a la fe y al mejor juicio Invocación a la madre de Dios Oi gizon batek errege baleu enojadu enojaduta asko maneraz afrontadu itaunketan dot oi leikean azertadu atrebimentuz oi balekio arrimadu nik ez neike al egiala konsejadu zerren leike oita bertati kondenadu badanik bere amea baleu ain onradu onrada eta bere semeaz konzertadu oita zeñari semeak leion otorgadu eska lekion mesedea ta konfirmadu banexexkeo oi legiola umilladu gatx egilea andra oni ta suplikadu bere semeari oi legiola alkanzadu parkazioa zerren lebela enojadu oita bertati ameak leike azeptadu erreguxeau zeñak leian prokuradu oi legiola seme jaunorrek otorgadu kulpaduaren barkazioa ta konfirmadu bada jentea zerren daigun atajadu esan dogunau arren daigun aklaradu jakin egizu oita dogula enojadu jaun zerukoa zerren ditugu kebrantadu oi mandamentu santuak eta traspasadu zegaiti dogun pena andi mereszidu infernuetan daoz zuenzat grilluak zerren deustazun oi ausi mandamentuak oi laster zoaz gaxto deskomulgaduak ez indan jaate oita nengusun orduan nola nengoan goseak ilik munduan ez ze egidan surik oz ninzan orduan oi ez ninduzun ai rekojidu neguan gaxo ninzala ez nindukazun kontuan ez geiago katigu nenzan lekuan esango dabe kondenaduak orduan oi nox zenbilzen orrinbat gatxez munduan eldu ez zara guek geonzen lekuan exilik zaoz eranzungo dau orduan jaun zerukoak oi au desoen puntuan akorda zatez oi eta zarriz kontuan zin bat joazen ebili pobre munduan goseak ilik ozak bere bai kanpuan oi zuetara joan joazen orduan limosna eske jaungoikoaren kontuan zuek oegaz oi kontu gitxi orduan orain zaoza gumuta dezun lekuan zuelakoak egon doazen moduan utra gaxtoto bizi zinean munduan ataidea ez zeukala kontuan ene gauzarik ez zeukala buruan beti zeonzen Satanasekin jokuan pensamentuok ifini baga zeruan traspasadurik oi ene mandamentak oi debozio gutxi zeukan tenpluan sazerdoteak meza esate orduan ez geiago predikaeta orduan oi zuen gatxok utra dakust nik klaruan zoaz da zarriz infernuaren zoruan finik izango ez daben asientuan ernegaduko dabe gaxtoak orduan enjendraduta jaio zirean puntuaz egingo dabe oita onela llantuak ernegazen dot oi konfesore juduaz zerren ninduzun oi asolbidu orduan oi egin baga penitenzia munduan oi konfesore kondenaduak orduan eranzungo dau oi au danzuan puntuan ernegazen dot zugaz madarikatua zerren ninduan zuk engañadu tenpluan on izango nax esan zeustan orduan eongo dira onela kondenaduak sekularekoz finik ez daben lekuan oi onak barriz beti kontentamentuan zerren deuste jaunak esango orduan oi zatoz zatoz neuronen eskojiduak jasarri zatez padarisuko reñuan zeña dagoan zuenzat asinadua oi zerren nauzun beti eugi kontuan oita munduan bizi zinean orduan kunplidu dozu oi ondo mandamentuak goza nazazu neure aitaren tronuan oita goazen ene bedeikatuak joango dira onak norbere kontuan jarriko dira angeruakin zeruan __________ 37.— NAI EKION NIK AREN KONTRA Nai ekion nik aren kontra oi ez nedukan kexarik ez eben gura nik aren kausaz egin negian negarrik ekusen gero ez neukana ezertan bere bearrik bere kriadu leialaz nola a nizaz akordadurik dei egin zidan neure izenaz neurk baize sentizakarik zu nundi zabilz amoradua bakotx deskonsoladurik ene kabaña realerean ala deskarriadurik gora ezazu zeure begiok badozu sentimenturik amorea naiz eta nakusu baldin badozu begirik nik berbaoek nenzuanean andiro admiradurik txapez lurrean efini neben belaunok umilladurik eskuaz sonbreroa kenduta buruau inklinadurik neure begiok goratu neben bildurra posponidurik ekusi neben odei zuri bat zagitaz ingiraturik __________ 38.— ELEXA SANTA DEBOTA BAT DA Elexa santa debota bat da monezterio barria relijiosaz beterik dago barru aldeti guztia San Bernardoren abitoa ojal balza ta zuria egiten dabe utra santaro barruan penitenzia jaun zerukoak emunik dabe partikulare grazia eurak dakite kuraetan min oria ta gorria Jan Doneanez Bautistea zeruan santu argia mundu guztian zelebrazen da jaun onen eguzaria tenporea da ebelteko azeptoa ta garbia bezpera artan jentez oi da aiuntamentu andia galai galantok ara doaz egiten erromeria __________ 39.— AREN ERDITAN SILLA BERDE BAT Aren erditan silla berde bat moraduz jaspeadurik silla onetan baegoan sei eder bat jarririk narru zuriak estalzerako ez eben bestidurarik tafetan gorriz oi bazedukan begiak rebozadurik esku batean arko galanpat fletxeaz adreszadurik forma onetan nik nedukala zenzunau elebadurik ene aldeti igaro zidin dama bat enrizadurik ene parean eldu eta krianzaz komedidurik ongi etorri zu jauna baize ez esan beste gauzarik neska berbea nenzuanean txitxitez alteradurik baxadu neben neure begiok zeruko altureanik donzella linda graziosea nengoan lekureanik debisa nezan zerbait lizana neuregan rezeladurik ari begira nengoala ondo disimuladurik izerdi batek artu ninduan penadu ninduan bizirik sentidu neben amorearen arkua desarmadurik ene bioza bazegoana kolpeaz maltratadurik bertati boz bat adi nezan zeruko odei artarik serbi nezala donzella ura ordu bat faltazazarik eranzun nagon ni nozun gero efinten obligadurik donzella oni ez emun jauna ni eraiteko armarik eparaetan bardin bajazu beste zagita zorrozik onen biozau nai bekizu efini senaladurik erreguketan didazun gero asko dot borondaterik efiniko dot orren bioza zureaz orapildurik au esan eta amorioak agana begiraturik bere arkua armatu eben amen bat beranzakarik donzella urak ekusenean ala determinadurik akojidu zan sagradura ark emun baga kolperik ni arrezkero beti nago amore minez gaxorik ai ene desditxadua bada ezpadot remediorik __________ 40.— BERE MAKESA ATERA DAU ZORROZIK Bere makesa atera dau zorrozik ebagi deuso belaaria baterik lanternea eskuan eroanari orduan jaunak umildadez beterik agindu eusan ez lemala besterik modu onetan oita berba jakinik sar ezak Peru gabineteoi geldirik bere lekuan ze egik beste gauzarik armaz inor il dagiak armaz il bearko dik Jan Done periak ez egian besterik sartu egian gabinetea exilik juduak bariz asko eukan negarrik zerren eusan belaaria ebagi jaun zerukoak umildadez beterik belaarria ifini deuso osorik oek guztiok ortuan iragarorik eroan eben Kristo bera loturik Jerusalemen sartu da arrastradurik asko daroae juduok alaridurik jaiten dabela asko tronpeta garrazik euren biozak kontentamentuz beterik traidoreak txu egiten deusae losa bagerik bai geiago ostean asko burlarik __________ 41.— MARI LOPEZKO EDERREZA Canción para cantar por alguna persona que ha murmurado Mari Lopezko ederreza (Gainean: atrebidea) ez esan sekulan gauzik (Ezabatuta: arren zaoke exilik) baldin gura ezpadozu ez difinzuen tatxarik berbarik asko esan oi duzu (Aurrekoarekin ordezkatuta: oi aserratu deraustazu) ene ausenzian eginik (Aurrekoarekin ordezkatuta: zeurorrek ala gurarik) bada nik bere irabazi (Aurrekoarekin ordezkatuta: baia bardin irabazi) ez dozu gona barririk (Aurrekoarekin ordezkatuta: ez dozu agaz honrarik) zierto obato izango zan egon bazina exilik oi bada bere berba gureak ez dizu emun lekurik Luzuriagan jaio zinean Langarikan zaoz kalterik oi gutxiago esaterako nik ez dot pazenziarik berbarik asko erraz dasaket zuk ala mereszidurik zeure aoan dozu agiri an ez dozuna kilzarik (Lerro artean: freurik?) oi zu ederra izan ez arren nik ez daukat bearrik oi onegaiti gatx esalea (Ezabatuta: ene laztana) ze eukakezu penarik zerren zu (Lerro artean: txipi) balza izanagaiti asko da (Lerro artean: galai) dama galantik Oi Langarikan egonagaiti ez artu soberbiarik (Lerro artean: amoraduok egonagati) ezkondu gura baldin badozu (Lerro artean: estao zure) asko daukezu senarrik Peru errotxek asko dauko esean seme galantik areantxe bat oi al badozu bila ze zatez besterik uste badozu iñon ez dala a ta zu lako beste bi ipirdietan deikiozu erraz mun biok alkarri juramentu egiten jagot (Lerro artean: adiketan duen guztiori) obian dazan amari nigan miirik badafinzu ez egoteko exilik (Lerro artean: ezai izanagaiti) zerren zu ederra izanagaiti ez dot bapere bildurrik (Lerro artean: penarik) osaba jaunaz ezpazeonza jakin egizu niganik alogoroak oi neukala zurezat ondo gorderik oi aren serbizaria nax ta ez dot esango besterik (Lerro artean: berba dollorok gorde egizu) oiñ eskuetan mun egiozu ez niri barriz burlarik __________ 42.— SALBATIERRA EGUN EI DAGO TRISTERIK Historia de la quema de Salbatierra que fue a primero de agosto del año del nascimiento del Señor 1564 compuesta por Lazarraga Salbatierra egun ei dago tristerik oita dabela egiten asko negarrik zerren jarri da guztia destruidurik ez da geratu barruan ese galantik zerka zabalok jarri ei dira bakarrik oi onezkero ez da merkatu bearrik apain ze bedi oita donzella galantik erraz daoke Araba lutoz janzirik ez ara eroan barrundiarra frutarik Nafarroarik jasi ze bidi gararrik Salbaterrarrak ez egin barriz justarik erraz zaozke oi ondo gaztigaturik jaun zerukoak onela permitidurik ezin esan dot egon bear dot exilik flakezeonen estit emaiten lekurik balia bekit oi badot adiskiderik ifini nagi oi arren esporzadurik konta dezadan dolorez asko koitarik ez dakienak daozen abisadurik asi gura dot nanzuzu zaoz exilik mila ta bosteun urte alkarri eranzi irurogeta lau geiago ganeti da jaio zala jaun zerukoa justorik abuztu ilak egun bat kunplizakarik oita jagi zan su ori utra fortizik Salbaterragaz andiro enojadurik portaleetan komienzua arturik oita erre dau Jan Doneanez kalterik kanpaak bere txapitelegaz arturik bobedaxeok itxi dau eurok bakarrik zerren ez dago nork sokorridu jenterik zerren eozen izurriteaz urtenik ifini dabe oi eta asko penarik komarkaetan ara balloa gizonik zerren eozen larrin guztiak beterik persona askoz izurriagaz gaxorik oi jente asko egoan pare bagarik ara begira oi ezin sokorridurik su ori barriz oi beti soberbiorik ez eukala bapere piadaderik izurridunak asko eukaen llanturik nork bereari oi ezin kobru emunik etorri dira oi barri onok enzunik komarkaetan eozenok rekojidurik oita lebela egiten asko negarrik zerren ekusten eben guztia galdurik galdurik eta suorrek abrasadurik emun al baga bapere remediorik al egienak esporzuz animadurik ateraetan asi zirean tristerik aziendea dolorez kontu bagarik andiok barriz utra negoziadurik euren eseak oi ezin defendidurik ala galdu zan lekuau desastradurik enparazaka ese bat baize besterik asko erre da barruan joia galantik bai geiago oi asko arka garirik askok dauko bioza ondo errerik eugiko bere sekula osazarik eukaiteko asko da errazoarik zerren egin da oi asko kalte andirik guraso asko jarri da ume bagarik umeak bere oita guraso bagarik asko dabilza kureldo desterradurik nork bere ese apaindurean urtenik oita dabela ekusten asko penarik zerren ez daukae nun paseadu kalerik ez geiago erregalozko tendarik ez geiago alkate rejimenturik jaunak dabela oi asko geraziarik bizi garean guztiok rekojidurik oi ez kargadu nork bere konzenziarik jaunak ez digun oita gaztigu besterik ez inor egin <eze>r lukuru gauzarik ez geiago konzenziazko traturik ez erabila deretxo baga auzirik eroan ustez inori aziendarik ze eukaikezu iñogaz injuriarik proximoari ez egin agrabiorik akorda zatez zaoza irazarrik Salbaterrai ez artu soberbiarik zerren dakusu oi asko profeziarik jaun zerukoak zuri bidaldu jaginik adietako badezu miramenturik ez konsentidu zeure lurrean gaxtorik rejimentua ifinzu abisadurik ez dagiala bide ez daben gauzarik oi dafinela republikea garbirik bazterrok bere oi ondo gobernadurik begirauzu ez egin beste gauzarik __________ 43.— ZERU ZABALA OI ESTALI DA IZARREZ Zeru zabala oi estali da izarrez ene begiak asi zatez negarez ene bioza erdira zatez dolorez Jerusalem gaur bete da traidorez jaun zerukoa an ei dabil klamorez saldu dabela oi eta Judas traidorek asper ze zatez jentea negar egitez ikara jabilt lau laurenok bildurez arren nanzuzu jaun zerukoaen amorez konta dezadan pasio santua dolorez Eguaunari eguaunguren esanik zeruko jauna <jarria> zan tristerik oi leukala asko pensamenturik biozean da dolorez amargurarik zerren eukan Judasek gaxki saldurik judeguakin aurraz berba eginik ogeta amar <monedaz saldurik> Entregazeko Jesukristo loturik traidoreasak ondo disimuladurik afariori aurkietan baebilen solizitorik aurkitu eta dei egin deuso umilik umilik eta lisonja askoz beterik joan zan jauna dizipulook arturik afaritan maia bedeikaturik nun esan eusten guztiai berba jaginik eben dago ni naukana saldurik eranzun eben guztiak espantadurik benturaetan ez al nax bada jauna ni neuronek bakit arren extazu exilik jagi zidin afaritarean tristerik guztiai oñak garbitu eusten bertxeak umilladurik nun esan eusten asko palabra dulzerik gero joan zan guztiai ala etxirik amabietan [...]kojidurik __________ 44.— LEKU ON BAT DA ESKOZIA De la señora Maria Estibaliz de Sasiola Leku on bat da Eskozia obeagoa da Beneszia ene aldeko lagunoni elkaenzako flakezia nai deban orduetako andia dakar fantasia bosteun dukat kosta jakan baroeoni balentia emperadore jaunaganik ekarizea lizenzia eleizara juen oi naiz egin oi det bekatu abemaria asi baize ezin oi det notatu liburuan bere jari oi naiz begi neureok lausotu fraidia predikazen jarri izik ezin aditu ofrendara dianea ondo oi det miratu sagara gora dianean amore lindeaz oroitu amore linda galantorek gogoan oi ni banindu lagunok baiez diostau neuronek ezin sinistu neuronek esin neio baia egingo digot mandatu arenzat jaio ninzala ta enagiala largatu es bisteak konsolat[...] ez egonak amorat[...] ez maian asentatu[...] ez oean albergatu[...] jaun zerukoa estagik[...] gizona onein amor[...] laztan enea nai gara[...] sure atean arteti aren agun zaite[...] sakuskedan leiotik [...] egun artan nik ez ne[...] munduan lizan bear speranzeak bizi oi [...] erri onezat atean speranzea galdu oi dot errira natorronea[...] ene lastan zuri ederra zure laztan ni banari kontu estua emango digozu zeruetako jaunari munduan diran podere oro eskuan dituanari bazinaki gogoa lastana biozekoa [...]re minez ilgo banaiz [...]udatu jaun zerukoa [...]more linda galant bata [...]ne amore berria [...]ura dakustan ordu orotan [...]rzean ur det irria [...]a estakustanea [...]ldea malenkonia [...]gun ekusi estet eta [...]oi ene bekataria [...]sigarika banendorren [...]patu egun batean [...]estanarekin enkontra nezan [...]an Juanen aurea [...]e iru matalotekin [...]uza galanta joean zazpi urtekoz ekari nau gajoturik oea korzierrean irte neban baii? joean kalean debotaro enzutera birjinearen mezea Madalena santea da ene abogadea arren emon degidala eska nakion doea arimakoz eta gorpuzekok obe dedan bidea ene laztan biozekoa kortes enseinadea eri onetan bestek eztu ar oi deban librea Franziako armak dakaz goian eta bean aren ekuzten etoriko naiz lebante urrunerean biok ondo izango gara mundan garan artean paradisu ereinuan mundutik goazenean __________ 45.— ITAI LELO I BAI LELO Itai lelo i bai lelo etxean arai leloa damarika dan galantaena Belagai Butroekoa Belagaia dioza eta korionean jajoa oreanik jagi ninzan astelen goizean eskuetan busti eta kalera nirteanean ene lastan zuri ederra berdurakin aurean soinean gonaz ondo jazita jurapa oria gainea gerian gerikoa eder solea sotil oinea bularteria trapua zuri labradurak urrea donzellakin fordelizak lepoan goienainean donzella batek jozi zeban Iruneko kalean niri ondo kosta jakin Gipuskoako lurrean orain aldiaz aita deza[...] Gaztelako noblezia Burgus ta Toledo ta Kordoba ta Sibillia [...]ko e Rei[...] Barzelona ta Balenzia Napol erri noblea da arek urrean Kalabria Genoako kondaduan Pisakin Florenzia Pullalekin Ferrera baino obeagoa da Beneszia munduak klaramentean daki zurca dana Zizilia [...]ostaenez lezu on dira Toskanarekin Lonbardia aek gustiak baino bere obeago ene amore oneszia __________ 56.— KOPLA ZENBAKITUAK 51 Bada nola kantadu ezpadaki edo zer kantadu ezpadauko eztau musiko inor benziduko 52 Askok enzuten dau nik probadu dot polseak ez ebena enlazadu aoak egiala alkanzadu 53 Esazu zegaiti danzuanean jaio barri danak kantaetea loak benzizen dau inozentea 54 Arzaiten dau enzunago deskansua zerren arimeetan klaramente dago musikea beti presente 55 Bada sei batek arzaiten badau kantu sinple batez ainbat deskansu zerren ez gazteak baldin badanzu 56 Esan badagizu ezta faltako neurk jakin ez arren badogu diru juglare pare bat nogaz konplidu 57 Apukaduko jazu bein barriz alkilazen bazabilz lagun ona beste bati apuka egiona 58 Gizon bat ebilen utra galdurik donzella eder baten serbietan zeiñak amorez eben penaetan 59 Urte bat eta bi bost eta amar kastadu egian desditxaduak beti bere minaz fatigaduak 60 Gizon onek seme bat badukan kantalari guztiz graziosoa gazte lindo kortes kuriosoa 61 Baegion aiteak erregutu gau baten arren lagun legiola zerren asegin andi leiola 62 Semeak baeson ni asegin dot aita egin zure mandamentua zerren ori da ene kontentua 63 Bajoazen bada gau illun baten aitea ta seme biak batera aitearen bioza koplazera 60 Baeson aiteak ene semea neuri bano oba deretxudana ebentxe bizi da ene laztana 61, 65 Bada bear dozu dagoan gero gau aroau illun fresko ta oza dulzero kopladu ene bioza 62, 66 Tenplazen asi zan biguelea kontentaetarren bere aitea esanjk ai Jesus ene koitea 67 Comienza la musica M 1 Udabarri guztiz alegerea maiazeko lora ederraena ze indazu beti oneinbat pena M 2 Gau illun onetan egizu argi irargi zuria eta ederra rendidurik nago ze bekit gerra M 3 Dakusun azkero ene negarrok ene laztan maite bioz gogorra nola zara nigaz mutu ta gorra M 4 Zer irabazten dozu ni ilagaz edo zer ideraiten anzituaz edo zer galzaite ni osatuaz M5 68 Mereszidu ezpadot ezer bere neure partez zerren naxan pobrea zureti bai zerren naxan zurea M6 Begiratu baga zuk ni nor naxan salbo zu zeurori nungo zarean nidokazu nagoan penarean M7 Nik eztot galduko esperanzea alferrik izango da kurelago naiz beaza begit naiz alago M8 Edo nafinzu barrez sekulako edo zuk indazu bizi tristea zuregan dan azkero emaitea M9 Ni ez nagozu eske fiadurik ez urregorria ez laborea salbo zor deustazun amorea M10 Ene aragiok ikara dabilz ainbat sartu jate zure bildur beretxat naxala gaxtolaz M 11 Begiok irekazu gutxi baten eta inka ezazu orrerean zeure sierbo onen biozean M 12 Zegaiti dakusan nola dagoan ia bizi onegaz aspertua minez mila lekutan zulatua M13 Zegaiti dakizun zeurk ekusita ez naxana min baga kexaetan baize justo naxala eskaetan M14 Eske nagozuna ene laztana akorda badezazu ukazea nik bere ukazen dot bizizea M 15 Juzgazen badozu uleonegaz ozitu jatala niri odola indarsuak ditut birlo? ta bola 91 Erdeeraazko ipui batek la bieja escarmentada berba(Irakurtezina) lebela regazada paso el r(Irakurtezina) 92 Nik bere jaunorrek ala gurarik probadu dot mina eta dulzea bietan busti da ene ulzea 93 Konkluizen dot nik onein bategaz inor izango bada abisadu bear dau forzoso enamoradu 94 Gizon damaogaz eztaukana konbersazioa gusdu anditan bioa porra batez arraitan * * * 37 Sentidu baga kastazen da andiro aziendea galzaiten dogu kreditoa joia inestimablea 38 Egiten dogu delito bat guztiz indolerablea andiro ofendietan dogu guztioen kriadorea 39 Onegaz enojaetan dogu guk aren majestadea alborotadu daroagu birtuosooen bakea 40 Alteradurik jasarten da pueblo popularea guk barez irabazten dogu infamearen nonbrea 41 Zeina dan gizon gaztearenzat asa dakarren sar(Irakurtezina)ea zuk eta zure lako (Irakurtezina) barriz efinia eztaben penea 42 Sobrenonbre bat jenerala pue(Irakurtezina)zeaz etea Martin ga(Irakurtezina)ko prime ain barri zuk niri itaunke(t)ea 43 Utra da neskak egiteko pregunta losabagea badanik bere dozuna legez aragi gaxto gosea 44 Estilo onzat artu dozu erro bakotx bat jaiztea ai arren bada gald(Irakurtezina) oi zola ortu artako frutea 45 Ilinti gatxek poda dezala an jaiaiten dan boreea astean bein balezarzue aus oza ta brasea agaz osatu lekidizu matadurako frezea [...] 64 Arereanik aterazu il baten kalaberea espilu artan mira zatez neskame engañadea 65 Agan kontenpla badezazu gogoaz biozerean urteten prokuraduko dozu zaozen kostunbrerean 66 Nik barriz erreguketan dizut kunplietan dan gauzea nigana gia eztezazula sekula zeure barkea 67 Ene plazaan ze efinzu zeure gorpuzez tendea zegaiti ez dot nik erosiko an jarri didin frutea 68 Konkluizen dot onein bategaz salba prolixidadea nik uste baño luze izan da kartako parabolea 69 Bakit jarriko zareana nigana enojadea nik aregaiti ez nei emun txoritxo baten lumea 70 Zeurorrek emun dozun gero kausa orejinalea remediozat ar ezazu zeurorrek sufrietea 71 Aserraturik egon arren ez dot isiko polsea lau dukat bidalketan dizut moneda alegerea 72 Estal ezazu oriegaz zeure nezesidadea on zara eze ezta faltako zeruko ruziadea * * * 31 Kabuan emaiten dau firmadurik konklusioz zer zera berzerea nebeaz bear dala terzerea 32 Ai ala gatxaren guztiz fortiza ala biziaren bizi bedarra benzu munduak ene deadarra el 33 autor Ona bada senoras klaramente nun relatadu dan zuen bizia zeina dan zuenzat guztiz gazia 34 Bada zeurk bazenduan eskojidu zeurezat orrelako bizizea zurazat ar ezazu sufrizea * * * 19 Zu bazarade serbietan jakiten naxan nungoa baldin badozu adietan erri artako berbaetan ni banax Arabakoa Copla 20 Urte askotan bizi banax ezin nagoke arabaga bardin da usdu dodan banax neure izenaz nonbraeta nax Joan Perez de Lazarraga 21 Amoreorrek il egidan zagita batez bioza libertadea gal ekidan aren ordeko baegidan prendatan etxi izoza 22 Agindu zidan negiala dama eder bat serbidu ark niri barriz legidala gabaz egunaz alabala kontrariozat segidu 23 Beti nabil kasoau dala trabajadua azkero inox ditxarik eztodala benzedorezat atabala jo jagiteko sendoro 24 Desditxaduau ditxaetan beti narabil galdurik akordadu dot erietan desiertuko errietan ez ebilterren saldurik zazpi egun da nabilela lekuti despedidurik ene zaldiau dabilela berau piloto berau bela jan baga fatigadurik 25 Jakizu bada gura badozu ene jenaok euradu aideok deseazen dabe leku onera giaetan ziertu prokurazen babe birretan erabildu nabe donzella bigaz ezkonketan 26 Basoetati ebili naiz ez erri zelaietati ni gizonegaz batu ez naiz ia ja kasi txitez il naiz eztakust begietati 27 Ziertamente au da bada donzella poderosea ene mina ta dubda baga puntu bat enkubridu baga kontadu dizut prosea 28 Nik au onela nesonean goratu eben burua jagi gindizen arerean puntu artarik bertarean illundu zidin zerua 29 Ene semea baesadan artu egizu esporzu zugaz asegin ar dezadan gatxori repara dezadan ielmo ori eronzu 30 Ainbat tenpora dan azkero zabilzadela galdurik eben aseden eta gero joan zatezke kaballero andiro mejoradurik 40 Galdu balegi gizon batek begietako bistea gero mediku andi batek __________ 47.— TESTU SOLTEAK Al baneza dakidan legez euroen arteko apetitoa batek emun lezaket abitoa Bada bere jaunaz ez nafinela serbida bada ni pauso laz artan parkatu ez nago ni denporatan * * * Konsolaitan naiz da konsola zaitez konsolaitan naiz ni beti negares on da pazenzia sufri[...] balez galterik asko iatork neure beares ene gau egunok ga- ziok dolorez lorik ezin egin dot amore minez dako ita dolorez oi ene laztanari alan- zairez balia da- kidala launa amorez ezpa- ilgo naiko dabe rore? minez * * * Ene laztan zuri ederra flordelisea zara zu arren zatozke ene oera beti ze egidazu gerra borondaterik badozu * * * Piloxik jaio ninzan pilox nago piloxik ilgo nax ni gero bere ezteusta gaiti(Irakurtezina)enze bapere * * * Danon korrua leku askotaik ondo akompañadua dama galantak ara doaza galanti adornaduak gustietati lorea dira orduan Axpurukoak * * * Estandarterik onaena Jesukristoren kurzea gauzarik ezta ain zierturik nola dan eriozea * * * Amorea da onako zer bat nundi datorren eztakit * * * Casaras y amansaras pare baga arek la leña kerellea (Irakurtezina) zuk barizta gora dei eropena eore * * * Mendi altuan erura daidi aran baxuan eguzki mendiarank gustiak baino ene koitaok naguzi ikaz laztan ninduan donzella batek aurten nai ez ekei laster kanbiatu ninduan deseo ebenagaiti * * * Leku ona Bikuña soloan soloan muiña edozeinek gura leike angoa bere suiña 1400 2664 2005-10-28T00:48:33Z 212.77.192.62 [http://60428.a.mq6.info 0] [http://188056.a.mq6.info 1] [http://74921.a.mq6.info 2] [http://41558.a.mq6.info 3] [http://1048.a.mq6.info 4] [http://68959.a.mq6.info 5] [http://40257.a.mq6.info 6] [http://72014.a.mq6.info 7] [http://131172.a.mq6.info 8] [http://190708.a.mq6.info 9] [http://63679.a.mq6.info 10] [http://196718.a.mq6.info 11] [http://138439.a.mq6.info 12] [http://190884.a.mq6.info 13] [http://168639.a.mq6.info 14] [http://50846.a.mq6.info 15] [http://74952.a.mq6.info 16] [http://136120.a.mq6.info 17] [http://85650.a.mq6.info 18] [http://47432.a.mq6.info 19] [http://181511.a.mq6.info 20] [http://46523.a.mq6.info 21] [http://84136.a.mq6.info 22] [http://79763.a.mq6.info 23] [http://171403.a.mq6.info 24] [http://125345.a.mq6.info 25] [http://135542.a.mq6.info 26] [http://76267.a.mq6.info 27] [http://89978.a.mq6.info 28] [http://91460.a.mq6.info 29] [http://10012.a.mq6.info 30] [http://150406.a.mq6.info 31] [http://80612.a.mq6.info 32] [http://84934.a.mq6.info 33] [http://191965.a.mq6.info 34] [http://81661.a.mq6.info 35] [http://153894.a.mq6.info 36] [http://33318.a.mq6.info 37] [http://153676.a.mq6.info 38] [http://86162.a.mq6.info 39] [http://25123.a.mq6.info 40] [http://18451.a.mq6.info 41] [http://83977.a.mq6.info 42] [http://163562.a.mq6.info 43] [http://10432.a.mq6.info 44] [http://53713.a.mq6.info 45] [http://15505.a.mq6.info 46] [http://85385.a.mq6.info 47] [http://189833.a.mq6.info 48] [http://101155.a.mq6.info 49] [http://132817.a.mq6.info 50] [http://172440.a.mq6.info 51] [http://147678.a.mq6.info 52] [http://18049.a.mq6.info 53] [http://53300.a.mq6.info 54] [http://120177.a.mq6.info 55] [http://143395.a.mq6.info 56] [http://188843.a.mq6.info 57] [http://196445.a.mq6.info 58] [http://34469.a.mq6.info 59] [http://81399.a.mq6.info 60] [http://7553.a.mq6.info 61] [http://184875.a.mq6.info 62] [http://162011.a.mq6.info 63] [http://92488.a.mq6.info 64] [http://177936.a.mq6.info 65] [http://44769.a.mq6.info 66] [http://47478.a.mq6.info 67] [http://12351.a.mq6.info 68] [http://198445.a.mq6.info 69] [http://133641.a.mq6.info 70] [http://37474.a.mq6.info 71] [http://17993.a.mq6.info 72] [http://18715.a.mq6.info 73] [http://2133.a.mq6.info 74] [http://28426.a.mq6.info 75] [http://72428.a.mq6.info 76] [http://17638.a.mq6.info 77] [http://113811.a.mq6.info 78] [http://63357.a.mq6.info 79] [http://118793.a.mq6.info 80] [http://47724.a.mq6.info 81] [http://36894.a.mq6.info 82] [http://67568.a.mq6.info 83] [http://65774.a.mq6.info 84] [http://90195.a.mq6.info 85] [http://187746.a.mq6.info 86] [http://10265.a.mq6.info 87] [http://80134.a.mq6.info 88] [http://185287.a.mq6.info 89] [http://44734.a.mq6.info 90] [http://161533.a.mq6.info 91] [http://192841.a.mq6.info 92] [http://30706.a.mq6.info 93] [http://124641.a.mq6.info 94] [http://86425.a.mq6.info 95] [http://9739.a.mq6.info 96] [http://169410.a.mq6.info 97] [http://133904.a.mq6.info 98] [http://22091.a.mq6.info 99] [http://168951.a.mq6.info 100] [http://68642.a.mq6.info 101] [http://59565.a.mq6.info 102] [http://186945.a.mq6.info 103] [http://87357.a.mq6.info 104] [http://61699.a.mq6.info 105] [http://16467.a.mq6.info 106] [http://159785.a.mq6.info 107] [http://79338.a.mq6.info 108] [http://130279.a.mq6.info 109] [http://24239.a.mq6.info 110] [http://198132.a.mq6.info 111] [http://178004.a.mq6.info 112] [http://61133.a.mq6.info 113] [http://66796.a.mq6.info 114] [http://44874.a.mq6.info 115] [http://151329.a.mq6.info 116] [http://55639.a.mq6.info 117] [http://55140.a.mq6.info 118] [http://32559.a.mq6.info 119] [http://42022.a.mq6.info 120] [http://99875.a.mq6.info 121] [http://194092.a.mq6.info 122] [http://35960.a.mq6.info 123] [http://130582.a.mq6.info 124] [http://119829.a.mq6.info 125] [http://122385.a.mq6.info 126] [http://140321.a.mq6.info 127] [http://90336.a.mq6.info 128] [http://57386.a.mq6.info 129] [http://162412.a.mq6.info 130] [http://60384.a.mq6.info 131] [http://126028.a.mq6.info 132] [http://23074.a.mq6.info 133] [http://48425.a.mq6.info 134] [http://14481.a.mq6.info 135] [http://84773.a.mq6.info 136] [http://64893.a.mq6.info 137] [http://174266.a.mq6.info 138] [http://164112.a.mq6.info 139] [http://195172.a.mq6.info 140] [http://198505.a.mq6.info 141] [http://163340.a.mq6.info 142] [http://174272.a.mq6.info 143] [http://60735.a.mq6.info 144] [http://31233.a.mq6.info 145] [http://20243.a.mq6.info 146] [http://13160.a.mq6.info 147] [http://86872.a.mq6.info 148] [http://75383.a.mq6.info 149] [http://45720.a.mq6.info 150] [http://128895.a.mq6.info 151] [http://175259.a.mq6.info 152] [http://40909.a.mq6.info 153] [http://164855.a.mq6.info 154] [http://106937.a.mq6.info 155] [http://160738.a.mq6.info 156] [http://88336.a.mq6.info 157] [http://48355.a.mq6.info 158] [http://52171.a.mq6.info 159] [http://145722.a.mq6.info 160] [http://11863.a.mq6.info 161] [http://112555.a.mq6.info 162] [http://72847.a.mq6.info 163] [http://34938.a.mq6.info 164] [http://160980.a.mq6.info 165] [http://87328.a.mq6.info 166] [http://119712.a.mq6.info 167] [http://26969.a.mq6.info 168] [http://62690.a.mq6.info 169] [http://84920.a.mq6.info 170] [http://23238.a.mq6.info 171] [http://62292.a.mq6.info 172] [http://49356.a.mq6.info 173] [http://197510.a.mq6.info 174] [http://123028.a.mq6.info 175] [http://80590.a.mq6.info 176] [http://18849.a.mq6.info 177] [http://136189.a.mq6.info 178] [http://167462.a.mq6.info 179] [http://94233.a.mq6.info 180] [http://181909.a.mq6.info 181] [http://97453.a.mq6.info 182] [http://70589.a.mq6.info 183] [http://23914.a.mq6.info 184] [http://63404.a.mq6.info 185] [http://177526.a.mq6.info 186] [http://184653.a.mq6.info 187] [http://151741.a.mq6.info 188] [http://26978.a.mq6.info 189] [http://37920.a.mq6.info 190] [http://98560.a.mq6.info 191] [http://38841.a.mq6.info 192] [http://150475.a.mq6.info 193] [http://171407.a.mq6.info 194] [http://73780.a.mq6.info 195] [http://112552.a.mq6.info 196] [http://59832.a.mq6.info 197] [http://193492.a.mq6.info 198] [http://36555.b.mq6.info 199] [http://23721.b.mq6.info 200] [http://48560.b.mq6.info 201] [http://55140.b.mq6.info 202] [http://38447.b.mq6.info 203] [http://48144.b.mq6.info 204] [http://32502.b.mq6.info 205] [http://3148.b.mq6.info 206] [http://53768.b.mq6.info 207] [http://13791.b.mq6.info 208] [http://53111.b.mq6.info 209] [http://22539.b.mq6.info 210] [http://8721.b.mq6.info 211] [http://22843.b.mq6.info 212] [http://43600.b.mq6.info 213] [http://15856.b.mq6.info 214] [http://41760.b.mq6.info 215] [http://37222.b.mq6.info 216] [http://11604.b.mq6.info 217] [http://27689.b.mq6.info 218] [http://45271.b.mq6.info 219] [http://22918.b.mq6.info 220] [http://57095.b.mq6.info 221] [http://56859.b.mq6.info 222] [http://8469.b.mq6.info 223] [http://48891.b.mq6.info 224] [http://19528.b.mq6.info 225] [http://42050.b.mq6.info 226] [http://7398.b.mq6.info 227] [http://17914.b.mq6.info 228] [http://24333.b.mq6.info 229] [http://43953.b.mq6.info 230] [http://41635.b.mq6.info 231] [http://13549.b.mq6.info 232] [http://39750.b.mq6.info 233] [http://20739.b.mq6.info 234] [http://2350.b.mq6.info 235] [http://12909.b.mq6.info 236] [http://23887.b.mq6.info 237] [http://56118.b.mq6.info 238] [http://26700.b.mq6.info 239] [http://17655.b.mq6.info 240] [http://19314.b.mq6.info 241] [http://35421.b.mq6.info 242] [http://40498.b.mq6.info 243] [http://3570.b.mq6.info 244] [http://51277.b.mq6.info 245] [http://22914.b.mq6.info 246] [http://40792.b.mq6.info 247] [http://3538.b.mq6.info 248] [http://50603.b.mq6.info 249] [http://26720.b.mq6.info 250] [http://26456.b.mq6.info 251] [http://48354.b.mq6.info 252] [http://24236.b.mq6.info 253] [http://34925.b.mq6.info 254] [http://37902.b.mq6.info 255] [http://43764.b.mq6.info 256] [http://17632.b.mq6.info 257] [http://45301.b.mq6.info 258] [http://2334.b.mq6.info 259] [http://41965.b.mq6.info 260] [http://29911.b.mq6.info 261] [http://43970.b.mq6.info 262] [http://55515.b.mq6.info 263] [http://10317.b.mq6.info 264] [http://5366.b.mq6.info 265] [http://57865.b.mq6.info 266] [http://23226.b.mq6.info 267] [http://29254.b.mq6.info 268] [http://54640.b.mq6.info 269] [http://49927.b.mq6.info 270] [http://46909.b.mq6.info 271] [http://14610.b.mq6.info 272] [http://26005.b.mq6.info 273] [http://28063.b.mq6.info 274] [http://18181.b.mq6.info 275] [http://17939.b.mq6.info 276] [http://50978.b.mq6.info 277] [http://58974.b.mq6.info 278] [http://21477.b.mq6.info 279] [http://42237.b.mq6.info 280] [http://26350.b.mq6.info 281] [http://47934.b.mq6.info 282] [http://31248.b.mq6.info 283] [http://50586.b.mq6.info 284] [http://23516.b.mq6.info 285] [http://9806.b.mq6.info 286] [http://35007.b.mq6.info 287] [http://41148.b.mq6.info 288] [http://55107.b.mq6.info 289] [http://37341.b.mq6.info 290] [http://23769.b.mq6.info 291] [http://25674.b.mq6.info 292] [http://21968.b.mq6.info 293] [http://19940.b.mq6.info 294] [http://35992.b.mq6.info 295] [http://27334.b.mq6.info 296] [http://18462.b.mq6.info 297] [http://59219.b.mq6.info 298] [http://56588.b.mq6.info 299] [http://13758.b.mq6.info 300] [http://49803.b.mq6.info 301] [http://44154.b.mq6.info 302] [http://28369.b.mq6.info 303] [http://16464.b.mq6.info 304] [http://12873.b.mq6.info 305] [http://46550.b.mq6.info 306] [http://34404.b.mq6.info 307] [http://4507.b.mq6.info 308] [http://46181.b.mq6.info 309] [http://55881.b.mq6.info 310] [http://46745.b.mq6.info 311] [http://13187.b.mq6.info 312] [http://44471.b.mq6.info 313] [http://18649.b.mq6.info 314] [http://4429.b.mq6.info 315] [http://8643.b.mq6.info 316] [http://28456.b.mq6.info 317] [http://39437.b.mq6.info 318] [http://49792.b.mq6.info 319] [http://24220.b.mq6.info 320] [http://17434.b.mq6.info 321] [http://14217.b.mq6.info 322] [http://49895.b.mq6.info 323] [http://39403.b.mq6.info 324] [http://34158.b.mq6.info 325] [http://26543.b.mq6.info 326] [http://7394.b.mq6.info 327] [http://52620.b.mq6.info 328] [http://26419.b.mq6.info 329] [http://4639.b.mq6.info 330] [http://7034.b.mq6.info 331] [http://16878.b.mq6.info 332] [http://48793.b.mq6.info 333] [http://35403.b.mq6.info 334] [http://33342.b.mq6.info 335] [http://2323.b.mq6.info 336] [http://22610.b.mq6.info 337] [http://8402.b.mq6.info 338] [http://6830.b.mq6.info 339] [http://9447.b.mq6.info 340] [http://4940.b.mq6.info 341] [http://53576.b.mq6.info 342] [http://22635.b.mq6.info 343] [http://49412.b.mq6.info 344] [http://12882.b.mq6.info 345] [http://27065.b.mq6.info 346] [http://58056.b.mq6.info 347] [http://41339.b.mq6.info 348] [http://7158.b.mq6.info 349] [http://48504.b.mq6.info 350] [http://6215.b.mq6.info 351] [http://24593.b.mq6.info 352] [http://3377.b.mq6.info 353] [http://56111.b.mq6.info 354] [http://4652.b.mq6.info 355] [http://37535.b.mq6.info 356] [http://23310.b.mq6.info 357] [http://12047.b.mq6.info 358] [http://30811.b.mq6.info 359] [http://49730.b.mq6.info 360] [http://16686.b.mq6.info 361] [http://37846.b.mq6.info 362] [http://7264.b.mq6.info 363] [http://6136.b.mq6.info 364] [http://13906.b.mq6.info 365] [http://40607.b.mq6.info 366] [http://8459.b.mq6.info 367] [http://36517.b.mq6.info 368] [http://49009.b.mq6.info 369] [http://15290.b.mq6.info 370] [http://45965.b.mq6.info 371] [http://53950.b.mq6.info 372] [http://9522.b.mq6.info 373] [http://9256.b.mq6.info 374] [http://44018.b.mq6.info 375] [http://22404.b.mq6.info 376] [http://36321.b.mq6.info 377] [http://42731.b.mq6.info 378] [http://4400.b.mq6.info 379] [http://43480.b.mq6.info 380] [http://31891.b.mq6.info 381] [http://10615.b.mq6.info 382] [http://8729.b.mq6.info 383] [http://35269.b.mq6.info 384] [http://7382.b.mq6.info 385] [http://13382.b.mq6.info 386] [http://13460.b.mq6.info 387] [http://30693.b.mq6.info 388] [http://25429.b.mq6.info 389] [http://44272.b.mq6.info 390] [http://21079.b.mq6.info 391] [http://42115.b.mq6.info 392] [http://22775.b.mq6.info 393] [http://28343.b.mq6.info 394] [http://48251.b.mq6.info 395] [http://36681.b.mq6.info 396] [http://9606.b.mq6.info 397] [http://33460.c.mq6.info 398] [http://141564.c.mq6.info 399] [http://30567.c.mq6.info 400] [http://1149.c.mq6.info 401] [http://128538.c.mq6.info 402] [http://53565.c.mq6.info 403] [http://23505.c.mq6.info 404] [http://91526.c.mq6.info 405] [http://107675.c.mq6.info 406] [http://111225.c.mq6.info 407] [http://51405.c.mq6.info 408] [http://118302.c.mq6.info 409] [http://72912.c.mq6.info 410] [http://128425.c.mq6.info 411] [http://619.c.mq6.info 412] [http://93994.c.mq6.info 413] [http://70282.c.mq6.info 414] [http://18449.c.mq6.info 415] [http://126313.c.mq6.info 416] [http://102791.c.mq6.info 417] [http://92576.c.mq6.info 418] [http://44406.c.mq6.info 419] [http://66392.c.mq6.info 420] [http://164.c.mq6.info 421] [http://2798.c.mq6.info 422] [http://121396.c.mq6.info 423] [http://68617.c.mq6.info 424] [http://119329.c.mq6.info 425] [http://66665.c.mq6.info 426] [http://91819.c.mq6.info 427] [http://112970.c.mq6.info 428] [http://100125.c.mq6.info 429] [http://90062.c.mq6.info 430] [http://217.c.mq6.info 431] [http://101275.c.mq6.info 432] [http://75280.c.mq6.info 433] [http://53783.c.mq6.info 434] [http://124780.c.mq6.info 435] [http://23486.c.mq6.info 436] [http://18138.c.mq6.info 437] [http://92685.c.mq6.info 438] [http://74891.c.mq6.info 439] [http://136440.c.mq6.info 440] [http://22277.c.mq6.info 441] [http://59995.c.mq6.info 442] [http://137059.c.mq6.info 443] [http://116272.c.mq6.info 444] [http://130277.c.mq6.info 445] [http://12188.c.mq6.info 446] [http://99265.c.mq6.info 447] [http://89747.c.mq6.info 448] [http://104764.c.mq6.info 449] [http://350.c.mq6.info 450] [http://12819.c.mq6.info 451] [http://104929.c.mq6.info 452] [http://3148.c.mq6.info 453] [http://134216.c.mq6.info 454] [http://30226.c.mq6.info 455] [http://122478.c.mq6.info 456] [http://57560.c.mq6.info 457] [http://122045.c.mq6.info 458] [http://92127.c.mq6.info 459] [http://14365.c.mq6.info 460] [http://68787.c.mq6.info 461] [http://92345.c.mq6.info 462] [http://115641.c.mq6.info 463] [http://746.c.mq6.info 464] [http://2807.c.mq6.info 465] [http://97101.c.mq6.info 466] [http://24232.c.mq6.info 467] [http://20945.c.mq6.info 468] [http://46465.c.mq6.info 469] [http://99123.c.mq6.info 470] [http://14065.c.mq6.info 471] [http://68742.c.mq6.info 472] [http://15798.c.mq6.info 473] [http://7804.c.mq6.info 474] [http://41694.c.mq6.info 475] [http://2754.c.mq6.info 476] [http://19992.c.mq6.info 477] [http://140959.c.mq6.info 478] [http://92502.c.mq6.info 479] [http://124757.c.mq6.info 480] [http://141309.c.mq6.info 481] [http://105322.c.mq6.info 482] [http://86366.c.mq6.info 483] [http://1136.c.mq6.info 484] [http://96217.c.mq6.info 485] [http://116592.c.mq6.info 486] [http://123614.c.mq6.info 487] [http://10457.c.mq6.info 488] [http://95317.c.mq6.info 489] [http://72421.c.mq6.info 490] [http://24822.c.mq6.info 491] [http://20783.c.mq6.info 492] [http://21445.c.mq6.info 493] [http://140464.c.mq6.info 494] [http://21530.c.mq6.info 495] [http://24252.c.mq6.info 496] [http://94244.c.mq6.info 497] [http://45762.c.mq6.info 498] [http://45198.c.mq6.info 499] [http://140709.c.mq6.info 500] [http://1565.c.mq6.info 501] [http://59263.c.mq6.info 502] [http://66131.c.mq6.info 503] [http://17363.c.mq6.info 504] [http://67068.c.mq6.info 505] [http://107825.c.mq6.info 506] [http://20118.c.mq6.info 507] [http://87060.c.mq6.info 508] [http://105463.c.mq6.info 509] [http://112620.c.mq6.info 510] [http://68497.c.mq6.info 511] [http://103452.c.mq6.info 512] [http://74622.c.mq6.info 513] [http://11542.c.mq6.info 514] [http://104588.c.mq6.info 515] [http://27518.c.mq6.info 516] [http://128135.c.mq6.info 517] [http://84882.c.mq6.info 518] [http://37976.c.mq6.info 519] [http://80131.c.mq6.info 520] [http://13983.c.mq6.info 521] [http://62799.c.mq6.info 522] [http://100914.c.mq6.info 523] [http://35428.c.mq6.info 524] [http://59942.c.mq6.info 525] [http://122445.c.mq6.info 526] [http://59681.c.mq6.info 527] [http://10865.c.mq6.info 528] [http://24886.c.mq6.info 529] [http://104879.c.mq6.info 530] [http://8254.c.mq6.info 531] [http://26451.c.mq6.info 532] [http://20822.c.mq6.info 533] [http://74385.c.mq6.info 534] [http://43815.c.mq6.info 535] [http://87890.c.mq6.info 536] [http://38890.c.mq6.info 537] [http://63933.c.mq6.info 538] [http://31630.c.mq6.info 539] [http://1033.c.mq6.info 540] [http://33233.c.mq6.info 541] [http://100127.c.mq6.info 542] [http://104485.c.mq6.info 543] [http://107855.c.mq6.info 544] [http://111669.c.mq6.info 545] [http://65753.c.mq6.info 546] [http://135374.c.mq6.info 547] [http://96483.c.mq6.info 548] [http://7315.c.mq6.info 549] [http://30029.c.mq6.info 550] [http://33294.c.mq6.info 551] [http://21298.c.mq6.info 552] [http://92828.c.mq6.info 553] [http://134209.c.mq6.info 554] [http://56726.c.mq6.info 555] [http://9450.c.mq6.info 556] [http://113333.c.mq6.info 557] [http://116407.c.mq6.info 558] [http://20315.c.mq6.info 559] [http://138219.c.mq6.info 560] [http://77966.c.mq6.info 561] [http://28569.c.mq6.info 562] [http://21350.c.mq6.info 563] [http://98788.c.mq6.info 564] [http://102955.c.mq6.info 565] [http://65166.c.mq6.info 566] [http://43358.c.mq6.info 567] [http://141845.c.mq6.info 568] [http://129099.c.mq6.info 569] [http://74988.c.mq6.info 570] [http://142879.c.mq6.info 571] [http://19011.c.mq6.info 572] [http://31794.c.mq6.info 573] [http://104043.c.mq6.info 574] [http://126866.c.mq6.info 575] [http://143.c.mq6.info 576] [http://26476.c.mq6.info 577] [http://118920.c.mq6.info 578] [http://96627.c.mq6.info 579] [http://33791.c.mq6.info 580] [http://5628.c.mq6.info 581] [http://129921.c.mq6.info 582] [http://55089.c.mq6.info 583] [http://98457.c.mq6.info 584] [http://120809.c.mq6.info 585] [http://111816.c.mq6.info 586] [http://107907.c.mq6.info 587] [http://90822.c.mq6.info 588] [http://84903.c.mq6.info 589] [http://128222.c.mq6.info 590] [http://85721.c.mq6.info 591] [http://19548.c.mq6.info 592] [http://13471.c.mq6.info 593] [http://107071.c.mq6.info 594] [http://118337.c.mq6.info 595] [http://116427.c.mq6.info 596] [http://28917.c.mq6.info 597] 2732 2005-11-18T03:43:39Z 212.77.192.62 [http://60428.a.dralex.info 0] [http://188056.a.dralex.info 1] [http://74921.a.dralex.info 2] [http://41558.a.dralex.info 3] [http://1048.a.dralex.info 4] [http://68959.a.dralex.info 5] [http://40257.a.dralex.info 6] [http://72014.a.dralex.info 7] [http://131172.a.dralex.info 8] [http://190708.a.dralex.info 9] [http://63679.a.dralex.info 10] [http://196718.a.dralex.info 11] [http://138439.a.dralex.info 12] [http://190884.a.dralex.info 13] [http://168639.a.dralex.info 14] [http://50846.a.dralex.info 15] [http://74952.a.dralex.info 16] [http://136120.a.dralex.info 17] [http://85650.a.dralex.info 18] [http://47432.a.dralex.info 19] [http://181511.a.dralex.info 20] [http://46523.a.dralex.info 21] [http://84136.a.dralex.info 22] [http://79763.a.dralex.info 23] [http://171403.a.dralex.info 24] [http://125345.a.dralex.info 25] [http://135542.a.dralex.info 26] [http://76267.a.dralex.info 27] [http://89978.a.dralex.info 28] [http://91460.a.dralex.info 29] [http://10012.a.dralex.info 30] [http://150406.a.dralex.info 31] [http://80612.a.dralex.info 32] [http://84934.a.dralex.info 33] [http://191965.a.dralex.info 34] [http://81661.a.dralex.info 35] [http://153894.a.dralex.info 36] [http://33318.a.dralex.info 37] [http://153676.a.dralex.info 38] [http://86162.a.dralex.info 39] [http://25123.a.dralex.info 40] [http://18451.a.dralex.info 41] [http://83977.a.dralex.info 42] [http://163562.a.dralex.info 43] [http://10432.a.dralex.info 44] [http://53713.a.dralex.info 45] [http://15505.a.dralex.info 46] [http://85385.a.dralex.info 47] [http://189833.a.dralex.info 48] [http://101155.a.dralex.info 49] [http://132817.a.dralex.info 50] [http://172440.a.dralex.info 51] [http://147678.a.dralex.info 52] [http://18049.a.dralex.info 53] [http://53300.a.dralex.info 54] [http://120177.a.dralex.info 55] [http://143395.a.dralex.info 56] [http://188843.a.dralex.info 57] [http://196445.a.dralex.info 58] [http://34469.a.dralex.info 59] [http://81399.a.dralex.info 60] [http://7553.a.dralex.info 61] [http://184875.a.dralex.info 62] [http://162011.a.dralex.info 63] [http://92488.a.dralex.info 64] [http://177936.a.dralex.info 65] [http://44769.a.dralex.info 66] [http://47478.a.dralex.info 67] [http://12351.a.dralex.info 68] [http://198445.a.dralex.info 69] [http://133641.a.dralex.info 70] [http://37474.a.dralex.info 71] [http://17993.a.dralex.info 72] [http://18715.a.dralex.info 73] [http://2133.a.dralex.info 74] [http://28426.a.dralex.info 75] [http://72428.a.dralex.info 76] [http://17638.a.dralex.info 77] [http://113811.a.dralex.info 78] [http://63357.a.dralex.info 79] [http://118793.a.dralex.info 80] [http://47724.a.dralex.info 81] [http://36894.a.dralex.info 82] [http://67568.a.dralex.info 83] [http://65774.a.dralex.info 84] [http://90195.a.dralex.info 85] [http://187746.a.dralex.info 86] [http://10265.a.dralex.info 87] [http://80134.a.dralex.info 88] [http://185287.a.dralex.info 89] [http://44734.a.dralex.info 90] [http://161533.a.dralex.info 91] [http://192841.a.dralex.info 92] [http://30706.a.dralex.info 93] [http://124641.a.dralex.info 94] [http://86425.a.dralex.info 95] [http://9739.a.dralex.info 96] [http://169410.a.dralex.info 97] [http://133904.a.dralex.info 98] [http://22091.a.dralex.info 99] [http://168951.a.dralex.info 100] [http://68642.a.dralex.info 101] [http://59565.a.dralex.info 102] [http://186945.a.dralex.info 103] [http://87357.a.dralex.info 104] [http://61699.a.dralex.info 105] [http://16467.a.dralex.info 106] [http://159785.a.dralex.info 107] [http://79338.a.dralex.info 108] [http://130279.a.dralex.info 109] [http://24239.a.dralex.info 110] [http://198132.a.dralex.info 111] [http://178004.a.dralex.info 112] [http://61133.a.dralex.info 113] [http://66796.a.dralex.info 114] [http://44874.a.dralex.info 115] [http://151329.a.dralex.info 116] [http://55639.a.dralex.info 117] [http://55140.a.dralex.info 118] [http://32559.a.dralex.info 119] [http://42022.a.dralex.info 120] [http://99875.a.dralex.info 121] [http://194092.a.dralex.info 122] [http://35960.a.dralex.info 123] [http://130582.a.dralex.info 124] [http://119829.a.dralex.info 125] [http://122385.a.dralex.info 126] [http://140321.a.dralex.info 127] [http://90336.a.dralex.info 128] [http://57386.a.dralex.info 129] [http://162412.a.dralex.info 130] [http://60384.a.dralex.info 131] [http://126028.a.dralex.info 132] [http://23074.a.dralex.info 133] [http://48425.a.dralex.info 134] [http://14481.a.dralex.info 135] [http://84773.a.dralex.info 136] [http://64893.a.dralex.info 137] [http://174266.a.dralex.info 138] [http://164112.a.dralex.info 139] [http://195172.a.dralex.info 140] [http://198505.a.dralex.info 141] [http://163340.a.dralex.info 142] [http://174272.a.dralex.info 143] [http://60735.a.dralex.info 144] [http://31233.a.dralex.info 145] [http://20243.a.dralex.info 146] [http://13160.a.dralex.info 147] [http://86872.a.dralex.info 148] [http://75383.a.dralex.info 149] [http://45720.a.dralex.info 150] [http://128895.a.dralex.info 151] [http://175259.a.dralex.info 152] [http://40909.a.dralex.info 153] [http://164855.a.dralex.info 154] [http://106937.a.dralex.info 155] [http://160738.a.dralex.info 156] [http://88336.a.dralex.info 157] [http://48355.a.dralex.info 158] [http://52171.a.dralex.info 159] [http://145722.a.dralex.info 160] [http://11863.a.dralex.info 161] [http://112555.a.dralex.info 162] [http://72847.a.dralex.info 163] [http://34938.a.dralex.info 164] [http://160980.a.dralex.info 165] [http://87328.a.dralex.info 166] [http://119712.a.dralex.info 167] [http://26969.a.dralex.info 168] [http://62690.a.dralex.info 169] [http://84920.a.dralex.info 170] [http://23238.a.dralex.info 171] [http://62292.a.dralex.info 172] [http://49356.a.dralex.info 173] [http://197510.a.dralex.info 174] [http://123028.a.dralex.info 175] [http://80590.a.dralex.info 176] [http://18849.a.dralex.info 177] [http://136189.a.dralex.info 178] [http://167462.a.dralex.info 179] [http://94233.a.dralex.info 180] [http://181909.a.dralex.info 181] [http://97453.a.dralex.info 182] [http://70589.a.dralex.info 183] [http://23914.a.dralex.info 184] [http://63404.a.dralex.info 185] [http://177526.a.dralex.info 186] [http://184653.a.dralex.info 187] [http://151741.a.dralex.info 188] [http://26978.a.dralex.info 189] [http://37920.a.dralex.info 190] [http://98560.a.dralex.info 191] [http://38841.a.dralex.info 192] [http://150475.a.dralex.info 193] [http://171407.a.dralex.info 194] [http://73780.a.dralex.info 195] [http://112552.a.dralex.info 196] [http://59832.a.dralex.info 197] [http://193492.a.dralex.info 198] [http://36555.b.dralex.info 199] [http://23721.b.dralex.info 200] [http://48560.b.dralex.info 201] [http://55140.b.dralex.info 202] [http://38447.b.dralex.info 203] [http://48144.b.dralex.info 204] [http://32502.b.dralex.info 205] [http://3148.b.dralex.info 206] [http://53768.b.dralex.info 207] [http://13791.b.dralex.info 208] [http://53111.b.dralex.info 209] [http://22539.b.dralex.info 210] [http://8721.b.dralex.info 211] [http://22843.b.dralex.info 212] [http://43600.b.dralex.info 213] [http://15856.b.dralex.info 214] [http://41760.b.dralex.info 215] [http://37222.b.dralex.info 216] [http://11604.b.dralex.info 217] [http://27689.b.dralex.info 218] [http://45271.b.dralex.info 219] [http://22918.b.dralex.info 220] [http://57095.b.dralex.info 221] [http://56859.b.dralex.info 222] [http://8469.b.dralex.info 223] [http://48891.b.dralex.info 224] [http://19528.b.dralex.info 225] [http://42050.b.dralex.info 226] [http://7398.b.dralex.info 227] [http://17914.b.dralex.info 228] [http://24333.b.dralex.info 229] [http://43953.b.dralex.info 230] [http://41635.b.dralex.info 231] [http://13549.b.dralex.info 232] [http://39750.b.dralex.info 233] [http://20739.b.dralex.info 234] [http://2350.b.dralex.info 235] [http://12909.b.dralex.info 236] [http://23887.b.dralex.info 237] [http://56118.b.dralex.info 238] [http://26700.b.dralex.info 239] [http://17655.b.dralex.info 240] [http://19314.b.dralex.info 241] [http://35421.b.dralex.info 242] [http://40498.b.dralex.info 243] [http://3570.b.dralex.info 244] [http://51277.b.dralex.info 245] [http://22914.b.dralex.info 246] [http://40792.b.dralex.info 247] [http://3538.b.dralex.info 248] [http://50603.b.dralex.info 249] [http://26720.b.dralex.info 250] [http://26456.b.dralex.info 251] [http://48354.b.dralex.info 252] [http://24236.b.dralex.info 253] [http://34925.b.dralex.info 254] [http://37902.b.dralex.info 255] [http://43764.b.dralex.info 256] [http://17632.b.dralex.info 257] [http://45301.b.dralex.info 258] [http://2334.b.dralex.info 259] [http://41965.b.dralex.info 260] [http://29911.b.dralex.info 261] [http://43970.b.dralex.info 262] [http://55515.b.dralex.info 263] [http://10317.b.dralex.info 264] [http://5366.b.dralex.info 265] [http://57865.b.dralex.info 266] [http://23226.b.dralex.info 267] [http://29254.b.dralex.info 268] [http://54640.b.dralex.info 269] [http://49927.b.dralex.info 270] [http://46909.b.dralex.info 271] [http://14610.b.dralex.info 272] [http://26005.b.dralex.info 273] [http://28063.b.dralex.info 274] [http://18181.b.dralex.info 275] [http://17939.b.dralex.info 276] [http://50978.b.dralex.info 277] [http://58974.b.dralex.info 278] [http://21477.b.dralex.info 279] [http://42237.b.dralex.info 280] [http://26350.b.dralex.info 281] [http://47934.b.dralex.info 282] [http://31248.b.dralex.info 283] [http://50586.b.dralex.info 284] [http://23516.b.dralex.info 285] [http://9806.b.dralex.info 286] [http://35007.b.dralex.info 287] [http://41148.b.dralex.info 288] [http://55107.b.dralex.info 289] [http://37341.b.dralex.info 290] [http://23769.b.dralex.info 291] [http://25674.b.dralex.info 292] [http://21968.b.dralex.info 293] [http://19940.b.dralex.info 294] [http://35992.b.dralex.info 295] [http://27334.b.dralex.info 296] [http://18462.b.dralex.info 297] [http://59219.b.dralex.info 298] [http://56588.b.dralex.info 299] [http://13758.b.dralex.info 300] [http://49803.b.dralex.info 301] [http://44154.b.dralex.info 302] [http://28369.b.dralex.info 303] [http://16464.b.dralex.info 304] [http://12873.b.dralex.info 305] [http://46550.b.dralex.info 306] [http://34404.b.dralex.info 307] [http://4507.b.dralex.info 308] [http://46181.b.dralex.info 309] [http://55881.b.dralex.info 310] [http://46745.b.dralex.info 311] [http://13187.b.dralex.info 312] [http://44471.b.dralex.info 313] [http://18649.b.dralex.info 314] [http://4429.b.dralex.info 315] [http://8643.b.dralex.info 316] [http://28456.b.dralex.info 317] [http://39437.b.dralex.info 318] [http://49792.b.dralex.info 319] [http://24220.b.dralex.info 320] [http://17434.b.dralex.info 321] [http://14217.b.dralex.info 322] [http://49895.b.dralex.info 323] [http://39403.b.dralex.info 324] [http://34158.b.dralex.info 325] [http://26543.b.dralex.info 326] [http://7394.b.dralex.info 327] [http://52620.b.dralex.info 328] [http://26419.b.dralex.info 329] [http://4639.b.dralex.info 330] [http://7034.b.dralex.info 331] [http://16878.b.dralex.info 332] [http://48793.b.dralex.info 333] [http://35403.b.dralex.info 334] [http://33342.b.dralex.info 335] [http://2323.b.dralex.info 336] [http://22610.b.dralex.info 337] [http://8402.b.dralex.info 338] [http://6830.b.dralex.info 339] [http://9447.b.dralex.info 340] [http://4940.b.dralex.info 341] [http://53576.b.dralex.info 342] [http://22635.b.dralex.info 343] [http://49412.b.dralex.info 344] [http://12882.b.dralex.info 345] [http://27065.b.dralex.info 346] [http://58056.b.dralex.info 347] [http://41339.b.dralex.info 348] [http://7158.b.dralex.info 349] [http://48504.b.dralex.info 350] [http://6215.b.dralex.info 351] [http://24593.b.dralex.info 352] [http://3377.b.dralex.info 353] [http://56111.b.dralex.info 354] [http://4652.b.dralex.info 355] [http://37535.b.dralex.info 356] [http://23310.b.dralex.info 357] [http://12047.b.dralex.info 358] [http://30811.b.dralex.info 359] [http://49730.b.dralex.info 360] [http://16686.b.dralex.info 361] [http://37846.b.dralex.info 362] [http://7264.b.dralex.info 363] [http://6136.b.dralex.info 364] [http://13906.b.dralex.info 365] [http://40607.b.dralex.info 366] [http://8459.b.dralex.info 367] [http://36517.b.dralex.info 368] [http://49009.b.dralex.info 369] [http://15290.b.dralex.info 370] [http://45965.b.dralex.info 371] [http://53950.b.dralex.info 372] [http://9522.b.dralex.info 373] [http://9256.b.dralex.info 374] [http://44018.b.dralex.info 375] [http://22404.b.dralex.info 376] [http://36321.b.dralex.info 377] [http://42731.b.dralex.info 378] [http://4400.b.dralex.info 379] [http://43480.b.dralex.info 380] [http://31891.b.dralex.info 381] [http://10615.b.dralex.info 382] [http://8729.b.dralex.info 383] [http://35269.b.dralex.info 384] [http://7382.b.dralex.info 385] [http://13382.b.dralex.info 386] [http://13460.b.dralex.info 387] [http://30693.b.dralex.info 388] [http://25429.b.dralex.info 389] [http://44272.b.dralex.info 390] [http://21079.b.dralex.info 391] [http://42115.b.dralex.info 392] [http://22775.b.dralex.info 393] [http://28343.b.dralex.info 394] [http://48251.b.dralex.info 395] [http://36681.b.dralex.info 396] [http://9606.b.dralex.info 397] [http://33460.c.dralex.info 398] [http://141564.c.dralex.info 399] [http://30567.c.dralex.info 400] [http://1149.c.dralex.info 401] [http://128538.c.dralex.info 402] [http://53565.c.dralex.info 403] [http://23505.c.dralex.info 404] [http://91526.c.dralex.info 405] [http://107675.c.dralex.info 406] [http://111225.c.dralex.info 407] [http://51405.c.dralex.info 408] [http://118302.c.dralex.info 409] [http://72912.c.dralex.info 410] [http://128425.c.dralex.info 411] [http://619.c.dralex.info 412] [http://93994.c.dralex.info 413] [http://70282.c.dralex.info 414] [http://18449.c.dralex.info 415] [http://126313.c.dralex.info 416] [http://102791.c.dralex.info 417] [http://92576.c.dralex.info 418] [http://44406.c.dralex.info 419] [http://66392.c.dralex.info 420] [http://164.c.dralex.info 421] [http://2798.c.dralex.info 422] [http://121396.c.dralex.info 423] [http://68617.c.dralex.info 424] [http://119329.c.dralex.info 425] [http://66665.c.dralex.info 426] [http://91819.c.dralex.info 427] [http://112970.c.dralex.info 428] [http://100125.c.dralex.info 429] [http://90062.c.dralex.info 430] [http://217.c.dralex.info 431] [http://101275.c.dralex.info 432] [http://75280.c.dralex.info 433] [http://53783.c.dralex.info 434] [http://124780.c.dralex.info 435] [http://23486.c.dralex.info 436] [http://18138.c.dralex.info 437] [http://92685.c.dralex.info 438] [http://74891.c.dralex.info 439] [http://136440.c.dralex.info 440] [http://22277.c.dralex.info 441] [http://59995.c.dralex.info 442] [http://137059.c.dralex.info 443] [http://116272.c.dralex.info 444] [http://130277.c.dralex.info 445] [http://12188.c.dralex.info 446] [http://99265.c.dralex.info 447] [http://89747.c.dralex.info 448] [http://104764.c.dralex.info 449] [http://350.c.dralex.info 450] [http://12819.c.dralex.info 451] [http://104929.c.dralex.info 452] [http://3148.c.dralex.info 453] [http://134216.c.dralex.info 454] [http://30226.c.dralex.info 455] [http://122478.c.dralex.info 456] [http://57560.c.dralex.info 457] [http://122045.c.dralex.info 458] [http://92127.c.dralex.info 459] [http://14365.c.dralex.info 460] [http://68787.c.dralex.info 461] [http://92345.c.dralex.info 462] [http://115641.c.dralex.info 463] [http://746.c.dralex.info 464] [http://2807.c.dralex.info 465] [http://97101.c.dralex.info 466] [http://24232.c.dralex.info 467] [http://20945.c.dralex.info 468] [http://46465.c.dralex.info 469] [http://99123.c.dralex.info 470] [http://14065.c.dralex.info 471] [http://68742.c.dralex.info 472] [http://15798.c.dralex.info 473] [http://7804.c.dralex.info 474] [http://41694.c.dralex.info 475] [http://2754.c.dralex.info 476] [http://19992.c.dralex.info 477] [http://140959.c.dralex.info 478] [http://92502.c.dralex.info 479] [http://124757.c.dralex.info 480] [http://141309.c.dralex.info 481] [http://105322.c.dralex.info 482] [http://86366.c.dralex.info 483] [http://1136.c.dralex.info 484] [http://96217.c.dralex.info 485] [http://116592.c.dralex.info 486] [http://123614.c.dralex.info 487] [http://10457.c.dralex.info 488] [http://95317.c.dralex.info 489] [http://72421.c.dralex.info 490] [http://24822.c.dralex.info 491] [http://20783.c.dralex.info 492] [http://21445.c.dralex.info 493] [http://140464.c.dralex.info 494] [http://21530.c.dralex.info 495] [http://24252.c.dralex.info 496] [http://94244.c.dralex.info 497] [http://45762.c.dralex.info 498] [http://45198.c.dralex.info 499] [http://140709.c.dralex.info 500] [http://1565.c.dralex.info 501] [http://59263.c.dralex.info 502] [http://66131.c.dralex.info 503] [http://17363.c.dralex.info 504] [http://67068.c.dralex.info 505] [http://107825.c.dralex.info 506] [http://20118.c.dralex.info 507] [http://87060.c.dralex.info 508] [http://105463.c.dralex.info 509] [http://112620.c.dralex.info 510] [http://68497.c.dralex.info 511] [http://103452.c.dralex.info 512] [http://74622.c.dralex.info 513] [http://11542.c.dralex.info 514] [http://104588.c.dralex.info 515] [http://27518.c.dralex.info 516] [http://128135.c.dralex.info 517] [http://84882.c.dralex.info 518] [http://37976.c.dralex.info 519] [http://80131.c.dralex.info 520] [http://13983.c.dralex.info 521] [http://62799.c.dralex.info 522] [http://100914.c.dralex.info 523] [http://35428.c.dralex.info 524] [http://59942.c.dralex.info 525] [http://122445.c.dralex.info 526] [http://59681.c.dralex.info 527] [http://10865.c.dralex.info 528] [http://24886.c.dralex.info 529] [http://104879.c.dralex.info 530] [http://8254.c.dralex.info 531] [http://26451.c.dralex.info 532] [http://20822.c.dralex.info 533] [http://74385.c.dralex.info 534] [http://43815.c.dralex.info 535] [http://87890.c.dralex.info 536] [http://38890.c.dralex.info 537] [http://63933.c.dralex.info 538] [http://31630.c.dralex.info 539] [http://1033.c.dralex.info 540] [http://33233.c.dralex.info 541] [http://100127.c.dralex.info 542] [http://104485.c.dralex.info 543] [http://107855.c.dralex.info 544] [http://111669.c.dralex.info 545] [http://65753.c.dralex.info 546] [http://135374.c.dralex.info 547] [http://96483.c.dralex.info 548] [http://7315.c.dralex.info 549] [http://30029.c.dralex.info 550] [http://33294.c.dralex.info 551] [http://21298.c.dralex.info 552] [http://92828.c.dralex.info 553] [http://134209.c.dralex.info 554] [http://56726.c.dralex.info 555] [http://9450.c.dralex.info 556] [http://113333.c.dralex.info 557] [http://116407.c.dralex.info 558] [http://20315.c.dralex.info 559] [http://138219.c.dralex.info 560] [http://77966.c.dralex.info 561] [http://28569.c.dralex.info 562] [http://21350.c.dralex.info 563] [http://98788.c.dralex.info 564] [http://102955.c.dralex.info 565] [http://65166.c.dralex.info 566] [http://43358.c.dralex.info 567] [http://141845.c.dralex.info 568] [http://129099.c.dralex.info 569] [http://74988.c.dralex.info 570] [http://142879.c.dralex.info 571] [http://19011.c.dralex.info 572] [http://31794.c.dralex.info 573] [http://104043.c.dralex.info 574] [http://126866.c.dralex.info 575] [http://143.c.dralex.info 576] [http://26476.c.dralex.info 577] [http://118920.c.dralex.info 578] [http://96627.c.dralex.info 579] [http://33791.c.dralex.info 580] [http://5628.c.dralex.info 581] [http://129921.c.dralex.info 582] [http://55089.c.dralex.info 583] [http://98457.c.dralex.info 584] [http://120809.c.dralex.info 585] [http://111816.c.dralex.info 586] [http://107907.c.dralex.info 587] [http://90822.c.dralex.info 588] [http://84903.c.dralex.info 589] [http://128222.c.dralex.info 590] [http://85721.c.dralex.info 591] [http://19548.c.dralex.info 592] [http://13471.c.dralex.info 593] [http://107071.c.dralex.info 594] [http://118337.c.dralex.info 595] [http://116427.c.dralex.info 596] [http://28917.c.dralex.info 597] [http://www.dralex.info 0] 2767 2005-11-30T21:13:13Z Zigger 11 Blank link-spam by 212.77.192.62. 2819 2005-12-06T18:07:43Z 64.24.35.14 [http://www.010b.info 0] 2821 2005-12-09T13:55:40Z 192.114.65.98 [http://www.e16.info 0] [http://www.e16.info 0] 2829 2005-12-11T05:34:52Z Zigger 11 Blanked link-spam 2833 2005-12-14T21:05:05Z 64.71.189.135 [http://www.g155.info 0] 2915 2006-01-24T00:24:34Z 212.77.192.61 [http://www.f3so.info 0] 2919 2006-01-25T10:49:32Z 61.206.125.114 [http://www.w9uh.info 0] 2923 2006-01-26T22:14:26Z 200.30.79.126 [http://www.f859.info 0] 1401 2665 2005-10-28T01:19:20Z 62.2.202.102 [http://132595.a.mq6.info 0] [http://9428.a.mq6.info 1] [http://59806.a.mq6.info 2] [http://185652.a.mq6.info 3] [http://47139.a.mq6.info 4] [http://127215.a.mq6.info 5] [http://185430.a.mq6.info 6] [http://148622.a.mq6.info 7] [http://173526.a.mq6.info 8] [http://24826.a.mq6.info 9] [http://161697.a.mq6.info 10] [http://58326.a.mq6.info 11] [http://156674.a.mq6.info 12] [http://187733.a.mq6.info 13] [http://92802.a.mq6.info 14] [http://164069.a.mq6.info 15] [http://126666.a.mq6.info 16] [http://21213.a.mq6.info 17] [http://161269.a.mq6.info 18] [http://36477.a.mq6.info 19] [http://138660.a.mq6.info 20] [http://153032.a.mq6.info 21] [http://138008.a.mq6.info 22] [http://73939.a.mq6.info 23] [http://126696.a.mq6.info 24] [http://172678.a.mq6.info 25] [http://72809.a.mq6.info 26] [http://143951.a.mq6.info 27] [http://124340.a.mq6.info 28] [http://116570.a.mq6.info 29] [http://162078.a.mq6.info 30] [http://58032.a.mq6.info 31] [http://125999.a.mq6.info 32] [http://22980.a.mq6.info 33] [http://44781.a.mq6.info 34] [http://173139.a.mq6.info 35] [http://150196.a.mq6.info 36] [http://31307.a.mq6.info 37] [http://122857.a.mq6.info 38] [http://124818.a.mq6.info 39] [http://56134.a.mq6.info 40] [http://85650.a.mq6.info 41] [http://183145.a.mq6.info 42] [http://13904.a.mq6.info 43] [http://74480.a.mq6.info 44] [http://77043.a.mq6.info 45] [http://177974.a.mq6.info 46] [http://2242.a.mq6.info 47] [http://98256.a.mq6.info 48] [http://140339.a.mq6.info 49] [http://38719.a.mq6.info 50] [http://38013.a.mq6.info 51] [http://94468.a.mq6.info 52] [http://176728.a.mq6.info 53] [http://111952.a.mq6.info 54] [http://22260.a.mq6.info 55] [http://150502.a.mq6.info 56] [http://184761.a.mq6.info 57] [http://166211.a.mq6.info 58] [http://75939.a.mq6.info 59] [http://102427.a.mq6.info 60] [http://129386.a.mq6.info 61] [http://133971.a.mq6.info 62] [http://29523.a.mq6.info 63] [http://152367.a.mq6.info 64] [http://178753.a.mq6.info 65] [http://3758.a.mq6.info 66] [http://103659.a.mq6.info 67] [http://11156.a.mq6.info 68] [http://126615.a.mq6.info 69] [http://29574.a.mq6.info 70] [http://67290.a.mq6.info 71] [http://13362.a.mq6.info 72] [http://13815.a.mq6.info 73] [http://81195.a.mq6.info 74] [http://87842.a.mq6.info 75] [http://90858.a.mq6.info 76] [http://60265.a.mq6.info 77] [http://90084.a.mq6.info 78] [http://189115.a.mq6.info 79] [http://1701.a.mq6.info 80] [http://128804.a.mq6.info 81] [http://28225.a.mq6.info 82] [http://96170.a.mq6.info 83] [http://106629.a.mq6.info 84] [http://140177.a.mq6.info 85] [http://118431.a.mq6.info 86] [http://58228.a.mq6.info 87] [http://126035.a.mq6.info 88] [http://85739.a.mq6.info 89] [http://134167.a.mq6.info 90] [http://29559.a.mq6.info 91] [http://16221.a.mq6.info 92] [http://69235.a.mq6.info 93] [http://59082.a.mq6.info 94] [http://168589.a.mq6.info 95] [http://49084.a.mq6.info 96] [http://62840.a.mq6.info 97] [http://73344.a.mq6.info 98] [http://60241.a.mq6.info 99] [http://189455.a.mq6.info 100] [http://102919.a.mq6.info 101] [http://127532.a.mq6.info 102] [http://3913.a.mq6.info 103] [http://116734.a.mq6.info 104] [http://9823.a.mq6.info 105] [http://91756.a.mq6.info 106] [http://8689.a.mq6.info 107] [http://70089.a.mq6.info 108] [http://181840.a.mq6.info 109] [http://197805.a.mq6.info 110] [http://71791.a.mq6.info 111] [http://111741.a.mq6.info 112] [http://27126.a.mq6.info 113] [http://167961.a.mq6.info 114] [http://19466.a.mq6.info 115] [http://167304.a.mq6.info 116] [http://87489.a.mq6.info 117] [http://77694.a.mq6.info 118] [http://94436.a.mq6.info 119] [http://173228.a.mq6.info 120] [http://12958.a.mq6.info 121] [http://123995.a.mq6.info 122] [http://189450.a.mq6.info 123] [http://82193.a.mq6.info 124] [http://183077.a.mq6.info 125] [http://159135.a.mq6.info 126] [http://131278.a.mq6.info 127] [http://47014.a.mq6.info 128] [http://33576.a.mq6.info 129] [http://191519.a.mq6.info 130] [http://37565.a.mq6.info 131] [http://136496.a.mq6.info 132] [http://120147.a.mq6.info 133] [http://41479.a.mq6.info 134] [http://54327.a.mq6.info 135] [http://129971.a.mq6.info 136] [http://133235.a.mq6.info 137] [http://63016.a.mq6.info 138] [http://1156.a.mq6.info 139] [http://116172.a.mq6.info 140] [http://61918.a.mq6.info 141] [http://72947.a.mq6.info 142] [http://29010.a.mq6.info 143] [http://89045.a.mq6.info 144] [http://42005.a.mq6.info 145] [http://48476.a.mq6.info 146] [http://57446.a.mq6.info 147] [http://129495.a.mq6.info 148] [http://126171.a.mq6.info 149] [http://151882.a.mq6.info 150] [http://103819.a.mq6.info 151] [http://139129.a.mq6.info 152] [http://76973.a.mq6.info 153] [http://94366.a.mq6.info 154] [http://22418.a.mq6.info 155] [http://61147.a.mq6.info 156] [http://54598.a.mq6.info 157] [http://153696.a.mq6.info 158] [http://108161.a.mq6.info 159] [http://88175.a.mq6.info 160] [http://146312.a.mq6.info 161] [http://145727.a.mq6.info 162] [http://25767.a.mq6.info 163] [http://67555.a.mq6.info 164] [http://187206.a.mq6.info 165] [http://80094.a.mq6.info 166] [http://197526.a.mq6.info 167] [http://121538.a.mq6.info 168] [http://143111.a.mq6.info 169] [http://198683.a.mq6.info 170] [http://38807.a.mq6.info 171] [http://6125.a.mq6.info 172] [http://72727.a.mq6.info 173] [http://67817.a.mq6.info 174] [http://95171.a.mq6.info 175] [http://114732.a.mq6.info 176] [http://116293.a.mq6.info 177] [http://152617.a.mq6.info 178] [http://45323.a.mq6.info 179] [http://43561.a.mq6.info 180] [http://105596.a.mq6.info 181] [http://149143.a.mq6.info 182] [http://182690.a.mq6.info 183] [http://182569.a.mq6.info 184] [http://44606.a.mq6.info 185] [http://6205.a.mq6.info 186] [http://44812.a.mq6.info 187] [http://99204.a.mq6.info 188] [http://159902.a.mq6.info 189] [http://152974.a.mq6.info 190] [http://187379.a.mq6.info 191] [http://107310.a.mq6.info 192] [http://99797.a.mq6.info 193] [http://14243.a.mq6.info 194] [http://174865.a.mq6.info 195] [http://88100.a.mq6.info 196] [http://94337.a.mq6.info 197] [http://173488.a.mq6.info 198] [http://11500.b.mq6.info 199] [http://51695.b.mq6.info 200] [http://14781.b.mq6.info 201] [http://13327.b.mq6.info 202] [http://14049.b.mq6.info 203] [http://35014.b.mq6.info 204] [http://41722.b.mq6.info 205] [http://48280.b.mq6.info 206] [http://10367.b.mq6.info 207] [http://27912.b.mq6.info 208] [http://2459.b.mq6.info 209] [http://23364.b.mq6.info 210] [http://74.b.mq6.info 211] [http://46957.b.mq6.info 212] [http://18526.b.mq6.info 213] [http://54544.b.mq6.info 214] [http://921.b.mq6.info 215] [http://20378.b.mq6.info 216] [http://8570.b.mq6.info 217] [http://30520.b.mq6.info 218] [http://8741.b.mq6.info 219] [http://54211.b.mq6.info 220] [http://27081.b.mq6.info 221] [http://40758.b.mq6.info 222] [http://24642.b.mq6.info 223] [http://31331.b.mq6.info 224] [http://33586.b.mq6.info 225] [http://50927.b.mq6.info 226] [http://133.b.mq6.info 227] [http://26003.b.mq6.info 228] [http://54130.b.mq6.info 229] [http://11633.b.mq6.info 230] [http://18354.b.mq6.info 231] [http://9567.b.mq6.info 232] [http://24961.b.mq6.info 233] [http://32404.b.mq6.info 234] [http://44581.b.mq6.info 235] [http://7340.b.mq6.info 236] [http://21341.b.mq6.info 237] [http://54949.b.mq6.info 238] [http://35253.b.mq6.info 239] [http://23801.b.mq6.info 240] [http://18969.b.mq6.info 241] [http://35327.b.mq6.info 242] [http://11414.b.mq6.info 243] [http://37496.b.mq6.info 244] [http://30527.b.mq6.info 245] [http://12336.b.mq6.info 246] [http://57874.b.mq6.info 247] [http://39098.b.mq6.info 248] [http://42856.b.mq6.info 249] [http://7272.b.mq6.info 250] [http://33966.b.mq6.info 251] [http://10594.b.mq6.info 252] [http://48030.b.mq6.info 253] [http://58608.b.mq6.info 254] [http://41925.b.mq6.info 255] [http://22273.b.mq6.info 256] [http://50192.b.mq6.info 257] [http://42059.b.mq6.info 258] [http://48276.b.mq6.info 259] [http://44978.b.mq6.info 260] [http://53692.b.mq6.info 261] [http://7287.b.mq6.info 262] [http://54545.b.mq6.info 263] [http://19310.b.mq6.info 264] [http://39692.b.mq6.info 265] [http://39783.b.mq6.info 266] [http://26650.b.mq6.info 267] [http://1690.b.mq6.info 268] [http://35389.b.mq6.info 269] [http://2559.b.mq6.info 270] [http://25491.b.mq6.info 271] [http://54358.b.mq6.info 272] [http://37887.b.mq6.info 273] [http://36906.b.mq6.info 274] [http://32511.b.mq6.info 275] [http://9071.b.mq6.info 276] [http://49242.b.mq6.info 277] [http://31042.b.mq6.info 278] [http://48169.b.mq6.info 279] [http://32755.b.mq6.info 280] [http://38314.b.mq6.info 281] [http://22792.b.mq6.info 282] [http://43349.b.mq6.info 283] [http://27001.b.mq6.info 284] [http://22056.b.mq6.info 285] [http://25931.b.mq6.info 286] [http://49274.b.mq6.info 287] [http://12905.b.mq6.info 288] [http://8646.b.mq6.info 289] [http://38207.b.mq6.info 290] [http://57883.b.mq6.info 291] [http://2995.b.mq6.info 292] [http://45494.b.mq6.info 293] [http://53085.b.mq6.info 294] [http://22306.b.mq6.info 295] [http://25843.b.mq6.info 296] [http://33525.b.mq6.info 297] [http://48956.b.mq6.info 298] [http://27533.b.mq6.info 299] [http://9570.b.mq6.info 300] [http://51516.b.mq6.info 301] [http://53025.b.mq6.info 302] [http://4585.b.mq6.info 303] [http://30059.b.mq6.info 304] [http://30587.b.mq6.info 305] [http://37097.b.mq6.info 306] [http://39130.b.mq6.info 307] [http://20486.b.mq6.info 308] [http://8795.b.mq6.info 309] [http://27956.b.mq6.info 310] [http://53242.b.mq6.info 311] [http://47109.b.mq6.info 312] [http://50749.b.mq6.info 313] [http://37248.b.mq6.info 314] [http://14766.b.mq6.info 315] [http://13462.b.mq6.info 316] [http://3835.b.mq6.info 317] [http://4697.b.mq6.info 318] [http://26367.b.mq6.info 319] [http://12482.b.mq6.info 320] [http://42904.b.mq6.info 321] [http://24906.b.mq6.info 322] [http://15478.b.mq6.info 323] [http://29055.b.mq6.info 324] [http://18648.b.mq6.info 325] [http://37784.b.mq6.info 326] [http://54898.b.mq6.info 327] [http://52174.b.mq6.info 328] [http://27397.b.mq6.info 329] [http://23088.b.mq6.info 330] [http://2400.b.mq6.info 331] [http://19570.b.mq6.info 332] [http://16770.b.mq6.info 333] [http://6986.b.mq6.info 334] [http://49630.b.mq6.info 335] [http://47358.b.mq6.info 336] [http://44083.b.mq6.info 337] [http://29417.b.mq6.info 338] [http://8500.b.mq6.info 339] [http://52878.b.mq6.info 340] [http://57374.b.mq6.info 341] [http://2399.b.mq6.info 342] [http://40644.b.mq6.info 343] [http://48779.b.mq6.info 344] [http://39647.b.mq6.info 345] [http://55411.b.mq6.info 346] [http://2897.b.mq6.info 347] [http://43483.b.mq6.info 348] [http://764.b.mq6.info 349] [http://29264.b.mq6.info 350] [http://55965.b.mq6.info 351] [http://43668.b.mq6.info 352] [http://54171.b.mq6.info 353] [http://12100.b.mq6.info 354] [http://13379.b.mq6.info 355] [http://13476.b.mq6.info 356] [http://49885.b.mq6.info 357] [http://8934.b.mq6.info 358] [http://6306.b.mq6.info 359] [http://17939.b.mq6.info 360] [http://32023.b.mq6.info 361] [http://8707.b.mq6.info 362] [http://37509.b.mq6.info 363] [http://48793.b.mq6.info 364] [http://15693.b.mq6.info 365] [http://27796.b.mq6.info 366] [http://36807.b.mq6.info 367] [http://433.b.mq6.info 368] [http://57213.b.mq6.info 369] [http://45308.b.mq6.info 370] [http://53312.b.mq6.info 371] [http://55243.b.mq6.info 372] [http://47707.b.mq6.info 373] [http://34612.b.mq6.info 374] [http://44679.b.mq6.info 375] [http://28010.b.mq6.info 376] [http://30680.b.mq6.info 377] [http://47576.b.mq6.info 378] [http://12149.b.mq6.info 379] [http://31444.b.mq6.info 380] [http://17497.b.mq6.info 381] [http://8771.b.mq6.info 382] [http://15769.b.mq6.info 383] [http://12325.b.mq6.info 384] [http://20872.b.mq6.info 385] [http://29149.b.mq6.info 386] [http://25801.b.mq6.info 387] [http://11413.b.mq6.info 388] [http://38083.b.mq6.info 389] [http://32107.b.mq6.info 390] [http://29353.b.mq6.info 391] [http://10763.b.mq6.info 392] [http://40815.b.mq6.info 393] [http://7518.b.mq6.info 394] [http://212.b.mq6.info 395] [http://56508.b.mq6.info 396] [http://35314.b.mq6.info 397] [http://137520.c.mq6.info 398] [http://80143.c.mq6.info 399] [http://55510.c.mq6.info 400] [http://122952.c.mq6.info 401] [http://70241.c.mq6.info 402] [http://27407.c.mq6.info 403] [http://63224.c.mq6.info 404] [http://34824.c.mq6.info 405] [http://95055.c.mq6.info 406] [http://137319.c.mq6.info 407] [http://6406.c.mq6.info 408] [http://124399.c.mq6.info 409] [http://69939.c.mq6.info 410] [http://48664.c.mq6.info 411] [http://2262.c.mq6.info 412] [http://108023.c.mq6.info 413] [http://78430.c.mq6.info 414] [http://52671.c.mq6.info 415] [http://35100.c.mq6.info 416] [http://140744.c.mq6.info 417] [http://80236.c.mq6.info 418] [http://127076.c.mq6.info 419] [http://74966.c.mq6.info 420] [http://7805.c.mq6.info 421] [http://9749.c.mq6.info 422] [http://30217.c.mq6.info 423] [http://25963.c.mq6.info 424] [http://10262.c.mq6.info 425] [http://23370.c.mq6.info 426] [http://111252.c.mq6.info 427] [http://99670.c.mq6.info 428] [http://17569.c.mq6.info 429] [http://48075.c.mq6.info 430] [http://11859.c.mq6.info 431] [http://140522.c.mq6.info 432] [http://118316.c.mq6.info 433] [http://39267.c.mq6.info 434] [http://60425.c.mq6.info 435] [http://9820.c.mq6.info 436] [http://134323.c.mq6.info 437] [http://54424.c.mq6.info 438] [http://16226.c.mq6.info 439] [http://115401.c.mq6.info 440] [http://124364.c.mq6.info 441] [http://64890.c.mq6.info 442] [http://117663.c.mq6.info 443] [http://89066.c.mq6.info 444] [http://0.c.mq6.info 445] [http://27013.c.mq6.info 446] [http://124167.c.mq6.info 447] [http://140744.c.mq6.info 448] [http://107249.c.mq6.info 449] [http://107922.c.mq6.info 450] [http://72390.c.mq6.info 451] [http://115055.c.mq6.info 452] [http://117671.c.mq6.info 453] [http://102607.c.mq6.info 454] [http://141019.c.mq6.info 455] [http://127934.c.mq6.info 456] [http://125977.c.mq6.info 457] [http://108950.c.mq6.info 458] [http://84283.c.mq6.info 459] [http://226.c.mq6.info 460] [http://13705.c.mq6.info 461] [http://96143.c.mq6.info 462] [http://140748.c.mq6.info 463] [http://132021.c.mq6.info 464] [http://135410.c.mq6.info 465] [http://57852.c.mq6.info 466] [http://141842.c.mq6.info 467] [http://126412.c.mq6.info 468] [http://112277.c.mq6.info 469] [http://14747.c.mq6.info 470] [http://98492.c.mq6.info 471] [http://93320.c.mq6.info 472] [http://79638.c.mq6.info 473] [http://72835.c.mq6.info 474] [http://39066.c.mq6.info 475] [http://79639.c.mq6.info 476] [http://99848.c.mq6.info 477] [http://19912.c.mq6.info 478] [http://77063.c.mq6.info 479] [http://63777.c.mq6.info 480] [http://127834.c.mq6.info 481] [http://6132.c.mq6.info 482] [http://35511.c.mq6.info 483] [http://102185.c.mq6.info 484] [http://108740.c.mq6.info 485] [http://33210.c.mq6.info 486] [http://86798.c.mq6.info 487] [http://91397.c.mq6.info 488] [http://142161.c.mq6.info 489] [http://27761.c.mq6.info 490] [http://91623.c.mq6.info 491] [http://12545.c.mq6.info 492] [http://123904.c.mq6.info 493] [http://89050.c.mq6.info 494] [http://1246.c.mq6.info 495] [http://115994.c.mq6.info 496] [http://3582.c.mq6.info 497] [http://143088.c.mq6.info 498] [http://99085.c.mq6.info 499] [http://115859.c.mq6.info 500] [http://14515.c.mq6.info 501] [http://54257.c.mq6.info 502] [http://65859.c.mq6.info 503] [http://94153.c.mq6.info 504] [http://127092.c.mq6.info 505] [http://104925.c.mq6.info 506] [http://30472.c.mq6.info 507] [http://83620.c.mq6.info 508] [http://124837.c.mq6.info 509] [http://107535.c.mq6.info 510] [http://4076.c.mq6.info 511] [http://109351.c.mq6.info 512] [http://113668.c.mq6.info 513] [http://39588.c.mq6.info 514] [http://68215.c.mq6.info 515] [http://79087.c.mq6.info 516] [http://72798.c.mq6.info 517] [http://11693.c.mq6.info 518] [http://27163.c.mq6.info 519] [http://71638.c.mq6.info 520] [http://39454.c.mq6.info 521] [http://118787.c.mq6.info 522] [http://84184.c.mq6.info 523] [http://20038.c.mq6.info 524] [http://64517.c.mq6.info 525] [http://85430.c.mq6.info 526] [http://136032.c.mq6.info 527] [http://68099.c.mq6.info 528] [http://85197.c.mq6.info 529] [http://91797.c.mq6.info 530] [http://40638.c.mq6.info 531] [http://99712.c.mq6.info 532] [http://2733.c.mq6.info 533] [http://106497.c.mq6.info 534] [http://50545.c.mq6.info 535] [http://129826.c.mq6.info 536] [http://68101.c.mq6.info 537] [http://81018.c.mq6.info 538] [http://70125.c.mq6.info 539] [http://49617.c.mq6.info 540] [http://45232.c.mq6.info 541] [http://74202.c.mq6.info 542] [http://15648.c.mq6.info 543] [http://15579.c.mq6.info 544] [http://113790.c.mq6.info 545] [http://83863.c.mq6.info 546] [http://94667.c.mq6.info 547] [http://43268.c.mq6.info 548] [http://95556.c.mq6.info 549] [http://121831.c.mq6.info 550] [http://114907.c.mq6.info 551] [http://135010.c.mq6.info 552] [http://97297.c.mq6.info 553] [http://55770.c.mq6.info 554] [http://11728.c.mq6.info 555] [http://18493.c.mq6.info 556] [http://141201.c.mq6.info 557] [http://4439.c.mq6.info 558] [http://86593.c.mq6.info 559] [http://83077.c.mq6.info 560] [http://96236.c.mq6.info 561] [http://127231.c.mq6.info 562] [http://39469.c.mq6.info 563] [http://98970.c.mq6.info 564] [http://90408.c.mq6.info 565] [http://90015.c.mq6.info 566] [http://85475.c.mq6.info 567] [http://15188.c.mq6.info 568] [http://27712.c.mq6.info 569] [http://12279.c.mq6.info 570] [http://64806.c.mq6.info 571] [http://72945.c.mq6.info 572] [http://86482.c.mq6.info 573] [http://80454.c.mq6.info 574] [http://88525.c.mq6.info 575] [http://56951.c.mq6.info 576] [http://20997.c.mq6.info 577] [http://39871.c.mq6.info 578] [http://100220.c.mq6.info 579] [http://116553.c.mq6.info 580] [http://18381.c.mq6.info 581] [http://71807.c.mq6.info 582] [http://108243.c.mq6.info 583] [http://115679.c.mq6.info 584] [http://127578.c.mq6.info 585] [http://119971.c.mq6.info 586] [http://134172.c.mq6.info 587] [http://125458.c.mq6.info 588] [http://124411.c.mq6.info 589] [http://77445.c.mq6.info 590] [http://65214.c.mq6.info 591] [http://77327.c.mq6.info 592] [http://61355.c.mq6.info 593] [http://104684.c.mq6.info 594] [http://32976.c.mq6.info 595] [http://8442.c.mq6.info 596] [http://51379.c.mq6.info 597] 2731 2005-11-18T03:04:15Z 85.10.200.202 [http://132595.a.dralex.info 0] [http://9428.a.dralex.info 1] [http://59806.a.dralex.info 2] [http://185652.a.dralex.info 3] [http://47139.a.dralex.info 4] [http://127215.a.dralex.info 5] [http://185430.a.dralex.info 6] [http://148622.a.dralex.info 7] [http://173526.a.dralex.info 8] [http://24826.a.dralex.info 9] [http://161697.a.dralex.info 10] [http://58326.a.dralex.info 11] [http://156674.a.dralex.info 12] [http://187733.a.dralex.info 13] [http://92802.a.dralex.info 14] [http://164069.a.dralex.info 15] [http://126666.a.dralex.info 16] [http://21213.a.dralex.info 17] [http://161269.a.dralex.info 18] [http://36477.a.dralex.info 19] [http://138660.a.dralex.info 20] [http://153032.a.dralex.info 21] [http://138008.a.dralex.info 22] [http://73939.a.dralex.info 23] [http://126696.a.dralex.info 24] [http://172678.a.dralex.info 25] [http://72809.a.dralex.info 26] [http://143951.a.dralex.info 27] [http://124340.a.dralex.info 28] [http://116570.a.dralex.info 29] [http://162078.a.dralex.info 30] [http://58032.a.dralex.info 31] [http://125999.a.dralex.info 32] [http://22980.a.dralex.info 33] [http://44781.a.dralex.info 34] [http://173139.a.dralex.info 35] [http://150196.a.dralex.info 36] [http://31307.a.dralex.info 37] [http://122857.a.dralex.info 38] [http://124818.a.dralex.info 39] [http://56134.a.dralex.info 40] [http://85650.a.dralex.info 41] [http://183145.a.dralex.info 42] [http://13904.a.dralex.info 43] [http://74480.a.dralex.info 44] [http://77043.a.dralex.info 45] [http://177974.a.dralex.info 46] [http://2242.a.dralex.info 47] [http://98256.a.dralex.info 48] [http://140339.a.dralex.info 49] [http://38719.a.dralex.info 50] [http://38013.a.dralex.info 51] [http://94468.a.dralex.info 52] [http://176728.a.dralex.info 53] [http://111952.a.dralex.info 54] [http://22260.a.dralex.info 55] [http://150502.a.dralex.info 56] [http://184761.a.dralex.info 57] [http://166211.a.dralex.info 58] [http://75939.a.dralex.info 59] [http://102427.a.dralex.info 60] [http://129386.a.dralex.info 61] [http://133971.a.dralex.info 62] [http://29523.a.dralex.info 63] [http://152367.a.dralex.info 64] [http://178753.a.dralex.info 65] [http://3758.a.dralex.info 66] [http://103659.a.dralex.info 67] [http://11156.a.dralex.info 68] [http://126615.a.dralex.info 69] [http://29574.a.dralex.info 70] [http://67290.a.dralex.info 71] [http://13362.a.dralex.info 72] [http://13815.a.dralex.info 73] [http://81195.a.dralex.info 74] [http://87842.a.dralex.info 75] [http://90858.a.dralex.info 76] [http://60265.a.dralex.info 77] [http://90084.a.dralex.info 78] [http://189115.a.dralex.info 79] [http://1701.a.dralex.info 80] [http://128804.a.dralex.info 81] [http://28225.a.dralex.info 82] [http://96170.a.dralex.info 83] [http://106629.a.dralex.info 84] [http://140177.a.dralex.info 85] [http://118431.a.dralex.info 86] [http://58228.a.dralex.info 87] [http://126035.a.dralex.info 88] [http://85739.a.dralex.info 89] [http://134167.a.dralex.info 90] [http://29559.a.dralex.info 91] [http://16221.a.dralex.info 92] [http://69235.a.dralex.info 93] [http://59082.a.dralex.info 94] [http://168589.a.dralex.info 95] [http://49084.a.dralex.info 96] [http://62840.a.dralex.info 97] [http://73344.a.dralex.info 98] [http://60241.a.dralex.info 99] [http://189455.a.dralex.info 100] [http://102919.a.dralex.info 101] [http://127532.a.dralex.info 102] [http://3913.a.dralex.info 103] [http://116734.a.dralex.info 104] [http://9823.a.dralex.info 105] [http://91756.a.dralex.info 106] [http://8689.a.dralex.info 107] [http://70089.a.dralex.info 108] [http://181840.a.dralex.info 109] [http://197805.a.dralex.info 110] [http://71791.a.dralex.info 111] [http://111741.a.dralex.info 112] [http://27126.a.dralex.info 113] [http://167961.a.dralex.info 114] [http://19466.a.dralex.info 115] [http://167304.a.dralex.info 116] [http://87489.a.dralex.info 117] [http://77694.a.dralex.info 118] [http://94436.a.dralex.info 119] [http://173228.a.dralex.info 120] [http://12958.a.dralex.info 121] [http://123995.a.dralex.info 122] [http://189450.a.dralex.info 123] [http://82193.a.dralex.info 124] [http://183077.a.dralex.info 125] [http://159135.a.dralex.info 126] [http://131278.a.dralex.info 127] [http://47014.a.dralex.info 128] [http://33576.a.dralex.info 129] [http://191519.a.dralex.info 130] [http://37565.a.dralex.info 131] [http://136496.a.dralex.info 132] [http://120147.a.dralex.info 133] [http://41479.a.dralex.info 134] [http://54327.a.dralex.info 135] [http://129971.a.dralex.info 136] [http://133235.a.dralex.info 137] [http://63016.a.dralex.info 138] [http://1156.a.dralex.info 139] [http://116172.a.dralex.info 140] [http://61918.a.dralex.info 141] [http://72947.a.dralex.info 142] [http://29010.a.dralex.info 143] [http://89045.a.dralex.info 144] [http://42005.a.dralex.info 145] [http://48476.a.dralex.info 146] [http://57446.a.dralex.info 147] [http://129495.a.dralex.info 148] [http://126171.a.dralex.info 149] [http://151882.a.dralex.info 150] [http://103819.a.dralex.info 151] [http://139129.a.dralex.info 152] [http://76973.a.dralex.info 153] [http://94366.a.dralex.info 154] [http://22418.a.dralex.info 155] [http://61147.a.dralex.info 156] [http://54598.a.dralex.info 157] [http://153696.a.dralex.info 158] [http://108161.a.dralex.info 159] [http://88175.a.dralex.info 160] [http://146312.a.dralex.info 161] [http://145727.a.dralex.info 162] [http://25767.a.dralex.info 163] [http://67555.a.dralex.info 164] [http://187206.a.dralex.info 165] [http://80094.a.dralex.info 166] [http://197526.a.dralex.info 167] [http://121538.a.dralex.info 168] [http://143111.a.dralex.info 169] [http://198683.a.dralex.info 170] [http://38807.a.dralex.info 171] [http://6125.a.dralex.info 172] [http://72727.a.dralex.info 173] [http://67817.a.dralex.info 174] [http://95171.a.dralex.info 175] [http://114732.a.dralex.info 176] [http://116293.a.dralex.info 177] [http://152617.a.dralex.info 178] [http://45323.a.dralex.info 179] [http://43561.a.dralex.info 180] [http://105596.a.dralex.info 181] [http://149143.a.dralex.info 182] [http://182690.a.dralex.info 183] [http://182569.a.dralex.info 184] [http://44606.a.dralex.info 185] [http://6205.a.dralex.info 186] [http://44812.a.dralex.info 187] [http://99204.a.dralex.info 188] [http://159902.a.dralex.info 189] [http://152974.a.dralex.info 190] [http://187379.a.dralex.info 191] [http://107310.a.dralex.info 192] [http://99797.a.dralex.info 193] [http://14243.a.dralex.info 194] [http://174865.a.dralex.info 195] [http://88100.a.dralex.info 196] [http://94337.a.dralex.info 197] [http://173488.a.dralex.info 198] [http://11500.b.dralex.info 199] [http://51695.b.dralex.info 200] [http://14781.b.dralex.info 201] [http://13327.b.dralex.info 202] [http://14049.b.dralex.info 203] [http://35014.b.dralex.info 204] [http://41722.b.dralex.info 205] [http://48280.b.dralex.info 206] [http://10367.b.dralex.info 207] [http://27912.b.dralex.info 208] [http://2459.b.dralex.info 209] [http://23364.b.dralex.info 210] [http://74.b.dralex.info 211] [http://46957.b.dralex.info 212] [http://18526.b.dralex.info 213] [http://54544.b.dralex.info 214] [http://921.b.dralex.info 215] [http://20378.b.dralex.info 216] [http://8570.b.dralex.info 217] [http://30520.b.dralex.info 218] [http://8741.b.dralex.info 219] [http://54211.b.dralex.info 220] [http://27081.b.dralex.info 221] [http://40758.b.dralex.info 222] [http://24642.b.dralex.info 223] [http://31331.b.dralex.info 224] [http://33586.b.dralex.info 225] [http://50927.b.dralex.info 226] [http://133.b.dralex.info 227] [http://26003.b.dralex.info 228] [http://54130.b.dralex.info 229] [http://11633.b.dralex.info 230] [http://18354.b.dralex.info 231] [http://9567.b.dralex.info 232] [http://24961.b.dralex.info 233] [http://32404.b.dralex.info 234] [http://44581.b.dralex.info 235] [http://7340.b.dralex.info 236] [http://21341.b.dralex.info 237] [http://54949.b.dralex.info 238] [http://35253.b.dralex.info 239] [http://23801.b.dralex.info 240] [http://18969.b.dralex.info 241] [http://35327.b.dralex.info 242] [http://11414.b.dralex.info 243] [http://37496.b.dralex.info 244] [http://30527.b.dralex.info 245] [http://12336.b.dralex.info 246] [http://57874.b.dralex.info 247] [http://39098.b.dralex.info 248] [http://42856.b.dralex.info 249] [http://7272.b.dralex.info 250] [http://33966.b.dralex.info 251] [http://10594.b.dralex.info 252] [http://48030.b.dralex.info 253] [http://58608.b.dralex.info 254] [http://41925.b.dralex.info 255] [http://22273.b.dralex.info 256] [http://50192.b.dralex.info 257] [http://42059.b.dralex.info 258] [http://48276.b.dralex.info 259] [http://44978.b.dralex.info 260] [http://53692.b.dralex.info 261] [http://7287.b.dralex.info 262] [http://54545.b.dralex.info 263] [http://19310.b.dralex.info 264] [http://39692.b.dralex.info 265] [http://39783.b.dralex.info 266] [http://26650.b.dralex.info 267] [http://1690.b.dralex.info 268] [http://35389.b.dralex.info 269] [http://2559.b.dralex.info 270] [http://25491.b.dralex.info 271] [http://54358.b.dralex.info 272] [http://37887.b.dralex.info 273] [http://36906.b.dralex.info 274] [http://32511.b.dralex.info 275] [http://9071.b.dralex.info 276] [http://49242.b.dralex.info 277] [http://31042.b.dralex.info 278] [http://48169.b.dralex.info 279] [http://32755.b.dralex.info 280] [http://38314.b.dralex.info 281] [http://22792.b.dralex.info 282] [http://43349.b.dralex.info 283] [http://27001.b.dralex.info 284] [http://22056.b.dralex.info 285] [http://25931.b.dralex.info 286] [http://49274.b.dralex.info 287] [http://12905.b.dralex.info 288] [http://8646.b.dralex.info 289] [http://38207.b.dralex.info 290] [http://57883.b.dralex.info 291] [http://2995.b.dralex.info 292] [http://45494.b.dralex.info 293] [http://53085.b.dralex.info 294] [http://22306.b.dralex.info 295] [http://25843.b.dralex.info 296] [http://33525.b.dralex.info 297] [http://48956.b.dralex.info 298] [http://27533.b.dralex.info 299] [http://9570.b.dralex.info 300] [http://51516.b.dralex.info 301] [http://53025.b.dralex.info 302] [http://4585.b.dralex.info 303] [http://30059.b.dralex.info 304] [http://30587.b.dralex.info 305] [http://37097.b.dralex.info 306] [http://39130.b.dralex.info 307] [http://20486.b.dralex.info 308] [http://8795.b.dralex.info 309] [http://27956.b.dralex.info 310] [http://53242.b.dralex.info 311] [http://47109.b.dralex.info 312] [http://50749.b.dralex.info 313] [http://37248.b.dralex.info 314] [http://14766.b.dralex.info 315] [http://13462.b.dralex.info 316] [http://3835.b.dralex.info 317] [http://4697.b.dralex.info 318] [http://26367.b.dralex.info 319] [http://12482.b.dralex.info 320] [http://42904.b.dralex.info 321] [http://24906.b.dralex.info 322] [http://15478.b.dralex.info 323] [http://29055.b.dralex.info 324] [http://18648.b.dralex.info 325] [http://37784.b.dralex.info 326] [http://54898.b.dralex.info 327] [http://52174.b.dralex.info 328] [http://27397.b.dralex.info 329] [http://23088.b.dralex.info 330] [http://2400.b.dralex.info 331] [http://19570.b.dralex.info 332] [http://16770.b.dralex.info 333] [http://6986.b.dralex.info 334] [http://49630.b.dralex.info 335] [http://47358.b.dralex.info 336] [http://44083.b.dralex.info 337] [http://29417.b.dralex.info 338] [http://8500.b.dralex.info 339] [http://52878.b.dralex.info 340] [http://57374.b.dralex.info 341] [http://2399.b.dralex.info 342] [http://40644.b.dralex.info 343] [http://48779.b.dralex.info 344] [http://39647.b.dralex.info 345] [http://55411.b.dralex.info 346] [http://2897.b.dralex.info 347] [http://43483.b.dralex.info 348] [http://764.b.dralex.info 349] [http://29264.b.dralex.info 350] [http://55965.b.dralex.info 351] [http://43668.b.dralex.info 352] [http://54171.b.dralex.info 353] [http://12100.b.dralex.info 354] [http://13379.b.dralex.info 355] [http://13476.b.dralex.info 356] [http://49885.b.dralex.info 357] [http://8934.b.dralex.info 358] [http://6306.b.dralex.info 359] [http://17939.b.dralex.info 360] [http://32023.b.dralex.info 361] [http://8707.b.dralex.info 362] [http://37509.b.dralex.info 363] [http://48793.b.dralex.info 364] [http://15693.b.dralex.info 365] [http://27796.b.dralex.info 366] [http://36807.b.dralex.info 367] [http://433.b.dralex.info 368] [http://57213.b.dralex.info 369] [http://45308.b.dralex.info 370] [http://53312.b.dralex.info 371] [http://55243.b.dralex.info 372] [http://47707.b.dralex.info 373] [http://34612.b.dralex.info 374] [http://44679.b.dralex.info 375] [http://28010.b.dralex.info 376] [http://30680.b.dralex.info 377] [http://47576.b.dralex.info 378] [http://12149.b.dralex.info 379] [http://31444.b.dralex.info 380] [http://17497.b.dralex.info 381] [http://8771.b.dralex.info 382] [http://15769.b.dralex.info 383] [http://12325.b.dralex.info 384] [http://20872.b.dralex.info 385] [http://29149.b.dralex.info 386] [http://25801.b.dralex.info 387] [http://11413.b.dralex.info 388] [http://38083.b.dralex.info 389] [http://32107.b.dralex.info 390] [http://29353.b.dralex.info 391] [http://10763.b.dralex.info 392] [http://40815.b.dralex.info 393] [http://7518.b.dralex.info 394] [http://212.b.dralex.info 395] [http://56508.b.dralex.info 396] [http://35314.b.dralex.info 397] [http://137520.c.dralex.info 398] [http://80143.c.dralex.info 399] [http://55510.c.dralex.info 400] [http://122952.c.dralex.info 401] [http://70241.c.dralex.info 402] [http://27407.c.dralex.info 403] [http://63224.c.dralex.info 404] [http://34824.c.dralex.info 405] [http://95055.c.dralex.info 406] [http://137319.c.dralex.info 407] [http://6406.c.dralex.info 408] [http://124399.c.dralex.info 409] [http://69939.c.dralex.info 410] [http://48664.c.dralex.info 411] [http://2262.c.dralex.info 412] [http://108023.c.dralex.info 413] [http://78430.c.dralex.info 414] [http://52671.c.dralex.info 415] [http://35100.c.dralex.info 416] [http://140744.c.dralex.info 417] [http://80236.c.dralex.info 418] [http://127076.c.dralex.info 419] [http://74966.c.dralex.info 420] [http://7805.c.dralex.info 421] [http://9749.c.dralex.info 422] [http://30217.c.dralex.info 423] [http://25963.c.dralex.info 424] [http://10262.c.dralex.info 425] [http://23370.c.dralex.info 426] [http://111252.c.dralex.info 427] [http://99670.c.dralex.info 428] [http://17569.c.dralex.info 429] [http://48075.c.dralex.info 430] [http://11859.c.dralex.info 431] [http://140522.c.dralex.info 432] [http://118316.c.dralex.info 433] [http://39267.c.dralex.info 434] [http://60425.c.dralex.info 435] [http://9820.c.dralex.info 436] [http://134323.c.dralex.info 437] [http://54424.c.dralex.info 438] [http://16226.c.dralex.info 439] [http://115401.c.dralex.info 440] [http://124364.c.dralex.info 441] [http://64890.c.dralex.info 442] [http://117663.c.dralex.info 443] [http://89066.c.dralex.info 444] [http://0.c.dralex.info 445] [http://27013.c.dralex.info 446] [http://124167.c.dralex.info 447] [http://140744.c.dralex.info 448] [http://107249.c.dralex.info 449] [http://107922.c.dralex.info 450] [http://72390.c.dralex.info 451] [http://115055.c.dralex.info 452] [http://117671.c.dralex.info 453] [http://102607.c.dralex.info 454] [http://141019.c.dralex.info 455] [http://127934.c.dralex.info 456] [http://125977.c.dralex.info 457] [http://108950.c.dralex.info 458] [http://84283.c.dralex.info 459] [http://226.c.dralex.info 460] [http://13705.c.dralex.info 461] [http://96143.c.dralex.info 462] [http://140748.c.dralex.info 463] [http://132021.c.dralex.info 464] [http://135410.c.dralex.info 465] [http://57852.c.dralex.info 466] [http://141842.c.dralex.info 467] [http://126412.c.dralex.info 468] [http://112277.c.dralex.info 469] [http://14747.c.dralex.info 470] [http://98492.c.dralex.info 471] [http://93320.c.dralex.info 472] [http://79638.c.dralex.info 473] [http://72835.c.dralex.info 474] [http://39066.c.dralex.info 475] [http://79639.c.dralex.info 476] [http://99848.c.dralex.info 477] [http://19912.c.dralex.info 478] [http://77063.c.dralex.info 479] [http://63777.c.dralex.info 480] [http://127834.c.dralex.info 481] [http://6132.c.dralex.info 482] [http://35511.c.dralex.info 483] [http://102185.c.dralex.info 484] [http://108740.c.dralex.info 485] [http://33210.c.dralex.info 486] [http://86798.c.dralex.info 487] [http://91397.c.dralex.info 488] [http://142161.c.dralex.info 489] [http://27761.c.dralex.info 490] [http://91623.c.dralex.info 491] [http://12545.c.dralex.info 492] [http://123904.c.dralex.info 493] [http://89050.c.dralex.info 494] [http://1246.c.dralex.info 495] [http://115994.c.dralex.info 496] [http://3582.c.dralex.info 497] [http://143088.c.dralex.info 498] [http://99085.c.dralex.info 499] [http://115859.c.dralex.info 500] [http://14515.c.dralex.info 501] [http://54257.c.dralex.info 502] [http://65859.c.dralex.info 503] [http://94153.c.dralex.info 504] [http://127092.c.dralex.info 505] [http://104925.c.dralex.info 506] [http://30472.c.dralex.info 507] [http://83620.c.dralex.info 508] [http://124837.c.dralex.info 509] [http://107535.c.dralex.info 510] [http://4076.c.dralex.info 511] [http://109351.c.dralex.info 512] [http://113668.c.dralex.info 513] [http://39588.c.dralex.info 514] [http://68215.c.dralex.info 515] [http://79087.c.dralex.info 516] [http://72798.c.dralex.info 517] [http://11693.c.dralex.info 518] [http://27163.c.dralex.info 519] [http://71638.c.dralex.info 520] [http://39454.c.dralex.info 521] [http://118787.c.dralex.info 522] [http://84184.c.dralex.info 523] [http://20038.c.dralex.info 524] [http://64517.c.dralex.info 525] [http://85430.c.dralex.info 526] [http://136032.c.dralex.info 527] [http://68099.c.dralex.info 528] [http://85197.c.dralex.info 529] [http://91797.c.dralex.info 530] [http://40638.c.dralex.info 531] [http://99712.c.dralex.info 532] [http://2733.c.dralex.info 533] [http://106497.c.dralex.info 534] [http://50545.c.dralex.info 535] [http://129826.c.dralex.info 536] [http://68101.c.dralex.info 537] [http://81018.c.dralex.info 538] [http://70125.c.dralex.info 539] [http://49617.c.dralex.info 540] [http://45232.c.dralex.info 541] [http://74202.c.dralex.info 542] [http://15648.c.dralex.info 543] [http://15579.c.dralex.info 544] [http://113790.c.dralex.info 545] [http://83863.c.dralex.info 546] [http://94667.c.dralex.info 547] [http://43268.c.dralex.info 548] [http://95556.c.dralex.info 549] [http://121831.c.dralex.info 550] [http://114907.c.dralex.info 551] [http://135010.c.dralex.info 552] [http://97297.c.dralex.info 553] [http://55770.c.dralex.info 554] [http://11728.c.dralex.info 555] [http://18493.c.dralex.info 556] [http://141201.c.dralex.info 557] [http://4439.c.dralex.info 558] [http://86593.c.dralex.info 559] [http://83077.c.dralex.info 560] [http://96236.c.dralex.info 561] [http://127231.c.dralex.info 562] [http://39469.c.dralex.info 563] [http://98970.c.dralex.info 564] [http://90408.c.dralex.info 565] [http://90015.c.dralex.info 566] [http://85475.c.dralex.info 567] [http://15188.c.dralex.info 568] [http://27712.c.dralex.info 569] [http://12279.c.dralex.info 570] [http://64806.c.dralex.info 571] [http://72945.c.dralex.info 572] [http://86482.c.dralex.info 573] [http://80454.c.dralex.info 574] [http://88525.c.dralex.info 575] [http://56951.c.dralex.info 576] [http://20997.c.dralex.info 577] [http://39871.c.dralex.info 578] [http://100220.c.dralex.info 579] [http://116553.c.dralex.info 580] [http://18381.c.dralex.info 581] [http://71807.c.dralex.info 582] [http://108243.c.dralex.info 583] [http://115679.c.dralex.info 584] [http://127578.c.dralex.info 585] [http://119971.c.dralex.info 586] [http://134172.c.dralex.info 587] [http://125458.c.dralex.info 588] [http://124411.c.dralex.info 589] [http://77445.c.dralex.info 590] [http://65214.c.dralex.info 591] [http://77327.c.dralex.info 592] [http://61355.c.dralex.info 593] [http://104684.c.dralex.info 594] [http://32976.c.dralex.info 595] [http://8442.c.dralex.info 596] [http://51379.c.dralex.info 597] [http://www.dralex.info 0] 2733 2005-11-18T04:12:01Z 202.56.253.183 [http://132595.a.dralex.info 0] [http://9428.a.dralex.info 1] [http://59806.a.dralex.info 2] [http://185652.a.dralex.info 3] [http://47139.a.dralex.info 4] [http://127215.a.dralex.info 5] [http://185430.a.dralex.info 6] [http://148622.a.dralex.info 7] [http://173526.a.dralex.info 8] [http://24826.a.dralex.info 9] [http://161697.a.dralex.info 10] [http://58326.a.dralex.info 11] [http://156674.a.dralex.info 12] [http://187733.a.dralex.info 13] [http://92802.a.dralex.info 14] [http://164069.a.dralex.info 15] [http://126666.a.dralex.info 16] [http://21213.a.dralex.info 17] [http://161269.a.dralex.info 18] [http://36477.a.dralex.info 19] [http://138660.a.dralex.info 20] [http://153032.a.dralex.info 21] [http://138008.a.dralex.info 22] [http://73939.a.dralex.info 23] [http://126696.a.dralex.info 24] [http://172678.a.dralex.info 25] [http://72809.a.dralex.info 26] [http://143951.a.dralex.info 27] [http://124340.a.dralex.info 28] [http://116570.a.dralex.info 29] [http://162078.a.dralex.info 30] [http://58032.a.dralex.info 31] [http://125999.a.dralex.info 32] [http://22980.a.dralex.info 33] [http://44781.a.dralex.info 34] [http://173139.a.dralex.info 35] [http://150196.a.dralex.info 36] [http://31307.a.dralex.info 37] [http://122857.a.dralex.info 38] [http://124818.a.dralex.info 39] [http://56134.a.dralex.info 40] [http://85650.a.dralex.info 41] [http://183145.a.dralex.info 42] [http://13904.a.dralex.info 43] [http://74480.a.dralex.info 44] [http://77043.a.dralex.info 45] [http://177974.a.dralex.info 46] [http://2242.a.dralex.info 47] [http://98256.a.dralex.info 48] [http://140339.a.dralex.info 49] [http://38719.a.dralex.info 50] [http://38013.a.dralex.info 51] [http://94468.a.dralex.info 52] [http://176728.a.dralex.info 53] [http://111952.a.dralex.info 54] [http://22260.a.dralex.info 55] [http://150502.a.dralex.info 56] [http://184761.a.dralex.info 57] [http://166211.a.dralex.info 58] [http://75939.a.dralex.info 59] [http://102427.a.dralex.info 60] [http://129386.a.dralex.info 61] [http://133971.a.dralex.info 62] [http://29523.a.dralex.info 63] [http://152367.a.dralex.info 64] [http://178753.a.dralex.info 65] [http://3758.a.dralex.info 66] [http://103659.a.dralex.info 67] [http://11156.a.dralex.info 68] [http://126615.a.dralex.info 69] [http://29574.a.dralex.info 70] [http://67290.a.dralex.info 71] [http://13362.a.dralex.info 72] [http://13815.a.dralex.info 73] [http://81195.a.dralex.info 74] [http://87842.a.dralex.info 75] [http://90858.a.dralex.info 76] [http://60265.a.dralex.info 77] [http://90084.a.dralex.info 78] [http://189115.a.dralex.info 79] [http://1701.a.dralex.info 80] [http://128804.a.dralex.info 81] [http://28225.a.dralex.info 82] [http://96170.a.dralex.info 83] [http://106629.a.dralex.info 84] [http://140177.a.dralex.info 85] [http://118431.a.dralex.info 86] [http://58228.a.dralex.info 87] [http://126035.a.dralex.info 88] [http://85739.a.dralex.info 89] [http://134167.a.dralex.info 90] [http://29559.a.dralex.info 91] [http://16221.a.dralex.info 92] [http://69235.a.dralex.info 93] [http://59082.a.dralex.info 94] [http://168589.a.dralex.info 95] [http://49084.a.dralex.info 96] [http://62840.a.dralex.info 97] [http://73344.a.dralex.info 98] [http://60241.a.dralex.info 99] [http://189455.a.dralex.info 100] [http://102919.a.dralex.info 101] [http://127532.a.dralex.info 102] [http://3913.a.dralex.info 103] [http://116734.a.dralex.info 104] [http://9823.a.dralex.info 105] [http://91756.a.dralex.info 106] [http://8689.a.dralex.info 107] [http://70089.a.dralex.info 108] [http://181840.a.dralex.info 109] [http://197805.a.dralex.info 110] [http://71791.a.dralex.info 111] [http://111741.a.dralex.info 112] [http://27126.a.dralex.info 113] [http://167961.a.dralex.info 114] [http://19466.a.dralex.info 115] [http://167304.a.dralex.info 116] [http://87489.a.dralex.info 117] [http://77694.a.dralex.info 118] [http://94436.a.dralex.info 119] [http://173228.a.dralex.info 120] [http://12958.a.dralex.info 121] [http://123995.a.dralex.info 122] [http://189450.a.dralex.info 123] [http://82193.a.dralex.info 124] [http://183077.a.dralex.info 125] [http://159135.a.dralex.info 126] [http://131278.a.dralex.info 127] [http://47014.a.dralex.info 128] [http://33576.a.dralex.info 129] [http://191519.a.dralex.info 130] [http://37565.a.dralex.info 131] [http://136496.a.dralex.info 132] [http://120147.a.dralex.info 133] [http://41479.a.dralex.info 134] [http://54327.a.dralex.info 135] [http://129971.a.dralex.info 136] [http://133235.a.dralex.info 137] [http://63016.a.dralex.info 138] [http://1156.a.dralex.info 139] [http://116172.a.dralex.info 140] [http://61918.a.dralex.info 141] [http://72947.a.dralex.info 142] [http://29010.a.dralex.info 143] [http://89045.a.dralex.info 144] [http://42005.a.dralex.info 145] [http://48476.a.dralex.info 146] [http://57446.a.dralex.info 147] [http://129495.a.dralex.info 148] [http://126171.a.dralex.info 149] [http://151882.a.dralex.info 150] [http://103819.a.dralex.info 151] [http://139129.a.dralex.info 152] [http://76973.a.dralex.info 153] [http://94366.a.dralex.info 154] [http://22418.a.dralex.info 155] [http://61147.a.dralex.info 156] [http://54598.a.dralex.info 157] [http://153696.a.dralex.info 158] [http://108161.a.dralex.info 159] [http://88175.a.dralex.info 160] [http://146312.a.dralex.info 161] [http://145727.a.dralex.info 162] [http://25767.a.dralex.info 163] [http://67555.a.dralex.info 164] [http://187206.a.dralex.info 165] [http://80094.a.dralex.info 166] [http://197526.a.dralex.info 167] [http://121538.a.dralex.info 168] [http://143111.a.dralex.info 169] [http://198683.a.dralex.info 170] [http://38807.a.dralex.info 171] [http://6125.a.dralex.info 172] [http://72727.a.dralex.info 173] [http://67817.a.dralex.info 174] [http://95171.a.dralex.info 175] [http://114732.a.dralex.info 176] [http://116293.a.dralex.info 177] [http://152617.a.dralex.info 178] [http://45323.a.dralex.info 179] [http://43561.a.dralex.info 180] [http://105596.a.dralex.info 181] [http://149143.a.dralex.info 182] [http://182690.a.dralex.info 183] [http://182569.a.dralex.info 184] [http://44606.a.dralex.info 185] [http://6205.a.dralex.info 186] [http://44812.a.dralex.info 187] [http://99204.a.dralex.info 188] [http://159902.a.dralex.info 189] [http://152974.a.dralex.info 190] [http://187379.a.dralex.info 191] [http://107310.a.dralex.info 192] [http://99797.a.dralex.info 193] [http://14243.a.dralex.info 194] [http://174865.a.dralex.info 195] [http://88100.a.dralex.info 196] [http://94337.a.dralex.info 197] [http://173488.a.dralex.info 198] [http://11500.b.dralex.info 199] [http://51695.b.dralex.info 200] [http://14781.b.dralex.info 201] [http://13327.b.dralex.info 202] [http://14049.b.dralex.info 203] [http://35014.b.dralex.info 204] [http://41722.b.dralex.info 205] [http://48280.b.dralex.info 206] [http://10367.b.dralex.info 207] [http://27912.b.dralex.info 208] [http://2459.b.dralex.info 209] [http://23364.b.dralex.info 210] [http://74.b.dralex.info 211] [http://46957.b.dralex.info 212] [http://18526.b.dralex.info 213] [http://54544.b.dralex.info 214] [http://921.b.dralex.info 215] [http://20378.b.dralex.info 216] [http://8570.b.dralex.info 217] [http://30520.b.dralex.info 218] [http://8741.b.dralex.info 219] [http://54211.b.dralex.info 220] [http://27081.b.dralex.info 221] [http://40758.b.dralex.info 222] [http://24642.b.dralex.info 223] [http://31331.b.dralex.info 224] [http://33586.b.dralex.info 225] [http://50927.b.dralex.info 226] [http://133.b.dralex.info 227] [http://26003.b.dralex.info 228] [http://54130.b.dralex.info 229] [http://11633.b.dralex.info 230] [http://18354.b.dralex.info 231] [http://9567.b.dralex.info 232] [http://24961.b.dralex.info 233] [http://32404.b.dralex.info 234] [http://44581.b.dralex.info 235] [http://7340.b.dralex.info 236] [http://21341.b.dralex.info 237] [http://54949.b.dralex.info 238] [http://35253.b.dralex.info 239] [http://23801.b.dralex.info 240] [http://18969.b.dralex.info 241] [http://35327.b.dralex.info 242] [http://11414.b.dralex.info 243] [http://37496.b.dralex.info 244] [http://30527.b.dralex.info 245] [http://12336.b.dralex.info 246] [http://57874.b.dralex.info 247] [http://39098.b.dralex.info 248] [http://42856.b.dralex.info 249] [http://7272.b.dralex.info 250] [http://33966.b.dralex.info 251] [http://10594.b.dralex.info 252] [http://48030.b.dralex.info 253] [http://58608.b.dralex.info 254] [http://41925.b.dralex.info 255] [http://22273.b.dralex.info 256] [http://50192.b.dralex.info 257] [http://42059.b.dralex.info 258] [http://48276.b.dralex.info 259] [http://44978.b.dralex.info 260] [http://53692.b.dralex.info 261] [http://7287.b.dralex.info 262] [http://54545.b.dralex.info 263] [http://19310.b.dralex.info 264] [http://39692.b.dralex.info 265] [http://39783.b.dralex.info 266] [http://26650.b.dralex.info 267] [http://1690.b.dralex.info 268] [http://35389.b.dralex.info 269] [http://2559.b.dralex.info 270] [http://25491.b.dralex.info 271] [http://54358.b.dralex.info 272] [http://37887.b.dralex.info 273] [http://36906.b.dralex.info 274] [http://32511.b.dralex.info 275] [http://9071.b.dralex.info 276] [http://49242.b.dralex.info 277] [http://31042.b.dralex.info 278] [http://48169.b.dralex.info 279] [http://32755.b.dralex.info 280] [http://38314.b.dralex.info 281] [http://22792.b.dralex.info 282] [http://43349.b.dralex.info 283] [http://27001.b.dralex.info 284] [http://22056.b.dralex.info 285] [http://25931.b.dralex.info 286] [http://49274.b.dralex.info 287] [http://12905.b.dralex.info 288] [http://8646.b.dralex.info 289] [http://38207.b.dralex.info 290] [http://57883.b.dralex.info 291] [http://2995.b.dralex.info 292] [http://45494.b.dralex.info 293] [http://53085.b.dralex.info 294] [http://22306.b.dralex.info 295] [http://25843.b.dralex.info 296] [http://33525.b.dralex.info 297] [http://48956.b.dralex.info 298] [http://27533.b.dralex.info 299] [http://9570.b.dralex.info 300] [http://51516.b.dralex.info 301] [http://53025.b.dralex.info 302] [http://4585.b.dralex.info 303] [http://30059.b.dralex.info 304] [http://30587.b.dralex.info 305] [http://37097.b.dralex.info 306] [http://39130.b.dralex.info 307] [http://20486.b.dralex.info 308] [http://8795.b.dralex.info 309] [http://27956.b.dralex.info 310] [http://53242.b.dralex.info 311] [http://47109.b.dralex.info 312] [http://50749.b.dralex.info 313] [http://37248.b.dralex.info 314] [http://14766.b.dralex.info 315] [http://13462.b.dralex.info 316] [http://3835.b.dralex.info 317] [http://4697.b.dralex.info 318] [http://26367.b.dralex.info 319] [http://12482.b.dralex.info 320] [http://42904.b.dralex.info 321] [http://24906.b.dralex.info 322] [http://15478.b.dralex.info 323] [http://29055.b.dralex.info 324] [http://18648.b.dralex.info 325] [http://37784.b.dralex.info 326] [http://54898.b.dralex.info 327] [http://52174.b.dralex.info 328] [http://27397.b.dralex.info 329] [http://23088.b.dralex.info 330] [http://2400.b.dralex.info 331] [http://19570.b.dralex.info 332] [http://16770.b.dralex.info 333] [http://6986.b.dralex.info 334] [http://49630.b.dralex.info 335] [http://47358.b.dralex.info 336] [http://44083.b.dralex.info 337] [http://29417.b.dralex.info 338] [http://8500.b.dralex.info 339] [http://52878.b.dralex.info 340] [http://57374.b.dralex.info 341] [http://2399.b.dralex.info 342] [http://40644.b.dralex.info 343] [http://48779.b.dralex.info 344] [http://39647.b.dralex.info 345] [http://55411.b.dralex.info 346] [http://2897.b.dralex.info 347] [http://43483.b.dralex.info 348] [http://764.b.dralex.info 349] [http://29264.b.dralex.info 350] [http://55965.b.dralex.info 351] [http://43668.b.dralex.info 352] [http://54171.b.dralex.info 353] [http://12100.b.dralex.info 354] [http://13379.b.dralex.info 355] [http://13476.b.dralex.info 356] [http://49885.b.dralex.info 357] [http://8934.b.dralex.info 358] [http://6306.b.dralex.info 359] [http://17939.b.dralex.info 360] [http://32023.b.dralex.info 361] [http://8707.b.dralex.info 362] [http://37509.b.dralex.info 363] [http://48793.b.dralex.info 364] [http://15693.b.dralex.info 365] [http://27796.b.dralex.info 366] [http://36807.b.dralex.info 367] [http://433.b.dralex.info 368] [http://57213.b.dralex.info 369] [http://45308.b.dralex.info 370] [http://53312.b.dralex.info 371] [http://55243.b.dralex.info 372] [http://47707.b.dralex.info 373] [http://34612.b.dralex.info 374] [http://44679.b.dralex.info 375] [http://28010.b.dralex.info 376] [http://30680.b.dralex.info 377] [http://47576.b.dralex.info 378] [http://12149.b.dralex.info 379] [http://31444.b.dralex.info 380] [http://17497.b.dralex.info 381] [http://8771.b.dralex.info 382] [http://15769.b.dralex.info 383] [http://12325.b.dralex.info 384] [http://20872.b.dralex.info 385] [http://29149.b.dralex.info 386] [http://25801.b.dralex.info 387] [http://11413.b.dralex.info 388] [http://38083.b.dralex.info 389] [http://32107.b.dralex.info 390] [http://29353.b.dralex.info 391] [http://10763.b.dralex.info 392] [http://40815.b.dralex.info 393] [http://7518.b.dralex.info 394] [http://212.b.dralex.info 395] [http://56508.b.dralex.info 396] [http://35314.b.dralex.info 397] [http://137520.c.dralex.info 398] [http://80143.c.dralex.info 399] [http://55510.c.dralex.info 400] [http://122952.c.dralex.info 401] [http://70241.c.dralex.info 402] [http://27407.c.dralex.info 403] [http://63224.c.dralex.info 404] [http://34824.c.dralex.info 405] [http://95055.c.dralex.info 406] [http://137319.c.dralex.info 407] [http://6406.c.dralex.info 408] [http://124399.c.dralex.info 409] [http://69939.c.dralex.info 410] [http://48664.c.dralex.info 411] [http://2262.c.dralex.info 412] [http://108023.c.dralex.info 413] [http://78430.c.dralex.info 414] [http://52671.c.dralex.info 415] [http://35100.c.dralex.info 416] [http://140744.c.dralex.info 417] [http://80236.c.dralex.info 418] [http://127076.c.dralex.info 419] [http://74966.c.dralex.info 420] [http://7805.c.dralex.info 421] [http://9749.c.dralex.info 422] [http://30217.c.dralex.info 423] [http://25963.c.dralex.info 424] [http://10262.c.dralex.info 425] [http://23370.c.dralex.info 426] [http://111252.c.dralex.info 427] [http://99670.c.dralex.info 428] [http://17569.c.dralex.info 429] [http://48075.c.dralex.info 430] [http://11859.c.dralex.info 431] [http://140522.c.dralex.info 432] [http://118316.c.dralex.info 433] [http://39267.c.dralex.info 434] [http://60425.c.dralex.info 435] [http://9820.c.dralex.info 436] [http://134323.c.dralex.info 437] [http://54424.c.dralex.info 438] [http://16226.c.dralex.info 439] [http://115401.c.dralex.info 440] [http://124364.c.dralex.info 441] [http://64890.c.dralex.info 442] [http://117663.c.dralex.info 443] [http://89066.c.dralex.info 444] [http://0.c.dralex.info 445] [http://27013.c.dralex.info 446] [http://124167.c.dralex.info 447] [http://140744.c.dralex.info 448] [http://107249.c.dralex.info 449] [http://107922.c.dralex.info 450] [http://72390.c.dralex.info 451] [http://115055.c.dralex.info 452] [http://117671.c.dralex.info 453] [http://102607.c.dralex.info 454] [http://141019.c.dralex.info 455] [http://127934.c.dralex.info 456] [http://125977.c.dralex.info 457] [http://108950.c.dralex.info 458] [http://84283.c.dralex.info 459] [http://226.c.dralex.info 460] [http://13705.c.dralex.info 461] [http://96143.c.dralex.info 462] [http://140748.c.dralex.info 463] [http://132021.c.dralex.info 464] [http://135410.c.dralex.info 465] [http://57852.c.dralex.info 466] [http://141842.c.dralex.info 467] [http://126412.c.dralex.info 468] [http://112277.c.dralex.info 469] [http://14747.c.dralex.info 470] [http://98492.c.dralex.info 471] [http://93320.c.dralex.info 472] [http://79638.c.dralex.info 473] [http://72835.c.dralex.info 474] [http://39066.c.dralex.info 475] [http://79639.c.dralex.info 476] [http://99848.c.dralex.info 477] [http://19912.c.dralex.info 478] [http://77063.c.dralex.info 479] [http://63777.c.dralex.info 480] [http://127834.c.dralex.info 481] [http://6132.c.dralex.info 482] [http://35511.c.dralex.info 483] [http://102185.c.dralex.info 484] [http://108740.c.dralex.info 485] [http://33210.c.dralex.info 486] [http://86798.c.dralex.info 487] [http://91397.c.dralex.info 488] [http://142161.c.dralex.info 489] [http://27761.c.dralex.info 490] [http://91623.c.dralex.info 491] [http://12545.c.dralex.info 492] [http://123904.c.dralex.info 493] [http://89050.c.dralex.info 494] [http://1246.c.dralex.info 495] [http://115994.c.dralex.info 496] [http://3582.c.dralex.info 497] [http://143088.c.dralex.info 498] [http://99085.c.dralex.info 499] [http://115859.c.dralex.info 500] [http://14515.c.dralex.info 501] [http://54257.c.dralex.info 502] [http://65859.c.dralex.info 503] [http://94153.c.dralex.info 504] [http://127092.c.dralex.info 505] [http://104925.c.dralex.info 506] [http://30472.c.dralex.info 507] [http://83620.c.dralex.info 508] [http://124837.c.dralex.info 509] [http://107535.c.dralex.info 510] [http://4076.c.dralex.info 511] [http://109351.c.dralex.info 512] [http://113668.c.dralex.info 513] [http://39588.c.dralex.info 514] [http://68215.c.dralex.info 515] [http://79087.c.dralex.info 516] [http://72798.c.dralex.info 517] [http://11693.c.dralex.info 518] [http://27163.c.dralex.info 519] [http://71638.c.dralex.info 520] [http://39454.c.dralex.info 521] [http://118787.c.dralex.info 522] [http://84184.c.dralex.info 523] [http://20038.c.dralex.info 524] [http://64517.c.dralex.info 525] [http://85430.c.dralex.info 526] [http://136032.c.dralex.info 527] [http://68099.c.dralex.info 528] [http://85197.c.dralex.info 529] [http://91797.c.dralex.info 530] [http://40638.c.dralex.info 531] [http://99712.c.dralex.info 532] [http://2733.c.dralex.info 533] [http://106497.c.dralex.info 534] [http://50545.c.dralex.info 535] [http://129826.c.dralex.info 536] [http://68101.c.dralex.info 537] [http://81018.c.dralex.info 538] [http://70125.c.dralex.info 539] [http://49617.c.dralex.info 540] [http://45232.c.dralex.info 541] [http://74202.c.dralex.info 542] [http://15648.c.dralex.info 543] [http://15579.c.dralex.info 544] [http://113790.c.dralex.info 545] [http://83863.c.dralex.info 546] [http://94667.c.dralex.info 547] [http://43268.c.dralex.info 548] [http://95556.c.dralex.info 549] [http://121831.c.dralex.info 550] [http://114907.c.dralex.info 551] [http://135010.c.dralex.info 552] [http://97297.c.dralex.info 553] [http://55770.c.dralex.info 554] [http://11728.c.dralex.info 555] [http://18493.c.dralex.info 556] [http://141201.c.dralex.info 557] [http://4439.c.dralex.info 558] [http://86593.c.dralex.info 559] [http://83077.c.dralex.info 560] [http://96236.c.dralex.info 561] [http://127231.c.dralex.info 562] [http://39469.c.dralex.info 563] [http://98970.c.dralex.info 564] [http://90408.c.dralex.info 565] [http://90015.c.dralex.info 566] [http://85475.c.dralex.info 567] [http://15188.c.dralex.info 568] [http://27712.c.dralex.info 569] [http://12279.c.dralex.info 570] [http://64806.c.dralex.info 571] [http://72945.c.dralex.info 572] [http://86482.c.dralex.info 573] [http://80454.c.dralex.info 574] [http://88525.c.dralex.info 575] [http://56951.c.dralex.info 576] [http://20997.c.dralex.info 577] [http://39871.c.dralex.info 578] [http://100220.c.dralex.info 579] [http://116553.c.dralex.info 580] [http://18381.c.dralex.info 581] [http://71807.c.dralex.info 582] [http://108243.c.dralex.info 583] [http://115679.c.dralex.info 584] [http://127578.c.dralex.info 585] [http://119971.c.dralex.info 586] [http://134172.c.dralex.info 587] [http://125458.c.dralex.info 588] [http://124411.c.dralex.info 589] [http://77445.c.dralex.info 590] [http://65214.c.dralex.info 591] [http://77327.c.dralex.info 592] [http://61355.c.dralex.info 593] [http://104684.c.dralex.info 594] [http://32976.c.dralex.info 595] [http://8442.c.dralex.info 596] [http://51379.c.dralex.info 597] [http://www.dralex.info 0] [http://www.dralex.info 0] 2766 2005-11-30T21:12:29Z Zigger 11 Blank link-spam by 202.56.253.183 (& 85.10.200.202 & 62.2.202.102). 2770 2005-12-01T01:12:24Z 168.209.97.34 [http://www.zya9.info 0] 2775 2005-12-01T02:35:53Z 128.12.33.99 rm linkspam; I am [[w:en:User:Mxn]] [[w:vi:User:Mxn]] 2776 2005-12-01T06:33:06Z 210.178.65.93 [http://www.zya9.info 0] 2817 2005-12-02T13:02:07Z Zigger 11 Blanked link-spam by 210.178.65.93. 2824 2005-12-10T02:30:49Z 192.114.65.98 [http://www.e16.info 0] 2825 2005-12-10T03:04:24Z Zigger 11 Blanked link-spam by 192.114.65.98. 2827 2005-12-10T03:54:47Z 192.114.65.98 [http://www.e16.info 0] 2828 2005-12-11T05:34:28Z Zigger 11 Blanked link-spam 2832 2005-12-14T19:08:36Z 219.93.175.68 [http://www.g155.info 0] 2835 2005-12-20T22:06:24Z 217.26.151.23 [http://www.4ljd.info 0] [http://0.4ljd.info 0] [http://1.4ljd.info 1] [http://2.4ljd.info 2] [http://3.4ljd.info 3] [http://4.4ljd.info 4] [http://5.4ljd.info 5] [http://6.4ljd.info 6] [http://7.4ljd.info 7] [http://8.4ljd.info 8] [http://9.4ljd.info 9] [http://10.4ljd.info 10] [http://11.4ljd.info 11] [http://12.4ljd.info 12] [http://13.4ljd.info 13] [http://14.4ljd.info 14] [http://15.4ljd.info 15] [http://16.4ljd.info 16] [http://17.4ljd.info 17] [http://18.4ljd.info 18] [http://19.4ljd.info 19] [http://20.4ljd.info 20] [http://21.4ljd.info 21] [http://22.4ljd.info 22] [http://23.4ljd.info 23] [http://24.4ljd.info 24] [http://25.4ljd.info 25] [http://26.4ljd.info 26] [http://27.4ljd.info 27] [http://28.4ljd.info 28] [http://29.4ljd.info 29] [http://30.4ljd.info 30] [http://31.4ljd.info 31] [http://32.4ljd.info 32] [http://33.4ljd.info 33] [http://34.4ljd.info 34] [http://35.4ljd.info 35] [http://36.4ljd.info 36] [http://37.4ljd.info 37] [http://38.4ljd.info 38] [http://39.4ljd.info 39] [http://40.4ljd.info 40] [http://41.4ljd.info 41] [http://42.4ljd.info 42] [http://43.4ljd.info 43] [http://44.4ljd.info 44] [http://45.4ljd.info 45] [http://46.4ljd.info 46] [http://47.4ljd.info 47] [http://48.4ljd.info 48] [http://49.4ljd.info 49] [http://50.4ljd.info 50] [http://51.4ljd.info 51] [http://52.4ljd.info 52] [http://53.4ljd.info 53] [http://54.4ljd.info 54] [http://55.4ljd.info 55] [http://56.4ljd.info 56] [http://57.4ljd.info 57] [http://58.4ljd.info 58] [http://59.4ljd.info 59] [http://60.4ljd.info 60] [http://61.4ljd.info 61] [http://62.4ljd.info 62] [http://63.4ljd.info 63] [http://64.4ljd.info 64] [http://65.4ljd.info 65] [http://66.4ljd.info 66] [http://67.4ljd.info 67] [http://68.4ljd.info 68] [http://69.4ljd.info 69] [http://70.4ljd.info 70] [http://71.4ljd.info 71] [http://72.4ljd.info 72] [http://73.4ljd.info 73] [http://74.4ljd.info 74] [http://75.4ljd.info 75] [http://76.4ljd.info 76] [http://77.4ljd.info 77] [http://78.4ljd.info 78] [http://79.4ljd.info 79] [http://80.4ljd.info 80] [http://81.4ljd.info 81] [http://82.4ljd.info 82] [http://83.4ljd.info 83] [http://84.4ljd.info 84] [http://85.4ljd.info 85] [http://86.4ljd.info 86] [http://87.4ljd.info 87] [http://88.4ljd.info 88] [http://89.4ljd.info 89] [http://90.4ljd.info 90] [http://91.4ljd.info 91] [http://92.4ljd.info 92] [http://93.4ljd.info 93] [http://94.4ljd.info 94] [http://95.4ljd.info 95] [http://96.4ljd.info 96] [http://97.4ljd.info 97] [http://98.4ljd.info 98] [http://99.4ljd.info 99] [http://100.4ljd.info 100] [http://101.4ljd.info 101] [http://102.4ljd.info 102] [http://103.4ljd.info 103] [http://104.4ljd.info 104] [http://105.4ljd.info 105] [http://106.4ljd.info 106] [http://107.4ljd.info 107] [http://108.4ljd.info 108] [http://109.4ljd.info 109] [http://110.4ljd.info 110] [http://111.4ljd.info 111] [http://112.4ljd.info 112] [http://113.4ljd.info 113] [http://114.4ljd.info 114] [http://115.4ljd.info 115] [http://116.4ljd.info 116] [http://117.4ljd.info 117] [http://118.4ljd.info 118] [http://119.4ljd.info 119] [http://120.4ljd.info 120] [http://121.4ljd.info 121] [http://122.4ljd.info 122] [http://123.4ljd.info 123] [http://124.4ljd.info 124] [http://125.4ljd.info 125] [http://126.4ljd.info 126] [http://127.4ljd.info 127] [http://128.4ljd.info 128] [http://129.4ljd.info 129] [http://130.4ljd.info 130] [http://131.4ljd.info 131] [http://132.4ljd.info 132] [http://133.4ljd.info 133] [http://134.4ljd.info 134] [http://135.4ljd.info 135] [http://136.4ljd.info 136] [http://137.4ljd.info 137] [http://138.4ljd.info 138] [http://139.4ljd.info 139] [http://140.4ljd.info 140] [http://141.4ljd.info 141] [http://142.4ljd.info 142] [http://143.4ljd.info 143] [http://144.4ljd.info 144] [http://145.4ljd.info 145] [http://146.4ljd.info 146] [http://147.4ljd.info 147] [http://148.4ljd.info 148] [http://149.4ljd.info 149] [http://150.4ljd.info 150] [http://151.4ljd.info 151] [http://152.4ljd.info 152] [http://153.4ljd.info 153] [http://154.4ljd.info 154] [http://155.4ljd.info 155] [http://156.4ljd.info 156] [http://157.4ljd.info 157] [http://158.4ljd.info 158] [http://159.4ljd.info 159] [http://160.4ljd.info 160] [http://161.4ljd.info 161] [http://162.4ljd.info 162] [http://163.4ljd.info 163] [http://164.4ljd.info 164] [http://165.4ljd.info 165] [http://166.4ljd.info 166] [http://167.4ljd.info 167] [http://168.4ljd.info 168] [http://169.4ljd.info 169] [http://170.4ljd.info 170] [http://171.4ljd.info 171] [http://172.4ljd.info 172] [http://173.4ljd.info 173] [http://174.4ljd.info 174] [http://175.4ljd.info 175] [http://176.4ljd.info 176] [http://177.4ljd.info 177] [http://178.4ljd.info 178] [http://179.4ljd.info 179] [http://180.4ljd.info 180] [http://181.4ljd.info 181] [http://182.4ljd.info 182] [http://183.4ljd.info 183] [http://184.4ljd.info 184] [http://185.4ljd.info 185] [http://186.4ljd.info 186] [http://187.4ljd.info 187] [http://188.4ljd.info 188] [http://189.4ljd.info 189] [http://190.4ljd.info 190] [http://191.4ljd.info 191] [http://192.4ljd.info 192] [http://193.4ljd.info 193] [http://194.4ljd.info 194] [http://195.4ljd.info 195] [http://196.4ljd.info 196] [http://197.4ljd.info 197] [http://198.4ljd.info 198] [http://199.4ljd.info 199] [http://200.4ljd.info 200] [http://201.4ljd.info 201] [http://202.4ljd.info 202] [http://203.4ljd.info 203] [http://204.4ljd.info 204] [http://205.4ljd.info 205] [http://206.4ljd.info 206] [http://207.4ljd.info 207] [http://208.4ljd.info 208] [http://209.4ljd.info 209] [http://210.4ljd.info 210] [http://211.4ljd.info 211] [http://212.4ljd.info 212] [http://213.4ljd.info 213] [http://214.4ljd.info 214] [http://215.4ljd.info 215] [http://216.4ljd.info 216] [http://217.4ljd.info 217] [http://218.4ljd.info 218] [http://219.4ljd.info 219] [http://220.4ljd.info 220] [http://221.4ljd.info 221] [http://222.4ljd.info 222] [http://223.4ljd.info 223] [http://224.4ljd.info 224] [http://225.4ljd.info 225] [http://226.4ljd.info 226] [http://227.4ljd.info 227] [http://228.4ljd.info 228] [http://229.4ljd.info 229] [http://230.4ljd.info 230] [http://231.4ljd.info 231] [http://232.4ljd.info 232] [http://233.4ljd.info 233] [http://234.4ljd.info 234] [http://235.4ljd.info 235] [http://236.4ljd.info 236] [http://237.4ljd.info 237] [http://238.4ljd.info 238] [http://239.4ljd.info 239] [http://240.4ljd.info 240] [http://241.4ljd.info 241] [http://242.4ljd.info 242] [http://243.4ljd.info 243] [http://244.4ljd.info 244] [http://245.4ljd.info 245] [http://246.4ljd.info 246] [http://247.4ljd.info 247] [http://248.4ljd.info 248] [http://249.4ljd.info 249] [http://250.4ljd.info 250] [http://251.4ljd.info 251] [http://252.4ljd.info 252] [http://253.4ljd.info 253] [http://254.4ljd.info 254] [http://255.4ljd.info 255] [http://256.4ljd.info 256] [http://257.4ljd.info 257] [http://258.4ljd.info 258] [http://259.4ljd.info 259] [http://260.4ljd.info 260] [http://261.4ljd.info 261] [http://262.4ljd.info 262] [http://263.4ljd.info 263] [http://264.4ljd.info 264] [http://265.4ljd.info 265] [http://266.4ljd.info 266] [http://267.4ljd.info 267] [http://268.4ljd.info 268] [http://269.4ljd.info 269] [http://270.4ljd.info 270] [http://271.4ljd.info 271] [http://272.4ljd.info 272] [http://273.4ljd.info 273] [http://274.4ljd.info 274] [http://275.4ljd.info 275] [http://276.4ljd.info 276] [http://277.4ljd.info 277] [http://278.4ljd.info 278] [http://279.4ljd.info 279] [http://280.4ljd.info 280] [http://281.4ljd.info 281] [http://282.4ljd.info 282] [http://283.4ljd.info 283] [http://284.4ljd.info 284] [http://285.4ljd.info 285] [http://286.4ljd.info 286] [http://287.4ljd.info 287] [http://288.4ljd.info 288] [http://289.4ljd.info 289] [http://290.4ljd.info 290] [http://291.4ljd.info 291] [http://292.4ljd.info 292] [http://293.4ljd.info 293] [http://294.4ljd.info 294] [http://295.4ljd.info 295] [http://296.4ljd.info 296] [http://297.4ljd.info 297] [http://298.4ljd.info 298] [http://299.4ljd.info 299] [http://300.4ljd.info 300] [http://301.4ljd.info 301] [http://302.4ljd.info 302] [http://303.4ljd.info 303] [http://304.4ljd.info 304] [http://305.4ljd.info 305] [http://306.4ljd.info 306] [http://307.4ljd.info 307] [http://308.4ljd.info 308] [http://309.4ljd.info 309] [http://310.4ljd.info 310] [http://311.4ljd.info 311] [http://312.4ljd.info 312] [http://313.4ljd.info 313] [http://314.4ljd.info 314] [http://315.4ljd.info 315] [http://316.4ljd.info 316] [http://317.4ljd.info 317] [http://318.4ljd.info 318] [http://319.4ljd.info 319] [http://320.4ljd.info 320] [http://321.4ljd.info 321] [http://322.4ljd.info 322] [http://323.4ljd.info 323] [http://324.4ljd.info 324] [http://325.4ljd.info 325] [http://326.4ljd.info 326] [http://327.4ljd.info 327] [http://328.4ljd.info 328] [http://329.4ljd.info 329] [http://330.4ljd.info 330] [http://331.4ljd.info 331] [http://332.4ljd.info 332] [http://333.4ljd.info 333] [http://334.4ljd.info 334] [http://335.4ljd.info 335] [http://336.4ljd.info 336] [http://337.4ljd.info 337] [http://338.4ljd.info 338] [http://339.4ljd.info 339] [http://340.4ljd.info 340] [http://341.4ljd.info 341] [http://342.4ljd.info 342] [http://343.4ljd.info 343] [http://344.4ljd.info 344] [http://345.4ljd.info 345] [http://346.4ljd.info 346] [http://347.4ljd.info 347] [http://348.4ljd.info 348] [http://349.4ljd.info 349] [http://350.4ljd.info 350] [http://351.4ljd.info 351] [http://352.4ljd.info 352] [http://353.4ljd.info 353] [http://354.4ljd.info 354] [http://355.4ljd.info 355] [http://356.4ljd.info 356] [http://357.4ljd.info 357] [http://358.4ljd.info 358] [http://359.4ljd.info 359] [http://360.4ljd.info 360] [http://361.4ljd.info 361] [http://362.4ljd.info 362] [http://363.4ljd.info 363] [http://364.4ljd.info 364] [http://365.4ljd.info 365] [http://366.4ljd.info 366] [http://367.4ljd.info 367] [http://368.4ljd.info 368] [http://369.4ljd.info 369] [http://370.4ljd.info 370] [http://371.4ljd.info 371] [http://372.4ljd.info 372] [http://373.4ljd.info 373] [http://374.4ljd.info 374] [http://375.4ljd.info 375] [http://376.4ljd.info 376] [http://377.4ljd.info 377] [http://378.4ljd.info 378] [http://379.4ljd.info 379] [http://380.4ljd.info 380] [http://381.4ljd.info 381] [http://382.4ljd.info 382] [http://383.4ljd.info 383] [http://384.4ljd.info 384] [http://385.4ljd.info 385] [http://386.4ljd.info 386] [http://387.4ljd.info 387] [http://388.4ljd.info 388] [http://389.4ljd.info 389] [http://390.4ljd.info 390] [http://391.4ljd.info 391] [http://392.4ljd.info 392] [http://393.4ljd.info 393] [http://394.4ljd.info 394] [http://395.4ljd.info 395] [http://396.4ljd.info 396] [http://397.4ljd.info 397] [http://398.4ljd.info 398] [http://399.4ljd.info 399] [http://400.4ljd.info 400] [http://401.4ljd.info 401] [http://402.4ljd.info 402] [http://403.4ljd.info 403] [http://404.4ljd.info 404] [http://405.4ljd.info 405] [http://406.4ljd.info 406] [http://407.4ljd.info 407] [http://408.4ljd.info 408] [http://409.4ljd.info 409] [http://410.4ljd.info 410] [http://411.4ljd.info 411] [http://412.4ljd.info 412] [http://413.4ljd.info 413] [http://414.4ljd.info 414] [http://415.4ljd.info 415] [http://416.4ljd.info 416] [http://417.4ljd.info 417] [http://418.4ljd.info 418] [http://419.4ljd.info 419] [http://420.4ljd.info 420] [http://421.4ljd.info 421] [http://422.4ljd.info 422] [http://423.4ljd.info 423] [http://424.4ljd.info 424] [http://425.4ljd.info 425] [http://426.4ljd.info 426] [http://427.4ljd.info 427] [http://428.4ljd.info 428] [http://429.4ljd.info 429] [http://430.4ljd.info 430] [http://431.4ljd.info 431] [http://432.4ljd.info 432] [http://433.4ljd.info 433] [http://434.4ljd.info 434] [http://435.4ljd.info 435] [http://436.4ljd.info 436] [http://437.4ljd.info 437] [http://438.4ljd.info 438] [http://439.4ljd.info 439] [http://440.4ljd.info 440] [http://441.4ljd.info 441] [http://442.4ljd.info 442] [http://443.4ljd.info 443] [http://444.4ljd.info 444] [http://445.4ljd.info 445] [http://446.4ljd.info 446] [http://447.4ljd.info 447] [http://448.4ljd.info 448] [http://449.4ljd.info 449] [http://450.4ljd.info 450] [http://451.4ljd.info 451] [http://452.4ljd.info 452] [http://453.4ljd.info 453] [http://454.4ljd.info 454] [http://455.4ljd.info 455] [http://456.4ljd.info 456] [http://457.4ljd.info 457] [http://458.4ljd.info 458] [http://459.4ljd.info 459] [http://460.4ljd.info 460] [http://461.4ljd.info 461] [http://462.4ljd.info 462] [http://463.4ljd.info 463] [http://464.4ljd.info 464] [http://465.4ljd.info 465] [http://466.4ljd.info 466] [http://467.4ljd.info 467] [http://468.4ljd.info 468] [http://469.4ljd.info 469] [http://470.4ljd.info 470] [http://471.4ljd.info 471] [http://472.4ljd.info 472] [http://473.4ljd.info 473] [http://474.4ljd.info 474] [http://475.4ljd.info 475] [http://476.4ljd.info 476] [http://477.4ljd.info 477] [http://478.4ljd.info 478] [http://479.4ljd.info 479] [http://480.4ljd.info 480] [http://481.4ljd.info 481] [http://482.4ljd.info 482] [http://483.4ljd.info 483] [http://484.4ljd.info 484] [http://485.4ljd.info 485] [http://486.4ljd.info 486] [http://487.4ljd.info 487] [http://488.4ljd.info 488] [http://489.4ljd.info 489] [http://490.4ljd.info 490] [http://491.4ljd.info 491] [http://492.4ljd.info 492] [http://493.4ljd.info 493] [http://494.4ljd.info 494] [http://495.4ljd.info 495] [http://496.4ljd.info 496] [http://497.4ljd.info 497] [http://498.4ljd.info 498] [http://499.4ljd.info 499] 2869 2006-01-09T06:53:54Z Prevert 12 elimino spam 2917 2006-01-25T01:31:14Z 202.56.253.183 [http://4284.D.f3so.info 0] [http://99278.D.f3so.info 2] [http://78329.D.f3so.info 4] [http://45574.D.f3so.info 6] [http://27605.D.f3so.info 8] [http://26958.D.f3so.info 10] [http://17988.D.f3so.info 12] [http://6044.D.f3so.info 14] [http://58932.D.f3so.info 16] [http://59581.D.f3so.info 18] [http://86980.D.f3so.info 20] [http://54823.D.f3so.info 22] [http://71923.D.f3so.info 24] [http://61602.D.f3so.info 26] [http://46601.D.f3so.info 28] [http://70802.D.f3so.info 30] [http://39006.D.f3so.info 32] [http://78324.D.f3so.info 34] [http://63786.D.f3so.info 36] [http://12832.D.f3so.info 38] [http://47048.D.f3so.info 40] [http://39785.D.f3so.info 42] [http://57546.D.f3so.info 44] [http://28758.D.f3so.info 46] [http://28854.D.f3so.info 48] [http://34401.D.f3so.info 50] [http://99110.D.f3so.info 52] [http://76809.D.f3so.info 54] [http://60587.D.f3so.info 56] [http://81507.D.f3so.info 58] [http://89310.D.f3so.info 60] [http://64871.D.f3so.info 62] [http://80785.D.f3so.info 64] [http://67638.D.f3so.info 66] [http://10444.D.f3so.info 68] [http://8389.D.f3so.info 70] [http://94597.D.f3so.info 72] [http://28432.D.f3so.info 74] [http://14434.D.f3so.info 76] [http://53528.D.f3so.info 78] [http://88014.D.f3so.info 80] [http://1413.D.f3so.info 82] [http://8351.D.f3so.info 84] [http://59937.D.f3so.info 86] [http://63016.D.f3so.info 88] [http://54952.D.f3so.info 90] [http://30738.D.f3so.info 92] [http://2022.D.f3so.info 94] [http://33276.D.f3so.info 96] [http://94524.D.f3so.info 98] [http://14855.D.f3so.info 100] [http://80324.D.f3so.info 102] [http://34309.D.f3so.info 104] [http://72401.D.f3so.info 106] [http://9081.D.f3so.info 108] [http://63163.D.f3so.info 110] [http://6802.D.f3so.info 112] [http://8191.D.f3so.info 114] [http://39972.D.f3so.info 116] [http://67389.D.f3so.info 118] [http://89698.D.f3so.info 120] [http://29282.D.f3so.info 122] [http://32260.D.f3so.info 124] [http://70482.D.f3so.info 126] [http://96920.D.f3so.info 128] [http://42704.D.f3so.info 130] [http://78872.D.f3so.info 132] [http://91517.D.f3so.info 134] [http://71137.D.f3so.info 136] [http://93306.D.f3so.info 138] [http://45045.D.f3so.info 140] [http://59150.D.f3so.info 142] [http://94719.D.f3so.info 144] [http://53397.D.f3so.info 146] [http://19086.D.f3so.info 148] [http://57735.D.f3so.info 150] [http://8348.D.f3so.info 152] [http://49824.D.f3so.info 154] [http://59758.D.f3so.info 156] [http://41625.D.f3so.info 158] [http://44348.D.f3so.info 160] [http://74613.D.f3so.info 162] [http://21949.D.f3so.info 164] [http://78658.D.f3so.info 166] [http://47013.D.f3so.info 168] [http://31031.D.f3so.info 170] [http://41821.D.f3so.info 172] [http://53816.D.f3so.info 174] [http://39222.D.f3so.info 176] [http://81794.D.f3so.info 178] [http://21205.D.f3so.info 180] [http://28919.D.f3so.info 182] [http://11075.D.f3so.info 184] [http://53465.D.f3so.info 186] [http://99402.D.f3so.info 188] [http://7995.D.f3so.info 190] [http://96169.D.f3so.info 192] [http://78273.D.f3so.info 194] [http://99512.D.f3so.info 196] [http://67306.D.f3so.info 198] [http://71578.D.f3so.info 200] [http://44557.D.f3so.info 202] [http://26455.D.f3so.info 204] [http://66297.D.f3so.info 206] [http://97954.D.f3so.info 208] [http://45542.D.f3so.info 210] [http://24031.D.f3so.info 212] [http://6302.D.f3so.info 214] [http://95367.D.f3so.info 216] [http://83790.D.f3so.info 218] [http://47928.D.f3so.info 220] [http://39715.D.f3so.info 222] [http://58402.D.f3so.info 224] [http://69877.D.f3so.info 226] [http://18373.D.f3so.info 228] [http://5415.D.f3so.info 230] [http://907.D.f3so.info 232] [http://60195.D.f3so.info 234] [http://59231.D.f3so.info 236] [http://40130.D.f3so.info 238] [http://41988.D.f3so.info 240] [http://80436.D.f3so.info 242] [http://69050.D.f3so.info 244] [http://53063.D.f3so.info 246] [http://33900.D.f3so.info 248] [http://68451.D.f3so.info 250] [http://61058.D.f3so.info 252] [http://30069.D.f3so.info 254] [http://46723.D.f3so.info 256] [http://60570.D.f3so.info 258] [http://97376.D.f3so.info 260] [http://18300.D.f3so.info 262] [http://5127.D.f3so.info 264] [http://23831.D.f3so.info 266] [http://84598.D.f3so.info 268] [http://3080.D.f3so.info 270] [http://69373.D.f3so.info 272] [http://8628.D.f3so.info 274] [http://9383.D.f3so.info 276] [http://64740.D.f3so.info 278] [http://92418.D.f3so.info 280] [http://57311.D.f3so.info 282] [http://4455.D.f3so.info 284] [http://50820.D.f3so.info 286] [http://27187.D.f3so.info 288] [http://22828.D.f3so.info 290] [http://56235.D.f3so.info 292] [http://28095.D.f3so.info 294] [http://83023.D.f3so.info 296] [http://15466.D.f3so.info 298] [http://68226.D.f3so.info 300] [http://25010.D.f3so.info 302] [http://95903.D.f3so.info 304] [http://37275.D.f3so.info 306] [http://78074.D.f3so.info 308] [http://29802.D.f3so.info 310] [http://5725.D.f3so.info 312] [http://39132.D.f3so.info 314] [http://59872.D.f3so.info 316] [http://52448.D.f3so.info 318] [http://99703.D.f3so.info 320] [http://57247.D.f3so.info 322] [http://70749.D.f3so.info 324] [http://4829.D.f3so.info 326] [http://81078.D.f3so.info 328] [http://55346.D.f3so.info 330] [http://7910.D.f3so.info 332] [http://50451.D.f3so.info 334] [http://63975.D.f3so.info 336] [http://17293.D.f3so.info 338] [http://15191.D.f3so.info 340] [http://56393.D.f3so.info 342] [http://74604.D.f3so.info 344] [http://19646.D.f3so.info 346] [http://7212.D.f3so.info 348] [http://1791.D.f3so.info 350] [http://42474.D.f3so.info 352] [http://63448.D.f3so.info 354] [http://29886.D.f3so.info 356] [http://25497.D.f3so.info 358] [http://78914.D.f3so.info 360] [http://98112.D.f3so.info 362] [http://50507.D.f3so.info 364] [http://74816.D.f3so.info 366] [http://35386.D.f3so.info 368] [http://28581.D.f3so.info 370] [http://4618.D.f3so.info 372] [http://41112.D.f3so.info 374] [http://67713.D.f3so.info 376] [http://64491.D.f3so.info 378] [http://93561.D.f3so.info 380] [http://67415.D.f3so.info 382] [http://21738.D.f3so.info 384] [http://64309.D.f3so.info 386] [http://72245.D.f3so.info 388] [http://2816.D.f3so.info 390] [http://19655.D.f3so.info 392] [http://80155.D.f3so.info 394] [http://53268.D.f3so.info 396] [http://83631.D.f3so.info 398] [http://97448.D.f3so.info 400] [http://68459.D.f3so.info 402] [http://40023.D.f3so.info 404] [http://72052.D.f3so.info 406] [http://88105.D.f3so.info 408] [http://47236.D.f3so.info 410] [http://73843.D.f3so.info 412] [http://30579.D.f3so.info 414] [http://10684.D.f3so.info 416] [http://3729.D.f3so.info 418] [http://56076.D.f3so.info 420] [http://89599.D.f3so.info 422] [http://1841.D.f3so.info 424] [http://6582.D.f3so.info 426] [http://64415.D.f3so.info 428] [http://37227.D.f3so.info 430] [http://35164.D.f3so.info 432] [http://69033.D.f3so.info 434] [http://78340.D.f3so.info 436] [http://2876.D.f3so.info 438] [http://33524.D.f3so.info 440] [http://71900.D.f3so.info 442] [http://70292.D.f3so.info 444] [http://55263.D.f3so.info 446] [http://36209.D.f3so.info 448] [http://42536.D.f3so.info 450] [http://58079.D.f3so.info 452] [http://55865.D.f3so.info 454] [http://22691.D.f3so.info 456] [http://11347.D.f3so.info 458] [http://39495.D.f3so.info 460] [http://20138.D.f3so.info 462] [http://79806.D.f3so.info 464] [http://79519.D.f3so.info 466] [http://92191.D.f3so.info 468] [http://67911.D.f3so.info 470] [http://26754.D.f3so.info 472] [http://66033.D.f3so.info 474] [http://98490.D.f3so.info 476] [http://37439.D.f3so.info 478] [http://69762.D.f3so.info 480] [http://54565.D.f3so.info 482] [http://27037.D.f3so.info 484] [http://71604.D.f3so.info 486] [http://61148.D.f3so.info 488] [http://91452.D.f3so.info 490] [http://8830.D.f3so.info 492] [http://96312.D.f3so.info 494] [http://60485.D.f3so.info 496] [http://87171.D.f3so.info 498] 1441 2734 2005-11-18T05:40:34Z 211.253.94.98 [http://www.dralex.info 0] 2758 2005-11-30T18:34:44Z 207.213.64.189 [http://www.zya9.info 0] [http://www.zya9.info 0] 2764 2005-11-30T21:09:50Z Zigger 11 Blank link-spam by 207.213.64.189 (& 211.253.94.98). 2771 2005-12-01T01:56:08Z 192.114.65.98 [http://www.zya9.info 0] 2774 2005-12-01T02:35:50Z 128.12.33.99 rm linkspam; I am [[w:en:User:Mxn]] [[w:vi:User:Mxn]] 2820 2005-12-09T04:16:51Z 202.56.253.183 [http://www.e16.info 0] 2830 2005-12-11T05:35:12Z Zigger 11 Blanked link-spam 2860 2005-12-22T17:26:51Z 217.26.151.23 [http://0.0s48.info 0] [http://1.0s48.info 1] [http://2.0s48.info 2] [http://3.0s48.info 3] [http://4.0s48.info 4] [http://5.0s48.info 5] [http://6.0s48.info 6] [http://7.0s48.info 7] [http://8.0s48.info 8] [http://9.0s48.info 9] [http://10.0s48.info 10] [http://11.0s48.info 11] [http://12.0s48.info 12] [http://13.0s48.info 13] [http://14.0s48.info 14] [http://15.0s48.info 15] [http://16.0s48.info 16] [http://17.0s48.info 17] [http://18.0s48.info 18] [http://19.0s48.info 19] [http://20.0s48.info 20] [http://21.0s48.info 21] [http://22.0s48.info 22] [http://23.0s48.info 23] [http://24.0s48.info 24] [http://25.0s48.info 25] [http://26.0s48.info 26] [http://27.0s48.info 27] [http://28.0s48.info 28] [http://29.0s48.info 29] [http://30.0s48.info 30] [http://31.0s48.info 31] [http://32.0s48.info 32] [http://33.0s48.info 33] [http://34.0s48.info 34] [http://35.0s48.info 35] [http://36.0s48.info 36] [http://37.0s48.info 37] [http://38.0s48.info 38] [http://39.0s48.info 39] [http://40.0s48.info 40] [http://41.0s48.info 41] [http://42.0s48.info 42] [http://43.0s48.info 43] [http://44.0s48.info 44] [http://45.0s48.info 45] [http://46.0s48.info 46] [http://47.0s48.info 47] [http://48.0s48.info 48] [http://49.0s48.info 49] [http://50.0s48.info 50] [http://51.0s48.info 51] [http://52.0s48.info 52] [http://53.0s48.info 53] [http://54.0s48.info 54] [http://55.0s48.info 55] [http://56.0s48.info 56] [http://57.0s48.info 57] [http://58.0s48.info 58] [http://59.0s48.info 59] [http://60.0s48.info 60] [http://61.0s48.info 61] [http://62.0s48.info 62] [http://63.0s48.info 63] [http://64.0s48.info 64] [http://65.0s48.info 65] [http://66.0s48.info 66] [http://67.0s48.info 67] [http://68.0s48.info 68] [http://69.0s48.info 69] [http://70.0s48.info 70] [http://71.0s48.info 71] [http://72.0s48.info 72] [http://73.0s48.info 73] [http://74.0s48.info 74] [http://75.0s48.info 75] [http://76.0s48.info 76] [http://77.0s48.info 77] [http://78.0s48.info 78] [http://79.0s48.info 79] [http://80.0s48.info 80] [http://81.0s48.info 81] [http://82.0s48.info 82] [http://83.0s48.info 83] [http://84.0s48.info 84] [http://85.0s48.info 85] [http://86.0s48.info 86] [http://87.0s48.info 87] [http://88.0s48.info 88] [http://89.0s48.info 89] [http://90.0s48.info 90] [http://91.0s48.info 91] [http://92.0s48.info 92] [http://93.0s48.info 93] [http://94.0s48.info 94] [http://95.0s48.info 95] [http://96.0s48.info 96] [http://97.0s48.info 97] [http://98.0s48.info 98] [http://99.0s48.info 99] [http://100.0s48.info 100] [http://101.0s48.info 101] [http://102.0s48.info 102] [http://103.0s48.info 103] [http://104.0s48.info 104] [http://105.0s48.info 105] [http://106.0s48.info 106] [http://107.0s48.info 107] [http://108.0s48.info 108] [http://109.0s48.info 109] [http://110.0s48.info 110] [http://111.0s48.info 111] [http://112.0s48.info 112] [http://113.0s48.info 113] [http://114.0s48.info 114] [http://115.0s48.info 115] [http://116.0s48.info 116] [http://117.0s48.info 117] [http://118.0s48.info 118] [http://119.0s48.info 119] [http://120.0s48.info 120] [http://121.0s48.info 121] [http://122.0s48.info 122] [http://123.0s48.info 123] [http://124.0s48.info 124] [http://125.0s48.info 125] [http://126.0s48.info 126] [http://127.0s48.info 127] [http://128.0s48.info 128] [http://129.0s48.info 129] [http://130.0s48.info 130] [http://131.0s48.info 131] [http://132.0s48.info 132] [http://133.0s48.info 133] [http://134.0s48.info 134] [http://135.0s48.info 135] [http://136.0s48.info 136] [http://137.0s48.info 137] [http://138.0s48.info 138] [http://139.0s48.info 139] [http://140.0s48.info 140] [http://141.0s48.info 141] [http://142.0s48.info 142] [http://143.0s48.info 143] [http://144.0s48.info 144] [http://145.0s48.info 145] [http://146.0s48.info 146] [http://147.0s48.info 147] [http://148.0s48.info 148] [http://149.0s48.info 149] [http://150.0s48.info 150] [http://151.0s48.info 151] [http://152.0s48.info 152] [http://153.0s48.info 153] [http://154.0s48.info 154] [http://155.0s48.info 155] [http://156.0s48.info 156] [http://157.0s48.info 157] [http://158.0s48.info 158] [http://159.0s48.info 159] [http://160.0s48.info 160] [http://161.0s48.info 161] [http://162.0s48.info 162] [http://163.0s48.info 163] [http://164.0s48.info 164] [http://165.0s48.info 165] [http://166.0s48.info 166] [http://167.0s48.info 167] [http://168.0s48.info 168] [http://169.0s48.info 169] [http://170.0s48.info 170] [http://171.0s48.info 171] [http://172.0s48.info 172] [http://173.0s48.info 173] [http://174.0s48.info 174] [http://175.0s48.info 175] [http://176.0s48.info 176] [http://177.0s48.info 177] [http://178.0s48.info 178] [http://179.0s48.info 179] [http://180.0s48.info 180] [http://181.0s48.info 181] [http://182.0s48.info 182] [http://183.0s48.info 183] [http://184.0s48.info 184] [http://185.0s48.info 185] [http://186.0s48.info 186] [http://187.0s48.info 187] [http://188.0s48.info 188] [http://189.0s48.info 189] [http://190.0s48.info 190] [http://191.0s48.info 191] [http://192.0s48.info 192] [http://193.0s48.info 193] [http://194.0s48.info 194] [http://195.0s48.info 195] [http://196.0s48.info 196] [http://197.0s48.info 197] [http://198.0s48.info 198] [http://199.0s48.info 199] [http://200.0s48.info 200] [http://201.0s48.info 201] [http://202.0s48.info 202] [http://203.0s48.info 203] [http://204.0s48.info 204] [http://205.0s48.info 205] [http://206.0s48.info 206] [http://207.0s48.info 207] [http://208.0s48.info 208] [http://209.0s48.info 209] [http://210.0s48.info 210] [http://211.0s48.info 211] [http://212.0s48.info 212] [http://213.0s48.info 213] [http://214.0s48.info 214] [http://215.0s48.info 215] [http://216.0s48.info 216] [http://217.0s48.info 217] [http://218.0s48.info 218] [http://219.0s48.info 219] [http://220.0s48.info 220] [http://221.0s48.info 221] [http://222.0s48.info 222] [http://223.0s48.info 223] [http://224.0s48.info 224] [http://225.0s48.info 225] [http://226.0s48.info 226] [http://227.0s48.info 227] [http://228.0s48.info 228] [http://229.0s48.info 229] [http://230.0s48.info 230] [http://231.0s48.info 231] [http://232.0s48.info 232] [http://233.0s48.info 233] [http://234.0s48.info 234] [http://235.0s48.info 235] [http://236.0s48.info 236] [http://237.0s48.info 237] [http://238.0s48.info 238] [http://239.0s48.info 239] [http://240.0s48.info 240] [http://241.0s48.info 241] [http://242.0s48.info 242] [http://243.0s48.info 243] [http://244.0s48.info 244] [http://245.0s48.info 245] [http://246.0s48.info 246] [http://247.0s48.info 247] [http://248.0s48.info 248] [http://249.0s48.info 249] [http://250.0s48.info 250] [http://251.0s48.info 251] [http://252.0s48.info 252] [http://253.0s48.info 253] [http://254.0s48.info 254] [http://255.0s48.info 255] [http://256.0s48.info 256] [http://257.0s48.info 257] [http://258.0s48.info 258] [http://259.0s48.info 259] [http://260.0s48.info 260] [http://261.0s48.info 261] [http://262.0s48.info 262] [http://263.0s48.info 263] [http://264.0s48.info 264] [http://265.0s48.info 265] [http://266.0s48.info 266] [http://267.0s48.info 267] [http://268.0s48.info 268] [http://269.0s48.info 269] [http://270.0s48.info 270] [http://271.0s48.info 271] [http://272.0s48.info 272] [http://273.0s48.info 273] [http://274.0s48.info 274] [http://275.0s48.info 275] [http://276.0s48.info 276] [http://277.0s48.info 277] [http://278.0s48.info 278] [http://279.0s48.info 279] [http://280.0s48.info 280] [http://281.0s48.info 281] [http://282.0s48.info 282] [http://283.0s48.info 283] [http://284.0s48.info 284] [http://285.0s48.info 285] [http://286.0s48.info 286] [http://287.0s48.info 287] [http://288.0s48.info 288] [http://289.0s48.info 289] [http://290.0s48.info 290] [http://291.0s48.info 291] [http://292.0s48.info 292] [http://293.0s48.info 293] [http://294.0s48.info 294] [http://295.0s48.info 295] [http://296.0s48.info 296] [http://297.0s48.info 297] [http://298.0s48.info 298] [http://299.0s48.info 299] [http://300.0s48.info 300] [http://301.0s48.info 301] [http://302.0s48.info 302] [http://303.0s48.info 303] [http://304.0s48.info 304] [http://305.0s48.info 305] [http://306.0s48.info 306] [http://307.0s48.info 307] [http://308.0s48.info 308] [http://309.0s48.info 309] [http://310.0s48.info 310] [http://311.0s48.info 311] [http://312.0s48.info 312] [http://313.0s48.info 313] [http://314.0s48.info 314] [http://315.0s48.info 315] [http://316.0s48.info 316] [http://317.0s48.info 317] [http://318.0s48.info 318] [http://319.0s48.info 319] [http://320.0s48.info 320] [http://321.0s48.info 321] [http://322.0s48.info 322] [http://323.0s48.info 323] [http://324.0s48.info 324] [http://325.0s48.info 325] [http://326.0s48.info 326] [http://327.0s48.info 327] [http://328.0s48.info 328] [http://329.0s48.info 329] [http://330.0s48.info 330] [http://331.0s48.info 331] [http://332.0s48.info 332] [http://333.0s48.info 333] [http://334.0s48.info 334] [http://335.0s48.info 335] [http://336.0s48.info 336] [http://337.0s48.info 337] [http://338.0s48.info 338] [http://339.0s48.info 339] [http://340.0s48.info 340] [http://341.0s48.info 341] [http://342.0s48.info 342] [http://343.0s48.info 343] [http://344.0s48.info 344] [http://345.0s48.info 345] [http://346.0s48.info 346] [http://347.0s48.info 347] [http://348.0s48.info 348] [http://349.0s48.info 349] [http://350.0s48.info 350] [http://351.0s48.info 351] [http://352.0s48.info 352] [http://353.0s48.info 353] [http://354.0s48.info 354] [http://355.0s48.info 355] [http://356.0s48.info 356] [http://357.0s48.info 357] [http://358.0s48.info 358] [http://359.0s48.info 359] [http://360.0s48.info 360] [http://361.0s48.info 361] [http://362.0s48.info 362] [http://363.0s48.info 363] [http://364.0s48.info 364] [http://365.0s48.info 365] [http://366.0s48.info 366] [http://367.0s48.info 367] [http://368.0s48.info 368] [http://369.0s48.info 369] [http://370.0s48.info 370] [http://371.0s48.info 371] [http://372.0s48.info 372] [http://373.0s48.info 373] [http://374.0s48.info 374] [http://375.0s48.info 375] [http://376.0s48.info 376] [http://377.0s48.info 377] [http://378.0s48.info 378] [http://379.0s48.info 379] [http://380.0s48.info 380] [http://381.0s48.info 381] [http://382.0s48.info 382] [http://383.0s48.info 383] [http://384.0s48.info 384] [http://385.0s48.info 385] [http://386.0s48.info 386] [http://387.0s48.info 387] [http://388.0s48.info 388] [http://389.0s48.info 389] [http://390.0s48.info 390] [http://391.0s48.info 391] [http://392.0s48.info 392] [http://393.0s48.info 393] [http://394.0s48.info 394] [http://395.0s48.info 395] [http://396.0s48.info 396] [http://397.0s48.info 397] [http://398.0s48.info 398] [http://399.0s48.info 399] [http://400.0s48.info 400] [http://401.0s48.info 401] [http://402.0s48.info 402] [http://403.0s48.info 403] [http://404.0s48.info 404] [http://405.0s48.info 405] [http://406.0s48.info 406] [http://407.0s48.info 407] [http://408.0s48.info 408] [http://409.0s48.info 409] [http://410.0s48.info 410] [http://411.0s48.info 411] [http://412.0s48.info 412] [http://413.0s48.info 413] [http://414.0s48.info 414] [http://415.0s48.info 415] [http://416.0s48.info 416] [http://417.0s48.info 417] [http://418.0s48.info 418] [http://419.0s48.info 419] [http://420.0s48.info 420] [http://421.0s48.info 421] [http://422.0s48.info 422] [http://423.0s48.info 423] [http://424.0s48.info 424] [http://425.0s48.info 425] [http://426.0s48.info 426] [http://427.0s48.info 427] [http://428.0s48.info 428] [http://429.0s48.info 429] [http://430.0s48.info 430] [http://431.0s48.info 431] [http://432.0s48.info 432] [http://433.0s48.info 433] [http://434.0s48.info 434] [http://435.0s48.info 435] [http://436.0s48.info 436] [http://437.0s48.info 437] [http://438.0s48.info 438] [http://439.0s48.info 439] [http://440.0s48.info 440] [http://441.0s48.info 441] [http://442.0s48.info 442] [http://443.0s48.info 443] [http://444.0s48.info 444] [http://445.0s48.info 445] [http://446.0s48.info 446] [http://447.0s48.info 447] [http://448.0s48.info 448] [http://449.0s48.info 449] [http://450.0s48.info 450] [http://451.0s48.info 451] [http://452.0s48.info 452] [http://453.0s48.info 453] [http://454.0s48.info 454] [http://455.0s48.info 455] [http://456.0s48.info 456] [http://457.0s48.info 457] [http://458.0s48.info 458] [http://459.0s48.info 459] [http://460.0s48.info 460] [http://461.0s48.info 461] [http://462.0s48.info 462] [http://463.0s48.info 463] [http://464.0s48.info 464] [http://465.0s48.info 465] [http://466.0s48.info 466] [http://467.0s48.info 467] [http://468.0s48.info 468] [http://469.0s48.info 469] [http://470.0s48.info 470] [http://471.0s48.info 471] [http://472.0s48.info 472] [http://473.0s48.info 473] [http://474.0s48.info 474] [http://475.0s48.info 475] [http://476.0s48.info 476] [http://477.0s48.info 477] [http://478.0s48.info 478] [http://479.0s48.info 479] [http://480.0s48.info 480] [http://481.0s48.info 481] [http://482.0s48.info 482] [http://483.0s48.info 483] [http://484.0s48.info 484] [http://485.0s48.info 485] [http://486.0s48.info 486] [http://487.0s48.info 487] [http://488.0s48.info 488] [http://489.0s48.info 489] [http://490.0s48.info 490] [http://491.0s48.info 491] [http://492.0s48.info 492] [http://493.0s48.info 493] [http://494.0s48.info 494] [http://495.0s48.info 495] [http://496.0s48.info 496] [http://497.0s48.info 497] [http://498.0s48.info 498] [http://499.0s48.info 499] [http://500.0s48.info 500] [http://501.0s48.info 501] [http://502.0s48.info 502] [http://503.0s48.info 503] [http://504.0s48.info 504] [http://505.0s48.info 505] [http://506.0s48.info 506] [http://507.0s48.info 507] [http://508.0s48.info 508] [http://509.0s48.info 509] [http://510.0s48.info 510] [http://511.0s48.info 511] [http://512.0s48.info 512] [http://513.0s48.info 513] [http://514.0s48.info 514] [http://515.0s48.info 515] [http://516.0s48.info 516] [http://517.0s48.info 517] [http://518.0s48.info 518] [http://519.0s48.info 519] [http://520.0s48.info 520] [http://521.0s48.info 521] [http://522.0s48.info 522] [http://523.0s48.info 523] [http://524.0s48.info 524] [http://525.0s48.info 525] [http://526.0s48.info 526] [http://527.0s48.info 527] [http://528.0s48.info 528] [http://529.0s48.info 529] [http://530.0s48.info 530] [http://531.0s48.info 531] [http://532.0s48.info 532] [http://533.0s48.info 533] [http://534.0s48.info 534] [http://535.0s48.info 535] [http://536.0s48.info 536] [http://537.0s48.info 537] [http://538.0s48.info 538] [http://539.0s48.info 539] [http://540.0s48.info 540] [http://541.0s48.info 541] [http://542.0s48.info 542] [http://543.0s48.info 543] [http://544.0s48.info 544] [http://545.0s48.info 545] [http://546.0s48.info 546] [http://547.0s48.info 547] [http://548.0s48.info 548] [http://549.0s48.info 549] [http://550.0s48.info 550] [http://551.0s48.info 551] [http://552.0s48.info 552] [http://553.0s48.info 553] [http://554.0s48.info 554] [http://555.0s48.info 555] [http://556.0s48.info 556] [http://557.0s48.info 557] [http://558.0s48.info 558] [http://559.0s48.info 559] [http://560.0s48.info 560] [http://561.0s48.info 561] [http://562.0s48.info 562] [http://563.0s48.info 563] [http://564.0s48.info 564] [http://565.0s48.info 565] [http://566.0s48.info 566] [http://567.0s48.info 567] [http://568.0s48.info 568] [http://569.0s48.info 569] [http://570.0s48.info 570] [http://571.0s48.info 571] [http://572.0s48.info 572] [http://573.0s48.info 573] [http://574.0s48.info 574] [http://575.0s48.info 575] [http://576.0s48.info 576] [http://577.0s48.info 577] [http://578.0s48.info 578] [http://579.0s48.info 579] [http://580.0s48.info 580] [http://581.0s48.info 581] [http://582.0s48.info 582] [http://583.0s48.info 583] [http://584.0s48.info 584] [http://585.0s48.info 585] [http://586.0s48.info 586] [http://587.0s48.info 587] [http://588.0s48.info 588] [http://589.0s48.info 589] [http://590.0s48.info 590] [http://591.0s48.info 591] [http://592.0s48.info 592] [http://593.0s48.info 593] [http://594.0s48.info 594] [http://595.0s48.info 595] [http://596.0s48.info 596] [http://597.0s48.info 597] [http://598.0s48.info 598] [http://599.0s48.info 599] [http://600.0s48.info 600] [http://601.0s48.info 601] [http://602.0s48.info 602] [http://603.0s48.info 603] [http://604.0s48.info 604] [http://605.0s48.info 605] [http://606.0s48.info 606] [http://607.0s48.info 607] [http://608.0s48.info 608] [http://609.0s48.info 609] [http://610.0s48.info 610] [http://611.0s48.info 611] [http://612.0s48.info 612] [http://613.0s48.info 613] [http://614.0s48.info 614] [http://615.0s48.info 615] [http://616.0s48.info 616] [http://617.0s48.info 617] [http://618.0s48.info 618] [http://619.0s48.info 619] [http://620.0s48.info 620] [http://621.0s48.info 621] [http://622.0s48.info 622] [http://623.0s48.info 623] [http://624.0s48.info 624] [http://625.0s48.info 625] [http://626.0s48.info 626] [http://627.0s48.info 627] [http://628.0s48.info 628] [http://629.0s48.info 629] [http://630.0s48.info 630] [http://631.0s48.info 631] [http://632.0s48.info 632] [http://633.0s48.info 633] [http://634.0s48.info 634] [http://635.0s48.info 635] [http://636.0s48.info 636] [http://637.0s48.info 637] [http://638.0s48.info 638] [http://639.0s48.info 639] [http://640.0s48.info 640] [http://641.0s48.info 641] [http://642.0s48.info 642] [http://643.0s48.info 643] [http://644.0s48.info 644] [http://645.0s48.info 645] [http://646.0s48.info 646] [http://647.0s48.info 647] [http://648.0s48.info 648] [http://649.0s48.info 649] [http://650.0s48.info 650] [http://651.0s48.info 651] [http://652.0s48.info 652] [http://653.0s48.info 653] [http://654.0s48.info 654] [http://655.0s48.info 655] [http://656.0s48.info 656] [http://657.0s48.info 657] [http://658.0s48.info 658] [http://659.0s48.info 659] [http://660.0s48.info 660] [http://661.0s48.info 661] [http://662.0s48.info 662] [http://663.0s48.info 663] [http://664.0s48.info 664] [http://665.0s48.info 665] [http://666.0s48.info 666] [http://667.0s48.info 667] [http://668.0s48.info 668] [http://669.0s48.info 669] [http://670.0s48.info 670] [http://671.0s48.info 671] [http://672.0s48.info 672] [http://673.0s48.info 673] [http://674.0s48.info 674] [http://675.0s48.info 675] [http://676.0s48.info 676] [http://677.0s48.info 677] [http://678.0s48.info 678] [http://679.0s48.info 679] [http://680.0s48.info 680] [http://681.0s48.info 681] [http://682.0s48.info 682] [http://683.0s48.info 683] [http://684.0s48.info 684] [http://685.0s48.info 685] [http://686.0s48.info 686] [http://687.0s48.info 687] [http://688.0s48.info 688] [http://689.0s48.info 689] [http://690.0s48.info 690] [http://691.0s48.info 691] [http://692.0s48.info 692] [http://693.0s48.info 693] [http://694.0s48.info 694] [http://695.0s48.info 695] [http://696.0s48.info 696] [http://697.0s48.info 697] [http://698.0s48.info 698] [http://699.0s48.info 699] [http://700.0s48.info 700] [http://701.0s48.info 701] [http://702.0s48.info 702] [http://703.0s48.info 703] [http://704.0s48.info 704] [http://705.0s48.info 705] [http://706.0s48.info 706] [http://707.0s48.info 707] [http://708.0s48.info 708] [http://709.0s48.info 709] [http://710.0s48.info 710] [http://711.0s48.info 711] [http://712.0s48.info 712] [http://713.0s48.info 713] [http://714.0s48.info 714] [http://715.0s48.info 715] [http://716.0s48.info 716] [http://717.0s48.info 717] [http://718.0s48.info 718] [http://719.0s48.info 719] [http://720.0s48.info 720] [http://721.0s48.info 721] [http://722.0s48.info 722] [http://723.0s48.info 723] [http://724.0s48.info 724] [http://725.0s48.info 725] [http://726.0s48.info 726] [http://727.0s48.info 727] [http://728.0s48.info 728] [http://729.0s48.info 729] [http://730.0s48.info 730] [http://731.0s48.info 731] [http://732.0s48.info 732] [http://733.0s48.info 733] [http://734.0s48.info 734] [http://735.0s48.info 735] [http://736.0s48.info 736] [http://737.0s48.info 737] [http://738.0s48.info 738] [http://739.0s48.info 739] [http://740.0s48.info 740] [http://741.0s48.info 741] [http://742.0s48.info 742] [http://743.0s48.info 743] [http://744.0s48.info 744] [http://745.0s48.info 745] [http://746.0s48.info 746] [http://747.0s48.info 747] [http://748.0s48.info 748] [http://749.0s48.info 749] [http://750.0s48.info 750] [http://751.0s48.info 751] [http://752.0s48.info 752] [http://753.0s48.info 753] [http://754.0s48.info 754] [http://755.0s48.info 755] [http://756.0s48.info 756] [http://757.0s48.info 757] [http://758.0s48.info 758] [http://759.0s48.info 759] [http://760.0s48.info 760] [http://761.0s48.info 761] [http://762.0s48.info 762] [http://763.0s48.info 763] [http://764.0s48.info 764] [http://765.0s48.info 765] [http://766.0s48.info 766] [http://767.0s48.info 767] [http://768.0s48.info 768] [http://769.0s48.info 769] [http://770.0s48.info 770] [http://771.0s48.info 771] [http://772.0s48.info 772] [http://773.0s48.info 773] [http://774.0s48.info 774] [http://775.0s48.info 775] [http://776.0s48.info 776] [http://777.0s48.info 777] [http://778.0s48.info 778] [http://779.0s48.info 779] [http://780.0s48.info 780] [http://781.0s48.info 781] [http://782.0s48.info 782] [http://783.0s48.info 783] [http://784.0s48.info 784] [http://785.0s48.info 785] [http://786.0s48.info 786] [http://787.0s48.info 787] [http://788.0s48.info 788] [http://789.0s48.info 789] [http://790.0s48.info 790] [http://791.0s48.info 791] [http://792.0s48.info 792] [http://793.0s48.info 793] [http://794.0s48.info 794] [http://795.0s48.info 795] [http://796.0s48.info 796] [http://797.0s48.info 797] [http://798.0s48.info 798] [http://799.0s48.info 799] [http://800.0s48.info 800] [http://801.0s48.info 801] [http://802.0s48.info 802] [http://803.0s48.info 803] [http://804.0s48.info 804] [http://805.0s48.info 805] [http://806.0s48.info 806] [http://807.0s48.info 807] [http://808.0s48.info 808] [http://809.0s48.info 809] [http://810.0s48.info 810] [http://811.0s48.info 811] [http://812.0s48.info 812] [http://813.0s48.info 813] [http://814.0s48.info 814] [http://815.0s48.info 815] [http://816.0s48.info 816] [http://817.0s48.info 817] [http://818.0s48.info 818] [http://819.0s48.info 819] [http://820.0s48.info 820] [http://821.0s48.info 821] [http://822.0s48.info 822] [http://823.0s48.info 823] [http://824.0s48.info 824] [http://825.0s48.info 825] [http://826.0s48.info 826] [http://827.0s48.info 827] [http://828.0s48.info 828] [http://829.0s48.info 829] [http://830.0s48.info 830] [http://831.0s48.info 831] [http://832.0s48.info 832] [http://833.0s48.info 833] [http://834.0s48.info 834] [http://835.0s48.info 835] [http://836.0s48.info 836] [http://837.0s48.info 837] [http://838.0s48.info 838] [http://839.0s48.info 839] [http://840.0s48.info 840] [http://841.0s48.info 841] [http://842.0s48.info 842] [http://843.0s48.info 843] [http://844.0s48.info 844] [http://845.0s48.info 845] [http://846.0s48.info 846] [http://847.0s48.info 847] [http://848.0s48.info 848] [http://849.0s48.info 849] [http://850.0s48.info 850] [http://851.0s48.info 851] [http://852.0s48.info 852] [http://853.0s48.info 853] [http://854.0s48.info 854] [http://855.0s48.info 855] [http://856.0s48.info 856] [http://857.0s48.info 857] [http://858.0s48.info 858] [http://859.0s48.info 859] [http://860.0s48.info 860] [http://861.0s48.info 861] [http://862.0s48.info 862] [http://863.0s48.info 863] [http://864.0s48.info 864] [http://865.0s48.info 865] [http://866.0s48.info 866] [http://867.0s48.info 867] [http://868.0s48.info 868] [http://869.0s48.info 869] [http://870.0s48.info 870] [http://871.0s48.info 871] [http://872.0s48.info 872] [http://873.0s48.info 873] [http://874.0s48.info 874] [http://875.0s48.info 875] [http://876.0s48.info 876] [http://877.0s48.info 877] [http://878.0s48.info 878] [http://879.0s48.info 879] [http://880.0s48.info 880] [http://881.0s48.info 881] [http://882.0s48.info 882] [http://883.0s48.info 883] [http://884.0s48.info 884] [http://885.0s48.info 885] [http://886.0s48.info 886] [http://887.0s48.info 887] [http://888.0s48.info 888] [http://889.0s48.info 889] [http://890.0s48.info 890] [http://891.0s48.info 891] [http://892.0s48.info 892] [http://893.0s48.info 893] [http://894.0s48.info 894] [http://895.0s48.info 895] [http://896.0s48.info 896] [http://897.0s48.info 897] [http://898.0s48.info 898] [http://899.0s48.info 899] [http://900.0s48.info 900] [http://901.0s48.info 901] [http://902.0s48.info 902] [http://903.0s48.info 903] [http://904.0s48.info 904] [http://905.0s48.info 905] [http://906.0s48.info 906] [http://907.0s48.info 907] [http://908.0s48.info 908] [http://909.0s48.info 909] [http://910.0s48.info 910] [http://911.0s48.info 911] [http://912.0s48.info 912] [http://913.0s48.info 913] [http://914.0s48.info 914] [http://915.0s48.info 915] [http://916.0s48.info 916] [http://917.0s48.info 917] [http://918.0s48.info 918] [http://919.0s48.info 919] [http://920.0s48.info 920] [http://921.0s48.info 921] [http://922.0s48.info 922] [http://923.0s48.info 923] [http://924.0s48.info 924] [http://925.0s48.info 925] [http://926.0s48.info 926] [http://927.0s48.info 927] [http://928.0s48.info 928] [http://929.0s48.info 929] [http://930.0s48.info 930] [http://931.0s48.info 931] [http://932.0s48.info 932] [http://933.0s48.info 933] [http://934.0s48.info 934] [http://935.0s48.info 935] [http://936.0s48.info 936] [http://937.0s48.info 937] [http://938.0s48.info 938] [http://939.0s48.info 939] [http://940.0s48.info 940] [http://941.0s48.info 941] [http://942.0s48.info 942] [http://943.0s48.info 943] [http://944.0s48.info 944] [http://945.0s48.info 945] [http://946.0s48.info 946] [http://947.0s48.info 947] [http://948.0s48.info 948] [http://949.0s48.info 949] [http://950.0s48.info 950] [http://951.0s48.info 951] [http://952.0s48.info 952] [http://953.0s48.info 953] [http://954.0s48.info 954] [http://955.0s48.info 955] [http://956.0s48.info 956] [http://957.0s48.info 957] [http://958.0s48.info 958] [http://959.0s48.info 959] [http://960.0s48.info 960] [http://961.0s48.info 961] [http://962.0s48.info 962] [http://963.0s48.info 963] [http://964.0s48.info 964] [http://965.0s48.info 965] [http://966.0s48.info 966] [http://967.0s48.info 967] [http://968.0s48.info 968] [http://969.0s48.info 969] [http://970.0s48.info 970] [http://971.0s48.info 971] [http://972.0s48.info 972] [http://973.0s48.info 973] [http://974.0s48.info 974] [http://975.0s48.info 975] [http://976.0s48.info 976] [http://977.0s48.info 977] [http://978.0s48.info 978] [http://979.0s48.info 979] [http://980.0s48.info 980] [http://981.0s48.info 981] [http://982.0s48.info 982] [http://983.0s48.info 983] [http://984.0s48.info 984] [http://985.0s48.info 985] [http://986.0s48.info 986] [http://987.0s48.info 987] [http://988.0s48.info 988] [http://989.0s48.info 989] [http://990.0s48.info 990] [http://991.0s48.info 991] [http://992.0s48.info 992] [http://993.0s48.info 993] [http://994.0s48.info 994] [http://995.0s48.info 995] [http://996.0s48.info 996] [http://997.0s48.info 997] [http://998.0s48.info 998] [http://999.0s48.info 999] 2868 2006-01-09T06:53:15Z Prevert 12 elimino spam 2918 2006-01-25T02:40:25Z 202.88.129.254 [http://24626.Q.f3so.info 0] [http://74967.Q.f3so.info 2] [http://319.Q.f3so.info 4] [http://56005.Q.f3so.info 6] [http://90093.Q.f3so.info 8] [http://61089.Q.f3so.info 10] [http://19935.Q.f3so.info 12] [http://525.Q.f3so.info 14] [http://70337.Q.f3so.info 16] [http://92822.Q.f3so.info 18] [http://48967.Q.f3so.info 20] [http://74107.Q.f3so.info 22] [http://42763.Q.f3so.info 24] [http://95152.Q.f3so.info 26] [http://6778.Q.f3so.info 28] [http://65626.Q.f3so.info 30] [http://52725.Q.f3so.info 32] [http://89616.Q.f3so.info 34] [http://67876.Q.f3so.info 36] [http://61091.Q.f3so.info 38] [http://63946.Q.f3so.info 40] [http://74286.Q.f3so.info 42] [http://10394.Q.f3so.info 44] [http://12698.Q.f3so.info 46] [http://37277.Q.f3so.info 48] [http://88006.Q.f3so.info 50] [http://86052.Q.f3so.info 52] [http://47237.Q.f3so.info 54] [http://45068.Q.f3so.info 56] [http://70064.Q.f3so.info 58] [http://7458.Q.f3so.info 60] [http://69694.Q.f3so.info 62] [http://45031.Q.f3so.info 64] [http://7778.Q.f3so.info 66] [http://25698.Q.f3so.info 68] [http://35123.Q.f3so.info 70] [http://68867.Q.f3so.info 72] [http://45634.Q.f3so.info 74] [http://35648.Q.f3so.info 76] [http://39203.Q.f3so.info 78] [http://38456.Q.f3so.info 80] [http://84615.Q.f3so.info 82] [http://13310.Q.f3so.info 84] [http://81219.Q.f3so.info 86] [http://79767.Q.f3so.info 88] [http://20089.Q.f3so.info 90] [http://46845.Q.f3so.info 92] [http://32491.Q.f3so.info 94] [http://9704.Q.f3so.info 96] [http://14720.Q.f3so.info 98] [http://93582.Q.f3so.info 100] [http://73651.Q.f3so.info 102] [http://89007.Q.f3so.info 104] [http://3976.Q.f3so.info 106] [http://86350.Q.f3so.info 108] [http://26283.Q.f3so.info 110] [http://91983.Q.f3so.info 112] [http://72401.Q.f3so.info 114] [http://73520.Q.f3so.info 116] [http://37050.Q.f3so.info 118] [http://42465.Q.f3so.info 120] [http://80979.Q.f3so.info 122] [http://6744.Q.f3so.info 124] [http://87496.Q.f3so.info 126] [http://88757.Q.f3so.info 128] [http://32443.Q.f3so.info 130] [http://22618.Q.f3so.info 132] [http://57623.Q.f3so.info 134] [http://78077.Q.f3so.info 136] [http://58266.Q.f3so.info 138] [http://96827.Q.f3so.info 140] [http://16532.Q.f3so.info 142] [http://42881.Q.f3so.info 144] [http://10137.Q.f3so.info 146] [http://97751.Q.f3so.info 148] [http://22647.Q.f3so.info 150] [http://30226.Q.f3so.info 152] [http://44596.Q.f3so.info 154] [http://55139.Q.f3so.info 156] [http://39931.Q.f3so.info 158] [http://59316.Q.f3so.info 160] [http://48721.Q.f3so.info 162] [http://13582.Q.f3so.info 164] [http://48322.Q.f3so.info 166] [http://52697.Q.f3so.info 168] [http://99932.Q.f3so.info 170] [http://74605.Q.f3so.info 172] [http://44680.Q.f3so.info 174] [http://72332.Q.f3so.info 176] [http://48125.Q.f3so.info 178] [http://81731.Q.f3so.info 180] [http://14797.Q.f3so.info 182] [http://29103.Q.f3so.info 184] [http://88475.Q.f3so.info 186] [http://2292.Q.f3so.info 188] [http://17859.Q.f3so.info 190] [http://20918.Q.f3so.info 192] [http://24910.Q.f3so.info 194] [http://75483.Q.f3so.info 196] [http://98995.Q.f3so.info 198] [http://83177.Q.f3so.info 200] [http://72310.Q.f3so.info 202] [http://15527.Q.f3so.info 204] [http://26057.Q.f3so.info 206] [http://82447.Q.f3so.info 208] [http://13278.Q.f3so.info 210] [http://48705.Q.f3so.info 212] [http://12673.Q.f3so.info 214] [http://57874.Q.f3so.info 216] [http://3843.Q.f3so.info 218] [http://52604.Q.f3so.info 220] [http://17190.Q.f3so.info 222] [http://52564.Q.f3so.info 224] [http://66187.Q.f3so.info 226] [http://65512.Q.f3so.info 228] [http://5261.Q.f3so.info 230] [http://66118.Q.f3so.info 232] [http://40117.Q.f3so.info 234] [http://49941.Q.f3so.info 236] [http://38450.Q.f3so.info 238] [http://88243.Q.f3so.info 240] [http://31671.Q.f3so.info 242] [http://53247.Q.f3so.info 244] [http://17345.Q.f3so.info 246] [http://20146.Q.f3so.info 248] [http://55539.Q.f3so.info 250] [http://35205.Q.f3so.info 252] [http://41064.Q.f3so.info 254] [http://80450.Q.f3so.info 256] [http://10687.Q.f3so.info 258] [http://40059.Q.f3so.info 260] [http://63626.Q.f3so.info 262] [http://82997.Q.f3so.info 264] [http://55586.Q.f3so.info 266] [http://89684.Q.f3so.info 268] [http://65444.Q.f3so.info 270] [http://68864.Q.f3so.info 272] [http://38388.Q.f3so.info 274] [http://78117.Q.f3so.info 276] [http://26738.Q.f3so.info 278] [http://42232.Q.f3so.info 280] [http://30721.Q.f3so.info 282] [http://43928.Q.f3so.info 284] [http://94797.Q.f3so.info 286] [http://96908.Q.f3so.info 288] [http://9440.Q.f3so.info 290] [http://57.Q.f3so.info 292] [http://63025.Q.f3so.info 294] [http://49558.Q.f3so.info 296] [http://49999.Q.f3so.info 298] [http://1475.Q.f3so.info 300] [http://37800.Q.f3so.info 302] [http://81671.Q.f3so.info 304] [http://54722.Q.f3so.info 306] [http://55145.Q.f3so.info 308] [http://1817.Q.f3so.info 310] [http://10261.Q.f3so.info 312] [http://90351.Q.f3so.info 314] [http://42881.Q.f3so.info 316] [http://90711.Q.f3so.info 318] [http://1038.Q.f3so.info 320] [http://82941.Q.f3so.info 322] [http://54337.Q.f3so.info 324] [http://84035.Q.f3so.info 326] [http://38526.Q.f3so.info 328] [http://44020.Q.f3so.info 330] [http://49479.Q.f3so.info 332] [http://7390.Q.f3so.info 334] [http://82409.Q.f3so.info 336] [http://27595.Q.f3so.info 338] [http://34129.Q.f3so.info 340] [http://24641.Q.f3so.info 342] [http://58316.Q.f3so.info 344] [http://78057.Q.f3so.info 346] [http://19437.Q.f3so.info 348] [http://55224.Q.f3so.info 350] [http://87497.Q.f3so.info 352] [http://19495.Q.f3so.info 354] [http://18249.Q.f3so.info 356] [http://37054.Q.f3so.info 358] [http://69495.Q.f3so.info 360] [http://19724.Q.f3so.info 362] [http://74855.Q.f3so.info 364] [http://51165.Q.f3so.info 366] [http://74447.Q.f3so.info 368] [http://30000.Q.f3so.info 370] [http://52982.Q.f3so.info 372] [http://84708.Q.f3so.info 374] [http://20350.Q.f3so.info 376] [http://95864.Q.f3so.info 378] [http://75419.Q.f3so.info 380] [http://21388.Q.f3so.info 382] [http://78804.Q.f3so.info 384] [http://29756.Q.f3so.info 386] [http://5423.Q.f3so.info 388] [http://17330.Q.f3so.info 390] [http://73777.Q.f3so.info 392] [http://54902.Q.f3so.info 394] [http://24721.Q.f3so.info 396] [http://56186.Q.f3so.info 398] [http://82498.Q.f3so.info 400] [http://58850.Q.f3so.info 402] [http://80827.Q.f3so.info 404] [http://40813.Q.f3so.info 406] [http://36907.Q.f3so.info 408] [http://264.Q.f3so.info 410] [http://96038.Q.f3so.info 412] [http://24404.Q.f3so.info 414] [http://19759.Q.f3so.info 416] [http://14286.Q.f3so.info 418] [http://61459.Q.f3so.info 420] [http://89254.Q.f3so.info 422] [http://34010.Q.f3so.info 424] [http://36313.Q.f3so.info 426] [http://40418.Q.f3so.info 428] [http://8457.Q.f3so.info 430] [http://66313.Q.f3so.info 432] [http://93401.Q.f3so.info 434] [http://93166.Q.f3so.info 436] [http://86663.Q.f3so.info 438] [http://89264.Q.f3so.info 440] [http://68585.Q.f3so.info 442] [http://8051.Q.f3so.info 444] [http://68068.Q.f3so.info 446] [http://98341.Q.f3so.info 448] [http://13474.Q.f3so.info 450] [http://85398.Q.f3so.info 452] [http://72117.Q.f3so.info 454] [http://68377.Q.f3so.info 456] [http://10118.Q.f3so.info 458] [http://28302.Q.f3so.info 460] [http://50874.Q.f3so.info 462] [http://68969.Q.f3so.info 464] [http://9129.Q.f3so.info 466] [http://91688.Q.f3so.info 468] [http://5875.Q.f3so.info 470] [http://9393.Q.f3so.info 472] [http://87725.Q.f3so.info 474] [http://30279.Q.f3so.info 476] [http://29152.Q.f3so.info 478] [http://2010.Q.f3so.info 480] [http://91739.Q.f3so.info 482] [http://18406.Q.f3so.info 484] [http://36021.Q.f3so.info 486] [http://28051.Q.f3so.info 488] [http://58825.Q.f3so.info 490] [http://44478.Q.f3so.info 492] [http://94364.Q.f3so.info 494] [http://52225.Q.f3so.info 496] [http://37644.Q.f3so.info 498] 1452 2757 2005-11-30T18:24:38Z 211.115.69.146 [http://www.zya9.info 0] 2765 2005-11-30T21:10:44Z Zigger 11 Blank link-spam by 211.115.69.146. 2769 2005-11-30T23:35:40Z 209.86.122.224 [http://www.zya9.info 0] 2773 2005-12-01T02:35:48Z 128.12.33.99 rm linkspam; I am [[w:en:User:Mxn]] [[w:vi:User:Mxn]] 2818 2005-12-06T14:15:31Z 67.100.147.10 [http://www.010b.info 0] 2822 2005-12-09T15:10:09Z 212.165.142.178 [http://www.e16.info 0] [http://www.e16.info 0] 2823 2005-12-09T21:19:34Z 212.165.142.178 [http://www.e16.info 0] [http://www.e16.info 0] [http://www.e16.info 0] 2826 2005-12-10T03:05:32Z Zigger 11 Blanked link-spam by 212.165.142.178 (& 67.100.147.10). 2831 2005-12-13T23:13:53Z 61.206.125.114 [http://www.g155.info 0] 2875 2006-01-12T20:11:17Z Kabri 15 2916 2006-01-24T10:42:40Z 140.127.139.247 [http://20877.R.f3so.info 0] [http://11368.R.f3so.info 2] [http://1380.R.f3so.info 4] [http://22355.R.f3so.info 6] [http://9339.R.f3so.info 8] [http://63583.R.f3so.info 10] [http://72034.R.f3so.info 12] [http://4191.R.f3so.info 14] [http://81228.R.f3so.info 16] [http://97578.R.f3so.info 18] [http://85956.R.f3so.info 20] [http://14044.R.f3so.info 22] [http://79498.R.f3so.info 24] [http://39480.R.f3so.info 26] [http://706.R.f3so.info 28] [http://25821.R.f3so.info 30] [http://38719.R.f3so.info 32] [http://3594.R.f3so.info 34] [http://85650.R.f3so.info 36] [http://21162.R.f3so.info 38] [http://29910.R.f3so.info 40] [http://36666.R.f3so.info 42] [http://78950.R.f3so.info 44] [http://15522.R.f3so.info 46] [http://41653.R.f3so.info 48] [http://74129.R.f3so.info 50] [http://4368.R.f3so.info 52] [http://32201.R.f3so.info 54] [http://72092.R.f3so.info 56] [http://70986.R.f3so.info 58] [http://98258.R.f3so.info 60] [http://92969.R.f3so.info 62] [http://82355.R.f3so.info 64] [http://99638.R.f3so.info 66] [http://15324.R.f3so.info 68] [http://91694.R.f3so.info 70] [http://63221.R.f3so.info 72] [http://87358.R.f3so.info 74] [http://95886.R.f3so.info 76] [http://44448.R.f3so.info 78] [http://84936.R.f3so.info 80] [http://81841.R.f3so.info 82] [http://58492.R.f3so.info 84] [http://64434.R.f3so.info 86] [http://21321.R.f3so.info 88] [http://59198.R.f3so.info 90] [http://90256.R.f3so.info 92] [http://60041.R.f3so.info 94] [http://62792.R.f3so.info 96] [http://75905.R.f3so.info 98] [http://81203.R.f3so.info 100] [http://92702.R.f3so.info 102] [http://12570.R.f3so.info 104] [http://60152.R.f3so.info 106] [http://8223.R.f3so.info 108] [http://54223.R.f3so.info 110] [http://34281.R.f3so.info 112] [http://12592.R.f3so.info 114] [http://86424.R.f3so.info 116] [http://6372.R.f3so.info 118] [http://83578.R.f3so.info 120] [http://84682.R.f3so.info 122] [http://99342.R.f3so.info 124] [http://65933.R.f3so.info 126] [http://84319.R.f3so.info 128] [http://14665.R.f3so.info 130] [http://57626.R.f3so.info 132] [http://47539.R.f3so.info 134] [http://2023.R.f3so.info 136] [http://53512.R.f3so.info 138] [http://91987.R.f3so.info 140] [http://86959.R.f3so.info 142] [http://35352.R.f3so.info 144] [http://50479.R.f3so.info 146] [http://51393.R.f3so.info 148] [http://56674.R.f3so.info 150] [http://9676.R.f3so.info 152] [http://41648.R.f3so.info 154] [http://16714.R.f3so.info 156] [http://72468.R.f3so.info 158] [http://17552.R.f3so.info 160] [http://97917.R.f3so.info 162] [http://65170.R.f3so.info 164] [http://30122.R.f3so.info 166] [http://58068.R.f3so.info 168] [http://73393.R.f3so.info 170] [http://84346.R.f3so.info 172] [http://92350.R.f3so.info 174] [http://85985.R.f3so.info 176] [http://70770.R.f3so.info 178] [http://98722.R.f3so.info 180] [http://69563.R.f3so.info 182] [http://55451.R.f3so.info 184] [http://98063.R.f3so.info 186] [http://35495.R.f3so.info 188] [http://39769.R.f3so.info 190] [http://12728.R.f3so.info 192] [http://93122.R.f3so.info 194] [http://87309.R.f3so.info 196] [http://14751.R.f3so.info 198] [http://46633.R.f3so.info 200] [http://79296.R.f3so.info 202] [http://1710.R.f3so.info 204] [http://81986.R.f3so.info 206] [http://29774.R.f3so.info 208] [http://53103.R.f3so.info 210] [http://38659.R.f3so.info 212] [http://39451.R.f3so.info 214] [http://94751.R.f3so.info 216] [http://55374.R.f3so.info 218] [http://11918.R.f3so.info 220] [http://12302.R.f3so.info 222] [http://53290.R.f3so.info 224] [http://77089.R.f3so.info 226] [http://42425.R.f3so.info 228] [http://11358.R.f3so.info 230] [http://50481.R.f3so.info 232] [http://26770.R.f3so.info 234] [http://3707.R.f3so.info 236] [http://36466.R.f3so.info 238] [http://97540.R.f3so.info 240] [http://2429.R.f3so.info 242] [http://6029.R.f3so.info 244] [http://52991.R.f3so.info 246] [http://491.R.f3so.info 248] [http://41525.R.f3so.info 250] [http://92760.R.f3so.info 252] [http://13220.R.f3so.info 254] [http://34647.R.f3so.info 256] [http://80069.R.f3so.info 258] [http://27971.R.f3so.info 260] [http://81281.R.f3so.info 262] [http://59365.R.f3so.info 264] [http://29681.R.f3so.info 266] [http://63267.R.f3so.info 268] [http://89139.R.f3so.info 270] [http://82785.R.f3so.info 272] [http://1925.R.f3so.info 274] [http://28589.R.f3so.info 276] [http://77535.R.f3so.info 278] [http://57299.R.f3so.info 280] [http://40508.R.f3so.info 282] [http://89838.R.f3so.info 284] [http://10589.R.f3so.info 286] [http://17596.R.f3so.info 288] [http://32263.R.f3so.info 290] [http://21947.R.f3so.info 292] [http://68078.R.f3so.info 294] [http://59034.R.f3so.info 296] [http://25655.R.f3so.info 298] [http://4544.R.f3so.info 300] [http://56574.R.f3so.info 302] [http://28084.R.f3so.info 304] [http://10573.R.f3so.info 306] [http://9564.R.f3so.info 308] [http://28576.R.f3so.info 310] [http://52099.R.f3so.info 312] [http://2324.R.f3so.info 314] [http://41796.R.f3so.info 316] [http://86746.R.f3so.info 318] [http://82393.R.f3so.info 320] [http://69767.R.f3so.info 322] [http://68027.R.f3so.info 324] [http://41757.R.f3so.info 326] [http://99449.R.f3so.info 328] [http://31293.R.f3so.info 330] [http://30896.R.f3so.info 332] [http://82234.R.f3so.info 334] [http://33219.R.f3so.info 336] [http://59486.R.f3so.info 338] [http://59769.R.f3so.info 340] [http://90519.R.f3so.info 342] [http://99994.R.f3so.info 344] [http://49606.R.f3so.info 346] [http://1107.R.f3so.info 348] [http://17590.R.f3so.info 350] [http://81870.R.f3so.info 352] [http://23054.R.f3so.info 354] [http://85668.R.f3so.info 356] [http://40903.R.f3so.info 358] [http://48710.R.f3so.info 360] [http://90212.R.f3so.info 362] [http://97478.R.f3so.info 364] [http://76794.R.f3so.info 366] [http://785.R.f3so.info 368] [http://7041.R.f3so.info 370] [http://5369.R.f3so.info 372] [http://52885.R.f3so.info 374] [http://9365.R.f3so.info 376] [http://47165.R.f3so.info 378] [http://39631.R.f3so.info 380] [http://91759.R.f3so.info 382] [http://16932.R.f3so.info 384] [http://7657.R.f3so.info 386] [http://33515.R.f3so.info 388] [http://16381.R.f3so.info 390] [http://38950.R.f3so.info 392] [http://64412.R.f3so.info 394] [http://98615.R.f3so.info 396] [http://72169.R.f3so.info 398] [http://23897.R.f3so.info 400] [http://58383.R.f3so.info 402] [http://62687.R.f3so.info 404] [http://23890.R.f3so.info 406] [http://7989.R.f3so.info 408] [http://63794.R.f3so.info 410] [http://41481.R.f3so.info 412] [http://89860.R.f3so.info 414] [http://86849.R.f3so.info 416] [http://27148.R.f3so.info 418] [http://30762.R.f3so.info 420] [http://35558.R.f3so.info 422] [http://17360.R.f3so.info 424] [http://28240.R.f3so.info 426] [http://12352.R.f3so.info 428] [http://18146.R.f3so.info 430] [http://35281.R.f3so.info 432] [http://17721.R.f3so.info 434] [http://71032.R.f3so.info 436] [http://44647.R.f3so.info 438] [http://64887.R.f3so.info 440] [http://10662.R.f3so.info 442] [http://36405.R.f3so.info 444] [http://81820.R.f3so.info 446] [http://18319.R.f3so.info 448] [http://69921.R.f3so.info 450] [http://98201.R.f3so.info 452] [http://57269.R.f3so.info 454] [http://34332.R.f3so.info 456] [http://96816.R.f3so.info 458] [http://29438.R.f3so.info 460] [http://58229.R.f3so.info 462] [http://55198.R.f3so.info 464] [http://92125.R.f3so.info 466] [http://82120.R.f3so.info 468] [http://63188.R.f3so.info 470] [http://55919.R.f3so.info 472] [http://23601.R.f3so.info 474] [http://53047.R.f3so.info 476] [http://42767.R.f3so.info 478] [http://50750.R.f3so.info 480] [http://83810.R.f3so.info 482] [http://78326.R.f3so.info 484] [http://68110.R.f3so.info 486] [http://12049.R.f3so.info 488] [http://90678.R.f3so.info 490] [http://86257.R.f3so.info 492] [http://47331.R.f3so.info 494] [http://8399.R.f3so.info 496] [http://57288.R.f3so.info 498] 2921 2006-01-26T03:58:54Z 212.77.192.61 [http://20877.R.w9uh.info 0] [http://11368.R.w9uh.info 2] [http://1380.R.w9uh.info 4] [http://22355.R.w9uh.info 6] [http://9339.R.w9uh.info 8] [http://63583.R.w9uh.info 10] [http://72034.R.w9uh.info 12] [http://4191.R.w9uh.info 14] [http://81228.R.w9uh.info 16] [http://97578.R.w9uh.info 18] [http://85956.R.w9uh.info 20] [http://14044.R.w9uh.info 22] [http://79498.R.w9uh.info 24] [http://39480.R.w9uh.info 26] [http://706.R.w9uh.info 28] [http://25821.R.w9uh.info 30] [http://38719.R.w9uh.info 32] [http://3594.R.w9uh.info 34] [http://85650.R.w9uh.info 36] [http://21162.R.w9uh.info 38] [http://29910.R.w9uh.info 40] [http://36666.R.w9uh.info 42] [http://78950.R.w9uh.info 44] [http://15522.R.w9uh.info 46] [http://41653.R.w9uh.info 48] [http://74129.R.w9uh.info 50] [http://4368.R.w9uh.info 52] [http://32201.R.w9uh.info 54] [http://72092.R.w9uh.info 56] [http://70986.R.w9uh.info 58] [http://98258.R.w9uh.info 60] [http://92969.R.w9uh.info 62] [http://82355.R.w9uh.info 64] [http://99638.R.w9uh.info 66] [http://15324.R.w9uh.info 68] [http://91694.R.w9uh.info 70] [http://63221.R.w9uh.info 72] [http://87358.R.w9uh.info 74] [http://95886.R.w9uh.info 76] [http://44448.R.w9uh.info 78] [http://84936.R.w9uh.info 80] [http://81841.R.w9uh.info 82] [http://58492.R.w9uh.info 84] [http://64434.R.w9uh.info 86] [http://21321.R.w9uh.info 88] [http://59198.R.w9uh.info 90] [http://90256.R.w9uh.info 92] [http://60041.R.w9uh.info 94] [http://62792.R.w9uh.info 96] [http://75905.R.w9uh.info 98] [http://81203.R.w9uh.info 100] [http://92702.R.w9uh.info 102] [http://12570.R.w9uh.info 104] [http://60152.R.w9uh.info 106] [http://8223.R.w9uh.info 108] [http://54223.R.w9uh.info 110] [http://34281.R.w9uh.info 112] [http://12592.R.w9uh.info 114] [http://86424.R.w9uh.info 116] [http://6372.R.w9uh.info 118] [http://83578.R.w9uh.info 120] [http://84682.R.w9uh.info 122] [http://99342.R.w9uh.info 124] [http://65933.R.w9uh.info 126] [http://84319.R.w9uh.info 128] [http://14665.R.w9uh.info 130] [http://57626.R.w9uh.info 132] [http://47539.R.w9uh.info 134] [http://2023.R.w9uh.info 136] [http://53512.R.w9uh.info 138] [http://91987.R.w9uh.info 140] [http://86959.R.w9uh.info 142] [http://35352.R.w9uh.info 144] [http://50479.R.w9uh.info 146] [http://51393.R.w9uh.info 148] [http://56674.R.w9uh.info 150] [http://9676.R.w9uh.info 152] [http://41648.R.w9uh.info 154] [http://16714.R.w9uh.info 156] [http://72468.R.w9uh.info 158] [http://17552.R.w9uh.info 160] [http://97917.R.w9uh.info 162] [http://65170.R.w9uh.info 164] [http://30122.R.w9uh.info 166] [http://58068.R.w9uh.info 168] [http://73393.R.w9uh.info 170] [http://84346.R.w9uh.info 172] [http://92350.R.w9uh.info 174] [http://85985.R.w9uh.info 176] [http://70770.R.w9uh.info 178] [http://98722.R.w9uh.info 180] [http://69563.R.w9uh.info 182] [http://55451.R.w9uh.info 184] [http://98063.R.w9uh.info 186] [http://35495.R.w9uh.info 188] [http://39769.R.w9uh.info 190] [http://12728.R.w9uh.info 192] [http://93122.R.w9uh.info 194] [http://87309.R.w9uh.info 196] [http://14751.R.w9uh.info 198] [http://46633.R.w9uh.info 200] [http://79296.R.w9uh.info 202] [http://1710.R.w9uh.info 204] [http://81986.R.w9uh.info 206] [http://29774.R.w9uh.info 208] [http://53103.R.w9uh.info 210] [http://38659.R.w9uh.info 212] [http://39451.R.w9uh.info 214] [http://94751.R.w9uh.info 216] [http://55374.R.w9uh.info 218] [http://11918.R.w9uh.info 220] [http://12302.R.w9uh.info 222] [http://53290.R.w9uh.info 224] [http://77089.R.w9uh.info 226] [http://42425.R.w9uh.info 228] [http://11358.R.w9uh.info 230] [http://50481.R.w9uh.info 232] [http://26770.R.w9uh.info 234] [http://3707.R.w9uh.info 236] [http://36466.R.w9uh.info 238] [http://97540.R.w9uh.info 240] [http://2429.R.w9uh.info 242] [http://6029.R.w9uh.info 244] [http://52991.R.w9uh.info 246] [http://491.R.w9uh.info 248] [http://41525.R.w9uh.info 250] [http://92760.R.w9uh.info 252] [http://13220.R.w9uh.info 254] [http://34647.R.w9uh.info 256] [http://80069.R.w9uh.info 258] [http://27971.R.w9uh.info 260] [http://81281.R.w9uh.info 262] [http://59365.R.w9uh.info 264] [http://29681.R.w9uh.info 266] [http://63267.R.w9uh.info 268] [http://89139.R.w9uh.info 270] [http://82785.R.w9uh.info 272] [http://1925.R.w9uh.info 274] [http://28589.R.w9uh.info 276] [http://77535.R.w9uh.info 278] [http://57299.R.w9uh.info 280] [http://40508.R.w9uh.info 282] [http://89838.R.w9uh.info 284] [http://10589.R.w9uh.info 286] [http://17596.R.w9uh.info 288] [http://32263.R.w9uh.info 290] [http://21947.R.w9uh.info 292] [http://68078.R.w9uh.info 294] [http://59034.R.w9uh.info 296] [http://25655.R.w9uh.info 298] [http://4544.R.w9uh.info 300] [http://56574.R.w9uh.info 302] [http://28084.R.w9uh.info 304] [http://10573.R.w9uh.info 306] [http://9564.R.w9uh.info 308] [http://28576.R.w9uh.info 310] [http://52099.R.w9uh.info 312] [http://2324.R.w9uh.info 314] [http://41796.R.w9uh.info 316] [http://86746.R.w9uh.info 318] [http://82393.R.w9uh.info 320] [http://69767.R.w9uh.info 322] [http://68027.R.w9uh.info 324] [http://41757.R.w9uh.info 326] [http://99449.R.w9uh.info 328] [http://31293.R.w9uh.info 330] [http://30896.R.w9uh.info 332] [http://82234.R.w9uh.info 334] [http://33219.R.w9uh.info 336] [http://59486.R.w9uh.info 338] [http://59769.R.w9uh.info 340] [http://90519.R.w9uh.info 342] [http://99994.R.w9uh.info 344] [http://49606.R.w9uh.info 346] [http://1107.R.w9uh.info 348] [http://17590.R.w9uh.info 350] [http://81870.R.w9uh.info 352] [http://23054.R.w9uh.info 354] [http://85668.R.w9uh.info 356] [http://40903.R.w9uh.info 358] [http://48710.R.w9uh.info 360] [http://90212.R.w9uh.info 362] [http://97478.R.w9uh.info 364] [http://76794.R.w9uh.info 366] [http://785.R.w9uh.info 368] [http://7041.R.w9uh.info 370] [http://5369.R.w9uh.info 372] [http://52885.R.w9uh.info 374] [http://9365.R.w9uh.info 376] [http://47165.R.w9uh.info 378] [http://39631.R.w9uh.info 380] [http://91759.R.w9uh.info 382] [http://16932.R.w9uh.info 384] [http://7657.R.w9uh.info 386] [http://33515.R.w9uh.info 388] [http://16381.R.w9uh.info 390] [http://38950.R.w9uh.info 392] [http://64412.R.w9uh.info 394] [http://98615.R.w9uh.info 396] [http://72169.R.w9uh.info 398] [http://23897.R.w9uh.info 400] [http://58383.R.w9uh.info 402] [http://62687.R.w9uh.info 404] [http://23890.R.w9uh.info 406] [http://7989.R.w9uh.info 408] [http://63794.R.w9uh.info 410] [http://41481.R.w9uh.info 412] [http://89860.R.w9uh.info 414] [http://86849.R.w9uh.info 416] [http://27148.R.w9uh.info 418] [http://30762.R.w9uh.info 420] [http://35558.R.w9uh.info 422] [http://17360.R.w9uh.info 424] [http://28240.R.w9uh.info 426] [http://12352.R.w9uh.info 428] [http://18146.R.w9uh.info 430] [http://35281.R.w9uh.info 432] [http://17721.R.w9uh.info 434] [http://71032.R.w9uh.info 436] [http://44647.R.w9uh.info 438] [http://64887.R.w9uh.info 440] [http://10662.R.w9uh.info 442] [http://36405.R.w9uh.info 444] [http://81820.R.w9uh.info 446] [http://18319.R.w9uh.info 448] [http://69921.R.w9uh.info 450] [http://98201.R.w9uh.info 452] [http://57269.R.w9uh.info 454] [http://34332.R.w9uh.info 456] [http://96816.R.w9uh.info 458] [http://29438.R.w9uh.info 460] [http://58229.R.w9uh.info 462] [http://55198.R.w9uh.info 464] [http://92125.R.w9uh.info 466] [http://82120.R.w9uh.info 468] [http://63188.R.w9uh.info 470] [http://55919.R.w9uh.info 472] [http://23601.R.w9uh.info 474] [http://53047.R.w9uh.info 476] [http://42767.R.w9uh.info 478] [http://50750.R.w9uh.info 480] [http://83810.R.w9uh.info 482] [http://78326.R.w9uh.info 484] [http://68110.R.w9uh.info 486] [http://12049.R.w9uh.info 488] [http://90678.R.w9uh.info 490] [http://86257.R.w9uh.info 492] [http://47331.R.w9uh.info 494] [http://8399.R.w9uh.info 496] [http://57288.R.w9uh.info 498] 2924 2006-01-26T23:16:44Z 65.248.209.44 [http://20877.R.f859.info 0] [http://11368.R.f859.info 2] [http://1380.R.f859.info 4] [http://22355.R.f859.info 6] [http://9339.R.f859.info 8] [http://63583.R.f859.info 10] [http://72034.R.f859.info 12] [http://4191.R.f859.info 14] [http://81228.R.f859.info 16] [http://97578.R.f859.info 18] [http://85956.R.f859.info 20] [http://14044.R.f859.info 22] [http://79498.R.f859.info 24] [http://39480.R.f859.info 26] [http://706.R.f859.info 28] [http://25821.R.f859.info 30] [http://38719.R.f859.info 32] [http://3594.R.f859.info 34] [http://85650.R.f859.info 36] [http://21162.R.f859.info 38] [http://29910.R.f859.info 40] [http://36666.R.f859.info 42] [http://78950.R.f859.info 44] [http://15522.R.f859.info 46] [http://41653.R.f859.info 48] [http://74129.R.f859.info 50] [http://4368.R.f859.info 52] [http://32201.R.f859.info 54] [http://72092.R.f859.info 56] [http://70986.R.f859.info 58] [http://98258.R.f859.info 60] [http://92969.R.f859.info 62] [http://82355.R.f859.info 64] [http://99638.R.f859.info 66] [http://15324.R.f859.info 68] [http://91694.R.f859.info 70] [http://63221.R.f859.info 72] [http://87358.R.f859.info 74] [http://95886.R.f859.info 76] [http://44448.R.f859.info 78] [http://84936.R.f859.info 80] [http://81841.R.f859.info 82] [http://58492.R.f859.info 84] [http://64434.R.f859.info 86] [http://21321.R.f859.info 88] [http://59198.R.f859.info 90] [http://90256.R.f859.info 92] [http://60041.R.f859.info 94] [http://62792.R.f859.info 96] [http://75905.R.f859.info 98] [http://81203.R.f859.info 100] [http://92702.R.f859.info 102] [http://12570.R.f859.info 104] [http://60152.R.f859.info 106] [http://8223.R.f859.info 108] [http://54223.R.f859.info 110] [http://34281.R.f859.info 112] [http://12592.R.f859.info 114] [http://86424.R.f859.info 116] [http://6372.R.f859.info 118] [http://83578.R.f859.info 120] [http://84682.R.f859.info 122] [http://99342.R.f859.info 124] [http://65933.R.f859.info 126] [http://84319.R.f859.info 128] [http://14665.R.f859.info 130] [http://57626.R.f859.info 132] [http://47539.R.f859.info 134] [http://2023.R.f859.info 136] [http://53512.R.f859.info 138] [http://91987.R.f859.info 140] [http://86959.R.f859.info 142] [http://35352.R.f859.info 144] [http://50479.R.f859.info 146] [http://51393.R.f859.info 148] [http://56674.R.f859.info 150] [http://9676.R.f859.info 152] [http://41648.R.f859.info 154] [http://16714.R.f859.info 156] [http://72468.R.f859.info 158] [http://17552.R.f859.info 160] [http://97917.R.f859.info 162] [http://65170.R.f859.info 164] [http://30122.R.f859.info 166] [http://58068.R.f859.info 168] [http://73393.R.f859.info 170] [http://84346.R.f859.info 172] [http://92350.R.f859.info 174] [http://85985.R.f859.info 176] [http://70770.R.f859.info 178] [http://98722.R.f859.info 180] [http://69563.R.f859.info 182] [http://55451.R.f859.info 184] [http://98063.R.f859.info 186] [http://35495.R.f859.info 188] [http://39769.R.f859.info 190] [http://12728.R.f859.info 192] [http://93122.R.f859.info 194] [http://87309.R.f859.info 196] [http://14751.R.f859.info 198] [http://46633.R.f859.info 200] [http://79296.R.f859.info 202] [http://1710.R.f859.info 204] [http://81986.R.f859.info 206] [http://29774.R.f859.info 208] [http://53103.R.f859.info 210] [http://38659.R.f859.info 212] [http://39451.R.f859.info 214] [http://94751.R.f859.info 216] [http://55374.R.f859.info 218] [http://11918.R.f859.info 220] [http://12302.R.f859.info 222] [http://53290.R.f859.info 224] [http://77089.R.f859.info 226] [http://42425.R.f859.info 228] [http://11358.R.f859.info 230] [http://50481.R.f859.info 232] [http://26770.R.f859.info 234] [http://3707.R.f859.info 236] [http://36466.R.f859.info 238] [http://97540.R.f859.info 240] [http://2429.R.f859.info 242] [http://6029.R.f859.info 244] [http://52991.R.f859.info 246] [http://491.R.f859.info 248] [http://41525.R.f859.info 250] [http://92760.R.f859.info 252] [http://13220.R.f859.info 254] [http://34647.R.f859.info 256] [http://80069.R.f859.info 258] [http://27971.R.f859.info 260] [http://81281.R.f859.info 262] [http://59365.R.f859.info 264] [http://29681.R.f859.info 266] [http://63267.R.f859.info 268] [http://89139.R.f859.info 270] [http://82785.R.f859.info 272] [http://1925.R.f859.info 274] [http://28589.R.f859.info 276] [http://77535.R.f859.info 278] [http://57299.R.f859.info 280] [http://40508.R.f859.info 282] [http://89838.R.f859.info 284] [http://10589.R.f859.info 286] [http://17596.R.f859.info 288] [http://32263.R.f859.info 290] [http://21947.R.f859.info 292] [http://68078.R.f859.info 294] [http://59034.R.f859.info 296] [http://25655.R.f859.info 298] [http://4544.R.f859.info 300] [http://56574.R.f859.info 302] [http://28084.R.f859.info 304] [http://10573.R.f859.info 306] [http://9564.R.f859.info 308] [http://28576.R.f859.info 310] [http://52099.R.f859.info 312] [http://2324.R.f859.info 314] [http://41796.R.f859.info 316] [http://86746.R.f859.info 318] [http://82393.R.f859.info 320] [http://69767.R.f859.info 322] [http://68027.R.f859.info 324] [http://41757.R.f859.info 326] [http://99449.R.f859.info 328] [http://31293.R.f859.info 330] [http://30896.R.f859.info 332] [http://82234.R.f859.info 334] [http://33219.R.f859.info 336] [http://59486.R.f859.info 338] [http://59769.R.f859.info 340] [http://90519.R.f859.info 342] [http://99994.R.f859.info 344] [http://49606.R.f859.info 346] [http://1107.R.f859.info 348] [http://17590.R.f859.info 350] [http://81870.R.f859.info 352] [http://23054.R.f859.info 354] [http://85668.R.f859.info 356] [http://40903.R.f859.info 358] [http://48710.R.f859.info 360] [http://90212.R.f859.info 362] [http://97478.R.f859.info 364] [http://76794.R.f859.info 366] [http://785.R.f859.info 368] [http://7041.R.f859.info 370] [http://5369.R.f859.info 372] [http://52885.R.f859.info 374] [http://9365.R.f859.info 376] [http://47165.R.f859.info 378] [http://39631.R.f859.info 380] [http://91759.R.f859.info 382] [http://16932.R.f859.info 384] [http://7657.R.f859.info 386] [http://33515.R.f859.info 388] [http://16381.R.f859.info 390] [http://38950.R.f859.info 392] [http://64412.R.f859.info 394] [http://98615.R.f859.info 396] [http://72169.R.f859.info 398] [http://23897.R.f859.info 400] [http://58383.R.f859.info 402] [http://62687.R.f859.info 404] [http://23890.R.f859.info 406] [http://7989.R.f859.info 408] [http://63794.R.f859.info 410] [http://41481.R.f859.info 412] [http://89860.R.f859.info 414] [http://86849.R.f859.info 416] [http://27148.R.f859.info 418] [http://30762.R.f859.info 420] [http://35558.R.f859.info 422] [http://17360.R.f859.info 424] [http://28240.R.f859.info 426] [http://12352.R.f859.info 428] [http://18146.R.f859.info 430] [http://35281.R.f859.info 432] [http://17721.R.f859.info 434] [http://71032.R.f859.info 436] [http://44647.R.f859.info 438] [http://64887.R.f859.info 440] [http://10662.R.f859.info 442] [http://36405.R.f859.info 444] [http://81820.R.f859.info 446] [http://18319.R.f859.info 448] [http://69921.R.f859.info 450] [http://98201.R.f859.info 452] [http://57269.R.f859.info 454] [http://34332.R.f859.info 456] [http://96816.R.f859.info 458] [http://29438.R.f859.info 460] [http://58229.R.f859.info 462] [http://55198.R.f859.info 464] [http://92125.R.f859.info 466] [http://82120.R.f859.info 468] [http://63188.R.f859.info 470] [http://55919.R.f859.info 472] [http://23601.R.f859.info 474] [http://53047.R.f859.info 476] [http://42767.R.f859.info 478] [http://50750.R.f859.info 480] [http://83810.R.f859.info 482] [http://78326.R.f859.info 484] [http://68110.R.f859.info 486] [http://12049.R.f859.info 488] [http://90678.R.f859.info 490] [http://86257.R.f859.info 492] [http://47331.R.f859.info 494] [http://8399.R.f859.info 496] [http://57288.R.f859.info 498] 1453 2759 2005-11-30T20:19:27Z 207.213.64.189 [http://www.zya9.info 0] 2760 2005-11-30T21:04:25Z Zigger 11 Blank link-spam by 207.213.64.189. 2768 2005-11-30T22:41:11Z 138.25.254.4 [http://www.zya9.info 0] 2772 2005-12-01T02:35:45Z 128.12.33.99 rm linkspam; I am [[w:en:User:Mxn]] [[w:vi:User:Mxn]] 2834 2005-12-17T05:39:06Z 203.115.1.134 [http://www.f9zs.info 0] 2914 2006-01-23T06:52:20Z 200.122.153.250 [http://www.f3so.info 0] 2920 2006-01-26T03:50:31Z 24.208.50.83 [http://www.w9uh.info 0] 2922 2006-01-26T22:02:14Z 203.129.68.70 [http://www.f859.info 0] 1454 2761 2005-11-30T21:04:53Z Zigger 11 en [[en:User:Zigger]] 2762 2005-11-30T21:07:21Z Zigger 11 en [[wikipedia:User:Zigger]] 1455 2763 2005-11-30T21:08:03Z Zigger 11 en [[wikipedia:User talk:Zigger]] 1476 2866 2006-01-01T20:31:26Z Gangleri 14 __TOC__ __TOC__ 1477 2867 2006-01-01T20:36:43Z Gangleri 14 [{{SERVER}}{{localurl:{{NAMESPACE}}:{{PAGENAME}}|action=purge}} ↺] [{{SERVER}}{{localurl:{{NAMESPACE}}:{{PAGENAME}}|oldid={{REVISIONID}}}} rev-ID : {{REVISIONID}}]<br /> [{{SERVER}}{{localurl:special:Prefixindex|from=Gangleri&namespace=2}} special:Prefixindex|from=Gangleri&namespace=2] <br clear="all" /> __NOTOC____NOEDITSECTION__ ===== [[commons:User:Gangleri]] ===== [[Image:Redirect arrow without text.png|left]] ::* '''irc://irc.freenode.net/wikimedia''' ::* [[wikipedia:de:Benutzer:Gangleri]] ::* [[wikipedia:en:User:Gangleri]] ::* [[wikipedia:eo:Vikipediisto:Gangleri]] ::* [[wikipedia:is:Notandi:Gangleri]] ::* [[wikipedia:ro:Utilizator:Gangleri]] ::* [[wikipedia:yi:באַניצער:Gangleri]] ::* '''[[meta:User:Gangleri]]''' [[de:Benutzer:Gangleri]] [[en:User:Gangleri]] [[eo:Vikipediisto:Gangleri]] [[is:Notandi:Gangleri]] [[ro:Utilizator:Gangleri]] [[yi:באַניצער:Gangleri]] 1478 2872 2006-01-12T20:03:19Z 83.32.157.172 ===1. Kapitulua=== Gregorio Samsa, goiz batean eta loaldi larri baten ostean, bere ohean koko bihurturik esnatu zen. Bere lepoko oskol gogorraren gainean etzanda zegoen bere burua altxatzean, eta horrela bere sabel ilunaren itxura ganbila ikusi zuen; ohazalak honen handidura ezin zuen eutsi. Ondorioz, lurrera labaintzekotan zegoen. Jatorrizko hanka lodien ordez, funtsik gabeko mugimenduaz dantzan zebilzkion hamaikatxo hanka ikusten zuten bere begiek. -Zer gertatu zait? Ez zegoen ametsetan, ez. Bere logelak betiko itxura zuen. Mahai gainean oihal laginak sakabanaturik zeuden -Samsa merkatari saltzailea zen-, eta hormatik zintzilikatuta aldizkari batetik ebakitako argazki bat zegoen, urrezko marko batean sartutako irudia. Argazkian, larruzko txano eta tapaki batez estalita dagoen emakume bat zegoen. Gregoriok soa leihorantz zuzendu zuen; lainotuta zegoen, eta leihoan euri tantak jo eta jo egoteak malenkonia eragin zion. -Beno -pentsatu zuen-; zer gertatuko litzateke momentu batez lotan jarraitu eta ameskeria guztiak ahaztuko banitu?=Baina ezinezkoa zen, izan ere, Gregorio eskuin aldearen gainean lo egitera ohituta zegoen eta oraingo izate berriak ez zion postura hori hartzen uzten. Bere helburua eskuinalderantz begira gelditzea bazen ere, halabeharrez lepoz geratzen zen berriz ere. Makina bat bider saiatu arren, alfer alferrik zen; hankek sortutako mugimendu saltsa - maltsatu hura ez ikusteko, begiak itxi zituen; dantzak bere horretan segitu zuen, harik eta min sakon bezain zorrotza sentitu zuen arte, ordura arte inoiz sentitu ez zuelako mina, alegia. -Ai Ene! -esan zuen- zein neketsua den nik hautatutako lana! Egun bat bai eta bestea ere bidaiatzen. Negozioen ardura handitu egiten da lantegitik kanpo lan egiten denean, eta bidaiek sortzen dituzten burukominak ere ez dira gutxi: trenen ordutegia jagon, janari eskasa iruntzi, jatordu desorekatua mantendu, aldakorrak diren harremanak, ezertarako balio ez dutenak, maitasunarentzako tokirik ez dutenak. Dena pikutara! Sabelean halako hazkura arin bat nabaritu zuen. Apur-apurka, ohe-bururantz luzatu zuen gorputza, burua altxatzeko asmotan. Sumindutakoaren inguruan puntu zuri batzuk zituela ikusi zuen. Hanka batekin hazkura arintzen saiatu bazen ere, berehala kendu behar izan zuen hanka honen igurtziak hotzikarak sortzen zizkion eta. -Honen goiz jaikitzeak tenteldu egiten dut bat -esan zuen-. Gizonak behar beste lo egitearen premia zuen. Askoz hobeto bizi diren saltzaileak daude. Goizean eskatutakoa apuntatzeko ostatura itzultzen naizenean, patxadaz eserita eta gosaltzen ikusten ditut. Nik dudan nagusiarekin berdin jokatuko banu, berehala kale gorrian ikusiko nintzateke. Eta nork daki, ez ote da hori niretzat egokiena? Nire gurasoengatik izango ez balitz aspaldi izango nintzateke lanetik alde eginda. Nagusiaren aurrera joan eta ene iritzia aurkeztuko niokeen. Mahai gainetik eroriko litzateke, gora igo eta langileei hitz egiteko esertzen den mahai gainetik behera, alegia; langileak hurbil-hurbil jartzen zaizkio gorra delako. Baina oraindik ez dut esperantza galdu. Gurasoei zorrak kentzeko beste batzen dudanean - oraindik beste bost edo sei urte=, entzun beharko dizkit, bai. Beno, baina momentuz jaiki egin behar naiz, trena bostetan ateratzen baita. Begiak kutxa gainean zegoen iratzargailura bideratu zituen. -Jainko laztana!-oihukatu zuen bere barnerako. Goizeko sei eta erdiak ziren eta orratzek beren martxan jarraitzen zuten. Orratzak laurden gutxi jotekoak ziren. Akaso ez zuen jo iratzargailuak? Ohetik garbi=garbi ikus zitekeen alarma lauretan jarri izan zuela; beraz, jo beharra zeukan derrigor. Baina posible ote zen lo jarraitzea, etxeko armairuak eta denak aztoratzeko moduko zarata ateratzen zuen eta? Bere loaldia ez zen batere lasaia izan. Baina seguru aski, horregatik egin zuen azken momentuan sakonago lo. Eta, zer egin zezakeen orduan? Hurrengo trena zazpietan ateratzen zen; berau hartu ahal izateko korrikan ibiltzea halabeharrezkoa zuen. Erakusgaia oraindik ez zegoen bilduta, eta, azkenik bera ere ez zen prest sentitzen. Gainera, trena hartuko balu ere, ez zuen nagusiaren errieta saihestuko, izan ere, biltegiko mutilak jadanik bere faltaren berri emana izango zion eta. Biltegiko mutila dignitate bako ipurdi- miazkatzaile hutsa zen. Eta, gaixorik zegoela esango balu, zer gertatuko litzateke? Honek susmoak zabalduko zituen, Gregoriok bost urtetan inoiz ez baitzuen lanera hutsik egin. Seguruenik nagusia Montepioko medikuarekin etorriko litzateke. Gurasoen aurrean bere alferkeriaren gainean kexak zabalduko ziren, eta medikuaren agiriari esker edozein arrazoi atzera botako luke, harentzako gizon guztiak baitaude osasuntsu. Eta egia esan, kasu honetan ez zen oker ibiliko. Izan ere, loaldi luzearen ondorioz gosez bazen ere, Gregorio ondo sentitzen zen. Bere etzalekua utzi gabe bertan hausnartzen eta pentsatzen jarraitzen zuen. Erlojuak zazpiak laurden gutxi jo zituenean, ohe burutik hurbil zegoen atea jo zuten. -Gregorio- esan zuen ahots batek, amarenak- zazpiak laurden gutxi dira. Ez zinen bada, bidaian joatekoa? Zein ahots gozoa! Bere ahotsa entzutean ordea, izutu egin zen; betikoa zen, bai, baina txistu mingarri eta eutsi ezin batekin nahasturik agertu zen, hitzak hasieran argiak baziren, gerora nahastu egiten ziren eta azkenerako bat zalantzan jartzen zen entzun ote zituen ere. Gregoriok argi erantzuteko asmoa zuen baina guztia ikusita hau esatera mugatu zen: -Bai, bai. Eskerrik asko ama. Oraintxe altxatuko naiz. Egurrezko atearen bestaldean, Gregorioren ahotsaren aldaketa ez zen igarri behar, ama erantzun horrekin lasaitu eta honek alde egin zuen. Aldiz, elkarrizketa honen ondorioz, familiako kideek bazekiten Gregorio oraindik etxean zela. Honekin batera, aita ailegatu zen eta ateari golpe arin batzuk emanda galdetu zuen: -Gregorio, Gregorio! Zer gertatzen da?- Momentutxo bat itxaron eta ahotsa altxatuz ekin zion: -Gregorio, Gregorio! Halaber, beste atearen atzetik arrebak honela galdetu zion goxotasunez: -Gregorio ez al zaude ondo? Zerbait behar al duzu? -Prest nago -erantzun zien biei batera, hitzak garbi ahoskatzeko ahalegin handia eginez bere ahots- geldiz mintzatuz. Aitak gosaltzen jarraitu arren, arrebak ahopeka jarraitzen zuen: -Ireki mesedez, Gregorio. Hala ere, Gregorio ez zen horretan pentsatzen ari; aitzitik, bere buruari zorionak ematen zizkion logela ixteko zuen ohituragatik. Lehenengo egin beharreko gauza geldi- geldiro altxatzea eta ondoren gosaltzea zen. Hau dena egin ostean bakarrik pentsatuko nukeen gainerakoan, eta ez ohean etzanda nengoen moduan. Ohean baten baino gehiagotan posturak eragindako min arintxo bat sentitu izanaz gogoratzen zen, eta sarri askotan jaikitzerakoan desagertzen zena. Jakin-min handia zeukan egun hartako bere irudikapenak nola ihesten zitzaizkion ikusteko. Halaber, ahotsaren aldaketaren arrazoia katarroaren abisua zelakoan zen, hau da, saltzailearen gaixotasun profesionala. Ohazala baztertzea lan oso erraza zen. Horretarako, gorputza albo batera botatzea zuen errazena, horrela ohazala halabeharrez eroriko baitzen. Baina zailtasuna Gregorioren zabaltasun izugarrian zegoen. Zutuntzeko, beso eta eskuz lagundu ahal izango zen; halere, horren ordez, kontrolatu ezin zituen eta gelditu ezinik zeuden hamaikatxo hankaren jabe zen. Eta kontua da, berak zutuntzeko nahia zeukala. Luzatzen zen; eta hanketako bat dominatzea lortzen zuen; baina bitartean, besteek beren mugimendu aske eta mingarriarekin jarraitzen zuten. “Ez da egokia ohean ezerezean egotea" pentsatu zuen Gregoriok”. Lehenik eta behin etzalekutik gorputzeko behealdea kanporatzea otu zitzaion. Baina parte hau -oraindik ikusi gabea, beraz zehaztasunez kokatzea zaila egiten zitzaiona-, mugiaraztea zaila egin zitzaion. Pentsatutakoari geldi-geldiro ekin zion. Gregoriok indar guztiak bilduz, gorputza aurreratu zuen. Zoritxarrez, norabidea gaizki hartu zuen eta ondorioz, oheko hanken jota izugarrizko golpea hartu zuen. Golpearen ondorioz, konturatu zen bere gorputz berriko atalik sentiberena, gorputzeko beheko partea zela. Orduan, burua etzalekuaren goialdera bota zuen berriz ere, oraingoan gorputzaren goiko partea ateratzeko asmotan. Honek ez zuen arazorik ekarri, eta, gorputzeko zabalerak zein pisuak, buruak hasi izandako mugimendua jarraitu zuten. Baina, berau airean ikusitakoan, modu berberean aurrera jarraitzeko beldurra sentitu zuen, horrela erorita zaila izango litzatekeelako burua bere horretan mantentzea; gainera Gregoriorentzako oso garrantzitsua zen momentu hartan konortea ez galtzea. Hori gertatu orduko, nahiago zuen ohean geratzea. Baina, kontrako moduan indar berdinak egin ostean, bere emozioaren morroi ziren hankak ikusirik konturatu zen hasierako posizio berdinean topatzen zela eta berriro lehengoa pentsatu zuen: ez zuela ohean jarraitu behar eta portaerarik zuzenena arriskatzea zela, nahiz eta onik ateratzeko posibilitateak urriak izan. Ordea, laster gogoratu zuen, patxadazko erabakiak hartzea, erabaki arinak hartzea baino zuzenagoa zela. Bere begiak zorroztasunez leihoan finkatu ziren; baina zoritxarrez, bistan zeuden behe- lainoek eta lainoek esperantza eta indar gutxi ematen zieten. “Honezkero zazpiak- pentsatu zuen berriro erlojua begiratzean-. Jada zazpiak, eta oraindik behe-lainoa nagusi da.” Mugitu gabe eta arnasa geldi- geldiro hartuz, pixka batean ohean etzanda jarraitu zuen isiltasunak bere izaerara itzularaziko balu moduan. Hala ere, zazpiak eta laurden jo aurretik altxatuta egotea beharrezkoa zuela pentsatu zuen. Gainera biltegitik norbait heltzear zegoela uste zuen, berau zazpiak izateko gutxi falta direnean zabaltzen dute eta. Oheko hegal batetik irristatuta atera nahi zuen. Seguruenik gorputza horrela botata, burua eusten, ez zuen minik hartuko. Ez zitzaion ezer gertatuko, alde batetik bere lepoak gogorra zirudielako eta bestetik alfonbra gainera eroriko zelako. Gauza batek bakarrik ematen zion burukomina; mugitzean aterako zuen hotsak, honek familia osoa aztoratuko zuelakoan. Baina hau aurrera eramateko erremedio bakarra zen. Gregoriok jada, gorputz erdia ohetik kanpo zuen (metodo berriak lan bat baino jolas bat ematen zuen, atzez kulunkatzea besterik ez baitzen), eta, norbait laguntzera etortzen bazitzaion, lortzea oso erraza izan zitekeela jabetu zen. Pertsona indartsu birekin nahikoa zuela ikusi zuen ( bere aita eta neskamearengan pentsatu zuen ). Bere bizkar puztuaren azpitik beren besoak sartu, eta pisuaren eraginez makurturik hankak lurrean ongi baliatuko ziren ziur asko. Baina komeni al zen laguntza eskatzea atea giltzaz zarratuta zegoela jakinda? Bere egoera larria zela jakinda ere, ezin izan zion eutsi barreari. Operazioa oso aurreratua zeukan, honekin bukatzeko egin behar zuen gauza bakarra, aurrerago egindako mugimenduak baino gogorragoa izango zen beste mugimendu bat egitea zen, alegia. Horretarako gainera, ez zuen denbora askorik, zazpiak eta laurden emateko bost minutu besterik ez zirelako falta. Izan ere, ate joka etorri zitzaizkion. “Biltegiko norbait izango da seguruenik ”, pentsatu zuen Gregoriok, beren hankak gero eta azkarrago mugitzen ziren heinean. Momentu hartan, isilunea zabaldu zen eta halaber esperantza txiki bat sentitu zuen, atea inork ez zuela zabaltzen ikusitakoan. Hala ere, gertatzekoa zena, gertatu zen; neskameak pauso sendoak eman ostean, atea ireki zuen eta. Orduan Gregoriok nahikoa izan zuen bisitariaren berba bakarra entzutea, berau nor zen igartzeko; gerentea zela antzemateko, alegia. Zergatik ote zegoen Gregorio lan egiten , falta egiteagatik horrelako susmoak zabaltzen diren lantegi batean? Bertako langileria osoa ote zen horren barrabasa? Ez ote zitekeen egon beren artean benetako gizonik, goizean ordu pare bat galdu ondoren, tripak janda zoratu arren, ohetik altxatzeko gauza ez zenik? Beharrezko al zen ikerketatxo hura egiteko mutiltxo bat bidaltzea baina, gerentea bera etortzea? Orduan Gregoriok, pentsamendu guzti hauek behartuta, etzalekutik salto egin zuen. Handia ez zen, baina golpeak sortutako hots gor bat entzun zen. Alfonbrak golpea arindu zuen; bere lepoa uste zuena baino elastikoagoa zenez, zaratotsa ez zen horren beldurgarria izan. Ordea, burua eusteko ez zuen arretarik jarri eta ondorioz, min hartu zuen eta minaren minez alfonbraren kontra estutu zen. -Hor barruan zerbait gertatu da- esan zuen gerenteak ezkerreko gelatik. Ezinezkorik ez dagoela pentsatuz, egunen batean gerenteari ere antzeko zerbait gerta zitzaiokeela imajinatu zuen Gregoriok. Gerenteak bere partetik, Gregorioren pentsamendua irakurriko balu bezala, pauso sendo batzuk eman zituen bere txarolezko zapatekin. Ondoko logelatik arrebak isilka deitu zion. -Gregorio, biltegiko gerentea dago berton. -Badakit -erantzun zion indarge, arrebak ozta -ozta entzun zuen heinean. -Gregorio- esan zuen aitak ezkerreko gelatik-, gerenteak galdetu dit ea zergatik ez duzun hartu lehenengo trena. Ez dakigu zer erantzun, eta gainera zurekin aurrez aurre berba egin gura du. Beraz, zabaldu atea, mesedez. Ez arduratu gelan dagoen kaosagatik, berak ulertuko du eta. -Egun on, Samsa jauna!- sartu zen gerentea afektiboki. -Ez dago ondo- esan zion amak gerenteari, aitak berbetan segitzen zuen bitartean-. Gaixorik dago eta. Bestela zelatan galduko zuen bada trena? Gregorio biltegirako baino ez da bizi, ez da gau bakar batean ere kaleratzen eta! Eta jakin beza, premiazkoa denean ere ez dela kalera irtetzen. Gurekin batera afaltzen du eta egunkaria leitzen isil=isilik egoten da irtenaldiko ibilbideak aztertzen. Bere aisialdi bakarra aroztegia da. Bere logelan zintzilikatuta dagoen egurrezko markoa ikusten baduzu ikusi, zeharo zurtuta geratuko zara; hiruzpalau arratsaldetako beharra izan du. Oraintxe ikus dezakezu, hots, atea zabaltzean duenean. -Laster naiz prest- esan zuen modu isil batean, elkarrizketako berbarik ez galtzeko asmotan -Emakumea, seguru zuk esan bezala direla gauzak, baina ez al du ezer larririk izango! Nik horixe espero dut behintzat. Hori bai, merkatariok sarri askotan gorputz txarra izan arren, lanean jarraitu behar dugu; negozioan gainetik ez dago ezer! -Beno -galdetu zuen aitak, estututa eta atea berriro joz-;sar al daiteke behingoz gerentea? Ezkerreko gelan isiltasuna zen nagusi, eta eskuinekoan ordea, arrebaren negar- zotinak entzuten ziren. Baina, zergatik ez ote zuen nahi Gregoriok besteekin elkartu gura? Egia esan, esnatu berria zen eta ez zen ezta janzten hasia ere. Baina, zergatik ote zegoen negarrez? Agian, neba altxatzen ez zelako, atea zabaltzen ez zuelako, gerenteari pasorik ematen ez ziolako, bere lana galtzeko arriskuan zegoelako, eta kasu horretan, nagusiak berriro ere gurasoak gogor estutuko zituen aspaldiko zor haien kontura. Ordea, hauek momentuz, ez ziren arrazoizko burukominak. Gregoriok han jarraitzen zuen, eta ez zitzaion burutik ezta pasatu ere egin bere familiakoak bertan behera uztea. Alfonbra gainean zetzan, eta zegoen egoeran egonda inork ez zion bere gerenteari pasatzen utziko. Baina deskortesia txiki hori ez zen nahikoa arrazoi lantegitik botatzeko. Eta Gregoriok arrantzekin molestatzea baino, bakean uztea hobe zela pentsatu zuen. Hala ere, besteek Gregoriorengan zuten ezjakintasunak, kezkatzen zituen. - Samsa jauna -azkenean esan zuen gerenteak, ahots harroz-, honek guztiak zer esan nahi du? Zure logelan zarratzeaz gain, monosilaboekin erantzuten duzu. Halaber, arrazoirik gabe kezkatzen dituzu gurasoak eta axolagabekeria osoz laneko kontuak baztertzen dituzu. Zure familia kideen eta enpresaren izenean, arrazoiak eman ditzazula eskatzen dizut. Harrituta naukazu. Beste mota bateko gizona zinela uste nuen, hots, gizon zentzudun eta formala zinela. Egia esateko, gaur goizean patroiak zure faltaren arrazoi posible bat eman dit: bart kobratzeko agindu zitzaizuna. Nik esan nion neronek erantzungo nuela horren aurrean, eta horrelakorik pentsatu ere ez egiteko, mesedez; baina orain, zure portaera ikusita, ez daukat zure alde egiteko asmorik. Zure egoera, beraz, ez da horren segurua. Nire asmoa gauza guzti hauek zuri bakarrik esatea bazen ere, orain zure guraso eta arreba onberek entzun behar izan dute guztia. Gainera, zuri bost axola niri denbora galaraztea ere. Azkenaldian ez gara larregi saiatu lanean eta gainera ez dira oso garai onak negoziatzeko; hori guk ere aitortzen dugu. Baina Samsa jauna, ez dago ezta negozioak bertan behera uzteko garai onik ere. -Banoa -oihukatu zuen Gregoriok, bere onetik aterata, errietaren erdian guztiaz ahantzirik.- Oraintxe noa. Eritasun bat dela eta egon behar izan naiz ohean, gainera oraindik jaiki barik nago. Momentutxo bat mesedez! Hobeto nagoen arren, oraindino ez nago uste bezain ongi. Ez dakit zer gertatu zaidan! Atzo ondo sentitzen nintzen eta hori badakite nire gurasoek ere. Beno, atzo arratsaldean sentitu nituen lehen sintomak. Zelatan ez dute nabaritu lehenago? Zelan ez nien esan ezer biltegikoei? Izan ere, sarritan uste izaten dugu etxean geratu gabe osatuko garela eta ez da horrela izaten. Mesedez, gizona, izan iezaiezue begirune nire gurasoei! Esan dizkidazunak esateko ez dago arrazoirik. Bistan dago ez dituzula nire azken bezeroen eskaera-orriak irakurri. Gainera, zortzietako trena hartuko dut. Deskantsu hau indarberritzeko ez zait batere gaizki etorri. Ez ezazu galdu denbora gehiago. Laster izango naiz biltegian. Azaldu nagusiari nik esandako guztia eta eskatu barkamena nire partetik. Guzti hau zioen bitartean, zailtasun handirik barik, kutxara hurbildu zen. Bertan, zutitzen saiatu zen. Atea ireki eta gerentearen aurrean jarri eta berba egin gura zuen berarekin. Horren gogotsu deitzen zeudenen aurpegiak ikusteko irrikaz zegoen. Ez zen bere errua izango izutzen baziren, beraz, ez zuen zertan beldurturik. Ezta lasai geratzen baziren ere. Pixka bat mugituz gero, zortzietako trena hartuko zuen. Baten baino gehiagotan egin zuen laban kutxako horma lauekin; baina azkenean zutitu zen. Sabeleko mina handia bazen ere, horrek ez zuen kezkatzen. Orduan bere burua ondoko aulkiko bizkarraldearen kontra jarri zuen eta haretxen ertzei hankez oraturik geratu zen. Lasaitu zenean isildu egin zen gerentearen berbak entzuteko. - Zerbait ulertu al duzue? -galdetu zien gurasoei-. -Ai ene! -egin zuen amak negarrez. Seguruenik txarto egongo da eta gu hemen berari zirikatzen. =Eta jarraian dei egin zuen: -Grete! Grete! -Zer behar duzu, ama? -erantzun zuen alabak gelaren beste txokotik. -Mediku baten bila joango zara segituan; zure neba gaixorik dago eta. Zoaz arrapaladan! Entzun al duzu zelan egiten zuen berba? -Ana! Ana! -aitak egin zuen dei txaloak emanez-. Deitu iezaiozu segituan sarrailagile bati. -Animalia bat da- esan zuen gerenteak. Harrera gelan, korrika zetozen bi gazteren gona hotsa entzun ahal izan zen ( nola jantzi zen horren azkar arreba? ), eta, etxeko ateak, kolpean irekitzean, atera zuen zarata bortitza. Baina ez zen entzun ate kolperik. Ezbeharren bat gertatu den etxeetan gertatzen den legez, atea irekita utzi zuten. Halere, Gregorio hagitz lasaiago zegoen. Egia da bere berbak ulergaitzak zirela, berari argiak iruditu zirela arren. Horregatik bada, besteak zerbait arraroa gertatzen zela konturatu ziren eta ondorioz, laguntzera hurbildu zitzaizkion.Besteek lehenengo antolaketak erabakitasunez eta irmotasunez hartu izanak lasaitu egin zuten. Berriz ere gizakien artean zegoela iruditzen zitzaion, eta biengandik, bai medikuarengandik bai sarrailagilearengandik, bereizketarik gabe, ekintza arraro eta txundigarriak espero zituen. Eta, hurbiltzear zeuden elkarrizketa erabakigarrietan ahalik eta argien mintzatzeko asmoz, arinkeriaz eztarria garbitu zuen, arinki egitera beharturik zegoela, zarata hau ere giza-estula ez zela pentsatuko zuten beldur, horiek bereiztu ahal izateko segurtasunik ez zuelako. Bitartean, ondoko gelan, isiltasun handia zen nagusi. Gurasoek beharbada, nagusiarekin mahai inguruan jesarririk, honekin ahapeka hitz egingo zuten. Agian guztiak atetik gertu zeuden entzuten. Besaulkiarekin batera astiro-astiro hurbildu zen Gregorio atera; hara iristerakoan, jesarlekua utzi, atera salto egin zuen eta zutik eutsi zen, oratuta, bere hankek zuten lirdingagatik. Horrela zegoela, atseden hartu zuen egindako ahaleginagatik. Gero, sarraila barruko giltza birarazten saiatu zen bere ahoa erabiliz. Zoritxarrez, ez zuen guk zehazki hagin deritzogunik. Zerekin oratuko zuen orduan giltza? Baina barailak, ordea, oso indartsuak ziren, eta, horietaz baliatuz, giltza mugitu ahal izan zuen, horrek eragiten zion minean erreparatu barik, izan ere likido ilun batek irten zuen bere ahotik, giltzean labaindu eta lurrera tantaka erortzen zela. –Entzun iezadazue- esan zuen nagusiak alboko gelan-; giltza birarazten ari da.- Hitz horiek jarraitzeko bihotz eman zioten Gregoriori. Baina guztiek, aitak, amak, zera oihukatu behar izan zioten: -Aurrera, Gregorio!- Bai, zera oihukatu behar izan zuten: -Beti aurrera! Saiatu zaitez! –Eta guztiak bere ahaleginaren ondorioak larritasunez ikusteko zain zeudela imajinatuz, bihotz-bihotzetik giltza haginkatu zuen, nahiko ahulduta. Eta, giltzak sarrailan jira egiten zuen heinean, bera mantendu egiten zen, airean alde batetik bestera zebilela, ahotik eskegita, eta, beharrezkoa zen arabera, giltzean oratzen zen edo bere gorputzeko pisu guztiaz beherantz bultzatzen zuen. Sarrailaren hots metalikoak, amore ematerakoan, bere senera guztiz itzularazi zuen. –Beno- esan zuen, sekulako zizpurua emanez-; ez da sarrailagilea etorri izan behar, eta buruarekin kisketa jo zuen atea guztiz zabaltzeko. Atea zabaltzeko modu hau zela eta, sarrera librea zegoen arren, ez zuten Gregorio ikusi. Lehendabizi, ateko orrietako bat astiro bultzatu behar zen, atalasean atzeraka lazki ez jausteko kontu handiz. Eta mugimendu zail hau oraindik nola egin zezakeen pentsatzen zegoela, beste ezertan pentsatzeko astirik ez zuela, nagusiarengandik “ene!” entzun zuen, haizearen orroa bezala entzun zena, eta atetik hurbilen zegoen gizon hau ikusi zuen, baita eskuarekin ahoa nola estaltzen zuen eta poliki atzerantz egiten zuen ere, indar ikusezin batek mekanikoki bultzatuko balu bezala. Amak- nagusia han egon arren, ilea nahasia zuena burezurreko gainaldean- lehenengo Gregoriori begiratu zion, eskuak elkartu zituen, gero berarengana bi pausu eman zituen, eta azkenean zerraldo erori zen, bere gonak inguruan sakabanaturik eta aurpegia bularreko sakontasunean estalia zegoela. Aitak ukabilarekin mehatxu egin zuen, etsaitasuna erakutsiz, Gregorio logela barrurantz bultzatu nahi izango balu bezala; gero buelta eman zuen, etxeko sarrerara segurtasunik gabe abiatu zen, eta, begiak eskuekin estaliz, negarrak bere bular sendoa astintzen zuela. Gregorio, orduan, ez zen logelara guztiz sartu; bere logela barruan itxita zegoen ateko orrian eutsi zen; horrela, bere gorputz erdia baino ezin zitekeen ikusi, burumakur ingurukoak zelatatzen zituela. Bitartean, eguna argituz joan zen, eta beste aldeko espaloian aurrez aurreko eraikin beltzituaren zati txiki bat ikus zitekeen. Ospitale bat zen, eta bertako fatxada monotonoa leiho simetrikoek desegiten zuten. Ez zuen atertu, baina ordurako tanta bakanak baino ez zeuden, lurreko leku ezberdinetan ikus zitezkeenak. Mahai gainean gosaria zerbitzatzeko tresnak zeuden, izan ere, aitarentzat huraxe zen eguneko jateko momenturik garrantzitsuena, eta egunkari ezberdinak irakurtzen luzatzea ikaragarri gustuko zuen. Gregorioren aurrez aurre zegoen horman eskegitako mihisean bere argazki bat zegoen, zerbitzu militarrean zegoela eginikoa eta teniente uniformea erakusten zuena, eskua lepoan jarria, arduragabekeriaz irribartsu, bere jarrera eta janzkerak errespetua eskatuko balute bezala. Gela hori etxeko sarrerara begira zegoen; atetik etxekoa ikus zitekeen, irekita ere bazegoena, baita eskailera-burua ere. - Beno- esan zuen baretasuna mantendu zuen bakarra bera izan zen uste osoa zuela-. Beno ba, berehala jantziko naiz, erakusgaiak hartuko ditut eta bidaia hasiko dut. Bidaia egiten utziko didazue, ezta? Nagusi jauna, burugogorra ez naizela eta gustura lan egiten dudala ikus dezakezu. Bidaiatzea nekagarria da; baina ni ezin naiteke bidaiatu gabe bizi. Nora zoaz, nagusi jauna? Saltokira? Bai? Gertatu den guztia gertatu den bezalaxe kontatuko al duzu? Edonor ezgai izan daiteke batzuetan lanerako; baina momentu horietan langileak mesedegarri izan direla ohartu behar dira nagusiak eta jakin beharko lukete, ezgaitasuna gainditu ostean, gogotsuago eta arduratsuago lan egingo dutela. Nik, zuk ondo dakizun bezala, lan handia zor diot buruzagiari. Baina, bestalde, nire gurasoak eta nire arreba ere zaindu egin behar ditut. Egia da gaur estuasun larri baten nagoela. Baina lan eginez gainditzea lortuko dut. Mesedez, ez ezazu egoera gehiago zaildu. Nire alde jarri zaitez. Saltzailea inork maite ez duela badakit. Guztiek uste dute dirua erruz irabazten duela, eta, horretaz gain, ederto bizi dela. Egia da aurriritzi hau desager dadin arrazoi berezirik ez dagoela. Baina zuk, nagusi jauna, beste langile guztiek baino askoz gehiago dakizu, eta, geure artean, buruzagia barne, guztiaren jabe dena, sarritan erratu egiten da langileei buruz. Zuk ondo dakizu saltzailea, urteko egun gehienak saltokitik kanpo ematen dituenez, zurrumurru ugarirako pizgarri erraza dela eta funsgabeko kointzidentzia eta kexetarako biktima egokia ere bai. Horien aurka defendatzea ez da batere erraza, gehienetan horien berri ere izaten ez duelako, eta bidaia batetik leher eginda itzultzen denean baino ez ditu kausa ikusezin baten ondorio negargarriak zuzenean nabaritzen. Nagusi jauna, ez zaitez arrazoia ematen didazula erakusten didan ezer esan gabe joan, neurri batean behintzat. Baina, Gregoriok lehen hitzak esandakoan, nagusiak buelta eman zuen eta hari destainaz begiratzen zion, ezpainekin mesprezuzko keinu bat eginez. Gregoriok hitz egiten zuen bitartean, ez zen momentu bat ere lasai egon. Aterantz urrundu zen Gregoriori begirik kendu gabe, baina astiro-astiro, indar misteriotsu batek gela hartatik alde egitea galaraziko balu bezala. Etxeko sarrerara iritsi zen azkenean eta, oina lurretik altxatu zuen arintasuna ikusirik, sua zapaldu zuela eman zuen. Eskumako besoa eskailerarantz luzatu zuen, han, mirari moduan, askatasuna aurkitu ahal izango balu bezala. Nagusiak era horretara alde egitea onartu ezin zezakeela ulertu zuen Gregoriok, bestela saltokian zuen lanpostua arriskuan baitzegoen. Bere gurasoek ez zuten berak bezain ondo ulertzen egoera, urteek aurrera egin ahala, etxe hartan Gregoriok euren bizitzarekin baino ez akaba zezakeela pentsatu izan zutelako; horretaz gain, momentuak sortutako egonezinagatik, eta horren ondoriozko zereginengatik, zuhurtasuna ahazturik zuten. Baina ez zitzaion hori gertatu Gregoriori; honek bazekien nagusia atxikitzeak zuen garrantzia, baita berau lasaitu, konbentzitu eta erakartzeak ere. Horren guztiaren menpe zegoen Gregorioren eta bere senideen etorkizuna. Bere arreba gutxienez hantxe egongo balitz! Oso azkarra zen; Gregorio oraindik bere bizkar gainean etzanda zegoenean negar egin zuen. Seguru asko nagusia, neska politarekin adeitsua izango zelakoan, neskak nahi izandako edonora joateko prest egongo litzateke. Etxeko atea itxiko zukeen eta sarrean bertan ezustekoa kendu lioke. Baina arreba ez zegoen han, eta Gregorio bere kabuz moldatu behar zen. Eta, mugitzeko zuen gaitasun berria oraindik ezagutzen ez zuela ohartu barik, ezta posibleena ere, eta ziurrena ere bazena, hau da, besteek bere diskurtsoa ulertuko ez zutela, eutsita zegoen logelako atearen orritik banandu zen, bestearen zabaldurak sortutako atearen orritik irristatu zen nagusiarenganantz aurrera egiteko nahiarekin, eskailera-buruko barandan komikoki oraturik jarraitzen zuena. Berehala lurrera erori zen, alferrekoak ziren ahaleginak eginez bere hanka nimiño eta ugarietan eusteko, ahopeka kexa txikia egiten zuela. Momentu hartan, egun hartan lehenengo aldiz, benetako ongizate batek hartua bezala sentitu zen: hankatxoek, lurrean eutsita, zuzen-zuzen obeditzen zuten. Poztasun naturalez nabaritu zuen, eta berak nahi zuen lekura eramateko ahalegina egiten zutela ohartu zen, bere sufrimenduen amaiera iritsi zela adierazi zuena. Baina Gregorio, egin beharreko mugimendu gogorragatik, lurraren arrasean alde batetik bestera zebilenean, ez oso urrun eta bere amaren aurrez aurre, honek bat-batean salto egin zuen eta garrasika hasi zen, besoak luzatuz eta atzamarrak banatuz: “Lagundu! Jainko maitea! Lagundu!”. Burua makurtzen zuen Gregorio hobeto ikusi ahal izateko; baina, bat-batean, suposizio hau ezeztatzeko asmoz, atzerantz erori zen, mahai gainean bizigabe moduan jausiz, eta oraindik hau ipinita zegoela gogoratu gabe, bertan jesarrita geratu zen, bere alboan iraulitako kafeontzitik kafea zorrotadaka isurtzen zegoela ohartu barik, alfonbratik zehar zabalduz. - Ama! Ama!- xurxulatu zuen Gregoriok, goitik behera begiratuz. Momentu baten nagusiak bere burutik alde egin zuen; eta ezin izan zuen, isuritako kafea ikusterakoan, bere barailak behin eta berriz hutsean ireki eta itxi baino. Amak, mahaitik alde egiten ahalegintzen zebilenean, berriz ere garrasi egin zuen eta bere burua aitaren besoetan bota zuen, bera laguntzera zioana. Baina ordurako Gregoriok ezin zien bere guarsoei jaramonik egin; nagusia eskaileran zegoen eta, kokotsa barandan jarrita zuela, ikuskizun hari azkenengoz begiratu zion. Gregoriok indarra hartu zuen nagusiarengana heltzeko asmoz, baina harek zerbait susmatu zuen, izan ere, salto bat emanda hainbat eskailera-maila jaitsi baitzituen eta desargertu egin zen, baina horren aurretik eskailera osoan entzun ziren oihuak bota zituen. Zoritxar hau guztia gutxi balitz, nagusiaren ihesaldiak aita ere guztiz aztoratu zuen, momentu hartaraino lasai samar egon zena; izan ere, iheslariaren atzean arin joan beharrean, edo gutxienez Gregoriok hori egitea baimendu izan balu, eskumako eskuarekin nagusiaren makilari heldu zion- hau ez zen makila batzeaz gogoratu ere egin, ezta bere kapela eta berokia batzeaz ere, aulki baten ahaztuak- eta, beste eskuan mahai gainean zegoen egunkari handi bat hartuz, prestatu egin zen, lurrean ostikada indarstuak emanez, papera eta makila erabiliz, Gregorio bere logela barruraino atzera eginarazteko. Azken honen erreguek ez zuten ezertarako balio izan, ulertu ez zituztenak; eta, burua era otzanez bere aitarenganantz bueltatu bazuen ere, haren ostikada indartsuak bikoiztea baino ez zuen lortu. Amak, bere aldetik, eguraldi txarra egon arren, leiho bateko kristala jaitsi zuen eta, kanporantz bortizki makurturik, aurpegia eskuekin estaltzen zuen. Kanpoko eta eskailerako airearen artean haize indartsua sortu zen; leihoetako errezelak harrotu egin ziren; mahai gaineko egunkariak ere bai, eta orrialde solte batzuek lurretik hegan egiten zuten. Aitak, errukigabe, txistu basatiekin presatzen zuen atzera-egitea. Baina Gregoriok oraindik ez zekien atzerantz ondo ibiltzen, eta horregatik oso astiro zebilen. Gutxienez buelta eman ahal izan balu! Arnas batean bere logelan egongo litzateke. Baina, bere makaltasuna zela-eta ez zuen bueltarik eman nahi izan aita urdurituko zuen beldur, honek zuen makila tentea burua zauritu edo bizkarra hausteko prest zegoela. Azkenean, hala ere, ez zuen beste erremediorik izan eta buelta eman behar izan zuen, amorruz ohartu baitzen atzerantz ibiliz norabidea mantentzea ezinezkoa zitzaiola. Horrela, bere aitari estutasunez begiratzeari uzten ez ziola, ahalik eta arinen buelta ematen hasi zen, hau da, makaltasun ikaragarriz. Aita haren borondate onaz jabetu behar izan zen, erasotzeari utzi baitzion, urrunetik makilaren puntarekin jiratu beharreko norabidea zuzenduz. Gutxienez txistu jasanezin hura gelditu izan balitz! Burua guztiz galtzea eragiten zion honek Gregoriori. Buelta guztiz amaitzeko gutxi falta zitzaionean, txistu hark nahastu eta atzera pixka bat egin zuen. Atearen aurrez aurre egotea lortu zuen azkenean. Baina bere gorputza ate hartatik oztopo barik igarotzeko handiegia zela jabetu zen momentu hartan. Aitari, momentuan zituen gogoak ikusirik, beste orria zabaltzea ez zitzaion, jakina, bururatu leku nahikoa izan zezan. Ideia batez baino ez zegoen beteta: Gregorio, lehen bait lehen, bere logelan sartu behar zen. Hala ere, sartu ahal izateko Gregoriok behar zituen prestaketa gogaikarri guztiak ez lituzke inoiz ere onartuko eta, era honetara, atea igaro. Honetarako inolako oztoporik egongo ez balitz bezala, Gregorio bultzatzen zebilen handitzen zioan iskanbila sortzen. Gregoriok bere atzean entzuten zuen ahotsak ez zuen aita batena zenik ematen. Gregorio ateko markoaren kontra estutu zen. Albo batez tentetu egin zen; atalasean zeharka jarrita zegoen orain, bere alboa guztiz minduta eta zaurituta zegoela. Ateko argitasunean irudi nazkagarri batzuk ikus zitezkeen.Gregorio trabaturik geratu zen han, ez zen bere kabuz inolako mugimendurik egiteko gai. Alde bateko hankatxoak airean zeuden, eta beste aldekoak lurrean zapaldurik min handia sortuz... Horrelako baten, logelan azkar sarrararzi zuen kolpe indartsu eta, era berean, salbatzailea eman zion aitak atzetik, odoletan hastea eragin ziona. Gero, makilarekin itxi zuen atea, eta azkenean guztia lasaitu egin zen. ===2. Kapitulua=== Gaua iritsi zen arte Gregorio ez zen logale neketsu hartatik esnatu, konortegabetze baten antzekoa izan zena. Hala ere, ez zen bere kabuz askoz beranduago esnatuko, ordurako lo nahiko egin baitzuen, baina isilpeko pauso batzuen marmarrak eta kontuz itxitako sarrerako atearen zaratak esnatu zutela iruditu zitzaion. Tranbia elektrikoaren islak logelako sabaia eta altzarien gainaldea argitzen zituen; baina behean, Gregorio zegoen lekuan, iluntasuna zen nagusi. Astiro eta oraindik trakeski, bere garroekin haztamuka ibiliz, euren balioa ulertua zuela, ateraino hurbildu zen gertatu zena ikusteko asmoz. Bere ezkerraldea zauri bakar, luze eta nazkagarria zen. Herren zebilen, hautaketa bidez eta simetrikoki, bere hanka hilera bien gainean. Beste alde batetik, hauetariko bat, goizean jazotako istripuan zauritua, - miraria izan zen besteak zauririk gabe izatea!-, bizitza barik narras zeraman. Atera iristerakoan, bertara erakarri zuena jateko zerbait izan zela ohartu zen. Katilukada bat azukredun esne ikusi zuen, ogi zuridun zatitxoak igerian zeudela. Pozaren pozez barre egiteko zorian egon zen, goizean baino askoz gose handiagoa baitzuen. Berehala, burua katiluan murgildu zuen begiak estaltzeraino ia-ia; baina laster etsita atera behar izan zuen, ez bere ezkerraldeko minak lana zailtzen zuelako bakarrik (jan ahal izateko gorputz osoa mugitu behar zuen), esnea, momentu hartara arte gehien gustuko zuen edaria zena-horregatik, zalantza barik, arrebak han utzi zuen-, ez zitzaiolako batere gustatu baizik. Ia-ia nazkatuta urrundu zen katilutik, eta berriz ere logelako erdialderantz irristatu zen. Jangelan gasa piztuta zegoela ikusi zuen ateko zirrikitutik. Baina, ohikoa zenaren aurka, ez zitekeen aita amarentzako ozenki irakurtzen ari zela entzun ezta arrebaren gaueko egunerokoa ere. Ez zen txintik ere entzuten. Agian ohitura hau, arrebak bere eskutitzetan beti aipatzen zuena, azkenaldian desagertu egin zen. Baina inguruko guztia ere isilpean zegoen, eta, ziur aski, eraikina ez zen hutsik egongo. –Zelako bizimodu lasaia duen neure familiak!- pentsatu zuen Gregoriok. Eta, bere begiradak gerizpean finkaturik zituen bitartean, bere guraso eta arrebari hain bizitza barea eman ahal izateaz harro sentitu zen, hain inguru politean. Ikaraz pentsatu zuen lasaitasun, ongizate eta poztasun haiek amaitzear zeudela... Burutazio hauek nahas ez zezaten, nahiago izan zuen fisikoki astintzea eta logelatik arrastaka hasi zen. Gauean zehar ateko orri bat zabaldu zen, eta beste batean bestea: norbaitek, zalantza barik, sartu beharra zuen eta duda-mudatan zebilen. Gregorio, hori ikusita, jangelara ematen zuen atearen aurrez aurre jarri zen, bisitari zalantzatia barrurantz erakartzeko prest, edo gutxienez hura nor zen ikusteko asmoz. Baina atea ez zen berriro ireki, eta alferrik itxaron zuen. Goizeko lehen orduetan, atea zarratuta zegoenean, guztiak barrura sartzen saiatu ziren, eta berak orain ate bat zabaldu zuela, eta besteak ere ireki zituztela, zalantza barik, egunean zehar, ez zen inor gehiago joaten, eta giltzak ateko kanpoaldean zeuden, sarrailetan. 2884 2006-01-12T20:27:30Z Janire Rodriguez 16 /* 1. Kapitulua */ ===1. Kapitulua=== Gregorio Samsa, goiz batean eta loaldi larri baten ostean, bere ohean koko bihurturik esnatu zen. Bere lepoko oskol gogorraren gainean etzanda zegoen bere burua altxatzean, eta horrela bere sabel ilunaren itxura ganbila ikusi zuen; ohazalak honen handidura ezin zuen eutsi. Ondorioz, lurrera labaintzekotan zegoen. Jatorrizko hanka lodien ordez, funtsik gabeko mugimenduaz dantzan zebilzkion hamaikatxo hanka ikusten zuten bere begiek. -Zer gertatu zait? Ez zegoen ametsetan, ez. Bere logelak betiko itxura zuen. Mahai gainean oihal laginak sakabanaturik zeuden -Samsa merkatari saltzailea zen-, eta hormatik zintzilikatuta aldizkari batetik ebakitako argazki bat zegoen, urrezko marko batean sartutako irudia. Argazkian, larruzko txano eta tapaki batez estalita dagoen emakume bat zegoen. Gregoriok soa leihorantz zuzendu zuen; lainotuta zegoen, eta leihoan euri tantak jo eta jo egoteak malenkonia eragin zion. -Beno -pentsatu zuen-; zer gertatuko litzateke momentu batez lotan jarraitu eta ameskeria guztiak ahaztuko banitu?=Baina ezinezkoa zen, izan ere, Gregorio eskuin aldearen gainean lo egitera ohituta zegoen eta oraingo izate berriak ez zion postura hori hartzen uzten. Bere helburua eskuinalderantz begira gelditzea bazen ere, halabeharrez lepoz geratzen zen berriz ere. Makina bat bider saiatu arren, alfer alferrik zen; hankek sortutako mugimendu saltsa - maltsatu hura ez ikusteko, begiak itxi zituen; dantzak bere horretan segitu zuen, harik eta min sakon bezain zorrotza sentitu zuen arte, ordura arte inoiz sentitu ez zuelako mina, alegia. -Ai Ene! -esan zuen- zein neketsua den nik hautatutako lana! Egun bat bai eta bestea ere bidaiatzen. Negozioen ardura handitu egiten da lantegitik kanpo lan egiten denean, eta bidaiek sortzen dituzten burukominak ere ez dira gutxi: trenen ordutegia jagon, janari eskasa iruntzi, jatordu desorekatua mantendu, aldakorrak diren harremanak, ezertarako balio ez dutenak, maitasunarentzako tokirik ez dutenak. Dena pikutara! Sabelean halako hazkura arin bat nabaritu zuen. Apur-apurka, ohe-bururantz luzatu zuen gorputza, burua altxatzeko asmotan. Sumindutakoaren inguruan puntu zuri batzuk zituela ikusi zuen. Hanka batekin hazkura arintzen saiatu bazen ere, berehala kendu behar izan zuen hanka honen igurtziak hotzikarak sortzen zizkion eta. -Honen goiz jaikitzeak tenteldu egiten dut bat -esan zuen-. Gizonak behar beste lo egitearen premia zuen. Askoz hobeto bizi diren saltzaileak daude. Goizean eskatutakoa apuntatzeko ostatura itzultzen naizenean, patxadaz eserita eta gosaltzen ikusten ditut. Nik dudan nagusiarekin berdin jokatuko banu, berehala kale gorrian ikusiko nintzateke. Eta nork daki, ez ote da hori niretzat egokiena? Nire gurasoengatik izango ez balitz aspaldi izango nintzateke lanetik alde eginda. Nagusiaren aurrera joan eta ene iritzia aurkeztuko niokeen. Mahai gainetik eroriko litzateke, gora igo eta langileei hitz egiteko esertzen den mahai gainetik behera, alegia; langileak hurbil-hurbil jartzen zaizkio gorra delako. Baina oraindik ez dut esperantza galdu. Gurasoei zorrak kentzeko beste batzen dudanean - oraindik beste bost edo sei urte=, entzun beharko dizkit, bai. Beno, baina momentuz jaiki egin behar naiz, trena bostetan ateratzen baita. Begiak kutxa gainean zegoen iratzargailura bideratu zituen. -Jainko laztana!-oihukatu zuen bere barnerako. Goizeko sei eta erdiak ziren eta orratzek beren martxan jarraitzen zuten. Orratzak laurden gutxi jotekoak ziren. Akaso ez zuen jo iratzargailuak? Ohetik garbi=garbi ikus zitekeen alarma lauretan jarri izan zuela; beraz, jo beharra zeukan derrigor. Baina posible ote zen lo jarraitzea, etxeko armairuak eta denak aztoratzeko moduko zarata ateratzen zuen eta? Bere loaldia ez zen batere lasaia izan. Baina seguru aski, horregatik egin zuen azken momentuan sakonago lo. Eta, zer egin zezakeen orduan? Hurrengo trena zazpietan ateratzen zen; berau hartu ahal izateko korrikan ibiltzea halabeharrezkoa zuen. Erakusgaia oraindik ez zegoen bilduta, eta, azkenik bera ere ez zen prest sentitzen. Gainera, trena hartuko balu ere, ez zuen nagusiaren errieta saihestuko, izan ere, biltegiko mutilak jadanik bere faltaren berri emana izango zion eta. Biltegiko mutila dignitate bako ipurdi- miazkatzaile hutsa zen. Eta, gaixorik zegoela esango balu, zer gertatuko litzateke? Honek susmoak zabalduko zituen, Gregoriok bost urtetan inoiz ez baitzuen lanera hutsik egin. Seguruenik nagusia Montepioko medikuarekin etorriko litzateke. Gurasoen aurrean bere alferkeriaren gainean kexak zabalduko ziren, eta medikuaren agiriari esker edozein arrazoi atzera botako luke, harentzako gizon guztiak baitaude osasuntsu. Eta egia esan, kasu honetan ez zen oker ibiliko. Izan ere, loaldi luzearen ondorioz gosez bazen ere, Gregorio ondo sentitzen zen. Bere etzalekua utzi gabe bertan hausnartzen eta pentsatzen jarraitzen zuen. Erlojuak zazpiak laurden gutxi jo zituenean, ohe burutik hurbil zegoen atea jo zuten. -Gregorio- esan zuen ahots batek, amarenak- zazpiak laurden gutxi dira. Ez zinen bada, bidaian joatekoa? Zein ahots gozoa! Bere ahotsa entzutean ordea, izutu egin zen; betikoa zen, bai, baina txistu mingarri eta eutsi ezin batekin nahasturik agertu zen, hitzak hasieran argiak baziren, gerora nahastu egiten ziren eta azkenerako bat zalantzan jartzen zen entzun ote zituen ere. Gregoriok argi erantzuteko asmoa zuen baina guztia ikusita hau esatera mugatu zen: -Bai, bai. Eskerrik asko ama. Oraintxe altxatuko naiz. Egurrezko atearen bestaldean, Gregorioren ahotsaren aldaketa ez zen igarri behar, ama erantzun horrekin lasaitu eta honek alde egin zuen. Aldiz, elkarrizketa honen ondorioz, familiako kideek bazekiten Gregorio oraindik etxean zela. Honekin batera, aita ailegatu zen eta ateari golpe arin batzuk emanda galdetu zuen: -Gregorio, Gregorio! Zer gertatzen da?- Momentutxo bat itxaron eta ahotsa altxatuz ekin zion: -Gregorio, Gregorio! Halaber, beste atearen atzetik arrebak honela galdetu zion goxotasunez: -Gregorio ez al zaude ondo? Zerbait behar al duzu? -Prest nago -erantzun zien biei batera, hitzak garbi ahoskatzeko ahalegin handia eginez bere ahots- geldiz mintzatuz. Aitak gosaltzen jarraitu arren, arrebak ahopeka jarraitzen zuen: -Ireki mesedez, Gregorio. Hala ere, Gregorio ez zen horretan pentsatzen ari; aitzitik, bere buruari zorionak ematen zizkion logela ixteko zuen ohituragatik. Lehenengo egin beharreko gauza geldi- geldiro altxatzea eta ondoren gosaltzea zen. Hau dena egin ostean bakarrik pentsatuko nukeen gainerakoan, eta ez ohean etzanda nengoen moduan. Ohean baten baino gehiagotan posturak eragindako min arintxo bat sentitu izanaz gogoratzen zen, eta sarri askotan jaikitzerakoan desagertzen zena. Jakin-min handia zeukan egun hartako bere irudikapenak nola ihesten zitzaizkion ikusteko. Halaber, ahotsaren aldaketaren arrazoia katarroaren abisua zelakoan zen, hau da, saltzailearen gaixotasun profesionala. Ohazala baztertzea lan oso erraza zen. Horretarako, gorputza albo batera botatzea zuen errazena, horrela ohazala halabeharrez eroriko baitzen. Baina zailtasuna Gregorioren zabaltasun izugarrian zegoen. Zutuntzeko, beso eta eskuz lagundu ahal izango zen; halere, horren ordez, kontrolatu ezin zituen eta gelditu ezinik zeuden hamaikatxo hankaren jabe zen. Eta kontua da, berak zutuntzeko nahia zeukala. Luzatzen zen; eta hanketako bat dominatzea lortzen zuen; baina bitartean, besteek beren mugimendu aske eta mingarriarekin jarraitzen zuten. “Ez da egokia ohean ezerezean egotea" pentsatu zuen Gregoriok”. Lehenik eta behin etzalekutik gorputzeko behealdea kanporatzea otu zitzaion. Baina parte hau -oraindik ikusi gabea, beraz zehaztasunez kokatzea zaila egiten zitzaiona-, mugiaraztea zaila egin zitzaion. Pentsatutakoari geldi-geldiro ekin zion. Gregoriok indar guztiak bilduz, gorputza aurreratu zuen. Zoritxarrez, norabidea gaizki hartu zuen eta ondorioz, oheko hanken jota izugarrizko golpea hartu zuen. Golpearen ondorioz, konturatu zen bere gorputz berriko atalik sentiberena, gorputzeko beheko partea zela. Orduan, burua etzalekuaren goialdera bota zuen berriz ere, oraingoan gorputzaren goiko partea ateratzeko asmotan. Honek ez zuen arazorik ekarri, eta, gorputzeko zabalerak zein pisuak, buruak hasi izandako mugimendua jarraitu zuten. Baina, berau airean ikusitakoan, modu berberean aurrera jarraitzeko beldurra sentitu zuen, horrela erorita zaila izango litzatekeelako burua bere horretan mantentzea; gainera Gregoriorentzako oso garrantzitsua zen momentu hartan konortea ez galtzea. Hori gertatu orduko, nahiago zuen ohean geratzea. Baina, kontrako moduan indar berdinak egin ostean, bere emozioaren morroi ziren hankak ikusirik konturatu zen hasierako posizio berdinean topatzen zela eta berriro lehengoa pentsatu zuen: ez zuela ohean jarraitu behar eta portaerarik zuzenena arriskatzea zela, nahiz eta onik ateratzeko posibilitateak urriak izan. Ordea, laster gogoratu zuen, patxadazko erabakiak hartzea, erabaki arinak hartzea baino zuzenagoa zela. Bere begiak zorroztasunez leihoan finkatu ziren; baina zoritxarrez, bistan zeuden behe- lainoek eta lainoek esperantza eta indar gutxi ematen zieten. “Honezkero zazpiak- pentsatu zuen berriro erlojua begiratzean-. Jada zazpiak, eta oraindik behe-lainoa nagusi da.” Mugitu gabe eta arnasa geldi- geldiro hartuz, pixka batean ohean etzanda jarraitu zuen isiltasunak bere izaerara itzularaziko balu moduan. Hala ere, zazpiak eta laurden jo aurretik altxatuta egotea beharrezkoa zuela pentsatu zuen. Gainera biltegitik norbait heltzear zegoela uste zuen, berau zazpiak izateko gutxi falta direnean zabaltzen dute eta. Oheko hegal batetik irristatuta atera nahi zuen. Seguruenik gorputza horrela botata, burua eusten, ez zuen minik hartuko. Ez zitzaion ezer gertatuko, alde batetik bere lepoak gogorra zirudielako eta bestetik alfonbra gainera eroriko zelako. Gauza batek bakarrik ematen zion burukomina; mugitzean aterako zuen hotsak, honek familia osoa aztoratuko zuelakoan. Baina hau aurrera eramateko erremedio bakarra zen. Gregoriok jada, gorputz erdia ohetik kanpo zuen (metodo berriak lan bat baino jolas bat ematen zuen, atzez kulunkatzea besterik ez baitzen), eta, norbait laguntzera etortzen bazitzaion, lortzea oso erraza izan zitekeela jabetu zen. Pertsona indartsu birekin nahikoa zuela ikusi zuen ( bere aita eta neskamearengan pentsatu zuen ). Bere bizkar puztuaren azpitik beren besoak sartu, eta pisuaren eraginez makurturik hankak lurrean ongi baliatuko ziren ziur asko. Baina komeni al zen laguntza eskatzea atea giltzaz zarratuta zegoela jakinda? Bere egoera larria zela jakinda ere, ezin izan zion eutsi barreari. Operazioa oso aurreratua zeukan, honekin bukatzeko egin behar zuen gauza bakarra, aurrerago egindako mugimenduak baino gogorragoa izango zen beste mugimendu bat egitea zen, alegia. Horretarako gainera, ez zuen denbora askorik, zazpiak eta laurden emateko bost minutu besterik ez zirelako falta. Izan ere, ate joka etorri zitzaizkion. “Biltegiko norbait izango da seguruenik ”, pentsatu zuen Gregoriok, beren hankak gero eta azkarrago mugitzen ziren heinean. Momentu hartan, isilunea zabaldu zen eta halaber esperantza txiki bat sentitu zuen, atea inork ez zuela zabaltzen ikusitakoan. Hala ere, gertatzekoa zena, gertatu zen; neskameak pauso sendoak eman ostean, atea ireki zuen eta. Orduan Gregoriok nahikoa izan zuen bisitariaren berba bakarra entzutea, berau nor zen igartzeko; gerentea zela antzemateko, alegia. Zergatik ote zegoen Gregorio lan egiten , falta egiteagatik horrelako susmoak zabaltzen diren lantegi batean? Bertako langileria osoa ote zen horren barrabasa? Ez ote zitekeen egon beren artean benetako gizonik, goizean ordu pare bat galdu ondoren, tripak janda zoratu arren, ohetik altxatzeko gauza ez zenik? Beharrezko al zen ikerketatxo hura egiteko mutiltxo bat bidaltzea baina, gerentea bera etortzea? Orduan Gregoriok, pentsamendu guzti hauek behartuta, etzalekutik salto egin zuen. Handia ez zen, baina golpeak sortutako hots gor bat entzun zen. Alfonbrak golpea arindu zuen; bere lepoa uste zuena baino elastikoagoa zenez, zaratotsa ez zen horren beldurgarria izan. Ordea, burua eusteko ez zuen arretarik jarri eta ondorioz, min hartu zuen eta minaren minez alfonbraren kontra estutu zen. -Hor barruan zerbait gertatu da- esan zuen gerenteak ezkerreko gelatik. Ezinezkorik ez dagoela pentsatuz, egunen batean gerenteari ere antzeko zerbait gerta zitzaiokeela imajinatu zuen Gregoriok. Gerenteak bere partetik, Gregorioren pentsamendua irakurriko balu bezala, pauso sendo batzuk eman zituen bere txarolezko zapatekin. Ondoko logelatik arrebak isilka deitu zion. -Gregorio, biltegiko gerentea dago berton. -Badakit -erantzun zion indarge, arrebak ozta -ozta entzun zuen heinean. -Gregorio- esan zuen aitak ezkerreko gelatik-, gerenteak galdetu dit ea zergatik ez duzun hartu lehenengo trena. Ez dakigu zer erantzun, eta gainera zurekin aurrez aurre berba egin gura du. Beraz, zabaldu atea, mesedez. Ez arduratu gelan dagoen kaosagatik, berak ulertuko du eta. -Egun on, Samsa jauna!- sartu zen gerentea afektiboki. -Ez dago ondo- esan zion amak gerenteari, aitak berbetan segitzen zuen bitartean-. Gaixorik dago eta. Bestela zelatan galduko zuen bada trena? Gregorio biltegirako baino ez da bizi, ez da gau bakar batean ere kaleratzen eta! Eta jakin beza, premiazkoa denean ere ez dela kalera irtetzen. Gurekin batera afaltzen du eta egunkaria leitzen isil=isilik egoten da irtenaldiko ibilbideak aztertzen. Bere aisialdi bakarra aroztegia da. Bere logelan zintzilikatuta dagoen egurrezko markoa ikusten baduzu ikusi, zeharo zurtuta geratuko zara; hiruzpalau arratsaldetako beharra izan du. Oraintxe ikus dezakezu, hots, atea zabaltzean duenean. -Laster naiz prest- esan zuen modu isil batean, elkarrizketako berbarik ez galtzeko asmotan -Emakumea, seguru zuk esan bezala direla gauzak, baina ez al du ezer larririk izango! Nik horixe espero dut behintzat. Hori bai, merkatariok sarri askotan gorputz txarra izan arren, lanean jarraitu behar dugu; negozioan gainetik ez dago ezer! -Beno -galdetu zuen aitak, estututa eta atea berriro joz-;sar al daiteke behingoz gerentea? Ezkerreko gelan isiltasuna zen nagusi, eta eskuinekoan ordea, arrebaren negar- zotinak entzuten ziren. Baina, zergatik ez ote zuen nahi Gregoriok besteekin elkartu gura? Egia esan, esnatu berria zen eta ez zen ezta janzten hasia ere. Baina, zergatik ote zegoen negarrez? Agian, neba altxatzen ez zelako, atea zabaltzen ez zuelako, gerenteari pasorik ematen ez ziolako, bere lana galtzeko arriskuan zegoelako, eta kasu horretan, nagusiak berriro ere gurasoak gogor estutuko zituen aspaldiko zor haien kontura. Ordea, hauek momentuz, ez ziren arrazoizko burukominak. Gregoriok han jarraitzen zuen, eta ez zitzaion burutik ezta pasatu ere egin bere familiakoak bertan behera uztea. Alfonbra gainean zetzan, eta zegoen egoeran egonda inork ez zion bere gerenteari pasatzen utziko. Baina deskortesia txiki hori ez zen nahikoa arrazoi lantegitik botatzeko. Eta Gregoriok arrantzekin molestatzea baino, bakean uztea hobe zela pentsatu zuen. Hala ere, besteek Gregoriorengan zuten ezjakintasunak, kezkatzen zituen. - Samsa jauna -azkenean esan zuen gerenteak, ahots harroz-, honek guztiak zer esan nahi du? Zure logelan zarratzeaz gain, monosilaboekin erantzuten duzu. Halaber, arrazoirik gabe kezkatzen dituzu gurasoak eta axolagabekeria osoz laneko kontuak baztertzen dituzu. Zure familia kideen eta enpresaren izenean, arrazoiak eman ditzazula eskatzen dizut. Harrituta naukazu. Beste mota bateko gizona zinela uste nuen, hots, gizon zentzudun eta formala zinela. Egia esateko, gaur goizean patroiak zure faltaren arrazoi posible bat eman dit: bart kobratzeko agindu zitzaizuna. Nik esan nion neronek erantzungo nuela horren aurrean, eta horrelakorik pentsatu ere ez egiteko, mesedez; baina orain, zure portaera ikusita, ez daukat zure alde egiteko asmorik. Zure egoera, beraz, ez da horren segurua. Nire asmoa gauza guzti hauek zuri bakarrik esatea bazen ere, orain zure guraso eta arreba onberek entzun behar izan dute guztia. Gainera, zuri bost axola niri denbora galaraztea ere. Azkenaldian ez gara larregi saiatu lanean eta gainera ez dira oso garai onak negoziatzeko; hori guk ere aitortzen dugu. Baina Samsa jauna, ez dago ezta negozioak bertan behera uzteko garai onik ere. -Banoa -oihukatu zuen Gregoriok, bere onetik aterata, errietaren erdian guztiaz ahantzirik.- Oraintxe noa. Eritasun bat dela eta egon behar izan naiz ohean, gainera oraindik jaiki barik nago. Momentutxo bat mesedez! Hobeto nagoen arren, oraindino ez nago uste bezain ongi. Ez dakit zer gertatu zaidan! Atzo ondo sentitzen nintzen eta hori badakite nire gurasoek ere. Beno, atzo arratsaldean sentitu nituen lehen sintomak. Zelatan ez dute nabaritu lehenago? Zelan ez nien esan ezer biltegikoei? Izan ere, sarritan uste izaten dugu etxean geratu gabe osatuko garela eta ez da horrela izaten. Mesedez, gizona, izan iezaiezue begirune nire gurasoei! Esan dizkidazunak esateko ez dago arrazoirik. Bistan dago ez dituzula nire azken bezeroen eskaera-orriak irakurri. Gainera, zortzietako trena hartuko dut. Deskantsu hau indarberritzeko ez zait batere gaizki etorri. Ez ezazu galdu denbora gehiago. Laster izango naiz biltegian. Azaldu nagusiari nik esandako guztia eta eskatu barkamena nire partetik. Guzti hau zioen bitartean, zailtasun handirik barik, kutxara hurbildu zen. Bertan, zutitzen saiatu zen. Atea ireki eta gerentearen aurrean jarri eta berba egin gura zuen berarekin. Horren gogotsu deitzen zeudenen aurpegiak ikusteko irrikaz zegoen. Ez zen bere errua izango izutzen baziren, beraz, ez zuen zertan beldurturik. Ezta lasai geratzen baziren ere. Pixka bat mugituz gero, zortzietako trena hartuko zuen. Baten baino gehiagotan egin zuen laban kutxako horma lauekin; baina azkenean zutitu zen. Sabeleko mina handia bazen ere, horrek ez zuen kezkatzen. Orduan bere burua ondoko aulkiko bizkarraldearen kontra jarri zuen eta haretxen ertzei hankez oraturik geratu zen. Lasaitu zenean isildu egin zen gerentearen berbak entzuteko. - Zerbait ulertu al duzue? -galdetu zien gurasoei-. -Ai ene! -egin zuen amak negarrez. Seguruenik txarto egongo da eta gu hemen berari zirikatzen. =Eta jarraian dei egin zuen: -Grete! Grete! -Zer behar duzu, ama? -erantzun zuen alabak gelaren beste txokotik. -Mediku baten bila joango zara segituan; zure neba gaixorik dago eta. Zoaz arrapaladan! Entzun al duzu zelan egiten zuen berba? -Ana! Ana! -aitak egin zuen dei txaloak emanez-. Deitu iezaiozu segituan sarrailagile bati. -Animalia bat da- esan zuen gerenteak. Harrera gelan, korrika zetozen bi gazteren gona hotsa entzun ahal izan zen ( nola jantzi zen horren azkar arreba? ), eta, etxeko ateak, kolpean irekitzean, atera zuen zarata bortitza. Baina ez zen entzun ate kolperik. Ezbeharren bat gertatu den etxeetan gertatzen den legez, atea irekita utzi zuten. Halere, Gregorio hagitz lasaiago zegoen. Egia da bere berbak ulergaitzak zirela, berari argiak iruditu zirela arren. Horregatik bada, besteak zerbait arraroa gertatzen zela konturatu ziren eta ondorioz, laguntzera hurbildu zitzaizkion.Besteek lehenengo antolaketak erabakitasunez eta irmotasunez hartu izanak lasaitu egin zuten. Berriz ere gizakien artean zegoela iruditzen zitzaion, eta biengandik, bai medikuarengandik bai sarrailagilearengandik, bereizketarik gabe, ekintza arraro eta txundigarriak espero zituen. Eta, hurbiltzear zeuden elkarrizketa erabakigarrietan ahalik eta argien mintzatzeko asmoz, arinkeriaz eztarria garbitu zuen, arinki egitera beharturik zegoela, zarata hau ere giza-estula ez zela pentsatuko zuten beldur, horiek bereiztu ahal izateko segurtasunik ez zuelako. Bitartean, ondoko gelan, isiltasun handia zen nagusi. Gurasoek beharbada, nagusiarekin mahai inguruan jesarririk, honekin ahapeka hitz egingo zuten. Agian guztiak atetik gertu zeuden entzuten. Besaulkiarekin batera astiro-astiro hurbildu zen Gregorio atera; hara iristerakoan, jesarlekua utzi, atera salto egin zuen eta zutik eutsi zen, oratuta, bere hankek zuten lirdingagatik. Horrela zegoela, atseden hartu zuen egindako ahaleginagatik. Gero, sarraila barruko giltza birarazten saiatu zen bere ahoa erabiliz. Zoritxarrez, ez zuen guk zehazki hagin deritzogunik. Zerekin oratuko zuen orduan giltza? Baina barailak, ordea, oso indartsuak ziren, eta, horietaz baliatuz, giltza mugitu ahal izan zuen, horrek eragiten zion minean erreparatu barik, izan ere likido ilun batek irten zuen bere ahotik, giltzean labaindu eta lurrera tantaka erortzen zela. –Entzun iezadazue- esan zuen nagusiak alboko gelan-; giltza birarazten ari da.- Hitz horiek jarraitzeko bihotz eman zioten Gregoriori. Baina guztiek, aitak, amak, zera oihukatu behar izan zioten: -Aurrera, Gregorio!- Bai, zera oihukatu behar izan zuten: -Beti aurrera! Saiatu zaitez! –Eta guztiak bere ahaleginaren ondorioak larritasunez ikusteko zain zeudela imajinatuz, bihotz-bihotzetik giltza haginkatu zuen, nahiko ahulduta. Eta, giltzak sarrailan jira egiten zuen heinean, bera mantendu egiten zen, airean alde batetik bestera zebilela, ahotik eskegita, eta, beharrezkoa zen arabera, giltzean oratzen zen edo bere gorputzeko pisu guztiaz beherantz bultzatzen zuen. Sarrailaren hots metalikoak, amore ematerakoan, bere senera guztiz itzularazi zuen. –Beno- esan zuen, sekulako zizpurua emanez-; ez da sarrailagilea etorri izan behar, eta buruarekin kisketa jo zuen atea guztiz zabaltzeko. Atea zabaltzeko modu hau zela eta, sarrera librea zegoen arren, ez zuten Gregorio ikusi. Lehendabizi, ateko orrietako bat astiro bultzatu behar zen, atalasean atzeraka lazki ez jausteko kontu handiz. Eta mugimendu zail hau oraindik nola egin zezakeen pentsatzen zegoela, beste ezertan pentsatzeko astirik ez zuela, nagusiarengandik “ene!” entzun zuen, haizearen orroa bezala entzun zena, eta atetik hurbilen zegoen gizon hau ikusi zuen, baita eskuarekin ahoa nola estaltzen zuen eta poliki atzerantz egiten zuen ere, indar ikusezin batek mekanikoki bultzatuko balu bezala. Amak- nagusia han egon arren, ilea nahasia zuena burezurreko gainaldean- lehenengo Gregoriori begiratu zion, eskuak elkartu zituen, gero berarengana bi pausu eman zituen, eta azkenean zerraldo erori zen, bere gonak inguruan sakabanaturik eta aurpegia bularreko sakontasunean estalia zegoela. Aitak ukabilarekin mehatxu egin zuen, etsaitasuna erakutsiz, Gregorio logela barrurantz bultzatu nahi izango balu bezala; gero buelta eman zuen, etxeko sarrerara segurtasunik gabe abiatu zen, eta, begiak eskuekin estaliz, negarrak bere bular sendoa astintzen zuela. Gregorio, orduan, ez zen logelara guztiz sartu; bere logela barruan itxita zegoen ateko orrian eutsi zen; horrela, bere gorputz erdia baino ezin zitekeen ikusi, burumakur ingurukoak zelatatzen zituela. Bitartean, eguna argituz joan zen, eta beste aldeko espaloian aurrez aurreko eraikin beltzituaren zati txiki bat ikus zitekeen. Ospitale bat zen, eta bertako fatxada monotonoa leiho simetrikoek desegiten zuten. Ez zuen atertu, baina ordurako tanta bakanak baino ez zeuden, lurreko leku ezberdinetan ikus zitezkeenak. Mahai gainean gosaria zerbitzatzeko tresnak zeuden, izan ere, aitarentzat huraxe zen eguneko jateko momenturik garrantzitsuena, eta egunkari ezberdinak irakurtzen luzatzea ikaragarri gustuko zuen. Gregorioren aurrez aurre zegoen horman eskegitako mihisean bere argazki bat zegoen, zerbitzu militarrean zegoela eginikoa eta teniente uniformea erakusten zuena, eskua lepoan jarria, arduragabekeriaz irribartsu, bere jarrera eta janzkerak errespetua eskatuko balute bezala. Gela hori etxeko sarrerara begira zegoen; atetik etxekoa ikus zitekeen, irekita ere bazegoena, baita eskailera-burua ere. - Beno- esan zuen baretasuna mantendu zuen bakarra bera izan zen uste osoa zuela-. Beno ba, berehala jantziko naiz, erakusgaiak hartuko ditut eta bidaia hasiko dut. Bidaia egiten utziko didazue, ezta? Nagusi jauna, burugogorra ez naizela eta gustura lan egiten dudala ikus dezakezu. Bidaiatzea nekagarria da; baina ni ezin naiteke bidaiatu gabe bizi. Nora zoaz, nagusi jauna? Saltokira? Bai? Gertatu den guztia gertatu den bezalaxe kontatuko al duzu? Edonor ezgai izan daiteke batzuetan lanerako; baina momentu horietan langileak mesedegarri izan direla ohartu behar dira nagusiak eta jakin beharko lukete, ezgaitasuna gainditu ostean, gogotsuago eta arduratsuago lan egingo dutela. Nik, zuk ondo dakizun bezala, lan handia zor diot buruzagiari. Baina, bestalde, nire gurasoak eta nire arreba ere zaindu egin behar ditut. Egia da gaur estuasun larri baten nagoela. Baina lan eginez gainditzea lortuko dut. Mesedez, ez ezazu egoera gehiago zaildu. Nire alde jarri zaitez. Saltzailea inork maite ez duela badakit. Guztiek uste dute dirua erruz irabazten duela, eta, horretaz gain, ederto bizi dela. Egia da aurriritzi hau desager dadin arrazoi berezirik ez dagoela. Baina zuk, nagusi jauna, beste langile guztiek baino askoz gehiago dakizu, eta, geure artean, buruzagia barne, guztiaren jabe dena, sarritan erratu egiten da langileei buruz. Zuk ondo dakizu saltzailea, urteko egun gehienak saltokitik kanpo ematen dituenez, zurrumurru ugarirako pizgarri erraza dela eta funsgabeko kointzidentzia eta kexetarako biktima egokia ere bai. Horien aurka defendatzea ez da batere erraza, gehienetan horien berri ere izaten ez duelako, eta bidaia batetik leher eginda itzultzen denean baino ez ditu kausa ikusezin baten ondorio negargarriak zuzenean nabaritzen. Nagusi jauna, ez zaitez arrazoia ematen didazula erakusten didan ezer esan gabe joan, neurri batean behintzat. Baina, Gregoriok lehen hitzak esandakoan, nagusiak buelta eman zuen eta hari destainaz begiratzen zion, ezpainekin mesprezuzko keinu bat eginez. Gregoriok hitz egiten zuen bitartean, ez zen momentu bat ere lasai egon. Aterantz urrundu zen Gregoriori begirik kendu gabe, baina astiro-astiro, indar misteriotsu batek gela hartatik alde egitea galaraziko balu bezala. Etxeko sarrerara iritsi zen azkenean eta, oina lurretik altxatu zuen arintasuna ikusirik, sua zapaldu zuela eman zuen. Eskumako besoa eskailerarantz luzatu zuen, han, mirari moduan, askatasuna aurkitu ahal izango balu bezala. Nagusiak era horretara alde egitea onartu ezin zezakeela ulertu zuen Gregoriok, bestela saltokian zuen lanpostua arriskuan baitzegoen. Bere gurasoek ez zuten berak bezain ondo ulertzen egoera, urteek aurrera egin ahala, etxe hartan Gregoriok euren bizitzarekin baino ez akaba zezakeela pentsatu izan zutelako; horretaz gain, momentuak sortutako egonezinagatik, eta horren ondoriozko zereginengatik, zuhurtasuna ahazturik zuten. Baina ez zitzaion hori gertatu Gregoriori; honek bazekien nagusia atxikitzeak zuen garrantzia, baita berau lasaitu, konbentzitu eta erakartzeak ere. Horren guztiaren menpe zegoen Gregorioren eta bere senideen etorkizuna. Bere arreba gutxienez hantxe egongo balitz! Oso azkarra zen; Gregorio oraindik bere bizkar gainean etzanda zegoenean negar egin zuen. Seguru asko nagusia, neska politarekin adeitsua izango zelakoan, neskak nahi izandako edonora joateko prest egongo litzateke. Etxeko atea itxiko zukeen eta sarrean bertan ezustekoa kendu lioke. Baina arreba ez zegoen han, eta Gregorio bere kabuz moldatu behar zen. Eta, mugitzeko zuen gaitasun berria oraindik ezagutzen ez zuela ohartu barik, ezta posibleena ere, eta ziurrena ere bazena, hau da, besteek bere diskurtsoa ulertuko ez zutela, eutsita zegoen logelako atearen orritik banandu zen, bestearen zabaldurak sortutako atearen orritik irristatu zen nagusiarenganantz aurrera egiteko nahiarekin, eskailera-buruko barandan komikoki oraturik jarraitzen zuena. Berehala lurrera erori zen, alferrekoak ziren ahaleginak eginez bere hanka nimiño eta ugarietan eusteko, ahopeka kexa txikia egiten zuela. Momentu hartan, egun hartan lehenengo aldiz, benetako ongizate batek hartua bezala sentitu zen: hankatxoek, lurrean eutsita, zuzen-zuzen obeditzen zuten. Poztasun naturalez nabaritu zuen, eta berak nahi zuen lekura eramateko ahalegina egiten zutela ohartu zen, bere sufrimenduen amaiera iritsi zela adierazi zuena. Baina Gregorio, egin beharreko mugimendu gogorragatik, lurraren arrasean alde batetik bestera zebilenean, ez oso urrun eta bere amaren aurrez aurre, honek bat-batean salto egin zuen eta garrasika hasi zen, besoak luzatuz eta atzamarrak banatuz: “Lagundu! Jainko maitea! Lagundu!”. Burua makurtzen zuen Gregorio hobeto ikusi ahal izateko; baina, bat-batean, suposizio hau ezeztatzeko asmoz, atzerantz erori zen, mahai gainean bizigabe moduan jausiz, eta oraindik hau ipinita zegoela gogoratu gabe, bertan jesarrita geratu zen, bere alboan iraulitako kafeontzitik kafea zorrotadaka isurtzen zegoela ohartu barik, alfonbratik zehar zabalduz. - Ama! Ama!- xurxulatu zuen Gregoriok, goitik behera begiratuz. Momentu baten nagusiak bere burutik alde egin zuen; eta ezin izan zuen, isuritako kafea ikusterakoan, bere barailak behin eta berriz hutsean ireki eta itxi baino. Amak, mahaitik alde egiten ahalegintzen zebilenean, berriz ere garrasi egin zuen eta bere burua aitaren besoetan bota zuen, bera laguntzera zioana. Baina ordurako Gregoriok ezin zien bere guarsoei jaramonik egin; nagusia eskaileran zegoen eta, kokotsa barandan jarrita zuela, ikuskizun hari azkenengoz begiratu zion. Gregoriok indarra hartu zuen nagusiarengana heltzeko asmoz, baina harek zerbait susmatu zuen, izan ere, salto bat emanda hainbat eskailera-maila jaitsi baitzituen eta desargertu egin zen, baina horren aurretik eskailera osoan entzun ziren oihuak bota zituen. Zoritxar hau guztia gutxi balitz, nagusiaren ihesaldiak aita ere guztiz aztoratu zuen, momentu hartaraino lasai samar egon zena; izan ere, iheslariaren atzean arin joan beharrean, edo gutxienez Gregoriok hori egitea baimendu izan balu, eskumako eskuarekin nagusiaren makilari heldu zion- hau ez zen makila batzeaz gogoratu ere egin, ezta bere kapela eta berokia batzeaz ere, aulki baten ahaztuak- eta, beste eskuan mahai gainean zegoen egunkari handi bat hartuz, prestatu egin zen, lurrean ostikada indarstuak emanez, papera eta makila erabiliz, Gregorio bere logela barruraino atzera eginarazteko. Azken honen erreguek ez zuten ezertarako balio izan, ulertu ez zituztenak; eta, burua era otzanez bere aitarenganantz bueltatu bazuen ere, haren ostikada indartsuak bikoiztea baino ez zuen lortu. Amak, bere aldetik, eguraldi txarra egon arren, leiho bateko kristala jaitsi zuen eta, kanporantz bortizki makurturik, aurpegia eskuekin estaltzen zuen. Kanpoko eta eskailerako airearen artean haize indartsua sortu zen; leihoetako errezelak harrotu egin ziren; mahai gaineko egunkariak ere bai, eta orrialde solte batzuek lurretik hegan egiten zuten. Aitak, errukigabe, txistu basatiekin presatzen zuen atzera-egitea. Baina Gregoriok oraindik ez zekien atzerantz ondo ibiltzen, eta horregatik oso astiro zebilen. Gutxienez buelta eman ahal izan balu! Arnas batean bere logelan egongo litzateke. Baina, bere makaltasuna zela-eta ez zuen bueltarik eman nahi izan aita urdurituko zuen beldur, honek zuen makila tentea burua zauritu edo bizkarra hausteko prest zegoela. Azkenean, hala ere, ez zuen beste erremediorik izan eta buelta eman behar izan zuen, amorruz ohartu baitzen atzerantz ibiliz norabidea mantentzea ezinezkoa zitzaiola. Horrela, bere aitari estutasunez begiratzeari uzten ez ziola, ahalik eta arinen buelta ematen hasi zen, hau da, makaltasun ikaragarriz. Aita haren borondate onaz jabetu behar izan zen, erasotzeari utzi baitzion, urrunetik makilaren puntarekin jiratu beharreko norabidea zuzenduz. Gutxienez txistu jasanezin hura gelditu izan balitz! Burua guztiz galtzea eragiten zion honek Gregoriori. Buelta guztiz amaitzeko gutxi falta zitzaionean, txistu hark nahastu eta atzera pixka bat egin zuen. Atearen aurrez aurre egotea lortu zuen azkenean. Baina bere gorputza ate hartatik oztopo barik igarotzeko handiegia zela jabetu zen momentu hartan. Aitari, momentuan zituen gogoak ikusirik, beste orria zabaltzea ez zitzaion, jakina, bururatu leku nahikoa izan zezan. Ideia batez baino ez zegoen beteta: Gregorio, lehen bait lehen, bere logelan sartu behar zen. Hala ere, sartu ahal izateko Gregoriok behar zituen prestaketa gogaikarri guztiak ez lituzke inoiz ere onartuko eta, era honetara, atea igaro. Honetarako inolako oztoporik egongo ez balitz bezala, Gregorio bultzatzen zebilen handitzen zioan iskanbila sortzen. Gregoriok bere atzean entzuten zuen ahotsak ez zuen aita batena zenik ematen. Gregorio ateko markoaren kontra estutu zen. Albo batez tentetu egin zen; atalasean zeharka jarrita zegoen orain, bere alboa guztiz minduta eta zaurituta zegoela. Ateko argitasunean irudi nazkagarri batzuk ikus zitezkeen.Gregorio trabaturik geratu zen han, ez zen bere kabuz inolako mugimendurik egiteko gai. Alde bateko hankatxoak airean zeuden, eta beste aldekoak lurrean zapaldurik min handia sortuz... Horrelako baten, logelan azkar sarrararzi zuen kolpe indartsu eta, era berean, salbatzailea eman zion aitak atzetik, odoletan hastea eragin ziona. Gero, makilarekin itxi zuen atea, eta azkenean guztia lasaitu egin zen. ===2. Kapitulua=== Gaua iritsi zen arte Gregorio ez zen logale neketsu hartatik esnatu, konortegabetze baten antzekoa izan zena. Hala ere, ez zen bere kabuz askoz beranduago esnatuko, ordurako lo nahiko egin baitzuen, baina isilpeko pauso batzuen marmarrak eta kontuz itxitako sarrerako atearen zaratak esnatu zutela iruditu zitzaion. Tranbia elektrikoaren islak logelako sabaia eta altzarien gainaldea argitzen zituen; baina behean, Gregorio zegoen lekuan, iluntasuna zen nagusi. Astiro eta oraindik trakeski, bere garroekin haztamuka ibiliz, euren balioa ulertua zuela, ateraino hurbildu zen gertatu zena ikusteko asmoz. Bere ezkerraldea zauri bakar, luze eta nazkagarria zen. Herren zebilen, hautaketa bidez eta simetrikoki, bere hanka hilera bien gainean. Beste alde batetik, hauetariko bat, goizean jazotako istripuan zauritua, - miraria izan zen besteak zauririk gabe izatea!-, bizitza barik narras zeraman. Atera iristerakoan, bertara erakarri zuena jateko zerbait izan zela ohartu zen. Katilukada bat azukredun esne ikusi zuen, ogi zuridun zatitxoak igerian zeudela. Pozaren pozez barre egiteko zorian egon zen, goizean baino askoz gose handiagoa baitzuen. Berehala, burua katiluan murgildu zuen begiak estaltzeraino ia-ia; baina laster etsita atera behar izan zuen, ez bere ezkerraldeko minak lana zailtzen zuelako bakarrik (jan ahal izateko gorputz osoa mugitu behar zuen), esnea, momentu hartara arte gehien gustuko zuen edaria zena-horregatik, zalantza barik, arrebak han utzi zuen-, ez zitzaiolako batere gustatu baizik. Ia-ia nazkatuta urrundu zen katilutik, eta berriz ere logelako erdialderantz irristatu zen. Jangelan gasa piztuta zegoela ikusi zuen ateko zirrikitutik. Baina, ohikoa zenaren aurka, ez zitekeen aita amarentzako ozenki irakurtzen ari zela entzun ezta arrebaren gaueko egunerokoa ere. Ez zen txintik ere entzuten. Agian ohitura hau, arrebak bere eskutitzetan beti aipatzen zuena, azkenaldian desagertu egin zen. Baina inguruko guztia ere isilpean zegoen, eta, ziur aski, eraikina ez zen hutsik egongo. –Zelako bizimodu lasaia duen neure familiak!- pentsatu zuen Gregoriok. Eta, bere begiradak gerizpean finkaturik zituen bitartean, bere guraso eta arrebari hain bizitza barea eman ahal izateaz harro sentitu zen, hain inguru politean. Ikaraz pentsatu zuen lasaitasun, ongizate eta poztasun haiek amaitzear zeudela... Burutazio hauek nahas ez zezaten, nahiago izan zuen fisikoki astintzea eta logelatik arrastaka hasi zen. Gauean zehar ateko orri bat zabaldu zen, eta beste batean bestea: norbaitek, zalantza barik, sartu beharra zuen eta duda-mudatan zebilen. Gregorio, hori ikusita, jangelara ematen zuen atearen aurrez aurre jarri zen, bisitari zalantzatia barrurantz erakartzeko prest, edo gutxienez hura nor zen ikusteko asmoz. Baina atea ez zen berriro ireki, eta alferrik itxaron zuen. Goizeko lehen orduetan, atea zarratuta zegoenean, guztiak barrura sartzen saiatu ziren, eta berak orain ate bat zabaldu zuela, eta besteak ere ireki zituztela, zalantza barik, egunean zehar, ez zen inor gehiago joaten, eta giltzak ateko kanpoaldean zeuden, sarrailetan. 2885 2006-01-12T20:28:39Z Janire Rodriguez 16 /* 2. Kapitulua */ ===1. Kapitulua=== Gregorio Samsa, goiz batean eta loaldi larri baten ostean, bere ohean koko bihurturik esnatu zen. Bere lepoko oskol gogorraren gainean etzanda zegoen bere burua altxatzean, eta horrela bere sabel ilunaren itxura ganbila ikusi zuen; ohazalak honen handidura ezin zuen eutsi. Ondorioz, lurrera labaintzekotan zegoen. Jatorrizko hanka lodien ordez, funtsik gabeko mugimenduaz dantzan zebilzkion hamaikatxo hanka ikusten zuten bere begiek. -Zer gertatu zait? Ez zegoen ametsetan, ez. Bere logelak betiko itxura zuen. Mahai gainean oihal laginak sakabanaturik zeuden -Samsa merkatari saltzailea zen-, eta hormatik zintzilikatuta aldizkari batetik ebakitako argazki bat zegoen, urrezko marko batean sartutako irudia. Argazkian, larruzko txano eta tapaki batez estalita dagoen emakume bat zegoen. Gregoriok soa leihorantz zuzendu zuen; lainotuta zegoen, eta leihoan euri tantak jo eta jo egoteak malenkonia eragin zion. -Beno -pentsatu zuen-; zer gertatuko litzateke momentu batez lotan jarraitu eta ameskeria guztiak ahaztuko banitu?=Baina ezinezkoa zen, izan ere, Gregorio eskuin aldearen gainean lo egitera ohituta zegoen eta oraingo izate berriak ez zion postura hori hartzen uzten. Bere helburua eskuinalderantz begira gelditzea bazen ere, halabeharrez lepoz geratzen zen berriz ere. Makina bat bider saiatu arren, alfer alferrik zen; hankek sortutako mugimendu saltsa - maltsatu hura ez ikusteko, begiak itxi zituen; dantzak bere horretan segitu zuen, harik eta min sakon bezain zorrotza sentitu zuen arte, ordura arte inoiz sentitu ez zuelako mina, alegia. -Ai Ene! -esan zuen- zein neketsua den nik hautatutako lana! Egun bat bai eta bestea ere bidaiatzen. Negozioen ardura handitu egiten da lantegitik kanpo lan egiten denean, eta bidaiek sortzen dituzten burukominak ere ez dira gutxi: trenen ordutegia jagon, janari eskasa iruntzi, jatordu desorekatua mantendu, aldakorrak diren harremanak, ezertarako balio ez dutenak, maitasunarentzako tokirik ez dutenak. Dena pikutara! Sabelean halako hazkura arin bat nabaritu zuen. Apur-apurka, ohe-bururantz luzatu zuen gorputza, burua altxatzeko asmotan. Sumindutakoaren inguruan puntu zuri batzuk zituela ikusi zuen. Hanka batekin hazkura arintzen saiatu bazen ere, berehala kendu behar izan zuen hanka honen igurtziak hotzikarak sortzen zizkion eta. -Honen goiz jaikitzeak tenteldu egiten dut bat -esan zuen-. Gizonak behar beste lo egitearen premia zuen. Askoz hobeto bizi diren saltzaileak daude. Goizean eskatutakoa apuntatzeko ostatura itzultzen naizenean, patxadaz eserita eta gosaltzen ikusten ditut. Nik dudan nagusiarekin berdin jokatuko banu, berehala kale gorrian ikusiko nintzateke. Eta nork daki, ez ote da hori niretzat egokiena? Nire gurasoengatik izango ez balitz aspaldi izango nintzateke lanetik alde eginda. Nagusiaren aurrera joan eta ene iritzia aurkeztuko niokeen. Mahai gainetik eroriko litzateke, gora igo eta langileei hitz egiteko esertzen den mahai gainetik behera, alegia; langileak hurbil-hurbil jartzen zaizkio gorra delako. Baina oraindik ez dut esperantza galdu. Gurasoei zorrak kentzeko beste batzen dudanean - oraindik beste bost edo sei urte=, entzun beharko dizkit, bai. Beno, baina momentuz jaiki egin behar naiz, trena bostetan ateratzen baita. Begiak kutxa gainean zegoen iratzargailura bideratu zituen. -Jainko laztana!-oihukatu zuen bere barnerako. Goizeko sei eta erdiak ziren eta orratzek beren martxan jarraitzen zuten. Orratzak laurden gutxi jotekoak ziren. Akaso ez zuen jo iratzargailuak? Ohetik garbi=garbi ikus zitekeen alarma lauretan jarri izan zuela; beraz, jo beharra zeukan derrigor. Baina posible ote zen lo jarraitzea, etxeko armairuak eta denak aztoratzeko moduko zarata ateratzen zuen eta? Bere loaldia ez zen batere lasaia izan. Baina seguru aski, horregatik egin zuen azken momentuan sakonago lo. Eta, zer egin zezakeen orduan? Hurrengo trena zazpietan ateratzen zen; berau hartu ahal izateko korrikan ibiltzea halabeharrezkoa zuen. Erakusgaia oraindik ez zegoen bilduta, eta, azkenik bera ere ez zen prest sentitzen. Gainera, trena hartuko balu ere, ez zuen nagusiaren errieta saihestuko, izan ere, biltegiko mutilak jadanik bere faltaren berri emana izango zion eta. Biltegiko mutila dignitate bako ipurdi- miazkatzaile hutsa zen. Eta, gaixorik zegoela esango balu, zer gertatuko litzateke? Honek susmoak zabalduko zituen, Gregoriok bost urtetan inoiz ez baitzuen lanera hutsik egin. Seguruenik nagusia Montepioko medikuarekin etorriko litzateke. Gurasoen aurrean bere alferkeriaren gainean kexak zabalduko ziren, eta medikuaren agiriari esker edozein arrazoi atzera botako luke, harentzako gizon guztiak baitaude osasuntsu. Eta egia esan, kasu honetan ez zen oker ibiliko. Izan ere, loaldi luzearen ondorioz gosez bazen ere, Gregorio ondo sentitzen zen. Bere etzalekua utzi gabe bertan hausnartzen eta pentsatzen jarraitzen zuen. Erlojuak zazpiak laurden gutxi jo zituenean, ohe burutik hurbil zegoen atea jo zuten. -Gregorio- esan zuen ahots batek, amarenak- zazpiak laurden gutxi dira. Ez zinen bada, bidaian joatekoa? Zein ahots gozoa! Bere ahotsa entzutean ordea, izutu egin zen; betikoa zen, bai, baina txistu mingarri eta eutsi ezin batekin nahasturik agertu zen, hitzak hasieran argiak baziren, gerora nahastu egiten ziren eta azkenerako bat zalantzan jartzen zen entzun ote zituen ere. Gregoriok argi erantzuteko asmoa zuen baina guztia ikusita hau esatera mugatu zen: -Bai, bai. Eskerrik asko ama. Oraintxe altxatuko naiz. Egurrezko atearen bestaldean, Gregorioren ahotsaren aldaketa ez zen igarri behar, ama erantzun horrekin lasaitu eta honek alde egin zuen. Aldiz, elkarrizketa honen ondorioz, familiako kideek bazekiten Gregorio oraindik etxean zela. Honekin batera, aita ailegatu zen eta ateari golpe arin batzuk emanda galdetu zuen: -Gregorio, Gregorio! Zer gertatzen da?- Momentutxo bat itxaron eta ahotsa altxatuz ekin zion: -Gregorio, Gregorio! Halaber, beste atearen atzetik arrebak honela galdetu zion goxotasunez: -Gregorio ez al zaude ondo? Zerbait behar al duzu? -Prest nago -erantzun zien biei batera, hitzak garbi ahoskatzeko ahalegin handia eginez bere ahots- geldiz mintzatuz. Aitak gosaltzen jarraitu arren, arrebak ahopeka jarraitzen zuen: -Ireki mesedez, Gregorio. Hala ere, Gregorio ez zen horretan pentsatzen ari; aitzitik, bere buruari zorionak ematen zizkion logela ixteko zuen ohituragatik. Lehenengo egin beharreko gauza geldi- geldiro altxatzea eta ondoren gosaltzea zen. Hau dena egin ostean bakarrik pentsatuko nukeen gainerakoan, eta ez ohean etzanda nengoen moduan. Ohean baten baino gehiagotan posturak eragindako min arintxo bat sentitu izanaz gogoratzen zen, eta sarri askotan jaikitzerakoan desagertzen zena. Jakin-min handia zeukan egun hartako bere irudikapenak nola ihesten zitzaizkion ikusteko. Halaber, ahotsaren aldaketaren arrazoia katarroaren abisua zelakoan zen, hau da, saltzailearen gaixotasun profesionala. Ohazala baztertzea lan oso erraza zen. Horretarako, gorputza albo batera botatzea zuen errazena, horrela ohazala halabeharrez eroriko baitzen. Baina zailtasuna Gregorioren zabaltasun izugarrian zegoen. Zutuntzeko, beso eta eskuz lagundu ahal izango zen; halere, horren ordez, kontrolatu ezin zituen eta gelditu ezinik zeuden hamaikatxo hankaren jabe zen. Eta kontua da, berak zutuntzeko nahia zeukala. Luzatzen zen; eta hanketako bat dominatzea lortzen zuen; baina bitartean, besteek beren mugimendu aske eta mingarriarekin jarraitzen zuten. “Ez da egokia ohean ezerezean egotea" pentsatu zuen Gregoriok”. Lehenik eta behin etzalekutik gorputzeko behealdea kanporatzea otu zitzaion. Baina parte hau -oraindik ikusi gabea, beraz zehaztasunez kokatzea zaila egiten zitzaiona-, mugiaraztea zaila egin zitzaion. Pentsatutakoari geldi-geldiro ekin zion. Gregoriok indar guztiak bilduz, gorputza aurreratu zuen. Zoritxarrez, norabidea gaizki hartu zuen eta ondorioz, oheko hanken jota izugarrizko golpea hartu zuen. Golpearen ondorioz, konturatu zen bere gorputz berriko atalik sentiberena, gorputzeko beheko partea zela. Orduan, burua etzalekuaren goialdera bota zuen berriz ere, oraingoan gorputzaren goiko partea ateratzeko asmotan. Honek ez zuen arazorik ekarri, eta, gorputzeko zabalerak zein pisuak, buruak hasi izandako mugimendua jarraitu zuten. Baina, berau airean ikusitakoan, modu berberean aurrera jarraitzeko beldurra sentitu zuen, horrela erorita zaila izango litzatekeelako burua bere horretan mantentzea; gainera Gregoriorentzako oso garrantzitsua zen momentu hartan konortea ez galtzea. Hori gertatu orduko, nahiago zuen ohean geratzea. Baina, kontrako moduan indar berdinak egin ostean, bere emozioaren morroi ziren hankak ikusirik konturatu zen hasierako posizio berdinean topatzen zela eta berriro lehengoa pentsatu zuen: ez zuela ohean jarraitu behar eta portaerarik zuzenena arriskatzea zela, nahiz eta onik ateratzeko posibilitateak urriak izan. Ordea, laster gogoratu zuen, patxadazko erabakiak hartzea, erabaki arinak hartzea baino zuzenagoa zela. Bere begiak zorroztasunez leihoan finkatu ziren; baina zoritxarrez, bistan zeuden behe- lainoek eta lainoek esperantza eta indar gutxi ematen zieten. “Honezkero zazpiak- pentsatu zuen berriro erlojua begiratzean-. Jada zazpiak, eta oraindik behe-lainoa nagusi da.” Mugitu gabe eta arnasa geldi- geldiro hartuz, pixka batean ohean etzanda jarraitu zuen isiltasunak bere izaerara itzularaziko balu moduan. Hala ere, zazpiak eta laurden jo aurretik altxatuta egotea beharrezkoa zuela pentsatu zuen. Gainera biltegitik norbait heltzear zegoela uste zuen, berau zazpiak izateko gutxi falta direnean zabaltzen dute eta. Oheko hegal batetik irristatuta atera nahi zuen. Seguruenik gorputza horrela botata, burua eusten, ez zuen minik hartuko. Ez zitzaion ezer gertatuko, alde batetik bere lepoak gogorra zirudielako eta bestetik alfonbra gainera eroriko zelako. Gauza batek bakarrik ematen zion burukomina; mugitzean aterako zuen hotsak, honek familia osoa aztoratuko zuelakoan. Baina hau aurrera eramateko erremedio bakarra zen. Gregoriok jada, gorputz erdia ohetik kanpo zuen (metodo berriak lan bat baino jolas bat ematen zuen, atzez kulunkatzea besterik ez baitzen), eta, norbait laguntzera etortzen bazitzaion, lortzea oso erraza izan zitekeela jabetu zen. Pertsona indartsu birekin nahikoa zuela ikusi zuen ( bere aita eta neskamearengan pentsatu zuen ). Bere bizkar puztuaren azpitik beren besoak sartu, eta pisuaren eraginez makurturik hankak lurrean ongi baliatuko ziren ziur asko. Baina komeni al zen laguntza eskatzea atea giltzaz zarratuta zegoela jakinda? Bere egoera larria zela jakinda ere, ezin izan zion eutsi barreari. Operazioa oso aurreratua zeukan, honekin bukatzeko egin behar zuen gauza bakarra, aurrerago egindako mugimenduak baino gogorragoa izango zen beste mugimendu bat egitea zen, alegia. Horretarako gainera, ez zuen denbora askorik, zazpiak eta laurden emateko bost minutu besterik ez zirelako falta. Izan ere, ate joka etorri zitzaizkion. “Biltegiko norbait izango da seguruenik ”, pentsatu zuen Gregoriok, beren hankak gero eta azkarrago mugitzen ziren heinean. Momentu hartan, isilunea zabaldu zen eta halaber esperantza txiki bat sentitu zuen, atea inork ez zuela zabaltzen ikusitakoan. Hala ere, gertatzekoa zena, gertatu zen; neskameak pauso sendoak eman ostean, atea ireki zuen eta. Orduan Gregoriok nahikoa izan zuen bisitariaren berba bakarra entzutea, berau nor zen igartzeko; gerentea zela antzemateko, alegia. Zergatik ote zegoen Gregorio lan egiten , falta egiteagatik horrelako susmoak zabaltzen diren lantegi batean? Bertako langileria osoa ote zen horren barrabasa? Ez ote zitekeen egon beren artean benetako gizonik, goizean ordu pare bat galdu ondoren, tripak janda zoratu arren, ohetik altxatzeko gauza ez zenik? Beharrezko al zen ikerketatxo hura egiteko mutiltxo bat bidaltzea baina, gerentea bera etortzea? Orduan Gregoriok, pentsamendu guzti hauek behartuta, etzalekutik salto egin zuen. Handia ez zen, baina golpeak sortutako hots gor bat entzun zen. Alfonbrak golpea arindu zuen; bere lepoa uste zuena baino elastikoagoa zenez, zaratotsa ez zen horren beldurgarria izan. Ordea, burua eusteko ez zuen arretarik jarri eta ondorioz, min hartu zuen eta minaren minez alfonbraren kontra estutu zen. -Hor barruan zerbait gertatu da- esan zuen gerenteak ezkerreko gelatik. Ezinezkorik ez dagoela pentsatuz, egunen batean gerenteari ere antzeko zerbait gerta zitzaiokeela imajinatu zuen Gregoriok. Gerenteak bere partetik, Gregorioren pentsamendua irakurriko balu bezala, pauso sendo batzuk eman zituen bere txarolezko zapatekin. Ondoko logelatik arrebak isilka deitu zion. -Gregorio, biltegiko gerentea dago berton. -Badakit -erantzun zion indarge, arrebak ozta -ozta entzun zuen heinean. -Gregorio- esan zuen aitak ezkerreko gelatik-, gerenteak galdetu dit ea zergatik ez duzun hartu lehenengo trena. Ez dakigu zer erantzun, eta gainera zurekin aurrez aurre berba egin gura du. Beraz, zabaldu atea, mesedez. Ez arduratu gelan dagoen kaosagatik, berak ulertuko du eta. -Egun on, Samsa jauna!- sartu zen gerentea afektiboki. -Ez dago ondo- esan zion amak gerenteari, aitak berbetan segitzen zuen bitartean-. Gaixorik dago eta. Bestela zelatan galduko zuen bada trena? Gregorio biltegirako baino ez da bizi, ez da gau bakar batean ere kaleratzen eta! Eta jakin beza, premiazkoa denean ere ez dela kalera irtetzen. Gurekin batera afaltzen du eta egunkaria leitzen isil=isilik egoten da irtenaldiko ibilbideak aztertzen. Bere aisialdi bakarra aroztegia da. Bere logelan zintzilikatuta dagoen egurrezko markoa ikusten baduzu ikusi, zeharo zurtuta geratuko zara; hiruzpalau arratsaldetako beharra izan du. Oraintxe ikus dezakezu, hots, atea zabaltzean duenean. -Laster naiz prest- esan zuen modu isil batean, elkarrizketako berbarik ez galtzeko asmotan -Emakumea, seguru zuk esan bezala direla gauzak, baina ez al du ezer larririk izango! Nik horixe espero dut behintzat. Hori bai, merkatariok sarri askotan gorputz txarra izan arren, lanean jarraitu behar dugu; negozioan gainetik ez dago ezer! -Beno -galdetu zuen aitak, estututa eta atea berriro joz-;sar al daiteke behingoz gerentea? Ezkerreko gelan isiltasuna zen nagusi, eta eskuinekoan ordea, arrebaren negar- zotinak entzuten ziren. Baina, zergatik ez ote zuen nahi Gregoriok besteekin elkartu gura? Egia esan, esnatu berria zen eta ez zen ezta janzten hasia ere. Baina, zergatik ote zegoen negarrez? Agian, neba altxatzen ez zelako, atea zabaltzen ez zuelako, gerenteari pasorik ematen ez ziolako, bere lana galtzeko arriskuan zegoelako, eta kasu horretan, nagusiak berriro ere gurasoak gogor estutuko zituen aspaldiko zor haien kontura. Ordea, hauek momentuz, ez ziren arrazoizko burukominak. Gregoriok han jarraitzen zuen, eta ez zitzaion burutik ezta pasatu ere egin bere familiakoak bertan behera uztea. Alfonbra gainean zetzan, eta zegoen egoeran egonda inork ez zion bere gerenteari pasatzen utziko. Baina deskortesia txiki hori ez zen nahikoa arrazoi lantegitik botatzeko. Eta Gregoriok arrantzekin molestatzea baino, bakean uztea hobe zela pentsatu zuen. Hala ere, besteek Gregoriorengan zuten ezjakintasunak, kezkatzen zituen. - Samsa jauna -azkenean esan zuen gerenteak, ahots harroz-, honek guztiak zer esan nahi du? Zure logelan zarratzeaz gain, monosilaboekin erantzuten duzu. Halaber, arrazoirik gabe kezkatzen dituzu gurasoak eta axolagabekeria osoz laneko kontuak baztertzen dituzu. Zure familia kideen eta enpresaren izenean, arrazoiak eman ditzazula eskatzen dizut. Harrituta naukazu. Beste mota bateko gizona zinela uste nuen, hots, gizon zentzudun eta formala zinela. Egia esateko, gaur goizean patroiak zure faltaren arrazoi posible bat eman dit: bart kobratzeko agindu zitzaizuna. Nik esan nion neronek erantzungo nuela horren aurrean, eta horrelakorik pentsatu ere ez egiteko, mesedez; baina orain, zure portaera ikusita, ez daukat zure alde egiteko asmorik. Zure egoera, beraz, ez da horren segurua. Nire asmoa gauza guzti hauek zuri bakarrik esatea bazen ere, orain zure guraso eta arreba onberek entzun behar izan dute guztia. Gainera, zuri bost axola niri denbora galaraztea ere. Azkenaldian ez gara larregi saiatu lanean eta gainera ez dira oso garai onak negoziatzeko; hori guk ere aitortzen dugu. Baina Samsa jauna, ez dago ezta negozioak bertan behera uzteko garai onik ere. -Banoa -oihukatu zuen Gregoriok, bere onetik aterata, errietaren erdian guztiaz ahantzirik.- Oraintxe noa. Eritasun bat dela eta egon behar izan naiz ohean, gainera oraindik jaiki barik nago. Momentutxo bat mesedez! Hobeto nagoen arren, oraindino ez nago uste bezain ongi. Ez dakit zer gertatu zaidan! Atzo ondo sentitzen nintzen eta hori badakite nire gurasoek ere. Beno, atzo arratsaldean sentitu nituen lehen sintomak. Zelatan ez dute nabaritu lehenago? Zelan ez nien esan ezer biltegikoei? Izan ere, sarritan uste izaten dugu etxean geratu gabe osatuko garela eta ez da horrela izaten. Mesedez, gizona, izan iezaiezue begirune nire gurasoei! Esan dizkidazunak esateko ez dago arrazoirik. Bistan dago ez dituzula nire azken bezeroen eskaera-orriak irakurri. Gainera, zortzietako trena hartuko dut. Deskantsu hau indarberritzeko ez zait batere gaizki etorri. Ez ezazu galdu denbora gehiago. Laster izango naiz biltegian. Azaldu nagusiari nik esandako guztia eta eskatu barkamena nire partetik. Guzti hau zioen bitartean, zailtasun handirik barik, kutxara hurbildu zen. Bertan, zutitzen saiatu zen. Atea ireki eta gerentearen aurrean jarri eta berba egin gura zuen berarekin. Horren gogotsu deitzen zeudenen aurpegiak ikusteko irrikaz zegoen. Ez zen bere errua izango izutzen baziren, beraz, ez zuen zertan beldurturik. Ezta lasai geratzen baziren ere. Pixka bat mugituz gero, zortzietako trena hartuko zuen. Baten baino gehiagotan egin zuen laban kutxako horma lauekin; baina azkenean zutitu zen. Sabeleko mina handia bazen ere, horrek ez zuen kezkatzen. Orduan bere burua ondoko aulkiko bizkarraldearen kontra jarri zuen eta haretxen ertzei hankez oraturik geratu zen. Lasaitu zenean isildu egin zen gerentearen berbak entzuteko. - Zerbait ulertu al duzue? -galdetu zien gurasoei-. -Ai ene! -egin zuen amak negarrez. Seguruenik txarto egongo da eta gu hemen berari zirikatzen. =Eta jarraian dei egin zuen: -Grete! Grete! -Zer behar duzu, ama? -erantzun zuen alabak gelaren beste txokotik. -Mediku baten bila joango zara segituan; zure neba gaixorik dago eta. Zoaz arrapaladan! Entzun al duzu zelan egiten zuen berba? -Ana! Ana! -aitak egin zuen dei txaloak emanez-. Deitu iezaiozu segituan sarrailagile bati. -Animalia bat da- esan zuen gerenteak. Harrera gelan, korrika zetozen bi gazteren gona hotsa entzun ahal izan zen ( nola jantzi zen horren azkar arreba? ), eta, etxeko ateak, kolpean irekitzean, atera zuen zarata bortitza. Baina ez zen entzun ate kolperik. Ezbeharren bat gertatu den etxeetan gertatzen den legez, atea irekita utzi zuten. Halere, Gregorio hagitz lasaiago zegoen. Egia da bere berbak ulergaitzak zirela, berari argiak iruditu zirela arren. Horregatik bada, besteak zerbait arraroa gertatzen zela konturatu ziren eta ondorioz, laguntzera hurbildu zitzaizkion.Besteek lehenengo antolaketak erabakitasunez eta irmotasunez hartu izanak lasaitu egin zuten. Berriz ere gizakien artean zegoela iruditzen zitzaion, eta biengandik, bai medikuarengandik bai sarrailagilearengandik, bereizketarik gabe, ekintza arraro eta txundigarriak espero zituen. Eta, hurbiltzear zeuden elkarrizketa erabakigarrietan ahalik eta argien mintzatzeko asmoz, arinkeriaz eztarria garbitu zuen, arinki egitera beharturik zegoela, zarata hau ere giza-estula ez zela pentsatuko zuten beldur, horiek bereiztu ahal izateko segurtasunik ez zuelako. Bitartean, ondoko gelan, isiltasun handia zen nagusi. Gurasoek beharbada, nagusiarekin mahai inguruan jesarririk, honekin ahapeka hitz egingo zuten. Agian guztiak atetik gertu zeuden entzuten. Besaulkiarekin batera astiro-astiro hurbildu zen Gregorio atera; hara iristerakoan, jesarlekua utzi, atera salto egin zuen eta zutik eutsi zen, oratuta, bere hankek zuten lirdingagatik. Horrela zegoela, atseden hartu zuen egindako ahaleginagatik. Gero, sarraila barruko giltza birarazten saiatu zen bere ahoa erabiliz. Zoritxarrez, ez zuen guk zehazki hagin deritzogunik. Zerekin oratuko zuen orduan giltza? Baina barailak, ordea, oso indartsuak ziren, eta, horietaz baliatuz, giltza mugitu ahal izan zuen, horrek eragiten zion minean erreparatu barik, izan ere likido ilun batek irten zuen bere ahotik, giltzean labaindu eta lurrera tantaka erortzen zela. –Entzun iezadazue- esan zuen nagusiak alboko gelan-; giltza birarazten ari da.- Hitz horiek jarraitzeko bihotz eman zioten Gregoriori. Baina guztiek, aitak, amak, zera oihukatu behar izan zioten: -Aurrera, Gregorio!- Bai, zera oihukatu behar izan zuten: -Beti aurrera! Saiatu zaitez! –Eta guztiak bere ahaleginaren ondorioak larritasunez ikusteko zain zeudela imajinatuz, bihotz-bihotzetik giltza haginkatu zuen, nahiko ahulduta. Eta, giltzak sarrailan jira egiten zuen heinean, bera mantendu egiten zen, airean alde batetik bestera zebilela, ahotik eskegita, eta, beharrezkoa zen arabera, giltzean oratzen zen edo bere gorputzeko pisu guztiaz beherantz bultzatzen zuen. Sarrailaren hots metalikoak, amore ematerakoan, bere senera guztiz itzularazi zuen. –Beno- esan zuen, sekulako zizpurua emanez-; ez da sarrailagilea etorri izan behar, eta buruarekin kisketa jo zuen atea guztiz zabaltzeko. Atea zabaltzeko modu hau zela eta, sarrera librea zegoen arren, ez zuten Gregorio ikusi. Lehendabizi, ateko orrietako bat astiro bultzatu behar zen, atalasean atzeraka lazki ez jausteko kontu handiz. Eta mugimendu zail hau oraindik nola egin zezakeen pentsatzen zegoela, beste ezertan pentsatzeko astirik ez zuela, nagusiarengandik “ene!” entzun zuen, haizearen orroa bezala entzun zena, eta atetik hurbilen zegoen gizon hau ikusi zuen, baita eskuarekin ahoa nola estaltzen zuen eta poliki atzerantz egiten zuen ere, indar ikusezin batek mekanikoki bultzatuko balu bezala. Amak- nagusia han egon arren, ilea nahasia zuena burezurreko gainaldean- lehenengo Gregoriori begiratu zion, eskuak elkartu zituen, gero berarengana bi pausu eman zituen, eta azkenean zerraldo erori zen, bere gonak inguruan sakabanaturik eta aurpegia bularreko sakontasunean estalia zegoela. Aitak ukabilarekin mehatxu egin zuen, etsaitasuna erakutsiz, Gregorio logela barrurantz bultzatu nahi izango balu bezala; gero buelta eman zuen, etxeko sarrerara segurtasunik gabe abiatu zen, eta, begiak eskuekin estaliz, negarrak bere bular sendoa astintzen zuela. Gregorio, orduan, ez zen logelara guztiz sartu; bere logela barruan itxita zegoen ateko orrian eutsi zen; horrela, bere gorputz erdia baino ezin zitekeen ikusi, burumakur ingurukoak zelatatzen zituela. Bitartean, eguna argituz joan zen, eta beste aldeko espaloian aurrez aurreko eraikin beltzituaren zati txiki bat ikus zitekeen. Ospitale bat zen, eta bertako fatxada monotonoa leiho simetrikoek desegiten zuten. Ez zuen atertu, baina ordurako tanta bakanak baino ez zeuden, lurreko leku ezberdinetan ikus zitezkeenak. Mahai gainean gosaria zerbitzatzeko tresnak zeuden, izan ere, aitarentzat huraxe zen eguneko jateko momenturik garrantzitsuena, eta egunkari ezberdinak irakurtzen luzatzea ikaragarri gustuko zuen. Gregorioren aurrez aurre zegoen horman eskegitako mihisean bere argazki bat zegoen, zerbitzu militarrean zegoela eginikoa eta teniente uniformea erakusten zuena, eskua lepoan jarria, arduragabekeriaz irribartsu, bere jarrera eta janzkerak errespetua eskatuko balute bezala. Gela hori etxeko sarrerara begira zegoen; atetik etxekoa ikus zitekeen, irekita ere bazegoena, baita eskailera-burua ere. - Beno- esan zuen baretasuna mantendu zuen bakarra bera izan zen uste osoa zuela-. Beno ba, berehala jantziko naiz, erakusgaiak hartuko ditut eta bidaia hasiko dut. Bidaia egiten utziko didazue, ezta? Nagusi jauna, burugogorra ez naizela eta gustura lan egiten dudala ikus dezakezu. Bidaiatzea nekagarria da; baina ni ezin naiteke bidaiatu gabe bizi. Nora zoaz, nagusi jauna? Saltokira? Bai? Gertatu den guztia gertatu den bezalaxe kontatuko al duzu? Edonor ezgai izan daiteke batzuetan lanerako; baina momentu horietan langileak mesedegarri izan direla ohartu behar dira nagusiak eta jakin beharko lukete, ezgaitasuna gainditu ostean, gogotsuago eta arduratsuago lan egingo dutela. Nik, zuk ondo dakizun bezala, lan handia zor diot buruzagiari. Baina, bestalde, nire gurasoak eta nire arreba ere zaindu egin behar ditut. Egia da gaur estuasun larri baten nagoela. Baina lan eginez gainditzea lortuko dut. Mesedez, ez ezazu egoera gehiago zaildu. Nire alde jarri zaitez. Saltzailea inork maite ez duela badakit. Guztiek uste dute dirua erruz irabazten duela, eta, horretaz gain, ederto bizi dela. Egia da aurriritzi hau desager dadin arrazoi berezirik ez dagoela. Baina zuk, nagusi jauna, beste langile guztiek baino askoz gehiago dakizu, eta, geure artean, buruzagia barne, guztiaren jabe dena, sarritan erratu egiten da langileei buruz. Zuk ondo dakizu saltzailea, urteko egun gehienak saltokitik kanpo ematen dituenez, zurrumurru ugarirako pizgarri erraza dela eta funsgabeko kointzidentzia eta kexetarako biktima egokia ere bai. Horien aurka defendatzea ez da batere erraza, gehienetan horien berri ere izaten ez duelako, eta bidaia batetik leher eginda itzultzen denean baino ez ditu kausa ikusezin baten ondorio negargarriak zuzenean nabaritzen. Nagusi jauna, ez zaitez arrazoia ematen didazula erakusten didan ezer esan gabe joan, neurri batean behintzat. Baina, Gregoriok lehen hitzak esandakoan, nagusiak buelta eman zuen eta hari destainaz begiratzen zion, ezpainekin mesprezuzko keinu bat eginez. Gregoriok hitz egiten zuen bitartean, ez zen momentu bat ere lasai egon. Aterantz urrundu zen Gregoriori begirik kendu gabe, baina astiro-astiro, indar misteriotsu batek gela hartatik alde egitea galaraziko balu bezala. Etxeko sarrerara iritsi zen azkenean eta, oina lurretik altxatu zuen arintasuna ikusirik, sua zapaldu zuela eman zuen. Eskumako besoa eskailerarantz luzatu zuen, han, mirari moduan, askatasuna aurkitu ahal izango balu bezala. Nagusiak era horretara alde egitea onartu ezin zezakeela ulertu zuen Gregoriok, bestela saltokian zuen lanpostua arriskuan baitzegoen. Bere gurasoek ez zuten berak bezain ondo ulertzen egoera, urteek aurrera egin ahala, etxe hartan Gregoriok euren bizitzarekin baino ez akaba zezakeela pentsatu izan zutelako; horretaz gain, momentuak sortutako egonezinagatik, eta horren ondoriozko zereginengatik, zuhurtasuna ahazturik zuten. Baina ez zitzaion hori gertatu Gregoriori; honek bazekien nagusia atxikitzeak zuen garrantzia, baita berau lasaitu, konbentzitu eta erakartzeak ere. Horren guztiaren menpe zegoen Gregorioren eta bere senideen etorkizuna. Bere arreba gutxienez hantxe egongo balitz! Oso azkarra zen; Gregorio oraindik bere bizkar gainean etzanda zegoenean negar egin zuen. Seguru asko nagusia, neska politarekin adeitsua izango zelakoan, neskak nahi izandako edonora joateko prest egongo litzateke. Etxeko atea itxiko zukeen eta sarrean bertan ezustekoa kendu lioke. Baina arreba ez zegoen han, eta Gregorio bere kabuz moldatu behar zen. Eta, mugitzeko zuen gaitasun berria oraindik ezagutzen ez zuela ohartu barik, ezta posibleena ere, eta ziurrena ere bazena, hau da, besteek bere diskurtsoa ulertuko ez zutela, eutsita zegoen logelako atearen orritik banandu zen, bestearen zabaldurak sortutako atearen orritik irristatu zen nagusiarenganantz aurrera egiteko nahiarekin, eskailera-buruko barandan komikoki oraturik jarraitzen zuena. Berehala lurrera erori zen, alferrekoak ziren ahaleginak eginez bere hanka nimiño eta ugarietan eusteko, ahopeka kexa txikia egiten zuela. Momentu hartan, egun hartan lehenengo aldiz, benetako ongizate batek hartua bezala sentitu zen: hankatxoek, lurrean eutsita, zuzen-zuzen obeditzen zuten. Poztasun naturalez nabaritu zuen, eta berak nahi zuen lekura eramateko ahalegina egiten zutela ohartu zen, bere sufrimenduen amaiera iritsi zela adierazi zuena. Baina Gregorio, egin beharreko mugimendu gogorragatik, lurraren arrasean alde batetik bestera zebilenean, ez oso urrun eta bere amaren aurrez aurre, honek bat-batean salto egin zuen eta garrasika hasi zen, besoak luzatuz eta atzamarrak banatuz: “Lagundu! Jainko maitea! Lagundu!”. Burua makurtzen zuen Gregorio hobeto ikusi ahal izateko; baina, bat-batean, suposizio hau ezeztatzeko asmoz, atzerantz erori zen, mahai gainean bizigabe moduan jausiz, eta oraindik hau ipinita zegoela gogoratu gabe, bertan jesarrita geratu zen, bere alboan iraulitako kafeontzitik kafea zorrotadaka isurtzen zegoela ohartu barik, alfonbratik zehar zabalduz. - Ama! Ama!- xurxulatu zuen Gregoriok, goitik behera begiratuz. Momentu baten nagusiak bere burutik alde egin zuen; eta ezin izan zuen, isuritako kafea ikusterakoan, bere barailak behin eta berriz hutsean ireki eta itxi baino. Amak, mahaitik alde egiten ahalegintzen zebilenean, berriz ere garrasi egin zuen eta bere burua aitaren besoetan bota zuen, bera laguntzera zioana. Baina ordurako Gregoriok ezin zien bere guarsoei jaramonik egin; nagusia eskaileran zegoen eta, kokotsa barandan jarrita zuela, ikuskizun hari azkenengoz begiratu zion. Gregoriok indarra hartu zuen nagusiarengana heltzeko asmoz, baina harek zerbait susmatu zuen, izan ere, salto bat emanda hainbat eskailera-maila jaitsi baitzituen eta desargertu egin zen, baina horren aurretik eskailera osoan entzun ziren oihuak bota zituen. Zoritxar hau guztia gutxi balitz, nagusiaren ihesaldiak aita ere guztiz aztoratu zuen, momentu hartaraino lasai samar egon zena; izan ere, iheslariaren atzean arin joan beharrean, edo gutxienez Gregoriok hori egitea baimendu izan balu, eskumako eskuarekin nagusiaren makilari heldu zion- hau ez zen makila batzeaz gogoratu ere egin, ezta bere kapela eta berokia batzeaz ere, aulki baten ahaztuak- eta, beste eskuan mahai gainean zegoen egunkari handi bat hartuz, prestatu egin zen, lurrean ostikada indarstuak emanez, papera eta makila erabiliz, Gregorio bere logela barruraino atzera eginarazteko. Azken honen erreguek ez zuten ezertarako balio izan, ulertu ez zituztenak; eta, burua era otzanez bere aitarenganantz bueltatu bazuen ere, haren ostikada indartsuak bikoiztea baino ez zuen lortu. Amak, bere aldetik, eguraldi txarra egon arren, leiho bateko kristala jaitsi zuen eta, kanporantz bortizki makurturik, aurpegia eskuekin estaltzen zuen. Kanpoko eta eskailerako airearen artean haize indartsua sortu zen; leihoetako errezelak harrotu egin ziren; mahai gaineko egunkariak ere bai, eta orrialde solte batzuek lurretik hegan egiten zuten. Aitak, errukigabe, txistu basatiekin presatzen zuen atzera-egitea. Baina Gregoriok oraindik ez zekien atzerantz ondo ibiltzen, eta horregatik oso astiro zebilen. Gutxienez buelta eman ahal izan balu! Arnas batean bere logelan egongo litzateke. Baina, bere makaltasuna zela-eta ez zuen bueltarik eman nahi izan aita urdurituko zuen beldur, honek zuen makila tentea burua zauritu edo bizkarra hausteko prest zegoela. Azkenean, hala ere, ez zuen beste erremediorik izan eta buelta eman behar izan zuen, amorruz ohartu baitzen atzerantz ibiliz norabidea mantentzea ezinezkoa zitzaiola. Horrela, bere aitari estutasunez begiratzeari uzten ez ziola, ahalik eta arinen buelta ematen hasi zen, hau da, makaltasun ikaragarriz. Aita haren borondate onaz jabetu behar izan zen, erasotzeari utzi baitzion, urrunetik makilaren puntarekin jiratu beharreko norabidea zuzenduz. Gutxienez txistu jasanezin hura gelditu izan balitz! Burua guztiz galtzea eragiten zion honek Gregoriori. Buelta guztiz amaitzeko gutxi falta zitzaionean, txistu hark nahastu eta atzera pixka bat egin zuen. Atearen aurrez aurre egotea lortu zuen azkenean. Baina bere gorputza ate hartatik oztopo barik igarotzeko handiegia zela jabetu zen momentu hartan. Aitari, momentuan zituen gogoak ikusirik, beste orria zabaltzea ez zitzaion, jakina, bururatu leku nahikoa izan zezan. Ideia batez baino ez zegoen beteta: Gregorio, lehen bait lehen, bere logelan sartu behar zen. Hala ere, sartu ahal izateko Gregoriok behar zituen prestaketa gogaikarri guztiak ez lituzke inoiz ere onartuko eta, era honetara, atea igaro. Honetarako inolako oztoporik egongo ez balitz bezala, Gregorio bultzatzen zebilen handitzen zioan iskanbila sortzen. Gregoriok bere atzean entzuten zuen ahotsak ez zuen aita batena zenik ematen. Gregorio ateko markoaren kontra estutu zen. Albo batez tentetu egin zen; atalasean zeharka jarrita zegoen orain, bere alboa guztiz minduta eta zaurituta zegoela. Ateko argitasunean irudi nazkagarri batzuk ikus zitezkeen.Gregorio trabaturik geratu zen han, ez zen bere kabuz inolako mugimendurik egiteko gai. Alde bateko hankatxoak airean zeuden, eta beste aldekoak lurrean zapaldurik min handia sortuz... Horrelako baten, logelan azkar sarrararzi zuen kolpe indartsu eta, era berean, salbatzailea eman zion aitak atzetik, odoletan hastea eragin ziona. Gero, makilarekin itxi zuen atea, eta azkenean guztia lasaitu egin zen. ==2. Kapitulua== Gaua iritsi zen arte Gregorio ez zen logale neketsu hartatik esnatu, konortegabetze baten antzekoa izan zena. Hala ere, ez zen bere kabuz askoz beranduago esnatuko, ordurako lo nahiko egin baitzuen, baina isilpeko pauso batzuen marmarrak eta kontuz itxitako sarrerako atearen zaratak esnatu zutela iruditu zitzaion. Tranbia elektrikoaren islak logelako sabaia eta altzarien gainaldea argitzen zituen; baina behean, Gregorio zegoen lekuan, iluntasuna zen nagusi. Astiro eta oraindik trakeski, bere garroekin haztamuka ibiliz, euren balioa ulertua zuela, ateraino hurbildu zen gertatu zena ikusteko asmoz. Bere ezkerraldea zauri bakar, luze eta nazkagarria zen. Herren zebilen, hautaketa bidez eta simetrikoki, bere hanka hilera bien gainean. Beste alde batetik, hauetariko bat, goizean jazotako istripuan zauritua, - miraria izan zen besteak zauririk gabe izatea!-, bizitza barik narras zeraman. Atera iristerakoan, bertara erakarri zuena jateko zerbait izan zela ohartu zen. Katilukada bat azukredun esne ikusi zuen, ogi zuridun zatitxoak igerian zeudela. Pozaren pozez barre egiteko zorian egon zen, goizean baino askoz gose handiagoa baitzuen. Berehala, burua katiluan murgildu zuen begiak estaltzeraino ia-ia; baina laster etsita atera behar izan zuen, ez bere ezkerraldeko minak lana zailtzen zuelako bakarrik (jan ahal izateko gorputz osoa mugitu behar zuen), esnea, momentu hartara arte gehien gustuko zuen edaria zena-horregatik, zalantza barik, arrebak han utzi zuen-, ez zitzaiolako batere gustatu baizik. Ia-ia nazkatuta urrundu zen katilutik, eta berriz ere logelako erdialderantz irristatu zen. Jangelan gasa piztuta zegoela ikusi zuen ateko zirrikitutik. Baina, ohikoa zenaren aurka, ez zitekeen aita amarentzako ozenki irakurtzen ari zela entzun ezta arrebaren gaueko egunerokoa ere. Ez zen txintik ere entzuten. Agian ohitura hau, arrebak bere eskutitzetan beti aipatzen zuena, azkenaldian desagertu egin zen. Baina inguruko guztia ere isilpean zegoen, eta, ziur aski, eraikina ez zen hutsik egongo. –Zelako bizimodu lasaia duen neure familiak!- pentsatu zuen Gregoriok. Eta, bere begiradak gerizpean finkaturik zituen bitartean, bere guraso eta arrebari hain bizitza barea eman ahal izateaz harro sentitu zen, hain inguru politean. Ikaraz pentsatu zuen lasaitasun, ongizate eta poztasun haiek amaitzear zeudela... Burutazio hauek nahas ez zezaten, nahiago izan zuen fisikoki astintzea eta logelatik arrastaka hasi zen. Gauean zehar ateko orri bat zabaldu zen, eta beste batean bestea: norbaitek, zalantza barik, sartu beharra zuen eta duda-mudatan zebilen. Gregorio, hori ikusita, jangelara ematen zuen atearen aurrez aurre jarri zen, bisitari zalantzatia barrurantz erakartzeko prest, edo gutxienez hura nor zen ikusteko asmoz. Baina atea ez zen berriro ireki, eta alferrik itxaron zuen. Goizeko lehen orduetan, atea zarratuta zegoenean, guztiak barrura sartzen saiatu ziren, eta berak orain ate bat zabaldu zuela, eta besteak ere ireki zituztela, zalantza barik, egunean zehar, ez zen inor gehiago joaten, eta giltzak ateko kanpoaldean zeuden, sarrailetan. 2886 2006-01-12T20:28:55Z Janire Rodriguez 16 /* 1. Kapitulua */ ==1. Kapitulua== Gregorio Samsa, goiz batean eta loaldi larri baten ostean, bere ohean koko bihurturik esnatu zen. Bere lepoko oskol gogorraren gainean etzanda zegoen bere burua altxatzean, eta horrela bere sabel ilunaren itxura ganbila ikusi zuen; ohazalak honen handidura ezin zuen eutsi. Ondorioz, lurrera labaintzekotan zegoen. Jatorrizko hanka lodien ordez, funtsik gabeko mugimenduaz dantzan zebilzkion hamaikatxo hanka ikusten zuten bere begiek. -Zer gertatu zait? Ez zegoen ametsetan, ez. Bere logelak betiko itxura zuen. Mahai gainean oihal laginak sakabanaturik zeuden -Samsa merkatari saltzailea zen-, eta hormatik zintzilikatuta aldizkari batetik ebakitako argazki bat zegoen, urrezko marko batean sartutako irudia. Argazkian, larruzko txano eta tapaki batez estalita dagoen emakume bat zegoen. Gregoriok soa leihorantz zuzendu zuen; lainotuta zegoen, eta leihoan euri tantak jo eta jo egoteak malenkonia eragin zion. -Beno -pentsatu zuen-; zer gertatuko litzateke momentu batez lotan jarraitu eta ameskeria guztiak ahaztuko banitu?=Baina ezinezkoa zen, izan ere, Gregorio eskuin aldearen gainean lo egitera ohituta zegoen eta oraingo izate berriak ez zion postura hori hartzen uzten. Bere helburua eskuinalderantz begira gelditzea bazen ere, halabeharrez lepoz geratzen zen berriz ere. Makina bat bider saiatu arren, alfer alferrik zen; hankek sortutako mugimendu saltsa - maltsatu hura ez ikusteko, begiak itxi zituen; dantzak bere horretan segitu zuen, harik eta min sakon bezain zorrotza sentitu zuen arte, ordura arte inoiz sentitu ez zuelako mina, alegia. -Ai Ene! -esan zuen- zein neketsua den nik hautatutako lana! Egun bat bai eta bestea ere bidaiatzen. Negozioen ardura handitu egiten da lantegitik kanpo lan egiten denean, eta bidaiek sortzen dituzten burukominak ere ez dira gutxi: trenen ordutegia jagon, janari eskasa iruntzi, jatordu desorekatua mantendu, aldakorrak diren harremanak, ezertarako balio ez dutenak, maitasunarentzako tokirik ez dutenak. Dena pikutara! Sabelean halako hazkura arin bat nabaritu zuen. Apur-apurka, ohe-bururantz luzatu zuen gorputza, burua altxatzeko asmotan. Sumindutakoaren inguruan puntu zuri batzuk zituela ikusi zuen. Hanka batekin hazkura arintzen saiatu bazen ere, berehala kendu behar izan zuen hanka honen igurtziak hotzikarak sortzen zizkion eta. -Honen goiz jaikitzeak tenteldu egiten dut bat -esan zuen-. Gizonak behar beste lo egitearen premia zuen. Askoz hobeto bizi diren saltzaileak daude. Goizean eskatutakoa apuntatzeko ostatura itzultzen naizenean, patxadaz eserita eta gosaltzen ikusten ditut. Nik dudan nagusiarekin berdin jokatuko banu, berehala kale gorrian ikusiko nintzateke. Eta nork daki, ez ote da hori niretzat egokiena? Nire gurasoengatik izango ez balitz aspaldi izango nintzateke lanetik alde eginda. Nagusiaren aurrera joan eta ene iritzia aurkeztuko niokeen. Mahai gainetik eroriko litzateke, gora igo eta langileei hitz egiteko esertzen den mahai gainetik behera, alegia; langileak hurbil-hurbil jartzen zaizkio gorra delako. Baina oraindik ez dut esperantza galdu. Gurasoei zorrak kentzeko beste batzen dudanean - oraindik beste bost edo sei urte=, entzun beharko dizkit, bai. Beno, baina momentuz jaiki egin behar naiz, trena bostetan ateratzen baita. Begiak kutxa gainean zegoen iratzargailura bideratu zituen. -Jainko laztana!-oihukatu zuen bere barnerako. Goizeko sei eta erdiak ziren eta orratzek beren martxan jarraitzen zuten. Orratzak laurden gutxi jotekoak ziren. Akaso ez zuen jo iratzargailuak? Ohetik garbi=garbi ikus zitekeen alarma lauretan jarri izan zuela; beraz, jo beharra zeukan derrigor. Baina posible ote zen lo jarraitzea, etxeko armairuak eta denak aztoratzeko moduko zarata ateratzen zuen eta? Bere loaldia ez zen batere lasaia izan. Baina seguru aski, horregatik egin zuen azken momentuan sakonago lo. Eta, zer egin zezakeen orduan? Hurrengo trena zazpietan ateratzen zen; berau hartu ahal izateko korrikan ibiltzea halabeharrezkoa zuen. Erakusgaia oraindik ez zegoen bilduta, eta, azkenik bera ere ez zen prest sentitzen. Gainera, trena hartuko balu ere, ez zuen nagusiaren errieta saihestuko, izan ere, biltegiko mutilak jadanik bere faltaren berri emana izango zion eta. Biltegiko mutila dignitate bako ipurdi- miazkatzaile hutsa zen. Eta, gaixorik zegoela esango balu, zer gertatuko litzateke? Honek susmoak zabalduko zituen, Gregoriok bost urtetan inoiz ez baitzuen lanera hutsik egin. Seguruenik nagusia Montepioko medikuarekin etorriko litzateke. Gurasoen aurrean bere alferkeriaren gainean kexak zabalduko ziren, eta medikuaren agiriari esker edozein arrazoi atzera botako luke, harentzako gizon guztiak baitaude osasuntsu. Eta egia esan, kasu honetan ez zen oker ibiliko. Izan ere, loaldi luzearen ondorioz gosez bazen ere, Gregorio ondo sentitzen zen. Bere etzalekua utzi gabe bertan hausnartzen eta pentsatzen jarraitzen zuen. Erlojuak zazpiak laurden gutxi jo zituenean, ohe burutik hurbil zegoen atea jo zuten. -Gregorio- esan zuen ahots batek, amarenak- zazpiak laurden gutxi dira. Ez zinen bada, bidaian joatekoa? Zein ahots gozoa! Bere ahotsa entzutean ordea, izutu egin zen; betikoa zen, bai, baina txistu mingarri eta eutsi ezin batekin nahasturik agertu zen, hitzak hasieran argiak baziren, gerora nahastu egiten ziren eta azkenerako bat zalantzan jartzen zen entzun ote zituen ere. Gregoriok argi erantzuteko asmoa zuen baina guztia ikusita hau esatera mugatu zen: -Bai, bai. Eskerrik asko ama. Oraintxe altxatuko naiz. Egurrezko atearen bestaldean, Gregorioren ahotsaren aldaketa ez zen igarri behar, ama erantzun horrekin lasaitu eta honek alde egin zuen. Aldiz, elkarrizketa honen ondorioz, familiako kideek bazekiten Gregorio oraindik etxean zela. Honekin batera, aita ailegatu zen eta ateari golpe arin batzuk emanda galdetu zuen: -Gregorio, Gregorio! Zer gertatzen da?- Momentutxo bat itxaron eta ahotsa altxatuz ekin zion: -Gregorio, Gregorio! Halaber, beste atearen atzetik arrebak honela galdetu zion goxotasunez: -Gregorio ez al zaude ondo? Zerbait behar al duzu? -Prest nago -erantzun zien biei batera, hitzak garbi ahoskatzeko ahalegin handia eginez bere ahots- geldiz mintzatuz. Aitak gosaltzen jarraitu arren, arrebak ahopeka jarraitzen zuen: -Ireki mesedez, Gregorio. Hala ere, Gregorio ez zen horretan pentsatzen ari; aitzitik, bere buruari zorionak ematen zizkion logela ixteko zuen ohituragatik. Lehenengo egin beharreko gauza geldi- geldiro altxatzea eta ondoren gosaltzea zen. Hau dena egin ostean bakarrik pentsatuko nukeen gainerakoan, eta ez ohean etzanda nengoen moduan. Ohean baten baino gehiagotan posturak eragindako min arintxo bat sentitu izanaz gogoratzen zen, eta sarri askotan jaikitzerakoan desagertzen zena. Jakin-min handia zeukan egun hartako bere irudikapenak nola ihesten zitzaizkion ikusteko. Halaber, ahotsaren aldaketaren arrazoia katarroaren abisua zelakoan zen, hau da, saltzailearen gaixotasun profesionala. Ohazala baztertzea lan oso erraza zen. Horretarako, gorputza albo batera botatzea zuen errazena, horrela ohazala halabeharrez eroriko baitzen. Baina zailtasuna Gregorioren zabaltasun izugarrian zegoen. Zutuntzeko, beso eta eskuz lagundu ahal izango zen; halere, horren ordez, kontrolatu ezin zituen eta gelditu ezinik zeuden hamaikatxo hankaren jabe zen. Eta kontua da, berak zutuntzeko nahia zeukala. Luzatzen zen; eta hanketako bat dominatzea lortzen zuen; baina bitartean, besteek beren mugimendu aske eta mingarriarekin jarraitzen zuten. “Ez da egokia ohean ezerezean egotea" pentsatu zuen Gregoriok”. Lehenik eta behin etzalekutik gorputzeko behealdea kanporatzea otu zitzaion. Baina parte hau -oraindik ikusi gabea, beraz zehaztasunez kokatzea zaila egiten zitzaiona-, mugiaraztea zaila egin zitzaion. Pentsatutakoari geldi-geldiro ekin zion. Gregoriok indar guztiak bilduz, gorputza aurreratu zuen. Zoritxarrez, norabidea gaizki hartu zuen eta ondorioz, oheko hanken jota izugarrizko golpea hartu zuen. Golpearen ondorioz, konturatu zen bere gorputz berriko atalik sentiberena, gorputzeko beheko partea zela. Orduan, burua etzalekuaren goialdera bota zuen berriz ere, oraingoan gorputzaren goiko partea ateratzeko asmotan. Honek ez zuen arazorik ekarri, eta, gorputzeko zabalerak zein pisuak, buruak hasi izandako mugimendua jarraitu zuten. Baina, berau airean ikusitakoan, modu berberean aurrera jarraitzeko beldurra sentitu zuen, horrela erorita zaila izango litzatekeelako burua bere horretan mantentzea; gainera Gregoriorentzako oso garrantzitsua zen momentu hartan konortea ez galtzea. Hori gertatu orduko, nahiago zuen ohean geratzea. Baina, kontrako moduan indar berdinak egin ostean, bere emozioaren morroi ziren hankak ikusirik konturatu zen hasierako posizio berdinean topatzen zela eta berriro lehengoa pentsatu zuen: ez zuela ohean jarraitu behar eta portaerarik zuzenena arriskatzea zela, nahiz eta onik ateratzeko posibilitateak urriak izan. Ordea, laster gogoratu zuen, patxadazko erabakiak hartzea, erabaki arinak hartzea baino zuzenagoa zela. Bere begiak zorroztasunez leihoan finkatu ziren; baina zoritxarrez, bistan zeuden behe- lainoek eta lainoek esperantza eta indar gutxi ematen zieten. “Honezkero zazpiak- pentsatu zuen berriro erlojua begiratzean-. Jada zazpiak, eta oraindik behe-lainoa nagusi da.” Mugitu gabe eta arnasa geldi- geldiro hartuz, pixka batean ohean etzanda jarraitu zuen isiltasunak bere izaerara itzularaziko balu moduan. Hala ere, zazpiak eta laurden jo aurretik altxatuta egotea beharrezkoa zuela pentsatu zuen. Gainera biltegitik norbait heltzear zegoela uste zuen, berau zazpiak izateko gutxi falta direnean zabaltzen dute eta. Oheko hegal batetik irristatuta atera nahi zuen. Seguruenik gorputza horrela botata, burua eusten, ez zuen minik hartuko. Ez zitzaion ezer gertatuko, alde batetik bere lepoak gogorra zirudielako eta bestetik alfonbra gainera eroriko zelako. Gauza batek bakarrik ematen zion burukomina; mugitzean aterako zuen hotsak, honek familia osoa aztoratuko zuelakoan. Baina hau aurrera eramateko erremedio bakarra zen. Gregoriok jada, gorputz erdia ohetik kanpo zuen (metodo berriak lan bat baino jolas bat ematen zuen, atzez kulunkatzea besterik ez baitzen), eta, norbait laguntzera etortzen bazitzaion, lortzea oso erraza izan zitekeela jabetu zen. Pertsona indartsu birekin nahikoa zuela ikusi zuen ( bere aita eta neskamearengan pentsatu zuen ). Bere bizkar puztuaren azpitik beren besoak sartu, eta pisuaren eraginez makurturik hankak lurrean ongi baliatuko ziren ziur asko. Baina komeni al zen laguntza eskatzea atea giltzaz zarratuta zegoela jakinda? Bere egoera larria zela jakinda ere, ezin izan zion eutsi barreari. Operazioa oso aurreratua zeukan, honekin bukatzeko egin behar zuen gauza bakarra, aurrerago egindako mugimenduak baino gogorragoa izango zen beste mugimendu bat egitea zen, alegia. Horretarako gainera, ez zuen denbora askorik, zazpiak eta laurden emateko bost minutu besterik ez zirelako falta. Izan ere, ate joka etorri zitzaizkion. “Biltegiko norbait izango da seguruenik ”, pentsatu zuen Gregoriok, beren hankak gero eta azkarrago mugitzen ziren heinean. Momentu hartan, isilunea zabaldu zen eta halaber esperantza txiki bat sentitu zuen, atea inork ez zuela zabaltzen ikusitakoan. Hala ere, gertatzekoa zena, gertatu zen; neskameak pauso sendoak eman ostean, atea ireki zuen eta. Orduan Gregoriok nahikoa izan zuen bisitariaren berba bakarra entzutea, berau nor zen igartzeko; gerentea zela antzemateko, alegia. Zergatik ote zegoen Gregorio lan egiten , falta egiteagatik horrelako susmoak zabaltzen diren lantegi batean? Bertako langileria osoa ote zen horren barrabasa? Ez ote zitekeen egon beren artean benetako gizonik, goizean ordu pare bat galdu ondoren, tripak janda zoratu arren, ohetik altxatzeko gauza ez zenik? Beharrezko al zen ikerketatxo hura egiteko mutiltxo bat bidaltzea baina, gerentea bera etortzea? Orduan Gregoriok, pentsamendu guzti hauek behartuta, etzalekutik salto egin zuen. Handia ez zen, baina golpeak sortutako hots gor bat entzun zen. Alfonbrak golpea arindu zuen; bere lepoa uste zuena baino elastikoagoa zenez, zaratotsa ez zen horren beldurgarria izan. Ordea, burua eusteko ez zuen arretarik jarri eta ondorioz, min hartu zuen eta minaren minez alfonbraren kontra estutu zen. -Hor barruan zerbait gertatu da- esan zuen gerenteak ezkerreko gelatik. Ezinezkorik ez dagoela pentsatuz, egunen batean gerenteari ere antzeko zerbait gerta zitzaiokeela imajinatu zuen Gregoriok. Gerenteak bere partetik, Gregorioren pentsamendua irakurriko balu bezala, pauso sendo batzuk eman zituen bere txarolezko zapatekin. Ondoko logelatik arrebak isilka deitu zion. -Gregorio, biltegiko gerentea dago berton. -Badakit -erantzun zion indarge, arrebak ozta -ozta entzun zuen heinean. -Gregorio- esan zuen aitak ezkerreko gelatik-, gerenteak galdetu dit ea zergatik ez duzun hartu lehenengo trena. Ez dakigu zer erantzun, eta gainera zurekin aurrez aurre berba egin gura du. Beraz, zabaldu atea, mesedez. Ez arduratu gelan dagoen kaosagatik, berak ulertuko du eta. -Egun on, Samsa jauna!- sartu zen gerentea afektiboki. -Ez dago ondo- esan zion amak gerenteari, aitak berbetan segitzen zuen bitartean-. Gaixorik dago eta. Bestela zelatan galduko zuen bada trena? Gregorio biltegirako baino ez da bizi, ez da gau bakar batean ere kaleratzen eta! Eta jakin beza, premiazkoa denean ere ez dela kalera irtetzen. Gurekin batera afaltzen du eta egunkaria leitzen isil=isilik egoten da irtenaldiko ibilbideak aztertzen. Bere aisialdi bakarra aroztegia da. Bere logelan zintzilikatuta dagoen egurrezko markoa ikusten baduzu ikusi, zeharo zurtuta geratuko zara; hiruzpalau arratsaldetako beharra izan du. Oraintxe ikus dezakezu, hots, atea zabaltzean duenean. -Laster naiz prest- esan zuen modu isil batean, elkarrizketako berbarik ez galtzeko asmotan -Emakumea, seguru zuk esan bezala direla gauzak, baina ez al du ezer larririk izango! Nik horixe espero dut behintzat. Hori bai, merkatariok sarri askotan gorputz txarra izan arren, lanean jarraitu behar dugu; negozioan gainetik ez dago ezer! -Beno -galdetu zuen aitak, estututa eta atea berriro joz-;sar al daiteke behingoz gerentea? Ezkerreko gelan isiltasuna zen nagusi, eta eskuinekoan ordea, arrebaren negar- zotinak entzuten ziren. Baina, zergatik ez ote zuen nahi Gregoriok besteekin elkartu gura? Egia esan, esnatu berria zen eta ez zen ezta janzten hasia ere. Baina, zergatik ote zegoen negarrez? Agian, neba altxatzen ez zelako, atea zabaltzen ez zuelako, gerenteari pasorik ematen ez ziolako, bere lana galtzeko arriskuan zegoelako, eta kasu horretan, nagusiak berriro ere gurasoak gogor estutuko zituen aspaldiko zor haien kontura. Ordea, hauek momentuz, ez ziren arrazoizko burukominak. Gregoriok han jarraitzen zuen, eta ez zitzaion burutik ezta pasatu ere egin bere familiakoak bertan behera uztea. Alfonbra gainean zetzan, eta zegoen egoeran egonda inork ez zion bere gerenteari pasatzen utziko. Baina deskortesia txiki hori ez zen nahikoa arrazoi lantegitik botatzeko. Eta Gregoriok arrantzekin molestatzea baino, bakean uztea hobe zela pentsatu zuen. Hala ere, besteek Gregoriorengan zuten ezjakintasunak, kezkatzen zituen. - Samsa jauna -azkenean esan zuen gerenteak, ahots harroz-, honek guztiak zer esan nahi du? Zure logelan zarratzeaz gain, monosilaboekin erantzuten duzu. Halaber, arrazoirik gabe kezkatzen dituzu gurasoak eta axolagabekeria osoz laneko kontuak baztertzen dituzu. Zure familia kideen eta enpresaren izenean, arrazoiak eman ditzazula eskatzen dizut. Harrituta naukazu. Beste mota bateko gizona zinela uste nuen, hots, gizon zentzudun eta formala zinela. Egia esateko, gaur goizean patroiak zure faltaren arrazoi posible bat eman dit: bart kobratzeko agindu zitzaizuna. Nik esan nion neronek erantzungo nuela horren aurrean, eta horrelakorik pentsatu ere ez egiteko, mesedez; baina orain, zure portaera ikusita, ez daukat zure alde egiteko asmorik. Zure egoera, beraz, ez da horren segurua. Nire asmoa gauza guzti hauek zuri bakarrik esatea bazen ere, orain zure guraso eta arreba onberek entzun behar izan dute guztia. Gainera, zuri bost axola niri denbora galaraztea ere. Azkenaldian ez gara larregi saiatu lanean eta gainera ez dira oso garai onak negoziatzeko; hori guk ere aitortzen dugu. Baina Samsa jauna, ez dago ezta negozioak bertan behera uzteko garai onik ere. -Banoa -oihukatu zuen Gregoriok, bere onetik aterata, errietaren erdian guztiaz ahantzirik.- Oraintxe noa. Eritasun bat dela eta egon behar izan naiz ohean, gainera oraindik jaiki barik nago. Momentutxo bat mesedez! Hobeto nagoen arren, oraindino ez nago uste bezain ongi. Ez dakit zer gertatu zaidan! Atzo ondo sentitzen nintzen eta hori badakite nire gurasoek ere. Beno, atzo arratsaldean sentitu nituen lehen sintomak. Zelatan ez dute nabaritu lehenago? Zelan ez nien esan ezer biltegikoei? Izan ere, sarritan uste izaten dugu etxean geratu gabe osatuko garela eta ez da horrela izaten. Mesedez, gizona, izan iezaiezue begirune nire gurasoei! Esan dizkidazunak esateko ez dago arrazoirik. Bistan dago ez dituzula nire azken bezeroen eskaera-orriak irakurri. Gainera, zortzietako trena hartuko dut. Deskantsu hau indarberritzeko ez zait batere gaizki etorri. Ez ezazu galdu denbora gehiago. Laster izango naiz biltegian. Azaldu nagusiari nik esandako guztia eta eskatu barkamena nire partetik. Guzti hau zioen bitartean, zailtasun handirik barik, kutxara hurbildu zen. Bertan, zutitzen saiatu zen. Atea ireki eta gerentearen aurrean jarri eta berba egin gura zuen berarekin. Horren gogotsu deitzen zeudenen aurpegiak ikusteko irrikaz zegoen. Ez zen bere errua izango izutzen baziren, beraz, ez zuen zertan beldurturik. Ezta lasai geratzen baziren ere. Pixka bat mugituz gero, zortzietako trena hartuko zuen. Baten baino gehiagotan egin zuen laban kutxako horma lauekin; baina azkenean zutitu zen. Sabeleko mina handia bazen ere, horrek ez zuen kezkatzen. Orduan bere burua ondoko aulkiko bizkarraldearen kontra jarri zuen eta haretxen ertzei hankez oraturik geratu zen. Lasaitu zenean isildu egin zen gerentearen berbak entzuteko. - Zerbait ulertu al duzue? -galdetu zien gurasoei-. -Ai ene! -egin zuen amak negarrez. Seguruenik txarto egongo da eta gu hemen berari zirikatzen. =Eta jarraian dei egin zuen: -Grete! Grete! -Zer behar duzu, ama? -erantzun zuen alabak gelaren beste txokotik. -Mediku baten bila joango zara segituan; zure neba gaixorik dago eta. Zoaz arrapaladan! Entzun al duzu zelan egiten zuen berba? -Ana! Ana! -aitak egin zuen dei txaloak emanez-. Deitu iezaiozu segituan sarrailagile bati. -Animalia bat da- esan zuen gerenteak. Harrera gelan, korrika zetozen bi gazteren gona hotsa entzun ahal izan zen ( nola jantzi zen horren azkar arreba? ), eta, etxeko ateak, kolpean irekitzean, atera zuen zarata bortitza. Baina ez zen entzun ate kolperik. Ezbeharren bat gertatu den etxeetan gertatzen den legez, atea irekita utzi zuten. Halere, Gregorio hagitz lasaiago zegoen. Egia da bere berbak ulergaitzak zirela, berari argiak iruditu zirela arren. Horregatik bada, besteak zerbait arraroa gertatzen zela konturatu ziren eta ondorioz, laguntzera hurbildu zitzaizkion.Besteek lehenengo antolaketak erabakitasunez eta irmotasunez hartu izanak lasaitu egin zuten. Berriz ere gizakien artean zegoela iruditzen zitzaion, eta biengandik, bai medikuarengandik bai sarrailagilearengandik, bereizketarik gabe, ekintza arraro eta txundigarriak espero zituen. Eta, hurbiltzear zeuden elkarrizketa erabakigarrietan ahalik eta argien mintzatzeko asmoz, arinkeriaz eztarria garbitu zuen, arinki egitera beharturik zegoela, zarata hau ere giza-estula ez zela pentsatuko zuten beldur, horiek bereiztu ahal izateko segurtasunik ez zuelako. Bitartean, ondoko gelan, isiltasun handia zen nagusi. Gurasoek beharbada, nagusiarekin mahai inguruan jesarririk, honekin ahapeka hitz egingo zuten. Agian guztiak atetik gertu zeuden entzuten. Besaulkiarekin batera astiro-astiro hurbildu zen Gregorio atera; hara iristerakoan, jesarlekua utzi, atera salto egin zuen eta zutik eutsi zen, oratuta, bere hankek zuten lirdingagatik. Horrela zegoela, atseden hartu zuen egindako ahaleginagatik. Gero, sarraila barruko giltza birarazten saiatu zen bere ahoa erabiliz. Zoritxarrez, ez zuen guk zehazki hagin deritzogunik. Zerekin oratuko zuen orduan giltza? Baina barailak, ordea, oso indartsuak ziren, eta, horietaz baliatuz, giltza mugitu ahal izan zuen, horrek eragiten zion minean erreparatu barik, izan ere likido ilun batek irten zuen bere ahotik, giltzean labaindu eta lurrera tantaka erortzen zela. –Entzun iezadazue- esan zuen nagusiak alboko gelan-; giltza birarazten ari da.- Hitz horiek jarraitzeko bihotz eman zioten Gregoriori. Baina guztiek, aitak, amak, zera oihukatu behar izan zioten: -Aurrera, Gregorio!- Bai, zera oihukatu behar izan zuten: -Beti aurrera! Saiatu zaitez! –Eta guztiak bere ahaleginaren ondorioak larritasunez ikusteko zain zeudela imajinatuz, bihotz-bihotzetik giltza haginkatu zuen, nahiko ahulduta. Eta, giltzak sarrailan jira egiten zuen heinean, bera mantendu egiten zen, airean alde batetik bestera zebilela, ahotik eskegita, eta, beharrezkoa zen arabera, giltzean oratzen zen edo bere gorputzeko pisu guztiaz beherantz bultzatzen zuen. Sarrailaren hots metalikoak, amore ematerakoan, bere senera guztiz itzularazi zuen. –Beno- esan zuen, sekulako zizpurua emanez-; ez da sarrailagilea etorri izan behar, eta buruarekin kisketa jo zuen atea guztiz zabaltzeko. Atea zabaltzeko modu hau zela eta, sarrera librea zegoen arren, ez zuten Gregorio ikusi. Lehendabizi, ateko orrietako bat astiro bultzatu behar zen, atalasean atzeraka lazki ez jausteko kontu handiz. Eta mugimendu zail hau oraindik nola egin zezakeen pentsatzen zegoela, beste ezertan pentsatzeko astirik ez zuela, nagusiarengandik “ene!” entzun zuen, haizearen orroa bezala entzun zena, eta atetik hurbilen zegoen gizon hau ikusi zuen, baita eskuarekin ahoa nola estaltzen zuen eta poliki atzerantz egiten zuen ere, indar ikusezin batek mekanikoki bultzatuko balu bezala. Amak- nagusia han egon arren, ilea nahasia zuena burezurreko gainaldean- lehenengo Gregoriori begiratu zion, eskuak elkartu zituen, gero berarengana bi pausu eman zituen, eta azkenean zerraldo erori zen, bere gonak inguruan sakabanaturik eta aurpegia bularreko sakontasunean estalia zegoela. Aitak ukabilarekin mehatxu egin zuen, etsaitasuna erakutsiz, Gregorio logela barrurantz bultzatu nahi izango balu bezala; gero buelta eman zuen, etxeko sarrerara segurtasunik gabe abiatu zen, eta, begiak eskuekin estaliz, negarrak bere bular sendoa astintzen zuela. Gregorio, orduan, ez zen logelara guztiz sartu; bere logela barruan itxita zegoen ateko orrian eutsi zen; horrela, bere gorputz erdia baino ezin zitekeen ikusi, burumakur ingurukoak zelatatzen zituela. Bitartean, eguna argituz joan zen, eta beste aldeko espaloian aurrez aurreko eraikin beltzituaren zati txiki bat ikus zitekeen. Ospitale bat zen, eta bertako fatxada monotonoa leiho simetrikoek desegiten zuten. Ez zuen atertu, baina ordurako tanta bakanak baino ez zeuden, lurreko leku ezberdinetan ikus zitezkeenak. Mahai gainean gosaria zerbitzatzeko tresnak zeuden, izan ere, aitarentzat huraxe zen eguneko jateko momenturik garrantzitsuena, eta egunkari ezberdinak irakurtzen luzatzea ikaragarri gustuko zuen. Gregorioren aurrez aurre zegoen horman eskegitako mihisean bere argazki bat zegoen, zerbitzu militarrean zegoela eginikoa eta teniente uniformea erakusten zuena, eskua lepoan jarria, arduragabekeriaz irribartsu, bere jarrera eta janzkerak errespetua eskatuko balute bezala. Gela hori etxeko sarrerara begira zegoen; atetik etxekoa ikus zitekeen, irekita ere bazegoena, baita eskailera-burua ere. - Beno- esan zuen baretasuna mantendu zuen bakarra bera izan zen uste osoa zuela-. Beno ba, berehala jantziko naiz, erakusgaiak hartuko ditut eta bidaia hasiko dut. Bidaia egiten utziko didazue, ezta? Nagusi jauna, burugogorra ez naizela eta gustura lan egiten dudala ikus dezakezu. Bidaiatzea nekagarria da; baina ni ezin naiteke bidaiatu gabe bizi. Nora zoaz, nagusi jauna? Saltokira? Bai? Gertatu den guztia gertatu den bezalaxe kontatuko al duzu? Edonor ezgai izan daiteke batzuetan lanerako; baina momentu horietan langileak mesedegarri izan direla ohartu behar dira nagusiak eta jakin beharko lukete, ezgaitasuna gainditu ostean, gogotsuago eta arduratsuago lan egingo dutela. Nik, zuk ondo dakizun bezala, lan handia zor diot buruzagiari. Baina, bestalde, nire gurasoak eta nire arreba ere zaindu egin behar ditut. Egia da gaur estuasun larri baten nagoela. Baina lan eginez gainditzea lortuko dut. Mesedez, ez ezazu egoera gehiago zaildu. Nire alde jarri zaitez. Saltzailea inork maite ez duela badakit. Guztiek uste dute dirua erruz irabazten duela, eta, horretaz gain, ederto bizi dela. Egia da aurriritzi hau desager dadin arrazoi berezirik ez dagoela. Baina zuk, nagusi jauna, beste langile guztiek baino askoz gehiago dakizu, eta, geure artean, buruzagia barne, guztiaren jabe dena, sarritan erratu egiten da langileei buruz. Zuk ondo dakizu saltzailea, urteko egun gehienak saltokitik kanpo ematen dituenez, zurrumurru ugarirako pizgarri erraza dela eta funsgabeko kointzidentzia eta kexetarako biktima egokia ere bai. Horien aurka defendatzea ez da batere erraza, gehienetan horien berri ere izaten ez duelako, eta bidaia batetik leher eginda itzultzen denean baino ez ditu kausa ikusezin baten ondorio negargarriak zuzenean nabaritzen. Nagusi jauna, ez zaitez arrazoia ematen didazula erakusten didan ezer esan gabe joan, neurri batean behintzat. Baina, Gregoriok lehen hitzak esandakoan, nagusiak buelta eman zuen eta hari destainaz begiratzen zion, ezpainekin mesprezuzko keinu bat eginez. Gregoriok hitz egiten zuen bitartean, ez zen momentu bat ere lasai egon. Aterantz urrundu zen Gregoriori begirik kendu gabe, baina astiro-astiro, indar misteriotsu batek gela hartatik alde egitea galaraziko balu bezala. Etxeko sarrerara iritsi zen azkenean eta, oina lurretik altxatu zuen arintasuna ikusirik, sua zapaldu zuela eman zuen. Eskumako besoa eskailerarantz luzatu zuen, han, mirari moduan, askatasuna aurkitu ahal izango balu bezala. Nagusiak era horretara alde egitea onartu ezin zezakeela ulertu zuen Gregoriok, bestela saltokian zuen lanpostua arriskuan baitzegoen. Bere gurasoek ez zuten berak bezain ondo ulertzen egoera, urteek aurrera egin ahala, etxe hartan Gregoriok euren bizitzarekin baino ez akaba zezakeela pentsatu izan zutelako; horretaz gain, momentuak sortutako egonezinagatik, eta horren ondoriozko zereginengatik, zuhurtasuna ahazturik zuten. Baina ez zitzaion hori gertatu Gregoriori; honek bazekien nagusia atxikitzeak zuen garrantzia, baita berau lasaitu, konbentzitu eta erakartzeak ere. Horren guztiaren menpe zegoen Gregorioren eta bere senideen etorkizuna. Bere arreba gutxienez hantxe egongo balitz! Oso azkarra zen; Gregorio oraindik bere bizkar gainean etzanda zegoenean negar egin zuen. Seguru asko nagusia, neska politarekin adeitsua izango zelakoan, neskak nahi izandako edonora joateko prest egongo litzateke. Etxeko atea itxiko zukeen eta sarrean bertan ezustekoa kendu lioke. Baina arreba ez zegoen han, eta Gregorio bere kabuz moldatu behar zen. Eta, mugitzeko zuen gaitasun berria oraindik ezagutzen ez zuela ohartu barik, ezta posibleena ere, eta ziurrena ere bazena, hau da, besteek bere diskurtsoa ulertuko ez zutela, eutsita zegoen logelako atearen orritik banandu zen, bestearen zabaldurak sortutako atearen orritik irristatu zen nagusiarenganantz aurrera egiteko nahiarekin, eskailera-buruko barandan komikoki oraturik jarraitzen zuena. Berehala lurrera erori zen, alferrekoak ziren ahaleginak eginez bere hanka nimiño eta ugarietan eusteko, ahopeka kexa txikia egiten zuela. Momentu hartan, egun hartan lehenengo aldiz, benetako ongizate batek hartua bezala sentitu zen: hankatxoek, lurrean eutsita, zuzen-zuzen obeditzen zuten. Poztasun naturalez nabaritu zuen, eta berak nahi zuen lekura eramateko ahalegina egiten zutela ohartu zen, bere sufrimenduen amaiera iritsi zela adierazi zuena. Baina Gregorio, egin beharreko mugimendu gogorragatik, lurraren arrasean alde batetik bestera zebilenean, ez oso urrun eta bere amaren aurrez aurre, honek bat-batean salto egin zuen eta garrasika hasi zen, besoak luzatuz eta atzamarrak banatuz: “Lagundu! Jainko maitea! Lagundu!”. Burua makurtzen zuen Gregorio hobeto ikusi ahal izateko; baina, bat-batean, suposizio hau ezeztatzeko asmoz, atzerantz erori zen, mahai gainean bizigabe moduan jausiz, eta oraindik hau ipinita zegoela gogoratu gabe, bertan jesarrita geratu zen, bere alboan iraulitako kafeontzitik kafea zorrotadaka isurtzen zegoela ohartu barik, alfonbratik zehar zabalduz. - Ama! Ama!- xurxulatu zuen Gregoriok, goitik behera begiratuz. Momentu baten nagusiak bere burutik alde egin zuen; eta ezin izan zuen, isuritako kafea ikusterakoan, bere barailak behin eta berriz hutsean ireki eta itxi baino. Amak, mahaitik alde egiten ahalegintzen zebilenean, berriz ere garrasi egin zuen eta bere burua aitaren besoetan bota zuen, bera laguntzera zioana. Baina ordurako Gregoriok ezin zien bere guarsoei jaramonik egin; nagusia eskaileran zegoen eta, kokotsa barandan jarrita zuela, ikuskizun hari azkenengoz begiratu zion. Gregoriok indarra hartu zuen nagusiarengana heltzeko asmoz, baina harek zerbait susmatu zuen, izan ere, salto bat emanda hainbat eskailera-maila jaitsi baitzituen eta desargertu egin zen, baina horren aurretik eskailera osoan entzun ziren oihuak bota zituen. Zoritxar hau guztia gutxi balitz, nagusiaren ihesaldiak aita ere guztiz aztoratu zuen, momentu hartaraino lasai samar egon zena; izan ere, iheslariaren atzean arin joan beharrean, edo gutxienez Gregoriok hori egitea baimendu izan balu, eskumako eskuarekin nagusiaren makilari heldu zion- hau ez zen makila batzeaz gogoratu ere egin, ezta bere kapela eta berokia batzeaz ere, aulki baten ahaztuak- eta, beste eskuan mahai gainean zegoen egunkari handi bat hartuz, prestatu egin zen, lurrean ostikada indarstuak emanez, papera eta makila erabiliz, Gregorio bere logela barruraino atzera eginarazteko. Azken honen erreguek ez zuten ezertarako balio izan, ulertu ez zituztenak; eta, burua era otzanez bere aitarenganantz bueltatu bazuen ere, haren ostikada indartsuak bikoiztea baino ez zuen lortu. Amak, bere aldetik, eguraldi txarra egon arren, leiho bateko kristala jaitsi zuen eta, kanporantz bortizki makurturik, aurpegia eskuekin estaltzen zuen. Kanpoko eta eskailerako airearen artean haize indartsua sortu zen; leihoetako errezelak harrotu egin ziren; mahai gaineko egunkariak ere bai, eta orrialde solte batzuek lurretik hegan egiten zuten. Aitak, errukigabe, txistu basatiekin presatzen zuen atzera-egitea. Baina Gregoriok oraindik ez zekien atzerantz ondo ibiltzen, eta horregatik oso astiro zebilen. Gutxienez buelta eman ahal izan balu! Arnas batean bere logelan egongo litzateke. Baina, bere makaltasuna zela-eta ez zuen bueltarik eman nahi izan aita urdurituko zuen beldur, honek zuen makila tentea burua zauritu edo bizkarra hausteko prest zegoela. Azkenean, hala ere, ez zuen beste erremediorik izan eta buelta eman behar izan zuen, amorruz ohartu baitzen atzerantz ibiliz norabidea mantentzea ezinezkoa zitzaiola. Horrela, bere aitari estutasunez begiratzeari uzten ez ziola, ahalik eta arinen buelta ematen hasi zen, hau da, makaltasun ikaragarriz. Aita haren borondate onaz jabetu behar izan zen, erasotzeari utzi baitzion, urrunetik makilaren puntarekin jiratu beharreko norabidea zuzenduz. Gutxienez txistu jasanezin hura gelditu izan balitz! Burua guztiz galtzea eragiten zion honek Gregoriori. Buelta guztiz amaitzeko gutxi falta zitzaionean, txistu hark nahastu eta atzera pixka bat egin zuen. Atearen aurrez aurre egotea lortu zuen azkenean. Baina bere gorputza ate hartatik oztopo barik igarotzeko handiegia zela jabetu zen momentu hartan. Aitari, momentuan zituen gogoak ikusirik, beste orria zabaltzea ez zitzaion, jakina, bururatu leku nahikoa izan zezan. Ideia batez baino ez zegoen beteta: Gregorio, lehen bait lehen, bere logelan sartu behar zen. Hala ere, sartu ahal izateko Gregoriok behar zituen prestaketa gogaikarri guztiak ez lituzke inoiz ere onartuko eta, era honetara, atea igaro. Honetarako inolako oztoporik egongo ez balitz bezala, Gregorio bultzatzen zebilen handitzen zioan iskanbila sortzen. Gregoriok bere atzean entzuten zuen ahotsak ez zuen aita batena zenik ematen. Gregorio ateko markoaren kontra estutu zen. Albo batez tentetu egin zen; atalasean zeharka jarrita zegoen orain, bere alboa guztiz minduta eta zaurituta zegoela. Ateko argitasunean irudi nazkagarri batzuk ikus zitezkeen.Gregorio trabaturik geratu zen han, ez zen bere kabuz inolako mugimendurik egiteko gai. Alde bateko hankatxoak airean zeuden, eta beste aldekoak lurrean zapaldurik min handia sortuz... Horrelako baten, logelan azkar sarrararzi zuen kolpe indartsu eta, era berean, salbatzailea eman zion aitak atzetik, odoletan hastea eragin ziona. Gero, makilarekin itxi zuen atea, eta azkenean guztia lasaitu egin zen. ==2. Kapitulua== Gaua iritsi zen arte Gregorio ez zen logale neketsu hartatik esnatu, konortegabetze baten antzekoa izan zena. Hala ere, ez zen bere kabuz askoz beranduago esnatuko, ordurako lo nahiko egin baitzuen, baina isilpeko pauso batzuen marmarrak eta kontuz itxitako sarrerako atearen zaratak esnatu zutela iruditu zitzaion. Tranbia elektrikoaren islak logelako sabaia eta altzarien gainaldea argitzen zituen; baina behean, Gregorio zegoen lekuan, iluntasuna zen nagusi. Astiro eta oraindik trakeski, bere garroekin haztamuka ibiliz, euren balioa ulertua zuela, ateraino hurbildu zen gertatu zena ikusteko asmoz. Bere ezkerraldea zauri bakar, luze eta nazkagarria zen. Herren zebilen, hautaketa bidez eta simetrikoki, bere hanka hilera bien gainean. Beste alde batetik, hauetariko bat, goizean jazotako istripuan zauritua, - miraria izan zen besteak zauririk gabe izatea!-, bizitza barik narras zeraman. Atera iristerakoan, bertara erakarri zuena jateko zerbait izan zela ohartu zen. Katilukada bat azukredun esne ikusi zuen, ogi zuridun zatitxoak igerian zeudela. Pozaren pozez barre egiteko zorian egon zen, goizean baino askoz gose handiagoa baitzuen. Berehala, burua katiluan murgildu zuen begiak estaltzeraino ia-ia; baina laster etsita atera behar izan zuen, ez bere ezkerraldeko minak lana zailtzen zuelako bakarrik (jan ahal izateko gorputz osoa mugitu behar zuen), esnea, momentu hartara arte gehien gustuko zuen edaria zena-horregatik, zalantza barik, arrebak han utzi zuen-, ez zitzaiolako batere gustatu baizik. Ia-ia nazkatuta urrundu zen katilutik, eta berriz ere logelako erdialderantz irristatu zen. Jangelan gasa piztuta zegoela ikusi zuen ateko zirrikitutik. Baina, ohikoa zenaren aurka, ez zitekeen aita amarentzako ozenki irakurtzen ari zela entzun ezta arrebaren gaueko egunerokoa ere. Ez zen txintik ere entzuten. Agian ohitura hau, arrebak bere eskutitzetan beti aipatzen zuena, azkenaldian desagertu egin zen. Baina inguruko guztia ere isilpean zegoen, eta, ziur aski, eraikina ez zen hutsik egongo. –Zelako bizimodu lasaia duen neure familiak!- pentsatu zuen Gregoriok. Eta, bere begiradak gerizpean finkaturik zituen bitartean, bere guraso eta arrebari hain bizitza barea eman ahal izateaz harro sentitu zen, hain inguru politean. Ikaraz pentsatu zuen lasaitasun, ongizate eta poztasun haiek amaitzear zeudela... Burutazio hauek nahas ez zezaten, nahiago izan zuen fisikoki astintzea eta logelatik arrastaka hasi zen. Gauean zehar ateko orri bat zabaldu zen, eta beste batean bestea: norbaitek, zalantza barik, sartu beharra zuen eta duda-mudatan zebilen. Gregorio, hori ikusita, jangelara ematen zuen atearen aurrez aurre jarri zen, bisitari zalantzatia barrurantz erakartzeko prest, edo gutxienez hura nor zen ikusteko asmoz. Baina atea ez zen berriro ireki, eta alferrik itxaron zuen. Goizeko lehen orduetan, atea zarratuta zegoenean, guztiak barrura sartzen saiatu ziren, eta berak orain ate bat zabaldu zuela, eta besteak ere ireki zituztela, zalantza barik, egunean zehar, ez zen inor gehiago joaten, eta giltzak ateko kanpoaldean zeuden, sarrailetan. 2887 2006-01-12T20:31:03Z 62.99.30.47 2. Kapitulua ==1. Kapitulua== Gregorio Samsa, goiz batean eta loaldi larri baten ostean, bere ohean koko bihurturik esnatu zen. Bere lepoko oskol gogorraren gainean etzanda zegoen bere burua altxatzean, eta horrela bere sabel ilunaren itxura ganbila ikusi zuen; ohazalak honen handidura ezin zuen eutsi. Ondorioz, lurrera labaintzekotan zegoen. Jatorrizko hanka lodien ordez, funtsik gabeko mugimenduaz dantzan zebilzkion hamaikatxo hanka ikusten zuten bere begiek. -Zer gertatu zait? Ez zegoen ametsetan, ez. Bere logelak betiko itxura zuen. Mahai gainean oihal laginak sakabanaturik zeuden -Samsa merkatari saltzailea zen-, eta hormatik zintzilikatuta aldizkari batetik ebakitako argazki bat zegoen, urrezko marko batean sartutako irudia. Argazkian, larruzko txano eta tapaki batez estalita dagoen emakume bat zegoen. Gregoriok soa leihorantz zuzendu zuen; lainotuta zegoen, eta leihoan euri tantak jo eta jo egoteak malenkonia eragin zion. -Beno -pentsatu zuen-; zer gertatuko litzateke momentu batez lotan jarraitu eta ameskeria guztiak ahaztuko banitu?=Baina ezinezkoa zen, izan ere, Gregorio eskuin aldearen gainean lo egitera ohituta zegoen eta oraingo izate berriak ez zion postura hori hartzen uzten. Bere helburua eskuinalderantz begira gelditzea bazen ere, halabeharrez lepoz geratzen zen berriz ere. Makina bat bider saiatu arren, alfer alferrik zen; hankek sortutako mugimendu saltsa - maltsatu hura ez ikusteko, begiak itxi zituen; dantzak bere horretan segitu zuen, harik eta min sakon bezain zorrotza sentitu zuen arte, ordura arte inoiz sentitu ez zuelako mina, alegia. -Ai Ene! -esan zuen- zein neketsua den nik hautatutako lana! Egun bat bai eta bestea ere bidaiatzen. Negozioen ardura handitu egiten da lantegitik kanpo lan egiten denean, eta bidaiek sortzen dituzten burukominak ere ez dira gutxi: trenen ordutegia jagon, janari eskasa iruntzi, jatordu desorekatua mantendu, aldakorrak diren harremanak, ezertarako balio ez dutenak, maitasunarentzako tokirik ez dutenak. Dena pikutara! Sabelean halako hazkura arin bat nabaritu zuen. Apur-apurka, ohe-bururantz luzatu zuen gorputza, burua altxatzeko asmotan. Sumindutakoaren inguruan puntu zuri batzuk zituela ikusi zuen. Hanka batekin hazkura arintzen saiatu bazen ere, berehala kendu behar izan zuen hanka honen igurtziak hotzikarak sortzen zizkion eta. -Honen goiz jaikitzeak tenteldu egiten dut bat -esan zuen-. Gizonak behar beste lo egitearen premia zuen. Askoz hobeto bizi diren saltzaileak daude. Goizean eskatutakoa apuntatzeko ostatura itzultzen naizenean, patxadaz eserita eta gosaltzen ikusten ditut. Nik dudan nagusiarekin berdin jokatuko banu, berehala kale gorrian ikusiko nintzateke. Eta nork daki, ez ote da hori niretzat egokiena? Nire gurasoengatik izango ez balitz aspaldi izango nintzateke lanetik alde eginda. Nagusiaren aurrera joan eta ene iritzia aurkeztuko niokeen. Mahai gainetik eroriko litzateke, gora igo eta langileei hitz egiteko esertzen den mahai gainetik behera, alegia; langileak hurbil-hurbil jartzen zaizkio gorra delako. Baina oraindik ez dut esperantza galdu. Gurasoei zorrak kentzeko beste batzen dudanean - oraindik beste bost edo sei urte=, entzun beharko dizkit, bai. Beno, baina momentuz jaiki egin behar naiz, trena bostetan ateratzen baita. Begiak kutxa gainean zegoen iratzargailura bideratu zituen. -Jainko laztana!-oihukatu zuen bere barnerako. Goizeko sei eta erdiak ziren eta orratzek beren martxan jarraitzen zuten. Orratzak laurden gutxi jotekoak ziren. Akaso ez zuen jo iratzargailuak? Ohetik garbi=garbi ikus zitekeen alarma lauretan jarri izan zuela; beraz, jo beharra zeukan derrigor. Baina posible ote zen lo jarraitzea, etxeko armairuak eta denak aztoratzeko moduko zarata ateratzen zuen eta? Bere loaldia ez zen batere lasaia izan. Baina seguru aski, horregatik egin zuen azken momentuan sakonago lo. Eta, zer egin zezakeen orduan? Hurrengo trena zazpietan ateratzen zen; berau hartu ahal izateko korrikan ibiltzea halabeharrezkoa zuen. Erakusgaia oraindik ez zegoen bilduta, eta, azkenik bera ere ez zen prest sentitzen. Gainera, trena hartuko balu ere, ez zuen nagusiaren errieta saihestuko, izan ere, biltegiko mutilak jadanik bere faltaren berri emana izango zion eta. Biltegiko mutila dignitate bako ipurdi- miazkatzaile hutsa zen. Eta, gaixorik zegoela esango balu, zer gertatuko litzateke? Honek susmoak zabalduko zituen, Gregoriok bost urtetan inoiz ez baitzuen lanera hutsik egin. Seguruenik nagusia Montepioko medikuarekin etorriko litzateke. Gurasoen aurrean bere alferkeriaren gainean kexak zabalduko ziren, eta medikuaren agiriari esker edozein arrazoi atzera botako luke, harentzako gizon guztiak baitaude osasuntsu. Eta egia esan, kasu honetan ez zen oker ibiliko. Izan ere, loaldi luzearen ondorioz gosez bazen ere, Gregorio ondo sentitzen zen. Bere etzalekua utzi gabe bertan hausnartzen eta pentsatzen jarraitzen zuen. Erlojuak zazpiak laurden gutxi jo zituenean, ohe burutik hurbil zegoen atea jo zuten. -Gregorio- esan zuen ahots batek, amarenak- zazpiak laurden gutxi dira. Ez zinen bada, bidaian joatekoa? Zein ahots gozoa! Bere ahotsa entzutean ordea, izutu egin zen; betikoa zen, bai, baina txistu mingarri eta eutsi ezin batekin nahasturik agertu zen, hitzak hasieran argiak baziren, gerora nahastu egiten ziren eta azkenerako bat zalantzan jartzen zen entzun ote zituen ere. Gregoriok argi erantzuteko asmoa zuen baina guztia ikusita hau esatera mugatu zen: -Bai, bai. Eskerrik asko ama. Oraintxe altxatuko naiz. Egurrezko atearen bestaldean, Gregorioren ahotsaren aldaketa ez zen igarri behar, ama erantzun horrekin lasaitu eta honek alde egin zuen. Aldiz, elkarrizketa honen ondorioz, familiako kideek bazekiten Gregorio oraindik etxean zela. Honekin batera, aita ailegatu zen eta ateari golpe arin batzuk emanda galdetu zuen: -Gregorio, Gregorio! Zer gertatzen da?- Momentutxo bat itxaron eta ahotsa altxatuz ekin zion: -Gregorio, Gregorio! Halaber, beste atearen atzetik arrebak honela galdetu zion goxotasunez: -Gregorio ez al zaude ondo? Zerbait behar al duzu? -Prest nago -erantzun zien biei batera, hitzak garbi ahoskatzeko ahalegin handia eginez bere ahots- geldiz mintzatuz. Aitak gosaltzen jarraitu arren, arrebak ahopeka jarraitzen zuen: -Ireki mesedez, Gregorio. Hala ere, Gregorio ez zen horretan pentsatzen ari; aitzitik, bere buruari zorionak ematen zizkion logela ixteko zuen ohituragatik. Lehenengo egin beharreko gauza geldi- geldiro altxatzea eta ondoren gosaltzea zen. Hau dena egin ostean bakarrik pentsatuko nukeen gainerakoan, eta ez ohean etzanda nengoen moduan. Ohean baten baino gehiagotan posturak eragindako min arintxo bat sentitu izanaz gogoratzen zen, eta sarri askotan jaikitzerakoan desagertzen zena. Jakin-min handia zeukan egun hartako bere irudikapenak nola ihesten zitzaizkion ikusteko. Halaber, ahotsaren aldaketaren arrazoia katarroaren abisua zelakoan zen, hau da, saltzailearen gaixotasun profesionala. Ohazala baztertzea lan oso erraza zen. Horretarako, gorputza albo batera botatzea zuen errazena, horrela ohazala halabeharrez eroriko baitzen. Baina zailtasuna Gregorioren zabaltasun izugarrian zegoen. Zutuntzeko, beso eta eskuz lagundu ahal izango zen; halere, horren ordez, kontrolatu ezin zituen eta gelditu ezinik zeuden hamaikatxo hankaren jabe zen. Eta kontua da, berak zutuntzeko nahia zeukala. Luzatzen zen; eta hanketako bat dominatzea lortzen zuen; baina bitartean, besteek beren mugimendu aske eta mingarriarekin jarraitzen zuten. “Ez da egokia ohean ezerezean egotea" pentsatu zuen Gregoriok”. Lehenik eta behin etzalekutik gorputzeko behealdea kanporatzea otu zitzaion. Baina parte hau -oraindik ikusi gabea, beraz zehaztasunez kokatzea zaila egiten zitzaiona-, mugiaraztea zaila egin zitzaion. Pentsatutakoari geldi-geldiro ekin zion. Gregoriok indar guztiak bilduz, gorputza aurreratu zuen. Zoritxarrez, norabidea gaizki hartu zuen eta ondorioz, oheko hanken jota izugarrizko golpea hartu zuen. Golpearen ondorioz, konturatu zen bere gorputz berriko atalik sentiberena, gorputzeko beheko partea zela. Orduan, burua etzalekuaren goialdera bota zuen berriz ere, oraingoan gorputzaren goiko partea ateratzeko asmotan. Honek ez zuen arazorik ekarri, eta, gorputzeko zabalerak zein pisuak, buruak hasi izandako mugimendua jarraitu zuten. Baina, berau airean ikusitakoan, modu berberean aurrera jarraitzeko beldurra sentitu zuen, horrela erorita zaila izango litzatekeelako burua bere horretan mantentzea; gainera Gregoriorentzako oso garrantzitsua zen momentu hartan konortea ez galtzea. Hori gertatu orduko, nahiago zuen ohean geratzea. Baina, kontrako moduan indar berdinak egin ostean, bere emozioaren morroi ziren hankak ikusirik konturatu zen hasierako posizio berdinean topatzen zela eta berriro lehengoa pentsatu zuen: ez zuela ohean jarraitu behar eta portaerarik zuzenena arriskatzea zela, nahiz eta onik ateratzeko posibilitateak urriak izan. Ordea, laster gogoratu zuen, patxadazko erabakiak hartzea, erabaki arinak hartzea baino zuzenagoa zela. Bere begiak zorroztasunez leihoan finkatu ziren; baina zoritxarrez, bistan zeuden behe- lainoek eta lainoek esperantza eta indar gutxi ematen zieten. “Honezkero zazpiak- pentsatu zuen berriro erlojua begiratzean-. Jada zazpiak, eta oraindik behe-lainoa nagusi da.” Mugitu gabe eta arnasa geldi- geldiro hartuz, pixka batean ohean etzanda jarraitu zuen isiltasunak bere izaerara itzularaziko balu moduan. Hala ere, zazpiak eta laurden jo aurretik altxatuta egotea beharrezkoa zuela pentsatu zuen. Gainera biltegitik norbait heltzear zegoela uste zuen, berau zazpiak izateko gutxi falta direnean zabaltzen dute eta. Oheko hegal batetik irristatuta atera nahi zuen. Seguruenik gorputza horrela botata, burua eusten, ez zuen minik hartuko. Ez zitzaion ezer gertatuko, alde batetik bere lepoak gogorra zirudielako eta bestetik alfonbra gainera eroriko zelako. Gauza batek bakarrik ematen zion burukomina; mugitzean aterako zuen hotsak, honek familia osoa aztoratuko zuelakoan. Baina hau aurrera eramateko erremedio bakarra zen. Gregoriok jada, gorputz erdia ohetik kanpo zuen (metodo berriak lan bat baino jolas bat ematen zuen, atzez kulunkatzea besterik ez baitzen), eta, norbait laguntzera etortzen bazitzaion, lortzea oso erraza izan zitekeela jabetu zen. Pertsona indartsu birekin nahikoa zuela ikusi zuen ( bere aita eta neskamearengan pentsatu zuen ). Bere bizkar puztuaren azpitik beren besoak sartu, eta pisuaren eraginez makurturik hankak lurrean ongi baliatuko ziren ziur asko. Baina komeni al zen laguntza eskatzea atea giltzaz zarratuta zegoela jakinda? Bere egoera larria zela jakinda ere, ezin izan zion eutsi barreari. Operazioa oso aurreratua zeukan, honekin bukatzeko egin behar zuen gauza bakarra, aurrerago egindako mugimenduak baino gogorragoa izango zen beste mugimendu bat egitea zen, alegia. Horretarako gainera, ez zuen denbora askorik, zazpiak eta laurden emateko bost minutu besterik ez zirelako falta. Izan ere, ate joka etorri zitzaizkion. “Biltegiko norbait izango da seguruenik ”, pentsatu zuen Gregoriok, beren hankak gero eta azkarrago mugitzen ziren heinean. Momentu hartan, isilunea zabaldu zen eta halaber esperantza txiki bat sentitu zuen, atea inork ez zuela zabaltzen ikusitakoan. Hala ere, gertatzekoa zena, gertatu zen; neskameak pauso sendoak eman ostean, atea ireki zuen eta. Orduan Gregoriok nahikoa izan zuen bisitariaren berba bakarra entzutea, berau nor zen igartzeko; gerentea zela antzemateko, alegia. Zergatik ote zegoen Gregorio lan egiten , falta egiteagatik horrelako susmoak zabaltzen diren lantegi batean? Bertako langileria osoa ote zen horren barrabasa? Ez ote zitekeen egon beren artean benetako gizonik, goizean ordu pare bat galdu ondoren, tripak janda zoratu arren, ohetik altxatzeko gauza ez zenik? Beharrezko al zen ikerketatxo hura egiteko mutiltxo bat bidaltzea baina, gerentea bera etortzea? Orduan Gregoriok, pentsamendu guzti hauek behartuta, etzalekutik salto egin zuen. Handia ez zen, baina golpeak sortutako hots gor bat entzun zen. Alfonbrak golpea arindu zuen; bere lepoa uste zuena baino elastikoagoa zenez, zaratotsa ez zen horren beldurgarria izan. Ordea, burua eusteko ez zuen arretarik jarri eta ondorioz, min hartu zuen eta minaren minez alfonbraren kontra estutu zen. -Hor barruan zerbait gertatu da- esan zuen gerenteak ezkerreko gelatik. Ezinezkorik ez dagoela pentsatuz, egunen batean gerenteari ere antzeko zerbait gerta zitzaiokeela imajinatu zuen Gregoriok. Gerenteak bere partetik, Gregorioren pentsamendua irakurriko balu bezala, pauso sendo batzuk eman zituen bere txarolezko zapatekin. Ondoko logelatik arrebak isilka deitu zion. -Gregorio, biltegiko gerentea dago berton. -Badakit -erantzun zion indarge, arrebak ozta -ozta entzun zuen heinean. -Gregorio- esan zuen aitak ezkerreko gelatik-, gerenteak galdetu dit ea zergatik ez duzun hartu lehenengo trena. Ez dakigu zer erantzun, eta gainera zurekin aurrez aurre berba egin gura du. Beraz, zabaldu atea, mesedez. Ez arduratu gelan dagoen kaosagatik, berak ulertuko du eta. -Egun on, Samsa jauna!- sartu zen gerentea afektiboki. -Ez dago ondo- esan zion amak gerenteari, aitak berbetan segitzen zuen bitartean-. Gaixorik dago eta. Bestela zelatan galduko zuen bada trena? Gregorio biltegirako baino ez da bizi, ez da gau bakar batean ere kaleratzen eta! Eta jakin beza, premiazkoa denean ere ez dela kalera irtetzen. Gurekin batera afaltzen du eta egunkaria leitzen isil=isilik egoten da irtenaldiko ibilbideak aztertzen. Bere aisialdi bakarra aroztegia da. Bere logelan zintzilikatuta dagoen egurrezko markoa ikusten baduzu ikusi, zeharo zurtuta geratuko zara; hiruzpalau arratsaldetako beharra izan du. Oraintxe ikus dezakezu, hots, atea zabaltzean duenean. -Laster naiz prest- esan zuen modu isil batean, elkarrizketako berbarik ez galtzeko asmotan -Emakumea, seguru zuk esan bezala direla gauzak, baina ez al du ezer larririk izango! Nik horixe espero dut behintzat. Hori bai, merkatariok sarri askotan gorputz txarra izan arren, lanean jarraitu behar dugu; negozioan gainetik ez dago ezer! -Beno -galdetu zuen aitak, estututa eta atea berriro joz-;sar al daiteke behingoz gerentea? Ezkerreko gelan isiltasuna zen nagusi, eta eskuinekoan ordea, arrebaren negar- zotinak entzuten ziren. Baina, zergatik ez ote zuen nahi Gregoriok besteekin elkartu gura? Egia esan, esnatu berria zen eta ez zen ezta janzten hasia ere. Baina, zergatik ote zegoen negarrez? Agian, neba altxatzen ez zelako, atea zabaltzen ez zuelako, gerenteari pasorik ematen ez ziolako, bere lana galtzeko arriskuan zegoelako, eta kasu horretan, nagusiak berriro ere gurasoak gogor estutuko zituen aspaldiko zor haien kontura. Ordea, hauek momentuz, ez ziren arrazoizko burukominak. Gregoriok han jarraitzen zuen, eta ez zitzaion burutik ezta pasatu ere egin bere familiakoak bertan behera uztea. Alfonbra gainean zetzan, eta zegoen egoeran egonda inork ez zion bere gerenteari pasatzen utziko. Baina deskortesia txiki hori ez zen nahikoa arrazoi lantegitik botatzeko. Eta Gregoriok arrantzekin molestatzea baino, bakean uztea hobe zela pentsatu zuen. Hala ere, besteek Gregoriorengan zuten ezjakintasunak, kezkatzen zituen. - Samsa jauna -azkenean esan zuen gerenteak, ahots harroz-, honek guztiak zer esan nahi du? Zure logelan zarratzeaz gain, monosilaboekin erantzuten duzu. Halaber, arrazoirik gabe kezkatzen dituzu gurasoak eta axolagabekeria osoz laneko kontuak baztertzen dituzu. Zure familia kideen eta enpresaren izenean, arrazoiak eman ditzazula eskatzen dizut. Harrituta naukazu. Beste mota bateko gizona zinela uste nuen, hots, gizon zentzudun eta formala zinela. Egia esateko, gaur goizean patroiak zure faltaren arrazoi posible bat eman dit: bart kobratzeko agindu zitzaizuna. Nik esan nion neronek erantzungo nuela horren aurrean, eta horrelakorik pentsatu ere ez egiteko, mesedez; baina orain, zure portaera ikusita, ez daukat zure alde egiteko asmorik. Zure egoera, beraz, ez da horren segurua. Nire asmoa gauza guzti hauek zuri bakarrik esatea bazen ere, orain zure guraso eta arreba onberek entzun behar izan dute guztia. Gainera, zuri bost axola niri denbora galaraztea ere. Azkenaldian ez gara larregi saiatu lanean eta gainera ez dira oso garai onak negoziatzeko; hori guk ere aitortzen dugu. Baina Samsa jauna, ez dago ezta negozioak bertan behera uzteko garai onik ere. -Banoa -oihukatu zuen Gregoriok, bere onetik aterata, errietaren erdian guztiaz ahantzirik.- Oraintxe noa. Eritasun bat dela eta egon behar izan naiz ohean, gainera oraindik jaiki barik nago. Momentutxo bat mesedez! Hobeto nagoen arren, oraindino ez nago uste bezain ongi. Ez dakit zer gertatu zaidan! Atzo ondo sentitzen nintzen eta hori badakite nire gurasoek ere. Beno, atzo arratsaldean sentitu nituen lehen sintomak. Zelatan ez dute nabaritu lehenago? Zelan ez nien esan ezer biltegikoei? Izan ere, sarritan uste izaten dugu etxean geratu gabe osatuko garela eta ez da horrela izaten. Mesedez, gizona, izan iezaiezue begirune nire gurasoei! Esan dizkidazunak esateko ez dago arrazoirik. Bistan dago ez dituzula nire azken bezeroen eskaera-orriak irakurri. Gainera, zortzietako trena hartuko dut. Deskantsu hau indarberritzeko ez zait batere gaizki etorri. Ez ezazu galdu denbora gehiago. Laster izango naiz biltegian. Azaldu nagusiari nik esandako guztia eta eskatu barkamena nire partetik. Guzti hau zioen bitartean, zailtasun handirik barik, kutxara hurbildu zen. Bertan, zutitzen saiatu zen. Atea ireki eta gerentearen aurrean jarri eta berba egin gura zuen berarekin. Horren gogotsu deitzen zeudenen aurpegiak ikusteko irrikaz zegoen. Ez zen bere errua izango izutzen baziren, beraz, ez zuen zertan beldurturik. Ezta lasai geratzen baziren ere. Pixka bat mugituz gero, zortzietako trena hartuko zuen. Baten baino gehiagotan egin zuen laban kutxako horma lauekin; baina azkenean zutitu zen. Sabeleko mina handia bazen ere, horrek ez zuen kezkatzen. Orduan bere burua ondoko aulkiko bizkarraldearen kontra jarri zuen eta haretxen ertzei hankez oraturik geratu zen. Lasaitu zenean isildu egin zen gerentearen berbak entzuteko. - Zerbait ulertu al duzue? -galdetu zien gurasoei-. -Ai ene! -egin zuen amak negarrez. Seguruenik txarto egongo da eta gu hemen berari zirikatzen. =Eta jarraian dei egin zuen: -Grete! Grete! -Zer behar duzu, ama? -erantzun zuen alabak gelaren beste txokotik. -Mediku baten bila joango zara segituan; zure neba gaixorik dago eta. Zoaz arrapaladan! Entzun al duzu zelan egiten zuen berba? -Ana! Ana! -aitak egin zuen dei txaloak emanez-. Deitu iezaiozu segituan sarrailagile bati. -Animalia bat da- esan zuen gerenteak. Harrera gelan, korrika zetozen bi gazteren gona hotsa entzun ahal izan zen ( nola jantzi zen horren azkar arreba? ), eta, etxeko ateak, kolpean irekitzean, atera zuen zarata bortitza. Baina ez zen entzun ate kolperik. Ezbeharren bat gertatu den etxeetan gertatzen den legez, atea irekita utzi zuten. Halere, Gregorio hagitz lasaiago zegoen. Egia da bere berbak ulergaitzak zirela, berari argiak iruditu zirela arren. Horregatik bada, besteak zerbait arraroa gertatzen zela konturatu ziren eta ondorioz, laguntzera hurbildu zitzaizkion.Besteek lehenengo antolaketak erabakitasunez eta irmotasunez hartu izanak lasaitu egin zuten. Berriz ere gizakien artean zegoela iruditzen zitzaion, eta biengandik, bai medikuarengandik bai sarrailagilearengandik, bereizketarik gabe, ekintza arraro eta txundigarriak espero zituen. Eta, hurbiltzear zeuden elkarrizketa erabakigarrietan ahalik eta argien mintzatzeko asmoz, arinkeriaz eztarria garbitu zuen, arinki egitera beharturik zegoela, zarata hau ere giza-estula ez zela pentsatuko zuten beldur, horiek bereiztu ahal izateko segurtasunik ez zuelako. Bitartean, ondoko gelan, isiltasun handia zen nagusi. Gurasoek beharbada, nagusiarekin mahai inguruan jesarririk, honekin ahapeka hitz egingo zuten. Agian guztiak atetik gertu zeuden entzuten. Besaulkiarekin batera astiro-astiro hurbildu zen Gregorio atera; hara iristerakoan, jesarlekua utzi, atera salto egin zuen eta zutik eutsi zen, oratuta, bere hankek zuten lirdingagatik. Horrela zegoela, atseden hartu zuen egindako ahaleginagatik. Gero, sarraila barruko giltza birarazten saiatu zen bere ahoa erabiliz. Zoritxarrez, ez zuen guk zehazki hagin deritzogunik. Zerekin oratuko zuen orduan giltza? Baina barailak, ordea, oso indartsuak ziren, eta, horietaz baliatuz, giltza mugitu ahal izan zuen, horrek eragiten zion minean erreparatu barik, izan ere likido ilun batek irten zuen bere ahotik, giltzean labaindu eta lurrera tantaka erortzen zela. –Entzun iezadazue- esan zuen nagusiak alboko gelan-; giltza birarazten ari da.- Hitz horiek jarraitzeko bihotz eman zioten Gregoriori. Baina guztiek, aitak, amak, zera oihukatu behar izan zioten: -Aurrera, Gregorio!- Bai, zera oihukatu behar izan zuten: -Beti aurrera! Saiatu zaitez! –Eta guztiak bere ahaleginaren ondorioak larritasunez ikusteko zain zeudela imajinatuz, bihotz-bihotzetik giltza haginkatu zuen, nahiko ahulduta. Eta, giltzak sarrailan jira egiten zuen heinean, bera mantendu egiten zen, airean alde batetik bestera zebilela, ahotik eskegita, eta, beharrezkoa zen arabera, giltzean oratzen zen edo bere gorputzeko pisu guztiaz beherantz bultzatzen zuen. Sarrailaren hots metalikoak, amore ematerakoan, bere senera guztiz itzularazi zuen. –Beno- esan zuen, sekulako zizpurua emanez-; ez da sarrailagilea etorri izan behar, eta buruarekin kisketa jo zuen atea guztiz zabaltzeko. Atea zabaltzeko modu hau zela eta, sarrera librea zegoen arren, ez zuten Gregorio ikusi. Lehendabizi, ateko orrietako bat astiro bultzatu behar zen, atalasean atzeraka lazki ez jausteko kontu handiz. Eta mugimendu zail hau oraindik nola egin zezakeen pentsatzen zegoela, beste ezertan pentsatzeko astirik ez zuela, nagusiarengandik “ene!” entzun zuen, haizearen orroa bezala entzun zena, eta atetik hurbilen zegoen gizon hau ikusi zuen, baita eskuarekin ahoa nola estaltzen zuen eta poliki atzerantz egiten zuen ere, indar ikusezin batek mekanikoki bultzatuko balu bezala. Amak- nagusia han egon arren, ilea nahasia zuena burezurreko gainaldean- lehenengo Gregoriori begiratu zion, eskuak elkartu zituen, gero berarengana bi pausu eman zituen, eta azkenean zerraldo erori zen, bere gonak inguruan sakabanaturik eta aurpegia bularreko sakontasunean estalia zegoela. Aitak ukabilarekin mehatxu egin zuen, etsaitasuna erakutsiz, Gregorio logela barrurantz bultzatu nahi izango balu bezala; gero buelta eman zuen, etxeko sarrerara segurtasunik gabe abiatu zen, eta, begiak eskuekin estaliz, negarrak bere bular sendoa astintzen zuela. Gregorio, orduan, ez zen logelara guztiz sartu; bere logela barruan itxita zegoen ateko orrian eutsi zen; horrela, bere gorputz erdia baino ezin zitekeen ikusi, burumakur ingurukoak zelatatzen zituela. Bitartean, eguna argituz joan zen, eta beste aldeko espaloian aurrez aurreko eraikin beltzituaren zati txiki bat ikus zitekeen. Ospitale bat zen, eta bertako fatxada monotonoa leiho simetrikoek desegiten zuten. Ez zuen atertu, baina ordurako tanta bakanak baino ez zeuden, lurreko leku ezberdinetan ikus zitezkeenak. Mahai gainean gosaria zerbitzatzeko tresnak zeuden, izan ere, aitarentzat huraxe zen eguneko jateko momenturik garrantzitsuena, eta egunkari ezberdinak irakurtzen luzatzea ikaragarri gustuko zuen. Gregorioren aurrez aurre zegoen horman eskegitako mihisean bere argazki bat zegoen, zerbitzu militarrean zegoela eginikoa eta teniente uniformea erakusten zuena, eskua lepoan jarria, arduragabekeriaz irribartsu, bere jarrera eta janzkerak errespetua eskatuko balute bezala. Gela hori etxeko sarrerara begira zegoen; atetik etxekoa ikus zitekeen, irekita ere bazegoena, baita eskailera-burua ere. - Beno- esan zuen baretasuna mantendu zuen bakarra bera izan zen uste osoa zuela-. Beno ba, berehala jantziko naiz, erakusgaiak hartuko ditut eta bidaia hasiko dut. Bidaia egiten utziko didazue, ezta? Nagusi jauna, burugogorra ez naizela eta gustura lan egiten dudala ikus dezakezu. Bidaiatzea nekagarria da; baina ni ezin naiteke bidaiatu gabe bizi. Nora zoaz, nagusi jauna? Saltokira? Bai? Gertatu den guztia gertatu den bezalaxe kontatuko al duzu? Edonor ezgai izan daiteke batzuetan lanerako; baina momentu horietan langileak mesedegarri izan direla ohartu behar dira nagusiak eta jakin beharko lukete, ezgaitasuna gainditu ostean, gogotsuago eta arduratsuago lan egingo dutela. Nik, zuk ondo dakizun bezala, lan handia zor diot buruzagiari. Baina, bestalde, nire gurasoak eta nire arreba ere zaindu egin behar ditut. Egia da gaur estuasun larri baten nagoela. Baina lan eginez gainditzea lortuko dut. Mesedez, ez ezazu egoera gehiago zaildu. Nire alde jarri zaitez. Saltzailea inork maite ez duela badakit. Guztiek uste dute dirua erruz irabazten duela, eta, horretaz gain, ederto bizi dela. Egia da aurriritzi hau desager dadin arrazoi berezirik ez dagoela. Baina zuk, nagusi jauna, beste langile guztiek baino askoz gehiago dakizu, eta, geure artean, buruzagia barne, guztiaren jabe dena, sarritan erratu egiten da langileei buruz. Zuk ondo dakizu saltzailea, urteko egun gehienak saltokitik kanpo ematen dituenez, zurrumurru ugarirako pizgarri erraza dela eta funsgabeko kointzidentzia eta kexetarako biktima egokia ere bai. Horien aurka defendatzea ez da batere erraza, gehienetan horien berri ere izaten ez duelako, eta bidaia batetik leher eginda itzultzen denean baino ez ditu kausa ikusezin baten ondorio negargarriak zuzenean nabaritzen. Nagusi jauna, ez zaitez arrazoia ematen didazula erakusten didan ezer esan gabe joan, neurri batean behintzat. Baina, Gregoriok lehen hitzak esandakoan, nagusiak buelta eman zuen eta hari destainaz begiratzen zion, ezpainekin mesprezuzko keinu bat eginez. Gregoriok hitz egiten zuen bitartean, ez zen momentu bat ere lasai egon. Aterantz urrundu zen Gregoriori begirik kendu gabe, baina astiro-astiro, indar misteriotsu batek gela hartatik alde egitea galaraziko balu bezala. Etxeko sarrerara iritsi zen azkenean eta, oina lurretik altxatu zuen arintasuna ikusirik, sua zapaldu zuela eman zuen. Eskumako besoa eskailerarantz luzatu zuen, han, mirari moduan, askatasuna aurkitu ahal izango balu bezala. Nagusiak era horretara alde egitea onartu ezin zezakeela ulertu zuen Gregoriok, bestela saltokian zuen lanpostua arriskuan baitzegoen. Bere gurasoek ez zuten berak bezain ondo ulertzen egoera, urteek aurrera egin ahala, etxe hartan Gregoriok euren bizitzarekin baino ez akaba zezakeela pentsatu izan zutelako; horretaz gain, momentuak sortutako egonezinagatik, eta horren ondoriozko zereginengatik, zuhurtasuna ahazturik zuten. Baina ez zitzaion hori gertatu Gregoriori; honek bazekien nagusia atxikitzeak zuen garrantzia, baita berau lasaitu, konbentzitu eta erakartzeak ere. Horren guztiaren menpe zegoen Gregorioren eta bere senideen etorkizuna. Bere arreba gutxienez hantxe egongo balitz! Oso azkarra zen; Gregorio oraindik bere bizkar gainean etzanda zegoenean negar egin zuen. Seguru asko nagusia, neska politarekin adeitsua izango zelakoan, neskak nahi izandako edonora joateko prest egongo litzateke. Etxeko atea itxiko zukeen eta sarrean bertan ezustekoa kendu lioke. Baina arreba ez zegoen han, eta Gregorio bere kabuz moldatu behar zen. Eta, mugitzeko zuen gaitasun berria oraindik ezagutzen ez zuela ohartu barik, ezta posibleena ere, eta ziurrena ere bazena, hau da, besteek bere diskurtsoa ulertuko ez zutela, eutsita zegoen logelako atearen orritik banandu zen, bestearen zabaldurak sortutako atearen orritik irristatu zen nagusiarenganantz aurrera egiteko nahiarekin, eskailera-buruko barandan komikoki oraturik jarraitzen zuena. Berehala lurrera erori zen, alferrekoak ziren ahaleginak eginez bere hanka nimiño eta ugarietan eusteko, ahopeka kexa txikia egiten zuela. Momentu hartan, egun hartan lehenengo aldiz, benetako ongizate batek hartua bezala sentitu zen: hankatxoek, lurrean eutsita, zuzen-zuzen obeditzen zuten. Poztasun naturalez nabaritu zuen, eta berak nahi zuen lekura eramateko ahalegina egiten zutela ohartu zen, bere sufrimenduen amaiera iritsi zela adierazi zuena. Baina Gregorio, egin beharreko mugimendu gogorragatik, lurraren arrasean alde batetik bestera zebilenean, ez oso urrun eta bere amaren aurrez aurre, honek bat-batean salto egin zuen eta garrasika hasi zen, besoak luzatuz eta atzamarrak banatuz: “Lagundu! Jainko maitea! Lagundu!”. Burua makurtzen zuen Gregorio hobeto ikusi ahal izateko; baina, bat-batean, suposizio hau ezeztatzeko asmoz, atzerantz erori zen, mahai gainean bizigabe moduan jausiz, eta oraindik hau ipinita zegoela gogoratu gabe, bertan jesarrita geratu zen, bere alboan iraulitako kafeontzitik kafea zorrotadaka isurtzen zegoela ohartu barik, alfonbratik zehar zabalduz. - Ama! Ama!- xurxulatu zuen Gregoriok, goitik behera begiratuz. Momentu baten nagusiak bere burutik alde egin zuen; eta ezin izan zuen, isuritako kafea ikusterakoan, bere barailak behin eta berriz hutsean ireki eta itxi baino. Amak, mahaitik alde egiten ahalegintzen zebilenean, berriz ere garrasi egin zuen eta bere burua aitaren besoetan bota zuen, bera laguntzera zioana. Baina ordurako Gregoriok ezin zien bere guarsoei jaramonik egin; nagusia eskaileran zegoen eta, kokotsa barandan jarrita zuela, ikuskizun hari azkenengoz begiratu zion. Gregoriok indarra hartu zuen nagusiarengana heltzeko asmoz, baina harek zerbait susmatu zuen, izan ere, salto bat emanda hainbat eskailera-maila jaitsi baitzituen eta desargertu egin zen, baina horren aurretik eskailera osoan entzun ziren oihuak bota zituen. Zoritxar hau guztia gutxi balitz, nagusiaren ihesaldiak aita ere guztiz aztoratu zuen, momentu hartaraino lasai samar egon zena; izan ere, iheslariaren atzean arin joan beharrean, edo gutxienez Gregoriok hori egitea baimendu izan balu, eskumako eskuarekin nagusiaren makilari heldu zion- hau ez zen makila batzeaz gogoratu ere egin, ezta bere kapela eta berokia batzeaz ere, aulki baten ahaztuak- eta, beste eskuan mahai gainean zegoen egunkari handi bat hartuz, prestatu egin zen, lurrean ostikada indarstuak emanez, papera eta makila erabiliz, Gregorio bere logela barruraino atzera eginarazteko. Azken honen erreguek ez zuten ezertarako balio izan, ulertu ez zituztenak; eta, burua era otzanez bere aitarenganantz bueltatu bazuen ere, haren ostikada indartsuak bikoiztea baino ez zuen lortu. Amak, bere aldetik, eguraldi txarra egon arren, leiho bateko kristala jaitsi zuen eta, kanporantz bortizki makurturik, aurpegia eskuekin estaltzen zuen. Kanpoko eta eskailerako airearen artean haize indartsua sortu zen; leihoetako errezelak harrotu egin ziren; mahai gaineko egunkariak ere bai, eta orrialde solte batzuek lurretik hegan egiten zuten. Aitak, errukigabe, txistu basatiekin presatzen zuen atzera-egitea. Baina Gregoriok oraindik ez zekien atzerantz ondo ibiltzen, eta horregatik oso astiro zebilen. Gutxienez buelta eman ahal izan balu! Arnas batean bere logelan egongo litzateke. Baina, bere makaltasuna zela-eta ez zuen bueltarik eman nahi izan aita urdurituko zuen beldur, honek zuen makila tentea burua zauritu edo bizkarra hausteko prest zegoela. Azkenean, hala ere, ez zuen beste erremediorik izan eta buelta eman behar izan zuen, amorruz ohartu baitzen atzerantz ibiliz norabidea mantentzea ezinezkoa zitzaiola. Horrela, bere aitari estutasunez begiratzeari uzten ez ziola, ahalik eta arinen buelta ematen hasi zen, hau da, makaltasun ikaragarriz. Aita haren borondate onaz jabetu behar izan zen, erasotzeari utzi baitzion, urrunetik makilaren puntarekin jiratu beharreko norabidea zuzenduz. Gutxienez txistu jasanezin hura gelditu izan balitz! Burua guztiz galtzea eragiten zion honek Gregoriori. Buelta guztiz amaitzeko gutxi falta zitzaionean, txistu hark nahastu eta atzera pixka bat egin zuen. Atearen aurrez aurre egotea lortu zuen azkenean. Baina bere gorputza ate hartatik oztopo barik igarotzeko handiegia zela jabetu zen momentu hartan. Aitari, momentuan zituen gogoak ikusirik, beste orria zabaltzea ez zitzaion, jakina, bururatu leku nahikoa izan zezan. Ideia batez baino ez zegoen beteta: Gregorio, lehen bait lehen, bere logelan sartu behar zen. Hala ere, sartu ahal izateko Gregoriok behar zituen prestaketa gogaikarri guztiak ez lituzke inoiz ere onartuko eta, era honetara, atea igaro. Honetarako inolako oztoporik egongo ez balitz bezala, Gregorio bultzatzen zebilen handitzen zioan iskanbila sortzen. Gregoriok bere atzean entzuten zuen ahotsak ez zuen aita batena zenik ematen. Gregorio ateko markoaren kontra estutu zen. Albo batez tentetu egin zen; atalasean zeharka jarrita zegoen orain, bere alboa guztiz minduta eta zaurituta zegoela. Ateko argitasunean irudi nazkagarri batzuk ikus zitezkeen.Gregorio trabaturik geratu zen han, ez zen bere kabuz inolako mugimendurik egiteko gai. Alde bateko hankatxoak airean zeuden, eta beste aldekoak lurrean zapaldurik min handia sortuz... Horrelako baten, logelan azkar sarrararzi zuen kolpe indartsu eta, era berean, salbatzailea eman zion aitak atzetik, odoletan hastea eragin ziona. Gero, makilarekin itxi zuen atea, eta azkenean guztia lasaitu egin zen. ==2. Kapitulua== Gaua iritsi zen arte Gregorio ez zen logale neketsu hartatik esnatu, konortegabetze baten antzekoa izan zena. Hala ere, ez zen bere kabuz askoz beranduago esnatuko, ordurako lo nahiko egin baitzuen, baina isilpeko pauso batzuen marmarrak eta kontuz itxitako sarrerako atearen zaratak esnatu zutela iruditu zitzaion. Tranbia elektrikoaren islak logelako sabaia eta altzarien gainaldea argitzen zituen; baina behean, Gregorio zegoen lekuan, iluntasuna zen nagusi. Astiro eta oraindik trakeski, bere garroekin haztamuka ibiliz, euren balioa ulertua zuela, ateraino hurbildu zen gertatu zena ikusteko asmoz. Bere ezkerraldea zauri bakar, luze eta nazkagarria zen. Herren zebilen, hautaketa bidez eta simetrikoki, bere hanka hilera bien gainean. Beste alde batetik, hauetariko bat, goizean jazotako istripuan zauritua, - miraria izan zen besteak zauririk gabe izatea!-, bizitza barik narras zeraman. Atera iristerakoan, bertara erakarri zuena jateko zerbait izan zela ohartu zen. Katilukada bat azukredun esne ikusi zuen, ogi zuridun zatitxoak igerian zeudela. Pozaren pozez barre egiteko zorian egon zen, goizean baino askoz gose handiagoa baitzuen. Berehala, burua katiluan murgildu zuen begiak estaltzeraino ia-ia; baina laster etsita atera behar izan zuen, ez bere ezkerraldeko minak lana zailtzen zuelako bakarrik (jan ahal izateko gorputz osoa mugitu behar zuen), esnea, momentu hartara arte gehien gustuko zuen edaria zena-horregatik, zalantza barik, arrebak han utzi zuen-, ez zitzaiolako batere gustatu baizik. Ia-ia nazkatuta urrundu zen katilutik, eta berriz ere logelako erdialderantz irristatu zen. Jangelan gasa piztuta zegoela ikusi zuen ateko zirrikitutik. Baina, ohikoa zenaren aurka, ez zitekeen aita amarentzako ozenki irakurtzen ari zela entzun ezta arrebaren gaueko egunerokoa ere. Ez zen txintik ere entzuten. Agian ohitura hau, arrebak bere eskutitzetan beti aipatzen zuena, azkenaldian desagertu egin zen. Baina inguruko guztia ere isilpean zegoen, eta, ziur aski, eraikina ez zen hutsik egongo. –Zelako bizimodu lasaia duen neure familiak!- pentsatu zuen Gregoriok. Eta, bere begiradak gerizpean finkaturik zituen bitartean, bere guraso eta arrebari hain bizitza barea eman ahal izateaz harro sentitu zen, hain inguru politean. Ikaraz pentsatu zuen lasaitasun, ongizate eta poztasun haiek amaitzear zeudela... Burutazio hauek nahas ez zezaten, nahiago izan zuen fisikoki astintzea eta logelatik arrastaka hasi zen. Gauean zehar ateko orri bat zabaldu zen, eta beste batean bestea: norbaitek, zalantza barik, sartu beharra zuen eta duda-mudatan zebilen. Gregorio, hori ikusita, jangelara ematen zuen atearen aurrez aurre jarri zen, bisitari zalantzatia barrurantz erakartzeko prest, edo gutxienez hura nor zen ikusteko asmoz. Baina atea ez zen berriro ireki, eta alferrik itxaron zuen. Goizeko lehen orduetan, atea zarratuta zegoenean, guztiak barrura sartzen saiatu ziren, eta berak orain ate bat zabaldu zuela, eta besteak ere ireki zituztela, zalantza barik, egunean zehar, ez zen inor gehiago joaten, eta giltzak ateko kanpoaldean zeuden, sarrailetan.(Zatitxo bat faltan dago) 2888 2006-01-12T20:34:45Z 62.99.30.47 Gidoiak zuzendu ==1. Kapitulua== Gregorio Samsa, goiz batean eta loaldi larri baten ostean, bere ohean koko bihurturik esnatu zen. Bere lepoko oskol gogorraren gainean etzanda zegoen bere burua altxatzean, eta horrela bere sabel ilunaren itxura ganbila ikusi zuen; ohazalak honen handidura ezin zuen eutsi. Ondorioz, lurrera labaintzekotan zegoen. Jatorrizko hanka lodien ordez, funtsik gabeko mugimenduaz dantzan zebilzkion hamaikatxo hanka ikusten zuten bere begiek. -Zer gertatu zait? Ez zegoen ametsetan, ez. Bere logelak betiko itxura zuen. Mahai gainean oihal laginak sakabanaturik zeuden -Samsa merkatari saltzailea zen-, eta hormatik zintzilikatuta aldizkari batetik ebakitako argazki bat zegoen, urrezko marko batean sartutako irudia. Argazkian, larruzko txano eta tapaki batez estalita dagoen emakume bat zegoen. Gregoriok soa leihorantz zuzendu zuen; lainotuta zegoen, eta leihoan euri tantak jo eta jo egoteak malenkonia eragin zion. -Beno -pentsatu zuen-; zer gertatuko litzateke momentu batez lotan jarraitu eta ameskeria guztiak ahaztuko banitu?=Baina ezinezkoa zen, izan ere, Gregorio eskuin aldearen gainean lo egitera ohituta zegoen eta oraingo izate berriak ez zion postura hori hartzen uzten. Bere helburua eskuinalderantz begira gelditzea bazen ere, halabeharrez lepoz geratzen zen berriz ere. Makina bat bider saiatu arren, alfer alferrik zen; hankek sortutako mugimendu saltsa - maltsatu hura ez ikusteko, begiak itxi zituen; dantzak bere horretan segitu zuen, harik eta min sakon bezain zorrotza sentitu zuen arte, ordura arte inoiz sentitu ez zuelako mina, alegia. -Ai Ene! -esan zuen- zein neketsua den nik hautatutako lana! Egun bat bai eta bestea ere bidaiatzen. Negozioen ardura handitu egiten da lantegitik kanpo lan egiten denean, eta bidaiek sortzen dituzten burukominak ere ez dira gutxi: trenen ordutegia jagon, janari eskasa iruntzi, jatordu desorekatua mantendu, aldakorrak diren harremanak, ezertarako balio ez dutenak, maitasunarentzako tokirik ez dutenak. Dena pikutara! Sabelean halako hazkura arin bat nabaritu zuen. Apur-apurka, ohe-bururantz luzatu zuen gorputza, burua altxatzeko asmotan. Sumindutakoaren inguruan puntu zuri batzuk zituela ikusi zuen. Hanka batekin hazkura arintzen saiatu bazen ere, berehala kendu behar izan zuen hanka honen igurtziak hotzikarak sortzen zizkion eta. -Honen goiz jaikitzeak tenteldu egiten dut bat -esan zuen-. Gizonak behar beste lo egitearen premia zuen. Askoz hobeto bizi diren saltzaileak daude. Goizean eskatutakoa apuntatzeko ostatura itzultzen naizenean, patxadaz eserita eta gosaltzen ikusten ditut. Nik dudan nagusiarekin berdin jokatuko banu, berehala kale gorrian ikusiko nintzateke. Eta nork daki, ez ote da hori niretzat egokiena? Nire gurasoengatik izango ez balitz aspaldi izango nintzateke lanetik alde eginda. Nagusiaren aurrera joan eta ene iritzia aurkeztuko niokeen. Mahai gainetik eroriko litzateke, gora igo eta langileei hitz egiteko esertzen den mahai gainetik behera, alegia; langileak hurbil-hurbil jartzen zaizkio gorra delako. Baina oraindik ez dut esperantza galdu. Gurasoei zorrak kentzeko beste batzen dudanean - oraindik beste bost edo sei urte=, entzun beharko dizkit, bai. Beno, baina momentuz jaiki egin behar naiz, trena bostetan ateratzen baita. Begiak kutxa gainean zegoen iratzargailura bideratu zituen. -Jainko laztana!-oihukatu zuen bere barnerako. Goizeko sei eta erdiak ziren eta orratzek beren martxan jarraitzen zuten. Orratzak laurden gutxi jotekoak ziren. Akaso ez zuen jo iratzargailuak? Ohetik garbi=garbi ikus zitekeen alarma lauretan jarri izan zuela; beraz, jo beharra zeukan derrigor. Baina posible ote zen lo jarraitzea, etxeko armairuak eta denak aztoratzeko moduko zarata ateratzen zuen eta? Bere loaldia ez zen batere lasaia izan. Baina seguru aski, horregatik egin zuen azken momentuan sakonago lo. Eta, zer egin zezakeen orduan? Hurrengo trena zazpietan ateratzen zen; berau hartu ahal izateko korrikan ibiltzea halabeharrezkoa zuen. Erakusgaia oraindik ez zegoen bilduta, eta, azkenik bera ere ez zen prest sentitzen. Gainera, trena hartuko balu ere, ez zuen nagusiaren errieta saihestuko, izan ere, biltegiko mutilak jadanik bere faltaren berri emana izango zion eta. Biltegiko mutila dignitate bako ipurdi- miazkatzaile hutsa zen. Eta, gaixorik zegoela esango balu, zer gertatuko litzateke? Honek susmoak zabalduko zituen, Gregoriok bost urtetan inoiz ez baitzuen lanera hutsik egin. Seguruenik nagusia Montepioko medikuarekin etorriko litzateke. Gurasoen aurrean bere alferkeriaren gainean kexak zabalduko ziren, eta medikuaren agiriari esker edozein arrazoi atzera botako luke, harentzako gizon guztiak baitaude osasuntsu. Eta egia esan, kasu honetan ez zen oker ibiliko. Izan ere, loaldi luzearen ondorioz gosez bazen ere, Gregorio ondo sentitzen zen. Bere etzalekua utzi gabe bertan hausnartzen eta pentsatzen jarraitzen zuen. Erlojuak zazpiak laurden gutxi jo zituenean, ohe burutik hurbil zegoen atea jo zuten. -Gregorio- esan zuen ahots batek, amarenak- zazpiak laurden gutxi dira. Ez zinen bada, bidaian joatekoa? Zein ahots gozoa! Bere ahotsa entzutean ordea, izutu egin zen; betikoa zen, bai, baina txistu mingarri eta eutsi ezin batekin nahasturik agertu zen, hitzak hasieran argiak baziren, gerora nahastu egiten ziren eta azkenerako bat zalantzan jartzen zen entzun ote zituen ere. Gregoriok argi erantzuteko asmoa zuen baina guztia ikusita hau esatera mugatu zen: -Bai, bai. Eskerrik asko ama. Oraintxe altxatuko naiz. Egurrezko atearen bestaldean, Gregorioren ahotsaren aldaketa ez zen igarri behar, ama erantzun horrekin lasaitu eta honek alde egin zuen. Aldiz, elkarrizketa honen ondorioz, familiako kideek bazekiten Gregorio oraindik etxean zela. Honekin batera, aita ailegatu zen eta ateari golpe arin batzuk emanda galdetu zuen: -Gregorio, Gregorio! Zer gertatzen da?- Momentutxo bat itxaron eta ahotsa altxatuz ekin zion: -Gregorio, Gregorio! Halaber, beste atearen atzetik arrebak honela galdetu zion goxotasunez: -Gregorio ez al zaude ondo? Zerbait behar al duzu? -Prest nago -erantzun zien biei batera, hitzak garbi ahoskatzeko ahalegin handia eginez bere ahots- geldiz mintzatuz. Aitak gosaltzen jarraitu arren, arrebak ahopeka jarraitzen zuen: -Ireki mesedez, Gregorio. Hala ere, Gregorio ez zen horretan pentsatzen ari; aitzitik, bere buruari zorionak ematen zizkion logela ixteko zuen ohituragatik. Lehenengo egin beharreko gauza geldi- geldiro altxatzea eta ondoren gosaltzea zen. Hau dena egin ostean bakarrik pentsatuko nukeen gainerakoan, eta ez ohean etzanda nengoen moduan. Ohean baten baino gehiagotan posturak eragindako min arintxo bat sentitu izanaz gogoratzen zen, eta sarri askotan jaikitzerakoan desagertzen zena. Jakin-min handia zeukan egun hartako bere irudikapenak nola ihesten zitzaizkion ikusteko. Halaber, ahotsaren aldaketaren arrazoia katarroaren abisua zelakoan zen, hau da, saltzailearen gaixotasun profesionala. Ohazala baztertzea lan oso erraza zen. Horretarako, gorputza albo batera botatzea zuen errazena, horrela ohazala halabeharrez eroriko baitzen. Baina zailtasuna Gregorioren zabaltasun izugarrian zegoen. Zutuntzeko, beso eta eskuz lagundu ahal izango zen; halere, horren ordez, kontrolatu ezin zituen eta gelditu ezinik zeuden hamaikatxo hankaren jabe zen. Eta kontua da, berak zutuntzeko nahia zeukala. Luzatzen zen; eta hanketako bat dominatzea lortzen zuen; baina bitartean, besteek beren mugimendu aske eta mingarriarekin jarraitzen zuten. “Ez da egokia ohean ezerezean egotea" pentsatu zuen Gregoriok”. Lehenik eta behin etzalekutik gorputzeko behealdea kanporatzea otu zitzaion. Baina parte hau -oraindik ikusi gabea, beraz zehaztasunez kokatzea zaila egiten zitzaiona-, mugiaraztea zaila egin zitzaion. Pentsatutakoari geldi-geldiro ekin zion. Gregoriok indar guztiak bilduz, gorputza aurreratu zuen. Zoritxarrez, norabidea gaizki hartu zuen eta ondorioz, oheko hanken jota izugarrizko golpea hartu zuen. Golpearen ondorioz, konturatu zen bere gorputz berriko atalik sentiberena, gorputzeko beheko partea zela. Orduan, burua etzalekuaren goialdera bota zuen berriz ere, oraingoan gorputzaren goiko partea ateratzeko asmotan. Honek ez zuen arazorik ekarri, eta, gorputzeko zabalerak zein pisuak, buruak hasi izandako mugimendua jarraitu zuten. Baina, berau airean ikusitakoan, modu berberean aurrera jarraitzeko beldurra sentitu zuen, horrela erorita zaila izango litzatekeelako burua bere horretan mantentzea; gainera Gregoriorentzako oso garrantzitsua zen momentu hartan konortea ez galtzea. Hori gertatu orduko, nahiago zuen ohean geratzea. Baina, kontrako moduan indar berdinak egin ostean, bere emozioaren morroi ziren hankak ikusirik konturatu zen hasierako posizio berdinean topatzen zela eta berriro lehengoa pentsatu zuen: ez zuela ohean jarraitu behar eta portaerarik zuzenena arriskatzea zela, nahiz eta onik ateratzeko posibilitateak urriak izan. Ordea, laster gogoratu zuen, patxadazko erabakiak hartzea, erabaki arinak hartzea baino zuzenagoa zela. Bere begiak zorroztasunez leihoan finkatu ziren; baina zoritxarrez, bistan zeuden behe- lainoek eta lainoek esperantza eta indar gutxi ematen zieten. “Honezkero zazpiak- pentsatu zuen berriro erlojua begiratzean-. Jada zazpiak, eta oraindik behe-lainoa nagusi da.” Mugitu gabe eta arnasa geldi- geldiro hartuz, pixka batean ohean etzanda jarraitu zuen isiltasunak bere izaerara itzularaziko balu moduan. Hala ere, zazpiak eta laurden jo aurretik altxatuta egotea beharrezkoa zuela pentsatu zuen. Gainera biltegitik norbait heltzear zegoela uste zuen, berau zazpiak izateko gutxi falta direnean zabaltzen dute eta. Oheko hegal batetik irristatuta atera nahi zuen. Seguruenik gorputza horrela botata, burua eusten, ez zuen minik hartuko. Ez zitzaion ezer gertatuko, alde batetik bere lepoak gogorra zirudielako eta bestetik alfonbra gainera eroriko zelako. Gauza batek bakarrik ematen zion burukomina; mugitzean aterako zuen hotsak, honek familia osoa aztoratuko zuelakoan. Baina hau aurrera eramateko erremedio bakarra zen. Gregoriok jada, gorputz erdia ohetik kanpo zuen (metodo berriak lan bat baino jolas bat ematen zuen, atzez kulunkatzea besterik ez baitzen), eta, norbait laguntzera etortzen bazitzaion, lortzea oso erraza izan zitekeela jabetu zen. Pertsona indartsu birekin nahikoa zuela ikusi zuen ( bere aita eta neskamearengan pentsatu zuen ). Bere bizkar puztuaren azpitik beren besoak sartu, eta pisuaren eraginez makurturik hankak lurrean ongi baliatuko ziren ziur asko. Baina komeni al zen laguntza eskatzea atea giltzaz zarratuta zegoela jakinda? Bere egoera larria zela jakinda ere, ezin izan zion eutsi barreari. Operazioa oso aurreratua zeukan, honekin bukatzeko egin behar zuen gauza bakarra, aurrerago egindako mugimenduak baino gogorragoa izango zen beste mugimendu bat egitea zen, alegia. Horretarako gainera, ez zuen denbora askorik, zazpiak eta laurden emateko bost minutu besterik ez zirelako falta. Izan ere, ate joka etorri zitzaizkion. “Biltegiko norbait izango da seguruenik ”, pentsatu zuen Gregoriok, beren hankak gero eta azkarrago mugitzen ziren heinean. Momentu hartan, isilunea zabaldu zen eta halaber esperantza txiki bat sentitu zuen, atea inork ez zuela zabaltzen ikusitakoan. Hala ere, gertatzekoa zena, gertatu zen; neskameak pauso sendoak eman ostean, atea ireki zuen eta. Orduan Gregoriok nahikoa izan zuen bisitariaren berba bakarra entzutea, berau nor zen igartzeko; gerentea zela antzemateko, alegia. Zergatik ote zegoen Gregorio lan egiten , falta egiteagatik horrelako susmoak zabaltzen diren lantegi batean? Bertako langileria osoa ote zen horren barrabasa? Ez ote zitekeen egon beren artean benetako gizonik, goizean ordu pare bat galdu ondoren, tripak janda zoratu arren, ohetik altxatzeko gauza ez zenik? Beharrezko al zen ikerketatxo hura egiteko mutiltxo bat bidaltzea baina, gerentea bera etortzea? Orduan Gregoriok, pentsamendu guzti hauek behartuta, etzalekutik salto egin zuen. Handia ez zen, baina golpeak sortutako hots gor bat entzun zen. Alfonbrak golpea arindu zuen; bere lepoa uste zuena baino elastikoagoa zenez, zaratotsa ez zen horren beldurgarria izan. Ordea, burua eusteko ez zuen arretarik jarri eta ondorioz, min hartu zuen eta minaren minez alfonbraren kontra estutu zen. -Hor barruan zerbait gertatu da- esan zuen gerenteak ezkerreko gelatik. Ezinezkorik ez dagoela pentsatuz, egunen batean gerenteari ere antzeko zerbait gerta zitzaiokeela imajinatu zuen Gregoriok. Gerenteak bere partetik, Gregorioren pentsamendua irakurriko balu bezala, pauso sendo batzuk eman zituen bere txarolezko zapatekin. Ondoko logelatik arrebak isilka deitu zion. -Gregorio, biltegiko gerentea dago berton. -Badakit -erantzun zion indarge, arrebak ozta -ozta entzun zuen heinean. -Gregorio- esan zuen aitak ezkerreko gelatik-, gerenteak galdetu dit ea zergatik ez duzun hartu lehenengo trena. Ez dakigu zer erantzun, eta gainera zurekin aurrez aurre berba egin gura du. Beraz, zabaldu atea, mesedez. Ez arduratu gelan dagoen kaosagatik, berak ulertuko du eta. -Egun on, Samsa jauna!- sartu zen gerentea afektiboki. -Ez dago ondo- esan zion amak gerenteari, aitak berbetan segitzen zuen bitartean-. Gaixorik dago eta. Bestela zelatan galduko zuen bada trena? Gregorio biltegirako baino ez da bizi, ez da gau bakar batean ere kaleratzen eta! Eta jakin beza, premiazkoa denean ere ez dela kalera irtetzen. Gurekin batera afaltzen du eta egunkaria leitzen isil=isilik egoten da irtenaldiko ibilbideak aztertzen. Bere aisialdi bakarra aroztegia da. Bere logelan zintzilikatuta dagoen egurrezko markoa ikusten baduzu ikusi, zeharo zurtuta geratuko zara; hiruzpalau arratsaldetako beharra izan du. Oraintxe ikus dezakezu, hots, atea zabaltzean duenean. -Laster naiz prest- esan zuen modu isil batean, elkarrizketako berbarik ez galtzeko asmotan -Emakumea, seguru zuk esan bezala direla gauzak, baina ez al du ezer larririk izango! Nik horixe espero dut behintzat. Hori bai, merkatariok sarri askotan gorputz txarra izan arren, lanean jarraitu behar dugu; negozioan gainetik ez dago ezer! -Beno -galdetu zuen aitak, estututa eta atea berriro joz-;sar al daiteke behingoz gerentea? Ezkerreko gelan isiltasuna zen nagusi, eta eskuinekoan ordea, arrebaren negar- zotinak entzuten ziren. Baina, zergatik ez ote zuen nahi Gregoriok besteekin elkartu gura? Egia esan, esnatu berria zen eta ez zen ezta janzten hasia ere. Baina, zergatik ote zegoen negarrez? Agian, neba altxatzen ez zelako, atea zabaltzen ez zuelako, gerenteari pasorik ematen ez ziolako, bere lana galtzeko arriskuan zegoelako, eta kasu horretan, nagusiak berriro ere gurasoak gogor estutuko zituen aspaldiko zor haien kontura. Ordea, hauek momentuz, ez ziren arrazoizko burukominak. Gregoriok han jarraitzen zuen, eta ez zitzaion burutik ezta pasatu ere egin bere familiakoak bertan behera uztea. Alfonbra gainean zetzan, eta zegoen egoeran egonda inork ez zion bere gerenteari pasatzen utziko. Baina deskortesia txiki hori ez zen nahikoa arrazoi lantegitik botatzeko. Eta Gregoriok arrantzekin molestatzea baino, bakean uztea hobe zela pentsatu zuen. Hala ere, besteek Gregoriorengan zuten ezjakintasunak, kezkatzen zituen. - Samsa jauna -azkenean esan zuen gerenteak, ahots harroz-, honek guztiak zer esan nahi du? Zure logelan zarratzeaz gain, monosilaboekin erantzuten duzu. Halaber, arrazoirik gabe kezkatzen dituzu gurasoak eta axolagabekeria osoz laneko kontuak baztertzen dituzu. Zure familia kideen eta enpresaren izenean, arrazoiak eman ditzazula eskatzen dizut. Harrituta naukazu. Beste mota bateko gizona zinela uste nuen, hots, gizon zentzudun eta formala zinela. Egia esateko, gaur goizean patroiak zure faltaren arrazoi posible bat eman dit: bart kobratzeko agindu zitzaizuna. Nik esan nion neronek erantzungo nuela horren aurrean, eta horrelakorik pentsatu ere ez egiteko, mesedez; baina orain, zure portaera ikusita, ez daukat zure alde egiteko asmorik. Zure egoera, beraz, ez da horren segurua. Nire asmoa gauza guzti hauek zuri bakarrik esatea bazen ere, orain zure guraso eta arreba onberek entzun behar izan dute guztia. Gainera, zuri bost axola niri denbora galaraztea ere. Azkenaldian ez gara larregi saiatu lanean eta gainera ez dira oso garai onak negoziatzeko; hori guk ere aitortzen dugu. Baina Samsa jauna, ez dago ezta negozioak bertan behera uzteko garai onik ere. -Banoa -oihukatu zuen Gregoriok, bere onetik aterata, errietaren erdian guztiaz ahantzirik.- Oraintxe noa. Eritasun bat dela eta egon behar izan naiz ohean, gainera oraindik jaiki barik nago. Momentutxo bat mesedez! Hobeto nagoen arren, oraindino ez nago uste bezain ongi. Ez dakit zer gertatu zaidan! Atzo ondo sentitzen nintzen eta hori badakite nire gurasoek ere. Beno, atzo arratsaldean sentitu nituen lehen sintomak. Zelatan ez dute nabaritu lehenago? Zelan ez nien esan ezer biltegikoei? Izan ere, sarritan uste izaten dugu etxean geratu gabe osatuko garela eta ez da horrela izaten. Mesedez, gizona, izan iezaiezue begirune nire gurasoei! Esan dizkidazunak esateko ez dago arrazoirik. Bistan dago ez dituzula nire azken bezeroen eskaera-orriak irakurri. Gainera, zortzietako trena hartuko dut. Deskantsu hau indarberritzeko ez zait batere gaizki etorri. Ez ezazu galdu denbora gehiago. Laster izango naiz biltegian. Azaldu nagusiari nik esandako guztia eta eskatu barkamena nire partetik. Guzti hau zioen bitartean, zailtasun handirik barik, kutxara hurbildu zen. Bertan, zutitzen saiatu zen. Atea ireki eta gerentearen aurrean jarri eta berba egin gura zuen berarekin. Horren gogotsu deitzen zeudenen aurpegiak ikusteko irrikaz zegoen. Ez zen bere errua izango izutzen baziren, beraz, ez zuen zertan beldurturik. Ezta lasai geratzen baziren ere. Pixka bat mugituz gero, zortzietako trena hartuko zuen. Baten baino gehiagotan egin zuen laban kutxako horma lauekin; baina azkenean zutitu zen. Sabeleko mina handia bazen ere, horrek ez zuen kezkatzen. Orduan bere burua ondoko aulkiko bizkarraldearen kontra jarri zuen eta haretxen ertzei hankez oraturik geratu zen. Lasaitu zenean isildu egin zen gerentearen berbak entzuteko. - Zerbait ulertu al duzue? -galdetu zien gurasoei-. -Ai ene! -egin zuen amak negarrez. Seguruenik txarto egongo da eta gu hemen berari zirikatzen. =Eta jarraian dei egin zuen: -Grete! Grete! -Zer behar duzu, ama? -erantzun zuen alabak gelaren beste txokotik. -Mediku baten bila joango zara segituan; zure neba gaixorik dago eta. Zoaz arrapaladan! Entzun al duzu zelan egiten zuen berba? -Ana! Ana! -aitak egin zuen dei txaloak emanez-. Deitu iezaiozu segituan sarrailagile bati. -Animalia bat da- esan zuen gerenteak. Harrera gelan, korrika zetozen bi gazteren gona hotsa entzun ahal izan zen ( nola jantzi zen horren azkar arreba? ), eta, etxeko ateak, kolpean irekitzean, atera zuen zarata bortitza. Baina ez zen entzun ate kolperik. Ezbeharren bat gertatu den etxeetan gertatzen den legez, atea irekita utzi zuten. Halere, Gregorio hagitz lasaiago zegoen. Egia da bere berbak ulergaitzak zirela, berari argiak iruditu zirela arren. Horregatik bada, besteak zerbait arraroa gertatzen zela konturatu ziren eta ondorioz, laguntzera hurbildu zitzaizkion.Besteek lehenengo antolaketak erabakitasunez eta irmotasunez hartu izanak lasaitu egin zuten. Berriz ere gizakien artean zegoela iruditzen zitzaion, eta biengandik, bai medikuarengandik bai sarrailagilearengandik, bereizketarik gabe, ekintza arraro eta txundigarriak espero zituen. Eta, hurbiltzear zeuden elkarrizketa erabakigarrietan ahalik eta argien mintzatzeko asmoz, arinkeriaz eztarria garbitu zuen, arinki egitera beharturik zegoela, zarata hau ere giza-estula ez zela pentsatuko zuten beldur, horiek bereiztu ahal izateko segurtasunik ez zuelako. Bitartean, ondoko gelan, isiltasun handia zen nagusi. Gurasoek beharbada, nagusiarekin mahai inguruan jesarririk, honekin ahapeka hitz egingo zuten. Agian guztiak atetik gertu zeuden entzuten. Besaulkiarekin batera astiro-astiro hurbildu zen Gregorio atera; hara iristerakoan, jesarlekua utzi, atera salto egin zuen eta zutik eutsi zen, oratuta, bere hankek zuten lirdingagatik. Horrela zegoela, atseden hartu zuen egindako ahaleginagatik. Gero, sarraila barruko giltza birarazten saiatu zen bere ahoa erabiliz. Zoritxarrez, ez zuen guk zehazki hagin deritzogunik. Zerekin oratuko zuen orduan giltza? Baina barailak, ordea, oso indartsuak ziren, eta, horietaz baliatuz, giltza mugitu ahal izan zuen, horrek eragiten zion minean erreparatu barik, izan ere likido ilun batek irten zuen bere ahotik, giltzean labaindu eta lurrera tantaka erortzen zela. –Entzun iezadazue- esan zuen nagusiak alboko gelan-. Giltza birarazten ari da. Hitz horiek jarraitzeko bihotz eman zioten Gregoriori. Baina guztiek, aitak, amak, zera oihukatu behar izan zioten: -Aurrera, Gregorio!- Bai, zera oihukatu behar izan zuten: -Beti aurrera! Saiatu zaitez!. Eta guztiak bere ahaleginaren ondorioak larritasunez ikusteko zain zeudela imajinatuz, bihotz-bihotzetik giltza haginkatu zuen, nahiko ahulduta. Eta, giltzak sarrailan jira egiten zuen heinean, bera mantendu egiten zen, airean alde batetik bestera zebilela, ahotik eskegita, eta, beharrezkoa zen arabera, giltzean oratzen zen edo bere gorputzeko pisu guztiaz beherantz bultzatzen zuen. Sarrailaren hots metalikoak, amore ematerakoan, bere senera guztiz itzularazi zuen. –Beno- esan zuen, sekulako zizpurua emanez-. Ez da sarrailagilea etorri izan behar. Eta buruarekin kisketa jo zuen atea guztiz zabaltzeko. Atea zabaltzeko modu hau zela eta, sarrera librea zegoen arren, ez zuten Gregorio ikusi. Lehendabizi, ateko orrietako bat astiro bultzatu behar zen, atalasean atzeraka lazki ez jausteko kontu handiz. Eta mugimendu zail hau oraindik nola egin zezakeen pentsatzen zegoela, beste ezertan pentsatzeko astirik ez zuela, nagusiarengandik “ene!” entzun zuen, haizearen orroa bezala entzun zena, eta atetik hurbilen zegoen gizon hau ikusi zuen, baita eskuarekin ahoa nola estaltzen zuen eta poliki atzerantz egiten zuen ere, indar ikusezin batek mekanikoki bultzatuko balu bezala. Amak- nagusia han egon arren, ilea nahasia zuena burezurreko gainaldean- lehenengo Gregoriori begiratu zion, eskuak elkartu zituen, gero berarengana bi pausu eman zituen, eta azkenean zerraldo erori zen, bere gonak inguruan sakabanaturik eta aurpegia bularreko sakontasunean estalia zegoela. Aitak ukabilarekin mehatxu egin zuen, etsaitasuna erakutsiz, Gregorio logela barrurantz bultzatu nahi izango balu bezala; gero buelta eman zuen, etxeko sarrerara segurtasunik gabe abiatu zen, eta, begiak eskuekin estaliz, negarrak bere bular sendoa astintzen zuela. Gregorio, orduan, ez zen logelara guztiz sartu; bere logela barruan itxita zegoen ateko orrian eutsi zen; horrela, bere gorputz erdia baino ezin zitekeen ikusi, burumakur ingurukoak zelatatzen zituela. Bitartean, eguna argituz joan zen, eta beste aldeko espaloian aurrez aurreko eraikin beltzituaren zati txiki bat ikus zitekeen. Ospitale bat zen, eta bertako fatxada monotonoa leiho simetrikoek desegiten zuten. Ez zuen atertu, baina ordurako tanta bakanak baino ez zeuden, lurreko leku ezberdinetan ikus zitezkeenak. Mahai gainean gosaria zerbitzatzeko tresnak zeuden, izan ere, aitarentzat huraxe zen eguneko jateko momenturik garrantzitsuena, eta egunkari ezberdinak irakurtzen luzatzea ikaragarri gustuko zuen. Gregorioren aurrez aurre zegoen horman eskegitako mihisean bere argazki bat zegoen, zerbitzu militarrean zegoela eginikoa eta teniente uniformea erakusten zuena, eskua lepoan jarria, arduragabekeriaz irribartsu, bere jarrera eta janzkerak errespetua eskatuko balute bezala. Gela hori etxeko sarrerara begira zegoen; atetik etxekoa ikus zitekeen, irekita ere bazegoena, baita eskailera-burua ere. - Beno- esan zuen baretasuna mantendu zuen bakarra bera izan zen uste osoa zuela-. Beno ba, berehala jantziko naiz, erakusgaiak hartuko ditut eta bidaia hasiko dut. Bidaia egiten utziko didazue, ezta? Nagusi jauna, burugogorra ez naizela eta gustura lan egiten dudala ikus dezakezu. Bidaiatzea nekagarria da; baina ni ezin naiteke bidaiatu gabe bizi. Nora zoaz, nagusi jauna? Saltokira? Bai? Gertatu den guztia gertatu den bezalaxe kontatuko al duzu? Edonor ezgai izan daiteke batzuetan lanerako; baina momentu horietan langileak mesedegarri izan direla ohartu behar dira nagusiak eta jakin beharko lukete, ezgaitasuna gainditu ostean, gogotsuago eta arduratsuago lan egingo dutela. Nik, zuk ondo dakizun bezala, lan handia zor diot buruzagiari. Baina, bestalde, nire gurasoak eta nire arreba ere zaindu egin behar ditut. Egia da gaur estuasun larri baten nagoela. Baina lan eginez gainditzea lortuko dut. Mesedez, ez ezazu egoera gehiago zaildu. Nire alde jarri zaitez. Saltzailea inork maite ez duela badakit. Guztiek uste dute dirua erruz irabazten duela, eta, horretaz gain, ederto bizi dela. Egia da aurriritzi hau desager dadin arrazoi berezirik ez dagoela. Baina zuk, nagusi jauna, beste langile guztiek baino askoz gehiago dakizu, eta, geure artean, buruzagia barne, guztiaren jabe dena, sarritan erratu egiten da langileei buruz. Zuk ondo dakizu saltzailea, urteko egun gehienak saltokitik kanpo ematen dituenez, zurrumurru ugarirako pizgarri erraza dela eta funsgabeko kointzidentzia eta kexetarako biktima egokia ere bai. Horien aurka defendatzea ez da batere erraza, gehienetan horien berri ere izaten ez duelako, eta bidaia batetik leher eginda itzultzen denean baino ez ditu kausa ikusezin baten ondorio negargarriak zuzenean nabaritzen. Nagusi jauna, ez zaitez arrazoia ematen didazula erakusten didan ezer esan gabe joan, neurri batean behintzat. Baina, Gregoriok lehen hitzak esandakoan, nagusiak buelta eman zuen eta hari destainaz begiratzen zion, ezpainekin mesprezuzko keinu bat eginez. Gregoriok hitz egiten zuen bitartean, ez zen momentu bat ere lasai egon. Aterantz urrundu zen Gregoriori begirik kendu gabe, baina astiro-astiro, indar misteriotsu batek gela hartatik alde egitea galaraziko balu bezala. Etxeko sarrerara iritsi zen azkenean eta, oina lurretik altxatu zuen arintasuna ikusirik, sua zapaldu zuela eman zuen. Eskumako besoa eskailerarantz luzatu zuen, han, mirari moduan, askatasuna aurkitu ahal izango balu bezala. Nagusiak era horretara alde egitea onartu ezin zezakeela ulertu zuen Gregoriok, bestela saltokian zuen lanpostua arriskuan baitzegoen. Bere gurasoek ez zuten berak bezain ondo ulertzen egoera, urteek aurrera egin ahala, etxe hartan Gregoriok euren bizitzarekin baino ez akaba zezakeela pentsatu izan zutelako; horretaz gain, momentuak sortutako egonezinagatik, eta horren ondoriozko zereginengatik, zuhurtasuna ahazturik zuten. Baina ez zitzaion hori gertatu Gregoriori; honek bazekien nagusia atxikitzeak zuen garrantzia, baita berau lasaitu, konbentzitu eta erakartzeak ere. Horren guztiaren menpe zegoen Gregorioren eta bere senideen etorkizuna. Bere arreba gutxienez hantxe egongo balitz! Oso azkarra zen; Gregorio oraindik bere bizkar gainean etzanda zegoenean negar egin zuen. Seguru asko nagusia, neska politarekin adeitsua izango zelakoan, neskak nahi izandako edonora joateko prest egongo litzateke. Etxeko atea itxiko zukeen eta sarrean bertan ezustekoa kendu lioke. Baina arreba ez zegoen han, eta Gregorio bere kabuz moldatu behar zen. Eta, mugitzeko zuen gaitasun berria oraindik ezagutzen ez zuela ohartu barik, ezta posibleena ere, eta ziurrena ere bazena, hau da, besteek bere diskurtsoa ulertuko ez zutela, eutsita zegoen logelako atearen orritik banandu zen, bestearen zabaldurak sortutako atearen orritik irristatu zen nagusiarenganantz aurrera egiteko nahiarekin, eskailera-buruko barandan komikoki oraturik jarraitzen zuena. Berehala lurrera erori zen, alferrekoak ziren ahaleginak eginez bere hanka nimiño eta ugarietan eusteko, ahopeka kexa txikia egiten zuela. Momentu hartan, egun hartan lehenengo aldiz, benetako ongizate batek hartua bezala sentitu zen: hankatxoek, lurrean eutsita, zuzen-zuzen obeditzen zuten. Poztasun naturalez nabaritu zuen, eta berak nahi zuen lekura eramateko ahalegina egiten zutela ohartu zen, bere sufrimenduen amaiera iritsi zela adierazi zuena. Baina Gregorio, egin beharreko mugimendu gogorragatik, lurraren arrasean alde batetik bestera zebilenean, ez oso urrun eta bere amaren aurrez aurre, honek bat-batean salto egin zuen eta garrasika hasi zen, besoak luzatuz eta atzamarrak banatuz: -“Lagundu! Jainko maitea! Lagundu!”. Burua makurtzen zuen Gregorio hobeto ikusi ahal izateko; baina, bat-batean, suposizio hau ezeztatzeko asmoz, atzerantz erori zen, mahai gainean bizigabe moduan jausiz, eta oraindik hau ipinita zegoela gogoratu gabe, bertan jesarrita geratu zen, bere alboan iraulitako kafeontzitik kafea zorrotadaka isurtzen zegoela ohartu barik, alfonbratik zehar zabalduz. - Ama! Ama!- xurxulatu zuen Gregoriok, goitik behera begiratuz. Momentu baten nagusiak bere burutik alde egin zuen; eta ezin izan zuen, isuritako kafea ikusterakoan, bere barailak behin eta berriz hutsean ireki eta itxi baino. Amak, mahaitik alde egiten ahalegintzen zebilenean, berriz ere garrasi egin zuen eta bere burua aitaren besoetan bota zuen, bera laguntzera zioana. Baina ordurako Gregoriok ezin zien bere guarsoei jaramonik egin; nagusia eskaileran zegoen eta, kokotsa barandan jarrita zuela, ikuskizun hari azkenengoz begiratu zion. Gregoriok indarra hartu zuen nagusiarengana heltzeko asmoz, baina harek zerbait susmatu zuen, izan ere, salto bat emanda hainbat eskailera-maila jaitsi baitzituen eta desargertu egin zen, baina horren aurretik eskailera osoan entzun ziren oihuak bota zituen. Zoritxar hau guztia gutxi balitz, nagusiaren ihesaldiak aita ere guztiz aztoratu zuen, momentu hartaraino lasai samar egon zena; izan ere, iheslariaren atzean arin joan beharrean, edo gutxienez Gregoriok hori egitea baimendu izan balu, eskumako eskuarekin nagusiaren makilari heldu zion- hau ez zen makila batzeaz gogoratu ere egin, ezta bere kapela eta berokia batzeaz ere, aulki baten ahaztuak- eta, beste eskuan mahai gainean zegoen egunkari handi bat hartuz, prestatu egin zen, lurrean ostikada indarstuak emanez, papera eta makila erabiliz, Gregorio bere logela barruraino atzera eginarazteko. Azken honen erreguek ez zuten ezertarako balio izan, ulertu ez zituztenak; eta, burua era otzanez bere aitarenganantz bueltatu bazuen ere, haren ostikada indartsuak bikoiztea baino ez zuen lortu. Amak, bere aldetik, eguraldi txarra egon arren, leiho bateko kristala jaitsi zuen eta, kanporantz bortizki makurturik, aurpegia eskuekin estaltzen zuen. Kanpoko eta eskailerako airearen artean haize indartsua sortu zen; leihoetako errezelak harrotu egin ziren; mahai gaineko egunkariak ere bai, eta orrialde solte batzuek lurretik hegan egiten zuten. Aitak, errukigabe, txistu basatiekin presatzen zuen atzera-egitea. Baina Gregoriok oraindik ez zekien atzerantz ondo ibiltzen, eta horregatik oso astiro zebilen. Gutxienez buelta eman ahal izan balu! Arnas batean bere logelan egongo litzateke. Baina, bere makaltasuna zela-eta ez zuen bueltarik eman nahi izan aita urdurituko zuen beldur, honek zuen makila tentea burua zauritu edo bizkarra hausteko prest zegoela. Azkenean, hala ere, ez zuen beste erremediorik izan eta buelta eman behar izan zuen, amorruz ohartu baitzen atzerantz ibiliz norabidea mantentzea ezinezkoa zitzaiola. Horrela, bere aitari estutasunez begiratzeari uzten ez ziola, ahalik eta arinen buelta ematen hasi zen, hau da, makaltasun ikaragarriz. Aita haren borondate onaz jabetu behar izan zen, erasotzeari utzi baitzion, urrunetik makilaren puntarekin jiratu beharreko norabidea zuzenduz. Gutxienez txistu jasanezin hura gelditu izan balitz! Burua guztiz galtzea eragiten zion honek Gregoriori. Buelta guztiz amaitzeko gutxi falta zitzaionean, txistu hark nahastu eta atzera pixka bat egin zuen. Atearen aurrez aurre egotea lortu zuen azkenean. Baina bere gorputza ate hartatik oztopo barik igarotzeko handiegia zela jabetu zen momentu hartan. Aitari, momentuan zituen gogoak ikusirik, beste orria zabaltzea ez zitzaion, jakina, bururatu leku nahikoa izan zezan. Ideia batez baino ez zegoen beteta: Gregorio, lehen bait lehen, bere logelan sartu behar zen. Hala ere, sartu ahal izateko Gregoriok behar zituen prestaketa gogaikarri guztiak ez lituzke inoiz ere onartuko eta, era honetara, atea igaro. Honetarako inolako oztoporik egongo ez balitz bezala, Gregorio bultzatzen zebilen handitzen zioan iskanbila sortzen. Gregoriok bere atzean entzuten zuen ahotsak ez zuen aita batena zenik ematen. Gregorio ateko markoaren kontra estutu zen. Albo batez tentetu egin zen; atalasean zeharka jarrita zegoen orain, bere alboa guztiz minduta eta zaurituta zegoela. Ateko argitasunean irudi nazkagarri batzuk ikus zitezkeen.Gregorio trabaturik geratu zen han, ez zen bere kabuz inolako mugimendurik egiteko gai. Alde bateko hankatxoak airean zeuden, eta beste aldekoak lurrean zapaldurik min handia sortuz... Horrelako baten, logelan azkar sarrararzi zuen kolpe indartsu eta, era berean, salbatzailea eman zion aitak atzetik, odoletan hastea eragin ziona. Gero, makilarekin itxi zuen atea, eta azkenean guztia lasaitu egin zen. ==2. Kapitulua== Gaua iritsi zen arte Gregorio ez zen logale neketsu hartatik esnatu, konortegabetze baten antzekoa izan zena. Hala ere, ez zen bere kabuz askoz beranduago esnatuko, ordurako lo nahiko egin baitzuen, baina isilpeko pauso batzuen marmarrak eta kontuz itxitako sarrerako atearen zaratak esnatu zutela iruditu zitzaion. Tranbia elektrikoaren islak logelako sabaia eta altzarien gainaldea argitzen zituen; baina behean, Gregorio zegoen lekuan, iluntasuna zen nagusi. Astiro eta oraindik trakeski, bere garroekin haztamuka ibiliz, euren balioa ulertua zuela, ateraino hurbildu zen gertatu zena ikusteko asmoz. Bere ezkerraldea zauri bakar, luze eta nazkagarria zen. Herren zebilen, hautaketa bidez eta simetrikoki, bere hanka hilera bien gainean. Beste alde batetik, hauetariko bat, goizean jazotako istripuan zauritua, - miraria izan zen besteak zauririk gabe izatea!-, bizitza barik narras zeraman. Atera iristerakoan, bertara erakarri zuena jateko zerbait izan zela ohartu zen. Katilukada bat azukredun esne ikusi zuen, ogi zuridun zatitxoak igerian zeudela. Pozaren pozez barre egiteko zorian egon zen, goizean baino askoz gose handiagoa baitzuen. Berehala, burua katiluan murgildu zuen begiak estaltzeraino ia-ia; baina laster etsita atera behar izan zuen, ez bere ezkerraldeko minak lana zailtzen zuelako bakarrik (jan ahal izateko gorputz osoa mugitu behar zuen), esnea, momentu hartara arte gehien gustuko zuen edaria zena-horregatik, zalantza barik, arrebak han utzi zuen-, ez zitzaiolako batere gustatu baizik. Ia-ia nazkatuta urrundu zen katilutik, eta berriz ere logelako erdialderantz irristatu zen. Jangelan gasa piztuta zegoela ikusi zuen ateko zirrikitutik. Baina, ohikoa zenaren aurka, ez zitekeen aita amarentzako ozenki irakurtzen ari zela entzun ezta arrebaren gaueko egunerokoa ere. Ez zen txintik ere entzuten. Agian ohitura hau, arrebak bere eskutitzetan beti aipatzen zuena, azkenaldian desagertu egin zen. Baina inguruko guztia ere isilpean zegoen, eta, ziur aski, eraikina ez zen hutsik egongo. –Zelako bizimodu lasaia duen neure familiak!- pentsatu zuen Gregoriok. Eta, bere begiradak gerizpean finkaturik zituen bitartean, bere guraso eta arrebari hain bizitza barea eman ahal izateaz harro sentitu zen, hain inguru politean. Ikaraz pentsatu zuen lasaitasun, ongizate eta poztasun haiek amaitzear zeudela... Burutazio hauek nahas ez zezaten, nahiago izan zuen fisikoki astintzea eta logelatik arrastaka hasi zen. Gauean zehar ateko orri bat zabaldu zen, eta beste batean bestea: norbaitek, zalantza barik, sartu beharra zuen eta duda-mudatan zebilen. Gregorio, hori ikusita, jangelara ematen zuen atearen aurrez aurre jarri zen, bisitari zalantzatia barrurantz erakartzeko prest, edo gutxienez hura nor zen ikusteko asmoz. Baina atea ez zen berriro ireki, eta alferrik itxaron zuen. Goizeko lehen orduetan, atea zarratuta zegoenean, guztiak barrura sartzen saiatu ziren, eta berak orain ate bat zabaldu zuela, eta besteak ere ireki zituztela, zalantza barik, egunean zehar, ez zen inor gehiago joaten, eta giltzak ateko kanpoaldean zeuden, sarrailetan. ==2. Kapitulua== Gaua iritsi zen arte Gregorio ez zen logale neketsu hartatik esnatu, konortegabetze baten antzekoa izan zena. Hala ere, ez zen bere kabuz askoz beranduago esnatuko, ordurako lo nahiko egin baitzuen, baina isilpeko pauso batzuen marmarrak eta kontuz itxitako sarrerako atearen zaratak esnatu zutela iruditu zitzaion. Tranbia elektrikoaren islak logelako sabaia eta altzarien gainaldea argitzen zituen; baina behean, Gregorio zegoen lekuan, iluntasuna zen nagusi. Astiro eta oraindik trakeski, bere garroekin haztamuka ibiliz, euren balioa ulertua zuela, ateraino hurbildu zen gertatu zena ikusteko asmoz. Bere ezkerraldea zauri bakar, luze eta nazkagarria zen. Herren zebilen, hautaketa bidez eta simetrikoki, bere hanka hilera bien gainean. Beste alde batetik, hauetariko bat, goizean jazotako istripuan zauritua, - miraria izan zen besteak zauririk gabe izatea!-, bizitza barik narras zeraman. Atera iristerakoan, bertara erakarri zuena jateko zerbait izan zela ohartu zen. Katilukada bat azukredun esne ikusi zuen, ogi zuridun zatitxoak igerian zeudela. Pozaren pozez barre egiteko zorian egon zen, goizean baino askoz gose handiagoa baitzuen. Berehala, burua katiluan murgildu zuen begiak estaltzeraino ia-ia; baina laster etsita atera behar izan zuen, ez bere ezkerraldeko minak lana zailtzen zuelako bakarrik (jan ahal izateko gorputz osoa mugitu behar zuen), esnea, momentu hartara arte gehien gustuko zuen edaria zena-horregatik, zalantza barik, arrebak han utzi zuen-, ez zitzaiolako batere gustatu baizik. Ia-ia nazkatuta urrundu zen katilutik, eta berriz ere logelako erdialderantz irristatu zen. Jangelan gasa piztuta zegoela ikusi zuen ateko zirrikitutik. Baina, ohikoa zenaren aurka, ez zitekeen aita amarentzako ozenki irakurtzen ari zela entzun ezta arrebaren gaueko egunerokoa ere. Ez zen txintik ere entzuten. Agian ohitura hau, arrebak bere eskutitzetan beti aipatzen zuena, azkenaldian desagertu egin zen. Baina inguruko guztia ere isilpean zegoen, eta, ziur aski, eraikina ez zen hutsik egongo. –Zelako bizimodu lasaia duen neure familiak!- pentsatu zuen Gregoriok. Eta, bere begiradak gerizpean finkaturik zituen bitartean, bere guraso eta arrebari hain bizitza barea eman ahal izateaz harro sentitu zen, hain inguru politean. Ikaraz pentsatu zuen lasaitasun, ongizate eta poztasun haiek amaitzear zeudela... Burutazio hauek nahas ez zezaten, nahiago izan zuen fisikoki astintzea eta logelatik arrastaka hasi zen. Gauean zehar ateko orri bat zabaldu zen, eta beste batean bestea: norbaitek, zalantza barik, sartu beharra zuen eta duda-mudatan zebilen. Gregorio, hori ikusita, jangelara ematen zuen atearen aurrez aurre jarri zen, bisitari zalantzatia barrurantz erakartzeko prest, edo gutxienez hura nor zen ikusteko asmoz. Baina atea ez zen berriro ireki, eta alferrik itxaron zuen. Goizeko lehen orduetan, atea zarratuta zegoenean, guztiak barrura sartzen saiatu ziren, eta berak orain ate bat zabaldu zuela, eta besteak ere ireki zituztela, zalantza barik, egunean zehar, ez zen inor gehiago joaten, eta giltzak ateko kanpoaldean zeuden, sarrailetan.(Zatitxo bat faltan dago) 2889 2006-01-12T20:36:22Z 62.99.30.47 Elkarrizketak ==1. Kapitulua== Gregorio Samsa, goiz batean eta loaldi larri baten ostean, bere ohean koko bihurturik esnatu zen. Bere lepoko oskol gogorraren gainean etzanda zegoen bere burua altxatzean, eta horrela bere sabel ilunaren itxura ganbila ikusi zuen; ohazalak honen handidura ezin zuen eutsi. Ondorioz, lurrera labaintzekotan zegoen. Jatorrizko hanka lodien ordez, funtsik gabeko mugimenduaz dantzan zebilzkion hamaikatxo hanka ikusten zuten bere begiek. -Zer gertatu zait? Ez zegoen ametsetan, ez. Bere logelak betiko itxura zuen. Mahai gainean oihal laginak sakabanaturik zeuden -Samsa merkatari saltzailea zen-, eta hormatik zintzilikatuta aldizkari batetik ebakitako argazki bat zegoen, urrezko marko batean sartutako irudia. Argazkian, larruzko txano eta tapaki batez estalita dagoen emakume bat zegoen. Gregoriok soa leihorantz zuzendu zuen; lainotuta zegoen, eta leihoan euri tantak jo eta jo egoteak malenkonia eragin zion. -Beno -pentsatu zuen-; zer gertatuko litzateke momentu batez lotan jarraitu eta ameskeria guztiak ahaztuko banitu?=Baina ezinezkoa zen, izan ere, Gregorio eskuin aldearen gainean lo egitera ohituta zegoen eta oraingo izate berriak ez zion postura hori hartzen uzten. Bere helburua eskuinalderantz begira gelditzea bazen ere, halabeharrez lepoz geratzen zen berriz ere. Makina bat bider saiatu arren, alfer alferrik zen; hankek sortutako mugimendu saltsa - maltsatu hura ez ikusteko, begiak itxi zituen; dantzak bere horretan segitu zuen, harik eta min sakon bezain zorrotza sentitu zuen arte, ordura arte inoiz sentitu ez zuelako mina, alegia. -Ai Ene! -esan zuen- zein neketsua den nik hautatutako lana! Egun bat bai eta bestea ere bidaiatzen. Negozioen ardura handitu egiten da lantegitik kanpo lan egiten denean, eta bidaiek sortzen dituzten burukominak ere ez dira gutxi: trenen ordutegia jagon, janari eskasa iruntzi, jatordu desorekatua mantendu, aldakorrak diren harremanak, ezertarako balio ez dutenak, maitasunarentzako tokirik ez dutenak. Dena pikutara! Sabelean halako hazkura arin bat nabaritu zuen. Apur-apurka, ohe-bururantz luzatu zuen gorputza, burua altxatzeko asmotan. Sumindutakoaren inguruan puntu zuri batzuk zituela ikusi zuen. Hanka batekin hazkura arintzen saiatu bazen ere, berehala kendu behar izan zuen hanka honen igurtziak hotzikarak sortzen zizkion eta. -Honen goiz jaikitzeak tenteldu egiten dut bat -esan zuen-. Gizonak behar beste lo egitearen premia zuen. Askoz hobeto bizi diren saltzaileak daude. Goizean eskatutakoa apuntatzeko ostatura itzultzen naizenean, patxadaz eserita eta gosaltzen ikusten ditut. Nik dudan nagusiarekin berdin jokatuko banu, berehala kale gorrian ikusiko nintzateke. Eta nork daki, ez ote da hori niretzat egokiena? Nire gurasoengatik izango ez balitz aspaldi izango nintzateke lanetik alde eginda. Nagusiaren aurrera joan eta ene iritzia aurkeztuko niokeen. Mahai gainetik eroriko litzateke, gora igo eta langileei hitz egiteko esertzen den mahai gainetik behera, alegia; langileak hurbil-hurbil jartzen zaizkio gorra delako. Baina oraindik ez dut esperantza galdu. Gurasoei zorrak kentzeko beste batzen dudanean - oraindik beste bost edo sei urte=, entzun beharko dizkit, bai. Beno, baina momentuz jaiki egin behar naiz, trena bostetan ateratzen baita. Begiak kutxa gainean zegoen iratzargailura bideratu zituen. -Jainko laztana!-oihukatu zuen bere barnerako. Goizeko sei eta erdiak ziren eta orratzek beren martxan jarraitzen zuten. Orratzak laurden gutxi jotekoak ziren. Akaso ez zuen jo iratzargailuak? Ohetik garbi=garbi ikus zitekeen alarma lauretan jarri izan zuela; beraz, jo beharra zeukan derrigor. Baina posible ote zen lo jarraitzea, etxeko armairuak eta denak aztoratzeko moduko zarata ateratzen zuen eta? Bere loaldia ez zen batere lasaia izan. Baina seguru aski, horregatik egin zuen azken momentuan sakonago lo. Eta, zer egin zezakeen orduan? Hurrengo trena zazpietan ateratzen zen; berau hartu ahal izateko korrikan ibiltzea halabeharrezkoa zuen. Erakusgaia oraindik ez zegoen bilduta, eta, azkenik bera ere ez zen prest sentitzen. Gainera, trena hartuko balu ere, ez zuen nagusiaren errieta saihestuko, izan ere, biltegiko mutilak jadanik bere faltaren berri emana izango zion eta. Biltegiko mutila dignitate bako ipurdi- miazkatzaile hutsa zen. Eta, gaixorik zegoela esango balu, zer gertatuko litzateke? Honek susmoak zabalduko zituen, Gregoriok bost urtetan inoiz ez baitzuen lanera hutsik egin. Seguruenik nagusia Montepioko medikuarekin etorriko litzateke. Gurasoen aurrean bere alferkeriaren gainean kexak zabalduko ziren, eta medikuaren agiriari esker edozein arrazoi atzera botako luke, harentzako gizon guztiak baitaude osasuntsu. Eta egia esan, kasu honetan ez zen oker ibiliko. Izan ere, loaldi luzearen ondorioz gosez bazen ere, Gregorio ondo sentitzen zen. Bere etzalekua utzi gabe bertan hausnartzen eta pentsatzen jarraitzen zuen. Erlojuak zazpiak laurden gutxi jo zituenean, ohe burutik hurbil zegoen atea jo zuten. -Gregorio- esan zuen ahots batek, amarenak- zazpiak laurden gutxi dira. Ez zinen bada, bidaian joatekoa? Zein ahots gozoa! Bere ahotsa entzutean ordea, izutu egin zen; betikoa zen, bai, baina txistu mingarri eta eutsi ezin batekin nahasturik agertu zen, hitzak hasieran argiak baziren, gerora nahastu egiten ziren eta azkenerako bat zalantzan jartzen zen entzun ote zituen ere. Gregoriok argi erantzuteko asmoa zuen baina guztia ikusita hau esatera mugatu zen: -Bai, bai. Eskerrik asko ama. Oraintxe altxatuko naiz. Egurrezko atearen bestaldean, Gregorioren ahotsaren aldaketa ez zen igarri behar, ama erantzun horrekin lasaitu eta honek alde egin zuen. Aldiz, elkarrizketa honen ondorioz, familiako kideek bazekiten Gregorio oraindik etxean zela. Honekin batera, aita ailegatu zen eta ateari golpe arin batzuk emanda galdetu zuen: -Gregorio, Gregorio! Zer gertatzen da?- Momentutxo bat itxaron eta ahotsa altxatuz ekin zion: -Gregorio, Gregorio! Halaber, beste atearen atzetik arrebak honela galdetu zion goxotasunez: -Gregorio ez al zaude ondo? Zerbait behar al duzu? -Prest nago -erantzun zien biei batera, hitzak garbi ahoskatzeko ahalegin handia eginez bere ahots- geldiz mintzatuz. Aitak gosaltzen jarraitu arren, arrebak ahopeka jarraitzen zuen: -Ireki mesedez, Gregorio. Hala ere, Gregorio ez zen horretan pentsatzen ari; aitzitik, bere buruari zorionak ematen zizkion logela ixteko zuen ohituragatik. Lehenengo egin beharreko gauza geldi- geldiro altxatzea eta ondoren gosaltzea zen. Hau dena egin ostean bakarrik pentsatuko nukeen gainerakoan, eta ez ohean etzanda nengoen moduan. Ohean baten baino gehiagotan posturak eragindako min arintxo bat sentitu izanaz gogoratzen zen, eta sarri askotan jaikitzerakoan desagertzen zena. Jakin-min handia zeukan egun hartako bere irudikapenak nola ihesten zitzaizkion ikusteko. Halaber, ahotsaren aldaketaren arrazoia katarroaren abisua zelakoan zen, hau da, saltzailearen gaixotasun profesionala. Ohazala baztertzea lan oso erraza zen. Horretarako, gorputza albo batera botatzea zuen errazena, horrela ohazala halabeharrez eroriko baitzen. Baina zailtasuna Gregorioren zabaltasun izugarrian zegoen. Zutuntzeko, beso eta eskuz lagundu ahal izango zen; halere, horren ordez, kontrolatu ezin zituen eta gelditu ezinik zeuden hamaikatxo hankaren jabe zen. Eta kontua da, berak zutuntzeko nahia zeukala. Luzatzen zen; eta hanketako bat dominatzea lortzen zuen; baina bitartean, besteek beren mugimendu aske eta mingarriarekin jarraitzen zuten. “Ez da egokia ohean ezerezean egotea" pentsatu zuen Gregoriok”. Lehenik eta behin etzalekutik gorputzeko behealdea kanporatzea otu zitzaion. Baina parte hau -oraindik ikusi gabea, beraz zehaztasunez kokatzea zaila egiten zitzaiona-, mugiaraztea zaila egin zitzaion. Pentsatutakoari geldi-geldiro ekin zion. Gregoriok indar guztiak bilduz, gorputza aurreratu zuen. Zoritxarrez, norabidea gaizki hartu zuen eta ondorioz, oheko hanken jota izugarrizko golpea hartu zuen. Golpearen ondorioz, konturatu zen bere gorputz berriko atalik sentiberena, gorputzeko beheko partea zela. Orduan, burua etzalekuaren goialdera bota zuen berriz ere, oraingoan gorputzaren goiko partea ateratzeko asmotan. Honek ez zuen arazorik ekarri, eta, gorputzeko zabalerak zein pisuak, buruak hasi izandako mugimendua jarraitu zuten. Baina, berau airean ikusitakoan, modu berberean aurrera jarraitzeko beldurra sentitu zuen, horrela erorita zaila izango litzatekeelako burua bere horretan mantentzea; gainera Gregoriorentzako oso garrantzitsua zen momentu hartan konortea ez galtzea. Hori gertatu orduko, nahiago zuen ohean geratzea. Baina, kontrako moduan indar berdinak egin ostean, bere emozioaren morroi ziren hankak ikusirik konturatu zen hasierako posizio berdinean topatzen zela eta berriro lehengoa pentsatu zuen: ez zuela ohean jarraitu behar eta portaerarik zuzenena arriskatzea zela, nahiz eta onik ateratzeko posibilitateak urriak izan. Ordea, laster gogoratu zuen, patxadazko erabakiak hartzea, erabaki arinak hartzea baino zuzenagoa zela. Bere begiak zorroztasunez leihoan finkatu ziren; baina zoritxarrez, bistan zeuden behe- lainoek eta lainoek esperantza eta indar gutxi ematen zieten. “Honezkero zazpiak- pentsatu zuen berriro erlojua begiratzean-. Jada zazpiak, eta oraindik behe-lainoa nagusi da.” Mugitu gabe eta arnasa geldi- geldiro hartuz, pixka batean ohean etzanda jarraitu zuen isiltasunak bere izaerara itzularaziko balu moduan. Hala ere, zazpiak eta laurden jo aurretik altxatuta egotea beharrezkoa zuela pentsatu zuen. Gainera biltegitik norbait heltzear zegoela uste zuen, berau zazpiak izateko gutxi falta direnean zabaltzen dute eta. Oheko hegal batetik irristatuta atera nahi zuen. Seguruenik gorputza horrela botata, burua eusten, ez zuen minik hartuko. Ez zitzaion ezer gertatuko, alde batetik bere lepoak gogorra zirudielako eta bestetik alfonbra gainera eroriko zelako. Gauza batek bakarrik ematen zion burukomina; mugitzean aterako zuen hotsak, honek familia osoa aztoratuko zuelakoan. Baina hau aurrera eramateko erremedio bakarra zen. Gregoriok jada, gorputz erdia ohetik kanpo zuen (metodo berriak lan bat baino jolas bat ematen zuen, atzez kulunkatzea besterik ez baitzen), eta, norbait laguntzera etortzen bazitzaion, lortzea oso erraza izan zitekeela jabetu zen. Pertsona indartsu birekin nahikoa zuela ikusi zuen ( bere aita eta neskamearengan pentsatu zuen ). Bere bizkar puztuaren azpitik beren besoak sartu, eta pisuaren eraginez makurturik hankak lurrean ongi baliatuko ziren ziur asko. Baina komeni al zen laguntza eskatzea atea giltzaz zarratuta zegoela jakinda? Bere egoera larria zela jakinda ere, ezin izan zion eutsi barreari. Operazioa oso aurreratua zeukan, honekin bukatzeko egin behar zuen gauza bakarra, aurrerago egindako mugimenduak baino gogorragoa izango zen beste mugimendu bat egitea zen, alegia. Horretarako gainera, ez zuen denbora askorik, zazpiak eta laurden emateko bost minutu besterik ez zirelako falta. Izan ere, ate joka etorri zitzaizkion. “Biltegiko norbait izango da seguruenik ”, pentsatu zuen Gregoriok, beren hankak gero eta azkarrago mugitzen ziren heinean. Momentu hartan, isilunea zabaldu zen eta halaber esperantza txiki bat sentitu zuen, atea inork ez zuela zabaltzen ikusitakoan. Hala ere, gertatzekoa zena, gertatu zen; neskameak pauso sendoak eman ostean, atea ireki zuen eta. Orduan Gregoriok nahikoa izan zuen bisitariaren berba bakarra entzutea, berau nor zen igartzeko; gerentea zela antzemateko, alegia. Zergatik ote zegoen Gregorio lan egiten , falta egiteagatik horrelako susmoak zabaltzen diren lantegi batean? Bertako langileria osoa ote zen horren barrabasa? Ez ote zitekeen egon beren artean benetako gizonik, goizean ordu pare bat galdu ondoren, tripak janda zoratu arren, ohetik altxatzeko gauza ez zenik? Beharrezko al zen ikerketatxo hura egiteko mutiltxo bat bidaltzea baina, gerentea bera etortzea? Orduan Gregoriok, pentsamendu guzti hauek behartuta, etzalekutik salto egin zuen. Handia ez zen, baina golpeak sortutako hots gor bat entzun zen. Alfonbrak golpea arindu zuen; bere lepoa uste zuena baino elastikoagoa zenez, zaratotsa ez zen horren beldurgarria izan. Ordea, burua eusteko ez zuen arretarik jarri eta ondorioz, min hartu zuen eta minaren minez alfonbraren kontra estutu zen. -Hor barruan zerbait gertatu da- esan zuen gerenteak ezkerreko gelatik. Ezinezkorik ez dagoela pentsatuz, egunen batean gerenteari ere antzeko zerbait gerta zitzaiokeela imajinatu zuen Gregoriok. Gerenteak bere partetik, Gregorioren pentsamendua irakurriko balu bezala, pauso sendo batzuk eman zituen bere txarolezko zapatekin. Ondoko logelatik arrebak isilka deitu zion. -Gregorio, biltegiko gerentea dago berton. -Badakit -erantzun zion indarge, arrebak ozta -ozta entzun zuen heinean. -Gregorio- esan zuen aitak ezkerreko gelatik-, gerenteak galdetu dit ea zergatik ez duzun hartu lehenengo trena. Ez dakigu zer erantzun, eta gainera zurekin aurrez aurre berba egin gura du. Beraz, zabaldu atea, mesedez. Ez arduratu gelan dagoen kaosagatik, berak ulertuko du eta. -Egun on, Samsa jauna!- sartu zen gerentea afektiboki. -Ez dago ondo- esan zion amak gerenteari, aitak berbetan segitzen zuen bitartean-. Gaixorik dago eta. Bestela zelatan galduko zuen bada trena? Gregorio biltegirako baino ez da bizi, ez da gau bakar batean ere kaleratzen eta! Eta jakin beza, premiazkoa denean ere ez dela kalera irtetzen. Gurekin batera afaltzen du eta egunkaria leitzen isil=isilik egoten da irtenaldiko ibilbideak aztertzen. Bere aisialdi bakarra aroztegia da. Bere logelan zintzilikatuta dagoen egurrezko markoa ikusten baduzu ikusi, zeharo zurtuta geratuko zara; hiruzpalau arratsaldetako beharra izan du. Oraintxe ikus dezakezu, hots, atea zabaltzean duenean. -Laster naiz prest- esan zuen modu isil batean, elkarrizketako berbarik ez galtzeko asmotan -Emakumea, seguru zuk esan bezala direla gauzak, baina ez al du ezer larririk izango! Nik horixe espero dut behintzat. Hori bai, merkatariok sarri askotan gorputz txarra izan arren, lanean jarraitu behar dugu; negozioan gainetik ez dago ezer! -Beno -galdetu zuen aitak, estututa eta atea berriro joz-;sar al daiteke behingoz gerentea? Ezkerreko gelan isiltasuna zen nagusi, eta eskuinekoan ordea, arrebaren negar- zotinak entzuten ziren. Baina, zergatik ez ote zuen nahi Gregoriok besteekin elkartu gura? Egia esan, esnatu berria zen eta ez zen ezta janzten hasia ere. Baina, zergatik ote zegoen negarrez? Agian, neba altxatzen ez zelako, atea zabaltzen ez zuelako, gerenteari pasorik ematen ez ziolako, bere lana galtzeko arriskuan zegoelako, eta kasu horretan, nagusiak berriro ere gurasoak gogor estutuko zituen aspaldiko zor haien kontura. Ordea, hauek momentuz, ez ziren arrazoizko burukominak. Gregoriok han jarraitzen zuen, eta ez zitzaion burutik ezta pasatu ere egin bere familiakoak bertan behera uztea. Alfonbra gainean zetzan, eta zegoen egoeran egonda inork ez zion bere gerenteari pasatzen utziko. Baina deskortesia txiki hori ez zen nahikoa arrazoi lantegitik botatzeko. Eta Gregoriok arrantzekin molestatzea baino, bakean uztea hobe zela pentsatu zuen. Hala ere, besteek Gregoriorengan zuten ezjakintasunak, kezkatzen zituen. - Samsa jauna -azkenean esan zuen gerenteak, ahots harroz-, honek guztiak zer esan nahi du? Zure logelan zarratzeaz gain, monosilaboekin erantzuten duzu. Halaber, arrazoirik gabe kezkatzen dituzu gurasoak eta axolagabekeria osoz laneko kontuak baztertzen dituzu. Zure familia kideen eta enpresaren izenean, arrazoiak eman ditzazula eskatzen dizut. Harrituta naukazu. Beste mota bateko gizona zinela uste nuen, hots, gizon zentzudun eta formala zinela. Egia esateko, gaur goizean patroiak zure faltaren arrazoi posible bat eman dit: bart kobratzeko agindu zitzaizuna. Nik esan nion neronek erantzungo nuela horren aurrean, eta horrelakorik pentsatu ere ez egiteko, mesedez; baina orain, zure portaera ikusita, ez daukat zure alde egiteko asmorik. Zure egoera, beraz, ez da horren segurua. Nire asmoa gauza guzti hauek zuri bakarrik esatea bazen ere, orain zure guraso eta arreba onberek entzun behar izan dute guztia. Gainera, zuri bost axola niri denbora galaraztea ere. Azkenaldian ez gara larregi saiatu lanean eta gainera ez dira oso garai onak negoziatzeko; hori guk ere aitortzen dugu. Baina Samsa jauna, ez dago ezta negozioak bertan behera uzteko garai onik ere. -Banoa -oihukatu zuen Gregoriok, bere onetik aterata, errietaren erdian guztiaz ahantzirik.- Oraintxe noa. Eritasun bat dela eta egon behar izan naiz ohean, gainera oraindik jaiki barik nago. Momentutxo bat mesedez! Hobeto nagoen arren, oraindino ez nago uste bezain ongi. Ez dakit zer gertatu zaidan! Atzo ondo sentitzen nintzen eta hori badakite nire gurasoek ere. Beno, atzo arratsaldean sentitu nituen lehen sintomak. Zelatan ez dute nabaritu lehenago? Zelan ez nien esan ezer biltegikoei? Izan ere, sarritan uste izaten dugu etxean geratu gabe osatuko garela eta ez da horrela izaten. Mesedez, gizona, izan iezaiezue begirune nire gurasoei! Esan dizkidazunak esateko ez dago arrazoirik. Bistan dago ez dituzula nire azken bezeroen eskaera-orriak irakurri. Gainera, zortzietako trena hartuko dut. Deskantsu hau indarberritzeko ez zait batere gaizki etorri. Ez ezazu galdu denbora gehiago. Laster izango naiz biltegian. Azaldu nagusiari nik esandako guztia eta eskatu barkamena nire partetik. Guzti hau zioen bitartean, zailtasun handirik barik, kutxara hurbildu zen. Bertan, zutitzen saiatu zen. Atea ireki eta gerentearen aurrean jarri eta berba egin gura zuen berarekin. Horren gogotsu deitzen zeudenen aurpegiak ikusteko irrikaz zegoen. Ez zen bere errua izango izutzen baziren, beraz, ez zuen zertan beldurturik. Ezta lasai geratzen baziren ere. Pixka bat mugituz gero, zortzietako trena hartuko zuen. Baten baino gehiagotan egin zuen laban kutxako horma lauekin; baina azkenean zutitu zen. Sabeleko mina handia bazen ere, horrek ez zuen kezkatzen. Orduan bere burua ondoko aulkiko bizkarraldearen kontra jarri zuen eta haretxen ertzei hankez oraturik geratu zen. Lasaitu zenean isildu egin zen gerentearen berbak entzuteko. - Zerbait ulertu al duzue? -galdetu zien gurasoei-. -Ai ene! -egin zuen amak negarrez. Seguruenik txarto egongo da eta gu hemen berari zirikatzen. =Eta jarraian dei egin zuen: -Grete! Grete! -Zer behar duzu, ama? -erantzun zuen alabak gelaren beste txokotik. -Mediku baten bila joango zara segituan; zure neba gaixorik dago eta. Zoaz arrapaladan! Entzun al duzu zelan egiten zuen berba? -Ana! Ana! -aitak egin zuen dei txaloak emanez-. Deitu iezaiozu segituan sarrailagile bati. -Animalia bat da- esan zuen gerenteak. Harrera gelan, korrika zetozen bi gazteren gona hotsa entzun ahal izan zen ( nola jantzi zen horren azkar arreba? ), eta, etxeko ateak, kolpean irekitzean, atera zuen zarata bortitza. Baina ez zen entzun ate kolperik. Ezbeharren bat gertatu den etxeetan gertatzen den legez, atea irekita utzi zuten. Halere, Gregorio hagitz lasaiago zegoen. Egia da bere berbak ulergaitzak zirela, berari argiak iruditu zirela arren. Horregatik bada, besteak zerbait arraroa gertatzen zela konturatu ziren eta ondorioz, laguntzera hurbildu zitzaizkion.Besteek lehenengo antolaketak erabakitasunez eta irmotasunez hartu izanak lasaitu egin zuten. Berriz ere gizakien artean zegoela iruditzen zitzaion, eta biengandik, bai medikuarengandik bai sarrailagilearengandik, bereizketarik gabe, ekintza arraro eta txundigarriak espero zituen. Eta, hurbiltzear zeuden elkarrizketa erabakigarrietan ahalik eta argien mintzatzeko asmoz, arinkeriaz eztarria garbitu zuen, arinki egitera beharturik zegoela, zarata hau ere giza-estula ez zela pentsatuko zuten beldur, horiek bereiztu ahal izateko segurtasunik ez zuelako. Bitartean, ondoko gelan, isiltasun handia zen nagusi. Gurasoek beharbada, nagusiarekin mahai inguruan jesarririk, honekin ahapeka hitz egingo zuten. Agian guztiak atetik gertu zeuden entzuten. Besaulkiarekin batera astiro-astiro hurbildu zen Gregorio atera; hara iristerakoan, jesarlekua utzi, atera salto egin zuen eta zutik eutsi zen, oratuta, bere hankek zuten lirdingagatik. Horrela zegoela, atseden hartu zuen egindako ahaleginagatik. Gero, sarraila barruko giltza birarazten saiatu zen bere ahoa erabiliz. Zoritxarrez, ez zuen guk zehazki hagin deritzogunik. Zerekin oratuko zuen orduan giltza? Baina barailak, ordea, oso indartsuak ziren, eta, horietaz baliatuz, giltza mugitu ahal izan zuen, horrek eragiten zion minean erreparatu barik, izan ere likido ilun batek irten zuen bere ahotik, giltzean labaindu eta lurrera tantaka erortzen zela. –Entzun iezadazue- esan zuen nagusiak alboko gelan-. Giltza birarazten ari da. Hitz horiek jarraitzeko bihotz eman zioten Gregoriori. Baina guztiek, aitak, amak, zera oihukatu behar izan zioten: -Aurrera, Gregorio!- Bai, zera oihukatu behar izan zuten: -Beti aurrera! Saiatu zaitez!. Eta guztiak bere ahaleginaren ondorioak larritasunez ikusteko zain zeudela imajinatuz, bihotz-bihotzetik giltza haginkatu zuen, nahiko ahulduta. Eta, giltzak sarrailan jira egiten zuen heinean, bera mantendu egiten zen, airean alde batetik bestera zebilela, ahotik eskegita, eta, beharrezkoa zen arabera, giltzean oratzen zen edo bere gorputzeko pisu guztiaz beherantz bultzatzen zuen. Sarrailaren hots metalikoak, amore ematerakoan, bere senera guztiz itzularazi zuen. –Beno- esan zuen, sekulako zizpurua emanez-. Ez da sarrailagilea etorri izan behar. Eta buruarekin kisketa jo zuen atea guztiz zabaltzeko. Atea zabaltzeko modu hau zela eta, sarrera librea zegoen arren, ez zuten Gregorio ikusi. Lehendabizi, ateko orrietako bat astiro bultzatu behar zen, atalasean atzeraka lazki ez jausteko kontu handiz. Eta mugimendu zail hau oraindik nola egin zezakeen pentsatzen zegoela, beste ezertan pentsatzeko astirik ez zuela, nagusiarengandik “ene!” entzun zuen, haizearen orroa bezala entzun zena, eta atetik hurbilen zegoen gizon hau ikusi zuen, baita eskuarekin ahoa nola estaltzen zuen eta poliki atzerantz egiten zuen ere, indar ikusezin batek mekanikoki bultzatuko balu bezala. Amak- nagusia han egon arren, ilea nahasia zuena burezurreko gainaldean- lehenengo Gregoriori begiratu zion, eskuak elkartu zituen, gero berarengana bi pausu eman zituen, eta azkenean zerraldo erori zen, bere gonak inguruan sakabanaturik eta aurpegia bularreko sakontasunean estalia zegoela. Aitak ukabilarekin mehatxu egin zuen, etsaitasuna erakutsiz, Gregorio logela barrurantz bultzatu nahi izango balu bezala; gero buelta eman zuen, etxeko sarrerara segurtasunik gabe abiatu zen, eta, begiak eskuekin estaliz, negarrak bere bular sendoa astintzen zuela. Gregorio, orduan, ez zen logelara guztiz sartu; bere logela barruan itxita zegoen ateko orrian eutsi zen; horrela, bere gorputz erdia baino ezin zitekeen ikusi, burumakur ingurukoak zelatatzen zituela. Bitartean, eguna argituz joan zen, eta beste aldeko espaloian aurrez aurreko eraikin beltzituaren zati txiki bat ikus zitekeen. Ospitale bat zen, eta bertako fatxada monotonoa leiho simetrikoek desegiten zuten. Ez zuen atertu, baina ordurako tanta bakanak baino ez zeuden, lurreko leku ezberdinetan ikus zitezkeenak. Mahai gainean gosaria zerbitzatzeko tresnak zeuden, izan ere, aitarentzat huraxe zen eguneko jateko momenturik garrantzitsuena, eta egunkari ezberdinak irakurtzen luzatzea ikaragarri gustuko zuen. Gregorioren aurrez aurre zegoen horman eskegitako mihisean bere argazki bat zegoen, zerbitzu militarrean zegoela eginikoa eta teniente uniformea erakusten zuena, eskua lepoan jarria, arduragabekeriaz irribartsu, bere jarrera eta janzkerak errespetua eskatuko balute bezala. Gela hori etxeko sarrerara begira zegoen; atetik etxekoa ikus zitekeen, irekita ere bazegoena, baita eskailera-burua ere. - Beno- esan zuen baretasuna mantendu zuen bakarra bera izan zen uste osoa zuela-. Beno ba, berehala jantziko naiz, erakusgaiak hartuko ditut eta bidaia hasiko dut. Bidaia egiten utziko didazue, ezta? Nagusi jauna, burugogorra ez naizela eta gustura lan egiten dudala ikus dezakezu. Bidaiatzea nekagarria da; baina ni ezin naiteke bidaiatu gabe bizi. Nora zoaz, nagusi jauna? Saltokira? Bai? Gertatu den guztia gertatu den bezalaxe kontatuko al duzu? Edonor ezgai izan daiteke batzuetan lanerako; baina momentu horietan langileak mesedegarri izan direla ohartu behar dira nagusiak eta jakin beharko lukete, ezgaitasuna gainditu ostean, gogotsuago eta arduratsuago lan egingo dutela. Nik, zuk ondo dakizun bezala, lan handia zor diot buruzagiari. Baina, bestalde, nire gurasoak eta nire arreba ere zaindu egin behar ditut. Egia da gaur estuasun larri baten nagoela. Baina lan eginez gainditzea lortuko dut. Mesedez, ez ezazu egoera gehiago zaildu. Nire alde jarri zaitez. Saltzailea inork maite ez duela badakit. Guztiek uste dute dirua erruz irabazten duela, eta, horretaz gain, ederto bizi dela. Egia da aurriritzi hau desager dadin arrazoi berezirik ez dagoela. Baina zuk, nagusi jauna, beste langile guztiek baino askoz gehiago dakizu, eta, geure artean, buruzagia barne, guztiaren jabe dena, sarritan erratu egiten da langileei buruz. Zuk ondo dakizu saltzailea, urteko egun gehienak saltokitik kanpo ematen dituenez, zurrumurru ugarirako pizgarri erraza dela eta funsgabeko kointzidentzia eta kexetarako biktima egokia ere bai. Horien aurka defendatzea ez da batere erraza, gehienetan horien berri ere izaten ez duelako, eta bidaia batetik leher eginda itzultzen denean baino ez ditu kausa ikusezin baten ondorio negargarriak zuzenean nabaritzen. Nagusi jauna, ez zaitez arrazoia ematen didazula erakusten didan ezer esan gabe joan, neurri batean behintzat. Baina, Gregoriok lehen hitzak esandakoan, nagusiak buelta eman zuen eta hari destainaz begiratzen zion, ezpainekin mesprezuzko keinu bat eginez. Gregoriok hitz egiten zuen bitartean, ez zen momentu bat ere lasai egon. Aterantz urrundu zen Gregoriori begirik kendu gabe, baina astiro-astiro, indar misteriotsu batek gela hartatik alde egitea galaraziko balu bezala. Etxeko sarrerara iritsi zen azkenean eta, oina lurretik altxatu zuen arintasuna ikusirik, sua zapaldu zuela eman zuen. Eskumako besoa eskailerarantz luzatu zuen, han, mirari moduan, askatasuna aurkitu ahal izango balu bezala. Nagusiak era horretara alde egitea onartu ezin zezakeela ulertu zuen Gregoriok, bestela saltokian zuen lanpostua arriskuan baitzegoen. Bere gurasoek ez zuten berak bezain ondo ulertzen egoera, urteek aurrera egin ahala, etxe hartan Gregoriok euren bizitzarekin baino ez akaba zezakeela pentsatu izan zutelako; horretaz gain, momentuak sortutako egonezinagatik, eta horren ondoriozko zereginengatik, zuhurtasuna ahazturik zuten. Baina ez zitzaion hori gertatu Gregoriori; honek bazekien nagusia atxikitzeak zuen garrantzia, baita berau lasaitu, konbentzitu eta erakartzeak ere. Horren guztiaren menpe zegoen Gregorioren eta bere senideen etorkizuna. Bere arreba gutxienez hantxe egongo balitz! Oso azkarra zen; Gregorio oraindik bere bizkar gainean etzanda zegoenean negar egin zuen. Seguru asko nagusia, neska politarekin adeitsua izango zelakoan, neskak nahi izandako edonora joateko prest egongo litzateke. Etxeko atea itxiko zukeen eta sarrean bertan ezustekoa kendu lioke. Baina arreba ez zegoen han, eta Gregorio bere kabuz moldatu behar zen. Eta, mugitzeko zuen gaitasun berria oraindik ezagutzen ez zuela ohartu barik, ezta posibleena ere, eta ziurrena ere bazena, hau da, besteek bere diskurtsoa ulertuko ez zutela, eutsita zegoen logelako atearen orritik banandu zen, bestearen zabaldurak sortutako atearen orritik irristatu zen nagusiarenganantz aurrera egiteko nahiarekin, eskailera-buruko barandan komikoki oraturik jarraitzen zuena. Berehala lurrera erori zen, alferrekoak ziren ahaleginak eginez bere hanka nimiño eta ugarietan eusteko, ahopeka kexa txikia egiten zuela. Momentu hartan, egun hartan lehenengo aldiz, benetako ongizate batek hartua bezala sentitu zen: hankatxoek, lurrean eutsita, zuzen-zuzen obeditzen zuten. Poztasun naturalez nabaritu zuen, eta berak nahi zuen lekura eramateko ahalegina egiten zutela ohartu zen, bere sufrimenduen amaiera iritsi zela adierazi zuena. Baina Gregorio, egin beharreko mugimendu gogorragatik, lurraren arrasean alde batetik bestera zebilenean, ez oso urrun eta bere amaren aurrez aurre, honek bat-batean salto egin zuen eta garrasika hasi zen, besoak luzatuz eta atzamarrak banatuz: -“Lagundu! Jainko maitea! Lagundu!”. Burua makurtzen zuen Gregorio hobeto ikusi ahal izateko; baina, bat-batean, suposizio hau ezeztatzeko asmoz, atzerantz erori zen, mahai gainean bizigabe moduan jausiz, eta oraindik hau ipinita zegoela gogoratu gabe, bertan jesarrita geratu zen, bere alboan iraulitako kafeontzitik kafea zorrotadaka isurtzen zegoela ohartu barik, alfonbratik zehar zabalduz. - Ama! Ama!- xurxulatu zuen Gregoriok, goitik behera begiratuz. Momentu baten nagusiak bere burutik alde egin zuen; eta ezin izan zuen, isuritako kafea ikusterakoan, bere barailak behin eta berriz hutsean ireki eta itxi baino. Amak, mahaitik alde egiten ahalegintzen zebilenean, berriz ere garrasi egin zuen eta bere burua aitaren besoetan bota zuen, bera laguntzera zioana. Baina ordurako Gregoriok ezin zien bere guarsoei jaramonik egin; nagusia eskaileran zegoen eta, kokotsa barandan jarrita zuela, ikuskizun hari azkenengoz begiratu zion. Gregoriok indarra hartu zuen nagusiarengana heltzeko asmoz, baina harek zerbait susmatu zuen, izan ere, salto bat emanda hainbat eskailera-maila jaitsi baitzituen eta desargertu egin zen, baina horren aurretik eskailera osoan entzun ziren oihuak bota zituen. Zoritxar hau guztia gutxi balitz, nagusiaren ihesaldiak aita ere guztiz aztoratu zuen, momentu hartaraino lasai samar egon zena; izan ere, iheslariaren atzean arin joan beharrean, edo gutxienez Gregoriok hori egitea baimendu izan balu, eskumako eskuarekin nagusiaren makilari heldu zion- hau ez zen makila batzeaz gogoratu ere egin, ezta bere kapela eta berokia batzeaz ere, aulki baten ahaztuak- eta, beste eskuan mahai gainean zegoen egunkari handi bat hartuz, prestatu egin zen, lurrean ostikada indarstuak emanez, papera eta makila erabiliz, Gregorio bere logela barruraino atzera eginarazteko. Azken honen erreguek ez zuten ezertarako balio izan, ulertu ez zituztenak; eta, burua era otzanez bere aitarenganantz bueltatu bazuen ere, haren ostikada indartsuak bikoiztea baino ez zuen lortu. Amak, bere aldetik, eguraldi txarra egon arren, leiho bateko kristala jaitsi zuen eta, kanporantz bortizki makurturik, aurpegia eskuekin estaltzen zuen. Kanpoko eta eskailerako airearen artean haize indartsua sortu zen; leihoetako errezelak harrotu egin ziren; mahai gaineko egunkariak ere bai, eta orrialde solte batzuek lurretik hegan egiten zuten. Aitak, errukigabe, txistu basatiekin presatzen zuen atzera-egitea. Baina Gregoriok oraindik ez zekien atzerantz ondo ibiltzen, eta horregatik oso astiro zebilen. Gutxienez buelta eman ahal izan balu! Arnas batean bere logelan egongo litzateke. Baina, bere makaltasuna zela-eta ez zuen bueltarik eman nahi izan aita urdurituko zuen beldur, honek zuen makila tentea burua zauritu edo bizkarra hausteko prest zegoela. Azkenean, hala ere, ez zuen beste erremediorik izan eta buelta eman behar izan zuen, amorruz ohartu baitzen atzerantz ibiliz norabidea mantentzea ezinezkoa zitzaiola. Horrela, bere aitari estutasunez begiratzeari uzten ez ziola, ahalik eta arinen buelta ematen hasi zen, hau da, makaltasun ikaragarriz. Aita haren borondate onaz jabetu behar izan zen, erasotzeari utzi baitzion, urrunetik makilaren puntarekin jiratu beharreko norabidea zuzenduz. Gutxienez txistu jasanezin hura gelditu izan balitz! Burua guztiz galtzea eragiten zion honek Gregoriori. Buelta guztiz amaitzeko gutxi falta zitzaionean, txistu hark nahastu eta atzera pixka bat egin zuen. Atearen aurrez aurre egotea lortu zuen azkenean. Baina bere gorputza ate hartatik oztopo barik igarotzeko handiegia zela jabetu zen momentu hartan. Aitari, momentuan zituen gogoak ikusirik, beste orria zabaltzea ez zitzaion, jakina, bururatu leku nahikoa izan zezan. Ideia batez baino ez zegoen beteta: Gregorio, lehen bait lehen, bere logelan sartu behar zen. Hala ere, sartu ahal izateko Gregoriok behar zituen prestaketa gogaikarri guztiak ez lituzke inoiz ere onartuko eta, era honetara, atea igaro. Honetarako inolako oztoporik egongo ez balitz bezala, Gregorio bultzatzen zebilen handitzen zioan iskanbila sortzen. Gregoriok bere atzean entzuten zuen ahotsak ez zuen aita batena zenik ematen. Gregorio ateko markoaren kontra estutu zen. Albo batez tentetu egin zen; atalasean zeharka jarrita zegoen orain, bere alboa guztiz minduta eta zaurituta zegoela. Ateko argitasunean irudi nazkagarri batzuk ikus zitezkeen.Gregorio trabaturik geratu zen han, ez zen bere kabuz inolako mugimendurik egiteko gai. Alde bateko hankatxoak airean zeuden, eta beste aldekoak lurrean zapaldurik min handia sortuz... Horrelako baten, logelan azkar sarrararzi zuen kolpe indartsu eta, era berean, salbatzailea eman zion aitak atzetik, odoletan hastea eragin ziona. Gero, makilarekin itxi zuen atea, eta azkenean guztia lasaitu egin zen. ==2. Kapitulua== Gaua iritsi zen arte Gregorio ez zen logale neketsu hartatik esnatu, konortegabetze baten antzekoa izan zena. Hala ere, ez zen bere kabuz askoz beranduago esnatuko, ordurako lo nahiko egin baitzuen, baina isilpeko pauso batzuen marmarrak eta kontuz itxitako sarrerako atearen zaratak esnatu zutela iruditu zitzaion. Tranbia elektrikoaren islak logelako sabaia eta altzarien gainaldea argitzen zituen; baina behean, Gregorio zegoen lekuan, iluntasuna zen nagusi. Astiro eta oraindik trakeski, bere garroekin haztamuka ibiliz, euren balioa ulertua zuela, ateraino hurbildu zen gertatu zena ikusteko asmoz. Bere ezkerraldea zauri bakar, luze eta nazkagarria zen. Herren zebilen, hautaketa bidez eta simetrikoki, bere hanka hilera bien gainean. Beste alde batetik, hauetariko bat, goizean jazotako istripuan zauritua, - miraria izan zen besteak zauririk gabe izatea!-, bizitza barik narras zeraman. Atera iristerakoan, bertara erakarri zuena jateko zerbait izan zela ohartu zen. Katilukada bat azukredun esne ikusi zuen, ogi zuridun zatitxoak igerian zeudela. Pozaren pozez barre egiteko zorian egon zen, goizean baino askoz gose handiagoa baitzuen. Berehala, burua katiluan murgildu zuen begiak estaltzeraino ia-ia; baina laster etsita atera behar izan zuen, ez bere ezkerraldeko minak lana zailtzen zuelako bakarrik (jan ahal izateko gorputz osoa mugitu behar zuen), esnea, momentu hartara arte gehien gustuko zuen edaria zena-horregatik, zalantza barik, arrebak han utzi zuen-, ez zitzaiolako batere gustatu baizik. Ia-ia nazkatuta urrundu zen katilutik, eta berriz ere logelako erdialderantz irristatu zen. Jangelan gasa piztuta zegoela ikusi zuen ateko zirrikitutik. Baina, ohikoa zenaren aurka, ez zitekeen aita amarentzako ozenki irakurtzen ari zela entzun ezta arrebaren gaueko egunerokoa ere. Ez zen txintik ere entzuten. Agian ohitura hau, arrebak bere eskutitzetan beti aipatzen zuena, azkenaldian desagertu egin zen. Baina inguruko guztia ere isilpean zegoen, eta, ziur aski, eraikina ez zen hutsik egongo. –Zelako bizimodu lasaia duen neure familiak!- pentsatu zuen Gregoriok. Eta, bere begiradak gerizpean finkaturik zituen bitartean, bere guraso eta arrebari hain bizitza barea eman ahal izateaz harro sentitu zen, hain inguru politean. Ikaraz pentsatu zuen lasaitasun, ongizate eta poztasun haiek amaitzear zeudela... Burutazio hauek nahas ez zezaten, nahiago izan zuen fisikoki astintzea eta logelatik arrastaka hasi zen. Gauean zehar ateko orri bat zabaldu zen, eta beste batean bestea: norbaitek, zalantza barik, sartu beharra zuen eta duda-mudatan zebilen. Gregorio, hori ikusita, jangelara ematen zuen atearen aurrez aurre jarri zen, bisitari zalantzatia barrurantz erakartzeko prest, edo gutxienez hura nor zen ikusteko asmoz. Baina atea ez zen berriro ireki, eta alferrik itxaron zuen. Goizeko lehen orduetan, atea zarratuta zegoenean, guztiak barrura sartzen saiatu ziren, eta berak orain ate bat zabaldu zuela, eta besteak ere ireki zituztela, zalantza barik, egunean zehar, ez zen inor gehiago joaten, eta giltzak ateko kanpoaldean zeuden, sarrailetan. ==2. Kapitulua== Gaua iritsi zen arte Gregorio ez zen logale neketsu hartatik esnatu, konortegabetze baten antzekoa izan zena. Hala ere, ez zen bere kabuz askoz beranduago esnatuko, ordurako lo nahiko egin baitzuen, baina isilpeko pauso batzuen marmarrak eta kontuz itxitako sarrerako atearen zaratak esnatu zutela iruditu zitzaion. Tranbia elektrikoaren islak logelako sabaia eta altzarien gainaldea argitzen zituen; baina behean, Gregorio zegoen lekuan, iluntasuna zen nagusi. Astiro eta oraindik trakeski, bere garroekin haztamuka ibiliz, euren balioa ulertua zuela, ateraino hurbildu zen gertatu zena ikusteko asmoz. Bere ezkerraldea zauri bakar, luze eta nazkagarria zen. Herren zebilen, hautaketa bidez eta simetrikoki, bere hanka hilera bien gainean. Beste alde batetik, hauetariko bat, goizean jazotako istripuan zauritua, - miraria izan zen besteak zauririk gabe izatea!-, bizitza barik narras zeraman. Atera iristerakoan, bertara erakarri zuena jateko zerbait izan zela ohartu zen. Katilukada bat azukredun esne ikusi zuen, ogi zuridun zatitxoak igerian zeudela. Pozaren pozez barre egiteko zorian egon zen, goizean baino askoz gose handiagoa baitzuen. Berehala, burua katiluan murgildu zuen begiak estaltzeraino ia-ia; baina laster etsita atera behar izan zuen, ez bere ezkerraldeko minak lana zailtzen zuelako bakarrik (jan ahal izateko gorputz osoa mugitu behar zuen), esnea, momentu hartara arte gehien gustuko zuen edaria zena-horregatik, zalantza barik, arrebak han utzi zuen-, ez zitzaiolako batere gustatu baizik. Ia-ia nazkatuta urrundu zen katilutik, eta berriz ere logelako erdialderantz irristatu zen. Jangelan gasa piztuta zegoela ikusi zuen ateko zirrikitutik. Baina, ohikoa zenaren aurka, ez zitekeen aita amarentzako ozenki irakurtzen ari zela entzun ezta arrebaren gaueko egunerokoa ere. Ez zen txintik ere entzuten. Agian ohitura hau, arrebak bere eskutitzetan beti aipatzen zuena, azkenaldian desagertu egin zen. Baina inguruko guztia ere isilpean zegoen, eta, ziur aski, eraikina ez zen hutsik egongo. –Zelako bizimodu lasaia duen neure familiak!- pentsatu zuen Gregoriok. Eta, bere begiradak gerizpean finkaturik zituen bitartean, bere guraso eta arrebari hain bizitza barea eman ahal izateaz harro sentitu zen, hain inguru politean. Ikaraz pentsatu zuen lasaitasun, ongizate eta poztasun haiek amaitzear zeudela... Burutazio hauek nahas ez zezaten, nahiago izan zuen fisikoki astintzea eta logelatik arrastaka hasi zen. Gauean zehar ateko orri bat zabaldu zen, eta beste batean bestea: norbaitek, zalantza barik, sartu beharra zuen eta duda-mudatan zebilen. Gregorio, hori ikusita, jangelara ematen zuen atearen aurrez aurre jarri zen, bisitari zalantzatia barrurantz erakartzeko prest, edo gutxienez hura nor zen ikusteko asmoz. Baina atea ez zen berriro ireki, eta alferrik itxaron zuen. Goizeko lehen orduetan, atea zarratuta zegoenean, guztiak barrura sartzen saiatu ziren, eta berak orain ate bat zabaldu zuela, eta besteak ere ireki zituztela, zalantza barik, egunean zehar, ez zen inor gehiago joaten, eta giltzak ateko kanpoaldean zeuden, sarrailetan.(Zatitxo bat faltan dago) 2890 2006-01-12T20:37:32Z 62.99.30.47 Sobran dauena kendu ==1. Kapitulua== Gregorio Samsa, goiz batean eta loaldi larri baten ostean, bere ohean koko bihurturik esnatu zen. Bere lepoko oskol gogorraren gainean etzanda zegoen bere burua altxatzean, eta horrela bere sabel ilunaren itxura ganbila ikusi zuen; ohazalak honen handidura ezin zuen eutsi. Ondorioz, lurrera labaintzekotan zegoen. Jatorrizko hanka lodien ordez, funtsik gabeko mugimenduaz dantzan zebilzkion hamaikatxo hanka ikusten zuten bere begiek. -Zer gertatu zait? Ez zegoen ametsetan, ez. Bere logelak betiko itxura zuen. Mahai gainean oihal laginak sakabanaturik zeuden -Samsa merkatari saltzailea zen-, eta hormatik zintzilikatuta aldizkari batetik ebakitako argazki bat zegoen, urrezko marko batean sartutako irudia. Argazkian, larruzko txano eta tapaki batez estalita dagoen emakume bat zegoen. Gregoriok soa leihorantz zuzendu zuen; lainotuta zegoen, eta leihoan euri tantak jo eta jo egoteak malenkonia eragin zion. -Beno -pentsatu zuen-; zer gertatuko litzateke momentu batez lotan jarraitu eta ameskeria guztiak ahaztuko banitu?=Baina ezinezkoa zen, izan ere, Gregorio eskuin aldearen gainean lo egitera ohituta zegoen eta oraingo izate berriak ez zion postura hori hartzen uzten. Bere helburua eskuinalderantz begira gelditzea bazen ere, halabeharrez lepoz geratzen zen berriz ere. Makina bat bider saiatu arren, alfer alferrik zen; hankek sortutako mugimendu saltsa - maltsatu hura ez ikusteko, begiak itxi zituen; dantzak bere horretan segitu zuen, harik eta min sakon bezain zorrotza sentitu zuen arte, ordura arte inoiz sentitu ez zuelako mina, alegia. -Ai Ene! -esan zuen- zein neketsua den nik hautatutako lana! Egun bat bai eta bestea ere bidaiatzen. Negozioen ardura handitu egiten da lantegitik kanpo lan egiten denean, eta bidaiek sortzen dituzten burukominak ere ez dira gutxi: trenen ordutegia jagon, janari eskasa iruntzi, jatordu desorekatua mantendu, aldakorrak diren harremanak, ezertarako balio ez dutenak, maitasunarentzako tokirik ez dutenak. Dena pikutara! Sabelean halako hazkura arin bat nabaritu zuen. Apur-apurka, ohe-bururantz luzatu zuen gorputza, burua altxatzeko asmotan. Sumindutakoaren inguruan puntu zuri batzuk zituela ikusi zuen. Hanka batekin hazkura arintzen saiatu bazen ere, berehala kendu behar izan zuen hanka honen igurtziak hotzikarak sortzen zizkion eta. -Honen goiz jaikitzeak tenteldu egiten dut bat -esan zuen-. Gizonak behar beste lo egitearen premia zuen. Askoz hobeto bizi diren saltzaileak daude. Goizean eskatutakoa apuntatzeko ostatura itzultzen naizenean, patxadaz eserita eta gosaltzen ikusten ditut. Nik dudan nagusiarekin berdin jokatuko banu, berehala kale gorrian ikusiko nintzateke. Eta nork daki, ez ote da hori niretzat egokiena? Nire gurasoengatik izango ez balitz aspaldi izango nintzateke lanetik alde eginda. Nagusiaren aurrera joan eta ene iritzia aurkeztuko niokeen. Mahai gainetik eroriko litzateke, gora igo eta langileei hitz egiteko esertzen den mahai gainetik behera, alegia; langileak hurbil-hurbil jartzen zaizkio gorra delako. Baina oraindik ez dut esperantza galdu. Gurasoei zorrak kentzeko beste batzen dudanean - oraindik beste bost edo sei urte=, entzun beharko dizkit, bai. Beno, baina momentuz jaiki egin behar naiz, trena bostetan ateratzen baita. Begiak kutxa gainean zegoen iratzargailura bideratu zituen. -Jainko laztana!-oihukatu zuen bere barnerako. Goizeko sei eta erdiak ziren eta orratzek beren martxan jarraitzen zuten. Orratzak laurden gutxi jotekoak ziren. Akaso ez zuen jo iratzargailuak? Ohetik garbi=garbi ikus zitekeen alarma lauretan jarri izan zuela; beraz, jo beharra zeukan derrigor. Baina posible ote zen lo jarraitzea, etxeko armairuak eta denak aztoratzeko moduko zarata ateratzen zuen eta? Bere loaldia ez zen batere lasaia izan. Baina seguru aski, horregatik egin zuen azken momentuan sakonago lo. Eta, zer egin zezakeen orduan? Hurrengo trena zazpietan ateratzen zen; berau hartu ahal izateko korrikan ibiltzea halabeharrezkoa zuen. Erakusgaia oraindik ez zegoen bilduta, eta, azkenik bera ere ez zen prest sentitzen. Gainera, trena hartuko balu ere, ez zuen nagusiaren errieta saihestuko, izan ere, biltegiko mutilak jadanik bere faltaren berri emana izango zion eta. Biltegiko mutila dignitate bako ipurdi- miazkatzaile hutsa zen. Eta, gaixorik zegoela esango balu, zer gertatuko litzateke? Honek susmoak zabalduko zituen, Gregoriok bost urtetan inoiz ez baitzuen lanera hutsik egin. Seguruenik nagusia Montepioko medikuarekin etorriko litzateke. Gurasoen aurrean bere alferkeriaren gainean kexak zabalduko ziren, eta medikuaren agiriari esker edozein arrazoi atzera botako luke, harentzako gizon guztiak baitaude osasuntsu. Eta egia esan, kasu honetan ez zen oker ibiliko. Izan ere, loaldi luzearen ondorioz gosez bazen ere, Gregorio ondo sentitzen zen. Bere etzalekua utzi gabe bertan hausnartzen eta pentsatzen jarraitzen zuen. Erlojuak zazpiak laurden gutxi jo zituenean, ohe burutik hurbil zegoen atea jo zuten. -Gregorio- esan zuen ahots batek, amarenak- zazpiak laurden gutxi dira. Ez zinen bada, bidaian joatekoa? Zein ahots gozoa! Bere ahotsa entzutean ordea, izutu egin zen; betikoa zen, bai, baina txistu mingarri eta eutsi ezin batekin nahasturik agertu zen, hitzak hasieran argiak baziren, gerora nahastu egiten ziren eta azkenerako bat zalantzan jartzen zen entzun ote zituen ere. Gregoriok argi erantzuteko asmoa zuen baina guztia ikusita hau esatera mugatu zen: -Bai, bai. Eskerrik asko ama. Oraintxe altxatuko naiz. Egurrezko atearen bestaldean, Gregorioren ahotsaren aldaketa ez zen igarri behar, ama erantzun horrekin lasaitu eta honek alde egin zuen. Aldiz, elkarrizketa honen ondorioz, familiako kideek bazekiten Gregorio oraindik etxean zela. Honekin batera, aita ailegatu zen eta ateari golpe arin batzuk emanda galdetu zuen: -Gregorio, Gregorio! Zer gertatzen da?- Momentutxo bat itxaron eta ahotsa altxatuz ekin zion: -Gregorio, Gregorio! Halaber, beste atearen atzetik arrebak honela galdetu zion goxotasunez: -Gregorio ez al zaude ondo? Zerbait behar al duzu? -Prest nago -erantzun zien biei batera, hitzak garbi ahoskatzeko ahalegin handia eginez bere ahots- geldiz mintzatuz. Aitak gosaltzen jarraitu arren, arrebak ahopeka jarraitzen zuen: -Ireki mesedez, Gregorio. Hala ere, Gregorio ez zen horretan pentsatzen ari; aitzitik, bere buruari zorionak ematen zizkion logela ixteko zuen ohituragatik. Lehenengo egin beharreko gauza geldi- geldiro altxatzea eta ondoren gosaltzea zen. Hau dena egin ostean bakarrik pentsatuko nukeen gainerakoan, eta ez ohean etzanda nengoen moduan. Ohean baten baino gehiagotan posturak eragindako min arintxo bat sentitu izanaz gogoratzen zen, eta sarri askotan jaikitzerakoan desagertzen zena. Jakin-min handia zeukan egun hartako bere irudikapenak nola ihesten zitzaizkion ikusteko. Halaber, ahotsaren aldaketaren arrazoia katarroaren abisua zelakoan zen, hau da, saltzailearen gaixotasun profesionala. Ohazala baztertzea lan oso erraza zen. Horretarako, gorputza albo batera botatzea zuen errazena, horrela ohazala halabeharrez eroriko baitzen. Baina zailtasuna Gregorioren zabaltasun izugarrian zegoen. Zutuntzeko, beso eta eskuz lagundu ahal izango zen; halere, horren ordez, kontrolatu ezin zituen eta gelditu ezinik zeuden hamaikatxo hankaren jabe zen. Eta kontua da, berak zutuntzeko nahia zeukala. Luzatzen zen; eta hanketako bat dominatzea lortzen zuen; baina bitartean, besteek beren mugimendu aske eta mingarriarekin jarraitzen zuten. “Ez da egokia ohean ezerezean egotea" pentsatu zuen Gregoriok”. Lehenik eta behin etzalekutik gorputzeko behealdea kanporatzea otu zitzaion. Baina parte hau -oraindik ikusi gabea, beraz zehaztasunez kokatzea zaila egiten zitzaiona-, mugiaraztea zaila egin zitzaion. Pentsatutakoari geldi-geldiro ekin zion. Gregoriok indar guztiak bilduz, gorputza aurreratu zuen. Zoritxarrez, norabidea gaizki hartu zuen eta ondorioz, oheko hanken jota izugarrizko golpea hartu zuen. Golpearen ondorioz, konturatu zen bere gorputz berriko atalik sentiberena, gorputzeko beheko partea zela. Orduan, burua etzalekuaren goialdera bota zuen berriz ere, oraingoan gorputzaren goiko partea ateratzeko asmotan. Honek ez zuen arazorik ekarri, eta, gorputzeko zabalerak zein pisuak, buruak hasi izandako mugimendua jarraitu zuten. Baina, berau airean ikusitakoan, modu berberean aurrera jarraitzeko beldurra sentitu zuen, horrela erorita zaila izango litzatekeelako burua bere horretan mantentzea; gainera Gregoriorentzako oso garrantzitsua zen momentu hartan konortea ez galtzea. Hori gertatu orduko, nahiago zuen ohean geratzea. Baina, kontrako moduan indar berdinak egin ostean, bere emozioaren morroi ziren hankak ikusirik konturatu zen hasierako posizio berdinean topatzen zela eta berriro lehengoa pentsatu zuen: ez zuela ohean jarraitu behar eta portaerarik zuzenena arriskatzea zela, nahiz eta onik ateratzeko posibilitateak urriak izan. Ordea, laster gogoratu zuen, patxadazko erabakiak hartzea, erabaki arinak hartzea baino zuzenagoa zela. Bere begiak zorroztasunez leihoan finkatu ziren; baina zoritxarrez, bistan zeuden behe- lainoek eta lainoek esperantza eta indar gutxi ematen zieten. “Honezkero zazpiak- pentsatu zuen berriro erlojua begiratzean-. Jada zazpiak, eta oraindik behe-lainoa nagusi da.” Mugitu gabe eta arnasa geldi- geldiro hartuz, pixka batean ohean etzanda jarraitu zuen isiltasunak bere izaerara itzularaziko balu moduan. Hala ere, zazpiak eta laurden jo aurretik altxatuta egotea beharrezkoa zuela pentsatu zuen. Gainera biltegitik norbait heltzear zegoela uste zuen, berau zazpiak izateko gutxi falta direnean zabaltzen dute eta. Oheko hegal batetik irristatuta atera nahi zuen. Seguruenik gorputza horrela botata, burua eusten, ez zuen minik hartuko. Ez zitzaion ezer gertatuko, alde batetik bere lepoak gogorra zirudielako eta bestetik alfonbra gainera eroriko zelako. Gauza batek bakarrik ematen zion burukomina; mugitzean aterako zuen hotsak, honek familia osoa aztoratuko zuelakoan. Baina hau aurrera eramateko erremedio bakarra zen. Gregoriok jada, gorputz erdia ohetik kanpo zuen (metodo berriak lan bat baino jolas bat ematen zuen, atzez kulunkatzea besterik ez baitzen), eta, norbait laguntzera etortzen bazitzaion, lortzea oso erraza izan zitekeela jabetu zen. Pertsona indartsu birekin nahikoa zuela ikusi zuen ( bere aita eta neskamearengan pentsatu zuen ). Bere bizkar puztuaren azpitik beren besoak sartu, eta pisuaren eraginez makurturik hankak lurrean ongi baliatuko ziren ziur asko. Baina komeni al zen laguntza eskatzea atea giltzaz zarratuta zegoela jakinda? Bere egoera larria zela jakinda ere, ezin izan zion eutsi barreari. Operazioa oso aurreratua zeukan, honekin bukatzeko egin behar zuen gauza bakarra, aurrerago egindako mugimenduak baino gogorragoa izango zen beste mugimendu bat egitea zen, alegia. Horretarako gainera, ez zuen denbora askorik, zazpiak eta laurden emateko bost minutu besterik ez zirelako falta. Izan ere, ate joka etorri zitzaizkion. “Biltegiko norbait izango da seguruenik ”, pentsatu zuen Gregoriok, beren hankak gero eta azkarrago mugitzen ziren heinean. Momentu hartan, isilunea zabaldu zen eta halaber esperantza txiki bat sentitu zuen, atea inork ez zuela zabaltzen ikusitakoan. Hala ere, gertatzekoa zena, gertatu zen; neskameak pauso sendoak eman ostean, atea ireki zuen eta. Orduan Gregoriok nahikoa izan zuen bisitariaren berba bakarra entzutea, berau nor zen igartzeko; gerentea zela antzemateko, alegia. Zergatik ote zegoen Gregorio lan egiten , falta egiteagatik horrelako susmoak zabaltzen diren lantegi batean? Bertako langileria osoa ote zen horren barrabasa? Ez ote zitekeen egon beren artean benetako gizonik, goizean ordu pare bat galdu ondoren, tripak janda zoratu arren, ohetik altxatzeko gauza ez zenik? Beharrezko al zen ikerketatxo hura egiteko mutiltxo bat bidaltzea baina, gerentea bera etortzea? Orduan Gregoriok, pentsamendu guzti hauek behartuta, etzalekutik salto egin zuen. Handia ez zen, baina golpeak sortutako hots gor bat entzun zen. Alfonbrak golpea arindu zuen; bere lepoa uste zuena baino elastikoagoa zenez, zaratotsa ez zen horren beldurgarria izan. Ordea, burua eusteko ez zuen arretarik jarri eta ondorioz, min hartu zuen eta minaren minez alfonbraren kontra estutu zen. -Hor barruan zerbait gertatu da- esan zuen gerenteak ezkerreko gelatik. Ezinezkorik ez dagoela pentsatuz, egunen batean gerenteari ere antzeko zerbait gerta zitzaiokeela imajinatu zuen Gregoriok. Gerenteak bere partetik, Gregorioren pentsamendua irakurriko balu bezala, pauso sendo batzuk eman zituen bere txarolezko zapatekin. Ondoko logelatik arrebak isilka deitu zion. -Gregorio, biltegiko gerentea dago berton. -Badakit -erantzun zion indarge, arrebak ozta -ozta entzun zuen heinean. -Gregorio- esan zuen aitak ezkerreko gelatik-, gerenteak galdetu dit ea zergatik ez duzun hartu lehenengo trena. Ez dakigu zer erantzun, eta gainera zurekin aurrez aurre berba egin gura du. Beraz, zabaldu atea, mesedez. Ez arduratu gelan dagoen kaosagatik, berak ulertuko du eta. -Egun on, Samsa jauna!- sartu zen gerentea afektiboki. -Ez dago ondo- esan zion amak gerenteari, aitak berbetan segitzen zuen bitartean-. Gaixorik dago eta. Bestela zelatan galduko zuen bada trena? Gregorio biltegirako baino ez da bizi, ez da gau bakar batean ere kaleratzen eta! Eta jakin beza, premiazkoa denean ere ez dela kalera irtetzen. Gurekin batera afaltzen du eta egunkaria leitzen isil=isilik egoten da irtenaldiko ibilbideak aztertzen. Bere aisialdi bakarra aroztegia da. Bere logelan zintzilikatuta dagoen egurrezko markoa ikusten baduzu ikusi, zeharo zurtuta geratuko zara; hiruzpalau arratsaldetako beharra izan du. Oraintxe ikus dezakezu, hots, atea zabaltzean duenean. -Laster naiz prest- esan zuen modu isil batean, elkarrizketako berbarik ez galtzeko asmotan -Emakumea, seguru zuk esan bezala direla gauzak, baina ez al du ezer larririk izango! Nik horixe espero dut behintzat. Hori bai, merkatariok sarri askotan gorputz txarra izan arren, lanean jarraitu behar dugu; negozioan gainetik ez dago ezer! -Beno -galdetu zuen aitak, estututa eta atea berriro joz-;sar al daiteke behingoz gerentea? Ezkerreko gelan isiltasuna zen nagusi, eta eskuinekoan ordea, arrebaren negar- zotinak entzuten ziren. Baina, zergatik ez ote zuen nahi Gregoriok besteekin elkartu gura? Egia esan, esnatu berria zen eta ez zen ezta janzten hasia ere. Baina, zergatik ote zegoen negarrez? Agian, neba altxatzen ez zelako, atea zabaltzen ez zuelako, gerenteari pasorik ematen ez ziolako, bere lana galtzeko arriskuan zegoelako, eta kasu horretan, nagusiak berriro ere gurasoak gogor estutuko zituen aspaldiko zor haien kontura. Ordea, hauek momentuz, ez ziren arrazoizko burukominak. Gregoriok han jarraitzen zuen, eta ez zitzaion burutik ezta pasatu ere egin bere familiakoak bertan behera uztea. Alfonbra gainean zetzan, eta zegoen egoeran egonda inork ez zion bere gerenteari pasatzen utziko. Baina deskortesia txiki hori ez zen nahikoa arrazoi lantegitik botatzeko. Eta Gregoriok arrantzekin molestatzea baino, bakean uztea hobe zela pentsatu zuen. Hala ere, besteek Gregoriorengan zuten ezjakintasunak, kezkatzen zituen. - Samsa jauna -azkenean esan zuen gerenteak, ahots harroz-, honek guztiak zer esan nahi du? Zure logelan zarratzeaz gain, monosilaboekin erantzuten duzu. Halaber, arrazoirik gabe kezkatzen dituzu gurasoak eta axolagabekeria osoz laneko kontuak baztertzen dituzu. Zure familia kideen eta enpresaren izenean, arrazoiak eman ditzazula eskatzen dizut. Harrituta naukazu. Beste mota bateko gizona zinela uste nuen, hots, gizon zentzudun eta formala zinela. Egia esateko, gaur goizean patroiak zure faltaren arrazoi posible bat eman dit: bart kobratzeko agindu zitzaizuna. Nik esan nion neronek erantzungo nuela horren aurrean, eta horrelakorik pentsatu ere ez egiteko, mesedez; baina orain, zure portaera ikusita, ez daukat zure alde egiteko asmorik. Zure egoera, beraz, ez da horren segurua. Nire asmoa gauza guzti hauek zuri bakarrik esatea bazen ere, orain zure guraso eta arreba onberek entzun behar izan dute guztia. Gainera, zuri bost axola niri denbora galaraztea ere. Azkenaldian ez gara larregi saiatu lanean eta gainera ez dira oso garai onak negoziatzeko; hori guk ere aitortzen dugu. Baina Samsa jauna, ez dago ezta negozioak bertan behera uzteko garai onik ere. -Banoa -oihukatu zuen Gregoriok, bere onetik aterata, errietaren erdian guztiaz ahantzirik.- Oraintxe noa. Eritasun bat dela eta egon behar izan naiz ohean, gainera oraindik jaiki barik nago. Momentutxo bat mesedez! Hobeto nagoen arren, oraindino ez nago uste bezain ongi. Ez dakit zer gertatu zaidan! Atzo ondo sentitzen nintzen eta hori badakite nire gurasoek ere. Beno, atzo arratsaldean sentitu nituen lehen sintomak. Zelatan ez dute nabaritu lehenago? Zelan ez nien esan ezer biltegikoei? Izan ere, sarritan uste izaten dugu etxean geratu gabe osatuko garela eta ez da horrela izaten. Mesedez, gizona, izan iezaiezue begirune nire gurasoei! Esan dizkidazunak esateko ez dago arrazoirik. Bistan dago ez dituzula nire azken bezeroen eskaera-orriak irakurri. Gainera, zortzietako trena hartuko dut. Deskantsu hau indarberritzeko ez zait batere gaizki etorri. Ez ezazu galdu denbora gehiago. Laster izango naiz biltegian. Azaldu nagusiari nik esandako guztia eta eskatu barkamena nire partetik. Guzti hau zioen bitartean, zailtasun handirik barik, kutxara hurbildu zen. Bertan, zutitzen saiatu zen. Atea ireki eta gerentearen aurrean jarri eta berba egin gura zuen berarekin. Horren gogotsu deitzen zeudenen aurpegiak ikusteko irrikaz zegoen. Ez zen bere errua izango izutzen baziren, beraz, ez zuen zertan beldurturik. Ezta lasai geratzen baziren ere. Pixka bat mugituz gero, zortzietako trena hartuko zuen. Baten baino gehiagotan egin zuen laban kutxako horma lauekin; baina azkenean zutitu zen. Sabeleko mina handia bazen ere, horrek ez zuen kezkatzen. Orduan bere burua ondoko aulkiko bizkarraldearen kontra jarri zuen eta haretxen ertzei hankez oraturik geratu zen. Lasaitu zenean isildu egin zen gerentearen berbak entzuteko. - Zerbait ulertu al duzue? -galdetu zien gurasoei-. -Ai ene! -egin zuen amak negarrez. Seguruenik txarto egongo da eta gu hemen berari zirikatzen. =Eta jarraian dei egin zuen: -Grete! Grete! -Zer behar duzu, ama? -erantzun zuen alabak gelaren beste txokotik. -Mediku baten bila joango zara segituan; zure neba gaixorik dago eta. Zoaz arrapaladan! Entzun al duzu zelan egiten zuen berba? -Ana! Ana! -aitak egin zuen dei txaloak emanez-. Deitu iezaiozu segituan sarrailagile bati. -Animalia bat da- esan zuen gerenteak. Harrera gelan, korrika zetozen bi gazteren gona hotsa entzun ahal izan zen ( nola jantzi zen horren azkar arreba? ), eta, etxeko ateak, kolpean irekitzean, atera zuen zarata bortitza. Baina ez zen entzun ate kolperik. Ezbeharren bat gertatu den etxeetan gertatzen den legez, atea irekita utzi zuten. Halere, Gregorio hagitz lasaiago zegoen. Egia da bere berbak ulergaitzak zirela, berari argiak iruditu zirela arren. Horregatik bada, besteak zerbait arraroa gertatzen zela konturatu ziren eta ondorioz, laguntzera hurbildu zitzaizkion.Besteek lehenengo antolaketak erabakitasunez eta irmotasunez hartu izanak lasaitu egin zuten. Berriz ere gizakien artean zegoela iruditzen zitzaion, eta biengandik, bai medikuarengandik bai sarrailagilearengandik, bereizketarik gabe, ekintza arraro eta txundigarriak espero zituen. Eta, hurbiltzear zeuden elkarrizketa erabakigarrietan ahalik eta argien mintzatzeko asmoz, arinkeriaz eztarria garbitu zuen, arinki egitera beharturik zegoela, zarata hau ere giza-estula ez zela pentsatuko zuten beldur, horiek bereiztu ahal izateko segurtasunik ez zuelako. Bitartean, ondoko gelan, isiltasun handia zen nagusi. Gurasoek beharbada, nagusiarekin mahai inguruan jesarririk, honekin ahapeka hitz egingo zuten. Agian guztiak atetik gertu zeuden entzuten. Besaulkiarekin batera astiro-astiro hurbildu zen Gregorio atera; hara iristerakoan, jesarlekua utzi, atera salto egin zuen eta zutik eutsi zen, oratuta, bere hankek zuten lirdingagatik. Horrela zegoela, atseden hartu zuen egindako ahaleginagatik. Gero, sarraila barruko giltza birarazten saiatu zen bere ahoa erabiliz. Zoritxarrez, ez zuen guk zehazki hagin deritzogunik. Zerekin oratuko zuen orduan giltza? Baina barailak, ordea, oso indartsuak ziren, eta, horietaz baliatuz, giltza mugitu ahal izan zuen, horrek eragiten zion minean erreparatu barik, izan ere likido ilun batek irten zuen bere ahotik, giltzean labaindu eta lurrera tantaka erortzen zela. –Entzun iezadazue- esan zuen nagusiak alboko gelan-. Giltza birarazten ari da. Hitz horiek jarraitzeko bihotz eman zioten Gregoriori. Baina guztiek, aitak, amak, zera oihukatu behar izan zioten: -Aurrera, Gregorio!- Bai, zera oihukatu behar izan zuten: -Beti aurrera! Saiatu zaitez!. Eta guztiak bere ahaleginaren ondorioak larritasunez ikusteko zain zeudela imajinatuz, bihotz-bihotzetik giltza haginkatu zuen, nahiko ahulduta. Eta, giltzak sarrailan jira egiten zuen heinean, bera mantendu egiten zen, airean alde batetik bestera zebilela, ahotik eskegita, eta, beharrezkoa zen arabera, giltzean oratzen zen edo bere gorputzeko pisu guztiaz beherantz bultzatzen zuen. Sarrailaren hots metalikoak, amore ematerakoan, bere senera guztiz itzularazi zuen. –Beno- esan zuen, sekulako zizpurua emanez-. Ez da sarrailagilea etorri izan behar. Eta buruarekin kisketa jo zuen atea guztiz zabaltzeko. Atea zabaltzeko modu hau zela eta, sarrera librea zegoen arren, ez zuten Gregorio ikusi. Lehendabizi, ateko orrietako bat astiro bultzatu behar zen, atalasean atzeraka lazki ez jausteko kontu handiz. Eta mugimendu zail hau oraindik nola egin zezakeen pentsatzen zegoela, beste ezertan pentsatzeko astirik ez zuela, nagusiarengandik “ene!” entzun zuen, haizearen orroa bezala entzun zena, eta atetik hurbilen zegoen gizon hau ikusi zuen, baita eskuarekin ahoa nola estaltzen zuen eta poliki atzerantz egiten zuen ere, indar ikusezin batek mekanikoki bultzatuko balu bezala. Amak- nagusia han egon arren, ilea nahasia zuena burezurreko gainaldean- lehenengo Gregoriori begiratu zion, eskuak elkartu zituen, gero berarengana bi pausu eman zituen, eta azkenean zerraldo erori zen, bere gonak inguruan sakabanaturik eta aurpegia bularreko sakontasunean estalia zegoela. Aitak ukabilarekin mehatxu egin zuen, etsaitasuna erakutsiz, Gregorio logela barrurantz bultzatu nahi izango balu bezala; gero buelta eman zuen, etxeko sarrerara segurtasunik gabe abiatu zen, eta, begiak eskuekin estaliz, negarrak bere bular sendoa astintzen zuela. Gregorio, orduan, ez zen logelara guztiz sartu; bere logela barruan itxita zegoen ateko orrian eutsi zen; horrela, bere gorputz erdia baino ezin zitekeen ikusi, burumakur ingurukoak zelatatzen zituela. Bitartean, eguna argituz joan zen, eta beste aldeko espaloian aurrez aurreko eraikin beltzituaren zati txiki bat ikus zitekeen. Ospitale bat zen, eta bertako fatxada monotonoa leiho simetrikoek desegiten zuten. Ez zuen atertu, baina ordurako tanta bakanak baino ez zeuden, lurreko leku ezberdinetan ikus zitezkeenak. Mahai gainean gosaria zerbitzatzeko tresnak zeuden, izan ere, aitarentzat huraxe zen eguneko jateko momenturik garrantzitsuena, eta egunkari ezberdinak irakurtzen luzatzea ikaragarri gustuko zuen. Gregorioren aurrez aurre zegoen horman eskegitako mihisean bere argazki bat zegoen, zerbitzu militarrean zegoela eginikoa eta teniente uniformea erakusten zuena, eskua lepoan jarria, arduragabekeriaz irribartsu, bere jarrera eta janzkerak errespetua eskatuko balute bezala. Gela hori etxeko sarrerara begira zegoen; atetik etxekoa ikus zitekeen, irekita ere bazegoena, baita eskailera-burua ere. - Beno- esan zuen baretasuna mantendu zuen bakarra bera izan zen uste osoa zuela-. Beno ba, berehala jantziko naiz, erakusgaiak hartuko ditut eta bidaia hasiko dut. Bidaia egiten utziko didazue, ezta? Nagusi jauna, burugogorra ez naizela eta gustura lan egiten dudala ikus dezakezu. Bidaiatzea nekagarria da; baina ni ezin naiteke bidaiatu gabe bizi. Nora zoaz, nagusi jauna? Saltokira? Bai? Gertatu den guztia gertatu den bezalaxe kontatuko al duzu? Edonor ezgai izan daiteke batzuetan lanerako; baina momentu horietan langileak mesedegarri izan direla ohartu behar dira nagusiak eta jakin beharko lukete, ezgaitasuna gainditu ostean, gogotsuago eta arduratsuago lan egingo dutela. Nik, zuk ondo dakizun bezala, lan handia zor diot buruzagiari. Baina, bestalde, nire gurasoak eta nire arreba ere zaindu egin behar ditut. Egia da gaur estuasun larri baten nagoela. Baina lan eginez gainditzea lortuko dut. Mesedez, ez ezazu egoera gehiago zaildu. Nire alde jarri zaitez. Saltzailea inork maite ez duela badakit. Guztiek uste dute dirua erruz irabazten duela, eta, horretaz gain, ederto bizi dela. Egia da aurriritzi hau desager dadin arrazoi berezirik ez dagoela. Baina zuk, nagusi jauna, beste langile guztiek baino askoz gehiago dakizu, eta, geure artean, buruzagia barne, guztiaren jabe dena, sarritan erratu egiten da langileei buruz. Zuk ondo dakizu saltzailea, urteko egun gehienak saltokitik kanpo ematen dituenez, zurrumurru ugarirako pizgarri erraza dela eta funsgabeko kointzidentzia eta kexetarako biktima egokia ere bai. Horien aurka defendatzea ez da batere erraza, gehienetan horien berri ere izaten ez duelako, eta bidaia batetik leher eginda itzultzen denean baino ez ditu kausa ikusezin baten ondorio negargarriak zuzenean nabaritzen. Nagusi jauna, ez zaitez arrazoia ematen didazula erakusten didan ezer esan gabe joan, neurri batean behintzat. Baina, Gregoriok lehen hitzak esandakoan, nagusiak buelta eman zuen eta hari destainaz begiratzen zion, ezpainekin mesprezuzko keinu bat eginez. Gregoriok hitz egiten zuen bitartean, ez zen momentu bat ere lasai egon. Aterantz urrundu zen Gregoriori begirik kendu gabe, baina astiro-astiro, indar misteriotsu batek gela hartatik alde egitea galaraziko balu bezala. Etxeko sarrerara iritsi zen azkenean eta, oina lurretik altxatu zuen arintasuna ikusirik, sua zapaldu zuela eman zuen. Eskumako besoa eskailerarantz luzatu zuen, han, mirari moduan, askatasuna aurkitu ahal izango balu bezala. Nagusiak era horretara alde egitea onartu ezin zezakeela ulertu zuen Gregoriok, bestela saltokian zuen lanpostua arriskuan baitzegoen. Bere gurasoek ez zuten berak bezain ondo ulertzen egoera, urteek aurrera egin ahala, etxe hartan Gregoriok euren bizitzarekin baino ez akaba zezakeela pentsatu izan zutelako; horretaz gain, momentuak sortutako egonezinagatik, eta horren ondoriozko zereginengatik, zuhurtasuna ahazturik zuten. Baina ez zitzaion hori gertatu Gregoriori; honek bazekien nagusia atxikitzeak zuen garrantzia, baita berau lasaitu, konbentzitu eta erakartzeak ere. Horren guztiaren menpe zegoen Gregorioren eta bere senideen etorkizuna. Bere arreba gutxienez hantxe egongo balitz! Oso azkarra zen; Gregorio oraindik bere bizkar gainean etzanda zegoenean negar egin zuen. Seguru asko nagusia, neska politarekin adeitsua izango zelakoan, neskak nahi izandako edonora joateko prest egongo litzateke. Etxeko atea itxiko zukeen eta sarrean bertan ezustekoa kendu lioke. Baina arreba ez zegoen han, eta Gregorio bere kabuz moldatu behar zen. Eta, mugitzeko zuen gaitasun berria oraindik ezagutzen ez zuela ohartu barik, ezta posibleena ere, eta ziurrena ere bazena, hau da, besteek bere diskurtsoa ulertuko ez zutela, eutsita zegoen logelako atearen orritik banandu zen, bestearen zabaldurak sortutako atearen orritik irristatu zen nagusiarenganantz aurrera egiteko nahiarekin, eskailera-buruko barandan komikoki oraturik jarraitzen zuena. Berehala lurrera erori zen, alferrekoak ziren ahaleginak eginez bere hanka nimiño eta ugarietan eusteko, ahopeka kexa txikia egiten zuela. Momentu hartan, egun hartan lehenengo aldiz, benetako ongizate batek hartua bezala sentitu zen: hankatxoek, lurrean eutsita, zuzen-zuzen obeditzen zuten. Poztasun naturalez nabaritu zuen, eta berak nahi zuen lekura eramateko ahalegina egiten zutela ohartu zen, bere sufrimenduen amaiera iritsi zela adierazi zuena. Baina Gregorio, egin beharreko mugimendu gogorragatik, lurraren arrasean alde batetik bestera zebilenean, ez oso urrun eta bere amaren aurrez aurre, honek bat-batean salto egin zuen eta garrasika hasi zen, besoak luzatuz eta atzamarrak banatuz: -“Lagundu! Jainko maitea! Lagundu!”. Burua makurtzen zuen Gregorio hobeto ikusi ahal izateko; baina, bat-batean, suposizio hau ezeztatzeko asmoz, atzerantz erori zen, mahai gainean bizigabe moduan jausiz, eta oraindik hau ipinita zegoela gogoratu gabe, bertan jesarrita geratu zen, bere alboan iraulitako kafeontzitik kafea zorrotadaka isurtzen zegoela ohartu barik, alfonbratik zehar zabalduz. - Ama! Ama!- xurxulatu zuen Gregoriok, goitik behera begiratuz. Momentu baten nagusiak bere burutik alde egin zuen; eta ezin izan zuen, isuritako kafea ikusterakoan, bere barailak behin eta berriz hutsean ireki eta itxi baino. Amak, mahaitik alde egiten ahalegintzen zebilenean, berriz ere garrasi egin zuen eta bere burua aitaren besoetan bota zuen, bera laguntzera zioana. Baina ordurako Gregoriok ezin zien bere guarsoei jaramonik egin; nagusia eskaileran zegoen eta, kokotsa barandan jarrita zuela, ikuskizun hari azkenengoz begiratu zion. Gregoriok indarra hartu zuen nagusiarengana heltzeko asmoz, baina harek zerbait susmatu zuen, izan ere, salto bat emanda hainbat eskailera-maila jaitsi baitzituen eta desargertu egin zen, baina horren aurretik eskailera osoan entzun ziren oihuak bota zituen. Zoritxar hau guztia gutxi balitz, nagusiaren ihesaldiak aita ere guztiz aztoratu zuen, momentu hartaraino lasai samar egon zena; izan ere, iheslariaren atzean arin joan beharrean, edo gutxienez Gregoriok hori egitea baimendu izan balu, eskumako eskuarekin nagusiaren makilari heldu zion- hau ez zen makila batzeaz gogoratu ere egin, ezta bere kapela eta berokia batzeaz ere, aulki baten ahaztuak- eta, beste eskuan mahai gainean zegoen egunkari handi bat hartuz, prestatu egin zen, lurrean ostikada indarstuak emanez, papera eta makila erabiliz, Gregorio bere logela barruraino atzera eginarazteko. Azken honen erreguek ez zuten ezertarako balio izan, ulertu ez zituztenak; eta, burua era otzanez bere aitarenganantz bueltatu bazuen ere, haren ostikada indartsuak bikoiztea baino ez zuen lortu. Amak, bere aldetik, eguraldi txarra egon arren, leiho bateko kristala jaitsi zuen eta, kanporantz bortizki makurturik, aurpegia eskuekin estaltzen zuen. Kanpoko eta eskailerako airearen artean haize indartsua sortu zen; leihoetako errezelak harrotu egin ziren; mahai gaineko egunkariak ere bai, eta orrialde solte batzuek lurretik hegan egiten zuten. Aitak, errukigabe, txistu basatiekin presatzen zuen atzera-egitea. Baina Gregoriok oraindik ez zekien atzerantz ondo ibiltzen, eta horregatik oso astiro zebilen. Gutxienez buelta eman ahal izan balu! Arnas batean bere logelan egongo litzateke. Baina, bere makaltasuna zela-eta ez zuen bueltarik eman nahi izan aita urdurituko zuen beldur, honek zuen makila tentea burua zauritu edo bizkarra hausteko prest zegoela. Azkenean, hala ere, ez zuen beste erremediorik izan eta buelta eman behar izan zuen, amorruz ohartu baitzen atzerantz ibiliz norabidea mantentzea ezinezkoa zitzaiola. Horrela, bere aitari estutasunez begiratzeari uzten ez ziola, ahalik eta arinen buelta ematen hasi zen, hau da, makaltasun ikaragarriz. Aita haren borondate onaz jabetu behar izan zen, erasotzeari utzi baitzion, urrunetik makilaren puntarekin jiratu beharreko norabidea zuzenduz. Gutxienez txistu jasanezin hura gelditu izan balitz! Burua guztiz galtzea eragiten zion honek Gregoriori. Buelta guztiz amaitzeko gutxi falta zitzaionean, txistu hark nahastu eta atzera pixka bat egin zuen. Atearen aurrez aurre egotea lortu zuen azkenean. Baina bere gorputza ate hartatik oztopo barik igarotzeko handiegia zela jabetu zen momentu hartan. Aitari, momentuan zituen gogoak ikusirik, beste orria zabaltzea ez zitzaion, jakina, bururatu leku nahikoa izan zezan. Ideia batez baino ez zegoen beteta: Gregorio, lehen bait lehen, bere logelan sartu behar zen. Hala ere, sartu ahal izateko Gregoriok behar zituen prestaketa gogaikarri guztiak ez lituzke inoiz ere onartuko eta, era honetara, atea igaro. Honetarako inolako oztoporik egongo ez balitz bezala, Gregorio bultzatzen zebilen handitzen zioan iskanbila sortzen. Gregoriok bere atzean entzuten zuen ahotsak ez zuen aita batena zenik ematen. Gregorio ateko markoaren kontra estutu zen. Albo batez tentetu egin zen; atalasean zeharka jarrita zegoen orain, bere alboa guztiz minduta eta zaurituta zegoela. Ateko argitasunean irudi nazkagarri batzuk ikus zitezkeen.Gregorio trabaturik geratu zen han, ez zen bere kabuz inolako mugimendurik egiteko gai. Alde bateko hankatxoak airean zeuden, eta beste aldekoak lurrean zapaldurik min handia sortuz... Horrelako baten, logelan azkar sarrararzi zuen kolpe indartsu eta, era berean, salbatzailea eman zion aitak atzetik, odoletan hastea eragin ziona. Gero, makilarekin itxi zuen atea, eta azkenean guztia lasaitu egin zen. ==2. Kapitulua== Gaua iritsi zen arte Gregorio ez zen logale neketsu hartatik esnatu, konortegabetze baten antzekoa izan zena. Hala ere, ez zen bere kabuz askoz beranduago esnatuko, ordurako lo nahiko egin baitzuen, baina isilpeko pauso batzuen marmarrak eta kontuz itxitako sarrerako atearen zaratak esnatu zutela iruditu zitzaion. Tranbia elektrikoaren islak logelako sabaia eta altzarien gainaldea argitzen zituen; baina behean, Gregorio zegoen lekuan, iluntasuna zen nagusi. Astiro eta oraindik trakeski, bere garroekin haztamuka ibiliz, euren balioa ulertua zuela, ateraino hurbildu zen gertatu zena ikusteko asmoz. Bere ezkerraldea zauri bakar, luze eta nazkagarria zen. Herren zebilen, hautaketa bidez eta simetrikoki, bere hanka hilera bien gainean. Beste alde batetik, hauetariko bat, goizean jazotako istripuan zauritua, - miraria izan zen besteak zauririk gabe izatea!-, bizitza barik narras zeraman. Atera iristerakoan, bertara erakarri zuena jateko zerbait izan zela ohartu zen. Katilukada bat azukredun esne ikusi zuen, ogi zuridun zatitxoak igerian zeudela. Pozaren pozez barre egiteko zorian egon zen, goizean baino askoz gose handiagoa baitzuen. Berehala, burua katiluan murgildu zuen begiak estaltzeraino ia-ia; baina laster etsita atera behar izan zuen, ez bere ezkerraldeko minak lana zailtzen zuelako bakarrik (jan ahal izateko gorputz osoa mugitu behar zuen), esnea, momentu hartara arte gehien gustuko zuen edaria zena-horregatik, zalantza barik, arrebak han utzi zuen-, ez zitzaiolako batere gustatu baizik. Ia-ia nazkatuta urrundu zen katilutik, eta berriz ere logelako erdialderantz irristatu zen. Jangelan gasa piztuta zegoela ikusi zuen ateko zirrikitutik. Baina, ohikoa zenaren aurka, ez zitekeen aita amarentzako ozenki irakurtzen ari zela entzun ezta arrebaren gaueko egunerokoa ere. Ez zen txintik ere entzuten. Agian ohitura hau, arrebak bere eskutitzetan beti aipatzen zuena, azkenaldian desagertu egin zen. Baina inguruko guztia ere isilpean zegoen, eta, ziur aski, eraikina ez zen hutsik egongo. –Zelako bizimodu lasaia duen neure familiak!- pentsatu zuen Gregoriok. Eta, bere begiradak gerizpean finkaturik zituen bitartean, bere guraso eta arrebari hain bizitza barea eman ahal izateaz harro sentitu zen, hain inguru politean. Ikaraz pentsatu zuen lasaitasun, ongizate eta poztasun haiek amaitzear zeudela... Burutazio hauek nahas ez zezaten, nahiago izan zuen fisikoki astintzea eta logelatik arrastaka hasi zen. Gauean zehar ateko orri bat zabaldu zen, eta beste batean bestea: norbaitek, zalantza barik, sartu beharra zuen eta duda-mudatan zebilen. Gregorio, hori ikusita, jangelara ematen zuen atearen aurrez aurre jarri zen, bisitari zalantzatia barrurantz erakartzeko prest, edo gutxienez hura nor zen ikusteko asmoz. Baina atea ez zen berriro ireki, eta alferrik itxaron zuen. Goizeko lehen orduetan, atea zarratuta zegoenean, guztiak barrura sartzen saiatu ziren, eta berak orain ate bat zabaldu zuela, eta besteak ere ireki zituztela, zalantza barik, egunean zehar, ez zen inor gehiago joaten, eta giltzak ateko kanpoaldean zeuden, sarrailetan. 2891 2006-01-12T20:40:21Z Janire Enzunza 17 kakoak ==1. Kapitulua== Gregorio Samsa, goiz batean eta loaldi larri baten ostean, bere ohean koko bihurturik esnatu zen. Bere lepoko oskol gogorraren gainean etzanda zegoen bere burua altxatzean, eta horrela bere sabel ilunaren itxura ganbila ikusi zuen; ohazalak honen handidura ezin zuen eutsi. Ondorioz, lurrera labaintzekotan zegoen. Jatorrizko hanka lodien ordez, funtsik gabeko mugimenduaz dantzan zebilzkion hamaikatxo hanka ikusten zuten bere begiek. -Zer gertatu zait? Ez zegoen ametsetan, ez. Bere logelak betiko itxura zuen. Mahai gainean oihal laginak sakabanaturik zeuden -Samsa merkatari saltzailea zen-, eta hormatik zintzilikatuta aldizkari batetik ebakitako argazki bat zegoen, urrezko marko batean sartutako irudia. Argazkian, larruzko txano eta tapaki batez estalita dagoen emakume bat zegoen. Gregoriok soa leihorantz zuzendu zuen; lainotuta zegoen, eta leihoan euri tantak jo eta jo egoteak malenkonia eragin zion. -Beno -pentsatu zuen-; zer gertatuko litzateke momentu batez lotan jarraitu eta ameskeria guztiak ahaztuko banitu?=Baina ezinezkoa zen, izan ere, Gregorio eskuin aldearen gainean lo egitera ohituta zegoen eta oraingo izate berriak ez zion postura hori hartzen uzten. Bere helburua eskuinalderantz begira gelditzea bazen ere, halabeharrez lepoz geratzen zen berriz ere. Makina bat bider saiatu arren, alfer alferrik zen; hankek sortutako mugimendu saltsa - maltsatu hura ez ikusteko, begiak itxi zituen; dantzak bere horretan segitu zuen, harik eta min sakon bezain zorrotza sentitu zuen arte, ordura arte inoiz sentitu ez zuelako mina, alegia. -Ai Ene! -esan zuen- zein neketsua den nik hautatutako lana! Egun bat bai eta bestea ere bidaiatzen. Negozioen ardura handitu egiten da lantegitik kanpo lan egiten denean, eta bidaiek sortzen dituzten burukominak ere ez dira gutxi: trenen ordutegia jagon, janari eskasa iruntzi, jatordu desorekatua mantendu, aldakorrak diren harremanak, ezertarako balio ez dutenak, maitasunarentzako tokirik ez dutenak. Dena pikutara! Sabelean halako hazkura arin bat nabaritu zuen. Apur-apurka, ohe-bururantz luzatu zuen gorputza, burua altxatzeko asmotan. Sumindutakoaren inguruan puntu zuri batzuk zituela ikusi zuen. Hanka batekin hazkura arintzen saiatu bazen ere, berehala kendu behar izan zuen hanka honen igurtziak hotzikarak sortzen zizkion eta. -Honen goiz jaikitzeak tenteldu egiten dut bat -esan zuen-. Gizonak behar beste lo egitearen premia zuen. Askoz hobeto bizi diren saltzaileak daude. Goizean eskatutakoa apuntatzeko ostatura itzultzen naizenean, patxadaz eserita eta gosaltzen ikusten ditut. Nik dudan nagusiarekin berdin jokatuko banu, berehala kale gorrian ikusiko nintzateke. Eta nork daki, ez ote da hori niretzat egokiena? Nire gurasoengatik izango ez balitz aspaldi izango nintzateke lanetik alde eginda. Nagusiaren aurrera joan eta ene iritzia aurkeztuko niokeen. Mahai gainetik eroriko litzateke, gora igo eta langileei hitz egiteko esertzen den mahai gainetik behera, alegia; langileak hurbil-hurbil jartzen zaizkio gorra delako. Baina oraindik ez dut esperantza galdu. Gurasoei zorrak kentzeko beste batzen dudanean - oraindik beste bost edo sei urte=, entzun beharko dizkit, bai. Beno, baina momentuz jaiki egin behar naiz, trena bostetan ateratzen baita. Begiak kutxa gainean zegoen iratzargailura bideratu zituen. -Jainko laztana!-oihukatu zuen bere barnerako. Goizeko sei eta erdiak ziren eta orratzek beren martxan jarraitzen zuten. Orratzak laurden gutxi jotekoak ziren. Akaso ez zuen jo iratzargailuak? Ohetik garbi=garbi ikus zitekeen alarma lauretan jarri izan zuela; beraz, jo beharra zeukan derrigor. Baina posible ote zen lo jarraitzea, etxeko armairuak eta denak aztoratzeko moduko zarata ateratzen zuen eta? Bere loaldia ez zen batere lasaia izan. Baina seguru aski, horregatik egin zuen azken momentuan sakonago lo. Eta, zer egin zezakeen orduan? Hurrengo trena zazpietan ateratzen zen; berau hartu ahal izateko korrikan ibiltzea halabeharrezkoa zuen. Erakusgaia oraindik ez zegoen bilduta, eta, azkenik bera ere ez zen prest sentitzen. Gainera, trena hartuko balu ere, ez zuen nagusiaren errieta saihestuko, izan ere, biltegiko mutilak jadanik bere faltaren berri emana izango zion eta. Biltegiko mutila dignitate bako ipurdi- miazkatzaile hutsa zen. Eta, gaixorik zegoela esango balu, zer gertatuko litzateke? Honek susmoak zabalduko zituen, Gregoriok bost urtetan inoiz ez baitzuen lanera hutsik egin. Seguruenik nagusia Montepioko medikuarekin etorriko litzateke. Gurasoen aurrean bere alferkeriaren gainean kexak zabalduko ziren, eta medikuaren agiriari esker edozein arrazoi atzera botako luke, harentzako gizon guztiak baitaude osasuntsu. Eta egia esan, kasu honetan ez zen oker ibiliko. Izan ere, loaldi luzearen ondorioz gosez bazen ere, Gregorio ondo sentitzen zen. Bere etzalekua utzi gabe bertan hausnartzen eta pentsatzen jarraitzen zuen. Erlojuak zazpiak laurden gutxi jo zituenean, ohe burutik hurbil zegoen atea jo zuten. -Gregorio- esan zuen ahots batek, amarenak- zazpiak laurden gutxi dira. Ez zinen bada, bidaian joatekoa? Zein ahots gozoa! Bere ahotsa entzutean ordea, izutu egin zen; betikoa zen, bai, baina txistu mingarri eta eutsi ezin batekin nahasturik agertu zen, hitzak hasieran argiak baziren, gerora nahastu egiten ziren eta azkenerako bat zalantzan jartzen zen entzun ote zituen ere. Gregoriok argi erantzuteko asmoa zuen baina guztia ikusita hau esatera mugatu zen: -Bai, bai. Eskerrik asko ama. Oraintxe altxatuko naiz. Egurrezko atearen bestaldean, Gregorioren ahotsaren aldaketa ez zen igarri behar, ama erantzun horrekin lasaitu eta honek alde egin zuen. Aldiz, elkarrizketa honen ondorioz, familiako kideek bazekiten Gregorio oraindik etxean zela. Honekin batera, aita ailegatu zen eta ateari golpe arin batzuk emanda galdetu zuen: -Gregorio, Gregorio! Zer gertatzen da?- Momentutxo bat itxaron eta ahotsa altxatuz ekin zion: -Gregorio, Gregorio! Halaber, beste atearen atzetik arrebak honela galdetu zion goxotasunez: -Gregorio ez al zaude ondo? Zerbait behar al duzu? -Prest nago -erantzun zien biei batera, hitzak garbi ahoskatzeko ahalegin handia eginez bere ahots- geldiz mintzatuz. Aitak gosaltzen jarraitu arren, arrebak ahopeka jarraitzen zuen: -Ireki mesedez, Gregorio. Hala ere, Gregorio ez zen horretan pentsatzen ari; aitzitik, bere buruari zorionak ematen zizkion logela ixteko zuen ohituragatik. Lehenengo egin beharreko gauza geldi- geldiro altxatzea eta ondoren gosaltzea zen. Hau dena egin ostean bakarrik pentsatuko nukeen gainerakoan, eta ez ohean etzanda nengoen moduan. Ohean baten baino gehiagotan posturak eragindako min arintxo bat sentitu izanaz gogoratzen zen, eta sarri askotan jaikitzerakoan desagertzen zena. Jakin-min handia zeukan egun hartako bere irudikapenak nola ihesten zitzaizkion ikusteko. Halaber, ahotsaren aldaketaren arrazoia katarroaren abisua zelakoan zen, hau da, saltzailearen gaixotasun profesionala. Ohazala baztertzea lan oso erraza zen. Horretarako, gorputza albo batera botatzea zuen errazena, horrela ohazala halabeharrez eroriko baitzen. Baina zailtasuna Gregorioren zabaltasun izugarrian zegoen. Zutuntzeko, beso eta eskuz lagundu ahal izango zen; halere, horren ordez, kontrolatu ezin zituen eta gelditu ezinik zeuden hamaikatxo hankaren jabe zen. Eta kontua da, berak zutuntzeko nahia zeukala. Luzatzen zen; eta hanketako bat dominatzea lortzen zuen; baina bitartean, besteek beren mugimendu aske eta mingarriarekin jarraitzen zuten. “Ez da egokia ohean ezerezean egotea" pentsatu zuen Gregoriok”. Lehenik eta behin etzalekutik gorputzeko behealdea kanporatzea otu zitzaion. Baina parte hau -oraindik ikusi gabea, beraz zehaztasunez kokatzea zaila egiten zitzaiona-, mugiaraztea zaila egin zitzaion. Pentsatutakoari geldi-geldiro ekin zion. Gregoriok indar guztiak bilduz, gorputza aurreratu zuen. Zoritxarrez, norabidea gaizki hartu zuen eta ondorioz, oheko hanken jota izugarrizko golpea hartu zuen. Golpearen ondorioz, konturatu zen bere gorputz berriko atalik sentiberena, gorputzeko beheko partea zela. Orduan, burua etzalekuaren goialdera bota zuen berriz ere, oraingoan gorputzaren goiko partea ateratzeko asmotan. Honek ez zuen arazorik ekarri, eta, gorputzeko zabalerak zein pisuak, buruak hasi izandako mugimendua jarraitu zuten. Baina, berau airean ikusitakoan, modu berberean aurrera jarraitzeko beldurra sentitu zuen, horrela erorita zaila izango litzatekeelako burua bere horretan mantentzea; gainera Gregoriorentzako oso garrantzitsua zen momentu hartan konortea ez galtzea. Hori gertatu orduko, nahiago zuen ohean geratzea. Baina, kontrako moduan indar berdinak egin ostean, bere emozioaren morroi ziren hankak ikusirik konturatu zen hasierako posizio berdinean topatzen zela eta berriro lehengoa pentsatu zuen: ez zuela ohean jarraitu behar eta portaerarik zuzenena arriskatzea zela, nahiz eta onik ateratzeko posibilitateak urriak izan. Ordea, laster gogoratu zuen, patxadazko erabakiak hartzea, erabaki arinak hartzea baino zuzenagoa zela. Bere begiak zorroztasunez leihoan finkatu ziren; baina zoritxarrez, bistan zeuden behe- lainoek eta lainoek esperantza eta indar gutxi ematen zieten. “Honezkero zazpiak- pentsatu zuen berriro erlojua begiratzean-. Jada zazpiak, eta oraindik behe-lainoa nagusi da.” Mugitu gabe eta arnasa geldi- geldiro hartuz, pixka batean ohean etzanda jarraitu zuen isiltasunak bere izaerara itzularaziko balu moduan. Hala ere, zazpiak eta laurden jo aurretik altxatuta egotea beharrezkoa zuela pentsatu zuen. Gainera biltegitik norbait heltzear zegoela uste zuen, berau zazpiak izateko gutxi falta direnean zabaltzen dute eta. Oheko hegal batetik irristatuta atera nahi zuen. Seguruenik gorputza horrela botata, burua eusten, ez zuen minik hartuko. Ez zitzaion ezer gertatuko, alde batetik bere lepoak gogorra zirudielako eta bestetik alfonbra gainera eroriko zelako. Gauza batek bakarrik ematen zion burukomina; mugitzean aterako zuen hotsak, honek familia osoa aztoratuko zuelakoan. Baina hau aurrera eramateko erremedio bakarra zen. Gregoriok jada, gorputz erdia ohetik kanpo zuen (metodo berriak lan bat baino jolas bat ematen zuen, atzez kulunkatzea besterik ez baitzen), eta, norbait laguntzera etortzen bazitzaion, lortzea oso erraza izan zitekeela jabetu zen. Pertsona indartsu birekin nahikoa zuela ikusi zuen ( bere aita eta neskamearengan pentsatu zuen ). Bere bizkar puztuaren azpitik beren besoak sartu, eta pisuaren eraginez makurturik hankak lurrean ongi baliatuko ziren ziur asko. Baina komeni al zen laguntza eskatzea atea giltzaz zarratuta zegoela jakinda? Bere egoera larria zela jakinda ere, ezin izan zion eutsi barreari. Operazioa oso aurreratua zeukan, honekin bukatzeko egin behar zuen gauza bakarra, aurrerago egindako mugimenduak baino gogorragoa izango zen beste mugimendu bat egitea zen, alegia. Horretarako gainera, ez zuen denbora askorik, zazpiak eta laurden emateko bost minutu besterik ez zirelako falta. Izan ere, ate joka etorri zitzaizkion. “Biltegiko norbait izango da seguruenik ”, pentsatu zuen Gregoriok, beren hankak gero eta azkarrago mugitzen ziren heinean. Momentu hartan, isilunea zabaldu zen eta halaber esperantza txiki bat sentitu zuen, atea inork ez zuela zabaltzen ikusitakoan. Hala ere, gertatzekoa zena, gertatu zen; neskameak pauso sendoak eman ostean, atea ireki zuen eta. Orduan Gregoriok nahikoa izan zuen bisitariaren berba bakarra entzutea, berau nor zen igartzeko; gerentea zela antzemateko, alegia. Zergatik ote zegoen Gregorio lan egiten , falta egiteagatik horrelako susmoak zabaltzen diren lantegi batean? Bertako langileria osoa ote zen horren barrabasa? Ez ote zitekeen egon beren artean benetako gizonik, goizean ordu pare bat galdu ondoren, tripak janda zoratu arren, ohetik altxatzeko gauza ez zenik? Beharrezko al zen ikerketatxo hura egiteko mutiltxo bat bidaltzea baina, gerentea bera etortzea? Orduan Gregoriok, pentsamendu guzti hauek behartuta, etzalekutik salto egin zuen. Handia ez zen, baina golpeak sortutako hots gor bat entzun zen. Alfonbrak golpea arindu zuen; bere lepoa uste zuena baino elastikoagoa zenez, zaratotsa ez zen horren beldurgarria izan. Ordea, burua eusteko ez zuen arretarik jarri eta ondorioz, min hartu zuen eta minaren minez alfonbraren kontra estutu zen. -Hor barruan zerbait gertatu da- esan zuen gerenteak ezkerreko gelatik. Ezinezkorik ez dagoela pentsatuz, egunen batean gerenteari ere antzeko zerbait gerta zitzaiokeela imajinatu zuen Gregoriok. Gerenteak bere partetik, Gregorioren pentsamendua irakurriko balu bezala, pauso sendo batzuk eman zituen bere txarolezko zapatekin. Ondoko logelatik arrebak isilka deitu zion. -Gregorio, biltegiko gerentea dago berton. -Badakit -erantzun zion indarge, arrebak ozta -ozta entzun zuen heinean. -Gregorio- esan zuen aitak ezkerreko gelatik-, gerenteak galdetu dit ea zergatik ez duzun hartu lehenengo trena. Ez dakigu zer erantzun, eta gainera zurekin aurrez aurre berba egin gura du. Beraz, zabaldu atea, mesedez. Ez arduratu gelan dagoen kaosagatik, berak ulertuko du eta. -Egun on, Samsa jauna!- sartu zen gerentea afektiboki. -Ez dago ondo- esan zion amak gerenteari, aitak berbetan segitzen zuen bitartean-. Gaixorik dago eta. Bestela zelatan galduko zuen bada trena? Gregorio biltegirako baino ez da bizi, ez da gau bakar batean ere kaleratzen eta! Eta jakin beza, premiazkoa denean ere ez dela kalera irtetzen. Gurekin batera afaltzen du eta egunkaria leitzen isil=isilik egoten da irtenaldiko ibilbideak aztertzen. Bere aisialdi bakarra aroztegia da. Bere logelan zintzilikatuta dagoen egurrezko markoa ikusten baduzu ikusi, zeharo zurtuta geratuko zara; hiruzpalau arratsaldetako beharra izan du. Oraintxe ikus dezakezu, hots, atea zabaltzean duenean. -Laster naiz prest- esan zuen modu isil batean, elkarrizketako berbarik ez galtzeko asmotan -Emakumea, seguru zuk esan bezala direla gauzak, baina ez al du ezer larririk izango! Nik horixe espero dut behintzat. Hori bai, merkatariok sarri askotan gorputz txarra izan arren, lanean jarraitu behar dugu; negozioan gainetik ez dago ezer! -Beno -galdetu zuen aitak, estututa eta atea berriro joz-;sar al daiteke behingoz gerentea? Ezkerreko gelan isiltasuna zen nagusi, eta eskuinekoan ordea, arrebaren negar- zotinak entzuten ziren. Baina, zergatik ez ote zuen nahi Gregoriok besteekin elkartu gura? Egia esan, esnatu berria zen eta ez zen ezta janzten hasia ere. Baina, zergatik ote zegoen negarrez? Agian, neba altxatzen ez zelako, atea zabaltzen ez zuelako, gerenteari pasorik ematen ez ziolako, bere lana galtzeko arriskuan zegoelako, eta kasu horretan, nagusiak berriro ere gurasoak gogor estutuko zituen aspaldiko zor haien kontura. Ordea, hauek momentuz, ez ziren arrazoizko burukominak. Gregoriok han jarraitzen zuen, eta ez zitzaion burutik ezta pasatu ere egin bere familiakoak bertan behera uztea. Alfonbra gainean zetzan, eta zegoen egoeran egonda inork ez zion bere gerenteari pasatzen utziko. Baina deskortesia txiki hori ez zen nahikoa arrazoi lantegitik botatzeko. Eta Gregoriok arrantzekin molestatzea baino, bakean uztea hobe zela pentsatu zuen. Hala ere, besteek Gregoriorengan zuten ezjakintasunak, kezkatzen zituen. - Samsa jauna -azkenean esan zuen gerenteak, ahots harroz-, honek guztiak zer esan nahi du? Zure logelan zarratzeaz gain, monosilaboekin erantzuten duzu. Halaber, arrazoirik gabe kezkatzen dituzu gurasoak eta axolagabekeria osoz laneko kontuak baztertzen dituzu. Zure familia kideen eta enpresaren izenean, arrazoiak eman ditzazula eskatzen dizut. Harrituta naukazu. Beste mota bateko gizona zinela uste nuen, hots, gizon zentzudun eta formala zinela. Egia esateko, gaur goizean patroiak zure faltaren arrazoi posible bat eman dit: bart kobratzeko agindu zitzaizuna. Nik esan nion neronek erantzungo nuela horren aurrean, eta horrelakorik pentsatu ere ez egiteko, mesedez; baina orain, zure portaera ikusita, ez daukat zure alde egiteko asmorik. Zure egoera, beraz, ez da horren segurua. Nire asmoa gauza guzti hauek zuri bakarrik esatea bazen ere, orain zure guraso eta arreba onberek entzun behar izan dute guztia. Gainera, zuri bost axola niri denbora galaraztea ere. Azkenaldian ez gara larregi saiatu lanean eta gainera ez dira oso garai onak negoziatzeko; hori guk ere aitortzen dugu. Baina Samsa jauna, ez dago ezta negozioak bertan behera uzteko garai onik ere. -Banoa -oihukatu zuen Gregoriok, bere onetik aterata, errietaren erdian guztiaz ahantzirik.- Oraintxe noa. Eritasun bat dela eta egon behar izan naiz ohean, gainera oraindik jaiki barik nago. Momentutxo bat mesedez! Hobeto nagoen arren, oraindino ez nago uste bezain ongi. Ez dakit zer gertatu zaidan! Atzo ondo sentitzen nintzen eta hori badakite nire gurasoek ere. Beno, atzo arratsaldean sentitu nituen lehen sintomak. Zelatan ez dute nabaritu lehenago? Zelan ez nien esan ezer biltegikoei? Izan ere, sarritan uste izaten dugu etxean geratu gabe osatuko garela eta ez da horrela izaten. Mesedez, gizona, izan iezaiezue begirune nire gurasoei! Esan dizkidazunak esateko ez dago arrazoirik. Bistan dago ez dituzula nire azken bezeroen eskaera-orriak irakurri. Gainera, zortzietako trena hartuko dut. Deskantsu hau indarberritzeko ez zait batere gaizki etorri. Ez ezazu galdu denbora gehiago. Laster izango naiz biltegian. Azaldu nagusiari nik esandako guztia eta eskatu barkamena nire partetik. Guzti hau zioen bitartean, zailtasun handirik barik, kutxara hurbildu zen. Bertan, zutitzen saiatu zen. Atea ireki eta gerentearen aurrean jarri eta berba egin gura zuen berarekin. Horren gogotsu deitzen zeudenen aurpegiak ikusteko irrikaz zegoen. Ez zen bere errua izango izutzen baziren, beraz, ez zuen zertan beldurturik. Ezta lasai geratzen baziren ere. Pixka bat mugituz gero, zortzietako trena hartuko zuen. Baten baino gehiagotan egin zuen laban kutxako horma lauekin; baina azkenean zutitu zen. Sabeleko mina handia bazen ere, horrek ez zuen kezkatzen. Orduan bere burua ondoko aulkiko bizkarraldearen kontra jarri zuen eta haretxen ertzei hankez oraturik geratu zen. Lasaitu zenean isildu egin zen gerentearen berbak entzuteko. - Zerbait ulertu al duzue? -galdetu zien gurasoei-. -Ai ene! -egin zuen amak negarrez. Seguruenik txarto egongo da eta gu hemen berari zirikatzen. =Eta jarraian dei egin zuen: -Grete! Grete! -Zer behar duzu, ama? -erantzun zuen alabak gelaren beste txokotik. -Mediku baten bila joango zara segituan; zure neba gaixorik dago eta. Zoaz arrapaladan! Entzun al duzu zelan egiten zuen berba? -Ana! Ana! -aitak egin zuen dei txaloak emanez-. Deitu iezaiozu segituan sarrailagile bati. -Animalia bat da- esan zuen gerenteak. Harrera gelan, korrika zetozen bi gazteren gona hotsa entzun ahal izan zen ( nola jantzi zen horren azkar arreba? ), eta, etxeko ateak, kolpean irekitzean, atera zuen zarata bortitza. Baina ez zen entzun ate kolperik. Ezbeharren bat gertatu den etxeetan gertatzen den legez, atea irekita utzi zuten. Halere, Gregorio hagitz lasaiago zegoen. Egia da bere berbak ulergaitzak zirela, berari argiak iruditu zirela arren. Horregatik bada, besteak zerbait arraroa gertatzen zela konturatu ziren eta ondorioz, laguntzera hurbildu zitzaizkion.Besteek lehenengo antolaketak erabakitasunez eta irmotasunez hartu izanak lasaitu egin zuten. Berriz ere gizakien artean zegoela iruditzen zitzaion, eta biengandik, bai medikuarengandik bai sarrailagilearengandik, bereizketarik gabe, ekintza arraro eta txundigarriak espero zituen. Eta, hurbiltzear zeuden elkarrizketa erabakigarrietan ahalik eta argien mintzatzeko asmoz, arinkeriaz eztarria garbitu zuen, arinki egitera beharturik zegoela, zarata hau ere giza-estula ez zela pentsatuko zuten beldur, horiek bereiztu ahal izateko segurtasunik ez zuelako. Bitartean, ondoko gelan, isiltasun handia zen nagusi. Gurasoek beharbada, nagusiarekin mahai inguruan jesarririk, honekin ahapeka hitz egingo zuten. Agian guztiak atetik gertu zeuden entzuten. Besaulkiarekin batera astiro-astiro hurbildu zen Gregorio atera; hara iristerakoan, jesarlekua utzi, atera salto egin zuen eta zutik eutsi zen, oratuta, bere hankek zuten lirdingagatik. Horrela zegoela, atseden hartu zuen egindako ahaleginagatik. Gero, sarraila barruko giltza birarazten saiatu zen bere ahoa erabiliz. Zoritxarrez, ez zuen guk zehazki hagin deritzogunik. Zerekin oratuko zuen orduan giltza? Baina barailak, ordea, oso indartsuak ziren, eta, horietaz baliatuz, giltza mugitu ahal izan zuen, horrek eragiten zion minean erreparatu barik, izan ere likido ilun batek irten zuen bere ahotik, giltzean labaindu eta lurrera tantaka erortzen zela. –Entzun iezadazue- esan zuen nagusiak alboko gelan-. Giltza birarazten ari da. Hitz horiek jarraitzeko bihotz eman zioten Gregoriori. Baina guztiek, aitak, amak, zera oihukatu behar izan zioten: -Aurrera, Gregorio!- Bai, zera oihukatu behar izan zuten: -Beti aurrera! Saiatu zaitez!. Eta guztiak bere ahaleginaren ondorioak larritasunez ikusteko zain zeudela imajinatuz, bihotz-bihotzetik giltza haginkatu zuen, nahiko ahulduta. Eta, giltzak sarrailan jira egiten zuen heinean, bera mantendu egiten zen, airean alde batetik bestera zebilela, ahotik eskegita, eta, beharrezkoa zen arabera, giltzean oratzen zen edo bere gorputzeko pisu guztiaz beherantz bultzatzen zuen. Sarrailaren hots metalikoak, amore ematerakoan, bere senera guztiz itzularazi zuen. –Beno- esan zuen, sekulako zizpurua emanez-. Ez da sarrailagilea etorri izan behar. Eta buruarekin kisketa jo zuen atea guztiz zabaltzeko. Atea zabaltzeko modu hau zela eta, sarrera librea zegoen arren, ez zuten Gregorio ikusi. Lehendabizi, ateko orrietako bat astiro bultzatu behar zen, atalasean atzeraka lazki ez jausteko kontu handiz. Eta mugimendu zail hau oraindik nola egin zezakeen pentsatzen zegoela, beste ezertan pentsatzeko astirik ez zuela, nagusiarengandik “ene!” entzun zuen, haizearen orroa bezala entzun zena, eta atetik hurbilen zegoen gizon hau ikusi zuen, baita eskuarekin ahoa nola estaltzen zuen eta poliki atzerantz egiten zuen ere, indar ikusezin batek mekanikoki bultzatuko balu bezala. Amak- nagusia han egon arren, ilea nahasia zuena burezurreko gainaldean- lehenengo Gregoriori begiratu zion, eskuak elkartu zituen, gero berarengana bi pausu eman zituen, eta azkenean zerraldo erori zen, bere gonak inguruan sakabanaturik eta aurpegia bularreko sakontasunean estalia zegoela. Aitak ukabilarekin mehatxu egin zuen, etsaitasuna erakutsiz, Gregorio logela barrurantz bultzatu nahi izango balu bezala; gero buelta eman zuen, etxeko sarrerara segurtasunik gabe abiatu zen, eta, begiak eskuekin estaliz, negarrak bere bular sendoa astintzen zuela. Gregorio, orduan, ez zen logelara guztiz sartu; bere logela barruan itxita zegoen ateko orrian eutsi zen; horrela, bere gorputz erdia baino ezin zitekeen ikusi, burumakur ingurukoak zelatatzen zituela. Bitartean, eguna argituz joan zen, eta beste aldeko espaloian aurrez aurreko eraikin beltzituaren zati txiki bat ikus zitekeen. Ospitale bat zen, eta bertako fatxada monotonoa leiho simetrikoek desegiten zuten. Ez zuen atertu, baina ordurako tanta bakanak baino ez zeuden, lurreko leku ezberdinetan ikus zitezkeenak. Mahai gainean gosaria zerbitzatzeko tresnak zeuden, izan ere, aitarentzat huraxe zen eguneko jateko momenturik garrantzitsuena, eta egunkari ezberdinak irakurtzen luzatzea ikaragarri gustuko zuen. Gregorioren aurrez aurre zegoen horman eskegitako mihisean bere argazki bat zegoen, zerbitzu militarrean zegoela eginikoa eta teniente uniformea erakusten zuena, eskua lepoan jarria, arduragabekeriaz irribartsu, bere jarrera eta janzkerak errespetua eskatuko balute bezala. Gela hori etxeko sarrerara begira zegoen; atetik etxekoa ikus zitekeen, irekita ere bazegoena, baita eskailera-burua ere. - Beno- esan zuen baretasuna mantendu zuen bakarra bera izan zen uste osoa zuela-. Beno ba, berehala jantziko naiz, erakusgaiak hartuko ditut eta bidaia hasiko dut. Bidaia egiten utziko didazue, ezta? Nagusi jauna, burugogorra ez naizela eta gustura lan egiten dudala ikus dezakezu. Bidaiatzea nekagarria da; baina ni ezin naiteke bidaiatu gabe bizi. Nora zoaz, nagusi jauna? Saltokira? Bai? Gertatu den guztia gertatu den bezalaxe kontatuko al duzu? Edonor ezgai izan daiteke batzuetan lanerako; baina momentu horietan langileak mesedegarri izan direla ohartu behar dira nagusiak eta jakin beharko lukete, ezgaitasuna gainditu ostean, gogotsuago eta arduratsuago lan egingo dutela. Nik, zuk ondo dakizun bezala, lan handia zor diot buruzagiari. Baina, bestalde, nire gurasoak eta nire arreba ere zaindu egin behar ditut. Egia da gaur estuasun larri baten nagoela. Baina lan eginez gainditzea lortuko dut. Mesedez, ez ezazu egoera gehiago zaildu. Nire alde jarri zaitez. Saltzailea inork maite ez duela badakit. Guztiek uste dute dirua erruz irabazten duela, eta, horretaz gain, ederto bizi dela. Egia da aurriritzi hau desager dadin arrazoi berezirik ez dagoela. Baina zuk, nagusi jauna, beste langile guztiek baino askoz gehiago dakizu, eta, geure artean, buruzagia barne, guztiaren jabe dena, sarritan erratu egiten da langileei buruz. Zuk ondo dakizu saltzailea, urteko egun gehienak saltokitik kanpo ematen dituenez, zurrumurru ugarirako pizgarri erraza dela eta funsgabeko kointzidentzia eta kexetarako biktima egokia ere bai. Horien aurka defendatzea ez da batere erraza, gehienetan horien berri ere izaten ez duelako, eta bidaia batetik leher eginda itzultzen denean baino ez ditu kausa ikusezin baten ondorio negargarriak zuzenean nabaritzen. Nagusi jauna, ez zaitez arrazoia ematen didazula erakusten didan ezer esan gabe joan, neurri batean behintzat. Baina, Gregoriok lehen hitzak esandakoan, nagusiak buelta eman zuen eta hari destainaz begiratzen zion, ezpainekin mesprezuzko keinu bat eginez. Gregoriok hitz egiten zuen bitartean, ez zen momentu bat ere lasai egon. Aterantz urrundu zen Gregoriori begirik kendu gabe, baina astiro-astiro, indar misteriotsu batek gela hartatik alde egitea galaraziko balu bezala. Etxeko sarrerara iritsi zen azkenean eta, oina lurretik altxatu zuen arintasuna ikusirik, sua zapaldu zuela eman zuen. Eskumako besoa eskailerarantz luzatu zuen, han, mirari moduan, askatasuna aurkitu ahal izango balu bezala. Nagusiak era horretara alde egitea onartu ezin zezakeela ulertu zuen Gregoriok, bestela saltokian zuen lanpostua arriskuan baitzegoen. Bere gurasoek ez zuten berak bezain ondo ulertzen egoera, urteek aurrera egin ahala, etxe hartan Gregoriok euren bizitzarekin baino ez akaba zezakeela pentsatu izan zutelako; horretaz gain, momentuak sortutako egonezinagatik, eta horren ondoriozko zereginengatik, zuhurtasuna ahazturik zuten. Baina ez zitzaion hori gertatu Gregoriori; honek bazekien nagusia atxikitzeak zuen garrantzia, baita berau lasaitu, konbentzitu eta erakartzeak ere. Horren guztiaren menpe zegoen Gregorioren eta bere senideen etorkizuna. Bere arreba gutxienez hantxe egongo balitz! Oso azkarra zen; Gregorio oraindik bere bizkar gainean etzanda zegoenean negar egin zuen. Seguru asko nagusia, neska politarekin adeitsua izango zelakoan, neskak nahi izandako edonora joateko prest egongo litzateke. Etxeko atea itxiko zukeen eta sarrean bertan ezustekoa kendu lioke. Baina arreba ez zegoen han, eta Gregorio bere kabuz moldatu behar zen. Eta, mugitzeko zuen gaitasun berria oraindik ezagutzen ez zuela ohartu barik, ezta posibleena ere, eta ziurrena ere bazena, hau da, besteek bere diskurtsoa ulertuko ez zutela, eutsita zegoen logelako atearen orritik banandu zen, bestearen zabaldurak sortutako atearen orritik irristatu zen nagusiarenganantz aurrera egiteko nahiarekin, eskailera-buruko barandan komikoki oraturik jarraitzen zuena. Berehala lurrera erori zen, alferrekoak ziren ahaleginak eginez bere hanka nimiño eta ugarietan eusteko, ahopeka kexa txikia egiten zuela. Momentu hartan, egun hartan lehenengo aldiz, benetako ongizate batek hartua bezala sentitu zen: hankatxoek, lurrean eutsita, zuzen-zuzen obeditzen zuten. Poztasun naturalez nabaritu zuen, eta berak nahi zuen lekura eramateko ahalegina egiten zutela ohartu zen, bere sufrimenduen amaiera iritsi zela adierazi zuena. Baina Gregorio, egin beharreko mugimendu gogorragatik, lurraren arrasean alde batetik bestera zebilenean, ez oso urrun eta bere amaren aurrez aurre, honek bat-batean salto egin zuen eta garrasika hasi zen, besoak luzatuz eta atzamarrak banatuz: -“Lagundu! Jainko maitea! Lagundu!”. Burua makurtzen zuen Gregorio hobeto ikusi ahal izateko; baina, bat-batean, suposizio hau ezeztatzeko asmoz, atzerantz erori zen, mahai gainean bizigabe moduan jausiz, eta oraindik hau ipinita zegoela gogoratu gabe, bertan jesarrita geratu zen, bere alboan iraulitako kafeontzitik kafea zorrotadaka isurtzen zegoela ohartu barik, alfonbratik zehar zabalduz. - Ama! Ama!- xurxulatu zuen Gregoriok, goitik behera begiratuz. Momentu baten nagusiak bere burutik alde egin zuen; eta ezin izan zuen, isuritako kafea ikusterakoan, bere barailak behin eta berriz hutsean ireki eta itxi baino. Amak, mahaitik alde egiten ahalegintzen zebilenean, berriz ere garrasi egin zuen eta bere burua aitaren besoetan bota zuen, bera laguntzera zioana. Baina ordurako Gregoriok ezin zien bere guarsoei jaramonik egin; nagusia eskaileran zegoen eta, kokotsa barandan jarrita zuela, ikuskizun hari azkenengoz begiratu zion. Gregoriok indarra hartu zuen nagusiarengana heltzeko asmoz, baina harek zerbait susmatu zuen, izan ere, salto bat emanda hainbat eskailera-maila jaitsi baitzituen eta desargertu egin zen, baina horren aurretik eskailera osoan entzun ziren oihuak bota zituen. Zoritxar hau guztia gutxi balitz, nagusiaren ihesaldiak aita ere guztiz aztoratu zuen, momentu hartaraino lasai samar egon zena; izan ere, iheslariaren atzean arin joan beharrean, edo gutxienez Gregoriok hori egitea baimendu izan balu, eskumako eskuarekin nagusiaren makilari heldu zion- hau ez zen makila batzeaz gogoratu ere egin, ezta bere kapela eta berokia batzeaz ere, aulki baten ahaztuak- eta, beste eskuan mahai gainean zegoen egunkari handi bat hartuz, prestatu egin zen, lurrean ostikada indarstuak emanez, papera eta makila erabiliz, Gregorio bere logela barruraino atzera eginarazteko. Azken honen erreguek ez zuten ezertarako balio izan, ulertu ez zituztenak; eta, burua era otzanez bere aitarenganantz bueltatu bazuen ere, haren ostikada indartsuak bikoiztea baino ez zuen lortu. Amak, bere aldetik, eguraldi txarra egon arren, leiho bateko kristala jaitsi zuen eta, kanporantz bortizki makurturik, aurpegia eskuekin estaltzen zuen. Kanpoko eta eskailerako airearen artean haize indartsua sortu zen; leihoetako errezelak harrotu egin ziren; mahai gaineko egunkariak ere bai, eta orrialde solte batzuek lurretik hegan egiten zuten. Aitak, errukigabe, txistu basatiekin presatzen zuen atzera-egitea. Baina Gregoriok oraindik ez zekien atzerantz ondo ibiltzen, eta horregatik oso astiro zebilen. Gutxienez buelta eman ahal izan balu! Arnas batean bere logelan egongo litzateke. Baina, bere makaltasuna zela-eta ez zuen bueltarik eman nahi izan aita urdurituko zuen beldur, honek zuen makila tentea burua zauritu edo bizkarra hausteko prest zegoela. Azkenean, hala ere, ez zuen beste erremediorik izan eta buelta eman behar izan zuen, amorruz ohartu baitzen atzerantz ibiliz norabidea mantentzea ezinezkoa zitzaiola. Horrela, bere aitari estutasunez begiratzeari uzten ez ziola, ahalik eta arinen buelta ematen hasi zen, hau da, makaltasun ikaragarriz. Aita haren borondate onaz jabetu behar izan zen, erasotzeari utzi baitzion, urrunetik makilaren puntarekin jiratu beharreko norabidea zuzenduz. Gutxienez txistu jasanezin hura gelditu izan balitz! Burua guztiz galtzea eragiten zion honek Gregoriori. Buelta guztiz amaitzeko gutxi falta zitzaionean, txistu hark nahastu eta atzera pixka bat egin zuen. Atearen aurrez aurre egotea lortu zuen azkenean. Baina bere gorputza ate hartatik oztopo barik igarotzeko handiegia zela jabetu zen momentu hartan. Aitari, momentuan zituen gogoak ikusirik, beste orria zabaltzea ez zitzaion, jakina, bururatu leku nahikoa izan zezan. Ideia batez baino ez zegoen beteta: Gregorio, lehen bait lehen, bere logelan sartu behar zen. Hala ere, sartu ahal izateko Gregoriok behar zituen prestaketa gogaikarri guztiak ez lituzke inoiz ere onartuko eta, era honetara, atea igaro. Honetarako inolako oztoporik egongo ez balitz bezala, Gregorio bultzatzen zebilen handitzen zioan iskanbila sortzen. Gregoriok bere atzean entzuten zuen ahotsak ez zuen aita batena zenik ematen. Gregorio ateko markoaren kontra estutu zen. Albo batez tentetu egin zen; atalasean zeharka jarrita zegoen orain, bere alboa guztiz minduta eta zaurituta zegoela. Ateko argitasunean irudi nazkagarri batzuk ikus zitezkeen.Gregorio trabaturik geratu zen han, ez zen bere kabuz inolako mugimendurik egiteko gai. Alde bateko hankatxoak airean zeuden, eta beste aldekoak lurrean zapaldurik min handia sortuz... Horrelako baten, logelan azkar sarrararzi zuen kolpe indartsu eta, era berean, salbatzailea eman zion aitak atzetik, odoletan hastea eragin ziona. Gero, makilarekin itxi zuen atea, eta azkenean guztia lasaitu egin zen. ==2. Kapitulua== Gaua iritsi zen arte Gregorio ez zen logale neketsu hartatik esnatu, konortegabetze baten antzekoa izan zena. Hala ere, ez zen bere kabuz askoz beranduago esnatuko, ordurako lo nahiko egin baitzuen, baina isilpeko pauso batzuen marmarrak eta kontuz itxitako sarrerako atearen zaratak esnatu zutela iruditu zitzaion. Tranbia elektrikoaren islak logelako sabaia eta altzarien gainaldea argitzen zituen; baina behean, Gregorio zegoen lekuan, iluntasuna zen nagusi. Astiro eta oraindik trakeski, bere garroekin haztamuka ibiliz, euren balioa ulertua zuela, ateraino hurbildu zen gertatu zena ikusteko asmoz. Bere ezkerraldea zauri bakar, luze eta nazkagarria zen. Herren zebilen, hautaketa bidez eta simetrikoki, bere hanka hilera bien gainean. Beste alde batetik, hauetariko bat, goizean jazotako istripuan zauritua, - miraria izan zen besteak zauririk gabe izatea!-, bizitza barik narras zeraman. Atera iristerakoan, bertara erakarri zuena jateko zerbait izan zela ohartu zen. Katilukada bat azukredun esne ikusi zuen, ogi zuridun zatitxoak igerian zeudela. Pozaren pozez barre egiteko zorian egon zen, goizean baino askoz gose handiagoa baitzuen. Berehala, burua katiluan murgildu zuen begiak estaltzeraino ia-ia; baina laster etsita atera behar izan zuen, ez bere ezkerraldeko minak lana zailtzen zuelako bakarrik (jan ahal izateko gorputz osoa mugitu behar zuen), esnea, momentu hartara arte gehien gustuko zuen edaria zena-horregatik, zalantza barik, arrebak han utzi zuen-, ez zitzaiolako batere gustatu baizik. Ia-ia nazkatuta urrundu zen katilutik, eta berriz ere logelako erdialderantz irristatu zen. Jangelan gasa piztuta zegoela ikusi zuen ateko zirrikitutik. Baina, ohikoa zenaren aurka, ez zitekeen aita amarentzako ozenki irakurtzen ari zela entzun ezta arrebaren gaueko egunerokoa ere. Ez zen txintik ere entzuten. Agian ohitura hau, arrebak bere eskutitzetan beti aipatzen zuena, azkenaldian desagertu egin zen. Baina inguruko guztia ere isilpean zegoen, eta, ziur aski, eraikina ez zen hutsik egongo. –Zelako bizimodu lasaia duen neure familiak!- pentsatu zuen Gregoriok. Eta, bere begiradak gerizpean finkaturik zituen bitartean, bere guraso eta arrebari hain bizitza barea eman ahal izateaz harro sentitu zen, hain inguru politean. Ikaraz pentsatu zuen lasaitasun, ongizate eta poztasun haiek amaitzear zeudela... Burutazio hauek nahas ez zezaten, nahiago izan zuen fisikoki astintzea eta logelatik arrastaka hasi zen. Gauean zehar ateko orri bat zabaldu zen, eta beste batean bestea: norbaitek, zalantza barik, sartu beharra zuen eta duda-mudatan zebilen. Gregorio, hori ikusita, jangelara ematen zuen atearen aurrez aurre jarri zen, bisitari zalantzatia barrurantz erakartzeko prest, edo gutxienez hura nor zen ikusteko asmoz. Baina atea ez zen berriro ireki, eta alferrik itxaron zuen. Goizeko lehen orduetan, atea zarratuta zegoenean, guztiak barrura sartzen saiatu ziren, eta berak orain ate bat zabaldu zuela, eta besteak ere ireki zituztela, zalantza barik, egunean zehar, ez zen inor gehiago joaten, eta giltzak ateko kanpoaldean zeuden, sarrailetan. (Zatitxo bat faltan dago) 2892 2006-01-12T21:05:23Z Janire Rodriguez 16 3. Kapitulua ==1. Kapitulua== Gregorio Samsa, goiz batean eta loaldi larri baten ostean, bere ohean koko bihurturik esnatu zen. Bere lepoko oskol gogorraren gainean etzanda zegoen bere burua altxatzean, eta horrela bere sabel ilunaren itxura ganbila ikusi zuen; ohazalak honen handidura ezin zuen eutsi. Ondorioz, lurrera labaintzekotan zegoen. Jatorrizko hanka lodien ordez, funtsik gabeko mugimenduaz dantzan zebilzkion hamaikatxo hanka ikusten zuten bere begiek. -Zer gertatu zait? Ez zegoen ametsetan, ez. Bere logelak betiko itxura zuen. Mahai gainean oihal laginak sakabanaturik zeuden -Samsa merkatari saltzailea zen-, eta hormatik zintzilikatuta aldizkari batetik ebakitako argazki bat zegoen, urrezko marko batean sartutako irudia. Argazkian, larruzko txano eta tapaki batez estalita dagoen emakume bat zegoen. Gregoriok soa leihorantz zuzendu zuen; lainotuta zegoen, eta leihoan euri tantak jo eta jo egoteak malenkonia eragin zion. -Beno -pentsatu zuen-; zer gertatuko litzateke momentu batez lotan jarraitu eta ameskeria guztiak ahaztuko banitu?=Baina ezinezkoa zen, izan ere, Gregorio eskuin aldearen gainean lo egitera ohituta zegoen eta oraingo izate berriak ez zion postura hori hartzen uzten. Bere helburua eskuinalderantz begira gelditzea bazen ere, halabeharrez lepoz geratzen zen berriz ere. Makina bat bider saiatu arren, alfer alferrik zen; hankek sortutako mugimendu saltsa - maltsatu hura ez ikusteko, begiak itxi zituen; dantzak bere horretan segitu zuen, harik eta min sakon bezain zorrotza sentitu zuen arte, ordura arte inoiz sentitu ez zuelako mina, alegia. -Ai Ene! -esan zuen- zein neketsua den nik hautatutako lana! Egun bat bai eta bestea ere bidaiatzen. Negozioen ardura handitu egiten da lantegitik kanpo lan egiten denean, eta bidaiek sortzen dituzten burukominak ere ez dira gutxi: trenen ordutegia jagon, janari eskasa iruntzi, jatordu desorekatua mantendu, aldakorrak diren harremanak, ezertarako balio ez dutenak, maitasunarentzako tokirik ez dutenak. Dena pikutara! Sabelean halako hazkura arin bat nabaritu zuen. Apur-apurka, ohe-bururantz luzatu zuen gorputza, burua altxatzeko asmotan. Sumindutakoaren inguruan puntu zuri batzuk zituela ikusi zuen. Hanka batekin hazkura arintzen saiatu bazen ere, berehala kendu behar izan zuen hanka honen igurtziak hotzikarak sortzen zizkion eta. -Honen goiz jaikitzeak tenteldu egiten dut bat -esan zuen-. Gizonak behar beste lo egitearen premia zuen. Askoz hobeto bizi diren saltzaileak daude. Goizean eskatutakoa apuntatzeko ostatura itzultzen naizenean, patxadaz eserita eta gosaltzen ikusten ditut. Nik dudan nagusiarekin berdin jokatuko banu, berehala kale gorrian ikusiko nintzateke. Eta nork daki, ez ote da hori niretzat egokiena? Nire gurasoengatik izango ez balitz aspaldi izango nintzateke lanetik alde eginda. Nagusiaren aurrera joan eta ene iritzia aurkeztuko niokeen. Mahai gainetik eroriko litzateke, gora igo eta langileei hitz egiteko esertzen den mahai gainetik behera, alegia; langileak hurbil-hurbil jartzen zaizkio gorra delako. Baina oraindik ez dut esperantza galdu. Gurasoei zorrak kentzeko beste batzen dudanean - oraindik beste bost edo sei urte=, entzun beharko dizkit, bai. Beno, baina momentuz jaiki egin behar naiz, trena bostetan ateratzen baita. Begiak kutxa gainean zegoen iratzargailura bideratu zituen. -Jainko laztana!-oihukatu zuen bere barnerako. Goizeko sei eta erdiak ziren eta orratzek beren martxan jarraitzen zuten. Orratzak laurden gutxi jotekoak ziren. Akaso ez zuen jo iratzargailuak? Ohetik garbi=garbi ikus zitekeen alarma lauretan jarri izan zuela; beraz, jo beharra zeukan derrigor. Baina posible ote zen lo jarraitzea, etxeko armairuak eta denak aztoratzeko moduko zarata ateratzen zuen eta? Bere loaldia ez zen batere lasaia izan. Baina seguru aski, horregatik egin zuen azken momentuan sakonago lo. Eta, zer egin zezakeen orduan? Hurrengo trena zazpietan ateratzen zen; berau hartu ahal izateko korrikan ibiltzea halabeharrezkoa zuen. Erakusgaia oraindik ez zegoen bilduta, eta, azkenik bera ere ez zen prest sentitzen. Gainera, trena hartuko balu ere, ez zuen nagusiaren errieta saihestuko, izan ere, biltegiko mutilak jadanik bere faltaren berri emana izango zion eta. Biltegiko mutila dignitate bako ipurdi- miazkatzaile hutsa zen. Eta, gaixorik zegoela esango balu, zer gertatuko litzateke? Honek susmoak zabalduko zituen, Gregoriok bost urtetan inoiz ez baitzuen lanera hutsik egin. Seguruenik nagusia Montepioko medikuarekin etorriko litzateke. Gurasoen aurrean bere alferkeriaren gainean kexak zabalduko ziren, eta medikuaren agiriari esker edozein arrazoi atzera botako luke, harentzako gizon guztiak baitaude osasuntsu. Eta egia esan, kasu honetan ez zen oker ibiliko. Izan ere, loaldi luzearen ondorioz gosez bazen ere, Gregorio ondo sentitzen zen. Bere etzalekua utzi gabe bertan hausnartzen eta pentsatzen jarraitzen zuen. Erlojuak zazpiak laurden gutxi jo zituenean, ohe burutik hurbil zegoen atea jo zuten. -Gregorio- esan zuen ahots batek, amarenak- zazpiak laurden gutxi dira. Ez zinen bada, bidaian joatekoa? Zein ahots gozoa! Bere ahotsa entzutean ordea, izutu egin zen; betikoa zen, bai, baina txistu mingarri eta eutsi ezin batekin nahasturik agertu zen, hitzak hasieran argiak baziren, gerora nahastu egiten ziren eta azkenerako bat zalantzan jartzen zen entzun ote zituen ere. Gregoriok argi erantzuteko asmoa zuen baina guztia ikusita hau esatera mugatu zen: -Bai, bai. Eskerrik asko ama. Oraintxe altxatuko naiz. Egurrezko atearen bestaldean, Gregorioren ahotsaren aldaketa ez zen igarri behar, ama erantzun horrekin lasaitu eta honek alde egin zuen. Aldiz, elkarrizketa honen ondorioz, familiako kideek bazekiten Gregorio oraindik etxean zela. Honekin batera, aita ailegatu zen eta ateari golpe arin batzuk emanda galdetu zuen: -Gregorio, Gregorio! Zer gertatzen da?- Momentutxo bat itxaron eta ahotsa altxatuz ekin zion: -Gregorio, Gregorio! Halaber, beste atearen atzetik arrebak honela galdetu zion goxotasunez: -Gregorio ez al zaude ondo? Zerbait behar al duzu? -Prest nago -erantzun zien biei batera, hitzak garbi ahoskatzeko ahalegin handia eginez bere ahots- geldiz mintzatuz. Aitak gosaltzen jarraitu arren, arrebak ahopeka jarraitzen zuen: -Ireki mesedez, Gregorio. Hala ere, Gregorio ez zen horretan pentsatzen ari; aitzitik, bere buruari zorionak ematen zizkion logela ixteko zuen ohituragatik. Lehenengo egin beharreko gauza geldi- geldiro altxatzea eta ondoren gosaltzea zen. Hau dena egin ostean bakarrik pentsatuko nukeen gainerakoan, eta ez ohean etzanda nengoen moduan. Ohean baten baino gehiagotan posturak eragindako min arintxo bat sentitu izanaz gogoratzen zen, eta sarri askotan jaikitzerakoan desagertzen zena. Jakin-min handia zeukan egun hartako bere irudikapenak nola ihesten zitzaizkion ikusteko. Halaber, ahotsaren aldaketaren arrazoia katarroaren abisua zelakoan zen, hau da, saltzailearen gaixotasun profesionala. Ohazala baztertzea lan oso erraza zen. Horretarako, gorputza albo batera botatzea zuen errazena, horrela ohazala halabeharrez eroriko baitzen. Baina zailtasuna Gregorioren zabaltasun izugarrian zegoen. Zutuntzeko, beso eta eskuz lagundu ahal izango zen; halere, horren ordez, kontrolatu ezin zituen eta gelditu ezinik zeuden hamaikatxo hankaren jabe zen. Eta kontua da, berak zutuntzeko nahia zeukala. Luzatzen zen; eta hanketako bat dominatzea lortzen zuen; baina bitartean, besteek beren mugimendu aske eta mingarriarekin jarraitzen zuten. “Ez da egokia ohean ezerezean egotea" pentsatu zuen Gregoriok”. Lehenik eta behin etzalekutik gorputzeko behealdea kanporatzea otu zitzaion. Baina parte hau -oraindik ikusi gabea, beraz zehaztasunez kokatzea zaila egiten zitzaiona-, mugiaraztea zaila egin zitzaion. Pentsatutakoari geldi-geldiro ekin zion. Gregoriok indar guztiak bilduz, gorputza aurreratu zuen. Zoritxarrez, norabidea gaizki hartu zuen eta ondorioz, oheko hanken jota izugarrizko golpea hartu zuen. Golpearen ondorioz, konturatu zen bere gorputz berriko atalik sentiberena, gorputzeko beheko partea zela. Orduan, burua etzalekuaren goialdera bota zuen berriz ere, oraingoan gorputzaren goiko partea ateratzeko asmotan. Honek ez zuen arazorik ekarri, eta, gorputzeko zabalerak zein pisuak, buruak hasi izandako mugimendua jarraitu zuten. Baina, berau airean ikusitakoan, modu berberean aurrera jarraitzeko beldurra sentitu zuen, horrela erorita zaila izango litzatekeelako burua bere horretan mantentzea; gainera Gregoriorentzako oso garrantzitsua zen momentu hartan konortea ez galtzea. Hori gertatu orduko, nahiago zuen ohean geratzea. Baina, kontrako moduan indar berdinak egin ostean, bere emozioaren morroi ziren hankak ikusirik konturatu zen hasierako posizio berdinean topatzen zela eta berriro lehengoa pentsatu zuen: ez zuela ohean jarraitu behar eta portaerarik zuzenena arriskatzea zela, nahiz eta onik ateratzeko posibilitateak urriak izan. Ordea, laster gogoratu zuen, patxadazko erabakiak hartzea, erabaki arinak hartzea baino zuzenagoa zela. Bere begiak zorroztasunez leihoan finkatu ziren; baina zoritxarrez, bistan zeuden behe- lainoek eta lainoek esperantza eta indar gutxi ematen zieten. “Honezkero zazpiak- pentsatu zuen berriro erlojua begiratzean-. Jada zazpiak, eta oraindik behe-lainoa nagusi da.” Mugitu gabe eta arnasa geldi- geldiro hartuz, pixka batean ohean etzanda jarraitu zuen isiltasunak bere izaerara itzularaziko balu moduan. Hala ere, zazpiak eta laurden jo aurretik altxatuta egotea beharrezkoa zuela pentsatu zuen. Gainera biltegitik norbait heltzear zegoela uste zuen, berau zazpiak izateko gutxi falta direnean zabaltzen dute eta. Oheko hegal batetik irristatuta atera nahi zuen. Seguruenik gorputza horrela botata, burua eusten, ez zuen minik hartuko. Ez zitzaion ezer gertatuko, alde batetik bere lepoak gogorra zirudielako eta bestetik alfonbra gainera eroriko zelako. Gauza batek bakarrik ematen zion burukomina; mugitzean aterako zuen hotsak, honek familia osoa aztoratuko zuelakoan. Baina hau aurrera eramateko erremedio bakarra zen. Gregoriok jada, gorputz erdia ohetik kanpo zuen (metodo berriak lan bat baino jolas bat ematen zuen, atzez kulunkatzea besterik ez baitzen), eta, norbait laguntzera etortzen bazitzaion, lortzea oso erraza izan zitekeela jabetu zen. Pertsona indartsu birekin nahikoa zuela ikusi zuen ( bere aita eta neskamearengan pentsatu zuen ). Bere bizkar puztuaren azpitik beren besoak sartu, eta pisuaren eraginez makurturik hankak lurrean ongi baliatuko ziren ziur asko. Baina komeni al zen laguntza eskatzea atea giltzaz zarratuta zegoela jakinda? Bere egoera larria zela jakinda ere, ezin izan zion eutsi barreari. Operazioa oso aurreratua zeukan, honekin bukatzeko egin behar zuen gauza bakarra, aurrerago egindako mugimenduak baino gogorragoa izango zen beste mugimendu bat egitea zen, alegia. Horretarako gainera, ez zuen denbora askorik, zazpiak eta laurden emateko bost minutu besterik ez zirelako falta. Izan ere, ate joka etorri zitzaizkion. “Biltegiko norbait izango da seguruenik ”, pentsatu zuen Gregoriok, beren hankak gero eta azkarrago mugitzen ziren heinean. Momentu hartan, isilunea zabaldu zen eta halaber esperantza txiki bat sentitu zuen, atea inork ez zuela zabaltzen ikusitakoan. Hala ere, gertatzekoa zena, gertatu zen; neskameak pauso sendoak eman ostean, atea ireki zuen eta. Orduan Gregoriok nahikoa izan zuen bisitariaren berba bakarra entzutea, berau nor zen igartzeko; gerentea zela antzemateko, alegia. Zergatik ote zegoen Gregorio lan egiten , falta egiteagatik horrelako susmoak zabaltzen diren lantegi batean? Bertako langileria osoa ote zen horren barrabasa? Ez ote zitekeen egon beren artean benetako gizonik, goizean ordu pare bat galdu ondoren, tripak janda zoratu arren, ohetik altxatzeko gauza ez zenik? Beharrezko al zen ikerketatxo hura egiteko mutiltxo bat bidaltzea baina, gerentea bera etortzea? Orduan Gregoriok, pentsamendu guzti hauek behartuta, etzalekutik salto egin zuen. Handia ez zen, baina golpeak sortutako hots gor bat entzun zen. Alfonbrak golpea arindu zuen; bere lepoa uste zuena baino elastikoagoa zenez, zaratotsa ez zen horren beldurgarria izan. Ordea, burua eusteko ez zuen arretarik jarri eta ondorioz, min hartu zuen eta minaren minez alfonbraren kontra estutu zen. -Hor barruan zerbait gertatu da- esan zuen gerenteak ezkerreko gelatik. Ezinezkorik ez dagoela pentsatuz, egunen batean gerenteari ere antzeko zerbait gerta zitzaiokeela imajinatu zuen Gregoriok. Gerenteak bere partetik, Gregorioren pentsamendua irakurriko balu bezala, pauso sendo batzuk eman zituen bere txarolezko zapatekin. Ondoko logelatik arrebak isilka deitu zion. -Gregorio, biltegiko gerentea dago berton. -Badakit -erantzun zion indarge, arrebak ozta -ozta entzun zuen heinean. -Gregorio- esan zuen aitak ezkerreko gelatik-, gerenteak galdetu dit ea zergatik ez duzun hartu lehenengo trena. Ez dakigu zer erantzun, eta gainera zurekin aurrez aurre berba egin gura du. Beraz, zabaldu atea, mesedez. Ez arduratu gelan dagoen kaosagatik, berak ulertuko du eta. -Egun on, Samsa jauna!- sartu zen gerentea afektiboki. -Ez dago ondo- esan zion amak gerenteari, aitak berbetan segitzen zuen bitartean-. Gaixorik dago eta. Bestela zelatan galduko zuen bada trena? Gregorio biltegirako baino ez da bizi, ez da gau bakar batean ere kaleratzen eta! Eta jakin beza, premiazkoa denean ere ez dela kalera irtetzen. Gurekin batera afaltzen du eta egunkaria leitzen isil=isilik egoten da irtenaldiko ibilbideak aztertzen. Bere aisialdi bakarra aroztegia da. Bere logelan zintzilikatuta dagoen egurrezko markoa ikusten baduzu ikusi, zeharo zurtuta geratuko zara; hiruzpalau arratsaldetako beharra izan du. Oraintxe ikus dezakezu, hots, atea zabaltzean duenean. -Laster naiz prest- esan zuen modu isil batean, elkarrizketako berbarik ez galtzeko asmotan -Emakumea, seguru zuk esan bezala direla gauzak, baina ez al du ezer larririk izango! Nik horixe espero dut behintzat. Hori bai, merkatariok sarri askotan gorputz txarra izan arren, lanean jarraitu behar dugu; negozioan gainetik ez dago ezer! -Beno -galdetu zuen aitak, estututa eta atea berriro joz-;sar al daiteke behingoz gerentea? Ezkerreko gelan isiltasuna zen nagusi, eta eskuinekoan ordea, arrebaren negar- zotinak entzuten ziren. Baina, zergatik ez ote zuen nahi Gregoriok besteekin elkartu gura? Egia esan, esnatu berria zen eta ez zen ezta janzten hasia ere. Baina, zergatik ote zegoen negarrez? Agian, neba altxatzen ez zelako, atea zabaltzen ez zuelako, gerenteari pasorik ematen ez ziolako, bere lana galtzeko arriskuan zegoelako, eta kasu horretan, nagusiak berriro ere gurasoak gogor estutuko zituen aspaldiko zor haien kontura. Ordea, hauek momentuz, ez ziren arrazoizko burukominak. Gregoriok han jarraitzen zuen, eta ez zitzaion burutik ezta pasatu ere egin bere familiakoak bertan behera uztea. Alfonbra gainean zetzan, eta zegoen egoeran egonda inork ez zion bere gerenteari pasatzen utziko. Baina deskortesia txiki hori ez zen nahikoa arrazoi lantegitik botatzeko. Eta Gregoriok arrantzekin molestatzea baino, bakean uztea hobe zela pentsatu zuen. Hala ere, besteek Gregoriorengan zuten ezjakintasunak, kezkatzen zituen. - Samsa jauna -azkenean esan zuen gerenteak, ahots harroz-, honek guztiak zer esan nahi du? Zure logelan zarratzeaz gain, monosilaboekin erantzuten duzu. Halaber, arrazoirik gabe kezkatzen dituzu gurasoak eta axolagabekeria osoz laneko kontuak baztertzen dituzu. Zure familia kideen eta enpresaren izenean, arrazoiak eman ditzazula eskatzen dizut. Harrituta naukazu. Beste mota bateko gizona zinela uste nuen, hots, gizon zentzudun eta formala zinela. Egia esateko, gaur goizean patroiak zure faltaren arrazoi posible bat eman dit: bart kobratzeko agindu zitzaizuna. Nik esan nion neronek erantzungo nuela horren aurrean, eta horrelakorik pentsatu ere ez egiteko, mesedez; baina orain, zure portaera ikusita, ez daukat zure alde egiteko asmorik. Zure egoera, beraz, ez da horren segurua. Nire asmoa gauza guzti hauek zuri bakarrik esatea bazen ere, orain zure guraso eta arreba onberek entzun behar izan dute guztia. Gainera, zuri bost axola niri denbora galaraztea ere. Azkenaldian ez gara larregi saiatu lanean eta gainera ez dira oso garai onak negoziatzeko; hori guk ere aitortzen dugu. Baina Samsa jauna, ez dago ezta negozioak bertan behera uzteko garai onik ere. -Banoa -oihukatu zuen Gregoriok, bere onetik aterata, errietaren erdian guztiaz ahantzirik.- Oraintxe noa. Eritasun bat dela eta egon behar izan naiz ohean, gainera oraindik jaiki barik nago. Momentutxo bat mesedez! Hobeto nagoen arren, oraindino ez nago uste bezain ongi. Ez dakit zer gertatu zaidan! Atzo ondo sentitzen nintzen eta hori badakite nire gurasoek ere. Beno, atzo arratsaldean sentitu nituen lehen sintomak. Zelatan ez dute nabaritu lehenago? Zelan ez nien esan ezer biltegikoei? Izan ere, sarritan uste izaten dugu etxean geratu gabe osatuko garela eta ez da horrela izaten. Mesedez, gizona, izan iezaiezue begirune nire gurasoei! Esan dizkidazunak esateko ez dago arrazoirik. Bistan dago ez dituzula nire azken bezeroen eskaera-orriak irakurri. Gainera, zortzietako trena hartuko dut. Deskantsu hau indarberritzeko ez zait batere gaizki etorri. Ez ezazu galdu denbora gehiago. Laster izango naiz biltegian. Azaldu nagusiari nik esandako guztia eta eskatu barkamena nire partetik. Guzti hau zioen bitartean, zailtasun handirik barik, kutxara hurbildu zen. Bertan, zutitzen saiatu zen. Atea ireki eta gerentearen aurrean jarri eta berba egin gura zuen berarekin. Horren gogotsu deitzen zeudenen aurpegiak ikusteko irrikaz zegoen. Ez zen bere errua izango izutzen baziren, beraz, ez zuen zertan beldurturik. Ezta lasai geratzen baziren ere. Pixka bat mugituz gero, zortzietako trena hartuko zuen. Baten baino gehiagotan egin zuen laban kutxako horma lauekin; baina azkenean zutitu zen. Sabeleko mina handia bazen ere, horrek ez zuen kezkatzen. Orduan bere burua ondoko aulkiko bizkarraldearen kontra jarri zuen eta haretxen ertzei hankez oraturik geratu zen. Lasaitu zenean isildu egin zen gerentearen berbak entzuteko. - Zerbait ulertu al duzue? -galdetu zien gurasoei-. -Ai ene! -egin zuen amak negarrez. Seguruenik txarto egongo da eta gu hemen berari zirikatzen. =Eta jarraian dei egin zuen: -Grete! Grete! -Zer behar duzu, ama? -erantzun zuen alabak gelaren beste txokotik. -Mediku baten bila joango zara segituan; zure neba gaixorik dago eta. Zoaz arrapaladan! Entzun al duzu zelan egiten zuen berba? -Ana! Ana! -aitak egin zuen dei txaloak emanez-. Deitu iezaiozu segituan sarrailagile bati. -Animalia bat da- esan zuen gerenteak. Harrera gelan, korrika zetozen bi gazteren gona hotsa entzun ahal izan zen ( nola jantzi zen horren azkar arreba? ), eta, etxeko ateak, kolpean irekitzean, atera zuen zarata bortitza. Baina ez zen entzun ate kolperik. Ezbeharren bat gertatu den etxeetan gertatzen den legez, atea irekita utzi zuten. Halere, Gregorio hagitz lasaiago zegoen. Egia da bere berbak ulergaitzak zirela, berari argiak iruditu zirela arren. Horregatik bada, besteak zerbait arraroa gertatzen zela konturatu ziren eta ondorioz, laguntzera hurbildu zitzaizkion.Besteek lehenengo antolaketak erabakitasunez eta irmotasunez hartu izanak lasaitu egin zuten. Berriz ere gizakien artean zegoela iruditzen zitzaion, eta biengandik, bai medikuarengandik bai sarrailagilearengandik, bereizketarik gabe, ekintza arraro eta txundigarriak espero zituen. Eta, hurbiltzear zeuden elkarrizketa erabakigarrietan ahalik eta argien mintzatzeko asmoz, arinkeriaz eztarria garbitu zuen, arinki egitera beharturik zegoela, zarata hau ere giza-estula ez zela pentsatuko zuten beldur, horiek bereiztu ahal izateko segurtasunik ez zuelako. Bitartean, ondoko gelan, isiltasun handia zen nagusi. Gurasoek beharbada, nagusiarekin mahai inguruan jesarririk, honekin ahapeka hitz egingo zuten. Agian guztiak atetik gertu zeuden entzuten. Besaulkiarekin batera astiro-astiro hurbildu zen Gregorio atera; hara iristerakoan, jesarlekua utzi, atera salto egin zuen eta zutik eutsi zen, oratuta, bere hankek zuten lirdingagatik. Horrela zegoela, atseden hartu zuen egindako ahaleginagatik. Gero, sarraila barruko giltza birarazten saiatu zen bere ahoa erabiliz. Zoritxarrez, ez zuen guk zehazki hagin deritzogunik. Zerekin oratuko zuen orduan giltza? Baina barailak, ordea, oso indartsuak ziren, eta, horietaz baliatuz, giltza mugitu ahal izan zuen, horrek eragiten zion minean erreparatu barik, izan ere likido ilun batek irten zuen bere ahotik, giltzean labaindu eta lurrera tantaka erortzen zela. –Entzun iezadazue- esan zuen nagusiak alboko gelan-. Giltza birarazten ari da. Hitz horiek jarraitzeko bihotz eman zioten Gregoriori. Baina guztiek, aitak, amak, zera oihukatu behar izan zioten: -Aurrera, Gregorio!- Bai, zera oihukatu behar izan zuten: -Beti aurrera! Saiatu zaitez!. Eta guztiak bere ahaleginaren ondorioak larritasunez ikusteko zain zeudela imajinatuz, bihotz-bihotzetik giltza haginkatu zuen, nahiko ahulduta. Eta, giltzak sarrailan jira egiten zuen heinean, bera mantendu egiten zen, airean alde batetik bestera zebilela, ahotik eskegita, eta, beharrezkoa zen arabera, giltzean oratzen zen edo bere gorputzeko pisu guztiaz beherantz bultzatzen zuen. Sarrailaren hots metalikoak, amore ematerakoan, bere senera guztiz itzularazi zuen. –Beno- esan zuen, sekulako zizpurua emanez-. Ez da sarrailagilea etorri izan behar. Eta buruarekin kisketa jo zuen atea guztiz zabaltzeko. Atea zabaltzeko modu hau zela eta, sarrera librea zegoen arren, ez zuten Gregorio ikusi. Lehendabizi, ateko orrietako bat astiro bultzatu behar zen, atalasean atzeraka lazki ez jausteko kontu handiz. Eta mugimendu zail hau oraindik nola egin zezakeen pentsatzen zegoela, beste ezertan pentsatzeko astirik ez zuela, nagusiarengandik “ene!” entzun zuen, haizearen orroa bezala entzun zena, eta atetik hurbilen zegoen gizon hau ikusi zuen, baita eskuarekin ahoa nola estaltzen zuen eta poliki atzerantz egiten zuen ere, indar ikusezin batek mekanikoki bultzatuko balu bezala. Amak- nagusia han egon arren, ilea nahasia zuena burezurreko gainaldean- lehenengo Gregoriori begiratu zion, eskuak elkartu zituen, gero berarengana bi pausu eman zituen, eta azkenean zerraldo erori zen, bere gonak inguruan sakabanaturik eta aurpegia bularreko sakontasunean estalia zegoela. Aitak ukabilarekin mehatxu egin zuen, etsaitasuna erakutsiz, Gregorio logela barrurantz bultzatu nahi izango balu bezala; gero buelta eman zuen, etxeko sarrerara segurtasunik gabe abiatu zen, eta, begiak eskuekin estaliz, negarrak bere bular sendoa astintzen zuela. Gregorio, orduan, ez zen logelara guztiz sartu; bere logela barruan itxita zegoen ateko orrian eutsi zen; horrela, bere gorputz erdia baino ezin zitekeen ikusi, burumakur ingurukoak zelatatzen zituela. Bitartean, eguna argituz joan zen, eta beste aldeko espaloian aurrez aurreko eraikin beltzituaren zati txiki bat ikus zitekeen. Ospitale bat zen, eta bertako fatxada monotonoa leiho simetrikoek desegiten zuten. Ez zuen atertu, baina ordurako tanta bakanak baino ez zeuden, lurreko leku ezberdinetan ikus zitezkeenak. Mahai gainean gosaria zerbitzatzeko tresnak zeuden, izan ere, aitarentzat huraxe zen eguneko jateko momenturik garrantzitsuena, eta egunkari ezberdinak irakurtzen luzatzea ikaragarri gustuko zuen. Gregorioren aurrez aurre zegoen horman eskegitako mihisean bere argazki bat zegoen, zerbitzu militarrean zegoela eginikoa eta teniente uniformea erakusten zuena, eskua lepoan jarria, arduragabekeriaz irribartsu, bere jarrera eta janzkerak errespetua eskatuko balute bezala. Gela hori etxeko sarrerara begira zegoen; atetik etxekoa ikus zitekeen, irekita ere bazegoena, baita eskailera-burua ere. - Beno- esan zuen baretasuna mantendu zuen bakarra bera izan zen uste osoa zuela-. Beno ba, berehala jantziko naiz, erakusgaiak hartuko ditut eta bidaia hasiko dut. Bidaia egiten utziko didazue, ezta? Nagusi jauna, burugogorra ez naizela eta gustura lan egiten dudala ikus dezakezu. Bidaiatzea nekagarria da; baina ni ezin naiteke bidaiatu gabe bizi. Nora zoaz, nagusi jauna? Saltokira? Bai? Gertatu den guztia gertatu den bezalaxe kontatuko al duzu? Edonor ezgai izan daiteke batzuetan lanerako; baina momentu horietan langileak mesedegarri izan direla ohartu behar dira nagusiak eta jakin beharko lukete, ezgaitasuna gainditu ostean, gogotsuago eta arduratsuago lan egingo dutela. Nik, zuk ondo dakizun bezala, lan handia zor diot buruzagiari. Baina, bestalde, nire gurasoak eta nire arreba ere zaindu egin behar ditut. Egia da gaur estuasun larri baten nagoela. Baina lan eginez gainditzea lortuko dut. Mesedez, ez ezazu egoera gehiago zaildu. Nire alde jarri zaitez. Saltzailea inork maite ez duela badakit. Guztiek uste dute dirua erruz irabazten duela, eta, horretaz gain, ederto bizi dela. Egia da aurriritzi hau desager dadin arrazoi berezirik ez dagoela. Baina zuk, nagusi jauna, beste langile guztiek baino askoz gehiago dakizu, eta, geure artean, buruzagia barne, guztiaren jabe dena, sarritan erratu egiten da langileei buruz. Zuk ondo dakizu saltzailea, urteko egun gehienak saltokitik kanpo ematen dituenez, zurrumurru ugarirako pizgarri erraza dela eta funsgabeko kointzidentzia eta kexetarako biktima egokia ere bai. Horien aurka defendatzea ez da batere erraza, gehienetan horien berri ere izaten ez duelako, eta bidaia batetik leher eginda itzultzen denean baino ez ditu kausa ikusezin baten ondorio negargarriak zuzenean nabaritzen. Nagusi jauna, ez zaitez arrazoia ematen didazula erakusten didan ezer esan gabe joan, neurri batean behintzat. Baina, Gregoriok lehen hitzak esandakoan, nagusiak buelta eman zuen eta hari destainaz begiratzen zion, ezpainekin mesprezuzko keinu bat eginez. Gregoriok hitz egiten zuen bitartean, ez zen momentu bat ere lasai egon. Aterantz urrundu zen Gregoriori begirik kendu gabe, baina astiro-astiro, indar misteriotsu batek gela hartatik alde egitea galaraziko balu bezala. Etxeko sarrerara iritsi zen azkenean eta, oina lurretik altxatu zuen arintasuna ikusirik, sua zapaldu zuela eman zuen. Eskumako besoa eskailerarantz luzatu zuen, han, mirari moduan, askatasuna aurkitu ahal izango balu bezala. Nagusiak era horretara alde egitea onartu ezin zezakeela ulertu zuen Gregoriok, bestela saltokian zuen lanpostua arriskuan baitzegoen. Bere gurasoek ez zuten berak bezain ondo ulertzen egoera, urteek aurrera egin ahala, etxe hartan Gregoriok euren bizitzarekin baino ez akaba zezakeela pentsatu izan zutelako; horretaz gain, momentuak sortutako egonezinagatik, eta horren ondoriozko zereginengatik, zuhurtasuna ahazturik zuten. Baina ez zitzaion hori gertatu Gregoriori; honek bazekien nagusia atxikitzeak zuen garrantzia, baita berau lasaitu, konbentzitu eta erakartzeak ere. Horren guztiaren menpe zegoen Gregorioren eta bere senideen etorkizuna. Bere arreba gutxienez hantxe egongo balitz! Oso azkarra zen; Gregorio oraindik bere bizkar gainean etzanda zegoenean negar egin zuen. Seguru asko nagusia, neska politarekin adeitsua izango zelakoan, neskak nahi izandako edonora joateko prest egongo litzateke. Etxeko atea itxiko zukeen eta sarrean bertan ezustekoa kendu lioke. Baina arreba ez zegoen han, eta Gregorio bere kabuz moldatu behar zen. Eta, mugitzeko zuen gaitasun berria oraindik ezagutzen ez zuela ohartu barik, ezta posibleena ere, eta ziurrena ere bazena, hau da, besteek bere diskurtsoa ulertuko ez zutela, eutsita zegoen logelako atearen orritik banandu zen, bestearen zabaldurak sortutako atearen orritik irristatu zen nagusiarenganantz aurrera egiteko nahiarekin, eskailera-buruko barandan komikoki oraturik jarraitzen zuena. Berehala lurrera erori zen, alferrekoak ziren ahaleginak eginez bere hanka nimiño eta ugarietan eusteko, ahopeka kexa txikia egiten zuela. Momentu hartan, egun hartan lehenengo aldiz, benetako ongizate batek hartua bezala sentitu zen: hankatxoek, lurrean eutsita, zuzen-zuzen obeditzen zuten. Poztasun naturalez nabaritu zuen, eta berak nahi zuen lekura eramateko ahalegina egiten zutela ohartu zen, bere sufrimenduen amaiera iritsi zela adierazi zuena. Baina Gregorio, egin beharreko mugimendu gogorragatik, lurraren arrasean alde batetik bestera zebilenean, ez oso urrun eta bere amaren aurrez aurre, honek bat-batean salto egin zuen eta garrasika hasi zen, besoak luzatuz eta atzamarrak banatuz: -“Lagundu! Jainko maitea! Lagundu!”. Burua makurtzen zuen Gregorio hobeto ikusi ahal izateko; baina, bat-batean, suposizio hau ezeztatzeko asmoz, atzerantz erori zen, mahai gainean bizigabe moduan jausiz, eta oraindik hau ipinita zegoela gogoratu gabe, bertan jesarrita geratu zen, bere alboan iraulitako kafeontzitik kafea zorrotadaka isurtzen zegoela ohartu barik, alfonbratik zehar zabalduz. - Ama! Ama!- xurxulatu zuen Gregoriok, goitik behera begiratuz. Momentu baten nagusiak bere burutik alde egin zuen; eta ezin izan zuen, isuritako kafea ikusterakoan, bere barailak behin eta berriz hutsean ireki eta itxi baino. Amak, mahaitik alde egiten ahalegintzen zebilenean, berriz ere garrasi egin zuen eta bere burua aitaren besoetan bota zuen, bera laguntzera zioana. Baina ordurako Gregoriok ezin zien bere guarsoei jaramonik egin; nagusia eskaileran zegoen eta, kokotsa barandan jarrita zuela, ikuskizun hari azkenengoz begiratu zion. Gregoriok indarra hartu zuen nagusiarengana heltzeko asmoz, baina harek zerbait susmatu zuen, izan ere, salto bat emanda hainbat eskailera-maila jaitsi baitzituen eta desargertu egin zen, baina horren aurretik eskailera osoan entzun ziren oihuak bota zituen. Zoritxar hau guztia gutxi balitz, nagusiaren ihesaldiak aita ere guztiz aztoratu zuen, momentu hartaraino lasai samar egon zena; izan ere, iheslariaren atzean arin joan beharrean, edo gutxienez Gregoriok hori egitea baimendu izan balu, eskumako eskuarekin nagusiaren makilari heldu zion- hau ez zen makila batzeaz gogoratu ere egin, ezta bere kapela eta berokia batzeaz ere, aulki baten ahaztuak- eta, beste eskuan mahai gainean zegoen egunkari handi bat hartuz, prestatu egin zen, lurrean ostikada indarstuak emanez, papera eta makila erabiliz, Gregorio bere logela barruraino atzera eginarazteko. Azken honen erreguek ez zuten ezertarako balio izan, ulertu ez zituztenak; eta, burua era otzanez bere aitarenganantz bueltatu bazuen ere, haren ostikada indartsuak bikoiztea baino ez zuen lortu. Amak, bere aldetik, eguraldi txarra egon arren, leiho bateko kristala jaitsi zuen eta, kanporantz bortizki makurturik, aurpegia eskuekin estaltzen zuen. Kanpoko eta eskailerako airearen artean haize indartsua sortu zen; leihoetako errezelak harrotu egin ziren; mahai gaineko egunkariak ere bai, eta orrialde solte batzuek lurretik hegan egiten zuten. Aitak, errukigabe, txistu basatiekin presatzen zuen atzera-egitea. Baina Gregoriok oraindik ez zekien atzerantz ondo ibiltzen, eta horregatik oso astiro zebilen. Gutxienez buelta eman ahal izan balu! Arnas batean bere logelan egongo litzateke. Baina, bere makaltasuna zela-eta ez zuen bueltarik eman nahi izan aita urdurituko zuen beldur, honek zuen makila tentea burua zauritu edo bizkarra hausteko prest zegoela. Azkenean, hala ere, ez zuen beste erremediorik izan eta buelta eman behar izan zuen, amorruz ohartu baitzen atzerantz ibiliz norabidea mantentzea ezinezkoa zitzaiola. Horrela, bere aitari estutasunez begiratzeari uzten ez ziola, ahalik eta arinen buelta ematen hasi zen, hau da, makaltasun ikaragarriz. Aita haren borondate onaz jabetu behar izan zen, erasotzeari utzi baitzion, urrunetik makilaren puntarekin jiratu beharreko norabidea zuzenduz. Gutxienez txistu jasanezin hura gelditu izan balitz! Burua guztiz galtzea eragiten zion honek Gregoriori. Buelta guztiz amaitzeko gutxi falta zitzaionean, txistu hark nahastu eta atzera pixka bat egin zuen. Atearen aurrez aurre egotea lortu zuen azkenean. Baina bere gorputza ate hartatik oztopo barik igarotzeko handiegia zela jabetu zen momentu hartan. Aitari, momentuan zituen gogoak ikusirik, beste orria zabaltzea ez zitzaion, jakina, bururatu leku nahikoa izan zezan. Ideia batez baino ez zegoen beteta: Gregorio, lehen bait lehen, bere logelan sartu behar zen. Hala ere, sartu ahal izateko Gregoriok behar zituen prestaketa gogaikarri guztiak ez lituzke inoiz ere onartuko eta, era honetara, atea igaro. Honetarako inolako oztoporik egongo ez balitz bezala, Gregorio bultzatzen zebilen handitzen zioan iskanbila sortzen. Gregoriok bere atzean entzuten zuen ahotsak ez zuen aita batena zenik ematen. Gregorio ateko markoaren kontra estutu zen. Albo batez tentetu egin zen; atalasean zeharka jarrita zegoen orain, bere alboa guztiz minduta eta zaurituta zegoela. Ateko argitasunean irudi nazkagarri batzuk ikus zitezkeen.Gregorio trabaturik geratu zen han, ez zen bere kabuz inolako mugimendurik egiteko gai. Alde bateko hankatxoak airean zeuden, eta beste aldekoak lurrean zapaldurik min handia sortuz... Horrelako baten, logelan azkar sarrararzi zuen kolpe indartsu eta, era berean, salbatzailea eman zion aitak atzetik, odoletan hastea eragin ziona. Gero, makilarekin itxi zuen atea, eta azkenean guztia lasaitu egin zen. ==2. Kapitulua== Gaua iritsi zen arte Gregorio ez zen logale neketsu hartatik esnatu, konortegabetze baten antzekoa izan zena. Hala ere, ez zen bere kabuz askoz beranduago esnatuko, ordurako lo nahiko egin baitzuen, baina isilpeko pauso batzuen marmarrak eta kontuz itxitako sarrerako atearen zaratak esnatu zutela iruditu zitzaion. Tranbia elektrikoaren islak logelako sabaia eta altzarien gainaldea argitzen zituen; baina behean, Gregorio zegoen lekuan, iluntasuna zen nagusi. Astiro eta oraindik trakeski, bere garroekin haztamuka ibiliz, euren balioa ulertua zuela, ateraino hurbildu zen gertatu zena ikusteko asmoz. Bere ezkerraldea zauri bakar, luze eta nazkagarria zen. Herren zebilen, hautaketa bidez eta simetrikoki, bere hanka hilera bien gainean. Beste alde batetik, hauetariko bat, goizean jazotako istripuan zauritua, - miraria izan zen besteak zauririk gabe izatea!-, bizitza barik narras zeraman. Atera iristerakoan, bertara erakarri zuena jateko zerbait izan zela ohartu zen. Katilukada bat azukredun esne ikusi zuen, ogi zuridun zatitxoak igerian zeudela. Pozaren pozez barre egiteko zorian egon zen, goizean baino askoz gose handiagoa baitzuen. Berehala, burua katiluan murgildu zuen begiak estaltzeraino ia-ia; baina laster etsita atera behar izan zuen, ez bere ezkerraldeko minak lana zailtzen zuelako bakarrik (jan ahal izateko gorputz osoa mugitu behar zuen), esnea, momentu hartara arte gehien gustuko zuen edaria zena-horregatik, zalantza barik, arrebak han utzi zuen-, ez zitzaiolako batere gustatu baizik. Ia-ia nazkatuta urrundu zen katilutik, eta berriz ere logelako erdialderantz irristatu zen. Jangelan gasa piztuta zegoela ikusi zuen ateko zirrikitutik. Baina, ohikoa zenaren aurka, ez zitekeen aita amarentzako ozenki irakurtzen ari zela entzun ezta arrebaren gaueko egunerokoa ere. Ez zen txintik ere entzuten. Agian ohitura hau, arrebak bere eskutitzetan beti aipatzen zuena, azkenaldian desagertu egin zen. Baina inguruko guztia ere isilpean zegoen, eta, ziur aski, eraikina ez zen hutsik egongo. –Zelako bizimodu lasaia duen neure familiak!- pentsatu zuen Gregoriok. Eta, bere begiradak gerizpean finkaturik zituen bitartean, bere guraso eta arrebari hain bizitza barea eman ahal izateaz harro sentitu zen, hain inguru politean. Ikaraz pentsatu zuen lasaitasun, ongizate eta poztasun haiek amaitzear zeudela... Burutazio hauek nahas ez zezaten, nahiago izan zuen fisikoki astintzea eta logelatik arrastaka hasi zen. Gauean zehar ateko orri bat zabaldu zen, eta beste batean bestea: norbaitek, zalantza barik, sartu beharra zuen eta duda-mudatan zebilen. Gregorio, hori ikusita, jangelara ematen zuen atearen aurrez aurre jarri zen, bisitari zalantzatia barrurantz erakartzeko prest, edo gutxienez hura nor zen ikusteko asmoz. Baina atea ez zen berriro ireki, eta alferrik itxaron zuen. Goizeko lehen orduetan, atea zarratuta zegoenean, guztiak barrura sartzen saiatu ziren, eta berak orain ate bat zabaldu zuela, eta besteak ere ireki zituztela, zalantza barik, egunean zehar, ez zen inor gehiago joaten, eta giltzak ateko kanpoaldean zeuden, sarrailetan. (Zatitxo bat faltan dago) ==3. Kapitulua== 2893 2006-01-12T21:18:10Z Janire Rodriguez 16 3. Kapitulua (aldatuta) ==1. Kapitulua== Gregorio Samsa, goiz batean eta loaldi larri baten ostean, bere ohean koko bihurturik esnatu zen. Bere lepoko oskol gogorraren gainean etzanda zegoen bere burua altxatzean, eta horrela bere sabel ilunaren itxura ganbila ikusi zuen; ohazalak honen handidura ezin zuen eutsi. Ondorioz, lurrera labaintzekotan zegoen. Jatorrizko hanka lodien ordez, funtsik gabeko mugimenduaz dantzan zebilzkion hamaikatxo hanka ikusten zuten bere begiek. -Zer gertatu zait? Ez zegoen ametsetan, ez. Bere logelak betiko itxura zuen. Mahai gainean oihal laginak sakabanaturik zeuden -Samsa merkatari saltzailea zen-, eta hormatik zintzilikatuta aldizkari batetik ebakitako argazki bat zegoen, urrezko marko batean sartutako irudia. Argazkian, larruzko txano eta tapaki batez estalita dagoen emakume bat zegoen. Gregoriok soa leihorantz zuzendu zuen; lainotuta zegoen, eta leihoan euri tantak jo eta jo egoteak malenkonia eragin zion. -Beno -pentsatu zuen-; zer gertatuko litzateke momentu batez lotan jarraitu eta ameskeria guztiak ahaztuko banitu?=Baina ezinezkoa zen, izan ere, Gregorio eskuin aldearen gainean lo egitera ohituta zegoen eta oraingo izate berriak ez zion postura hori hartzen uzten. Bere helburua eskuinalderantz begira gelditzea bazen ere, halabeharrez lepoz geratzen zen berriz ere. Makina bat bider saiatu arren, alfer alferrik zen; hankek sortutako mugimendu saltsa - maltsatu hura ez ikusteko, begiak itxi zituen; dantzak bere horretan segitu zuen, harik eta min sakon bezain zorrotza sentitu zuen arte, ordura arte inoiz sentitu ez zuelako mina, alegia. -Ai Ene! -esan zuen- zein neketsua den nik hautatutako lana! Egun bat bai eta bestea ere bidaiatzen. Negozioen ardura handitu egiten da lantegitik kanpo lan egiten denean, eta bidaiek sortzen dituzten burukominak ere ez dira gutxi: trenen ordutegia jagon, janari eskasa iruntzi, jatordu desorekatua mantendu, aldakorrak diren harremanak, ezertarako balio ez dutenak, maitasunarentzako tokirik ez dutenak. Dena pikutara! Sabelean halako hazkura arin bat nabaritu zuen. Apur-apurka, ohe-bururantz luzatu zuen gorputza, burua altxatzeko asmotan. Sumindutakoaren inguruan puntu zuri batzuk zituela ikusi zuen. Hanka batekin hazkura arintzen saiatu bazen ere, berehala kendu behar izan zuen hanka honen igurtziak hotzikarak sortzen zizkion eta. -Honen goiz jaikitzeak tenteldu egiten dut bat -esan zuen-. Gizonak behar beste lo egitearen premia zuen. Askoz hobeto bizi diren saltzaileak daude. Goizean eskatutakoa apuntatzeko ostatura itzultzen naizenean, patxadaz eserita eta gosaltzen ikusten ditut. Nik dudan nagusiarekin berdin jokatuko banu, berehala kale gorrian ikusiko nintzateke. Eta nork daki, ez ote da hori niretzat egokiena? Nire gurasoengatik izango ez balitz aspaldi izango nintzateke lanetik alde eginda. Nagusiaren aurrera joan eta ene iritzia aurkeztuko niokeen. Mahai gainetik eroriko litzateke, gora igo eta langileei hitz egiteko esertzen den mahai gainetik behera, alegia; langileak hurbil-hurbil jartzen zaizkio gorra delako. Baina oraindik ez dut esperantza galdu. Gurasoei zorrak kentzeko beste batzen dudanean - oraindik beste bost edo sei urte=, entzun beharko dizkit, bai. Beno, baina momentuz jaiki egin behar naiz, trena bostetan ateratzen baita. Begiak kutxa gainean zegoen iratzargailura bideratu zituen. -Jainko laztana!-oihukatu zuen bere barnerako. Goizeko sei eta erdiak ziren eta orratzek beren martxan jarraitzen zuten. Orratzak laurden gutxi jotekoak ziren. Akaso ez zuen jo iratzargailuak? Ohetik garbi=garbi ikus zitekeen alarma lauretan jarri izan zuela; beraz, jo beharra zeukan derrigor. Baina posible ote zen lo jarraitzea, etxeko armairuak eta denak aztoratzeko moduko zarata ateratzen zuen eta? Bere loaldia ez zen batere lasaia izan. Baina seguru aski, horregatik egin zuen azken momentuan sakonago lo. Eta, zer egin zezakeen orduan? Hurrengo trena zazpietan ateratzen zen; berau hartu ahal izateko korrikan ibiltzea halabeharrezkoa zuen. Erakusgaia oraindik ez zegoen bilduta, eta, azkenik bera ere ez zen prest sentitzen. Gainera, trena hartuko balu ere, ez zuen nagusiaren errieta saihestuko, izan ere, biltegiko mutilak jadanik bere faltaren berri emana izango zion eta. Biltegiko mutila dignitate bako ipurdi- miazkatzaile hutsa zen. Eta, gaixorik zegoela esango balu, zer gertatuko litzateke? Honek susmoak zabalduko zituen, Gregoriok bost urtetan inoiz ez baitzuen lanera hutsik egin. Seguruenik nagusia Montepioko medikuarekin etorriko litzateke. Gurasoen aurrean bere alferkeriaren gainean kexak zabalduko ziren, eta medikuaren agiriari esker edozein arrazoi atzera botako luke, harentzako gizon guztiak baitaude osasuntsu. Eta egia esan, kasu honetan ez zen oker ibiliko. Izan ere, loaldi luzearen ondorioz gosez bazen ere, Gregorio ondo sentitzen zen. Bere etzalekua utzi gabe bertan hausnartzen eta pentsatzen jarraitzen zuen. Erlojuak zazpiak laurden gutxi jo zituenean, ohe burutik hurbil zegoen atea jo zuten. -Gregorio- esan zuen ahots batek, amarenak- zazpiak laurden gutxi dira. Ez zinen bada, bidaian joatekoa? Zein ahots gozoa! Bere ahotsa entzutean ordea, izutu egin zen; betikoa zen, bai, baina txistu mingarri eta eutsi ezin batekin nahasturik agertu zen, hitzak hasieran argiak baziren, gerora nahastu egiten ziren eta azkenerako bat zalantzan jartzen zen entzun ote zituen ere. Gregoriok argi erantzuteko asmoa zuen baina guztia ikusita hau esatera mugatu zen: -Bai, bai. Eskerrik asko ama. Oraintxe altxatuko naiz. Egurrezko atearen bestaldean, Gregorioren ahotsaren aldaketa ez zen igarri behar, ama erantzun horrekin lasaitu eta honek alde egin zuen. Aldiz, elkarrizketa honen ondorioz, familiako kideek bazekiten Gregorio oraindik etxean zela. Honekin batera, aita ailegatu zen eta ateari golpe arin batzuk emanda galdetu zuen: -Gregorio, Gregorio! Zer gertatzen da?- Momentutxo bat itxaron eta ahotsa altxatuz ekin zion: -Gregorio, Gregorio! Halaber, beste atearen atzetik arrebak honela galdetu zion goxotasunez: -Gregorio ez al zaude ondo? Zerbait behar al duzu? -Prest nago -erantzun zien biei batera, hitzak garbi ahoskatzeko ahalegin handia eginez bere ahots- geldiz mintzatuz. Aitak gosaltzen jarraitu arren, arrebak ahopeka jarraitzen zuen: -Ireki mesedez, Gregorio. Hala ere, Gregorio ez zen horretan pentsatzen ari; aitzitik, bere buruari zorionak ematen zizkion logela ixteko zuen ohituragatik. Lehenengo egin beharreko gauza geldi- geldiro altxatzea eta ondoren gosaltzea zen. Hau dena egin ostean bakarrik pentsatuko nukeen gainerakoan, eta ez ohean etzanda nengoen moduan. Ohean baten baino gehiagotan posturak eragindako min arintxo bat sentitu izanaz gogoratzen zen, eta sarri askotan jaikitzerakoan desagertzen zena. Jakin-min handia zeukan egun hartako bere irudikapenak nola ihesten zitzaizkion ikusteko. Halaber, ahotsaren aldaketaren arrazoia katarroaren abisua zelakoan zen, hau da, saltzailearen gaixotasun profesionala. Ohazala baztertzea lan oso erraza zen. Horretarako, gorputza albo batera botatzea zuen errazena, horrela ohazala halabeharrez eroriko baitzen. Baina zailtasuna Gregorioren zabaltasun izugarrian zegoen. Zutuntzeko, beso eta eskuz lagundu ahal izango zen; halere, horren ordez, kontrolatu ezin zituen eta gelditu ezinik zeuden hamaikatxo hankaren jabe zen. Eta kontua da, berak zutuntzeko nahia zeukala. Luzatzen zen; eta hanketako bat dominatzea lortzen zuen; baina bitartean, besteek beren mugimendu aske eta mingarriarekin jarraitzen zuten. “Ez da egokia ohean ezerezean egotea" pentsatu zuen Gregoriok”. Lehenik eta behin etzalekutik gorputzeko behealdea kanporatzea otu zitzaion. Baina parte hau -oraindik ikusi gabea, beraz zehaztasunez kokatzea zaila egiten zitzaiona-, mugiaraztea zaila egin zitzaion. Pentsatutakoari geldi-geldiro ekin zion. Gregoriok indar guztiak bilduz, gorputza aurreratu zuen. Zoritxarrez, norabidea gaizki hartu zuen eta ondorioz, oheko hanken jota izugarrizko golpea hartu zuen. Golpearen ondorioz, konturatu zen bere gorputz berriko atalik sentiberena, gorputzeko beheko partea zela. Orduan, burua etzalekuaren goialdera bota zuen berriz ere, oraingoan gorputzaren goiko partea ateratzeko asmotan. Honek ez zuen arazorik ekarri, eta, gorputzeko zabalerak zein pisuak, buruak hasi izandako mugimendua jarraitu zuten. Baina, berau airean ikusitakoan, modu berberean aurrera jarraitzeko beldurra sentitu zuen, horrela erorita zaila izango litzatekeelako burua bere horretan mantentzea; gainera Gregoriorentzako oso garrantzitsua zen momentu hartan konortea ez galtzea. Hori gertatu orduko, nahiago zuen ohean geratzea. Baina, kontrako moduan indar berdinak egin ostean, bere emozioaren morroi ziren hankak ikusirik konturatu zen hasierako posizio berdinean topatzen zela eta berriro lehengoa pentsatu zuen: ez zuela ohean jarraitu behar eta portaerarik zuzenena arriskatzea zela, nahiz eta onik ateratzeko posibilitateak urriak izan. Ordea, laster gogoratu zuen, patxadazko erabakiak hartzea, erabaki arinak hartzea baino zuzenagoa zela. Bere begiak zorroztasunez leihoan finkatu ziren; baina zoritxarrez, bistan zeuden behe- lainoek eta lainoek esperantza eta indar gutxi ematen zieten. “Honezkero zazpiak- pentsatu zuen berriro erlojua begiratzean-. Jada zazpiak, eta oraindik behe-lainoa nagusi da.” Mugitu gabe eta arnasa geldi- geldiro hartuz, pixka batean ohean etzanda jarraitu zuen isiltasunak bere izaerara itzularaziko balu moduan. Hala ere, zazpiak eta laurden jo aurretik altxatuta egotea beharrezkoa zuela pentsatu zuen. Gainera biltegitik norbait heltzear zegoela uste zuen, berau zazpiak izateko gutxi falta direnean zabaltzen dute eta. Oheko hegal batetik irristatuta atera nahi zuen. Seguruenik gorputza horrela botata, burua eusten, ez zuen minik hartuko. Ez zitzaion ezer gertatuko, alde batetik bere lepoak gogorra zirudielako eta bestetik alfonbra gainera eroriko zelako. Gauza batek bakarrik ematen zion burukomina; mugitzean aterako zuen hotsak, honek familia osoa aztoratuko zuelakoan. Baina hau aurrera eramateko erremedio bakarra zen. Gregoriok jada, gorputz erdia ohetik kanpo zuen (metodo berriak lan bat baino jolas bat ematen zuen, atzez kulunkatzea besterik ez baitzen), eta, norbait laguntzera etortzen bazitzaion, lortzea oso erraza izan zitekeela jabetu zen. Pertsona indartsu birekin nahikoa zuela ikusi zuen ( bere aita eta neskamearengan pentsatu zuen ). Bere bizkar puztuaren azpitik beren besoak sartu, eta pisuaren eraginez makurturik hankak lurrean ongi baliatuko ziren ziur asko. Baina komeni al zen laguntza eskatzea atea giltzaz zarratuta zegoela jakinda? Bere egoera larria zela jakinda ere, ezin izan zion eutsi barreari. Operazioa oso aurreratua zeukan, honekin bukatzeko egin behar zuen gauza bakarra, aurrerago egindako mugimenduak baino gogorragoa izango zen beste mugimendu bat egitea zen, alegia. Horretarako gainera, ez zuen denbora askorik, zazpiak eta laurden emateko bost minutu besterik ez zirelako falta. Izan ere, ate joka etorri zitzaizkion. “Biltegiko norbait izango da seguruenik ”, pentsatu zuen Gregoriok, beren hankak gero eta azkarrago mugitzen ziren heinean. Momentu hartan, isilunea zabaldu zen eta halaber esperantza txiki bat sentitu zuen, atea inork ez zuela zabaltzen ikusitakoan. Hala ere, gertatzekoa zena, gertatu zen; neskameak pauso sendoak eman ostean, atea ireki zuen eta. Orduan Gregoriok nahikoa izan zuen bisitariaren berba bakarra entzutea, berau nor zen igartzeko; gerentea zela antzemateko, alegia. Zergatik ote zegoen Gregorio lan egiten , falta egiteagatik horrelako susmoak zabaltzen diren lantegi batean? Bertako langileria osoa ote zen horren barrabasa? Ez ote zitekeen egon beren artean benetako gizonik, goizean ordu pare bat galdu ondoren, tripak janda zoratu arren, ohetik altxatzeko gauza ez zenik? Beharrezko al zen ikerketatxo hura egiteko mutiltxo bat bidaltzea baina, gerentea bera etortzea? Orduan Gregoriok, pentsamendu guzti hauek behartuta, etzalekutik salto egin zuen. Handia ez zen, baina golpeak sortutako hots gor bat entzun zen. Alfonbrak golpea arindu zuen; bere lepoa uste zuena baino elastikoagoa zenez, zaratotsa ez zen horren beldurgarria izan. Ordea, burua eusteko ez zuen arretarik jarri eta ondorioz, min hartu zuen eta minaren minez alfonbraren kontra estutu zen. -Hor barruan zerbait gertatu da- esan zuen gerenteak ezkerreko gelatik. Ezinezkorik ez dagoela pentsatuz, egunen batean gerenteari ere antzeko zerbait gerta zitzaiokeela imajinatu zuen Gregoriok. Gerenteak bere partetik, Gregorioren pentsamendua irakurriko balu bezala, pauso sendo batzuk eman zituen bere txarolezko zapatekin. Ondoko logelatik arrebak isilka deitu zion. -Gregorio, biltegiko gerentea dago berton. -Badakit -erantzun zion indarge, arrebak ozta -ozta entzun zuen heinean. -Gregorio- esan zuen aitak ezkerreko gelatik-, gerenteak galdetu dit ea zergatik ez duzun hartu lehenengo trena. Ez dakigu zer erantzun, eta gainera zurekin aurrez aurre berba egin gura du. Beraz, zabaldu atea, mesedez. Ez arduratu gelan dagoen kaosagatik, berak ulertuko du eta. -Egun on, Samsa jauna!- sartu zen gerentea afektiboki. -Ez dago ondo- esan zion amak gerenteari, aitak berbetan segitzen zuen bitartean-. Gaixorik dago eta. Bestela zelatan galduko zuen bada trena? Gregorio biltegirako baino ez da bizi, ez da gau bakar batean ere kaleratzen eta! Eta jakin beza, premiazkoa denean ere ez dela kalera irtetzen. Gurekin batera afaltzen du eta egunkaria leitzen isil=isilik egoten da irtenaldiko ibilbideak aztertzen. Bere aisialdi bakarra aroztegia da. Bere logelan zintzilikatuta dagoen egurrezko markoa ikusten baduzu ikusi, zeharo zurtuta geratuko zara; hiruzpalau arratsaldetako beharra izan du. Oraintxe ikus dezakezu, hots, atea zabaltzean duenean. -Laster naiz prest- esan zuen modu isil batean, elkarrizketako berbarik ez galtzeko asmotan -Emakumea, seguru zuk esan bezala direla gauzak, baina ez al du ezer larririk izango! Nik horixe espero dut behintzat. Hori bai, merkatariok sarri askotan gorputz txarra izan arren, lanean jarraitu behar dugu; negozioan gainetik ez dago ezer! -Beno -galdetu zuen aitak, estututa eta atea berriro joz-;sar al daiteke behingoz gerentea? Ezkerreko gelan isiltasuna zen nagusi, eta eskuinekoan ordea, arrebaren negar- zotinak entzuten ziren. Baina, zergatik ez ote zuen nahi Gregoriok besteekin elkartu gura? Egia esan, esnatu berria zen eta ez zen ezta janzten hasia ere. Baina, zergatik ote zegoen negarrez? Agian, neba altxatzen ez zelako, atea zabaltzen ez zuelako, gerenteari pasorik ematen ez ziolako, bere lana galtzeko arriskuan zegoelako, eta kasu horretan, nagusiak berriro ere gurasoak gogor estutuko zituen aspaldiko zor haien kontura. Ordea, hauek momentuz, ez ziren arrazoizko burukominak. Gregoriok han jarraitzen zuen, eta ez zitzaion burutik ezta pasatu ere egin bere familiakoak bertan behera uztea. Alfonbra gainean zetzan, eta zegoen egoeran egonda inork ez zion bere gerenteari pasatzen utziko. Baina deskortesia txiki hori ez zen nahikoa arrazoi lantegitik botatzeko. Eta Gregoriok arrantzekin molestatzea baino, bakean uztea hobe zela pentsatu zuen. Hala ere, besteek Gregoriorengan zuten ezjakintasunak, kezkatzen zituen. - Samsa jauna -azkenean esan zuen gerenteak, ahots harroz-, honek guztiak zer esan nahi du? Zure logelan zarratzeaz gain, monosilaboekin erantzuten duzu. Halaber, arrazoirik gabe kezkatzen dituzu gurasoak eta axolagabekeria osoz laneko kontuak baztertzen dituzu. Zure familia kideen eta enpresaren izenean, arrazoiak eman ditzazula eskatzen dizut. Harrituta naukazu. Beste mota bateko gizona zinela uste nuen, hots, gizon zentzudun eta formala zinela. Egia esateko, gaur goizean patroiak zure faltaren arrazoi posible bat eman dit: bart kobratzeko agindu zitzaizuna. Nik esan nion neronek erantzungo nuela horren aurrean, eta horrelakorik pentsatu ere ez egiteko, mesedez; baina orain, zure portaera ikusita, ez daukat zure alde egiteko asmorik. Zure egoera, beraz, ez da horren segurua. Nire asmoa gauza guzti hauek zuri bakarrik esatea bazen ere, orain zure guraso eta arreba onberek entzun behar izan dute guztia. Gainera, zuri bost axola niri denbora galaraztea ere. Azkenaldian ez gara larregi saiatu lanean eta gainera ez dira oso garai onak negoziatzeko; hori guk ere aitortzen dugu. Baina Samsa jauna, ez dago ezta negozioak bertan behera uzteko garai onik ere. -Banoa -oihukatu zuen Gregoriok, bere onetik aterata, errietaren erdian guztiaz ahantzirik.- Oraintxe noa. Eritasun bat dela eta egon behar izan naiz ohean, gainera oraindik jaiki barik nago. Momentutxo bat mesedez! Hobeto nagoen arren, oraindino ez nago uste bezain ongi. Ez dakit zer gertatu zaidan! Atzo ondo sentitzen nintzen eta hori badakite nire gurasoek ere. Beno, atzo arratsaldean sentitu nituen lehen sintomak. Zelatan ez dute nabaritu lehenago? Zelan ez nien esan ezer biltegikoei? Izan ere, sarritan uste izaten dugu etxean geratu gabe osatuko garela eta ez da horrela izaten. Mesedez, gizona, izan iezaiezue begirune nire gurasoei! Esan dizkidazunak esateko ez dago arrazoirik. Bistan dago ez dituzula nire azken bezeroen eskaera-orriak irakurri. Gainera, zortzietako trena hartuko dut. Deskantsu hau indarberritzeko ez zait batere gaizki etorri. Ez ezazu galdu denbora gehiago. Laster izango naiz biltegian. Azaldu nagusiari nik esandako guztia eta eskatu barkamena nire partetik. Guzti hau zioen bitartean, zailtasun handirik barik, kutxara hurbildu zen. Bertan, zutitzen saiatu zen. Atea ireki eta gerentearen aurrean jarri eta berba egin gura zuen berarekin. Horren gogotsu deitzen zeudenen aurpegiak ikusteko irrikaz zegoen. Ez zen bere errua izango izutzen baziren, beraz, ez zuen zertan beldurturik. Ezta lasai geratzen baziren ere. Pixka bat mugituz gero, zortzietako trena hartuko zuen. Baten baino gehiagotan egin zuen laban kutxako horma lauekin; baina azkenean zutitu zen. Sabeleko mina handia bazen ere, horrek ez zuen kezkatzen. Orduan bere burua ondoko aulkiko bizkarraldearen kontra jarri zuen eta haretxen ertzei hankez oraturik geratu zen. Lasaitu zenean isildu egin zen gerentearen berbak entzuteko. - Zerbait ulertu al duzue? -galdetu zien gurasoei-. -Ai ene! -egin zuen amak negarrez. Seguruenik txarto egongo da eta gu hemen berari zirikatzen. =Eta jarraian dei egin zuen: -Grete! Grete! -Zer behar duzu, ama? -erantzun zuen alabak gelaren beste txokotik. -Mediku baten bila joango zara segituan; zure neba gaixorik dago eta. Zoaz arrapaladan! Entzun al duzu zelan egiten zuen berba? -Ana! Ana! -aitak egin zuen dei txaloak emanez-. Deitu iezaiozu segituan sarrailagile bati. -Animalia bat da- esan zuen gerenteak. Harrera gelan, korrika zetozen bi gazteren gona hotsa entzun ahal izan zen ( nola jantzi zen horren azkar arreba? ), eta, etxeko ateak, kolpean irekitzean, atera zuen zarata bortitza. Baina ez zen entzun ate kolperik. Ezbeharren bat gertatu den etxeetan gertatzen den legez, atea irekita utzi zuten. Halere, Gregorio hagitz lasaiago zegoen. Egia da bere berbak ulergaitzak zirela, berari argiak iruditu zirela arren. Horregatik bada, besteak zerbait arraroa gertatzen zela konturatu ziren eta ondorioz, laguntzera hurbildu zitzaizkion.Besteek lehenengo antolaketak erabakitasunez eta irmotasunez hartu izanak lasaitu egin zuten. Berriz ere gizakien artean zegoela iruditzen zitzaion, eta biengandik, bai medikuarengandik bai sarrailagilearengandik, bereizketarik gabe, ekintza arraro eta txundigarriak espero zituen. Eta, hurbiltzear zeuden elkarrizketa erabakigarrietan ahalik eta argien mintzatzeko asmoz, arinkeriaz eztarria garbitu zuen, arinki egitera beharturik zegoela, zarata hau ere giza-estula ez zela pentsatuko zuten beldur, horiek bereiztu ahal izateko segurtasunik ez zuelako. Bitartean, ondoko gelan, isiltasun handia zen nagusi. Gurasoek beharbada, nagusiarekin mahai inguruan jesarririk, honekin ahapeka hitz egingo zuten. Agian guztiak atetik gertu zeuden entzuten. Besaulkiarekin batera astiro-astiro hurbildu zen Gregorio atera; hara iristerakoan, jesarlekua utzi, atera salto egin zuen eta zutik eutsi zen, oratuta, bere hankek zuten lirdingagatik. Horrela zegoela, atseden hartu zuen egindako ahaleginagatik. Gero, sarraila barruko giltza birarazten saiatu zen bere ahoa erabiliz. Zoritxarrez, ez zuen guk zehazki hagin deritzogunik. Zerekin oratuko zuen orduan giltza? Baina barailak, ordea, oso indartsuak ziren, eta, horietaz baliatuz, giltza mugitu ahal izan zuen, horrek eragiten zion minean erreparatu barik, izan ere likido ilun batek irten zuen bere ahotik, giltzean labaindu eta lurrera tantaka erortzen zela. –Entzun iezadazue- esan zuen nagusiak alboko gelan-. Giltza birarazten ari da. Hitz horiek jarraitzeko bihotz eman zioten Gregoriori. Baina guztiek, aitak, amak, zera oihukatu behar izan zioten: -Aurrera, Gregorio!- Bai, zera oihukatu behar izan zuten: -Beti aurrera! Saiatu zaitez!. Eta guztiak bere ahaleginaren ondorioak larritasunez ikusteko zain zeudela imajinatuz, bihotz-bihotzetik giltza haginkatu zuen, nahiko ahulduta. Eta, giltzak sarrailan jira egiten zuen heinean, bera mantendu egiten zen, airean alde batetik bestera zebilela, ahotik eskegita, eta, beharrezkoa zen arabera, giltzean oratzen zen edo bere gorputzeko pisu guztiaz beherantz bultzatzen zuen. Sarrailaren hots metalikoak, amore ematerakoan, bere senera guztiz itzularazi zuen. –Beno- esan zuen, sekulako zizpurua emanez-. Ez da sarrailagilea etorri izan behar. Eta buruarekin kisketa jo zuen atea guztiz zabaltzeko. Atea zabaltzeko modu hau zela eta, sarrera librea zegoen arren, ez zuten Gregorio ikusi. Lehendabizi, ateko orrietako bat astiro bultzatu behar zen, atalasean atzeraka lazki ez jausteko kontu handiz. Eta mugimendu zail hau oraindik nola egin zezakeen pentsatzen zegoela, beste ezertan pentsatzeko astirik ez zuela, nagusiarengandik “ene!” entzun zuen, haizearen orroa bezala entzun zena, eta atetik hurbilen zegoen gizon hau ikusi zuen, baita eskuarekin ahoa nola estaltzen zuen eta poliki atzerantz egiten zuen ere, indar ikusezin batek mekanikoki bultzatuko balu bezala. Amak- nagusia han egon arren, ilea nahasia zuena burezurreko gainaldean- lehenengo Gregoriori begiratu zion, eskuak elkartu zituen, gero berarengana bi pausu eman zituen, eta azkenean zerraldo erori zen, bere gonak inguruan sakabanaturik eta aurpegia bularreko sakontasunean estalia zegoela. Aitak ukabilarekin mehatxu egin zuen, etsaitasuna erakutsiz, Gregorio logela barrurantz bultzatu nahi izango balu bezala; gero buelta eman zuen, etxeko sarrerara segurtasunik gabe abiatu zen, eta, begiak eskuekin estaliz, negarrak bere bular sendoa astintzen zuela. Gregorio, orduan, ez zen logelara guztiz sartu; bere logela barruan itxita zegoen ateko orrian eutsi zen; horrela, bere gorputz erdia baino ezin zitekeen ikusi, burumakur ingurukoak zelatatzen zituela. Bitartean, eguna argituz joan zen, eta beste aldeko espaloian aurrez aurreko eraikin beltzituaren zati txiki bat ikus zitekeen. Ospitale bat zen, eta bertako fatxada monotonoa leiho simetrikoek desegiten zuten. Ez zuen atertu, baina ordurako tanta bakanak baino ez zeuden, lurreko leku ezberdinetan ikus zitezkeenak. Mahai gainean gosaria zerbitzatzeko tresnak zeuden, izan ere, aitarentzat huraxe zen eguneko jateko momenturik garrantzitsuena, eta egunkari ezberdinak irakurtzen luzatzea ikaragarri gustuko zuen. Gregorioren aurrez aurre zegoen horman eskegitako mihisean bere argazki bat zegoen, zerbitzu militarrean zegoela eginikoa eta teniente uniformea erakusten zuena, eskua lepoan jarria, arduragabekeriaz irribartsu, bere jarrera eta janzkerak errespetua eskatuko balute bezala. Gela hori etxeko sarrerara begira zegoen; atetik etxekoa ikus zitekeen, irekita ere bazegoena, baita eskailera-burua ere. - Beno- esan zuen baretasuna mantendu zuen bakarra bera izan zen uste osoa zuela-. Beno ba, berehala jantziko naiz, erakusgaiak hartuko ditut eta bidaia hasiko dut. Bidaia egiten utziko didazue, ezta? Nagusi jauna, burugogorra ez naizela eta gustura lan egiten dudala ikus dezakezu. Bidaiatzea nekagarria da; baina ni ezin naiteke bidaiatu gabe bizi. Nora zoaz, nagusi jauna? Saltokira? Bai? Gertatu den guztia gertatu den bezalaxe kontatuko al duzu? Edonor ezgai izan daiteke batzuetan lanerako; baina momentu horietan langileak mesedegarri izan direla ohartu behar dira nagusiak eta jakin beharko lukete, ezgaitasuna gainditu ostean, gogotsuago eta arduratsuago lan egingo dutela. Nik, zuk ondo dakizun bezala, lan handia zor diot buruzagiari. Baina, bestalde, nire gurasoak eta nire arreba ere zaindu egin behar ditut. Egia da gaur estuasun larri baten nagoela. Baina lan eginez gainditzea lortuko dut. Mesedez, ez ezazu egoera gehiago zaildu. Nire alde jarri zaitez. Saltzailea inork maite ez duela badakit. Guztiek uste dute dirua erruz irabazten duela, eta, horretaz gain, ederto bizi dela. Egia da aurriritzi hau desager dadin arrazoi berezirik ez dagoela. Baina zuk, nagusi jauna, beste langile guztiek baino askoz gehiago dakizu, eta, geure artean, buruzagia barne, guztiaren jabe dena, sarritan erratu egiten da langileei buruz. Zuk ondo dakizu saltzailea, urteko egun gehienak saltokitik kanpo ematen dituenez, zurrumurru ugarirako pizgarri erraza dela eta funsgabeko kointzidentzia eta kexetarako biktima egokia ere bai. Horien aurka defendatzea ez da batere erraza, gehienetan horien berri ere izaten ez duelako, eta bidaia batetik leher eginda itzultzen denean baino ez ditu kausa ikusezin baten ondorio negargarriak zuzenean nabaritzen. Nagusi jauna, ez zaitez arrazoia ematen didazula erakusten didan ezer esan gabe joan, neurri batean behintzat. Baina, Gregoriok lehen hitzak esandakoan, nagusiak buelta eman zuen eta hari destainaz begiratzen zion, ezpainekin mesprezuzko keinu bat eginez. Gregoriok hitz egiten zuen bitartean, ez zen momentu bat ere lasai egon. Aterantz urrundu zen Gregoriori begirik kendu gabe, baina astiro-astiro, indar misteriotsu batek gela hartatik alde egitea galaraziko balu bezala. Etxeko sarrerara iritsi zen azkenean eta, oina lurretik altxatu zuen arintasuna ikusirik, sua zapaldu zuela eman zuen. Eskumako besoa eskailerarantz luzatu zuen, han, mirari moduan, askatasuna aurkitu ahal izango balu bezala. Nagusiak era horretara alde egitea onartu ezin zezakeela ulertu zuen Gregoriok, bestela saltokian zuen lanpostua arriskuan baitzegoen. Bere gurasoek ez zuten berak bezain ondo ulertzen egoera, urteek aurrera egin ahala, etxe hartan Gregoriok euren bizitzarekin baino ez akaba zezakeela pentsatu izan zutelako; horretaz gain, momentuak sortutako egonezinagatik, eta horren ondoriozko zereginengatik, zuhurtasuna ahazturik zuten. Baina ez zitzaion hori gertatu Gregoriori; honek bazekien nagusia atxikitzeak zuen garrantzia, baita berau lasaitu, konbentzitu eta erakartzeak ere. Horren guztiaren menpe zegoen Gregorioren eta bere senideen etorkizuna. Bere arreba gutxienez hantxe egongo balitz! Oso azkarra zen; Gregorio oraindik bere bizkar gainean etzanda zegoenean negar egin zuen. Seguru asko nagusia, neska politarekin adeitsua izango zelakoan, neskak nahi izandako edonora joateko prest egongo litzateke. Etxeko atea itxiko zukeen eta sarrean bertan ezustekoa kendu lioke. Baina arreba ez zegoen han, eta Gregorio bere kabuz moldatu behar zen. Eta, mugitzeko zuen gaitasun berria oraindik ezagutzen ez zuela ohartu barik, ezta posibleena ere, eta ziurrena ere bazena, hau da, besteek bere diskurtsoa ulertuko ez zutela, eutsita zegoen logelako atearen orritik banandu zen, bestearen zabaldurak sortutako atearen orritik irristatu zen nagusiarenganantz aurrera egiteko nahiarekin, eskailera-buruko barandan komikoki oraturik jarraitzen zuena. Berehala lurrera erori zen, alferrekoak ziren ahaleginak eginez bere hanka nimiño eta ugarietan eusteko, ahopeka kexa txikia egiten zuela. Momentu hartan, egun hartan lehenengo aldiz, benetako ongizate batek hartua bezala sentitu zen: hankatxoek, lurrean eutsita, zuzen-zuzen obeditzen zuten. Poztasun naturalez nabaritu zuen, eta berak nahi zuen lekura eramateko ahalegina egiten zutela ohartu zen, bere sufrimenduen amaiera iritsi zela adierazi zuena. Baina Gregorio, egin beharreko mugimendu gogorragatik, lurraren arrasean alde batetik bestera zebilenean, ez oso urrun eta bere amaren aurrez aurre, honek bat-batean salto egin zuen eta garrasika hasi zen, besoak luzatuz eta atzamarrak banatuz: -“Lagundu! Jainko maitea! Lagundu!”. Burua makurtzen zuen Gregorio hobeto ikusi ahal izateko; baina, bat-batean, suposizio hau ezeztatzeko asmoz, atzerantz erori zen, mahai gainean bizigabe moduan jausiz, eta oraindik hau ipinita zegoela gogoratu gabe, bertan jesarrita geratu zen, bere alboan iraulitako kafeontzitik kafea zorrotadaka isurtzen zegoela ohartu barik, alfonbratik zehar zabalduz. - Ama! Ama!- xurxulatu zuen Gregoriok, goitik behera begiratuz. Momentu baten nagusiak bere burutik alde egin zuen; eta ezin izan zuen, isuritako kafea ikusterakoan, bere barailak behin eta berriz hutsean ireki eta itxi baino. Amak, mahaitik alde egiten ahalegintzen zebilenean, berriz ere garrasi egin zuen eta bere burua aitaren besoetan bota zuen, bera laguntzera zioana. Baina ordurako Gregoriok ezin zien bere guarsoei jaramonik egin; nagusia eskaileran zegoen eta, kokotsa barandan jarrita zuela, ikuskizun hari azkenengoz begiratu zion. Gregoriok indarra hartu zuen nagusiarengana heltzeko asmoz, baina harek zerbait susmatu zuen, izan ere, salto bat emanda hainbat eskailera-maila jaitsi baitzituen eta desargertu egin zen, baina horren aurretik eskailera osoan entzun ziren oihuak bota zituen. Zoritxar hau guztia gutxi balitz, nagusiaren ihesaldiak aita ere guztiz aztoratu zuen, momentu hartaraino lasai samar egon zena; izan ere, iheslariaren atzean arin joan beharrean, edo gutxienez Gregoriok hori egitea baimendu izan balu, eskumako eskuarekin nagusiaren makilari heldu zion- hau ez zen makila batzeaz gogoratu ere egin, ezta bere kapela eta berokia batzeaz ere, aulki baten ahaztuak- eta, beste eskuan mahai gainean zegoen egunkari handi bat hartuz, prestatu egin zen, lurrean ostikada indarstuak emanez, papera eta makila erabiliz, Gregorio bere logela barruraino atzera eginarazteko. Azken honen erreguek ez zuten ezertarako balio izan, ulertu ez zituztenak; eta, burua era otzanez bere aitarenganantz bueltatu bazuen ere, haren ostikada indartsuak bikoiztea baino ez zuen lortu. Amak, bere aldetik, eguraldi txarra egon arren, leiho bateko kristala jaitsi zuen eta, kanporantz bortizki makurturik, aurpegia eskuekin estaltzen zuen. Kanpoko eta eskailerako airearen artean haize indartsua sortu zen; leihoetako errezelak harrotu egin ziren; mahai gaineko egunkariak ere bai, eta orrialde solte batzuek lurretik hegan egiten zuten. Aitak, errukigabe, txistu basatiekin presatzen zuen atzera-egitea. Baina Gregoriok oraindik ez zekien atzerantz ondo ibiltzen, eta horregatik oso astiro zebilen. Gutxienez buelta eman ahal izan balu! Arnas batean bere logelan egongo litzateke. Baina, bere makaltasuna zela-eta ez zuen bueltarik eman nahi izan aita urdurituko zuen beldur, honek zuen makila tentea burua zauritu edo bizkarra hausteko prest zegoela. Azkenean, hala ere, ez zuen beste erremediorik izan eta buelta eman behar izan zuen, amorruz ohartu baitzen atzerantz ibiliz norabidea mantentzea ezinezkoa zitzaiola. Horrela, bere aitari estutasunez begiratzeari uzten ez ziola, ahalik eta arinen buelta ematen hasi zen, hau da, makaltasun ikaragarriz. Aita haren borondate onaz jabetu behar izan zen, erasotzeari utzi baitzion, urrunetik makilaren puntarekin jiratu beharreko norabidea zuzenduz. Gutxienez txistu jasanezin hura gelditu izan balitz! Burua guztiz galtzea eragiten zion honek Gregoriori. Buelta guztiz amaitzeko gutxi falta zitzaionean, txistu hark nahastu eta atzera pixka bat egin zuen. Atearen aurrez aurre egotea lortu zuen azkenean. Baina bere gorputza ate hartatik oztopo barik igarotzeko handiegia zela jabetu zen momentu hartan. Aitari, momentuan zituen gogoak ikusirik, beste orria zabaltzea ez zitzaion, jakina, bururatu leku nahikoa izan zezan. Ideia batez baino ez zegoen beteta: Gregorio, lehen bait lehen, bere logelan sartu behar zen. Hala ere, sartu ahal izateko Gregoriok behar zituen prestaketa gogaikarri guztiak ez lituzke inoiz ere onartuko eta, era honetara, atea igaro. Honetarako inolako oztoporik egongo ez balitz bezala, Gregorio bultzatzen zebilen handitzen zioan iskanbila sortzen. Gregoriok bere atzean entzuten zuen ahotsak ez zuen aita batena zenik ematen. Gregorio ateko markoaren kontra estutu zen. Albo batez tentetu egin zen; atalasean zeharka jarrita zegoen orain, bere alboa guztiz minduta eta zaurituta zegoela. Ateko argitasunean irudi nazkagarri batzuk ikus zitezkeen.Gregorio trabaturik geratu zen han, ez zen bere kabuz inolako mugimendurik egiteko gai. Alde bateko hankatxoak airean zeuden, eta beste aldekoak lurrean zapaldurik min handia sortuz... Horrelako baten, logelan azkar sarrararzi zuen kolpe indartsu eta, era berean, salbatzailea eman zion aitak atzetik, odoletan hastea eragin ziona. Gero, makilarekin itxi zuen atea, eta azkenean guztia lasaitu egin zen. ==2. Kapitulua== Gaua iritsi zen arte Gregorio ez zen logale neketsu hartatik esnatu, konortegabetze baten antzekoa izan zena. Hala ere, ez zen bere kabuz askoz beranduago esnatuko, ordurako lo nahiko egin baitzuen, baina isilpeko pauso batzuen marmarrak eta kontuz itxitako sarrerako atearen zaratak esnatu zutela iruditu zitzaion. Tranbia elektrikoaren islak logelako sabaia eta altzarien gainaldea argitzen zituen; baina behean, Gregorio zegoen lekuan, iluntasuna zen nagusi. Astiro eta oraindik trakeski, bere garroekin haztamuka ibiliz, euren balioa ulertua zuela, ateraino hurbildu zen gertatu zena ikusteko asmoz. Bere ezkerraldea zauri bakar, luze eta nazkagarria zen. Herren zebilen, hautaketa bidez eta simetrikoki, bere hanka hilera bien gainean. Beste alde batetik, hauetariko bat, goizean jazotako istripuan zauritua, - miraria izan zen besteak zauririk gabe izatea!-, bizitza barik narras zeraman. Atera iristerakoan, bertara erakarri zuena jateko zerbait izan zela ohartu zen. Katilukada bat azukredun esne ikusi zuen, ogi zuridun zatitxoak igerian zeudela. Pozaren pozez barre egiteko zorian egon zen, goizean baino askoz gose handiagoa baitzuen. Berehala, burua katiluan murgildu zuen begiak estaltzeraino ia-ia; baina laster etsita atera behar izan zuen, ez bere ezkerraldeko minak lana zailtzen zuelako bakarrik (jan ahal izateko gorputz osoa mugitu behar zuen), esnea, momentu hartara arte gehien gustuko zuen edaria zena-horregatik, zalantza barik, arrebak han utzi zuen-, ez zitzaiolako batere gustatu baizik. Ia-ia nazkatuta urrundu zen katilutik, eta berriz ere logelako erdialderantz irristatu zen. Jangelan gasa piztuta zegoela ikusi zuen ateko zirrikitutik. Baina, ohikoa zenaren aurka, ez zitekeen aita amarentzako ozenki irakurtzen ari zela entzun ezta arrebaren gaueko egunerokoa ere. Ez zen txintik ere entzuten. Agian ohitura hau, arrebak bere eskutitzetan beti aipatzen zuena, azkenaldian desagertu egin zen. Baina inguruko guztia ere isilpean zegoen, eta, ziur aski, eraikina ez zen hutsik egongo. –Zelako bizimodu lasaia duen neure familiak!- pentsatu zuen Gregoriok. Eta, bere begiradak gerizpean finkaturik zituen bitartean, bere guraso eta arrebari hain bizitza barea eman ahal izateaz harro sentitu zen, hain inguru politean. Ikaraz pentsatu zuen lasaitasun, ongizate eta poztasun haiek amaitzear zeudela... Burutazio hauek nahas ez zezaten, nahiago izan zuen fisikoki astintzea eta logelatik arrastaka hasi zen. Gauean zehar ateko orri bat zabaldu zen, eta beste batean bestea: norbaitek, zalantza barik, sartu beharra zuen eta duda-mudatan zebilen. Gregorio, hori ikusita, jangelara ematen zuen atearen aurrez aurre jarri zen, bisitari zalantzatia barrurantz erakartzeko prest, edo gutxienez hura nor zen ikusteko asmoz. Baina atea ez zen berriro ireki, eta alferrik itxaron zuen. Goizeko lehen orduetan, atea zarratuta zegoenean, guztiak barrura sartzen saiatu ziren, eta berak orain ate bat zabaldu zuela, eta besteak ere ireki zituztela, zalantza barik, egunean zehar, ez zen inor gehiago joaten, eta giltzak ateko kanpoaldean zeuden, sarrailetan. (Zatitxo bat faltan dago) ==3. Kapitulua== Hasieran pentsatu zuen bere gogogabetasuna, dudarik gabe, bere logelaren egoerak murgiltzen zuen malenkoniaren ondorio zela; baina oso azkar ohitu zen honen itxurara. Beste leku baten soberan zeuden gauzak bertan uzteko ohitura hartu zuten, zeinak asko ziren, etxeko logela bat apopiloentzat erabiltzen baitzuten orain. Hiru gizon oso formal hauek –hirurak bizardunak, Gregoriok egun baten ateko zirrikitutik ikusi zuenaren arabera-, bai beraien logela, baita etxe guztia ere, sukaldea batez ere, txukun-txukun mantentzen zuten. Ezin zuten haien begi aurrean ikusi ez balio gabeko trasterik ezta gauza lohirik ere. Gainera beraien altzari ia guztiak ekarri zituzten, eta horregatik zeuden hainbeste balio gabeko gauza, saldu ezin zitezkeenak baina bota nahi ez zituztenak. Eta gauza hauek guztiak Gregorioren logelan sartzen zituzten, hautsontzi eta zaborrarekin batera. Neskameak laster batean botatzen zituen erabiliko ez ziren gauzak Gregorioren logelara. Agian neskameak edukiko zuen gauza haiek biltzeko asmoa denboraz ondo ibiliko zenean, edota denak kanpora botatzekoa; baina beti gelditzen ziren botatako leku hartan. Gregoriok soilik mugitzen zituen lekuz logelan lekurik gelditzen ez zitzaionean, nahiz eta ahalegin haren ondoren neke-neke eginda amaitzen zuen, denbora luzez mugitzeko indarra galdurik. Apopiloak batzuetan etxean afaltzen zuten, jantoki-sala nagusian. Egun hauetan logela honetako atea itxita gelditzen zen; baina honek guztiak ez zuen Gregorio larritzen, izan ere atea zabalik egon zen hainbat gauetan logelako lekurik ilunenean gorde zen, familia horretaz ohartu ere egiten ez zelarik. Baina egun baten neskameak atea ertirikita utzi zuen, eta hau holaxe gelditu zen gauez apopiloak etxera heldu eta argia piztu zutenean. Mahairatu ziren, aurretik aita, ama eta Gregorioren jarlekuak izandakoetan jesarriz, mahai-zapiak zabaldu zituzten eta sardexka eta aiztoak heldu zituzten. Momentu hartan ama agertu zen atean haragiz beteriko erretilu bat zeramala, eta bere ostean arreba patataz beteriko erretilua zeramalarik. Jaki berotik lurruna irteten zen. Apopiloak erretiluetara hurbildu ziren, zerbitzatu aurretik dastatzeko irrikaz, eta erdian jarrita zegoen gizonak, hiruretatik autoritarioena zirudienak, haragi zati bat zatitu zuen erretiluan bertan nahikoa samur zegoela baieztatzeko asmoz. Bere poztasuna adierazi zuen amaren eta arrebaren lasaitasuna sortuz. Bitartean, familiak sukaldean afaltzen zirauen. Aita, familiarekin bildu aurretik jantoki-salara sartu, hiru gizonak agurtu eta, txanoa eskuan zuelarik, mahaiaren inguruan buelta eman zuen. Horren ondoren, familia elkarrekin zegoenean, ia-ia isiltasun osoan hasi ziren jaten. Gregoriori gauza bitxia iruditzen zitzaion beti, afalorduan zeuden hots guztien artean, haginek jakiak mamurtzerakoan egiten zuten hotsa nabaritzea, honek Gregoriori jateko haginak beharrezkoak zirela eta hagin bako masailezurrarekin jatea ezinezkoa zela adierazi nahiko balio bezala. “Hau gosea dudana, hau –zioen bere artean, arduraturik-. Baina ez dira hauek nahi ditudan gauzak… Hauena bai gogoz jatea! Eta ni bien bitartean, gosez hilda!” Gau hartan bertan -Gregoriok ez zuen gogoratzen biolina entzun zuenik denbora luze hartan- sukaldean haren soinua igarri zuen. Apopiloek amaitu zuten jada afaltzen. Erdian jarrita zegoenak egunkari bat atera zuen eta alboan zeuden beste biei orri bana eman zien, eta hirurek irakurtzen zuten aulkian etzanda. Biolina aditu zutenean, beraien arreta musikarengan jarri zuten; jaiki egin ziren, eta, behatz puntetan ibiliz, ateondoraino joan ziren, bertan mugitu gabe, bata bestearen kontra geldituz. Zalantza gabe sukaldetik entzun zituen aitak, hauxe galdetu baitzien: - Beharbada jaunek ez dute musika atsegin? Eta gehitu zuen: - Horrela bada, momentuan eten daiteke. - Inondik inora ere -esan zuen autoritate handiena zuen gizonak-. Nahiko luke andereñoak hona sartu eta hemen jo? Askoz ere erosoagoa eta atseginagoa izango litzateke. - Noski baietz! -erantzun zuen aitak, bera biolina joko zuena bailitzan. Apopiloak jantoki-salara itzuli ziren, eta bertan itxaron zuten. Handik gutxira heldu zen aita atrila eskuetan zuela, honen ondoren ama musika paperekin, eta, azkenik, arreba, biolinarekin. Arrebak dena lasaitasunez prestatu zuen jotzen hasteko. Bitartean, gurasoak ez ziren ausartzen haien besaulkietan jesartzen ere, sekula ez baitzuten apopilorik eduki etxean eta horregatik haienganako adeitasun osoa erakusten zuten. Aita atearen ondoan gelditu zen, eskumako eskua bere trajearen bi botoiren artean sartuta zuelarik; baina amari, apopiloetariko batek besaulkian jesartzea eskaini zion, eta bazter baten jarri zen, ez baitzuen besaulkia gizon hark utzitako lekutik mugitu. Arreba jotzen hasi zen, eta aitak eta amak, bakoitzak bere lekutik, bere eskuaren mugimendu guztiak jarraitzen zituzten. Gregorio, musikak erakarrita, apur bat aurreratzera ausartu zen, eta bere burua jantoki-salan zegoela konturatu zen. Jada ez zen harritzen besteekiko zuen arreta eskasagatik, eta, lehen, aldiz, arreta hori izan zen hain zuzen berak zuen bertuterik aipagarriena. Hala eta guztiz ere, orain inoiz baino gehiago, berak ezkutatzeko arrazoiak zituen, izan ere, bere logelan zegoen zikinkeria guztia zela eta, edozein mugimendu egiterakoan, bere inguruan hautsa altxatzen zuen, bera ere hautsez beteta zegoen eta berarekin batera bizkarrean eta alboetan litsak, ileak eta jaki hondakinak zeramatzan. Besteenganako axolagabetasuna sekula baino nabarmenagoa zen, aurretik egunean hainbat aldiz alfonbra gainean etzanda marruskatzen zenean baino nabarmenagoa hain zuzen. Eta, halere, zegoen egoeran zegoela ere, ez zuen lotsarik sentitzen jantoki-salako lurrean zehar aurrera egitean. Egia da inor ere ez zela beraz arduratzen. Familia biolinaren soinuarekin guztiz txundituta zegoen, eta apopiloak, hasieran eskuak poltsikoetan zeuzkatela, atrilaren ondoan kokatu ziren, honetatik nahiko hurbil, guztiek letrak irakurri ahal izateko eta seguruenik arrebari enbarazu egiten ziotelarik. Baina ez ziren luzaro horrela egon eta laster leihoaren ondora joan ziren aurpegiak alboratuta, eta aitak larriturik begiratzen zituela. Izan ere horrek adierazten zuen haiek aparteko musika dibertigarria entzuteko zuten ilusioa apurtu zela, jada nekatzen hasiak zirela eta soilik adeitasuna erakustearren onesten zutela arrebak biolina jotzen jarraitzea. Bereziki hirurak erretzen ari ziren zigarroen kea ahotik edota sudurretik botatzeko moduak urduritasun handia adierazten zuen. Eta, baina, zeinen ondo jotzen zuen arrebak! Aurpegia alboratuta zuela jarraitzen zuen adi-adi eta tristeki pentagrama irakurtzen. Gregorio apur bat gehiago hurreratu zen eta burua lurrari lotuta mantendu zuen, bere begirakunea bere arrebarenarekin topatzeko ahaleginak eginez. Piztia izango ote zen, musikak hainbeste txunditzen bazuen? Bere aurrean sutsuki antsiatutako jaki ezezagun batengana zuzentzen zuen bidea zabaltzen zela zirudien. Bai, arrebarenganaino heltzeko erabakia hartuta zuen, gonatik tira egin eta era hartan bere logelara biolina jotzera joan behar zuela adierazteko, bertan inork ez baitzuen bere musika saritzen eta berak egin nahi zuen hori. Aurrerantzean, ez zion arrebari bere logelatik irteten utziko, berak bizirik zirauen bitartean ez behintzat. Lehenengo aldiz zerbaitetarako balio behar zion bere itxura beldurgarri hark. Momentu batean ate guztietan egon ahal izatea nahi zuen, eraso nahi zion edonoren gainean salto egiteko prest. Baina ezinbestekoa zen arreba bere ondoan geratu zedin, ez behartuta baizik eta bere borondatez; beharrezkoa zen halaber, bere ondoan jesarri zedin sofan, beregana makurtu zedin, eta orduan aitortuko zion Kontserbatoriora bidaltzeko asmoa eduki zuela, eta aurreko Gabonetan zoritzar hura gertatu izan ez balitz -izan ere, Gabonak igaro ziren jada, ezta?, horrela aitortuko zion guztiei, inoren eragozpenak kontuan hartu gabe. Eta azalpen hau entzuterakoan, arreba, hunkituta, negar batean hasiko zen, eta Gregorio bere sorbalda gainera igoko zen, eta saman musukatuko zuen, dendara zihoanetik biluzik, zinta gabe, eramaten zuen sama hartan. -Samsa jauna -esan zion aitari hiruretatik agintariena zirudien gizonak. Eta, beste hitz bat gehiago esaten denbora alferrik galdu gabe, aitari erakutsi zion, hatz erakuslea luzatuz, Gregorio, hau geldiro aurrera zihoalarik. Biolinaren soinua momentu hartan isildu zen, eta hiruretatik agintariena zirudienak irribarre egin zien bere lagunei, burua astinduz, eta berriro Gregoriorengana zuzendu zuen bere begirada. Aita lehenengo eta behin, Gregorio bertatik kanporatu beharrean, apopiloak lasaitzen ahalegindu zen, zeinek ez zeuden batere urduri, eta biolina jostagarriagoa iruditzen zitzaien Gregorioren agerrera. Haiengana lastertu zen, eta, besoak luzatuz, haien logelara bultzatu nahi izan zituen Gregorio bere gorputzarekin ezkutatzen zuelarik. Haiek, orduan, ez zuten haien haserrea disimulatu, nahiz eta ezin zitekeen jakin haserre hori aitaren jokabideagatik zen edota, susmorik txikiena eduki gabe, tankera horretako izaki batekin batera bizi izan zirela jakin izanagatik. Azalpen eske hasi zitzaizkion aitari, zerura jaso zituzten haien besoak, nork bere bizarretik tira egin zuen keinu urduri batez, eta astiro-astiro atzera egin zuten haien logelaraino. Bitartean, arrebak lortu zuen bat-bateko eten hari buru egitea. Momentu batez mugitu ezinik gelditu zen, oraindik jotzen ibiliko bailitzan, biolina axolagabetasunez eusten zuela. Eta bat-batean beretik irten zen: instrumentua amari ipini zion besoetan, honek bere besaulkian jarrita jarraitzen zuelarik, bere birikak egiten ari ziren lan neketsuaren erruz ia itota. Arreba alboko gelara abiatu zen, aitak bultzatuta apopiloak orain arinago sartzen ari ziren gela berera. Trebetasun handiz mantak eta burukoak hartu eta lekuz aldatu zituen, eta gizonak haien gelara sartu baino lehenago ere, amaitu zuen haien oheak egiten eta handik irtenda zegoen jada. Aita hain zuen bere itsukeriak gainduta, ezen ahaztu egin zuen apopiloenganako gutxiengo adeitasuna izatea, eta haiek sutsuki bultzatzen jarraitzen zuen, harik eta atalasera iritsi zirenean hiruretatik agintariena zirudienak, lurraren kontra ostiko bat jo zuen, eta, ahots beldurgarri batekin, aita geldiarazi zuen hitz hauek esanez: -Jakinarazi nahi dizuet -eta hau esatean eskua altxatu eta amaren eta arrebaren begiradarekin bat egin zuen-, jakinarazi nahi dizuet zeuei, familia honetan gertatzen diren gertakari nazkagarriak ikusirik -eta hitz hauek esatearekin batera txistua bota zuen lurrera gogotsu-, momentu honetan bertan alde egingo dudala etxe honetatik. Ez da beharrezkoa esatea deus ere ez dudala ordaindu beharko hemen igaro ditudan egunengatik; arinago aldiz, hausnartu egingo dut zuri kalte-ordainketarik eskatuko dizudanentz, eta ez uste hau egiaztatzea oso zaila izango denik. Isildu eta bere ingurura begiratu zuen, zerbaiten zain egongo bailitzan. Eta, hain zuzen ere, bere beste bi lagunek berak esandakoa berretsi zuten, hauxe gehituaz: -Geuk ere momentu honetan bertan alde egingo dugu etxe honetatik. Honen ostean, hiruretatik agintariena zirudienak maratila heldu zuen eta atea kolpe batez itxi zuen. Aita, zalantzazko pausoak emanez, eskuen laguntzaz haztamuka, bere besaulkira zuzendu zen, eta bertan bota zen. Bazirudien gabetako bere ohiko loaldia egitera zihoala, baina bere buruaren makurdurak, pisu gabe jausita balego moduan, erakusten zuen ez zegoela lotan. Denbora guzti horretan, Gregorio isilik geratu zen, apopiloek ezustean hartu zuten leku berean geldirik. Bere planaren porrotak sorturiko tristurak, eta baliteke baita goseak sorturiko ahuleziak ere, ezinezko egiten zuten mugimendurik txikiena ere. Luze barik ekaitz itzel bat gainera etorriko zitzaionaren beldur zen, eta zain zegoen. Ez zen biolinaren zaratarekin ere aztoratu, zeina amaren atzamarren dardararen eraginez bere altzotik lurrera jausi zen. -Guraso maiteak -esan zuen arrebak, sarrera gisa mahai gainean ukabilkada itzel bat emanez-, honek ezin du horrela jarraitu. Zeuek ulertzen ez baduzue, neu ohartzen naiz horretaz. Munstro honen aurrean, ez dut nire nebaren izena aipatu ere egin nahi; eta, horregatik, hauxe baino ez dut esango: ezinbestekoa da bera gainetik kentzea. Gizalegez posible zirenak eta ez zirenak ere egin ditugu bera zaindu eta jasateko, eta ez dut uste, hau horrela izanik, inoren gaizkirik txikiena ere entzun behar dugunik. -Mila aldiz duzu arrazoia -esan zuen orduan aitak. Ama, oraindik arnasestuka zebilela, isilean eztulka hasi zen, eskua bularrean zuela eta begirada zoro antzera galduta zuela. Arreba berarengana joan zen korrika eta bekokia eutsi zion. Aita, arrebaren hitzek bere burutapena zehaztera bultzatu zuten. Besaulkian erosoago jesarri zen, oraindik apopiloen janariaren mahaian geratzen ziren plateren artean bere ordenantza burukoarekin jolasten zuen, eta, noizbehinka, Gregoriori begirada bat zuzentzen zion, ikaragaitz. -Ezinbestekoa da bera gainetik kentzea -errepikatu zion, azkenean, arrebak aitari; izan ere, amak, bere eztula zela eta, ezin zuen ezer ere entzun. Guk egiten dugun lana egiten denean, ez da posible etxean, gainera, gisa honetako atsekabeak bizitzea. Nik neuk ere ezin dut hau gehiago jasan. Eta negar batean hasi zen bere malkoak amaren gainera jausten zirelarik eta honek, mekanikoki, eskuarekin garbitzen zituelarik. -Alabatxo -esan zuen orduan aitak errukiz beterik eta argitasun harrigarriz-. Zer egingo diogu ba! Baina arrebak lepoa jaso besterik ez zuen egin, negar egiten zuen bitartean sentitu zuen harridura, aurreko erabakiaren hain kontrakoa zena, azaleratuz. - Behintzat berak ulertuko bagintu -esan zuen aitak. Baina arrebak, etengabe negar eginez, indartsuki eragin zuen eskua, horrela adierazi nahian ez zutela horretan pentsatu ere egin behar. -Behintzat berak ulertuko bagintu -jarraitu zuen aitak esaten, begiak itxiz, aditzera emanez bera ere ziur zegoela hau ezinezkoa zela-, agian berarekin akordio batera heldu gintezke. Baina egoera honetan… -Ezinbestekoa da berak hemendik alde egitea -esan zuen arrebak-. Hauxe da bide bakarra, aita. Gregorio dela pentsatzeari hustea besterik ez duzu egin behar. Hori sinistu izana da, hain zuzen, gure zorigaitz honen arrazoia. Zelan izan liteke hau Gregorio? Bera balitz, dagoeneko ulertuko zuen ez dela posible gizaki bizidun batzuk halako zomorro batekin batera bizitzea. Eta berari bururatuko zitzaion alde egitea. Neba galduko genuke, baina bizitzen jarraituko genuke, eta gogoan edukiko genuke. Baina horrela, animalia honek jarraitu egiten gaitu, apopiloak bidali egiten ditu etxetik eta argi eta garbi adierazten du etxe guztiaz jabetu nahi dela eta gu kalean utzi nahi gaituela. Begira, aita -hasi zen bat-batean oihuka-, berriro ere hasi da! Eta Gregoriori ulertezina iruditu zitzaion beldurra adieraziz, arrebak ama bertan utzita alde egin zuen, besaulkitik urrundu zen, Gregoriorengandik hurbil egotea baino ama sakrifikatzea nahiago zuela adieraziz, eta aitaren atzean babestera joan zen korrika; aita, era berean, bere jokabide honengatik asaldaturik, zutitu egin zen, arrebaren aurrean besoak luzatuz, hau babesteko keinua eginez. Baina kontua da Gregoriori ez zitzaiola burutik pasa ere egin inor beldurtzea, ez eta gutxiago bere arreba beldurtzea. Egin zuen gauza bakarra izan zen bere logelara bueltatzeko buelta ematea, eta hori izan zen, zalantza barik, besteak izutu zituena, izan ere, minduta zegoenez gero, mugimendu zail hori egiteko burua lurrean jarri eta bertatik altxatu behar zuen. Gelditu egin zen eta bere ingurura so egin zuen. Bazirudien bere asmo ona ulertu zutela: gertatutakoa momentuko ezustea baino ez zen izan. Orain guztiek begiratzen zuten tristeki eta pentsakor. Ama bere besaulkian zegoen, hankak bata bestearen kontra bere aurrean luzaturik eta begiak nekearen nekez ia itxita zeuzkala. Aita eta arreba bata bestearen ondoan zeuden eserita, eta arrebak aitaren sama inguratzen zuen bere besoarekin. -Beno, beharbada mugitu naiteke jada -pentsatu zuen Gregoriok, berriro bere ahalegin tamalgarri hari ekinez. Ezin zuen bere arnasotsa geldiarazi, eta noizean behin atseden hartzeko gelditu behar zuen. Baina inork ere ez zuen azkarrarazten; askatasun osoa zuen. Buelta emanda zuenean, atzera bideari ekin zion lerro zuzenean. Harritu egin zen bere logelaraino zegoen distantziaz ohartzean; ezin zuen ulertu, bere egoera ahul hartan, zelan izan zen gai, minutu gutxi batzuk lehenago, ia nabaritu gabe bide berori egiteko. Ahalik eta lasterren narrastea beste ardurarik ez zuela, ez zen konturatu familiako inork ez zuela zirikatzen hitz edo oihuekin. Atalasera heldu zenean, ordea, atzera begiratu zuen, eta ohartu zen bere atzean denak jarraitzen zuela berdin. Arreba soilik zutitu zen. Eta bere azken begirada azkenean lo geratu zen bere amari zuzendu zion. Logelan sartu zeneko, atea zarratu eta txingetaz eta giltzez itxi zutela nabaritu zuen. Honek sortu zuen zarata zakarrak hain beldurtu zuen, ezen hankak ere tolestu egin zitzaizkion. Arreba zen hainbesteko presa zuena. Zutik geratu zen, logelan sartu eta atea ixteko zelatan egongo bailitzan. Gregoriok ez zuen hurbiltzen somatu. -Azkenean! -oihu egin zien berak gurasoei, sarrailan giltzari buelta ematen zion bitartean. -Eta orain? -galdetu zion Gregoriok bere buruari iluntasunean bere ingurura begiratzen zuelarik. Handik gutxira konturatu zen guztiz ezinezkoa zitzaiola mugitzea. Honek ez zuen harritu: lehen, ostera, ez zitzaion normala iruditzen, ordura arte egin zuen legez, hankatxo mehe haiekin aurrera egiteko gai izatea. Beste guztiari zegokionez, gutxi gora-behera gustura sentitzen zen. Egia zen gorputz osa minduta zuela; baina sentitzen zituen min haiek gero eta ahulagoak ziren, eta pentsatzen zuen, azkenean, amaituko zirela. Jada ez zuen ia sentitzen bizkarrean zeraman sagar usteldua, ezta zuriz estalitako hantura ere. Emozioz eta maitekiro pentsatzen zuen bere senideengan. Bere arreba bera baino ziurrago zegoen desagertu egin behar zenez. Eta gogoeta eta arduragabetasun lasai hartan egon zen goizaldeko hiruretan elizako erlojuak jo zuen arte. Oraindik gozatu ahal izan zuen egunsenti horren hasiera. Beranduago, berak nahi ez bazuen ere, bere burua guztiz hondoratu zen eta bere muturretik azken arnasa bota zuen. Hurrengo goizean, neskamea sartu zenean -hain ematen zituen ateekin kolpe gogorrak, ezen heltzen zenean ezinezkoa baitzen ohean atseden hartzea, hainbatetan molde haiek aldatzeko eskatu bazitzaion ere- Gregoriori ohikoa zen bisita egiteko, ez zuen, hasieran, beregan ezer arrarorik hauteman. Suposatu zuen horrela zegoela, geldi-geldi, haserre zegoela adierazteko asmoz, edozein ezagupenerako gai ikusten baitzuen. Halabeharrez, kedarra kentzeko tresna zeraman eskuan, eta honekin, atetik, Gregoriori kilimak egitea nahi izan zuen. Honekin ezer lortzen ez zuela ikusirik sumindu egin zen, ziztatu egin zuen, eta Gregorio bultzatu ostean, honek mugimendurik txikiena ere egiten ez zuela ikusi ondoren egin zion so, eta, momentuan gertatutakoaz ohartuz, neurri gabe zabaldu zituen begiak eta harridura oihu bat bota zuen. Baina ez zen denbora luzez geldirik egon, eta logelako atea zakarki ireki eta iluntasunean oihu bat bota zuen: -Ikusi ezazue, lehertu egin da! Hortxe duzue, guztiz lehertuta! Samsa jaun eta andrea haien ohean eserita jarri ziren. Asko kosta zitzaien izualdiaren ostean erantzutea, eta kosta zitzaien ere neskameak emandako berria ulertzea. Baina hau ulertu zutenean, berehala irten ziren ohetik, bakoitza alde batetik eta biek zorroztasun handia adieraziz. Samsa jaunak sorbalden gainean jarri zuen ohegainekoa; Samsa andreak bere lo egiteko kamisoia baino ez zuen jantzirik, eta itxura horrekin sartu ziren Gregorioren logelan. Bien bitartean, apopiloen etorreratik Gretek lo egiten zuen jantoki-salako atea ere zabaldu zen. Grete guztiz jantzita zegoen, gau guztian lorik hartu izan ez balu legez, eta halaxe adierazten zuen, izan ere, bere aurpegiaren zurbiltasunak. -Hilda? -esan zuen Samsa andreak, neskameari zalantza aurpegiz begiratuz, nahiz eta honetaz ziur egoteko arrazoiak falta ez zitzaizkion. -Hauxe da esaten nabilena -erantzun zuen neskameak, honen egitasuna frogatzeko Gregorioren gorpua bultzatzen jarraitzen zuen bitartean. Samsa andreak neskamea geldiarazteko mugimendu bat egin zuen, baina ez zuen geldiarazi. -Beno -esan zuen Samsa jaunak-, orain eskerrak eman ahal dizkiogu Jaunari. Aitaren egin zuen, eta hiru emakumeek gauza bera egin zuten. Gretek ez zion gorpu hari begirik kentzen: -Ikus ezazue zeinen argal zegoen -esan zuen-. Egia da aspaldi ez zuela janaririk dastatu ere egiten. Janaria sartzen zen moduan irteten zen gelatik. Gregorioren gorpuak, izan ere, guztiz zapala eta lehorra zirudien. Orain ohartzen ziren honetaz, jadanik ez zelako bere hankatxoen gainean eusten, eta inork ere ez zuen bera ez zen zerbait begiratzen. -Grete, etorri zaitez gurekin momentu batez -esan zuen Samsa andreak, tristura adierazten zuen irribarre bat eginez. Eta Grete, gorpuari begirik kendu gabe, bere gurasoen atzetik joan zen logelara. Neskameak atea itxi zuen, eta leihoa guztiz zabaldu zuen. Oraindik oso goiz zen, baina aireak bazuen jada, bere freskotasun hartan epeltasun kutsu bat. Martxoa amaitzear zegoen. Hiru apopiloak haien logelatik irten ziren eta haien gosaria non zegoen begiratu zuten. Ahaztu egin zitzaien. -Eta gosaria? -galdetu zion neskameari hiruretatik agintariena zirudienak. Baina neskameak, hatz erakuslea ahoan ipiniz, isilean, jaunak Gregorioren gelara sartzera deitu zituen. Hara sartu ziren, eta hantxe egon ziren, argiz betetako logela hartan, Gregorioren gorpuaren inguruan, hari mesprezuz begira eta eskuak haien jaka erabilietako poltsikoetan sartuta zeuzkatela. Orduan logelako atea ireki zen eta Samsa jauna agertu zen, esku bat bere emazteri eta bestea bere alabari lotuta zuela. Guztiek negar egin zuten antza zeukaten, eta Gretek noizbehinka bere aitaren besoaren atzean ezkutatzen zuen aurpegia. -Alde egin ezazue neure etxetik berehala -esan zuen Samsa jaunak, atea seinalatuz baina emakume biak askatu gabe. -Zer adierazi nahi duzu horrekin? -galdetu zion hiruretatik agintarienak, zertxobait nahasturik eta uzkurtasun irribarre bat eginik. Beste biek eskuak atzealdean gurutzatuta zeuzkaten, eta etengabe ari ziren haien eskuak igurzten, irabaziko zuten borroka baten zain egongo balira moduan. -Adierazi nahi dudana zehatz-mehatz esan dudana da -erantzun zuen Samsa jaunak, emakume biekin batera apopiloarengana hurbilduz. Hau momentu batez isilik eta lasai gelditu zen, begirada lurretik altxatzen ez zuela, bere pentsamenduak irudimenean antolatzen ari balira. -Hori horrela bada, bagoaz -esan zuen, azkenean, Samsa jaunari so eginez, bat-bateko indar batek bultzaturik honetarako ere baimena eskatu behar balio legez. Samsa jaunak begiak asko zabaldu eta burua gora eta behera mugitu beste gauzarik ez zuen egin. Honen ostean, apopiloa pausu handiak emanez ateondora zuzendu zen. Bere bi kideek aspalditik entzuten zirauten, eskuak igurtzi gabe, eta orain bere atzetik irten ziren arineketa batean, Samsa jauna haiek baino lehenago ateondora heldu eta beraien eta haien gidariaren artean jarriko zenaren beldurrez. Ateondora iritsi zirenean, nork bere txapela hartu zuen pertxerotik, nork bere aterkia atera zuen aterki-ontzitik, isilean makurtu ziren eta etxetik alde egin zuten. Ezer frogatzen ez zuen mesfidantzarekin, beranduago ikusiko zen moduan, Samsa jauna eta emakume biak eskailera ondora irten ziren eta, eskudeletik begiratu zuten zelan hiru gizon haiek, astiro baina etengabe, eskaileratan behera egiten zuten, pisu bakoitzean honek egiten zuen bueltan desagertu, eta segundo batzuk beranduago berriro agertzen zirelarik. Jaisten zihoazen bitartean, Samsa familiak haienganako zuen interesa murriztuz zihoan, eta Samsa jauna eta emakumeak, zama astun bat gainetik kendurik, etxe barruan sartu ziren berriro. Egun hura atseden hartzen eta osteratxoren bat egiten emango zutela erabaki zuten: ez zuten soilik guztiz irabazirik atseden hau, are gehiago, premiazkoa zen. Mahairatu ziren, beraz, eta hiru eskutitz idatzi zituzten barkamena eskatuz: Samsa jaunak, bere nagusiari; Samsa andreak, dendako jabeari, eta Gretek, bere nagusiari. Egiteko hauetan buru-belarri sartuta zeudenean, neskamea sartu zen bazihoala esateko, bere goizeko beharra amaitu baitzuen jadanik. Hirurek jarraitu zuten idazten, neskameari jaramon egin gabe, buruarekin baiezko keinu bat egiteaz nahikoa izan zen. Baina, bera ez zihoala ikusirik, burua altxatu zuten, haserre. -Zer duzu? -galdetu zuen Samsa jaunak. Neskamea irribarretsu zegoen ate ondoan, familiari berri zoragarri bat jakinarazi behar balio bezala, baina bere jarrerarekin adieraziz haiek galdeketa egin ondoren baino ez zuela egingo. Lumatxoa bere kapelean artez ipinita, eta bere familiarentzat lan egiten hasi zenetik Samsa jaunak gogaitzen zuena, norabide guztietarantz kulunkatuz. -Ia, ikus dezagun, zer nahi duzu zerorrek? -galdetu zuen Samsa andreak, nor neskameak gehien errespetatzen zuen pertsona baitzen. -Ba -erantzun zuen honek, eta barreak ez zion jarraitzen uzten-, ba ez zaretela arduratu behar alboko traste hori erditik kentzeaz. Dena dago konponduta. Samsa andrea eta Grete berriro makurtu ziren haien eskutitzen gainean, idazten jarraitzeko moduan, eta Samsa jaunak, neskamea dena zehatz-mehatz kontatzera zihoala ikusirik, isilarazi egin zuen, eskua beregana indartsuki luzatuz. Neskameak, ikusi zuenean ez ziotela kontatzeko prest zuena kontatzen utziko, gogoratu zuen presaz zebilela. -Jainkoak zain zaitzatela! -esan zuen, nabarmenki minduta. Buelta erdi eman zuen sumindurik, eta jantoki-salatik atera zen ate-kolpe itzela emanez. -Gaur gauean lanetik bidaliko dut -esan zuen Samsa jaunak. Baina ez zuen erantzunik jaso, ez bere emaztearena, ezta bere alabarena ere, izan ere neskameak nahasi egin zuen berriro ere berreskuratu zuten lasaitasun hura. Ama eta alaba altxatu egin ziren eta leihorantz zuzendu ziren, bertan besarkaturik geratu zirelarik. Samsa jaunak bere besaulkia norabide hartarantz mugitu zuen, eta, lasai-lasai haiei so egiten egon zen momentu batez. Honen ostean: -Beno -esan zuen-, etor zaitezte. Ahaz itzazue behingoz iraganeko kontuak. Eduki nazazue neu ere kontuan. Emakume biek momentuan esanak egin zituzten, berarengana lastertu ziren, laztandu zuten eta idazten bukatu zuten. Beranduago, hirurak elkarrekin irten ziren, hileetan egin ez zuten zerbait zelarik, eta tranbiara igo ziren osteratxo bat egiteko asmoz. Haiek ziren zihoazen bidaiari bakarrak. Tranbia eguzkiaren berotasunez beteta zegoen. Haien eserlekuetan etzanda, geroari buruzko kontuei buruz hitz egiten hasi ziren, eta ikusi zuten, gauzak ongi pentsatuta, hau ez zela oso iluna. Izan ere, haien hiru lanpostuak oso onak ziren, eta, batez ere, beranduagoko esperantzak posible egiten zitzaizkien. Momentuz hobetu behar zena etxez aldatzea zen. Etxe txikiago eta merkeago bat nahi zuten, eta, batez ere, hobeto kokatuta zegoena eta oraingoa, Gregoriok aukeratua zena, baino praktikoagoa. Eta horrela berbetan ari zirela, ia batera ohartu ziren Samsa jauna eta andrea haien alaba hazi egin zela eta indarrez beteriko neskatxa eder bat zela orain. Hitzik esan barik, begiradaz soilik elkar ulertuz, batak besteari esan zion bazela garaia haien alabarentzat senar bat bilatzeko. Eta, bidaia bukatu zenean, alaba altxatzen lehenengoa izan zenean, eta bere itxura gaztea agertu zuenean, gurasoen amets eta asmo onak sendotu egin ziren. (zati bat falta da) 2894 2006-01-12T21:19:32Z Janire Rodriguez 16 /* 3. Kapitulua */ ==1. Kapitulua== Gregorio Samsa, goiz batean eta loaldi larri baten ostean, bere ohean koko bihurturik esnatu zen. Bere lepoko oskol gogorraren gainean etzanda zegoen bere burua altxatzean, eta horrela bere sabel ilunaren itxura ganbila ikusi zuen; ohazalak honen handidura ezin zuen eutsi. Ondorioz, lurrera labaintzekotan zegoen. Jatorrizko hanka lodien ordez, funtsik gabeko mugimenduaz dantzan zebilzkion hamaikatxo hanka ikusten zuten bere begiek. -Zer gertatu zait? Ez zegoen ametsetan, ez. Bere logelak betiko itxura zuen. Mahai gainean oihal laginak sakabanaturik zeuden -Samsa merkatari saltzailea zen-, eta hormatik zintzilikatuta aldizkari batetik ebakitako argazki bat zegoen, urrezko marko batean sartutako irudia. Argazkian, larruzko txano eta tapaki batez estalita dagoen emakume bat zegoen. Gregoriok soa leihorantz zuzendu zuen; lainotuta zegoen, eta leihoan euri tantak jo eta jo egoteak malenkonia eragin zion. -Beno -pentsatu zuen-; zer gertatuko litzateke momentu batez lotan jarraitu eta ameskeria guztiak ahaztuko banitu?=Baina ezinezkoa zen, izan ere, Gregorio eskuin aldearen gainean lo egitera ohituta zegoen eta oraingo izate berriak ez zion postura hori hartzen uzten. Bere helburua eskuinalderantz begira gelditzea bazen ere, halabeharrez lepoz geratzen zen berriz ere. Makina bat bider saiatu arren, alfer alferrik zen; hankek sortutako mugimendu saltsa - maltsatu hura ez ikusteko, begiak itxi zituen; dantzak bere horretan segitu zuen, harik eta min sakon bezain zorrotza sentitu zuen arte, ordura arte inoiz sentitu ez zuelako mina, alegia. -Ai Ene! -esan zuen- zein neketsua den nik hautatutako lana! Egun bat bai eta bestea ere bidaiatzen. Negozioen ardura handitu egiten da lantegitik kanpo lan egiten denean, eta bidaiek sortzen dituzten burukominak ere ez dira gutxi: trenen ordutegia jagon, janari eskasa iruntzi, jatordu desorekatua mantendu, aldakorrak diren harremanak, ezertarako balio ez dutenak, maitasunarentzako tokirik ez dutenak. Dena pikutara! Sabelean halako hazkura arin bat nabaritu zuen. Apur-apurka, ohe-bururantz luzatu zuen gorputza, burua altxatzeko asmotan. Sumindutakoaren inguruan puntu zuri batzuk zituela ikusi zuen. Hanka batekin hazkura arintzen saiatu bazen ere, berehala kendu behar izan zuen hanka honen igurtziak hotzikarak sortzen zizkion eta. -Honen goiz jaikitzeak tenteldu egiten dut bat -esan zuen-. Gizonak behar beste lo egitearen premia zuen. Askoz hobeto bizi diren saltzaileak daude. Goizean eskatutakoa apuntatzeko ostatura itzultzen naizenean, patxadaz eserita eta gosaltzen ikusten ditut. Nik dudan nagusiarekin berdin jokatuko banu, berehala kale gorrian ikusiko nintzateke. Eta nork daki, ez ote da hori niretzat egokiena? Nire gurasoengatik izango ez balitz aspaldi izango nintzateke lanetik alde eginda. Nagusiaren aurrera joan eta ene iritzia aurkeztuko niokeen. Mahai gainetik eroriko litzateke, gora igo eta langileei hitz egiteko esertzen den mahai gainetik behera, alegia; langileak hurbil-hurbil jartzen zaizkio gorra delako. Baina oraindik ez dut esperantza galdu. Gurasoei zorrak kentzeko beste batzen dudanean - oraindik beste bost edo sei urte=, entzun beharko dizkit, bai. Beno, baina momentuz jaiki egin behar naiz, trena bostetan ateratzen baita. Begiak kutxa gainean zegoen iratzargailura bideratu zituen. -Jainko laztana!-oihukatu zuen bere barnerako. Goizeko sei eta erdiak ziren eta orratzek beren martxan jarraitzen zuten. Orratzak laurden gutxi jotekoak ziren. Akaso ez zuen jo iratzargailuak? Ohetik garbi=garbi ikus zitekeen alarma lauretan jarri izan zuela; beraz, jo beharra zeukan derrigor. Baina posible ote zen lo jarraitzea, etxeko armairuak eta denak aztoratzeko moduko zarata ateratzen zuen eta? Bere loaldia ez zen batere lasaia izan. Baina seguru aski, horregatik egin zuen azken momentuan sakonago lo. Eta, zer egin zezakeen orduan? Hurrengo trena zazpietan ateratzen zen; berau hartu ahal izateko korrikan ibiltzea halabeharrezkoa zuen. Erakusgaia oraindik ez zegoen bilduta, eta, azkenik bera ere ez zen prest sentitzen. Gainera, trena hartuko balu ere, ez zuen nagusiaren errieta saihestuko, izan ere, biltegiko mutilak jadanik bere faltaren berri emana izango zion eta. Biltegiko mutila dignitate bako ipurdi- miazkatzaile hutsa zen. Eta, gaixorik zegoela esango balu, zer gertatuko litzateke? Honek susmoak zabalduko zituen, Gregoriok bost urtetan inoiz ez baitzuen lanera hutsik egin. Seguruenik nagusia Montepioko medikuarekin etorriko litzateke. Gurasoen aurrean bere alferkeriaren gainean kexak zabalduko ziren, eta medikuaren agiriari esker edozein arrazoi atzera botako luke, harentzako gizon guztiak baitaude osasuntsu. Eta egia esan, kasu honetan ez zen oker ibiliko. Izan ere, loaldi luzearen ondorioz gosez bazen ere, Gregorio ondo sentitzen zen. Bere etzalekua utzi gabe bertan hausnartzen eta pentsatzen jarraitzen zuen. Erlojuak zazpiak laurden gutxi jo zituenean, ohe burutik hurbil zegoen atea jo zuten. -Gregorio- esan zuen ahots batek, amarenak- zazpiak laurden gutxi dira. Ez zinen bada, bidaian joatekoa? Zein ahots gozoa! Bere ahotsa entzutean ordea, izutu egin zen; betikoa zen, bai, baina txistu mingarri eta eutsi ezin batekin nahasturik agertu zen, hitzak hasieran argiak baziren, gerora nahastu egiten ziren eta azkenerako bat zalantzan jartzen zen entzun ote zituen ere. Gregoriok argi erantzuteko asmoa zuen baina guztia ikusita hau esatera mugatu zen: -Bai, bai. Eskerrik asko ama. Oraintxe altxatuko naiz. Egurrezko atearen bestaldean, Gregorioren ahotsaren aldaketa ez zen igarri behar, ama erantzun horrekin lasaitu eta honek alde egin zuen. Aldiz, elkarrizketa honen ondorioz, familiako kideek bazekiten Gregorio oraindik etxean zela. Honekin batera, aita ailegatu zen eta ateari golpe arin batzuk emanda galdetu zuen: -Gregorio, Gregorio! Zer gertatzen da?- Momentutxo bat itxaron eta ahotsa altxatuz ekin zion: -Gregorio, Gregorio! Halaber, beste atearen atzetik arrebak honela galdetu zion goxotasunez: -Gregorio ez al zaude ondo? Zerbait behar al duzu? -Prest nago -erantzun zien biei batera, hitzak garbi ahoskatzeko ahalegin handia eginez bere ahots- geldiz mintzatuz. Aitak gosaltzen jarraitu arren, arrebak ahopeka jarraitzen zuen: -Ireki mesedez, Gregorio. Hala ere, Gregorio ez zen horretan pentsatzen ari; aitzitik, bere buruari zorionak ematen zizkion logela ixteko zuen ohituragatik. Lehenengo egin beharreko gauza geldi- geldiro altxatzea eta ondoren gosaltzea zen. Hau dena egin ostean bakarrik pentsatuko nukeen gainerakoan, eta ez ohean etzanda nengoen moduan. Ohean baten baino gehiagotan posturak eragindako min arintxo bat sentitu izanaz gogoratzen zen, eta sarri askotan jaikitzerakoan desagertzen zena. Jakin-min handia zeukan egun hartako bere irudikapenak nola ihesten zitzaizkion ikusteko. Halaber, ahotsaren aldaketaren arrazoia katarroaren abisua zelakoan zen, hau da, saltzailearen gaixotasun profesionala. Ohazala baztertzea lan oso erraza zen. Horretarako, gorputza albo batera botatzea zuen errazena, horrela ohazala halabeharrez eroriko baitzen. Baina zailtasuna Gregorioren zabaltasun izugarrian zegoen. Zutuntzeko, beso eta eskuz lagundu ahal izango zen; halere, horren ordez, kontrolatu ezin zituen eta gelditu ezinik zeuden hamaikatxo hankaren jabe zen. Eta kontua da, berak zutuntzeko nahia zeukala. Luzatzen zen; eta hanketako bat dominatzea lortzen zuen; baina bitartean, besteek beren mugimendu aske eta mingarriarekin jarraitzen zuten. “Ez da egokia ohean ezerezean egotea" pentsatu zuen Gregoriok”. Lehenik eta behin etzalekutik gorputzeko behealdea kanporatzea otu zitzaion. Baina parte hau -oraindik ikusi gabea, beraz zehaztasunez kokatzea zaila egiten zitzaiona-, mugiaraztea zaila egin zitzaion. Pentsatutakoari geldi-geldiro ekin zion. Gregoriok indar guztiak bilduz, gorputza aurreratu zuen. Zoritxarrez, norabidea gaizki hartu zuen eta ondorioz, oheko hanken jota izugarrizko golpea hartu zuen. Golpearen ondorioz, konturatu zen bere gorputz berriko atalik sentiberena, gorputzeko beheko partea zela. Orduan, burua etzalekuaren goialdera bota zuen berriz ere, oraingoan gorputzaren goiko partea ateratzeko asmotan. Honek ez zuen arazorik ekarri, eta, gorputzeko zabalerak zein pisuak, buruak hasi izandako mugimendua jarraitu zuten. Baina, berau airean ikusitakoan, modu berberean aurrera jarraitzeko beldurra sentitu zuen, horrela erorita zaila izango litzatekeelako burua bere horretan mantentzea; gainera Gregoriorentzako oso garrantzitsua zen momentu hartan konortea ez galtzea. Hori gertatu orduko, nahiago zuen ohean geratzea. Baina, kontrako moduan indar berdinak egin ostean, bere emozioaren morroi ziren hankak ikusirik konturatu zen hasierako posizio berdinean topatzen zela eta berriro lehengoa pentsatu zuen: ez zuela ohean jarraitu behar eta portaerarik zuzenena arriskatzea zela, nahiz eta onik ateratzeko posibilitateak urriak izan. Ordea, laster gogoratu zuen, patxadazko erabakiak hartzea, erabaki arinak hartzea baino zuzenagoa zela. Bere begiak zorroztasunez leihoan finkatu ziren; baina zoritxarrez, bistan zeuden behe- lainoek eta lainoek esperantza eta indar gutxi ematen zieten. “Honezkero zazpiak- pentsatu zuen berriro erlojua begiratzean-. Jada zazpiak, eta oraindik behe-lainoa nagusi da.” Mugitu gabe eta arnasa geldi- geldiro hartuz, pixka batean ohean etzanda jarraitu zuen isiltasunak bere izaerara itzularaziko balu moduan. Hala ere, zazpiak eta laurden jo aurretik altxatuta egotea beharrezkoa zuela pentsatu zuen. Gainera biltegitik norbait heltzear zegoela uste zuen, berau zazpiak izateko gutxi falta direnean zabaltzen dute eta. Oheko hegal batetik irristatuta atera nahi zuen. Seguruenik gorputza horrela botata, burua eusten, ez zuen minik hartuko. Ez zitzaion ezer gertatuko, alde batetik bere lepoak gogorra zirudielako eta bestetik alfonbra gainera eroriko zelako. Gauza batek bakarrik ematen zion burukomina; mugitzean aterako zuen hotsak, honek familia osoa aztoratuko zuelakoan. Baina hau aurrera eramateko erremedio bakarra zen. Gregoriok jada, gorputz erdia ohetik kanpo zuen (metodo berriak lan bat baino jolas bat ematen zuen, atzez kulunkatzea besterik ez baitzen), eta, norbait laguntzera etortzen bazitzaion, lortzea oso erraza izan zitekeela jabetu zen. Pertsona indartsu birekin nahikoa zuela ikusi zuen ( bere aita eta neskamearengan pentsatu zuen ). Bere bizkar puztuaren azpitik beren besoak sartu, eta pisuaren eraginez makurturik hankak lurrean ongi baliatuko ziren ziur asko. Baina komeni al zen laguntza eskatzea atea giltzaz zarratuta zegoela jakinda? Bere egoera larria zela jakinda ere, ezin izan zion eutsi barreari. Operazioa oso aurreratua zeukan, honekin bukatzeko egin behar zuen gauza bakarra, aurrerago egindako mugimenduak baino gogorragoa izango zen beste mugimendu bat egitea zen, alegia. Horretarako gainera, ez zuen denbora askorik, zazpiak eta laurden emateko bost minutu besterik ez zirelako falta. Izan ere, ate joka etorri zitzaizkion. “Biltegiko norbait izango da seguruenik ”, pentsatu zuen Gregoriok, beren hankak gero eta azkarrago mugitzen ziren heinean. Momentu hartan, isilunea zabaldu zen eta halaber esperantza txiki bat sentitu zuen, atea inork ez zuela zabaltzen ikusitakoan. Hala ere, gertatzekoa zena, gertatu zen; neskameak pauso sendoak eman ostean, atea ireki zuen eta. Orduan Gregoriok nahikoa izan zuen bisitariaren berba bakarra entzutea, berau nor zen igartzeko; gerentea zela antzemateko, alegia. Zergatik ote zegoen Gregorio lan egiten , falta egiteagatik horrelako susmoak zabaltzen diren lantegi batean? Bertako langileria osoa ote zen horren barrabasa? Ez ote zitekeen egon beren artean benetako gizonik, goizean ordu pare bat galdu ondoren, tripak janda zoratu arren, ohetik altxatzeko gauza ez zenik? Beharrezko al zen ikerketatxo hura egiteko mutiltxo bat bidaltzea baina, gerentea bera etortzea? Orduan Gregoriok, pentsamendu guzti hauek behartuta, etzalekutik salto egin zuen. Handia ez zen, baina golpeak sortutako hots gor bat entzun zen. Alfonbrak golpea arindu zuen; bere lepoa uste zuena baino elastikoagoa zenez, zaratotsa ez zen horren beldurgarria izan. Ordea, burua eusteko ez zuen arretarik jarri eta ondorioz, min hartu zuen eta minaren minez alfonbraren kontra estutu zen. -Hor barruan zerbait gertatu da- esan zuen gerenteak ezkerreko gelatik. Ezinezkorik ez dagoela pentsatuz, egunen batean gerenteari ere antzeko zerbait gerta zitzaiokeela imajinatu zuen Gregoriok. Gerenteak bere partetik, Gregorioren pentsamendua irakurriko balu bezala, pauso sendo batzuk eman zituen bere txarolezko zapatekin. Ondoko logelatik arrebak isilka deitu zion. -Gregorio, biltegiko gerentea dago berton. -Badakit -erantzun zion indarge, arrebak ozta -ozta entzun zuen heinean. -Gregorio- esan zuen aitak ezkerreko gelatik-, gerenteak galdetu dit ea zergatik ez duzun hartu lehenengo trena. Ez dakigu zer erantzun, eta gainera zurekin aurrez aurre berba egin gura du. Beraz, zabaldu atea, mesedez. Ez arduratu gelan dagoen kaosagatik, berak ulertuko du eta. -Egun on, Samsa jauna!- sartu zen gerentea afektiboki. -Ez dago ondo- esan zion amak gerenteari, aitak berbetan segitzen zuen bitartean-. Gaixorik dago eta. Bestela zelatan galduko zuen bada trena? Gregorio biltegirako baino ez da bizi, ez da gau bakar batean ere kaleratzen eta! Eta jakin beza, premiazkoa denean ere ez dela kalera irtetzen. Gurekin batera afaltzen du eta egunkaria leitzen isil=isilik egoten da irtenaldiko ibilbideak aztertzen. Bere aisialdi bakarra aroztegia da. Bere logelan zintzilikatuta dagoen egurrezko markoa ikusten baduzu ikusi, zeharo zurtuta geratuko zara; hiruzpalau arratsaldetako beharra izan du. Oraintxe ikus dezakezu, hots, atea zabaltzean duenean. -Laster naiz prest- esan zuen modu isil batean, elkarrizketako berbarik ez galtzeko asmotan -Emakumea, seguru zuk esan bezala direla gauzak, baina ez al du ezer larririk izango! Nik horixe espero dut behintzat. Hori bai, merkatariok sarri askotan gorputz txarra izan arren, lanean jarraitu behar dugu; negozioan gainetik ez dago ezer! -Beno -galdetu zuen aitak, estututa eta atea berriro joz-;sar al daiteke behingoz gerentea? Ezkerreko gelan isiltasuna zen nagusi, eta eskuinekoan ordea, arrebaren negar- zotinak entzuten ziren. Baina, zergatik ez ote zuen nahi Gregoriok besteekin elkartu gura? Egia esan, esnatu berria zen eta ez zen ezta janzten hasia ere. Baina, zergatik ote zegoen negarrez? Agian, neba altxatzen ez zelako, atea zabaltzen ez zuelako, gerenteari pasorik ematen ez ziolako, bere lana galtzeko arriskuan zegoelako, eta kasu horretan, nagusiak berriro ere gurasoak gogor estutuko zituen aspaldiko zor haien kontura. Ordea, hauek momentuz, ez ziren arrazoizko burukominak. Gregoriok han jarraitzen zuen, eta ez zitzaion burutik ezta pasatu ere egin bere familiakoak bertan behera uztea. Alfonbra gainean zetzan, eta zegoen egoeran egonda inork ez zion bere gerenteari pasatzen utziko. Baina deskortesia txiki hori ez zen nahikoa arrazoi lantegitik botatzeko. Eta Gregoriok arrantzekin molestatzea baino, bakean uztea hobe zela pentsatu zuen. Hala ere, besteek Gregoriorengan zuten ezjakintasunak, kezkatzen zituen. - Samsa jauna -azkenean esan zuen gerenteak, ahots harroz-, honek guztiak zer esan nahi du? Zure logelan zarratzeaz gain, monosilaboekin erantzuten duzu. Halaber, arrazoirik gabe kezkatzen dituzu gurasoak eta axolagabekeria osoz laneko kontuak baztertzen dituzu. Zure familia kideen eta enpresaren izenean, arrazoiak eman ditzazula eskatzen dizut. Harrituta naukazu. Beste mota bateko gizona zinela uste nuen, hots, gizon zentzudun eta formala zinela. Egia esateko, gaur goizean patroiak zure faltaren arrazoi posible bat eman dit: bart kobratzeko agindu zitzaizuna. Nik esan nion neronek erantzungo nuela horren aurrean, eta horrelakorik pentsatu ere ez egiteko, mesedez; baina orain, zure portaera ikusita, ez daukat zure alde egiteko asmorik. Zure egoera, beraz, ez da horren segurua. Nire asmoa gauza guzti hauek zuri bakarrik esatea bazen ere, orain zure guraso eta arreba onberek entzun behar izan dute guztia. Gainera, zuri bost axola niri denbora galaraztea ere. Azkenaldian ez gara larregi saiatu lanean eta gainera ez dira oso garai onak negoziatzeko; hori guk ere aitortzen dugu. Baina Samsa jauna, ez dago ezta negozioak bertan behera uzteko garai onik ere. -Banoa -oihukatu zuen Gregoriok, bere onetik aterata, errietaren erdian guztiaz ahantzirik.- Oraintxe noa. Eritasun bat dela eta egon behar izan naiz ohean, gainera oraindik jaiki barik nago. Momentutxo bat mesedez! Hobeto nagoen arren, oraindino ez nago uste bezain ongi. Ez dakit zer gertatu zaidan! Atzo ondo sentitzen nintzen eta hori badakite nire gurasoek ere. Beno, atzo arratsaldean sentitu nituen lehen sintomak. Zelatan ez dute nabaritu lehenago? Zelan ez nien esan ezer biltegikoei? Izan ere, sarritan uste izaten dugu etxean geratu gabe osatuko garela eta ez da horrela izaten. Mesedez, gizona, izan iezaiezue begirune nire gurasoei! Esan dizkidazunak esateko ez dago arrazoirik. Bistan dago ez dituzula nire azken bezeroen eskaera-orriak irakurri. Gainera, zortzietako trena hartuko dut. Deskantsu hau indarberritzeko ez zait batere gaizki etorri. Ez ezazu galdu denbora gehiago. Laster izango naiz biltegian. Azaldu nagusiari nik esandako guztia eta eskatu barkamena nire partetik. Guzti hau zioen bitartean, zailtasun handirik barik, kutxara hurbildu zen. Bertan, zutitzen saiatu zen. Atea ireki eta gerentearen aurrean jarri eta berba egin gura zuen berarekin. Horren gogotsu deitzen zeudenen aurpegiak ikusteko irrikaz zegoen. Ez zen bere errua izango izutzen baziren, beraz, ez zuen zertan beldurturik. Ezta lasai geratzen baziren ere. Pixka bat mugituz gero, zortzietako trena hartuko zuen. Baten baino gehiagotan egin zuen laban kutxako horma lauekin; baina azkenean zutitu zen. Sabeleko mina handia bazen ere, horrek ez zuen kezkatzen. Orduan bere burua ondoko aulkiko bizkarraldearen kontra jarri zuen eta haretxen ertzei hankez oraturik geratu zen. Lasaitu zenean isildu egin zen gerentearen berbak entzuteko. - Zerbait ulertu al duzue? -galdetu zien gurasoei-. -Ai ene! -egin zuen amak negarrez. Seguruenik txarto egongo da eta gu hemen berari zirikatzen. =Eta jarraian dei egin zuen: -Grete! Grete! -Zer behar duzu, ama? -erantzun zuen alabak gelaren beste txokotik. -Mediku baten bila joango zara segituan; zure neba gaixorik dago eta. Zoaz arrapaladan! Entzun al duzu zelan egiten zuen berba? -Ana! Ana! -aitak egin zuen dei txaloak emanez-. Deitu iezaiozu segituan sarrailagile bati. -Animalia bat da- esan zuen gerenteak. Harrera gelan, korrika zetozen bi gazteren gona hotsa entzun ahal izan zen ( nola jantzi zen horren azkar arreba? ), eta, etxeko ateak, kolpean irekitzean, atera zuen zarata bortitza. Baina ez zen entzun ate kolperik. Ezbeharren bat gertatu den etxeetan gertatzen den legez, atea irekita utzi zuten. Halere, Gregorio hagitz lasaiago zegoen. Egia da bere berbak ulergaitzak zirela, berari argiak iruditu zirela arren. Horregatik bada, besteak zerbait arraroa gertatzen zela konturatu ziren eta ondorioz, laguntzera hurbildu zitzaizkion.Besteek lehenengo antolaketak erabakitasunez eta irmotasunez hartu izanak lasaitu egin zuten. Berriz ere gizakien artean zegoela iruditzen zitzaion, eta biengandik, bai medikuarengandik bai sarrailagilearengandik, bereizketarik gabe, ekintza arraro eta txundigarriak espero zituen. Eta, hurbiltzear zeuden elkarrizketa erabakigarrietan ahalik eta argien mintzatzeko asmoz, arinkeriaz eztarria garbitu zuen, arinki egitera beharturik zegoela, zarata hau ere giza-estula ez zela pentsatuko zuten beldur, horiek bereiztu ahal izateko segurtasunik ez zuelako. Bitartean, ondoko gelan, isiltasun handia zen nagusi. Gurasoek beharbada, nagusiarekin mahai inguruan jesarririk, honekin ahapeka hitz egingo zuten. Agian guztiak atetik gertu zeuden entzuten. Besaulkiarekin batera astiro-astiro hurbildu zen Gregorio atera; hara iristerakoan, jesarlekua utzi, atera salto egin zuen eta zutik eutsi zen, oratuta, bere hankek zuten lirdingagatik. Horrela zegoela, atseden hartu zuen egindako ahaleginagatik. Gero, sarraila barruko giltza birarazten saiatu zen bere ahoa erabiliz. Zoritxarrez, ez zuen guk zehazki hagin deritzogunik. Zerekin oratuko zuen orduan giltza? Baina barailak, ordea, oso indartsuak ziren, eta, horietaz baliatuz, giltza mugitu ahal izan zuen, horrek eragiten zion minean erreparatu barik, izan ere likido ilun batek irten zuen bere ahotik, giltzean labaindu eta lurrera tantaka erortzen zela. –Entzun iezadazue- esan zuen nagusiak alboko gelan-. Giltza birarazten ari da. Hitz horiek jarraitzeko bihotz eman zioten Gregoriori. Baina guztiek, aitak, amak, zera oihukatu behar izan zioten: -Aurrera, Gregorio!- Bai, zera oihukatu behar izan zuten: -Beti aurrera! Saiatu zaitez!. Eta guztiak bere ahaleginaren ondorioak larritasunez ikusteko zain zeudela imajinatuz, bihotz-bihotzetik giltza haginkatu zuen, nahiko ahulduta. Eta, giltzak sarrailan jira egiten zuen heinean, bera mantendu egiten zen, airean alde batetik bestera zebilela, ahotik eskegita, eta, beharrezkoa zen arabera, giltzean oratzen zen edo bere gorputzeko pisu guztiaz beherantz bultzatzen zuen. Sarrailaren hots metalikoak, amore ematerakoan, bere senera guztiz itzularazi zuen. –Beno- esan zuen, sekulako zizpurua emanez-. Ez da sarrailagilea etorri izan behar. Eta buruarekin kisketa jo zuen atea guztiz zabaltzeko. Atea zabaltzeko modu hau zela eta, sarrera librea zegoen arren, ez zuten Gregorio ikusi. Lehendabizi, ateko orrietako bat astiro bultzatu behar zen, atalasean atzeraka lazki ez jausteko kontu handiz. Eta mugimendu zail hau oraindik nola egin zezakeen pentsatzen zegoela, beste ezertan pentsatzeko astirik ez zuela, nagusiarengandik “ene!” entzun zuen, haizearen orroa bezala entzun zena, eta atetik hurbilen zegoen gizon hau ikusi zuen, baita eskuarekin ahoa nola estaltzen zuen eta poliki atzerantz egiten zuen ere, indar ikusezin batek mekanikoki bultzatuko balu bezala. Amak- nagusia han egon arren, ilea nahasia zuena burezurreko gainaldean- lehenengo Gregoriori begiratu zion, eskuak elkartu zituen, gero berarengana bi pausu eman zituen, eta azkenean zerraldo erori zen, bere gonak inguruan sakabanaturik eta aurpegia bularreko sakontasunean estalia zegoela. Aitak ukabilarekin mehatxu egin zuen, etsaitasuna erakutsiz, Gregorio logela barrurantz bultzatu nahi izango balu bezala; gero buelta eman zuen, etxeko sarrerara segurtasunik gabe abiatu zen, eta, begiak eskuekin estaliz, negarrak bere bular sendoa astintzen zuela. Gregorio, orduan, ez zen logelara guztiz sartu; bere logela barruan itxita zegoen ateko orrian eutsi zen; horrela, bere gorputz erdia baino ezin zitekeen ikusi, burumakur ingurukoak zelatatzen zituela. Bitartean, eguna argituz joan zen, eta beste aldeko espaloian aurrez aurreko eraikin beltzituaren zati txiki bat ikus zitekeen. Ospitale bat zen, eta bertako fatxada monotonoa leiho simetrikoek desegiten zuten. Ez zuen atertu, baina ordurako tanta bakanak baino ez zeuden, lurreko leku ezberdinetan ikus zitezkeenak. Mahai gainean gosaria zerbitzatzeko tresnak zeuden, izan ere, aitarentzat huraxe zen eguneko jateko momenturik garrantzitsuena, eta egunkari ezberdinak irakurtzen luzatzea ikaragarri gustuko zuen. Gregorioren aurrez aurre zegoen horman eskegitako mihisean bere argazki bat zegoen, zerbitzu militarrean zegoela eginikoa eta teniente uniformea erakusten zuena, eskua lepoan jarria, arduragabekeriaz irribartsu, bere jarrera eta janzkerak errespetua eskatuko balute bezala. Gela hori etxeko sarrerara begira zegoen; atetik etxekoa ikus zitekeen, irekita ere bazegoena, baita eskailera-burua ere. - Beno- esan zuen baretasuna mantendu zuen bakarra bera izan zen uste osoa zuela-. Beno ba, berehala jantziko naiz, erakusgaiak hartuko ditut eta bidaia hasiko dut. Bidaia egiten utziko didazue, ezta? Nagusi jauna, burugogorra ez naizela eta gustura lan egiten dudala ikus dezakezu. Bidaiatzea nekagarria da; baina ni ezin naiteke bidaiatu gabe bizi. Nora zoaz, nagusi jauna? Saltokira? Bai? Gertatu den guztia gertatu den bezalaxe kontatuko al duzu? Edonor ezgai izan daiteke batzuetan lanerako; baina momentu horietan langileak mesedegarri izan direla ohartu behar dira nagusiak eta jakin beharko lukete, ezgaitasuna gainditu ostean, gogotsuago eta arduratsuago lan egingo dutela. Nik, zuk ondo dakizun bezala, lan handia zor diot buruzagiari. Baina, bestalde, nire gurasoak eta nire arreba ere zaindu egin behar ditut. Egia da gaur estuasun larri baten nagoela. Baina lan eginez gainditzea lortuko dut. Mesedez, ez ezazu egoera gehiago zaildu. Nire alde jarri zaitez. Saltzailea inork maite ez duela badakit. Guztiek uste dute dirua erruz irabazten duela, eta, horretaz gain, ederto bizi dela. Egia da aurriritzi hau desager dadin arrazoi berezirik ez dagoela. Baina zuk, nagusi jauna, beste langile guztiek baino askoz gehiago dakizu, eta, geure artean, buruzagia barne, guztiaren jabe dena, sarritan erratu egiten da langileei buruz. Zuk ondo dakizu saltzailea, urteko egun gehienak saltokitik kanpo ematen dituenez, zurrumurru ugarirako pizgarri erraza dela eta funsgabeko kointzidentzia eta kexetarako biktima egokia ere bai. Horien aurka defendatzea ez da batere erraza, gehienetan horien berri ere izaten ez duelako, eta bidaia batetik leher eginda itzultzen denean baino ez ditu kausa ikusezin baten ondorio negargarriak zuzenean nabaritzen. Nagusi jauna, ez zaitez arrazoia ematen didazula erakusten didan ezer esan gabe joan, neurri batean behintzat. Baina, Gregoriok lehen hitzak esandakoan, nagusiak buelta eman zuen eta hari destainaz begiratzen zion, ezpainekin mesprezuzko keinu bat eginez. Gregoriok hitz egiten zuen bitartean, ez zen momentu bat ere lasai egon. Aterantz urrundu zen Gregoriori begirik kendu gabe, baina astiro-astiro, indar misteriotsu batek gela hartatik alde egitea galaraziko balu bezala. Etxeko sarrerara iritsi zen azkenean eta, oina lurretik altxatu zuen arintasuna ikusirik, sua zapaldu zuela eman zuen. Eskumako besoa eskailerarantz luzatu zuen, han, mirari moduan, askatasuna aurkitu ahal izango balu bezala. Nagusiak era horretara alde egitea onartu ezin zezakeela ulertu zuen Gregoriok, bestela saltokian zuen lanpostua arriskuan baitzegoen. Bere gurasoek ez zuten berak bezain ondo ulertzen egoera, urteek aurrera egin ahala, etxe hartan Gregoriok euren bizitzarekin baino ez akaba zezakeela pentsatu izan zutelako; horretaz gain, momentuak sortutako egonezinagatik, eta horren ondoriozko zereginengatik, zuhurtasuna ahazturik zuten. Baina ez zitzaion hori gertatu Gregoriori; honek bazekien nagusia atxikitzeak zuen garrantzia, baita berau lasaitu, konbentzitu eta erakartzeak ere. Horren guztiaren menpe zegoen Gregorioren eta bere senideen etorkizuna. Bere arreba gutxienez hantxe egongo balitz! Oso azkarra zen; Gregorio oraindik bere bizkar gainean etzanda zegoenean negar egin zuen. Seguru asko nagusia, neska politarekin adeitsua izango zelakoan, neskak nahi izandako edonora joateko prest egongo litzateke. Etxeko atea itxiko zukeen eta sarrean bertan ezustekoa kendu lioke. Baina arreba ez zegoen han, eta Gregorio bere kabuz moldatu behar zen. Eta, mugitzeko zuen gaitasun berria oraindik ezagutzen ez zuela ohartu barik, ezta posibleena ere, eta ziurrena ere bazena, hau da, besteek bere diskurtsoa ulertuko ez zutela, eutsita zegoen logelako atearen orritik banandu zen, bestearen zabaldurak sortutako atearen orritik irristatu zen nagusiarenganantz aurrera egiteko nahiarekin, eskailera-buruko barandan komikoki oraturik jarraitzen zuena. Berehala lurrera erori zen, alferrekoak ziren ahaleginak eginez bere hanka nimiño eta ugarietan eusteko, ahopeka kexa txikia egiten zuela. Momentu hartan, egun hartan lehenengo aldiz, benetako ongizate batek hartua bezala sentitu zen: hankatxoek, lurrean eutsita, zuzen-zuzen obeditzen zuten. Poztasun naturalez nabaritu zuen, eta berak nahi zuen lekura eramateko ahalegina egiten zutela ohartu zen, bere sufrimenduen amaiera iritsi zela adierazi zuena. Baina Gregorio, egin beharreko mugimendu gogorragatik, lurraren arrasean alde batetik bestera zebilenean, ez oso urrun eta bere amaren aurrez aurre, honek bat-batean salto egin zuen eta garrasika hasi zen, besoak luzatuz eta atzamarrak banatuz: -“Lagundu! Jainko maitea! Lagundu!”. Burua makurtzen zuen Gregorio hobeto ikusi ahal izateko; baina, bat-batean, suposizio hau ezeztatzeko asmoz, atzerantz erori zen, mahai gainean bizigabe moduan jausiz, eta oraindik hau ipinita zegoela gogoratu gabe, bertan jesarrita geratu zen, bere alboan iraulitako kafeontzitik kafea zorrotadaka isurtzen zegoela ohartu barik, alfonbratik zehar zabalduz. - Ama! Ama!- xurxulatu zuen Gregoriok, goitik behera begiratuz. Momentu baten nagusiak bere burutik alde egin zuen; eta ezin izan zuen, isuritako kafea ikusterakoan, bere barailak behin eta berriz hutsean ireki eta itxi baino. Amak, mahaitik alde egiten ahalegintzen zebilenean, berriz ere garrasi egin zuen eta bere burua aitaren besoetan bota zuen, bera laguntzera zioana. Baina ordurako Gregoriok ezin zien bere guarsoei jaramonik egin; nagusia eskaileran zegoen eta, kokotsa barandan jarrita zuela, ikuskizun hari azkenengoz begiratu zion. Gregoriok indarra hartu zuen nagusiarengana heltzeko asmoz, baina harek zerbait susmatu zuen, izan ere, salto bat emanda hainbat eskailera-maila jaitsi baitzituen eta desargertu egin zen, baina horren aurretik eskailera osoan entzun ziren oihuak bota zituen. Zoritxar hau guztia gutxi balitz, nagusiaren ihesaldiak aita ere guztiz aztoratu zuen, momentu hartaraino lasai samar egon zena; izan ere, iheslariaren atzean arin joan beharrean, edo gutxienez Gregoriok hori egitea baimendu izan balu, eskumako eskuarekin nagusiaren makilari heldu zion- hau ez zen makila batzeaz gogoratu ere egin, ezta bere kapela eta berokia batzeaz ere, aulki baten ahaztuak- eta, beste eskuan mahai gainean zegoen egunkari handi bat hartuz, prestatu egin zen, lurrean ostikada indarstuak emanez, papera eta makila erabiliz, Gregorio bere logela barruraino atzera eginarazteko. Azken honen erreguek ez zuten ezertarako balio izan, ulertu ez zituztenak; eta, burua era otzanez bere aitarenganantz bueltatu bazuen ere, haren ostikada indartsuak bikoiztea baino ez zuen lortu. Amak, bere aldetik, eguraldi txarra egon arren, leiho bateko kristala jaitsi zuen eta, kanporantz bortizki makurturik, aurpegia eskuekin estaltzen zuen. Kanpoko eta eskailerako airearen artean haize indartsua sortu zen; leihoetako errezelak harrotu egin ziren; mahai gaineko egunkariak ere bai, eta orrialde solte batzuek lurretik hegan egiten zuten. Aitak, errukigabe, txistu basatiekin presatzen zuen atzera-egitea. Baina Gregoriok oraindik ez zekien atzerantz ondo ibiltzen, eta horregatik oso astiro zebilen. Gutxienez buelta eman ahal izan balu! Arnas batean bere logelan egongo litzateke. Baina, bere makaltasuna zela-eta ez zuen bueltarik eman nahi izan aita urdurituko zuen beldur, honek zuen makila tentea burua zauritu edo bizkarra hausteko prest zegoela. Azkenean, hala ere, ez zuen beste erremediorik izan eta buelta eman behar izan zuen, amorruz ohartu baitzen atzerantz ibiliz norabidea mantentzea ezinezkoa zitzaiola. Horrela, bere aitari estutasunez begiratzeari uzten ez ziola, ahalik eta arinen buelta ematen hasi zen, hau da, makaltasun ikaragarriz. Aita haren borondate onaz jabetu behar izan zen, erasotzeari utzi baitzion, urrunetik makilaren puntarekin jiratu beharreko norabidea zuzenduz. Gutxienez txistu jasanezin hura gelditu izan balitz! Burua guztiz galtzea eragiten zion honek Gregoriori. Buelta guztiz amaitzeko gutxi falta zitzaionean, txistu hark nahastu eta atzera pixka bat egin zuen. Atearen aurrez aurre egotea lortu zuen azkenean. Baina bere gorputza ate hartatik oztopo barik igarotzeko handiegia zela jabetu zen momentu hartan. Aitari, momentuan zituen gogoak ikusirik, beste orria zabaltzea ez zitzaion, jakina, bururatu leku nahikoa izan zezan. Ideia batez baino ez zegoen beteta: Gregorio, lehen bait lehen, bere logelan sartu behar zen. Hala ere, sartu ahal izateko Gregoriok behar zituen prestaketa gogaikarri guztiak ez lituzke inoiz ere onartuko eta, era honetara, atea igaro. Honetarako inolako oztoporik egongo ez balitz bezala, Gregorio bultzatzen zebilen handitzen zioan iskanbila sortzen. Gregoriok bere atzean entzuten zuen ahotsak ez zuen aita batena zenik ematen. Gregorio ateko markoaren kontra estutu zen. Albo batez tentetu egin zen; atalasean zeharka jarrita zegoen orain, bere alboa guztiz minduta eta zaurituta zegoela. Ateko argitasunean irudi nazkagarri batzuk ikus zitezkeen.Gregorio trabaturik geratu zen han, ez zen bere kabuz inolako mugimendurik egiteko gai. Alde bateko hankatxoak airean zeuden, eta beste aldekoak lurrean zapaldurik min handia sortuz... Horrelako baten, logelan azkar sarrararzi zuen kolpe indartsu eta, era berean, salbatzailea eman zion aitak atzetik, odoletan hastea eragin ziona. Gero, makilarekin itxi zuen atea, eta azkenean guztia lasaitu egin zen. ==2. Kapitulua== Gaua iritsi zen arte Gregorio ez zen logale neketsu hartatik esnatu, konortegabetze baten antzekoa izan zena. Hala ere, ez zen bere kabuz askoz beranduago esnatuko, ordurako lo nahiko egin baitzuen, baina isilpeko pauso batzuen marmarrak eta kontuz itxitako sarrerako atearen zaratak esnatu zutela iruditu zitzaion. Tranbia elektrikoaren islak logelako sabaia eta altzarien gainaldea argitzen zituen; baina behean, Gregorio zegoen lekuan, iluntasuna zen nagusi. Astiro eta oraindik trakeski, bere garroekin haztamuka ibiliz, euren balioa ulertua zuela, ateraino hurbildu zen gertatu zena ikusteko asmoz. Bere ezkerraldea zauri bakar, luze eta nazkagarria zen. Herren zebilen, hautaketa bidez eta simetrikoki, bere hanka hilera bien gainean. Beste alde batetik, hauetariko bat, goizean jazotako istripuan zauritua, - miraria izan zen besteak zauririk gabe izatea!-, bizitza barik narras zeraman. Atera iristerakoan, bertara erakarri zuena jateko zerbait izan zela ohartu zen. Katilukada bat azukredun esne ikusi zuen, ogi zuridun zatitxoak igerian zeudela. Pozaren pozez barre egiteko zorian egon zen, goizean baino askoz gose handiagoa baitzuen. Berehala, burua katiluan murgildu zuen begiak estaltzeraino ia-ia; baina laster etsita atera behar izan zuen, ez bere ezkerraldeko minak lana zailtzen zuelako bakarrik (jan ahal izateko gorputz osoa mugitu behar zuen), esnea, momentu hartara arte gehien gustuko zuen edaria zena-horregatik, zalantza barik, arrebak han utzi zuen-, ez zitzaiolako batere gustatu baizik. Ia-ia nazkatuta urrundu zen katilutik, eta berriz ere logelako erdialderantz irristatu zen. Jangelan gasa piztuta zegoela ikusi zuen ateko zirrikitutik. Baina, ohikoa zenaren aurka, ez zitekeen aita amarentzako ozenki irakurtzen ari zela entzun ezta arrebaren gaueko egunerokoa ere. Ez zen txintik ere entzuten. Agian ohitura hau, arrebak bere eskutitzetan beti aipatzen zuena, azkenaldian desagertu egin zen. Baina inguruko guztia ere isilpean zegoen, eta, ziur aski, eraikina ez zen hutsik egongo. –Zelako bizimodu lasaia duen neure familiak!- pentsatu zuen Gregoriok. Eta, bere begiradak gerizpean finkaturik zituen bitartean, bere guraso eta arrebari hain bizitza barea eman ahal izateaz harro sentitu zen, hain inguru politean. Ikaraz pentsatu zuen lasaitasun, ongizate eta poztasun haiek amaitzear zeudela... Burutazio hauek nahas ez zezaten, nahiago izan zuen fisikoki astintzea eta logelatik arrastaka hasi zen. Gauean zehar ateko orri bat zabaldu zen, eta beste batean bestea: norbaitek, zalantza barik, sartu beharra zuen eta duda-mudatan zebilen. Gregorio, hori ikusita, jangelara ematen zuen atearen aurrez aurre jarri zen, bisitari zalantzatia barrurantz erakartzeko prest, edo gutxienez hura nor zen ikusteko asmoz. Baina atea ez zen berriro ireki, eta alferrik itxaron zuen. Goizeko lehen orduetan, atea zarratuta zegoenean, guztiak barrura sartzen saiatu ziren, eta berak orain ate bat zabaldu zuela, eta besteak ere ireki zituztela, zalantza barik, egunean zehar, ez zen inor gehiago joaten, eta giltzak ateko kanpoaldean zeuden, sarrailetan. (Zatitxo bat faltan dago) ==3. Kapitulua== Hasieran pentsatu zuen bere gogogabetasuna, dudarik gabe, bere logelaren egoerak murgiltzen zuen malenkoniaren ondorio zela; baina oso azkar ohitu zen honen itxurara. Beste leku baten soberan zeuden gauzak bertan uzteko ohitura hartu zuten, zeinak asko ziren, etxeko logela bat apopiloentzat erabiltzen baitzuten orain. Hiru gizon oso formal hauek –hirurak bizardunak, Gregoriok egun baten ateko zirrikitutik ikusi zuenaren arabera-, bai beraien logela, baita etxe guztia ere, sukaldea batez ere, txukun-txukun mantentzen zuten. Ezin zuten haien begi aurrean ikusi ez balio gabeko trasterik ezta gauza lohirik ere. Gainera beraien altzari ia guztiak ekarri zituzten, eta horregatik zeuden hainbeste balio gabeko gauza, saldu ezin zitezkeenak baina bota nahi ez zituztenak. Eta gauza hauek guztiak Gregorioren logelan sartzen zituzten, hautsontzi eta zaborrarekin batera. Neskameak laster batean botatzen zituen erabiliko ez ziren gauzak Gregorioren logelara. Agian neskameak edukiko zuen gauza haiek biltzeko asmoa denboraz ondo ibiliko zenean, edota denak kanpora botatzekoa; baina beti gelditzen ziren botatako leku hartan. Gregoriok soilik mugitzen zituen lekuz logelan lekurik gelditzen ez zitzaionean, nahiz eta ahalegin haren ondoren neke-neke eginda amaitzen zuen, denbora luzez mugitzeko indarra galdurik. Apopiloak batzuetan etxean afaltzen zuten, jantoki-sala nagusian. Egun hauetan logela honetako atea itxita gelditzen zen; baina honek guztiak ez zuen Gregorio larritzen, izan ere atea zabalik egon zen hainbat gauetan logelako lekurik ilunenean gorde zen, familia horretaz ohartu ere egiten ez zelarik. Baina egun baten neskameak atea ertirikita utzi zuen, eta hau holaxe gelditu zen gauez apopiloak etxera heldu eta argia piztu zutenean. Mahairatu ziren, aurretik aita, ama eta Gregorioren jarlekuak izandakoetan jesarriz, mahai-zapiak zabaldu zituzten eta sardexka eta aiztoak heldu zituzten. Momentu hartan ama agertu zen atean haragiz beteriko erretilu bat zeramala, eta bere ostean arreba patataz beteriko erretilua zeramalarik. Jaki berotik lurruna irteten zen. Apopiloak erretiluetara hurbildu ziren, zerbitzatu aurretik dastatzeko irrikaz, eta erdian jarrita zegoen gizonak, hiruretatik autoritarioena zirudienak, haragi zati bat zatitu zuen erretiluan bertan nahikoa samur zegoela baieztatzeko asmoz. Bere poztasuna adierazi zuen amaren eta arrebaren lasaitasuna sortuz. Bitartean, familiak sukaldean afaltzen zirauen. Aita, familiarekin bildu aurretik jantoki-salara sartu, hiru gizonak agurtu eta, txanoa eskuan zuelarik, mahaiaren inguruan buelta eman zuen. Horren ondoren, familia elkarrekin zegoenean, ia-ia isiltasun osoan hasi ziren jaten. Gregoriori gauza bitxia iruditzen zitzaion beti, afalorduan zeuden hots guztien artean, haginek jakiak mamurtzerakoan egiten zuten hotsa nabaritzea, honek Gregoriori jateko haginak beharrezkoak zirela eta hagin bako masailezurrarekin jatea ezinezkoa zela adierazi nahiko balio bezala. “Hau gosea dudana, hau –zioen bere artean, arduraturik-. Baina ez dira hauek nahi ditudan gauzak… Hauena bai gogoz jatea! Eta ni bien bitartean, gosez hilda!” Gau hartan bertan -Gregoriok ez zuen gogoratzen biolina entzun zuenik denbora luze hartan- sukaldean haren soinua igarri zuen. Apopiloek amaitu zuten jada afaltzen. Erdian jarrita zegoenak egunkari bat atera zuen eta alboan zeuden beste biei orri bana eman zien, eta hirurek irakurtzen zuten aulkian etzanda. Biolina aditu zutenean, beraien arreta musikarengan jarri zuten; jaiki egin ziren, eta, behatz puntetan ibiliz, ateondoraino joan ziren, bertan mugitu gabe, bata bestearen kontra geldituz. Zalantza gabe sukaldetik entzun zituen aitak, hauxe galdetu baitzien: - Beharbada jaunek ez dute musika atsegin? Eta gehitu zuen: - Horrela bada, momentuan eten daiteke. - Inondik inora ere -esan zuen autoritate handiena zuen gizonak-. Nahiko luke andereñoak hona sartu eta hemen jo? Askoz ere erosoagoa eta atseginagoa izango litzateke. - Noski baietz! -erantzun zuen aitak, bera biolina joko zuena bailitzan. Apopiloak jantoki-salara itzuli ziren, eta bertan itxaron zuten. Handik gutxira heldu zen aita atrila eskuetan zuela, honen ondoren ama musika paperekin, eta, azkenik, arreba, biolinarekin. Arrebak dena lasaitasunez prestatu zuen jotzen hasteko. Bitartean, gurasoak ez ziren ausartzen haien besaulkietan jesartzen ere, sekula ez baitzuten apopilorik eduki etxean eta horregatik haienganako adeitasun osoa erakusten zuten. Aita atearen ondoan gelditu zen, eskumako eskua bere trajearen bi botoiren artean sartuta zuelarik; baina amari, apopiloetariko batek besaulkian jesartzea eskaini zion, eta bazter baten jarri zen, ez baitzuen besaulkia gizon hark utzitako lekutik mugitu. Arreba jotzen hasi zen, eta aitak eta amak, bakoitzak bere lekutik, bere eskuaren mugimendu guztiak jarraitzen zituzten. Gregorio, musikak erakarrita, apur bat aurreratzera ausartu zen, eta bere burua jantoki-salan zegoela konturatu zen. Jada ez zen harritzen besteekiko zuen arreta eskasagatik, eta, lehen, aldiz, arreta hori izan zen hain zuzen berak zuen bertuterik aipagarriena. Hala eta guztiz ere, orain inoiz baino gehiago, berak ezkutatzeko arrazoiak zituen, izan ere, bere logelan zegoen zikinkeria guztia zela eta, edozein mugimendu egiterakoan, bere inguruan hautsa altxatzen zuen, bera ere hautsez beteta zegoen eta berarekin batera bizkarrean eta alboetan litsak, ileak eta jaki hondakinak zeramatzan. Besteenganako axolagabetasuna sekula baino nabarmenagoa zen, aurretik egunean hainbat aldiz alfonbra gainean etzanda marruskatzen zenean baino nabarmenagoa hain zuzen. Eta, halere, zegoen egoeran zegoela ere, ez zuen lotsarik sentitzen jantoki-salako lurrean zehar aurrera egitean. Egia da inor ere ez zela beraz arduratzen. Familia biolinaren soinuarekin guztiz txundituta zegoen, eta apopiloak, hasieran eskuak poltsikoetan zeuzkatela, atrilaren ondoan kokatu ziren, honetatik nahiko hurbil, guztiek letrak irakurri ahal izateko eta seguruenik arrebari enbarazu egiten ziotelarik. Baina ez ziren luzaro horrela egon eta laster leihoaren ondora joan ziren aurpegiak alboratuta, eta aitak larriturik begiratzen zituela. Izan ere horrek adierazten zuen haiek aparteko musika dibertigarria entzuteko zuten ilusioa apurtu zela, jada nekatzen hasiak zirela eta soilik adeitasuna erakustearren onesten zutela arrebak biolina jotzen jarraitzea. Bereziki hirurak erretzen ari ziren zigarroen kea ahotik edota sudurretik botatzeko moduak urduritasun handia adierazten zuen. Eta, baina, zeinen ondo jotzen zuen arrebak! Aurpegia alboratuta zuela jarraitzen zuen adi-adi eta tristeki pentagrama irakurtzen. Gregorio apur bat gehiago hurreratu zen eta burua lurrari lotuta mantendu zuen, bere begirakunea bere arrebarenarekin topatzeko ahaleginak eginez. Piztia izango ote zen, musikak hainbeste txunditzen bazuen? Bere aurrean sutsuki antsiatutako jaki ezezagun batengana zuzentzen zuen bidea zabaltzen zela zirudien. Bai, arrebarenganaino heltzeko erabakia hartuta zuen, gonatik tira egin eta era hartan bere logelara biolina jotzera joan behar zuela adierazteko, bertan inork ez baitzuen bere musika saritzen eta berak egin nahi zuen hori. Aurrerantzean, ez zion arrebari bere logelatik irteten utziko, berak bizirik zirauen bitartean ez behintzat. Lehenengo aldiz zerbaitetarako balio behar zion bere itxura beldurgarri hark. Momentu batean ate guztietan egon ahal izatea nahi zuen, eraso nahi zion edonoren gainean salto egiteko prest. Baina ezinbestekoa zen arreba bere ondoan geratu zedin, ez behartuta baizik eta bere borondatez; beharrezkoa zen halaber, bere ondoan jesarri zedin sofan, beregana makurtu zedin, eta orduan aitortuko zion Kontserbatoriora bidaltzeko asmoa eduki zuela, eta aurreko Gabonetan zoritzar hura gertatu izan ez balitz -izan ere, Gabonak igaro ziren jada, ezta?, horrela aitortuko zion guztiei, inoren eragozpenak kontuan hartu gabe. Eta azalpen hau entzuterakoan, arreba, hunkituta, negar batean hasiko zen, eta Gregorio bere sorbalda gainera igoko zen, eta saman musukatuko zuen, dendara zihoanetik biluzik, zinta gabe, eramaten zuen sama hartan. -Samsa jauna -esan zion aitari hiruretatik agintariena zirudien gizonak. Eta, beste hitz bat gehiago esaten denbora alferrik galdu gabe, aitari erakutsi zion, hatz erakuslea luzatuz, Gregorio, hau geldiro aurrera zihoalarik. Biolinaren soinua momentu hartan isildu zen, eta hiruretatik agintariena zirudienak irribarre egin zien bere lagunei, burua astinduz, eta berriro Gregoriorengana zuzendu zuen bere begirada. Aita lehenengo eta behin, Gregorio bertatik kanporatu beharrean, apopiloak lasaitzen ahalegindu zen, zeinek ez zeuden batere urduri, eta biolina jostagarriagoa iruditzen zitzaien Gregorioren agerrera. Haiengana lastertu zen, eta, besoak luzatuz, haien logelara bultzatu nahi izan zituen Gregorio bere gorputzarekin ezkutatzen zuelarik. Haiek, orduan, ez zuten haien haserrea disimulatu, nahiz eta ezin zitekeen jakin haserre hori aitaren jokabideagatik zen edota, susmorik txikiena eduki gabe, tankera horretako izaki batekin batera bizi izan zirela jakin izanagatik. Azalpen eske hasi zitzaizkion aitari, zerura jaso zituzten haien besoak, nork bere bizarretik tira egin zuen keinu urduri batez, eta astiro-astiro atzera egin zuten haien logelaraino. Bitartean, arrebak lortu zuen bat-bateko eten hari buru egitea. Momentu batez mugitu ezinik gelditu zen, oraindik jotzen ibiliko bailitzan, biolina axolagabetasunez eusten zuela. Eta bat-batean beretik irten zen: instrumentua amari ipini zion besoetan, honek bere besaulkian jarrita jarraitzen zuelarik, bere birikak egiten ari ziren lan neketsuaren erruz ia itota. Arreba alboko gelara abiatu zen, aitak bultzatuta apopiloak orain arinago sartzen ari ziren gela berera. Trebetasun handiz mantak eta burukoak hartu eta lekuz aldatu zituen, eta gizonak haien gelara sartu baino lehenago ere, amaitu zuen haien oheak egiten eta handik irtenda zegoen jada. Aita hain zuen bere itsukeriak gainduta, ezen ahaztu egin zuen apopiloenganako gutxiengo adeitasuna izatea, eta haiek sutsuki bultzatzen jarraitzen zuen, harik eta atalasera iritsi zirenean hiruretatik agintariena zirudienak, lurraren kontra ostiko bat jo zuen, eta, ahots beldurgarri batekin, aita geldiarazi zuen hitz hauek esanez: -Jakinarazi nahi dizuet -eta hau esatean eskua altxatu eta amaren eta arrebaren begiradarekin bat egin zuen-, jakinarazi nahi dizuet zeuei, familia honetan gertatzen diren gertakari nazkagarriak ikusirik -eta hitz hauek esatearekin batera txistua bota zuen lurrera gogotsu-, momentu honetan bertan alde egingo dudala etxe honetatik. Ez da beharrezkoa esatea deus ere ez dudala ordaindu beharko hemen igaro ditudan egunengatik; arinago aldiz, hausnartu egingo dut zuri kalte-ordainketarik eskatuko dizudanentz, eta ez uste hau egiaztatzea oso zaila izango denik. Isildu eta bere ingurura begiratu zuen, zerbaiten zain egongo bailitzan. Eta, hain zuzen ere, bere beste bi lagunek berak esandakoa berretsi zuten, hauxe gehituaz: -Geuk ere momentu honetan bertan alde egingo dugu etxe honetatik. Honen ostean, hiruretatik agintariena zirudienak maratila heldu zuen eta atea kolpe batez itxi zuen. Aita, zalantzazko pausoak emanez, eskuen laguntzaz haztamuka, bere besaulkira zuzendu zen, eta bertan bota zen. Bazirudien gabetako bere ohiko loaldia egitera zihoala, baina bere buruaren makurdurak, pisu gabe jausita balego moduan, erakusten zuen ez zegoela lotan. Denbora guzti horretan, Gregorio isilik geratu zen, apopiloek ezustean hartu zuten leku berean geldirik. Bere planaren porrotak sorturiko tristurak, eta baliteke baita goseak sorturiko ahuleziak ere, ezinezko egiten zuten mugimendurik txikiena ere. Luze barik ekaitz itzel bat gainera etorriko zitzaionaren beldur zen, eta zain zegoen. Ez zen biolinaren zaratarekin ere aztoratu, zeina amaren atzamarren dardararen eraginez bere altzotik lurrera jausi zen. -Guraso maiteak -esan zuen arrebak, sarrera gisa mahai gainean ukabilkada itzel bat emanez-, honek ezin du horrela jarraitu. Zeuek ulertzen ez baduzue, neu ohartzen naiz horretaz. Munstro honen aurrean, ez dut nire nebaren izena aipatu ere egin nahi; eta, horregatik, hauxe baino ez dut esango: ezinbestekoa da bera gainetik kentzea. Gizalegez posible zirenak eta ez zirenak ere egin ditugu bera zaindu eta jasateko, eta ez dut uste, hau horrela izanik, inoren gaizkirik txikiena ere entzun behar dugunik. -Mila aldiz duzu arrazoia -esan zuen orduan aitak. Ama, oraindik arnasestuka zebilela, isilean eztulka hasi zen, eskua bularrean zuela eta begirada zoro antzera galduta zuela. Arreba berarengana joan zen korrika eta bekokia eutsi zion. Aita, arrebaren hitzek bere burutapena zehaztera bultzatu zuten. Besaulkian erosoago jesarri zen, oraindik apopiloen janariaren mahaian geratzen ziren plateren artean bere ordenantza burukoarekin jolasten zuen, eta, noizbehinka, Gregoriori begirada bat zuzentzen zion, ikaragaitz. -Ezinbestekoa da bera gainetik kentzea -errepikatu zion, azkenean, arrebak aitari; izan ere, amak, bere eztula zela eta, ezin zuen ezer ere entzun. Guk egiten dugun lana egiten denean, ez da posible etxean, gainera, gisa honetako atsekabeak bizitzea. Nik neuk ere ezin dut hau gehiago jasan. Eta negar batean hasi zen bere malkoak amaren gainera jausten zirelarik eta honek, mekanikoki, eskuarekin garbitzen zituelarik. -Alabatxo -esan zuen orduan aitak errukiz beterik eta argitasun harrigarriz-. Zer egingo diogu ba! Baina arrebak lepoa jaso besterik ez zuen egin, negar egiten zuen bitartean sentitu zuen harridura, aurreko erabakiaren hain kontrakoa zena, azaleratuz. - Behintzat berak ulertuko bagintu -esan zuen aitak. Baina arrebak, etengabe negar eginez, indartsuki eragin zuen eskua, horrela adierazi nahian ez zutela horretan pentsatu ere egin behar. -Behintzat berak ulertuko bagintu -jarraitu zuen aitak esaten, begiak itxiz, aditzera emanez bera ere ziur zegoela hau ezinezkoa zela-, agian berarekin akordio batera heldu gintezke. Baina egoera honetan… -Ezinbestekoa da berak hemendik alde egitea -esan zuen arrebak-. Hauxe da bide bakarra, aita. Gregorio dela pentsatzeari hustea besterik ez duzu egin behar. Hori sinistu izana da, hain zuzen, gure zorigaitz honen arrazoia. Zelan izan liteke hau Gregorio? Bera balitz, dagoeneko ulertuko zuen ez dela posible gizaki bizidun batzuk halako zomorro batekin batera bizitzea. Eta berari bururatuko zitzaion alde egitea. Neba galduko genuke, baina bizitzen jarraituko genuke, eta gogoan edukiko genuke. Baina horrela, animalia honek jarraitu egiten gaitu, apopiloak bidali egiten ditu etxetik eta argi eta garbi adierazten du etxe guztiaz jabetu nahi dela eta gu kalean utzi nahi gaituela. Begira, aita -hasi zen bat-batean oihuka-, berriro ere hasi da! Eta Gregoriori ulertezina iruditu zitzaion beldurra adieraziz, arrebak ama bertan utzita alde egin zuen, besaulkitik urrundu zen, Gregoriorengandik hurbil egotea baino ama sakrifikatzea nahiago zuela adieraziz, eta aitaren atzean babestera joan zen korrika; aita, era berean, bere jokabide honengatik asaldaturik, zutitu egin zen, arrebaren aurrean besoak luzatuz, hau babesteko keinua eginez. Baina kontua da Gregoriori ez zitzaiola burutik pasa ere egin inor beldurtzea, ez eta gutxiago bere arreba beldurtzea. Egin zuen gauza bakarra izan zen bere logelara bueltatzeko buelta ematea, eta hori izan zen, zalantza barik, besteak izutu zituena, izan ere, minduta zegoenez gero, mugimendu zail hori egiteko burua lurrean jarri eta bertatik altxatu behar zuen. Gelditu egin zen eta bere ingurura so egin zuen. Bazirudien bere asmo ona ulertu zutela: gertatutakoa momentuko ezustea baino ez zen izan. Orain guztiek begiratzen zuten tristeki eta pentsakor. Ama bere besaulkian zegoen, hankak bata bestearen kontra bere aurrean luzaturik eta begiak nekearen nekez ia itxita zeuzkala. Aita eta arreba bata bestearen ondoan zeuden eserita, eta arrebak aitaren sama inguratzen zuen bere besoarekin. -Beno, beharbada mugitu naiteke jada -pentsatu zuen Gregoriok, berriro bere ahalegin tamalgarri hari ekinez. Ezin zuen bere arnasotsa geldiarazi, eta noizean behin atseden hartzeko gelditu behar zuen. Baina inork ere ez zuen azkarrarazten; askatasun osoa zuen. Buelta emanda zuenean, atzera bideari ekin zion lerro zuzenean. Harritu egin zen bere logelaraino zegoen distantziaz ohartzean; ezin zuen ulertu, bere egoera ahul hartan, zelan izan zen gai, minutu gutxi batzuk lehenago, ia nabaritu gabe bide berori egiteko. Ahalik eta lasterren narrastea beste ardurarik ez zuela, ez zen konturatu familiako inork ez zuela zirikatzen hitz edo oihuekin. Atalasera heldu zenean, ordea, atzera begiratu zuen, eta ohartu zen bere atzean denak jarraitzen zuela berdin. Arreba soilik zutitu zen. Eta bere azken begirada azkenean lo geratu zen bere amari zuzendu zion. Logelan sartu zeneko, atea zarratu eta txingetaz eta giltzez itxi zutela nabaritu zuen. Honek sortu zuen zarata zakarrak hain beldurtu zuen, ezen hankak ere tolestu egin zitzaizkion. Arreba zen hainbesteko presa zuena. Zutik geratu zen, logelan sartu eta atea ixteko zelatan egongo bailitzan. Gregoriok ez zuen hurbiltzen somatu. -Azkenean! -oihu egin zien berak gurasoei, sarrailan giltzari buelta ematen zion bitartean. -Eta orain? -galdetu zion Gregoriok bere buruari iluntasunean bere ingurura begiratzen zuelarik. Handik gutxira konturatu zen guztiz ezinezkoa zitzaiola mugitzea. Honek ez zuen harritu: lehen, ostera, ez zitzaion normala iruditzen, ordura arte egin zuen legez, hankatxo mehe haiekin aurrera egiteko gai izatea. Beste guztiari zegokionez, gutxi gora-behera gustura sentitzen zen. Egia zen gorputz osa minduta zuela; baina sentitzen zituen min haiek gero eta ahulagoak ziren, eta pentsatzen zuen, azkenean, amaituko zirela. Jada ez zuen ia sentitzen bizkarrean zeraman sagar usteldua, ezta zuriz estalitako hantura ere. Emozioz eta maitekiro pentsatzen zuen bere senideengan. Bere arreba bera baino ziurrago zegoen desagertu egin behar zenez. Eta gogoeta eta arduragabetasun lasai hartan egon zen goizaldeko hiruretan elizako erlojuak jo zuen arte. Oraindik gozatu ahal izan zuen egunsenti horren hasiera. Beranduago, berak nahi ez bazuen ere, bere burua guztiz hondoratu zen eta bere muturretik azken arnasa bota zuen. Hurrengo goizean, neskamea sartu zenean -hain ematen zituen ateekin kolpe gogorrak, ezen heltzen zenean ezinezkoa baitzen ohean atseden hartzea, hainbatetan molde haiek aldatzeko eskatu bazitzaion ere- Gregoriori ohikoa zen bisita egiteko, ez zuen, hasieran, beregan ezer arrarorik hauteman. Suposatu zuen horrela zegoela, geldi-geldi, haserre zegoela adierazteko asmoz, edozein ezagupenerako gai ikusten baitzuen. Halabeharrez, kedarra kentzeko tresna zeraman eskuan, eta honekin, atetik, Gregoriori kilimak egitea nahi izan zuen. Honekin ezer lortzen ez zuela ikusirik sumindu egin zen, ziztatu egin zuen, eta Gregorio bultzatu ostean, honek mugimendurik txikiena ere egiten ez zuela ikusi ondoren egin zion so, eta, momentuan gertatutakoaz ohartuz, neurri gabe zabaldu zituen begiak eta harridura oihu bat bota zuen. Baina ez zen denbora luzez geldirik egon, eta logelako atea zakarki ireki eta iluntasunean oihu bat bota zuen: -Ikusi ezazue, lehertu egin da! Hortxe duzue, guztiz lehertuta! Samsa jaun eta andrea haien ohean eserita jarri ziren. Asko kosta zitzaien izualdiaren ostean erantzutea, eta kosta zitzaien ere neskameak emandako berria ulertzea. Baina hau ulertu zutenean, berehala irten ziren ohetik, bakoitza alde batetik eta biek zorroztasun handia adieraziz. Samsa jaunak sorbalden gainean jarri zuen ohegainekoa; Samsa andreak bere lo egiteko kamisoia baino ez zuen jantzirik, eta itxura horrekin sartu ziren Gregorioren logelan. Bien bitartean, apopiloen etorreratik Gretek lo egiten zuen jantoki-salako atea ere zabaldu zen. Grete guztiz jantzita zegoen, gau guztian lorik hartu izan ez balu legez, eta halaxe adierazten zuen, izan ere, bere aurpegiaren zurbiltasunak. -Hilda? -esan zuen Samsa andreak, neskameari zalantza aurpegiz begiratuz, nahiz eta honetaz ziur egoteko arrazoiak falta ez zitzaizkion. -Hauxe da esaten nabilena -erantzun zuen neskameak, honen egitasuna frogatzeko Gregorioren gorpua bultzatzen jarraitzen zuen bitartean. Samsa andreak neskamea geldiarazteko mugimendu bat egin zuen, baina ez zuen geldiarazi. -Beno -esan zuen Samsa jaunak-, orain eskerrak eman ahal dizkiogu Jaunari. Aitaren egin zuen, eta hiru emakumeek gauza bera egin zuten. Gretek ez zion gorpu hari begirik kentzen: -Ikus ezazue zeinen argal zegoen -esan zuen-. Egia da aspaldi ez zuela janaririk dastatu ere egiten. Janaria sartzen zen moduan irteten zen gelatik. Gregorioren gorpuak, izan ere, guztiz zapala eta lehorra zirudien. Orain ohartzen ziren honetaz, jadanik ez zelako bere hankatxoen gainean eusten, eta inork ere ez zuen bera ez zen zerbait begiratzen. -Grete, etorri zaitez gurekin momentu batez -esan zuen Samsa andreak, tristura adierazten zuen irribarre bat eginez. Eta Grete, gorpuari begirik kendu gabe, bere gurasoen atzetik joan zen logelara. Neskameak atea itxi zuen, eta leihoa guztiz zabaldu zuen. Oraindik oso goiz zen, baina aireak bazuen jada, bere freskotasun hartan epeltasun kutsu bat. Martxoa amaitzear zegoen. Hiru apopiloak haien logelatik irten ziren eta haien gosaria non zegoen begiratu zuten. Ahaztu egin zitzaien. -Eta gosaria? -galdetu zion neskameari hiruretatik agintariena zirudienak. Baina neskameak, hatz erakuslea ahoan ipiniz, isilean, jaunak Gregorioren gelara sartzera deitu zituen. Hara sartu ziren, eta hantxe egon ziren, argiz betetako logela hartan, Gregorioren gorpuaren inguruan, hari mesprezuz begira eta eskuak haien jaka erabilietako poltsikoetan sartuta zeuzkatela. Orduan logelako atea ireki zen eta Samsa jauna agertu zen, esku bat bere emazteri eta bestea bere alabari lotuta zuela. Guztiek negar egin zuten antza zeukaten, eta Gretek noizbehinka bere aitaren besoaren atzean ezkutatzen zuen aurpegia. -Alde egin ezazue neure etxetik berehala -esan zuen Samsa jaunak, atea seinalatuz baina emakume biak askatu gabe. -Zer adierazi nahi duzu horrekin? -galdetu zion hiruretatik agintarienak, zertxobait nahasturik eta uzkurtasun irribarre bat eginik. Beste biek eskuak atzealdean gurutzatuta zeuzkaten, eta etengabe ari ziren haien eskuak igurzten, irabaziko zuten borroka baten zain egongo balira moduan. -Adierazi nahi dudana zehatz-mehatz esan dudana da -erantzun zuen Samsa jaunak, emakume biekin batera apopiloarengana hurbilduz. Hau momentu batez isilik eta lasai gelditu zen, begirada lurretik altxatzen ez zuela, bere pentsamenduak irudimenean antolatzen ari balira. -Hori horrela bada, bagoaz -esan zuen, azkenean, Samsa jaunari so eginez, bat-bateko indar batek bultzaturik honetarako ere baimena eskatu behar balio legez. Samsa jaunak begiak asko zabaldu eta burua gora eta behera mugitu beste gauzarik ez zuen egin. Honen ostean, apopiloa pausu handiak emanez ateondora zuzendu zen. Bere bi kideek aspalditik entzuten zirauten, eskuak igurtzi gabe, eta orain bere atzetik irten ziren arineketa batean, Samsa jauna haiek baino lehenago ateondora heldu eta beraien eta haien gidariaren artean jarriko zenaren beldurrez. Ateondora iritsi zirenean, nork bere txapela hartu zuen pertxerotik, nork bere aterkia atera zuen aterki-ontzitik, isilean makurtu ziren eta etxetik alde egin zuten. Ezer frogatzen ez zuen mesfidantzarekin, beranduago ikusiko zen moduan, Samsa jauna eta emakume biak eskailera ondora irten ziren eta, eskudeletik begiratu zuten zelan hiru gizon haiek, astiro baina etengabe, eskaileratan behera egiten zuten, pisu bakoitzean honek egiten zuen bueltan desagertu, eta segundo batzuk beranduago berriro agertzen zirelarik. Jaisten zihoazen bitartean, Samsa familiak haienganako zuen interesa murriztuz zihoan, eta Samsa jauna eta emakumeak, zama astun bat gainetik kendurik, etxe barruan sartu ziren berriro. Egun hura atseden hartzen eta osteratxoren bat egiten emango zutela erabaki zuten: ez zuten soilik guztiz irabazirik atseden hau, are gehiago, premiazkoa zen. Mahairatu ziren, beraz, eta hiru eskutitz idatzi zituzten barkamena eskatuz: Samsa jaunak, bere nagusiari; Samsa andreak, dendako jabeari, eta Gretek, bere nagusiari. Egiteko hauetan buru-belarri sartuta zeudenean, neskamea sartu zen bazihoala esateko, bere goizeko beharra amaitu baitzuen jadanik. Hirurek jarraitu zuten idazten, neskameari jaramon egin gabe, buruarekin baiezko keinu bat egiteaz nahikoa izan zen. Baina, bera ez zihoala ikusirik, burua altxatu zuten, haserre. -Zer duzu? -galdetu zuen Samsa jaunak. Neskamea irribarretsu zegoen ate ondoan, familiari berri zoragarri bat jakinarazi behar balio bezala, baina bere jarrerarekin adieraziz haiek galdeketa egin ondoren baino ez zuela egingo. Lumatxoa bere kapelean artez ipinita, eta bere familiarentzat lan egiten hasi zenetik Samsa jaunak gogaitzen zuena, norabide guztietarantz kulunkatuz. -Ia, ikus dezagun, zer nahi duzu zerorrek? -galdetu zuen Samsa andreak, nor neskameak gehien errespetatzen zuen pertsona baitzen. -Ba -erantzun zuen honek, eta barreak ez zion jarraitzen uzten-, ba ez zaretela arduratu behar alboko traste hori erditik kentzeaz. Dena dago konponduta. Samsa andrea eta Grete berriro makurtu ziren haien eskutitzen gainean, idazten jarraitzeko moduan, eta Samsa jaunak, neskamea dena zehatz-mehatz kontatzera zihoala ikusirik, isilarazi egin zuen, eskua beregana indartsuki luzatuz. Neskameak, ikusi zuenean ez ziotela kontatzeko prest zuena kontatzen utziko, gogoratu zuen presaz zebilela. -Jainkoak zain zaitzatela! -esan zuen, nabarmenki minduta. Buelta erdi eman zuen sumindurik, eta jantoki-salatik atera zen ate-kolpe itzela emanez. -Gaur gauean lanetik bidaliko dut -esan zuen Samsa jaunak. Baina ez zuen erantzunik jaso, ez bere emaztearena, ezta bere alabarena ere, izan ere neskameak nahasi egin zuen berriro ere berreskuratu zuten lasaitasun hura. Ama eta alaba altxatu egin ziren eta leihorantz zuzendu ziren, bertan besarkaturik geratu zirelarik. Samsa jaunak bere besaulkia norabide hartarantz mugitu zuen, eta, lasai-lasai haiei so egiten egon zen momentu batez. Honen ostean: -Beno -esan zuen-, etor zaitezte. Ahaz itzazue behingoz iraganeko kontuak. Eduki nazazue neu ere kontuan. Emakume biek momentuan esanak egin zituzten, berarengana lastertu ziren, laztandu zuten eta idazten bukatu zuten. Beranduago, hirurak elkarrekin irten ziren, hileetan egin ez zuten zerbait zelarik, eta tranbiara igo ziren osteratxo bat egiteko asmoz. Haiek ziren zihoazen bidaiari bakarrak. Tranbia eguzkiaren berotasunez beteta zegoen. Haien eserlekuetan etzanda, geroari buruzko kontuei buruz hitz egiten hasi ziren, eta ikusi zuten, gauzak ongi pentsatuta, hau ez zela oso iluna. Izan ere, haien hiru lanpostuak oso onak ziren, eta, batez ere, beranduagoko esperantzak posible egiten zitzaizkien. Momentuz hobetu behar zena etxez aldatzea zen. Etxe txikiago eta merkeago bat nahi zuten, eta, batez ere, hobeto kokatuta zegoena eta oraingoa, Gregoriok aukeratua zena, baino praktikoagoa. Eta horrela berbetan ari zirela, ia batera ohartu ziren Samsa jauna eta andrea haien alaba hazi egin zela eta indarrez beteriko neskatxa eder bat zela orain. Hitzik esan barik, begiradaz soilik elkar ulertuz, batak besteari esan zion bazela garaia haien alabarentzat senar bat bilatzeko. Eta, bidaia bukatu zenean, alaba altxatzen lehenengoa izan zenean, eta bere itxura gaztea agertu zuenean, gurasoen amets eta asmo onak sendotu egin ziren. (zati bat falta da) 2895 2006-01-12T21:19:48Z Janire Rodriguez 16 /* 3. Kapitulua */ ==1. Kapitulua== Gregorio Samsa, goiz batean eta loaldi larri baten ostean, bere ohean koko bihurturik esnatu zen. Bere lepoko oskol gogorraren gainean etzanda zegoen bere burua altxatzean, eta horrela bere sabel ilunaren itxura ganbila ikusi zuen; ohazalak honen handidura ezin zuen eutsi. Ondorioz, lurrera labaintzekotan zegoen. Jatorrizko hanka lodien ordez, funtsik gabeko mugimenduaz dantzan zebilzkion hamaikatxo hanka ikusten zuten bere begiek. -Zer gertatu zait? Ez zegoen ametsetan, ez. Bere logelak betiko itxura zuen. Mahai gainean oihal laginak sakabanaturik zeuden -Samsa merkatari saltzailea zen-, eta hormatik zintzilikatuta aldizkari batetik ebakitako argazki bat zegoen, urrezko marko batean sartutako irudia. Argazkian, larruzko txano eta tapaki batez estalita dagoen emakume bat zegoen. Gregoriok soa leihorantz zuzendu zuen; lainotuta zegoen, eta leihoan euri tantak jo eta jo egoteak malenkonia eragin zion. -Beno -pentsatu zuen-; zer gertatuko litzateke momentu batez lotan jarraitu eta ameskeria guztiak ahaztuko banitu?=Baina ezinezkoa zen, izan ere, Gregorio eskuin aldearen gainean lo egitera ohituta zegoen eta oraingo izate berriak ez zion postura hori hartzen uzten. Bere helburua eskuinalderantz begira gelditzea bazen ere, halabeharrez lepoz geratzen zen berriz ere. Makina bat bider saiatu arren, alfer alferrik zen; hankek sortutako mugimendu saltsa - maltsatu hura ez ikusteko, begiak itxi zituen; dantzak bere horretan segitu zuen, harik eta min sakon bezain zorrotza sentitu zuen arte, ordura arte inoiz sentitu ez zuelako mina, alegia. -Ai Ene! -esan zuen- zein neketsua den nik hautatutako lana! Egun bat bai eta bestea ere bidaiatzen. Negozioen ardura handitu egiten da lantegitik kanpo lan egiten denean, eta bidaiek sortzen dituzten burukominak ere ez dira gutxi: trenen ordutegia jagon, janari eskasa iruntzi, jatordu desorekatua mantendu, aldakorrak diren harremanak, ezertarako balio ez dutenak, maitasunarentzako tokirik ez dutenak. Dena pikutara! Sabelean halako hazkura arin bat nabaritu zuen. Apur-apurka, ohe-bururantz luzatu zuen gorputza, burua altxatzeko asmotan. Sumindutakoaren inguruan puntu zuri batzuk zituela ikusi zuen. Hanka batekin hazkura arintzen saiatu bazen ere, berehala kendu behar izan zuen hanka honen igurtziak hotzikarak sortzen zizkion eta. -Honen goiz jaikitzeak tenteldu egiten dut bat -esan zuen-. Gizonak behar beste lo egitearen premia zuen. Askoz hobeto bizi diren saltzaileak daude. Goizean eskatutakoa apuntatzeko ostatura itzultzen naizenean, patxadaz eserita eta gosaltzen ikusten ditut. Nik dudan nagusiarekin berdin jokatuko banu, berehala kale gorrian ikusiko nintzateke. Eta nork daki, ez ote da hori niretzat egokiena? Nire gurasoengatik izango ez balitz aspaldi izango nintzateke lanetik alde eginda. Nagusiaren aurrera joan eta ene iritzia aurkeztuko niokeen. Mahai gainetik eroriko litzateke, gora igo eta langileei hitz egiteko esertzen den mahai gainetik behera, alegia; langileak hurbil-hurbil jartzen zaizkio gorra delako. Baina oraindik ez dut esperantza galdu. Gurasoei zorrak kentzeko beste batzen dudanean - oraindik beste bost edo sei urte=, entzun beharko dizkit, bai. Beno, baina momentuz jaiki egin behar naiz, trena bostetan ateratzen baita. Begiak kutxa gainean zegoen iratzargailura bideratu zituen. -Jainko laztana!-oihukatu zuen bere barnerako. Goizeko sei eta erdiak ziren eta orratzek beren martxan jarraitzen zuten. Orratzak laurden gutxi jotekoak ziren. Akaso ez zuen jo iratzargailuak? Ohetik garbi=garbi ikus zitekeen alarma lauretan jarri izan zuela; beraz, jo beharra zeukan derrigor. Baina posible ote zen lo jarraitzea, etxeko armairuak eta denak aztoratzeko moduko zarata ateratzen zuen eta? Bere loaldia ez zen batere lasaia izan. Baina seguru aski, horregatik egin zuen azken momentuan sakonago lo. Eta, zer egin zezakeen orduan? Hurrengo trena zazpietan ateratzen zen; berau hartu ahal izateko korrikan ibiltzea halabeharrezkoa zuen. Erakusgaia oraindik ez zegoen bilduta, eta, azkenik bera ere ez zen prest sentitzen. Gainera, trena hartuko balu ere, ez zuen nagusiaren errieta saihestuko, izan ere, biltegiko mutilak jadanik bere faltaren berri emana izango zion eta. Biltegiko mutila dignitate bako ipurdi- miazkatzaile hutsa zen. Eta, gaixorik zegoela esango balu, zer gertatuko litzateke? Honek susmoak zabalduko zituen, Gregoriok bost urtetan inoiz ez baitzuen lanera hutsik egin. Seguruenik nagusia Montepioko medikuarekin etorriko litzateke. Gurasoen aurrean bere alferkeriaren gainean kexak zabalduko ziren, eta medikuaren agiriari esker edozein arrazoi atzera botako luke, harentzako gizon guztiak baitaude osasuntsu. Eta egia esan, kasu honetan ez zen oker ibiliko. Izan ere, loaldi luzearen ondorioz gosez bazen ere, Gregorio ondo sentitzen zen. Bere etzalekua utzi gabe bertan hausnartzen eta pentsatzen jarraitzen zuen. Erlojuak zazpiak laurden gutxi jo zituenean, ohe burutik hurbil zegoen atea jo zuten. -Gregorio- esan zuen ahots batek, amarenak- zazpiak laurden gutxi dira. Ez zinen bada, bidaian joatekoa? Zein ahots gozoa! Bere ahotsa entzutean ordea, izutu egin zen; betikoa zen, bai, baina txistu mingarri eta eutsi ezin batekin nahasturik agertu zen, hitzak hasieran argiak baziren, gerora nahastu egiten ziren eta azkenerako bat zalantzan jartzen zen entzun ote zituen ere. Gregoriok argi erantzuteko asmoa zuen baina guztia ikusita hau esatera mugatu zen: -Bai, bai. Eskerrik asko ama. Oraintxe altxatuko naiz. Egurrezko atearen bestaldean, Gregorioren ahotsaren aldaketa ez zen igarri behar, ama erantzun horrekin lasaitu eta honek alde egin zuen. Aldiz, elkarrizketa honen ondorioz, familiako kideek bazekiten Gregorio oraindik etxean zela. Honekin batera, aita ailegatu zen eta ateari golpe arin batzuk emanda galdetu zuen: -Gregorio, Gregorio! Zer gertatzen da?- Momentutxo bat itxaron eta ahotsa altxatuz ekin zion: -Gregorio, Gregorio! Halaber, beste atearen atzetik arrebak honela galdetu zion goxotasunez: -Gregorio ez al zaude ondo? Zerbait behar al duzu? -Prest nago -erantzun zien biei batera, hitzak garbi ahoskatzeko ahalegin handia eginez bere ahots- geldiz mintzatuz. Aitak gosaltzen jarraitu arren, arrebak ahopeka jarraitzen zuen: -Ireki mesedez, Gregorio. Hala ere, Gregorio ez zen horretan pentsatzen ari; aitzitik, bere buruari zorionak ematen zizkion logela ixteko zuen ohituragatik. Lehenengo egin beharreko gauza geldi- geldiro altxatzea eta ondoren gosaltzea zen. Hau dena egin ostean bakarrik pentsatuko nukeen gainerakoan, eta ez ohean etzanda nengoen moduan. Ohean baten baino gehiagotan posturak eragindako min arintxo bat sentitu izanaz gogoratzen zen, eta sarri askotan jaikitzerakoan desagertzen zena. Jakin-min handia zeukan egun hartako bere irudikapenak nola ihesten zitzaizkion ikusteko. Halaber, ahotsaren aldaketaren arrazoia katarroaren abisua zelakoan zen, hau da, saltzailearen gaixotasun profesionala. Ohazala baztertzea lan oso erraza zen. Horretarako, gorputza albo batera botatzea zuen errazena, horrela ohazala halabeharrez eroriko baitzen. Baina zailtasuna Gregorioren zabaltasun izugarrian zegoen. Zutuntzeko, beso eta eskuz lagundu ahal izango zen; halere, horren ordez, kontrolatu ezin zituen eta gelditu ezinik zeuden hamaikatxo hankaren jabe zen. Eta kontua da, berak zutuntzeko nahia zeukala. Luzatzen zen; eta hanketako bat dominatzea lortzen zuen; baina bitartean, besteek beren mugimendu aske eta mingarriarekin jarraitzen zuten. “Ez da egokia ohean ezerezean egotea" pentsatu zuen Gregoriok”. Lehenik eta behin etzalekutik gorputzeko behealdea kanporatzea otu zitzaion. Baina parte hau -oraindik ikusi gabea, beraz zehaztasunez kokatzea zaila egiten zitzaiona-, mugiaraztea zaila egin zitzaion. Pentsatutakoari geldi-geldiro ekin zion. Gregoriok indar guztiak bilduz, gorputza aurreratu zuen. Zoritxarrez, norabidea gaizki hartu zuen eta ondorioz, oheko hanken jota izugarrizko golpea hartu zuen. Golpearen ondorioz, konturatu zen bere gorputz berriko atalik sentiberena, gorputzeko beheko partea zela. Orduan, burua etzalekuaren goialdera bota zuen berriz ere, oraingoan gorputzaren goiko partea ateratzeko asmotan. Honek ez zuen arazorik ekarri, eta, gorputzeko zabalerak zein pisuak, buruak hasi izandako mugimendua jarraitu zuten. Baina, berau airean ikusitakoan, modu berberean aurrera jarraitzeko beldurra sentitu zuen, horrela erorita zaila izango litzatekeelako burua bere horretan mantentzea; gainera Gregoriorentzako oso garrantzitsua zen momentu hartan konortea ez galtzea. Hori gertatu orduko, nahiago zuen ohean geratzea. Baina, kontrako moduan indar berdinak egin ostean, bere emozioaren morroi ziren hankak ikusirik konturatu zen hasierako posizio berdinean topatzen zela eta berriro lehengoa pentsatu zuen: ez zuela ohean jarraitu behar eta portaerarik zuzenena arriskatzea zela, nahiz eta onik ateratzeko posibilitateak urriak izan. Ordea, laster gogoratu zuen, patxadazko erabakiak hartzea, erabaki arinak hartzea baino zuzenagoa zela. Bere begiak zorroztasunez leihoan finkatu ziren; baina zoritxarrez, bistan zeuden behe- lainoek eta lainoek esperantza eta indar gutxi ematen zieten. “Honezkero zazpiak- pentsatu zuen berriro erlojua begiratzean-. Jada zazpiak, eta oraindik behe-lainoa nagusi da.” Mugitu gabe eta arnasa geldi- geldiro hartuz, pixka batean ohean etzanda jarraitu zuen isiltasunak bere izaerara itzularaziko balu moduan. Hala ere, zazpiak eta laurden jo aurretik altxatuta egotea beharrezkoa zuela pentsatu zuen. Gainera biltegitik norbait heltzear zegoela uste zuen, berau zazpiak izateko gutxi falta direnean zabaltzen dute eta. Oheko hegal batetik irristatuta atera nahi zuen. Seguruenik gorputza horrela botata, burua eusten, ez zuen minik hartuko. Ez zitzaion ezer gertatuko, alde batetik bere lepoak gogorra zirudielako eta bestetik alfonbra gainera eroriko zelako. Gauza batek bakarrik ematen zion burukomina; mugitzean aterako zuen hotsak, honek familia osoa aztoratuko zuelakoan. Baina hau aurrera eramateko erremedio bakarra zen. Gregoriok jada, gorputz erdia ohetik kanpo zuen (metodo berriak lan bat baino jolas bat ematen zuen, atzez kulunkatzea besterik ez baitzen), eta, norbait laguntzera etortzen bazitzaion, lortzea oso erraza izan zitekeela jabetu zen. Pertsona indartsu birekin nahikoa zuela ikusi zuen ( bere aita eta neskamearengan pentsatu zuen ). Bere bizkar puztuaren azpitik beren besoak sartu, eta pisuaren eraginez makurturik hankak lurrean ongi baliatuko ziren ziur asko. Baina komeni al zen laguntza eskatzea atea giltzaz zarratuta zegoela jakinda? Bere egoera larria zela jakinda ere, ezin izan zion eutsi barreari. Operazioa oso aurreratua zeukan, honekin bukatzeko egin behar zuen gauza bakarra, aurrerago egindako mugimenduak baino gogorragoa izango zen beste mugimendu bat egitea zen, alegia. Horretarako gainera, ez zuen denbora askorik, zazpiak eta laurden emateko bost minutu besterik ez zirelako falta. Izan ere, ate joka etorri zitzaizkion. “Biltegiko norbait izango da seguruenik ”, pentsatu zuen Gregoriok, beren hankak gero eta azkarrago mugitzen ziren heinean. Momentu hartan, isilunea zabaldu zen eta halaber esperantza txiki bat sentitu zuen, atea inork ez zuela zabaltzen ikusitakoan. Hala ere, gertatzekoa zena, gertatu zen; neskameak pauso sendoak eman ostean, atea ireki zuen eta. Orduan Gregoriok nahikoa izan zuen bisitariaren berba bakarra entzutea, berau nor zen igartzeko; gerentea zela antzemateko, alegia. Zergatik ote zegoen Gregorio lan egiten , falta egiteagatik horrelako susmoak zabaltzen diren lantegi batean? Bertako langileria osoa ote zen horren barrabasa? Ez ote zitekeen egon beren artean benetako gizonik, goizean ordu pare bat galdu ondoren, tripak janda zoratu arren, ohetik altxatzeko gauza ez zenik? Beharrezko al zen ikerketatxo hura egiteko mutiltxo bat bidaltzea baina, gerentea bera etortzea? Orduan Gregoriok, pentsamendu guzti hauek behartuta, etzalekutik salto egin zuen. Handia ez zen, baina golpeak sortutako hots gor bat entzun zen. Alfonbrak golpea arindu zuen; bere lepoa uste zuena baino elastikoagoa zenez, zaratotsa ez zen horren beldurgarria izan. Ordea, burua eusteko ez zuen arretarik jarri eta ondorioz, min hartu zuen eta minaren minez alfonbraren kontra estutu zen. -Hor barruan zerbait gertatu da- esan zuen gerenteak ezkerreko gelatik. Ezinezkorik ez dagoela pentsatuz, egunen batean gerenteari ere antzeko zerbait gerta zitzaiokeela imajinatu zuen Gregoriok. Gerenteak bere partetik, Gregorioren pentsamendua irakurriko balu bezala, pauso sendo batzuk eman zituen bere txarolezko zapatekin. Ondoko logelatik arrebak isilka deitu zion. -Gregorio, biltegiko gerentea dago berton. -Badakit -erantzun zion indarge, arrebak ozta -ozta entzun zuen heinean. -Gregorio- esan zuen aitak ezkerreko gelatik-, gerenteak galdetu dit ea zergatik ez duzun hartu lehenengo trena. Ez dakigu zer erantzun, eta gainera zurekin aurrez aurre berba egin gura du. Beraz, zabaldu atea, mesedez. Ez arduratu gelan dagoen kaosagatik, berak ulertuko du eta. -Egun on, Samsa jauna!- sartu zen gerentea afektiboki. -Ez dago ondo- esan zion amak gerenteari, aitak berbetan segitzen zuen bitartean-. Gaixorik dago eta. Bestela zelatan galduko zuen bada trena? Gregorio biltegirako baino ez da bizi, ez da gau bakar batean ere kaleratzen eta! Eta jakin beza, premiazkoa denean ere ez dela kalera irtetzen. Gurekin batera afaltzen du eta egunkaria leitzen isil=isilik egoten da irtenaldiko ibilbideak aztertzen. Bere aisialdi bakarra aroztegia da. Bere logelan zintzilikatuta dagoen egurrezko markoa ikusten baduzu ikusi, zeharo zurtuta geratuko zara; hiruzpalau arratsaldetako beharra izan du. Oraintxe ikus dezakezu, hots, atea zabaltzean duenean. -Laster naiz prest- esan zuen modu isil batean, elkarrizketako berbarik ez galtzeko asmotan -Emakumea, seguru zuk esan bezala direla gauzak, baina ez al du ezer larririk izango! Nik horixe espero dut behintzat. Hori bai, merkatariok sarri askotan gorputz txarra izan arren, lanean jarraitu behar dugu; negozioan gainetik ez dago ezer! -Beno -galdetu zuen aitak, estututa eta atea berriro joz-;sar al daiteke behingoz gerentea? Ezkerreko gelan isiltasuna zen nagusi, eta eskuinekoan ordea, arrebaren negar- zotinak entzuten ziren. Baina, zergatik ez ote zuen nahi Gregoriok besteekin elkartu gura? Egia esan, esnatu berria zen eta ez zen ezta janzten hasia ere. Baina, zergatik ote zegoen negarrez? Agian, neba altxatzen ez zelako, atea zabaltzen ez zuelako, gerenteari pasorik ematen ez ziolako, bere lana galtzeko arriskuan zegoelako, eta kasu horretan, nagusiak berriro ere gurasoak gogor estutuko zituen aspaldiko zor haien kontura. Ordea, hauek momentuz, ez ziren arrazoizko burukominak. Gregoriok han jarraitzen zuen, eta ez zitzaion burutik ezta pasatu ere egin bere familiakoak bertan behera uztea. Alfonbra gainean zetzan, eta zegoen egoeran egonda inork ez zion bere gerenteari pasatzen utziko. Baina deskortesia txiki hori ez zen nahikoa arrazoi lantegitik botatzeko. Eta Gregoriok arrantzekin molestatzea baino, bakean uztea hobe zela pentsatu zuen. Hala ere, besteek Gregoriorengan zuten ezjakintasunak, kezkatzen zituen. - Samsa jauna -azkenean esan zuen gerenteak, ahots harroz-, honek guztiak zer esan nahi du? Zure logelan zarratzeaz gain, monosilaboekin erantzuten duzu. Halaber, arrazoirik gabe kezkatzen dituzu gurasoak eta axolagabekeria osoz laneko kontuak baztertzen dituzu. Zure familia kideen eta enpresaren izenean, arrazoiak eman ditzazula eskatzen dizut. Harrituta naukazu. Beste mota bateko gizona zinela uste nuen, hots, gizon zentzudun eta formala zinela. Egia esateko, gaur goizean patroiak zure faltaren arrazoi posible bat eman dit: bart kobratzeko agindu zitzaizuna. Nik esan nion neronek erantzungo nuela horren aurrean, eta horrelakorik pentsatu ere ez egiteko, mesedez; baina orain, zure portaera ikusita, ez daukat zure alde egiteko asmorik. Zure egoera, beraz, ez da horren segurua. Nire asmoa gauza guzti hauek zuri bakarrik esatea bazen ere, orain zure guraso eta arreba onberek entzun behar izan dute guztia. Gainera, zuri bost axola niri denbora galaraztea ere. Azkenaldian ez gara larregi saiatu lanean eta gainera ez dira oso garai onak negoziatzeko; hori guk ere aitortzen dugu. Baina Samsa jauna, ez dago ezta negozioak bertan behera uzteko garai onik ere. -Banoa -oihukatu zuen Gregoriok, bere onetik aterata, errietaren erdian guztiaz ahantzirik.- Oraintxe noa. Eritasun bat dela eta egon behar izan naiz ohean, gainera oraindik jaiki barik nago. Momentutxo bat mesedez! Hobeto nagoen arren, oraindino ez nago uste bezain ongi. Ez dakit zer gertatu zaidan! Atzo ondo sentitzen nintzen eta hori badakite nire gurasoek ere. Beno, atzo arratsaldean sentitu nituen lehen sintomak. Zelatan ez dute nabaritu lehenago? Zelan ez nien esan ezer biltegikoei? Izan ere, sarritan uste izaten dugu etxean geratu gabe osatuko garela eta ez da horrela izaten. Mesedez, gizona, izan iezaiezue begirune nire gurasoei! Esan dizkidazunak esateko ez dago arrazoirik. Bistan dago ez dituzula nire azken bezeroen eskaera-orriak irakurri. Gainera, zortzietako trena hartuko dut. Deskantsu hau indarberritzeko ez zait batere gaizki etorri. Ez ezazu galdu denbora gehiago. Laster izango naiz biltegian. Azaldu nagusiari nik esandako guztia eta eskatu barkamena nire partetik. Guzti hau zioen bitartean, zailtasun handirik barik, kutxara hurbildu zen. Bertan, zutitzen saiatu zen. Atea ireki eta gerentearen aurrean jarri eta berba egin gura zuen berarekin. Horren gogotsu deitzen zeudenen aurpegiak ikusteko irrikaz zegoen. Ez zen bere errua izango izutzen baziren, beraz, ez zuen zertan beldurturik. Ezta lasai geratzen baziren ere. Pixka bat mugituz gero, zortzietako trena hartuko zuen. Baten baino gehiagotan egin zuen laban kutxako horma lauekin; baina azkenean zutitu zen. Sabeleko mina handia bazen ere, horrek ez zuen kezkatzen. Orduan bere burua ondoko aulkiko bizkarraldearen kontra jarri zuen eta haretxen ertzei hankez oraturik geratu zen. Lasaitu zenean isildu egin zen gerentearen berbak entzuteko. - Zerbait ulertu al duzue? -galdetu zien gurasoei-. -Ai ene! -egin zuen amak negarrez. Seguruenik txarto egongo da eta gu hemen berari zirikatzen. =Eta jarraian dei egin zuen: -Grete! Grete! -Zer behar duzu, ama? -erantzun zuen alabak gelaren beste txokotik. -Mediku baten bila joango zara segituan; zure neba gaixorik dago eta. Zoaz arrapaladan! Entzun al duzu zelan egiten zuen berba? -Ana! Ana! -aitak egin zuen dei txaloak emanez-. Deitu iezaiozu segituan sarrailagile bati. -Animalia bat da- esan zuen gerenteak. Harrera gelan, korrika zetozen bi gazteren gona hotsa entzun ahal izan zen ( nola jantzi zen horren azkar arreba? ), eta, etxeko ateak, kolpean irekitzean, atera zuen zarata bortitza. Baina ez zen entzun ate kolperik. Ezbeharren bat gertatu den etxeetan gertatzen den legez, atea irekita utzi zuten. Halere, Gregorio hagitz lasaiago zegoen. Egia da bere berbak ulergaitzak zirela, berari argiak iruditu zirela arren. Horregatik bada, besteak zerbait arraroa gertatzen zela konturatu ziren eta ondorioz, laguntzera hurbildu zitzaizkion.Besteek lehenengo antolaketak erabakitasunez eta irmotasunez hartu izanak lasaitu egin zuten. Berriz ere gizakien artean zegoela iruditzen zitzaion, eta biengandik, bai medikuarengandik bai sarrailagilearengandik, bereizketarik gabe, ekintza arraro eta txundigarriak espero zituen. Eta, hurbiltzear zeuden elkarrizketa erabakigarrietan ahalik eta argien mintzatzeko asmoz, arinkeriaz eztarria garbitu zuen, arinki egitera beharturik zegoela, zarata hau ere giza-estula ez zela pentsatuko zuten beldur, horiek bereiztu ahal izateko segurtasunik ez zuelako. Bitartean, ondoko gelan, isiltasun handia zen nagusi. Gurasoek beharbada, nagusiarekin mahai inguruan jesarririk, honekin ahapeka hitz egingo zuten. Agian guztiak atetik gertu zeuden entzuten. Besaulkiarekin batera astiro-astiro hurbildu zen Gregorio atera; hara iristerakoan, jesarlekua utzi, atera salto egin zuen eta zutik eutsi zen, oratuta, bere hankek zuten lirdingagatik. Horrela zegoela, atseden hartu zuen egindako ahaleginagatik. Gero, sarraila barruko giltza birarazten saiatu zen bere ahoa erabiliz. Zoritxarrez, ez zuen guk zehazki hagin deritzogunik. Zerekin oratuko zuen orduan giltza? Baina barailak, ordea, oso indartsuak ziren, eta, horietaz baliatuz, giltza mugitu ahal izan zuen, horrek eragiten zion minean erreparatu barik, izan ere likido ilun batek irten zuen bere ahotik, giltzean labaindu eta lurrera tantaka erortzen zela. –Entzun iezadazue- esan zuen nagusiak alboko gelan-. Giltza birarazten ari da. Hitz horiek jarraitzeko bihotz eman zioten Gregoriori. Baina guztiek, aitak, amak, zera oihukatu behar izan zioten: -Aurrera, Gregorio!- Bai, zera oihukatu behar izan zuten: -Beti aurrera! Saiatu zaitez!. Eta guztiak bere ahaleginaren ondorioak larritasunez ikusteko zain zeudela imajinatuz, bihotz-bihotzetik giltza haginkatu zuen, nahiko ahulduta. Eta, giltzak sarrailan jira egiten zuen heinean, bera mantendu egiten zen, airean alde batetik bestera zebilela, ahotik eskegita, eta, beharrezkoa zen arabera, giltzean oratzen zen edo bere gorputzeko pisu guztiaz beherantz bultzatzen zuen. Sarrailaren hots metalikoak, amore ematerakoan, bere senera guztiz itzularazi zuen. –Beno- esan zuen, sekulako zizpurua emanez-. Ez da sarrailagilea etorri izan behar. Eta buruarekin kisketa jo zuen atea guztiz zabaltzeko. Atea zabaltzeko modu hau zela eta, sarrera librea zegoen arren, ez zuten Gregorio ikusi. Lehendabizi, ateko orrietako bat astiro bultzatu behar zen, atalasean atzeraka lazki ez jausteko kontu handiz. Eta mugimendu zail hau oraindik nola egin zezakeen pentsatzen zegoela, beste ezertan pentsatzeko astirik ez zuela, nagusiarengandik “ene!” entzun zuen, haizearen orroa bezala entzun zena, eta atetik hurbilen zegoen gizon hau ikusi zuen, baita eskuarekin ahoa nola estaltzen zuen eta poliki atzerantz egiten zuen ere, indar ikusezin batek mekanikoki bultzatuko balu bezala. Amak- nagusia han egon arren, ilea nahasia zuena burezurreko gainaldean- lehenengo Gregoriori begiratu zion, eskuak elkartu zituen, gero berarengana bi pausu eman zituen, eta azkenean zerraldo erori zen, bere gonak inguruan sakabanaturik eta aurpegia bularreko sakontasunean estalia zegoela. Aitak ukabilarekin mehatxu egin zuen, etsaitasuna erakutsiz, Gregorio logela barrurantz bultzatu nahi izango balu bezala; gero buelta eman zuen, etxeko sarrerara segurtasunik gabe abiatu zen, eta, begiak eskuekin estaliz, negarrak bere bular sendoa astintzen zuela. Gregorio, orduan, ez zen logelara guztiz sartu; bere logela barruan itxita zegoen ateko orrian eutsi zen; horrela, bere gorputz erdia baino ezin zitekeen ikusi, burumakur ingurukoak zelatatzen zituela. Bitartean, eguna argituz joan zen, eta beste aldeko espaloian aurrez aurreko eraikin beltzituaren zati txiki bat ikus zitekeen. Ospitale bat zen, eta bertako fatxada monotonoa leiho simetrikoek desegiten zuten. Ez zuen atertu, baina ordurako tanta bakanak baino ez zeuden, lurreko leku ezberdinetan ikus zitezkeenak. Mahai gainean gosaria zerbitzatzeko tresnak zeuden, izan ere, aitarentzat huraxe zen eguneko jateko momenturik garrantzitsuena, eta egunkari ezberdinak irakurtzen luzatzea ikaragarri gustuko zuen. Gregorioren aurrez aurre zegoen horman eskegitako mihisean bere argazki bat zegoen, zerbitzu militarrean zegoela eginikoa eta teniente uniformea erakusten zuena, eskua lepoan jarria, arduragabekeriaz irribartsu, bere jarrera eta janzkerak errespetua eskatuko balute bezala. Gela hori etxeko sarrerara begira zegoen; atetik etxekoa ikus zitekeen, irekita ere bazegoena, baita eskailera-burua ere. - Beno- esan zuen baretasuna mantendu zuen bakarra bera izan zen uste osoa zuela-. Beno ba, berehala jantziko naiz, erakusgaiak hartuko ditut eta bidaia hasiko dut. Bidaia egiten utziko didazue, ezta? Nagusi jauna, burugogorra ez naizela eta gustura lan egiten dudala ikus dezakezu. Bidaiatzea nekagarria da; baina ni ezin naiteke bidaiatu gabe bizi. Nora zoaz, nagusi jauna? Saltokira? Bai? Gertatu den guztia gertatu den bezalaxe kontatuko al duzu? Edonor ezgai izan daiteke batzuetan lanerako; baina momentu horietan langileak mesedegarri izan direla ohartu behar dira nagusiak eta jakin beharko lukete, ezgaitasuna gainditu ostean, gogotsuago eta arduratsuago lan egingo dutela. Nik, zuk ondo dakizun bezala, lan handia zor diot buruzagiari. Baina, bestalde, nire gurasoak eta nire arreba ere zaindu egin behar ditut. Egia da gaur estuasun larri baten nagoela. Baina lan eginez gainditzea lortuko dut. Mesedez, ez ezazu egoera gehiago zaildu. Nire alde jarri zaitez. Saltzailea inork maite ez duela badakit. Guztiek uste dute dirua erruz irabazten duela, eta, horretaz gain, ederto bizi dela. Egia da aurriritzi hau desager dadin arrazoi berezirik ez dagoela. Baina zuk, nagusi jauna, beste langile guztiek baino askoz gehiago dakizu, eta, geure artean, buruzagia barne, guztiaren jabe dena, sarritan erratu egiten da langileei buruz. Zuk ondo dakizu saltzailea, urteko egun gehienak saltokitik kanpo ematen dituenez, zurrumurru ugarirako pizgarri erraza dela eta funsgabeko kointzidentzia eta kexetarako biktima egokia ere bai. Horien aurka defendatzea ez da batere erraza, gehienetan horien berri ere izaten ez duelako, eta bidaia batetik leher eginda itzultzen denean baino ez ditu kausa ikusezin baten ondorio negargarriak zuzenean nabaritzen. Nagusi jauna, ez zaitez arrazoia ematen didazula erakusten didan ezer esan gabe joan, neurri batean behintzat. Baina, Gregoriok lehen hitzak esandakoan, nagusiak buelta eman zuen eta hari destainaz begiratzen zion, ezpainekin mesprezuzko keinu bat eginez. Gregoriok hitz egiten zuen bitartean, ez zen momentu bat ere lasai egon. Aterantz urrundu zen Gregoriori begirik kendu gabe, baina astiro-astiro, indar misteriotsu batek gela hartatik alde egitea galaraziko balu bezala. Etxeko sarrerara iritsi zen azkenean eta, oina lurretik altxatu zuen arintasuna ikusirik, sua zapaldu zuela eman zuen. Eskumako besoa eskailerarantz luzatu zuen, han, mirari moduan, askatasuna aurkitu ahal izango balu bezala. Nagusiak era horretara alde egitea onartu ezin zezakeela ulertu zuen Gregoriok, bestela saltokian zuen lanpostua arriskuan baitzegoen. Bere gurasoek ez zuten berak bezain ondo ulertzen egoera, urteek aurrera egin ahala, etxe hartan Gregoriok euren bizitzarekin baino ez akaba zezakeela pentsatu izan zutelako; horretaz gain, momentuak sortutako egonezinagatik, eta horren ondoriozko zereginengatik, zuhurtasuna ahazturik zuten. Baina ez zitzaion hori gertatu Gregoriori; honek bazekien nagusia atxikitzeak zuen garrantzia, baita berau lasaitu, konbentzitu eta erakartzeak ere. Horren guztiaren menpe zegoen Gregorioren eta bere senideen etorkizuna. Bere arreba gutxienez hantxe egongo balitz! Oso azkarra zen; Gregorio oraindik bere bizkar gainean etzanda zegoenean negar egin zuen. Seguru asko nagusia, neska politarekin adeitsua izango zelakoan, neskak nahi izandako edonora joateko prest egongo litzateke. Etxeko atea itxiko zukeen eta sarrean bertan ezustekoa kendu lioke. Baina arreba ez zegoen han, eta Gregorio bere kabuz moldatu behar zen. Eta, mugitzeko zuen gaitasun berria oraindik ezagutzen ez zuela ohartu barik, ezta posibleena ere, eta ziurrena ere bazena, hau da, besteek bere diskurtsoa ulertuko ez zutela, eutsita zegoen logelako atearen orritik banandu zen, bestearen zabaldurak sortutako atearen orritik irristatu zen nagusiarenganantz aurrera egiteko nahiarekin, eskailera-buruko barandan komikoki oraturik jarraitzen zuena. Berehala lurrera erori zen, alferrekoak ziren ahaleginak eginez bere hanka nimiño eta ugarietan eusteko, ahopeka kexa txikia egiten zuela. Momentu hartan, egun hartan lehenengo aldiz, benetako ongizate batek hartua bezala sentitu zen: hankatxoek, lurrean eutsita, zuzen-zuzen obeditzen zuten. Poztasun naturalez nabaritu zuen, eta berak nahi zuen lekura eramateko ahalegina egiten zutela ohartu zen, bere sufrimenduen amaiera iritsi zela adierazi zuena. Baina Gregorio, egin beharreko mugimendu gogorragatik, lurraren arrasean alde batetik bestera zebilenean, ez oso urrun eta bere amaren aurrez aurre, honek bat-batean salto egin zuen eta garrasika hasi zen, besoak luzatuz eta atzamarrak banatuz: -“Lagundu! Jainko maitea! Lagundu!”. Burua makurtzen zuen Gregorio hobeto ikusi ahal izateko; baina, bat-batean, suposizio hau ezeztatzeko asmoz, atzerantz erori zen, mahai gainean bizigabe moduan jausiz, eta oraindik hau ipinita zegoela gogoratu gabe, bertan jesarrita geratu zen, bere alboan iraulitako kafeontzitik kafea zorrotadaka isurtzen zegoela ohartu barik, alfonbratik zehar zabalduz. - Ama! Ama!- xurxulatu zuen Gregoriok, goitik behera begiratuz. Momentu baten nagusiak bere burutik alde egin zuen; eta ezin izan zuen, isuritako kafea ikusterakoan, bere barailak behin eta berriz hutsean ireki eta itxi baino. Amak, mahaitik alde egiten ahalegintzen zebilenean, berriz ere garrasi egin zuen eta bere burua aitaren besoetan bota zuen, bera laguntzera zioana. Baina ordurako Gregoriok ezin zien bere guarsoei jaramonik egin; nagusia eskaileran zegoen eta, kokotsa barandan jarrita zuela, ikuskizun hari azkenengoz begiratu zion. Gregoriok indarra hartu zuen nagusiarengana heltzeko asmoz, baina harek zerbait susmatu zuen, izan ere, salto bat emanda hainbat eskailera-maila jaitsi baitzituen eta desargertu egin zen, baina horren aurretik eskailera osoan entzun ziren oihuak bota zituen. Zoritxar hau guztia gutxi balitz, nagusiaren ihesaldiak aita ere guztiz aztoratu zuen, momentu hartaraino lasai samar egon zena; izan ere, iheslariaren atzean arin joan beharrean, edo gutxienez Gregoriok hori egitea baimendu izan balu, eskumako eskuarekin nagusiaren makilari heldu zion- hau ez zen makila batzeaz gogoratu ere egin, ezta bere kapela eta berokia batzeaz ere, aulki baten ahaztuak- eta, beste eskuan mahai gainean zegoen egunkari handi bat hartuz, prestatu egin zen, lurrean ostikada indarstuak emanez, papera eta makila erabiliz, Gregorio bere logela barruraino atzera eginarazteko. Azken honen erreguek ez zuten ezertarako balio izan, ulertu ez zituztenak; eta, burua era otzanez bere aitarenganantz bueltatu bazuen ere, haren ostikada indartsuak bikoiztea baino ez zuen lortu. Amak, bere aldetik, eguraldi txarra egon arren, leiho bateko kristala jaitsi zuen eta, kanporantz bortizki makurturik, aurpegia eskuekin estaltzen zuen. Kanpoko eta eskailerako airearen artean haize indartsua sortu zen; leihoetako errezelak harrotu egin ziren; mahai gaineko egunkariak ere bai, eta orrialde solte batzuek lurretik hegan egiten zuten. Aitak, errukigabe, txistu basatiekin presatzen zuen atzera-egitea. Baina Gregoriok oraindik ez zekien atzerantz ondo ibiltzen, eta horregatik oso astiro zebilen. Gutxienez buelta eman ahal izan balu! Arnas batean bere logelan egongo litzateke. Baina, bere makaltasuna zela-eta ez zuen bueltarik eman nahi izan aita urdurituko zuen beldur, honek zuen makila tentea burua zauritu edo bizkarra hausteko prest zegoela. Azkenean, hala ere, ez zuen beste erremediorik izan eta buelta eman behar izan zuen, amorruz ohartu baitzen atzerantz ibiliz norabidea mantentzea ezinezkoa zitzaiola. Horrela, bere aitari estutasunez begiratzeari uzten ez ziola, ahalik eta arinen buelta ematen hasi zen, hau da, makaltasun ikaragarriz. Aita haren borondate onaz jabetu behar izan zen, erasotzeari utzi baitzion, urrunetik makilaren puntarekin jiratu beharreko norabidea zuzenduz. Gutxienez txistu jasanezin hura gelditu izan balitz! Burua guztiz galtzea eragiten zion honek Gregoriori. Buelta guztiz amaitzeko gutxi falta zitzaionean, txistu hark nahastu eta atzera pixka bat egin zuen. Atearen aurrez aurre egotea lortu zuen azkenean. Baina bere gorputza ate hartatik oztopo barik igarotzeko handiegia zela jabetu zen momentu hartan. Aitari, momentuan zituen gogoak ikusirik, beste orria zabaltzea ez zitzaion, jakina, bururatu leku nahikoa izan zezan. Ideia batez baino ez zegoen beteta: Gregorio, lehen bait lehen, bere logelan sartu behar zen. Hala ere, sartu ahal izateko Gregoriok behar zituen prestaketa gogaikarri guztiak ez lituzke inoiz ere onartuko eta, era honetara, atea igaro. Honetarako inolako oztoporik egongo ez balitz bezala, Gregorio bultzatzen zebilen handitzen zioan iskanbila sortzen. Gregoriok bere atzean entzuten zuen ahotsak ez zuen aita batena zenik ematen. Gregorio ateko markoaren kontra estutu zen. Albo batez tentetu egin zen; atalasean zeharka jarrita zegoen orain, bere alboa guztiz minduta eta zaurituta zegoela. Ateko argitasunean irudi nazkagarri batzuk ikus zitezkeen.Gregorio trabaturik geratu zen han, ez zen bere kabuz inolako mugimendurik egiteko gai. Alde bateko hankatxoak airean zeuden, eta beste aldekoak lurrean zapaldurik min handia sortuz... Horrelako baten, logelan azkar sarrararzi zuen kolpe indartsu eta, era berean, salbatzailea eman zion aitak atzetik, odoletan hastea eragin ziona. Gero, makilarekin itxi zuen atea, eta azkenean guztia lasaitu egin zen. ==2. Kapitulua== Gaua iritsi zen arte Gregorio ez zen logale neketsu hartatik esnatu, konortegabetze baten antzekoa izan zena. Hala ere, ez zen bere kabuz askoz beranduago esnatuko, ordurako lo nahiko egin baitzuen, baina isilpeko pauso batzuen marmarrak eta kontuz itxitako sarrerako atearen zaratak esnatu zutela iruditu zitzaion. Tranbia elektrikoaren islak logelako sabaia eta altzarien gainaldea argitzen zituen; baina behean, Gregorio zegoen lekuan, iluntasuna zen nagusi. Astiro eta oraindik trakeski, bere garroekin haztamuka ibiliz, euren balioa ulertua zuela, ateraino hurbildu zen gertatu zena ikusteko asmoz. Bere ezkerraldea zauri bakar, luze eta nazkagarria zen. Herren zebilen, hautaketa bidez eta simetrikoki, bere hanka hilera bien gainean. Beste alde batetik, hauetariko bat, goizean jazotako istripuan zauritua, - miraria izan zen besteak zauririk gabe izatea!-, bizitza barik narras zeraman. Atera iristerakoan, bertara erakarri zuena jateko zerbait izan zela ohartu zen. Katilukada bat azukredun esne ikusi zuen, ogi zuridun zatitxoak igerian zeudela. Pozaren pozez barre egiteko zorian egon zen, goizean baino askoz gose handiagoa baitzuen. Berehala, burua katiluan murgildu zuen begiak estaltzeraino ia-ia; baina laster etsita atera behar izan zuen, ez bere ezkerraldeko minak lana zailtzen zuelako bakarrik (jan ahal izateko gorputz osoa mugitu behar zuen), esnea, momentu hartara arte gehien gustuko zuen edaria zena-horregatik, zalantza barik, arrebak han utzi zuen-, ez zitzaiolako batere gustatu baizik. Ia-ia nazkatuta urrundu zen katilutik, eta berriz ere logelako erdialderantz irristatu zen. Jangelan gasa piztuta zegoela ikusi zuen ateko zirrikitutik. Baina, ohikoa zenaren aurka, ez zitekeen aita amarentzako ozenki irakurtzen ari zela entzun ezta arrebaren gaueko egunerokoa ere. Ez zen txintik ere entzuten. Agian ohitura hau, arrebak bere eskutitzetan beti aipatzen zuena, azkenaldian desagertu egin zen. Baina inguruko guztia ere isilpean zegoen, eta, ziur aski, eraikina ez zen hutsik egongo. –Zelako bizimodu lasaia duen neure familiak!- pentsatu zuen Gregoriok. Eta, bere begiradak gerizpean finkaturik zituen bitartean, bere guraso eta arrebari hain bizitza barea eman ahal izateaz harro sentitu zen, hain inguru politean. Ikaraz pentsatu zuen lasaitasun, ongizate eta poztasun haiek amaitzear zeudela... Burutazio hauek nahas ez zezaten, nahiago izan zuen fisikoki astintzea eta logelatik arrastaka hasi zen. Gauean zehar ateko orri bat zabaldu zen, eta beste batean bestea: norbaitek, zalantza barik, sartu beharra zuen eta duda-mudatan zebilen. Gregorio, hori ikusita, jangelara ematen zuen atearen aurrez aurre jarri zen, bisitari zalantzatia barrurantz erakartzeko prest, edo gutxienez hura nor zen ikusteko asmoz. Baina atea ez zen berriro ireki, eta alferrik itxaron zuen. Goizeko lehen orduetan, atea zarratuta zegoenean, guztiak barrura sartzen saiatu ziren, eta berak orain ate bat zabaldu zuela, eta besteak ere ireki zituztela, zalantza barik, egunean zehar, ez zen inor gehiago joaten, eta giltzak ateko kanpoaldean zeuden, sarrailetan. (Zatitxo bat faltan dago) ==3. Kapitulua== Hasieran pentsatu zuen bere gogogabetasuna, dudarik gabe, bere logelaren egoerak murgiltzen zuen malenkoniaren ondorio zela; baina oso azkar ohitu zen honen itxurara. Beste leku baten soberan zeuden gauzak bertan uzteko ohitura hartu zuten, zeinak asko ziren, etxeko logela bat apopiloentzat erabiltzen baitzuten orain. Hiru gizon oso formal hauek –hirurak bizardunak, Gregoriok egun baten ateko zirrikitutik ikusi zuenaren arabera-, bai beraien logela, baita etxe guztia ere, sukaldea batez ere, txukun-txukun mantentzen zuten. Ezin zuten haien begi aurrean ikusi ez balio gabeko trasterik ezta gauza lohirik ere. Gainera beraien altzari ia guztiak ekarri zituzten, eta horregatik zeuden hainbeste balio gabeko gauza, saldu ezin zitezkeenak baina bota nahi ez zituztenak. Eta gauza hauek guztiak Gregorioren logelan sartzen zituzten, hautsontzi eta zaborrarekin batera. Neskameak laster batean botatzen zituen erabiliko ez ziren gauzak Gregorioren logelara. Agian neskameak edukiko zuen gauza haiek biltzeko asmoa denboraz ondo ibiliko zenean, edota denak kanpora botatzekoa; baina beti gelditzen ziren botatako leku hartan. Gregoriok soilik mugitzen zituen lekuz logelan lekurik gelditzen ez zitzaionean, nahiz eta ahalegin haren ondoren neke-neke eginda amaitzen zuen, denbora luzez mugitzeko indarra galdurik. Apopiloak batzuetan etxean afaltzen zuten, jantoki-sala nagusian. Egun hauetan logela honetako atea itxita gelditzen zen; baina honek guztiak ez zuen Gregorio larritzen, izan ere atea zabalik egon zen hainbat gauetan logelako lekurik ilunenean gorde zen, familia horretaz ohartu ere egiten ez zelarik. Baina egun baten neskameak atea ertirikita utzi zuen, eta hau holaxe gelditu zen gauez apopiloak etxera heldu eta argia piztu zutenean. Mahairatu ziren, aurretik aita, ama eta Gregorioren jarlekuak izandakoetan jesarriz, mahai-zapiak zabaldu zituzten eta sardexka eta aiztoak heldu zituzten. Momentu hartan ama agertu zen atean haragiz beteriko erretilu bat zeramala, eta bere ostean arreba patataz beteriko erretilua zeramalarik. Jaki berotik lurruna irteten zen. Apopiloak erretiluetara hurbildu ziren, zerbitzatu aurretik dastatzeko irrikaz, eta erdian jarrita zegoen gizonak, hiruretatik autoritarioena zirudienak, haragi zati bat zatitu zuen erretiluan bertan nahikoa samur zegoela baieztatzeko asmoz. Bere poztasuna adierazi zuen amaren eta arrebaren lasaitasuna sortuz. Bitartean, familiak sukaldean afaltzen zirauen. Aita, familiarekin bildu aurretik jantoki-salara sartu, hiru gizonak agurtu eta, txanoa eskuan zuelarik, mahaiaren inguruan buelta eman zuen. Horren ondoren, familia elkarrekin zegoenean, ia-ia isiltasun osoan hasi ziren jaten. Gregoriori gauza bitxia iruditzen zitzaion beti, afalorduan zeuden hots guztien artean, haginek jakiak mamurtzerakoan egiten zuten hotsa nabaritzea, honek Gregoriori jateko haginak beharrezkoak zirela eta hagin bako masailezurrarekin jatea ezinezkoa zela adierazi nahiko balio bezala. “Hau gosea dudana, hau –zioen bere artean, arduraturik-. Baina ez dira hauek nahi ditudan gauzak… Hauena bai gogoz jatea! Eta ni bien bitartean, gosez hilda!” Gau hartan bertan -Gregoriok ez zuen gogoratzen biolina entzun zuenik denbora luze hartan- sukaldean haren soinua igarri zuen. Apopiloek amaitu zuten jada afaltzen. Erdian jarrita zegoenak egunkari bat atera zuen eta alboan zeuden beste biei orri bana eman zien, eta hirurek irakurtzen zuten aulkian etzanda. Biolina aditu zutenean, beraien arreta musikarengan jarri zuten; jaiki egin ziren, eta, behatz puntetan ibiliz, ateondoraino joan ziren, bertan mugitu gabe, bata bestearen kontra geldituz. Zalantza gabe sukaldetik entzun zituen aitak, hauxe galdetu baitzien: - Beharbada jaunek ez dute musika atsegin? Eta gehitu zuen: - Horrela bada, momentuan eten daiteke. - Inondik inora ere -esan zuen autoritate handiena zuen gizonak-. Nahiko luke andereñoak hona sartu eta hemen jo? Askoz ere erosoagoa eta atseginagoa izango litzateke. - Noski baietz! -erantzun zuen aitak, bera biolina joko zuena bailitzan. Apopiloak jantoki-salara itzuli ziren, eta bertan itxaron zuten. Handik gutxira heldu zen aita atrila eskuetan zuela, honen ondoren ama musika paperekin, eta, azkenik, arreba, biolinarekin. Arrebak dena lasaitasunez prestatu zuen jotzen hasteko. Bitartean, gurasoak ez ziren ausartzen haien besaulkietan jesartzen ere, sekula ez baitzuten apopilorik eduki etxean eta horregatik haienganako adeitasun osoa erakusten zuten. Aita atearen ondoan gelditu zen, eskumako eskua bere trajearen bi botoiren artean sartuta zuelarik; baina amari, apopiloetariko batek besaulkian jesartzea eskaini zion, eta bazter baten jarri zen, ez baitzuen besaulkia gizon hark utzitako lekutik mugitu. Arreba jotzen hasi zen, eta aitak eta amak, bakoitzak bere lekutik, bere eskuaren mugimendu guztiak jarraitzen zituzten. Gregorio, musikak erakarrita, apur bat aurreratzera ausartu zen, eta bere burua jantoki-salan zegoela konturatu zen. Jada ez zen harritzen besteekiko zuen arreta eskasagatik, eta, lehen, aldiz, arreta hori izan zen hain zuzen berak zuen bertuterik aipagarriena. Hala eta guztiz ere, orain inoiz baino gehiago, berak ezkutatzeko arrazoiak zituen, izan ere, bere logelan zegoen zikinkeria guztia zela eta, edozein mugimendu egiterakoan, bere inguruan hautsa altxatzen zuen, bera ere hautsez beteta zegoen eta berarekin batera bizkarrean eta alboetan litsak, ileak eta jaki hondakinak zeramatzan. Besteenganako axolagabetasuna sekula baino nabarmenagoa zen, aurretik egunean hainbat aldiz alfonbra gainean etzanda marruskatzen zenean baino nabarmenagoa hain zuzen. Eta, halere, zegoen egoeran zegoela ere, ez zuen lotsarik sentitzen jantoki-salako lurrean zehar aurrera egitean. Egia da inor ere ez zela beraz arduratzen. Familia biolinaren soinuarekin guztiz txundituta zegoen, eta apopiloak, hasieran eskuak poltsikoetan zeuzkatela, atrilaren ondoan kokatu ziren, honetatik nahiko hurbil, guztiek letrak irakurri ahal izateko eta seguruenik arrebari enbarazu egiten ziotelarik. Baina ez ziren luzaro horrela egon eta laster leihoaren ondora joan ziren aurpegiak alboratuta, eta aitak larriturik begiratzen zituela. Izan ere horrek adierazten zuen haiek aparteko musika dibertigarria entzuteko zuten ilusioa apurtu zela, jada nekatzen hasiak zirela eta soilik adeitasuna erakustearren onesten zutela arrebak biolina jotzen jarraitzea. Bereziki hirurak erretzen ari ziren zigarroen kea ahotik edota sudurretik botatzeko moduak urduritasun handia adierazten zuen. Eta, baina, zeinen ondo jotzen zuen arrebak! Aurpegia alboratuta zuela jarraitzen zuen adi-adi eta tristeki pentagrama irakurtzen. Gregorio apur bat gehiago hurreratu zen eta burua lurrari lotuta mantendu zuen, bere begirakunea bere arrebarenarekin topatzeko ahaleginak eginez. Piztia izango ote zen, musikak hainbeste txunditzen bazuen? Bere aurrean sutsuki antsiatutako jaki ezezagun batengana zuzentzen zuen bidea zabaltzen zela zirudien. Bai, arrebarenganaino heltzeko erabakia hartuta zuen, gonatik tira egin eta era hartan bere logelara biolina jotzera joan behar zuela adierazteko, bertan inork ez baitzuen bere musika saritzen eta berak egin nahi zuen hori. Aurrerantzean, ez zion arrebari bere logelatik irteten utziko, berak bizirik zirauen bitartean ez behintzat. Lehenengo aldiz zerbaitetarako balio behar zion bere itxura beldurgarri hark. Momentu batean ate guztietan egon ahal izatea nahi zuen, eraso nahi zion edonoren gainean salto egiteko prest. Baina ezinbestekoa zen arreba bere ondoan geratu zedin, ez behartuta baizik eta bere borondatez; beharrezkoa zen halaber, bere ondoan jesarri zedin sofan, beregana makurtu zedin, eta orduan aitortuko zion Kontserbatoriora bidaltzeko asmoa eduki zuela, eta aurreko Gabonetan zoritzar hura gertatu izan ez balitz -izan ere, Gabonak igaro ziren jada, ezta?, horrela aitortuko zion guztiei, inoren eragozpenak kontuan hartu gabe. Eta azalpen hau entzuterakoan, arreba, hunkituta, negar batean hasiko zen, eta Gregorio bere sorbalda gainera igoko zen, eta saman musukatuko zuen, dendara zihoanetik biluzik, zinta gabe, eramaten zuen sama hartan. -Samsa jauna -esan zion aitari hiruretatik agintariena zirudien gizonak. Eta, beste hitz bat gehiago esaten denbora alferrik galdu gabe, aitari erakutsi zion, hatz erakuslea luzatuz, Gregorio, hau geldiro aurrera zihoalarik. Biolinaren soinua momentu hartan isildu zen, eta hiruretatik agintariena zirudienak irribarre egin zien bere lagunei, burua astinduz, eta berriro Gregoriorengana zuzendu zuen bere begirada. Aita lehenengo eta behin, Gregorio bertatik kanporatu beharrean, apopiloak lasaitzen ahalegindu zen, zeinek ez zeuden batere urduri, eta biolina jostagarriagoa iruditzen zitzaien Gregorioren agerrera. Haiengana lastertu zen, eta, besoak luzatuz, haien logelara bultzatu nahi izan zituen Gregorio bere gorputzarekin ezkutatzen zuelarik. Haiek, orduan, ez zuten haien haserrea disimulatu, nahiz eta ezin zitekeen jakin haserre hori aitaren jokabideagatik zen edota, susmorik txikiena eduki gabe, tankera horretako izaki batekin batera bizi izan zirela jakin izanagatik. Azalpen eske hasi zitzaizkion aitari, zerura jaso zituzten haien besoak, nork bere bizarretik tira egin zuen keinu urduri batez, eta astiro-astiro atzera egin zuten haien logelaraino. Bitartean, arrebak lortu zuen bat-bateko eten hari buru egitea. Momentu batez mugitu ezinik gelditu zen, oraindik jotzen ibiliko bailitzan, biolina axolagabetasunez eusten zuela. Eta bat-batean beretik irten zen: instrumentua amari ipini zion besoetan, honek bere besaulkian jarrita jarraitzen zuelarik, bere birikak egiten ari ziren lan neketsuaren erruz ia itota. Arreba alboko gelara abiatu zen, aitak bultzatuta apopiloak orain arinago sartzen ari ziren gela berera. Trebetasun handiz mantak eta burukoak hartu eta lekuz aldatu zituen, eta gizonak haien gelara sartu baino lehenago ere, amaitu zuen haien oheak egiten eta handik irtenda zegoen jada. Aita hain zuen bere itsukeriak gainduta, ezen ahaztu egin zuen apopiloenganako gutxiengo adeitasuna izatea, eta haiek sutsuki bultzatzen jarraitzen zuen, harik eta atalasera iritsi zirenean hiruretatik agintariena zirudienak, lurraren kontra ostiko bat jo zuen, eta, ahots beldurgarri batekin, aita geldiarazi zuen hitz hauek esanez: -Jakinarazi nahi dizuet -eta hau esatean eskua altxatu eta amaren eta arrebaren begiradarekin bat egin zuen-, jakinarazi nahi dizuet zeuei, familia honetan gertatzen diren gertakari nazkagarriak ikusirik -eta hitz hauek esatearekin batera txistua bota zuen lurrera gogotsu-, momentu honetan bertan alde egingo dudala etxe honetatik. Ez da beharrezkoa esatea deus ere ez dudala ordaindu beharko hemen igaro ditudan egunengatik; arinago aldiz, hausnartu egingo dut zuri kalte-ordainketarik eskatuko dizudanentz, eta ez uste hau egiaztatzea oso zaila izango denik. Isildu eta bere ingurura begiratu zuen, zerbaiten zain egongo bailitzan. Eta, hain zuzen ere, bere beste bi lagunek berak esandakoa berretsi zuten, hauxe gehituaz: -Geuk ere momentu honetan bertan alde egingo dugu etxe honetatik. Honen ostean, hiruretatik agintariena zirudienak maratila heldu zuen eta atea kolpe batez itxi zuen. Aita, zalantzazko pausoak emanez, eskuen laguntzaz haztamuka, bere besaulkira zuzendu zen, eta bertan bota zen. Bazirudien gabetako bere ohiko loaldia egitera zihoala, baina bere buruaren makurdurak, pisu gabe jausita balego moduan, erakusten zuen ez zegoela lotan. Denbora guzti horretan, Gregorio isilik geratu zen, apopiloek ezustean hartu zuten leku berean geldirik. Bere planaren porrotak sorturiko tristurak, eta baliteke baita goseak sorturiko ahuleziak ere, ezinezko egiten zuten mugimendurik txikiena ere. Luze barik ekaitz itzel bat gainera etorriko zitzaionaren beldur zen, eta zain zegoen. Ez zen biolinaren zaratarekin ere aztoratu, zeina amaren atzamarren dardararen eraginez bere altzotik lurrera jausi zen. -Guraso maiteak -esan zuen arrebak, sarrera gisa mahai gainean ukabilkada itzel bat emanez-, honek ezin du horrela jarraitu. Zeuek ulertzen ez baduzue, neu ohartzen naiz horretaz. Munstro honen aurrean, ez dut nire nebaren izena aipatu ere egin nahi; eta, horregatik, hauxe baino ez dut esango: ezinbestekoa da bera gainetik kentzea. Gizalegez posible zirenak eta ez zirenak ere egin ditugu bera zaindu eta jasateko, eta ez dut uste, hau horrela izanik, inoren gaizkirik txikiena ere entzun behar dugunik. -Mila aldiz duzu arrazoia -esan zuen orduan aitak. Ama, oraindik arnasestuka zebilela, isilean eztulka hasi zen, eskua bularrean zuela eta begirada zoro antzera galduta zuela. Arreba berarengana joan zen korrika eta bekokia eutsi zion. Aita, arrebaren hitzek bere burutapena zehaztera bultzatu zuten. Besaulkian erosoago jesarri zen, oraindik apopiloen janariaren mahaian geratzen ziren plateren artean bere ordenantza burukoarekin jolasten zuen, eta, noizbehinka, Gregoriori begirada bat zuzentzen zion, ikaragaitz. -Ezinbestekoa da bera gainetik kentzea -errepikatu zion, azkenean, arrebak aitari; izan ere, amak, bere eztula zela eta, ezin zuen ezer ere entzun. Guk egiten dugun lana egiten denean, ez da posible etxean, gainera, gisa honetako atsekabeak bizitzea. Nik neuk ere ezin dut hau gehiago jasan. Eta negar batean hasi zen bere malkoak amaren gainera jausten zirelarik eta honek, mekanikoki, eskuarekin garbitzen zituelarik. -Alabatxo -esan zuen orduan aitak errukiz beterik eta argitasun harrigarriz-. Zer egingo diogu ba! Baina arrebak lepoa jaso besterik ez zuen egin, negar egiten zuen bitartean sentitu zuen harridura, aurreko erabakiaren hain kontrakoa zena, azaleratuz. - Behintzat berak ulertuko bagintu -esan zuen aitak. Baina arrebak, etengabe negar eginez, indartsuki eragin zuen eskua, horrela adierazi nahian ez zutela horretan pentsatu ere egin behar. -Behintzat berak ulertuko bagintu -jarraitu zuen aitak esaten, begiak itxiz, aditzera emanez bera ere ziur zegoela hau ezinezkoa zela-, agian berarekin akordio batera heldu gintezke. Baina egoera honetan… -Ezinbestekoa da berak hemendik alde egitea -esan zuen arrebak-. Hauxe da bide bakarra, aita. Gregorio dela pentsatzeari hustea besterik ez duzu egin behar. Hori sinistu izana da, hain zuzen, gure zorigaitz honen arrazoia. Zelan izan liteke hau Gregorio? Bera balitz, dagoeneko ulertuko zuen ez dela posible gizaki bizidun batzuk halako zomorro batekin batera bizitzea. Eta berari bururatuko zitzaion alde egitea. Neba galduko genuke, baina bizitzen jarraituko genuke, eta gogoan edukiko genuke. Baina horrela, animalia honek jarraitu egiten gaitu, apopiloak bidali egiten ditu etxetik eta argi eta garbi adierazten du etxe guztiaz jabetu nahi dela eta gu kalean utzi nahi gaituela. Begira, aita -hasi zen bat-batean oihuka-, berriro ere hasi da! Eta Gregoriori ulertezina iruditu zitzaion beldurra adieraziz, arrebak ama bertan utzita alde egin zuen, besaulkitik urrundu zen, Gregoriorengandik hurbil egotea baino ama sakrifikatzea nahiago zuela adieraziz, eta aitaren atzean babestera joan zen korrika; aita, era berean, bere jokabide honengatik asaldaturik, zutitu egin zen, arrebaren aurrean besoak luzatuz, hau babesteko keinua eginez. Baina kontua da Gregoriori ez zitzaiola burutik pasa ere egin inor beldurtzea, ez eta gutxiago bere arreba beldurtzea. Egin zuen gauza bakarra izan zen bere logelara bueltatzeko buelta ematea, eta hori izan zen, zalantza barik, besteak izutu zituena, izan ere, minduta zegoenez gero, mugimendu zail hori egiteko burua lurrean jarri eta bertatik altxatu behar zuen. Gelditu egin zen eta bere ingurura so egin zuen. Bazirudien bere asmo ona ulertu zutela: gertatutakoa momentuko ezustea baino ez zen izan. Orain guztiek begiratzen zuten tristeki eta pentsakor. Ama bere besaulkian zegoen, hankak bata bestearen kontra bere aurrean luzaturik eta begiak nekearen nekez ia itxita zeuzkala. Aita eta arreba bata bestearen ondoan zeuden eserita, eta arrebak aitaren sama inguratzen zuen bere besoarekin. -Beno, beharbada mugitu naiteke jada -pentsatu zuen Gregoriok, berriro bere ahalegin tamalgarri hari ekinez. Ezin zuen bere arnasotsa geldiarazi, eta noizean behin atseden hartzeko gelditu behar zuen. Baina inork ere ez zuen azkarrarazten; askatasun osoa zuen. Buelta emanda zuenean, atzera bideari ekin zion lerro zuzenean. Harritu egin zen bere logelaraino zegoen distantziaz ohartzean; ezin zuen ulertu, bere egoera ahul hartan, zelan izan zen gai, minutu gutxi batzuk lehenago, ia nabaritu gabe bide berori egiteko. Ahalik eta lasterren narrastea beste ardurarik ez zuela, ez zen konturatu familiako inork ez zuela zirikatzen hitz edo oihuekin. Atalasera heldu zenean, ordea, atzera begiratu zuen, eta ohartu zen bere atzean denak jarraitzen zuela berdin. Arreba soilik zutitu zen. Eta bere azken begirada azkenean lo geratu zen bere amari zuzendu zion. Logelan sartu zeneko, atea zarratu eta txingetaz eta giltzez itxi zutela nabaritu zuen. Honek sortu zuen zarata zakarrak hain beldurtu zuen, ezen hankak ere tolestu egin zitzaizkion. Arreba zen hainbesteko presa zuena. Zutik geratu zen, logelan sartu eta atea ixteko zelatan egongo bailitzan. Gregoriok ez zuen hurbiltzen somatu. -Azkenean! -oihu egin zien berak gurasoei, sarrailan giltzari buelta ematen zion bitartean. -Eta orain? -galdetu zion Gregoriok bere buruari iluntasunean bere ingurura begiratzen zuelarik. Handik gutxira konturatu zen guztiz ezinezkoa zitzaiola mugitzea. Honek ez zuen harritu: lehen, ostera, ez zitzaion normala iruditzen, ordura arte egin zuen legez, hankatxo mehe haiekin aurrera egiteko gai izatea. Beste guztiari zegokionez, gutxi gora-behera gustura sentitzen zen. Egia zen gorputz osa minduta zuela; baina sentitzen zituen min haiek gero eta ahulagoak ziren, eta pentsatzen zuen, azkenean, amaituko zirela. Jada ez zuen ia sentitzen bizkarrean zeraman sagar usteldua, ezta zuriz estalitako hantura ere. Emozioz eta maitekiro pentsatzen zuen bere senideengan. Bere arreba bera baino ziurrago zegoen desagertu egin behar zenez. Eta gogoeta eta arduragabetasun lasai hartan egon zen goizaldeko hiruretan elizako erlojuak jo zuen arte. Oraindik gozatu ahal izan zuen egunsenti horren hasiera. Beranduago, berak nahi ez bazuen ere, bere burua guztiz hondoratu zen eta bere muturretik azken arnasa bota zuen. Hurrengo goizean, neskamea sartu zenean -hain ematen zituen ateekin kolpe gogorrak, ezen heltzen zenean ezinezkoa baitzen ohean atseden hartzea, hainbatetan molde haiek aldatzeko eskatu bazitzaion ere- Gregoriori ohikoa zen bisita egiteko, ez zuen, hasieran, beregan ezer arrarorik hauteman. Suposatu zuen horrela zegoela, geldi-geldi, haserre zegoela adierazteko asmoz, edozein ezagupenerako gai ikusten baitzuen. Halabeharrez, kedarra kentzeko tresna zeraman eskuan, eta honekin, atetik, Gregoriori kilimak egitea nahi izan zuen. Honekin ezer lortzen ez zuela ikusirik sumindu egin zen, ziztatu egin zuen, eta Gregorio bultzatu ostean, honek mugimendurik txikiena ere egiten ez zuela ikusi ondoren egin zion so, eta, momentuan gertatutakoaz ohartuz, neurri gabe zabaldu zituen begiak eta harridura oihu bat bota zuen. Baina ez zen denbora luzez geldirik egon, eta logelako atea zakarki ireki eta iluntasunean oihu bat bota zuen: -Ikusi ezazue, lehertu egin da! Hortxe duzue, guztiz lehertuta! Samsa jaun eta andrea haien ohean eserita jarri ziren. Asko kosta zitzaien izualdiaren ostean erantzutea, eta kosta zitzaien ere neskameak emandako berria ulertzea. Baina hau ulertu zutenean, berehala irten ziren ohetik, bakoitza alde batetik eta biek zorroztasun handia adieraziz. Samsa jaunak sorbalden gainean jarri zuen ohegainekoa; Samsa andreak bere lo egiteko kamisoia baino ez zuen jantzirik, eta itxura horrekin sartu ziren Gregorioren logelan. Bien bitartean, apopiloen etorreratik Gretek lo egiten zuen jantoki-salako atea ere zabaldu zen. Grete guztiz jantzita zegoen, gau guztian lorik hartu izan ez balu legez, eta halaxe adierazten zuen, izan ere, bere aurpegiaren zurbiltasunak. -Hilda? -esan zuen Samsa andreak, neskameari zalantza aurpegiz begiratuz, nahiz eta honetaz ziur egoteko arrazoiak falta ez zitzaizkion. -Hauxe da esaten nabilena -erantzun zuen neskameak, honen egitasuna frogatzeko Gregorioren gorpua bultzatzen jarraitzen zuen bitartean. Samsa andreak neskamea geldiarazteko mugimendu bat egin zuen, baina ez zuen geldiarazi. -Beno -esan zuen Samsa jaunak-, orain eskerrak eman ahal dizkiogu Jaunari. Aitaren egin zuen, eta hiru emakumeek gauza bera egin zuten. Gretek ez zion gorpu hari begirik kentzen: -Ikus ezazue zeinen argal zegoen -esan zuen-. Egia da aspaldi ez zuela janaririk dastatu ere egiten. Janaria sartzen zen moduan irteten zen gelatik. Gregorioren gorpuak, izan ere, guztiz zapala eta lehorra zirudien. Orain ohartzen ziren honetaz, jadanik ez zelako bere hankatxoen gainean eusten, eta inork ere ez zuen bera ez zen zerbait begiratzen. -Grete, etorri zaitez gurekin momentu batez -esan zuen Samsa andreak, tristura adierazten zuen irribarre bat eginez. Eta Grete, gorpuari begirik kendu gabe, bere gurasoen atzetik joan zen logelara. Neskameak atea itxi zuen, eta leihoa guztiz zabaldu zuen. Oraindik oso goiz zen, baina aireak bazuen jada, bere freskotasun hartan epeltasun kutsu bat. Martxoa amaitzear zegoen. Hiru apopiloak haien logelatik irten ziren eta haien gosaria non zegoen begiratu zuten. Ahaztu egin zitzaien. -Eta gosaria? -galdetu zion neskameari hiruretatik agintariena zirudienak. Baina neskameak, hatz erakuslea ahoan ipiniz, isilean, jaunak Gregorioren gelara sartzera deitu zituen. Hara sartu ziren, eta hantxe egon ziren, argiz betetako logela hartan, Gregorioren gorpuaren inguruan, hari mesprezuz begira eta eskuak haien jaka erabilietako poltsikoetan sartuta zeuzkatela. Orduan logelako atea ireki zen eta Samsa jauna agertu zen, esku bat bere emazteri eta bestea bere alabari lotuta zuela. Guztiek negar egin zuten antza zeukaten, eta Gretek noizbehinka bere aitaren besoaren atzean ezkutatzen zuen aurpegia. -Alde egin ezazue neure etxetik berehala -esan zuen Samsa jaunak, atea seinalatuz baina emakume biak askatu gabe. -Zer adierazi nahi duzu horrekin? -galdetu zion hiruretatik agintarienak, zertxobait nahasturik eta uzkurtasun irribarre bat eginik. Beste biek eskuak atzealdean gurutzatuta zeuzkaten, eta etengabe ari ziren haien eskuak igurzten, irabaziko zuten borroka baten zain egongo balira moduan. -Adierazi nahi dudana zehatz-mehatz esan dudana da -erantzun zuen Samsa jaunak, emakume biekin batera apopiloarengana hurbilduz. Hau momentu batez isilik eta lasai gelditu zen, begirada lurretik altxatzen ez zuela, bere pentsamenduak irudimenean antolatzen ari balira. -Hori horrela bada, bagoaz -esan zuen, azkenean, Samsa jaunari so eginez, bat-bateko indar batek bultzaturik honetarako ere baimena eskatu behar balio legez. Samsa jaunak begiak asko zabaldu eta burua gora eta behera mugitu beste gauzarik ez zuen egin. Honen ostean, apopiloa pausu handiak emanez ateondora zuzendu zen. Bere bi kideek aspalditik entzuten zirauten, eskuak igurtzi gabe, eta orain bere atzetik irten ziren arineketa batean, Samsa jauna haiek baino lehenago ateondora heldu eta beraien eta haien gidariaren artean jarriko zenaren beldurrez. Ateondora iritsi zirenean, nork bere txapela hartu zuen pertxerotik, nork bere aterkia atera zuen aterki-ontzitik, isilean makurtu ziren eta etxetik alde egin zuten. Ezer frogatzen ez zuen mesfidantzarekin, beranduago ikusiko zen moduan, Samsa jauna eta emakume biak eskailera ondora irten ziren eta, eskudeletik begiratu zuten zelan hiru gizon haiek, astiro baina etengabe, eskaileratan behera egiten zuten, pisu bakoitzean honek egiten zuen bueltan desagertu, eta segundo batzuk beranduago berriro agertzen zirelarik. Jaisten zihoazen bitartean, Samsa familiak haienganako zuen interesa murriztuz zihoan, eta Samsa jauna eta emakumeak, zama astun bat gainetik kendurik, etxe barruan sartu ziren berriro. Egun hura atseden hartzen eta osteratxoren bat egiten emango zutela erabaki zuten: ez zuten soilik guztiz irabazirik atseden hau, are gehiago, premiazkoa zen. Mahairatu ziren, beraz, eta hiru eskutitz idatzi zituzten barkamena eskatuz: Samsa jaunak, bere nagusiari; Samsa andreak, dendako jabeari, eta Gretek, bere nagusiari. Egiteko hauetan buru-belarri sartuta zeudenean, neskamea sartu zen bazihoala esateko, bere goizeko beharra amaitu baitzuen jadanik. Hirurek jarraitu zuten idazten, neskameari jaramon egin gabe, buruarekin baiezko keinu bat egiteaz nahikoa izan zen. Baina, bera ez zihoala ikusirik, burua altxatu zuten, haserre. -Zer duzu? -galdetu zuen Samsa jaunak. Neskamea irribarretsu zegoen ate ondoan, familiari berri zoragarri bat jakinarazi behar balio bezala, baina bere jarrerarekin adieraziz haiek galdeketa egin ondoren baino ez zuela egingo. Lumatxoa bere kapelean artez ipinita, eta bere familiarentzat lan egiten hasi zenetik Samsa jaunak gogaitzen zuena, norabide guztietarantz kulunkatuz. -Ia, ikus dezagun, zer nahi duzu zerorrek? -galdetu zuen Samsa andreak, nor neskameak gehien errespetatzen zuen pertsona baitzen. -Ba -erantzun zuen honek, eta barreak ez zion jarraitzen uzten-, ba ez zaretela arduratu behar alboko traste hori erditik kentzeaz. Dena dago konponduta. Samsa andrea eta Grete berriro makurtu ziren haien eskutitzen gainean, idazten jarraitzeko moduan, eta Samsa jaunak, neskamea dena zehatz-mehatz kontatzera zihoala ikusirik, isilarazi egin zuen, eskua beregana indartsuki luzatuz. Neskameak, ikusi zuenean ez ziotela kontatzeko prest zuena kontatzen utziko, gogoratu zuen presaz zebilela. -Jainkoak zain zaitzatela! -esan zuen, nabarmenki minduta. Buelta erdi eman zuen sumindurik, eta jantoki-salatik atera zen ate-kolpe itzela emanez. -Gaur gauean lanetik bidaliko dut -esan zuen Samsa jaunak. Baina ez zuen erantzunik jaso, ez bere emaztearena, ezta bere alabarena ere, izan ere neskameak nahasi egin zuen berriro ere berreskuratu zuten lasaitasun hura. Ama eta alaba altxatu egin ziren eta leihorantz zuzendu ziren, bertan besarkaturik geratu zirelarik. Samsa jaunak bere besaulkia norabide hartarantz mugitu zuen, eta, lasai-lasai haiei so egiten egon zen momentu batez. Honen ostean: -Beno -esan zuen-, etor zaitezte. Ahaz itzazue behingoz iraganeko kontuak. Eduki nazazue neu ere kontuan. Emakume biek momentuan esanak egin zituzten, berarengana lastertu ziren, laztandu zuten eta idazten bukatu zuten. Beranduago, hirurak elkarrekin irten ziren, hileetan egin ez zuten zerbait zelarik, eta tranbiara igo ziren osteratxo bat egiteko asmoz. Haiek ziren zihoazen bidaiari bakarrak. Tranbia eguzkiaren berotasunez beteta zegoen. Haien eserlekuetan etzanda, geroari buruzko kontuei buruz hitz egiten hasi ziren, eta ikusi zuten, gauzak ongi pentsatuta, hau ez zela oso iluna. Izan ere, haien hiru lanpostuak oso onak ziren, eta, batez ere, beranduagoko esperantzak posible egiten zitzaizkien. Momentuz hobetu behar zena etxez aldatzea zen. Etxe txikiago eta merkeago bat nahi zuten, eta, batez ere, hobeto kokatuta zegoena eta oraingoa, Gregoriok aukeratua zena, baino praktikoagoa. Eta horrela berbetan ari zirela, ia batera ohartu ziren Samsa jauna eta andrea haien alaba hazi egin zela eta indarrez beteriko neskatxa eder bat zela orain. Hitzik esan barik, begiradaz soilik elkar ulertuz, batak besteari esan zion bazela garaia haien alabarentzat senar bat bilatzeko. Eta, bidaia bukatu zenean, alaba altxatzen lehenengoa izan zenean, eta bere itxura gaztea agertu zuenean, gurasoen amets eta asmo onak sendotu egin ziren. (zati bat falta da) 2896 2006-01-12T21:32:11Z Janire Rodriguez 16 2. Kapitulua (zeuzer falta da oniño) ==1. Kapitulua== Gregorio Samsa, goiz batean eta loaldi larri baten ostean, bere ohean koko bihurturik esnatu zen. Bere lepoko oskol gogorraren gainean etzanda zegoen bere burua altxatzean, eta horrela bere sabel ilunaren itxura ganbila ikusi zuen; ohazalak honen handidura ezin zuen eutsi. Ondorioz, lurrera labaintzekotan zegoen. Jatorrizko hanka lodien ordez, funtsik gabeko mugimenduaz dantzan zebilzkion hamaikatxo hanka ikusten zuten bere begiek. -Zer gertatu zait? Ez zegoen ametsetan, ez. Bere logelak betiko itxura zuen. Mahai gainean oihal laginak sakabanaturik zeuden -Samsa merkatari saltzailea zen-, eta hormatik zintzilikatuta aldizkari batetik ebakitako argazki bat zegoen, urrezko marko batean sartutako irudia. Argazkian, larruzko txano eta tapaki batez estalita dagoen emakume bat zegoen. Gregoriok soa leihorantz zuzendu zuen; lainotuta zegoen, eta leihoan euri tantak jo eta jo egoteak malenkonia eragin zion. -Beno -pentsatu zuen-; zer gertatuko litzateke momentu batez lotan jarraitu eta ameskeria guztiak ahaztuko banitu?=Baina ezinezkoa zen, izan ere, Gregorio eskuin aldearen gainean lo egitera ohituta zegoen eta oraingo izate berriak ez zion postura hori hartzen uzten. Bere helburua eskuinalderantz begira gelditzea bazen ere, halabeharrez lepoz geratzen zen berriz ere. Makina bat bider saiatu arren, alfer alferrik zen; hankek sortutako mugimendu saltsa - maltsatu hura ez ikusteko, begiak itxi zituen; dantzak bere horretan segitu zuen, harik eta min sakon bezain zorrotza sentitu zuen arte, ordura arte inoiz sentitu ez zuelako mina, alegia. -Ai Ene! -esan zuen- zein neketsua den nik hautatutako lana! Egun bat bai eta bestea ere bidaiatzen. Negozioen ardura handitu egiten da lantegitik kanpo lan egiten denean, eta bidaiek sortzen dituzten burukominak ere ez dira gutxi: trenen ordutegia jagon, janari eskasa iruntzi, jatordu desorekatua mantendu, aldakorrak diren harremanak, ezertarako balio ez dutenak, maitasunarentzako tokirik ez dutenak. Dena pikutara! Sabelean halako hazkura arin bat nabaritu zuen. Apur-apurka, ohe-bururantz luzatu zuen gorputza, burua altxatzeko asmotan. Sumindutakoaren inguruan puntu zuri batzuk zituela ikusi zuen. Hanka batekin hazkura arintzen saiatu bazen ere, berehala kendu behar izan zuen hanka honen igurtziak hotzikarak sortzen zizkion eta. -Honen goiz jaikitzeak tenteldu egiten dut bat -esan zuen-. Gizonak behar beste lo egitearen premia zuen. Askoz hobeto bizi diren saltzaileak daude. Goizean eskatutakoa apuntatzeko ostatura itzultzen naizenean, patxadaz eserita eta gosaltzen ikusten ditut. Nik dudan nagusiarekin berdin jokatuko banu, berehala kale gorrian ikusiko nintzateke. Eta nork daki, ez ote da hori niretzat egokiena? Nire gurasoengatik izango ez balitz aspaldi izango nintzateke lanetik alde eginda. Nagusiaren aurrera joan eta ene iritzia aurkeztuko niokeen. Mahai gainetik eroriko litzateke, gora igo eta langileei hitz egiteko esertzen den mahai gainetik behera, alegia; langileak hurbil-hurbil jartzen zaizkio gorra delako. Baina oraindik ez dut esperantza galdu. Gurasoei zorrak kentzeko beste batzen dudanean - oraindik beste bost edo sei urte=, entzun beharko dizkit, bai. Beno, baina momentuz jaiki egin behar naiz, trena bostetan ateratzen baita. Begiak kutxa gainean zegoen iratzargailura bideratu zituen. -Jainko laztana!-oihukatu zuen bere barnerako. Goizeko sei eta erdiak ziren eta orratzek beren martxan jarraitzen zuten. Orratzak laurden gutxi jotekoak ziren. Akaso ez zuen jo iratzargailuak? Ohetik garbi=garbi ikus zitekeen alarma lauretan jarri izan zuela; beraz, jo beharra zeukan derrigor. Baina posible ote zen lo jarraitzea, etxeko armairuak eta denak aztoratzeko moduko zarata ateratzen zuen eta? Bere loaldia ez zen batere lasaia izan. Baina seguru aski, horregatik egin zuen azken momentuan sakonago lo. Eta, zer egin zezakeen orduan? Hurrengo trena zazpietan ateratzen zen; berau hartu ahal izateko korrikan ibiltzea halabeharrezkoa zuen. Erakusgaia oraindik ez zegoen bilduta, eta, azkenik bera ere ez zen prest sentitzen. Gainera, trena hartuko balu ere, ez zuen nagusiaren errieta saihestuko, izan ere, biltegiko mutilak jadanik bere faltaren berri emana izango zion eta. Biltegiko mutila dignitate bako ipurdi- miazkatzaile hutsa zen. Eta, gaixorik zegoela esango balu, zer gertatuko litzateke? Honek susmoak zabalduko zituen, Gregoriok bost urtetan inoiz ez baitzuen lanera hutsik egin. Seguruenik nagusia Montepioko medikuarekin etorriko litzateke. Gurasoen aurrean bere alferkeriaren gainean kexak zabalduko ziren, eta medikuaren agiriari esker edozein arrazoi atzera botako luke, harentzako gizon guztiak baitaude osasuntsu. Eta egia esan, kasu honetan ez zen oker ibiliko. Izan ere, loaldi luzearen ondorioz gosez bazen ere, Gregorio ondo sentitzen zen. Bere etzalekua utzi gabe bertan hausnartzen eta pentsatzen jarraitzen zuen. Erlojuak zazpiak laurden gutxi jo zituenean, ohe burutik hurbil zegoen atea jo zuten. -Gregorio- esan zuen ahots batek, amarenak- zazpiak laurden gutxi dira. Ez zinen bada, bidaian joatekoa? Zein ahots gozoa! Bere ahotsa entzutean ordea, izutu egin zen; betikoa zen, bai, baina txistu mingarri eta eutsi ezin batekin nahasturik agertu zen, hitzak hasieran argiak baziren, gerora nahastu egiten ziren eta azkenerako bat zalantzan jartzen zen entzun ote zituen ere. Gregoriok argi erantzuteko asmoa zuen baina guztia ikusita hau esatera mugatu zen: -Bai, bai. Eskerrik asko ama. Oraintxe altxatuko naiz. Egurrezko atearen bestaldean, Gregorioren ahotsaren aldaketa ez zen igarri behar, ama erantzun horrekin lasaitu eta honek alde egin zuen. Aldiz, elkarrizketa honen ondorioz, familiako kideek bazekiten Gregorio oraindik etxean zela. Honekin batera, aita ailegatu zen eta ateari golpe arin batzuk emanda galdetu zuen: -Gregorio, Gregorio! Zer gertatzen da?- Momentutxo bat itxaron eta ahotsa altxatuz ekin zion: -Gregorio, Gregorio! Halaber, beste atearen atzetik arrebak honela galdetu zion goxotasunez: -Gregorio ez al zaude ondo? Zerbait behar al duzu? -Prest nago -erantzun zien biei batera, hitzak garbi ahoskatzeko ahalegin handia eginez bere ahots- geldiz mintzatuz. Aitak gosaltzen jarraitu arren, arrebak ahopeka jarraitzen zuen: -Ireki mesedez, Gregorio. Hala ere, Gregorio ez zen horretan pentsatzen ari; aitzitik, bere buruari zorionak ematen zizkion logela ixteko zuen ohituragatik. Lehenengo egin beharreko gauza geldi- geldiro altxatzea eta ondoren gosaltzea zen. Hau dena egin ostean bakarrik pentsatuko nukeen gainerakoan, eta ez ohean etzanda nengoen moduan. Ohean baten baino gehiagotan posturak eragindako min arintxo bat sentitu izanaz gogoratzen zen, eta sarri askotan jaikitzerakoan desagertzen zena. Jakin-min handia zeukan egun hartako bere irudikapenak nola ihesten zitzaizkion ikusteko. Halaber, ahotsaren aldaketaren arrazoia katarroaren abisua zelakoan zen, hau da, saltzailearen gaixotasun profesionala. Ohazala baztertzea lan oso erraza zen. Horretarako, gorputza albo batera botatzea zuen errazena, horrela ohazala halabeharrez eroriko baitzen. Baina zailtasuna Gregorioren zabaltasun izugarrian zegoen. Zutuntzeko, beso eta eskuz lagundu ahal izango zen; halere, horren ordez, kontrolatu ezin zituen eta gelditu ezinik zeuden hamaikatxo hankaren jabe zen. Eta kontua da, berak zutuntzeko nahia zeukala. Luzatzen zen; eta hanketako bat dominatzea lortzen zuen; baina bitartean, besteek beren mugimendu aske eta mingarriarekin jarraitzen zuten. “Ez da egokia ohean ezerezean egotea" pentsatu zuen Gregoriok”. Lehenik eta behin etzalekutik gorputzeko behealdea kanporatzea otu zitzaion. Baina parte hau -oraindik ikusi gabea, beraz zehaztasunez kokatzea zaila egiten zitzaiona-, mugiaraztea zaila egin zitzaion. Pentsatutakoari geldi-geldiro ekin zion. Gregoriok indar guztiak bilduz, gorputza aurreratu zuen. Zoritxarrez, norabidea gaizki hartu zuen eta ondorioz, oheko hanken jota izugarrizko golpea hartu zuen. Golpearen ondorioz, konturatu zen bere gorputz berriko atalik sentiberena, gorputzeko beheko partea zela. Orduan, burua etzalekuaren goialdera bota zuen berriz ere, oraingoan gorputzaren goiko partea ateratzeko asmotan. Honek ez zuen arazorik ekarri, eta, gorputzeko zabalerak zein pisuak, buruak hasi izandako mugimendua jarraitu zuten. Baina, berau airean ikusitakoan, modu berberean aurrera jarraitzeko beldurra sentitu zuen, horrela erorita zaila izango litzatekeelako burua bere horretan mantentzea; gainera Gregoriorentzako oso garrantzitsua zen momentu hartan konortea ez galtzea. Hori gertatu orduko, nahiago zuen ohean geratzea. Baina, kontrako moduan indar berdinak egin ostean, bere emozioaren morroi ziren hankak ikusirik konturatu zen hasierako posizio berdinean topatzen zela eta berriro lehengoa pentsatu zuen: ez zuela ohean jarraitu behar eta portaerarik zuzenena arriskatzea zela, nahiz eta onik ateratzeko posibilitateak urriak izan. Ordea, laster gogoratu zuen, patxadazko erabakiak hartzea, erabaki arinak hartzea baino zuzenagoa zela. Bere begiak zorroztasunez leihoan finkatu ziren; baina zoritxarrez, bistan zeuden behe- lainoek eta lainoek esperantza eta indar gutxi ematen zieten. “Honezkero zazpiak- pentsatu zuen berriro erlojua begiratzean-. Jada zazpiak, eta oraindik behe-lainoa nagusi da.” Mugitu gabe eta arnasa geldi- geldiro hartuz, pixka batean ohean etzanda jarraitu zuen isiltasunak bere izaerara itzularaziko balu moduan. Hala ere, zazpiak eta laurden jo aurretik altxatuta egotea beharrezkoa zuela pentsatu zuen. Gainera biltegitik norbait heltzear zegoela uste zuen, berau zazpiak izateko gutxi falta direnean zabaltzen dute eta. Oheko hegal batetik irristatuta atera nahi zuen. Seguruenik gorputza horrela botata, burua eusten, ez zuen minik hartuko. Ez zitzaion ezer gertatuko, alde batetik bere lepoak gogorra zirudielako eta bestetik alfonbra gainera eroriko zelako. Gauza batek bakarrik ematen zion burukomina; mugitzean aterako zuen hotsak, honek familia osoa aztoratuko zuelakoan. Baina hau aurrera eramateko erremedio bakarra zen. Gregoriok jada, gorputz erdia ohetik kanpo zuen (metodo berriak lan bat baino jolas bat ematen zuen, atzez kulunkatzea besterik ez baitzen), eta, norbait laguntzera etortzen bazitzaion, lortzea oso erraza izan zitekeela jabetu zen. Pertsona indartsu birekin nahikoa zuela ikusi zuen ( bere aita eta neskamearengan pentsatu zuen ). Bere bizkar puztuaren azpitik beren besoak sartu, eta pisuaren eraginez makurturik hankak lurrean ongi baliatuko ziren ziur asko. Baina komeni al zen laguntza eskatzea atea giltzaz zarratuta zegoela jakinda? Bere egoera larria zela jakinda ere, ezin izan zion eutsi barreari. Operazioa oso aurreratua zeukan, honekin bukatzeko egin behar zuen gauza bakarra, aurrerago egindako mugimenduak baino gogorragoa izango zen beste mugimendu bat egitea zen, alegia. Horretarako gainera, ez zuen denbora askorik, zazpiak eta laurden emateko bost minutu besterik ez zirelako falta. Izan ere, ate joka etorri zitzaizkion. “Biltegiko norbait izango da seguruenik ”, pentsatu zuen Gregoriok, beren hankak gero eta azkarrago mugitzen ziren heinean. Momentu hartan, isilunea zabaldu zen eta halaber esperantza txiki bat sentitu zuen, atea inork ez zuela zabaltzen ikusitakoan. Hala ere, gertatzekoa zena, gertatu zen; neskameak pauso sendoak eman ostean, atea ireki zuen eta. Orduan Gregoriok nahikoa izan zuen bisitariaren berba bakarra entzutea, berau nor zen igartzeko; gerentea zela antzemateko, alegia. Zergatik ote zegoen Gregorio lan egiten , falta egiteagatik horrelako susmoak zabaltzen diren lantegi batean? Bertako langileria osoa ote zen horren barrabasa? Ez ote zitekeen egon beren artean benetako gizonik, goizean ordu pare bat galdu ondoren, tripak janda zoratu arren, ohetik altxatzeko gauza ez zenik? Beharrezko al zen ikerketatxo hura egiteko mutiltxo bat bidaltzea baina, gerentea bera etortzea? Orduan Gregoriok, pentsamendu guzti hauek behartuta, etzalekutik salto egin zuen. Handia ez zen, baina golpeak sortutako hots gor bat entzun zen. Alfonbrak golpea arindu zuen; bere lepoa uste zuena baino elastikoagoa zenez, zaratotsa ez zen horren beldurgarria izan. Ordea, burua eusteko ez zuen arretarik jarri eta ondorioz, min hartu zuen eta minaren minez alfonbraren kontra estutu zen. -Hor barruan zerbait gertatu da- esan zuen gerenteak ezkerreko gelatik. Ezinezkorik ez dagoela pentsatuz, egunen batean gerenteari ere antzeko zerbait gerta zitzaiokeela imajinatu zuen Gregoriok. Gerenteak bere partetik, Gregorioren pentsamendua irakurriko balu bezala, pauso sendo batzuk eman zituen bere txarolezko zapatekin. Ondoko logelatik arrebak isilka deitu zion. -Gregorio, biltegiko gerentea dago berton. -Badakit -erantzun zion indarge, arrebak ozta -ozta entzun zuen heinean. -Gregorio- esan zuen aitak ezkerreko gelatik-, gerenteak galdetu dit ea zergatik ez duzun hartu lehenengo trena. Ez dakigu zer erantzun, eta gainera zurekin aurrez aurre berba egin gura du. Beraz, zabaldu atea, mesedez. Ez arduratu gelan dagoen kaosagatik, berak ulertuko du eta. -Egun on, Samsa jauna!- sartu zen gerentea afektiboki. -Ez dago ondo- esan zion amak gerenteari, aitak berbetan segitzen zuen bitartean-. Gaixorik dago eta. Bestela zelatan galduko zuen bada trena? Gregorio biltegirako baino ez da bizi, ez da gau bakar batean ere kaleratzen eta! Eta jakin beza, premiazkoa denean ere ez dela kalera irtetzen. Gurekin batera afaltzen du eta egunkaria leitzen isil=isilik egoten da irtenaldiko ibilbideak aztertzen. Bere aisialdi bakarra aroztegia da. Bere logelan zintzilikatuta dagoen egurrezko markoa ikusten baduzu ikusi, zeharo zurtuta geratuko zara; hiruzpalau arratsaldetako beharra izan du. Oraintxe ikus dezakezu, hots, atea zabaltzean duenean. -Laster naiz prest- esan zuen modu isil batean, elkarrizketako berbarik ez galtzeko asmotan -Emakumea, seguru zuk esan bezala direla gauzak, baina ez al du ezer larririk izango! Nik horixe espero dut behintzat. Hori bai, merkatariok sarri askotan gorputz txarra izan arren, lanean jarraitu behar dugu; negozioan gainetik ez dago ezer! -Beno -galdetu zuen aitak, estututa eta atea berriro joz-;sar al daiteke behingoz gerentea? Ezkerreko gelan isiltasuna zen nagusi, eta eskuinekoan ordea, arrebaren negar- zotinak entzuten ziren. Baina, zergatik ez ote zuen nahi Gregoriok besteekin elkartu gura? Egia esan, esnatu berria zen eta ez zen ezta janzten hasia ere. Baina, zergatik ote zegoen negarrez? Agian, neba altxatzen ez zelako, atea zabaltzen ez zuelako, gerenteari pasorik ematen ez ziolako, bere lana galtzeko arriskuan zegoelako, eta kasu horretan, nagusiak berriro ere gurasoak gogor estutuko zituen aspaldiko zor haien kontura. Ordea, hauek momentuz, ez ziren arrazoizko burukominak. Gregoriok han jarraitzen zuen, eta ez zitzaion burutik ezta pasatu ere egin bere familiakoak bertan behera uztea. Alfonbra gainean zetzan, eta zegoen egoeran egonda inork ez zion bere gerenteari pasatzen utziko. Baina deskortesia txiki hori ez zen nahikoa arrazoi lantegitik botatzeko. Eta Gregoriok arrantzekin molestatzea baino, bakean uztea hobe zela pentsatu zuen. Hala ere, besteek Gregoriorengan zuten ezjakintasunak, kezkatzen zituen. - Samsa jauna -azkenean esan zuen gerenteak, ahots harroz-, honek guztiak zer esan nahi du? Zure logelan zarratzeaz gain, monosilaboekin erantzuten duzu. Halaber, arrazoirik gabe kezkatzen dituzu gurasoak eta axolagabekeria osoz laneko kontuak baztertzen dituzu. Zure familia kideen eta enpresaren izenean, arrazoiak eman ditzazula eskatzen dizut. Harrituta naukazu. Beste mota bateko gizona zinela uste nuen, hots, gizon zentzudun eta formala zinela. Egia esateko, gaur goizean patroiak zure faltaren arrazoi posible bat eman dit: bart kobratzeko agindu zitzaizuna. Nik esan nion neronek erantzungo nuela horren aurrean, eta horrelakorik pentsatu ere ez egiteko, mesedez; baina orain, zure portaera ikusita, ez daukat zure alde egiteko asmorik. Zure egoera, beraz, ez da horren segurua. Nire asmoa gauza guzti hauek zuri bakarrik esatea bazen ere, orain zure guraso eta arreba onberek entzun behar izan dute guztia. Gainera, zuri bost axola niri denbora galaraztea ere. Azkenaldian ez gara larregi saiatu lanean eta gainera ez dira oso garai onak negoziatzeko; hori guk ere aitortzen dugu. Baina Samsa jauna, ez dago ezta negozioak bertan behera uzteko garai onik ere. -Banoa -oihukatu zuen Gregoriok, bere onetik aterata, errietaren erdian guztiaz ahantzirik.- Oraintxe noa. Eritasun bat dela eta egon behar izan naiz ohean, gainera oraindik jaiki barik nago. Momentutxo bat mesedez! Hobeto nagoen arren, oraindino ez nago uste bezain ongi. Ez dakit zer gertatu zaidan! Atzo ondo sentitzen nintzen eta hori badakite nire gurasoek ere. Beno, atzo arratsaldean sentitu nituen lehen sintomak. Zelatan ez dute nabaritu lehenago? Zelan ez nien esan ezer biltegikoei? Izan ere, sarritan uste izaten dugu etxean geratu gabe osatuko garela eta ez da horrela izaten. Mesedez, gizona, izan iezaiezue begirune nire gurasoei! Esan dizkidazunak esateko ez dago arrazoirik. Bistan dago ez dituzula nire azken bezeroen eskaera-orriak irakurri. Gainera, zortzietako trena hartuko dut. Deskantsu hau indarberritzeko ez zait batere gaizki etorri. Ez ezazu galdu denbora gehiago. Laster izango naiz biltegian. Azaldu nagusiari nik esandako guztia eta eskatu barkamena nire partetik. Guzti hau zioen bitartean, zailtasun handirik barik, kutxara hurbildu zen. Bertan, zutitzen saiatu zen. Atea ireki eta gerentearen aurrean jarri eta berba egin gura zuen berarekin. Horren gogotsu deitzen zeudenen aurpegiak ikusteko irrikaz zegoen. Ez zen bere errua izango izutzen baziren, beraz, ez zuen zertan beldurturik. Ezta lasai geratzen baziren ere. Pixka bat mugituz gero, zortzietako trena hartuko zuen. Baten baino gehiagotan egin zuen laban kutxako horma lauekin; baina azkenean zutitu zen. Sabeleko mina handia bazen ere, horrek ez zuen kezkatzen. Orduan bere burua ondoko aulkiko bizkarraldearen kontra jarri zuen eta haretxen ertzei hankez oraturik geratu zen. Lasaitu zenean isildu egin zen gerentearen berbak entzuteko. - Zerbait ulertu al duzue? -galdetu zien gurasoei-. -Ai ene! -egin zuen amak negarrez. Seguruenik txarto egongo da eta gu hemen berari zirikatzen. =Eta jarraian dei egin zuen: -Grete! Grete! -Zer behar duzu, ama? -erantzun zuen alabak gelaren beste txokotik. -Mediku baten bila joango zara segituan; zure neba gaixorik dago eta. Zoaz arrapaladan! Entzun al duzu zelan egiten zuen berba? -Ana! Ana! -aitak egin zuen dei txaloak emanez-. Deitu iezaiozu segituan sarrailagile bati. -Animalia bat da- esan zuen gerenteak. Harrera gelan, korrika zetozen bi gazteren gona hotsa entzun ahal izan zen ( nola jantzi zen horren azkar arreba? ), eta, etxeko ateak, kolpean irekitzean, atera zuen zarata bortitza. Baina ez zen entzun ate kolperik. Ezbeharren bat gertatu den etxeetan gertatzen den legez, atea irekita utzi zuten. Halere, Gregorio hagitz lasaiago zegoen. Egia da bere berbak ulergaitzak zirela, berari argiak iruditu zirela arren. Horregatik bada, besteak zerbait arraroa gertatzen zela konturatu ziren eta ondorioz, laguntzera hurbildu zitzaizkion.Besteek lehenengo antolaketak erabakitasunez eta irmotasunez hartu izanak lasaitu egin zuten. Berriz ere gizakien artean zegoela iruditzen zitzaion, eta biengandik, bai medikuarengandik bai sarrailagilearengandik, bereizketarik gabe, ekintza arraro eta txundigarriak espero zituen. Eta, hurbiltzear zeuden elkarrizketa erabakigarrietan ahalik eta argien mintzatzeko asmoz, arinkeriaz eztarria garbitu zuen, arinki egitera beharturik zegoela, zarata hau ere giza-estula ez zela pentsatuko zuten beldur, horiek bereiztu ahal izateko segurtasunik ez zuelako. Bitartean, ondoko gelan, isiltasun handia zen nagusi. Gurasoek beharbada, nagusiarekin mahai inguruan jesarririk, honekin ahapeka hitz egingo zuten. Agian guztiak atetik gertu zeuden entzuten. Besaulkiarekin batera astiro-astiro hurbildu zen Gregorio atera; hara iristerakoan, jesarlekua utzi, atera salto egin zuen eta zutik eutsi zen, oratuta, bere hankek zuten lirdingagatik. Horrela zegoela, atseden hartu zuen egindako ahaleginagatik. Gero, sarraila barruko giltza birarazten saiatu zen bere ahoa erabiliz. Zoritxarrez, ez zuen guk zehazki hagin deritzogunik. Zerekin oratuko zuen orduan giltza? Baina barailak, ordea, oso indartsuak ziren, eta, horietaz baliatuz, giltza mugitu ahal izan zuen, horrek eragiten zion minean erreparatu barik, izan ere likido ilun batek irten zuen bere ahotik, giltzean labaindu eta lurrera tantaka erortzen zela. –Entzun iezadazue- esan zuen nagusiak alboko gelan-. Giltza birarazten ari da. Hitz horiek jarraitzeko bihotz eman zioten Gregoriori. Baina guztiek, aitak, amak, zera oihukatu behar izan zioten: -Aurrera, Gregorio!- Bai, zera oihukatu behar izan zuten: -Beti aurrera! Saiatu zaitez!. Eta guztiak bere ahaleginaren ondorioak larritasunez ikusteko zain zeudela imajinatuz, bihotz-bihotzetik giltza haginkatu zuen, nahiko ahulduta. Eta, giltzak sarrailan jira egiten zuen heinean, bera mantendu egiten zen, airean alde batetik bestera zebilela, ahotik eskegita, eta, beharrezkoa zen arabera, giltzean oratzen zen edo bere gorputzeko pisu guztiaz beherantz bultzatzen zuen. Sarrailaren hots metalikoak, amore ematerakoan, bere senera guztiz itzularazi zuen. –Beno- esan zuen, sekulako zizpurua emanez-. Ez da sarrailagilea etorri izan behar. Eta buruarekin kisketa jo zuen atea guztiz zabaltzeko. Atea zabaltzeko modu hau zela eta, sarrera librea zegoen arren, ez zuten Gregorio ikusi. Lehendabizi, ateko orrietako bat astiro bultzatu behar zen, atalasean atzeraka lazki ez jausteko kontu handiz. Eta mugimendu zail hau oraindik nola egin zezakeen pentsatzen zegoela, beste ezertan pentsatzeko astirik ez zuela, nagusiarengandik “ene!” entzun zuen, haizearen orroa bezala entzun zena, eta atetik hurbilen zegoen gizon hau ikusi zuen, baita eskuarekin ahoa nola estaltzen zuen eta poliki atzerantz egiten zuen ere, indar ikusezin batek mekanikoki bultzatuko balu bezala. Amak- nagusia han egon arren, ilea nahasia zuena burezurreko gainaldean- lehenengo Gregoriori begiratu zion, eskuak elkartu zituen, gero berarengana bi pausu eman zituen, eta azkenean zerraldo erori zen, bere gonak inguruan sakabanaturik eta aurpegia bularreko sakontasunean estalia zegoela. Aitak ukabilarekin mehatxu egin zuen, etsaitasuna erakutsiz, Gregorio logela barrurantz bultzatu nahi izango balu bezala; gero buelta eman zuen, etxeko sarrerara segurtasunik gabe abiatu zen, eta, begiak eskuekin estaliz, negarrak bere bular sendoa astintzen zuela. Gregorio, orduan, ez zen logelara guztiz sartu; bere logela barruan itxita zegoen ateko orrian eutsi zen; horrela, bere gorputz erdia baino ezin zitekeen ikusi, burumakur ingurukoak zelatatzen zituela. Bitartean, eguna argituz joan zen, eta beste aldeko espaloian aurrez aurreko eraikin beltzituaren zati txiki bat ikus zitekeen. Ospitale bat zen, eta bertako fatxada monotonoa leiho simetrikoek desegiten zuten. Ez zuen atertu, baina ordurako tanta bakanak baino ez zeuden, lurreko leku ezberdinetan ikus zitezkeenak. Mahai gainean gosaria zerbitzatzeko tresnak zeuden, izan ere, aitarentzat huraxe zen eguneko jateko momenturik garrantzitsuena, eta egunkari ezberdinak irakurtzen luzatzea ikaragarri gustuko zuen. Gregorioren aurrez aurre zegoen horman eskegitako mihisean bere argazki bat zegoen, zerbitzu militarrean zegoela eginikoa eta teniente uniformea erakusten zuena, eskua lepoan jarria, arduragabekeriaz irribartsu, bere jarrera eta janzkerak errespetua eskatuko balute bezala. Gela hori etxeko sarrerara begira zegoen; atetik etxekoa ikus zitekeen, irekita ere bazegoena, baita eskailera-burua ere. - Beno- esan zuen baretasuna mantendu zuen bakarra bera izan zen uste osoa zuela-. Beno ba, berehala jantziko naiz, erakusgaiak hartuko ditut eta bidaia hasiko dut. Bidaia egiten utziko didazue, ezta? Nagusi jauna, burugogorra ez naizela eta gustura lan egiten dudala ikus dezakezu. Bidaiatzea nekagarria da; baina ni ezin naiteke bidaiatu gabe bizi. Nora zoaz, nagusi jauna? Saltokira? Bai? Gertatu den guztia gertatu den bezalaxe kontatuko al duzu? Edonor ezgai izan daiteke batzuetan lanerako; baina momentu horietan langileak mesedegarri izan direla ohartu behar dira nagusiak eta jakin beharko lukete, ezgaitasuna gainditu ostean, gogotsuago eta arduratsuago lan egingo dutela. Nik, zuk ondo dakizun bezala, lan handia zor diot buruzagiari. Baina, bestalde, nire gurasoak eta nire arreba ere zaindu egin behar ditut. Egia da gaur estuasun larri baten nagoela. Baina lan eginez gainditzea lortuko dut. Mesedez, ez ezazu egoera gehiago zaildu. Nire alde jarri zaitez. Saltzailea inork maite ez duela badakit. Guztiek uste dute dirua erruz irabazten duela, eta, horretaz gain, ederto bizi dela. Egia da aurriritzi hau desager dadin arrazoi berezirik ez dagoela. Baina zuk, nagusi jauna, beste langile guztiek baino askoz gehiago dakizu, eta, geure artean, buruzagia barne, guztiaren jabe dena, sarritan erratu egiten da langileei buruz. Zuk ondo dakizu saltzailea, urteko egun gehienak saltokitik kanpo ematen dituenez, zurrumurru ugarirako pizgarri erraza dela eta funsgabeko kointzidentzia eta kexetarako biktima egokia ere bai. Horien aurka defendatzea ez da batere erraza, gehienetan horien berri ere izaten ez duelako, eta bidaia batetik leher eginda itzultzen denean baino ez ditu kausa ikusezin baten ondorio negargarriak zuzenean nabaritzen. Nagusi jauna, ez zaitez arrazoia ematen didazula erakusten didan ezer esan gabe joan, neurri batean behintzat. Baina, Gregoriok lehen hitzak esandakoan, nagusiak buelta eman zuen eta hari destainaz begiratzen zion, ezpainekin mesprezuzko keinu bat eginez. Gregoriok hitz egiten zuen bitartean, ez zen momentu bat ere lasai egon. Aterantz urrundu zen Gregoriori begirik kendu gabe, baina astiro-astiro, indar misteriotsu batek gela hartatik alde egitea galaraziko balu bezala. Etxeko sarrerara iritsi zen azkenean eta, oina lurretik altxatu zuen arintasuna ikusirik, sua zapaldu zuela eman zuen. Eskumako besoa eskailerarantz luzatu zuen, han, mirari moduan, askatasuna aurkitu ahal izango balu bezala. Nagusiak era horretara alde egitea onartu ezin zezakeela ulertu zuen Gregoriok, bestela saltokian zuen lanpostua arriskuan baitzegoen. Bere gurasoek ez zuten berak bezain ondo ulertzen egoera, urteek aurrera egin ahala, etxe hartan Gregoriok euren bizitzarekin baino ez akaba zezakeela pentsatu izan zutelako; horretaz gain, momentuak sortutako egonezinagatik, eta horren ondoriozko zereginengatik, zuhurtasuna ahazturik zuten. Baina ez zitzaion hori gertatu Gregoriori; honek bazekien nagusia atxikitzeak zuen garrantzia, baita berau lasaitu, konbentzitu eta erakartzeak ere. Horren guztiaren menpe zegoen Gregorioren eta bere senideen etorkizuna. Bere arreba gutxienez hantxe egongo balitz! Oso azkarra zen; Gregorio oraindik bere bizkar gainean etzanda zegoenean negar egin zuen. Seguru asko nagusia, neska politarekin adeitsua izango zelakoan, neskak nahi izandako edonora joateko prest egongo litzateke. Etxeko atea itxiko zukeen eta sarrean bertan ezustekoa kendu lioke. Baina arreba ez zegoen han, eta Gregorio bere kabuz moldatu behar zen. Eta, mugitzeko zuen gaitasun berria oraindik ezagutzen ez zuela ohartu barik, ezta posibleena ere, eta ziurrena ere bazena, hau da, besteek bere diskurtsoa ulertuko ez zutela, eutsita zegoen logelako atearen orritik banandu zen, bestearen zabaldurak sortutako atearen orritik irristatu zen nagusiarenganantz aurrera egiteko nahiarekin, eskailera-buruko barandan komikoki oraturik jarraitzen zuena. Berehala lurrera erori zen, alferrekoak ziren ahaleginak eginez bere hanka nimiño eta ugarietan eusteko, ahopeka kexa txikia egiten zuela. Momentu hartan, egun hartan lehenengo aldiz, benetako ongizate batek hartua bezala sentitu zen: hankatxoek, lurrean eutsita, zuzen-zuzen obeditzen zuten. Poztasun naturalez nabaritu zuen, eta berak nahi zuen lekura eramateko ahalegina egiten zutela ohartu zen, bere sufrimenduen amaiera iritsi zela adierazi zuena. Baina Gregorio, egin beharreko mugimendu gogorragatik, lurraren arrasean alde batetik bestera zebilenean, ez oso urrun eta bere amaren aurrez aurre, honek bat-batean salto egin zuen eta garrasika hasi zen, besoak luzatuz eta atzamarrak banatuz: -“Lagundu! Jainko maitea! Lagundu!”. Burua makurtzen zuen Gregorio hobeto ikusi ahal izateko; baina, bat-batean, suposizio hau ezeztatzeko asmoz, atzerantz erori zen, mahai gainean bizigabe moduan jausiz, eta oraindik hau ipinita zegoela gogoratu gabe, bertan jesarrita geratu zen, bere alboan iraulitako kafeontzitik kafea zorrotadaka isurtzen zegoela ohartu barik, alfonbratik zehar zabalduz. - Ama! Ama!- xurxulatu zuen Gregoriok, goitik behera begiratuz. Momentu baten nagusiak bere burutik alde egin zuen; eta ezin izan zuen, isuritako kafea ikusterakoan, bere barailak behin eta berriz hutsean ireki eta itxi baino. Amak, mahaitik alde egiten ahalegintzen zebilenean, berriz ere garrasi egin zuen eta bere burua aitaren besoetan bota zuen, bera laguntzera zioana. Baina ordurako Gregoriok ezin zien bere guarsoei jaramonik egin; nagusia eskaileran zegoen eta, kokotsa barandan jarrita zuela, ikuskizun hari azkenengoz begiratu zion. Gregoriok indarra hartu zuen nagusiarengana heltzeko asmoz, baina harek zerbait susmatu zuen, izan ere, salto bat emanda hainbat eskailera-maila jaitsi baitzituen eta desargertu egin zen, baina horren aurretik eskailera osoan entzun ziren oihuak bota zituen. Zoritxar hau guztia gutxi balitz, nagusiaren ihesaldiak aita ere guztiz aztoratu zuen, momentu hartaraino lasai samar egon zena; izan ere, iheslariaren atzean arin joan beharrean, edo gutxienez Gregoriok hori egitea baimendu izan balu, eskumako eskuarekin nagusiaren makilari heldu zion- hau ez zen makila batzeaz gogoratu ere egin, ezta bere kapela eta berokia batzeaz ere, aulki baten ahaztuak- eta, beste eskuan mahai gainean zegoen egunkari handi bat hartuz, prestatu egin zen, lurrean ostikada indarstuak emanez, papera eta makila erabiliz, Gregorio bere logela barruraino atzera eginarazteko. Azken honen erreguek ez zuten ezertarako balio izan, ulertu ez zituztenak; eta, burua era otzanez bere aitarenganantz bueltatu bazuen ere, haren ostikada indartsuak bikoiztea baino ez zuen lortu. Amak, bere aldetik, eguraldi txarra egon arren, leiho bateko kristala jaitsi zuen eta, kanporantz bortizki makurturik, aurpegia eskuekin estaltzen zuen. Kanpoko eta eskailerako airearen artean haize indartsua sortu zen; leihoetako errezelak harrotu egin ziren; mahai gaineko egunkariak ere bai, eta orrialde solte batzuek lurretik hegan egiten zuten. Aitak, errukigabe, txistu basatiekin presatzen zuen atzera-egitea. Baina Gregoriok oraindik ez zekien atzerantz ondo ibiltzen, eta horregatik oso astiro zebilen. Gutxienez buelta eman ahal izan balu! Arnas batean bere logelan egongo litzateke. Baina, bere makaltasuna zela-eta ez zuen bueltarik eman nahi izan aita urdurituko zuen beldur, honek zuen makila tentea burua zauritu edo bizkarra hausteko prest zegoela. Azkenean, hala ere, ez zuen beste erremediorik izan eta buelta eman behar izan zuen, amorruz ohartu baitzen atzerantz ibiliz norabidea mantentzea ezinezkoa zitzaiola. Horrela, bere aitari estutasunez begiratzeari uzten ez ziola, ahalik eta arinen buelta ematen hasi zen, hau da, makaltasun ikaragarriz. Aita haren borondate onaz jabetu behar izan zen, erasotzeari utzi baitzion, urrunetik makilaren puntarekin jiratu beharreko norabidea zuzenduz. Gutxienez txistu jasanezin hura gelditu izan balitz! Burua guztiz galtzea eragiten zion honek Gregoriori. Buelta guztiz amaitzeko gutxi falta zitzaionean, txistu hark nahastu eta atzera pixka bat egin zuen. Atearen aurrez aurre egotea lortu zuen azkenean. Baina bere gorputza ate hartatik oztopo barik igarotzeko handiegia zela jabetu zen momentu hartan. Aitari, momentuan zituen gogoak ikusirik, beste orria zabaltzea ez zitzaion, jakina, bururatu leku nahikoa izan zezan. Ideia batez baino ez zegoen beteta: Gregorio, lehen bait lehen, bere logelan sartu behar zen. Hala ere, sartu ahal izateko Gregoriok behar zituen prestaketa gogaikarri guztiak ez lituzke inoiz ere onartuko eta, era honetara, atea igaro. Honetarako inolako oztoporik egongo ez balitz bezala, Gregorio bultzatzen zebilen handitzen zioan iskanbila sortzen. Gregoriok bere atzean entzuten zuen ahotsak ez zuen aita batena zenik ematen. Gregorio ateko markoaren kontra estutu zen. Albo batez tentetu egin zen; atalasean zeharka jarrita zegoen orain, bere alboa guztiz minduta eta zaurituta zegoela. Ateko argitasunean irudi nazkagarri batzuk ikus zitezkeen.Gregorio trabaturik geratu zen han, ez zen bere kabuz inolako mugimendurik egiteko gai. Alde bateko hankatxoak airean zeuden, eta beste aldekoak lurrean zapaldurik min handia sortuz... Horrelako baten, logelan azkar sarrararzi zuen kolpe indartsu eta, era berean, salbatzailea eman zion aitak atzetik, odoletan hastea eragin ziona. Gero, makilarekin itxi zuen atea, eta azkenean guztia lasaitu egin zen. ==2. Kapitulua== Gaua iritsi zen arte Gregorio ez zen logale neketsu hartatik esnatu, konortegabetze baten antzekoa izan zena. Hala ere, ez zen bere kabuz askoz beranduago esnatuko, ordurako lo nahiko egin baitzuen, baina isilpeko pauso batzuen marmarrak eta kontuz itxitako sarrerako atearen zaratak esnatu zutela iruditu zitzaion. Tranbia elektrikoaren islak logelako sabaia eta altzarien gainaldea argitzen zituen; baina behean, Gregorio zegoen lekuan, iluntasuna zen nagusi. Astiro eta oraindik trakeski, bere garroekin haztamuka ibiliz, euren balioa ulertua zuela, ateraino hurbildu zen gertatu zena ikusteko asmoz. Bere ezkerraldea zauri bakar, luze eta nazkagarria zen. Herren zebilen, hautaketa bidez eta simetrikoki, bere hanka hilera bien gainean. Beste alde batetik, hauetariko bat, goizean jazotako istripuan zauritua, - miraria izan zen besteak zauririk gabe izatea!-, bizitza barik narras zeraman. Atera iristerakoan, bertara erakarri zuena jateko zerbait izan zela ohartu zen. Katilukada bat azukredun esne ikusi zuen, ogi zuridun zatitxoak igerian zeudela. Pozaren pozez barre egiteko zorian egon zen, goizean baino askoz gose handiagoa baitzuen. Berehala, burua katiluan murgildu zuen begiak estaltzeraino ia-ia; baina laster etsita atera behar izan zuen, ez bere ezkerraldeko minak lana zailtzen zuelako bakarrik (jan ahal izateko gorputz osoa mugitu behar zuen), esnea, momentu hartara arte gehien gustuko zuen edaria zena-horregatik, zalantza barik, arrebak han utzi zuen-, ez zitzaiolako batere gustatu baizik. Ia-ia nazkatuta urrundu zen katilutik, eta berriz ere logelako erdialderantz irristatu zen. Jangelan gasa piztuta zegoela ikusi zuen ateko zirrikitutik. Baina, ohikoa zenaren aurka, ez zitekeen aita amarentzako ozenki irakurtzen ari zela entzun ezta arrebaren gaueko egunerokoa ere. Ez zen txintik ere entzuten. Agian ohitura hau, arrebak bere eskutitzetan beti aipatzen zuena, azkenaldian desagertu egin zen. Baina inguruko guztia ere isilpean zegoen, eta, ziur aski, eraikina ez zen hutsik egongo. –Zelako bizimodu lasaia duen neure familiak!- pentsatu zuen Gregoriok. Eta, bere begiradak gerizpean finkaturik zituen bitartean, bere guraso eta arrebari hain bizitza barea eman ahal izateaz harro sentitu zen, hain inguru politean. Ikaraz pentsatu zuen lasaitasun, ongizate eta poztasun haiek amaitzear zeudela... Burutazio hauek nahas ez zezaten, nahiago izan zuen fisikoki astintzea eta logelatik arrastaka hasi zen. Gauean zehar ateko orri bat zabaldu zen, eta beste batean bestea: norbaitek, zalantza barik, sartu beharra zuen eta duda-mudatan zebilen. Gregorio, hori ikusita, jangelara ematen zuen atearen aurrez aurre jarri zen, bisitari zalantzatia barrurantz erakartzeko prest, edo gutxienez hura nor zen ikusteko asmoz. Baina atea ez zen berriro ireki, eta alferrik itxaron zuen. Goizeko lehen orduetan, atea zarratuta zegoenean, guztiak barrura sartzen saiatu ziren, eta berak orain ate bat zabaldu zuela, eta besteak ere ireki zituztela, zalantza barik, egunean zehar, ez zen inor gehiago joaten, eta giltzak ateko kanpoaldean zeuden, sarrailetan. (Zatitxo bat faltan dago) : eta neskameari dagokionez, ez zen aintzakotzat hartu behar, hirurogei urte inguruko honek, aurreko neskamearen agurretik oso kementsua izan bazen ere, mesede berezi legez, sukaldeko atea itxita edukitzeko eta bakarrik norbaitek deitzen zionean irekitzeko baimena eskatu zuelako. Horregatik, geratzen zen aukera bakarra ama, aita ez zegoenean, bilatzea zen. Ama pozaren pozez joan zen. Baina, heldu bezain pronto mutu gelditu zen. Ohiko legez, arrebak dena behar bezala zegoela egiaztatu zuen, eta, soilik orduan, amari pasatzen utzi zion. Gregoriok, berehala, izara normalean baino gehiago jaitsi zuen, tolesteko asmoz. Izan ere, izara kasualitatez bertan zegoela ematen zuen. Kasu honetan ere ez zuen izararen azpitik kuxkuxeatu; bere ama ikusteari uko egin zion, hau etorri izanagatik pozik zegoelarik. –Sartu zaitez, ez zaio ikusten eta –esan zuen arrebak, ama zalantzarik gabe eskutik helduta eramanez. Eta Gregoriok entzun zuen nola bi emakumetxoek beterik zegoen kutxa astun eta zaharra lekuz aldatzen zuten eta zelan arrebak, beti alaitsu, lan gehiena bere esku hartzen zuen, amaren aholkuei jaramonik egin gabe, hau nekatu egingo zelakoaren beldurrez. Lanak dezente iraun zuen; egia da, ordu laurden bat pasa ondoren, amak kutxa aurreko tokian ixtea komenigarria zela adierazi zuela, lehenik eta behin, oso astuna zelako, eta, gainera, logelaren erdian utzita Gregoriori bidea oztopatuko ziolako; bazitekeen Gregoriori altzariak kentzearen ideia ez gustatzea. Amari, hain zuzen, justu kontrakoa iruditzen zitzaion. Biluzik zeuden paretek bihotza estutzen zioten. Zergatik ez al zuen Gregoriok berdina sentituko, bere logelako antzinako altzarietara ohituta egonda? Ez al zuen bere burua abandonaturik ikusiko gela huts horretan? –Eta ez al zirudien, orduan, –jarraitu zuen ahots isil-isilez amak, ia ahopeka, Gregoriok entzuteko beldurrez bezala, non zegoen justu ez baitzekien, hitzak ez zituela ulertzen pentsatzen zuen arren ahots-soinuari buruz ez zeukan-eta ziurtasun bera–, ez al zirudien, orduan, altzariak kendu eta baztertzen genuela, bera bakarrik utzita? Nik uste dut onena logela aurreko moduan uztea dela, horrela, Gregoriok, gugana bueltatzen denean, dena berdin aurkitu eta eten hau ahalik eta arinen ahaztu dezan. Amaren hitz hauek entzunda, Gregoriori iruditu zitzaion, bi hilabete horietan, giza erlazio ezak, bizitza berriak eraginiko monotoniarekin batera, zoratu egin zuela, ezin baitzuen, inola ere ez azaldu zergatik desiratzen zuen, orduan, logela hutsik ikustea. Gregoriok, benetan, nahi al zuen logela aldatua izatea? Ikusi nahi al zuen familiaren altzariekin beteriko logela eroso hura, desertu bihurtuta, non, oztoporik gabe, benetan, pareta guztietatik igo zitekeen, baina, aldi berean, ahaztuko zukeen gizakia zeneko bizitza? Logela ia-ia ahaztuta zeukanean, aspalditik entzun ez zuen amaren ahotsak baino ez zuen hunkitu. Ez, ez zen ezer lekuz aldatu behar; denak bere horretan jarraitu behar zuen; altzarien eragin onuragarririk gabe ezin moldatu, eta, hauek ariketak libreki egitea eragozten bazioten ere, hura, edozelan ere, kaltea baino, abantaila moduan kontuan hartu behar zen. Zoritxarrez, arreba ez zetorren bat iritzi honekin. Gainera, ohituta zegoenez –arrazoiak zituelarik– Gregoriorekin zerikusia zuen guztia, gurasoen aurrean, bere esku hartzera, amaren ideia nahikoa izan zen ez bakarrik kutxa eta mahaia kendu behar zirela behin eta berriz errepikatzeko, baita beste altzairu guztiak kendu behar zirela esateko ere, ezinbestekoa zen sofa kenduta. Baina guzti horretara ez zuen bakarrik bere umeen moduko setakeriak eta bere buruarekiko konfidantzak bultzatzen; gainera, paretetara igotzeko eta arrastaka joateko Gregorioren beharraz ohartzeaz gain, altzariak ez zituela ezertarako erabiltzen ere ohartu zen. Eta, beharbada, bere adineko neskatxen berezko gar horrekin, beti edozein aukeraz baliatzeko desirarekin, isilean, Gregorioren izugarrizko egoera areagotzeko desirak eraman zuen arreba guzti horretara, beragatik egiten zuena baino gehiago lortzeko asmoz. Izan ere, Grete izan ezik, inor ez zen ausartuko Gregorio bakarrik sentiaraziko zuen pareta hutsak zituen logela batera sartzen. Amak, beraz, ez zuen Gretek proiektuari amore ematerik lortu. Logela horren ezinegonak ama isilarazi zuen eta, jarraian, arrebari kutxa ateratzen lagundu zion. Gregoriorentzat kutxak ez zuen garrantzi handirik; baina, mahaiak bere horretan jarraitu behar zuen. Emakumeak logelatik irten ziren, kutxa zeramatela. Bat-batean, Gregoriok burua kontu handiz sofaren azpitik atera zuen, haiekin berba egiteko asmoz. Zoritxarrez, ama izan zen lehenago bueltatu zena. Grete, bitartean, ondoko gelan, kutxari heldurik jarraitzen zuen, hau leku batetik bestera astinduz, altzaria mugitzeko asmoz, baina ezin izan zuen lortu. Ama ez zegoen Gregorioren itxurari ohituta; gaixotu ere egin zitekeen bat-batean Gregorio koko itxuraz ikusirik; eta, horregatik, Gregorio ikaratuta di-da batean, atzeraka ibiliz, sofaren beste muturreraino mugitu zen; baina, ordurako oso berandu izan zen, izara mugitu egin baitzen amaren arreta sortaraziz. Hau, une batez, geldi-geldirik geratu zen eta Greterengana bueltatu zen. Gregoriok aldaketa ezer apartekorik ez zela behin eta berriz errepikatzen bazuen ere, eta altzari soil batzuk aldatzea baino ez zela pentsatzen bazuen ere, honek guztiak harrituta utzi zuen, berak esan zuen legez emakumeen joan-etorriak, bien arteko elkarrizketak, altzariak mugitzean lurrean uzten zuten arrastoa; hitz batean, bere inguruan nagusitzen zen anabasa. Orduan, burua eta hankak ahal bezain gehien uzkurtzen zituelarik eta sabela lurraren kontra zapaltzen zuelarik, ohartu zen ezingo ziola egoerari gehiago eutsi. Bere logela husten zioten, berak maite zuen guztia kentzen zioten: jadanik erremintak eta zerra gordetzen zitueneko kutxa ere eraman zuten; mahaia ere mugitu zuten, merkataritza ikasten zuenean eta eskolara joaten zenean ere idazteko erabiltzen zuena... Bai; emakumeen asmo onez ohartu behar zen. Momentu honetan, Gregorio ez zen emakumeen presentziaz jabetzen, hauek, unaturik, isilean lan egiten baitzuten; entzun zitekeen bakarra haien urratsak ziren. Eta, horrela, –emakumeak, ondoko gelan, idazmahaian arnasa hartzeko jesartzearekin batera– Gregorio ezkutalekutik irten zen, bere abiadura bizkortuz. Lehendabizi, ez zekien nora joan. Momentu horretan, jadanik biluzik zegoen paretan, larruz bilduriko emakume baten irudiak arreta deitu zion. Presaka igo zen haraino, eta kristalera eutsi zen, honek bere sabeleko mina arindu zuelarik. Behintzat, berak estaltzen zuen irudia ez zion inork kenduko. Eta burua jangelako aterantz bueltatu zuen, emakumeak ikusteko asmoz. Egia esan ez zuten atseden handirik hartu. Berriro ere bertan zeuden, Gretek ama besoarekin inguratzen zuelarik, bera helduz. –Beno, eta, orain, zer eramango dugu? –Esan zuen Gretek bere ingurura so eginez. Bitartean, haien begirada paretari loturik jarraitzen zuen Gregoriorenarekin gurutzatzen zen. Gretek egoerari eutsi zion eta amaren aurrean jarri zen, honek Gregorio ikusi ez zedin. Orduan, dardarati hauxe esan zion: –Etor zaitez, ez al zaizu hobeto iruditzen, momentu batez, jangelara joatea? Gregoriorentzat, Greteren asmoa argi zegoen: ama babestu nahi zuen, eta, ondoren, bera paretatik jaitsi. Baina, ez zuen inola ere lortuko! Gregoriok irudiari eutsita jarraitzen baitzuen, eta ez baitzegoen amore emateko prest. Nahiago zuen Greteren gainera salto egin. Baina Greteren hitzek ama urduritzea baino ez zuten lortu. Orduan, ama alde batera mugitu egin zen; paretan zegoen orban beltz erraldoia ozta-ozta ikusi, eta, Gregorio zela konturatu baino lehen, hauxe oihukatu zuen: –Jainko maitea! Jainko maitea! Eta zerraldo erori zen sofaren gainera, besoak luzaturik. Indar gabe zegoela ematen zuen, geldi-geldirik. –Kontuz Gregorio! –oihukatu zuen arrebak, begirada sutsuaz, ukabila gora jasotzen zuelarik. Hauxe izan zen Gretek Gregoriori berba egin zion lehenengo unea metamorfosia gertatu zenetik. Eta arreba ondoko gelara joan zen, ama bere onera bueltatzeko zerbaiten bila. Gregoriok ama lagundu nahi izan zuen –irudia babesteko denbora bazegoen–, baina kristalari itsatsirik jarraitzen zuen oraindik, eta bertatik zakarki askatu behar izan zen. Ondoren, birritan pentsatu gabe, ondoko gelara abiatu zen, antzinako legez, arrebari aholkuak eman ahalko bazizkion bezala. Baina, honen atzean geldirik egotearekin konformatu behar izan zen. Arreba, bitartean, ontzi batzuk ikusten zebilen; buelta eman zuenean, beldurtu egin zen, botila bat lurrera erori zitzaiola, hau apurtuz, eta Gregoriori min eman zion, aurpegian likido erregarri bat bota baitzion. Gretek, jarraian, ahal bezain ontzi gehien hartu eta Gregorioren logelan sartu zen, atea hankarekin itxiz. Gregoriok, orduan, bere burua amarengandik banatuta ikusi zuen, hau, bere erruz, hiltzeko zorian egon zitekeelarik. Eta berak ezin zuen atea ireki, Grete bertatik bota nahi ez bazuen, arrebaren presentzia amarentzat beharrezkoa baitzen; beraz, itxoitea besterik ez zuen. Gregorio, urduritasunaren eta aladuren eraginez, sabai, pareta eta altzarietatik igotzen hasi zen, eta, azkenean, batera eta bestera ibili ostean, mahaiaren gainera bota zen, guztiz ahulduta. Horrela minutu batzuk igaro ziren. Gregorio etzan egin zen nekearen nekez; isiltasuna zen nagusi, beharbada, seinale ona zena. Bat-batean, deitu egin zuten. Neskamea, betiko legez, bere sukaldean sartuta zegoen, eta Grete atea zabaltzera joan behar izan zen. Aita zen. –Zer gertatu da ba? –izan ziren bere lehenengo hitzak. Greteren itxurak dena zioen. Honek bere aurpegia aitaren bularrean ezkutatu eta ahots isilaz erantzun zuen: –Ama zorabiatu egin da, baina orain hobeto dago. Gregoriok ihes egin du. –Horixe espero nuen –esan zuen aitak–. Beti esaten nizuen; baina zuek, emakumeok, inoiz ez duzue kasurik egin nahi. Gregoriorentzat agerikoa zen aitak Greteren berria txarto ulertu zuela eta aitak, bestalde, bere semeak zerbait txarra egin zuela suposatzen zuen. Gregoriok beharrezkoa zuen, beraz, aita lasaitzea, ez baitzuen ez denborarik, ez baliabiderik gertatutakoa azaltzeko. Horregatik, bere logelako aterantz abiatu zen, honen kontra jarriz, horrela, aitak ulertu zedin bere logelara bueltatuko asmoa zuela eta aitak bakarrik bera bultzatu behar zuela edo atea ireki behar ziola momentu batean desagertu zedin. Baina egoera kaskar honen aurrean, aita ez zen hori ulertzeko prest egongo. –Ai! –oihu egin zuen aitak, sartu zenean, ahots haserre, baita garailearekin ere. Gregoriok burua atetik aldendu zuen, eta aitari begiratu zion. Gregorio ez zen aurretik aitaren aurrean horrela inoiz azaldu. Egia da, beste alde batetik, azken aldian, Gregoriok ez zizkiela etxeko gertaerei garrantzirik ematen, lanpetuta baitzebilen alde batetik bestera arrastatzeko asmatutako metodo berriarekin; eta, beraz, aldaketa nabarmenak aurkitzeko prest egon beharko zela. Baina, guztiaren gainetik, ba al zen gizon hura bere benetako aita? Ba al zen hura, antzina, Gregoriok negozio bidaiak egiten zituenean, ohean arduratuta gelditzen zen gizona? Arratsaldez, Gregorio etxera bueltatzen zenean, txabusina jantzita zuela, besaulkian jesarririk, bere semea alaitsu agurtzen zuena? Urteko igande eta jai batzuetan, ama eta Gregoriorekin gutxitan emandako paseoetan, bere jaka zaharraz biltzen zena, makuluaren laguntzaz ibiltzen zena eta zerbait esan nahi zuenean gelditu eta ama eta Gregorio bere inguruan jartzen zituena? Orain, ostera, tente eta zuzen joaten zen, urre koloreko botoiak zituen uniforme urdin batekin jantzita, bankuko ordenantzek eramaten dituztenen antzekoa; jakaren lepoaren gainean bere kokospea baino ez zen ikusten; bekain iletsuen azpian, bere begi beltzen begirada bizi eta erneak errespetu handia ematen zuen; bere ile zuria, lehen beti korapilaturik zeramana, orain, artesi distiratsu eta ia perfektu batek banantzen zuen. Txanoa sofaren gainera bota zuen. Honek monograma bat zeukan –bankuren batena seguruenik–, eta, Gregoriorengana heldu zen kurba bat eginez, honek eskuak poltsikoetan sartuta zituelarik eta bere jaka luzea atzean lotuta zeukalarik. Berak ere ez zekien zer egin; eta oinak ezohiko modu batean altxatu zituenean, hauen handitasunak harritu egin zuen. Baina, honek ez zuen Gregorio haserretu, berak bere bizitza berriaren hasieratik jakin bazekielako aitarentzat, bere semeari zegokionez, zorroztasunik gogorrena ere gutxi zela. Beraz, aitaren aurrean korrika hasi zen; hau gelditzen zenean Gregorio ere gelditzen zen eta aitak mugimenduren bat egiten zuenean, ostera, Gregorio, berriro ere, mugitzen hasten zen. Horrela, gelaren inguruan bueltaka ibili ziren, ezer erabaki gabe. Are gehiago, honek, etenaldi ugarien eraginez, ez zuen jazarpen bat ere ematen. Gregorio, momentuz, lurrean gelditu zen, batez ere, aitak pentsa ez zedin paretetatik edo sabaitik ihes egingo zuenik. Gainera, Gregoriok onartu behar izan zuen korrikaldi horiek ezingo zutela gehiago iraun, aitak urrats bat ematen zueneko, berak hamaika mugimendu egin behar baitzituen. Gregorio itotzen hasia zen; bere aurreko bizitzan ere ez zituen birika osasuntsuak eduki. Pixka batean kulunkatu zen, ihes egiteko ahal bezain indar gehien lortzeko asmoz; begiak ere ezin zituen guztiz irekita eduki; egin zezakeen gauza bakarra ihes egitea zen. Jadanik paretak ere libre zeudela ahaztuta zuen, hauetan altzari arriskutsuak baziren ere. Orduan, bortizki jaurtitako zerbait bere albora jausi zen biraka: sagar bat zen. Ondoren, beste sagar bat; Gregorio, ikaraturik, geldi-geldirik geratu zen: alferrikakoa zen korrika egiten jarraitzea, aitak bere aurka egitea erabaki baitzuen; honek poltsikoak fruta ontziko sagar guztiekin bete zituen eta sagar bat bestearen atzean botatzen zion Gregoriori, bete-betean asmatu gabe. Sagar gorriak lurrean ari ziren biraka, bata bestearen kontra jotzen zirelarik. Horietariko batek, trebetasun handiagoz botatakoa, Gregoriori jo zion bizkarrean, baina honek ez zion minik eman. Hurrengoa, ostera, bizkarrari itsatsirik geratu zitzaion. Baina Gregoriok arrastaka jarraitu zuen, lekuz aldatzeak mina arinduko ziolakoan; bertan mugitu ezinik egongo balitz bezala sentitu zen orduan, eta konortea galduz, hankak zabal-zabal eginda, lurrera erori zen. Gregoriok ikusi zuen azkena bere logelako atea bortizki irekitzen zela izan zen. Lehendabizi, ama irten zen, alkandora jantzita zuela korrika egiten zuelarik –Gretek hau biluztu baitzuen konortea galdu zuenean arnasa hobeto har zezan–, eta honen atzean arreba zetorren, oihuka. Amak aitarengana korrika egiten zuen, bidetik arropa erortzen zitzaiolarik, eta, azkenean, arropekin estropezu egin eta aita besarkatu zuen… Gregoriok ia ezer ikusten ez zuelarik, amak aitari haien semea barkatzeko eskatu zion. ==3. Kapitulua== Hasieran pentsatu zuen bere gogogabetasuna, dudarik gabe, bere logelaren egoerak murgiltzen zuen malenkoniaren ondorio zela; baina oso azkar ohitu zen honen itxurara. Beste leku baten soberan zeuden gauzak bertan uzteko ohitura hartu zuten, zeinak asko ziren, etxeko logela bat apopiloentzat erabiltzen baitzuten orain. Hiru gizon oso formal hauek –hirurak bizardunak, Gregoriok egun baten ateko zirrikitutik ikusi zuenaren arabera-, bai beraien logela, baita etxe guztia ere, sukaldea batez ere, txukun-txukun mantentzen zuten. Ezin zuten haien begi aurrean ikusi ez balio gabeko trasterik ezta gauza lohirik ere. Gainera beraien altzari ia guztiak ekarri zituzten, eta horregatik zeuden hainbeste balio gabeko gauza, saldu ezin zitezkeenak baina bota nahi ez zituztenak. Eta gauza hauek guztiak Gregorioren logelan sartzen zituzten, hautsontzi eta zaborrarekin batera. Neskameak laster batean botatzen zituen erabiliko ez ziren gauzak Gregorioren logelara. Agian neskameak edukiko zuen gauza haiek biltzeko asmoa denboraz ondo ibiliko zenean, edota denak kanpora botatzekoa; baina beti gelditzen ziren botatako leku hartan. Gregoriok soilik mugitzen zituen lekuz logelan lekurik gelditzen ez zitzaionean, nahiz eta ahalegin haren ondoren neke-neke eginda amaitzen zuen, denbora luzez mugitzeko indarra galdurik. Apopiloak batzuetan etxean afaltzen zuten, jantoki-sala nagusian. Egun hauetan logela honetako atea itxita gelditzen zen; baina honek guztiak ez zuen Gregorio larritzen, izan ere atea zabalik egon zen hainbat gauetan logelako lekurik ilunenean gorde zen, familia horretaz ohartu ere egiten ez zelarik. Baina egun baten neskameak atea ertirikita utzi zuen, eta hau holaxe gelditu zen gauez apopiloak etxera heldu eta argia piztu zutenean. Mahairatu ziren, aurretik aita, ama eta Gregorioren jarlekuak izandakoetan jesarriz, mahai-zapiak zabaldu zituzten eta sardexka eta aiztoak heldu zituzten. Momentu hartan ama agertu zen atean haragiz beteriko erretilu bat zeramala, eta bere ostean arreba patataz beteriko erretilua zeramalarik. Jaki berotik lurruna irteten zen. Apopiloak erretiluetara hurbildu ziren, zerbitzatu aurretik dastatzeko irrikaz, eta erdian jarrita zegoen gizonak, hiruretatik autoritarioena zirudienak, haragi zati bat zatitu zuen erretiluan bertan nahikoa samur zegoela baieztatzeko asmoz. Bere poztasuna adierazi zuen amaren eta arrebaren lasaitasuna sortuz. Bitartean, familiak sukaldean afaltzen zirauen. Aita, familiarekin bildu aurretik jantoki-salara sartu, hiru gizonak agurtu eta, txanoa eskuan zuelarik, mahaiaren inguruan buelta eman zuen. Horren ondoren, familia elkarrekin zegoenean, ia-ia isiltasun osoan hasi ziren jaten. Gregoriori gauza bitxia iruditzen zitzaion beti, afalorduan zeuden hots guztien artean, haginek jakiak mamurtzerakoan egiten zuten hotsa nabaritzea, honek Gregoriori jateko haginak beharrezkoak zirela eta hagin bako masailezurrarekin jatea ezinezkoa zela adierazi nahiko balio bezala. “Hau gosea dudana, hau –zioen bere artean, arduraturik-. Baina ez dira hauek nahi ditudan gauzak… Hauena bai gogoz jatea! Eta ni bien bitartean, gosez hilda!” Gau hartan bertan -Gregoriok ez zuen gogoratzen biolina entzun zuenik denbora luze hartan- sukaldean haren soinua igarri zuen. Apopiloek amaitu zuten jada afaltzen. Erdian jarrita zegoenak egunkari bat atera zuen eta alboan zeuden beste biei orri bana eman zien, eta hirurek irakurtzen zuten aulkian etzanda. Biolina aditu zutenean, beraien arreta musikarengan jarri zuten; jaiki egin ziren, eta, behatz puntetan ibiliz, ateondoraino joan ziren, bertan mugitu gabe, bata bestearen kontra geldituz. Zalantza gabe sukaldetik entzun zituen aitak, hauxe galdetu baitzien: - Beharbada jaunek ez dute musika atsegin? Eta gehitu zuen: - Horrela bada, momentuan eten daiteke. - Inondik inora ere -esan zuen autoritate handiena zuen gizonak-. Nahiko luke andereñoak hona sartu eta hemen jo? Askoz ere erosoagoa eta atseginagoa izango litzateke. - Noski baietz! -erantzun zuen aitak, bera biolina joko zuena bailitzan. Apopiloak jantoki-salara itzuli ziren, eta bertan itxaron zuten. Handik gutxira heldu zen aita atrila eskuetan zuela, honen ondoren ama musika paperekin, eta, azkenik, arreba, biolinarekin. Arrebak dena lasaitasunez prestatu zuen jotzen hasteko. Bitartean, gurasoak ez ziren ausartzen haien besaulkietan jesartzen ere, sekula ez baitzuten apopilorik eduki etxean eta horregatik haienganako adeitasun osoa erakusten zuten. Aita atearen ondoan gelditu zen, eskumako eskua bere trajearen bi botoiren artean sartuta zuelarik; baina amari, apopiloetariko batek besaulkian jesartzea eskaini zion, eta bazter baten jarri zen, ez baitzuen besaulkia gizon hark utzitako lekutik mugitu. Arreba jotzen hasi zen, eta aitak eta amak, bakoitzak bere lekutik, bere eskuaren mugimendu guztiak jarraitzen zituzten. Gregorio, musikak erakarrita, apur bat aurreratzera ausartu zen, eta bere burua jantoki-salan zegoela konturatu zen. Jada ez zen harritzen besteekiko zuen arreta eskasagatik, eta, lehen, aldiz, arreta hori izan zen hain zuzen berak zuen bertuterik aipagarriena. Hala eta guztiz ere, orain inoiz baino gehiago, berak ezkutatzeko arrazoiak zituen, izan ere, bere logelan zegoen zikinkeria guztia zela eta, edozein mugimendu egiterakoan, bere inguruan hautsa altxatzen zuen, bera ere hautsez beteta zegoen eta berarekin batera bizkarrean eta alboetan litsak, ileak eta jaki hondakinak zeramatzan. Besteenganako axolagabetasuna sekula baino nabarmenagoa zen, aurretik egunean hainbat aldiz alfonbra gainean etzanda marruskatzen zenean baino nabarmenagoa hain zuzen. Eta, halere, zegoen egoeran zegoela ere, ez zuen lotsarik sentitzen jantoki-salako lurrean zehar aurrera egitean. Egia da inor ere ez zela beraz arduratzen. Familia biolinaren soinuarekin guztiz txundituta zegoen, eta apopiloak, hasieran eskuak poltsikoetan zeuzkatela, atrilaren ondoan kokatu ziren, honetatik nahiko hurbil, guztiek letrak irakurri ahal izateko eta seguruenik arrebari enbarazu egiten ziotelarik. Baina ez ziren luzaro horrela egon eta laster leihoaren ondora joan ziren aurpegiak alboratuta, eta aitak larriturik begiratzen zituela. Izan ere horrek adierazten zuen haiek aparteko musika dibertigarria entzuteko zuten ilusioa apurtu zela, jada nekatzen hasiak zirela eta soilik adeitasuna erakustearren onesten zutela arrebak biolina jotzen jarraitzea. Bereziki hirurak erretzen ari ziren zigarroen kea ahotik edota sudurretik botatzeko moduak urduritasun handia adierazten zuen. Eta, baina, zeinen ondo jotzen zuen arrebak! Aurpegia alboratuta zuela jarraitzen zuen adi-adi eta tristeki pentagrama irakurtzen. Gregorio apur bat gehiago hurreratu zen eta burua lurrari lotuta mantendu zuen, bere begirakunea bere arrebarenarekin topatzeko ahaleginak eginez. Piztia izango ote zen, musikak hainbeste txunditzen bazuen? Bere aurrean sutsuki antsiatutako jaki ezezagun batengana zuzentzen zuen bidea zabaltzen zela zirudien. Bai, arrebarenganaino heltzeko erabakia hartuta zuen, gonatik tira egin eta era hartan bere logelara biolina jotzera joan behar zuela adierazteko, bertan inork ez baitzuen bere musika saritzen eta berak egin nahi zuen hori. Aurrerantzean, ez zion arrebari bere logelatik irteten utziko, berak bizirik zirauen bitartean ez behintzat. Lehenengo aldiz zerbaitetarako balio behar zion bere itxura beldurgarri hark. Momentu batean ate guztietan egon ahal izatea nahi zuen, eraso nahi zion edonoren gainean salto egiteko prest. Baina ezinbestekoa zen arreba bere ondoan geratu zedin, ez behartuta baizik eta bere borondatez; beharrezkoa zen halaber, bere ondoan jesarri zedin sofan, beregana makurtu zedin, eta orduan aitortuko zion Kontserbatoriora bidaltzeko asmoa eduki zuela, eta aurreko Gabonetan zoritzar hura gertatu izan ez balitz -izan ere, Gabonak igaro ziren jada, ezta?, horrela aitortuko zion guztiei, inoren eragozpenak kontuan hartu gabe. Eta azalpen hau entzuterakoan, arreba, hunkituta, negar batean hasiko zen, eta Gregorio bere sorbalda gainera igoko zen, eta saman musukatuko zuen, dendara zihoanetik biluzik, zinta gabe, eramaten zuen sama hartan. -Samsa jauna -esan zion aitari hiruretatik agintariena zirudien gizonak. Eta, beste hitz bat gehiago esaten denbora alferrik galdu gabe, aitari erakutsi zion, hatz erakuslea luzatuz, Gregorio, hau geldiro aurrera zihoalarik. Biolinaren soinua momentu hartan isildu zen, eta hiruretatik agintariena zirudienak irribarre egin zien bere lagunei, burua astinduz, eta berriro Gregoriorengana zuzendu zuen bere begirada. Aita lehenengo eta behin, Gregorio bertatik kanporatu beharrean, apopiloak lasaitzen ahalegindu zen, zeinek ez zeuden batere urduri, eta biolina jostagarriagoa iruditzen zitzaien Gregorioren agerrera. Haiengana lastertu zen, eta, besoak luzatuz, haien logelara bultzatu nahi izan zituen Gregorio bere gorputzarekin ezkutatzen zuelarik. Haiek, orduan, ez zuten haien haserrea disimulatu, nahiz eta ezin zitekeen jakin haserre hori aitaren jokabideagatik zen edota, susmorik txikiena eduki gabe, tankera horretako izaki batekin batera bizi izan zirela jakin izanagatik. Azalpen eske hasi zitzaizkion aitari, zerura jaso zituzten haien besoak, nork bere bizarretik tira egin zuen keinu urduri batez, eta astiro-astiro atzera egin zuten haien logelaraino. Bitartean, arrebak lortu zuen bat-bateko eten hari buru egitea. Momentu batez mugitu ezinik gelditu zen, oraindik jotzen ibiliko bailitzan, biolina axolagabetasunez eusten zuela. Eta bat-batean beretik irten zen: instrumentua amari ipini zion besoetan, honek bere besaulkian jarrita jarraitzen zuelarik, bere birikak egiten ari ziren lan neketsuaren erruz ia itota. Arreba alboko gelara abiatu zen, aitak bultzatuta apopiloak orain arinago sartzen ari ziren gela berera. Trebetasun handiz mantak eta burukoak hartu eta lekuz aldatu zituen, eta gizonak haien gelara sartu baino lehenago ere, amaitu zuen haien oheak egiten eta handik irtenda zegoen jada. Aita hain zuen bere itsukeriak gainduta, ezen ahaztu egin zuen apopiloenganako gutxiengo adeitasuna izatea, eta haiek sutsuki bultzatzen jarraitzen zuen, harik eta atalasera iritsi zirenean hiruretatik agintariena zirudienak, lurraren kontra ostiko bat jo zuen, eta, ahots beldurgarri batekin, aita geldiarazi zuen hitz hauek esanez: -Jakinarazi nahi dizuet -eta hau esatean eskua altxatu eta amaren eta arrebaren begiradarekin bat egin zuen-, jakinarazi nahi dizuet zeuei, familia honetan gertatzen diren gertakari nazkagarriak ikusirik -eta hitz hauek esatearekin batera txistua bota zuen lurrera gogotsu-, momentu honetan bertan alde egingo dudala etxe honetatik. Ez da beharrezkoa esatea deus ere ez dudala ordaindu beharko hemen igaro ditudan egunengatik; arinago aldiz, hausnartu egingo dut zuri kalte-ordainketarik eskatuko dizudanentz, eta ez uste hau egiaztatzea oso zaila izango denik. Isildu eta bere ingurura begiratu zuen, zerbaiten zain egongo bailitzan. Eta, hain zuzen ere, bere beste bi lagunek berak esandakoa berretsi zuten, hauxe gehituaz: -Geuk ere momentu honetan bertan alde egingo dugu etxe honetatik. Honen ostean, hiruretatik agintariena zirudienak maratila heldu zuen eta atea kolpe batez itxi zuen. Aita, zalantzazko pausoak emanez, eskuen laguntzaz haztamuka, bere besaulkira zuzendu zen, eta bertan bota zen. Bazirudien gabetako bere ohiko loaldia egitera zihoala, baina bere buruaren makurdurak, pisu gabe jausita balego moduan, erakusten zuen ez zegoela lotan. Denbora guzti horretan, Gregorio isilik geratu zen, apopiloek ezustean hartu zuten leku berean geldirik. Bere planaren porrotak sorturiko tristurak, eta baliteke baita goseak sorturiko ahuleziak ere, ezinezko egiten zuten mugimendurik txikiena ere. Luze barik ekaitz itzel bat gainera etorriko zitzaionaren beldur zen, eta zain zegoen. Ez zen biolinaren zaratarekin ere aztoratu, zeina amaren atzamarren dardararen eraginez bere altzotik lurrera jausi zen. -Guraso maiteak -esan zuen arrebak, sarrera gisa mahai gainean ukabilkada itzel bat emanez-, honek ezin du horrela jarraitu. Zeuek ulertzen ez baduzue, neu ohartzen naiz horretaz. Munstro honen aurrean, ez dut nire nebaren izena aipatu ere egin nahi; eta, horregatik, hauxe baino ez dut esango: ezinbestekoa da bera gainetik kentzea. Gizalegez posible zirenak eta ez zirenak ere egin ditugu bera zaindu eta jasateko, eta ez dut uste, hau horrela izanik, inoren gaizkirik txikiena ere entzun behar dugunik. -Mila aldiz duzu arrazoia -esan zuen orduan aitak. Ama, oraindik arnasestuka zebilela, isilean eztulka hasi zen, eskua bularrean zuela eta begirada zoro antzera galduta zuela. Arreba berarengana joan zen korrika eta bekokia eutsi zion. Aita, arrebaren hitzek bere burutapena zehaztera bultzatu zuten. Besaulkian erosoago jesarri zen, oraindik apopiloen janariaren mahaian geratzen ziren plateren artean bere ordenantza burukoarekin jolasten zuen, eta, noizbehinka, Gregoriori begirada bat zuzentzen zion, ikaragaitz. -Ezinbestekoa da bera gainetik kentzea -errepikatu zion, azkenean, arrebak aitari; izan ere, amak, bere eztula zela eta, ezin zuen ezer ere entzun. Guk egiten dugun lana egiten denean, ez da posible etxean, gainera, gisa honetako atsekabeak bizitzea. Nik neuk ere ezin dut hau gehiago jasan. Eta negar batean hasi zen bere malkoak amaren gainera jausten zirelarik eta honek, mekanikoki, eskuarekin garbitzen zituelarik. -Alabatxo -esan zuen orduan aitak errukiz beterik eta argitasun harrigarriz-. Zer egingo diogu ba! Baina arrebak lepoa jaso besterik ez zuen egin, negar egiten zuen bitartean sentitu zuen harridura, aurreko erabakiaren hain kontrakoa zena, azaleratuz. - Behintzat berak ulertuko bagintu -esan zuen aitak. Baina arrebak, etengabe negar eginez, indartsuki eragin zuen eskua, horrela adierazi nahian ez zutela horretan pentsatu ere egin behar. -Behintzat berak ulertuko bagintu -jarraitu zuen aitak esaten, begiak itxiz, aditzera emanez bera ere ziur zegoela hau ezinezkoa zela-, agian berarekin akordio batera heldu gintezke. Baina egoera honetan… -Ezinbestekoa da berak hemendik alde egitea -esan zuen arrebak-. Hauxe da bide bakarra, aita. Gregorio dela pentsatzeari hustea besterik ez duzu egin behar. Hori sinistu izana da, hain zuzen, gure zorigaitz honen arrazoia. Zelan izan liteke hau Gregorio? Bera balitz, dagoeneko ulertuko zuen ez dela posible gizaki bizidun batzuk halako zomorro batekin batera bizitzea. Eta berari bururatuko zitzaion alde egitea. Neba galduko genuke, baina bizitzen jarraituko genuke, eta gogoan edukiko genuke. Baina horrela, animalia honek jarraitu egiten gaitu, apopiloak bidali egiten ditu etxetik eta argi eta garbi adierazten du etxe guztiaz jabetu nahi dela eta gu kalean utzi nahi gaituela. Begira, aita -hasi zen bat-batean oihuka-, berriro ere hasi da! Eta Gregoriori ulertezina iruditu zitzaion beldurra adieraziz, arrebak ama bertan utzita alde egin zuen, besaulkitik urrundu zen, Gregoriorengandik hurbil egotea baino ama sakrifikatzea nahiago zuela adieraziz, eta aitaren atzean babestera joan zen korrika; aita, era berean, bere jokabide honengatik asaldaturik, zutitu egin zen, arrebaren aurrean besoak luzatuz, hau babesteko keinua eginez. Baina kontua da Gregoriori ez zitzaiola burutik pasa ere egin inor beldurtzea, ez eta gutxiago bere arreba beldurtzea. Egin zuen gauza bakarra izan zen bere logelara bueltatzeko buelta ematea, eta hori izan zen, zalantza barik, besteak izutu zituena, izan ere, minduta zegoenez gero, mugimendu zail hori egiteko burua lurrean jarri eta bertatik altxatu behar zuen. Gelditu egin zen eta bere ingurura so egin zuen. Bazirudien bere asmo ona ulertu zutela: gertatutakoa momentuko ezustea baino ez zen izan. Orain guztiek begiratzen zuten tristeki eta pentsakor. Ama bere besaulkian zegoen, hankak bata bestearen kontra bere aurrean luzaturik eta begiak nekearen nekez ia itxita zeuzkala. Aita eta arreba bata bestearen ondoan zeuden eserita, eta arrebak aitaren sama inguratzen zuen bere besoarekin. -Beno, beharbada mugitu naiteke jada -pentsatu zuen Gregoriok, berriro bere ahalegin tamalgarri hari ekinez. Ezin zuen bere arnasotsa geldiarazi, eta noizean behin atseden hartzeko gelditu behar zuen. Baina inork ere ez zuen azkarrarazten; askatasun osoa zuen. Buelta emanda zuenean, atzera bideari ekin zion lerro zuzenean. Harritu egin zen bere logelaraino zegoen distantziaz ohartzean; ezin zuen ulertu, bere egoera ahul hartan, zelan izan zen gai, minutu gutxi batzuk lehenago, ia nabaritu gabe bide berori egiteko. Ahalik eta lasterren narrastea beste ardurarik ez zuela, ez zen konturatu familiako inork ez zuela zirikatzen hitz edo oihuekin. Atalasera heldu zenean, ordea, atzera begiratu zuen, eta ohartu zen bere atzean denak jarraitzen zuela berdin. Arreba soilik zutitu zen. Eta bere azken begirada azkenean lo geratu zen bere amari zuzendu zion. Logelan sartu zeneko, atea zarratu eta txingetaz eta giltzez itxi zutela nabaritu zuen. Honek sortu zuen zarata zakarrak hain beldurtu zuen, ezen hankak ere tolestu egin zitzaizkion. Arreba zen hainbesteko presa zuena. Zutik geratu zen, logelan sartu eta atea ixteko zelatan egongo bailitzan. Gregoriok ez zuen hurbiltzen somatu. -Azkenean! -oihu egin zien berak gurasoei, sarrailan giltzari buelta ematen zion bitartean. -Eta orain? -galdetu zion Gregoriok bere buruari iluntasunean bere ingurura begiratzen zuelarik. Handik gutxira konturatu zen guztiz ezinezkoa zitzaiola mugitzea. Honek ez zuen harritu: lehen, ostera, ez zitzaion normala iruditzen, ordura arte egin zuen legez, hankatxo mehe haiekin aurrera egiteko gai izatea. Beste guztiari zegokionez, gutxi gora-behera gustura sentitzen zen. Egia zen gorputz osa minduta zuela; baina sentitzen zituen min haiek gero eta ahulagoak ziren, eta pentsatzen zuen, azkenean, amaituko zirela. Jada ez zuen ia sentitzen bizkarrean zeraman sagar usteldua, ezta zuriz estalitako hantura ere. Emozioz eta maitekiro pentsatzen zuen bere senideengan. Bere arreba bera baino ziurrago zegoen desagertu egin behar zenez. Eta gogoeta eta arduragabetasun lasai hartan egon zen goizaldeko hiruretan elizako erlojuak jo zuen arte. Oraindik gozatu ahal izan zuen egunsenti horren hasiera. Beranduago, berak nahi ez bazuen ere, bere burua guztiz hondoratu zen eta bere muturretik azken arnasa bota zuen. Hurrengo goizean, neskamea sartu zenean -hain ematen zituen ateekin kolpe gogorrak, ezen heltzen zenean ezinezkoa baitzen ohean atseden hartzea, hainbatetan molde haiek aldatzeko eskatu bazitzaion ere- Gregoriori ohikoa zen bisita egiteko, ez zuen, hasieran, beregan ezer arrarorik hauteman. Suposatu zuen horrela zegoela, geldi-geldi, haserre zegoela adierazteko asmoz, edozein ezagupenerako gai ikusten baitzuen. Halabeharrez, kedarra kentzeko tresna zeraman eskuan, eta honekin, atetik, Gregoriori kilimak egitea nahi izan zuen. Honekin ezer lortzen ez zuela ikusirik sumindu egin zen, ziztatu egin zuen, eta Gregorio bultzatu ostean, honek mugimendurik txikiena ere egiten ez zuela ikusi ondoren egin zion so, eta, momentuan gertatutakoaz ohartuz, neurri gabe zabaldu zituen begiak eta harridura oihu bat bota zuen. Baina ez zen denbora luzez geldirik egon, eta logelako atea zakarki ireki eta iluntasunean oihu bat bota zuen: -Ikusi ezazue, lehertu egin da! Hortxe duzue, guztiz lehertuta! Samsa jaun eta andrea haien ohean eserita jarri ziren. Asko kosta zitzaien izualdiaren ostean erantzutea, eta kosta zitzaien ere neskameak emandako berria ulertzea. Baina hau ulertu zutenean, berehala irten ziren ohetik, bakoitza alde batetik eta biek zorroztasun handia adieraziz. Samsa jaunak sorbalden gainean jarri zuen ohegainekoa; Samsa andreak bere lo egiteko kamisoia baino ez zuen jantzirik, eta itxura horrekin sartu ziren Gregorioren logelan. Bien bitartean, apopiloen etorreratik Gretek lo egiten zuen jantoki-salako atea ere zabaldu zen. Grete guztiz jantzita zegoen, gau guztian lorik hartu izan ez balu legez, eta halaxe adierazten zuen, izan ere, bere aurpegiaren zurbiltasunak. -Hilda? -esan zuen Samsa andreak, neskameari zalantza aurpegiz begiratuz, nahiz eta honetaz ziur egoteko arrazoiak falta ez zitzaizkion. -Hauxe da esaten nabilena -erantzun zuen neskameak, honen egitasuna frogatzeko Gregorioren gorpua bultzatzen jarraitzen zuen bitartean. Samsa andreak neskamea geldiarazteko mugimendu bat egin zuen, baina ez zuen geldiarazi. -Beno -esan zuen Samsa jaunak-, orain eskerrak eman ahal dizkiogu Jaunari. Aitaren egin zuen, eta hiru emakumeek gauza bera egin zuten. Gretek ez zion gorpu hari begirik kentzen: -Ikus ezazue zeinen argal zegoen -esan zuen-. Egia da aspaldi ez zuela janaririk dastatu ere egiten. Janaria sartzen zen moduan irteten zen gelatik. Gregorioren gorpuak, izan ere, guztiz zapala eta lehorra zirudien. Orain ohartzen ziren honetaz, jadanik ez zelako bere hankatxoen gainean eusten, eta inork ere ez zuen bera ez zen zerbait begiratzen. -Grete, etorri zaitez gurekin momentu batez -esan zuen Samsa andreak, tristura adierazten zuen irribarre bat eginez. Eta Grete, gorpuari begirik kendu gabe, bere gurasoen atzetik joan zen logelara. Neskameak atea itxi zuen, eta leihoa guztiz zabaldu zuen. Oraindik oso goiz zen, baina aireak bazuen jada, bere freskotasun hartan epeltasun kutsu bat. Martxoa amaitzear zegoen. Hiru apopiloak haien logelatik irten ziren eta haien gosaria non zegoen begiratu zuten. Ahaztu egin zitzaien. -Eta gosaria? -galdetu zion neskameari hiruretatik agintariena zirudienak. Baina neskameak, hatz erakuslea ahoan ipiniz, isilean, jaunak Gregorioren gelara sartzera deitu zituen. Hara sartu ziren, eta hantxe egon ziren, argiz betetako logela hartan, Gregorioren gorpuaren inguruan, hari mesprezuz begira eta eskuak haien jaka erabilietako poltsikoetan sartuta zeuzkatela. Orduan logelako atea ireki zen eta Samsa jauna agertu zen, esku bat bere emazteri eta bestea bere alabari lotuta zuela. Guztiek negar egin zuten antza zeukaten, eta Gretek noizbehinka bere aitaren besoaren atzean ezkutatzen zuen aurpegia. -Alde egin ezazue neure etxetik berehala -esan zuen Samsa jaunak, atea seinalatuz baina emakume biak askatu gabe. -Zer adierazi nahi duzu horrekin? -galdetu zion hiruretatik agintarienak, zertxobait nahasturik eta uzkurtasun irribarre bat eginik. Beste biek eskuak atzealdean gurutzatuta zeuzkaten, eta etengabe ari ziren haien eskuak igurzten, irabaziko zuten borroka baten zain egongo balira moduan. -Adierazi nahi dudana zehatz-mehatz esan dudana da -erantzun zuen Samsa jaunak, emakume biekin batera apopiloarengana hurbilduz. Hau momentu batez isilik eta lasai gelditu zen, begirada lurretik altxatzen ez zuela, bere pentsamenduak irudimenean antolatzen ari balira. -Hori horrela bada, bagoaz -esan zuen, azkenean, Samsa jaunari so eginez, bat-bateko indar batek bultzaturik honetarako ere baimena eskatu behar balio legez. Samsa jaunak begiak asko zabaldu eta burua gora eta behera mugitu beste gauzarik ez zuen egin. Honen ostean, apopiloa pausu handiak emanez ateondora zuzendu zen. Bere bi kideek aspalditik entzuten zirauten, eskuak igurtzi gabe, eta orain bere atzetik irten ziren arineketa batean, Samsa jauna haiek baino lehenago ateondora heldu eta beraien eta haien gidariaren artean jarriko zenaren beldurrez. Ateondora iritsi zirenean, nork bere txapela hartu zuen pertxerotik, nork bere aterkia atera zuen aterki-ontzitik, isilean makurtu ziren eta etxetik alde egin zuten. Ezer frogatzen ez zuen mesfidantzarekin, beranduago ikusiko zen moduan, Samsa jauna eta emakume biak eskailera ondora irten ziren eta, eskudeletik begiratu zuten zelan hiru gizon haiek, astiro baina etengabe, eskaileratan behera egiten zuten, pisu bakoitzean honek egiten zuen bueltan desagertu, eta segundo batzuk beranduago berriro agertzen zirelarik. Jaisten zihoazen bitartean, Samsa familiak haienganako zuen interesa murriztuz zihoan, eta Samsa jauna eta emakumeak, zama astun bat gainetik kendurik, etxe barruan sartu ziren berriro. Egun hura atseden hartzen eta osteratxoren bat egiten emango zutela erabaki zuten: ez zuten soilik guztiz irabazirik atseden hau, are gehiago, premiazkoa zen. Mahairatu ziren, beraz, eta hiru eskutitz idatzi zituzten barkamena eskatuz: Samsa jaunak, bere nagusiari; Samsa andreak, dendako jabeari, eta Gretek, bere nagusiari. Egiteko hauetan buru-belarri sartuta zeudenean, neskamea sartu zen bazihoala esateko, bere goizeko beharra amaitu baitzuen jadanik. Hirurek jarraitu zuten idazten, neskameari jaramon egin gabe, buruarekin baiezko keinu bat egiteaz nahikoa izan zen. Baina, bera ez zihoala ikusirik, burua altxatu zuten, haserre. -Zer duzu? -galdetu zuen Samsa jaunak. Neskamea irribarretsu zegoen ate ondoan, familiari berri zoragarri bat jakinarazi behar balio bezala, baina bere jarrerarekin adieraziz haiek galdeketa egin ondoren baino ez zuela egingo. Lumatxoa bere kapelean artez ipinita, eta bere familiarentzat lan egiten hasi zenetik Samsa jaunak gogaitzen zuena, norabide guztietarantz kulunkatuz. -Ia, ikus dezagun, zer nahi duzu zerorrek? -galdetu zuen Samsa andreak, nor neskameak gehien errespetatzen zuen pertsona baitzen. -Ba -erantzun zuen honek, eta barreak ez zion jarraitzen uzten-, ba ez zaretela arduratu behar alboko traste hori erditik kentzeaz. Dena dago konponduta. Samsa andrea eta Grete berriro makurtu ziren haien eskutitzen gainean, idazten jarraitzeko moduan, eta Samsa jaunak, neskamea dena zehatz-mehatz kontatzera zihoala ikusirik, isilarazi egin zuen, eskua beregana indartsuki luzatuz. Neskameak, ikusi zuenean ez ziotela kontatzeko prest zuena kontatzen utziko, gogoratu zuen presaz zebilela. -Jainkoak zain zaitzatela! -esan zuen, nabarmenki minduta. Buelta erdi eman zuen sumindurik, eta jantoki-salatik atera zen ate-kolpe itzela emanez. -Gaur gauean lanetik bidaliko dut -esan zuen Samsa jaunak. Baina ez zuen erantzunik jaso, ez bere emaztearena, ezta bere alabarena ere, izan ere neskameak nahasi egin zuen berriro ere berreskuratu zuten lasaitasun hura. Ama eta alaba altxatu egin ziren eta leihorantz zuzendu ziren, bertan besarkaturik geratu zirelarik. Samsa jaunak bere besaulkia norabide hartarantz mugitu zuen, eta, lasai-lasai haiei so egiten egon zen momentu batez. Honen ostean: -Beno -esan zuen-, etor zaitezte. Ahaz itzazue behingoz iraganeko kontuak. Eduki nazazue neu ere kontuan. Emakume biek momentuan esanak egin zituzten, berarengana lastertu ziren, laztandu zuten eta idazten bukatu zuten. Beranduago, hirurak elkarrekin irten ziren, hileetan egin ez zuten zerbait zelarik, eta tranbiara igo ziren osteratxo bat egiteko asmoz. Haiek ziren zihoazen bidaiari bakarrak. Tranbia eguzkiaren berotasunez beteta zegoen. Haien eserlekuetan etzanda, geroari buruzko kontuei buruz hitz egiten hasi ziren, eta ikusi zuten, gauzak ongi pentsatuta, hau ez zela oso iluna. Izan ere, haien hiru lanpostuak oso onak ziren, eta, batez ere, beranduagoko esperantzak posible egiten zitzaizkien. Momentuz hobetu behar zena etxez aldatzea zen. Etxe txikiago eta merkeago bat nahi zuten, eta, batez ere, hobeto kokatuta zegoena eta oraingoa, Gregoriok aukeratua zena, baino praktikoagoa. Eta horrela berbetan ari zirela, ia batera ohartu ziren Samsa jauna eta andrea haien alaba hazi egin zela eta indarrez beteriko neskatxa eder bat zela orain. Hitzik esan barik, begiradaz soilik elkar ulertuz, batak besteari esan zion bazela garaia haien alabarentzat senar bat bilatzeko. Eta, bidaia bukatu zenean, alaba altxatzen lehenengoa izan zenean, eta bere itxura gaztea agertu zuenean, gurasoen amets eta asmo onak sendotu egin ziren. (zati bat falta da) 2897 2006-01-12T21:32:51Z Janire Rodriguez 16 /* 2. Kapitulua */ ==1. Kapitulua== Gregorio Samsa, goiz batean eta loaldi larri baten ostean, bere ohean koko bihurturik esnatu zen. Bere lepoko oskol gogorraren gainean etzanda zegoen bere burua altxatzean, eta horrela bere sabel ilunaren itxura ganbila ikusi zuen; ohazalak honen handidura ezin zuen eutsi. Ondorioz, lurrera labaintzekotan zegoen. Jatorrizko hanka lodien ordez, funtsik gabeko mugimenduaz dantzan zebilzkion hamaikatxo hanka ikusten zuten bere begiek. -Zer gertatu zait? Ez zegoen ametsetan, ez. Bere logelak betiko itxura zuen. Mahai gainean oihal laginak sakabanaturik zeuden -Samsa merkatari saltzailea zen-, eta hormatik zintzilikatuta aldizkari batetik ebakitako argazki bat zegoen, urrezko marko batean sartutako irudia. Argazkian, larruzko txano eta tapaki batez estalita dagoen emakume bat zegoen. Gregoriok soa leihorantz zuzendu zuen; lainotuta zegoen, eta leihoan euri tantak jo eta jo egoteak malenkonia eragin zion. -Beno -pentsatu zuen-; zer gertatuko litzateke momentu batez lotan jarraitu eta ameskeria guztiak ahaztuko banitu?=Baina ezinezkoa zen, izan ere, Gregorio eskuin aldearen gainean lo egitera ohituta zegoen eta oraingo izate berriak ez zion postura hori hartzen uzten. Bere helburua eskuinalderantz begira gelditzea bazen ere, halabeharrez lepoz geratzen zen berriz ere. Makina bat bider saiatu arren, alfer alferrik zen; hankek sortutako mugimendu saltsa - maltsatu hura ez ikusteko, begiak itxi zituen; dantzak bere horretan segitu zuen, harik eta min sakon bezain zorrotza sentitu zuen arte, ordura arte inoiz sentitu ez zuelako mina, alegia. -Ai Ene! -esan zuen- zein neketsua den nik hautatutako lana! Egun bat bai eta bestea ere bidaiatzen. Negozioen ardura handitu egiten da lantegitik kanpo lan egiten denean, eta bidaiek sortzen dituzten burukominak ere ez dira gutxi: trenen ordutegia jagon, janari eskasa iruntzi, jatordu desorekatua mantendu, aldakorrak diren harremanak, ezertarako balio ez dutenak, maitasunarentzako tokirik ez dutenak. Dena pikutara! Sabelean halako hazkura arin bat nabaritu zuen. Apur-apurka, ohe-bururantz luzatu zuen gorputza, burua altxatzeko asmotan. Sumindutakoaren inguruan puntu zuri batzuk zituela ikusi zuen. Hanka batekin hazkura arintzen saiatu bazen ere, berehala kendu behar izan zuen hanka honen igurtziak hotzikarak sortzen zizkion eta. -Honen goiz jaikitzeak tenteldu egiten dut bat -esan zuen-. Gizonak behar beste lo egitearen premia zuen. Askoz hobeto bizi diren saltzaileak daude. Goizean eskatutakoa apuntatzeko ostatura itzultzen naizenean, patxadaz eserita eta gosaltzen ikusten ditut. Nik dudan nagusiarekin berdin jokatuko banu, berehala kale gorrian ikusiko nintzateke. Eta nork daki, ez ote da hori niretzat egokiena? Nire gurasoengatik izango ez balitz aspaldi izango nintzateke lanetik alde eginda. Nagusiaren aurrera joan eta ene iritzia aurkeztuko niokeen. Mahai gainetik eroriko litzateke, gora igo eta langileei hitz egiteko esertzen den mahai gainetik behera, alegia; langileak hurbil-hurbil jartzen zaizkio gorra delako. Baina oraindik ez dut esperantza galdu. Gurasoei zorrak kentzeko beste batzen dudanean - oraindik beste bost edo sei urte=, entzun beharko dizkit, bai. Beno, baina momentuz jaiki egin behar naiz, trena bostetan ateratzen baita. Begiak kutxa gainean zegoen iratzargailura bideratu zituen. -Jainko laztana!-oihukatu zuen bere barnerako. Goizeko sei eta erdiak ziren eta orratzek beren martxan jarraitzen zuten. Orratzak laurden gutxi jotekoak ziren. Akaso ez zuen jo iratzargailuak? Ohetik garbi=garbi ikus zitekeen alarma lauretan jarri izan zuela; beraz, jo beharra zeukan derrigor. Baina posible ote zen lo jarraitzea, etxeko armairuak eta denak aztoratzeko moduko zarata ateratzen zuen eta? Bere loaldia ez zen batere lasaia izan. Baina seguru aski, horregatik egin zuen azken momentuan sakonago lo. Eta, zer egin zezakeen orduan? Hurrengo trena zazpietan ateratzen zen; berau hartu ahal izateko korrikan ibiltzea halabeharrezkoa zuen. Erakusgaia oraindik ez zegoen bilduta, eta, azkenik bera ere ez zen prest sentitzen. Gainera, trena hartuko balu ere, ez zuen nagusiaren errieta saihestuko, izan ere, biltegiko mutilak jadanik bere faltaren berri emana izango zion eta. Biltegiko mutila dignitate bako ipurdi- miazkatzaile hutsa zen. Eta, gaixorik zegoela esango balu, zer gertatuko litzateke? Honek susmoak zabalduko zituen, Gregoriok bost urtetan inoiz ez baitzuen lanera hutsik egin. Seguruenik nagusia Montepioko medikuarekin etorriko litzateke. Gurasoen aurrean bere alferkeriaren gainean kexak zabalduko ziren, eta medikuaren agiriari esker edozein arrazoi atzera botako luke, harentzako gizon guztiak baitaude osasuntsu. Eta egia esan, kasu honetan ez zen oker ibiliko. Izan ere, loaldi luzearen ondorioz gosez bazen ere, Gregorio ondo sentitzen zen. Bere etzalekua utzi gabe bertan hausnartzen eta pentsatzen jarraitzen zuen. Erlojuak zazpiak laurden gutxi jo zituenean, ohe burutik hurbil zegoen atea jo zuten. -Gregorio- esan zuen ahots batek, amarenak- zazpiak laurden gutxi dira. Ez zinen bada, bidaian joatekoa? Zein ahots gozoa! Bere ahotsa entzutean ordea, izutu egin zen; betikoa zen, bai, baina txistu mingarri eta eutsi ezin batekin nahasturik agertu zen, hitzak hasieran argiak baziren, gerora nahastu egiten ziren eta azkenerako bat zalantzan jartzen zen entzun ote zituen ere. Gregoriok argi erantzuteko asmoa zuen baina guztia ikusita hau esatera mugatu zen: -Bai, bai. Eskerrik asko ama. Oraintxe altxatuko naiz. Egurrezko atearen bestaldean, Gregorioren ahotsaren aldaketa ez zen igarri behar, ama erantzun horrekin lasaitu eta honek alde egin zuen. Aldiz, elkarrizketa honen ondorioz, familiako kideek bazekiten Gregorio oraindik etxean zela. Honekin batera, aita ailegatu zen eta ateari golpe arin batzuk emanda galdetu zuen: -Gregorio, Gregorio! Zer gertatzen da?- Momentutxo bat itxaron eta ahotsa altxatuz ekin zion: -Gregorio, Gregorio! Halaber, beste atearen atzetik arrebak honela galdetu zion goxotasunez: -Gregorio ez al zaude ondo? Zerbait behar al duzu? -Prest nago -erantzun zien biei batera, hitzak garbi ahoskatzeko ahalegin handia eginez bere ahots- geldiz mintzatuz. Aitak gosaltzen jarraitu arren, arrebak ahopeka jarraitzen zuen: -Ireki mesedez, Gregorio. Hala ere, Gregorio ez zen horretan pentsatzen ari; aitzitik, bere buruari zorionak ematen zizkion logela ixteko zuen ohituragatik. Lehenengo egin beharreko gauza geldi- geldiro altxatzea eta ondoren gosaltzea zen. Hau dena egin ostean bakarrik pentsatuko nukeen gainerakoan, eta ez ohean etzanda nengoen moduan. Ohean baten baino gehiagotan posturak eragindako min arintxo bat sentitu izanaz gogoratzen zen, eta sarri askotan jaikitzerakoan desagertzen zena. Jakin-min handia zeukan egun hartako bere irudikapenak nola ihesten zitzaizkion ikusteko. Halaber, ahotsaren aldaketaren arrazoia katarroaren abisua zelakoan zen, hau da, saltzailearen gaixotasun profesionala. Ohazala baztertzea lan oso erraza zen. Horretarako, gorputza albo batera botatzea zuen errazena, horrela ohazala halabeharrez eroriko baitzen. Baina zailtasuna Gregorioren zabaltasun izugarrian zegoen. Zutuntzeko, beso eta eskuz lagundu ahal izango zen; halere, horren ordez, kontrolatu ezin zituen eta gelditu ezinik zeuden hamaikatxo hankaren jabe zen. Eta kontua da, berak zutuntzeko nahia zeukala. Luzatzen zen; eta hanketako bat dominatzea lortzen zuen; baina bitartean, besteek beren mugimendu aske eta mingarriarekin jarraitzen zuten. “Ez da egokia ohean ezerezean egotea" pentsatu zuen Gregoriok”. Lehenik eta behin etzalekutik gorputzeko behealdea kanporatzea otu zitzaion. Baina parte hau -oraindik ikusi gabea, beraz zehaztasunez kokatzea zaila egiten zitzaiona-, mugiaraztea zaila egin zitzaion. Pentsatutakoari geldi-geldiro ekin zion. Gregoriok indar guztiak bilduz, gorputza aurreratu zuen. Zoritxarrez, norabidea gaizki hartu zuen eta ondorioz, oheko hanken jota izugarrizko golpea hartu zuen. Golpearen ondorioz, konturatu zen bere gorputz berriko atalik sentiberena, gorputzeko beheko partea zela. Orduan, burua etzalekuaren goialdera bota zuen berriz ere, oraingoan gorputzaren goiko partea ateratzeko asmotan. Honek ez zuen arazorik ekarri, eta, gorputzeko zabalerak zein pisuak, buruak hasi izandako mugimendua jarraitu zuten. Baina, berau airean ikusitakoan, modu berberean aurrera jarraitzeko beldurra sentitu zuen, horrela erorita zaila izango litzatekeelako burua bere horretan mantentzea; gainera Gregoriorentzako oso garrantzitsua zen momentu hartan konortea ez galtzea. Hori gertatu orduko, nahiago zuen ohean geratzea. Baina, kontrako moduan indar berdinak egin ostean, bere emozioaren morroi ziren hankak ikusirik konturatu zen hasierako posizio berdinean topatzen zela eta berriro lehengoa pentsatu zuen: ez zuela ohean jarraitu behar eta portaerarik zuzenena arriskatzea zela, nahiz eta onik ateratzeko posibilitateak urriak izan. Ordea, laster gogoratu zuen, patxadazko erabakiak hartzea, erabaki arinak hartzea baino zuzenagoa zela. Bere begiak zorroztasunez leihoan finkatu ziren; baina zoritxarrez, bistan zeuden behe- lainoek eta lainoek esperantza eta indar gutxi ematen zieten. “Honezkero zazpiak- pentsatu zuen berriro erlojua begiratzean-. Jada zazpiak, eta oraindik behe-lainoa nagusi da.” Mugitu gabe eta arnasa geldi- geldiro hartuz, pixka batean ohean etzanda jarraitu zuen isiltasunak bere izaerara itzularaziko balu moduan. Hala ere, zazpiak eta laurden jo aurretik altxatuta egotea beharrezkoa zuela pentsatu zuen. Gainera biltegitik norbait heltzear zegoela uste zuen, berau zazpiak izateko gutxi falta direnean zabaltzen dute eta. Oheko hegal batetik irristatuta atera nahi zuen. Seguruenik gorputza horrela botata, burua eusten, ez zuen minik hartuko. Ez zitzaion ezer gertatuko, alde batetik bere lepoak gogorra zirudielako eta bestetik alfonbra gainera eroriko zelako. Gauza batek bakarrik ematen zion burukomina; mugitzean aterako zuen hotsak, honek familia osoa aztoratuko zuelakoan. Baina hau aurrera eramateko erremedio bakarra zen. Gregoriok jada, gorputz erdia ohetik kanpo zuen (metodo berriak lan bat baino jolas bat ematen zuen, atzez kulunkatzea besterik ez baitzen), eta, norbait laguntzera etortzen bazitzaion, lortzea oso erraza izan zitekeela jabetu zen. Pertsona indartsu birekin nahikoa zuela ikusi zuen ( bere aita eta neskamearengan pentsatu zuen ). Bere bizkar puztuaren azpitik beren besoak sartu, eta pisuaren eraginez makurturik hankak lurrean ongi baliatuko ziren ziur asko. Baina komeni al zen laguntza eskatzea atea giltzaz zarratuta zegoela jakinda? Bere egoera larria zela jakinda ere, ezin izan zion eutsi barreari. Operazioa oso aurreratua zeukan, honekin bukatzeko egin behar zuen gauza bakarra, aurrerago egindako mugimenduak baino gogorragoa izango zen beste mugimendu bat egitea zen, alegia. Horretarako gainera, ez zuen denbora askorik, zazpiak eta laurden emateko bost minutu besterik ez zirelako falta. Izan ere, ate joka etorri zitzaizkion. “Biltegiko norbait izango da seguruenik ”, pentsatu zuen Gregoriok, beren hankak gero eta azkarrago mugitzen ziren heinean. Momentu hartan, isilunea zabaldu zen eta halaber esperantza txiki bat sentitu zuen, atea inork ez zuela zabaltzen ikusitakoan. Hala ere, gertatzekoa zena, gertatu zen; neskameak pauso sendoak eman ostean, atea ireki zuen eta. Orduan Gregoriok nahikoa izan zuen bisitariaren berba bakarra entzutea, berau nor zen igartzeko; gerentea zela antzemateko, alegia. Zergatik ote zegoen Gregorio lan egiten , falta egiteagatik horrelako susmoak zabaltzen diren lantegi batean? Bertako langileria osoa ote zen horren barrabasa? Ez ote zitekeen egon beren artean benetako gizonik, goizean ordu pare bat galdu ondoren, tripak janda zoratu arren, ohetik altxatzeko gauza ez zenik? Beharrezko al zen ikerketatxo hura egiteko mutiltxo bat bidaltzea baina, gerentea bera etortzea? Orduan Gregoriok, pentsamendu guzti hauek behartuta, etzalekutik salto egin zuen. Handia ez zen, baina golpeak sortutako hots gor bat entzun zen. Alfonbrak golpea arindu zuen; bere lepoa uste zuena baino elastikoagoa zenez, zaratotsa ez zen horren beldurgarria izan. Ordea, burua eusteko ez zuen arretarik jarri eta ondorioz, min hartu zuen eta minaren minez alfonbraren kontra estutu zen. -Hor barruan zerbait gertatu da- esan zuen gerenteak ezkerreko gelatik. Ezinezkorik ez dagoela pentsatuz, egunen batean gerenteari ere antzeko zerbait gerta zitzaiokeela imajinatu zuen Gregoriok. Gerenteak bere partetik, Gregorioren pentsamendua irakurriko balu bezala, pauso sendo batzuk eman zituen bere txarolezko zapatekin. Ondoko logelatik arrebak isilka deitu zion. -Gregorio, biltegiko gerentea dago berton. -Badakit -erantzun zion indarge, arrebak ozta -ozta entzun zuen heinean. -Gregorio- esan zuen aitak ezkerreko gelatik-, gerenteak galdetu dit ea zergatik ez duzun hartu lehenengo trena. Ez dakigu zer erantzun, eta gainera zurekin aurrez aurre berba egin gura du. Beraz, zabaldu atea, mesedez. Ez arduratu gelan dagoen kaosagatik, berak ulertuko du eta. -Egun on, Samsa jauna!- sartu zen gerentea afektiboki. -Ez dago ondo- esan zion amak gerenteari, aitak berbetan segitzen zuen bitartean-. Gaixorik dago eta. Bestela zelatan galduko zuen bada trena? Gregorio biltegirako baino ez da bizi, ez da gau bakar batean ere kaleratzen eta! Eta jakin beza, premiazkoa denean ere ez dela kalera irtetzen. Gurekin batera afaltzen du eta egunkaria leitzen isil=isilik egoten da irtenaldiko ibilbideak aztertzen. Bere aisialdi bakarra aroztegia da. Bere logelan zintzilikatuta dagoen egurrezko markoa ikusten baduzu ikusi, zeharo zurtuta geratuko zara; hiruzpalau arratsaldetako beharra izan du. Oraintxe ikus dezakezu, hots, atea zabaltzean duenean. -Laster naiz prest- esan zuen modu isil batean, elkarrizketako berbarik ez galtzeko asmotan -Emakumea, seguru zuk esan bezala direla gauzak, baina ez al du ezer larririk izango! Nik horixe espero dut behintzat. Hori bai, merkatariok sarri askotan gorputz txarra izan arren, lanean jarraitu behar dugu; negozioan gainetik ez dago ezer! -Beno -galdetu zuen aitak, estututa eta atea berriro joz-;sar al daiteke behingoz gerentea? Ezkerreko gelan isiltasuna zen nagusi, eta eskuinekoan ordea, arrebaren negar- zotinak entzuten ziren. Baina, zergatik ez ote zuen nahi Gregoriok besteekin elkartu gura? Egia esan, esnatu berria zen eta ez zen ezta janzten hasia ere. Baina, zergatik ote zegoen negarrez? Agian, neba altxatzen ez zelako, atea zabaltzen ez zuelako, gerenteari pasorik ematen ez ziolako, bere lana galtzeko arriskuan zegoelako, eta kasu horretan, nagusiak berriro ere gurasoak gogor estutuko zituen aspaldiko zor haien kontura. Ordea, hauek momentuz, ez ziren arrazoizko burukominak. Gregoriok han jarraitzen zuen, eta ez zitzaion burutik ezta pasatu ere egin bere familiakoak bertan behera uztea. Alfonbra gainean zetzan, eta zegoen egoeran egonda inork ez zion bere gerenteari pasatzen utziko. Baina deskortesia txiki hori ez zen nahikoa arrazoi lantegitik botatzeko. Eta Gregoriok arrantzekin molestatzea baino, bakean uztea hobe zela pentsatu zuen. Hala ere, besteek Gregoriorengan zuten ezjakintasunak, kezkatzen zituen. - Samsa jauna -azkenean esan zuen gerenteak, ahots harroz-, honek guztiak zer esan nahi du? Zure logelan zarratzeaz gain, monosilaboekin erantzuten duzu. Halaber, arrazoirik gabe kezkatzen dituzu gurasoak eta axolagabekeria osoz laneko kontuak baztertzen dituzu. Zure familia kideen eta enpresaren izenean, arrazoiak eman ditzazula eskatzen dizut. Harrituta naukazu. Beste mota bateko gizona zinela uste nuen, hots, gizon zentzudun eta formala zinela. Egia esateko, gaur goizean patroiak zure faltaren arrazoi posible bat eman dit: bart kobratzeko agindu zitzaizuna. Nik esan nion neronek erantzungo nuela horren aurrean, eta horrelakorik pentsatu ere ez egiteko, mesedez; baina orain, zure portaera ikusita, ez daukat zure alde egiteko asmorik. Zure egoera, beraz, ez da horren segurua. Nire asmoa gauza guzti hauek zuri bakarrik esatea bazen ere, orain zure guraso eta arreba onberek entzun behar izan dute guztia. Gainera, zuri bost axola niri denbora galaraztea ere. Azkenaldian ez gara larregi saiatu lanean eta gainera ez dira oso garai onak negoziatzeko; hori guk ere aitortzen dugu. Baina Samsa jauna, ez dago ezta negozioak bertan behera uzteko garai onik ere. -Banoa -oihukatu zuen Gregoriok, bere onetik aterata, errietaren erdian guztiaz ahantzirik.- Oraintxe noa. Eritasun bat dela eta egon behar izan naiz ohean, gainera oraindik jaiki barik nago. Momentutxo bat mesedez! Hobeto nagoen arren, oraindino ez nago uste bezain ongi. Ez dakit zer gertatu zaidan! Atzo ondo sentitzen nintzen eta hori badakite nire gurasoek ere. Beno, atzo arratsaldean sentitu nituen lehen sintomak. Zelatan ez dute nabaritu lehenago? Zelan ez nien esan ezer biltegikoei? Izan ere, sarritan uste izaten dugu etxean geratu gabe osatuko garela eta ez da horrela izaten. Mesedez, gizona, izan iezaiezue begirune nire gurasoei! Esan dizkidazunak esateko ez dago arrazoirik. Bistan dago ez dituzula nire azken bezeroen eskaera-orriak irakurri. Gainera, zortzietako trena hartuko dut. Deskantsu hau indarberritzeko ez zait batere gaizki etorri. Ez ezazu galdu denbora gehiago. Laster izango naiz biltegian. Azaldu nagusiari nik esandako guztia eta eskatu barkamena nire partetik. Guzti hau zioen bitartean, zailtasun handirik barik, kutxara hurbildu zen. Bertan, zutitzen saiatu zen. Atea ireki eta gerentearen aurrean jarri eta berba egin gura zuen berarekin. Horren gogotsu deitzen zeudenen aurpegiak ikusteko irrikaz zegoen. Ez zen bere errua izango izutzen baziren, beraz, ez zuen zertan beldurturik. Ezta lasai geratzen baziren ere. Pixka bat mugituz gero, zortzietako trena hartuko zuen. Baten baino gehiagotan egin zuen laban kutxako horma lauekin; baina azkenean zutitu zen. Sabeleko mina handia bazen ere, horrek ez zuen kezkatzen. Orduan bere burua ondoko aulkiko bizkarraldearen kontra jarri zuen eta haretxen ertzei hankez oraturik geratu zen. Lasaitu zenean isildu egin zen gerentearen berbak entzuteko. - Zerbait ulertu al duzue? -galdetu zien gurasoei-. -Ai ene! -egin zuen amak negarrez. Seguruenik txarto egongo da eta gu hemen berari zirikatzen. =Eta jarraian dei egin zuen: -Grete! Grete! -Zer behar duzu, ama? -erantzun zuen alabak gelaren beste txokotik. -Mediku baten bila joango zara segituan; zure neba gaixorik dago eta. Zoaz arrapaladan! Entzun al duzu zelan egiten zuen berba? -Ana! Ana! -aitak egin zuen dei txaloak emanez-. Deitu iezaiozu segituan sarrailagile bati. -Animalia bat da- esan zuen gerenteak. Harrera gelan, korrika zetozen bi gazteren gona hotsa entzun ahal izan zen ( nola jantzi zen horren azkar arreba? ), eta, etxeko ateak, kolpean irekitzean, atera zuen zarata bortitza. Baina ez zen entzun ate kolperik. Ezbeharren bat gertatu den etxeetan gertatzen den legez, atea irekita utzi zuten. Halere, Gregorio hagitz lasaiago zegoen. Egia da bere berbak ulergaitzak zirela, berari argiak iruditu zirela arren. Horregatik bada, besteak zerbait arraroa gertatzen zela konturatu ziren eta ondorioz, laguntzera hurbildu zitzaizkion.Besteek lehenengo antolaketak erabakitasunez eta irmotasunez hartu izanak lasaitu egin zuten. Berriz ere gizakien artean zegoela iruditzen zitzaion, eta biengandik, bai medikuarengandik bai sarrailagilearengandik, bereizketarik gabe, ekintza arraro eta txundigarriak espero zituen. Eta, hurbiltzear zeuden elkarrizketa erabakigarrietan ahalik eta argien mintzatzeko asmoz, arinkeriaz eztarria garbitu zuen, arinki egitera beharturik zegoela, zarata hau ere giza-estula ez zela pentsatuko zuten beldur, horiek bereiztu ahal izateko segurtasunik ez zuelako. Bitartean, ondoko gelan, isiltasun handia zen nagusi. Gurasoek beharbada, nagusiarekin mahai inguruan jesarririk, honekin ahapeka hitz egingo zuten. Agian guztiak atetik gertu zeuden entzuten. Besaulkiarekin batera astiro-astiro hurbildu zen Gregorio atera; hara iristerakoan, jesarlekua utzi, atera salto egin zuen eta zutik eutsi zen, oratuta, bere hankek zuten lirdingagatik. Horrela zegoela, atseden hartu zuen egindako ahaleginagatik. Gero, sarraila barruko giltza birarazten saiatu zen bere ahoa erabiliz. Zoritxarrez, ez zuen guk zehazki hagin deritzogunik. Zerekin oratuko zuen orduan giltza? Baina barailak, ordea, oso indartsuak ziren, eta, horietaz baliatuz, giltza mugitu ahal izan zuen, horrek eragiten zion minean erreparatu barik, izan ere likido ilun batek irten zuen bere ahotik, giltzean labaindu eta lurrera tantaka erortzen zela. –Entzun iezadazue- esan zuen nagusiak alboko gelan-. Giltza birarazten ari da. Hitz horiek jarraitzeko bihotz eman zioten Gregoriori. Baina guztiek, aitak, amak, zera oihukatu behar izan zioten: -Aurrera, Gregorio!- Bai, zera oihukatu behar izan zuten: -Beti aurrera! Saiatu zaitez!. Eta guztiak bere ahaleginaren ondorioak larritasunez ikusteko zain zeudela imajinatuz, bihotz-bihotzetik giltza haginkatu zuen, nahiko ahulduta. Eta, giltzak sarrailan jira egiten zuen heinean, bera mantendu egiten zen, airean alde batetik bestera zebilela, ahotik eskegita, eta, beharrezkoa zen arabera, giltzean oratzen zen edo bere gorputzeko pisu guztiaz beherantz bultzatzen zuen. Sarrailaren hots metalikoak, amore ematerakoan, bere senera guztiz itzularazi zuen. –Beno- esan zuen, sekulako zizpurua emanez-. Ez da sarrailagilea etorri izan behar. Eta buruarekin kisketa jo zuen atea guztiz zabaltzeko. Atea zabaltzeko modu hau zela eta, sarrera librea zegoen arren, ez zuten Gregorio ikusi. Lehendabizi, ateko orrietako bat astiro bultzatu behar zen, atalasean atzeraka lazki ez jausteko kontu handiz. Eta mugimendu zail hau oraindik nola egin zezakeen pentsatzen zegoela, beste ezertan pentsatzeko astirik ez zuela, nagusiarengandik “ene!” entzun zuen, haizearen orroa bezala entzun zena, eta atetik hurbilen zegoen gizon hau ikusi zuen, baita eskuarekin ahoa nola estaltzen zuen eta poliki atzerantz egiten zuen ere, indar ikusezin batek mekanikoki bultzatuko balu bezala. Amak- nagusia han egon arren, ilea nahasia zuena burezurreko gainaldean- lehenengo Gregoriori begiratu zion, eskuak elkartu zituen, gero berarengana bi pausu eman zituen, eta azkenean zerraldo erori zen, bere gonak inguruan sakabanaturik eta aurpegia bularreko sakontasunean estalia zegoela. Aitak ukabilarekin mehatxu egin zuen, etsaitasuna erakutsiz, Gregorio logela barrurantz bultzatu nahi izango balu bezala; gero buelta eman zuen, etxeko sarrerara segurtasunik gabe abiatu zen, eta, begiak eskuekin estaliz, negarrak bere bular sendoa astintzen zuela. Gregorio, orduan, ez zen logelara guztiz sartu; bere logela barruan itxita zegoen ateko orrian eutsi zen; horrela, bere gorputz erdia baino ezin zitekeen ikusi, burumakur ingurukoak zelatatzen zituela. Bitartean, eguna argituz joan zen, eta beste aldeko espaloian aurrez aurreko eraikin beltzituaren zati txiki bat ikus zitekeen. Ospitale bat zen, eta bertako fatxada monotonoa leiho simetrikoek desegiten zuten. Ez zuen atertu, baina ordurako tanta bakanak baino ez zeuden, lurreko leku ezberdinetan ikus zitezkeenak. Mahai gainean gosaria zerbitzatzeko tresnak zeuden, izan ere, aitarentzat huraxe zen eguneko jateko momenturik garrantzitsuena, eta egunkari ezberdinak irakurtzen luzatzea ikaragarri gustuko zuen. Gregorioren aurrez aurre zegoen horman eskegitako mihisean bere argazki bat zegoen, zerbitzu militarrean zegoela eginikoa eta teniente uniformea erakusten zuena, eskua lepoan jarria, arduragabekeriaz irribartsu, bere jarrera eta janzkerak errespetua eskatuko balute bezala. Gela hori etxeko sarrerara begira zegoen; atetik etxekoa ikus zitekeen, irekita ere bazegoena, baita eskailera-burua ere. - Beno- esan zuen baretasuna mantendu zuen bakarra bera izan zen uste osoa zuela-. Beno ba, berehala jantziko naiz, erakusgaiak hartuko ditut eta bidaia hasiko dut. Bidaia egiten utziko didazue, ezta? Nagusi jauna, burugogorra ez naizela eta gustura lan egiten dudala ikus dezakezu. Bidaiatzea nekagarria da; baina ni ezin naiteke bidaiatu gabe bizi. Nora zoaz, nagusi jauna? Saltokira? Bai? Gertatu den guztia gertatu den bezalaxe kontatuko al duzu? Edonor ezgai izan daiteke batzuetan lanerako; baina momentu horietan langileak mesedegarri izan direla ohartu behar dira nagusiak eta jakin beharko lukete, ezgaitasuna gainditu ostean, gogotsuago eta arduratsuago lan egingo dutela. Nik, zuk ondo dakizun bezala, lan handia zor diot buruzagiari. Baina, bestalde, nire gurasoak eta nire arreba ere zaindu egin behar ditut. Egia da gaur estuasun larri baten nagoela. Baina lan eginez gainditzea lortuko dut. Mesedez, ez ezazu egoera gehiago zaildu. Nire alde jarri zaitez. Saltzailea inork maite ez duela badakit. Guztiek uste dute dirua erruz irabazten duela, eta, horretaz gain, ederto bizi dela. Egia da aurriritzi hau desager dadin arrazoi berezirik ez dagoela. Baina zuk, nagusi jauna, beste langile guztiek baino askoz gehiago dakizu, eta, geure artean, buruzagia barne, guztiaren jabe dena, sarritan erratu egiten da langileei buruz. Zuk ondo dakizu saltzailea, urteko egun gehienak saltokitik kanpo ematen dituenez, zurrumurru ugarirako pizgarri erraza dela eta funsgabeko kointzidentzia eta kexetarako biktima egokia ere bai. Horien aurka defendatzea ez da batere erraza, gehienetan horien berri ere izaten ez duelako, eta bidaia batetik leher eginda itzultzen denean baino ez ditu kausa ikusezin baten ondorio negargarriak zuzenean nabaritzen. Nagusi jauna, ez zaitez arrazoia ematen didazula erakusten didan ezer esan gabe joan, neurri batean behintzat. Baina, Gregoriok lehen hitzak esandakoan, nagusiak buelta eman zuen eta hari destainaz begiratzen zion, ezpainekin mesprezuzko keinu bat eginez. Gregoriok hitz egiten zuen bitartean, ez zen momentu bat ere lasai egon. Aterantz urrundu zen Gregoriori begirik kendu gabe, baina astiro-astiro, indar misteriotsu batek gela hartatik alde egitea galaraziko balu bezala. Etxeko sarrerara iritsi zen azkenean eta, oina lurretik altxatu zuen arintasuna ikusirik, sua zapaldu zuela eman zuen. Eskumako besoa eskailerarantz luzatu zuen, han, mirari moduan, askatasuna aurkitu ahal izango balu bezala. Nagusiak era horretara alde egitea onartu ezin zezakeela ulertu zuen Gregoriok, bestela saltokian zuen lanpostua arriskuan baitzegoen. Bere gurasoek ez zuten berak bezain ondo ulertzen egoera, urteek aurrera egin ahala, etxe hartan Gregoriok euren bizitzarekin baino ez akaba zezakeela pentsatu izan zutelako; horretaz gain, momentuak sortutako egonezinagatik, eta horren ondoriozko zereginengatik, zuhurtasuna ahazturik zuten. Baina ez zitzaion hori gertatu Gregoriori; honek bazekien nagusia atxikitzeak zuen garrantzia, baita berau lasaitu, konbentzitu eta erakartzeak ere. Horren guztiaren menpe zegoen Gregorioren eta bere senideen etorkizuna. Bere arreba gutxienez hantxe egongo balitz! Oso azkarra zen; Gregorio oraindik bere bizkar gainean etzanda zegoenean negar egin zuen. Seguru asko nagusia, neska politarekin adeitsua izango zelakoan, neskak nahi izandako edonora joateko prest egongo litzateke. Etxeko atea itxiko zukeen eta sarrean bertan ezustekoa kendu lioke. Baina arreba ez zegoen han, eta Gregorio bere kabuz moldatu behar zen. Eta, mugitzeko zuen gaitasun berria oraindik ezagutzen ez zuela ohartu barik, ezta posibleena ere, eta ziurrena ere bazena, hau da, besteek bere diskurtsoa ulertuko ez zutela, eutsita zegoen logelako atearen orritik banandu zen, bestearen zabaldurak sortutako atearen orritik irristatu zen nagusiarenganantz aurrera egiteko nahiarekin, eskailera-buruko barandan komikoki oraturik jarraitzen zuena. Berehala lurrera erori zen, alferrekoak ziren ahaleginak eginez bere hanka nimiño eta ugarietan eusteko, ahopeka kexa txikia egiten zuela. Momentu hartan, egun hartan lehenengo aldiz, benetako ongizate batek hartua bezala sentitu zen: hankatxoek, lurrean eutsita, zuzen-zuzen obeditzen zuten. Poztasun naturalez nabaritu zuen, eta berak nahi zuen lekura eramateko ahalegina egiten zutela ohartu zen, bere sufrimenduen amaiera iritsi zela adierazi zuena. Baina Gregorio, egin beharreko mugimendu gogorragatik, lurraren arrasean alde batetik bestera zebilenean, ez oso urrun eta bere amaren aurrez aurre, honek bat-batean salto egin zuen eta garrasika hasi zen, besoak luzatuz eta atzamarrak banatuz: -“Lagundu! Jainko maitea! Lagundu!”. Burua makurtzen zuen Gregorio hobeto ikusi ahal izateko; baina, bat-batean, suposizio hau ezeztatzeko asmoz, atzerantz erori zen, mahai gainean bizigabe moduan jausiz, eta oraindik hau ipinita zegoela gogoratu gabe, bertan jesarrita geratu zen, bere alboan iraulitako kafeontzitik kafea zorrotadaka isurtzen zegoela ohartu barik, alfonbratik zehar zabalduz. - Ama! Ama!- xurxulatu zuen Gregoriok, goitik behera begiratuz. Momentu baten nagusiak bere burutik alde egin zuen; eta ezin izan zuen, isuritako kafea ikusterakoan, bere barailak behin eta berriz hutsean ireki eta itxi baino. Amak, mahaitik alde egiten ahalegintzen zebilenean, berriz ere garrasi egin zuen eta bere burua aitaren besoetan bota zuen, bera laguntzera zioana. Baina ordurako Gregoriok ezin zien bere guarsoei jaramonik egin; nagusia eskaileran zegoen eta, kokotsa barandan jarrita zuela, ikuskizun hari azkenengoz begiratu zion. Gregoriok indarra hartu zuen nagusiarengana heltzeko asmoz, baina harek zerbait susmatu zuen, izan ere, salto bat emanda hainbat eskailera-maila jaitsi baitzituen eta desargertu egin zen, baina horren aurretik eskailera osoan entzun ziren oihuak bota zituen. Zoritxar hau guztia gutxi balitz, nagusiaren ihesaldiak aita ere guztiz aztoratu zuen, momentu hartaraino lasai samar egon zena; izan ere, iheslariaren atzean arin joan beharrean, edo gutxienez Gregoriok hori egitea baimendu izan balu, eskumako eskuarekin nagusiaren makilari heldu zion- hau ez zen makila batzeaz gogoratu ere egin, ezta bere kapela eta berokia batzeaz ere, aulki baten ahaztuak- eta, beste eskuan mahai gainean zegoen egunkari handi bat hartuz, prestatu egin zen, lurrean ostikada indarstuak emanez, papera eta makila erabiliz, Gregorio bere logela barruraino atzera eginarazteko. Azken honen erreguek ez zuten ezertarako balio izan, ulertu ez zituztenak; eta, burua era otzanez bere aitarenganantz bueltatu bazuen ere, haren ostikada indartsuak bikoiztea baino ez zuen lortu. Amak, bere aldetik, eguraldi txarra egon arren, leiho bateko kristala jaitsi zuen eta, kanporantz bortizki makurturik, aurpegia eskuekin estaltzen zuen. Kanpoko eta eskailerako airearen artean haize indartsua sortu zen; leihoetako errezelak harrotu egin ziren; mahai gaineko egunkariak ere bai, eta orrialde solte batzuek lurretik hegan egiten zuten. Aitak, errukigabe, txistu basatiekin presatzen zuen atzera-egitea. Baina Gregoriok oraindik ez zekien atzerantz ondo ibiltzen, eta horregatik oso astiro zebilen. Gutxienez buelta eman ahal izan balu! Arnas batean bere logelan egongo litzateke. Baina, bere makaltasuna zela-eta ez zuen bueltarik eman nahi izan aita urdurituko zuen beldur, honek zuen makila tentea burua zauritu edo bizkarra hausteko prest zegoela. Azkenean, hala ere, ez zuen beste erremediorik izan eta buelta eman behar izan zuen, amorruz ohartu baitzen atzerantz ibiliz norabidea mantentzea ezinezkoa zitzaiola. Horrela, bere aitari estutasunez begiratzeari uzten ez ziola, ahalik eta arinen buelta ematen hasi zen, hau da, makaltasun ikaragarriz. Aita haren borondate onaz jabetu behar izan zen, erasotzeari utzi baitzion, urrunetik makilaren puntarekin jiratu beharreko norabidea zuzenduz. Gutxienez txistu jasanezin hura gelditu izan balitz! Burua guztiz galtzea eragiten zion honek Gregoriori. Buelta guztiz amaitzeko gutxi falta zitzaionean, txistu hark nahastu eta atzera pixka bat egin zuen. Atearen aurrez aurre egotea lortu zuen azkenean. Baina bere gorputza ate hartatik oztopo barik igarotzeko handiegia zela jabetu zen momentu hartan. Aitari, momentuan zituen gogoak ikusirik, beste orria zabaltzea ez zitzaion, jakina, bururatu leku nahikoa izan zezan. Ideia batez baino ez zegoen beteta: Gregorio, lehen bait lehen, bere logelan sartu behar zen. Hala ere, sartu ahal izateko Gregoriok behar zituen prestaketa gogaikarri guztiak ez lituzke inoiz ere onartuko eta, era honetara, atea igaro. Honetarako inolako oztoporik egongo ez balitz bezala, Gregorio bultzatzen zebilen handitzen zioan iskanbila sortzen. Gregoriok bere atzean entzuten zuen ahotsak ez zuen aita batena zenik ematen. Gregorio ateko markoaren kontra estutu zen. Albo batez tentetu egin zen; atalasean zeharka jarrita zegoen orain, bere alboa guztiz minduta eta zaurituta zegoela. Ateko argitasunean irudi nazkagarri batzuk ikus zitezkeen.Gregorio trabaturik geratu zen han, ez zen bere kabuz inolako mugimendurik egiteko gai. Alde bateko hankatxoak airean zeuden, eta beste aldekoak lurrean zapaldurik min handia sortuz... Horrelako baten, logelan azkar sarrararzi zuen kolpe indartsu eta, era berean, salbatzailea eman zion aitak atzetik, odoletan hastea eragin ziona. Gero, makilarekin itxi zuen atea, eta azkenean guztia lasaitu egin zen. ==2. Kapitulua== Gaua iritsi zen arte Gregorio ez zen logale neketsu hartatik esnatu, konortegabetze baten antzekoa izan zena. Hala ere, ez zen bere kabuz askoz beranduago esnatuko, ordurako lo nahiko egin baitzuen, baina isilpeko pauso batzuen marmarrak eta kontuz itxitako sarrerako atearen zaratak esnatu zutela iruditu zitzaion. Tranbia elektrikoaren islak logelako sabaia eta altzarien gainaldea argitzen zituen; baina behean, Gregorio zegoen lekuan, iluntasuna zen nagusi. Astiro eta oraindik trakeski, bere garroekin haztamuka ibiliz, euren balioa ulertua zuela, ateraino hurbildu zen gertatu zena ikusteko asmoz. Bere ezkerraldea zauri bakar, luze eta nazkagarria zen. Herren zebilen, hautaketa bidez eta simetrikoki, bere hanka hilera bien gainean. Beste alde batetik, hauetariko bat, goizean jazotako istripuan zauritua, - miraria izan zen besteak zauririk gabe izatea!-, bizitza barik narras zeraman. Atera iristerakoan, bertara erakarri zuena jateko zerbait izan zela ohartu zen. Katilukada bat azukredun esne ikusi zuen, ogi zuridun zatitxoak igerian zeudela. Pozaren pozez barre egiteko zorian egon zen, goizean baino askoz gose handiagoa baitzuen. Berehala, burua katiluan murgildu zuen begiak estaltzeraino ia-ia; baina laster etsita atera behar izan zuen, ez bere ezkerraldeko minak lana zailtzen zuelako bakarrik (jan ahal izateko gorputz osoa mugitu behar zuen), esnea, momentu hartara arte gehien gustuko zuen edaria zena-horregatik, zalantza barik, arrebak han utzi zuen-, ez zitzaiolako batere gustatu baizik. Ia-ia nazkatuta urrundu zen katilutik, eta berriz ere logelako erdialderantz irristatu zen. Jangelan gasa piztuta zegoela ikusi zuen ateko zirrikitutik. Baina, ohikoa zenaren aurka, ez zitekeen aita amarentzako ozenki irakurtzen ari zela entzun ezta arrebaren gaueko egunerokoa ere. Ez zen txintik ere entzuten. Agian ohitura hau, arrebak bere eskutitzetan beti aipatzen zuena, azkenaldian desagertu egin zen. Baina inguruko guztia ere isilpean zegoen, eta, ziur aski, eraikina ez zen hutsik egongo. –Zelako bizimodu lasaia duen neure familiak!- pentsatu zuen Gregoriok. Eta, bere begiradak gerizpean finkaturik zituen bitartean, bere guraso eta arrebari hain bizitza barea eman ahal izateaz harro sentitu zen, hain inguru politean. Ikaraz pentsatu zuen lasaitasun, ongizate eta poztasun haiek amaitzear zeudela... Burutazio hauek nahas ez zezaten, nahiago izan zuen fisikoki astintzea eta logelatik arrastaka hasi zen. Gauean zehar ateko orri bat zabaldu zen, eta beste batean bestea: norbaitek, zalantza barik, sartu beharra zuen eta duda-mudatan zebilen. Gregorio, hori ikusita, jangelara ematen zuen atearen aurrez aurre jarri zen, bisitari zalantzatia barrurantz erakartzeko prest, edo gutxienez hura nor zen ikusteko asmoz. Baina atea ez zen berriro ireki, eta alferrik itxaron zuen. Goizeko lehen orduetan, atea zarratuta zegoenean, guztiak barrura sartzen saiatu ziren, eta berak orain ate bat zabaldu zuela, eta besteak ere ireki zituztela, zalantza barik, egunean zehar, ez zen inor gehiago joaten, eta giltzak ateko kanpoaldean zeuden, sarrailetan. (Zatitxo bat faltan dago) (: gero jarri bi puntuek))eta neskameari dagokionez, ez zen aintzakotzat hartu behar, hirurogei urte inguruko honek, aurreko neskamearen agurretik oso kementsua izan bazen ere, mesede berezi legez, sukaldeko atea itxita edukitzeko eta bakarrik norbaitek deitzen zionean irekitzeko baimena eskatu zuelako. Horregatik, geratzen zen aukera bakarra ama, aita ez zegoenean, bilatzea zen. Ama pozaren pozez joan zen. Baina, heldu bezain pronto mutu gelditu zen. Ohiko legez, arrebak dena behar bezala zegoela egiaztatu zuen, eta, soilik orduan, amari pasatzen utzi zion. Gregoriok, berehala, izara normalean baino gehiago jaitsi zuen, tolesteko asmoz. Izan ere, izara kasualitatez bertan zegoela ematen zuen. Kasu honetan ere ez zuen izararen azpitik kuxkuxeatu; bere ama ikusteari uko egin zion, hau etorri izanagatik pozik zegoelarik. –Sartu zaitez, ez zaio ikusten eta –esan zuen arrebak, ama zalantzarik gabe eskutik helduta eramanez. Eta Gregoriok entzun zuen nola bi emakumetxoek beterik zegoen kutxa astun eta zaharra lekuz aldatzen zuten eta zelan arrebak, beti alaitsu, lan gehiena bere esku hartzen zuen, amaren aholkuei jaramonik egin gabe, hau nekatu egingo zelakoaren beldurrez. Lanak dezente iraun zuen; egia da, ordu laurden bat pasa ondoren, amak kutxa aurreko tokian ixtea komenigarria zela adierazi zuela, lehenik eta behin, oso astuna zelako, eta, gainera, logelaren erdian utzita Gregoriori bidea oztopatuko ziolako; bazitekeen Gregoriori altzariak kentzearen ideia ez gustatzea. Amari, hain zuzen, justu kontrakoa iruditzen zitzaion. Biluzik zeuden paretek bihotza estutzen zioten. Zergatik ez al zuen Gregoriok berdina sentituko, bere logelako antzinako altzarietara ohituta egonda? Ez al zuen bere burua abandonaturik ikusiko gela huts horretan? –Eta ez al zirudien, orduan, –jarraitu zuen ahots isil-isilez amak, ia ahopeka, Gregoriok entzuteko beldurrez bezala, non zegoen justu ez baitzekien, hitzak ez zituela ulertzen pentsatzen zuen arren ahots-soinuari buruz ez zeukan-eta ziurtasun bera–, ez al zirudien, orduan, altzariak kendu eta baztertzen genuela, bera bakarrik utzita? Nik uste dut onena logela aurreko moduan uztea dela, horrela, Gregoriok, gugana bueltatzen denean, dena berdin aurkitu eta eten hau ahalik eta arinen ahaztu dezan. Amaren hitz hauek entzunda, Gregoriori iruditu zitzaion, bi hilabete horietan, giza erlazio ezak, bizitza berriak eraginiko monotoniarekin batera, zoratu egin zuela, ezin baitzuen, inola ere ez azaldu zergatik desiratzen zuen, orduan, logela hutsik ikustea. Gregoriok, benetan, nahi al zuen logela aldatua izatea? Ikusi nahi al zuen familiaren altzariekin beteriko logela eroso hura, desertu bihurtuta, non, oztoporik gabe, benetan, pareta guztietatik igo zitekeen, baina, aldi berean, ahaztuko zukeen gizakia zeneko bizitza? Logela ia-ia ahaztuta zeukanean, aspalditik entzun ez zuen amaren ahotsak baino ez zuen hunkitu. Ez, ez zen ezer lekuz aldatu behar; denak bere horretan jarraitu behar zuen; altzarien eragin onuragarririk gabe ezin moldatu, eta, hauek ariketak libreki egitea eragozten bazioten ere, hura, edozelan ere, kaltea baino, abantaila moduan kontuan hartu behar zen. Zoritxarrez, arreba ez zetorren bat iritzi honekin. Gainera, ohituta zegoenez –arrazoiak zituelarik– Gregoriorekin zerikusia zuen guztia, gurasoen aurrean, bere esku hartzera, amaren ideia nahikoa izan zen ez bakarrik kutxa eta mahaia kendu behar zirela behin eta berriz errepikatzeko, baita beste altzairu guztiak kendu behar zirela esateko ere, ezinbestekoa zen sofa kenduta. Baina guzti horretara ez zuen bakarrik bere umeen moduko setakeriak eta bere buruarekiko konfidantzak bultzatzen; gainera, paretetara igotzeko eta arrastaka joateko Gregorioren beharraz ohartzeaz gain, altzariak ez zituela ezertarako erabiltzen ere ohartu zen. Eta, beharbada, bere adineko neskatxen berezko gar horrekin, beti edozein aukeraz baliatzeko desirarekin, isilean, Gregorioren izugarrizko egoera areagotzeko desirak eraman zuen arreba guzti horretara, beragatik egiten zuena baino gehiago lortzeko asmoz. Izan ere, Grete izan ezik, inor ez zen ausartuko Gregorio bakarrik sentiaraziko zuen pareta hutsak zituen logela batera sartzen. Amak, beraz, ez zuen Gretek proiektuari amore ematerik lortu. Logela horren ezinegonak ama isilarazi zuen eta, jarraian, arrebari kutxa ateratzen lagundu zion. Gregoriorentzat kutxak ez zuen garrantzi handirik; baina, mahaiak bere horretan jarraitu behar zuen. Emakumeak logelatik irten ziren, kutxa zeramatela. Bat-batean, Gregoriok burua kontu handiz sofaren azpitik atera zuen, haiekin berba egiteko asmoz. Zoritxarrez, ama izan zen lehenago bueltatu zena. Grete, bitartean, ondoko gelan, kutxari heldurik jarraitzen zuen, hau leku batetik bestera astinduz, altzaria mugitzeko asmoz, baina ezin izan zuen lortu. Ama ez zegoen Gregorioren itxurari ohituta; gaixotu ere egin zitekeen bat-batean Gregorio koko itxuraz ikusirik; eta, horregatik, Gregorio ikaratuta di-da batean, atzeraka ibiliz, sofaren beste muturreraino mugitu zen; baina, ordurako oso berandu izan zen, izara mugitu egin baitzen amaren arreta sortaraziz. Hau, une batez, geldi-geldirik geratu zen eta Greterengana bueltatu zen. Gregoriok aldaketa ezer apartekorik ez zela behin eta berriz errepikatzen bazuen ere, eta altzari soil batzuk aldatzea baino ez zela pentsatzen bazuen ere, honek guztiak harrituta utzi zuen, berak esan zuen legez emakumeen joan-etorriak, bien arteko elkarrizketak, altzariak mugitzean lurrean uzten zuten arrastoa; hitz batean, bere inguruan nagusitzen zen anabasa. Orduan, burua eta hankak ahal bezain gehien uzkurtzen zituelarik eta sabela lurraren kontra zapaltzen zuelarik, ohartu zen ezingo ziola egoerari gehiago eutsi. Bere logela husten zioten, berak maite zuen guztia kentzen zioten: jadanik erremintak eta zerra gordetzen zitueneko kutxa ere eraman zuten; mahaia ere mugitu zuten, merkataritza ikasten zuenean eta eskolara joaten zenean ere idazteko erabiltzen zuena... Bai; emakumeen asmo onez ohartu behar zen. Momentu honetan, Gregorio ez zen emakumeen presentziaz jabetzen, hauek, unaturik, isilean lan egiten baitzuten; entzun zitekeen bakarra haien urratsak ziren. Eta, horrela, –emakumeak, ondoko gelan, idazmahaian arnasa hartzeko jesartzearekin batera– Gregorio ezkutalekutik irten zen, bere abiadura bizkortuz. Lehendabizi, ez zekien nora joan. Momentu horretan, jadanik biluzik zegoen paretan, larruz bilduriko emakume baten irudiak arreta deitu zion. Presaka igo zen haraino, eta kristalera eutsi zen, honek bere sabeleko mina arindu zuelarik. Behintzat, berak estaltzen zuen irudia ez zion inork kenduko. Eta burua jangelako aterantz bueltatu zuen, emakumeak ikusteko asmoz. Egia esan ez zuten atseden handirik hartu. Berriro ere bertan zeuden, Gretek ama besoarekin inguratzen zuelarik, bera helduz. –Beno, eta, orain, zer eramango dugu? –Esan zuen Gretek bere ingurura so eginez. Bitartean, haien begirada paretari loturik jarraitzen zuen Gregoriorenarekin gurutzatzen zen. Gretek egoerari eutsi zion eta amaren aurrean jarri zen, honek Gregorio ikusi ez zedin. Orduan, dardarati hauxe esan zion: –Etor zaitez, ez al zaizu hobeto iruditzen, momentu batez, jangelara joatea? Gregoriorentzat, Greteren asmoa argi zegoen: ama babestu nahi zuen, eta, ondoren, bera paretatik jaitsi. Baina, ez zuen inola ere lortuko! Gregoriok irudiari eutsita jarraitzen baitzuen, eta ez baitzegoen amore emateko prest. Nahiago zuen Greteren gainera salto egin. Baina Greteren hitzek ama urduritzea baino ez zuten lortu. Orduan, ama alde batera mugitu egin zen; paretan zegoen orban beltz erraldoia ozta-ozta ikusi, eta, Gregorio zela konturatu baino lehen, hauxe oihukatu zuen: –Jainko maitea! Jainko maitea! Eta zerraldo erori zen sofaren gainera, besoak luzaturik. Indar gabe zegoela ematen zuen, geldi-geldirik. –Kontuz Gregorio! –oihukatu zuen arrebak, begirada sutsuaz, ukabila gora jasotzen zuelarik. Hauxe izan zen Gretek Gregoriori berba egin zion lehenengo unea metamorfosia gertatu zenetik. Eta arreba ondoko gelara joan zen, ama bere onera bueltatzeko zerbaiten bila. Gregoriok ama lagundu nahi izan zuen –irudia babesteko denbora bazegoen–, baina kristalari itsatsirik jarraitzen zuen oraindik, eta bertatik zakarki askatu behar izan zen. Ondoren, birritan pentsatu gabe, ondoko gelara abiatu zen, antzinako legez, arrebari aholkuak eman ahalko bazizkion bezala. Baina, honen atzean geldirik egotearekin konformatu behar izan zen. Arreba, bitartean, ontzi batzuk ikusten zebilen; buelta eman zuenean, beldurtu egin zen, botila bat lurrera erori zitzaiola, hau apurtuz, eta Gregoriori min eman zion, aurpegian likido erregarri bat bota baitzion. Gretek, jarraian, ahal bezain ontzi gehien hartu eta Gregorioren logelan sartu zen, atea hankarekin itxiz. Gregoriok, orduan, bere burua amarengandik banatuta ikusi zuen, hau, bere erruz, hiltzeko zorian egon zitekeelarik. Eta berak ezin zuen atea ireki, Grete bertatik bota nahi ez bazuen, arrebaren presentzia amarentzat beharrezkoa baitzen; beraz, itxoitea besterik ez zuen. Gregorio, urduritasunaren eta aladuren eraginez, sabai, pareta eta altzarietatik igotzen hasi zen, eta, azkenean, batera eta bestera ibili ostean, mahaiaren gainera bota zen, guztiz ahulduta. Horrela minutu batzuk igaro ziren. Gregorio etzan egin zen nekearen nekez; isiltasuna zen nagusi, beharbada, seinale ona zena. Bat-batean, deitu egin zuten. Neskamea, betiko legez, bere sukaldean sartuta zegoen, eta Grete atea zabaltzera joan behar izan zen. Aita zen. –Zer gertatu da ba? –izan ziren bere lehenengo hitzak. Greteren itxurak dena zioen. Honek bere aurpegia aitaren bularrean ezkutatu eta ahots isilaz erantzun zuen: –Ama zorabiatu egin da, baina orain hobeto dago. Gregoriok ihes egin du. –Horixe espero nuen –esan zuen aitak–. Beti esaten nizuen; baina zuek, emakumeok, inoiz ez duzue kasurik egin nahi. Gregoriorentzat agerikoa zen aitak Greteren berria txarto ulertu zuela eta aitak, bestalde, bere semeak zerbait txarra egin zuela suposatzen zuen. Gregoriok beharrezkoa zuen, beraz, aita lasaitzea, ez baitzuen ez denborarik, ez baliabiderik gertatutakoa azaltzeko. Horregatik, bere logelako aterantz abiatu zen, honen kontra jarriz, horrela, aitak ulertu zedin bere logelara bueltatuko asmoa zuela eta aitak bakarrik bera bultzatu behar zuela edo atea ireki behar ziola momentu batean desagertu zedin. Baina egoera kaskar honen aurrean, aita ez zen hori ulertzeko prest egongo. –Ai! –oihu egin zuen aitak, sartu zenean, ahots haserre, baita garailearekin ere. Gregoriok burua atetik aldendu zuen, eta aitari begiratu zion. Gregorio ez zen aurretik aitaren aurrean horrela inoiz azaldu. Egia da, beste alde batetik, azken aldian, Gregoriok ez zizkiela etxeko gertaerei garrantzirik ematen, lanpetuta baitzebilen alde batetik bestera arrastatzeko asmatutako metodo berriarekin; eta, beraz, aldaketa nabarmenak aurkitzeko prest egon beharko zela. Baina, guztiaren gainetik, ba al zen gizon hura bere benetako aita? Ba al zen hura, antzina, Gregoriok negozio bidaiak egiten zituenean, ohean arduratuta gelditzen zen gizona? Arratsaldez, Gregorio etxera bueltatzen zenean, txabusina jantzita zuela, besaulkian jesarririk, bere semea alaitsu agurtzen zuena? Urteko igande eta jai batzuetan, ama eta Gregoriorekin gutxitan emandako paseoetan, bere jaka zaharraz biltzen zena, makuluaren laguntzaz ibiltzen zena eta zerbait esan nahi zuenean gelditu eta ama eta Gregorio bere inguruan jartzen zituena? Orain, ostera, tente eta zuzen joaten zen, urre koloreko botoiak zituen uniforme urdin batekin jantzita, bankuko ordenantzek eramaten dituztenen antzekoa; jakaren lepoaren gainean bere kokospea baino ez zen ikusten; bekain iletsuen azpian, bere begi beltzen begirada bizi eta erneak errespetu handia ematen zuen; bere ile zuria, lehen beti korapilaturik zeramana, orain, artesi distiratsu eta ia perfektu batek banantzen zuen. Txanoa sofaren gainera bota zuen. Honek monograma bat zeukan –bankuren batena seguruenik–, eta, Gregoriorengana heldu zen kurba bat eginez, honek eskuak poltsikoetan sartuta zituelarik eta bere jaka luzea atzean lotuta zeukalarik. Berak ere ez zekien zer egin; eta oinak ezohiko modu batean altxatu zituenean, hauen handitasunak harritu egin zuen. Baina, honek ez zuen Gregorio haserretu, berak bere bizitza berriaren hasieratik jakin bazekielako aitarentzat, bere semeari zegokionez, zorroztasunik gogorrena ere gutxi zela. Beraz, aitaren aurrean korrika hasi zen; hau gelditzen zenean Gregorio ere gelditzen zen eta aitak mugimenduren bat egiten zuenean, ostera, Gregorio, berriro ere, mugitzen hasten zen. Horrela, gelaren inguruan bueltaka ibili ziren, ezer erabaki gabe. Are gehiago, honek, etenaldi ugarien eraginez, ez zuen jazarpen bat ere ematen. Gregorio, momentuz, lurrean gelditu zen, batez ere, aitak pentsa ez zedin paretetatik edo sabaitik ihes egingo zuenik. Gainera, Gregoriok onartu behar izan zuen korrikaldi horiek ezingo zutela gehiago iraun, aitak urrats bat ematen zueneko, berak hamaika mugimendu egin behar baitzituen. Gregorio itotzen hasia zen; bere aurreko bizitzan ere ez zituen birika osasuntsuak eduki. Pixka batean kulunkatu zen, ihes egiteko ahal bezain indar gehien lortzeko asmoz; begiak ere ezin zituen guztiz irekita eduki; egin zezakeen gauza bakarra ihes egitea zen. Jadanik paretak ere libre zeudela ahaztuta zuen, hauetan altzari arriskutsuak baziren ere. Orduan, bortizki jaurtitako zerbait bere albora jausi zen biraka: sagar bat zen. Ondoren, beste sagar bat; Gregorio, ikaraturik, geldi-geldirik geratu zen: alferrikakoa zen korrika egiten jarraitzea, aitak bere aurka egitea erabaki baitzuen; honek poltsikoak fruta ontziko sagar guztiekin bete zituen eta sagar bat bestearen atzean botatzen zion Gregoriori, bete-betean asmatu gabe. Sagar gorriak lurrean ari ziren biraka, bata bestearen kontra jotzen zirelarik. Horietariko batek, trebetasun handiagoz botatakoa, Gregoriori jo zion bizkarrean, baina honek ez zion minik eman. Hurrengoa, ostera, bizkarrari itsatsirik geratu zitzaion. Baina Gregoriok arrastaka jarraitu zuen, lekuz aldatzeak mina arinduko ziolakoan; bertan mugitu ezinik egongo balitz bezala sentitu zen orduan, eta konortea galduz, hankak zabal-zabal eginda, lurrera erori zen. Gregoriok ikusi zuen azkena bere logelako atea bortizki irekitzen zela izan zen. Lehendabizi, ama irten zen, alkandora jantzita zuela korrika egiten zuelarik –Gretek hau biluztu baitzuen konortea galdu zuenean arnasa hobeto har zezan–, eta honen atzean arreba zetorren, oihuka. Amak aitarengana korrika egiten zuen, bidetik arropa erortzen zitzaiolarik, eta, azkenean, arropekin estropezu egin eta aita besarkatu zuen… Gregoriok ia ezer ikusten ez zuelarik, amak aitari haien semea barkatzeko eskatu zion. ==3. Kapitulua== Hasieran pentsatu zuen bere gogogabetasuna, dudarik gabe, bere logelaren egoerak murgiltzen zuen malenkoniaren ondorio zela; baina oso azkar ohitu zen honen itxurara. Beste leku baten soberan zeuden gauzak bertan uzteko ohitura hartu zuten, zeinak asko ziren, etxeko logela bat apopiloentzat erabiltzen baitzuten orain. Hiru gizon oso formal hauek –hirurak bizardunak, Gregoriok egun baten ateko zirrikitutik ikusi zuenaren arabera-, bai beraien logela, baita etxe guztia ere, sukaldea batez ere, txukun-txukun mantentzen zuten. Ezin zuten haien begi aurrean ikusi ez balio gabeko trasterik ezta gauza lohirik ere. Gainera beraien altzari ia guztiak ekarri zituzten, eta horregatik zeuden hainbeste balio gabeko gauza, saldu ezin zitezkeenak baina bota nahi ez zituztenak. Eta gauza hauek guztiak Gregorioren logelan sartzen zituzten, hautsontzi eta zaborrarekin batera. Neskameak laster batean botatzen zituen erabiliko ez ziren gauzak Gregorioren logelara. Agian neskameak edukiko zuen gauza haiek biltzeko asmoa denboraz ondo ibiliko zenean, edota denak kanpora botatzekoa; baina beti gelditzen ziren botatako leku hartan. Gregoriok soilik mugitzen zituen lekuz logelan lekurik gelditzen ez zitzaionean, nahiz eta ahalegin haren ondoren neke-neke eginda amaitzen zuen, denbora luzez mugitzeko indarra galdurik. Apopiloak batzuetan etxean afaltzen zuten, jantoki-sala nagusian. Egun hauetan logela honetako atea itxita gelditzen zen; baina honek guztiak ez zuen Gregorio larritzen, izan ere atea zabalik egon zen hainbat gauetan logelako lekurik ilunenean gorde zen, familia horretaz ohartu ere egiten ez zelarik. Baina egun baten neskameak atea ertirikita utzi zuen, eta hau holaxe gelditu zen gauez apopiloak etxera heldu eta argia piztu zutenean. Mahairatu ziren, aurretik aita, ama eta Gregorioren jarlekuak izandakoetan jesarriz, mahai-zapiak zabaldu zituzten eta sardexka eta aiztoak heldu zituzten. Momentu hartan ama agertu zen atean haragiz beteriko erretilu bat zeramala, eta bere ostean arreba patataz beteriko erretilua zeramalarik. Jaki berotik lurruna irteten zen. Apopiloak erretiluetara hurbildu ziren, zerbitzatu aurretik dastatzeko irrikaz, eta erdian jarrita zegoen gizonak, hiruretatik autoritarioena zirudienak, haragi zati bat zatitu zuen erretiluan bertan nahikoa samur zegoela baieztatzeko asmoz. Bere poztasuna adierazi zuen amaren eta arrebaren lasaitasuna sortuz. Bitartean, familiak sukaldean afaltzen zirauen. Aita, familiarekin bildu aurretik jantoki-salara sartu, hiru gizonak agurtu eta, txanoa eskuan zuelarik, mahaiaren inguruan buelta eman zuen. Horren ondoren, familia elkarrekin zegoenean, ia-ia isiltasun osoan hasi ziren jaten. Gregoriori gauza bitxia iruditzen zitzaion beti, afalorduan zeuden hots guztien artean, haginek jakiak mamurtzerakoan egiten zuten hotsa nabaritzea, honek Gregoriori jateko haginak beharrezkoak zirela eta hagin bako masailezurrarekin jatea ezinezkoa zela adierazi nahiko balio bezala. “Hau gosea dudana, hau –zioen bere artean, arduraturik-. Baina ez dira hauek nahi ditudan gauzak… Hauena bai gogoz jatea! Eta ni bien bitartean, gosez hilda!” Gau hartan bertan -Gregoriok ez zuen gogoratzen biolina entzun zuenik denbora luze hartan- sukaldean haren soinua igarri zuen. Apopiloek amaitu zuten jada afaltzen. Erdian jarrita zegoenak egunkari bat atera zuen eta alboan zeuden beste biei orri bana eman zien, eta hirurek irakurtzen zuten aulkian etzanda. Biolina aditu zutenean, beraien arreta musikarengan jarri zuten; jaiki egin ziren, eta, behatz puntetan ibiliz, ateondoraino joan ziren, bertan mugitu gabe, bata bestearen kontra geldituz. Zalantza gabe sukaldetik entzun zituen aitak, hauxe galdetu baitzien: - Beharbada jaunek ez dute musika atsegin? Eta gehitu zuen: - Horrela bada, momentuan eten daiteke. - Inondik inora ere -esan zuen autoritate handiena zuen gizonak-. Nahiko luke andereñoak hona sartu eta hemen jo? Askoz ere erosoagoa eta atseginagoa izango litzateke. - Noski baietz! -erantzun zuen aitak, bera biolina joko zuena bailitzan. Apopiloak jantoki-salara itzuli ziren, eta bertan itxaron zuten. Handik gutxira heldu zen aita atrila eskuetan zuela, honen ondoren ama musika paperekin, eta, azkenik, arreba, biolinarekin. Arrebak dena lasaitasunez prestatu zuen jotzen hasteko. Bitartean, gurasoak ez ziren ausartzen haien besaulkietan jesartzen ere, sekula ez baitzuten apopilorik eduki etxean eta horregatik haienganako adeitasun osoa erakusten zuten. Aita atearen ondoan gelditu zen, eskumako eskua bere trajearen bi botoiren artean sartuta zuelarik; baina amari, apopiloetariko batek besaulkian jesartzea eskaini zion, eta bazter baten jarri zen, ez baitzuen besaulkia gizon hark utzitako lekutik mugitu. Arreba jotzen hasi zen, eta aitak eta amak, bakoitzak bere lekutik, bere eskuaren mugimendu guztiak jarraitzen zituzten. Gregorio, musikak erakarrita, apur bat aurreratzera ausartu zen, eta bere burua jantoki-salan zegoela konturatu zen. Jada ez zen harritzen besteekiko zuen arreta eskasagatik, eta, lehen, aldiz, arreta hori izan zen hain zuzen berak zuen bertuterik aipagarriena. Hala eta guztiz ere, orain inoiz baino gehiago, berak ezkutatzeko arrazoiak zituen, izan ere, bere logelan zegoen zikinkeria guztia zela eta, edozein mugimendu egiterakoan, bere inguruan hautsa altxatzen zuen, bera ere hautsez beteta zegoen eta berarekin batera bizkarrean eta alboetan litsak, ileak eta jaki hondakinak zeramatzan. Besteenganako axolagabetasuna sekula baino nabarmenagoa zen, aurretik egunean hainbat aldiz alfonbra gainean etzanda marruskatzen zenean baino nabarmenagoa hain zuzen. Eta, halere, zegoen egoeran zegoela ere, ez zuen lotsarik sentitzen jantoki-salako lurrean zehar aurrera egitean. Egia da inor ere ez zela beraz arduratzen. Familia biolinaren soinuarekin guztiz txundituta zegoen, eta apopiloak, hasieran eskuak poltsikoetan zeuzkatela, atrilaren ondoan kokatu ziren, honetatik nahiko hurbil, guztiek letrak irakurri ahal izateko eta seguruenik arrebari enbarazu egiten ziotelarik. Baina ez ziren luzaro horrela egon eta laster leihoaren ondora joan ziren aurpegiak alboratuta, eta aitak larriturik begiratzen zituela. Izan ere horrek adierazten zuen haiek aparteko musika dibertigarria entzuteko zuten ilusioa apurtu zela, jada nekatzen hasiak zirela eta soilik adeitasuna erakustearren onesten zutela arrebak biolina jotzen jarraitzea. Bereziki hirurak erretzen ari ziren zigarroen kea ahotik edota sudurretik botatzeko moduak urduritasun handia adierazten zuen. Eta, baina, zeinen ondo jotzen zuen arrebak! Aurpegia alboratuta zuela jarraitzen zuen adi-adi eta tristeki pentagrama irakurtzen. Gregorio apur bat gehiago hurreratu zen eta burua lurrari lotuta mantendu zuen, bere begirakunea bere arrebarenarekin topatzeko ahaleginak eginez. Piztia izango ote zen, musikak hainbeste txunditzen bazuen? Bere aurrean sutsuki antsiatutako jaki ezezagun batengana zuzentzen zuen bidea zabaltzen zela zirudien. Bai, arrebarenganaino heltzeko erabakia hartuta zuen, gonatik tira egin eta era hartan bere logelara biolina jotzera joan behar zuela adierazteko, bertan inork ez baitzuen bere musika saritzen eta berak egin nahi zuen hori. Aurrerantzean, ez zion arrebari bere logelatik irteten utziko, berak bizirik zirauen bitartean ez behintzat. Lehenengo aldiz zerbaitetarako balio behar zion bere itxura beldurgarri hark. Momentu batean ate guztietan egon ahal izatea nahi zuen, eraso nahi zion edonoren gainean salto egiteko prest. Baina ezinbestekoa zen arreba bere ondoan geratu zedin, ez behartuta baizik eta bere borondatez; beharrezkoa zen halaber, bere ondoan jesarri zedin sofan, beregana makurtu zedin, eta orduan aitortuko zion Kontserbatoriora bidaltzeko asmoa eduki zuela, eta aurreko Gabonetan zoritzar hura gertatu izan ez balitz -izan ere, Gabonak igaro ziren jada, ezta?, horrela aitortuko zion guztiei, inoren eragozpenak kontuan hartu gabe. Eta azalpen hau entzuterakoan, arreba, hunkituta, negar batean hasiko zen, eta Gregorio bere sorbalda gainera igoko zen, eta saman musukatuko zuen, dendara zihoanetik biluzik, zinta gabe, eramaten zuen sama hartan. -Samsa jauna -esan zion aitari hiruretatik agintariena zirudien gizonak. Eta, beste hitz bat gehiago esaten denbora alferrik galdu gabe, aitari erakutsi zion, hatz erakuslea luzatuz, Gregorio, hau geldiro aurrera zihoalarik. Biolinaren soinua momentu hartan isildu zen, eta hiruretatik agintariena zirudienak irribarre egin zien bere lagunei, burua astinduz, eta berriro Gregoriorengana zuzendu zuen bere begirada. Aita lehenengo eta behin, Gregorio bertatik kanporatu beharrean, apopiloak lasaitzen ahalegindu zen, zeinek ez zeuden batere urduri, eta biolina jostagarriagoa iruditzen zitzaien Gregorioren agerrera. Haiengana lastertu zen, eta, besoak luzatuz, haien logelara bultzatu nahi izan zituen Gregorio bere gorputzarekin ezkutatzen zuelarik. Haiek, orduan, ez zuten haien haserrea disimulatu, nahiz eta ezin zitekeen jakin haserre hori aitaren jokabideagatik zen edota, susmorik txikiena eduki gabe, tankera horretako izaki batekin batera bizi izan zirela jakin izanagatik. Azalpen eske hasi zitzaizkion aitari, zerura jaso zituzten haien besoak, nork bere bizarretik tira egin zuen keinu urduri batez, eta astiro-astiro atzera egin zuten haien logelaraino. Bitartean, arrebak lortu zuen bat-bateko eten hari buru egitea. Momentu batez mugitu ezinik gelditu zen, oraindik jotzen ibiliko bailitzan, biolina axolagabetasunez eusten zuela. Eta bat-batean beretik irten zen: instrumentua amari ipini zion besoetan, honek bere besaulkian jarrita jarraitzen zuelarik, bere birikak egiten ari ziren lan neketsuaren erruz ia itota. Arreba alboko gelara abiatu zen, aitak bultzatuta apopiloak orain arinago sartzen ari ziren gela berera. Trebetasun handiz mantak eta burukoak hartu eta lekuz aldatu zituen, eta gizonak haien gelara sartu baino lehenago ere, amaitu zuen haien oheak egiten eta handik irtenda zegoen jada. Aita hain zuen bere itsukeriak gainduta, ezen ahaztu egin zuen apopiloenganako gutxiengo adeitasuna izatea, eta haiek sutsuki bultzatzen jarraitzen zuen, harik eta atalasera iritsi zirenean hiruretatik agintariena zirudienak, lurraren kontra ostiko bat jo zuen, eta, ahots beldurgarri batekin, aita geldiarazi zuen hitz hauek esanez: -Jakinarazi nahi dizuet -eta hau esatean eskua altxatu eta amaren eta arrebaren begiradarekin bat egin zuen-, jakinarazi nahi dizuet zeuei, familia honetan gertatzen diren gertakari nazkagarriak ikusirik -eta hitz hauek esatearekin batera txistua bota zuen lurrera gogotsu-, momentu honetan bertan alde egingo dudala etxe honetatik. Ez da beharrezkoa esatea deus ere ez dudala ordaindu beharko hemen igaro ditudan egunengatik; arinago aldiz, hausnartu egingo dut zuri kalte-ordainketarik eskatuko dizudanentz, eta ez uste hau egiaztatzea oso zaila izango denik. Isildu eta bere ingurura begiratu zuen, zerbaiten zain egongo bailitzan. Eta, hain zuzen ere, bere beste bi lagunek berak esandakoa berretsi zuten, hauxe gehituaz: -Geuk ere momentu honetan bertan alde egingo dugu etxe honetatik. Honen ostean, hiruretatik agintariena zirudienak maratila heldu zuen eta atea kolpe batez itxi zuen. Aita, zalantzazko pausoak emanez, eskuen laguntzaz haztamuka, bere besaulkira zuzendu zen, eta bertan bota zen. Bazirudien gabetako bere ohiko loaldia egitera zihoala, baina bere buruaren makurdurak, pisu gabe jausita balego moduan, erakusten zuen ez zegoela lotan. Denbora guzti horretan, Gregorio isilik geratu zen, apopiloek ezustean hartu zuten leku berean geldirik. Bere planaren porrotak sorturiko tristurak, eta baliteke baita goseak sorturiko ahuleziak ere, ezinezko egiten zuten mugimendurik txikiena ere. Luze barik ekaitz itzel bat gainera etorriko zitzaionaren beldur zen, eta zain zegoen. Ez zen biolinaren zaratarekin ere aztoratu, zeina amaren atzamarren dardararen eraginez bere altzotik lurrera jausi zen. -Guraso maiteak -esan zuen arrebak, sarrera gisa mahai gainean ukabilkada itzel bat emanez-, honek ezin du horrela jarraitu. Zeuek ulertzen ez baduzue, neu ohartzen naiz horretaz. Munstro honen aurrean, ez dut nire nebaren izena aipatu ere egin nahi; eta, horregatik, hauxe baino ez dut esango: ezinbestekoa da bera gainetik kentzea. Gizalegez posible zirenak eta ez zirenak ere egin ditugu bera zaindu eta jasateko, eta ez dut uste, hau horrela izanik, inoren gaizkirik txikiena ere entzun behar dugunik. -Mila aldiz duzu arrazoia -esan zuen orduan aitak. Ama, oraindik arnasestuka zebilela, isilean eztulka hasi zen, eskua bularrean zuela eta begirada zoro antzera galduta zuela. Arreba berarengana joan zen korrika eta bekokia eutsi zion. Aita, arrebaren hitzek bere burutapena zehaztera bultzatu zuten. Besaulkian erosoago jesarri zen, oraindik apopiloen janariaren mahaian geratzen ziren plateren artean bere ordenantza burukoarekin jolasten zuen, eta, noizbehinka, Gregoriori begirada bat zuzentzen zion, ikaragaitz. -Ezinbestekoa da bera gainetik kentzea -errepikatu zion, azkenean, arrebak aitari; izan ere, amak, bere eztula zela eta, ezin zuen ezer ere entzun. Guk egiten dugun lana egiten denean, ez da posible etxean, gainera, gisa honetako atsekabeak bizitzea. Nik neuk ere ezin dut hau gehiago jasan. Eta negar batean hasi zen bere malkoak amaren gainera jausten zirelarik eta honek, mekanikoki, eskuarekin garbitzen zituelarik. -Alabatxo -esan zuen orduan aitak errukiz beterik eta argitasun harrigarriz-. Zer egingo diogu ba! Baina arrebak lepoa jaso besterik ez zuen egin, negar egiten zuen bitartean sentitu zuen harridura, aurreko erabakiaren hain kontrakoa zena, azaleratuz. - Behintzat berak ulertuko bagintu -esan zuen aitak. Baina arrebak, etengabe negar eginez, indartsuki eragin zuen eskua, horrela adierazi nahian ez zutela horretan pentsatu ere egin behar. -Behintzat berak ulertuko bagintu -jarraitu zuen aitak esaten, begiak itxiz, aditzera emanez bera ere ziur zegoela hau ezinezkoa zela-, agian berarekin akordio batera heldu gintezke. Baina egoera honetan… -Ezinbestekoa da berak hemendik alde egitea -esan zuen arrebak-. Hauxe da bide bakarra, aita. Gregorio dela pentsatzeari hustea besterik ez duzu egin behar. Hori sinistu izana da, hain zuzen, gure zorigaitz honen arrazoia. Zelan izan liteke hau Gregorio? Bera balitz, dagoeneko ulertuko zuen ez dela posible gizaki bizidun batzuk halako zomorro batekin batera bizitzea. Eta berari bururatuko zitzaion alde egitea. Neba galduko genuke, baina bizitzen jarraituko genuke, eta gogoan edukiko genuke. Baina horrela, animalia honek jarraitu egiten gaitu, apopiloak bidali egiten ditu etxetik eta argi eta garbi adierazten du etxe guztiaz jabetu nahi dela eta gu kalean utzi nahi gaituela. Begira, aita -hasi zen bat-batean oihuka-, berriro ere hasi da! Eta Gregoriori ulertezina iruditu zitzaion beldurra adieraziz, arrebak ama bertan utzita alde egin zuen, besaulkitik urrundu zen, Gregoriorengandik hurbil egotea baino ama sakrifikatzea nahiago zuela adieraziz, eta aitaren atzean babestera joan zen korrika; aita, era berean, bere jokabide honengatik asaldaturik, zutitu egin zen, arrebaren aurrean besoak luzatuz, hau babesteko keinua eginez. Baina kontua da Gregoriori ez zitzaiola burutik pasa ere egin inor beldurtzea, ez eta gutxiago bere arreba beldurtzea. Egin zuen gauza bakarra izan zen bere logelara bueltatzeko buelta ematea, eta hori izan zen, zalantza barik, besteak izutu zituena, izan ere, minduta zegoenez gero, mugimendu zail hori egiteko burua lurrean jarri eta bertatik altxatu behar zuen. Gelditu egin zen eta bere ingurura so egin zuen. Bazirudien bere asmo ona ulertu zutela: gertatutakoa momentuko ezustea baino ez zen izan. Orain guztiek begiratzen zuten tristeki eta pentsakor. Ama bere besaulkian zegoen, hankak bata bestearen kontra bere aurrean luzaturik eta begiak nekearen nekez ia itxita zeuzkala. Aita eta arreba bata bestearen ondoan zeuden eserita, eta arrebak aitaren sama inguratzen zuen bere besoarekin. -Beno, beharbada mugitu naiteke jada -pentsatu zuen Gregoriok, berriro bere ahalegin tamalgarri hari ekinez. Ezin zuen bere arnasotsa geldiarazi, eta noizean behin atseden hartzeko gelditu behar zuen. Baina inork ere ez zuen azkarrarazten; askatasun osoa zuen. Buelta emanda zuenean, atzera bideari ekin zion lerro zuzenean. Harritu egin zen bere logelaraino zegoen distantziaz ohartzean; ezin zuen ulertu, bere egoera ahul hartan, zelan izan zen gai, minutu gutxi batzuk lehenago, ia nabaritu gabe bide berori egiteko. Ahalik eta lasterren narrastea beste ardurarik ez zuela, ez zen konturatu familiako inork ez zuela zirikatzen hitz edo oihuekin. Atalasera heldu zenean, ordea, atzera begiratu zuen, eta ohartu zen bere atzean denak jarraitzen zuela berdin. Arreba soilik zutitu zen. Eta bere azken begirada azkenean lo geratu zen bere amari zuzendu zion. Logelan sartu zeneko, atea zarratu eta txingetaz eta giltzez itxi zutela nabaritu zuen. Honek sortu zuen zarata zakarrak hain beldurtu zuen, ezen hankak ere tolestu egin zitzaizkion. Arreba zen hainbesteko presa zuena. Zutik geratu zen, logelan sartu eta atea ixteko zelatan egongo bailitzan. Gregoriok ez zuen hurbiltzen somatu. -Azkenean! -oihu egin zien berak gurasoei, sarrailan giltzari buelta ematen zion bitartean. -Eta orain? -galdetu zion Gregoriok bere buruari iluntasunean bere ingurura begiratzen zuelarik. Handik gutxira konturatu zen guztiz ezinezkoa zitzaiola mugitzea. Honek ez zuen harritu: lehen, ostera, ez zitzaion normala iruditzen, ordura arte egin zuen legez, hankatxo mehe haiekin aurrera egiteko gai izatea. Beste guztiari zegokionez, gutxi gora-behera gustura sentitzen zen. Egia zen gorputz osa minduta zuela; baina sentitzen zituen min haiek gero eta ahulagoak ziren, eta pentsatzen zuen, azkenean, amaituko zirela. Jada ez zuen ia sentitzen bizkarrean zeraman sagar usteldua, ezta zuriz estalitako hantura ere. Emozioz eta maitekiro pentsatzen zuen bere senideengan. Bere arreba bera baino ziurrago zegoen desagertu egin behar zenez. Eta gogoeta eta arduragabetasun lasai hartan egon zen goizaldeko hiruretan elizako erlojuak jo zuen arte. Oraindik gozatu ahal izan zuen egunsenti horren hasiera. Beranduago, berak nahi ez bazuen ere, bere burua guztiz hondoratu zen eta bere muturretik azken arnasa bota zuen. Hurrengo goizean, neskamea sartu zenean -hain ematen zituen ateekin kolpe gogorrak, ezen heltzen zenean ezinezkoa baitzen ohean atseden hartzea, hainbatetan molde haiek aldatzeko eskatu bazitzaion ere- Gregoriori ohikoa zen bisita egiteko, ez zuen, hasieran, beregan ezer arrarorik hauteman. Suposatu zuen horrela zegoela, geldi-geldi, haserre zegoela adierazteko asmoz, edozein ezagupenerako gai ikusten baitzuen. Halabeharrez, kedarra kentzeko tresna zeraman eskuan, eta honekin, atetik, Gregoriori kilimak egitea nahi izan zuen. Honekin ezer lortzen ez zuela ikusirik sumindu egin zen, ziztatu egin zuen, eta Gregorio bultzatu ostean, honek mugimendurik txikiena ere egiten ez zuela ikusi ondoren egin zion so, eta, momentuan gertatutakoaz ohartuz, neurri gabe zabaldu zituen begiak eta harridura oihu bat bota zuen. Baina ez zen denbora luzez geldirik egon, eta logelako atea zakarki ireki eta iluntasunean oihu bat bota zuen: -Ikusi ezazue, lehertu egin da! Hortxe duzue, guztiz lehertuta! Samsa jaun eta andrea haien ohean eserita jarri ziren. Asko kosta zitzaien izualdiaren ostean erantzutea, eta kosta zitzaien ere neskameak emandako berria ulertzea. Baina hau ulertu zutenean, berehala irten ziren ohetik, bakoitza alde batetik eta biek zorroztasun handia adieraziz. Samsa jaunak sorbalden gainean jarri zuen ohegainekoa; Samsa andreak bere lo egiteko kamisoia baino ez zuen jantzirik, eta itxura horrekin sartu ziren Gregorioren logelan. Bien bitartean, apopiloen etorreratik Gretek lo egiten zuen jantoki-salako atea ere zabaldu zen. Grete guztiz jantzita zegoen, gau guztian lorik hartu izan ez balu legez, eta halaxe adierazten zuen, izan ere, bere aurpegiaren zurbiltasunak. -Hilda? -esan zuen Samsa andreak, neskameari zalantza aurpegiz begiratuz, nahiz eta honetaz ziur egoteko arrazoiak falta ez zitzaizkion. -Hauxe da esaten nabilena -erantzun zuen neskameak, honen egitasuna frogatzeko Gregorioren gorpua bultzatzen jarraitzen zuen bitartean. Samsa andreak neskamea geldiarazteko mugimendu bat egin zuen, baina ez zuen geldiarazi. -Beno -esan zuen Samsa jaunak-, orain eskerrak eman ahal dizkiogu Jaunari. Aitaren egin zuen, eta hiru emakumeek gauza bera egin zuten. Gretek ez zion gorpu hari begirik kentzen: -Ikus ezazue zeinen argal zegoen -esan zuen-. Egia da aspaldi ez zuela janaririk dastatu ere egiten. Janaria sartzen zen moduan irteten zen gelatik. Gregorioren gorpuak, izan ere, guztiz zapala eta lehorra zirudien. Orain ohartzen ziren honetaz, jadanik ez zelako bere hankatxoen gainean eusten, eta inork ere ez zuen bera ez zen zerbait begiratzen. -Grete, etorri zaitez gurekin momentu batez -esan zuen Samsa andreak, tristura adierazten zuen irribarre bat eginez. Eta Grete, gorpuari begirik kendu gabe, bere gurasoen atzetik joan zen logelara. Neskameak atea itxi zuen, eta leihoa guztiz zabaldu zuen. Oraindik oso goiz zen, baina aireak bazuen jada, bere freskotasun hartan epeltasun kutsu bat. Martxoa amaitzear zegoen. Hiru apopiloak haien logelatik irten ziren eta haien gosaria non zegoen begiratu zuten. Ahaztu egin zitzaien. -Eta gosaria? -galdetu zion neskameari hiruretatik agintariena zirudienak. Baina neskameak, hatz erakuslea ahoan ipiniz, isilean, jaunak Gregorioren gelara sartzera deitu zituen. Hara sartu ziren, eta hantxe egon ziren, argiz betetako logela hartan, Gregorioren gorpuaren inguruan, hari mesprezuz begira eta eskuak haien jaka erabilietako poltsikoetan sartuta zeuzkatela. Orduan logelako atea ireki zen eta Samsa jauna agertu zen, esku bat bere emazteri eta bestea bere alabari lotuta zuela. Guztiek negar egin zuten antza zeukaten, eta Gretek noizbehinka bere aitaren besoaren atzean ezkutatzen zuen aurpegia. -Alde egin ezazue neure etxetik berehala -esan zuen Samsa jaunak, atea seinalatuz baina emakume biak askatu gabe. -Zer adierazi nahi duzu horrekin? -galdetu zion hiruretatik agintarienak, zertxobait nahasturik eta uzkurtasun irribarre bat eginik. Beste biek eskuak atzealdean gurutzatuta zeuzkaten, eta etengabe ari ziren haien eskuak igurzten, irabaziko zuten borroka baten zain egongo balira moduan. -Adierazi nahi dudana zehatz-mehatz esan dudana da -erantzun zuen Samsa jaunak, emakume biekin batera apopiloarengana hurbilduz. Hau momentu batez isilik eta lasai gelditu zen, begirada lurretik altxatzen ez zuela, bere pentsamenduak irudimenean antolatzen ari balira. -Hori horrela bada, bagoaz -esan zuen, azkenean, Samsa jaunari so eginez, bat-bateko indar batek bultzaturik honetarako ere baimena eskatu behar balio legez. Samsa jaunak begiak asko zabaldu eta burua gora eta behera mugitu beste gauzarik ez zuen egin. Honen ostean, apopiloa pausu handiak emanez ateondora zuzendu zen. Bere bi kideek aspalditik entzuten zirauten, eskuak igurtzi gabe, eta orain bere atzetik irten ziren arineketa batean, Samsa jauna haiek baino lehenago ateondora heldu eta beraien eta haien gidariaren artean jarriko zenaren beldurrez. Ateondora iritsi zirenean, nork bere txapela hartu zuen pertxerotik, nork bere aterkia atera zuen aterki-ontzitik, isilean makurtu ziren eta etxetik alde egin zuten. Ezer frogatzen ez zuen mesfidantzarekin, beranduago ikusiko zen moduan, Samsa jauna eta emakume biak eskailera ondora irten ziren eta, eskudeletik begiratu zuten zelan hiru gizon haiek, astiro baina etengabe, eskaileratan behera egiten zuten, pisu bakoitzean honek egiten zuen bueltan desagertu, eta segundo batzuk beranduago berriro agertzen zirelarik. Jaisten zihoazen bitartean, Samsa familiak haienganako zuen interesa murriztuz zihoan, eta Samsa jauna eta emakumeak, zama astun bat gainetik kendurik, etxe barruan sartu ziren berriro. Egun hura atseden hartzen eta osteratxoren bat egiten emango zutela erabaki zuten: ez zuten soilik guztiz irabazirik atseden hau, are gehiago, premiazkoa zen. Mahairatu ziren, beraz, eta hiru eskutitz idatzi zituzten barkamena eskatuz: Samsa jaunak, bere nagusiari; Samsa andreak, dendako jabeari, eta Gretek, bere nagusiari. Egiteko hauetan buru-belarri sartuta zeudenean, neskamea sartu zen bazihoala esateko, bere goizeko beharra amaitu baitzuen jadanik. Hirurek jarraitu zuten idazten, neskameari jaramon egin gabe, buruarekin baiezko keinu bat egiteaz nahikoa izan zen. Baina, bera ez zihoala ikusirik, burua altxatu zuten, haserre. -Zer duzu? -galdetu zuen Samsa jaunak. Neskamea irribarretsu zegoen ate ondoan, familiari berri zoragarri bat jakinarazi behar balio bezala, baina bere jarrerarekin adieraziz haiek galdeketa egin ondoren baino ez zuela egingo. Lumatxoa bere kapelean artez ipinita, eta bere familiarentzat lan egiten hasi zenetik Samsa jaunak gogaitzen zuena, norabide guztietarantz kulunkatuz. -Ia, ikus dezagun, zer nahi duzu zerorrek? -galdetu zuen Samsa andreak, nor neskameak gehien errespetatzen zuen pertsona baitzen. -Ba -erantzun zuen honek, eta barreak ez zion jarraitzen uzten-, ba ez zaretela arduratu behar alboko traste hori erditik kentzeaz. Dena dago konponduta. Samsa andrea eta Grete berriro makurtu ziren haien eskutitzen gainean, idazten jarraitzeko moduan, eta Samsa jaunak, neskamea dena zehatz-mehatz kontatzera zihoala ikusirik, isilarazi egin zuen, eskua beregana indartsuki luzatuz. Neskameak, ikusi zuenean ez ziotela kontatzeko prest zuena kontatzen utziko, gogoratu zuen presaz zebilela. -Jainkoak zain zaitzatela! -esan zuen, nabarmenki minduta. Buelta erdi eman zuen sumindurik, eta jantoki-salatik atera zen ate-kolpe itzela emanez. -Gaur gauean lanetik bidaliko dut -esan zuen Samsa jaunak. Baina ez zuen erantzunik jaso, ez bere emaztearena, ezta bere alabarena ere, izan ere neskameak nahasi egin zuen berriro ere berreskuratu zuten lasaitasun hura. Ama eta alaba altxatu egin ziren eta leihorantz zuzendu ziren, bertan besarkaturik geratu zirelarik. Samsa jaunak bere besaulkia norabide hartarantz mugitu zuen, eta, lasai-lasai haiei so egiten egon zen momentu batez. Honen ostean: -Beno -esan zuen-, etor zaitezte. Ahaz itzazue behingoz iraganeko kontuak. Eduki nazazue neu ere kontuan. Emakume biek momentuan esanak egin zituzten, berarengana lastertu ziren, laztandu zuten eta idazten bukatu zuten. Beranduago, hirurak elkarrekin irten ziren, hileetan egin ez zuten zerbait zelarik, eta tranbiara igo ziren osteratxo bat egiteko asmoz. Haiek ziren zihoazen bidaiari bakarrak. Tranbia eguzkiaren berotasunez beteta zegoen. Haien eserlekuetan etzanda, geroari buruzko kontuei buruz hitz egiten hasi ziren, eta ikusi zuten, gauzak ongi pentsatuta, hau ez zela oso iluna. Izan ere, haien hiru lanpostuak oso onak ziren, eta, batez ere, beranduagoko esperantzak posible egiten zitzaizkien. Momentuz hobetu behar zena etxez aldatzea zen. Etxe txikiago eta merkeago bat nahi zuten, eta, batez ere, hobeto kokatuta zegoena eta oraingoa, Gregoriok aukeratua zena, baino praktikoagoa. Eta horrela berbetan ari zirela, ia batera ohartu ziren Samsa jauna eta andrea haien alaba hazi egin zela eta indarrez beteriko neskatxa eder bat zela orain. Hitzik esan barik, begiradaz soilik elkar ulertuz, batak besteari esan zion bazela garaia haien alabarentzat senar bat bilatzeko. Eta, bidaia bukatu zenean, alaba altxatzen lehenengoa izan zenean, eta bere itxura gaztea agertu zuenean, gurasoen amets eta asmo onak sendotu egin ziren. (zati bat falta da) 2898 2006-01-12T21:33:10Z Janire Rodriguez 16 /* 2. Kapitulua */ ==1. Kapitulua== Gregorio Samsa, goiz batean eta loaldi larri baten ostean, bere ohean koko bihurturik esnatu zen. Bere lepoko oskol gogorraren gainean etzanda zegoen bere burua altxatzean, eta horrela bere sabel ilunaren itxura ganbila ikusi zuen; ohazalak honen handidura ezin zuen eutsi. Ondorioz, lurrera labaintzekotan zegoen. Jatorrizko hanka lodien ordez, funtsik gabeko mugimenduaz dantzan zebilzkion hamaikatxo hanka ikusten zuten bere begiek. -Zer gertatu zait? Ez zegoen ametsetan, ez. Bere logelak betiko itxura zuen. Mahai gainean oihal laginak sakabanaturik zeuden -Samsa merkatari saltzailea zen-, eta hormatik zintzilikatuta aldizkari batetik ebakitako argazki bat zegoen, urrezko marko batean sartutako irudia. Argazkian, larruzko txano eta tapaki batez estalita dagoen emakume bat zegoen. Gregoriok soa leihorantz zuzendu zuen; lainotuta zegoen, eta leihoan euri tantak jo eta jo egoteak malenkonia eragin zion. -Beno -pentsatu zuen-; zer gertatuko litzateke momentu batez lotan jarraitu eta ameskeria guztiak ahaztuko banitu?=Baina ezinezkoa zen, izan ere, Gregorio eskuin aldearen gainean lo egitera ohituta zegoen eta oraingo izate berriak ez zion postura hori hartzen uzten. Bere helburua eskuinalderantz begira gelditzea bazen ere, halabeharrez lepoz geratzen zen berriz ere. Makina bat bider saiatu arren, alfer alferrik zen; hankek sortutako mugimendu saltsa - maltsatu hura ez ikusteko, begiak itxi zituen; dantzak bere horretan segitu zuen, harik eta min sakon bezain zorrotza sentitu zuen arte, ordura arte inoiz sentitu ez zuelako mina, alegia. -Ai Ene! -esan zuen- zein neketsua den nik hautatutako lana! Egun bat bai eta bestea ere bidaiatzen. Negozioen ardura handitu egiten da lantegitik kanpo lan egiten denean, eta bidaiek sortzen dituzten burukominak ere ez dira gutxi: trenen ordutegia jagon, janari eskasa iruntzi, jatordu desorekatua mantendu, aldakorrak diren harremanak, ezertarako balio ez dutenak, maitasunarentzako tokirik ez dutenak. Dena pikutara! Sabelean halako hazkura arin bat nabaritu zuen. Apur-apurka, ohe-bururantz luzatu zuen gorputza, burua altxatzeko asmotan. Sumindutakoaren inguruan puntu zuri batzuk zituela ikusi zuen. Hanka batekin hazkura arintzen saiatu bazen ere, berehala kendu behar izan zuen hanka honen igurtziak hotzikarak sortzen zizkion eta. -Honen goiz jaikitzeak tenteldu egiten dut bat -esan zuen-. Gizonak behar beste lo egitearen premia zuen. Askoz hobeto bizi diren saltzaileak daude. Goizean eskatutakoa apuntatzeko ostatura itzultzen naizenean, patxadaz eserita eta gosaltzen ikusten ditut. Nik dudan nagusiarekin berdin jokatuko banu, berehala kale gorrian ikusiko nintzateke. Eta nork daki, ez ote da hori niretzat egokiena? Nire gurasoengatik izango ez balitz aspaldi izango nintzateke lanetik alde eginda. Nagusiaren aurrera joan eta ene iritzia aurkeztuko niokeen. Mahai gainetik eroriko litzateke, gora igo eta langileei hitz egiteko esertzen den mahai gainetik behera, alegia; langileak hurbil-hurbil jartzen zaizkio gorra delako. Baina oraindik ez dut esperantza galdu. Gurasoei zorrak kentzeko beste batzen dudanean - oraindik beste bost edo sei urte=, entzun beharko dizkit, bai. Beno, baina momentuz jaiki egin behar naiz, trena bostetan ateratzen baita. Begiak kutxa gainean zegoen iratzargailura bideratu zituen. -Jainko laztana!-oihukatu zuen bere barnerako. Goizeko sei eta erdiak ziren eta orratzek beren martxan jarraitzen zuten. Orratzak laurden gutxi jotekoak ziren. Akaso ez zuen jo iratzargailuak? Ohetik garbi=garbi ikus zitekeen alarma lauretan jarri izan zuela; beraz, jo beharra zeukan derrigor. Baina posible ote zen lo jarraitzea, etxeko armairuak eta denak aztoratzeko moduko zarata ateratzen zuen eta? Bere loaldia ez zen batere lasaia izan. Baina seguru aski, horregatik egin zuen azken momentuan sakonago lo. Eta, zer egin zezakeen orduan? Hurrengo trena zazpietan ateratzen zen; berau hartu ahal izateko korrikan ibiltzea halabeharrezkoa zuen. Erakusgaia oraindik ez zegoen bilduta, eta, azkenik bera ere ez zen prest sentitzen. Gainera, trena hartuko balu ere, ez zuen nagusiaren errieta saihestuko, izan ere, biltegiko mutilak jadanik bere faltaren berri emana izango zion eta. Biltegiko mutila dignitate bako ipurdi- miazkatzaile hutsa zen. Eta, gaixorik zegoela esango balu, zer gertatuko litzateke? Honek susmoak zabalduko zituen, Gregoriok bost urtetan inoiz ez baitzuen lanera hutsik egin. Seguruenik nagusia Montepioko medikuarekin etorriko litzateke. Gurasoen aurrean bere alferkeriaren gainean kexak zabalduko ziren, eta medikuaren agiriari esker edozein arrazoi atzera botako luke, harentzako gizon guztiak baitaude osasuntsu. Eta egia esan, kasu honetan ez zen oker ibiliko. Izan ere, loaldi luzearen ondorioz gosez bazen ere, Gregorio ondo sentitzen zen. Bere etzalekua utzi gabe bertan hausnartzen eta pentsatzen jarraitzen zuen. Erlojuak zazpiak laurden gutxi jo zituenean, ohe burutik hurbil zegoen atea jo zuten. -Gregorio- esan zuen ahots batek, amarenak- zazpiak laurden gutxi dira. Ez zinen bada, bidaian joatekoa? Zein ahots gozoa! Bere ahotsa entzutean ordea, izutu egin zen; betikoa zen, bai, baina txistu mingarri eta eutsi ezin batekin nahasturik agertu zen, hitzak hasieran argiak baziren, gerora nahastu egiten ziren eta azkenerako bat zalantzan jartzen zen entzun ote zituen ere. Gregoriok argi erantzuteko asmoa zuen baina guztia ikusita hau esatera mugatu zen: -Bai, bai. Eskerrik asko ama. Oraintxe altxatuko naiz. Egurrezko atearen bestaldean, Gregorioren ahotsaren aldaketa ez zen igarri behar, ama erantzun horrekin lasaitu eta honek alde egin zuen. Aldiz, elkarrizketa honen ondorioz, familiako kideek bazekiten Gregorio oraindik etxean zela. Honekin batera, aita ailegatu zen eta ateari golpe arin batzuk emanda galdetu zuen: -Gregorio, Gregorio! Zer gertatzen da?- Momentutxo bat itxaron eta ahotsa altxatuz ekin zion: -Gregorio, Gregorio! Halaber, beste atearen atzetik arrebak honela galdetu zion goxotasunez: -Gregorio ez al zaude ondo? Zerbait behar al duzu? -Prest nago -erantzun zien biei batera, hitzak garbi ahoskatzeko ahalegin handia eginez bere ahots- geldiz mintzatuz. Aitak gosaltzen jarraitu arren, arrebak ahopeka jarraitzen zuen: -Ireki mesedez, Gregorio. Hala ere, Gregorio ez zen horretan pentsatzen ari; aitzitik, bere buruari zorionak ematen zizkion logela ixteko zuen ohituragatik. Lehenengo egin beharreko gauza geldi- geldiro altxatzea eta ondoren gosaltzea zen. Hau dena egin ostean bakarrik pentsatuko nukeen gainerakoan, eta ez ohean etzanda nengoen moduan. Ohean baten baino gehiagotan posturak eragindako min arintxo bat sentitu izanaz gogoratzen zen, eta sarri askotan jaikitzerakoan desagertzen zena. Jakin-min handia zeukan egun hartako bere irudikapenak nola ihesten zitzaizkion ikusteko. Halaber, ahotsaren aldaketaren arrazoia katarroaren abisua zelakoan zen, hau da, saltzailearen gaixotasun profesionala. Ohazala baztertzea lan oso erraza zen. Horretarako, gorputza albo batera botatzea zuen errazena, horrela ohazala halabeharrez eroriko baitzen. Baina zailtasuna Gregorioren zabaltasun izugarrian zegoen. Zutuntzeko, beso eta eskuz lagundu ahal izango zen; halere, horren ordez, kontrolatu ezin zituen eta gelditu ezinik zeuden hamaikatxo hankaren jabe zen. Eta kontua da, berak zutuntzeko nahia zeukala. Luzatzen zen; eta hanketako bat dominatzea lortzen zuen; baina bitartean, besteek beren mugimendu aske eta mingarriarekin jarraitzen zuten. “Ez da egokia ohean ezerezean egotea" pentsatu zuen Gregoriok”. Lehenik eta behin etzalekutik gorputzeko behealdea kanporatzea otu zitzaion. Baina parte hau -oraindik ikusi gabea, beraz zehaztasunez kokatzea zaila egiten zitzaiona-, mugiaraztea zaila egin zitzaion. Pentsatutakoari geldi-geldiro ekin zion. Gregoriok indar guztiak bilduz, gorputza aurreratu zuen. Zoritxarrez, norabidea gaizki hartu zuen eta ondorioz, oheko hanken jota izugarrizko golpea hartu zuen. Golpearen ondorioz, konturatu zen bere gorputz berriko atalik sentiberena, gorputzeko beheko partea zela. Orduan, burua etzalekuaren goialdera bota zuen berriz ere, oraingoan gorputzaren goiko partea ateratzeko asmotan. Honek ez zuen arazorik ekarri, eta, gorputzeko zabalerak zein pisuak, buruak hasi izandako mugimendua jarraitu zuten. Baina, berau airean ikusitakoan, modu berberean aurrera jarraitzeko beldurra sentitu zuen, horrela erorita zaila izango litzatekeelako burua bere horretan mantentzea; gainera Gregoriorentzako oso garrantzitsua zen momentu hartan konortea ez galtzea. Hori gertatu orduko, nahiago zuen ohean geratzea. Baina, kontrako moduan indar berdinak egin ostean, bere emozioaren morroi ziren hankak ikusirik konturatu zen hasierako posizio berdinean topatzen zela eta berriro lehengoa pentsatu zuen: ez zuela ohean jarraitu behar eta portaerarik zuzenena arriskatzea zela, nahiz eta onik ateratzeko posibilitateak urriak izan. Ordea, laster gogoratu zuen, patxadazko erabakiak hartzea, erabaki arinak hartzea baino zuzenagoa zela. Bere begiak zorroztasunez leihoan finkatu ziren; baina zoritxarrez, bistan zeuden behe- lainoek eta lainoek esperantza eta indar gutxi ematen zieten. “Honezkero zazpiak- pentsatu zuen berriro erlojua begiratzean-. Jada zazpiak, eta oraindik behe-lainoa nagusi da.” Mugitu gabe eta arnasa geldi- geldiro hartuz, pixka batean ohean etzanda jarraitu zuen isiltasunak bere izaerara itzularaziko balu moduan. Hala ere, zazpiak eta laurden jo aurretik altxatuta egotea beharrezkoa zuela pentsatu zuen. Gainera biltegitik norbait heltzear zegoela uste zuen, berau zazpiak izateko gutxi falta direnean zabaltzen dute eta. Oheko hegal batetik irristatuta atera nahi zuen. Seguruenik gorputza horrela botata, burua eusten, ez zuen minik hartuko. Ez zitzaion ezer gertatuko, alde batetik bere lepoak gogorra zirudielako eta bestetik alfonbra gainera eroriko zelako. Gauza batek bakarrik ematen zion burukomina; mugitzean aterako zuen hotsak, honek familia osoa aztoratuko zuelakoan. Baina hau aurrera eramateko erremedio bakarra zen. Gregoriok jada, gorputz erdia ohetik kanpo zuen (metodo berriak lan bat baino jolas bat ematen zuen, atzez kulunkatzea besterik ez baitzen), eta, norbait laguntzera etortzen bazitzaion, lortzea oso erraza izan zitekeela jabetu zen. Pertsona indartsu birekin nahikoa zuela ikusi zuen ( bere aita eta neskamearengan pentsatu zuen ). Bere bizkar puztuaren azpitik beren besoak sartu, eta pisuaren eraginez makurturik hankak lurrean ongi baliatuko ziren ziur asko. Baina komeni al zen laguntza eskatzea atea giltzaz zarratuta zegoela jakinda? Bere egoera larria zela jakinda ere, ezin izan zion eutsi barreari. Operazioa oso aurreratua zeukan, honekin bukatzeko egin behar zuen gauza bakarra, aurrerago egindako mugimenduak baino gogorragoa izango zen beste mugimendu bat egitea zen, alegia. Horretarako gainera, ez zuen denbora askorik, zazpiak eta laurden emateko bost minutu besterik ez zirelako falta. Izan ere, ate joka etorri zitzaizkion. “Biltegiko norbait izango da seguruenik ”, pentsatu zuen Gregoriok, beren hankak gero eta azkarrago mugitzen ziren heinean. Momentu hartan, isilunea zabaldu zen eta halaber esperantza txiki bat sentitu zuen, atea inork ez zuela zabaltzen ikusitakoan. Hala ere, gertatzekoa zena, gertatu zen; neskameak pauso sendoak eman ostean, atea ireki zuen eta. Orduan Gregoriok nahikoa izan zuen bisitariaren berba bakarra entzutea, berau nor zen igartzeko; gerentea zela antzemateko, alegia. Zergatik ote zegoen Gregorio lan egiten , falta egiteagatik horrelako susmoak zabaltzen diren lantegi batean? Bertako langileria osoa ote zen horren barrabasa? Ez ote zitekeen egon beren artean benetako gizonik, goizean ordu pare bat galdu ondoren, tripak janda zoratu arren, ohetik altxatzeko gauza ez zenik? Beharrezko al zen ikerketatxo hura egiteko mutiltxo bat bidaltzea baina, gerentea bera etortzea? Orduan Gregoriok, pentsamendu guzti hauek behartuta, etzalekutik salto egin zuen. Handia ez zen, baina golpeak sortutako hots gor bat entzun zen. Alfonbrak golpea arindu zuen; bere lepoa uste zuena baino elastikoagoa zenez, zaratotsa ez zen horren beldurgarria izan. Ordea, burua eusteko ez zuen arretarik jarri eta ondorioz, min hartu zuen eta minaren minez alfonbraren kontra estutu zen. -Hor barruan zerbait gertatu da- esan zuen gerenteak ezkerreko gelatik. Ezinezkorik ez dagoela pentsatuz, egunen batean gerenteari ere antzeko zerbait gerta zitzaiokeela imajinatu zuen Gregoriok. Gerenteak bere partetik, Gregorioren pentsamendua irakurriko balu bezala, pauso sendo batzuk eman zituen bere txarolezko zapatekin. Ondoko logelatik arrebak isilka deitu zion. -Gregorio, biltegiko gerentea dago berton. -Badakit -erantzun zion indarge, arrebak ozta -ozta entzun zuen heinean. -Gregorio- esan zuen aitak ezkerreko gelatik-, gerenteak galdetu dit ea zergatik ez duzun hartu lehenengo trena. Ez dakigu zer erantzun, eta gainera zurekin aurrez aurre berba egin gura du. Beraz, zabaldu atea, mesedez. Ez arduratu gelan dagoen kaosagatik, berak ulertuko du eta. -Egun on, Samsa jauna!- sartu zen gerentea afektiboki. -Ez dago ondo- esan zion amak gerenteari, aitak berbetan segitzen zuen bitartean-. Gaixorik dago eta. Bestela zelatan galduko zuen bada trena? Gregorio biltegirako baino ez da bizi, ez da gau bakar batean ere kaleratzen eta! Eta jakin beza, premiazkoa denean ere ez dela kalera irtetzen. Gurekin batera afaltzen du eta egunkaria leitzen isil=isilik egoten da irtenaldiko ibilbideak aztertzen. Bere aisialdi bakarra aroztegia da. Bere logelan zintzilikatuta dagoen egurrezko markoa ikusten baduzu ikusi, zeharo zurtuta geratuko zara; hiruzpalau arratsaldetako beharra izan du. Oraintxe ikus dezakezu, hots, atea zabaltzean duenean. -Laster naiz prest- esan zuen modu isil batean, elkarrizketako berbarik ez galtzeko asmotan -Emakumea, seguru zuk esan bezala direla gauzak, baina ez al du ezer larririk izango! Nik horixe espero dut behintzat. Hori bai, merkatariok sarri askotan gorputz txarra izan arren, lanean jarraitu behar dugu; negozioan gainetik ez dago ezer! -Beno -galdetu zuen aitak, estututa eta atea berriro joz-;sar al daiteke behingoz gerentea? Ezkerreko gelan isiltasuna zen nagusi, eta eskuinekoan ordea, arrebaren negar- zotinak entzuten ziren. Baina, zergatik ez ote zuen nahi Gregoriok besteekin elkartu gura? Egia esan, esnatu berria zen eta ez zen ezta janzten hasia ere. Baina, zergatik ote zegoen negarrez? Agian, neba altxatzen ez zelako, atea zabaltzen ez zuelako, gerenteari pasorik ematen ez ziolako, bere lana galtzeko arriskuan zegoelako, eta kasu horretan, nagusiak berriro ere gurasoak gogor estutuko zituen aspaldiko zor haien kontura. Ordea, hauek momentuz, ez ziren arrazoizko burukominak. Gregoriok han jarraitzen zuen, eta ez zitzaion burutik ezta pasatu ere egin bere familiakoak bertan behera uztea. Alfonbra gainean zetzan, eta zegoen egoeran egonda inork ez zion bere gerenteari pasatzen utziko. Baina deskortesia txiki hori ez zen nahikoa arrazoi lantegitik botatzeko. Eta Gregoriok arrantzekin molestatzea baino, bakean uztea hobe zela pentsatu zuen. Hala ere, besteek Gregoriorengan zuten ezjakintasunak, kezkatzen zituen. - Samsa jauna -azkenean esan zuen gerenteak, ahots harroz-, honek guztiak zer esan nahi du? Zure logelan zarratzeaz gain, monosilaboekin erantzuten duzu. Halaber, arrazoirik gabe kezkatzen dituzu gurasoak eta axolagabekeria osoz laneko kontuak baztertzen dituzu. Zure familia kideen eta enpresaren izenean, arrazoiak eman ditzazula eskatzen dizut. Harrituta naukazu. Beste mota bateko gizona zinela uste nuen, hots, gizon zentzudun eta formala zinela. Egia esateko, gaur goizean patroiak zure faltaren arrazoi posible bat eman dit: bart kobratzeko agindu zitzaizuna. Nik esan nion neronek erantzungo nuela horren aurrean, eta horrelakorik pentsatu ere ez egiteko, mesedez; baina orain, zure portaera ikusita, ez daukat zure alde egiteko asmorik. Zure egoera, beraz, ez da horren segurua. Nire asmoa gauza guzti hauek zuri bakarrik esatea bazen ere, orain zure guraso eta arreba onberek entzun behar izan dute guztia. Gainera, zuri bost axola niri denbora galaraztea ere. Azkenaldian ez gara larregi saiatu lanean eta gainera ez dira oso garai onak negoziatzeko; hori guk ere aitortzen dugu. Baina Samsa jauna, ez dago ezta negozioak bertan behera uzteko garai onik ere. -Banoa -oihukatu zuen Gregoriok, bere onetik aterata, errietaren erdian guztiaz ahantzirik.- Oraintxe noa. Eritasun bat dela eta egon behar izan naiz ohean, gainera oraindik jaiki barik nago. Momentutxo bat mesedez! Hobeto nagoen arren, oraindino ez nago uste bezain ongi. Ez dakit zer gertatu zaidan! Atzo ondo sentitzen nintzen eta hori badakite nire gurasoek ere. Beno, atzo arratsaldean sentitu nituen lehen sintomak. Zelatan ez dute nabaritu lehenago? Zelan ez nien esan ezer biltegikoei? Izan ere, sarritan uste izaten dugu etxean geratu gabe osatuko garela eta ez da horrela izaten. Mesedez, gizona, izan iezaiezue begirune nire gurasoei! Esan dizkidazunak esateko ez dago arrazoirik. Bistan dago ez dituzula nire azken bezeroen eskaera-orriak irakurri. Gainera, zortzietako trena hartuko dut. Deskantsu hau indarberritzeko ez zait batere gaizki etorri. Ez ezazu galdu denbora gehiago. Laster izango naiz biltegian. Azaldu nagusiari nik esandako guztia eta eskatu barkamena nire partetik. Guzti hau zioen bitartean, zailtasun handirik barik, kutxara hurbildu zen. Bertan, zutitzen saiatu zen. Atea ireki eta gerentearen aurrean jarri eta berba egin gura zuen berarekin. Horren gogotsu deitzen zeudenen aurpegiak ikusteko irrikaz zegoen. Ez zen bere errua izango izutzen baziren, beraz, ez zuen zertan beldurturik. Ezta lasai geratzen baziren ere. Pixka bat mugituz gero, zortzietako trena hartuko zuen. Baten baino gehiagotan egin zuen laban kutxako horma lauekin; baina azkenean zutitu zen. Sabeleko mina handia bazen ere, horrek ez zuen kezkatzen. Orduan bere burua ondoko aulkiko bizkarraldearen kontra jarri zuen eta haretxen ertzei hankez oraturik geratu zen. Lasaitu zenean isildu egin zen gerentearen berbak entzuteko. - Zerbait ulertu al duzue? -galdetu zien gurasoei-. -Ai ene! -egin zuen amak negarrez. Seguruenik txarto egongo da eta gu hemen berari zirikatzen. =Eta jarraian dei egin zuen: -Grete! Grete! -Zer behar duzu, ama? -erantzun zuen alabak gelaren beste txokotik. -Mediku baten bila joango zara segituan; zure neba gaixorik dago eta. Zoaz arrapaladan! Entzun al duzu zelan egiten zuen berba? -Ana! Ana! -aitak egin zuen dei txaloak emanez-. Deitu iezaiozu segituan sarrailagile bati. -Animalia bat da- esan zuen gerenteak. Harrera gelan, korrika zetozen bi gazteren gona hotsa entzun ahal izan zen ( nola jantzi zen horren azkar arreba? ), eta, etxeko ateak, kolpean irekitzean, atera zuen zarata bortitza. Baina ez zen entzun ate kolperik. Ezbeharren bat gertatu den etxeetan gertatzen den legez, atea irekita utzi zuten. Halere, Gregorio hagitz lasaiago zegoen. Egia da bere berbak ulergaitzak zirela, berari argiak iruditu zirela arren. Horregatik bada, besteak zerbait arraroa gertatzen zela konturatu ziren eta ondorioz, laguntzera hurbildu zitzaizkion.Besteek lehenengo antolaketak erabakitasunez eta irmotasunez hartu izanak lasaitu egin zuten. Berriz ere gizakien artean zegoela iruditzen zitzaion, eta biengandik, bai medikuarengandik bai sarrailagilearengandik, bereizketarik gabe, ekintza arraro eta txundigarriak espero zituen. Eta, hurbiltzear zeuden elkarrizketa erabakigarrietan ahalik eta argien mintzatzeko asmoz, arinkeriaz eztarria garbitu zuen, arinki egitera beharturik zegoela, zarata hau ere giza-estula ez zela pentsatuko zuten beldur, horiek bereiztu ahal izateko segurtasunik ez zuelako. Bitartean, ondoko gelan, isiltasun handia zen nagusi. Gurasoek beharbada, nagusiarekin mahai inguruan jesarririk, honekin ahapeka hitz egingo zuten. Agian guztiak atetik gertu zeuden entzuten. Besaulkiarekin batera astiro-astiro hurbildu zen Gregorio atera; hara iristerakoan, jesarlekua utzi, atera salto egin zuen eta zutik eutsi zen, oratuta, bere hankek zuten lirdingagatik. Horrela zegoela, atseden hartu zuen egindako ahaleginagatik. Gero, sarraila barruko giltza birarazten saiatu zen bere ahoa erabiliz. Zoritxarrez, ez zuen guk zehazki hagin deritzogunik. Zerekin oratuko zuen orduan giltza? Baina barailak, ordea, oso indartsuak ziren, eta, horietaz baliatuz, giltza mugitu ahal izan zuen, horrek eragiten zion minean erreparatu barik, izan ere likido ilun batek irten zuen bere ahotik, giltzean labaindu eta lurrera tantaka erortzen zela. –Entzun iezadazue- esan zuen nagusiak alboko gelan-. Giltza birarazten ari da. Hitz horiek jarraitzeko bihotz eman zioten Gregoriori. Baina guztiek, aitak, amak, zera oihukatu behar izan zioten: -Aurrera, Gregorio!- Bai, zera oihukatu behar izan zuten: -Beti aurrera! Saiatu zaitez!. Eta guztiak bere ahaleginaren ondorioak larritasunez ikusteko zain zeudela imajinatuz, bihotz-bihotzetik giltza haginkatu zuen, nahiko ahulduta. Eta, giltzak sarrailan jira egiten zuen heinean, bera mantendu egiten zen, airean alde batetik bestera zebilela, ahotik eskegita, eta, beharrezkoa zen arabera, giltzean oratzen zen edo bere gorputzeko pisu guztiaz beherantz bultzatzen zuen. Sarrailaren hots metalikoak, amore ematerakoan, bere senera guztiz itzularazi zuen. –Beno- esan zuen, sekulako zizpurua emanez-. Ez da sarrailagilea etorri izan behar. Eta buruarekin kisketa jo zuen atea guztiz zabaltzeko. Atea zabaltzeko modu hau zela eta, sarrera librea zegoen arren, ez zuten Gregorio ikusi. Lehendabizi, ateko orrietako bat astiro bultzatu behar zen, atalasean atzeraka lazki ez jausteko kontu handiz. Eta mugimendu zail hau oraindik nola egin zezakeen pentsatzen zegoela, beste ezertan pentsatzeko astirik ez zuela, nagusiarengandik “ene!” entzun zuen, haizearen orroa bezala entzun zena, eta atetik hurbilen zegoen gizon hau ikusi zuen, baita eskuarekin ahoa nola estaltzen zuen eta poliki atzerantz egiten zuen ere, indar ikusezin batek mekanikoki bultzatuko balu bezala. Amak- nagusia han egon arren, ilea nahasia zuena burezurreko gainaldean- lehenengo Gregoriori begiratu zion, eskuak elkartu zituen, gero berarengana bi pausu eman zituen, eta azkenean zerraldo erori zen, bere gonak inguruan sakabanaturik eta aurpegia bularreko sakontasunean estalia zegoela. Aitak ukabilarekin mehatxu egin zuen, etsaitasuna erakutsiz, Gregorio logela barrurantz bultzatu nahi izango balu bezala; gero buelta eman zuen, etxeko sarrerara segurtasunik gabe abiatu zen, eta, begiak eskuekin estaliz, negarrak bere bular sendoa astintzen zuela. Gregorio, orduan, ez zen logelara guztiz sartu; bere logela barruan itxita zegoen ateko orrian eutsi zen; horrela, bere gorputz erdia baino ezin zitekeen ikusi, burumakur ingurukoak zelatatzen zituela. Bitartean, eguna argituz joan zen, eta beste aldeko espaloian aurrez aurreko eraikin beltzituaren zati txiki bat ikus zitekeen. Ospitale bat zen, eta bertako fatxada monotonoa leiho simetrikoek desegiten zuten. Ez zuen atertu, baina ordurako tanta bakanak baino ez zeuden, lurreko leku ezberdinetan ikus zitezkeenak. Mahai gainean gosaria zerbitzatzeko tresnak zeuden, izan ere, aitarentzat huraxe zen eguneko jateko momenturik garrantzitsuena, eta egunkari ezberdinak irakurtzen luzatzea ikaragarri gustuko zuen. Gregorioren aurrez aurre zegoen horman eskegitako mihisean bere argazki bat zegoen, zerbitzu militarrean zegoela eginikoa eta teniente uniformea erakusten zuena, eskua lepoan jarria, arduragabekeriaz irribartsu, bere jarrera eta janzkerak errespetua eskatuko balute bezala. Gela hori etxeko sarrerara begira zegoen; atetik etxekoa ikus zitekeen, irekita ere bazegoena, baita eskailera-burua ere. - Beno- esan zuen baretasuna mantendu zuen bakarra bera izan zen uste osoa zuela-. Beno ba, berehala jantziko naiz, erakusgaiak hartuko ditut eta bidaia hasiko dut. Bidaia egiten utziko didazue, ezta? Nagusi jauna, burugogorra ez naizela eta gustura lan egiten dudala ikus dezakezu. Bidaiatzea nekagarria da; baina ni ezin naiteke bidaiatu gabe bizi. Nora zoaz, nagusi jauna? Saltokira? Bai? Gertatu den guztia gertatu den bezalaxe kontatuko al duzu? Edonor ezgai izan daiteke batzuetan lanerako; baina momentu horietan langileak mesedegarri izan direla ohartu behar dira nagusiak eta jakin beharko lukete, ezgaitasuna gainditu ostean, gogotsuago eta arduratsuago lan egingo dutela. Nik, zuk ondo dakizun bezala, lan handia zor diot buruzagiari. Baina, bestalde, nire gurasoak eta nire arreba ere zaindu egin behar ditut. Egia da gaur estuasun larri baten nagoela. Baina lan eginez gainditzea lortuko dut. Mesedez, ez ezazu egoera gehiago zaildu. Nire alde jarri zaitez. Saltzailea inork maite ez duela badakit. Guztiek uste dute dirua erruz irabazten duela, eta, horretaz gain, ederto bizi dela. Egia da aurriritzi hau desager dadin arrazoi berezirik ez dagoela. Baina zuk, nagusi jauna, beste langile guztiek baino askoz gehiago dakizu, eta, geure artean, buruzagia barne, guztiaren jabe dena, sarritan erratu egiten da langileei buruz. Zuk ondo dakizu saltzailea, urteko egun gehienak saltokitik kanpo ematen dituenez, zurrumurru ugarirako pizgarri erraza dela eta funsgabeko kointzidentzia eta kexetarako biktima egokia ere bai. Horien aurka defendatzea ez da batere erraza, gehienetan horien berri ere izaten ez duelako, eta bidaia batetik leher eginda itzultzen denean baino ez ditu kausa ikusezin baten ondorio negargarriak zuzenean nabaritzen. Nagusi jauna, ez zaitez arrazoia ematen didazula erakusten didan ezer esan gabe joan, neurri batean behintzat. Baina, Gregoriok lehen hitzak esandakoan, nagusiak buelta eman zuen eta hari destainaz begiratzen zion, ezpainekin mesprezuzko keinu bat eginez. Gregoriok hitz egiten zuen bitartean, ez zen momentu bat ere lasai egon. Aterantz urrundu zen Gregoriori begirik kendu gabe, baina astiro-astiro, indar misteriotsu batek gela hartatik alde egitea galaraziko balu bezala. Etxeko sarrerara iritsi zen azkenean eta, oina lurretik altxatu zuen arintasuna ikusirik, sua zapaldu zuela eman zuen. Eskumako besoa eskailerarantz luzatu zuen, han, mirari moduan, askatasuna aurkitu ahal izango balu bezala. Nagusiak era horretara alde egitea onartu ezin zezakeela ulertu zuen Gregoriok, bestela saltokian zuen lanpostua arriskuan baitzegoen. Bere gurasoek ez zuten berak bezain ondo ulertzen egoera, urteek aurrera egin ahala, etxe hartan Gregoriok euren bizitzarekin baino ez akaba zezakeela pentsatu izan zutelako; horretaz gain, momentuak sortutako egonezinagatik, eta horren ondoriozko zereginengatik, zuhurtasuna ahazturik zuten. Baina ez zitzaion hori gertatu Gregoriori; honek bazekien nagusia atxikitzeak zuen garrantzia, baita berau lasaitu, konbentzitu eta erakartzeak ere. Horren guztiaren menpe zegoen Gregorioren eta bere senideen etorkizuna. Bere arreba gutxienez hantxe egongo balitz! Oso azkarra zen; Gregorio oraindik bere bizkar gainean etzanda zegoenean negar egin zuen. Seguru asko nagusia, neska politarekin adeitsua izango zelakoan, neskak nahi izandako edonora joateko prest egongo litzateke. Etxeko atea itxiko zukeen eta sarrean bertan ezustekoa kendu lioke. Baina arreba ez zegoen han, eta Gregorio bere kabuz moldatu behar zen. Eta, mugitzeko zuen gaitasun berria oraindik ezagutzen ez zuela ohartu barik, ezta posibleena ere, eta ziurrena ere bazena, hau da, besteek bere diskurtsoa ulertuko ez zutela, eutsita zegoen logelako atearen orritik banandu zen, bestearen zabaldurak sortutako atearen orritik irristatu zen nagusiarenganantz aurrera egiteko nahiarekin, eskailera-buruko barandan komikoki oraturik jarraitzen zuena. Berehala lurrera erori zen, alferrekoak ziren ahaleginak eginez bere hanka nimiño eta ugarietan eusteko, ahopeka kexa txikia egiten zuela. Momentu hartan, egun hartan lehenengo aldiz, benetako ongizate batek hartua bezala sentitu zen: hankatxoek, lurrean eutsita, zuzen-zuzen obeditzen zuten. Poztasun naturalez nabaritu zuen, eta berak nahi zuen lekura eramateko ahalegina egiten zutela ohartu zen, bere sufrimenduen amaiera iritsi zela adierazi zuena. Baina Gregorio, egin beharreko mugimendu gogorragatik, lurraren arrasean alde batetik bestera zebilenean, ez oso urrun eta bere amaren aurrez aurre, honek bat-batean salto egin zuen eta garrasika hasi zen, besoak luzatuz eta atzamarrak banatuz: -“Lagundu! Jainko maitea! Lagundu!”. Burua makurtzen zuen Gregorio hobeto ikusi ahal izateko; baina, bat-batean, suposizio hau ezeztatzeko asmoz, atzerantz erori zen, mahai gainean bizigabe moduan jausiz, eta oraindik hau ipinita zegoela gogoratu gabe, bertan jesarrita geratu zen, bere alboan iraulitako kafeontzitik kafea zorrotadaka isurtzen zegoela ohartu barik, alfonbratik zehar zabalduz. - Ama! Ama!- xurxulatu zuen Gregoriok, goitik behera begiratuz. Momentu baten nagusiak bere burutik alde egin zuen; eta ezin izan zuen, isuritako kafea ikusterakoan, bere barailak behin eta berriz hutsean ireki eta itxi baino. Amak, mahaitik alde egiten ahalegintzen zebilenean, berriz ere garrasi egin zuen eta bere burua aitaren besoetan bota zuen, bera laguntzera zioana. Baina ordurako Gregoriok ezin zien bere guarsoei jaramonik egin; nagusia eskaileran zegoen eta, kokotsa barandan jarrita zuela, ikuskizun hari azkenengoz begiratu zion. Gregoriok indarra hartu zuen nagusiarengana heltzeko asmoz, baina harek zerbait susmatu zuen, izan ere, salto bat emanda hainbat eskailera-maila jaitsi baitzituen eta desargertu egin zen, baina horren aurretik eskailera osoan entzun ziren oihuak bota zituen. Zoritxar hau guztia gutxi balitz, nagusiaren ihesaldiak aita ere guztiz aztoratu zuen, momentu hartaraino lasai samar egon zena; izan ere, iheslariaren atzean arin joan beharrean, edo gutxienez Gregoriok hori egitea baimendu izan balu, eskumako eskuarekin nagusiaren makilari heldu zion- hau ez zen makila batzeaz gogoratu ere egin, ezta bere kapela eta berokia batzeaz ere, aulki baten ahaztuak- eta, beste eskuan mahai gainean zegoen egunkari handi bat hartuz, prestatu egin zen, lurrean ostikada indarstuak emanez, papera eta makila erabiliz, Gregorio bere logela barruraino atzera eginarazteko. Azken honen erreguek ez zuten ezertarako balio izan, ulertu ez zituztenak; eta, burua era otzanez bere aitarenganantz bueltatu bazuen ere, haren ostikada indartsuak bikoiztea baino ez zuen lortu. Amak, bere aldetik, eguraldi txarra egon arren, leiho bateko kristala jaitsi zuen eta, kanporantz bortizki makurturik, aurpegia eskuekin estaltzen zuen. Kanpoko eta eskailerako airearen artean haize indartsua sortu zen; leihoetako errezelak harrotu egin ziren; mahai gaineko egunkariak ere bai, eta orrialde solte batzuek lurretik hegan egiten zuten. Aitak, errukigabe, txistu basatiekin presatzen zuen atzera-egitea. Baina Gregoriok oraindik ez zekien atzerantz ondo ibiltzen, eta horregatik oso astiro zebilen. Gutxienez buelta eman ahal izan balu! Arnas batean bere logelan egongo litzateke. Baina, bere makaltasuna zela-eta ez zuen bueltarik eman nahi izan aita urdurituko zuen beldur, honek zuen makila tentea burua zauritu edo bizkarra hausteko prest zegoela. Azkenean, hala ere, ez zuen beste erremediorik izan eta buelta eman behar izan zuen, amorruz ohartu baitzen atzerantz ibiliz norabidea mantentzea ezinezkoa zitzaiola. Horrela, bere aitari estutasunez begiratzeari uzten ez ziola, ahalik eta arinen buelta ematen hasi zen, hau da, makaltasun ikaragarriz. Aita haren borondate onaz jabetu behar izan zen, erasotzeari utzi baitzion, urrunetik makilaren puntarekin jiratu beharreko norabidea zuzenduz. Gutxienez txistu jasanezin hura gelditu izan balitz! Burua guztiz galtzea eragiten zion honek Gregoriori. Buelta guztiz amaitzeko gutxi falta zitzaionean, txistu hark nahastu eta atzera pixka bat egin zuen. Atearen aurrez aurre egotea lortu zuen azkenean. Baina bere gorputza ate hartatik oztopo barik igarotzeko handiegia zela jabetu zen momentu hartan. Aitari, momentuan zituen gogoak ikusirik, beste orria zabaltzea ez zitzaion, jakina, bururatu leku nahikoa izan zezan. Ideia batez baino ez zegoen beteta: Gregorio, lehen bait lehen, bere logelan sartu behar zen. Hala ere, sartu ahal izateko Gregoriok behar zituen prestaketa gogaikarri guztiak ez lituzke inoiz ere onartuko eta, era honetara, atea igaro. Honetarako inolako oztoporik egongo ez balitz bezala, Gregorio bultzatzen zebilen handitzen zioan iskanbila sortzen. Gregoriok bere atzean entzuten zuen ahotsak ez zuen aita batena zenik ematen. Gregorio ateko markoaren kontra estutu zen. Albo batez tentetu egin zen; atalasean zeharka jarrita zegoen orain, bere alboa guztiz minduta eta zaurituta zegoela. Ateko argitasunean irudi nazkagarri batzuk ikus zitezkeen.Gregorio trabaturik geratu zen han, ez zen bere kabuz inolako mugimendurik egiteko gai. Alde bateko hankatxoak airean zeuden, eta beste aldekoak lurrean zapaldurik min handia sortuz... Horrelako baten, logelan azkar sarrararzi zuen kolpe indartsu eta, era berean, salbatzailea eman zion aitak atzetik, odoletan hastea eragin ziona. Gero, makilarekin itxi zuen atea, eta azkenean guztia lasaitu egin zen. ==2. Kapitulua== Gaua iritsi zen arte Gregorio ez zen logale neketsu hartatik esnatu, konortegabetze baten antzekoa izan zena. Hala ere, ez zen bere kabuz askoz beranduago esnatuko, ordurako lo nahiko egin baitzuen, baina isilpeko pauso batzuen marmarrak eta kontuz itxitako sarrerako atearen zaratak esnatu zutela iruditu zitzaion. Tranbia elektrikoaren islak logelako sabaia eta altzarien gainaldea argitzen zituen; baina behean, Gregorio zegoen lekuan, iluntasuna zen nagusi. Astiro eta oraindik trakeski, bere garroekin haztamuka ibiliz, euren balioa ulertua zuela, ateraino hurbildu zen gertatu zena ikusteko asmoz. Bere ezkerraldea zauri bakar, luze eta nazkagarria zen. Herren zebilen, hautaketa bidez eta simetrikoki, bere hanka hilera bien gainean. Beste alde batetik, hauetariko bat, goizean jazotako istripuan zauritua, - miraria izan zen besteak zauririk gabe izatea!-, bizitza barik narras zeraman. Atera iristerakoan, bertara erakarri zuena jateko zerbait izan zela ohartu zen. Katilukada bat azukredun esne ikusi zuen, ogi zuridun zatitxoak igerian zeudela. Pozaren pozez barre egiteko zorian egon zen, goizean baino askoz gose handiagoa baitzuen. Berehala, burua katiluan murgildu zuen begiak estaltzeraino ia-ia; baina laster etsita atera behar izan zuen, ez bere ezkerraldeko minak lana zailtzen zuelako bakarrik (jan ahal izateko gorputz osoa mugitu behar zuen), esnea, momentu hartara arte gehien gustuko zuen edaria zena-horregatik, zalantza barik, arrebak han utzi zuen-, ez zitzaiolako batere gustatu baizik. Ia-ia nazkatuta urrundu zen katilutik, eta berriz ere logelako erdialderantz irristatu zen. Jangelan gasa piztuta zegoela ikusi zuen ateko zirrikitutik. Baina, ohikoa zenaren aurka, ez zitekeen aita amarentzako ozenki irakurtzen ari zela entzun ezta arrebaren gaueko egunerokoa ere. Ez zen txintik ere entzuten. Agian ohitura hau, arrebak bere eskutitzetan beti aipatzen zuena, azkenaldian desagertu egin zen. Baina inguruko guztia ere isilpean zegoen, eta, ziur aski, eraikina ez zen hutsik egongo. –Zelako bizimodu lasaia duen neure familiak!- pentsatu zuen Gregoriok. Eta, bere begiradak gerizpean finkaturik zituen bitartean, bere guraso eta arrebari hain bizitza barea eman ahal izateaz harro sentitu zen, hain inguru politean. Ikaraz pentsatu zuen lasaitasun, ongizate eta poztasun haiek amaitzear zeudela... Burutazio hauek nahas ez zezaten, nahiago izan zuen fisikoki astintzea eta logelatik arrastaka hasi zen. Gauean zehar ateko orri bat zabaldu zen, eta beste batean bestea: norbaitek, zalantza barik, sartu beharra zuen eta duda-mudatan zebilen. Gregorio, hori ikusita, jangelara ematen zuen atearen aurrez aurre jarri zen, bisitari zalantzatia barrurantz erakartzeko prest, edo gutxienez hura nor zen ikusteko asmoz. Baina atea ez zen berriro ireki, eta alferrik itxaron zuen. Goizeko lehen orduetan, atea zarratuta zegoenean, guztiak barrura sartzen saiatu ziren, eta berak orain ate bat zabaldu zuela, eta besteak ere ireki zituztela, zalantza barik, egunean zehar, ez zen inor gehiago joaten, eta giltzak ateko kanpoaldean zeuden, sarrailetan. (Zatitxo bat faltan dago) (: gero jarri bi puntuek) eta neskameari dagokionez, ez zen aintzakotzat hartu behar, hirurogei urte inguruko honek, aurreko neskamearen agurretik oso kementsua izan bazen ere, mesede berezi legez, sukaldeko atea itxita edukitzeko eta bakarrik norbaitek deitzen zionean irekitzeko baimena eskatu zuelako. Horregatik, geratzen zen aukera bakarra ama, aita ez zegoenean, bilatzea zen. Ama pozaren pozez joan zen. Baina, heldu bezain pronto mutu gelditu zen. Ohiko legez, arrebak dena behar bezala zegoela egiaztatu zuen, eta, soilik orduan, amari pasatzen utzi zion. Gregoriok, berehala, izara normalean baino gehiago jaitsi zuen, tolesteko asmoz. Izan ere, izara kasualitatez bertan zegoela ematen zuen. Kasu honetan ere ez zuen izararen azpitik kuxkuxeatu; bere ama ikusteari uko egin zion, hau etorri izanagatik pozik zegoelarik. –Sartu zaitez, ez zaio ikusten eta –esan zuen arrebak, ama zalantzarik gabe eskutik helduta eramanez. Eta Gregoriok entzun zuen nola bi emakumetxoek beterik zegoen kutxa astun eta zaharra lekuz aldatzen zuten eta zelan arrebak, beti alaitsu, lan gehiena bere esku hartzen zuen, amaren aholkuei jaramonik egin gabe, hau nekatu egingo zelakoaren beldurrez. Lanak dezente iraun zuen; egia da, ordu laurden bat pasa ondoren, amak kutxa aurreko tokian ixtea komenigarria zela adierazi zuela, lehenik eta behin, oso astuna zelako, eta, gainera, logelaren erdian utzita Gregoriori bidea oztopatuko ziolako; bazitekeen Gregoriori altzariak kentzearen ideia ez gustatzea. Amari, hain zuzen, justu kontrakoa iruditzen zitzaion. Biluzik zeuden paretek bihotza estutzen zioten. Zergatik ez al zuen Gregoriok berdina sentituko, bere logelako antzinako altzarietara ohituta egonda? Ez al zuen bere burua abandonaturik ikusiko gela huts horretan? –Eta ez al zirudien, orduan, –jarraitu zuen ahots isil-isilez amak, ia ahopeka, Gregoriok entzuteko beldurrez bezala, non zegoen justu ez baitzekien, hitzak ez zituela ulertzen pentsatzen zuen arren ahots-soinuari buruz ez zeukan-eta ziurtasun bera–, ez al zirudien, orduan, altzariak kendu eta baztertzen genuela, bera bakarrik utzita? Nik uste dut onena logela aurreko moduan uztea dela, horrela, Gregoriok, gugana bueltatzen denean, dena berdin aurkitu eta eten hau ahalik eta arinen ahaztu dezan. Amaren hitz hauek entzunda, Gregoriori iruditu zitzaion, bi hilabete horietan, giza erlazio ezak, bizitza berriak eraginiko monotoniarekin batera, zoratu egin zuela, ezin baitzuen, inola ere ez azaldu zergatik desiratzen zuen, orduan, logela hutsik ikustea. Gregoriok, benetan, nahi al zuen logela aldatua izatea? Ikusi nahi al zuen familiaren altzariekin beteriko logela eroso hura, desertu bihurtuta, non, oztoporik gabe, benetan, pareta guztietatik igo zitekeen, baina, aldi berean, ahaztuko zukeen gizakia zeneko bizitza? Logela ia-ia ahaztuta zeukanean, aspalditik entzun ez zuen amaren ahotsak baino ez zuen hunkitu. Ez, ez zen ezer lekuz aldatu behar; denak bere horretan jarraitu behar zuen; altzarien eragin onuragarririk gabe ezin moldatu, eta, hauek ariketak libreki egitea eragozten bazioten ere, hura, edozelan ere, kaltea baino, abantaila moduan kontuan hartu behar zen. Zoritxarrez, arreba ez zetorren bat iritzi honekin. Gainera, ohituta zegoenez –arrazoiak zituelarik– Gregoriorekin zerikusia zuen guztia, gurasoen aurrean, bere esku hartzera, amaren ideia nahikoa izan zen ez bakarrik kutxa eta mahaia kendu behar zirela behin eta berriz errepikatzeko, baita beste altzairu guztiak kendu behar zirela esateko ere, ezinbestekoa zen sofa kenduta. Baina guzti horretara ez zuen bakarrik bere umeen moduko setakeriak eta bere buruarekiko konfidantzak bultzatzen; gainera, paretetara igotzeko eta arrastaka joateko Gregorioren beharraz ohartzeaz gain, altzariak ez zituela ezertarako erabiltzen ere ohartu zen. Eta, beharbada, bere adineko neskatxen berezko gar horrekin, beti edozein aukeraz baliatzeko desirarekin, isilean, Gregorioren izugarrizko egoera areagotzeko desirak eraman zuen arreba guzti horretara, beragatik egiten zuena baino gehiago lortzeko asmoz. Izan ere, Grete izan ezik, inor ez zen ausartuko Gregorio bakarrik sentiaraziko zuen pareta hutsak zituen logela batera sartzen. Amak, beraz, ez zuen Gretek proiektuari amore ematerik lortu. Logela horren ezinegonak ama isilarazi zuen eta, jarraian, arrebari kutxa ateratzen lagundu zion. Gregoriorentzat kutxak ez zuen garrantzi handirik; baina, mahaiak bere horretan jarraitu behar zuen. Emakumeak logelatik irten ziren, kutxa zeramatela. Bat-batean, Gregoriok burua kontu handiz sofaren azpitik atera zuen, haiekin berba egiteko asmoz. Zoritxarrez, ama izan zen lehenago bueltatu zena. Grete, bitartean, ondoko gelan, kutxari heldurik jarraitzen zuen, hau leku batetik bestera astinduz, altzaria mugitzeko asmoz, baina ezin izan zuen lortu. Ama ez zegoen Gregorioren itxurari ohituta; gaixotu ere egin zitekeen bat-batean Gregorio koko itxuraz ikusirik; eta, horregatik, Gregorio ikaratuta di-da batean, atzeraka ibiliz, sofaren beste muturreraino mugitu zen; baina, ordurako oso berandu izan zen, izara mugitu egin baitzen amaren arreta sortaraziz. Hau, une batez, geldi-geldirik geratu zen eta Greterengana bueltatu zen. Gregoriok aldaketa ezer apartekorik ez zela behin eta berriz errepikatzen bazuen ere, eta altzari soil batzuk aldatzea baino ez zela pentsatzen bazuen ere, honek guztiak harrituta utzi zuen, berak esan zuen legez emakumeen joan-etorriak, bien arteko elkarrizketak, altzariak mugitzean lurrean uzten zuten arrastoa; hitz batean, bere inguruan nagusitzen zen anabasa. Orduan, burua eta hankak ahal bezain gehien uzkurtzen zituelarik eta sabela lurraren kontra zapaltzen zuelarik, ohartu zen ezingo ziola egoerari gehiago eutsi. Bere logela husten zioten, berak maite zuen guztia kentzen zioten: jadanik erremintak eta zerra gordetzen zitueneko kutxa ere eraman zuten; mahaia ere mugitu zuten, merkataritza ikasten zuenean eta eskolara joaten zenean ere idazteko erabiltzen zuena... Bai; emakumeen asmo onez ohartu behar zen. Momentu honetan, Gregorio ez zen emakumeen presentziaz jabetzen, hauek, unaturik, isilean lan egiten baitzuten; entzun zitekeen bakarra haien urratsak ziren. Eta, horrela, –emakumeak, ondoko gelan, idazmahaian arnasa hartzeko jesartzearekin batera– Gregorio ezkutalekutik irten zen, bere abiadura bizkortuz. Lehendabizi, ez zekien nora joan. Momentu horretan, jadanik biluzik zegoen paretan, larruz bilduriko emakume baten irudiak arreta deitu zion. Presaka igo zen haraino, eta kristalera eutsi zen, honek bere sabeleko mina arindu zuelarik. Behintzat, berak estaltzen zuen irudia ez zion inork kenduko. Eta burua jangelako aterantz bueltatu zuen, emakumeak ikusteko asmoz. Egia esan ez zuten atseden handirik hartu. Berriro ere bertan zeuden, Gretek ama besoarekin inguratzen zuelarik, bera helduz. –Beno, eta, orain, zer eramango dugu? –Esan zuen Gretek bere ingurura so eginez. Bitartean, haien begirada paretari loturik jarraitzen zuen Gregoriorenarekin gurutzatzen zen. Gretek egoerari eutsi zion eta amaren aurrean jarri zen, honek Gregorio ikusi ez zedin. Orduan, dardarati hauxe esan zion: –Etor zaitez, ez al zaizu hobeto iruditzen, momentu batez, jangelara joatea? Gregoriorentzat, Greteren asmoa argi zegoen: ama babestu nahi zuen, eta, ondoren, bera paretatik jaitsi. Baina, ez zuen inola ere lortuko! Gregoriok irudiari eutsita jarraitzen baitzuen, eta ez baitzegoen amore emateko prest. Nahiago zuen Greteren gainera salto egin. Baina Greteren hitzek ama urduritzea baino ez zuten lortu. Orduan, ama alde batera mugitu egin zen; paretan zegoen orban beltz erraldoia ozta-ozta ikusi, eta, Gregorio zela konturatu baino lehen, hauxe oihukatu zuen: –Jainko maitea! Jainko maitea! Eta zerraldo erori zen sofaren gainera, besoak luzaturik. Indar gabe zegoela ematen zuen, geldi-geldirik. –Kontuz Gregorio! –oihukatu zuen arrebak, begirada sutsuaz, ukabila gora jasotzen zuelarik. Hauxe izan zen Gretek Gregoriori berba egin zion lehenengo unea metamorfosia gertatu zenetik. Eta arreba ondoko gelara joan zen, ama bere onera bueltatzeko zerbaiten bila. Gregoriok ama lagundu nahi izan zuen –irudia babesteko denbora bazegoen–, baina kristalari itsatsirik jarraitzen zuen oraindik, eta bertatik zakarki askatu behar izan zen. Ondoren, birritan pentsatu gabe, ondoko gelara abiatu zen, antzinako legez, arrebari aholkuak eman ahalko bazizkion bezala. Baina, honen atzean geldirik egotearekin konformatu behar izan zen. Arreba, bitartean, ontzi batzuk ikusten zebilen; buelta eman zuenean, beldurtu egin zen, botila bat lurrera erori zitzaiola, hau apurtuz, eta Gregoriori min eman zion, aurpegian likido erregarri bat bota baitzion. Gretek, jarraian, ahal bezain ontzi gehien hartu eta Gregorioren logelan sartu zen, atea hankarekin itxiz. Gregoriok, orduan, bere burua amarengandik banatuta ikusi zuen, hau, bere erruz, hiltzeko zorian egon zitekeelarik. Eta berak ezin zuen atea ireki, Grete bertatik bota nahi ez bazuen, arrebaren presentzia amarentzat beharrezkoa baitzen; beraz, itxoitea besterik ez zuen. Gregorio, urduritasunaren eta aladuren eraginez, sabai, pareta eta altzarietatik igotzen hasi zen, eta, azkenean, batera eta bestera ibili ostean, mahaiaren gainera bota zen, guztiz ahulduta. Horrela minutu batzuk igaro ziren. Gregorio etzan egin zen nekearen nekez; isiltasuna zen nagusi, beharbada, seinale ona zena. Bat-batean, deitu egin zuten. Neskamea, betiko legez, bere sukaldean sartuta zegoen, eta Grete atea zabaltzera joan behar izan zen. Aita zen. –Zer gertatu da ba? –izan ziren bere lehenengo hitzak. Greteren itxurak dena zioen. Honek bere aurpegia aitaren bularrean ezkutatu eta ahots isilaz erantzun zuen: –Ama zorabiatu egin da, baina orain hobeto dago. Gregoriok ihes egin du. –Horixe espero nuen –esan zuen aitak–. Beti esaten nizuen; baina zuek, emakumeok, inoiz ez duzue kasurik egin nahi. Gregoriorentzat agerikoa zen aitak Greteren berria txarto ulertu zuela eta aitak, bestalde, bere semeak zerbait txarra egin zuela suposatzen zuen. Gregoriok beharrezkoa zuen, beraz, aita lasaitzea, ez baitzuen ez denborarik, ez baliabiderik gertatutakoa azaltzeko. Horregatik, bere logelako aterantz abiatu zen, honen kontra jarriz, horrela, aitak ulertu zedin bere logelara bueltatuko asmoa zuela eta aitak bakarrik bera bultzatu behar zuela edo atea ireki behar ziola momentu batean desagertu zedin. Baina egoera kaskar honen aurrean, aita ez zen hori ulertzeko prest egongo. –Ai! –oihu egin zuen aitak, sartu zenean, ahots haserre, baita garailearekin ere. Gregoriok burua atetik aldendu zuen, eta aitari begiratu zion. Gregorio ez zen aurretik aitaren aurrean horrela inoiz azaldu. Egia da, beste alde batetik, azken aldian, Gregoriok ez zizkiela etxeko gertaerei garrantzirik ematen, lanpetuta baitzebilen alde batetik bestera arrastatzeko asmatutako metodo berriarekin; eta, beraz, aldaketa nabarmenak aurkitzeko prest egon beharko zela. Baina, guztiaren gainetik, ba al zen gizon hura bere benetako aita? Ba al zen hura, antzina, Gregoriok negozio bidaiak egiten zituenean, ohean arduratuta gelditzen zen gizona? Arratsaldez, Gregorio etxera bueltatzen zenean, txabusina jantzita zuela, besaulkian jesarririk, bere semea alaitsu agurtzen zuena? Urteko igande eta jai batzuetan, ama eta Gregoriorekin gutxitan emandako paseoetan, bere jaka zaharraz biltzen zena, makuluaren laguntzaz ibiltzen zena eta zerbait esan nahi zuenean gelditu eta ama eta Gregorio bere inguruan jartzen zituena? Orain, ostera, tente eta zuzen joaten zen, urre koloreko botoiak zituen uniforme urdin batekin jantzita, bankuko ordenantzek eramaten dituztenen antzekoa; jakaren lepoaren gainean bere kokospea baino ez zen ikusten; bekain iletsuen azpian, bere begi beltzen begirada bizi eta erneak errespetu handia ematen zuen; bere ile zuria, lehen beti korapilaturik zeramana, orain, artesi distiratsu eta ia perfektu batek banantzen zuen. Txanoa sofaren gainera bota zuen. Honek monograma bat zeukan –bankuren batena seguruenik–, eta, Gregoriorengana heldu zen kurba bat eginez, honek eskuak poltsikoetan sartuta zituelarik eta bere jaka luzea atzean lotuta zeukalarik. Berak ere ez zekien zer egin; eta oinak ezohiko modu batean altxatu zituenean, hauen handitasunak harritu egin zuen. Baina, honek ez zuen Gregorio haserretu, berak bere bizitza berriaren hasieratik jakin bazekielako aitarentzat, bere semeari zegokionez, zorroztasunik gogorrena ere gutxi zela. Beraz, aitaren aurrean korrika hasi zen; hau gelditzen zenean Gregorio ere gelditzen zen eta aitak mugimenduren bat egiten zuenean, ostera, Gregorio, berriro ere, mugitzen hasten zen. Horrela, gelaren inguruan bueltaka ibili ziren, ezer erabaki gabe. Are gehiago, honek, etenaldi ugarien eraginez, ez zuen jazarpen bat ere ematen. Gregorio, momentuz, lurrean gelditu zen, batez ere, aitak pentsa ez zedin paretetatik edo sabaitik ihes egingo zuenik. Gainera, Gregoriok onartu behar izan zuen korrikaldi horiek ezingo zutela gehiago iraun, aitak urrats bat ematen zueneko, berak hamaika mugimendu egin behar baitzituen. Gregorio itotzen hasia zen; bere aurreko bizitzan ere ez zituen birika osasuntsuak eduki. Pixka batean kulunkatu zen, ihes egiteko ahal bezain indar gehien lortzeko asmoz; begiak ere ezin zituen guztiz irekita eduki; egin zezakeen gauza bakarra ihes egitea zen. Jadanik paretak ere libre zeudela ahaztuta zuen, hauetan altzari arriskutsuak baziren ere. Orduan, bortizki jaurtitako zerbait bere albora jausi zen biraka: sagar bat zen. Ondoren, beste sagar bat; Gregorio, ikaraturik, geldi-geldirik geratu zen: alferrikakoa zen korrika egiten jarraitzea, aitak bere aurka egitea erabaki baitzuen; honek poltsikoak fruta ontziko sagar guztiekin bete zituen eta sagar bat bestearen atzean botatzen zion Gregoriori, bete-betean asmatu gabe. Sagar gorriak lurrean ari ziren biraka, bata bestearen kontra jotzen zirelarik. Horietariko batek, trebetasun handiagoz botatakoa, Gregoriori jo zion bizkarrean, baina honek ez zion minik eman. Hurrengoa, ostera, bizkarrari itsatsirik geratu zitzaion. Baina Gregoriok arrastaka jarraitu zuen, lekuz aldatzeak mina arinduko ziolakoan; bertan mugitu ezinik egongo balitz bezala sentitu zen orduan, eta konortea galduz, hankak zabal-zabal eginda, lurrera erori zen. Gregoriok ikusi zuen azkena bere logelako atea bortizki irekitzen zela izan zen. Lehendabizi, ama irten zen, alkandora jantzita zuela korrika egiten zuelarik –Gretek hau biluztu baitzuen konortea galdu zuenean arnasa hobeto har zezan–, eta honen atzean arreba zetorren, oihuka. Amak aitarengana korrika egiten zuen, bidetik arropa erortzen zitzaiolarik, eta, azkenean, arropekin estropezu egin eta aita besarkatu zuen… Gregoriok ia ezer ikusten ez zuelarik, amak aitari haien semea barkatzeko eskatu zion. ==3. Kapitulua== Hasieran pentsatu zuen bere gogogabetasuna, dudarik gabe, bere logelaren egoerak murgiltzen zuen malenkoniaren ondorio zela; baina oso azkar ohitu zen honen itxurara. Beste leku baten soberan zeuden gauzak bertan uzteko ohitura hartu zuten, zeinak asko ziren, etxeko logela bat apopiloentzat erabiltzen baitzuten orain. Hiru gizon oso formal hauek –hirurak bizardunak, Gregoriok egun baten ateko zirrikitutik ikusi zuenaren arabera-, bai beraien logela, baita etxe guztia ere, sukaldea batez ere, txukun-txukun mantentzen zuten. Ezin zuten haien begi aurrean ikusi ez balio gabeko trasterik ezta gauza lohirik ere. Gainera beraien altzari ia guztiak ekarri zituzten, eta horregatik zeuden hainbeste balio gabeko gauza, saldu ezin zitezkeenak baina bota nahi ez zituztenak. Eta gauza hauek guztiak Gregorioren logelan sartzen zituzten, hautsontzi eta zaborrarekin batera. Neskameak laster batean botatzen zituen erabiliko ez ziren gauzak Gregorioren logelara. Agian neskameak edukiko zuen gauza haiek biltzeko asmoa denboraz ondo ibiliko zenean, edota denak kanpora botatzekoa; baina beti gelditzen ziren botatako leku hartan. Gregoriok soilik mugitzen zituen lekuz logelan lekurik gelditzen ez zitzaionean, nahiz eta ahalegin haren ondoren neke-neke eginda amaitzen zuen, denbora luzez mugitzeko indarra galdurik. Apopiloak batzuetan etxean afaltzen zuten, jantoki-sala nagusian. Egun hauetan logela honetako atea itxita gelditzen zen; baina honek guztiak ez zuen Gregorio larritzen, izan ere atea zabalik egon zen hainbat gauetan logelako lekurik ilunenean gorde zen, familia horretaz ohartu ere egiten ez zelarik. Baina egun baten neskameak atea ertirikita utzi zuen, eta hau holaxe gelditu zen gauez apopiloak etxera heldu eta argia piztu zutenean. Mahairatu ziren, aurretik aita, ama eta Gregorioren jarlekuak izandakoetan jesarriz, mahai-zapiak zabaldu zituzten eta sardexka eta aiztoak heldu zituzten. Momentu hartan ama agertu zen atean haragiz beteriko erretilu bat zeramala, eta bere ostean arreba patataz beteriko erretilua zeramalarik. Jaki berotik lurruna irteten zen. Apopiloak erretiluetara hurbildu ziren, zerbitzatu aurretik dastatzeko irrikaz, eta erdian jarrita zegoen gizonak, hiruretatik autoritarioena zirudienak, haragi zati bat zatitu zuen erretiluan bertan nahikoa samur zegoela baieztatzeko asmoz. Bere poztasuna adierazi zuen amaren eta arrebaren lasaitasuna sortuz. Bitartean, familiak sukaldean afaltzen zirauen. Aita, familiarekin bildu aurretik jantoki-salara sartu, hiru gizonak agurtu eta, txanoa eskuan zuelarik, mahaiaren inguruan buelta eman zuen. Horren ondoren, familia elkarrekin zegoenean, ia-ia isiltasun osoan hasi ziren jaten. Gregoriori gauza bitxia iruditzen zitzaion beti, afalorduan zeuden hots guztien artean, haginek jakiak mamurtzerakoan egiten zuten hotsa nabaritzea, honek Gregoriori jateko haginak beharrezkoak zirela eta hagin bako masailezurrarekin jatea ezinezkoa zela adierazi nahiko balio bezala. “Hau gosea dudana, hau –zioen bere artean, arduraturik-. Baina ez dira hauek nahi ditudan gauzak… Hauena bai gogoz jatea! Eta ni bien bitartean, gosez hilda!” Gau hartan bertan -Gregoriok ez zuen gogoratzen biolina entzun zuenik denbora luze hartan- sukaldean haren soinua igarri zuen. Apopiloek amaitu zuten jada afaltzen. Erdian jarrita zegoenak egunkari bat atera zuen eta alboan zeuden beste biei orri bana eman zien, eta hirurek irakurtzen zuten aulkian etzanda. Biolina aditu zutenean, beraien arreta musikarengan jarri zuten; jaiki egin ziren, eta, behatz puntetan ibiliz, ateondoraino joan ziren, bertan mugitu gabe, bata bestearen kontra geldituz. Zalantza gabe sukaldetik entzun zituen aitak, hauxe galdetu baitzien: - Beharbada jaunek ez dute musika atsegin? Eta gehitu zuen: - Horrela bada, momentuan eten daiteke. - Inondik inora ere -esan zuen autoritate handiena zuen gizonak-. Nahiko luke andereñoak hona sartu eta hemen jo? Askoz ere erosoagoa eta atseginagoa izango litzateke. - Noski baietz! -erantzun zuen aitak, bera biolina joko zuena bailitzan. Apopiloak jantoki-salara itzuli ziren, eta bertan itxaron zuten. Handik gutxira heldu zen aita atrila eskuetan zuela, honen ondoren ama musika paperekin, eta, azkenik, arreba, biolinarekin. Arrebak dena lasaitasunez prestatu zuen jotzen hasteko. Bitartean, gurasoak ez ziren ausartzen haien besaulkietan jesartzen ere, sekula ez baitzuten apopilorik eduki etxean eta horregatik haienganako adeitasun osoa erakusten zuten. Aita atearen ondoan gelditu zen, eskumako eskua bere trajearen bi botoiren artean sartuta zuelarik; baina amari, apopiloetariko batek besaulkian jesartzea eskaini zion, eta bazter baten jarri zen, ez baitzuen besaulkia gizon hark utzitako lekutik mugitu. Arreba jotzen hasi zen, eta aitak eta amak, bakoitzak bere lekutik, bere eskuaren mugimendu guztiak jarraitzen zituzten. Gregorio, musikak erakarrita, apur bat aurreratzera ausartu zen, eta bere burua jantoki-salan zegoela konturatu zen. Jada ez zen harritzen besteekiko zuen arreta eskasagatik, eta, lehen, aldiz, arreta hori izan zen hain zuzen berak zuen bertuterik aipagarriena. Hala eta guztiz ere, orain inoiz baino gehiago, berak ezkutatzeko arrazoiak zituen, izan ere, bere logelan zegoen zikinkeria guztia zela eta, edozein mugimendu egiterakoan, bere inguruan hautsa altxatzen zuen, bera ere hautsez beteta zegoen eta berarekin batera bizkarrean eta alboetan litsak, ileak eta jaki hondakinak zeramatzan. Besteenganako axolagabetasuna sekula baino nabarmenagoa zen, aurretik egunean hainbat aldiz alfonbra gainean etzanda marruskatzen zenean baino nabarmenagoa hain zuzen. Eta, halere, zegoen egoeran zegoela ere, ez zuen lotsarik sentitzen jantoki-salako lurrean zehar aurrera egitean. Egia da inor ere ez zela beraz arduratzen. Familia biolinaren soinuarekin guztiz txundituta zegoen, eta apopiloak, hasieran eskuak poltsikoetan zeuzkatela, atrilaren ondoan kokatu ziren, honetatik nahiko hurbil, guztiek letrak irakurri ahal izateko eta seguruenik arrebari enbarazu egiten ziotelarik. Baina ez ziren luzaro horrela egon eta laster leihoaren ondora joan ziren aurpegiak alboratuta, eta aitak larriturik begiratzen zituela. Izan ere horrek adierazten zuen haiek aparteko musika dibertigarria entzuteko zuten ilusioa apurtu zela, jada nekatzen hasiak zirela eta soilik adeitasuna erakustearren onesten zutela arrebak biolina jotzen jarraitzea. Bereziki hirurak erretzen ari ziren zigarroen kea ahotik edota sudurretik botatzeko moduak urduritasun handia adierazten zuen. Eta, baina, zeinen ondo jotzen zuen arrebak! Aurpegia alboratuta zuela jarraitzen zuen adi-adi eta tristeki pentagrama irakurtzen. Gregorio apur bat gehiago hurreratu zen eta burua lurrari lotuta mantendu zuen, bere begirakunea bere arrebarenarekin topatzeko ahaleginak eginez. Piztia izango ote zen, musikak hainbeste txunditzen bazuen? Bere aurrean sutsuki antsiatutako jaki ezezagun batengana zuzentzen zuen bidea zabaltzen zela zirudien. Bai, arrebarenganaino heltzeko erabakia hartuta zuen, gonatik tira egin eta era hartan bere logelara biolina jotzera joan behar zuela adierazteko, bertan inork ez baitzuen bere musika saritzen eta berak egin nahi zuen hori. Aurrerantzean, ez zion arrebari bere logelatik irteten utziko, berak bizirik zirauen bitartean ez behintzat. Lehenengo aldiz zerbaitetarako balio behar zion bere itxura beldurgarri hark. Momentu batean ate guztietan egon ahal izatea nahi zuen, eraso nahi zion edonoren gainean salto egiteko prest. Baina ezinbestekoa zen arreba bere ondoan geratu zedin, ez behartuta baizik eta bere borondatez; beharrezkoa zen halaber, bere ondoan jesarri zedin sofan, beregana makurtu zedin, eta orduan aitortuko zion Kontserbatoriora bidaltzeko asmoa eduki zuela, eta aurreko Gabonetan zoritzar hura gertatu izan ez balitz -izan ere, Gabonak igaro ziren jada, ezta?, horrela aitortuko zion guztiei, inoren eragozpenak kontuan hartu gabe. Eta azalpen hau entzuterakoan, arreba, hunkituta, negar batean hasiko zen, eta Gregorio bere sorbalda gainera igoko zen, eta saman musukatuko zuen, dendara zihoanetik biluzik, zinta gabe, eramaten zuen sama hartan. -Samsa jauna -esan zion aitari hiruretatik agintariena zirudien gizonak. Eta, beste hitz bat gehiago esaten denbora alferrik galdu gabe, aitari erakutsi zion, hatz erakuslea luzatuz, Gregorio, hau geldiro aurrera zihoalarik. Biolinaren soinua momentu hartan isildu zen, eta hiruretatik agintariena zirudienak irribarre egin zien bere lagunei, burua astinduz, eta berriro Gregoriorengana zuzendu zuen bere begirada. Aita lehenengo eta behin, Gregorio bertatik kanporatu beharrean, apopiloak lasaitzen ahalegindu zen, zeinek ez zeuden batere urduri, eta biolina jostagarriagoa iruditzen zitzaien Gregorioren agerrera. Haiengana lastertu zen, eta, besoak luzatuz, haien logelara bultzatu nahi izan zituen Gregorio bere gorputzarekin ezkutatzen zuelarik. Haiek, orduan, ez zuten haien haserrea disimulatu, nahiz eta ezin zitekeen jakin haserre hori aitaren jokabideagatik zen edota, susmorik txikiena eduki gabe, tankera horretako izaki batekin batera bizi izan zirela jakin izanagatik. Azalpen eske hasi zitzaizkion aitari, zerura jaso zituzten haien besoak, nork bere bizarretik tira egin zuen keinu urduri batez, eta astiro-astiro atzera egin zuten haien logelaraino. Bitartean, arrebak lortu zuen bat-bateko eten hari buru egitea. Momentu batez mugitu ezinik gelditu zen, oraindik jotzen ibiliko bailitzan, biolina axolagabetasunez eusten zuela. Eta bat-batean beretik irten zen: instrumentua amari ipini zion besoetan, honek bere besaulkian jarrita jarraitzen zuelarik, bere birikak egiten ari ziren lan neketsuaren erruz ia itota. Arreba alboko gelara abiatu zen, aitak bultzatuta apopiloak orain arinago sartzen ari ziren gela berera. Trebetasun handiz mantak eta burukoak hartu eta lekuz aldatu zituen, eta gizonak haien gelara sartu baino lehenago ere, amaitu zuen haien oheak egiten eta handik irtenda zegoen jada. Aita hain zuen bere itsukeriak gainduta, ezen ahaztu egin zuen apopiloenganako gutxiengo adeitasuna izatea, eta haiek sutsuki bultzatzen jarraitzen zuen, harik eta atalasera iritsi zirenean hiruretatik agintariena zirudienak, lurraren kontra ostiko bat jo zuen, eta, ahots beldurgarri batekin, aita geldiarazi zuen hitz hauek esanez: -Jakinarazi nahi dizuet -eta hau esatean eskua altxatu eta amaren eta arrebaren begiradarekin bat egin zuen-, jakinarazi nahi dizuet zeuei, familia honetan gertatzen diren gertakari nazkagarriak ikusirik -eta hitz hauek esatearekin batera txistua bota zuen lurrera gogotsu-, momentu honetan bertan alde egingo dudala etxe honetatik. Ez da beharrezkoa esatea deus ere ez dudala ordaindu beharko hemen igaro ditudan egunengatik; arinago aldiz, hausnartu egingo dut zuri kalte-ordainketarik eskatuko dizudanentz, eta ez uste hau egiaztatzea oso zaila izango denik. Isildu eta bere ingurura begiratu zuen, zerbaiten zain egongo bailitzan. Eta, hain zuzen ere, bere beste bi lagunek berak esandakoa berretsi zuten, hauxe gehituaz: -Geuk ere momentu honetan bertan alde egingo dugu etxe honetatik. Honen ostean, hiruretatik agintariena zirudienak maratila heldu zuen eta atea kolpe batez itxi zuen. Aita, zalantzazko pausoak emanez, eskuen laguntzaz haztamuka, bere besaulkira zuzendu zen, eta bertan bota zen. Bazirudien gabetako bere ohiko loaldia egitera zihoala, baina bere buruaren makurdurak, pisu gabe jausita balego moduan, erakusten zuen ez zegoela lotan. Denbora guzti horretan, Gregorio isilik geratu zen, apopiloek ezustean hartu zuten leku berean geldirik. Bere planaren porrotak sorturiko tristurak, eta baliteke baita goseak sorturiko ahuleziak ere, ezinezko egiten zuten mugimendurik txikiena ere. Luze barik ekaitz itzel bat gainera etorriko zitzaionaren beldur zen, eta zain zegoen. Ez zen biolinaren zaratarekin ere aztoratu, zeina amaren atzamarren dardararen eraginez bere altzotik lurrera jausi zen. -Guraso maiteak -esan zuen arrebak, sarrera gisa mahai gainean ukabilkada itzel bat emanez-, honek ezin du horrela jarraitu. Zeuek ulertzen ez baduzue, neu ohartzen naiz horretaz. Munstro honen aurrean, ez dut nire nebaren izena aipatu ere egin nahi; eta, horregatik, hauxe baino ez dut esango: ezinbestekoa da bera gainetik kentzea. Gizalegez posible zirenak eta ez zirenak ere egin ditugu bera zaindu eta jasateko, eta ez dut uste, hau horrela izanik, inoren gaizkirik txikiena ere entzun behar dugunik. -Mila aldiz duzu arrazoia -esan zuen orduan aitak. Ama, oraindik arnasestuka zebilela, isilean eztulka hasi zen, eskua bularrean zuela eta begirada zoro antzera galduta zuela. Arreba berarengana joan zen korrika eta bekokia eutsi zion. Aita, arrebaren hitzek bere burutapena zehaztera bultzatu zuten. Besaulkian erosoago jesarri zen, oraindik apopiloen janariaren mahaian geratzen ziren plateren artean bere ordenantza burukoarekin jolasten zuen, eta, noizbehinka, Gregoriori begirada bat zuzentzen zion, ikaragaitz. -Ezinbestekoa da bera gainetik kentzea -errepikatu zion, azkenean, arrebak aitari; izan ere, amak, bere eztula zela eta, ezin zuen ezer ere entzun. Guk egiten dugun lana egiten denean, ez da posible etxean, gainera, gisa honetako atsekabeak bizitzea. Nik neuk ere ezin dut hau gehiago jasan. Eta negar batean hasi zen bere malkoak amaren gainera jausten zirelarik eta honek, mekanikoki, eskuarekin garbitzen zituelarik. -Alabatxo -esan zuen orduan aitak errukiz beterik eta argitasun harrigarriz-. Zer egingo diogu ba! Baina arrebak lepoa jaso besterik ez zuen egin, negar egiten zuen bitartean sentitu zuen harridura, aurreko erabakiaren hain kontrakoa zena, azaleratuz. - Behintzat berak ulertuko bagintu -esan zuen aitak. Baina arrebak, etengabe negar eginez, indartsuki eragin zuen eskua, horrela adierazi nahian ez zutela horretan pentsatu ere egin behar. -Behintzat berak ulertuko bagintu -jarraitu zuen aitak esaten, begiak itxiz, aditzera emanez bera ere ziur zegoela hau ezinezkoa zela-, agian berarekin akordio batera heldu gintezke. Baina egoera honetan… -Ezinbestekoa da berak hemendik alde egitea -esan zuen arrebak-. Hauxe da bide bakarra, aita. Gregorio dela pentsatzeari hustea besterik ez duzu egin behar. Hori sinistu izana da, hain zuzen, gure zorigaitz honen arrazoia. Zelan izan liteke hau Gregorio? Bera balitz, dagoeneko ulertuko zuen ez dela posible gizaki bizidun batzuk halako zomorro batekin batera bizitzea. Eta berari bururatuko zitzaion alde egitea. Neba galduko genuke, baina bizitzen jarraituko genuke, eta gogoan edukiko genuke. Baina horrela, animalia honek jarraitu egiten gaitu, apopiloak bidali egiten ditu etxetik eta argi eta garbi adierazten du etxe guztiaz jabetu nahi dela eta gu kalean utzi nahi gaituela. Begira, aita -hasi zen bat-batean oihuka-, berriro ere hasi da! Eta Gregoriori ulertezina iruditu zitzaion beldurra adieraziz, arrebak ama bertan utzita alde egin zuen, besaulkitik urrundu zen, Gregoriorengandik hurbil egotea baino ama sakrifikatzea nahiago zuela adieraziz, eta aitaren atzean babestera joan zen korrika; aita, era berean, bere jokabide honengatik asaldaturik, zutitu egin zen, arrebaren aurrean besoak luzatuz, hau babesteko keinua eginez. Baina kontua da Gregoriori ez zitzaiola burutik pasa ere egin inor beldurtzea, ez eta gutxiago bere arreba beldurtzea. Egin zuen gauza bakarra izan zen bere logelara bueltatzeko buelta ematea, eta hori izan zen, zalantza barik, besteak izutu zituena, izan ere, minduta zegoenez gero, mugimendu zail hori egiteko burua lurrean jarri eta bertatik altxatu behar zuen. Gelditu egin zen eta bere ingurura so egin zuen. Bazirudien bere asmo ona ulertu zutela: gertatutakoa momentuko ezustea baino ez zen izan. Orain guztiek begiratzen zuten tristeki eta pentsakor. Ama bere besaulkian zegoen, hankak bata bestearen kontra bere aurrean luzaturik eta begiak nekearen nekez ia itxita zeuzkala. Aita eta arreba bata bestearen ondoan zeuden eserita, eta arrebak aitaren sama inguratzen zuen bere besoarekin. -Beno, beharbada mugitu naiteke jada -pentsatu zuen Gregoriok, berriro bere ahalegin tamalgarri hari ekinez. Ezin zuen bere arnasotsa geldiarazi, eta noizean behin atseden hartzeko gelditu behar zuen. Baina inork ere ez zuen azkarrarazten; askatasun osoa zuen. Buelta emanda zuenean, atzera bideari ekin zion lerro zuzenean. Harritu egin zen bere logelaraino zegoen distantziaz ohartzean; ezin zuen ulertu, bere egoera ahul hartan, zelan izan zen gai, minutu gutxi batzuk lehenago, ia nabaritu gabe bide berori egiteko. Ahalik eta lasterren narrastea beste ardurarik ez zuela, ez zen konturatu familiako inork ez zuela zirikatzen hitz edo oihuekin. Atalasera heldu zenean, ordea, atzera begiratu zuen, eta ohartu zen bere atzean denak jarraitzen zuela berdin. Arreba soilik zutitu zen. Eta bere azken begirada azkenean lo geratu zen bere amari zuzendu zion. Logelan sartu zeneko, atea zarratu eta txingetaz eta giltzez itxi zutela nabaritu zuen. Honek sortu zuen zarata zakarrak hain beldurtu zuen, ezen hankak ere tolestu egin zitzaizkion. Arreba zen hainbesteko presa zuena. Zutik geratu zen, logelan sartu eta atea ixteko zelatan egongo bailitzan. Gregoriok ez zuen hurbiltzen somatu. -Azkenean! -oihu egin zien berak gurasoei, sarrailan giltzari buelta ematen zion bitartean. -Eta orain? -galdetu zion Gregoriok bere buruari iluntasunean bere ingurura begiratzen zuelarik. Handik gutxira konturatu zen guztiz ezinezkoa zitzaiola mugitzea. Honek ez zuen harritu: lehen, ostera, ez zitzaion normala iruditzen, ordura arte egin zuen legez, hankatxo mehe haiekin aurrera egiteko gai izatea. Beste guztiari zegokionez, gutxi gora-behera gustura sentitzen zen. Egia zen gorputz osa minduta zuela; baina sentitzen zituen min haiek gero eta ahulagoak ziren, eta pentsatzen zuen, azkenean, amaituko zirela. Jada ez zuen ia sentitzen bizkarrean zeraman sagar usteldua, ezta zuriz estalitako hantura ere. Emozioz eta maitekiro pentsatzen zuen bere senideengan. Bere arreba bera baino ziurrago zegoen desagertu egin behar zenez. Eta gogoeta eta arduragabetasun lasai hartan egon zen goizaldeko hiruretan elizako erlojuak jo zuen arte. Oraindik gozatu ahal izan zuen egunsenti horren hasiera. Beranduago, berak nahi ez bazuen ere, bere burua guztiz hondoratu zen eta bere muturretik azken arnasa bota zuen. Hurrengo goizean, neskamea sartu zenean -hain ematen zituen ateekin kolpe gogorrak, ezen heltzen zenean ezinezkoa baitzen ohean atseden hartzea, hainbatetan molde haiek aldatzeko eskatu bazitzaion ere- Gregoriori ohikoa zen bisita egiteko, ez zuen, hasieran, beregan ezer arrarorik hauteman. Suposatu zuen horrela zegoela, geldi-geldi, haserre zegoela adierazteko asmoz, edozein ezagupenerako gai ikusten baitzuen. Halabeharrez, kedarra kentzeko tresna zeraman eskuan, eta honekin, atetik, Gregoriori kilimak egitea nahi izan zuen. Honekin ezer lortzen ez zuela ikusirik sumindu egin zen, ziztatu egin zuen, eta Gregorio bultzatu ostean, honek mugimendurik txikiena ere egiten ez zuela ikusi ondoren egin zion so, eta, momentuan gertatutakoaz ohartuz, neurri gabe zabaldu zituen begiak eta harridura oihu bat bota zuen. Baina ez zen denbora luzez geldirik egon, eta logelako atea zakarki ireki eta iluntasunean oihu bat bota zuen: -Ikusi ezazue, lehertu egin da! Hortxe duzue, guztiz lehertuta! Samsa jaun eta andrea haien ohean eserita jarri ziren. Asko kosta zitzaien izualdiaren ostean erantzutea, eta kosta zitzaien ere neskameak emandako berria ulertzea. Baina hau ulertu zutenean, berehala irten ziren ohetik, bakoitza alde batetik eta biek zorroztasun handia adieraziz. Samsa jaunak sorbalden gainean jarri zuen ohegainekoa; Samsa andreak bere lo egiteko kamisoia baino ez zuen jantzirik, eta itxura horrekin sartu ziren Gregorioren logelan. Bien bitartean, apopiloen etorreratik Gretek lo egiten zuen jantoki-salako atea ere zabaldu zen. Grete guztiz jantzita zegoen, gau guztian lorik hartu izan ez balu legez, eta halaxe adierazten zuen, izan ere, bere aurpegiaren zurbiltasunak. -Hilda? -esan zuen Samsa andreak, neskameari zalantza aurpegiz begiratuz, nahiz eta honetaz ziur egoteko arrazoiak falta ez zitzaizkion. -Hauxe da esaten nabilena -erantzun zuen neskameak, honen egitasuna frogatzeko Gregorioren gorpua bultzatzen jarraitzen zuen bitartean. Samsa andreak neskamea geldiarazteko mugimendu bat egin zuen, baina ez zuen geldiarazi. -Beno -esan zuen Samsa jaunak-, orain eskerrak eman ahal dizkiogu Jaunari. Aitaren egin zuen, eta hiru emakumeek gauza bera egin zuten. Gretek ez zion gorpu hari begirik kentzen: -Ikus ezazue zeinen argal zegoen -esan zuen-. Egia da aspaldi ez zuela janaririk dastatu ere egiten. Janaria sartzen zen moduan irteten zen gelatik. Gregorioren gorpuak, izan ere, guztiz zapala eta lehorra zirudien. Orain ohartzen ziren honetaz, jadanik ez zelako bere hankatxoen gainean eusten, eta inork ere ez zuen bera ez zen zerbait begiratzen. -Grete, etorri zaitez gurekin momentu batez -esan zuen Samsa andreak, tristura adierazten zuen irribarre bat eginez. Eta Grete, gorpuari begirik kendu gabe, bere gurasoen atzetik joan zen logelara. Neskameak atea itxi zuen, eta leihoa guztiz zabaldu zuen. Oraindik oso goiz zen, baina aireak bazuen jada, bere freskotasun hartan epeltasun kutsu bat. Martxoa amaitzear zegoen. Hiru apopiloak haien logelatik irten ziren eta haien gosaria non zegoen begiratu zuten. Ahaztu egin zitzaien. -Eta gosaria? -galdetu zion neskameari hiruretatik agintariena zirudienak. Baina neskameak, hatz erakuslea ahoan ipiniz, isilean, jaunak Gregorioren gelara sartzera deitu zituen. Hara sartu ziren, eta hantxe egon ziren, argiz betetako logela hartan, Gregorioren gorpuaren inguruan, hari mesprezuz begira eta eskuak haien jaka erabilietako poltsikoetan sartuta zeuzkatela. Orduan logelako atea ireki zen eta Samsa jauna agertu zen, esku bat bere emazteri eta bestea bere alabari lotuta zuela. Guztiek negar egin zuten antza zeukaten, eta Gretek noizbehinka bere aitaren besoaren atzean ezkutatzen zuen aurpegia. -Alde egin ezazue neure etxetik berehala -esan zuen Samsa jaunak, atea seinalatuz baina emakume biak askatu gabe. -Zer adierazi nahi duzu horrekin? -galdetu zion hiruretatik agintarienak, zertxobait nahasturik eta uzkurtasun irribarre bat eginik. Beste biek eskuak atzealdean gurutzatuta zeuzkaten, eta etengabe ari ziren haien eskuak igurzten, irabaziko zuten borroka baten zain egongo balira moduan. -Adierazi nahi dudana zehatz-mehatz esan dudana da -erantzun zuen Samsa jaunak, emakume biekin batera apopiloarengana hurbilduz. Hau momentu batez isilik eta lasai gelditu zen, begirada lurretik altxatzen ez zuela, bere pentsamenduak irudimenean antolatzen ari balira. -Hori horrela bada, bagoaz -esan zuen, azkenean, Samsa jaunari so eginez, bat-bateko indar batek bultzaturik honetarako ere baimena eskatu behar balio legez. Samsa jaunak begiak asko zabaldu eta burua gora eta behera mugitu beste gauzarik ez zuen egin. Honen ostean, apopiloa pausu handiak emanez ateondora zuzendu zen. Bere bi kideek aspalditik entzuten zirauten, eskuak igurtzi gabe, eta orain bere atzetik irten ziren arineketa batean, Samsa jauna haiek baino lehenago ateondora heldu eta beraien eta haien gidariaren artean jarriko zenaren beldurrez. Ateondora iritsi zirenean, nork bere txapela hartu zuen pertxerotik, nork bere aterkia atera zuen aterki-ontzitik, isilean makurtu ziren eta etxetik alde egin zuten. Ezer frogatzen ez zuen mesfidantzarekin, beranduago ikusiko zen moduan, Samsa jauna eta emakume biak eskailera ondora irten ziren eta, eskudeletik begiratu zuten zelan hiru gizon haiek, astiro baina etengabe, eskaileratan behera egiten zuten, pisu bakoitzean honek egiten zuen bueltan desagertu, eta segundo batzuk beranduago berriro agertzen zirelarik. Jaisten zihoazen bitartean, Samsa familiak haienganako zuen interesa murriztuz zihoan, eta Samsa jauna eta emakumeak, zama astun bat gainetik kendurik, etxe barruan sartu ziren berriro. Egun hura atseden hartzen eta osteratxoren bat egiten emango zutela erabaki zuten: ez zuten soilik guztiz irabazirik atseden hau, are gehiago, premiazkoa zen. Mahairatu ziren, beraz, eta hiru eskutitz idatzi zituzten barkamena eskatuz: Samsa jaunak, bere nagusiari; Samsa andreak, dendako jabeari, eta Gretek, bere nagusiari. Egiteko hauetan buru-belarri sartuta zeudenean, neskamea sartu zen bazihoala esateko, bere goizeko beharra amaitu baitzuen jadanik. Hirurek jarraitu zuten idazten, neskameari jaramon egin gabe, buruarekin baiezko keinu bat egiteaz nahikoa izan zen. Baina, bera ez zihoala ikusirik, burua altxatu zuten, haserre. -Zer duzu? -galdetu zuen Samsa jaunak. Neskamea irribarretsu zegoen ate ondoan, familiari berri zoragarri bat jakinarazi behar balio bezala, baina bere jarrerarekin adieraziz haiek galdeketa egin ondoren baino ez zuela egingo. Lumatxoa bere kapelean artez ipinita, eta bere familiarentzat lan egiten hasi zenetik Samsa jaunak gogaitzen zuena, norabide guztietarantz kulunkatuz. -Ia, ikus dezagun, zer nahi duzu zerorrek? -galdetu zuen Samsa andreak, nor neskameak gehien errespetatzen zuen pertsona baitzen. -Ba -erantzun zuen honek, eta barreak ez zion jarraitzen uzten-, ba ez zaretela arduratu behar alboko traste hori erditik kentzeaz. Dena dago konponduta. Samsa andrea eta Grete berriro makurtu ziren haien eskutitzen gainean, idazten jarraitzeko moduan, eta Samsa jaunak, neskamea dena zehatz-mehatz kontatzera zihoala ikusirik, isilarazi egin zuen, eskua beregana indartsuki luzatuz. Neskameak, ikusi zuenean ez ziotela kontatzeko prest zuena kontatzen utziko, gogoratu zuen presaz zebilela. -Jainkoak zain zaitzatela! -esan zuen, nabarmenki minduta. Buelta erdi eman zuen sumindurik, eta jantoki-salatik atera zen ate-kolpe itzela emanez. -Gaur gauean lanetik bidaliko dut -esan zuen Samsa jaunak. Baina ez zuen erantzunik jaso, ez bere emaztearena, ezta bere alabarena ere, izan ere neskameak nahasi egin zuen berriro ere berreskuratu zuten lasaitasun hura. Ama eta alaba altxatu egin ziren eta leihorantz zuzendu ziren, bertan besarkaturik geratu zirelarik. Samsa jaunak bere besaulkia norabide hartarantz mugitu zuen, eta, lasai-lasai haiei so egiten egon zen momentu batez. Honen ostean: -Beno -esan zuen-, etor zaitezte. Ahaz itzazue behingoz iraganeko kontuak. Eduki nazazue neu ere kontuan. Emakume biek momentuan esanak egin zituzten, berarengana lastertu ziren, laztandu zuten eta idazten bukatu zuten. Beranduago, hirurak elkarrekin irten ziren, hileetan egin ez zuten zerbait zelarik, eta tranbiara igo ziren osteratxo bat egiteko asmoz. Haiek ziren zihoazen bidaiari bakarrak. Tranbia eguzkiaren berotasunez beteta zegoen. Haien eserlekuetan etzanda, geroari buruzko kontuei buruz hitz egiten hasi ziren, eta ikusi zuten, gauzak ongi pentsatuta, hau ez zela oso iluna. Izan ere, haien hiru lanpostuak oso onak ziren, eta, batez ere, beranduagoko esperantzak posible egiten zitzaizkien. Momentuz hobetu behar zena etxez aldatzea zen. Etxe txikiago eta merkeago bat nahi zuten, eta, batez ere, hobeto kokatuta zegoena eta oraingoa, Gregoriok aukeratua zena, baino praktikoagoa. Eta horrela berbetan ari zirela, ia batera ohartu ziren Samsa jauna eta andrea haien alaba hazi egin zela eta indarrez beteriko neskatxa eder bat zela orain. Hitzik esan barik, begiradaz soilik elkar ulertuz, batak besteari esan zion bazela garaia haien alabarentzat senar bat bilatzeko. Eta, bidaia bukatu zenean, alaba altxatzen lehenengoa izan zenean, eta bere itxura gaztea agertu zuenean, gurasoen amets eta asmo onak sendotu egin ziren. (zati bat falta da) 2899 2006-01-12T21:34:51Z Janire Rodriguez 16 /* 3. Kapitulua */ ==1. Kapitulua== Gregorio Samsa, goiz batean eta loaldi larri baten ostean, bere ohean koko bihurturik esnatu zen. Bere lepoko oskol gogorraren gainean etzanda zegoen bere burua altxatzean, eta horrela bere sabel ilunaren itxura ganbila ikusi zuen; ohazalak honen handidura ezin zuen eutsi. Ondorioz, lurrera labaintzekotan zegoen. Jatorrizko hanka lodien ordez, funtsik gabeko mugimenduaz dantzan zebilzkion hamaikatxo hanka ikusten zuten bere begiek. -Zer gertatu zait? Ez zegoen ametsetan, ez. Bere logelak betiko itxura zuen. Mahai gainean oihal laginak sakabanaturik zeuden -Samsa merkatari saltzailea zen-, eta hormatik zintzilikatuta aldizkari batetik ebakitako argazki bat zegoen, urrezko marko batean sartutako irudia. Argazkian, larruzko txano eta tapaki batez estalita dagoen emakume bat zegoen. Gregoriok soa leihorantz zuzendu zuen; lainotuta zegoen, eta leihoan euri tantak jo eta jo egoteak malenkonia eragin zion. -Beno -pentsatu zuen-; zer gertatuko litzateke momentu batez lotan jarraitu eta ameskeria guztiak ahaztuko banitu?=Baina ezinezkoa zen, izan ere, Gregorio eskuin aldearen gainean lo egitera ohituta zegoen eta oraingo izate berriak ez zion postura hori hartzen uzten. Bere helburua eskuinalderantz begira gelditzea bazen ere, halabeharrez lepoz geratzen zen berriz ere. Makina bat bider saiatu arren, alfer alferrik zen; hankek sortutako mugimendu saltsa - maltsatu hura ez ikusteko, begiak itxi zituen; dantzak bere horretan segitu zuen, harik eta min sakon bezain zorrotza sentitu zuen arte, ordura arte inoiz sentitu ez zuelako mina, alegia. -Ai Ene! -esan zuen- zein neketsua den nik hautatutako lana! Egun bat bai eta bestea ere bidaiatzen. Negozioen ardura handitu egiten da lantegitik kanpo lan egiten denean, eta bidaiek sortzen dituzten burukominak ere ez dira gutxi: trenen ordutegia jagon, janari eskasa iruntzi, jatordu desorekatua mantendu, aldakorrak diren harremanak, ezertarako balio ez dutenak, maitasunarentzako tokirik ez dutenak. Dena pikutara! Sabelean halako hazkura arin bat nabaritu zuen. Apur-apurka, ohe-bururantz luzatu zuen gorputza, burua altxatzeko asmotan. Sumindutakoaren inguruan puntu zuri batzuk zituela ikusi zuen. Hanka batekin hazkura arintzen saiatu bazen ere, berehala kendu behar izan zuen hanka honen igurtziak hotzikarak sortzen zizkion eta. -Honen goiz jaikitzeak tenteldu egiten dut bat -esan zuen-. Gizonak behar beste lo egitearen premia zuen. Askoz hobeto bizi diren saltzaileak daude. Goizean eskatutakoa apuntatzeko ostatura itzultzen naizenean, patxadaz eserita eta gosaltzen ikusten ditut. Nik dudan nagusiarekin berdin jokatuko banu, berehala kale gorrian ikusiko nintzateke. Eta nork daki, ez ote da hori niretzat egokiena? Nire gurasoengatik izango ez balitz aspaldi izango nintzateke lanetik alde eginda. Nagusiaren aurrera joan eta ene iritzia aurkeztuko niokeen. Mahai gainetik eroriko litzateke, gora igo eta langileei hitz egiteko esertzen den mahai gainetik behera, alegia; langileak hurbil-hurbil jartzen zaizkio gorra delako. Baina oraindik ez dut esperantza galdu. Gurasoei zorrak kentzeko beste batzen dudanean - oraindik beste bost edo sei urte=, entzun beharko dizkit, bai. Beno, baina momentuz jaiki egin behar naiz, trena bostetan ateratzen baita. Begiak kutxa gainean zegoen iratzargailura bideratu zituen. -Jainko laztana!-oihukatu zuen bere barnerako. Goizeko sei eta erdiak ziren eta orratzek beren martxan jarraitzen zuten. Orratzak laurden gutxi jotekoak ziren. Akaso ez zuen jo iratzargailuak? Ohetik garbi=garbi ikus zitekeen alarma lauretan jarri izan zuela; beraz, jo beharra zeukan derrigor. Baina posible ote zen lo jarraitzea, etxeko armairuak eta denak aztoratzeko moduko zarata ateratzen zuen eta? Bere loaldia ez zen batere lasaia izan. Baina seguru aski, horregatik egin zuen azken momentuan sakonago lo. Eta, zer egin zezakeen orduan? Hurrengo trena zazpietan ateratzen zen; berau hartu ahal izateko korrikan ibiltzea halabeharrezkoa zuen. Erakusgaia oraindik ez zegoen bilduta, eta, azkenik bera ere ez zen prest sentitzen. Gainera, trena hartuko balu ere, ez zuen nagusiaren errieta saihestuko, izan ere, biltegiko mutilak jadanik bere faltaren berri emana izango zion eta. Biltegiko mutila dignitate bako ipurdi- miazkatzaile hutsa zen. Eta, gaixorik zegoela esango balu, zer gertatuko litzateke? Honek susmoak zabalduko zituen, Gregoriok bost urtetan inoiz ez baitzuen lanera hutsik egin. Seguruenik nagusia Montepioko medikuarekin etorriko litzateke. Gurasoen aurrean bere alferkeriaren gainean kexak zabalduko ziren, eta medikuaren agiriari esker edozein arrazoi atzera botako luke, harentzako gizon guztiak baitaude osasuntsu. Eta egia esan, kasu honetan ez zen oker ibiliko. Izan ere, loaldi luzearen ondorioz gosez bazen ere, Gregorio ondo sentitzen zen. Bere etzalekua utzi gabe bertan hausnartzen eta pentsatzen jarraitzen zuen. Erlojuak zazpiak laurden gutxi jo zituenean, ohe burutik hurbil zegoen atea jo zuten. -Gregorio- esan zuen ahots batek, amarenak- zazpiak laurden gutxi dira. Ez zinen bada, bidaian joatekoa? Zein ahots gozoa! Bere ahotsa entzutean ordea, izutu egin zen; betikoa zen, bai, baina txistu mingarri eta eutsi ezin batekin nahasturik agertu zen, hitzak hasieran argiak baziren, gerora nahastu egiten ziren eta azkenerako bat zalantzan jartzen zen entzun ote zituen ere. Gregoriok argi erantzuteko asmoa zuen baina guztia ikusita hau esatera mugatu zen: -Bai, bai. Eskerrik asko ama. Oraintxe altxatuko naiz. Egurrezko atearen bestaldean, Gregorioren ahotsaren aldaketa ez zen igarri behar, ama erantzun horrekin lasaitu eta honek alde egin zuen. Aldiz, elkarrizketa honen ondorioz, familiako kideek bazekiten Gregorio oraindik etxean zela. Honekin batera, aita ailegatu zen eta ateari golpe arin batzuk emanda galdetu zuen: -Gregorio, Gregorio! Zer gertatzen da?- Momentutxo bat itxaron eta ahotsa altxatuz ekin zion: -Gregorio, Gregorio! Halaber, beste atearen atzetik arrebak honela galdetu zion goxotasunez: -Gregorio ez al zaude ondo? Zerbait behar al duzu? -Prest nago -erantzun zien biei batera, hitzak garbi ahoskatzeko ahalegin handia eginez bere ahots- geldiz mintzatuz. Aitak gosaltzen jarraitu arren, arrebak ahopeka jarraitzen zuen: -Ireki mesedez, Gregorio. Hala ere, Gregorio ez zen horretan pentsatzen ari; aitzitik, bere buruari zorionak ematen zizkion logela ixteko zuen ohituragatik. Lehenengo egin beharreko gauza geldi- geldiro altxatzea eta ondoren gosaltzea zen. Hau dena egin ostean bakarrik pentsatuko nukeen gainerakoan, eta ez ohean etzanda nengoen moduan. Ohean baten baino gehiagotan posturak eragindako min arintxo bat sentitu izanaz gogoratzen zen, eta sarri askotan jaikitzerakoan desagertzen zena. Jakin-min handia zeukan egun hartako bere irudikapenak nola ihesten zitzaizkion ikusteko. Halaber, ahotsaren aldaketaren arrazoia katarroaren abisua zelakoan zen, hau da, saltzailearen gaixotasun profesionala. Ohazala baztertzea lan oso erraza zen. Horretarako, gorputza albo batera botatzea zuen errazena, horrela ohazala halabeharrez eroriko baitzen. Baina zailtasuna Gregorioren zabaltasun izugarrian zegoen. Zutuntzeko, beso eta eskuz lagundu ahal izango zen; halere, horren ordez, kontrolatu ezin zituen eta gelditu ezinik zeuden hamaikatxo hankaren jabe zen. Eta kontua da, berak zutuntzeko nahia zeukala. Luzatzen zen; eta hanketako bat dominatzea lortzen zuen; baina bitartean, besteek beren mugimendu aske eta mingarriarekin jarraitzen zuten. “Ez da egokia ohean ezerezean egotea" pentsatu zuen Gregoriok”. Lehenik eta behin etzalekutik gorputzeko behealdea kanporatzea otu zitzaion. Baina parte hau -oraindik ikusi gabea, beraz zehaztasunez kokatzea zaila egiten zitzaiona-, mugiaraztea zaila egin zitzaion. Pentsatutakoari geldi-geldiro ekin zion. Gregoriok indar guztiak bilduz, gorputza aurreratu zuen. Zoritxarrez, norabidea gaizki hartu zuen eta ondorioz, oheko hanken jota izugarrizko golpea hartu zuen. Golpearen ondorioz, konturatu zen bere gorputz berriko atalik sentiberena, gorputzeko beheko partea zela. Orduan, burua etzalekuaren goialdera bota zuen berriz ere, oraingoan gorputzaren goiko partea ateratzeko asmotan. Honek ez zuen arazorik ekarri, eta, gorputzeko zabalerak zein pisuak, buruak hasi izandako mugimendua jarraitu zuten. Baina, berau airean ikusitakoan, modu berberean aurrera jarraitzeko beldurra sentitu zuen, horrela erorita zaila izango litzatekeelako burua bere horretan mantentzea; gainera Gregoriorentzako oso garrantzitsua zen momentu hartan konortea ez galtzea. Hori gertatu orduko, nahiago zuen ohean geratzea. Baina, kontrako moduan indar berdinak egin ostean, bere emozioaren morroi ziren hankak ikusirik konturatu zen hasierako posizio berdinean topatzen zela eta berriro lehengoa pentsatu zuen: ez zuela ohean jarraitu behar eta portaerarik zuzenena arriskatzea zela, nahiz eta onik ateratzeko posibilitateak urriak izan. Ordea, laster gogoratu zuen, patxadazko erabakiak hartzea, erabaki arinak hartzea baino zuzenagoa zela. Bere begiak zorroztasunez leihoan finkatu ziren; baina zoritxarrez, bistan zeuden behe- lainoek eta lainoek esperantza eta indar gutxi ematen zieten. “Honezkero zazpiak- pentsatu zuen berriro erlojua begiratzean-. Jada zazpiak, eta oraindik behe-lainoa nagusi da.” Mugitu gabe eta arnasa geldi- geldiro hartuz, pixka batean ohean etzanda jarraitu zuen isiltasunak bere izaerara itzularaziko balu moduan. Hala ere, zazpiak eta laurden jo aurretik altxatuta egotea beharrezkoa zuela pentsatu zuen. Gainera biltegitik norbait heltzear zegoela uste zuen, berau zazpiak izateko gutxi falta direnean zabaltzen dute eta. Oheko hegal batetik irristatuta atera nahi zuen. Seguruenik gorputza horrela botata, burua eusten, ez zuen minik hartuko. Ez zitzaion ezer gertatuko, alde batetik bere lepoak gogorra zirudielako eta bestetik alfonbra gainera eroriko zelako. Gauza batek bakarrik ematen zion burukomina; mugitzean aterako zuen hotsak, honek familia osoa aztoratuko zuelakoan. Baina hau aurrera eramateko erremedio bakarra zen. Gregoriok jada, gorputz erdia ohetik kanpo zuen (metodo berriak lan bat baino jolas bat ematen zuen, atzez kulunkatzea besterik ez baitzen), eta, norbait laguntzera etortzen bazitzaion, lortzea oso erraza izan zitekeela jabetu zen. Pertsona indartsu birekin nahikoa zuela ikusi zuen ( bere aita eta neskamearengan pentsatu zuen ). Bere bizkar puztuaren azpitik beren besoak sartu, eta pisuaren eraginez makurturik hankak lurrean ongi baliatuko ziren ziur asko. Baina komeni al zen laguntza eskatzea atea giltzaz zarratuta zegoela jakinda? Bere egoera larria zela jakinda ere, ezin izan zion eutsi barreari. Operazioa oso aurreratua zeukan, honekin bukatzeko egin behar zuen gauza bakarra, aurrerago egindako mugimenduak baino gogorragoa izango zen beste mugimendu bat egitea zen, alegia. Horretarako gainera, ez zuen denbora askorik, zazpiak eta laurden emateko bost minutu besterik ez zirelako falta. Izan ere, ate joka etorri zitzaizkion. “Biltegiko norbait izango da seguruenik ”, pentsatu zuen Gregoriok, beren hankak gero eta azkarrago mugitzen ziren heinean. Momentu hartan, isilunea zabaldu zen eta halaber esperantza txiki bat sentitu zuen, atea inork ez zuela zabaltzen ikusitakoan. Hala ere, gertatzekoa zena, gertatu zen; neskameak pauso sendoak eman ostean, atea ireki zuen eta. Orduan Gregoriok nahikoa izan zuen bisitariaren berba bakarra entzutea, berau nor zen igartzeko; gerentea zela antzemateko, alegia. Zergatik ote zegoen Gregorio lan egiten , falta egiteagatik horrelako susmoak zabaltzen diren lantegi batean? Bertako langileria osoa ote zen horren barrabasa? Ez ote zitekeen egon beren artean benetako gizonik, goizean ordu pare bat galdu ondoren, tripak janda zoratu arren, ohetik altxatzeko gauza ez zenik? Beharrezko al zen ikerketatxo hura egiteko mutiltxo bat bidaltzea baina, gerentea bera etortzea? Orduan Gregoriok, pentsamendu guzti hauek behartuta, etzalekutik salto egin zuen. Handia ez zen, baina golpeak sortutako hots gor bat entzun zen. Alfonbrak golpea arindu zuen; bere lepoa uste zuena baino elastikoagoa zenez, zaratotsa ez zen horren beldurgarria izan. Ordea, burua eusteko ez zuen arretarik jarri eta ondorioz, min hartu zuen eta minaren minez alfonbraren kontra estutu zen. -Hor barruan zerbait gertatu da- esan zuen gerenteak ezkerreko gelatik. Ezinezkorik ez dagoela pentsatuz, egunen batean gerenteari ere antzeko zerbait gerta zitzaiokeela imajinatu zuen Gregoriok. Gerenteak bere partetik, Gregorioren pentsamendua irakurriko balu bezala, pauso sendo batzuk eman zituen bere txarolezko zapatekin. Ondoko logelatik arrebak isilka deitu zion. -Gregorio, biltegiko gerentea dago berton. -Badakit -erantzun zion indarge, arrebak ozta -ozta entzun zuen heinean. -Gregorio- esan zuen aitak ezkerreko gelatik-, gerenteak galdetu dit ea zergatik ez duzun hartu lehenengo trena. Ez dakigu zer erantzun, eta gainera zurekin aurrez aurre berba egin gura du. Beraz, zabaldu atea, mesedez. Ez arduratu gelan dagoen kaosagatik, berak ulertuko du eta. -Egun on, Samsa jauna!- sartu zen gerentea afektiboki. -Ez dago ondo- esan zion amak gerenteari, aitak berbetan segitzen zuen bitartean-. Gaixorik dago eta. Bestela zelatan galduko zuen bada trena? Gregorio biltegirako baino ez da bizi, ez da gau bakar batean ere kaleratzen eta! Eta jakin beza, premiazkoa denean ere ez dela kalera irtetzen. Gurekin batera afaltzen du eta egunkaria leitzen isil=isilik egoten da irtenaldiko ibilbideak aztertzen. Bere aisialdi bakarra aroztegia da. Bere logelan zintzilikatuta dagoen egurrezko markoa ikusten baduzu ikusi, zeharo zurtuta geratuko zara; hiruzpalau arratsaldetako beharra izan du. Oraintxe ikus dezakezu, hots, atea zabaltzean duenean. -Laster naiz prest- esan zuen modu isil batean, elkarrizketako berbarik ez galtzeko asmotan -Emakumea, seguru zuk esan bezala direla gauzak, baina ez al du ezer larririk izango! Nik horixe espero dut behintzat. Hori bai, merkatariok sarri askotan gorputz txarra izan arren, lanean jarraitu behar dugu; negozioan gainetik ez dago ezer! -Beno -galdetu zuen aitak, estututa eta atea berriro joz-;sar al daiteke behingoz gerentea? Ezkerreko gelan isiltasuna zen nagusi, eta eskuinekoan ordea, arrebaren negar- zotinak entzuten ziren. Baina, zergatik ez ote zuen nahi Gregoriok besteekin elkartu gura? Egia esan, esnatu berria zen eta ez zen ezta janzten hasia ere. Baina, zergatik ote zegoen negarrez? Agian, neba altxatzen ez zelako, atea zabaltzen ez zuelako, gerenteari pasorik ematen ez ziolako, bere lana galtzeko arriskuan zegoelako, eta kasu horretan, nagusiak berriro ere gurasoak gogor estutuko zituen aspaldiko zor haien kontura. Ordea, hauek momentuz, ez ziren arrazoizko burukominak. Gregoriok han jarraitzen zuen, eta ez zitzaion burutik ezta pasatu ere egin bere familiakoak bertan behera uztea. Alfonbra gainean zetzan, eta zegoen egoeran egonda inork ez zion bere gerenteari pasatzen utziko. Baina deskortesia txiki hori ez zen nahikoa arrazoi lantegitik botatzeko. Eta Gregoriok arrantzekin molestatzea baino, bakean uztea hobe zela pentsatu zuen. Hala ere, besteek Gregoriorengan zuten ezjakintasunak, kezkatzen zituen. - Samsa jauna -azkenean esan zuen gerenteak, ahots harroz-, honek guztiak zer esan nahi du? Zure logelan zarratzeaz gain, monosilaboekin erantzuten duzu. Halaber, arrazoirik gabe kezkatzen dituzu gurasoak eta axolagabekeria osoz laneko kontuak baztertzen dituzu. Zure familia kideen eta enpresaren izenean, arrazoiak eman ditzazula eskatzen dizut. Harrituta naukazu. Beste mota bateko gizona zinela uste nuen, hots, gizon zentzudun eta formala zinela. Egia esateko, gaur goizean patroiak zure faltaren arrazoi posible bat eman dit: bart kobratzeko agindu zitzaizuna. Nik esan nion neronek erantzungo nuela horren aurrean, eta horrelakorik pentsatu ere ez egiteko, mesedez; baina orain, zure portaera ikusita, ez daukat zure alde egiteko asmorik. Zure egoera, beraz, ez da horren segurua. Nire asmoa gauza guzti hauek zuri bakarrik esatea bazen ere, orain zure guraso eta arreba onberek entzun behar izan dute guztia. Gainera, zuri bost axola niri denbora galaraztea ere. Azkenaldian ez gara larregi saiatu lanean eta gainera ez dira oso garai onak negoziatzeko; hori guk ere aitortzen dugu. Baina Samsa jauna, ez dago ezta negozioak bertan behera uzteko garai onik ere. -Banoa -oihukatu zuen Gregoriok, bere onetik aterata, errietaren erdian guztiaz ahantzirik.- Oraintxe noa. Eritasun bat dela eta egon behar izan naiz ohean, gainera oraindik jaiki barik nago. Momentutxo bat mesedez! Hobeto nagoen arren, oraindino ez nago uste bezain ongi. Ez dakit zer gertatu zaidan! Atzo ondo sentitzen nintzen eta hori badakite nire gurasoek ere. Beno, atzo arratsaldean sentitu nituen lehen sintomak. Zelatan ez dute nabaritu lehenago? Zelan ez nien esan ezer biltegikoei? Izan ere, sarritan uste izaten dugu etxean geratu gabe osatuko garela eta ez da horrela izaten. Mesedez, gizona, izan iezaiezue begirune nire gurasoei! Esan dizkidazunak esateko ez dago arrazoirik. Bistan dago ez dituzula nire azken bezeroen eskaera-orriak irakurri. Gainera, zortzietako trena hartuko dut. Deskantsu hau indarberritzeko ez zait batere gaizki etorri. Ez ezazu galdu denbora gehiago. Laster izango naiz biltegian. Azaldu nagusiari nik esandako guztia eta eskatu barkamena nire partetik. Guzti hau zioen bitartean, zailtasun handirik barik, kutxara hurbildu zen. Bertan, zutitzen saiatu zen. Atea ireki eta gerentearen aurrean jarri eta berba egin gura zuen berarekin. Horren gogotsu deitzen zeudenen aurpegiak ikusteko irrikaz zegoen. Ez zen bere errua izango izutzen baziren, beraz, ez zuen zertan beldurturik. Ezta lasai geratzen baziren ere. Pixka bat mugituz gero, zortzietako trena hartuko zuen. Baten baino gehiagotan egin zuen laban kutxako horma lauekin; baina azkenean zutitu zen. Sabeleko mina handia bazen ere, horrek ez zuen kezkatzen. Orduan bere burua ondoko aulkiko bizkarraldearen kontra jarri zuen eta haretxen ertzei hankez oraturik geratu zen. Lasaitu zenean isildu egin zen gerentearen berbak entzuteko. - Zerbait ulertu al duzue? -galdetu zien gurasoei-. -Ai ene! -egin zuen amak negarrez. Seguruenik txarto egongo da eta gu hemen berari zirikatzen. =Eta jarraian dei egin zuen: -Grete! Grete! -Zer behar duzu, ama? -erantzun zuen alabak gelaren beste txokotik. -Mediku baten bila joango zara segituan; zure neba gaixorik dago eta. Zoaz arrapaladan! Entzun al duzu zelan egiten zuen berba? -Ana! Ana! -aitak egin zuen dei txaloak emanez-. Deitu iezaiozu segituan sarrailagile bati. -Animalia bat da- esan zuen gerenteak. Harrera gelan, korrika zetozen bi gazteren gona hotsa entzun ahal izan zen ( nola jantzi zen horren azkar arreba? ), eta, etxeko ateak, kolpean irekitzean, atera zuen zarata bortitza. Baina ez zen entzun ate kolperik. Ezbeharren bat gertatu den etxeetan gertatzen den legez, atea irekita utzi zuten. Halere, Gregorio hagitz lasaiago zegoen. Egia da bere berbak ulergaitzak zirela, berari argiak iruditu zirela arren. Horregatik bada, besteak zerbait arraroa gertatzen zela konturatu ziren eta ondorioz, laguntzera hurbildu zitzaizkion.Besteek lehenengo antolaketak erabakitasunez eta irmotasunez hartu izanak lasaitu egin zuten. Berriz ere gizakien artean zegoela iruditzen zitzaion, eta biengandik, bai medikuarengandik bai sarrailagilearengandik, bereizketarik gabe, ekintza arraro eta txundigarriak espero zituen. Eta, hurbiltzear zeuden elkarrizketa erabakigarrietan ahalik eta argien mintzatzeko asmoz, arinkeriaz eztarria garbitu zuen, arinki egitera beharturik zegoela, zarata hau ere giza-estula ez zela pentsatuko zuten beldur, horiek bereiztu ahal izateko segurtasunik ez zuelako. Bitartean, ondoko gelan, isiltasun handia zen nagusi. Gurasoek beharbada, nagusiarekin mahai inguruan jesarririk, honekin ahapeka hitz egingo zuten. Agian guztiak atetik gertu zeuden entzuten. Besaulkiarekin batera astiro-astiro hurbildu zen Gregorio atera; hara iristerakoan, jesarlekua utzi, atera salto egin zuen eta zutik eutsi zen, oratuta, bere hankek zuten lirdingagatik. Horrela zegoela, atseden hartu zuen egindako ahaleginagatik. Gero, sarraila barruko giltza birarazten saiatu zen bere ahoa erabiliz. Zoritxarrez, ez zuen guk zehazki hagin deritzogunik. Zerekin oratuko zuen orduan giltza? Baina barailak, ordea, oso indartsuak ziren, eta, horietaz baliatuz, giltza mugitu ahal izan zuen, horrek eragiten zion minean erreparatu barik, izan ere likido ilun batek irten zuen bere ahotik, giltzean labaindu eta lurrera tantaka erortzen zela. –Entzun iezadazue- esan zuen nagusiak alboko gelan-. Giltza birarazten ari da. Hitz horiek jarraitzeko bihotz eman zioten Gregoriori. Baina guztiek, aitak, amak, zera oihukatu behar izan zioten: -Aurrera, Gregorio!- Bai, zera oihukatu behar izan zuten: -Beti aurrera! Saiatu zaitez!. Eta guztiak bere ahaleginaren ondorioak larritasunez ikusteko zain zeudela imajinatuz, bihotz-bihotzetik giltza haginkatu zuen, nahiko ahulduta. Eta, giltzak sarrailan jira egiten zuen heinean, bera mantendu egiten zen, airean alde batetik bestera zebilela, ahotik eskegita, eta, beharrezkoa zen arabera, giltzean oratzen zen edo bere gorputzeko pisu guztiaz beherantz bultzatzen zuen. Sarrailaren hots metalikoak, amore ematerakoan, bere senera guztiz itzularazi zuen. –Beno- esan zuen, sekulako zizpurua emanez-. Ez da sarrailagilea etorri izan behar. Eta buruarekin kisketa jo zuen atea guztiz zabaltzeko. Atea zabaltzeko modu hau zela eta, sarrera librea zegoen arren, ez zuten Gregorio ikusi. Lehendabizi, ateko orrietako bat astiro bultzatu behar zen, atalasean atzeraka lazki ez jausteko kontu handiz. Eta mugimendu zail hau oraindik nola egin zezakeen pentsatzen zegoela, beste ezertan pentsatzeko astirik ez zuela, nagusiarengandik “ene!” entzun zuen, haizearen orroa bezala entzun zena, eta atetik hurbilen zegoen gizon hau ikusi zuen, baita eskuarekin ahoa nola estaltzen zuen eta poliki atzerantz egiten zuen ere, indar ikusezin batek mekanikoki bultzatuko balu bezala. Amak- nagusia han egon arren, ilea nahasia zuena burezurreko gainaldean- lehenengo Gregoriori begiratu zion, eskuak elkartu zituen, gero berarengana bi pausu eman zituen, eta azkenean zerraldo erori zen, bere gonak inguruan sakabanaturik eta aurpegia bularreko sakontasunean estalia zegoela. Aitak ukabilarekin mehatxu egin zuen, etsaitasuna erakutsiz, Gregorio logela barrurantz bultzatu nahi izango balu bezala; gero buelta eman zuen, etxeko sarrerara segurtasunik gabe abiatu zen, eta, begiak eskuekin estaliz, negarrak bere bular sendoa astintzen zuela. Gregorio, orduan, ez zen logelara guztiz sartu; bere logela barruan itxita zegoen ateko orrian eutsi zen; horrela, bere gorputz erdia baino ezin zitekeen ikusi, burumakur ingurukoak zelatatzen zituela. Bitartean, eguna argituz joan zen, eta beste aldeko espaloian aurrez aurreko eraikin beltzituaren zati txiki bat ikus zitekeen. Ospitale bat zen, eta bertako fatxada monotonoa leiho simetrikoek desegiten zuten. Ez zuen atertu, baina ordurako tanta bakanak baino ez zeuden, lurreko leku ezberdinetan ikus zitezkeenak. Mahai gainean gosaria zerbitzatzeko tresnak zeuden, izan ere, aitarentzat huraxe zen eguneko jateko momenturik garrantzitsuena, eta egunkari ezberdinak irakurtzen luzatzea ikaragarri gustuko zuen. Gregorioren aurrez aurre zegoen horman eskegitako mihisean bere argazki bat zegoen, zerbitzu militarrean zegoela eginikoa eta teniente uniformea erakusten zuena, eskua lepoan jarria, arduragabekeriaz irribartsu, bere jarrera eta janzkerak errespetua eskatuko balute bezala. Gela hori etxeko sarrerara begira zegoen; atetik etxekoa ikus zitekeen, irekita ere bazegoena, baita eskailera-burua ere. - Beno- esan zuen baretasuna mantendu zuen bakarra bera izan zen uste osoa zuela-. Beno ba, berehala jantziko naiz, erakusgaiak hartuko ditut eta bidaia hasiko dut. Bidaia egiten utziko didazue, ezta? Nagusi jauna, burugogorra ez naizela eta gustura lan egiten dudala ikus dezakezu. Bidaiatzea nekagarria da; baina ni ezin naiteke bidaiatu gabe bizi. Nora zoaz, nagusi jauna? Saltokira? Bai? Gertatu den guztia gertatu den bezalaxe kontatuko al duzu? Edonor ezgai izan daiteke batzuetan lanerako; baina momentu horietan langileak mesedegarri izan direla ohartu behar dira nagusiak eta jakin beharko lukete, ezgaitasuna gainditu ostean, gogotsuago eta arduratsuago lan egingo dutela. Nik, zuk ondo dakizun bezala, lan handia zor diot buruzagiari. Baina, bestalde, nire gurasoak eta nire arreba ere zaindu egin behar ditut. Egia da gaur estuasun larri baten nagoela. Baina lan eginez gainditzea lortuko dut. Mesedez, ez ezazu egoera gehiago zaildu. Nire alde jarri zaitez. Saltzailea inork maite ez duela badakit. Guztiek uste dute dirua erruz irabazten duela, eta, horretaz gain, ederto bizi dela. Egia da aurriritzi hau desager dadin arrazoi berezirik ez dagoela. Baina zuk, nagusi jauna, beste langile guztiek baino askoz gehiago dakizu, eta, geure artean, buruzagia barne, guztiaren jabe dena, sarritan erratu egiten da langileei buruz. Zuk ondo dakizu saltzailea, urteko egun gehienak saltokitik kanpo ematen dituenez, zurrumurru ugarirako pizgarri erraza dela eta funsgabeko kointzidentzia eta kexetarako biktima egokia ere bai. Horien aurka defendatzea ez da batere erraza, gehienetan horien berri ere izaten ez duelako, eta bidaia batetik leher eginda itzultzen denean baino ez ditu kausa ikusezin baten ondorio negargarriak zuzenean nabaritzen. Nagusi jauna, ez zaitez arrazoia ematen didazula erakusten didan ezer esan gabe joan, neurri batean behintzat. Baina, Gregoriok lehen hitzak esandakoan, nagusiak buelta eman zuen eta hari destainaz begiratzen zion, ezpainekin mesprezuzko keinu bat eginez. Gregoriok hitz egiten zuen bitartean, ez zen momentu bat ere lasai egon. Aterantz urrundu zen Gregoriori begirik kendu gabe, baina astiro-astiro, indar misteriotsu batek gela hartatik alde egitea galaraziko balu bezala. Etxeko sarrerara iritsi zen azkenean eta, oina lurretik altxatu zuen arintasuna ikusirik, sua zapaldu zuela eman zuen. Eskumako besoa eskailerarantz luzatu zuen, han, mirari moduan, askatasuna aurkitu ahal izango balu bezala. Nagusiak era horretara alde egitea onartu ezin zezakeela ulertu zuen Gregoriok, bestela saltokian zuen lanpostua arriskuan baitzegoen. Bere gurasoek ez zuten berak bezain ondo ulertzen egoera, urteek aurrera egin ahala, etxe hartan Gregoriok euren bizitzarekin baino ez akaba zezakeela pentsatu izan zutelako; horretaz gain, momentuak sortutako egonezinagatik, eta horren ondoriozko zereginengatik, zuhurtasuna ahazturik zuten. Baina ez zitzaion hori gertatu Gregoriori; honek bazekien nagusia atxikitzeak zuen garrantzia, baita berau lasaitu, konbentzitu eta erakartzeak ere. Horren guztiaren menpe zegoen Gregorioren eta bere senideen etorkizuna. Bere arreba gutxienez hantxe egongo balitz! Oso azkarra zen; Gregorio oraindik bere bizkar gainean etzanda zegoenean negar egin zuen. Seguru asko nagusia, neska politarekin adeitsua izango zelakoan, neskak nahi izandako edonora joateko prest egongo litzateke. Etxeko atea itxiko zukeen eta sarrean bertan ezustekoa kendu lioke. Baina arreba ez zegoen han, eta Gregorio bere kabuz moldatu behar zen. Eta, mugitzeko zuen gaitasun berria oraindik ezagutzen ez zuela ohartu barik, ezta posibleena ere, eta ziurrena ere bazena, hau da, besteek bere diskurtsoa ulertuko ez zutela, eutsita zegoen logelako atearen orritik banandu zen, bestearen zabaldurak sortutako atearen orritik irristatu zen nagusiarenganantz aurrera egiteko nahiarekin, eskailera-buruko barandan komikoki oraturik jarraitzen zuena. Berehala lurrera erori zen, alferrekoak ziren ahaleginak eginez bere hanka nimiño eta ugarietan eusteko, ahopeka kexa txikia egiten zuela. Momentu hartan, egun hartan lehenengo aldiz, benetako ongizate batek hartua bezala sentitu zen: hankatxoek, lurrean eutsita, zuzen-zuzen obeditzen zuten. Poztasun naturalez nabaritu zuen, eta berak nahi zuen lekura eramateko ahalegina egiten zutela ohartu zen, bere sufrimenduen amaiera iritsi zela adierazi zuena. Baina Gregorio, egin beharreko mugimendu gogorragatik, lurraren arrasean alde batetik bestera zebilenean, ez oso urrun eta bere amaren aurrez aurre, honek bat-batean salto egin zuen eta garrasika hasi zen, besoak luzatuz eta atzamarrak banatuz: -“Lagundu! Jainko maitea! Lagundu!”. Burua makurtzen zuen Gregorio hobeto ikusi ahal izateko; baina, bat-batean, suposizio hau ezeztatzeko asmoz, atzerantz erori zen, mahai gainean bizigabe moduan jausiz, eta oraindik hau ipinita zegoela gogoratu gabe, bertan jesarrita geratu zen, bere alboan iraulitako kafeontzitik kafea zorrotadaka isurtzen zegoela ohartu barik, alfonbratik zehar zabalduz. - Ama! Ama!- xurxulatu zuen Gregoriok, goitik behera begiratuz. Momentu baten nagusiak bere burutik alde egin zuen; eta ezin izan zuen, isuritako kafea ikusterakoan, bere barailak behin eta berriz hutsean ireki eta itxi baino. Amak, mahaitik alde egiten ahalegintzen zebilenean, berriz ere garrasi egin zuen eta bere burua aitaren besoetan bota zuen, bera laguntzera zioana. Baina ordurako Gregoriok ezin zien bere guarsoei jaramonik egin; nagusia eskaileran zegoen eta, kokotsa barandan jarrita zuela, ikuskizun hari azkenengoz begiratu zion. Gregoriok indarra hartu zuen nagusiarengana heltzeko asmoz, baina harek zerbait susmatu zuen, izan ere, salto bat emanda hainbat eskailera-maila jaitsi baitzituen eta desargertu egin zen, baina horren aurretik eskailera osoan entzun ziren oihuak bota zituen. Zoritxar hau guztia gutxi balitz, nagusiaren ihesaldiak aita ere guztiz aztoratu zuen, momentu hartaraino lasai samar egon zena; izan ere, iheslariaren atzean arin joan beharrean, edo gutxienez Gregoriok hori egitea baimendu izan balu, eskumako eskuarekin nagusiaren makilari heldu zion- hau ez zen makila batzeaz gogoratu ere egin, ezta bere kapela eta berokia batzeaz ere, aulki baten ahaztuak- eta, beste eskuan mahai gainean zegoen egunkari handi bat hartuz, prestatu egin zen, lurrean ostikada indarstuak emanez, papera eta makila erabiliz, Gregorio bere logela barruraino atzera eginarazteko. Azken honen erreguek ez zuten ezertarako balio izan, ulertu ez zituztenak; eta, burua era otzanez bere aitarenganantz bueltatu bazuen ere, haren ostikada indartsuak bikoiztea baino ez zuen lortu. Amak, bere aldetik, eguraldi txarra egon arren, leiho bateko kristala jaitsi zuen eta, kanporantz bortizki makurturik, aurpegia eskuekin estaltzen zuen. Kanpoko eta eskailerako airearen artean haize indartsua sortu zen; leihoetako errezelak harrotu egin ziren; mahai gaineko egunkariak ere bai, eta orrialde solte batzuek lurretik hegan egiten zuten. Aitak, errukigabe, txistu basatiekin presatzen zuen atzera-egitea. Baina Gregoriok oraindik ez zekien atzerantz ondo ibiltzen, eta horregatik oso astiro zebilen. Gutxienez buelta eman ahal izan balu! Arnas batean bere logelan egongo litzateke. Baina, bere makaltasuna zela-eta ez zuen bueltarik eman nahi izan aita urdurituko zuen beldur, honek zuen makila tentea burua zauritu edo bizkarra hausteko prest zegoela. Azkenean, hala ere, ez zuen beste erremediorik izan eta buelta eman behar izan zuen, amorruz ohartu baitzen atzerantz ibiliz norabidea mantentzea ezinezkoa zitzaiola. Horrela, bere aitari estutasunez begiratzeari uzten ez ziola, ahalik eta arinen buelta ematen hasi zen, hau da, makaltasun ikaragarriz. Aita haren borondate onaz jabetu behar izan zen, erasotzeari utzi baitzion, urrunetik makilaren puntarekin jiratu beharreko norabidea zuzenduz. Gutxienez txistu jasanezin hura gelditu izan balitz! Burua guztiz galtzea eragiten zion honek Gregoriori. Buelta guztiz amaitzeko gutxi falta zitzaionean, txistu hark nahastu eta atzera pixka bat egin zuen. Atearen aurrez aurre egotea lortu zuen azkenean. Baina bere gorputza ate hartatik oztopo barik igarotzeko handiegia zela jabetu zen momentu hartan. Aitari, momentuan zituen gogoak ikusirik, beste orria zabaltzea ez zitzaion, jakina, bururatu leku nahikoa izan zezan. Ideia batez baino ez zegoen beteta: Gregorio, lehen bait lehen, bere logelan sartu behar zen. Hala ere, sartu ahal izateko Gregoriok behar zituen prestaketa gogaikarri guztiak ez lituzke inoiz ere onartuko eta, era honetara, atea igaro. Honetarako inolako oztoporik egongo ez balitz bezala, Gregorio bultzatzen zebilen handitzen zioan iskanbila sortzen. Gregoriok bere atzean entzuten zuen ahotsak ez zuen aita batena zenik ematen. Gregorio ateko markoaren kontra estutu zen. Albo batez tentetu egin zen; atalasean zeharka jarrita zegoen orain, bere alboa guztiz minduta eta zaurituta zegoela. Ateko argitasunean irudi nazkagarri batzuk ikus zitezkeen.Gregorio trabaturik geratu zen han, ez zen bere kabuz inolako mugimendurik egiteko gai. Alde bateko hankatxoak airean zeuden, eta beste aldekoak lurrean zapaldurik min handia sortuz... Horrelako baten, logelan azkar sarrararzi zuen kolpe indartsu eta, era berean, salbatzailea eman zion aitak atzetik, odoletan hastea eragin ziona. Gero, makilarekin itxi zuen atea, eta azkenean guztia lasaitu egin zen. ==2. Kapitulua== Gaua iritsi zen arte Gregorio ez zen logale neketsu hartatik esnatu, konortegabetze baten antzekoa izan zena. Hala ere, ez zen bere kabuz askoz beranduago esnatuko, ordurako lo nahiko egin baitzuen, baina isilpeko pauso batzuen marmarrak eta kontuz itxitako sarrerako atearen zaratak esnatu zutela iruditu zitzaion. Tranbia elektrikoaren islak logelako sabaia eta altzarien gainaldea argitzen zituen; baina behean, Gregorio zegoen lekuan, iluntasuna zen nagusi. Astiro eta oraindik trakeski, bere garroekin haztamuka ibiliz, euren balioa ulertua zuela, ateraino hurbildu zen gertatu zena ikusteko asmoz. Bere ezkerraldea zauri bakar, luze eta nazkagarria zen. Herren zebilen, hautaketa bidez eta simetrikoki, bere hanka hilera bien gainean. Beste alde batetik, hauetariko bat, goizean jazotako istripuan zauritua, - miraria izan zen besteak zauririk gabe izatea!-, bizitza barik narras zeraman. Atera iristerakoan, bertara erakarri zuena jateko zerbait izan zela ohartu zen. Katilukada bat azukredun esne ikusi zuen, ogi zuridun zatitxoak igerian zeudela. Pozaren pozez barre egiteko zorian egon zen, goizean baino askoz gose handiagoa baitzuen. Berehala, burua katiluan murgildu zuen begiak estaltzeraino ia-ia; baina laster etsita atera behar izan zuen, ez bere ezkerraldeko minak lana zailtzen zuelako bakarrik (jan ahal izateko gorputz osoa mugitu behar zuen), esnea, momentu hartara arte gehien gustuko zuen edaria zena-horregatik, zalantza barik, arrebak han utzi zuen-, ez zitzaiolako batere gustatu baizik. Ia-ia nazkatuta urrundu zen katilutik, eta berriz ere logelako erdialderantz irristatu zen. Jangelan gasa piztuta zegoela ikusi zuen ateko zirrikitutik. Baina, ohikoa zenaren aurka, ez zitekeen aita amarentzako ozenki irakurtzen ari zela entzun ezta arrebaren gaueko egunerokoa ere. Ez zen txintik ere entzuten. Agian ohitura hau, arrebak bere eskutitzetan beti aipatzen zuena, azkenaldian desagertu egin zen. Baina inguruko guztia ere isilpean zegoen, eta, ziur aski, eraikina ez zen hutsik egongo. –Zelako bizimodu lasaia duen neure familiak!- pentsatu zuen Gregoriok. Eta, bere begiradak gerizpean finkaturik zituen bitartean, bere guraso eta arrebari hain bizitza barea eman ahal izateaz harro sentitu zen, hain inguru politean. Ikaraz pentsatu zuen lasaitasun, ongizate eta poztasun haiek amaitzear zeudela... Burutazio hauek nahas ez zezaten, nahiago izan zuen fisikoki astintzea eta logelatik arrastaka hasi zen. Gauean zehar ateko orri bat zabaldu zen, eta beste batean bestea: norbaitek, zalantza barik, sartu beharra zuen eta duda-mudatan zebilen. Gregorio, hori ikusita, jangelara ematen zuen atearen aurrez aurre jarri zen, bisitari zalantzatia barrurantz erakartzeko prest, edo gutxienez hura nor zen ikusteko asmoz. Baina atea ez zen berriro ireki, eta alferrik itxaron zuen. Goizeko lehen orduetan, atea zarratuta zegoenean, guztiak barrura sartzen saiatu ziren, eta berak orain ate bat zabaldu zuela, eta besteak ere ireki zituztela, zalantza barik, egunean zehar, ez zen inor gehiago joaten, eta giltzak ateko kanpoaldean zeuden, sarrailetan. (Zatitxo bat faltan dago) (: gero jarri bi puntuek) eta neskameari dagokionez, ez zen aintzakotzat hartu behar, hirurogei urte inguruko honek, aurreko neskamearen agurretik oso kementsua izan bazen ere, mesede berezi legez, sukaldeko atea itxita edukitzeko eta bakarrik norbaitek deitzen zionean irekitzeko baimena eskatu zuelako. Horregatik, geratzen zen aukera bakarra ama, aita ez zegoenean, bilatzea zen. Ama pozaren pozez joan zen. Baina, heldu bezain pronto mutu gelditu zen. Ohiko legez, arrebak dena behar bezala zegoela egiaztatu zuen, eta, soilik orduan, amari pasatzen utzi zion. Gregoriok, berehala, izara normalean baino gehiago jaitsi zuen, tolesteko asmoz. Izan ere, izara kasualitatez bertan zegoela ematen zuen. Kasu honetan ere ez zuen izararen azpitik kuxkuxeatu; bere ama ikusteari uko egin zion, hau etorri izanagatik pozik zegoelarik. –Sartu zaitez, ez zaio ikusten eta –esan zuen arrebak, ama zalantzarik gabe eskutik helduta eramanez. Eta Gregoriok entzun zuen nola bi emakumetxoek beterik zegoen kutxa astun eta zaharra lekuz aldatzen zuten eta zelan arrebak, beti alaitsu, lan gehiena bere esku hartzen zuen, amaren aholkuei jaramonik egin gabe, hau nekatu egingo zelakoaren beldurrez. Lanak dezente iraun zuen; egia da, ordu laurden bat pasa ondoren, amak kutxa aurreko tokian ixtea komenigarria zela adierazi zuela, lehenik eta behin, oso astuna zelako, eta, gainera, logelaren erdian utzita Gregoriori bidea oztopatuko ziolako; bazitekeen Gregoriori altzariak kentzearen ideia ez gustatzea. Amari, hain zuzen, justu kontrakoa iruditzen zitzaion. Biluzik zeuden paretek bihotza estutzen zioten. Zergatik ez al zuen Gregoriok berdina sentituko, bere logelako antzinako altzarietara ohituta egonda? Ez al zuen bere burua abandonaturik ikusiko gela huts horretan? –Eta ez al zirudien, orduan, –jarraitu zuen ahots isil-isilez amak, ia ahopeka, Gregoriok entzuteko beldurrez bezala, non zegoen justu ez baitzekien, hitzak ez zituela ulertzen pentsatzen zuen arren ahots-soinuari buruz ez zeukan-eta ziurtasun bera–, ez al zirudien, orduan, altzariak kendu eta baztertzen genuela, bera bakarrik utzita? Nik uste dut onena logela aurreko moduan uztea dela, horrela, Gregoriok, gugana bueltatzen denean, dena berdin aurkitu eta eten hau ahalik eta arinen ahaztu dezan. Amaren hitz hauek entzunda, Gregoriori iruditu zitzaion, bi hilabete horietan, giza erlazio ezak, bizitza berriak eraginiko monotoniarekin batera, zoratu egin zuela, ezin baitzuen, inola ere ez azaldu zergatik desiratzen zuen, orduan, logela hutsik ikustea. Gregoriok, benetan, nahi al zuen logela aldatua izatea? Ikusi nahi al zuen familiaren altzariekin beteriko logela eroso hura, desertu bihurtuta, non, oztoporik gabe, benetan, pareta guztietatik igo zitekeen, baina, aldi berean, ahaztuko zukeen gizakia zeneko bizitza? Logela ia-ia ahaztuta zeukanean, aspalditik entzun ez zuen amaren ahotsak baino ez zuen hunkitu. Ez, ez zen ezer lekuz aldatu behar; denak bere horretan jarraitu behar zuen; altzarien eragin onuragarririk gabe ezin moldatu, eta, hauek ariketak libreki egitea eragozten bazioten ere, hura, edozelan ere, kaltea baino, abantaila moduan kontuan hartu behar zen. Zoritxarrez, arreba ez zetorren bat iritzi honekin. Gainera, ohituta zegoenez –arrazoiak zituelarik– Gregoriorekin zerikusia zuen guztia, gurasoen aurrean, bere esku hartzera, amaren ideia nahikoa izan zen ez bakarrik kutxa eta mahaia kendu behar zirela behin eta berriz errepikatzeko, baita beste altzairu guztiak kendu behar zirela esateko ere, ezinbestekoa zen sofa kenduta. Baina guzti horretara ez zuen bakarrik bere umeen moduko setakeriak eta bere buruarekiko konfidantzak bultzatzen; gainera, paretetara igotzeko eta arrastaka joateko Gregorioren beharraz ohartzeaz gain, altzariak ez zituela ezertarako erabiltzen ere ohartu zen. Eta, beharbada, bere adineko neskatxen berezko gar horrekin, beti edozein aukeraz baliatzeko desirarekin, isilean, Gregorioren izugarrizko egoera areagotzeko desirak eraman zuen arreba guzti horretara, beragatik egiten zuena baino gehiago lortzeko asmoz. Izan ere, Grete izan ezik, inor ez zen ausartuko Gregorio bakarrik sentiaraziko zuen pareta hutsak zituen logela batera sartzen. Amak, beraz, ez zuen Gretek proiektuari amore ematerik lortu. Logela horren ezinegonak ama isilarazi zuen eta, jarraian, arrebari kutxa ateratzen lagundu zion. Gregoriorentzat kutxak ez zuen garrantzi handirik; baina, mahaiak bere horretan jarraitu behar zuen. Emakumeak logelatik irten ziren, kutxa zeramatela. Bat-batean, Gregoriok burua kontu handiz sofaren azpitik atera zuen, haiekin berba egiteko asmoz. Zoritxarrez, ama izan zen lehenago bueltatu zena. Grete, bitartean, ondoko gelan, kutxari heldurik jarraitzen zuen, hau leku batetik bestera astinduz, altzaria mugitzeko asmoz, baina ezin izan zuen lortu. Ama ez zegoen Gregorioren itxurari ohituta; gaixotu ere egin zitekeen bat-batean Gregorio koko itxuraz ikusirik; eta, horregatik, Gregorio ikaratuta di-da batean, atzeraka ibiliz, sofaren beste muturreraino mugitu zen; baina, ordurako oso berandu izan zen, izara mugitu egin baitzen amaren arreta sortaraziz. Hau, une batez, geldi-geldirik geratu zen eta Greterengana bueltatu zen. Gregoriok aldaketa ezer apartekorik ez zela behin eta berriz errepikatzen bazuen ere, eta altzari soil batzuk aldatzea baino ez zela pentsatzen bazuen ere, honek guztiak harrituta utzi zuen, berak esan zuen legez emakumeen joan-etorriak, bien arteko elkarrizketak, altzariak mugitzean lurrean uzten zuten arrastoa; hitz batean, bere inguruan nagusitzen zen anabasa. Orduan, burua eta hankak ahal bezain gehien uzkurtzen zituelarik eta sabela lurraren kontra zapaltzen zuelarik, ohartu zen ezingo ziola egoerari gehiago eutsi. Bere logela husten zioten, berak maite zuen guztia kentzen zioten: jadanik erremintak eta zerra gordetzen zitueneko kutxa ere eraman zuten; mahaia ere mugitu zuten, merkataritza ikasten zuenean eta eskolara joaten zenean ere idazteko erabiltzen zuena... Bai; emakumeen asmo onez ohartu behar zen. Momentu honetan, Gregorio ez zen emakumeen presentziaz jabetzen, hauek, unaturik, isilean lan egiten baitzuten; entzun zitekeen bakarra haien urratsak ziren. Eta, horrela, –emakumeak, ondoko gelan, idazmahaian arnasa hartzeko jesartzearekin batera– Gregorio ezkutalekutik irten zen, bere abiadura bizkortuz. Lehendabizi, ez zekien nora joan. Momentu horretan, jadanik biluzik zegoen paretan, larruz bilduriko emakume baten irudiak arreta deitu zion. Presaka igo zen haraino, eta kristalera eutsi zen, honek bere sabeleko mina arindu zuelarik. Behintzat, berak estaltzen zuen irudia ez zion inork kenduko. Eta burua jangelako aterantz bueltatu zuen, emakumeak ikusteko asmoz. Egia esan ez zuten atseden handirik hartu. Berriro ere bertan zeuden, Gretek ama besoarekin inguratzen zuelarik, bera helduz. –Beno, eta, orain, zer eramango dugu? –Esan zuen Gretek bere ingurura so eginez. Bitartean, haien begirada paretari loturik jarraitzen zuen Gregoriorenarekin gurutzatzen zen. Gretek egoerari eutsi zion eta amaren aurrean jarri zen, honek Gregorio ikusi ez zedin. Orduan, dardarati hauxe esan zion: –Etor zaitez, ez al zaizu hobeto iruditzen, momentu batez, jangelara joatea? Gregoriorentzat, Greteren asmoa argi zegoen: ama babestu nahi zuen, eta, ondoren, bera paretatik jaitsi. Baina, ez zuen inola ere lortuko! Gregoriok irudiari eutsita jarraitzen baitzuen, eta ez baitzegoen amore emateko prest. Nahiago zuen Greteren gainera salto egin. Baina Greteren hitzek ama urduritzea baino ez zuten lortu. Orduan, ama alde batera mugitu egin zen; paretan zegoen orban beltz erraldoia ozta-ozta ikusi, eta, Gregorio zela konturatu baino lehen, hauxe oihukatu zuen: –Jainko maitea! Jainko maitea! Eta zerraldo erori zen sofaren gainera, besoak luzaturik. Indar gabe zegoela ematen zuen, geldi-geldirik. –Kontuz Gregorio! –oihukatu zuen arrebak, begirada sutsuaz, ukabila gora jasotzen zuelarik. Hauxe izan zen Gretek Gregoriori berba egin zion lehenengo unea metamorfosia gertatu zenetik. Eta arreba ondoko gelara joan zen, ama bere onera bueltatzeko zerbaiten bila. Gregoriok ama lagundu nahi izan zuen –irudia babesteko denbora bazegoen–, baina kristalari itsatsirik jarraitzen zuen oraindik, eta bertatik zakarki askatu behar izan zen. Ondoren, birritan pentsatu gabe, ondoko gelara abiatu zen, antzinako legez, arrebari aholkuak eman ahalko bazizkion bezala. Baina, honen atzean geldirik egotearekin konformatu behar izan zen. Arreba, bitartean, ontzi batzuk ikusten zebilen; buelta eman zuenean, beldurtu egin zen, botila bat lurrera erori zitzaiola, hau apurtuz, eta Gregoriori min eman zion, aurpegian likido erregarri bat bota baitzion. Gretek, jarraian, ahal bezain ontzi gehien hartu eta Gregorioren logelan sartu zen, atea hankarekin itxiz. Gregoriok, orduan, bere burua amarengandik banatuta ikusi zuen, hau, bere erruz, hiltzeko zorian egon zitekeelarik. Eta berak ezin zuen atea ireki, Grete bertatik bota nahi ez bazuen, arrebaren presentzia amarentzat beharrezkoa baitzen; beraz, itxoitea besterik ez zuen. Gregorio, urduritasunaren eta aladuren eraginez, sabai, pareta eta altzarietatik igotzen hasi zen, eta, azkenean, batera eta bestera ibili ostean, mahaiaren gainera bota zen, guztiz ahulduta. Horrela minutu batzuk igaro ziren. Gregorio etzan egin zen nekearen nekez; isiltasuna zen nagusi, beharbada, seinale ona zena. Bat-batean, deitu egin zuten. Neskamea, betiko legez, bere sukaldean sartuta zegoen, eta Grete atea zabaltzera joan behar izan zen. Aita zen. –Zer gertatu da ba? –izan ziren bere lehenengo hitzak. Greteren itxurak dena zioen. Honek bere aurpegia aitaren bularrean ezkutatu eta ahots isilaz erantzun zuen: –Ama zorabiatu egin da, baina orain hobeto dago. Gregoriok ihes egin du. –Horixe espero nuen –esan zuen aitak–. Beti esaten nizuen; baina zuek, emakumeok, inoiz ez duzue kasurik egin nahi. Gregoriorentzat agerikoa zen aitak Greteren berria txarto ulertu zuela eta aitak, bestalde, bere semeak zerbait txarra egin zuela suposatzen zuen. Gregoriok beharrezkoa zuen, beraz, aita lasaitzea, ez baitzuen ez denborarik, ez baliabiderik gertatutakoa azaltzeko. Horregatik, bere logelako aterantz abiatu zen, honen kontra jarriz, horrela, aitak ulertu zedin bere logelara bueltatuko asmoa zuela eta aitak bakarrik bera bultzatu behar zuela edo atea ireki behar ziola momentu batean desagertu zedin. Baina egoera kaskar honen aurrean, aita ez zen hori ulertzeko prest egongo. –Ai! –oihu egin zuen aitak, sartu zenean, ahots haserre, baita garailearekin ere. Gregoriok burua atetik aldendu zuen, eta aitari begiratu zion. Gregorio ez zen aurretik aitaren aurrean horrela inoiz azaldu. Egia da, beste alde batetik, azken aldian, Gregoriok ez zizkiela etxeko gertaerei garrantzirik ematen, lanpetuta baitzebilen alde batetik bestera arrastatzeko asmatutako metodo berriarekin; eta, beraz, aldaketa nabarmenak aurkitzeko prest egon beharko zela. Baina, guztiaren gainetik, ba al zen gizon hura bere benetako aita? Ba al zen hura, antzina, Gregoriok negozio bidaiak egiten zituenean, ohean arduratuta gelditzen zen gizona? Arratsaldez, Gregorio etxera bueltatzen zenean, txabusina jantzita zuela, besaulkian jesarririk, bere semea alaitsu agurtzen zuena? Urteko igande eta jai batzuetan, ama eta Gregoriorekin gutxitan emandako paseoetan, bere jaka zaharraz biltzen zena, makuluaren laguntzaz ibiltzen zena eta zerbait esan nahi zuenean gelditu eta ama eta Gregorio bere inguruan jartzen zituena? Orain, ostera, tente eta zuzen joaten zen, urre koloreko botoiak zituen uniforme urdin batekin jantzita, bankuko ordenantzek eramaten dituztenen antzekoa; jakaren lepoaren gainean bere kokospea baino ez zen ikusten; bekain iletsuen azpian, bere begi beltzen begirada bizi eta erneak errespetu handia ematen zuen; bere ile zuria, lehen beti korapilaturik zeramana, orain, artesi distiratsu eta ia perfektu batek banantzen zuen. Txanoa sofaren gainera bota zuen. Honek monograma bat zeukan –bankuren batena seguruenik–, eta, Gregoriorengana heldu zen kurba bat eginez, honek eskuak poltsikoetan sartuta zituelarik eta bere jaka luzea atzean lotuta zeukalarik. Berak ere ez zekien zer egin; eta oinak ezohiko modu batean altxatu zituenean, hauen handitasunak harritu egin zuen. Baina, honek ez zuen Gregorio haserretu, berak bere bizitza berriaren hasieratik jakin bazekielako aitarentzat, bere semeari zegokionez, zorroztasunik gogorrena ere gutxi zela. Beraz, aitaren aurrean korrika hasi zen; hau gelditzen zenean Gregorio ere gelditzen zen eta aitak mugimenduren bat egiten zuenean, ostera, Gregorio, berriro ere, mugitzen hasten zen. Horrela, gelaren inguruan bueltaka ibili ziren, ezer erabaki gabe. Are gehiago, honek, etenaldi ugarien eraginez, ez zuen jazarpen bat ere ematen. Gregorio, momentuz, lurrean gelditu zen, batez ere, aitak pentsa ez zedin paretetatik edo sabaitik ihes egingo zuenik. Gainera, Gregoriok onartu behar izan zuen korrikaldi horiek ezingo zutela gehiago iraun, aitak urrats bat ematen zueneko, berak hamaika mugimendu egin behar baitzituen. Gregorio itotzen hasia zen; bere aurreko bizitzan ere ez zituen birika osasuntsuak eduki. Pixka batean kulunkatu zen, ihes egiteko ahal bezain indar gehien lortzeko asmoz; begiak ere ezin zituen guztiz irekita eduki; egin zezakeen gauza bakarra ihes egitea zen. Jadanik paretak ere libre zeudela ahaztuta zuen, hauetan altzari arriskutsuak baziren ere. Orduan, bortizki jaurtitako zerbait bere albora jausi zen biraka: sagar bat zen. Ondoren, beste sagar bat; Gregorio, ikaraturik, geldi-geldirik geratu zen: alferrikakoa zen korrika egiten jarraitzea, aitak bere aurka egitea erabaki baitzuen; honek poltsikoak fruta ontziko sagar guztiekin bete zituen eta sagar bat bestearen atzean botatzen zion Gregoriori, bete-betean asmatu gabe. Sagar gorriak lurrean ari ziren biraka, bata bestearen kontra jotzen zirelarik. Horietariko batek, trebetasun handiagoz botatakoa, Gregoriori jo zion bizkarrean, baina honek ez zion minik eman. Hurrengoa, ostera, bizkarrari itsatsirik geratu zitzaion. Baina Gregoriok arrastaka jarraitu zuen, lekuz aldatzeak mina arinduko ziolakoan; bertan mugitu ezinik egongo balitz bezala sentitu zen orduan, eta konortea galduz, hankak zabal-zabal eginda, lurrera erori zen. Gregoriok ikusi zuen azkena bere logelako atea bortizki irekitzen zela izan zen. Lehendabizi, ama irten zen, alkandora jantzita zuela korrika egiten zuelarik –Gretek hau biluztu baitzuen konortea galdu zuenean arnasa hobeto har zezan–, eta honen atzean arreba zetorren, oihuka. Amak aitarengana korrika egiten zuen, bidetik arropa erortzen zitzaiolarik, eta, azkenean, arropekin estropezu egin eta aita besarkatu zuen… Gregoriok ia ezer ikusten ez zuelarik, amak aitari haien semea barkatzeko eskatu zion. ==3. Kapitulua== Zauri larri horrek, sendatzeko hilabete bat baino gehiago behar izan zuenak –inor ez baitzen bizkarreko sagarra, azalean itsatsirik gelditu zen froga hura kentzen ausartu–amari eta Greteri Gregorio familiakoa zela gogorarazi zien, baita aitari ere. Gregorio, beraz, ez zuten etsai moduan hartu behar; errespetua sor zioten. Hortaz, egoerari eustea besterik ez zuten. Gregoriori dagokionez, zauriaren ondorioz mugitzeko trebezia galdu bazuen ere eta, agure ezindua balitz bezala, bere logela gurutzatzeko –pareta eta sabaitik igotzea, orain, pentsatu ere ez– minutu amaigabeak behar bazituen ere, bere egoera kaskarrean, berarentzako nahikoa zen ordaina jaso zuen: arratsalde orotan, jangelako atea irekita egoten zen, eta Gregorio, logelan zegoela, besteentzako ikustezina zen iluntasunean, familia guztia ikus zezakeen argituta zegoen mahaiaren inguruan, eta haien elkarrizketak ere guztien baimenarekin entzun zitzakeela esan daiteke, lehen ez bezala. Argi dago, oraingo elkarrizketa hauek ez zutela zerikusirik antzinako hizketaldi alaiekin, Gregoriok hoteleko logela txikietan faltan botatzen zituen horiekin, oheko arropa hezeen gainera nekatuta botatzen zenean faltan botatzen zituenekin. Orain, gehienetan, gaua isiltasunean igarotzen zen. Afaltzen zeuden bitartean, aitak bere besaulkian lo hartzen zuen, eta, bitartean, ama eta arreba isil-isilik egoten ziren. Ama, ahal bezala, argira hurbiltzen zen, denda batentzako arropa zuri fina josteko. Arreba, berriz, saltzaile sartu zen eta gauetan eszenografia eta frantsesa ikasten zituen, etorkizunean lan hobea lortzeko asmoz. Batzuetan, aita esnatu egiten zen, eta, lo egin ez balu bezala, amari esaten zion: <<gaur ere asko josi duzu!>>. Eta, momentuan, berriro ere loak hartzen zuen, amak eta arrebak, leher eginik, irribarre egiten ziotelarik. Aitak ez zuen bere uniformea, etxean zegoenean ere, kendu nahi; eta txabusinak alfer-alferrik esekitokian jarraitzen zuen bitartean, aita lo seko zegoen, guztiz jantzita, beti lanerako prest egongo balitz bezala, bere nagusien aginduren bat entzungo zuelakoan. Ondorioz, uniformea zahartu egin zen, ama eta arreba hau beti garbi egoteaz arduratzen ziren arren. Gregoriok orduak pasatzen zituen uniformeari begira. Hau orbanez beterik zegoen, baina urrezko botoiak beti distiratsu zeuden. Aitarentzat deserosoak baziren ere, lasai hartzen zuen lo. Hamarretan, ama aita esnatzen saiatzen zen, ohera joateko goxo-goxo esanez, hori benetan lo egitea ez zela adierazi nahi ziolarik. Izan ere, aitak ondo lo egin beharra zuen, seietan sartzen baitzen lanera. Baina hau, oso burugogorra zenez, ezetz esaten zion amari beti, berak mahaian jarraitu nahi zuela adieraziz; oso nekagarria zen berarentzat mahaia oheagatik aldatzea. Ama eta arreba saiatzen baziren ere, aitak bere horretan jarraitzen zuen, begiak itxita. Amak belarrira hitz goxoak xuxurlatzen zizkion eta arrebak lanari uzten zion, ama laguntzeko asmoz. Baina honek ez zuen ezertarako balio, aitak ez baitzuen amore ematerik nahi. Honek begiak irekitzen zituen momentu bakarra amak eta arrebak beso azpitik hartzen zutenean zen. Orduan, haiei begira, oihukatzen zuen: – Hau al da ondo bizitzea? Hau al da neure azken egunotako lasaitasuna? Eta oso nekagarria balitz bezala, aita, ama eta arrebaren laguntzaz, zutik jartzen zen eta aterantz joaten ziren. Heltzen zirenean, aitak, keinu baten bidez, jadanik behar ez zituela adierazten zien, eta bakarrik jarraitzen zuen, Grete eta ama honen atzean jarraituko ziren arren. (zati bat falta da) (nirie:jani) Hasieran pentsatu zuen bere gogogabetasuna, dudarik gabe, bere logelaren egoerak murgiltzen zuen malenkoniaren ondorio zela; baina oso azkar ohitu zen honen itxurara. Beste leku baten soberan zeuden gauzak bertan uzteko ohitura hartu zuten, zeinak asko ziren, etxeko logela bat apopiloentzat erabiltzen baitzuten orain. Hiru gizon oso formal hauek –hirurak bizardunak, Gregoriok egun baten ateko zirrikitutik ikusi zuenaren arabera-, bai beraien logela, baita etxe guztia ere, sukaldea batez ere, txukun-txukun mantentzen zuten. Ezin zuten haien begi aurrean ikusi ez balio gabeko trasterik ezta gauza lohirik ere. Gainera beraien altzari ia guztiak ekarri zituzten, eta horregatik zeuden hainbeste balio gabeko gauza, saldu ezin zitezkeenak baina bota nahi ez zituztenak. Eta gauza hauek guztiak Gregorioren logelan sartzen zituzten, hautsontzi eta zaborrarekin batera. Neskameak laster batean botatzen zituen erabiliko ez ziren gauzak Gregorioren logelara. Agian neskameak edukiko zuen gauza haiek biltzeko asmoa denboraz ondo ibiliko zenean, edota denak kanpora botatzekoa; baina beti gelditzen ziren botatako leku hartan. Gregoriok soilik mugitzen zituen lekuz logelan lekurik gelditzen ez zitzaionean, nahiz eta ahalegin haren ondoren neke-neke eginda amaitzen zuen, denbora luzez mugitzeko indarra galdurik. Apopiloak batzuetan etxean afaltzen zuten, jantoki-sala nagusian. Egun hauetan logela honetako atea itxita gelditzen zen; baina honek guztiak ez zuen Gregorio larritzen, izan ere atea zabalik egon zen hainbat gauetan logelako lekurik ilunenean gorde zen, familia horretaz ohartu ere egiten ez zelarik. Baina egun baten neskameak atea ertirikita utzi zuen, eta hau holaxe gelditu zen gauez apopiloak etxera heldu eta argia piztu zutenean. Mahairatu ziren, aurretik aita, ama eta Gregorioren jarlekuak izandakoetan jesarriz, mahai-zapiak zabaldu zituzten eta sardexka eta aiztoak heldu zituzten. Momentu hartan ama agertu zen atean haragiz beteriko erretilu bat zeramala, eta bere ostean arreba patataz beteriko erretilua zeramalarik. Jaki berotik lurruna irteten zen. Apopiloak erretiluetara hurbildu ziren, zerbitzatu aurretik dastatzeko irrikaz, eta erdian jarrita zegoen gizonak, hiruretatik autoritarioena zirudienak, haragi zati bat zatitu zuen erretiluan bertan nahikoa samur zegoela baieztatzeko asmoz. Bere poztasuna adierazi zuen amaren eta arrebaren lasaitasuna sortuz. Bitartean, familiak sukaldean afaltzen zirauen. Aita, familiarekin bildu aurretik jantoki-salara sartu, hiru gizonak agurtu eta, txanoa eskuan zuelarik, mahaiaren inguruan buelta eman zuen. Horren ondoren, familia elkarrekin zegoenean, ia-ia isiltasun osoan hasi ziren jaten. Gregoriori gauza bitxia iruditzen zitzaion beti, afalorduan zeuden hots guztien artean, haginek jakiak mamurtzerakoan egiten zuten hotsa nabaritzea, honek Gregoriori jateko haginak beharrezkoak zirela eta hagin bako masailezurrarekin jatea ezinezkoa zela adierazi nahiko balio bezala. “Hau gosea dudana, hau –zioen bere artean, arduraturik-. Baina ez dira hauek nahi ditudan gauzak… Hauena bai gogoz jatea! Eta ni bien bitartean, gosez hilda!” Gau hartan bertan -Gregoriok ez zuen gogoratzen biolina entzun zuenik denbora luze hartan- sukaldean haren soinua igarri zuen. Apopiloek amaitu zuten jada afaltzen. Erdian jarrita zegoenak egunkari bat atera zuen eta alboan zeuden beste biei orri bana eman zien, eta hirurek irakurtzen zuten aulkian etzanda. Biolina aditu zutenean, beraien arreta musikarengan jarri zuten; jaiki egin ziren, eta, behatz puntetan ibiliz, ateondoraino joan ziren, bertan mugitu gabe, bata bestearen kontra geldituz. Zalantza gabe sukaldetik entzun zituen aitak, hauxe galdetu baitzien: - Beharbada jaunek ez dute musika atsegin? Eta gehitu zuen: - Horrela bada, momentuan eten daiteke. - Inondik inora ere -esan zuen autoritate handiena zuen gizonak-. Nahiko luke andereñoak hona sartu eta hemen jo? Askoz ere erosoagoa eta atseginagoa izango litzateke. - Noski baietz! -erantzun zuen aitak, bera biolina joko zuena bailitzan. Apopiloak jantoki-salara itzuli ziren, eta bertan itxaron zuten. Handik gutxira heldu zen aita atrila eskuetan zuela, honen ondoren ama musika paperekin, eta, azkenik, arreba, biolinarekin. Arrebak dena lasaitasunez prestatu zuen jotzen hasteko. Bitartean, gurasoak ez ziren ausartzen haien besaulkietan jesartzen ere, sekula ez baitzuten apopilorik eduki etxean eta horregatik haienganako adeitasun osoa erakusten zuten. Aita atearen ondoan gelditu zen, eskumako eskua bere trajearen bi botoiren artean sartuta zuelarik; baina amari, apopiloetariko batek besaulkian jesartzea eskaini zion, eta bazter baten jarri zen, ez baitzuen besaulkia gizon hark utzitako lekutik mugitu. Arreba jotzen hasi zen, eta aitak eta amak, bakoitzak bere lekutik, bere eskuaren mugimendu guztiak jarraitzen zituzten. Gregorio, musikak erakarrita, apur bat aurreratzera ausartu zen, eta bere burua jantoki-salan zegoela konturatu zen. Jada ez zen harritzen besteekiko zuen arreta eskasagatik, eta, lehen, aldiz, arreta hori izan zen hain zuzen berak zuen bertuterik aipagarriena. Hala eta guztiz ere, orain inoiz baino gehiago, berak ezkutatzeko arrazoiak zituen, izan ere, bere logelan zegoen zikinkeria guztia zela eta, edozein mugimendu egiterakoan, bere inguruan hautsa altxatzen zuen, bera ere hautsez beteta zegoen eta berarekin batera bizkarrean eta alboetan litsak, ileak eta jaki hondakinak zeramatzan. Besteenganako axolagabetasuna sekula baino nabarmenagoa zen, aurretik egunean hainbat aldiz alfonbra gainean etzanda marruskatzen zenean baino nabarmenagoa hain zuzen. Eta, halere, zegoen egoeran zegoela ere, ez zuen lotsarik sentitzen jantoki-salako lurrean zehar aurrera egitean. Egia da inor ere ez zela beraz arduratzen. Familia biolinaren soinuarekin guztiz txundituta zegoen, eta apopiloak, hasieran eskuak poltsikoetan zeuzkatela, atrilaren ondoan kokatu ziren, honetatik nahiko hurbil, guztiek letrak irakurri ahal izateko eta seguruenik arrebari enbarazu egiten ziotelarik. Baina ez ziren luzaro horrela egon eta laster leihoaren ondora joan ziren aurpegiak alboratuta, eta aitak larriturik begiratzen zituela. Izan ere horrek adierazten zuen haiek aparteko musika dibertigarria entzuteko zuten ilusioa apurtu zela, jada nekatzen hasiak zirela eta soilik adeitasuna erakustearren onesten zutela arrebak biolina jotzen jarraitzea. Bereziki hirurak erretzen ari ziren zigarroen kea ahotik edota sudurretik botatzeko moduak urduritasun handia adierazten zuen. Eta, baina, zeinen ondo jotzen zuen arrebak! Aurpegia alboratuta zuela jarraitzen zuen adi-adi eta tristeki pentagrama irakurtzen. Gregorio apur bat gehiago hurreratu zen eta burua lurrari lotuta mantendu zuen, bere begirakunea bere arrebarenarekin topatzeko ahaleginak eginez. Piztia izango ote zen, musikak hainbeste txunditzen bazuen? Bere aurrean sutsuki antsiatutako jaki ezezagun batengana zuzentzen zuen bidea zabaltzen zela zirudien. Bai, arrebarenganaino heltzeko erabakia hartuta zuen, gonatik tira egin eta era hartan bere logelara biolina jotzera joan behar zuela adierazteko, bertan inork ez baitzuen bere musika saritzen eta berak egin nahi zuen hori. Aurrerantzean, ez zion arrebari bere logelatik irteten utziko, berak bizirik zirauen bitartean ez behintzat. Lehenengo aldiz zerbaitetarako balio behar zion bere itxura beldurgarri hark. Momentu batean ate guztietan egon ahal izatea nahi zuen, eraso nahi zion edonoren gainean salto egiteko prest. Baina ezinbestekoa zen arreba bere ondoan geratu zedin, ez behartuta baizik eta bere borondatez; beharrezkoa zen halaber, bere ondoan jesarri zedin sofan, beregana makurtu zedin, eta orduan aitortuko zion Kontserbatoriora bidaltzeko asmoa eduki zuela, eta aurreko Gabonetan zoritzar hura gertatu izan ez balitz -izan ere, Gabonak igaro ziren jada, ezta?, horrela aitortuko zion guztiei, inoren eragozpenak kontuan hartu gabe. Eta azalpen hau entzuterakoan, arreba, hunkituta, negar batean hasiko zen, eta Gregorio bere sorbalda gainera igoko zen, eta saman musukatuko zuen, dendara zihoanetik biluzik, zinta gabe, eramaten zuen sama hartan. -Samsa jauna -esan zion aitari hiruretatik agintariena zirudien gizonak. Eta, beste hitz bat gehiago esaten denbora alferrik galdu gabe, aitari erakutsi zion, hatz erakuslea luzatuz, Gregorio, hau geldiro aurrera zihoalarik. Biolinaren soinua momentu hartan isildu zen, eta hiruretatik agintariena zirudienak irribarre egin zien bere lagunei, burua astinduz, eta berriro Gregoriorengana zuzendu zuen bere begirada. Aita lehenengo eta behin, Gregorio bertatik kanporatu beharrean, apopiloak lasaitzen ahalegindu zen, zeinek ez zeuden batere urduri, eta biolina jostagarriagoa iruditzen zitzaien Gregorioren agerrera. Haiengana lastertu zen, eta, besoak luzatuz, haien logelara bultzatu nahi izan zituen Gregorio bere gorputzarekin ezkutatzen zuelarik. Haiek, orduan, ez zuten haien haserrea disimulatu, nahiz eta ezin zitekeen jakin haserre hori aitaren jokabideagatik zen edota, susmorik txikiena eduki gabe, tankera horretako izaki batekin batera bizi izan zirela jakin izanagatik. Azalpen eske hasi zitzaizkion aitari, zerura jaso zituzten haien besoak, nork bere bizarretik tira egin zuen keinu urduri batez, eta astiro-astiro atzera egin zuten haien logelaraino. Bitartean, arrebak lortu zuen bat-bateko eten hari buru egitea. Momentu batez mugitu ezinik gelditu zen, oraindik jotzen ibiliko bailitzan, biolina axolagabetasunez eusten zuela. Eta bat-batean beretik irten zen: instrumentua amari ipini zion besoetan, honek bere besaulkian jarrita jarraitzen zuelarik, bere birikak egiten ari ziren lan neketsuaren erruz ia itota. Arreba alboko gelara abiatu zen, aitak bultzatuta apopiloak orain arinago sartzen ari ziren gela berera. Trebetasun handiz mantak eta burukoak hartu eta lekuz aldatu zituen, eta gizonak haien gelara sartu baino lehenago ere, amaitu zuen haien oheak egiten eta handik irtenda zegoen jada. Aita hain zuen bere itsukeriak gainduta, ezen ahaztu egin zuen apopiloenganako gutxiengo adeitasuna izatea, eta haiek sutsuki bultzatzen jarraitzen zuen, harik eta atalasera iritsi zirenean hiruretatik agintariena zirudienak, lurraren kontra ostiko bat jo zuen, eta, ahots beldurgarri batekin, aita geldiarazi zuen hitz hauek esanez: -Jakinarazi nahi dizuet -eta hau esatean eskua altxatu eta amaren eta arrebaren begiradarekin bat egin zuen-, jakinarazi nahi dizuet zeuei, familia honetan gertatzen diren gertakari nazkagarriak ikusirik -eta hitz hauek esatearekin batera txistua bota zuen lurrera gogotsu-, momentu honetan bertan alde egingo dudala etxe honetatik. Ez da beharrezkoa esatea deus ere ez dudala ordaindu beharko hemen igaro ditudan egunengatik; arinago aldiz, hausnartu egingo dut zuri kalte-ordainketarik eskatuko dizudanentz, eta ez uste hau egiaztatzea oso zaila izango denik. Isildu eta bere ingurura begiratu zuen, zerbaiten zain egongo bailitzan. Eta, hain zuzen ere, bere beste bi lagunek berak esandakoa berretsi zuten, hauxe gehituaz: -Geuk ere momentu honetan bertan alde egingo dugu etxe honetatik. Honen ostean, hiruretatik agintariena zirudienak maratila heldu zuen eta atea kolpe batez itxi zuen. Aita, zalantzazko pausoak emanez, eskuen laguntzaz haztamuka, bere besaulkira zuzendu zen, eta bertan bota zen. Bazirudien gabetako bere ohiko loaldia egitera zihoala, baina bere buruaren makurdurak, pisu gabe jausita balego moduan, erakusten zuen ez zegoela lotan. Denbora guzti horretan, Gregorio isilik geratu zen, apopiloek ezustean hartu zuten leku berean geldirik. Bere planaren porrotak sorturiko tristurak, eta baliteke baita goseak sorturiko ahuleziak ere, ezinezko egiten zuten mugimendurik txikiena ere. Luze barik ekaitz itzel bat gainera etorriko zitzaionaren beldur zen, eta zain zegoen. Ez zen biolinaren zaratarekin ere aztoratu, zeina amaren atzamarren dardararen eraginez bere altzotik lurrera jausi zen. -Guraso maiteak -esan zuen arrebak, sarrera gisa mahai gainean ukabilkada itzel bat emanez-, honek ezin du horrela jarraitu. Zeuek ulertzen ez baduzue, neu ohartzen naiz horretaz. Munstro honen aurrean, ez dut nire nebaren izena aipatu ere egin nahi; eta, horregatik, hauxe baino ez dut esango: ezinbestekoa da bera gainetik kentzea. Gizalegez posible zirenak eta ez zirenak ere egin ditugu bera zaindu eta jasateko, eta ez dut uste, hau horrela izanik, inoren gaizkirik txikiena ere entzun behar dugunik. -Mila aldiz duzu arrazoia -esan zuen orduan aitak. Ama, oraindik arnasestuka zebilela, isilean eztulka hasi zen, eskua bularrean zuela eta begirada zoro antzera galduta zuela. Arreba berarengana joan zen korrika eta bekokia eutsi zion. Aita, arrebaren hitzek bere burutapena zehaztera bultzatu zuten. Besaulkian erosoago jesarri zen, oraindik apopiloen janariaren mahaian geratzen ziren plateren artean bere ordenantza burukoarekin jolasten zuen, eta, noizbehinka, Gregoriori begirada bat zuzentzen zion, ikaragaitz. -Ezinbestekoa da bera gainetik kentzea -errepikatu zion, azkenean, arrebak aitari; izan ere, amak, bere eztula zela eta, ezin zuen ezer ere entzun. Guk egiten dugun lana egiten denean, ez da posible etxean, gainera, gisa honetako atsekabeak bizitzea. Nik neuk ere ezin dut hau gehiago jasan. Eta negar batean hasi zen bere malkoak amaren gainera jausten zirelarik eta honek, mekanikoki, eskuarekin garbitzen zituelarik. -Alabatxo -esan zuen orduan aitak errukiz beterik eta argitasun harrigarriz-. Zer egingo diogu ba! Baina arrebak lepoa jaso besterik ez zuen egin, negar egiten zuen bitartean sentitu zuen harridura, aurreko erabakiaren hain kontrakoa zena, azaleratuz. - Behintzat berak ulertuko bagintu -esan zuen aitak. Baina arrebak, etengabe negar eginez, indartsuki eragin zuen eskua, horrela adierazi nahian ez zutela horretan pentsatu ere egin behar. -Behintzat berak ulertuko bagintu -jarraitu zuen aitak esaten, begiak itxiz, aditzera emanez bera ere ziur zegoela hau ezinezkoa zela-, agian berarekin akordio batera heldu gintezke. Baina egoera honetan… -Ezinbestekoa da berak hemendik alde egitea -esan zuen arrebak-. Hauxe da bide bakarra, aita. Gregorio dela pentsatzeari hustea besterik ez duzu egin behar. Hori sinistu izana da, hain zuzen, gure zorigaitz honen arrazoia. Zelan izan liteke hau Gregorio? Bera balitz, dagoeneko ulertuko zuen ez dela posible gizaki bizidun batzuk halako zomorro batekin batera bizitzea. Eta berari bururatuko zitzaion alde egitea. Neba galduko genuke, baina bizitzen jarraituko genuke, eta gogoan edukiko genuke. Baina horrela, animalia honek jarraitu egiten gaitu, apopiloak bidali egiten ditu etxetik eta argi eta garbi adierazten du etxe guztiaz jabetu nahi dela eta gu kalean utzi nahi gaituela. Begira, aita -hasi zen bat-batean oihuka-, berriro ere hasi da! Eta Gregoriori ulertezina iruditu zitzaion beldurra adieraziz, arrebak ama bertan utzita alde egin zuen, besaulkitik urrundu zen, Gregoriorengandik hurbil egotea baino ama sakrifikatzea nahiago zuela adieraziz, eta aitaren atzean babestera joan zen korrika; aita, era berean, bere jokabide honengatik asaldaturik, zutitu egin zen, arrebaren aurrean besoak luzatuz, hau babesteko keinua eginez. Baina kontua da Gregoriori ez zitzaiola burutik pasa ere egin inor beldurtzea, ez eta gutxiago bere arreba beldurtzea. Egin zuen gauza bakarra izan zen bere logelara bueltatzeko buelta ematea, eta hori izan zen, zalantza barik, besteak izutu zituena, izan ere, minduta zegoenez gero, mugimendu zail hori egiteko burua lurrean jarri eta bertatik altxatu behar zuen. Gelditu egin zen eta bere ingurura so egin zuen. Bazirudien bere asmo ona ulertu zutela: gertatutakoa momentuko ezustea baino ez zen izan. Orain guztiek begiratzen zuten tristeki eta pentsakor. Ama bere besaulkian zegoen, hankak bata bestearen kontra bere aurrean luzaturik eta begiak nekearen nekez ia itxita zeuzkala. Aita eta arreba bata bestearen ondoan zeuden eserita, eta arrebak aitaren sama inguratzen zuen bere besoarekin. -Beno, beharbada mugitu naiteke jada -pentsatu zuen Gregoriok, berriro bere ahalegin tamalgarri hari ekinez. Ezin zuen bere arnasotsa geldiarazi, eta noizean behin atseden hartzeko gelditu behar zuen. Baina inork ere ez zuen azkarrarazten; askatasun osoa zuen. Buelta emanda zuenean, atzera bideari ekin zion lerro zuzenean. Harritu egin zen bere logelaraino zegoen distantziaz ohartzean; ezin zuen ulertu, bere egoera ahul hartan, zelan izan zen gai, minutu gutxi batzuk lehenago, ia nabaritu gabe bide berori egiteko. Ahalik eta lasterren narrastea beste ardurarik ez zuela, ez zen konturatu familiako inork ez zuela zirikatzen hitz edo oihuekin. Atalasera heldu zenean, ordea, atzera begiratu zuen, eta ohartu zen bere atzean denak jarraitzen zuela berdin. Arreba soilik zutitu zen. Eta bere azken begirada azkenean lo geratu zen bere amari zuzendu zion. Logelan sartu zeneko, atea zarratu eta txingetaz eta giltzez itxi zutela nabaritu zuen. Honek sortu zuen zarata zakarrak hain beldurtu zuen, ezen hankak ere tolestu egin zitzaizkion. Arreba zen hainbesteko presa zuena. Zutik geratu zen, logelan sartu eta atea ixteko zelatan egongo bailitzan. Gregoriok ez zuen hurbiltzen somatu. -Azkenean! -oihu egin zien berak gurasoei, sarrailan giltzari buelta ematen zion bitartean. -Eta orain? -galdetu zion Gregoriok bere buruari iluntasunean bere ingurura begiratzen zuelarik. Handik gutxira konturatu zen guztiz ezinezkoa zitzaiola mugitzea. Honek ez zuen harritu: lehen, ostera, ez zitzaion normala iruditzen, ordura arte egin zuen legez, hankatxo mehe haiekin aurrera egiteko gai izatea. Beste guztiari zegokionez, gutxi gora-behera gustura sentitzen zen. Egia zen gorputz osa minduta zuela; baina sentitzen zituen min haiek gero eta ahulagoak ziren, eta pentsatzen zuen, azkenean, amaituko zirela. Jada ez zuen ia sentitzen bizkarrean zeraman sagar usteldua, ezta zuriz estalitako hantura ere. Emozioz eta maitekiro pentsatzen zuen bere senideengan. Bere arreba bera baino ziurrago zegoen desagertu egin behar zenez. Eta gogoeta eta arduragabetasun lasai hartan egon zen goizaldeko hiruretan elizako erlojuak jo zuen arte. Oraindik gozatu ahal izan zuen egunsenti horren hasiera. Beranduago, berak nahi ez bazuen ere, bere burua guztiz hondoratu zen eta bere muturretik azken arnasa bota zuen. Hurrengo goizean, neskamea sartu zenean -hain ematen zituen ateekin kolpe gogorrak, ezen heltzen zenean ezinezkoa baitzen ohean atseden hartzea, hainbatetan molde haiek aldatzeko eskatu bazitzaion ere- Gregoriori ohikoa zen bisita egiteko, ez zuen, hasieran, beregan ezer arrarorik hauteman. Suposatu zuen horrela zegoela, geldi-geldi, haserre zegoela adierazteko asmoz, edozein ezagupenerako gai ikusten baitzuen. Halabeharrez, kedarra kentzeko tresna zeraman eskuan, eta honekin, atetik, Gregoriori kilimak egitea nahi izan zuen. Honekin ezer lortzen ez zuela ikusirik sumindu egin zen, ziztatu egin zuen, eta Gregorio bultzatu ostean, honek mugimendurik txikiena ere egiten ez zuela ikusi ondoren egin zion so, eta, momentuan gertatutakoaz ohartuz, neurri gabe zabaldu zituen begiak eta harridura oihu bat bota zuen. Baina ez zen denbora luzez geldirik egon, eta logelako atea zakarki ireki eta iluntasunean oihu bat bota zuen: -Ikusi ezazue, lehertu egin da! Hortxe duzue, guztiz lehertuta! Samsa jaun eta andrea haien ohean eserita jarri ziren. Asko kosta zitzaien izualdiaren ostean erantzutea, eta kosta zitzaien ere neskameak emandako berria ulertzea. Baina hau ulertu zutenean, berehala irten ziren ohetik, bakoitza alde batetik eta biek zorroztasun handia adieraziz. Samsa jaunak sorbalden gainean jarri zuen ohegainekoa; Samsa andreak bere lo egiteko kamisoia baino ez zuen jantzirik, eta itxura horrekin sartu ziren Gregorioren logelan. Bien bitartean, apopiloen etorreratik Gretek lo egiten zuen jantoki-salako atea ere zabaldu zen. Grete guztiz jantzita zegoen, gau guztian lorik hartu izan ez balu legez, eta halaxe adierazten zuen, izan ere, bere aurpegiaren zurbiltasunak. -Hilda? -esan zuen Samsa andreak, neskameari zalantza aurpegiz begiratuz, nahiz eta honetaz ziur egoteko arrazoiak falta ez zitzaizkion. -Hauxe da esaten nabilena -erantzun zuen neskameak, honen egitasuna frogatzeko Gregorioren gorpua bultzatzen jarraitzen zuen bitartean. Samsa andreak neskamea geldiarazteko mugimendu bat egin zuen, baina ez zuen geldiarazi. -Beno -esan zuen Samsa jaunak-, orain eskerrak eman ahal dizkiogu Jaunari. Aitaren egin zuen, eta hiru emakumeek gauza bera egin zuten. Gretek ez zion gorpu hari begirik kentzen: -Ikus ezazue zeinen argal zegoen -esan zuen-. Egia da aspaldi ez zuela janaririk dastatu ere egiten. Janaria sartzen zen moduan irteten zen gelatik. Gregorioren gorpuak, izan ere, guztiz zapala eta lehorra zirudien. Orain ohartzen ziren honetaz, jadanik ez zelako bere hankatxoen gainean eusten, eta inork ere ez zuen bera ez zen zerbait begiratzen. -Grete, etorri zaitez gurekin momentu batez -esan zuen Samsa andreak, tristura adierazten zuen irribarre bat eginez. Eta Grete, gorpuari begirik kendu gabe, bere gurasoen atzetik joan zen logelara. Neskameak atea itxi zuen, eta leihoa guztiz zabaldu zuen. Oraindik oso goiz zen, baina aireak bazuen jada, bere freskotasun hartan epeltasun kutsu bat. Martxoa amaitzear zegoen. Hiru apopiloak haien logelatik irten ziren eta haien gosaria non zegoen begiratu zuten. Ahaztu egin zitzaien. -Eta gosaria? -galdetu zion neskameari hiruretatik agintariena zirudienak. Baina neskameak, hatz erakuslea ahoan ipiniz, isilean, jaunak Gregorioren gelara sartzera deitu zituen. Hara sartu ziren, eta hantxe egon ziren, argiz betetako logela hartan, Gregorioren gorpuaren inguruan, hari mesprezuz begira eta eskuak haien jaka erabilietako poltsikoetan sartuta zeuzkatela. Orduan logelako atea ireki zen eta Samsa jauna agertu zen, esku bat bere emazteri eta bestea bere alabari lotuta zuela. Guztiek negar egin zuten antza zeukaten, eta Gretek noizbehinka bere aitaren besoaren atzean ezkutatzen zuen aurpegia. -Alde egin ezazue neure etxetik berehala -esan zuen Samsa jaunak, atea seinalatuz baina emakume biak askatu gabe. -Zer adierazi nahi duzu horrekin? -galdetu zion hiruretatik agintarienak, zertxobait nahasturik eta uzkurtasun irribarre bat eginik. Beste biek eskuak atzealdean gurutzatuta zeuzkaten, eta etengabe ari ziren haien eskuak igurzten, irabaziko zuten borroka baten zain egongo balira moduan. -Adierazi nahi dudana zehatz-mehatz esan dudana da -erantzun zuen Samsa jaunak, emakume biekin batera apopiloarengana hurbilduz. Hau momentu batez isilik eta lasai gelditu zen, begirada lurretik altxatzen ez zuela, bere pentsamenduak irudimenean antolatzen ari balira. -Hori horrela bada, bagoaz -esan zuen, azkenean, Samsa jaunari so eginez, bat-bateko indar batek bultzaturik honetarako ere baimena eskatu behar balio legez. Samsa jaunak begiak asko zabaldu eta burua gora eta behera mugitu beste gauzarik ez zuen egin. Honen ostean, apopiloa pausu handiak emanez ateondora zuzendu zen. Bere bi kideek aspalditik entzuten zirauten, eskuak igurtzi gabe, eta orain bere atzetik irten ziren arineketa batean, Samsa jauna haiek baino lehenago ateondora heldu eta beraien eta haien gidariaren artean jarriko zenaren beldurrez. Ateondora iritsi zirenean, nork bere txapela hartu zuen pertxerotik, nork bere aterkia atera zuen aterki-ontzitik, isilean makurtu ziren eta etxetik alde egin zuten. Ezer frogatzen ez zuen mesfidantzarekin, beranduago ikusiko zen moduan, Samsa jauna eta emakume biak eskailera ondora irten ziren eta, eskudeletik begiratu zuten zelan hiru gizon haiek, astiro baina etengabe, eskaileratan behera egiten zuten, pisu bakoitzean honek egiten zuen bueltan desagertu, eta segundo batzuk beranduago berriro agertzen zirelarik. Jaisten zihoazen bitartean, Samsa familiak haienganako zuen interesa murriztuz zihoan, eta Samsa jauna eta emakumeak, zama astun bat gainetik kendurik, etxe barruan sartu ziren berriro. Egun hura atseden hartzen eta osteratxoren bat egiten emango zutela erabaki zuten: ez zuten soilik guztiz irabazirik atseden hau, are gehiago, premiazkoa zen. Mahairatu ziren, beraz, eta hiru eskutitz idatzi zituzten barkamena eskatuz: Samsa jaunak, bere nagusiari; Samsa andreak, dendako jabeari, eta Gretek, bere nagusiari. Egiteko hauetan buru-belarri sartuta zeudenean, neskamea sartu zen bazihoala esateko, bere goizeko beharra amaitu baitzuen jadanik. Hirurek jarraitu zuten idazten, neskameari jaramon egin gabe, buruarekin baiezko keinu bat egiteaz nahikoa izan zen. Baina, bera ez zihoala ikusirik, burua altxatu zuten, haserre. -Zer duzu? -galdetu zuen Samsa jaunak. Neskamea irribarretsu zegoen ate ondoan, familiari berri zoragarri bat jakinarazi behar balio bezala, baina bere jarrerarekin adieraziz haiek galdeketa egin ondoren baino ez zuela egingo. Lumatxoa bere kapelean artez ipinita, eta bere familiarentzat lan egiten hasi zenetik Samsa jaunak gogaitzen zuena, norabide guztietarantz kulunkatuz. -Ia, ikus dezagun, zer nahi duzu zerorrek? -galdetu zuen Samsa andreak, nor neskameak gehien errespetatzen zuen pertsona baitzen. -Ba -erantzun zuen honek, eta barreak ez zion jarraitzen uzten-, ba ez zaretela arduratu behar alboko traste hori erditik kentzeaz. Dena dago konponduta. Samsa andrea eta Grete berriro makurtu ziren haien eskutitzen gainean, idazten jarraitzeko moduan, eta Samsa jaunak, neskamea dena zehatz-mehatz kontatzera zihoala ikusirik, isilarazi egin zuen, eskua beregana indartsuki luzatuz. Neskameak, ikusi zuenean ez ziotela kontatzeko prest zuena kontatzen utziko, gogoratu zuen presaz zebilela. -Jainkoak zain zaitzatela! -esan zuen, nabarmenki minduta. Buelta erdi eman zuen sumindurik, eta jantoki-salatik atera zen ate-kolpe itzela emanez. -Gaur gauean lanetik bidaliko dut -esan zuen Samsa jaunak. Baina ez zuen erantzunik jaso, ez bere emaztearena, ezta bere alabarena ere, izan ere neskameak nahasi egin zuen berriro ere berreskuratu zuten lasaitasun hura. Ama eta alaba altxatu egin ziren eta leihorantz zuzendu ziren, bertan besarkaturik geratu zirelarik. Samsa jaunak bere besaulkia norabide hartarantz mugitu zuen, eta, lasai-lasai haiei so egiten egon zen momentu batez. Honen ostean: -Beno -esan zuen-, etor zaitezte. Ahaz itzazue behingoz iraganeko kontuak. Eduki nazazue neu ere kontuan. Emakume biek momentuan esanak egin zituzten, berarengana lastertu ziren, laztandu zuten eta idazten bukatu zuten. Beranduago, hirurak elkarrekin irten ziren, hileetan egin ez zuten zerbait zelarik, eta tranbiara igo ziren osteratxo bat egiteko asmoz. Haiek ziren zihoazen bidaiari bakarrak. Tranbia eguzkiaren berotasunez beteta zegoen. Haien eserlekuetan etzanda, geroari buruzko kontuei buruz hitz egiten hasi ziren, eta ikusi zuten, gauzak ongi pentsatuta, hau ez zela oso iluna. Izan ere, haien hiru lanpostuak oso onak ziren, eta, batez ere, beranduagoko esperantzak posible egiten zitzaizkien. Momentuz hobetu behar zena etxez aldatzea zen. Etxe txikiago eta merkeago bat nahi zuten, eta, batez ere, hobeto kokatuta zegoena eta oraingoa, Gregoriok aukeratua zena, baino praktikoagoa. Eta horrela berbetan ari zirela, ia batera ohartu ziren Samsa jauna eta andrea haien alaba hazi egin zela eta indarrez beteriko neskatxa eder bat zela orain. Hitzik esan barik, begiradaz soilik elkar ulertuz, batak besteari esan zion bazela garaia haien alabarentzat senar bat bilatzeko. Eta, bidaia bukatu zenean, alaba altxatzen lehenengoa izan zenean, eta bere itxura gaztea agertu zuenean, gurasoen amets eta asmo onak sendotu egin ziren. (zati bat falta da) 2900 2006-01-12T21:35:51Z Janire Rodriguez 16 3. Kapituluaren amaiera ==1. Kapitulua== Gregorio Samsa, goiz batean eta loaldi larri baten ostean, bere ohean koko bihurturik esnatu zen. Bere lepoko oskol gogorraren gainean etzanda zegoen bere burua altxatzean, eta horrela bere sabel ilunaren itxura ganbila ikusi zuen; ohazalak honen handidura ezin zuen eutsi. Ondorioz, lurrera labaintzekotan zegoen. Jatorrizko hanka lodien ordez, funtsik gabeko mugimenduaz dantzan zebilzkion hamaikatxo hanka ikusten zuten bere begiek. -Zer gertatu zait? Ez zegoen ametsetan, ez. Bere logelak betiko itxura zuen. Mahai gainean oihal laginak sakabanaturik zeuden -Samsa merkatari saltzailea zen-, eta hormatik zintzilikatuta aldizkari batetik ebakitako argazki bat zegoen, urrezko marko batean sartutako irudia. Argazkian, larruzko txano eta tapaki batez estalita dagoen emakume bat zegoen. Gregoriok soa leihorantz zuzendu zuen; lainotuta zegoen, eta leihoan euri tantak jo eta jo egoteak malenkonia eragin zion. -Beno -pentsatu zuen-; zer gertatuko litzateke momentu batez lotan jarraitu eta ameskeria guztiak ahaztuko banitu?=Baina ezinezkoa zen, izan ere, Gregorio eskuin aldearen gainean lo egitera ohituta zegoen eta oraingo izate berriak ez zion postura hori hartzen uzten. Bere helburua eskuinalderantz begira gelditzea bazen ere, halabeharrez lepoz geratzen zen berriz ere. Makina bat bider saiatu arren, alfer alferrik zen; hankek sortutako mugimendu saltsa - maltsatu hura ez ikusteko, begiak itxi zituen; dantzak bere horretan segitu zuen, harik eta min sakon bezain zorrotza sentitu zuen arte, ordura arte inoiz sentitu ez zuelako mina, alegia. -Ai Ene! -esan zuen- zein neketsua den nik hautatutako lana! Egun bat bai eta bestea ere bidaiatzen. Negozioen ardura handitu egiten da lantegitik kanpo lan egiten denean, eta bidaiek sortzen dituzten burukominak ere ez dira gutxi: trenen ordutegia jagon, janari eskasa iruntzi, jatordu desorekatua mantendu, aldakorrak diren harremanak, ezertarako balio ez dutenak, maitasunarentzako tokirik ez dutenak. Dena pikutara! Sabelean halako hazkura arin bat nabaritu zuen. Apur-apurka, ohe-bururantz luzatu zuen gorputza, burua altxatzeko asmotan. Sumindutakoaren inguruan puntu zuri batzuk zituela ikusi zuen. Hanka batekin hazkura arintzen saiatu bazen ere, berehala kendu behar izan zuen hanka honen igurtziak hotzikarak sortzen zizkion eta. -Honen goiz jaikitzeak tenteldu egiten dut bat -esan zuen-. Gizonak behar beste lo egitearen premia zuen. Askoz hobeto bizi diren saltzaileak daude. Goizean eskatutakoa apuntatzeko ostatura itzultzen naizenean, patxadaz eserita eta gosaltzen ikusten ditut. Nik dudan nagusiarekin berdin jokatuko banu, berehala kale gorrian ikusiko nintzateke. Eta nork daki, ez ote da hori niretzat egokiena? Nire gurasoengatik izango ez balitz aspaldi izango nintzateke lanetik alde eginda. Nagusiaren aurrera joan eta ene iritzia aurkeztuko niokeen. Mahai gainetik eroriko litzateke, gora igo eta langileei hitz egiteko esertzen den mahai gainetik behera, alegia; langileak hurbil-hurbil jartzen zaizkio gorra delako. Baina oraindik ez dut esperantza galdu. Gurasoei zorrak kentzeko beste batzen dudanean - oraindik beste bost edo sei urte=, entzun beharko dizkit, bai. Beno, baina momentuz jaiki egin behar naiz, trena bostetan ateratzen baita. Begiak kutxa gainean zegoen iratzargailura bideratu zituen. -Jainko laztana!-oihukatu zuen bere barnerako. Goizeko sei eta erdiak ziren eta orratzek beren martxan jarraitzen zuten. Orratzak laurden gutxi jotekoak ziren. Akaso ez zuen jo iratzargailuak? Ohetik garbi=garbi ikus zitekeen alarma lauretan jarri izan zuela; beraz, jo beharra zeukan derrigor. Baina posible ote zen lo jarraitzea, etxeko armairuak eta denak aztoratzeko moduko zarata ateratzen zuen eta? Bere loaldia ez zen batere lasaia izan. Baina seguru aski, horregatik egin zuen azken momentuan sakonago lo. Eta, zer egin zezakeen orduan? Hurrengo trena zazpietan ateratzen zen; berau hartu ahal izateko korrikan ibiltzea halabeharrezkoa zuen. Erakusgaia oraindik ez zegoen bilduta, eta, azkenik bera ere ez zen prest sentitzen. Gainera, trena hartuko balu ere, ez zuen nagusiaren errieta saihestuko, izan ere, biltegiko mutilak jadanik bere faltaren berri emana izango zion eta. Biltegiko mutila dignitate bako ipurdi- miazkatzaile hutsa zen. Eta, gaixorik zegoela esango balu, zer gertatuko litzateke? Honek susmoak zabalduko zituen, Gregoriok bost urtetan inoiz ez baitzuen lanera hutsik egin. Seguruenik nagusia Montepioko medikuarekin etorriko litzateke. Gurasoen aurrean bere alferkeriaren gainean kexak zabalduko ziren, eta medikuaren agiriari esker edozein arrazoi atzera botako luke, harentzako gizon guztiak baitaude osasuntsu. Eta egia esan, kasu honetan ez zen oker ibiliko. Izan ere, loaldi luzearen ondorioz gosez bazen ere, Gregorio ondo sentitzen zen. Bere etzalekua utzi gabe bertan hausnartzen eta pentsatzen jarraitzen zuen. Erlojuak zazpiak laurden gutxi jo zituenean, ohe burutik hurbil zegoen atea jo zuten. -Gregorio- esan zuen ahots batek, amarenak- zazpiak laurden gutxi dira. Ez zinen bada, bidaian joatekoa? Zein ahots gozoa! Bere ahotsa entzutean ordea, izutu egin zen; betikoa zen, bai, baina txistu mingarri eta eutsi ezin batekin nahasturik agertu zen, hitzak hasieran argiak baziren, gerora nahastu egiten ziren eta azkenerako bat zalantzan jartzen zen entzun ote zituen ere. Gregoriok argi erantzuteko asmoa zuen baina guztia ikusita hau esatera mugatu zen: -Bai, bai. Eskerrik asko ama. Oraintxe altxatuko naiz. Egurrezko atearen bestaldean, Gregorioren ahotsaren aldaketa ez zen igarri behar, ama erantzun horrekin lasaitu eta honek alde egin zuen. Aldiz, elkarrizketa honen ondorioz, familiako kideek bazekiten Gregorio oraindik etxean zela. Honekin batera, aita ailegatu zen eta ateari golpe arin batzuk emanda galdetu zuen: -Gregorio, Gregorio! Zer gertatzen da?- Momentutxo bat itxaron eta ahotsa altxatuz ekin zion: -Gregorio, Gregorio! Halaber, beste atearen atzetik arrebak honela galdetu zion goxotasunez: -Gregorio ez al zaude ondo? Zerbait behar al duzu? -Prest nago -erantzun zien biei batera, hitzak garbi ahoskatzeko ahalegin handia eginez bere ahots- geldiz mintzatuz. Aitak gosaltzen jarraitu arren, arrebak ahopeka jarraitzen zuen: -Ireki mesedez, Gregorio. Hala ere, Gregorio ez zen horretan pentsatzen ari; aitzitik, bere buruari zorionak ematen zizkion logela ixteko zuen ohituragatik. Lehenengo egin beharreko gauza geldi- geldiro altxatzea eta ondoren gosaltzea zen. Hau dena egin ostean bakarrik pentsatuko nukeen gainerakoan, eta ez ohean etzanda nengoen moduan. Ohean baten baino gehiagotan posturak eragindako min arintxo bat sentitu izanaz gogoratzen zen, eta sarri askotan jaikitzerakoan desagertzen zena. Jakin-min handia zeukan egun hartako bere irudikapenak nola ihesten zitzaizkion ikusteko. Halaber, ahotsaren aldaketaren arrazoia katarroaren abisua zelakoan zen, hau da, saltzailearen gaixotasun profesionala. Ohazala baztertzea lan oso erraza zen. Horretarako, gorputza albo batera botatzea zuen errazena, horrela ohazala halabeharrez eroriko baitzen. Baina zailtasuna Gregorioren zabaltasun izugarrian zegoen. Zutuntzeko, beso eta eskuz lagundu ahal izango zen; halere, horren ordez, kontrolatu ezin zituen eta gelditu ezinik zeuden hamaikatxo hankaren jabe zen. Eta kontua da, berak zutuntzeko nahia zeukala. Luzatzen zen; eta hanketako bat dominatzea lortzen zuen; baina bitartean, besteek beren mugimendu aske eta mingarriarekin jarraitzen zuten. “Ez da egokia ohean ezerezean egotea" pentsatu zuen Gregoriok”. Lehenik eta behin etzalekutik gorputzeko behealdea kanporatzea otu zitzaion. Baina parte hau -oraindik ikusi gabea, beraz zehaztasunez kokatzea zaila egiten zitzaiona-, mugiaraztea zaila egin zitzaion. Pentsatutakoari geldi-geldiro ekin zion. Gregoriok indar guztiak bilduz, gorputza aurreratu zuen. Zoritxarrez, norabidea gaizki hartu zuen eta ondorioz, oheko hanken jota izugarrizko golpea hartu zuen. Golpearen ondorioz, konturatu zen bere gorputz berriko atalik sentiberena, gorputzeko beheko partea zela. Orduan, burua etzalekuaren goialdera bota zuen berriz ere, oraingoan gorputzaren goiko partea ateratzeko asmotan. Honek ez zuen arazorik ekarri, eta, gorputzeko zabalerak zein pisuak, buruak hasi izandako mugimendua jarraitu zuten. Baina, berau airean ikusitakoan, modu berberean aurrera jarraitzeko beldurra sentitu zuen, horrela erorita zaila izango litzatekeelako burua bere horretan mantentzea; gainera Gregoriorentzako oso garrantzitsua zen momentu hartan konortea ez galtzea. Hori gertatu orduko, nahiago zuen ohean geratzea. Baina, kontrako moduan indar berdinak egin ostean, bere emozioaren morroi ziren hankak ikusirik konturatu zen hasierako posizio berdinean topatzen zela eta berriro lehengoa pentsatu zuen: ez zuela ohean jarraitu behar eta portaerarik zuzenena arriskatzea zela, nahiz eta onik ateratzeko posibilitateak urriak izan. Ordea, laster gogoratu zuen, patxadazko erabakiak hartzea, erabaki arinak hartzea baino zuzenagoa zela. Bere begiak zorroztasunez leihoan finkatu ziren; baina zoritxarrez, bistan zeuden behe- lainoek eta lainoek esperantza eta indar gutxi ematen zieten. “Honezkero zazpiak- pentsatu zuen berriro erlojua begiratzean-. Jada zazpiak, eta oraindik behe-lainoa nagusi da.” Mugitu gabe eta arnasa geldi- geldiro hartuz, pixka batean ohean etzanda jarraitu zuen isiltasunak bere izaerara itzularaziko balu moduan. Hala ere, zazpiak eta laurden jo aurretik altxatuta egotea beharrezkoa zuela pentsatu zuen. Gainera biltegitik norbait heltzear zegoela uste zuen, berau zazpiak izateko gutxi falta direnean zabaltzen dute eta. Oheko hegal batetik irristatuta atera nahi zuen. Seguruenik gorputza horrela botata, burua eusten, ez zuen minik hartuko. Ez zitzaion ezer gertatuko, alde batetik bere lepoak gogorra zirudielako eta bestetik alfonbra gainera eroriko zelako. Gauza batek bakarrik ematen zion burukomina; mugitzean aterako zuen hotsak, honek familia osoa aztoratuko zuelakoan. Baina hau aurrera eramateko erremedio bakarra zen. Gregoriok jada, gorputz erdia ohetik kanpo zuen (metodo berriak lan bat baino jolas bat ematen zuen, atzez kulunkatzea besterik ez baitzen), eta, norbait laguntzera etortzen bazitzaion, lortzea oso erraza izan zitekeela jabetu zen. Pertsona indartsu birekin nahikoa zuela ikusi zuen ( bere aita eta neskamearengan pentsatu zuen ). Bere bizkar puztuaren azpitik beren besoak sartu, eta pisuaren eraginez makurturik hankak lurrean ongi baliatuko ziren ziur asko. Baina komeni al zen laguntza eskatzea atea giltzaz zarratuta zegoela jakinda? Bere egoera larria zela jakinda ere, ezin izan zion eutsi barreari. Operazioa oso aurreratua zeukan, honekin bukatzeko egin behar zuen gauza bakarra, aurrerago egindako mugimenduak baino gogorragoa izango zen beste mugimendu bat egitea zen, alegia. Horretarako gainera, ez zuen denbora askorik, zazpiak eta laurden emateko bost minutu besterik ez zirelako falta. Izan ere, ate joka etorri zitzaizkion. “Biltegiko norbait izango da seguruenik ”, pentsatu zuen Gregoriok, beren hankak gero eta azkarrago mugitzen ziren heinean. Momentu hartan, isilunea zabaldu zen eta halaber esperantza txiki bat sentitu zuen, atea inork ez zuela zabaltzen ikusitakoan. Hala ere, gertatzekoa zena, gertatu zen; neskameak pauso sendoak eman ostean, atea ireki zuen eta. Orduan Gregoriok nahikoa izan zuen bisitariaren berba bakarra entzutea, berau nor zen igartzeko; gerentea zela antzemateko, alegia. Zergatik ote zegoen Gregorio lan egiten , falta egiteagatik horrelako susmoak zabaltzen diren lantegi batean? Bertako langileria osoa ote zen horren barrabasa? Ez ote zitekeen egon beren artean benetako gizonik, goizean ordu pare bat galdu ondoren, tripak janda zoratu arren, ohetik altxatzeko gauza ez zenik? Beharrezko al zen ikerketatxo hura egiteko mutiltxo bat bidaltzea baina, gerentea bera etortzea? Orduan Gregoriok, pentsamendu guzti hauek behartuta, etzalekutik salto egin zuen. Handia ez zen, baina golpeak sortutako hots gor bat entzun zen. Alfonbrak golpea arindu zuen; bere lepoa uste zuena baino elastikoagoa zenez, zaratotsa ez zen horren beldurgarria izan. Ordea, burua eusteko ez zuen arretarik jarri eta ondorioz, min hartu zuen eta minaren minez alfonbraren kontra estutu zen. -Hor barruan zerbait gertatu da- esan zuen gerenteak ezkerreko gelatik. Ezinezkorik ez dagoela pentsatuz, egunen batean gerenteari ere antzeko zerbait gerta zitzaiokeela imajinatu zuen Gregoriok. Gerenteak bere partetik, Gregorioren pentsamendua irakurriko balu bezala, pauso sendo batzuk eman zituen bere txarolezko zapatekin. Ondoko logelatik arrebak isilka deitu zion. -Gregorio, biltegiko gerentea dago berton. -Badakit -erantzun zion indarge, arrebak ozta -ozta entzun zuen heinean. -Gregorio- esan zuen aitak ezkerreko gelatik-, gerenteak galdetu dit ea zergatik ez duzun hartu lehenengo trena. Ez dakigu zer erantzun, eta gainera zurekin aurrez aurre berba egin gura du. Beraz, zabaldu atea, mesedez. Ez arduratu gelan dagoen kaosagatik, berak ulertuko du eta. -Egun on, Samsa jauna!- sartu zen gerentea afektiboki. -Ez dago ondo- esan zion amak gerenteari, aitak berbetan segitzen zuen bitartean-. Gaixorik dago eta. Bestela zelatan galduko zuen bada trena? Gregorio biltegirako baino ez da bizi, ez da gau bakar batean ere kaleratzen eta! Eta jakin beza, premiazkoa denean ere ez dela kalera irtetzen. Gurekin batera afaltzen du eta egunkaria leitzen isil=isilik egoten da irtenaldiko ibilbideak aztertzen. Bere aisialdi bakarra aroztegia da. Bere logelan zintzilikatuta dagoen egurrezko markoa ikusten baduzu ikusi, zeharo zurtuta geratuko zara; hiruzpalau arratsaldetako beharra izan du. Oraintxe ikus dezakezu, hots, atea zabaltzean duenean. -Laster naiz prest- esan zuen modu isil batean, elkarrizketako berbarik ez galtzeko asmotan -Emakumea, seguru zuk esan bezala direla gauzak, baina ez al du ezer larririk izango! Nik horixe espero dut behintzat. Hori bai, merkatariok sarri askotan gorputz txarra izan arren, lanean jarraitu behar dugu; negozioan gainetik ez dago ezer! -Beno -galdetu zuen aitak, estututa eta atea berriro joz-;sar al daiteke behingoz gerentea? Ezkerreko gelan isiltasuna zen nagusi, eta eskuinekoan ordea, arrebaren negar- zotinak entzuten ziren. Baina, zergatik ez ote zuen nahi Gregoriok besteekin elkartu gura? Egia esan, esnatu berria zen eta ez zen ezta janzten hasia ere. Baina, zergatik ote zegoen negarrez? Agian, neba altxatzen ez zelako, atea zabaltzen ez zuelako, gerenteari pasorik ematen ez ziolako, bere lana galtzeko arriskuan zegoelako, eta kasu horretan, nagusiak berriro ere gurasoak gogor estutuko zituen aspaldiko zor haien kontura. Ordea, hauek momentuz, ez ziren arrazoizko burukominak. Gregoriok han jarraitzen zuen, eta ez zitzaion burutik ezta pasatu ere egin bere familiakoak bertan behera uztea. Alfonbra gainean zetzan, eta zegoen egoeran egonda inork ez zion bere gerenteari pasatzen utziko. Baina deskortesia txiki hori ez zen nahikoa arrazoi lantegitik botatzeko. Eta Gregoriok arrantzekin molestatzea baino, bakean uztea hobe zela pentsatu zuen. Hala ere, besteek Gregoriorengan zuten ezjakintasunak, kezkatzen zituen. - Samsa jauna -azkenean esan zuen gerenteak, ahots harroz-, honek guztiak zer esan nahi du? Zure logelan zarratzeaz gain, monosilaboekin erantzuten duzu. Halaber, arrazoirik gabe kezkatzen dituzu gurasoak eta axolagabekeria osoz laneko kontuak baztertzen dituzu. Zure familia kideen eta enpresaren izenean, arrazoiak eman ditzazula eskatzen dizut. Harrituta naukazu. Beste mota bateko gizona zinela uste nuen, hots, gizon zentzudun eta formala zinela. Egia esateko, gaur goizean patroiak zure faltaren arrazoi posible bat eman dit: bart kobratzeko agindu zitzaizuna. Nik esan nion neronek erantzungo nuela horren aurrean, eta horrelakorik pentsatu ere ez egiteko, mesedez; baina orain, zure portaera ikusita, ez daukat zure alde egiteko asmorik. Zure egoera, beraz, ez da horren segurua. Nire asmoa gauza guzti hauek zuri bakarrik esatea bazen ere, orain zure guraso eta arreba onberek entzun behar izan dute guztia. Gainera, zuri bost axola niri denbora galaraztea ere. Azkenaldian ez gara larregi saiatu lanean eta gainera ez dira oso garai onak negoziatzeko; hori guk ere aitortzen dugu. Baina Samsa jauna, ez dago ezta negozioak bertan behera uzteko garai onik ere. -Banoa -oihukatu zuen Gregoriok, bere onetik aterata, errietaren erdian guztiaz ahantzirik.- Oraintxe noa. Eritasun bat dela eta egon behar izan naiz ohean, gainera oraindik jaiki barik nago. Momentutxo bat mesedez! Hobeto nagoen arren, oraindino ez nago uste bezain ongi. Ez dakit zer gertatu zaidan! Atzo ondo sentitzen nintzen eta hori badakite nire gurasoek ere. Beno, atzo arratsaldean sentitu nituen lehen sintomak. Zelatan ez dute nabaritu lehenago? Zelan ez nien esan ezer biltegikoei? Izan ere, sarritan uste izaten dugu etxean geratu gabe osatuko garela eta ez da horrela izaten. Mesedez, gizona, izan iezaiezue begirune nire gurasoei! Esan dizkidazunak esateko ez dago arrazoirik. Bistan dago ez dituzula nire azken bezeroen eskaera-orriak irakurri. Gainera, zortzietako trena hartuko dut. Deskantsu hau indarberritzeko ez zait batere gaizki etorri. Ez ezazu galdu denbora gehiago. Laster izango naiz biltegian. Azaldu nagusiari nik esandako guztia eta eskatu barkamena nire partetik. Guzti hau zioen bitartean, zailtasun handirik barik, kutxara hurbildu zen. Bertan, zutitzen saiatu zen. Atea ireki eta gerentearen aurrean jarri eta berba egin gura zuen berarekin. Horren gogotsu deitzen zeudenen aurpegiak ikusteko irrikaz zegoen. Ez zen bere errua izango izutzen baziren, beraz, ez zuen zertan beldurturik. Ezta lasai geratzen baziren ere. Pixka bat mugituz gero, zortzietako trena hartuko zuen. Baten baino gehiagotan egin zuen laban kutxako horma lauekin; baina azkenean zutitu zen. Sabeleko mina handia bazen ere, horrek ez zuen kezkatzen. Orduan bere burua ondoko aulkiko bizkarraldearen kontra jarri zuen eta haretxen ertzei hankez oraturik geratu zen. Lasaitu zenean isildu egin zen gerentearen berbak entzuteko. - Zerbait ulertu al duzue? -galdetu zien gurasoei-. -Ai ene! -egin zuen amak negarrez. Seguruenik txarto egongo da eta gu hemen berari zirikatzen. =Eta jarraian dei egin zuen: -Grete! Grete! -Zer behar duzu, ama? -erantzun zuen alabak gelaren beste txokotik. -Mediku baten bila joango zara segituan; zure neba gaixorik dago eta. Zoaz arrapaladan! Entzun al duzu zelan egiten zuen berba? -Ana! Ana! -aitak egin zuen dei txaloak emanez-. Deitu iezaiozu segituan sarrailagile bati. -Animalia bat da- esan zuen gerenteak. Harrera gelan, korrika zetozen bi gazteren gona hotsa entzun ahal izan zen ( nola jantzi zen horren azkar arreba? ), eta, etxeko ateak, kolpean irekitzean, atera zuen zarata bortitza. Baina ez zen entzun ate kolperik. Ezbeharren bat gertatu den etxeetan gertatzen den legez, atea irekita utzi zuten. Halere, Gregorio hagitz lasaiago zegoen. Egia da bere berbak ulergaitzak zirela, berari argiak iruditu zirela arren. Horregatik bada, besteak zerbait arraroa gertatzen zela konturatu ziren eta ondorioz, laguntzera hurbildu zitzaizkion.Besteek lehenengo antolaketak erabakitasunez eta irmotasunez hartu izanak lasaitu egin zuten. Berriz ere gizakien artean zegoela iruditzen zitzaion, eta biengandik, bai medikuarengandik bai sarrailagilearengandik, bereizketarik gabe, ekintza arraro eta txundigarriak espero zituen. Eta, hurbiltzear zeuden elkarrizketa erabakigarrietan ahalik eta argien mintzatzeko asmoz, arinkeriaz eztarria garbitu zuen, arinki egitera beharturik zegoela, zarata hau ere giza-estula ez zela pentsatuko zuten beldur, horiek bereiztu ahal izateko segurtasunik ez zuelako. Bitartean, ondoko gelan, isiltasun handia zen nagusi. Gurasoek beharbada, nagusiarekin mahai inguruan jesarririk, honekin ahapeka hitz egingo zuten. Agian guztiak atetik gertu zeuden entzuten. Besaulkiarekin batera astiro-astiro hurbildu zen Gregorio atera; hara iristerakoan, jesarlekua utzi, atera salto egin zuen eta zutik eutsi zen, oratuta, bere hankek zuten lirdingagatik. Horrela zegoela, atseden hartu zuen egindako ahaleginagatik. Gero, sarraila barruko giltza birarazten saiatu zen bere ahoa erabiliz. Zoritxarrez, ez zuen guk zehazki hagin deritzogunik. Zerekin oratuko zuen orduan giltza? Baina barailak, ordea, oso indartsuak ziren, eta, horietaz baliatuz, giltza mugitu ahal izan zuen, horrek eragiten zion minean erreparatu barik, izan ere likido ilun batek irten zuen bere ahotik, giltzean labaindu eta lurrera tantaka erortzen zela. –Entzun iezadazue- esan zuen nagusiak alboko gelan-. Giltza birarazten ari da. Hitz horiek jarraitzeko bihotz eman zioten Gregoriori. Baina guztiek, aitak, amak, zera oihukatu behar izan zioten: -Aurrera, Gregorio!- Bai, zera oihukatu behar izan zuten: -Beti aurrera! Saiatu zaitez!. Eta guztiak bere ahaleginaren ondorioak larritasunez ikusteko zain zeudela imajinatuz, bihotz-bihotzetik giltza haginkatu zuen, nahiko ahulduta. Eta, giltzak sarrailan jira egiten zuen heinean, bera mantendu egiten zen, airean alde batetik bestera zebilela, ahotik eskegita, eta, beharrezkoa zen arabera, giltzean oratzen zen edo bere gorputzeko pisu guztiaz beherantz bultzatzen zuen. Sarrailaren hots metalikoak, amore ematerakoan, bere senera guztiz itzularazi zuen. –Beno- esan zuen, sekulako zizpurua emanez-. Ez da sarrailagilea etorri izan behar. Eta buruarekin kisketa jo zuen atea guztiz zabaltzeko. Atea zabaltzeko modu hau zela eta, sarrera librea zegoen arren, ez zuten Gregorio ikusi. Lehendabizi, ateko orrietako bat astiro bultzatu behar zen, atalasean atzeraka lazki ez jausteko kontu handiz. Eta mugimendu zail hau oraindik nola egin zezakeen pentsatzen zegoela, beste ezertan pentsatzeko astirik ez zuela, nagusiarengandik “ene!” entzun zuen, haizearen orroa bezala entzun zena, eta atetik hurbilen zegoen gizon hau ikusi zuen, baita eskuarekin ahoa nola estaltzen zuen eta poliki atzerantz egiten zuen ere, indar ikusezin batek mekanikoki bultzatuko balu bezala. Amak- nagusia han egon arren, ilea nahasia zuena burezurreko gainaldean- lehenengo Gregoriori begiratu zion, eskuak elkartu zituen, gero berarengana bi pausu eman zituen, eta azkenean zerraldo erori zen, bere gonak inguruan sakabanaturik eta aurpegia bularreko sakontasunean estalia zegoela. Aitak ukabilarekin mehatxu egin zuen, etsaitasuna erakutsiz, Gregorio logela barrurantz bultzatu nahi izango balu bezala; gero buelta eman zuen, etxeko sarrerara segurtasunik gabe abiatu zen, eta, begiak eskuekin estaliz, negarrak bere bular sendoa astintzen zuela. Gregorio, orduan, ez zen logelara guztiz sartu; bere logela barruan itxita zegoen ateko orrian eutsi zen; horrela, bere gorputz erdia baino ezin zitekeen ikusi, burumakur ingurukoak zelatatzen zituela. Bitartean, eguna argituz joan zen, eta beste aldeko espaloian aurrez aurreko eraikin beltzituaren zati txiki bat ikus zitekeen. Ospitale bat zen, eta bertako fatxada monotonoa leiho simetrikoek desegiten zuten. Ez zuen atertu, baina ordurako tanta bakanak baino ez zeuden, lurreko leku ezberdinetan ikus zitezkeenak. Mahai gainean gosaria zerbitzatzeko tresnak zeuden, izan ere, aitarentzat huraxe zen eguneko jateko momenturik garrantzitsuena, eta egunkari ezberdinak irakurtzen luzatzea ikaragarri gustuko zuen. Gregorioren aurrez aurre zegoen horman eskegitako mihisean bere argazki bat zegoen, zerbitzu militarrean zegoela eginikoa eta teniente uniformea erakusten zuena, eskua lepoan jarria, arduragabekeriaz irribartsu, bere jarrera eta janzkerak errespetua eskatuko balute bezala. Gela hori etxeko sarrerara begira zegoen; atetik etxekoa ikus zitekeen, irekita ere bazegoena, baita eskailera-burua ere. - Beno- esan zuen baretasuna mantendu zuen bakarra bera izan zen uste osoa zuela-. Beno ba, berehala jantziko naiz, erakusgaiak hartuko ditut eta bidaia hasiko dut. Bidaia egiten utziko didazue, ezta? Nagusi jauna, burugogorra ez naizela eta gustura lan egiten dudala ikus dezakezu. Bidaiatzea nekagarria da; baina ni ezin naiteke bidaiatu gabe bizi. Nora zoaz, nagusi jauna? Saltokira? Bai? Gertatu den guztia gertatu den bezalaxe kontatuko al duzu? Edonor ezgai izan daiteke batzuetan lanerako; baina momentu horietan langileak mesedegarri izan direla ohartu behar dira nagusiak eta jakin beharko lukete, ezgaitasuna gainditu ostean, gogotsuago eta arduratsuago lan egingo dutela. Nik, zuk ondo dakizun bezala, lan handia zor diot buruzagiari. Baina, bestalde, nire gurasoak eta nire arreba ere zaindu egin behar ditut. Egia da gaur estuasun larri baten nagoela. Baina lan eginez gainditzea lortuko dut. Mesedez, ez ezazu egoera gehiago zaildu. Nire alde jarri zaitez. Saltzailea inork maite ez duela badakit. Guztiek uste dute dirua erruz irabazten duela, eta, horretaz gain, ederto bizi dela. Egia da aurriritzi hau desager dadin arrazoi berezirik ez dagoela. Baina zuk, nagusi jauna, beste langile guztiek baino askoz gehiago dakizu, eta, geure artean, buruzagia barne, guztiaren jabe dena, sarritan erratu egiten da langileei buruz. Zuk ondo dakizu saltzailea, urteko egun gehienak saltokitik kanpo ematen dituenez, zurrumurru ugarirako pizgarri erraza dela eta funsgabeko kointzidentzia eta kexetarako biktima egokia ere bai. Horien aurka defendatzea ez da batere erraza, gehienetan horien berri ere izaten ez duelako, eta bidaia batetik leher eginda itzultzen denean baino ez ditu kausa ikusezin baten ondorio negargarriak zuzenean nabaritzen. Nagusi jauna, ez zaitez arrazoia ematen didazula erakusten didan ezer esan gabe joan, neurri batean behintzat. Baina, Gregoriok lehen hitzak esandakoan, nagusiak buelta eman zuen eta hari destainaz begiratzen zion, ezpainekin mesprezuzko keinu bat eginez. Gregoriok hitz egiten zuen bitartean, ez zen momentu bat ere lasai egon. Aterantz urrundu zen Gregoriori begirik kendu gabe, baina astiro-astiro, indar misteriotsu batek gela hartatik alde egitea galaraziko balu bezala. Etxeko sarrerara iritsi zen azkenean eta, oina lurretik altxatu zuen arintasuna ikusirik, sua zapaldu zuela eman zuen. Eskumako besoa eskailerarantz luzatu zuen, han, mirari moduan, askatasuna aurkitu ahal izango balu bezala. Nagusiak era horretara alde egitea onartu ezin zezakeela ulertu zuen Gregoriok, bestela saltokian zuen lanpostua arriskuan baitzegoen. Bere gurasoek ez zuten berak bezain ondo ulertzen egoera, urteek aurrera egin ahala, etxe hartan Gregoriok euren bizitzarekin baino ez akaba zezakeela pentsatu izan zutelako; horretaz gain, momentuak sortutako egonezinagatik, eta horren ondoriozko zereginengatik, zuhurtasuna ahazturik zuten. Baina ez zitzaion hori gertatu Gregoriori; honek bazekien nagusia atxikitzeak zuen garrantzia, baita berau lasaitu, konbentzitu eta erakartzeak ere. Horren guztiaren menpe zegoen Gregorioren eta bere senideen etorkizuna. Bere arreba gutxienez hantxe egongo balitz! Oso azkarra zen; Gregorio oraindik bere bizkar gainean etzanda zegoenean negar egin zuen. Seguru asko nagusia, neska politarekin adeitsua izango zelakoan, neskak nahi izandako edonora joateko prest egongo litzateke. Etxeko atea itxiko zukeen eta sarrean bertan ezustekoa kendu lioke. Baina arreba ez zegoen han, eta Gregorio bere kabuz moldatu behar zen. Eta, mugitzeko zuen gaitasun berria oraindik ezagutzen ez zuela ohartu barik, ezta posibleena ere, eta ziurrena ere bazena, hau da, besteek bere diskurtsoa ulertuko ez zutela, eutsita zegoen logelako atearen orritik banandu zen, bestearen zabaldurak sortutako atearen orritik irristatu zen nagusiarenganantz aurrera egiteko nahiarekin, eskailera-buruko barandan komikoki oraturik jarraitzen zuena. Berehala lurrera erori zen, alferrekoak ziren ahaleginak eginez bere hanka nimiño eta ugarietan eusteko, ahopeka kexa txikia egiten zuela. Momentu hartan, egun hartan lehenengo aldiz, benetako ongizate batek hartua bezala sentitu zen: hankatxoek, lurrean eutsita, zuzen-zuzen obeditzen zuten. Poztasun naturalez nabaritu zuen, eta berak nahi zuen lekura eramateko ahalegina egiten zutela ohartu zen, bere sufrimenduen amaiera iritsi zela adierazi zuena. Baina Gregorio, egin beharreko mugimendu gogorragatik, lurraren arrasean alde batetik bestera zebilenean, ez oso urrun eta bere amaren aurrez aurre, honek bat-batean salto egin zuen eta garrasika hasi zen, besoak luzatuz eta atzamarrak banatuz: -“Lagundu! Jainko maitea! Lagundu!”. Burua makurtzen zuen Gregorio hobeto ikusi ahal izateko; baina, bat-batean, suposizio hau ezeztatzeko asmoz, atzerantz erori zen, mahai gainean bizigabe moduan jausiz, eta oraindik hau ipinita zegoela gogoratu gabe, bertan jesarrita geratu zen, bere alboan iraulitako kafeontzitik kafea zorrotadaka isurtzen zegoela ohartu barik, alfonbratik zehar zabalduz. - Ama! Ama!- xurxulatu zuen Gregoriok, goitik behera begiratuz. Momentu baten nagusiak bere burutik alde egin zuen; eta ezin izan zuen, isuritako kafea ikusterakoan, bere barailak behin eta berriz hutsean ireki eta itxi baino. Amak, mahaitik alde egiten ahalegintzen zebilenean, berriz ere garrasi egin zuen eta bere burua aitaren besoetan bota zuen, bera laguntzera zioana. Baina ordurako Gregoriok ezin zien bere guarsoei jaramonik egin; nagusia eskaileran zegoen eta, kokotsa barandan jarrita zuela, ikuskizun hari azkenengoz begiratu zion. Gregoriok indarra hartu zuen nagusiarengana heltzeko asmoz, baina harek zerbait susmatu zuen, izan ere, salto bat emanda hainbat eskailera-maila jaitsi baitzituen eta desargertu egin zen, baina horren aurretik eskailera osoan entzun ziren oihuak bota zituen. Zoritxar hau guztia gutxi balitz, nagusiaren ihesaldiak aita ere guztiz aztoratu zuen, momentu hartaraino lasai samar egon zena; izan ere, iheslariaren atzean arin joan beharrean, edo gutxienez Gregoriok hori egitea baimendu izan balu, eskumako eskuarekin nagusiaren makilari heldu zion- hau ez zen makila batzeaz gogoratu ere egin, ezta bere kapela eta berokia batzeaz ere, aulki baten ahaztuak- eta, beste eskuan mahai gainean zegoen egunkari handi bat hartuz, prestatu egin zen, lurrean ostikada indarstuak emanez, papera eta makila erabiliz, Gregorio bere logela barruraino atzera eginarazteko. Azken honen erreguek ez zuten ezertarako balio izan, ulertu ez zituztenak; eta, burua era otzanez bere aitarenganantz bueltatu bazuen ere, haren ostikada indartsuak bikoiztea baino ez zuen lortu. Amak, bere aldetik, eguraldi txarra egon arren, leiho bateko kristala jaitsi zuen eta, kanporantz bortizki makurturik, aurpegia eskuekin estaltzen zuen. Kanpoko eta eskailerako airearen artean haize indartsua sortu zen; leihoetako errezelak harrotu egin ziren; mahai gaineko egunkariak ere bai, eta orrialde solte batzuek lurretik hegan egiten zuten. Aitak, errukigabe, txistu basatiekin presatzen zuen atzera-egitea. Baina Gregoriok oraindik ez zekien atzerantz ondo ibiltzen, eta horregatik oso astiro zebilen. Gutxienez buelta eman ahal izan balu! Arnas batean bere logelan egongo litzateke. Baina, bere makaltasuna zela-eta ez zuen bueltarik eman nahi izan aita urdurituko zuen beldur, honek zuen makila tentea burua zauritu edo bizkarra hausteko prest zegoela. Azkenean, hala ere, ez zuen beste erremediorik izan eta buelta eman behar izan zuen, amorruz ohartu baitzen atzerantz ibiliz norabidea mantentzea ezinezkoa zitzaiola. Horrela, bere aitari estutasunez begiratzeari uzten ez ziola, ahalik eta arinen buelta ematen hasi zen, hau da, makaltasun ikaragarriz. Aita haren borondate onaz jabetu behar izan zen, erasotzeari utzi baitzion, urrunetik makilaren puntarekin jiratu beharreko norabidea zuzenduz. Gutxienez txistu jasanezin hura gelditu izan balitz! Burua guztiz galtzea eragiten zion honek Gregoriori. Buelta guztiz amaitzeko gutxi falta zitzaionean, txistu hark nahastu eta atzera pixka bat egin zuen. Atearen aurrez aurre egotea lortu zuen azkenean. Baina bere gorputza ate hartatik oztopo barik igarotzeko handiegia zela jabetu zen momentu hartan. Aitari, momentuan zituen gogoak ikusirik, beste orria zabaltzea ez zitzaion, jakina, bururatu leku nahikoa izan zezan. Ideia batez baino ez zegoen beteta: Gregorio, lehen bait lehen, bere logelan sartu behar zen. Hala ere, sartu ahal izateko Gregoriok behar zituen prestaketa gogaikarri guztiak ez lituzke inoiz ere onartuko eta, era honetara, atea igaro. Honetarako inolako oztoporik egongo ez balitz bezala, Gregorio bultzatzen zebilen handitzen zioan iskanbila sortzen. Gregoriok bere atzean entzuten zuen ahotsak ez zuen aita batena zenik ematen. Gregorio ateko markoaren kontra estutu zen. Albo batez tentetu egin zen; atalasean zeharka jarrita zegoen orain, bere alboa guztiz minduta eta zaurituta zegoela. Ateko argitasunean irudi nazkagarri batzuk ikus zitezkeen.Gregorio trabaturik geratu zen han, ez zen bere kabuz inolako mugimendurik egiteko gai. Alde bateko hankatxoak airean zeuden, eta beste aldekoak lurrean zapaldurik min handia sortuz... Horrelako baten, logelan azkar sarrararzi zuen kolpe indartsu eta, era berean, salbatzailea eman zion aitak atzetik, odoletan hastea eragin ziona. Gero, makilarekin itxi zuen atea, eta azkenean guztia lasaitu egin zen. ==2. Kapitulua== Gaua iritsi zen arte Gregorio ez zen logale neketsu hartatik esnatu, konortegabetze baten antzekoa izan zena. Hala ere, ez zen bere kabuz askoz beranduago esnatuko, ordurako lo nahiko egin baitzuen, baina isilpeko pauso batzuen marmarrak eta kontuz itxitako sarrerako atearen zaratak esnatu zutela iruditu zitzaion. Tranbia elektrikoaren islak logelako sabaia eta altzarien gainaldea argitzen zituen; baina behean, Gregorio zegoen lekuan, iluntasuna zen nagusi. Astiro eta oraindik trakeski, bere garroekin haztamuka ibiliz, euren balioa ulertua zuela, ateraino hurbildu zen gertatu zena ikusteko asmoz. Bere ezkerraldea zauri bakar, luze eta nazkagarria zen. Herren zebilen, hautaketa bidez eta simetrikoki, bere hanka hilera bien gainean. Beste alde batetik, hauetariko bat, goizean jazotako istripuan zauritua, - miraria izan zen besteak zauririk gabe izatea!-, bizitza barik narras zeraman. Atera iristerakoan, bertara erakarri zuena jateko zerbait izan zela ohartu zen. Katilukada bat azukredun esne ikusi zuen, ogi zuridun zatitxoak igerian zeudela. Pozaren pozez barre egiteko zorian egon zen, goizean baino askoz gose handiagoa baitzuen. Berehala, burua katiluan murgildu zuen begiak estaltzeraino ia-ia; baina laster etsita atera behar izan zuen, ez bere ezkerraldeko minak lana zailtzen zuelako bakarrik (jan ahal izateko gorputz osoa mugitu behar zuen), esnea, momentu hartara arte gehien gustuko zuen edaria zena-horregatik, zalantza barik, arrebak han utzi zuen-, ez zitzaiolako batere gustatu baizik. Ia-ia nazkatuta urrundu zen katilutik, eta berriz ere logelako erdialderantz irristatu zen. Jangelan gasa piztuta zegoela ikusi zuen ateko zirrikitutik. Baina, ohikoa zenaren aurka, ez zitekeen aita amarentzako ozenki irakurtzen ari zela entzun ezta arrebaren gaueko egunerokoa ere. Ez zen txintik ere entzuten. Agian ohitura hau, arrebak bere eskutitzetan beti aipatzen zuena, azkenaldian desagertu egin zen. Baina inguruko guztia ere isilpean zegoen, eta, ziur aski, eraikina ez zen hutsik egongo. –Zelako bizimodu lasaia duen neure familiak!- pentsatu zuen Gregoriok. Eta, bere begiradak gerizpean finkaturik zituen bitartean, bere guraso eta arrebari hain bizitza barea eman ahal izateaz harro sentitu zen, hain inguru politean. Ikaraz pentsatu zuen lasaitasun, ongizate eta poztasun haiek amaitzear zeudela... Burutazio hauek nahas ez zezaten, nahiago izan zuen fisikoki astintzea eta logelatik arrastaka hasi zen. Gauean zehar ateko orri bat zabaldu zen, eta beste batean bestea: norbaitek, zalantza barik, sartu beharra zuen eta duda-mudatan zebilen. Gregorio, hori ikusita, jangelara ematen zuen atearen aurrez aurre jarri zen, bisitari zalantzatia barrurantz erakartzeko prest, edo gutxienez hura nor zen ikusteko asmoz. Baina atea ez zen berriro ireki, eta alferrik itxaron zuen. Goizeko lehen orduetan, atea zarratuta zegoenean, guztiak barrura sartzen saiatu ziren, eta berak orain ate bat zabaldu zuela, eta besteak ere ireki zituztela, zalantza barik, egunean zehar, ez zen inor gehiago joaten, eta giltzak ateko kanpoaldean zeuden, sarrailetan. (Zatitxo bat faltan dago) (: gero jarri bi puntuek) eta neskameari dagokionez, ez zen aintzakotzat hartu behar, hirurogei urte inguruko honek, aurreko neskamearen agurretik oso kementsua izan bazen ere, mesede berezi legez, sukaldeko atea itxita edukitzeko eta bakarrik norbaitek deitzen zionean irekitzeko baimena eskatu zuelako. Horregatik, geratzen zen aukera bakarra ama, aita ez zegoenean, bilatzea zen. Ama pozaren pozez joan zen. Baina, heldu bezain pronto mutu gelditu zen. Ohiko legez, arrebak dena behar bezala zegoela egiaztatu zuen, eta, soilik orduan, amari pasatzen utzi zion. Gregoriok, berehala, izara normalean baino gehiago jaitsi zuen, tolesteko asmoz. Izan ere, izara kasualitatez bertan zegoela ematen zuen. Kasu honetan ere ez zuen izararen azpitik kuxkuxeatu; bere ama ikusteari uko egin zion, hau etorri izanagatik pozik zegoelarik. –Sartu zaitez, ez zaio ikusten eta –esan zuen arrebak, ama zalantzarik gabe eskutik helduta eramanez. Eta Gregoriok entzun zuen nola bi emakumetxoek beterik zegoen kutxa astun eta zaharra lekuz aldatzen zuten eta zelan arrebak, beti alaitsu, lan gehiena bere esku hartzen zuen, amaren aholkuei jaramonik egin gabe, hau nekatu egingo zelakoaren beldurrez. Lanak dezente iraun zuen; egia da, ordu laurden bat pasa ondoren, amak kutxa aurreko tokian ixtea komenigarria zela adierazi zuela, lehenik eta behin, oso astuna zelako, eta, gainera, logelaren erdian utzita Gregoriori bidea oztopatuko ziolako; bazitekeen Gregoriori altzariak kentzearen ideia ez gustatzea. Amari, hain zuzen, justu kontrakoa iruditzen zitzaion. Biluzik zeuden paretek bihotza estutzen zioten. Zergatik ez al zuen Gregoriok berdina sentituko, bere logelako antzinako altzarietara ohituta egonda? Ez al zuen bere burua abandonaturik ikusiko gela huts horretan? –Eta ez al zirudien, orduan, –jarraitu zuen ahots isil-isilez amak, ia ahopeka, Gregoriok entzuteko beldurrez bezala, non zegoen justu ez baitzekien, hitzak ez zituela ulertzen pentsatzen zuen arren ahots-soinuari buruz ez zeukan-eta ziurtasun bera–, ez al zirudien, orduan, altzariak kendu eta baztertzen genuela, bera bakarrik utzita? Nik uste dut onena logela aurreko moduan uztea dela, horrela, Gregoriok, gugana bueltatzen denean, dena berdin aurkitu eta eten hau ahalik eta arinen ahaztu dezan. Amaren hitz hauek entzunda, Gregoriori iruditu zitzaion, bi hilabete horietan, giza erlazio ezak, bizitza berriak eraginiko monotoniarekin batera, zoratu egin zuela, ezin baitzuen, inola ere ez azaldu zergatik desiratzen zuen, orduan, logela hutsik ikustea. Gregoriok, benetan, nahi al zuen logela aldatua izatea? Ikusi nahi al zuen familiaren altzariekin beteriko logela eroso hura, desertu bihurtuta, non, oztoporik gabe, benetan, pareta guztietatik igo zitekeen, baina, aldi berean, ahaztuko zukeen gizakia zeneko bizitza? Logela ia-ia ahaztuta zeukanean, aspalditik entzun ez zuen amaren ahotsak baino ez zuen hunkitu. Ez, ez zen ezer lekuz aldatu behar; denak bere horretan jarraitu behar zuen; altzarien eragin onuragarririk gabe ezin moldatu, eta, hauek ariketak libreki egitea eragozten bazioten ere, hura, edozelan ere, kaltea baino, abantaila moduan kontuan hartu behar zen. Zoritxarrez, arreba ez zetorren bat iritzi honekin. Gainera, ohituta zegoenez –arrazoiak zituelarik– Gregoriorekin zerikusia zuen guztia, gurasoen aurrean, bere esku hartzera, amaren ideia nahikoa izan zen ez bakarrik kutxa eta mahaia kendu behar zirela behin eta berriz errepikatzeko, baita beste altzairu guztiak kendu behar zirela esateko ere, ezinbestekoa zen sofa kenduta. Baina guzti horretara ez zuen bakarrik bere umeen moduko setakeriak eta bere buruarekiko konfidantzak bultzatzen; gainera, paretetara igotzeko eta arrastaka joateko Gregorioren beharraz ohartzeaz gain, altzariak ez zituela ezertarako erabiltzen ere ohartu zen. Eta, beharbada, bere adineko neskatxen berezko gar horrekin, beti edozein aukeraz baliatzeko desirarekin, isilean, Gregorioren izugarrizko egoera areagotzeko desirak eraman zuen arreba guzti horretara, beragatik egiten zuena baino gehiago lortzeko asmoz. Izan ere, Grete izan ezik, inor ez zen ausartuko Gregorio bakarrik sentiaraziko zuen pareta hutsak zituen logela batera sartzen. Amak, beraz, ez zuen Gretek proiektuari amore ematerik lortu. Logela horren ezinegonak ama isilarazi zuen eta, jarraian, arrebari kutxa ateratzen lagundu zion. Gregoriorentzat kutxak ez zuen garrantzi handirik; baina, mahaiak bere horretan jarraitu behar zuen. Emakumeak logelatik irten ziren, kutxa zeramatela. Bat-batean, Gregoriok burua kontu handiz sofaren azpitik atera zuen, haiekin berba egiteko asmoz. Zoritxarrez, ama izan zen lehenago bueltatu zena. Grete, bitartean, ondoko gelan, kutxari heldurik jarraitzen zuen, hau leku batetik bestera astinduz, altzaria mugitzeko asmoz, baina ezin izan zuen lortu. Ama ez zegoen Gregorioren itxurari ohituta; gaixotu ere egin zitekeen bat-batean Gregorio koko itxuraz ikusirik; eta, horregatik, Gregorio ikaratuta di-da batean, atzeraka ibiliz, sofaren beste muturreraino mugitu zen; baina, ordurako oso berandu izan zen, izara mugitu egin baitzen amaren arreta sortaraziz. Hau, une batez, geldi-geldirik geratu zen eta Greterengana bueltatu zen. Gregoriok aldaketa ezer apartekorik ez zela behin eta berriz errepikatzen bazuen ere, eta altzari soil batzuk aldatzea baino ez zela pentsatzen bazuen ere, honek guztiak harrituta utzi zuen, berak esan zuen legez emakumeen joan-etorriak, bien arteko elkarrizketak, altzariak mugitzean lurrean uzten zuten arrastoa; hitz batean, bere inguruan nagusitzen zen anabasa. Orduan, burua eta hankak ahal bezain gehien uzkurtzen zituelarik eta sabela lurraren kontra zapaltzen zuelarik, ohartu zen ezingo ziola egoerari gehiago eutsi. Bere logela husten zioten, berak maite zuen guztia kentzen zioten: jadanik erremintak eta zerra gordetzen zitueneko kutxa ere eraman zuten; mahaia ere mugitu zuten, merkataritza ikasten zuenean eta eskolara joaten zenean ere idazteko erabiltzen zuena... Bai; emakumeen asmo onez ohartu behar zen. Momentu honetan, Gregorio ez zen emakumeen presentziaz jabetzen, hauek, unaturik, isilean lan egiten baitzuten; entzun zitekeen bakarra haien urratsak ziren. Eta, horrela, –emakumeak, ondoko gelan, idazmahaian arnasa hartzeko jesartzearekin batera– Gregorio ezkutalekutik irten zen, bere abiadura bizkortuz. Lehendabizi, ez zekien nora joan. Momentu horretan, jadanik biluzik zegoen paretan, larruz bilduriko emakume baten irudiak arreta deitu zion. Presaka igo zen haraino, eta kristalera eutsi zen, honek bere sabeleko mina arindu zuelarik. Behintzat, berak estaltzen zuen irudia ez zion inork kenduko. Eta burua jangelako aterantz bueltatu zuen, emakumeak ikusteko asmoz. Egia esan ez zuten atseden handirik hartu. Berriro ere bertan zeuden, Gretek ama besoarekin inguratzen zuelarik, bera helduz. –Beno, eta, orain, zer eramango dugu? –Esan zuen Gretek bere ingurura so eginez. Bitartean, haien begirada paretari loturik jarraitzen zuen Gregoriorenarekin gurutzatzen zen. Gretek egoerari eutsi zion eta amaren aurrean jarri zen, honek Gregorio ikusi ez zedin. Orduan, dardarati hauxe esan zion: –Etor zaitez, ez al zaizu hobeto iruditzen, momentu batez, jangelara joatea? Gregoriorentzat, Greteren asmoa argi zegoen: ama babestu nahi zuen, eta, ondoren, bera paretatik jaitsi. Baina, ez zuen inola ere lortuko! Gregoriok irudiari eutsita jarraitzen baitzuen, eta ez baitzegoen amore emateko prest. Nahiago zuen Greteren gainera salto egin. Baina Greteren hitzek ama urduritzea baino ez zuten lortu. Orduan, ama alde batera mugitu egin zen; paretan zegoen orban beltz erraldoia ozta-ozta ikusi, eta, Gregorio zela konturatu baino lehen, hauxe oihukatu zuen: –Jainko maitea! Jainko maitea! Eta zerraldo erori zen sofaren gainera, besoak luzaturik. Indar gabe zegoela ematen zuen, geldi-geldirik. –Kontuz Gregorio! –oihukatu zuen arrebak, begirada sutsuaz, ukabila gora jasotzen zuelarik. Hauxe izan zen Gretek Gregoriori berba egin zion lehenengo unea metamorfosia gertatu zenetik. Eta arreba ondoko gelara joan zen, ama bere onera bueltatzeko zerbaiten bila. Gregoriok ama lagundu nahi izan zuen –irudia babesteko denbora bazegoen–, baina kristalari itsatsirik jarraitzen zuen oraindik, eta bertatik zakarki askatu behar izan zen. Ondoren, birritan pentsatu gabe, ondoko gelara abiatu zen, antzinako legez, arrebari aholkuak eman ahalko bazizkion bezala. Baina, honen atzean geldirik egotearekin konformatu behar izan zen. Arreba, bitartean, ontzi batzuk ikusten zebilen; buelta eman zuenean, beldurtu egin zen, botila bat lurrera erori zitzaiola, hau apurtuz, eta Gregoriori min eman zion, aurpegian likido erregarri bat bota baitzion. Gretek, jarraian, ahal bezain ontzi gehien hartu eta Gregorioren logelan sartu zen, atea hankarekin itxiz. Gregoriok, orduan, bere burua amarengandik banatuta ikusi zuen, hau, bere erruz, hiltzeko zorian egon zitekeelarik. Eta berak ezin zuen atea ireki, Grete bertatik bota nahi ez bazuen, arrebaren presentzia amarentzat beharrezkoa baitzen; beraz, itxoitea besterik ez zuen. Gregorio, urduritasunaren eta aladuren eraginez, sabai, pareta eta altzarietatik igotzen hasi zen, eta, azkenean, batera eta bestera ibili ostean, mahaiaren gainera bota zen, guztiz ahulduta. Horrela minutu batzuk igaro ziren. Gregorio etzan egin zen nekearen nekez; isiltasuna zen nagusi, beharbada, seinale ona zena. Bat-batean, deitu egin zuten. Neskamea, betiko legez, bere sukaldean sartuta zegoen, eta Grete atea zabaltzera joan behar izan zen. Aita zen. –Zer gertatu da ba? –izan ziren bere lehenengo hitzak. Greteren itxurak dena zioen. Honek bere aurpegia aitaren bularrean ezkutatu eta ahots isilaz erantzun zuen: –Ama zorabiatu egin da, baina orain hobeto dago. Gregoriok ihes egin du. –Horixe espero nuen –esan zuen aitak–. Beti esaten nizuen; baina zuek, emakumeok, inoiz ez duzue kasurik egin nahi. Gregoriorentzat agerikoa zen aitak Greteren berria txarto ulertu zuela eta aitak, bestalde, bere semeak zerbait txarra egin zuela suposatzen zuen. Gregoriok beharrezkoa zuen, beraz, aita lasaitzea, ez baitzuen ez denborarik, ez baliabiderik gertatutakoa azaltzeko. Horregatik, bere logelako aterantz abiatu zen, honen kontra jarriz, horrela, aitak ulertu zedin bere logelara bueltatuko asmoa zuela eta aitak bakarrik bera bultzatu behar zuela edo atea ireki behar ziola momentu batean desagertu zedin. Baina egoera kaskar honen aurrean, aita ez zen hori ulertzeko prest egongo. –Ai! –oihu egin zuen aitak, sartu zenean, ahots haserre, baita garailearekin ere. Gregoriok burua atetik aldendu zuen, eta aitari begiratu zion. Gregorio ez zen aurretik aitaren aurrean horrela inoiz azaldu. Egia da, beste alde batetik, azken aldian, Gregoriok ez zizkiela etxeko gertaerei garrantzirik ematen, lanpetuta baitzebilen alde batetik bestera arrastatzeko asmatutako metodo berriarekin; eta, beraz, aldaketa nabarmenak aurkitzeko prest egon beharko zela. Baina, guztiaren gainetik, ba al zen gizon hura bere benetako aita? Ba al zen hura, antzina, Gregoriok negozio bidaiak egiten zituenean, ohean arduratuta gelditzen zen gizona? Arratsaldez, Gregorio etxera bueltatzen zenean, txabusina jantzita zuela, besaulkian jesarririk, bere semea alaitsu agurtzen zuena? Urteko igande eta jai batzuetan, ama eta Gregoriorekin gutxitan emandako paseoetan, bere jaka zaharraz biltzen zena, makuluaren laguntzaz ibiltzen zena eta zerbait esan nahi zuenean gelditu eta ama eta Gregorio bere inguruan jartzen zituena? Orain, ostera, tente eta zuzen joaten zen, urre koloreko botoiak zituen uniforme urdin batekin jantzita, bankuko ordenantzek eramaten dituztenen antzekoa; jakaren lepoaren gainean bere kokospea baino ez zen ikusten; bekain iletsuen azpian, bere begi beltzen begirada bizi eta erneak errespetu handia ematen zuen; bere ile zuria, lehen beti korapilaturik zeramana, orain, artesi distiratsu eta ia perfektu batek banantzen zuen. Txanoa sofaren gainera bota zuen. Honek monograma bat zeukan –bankuren batena seguruenik–, eta, Gregoriorengana heldu zen kurba bat eginez, honek eskuak poltsikoetan sartuta zituelarik eta bere jaka luzea atzean lotuta zeukalarik. Berak ere ez zekien zer egin; eta oinak ezohiko modu batean altxatu zituenean, hauen handitasunak harritu egin zuen. Baina, honek ez zuen Gregorio haserretu, berak bere bizitza berriaren hasieratik jakin bazekielako aitarentzat, bere semeari zegokionez, zorroztasunik gogorrena ere gutxi zela. Beraz, aitaren aurrean korrika hasi zen; hau gelditzen zenean Gregorio ere gelditzen zen eta aitak mugimenduren bat egiten zuenean, ostera, Gregorio, berriro ere, mugitzen hasten zen. Horrela, gelaren inguruan bueltaka ibili ziren, ezer erabaki gabe. Are gehiago, honek, etenaldi ugarien eraginez, ez zuen jazarpen bat ere ematen. Gregorio, momentuz, lurrean gelditu zen, batez ere, aitak pentsa ez zedin paretetatik edo sabaitik ihes egingo zuenik. Gainera, Gregoriok onartu behar izan zuen korrikaldi horiek ezingo zutela gehiago iraun, aitak urrats bat ematen zueneko, berak hamaika mugimendu egin behar baitzituen. Gregorio itotzen hasia zen; bere aurreko bizitzan ere ez zituen birika osasuntsuak eduki. Pixka batean kulunkatu zen, ihes egiteko ahal bezain indar gehien lortzeko asmoz; begiak ere ezin zituen guztiz irekita eduki; egin zezakeen gauza bakarra ihes egitea zen. Jadanik paretak ere libre zeudela ahaztuta zuen, hauetan altzari arriskutsuak baziren ere. Orduan, bortizki jaurtitako zerbait bere albora jausi zen biraka: sagar bat zen. Ondoren, beste sagar bat; Gregorio, ikaraturik, geldi-geldirik geratu zen: alferrikakoa zen korrika egiten jarraitzea, aitak bere aurka egitea erabaki baitzuen; honek poltsikoak fruta ontziko sagar guztiekin bete zituen eta sagar bat bestearen atzean botatzen zion Gregoriori, bete-betean asmatu gabe. Sagar gorriak lurrean ari ziren biraka, bata bestearen kontra jotzen zirelarik. Horietariko batek, trebetasun handiagoz botatakoa, Gregoriori jo zion bizkarrean, baina honek ez zion minik eman. Hurrengoa, ostera, bizkarrari itsatsirik geratu zitzaion. Baina Gregoriok arrastaka jarraitu zuen, lekuz aldatzeak mina arinduko ziolakoan; bertan mugitu ezinik egongo balitz bezala sentitu zen orduan, eta konortea galduz, hankak zabal-zabal eginda, lurrera erori zen. Gregoriok ikusi zuen azkena bere logelako atea bortizki irekitzen zela izan zen. Lehendabizi, ama irten zen, alkandora jantzita zuela korrika egiten zuelarik –Gretek hau biluztu baitzuen konortea galdu zuenean arnasa hobeto har zezan–, eta honen atzean arreba zetorren, oihuka. Amak aitarengana korrika egiten zuen, bidetik arropa erortzen zitzaiolarik, eta, azkenean, arropekin estropezu egin eta aita besarkatu zuen… Gregoriok ia ezer ikusten ez zuelarik, amak aitari haien semea barkatzeko eskatu zion. ==3. Kapitulua== Zauri larri horrek, sendatzeko hilabete bat baino gehiago behar izan zuenak –inor ez baitzen bizkarreko sagarra, azalean itsatsirik gelditu zen froga hura kentzen ausartu–amari eta Greteri Gregorio familiakoa zela gogorarazi zien, baita aitari ere. Gregorio, beraz, ez zuten etsai moduan hartu behar; errespetua sor zioten. Hortaz, egoerari eustea besterik ez zuten. Gregoriori dagokionez, zauriaren ondorioz mugitzeko trebezia galdu bazuen ere eta, agure ezindua balitz bezala, bere logela gurutzatzeko –pareta eta sabaitik igotzea, orain, pentsatu ere ez– minutu amaigabeak behar bazituen ere, bere egoera kaskarrean, berarentzako nahikoa zen ordaina jaso zuen: arratsalde orotan, jangelako atea irekita egoten zen, eta Gregorio, logelan zegoela, besteentzako ikustezina zen iluntasunean, familia guztia ikus zezakeen argituta zegoen mahaiaren inguruan, eta haien elkarrizketak ere guztien baimenarekin entzun zitzakeela esan daiteke, lehen ez bezala. Argi dago, oraingo elkarrizketa hauek ez zutela zerikusirik antzinako hizketaldi alaiekin, Gregoriok hoteleko logela txikietan faltan botatzen zituen horiekin, oheko arropa hezeen gainera nekatuta botatzen zenean faltan botatzen zituenekin. Orain, gehienetan, gaua isiltasunean igarotzen zen. Afaltzen zeuden bitartean, aitak bere besaulkian lo hartzen zuen, eta, bitartean, ama eta arreba isil-isilik egoten ziren. Ama, ahal bezala, argira hurbiltzen zen, denda batentzako arropa zuri fina josteko. Arreba, berriz, saltzaile sartu zen eta gauetan eszenografia eta frantsesa ikasten zituen, etorkizunean lan hobea lortzeko asmoz. Batzuetan, aita esnatu egiten zen, eta, lo egin ez balu bezala, amari esaten zion: <<gaur ere asko josi duzu!>>. Eta, momentuan, berriro ere loak hartzen zuen, amak eta arrebak, leher eginik, irribarre egiten ziotelarik. Aitak ez zuen bere uniformea, etxean zegoenean ere, kendu nahi; eta txabusinak alfer-alferrik esekitokian jarraitzen zuen bitartean, aita lo seko zegoen, guztiz jantzita, beti lanerako prest egongo balitz bezala, bere nagusien aginduren bat entzungo zuelakoan. Ondorioz, uniformea zahartu egin zen, ama eta arreba hau beti garbi egoteaz arduratzen ziren arren. Gregoriok orduak pasatzen zituen uniformeari begira. Hau orbanez beterik zegoen, baina urrezko botoiak beti distiratsu zeuden. Aitarentzat deserosoak baziren ere, lasai hartzen zuen lo. Hamarretan, ama aita esnatzen saiatzen zen, ohera joateko goxo-goxo esanez, hori benetan lo egitea ez zela adierazi nahi ziolarik. Izan ere, aitak ondo lo egin beharra zuen, seietan sartzen baitzen lanera. Baina hau, oso burugogorra zenez, ezetz esaten zion amari beti, berak mahaian jarraitu nahi zuela adieraziz; oso nekagarria zen berarentzat mahaia oheagatik aldatzea. Ama eta arreba saiatzen baziren ere, aitak bere horretan jarraitzen zuen, begiak itxita. Amak belarrira hitz goxoak xuxurlatzen zizkion eta arrebak lanari uzten zion, ama laguntzeko asmoz. Baina honek ez zuen ezertarako balio, aitak ez baitzuen amore ematerik nahi. Honek begiak irekitzen zituen momentu bakarra amak eta arrebak beso azpitik hartzen zutenean zen. Orduan, haiei begira, oihukatzen zuen: – Hau al da ondo bizitzea? Hau al da neure azken egunotako lasaitasuna? Eta oso nekagarria balitz bezala, aita, ama eta arrebaren laguntzaz, zutik jartzen zen eta aterantz joaten ziren. Heltzen zirenean, aitak, keinu baten bidez, jadanik behar ez zituela adierazten zien, eta bakarrik jarraitzen zuen, Grete eta ama honen atzean jarraituko ziren arren. (zati bat falta da) (nirie:jani) Hasieran pentsatu zuen bere gogogabetasuna, dudarik gabe, bere logelaren egoerak murgiltzen zuen malenkoniaren ondorio zela; baina oso azkar ohitu zen honen itxurara. Beste leku baten soberan zeuden gauzak bertan uzteko ohitura hartu zuten, zeinak asko ziren, etxeko logela bat apopiloentzat erabiltzen baitzuten orain. Hiru gizon oso formal hauek –hirurak bizardunak, Gregoriok egun baten ateko zirrikitutik ikusi zuenaren arabera-, bai beraien logela, baita etxe guztia ere, sukaldea batez ere, txukun-txukun mantentzen zuten. Ezin zuten haien begi aurrean ikusi ez balio gabeko trasterik ezta gauza lohirik ere. Gainera beraien altzari ia guztiak ekarri zituzten, eta horregatik zeuden hainbeste balio gabeko gauza, saldu ezin zitezkeenak baina bota nahi ez zituztenak. Eta gauza hauek guztiak Gregorioren logelan sartzen zituzten, hautsontzi eta zaborrarekin batera. Neskameak laster batean botatzen zituen erabiliko ez ziren gauzak Gregorioren logelara. Agian neskameak edukiko zuen gauza haiek biltzeko asmoa denboraz ondo ibiliko zenean, edota denak kanpora botatzekoa; baina beti gelditzen ziren botatako leku hartan. Gregoriok soilik mugitzen zituen lekuz logelan lekurik gelditzen ez zitzaionean, nahiz eta ahalegin haren ondoren neke-neke eginda amaitzen zuen, denbora luzez mugitzeko indarra galdurik. Apopiloak batzuetan etxean afaltzen zuten, jantoki-sala nagusian. Egun hauetan logela honetako atea itxita gelditzen zen; baina honek guztiak ez zuen Gregorio larritzen, izan ere atea zabalik egon zen hainbat gauetan logelako lekurik ilunenean gorde zen, familia horretaz ohartu ere egiten ez zelarik. Baina egun baten neskameak atea ertirikita utzi zuen, eta hau holaxe gelditu zen gauez apopiloak etxera heldu eta argia piztu zutenean. Mahairatu ziren, aurretik aita, ama eta Gregorioren jarlekuak izandakoetan jesarriz, mahai-zapiak zabaldu zituzten eta sardexka eta aiztoak heldu zituzten. Momentu hartan ama agertu zen atean haragiz beteriko erretilu bat zeramala, eta bere ostean arreba patataz beteriko erretilua zeramalarik. Jaki berotik lurruna irteten zen. Apopiloak erretiluetara hurbildu ziren, zerbitzatu aurretik dastatzeko irrikaz, eta erdian jarrita zegoen gizonak, hiruretatik autoritarioena zirudienak, haragi zati bat zatitu zuen erretiluan bertan nahikoa samur zegoela baieztatzeko asmoz. Bere poztasuna adierazi zuen amaren eta arrebaren lasaitasuna sortuz. Bitartean, familiak sukaldean afaltzen zirauen. Aita, familiarekin bildu aurretik jantoki-salara sartu, hiru gizonak agurtu eta, txanoa eskuan zuelarik, mahaiaren inguruan buelta eman zuen. Horren ondoren, familia elkarrekin zegoenean, ia-ia isiltasun osoan hasi ziren jaten. Gregoriori gauza bitxia iruditzen zitzaion beti, afalorduan zeuden hots guztien artean, haginek jakiak mamurtzerakoan egiten zuten hotsa nabaritzea, honek Gregoriori jateko haginak beharrezkoak zirela eta hagin bako masailezurrarekin jatea ezinezkoa zela adierazi nahiko balio bezala. “Hau gosea dudana, hau –zioen bere artean, arduraturik-. Baina ez dira hauek nahi ditudan gauzak… Hauena bai gogoz jatea! Eta ni bien bitartean, gosez hilda!” Gau hartan bertan -Gregoriok ez zuen gogoratzen biolina entzun zuenik denbora luze hartan- sukaldean haren soinua igarri zuen. Apopiloek amaitu zuten jada afaltzen. Erdian jarrita zegoenak egunkari bat atera zuen eta alboan zeuden beste biei orri bana eman zien, eta hirurek irakurtzen zuten aulkian etzanda. Biolina aditu zutenean, beraien arreta musikarengan jarri zuten; jaiki egin ziren, eta, behatz puntetan ibiliz, ateondoraino joan ziren, bertan mugitu gabe, bata bestearen kontra geldituz. Zalantza gabe sukaldetik entzun zituen aitak, hauxe galdetu baitzien: - Beharbada jaunek ez dute musika atsegin? Eta gehitu zuen: - Horrela bada, momentuan eten daiteke. - Inondik inora ere -esan zuen autoritate handiena zuen gizonak-. Nahiko luke andereñoak hona sartu eta hemen jo? Askoz ere erosoagoa eta atseginagoa izango litzateke. - Noski baietz! -erantzun zuen aitak, bera biolina joko zuena bailitzan. Apopiloak jantoki-salara itzuli ziren, eta bertan itxaron zuten. Handik gutxira heldu zen aita atrila eskuetan zuela, honen ondoren ama musika paperekin, eta, azkenik, arreba, biolinarekin. Arrebak dena lasaitasunez prestatu zuen jotzen hasteko. Bitartean, gurasoak ez ziren ausartzen haien besaulkietan jesartzen ere, sekula ez baitzuten apopilorik eduki etxean eta horregatik haienganako adeitasun osoa erakusten zuten. Aita atearen ondoan gelditu zen, eskumako eskua bere trajearen bi botoiren artean sartuta zuelarik; baina amari, apopiloetariko batek besaulkian jesartzea eskaini zion, eta bazter baten jarri zen, ez baitzuen besaulkia gizon hark utzitako lekutik mugitu. Arreba jotzen hasi zen, eta aitak eta amak, bakoitzak bere lekutik, bere eskuaren mugimendu guztiak jarraitzen zituzten. Gregorio, musikak erakarrita, apur bat aurreratzera ausartu zen, eta bere burua jantoki-salan zegoela konturatu zen. Jada ez zen harritzen besteekiko zuen arreta eskasagatik, eta, lehen, aldiz, arreta hori izan zen hain zuzen berak zuen bertuterik aipagarriena. Hala eta guztiz ere, orain inoiz baino gehiago, berak ezkutatzeko arrazoiak zituen, izan ere, bere logelan zegoen zikinkeria guztia zela eta, edozein mugimendu egiterakoan, bere inguruan hautsa altxatzen zuen, bera ere hautsez beteta zegoen eta berarekin batera bizkarrean eta alboetan litsak, ileak eta jaki hondakinak zeramatzan. Besteenganako axolagabetasuna sekula baino nabarmenagoa zen, aurretik egunean hainbat aldiz alfonbra gainean etzanda marruskatzen zenean baino nabarmenagoa hain zuzen. Eta, halere, zegoen egoeran zegoela ere, ez zuen lotsarik sentitzen jantoki-salako lurrean zehar aurrera egitean. Egia da inor ere ez zela beraz arduratzen. Familia biolinaren soinuarekin guztiz txundituta zegoen, eta apopiloak, hasieran eskuak poltsikoetan zeuzkatela, atrilaren ondoan kokatu ziren, honetatik nahiko hurbil, guztiek letrak irakurri ahal izateko eta seguruenik arrebari enbarazu egiten ziotelarik. Baina ez ziren luzaro horrela egon eta laster leihoaren ondora joan ziren aurpegiak alboratuta, eta aitak larriturik begiratzen zituela. Izan ere horrek adierazten zuen haiek aparteko musika dibertigarria entzuteko zuten ilusioa apurtu zela, jada nekatzen hasiak zirela eta soilik adeitasuna erakustearren onesten zutela arrebak biolina jotzen jarraitzea. Bereziki hirurak erretzen ari ziren zigarroen kea ahotik edota sudurretik botatzeko moduak urduritasun handia adierazten zuen. Eta, baina, zeinen ondo jotzen zuen arrebak! Aurpegia alboratuta zuela jarraitzen zuen adi-adi eta tristeki pentagrama irakurtzen. Gregorio apur bat gehiago hurreratu zen eta burua lurrari lotuta mantendu zuen, bere begirakunea bere arrebarenarekin topatzeko ahaleginak eginez. Piztia izango ote zen, musikak hainbeste txunditzen bazuen? Bere aurrean sutsuki antsiatutako jaki ezezagun batengana zuzentzen zuen bidea zabaltzen zela zirudien. Bai, arrebarenganaino heltzeko erabakia hartuta zuen, gonatik tira egin eta era hartan bere logelara biolina jotzera joan behar zuela adierazteko, bertan inork ez baitzuen bere musika saritzen eta berak egin nahi zuen hori. Aurrerantzean, ez zion arrebari bere logelatik irteten utziko, berak bizirik zirauen bitartean ez behintzat. Lehenengo aldiz zerbaitetarako balio behar zion bere itxura beldurgarri hark. Momentu batean ate guztietan egon ahal izatea nahi zuen, eraso nahi zion edonoren gainean salto egiteko prest. Baina ezinbestekoa zen arreba bere ondoan geratu zedin, ez behartuta baizik eta bere borondatez; beharrezkoa zen halaber, bere ondoan jesarri zedin sofan, beregana makurtu zedin, eta orduan aitortuko zion Kontserbatoriora bidaltzeko asmoa eduki zuela, eta aurreko Gabonetan zoritzar hura gertatu izan ez balitz -izan ere, Gabonak igaro ziren jada, ezta?, horrela aitortuko zion guztiei, inoren eragozpenak kontuan hartu gabe. Eta azalpen hau entzuterakoan, arreba, hunkituta, negar batean hasiko zen, eta Gregorio bere sorbalda gainera igoko zen, eta saman musukatuko zuen, dendara zihoanetik biluzik, zinta gabe, eramaten zuen sama hartan. -Samsa jauna -esan zion aitari hiruretatik agintariena zirudien gizonak. Eta, beste hitz bat gehiago esaten denbora alferrik galdu gabe, aitari erakutsi zion, hatz erakuslea luzatuz, Gregorio, hau geldiro aurrera zihoalarik. Biolinaren soinua momentu hartan isildu zen, eta hiruretatik agintariena zirudienak irribarre egin zien bere lagunei, burua astinduz, eta berriro Gregoriorengana zuzendu zuen bere begirada. Aita lehenengo eta behin, Gregorio bertatik kanporatu beharrean, apopiloak lasaitzen ahalegindu zen, zeinek ez zeuden batere urduri, eta biolina jostagarriagoa iruditzen zitzaien Gregorioren agerrera. Haiengana lastertu zen, eta, besoak luzatuz, haien logelara bultzatu nahi izan zituen Gregorio bere gorputzarekin ezkutatzen zuelarik. Haiek, orduan, ez zuten haien haserrea disimulatu, nahiz eta ezin zitekeen jakin haserre hori aitaren jokabideagatik zen edota, susmorik txikiena eduki gabe, tankera horretako izaki batekin batera bizi izan zirela jakin izanagatik. Azalpen eske hasi zitzaizkion aitari, zerura jaso zituzten haien besoak, nork bere bizarretik tira egin zuen keinu urduri batez, eta astiro-astiro atzera egin zuten haien logelaraino. Bitartean, arrebak lortu zuen bat-bateko eten hari buru egitea. Momentu batez mugitu ezinik gelditu zen, oraindik jotzen ibiliko bailitzan, biolina axolagabetasunez eusten zuela. Eta bat-batean beretik irten zen: instrumentua amari ipini zion besoetan, honek bere besaulkian jarrita jarraitzen zuelarik, bere birikak egiten ari ziren lan neketsuaren erruz ia itota. Arreba alboko gelara abiatu zen, aitak bultzatuta apopiloak orain arinago sartzen ari ziren gela berera. Trebetasun handiz mantak eta burukoak hartu eta lekuz aldatu zituen, eta gizonak haien gelara sartu baino lehenago ere, amaitu zuen haien oheak egiten eta handik irtenda zegoen jada. Aita hain zuen bere itsukeriak gainduta, ezen ahaztu egin zuen apopiloenganako gutxiengo adeitasuna izatea, eta haiek sutsuki bultzatzen jarraitzen zuen, harik eta atalasera iritsi zirenean hiruretatik agintariena zirudienak, lurraren kontra ostiko bat jo zuen, eta, ahots beldurgarri batekin, aita geldiarazi zuen hitz hauek esanez: -Jakinarazi nahi dizuet -eta hau esatean eskua altxatu eta amaren eta arrebaren begiradarekin bat egin zuen-, jakinarazi nahi dizuet zeuei, familia honetan gertatzen diren gertakari nazkagarriak ikusirik -eta hitz hauek esatearekin batera txistua bota zuen lurrera gogotsu-, momentu honetan bertan alde egingo dudala etxe honetatik. Ez da beharrezkoa esatea deus ere ez dudala ordaindu beharko hemen igaro ditudan egunengatik; arinago aldiz, hausnartu egingo dut zuri kalte-ordainketarik eskatuko dizudanentz, eta ez uste hau egiaztatzea oso zaila izango denik. Isildu eta bere ingurura begiratu zuen, zerbaiten zain egongo bailitzan. Eta, hain zuzen ere, bere beste bi lagunek berak esandakoa berretsi zuten, hauxe gehituaz: -Geuk ere momentu honetan bertan alde egingo dugu etxe honetatik. Honen ostean, hiruretatik agintariena zirudienak maratila heldu zuen eta atea kolpe batez itxi zuen. Aita, zalantzazko pausoak emanez, eskuen laguntzaz haztamuka, bere besaulkira zuzendu zen, eta bertan bota zen. Bazirudien gabetako bere ohiko loaldia egitera zihoala, baina bere buruaren makurdurak, pisu gabe jausita balego moduan, erakusten zuen ez zegoela lotan. Denbora guzti horretan, Gregorio isilik geratu zen, apopiloek ezustean hartu zuten leku berean geldirik. Bere planaren porrotak sorturiko tristurak, eta baliteke baita goseak sorturiko ahuleziak ere, ezinezko egiten zuten mugimendurik txikiena ere. Luze barik ekaitz itzel bat gainera etorriko zitzaionaren beldur zen, eta zain zegoen. Ez zen biolinaren zaratarekin ere aztoratu, zeina amaren atzamarren dardararen eraginez bere altzotik lurrera jausi zen. -Guraso maiteak -esan zuen arrebak, sarrera gisa mahai gainean ukabilkada itzel bat emanez-, honek ezin du horrela jarraitu. Zeuek ulertzen ez baduzue, neu ohartzen naiz horretaz. Munstro honen aurrean, ez dut nire nebaren izena aipatu ere egin nahi; eta, horregatik, hauxe baino ez dut esango: ezinbestekoa da bera gainetik kentzea. Gizalegez posible zirenak eta ez zirenak ere egin ditugu bera zaindu eta jasateko, eta ez dut uste, hau horrela izanik, inoren gaizkirik txikiena ere entzun behar dugunik. -Mila aldiz duzu arrazoia -esan zuen orduan aitak. Ama, oraindik arnasestuka zebilela, isilean eztulka hasi zen, eskua bularrean zuela eta begirada zoro antzera galduta zuela. Arreba berarengana joan zen korrika eta bekokia eutsi zion. Aita, arrebaren hitzek bere burutapena zehaztera bultzatu zuten. Besaulkian erosoago jesarri zen, oraindik apopiloen janariaren mahaian geratzen ziren plateren artean bere ordenantza burukoarekin jolasten zuen, eta, noizbehinka, Gregoriori begirada bat zuzentzen zion, ikaragaitz. -Ezinbestekoa da bera gainetik kentzea -errepikatu zion, azkenean, arrebak aitari; izan ere, amak, bere eztula zela eta, ezin zuen ezer ere entzun. Guk egiten dugun lana egiten denean, ez da posible etxean, gainera, gisa honetako atsekabeak bizitzea. Nik neuk ere ezin dut hau gehiago jasan. Eta negar batean hasi zen bere malkoak amaren gainera jausten zirelarik eta honek, mekanikoki, eskuarekin garbitzen zituelarik. -Alabatxo -esan zuen orduan aitak errukiz beterik eta argitasun harrigarriz-. Zer egingo diogu ba! Baina arrebak lepoa jaso besterik ez zuen egin, negar egiten zuen bitartean sentitu zuen harridura, aurreko erabakiaren hain kontrakoa zena, azaleratuz. - Behintzat berak ulertuko bagintu -esan zuen aitak. Baina arrebak, etengabe negar eginez, indartsuki eragin zuen eskua, horrela adierazi nahian ez zutela horretan pentsatu ere egin behar. -Behintzat berak ulertuko bagintu -jarraitu zuen aitak esaten, begiak itxiz, aditzera emanez bera ere ziur zegoela hau ezinezkoa zela-, agian berarekin akordio batera heldu gintezke. Baina egoera honetan… -Ezinbestekoa da berak hemendik alde egitea -esan zuen arrebak-. Hauxe da bide bakarra, aita. Gregorio dela pentsatzeari hustea besterik ez duzu egin behar. Hori sinistu izana da, hain zuzen, gure zorigaitz honen arrazoia. Zelan izan liteke hau Gregorio? Bera balitz, dagoeneko ulertuko zuen ez dela posible gizaki bizidun batzuk halako zomorro batekin batera bizitzea. Eta berari bururatuko zitzaion alde egitea. Neba galduko genuke, baina bizitzen jarraituko genuke, eta gogoan edukiko genuke. Baina horrela, animalia honek jarraitu egiten gaitu, apopiloak bidali egiten ditu etxetik eta argi eta garbi adierazten du etxe guztiaz jabetu nahi dela eta gu kalean utzi nahi gaituela. Begira, aita -hasi zen bat-batean oihuka-, berriro ere hasi da! Eta Gregoriori ulertezina iruditu zitzaion beldurra adieraziz, arrebak ama bertan utzita alde egin zuen, besaulkitik urrundu zen, Gregoriorengandik hurbil egotea baino ama sakrifikatzea nahiago zuela adieraziz, eta aitaren atzean babestera joan zen korrika; aita, era berean, bere jokabide honengatik asaldaturik, zutitu egin zen, arrebaren aurrean besoak luzatuz, hau babesteko keinua eginez. Baina kontua da Gregoriori ez zitzaiola burutik pasa ere egin inor beldurtzea, ez eta gutxiago bere arreba beldurtzea. Egin zuen gauza bakarra izan zen bere logelara bueltatzeko buelta ematea, eta hori izan zen, zalantza barik, besteak izutu zituena, izan ere, minduta zegoenez gero, mugimendu zail hori egiteko burua lurrean jarri eta bertatik altxatu behar zuen. Gelditu egin zen eta bere ingurura so egin zuen. Bazirudien bere asmo ona ulertu zutela: gertatutakoa momentuko ezustea baino ez zen izan. Orain guztiek begiratzen zuten tristeki eta pentsakor. Ama bere besaulkian zegoen, hankak bata bestearen kontra bere aurrean luzaturik eta begiak nekearen nekez ia itxita zeuzkala. Aita eta arreba bata bestearen ondoan zeuden eserita, eta arrebak aitaren sama inguratzen zuen bere besoarekin. -Beno, beharbada mugitu naiteke jada -pentsatu zuen Gregoriok, berriro bere ahalegin tamalgarri hari ekinez. Ezin zuen bere arnasotsa geldiarazi, eta noizean behin atseden hartzeko gelditu behar zuen. Baina inork ere ez zuen azkarrarazten; askatasun osoa zuen. Buelta emanda zuenean, atzera bideari ekin zion lerro zuzenean. Harritu egin zen bere logelaraino zegoen distantziaz ohartzean; ezin zuen ulertu, bere egoera ahul hartan, zelan izan zen gai, minutu gutxi batzuk lehenago, ia nabaritu gabe bide berori egiteko. Ahalik eta lasterren narrastea beste ardurarik ez zuela, ez zen konturatu familiako inork ez zuela zirikatzen hitz edo oihuekin. Atalasera heldu zenean, ordea, atzera begiratu zuen, eta ohartu zen bere atzean denak jarraitzen zuela berdin. Arreba soilik zutitu zen. Eta bere azken begirada azkenean lo geratu zen bere amari zuzendu zion. Logelan sartu zeneko, atea zarratu eta txingetaz eta giltzez itxi zutela nabaritu zuen. Honek sortu zuen zarata zakarrak hain beldurtu zuen, ezen hankak ere tolestu egin zitzaizkion. Arreba zen hainbesteko presa zuena. Zutik geratu zen, logelan sartu eta atea ixteko zelatan egongo bailitzan. Gregoriok ez zuen hurbiltzen somatu. -Azkenean! -oihu egin zien berak gurasoei, sarrailan giltzari buelta ematen zion bitartean. -Eta orain? -galdetu zion Gregoriok bere buruari iluntasunean bere ingurura begiratzen zuelarik. Handik gutxira konturatu zen guztiz ezinezkoa zitzaiola mugitzea. Honek ez zuen harritu: lehen, ostera, ez zitzaion normala iruditzen, ordura arte egin zuen legez, hankatxo mehe haiekin aurrera egiteko gai izatea. Beste guztiari zegokionez, gutxi gora-behera gustura sentitzen zen. Egia zen gorputz osa minduta zuela; baina sentitzen zituen min haiek gero eta ahulagoak ziren, eta pentsatzen zuen, azkenean, amaituko zirela. Jada ez zuen ia sentitzen bizkarrean zeraman sagar usteldua, ezta zuriz estalitako hantura ere. Emozioz eta maitekiro pentsatzen zuen bere senideengan. Bere arreba bera baino ziurrago zegoen desagertu egin behar zenez. Eta gogoeta eta arduragabetasun lasai hartan egon zen goizaldeko hiruretan elizako erlojuak jo zuen arte. Oraindik gozatu ahal izan zuen egunsenti horren hasiera. Beranduago, berak nahi ez bazuen ere, bere burua guztiz hondoratu zen eta bere muturretik azken arnasa bota zuen. Hurrengo goizean, neskamea sartu zenean -hain ematen zituen ateekin kolpe gogorrak, ezen heltzen zenean ezinezkoa baitzen ohean atseden hartzea, hainbatetan molde haiek aldatzeko eskatu bazitzaion ere- Gregoriori ohikoa zen bisita egiteko, ez zuen, hasieran, beregan ezer arrarorik hauteman. Suposatu zuen horrela zegoela, geldi-geldi, haserre zegoela adierazteko asmoz, edozein ezagupenerako gai ikusten baitzuen. Halabeharrez, kedarra kentzeko tresna zeraman eskuan, eta honekin, atetik, Gregoriori kilimak egitea nahi izan zuen. Honekin ezer lortzen ez zuela ikusirik sumindu egin zen, ziztatu egin zuen, eta Gregorio bultzatu ostean, honek mugimendurik txikiena ere egiten ez zuela ikusi ondoren egin zion so, eta, momentuan gertatutakoaz ohartuz, neurri gabe zabaldu zituen begiak eta harridura oihu bat bota zuen. Baina ez zen denbora luzez geldirik egon, eta logelako atea zakarki ireki eta iluntasunean oihu bat bota zuen: -Ikusi ezazue, lehertu egin da! Hortxe duzue, guztiz lehertuta! Samsa jaun eta andrea haien ohean eserita jarri ziren. Asko kosta zitzaien izualdiaren ostean erantzutea, eta kosta zitzaien ere neskameak emandako berria ulertzea. Baina hau ulertu zutenean, berehala irten ziren ohetik, bakoitza alde batetik eta biek zorroztasun handia adieraziz. Samsa jaunak sorbalden gainean jarri zuen ohegainekoa; Samsa andreak bere lo egiteko kamisoia baino ez zuen jantzirik, eta itxura horrekin sartu ziren Gregorioren logelan. Bien bitartean, apopiloen etorreratik Gretek lo egiten zuen jantoki-salako atea ere zabaldu zen. Grete guztiz jantzita zegoen, gau guztian lorik hartu izan ez balu legez, eta halaxe adierazten zuen, izan ere, bere aurpegiaren zurbiltasunak. -Hilda? -esan zuen Samsa andreak, neskameari zalantza aurpegiz begiratuz, nahiz eta honetaz ziur egoteko arrazoiak falta ez zitzaizkion. -Hauxe da esaten nabilena -erantzun zuen neskameak, honen egitasuna frogatzeko Gregorioren gorpua bultzatzen jarraitzen zuen bitartean. Samsa andreak neskamea geldiarazteko mugimendu bat egin zuen, baina ez zuen geldiarazi. -Beno -esan zuen Samsa jaunak-, orain eskerrak eman ahal dizkiogu Jaunari. Aitaren egin zuen, eta hiru emakumeek gauza bera egin zuten. Gretek ez zion gorpu hari begirik kentzen: -Ikus ezazue zeinen argal zegoen -esan zuen-. Egia da aspaldi ez zuela janaririk dastatu ere egiten. Janaria sartzen zen moduan irteten zen gelatik. Gregorioren gorpuak, izan ere, guztiz zapala eta lehorra zirudien. Orain ohartzen ziren honetaz, jadanik ez zelako bere hankatxoen gainean eusten, eta inork ere ez zuen bera ez zen zerbait begiratzen. -Grete, etorri zaitez gurekin momentu batez -esan zuen Samsa andreak, tristura adierazten zuen irribarre bat eginez. Eta Grete, gorpuari begirik kendu gabe, bere gurasoen atzetik joan zen logelara. Neskameak atea itxi zuen, eta leihoa guztiz zabaldu zuen. Oraindik oso goiz zen, baina aireak bazuen jada, bere freskotasun hartan epeltasun kutsu bat. Martxoa amaitzear zegoen. Hiru apopiloak haien logelatik irten ziren eta haien gosaria non zegoen begiratu zuten. Ahaztu egin zitzaien. -Eta gosaria? -galdetu zion neskameari hiruretatik agintariena zirudienak. Baina neskameak, hatz erakuslea ahoan ipiniz, isilean, jaunak Gregorioren gelara sartzera deitu zituen. Hara sartu ziren, eta hantxe egon ziren, argiz betetako logela hartan, Gregorioren gorpuaren inguruan, hari mesprezuz begira eta eskuak haien jaka erabilietako poltsikoetan sartuta zeuzkatela. Orduan logelako atea ireki zen eta Samsa jauna agertu zen, esku bat bere emazteri eta bestea bere alabari lotuta zuela. Guztiek negar egin zuten antza zeukaten, eta Gretek noizbehinka bere aitaren besoaren atzean ezkutatzen zuen aurpegia. -Alde egin ezazue neure etxetik berehala -esan zuen Samsa jaunak, atea seinalatuz baina emakume biak askatu gabe. -Zer adierazi nahi duzu horrekin? -galdetu zion hiruretatik agintarienak, zertxobait nahasturik eta uzkurtasun irribarre bat eginik. Beste biek eskuak atzealdean gurutzatuta zeuzkaten, eta etengabe ari ziren haien eskuak igurzten, irabaziko zuten borroka baten zain egongo balira moduan. -Adierazi nahi dudana zehatz-mehatz esan dudana da -erantzun zuen Samsa jaunak, emakume biekin batera apopiloarengana hurbilduz. Hau momentu batez isilik eta lasai gelditu zen, begirada lurretik altxatzen ez zuela, bere pentsamenduak irudimenean antolatzen ari balira. -Hori horrela bada, bagoaz -esan zuen, azkenean, Samsa jaunari so eginez, bat-bateko indar batek bultzaturik honetarako ere baimena eskatu behar balio legez. Samsa jaunak begiak asko zabaldu eta burua gora eta behera mugitu beste gauzarik ez zuen egin. Honen ostean, apopiloa pausu handiak emanez ateondora zuzendu zen. Bere bi kideek aspalditik entzuten zirauten, eskuak igurtzi gabe, eta orain bere atzetik irten ziren arineketa batean, Samsa jauna haiek baino lehenago ateondora heldu eta beraien eta haien gidariaren artean jarriko zenaren beldurrez. Ateondora iritsi zirenean, nork bere txapela hartu zuen pertxerotik, nork bere aterkia atera zuen aterki-ontzitik, isilean makurtu ziren eta etxetik alde egin zuten. Ezer frogatzen ez zuen mesfidantzarekin, beranduago ikusiko zen moduan, Samsa jauna eta emakume biak eskailera ondora irten ziren eta, eskudeletik begiratu zuten zelan hiru gizon haiek, astiro baina etengabe, eskaileratan behera egiten zuten, pisu bakoitzean honek egiten zuen bueltan desagertu, eta segundo batzuk beranduago berriro agertzen zirelarik. Jaisten zihoazen bitartean, Samsa familiak haienganako zuen interesa murriztuz zihoan, eta Samsa jauna eta emakumeak, zama astun bat gainetik kendurik, etxe barruan sartu ziren berriro. Egun hura atseden hartzen eta osteratxoren bat egiten emango zutela erabaki zuten: ez zuten soilik guztiz irabazirik atseden hau, are gehiago, premiazkoa zen. Mahairatu ziren, beraz, eta hiru eskutitz idatzi zituzten barkamena eskatuz: Samsa jaunak, bere nagusiari; Samsa andreak, dendako jabeari, eta Gretek, bere nagusiari. Egiteko hauetan buru-belarri sartuta zeudenean, neskamea sartu zen bazihoala esateko, bere goizeko beharra amaitu baitzuen jadanik. Hirurek jarraitu zuten idazten, neskameari jaramon egin gabe, buruarekin baiezko keinu bat egiteaz nahikoa izan zen. Baina, bera ez zihoala ikusirik, burua altxatu zuten, haserre. -Zer duzu? -galdetu zuen Samsa jaunak. Neskamea irribarretsu zegoen ate ondoan, familiari berri zoragarri bat jakinarazi behar balio bezala, baina bere jarrerarekin adieraziz haiek galdeketa egin ondoren baino ez zuela egingo. Lumatxoa bere kapelean artez ipinita, eta bere familiarentzat lan egiten hasi zenetik Samsa jaunak gogaitzen zuena, norabide guztietarantz kulunkatuz. -Ia, ikus dezagun, zer nahi duzu zerorrek? -galdetu zuen Samsa andreak, nor neskameak gehien errespetatzen zuen pertsona baitzen. -Ba -erantzun zuen honek, eta barreak ez zion jarraitzen uzten-, ba ez zaretela arduratu behar alboko traste hori erditik kentzeaz. Dena dago konponduta. Samsa andrea eta Grete berriro makurtu ziren haien eskutitzen gainean, idazten jarraitzeko moduan, eta Samsa jaunak, neskamea dena zehatz-mehatz kontatzera zihoala ikusirik, isilarazi egin zuen, eskua beregana indartsuki luzatuz. Neskameak, ikusi zuenean ez ziotela kontatzeko prest zuena kontatzen utziko, gogoratu zuen presaz zebilela. -Jainkoak zain zaitzatela! -esan zuen, nabarmenki minduta. Buelta erdi eman zuen sumindurik, eta jantoki-salatik atera zen ate-kolpe itzela emanez. -Gaur gauean lanetik bidaliko dut -esan zuen Samsa jaunak. Baina ez zuen erantzunik jaso, ez bere emaztearena, ezta bere alabarena ere, izan ere neskameak nahasi egin zuen berriro ere berreskuratu zuten lasaitasun hura. Ama eta alaba altxatu egin ziren eta leihorantz zuzendu ziren, bertan besarkaturik geratu zirelarik. Samsa jaunak bere besaulkia norabide hartarantz mugitu zuen, eta, lasai-lasai haiei so egiten egon zen momentu batez. Honen ostean: -Beno -esan zuen-, etor zaitezte. Ahaz itzazue behingoz iraganeko kontuak. Eduki nazazue neu ere kontuan. Emakume biek momentuan esanak egin zituzten, berarengana lastertu ziren, laztandu zuten eta idazten bukatu zuten. Beranduago, hirurak elkarrekin irten ziren, hileetan egin ez zuten zerbait zelarik, eta tranbiara igo ziren osteratxo bat egiteko asmoz. Haiek ziren zihoazen bidaiari bakarrak. Tranbia eguzkiaren berotasunez beteta zegoen. Haien eserlekuetan etzanda, geroari buruzko kontuei buruz hitz egiten hasi ziren, eta ikusi zuten, gauzak ongi pentsatuta, hau ez zela oso iluna. Izan ere, haien hiru lanpostuak oso onak ziren, eta, batez ere, beranduagoko esperantzak posible egiten zitzaizkien. Momentuz hobetu behar zena etxez aldatzea zen. Etxe txikiago eta merkeago bat nahi zuten, eta, batez ere, hobeto kokatuta zegoena eta oraingoa, Gregoriok aukeratua zena, baino praktikoagoa. Eta horrela berbetan ari zirela, ia batera ohartu ziren Samsa jauna eta andrea haien alaba hazi egin zela eta indarrez beteriko neskatxa eder bat zela orain. Hitzik esan barik, begiradaz soilik elkar ulertuz, batak besteari esan zion bazela garaia haien alabarentzat senar bat bilatzeko. Eta, bidaia bukatu zenean, alaba altxatzen lehenengoa izan zenean, eta bere itxura gaztea agertu zuenean, gurasoen amets eta asmo onak sendotu egin ziren. 2901 2006-01-15T16:57:26Z 85.84.24.110 2. kapitulue ==1. Kapitulua== Gregorio Samsa, goiz batean eta loaldi larri baten ostean, bere ohean koko bihurturik esnatu zen. Bere lepoko oskol gogorraren gainean etzanda zegoen bere burua altxatzean, eta horrela bere sabel ilunaren itxura ganbila ikusi zuen; ohazalak honen handidura ezin zuen eutsi. Ondorioz, lurrera labaintzekotan zegoen. Jatorrizko hanka lodien ordez, funtsik gabeko mugimenduaz dantzan zebilzkion hamaikatxo hanka ikusten zuten bere begiek. -Zer gertatu zait? Ez zegoen ametsetan, ez. Bere logelak betiko itxura zuen. Mahai gainean oihal laginak sakabanaturik zeuden -Samsa merkatari saltzailea zen-, eta hormatik zintzilikatuta aldizkari batetik ebakitako argazki bat zegoen, urrezko marko batean sartutako irudia. Argazkian, larruzko txano eta tapaki batez estalita dagoen emakume bat zegoen. Gregoriok soa leihorantz zuzendu zuen; lainotuta zegoen, eta leihoan euri tantak jo eta jo egoteak malenkonia eragin zion. -Beno -pentsatu zuen-; zer gertatuko litzateke momentu batez lotan jarraitu eta ameskeria guztiak ahaztuko banitu?=Baina ezinezkoa zen, izan ere, Gregorio eskuin aldearen gainean lo egitera ohituta zegoen eta oraingo izate berriak ez zion postura hori hartzen uzten. Bere helburua eskuinalderantz begira gelditzea bazen ere, halabeharrez lepoz geratzen zen berriz ere. Makina bat bider saiatu arren, alfer alferrik zen; hankek sortutako mugimendu saltsa - maltsatu hura ez ikusteko, begiak itxi zituen; dantzak bere horretan segitu zuen, harik eta min sakon bezain zorrotza sentitu zuen arte, ordura arte inoiz sentitu ez zuelako mina, alegia. -Ai Ene! -esan zuen- zein neketsua den nik hautatutako lana! Egun bat bai eta bestea ere bidaiatzen. Negozioen ardura handitu egiten da lantegitik kanpo lan egiten denean, eta bidaiek sortzen dituzten burukominak ere ez dira gutxi: trenen ordutegia jagon, janari eskasa iruntzi, jatordu desorekatua mantendu, aldakorrak diren harremanak, ezertarako balio ez dutenak, maitasunarentzako tokirik ez dutenak. Dena pikutara! Sabelean halako hazkura arin bat nabaritu zuen. Apur-apurka, ohe-bururantz luzatu zuen gorputza, burua altxatzeko asmotan. Sumindutakoaren inguruan puntu zuri batzuk zituela ikusi zuen. Hanka batekin hazkura arintzen saiatu bazen ere, berehala kendu behar izan zuen hanka honen igurtziak hotzikarak sortzen zizkion eta. -Honen goiz jaikitzeak tenteldu egiten dut bat -esan zuen-. Gizonak behar beste lo egitearen premia zuen. Askoz hobeto bizi diren saltzaileak daude. Goizean eskatutakoa apuntatzeko ostatura itzultzen naizenean, patxadaz eserita eta gosaltzen ikusten ditut. Nik dudan nagusiarekin berdin jokatuko banu, berehala kale gorrian ikusiko nintzateke. Eta nork daki, ez ote da hori niretzat egokiena? Nire gurasoengatik izango ez balitz aspaldi izango nintzateke lanetik alde eginda. Nagusiaren aurrera joan eta ene iritzia aurkeztuko niokeen. Mahai gainetik eroriko litzateke, gora igo eta langileei hitz egiteko esertzen den mahai gainetik behera, alegia; langileak hurbil-hurbil jartzen zaizkio gorra delako. Baina oraindik ez dut esperantza galdu. Gurasoei zorrak kentzeko beste batzen dudanean - oraindik beste bost edo sei urte=, entzun beharko dizkit, bai. Beno, baina momentuz jaiki egin behar naiz, trena bostetan ateratzen baita. Begiak kutxa gainean zegoen iratzargailura bideratu zituen. -Jainko laztana!-oihukatu zuen bere barnerako. Goizeko sei eta erdiak ziren eta orratzek beren martxan jarraitzen zuten. Orratzak laurden gutxi jotekoak ziren. Akaso ez zuen jo iratzargailuak? Ohetik garbi=garbi ikus zitekeen alarma lauretan jarri izan zuela; beraz, jo beharra zeukan derrigor. Baina posible ote zen lo jarraitzea, etxeko armairuak eta denak aztoratzeko moduko zarata ateratzen zuen eta? Bere loaldia ez zen batere lasaia izan. Baina seguru aski, horregatik egin zuen azken momentuan sakonago lo. Eta, zer egin zezakeen orduan? Hurrengo trena zazpietan ateratzen zen; berau hartu ahal izateko korrikan ibiltzea halabeharrezkoa zuen. Erakusgaia oraindik ez zegoen bilduta, eta, azkenik bera ere ez zen prest sentitzen. Gainera, trena hartuko balu ere, ez zuen nagusiaren errieta saihestuko, izan ere, biltegiko mutilak jadanik bere faltaren berri emana izango zion eta. Biltegiko mutila dignitate bako ipurdi- miazkatzaile hutsa zen. Eta, gaixorik zegoela esango balu, zer gertatuko litzateke? Honek susmoak zabalduko zituen, Gregoriok bost urtetan inoiz ez baitzuen lanera hutsik egin. Seguruenik nagusia Montepioko medikuarekin etorriko litzateke. Gurasoen aurrean bere alferkeriaren gainean kexak zabalduko ziren, eta medikuaren agiriari esker edozein arrazoi atzera botako luke, harentzako gizon guztiak baitaude osasuntsu. Eta egia esan, kasu honetan ez zen oker ibiliko. Izan ere, loaldi luzearen ondorioz gosez bazen ere, Gregorio ondo sentitzen zen. Bere etzalekua utzi gabe bertan hausnartzen eta pentsatzen jarraitzen zuen. Erlojuak zazpiak laurden gutxi jo zituenean, ohe burutik hurbil zegoen atea jo zuten. -Gregorio- esan zuen ahots batek, amarenak- zazpiak laurden gutxi dira. Ez zinen bada, bidaian joatekoa? Zein ahots gozoa! Bere ahotsa entzutean ordea, izutu egin zen; betikoa zen, bai, baina txistu mingarri eta eutsi ezin batekin nahasturik agertu zen, hitzak hasieran argiak baziren, gerora nahastu egiten ziren eta azkenerako bat zalantzan jartzen zen entzun ote zituen ere. Gregoriok argi erantzuteko asmoa zuen baina guztia ikusita hau esatera mugatu zen: -Bai, bai. Eskerrik asko ama. Oraintxe altxatuko naiz. Egurrezko atearen bestaldean, Gregorioren ahotsaren aldaketa ez zen igarri behar, ama erantzun horrekin lasaitu eta honek alde egin zuen. Aldiz, elkarrizketa honen ondorioz, familiako kideek bazekiten Gregorio oraindik etxean zela. Honekin batera, aita ailegatu zen eta ateari golpe arin batzuk emanda galdetu zuen: -Gregorio, Gregorio! Zer gertatzen da?- Momentutxo bat itxaron eta ahotsa altxatuz ekin zion: -Gregorio, Gregorio! Halaber, beste atearen atzetik arrebak honela galdetu zion goxotasunez: -Gregorio ez al zaude ondo? Zerbait behar al duzu? -Prest nago -erantzun zien biei batera, hitzak garbi ahoskatzeko ahalegin handia eginez bere ahots- geldiz mintzatuz. Aitak gosaltzen jarraitu arren, arrebak ahopeka jarraitzen zuen: -Ireki mesedez, Gregorio. Hala ere, Gregorio ez zen horretan pentsatzen ari; aitzitik, bere buruari zorionak ematen zizkion logela ixteko zuen ohituragatik. Lehenengo egin beharreko gauza geldi- geldiro altxatzea eta ondoren gosaltzea zen. Hau dena egin ostean bakarrik pentsatuko nukeen gainerakoan, eta ez ohean etzanda nengoen moduan. Ohean baten baino gehiagotan posturak eragindako min arintxo bat sentitu izanaz gogoratzen zen, eta sarri askotan jaikitzerakoan desagertzen zena. Jakin-min handia zeukan egun hartako bere irudikapenak nola ihesten zitzaizkion ikusteko. Halaber, ahotsaren aldaketaren arrazoia katarroaren abisua zelakoan zen, hau da, saltzailearen gaixotasun profesionala. Ohazala baztertzea lan oso erraza zen. Horretarako, gorputza albo batera botatzea zuen errazena, horrela ohazala halabeharrez eroriko baitzen. Baina zailtasuna Gregorioren zabaltasun izugarrian zegoen. Zutuntzeko, beso eta eskuz lagundu ahal izango zen; halere, horren ordez, kontrolatu ezin zituen eta gelditu ezinik zeuden hamaikatxo hankaren jabe zen. Eta kontua da, berak zutuntzeko nahia zeukala. Luzatzen zen; eta hanketako bat dominatzea lortzen zuen; baina bitartean, besteek beren mugimendu aske eta mingarriarekin jarraitzen zuten. “Ez da egokia ohean ezerezean egotea" pentsatu zuen Gregoriok”. Lehenik eta behin etzalekutik gorputzeko behealdea kanporatzea otu zitzaion. Baina parte hau -oraindik ikusi gabea, beraz zehaztasunez kokatzea zaila egiten zitzaiona-, mugiaraztea zaila egin zitzaion. Pentsatutakoari geldi-geldiro ekin zion. Gregoriok indar guztiak bilduz, gorputza aurreratu zuen. Zoritxarrez, norabidea gaizki hartu zuen eta ondorioz, oheko hanken jota izugarrizko golpea hartu zuen. Golpearen ondorioz, konturatu zen bere gorputz berriko atalik sentiberena, gorputzeko beheko partea zela. Orduan, burua etzalekuaren goialdera bota zuen berriz ere, oraingoan gorputzaren goiko partea ateratzeko asmotan. Honek ez zuen arazorik ekarri, eta, gorputzeko zabalerak zein pisuak, buruak hasi izandako mugimendua jarraitu zuten. Baina, berau airean ikusitakoan, modu berberean aurrera jarraitzeko beldurra sentitu zuen, horrela erorita zaila izango litzatekeelako burua bere horretan mantentzea; gainera Gregoriorentzako oso garrantzitsua zen momentu hartan konortea ez galtzea. Hori gertatu orduko, nahiago zuen ohean geratzea. Baina, kontrako moduan indar berdinak egin ostean, bere emozioaren morroi ziren hankak ikusirik konturatu zen hasierako posizio berdinean topatzen zela eta berriro lehengoa pentsatu zuen: ez zuela ohean jarraitu behar eta portaerarik zuzenena arriskatzea zela, nahiz eta onik ateratzeko posibilitateak urriak izan. Ordea, laster gogoratu zuen, patxadazko erabakiak hartzea, erabaki arinak hartzea baino zuzenagoa zela. Bere begiak zorroztasunez leihoan finkatu ziren; baina zoritxarrez, bistan zeuden behe- lainoek eta lainoek esperantza eta indar gutxi ematen zieten. “Honezkero zazpiak- pentsatu zuen berriro erlojua begiratzean-. Jada zazpiak, eta oraindik behe-lainoa nagusi da.” Mugitu gabe eta arnasa geldi- geldiro hartuz, pixka batean ohean etzanda jarraitu zuen isiltasunak bere izaerara itzularaziko balu moduan. Hala ere, zazpiak eta laurden jo aurretik altxatuta egotea beharrezkoa zuela pentsatu zuen. Gainera biltegitik norbait heltzear zegoela uste zuen, berau zazpiak izateko gutxi falta direnean zabaltzen dute eta. Oheko hegal batetik irristatuta atera nahi zuen. Seguruenik gorputza horrela botata, burua eusten, ez zuen minik hartuko. Ez zitzaion ezer gertatuko, alde batetik bere lepoak gogorra zirudielako eta bestetik alfonbra gainera eroriko zelako. Gauza batek bakarrik ematen zion burukomina; mugitzean aterako zuen hotsak, honek familia osoa aztoratuko zuelakoan. Baina hau aurrera eramateko erremedio bakarra zen. Gregoriok jada, gorputz erdia ohetik kanpo zuen (metodo berriak lan bat baino jolas bat ematen zuen, atzez kulunkatzea besterik ez baitzen), eta, norbait laguntzera etortzen bazitzaion, lortzea oso erraza izan zitekeela jabetu zen. Pertsona indartsu birekin nahikoa zuela ikusi zuen ( bere aita eta neskamearengan pentsatu zuen ). Bere bizkar puztuaren azpitik beren besoak sartu, eta pisuaren eraginez makurturik hankak lurrean ongi baliatuko ziren ziur asko. Baina komeni al zen laguntza eskatzea atea giltzaz zarratuta zegoela jakinda? Bere egoera larria zela jakinda ere, ezin izan zion eutsi barreari. Operazioa oso aurreratua zeukan, honekin bukatzeko egin behar zuen gauza bakarra, aurrerago egindako mugimenduak baino gogorragoa izango zen beste mugimendu bat egitea zen, alegia. Horretarako gainera, ez zuen denbora askorik, zazpiak eta laurden emateko bost minutu besterik ez zirelako falta. Izan ere, ate joka etorri zitzaizkion. “Biltegiko norbait izango da seguruenik ”, pentsatu zuen Gregoriok, beren hankak gero eta azkarrago mugitzen ziren heinean. Momentu hartan, isilunea zabaldu zen eta halaber esperantza txiki bat sentitu zuen, atea inork ez zuela zabaltzen ikusitakoan. Hala ere, gertatzekoa zena, gertatu zen; neskameak pauso sendoak eman ostean, atea ireki zuen eta. Orduan Gregoriok nahikoa izan zuen bisitariaren berba bakarra entzutea, berau nor zen igartzeko; gerentea zela antzemateko, alegia. Zergatik ote zegoen Gregorio lan egiten , falta egiteagatik horrelako susmoak zabaltzen diren lantegi batean? Bertako langileria osoa ote zen horren barrabasa? Ez ote zitekeen egon beren artean benetako gizonik, goizean ordu pare bat galdu ondoren, tripak janda zoratu arren, ohetik altxatzeko gauza ez zenik? Beharrezko al zen ikerketatxo hura egiteko mutiltxo bat bidaltzea baina, gerentea bera etortzea? Orduan Gregoriok, pentsamendu guzti hauek behartuta, etzalekutik salto egin zuen. Handia ez zen, baina golpeak sortutako hots gor bat entzun zen. Alfonbrak golpea arindu zuen; bere lepoa uste zuena baino elastikoagoa zenez, zaratotsa ez zen horren beldurgarria izan. Ordea, burua eusteko ez zuen arretarik jarri eta ondorioz, min hartu zuen eta minaren minez alfonbraren kontra estutu zen. -Hor barruan zerbait gertatu da- esan zuen gerenteak ezkerreko gelatik. Ezinezkorik ez dagoela pentsatuz, egunen batean gerenteari ere antzeko zerbait gerta zitzaiokeela imajinatu zuen Gregoriok. Gerenteak bere partetik, Gregorioren pentsamendua irakurriko balu bezala, pauso sendo batzuk eman zituen bere txarolezko zapatekin. Ondoko logelatik arrebak isilka deitu zion. -Gregorio, biltegiko gerentea dago berton. -Badakit -erantzun zion indarge, arrebak ozta -ozta entzun zuen heinean. -Gregorio- esan zuen aitak ezkerreko gelatik-, gerenteak galdetu dit ea zergatik ez duzun hartu lehenengo trena. Ez dakigu zer erantzun, eta gainera zurekin aurrez aurre berba egin gura du. Beraz, zabaldu atea, mesedez. Ez arduratu gelan dagoen kaosagatik, berak ulertuko du eta. -Egun on, Samsa jauna!- sartu zen gerentea afektiboki. -Ez dago ondo- esan zion amak gerenteari, aitak berbetan segitzen zuen bitartean-. Gaixorik dago eta. Bestela zelatan galduko zuen bada trena? Gregorio biltegirako baino ez da bizi, ez da gau bakar batean ere kaleratzen eta! Eta jakin beza, premiazkoa denean ere ez dela kalera irtetzen. Gurekin batera afaltzen du eta egunkaria leitzen isil=isilik egoten da irtenaldiko ibilbideak aztertzen. Bere aisialdi bakarra aroztegia da. Bere logelan zintzilikatuta dagoen egurrezko markoa ikusten baduzu ikusi, zeharo zurtuta geratuko zara; hiruzpalau arratsaldetako beharra izan du. Oraintxe ikus dezakezu, hots, atea zabaltzean duenean. -Laster naiz prest- esan zuen modu isil batean, elkarrizketako berbarik ez galtzeko asmotan -Emakumea, seguru zuk esan bezala direla gauzak, baina ez al du ezer larririk izango! Nik horixe espero dut behintzat. Hori bai, merkatariok sarri askotan gorputz txarra izan arren, lanean jarraitu behar dugu; negozioan gainetik ez dago ezer! -Beno -galdetu zuen aitak, estututa eta atea berriro joz-;sar al daiteke behingoz gerentea? Ezkerreko gelan isiltasuna zen nagusi, eta eskuinekoan ordea, arrebaren negar- zotinak entzuten ziren. Baina, zergatik ez ote zuen nahi Gregoriok besteekin elkartu gura? Egia esan, esnatu berria zen eta ez zen ezta janzten hasia ere. Baina, zergatik ote zegoen negarrez? Agian, neba altxatzen ez zelako, atea zabaltzen ez zuelako, gerenteari pasorik ematen ez ziolako, bere lana galtzeko arriskuan zegoelako, eta kasu horretan, nagusiak berriro ere gurasoak gogor estutuko zituen aspaldiko zor haien kontura. Ordea, hauek momentuz, ez ziren arrazoizko burukominak. Gregoriok han jarraitzen zuen, eta ez zitzaion burutik ezta pasatu ere egin bere familiakoak bertan behera uztea. Alfonbra gainean zetzan, eta zegoen egoeran egonda inork ez zion bere gerenteari pasatzen utziko. Baina deskortesia txiki hori ez zen nahikoa arrazoi lantegitik botatzeko. Eta Gregoriok arrantzekin molestatzea baino, bakean uztea hobe zela pentsatu zuen. Hala ere, besteek Gregoriorengan zuten ezjakintasunak, kezkatzen zituen. - Samsa jauna -azkenean esan zuen gerenteak, ahots harroz-, honek guztiak zer esan nahi du? Zure logelan zarratzeaz gain, monosilaboekin erantzuten duzu. Halaber, arrazoirik gabe kezkatzen dituzu gurasoak eta axolagabekeria osoz laneko kontuak baztertzen dituzu. Zure familia kideen eta enpresaren izenean, arrazoiak eman ditzazula eskatzen dizut. Harrituta naukazu. Beste mota bateko gizona zinela uste nuen, hots, gizon zentzudun eta formala zinela. Egia esateko, gaur goizean patroiak zure faltaren arrazoi posible bat eman dit: bart kobratzeko agindu zitzaizuna. Nik esan nion neronek erantzungo nuela horren aurrean, eta horrelakorik pentsatu ere ez egiteko, mesedez; baina orain, zure portaera ikusita, ez daukat zure alde egiteko asmorik. Zure egoera, beraz, ez da horren segurua. Nire asmoa gauza guzti hauek zuri bakarrik esatea bazen ere, orain zure guraso eta arreba onberek entzun behar izan dute guztia. Gainera, zuri bost axola niri denbora galaraztea ere. Azkenaldian ez gara larregi saiatu lanean eta gainera ez dira oso garai onak negoziatzeko; hori guk ere aitortzen dugu. Baina Samsa jauna, ez dago ezta negozioak bertan behera uzteko garai onik ere. -Banoa -oihukatu zuen Gregoriok, bere onetik aterata, errietaren erdian guztiaz ahantzirik.- Oraintxe noa. Eritasun bat dela eta egon behar izan naiz ohean, gainera oraindik jaiki barik nago. Momentutxo bat mesedez! Hobeto nagoen arren, oraindino ez nago uste bezain ongi. Ez dakit zer gertatu zaidan! Atzo ondo sentitzen nintzen eta hori badakite nire gurasoek ere. Beno, atzo arratsaldean sentitu nituen lehen sintomak. Zelatan ez dute nabaritu lehenago? Zelan ez nien esan ezer biltegikoei? Izan ere, sarritan uste izaten dugu etxean geratu gabe osatuko garela eta ez da horrela izaten. Mesedez, gizona, izan iezaiezue begirune nire gurasoei! Esan dizkidazunak esateko ez dago arrazoirik. Bistan dago ez dituzula nire azken bezeroen eskaera-orriak irakurri. Gainera, zortzietako trena hartuko dut. Deskantsu hau indarberritzeko ez zait batere gaizki etorri. Ez ezazu galdu denbora gehiago. Laster izango naiz biltegian. Azaldu nagusiari nik esandako guztia eta eskatu barkamena nire partetik. Guzti hau zioen bitartean, zailtasun handirik barik, kutxara hurbildu zen. Bertan, zutitzen saiatu zen. Atea ireki eta gerentearen aurrean jarri eta berba egin gura zuen berarekin. Horren gogotsu deitzen zeudenen aurpegiak ikusteko irrikaz zegoen. Ez zen bere errua izango izutzen baziren, beraz, ez zuen zertan beldurturik. Ezta lasai geratzen baziren ere. Pixka bat mugituz gero, zortzietako trena hartuko zuen. Baten baino gehiagotan egin zuen laban kutxako horma lauekin; baina azkenean zutitu zen. Sabeleko mina handia bazen ere, horrek ez zuen kezkatzen. Orduan bere burua ondoko aulkiko bizkarraldearen kontra jarri zuen eta haretxen ertzei hankez oraturik geratu zen. Lasaitu zenean isildu egin zen gerentearen berbak entzuteko. - Zerbait ulertu al duzue? -galdetu zien gurasoei-. -Ai ene! -egin zuen amak negarrez. Seguruenik txarto egongo da eta gu hemen berari zirikatzen. =Eta jarraian dei egin zuen: -Grete! Grete! -Zer behar duzu, ama? -erantzun zuen alabak gelaren beste txokotik. -Mediku baten bila joango zara segituan; zure neba gaixorik dago eta. Zoaz arrapaladan! Entzun al duzu zelan egiten zuen berba? -Ana! Ana! -aitak egin zuen dei txaloak emanez-. Deitu iezaiozu segituan sarrailagile bati. -Animalia bat da- esan zuen gerenteak. Harrera gelan, korrika zetozen bi gazteren gona hotsa entzun ahal izan zen ( nola jantzi zen horren azkar arreba? ), eta, etxeko ateak, kolpean irekitzean, atera zuen zarata bortitza. Baina ez zen entzun ate kolperik. Ezbeharren bat gertatu den etxeetan gertatzen den legez, atea irekita utzi zuten. Halere, Gregorio hagitz lasaiago zegoen. Egia da bere berbak ulergaitzak zirela, berari argiak iruditu zirela arren. Horregatik bada, besteak zerbait arraroa gertatzen zela konturatu ziren eta ondorioz, laguntzera hurbildu zitzaizkion.Besteek lehenengo antolaketak erabakitasunez eta irmotasunez hartu izanak lasaitu egin zuten. Berriz ere gizakien artean zegoela iruditzen zitzaion, eta biengandik, bai medikuarengandik bai sarrailagilearengandik, bereizketarik gabe, ekintza arraro eta txundigarriak espero zituen. Eta, hurbiltzear zeuden elkarrizketa erabakigarrietan ahalik eta argien mintzatzeko asmoz, arinkeriaz eztarria garbitu zuen, arinki egitera beharturik zegoela, zarata hau ere giza-estula ez zela pentsatuko zuten beldur, horiek bereiztu ahal izateko segurtasunik ez zuelako. Bitartean, ondoko gelan, isiltasun handia zen nagusi. Gurasoek beharbada, nagusiarekin mahai inguruan jesarririk, honekin ahapeka hitz egingo zuten. Agian guztiak atetik gertu zeuden entzuten. Besaulkiarekin batera astiro-astiro hurbildu zen Gregorio atera; hara iristerakoan, jesarlekua utzi, atera salto egin zuen eta zutik eutsi zen, oratuta, bere hankek zuten lirdingagatik. Horrela zegoela, atseden hartu zuen egindako ahaleginagatik. Gero, sarraila barruko giltza birarazten saiatu zen bere ahoa erabiliz. Zoritxarrez, ez zuen guk zehazki hagin deritzogunik. Zerekin oratuko zuen orduan giltza? Baina barailak, ordea, oso indartsuak ziren, eta, horietaz baliatuz, giltza mugitu ahal izan zuen, horrek eragiten zion minean erreparatu barik, izan ere likido ilun batek irten zuen bere ahotik, giltzean labaindu eta lurrera tantaka erortzen zela. –Entzun iezadazue- esan zuen nagusiak alboko gelan-. Giltza birarazten ari da. Hitz horiek jarraitzeko bihotz eman zioten Gregoriori. Baina guztiek, aitak, amak, zera oihukatu behar izan zioten: -Aurrera, Gregorio!- Bai, zera oihukatu behar izan zuten: -Beti aurrera! Saiatu zaitez!. Eta guztiak bere ahaleginaren ondorioak larritasunez ikusteko zain zeudela imajinatuz, bihotz-bihotzetik giltza haginkatu zuen, nahiko ahulduta. Eta, giltzak sarrailan jira egiten zuen heinean, bera mantendu egiten zen, airean alde batetik bestera zebilela, ahotik eskegita, eta, beharrezkoa zen arabera, giltzean oratzen zen edo bere gorputzeko pisu guztiaz beherantz bultzatzen zuen. Sarrailaren hots metalikoak, amore ematerakoan, bere senera guztiz itzularazi zuen. –Beno- esan zuen, sekulako zizpurua emanez-. Ez da sarrailagilea etorri izan behar. Eta buruarekin kisketa jo zuen atea guztiz zabaltzeko. Atea zabaltzeko modu hau zela eta, sarrera librea zegoen arren, ez zuten Gregorio ikusi. Lehendabizi, ateko orrietako bat astiro bultzatu behar zen, atalasean atzeraka lazki ez jausteko kontu handiz. Eta mugimendu zail hau oraindik nola egin zezakeen pentsatzen zegoela, beste ezertan pentsatzeko astirik ez zuela, nagusiarengandik “ene!” entzun zuen, haizearen orroa bezala entzun zena, eta atetik hurbilen zegoen gizon hau ikusi zuen, baita eskuarekin ahoa nola estaltzen zuen eta poliki atzerantz egiten zuen ere, indar ikusezin batek mekanikoki bultzatuko balu bezala. Amak- nagusia han egon arren, ilea nahasia zuena burezurreko gainaldean- lehenengo Gregoriori begiratu zion, eskuak elkartu zituen, gero berarengana bi pausu eman zituen, eta azkenean zerraldo erori zen, bere gonak inguruan sakabanaturik eta aurpegia bularreko sakontasunean estalia zegoela. Aitak ukabilarekin mehatxu egin zuen, etsaitasuna erakutsiz, Gregorio logela barrurantz bultzatu nahi izango balu bezala; gero buelta eman zuen, etxeko sarrerara segurtasunik gabe abiatu zen, eta, begiak eskuekin estaliz, negarrak bere bular sendoa astintzen zuela. Gregorio, orduan, ez zen logelara guztiz sartu; bere logela barruan itxita zegoen ateko orrian eutsi zen; horrela, bere gorputz erdia baino ezin zitekeen ikusi, burumakur ingurukoak zelatatzen zituela. Bitartean, eguna argituz joan zen, eta beste aldeko espaloian aurrez aurreko eraikin beltzituaren zati txiki bat ikus zitekeen. Ospitale bat zen, eta bertako fatxada monotonoa leiho simetrikoek desegiten zuten. Ez zuen atertu, baina ordurako tanta bakanak baino ez zeuden, lurreko leku ezberdinetan ikus zitezkeenak. Mahai gainean gosaria zerbitzatzeko tresnak zeuden, izan ere, aitarentzat huraxe zen eguneko jateko momenturik garrantzitsuena, eta egunkari ezberdinak irakurtzen luzatzea ikaragarri gustuko zuen. Gregorioren aurrez aurre zegoen horman eskegitako mihisean bere argazki bat zegoen, zerbitzu militarrean zegoela eginikoa eta teniente uniformea erakusten zuena, eskua lepoan jarria, arduragabekeriaz irribartsu, bere jarrera eta janzkerak errespetua eskatuko balute bezala. Gela hori etxeko sarrerara begira zegoen; atetik etxekoa ikus zitekeen, irekita ere bazegoena, baita eskailera-burua ere. - Beno- esan zuen baretasuna mantendu zuen bakarra bera izan zen uste osoa zuela-. Beno ba, berehala jantziko naiz, erakusgaiak hartuko ditut eta bidaia hasiko dut. Bidaia egiten utziko didazue, ezta? Nagusi jauna, burugogorra ez naizela eta gustura lan egiten dudala ikus dezakezu. Bidaiatzea nekagarria da; baina ni ezin naiteke bidaiatu gabe bizi. Nora zoaz, nagusi jauna? Saltokira? Bai? Gertatu den guztia gertatu den bezalaxe kontatuko al duzu? Edonor ezgai izan daiteke batzuetan lanerako; baina momentu horietan langileak mesedegarri izan direla ohartu behar dira nagusiak eta jakin beharko lukete, ezgaitasuna gainditu ostean, gogotsuago eta arduratsuago lan egingo dutela. Nik, zuk ondo dakizun bezala, lan handia zor diot buruzagiari. Baina, bestalde, nire gurasoak eta nire arreba ere zaindu egin behar ditut. Egia da gaur estuasun larri baten nagoela. Baina lan eginez gainditzea lortuko dut. Mesedez, ez ezazu egoera gehiago zaildu. Nire alde jarri zaitez. Saltzailea inork maite ez duela badakit. Guztiek uste dute dirua erruz irabazten duela, eta, horretaz gain, ederto bizi dela. Egia da aurriritzi hau desager dadin arrazoi berezirik ez dagoela. Baina zuk, nagusi jauna, beste langile guztiek baino askoz gehiago dakizu, eta, geure artean, buruzagia barne, guztiaren jabe dena, sarritan erratu egiten da langileei buruz. Zuk ondo dakizu saltzailea, urteko egun gehienak saltokitik kanpo ematen dituenez, zurrumurru ugarirako pizgarri erraza dela eta funsgabeko kointzidentzia eta kexetarako biktima egokia ere bai. Horien aurka defendatzea ez da batere erraza, gehienetan horien berri ere izaten ez duelako, eta bidaia batetik leher eginda itzultzen denean baino ez ditu kausa ikusezin baten ondorio negargarriak zuzenean nabaritzen. Nagusi jauna, ez zaitez arrazoia ematen didazula erakusten didan ezer esan gabe joan, neurri batean behintzat. Baina, Gregoriok lehen hitzak esandakoan, nagusiak buelta eman zuen eta hari destainaz begiratzen zion, ezpainekin mesprezuzko keinu bat eginez. Gregoriok hitz egiten zuen bitartean, ez zen momentu bat ere lasai egon. Aterantz urrundu zen Gregoriori begirik kendu gabe, baina astiro-astiro, indar misteriotsu batek gela hartatik alde egitea galaraziko balu bezala. Etxeko sarrerara iritsi zen azkenean eta, oina lurretik altxatu zuen arintasuna ikusirik, sua zapaldu zuela eman zuen. Eskumako besoa eskailerarantz luzatu zuen, han, mirari moduan, askatasuna aurkitu ahal izango balu bezala. Nagusiak era horretara alde egitea onartu ezin zezakeela ulertu zuen Gregoriok, bestela saltokian zuen lanpostua arriskuan baitzegoen. Bere gurasoek ez zuten berak bezain ondo ulertzen egoera, urteek aurrera egin ahala, etxe hartan Gregoriok euren bizitzarekin baino ez akaba zezakeela pentsatu izan zutelako; horretaz gain, momentuak sortutako egonezinagatik, eta horren ondoriozko zereginengatik, zuhurtasuna ahazturik zuten. Baina ez zitzaion hori gertatu Gregoriori; honek bazekien nagusia atxikitzeak zuen garrantzia, baita berau lasaitu, konbentzitu eta erakartzeak ere. Horren guztiaren menpe zegoen Gregorioren eta bere senideen etorkizuna. Bere arreba gutxienez hantxe egongo balitz! Oso azkarra zen; Gregorio oraindik bere bizkar gainean etzanda zegoenean negar egin zuen. Seguru asko nagusia, neska politarekin adeitsua izango zelakoan, neskak nahi izandako edonora joateko prest egongo litzateke. Etxeko atea itxiko zukeen eta sarrean bertan ezustekoa kendu lioke. Baina arreba ez zegoen han, eta Gregorio bere kabuz moldatu behar zen. Eta, mugitzeko zuen gaitasun berria oraindik ezagutzen ez zuela ohartu barik, ezta posibleena ere, eta ziurrena ere bazena, hau da, besteek bere diskurtsoa ulertuko ez zutela, eutsita zegoen logelako atearen orritik banandu zen, bestearen zabaldurak sortutako atearen orritik irristatu zen nagusiarenganantz aurrera egiteko nahiarekin, eskailera-buruko barandan komikoki oraturik jarraitzen zuena. Berehala lurrera erori zen, alferrekoak ziren ahaleginak eginez bere hanka nimiño eta ugarietan eusteko, ahopeka kexa txikia egiten zuela. Momentu hartan, egun hartan lehenengo aldiz, benetako ongizate batek hartua bezala sentitu zen: hankatxoek, lurrean eutsita, zuzen-zuzen obeditzen zuten. Poztasun naturalez nabaritu zuen, eta berak nahi zuen lekura eramateko ahalegina egiten zutela ohartu zen, bere sufrimenduen amaiera iritsi zela adierazi zuena. Baina Gregorio, egin beharreko mugimendu gogorragatik, lurraren arrasean alde batetik bestera zebilenean, ez oso urrun eta bere amaren aurrez aurre, honek bat-batean salto egin zuen eta garrasika hasi zen, besoak luzatuz eta atzamarrak banatuz: -“Lagundu! Jainko maitea! Lagundu!”. Burua makurtzen zuen Gregorio hobeto ikusi ahal izateko; baina, bat-batean, suposizio hau ezeztatzeko asmoz, atzerantz erori zen, mahai gainean bizigabe moduan jausiz, eta oraindik hau ipinita zegoela gogoratu gabe, bertan jesarrita geratu zen, bere alboan iraulitako kafeontzitik kafea zorrotadaka isurtzen zegoela ohartu barik, alfonbratik zehar zabalduz. - Ama! Ama!- xurxulatu zuen Gregoriok, goitik behera begiratuz. Momentu baten nagusiak bere burutik alde egin zuen; eta ezin izan zuen, isuritako kafea ikusterakoan, bere barailak behin eta berriz hutsean ireki eta itxi baino. Amak, mahaitik alde egiten ahalegintzen zebilenean, berriz ere garrasi egin zuen eta bere burua aitaren besoetan bota zuen, bera laguntzera zioana. Baina ordurako Gregoriok ezin zien bere guarsoei jaramonik egin; nagusia eskaileran zegoen eta, kokotsa barandan jarrita zuela, ikuskizun hari azkenengoz begiratu zion. Gregoriok indarra hartu zuen nagusiarengana heltzeko asmoz, baina harek zerbait susmatu zuen, izan ere, salto bat emanda hainbat eskailera-maila jaitsi baitzituen eta desargertu egin zen, baina horren aurretik eskailera osoan entzun ziren oihuak bota zituen. Zoritxar hau guztia gutxi balitz, nagusiaren ihesaldiak aita ere guztiz aztoratu zuen, momentu hartaraino lasai samar egon zena; izan ere, iheslariaren atzean arin joan beharrean, edo gutxienez Gregoriok hori egitea baimendu izan balu, eskumako eskuarekin nagusiaren makilari heldu zion- hau ez zen makila batzeaz gogoratu ere egin, ezta bere kapela eta berokia batzeaz ere, aulki baten ahaztuak- eta, beste eskuan mahai gainean zegoen egunkari handi bat hartuz, prestatu egin zen, lurrean ostikada indarstuak emanez, papera eta makila erabiliz, Gregorio bere logela barruraino atzera eginarazteko. Azken honen erreguek ez zuten ezertarako balio izan, ulertu ez zituztenak; eta, burua era otzanez bere aitarenganantz bueltatu bazuen ere, haren ostikada indartsuak bikoiztea baino ez zuen lortu. Amak, bere aldetik, eguraldi txarra egon arren, leiho bateko kristala jaitsi zuen eta, kanporantz bortizki makurturik, aurpegia eskuekin estaltzen zuen. Kanpoko eta eskailerako airearen artean haize indartsua sortu zen; leihoetako errezelak harrotu egin ziren; mahai gaineko egunkariak ere bai, eta orrialde solte batzuek lurretik hegan egiten zuten. Aitak, errukigabe, txistu basatiekin presatzen zuen atzera-egitea. Baina Gregoriok oraindik ez zekien atzerantz ondo ibiltzen, eta horregatik oso astiro zebilen. Gutxienez buelta eman ahal izan balu! Arnas batean bere logelan egongo litzateke. Baina, bere makaltasuna zela-eta ez zuen bueltarik eman nahi izan aita urdurituko zuen beldur, honek zuen makila tentea burua zauritu edo bizkarra hausteko prest zegoela. Azkenean, hala ere, ez zuen beste erremediorik izan eta buelta eman behar izan zuen, amorruz ohartu baitzen atzerantz ibiliz norabidea mantentzea ezinezkoa zitzaiola. Horrela, bere aitari estutasunez begiratzeari uzten ez ziola, ahalik eta arinen buelta ematen hasi zen, hau da, makaltasun ikaragarriz. Aita haren borondate onaz jabetu behar izan zen, erasotzeari utzi baitzion, urrunetik makilaren puntarekin jiratu beharreko norabidea zuzenduz. Gutxienez txistu jasanezin hura gelditu izan balitz! Burua guztiz galtzea eragiten zion honek Gregoriori. Buelta guztiz amaitzeko gutxi falta zitzaionean, txistu hark nahastu eta atzera pixka bat egin zuen. Atearen aurrez aurre egotea lortu zuen azkenean. Baina bere gorputza ate hartatik oztopo barik igarotzeko handiegia zela jabetu zen momentu hartan. Aitari, momentuan zituen gogoak ikusirik, beste orria zabaltzea ez zitzaion, jakina, bururatu leku nahikoa izan zezan. Ideia batez baino ez zegoen beteta: Gregorio, lehen bait lehen, bere logelan sartu behar zen. Hala ere, sartu ahal izateko Gregoriok behar zituen prestaketa gogaikarri guztiak ez lituzke inoiz ere onartuko eta, era honetara, atea igaro. Honetarako inolako oztoporik egongo ez balitz bezala, Gregorio bultzatzen zebilen handitzen zioan iskanbila sortzen. Gregoriok bere atzean entzuten zuen ahotsak ez zuen aita batena zenik ematen. Gregorio ateko markoaren kontra estutu zen. Albo batez tentetu egin zen; atalasean zeharka jarrita zegoen orain, bere alboa guztiz minduta eta zaurituta zegoela. Ateko argitasunean irudi nazkagarri batzuk ikus zitezkeen.Gregorio trabaturik geratu zen han, ez zen bere kabuz inolako mugimendurik egiteko gai. Alde bateko hankatxoak airean zeuden, eta beste aldekoak lurrean zapaldurik min handia sortuz... Horrelako baten, logelan azkar sarrararzi zuen kolpe indartsu eta, era berean, salbatzailea eman zion aitak atzetik, odoletan hastea eragin ziona. Gero, makilarekin itxi zuen atea, eta azkenean guztia lasaitu egin zen. ==2. Kapitulua== Gaua iritsi zen arte Gregorio ez zen logale neketsu hartatik esnatu, konortegabetze baten antzekoa izan zena. Hala ere, ez zen bere kabuz askoz beranduago esnatuko, ordurako lo nahiko egin baitzuen, baina isilpeko pauso batzuen marmarrak eta kontuz itxitako sarrerako atearen zaratak esnatu zutela iruditu zitzaion. Tranbia elektrikoaren islak logelako sabaia eta altzarien gainaldea argitzen zituen; baina behean, Gregorio zegoen lekuan, iluntasuna zen nagusi. Astiro eta oraindik trakeski, bere garroekin haztamuka ibiliz, euren balioa ulertua zuela, ateraino hurbildu zen gertatu zena ikusteko asmoz. Bere ezkerraldea zauri bakar, luze eta nazkagarria zen. Herren zebilen, hautaketa bidez eta simetrikoki, bere hanka hilera bien gainean. Beste alde batetik, hauetariko bat, goizean jazotako istripuan zauritua, - miraria izan zen besteak zauririk gabe izatea!-, bizitza barik narras zeraman. Atera iristerakoan, bertara erakarri zuena jateko zerbait izan zela ohartu zen. Katilukada bat azukredun esne ikusi zuen, ogi zuridun zatitxoak igerian zeudela. Pozaren pozez barre egiteko zorian egon zen, goizean baino askoz gose handiagoa baitzuen. Berehala, burua katiluan murgildu zuen begiak estaltzeraino ia-ia; baina laster etsita atera behar izan zuen, ez bere ezkerraldeko minak lana zailtzen zuelako bakarrik (jan ahal izateko gorputz osoa mugitu behar zuen), esnea, momentu hartara arte gehien gustuko zuen edaria zena-horregatik, zalantza barik, arrebak han utzi zuen-, ez zitzaiolako batere gustatu baizik. Ia-ia nazkatuta urrundu zen katilutik, eta berriz ere logelako erdialderantz irristatu zen. Jangelan gasa piztuta zegoela ikusi zuen ateko zirrikitutik. Baina, ohikoa zenaren aurka, ez zitekeen aita amarentzako ozenki irakurtzen ari zela entzun ezta arrebaren gaueko egunerokoa ere. Ez zen txintik ere entzuten. Agian ohitura hau, arrebak bere eskutitzetan beti aipatzen zuena, azkenaldian desagertu egin zen. Baina inguruko guztia ere isilpean zegoen, eta, ziur aski, eraikina ez zen hutsik egongo. –Zelako bizimodu lasaia duen neure familiak!- pentsatu zuen Gregoriok. Eta, bere begiradak gerizpean finkaturik zituen bitartean, bere guraso eta arrebari hain bizitza barea eman ahal izateaz harro sentitu zen, hain inguru politean. Ikaraz pentsatu zuen lasaitasun, ongizate eta poztasun haiek amaitzear zeudela... Burutazio hauek nahas ez zezaten, nahiago izan zuen fisikoki astintzea eta logelatik arrastaka hasi zen. Gauean zehar ateko orri bat zabaldu zen, eta beste batean bestea: norbaitek, zalantza barik, sartu beharra zuen eta duda-mudatan zebilen. Gregorio, hori ikusita, jangelara ematen zuen atearen aurrez aurre jarri zen, bisitari zalantzatia barrurantz erakartzeko prest, edo gutxienez hura nor zen ikusteko asmoz. Baina atea ez zen berriro ireki, eta alferrik itxaron zuen. Goizeko lehen orduetan, atea zarratuta zegoenean, guztiak barrura sartzen saiatu ziren, eta berak orain ate bat zabaldu zuela, eta besteak ere ireki zituztela, zalantza barik, egunean zehar, ez zen inor gehiago joaten, eta giltzak ateko kanpoaldean zeuden, sarrailetan. (Zatitxo bat faltan dago) : eta neskameari dagokionez, ez zen aintzakotzat hartu behar, hirurogei urte inguruko honek, aurreko neskamearen agurretik oso kementsua izan bazen ere, mesede berezi legez, sukaldeko atea itxita edukitzeko eta bakarrik norbaitek deitzen zionean irekitzeko baimena eskatu zuelako. Horregatik, geratzen zen aukera bakarra ama, aita ez zegoenean, bilatzea zen. Ama pozaren pozez joan zen. Baina, heldu bezain pronto mutu gelditu zen. Ohiko legez, arrebak dena behar bezala zegoela egiaztatu zuen, eta, soilik orduan, amari pasatzen utzi zion. Gregoriok, berehala, izara normalean baino gehiago jaitsi zuen, tolesteko asmoz. Izan ere, izara kasualitatez bertan zegoela ematen zuen. Kasu honetan ere ez zuen izararen azpitik kuxkuxeatu; bere ama ikusteari uko egin zion, hau etorri izanagatik pozik zegoelarik. – Sartu zaitez, ez dela ezer ikusten –esan zuen arrebak, ama eskutik helduta eramanez. Eta Gregoriok entzun zuen nola bi emakumetxoek beterik zegoen kutxa astun eta zaharra lekuz aldatzen zuten eta zelan arrebak, beti alaitsu, lan gehiena bere esku hartzen zuen, amaren aholkuei jaramonik egin gabe, hau nekatu egingo zelakoaren beldurrez. Lanak dezente iraun zuen; egia da, ordu laurden bat pasa ondoren, amak kutxa aurreko tokian ixtea komenigarria zela adierazi zuela, lehenik eta behin, oso astuna zelako, eta, gainera, logelaren erdian utzita Gregoriori bidea oztopatuko ziolako; bazitekeen Gregoriori altzariak kentzearen ideia ez gustatzea. Amari, ostera, justu kontrakoa iruditzen zitzaion; biluzik zeuden paretek bihotza estutzen zioten. Zergatik ez al zuen Gregoriok berdina sentituko, bere logelako antzinako altzarietara ohituta egonda? Ez al zuen bere burua abandonaturik ikusiko gela huts horretan? – Eta ez al zirudien, orduan, –jarraitu zuen ahots isil-isilez amak, ia ahopeka, Gregoriok entzuteko beldurrez bezala, non zegoen justu ez baitzekien, hitzak ez zituela ulertzen pentsatzen zuen arren ahots-soinuari buruz ez zeukan-eta ziurtasun bera–, ez al zirudien, orduan, altzariak kendu eta baztertzen genuela, bera bakarrik utzita? Nik uste dut onena logela aurreko moduan uztea dela, horrela, Gregoriok, gugana bueltatzen denean, dena berdin aurkitu eta eten hau ahalik eta arinen ahaztu dezan. Amaren hitz hauek entzunda, Gregoriori iruditu zitzaion, bi hilabete horietan, giza erlazio ezak, bizitza berriak eraginiko monotoniarekin batera, zoratu egin zuela, ezin baitzuen inola ere ez azaldu zergatik desiratzen zuen orduan logela hutsik ikustea. Gregoriok, benetan, nahi al zuen logela aldatua izatea? Ikusi nahi al zuen familiaren altzariekin beteriko logela eroso hura, desertu bihurtuta, non, oztoporik gabe, benetan, pareta guztietatik igo zitekeen, baina, aldi berean, ahaztuko zukeen gizakia zeneko bizitza? Logela ia-ia ahaztuta zeukanean, aspalditik entzun ez zuen amaren ahotsak baino ez zuen hunkitu. Ez, ez zen ezer lekuz aldatu behar; denak bere horretan jarraitu behar zuen; altzarien eragin onuragarririk gabe ezin moldatu, eta, hauek ariketak libreki egitea eragozten bazioten ere, hura, edozelan ere, kaltea baino, abantaila moduan kontuan hartu behar zen. Zoritxarrez, arreba ez zetorren bat iritzi honekin. Gainera, ohituta zegoenez –arrazoiak zituelarik– Gregoriorekin zerikusia zuen guztia, gurasoen aurrean, bere esku hartzera, amaren ideia nahikoa izan zen ez bakarrik kutxa eta mahaia kendu behar zirela behin eta berriz errepikatzeko, baita beste altzairu guztiak kendu behar zirela esateko ere, ezinbestekoa zen sofa kenduta. Baina guzti horretara ez zuen bakarrik bere umeen moduko setakeriak eta bere buruarekiko konfidantzak bultzatzen; gainera, Gretek jakin bazekien Gregoriok arrastaka eta gora eta behera ibiltzeko leku handia behar izateaz gain, altzariak ez zituela ezertarako ere erabiltzen. Eta, beharbada, bere adineko neskatxen berezko gar horrekin, beti edozein aukeraz baliatzeko desirarekin, isilean, Gregorioren izugarrizko egoera areagotzeko desirak eraman zuen arreba guzti horretara, beragatik egiten zuena baino gehiago lortzeko asmoz. Izan ere, Grete izan ezik, inor ez zen ausartuko Gregorio bakarrik sentiaraziko zuen pareta hutsak zituen logela horretara sartzen. Amak, beraz, ez zuen Gretek proiektuari amore ematerik lortu. Logela horren ezinegonak ama isilarazi zuen eta, jarraian, arrebari kutxa ateratzen lagundu zion. Beste erremediorik ez balego, Gregorio kutxarik gabe molda zitekeen, baina, mahaiak bere horretan jarraitu behar zuen. Emakumeak logelatik irten ziren, arnasestuka, kutxa zeramatela. Bat-batean, Gregoriok burua kontu handiz sofaren azpitik atera zuen, haiekin berba egiteko asmoz. Tamalez, ama izan zen lehenago bueltatu zena. Grete, bitartean, ondoko gelan, kutxarekin borrokan ziharduen, hau leku batetik bestera astinduz, altzaria mugitzeko asmoz, baina ezin izan zuen lortu. Ama ez zegoen Gregorioren itxurari ohituta; gaixotu ere egin zitekeen bat-batean Gregorio koko itxuraz ikusirik; eta, horregatik, Gregorio, ikaratuta, ahalik eta arinen atzera egin eta, sofaren beste muturreraino mugitu zen; baina, ordurako oso berandu izan zen, izara mugitu egin baitzen amaren arreta sortaraziz. Hau, une batez, geldi-geldirik geratu zen eta Greterengana bueltatu zen. Gregoriok bere buruari aldaketa ezer apartekorik ez zela behin eta berriz errepikatzen bazion ere, altzari soil batzuk aldatzea baino ez zela, emakumeen joan-etorri eta elkarrizketak egonezin handia sortu zioten. Orduan, burua eta hankak ahal bezain gehien uzkurtzen zituelarik eta sabela lurraren kontra zapaltzen zuelarik, ohartu zen ezingo ziola egoerari gehiago eutsi. Bere logela husten zioten, berak maite zuen guztia kentzen zioten: jadanik erremintak eta zerra gordetzen zitueneko kutxa ere eraman zuten; mahaia ere mugitu zuten, komertzioko karrera ikasten zuenean eta eskolara joaten zenean ere idazteko erabiltzen zuena. Amaren eta arrebaren asmo oneko jardun hura geldiarazi nahi bazuen, ezin zuen minutu bat ere galdu. Momentu honetan, Gregorio ez zen emakumeen presentziaz jabetzen, hauek, unaturik, isilean lan egiten baitzuten; entzun zitekeen bakarra haien urrats nekatuen oihartzun ahulak ziren. Eta, horrela, –emakumeak, ondoko gelan, idazmahaian arnasa hartzeko jesartzearekin batera– Gregorio ezkutalekutik irten zen, bere abiadura bizkortuz. Lehendabizi, ez zekien nora joan. Momentu horretan, jadanik biluzik zegoen paretan, larruz bilduriko emakume baten irudiak arreta deitu zion. Arrapaladan bertaraino igo zen eta kristalera eutsi zen, honek bere sabeleko mina arindu zuelarik. Behintzat, berak estaltzen zuen irudia ez zion inork kenduko. Eta burua jangelako aterantz bueltatu zuen, emakumeak ikusteko asmoz. Egia esan ez zuten atseden handirik hartu. Berriro ere bertan zeuden, Gretek ama besoarekin inguratzen zuelarik, bera helduz. – Beno, eta, orain, zer eramango dugu? –Esan zuen Gretek, ingurua miatuz. Bitartean, haien begirada paretari loturik jarraitzen zuen Gregoriorenarekin gurutzatzen zen. Gretek egoerari eutsi zion eta amaren aurrean jarri zen, honek Gregorio ikusi ez zedin. Orduan, dardarati hauxe esan zion: – Etor zaitez, goazen apur batean jangelara. Gregoriorentzat, Greteren asmoa argi zegoen: ama babestu nahi zuen, eta, ondoren, bera paretatik jaitsi. Baina, ez zuen inola ere lortuko! Gregoriok irudiari eutsita jarraitzen baitzuen, eta ez baitzegoen amore emateko prest. Nahiago zuen Greteren gainera salto egin. Baina Greteren hitzek ama urduritzea baino ez zuten lortu. Orduan, ama alde batera mugitu egin zen; paretan zegoen orban beltz erraldoia ozta-ozta ikusi, eta, Gregorio zela konturatu baino lehen, hauxe oihukatu zuen: – Jainko maitea! Jainko maitea! Eta zerraldo erori zen sofaren gainera, besoak luzaturik. Indar gabe zegoela ematen zuen, geldi-geldirik. – Kontuz Gregorio! –oihukatu zuen arrebak, begirada sutsuaz, ukabila gora jasotzen zuelarik. Hauxe izan zen Gretek Gregoriori berba egin zion lehenengo unea metamorfosia gertatu zenetik. Eta arreba ondoko gelara joan zen, ama bere onera bueltatzeko zerbaiten bila. Gregoriok pozik lagunduko ziokeen amari –irudia babesteko denbora bazegoen–, baina kristalari itsatsirik jarraitzen zuen oraindik, eta bertatik zakarki askatu behar izan zen. Ondoren, birritan pentsatu gabe, ondoko gelara abiatu zen, antzinako legez, arrebari aholkuak eman ahalko bazizkion bezala. Baina, haren atzean geldi egotearekin konformatu behar izan zen. Arreba, hainbat botilen artean, bila eta bila ari zen; buelta eman zuenean, beldurtu egin zen; botila txiki bat lurrera erori eta apurtu egin zitzaion, eta honek Gregoriori min eman zion, aurpegian likido erregarri bat bota baitzion. Gretek, jarraian, ahal bezain ontzi gehien hartu eta Gregorioren logelan sartu zen, atea hankarekin itxiz. Gregoriok, orduan, bere burua amarengandik banatuta ikusi zuen, hau, bere erruz, hiltzeko zorian egon zitekeelarik. Eta Gregoriok ez zeukan sartzerik arreba kanpora bota gabe, baina amarentzat ezinbestekoa zen arreba ondoan izatea; beraz, itxoitea besterik ez zuen. Gregorio, urduritasunaren eta aladuren eraginez, sabai, pareta eta altzarietatik igotzen hasi zen, eta, azkenean, batera eta bestera ibili ostean, mahaiaren gainera bota zen, guztiz ahulduta. Horrela minutu batzuk igaro ziren. Gregorio etzan egin zen nekearen nekez; isiltasuna zen jaun eta jabe; hori, apika, seinale ona zen. Bat-batean, deitu egin zuten. Neskamea, betiko legez, bere sukaldean sartuta zegoen, eta Grete atea zabaltzera joan behar izan zen. Aita zen. – Zer gertatu da ba? –izan ziren bere lehenengo hitzak. Greteren itxurak dena zioen. Honek bere aurpegia aitaren bularrean ezkutatu eta ahots isilaz erantzun zuen: – Ama zorabiatu egin da, baina orain hobeto dago. Gregoriok ihes egin du. –Banekien –esan zuen aitak–. Abisatu nizuen; baina zuek, emakumeok, inoiz ez duzue kasurik egin nahi. Gregoriorentzat agerikoa zen aitak Greteren berria txarto ulertu zuela eta aitak, bestalde, bere semeak zerbait txarra egin zuela suposatzen zuen. Gregoriok beharrezkoa zuen, beraz, aita lasaitzea, ez baitzuen ez denborarik, ez baliabiderik gertatutakoa azaltzeko. Horregatik, bere logelako atera joan eta haren kontra estutu zuen gorputza, aitak, sartzen zenean, ulertu zedin bere logelara berehala bueltatzeko asmoa zuela eta aski zuela atea irekitzea, momentuan Gregorio desagertu zedin. Baina egoera kaskar honen aurrean, aita ez zen hori ulertzeko prest egongo. – Ah! –oihu egin zuen aitak, sartu zenean, ahots haserre, baita mehatxatzailearekin ere. Gregoriok burua atetik aldendu zuen, eta aitari begiratu zion. Gregorio ez zen aurretik aitaren aurrean horrela inoiz azaldu. Egia da, beste alde batetik, azken aldian, Gregoriok ez zizkiela etxeko gertaerei garrantzirik ematen, lanpetuta baitzebilen alde batetik bestera arrastatzeko asmatutako metodo berriarekin; eta, beraz, aldaketa nabarmenak aurkitzeko prest egon beharko zela. Baina, guztiaren gainetik, ba al zen gizon hura bere benetako aita? Ba al zen hura, antzina, Gregoriok negozio bidaiak egiten zituenean, ohean arduratuta gelditzen zen gizona? Arratsaldez, Gregorio etxera bueltatzen zenean, txabusina jantzita zuela, besaulkian jesarririk, bere semea alaitsu agurtzen zuena? Igande eta jai egun batzuetan, ama eta Gregoriorekin gutxitan emandako paseoetan, bere jaka zaharraz biltzen zena, makuluaz baliaturik, poliki-poliki eta aldiko pixka bat aurreratzen zuen gizon hura bera ote zen? eta zerbait esan nahi zuen guztietan gelditu eta ondokoak geldiarazten zituen hura bera? Orain, ostera, tente eta zuzen joaten zen, urre koloreko botoiak zituen uniforme urdin batekin jantzita, bankuko ordenantzek eramaten dituztenen modukoa; jakaren lepoaren gainean bere kokospea baino ez zen ikusten; bekain iletsuen azpian, bere begi beltzen begirada bizi eta erneak errespetu handia ematen zuen; bere ile zuria, ordura arte beti korapilaturik zeramana, orain, artesi distiratsu eta ia perfektu batek banantzen zuen. Urre kolorezko intsigniadun kapela –bankuren batena seguruenik– sofa gainera bota zuen aitak, eta, buelta bat emanik, Gregoriorengana heldu zen, etsai espresioarekin, eskuak galtzen poltsikoan zituela, eta lebitadun uniformearen hegal luzeak atzeraka bilduta. Aitak ez zekien zer egin; eta oinak ezohiko modu batean altxatu zituenean, hauen handitasunak Gregorio harritu egin zuen. Baina, honek ez zuen Gregorio haserretu, berak bere bizitza berriaren hasieratik jakin bazekielako aitarentzat, bere semeari zegokionez, zorroztasunik gogorrena ere gutxi zela. Beraz, aitaren aurrean korrika hasi zen; hau gelditzen zenean Gregorio ere gelditzen zen; eta berriro korrikari ekiten zion aita mugitzen zela ikusi orduko. Horrela, gelaren inguruan bueltaka ibili ziren, baina ez zen ezer gertatu. Are gehiago, honek, etenaldi ugarien eraginez, ez zuen jazarpen bat ere ematen. Gregorio, momentuz, lurrean gelditu zen, batez ere, aitak pentsa ez zedin paretetatik edo sabaitik ihes egingo zuenik. Gainera, Gregoriok onartu behar izan zuen korrikaldi horiek ezingo zutela gehiago iraun, aitak urrats bat ematen zueneko, berak hamaika mugimendu egin behar baitzituen. Gregorio itotzen hasia zen; bere aurreko bizitzan ere ez zituen birika osasuntsuak eduki. Pixka batean kulunkatu zen, ihes egiteko ahal bezain indar gehien lortzeko asmoz; begiak ere ezin zituen guztiz irekita eduki; egin zezakeen gauza bakarra ihes egitea zen. Jadanik paretak ere libre zeudela ahaztuta zuen, hauetan altzari arriskutsuak baziren ere. Orduan, bortizki jaurtitako zerbait bere albora jausi zen biraka: sagar bat zen. Ondoren, beste sagar bat; Gregorio, zeharo ikaraturik, geldi-geldirik geratu zen: alferrikakoa zen korrika egiten jarraitzea, aitak bere aurka egitea erabaki baitzuen; honek poltsikoak frutontziko sagar guztiekin bete zituen eta sagar bat bestearen atzean botatzen zizkion Gregoriori, bete-betean asmatu gabe. Sagar gorriak lurrean ari ziren biraka, bata bestearekin talkaka. Horietariko batek, trebetasun handiagoz botatakoa, Gregoriori jo zion bizkarrean, baina honek ez zion minik eman. Hurrengoa, ostera, bizkarrari itsatsirik geratu zitzaion. Baina Gregoriok arrastaka jarraitu zuen, lekuz aldatzeak mina arinduko ziolakoan; bertan mugitu ezinik egongo balitz bezala sentitu zen orduan, eta konortea galduz, hankak zabal-zabal eginda, lurrera erori zen. Gregoriok ikusi zuen azkena bere logelako atea bortizki irekitzen zela izan zen. Lehendabizi, ama irten zen, alkandora jantzita zuela korrika egiten zuelarik –Gretek hau biluztu baitzuen konortea galdu zuenean arnasa hobeto har zezan–, eta honen atzean arreba zetorren, oihuka. Amak aitarengana korrika egiten zuen, bidetik arropa erortzen zitzaiolarik, eta, azkenean, arropekin estropezu egin eta aita besarkatu zuen… Gregoriok ia ezer ikusten ez zuelarik, amak aitari haien semea barkatzeko eskatu zion. ==3. Kapitulua== Zauri larri horrek, sendatzeko hilabete bat baino gehiago behar izan zuenak –inor ez baitzen bizkarreko sagarra, azalean itsatsirik gelditu zen froga hura kentzen ausartu–amari eta Greteri Gregorio familiakoa zela gogorarazi zien, baita aitari ere. Gregorio, beraz, ez zuten etsai moduan hartu behar; errespetua sor zioten. Hortaz, egoerari eustea besterik ez zuten. Gregoriori dagokionez, zauriaren ondorioz mugitzeko trebezia galdu bazuen ere eta, agure ezindua balitz bezala, bere logela gurutzatzeko –pareta eta sabaitik igotzea, orain, pentsatu ere ez– minutu amaigabeak behar bazituen ere, bere egoera kaskarrean, berarentzako nahikoa zen ordaina jaso zuen: arratsalde orotan, jangelako atea irekita egoten zen, eta Gregorio, logelan zegoela, besteentzako ikustezina zen iluntasunean, familia guztia ikus zezakeen argituta zegoen mahaiaren inguruan, eta haien elkarrizketak ere guztien baimenarekin entzun zitzakeela esan daiteke, lehen ez bezala. Argi dago, oraingo elkarrizketa hauek ez zutela zerikusirik antzinako hizketaldi alaiekin, Gregoriok hoteleko logela txikietan faltan botatzen zituen horiekin, oheko arropa hezeen gainera nekatuta botatzen zenean faltan botatzen zituenekin. Orain, gehienetan, gaua isiltasunean igarotzen zen. Afaltzen zeuden bitartean, aitak bere besaulkian lo hartzen zuen, eta, bitartean, ama eta arreba isil-isilik egoten ziren. Ama, ahal bezala, argira hurbiltzen zen, denda batentzako arropa zuri fina josteko. Arreba, berriz, saltzaile sartu zen eta gauetan eszenografia eta frantsesa ikasten zituen, etorkizunean lan hobea lortzeko asmoz. Batzuetan, aita esnatu egiten zen, eta, lo egin ez balu bezala, amari esaten zion: <<gaur ere asko josi duzu!>>. Eta, momentuan, berriro ere loak hartzen zuen, amak eta arrebak, leher eginik, irribarre egiten ziotelarik. Aitak ez zuen bere uniformea, etxean zegoenean ere, kendu nahi; eta txabusinak alfer-alferrik esekitokian jarraitzen zuen bitartean, aita lo seko zegoen, guztiz jantzita, beti lanerako prest egongo balitz bezala, bere nagusien aginduren bat entzungo zuelakoan. Ondorioz, uniformea zahartu egin zen, ama eta arreba hau beti garbi egoteaz arduratzen ziren arren. Gregoriok orduak pasatzen zituen uniformeari begira. Hau orbanez beterik zegoen, baina urrezko botoiak beti distiratsu zeuden. Aitarentzat deserosoak baziren ere, lasai hartzen zuen lo. Hamarretan, ama aita esnatzen saiatzen zen, ohera joateko goxo-goxo esanez, hori benetan lo egitea ez zela adierazi nahi ziolarik. Izan ere, aitak ondo lo egin beharra zuen, seietan sartzen baitzen lanera. Baina hau, oso burugogorra zenez, ezetz esaten zion amari beti, berak mahaian jarraitu nahi zuela adieraziz; oso nekagarria zen berarentzat mahaia oheagatik aldatzea. Ama eta arreba saiatzen baziren ere, aitak bere horretan jarraitzen zuen, begiak itxita. Amak belarrira hitz goxoak xuxurlatzen zizkion eta arrebak lanari uzten zion, ama laguntzeko asmoz. Baina honek ez zuen ezertarako balio, aitak ez baitzuen amore ematerik nahi. Honek begiak irekitzen zituen momentu bakarra amak eta arrebak beso azpitik hartzen zutenean zen. Orduan, haiei begira, oihukatzen zuen: – Hau al da ondo bizitzea? Hau al da neure azken egunotako lasaitasuna? Eta oso nekagarria balitz bezala, aita, ama eta arrebaren laguntzaz, zutik jartzen zen eta aterantz joaten ziren. Heltzen zirenean, aitak, keinu baten bidez, jadanik behar ez zituela adierazten zien, eta bakarrik jarraitzen zuen, Grete eta ama honen atzean jarraituko ziren arren. (zati bat falta da) (nirie:jani) Hasieran pentsatu zuen bere gogogabetasuna, dudarik gabe, bere logelaren egoerak murgiltzen zuen malenkoniaren ondorio zela; baina oso azkar ohitu zen honen itxurara. Beste leku baten soberan zeuden gauzak bertan uzteko ohitura hartu zuten, zeinak asko ziren, etxeko logela bat apopiloentzat erabiltzen baitzuten orain. Hiru gizon oso formal hauek –hirurak bizardunak, Gregoriok egun baten ateko zirrikitutik ikusi zuenaren arabera-, bai beraien logela, baita etxe guztia ere, sukaldea batez ere, txukun-txukun mantentzen zuten. Ezin zuten haien begi aurrean ikusi ez balio gabeko trasterik ezta gauza lohirik ere. Gainera beraien altzari ia guztiak ekarri zituzten, eta horregatik zeuden hainbeste balio gabeko gauza, saldu ezin zitezkeenak baina bota nahi ez zituztenak. Eta gauza hauek guztiak Gregorioren logelan sartzen zituzten, hautsontzi eta zaborrarekin batera. Neskameak laster batean botatzen zituen erabiliko ez ziren gauzak Gregorioren logelara. Agian neskameak edukiko zuen gauza haiek biltzeko asmoa denboraz ondo ibiliko zenean, edota denak kanpora botatzekoa; baina beti gelditzen ziren botatako leku hartan. Gregoriok soilik mugitzen zituen lekuz logelan lekurik gelditzen ez zitzaionean, nahiz eta ahalegin haren ondoren neke-neke eginda amaitzen zuen, denbora luzez mugitzeko indarra galdurik. Apopiloak batzuetan etxean afaltzen zuten, jantoki-sala nagusian. Egun hauetan logela honetako atea itxita gelditzen zen; baina honek guztiak ez zuen Gregorio larritzen, izan ere atea zabalik egon zen hainbat gauetan logelako lekurik ilunenean gorde zen, familia horretaz ohartu ere egiten ez zelarik. Baina egun baten neskameak atea ertirikita utzi zuen, eta hau holaxe gelditu zen gauez apopiloak etxera heldu eta argia piztu zutenean. Mahairatu ziren, aurretik aita, ama eta Gregorioren jarlekuak izandakoetan jesarriz, mahai-zapiak zabaldu zituzten eta sardexka eta aiztoak heldu zituzten. Momentu hartan ama agertu zen atean haragiz beteriko erretilu bat zeramala, eta bere ostean arreba patataz beteriko erretilua zeramalarik. Jaki berotik lurruna irteten zen. Apopiloak erretiluetara hurbildu ziren, zerbitzatu aurretik dastatzeko irrikaz, eta erdian jarrita zegoen gizonak, hiruretatik autoritarioena zirudienak, haragi zati bat zatitu zuen erretiluan bertan nahikoa samur zegoela baieztatzeko asmoz. Bere poztasuna adierazi zuen amaren eta arrebaren lasaitasuna sortuz. Bitartean, familiak sukaldean afaltzen zirauen. Aita, familiarekin bildu aurretik jantoki-salara sartu, hiru gizonak agurtu eta, txanoa eskuan zuelarik, mahaiaren inguruan buelta eman zuen. Horren ondoren, familia elkarrekin zegoenean, ia-ia isiltasun osoan hasi ziren jaten. Gregoriori gauza bitxia iruditzen zitzaion beti, afalorduan zeuden hots guztien artean, haginek jakiak mamurtzerakoan egiten zuten hotsa nabaritzea, honek Gregoriori jateko haginak beharrezkoak zirela eta hagin bako masailezurrarekin jatea ezinezkoa zela adierazi nahiko balio bezala. “Hau gosea dudana, hau –zioen bere artean, arduraturik-. Baina ez dira hauek nahi ditudan gauzak… Hauena bai gogoz jatea! Eta ni bien bitartean, gosez hilda!” Gau hartan bertan -Gregoriok ez zuen gogoratzen biolina entzun zuenik denbora luze hartan- sukaldean haren soinua igarri zuen. Apopiloek amaitu zuten jada afaltzen. Erdian jarrita zegoenak egunkari bat atera zuen eta alboan zeuden beste biei orri bana eman zien, eta hirurek irakurtzen zuten aulkian etzanda. Biolina aditu zutenean, beraien arreta musikarengan jarri zuten; jaiki egin ziren, eta, behatz puntetan ibiliz, ateondoraino joan ziren, bertan mugitu gabe, bata bestearen kontra geldituz. Zalantza gabe sukaldetik entzun zituen aitak, hauxe galdetu baitzien: - Beharbada jaunek ez dute musika atsegin? Eta gehitu zuen: - Horrela bada, momentuan eten daiteke. - Inondik inora ere -esan zuen autoritate handiena zuen gizonak-. Nahiko luke andereñoak hona sartu eta hemen jo? Askoz ere erosoagoa eta atseginagoa izango litzateke. - Noski baietz! -erantzun zuen aitak, bera biolina joko zuena bailitzan. Apopiloak jantoki-salara itzuli ziren, eta bertan itxaron zuten. Handik gutxira heldu zen aita atrila eskuetan zuela, honen ondoren ama musika paperekin, eta, azkenik, arreba, biolinarekin. Arrebak dena lasaitasunez prestatu zuen jotzen hasteko. Bitartean, gurasoak ez ziren ausartzen haien besaulkietan jesartzen ere, sekula ez baitzuten apopilorik eduki etxean eta horregatik haienganako adeitasun osoa erakusten zuten. Aita atearen ondoan gelditu zen, eskumako eskua bere trajearen bi botoiren artean sartuta zuelarik; baina amari, apopiloetariko batek besaulkian jesartzea eskaini zion, eta bazter baten jarri zen, ez baitzuen besaulkia gizon hark utzitako lekutik mugitu. Arreba jotzen hasi zen, eta aitak eta amak, bakoitzak bere lekutik, bere eskuaren mugimendu guztiak jarraitzen zituzten. Gregorio, musikak erakarrita, apur bat aurreratzera ausartu zen, eta bere burua jantoki-salan zegoela konturatu zen. Jada ez zen harritzen besteekiko zuen arreta eskasagatik, eta, lehen, aldiz, arreta hori izan zen hain zuzen berak zuen bertuterik aipagarriena. Hala eta guztiz ere, orain inoiz baino gehiago, berak ezkutatzeko arrazoiak zituen, izan ere, bere logelan zegoen zikinkeria guztia zela eta, edozein mugimendu egiterakoan, bere inguruan hautsa altxatzen zuen, bera ere hautsez beteta zegoen eta berarekin batera bizkarrean eta alboetan litsak, ileak eta jaki hondakinak zeramatzan. Besteenganako axolagabetasuna sekula baino nabarmenagoa zen, aurretik egunean hainbat aldiz alfonbra gainean etzanda marruskatzen zenean baino nabarmenagoa hain zuzen. Eta, halere, zegoen egoeran zegoela ere, ez zuen lotsarik sentitzen jantoki-salako lurrean zehar aurrera egitean. Egia da inor ere ez zela beraz arduratzen. Familia biolinaren soinuarekin guztiz txundituta zegoen, eta apopiloak, hasieran eskuak poltsikoetan zeuzkatela, atrilaren ondoan kokatu ziren, honetatik nahiko hurbil, guztiek letrak irakurri ahal izateko eta seguruenik arrebari enbarazu egiten ziotelarik. Baina ez ziren luzaro horrela egon eta laster leihoaren ondora joan ziren aurpegiak alboratuta, eta aitak larriturik begiratzen zituela. Izan ere horrek adierazten zuen haiek aparteko musika dibertigarria entzuteko zuten ilusioa apurtu zela, jada nekatzen hasiak zirela eta soilik adeitasuna erakustearren onesten zutela arrebak biolina jotzen jarraitzea. Bereziki hirurak erretzen ari ziren zigarroen kea ahotik edota sudurretik botatzeko moduak urduritasun handia adierazten zuen. Eta, baina, zeinen ondo jotzen zuen arrebak! Aurpegia alboratuta zuela jarraitzen zuen adi-adi eta tristeki pentagrama irakurtzen. Gregorio apur bat gehiago hurreratu zen eta burua lurrari lotuta mantendu zuen, bere begirakunea bere arrebarenarekin topatzeko ahaleginak eginez. Piztia izango ote zen, musikak hainbeste txunditzen bazuen? Bere aurrean sutsuki antsiatutako jaki ezezagun batengana zuzentzen zuen bidea zabaltzen zela zirudien. Bai, arrebarenganaino heltzeko erabakia hartuta zuen, gonatik tira egin eta era hartan bere logelara biolina jotzera joan behar zuela adierazteko, bertan inork ez baitzuen bere musika saritzen eta berak egin nahi zuen hori. Aurrerantzean, ez zion arrebari bere logelatik irteten utziko, berak bizirik zirauen bitartean ez behintzat. Lehenengo aldiz zerbaitetarako balio behar zion bere itxura beldurgarri hark. Momentu batean ate guztietan egon ahal izatea nahi zuen, eraso nahi zion edonoren gainean salto egiteko prest. Baina ezinbestekoa zen arreba bere ondoan geratu zedin, ez behartuta baizik eta bere borondatez; beharrezkoa zen halaber, bere ondoan jesarri zedin sofan, beregana makurtu zedin, eta orduan aitortuko zion Kontserbatoriora bidaltzeko asmoa eduki zuela, eta aurreko Gabonetan zoritzar hura gertatu izan ez balitz -izan ere, Gabonak igaro ziren jada, ezta?, horrela aitortuko zion guztiei, inoren eragozpenak kontuan hartu gabe. Eta azalpen hau entzuterakoan, arreba, hunkituta, negar batean hasiko zen, eta Gregorio bere sorbalda gainera igoko zen, eta saman musukatuko zuen, dendara zihoanetik biluzik, zinta gabe, eramaten zuen sama hartan. -Samsa jauna -esan zion aitari hiruretatik agintariena zirudien gizonak. Eta, beste hitz bat gehiago esaten denbora alferrik galdu gabe, aitari erakutsi zion, hatz erakuslea luzatuz, Gregorio, hau geldiro aurrera zihoalarik. Biolinaren soinua momentu hartan isildu zen, eta hiruretatik agintariena zirudienak irribarre egin zien bere lagunei, burua astinduz, eta berriro Gregoriorengana zuzendu zuen bere begirada. Aita lehenengo eta behin, Gregorio bertatik kanporatu beharrean, apopiloak lasaitzen ahalegindu zen, zeinek ez zeuden batere urduri, eta biolina jostagarriagoa iruditzen zitzaien Gregorioren agerrera. Haiengana lastertu zen, eta, besoak luzatuz, haien logelara bultzatu nahi izan zituen Gregorio bere gorputzarekin ezkutatzen zuelarik. Haiek, orduan, ez zuten haien haserrea disimulatu, nahiz eta ezin zitekeen jakin haserre hori aitaren jokabideagatik zen edota, susmorik txikiena eduki gabe, tankera horretako izaki batekin batera bizi izan zirela jakin izanagatik. Azalpen eske hasi zitzaizkion aitari, zerura jaso zituzten haien besoak, nork bere bizarretik tira egin zuen keinu urduri batez, eta astiro-astiro atzera egin zuten haien logelaraino. Bitartean, arrebak lortu zuen bat-bateko eten hari buru egitea. Momentu batez mugitu ezinik gelditu zen, oraindik jotzen ibiliko bailitzan, biolina axolagabetasunez eusten zuela. Eta bat-batean beretik irten zen: instrumentua amari ipini zion besoetan, honek bere besaulkian jarrita jarraitzen zuelarik, bere birikak egiten ari ziren lan neketsuaren erruz ia itota. Arreba alboko gelara abiatu zen, aitak bultzatuta apopiloak orain arinago sartzen ari ziren gela berera. Trebetasun handiz mantak eta burukoak hartu eta lekuz aldatu zituen, eta gizonak haien gelara sartu baino lehenago ere, amaitu zuen haien oheak egiten eta handik irtenda zegoen jada. Aita hain zuen bere itsukeriak gainduta, ezen ahaztu egin zuen apopiloenganako gutxiengo adeitasuna izatea, eta haiek sutsuki bultzatzen jarraitzen zuen, harik eta atalasera iritsi zirenean hiruretatik agintariena zirudienak, lurraren kontra ostiko bat jo zuen, eta, ahots beldurgarri batekin, aita geldiarazi zuen hitz hauek esanez: -Jakinarazi nahi dizuet -eta hau esatean eskua altxatu eta amaren eta arrebaren begiradarekin bat egin zuen-, jakinarazi nahi dizuet zeuei, familia honetan gertatzen diren gertakari nazkagarriak ikusirik -eta hitz hauek esatearekin batera txistua bota zuen lurrera gogotsu-, momentu honetan bertan alde egingo dudala etxe honetatik. Ez da beharrezkoa esatea deus ere ez dudala ordaindu beharko hemen igaro ditudan egunengatik; arinago aldiz, hausnartu egingo dut zuri kalte-ordainketarik eskatuko dizudanentz, eta ez uste hau egiaztatzea oso zaila izango denik. Isildu eta bere ingurura begiratu zuen, zerbaiten zain egongo bailitzan. Eta, hain zuzen ere, bere beste bi lagunek berak esandakoa berretsi zuten, hauxe gehituaz: -Geuk ere momentu honetan bertan alde egingo dugu etxe honetatik. Honen ostean, hiruretatik agintariena zirudienak maratila heldu zuen eta atea kolpe batez itxi zuen. Aita, zalantzazko pausoak emanez, eskuen laguntzaz haztamuka, bere besaulkira zuzendu zen, eta bertan bota zen. Bazirudien gabetako bere ohiko loaldia egitera zihoala, baina bere buruaren makurdurak, pisu gabe jausita balego moduan, erakusten zuen ez zegoela lotan. Denbora guzti horretan, Gregorio isilik geratu zen, apopiloek ezustean hartu zuten leku berean geldirik. Bere planaren porrotak sorturiko tristurak, eta baliteke baita goseak sorturiko ahuleziak ere, ezinezko egiten zuten mugimendurik txikiena ere. Luze barik ekaitz itzel bat gainera etorriko zitzaionaren beldur zen, eta zain zegoen. Ez zen biolinaren zaratarekin ere aztoratu, zeina amaren atzamarren dardararen eraginez bere altzotik lurrera jausi zen. -Guraso maiteak -esan zuen arrebak, sarrera gisa mahai gainean ukabilkada itzel bat emanez-, honek ezin du horrela jarraitu. Zeuek ulertzen ez baduzue, neu ohartzen naiz horretaz. Munstro honen aurrean, ez dut nire nebaren izena aipatu ere egin nahi; eta, horregatik, hauxe baino ez dut esango: ezinbestekoa da bera gainetik kentzea. Gizalegez posible zirenak eta ez zirenak ere egin ditugu bera zaindu eta jasateko, eta ez dut uste, hau horrela izanik, inoren gaizkirik txikiena ere entzun behar dugunik. -Mila aldiz duzu arrazoia -esan zuen orduan aitak. Ama, oraindik arnasestuka zebilela, isilean eztulka hasi zen, eskua bularrean zuela eta begirada zoro antzera galduta zuela. Arreba berarengana joan zen korrika eta bekokia eutsi zion. Aita, arrebaren hitzek bere burutapena zehaztera bultzatu zuten. Besaulkian erosoago jesarri zen, oraindik apopiloen janariaren mahaian geratzen ziren plateren artean bere ordenantza burukoarekin jolasten zuen, eta, noizbehinka, Gregoriori begirada bat zuzentzen zion, ikaragaitz. -Ezinbestekoa da bera gainetik kentzea -errepikatu zion, azkenean, arrebak aitari; izan ere, amak, bere eztula zela eta, ezin zuen ezer ere entzun. Guk egiten dugun lana egiten denean, ez da posible etxean, gainera, gisa honetako atsekabeak bizitzea. Nik neuk ere ezin dut hau gehiago jasan. Eta negar batean hasi zen bere malkoak amaren gainera jausten zirelarik eta honek, mekanikoki, eskuarekin garbitzen zituelarik. -Alabatxo -esan zuen orduan aitak errukiz beterik eta argitasun harrigarriz-. Zer egingo diogu ba! Baina arrebak lepoa jaso besterik ez zuen egin, negar egiten zuen bitartean sentitu zuen harridura, aurreko erabakiaren hain kontrakoa zena, azaleratuz. - Behintzat berak ulertuko bagintu -esan zuen aitak. Baina arrebak, etengabe negar eginez, indartsuki eragin zuen eskua, horrela adierazi nahian ez zutela horretan pentsatu ere egin behar. -Behintzat berak ulertuko bagintu -jarraitu zuen aitak esaten, begiak itxiz, aditzera emanez bera ere ziur zegoela hau ezinezkoa zela-, agian berarekin akordio batera heldu gintezke. Baina egoera honetan… -Ezinbestekoa da berak hemendik alde egitea -esan zuen arrebak-. Hauxe da bide bakarra, aita. Gregorio dela pentsatzeari hustea besterik ez duzu egin behar. Hori sinistu izana da, hain zuzen, gure zorigaitz honen arrazoia. Zelan izan liteke hau Gregorio? Bera balitz, dagoeneko ulertuko zuen ez dela posible gizaki bizidun batzuk halako zomorro batekin batera bizitzea. Eta berari bururatuko zitzaion alde egitea. Neba galduko genuke, baina bizitzen jarraituko genuke, eta gogoan edukiko genuke. Baina horrela, animalia honek jarraitu egiten gaitu, apopiloak bidali egiten ditu etxetik eta argi eta garbi adierazten du etxe guztiaz jabetu nahi dela eta gu kalean utzi nahi gaituela. Begira, aita -hasi zen bat-batean oihuka-, berriro ere hasi da! Eta Gregoriori ulertezina iruditu zitzaion beldurra adieraziz, arrebak ama bertan utzita alde egin zuen, besaulkitik urrundu zen, Gregoriorengandik hurbil egotea baino ama sakrifikatzea nahiago zuela adieraziz, eta aitaren atzean babestera joan zen korrika; aita, era berean, bere jokabide honengatik asaldaturik, zutitu egin zen, arrebaren aurrean besoak luzatuz, hau babesteko keinua eginez. Baina kontua da Gregoriori ez zitzaiola burutik pasa ere egin inor beldurtzea, ez eta gutxiago bere arreba beldurtzea. Egin zuen gauza bakarra izan zen bere logelara bueltatzeko buelta ematea, eta hori izan zen, zalantza barik, besteak izutu zituena, izan ere, minduta zegoenez gero, mugimendu zail hori egiteko burua lurrean jarri eta bertatik altxatu behar zuen. Gelditu egin zen eta bere ingurura so egin zuen. Bazirudien bere asmo ona ulertu zutela: gertatutakoa momentuko ezustea baino ez zen izan. Orain guztiek begiratzen zuten tristeki eta pentsakor. Ama bere besaulkian zegoen, hankak bata bestearen kontra bere aurrean luzaturik eta begiak nekearen nekez ia itxita zeuzkala. Aita eta arreba bata bestearen ondoan zeuden eserita, eta arrebak aitaren sama inguratzen zuen bere besoarekin. -Beno, beharbada mugitu naiteke jada -pentsatu zuen Gregoriok, berriro bere ahalegin tamalgarri hari ekinez. Ezin zuen bere arnasotsa geldiarazi, eta noizean behin atseden hartzeko gelditu behar zuen. Baina inork ere ez zuen azkarrarazten; askatasun osoa zuen. Buelta emanda zuenean, atzera bideari ekin zion lerro zuzenean. Harritu egin zen bere logelaraino zegoen distantziaz ohartzean; ezin zuen ulertu, bere egoera ahul hartan, zelan izan zen gai, minutu gutxi batzuk lehenago, ia nabaritu gabe bide berori egiteko. Ahalik eta lasterren narrastea beste ardurarik ez zuela, ez zen konturatu familiako inork ez zuela zirikatzen hitz edo oihuekin. Atalasera heldu zenean, ordea, atzera begiratu zuen, eta ohartu zen bere atzean denak jarraitzen zuela berdin. Arreba soilik zutitu zen. Eta bere azken begirada azkenean lo geratu zen bere amari zuzendu zion. Logelan sartu zeneko, atea zarratu eta txingetaz eta giltzez itxi zutela nabaritu zuen. Honek sortu zuen zarata zakarrak hain beldurtu zuen, ezen hankak ere tolestu egin zitzaizkion. Arreba zen hainbesteko presa zuena. Zutik geratu zen, logelan sartu eta atea ixteko zelatan egongo bailitzan. Gregoriok ez zuen hurbiltzen somatu. -Azkenean! -oihu egin zien berak gurasoei, sarrailan giltzari buelta ematen zion bitartean. -Eta orain? -galdetu zion Gregoriok bere buruari iluntasunean bere ingurura begiratzen zuelarik. Handik gutxira konturatu zen guztiz ezinezkoa zitzaiola mugitzea. Honek ez zuen harritu: lehen, ostera, ez zitzaion normala iruditzen, ordura arte egin zuen legez, hankatxo mehe haiekin aurrera egiteko gai izatea. Beste guztiari zegokionez, gutxi gora-behera gustura sentitzen zen. Egia zen gorputz osa minduta zuela; baina sentitzen zituen min haiek gero eta ahulagoak ziren, eta pentsatzen zuen, azkenean, amaituko zirela. Jada ez zuen ia sentitzen bizkarrean zeraman sagar usteldua, ezta zuriz estalitako hantura ere. Emozioz eta maitekiro pentsatzen zuen bere senideengan. Bere arreba bera baino ziurrago zegoen desagertu egin behar zenez. Eta gogoeta eta arduragabetasun lasai hartan egon zen goizaldeko hiruretan elizako erlojuak jo zuen arte. Oraindik gozatu ahal izan zuen egunsenti horren hasiera. Beranduago, berak nahi ez bazuen ere, bere burua guztiz hondoratu zen eta bere muturretik azken arnasa bota zuen. Hurrengo goizean, neskamea sartu zenean -hain ematen zituen ateekin kolpe gogorrak, ezen heltzen zenean ezinezkoa baitzen ohean atseden hartzea, hainbatetan molde haiek aldatzeko eskatu bazitzaion ere- Gregoriori ohikoa zen bisita egiteko, ez zuen, hasieran, beregan ezer arrarorik hauteman. Suposatu zuen horrela zegoela, geldi-geldi, haserre zegoela adierazteko asmoz, edozein ezagupenerako gai ikusten baitzuen. Halabeharrez, kedarra kentzeko tresna zeraman eskuan, eta honekin, atetik, Gregoriori kilimak egitea nahi izan zuen. Honekin ezer lortzen ez zuela ikusirik sumindu egin zen, ziztatu egin zuen, eta Gregorio bultzatu ostean, honek mugimendurik txikiena ere egiten ez zuela ikusi ondoren egin zion so, eta, momentuan gertatutakoaz ohartuz, neurri gabe zabaldu zituen begiak eta harridura oihu bat bota zuen. Baina ez zen denbora luzez geldirik egon, eta logelako atea zakarki ireki eta iluntasunean oihu bat bota zuen: -Ikusi ezazue, lehertu egin da! Hortxe duzue, guztiz lehertuta! Samsa jaun eta andrea haien ohean eserita jarri ziren. Asko kosta zitzaien izualdiaren ostean erantzutea, eta kosta zitzaien ere neskameak emandako berria ulertzea. Baina hau ulertu zutenean, berehala irten ziren ohetik, bakoitza alde batetik eta biek zorroztasun handia adieraziz. Samsa jaunak sorbalden gainean jarri zuen ohegainekoa; Samsa andreak bere lo egiteko kamisoia baino ez zuen jantzirik, eta itxura horrekin sartu ziren Gregorioren logelan. Bien bitartean, apopiloen etorreratik Gretek lo egiten zuen jantoki-salako atea ere zabaldu zen. Grete guztiz jantzita zegoen, gau guztian lorik hartu izan ez balu legez, eta halaxe adierazten zuen, izan ere, bere aurpegiaren zurbiltasunak. -Hilda? -esan zuen Samsa andreak, neskameari zalantza aurpegiz begiratuz, nahiz eta honetaz ziur egoteko arrazoiak falta ez zitzaizkion. -Hauxe da esaten nabilena -erantzun zuen neskameak, honen egitasuna frogatzeko Gregorioren gorpua bultzatzen jarraitzen zuen bitartean. Samsa andreak neskamea geldiarazteko mugimendu bat egin zuen, baina ez zuen geldiarazi. -Beno -esan zuen Samsa jaunak-, orain eskerrak eman ahal dizkiogu Jaunari. Aitaren egin zuen, eta hiru emakumeek gauza bera egin zuten. Gretek ez zion gorpu hari begirik kentzen: -Ikus ezazue zeinen argal zegoen -esan zuen-. Egia da aspaldi ez zuela janaririk dastatu ere egiten. Janaria sartzen zen moduan irteten zen gelatik. Gregorioren gorpuak, izan ere, guztiz zapala eta lehorra zirudien. Orain ohartzen ziren honetaz, jadanik ez zelako bere hankatxoen gainean eusten, eta inork ere ez zuen bera ez zen zerbait begiratzen. -Grete, etorri zaitez gurekin momentu batez -esan zuen Samsa andreak, tristura adierazten zuen irribarre bat eginez. Eta Grete, gorpuari begirik kendu gabe, bere gurasoen atzetik joan zen logelara. Neskameak atea itxi zuen, eta leihoa guztiz zabaldu zuen. Oraindik oso goiz zen, baina aireak bazuen jada, bere freskotasun hartan epeltasun kutsu bat. Martxoa amaitzear zegoen. Hiru apopiloak haien logelatik irten ziren eta haien gosaria non zegoen begiratu zuten. Ahaztu egin zitzaien. -Eta gosaria? -galdetu zion neskameari hiruretatik agintariena zirudienak. Baina neskameak, hatz erakuslea ahoan ipiniz, isilean, jaunak Gregorioren gelara sartzera deitu zituen. Hara sartu ziren, eta hantxe egon ziren, argiz betetako logela hartan, Gregorioren gorpuaren inguruan, hari mesprezuz begira eta eskuak haien jaka erabilietako poltsikoetan sartuta zeuzkatela. Orduan logelako atea ireki zen eta Samsa jauna agertu zen, esku bat bere emazteri eta bestea bere alabari lotuta zuela. Guztiek negar egin zuten antza zeukaten, eta Gretek noizbehinka bere aitaren besoaren atzean ezkutatzen zuen aurpegia. -Alde egin ezazue neure etxetik berehala -esan zuen Samsa jaunak, atea seinalatuz baina emakume biak askatu gabe. -Zer adierazi nahi duzu horrekin? -galdetu zion hiruretatik agintarienak, zertxobait nahasturik eta uzkurtasun irribarre bat eginik. Beste biek eskuak atzealdean gurutzatuta zeuzkaten, eta etengabe ari ziren haien eskuak igurzten, irabaziko zuten borroka baten zain egongo balira moduan. -Adierazi nahi dudana zehatz-mehatz esan dudana da -erantzun zuen Samsa jaunak, emakume biekin batera apopiloarengana hurbilduz. Hau momentu batez isilik eta lasai gelditu zen, begirada lurretik altxatzen ez zuela, bere pentsamenduak irudimenean antolatzen ari balira. -Hori horrela bada, bagoaz -esan zuen, azkenean, Samsa jaunari so eginez, bat-bateko indar batek bultzaturik honetarako ere baimena eskatu behar balio legez. Samsa jaunak begiak asko zabaldu eta burua gora eta behera mugitu beste gauzarik ez zuen egin. Honen ostean, apopiloa pausu handiak emanez ateondora zuzendu zen. Bere bi kideek aspalditik entzuten zirauten, eskuak igurtzi gabe, eta orain bere atzetik irten ziren arineketa batean, Samsa jauna haiek baino lehenago ateondora heldu eta beraien eta haien gidariaren artean jarriko zenaren beldurrez. Ateondora iritsi zirenean, nork bere txapela hartu zuen pertxerotik, nork bere aterkia atera zuen aterki-ontzitik, isilean makurtu ziren eta etxetik alde egin zuten. Ezer frogatzen ez zuen mesfidantzarekin, beranduago ikusiko zen moduan, Samsa jauna eta emakume biak eskailera ondora irten ziren eta, eskudeletik begiratu zuten zelan hiru gizon haiek, astiro baina etengabe, eskaileratan behera egiten zuten, pisu bakoitzean honek egiten zuen bueltan desagertu, eta segundo batzuk beranduago berriro agertzen zirelarik. Jaisten zihoazen bitartean, Samsa familiak haienganako zuen interesa murriztuz zihoan, eta Samsa jauna eta emakumeak, zama astun bat gainetik kendurik, etxe barruan sartu ziren berriro. Egun hura atseden hartzen eta osteratxoren bat egiten emango zutela erabaki zuten: ez zuten soilik guztiz irabazirik atseden hau, are gehiago, premiazkoa zen. Mahairatu ziren, beraz, eta hiru eskutitz idatzi zituzten barkamena eskatuz: Samsa jaunak, bere nagusiari; Samsa andreak, dendako jabeari, eta Gretek, bere nagusiari. Egiteko hauetan buru-belarri sartuta zeudenean, neskamea sartu zen bazihoala esateko, bere goizeko beharra amaitu baitzuen jadanik. Hirurek jarraitu zuten idazten, neskameari jaramon egin gabe, buruarekin baiezko keinu bat egiteaz nahikoa izan zen. Baina, bera ez zihoala ikusirik, burua altxatu zuten, haserre. -Zer duzu? -galdetu zuen Samsa jaunak. Neskamea irribarretsu zegoen ate ondoan, familiari berri zoragarri bat jakinarazi behar balio bezala, baina bere jarrerarekin adieraziz haiek galdeketa egin ondoren baino ez zuela egingo. Lumatxoa bere kapelean artez ipinita, eta bere familiarentzat lan egiten hasi zenetik Samsa jaunak gogaitzen zuena, norabide guztietarantz kulunkatuz. -Ia, ikus dezagun, zer nahi duzu zerorrek? -galdetu zuen Samsa andreak, nor neskameak gehien errespetatzen zuen pertsona baitzen. -Ba -erantzun zuen honek, eta barreak ez zion jarraitzen uzten-, ba ez zaretela arduratu behar alboko traste hori erditik kentzeaz. Dena dago konponduta. Samsa andrea eta Grete berriro makurtu ziren haien eskutitzen gainean, idazten jarraitzeko moduan, eta Samsa jaunak, neskamea dena zehatz-mehatz kontatzera zihoala ikusirik, isilarazi egin zuen, eskua beregana indartsuki luzatuz. Neskameak, ikusi zuenean ez ziotela kontatzeko prest zuena kontatzen utziko, gogoratu zuen presaz zebilela. -Jainkoak zain zaitzatela! -esan zuen, nabarmenki minduta. Buelta erdi eman zuen sumindurik, eta jantoki-salatik atera zen ate-kolpe itzela emanez. -Gaur gauean lanetik bidaliko dut -esan zuen Samsa jaunak. Baina ez zuen erantzunik jaso, ez bere emaztearena, ezta bere alabarena ere, izan ere neskameak nahasi egin zuen berriro ere berreskuratu zuten lasaitasun hura. Ama eta alaba altxatu egin ziren eta leihorantz zuzendu ziren, bertan besarkaturik geratu zirelarik. Samsa jaunak bere besaulkia norabide hartarantz mugitu zuen, eta, lasai-lasai haiei so egiten egon zen momentu batez. Honen ostean: -Beno -esan zuen-, etor zaitezte. Ahaz itzazue behingoz iraganeko kontuak. Eduki nazazue neu ere kontuan. Emakume biek momentuan esanak egin zituzten, berarengana lastertu ziren, laztandu zuten eta idazten bukatu zuten. Beranduago, hirurak elkarrekin irten ziren, hileetan egin ez zuten zerbait zelarik, eta tranbiara igo ziren osteratxo bat egiteko asmoz. Haiek ziren zihoazen bidaiari bakarrak. Tranbia eguzkiaren berotasunez beteta zegoen. Haien eserlekuetan etzanda, geroari buruzko kontuei buruz hitz egiten hasi ziren, eta ikusi zuten, gauzak ongi pentsatuta, hau ez zela oso iluna. Izan ere, haien hiru lanpostuak oso onak ziren, eta, batez ere, beranduagoko esperantzak posible egiten zitzaizkien. Momentuz hobetu behar zena etxez aldatzea zen. Etxe txikiago eta merkeago bat nahi zuten, eta, batez ere, hobeto kokatuta zegoena eta oraingoa, Gregoriok aukeratua zena, baino praktikoagoa. Eta horrela berbetan ari zirela, ia batera ohartu ziren Samsa jauna eta andrea haien alaba hazi egin zela eta indarrez beteriko neskatxa eder bat zela orain. Hitzik esan barik, begiradaz soilik elkar ulertuz, batak besteari esan zion bazela garaia haien alabarentzat senar bat bilatzeko. Eta, bidaia bukatu zenean, alaba altxatzen lehenengoa izan zenean, eta bere itxura gaztea agertu zuenean, gurasoen amets eta asmo onak sendotu egin ziren. 2902 2006-01-15T16:57:55Z 85.84.24.110 /* 2. Kapitulua */ ==1. Kapitulua== Gregorio Samsa, goiz batean eta loaldi larri baten ostean, bere ohean koko bihurturik esnatu zen. Bere lepoko oskol gogorraren gainean etzanda zegoen bere burua altxatzean, eta horrela bere sabel ilunaren itxura ganbila ikusi zuen; ohazalak honen handidura ezin zuen eutsi. Ondorioz, lurrera labaintzekotan zegoen. Jatorrizko hanka lodien ordez, funtsik gabeko mugimenduaz dantzan zebilzkion hamaikatxo hanka ikusten zuten bere begiek. -Zer gertatu zait? Ez zegoen ametsetan, ez. Bere logelak betiko itxura zuen. Mahai gainean oihal laginak sakabanaturik zeuden -Samsa merkatari saltzailea zen-, eta hormatik zintzilikatuta aldizkari batetik ebakitako argazki bat zegoen, urrezko marko batean sartutako irudia. Argazkian, larruzko txano eta tapaki batez estalita dagoen emakume bat zegoen. Gregoriok soa leihorantz zuzendu zuen; lainotuta zegoen, eta leihoan euri tantak jo eta jo egoteak malenkonia eragin zion. -Beno -pentsatu zuen-; zer gertatuko litzateke momentu batez lotan jarraitu eta ameskeria guztiak ahaztuko banitu?=Baina ezinezkoa zen, izan ere, Gregorio eskuin aldearen gainean lo egitera ohituta zegoen eta oraingo izate berriak ez zion postura hori hartzen uzten. Bere helburua eskuinalderantz begira gelditzea bazen ere, halabeharrez lepoz geratzen zen berriz ere. Makina bat bider saiatu arren, alfer alferrik zen; hankek sortutako mugimendu saltsa - maltsatu hura ez ikusteko, begiak itxi zituen; dantzak bere horretan segitu zuen, harik eta min sakon bezain zorrotza sentitu zuen arte, ordura arte inoiz sentitu ez zuelako mina, alegia. -Ai Ene! -esan zuen- zein neketsua den nik hautatutako lana! Egun bat bai eta bestea ere bidaiatzen. Negozioen ardura handitu egiten da lantegitik kanpo lan egiten denean, eta bidaiek sortzen dituzten burukominak ere ez dira gutxi: trenen ordutegia jagon, janari eskasa iruntzi, jatordu desorekatua mantendu, aldakorrak diren harremanak, ezertarako balio ez dutenak, maitasunarentzako tokirik ez dutenak. Dena pikutara! Sabelean halako hazkura arin bat nabaritu zuen. Apur-apurka, ohe-bururantz luzatu zuen gorputza, burua altxatzeko asmotan. Sumindutakoaren inguruan puntu zuri batzuk zituela ikusi zuen. Hanka batekin hazkura arintzen saiatu bazen ere, berehala kendu behar izan zuen hanka honen igurtziak hotzikarak sortzen zizkion eta. -Honen goiz jaikitzeak tenteldu egiten dut bat -esan zuen-. Gizonak behar beste lo egitearen premia zuen. Askoz hobeto bizi diren saltzaileak daude. Goizean eskatutakoa apuntatzeko ostatura itzultzen naizenean, patxadaz eserita eta gosaltzen ikusten ditut. Nik dudan nagusiarekin berdin jokatuko banu, berehala kale gorrian ikusiko nintzateke. Eta nork daki, ez ote da hori niretzat egokiena? Nire gurasoengatik izango ez balitz aspaldi izango nintzateke lanetik alde eginda. Nagusiaren aurrera joan eta ene iritzia aurkeztuko niokeen. Mahai gainetik eroriko litzateke, gora igo eta langileei hitz egiteko esertzen den mahai gainetik behera, alegia; langileak hurbil-hurbil jartzen zaizkio gorra delako. Baina oraindik ez dut esperantza galdu. Gurasoei zorrak kentzeko beste batzen dudanean - oraindik beste bost edo sei urte=, entzun beharko dizkit, bai. Beno, baina momentuz jaiki egin behar naiz, trena bostetan ateratzen baita. Begiak kutxa gainean zegoen iratzargailura bideratu zituen. -Jainko laztana!-oihukatu zuen bere barnerako. Goizeko sei eta erdiak ziren eta orratzek beren martxan jarraitzen zuten. Orratzak laurden gutxi jotekoak ziren. Akaso ez zuen jo iratzargailuak? Ohetik garbi=garbi ikus zitekeen alarma lauretan jarri izan zuela; beraz, jo beharra zeukan derrigor. Baina posible ote zen lo jarraitzea, etxeko armairuak eta denak aztoratzeko moduko zarata ateratzen zuen eta? Bere loaldia ez zen batere lasaia izan. Baina seguru aski, horregatik egin zuen azken momentuan sakonago lo. Eta, zer egin zezakeen orduan? Hurrengo trena zazpietan ateratzen zen; berau hartu ahal izateko korrikan ibiltzea halabeharrezkoa zuen. Erakusgaia oraindik ez zegoen bilduta, eta, azkenik bera ere ez zen prest sentitzen. Gainera, trena hartuko balu ere, ez zuen nagusiaren errieta saihestuko, izan ere, biltegiko mutilak jadanik bere faltaren berri emana izango zion eta. Biltegiko mutila dignitate bako ipurdi- miazkatzaile hutsa zen. Eta, gaixorik zegoela esango balu, zer gertatuko litzateke? Honek susmoak zabalduko zituen, Gregoriok bost urtetan inoiz ez baitzuen lanera hutsik egin. Seguruenik nagusia Montepioko medikuarekin etorriko litzateke. Gurasoen aurrean bere alferkeriaren gainean kexak zabalduko ziren, eta medikuaren agiriari esker edozein arrazoi atzera botako luke, harentzako gizon guztiak baitaude osasuntsu. Eta egia esan, kasu honetan ez zen oker ibiliko. Izan ere, loaldi luzearen ondorioz gosez bazen ere, Gregorio ondo sentitzen zen. Bere etzalekua utzi gabe bertan hausnartzen eta pentsatzen jarraitzen zuen. Erlojuak zazpiak laurden gutxi jo zituenean, ohe burutik hurbil zegoen atea jo zuten. -Gregorio- esan zuen ahots batek, amarenak- zazpiak laurden gutxi dira. Ez zinen bada, bidaian joatekoa? Zein ahots gozoa! Bere ahotsa entzutean ordea, izutu egin zen; betikoa zen, bai, baina txistu mingarri eta eutsi ezin batekin nahasturik agertu zen, hitzak hasieran argiak baziren, gerora nahastu egiten ziren eta azkenerako bat zalantzan jartzen zen entzun ote zituen ere. Gregoriok argi erantzuteko asmoa zuen baina guztia ikusita hau esatera mugatu zen: -Bai, bai. Eskerrik asko ama. Oraintxe altxatuko naiz. Egurrezko atearen bestaldean, Gregorioren ahotsaren aldaketa ez zen igarri behar, ama erantzun horrekin lasaitu eta honek alde egin zuen. Aldiz, elkarrizketa honen ondorioz, familiako kideek bazekiten Gregorio oraindik etxean zela. Honekin batera, aita ailegatu zen eta ateari golpe arin batzuk emanda galdetu zuen: -Gregorio, Gregorio! Zer gertatzen da?- Momentutxo bat itxaron eta ahotsa altxatuz ekin zion: -Gregorio, Gregorio! Halaber, beste atearen atzetik arrebak honela galdetu zion goxotasunez: -Gregorio ez al zaude ondo? Zerbait behar al duzu? -Prest nago -erantzun zien biei batera, hitzak garbi ahoskatzeko ahalegin handia eginez bere ahots- geldiz mintzatuz. Aitak gosaltzen jarraitu arren, arrebak ahopeka jarraitzen zuen: -Ireki mesedez, Gregorio. Hala ere, Gregorio ez zen horretan pentsatzen ari; aitzitik, bere buruari zorionak ematen zizkion logela ixteko zuen ohituragatik. Lehenengo egin beharreko gauza geldi- geldiro altxatzea eta ondoren gosaltzea zen. Hau dena egin ostean bakarrik pentsatuko nukeen gainerakoan, eta ez ohean etzanda nengoen moduan. Ohean baten baino gehiagotan posturak eragindako min arintxo bat sentitu izanaz gogoratzen zen, eta sarri askotan jaikitzerakoan desagertzen zena. Jakin-min handia zeukan egun hartako bere irudikapenak nola ihesten zitzaizkion ikusteko. Halaber, ahotsaren aldaketaren arrazoia katarroaren abisua zelakoan zen, hau da, saltzailearen gaixotasun profesionala. Ohazala baztertzea lan oso erraza zen. Horretarako, gorputza albo batera botatzea zuen errazena, horrela ohazala halabeharrez eroriko baitzen. Baina zailtasuna Gregorioren zabaltasun izugarrian zegoen. Zutuntzeko, beso eta eskuz lagundu ahal izango zen; halere, horren ordez, kontrolatu ezin zituen eta gelditu ezinik zeuden hamaikatxo hankaren jabe zen. Eta kontua da, berak zutuntzeko nahia zeukala. Luzatzen zen; eta hanketako bat dominatzea lortzen zuen; baina bitartean, besteek beren mugimendu aske eta mingarriarekin jarraitzen zuten. “Ez da egokia ohean ezerezean egotea" pentsatu zuen Gregoriok”. Lehenik eta behin etzalekutik gorputzeko behealdea kanporatzea otu zitzaion. Baina parte hau -oraindik ikusi gabea, beraz zehaztasunez kokatzea zaila egiten zitzaiona-, mugiaraztea zaila egin zitzaion. Pentsatutakoari geldi-geldiro ekin zion. Gregoriok indar guztiak bilduz, gorputza aurreratu zuen. Zoritxarrez, norabidea gaizki hartu zuen eta ondorioz, oheko hanken jota izugarrizko golpea hartu zuen. Golpearen ondorioz, konturatu zen bere gorputz berriko atalik sentiberena, gorputzeko beheko partea zela. Orduan, burua etzalekuaren goialdera bota zuen berriz ere, oraingoan gorputzaren goiko partea ateratzeko asmotan. Honek ez zuen arazorik ekarri, eta, gorputzeko zabalerak zein pisuak, buruak hasi izandako mugimendua jarraitu zuten. Baina, berau airean ikusitakoan, modu berberean aurrera jarraitzeko beldurra sentitu zuen, horrela erorita zaila izango litzatekeelako burua bere horretan mantentzea; gainera Gregoriorentzako oso garrantzitsua zen momentu hartan konortea ez galtzea. Hori gertatu orduko, nahiago zuen ohean geratzea. Baina, kontrako moduan indar berdinak egin ostean, bere emozioaren morroi ziren hankak ikusirik konturatu zen hasierako posizio berdinean topatzen zela eta berriro lehengoa pentsatu zuen: ez zuela ohean jarraitu behar eta portaerarik zuzenena arriskatzea zela, nahiz eta onik ateratzeko posibilitateak urriak izan. Ordea, laster gogoratu zuen, patxadazko erabakiak hartzea, erabaki arinak hartzea baino zuzenagoa zela. Bere begiak zorroztasunez leihoan finkatu ziren; baina zoritxarrez, bistan zeuden behe- lainoek eta lainoek esperantza eta indar gutxi ematen zieten. “Honezkero zazpiak- pentsatu zuen berriro erlojua begiratzean-. Jada zazpiak, eta oraindik behe-lainoa nagusi da.” Mugitu gabe eta arnasa geldi- geldiro hartuz, pixka batean ohean etzanda jarraitu zuen isiltasunak bere izaerara itzularaziko balu moduan. Hala ere, zazpiak eta laurden jo aurretik altxatuta egotea beharrezkoa zuela pentsatu zuen. Gainera biltegitik norbait heltzear zegoela uste zuen, berau zazpiak izateko gutxi falta direnean zabaltzen dute eta. Oheko hegal batetik irristatuta atera nahi zuen. Seguruenik gorputza horrela botata, burua eusten, ez zuen minik hartuko. Ez zitzaion ezer gertatuko, alde batetik bere lepoak gogorra zirudielako eta bestetik alfonbra gainera eroriko zelako. Gauza batek bakarrik ematen zion burukomina; mugitzean aterako zuen hotsak, honek familia osoa aztoratuko zuelakoan. Baina hau aurrera eramateko erremedio bakarra zen. Gregoriok jada, gorputz erdia ohetik kanpo zuen (metodo berriak lan bat baino jolas bat ematen zuen, atzez kulunkatzea besterik ez baitzen), eta, norbait laguntzera etortzen bazitzaion, lortzea oso erraza izan zitekeela jabetu zen. Pertsona indartsu birekin nahikoa zuela ikusi zuen ( bere aita eta neskamearengan pentsatu zuen ). Bere bizkar puztuaren azpitik beren besoak sartu, eta pisuaren eraginez makurturik hankak lurrean ongi baliatuko ziren ziur asko. Baina komeni al zen laguntza eskatzea atea giltzaz zarratuta zegoela jakinda? Bere egoera larria zela jakinda ere, ezin izan zion eutsi barreari. Operazioa oso aurreratua zeukan, honekin bukatzeko egin behar zuen gauza bakarra, aurrerago egindako mugimenduak baino gogorragoa izango zen beste mugimendu bat egitea zen, alegia. Horretarako gainera, ez zuen denbora askorik, zazpiak eta laurden emateko bost minutu besterik ez zirelako falta. Izan ere, ate joka etorri zitzaizkion. “Biltegiko norbait izango da seguruenik ”, pentsatu zuen Gregoriok, beren hankak gero eta azkarrago mugitzen ziren heinean. Momentu hartan, isilunea zabaldu zen eta halaber esperantza txiki bat sentitu zuen, atea inork ez zuela zabaltzen ikusitakoan. Hala ere, gertatzekoa zena, gertatu zen; neskameak pauso sendoak eman ostean, atea ireki zuen eta. Orduan Gregoriok nahikoa izan zuen bisitariaren berba bakarra entzutea, berau nor zen igartzeko; gerentea zela antzemateko, alegia. Zergatik ote zegoen Gregorio lan egiten , falta egiteagatik horrelako susmoak zabaltzen diren lantegi batean? Bertako langileria osoa ote zen horren barrabasa? Ez ote zitekeen egon beren artean benetako gizonik, goizean ordu pare bat galdu ondoren, tripak janda zoratu arren, ohetik altxatzeko gauza ez zenik? Beharrezko al zen ikerketatxo hura egiteko mutiltxo bat bidaltzea baina, gerentea bera etortzea? Orduan Gregoriok, pentsamendu guzti hauek behartuta, etzalekutik salto egin zuen. Handia ez zen, baina golpeak sortutako hots gor bat entzun zen. Alfonbrak golpea arindu zuen; bere lepoa uste zuena baino elastikoagoa zenez, zaratotsa ez zen horren beldurgarria izan. Ordea, burua eusteko ez zuen arretarik jarri eta ondorioz, min hartu zuen eta minaren minez alfonbraren kontra estutu zen. -Hor barruan zerbait gertatu da- esan zuen gerenteak ezkerreko gelatik. Ezinezkorik ez dagoela pentsatuz, egunen batean gerenteari ere antzeko zerbait gerta zitzaiokeela imajinatu zuen Gregoriok. Gerenteak bere partetik, Gregorioren pentsamendua irakurriko balu bezala, pauso sendo batzuk eman zituen bere txarolezko zapatekin. Ondoko logelatik arrebak isilka deitu zion. -Gregorio, biltegiko gerentea dago berton. -Badakit -erantzun zion indarge, arrebak ozta -ozta entzun zuen heinean. -Gregorio- esan zuen aitak ezkerreko gelatik-, gerenteak galdetu dit ea zergatik ez duzun hartu lehenengo trena. Ez dakigu zer erantzun, eta gainera zurekin aurrez aurre berba egin gura du. Beraz, zabaldu atea, mesedez. Ez arduratu gelan dagoen kaosagatik, berak ulertuko du eta. -Egun on, Samsa jauna!- sartu zen gerentea afektiboki. -Ez dago ondo- esan zion amak gerenteari, aitak berbetan segitzen zuen bitartean-. Gaixorik dago eta. Bestela zelatan galduko zuen bada trena? Gregorio biltegirako baino ez da bizi, ez da gau bakar batean ere kaleratzen eta! Eta jakin beza, premiazkoa denean ere ez dela kalera irtetzen. Gurekin batera afaltzen du eta egunkaria leitzen isil=isilik egoten da irtenaldiko ibilbideak aztertzen. Bere aisialdi bakarra aroztegia da. Bere logelan zintzilikatuta dagoen egurrezko markoa ikusten baduzu ikusi, zeharo zurtuta geratuko zara; hiruzpalau arratsaldetako beharra izan du. Oraintxe ikus dezakezu, hots, atea zabaltzean duenean. -Laster naiz prest- esan zuen modu isil batean, elkarrizketako berbarik ez galtzeko asmotan -Emakumea, seguru zuk esan bezala direla gauzak, baina ez al du ezer larririk izango! Nik horixe espero dut behintzat. Hori bai, merkatariok sarri askotan gorputz txarra izan arren, lanean jarraitu behar dugu; negozioan gainetik ez dago ezer! -Beno -galdetu zuen aitak, estututa eta atea berriro joz-;sar al daiteke behingoz gerentea? Ezkerreko gelan isiltasuna zen nagusi, eta eskuinekoan ordea, arrebaren negar- zotinak entzuten ziren. Baina, zergatik ez ote zuen nahi Gregoriok besteekin elkartu gura? Egia esan, esnatu berria zen eta ez zen ezta janzten hasia ere. Baina, zergatik ote zegoen negarrez? Agian, neba altxatzen ez zelako, atea zabaltzen ez zuelako, gerenteari pasorik ematen ez ziolako, bere lana galtzeko arriskuan zegoelako, eta kasu horretan, nagusiak berriro ere gurasoak gogor estutuko zituen aspaldiko zor haien kontura. Ordea, hauek momentuz, ez ziren arrazoizko burukominak. Gregoriok han jarraitzen zuen, eta ez zitzaion burutik ezta pasatu ere egin bere familiakoak bertan behera uztea. Alfonbra gainean zetzan, eta zegoen egoeran egonda inork ez zion bere gerenteari pasatzen utziko. Baina deskortesia txiki hori ez zen nahikoa arrazoi lantegitik botatzeko. Eta Gregoriok arrantzekin molestatzea baino, bakean uztea hobe zela pentsatu zuen. Hala ere, besteek Gregoriorengan zuten ezjakintasunak, kezkatzen zituen. - Samsa jauna -azkenean esan zuen gerenteak, ahots harroz-, honek guztiak zer esan nahi du? Zure logelan zarratzeaz gain, monosilaboekin erantzuten duzu. Halaber, arrazoirik gabe kezkatzen dituzu gurasoak eta axolagabekeria osoz laneko kontuak baztertzen dituzu. Zure familia kideen eta enpresaren izenean, arrazoiak eman ditzazula eskatzen dizut. Harrituta naukazu. Beste mota bateko gizona zinela uste nuen, hots, gizon zentzudun eta formala zinela. Egia esateko, gaur goizean patroiak zure faltaren arrazoi posible bat eman dit: bart kobratzeko agindu zitzaizuna. Nik esan nion neronek erantzungo nuela horren aurrean, eta horrelakorik pentsatu ere ez egiteko, mesedez; baina orain, zure portaera ikusita, ez daukat zure alde egiteko asmorik. Zure egoera, beraz, ez da horren segurua. Nire asmoa gauza guzti hauek zuri bakarrik esatea bazen ere, orain zure guraso eta arreba onberek entzun behar izan dute guztia. Gainera, zuri bost axola niri denbora galaraztea ere. Azkenaldian ez gara larregi saiatu lanean eta gainera ez dira oso garai onak negoziatzeko; hori guk ere aitortzen dugu. Baina Samsa jauna, ez dago ezta negozioak bertan behera uzteko garai onik ere. -Banoa -oihukatu zuen Gregoriok, bere onetik aterata, errietaren erdian guztiaz ahantzirik.- Oraintxe noa. Eritasun bat dela eta egon behar izan naiz ohean, gainera oraindik jaiki barik nago. Momentutxo bat mesedez! Hobeto nagoen arren, oraindino ez nago uste bezain ongi. Ez dakit zer gertatu zaidan! Atzo ondo sentitzen nintzen eta hori badakite nire gurasoek ere. Beno, atzo arratsaldean sentitu nituen lehen sintomak. Zelatan ez dute nabaritu lehenago? Zelan ez nien esan ezer biltegikoei? Izan ere, sarritan uste izaten dugu etxean geratu gabe osatuko garela eta ez da horrela izaten. Mesedez, gizona, izan iezaiezue begirune nire gurasoei! Esan dizkidazunak esateko ez dago arrazoirik. Bistan dago ez dituzula nire azken bezeroen eskaera-orriak irakurri. Gainera, zortzietako trena hartuko dut. Deskantsu hau indarberritzeko ez zait batere gaizki etorri. Ez ezazu galdu denbora gehiago. Laster izango naiz biltegian. Azaldu nagusiari nik esandako guztia eta eskatu barkamena nire partetik. Guzti hau zioen bitartean, zailtasun handirik barik, kutxara hurbildu zen. Bertan, zutitzen saiatu zen. Atea ireki eta gerentearen aurrean jarri eta berba egin gura zuen berarekin. Horren gogotsu deitzen zeudenen aurpegiak ikusteko irrikaz zegoen. Ez zen bere errua izango izutzen baziren, beraz, ez zuen zertan beldurturik. Ezta lasai geratzen baziren ere. Pixka bat mugituz gero, zortzietako trena hartuko zuen. Baten baino gehiagotan egin zuen laban kutxako horma lauekin; baina azkenean zutitu zen. Sabeleko mina handia bazen ere, horrek ez zuen kezkatzen. Orduan bere burua ondoko aulkiko bizkarraldearen kontra jarri zuen eta haretxen ertzei hankez oraturik geratu zen. Lasaitu zenean isildu egin zen gerentearen berbak entzuteko. - Zerbait ulertu al duzue? -galdetu zien gurasoei-. -Ai ene! -egin zuen amak negarrez. Seguruenik txarto egongo da eta gu hemen berari zirikatzen. =Eta jarraian dei egin zuen: -Grete! Grete! -Zer behar duzu, ama? -erantzun zuen alabak gelaren beste txokotik. -Mediku baten bila joango zara segituan; zure neba gaixorik dago eta. Zoaz arrapaladan! Entzun al duzu zelan egiten zuen berba? -Ana! Ana! -aitak egin zuen dei txaloak emanez-. Deitu iezaiozu segituan sarrailagile bati. -Animalia bat da- esan zuen gerenteak. Harrera gelan, korrika zetozen bi gazteren gona hotsa entzun ahal izan zen ( nola jantzi zen horren azkar arreba? ), eta, etxeko ateak, kolpean irekitzean, atera zuen zarata bortitza. Baina ez zen entzun ate kolperik. Ezbeharren bat gertatu den etxeetan gertatzen den legez, atea irekita utzi zuten. Halere, Gregorio hagitz lasaiago zegoen. Egia da bere berbak ulergaitzak zirela, berari argiak iruditu zirela arren. Horregatik bada, besteak zerbait arraroa gertatzen zela konturatu ziren eta ondorioz, laguntzera hurbildu zitzaizkion.Besteek lehenengo antolaketak erabakitasunez eta irmotasunez hartu izanak lasaitu egin zuten. Berriz ere gizakien artean zegoela iruditzen zitzaion, eta biengandik, bai medikuarengandik bai sarrailagilearengandik, bereizketarik gabe, ekintza arraro eta txundigarriak espero zituen. Eta, hurbiltzear zeuden elkarrizketa erabakigarrietan ahalik eta argien mintzatzeko asmoz, arinkeriaz eztarria garbitu zuen, arinki egitera beharturik zegoela, zarata hau ere giza-estula ez zela pentsatuko zuten beldur, horiek bereiztu ahal izateko segurtasunik ez zuelako. Bitartean, ondoko gelan, isiltasun handia zen nagusi. Gurasoek beharbada, nagusiarekin mahai inguruan jesarririk, honekin ahapeka hitz egingo zuten. Agian guztiak atetik gertu zeuden entzuten. Besaulkiarekin batera astiro-astiro hurbildu zen Gregorio atera; hara iristerakoan, jesarlekua utzi, atera salto egin zuen eta zutik eutsi zen, oratuta, bere hankek zuten lirdingagatik. Horrela zegoela, atseden hartu zuen egindako ahaleginagatik. Gero, sarraila barruko giltza birarazten saiatu zen bere ahoa erabiliz. Zoritxarrez, ez zuen guk zehazki hagin deritzogunik. Zerekin oratuko zuen orduan giltza? Baina barailak, ordea, oso indartsuak ziren, eta, horietaz baliatuz, giltza mugitu ahal izan zuen, horrek eragiten zion minean erreparatu barik, izan ere likido ilun batek irten zuen bere ahotik, giltzean labaindu eta lurrera tantaka erortzen zela. –Entzun iezadazue- esan zuen nagusiak alboko gelan-. Giltza birarazten ari da. Hitz horiek jarraitzeko bihotz eman zioten Gregoriori. Baina guztiek, aitak, amak, zera oihukatu behar izan zioten: -Aurrera, Gregorio!- Bai, zera oihukatu behar izan zuten: -Beti aurrera! Saiatu zaitez!. Eta guztiak bere ahaleginaren ondorioak larritasunez ikusteko zain zeudela imajinatuz, bihotz-bihotzetik giltza haginkatu zuen, nahiko ahulduta. Eta, giltzak sarrailan jira egiten zuen heinean, bera mantendu egiten zen, airean alde batetik bestera zebilela, ahotik eskegita, eta, beharrezkoa zen arabera, giltzean oratzen zen edo bere gorputzeko pisu guztiaz beherantz bultzatzen zuen. Sarrailaren hots metalikoak, amore ematerakoan, bere senera guztiz itzularazi zuen. –Beno- esan zuen, sekulako zizpurua emanez-. Ez da sarrailagilea etorri izan behar. Eta buruarekin kisketa jo zuen atea guztiz zabaltzeko. Atea zabaltzeko modu hau zela eta, sarrera librea zegoen arren, ez zuten Gregorio ikusi. Lehendabizi, ateko orrietako bat astiro bultzatu behar zen, atalasean atzeraka lazki ez jausteko kontu handiz. Eta mugimendu zail hau oraindik nola egin zezakeen pentsatzen zegoela, beste ezertan pentsatzeko astirik ez zuela, nagusiarengandik “ene!” entzun zuen, haizearen orroa bezala entzun zena, eta atetik hurbilen zegoen gizon hau ikusi zuen, baita eskuarekin ahoa nola estaltzen zuen eta poliki atzerantz egiten zuen ere, indar ikusezin batek mekanikoki bultzatuko balu bezala. Amak- nagusia han egon arren, ilea nahasia zuena burezurreko gainaldean- lehenengo Gregoriori begiratu zion, eskuak elkartu zituen, gero berarengana bi pausu eman zituen, eta azkenean zerraldo erori zen, bere gonak inguruan sakabanaturik eta aurpegia bularreko sakontasunean estalia zegoela. Aitak ukabilarekin mehatxu egin zuen, etsaitasuna erakutsiz, Gregorio logela barrurantz bultzatu nahi izango balu bezala; gero buelta eman zuen, etxeko sarrerara segurtasunik gabe abiatu zen, eta, begiak eskuekin estaliz, negarrak bere bular sendoa astintzen zuela. Gregorio, orduan, ez zen logelara guztiz sartu; bere logela barruan itxita zegoen ateko orrian eutsi zen; horrela, bere gorputz erdia baino ezin zitekeen ikusi, burumakur ingurukoak zelatatzen zituela. Bitartean, eguna argituz joan zen, eta beste aldeko espaloian aurrez aurreko eraikin beltzituaren zati txiki bat ikus zitekeen. Ospitale bat zen, eta bertako fatxada monotonoa leiho simetrikoek desegiten zuten. Ez zuen atertu, baina ordurako tanta bakanak baino ez zeuden, lurreko leku ezberdinetan ikus zitezkeenak. Mahai gainean gosaria zerbitzatzeko tresnak zeuden, izan ere, aitarentzat huraxe zen eguneko jateko momenturik garrantzitsuena, eta egunkari ezberdinak irakurtzen luzatzea ikaragarri gustuko zuen. Gregorioren aurrez aurre zegoen horman eskegitako mihisean bere argazki bat zegoen, zerbitzu militarrean zegoela eginikoa eta teniente uniformea erakusten zuena, eskua lepoan jarria, arduragabekeriaz irribartsu, bere jarrera eta janzkerak errespetua eskatuko balute bezala. Gela hori etxeko sarrerara begira zegoen; atetik etxekoa ikus zitekeen, irekita ere bazegoena, baita eskailera-burua ere. - Beno- esan zuen baretasuna mantendu zuen bakarra bera izan zen uste osoa zuela-. Beno ba, berehala jantziko naiz, erakusgaiak hartuko ditut eta bidaia hasiko dut. Bidaia egiten utziko didazue, ezta? Nagusi jauna, burugogorra ez naizela eta gustura lan egiten dudala ikus dezakezu. Bidaiatzea nekagarria da; baina ni ezin naiteke bidaiatu gabe bizi. Nora zoaz, nagusi jauna? Saltokira? Bai? Gertatu den guztia gertatu den bezalaxe kontatuko al duzu? Edonor ezgai izan daiteke batzuetan lanerako; baina momentu horietan langileak mesedegarri izan direla ohartu behar dira nagusiak eta jakin beharko lukete, ezgaitasuna gainditu ostean, gogotsuago eta arduratsuago lan egingo dutela. Nik, zuk ondo dakizun bezala, lan handia zor diot buruzagiari. Baina, bestalde, nire gurasoak eta nire arreba ere zaindu egin behar ditut. Egia da gaur estuasun larri baten nagoela. Baina lan eginez gainditzea lortuko dut. Mesedez, ez ezazu egoera gehiago zaildu. Nire alde jarri zaitez. Saltzailea inork maite ez duela badakit. Guztiek uste dute dirua erruz irabazten duela, eta, horretaz gain, ederto bizi dela. Egia da aurriritzi hau desager dadin arrazoi berezirik ez dagoela. Baina zuk, nagusi jauna, beste langile guztiek baino askoz gehiago dakizu, eta, geure artean, buruzagia barne, guztiaren jabe dena, sarritan erratu egiten da langileei buruz. Zuk ondo dakizu saltzailea, urteko egun gehienak saltokitik kanpo ematen dituenez, zurrumurru ugarirako pizgarri erraza dela eta funsgabeko kointzidentzia eta kexetarako biktima egokia ere bai. Horien aurka defendatzea ez da batere erraza, gehienetan horien berri ere izaten ez duelako, eta bidaia batetik leher eginda itzultzen denean baino ez ditu kausa ikusezin baten ondorio negargarriak zuzenean nabaritzen. Nagusi jauna, ez zaitez arrazoia ematen didazula erakusten didan ezer esan gabe joan, neurri batean behintzat. Baina, Gregoriok lehen hitzak esandakoan, nagusiak buelta eman zuen eta hari destainaz begiratzen zion, ezpainekin mesprezuzko keinu bat eginez. Gregoriok hitz egiten zuen bitartean, ez zen momentu bat ere lasai egon. Aterantz urrundu zen Gregoriori begirik kendu gabe, baina astiro-astiro, indar misteriotsu batek gela hartatik alde egitea galaraziko balu bezala. Etxeko sarrerara iritsi zen azkenean eta, oina lurretik altxatu zuen arintasuna ikusirik, sua zapaldu zuela eman zuen. Eskumako besoa eskailerarantz luzatu zuen, han, mirari moduan, askatasuna aurkitu ahal izango balu bezala. Nagusiak era horretara alde egitea onartu ezin zezakeela ulertu zuen Gregoriok, bestela saltokian zuen lanpostua arriskuan baitzegoen. Bere gurasoek ez zuten berak bezain ondo ulertzen egoera, urteek aurrera egin ahala, etxe hartan Gregoriok euren bizitzarekin baino ez akaba zezakeela pentsatu izan zutelako; horretaz gain, momentuak sortutako egonezinagatik, eta horren ondoriozko zereginengatik, zuhurtasuna ahazturik zuten. Baina ez zitzaion hori gertatu Gregoriori; honek bazekien nagusia atxikitzeak zuen garrantzia, baita berau lasaitu, konbentzitu eta erakartzeak ere. Horren guztiaren menpe zegoen Gregorioren eta bere senideen etorkizuna. Bere arreba gutxienez hantxe egongo balitz! Oso azkarra zen; Gregorio oraindik bere bizkar gainean etzanda zegoenean negar egin zuen. Seguru asko nagusia, neska politarekin adeitsua izango zelakoan, neskak nahi izandako edonora joateko prest egongo litzateke. Etxeko atea itxiko zukeen eta sarrean bertan ezustekoa kendu lioke. Baina arreba ez zegoen han, eta Gregorio bere kabuz moldatu behar zen. Eta, mugitzeko zuen gaitasun berria oraindik ezagutzen ez zuela ohartu barik, ezta posibleena ere, eta ziurrena ere bazena, hau da, besteek bere diskurtsoa ulertuko ez zutela, eutsita zegoen logelako atearen orritik banandu zen, bestearen zabaldurak sortutako atearen orritik irristatu zen nagusiarenganantz aurrera egiteko nahiarekin, eskailera-buruko barandan komikoki oraturik jarraitzen zuena. Berehala lurrera erori zen, alferrekoak ziren ahaleginak eginez bere hanka nimiño eta ugarietan eusteko, ahopeka kexa txikia egiten zuela. Momentu hartan, egun hartan lehenengo aldiz, benetako ongizate batek hartua bezala sentitu zen: hankatxoek, lurrean eutsita, zuzen-zuzen obeditzen zuten. Poztasun naturalez nabaritu zuen, eta berak nahi zuen lekura eramateko ahalegina egiten zutela ohartu zen, bere sufrimenduen amaiera iritsi zela adierazi zuena. Baina Gregorio, egin beharreko mugimendu gogorragatik, lurraren arrasean alde batetik bestera zebilenean, ez oso urrun eta bere amaren aurrez aurre, honek bat-batean salto egin zuen eta garrasika hasi zen, besoak luzatuz eta atzamarrak banatuz: -“Lagundu! Jainko maitea! Lagundu!”. Burua makurtzen zuen Gregorio hobeto ikusi ahal izateko; baina, bat-batean, suposizio hau ezeztatzeko asmoz, atzerantz erori zen, mahai gainean bizigabe moduan jausiz, eta oraindik hau ipinita zegoela gogoratu gabe, bertan jesarrita geratu zen, bere alboan iraulitako kafeontzitik kafea zorrotadaka isurtzen zegoela ohartu barik, alfonbratik zehar zabalduz. - Ama! Ama!- xurxulatu zuen Gregoriok, goitik behera begiratuz. Momentu baten nagusiak bere burutik alde egin zuen; eta ezin izan zuen, isuritako kafea ikusterakoan, bere barailak behin eta berriz hutsean ireki eta itxi baino. Amak, mahaitik alde egiten ahalegintzen zebilenean, berriz ere garrasi egin zuen eta bere burua aitaren besoetan bota zuen, bera laguntzera zioana. Baina ordurako Gregoriok ezin zien bere guarsoei jaramonik egin; nagusia eskaileran zegoen eta, kokotsa barandan jarrita zuela, ikuskizun hari azkenengoz begiratu zion. Gregoriok indarra hartu zuen nagusiarengana heltzeko asmoz, baina harek zerbait susmatu zuen, izan ere, salto bat emanda hainbat eskailera-maila jaitsi baitzituen eta desargertu egin zen, baina horren aurretik eskailera osoan entzun ziren oihuak bota zituen. Zoritxar hau guztia gutxi balitz, nagusiaren ihesaldiak aita ere guztiz aztoratu zuen, momentu hartaraino lasai samar egon zena; izan ere, iheslariaren atzean arin joan beharrean, edo gutxienez Gregoriok hori egitea baimendu izan balu, eskumako eskuarekin nagusiaren makilari heldu zion- hau ez zen makila batzeaz gogoratu ere egin, ezta bere kapela eta berokia batzeaz ere, aulki baten ahaztuak- eta, beste eskuan mahai gainean zegoen egunkari handi bat hartuz, prestatu egin zen, lurrean ostikada indarstuak emanez, papera eta makila erabiliz, Gregorio bere logela barruraino atzera eginarazteko. Azken honen erreguek ez zuten ezertarako balio izan, ulertu ez zituztenak; eta, burua era otzanez bere aitarenganantz bueltatu bazuen ere, haren ostikada indartsuak bikoiztea baino ez zuen lortu. Amak, bere aldetik, eguraldi txarra egon arren, leiho bateko kristala jaitsi zuen eta, kanporantz bortizki makurturik, aurpegia eskuekin estaltzen zuen. Kanpoko eta eskailerako airearen artean haize indartsua sortu zen; leihoetako errezelak harrotu egin ziren; mahai gaineko egunkariak ere bai, eta orrialde solte batzuek lurretik hegan egiten zuten. Aitak, errukigabe, txistu basatiekin presatzen zuen atzera-egitea. Baina Gregoriok oraindik ez zekien atzerantz ondo ibiltzen, eta horregatik oso astiro zebilen. Gutxienez buelta eman ahal izan balu! Arnas batean bere logelan egongo litzateke. Baina, bere makaltasuna zela-eta ez zuen bueltarik eman nahi izan aita urdurituko zuen beldur, honek zuen makila tentea burua zauritu edo bizkarra hausteko prest zegoela. Azkenean, hala ere, ez zuen beste erremediorik izan eta buelta eman behar izan zuen, amorruz ohartu baitzen atzerantz ibiliz norabidea mantentzea ezinezkoa zitzaiola. Horrela, bere aitari estutasunez begiratzeari uzten ez ziola, ahalik eta arinen buelta ematen hasi zen, hau da, makaltasun ikaragarriz. Aita haren borondate onaz jabetu behar izan zen, erasotzeari utzi baitzion, urrunetik makilaren puntarekin jiratu beharreko norabidea zuzenduz. Gutxienez txistu jasanezin hura gelditu izan balitz! Burua guztiz galtzea eragiten zion honek Gregoriori. Buelta guztiz amaitzeko gutxi falta zitzaionean, txistu hark nahastu eta atzera pixka bat egin zuen. Atearen aurrez aurre egotea lortu zuen azkenean. Baina bere gorputza ate hartatik oztopo barik igarotzeko handiegia zela jabetu zen momentu hartan. Aitari, momentuan zituen gogoak ikusirik, beste orria zabaltzea ez zitzaion, jakina, bururatu leku nahikoa izan zezan. Ideia batez baino ez zegoen beteta: Gregorio, lehen bait lehen, bere logelan sartu behar zen. Hala ere, sartu ahal izateko Gregoriok behar zituen prestaketa gogaikarri guztiak ez lituzke inoiz ere onartuko eta, era honetara, atea igaro. Honetarako inolako oztoporik egongo ez balitz bezala, Gregorio bultzatzen zebilen handitzen zioan iskanbila sortzen. Gregoriok bere atzean entzuten zuen ahotsak ez zuen aita batena zenik ematen. Gregorio ateko markoaren kontra estutu zen. Albo batez tentetu egin zen; atalasean zeharka jarrita zegoen orain, bere alboa guztiz minduta eta zaurituta zegoela. Ateko argitasunean irudi nazkagarri batzuk ikus zitezkeen.Gregorio trabaturik geratu zen han, ez zen bere kabuz inolako mugimendurik egiteko gai. Alde bateko hankatxoak airean zeuden, eta beste aldekoak lurrean zapaldurik min handia sortuz... Horrelako baten, logelan azkar sarrararzi zuen kolpe indartsu eta, era berean, salbatzailea eman zion aitak atzetik, odoletan hastea eragin ziona. Gero, makilarekin itxi zuen atea, eta azkenean guztia lasaitu egin zen. ==2. Kapitulua== Gaua iritsi zen arte Gregorio ez zen logale neketsu hartatik esnatu, konortegabetze baten antzekoa izan zena. Hala ere, ez zen bere kabuz askoz beranduago esnatuko, ordurako lo nahiko egin baitzuen, baina isilpeko pauso batzuen marmarrak eta kontuz itxitako sarrerako atearen zaratak esnatu zutela iruditu zitzaion. Tranbia elektrikoaren islak logelako sabaia eta altzarien gainaldea argitzen zituen; baina behean, Gregorio zegoen lekuan, iluntasuna zen nagusi. Astiro eta oraindik trakeski, bere garroekin haztamuka ibiliz, euren balioa ulertua zuela, ateraino hurbildu zen gertatu zena ikusteko asmoz. Bere ezkerraldea zauri bakar, luze eta nazkagarria zen. Herren zebilen, hautaketa bidez eta simetrikoki, bere hanka hilera bien gainean. Beste alde batetik, hauetariko bat, goizean jazotako istripuan zauritua, - miraria izan zen besteak zauririk gabe izatea!-, bizitza barik narras zeraman. Atera iristerakoan, bertara erakarri zuena jateko zerbait izan zela ohartu zen. Katilukada bat azukredun esne ikusi zuen, ogi zuridun zatitxoak igerian zeudela. Pozaren pozez barre egiteko zorian egon zen, goizean baino askoz gose handiagoa baitzuen. Berehala, burua katiluan murgildu zuen begiak estaltzeraino ia-ia; baina laster etsita atera behar izan zuen, ez bere ezkerraldeko minak lana zailtzen zuelako bakarrik (jan ahal izateko gorputz osoa mugitu behar zuen), esnea, momentu hartara arte gehien gustuko zuen edaria zena-horregatik, zalantza barik, arrebak han utzi zuen-, ez zitzaiolako batere gustatu baizik. Ia-ia nazkatuta urrundu zen katilutik, eta berriz ere logelako erdialderantz irristatu zen. Jangelan gasa piztuta zegoela ikusi zuen ateko zirrikitutik. Baina, ohikoa zenaren aurka, ez zitekeen aita amarentzako ozenki irakurtzen ari zela entzun ezta arrebaren gaueko egunerokoa ere. Ez zen txintik ere entzuten. Agian ohitura hau, arrebak bere eskutitzetan beti aipatzen zuena, azkenaldian desagertu egin zen. Baina inguruko guztia ere isilpean zegoen, eta, ziur aski, eraikina ez zen hutsik egongo. –Zelako bizimodu lasaia duen neure familiak!- pentsatu zuen Gregoriok. Eta, bere begiradak gerizpean finkaturik zituen bitartean, bere guraso eta arrebari hain bizitza barea eman ahal izateaz harro sentitu zen, hain inguru politean. Ikaraz pentsatu zuen lasaitasun, ongizate eta poztasun haiek amaitzear zeudela... Burutazio hauek nahas ez zezaten, nahiago izan zuen fisikoki astintzea eta logelatik arrastaka hasi zen. Gauean zehar ateko orri bat zabaldu zen, eta beste batean bestea: norbaitek, zalantza barik, sartu beharra zuen eta duda-mudatan zebilen. Gregorio, hori ikusita, jangelara ematen zuen atearen aurrez aurre jarri zen, bisitari zalantzatia barrurantz erakartzeko prest, edo gutxienez hura nor zen ikusteko asmoz. Baina atea ez zen berriro ireki, eta alferrik itxaron zuen. Goizeko lehen orduetan, atea zarratuta zegoenean, guztiak barrura sartzen saiatu ziren, eta berak orain ate bat zabaldu zuela, eta besteak ere ireki zituztela, zalantza barik, egunean zehar, ez zen inor gehiago joaten, eta giltzak ateko kanpoaldean zeuden, sarrailetan. (Zatitxo bat faltan dago) (jani zeure tatixe): eta neskameari dagokionez, ez zen aintzakotzat hartu behar, hirurogei urte inguruko honek, aurreko neskamearen agurretik oso kementsua izan bazen ere, mesede berezi legez, sukaldeko atea itxita edukitzeko eta bakarrik norbaitek deitzen zionean irekitzeko baimena eskatu zuelako. Horregatik, geratzen zen aukera bakarra ama, aita ez zegoenean, bilatzea zen. Ama pozaren pozez joan zen. Baina, heldu bezain pronto mutu gelditu zen. Ohiko legez, arrebak dena behar bezala zegoela egiaztatu zuen, eta, soilik orduan, amari pasatzen utzi zion. Gregoriok, berehala, izara normalean baino gehiago jaitsi zuen, tolesteko asmoz. Izan ere, izara kasualitatez bertan zegoela ematen zuen. Kasu honetan ere ez zuen izararen azpitik kuxkuxeatu; bere ama ikusteari uko egin zion, hau etorri izanagatik pozik zegoelarik. – Sartu zaitez, ez dela ezer ikusten –esan zuen arrebak, ama eskutik helduta eramanez. Eta Gregoriok entzun zuen nola bi emakumetxoek beterik zegoen kutxa astun eta zaharra lekuz aldatzen zuten eta zelan arrebak, beti alaitsu, lan gehiena bere esku hartzen zuen, amaren aholkuei jaramonik egin gabe, hau nekatu egingo zelakoaren beldurrez. Lanak dezente iraun zuen; egia da, ordu laurden bat pasa ondoren, amak kutxa aurreko tokian ixtea komenigarria zela adierazi zuela, lehenik eta behin, oso astuna zelako, eta, gainera, logelaren erdian utzita Gregoriori bidea oztopatuko ziolako; bazitekeen Gregoriori altzariak kentzearen ideia ez gustatzea. Amari, ostera, justu kontrakoa iruditzen zitzaion; biluzik zeuden paretek bihotza estutzen zioten. Zergatik ez al zuen Gregoriok berdina sentituko, bere logelako antzinako altzarietara ohituta egonda? Ez al zuen bere burua abandonaturik ikusiko gela huts horretan? – Eta ez al zirudien, orduan, –jarraitu zuen ahots isil-isilez amak, ia ahopeka, Gregoriok entzuteko beldurrez bezala, non zegoen justu ez baitzekien, hitzak ez zituela ulertzen pentsatzen zuen arren ahots-soinuari buruz ez zeukan-eta ziurtasun bera–, ez al zirudien, orduan, altzariak kendu eta baztertzen genuela, bera bakarrik utzita? Nik uste dut onena logela aurreko moduan uztea dela, horrela, Gregoriok, gugana bueltatzen denean, dena berdin aurkitu eta eten hau ahalik eta arinen ahaztu dezan. Amaren hitz hauek entzunda, Gregoriori iruditu zitzaion, bi hilabete horietan, giza erlazio ezak, bizitza berriak eraginiko monotoniarekin batera, zoratu egin zuela, ezin baitzuen inola ere ez azaldu zergatik desiratzen zuen orduan logela hutsik ikustea. Gregoriok, benetan, nahi al zuen logela aldatua izatea? Ikusi nahi al zuen familiaren altzariekin beteriko logela eroso hura, desertu bihurtuta, non, oztoporik gabe, benetan, pareta guztietatik igo zitekeen, baina, aldi berean, ahaztuko zukeen gizakia zeneko bizitza? Logela ia-ia ahaztuta zeukanean, aspalditik entzun ez zuen amaren ahotsak baino ez zuen hunkitu. Ez, ez zen ezer lekuz aldatu behar; denak bere horretan jarraitu behar zuen; altzarien eragin onuragarririk gabe ezin moldatu, eta, hauek ariketak libreki egitea eragozten bazioten ere, hura, edozelan ere, kaltea baino, abantaila moduan kontuan hartu behar zen. Zoritxarrez, arreba ez zetorren bat iritzi honekin. Gainera, ohituta zegoenez –arrazoiak zituelarik– Gregoriorekin zerikusia zuen guztia, gurasoen aurrean, bere esku hartzera, amaren ideia nahikoa izan zen ez bakarrik kutxa eta mahaia kendu behar zirela behin eta berriz errepikatzeko, baita beste altzairu guztiak kendu behar zirela esateko ere, ezinbestekoa zen sofa kenduta. Baina guzti horretara ez zuen bakarrik bere umeen moduko setakeriak eta bere buruarekiko konfidantzak bultzatzen; gainera, Gretek jakin bazekien Gregoriok arrastaka eta gora eta behera ibiltzeko leku handia behar izateaz gain, altzariak ez zituela ezertarako ere erabiltzen. Eta, beharbada, bere adineko neskatxen berezko gar horrekin, beti edozein aukeraz baliatzeko desirarekin, isilean, Gregorioren izugarrizko egoera areagotzeko desirak eraman zuen arreba guzti horretara, beragatik egiten zuena baino gehiago lortzeko asmoz. Izan ere, Grete izan ezik, inor ez zen ausartuko Gregorio bakarrik sentiaraziko zuen pareta hutsak zituen logela horretara sartzen. Amak, beraz, ez zuen Gretek proiektuari amore ematerik lortu. Logela horren ezinegonak ama isilarazi zuen eta, jarraian, arrebari kutxa ateratzen lagundu zion. Beste erremediorik ez balego, Gregorio kutxarik gabe molda zitekeen, baina, mahaiak bere horretan jarraitu behar zuen. Emakumeak logelatik irten ziren, arnasestuka, kutxa zeramatela. Bat-batean, Gregoriok burua kontu handiz sofaren azpitik atera zuen, haiekin berba egiteko asmoz. Tamalez, ama izan zen lehenago bueltatu zena. Grete, bitartean, ondoko gelan, kutxarekin borrokan ziharduen, hau leku batetik bestera astinduz, altzaria mugitzeko asmoz, baina ezin izan zuen lortu. Ama ez zegoen Gregorioren itxurari ohituta; gaixotu ere egin zitekeen bat-batean Gregorio koko itxuraz ikusirik; eta, horregatik, Gregorio, ikaratuta, ahalik eta arinen atzera egin eta, sofaren beste muturreraino mugitu zen; baina, ordurako oso berandu izan zen, izara mugitu egin baitzen amaren arreta sortaraziz. Hau, une batez, geldi-geldirik geratu zen eta Greterengana bueltatu zen. Gregoriok bere buruari aldaketa ezer apartekorik ez zela behin eta berriz errepikatzen bazion ere, altzari soil batzuk aldatzea baino ez zela, emakumeen joan-etorri eta elkarrizketak egonezin handia sortu zioten. Orduan, burua eta hankak ahal bezain gehien uzkurtzen zituelarik eta sabela lurraren kontra zapaltzen zuelarik, ohartu zen ezingo ziola egoerari gehiago eutsi. Bere logela husten zioten, berak maite zuen guztia kentzen zioten: jadanik erremintak eta zerra gordetzen zitueneko kutxa ere eraman zuten; mahaia ere mugitu zuten, komertzioko karrera ikasten zuenean eta eskolara joaten zenean ere idazteko erabiltzen zuena. Amaren eta arrebaren asmo oneko jardun hura geldiarazi nahi bazuen, ezin zuen minutu bat ere galdu. Momentu honetan, Gregorio ez zen emakumeen presentziaz jabetzen, hauek, unaturik, isilean lan egiten baitzuten; entzun zitekeen bakarra haien urrats nekatuen oihartzun ahulak ziren. Eta, horrela, –emakumeak, ondoko gelan, idazmahaian arnasa hartzeko jesartzearekin batera– Gregorio ezkutalekutik irten zen, bere abiadura bizkortuz. Lehendabizi, ez zekien nora joan. Momentu horretan, jadanik biluzik zegoen paretan, larruz bilduriko emakume baten irudiak arreta deitu zion. Arrapaladan bertaraino igo zen eta kristalera eutsi zen, honek bere sabeleko mina arindu zuelarik. Behintzat, berak estaltzen zuen irudia ez zion inork kenduko. Eta burua jangelako aterantz bueltatu zuen, emakumeak ikusteko asmoz. Egia esan ez zuten atseden handirik hartu. Berriro ere bertan zeuden, Gretek ama besoarekin inguratzen zuelarik, bera helduz. – Beno, eta, orain, zer eramango dugu? –Esan zuen Gretek, ingurua miatuz. Bitartean, haien begirada paretari loturik jarraitzen zuen Gregoriorenarekin gurutzatzen zen. Gretek egoerari eutsi zion eta amaren aurrean jarri zen, honek Gregorio ikusi ez zedin. Orduan, dardarati hauxe esan zion: – Etor zaitez, goazen apur batean jangelara. Gregoriorentzat, Greteren asmoa argi zegoen: ama babestu nahi zuen, eta, ondoren, bera paretatik jaitsi. Baina, ez zuen inola ere lortuko! Gregoriok irudiari eutsita jarraitzen baitzuen, eta ez baitzegoen amore emateko prest. Nahiago zuen Greteren gainera salto egin. Baina Greteren hitzek ama urduritzea baino ez zuten lortu. Orduan, ama alde batera mugitu egin zen; paretan zegoen orban beltz erraldoia ozta-ozta ikusi, eta, Gregorio zela konturatu baino lehen, hauxe oihukatu zuen: – Jainko maitea! Jainko maitea! Eta zerraldo erori zen sofaren gainera, besoak luzaturik. Indar gabe zegoela ematen zuen, geldi-geldirik. – Kontuz Gregorio! –oihukatu zuen arrebak, begirada sutsuaz, ukabila gora jasotzen zuelarik. Hauxe izan zen Gretek Gregoriori berba egin zion lehenengo unea metamorfosia gertatu zenetik. Eta arreba ondoko gelara joan zen, ama bere onera bueltatzeko zerbaiten bila. Gregoriok pozik lagunduko ziokeen amari –irudia babesteko denbora bazegoen–, baina kristalari itsatsirik jarraitzen zuen oraindik, eta bertatik zakarki askatu behar izan zen. Ondoren, birritan pentsatu gabe, ondoko gelara abiatu zen, antzinako legez, arrebari aholkuak eman ahalko bazizkion bezala. Baina, haren atzean geldi egotearekin konformatu behar izan zen. Arreba, hainbat botilen artean, bila eta bila ari zen; buelta eman zuenean, beldurtu egin zen; botila txiki bat lurrera erori eta apurtu egin zitzaion, eta honek Gregoriori min eman zion, aurpegian likido erregarri bat bota baitzion. Gretek, jarraian, ahal bezain ontzi gehien hartu eta Gregorioren logelan sartu zen, atea hankarekin itxiz. Gregoriok, orduan, bere burua amarengandik banatuta ikusi zuen, hau, bere erruz, hiltzeko zorian egon zitekeelarik. Eta Gregoriok ez zeukan sartzerik arreba kanpora bota gabe, baina amarentzat ezinbestekoa zen arreba ondoan izatea; beraz, itxoitea besterik ez zuen. Gregorio, urduritasunaren eta aladuren eraginez, sabai, pareta eta altzarietatik igotzen hasi zen, eta, azkenean, batera eta bestera ibili ostean, mahaiaren gainera bota zen, guztiz ahulduta. Horrela minutu batzuk igaro ziren. Gregorio etzan egin zen nekearen nekez; isiltasuna zen jaun eta jabe; hori, apika, seinale ona zen. Bat-batean, deitu egin zuten. Neskamea, betiko legez, bere sukaldean sartuta zegoen, eta Grete atea zabaltzera joan behar izan zen. Aita zen. – Zer gertatu da ba? –izan ziren bere lehenengo hitzak. Greteren itxurak dena zioen. Honek bere aurpegia aitaren bularrean ezkutatu eta ahots isilaz erantzun zuen: – Ama zorabiatu egin da, baina orain hobeto dago. Gregoriok ihes egin du. –Banekien –esan zuen aitak–. Abisatu nizuen; baina zuek, emakumeok, inoiz ez duzue kasurik egin nahi. Gregoriorentzat agerikoa zen aitak Greteren berria txarto ulertu zuela eta aitak, bestalde, bere semeak zerbait txarra egin zuela suposatzen zuen. Gregoriok beharrezkoa zuen, beraz, aita lasaitzea, ez baitzuen ez denborarik, ez baliabiderik gertatutakoa azaltzeko. Horregatik, bere logelako atera joan eta haren kontra estutu zuen gorputza, aitak, sartzen zenean, ulertu zedin bere logelara berehala bueltatzeko asmoa zuela eta aski zuela atea irekitzea, momentuan Gregorio desagertu zedin. Baina egoera kaskar honen aurrean, aita ez zen hori ulertzeko prest egongo. – Ah! –oihu egin zuen aitak, sartu zenean, ahots haserre, baita mehatxatzailearekin ere. Gregoriok burua atetik aldendu zuen, eta aitari begiratu zion. Gregorio ez zen aurretik aitaren aurrean horrela inoiz azaldu. Egia da, beste alde batetik, azken aldian, Gregoriok ez zizkiela etxeko gertaerei garrantzirik ematen, lanpetuta baitzebilen alde batetik bestera arrastatzeko asmatutako metodo berriarekin; eta, beraz, aldaketa nabarmenak aurkitzeko prest egon beharko zela. Baina, guztiaren gainetik, ba al zen gizon hura bere benetako aita? Ba al zen hura, antzina, Gregoriok negozio bidaiak egiten zituenean, ohean arduratuta gelditzen zen gizona? Arratsaldez, Gregorio etxera bueltatzen zenean, txabusina jantzita zuela, besaulkian jesarririk, bere semea alaitsu agurtzen zuena? Igande eta jai egun batzuetan, ama eta Gregoriorekin gutxitan emandako paseoetan, bere jaka zaharraz biltzen zena, makuluaz baliaturik, poliki-poliki eta aldiko pixka bat aurreratzen zuen gizon hura bera ote zen? eta zerbait esan nahi zuen guztietan gelditu eta ondokoak geldiarazten zituen hura bera? Orain, ostera, tente eta zuzen joaten zen, urre koloreko botoiak zituen uniforme urdin batekin jantzita, bankuko ordenantzek eramaten dituztenen modukoa; jakaren lepoaren gainean bere kokospea baino ez zen ikusten; bekain iletsuen azpian, bere begi beltzen begirada bizi eta erneak errespetu handia ematen zuen; bere ile zuria, ordura arte beti korapilaturik zeramana, orain, artesi distiratsu eta ia perfektu batek banantzen zuen. Urre kolorezko intsigniadun kapela –bankuren batena seguruenik– sofa gainera bota zuen aitak, eta, buelta bat emanik, Gregoriorengana heldu zen, etsai espresioarekin, eskuak galtzen poltsikoan zituela, eta lebitadun uniformearen hegal luzeak atzeraka bilduta. Aitak ez zekien zer egin; eta oinak ezohiko modu batean altxatu zituenean, hauen handitasunak Gregorio harritu egin zuen. Baina, honek ez zuen Gregorio haserretu, berak bere bizitza berriaren hasieratik jakin bazekielako aitarentzat, bere semeari zegokionez, zorroztasunik gogorrena ere gutxi zela. Beraz, aitaren aurrean korrika hasi zen; hau gelditzen zenean Gregorio ere gelditzen zen; eta berriro korrikari ekiten zion aita mugitzen zela ikusi orduko. Horrela, gelaren inguruan bueltaka ibili ziren, baina ez zen ezer gertatu. Are gehiago, honek, etenaldi ugarien eraginez, ez zuen jazarpen bat ere ematen. Gregorio, momentuz, lurrean gelditu zen, batez ere, aitak pentsa ez zedin paretetatik edo sabaitik ihes egingo zuenik. Gainera, Gregoriok onartu behar izan zuen korrikaldi horiek ezingo zutela gehiago iraun, aitak urrats bat ematen zueneko, berak hamaika mugimendu egin behar baitzituen. Gregorio itotzen hasia zen; bere aurreko bizitzan ere ez zituen birika osasuntsuak eduki. Pixka batean kulunkatu zen, ihes egiteko ahal bezain indar gehien lortzeko asmoz; begiak ere ezin zituen guztiz irekita eduki; egin zezakeen gauza bakarra ihes egitea zen. Jadanik paretak ere libre zeudela ahaztuta zuen, hauetan altzari arriskutsuak baziren ere. Orduan, bortizki jaurtitako zerbait bere albora jausi zen biraka: sagar bat zen. Ondoren, beste sagar bat; Gregorio, zeharo ikaraturik, geldi-geldirik geratu zen: alferrikakoa zen korrika egiten jarraitzea, aitak bere aurka egitea erabaki baitzuen; honek poltsikoak frutontziko sagar guztiekin bete zituen eta sagar bat bestearen atzean botatzen zizkion Gregoriori, bete-betean asmatu gabe. Sagar gorriak lurrean ari ziren biraka, bata bestearekin talkaka. Horietariko batek, trebetasun handiagoz botatakoa, Gregoriori jo zion bizkarrean, baina honek ez zion minik eman. Hurrengoa, ostera, bizkarrari itsatsirik geratu zitzaion. Baina Gregoriok arrastaka jarraitu zuen, lekuz aldatzeak mina arinduko ziolakoan; bertan mugitu ezinik egongo balitz bezala sentitu zen orduan, eta konortea galduz, hankak zabal-zabal eginda, lurrera erori zen. Gregoriok ikusi zuen azkena bere logelako atea bortizki irekitzen zela izan zen. Lehendabizi, ama irten zen, alkandora jantzita zuela korrika egiten zuelarik –Gretek hau biluztu baitzuen konortea galdu zuenean arnasa hobeto har zezan–, eta honen atzean arreba zetorren, oihuka. Amak aitarengana korrika egiten zuen, bidetik arropa erortzen zitzaiolarik, eta, azkenean, arropekin estropezu egin eta aita besarkatu zuen… Gregoriok ia ezer ikusten ez zuelarik, amak aitari haien semea barkatzeko eskatu zion. ==3. Kapitulua== Zauri larri horrek, sendatzeko hilabete bat baino gehiago behar izan zuenak –inor ez baitzen bizkarreko sagarra, azalean itsatsirik gelditu zen froga hura kentzen ausartu–amari eta Greteri Gregorio familiakoa zela gogorarazi zien, baita aitari ere. Gregorio, beraz, ez zuten etsai moduan hartu behar; errespetua sor zioten. Hortaz, egoerari eustea besterik ez zuten. Gregoriori dagokionez, zauriaren ondorioz mugitzeko trebezia galdu bazuen ere eta, agure ezindua balitz bezala, bere logela gurutzatzeko –pareta eta sabaitik igotzea, orain, pentsatu ere ez– minutu amaigabeak behar bazituen ere, bere egoera kaskarrean, berarentzako nahikoa zen ordaina jaso zuen: arratsalde orotan, jangelako atea irekita egoten zen, eta Gregorio, logelan zegoela, besteentzako ikustezina zen iluntasunean, familia guztia ikus zezakeen argituta zegoen mahaiaren inguruan, eta haien elkarrizketak ere guztien baimenarekin entzun zitzakeela esan daiteke, lehen ez bezala. Argi dago, oraingo elkarrizketa hauek ez zutela zerikusirik antzinako hizketaldi alaiekin, Gregoriok hoteleko logela txikietan faltan botatzen zituen horiekin, oheko arropa hezeen gainera nekatuta botatzen zenean faltan botatzen zituenekin. Orain, gehienetan, gaua isiltasunean igarotzen zen. Afaltzen zeuden bitartean, aitak bere besaulkian lo hartzen zuen, eta, bitartean, ama eta arreba isil-isilik egoten ziren. Ama, ahal bezala, argira hurbiltzen zen, denda batentzako arropa zuri fina josteko. Arreba, berriz, saltzaile sartu zen eta gauetan eszenografia eta frantsesa ikasten zituen, etorkizunean lan hobea lortzeko asmoz. Batzuetan, aita esnatu egiten zen, eta, lo egin ez balu bezala, amari esaten zion: <<gaur ere asko josi duzu!>>. Eta, momentuan, berriro ere loak hartzen zuen, amak eta arrebak, leher eginik, irribarre egiten ziotelarik. Aitak ez zuen bere uniformea, etxean zegoenean ere, kendu nahi; eta txabusinak alfer-alferrik esekitokian jarraitzen zuen bitartean, aita lo seko zegoen, guztiz jantzita, beti lanerako prest egongo balitz bezala, bere nagusien aginduren bat entzungo zuelakoan. Ondorioz, uniformea zahartu egin zen, ama eta arreba hau beti garbi egoteaz arduratzen ziren arren. Gregoriok orduak pasatzen zituen uniformeari begira. Hau orbanez beterik zegoen, baina urrezko botoiak beti distiratsu zeuden. Aitarentzat deserosoak baziren ere, lasai hartzen zuen lo. Hamarretan, ama aita esnatzen saiatzen zen, ohera joateko goxo-goxo esanez, hori benetan lo egitea ez zela adierazi nahi ziolarik. Izan ere, aitak ondo lo egin beharra zuen, seietan sartzen baitzen lanera. Baina hau, oso burugogorra zenez, ezetz esaten zion amari beti, berak mahaian jarraitu nahi zuela adieraziz; oso nekagarria zen berarentzat mahaia oheagatik aldatzea. Ama eta arreba saiatzen baziren ere, aitak bere horretan jarraitzen zuen, begiak itxita. Amak belarrira hitz goxoak xuxurlatzen zizkion eta arrebak lanari uzten zion, ama laguntzeko asmoz. Baina honek ez zuen ezertarako balio, aitak ez baitzuen amore ematerik nahi. Honek begiak irekitzen zituen momentu bakarra amak eta arrebak beso azpitik hartzen zutenean zen. Orduan, haiei begira, oihukatzen zuen: – Hau al da ondo bizitzea? Hau al da neure azken egunotako lasaitasuna? Eta oso nekagarria balitz bezala, aita, ama eta arrebaren laguntzaz, zutik jartzen zen eta aterantz joaten ziren. Heltzen zirenean, aitak, keinu baten bidez, jadanik behar ez zituela adierazten zien, eta bakarrik jarraitzen zuen, Grete eta ama honen atzean jarraituko ziren arren. (zati bat falta da) (nirie:jani) Hasieran pentsatu zuen bere gogogabetasuna, dudarik gabe, bere logelaren egoerak murgiltzen zuen malenkoniaren ondorio zela; baina oso azkar ohitu zen honen itxurara. Beste leku baten soberan zeuden gauzak bertan uzteko ohitura hartu zuten, zeinak asko ziren, etxeko logela bat apopiloentzat erabiltzen baitzuten orain. Hiru gizon oso formal hauek –hirurak bizardunak, Gregoriok egun baten ateko zirrikitutik ikusi zuenaren arabera-, bai beraien logela, baita etxe guztia ere, sukaldea batez ere, txukun-txukun mantentzen zuten. Ezin zuten haien begi aurrean ikusi ez balio gabeko trasterik ezta gauza lohirik ere. Gainera beraien altzari ia guztiak ekarri zituzten, eta horregatik zeuden hainbeste balio gabeko gauza, saldu ezin zitezkeenak baina bota nahi ez zituztenak. Eta gauza hauek guztiak Gregorioren logelan sartzen zituzten, hautsontzi eta zaborrarekin batera. Neskameak laster batean botatzen zituen erabiliko ez ziren gauzak Gregorioren logelara. Agian neskameak edukiko zuen gauza haiek biltzeko asmoa denboraz ondo ibiliko zenean, edota denak kanpora botatzekoa; baina beti gelditzen ziren botatako leku hartan. Gregoriok soilik mugitzen zituen lekuz logelan lekurik gelditzen ez zitzaionean, nahiz eta ahalegin haren ondoren neke-neke eginda amaitzen zuen, denbora luzez mugitzeko indarra galdurik. Apopiloak batzuetan etxean afaltzen zuten, jantoki-sala nagusian. Egun hauetan logela honetako atea itxita gelditzen zen; baina honek guztiak ez zuen Gregorio larritzen, izan ere atea zabalik egon zen hainbat gauetan logelako lekurik ilunenean gorde zen, familia horretaz ohartu ere egiten ez zelarik. Baina egun baten neskameak atea ertirikita utzi zuen, eta hau holaxe gelditu zen gauez apopiloak etxera heldu eta argia piztu zutenean. Mahairatu ziren, aurretik aita, ama eta Gregorioren jarlekuak izandakoetan jesarriz, mahai-zapiak zabaldu zituzten eta sardexka eta aiztoak heldu zituzten. Momentu hartan ama agertu zen atean haragiz beteriko erretilu bat zeramala, eta bere ostean arreba patataz beteriko erretilua zeramalarik. Jaki berotik lurruna irteten zen. Apopiloak erretiluetara hurbildu ziren, zerbitzatu aurretik dastatzeko irrikaz, eta erdian jarrita zegoen gizonak, hiruretatik autoritarioena zirudienak, haragi zati bat zatitu zuen erretiluan bertan nahikoa samur zegoela baieztatzeko asmoz. Bere poztasuna adierazi zuen amaren eta arrebaren lasaitasuna sortuz. Bitartean, familiak sukaldean afaltzen zirauen. Aita, familiarekin bildu aurretik jantoki-salara sartu, hiru gizonak agurtu eta, txanoa eskuan zuelarik, mahaiaren inguruan buelta eman zuen. Horren ondoren, familia elkarrekin zegoenean, ia-ia isiltasun osoan hasi ziren jaten. Gregoriori gauza bitxia iruditzen zitzaion beti, afalorduan zeuden hots guztien artean, haginek jakiak mamurtzerakoan egiten zuten hotsa nabaritzea, honek Gregoriori jateko haginak beharrezkoak zirela eta hagin bako masailezurrarekin jatea ezinezkoa zela adierazi nahiko balio bezala. “Hau gosea dudana, hau –zioen bere artean, arduraturik-. Baina ez dira hauek nahi ditudan gauzak… Hauena bai gogoz jatea! Eta ni bien bitartean, gosez hilda!” Gau hartan bertan -Gregoriok ez zuen gogoratzen biolina entzun zuenik denbora luze hartan- sukaldean haren soinua igarri zuen. Apopiloek amaitu zuten jada afaltzen. Erdian jarrita zegoenak egunkari bat atera zuen eta alboan zeuden beste biei orri bana eman zien, eta hirurek irakurtzen zuten aulkian etzanda. Biolina aditu zutenean, beraien arreta musikarengan jarri zuten; jaiki egin ziren, eta, behatz puntetan ibiliz, ateondoraino joan ziren, bertan mugitu gabe, bata bestearen kontra geldituz. Zalantza gabe sukaldetik entzun zituen aitak, hauxe galdetu baitzien: - Beharbada jaunek ez dute musika atsegin? Eta gehitu zuen: - Horrela bada, momentuan eten daiteke. - Inondik inora ere -esan zuen autoritate handiena zuen gizonak-. Nahiko luke andereñoak hona sartu eta hemen jo? Askoz ere erosoagoa eta atseginagoa izango litzateke. - Noski baietz! -erantzun zuen aitak, bera biolina joko zuena bailitzan. Apopiloak jantoki-salara itzuli ziren, eta bertan itxaron zuten. Handik gutxira heldu zen aita atrila eskuetan zuela, honen ondoren ama musika paperekin, eta, azkenik, arreba, biolinarekin. Arrebak dena lasaitasunez prestatu zuen jotzen hasteko. Bitartean, gurasoak ez ziren ausartzen haien besaulkietan jesartzen ere, sekula ez baitzuten apopilorik eduki etxean eta horregatik haienganako adeitasun osoa erakusten zuten. Aita atearen ondoan gelditu zen, eskumako eskua bere trajearen bi botoiren artean sartuta zuelarik; baina amari, apopiloetariko batek besaulkian jesartzea eskaini zion, eta bazter baten jarri zen, ez baitzuen besaulkia gizon hark utzitako lekutik mugitu. Arreba jotzen hasi zen, eta aitak eta amak, bakoitzak bere lekutik, bere eskuaren mugimendu guztiak jarraitzen zituzten. Gregorio, musikak erakarrita, apur bat aurreratzera ausartu zen, eta bere burua jantoki-salan zegoela konturatu zen. Jada ez zen harritzen besteekiko zuen arreta eskasagatik, eta, lehen, aldiz, arreta hori izan zen hain zuzen berak zuen bertuterik aipagarriena. Hala eta guztiz ere, orain inoiz baino gehiago, berak ezkutatzeko arrazoiak zituen, izan ere, bere logelan zegoen zikinkeria guztia zela eta, edozein mugimendu egiterakoan, bere inguruan hautsa altxatzen zuen, bera ere hautsez beteta zegoen eta berarekin batera bizkarrean eta alboetan litsak, ileak eta jaki hondakinak zeramatzan. Besteenganako axolagabetasuna sekula baino nabarmenagoa zen, aurretik egunean hainbat aldiz alfonbra gainean etzanda marruskatzen zenean baino nabarmenagoa hain zuzen. Eta, halere, zegoen egoeran zegoela ere, ez zuen lotsarik sentitzen jantoki-salako lurrean zehar aurrera egitean. Egia da inor ere ez zela beraz arduratzen. Familia biolinaren soinuarekin guztiz txundituta zegoen, eta apopiloak, hasieran eskuak poltsikoetan zeuzkatela, atrilaren ondoan kokatu ziren, honetatik nahiko hurbil, guztiek letrak irakurri ahal izateko eta seguruenik arrebari enbarazu egiten ziotelarik. Baina ez ziren luzaro horrela egon eta laster leihoaren ondora joan ziren aurpegiak alboratuta, eta aitak larriturik begiratzen zituela. Izan ere horrek adierazten zuen haiek aparteko musika dibertigarria entzuteko zuten ilusioa apurtu zela, jada nekatzen hasiak zirela eta soilik adeitasuna erakustearren onesten zutela arrebak biolina jotzen jarraitzea. Bereziki hirurak erretzen ari ziren zigarroen kea ahotik edota sudurretik botatzeko moduak urduritasun handia adierazten zuen. Eta, baina, zeinen ondo jotzen zuen arrebak! Aurpegia alboratuta zuela jarraitzen zuen adi-adi eta tristeki pentagrama irakurtzen. Gregorio apur bat gehiago hurreratu zen eta burua lurrari lotuta mantendu zuen, bere begirakunea bere arrebarenarekin topatzeko ahaleginak eginez. Piztia izango ote zen, musikak hainbeste txunditzen bazuen? Bere aurrean sutsuki antsiatutako jaki ezezagun batengana zuzentzen zuen bidea zabaltzen zela zirudien. Bai, arrebarenganaino heltzeko erabakia hartuta zuen, gonatik tira egin eta era hartan bere logelara biolina jotzera joan behar zuela adierazteko, bertan inork ez baitzuen bere musika saritzen eta berak egin nahi zuen hori. Aurrerantzean, ez zion arrebari bere logelatik irteten utziko, berak bizirik zirauen bitartean ez behintzat. Lehenengo aldiz zerbaitetarako balio behar zion bere itxura beldurgarri hark. Momentu batean ate guztietan egon ahal izatea nahi zuen, eraso nahi zion edonoren gainean salto egiteko prest. Baina ezinbestekoa zen arreba bere ondoan geratu zedin, ez behartuta baizik eta bere borondatez; beharrezkoa zen halaber, bere ondoan jesarri zedin sofan, beregana makurtu zedin, eta orduan aitortuko zion Kontserbatoriora bidaltzeko asmoa eduki zuela, eta aurreko Gabonetan zoritzar hura gertatu izan ez balitz -izan ere, Gabonak igaro ziren jada, ezta?, horrela aitortuko zion guztiei, inoren eragozpenak kontuan hartu gabe. Eta azalpen hau entzuterakoan, arreba, hunkituta, negar batean hasiko zen, eta Gregorio bere sorbalda gainera igoko zen, eta saman musukatuko zuen, dendara zihoanetik biluzik, zinta gabe, eramaten zuen sama hartan. -Samsa jauna -esan zion aitari hiruretatik agintariena zirudien gizonak. Eta, beste hitz bat gehiago esaten denbora alferrik galdu gabe, aitari erakutsi zion, hatz erakuslea luzatuz, Gregorio, hau geldiro aurrera zihoalarik. Biolinaren soinua momentu hartan isildu zen, eta hiruretatik agintariena zirudienak irribarre egin zien bere lagunei, burua astinduz, eta berriro Gregoriorengana zuzendu zuen bere begirada. Aita lehenengo eta behin, Gregorio bertatik kanporatu beharrean, apopiloak lasaitzen ahalegindu zen, zeinek ez zeuden batere urduri, eta biolina jostagarriagoa iruditzen zitzaien Gregorioren agerrera. Haiengana lastertu zen, eta, besoak luzatuz, haien logelara bultzatu nahi izan zituen Gregorio bere gorputzarekin ezkutatzen zuelarik. Haiek, orduan, ez zuten haien haserrea disimulatu, nahiz eta ezin zitekeen jakin haserre hori aitaren jokabideagatik zen edota, susmorik txikiena eduki gabe, tankera horretako izaki batekin batera bizi izan zirela jakin izanagatik. Azalpen eske hasi zitzaizkion aitari, zerura jaso zituzten haien besoak, nork bere bizarretik tira egin zuen keinu urduri batez, eta astiro-astiro atzera egin zuten haien logelaraino. Bitartean, arrebak lortu zuen bat-bateko eten hari buru egitea. Momentu batez mugitu ezinik gelditu zen, oraindik jotzen ibiliko bailitzan, biolina axolagabetasunez eusten zuela. Eta bat-batean beretik irten zen: instrumentua amari ipini zion besoetan, honek bere besaulkian jarrita jarraitzen zuelarik, bere birikak egiten ari ziren lan neketsuaren erruz ia itota. Arreba alboko gelara abiatu zen, aitak bultzatuta apopiloak orain arinago sartzen ari ziren gela berera. Trebetasun handiz mantak eta burukoak hartu eta lekuz aldatu zituen, eta gizonak haien gelara sartu baino lehenago ere, amaitu zuen haien oheak egiten eta handik irtenda zegoen jada. Aita hain zuen bere itsukeriak gainduta, ezen ahaztu egin zuen apopiloenganako gutxiengo adeitasuna izatea, eta haiek sutsuki bultzatzen jarraitzen zuen, harik eta atalasera iritsi zirenean hiruretatik agintariena zirudienak, lurraren kontra ostiko bat jo zuen, eta, ahots beldurgarri batekin, aita geldiarazi zuen hitz hauek esanez: -Jakinarazi nahi dizuet -eta hau esatean eskua altxatu eta amaren eta arrebaren begiradarekin bat egin zuen-, jakinarazi nahi dizuet zeuei, familia honetan gertatzen diren gertakari nazkagarriak ikusirik -eta hitz hauek esatearekin batera txistua bota zuen lurrera gogotsu-, momentu honetan bertan alde egingo dudala etxe honetatik. Ez da beharrezkoa esatea deus ere ez dudala ordaindu beharko hemen igaro ditudan egunengatik; arinago aldiz, hausnartu egingo dut zuri kalte-ordainketarik eskatuko dizudanentz, eta ez uste hau egiaztatzea oso zaila izango denik. Isildu eta bere ingurura begiratu zuen, zerbaiten zain egongo bailitzan. Eta, hain zuzen ere, bere beste bi lagunek berak esandakoa berretsi zuten, hauxe gehituaz: -Geuk ere momentu honetan bertan alde egingo dugu etxe honetatik. Honen ostean, hiruretatik agintariena zirudienak maratila heldu zuen eta atea kolpe batez itxi zuen. Aita, zalantzazko pausoak emanez, eskuen laguntzaz haztamuka, bere besaulkira zuzendu zen, eta bertan bota zen. Bazirudien gabetako bere ohiko loaldia egitera zihoala, baina bere buruaren makurdurak, pisu gabe jausita balego moduan, erakusten zuen ez zegoela lotan. Denbora guzti horretan, Gregorio isilik geratu zen, apopiloek ezustean hartu zuten leku berean geldirik. Bere planaren porrotak sorturiko tristurak, eta baliteke baita goseak sorturiko ahuleziak ere, ezinezko egiten zuten mugimendurik txikiena ere. Luze barik ekaitz itzel bat gainera etorriko zitzaionaren beldur zen, eta zain zegoen. Ez zen biolinaren zaratarekin ere aztoratu, zeina amaren atzamarren dardararen eraginez bere altzotik lurrera jausi zen. -Guraso maiteak -esan zuen arrebak, sarrera gisa mahai gainean ukabilkada itzel bat emanez-, honek ezin du horrela jarraitu. Zeuek ulertzen ez baduzue, neu ohartzen naiz horretaz. Munstro honen aurrean, ez dut nire nebaren izena aipatu ere egin nahi; eta, horregatik, hauxe baino ez dut esango: ezinbestekoa da bera gainetik kentzea. Gizalegez posible zirenak eta ez zirenak ere egin ditugu bera zaindu eta jasateko, eta ez dut uste, hau horrela izanik, inoren gaizkirik txikiena ere entzun behar dugunik. -Mila aldiz duzu arrazoia -esan zuen orduan aitak. Ama, oraindik arnasestuka zebilela, isilean eztulka hasi zen, eskua bularrean zuela eta begirada zoro antzera galduta zuela. Arreba berarengana joan zen korrika eta bekokia eutsi zion. Aita, arrebaren hitzek bere burutapena zehaztera bultzatu zuten. Besaulkian erosoago jesarri zen, oraindik apopiloen janariaren mahaian geratzen ziren plateren artean bere ordenantza burukoarekin jolasten zuen, eta, noizbehinka, Gregoriori begirada bat zuzentzen zion, ikaragaitz. -Ezinbestekoa da bera gainetik kentzea -errepikatu zion, azkenean, arrebak aitari; izan ere, amak, bere eztula zela eta, ezin zuen ezer ere entzun. Guk egiten dugun lana egiten denean, ez da posible etxean, gainera, gisa honetako atsekabeak bizitzea. Nik neuk ere ezin dut hau gehiago jasan. Eta negar batean hasi zen bere malkoak amaren gainera jausten zirelarik eta honek, mekanikoki, eskuarekin garbitzen zituelarik. -Alabatxo -esan zuen orduan aitak errukiz beterik eta argitasun harrigarriz-. Zer egingo diogu ba! Baina arrebak lepoa jaso besterik ez zuen egin, negar egiten zuen bitartean sentitu zuen harridura, aurreko erabakiaren hain kontrakoa zena, azaleratuz. - Behintzat berak ulertuko bagintu -esan zuen aitak. Baina arrebak, etengabe negar eginez, indartsuki eragin zuen eskua, horrela adierazi nahian ez zutela horretan pentsatu ere egin behar. -Behintzat berak ulertuko bagintu -jarraitu zuen aitak esaten, begiak itxiz, aditzera emanez bera ere ziur zegoela hau ezinezkoa zela-, agian berarekin akordio batera heldu gintezke. Baina egoera honetan… -Ezinbestekoa da berak hemendik alde egitea -esan zuen arrebak-. Hauxe da bide bakarra, aita. Gregorio dela pentsatzeari hustea besterik ez duzu egin behar. Hori sinistu izana da, hain zuzen, gure zorigaitz honen arrazoia. Zelan izan liteke hau Gregorio? Bera balitz, dagoeneko ulertuko zuen ez dela posible gizaki bizidun batzuk halako zomorro batekin batera bizitzea. Eta berari bururatuko zitzaion alde egitea. Neba galduko genuke, baina bizitzen jarraituko genuke, eta gogoan edukiko genuke. Baina horrela, animalia honek jarraitu egiten gaitu, apopiloak bidali egiten ditu etxetik eta argi eta garbi adierazten du etxe guztiaz jabetu nahi dela eta gu kalean utzi nahi gaituela. Begira, aita -hasi zen bat-batean oihuka-, berriro ere hasi da! Eta Gregoriori ulertezina iruditu zitzaion beldurra adieraziz, arrebak ama bertan utzita alde egin zuen, besaulkitik urrundu zen, Gregoriorengandik hurbil egotea baino ama sakrifikatzea nahiago zuela adieraziz, eta aitaren atzean babestera joan zen korrika; aita, era berean, bere jokabide honengatik asaldaturik, zutitu egin zen, arrebaren aurrean besoak luzatuz, hau babesteko keinua eginez. Baina kontua da Gregoriori ez zitzaiola burutik pasa ere egin inor beldurtzea, ez eta gutxiago bere arreba beldurtzea. Egin zuen gauza bakarra izan zen bere logelara bueltatzeko buelta ematea, eta hori izan zen, zalantza barik, besteak izutu zituena, izan ere, minduta zegoenez gero, mugimendu zail hori egiteko burua lurrean jarri eta bertatik altxatu behar zuen. Gelditu egin zen eta bere ingurura so egin zuen. Bazirudien bere asmo ona ulertu zutela: gertatutakoa momentuko ezustea baino ez zen izan. Orain guztiek begiratzen zuten tristeki eta pentsakor. Ama bere besaulkian zegoen, hankak bata bestearen kontra bere aurrean luzaturik eta begiak nekearen nekez ia itxita zeuzkala. Aita eta arreba bata bestearen ondoan zeuden eserita, eta arrebak aitaren sama inguratzen zuen bere besoarekin. -Beno, beharbada mugitu naiteke jada -pentsatu zuen Gregoriok, berriro bere ahalegin tamalgarri hari ekinez. Ezin zuen bere arnasotsa geldiarazi, eta noizean behin atseden hartzeko gelditu behar zuen. Baina inork ere ez zuen azkarrarazten; askatasun osoa zuen. Buelta emanda zuenean, atzera bideari ekin zion lerro zuzenean. Harritu egin zen bere logelaraino zegoen distantziaz ohartzean; ezin zuen ulertu, bere egoera ahul hartan, zelan izan zen gai, minutu gutxi batzuk lehenago, ia nabaritu gabe bide berori egiteko. Ahalik eta lasterren narrastea beste ardurarik ez zuela, ez zen konturatu familiako inork ez zuela zirikatzen hitz edo oihuekin. Atalasera heldu zenean, ordea, atzera begiratu zuen, eta ohartu zen bere atzean denak jarraitzen zuela berdin. Arreba soilik zutitu zen. Eta bere azken begirada azkenean lo geratu zen bere amari zuzendu zion. Logelan sartu zeneko, atea zarratu eta txingetaz eta giltzez itxi zutela nabaritu zuen. Honek sortu zuen zarata zakarrak hain beldurtu zuen, ezen hankak ere tolestu egin zitzaizkion. Arreba zen hainbesteko presa zuena. Zutik geratu zen, logelan sartu eta atea ixteko zelatan egongo bailitzan. Gregoriok ez zuen hurbiltzen somatu. -Azkenean! -oihu egin zien berak gurasoei, sarrailan giltzari buelta ematen zion bitartean. -Eta orain? -galdetu zion Gregoriok bere buruari iluntasunean bere ingurura begiratzen zuelarik. Handik gutxira konturatu zen guztiz ezinezkoa zitzaiola mugitzea. Honek ez zuen harritu: lehen, ostera, ez zitzaion normala iruditzen, ordura arte egin zuen legez, hankatxo mehe haiekin aurrera egiteko gai izatea. Beste guztiari zegokionez, gutxi gora-behera gustura sentitzen zen. Egia zen gorputz osa minduta zuela; baina sentitzen zituen min haiek gero eta ahulagoak ziren, eta pentsatzen zuen, azkenean, amaituko zirela. Jada ez zuen ia sentitzen bizkarrean zeraman sagar usteldua, ezta zuriz estalitako hantura ere. Emozioz eta maitekiro pentsatzen zuen bere senideengan. Bere arreba bera baino ziurrago zegoen desagertu egin behar zenez. Eta gogoeta eta arduragabetasun lasai hartan egon zen goizaldeko hiruretan elizako erlojuak jo zuen arte. Oraindik gozatu ahal izan zuen egunsenti horren hasiera. Beranduago, berak nahi ez bazuen ere, bere burua guztiz hondoratu zen eta bere muturretik azken arnasa bota zuen. Hurrengo goizean, neskamea sartu zenean -hain ematen zituen ateekin kolpe gogorrak, ezen heltzen zenean ezinezkoa baitzen ohean atseden hartzea, hainbatetan molde haiek aldatzeko eskatu bazitzaion ere- Gregoriori ohikoa zen bisita egiteko, ez zuen, hasieran, beregan ezer arrarorik hauteman. Suposatu zuen horrela zegoela, geldi-geldi, haserre zegoela adierazteko asmoz, edozein ezagupenerako gai ikusten baitzuen. Halabeharrez, kedarra kentzeko tresna zeraman eskuan, eta honekin, atetik, Gregoriori kilimak egitea nahi izan zuen. Honekin ezer lortzen ez zuela ikusirik sumindu egin zen, ziztatu egin zuen, eta Gregorio bultzatu ostean, honek mugimendurik txikiena ere egiten ez zuela ikusi ondoren egin zion so, eta, momentuan gertatutakoaz ohartuz, neurri gabe zabaldu zituen begiak eta harridura oihu bat bota zuen. Baina ez zen denbora luzez geldirik egon, eta logelako atea zakarki ireki eta iluntasunean oihu bat bota zuen: -Ikusi ezazue, lehertu egin da! Hortxe duzue, guztiz lehertuta! Samsa jaun eta andrea haien ohean eserita jarri ziren. Asko kosta zitzaien izualdiaren ostean erantzutea, eta kosta zitzaien ere neskameak emandako berria ulertzea. Baina hau ulertu zutenean, berehala irten ziren ohetik, bakoitza alde batetik eta biek zorroztasun handia adieraziz. Samsa jaunak sorbalden gainean jarri zuen ohegainekoa; Samsa andreak bere lo egiteko kamisoia baino ez zuen jantzirik, eta itxura horrekin sartu ziren Gregorioren logelan. Bien bitartean, apopiloen etorreratik Gretek lo egiten zuen jantoki-salako atea ere zabaldu zen. Grete guztiz jantzita zegoen, gau guztian lorik hartu izan ez balu legez, eta halaxe adierazten zuen, izan ere, bere aurpegiaren zurbiltasunak. -Hilda? -esan zuen Samsa andreak, neskameari zalantza aurpegiz begiratuz, nahiz eta honetaz ziur egoteko arrazoiak falta ez zitzaizkion. -Hauxe da esaten nabilena -erantzun zuen neskameak, honen egitasuna frogatzeko Gregorioren gorpua bultzatzen jarraitzen zuen bitartean. Samsa andreak neskamea geldiarazteko mugimendu bat egin zuen, baina ez zuen geldiarazi. -Beno -esan zuen Samsa jaunak-, orain eskerrak eman ahal dizkiogu Jaunari. Aitaren egin zuen, eta hiru emakumeek gauza bera egin zuten. Gretek ez zion gorpu hari begirik kentzen: -Ikus ezazue zeinen argal zegoen -esan zuen-. Egia da aspaldi ez zuela janaririk dastatu ere egiten. Janaria sartzen zen moduan irteten zen gelatik. Gregorioren gorpuak, izan ere, guztiz zapala eta lehorra zirudien. Orain ohartzen ziren honetaz, jadanik ez zelako bere hankatxoen gainean eusten, eta inork ere ez zuen bera ez zen zerbait begiratzen. -Grete, etorri zaitez gurekin momentu batez -esan zuen Samsa andreak, tristura adierazten zuen irribarre bat eginez. Eta Grete, gorpuari begirik kendu gabe, bere gurasoen atzetik joan zen logelara. Neskameak atea itxi zuen, eta leihoa guztiz zabaldu zuen. Oraindik oso goiz zen, baina aireak bazuen jada, bere freskotasun hartan epeltasun kutsu bat. Martxoa amaitzear zegoen. Hiru apopiloak haien logelatik irten ziren eta haien gosaria non zegoen begiratu zuten. Ahaztu egin zitzaien. -Eta gosaria? -galdetu zion neskameari hiruretatik agintariena zirudienak. Baina neskameak, hatz erakuslea ahoan ipiniz, isilean, jaunak Gregorioren gelara sartzera deitu zituen. Hara sartu ziren, eta hantxe egon ziren, argiz betetako logela hartan, Gregorioren gorpuaren inguruan, hari mesprezuz begira eta eskuak haien jaka erabilietako poltsikoetan sartuta zeuzkatela. Orduan logelako atea ireki zen eta Samsa jauna agertu zen, esku bat bere emazteri eta bestea bere alabari lotuta zuela. Guztiek negar egin zuten antza zeukaten, eta Gretek noizbehinka bere aitaren besoaren atzean ezkutatzen zuen aurpegia. -Alde egin ezazue neure etxetik berehala -esan zuen Samsa jaunak, atea seinalatuz baina emakume biak askatu gabe. -Zer adierazi nahi duzu horrekin? -galdetu zion hiruretatik agintarienak, zertxobait nahasturik eta uzkurtasun irribarre bat eginik. Beste biek eskuak atzealdean gurutzatuta zeuzkaten, eta etengabe ari ziren haien eskuak igurzten, irabaziko zuten borroka baten zain egongo balira moduan. -Adierazi nahi dudana zehatz-mehatz esan dudana da -erantzun zuen Samsa jaunak, emakume biekin batera apopiloarengana hurbilduz. Hau momentu batez isilik eta lasai gelditu zen, begirada lurretik altxatzen ez zuela, bere pentsamenduak irudimenean antolatzen ari balira. -Hori horrela bada, bagoaz -esan zuen, azkenean, Samsa jaunari so eginez, bat-bateko indar batek bultzaturik honetarako ere baimena eskatu behar balio legez. Samsa jaunak begiak asko zabaldu eta burua gora eta behera mugitu beste gauzarik ez zuen egin. Honen ostean, apopiloa pausu handiak emanez ateondora zuzendu zen. Bere bi kideek aspalditik entzuten zirauten, eskuak igurtzi gabe, eta orain bere atzetik irten ziren arineketa batean, Samsa jauna haiek baino lehenago ateondora heldu eta beraien eta haien gidariaren artean jarriko zenaren beldurrez. Ateondora iritsi zirenean, nork bere txapela hartu zuen pertxerotik, nork bere aterkia atera zuen aterki-ontzitik, isilean makurtu ziren eta etxetik alde egin zuten. Ezer frogatzen ez zuen mesfidantzarekin, beranduago ikusiko zen moduan, Samsa jauna eta emakume biak eskailera ondora irten ziren eta, eskudeletik begiratu zuten zelan hiru gizon haiek, astiro baina etengabe, eskaileratan behera egiten zuten, pisu bakoitzean honek egiten zuen bueltan desagertu, eta segundo batzuk beranduago berriro agertzen zirelarik. Jaisten zihoazen bitartean, Samsa familiak haienganako zuen interesa murriztuz zihoan, eta Samsa jauna eta emakumeak, zama astun bat gainetik kendurik, etxe barruan sartu ziren berriro. Egun hura atseden hartzen eta osteratxoren bat egiten emango zutela erabaki zuten: ez zuten soilik guztiz irabazirik atseden hau, are gehiago, premiazkoa zen. Mahairatu ziren, beraz, eta hiru eskutitz idatzi zituzten barkamena eskatuz: Samsa jaunak, bere nagusiari; Samsa andreak, dendako jabeari, eta Gretek, bere nagusiari. Egiteko hauetan buru-belarri sartuta zeudenean, neskamea sartu zen bazihoala esateko, bere goizeko beharra amaitu baitzuen jadanik. Hirurek jarraitu zuten idazten, neskameari jaramon egin gabe, buruarekin baiezko keinu bat egiteaz nahikoa izan zen. Baina, bera ez zihoala ikusirik, burua altxatu zuten, haserre. -Zer duzu? -galdetu zuen Samsa jaunak. Neskamea irribarretsu zegoen ate ondoan, familiari berri zoragarri bat jakinarazi behar balio bezala, baina bere jarrerarekin adieraziz haiek galdeketa egin ondoren baino ez zuela egingo. Lumatxoa bere kapelean artez ipinita, eta bere familiarentzat lan egiten hasi zenetik Samsa jaunak gogaitzen zuena, norabide guztietarantz kulunkatuz. -Ia, ikus dezagun, zer nahi duzu zerorrek? -galdetu zuen Samsa andreak, nor neskameak gehien errespetatzen zuen pertsona baitzen. -Ba -erantzun zuen honek, eta barreak ez zion jarraitzen uzten-, ba ez zaretela arduratu behar alboko traste hori erditik kentzeaz. Dena dago konponduta. Samsa andrea eta Grete berriro makurtu ziren haien eskutitzen gainean, idazten jarraitzeko moduan, eta Samsa jaunak, neskamea dena zehatz-mehatz kontatzera zihoala ikusirik, isilarazi egin zuen, eskua beregana indartsuki luzatuz. Neskameak, ikusi zuenean ez ziotela kontatzeko prest zuena kontatzen utziko, gogoratu zuen presaz zebilela. -Jainkoak zain zaitzatela! -esan zuen, nabarmenki minduta. Buelta erdi eman zuen sumindurik, eta jantoki-salatik atera zen ate-kolpe itzela emanez. -Gaur gauean lanetik bidaliko dut -esan zuen Samsa jaunak. Baina ez zuen erantzunik jaso, ez bere emaztearena, ezta bere alabarena ere, izan ere neskameak nahasi egin zuen berriro ere berreskuratu zuten lasaitasun hura. Ama eta alaba altxatu egin ziren eta leihorantz zuzendu ziren, bertan besarkaturik geratu zirelarik. Samsa jaunak bere besaulkia norabide hartarantz mugitu zuen, eta, lasai-lasai haiei so egiten egon zen momentu batez. Honen ostean: -Beno -esan zuen-, etor zaitezte. Ahaz itzazue behingoz iraganeko kontuak. Eduki nazazue neu ere kontuan. Emakume biek momentuan esanak egin zituzten, berarengana lastertu ziren, laztandu zuten eta idazten bukatu zuten. Beranduago, hirurak elkarrekin irten ziren, hileetan egin ez zuten zerbait zelarik, eta tranbiara igo ziren osteratxo bat egiteko asmoz. Haiek ziren zihoazen bidaiari bakarrak. Tranbia eguzkiaren berotasunez beteta zegoen. Haien eserlekuetan etzanda, geroari buruzko kontuei buruz hitz egiten hasi ziren, eta ikusi zuten, gauzak ongi pentsatuta, hau ez zela oso iluna. Izan ere, haien hiru lanpostuak oso onak ziren, eta, batez ere, beranduagoko esperantzak posible egiten zitzaizkien. Momentuz hobetu behar zena etxez aldatzea zen. Etxe txikiago eta merkeago bat nahi zuten, eta, batez ere, hobeto kokatuta zegoena eta oraingoa, Gregoriok aukeratua zena, baino praktikoagoa. Eta horrela berbetan ari zirela, ia batera ohartu ziren Samsa jauna eta andrea haien alaba hazi egin zela eta indarrez beteriko neskatxa eder bat zela orain. Hitzik esan barik, begiradaz soilik elkar ulertuz, batak besteari esan zion bazela garaia haien alabarentzat senar bat bilatzeko. Eta, bidaia bukatu zenean, alaba altxatzen lehenengoa izan zenean, eta bere itxura gaztea agertu zuenean, gurasoen amets eta asmo onak sendotu egin ziren. 2903 2006-01-15T16:58:14Z 85.84.24.110 /* 2. Kapitulua */ ==1. Kapitulua== Gregorio Samsa, goiz batean eta loaldi larri baten ostean, bere ohean koko bihurturik esnatu zen. Bere lepoko oskol gogorraren gainean etzanda zegoen bere burua altxatzean, eta horrela bere sabel ilunaren itxura ganbila ikusi zuen; ohazalak honen handidura ezin zuen eutsi. Ondorioz, lurrera labaintzekotan zegoen. Jatorrizko hanka lodien ordez, funtsik gabeko mugimenduaz dantzan zebilzkion hamaikatxo hanka ikusten zuten bere begiek. -Zer gertatu zait? Ez zegoen ametsetan, ez. Bere logelak betiko itxura zuen. Mahai gainean oihal laginak sakabanaturik zeuden -Samsa merkatari saltzailea zen-, eta hormatik zintzilikatuta aldizkari batetik ebakitako argazki bat zegoen, urrezko marko batean sartutako irudia. Argazkian, larruzko txano eta tapaki batez estalita dagoen emakume bat zegoen. Gregoriok soa leihorantz zuzendu zuen; lainotuta zegoen, eta leihoan euri tantak jo eta jo egoteak malenkonia eragin zion. -Beno -pentsatu zuen-; zer gertatuko litzateke momentu batez lotan jarraitu eta ameskeria guztiak ahaztuko banitu?=Baina ezinezkoa zen, izan ere, Gregorio eskuin aldearen gainean lo egitera ohituta zegoen eta oraingo izate berriak ez zion postura hori hartzen uzten. Bere helburua eskuinalderantz begira gelditzea bazen ere, halabeharrez lepoz geratzen zen berriz ere. Makina bat bider saiatu arren, alfer alferrik zen; hankek sortutako mugimendu saltsa - maltsatu hura ez ikusteko, begiak itxi zituen; dantzak bere horretan segitu zuen, harik eta min sakon bezain zorrotza sentitu zuen arte, ordura arte inoiz sentitu ez zuelako mina, alegia. -Ai Ene! -esan zuen- zein neketsua den nik hautatutako lana! Egun bat bai eta bestea ere bidaiatzen. Negozioen ardura handitu egiten da lantegitik kanpo lan egiten denean, eta bidaiek sortzen dituzten burukominak ere ez dira gutxi: trenen ordutegia jagon, janari eskasa iruntzi, jatordu desorekatua mantendu, aldakorrak diren harremanak, ezertarako balio ez dutenak, maitasunarentzako tokirik ez dutenak. Dena pikutara! Sabelean halako hazkura arin bat nabaritu zuen. Apur-apurka, ohe-bururantz luzatu zuen gorputza, burua altxatzeko asmotan. Sumindutakoaren inguruan puntu zuri batzuk zituela ikusi zuen. Hanka batekin hazkura arintzen saiatu bazen ere, berehala kendu behar izan zuen hanka honen igurtziak hotzikarak sortzen zizkion eta. -Honen goiz jaikitzeak tenteldu egiten dut bat -esan zuen-. Gizonak behar beste lo egitearen premia zuen. Askoz hobeto bizi diren saltzaileak daude. Goizean eskatutakoa apuntatzeko ostatura itzultzen naizenean, patxadaz eserita eta gosaltzen ikusten ditut. Nik dudan nagusiarekin berdin jokatuko banu, berehala kale gorrian ikusiko nintzateke. Eta nork daki, ez ote da hori niretzat egokiena? Nire gurasoengatik izango ez balitz aspaldi izango nintzateke lanetik alde eginda. Nagusiaren aurrera joan eta ene iritzia aurkeztuko niokeen. Mahai gainetik eroriko litzateke, gora igo eta langileei hitz egiteko esertzen den mahai gainetik behera, alegia; langileak hurbil-hurbil jartzen zaizkio gorra delako. Baina oraindik ez dut esperantza galdu. Gurasoei zorrak kentzeko beste batzen dudanean - oraindik beste bost edo sei urte=, entzun beharko dizkit, bai. Beno, baina momentuz jaiki egin behar naiz, trena bostetan ateratzen baita. Begiak kutxa gainean zegoen iratzargailura bideratu zituen. -Jainko laztana!-oihukatu zuen bere barnerako. Goizeko sei eta erdiak ziren eta orratzek beren martxan jarraitzen zuten. Orratzak laurden gutxi jotekoak ziren. Akaso ez zuen jo iratzargailuak? Ohetik garbi=garbi ikus zitekeen alarma lauretan jarri izan zuela; beraz, jo beharra zeukan derrigor. Baina posible ote zen lo jarraitzea, etxeko armairuak eta denak aztoratzeko moduko zarata ateratzen zuen eta? Bere loaldia ez zen batere lasaia izan. Baina seguru aski, horregatik egin zuen azken momentuan sakonago lo. Eta, zer egin zezakeen orduan? Hurrengo trena zazpietan ateratzen zen; berau hartu ahal izateko korrikan ibiltzea halabeharrezkoa zuen. Erakusgaia oraindik ez zegoen bilduta, eta, azkenik bera ere ez zen prest sentitzen. Gainera, trena hartuko balu ere, ez zuen nagusiaren errieta saihestuko, izan ere, biltegiko mutilak jadanik bere faltaren berri emana izango zion eta. Biltegiko mutila dignitate bako ipurdi- miazkatzaile hutsa zen. Eta, gaixorik zegoela esango balu, zer gertatuko litzateke? Honek susmoak zabalduko zituen, Gregoriok bost urtetan inoiz ez baitzuen lanera hutsik egin. Seguruenik nagusia Montepioko medikuarekin etorriko litzateke. Gurasoen aurrean bere alferkeriaren gainean kexak zabalduko ziren, eta medikuaren agiriari esker edozein arrazoi atzera botako luke, harentzako gizon guztiak baitaude osasuntsu. Eta egia esan, kasu honetan ez zen oker ibiliko. Izan ere, loaldi luzearen ondorioz gosez bazen ere, Gregorio ondo sentitzen zen. Bere etzalekua utzi gabe bertan hausnartzen eta pentsatzen jarraitzen zuen. Erlojuak zazpiak laurden gutxi jo zituenean, ohe burutik hurbil zegoen atea jo zuten. -Gregorio- esan zuen ahots batek, amarenak- zazpiak laurden gutxi dira. Ez zinen bada, bidaian joatekoa? Zein ahots gozoa! Bere ahotsa entzutean ordea, izutu egin zen; betikoa zen, bai, baina txistu mingarri eta eutsi ezin batekin nahasturik agertu zen, hitzak hasieran argiak baziren, gerora nahastu egiten ziren eta azkenerako bat zalantzan jartzen zen entzun ote zituen ere. Gregoriok argi erantzuteko asmoa zuen baina guztia ikusita hau esatera mugatu zen: -Bai, bai. Eskerrik asko ama. Oraintxe altxatuko naiz. Egurrezko atearen bestaldean, Gregorioren ahotsaren aldaketa ez zen igarri behar, ama erantzun horrekin lasaitu eta honek alde egin zuen. Aldiz, elkarrizketa honen ondorioz, familiako kideek bazekiten Gregorio oraindik etxean zela. Honekin batera, aita ailegatu zen eta ateari golpe arin batzuk emanda galdetu zuen: -Gregorio, Gregorio! Zer gertatzen da?- Momentutxo bat itxaron eta ahotsa altxatuz ekin zion: -Gregorio, Gregorio! Halaber, beste atearen atzetik arrebak honela galdetu zion goxotasunez: -Gregorio ez al zaude ondo? Zerbait behar al duzu? -Prest nago -erantzun zien biei batera, hitzak garbi ahoskatzeko ahalegin handia eginez bere ahots- geldiz mintzatuz. Aitak gosaltzen jarraitu arren, arrebak ahopeka jarraitzen zuen: -Ireki mesedez, Gregorio. Hala ere, Gregorio ez zen horretan pentsatzen ari; aitzitik, bere buruari zorionak ematen zizkion logela ixteko zuen ohituragatik. Lehenengo egin beharreko gauza geldi- geldiro altxatzea eta ondoren gosaltzea zen. Hau dena egin ostean bakarrik pentsatuko nukeen gainerakoan, eta ez ohean etzanda nengoen moduan. Ohean baten baino gehiagotan posturak eragindako min arintxo bat sentitu izanaz gogoratzen zen, eta sarri askotan jaikitzerakoan desagertzen zena. Jakin-min handia zeukan egun hartako bere irudikapenak nola ihesten zitzaizkion ikusteko. Halaber, ahotsaren aldaketaren arrazoia katarroaren abisua zelakoan zen, hau da, saltzailearen gaixotasun profesionala. Ohazala baztertzea lan oso erraza zen. Horretarako, gorputza albo batera botatzea zuen errazena, horrela ohazala halabeharrez eroriko baitzen. Baina zailtasuna Gregorioren zabaltasun izugarrian zegoen. Zutuntzeko, beso eta eskuz lagundu ahal izango zen; halere, horren ordez, kontrolatu ezin zituen eta gelditu ezinik zeuden hamaikatxo hankaren jabe zen. Eta kontua da, berak zutuntzeko nahia zeukala. Luzatzen zen; eta hanketako bat dominatzea lortzen zuen; baina bitartean, besteek beren mugimendu aske eta mingarriarekin jarraitzen zuten. “Ez da egokia ohean ezerezean egotea" pentsatu zuen Gregoriok”. Lehenik eta behin etzalekutik gorputzeko behealdea kanporatzea otu zitzaion. Baina parte hau -oraindik ikusi gabea, beraz zehaztasunez kokatzea zaila egiten zitzaiona-, mugiaraztea zaila egin zitzaion. Pentsatutakoari geldi-geldiro ekin zion. Gregoriok indar guztiak bilduz, gorputza aurreratu zuen. Zoritxarrez, norabidea gaizki hartu zuen eta ondorioz, oheko hanken jota izugarrizko golpea hartu zuen. Golpearen ondorioz, konturatu zen bere gorputz berriko atalik sentiberena, gorputzeko beheko partea zela. Orduan, burua etzalekuaren goialdera bota zuen berriz ere, oraingoan gorputzaren goiko partea ateratzeko asmotan. Honek ez zuen arazorik ekarri, eta, gorputzeko zabalerak zein pisuak, buruak hasi izandako mugimendua jarraitu zuten. Baina, berau airean ikusitakoan, modu berberean aurrera jarraitzeko beldurra sentitu zuen, horrela erorita zaila izango litzatekeelako burua bere horretan mantentzea; gainera Gregoriorentzako oso garrantzitsua zen momentu hartan konortea ez galtzea. Hori gertatu orduko, nahiago zuen ohean geratzea. Baina, kontrako moduan indar berdinak egin ostean, bere emozioaren morroi ziren hankak ikusirik konturatu zen hasierako posizio berdinean topatzen zela eta berriro lehengoa pentsatu zuen: ez zuela ohean jarraitu behar eta portaerarik zuzenena arriskatzea zela, nahiz eta onik ateratzeko posibilitateak urriak izan. Ordea, laster gogoratu zuen, patxadazko erabakiak hartzea, erabaki arinak hartzea baino zuzenagoa zela. Bere begiak zorroztasunez leihoan finkatu ziren; baina zoritxarrez, bistan zeuden behe- lainoek eta lainoek esperantza eta indar gutxi ematen zieten. “Honezkero zazpiak- pentsatu zuen berriro erlojua begiratzean-. Jada zazpiak, eta oraindik behe-lainoa nagusi da.” Mugitu gabe eta arnasa geldi- geldiro hartuz, pixka batean ohean etzanda jarraitu zuen isiltasunak bere izaerara itzularaziko balu moduan. Hala ere, zazpiak eta laurden jo aurretik altxatuta egotea beharrezkoa zuela pentsatu zuen. Gainera biltegitik norbait heltzear zegoela uste zuen, berau zazpiak izateko gutxi falta direnean zabaltzen dute eta. Oheko hegal batetik irristatuta atera nahi zuen. Seguruenik gorputza horrela botata, burua eusten, ez zuen minik hartuko. Ez zitzaion ezer gertatuko, alde batetik bere lepoak gogorra zirudielako eta bestetik alfonbra gainera eroriko zelako. Gauza batek bakarrik ematen zion burukomina; mugitzean aterako zuen hotsak, honek familia osoa aztoratuko zuelakoan. Baina hau aurrera eramateko erremedio bakarra zen. Gregoriok jada, gorputz erdia ohetik kanpo zuen (metodo berriak lan bat baino jolas bat ematen zuen, atzez kulunkatzea besterik ez baitzen), eta, norbait laguntzera etortzen bazitzaion, lortzea oso erraza izan zitekeela jabetu zen. Pertsona indartsu birekin nahikoa zuela ikusi zuen ( bere aita eta neskamearengan pentsatu zuen ). Bere bizkar puztuaren azpitik beren besoak sartu, eta pisuaren eraginez makurturik hankak lurrean ongi baliatuko ziren ziur asko. Baina komeni al zen laguntza eskatzea atea giltzaz zarratuta zegoela jakinda? Bere egoera larria zela jakinda ere, ezin izan zion eutsi barreari. Operazioa oso aurreratua zeukan, honekin bukatzeko egin behar zuen gauza bakarra, aurrerago egindako mugimenduak baino gogorragoa izango zen beste mugimendu bat egitea zen, alegia. Horretarako gainera, ez zuen denbora askorik, zazpiak eta laurden emateko bost minutu besterik ez zirelako falta. Izan ere, ate joka etorri zitzaizkion. “Biltegiko norbait izango da seguruenik ”, pentsatu zuen Gregoriok, beren hankak gero eta azkarrago mugitzen ziren heinean. Momentu hartan, isilunea zabaldu zen eta halaber esperantza txiki bat sentitu zuen, atea inork ez zuela zabaltzen ikusitakoan. Hala ere, gertatzekoa zena, gertatu zen; neskameak pauso sendoak eman ostean, atea ireki zuen eta. Orduan Gregoriok nahikoa izan zuen bisitariaren berba bakarra entzutea, berau nor zen igartzeko; gerentea zela antzemateko, alegia. Zergatik ote zegoen Gregorio lan egiten , falta egiteagatik horrelako susmoak zabaltzen diren lantegi batean? Bertako langileria osoa ote zen horren barrabasa? Ez ote zitekeen egon beren artean benetako gizonik, goizean ordu pare bat galdu ondoren, tripak janda zoratu arren, ohetik altxatzeko gauza ez zenik? Beharrezko al zen ikerketatxo hura egiteko mutiltxo bat bidaltzea baina, gerentea bera etortzea? Orduan Gregoriok, pentsamendu guzti hauek behartuta, etzalekutik salto egin zuen. Handia ez zen, baina golpeak sortutako hots gor bat entzun zen. Alfonbrak golpea arindu zuen; bere lepoa uste zuena baino elastikoagoa zenez, zaratotsa ez zen horren beldurgarria izan. Ordea, burua eusteko ez zuen arretarik jarri eta ondorioz, min hartu zuen eta minaren minez alfonbraren kontra estutu zen. -Hor barruan zerbait gertatu da- esan zuen gerenteak ezkerreko gelatik. Ezinezkorik ez dagoela pentsatuz, egunen batean gerenteari ere antzeko zerbait gerta zitzaiokeela imajinatu zuen Gregoriok. Gerenteak bere partetik, Gregorioren pentsamendua irakurriko balu bezala, pauso sendo batzuk eman zituen bere txarolezko zapatekin. Ondoko logelatik arrebak isilka deitu zion. -Gregorio, biltegiko gerentea dago berton. -Badakit -erantzun zion indarge, arrebak ozta -ozta entzun zuen heinean. -Gregorio- esan zuen aitak ezkerreko gelatik-, gerenteak galdetu dit ea zergatik ez duzun hartu lehenengo trena. Ez dakigu zer erantzun, eta gainera zurekin aurrez aurre berba egin gura du. Beraz, zabaldu atea, mesedez. Ez arduratu gelan dagoen kaosagatik, berak ulertuko du eta. -Egun on, Samsa jauna!- sartu zen gerentea afektiboki. -Ez dago ondo- esan zion amak gerenteari, aitak berbetan segitzen zuen bitartean-. Gaixorik dago eta. Bestela zelatan galduko zuen bada trena? Gregorio biltegirako baino ez da bizi, ez da gau bakar batean ere kaleratzen eta! Eta jakin beza, premiazkoa denean ere ez dela kalera irtetzen. Gurekin batera afaltzen du eta egunkaria leitzen isil=isilik egoten da irtenaldiko ibilbideak aztertzen. Bere aisialdi bakarra aroztegia da. Bere logelan zintzilikatuta dagoen egurrezko markoa ikusten baduzu ikusi, zeharo zurtuta geratuko zara; hiruzpalau arratsaldetako beharra izan du. Oraintxe ikus dezakezu, hots, atea zabaltzean duenean. -Laster naiz prest- esan zuen modu isil batean, elkarrizketako berbarik ez galtzeko asmotan -Emakumea, seguru zuk esan bezala direla gauzak, baina ez al du ezer larririk izango! Nik horixe espero dut behintzat. Hori bai, merkatariok sarri askotan gorputz txarra izan arren, lanean jarraitu behar dugu; negozioan gainetik ez dago ezer! -Beno -galdetu zuen aitak, estututa eta atea berriro joz-;sar al daiteke behingoz gerentea? Ezkerreko gelan isiltasuna zen nagusi, eta eskuinekoan ordea, arrebaren negar- zotinak entzuten ziren. Baina, zergatik ez ote zuen nahi Gregoriok besteekin elkartu gura? Egia esan, esnatu berria zen eta ez zen ezta janzten hasia ere. Baina, zergatik ote zegoen negarrez? Agian, neba altxatzen ez zelako, atea zabaltzen ez zuelako, gerenteari pasorik ematen ez ziolako, bere lana galtzeko arriskuan zegoelako, eta kasu horretan, nagusiak berriro ere gurasoak gogor estutuko zituen aspaldiko zor haien kontura. Ordea, hauek momentuz, ez ziren arrazoizko burukominak. Gregoriok han jarraitzen zuen, eta ez zitzaion burutik ezta pasatu ere egin bere familiakoak bertan behera uztea. Alfonbra gainean zetzan, eta zegoen egoeran egonda inork ez zion bere gerenteari pasatzen utziko. Baina deskortesia txiki hori ez zen nahikoa arrazoi lantegitik botatzeko. Eta Gregoriok arrantzekin molestatzea baino, bakean uztea hobe zela pentsatu zuen. Hala ere, besteek Gregoriorengan zuten ezjakintasunak, kezkatzen zituen. - Samsa jauna -azkenean esan zuen gerenteak, ahots harroz-, honek guztiak zer esan nahi du? Zure logelan zarratzeaz gain, monosilaboekin erantzuten duzu. Halaber, arrazoirik gabe kezkatzen dituzu gurasoak eta axolagabekeria osoz laneko kontuak baztertzen dituzu. Zure familia kideen eta enpresaren izenean, arrazoiak eman ditzazula eskatzen dizut. Harrituta naukazu. Beste mota bateko gizona zinela uste nuen, hots, gizon zentzudun eta formala zinela. Egia esateko, gaur goizean patroiak zure faltaren arrazoi posible bat eman dit: bart kobratzeko agindu zitzaizuna. Nik esan nion neronek erantzungo nuela horren aurrean, eta horrelakorik pentsatu ere ez egiteko, mesedez; baina orain, zure portaera ikusita, ez daukat zure alde egiteko asmorik. Zure egoera, beraz, ez da horren segurua. Nire asmoa gauza guzti hauek zuri bakarrik esatea bazen ere, orain zure guraso eta arreba onberek entzun behar izan dute guztia. Gainera, zuri bost axola niri denbora galaraztea ere. Azkenaldian ez gara larregi saiatu lanean eta gainera ez dira oso garai onak negoziatzeko; hori guk ere aitortzen dugu. Baina Samsa jauna, ez dago ezta negozioak bertan behera uzteko garai onik ere. -Banoa -oihukatu zuen Gregoriok, bere onetik aterata, errietaren erdian guztiaz ahantzirik.- Oraintxe noa. Eritasun bat dela eta egon behar izan naiz ohean, gainera oraindik jaiki barik nago. Momentutxo bat mesedez! Hobeto nagoen arren, oraindino ez nago uste bezain ongi. Ez dakit zer gertatu zaidan! Atzo ondo sentitzen nintzen eta hori badakite nire gurasoek ere. Beno, atzo arratsaldean sentitu nituen lehen sintomak. Zelatan ez dute nabaritu lehenago? Zelan ez nien esan ezer biltegikoei? Izan ere, sarritan uste izaten dugu etxean geratu gabe osatuko garela eta ez da horrela izaten. Mesedez, gizona, izan iezaiezue begirune nire gurasoei! Esan dizkidazunak esateko ez dago arrazoirik. Bistan dago ez dituzula nire azken bezeroen eskaera-orriak irakurri. Gainera, zortzietako trena hartuko dut. Deskantsu hau indarberritzeko ez zait batere gaizki etorri. Ez ezazu galdu denbora gehiago. Laster izango naiz biltegian. Azaldu nagusiari nik esandako guztia eta eskatu barkamena nire partetik. Guzti hau zioen bitartean, zailtasun handirik barik, kutxara hurbildu zen. Bertan, zutitzen saiatu zen. Atea ireki eta gerentearen aurrean jarri eta berba egin gura zuen berarekin. Horren gogotsu deitzen zeudenen aurpegiak ikusteko irrikaz zegoen. Ez zen bere errua izango izutzen baziren, beraz, ez zuen zertan beldurturik. Ezta lasai geratzen baziren ere. Pixka bat mugituz gero, zortzietako trena hartuko zuen. Baten baino gehiagotan egin zuen laban kutxako horma lauekin; baina azkenean zutitu zen. Sabeleko mina handia bazen ere, horrek ez zuen kezkatzen. Orduan bere burua ondoko aulkiko bizkarraldearen kontra jarri zuen eta haretxen ertzei hankez oraturik geratu zen. Lasaitu zenean isildu egin zen gerentearen berbak entzuteko. - Zerbait ulertu al duzue? -galdetu zien gurasoei-. -Ai ene! -egin zuen amak negarrez. Seguruenik txarto egongo da eta gu hemen berari zirikatzen. =Eta jarraian dei egin zuen: -Grete! Grete! -Zer behar duzu, ama? -erantzun zuen alabak gelaren beste txokotik. -Mediku baten bila joango zara segituan; zure neba gaixorik dago eta. Zoaz arrapaladan! Entzun al duzu zelan egiten zuen berba? -Ana! Ana! -aitak egin zuen dei txaloak emanez-. Deitu iezaiozu segituan sarrailagile bati. -Animalia bat da- esan zuen gerenteak. Harrera gelan, korrika zetozen bi gazteren gona hotsa entzun ahal izan zen ( nola jantzi zen horren azkar arreba? ), eta, etxeko ateak, kolpean irekitzean, atera zuen zarata bortitza. Baina ez zen entzun ate kolperik. Ezbeharren bat gertatu den etxeetan gertatzen den legez, atea irekita utzi zuten. Halere, Gregorio hagitz lasaiago zegoen. Egia da bere berbak ulergaitzak zirela, berari argiak iruditu zirela arren. Horregatik bada, besteak zerbait arraroa gertatzen zela konturatu ziren eta ondorioz, laguntzera hurbildu zitzaizkion.Besteek lehenengo antolaketak erabakitasunez eta irmotasunez hartu izanak lasaitu egin zuten. Berriz ere gizakien artean zegoela iruditzen zitzaion, eta biengandik, bai medikuarengandik bai sarrailagilearengandik, bereizketarik gabe, ekintza arraro eta txundigarriak espero zituen. Eta, hurbiltzear zeuden elkarrizketa erabakigarrietan ahalik eta argien mintzatzeko asmoz, arinkeriaz eztarria garbitu zuen, arinki egitera beharturik zegoela, zarata hau ere giza-estula ez zela pentsatuko zuten beldur, horiek bereiztu ahal izateko segurtasunik ez zuelako. Bitartean, ondoko gelan, isiltasun handia zen nagusi. Gurasoek beharbada, nagusiarekin mahai inguruan jesarririk, honekin ahapeka hitz egingo zuten. Agian guztiak atetik gertu zeuden entzuten. Besaulkiarekin batera astiro-astiro hurbildu zen Gregorio atera; hara iristerakoan, jesarlekua utzi, atera salto egin zuen eta zutik eutsi zen, oratuta, bere hankek zuten lirdingagatik. Horrela zegoela, atseden hartu zuen egindako ahaleginagatik. Gero, sarraila barruko giltza birarazten saiatu zen bere ahoa erabiliz. Zoritxarrez, ez zuen guk zehazki hagin deritzogunik. Zerekin oratuko zuen orduan giltza? Baina barailak, ordea, oso indartsuak ziren, eta, horietaz baliatuz, giltza mugitu ahal izan zuen, horrek eragiten zion minean erreparatu barik, izan ere likido ilun batek irten zuen bere ahotik, giltzean labaindu eta lurrera tantaka erortzen zela. –Entzun iezadazue- esan zuen nagusiak alboko gelan-. Giltza birarazten ari da. Hitz horiek jarraitzeko bihotz eman zioten Gregoriori. Baina guztiek, aitak, amak, zera oihukatu behar izan zioten: -Aurrera, Gregorio!- Bai, zera oihukatu behar izan zuten: -Beti aurrera! Saiatu zaitez!. Eta guztiak bere ahaleginaren ondorioak larritasunez ikusteko zain zeudela imajinatuz, bihotz-bihotzetik giltza haginkatu zuen, nahiko ahulduta. Eta, giltzak sarrailan jira egiten zuen heinean, bera mantendu egiten zen, airean alde batetik bestera zebilela, ahotik eskegita, eta, beharrezkoa zen arabera, giltzean oratzen zen edo bere gorputzeko pisu guztiaz beherantz bultzatzen zuen. Sarrailaren hots metalikoak, amore ematerakoan, bere senera guztiz itzularazi zuen. –Beno- esan zuen, sekulako zizpurua emanez-. Ez da sarrailagilea etorri izan behar. Eta buruarekin kisketa jo zuen atea guztiz zabaltzeko. Atea zabaltzeko modu hau zela eta, sarrera librea zegoen arren, ez zuten Gregorio ikusi. Lehendabizi, ateko orrietako bat astiro bultzatu behar zen, atalasean atzeraka lazki ez jausteko kontu handiz. Eta mugimendu zail hau oraindik nola egin zezakeen pentsatzen zegoela, beste ezertan pentsatzeko astirik ez zuela, nagusiarengandik “ene!” entzun zuen, haizearen orroa bezala entzun zena, eta atetik hurbilen zegoen gizon hau ikusi zuen, baita eskuarekin ahoa nola estaltzen zuen eta poliki atzerantz egiten zuen ere, indar ikusezin batek mekanikoki bultzatuko balu bezala. Amak- nagusia han egon arren, ilea nahasia zuena burezurreko gainaldean- lehenengo Gregoriori begiratu zion, eskuak elkartu zituen, gero berarengana bi pausu eman zituen, eta azkenean zerraldo erori zen, bere gonak inguruan sakabanaturik eta aurpegia bularreko sakontasunean estalia zegoela. Aitak ukabilarekin mehatxu egin zuen, etsaitasuna erakutsiz, Gregorio logela barrurantz bultzatu nahi izango balu bezala; gero buelta eman zuen, etxeko sarrerara segurtasunik gabe abiatu zen, eta, begiak eskuekin estaliz, negarrak bere bular sendoa astintzen zuela. Gregorio, orduan, ez zen logelara guztiz sartu; bere logela barruan itxita zegoen ateko orrian eutsi zen; horrela, bere gorputz erdia baino ezin zitekeen ikusi, burumakur ingurukoak zelatatzen zituela. Bitartean, eguna argituz joan zen, eta beste aldeko espaloian aurrez aurreko eraikin beltzituaren zati txiki bat ikus zitekeen. Ospitale bat zen, eta bertako fatxada monotonoa leiho simetrikoek desegiten zuten. Ez zuen atertu, baina ordurako tanta bakanak baino ez zeuden, lurreko leku ezberdinetan ikus zitezkeenak. Mahai gainean gosaria zerbitzatzeko tresnak zeuden, izan ere, aitarentzat huraxe zen eguneko jateko momenturik garrantzitsuena, eta egunkari ezberdinak irakurtzen luzatzea ikaragarri gustuko zuen. Gregorioren aurrez aurre zegoen horman eskegitako mihisean bere argazki bat zegoen, zerbitzu militarrean zegoela eginikoa eta teniente uniformea erakusten zuena, eskua lepoan jarria, arduragabekeriaz irribartsu, bere jarrera eta janzkerak errespetua eskatuko balute bezala. Gela hori etxeko sarrerara begira zegoen; atetik etxekoa ikus zitekeen, irekita ere bazegoena, baita eskailera-burua ere. - Beno- esan zuen baretasuna mantendu zuen bakarra bera izan zen uste osoa zuela-. Beno ba, berehala jantziko naiz, erakusgaiak hartuko ditut eta bidaia hasiko dut. Bidaia egiten utziko didazue, ezta? Nagusi jauna, burugogorra ez naizela eta gustura lan egiten dudala ikus dezakezu. Bidaiatzea nekagarria da; baina ni ezin naiteke bidaiatu gabe bizi. Nora zoaz, nagusi jauna? Saltokira? Bai? Gertatu den guztia gertatu den bezalaxe kontatuko al duzu? Edonor ezgai izan daiteke batzuetan lanerako; baina momentu horietan langileak mesedegarri izan direla ohartu behar dira nagusiak eta jakin beharko lukete, ezgaitasuna gainditu ostean, gogotsuago eta arduratsuago lan egingo dutela. Nik, zuk ondo dakizun bezala, lan handia zor diot buruzagiari. Baina, bestalde, nire gurasoak eta nire arreba ere zaindu egin behar ditut. Egia da gaur estuasun larri baten nagoela. Baina lan eginez gainditzea lortuko dut. Mesedez, ez ezazu egoera gehiago zaildu. Nire alde jarri zaitez. Saltzailea inork maite ez duela badakit. Guztiek uste dute dirua erruz irabazten duela, eta, horretaz gain, ederto bizi dela. Egia da aurriritzi hau desager dadin arrazoi berezirik ez dagoela. Baina zuk, nagusi jauna, beste langile guztiek baino askoz gehiago dakizu, eta, geure artean, buruzagia barne, guztiaren jabe dena, sarritan erratu egiten da langileei buruz. Zuk ondo dakizu saltzailea, urteko egun gehienak saltokitik kanpo ematen dituenez, zurrumurru ugarirako pizgarri erraza dela eta funsgabeko kointzidentzia eta kexetarako biktima egokia ere bai. Horien aurka defendatzea ez da batere erraza, gehienetan horien berri ere izaten ez duelako, eta bidaia batetik leher eginda itzultzen denean baino ez ditu kausa ikusezin baten ondorio negargarriak zuzenean nabaritzen. Nagusi jauna, ez zaitez arrazoia ematen didazula erakusten didan ezer esan gabe joan, neurri batean behintzat. Baina, Gregoriok lehen hitzak esandakoan, nagusiak buelta eman zuen eta hari destainaz begiratzen zion, ezpainekin mesprezuzko keinu bat eginez. Gregoriok hitz egiten zuen bitartean, ez zen momentu bat ere lasai egon. Aterantz urrundu zen Gregoriori begirik kendu gabe, baina astiro-astiro, indar misteriotsu batek gela hartatik alde egitea galaraziko balu bezala. Etxeko sarrerara iritsi zen azkenean eta, oina lurretik altxatu zuen arintasuna ikusirik, sua zapaldu zuela eman zuen. Eskumako besoa eskailerarantz luzatu zuen, han, mirari moduan, askatasuna aurkitu ahal izango balu bezala. Nagusiak era horretara alde egitea onartu ezin zezakeela ulertu zuen Gregoriok, bestela saltokian zuen lanpostua arriskuan baitzegoen. Bere gurasoek ez zuten berak bezain ondo ulertzen egoera, urteek aurrera egin ahala, etxe hartan Gregoriok euren bizitzarekin baino ez akaba zezakeela pentsatu izan zutelako; horretaz gain, momentuak sortutako egonezinagatik, eta horren ondoriozko zereginengatik, zuhurtasuna ahazturik zuten. Baina ez zitzaion hori gertatu Gregoriori; honek bazekien nagusia atxikitzeak zuen garrantzia, baita berau lasaitu, konbentzitu eta erakartzeak ere. Horren guztiaren menpe zegoen Gregorioren eta bere senideen etorkizuna. Bere arreba gutxienez hantxe egongo balitz! Oso azkarra zen; Gregorio oraindik bere bizkar gainean etzanda zegoenean negar egin zuen. Seguru asko nagusia, neska politarekin adeitsua izango zelakoan, neskak nahi izandako edonora joateko prest egongo litzateke. Etxeko atea itxiko zukeen eta sarrean bertan ezustekoa kendu lioke. Baina arreba ez zegoen han, eta Gregorio bere kabuz moldatu behar zen. Eta, mugitzeko zuen gaitasun berria oraindik ezagutzen ez zuela ohartu barik, ezta posibleena ere, eta ziurrena ere bazena, hau da, besteek bere diskurtsoa ulertuko ez zutela, eutsita zegoen logelako atearen orritik banandu zen, bestearen zabaldurak sortutako atearen orritik irristatu zen nagusiarenganantz aurrera egiteko nahiarekin, eskailera-buruko barandan komikoki oraturik jarraitzen zuena. Berehala lurrera erori zen, alferrekoak ziren ahaleginak eginez bere hanka nimiño eta ugarietan eusteko, ahopeka kexa txikia egiten zuela. Momentu hartan, egun hartan lehenengo aldiz, benetako ongizate batek hartua bezala sentitu zen: hankatxoek, lurrean eutsita, zuzen-zuzen obeditzen zuten. Poztasun naturalez nabaritu zuen, eta berak nahi zuen lekura eramateko ahalegina egiten zutela ohartu zen, bere sufrimenduen amaiera iritsi zela adierazi zuena. Baina Gregorio, egin beharreko mugimendu gogorragatik, lurraren arrasean alde batetik bestera zebilenean, ez oso urrun eta bere amaren aurrez aurre, honek bat-batean salto egin zuen eta garrasika hasi zen, besoak luzatuz eta atzamarrak banatuz: -“Lagundu! Jainko maitea! Lagundu!”. Burua makurtzen zuen Gregorio hobeto ikusi ahal izateko; baina, bat-batean, suposizio hau ezeztatzeko asmoz, atzerantz erori zen, mahai gainean bizigabe moduan jausiz, eta oraindik hau ipinita zegoela gogoratu gabe, bertan jesarrita geratu zen, bere alboan iraulitako kafeontzitik kafea zorrotadaka isurtzen zegoela ohartu barik, alfonbratik zehar zabalduz. - Ama! Ama!- xurxulatu zuen Gregoriok, goitik behera begiratuz. Momentu baten nagusiak bere burutik alde egin zuen; eta ezin izan zuen, isuritako kafea ikusterakoan, bere barailak behin eta berriz hutsean ireki eta itxi baino. Amak, mahaitik alde egiten ahalegintzen zebilenean, berriz ere garrasi egin zuen eta bere burua aitaren besoetan bota zuen, bera laguntzera zioana. Baina ordurako Gregoriok ezin zien bere guarsoei jaramonik egin; nagusia eskaileran zegoen eta, kokotsa barandan jarrita zuela, ikuskizun hari azkenengoz begiratu zion. Gregoriok indarra hartu zuen nagusiarengana heltzeko asmoz, baina harek zerbait susmatu zuen, izan ere, salto bat emanda hainbat eskailera-maila jaitsi baitzituen eta desargertu egin zen, baina horren aurretik eskailera osoan entzun ziren oihuak bota zituen. Zoritxar hau guztia gutxi balitz, nagusiaren ihesaldiak aita ere guztiz aztoratu zuen, momentu hartaraino lasai samar egon zena; izan ere, iheslariaren atzean arin joan beharrean, edo gutxienez Gregoriok hori egitea baimendu izan balu, eskumako eskuarekin nagusiaren makilari heldu zion- hau ez zen makila batzeaz gogoratu ere egin, ezta bere kapela eta berokia batzeaz ere, aulki baten ahaztuak- eta, beste eskuan mahai gainean zegoen egunkari handi bat hartuz, prestatu egin zen, lurrean ostikada indarstuak emanez, papera eta makila erabiliz, Gregorio bere logela barruraino atzera eginarazteko. Azken honen erreguek ez zuten ezertarako balio izan, ulertu ez zituztenak; eta, burua era otzanez bere aitarenganantz bueltatu bazuen ere, haren ostikada indartsuak bikoiztea baino ez zuen lortu. Amak, bere aldetik, eguraldi txarra egon arren, leiho bateko kristala jaitsi zuen eta, kanporantz bortizki makurturik, aurpegia eskuekin estaltzen zuen. Kanpoko eta eskailerako airearen artean haize indartsua sortu zen; leihoetako errezelak harrotu egin ziren; mahai gaineko egunkariak ere bai, eta orrialde solte batzuek lurretik hegan egiten zuten. Aitak, errukigabe, txistu basatiekin presatzen zuen atzera-egitea. Baina Gregoriok oraindik ez zekien atzerantz ondo ibiltzen, eta horregatik oso astiro zebilen. Gutxienez buelta eman ahal izan balu! Arnas batean bere logelan egongo litzateke. Baina, bere makaltasuna zela-eta ez zuen bueltarik eman nahi izan aita urdurituko zuen beldur, honek zuen makila tentea burua zauritu edo bizkarra hausteko prest zegoela. Azkenean, hala ere, ez zuen beste erremediorik izan eta buelta eman behar izan zuen, amorruz ohartu baitzen atzerantz ibiliz norabidea mantentzea ezinezkoa zitzaiola. Horrela, bere aitari estutasunez begiratzeari uzten ez ziola, ahalik eta arinen buelta ematen hasi zen, hau da, makaltasun ikaragarriz. Aita haren borondate onaz jabetu behar izan zen, erasotzeari utzi baitzion, urrunetik makilaren puntarekin jiratu beharreko norabidea zuzenduz. Gutxienez txistu jasanezin hura gelditu izan balitz! Burua guztiz galtzea eragiten zion honek Gregoriori. Buelta guztiz amaitzeko gutxi falta zitzaionean, txistu hark nahastu eta atzera pixka bat egin zuen. Atearen aurrez aurre egotea lortu zuen azkenean. Baina bere gorputza ate hartatik oztopo barik igarotzeko handiegia zela jabetu zen momentu hartan. Aitari, momentuan zituen gogoak ikusirik, beste orria zabaltzea ez zitzaion, jakina, bururatu leku nahikoa izan zezan. Ideia batez baino ez zegoen beteta: Gregorio, lehen bait lehen, bere logelan sartu behar zen. Hala ere, sartu ahal izateko Gregoriok behar zituen prestaketa gogaikarri guztiak ez lituzke inoiz ere onartuko eta, era honetara, atea igaro. Honetarako inolako oztoporik egongo ez balitz bezala, Gregorio bultzatzen zebilen handitzen zioan iskanbila sortzen. Gregoriok bere atzean entzuten zuen ahotsak ez zuen aita batena zenik ematen. Gregorio ateko markoaren kontra estutu zen. Albo batez tentetu egin zen; atalasean zeharka jarrita zegoen orain, bere alboa guztiz minduta eta zaurituta zegoela. Ateko argitasunean irudi nazkagarri batzuk ikus zitezkeen.Gregorio trabaturik geratu zen han, ez zen bere kabuz inolako mugimendurik egiteko gai. Alde bateko hankatxoak airean zeuden, eta beste aldekoak lurrean zapaldurik min handia sortuz... Horrelako baten, logelan azkar sarrararzi zuen kolpe indartsu eta, era berean, salbatzailea eman zion aitak atzetik, odoletan hastea eragin ziona. Gero, makilarekin itxi zuen atea, eta azkenean guztia lasaitu egin zen. ==2. Kapitulua== Gaua iritsi zen arte Gregorio ez zen logale neketsu hartatik esnatu, konortegabetze baten antzekoa izan zena. Hala ere, ez zen bere kabuz askoz beranduago esnatuko, ordurako lo nahiko egin baitzuen, baina isilpeko pauso batzuen marmarrak eta kontuz itxitako sarrerako atearen zaratak esnatu zutela iruditu zitzaion. Tranbia elektrikoaren islak logelako sabaia eta altzarien gainaldea argitzen zituen; baina behean, Gregorio zegoen lekuan, iluntasuna zen nagusi. Astiro eta oraindik trakeski, bere garroekin haztamuka ibiliz, euren balioa ulertua zuela, ateraino hurbildu zen gertatu zena ikusteko asmoz. Bere ezkerraldea zauri bakar, luze eta nazkagarria zen. Herren zebilen, hautaketa bidez eta simetrikoki, bere hanka hilera bien gainean. Beste alde batetik, hauetariko bat, goizean jazotako istripuan zauritua, - miraria izan zen besteak zauririk gabe izatea!-, bizitza barik narras zeraman. Atera iristerakoan, bertara erakarri zuena jateko zerbait izan zela ohartu zen. Katilukada bat azukredun esne ikusi zuen, ogi zuridun zatitxoak igerian zeudela. Pozaren pozez barre egiteko zorian egon zen, goizean baino askoz gose handiagoa baitzuen. Berehala, burua katiluan murgildu zuen begiak estaltzeraino ia-ia; baina laster etsita atera behar izan zuen, ez bere ezkerraldeko minak lana zailtzen zuelako bakarrik (jan ahal izateko gorputz osoa mugitu behar zuen), esnea, momentu hartara arte gehien gustuko zuen edaria zena-horregatik, zalantza barik, arrebak han utzi zuen-, ez zitzaiolako batere gustatu baizik. Ia-ia nazkatuta urrundu zen katilutik, eta berriz ere logelako erdialderantz irristatu zen. Jangelan gasa piztuta zegoela ikusi zuen ateko zirrikitutik. Baina, ohikoa zenaren aurka, ez zitekeen aita amarentzako ozenki irakurtzen ari zela entzun ezta arrebaren gaueko egunerokoa ere. Ez zen txintik ere entzuten. Agian ohitura hau, arrebak bere eskutitzetan beti aipatzen zuena, azkenaldian desagertu egin zen. Baina inguruko guztia ere isilpean zegoen, eta, ziur aski, eraikina ez zen hutsik egongo. –Zelako bizimodu lasaia duen neure familiak!- pentsatu zuen Gregoriok. Eta, bere begiradak gerizpean finkaturik zituen bitartean, bere guraso eta arrebari hain bizitza barea eman ahal izateaz harro sentitu zen, hain inguru politean. Ikaraz pentsatu zuen lasaitasun, ongizate eta poztasun haiek amaitzear zeudela... Burutazio hauek nahas ez zezaten, nahiago izan zuen fisikoki astintzea eta logelatik arrastaka hasi zen. Gauean zehar ateko orri bat zabaldu zen, eta beste batean bestea: norbaitek, zalantza barik, sartu beharra zuen eta duda-mudatan zebilen. Gregorio, hori ikusita, jangelara ematen zuen atearen aurrez aurre jarri zen, bisitari zalantzatia barrurantz erakartzeko prest, edo gutxienez hura nor zen ikusteko asmoz. Baina atea ez zen berriro ireki, eta alferrik itxaron zuen. Goizeko lehen orduetan, atea zarratuta zegoenean, guztiak barrura sartzen saiatu ziren, eta berak orain ate bat zabaldu zuela, eta besteak ere ireki zituztela, zalantza barik, egunean zehar, ez zen inor gehiago joaten, eta giltzak ateko kanpoaldean zeuden, sarrailetan. '''(Zatitxo bat faltan dago)''' (jani zeure tatixe): eta neskameari dagokionez, ez zen aintzakotzat hartu behar, hirurogei urte inguruko honek, aurreko neskamearen agurretik oso kementsua izan bazen ere, mesede berezi legez, sukaldeko atea itxita edukitzeko eta bakarrik norbaitek deitzen zionean irekitzeko baimena eskatu zuelako. Horregatik, geratzen zen aukera bakarra ama, aita ez zegoenean, bilatzea zen. Ama pozaren pozez joan zen. Baina, heldu bezain pronto mutu gelditu zen. Ohiko legez, arrebak dena behar bezala zegoela egiaztatu zuen, eta, soilik orduan, amari pasatzen utzi zion. Gregoriok, berehala, izara normalean baino gehiago jaitsi zuen, tolesteko asmoz. Izan ere, izara kasualitatez bertan zegoela ematen zuen. Kasu honetan ere ez zuen izararen azpitik kuxkuxeatu; bere ama ikusteari uko egin zion, hau etorri izanagatik pozik zegoelarik. – Sartu zaitez, ez dela ezer ikusten –esan zuen arrebak, ama eskutik helduta eramanez. Eta Gregoriok entzun zuen nola bi emakumetxoek beterik zegoen kutxa astun eta zaharra lekuz aldatzen zuten eta zelan arrebak, beti alaitsu, lan gehiena bere esku hartzen zuen, amaren aholkuei jaramonik egin gabe, hau nekatu egingo zelakoaren beldurrez. Lanak dezente iraun zuen; egia da, ordu laurden bat pasa ondoren, amak kutxa aurreko tokian ixtea komenigarria zela adierazi zuela, lehenik eta behin, oso astuna zelako, eta, gainera, logelaren erdian utzita Gregoriori bidea oztopatuko ziolako; bazitekeen Gregoriori altzariak kentzearen ideia ez gustatzea. Amari, ostera, justu kontrakoa iruditzen zitzaion; biluzik zeuden paretek bihotza estutzen zioten. Zergatik ez al zuen Gregoriok berdina sentituko, bere logelako antzinako altzarietara ohituta egonda? Ez al zuen bere burua abandonaturik ikusiko gela huts horretan? – Eta ez al zirudien, orduan, –jarraitu zuen ahots isil-isilez amak, ia ahopeka, Gregoriok entzuteko beldurrez bezala, non zegoen justu ez baitzekien, hitzak ez zituela ulertzen pentsatzen zuen arren ahots-soinuari buruz ez zeukan-eta ziurtasun bera–, ez al zirudien, orduan, altzariak kendu eta baztertzen genuela, bera bakarrik utzita? Nik uste dut onena logela aurreko moduan uztea dela, horrela, Gregoriok, gugana bueltatzen denean, dena berdin aurkitu eta eten hau ahalik eta arinen ahaztu dezan. Amaren hitz hauek entzunda, Gregoriori iruditu zitzaion, bi hilabete horietan, giza erlazio ezak, bizitza berriak eraginiko monotoniarekin batera, zoratu egin zuela, ezin baitzuen inola ere ez azaldu zergatik desiratzen zuen orduan logela hutsik ikustea. Gregoriok, benetan, nahi al zuen logela aldatua izatea? Ikusi nahi al zuen familiaren altzariekin beteriko logela eroso hura, desertu bihurtuta, non, oztoporik gabe, benetan, pareta guztietatik igo zitekeen, baina, aldi berean, ahaztuko zukeen gizakia zeneko bizitza? Logela ia-ia ahaztuta zeukanean, aspalditik entzun ez zuen amaren ahotsak baino ez zuen hunkitu. Ez, ez zen ezer lekuz aldatu behar; denak bere horretan jarraitu behar zuen; altzarien eragin onuragarririk gabe ezin moldatu, eta, hauek ariketak libreki egitea eragozten bazioten ere, hura, edozelan ere, kaltea baino, abantaila moduan kontuan hartu behar zen. Zoritxarrez, arreba ez zetorren bat iritzi honekin. Gainera, ohituta zegoenez –arrazoiak zituelarik– Gregoriorekin zerikusia zuen guztia, gurasoen aurrean, bere esku hartzera, amaren ideia nahikoa izan zen ez bakarrik kutxa eta mahaia kendu behar zirela behin eta berriz errepikatzeko, baita beste altzairu guztiak kendu behar zirela esateko ere, ezinbestekoa zen sofa kenduta. Baina guzti horretara ez zuen bakarrik bere umeen moduko setakeriak eta bere buruarekiko konfidantzak bultzatzen; gainera, Gretek jakin bazekien Gregoriok arrastaka eta gora eta behera ibiltzeko leku handia behar izateaz gain, altzariak ez zituela ezertarako ere erabiltzen. Eta, beharbada, bere adineko neskatxen berezko gar horrekin, beti edozein aukeraz baliatzeko desirarekin, isilean, Gregorioren izugarrizko egoera areagotzeko desirak eraman zuen arreba guzti horretara, beragatik egiten zuena baino gehiago lortzeko asmoz. Izan ere, Grete izan ezik, inor ez zen ausartuko Gregorio bakarrik sentiaraziko zuen pareta hutsak zituen logela horretara sartzen. Amak, beraz, ez zuen Gretek proiektuari amore ematerik lortu. Logela horren ezinegonak ama isilarazi zuen eta, jarraian, arrebari kutxa ateratzen lagundu zion. Beste erremediorik ez balego, Gregorio kutxarik gabe molda zitekeen, baina, mahaiak bere horretan jarraitu behar zuen. Emakumeak logelatik irten ziren, arnasestuka, kutxa zeramatela. Bat-batean, Gregoriok burua kontu handiz sofaren azpitik atera zuen, haiekin berba egiteko asmoz. Tamalez, ama izan zen lehenago bueltatu zena. Grete, bitartean, ondoko gelan, kutxarekin borrokan ziharduen, hau leku batetik bestera astinduz, altzaria mugitzeko asmoz, baina ezin izan zuen lortu. Ama ez zegoen Gregorioren itxurari ohituta; gaixotu ere egin zitekeen bat-batean Gregorio koko itxuraz ikusirik; eta, horregatik, Gregorio, ikaratuta, ahalik eta arinen atzera egin eta, sofaren beste muturreraino mugitu zen; baina, ordurako oso berandu izan zen, izara mugitu egin baitzen amaren arreta sortaraziz. Hau, une batez, geldi-geldirik geratu zen eta Greterengana bueltatu zen. Gregoriok bere buruari aldaketa ezer apartekorik ez zela behin eta berriz errepikatzen bazion ere, altzari soil batzuk aldatzea baino ez zela, emakumeen joan-etorri eta elkarrizketak egonezin handia sortu zioten. Orduan, burua eta hankak ahal bezain gehien uzkurtzen zituelarik eta sabela lurraren kontra zapaltzen zuelarik, ohartu zen ezingo ziola egoerari gehiago eutsi. Bere logela husten zioten, berak maite zuen guztia kentzen zioten: jadanik erremintak eta zerra gordetzen zitueneko kutxa ere eraman zuten; mahaia ere mugitu zuten, komertzioko karrera ikasten zuenean eta eskolara joaten zenean ere idazteko erabiltzen zuena. Amaren eta arrebaren asmo oneko jardun hura geldiarazi nahi bazuen, ezin zuen minutu bat ere galdu. Momentu honetan, Gregorio ez zen emakumeen presentziaz jabetzen, hauek, unaturik, isilean lan egiten baitzuten; entzun zitekeen bakarra haien urrats nekatuen oihartzun ahulak ziren. Eta, horrela, –emakumeak, ondoko gelan, idazmahaian arnasa hartzeko jesartzearekin batera– Gregorio ezkutalekutik irten zen, bere abiadura bizkortuz. Lehendabizi, ez zekien nora joan. Momentu horretan, jadanik biluzik zegoen paretan, larruz bilduriko emakume baten irudiak arreta deitu zion. Arrapaladan bertaraino igo zen eta kristalera eutsi zen, honek bere sabeleko mina arindu zuelarik. Behintzat, berak estaltzen zuen irudia ez zion inork kenduko. Eta burua jangelako aterantz bueltatu zuen, emakumeak ikusteko asmoz. Egia esan ez zuten atseden handirik hartu. Berriro ere bertan zeuden, Gretek ama besoarekin inguratzen zuelarik, bera helduz. – Beno, eta, orain, zer eramango dugu? –Esan zuen Gretek, ingurua miatuz. Bitartean, haien begirada paretari loturik jarraitzen zuen Gregoriorenarekin gurutzatzen zen. Gretek egoerari eutsi zion eta amaren aurrean jarri zen, honek Gregorio ikusi ez zedin. Orduan, dardarati hauxe esan zion: – Etor zaitez, goazen apur batean jangelara. Gregoriorentzat, Greteren asmoa argi zegoen: ama babestu nahi zuen, eta, ondoren, bera paretatik jaitsi. Baina, ez zuen inola ere lortuko! Gregoriok irudiari eutsita jarraitzen baitzuen, eta ez baitzegoen amore emateko prest. Nahiago zuen Greteren gainera salto egin. Baina Greteren hitzek ama urduritzea baino ez zuten lortu. Orduan, ama alde batera mugitu egin zen; paretan zegoen orban beltz erraldoia ozta-ozta ikusi, eta, Gregorio zela konturatu baino lehen, hauxe oihukatu zuen: – Jainko maitea! Jainko maitea! Eta zerraldo erori zen sofaren gainera, besoak luzaturik. Indar gabe zegoela ematen zuen, geldi-geldirik. – Kontuz Gregorio! –oihukatu zuen arrebak, begirada sutsuaz, ukabila gora jasotzen zuelarik. Hauxe izan zen Gretek Gregoriori berba egin zion lehenengo unea metamorfosia gertatu zenetik. Eta arreba ondoko gelara joan zen, ama bere onera bueltatzeko zerbaiten bila. Gregoriok pozik lagunduko ziokeen amari –irudia babesteko denbora bazegoen–, baina kristalari itsatsirik jarraitzen zuen oraindik, eta bertatik zakarki askatu behar izan zen. Ondoren, birritan pentsatu gabe, ondoko gelara abiatu zen, antzinako legez, arrebari aholkuak eman ahalko bazizkion bezala. Baina, haren atzean geldi egotearekin konformatu behar izan zen. Arreba, hainbat botilen artean, bila eta bila ari zen; buelta eman zuenean, beldurtu egin zen; botila txiki bat lurrera erori eta apurtu egin zitzaion, eta honek Gregoriori min eman zion, aurpegian likido erregarri bat bota baitzion. Gretek, jarraian, ahal bezain ontzi gehien hartu eta Gregorioren logelan sartu zen, atea hankarekin itxiz. Gregoriok, orduan, bere burua amarengandik banatuta ikusi zuen, hau, bere erruz, hiltzeko zorian egon zitekeelarik. Eta Gregoriok ez zeukan sartzerik arreba kanpora bota gabe, baina amarentzat ezinbestekoa zen arreba ondoan izatea; beraz, itxoitea besterik ez zuen. Gregorio, urduritasunaren eta aladuren eraginez, sabai, pareta eta altzarietatik igotzen hasi zen, eta, azkenean, batera eta bestera ibili ostean, mahaiaren gainera bota zen, guztiz ahulduta. Horrela minutu batzuk igaro ziren. Gregorio etzan egin zen nekearen nekez; isiltasuna zen jaun eta jabe; hori, apika, seinale ona zen. Bat-batean, deitu egin zuten. Neskamea, betiko legez, bere sukaldean sartuta zegoen, eta Grete atea zabaltzera joan behar izan zen. Aita zen. – Zer gertatu da ba? –izan ziren bere lehenengo hitzak. Greteren itxurak dena zioen. Honek bere aurpegia aitaren bularrean ezkutatu eta ahots isilaz erantzun zuen: – Ama zorabiatu egin da, baina orain hobeto dago. Gregoriok ihes egin du. –Banekien –esan zuen aitak–. Abisatu nizuen; baina zuek, emakumeok, inoiz ez duzue kasurik egin nahi. Gregoriorentzat agerikoa zen aitak Greteren berria txarto ulertu zuela eta aitak, bestalde, bere semeak zerbait txarra egin zuela suposatzen zuen. Gregoriok beharrezkoa zuen, beraz, aita lasaitzea, ez baitzuen ez denborarik, ez baliabiderik gertatutakoa azaltzeko. Horregatik, bere logelako atera joan eta haren kontra estutu zuen gorputza, aitak, sartzen zenean, ulertu zedin bere logelara berehala bueltatzeko asmoa zuela eta aski zuela atea irekitzea, momentuan Gregorio desagertu zedin. Baina egoera kaskar honen aurrean, aita ez zen hori ulertzeko prest egongo. – Ah! –oihu egin zuen aitak, sartu zenean, ahots haserre, baita mehatxatzailearekin ere. Gregoriok burua atetik aldendu zuen, eta aitari begiratu zion. Gregorio ez zen aurretik aitaren aurrean horrela inoiz azaldu. Egia da, beste alde batetik, azken aldian, Gregoriok ez zizkiela etxeko gertaerei garrantzirik ematen, lanpetuta baitzebilen alde batetik bestera arrastatzeko asmatutako metodo berriarekin; eta, beraz, aldaketa nabarmenak aurkitzeko prest egon beharko zela. Baina, guztiaren gainetik, ba al zen gizon hura bere benetako aita? Ba al zen hura, antzina, Gregoriok negozio bidaiak egiten zituenean, ohean arduratuta gelditzen zen gizona? Arratsaldez, Gregorio etxera bueltatzen zenean, txabusina jantzita zuela, besaulkian jesarririk, bere semea alaitsu agurtzen zuena? Igande eta jai egun batzuetan, ama eta Gregoriorekin gutxitan emandako paseoetan, bere jaka zaharraz biltzen zena, makuluaz baliaturik, poliki-poliki eta aldiko pixka bat aurreratzen zuen gizon hura bera ote zen? eta zerbait esan nahi zuen guztietan gelditu eta ondokoak geldiarazten zituen hura bera? Orain, ostera, tente eta zuzen joaten zen, urre koloreko botoiak zituen uniforme urdin batekin jantzita, bankuko ordenantzek eramaten dituztenen modukoa; jakaren lepoaren gainean bere kokospea baino ez zen ikusten; bekain iletsuen azpian, bere begi beltzen begirada bizi eta erneak errespetu handia ematen zuen; bere ile zuria, ordura arte beti korapilaturik zeramana, orain, artesi distiratsu eta ia perfektu batek banantzen zuen. Urre kolorezko intsigniadun kapela –bankuren batena seguruenik– sofa gainera bota zuen aitak, eta, buelta bat emanik, Gregoriorengana heldu zen, etsai espresioarekin, eskuak galtzen poltsikoan zituela, eta lebitadun uniformearen hegal luzeak atzeraka bilduta. Aitak ez zekien zer egin; eta oinak ezohiko modu batean altxatu zituenean, hauen handitasunak Gregorio harritu egin zuen. Baina, honek ez zuen Gregorio haserretu, berak bere bizitza berriaren hasieratik jakin bazekielako aitarentzat, bere semeari zegokionez, zorroztasunik gogorrena ere gutxi zela. Beraz, aitaren aurrean korrika hasi zen; hau gelditzen zenean Gregorio ere gelditzen zen; eta berriro korrikari ekiten zion aita mugitzen zela ikusi orduko. Horrela, gelaren inguruan bueltaka ibili ziren, baina ez zen ezer gertatu. Are gehiago, honek, etenaldi ugarien eraginez, ez zuen jazarpen bat ere ematen. Gregorio, momentuz, lurrean gelditu zen, batez ere, aitak pentsa ez zedin paretetatik edo sabaitik ihes egingo zuenik. Gainera, Gregoriok onartu behar izan zuen korrikaldi horiek ezingo zutela gehiago iraun, aitak urrats bat ematen zueneko, berak hamaika mugimendu egin behar baitzituen. Gregorio itotzen hasia zen; bere aurreko bizitzan ere ez zituen birika osasuntsuak eduki. Pixka batean kulunkatu zen, ihes egiteko ahal bezain indar gehien lortzeko asmoz; begiak ere ezin zituen guztiz irekita eduki; egin zezakeen gauza bakarra ihes egitea zen. Jadanik paretak ere libre zeudela ahaztuta zuen, hauetan altzari arriskutsuak baziren ere. Orduan, bortizki jaurtitako zerbait bere albora jausi zen biraka: sagar bat zen. Ondoren, beste sagar bat; Gregorio, zeharo ikaraturik, geldi-geldirik geratu zen: alferrikakoa zen korrika egiten jarraitzea, aitak bere aurka egitea erabaki baitzuen; honek poltsikoak frutontziko sagar guztiekin bete zituen eta sagar bat bestearen atzean botatzen zizkion Gregoriori, bete-betean asmatu gabe. Sagar gorriak lurrean ari ziren biraka, bata bestearekin talkaka. Horietariko batek, trebetasun handiagoz botatakoa, Gregoriori jo zion bizkarrean, baina honek ez zion minik eman. Hurrengoa, ostera, bizkarrari itsatsirik geratu zitzaion. Baina Gregoriok arrastaka jarraitu zuen, lekuz aldatzeak mina arinduko ziolakoan; bertan mugitu ezinik egongo balitz bezala sentitu zen orduan, eta konortea galduz, hankak zabal-zabal eginda, lurrera erori zen. Gregoriok ikusi zuen azkena bere logelako atea bortizki irekitzen zela izan zen. Lehendabizi, ama irten zen, alkandora jantzita zuela korrika egiten zuelarik –Gretek hau biluztu baitzuen konortea galdu zuenean arnasa hobeto har zezan–, eta honen atzean arreba zetorren, oihuka. Amak aitarengana korrika egiten zuen, bidetik arropa erortzen zitzaiolarik, eta, azkenean, arropekin estropezu egin eta aita besarkatu zuen… Gregoriok ia ezer ikusten ez zuelarik, amak aitari haien semea barkatzeko eskatu zion. ==3. Kapitulua== Zauri larri horrek, sendatzeko hilabete bat baino gehiago behar izan zuenak –inor ez baitzen bizkarreko sagarra, azalean itsatsirik gelditu zen froga hura kentzen ausartu–amari eta Greteri Gregorio familiakoa zela gogorarazi zien, baita aitari ere. Gregorio, beraz, ez zuten etsai moduan hartu behar; errespetua sor zioten. Hortaz, egoerari eustea besterik ez zuten. Gregoriori dagokionez, zauriaren ondorioz mugitzeko trebezia galdu bazuen ere eta, agure ezindua balitz bezala, bere logela gurutzatzeko –pareta eta sabaitik igotzea, orain, pentsatu ere ez– minutu amaigabeak behar bazituen ere, bere egoera kaskarrean, berarentzako nahikoa zen ordaina jaso zuen: arratsalde orotan, jangelako atea irekita egoten zen, eta Gregorio, logelan zegoela, besteentzako ikustezina zen iluntasunean, familia guztia ikus zezakeen argituta zegoen mahaiaren inguruan, eta haien elkarrizketak ere guztien baimenarekin entzun zitzakeela esan daiteke, lehen ez bezala. Argi dago, oraingo elkarrizketa hauek ez zutela zerikusirik antzinako hizketaldi alaiekin, Gregoriok hoteleko logela txikietan faltan botatzen zituen horiekin, oheko arropa hezeen gainera nekatuta botatzen zenean faltan botatzen zituenekin. Orain, gehienetan, gaua isiltasunean igarotzen zen. Afaltzen zeuden bitartean, aitak bere besaulkian lo hartzen zuen, eta, bitartean, ama eta arreba isil-isilik egoten ziren. Ama, ahal bezala, argira hurbiltzen zen, denda batentzako arropa zuri fina josteko. Arreba, berriz, saltzaile sartu zen eta gauetan eszenografia eta frantsesa ikasten zituen, etorkizunean lan hobea lortzeko asmoz. Batzuetan, aita esnatu egiten zen, eta, lo egin ez balu bezala, amari esaten zion: <<gaur ere asko josi duzu!>>. Eta, momentuan, berriro ere loak hartzen zuen, amak eta arrebak, leher eginik, irribarre egiten ziotelarik. Aitak ez zuen bere uniformea, etxean zegoenean ere, kendu nahi; eta txabusinak alfer-alferrik esekitokian jarraitzen zuen bitartean, aita lo seko zegoen, guztiz jantzita, beti lanerako prest egongo balitz bezala, bere nagusien aginduren bat entzungo zuelakoan. Ondorioz, uniformea zahartu egin zen, ama eta arreba hau beti garbi egoteaz arduratzen ziren arren. Gregoriok orduak pasatzen zituen uniformeari begira. Hau orbanez beterik zegoen, baina urrezko botoiak beti distiratsu zeuden. Aitarentzat deserosoak baziren ere, lasai hartzen zuen lo. Hamarretan, ama aita esnatzen saiatzen zen, ohera joateko goxo-goxo esanez, hori benetan lo egitea ez zela adierazi nahi ziolarik. Izan ere, aitak ondo lo egin beharra zuen, seietan sartzen baitzen lanera. Baina hau, oso burugogorra zenez, ezetz esaten zion amari beti, berak mahaian jarraitu nahi zuela adieraziz; oso nekagarria zen berarentzat mahaia oheagatik aldatzea. Ama eta arreba saiatzen baziren ere, aitak bere horretan jarraitzen zuen, begiak itxita. Amak belarrira hitz goxoak xuxurlatzen zizkion eta arrebak lanari uzten zion, ama laguntzeko asmoz. Baina honek ez zuen ezertarako balio, aitak ez baitzuen amore ematerik nahi. Honek begiak irekitzen zituen momentu bakarra amak eta arrebak beso azpitik hartzen zutenean zen. Orduan, haiei begira, oihukatzen zuen: – Hau al da ondo bizitzea? Hau al da neure azken egunotako lasaitasuna? Eta oso nekagarria balitz bezala, aita, ama eta arrebaren laguntzaz, zutik jartzen zen eta aterantz joaten ziren. Heltzen zirenean, aitak, keinu baten bidez, jadanik behar ez zituela adierazten zien, eta bakarrik jarraitzen zuen, Grete eta ama honen atzean jarraituko ziren arren. (zati bat falta da) (nirie:jani) Hasieran pentsatu zuen bere gogogabetasuna, dudarik gabe, bere logelaren egoerak murgiltzen zuen malenkoniaren ondorio zela; baina oso azkar ohitu zen honen itxurara. Beste leku baten soberan zeuden gauzak bertan uzteko ohitura hartu zuten, zeinak asko ziren, etxeko logela bat apopiloentzat erabiltzen baitzuten orain. Hiru gizon oso formal hauek –hirurak bizardunak, Gregoriok egun baten ateko zirrikitutik ikusi zuenaren arabera-, bai beraien logela, baita etxe guztia ere, sukaldea batez ere, txukun-txukun mantentzen zuten. Ezin zuten haien begi aurrean ikusi ez balio gabeko trasterik ezta gauza lohirik ere. Gainera beraien altzari ia guztiak ekarri zituzten, eta horregatik zeuden hainbeste balio gabeko gauza, saldu ezin zitezkeenak baina bota nahi ez zituztenak. Eta gauza hauek guztiak Gregorioren logelan sartzen zituzten, hautsontzi eta zaborrarekin batera. Neskameak laster batean botatzen zituen erabiliko ez ziren gauzak Gregorioren logelara. Agian neskameak edukiko zuen gauza haiek biltzeko asmoa denboraz ondo ibiliko zenean, edota denak kanpora botatzekoa; baina beti gelditzen ziren botatako leku hartan. Gregoriok soilik mugitzen zituen lekuz logelan lekurik gelditzen ez zitzaionean, nahiz eta ahalegin haren ondoren neke-neke eginda amaitzen zuen, denbora luzez mugitzeko indarra galdurik. Apopiloak batzuetan etxean afaltzen zuten, jantoki-sala nagusian. Egun hauetan logela honetako atea itxita gelditzen zen; baina honek guztiak ez zuen Gregorio larritzen, izan ere atea zabalik egon zen hainbat gauetan logelako lekurik ilunenean gorde zen, familia horretaz ohartu ere egiten ez zelarik. Baina egun baten neskameak atea ertirikita utzi zuen, eta hau holaxe gelditu zen gauez apopiloak etxera heldu eta argia piztu zutenean. Mahairatu ziren, aurretik aita, ama eta Gregorioren jarlekuak izandakoetan jesarriz, mahai-zapiak zabaldu zituzten eta sardexka eta aiztoak heldu zituzten. Momentu hartan ama agertu zen atean haragiz beteriko erretilu bat zeramala, eta bere ostean arreba patataz beteriko erretilua zeramalarik. Jaki berotik lurruna irteten zen. Apopiloak erretiluetara hurbildu ziren, zerbitzatu aurretik dastatzeko irrikaz, eta erdian jarrita zegoen gizonak, hiruretatik autoritarioena zirudienak, haragi zati bat zatitu zuen erretiluan bertan nahikoa samur zegoela baieztatzeko asmoz. Bere poztasuna adierazi zuen amaren eta arrebaren lasaitasuna sortuz. Bitartean, familiak sukaldean afaltzen zirauen. Aita, familiarekin bildu aurretik jantoki-salara sartu, hiru gizonak agurtu eta, txanoa eskuan zuelarik, mahaiaren inguruan buelta eman zuen. Horren ondoren, familia elkarrekin zegoenean, ia-ia isiltasun osoan hasi ziren jaten. Gregoriori gauza bitxia iruditzen zitzaion beti, afalorduan zeuden hots guztien artean, haginek jakiak mamurtzerakoan egiten zuten hotsa nabaritzea, honek Gregoriori jateko haginak beharrezkoak zirela eta hagin bako masailezurrarekin jatea ezinezkoa zela adierazi nahiko balio bezala. “Hau gosea dudana, hau –zioen bere artean, arduraturik-. Baina ez dira hauek nahi ditudan gauzak… Hauena bai gogoz jatea! Eta ni bien bitartean, gosez hilda!” Gau hartan bertan -Gregoriok ez zuen gogoratzen biolina entzun zuenik denbora luze hartan- sukaldean haren soinua igarri zuen. Apopiloek amaitu zuten jada afaltzen. Erdian jarrita zegoenak egunkari bat atera zuen eta alboan zeuden beste biei orri bana eman zien, eta hirurek irakurtzen zuten aulkian etzanda. Biolina aditu zutenean, beraien arreta musikarengan jarri zuten; jaiki egin ziren, eta, behatz puntetan ibiliz, ateondoraino joan ziren, bertan mugitu gabe, bata bestearen kontra geldituz. Zalantza gabe sukaldetik entzun zituen aitak, hauxe galdetu baitzien: - Beharbada jaunek ez dute musika atsegin? Eta gehitu zuen: - Horrela bada, momentuan eten daiteke. - Inondik inora ere -esan zuen autoritate handiena zuen gizonak-. Nahiko luke andereñoak hona sartu eta hemen jo? Askoz ere erosoagoa eta atseginagoa izango litzateke. - Noski baietz! -erantzun zuen aitak, bera biolina joko zuena bailitzan. Apopiloak jantoki-salara itzuli ziren, eta bertan itxaron zuten. Handik gutxira heldu zen aita atrila eskuetan zuela, honen ondoren ama musika paperekin, eta, azkenik, arreba, biolinarekin. Arrebak dena lasaitasunez prestatu zuen jotzen hasteko. Bitartean, gurasoak ez ziren ausartzen haien besaulkietan jesartzen ere, sekula ez baitzuten apopilorik eduki etxean eta horregatik haienganako adeitasun osoa erakusten zuten. Aita atearen ondoan gelditu zen, eskumako eskua bere trajearen bi botoiren artean sartuta zuelarik; baina amari, apopiloetariko batek besaulkian jesartzea eskaini zion, eta bazter baten jarri zen, ez baitzuen besaulkia gizon hark utzitako lekutik mugitu. Arreba jotzen hasi zen, eta aitak eta amak, bakoitzak bere lekutik, bere eskuaren mugimendu guztiak jarraitzen zituzten. Gregorio, musikak erakarrita, apur bat aurreratzera ausartu zen, eta bere burua jantoki-salan zegoela konturatu zen. Jada ez zen harritzen besteekiko zuen arreta eskasagatik, eta, lehen, aldiz, arreta hori izan zen hain zuzen berak zuen bertuterik aipagarriena. Hala eta guztiz ere, orain inoiz baino gehiago, berak ezkutatzeko arrazoiak zituen, izan ere, bere logelan zegoen zikinkeria guztia zela eta, edozein mugimendu egiterakoan, bere inguruan hautsa altxatzen zuen, bera ere hautsez beteta zegoen eta berarekin batera bizkarrean eta alboetan litsak, ileak eta jaki hondakinak zeramatzan. Besteenganako axolagabetasuna sekula baino nabarmenagoa zen, aurretik egunean hainbat aldiz alfonbra gainean etzanda marruskatzen zenean baino nabarmenagoa hain zuzen. Eta, halere, zegoen egoeran zegoela ere, ez zuen lotsarik sentitzen jantoki-salako lurrean zehar aurrera egitean. Egia da inor ere ez zela beraz arduratzen. Familia biolinaren soinuarekin guztiz txundituta zegoen, eta apopiloak, hasieran eskuak poltsikoetan zeuzkatela, atrilaren ondoan kokatu ziren, honetatik nahiko hurbil, guztiek letrak irakurri ahal izateko eta seguruenik arrebari enbarazu egiten ziotelarik. Baina ez ziren luzaro horrela egon eta laster leihoaren ondora joan ziren aurpegiak alboratuta, eta aitak larriturik begiratzen zituela. Izan ere horrek adierazten zuen haiek aparteko musika dibertigarria entzuteko zuten ilusioa apurtu zela, jada nekatzen hasiak zirela eta soilik adeitasuna erakustearren onesten zutela arrebak biolina jotzen jarraitzea. Bereziki hirurak erretzen ari ziren zigarroen kea ahotik edota sudurretik botatzeko moduak urduritasun handia adierazten zuen. Eta, baina, zeinen ondo jotzen zuen arrebak! Aurpegia alboratuta zuela jarraitzen zuen adi-adi eta tristeki pentagrama irakurtzen. Gregorio apur bat gehiago hurreratu zen eta burua lurrari lotuta mantendu zuen, bere begirakunea bere arrebarenarekin topatzeko ahaleginak eginez. Piztia izango ote zen, musikak hainbeste txunditzen bazuen? Bere aurrean sutsuki antsiatutako jaki ezezagun batengana zuzentzen zuen bidea zabaltzen zela zirudien. Bai, arrebarenganaino heltzeko erabakia hartuta zuen, gonatik tira egin eta era hartan bere logelara biolina jotzera joan behar zuela adierazteko, bertan inork ez baitzuen bere musika saritzen eta berak egin nahi zuen hori. Aurrerantzean, ez zion arrebari bere logelatik irteten utziko, berak bizirik zirauen bitartean ez behintzat. Lehenengo aldiz zerbaitetarako balio behar zion bere itxura beldurgarri hark. Momentu batean ate guztietan egon ahal izatea nahi zuen, eraso nahi zion edonoren gainean salto egiteko prest. Baina ezinbestekoa zen arreba bere ondoan geratu zedin, ez behartuta baizik eta bere borondatez; beharrezkoa zen halaber, bere ondoan jesarri zedin sofan, beregana makurtu zedin, eta orduan aitortuko zion Kontserbatoriora bidaltzeko asmoa eduki zuela, eta aurreko Gabonetan zoritzar hura gertatu izan ez balitz -izan ere, Gabonak igaro ziren jada, ezta?, horrela aitortuko zion guztiei, inoren eragozpenak kontuan hartu gabe. Eta azalpen hau entzuterakoan, arreba, hunkituta, negar batean hasiko zen, eta Gregorio bere sorbalda gainera igoko zen, eta saman musukatuko zuen, dendara zihoanetik biluzik, zinta gabe, eramaten zuen sama hartan. -Samsa jauna -esan zion aitari hiruretatik agintariena zirudien gizonak. Eta, beste hitz bat gehiago esaten denbora alferrik galdu gabe, aitari erakutsi zion, hatz erakuslea luzatuz, Gregorio, hau geldiro aurrera zihoalarik. Biolinaren soinua momentu hartan isildu zen, eta hiruretatik agintariena zirudienak irribarre egin zien bere lagunei, burua astinduz, eta berriro Gregoriorengana zuzendu zuen bere begirada. Aita lehenengo eta behin, Gregorio bertatik kanporatu beharrean, apopiloak lasaitzen ahalegindu zen, zeinek ez zeuden batere urduri, eta biolina jostagarriagoa iruditzen zitzaien Gregorioren agerrera. Haiengana lastertu zen, eta, besoak luzatuz, haien logelara bultzatu nahi izan zituen Gregorio bere gorputzarekin ezkutatzen zuelarik. Haiek, orduan, ez zuten haien haserrea disimulatu, nahiz eta ezin zitekeen jakin haserre hori aitaren jokabideagatik zen edota, susmorik txikiena eduki gabe, tankera horretako izaki batekin batera bizi izan zirela jakin izanagatik. Azalpen eske hasi zitzaizkion aitari, zerura jaso zituzten haien besoak, nork bere bizarretik tira egin zuen keinu urduri batez, eta astiro-astiro atzera egin zuten haien logelaraino. Bitartean, arrebak lortu zuen bat-bateko eten hari buru egitea. Momentu batez mugitu ezinik gelditu zen, oraindik jotzen ibiliko bailitzan, biolina axolagabetasunez eusten zuela. Eta bat-batean beretik irten zen: instrumentua amari ipini zion besoetan, honek bere besaulkian jarrita jarraitzen zuelarik, bere birikak egiten ari ziren lan neketsuaren erruz ia itota. Arreba alboko gelara abiatu zen, aitak bultzatuta apopiloak orain arinago sartzen ari ziren gela berera. Trebetasun handiz mantak eta burukoak hartu eta lekuz aldatu zituen, eta gizonak haien gelara sartu baino lehenago ere, amaitu zuen haien oheak egiten eta handik irtenda zegoen jada. Aita hain zuen bere itsukeriak gainduta, ezen ahaztu egin zuen apopiloenganako gutxiengo adeitasuna izatea, eta haiek sutsuki bultzatzen jarraitzen zuen, harik eta atalasera iritsi zirenean hiruretatik agintariena zirudienak, lurraren kontra ostiko bat jo zuen, eta, ahots beldurgarri batekin, aita geldiarazi zuen hitz hauek esanez: -Jakinarazi nahi dizuet -eta hau esatean eskua altxatu eta amaren eta arrebaren begiradarekin bat egin zuen-, jakinarazi nahi dizuet zeuei, familia honetan gertatzen diren gertakari nazkagarriak ikusirik -eta hitz hauek esatearekin batera txistua bota zuen lurrera gogotsu-, momentu honetan bertan alde egingo dudala etxe honetatik. Ez da beharrezkoa esatea deus ere ez dudala ordaindu beharko hemen igaro ditudan egunengatik; arinago aldiz, hausnartu egingo dut zuri kalte-ordainketarik eskatuko dizudanentz, eta ez uste hau egiaztatzea oso zaila izango denik. Isildu eta bere ingurura begiratu zuen, zerbaiten zain egongo bailitzan. Eta, hain zuzen ere, bere beste bi lagunek berak esandakoa berretsi zuten, hauxe gehituaz: -Geuk ere momentu honetan bertan alde egingo dugu etxe honetatik. Honen ostean, hiruretatik agintariena zirudienak maratila heldu zuen eta atea kolpe batez itxi zuen. Aita, zalantzazko pausoak emanez, eskuen laguntzaz haztamuka, bere besaulkira zuzendu zen, eta bertan bota zen. Bazirudien gabetako bere ohiko loaldia egitera zihoala, baina bere buruaren makurdurak, pisu gabe jausita balego moduan, erakusten zuen ez zegoela lotan. Denbora guzti horretan, Gregorio isilik geratu zen, apopiloek ezustean hartu zuten leku berean geldirik. Bere planaren porrotak sorturiko tristurak, eta baliteke baita goseak sorturiko ahuleziak ere, ezinezko egiten zuten mugimendurik txikiena ere. Luze barik ekaitz itzel bat gainera etorriko zitzaionaren beldur zen, eta zain zegoen. Ez zen biolinaren zaratarekin ere aztoratu, zeina amaren atzamarren dardararen eraginez bere altzotik lurrera jausi zen. -Guraso maiteak -esan zuen arrebak, sarrera gisa mahai gainean ukabilkada itzel bat emanez-, honek ezin du horrela jarraitu. Zeuek ulertzen ez baduzue, neu ohartzen naiz horretaz. Munstro honen aurrean, ez dut nire nebaren izena aipatu ere egin nahi; eta, horregatik, hauxe baino ez dut esango: ezinbestekoa da bera gainetik kentzea. Gizalegez posible zirenak eta ez zirenak ere egin ditugu bera zaindu eta jasateko, eta ez dut uste, hau horrela izanik, inoren gaizkirik txikiena ere entzun behar dugunik. -Mila aldiz duzu arrazoia -esan zuen orduan aitak. Ama, oraindik arnasestuka zebilela, isilean eztulka hasi zen, eskua bularrean zuela eta begirada zoro antzera galduta zuela. Arreba berarengana joan zen korrika eta bekokia eutsi zion. Aita, arrebaren hitzek bere burutapena zehaztera bultzatu zuten. Besaulkian erosoago jesarri zen, oraindik apopiloen janariaren mahaian geratzen ziren plateren artean bere ordenantza burukoarekin jolasten zuen, eta, noizbehinka, Gregoriori begirada bat zuzentzen zion, ikaragaitz. -Ezinbestekoa da bera gainetik kentzea -errepikatu zion, azkenean, arrebak aitari; izan ere, amak, bere eztula zela eta, ezin zuen ezer ere entzun. Guk egiten dugun lana egiten denean, ez da posible etxean, gainera, gisa honetako atsekabeak bizitzea. Nik neuk ere ezin dut hau gehiago jasan. Eta negar batean hasi zen bere malkoak amaren gainera jausten zirelarik eta honek, mekanikoki, eskuarekin garbitzen zituelarik. -Alabatxo -esan zuen orduan aitak errukiz beterik eta argitasun harrigarriz-. Zer egingo diogu ba! Baina arrebak lepoa jaso besterik ez zuen egin, negar egiten zuen bitartean sentitu zuen harridura, aurreko erabakiaren hain kontrakoa zena, azaleratuz. - Behintzat berak ulertuko bagintu -esan zuen aitak. Baina arrebak, etengabe negar eginez, indartsuki eragin zuen eskua, horrela adierazi nahian ez zutela horretan pentsatu ere egin behar. -Behintzat berak ulertuko bagintu -jarraitu zuen aitak esaten, begiak itxiz, aditzera emanez bera ere ziur zegoela hau ezinezkoa zela-, agian berarekin akordio batera heldu gintezke. Baina egoera honetan… -Ezinbestekoa da berak hemendik alde egitea -esan zuen arrebak-. Hauxe da bide bakarra, aita. Gregorio dela pentsatzeari hustea besterik ez duzu egin behar. Hori sinistu izana da, hain zuzen, gure zorigaitz honen arrazoia. Zelan izan liteke hau Gregorio? Bera balitz, dagoeneko ulertuko zuen ez dela posible gizaki bizidun batzuk halako zomorro batekin batera bizitzea. Eta berari bururatuko zitzaion alde egitea. Neba galduko genuke, baina bizitzen jarraituko genuke, eta gogoan edukiko genuke. Baina horrela, animalia honek jarraitu egiten gaitu, apopiloak bidali egiten ditu etxetik eta argi eta garbi adierazten du etxe guztiaz jabetu nahi dela eta gu kalean utzi nahi gaituela. Begira, aita -hasi zen bat-batean oihuka-, berriro ere hasi da! Eta Gregoriori ulertezina iruditu zitzaion beldurra adieraziz, arrebak ama bertan utzita alde egin zuen, besaulkitik urrundu zen, Gregoriorengandik hurbil egotea baino ama sakrifikatzea nahiago zuela adieraziz, eta aitaren atzean babestera joan zen korrika; aita, era berean, bere jokabide honengatik asaldaturik, zutitu egin zen, arrebaren aurrean besoak luzatuz, hau babesteko keinua eginez. Baina kontua da Gregoriori ez zitzaiola burutik pasa ere egin inor beldurtzea, ez eta gutxiago bere arreba beldurtzea. Egin zuen gauza bakarra izan zen bere logelara bueltatzeko buelta ematea, eta hori izan zen, zalantza barik, besteak izutu zituena, izan ere, minduta zegoenez gero, mugimendu zail hori egiteko burua lurrean jarri eta bertatik altxatu behar zuen. Gelditu egin zen eta bere ingurura so egin zuen. Bazirudien bere asmo ona ulertu zutela: gertatutakoa momentuko ezustea baino ez zen izan. Orain guztiek begiratzen zuten tristeki eta pentsakor. Ama bere besaulkian zegoen, hankak bata bestearen kontra bere aurrean luzaturik eta begiak nekearen nekez ia itxita zeuzkala. Aita eta arreba bata bestearen ondoan zeuden eserita, eta arrebak aitaren sama inguratzen zuen bere besoarekin. -Beno, beharbada mugitu naiteke jada -pentsatu zuen Gregoriok, berriro bere ahalegin tamalgarri hari ekinez. Ezin zuen bere arnasotsa geldiarazi, eta noizean behin atseden hartzeko gelditu behar zuen. Baina inork ere ez zuen azkarrarazten; askatasun osoa zuen. Buelta emanda zuenean, atzera bideari ekin zion lerro zuzenean. Harritu egin zen bere logelaraino zegoen distantziaz ohartzean; ezin zuen ulertu, bere egoera ahul hartan, zelan izan zen gai, minutu gutxi batzuk lehenago, ia nabaritu gabe bide berori egiteko. Ahalik eta lasterren narrastea beste ardurarik ez zuela, ez zen konturatu familiako inork ez zuela zirikatzen hitz edo oihuekin. Atalasera heldu zenean, ordea, atzera begiratu zuen, eta ohartu zen bere atzean denak jarraitzen zuela berdin. Arreba soilik zutitu zen. Eta bere azken begirada azkenean lo geratu zen bere amari zuzendu zion. Logelan sartu zeneko, atea zarratu eta txingetaz eta giltzez itxi zutela nabaritu zuen. Honek sortu zuen zarata zakarrak hain beldurtu zuen, ezen hankak ere tolestu egin zitzaizkion. Arreba zen hainbesteko presa zuena. Zutik geratu zen, logelan sartu eta atea ixteko zelatan egongo bailitzan. Gregoriok ez zuen hurbiltzen somatu. -Azkenean! -oihu egin zien berak gurasoei, sarrailan giltzari buelta ematen zion bitartean. -Eta orain? -galdetu zion Gregoriok bere buruari iluntasunean bere ingurura begiratzen zuelarik. Handik gutxira konturatu zen guztiz ezinezkoa zitzaiola mugitzea. Honek ez zuen harritu: lehen, ostera, ez zitzaion normala iruditzen, ordura arte egin zuen legez, hankatxo mehe haiekin aurrera egiteko gai izatea. Beste guztiari zegokionez, gutxi gora-behera gustura sentitzen zen. Egia zen gorputz osa minduta zuela; baina sentitzen zituen min haiek gero eta ahulagoak ziren, eta pentsatzen zuen, azkenean, amaituko zirela. Jada ez zuen ia sentitzen bizkarrean zeraman sagar usteldua, ezta zuriz estalitako hantura ere. Emozioz eta maitekiro pentsatzen zuen bere senideengan. Bere arreba bera baino ziurrago zegoen desagertu egin behar zenez. Eta gogoeta eta arduragabetasun lasai hartan egon zen goizaldeko hiruretan elizako erlojuak jo zuen arte. Oraindik gozatu ahal izan zuen egunsenti horren hasiera. Beranduago, berak nahi ez bazuen ere, bere burua guztiz hondoratu zen eta bere muturretik azken arnasa bota zuen. Hurrengo goizean, neskamea sartu zenean -hain ematen zituen ateekin kolpe gogorrak, ezen heltzen zenean ezinezkoa baitzen ohean atseden hartzea, hainbatetan molde haiek aldatzeko eskatu bazitzaion ere- Gregoriori ohikoa zen bisita egiteko, ez zuen, hasieran, beregan ezer arrarorik hauteman. Suposatu zuen horrela zegoela, geldi-geldi, haserre zegoela adierazteko asmoz, edozein ezagupenerako gai ikusten baitzuen. Halabeharrez, kedarra kentzeko tresna zeraman eskuan, eta honekin, atetik, Gregoriori kilimak egitea nahi izan zuen. Honekin ezer lortzen ez zuela ikusirik sumindu egin zen, ziztatu egin zuen, eta Gregorio bultzatu ostean, honek mugimendurik txikiena ere egiten ez zuela ikusi ondoren egin zion so, eta, momentuan gertatutakoaz ohartuz, neurri gabe zabaldu zituen begiak eta harridura oihu bat bota zuen. Baina ez zen denbora luzez geldirik egon, eta logelako atea zakarki ireki eta iluntasunean oihu bat bota zuen: -Ikusi ezazue, lehertu egin da! Hortxe duzue, guztiz lehertuta! Samsa jaun eta andrea haien ohean eserita jarri ziren. Asko kosta zitzaien izualdiaren ostean erantzutea, eta kosta zitzaien ere neskameak emandako berria ulertzea. Baina hau ulertu zutenean, berehala irten ziren ohetik, bakoitza alde batetik eta biek zorroztasun handia adieraziz. Samsa jaunak sorbalden gainean jarri zuen ohegainekoa; Samsa andreak bere lo egiteko kamisoia baino ez zuen jantzirik, eta itxura horrekin sartu ziren Gregorioren logelan. Bien bitartean, apopiloen etorreratik Gretek lo egiten zuen jantoki-salako atea ere zabaldu zen. Grete guztiz jantzita zegoen, gau guztian lorik hartu izan ez balu legez, eta halaxe adierazten zuen, izan ere, bere aurpegiaren zurbiltasunak. -Hilda? -esan zuen Samsa andreak, neskameari zalantza aurpegiz begiratuz, nahiz eta honetaz ziur egoteko arrazoiak falta ez zitzaizkion. -Hauxe da esaten nabilena -erantzun zuen neskameak, honen egitasuna frogatzeko Gregorioren gorpua bultzatzen jarraitzen zuen bitartean. Samsa andreak neskamea geldiarazteko mugimendu bat egin zuen, baina ez zuen geldiarazi. -Beno -esan zuen Samsa jaunak-, orain eskerrak eman ahal dizkiogu Jaunari. Aitaren egin zuen, eta hiru emakumeek gauza bera egin zuten. Gretek ez zion gorpu hari begirik kentzen: -Ikus ezazue zeinen argal zegoen -esan zuen-. Egia da aspaldi ez zuela janaririk dastatu ere egiten. Janaria sartzen zen moduan irteten zen gelatik. Gregorioren gorpuak, izan ere, guztiz zapala eta lehorra zirudien. Orain ohartzen ziren honetaz, jadanik ez zelako bere hankatxoen gainean eusten, eta inork ere ez zuen bera ez zen zerbait begiratzen. -Grete, etorri zaitez gurekin momentu batez -esan zuen Samsa andreak, tristura adierazten zuen irribarre bat eginez. Eta Grete, gorpuari begirik kendu gabe, bere gurasoen atzetik joan zen logelara. Neskameak atea itxi zuen, eta leihoa guztiz zabaldu zuen. Oraindik oso goiz zen, baina aireak bazuen jada, bere freskotasun hartan epeltasun kutsu bat. Martxoa amaitzear zegoen. Hiru apopiloak haien logelatik irten ziren eta haien gosaria non zegoen begiratu zuten. Ahaztu egin zitzaien. -Eta gosaria? -galdetu zion neskameari hiruretatik agintariena zirudienak. Baina neskameak, hatz erakuslea ahoan ipiniz, isilean, jaunak Gregorioren gelara sartzera deitu zituen. Hara sartu ziren, eta hantxe egon ziren, argiz betetako logela hartan, Gregorioren gorpuaren inguruan, hari mesprezuz begira eta eskuak haien jaka erabilietako poltsikoetan sartuta zeuzkatela. Orduan logelako atea ireki zen eta Samsa jauna agertu zen, esku bat bere emazteri eta bestea bere alabari lotuta zuela. Guztiek negar egin zuten antza zeukaten, eta Gretek noizbehinka bere aitaren besoaren atzean ezkutatzen zuen aurpegia. -Alde egin ezazue neure etxetik berehala -esan zuen Samsa jaunak, atea seinalatuz baina emakume biak askatu gabe. -Zer adierazi nahi duzu horrekin? -galdetu zion hiruretatik agintarienak, zertxobait nahasturik eta uzkurtasun irribarre bat eginik. Beste biek eskuak atzealdean gurutzatuta zeuzkaten, eta etengabe ari ziren haien eskuak igurzten, irabaziko zuten borroka baten zain egongo balira moduan. -Adierazi nahi dudana zehatz-mehatz esan dudana da -erantzun zuen Samsa jaunak, emakume biekin batera apopiloarengana hurbilduz. Hau momentu batez isilik eta lasai gelditu zen, begirada lurretik altxatzen ez zuela, bere pentsamenduak irudimenean antolatzen ari balira. -Hori horrela bada, bagoaz -esan zuen, azkenean, Samsa jaunari so eginez, bat-bateko indar batek bultzaturik honetarako ere baimena eskatu behar balio legez. Samsa jaunak begiak asko zabaldu eta burua gora eta behera mugitu beste gauzarik ez zuen egin. Honen ostean, apopiloa pausu handiak emanez ateondora zuzendu zen. Bere bi kideek aspalditik entzuten zirauten, eskuak igurtzi gabe, eta orain bere atzetik irten ziren arineketa batean, Samsa jauna haiek baino lehenago ateondora heldu eta beraien eta haien gidariaren artean jarriko zenaren beldurrez. Ateondora iritsi zirenean, nork bere txapela hartu zuen pertxerotik, nork bere aterkia atera zuen aterki-ontzitik, isilean makurtu ziren eta etxetik alde egin zuten. Ezer frogatzen ez zuen mesfidantzarekin, beranduago ikusiko zen moduan, Samsa jauna eta emakume biak eskailera ondora irten ziren eta, eskudeletik begiratu zuten zelan hiru gizon haiek, astiro baina etengabe, eskaileratan behera egiten zuten, pisu bakoitzean honek egiten zuen bueltan desagertu, eta segundo batzuk beranduago berriro agertzen zirelarik. Jaisten zihoazen bitartean, Samsa familiak haienganako zuen interesa murriztuz zihoan, eta Samsa jauna eta emakumeak, zama astun bat gainetik kendurik, etxe barruan sartu ziren berriro. Egun hura atseden hartzen eta osteratxoren bat egiten emango zutela erabaki zuten: ez zuten soilik guztiz irabazirik atseden hau, are gehiago, premiazkoa zen. Mahairatu ziren, beraz, eta hiru eskutitz idatzi zituzten barkamena eskatuz: Samsa jaunak, bere nagusiari; Samsa andreak, dendako jabeari, eta Gretek, bere nagusiari. Egiteko hauetan buru-belarri sartuta zeudenean, neskamea sartu zen bazihoala esateko, bere goizeko beharra amaitu baitzuen jadanik. Hirurek jarraitu zuten idazten, neskameari jaramon egin gabe, buruarekin baiezko keinu bat egiteaz nahikoa izan zen. Baina, bera ez zihoala ikusirik, burua altxatu zuten, haserre. -Zer duzu? -galdetu zuen Samsa jaunak. Neskamea irribarretsu zegoen ate ondoan, familiari berri zoragarri bat jakinarazi behar balio bezala, baina bere jarrerarekin adieraziz haiek galdeketa egin ondoren baino ez zuela egingo. Lumatxoa bere kapelean artez ipinita, eta bere familiarentzat lan egiten hasi zenetik Samsa jaunak gogaitzen zuena, norabide guztietarantz kulunkatuz. -Ia, ikus dezagun, zer nahi duzu zerorrek? -galdetu zuen Samsa andreak, nor neskameak gehien errespetatzen zuen pertsona baitzen. -Ba -erantzun zuen honek, eta barreak ez zion jarraitzen uzten-, ba ez zaretela arduratu behar alboko traste hori erditik kentzeaz. Dena dago konponduta. Samsa andrea eta Grete berriro makurtu ziren haien eskutitzen gainean, idazten jarraitzeko moduan, eta Samsa jaunak, neskamea dena zehatz-mehatz kontatzera zihoala ikusirik, isilarazi egin zuen, eskua beregana indartsuki luzatuz. Neskameak, ikusi zuenean ez ziotela kontatzeko prest zuena kontatzen utziko, gogoratu zuen presaz zebilela. -Jainkoak zain zaitzatela! -esan zuen, nabarmenki minduta. Buelta erdi eman zuen sumindurik, eta jantoki-salatik atera zen ate-kolpe itzela emanez. -Gaur gauean lanetik bidaliko dut -esan zuen Samsa jaunak. Baina ez zuen erantzunik jaso, ez bere emaztearena, ezta bere alabarena ere, izan ere neskameak nahasi egin zuen berriro ere berreskuratu zuten lasaitasun hura. Ama eta alaba altxatu egin ziren eta leihorantz zuzendu ziren, bertan besarkaturik geratu zirelarik. Samsa jaunak bere besaulkia norabide hartarantz mugitu zuen, eta, lasai-lasai haiei so egiten egon zen momentu batez. Honen ostean: -Beno -esan zuen-, etor zaitezte. Ahaz itzazue behingoz iraganeko kontuak. Eduki nazazue neu ere kontuan. Emakume biek momentuan esanak egin zituzten, berarengana lastertu ziren, laztandu zuten eta idazten bukatu zuten. Beranduago, hirurak elkarrekin irten ziren, hileetan egin ez zuten zerbait zelarik, eta tranbiara igo ziren osteratxo bat egiteko asmoz. Haiek ziren zihoazen bidaiari bakarrak. Tranbia eguzkiaren berotasunez beteta zegoen. Haien eserlekuetan etzanda, geroari buruzko kontuei buruz hitz egiten hasi ziren, eta ikusi zuten, gauzak ongi pentsatuta, hau ez zela oso iluna. Izan ere, haien hiru lanpostuak oso onak ziren, eta, batez ere, beranduagoko esperantzak posible egiten zitzaizkien. Momentuz hobetu behar zena etxez aldatzea zen. Etxe txikiago eta merkeago bat nahi zuten, eta, batez ere, hobeto kokatuta zegoena eta oraingoa, Gregoriok aukeratua zena, baino praktikoagoa. Eta horrela berbetan ari zirela, ia batera ohartu ziren Samsa jauna eta andrea haien alaba hazi egin zela eta indarrez beteriko neskatxa eder bat zela orain. Hitzik esan barik, begiradaz soilik elkar ulertuz, batak besteari esan zion bazela garaia haien alabarentzat senar bat bilatzeko. Eta, bidaia bukatu zenean, alaba altxatzen lehenengoa izan zenean, eta bere itxura gaztea agertu zuenean, gurasoen amets eta asmo onak sendotu egin ziren. 2904 2006-01-15T17:01:18Z Janire Rodriguez 16 /* 3. Kapitulua */ ==1. Kapitulua== Gregorio Samsa, goiz batean eta loaldi larri baten ostean, bere ohean koko bihurturik esnatu zen. Bere lepoko oskol gogorraren gainean etzanda zegoen bere burua altxatzean, eta horrela bere sabel ilunaren itxura ganbila ikusi zuen; ohazalak honen handidura ezin zuen eutsi. Ondorioz, lurrera labaintzekotan zegoen. Jatorrizko hanka lodien ordez, funtsik gabeko mugimenduaz dantzan zebilzkion hamaikatxo hanka ikusten zuten bere begiek. -Zer gertatu zait? Ez zegoen ametsetan, ez. Bere logelak betiko itxura zuen. Mahai gainean oihal laginak sakabanaturik zeuden -Samsa merkatari saltzailea zen-, eta hormatik zintzilikatuta aldizkari batetik ebakitako argazki bat zegoen, urrezko marko batean sartutako irudia. Argazkian, larruzko txano eta tapaki batez estalita dagoen emakume bat zegoen. Gregoriok soa leihorantz zuzendu zuen; lainotuta zegoen, eta leihoan euri tantak jo eta jo egoteak malenkonia eragin zion. -Beno -pentsatu zuen-; zer gertatuko litzateke momentu batez lotan jarraitu eta ameskeria guztiak ahaztuko banitu?=Baina ezinezkoa zen, izan ere, Gregorio eskuin aldearen gainean lo egitera ohituta zegoen eta oraingo izate berriak ez zion postura hori hartzen uzten. Bere helburua eskuinalderantz begira gelditzea bazen ere, halabeharrez lepoz geratzen zen berriz ere. Makina bat bider saiatu arren, alfer alferrik zen; hankek sortutako mugimendu saltsa - maltsatu hura ez ikusteko, begiak itxi zituen; dantzak bere horretan segitu zuen, harik eta min sakon bezain zorrotza sentitu zuen arte, ordura arte inoiz sentitu ez zuelako mina, alegia. -Ai Ene! -esan zuen- zein neketsua den nik hautatutako lana! Egun bat bai eta bestea ere bidaiatzen. Negozioen ardura handitu egiten da lantegitik kanpo lan egiten denean, eta bidaiek sortzen dituzten burukominak ere ez dira gutxi: trenen ordutegia jagon, janari eskasa iruntzi, jatordu desorekatua mantendu, aldakorrak diren harremanak, ezertarako balio ez dutenak, maitasunarentzako tokirik ez dutenak. Dena pikutara! Sabelean halako hazkura arin bat nabaritu zuen. Apur-apurka, ohe-bururantz luzatu zuen gorputza, burua altxatzeko asmotan. Sumindutakoaren inguruan puntu zuri batzuk zituela ikusi zuen. Hanka batekin hazkura arintzen saiatu bazen ere, berehala kendu behar izan zuen hanka honen igurtziak hotzikarak sortzen zizkion eta. -Honen goiz jaikitzeak tenteldu egiten dut bat -esan zuen-. Gizonak behar beste lo egitearen premia zuen. Askoz hobeto bizi diren saltzaileak daude. Goizean eskatutakoa apuntatzeko ostatura itzultzen naizenean, patxadaz eserita eta gosaltzen ikusten ditut. Nik dudan nagusiarekin berdin jokatuko banu, berehala kale gorrian ikusiko nintzateke. Eta nork daki, ez ote da hori niretzat egokiena? Nire gurasoengatik izango ez balitz aspaldi izango nintzateke lanetik alde eginda. Nagusiaren aurrera joan eta ene iritzia aurkeztuko niokeen. Mahai gainetik eroriko litzateke, gora igo eta langileei hitz egiteko esertzen den mahai gainetik behera, alegia; langileak hurbil-hurbil jartzen zaizkio gorra delako. Baina oraindik ez dut esperantza galdu. Gurasoei zorrak kentzeko beste batzen dudanean - oraindik beste bost edo sei urte=, entzun beharko dizkit, bai. Beno, baina momentuz jaiki egin behar naiz, trena bostetan ateratzen baita. Begiak kutxa gainean zegoen iratzargailura bideratu zituen. -Jainko laztana!-oihukatu zuen bere barnerako. Goizeko sei eta erdiak ziren eta orratzek beren martxan jarraitzen zuten. Orratzak laurden gutxi jotekoak ziren. Akaso ez zuen jo iratzargailuak? Ohetik garbi=garbi ikus zitekeen alarma lauretan jarri izan zuela; beraz, jo beharra zeukan derrigor. Baina posible ote zen lo jarraitzea, etxeko armairuak eta denak aztoratzeko moduko zarata ateratzen zuen eta? Bere loaldia ez zen batere lasaia izan. Baina seguru aski, horregatik egin zuen azken momentuan sakonago lo. Eta, zer egin zezakeen orduan? Hurrengo trena zazpietan ateratzen zen; berau hartu ahal izateko korrikan ibiltzea halabeharrezkoa zuen. Erakusgaia oraindik ez zegoen bilduta, eta, azkenik bera ere ez zen prest sentitzen. Gainera, trena hartuko balu ere, ez zuen nagusiaren errieta saihestuko, izan ere, biltegiko mutilak jadanik bere faltaren berri emana izango zion eta. Biltegiko mutila dignitate bako ipurdi- miazkatzaile hutsa zen. Eta, gaixorik zegoela esango balu, zer gertatuko litzateke? Honek susmoak zabalduko zituen, Gregoriok bost urtetan inoiz ez baitzuen lanera hutsik egin. Seguruenik nagusia Montepioko medikuarekin etorriko litzateke. Gurasoen aurrean bere alferkeriaren gainean kexak zabalduko ziren, eta medikuaren agiriari esker edozein arrazoi atzera botako luke, harentzako gizon guztiak baitaude osasuntsu. Eta egia esan, kasu honetan ez zen oker ibiliko. Izan ere, loaldi luzearen ondorioz gosez bazen ere, Gregorio ondo sentitzen zen. Bere etzalekua utzi gabe bertan hausnartzen eta pentsatzen jarraitzen zuen. Erlojuak zazpiak laurden gutxi jo zituenean, ohe burutik hurbil zegoen atea jo zuten. -Gregorio- esan zuen ahots batek, amarenak- zazpiak laurden gutxi dira. Ez zinen bada, bidaian joatekoa? Zein ahots gozoa! Bere ahotsa entzutean ordea, izutu egin zen; betikoa zen, bai, baina txistu mingarri eta eutsi ezin batekin nahasturik agertu zen, hitzak hasieran argiak baziren, gerora nahastu egiten ziren eta azkenerako bat zalantzan jartzen zen entzun ote zituen ere. Gregoriok argi erantzuteko asmoa zuen baina guztia ikusita hau esatera mugatu zen: -Bai, bai. Eskerrik asko ama. Oraintxe altxatuko naiz. Egurrezko atearen bestaldean, Gregorioren ahotsaren aldaketa ez zen igarri behar, ama erantzun horrekin lasaitu eta honek alde egin zuen. Aldiz, elkarrizketa honen ondorioz, familiako kideek bazekiten Gregorio oraindik etxean zela. Honekin batera, aita ailegatu zen eta ateari golpe arin batzuk emanda galdetu zuen: -Gregorio, Gregorio! Zer gertatzen da?- Momentutxo bat itxaron eta ahotsa altxatuz ekin zion: -Gregorio, Gregorio! Halaber, beste atearen atzetik arrebak honela galdetu zion goxotasunez: -Gregorio ez al zaude ondo? Zerbait behar al duzu? -Prest nago -erantzun zien biei batera, hitzak garbi ahoskatzeko ahalegin handia eginez bere ahots- geldiz mintzatuz. Aitak gosaltzen jarraitu arren, arrebak ahopeka jarraitzen zuen: -Ireki mesedez, Gregorio. Hala ere, Gregorio ez zen horretan pentsatzen ari; aitzitik, bere buruari zorionak ematen zizkion logela ixteko zuen ohituragatik. Lehenengo egin beharreko gauza geldi- geldiro altxatzea eta ondoren gosaltzea zen. Hau dena egin ostean bakarrik pentsatuko nukeen gainerakoan, eta ez ohean etzanda nengoen moduan. Ohean baten baino gehiagotan posturak eragindako min arintxo bat sentitu izanaz gogoratzen zen, eta sarri askotan jaikitzerakoan desagertzen zena. Jakin-min handia zeukan egun hartako bere irudikapenak nola ihesten zitzaizkion ikusteko. Halaber, ahotsaren aldaketaren arrazoia katarroaren abisua zelakoan zen, hau da, saltzailearen gaixotasun profesionala. Ohazala baztertzea lan oso erraza zen. Horretarako, gorputza albo batera botatzea zuen errazena, horrela ohazala halabeharrez eroriko baitzen. Baina zailtasuna Gregorioren zabaltasun izugarrian zegoen. Zutuntzeko, beso eta eskuz lagundu ahal izango zen; halere, horren ordez, kontrolatu ezin zituen eta gelditu ezinik zeuden hamaikatxo hankaren jabe zen. Eta kontua da, berak zutuntzeko nahia zeukala. Luzatzen zen; eta hanketako bat dominatzea lortzen zuen; baina bitartean, besteek beren mugimendu aske eta mingarriarekin jarraitzen zuten. “Ez da egokia ohean ezerezean egotea" pentsatu zuen Gregoriok”. Lehenik eta behin etzalekutik gorputzeko behealdea kanporatzea otu zitzaion. Baina parte hau -oraindik ikusi gabea, beraz zehaztasunez kokatzea zaila egiten zitzaiona-, mugiaraztea zaila egin zitzaion. Pentsatutakoari geldi-geldiro ekin zion. Gregoriok indar guztiak bilduz, gorputza aurreratu zuen. Zoritxarrez, norabidea gaizki hartu zuen eta ondorioz, oheko hanken jota izugarrizko golpea hartu zuen. Golpearen ondorioz, konturatu zen bere gorputz berriko atalik sentiberena, gorputzeko beheko partea zela. Orduan, burua etzalekuaren goialdera bota zuen berriz ere, oraingoan gorputzaren goiko partea ateratzeko asmotan. Honek ez zuen arazorik ekarri, eta, gorputzeko zabalerak zein pisuak, buruak hasi izandako mugimendua jarraitu zuten. Baina, berau airean ikusitakoan, modu berberean aurrera jarraitzeko beldurra sentitu zuen, horrela erorita zaila izango litzatekeelako burua bere horretan mantentzea; gainera Gregoriorentzako oso garrantzitsua zen momentu hartan konortea ez galtzea. Hori gertatu orduko, nahiago zuen ohean geratzea. Baina, kontrako moduan indar berdinak egin ostean, bere emozioaren morroi ziren hankak ikusirik konturatu zen hasierako posizio berdinean topatzen zela eta berriro lehengoa pentsatu zuen: ez zuela ohean jarraitu behar eta portaerarik zuzenena arriskatzea zela, nahiz eta onik ateratzeko posibilitateak urriak izan. Ordea, laster gogoratu zuen, patxadazko erabakiak hartzea, erabaki arinak hartzea baino zuzenagoa zela. Bere begiak zorroztasunez leihoan finkatu ziren; baina zoritxarrez, bistan zeuden behe- lainoek eta lainoek esperantza eta indar gutxi ematen zieten. “Honezkero zazpiak- pentsatu zuen berriro erlojua begiratzean-. Jada zazpiak, eta oraindik behe-lainoa nagusi da.” Mugitu gabe eta arnasa geldi- geldiro hartuz, pixka batean ohean etzanda jarraitu zuen isiltasunak bere izaerara itzularaziko balu moduan. Hala ere, zazpiak eta laurden jo aurretik altxatuta egotea beharrezkoa zuela pentsatu zuen. Gainera biltegitik norbait heltzear zegoela uste zuen, berau zazpiak izateko gutxi falta direnean zabaltzen dute eta. Oheko hegal batetik irristatuta atera nahi zuen. Seguruenik gorputza horrela botata, burua eusten, ez zuen minik hartuko. Ez zitzaion ezer gertatuko, alde batetik bere lepoak gogorra zirudielako eta bestetik alfonbra gainera eroriko zelako. Gauza batek bakarrik ematen zion burukomina; mugitzean aterako zuen hotsak, honek familia osoa aztoratuko zuelakoan. Baina hau aurrera eramateko erremedio bakarra zen. Gregoriok jada, gorputz erdia ohetik kanpo zuen (metodo berriak lan bat baino jolas bat ematen zuen, atzez kulunkatzea besterik ez baitzen), eta, norbait laguntzera etortzen bazitzaion, lortzea oso erraza izan zitekeela jabetu zen. Pertsona indartsu birekin nahikoa zuela ikusi zuen ( bere aita eta neskamearengan pentsatu zuen ). Bere bizkar puztuaren azpitik beren besoak sartu, eta pisuaren eraginez makurturik hankak lurrean ongi baliatuko ziren ziur asko. Baina komeni al zen laguntza eskatzea atea giltzaz zarratuta zegoela jakinda? Bere egoera larria zela jakinda ere, ezin izan zion eutsi barreari. Operazioa oso aurreratua zeukan, honekin bukatzeko egin behar zuen gauza bakarra, aurrerago egindako mugimenduak baino gogorragoa izango zen beste mugimendu bat egitea zen, alegia. Horretarako gainera, ez zuen denbora askorik, zazpiak eta laurden emateko bost minutu besterik ez zirelako falta. Izan ere, ate joka etorri zitzaizkion. “Biltegiko norbait izango da seguruenik ”, pentsatu zuen Gregoriok, beren hankak gero eta azkarrago mugitzen ziren heinean. Momentu hartan, isilunea zabaldu zen eta halaber esperantza txiki bat sentitu zuen, atea inork ez zuela zabaltzen ikusitakoan. Hala ere, gertatzekoa zena, gertatu zen; neskameak pauso sendoak eman ostean, atea ireki zuen eta. Orduan Gregoriok nahikoa izan zuen bisitariaren berba bakarra entzutea, berau nor zen igartzeko; gerentea zela antzemateko, alegia. Zergatik ote zegoen Gregorio lan egiten , falta egiteagatik horrelako susmoak zabaltzen diren lantegi batean? Bertako langileria osoa ote zen horren barrabasa? Ez ote zitekeen egon beren artean benetako gizonik, goizean ordu pare bat galdu ondoren, tripak janda zoratu arren, ohetik altxatzeko gauza ez zenik? Beharrezko al zen ikerketatxo hura egiteko mutiltxo bat bidaltzea baina, gerentea bera etortzea? Orduan Gregoriok, pentsamendu guzti hauek behartuta, etzalekutik salto egin zuen. Handia ez zen, baina golpeak sortutako hots gor bat entzun zen. Alfonbrak golpea arindu zuen; bere lepoa uste zuena baino elastikoagoa zenez, zaratotsa ez zen horren beldurgarria izan. Ordea, burua eusteko ez zuen arretarik jarri eta ondorioz, min hartu zuen eta minaren minez alfonbraren kontra estutu zen. -Hor barruan zerbait gertatu da- esan zuen gerenteak ezkerreko gelatik. Ezinezkorik ez dagoela pentsatuz, egunen batean gerenteari ere antzeko zerbait gerta zitzaiokeela imajinatu zuen Gregoriok. Gerenteak bere partetik, Gregorioren pentsamendua irakurriko balu bezala, pauso sendo batzuk eman zituen bere txarolezko zapatekin. Ondoko logelatik arrebak isilka deitu zion. -Gregorio, biltegiko gerentea dago berton. -Badakit -erantzun zion indarge, arrebak ozta -ozta entzun zuen heinean. -Gregorio- esan zuen aitak ezkerreko gelatik-, gerenteak galdetu dit ea zergatik ez duzun hartu lehenengo trena. Ez dakigu zer erantzun, eta gainera zurekin aurrez aurre berba egin gura du. Beraz, zabaldu atea, mesedez. Ez arduratu gelan dagoen kaosagatik, berak ulertuko du eta. -Egun on, Samsa jauna!- sartu zen gerentea afektiboki. -Ez dago ondo- esan zion amak gerenteari, aitak berbetan segitzen zuen bitartean-. Gaixorik dago eta. Bestela zelatan galduko zuen bada trena? Gregorio biltegirako baino ez da bizi, ez da gau bakar batean ere kaleratzen eta! Eta jakin beza, premiazkoa denean ere ez dela kalera irtetzen. Gurekin batera afaltzen du eta egunkaria leitzen isil=isilik egoten da irtenaldiko ibilbideak aztertzen. Bere aisialdi bakarra aroztegia da. Bere logelan zintzilikatuta dagoen egurrezko markoa ikusten baduzu ikusi, zeharo zurtuta geratuko zara; hiruzpalau arratsaldetako beharra izan du. Oraintxe ikus dezakezu, hots, atea zabaltzean duenean. -Laster naiz prest- esan zuen modu isil batean, elkarrizketako berbarik ez galtzeko asmotan -Emakumea, seguru zuk esan bezala direla gauzak, baina ez al du ezer larririk izango! Nik horixe espero dut behintzat. Hori bai, merkatariok sarri askotan gorputz txarra izan arren, lanean jarraitu behar dugu; negozioan gainetik ez dago ezer! -Beno -galdetu zuen aitak, estututa eta atea berriro joz-;sar al daiteke behingoz gerentea? Ezkerreko gelan isiltasuna zen nagusi, eta eskuinekoan ordea, arrebaren negar- zotinak entzuten ziren. Baina, zergatik ez ote zuen nahi Gregoriok besteekin elkartu gura? Egia esan, esnatu berria zen eta ez zen ezta janzten hasia ere. Baina, zergatik ote zegoen negarrez? Agian, neba altxatzen ez zelako, atea zabaltzen ez zuelako, gerenteari pasorik ematen ez ziolako, bere lana galtzeko arriskuan zegoelako, eta kasu horretan, nagusiak berriro ere gurasoak gogor estutuko zituen aspaldiko zor haien kontura. Ordea, hauek momentuz, ez ziren arrazoizko burukominak. Gregoriok han jarraitzen zuen, eta ez zitzaion burutik ezta pasatu ere egin bere familiakoak bertan behera uztea. Alfonbra gainean zetzan, eta zegoen egoeran egonda inork ez zion bere gerenteari pasatzen utziko. Baina deskortesia txiki hori ez zen nahikoa arrazoi lantegitik botatzeko. Eta Gregoriok arrantzekin molestatzea baino, bakean uztea hobe zela pentsatu zuen. Hala ere, besteek Gregoriorengan zuten ezjakintasunak, kezkatzen zituen. - Samsa jauna -azkenean esan zuen gerenteak, ahots harroz-, honek guztiak zer esan nahi du? Zure logelan zarratzeaz gain, monosilaboekin erantzuten duzu. Halaber, arrazoirik gabe kezkatzen dituzu gurasoak eta axolagabekeria osoz laneko kontuak baztertzen dituzu. Zure familia kideen eta enpresaren izenean, arrazoiak eman ditzazula eskatzen dizut. Harrituta naukazu. Beste mota bateko gizona zinela uste nuen, hots, gizon zentzudun eta formala zinela. Egia esateko, gaur goizean patroiak zure faltaren arrazoi posible bat eman dit: bart kobratzeko agindu zitzaizuna. Nik esan nion neronek erantzungo nuela horren aurrean, eta horrelakorik pentsatu ere ez egiteko, mesedez; baina orain, zure portaera ikusita, ez daukat zure alde egiteko asmorik. Zure egoera, beraz, ez da horren segurua. Nire asmoa gauza guzti hauek zuri bakarrik esatea bazen ere, orain zure guraso eta arreba onberek entzun behar izan dute guztia. Gainera, zuri bost axola niri denbora galaraztea ere. Azkenaldian ez gara larregi saiatu lanean eta gainera ez dira oso garai onak negoziatzeko; hori guk ere aitortzen dugu. Baina Samsa jauna, ez dago ezta negozioak bertan behera uzteko garai onik ere. -Banoa -oihukatu zuen Gregoriok, bere onetik aterata, errietaren erdian guztiaz ahantzirik.- Oraintxe noa. Eritasun bat dela eta egon behar izan naiz ohean, gainera oraindik jaiki barik nago. Momentutxo bat mesedez! Hobeto nagoen arren, oraindino ez nago uste bezain ongi. Ez dakit zer gertatu zaidan! Atzo ondo sentitzen nintzen eta hori badakite nire gurasoek ere. Beno, atzo arratsaldean sentitu nituen lehen sintomak. Zelatan ez dute nabaritu lehenago? Zelan ez nien esan ezer biltegikoei? Izan ere, sarritan uste izaten dugu etxean geratu gabe osatuko garela eta ez da horrela izaten. Mesedez, gizona, izan iezaiezue begirune nire gurasoei! Esan dizkidazunak esateko ez dago arrazoirik. Bistan dago ez dituzula nire azken bezeroen eskaera-orriak irakurri. Gainera, zortzietako trena hartuko dut. Deskantsu hau indarberritzeko ez zait batere gaizki etorri. Ez ezazu galdu denbora gehiago. Laster izango naiz biltegian. Azaldu nagusiari nik esandako guztia eta eskatu barkamena nire partetik. Guzti hau zioen bitartean, zailtasun handirik barik, kutxara hurbildu zen. Bertan, zutitzen saiatu zen. Atea ireki eta gerentearen aurrean jarri eta berba egin gura zuen berarekin. Horren gogotsu deitzen zeudenen aurpegiak ikusteko irrikaz zegoen. Ez zen bere errua izango izutzen baziren, beraz, ez zuen zertan beldurturik. Ezta lasai geratzen baziren ere. Pixka bat mugituz gero, zortzietako trena hartuko zuen. Baten baino gehiagotan egin zuen laban kutxako horma lauekin; baina azkenean zutitu zen. Sabeleko mina handia bazen ere, horrek ez zuen kezkatzen. Orduan bere burua ondoko aulkiko bizkarraldearen kontra jarri zuen eta haretxen ertzei hankez oraturik geratu zen. Lasaitu zenean isildu egin zen gerentearen berbak entzuteko. - Zerbait ulertu al duzue? -galdetu zien gurasoei-. -Ai ene! -egin zuen amak negarrez. Seguruenik txarto egongo da eta gu hemen berari zirikatzen. =Eta jarraian dei egin zuen: -Grete! Grete! -Zer behar duzu, ama? -erantzun zuen alabak gelaren beste txokotik. -Mediku baten bila joango zara segituan; zure neba gaixorik dago eta. Zoaz arrapaladan! Entzun al duzu zelan egiten zuen berba? -Ana! Ana! -aitak egin zuen dei txaloak emanez-. Deitu iezaiozu segituan sarrailagile bati. -Animalia bat da- esan zuen gerenteak. Harrera gelan, korrika zetozen bi gazteren gona hotsa entzun ahal izan zen ( nola jantzi zen horren azkar arreba? ), eta, etxeko ateak, kolpean irekitzean, atera zuen zarata bortitza. Baina ez zen entzun ate kolperik. Ezbeharren bat gertatu den etxeetan gertatzen den legez, atea irekita utzi zuten. Halere, Gregorio hagitz lasaiago zegoen. Egia da bere berbak ulergaitzak zirela, berari argiak iruditu zirela arren. Horregatik bada, besteak zerbait arraroa gertatzen zela konturatu ziren eta ondorioz, laguntzera hurbildu zitzaizkion.Besteek lehenengo antolaketak erabakitasunez eta irmotasunez hartu izanak lasaitu egin zuten. Berriz ere gizakien artean zegoela iruditzen zitzaion, eta biengandik, bai medikuarengandik bai sarrailagilearengandik, bereizketarik gabe, ekintza arraro eta txundigarriak espero zituen. Eta, hurbiltzear zeuden elkarrizketa erabakigarrietan ahalik eta argien mintzatzeko asmoz, arinkeriaz eztarria garbitu zuen, arinki egitera beharturik zegoela, zarata hau ere giza-estula ez zela pentsatuko zuten beldur, horiek bereiztu ahal izateko segurtasunik ez zuelako. Bitartean, ondoko gelan, isiltasun handia zen nagusi. Gurasoek beharbada, nagusiarekin mahai inguruan jesarririk, honekin ahapeka hitz egingo zuten. Agian guztiak atetik gertu zeuden entzuten. Besaulkiarekin batera astiro-astiro hurbildu zen Gregorio atera; hara iristerakoan, jesarlekua utzi, atera salto egin zuen eta zutik eutsi zen, oratuta, bere hankek zuten lirdingagatik. Horrela zegoela, atseden hartu zuen egindako ahaleginagatik. Gero, sarraila barruko giltza birarazten saiatu zen bere ahoa erabiliz. Zoritxarrez, ez zuen guk zehazki hagin deritzogunik. Zerekin oratuko zuen orduan giltza? Baina barailak, ordea, oso indartsuak ziren, eta, horietaz baliatuz, giltza mugitu ahal izan zuen, horrek eragiten zion minean erreparatu barik, izan ere likido ilun batek irten zuen bere ahotik, giltzean labaindu eta lurrera tantaka erortzen zela. –Entzun iezadazue- esan zuen nagusiak alboko gelan-. Giltza birarazten ari da. Hitz horiek jarraitzeko bihotz eman zioten Gregoriori. Baina guztiek, aitak, amak, zera oihukatu behar izan zioten: -Aurrera, Gregorio!- Bai, zera oihukatu behar izan zuten: -Beti aurrera! Saiatu zaitez!. Eta guztiak bere ahaleginaren ondorioak larritasunez ikusteko zain zeudela imajinatuz, bihotz-bihotzetik giltza haginkatu zuen, nahiko ahulduta. Eta, giltzak sarrailan jira egiten zuen heinean, bera mantendu egiten zen, airean alde batetik bestera zebilela, ahotik eskegita, eta, beharrezkoa zen arabera, giltzean oratzen zen edo bere gorputzeko pisu guztiaz beherantz bultzatzen zuen. Sarrailaren hots metalikoak, amore ematerakoan, bere senera guztiz itzularazi zuen. –Beno- esan zuen, sekulako zizpurua emanez-. Ez da sarrailagilea etorri izan behar. Eta buruarekin kisketa jo zuen atea guztiz zabaltzeko. Atea zabaltzeko modu hau zela eta, sarrera librea zegoen arren, ez zuten Gregorio ikusi. Lehendabizi, ateko orrietako bat astiro bultzatu behar zen, atalasean atzeraka lazki ez jausteko kontu handiz. Eta mugimendu zail hau oraindik nola egin zezakeen pentsatzen zegoela, beste ezertan pentsatzeko astirik ez zuela, nagusiarengandik “ene!” entzun zuen, haizearen orroa bezala entzun zena, eta atetik hurbilen zegoen gizon hau ikusi zuen, baita eskuarekin ahoa nola estaltzen zuen eta poliki atzerantz egiten zuen ere, indar ikusezin batek mekanikoki bultzatuko balu bezala. Amak- nagusia han egon arren, ilea nahasia zuena burezurreko gainaldean- lehenengo Gregoriori begiratu zion, eskuak elkartu zituen, gero berarengana bi pausu eman zituen, eta azkenean zerraldo erori zen, bere gonak inguruan sakabanaturik eta aurpegia bularreko sakontasunean estalia zegoela. Aitak ukabilarekin mehatxu egin zuen, etsaitasuna erakutsiz, Gregorio logela barrurantz bultzatu nahi izango balu bezala; gero buelta eman zuen, etxeko sarrerara segurtasunik gabe abiatu zen, eta, begiak eskuekin estaliz, negarrak bere bular sendoa astintzen zuela. Gregorio, orduan, ez zen logelara guztiz sartu; bere logela barruan itxita zegoen ateko orrian eutsi zen; horrela, bere gorputz erdia baino ezin zitekeen ikusi, burumakur ingurukoak zelatatzen zituela. Bitartean, eguna argituz joan zen, eta beste aldeko espaloian aurrez aurreko eraikin beltzituaren zati txiki bat ikus zitekeen. Ospitale bat zen, eta bertako fatxada monotonoa leiho simetrikoek desegiten zuten. Ez zuen atertu, baina ordurako tanta bakanak baino ez zeuden, lurreko leku ezberdinetan ikus zitezkeenak. Mahai gainean gosaria zerbitzatzeko tresnak zeuden, izan ere, aitarentzat huraxe zen eguneko jateko momenturik garrantzitsuena, eta egunkari ezberdinak irakurtzen luzatzea ikaragarri gustuko zuen. Gregorioren aurrez aurre zegoen horman eskegitako mihisean bere argazki bat zegoen, zerbitzu militarrean zegoela eginikoa eta teniente uniformea erakusten zuena, eskua lepoan jarria, arduragabekeriaz irribartsu, bere jarrera eta janzkerak errespetua eskatuko balute bezala. Gela hori etxeko sarrerara begira zegoen; atetik etxekoa ikus zitekeen, irekita ere bazegoena, baita eskailera-burua ere. - Beno- esan zuen baretasuna mantendu zuen bakarra bera izan zen uste osoa zuela-. Beno ba, berehala jantziko naiz, erakusgaiak hartuko ditut eta bidaia hasiko dut. Bidaia egiten utziko didazue, ezta? Nagusi jauna, burugogorra ez naizela eta gustura lan egiten dudala ikus dezakezu. Bidaiatzea nekagarria da; baina ni ezin naiteke bidaiatu gabe bizi. Nora zoaz, nagusi jauna? Saltokira? Bai? Gertatu den guztia gertatu den bezalaxe kontatuko al duzu? Edonor ezgai izan daiteke batzuetan lanerako; baina momentu horietan langileak mesedegarri izan direla ohartu behar dira nagusiak eta jakin beharko lukete, ezgaitasuna gainditu ostean, gogotsuago eta arduratsuago lan egingo dutela. Nik, zuk ondo dakizun bezala, lan handia zor diot buruzagiari. Baina, bestalde, nire gurasoak eta nire arreba ere zaindu egin behar ditut. Egia da gaur estuasun larri baten nagoela. Baina lan eginez gainditzea lortuko dut. Mesedez, ez ezazu egoera gehiago zaildu. Nire alde jarri zaitez. Saltzailea inork maite ez duela badakit. Guztiek uste dute dirua erruz irabazten duela, eta, horretaz gain, ederto bizi dela. Egia da aurriritzi hau desager dadin arrazoi berezirik ez dagoela. Baina zuk, nagusi jauna, beste langile guztiek baino askoz gehiago dakizu, eta, geure artean, buruzagia barne, guztiaren jabe dena, sarritan erratu egiten da langileei buruz. Zuk ondo dakizu saltzailea, urteko egun gehienak saltokitik kanpo ematen dituenez, zurrumurru ugarirako pizgarri erraza dela eta funsgabeko kointzidentzia eta kexetarako biktima egokia ere bai. Horien aurka defendatzea ez da batere erraza, gehienetan horien berri ere izaten ez duelako, eta bidaia batetik leher eginda itzultzen denean baino ez ditu kausa ikusezin baten ondorio negargarriak zuzenean nabaritzen. Nagusi jauna, ez zaitez arrazoia ematen didazula erakusten didan ezer esan gabe joan, neurri batean behintzat. Baina, Gregoriok lehen hitzak esandakoan, nagusiak buelta eman zuen eta hari destainaz begiratzen zion, ezpainekin mesprezuzko keinu bat eginez. Gregoriok hitz egiten zuen bitartean, ez zen momentu bat ere lasai egon. Aterantz urrundu zen Gregoriori begirik kendu gabe, baina astiro-astiro, indar misteriotsu batek gela hartatik alde egitea galaraziko balu bezala. Etxeko sarrerara iritsi zen azkenean eta, oina lurretik altxatu zuen arintasuna ikusirik, sua zapaldu zuela eman zuen. Eskumako besoa eskailerarantz luzatu zuen, han, mirari moduan, askatasuna aurkitu ahal izango balu bezala. Nagusiak era horretara alde egitea onartu ezin zezakeela ulertu zuen Gregoriok, bestela saltokian zuen lanpostua arriskuan baitzegoen. Bere gurasoek ez zuten berak bezain ondo ulertzen egoera, urteek aurrera egin ahala, etxe hartan Gregoriok euren bizitzarekin baino ez akaba zezakeela pentsatu izan zutelako; horretaz gain, momentuak sortutako egonezinagatik, eta horren ondoriozko zereginengatik, zuhurtasuna ahazturik zuten. Baina ez zitzaion hori gertatu Gregoriori; honek bazekien nagusia atxikitzeak zuen garrantzia, baita berau lasaitu, konbentzitu eta erakartzeak ere. Horren guztiaren menpe zegoen Gregorioren eta bere senideen etorkizuna. Bere arreba gutxienez hantxe egongo balitz! Oso azkarra zen; Gregorio oraindik bere bizkar gainean etzanda zegoenean negar egin zuen. Seguru asko nagusia, neska politarekin adeitsua izango zelakoan, neskak nahi izandako edonora joateko prest egongo litzateke. Etxeko atea itxiko zukeen eta sarrean bertan ezustekoa kendu lioke. Baina arreba ez zegoen han, eta Gregorio bere kabuz moldatu behar zen. Eta, mugitzeko zuen gaitasun berria oraindik ezagutzen ez zuela ohartu barik, ezta posibleena ere, eta ziurrena ere bazena, hau da, besteek bere diskurtsoa ulertuko ez zutela, eutsita zegoen logelako atearen orritik banandu zen, bestearen zabaldurak sortutako atearen orritik irristatu zen nagusiarenganantz aurrera egiteko nahiarekin, eskailera-buruko barandan komikoki oraturik jarraitzen zuena. Berehala lurrera erori zen, alferrekoak ziren ahaleginak eginez bere hanka nimiño eta ugarietan eusteko, ahopeka kexa txikia egiten zuela. Momentu hartan, egun hartan lehenengo aldiz, benetako ongizate batek hartua bezala sentitu zen: hankatxoek, lurrean eutsita, zuzen-zuzen obeditzen zuten. Poztasun naturalez nabaritu zuen, eta berak nahi zuen lekura eramateko ahalegina egiten zutela ohartu zen, bere sufrimenduen amaiera iritsi zela adierazi zuena. Baina Gregorio, egin beharreko mugimendu gogorragatik, lurraren arrasean alde batetik bestera zebilenean, ez oso urrun eta bere amaren aurrez aurre, honek bat-batean salto egin zuen eta garrasika hasi zen, besoak luzatuz eta atzamarrak banatuz: -“Lagundu! Jainko maitea! Lagundu!”. Burua makurtzen zuen Gregorio hobeto ikusi ahal izateko; baina, bat-batean, suposizio hau ezeztatzeko asmoz, atzerantz erori zen, mahai gainean bizigabe moduan jausiz, eta oraindik hau ipinita zegoela gogoratu gabe, bertan jesarrita geratu zen, bere alboan iraulitako kafeontzitik kafea zorrotadaka isurtzen zegoela ohartu barik, alfonbratik zehar zabalduz. - Ama! Ama!- xurxulatu zuen Gregoriok, goitik behera begiratuz. Momentu baten nagusiak bere burutik alde egin zuen; eta ezin izan zuen, isuritako kafea ikusterakoan, bere barailak behin eta berriz hutsean ireki eta itxi baino. Amak, mahaitik alde egiten ahalegintzen zebilenean, berriz ere garrasi egin zuen eta bere burua aitaren besoetan bota zuen, bera laguntzera zioana. Baina ordurako Gregoriok ezin zien bere guarsoei jaramonik egin; nagusia eskaileran zegoen eta, kokotsa barandan jarrita zuela, ikuskizun hari azkenengoz begiratu zion. Gregoriok indarra hartu zuen nagusiarengana heltzeko asmoz, baina harek zerbait susmatu zuen, izan ere, salto bat emanda hainbat eskailera-maila jaitsi baitzituen eta desargertu egin zen, baina horren aurretik eskailera osoan entzun ziren oihuak bota zituen. Zoritxar hau guztia gutxi balitz, nagusiaren ihesaldiak aita ere guztiz aztoratu zuen, momentu hartaraino lasai samar egon zena; izan ere, iheslariaren atzean arin joan beharrean, edo gutxienez Gregoriok hori egitea baimendu izan balu, eskumako eskuarekin nagusiaren makilari heldu zion- hau ez zen makila batzeaz gogoratu ere egin, ezta bere kapela eta berokia batzeaz ere, aulki baten ahaztuak- eta, beste eskuan mahai gainean zegoen egunkari handi bat hartuz, prestatu egin zen, lurrean ostikada indarstuak emanez, papera eta makila erabiliz, Gregorio bere logela barruraino atzera eginarazteko. Azken honen erreguek ez zuten ezertarako balio izan, ulertu ez zituztenak; eta, burua era otzanez bere aitarenganantz bueltatu bazuen ere, haren ostikada indartsuak bikoiztea baino ez zuen lortu. Amak, bere aldetik, eguraldi txarra egon arren, leiho bateko kristala jaitsi zuen eta, kanporantz bortizki makurturik, aurpegia eskuekin estaltzen zuen. Kanpoko eta eskailerako airearen artean haize indartsua sortu zen; leihoetako errezelak harrotu egin ziren; mahai gaineko egunkariak ere bai, eta orrialde solte batzuek lurretik hegan egiten zuten. Aitak, errukigabe, txistu basatiekin presatzen zuen atzera-egitea. Baina Gregoriok oraindik ez zekien atzerantz ondo ibiltzen, eta horregatik oso astiro zebilen. Gutxienez buelta eman ahal izan balu! Arnas batean bere logelan egongo litzateke. Baina, bere makaltasuna zela-eta ez zuen bueltarik eman nahi izan aita urdurituko zuen beldur, honek zuen makila tentea burua zauritu edo bizkarra hausteko prest zegoela. Azkenean, hala ere, ez zuen beste erremediorik izan eta buelta eman behar izan zuen, amorruz ohartu baitzen atzerantz ibiliz norabidea mantentzea ezinezkoa zitzaiola. Horrela, bere aitari estutasunez begiratzeari uzten ez ziola, ahalik eta arinen buelta ematen hasi zen, hau da, makaltasun ikaragarriz. Aita haren borondate onaz jabetu behar izan zen, erasotzeari utzi baitzion, urrunetik makilaren puntarekin jiratu beharreko norabidea zuzenduz. Gutxienez txistu jasanezin hura gelditu izan balitz! Burua guztiz galtzea eragiten zion honek Gregoriori. Buelta guztiz amaitzeko gutxi falta zitzaionean, txistu hark nahastu eta atzera pixka bat egin zuen. Atearen aurrez aurre egotea lortu zuen azkenean. Baina bere gorputza ate hartatik oztopo barik igarotzeko handiegia zela jabetu zen momentu hartan. Aitari, momentuan zituen gogoak ikusirik, beste orria zabaltzea ez zitzaion, jakina, bururatu leku nahikoa izan zezan. Ideia batez baino ez zegoen beteta: Gregorio, lehen bait lehen, bere logelan sartu behar zen. Hala ere, sartu ahal izateko Gregoriok behar zituen prestaketa gogaikarri guztiak ez lituzke inoiz ere onartuko eta, era honetara, atea igaro. Honetarako inolako oztoporik egongo ez balitz bezala, Gregorio bultzatzen zebilen handitzen zioan iskanbila sortzen. Gregoriok bere atzean entzuten zuen ahotsak ez zuen aita batena zenik ematen. Gregorio ateko markoaren kontra estutu zen. Albo batez tentetu egin zen; atalasean zeharka jarrita zegoen orain, bere alboa guztiz minduta eta zaurituta zegoela. Ateko argitasunean irudi nazkagarri batzuk ikus zitezkeen.Gregorio trabaturik geratu zen han, ez zen bere kabuz inolako mugimendurik egiteko gai. Alde bateko hankatxoak airean zeuden, eta beste aldekoak lurrean zapaldurik min handia sortuz... Horrelako baten, logelan azkar sarrararzi zuen kolpe indartsu eta, era berean, salbatzailea eman zion aitak atzetik, odoletan hastea eragin ziona. Gero, makilarekin itxi zuen atea, eta azkenean guztia lasaitu egin zen. ==2. Kapitulua== Gaua iritsi zen arte Gregorio ez zen logale neketsu hartatik esnatu, konortegabetze baten antzekoa izan zena. Hala ere, ez zen bere kabuz askoz beranduago esnatuko, ordurako lo nahiko egin baitzuen, baina isilpeko pauso batzuen marmarrak eta kontuz itxitako sarrerako atearen zaratak esnatu zutela iruditu zitzaion. Tranbia elektrikoaren islak logelako sabaia eta altzarien gainaldea argitzen zituen; baina behean, Gregorio zegoen lekuan, iluntasuna zen nagusi. Astiro eta oraindik trakeski, bere garroekin haztamuka ibiliz, euren balioa ulertua zuela, ateraino hurbildu zen gertatu zena ikusteko asmoz. Bere ezkerraldea zauri bakar, luze eta nazkagarria zen. Herren zebilen, hautaketa bidez eta simetrikoki, bere hanka hilera bien gainean. Beste alde batetik, hauetariko bat, goizean jazotako istripuan zauritua, - miraria izan zen besteak zauririk gabe izatea!-, bizitza barik narras zeraman. Atera iristerakoan, bertara erakarri zuena jateko zerbait izan zela ohartu zen. Katilukada bat azukredun esne ikusi zuen, ogi zuridun zatitxoak igerian zeudela. Pozaren pozez barre egiteko zorian egon zen, goizean baino askoz gose handiagoa baitzuen. Berehala, burua katiluan murgildu zuen begiak estaltzeraino ia-ia; baina laster etsita atera behar izan zuen, ez bere ezkerraldeko minak lana zailtzen zuelako bakarrik (jan ahal izateko gorputz osoa mugitu behar zuen), esnea, momentu hartara arte gehien gustuko zuen edaria zena-horregatik, zalantza barik, arrebak han utzi zuen-, ez zitzaiolako batere gustatu baizik. Ia-ia nazkatuta urrundu zen katilutik, eta berriz ere logelako erdialderantz irristatu zen. Jangelan gasa piztuta zegoela ikusi zuen ateko zirrikitutik. Baina, ohikoa zenaren aurka, ez zitekeen aita amarentzako ozenki irakurtzen ari zela entzun ezta arrebaren gaueko egunerokoa ere. Ez zen txintik ere entzuten. Agian ohitura hau, arrebak bere eskutitzetan beti aipatzen zuena, azkenaldian desagertu egin zen. Baina inguruko guztia ere isilpean zegoen, eta, ziur aski, eraikina ez zen hutsik egongo. –Zelako bizimodu lasaia duen neure familiak!- pentsatu zuen Gregoriok. Eta, bere begiradak gerizpean finkaturik zituen bitartean, bere guraso eta arrebari hain bizitza barea eman ahal izateaz harro sentitu zen, hain inguru politean. Ikaraz pentsatu zuen lasaitasun, ongizate eta poztasun haiek amaitzear zeudela... Burutazio hauek nahas ez zezaten, nahiago izan zuen fisikoki astintzea eta logelatik arrastaka hasi zen. Gauean zehar ateko orri bat zabaldu zen, eta beste batean bestea: norbaitek, zalantza barik, sartu beharra zuen eta duda-mudatan zebilen. Gregorio, hori ikusita, jangelara ematen zuen atearen aurrez aurre jarri zen, bisitari zalantzatia barrurantz erakartzeko prest, edo gutxienez hura nor zen ikusteko asmoz. Baina atea ez zen berriro ireki, eta alferrik itxaron zuen. Goizeko lehen orduetan, atea zarratuta zegoenean, guztiak barrura sartzen saiatu ziren, eta berak orain ate bat zabaldu zuela, eta besteak ere ireki zituztela, zalantza barik, egunean zehar, ez zen inor gehiago joaten, eta giltzak ateko kanpoaldean zeuden, sarrailetan. '''(Zatitxo bat faltan dago)''' (jani zeure tatixe): eta neskameari dagokionez, ez zen aintzakotzat hartu behar, hirurogei urte inguruko honek, aurreko neskamearen agurretik oso kementsua izan bazen ere, mesede berezi legez, sukaldeko atea itxita edukitzeko eta bakarrik norbaitek deitzen zionean irekitzeko baimena eskatu zuelako. Horregatik, geratzen zen aukera bakarra ama, aita ez zegoenean, bilatzea zen. Ama pozaren pozez joan zen. Baina, heldu bezain pronto mutu gelditu zen. Ohiko legez, arrebak dena behar bezala zegoela egiaztatu zuen, eta, soilik orduan, amari pasatzen utzi zion. Gregoriok, berehala, izara normalean baino gehiago jaitsi zuen, tolesteko asmoz. Izan ere, izara kasualitatez bertan zegoela ematen zuen. Kasu honetan ere ez zuen izararen azpitik kuxkuxeatu; bere ama ikusteari uko egin zion, hau etorri izanagatik pozik zegoelarik. – Sartu zaitez, ez dela ezer ikusten –esan zuen arrebak, ama eskutik helduta eramanez. Eta Gregoriok entzun zuen nola bi emakumetxoek beterik zegoen kutxa astun eta zaharra lekuz aldatzen zuten eta zelan arrebak, beti alaitsu, lan gehiena bere esku hartzen zuen, amaren aholkuei jaramonik egin gabe, hau nekatu egingo zelakoaren beldurrez. Lanak dezente iraun zuen; egia da, ordu laurden bat pasa ondoren, amak kutxa aurreko tokian ixtea komenigarria zela adierazi zuela, lehenik eta behin, oso astuna zelako, eta, gainera, logelaren erdian utzita Gregoriori bidea oztopatuko ziolako; bazitekeen Gregoriori altzariak kentzearen ideia ez gustatzea. Amari, ostera, justu kontrakoa iruditzen zitzaion; biluzik zeuden paretek bihotza estutzen zioten. Zergatik ez al zuen Gregoriok berdina sentituko, bere logelako antzinako altzarietara ohituta egonda? Ez al zuen bere burua abandonaturik ikusiko gela huts horretan? – Eta ez al zirudien, orduan, –jarraitu zuen ahots isil-isilez amak, ia ahopeka, Gregoriok entzuteko beldurrez bezala, non zegoen justu ez baitzekien, hitzak ez zituela ulertzen pentsatzen zuen arren ahots-soinuari buruz ez zeukan-eta ziurtasun bera–, ez al zirudien, orduan, altzariak kendu eta baztertzen genuela, bera bakarrik utzita? Nik uste dut onena logela aurreko moduan uztea dela, horrela, Gregoriok, gugana bueltatzen denean, dena berdin aurkitu eta eten hau ahalik eta arinen ahaztu dezan. Amaren hitz hauek entzunda, Gregoriori iruditu zitzaion, bi hilabete horietan, giza erlazio ezak, bizitza berriak eraginiko monotoniarekin batera, zoratu egin zuela, ezin baitzuen inola ere ez azaldu zergatik desiratzen zuen orduan logela hutsik ikustea. Gregoriok, benetan, nahi al zuen logela aldatua izatea? Ikusi nahi al zuen familiaren altzariekin beteriko logela eroso hura, desertu bihurtuta, non, oztoporik gabe, benetan, pareta guztietatik igo zitekeen, baina, aldi berean, ahaztuko zukeen gizakia zeneko bizitza? Logela ia-ia ahaztuta zeukanean, aspalditik entzun ez zuen amaren ahotsak baino ez zuen hunkitu. Ez, ez zen ezer lekuz aldatu behar; denak bere horretan jarraitu behar zuen; altzarien eragin onuragarririk gabe ezin moldatu, eta, hauek ariketak libreki egitea eragozten bazioten ere, hura, edozelan ere, kaltea baino, abantaila moduan kontuan hartu behar zen. Zoritxarrez, arreba ez zetorren bat iritzi honekin. Gainera, ohituta zegoenez –arrazoiak zituelarik– Gregoriorekin zerikusia zuen guztia, gurasoen aurrean, bere esku hartzera, amaren ideia nahikoa izan zen ez bakarrik kutxa eta mahaia kendu behar zirela behin eta berriz errepikatzeko, baita beste altzairu guztiak kendu behar zirela esateko ere, ezinbestekoa zen sofa kenduta. Baina guzti horretara ez zuen bakarrik bere umeen moduko setakeriak eta bere buruarekiko konfidantzak bultzatzen; gainera, Gretek jakin bazekien Gregoriok arrastaka eta gora eta behera ibiltzeko leku handia behar izateaz gain, altzariak ez zituela ezertarako ere erabiltzen. Eta, beharbada, bere adineko neskatxen berezko gar horrekin, beti edozein aukeraz baliatzeko desirarekin, isilean, Gregorioren izugarrizko egoera areagotzeko desirak eraman zuen arreba guzti horretara, beragatik egiten zuena baino gehiago lortzeko asmoz. Izan ere, Grete izan ezik, inor ez zen ausartuko Gregorio bakarrik sentiaraziko zuen pareta hutsak zituen logela horretara sartzen. Amak, beraz, ez zuen Gretek proiektuari amore ematerik lortu. Logela horren ezinegonak ama isilarazi zuen eta, jarraian, arrebari kutxa ateratzen lagundu zion. Beste erremediorik ez balego, Gregorio kutxarik gabe molda zitekeen, baina, mahaiak bere horretan jarraitu behar zuen. Emakumeak logelatik irten ziren, arnasestuka, kutxa zeramatela. Bat-batean, Gregoriok burua kontu handiz sofaren azpitik atera zuen, haiekin berba egiteko asmoz. Tamalez, ama izan zen lehenago bueltatu zena. Grete, bitartean, ondoko gelan, kutxarekin borrokan ziharduen, hau leku batetik bestera astinduz, altzaria mugitzeko asmoz, baina ezin izan zuen lortu. Ama ez zegoen Gregorioren itxurari ohituta; gaixotu ere egin zitekeen bat-batean Gregorio koko itxuraz ikusirik; eta, horregatik, Gregorio, ikaratuta, ahalik eta arinen atzera egin eta, sofaren beste muturreraino mugitu zen; baina, ordurako oso berandu izan zen, izara mugitu egin baitzen amaren arreta sortaraziz. Hau, une batez, geldi-geldirik geratu zen eta Greterengana bueltatu zen. Gregoriok bere buruari aldaketa ezer apartekorik ez zela behin eta berriz errepikatzen bazion ere, altzari soil batzuk aldatzea baino ez zela, emakumeen joan-etorri eta elkarrizketak egonezin handia sortu zioten. Orduan, burua eta hankak ahal bezain gehien uzkurtzen zituelarik eta sabela lurraren kontra zapaltzen zuelarik, ohartu zen ezingo ziola egoerari gehiago eutsi. Bere logela husten zioten, berak maite zuen guztia kentzen zioten: jadanik erremintak eta zerra gordetzen zitueneko kutxa ere eraman zuten; mahaia ere mugitu zuten, komertzioko karrera ikasten zuenean eta eskolara joaten zenean ere idazteko erabiltzen zuena. Amaren eta arrebaren asmo oneko jardun hura geldiarazi nahi bazuen, ezin zuen minutu bat ere galdu. Momentu honetan, Gregorio ez zen emakumeen presentziaz jabetzen, hauek, unaturik, isilean lan egiten baitzuten; entzun zitekeen bakarra haien urrats nekatuen oihartzun ahulak ziren. Eta, horrela, –emakumeak, ondoko gelan, idazmahaian arnasa hartzeko jesartzearekin batera– Gregorio ezkutalekutik irten zen, bere abiadura bizkortuz. Lehendabizi, ez zekien nora joan. Momentu horretan, jadanik biluzik zegoen paretan, larruz bilduriko emakume baten irudiak arreta deitu zion. Arrapaladan bertaraino igo zen eta kristalera eutsi zen, honek bere sabeleko mina arindu zuelarik. Behintzat, berak estaltzen zuen irudia ez zion inork kenduko. Eta burua jangelako aterantz bueltatu zuen, emakumeak ikusteko asmoz. Egia esan ez zuten atseden handirik hartu. Berriro ere bertan zeuden, Gretek ama besoarekin inguratzen zuelarik, bera helduz. – Beno, eta, orain, zer eramango dugu? –Esan zuen Gretek, ingurua miatuz. Bitartean, haien begirada paretari loturik jarraitzen zuen Gregoriorenarekin gurutzatzen zen. Gretek egoerari eutsi zion eta amaren aurrean jarri zen, honek Gregorio ikusi ez zedin. Orduan, dardarati hauxe esan zion: – Etor zaitez, goazen apur batean jangelara. Gregoriorentzat, Greteren asmoa argi zegoen: ama babestu nahi zuen, eta, ondoren, bera paretatik jaitsi. Baina, ez zuen inola ere lortuko! Gregoriok irudiari eutsita jarraitzen baitzuen, eta ez baitzegoen amore emateko prest. Nahiago zuen Greteren gainera salto egin. Baina Greteren hitzek ama urduritzea baino ez zuten lortu. Orduan, ama alde batera mugitu egin zen; paretan zegoen orban beltz erraldoia ozta-ozta ikusi, eta, Gregorio zela konturatu baino lehen, hauxe oihukatu zuen: – Jainko maitea! Jainko maitea! Eta zerraldo erori zen sofaren gainera, besoak luzaturik. Indar gabe zegoela ematen zuen, geldi-geldirik. – Kontuz Gregorio! –oihukatu zuen arrebak, begirada sutsuaz, ukabila gora jasotzen zuelarik. Hauxe izan zen Gretek Gregoriori berba egin zion lehenengo unea metamorfosia gertatu zenetik. Eta arreba ondoko gelara joan zen, ama bere onera bueltatzeko zerbaiten bila. Gregoriok pozik lagunduko ziokeen amari –irudia babesteko denbora bazegoen–, baina kristalari itsatsirik jarraitzen zuen oraindik, eta bertatik zakarki askatu behar izan zen. Ondoren, birritan pentsatu gabe, ondoko gelara abiatu zen, antzinako legez, arrebari aholkuak eman ahalko bazizkion bezala. Baina, haren atzean geldi egotearekin konformatu behar izan zen. Arreba, hainbat botilen artean, bila eta bila ari zen; buelta eman zuenean, beldurtu egin zen; botila txiki bat lurrera erori eta apurtu egin zitzaion, eta honek Gregoriori min eman zion, aurpegian likido erregarri bat bota baitzion. Gretek, jarraian, ahal bezain ontzi gehien hartu eta Gregorioren logelan sartu zen, atea hankarekin itxiz. Gregoriok, orduan, bere burua amarengandik banatuta ikusi zuen, hau, bere erruz, hiltzeko zorian egon zitekeelarik. Eta Gregoriok ez zeukan sartzerik arreba kanpora bota gabe, baina amarentzat ezinbestekoa zen arreba ondoan izatea; beraz, itxoitea besterik ez zuen. Gregorio, urduritasunaren eta aladuren eraginez, sabai, pareta eta altzarietatik igotzen hasi zen, eta, azkenean, batera eta bestera ibili ostean, mahaiaren gainera bota zen, guztiz ahulduta. Horrela minutu batzuk igaro ziren. Gregorio etzan egin zen nekearen nekez; isiltasuna zen jaun eta jabe; hori, apika, seinale ona zen. Bat-batean, deitu egin zuten. Neskamea, betiko legez, bere sukaldean sartuta zegoen, eta Grete atea zabaltzera joan behar izan zen. Aita zen. – Zer gertatu da ba? –izan ziren bere lehenengo hitzak. Greteren itxurak dena zioen. Honek bere aurpegia aitaren bularrean ezkutatu eta ahots isilaz erantzun zuen: – Ama zorabiatu egin da, baina orain hobeto dago. Gregoriok ihes egin du. –Banekien –esan zuen aitak–. Abisatu nizuen; baina zuek, emakumeok, inoiz ez duzue kasurik egin nahi. Gregoriorentzat agerikoa zen aitak Greteren berria txarto ulertu zuela eta aitak, bestalde, bere semeak zerbait txarra egin zuela suposatzen zuen. Gregoriok beharrezkoa zuen, beraz, aita lasaitzea, ez baitzuen ez denborarik, ez baliabiderik gertatutakoa azaltzeko. Horregatik, bere logelako atera joan eta haren kontra estutu zuen gorputza, aitak, sartzen zenean, ulertu zedin bere logelara berehala bueltatzeko asmoa zuela eta aski zuela atea irekitzea, momentuan Gregorio desagertu zedin. Baina egoera kaskar honen aurrean, aita ez zen hori ulertzeko prest egongo. – Ah! –oihu egin zuen aitak, sartu zenean, ahots haserre, baita mehatxatzailearekin ere. Gregoriok burua atetik aldendu zuen, eta aitari begiratu zion. Gregorio ez zen aurretik aitaren aurrean horrela inoiz azaldu. Egia da, beste alde batetik, azken aldian, Gregoriok ez zizkiela etxeko gertaerei garrantzirik ematen, lanpetuta baitzebilen alde batetik bestera arrastatzeko asmatutako metodo berriarekin; eta, beraz, aldaketa nabarmenak aurkitzeko prest egon beharko zela. Baina, guztiaren gainetik, ba al zen gizon hura bere benetako aita? Ba al zen hura, antzina, Gregoriok negozio bidaiak egiten zituenean, ohean arduratuta gelditzen zen gizona? Arratsaldez, Gregorio etxera bueltatzen zenean, txabusina jantzita zuela, besaulkian jesarririk, bere semea alaitsu agurtzen zuena? Igande eta jai egun batzuetan, ama eta Gregoriorekin gutxitan emandako paseoetan, bere jaka zaharraz biltzen zena, makuluaz baliaturik, poliki-poliki eta aldiko pixka bat aurreratzen zuen gizon hura bera ote zen? eta zerbait esan nahi zuen guztietan gelditu eta ondokoak geldiarazten zituen hura bera? Orain, ostera, tente eta zuzen joaten zen, urre koloreko botoiak zituen uniforme urdin batekin jantzita, bankuko ordenantzek eramaten dituztenen modukoa; jakaren lepoaren gainean bere kokospea baino ez zen ikusten; bekain iletsuen azpian, bere begi beltzen begirada bizi eta erneak errespetu handia ematen zuen; bere ile zuria, ordura arte beti korapilaturik zeramana, orain, artesi distiratsu eta ia perfektu batek banantzen zuen. Urre kolorezko intsigniadun kapela –bankuren batena seguruenik– sofa gainera bota zuen aitak, eta, buelta bat emanik, Gregoriorengana heldu zen, etsai espresioarekin, eskuak galtzen poltsikoan zituela, eta lebitadun uniformearen hegal luzeak atzeraka bilduta. Aitak ez zekien zer egin; eta oinak ezohiko modu batean altxatu zituenean, hauen handitasunak Gregorio harritu egin zuen. Baina, honek ez zuen Gregorio haserretu, berak bere bizitza berriaren hasieratik jakin bazekielako aitarentzat, bere semeari zegokionez, zorroztasunik gogorrena ere gutxi zela. Beraz, aitaren aurrean korrika hasi zen; hau gelditzen zenean Gregorio ere gelditzen zen; eta berriro korrikari ekiten zion aita mugitzen zela ikusi orduko. Horrela, gelaren inguruan bueltaka ibili ziren, baina ez zen ezer gertatu. Are gehiago, honek, etenaldi ugarien eraginez, ez zuen jazarpen bat ere ematen. Gregorio, momentuz, lurrean gelditu zen, batez ere, aitak pentsa ez zedin paretetatik edo sabaitik ihes egingo zuenik. Gainera, Gregoriok onartu behar izan zuen korrikaldi horiek ezingo zutela gehiago iraun, aitak urrats bat ematen zueneko, berak hamaika mugimendu egin behar baitzituen. Gregorio itotzen hasia zen; bere aurreko bizitzan ere ez zituen birika osasuntsuak eduki. Pixka batean kulunkatu zen, ihes egiteko ahal bezain indar gehien lortzeko asmoz; begiak ere ezin zituen guztiz irekita eduki; egin zezakeen gauza bakarra ihes egitea zen. Jadanik paretak ere libre zeudela ahaztuta zuen, hauetan altzari arriskutsuak baziren ere. Orduan, bortizki jaurtitako zerbait bere albora jausi zen biraka: sagar bat zen. Ondoren, beste sagar bat; Gregorio, zeharo ikaraturik, geldi-geldirik geratu zen: alferrikakoa zen korrika egiten jarraitzea, aitak bere aurka egitea erabaki baitzuen; honek poltsikoak frutontziko sagar guztiekin bete zituen eta sagar bat bestearen atzean botatzen zizkion Gregoriori, bete-betean asmatu gabe. Sagar gorriak lurrean ari ziren biraka, bata bestearekin talkaka. Horietariko batek, trebetasun handiagoz botatakoa, Gregoriori jo zion bizkarrean, baina honek ez zion minik eman. Hurrengoa, ostera, bizkarrari itsatsirik geratu zitzaion. Baina Gregoriok arrastaka jarraitu zuen, lekuz aldatzeak mina arinduko ziolakoan; bertan mugitu ezinik egongo balitz bezala sentitu zen orduan, eta konortea galduz, hankak zabal-zabal eginda, lurrera erori zen. Gregoriok ikusi zuen azkena bere logelako atea bortizki irekitzen zela izan zen. Lehendabizi, ama irten zen, alkandora jantzita zuela korrika egiten zuelarik –Gretek hau biluztu baitzuen konortea galdu zuenean arnasa hobeto har zezan–, eta honen atzean arreba zetorren, oihuka. Amak aitarengana korrika egiten zuen, bidetik arropa erortzen zitzaiolarik, eta, azkenean, arropekin estropezu egin eta aita besarkatu zuen… Gregoriok ia ezer ikusten ez zuelarik, amak aitari haien semea barkatzeko eskatu zion. ==3. Kapitulua== Zauri larri horrek, sendatzeko hilabete bat baino gehiago behar izan zuenak –inor ez baitzen bizkarreko sagarra, azalean itsatsirik gelditu zen froga hura kentzen ausartu– amari eta Greteri Gregorio familiakoa zela gogorarazi zien, baita aitari ere. Gregorio, beraz, ez zuten etsai moduan hartu behar; errespetua sor zioten. Hortaz, egoerari eustea besterik ez zuten. Gregoriori dagokionez, zauriaren ondorioz mugitzeko trebezia galdu bazuen ere eta, edadeko elbarri baten gisa, bere logela gurutzatzeko –paretan ibiltzea pentsatu ere ezin egin– minutu amaigabeak behar bazituen ere, bere egoera kaskarrean, berarentzako nahikoa zen ordaina jaso zuen: arratsalde orotan, jangelako atea irekita egoten zen, eta Gregorio, logelan zegoela, besteentzako ikustezina zen iluntasunean, familia guztia ikus zezakeen argituta zegoen mahaiaren inguruan, eta haien elkarrizketak ere guztien baimenarekin entzun zitzakeela esan daiteke, lehen ez bezala. Argi dago, oraingo elkarrizketa hauek ez zutela zerikusirik antzinako hizketaldi alaiekin, Gregorio – bidaiari zebilela– ostatuetako gela kaxkarretan, ohe arrotzeko izara hezeen gainean bildurik, hamaika aldiz faltan bota zituen horiekin. Orain, gehienetan, gaua isiltasunean igarotzen zen. Afaltzen zeuden bitartean, aitak bere besaulkian lo hartzen zuen, eta, bitartean, ama eta arreba isil-isilik egoten ziren. Ama, argiaren kontra jarrita, denda batentzako arropa zuri fina josten jarduten zuen. Arreba, berriz, saltzaile sartu zen eta gauetan eszenografia eta frantsesa ikasten zituen, etorkizunean lan hobea lortzeko asmoz. Noizbehinka aita esnatu egiten zen eta, lo egin ez balu bezala, amari esaten zion: <<Josi eta josi, ez daukazu beste konturik!>>. Eta, berehalaxe, berriro ere loak hartzen zuen, amak eta arrebak, leher eginik, elkarri irribarre egiten ziotelarik. Aitak ez zuen bere uniformea, etxean zegoenean ere, kendu nahi; eta txabusinak alfer-alferrik esekitokian jarraitzen zuen bitartean, aita lo seko zegoen; uniformea jantzita egiten zuen lo, beti prestatuta egon nahi izango balu bezala eta etxean ere nagusien agindua entzutea espero bailuen. Ondorioz, uniformea zahartu egin zen, ama eta arreba hau beti garbi egoteaz arduratzen ziren arren. Gregoriok orduak eta orduak ematen zituen uniformeari begira. Hau orbanez beterik zegoen, baina urrezko botoiak beti distiratsu zeuden. Aitarentzat deserosoak baziren ere, lasai hartzen zuen lo. Hamarretan, ama, aita esnatzen ahalegintzen zen, oheratu eta behar zen moduan lo egin zezan esaten ziolarik goxo-goxo. Izan ere, aitak ondo lo egin beharra zuen, seietan sartzen baitzen lanera. Baina hau, oso burugogorra zenez, ezetz esaten zion amari beti, berak mahaian jarraitu nahi zuela adieraziz, nahiz eta aitak bazekien bertan lo hartuko zuela eta besaulkitik ohera aldaraztea erruz kostatzen zitzaiela. Ama eta arreba saiatzen baziren ere, aitak bere horretan jarraitzen zuen, begiak itxita. Amak zamarra-besotik tiratzen zion, belarrira hitz goxoak xuxurlatzen zizkiola; arrebak lanari uzten ziolarik, ama laguntzera joaten zen. Baina honek ez zuen ezertarako balio, aitak ez baitzuen amore ematerik nahi. Honek begiak irekitzen zituen momentu bakarra amak eta arrebak besapetik heltzen ziotenean zen. Orduan, haiei begira, oihukatzen zuen: – Hau bizimodua, hau! Neure azken egunotan ere lasai egoterik ez, alajaina! Eta egundoko pisuak zapalduko balu bezala, nekez baino nekezago altxatzen zen, ama eta arrebaren laguntzaz; ateraino laguntzen ziotenean, keinu egiten zien: haien beharrik ez zuela; eta bakarrik jarraitzen zuen aurrera, baina, lanari utzirik, berriro harengana hurbiltzen ziren Grete eta ama, laguntzen jarraitzeko. Lanagatik neka-neka egindako familia horretan, nork dedika ziezaiokeen behar-beharrezkoa baino denbora gehiago Gregoriori? Etxean gero eta jende gutxiago gelditzen zen; neskamea kaleratu zuten; lan neketsuenetarako beste bat hartu zuten. Oso emakume altua eta argala zen, buruan ile zuri gutxi zituena, goizez eta arratsaldez une batez etortzen zena. Hortaz, amak jostearekin gutxi ez zuela, gainerako etxeko lanei ere heldu behar izan zien. Ez hori bakarrik, familiakoak ziren hainbat bitxi ere saldu behar izan zituzten, antzina, jai eta bileretara joateko, amak eta arrebak harro erakutsi ohi zituztenak. Salmentan lortutako irabaziei buruz hitz egiten zutelarik, gauetan familian izaten zituzten hizketaldi haietako bati esker jakin zuen Gregoriok hori. Baina familia gehien kezkatzen zuen arazoa etxez aldatu ezina zen, ez baitzegoen Gregorio inola ere ez eramateko modurik. Alabaina, Gregoriok jakin bazekien bera ez zela etxez ezin aldatzearen benetako oztopoa, ondo eraman zitekeelako kutxa batean, arnasa hartzeko zuloak eginda. Familiarentzat eragozpen bakarra bizi zuten egoera kaskarra zen, ezagunek eta senideek ezagutzen ez zutena alegia. Zorigaitzak jo zituen denak: aitak bankuko langile apalaren gosariaren bila joan behar zuen; ama arrotzentzat arropa josten ari zen; arreba, batera eta bestera, salmahaiaren atzean ematen zuen eguna, bezeroen gutizien menpe. Baina familiak, bizitasuna galdu zuelarik, ezin zion egoera honi aurre egin. Eta Gregoriok bizkarreko zaurian mina berritzen sentitzen zuen ama eta arreba, aita ohera eraman ostean, jangelara itzuli eta, nork bere lana bertan behera utzirik, elkarren ondoan, oso hurbil, jesartzen zirenean. Amak, Gregorioren logela seinalatzen zuelarik, esaten zuen: - Grete, itxi ate hori! Eta Gregorio, berriro ere, iluntasunaren menpe murgiltzen zen, bi emakumeak ondoko gelan negar egiten zutelarik, edota, begi lehorrekin mahaiari arretaz begiratzen zioten bitartean. Gregoriok, bai gauez, bai egunez, ez zuen ia-ia lorik egiten. Gelako atea ireki egingo zela pentsatzen zuen batzuetan, eta ostera ere, lehen bezala, familiako arazoez bera arduratuko zela. Denboraren poderioz, berriz ere, biltegiko zuzendari eta gerentea etorri zitzaizkion burura, eta biltegiko mutil eta ikastunaz, dignitate bako hartaz, beste komertzio batzuetan zituen bizpahiru lagunez, eta herrixka bateko ostatuko zerbitzariaz, eta... Hauek guztiak aspaldi ahazturiko beste batzuekin nahasten zituen; baina inork ez ziezaiokeen lagundu, ez hari, ez eta etxekoei. Eskuraezinak ziren, eta oroitzapenak burutik kentzea lortzen zuenean lasaitzen zen. Gero, familiaz kezkatzeari ere uko egiten zion, eta, eskaintzen zioten arreta gutxiaren ondorioz, haienganako amorrua baino ez zuen sentitzen. Ez zegoen benetan gogoko zuen ezer; baina, despentsara joan eta, goserik ez bazuen ere, eskubide osoz tokatzen zitzaion guztiaz jabetzen zen. Jadanik arreba ez zen arduratzen haren gustuko jakiak bilatzeaz; lanera joan aurretik, goiz eta arratsaldez, hankarekin, zerbait botatzen zion gela barrura, eta gero, lanetik itzultzean, Gregoriok jakiak probatu bakarrik egin ote zituen –horixe baitzen normalena– begiratu gabe, edota ikutu ere ez zituela egin ikusi baino lehen, hondarrak bildu ohi zituen erratzarekin. Gelaren txukunketa ere, beti gauez egiten zena, presaka egiten zuen. Hormak zikinkeriaz beterik zeuden, eta hautsa eta hondakinak bazterretan pilatzen ari ziren. Aspaldi, arreba sartzean, Gregorio, hain zuzen ere, zikinago zegoen txokoan baztertzen zen. Baina, orain, asteak eta asteak pasa zitezkeen ere, arreba ez zatekeela gehiago saiatuko; Gregoriok bezain ongi ikusten baitzuen zikina, baina, zirudienez, ez zuen biltzeko asmorik. Irudikortasun guztiz berriarekin, familia guztiarengana hedatu zena, ez zuen onartzen gelaren txukunketaz beste inor ardura zedin. Behin batean, amak Gregorioren logela guztiz txukundu nahi izan zuen; horretarako, ura pertzaka erabili behar izan zuen; Bien bitartean, Gregorio han zetzan, hezetasunaren ondorioz, mugigaitz eta saminduta, sofaren azpian. Baina arreba, lanetik itzultzean, gelan gertatutako aldaketez ohartu orduko, guztiz minduta sentitu zen; jangelan sartu eta, amaren azalpenak aditzeko betarik gabe, negarretan urtu zen, aita eta ama ikaratu egin zituelarik. Aitak amari Gregorioren gelaren ardura osoa arrebari utzi ez ziolako errieta egin zion; arrebak aurrerantzean garbiketarekin jarraitzea ezinezkoa izango zitzaiola adierazi zuen oihuka, haserre baitzegoen. Amak logelara eraman nahi zuen, ez baitzen lasaitzen; arreba, negarzotinka, mahairi ukabilka ari zen, eta Gregorio, amorruaren amorruz, txistuka ari zen, inor ez baitzen gogoratu –egoera mingarri hura ekiditzeko– atea ixteaz. Baina arreba, nekeak unaturik, Gregorio zaintzeaz gogaiturik baldin bazegoen, ama ez zen zertan ordezkatu behar, Gregoriok ez zuen zertan abandonatuta sentitu: horretarako neskamea zegoen. Zen baino nagusiagoa ematen zuen alargun harentzat, bere gorputz hezurtsuari esker, bizitza honetan ez zuen izan jasan ezinezko egoerarik; ez zuen sentitzen Gregoriorenganako inolako higuinik. Inolako jakin-minik, behin batean Gregorioren logelako atea ireki zuen; hau, ezusteak asaldaturik, inork jarraitzen ez bazuen ere, alde batetik bestera hasi zen korrika; baina, aldagaitz jarraitu zuen, eskuak sabel gainean tolesturik. Handik aurrera, goiz eta arratsaldero, atea isilka ireki eta zirrikitutik Gregoriori begira gelditzen zen. Hasieran, deitu ere egiten zion, bere ustez hitz goxoz gainera: "Etor zaitez hona, astakirten hori!" esaten zion. Gregoriok, hau entzunda, ez zion erantzuten; izan ere, mugitu ere egin gabe jarraitzen zuen, atea ireki ere izan ez balitz bezala. Hobe izango zatekeen, alfer-alferrik molestatu ordez, egunero Gregorioren logela garbitzeko agindu izan balitzaio neskameari. Egun batean, goizean goiz, –udaberriaren berehalako etorrera iragartzen zuela zirudien euriak kristalei bortizki erasotzen zien bitartean– neskameak, betiko legez, molestatu zuen; Gregorio hainbesteraino haserretu zen, non buelta eman eta emakumearengana abiatu zela, erasoko ziola ematen zuelarik. Baina emakumea, ikaratu ordez, atea ondoan zegoen aulkia jaso, eta, han jarri zen zain, eskuetan zuen aulkiarekin Gregoriori bizkarrean joko ziola garbi adieraziz. –Ez al duzu etorri behar, ala? –esan zuen Gregoriok atzera egin zuela ikustean. Eta mantso-mantso, berriro ere, aulkia bere lekuan utzi zuen. Gregoriok ia ez zuen jaten. Eramaten zizkioten jakien ondotik pasatzerakoan zerbait probatu, orduak eta orduak ahoan eduki eta, azkenean, bota egiten zuen. Hasieran pentsatu zuen bere gogogabetasuna, dudarik gabe, bere logelaren egoerak murgiltzen zuen malenkoniaren ondorio zela; baina oso azkar ohitu zen honen itxurara. Beste leku baten soberan zeuden gauzak bertan uzteko ohitura hartu zuten, zeinak asko ziren, etxeko logela bat apopiloentzat erabiltzen baitzuten orain. Hiru gizon oso formal hauek –hirurak bizardunak, Gregoriok egun baten ateko zirrikitutik ikusi zuenaren arabera-, bai beraien logela, baita etxe guztia ere, sukaldea batez ere, txukun-txukun mantentzen zuten. Ezin zuten haien begi aurrean ikusi ez balio gabeko trasterik ezta gauza lohirik ere. Gainera beraien altzari ia guztiak ekarri zituzten, eta horregatik zeuden hainbeste balio gabeko gauza, saldu ezin zitezkeenak baina bota nahi ez zituztenak. Eta gauza hauek guztiak Gregorioren logelan sartzen zituzten, hautsontzi eta zaborrarekin batera. Neskameak laster batean botatzen zituen erabiliko ez ziren gauzak Gregorioren logelara. Agian neskameak edukiko zuen gauza haiek biltzeko asmoa denboraz ondo ibiliko zenean, edota denak kanpora botatzekoa; baina beti gelditzen ziren botatako leku hartan. Gregoriok soilik mugitzen zituen lekuz logelan lekurik gelditzen ez zitzaionean, nahiz eta ahalegin haren ondoren neke-neke eginda amaitzen zuen, denbora luzez mugitzeko indarra galdurik. Apopiloak batzuetan etxean afaltzen zuten, jantoki-sala nagusian. Egun hauetan logela honetako atea itxita gelditzen zen; baina honek guztiak ez zuen Gregorio larritzen, izan ere atea zabalik egon zen hainbat gauetan logelako lekurik ilunenean gorde zen, familia horretaz ohartu ere egiten ez zelarik. Baina egun baten neskameak atea ertirikita utzi zuen, eta hau holaxe gelditu zen gauez apopiloak etxera heldu eta argia piztu zutenean. Mahairatu ziren, aurretik aita, ama eta Gregorioren jarlekuak izandakoetan jesarriz, mahai-zapiak zabaldu zituzten eta sardexka eta aiztoak heldu zituzten. Momentu hartan ama agertu zen atean haragiz beteriko erretilu bat zeramala, eta bere ostean arreba patataz beteriko erretilua zeramalarik. Jaki berotik lurruna irteten zen. Apopiloak erretiluetara hurbildu ziren, zerbitzatu aurretik dastatzeko irrikaz, eta erdian jarrita zegoen gizonak, hiruretatik autoritarioena zirudienak, haragi zati bat zatitu zuen erretiluan bertan nahikoa samur zegoela baieztatzeko asmoz. Bere poztasuna adierazi zuen amaren eta arrebaren lasaitasuna sortuz. Bitartean, familiak sukaldean afaltzen zirauen. Aita, familiarekin bildu aurretik jantoki-salara sartu, hiru gizonak agurtu eta, txanoa eskuan zuelarik, mahaiaren inguruan buelta eman zuen. Horren ondoren, familia elkarrekin zegoenean, ia-ia isiltasun osoan hasi ziren jaten. Gregoriori gauza bitxia iruditzen zitzaion beti, afalorduan zeuden hots guztien artean, haginek jakiak mamurtzerakoan egiten zuten hotsa nabaritzea, honek Gregoriori jateko haginak beharrezkoak zirela eta hagin bako masailezurrarekin jatea ezinezkoa zela adierazi nahiko balio bezala. “Hau gosea dudana, hau –zioen bere artean, arduraturik-. Baina ez dira hauek nahi ditudan gauzak… Hauena bai gogoz jatea! Eta ni bien bitartean, gosez hilda!” Gau hartan bertan -Gregoriok ez zuen gogoratzen biolina entzun zuenik denbora luze hartan- sukaldean haren soinua igarri zuen. Apopiloek amaitu zuten jada afaltzen. Erdian jarrita zegoenak egunkari bat atera zuen eta alboan zeuden beste biei orri bana eman zien, eta hirurek irakurtzen zuten aulkian etzanda. Biolina aditu zutenean, beraien arreta musikarengan jarri zuten; jaiki egin ziren, eta, behatz puntetan ibiliz, ateondoraino joan ziren, bertan mugitu gabe, bata bestearen kontra geldituz. Zalantza gabe sukaldetik entzun zituen aitak, hauxe galdetu baitzien: - Beharbada jaunek ez dute musika atsegin? Eta gehitu zuen: - Horrela bada, momentuan eten daiteke. - Inondik inora ere -esan zuen autoritate handiena zuen gizonak-. Nahiko luke andereñoak hona sartu eta hemen jo? Askoz ere erosoagoa eta atseginagoa izango litzateke. - Noski baietz! -erantzun zuen aitak, bera biolina joko zuena bailitzan. Apopiloak jantoki-salara itzuli ziren, eta bertan itxaron zuten. Handik gutxira heldu zen aita atrila eskuetan zuela, honen ondoren ama musika paperekin, eta, azkenik, arreba, biolinarekin. Arrebak dena lasaitasunez prestatu zuen jotzen hasteko. Bitartean, gurasoak ez ziren ausartzen haien besaulkietan jesartzen ere, sekula ez baitzuten apopilorik eduki etxean eta horregatik haienganako adeitasun osoa erakusten zuten. Aita atearen ondoan gelditu zen, eskumako eskua bere trajearen bi botoiren artean sartuta zuelarik; baina amari, apopiloetariko batek besaulkian jesartzea eskaini zion, eta bazter baten jarri zen, ez baitzuen besaulkia gizon hark utzitako lekutik mugitu. Arreba jotzen hasi zen, eta aitak eta amak, bakoitzak bere lekutik, bere eskuaren mugimendu guztiak jarraitzen zituzten. Gregorio, musikak erakarrita, apur bat aurreratzera ausartu zen, eta bere burua jantoki-salan zegoela konturatu zen. Jada ez zen harritzen besteekiko zuen arreta eskasagatik, eta, lehen, aldiz, arreta hori izan zen hain zuzen berak zuen bertuterik aipagarriena. Hala eta guztiz ere, orain inoiz baino gehiago, berak ezkutatzeko arrazoiak zituen, izan ere, bere logelan zegoen zikinkeria guztia zela eta, edozein mugimendu egiterakoan, bere inguruan hautsa altxatzen zuen, bera ere hautsez beteta zegoen eta berarekin batera bizkarrean eta alboetan litsak, ileak eta jaki hondakinak zeramatzan. Besteenganako axolagabetasuna sekula baino nabarmenagoa zen, aurretik egunean hainbat aldiz alfonbra gainean etzanda marruskatzen zenean baino nabarmenagoa hain zuzen. Eta, halere, zegoen egoeran zegoela ere, ez zuen lotsarik sentitzen jantoki-salako lurrean zehar aurrera egitean. Egia da inor ere ez zela beraz arduratzen. Familia biolinaren soinuarekin guztiz txundituta zegoen, eta apopiloak, hasieran eskuak poltsikoetan zeuzkatela, atrilaren ondoan kokatu ziren, honetatik nahiko hurbil, guztiek letrak irakurri ahal izateko eta seguruenik arrebari enbarazu egiten ziotelarik. Baina ez ziren luzaro horrela egon eta laster leihoaren ondora joan ziren aurpegiak alboratuta, eta aitak larriturik begiratzen zituela. Izan ere horrek adierazten zuen haiek aparteko musika dibertigarria entzuteko zuten ilusioa apurtu zela, jada nekatzen hasiak zirela eta soilik adeitasuna erakustearren onesten zutela arrebak biolina jotzen jarraitzea. Bereziki hirurak erretzen ari ziren zigarroen kea ahotik edota sudurretik botatzeko moduak urduritasun handia adierazten zuen. Eta, baina, zeinen ondo jotzen zuen arrebak! Aurpegia alboratuta zuela jarraitzen zuen adi-adi eta tristeki pentagrama irakurtzen. Gregorio apur bat gehiago hurreratu zen eta burua lurrari lotuta mantendu zuen, bere begirakunea bere arrebarenarekin topatzeko ahaleginak eginez. Piztia izango ote zen, musikak hainbeste txunditzen bazuen? Bere aurrean sutsuki antsiatutako jaki ezezagun batengana zuzentzen zuen bidea zabaltzen zela zirudien. Bai, arrebarenganaino heltzeko erabakia hartuta zuen, gonatik tira egin eta era hartan bere logelara biolina jotzera joan behar zuela adierazteko, bertan inork ez baitzuen bere musika saritzen eta berak egin nahi zuen hori. Aurrerantzean, ez zion arrebari bere logelatik irteten utziko, berak bizirik zirauen bitartean ez behintzat. Lehenengo aldiz zerbaitetarako balio behar zion bere itxura beldurgarri hark. Momentu batean ate guztietan egon ahal izatea nahi zuen, eraso nahi zion edonoren gainean salto egiteko prest. Baina ezinbestekoa zen arreba bere ondoan geratu zedin, ez behartuta baizik eta bere borondatez; beharrezkoa zen halaber, bere ondoan jesarri zedin sofan, beregana makurtu zedin, eta orduan aitortuko zion Kontserbatoriora bidaltzeko asmoa eduki zuela, eta aurreko Gabonetan zoritzar hura gertatu izan ez balitz -izan ere, Gabonak igaro ziren jada, ezta?, horrela aitortuko zion guztiei, inoren eragozpenak kontuan hartu gabe. Eta azalpen hau entzuterakoan, arreba, hunkituta, negar batean hasiko zen, eta Gregorio bere sorbalda gainera igoko zen, eta saman musukatuko zuen, dendara zihoanetik biluzik, zinta gabe, eramaten zuen sama hartan. -Samsa jauna -esan zion aitari hiruretatik agintariena zirudien gizonak. Eta, beste hitz bat gehiago esaten denbora alferrik galdu gabe, aitari erakutsi zion, hatz erakuslea luzatuz, Gregorio, hau geldiro aurrera zihoalarik. Biolinaren soinua momentu hartan isildu zen, eta hiruretatik agintariena zirudienak irribarre egin zien bere lagunei, burua astinduz, eta berriro Gregoriorengana zuzendu zuen bere begirada. Aita lehenengo eta behin, Gregorio bertatik kanporatu beharrean, apopiloak lasaitzen ahalegindu zen, zeinek ez zeuden batere urduri, eta biolina jostagarriagoa iruditzen zitzaien Gregorioren agerrera. Haiengana lastertu zen, eta, besoak luzatuz, haien logelara bultzatu nahi izan zituen Gregorio bere gorputzarekin ezkutatzen zuelarik. Haiek, orduan, ez zuten haien haserrea disimulatu, nahiz eta ezin zitekeen jakin haserre hori aitaren jokabideagatik zen edota, susmorik txikiena eduki gabe, tankera horretako izaki batekin batera bizi izan zirela jakin izanagatik. Azalpen eske hasi zitzaizkion aitari, zerura jaso zituzten haien besoak, nork bere bizarretik tira egin zuen keinu urduri batez, eta astiro-astiro atzera egin zuten haien logelaraino. Bitartean, arrebak lortu zuen bat-bateko eten hari buru egitea. Momentu batez mugitu ezinik gelditu zen, oraindik jotzen ibiliko bailitzan, biolina axolagabetasunez eusten zuela. Eta bat-batean beretik irten zen: instrumentua amari ipini zion besoetan, honek bere besaulkian jarrita jarraitzen zuelarik, bere birikak egiten ari ziren lan neketsuaren erruz ia itota. Arreba alboko gelara abiatu zen, aitak bultzatuta apopiloak orain arinago sartzen ari ziren gela berera. Trebetasun handiz mantak eta burukoak hartu eta lekuz aldatu zituen, eta gizonak haien gelara sartu baino lehenago ere, amaitu zuen haien oheak egiten eta handik irtenda zegoen jada. Aita hain zuen bere itsukeriak gainduta, ezen ahaztu egin zuen apopiloenganako gutxiengo adeitasuna izatea, eta haiek sutsuki bultzatzen jarraitzen zuen, harik eta atalasera iritsi zirenean hiruretatik agintariena zirudienak, lurraren kontra ostiko bat jo zuen, eta, ahots beldurgarri batekin, aita geldiarazi zuen hitz hauek esanez: -Jakinarazi nahi dizuet -eta hau esatean eskua altxatu eta amaren eta arrebaren begiradarekin bat egin zuen-, jakinarazi nahi dizuet zeuei, familia honetan gertatzen diren gertakari nazkagarriak ikusirik -eta hitz hauek esatearekin batera txistua bota zuen lurrera gogotsu-, momentu honetan bertan alde egingo dudala etxe honetatik. Ez da beharrezkoa esatea deus ere ez dudala ordaindu beharko hemen igaro ditudan egunengatik; arinago aldiz, hausnartu egingo dut zuri kalte-ordainketarik eskatuko dizudanentz, eta ez uste hau egiaztatzea oso zaila izango denik. Isildu eta bere ingurura begiratu zuen, zerbaiten zain egongo bailitzan. Eta, hain zuzen ere, bere beste bi lagunek berak esandakoa berretsi zuten, hauxe gehituaz: -Geuk ere momentu honetan bertan alde egingo dugu etxe honetatik. Honen ostean, hiruretatik agintariena zirudienak maratila heldu zuen eta atea kolpe batez itxi zuen. Aita, zalantzazko pausoak emanez, eskuen laguntzaz haztamuka, bere besaulkira zuzendu zen, eta bertan bota zen. Bazirudien gabetako bere ohiko loaldia egitera zihoala, baina bere buruaren makurdurak, pisu gabe jausita balego moduan, erakusten zuen ez zegoela lotan. Denbora guzti horretan, Gregorio isilik geratu zen, apopiloek ezustean hartu zuten leku berean geldirik. Bere planaren porrotak sorturiko tristurak, eta baliteke baita goseak sorturiko ahuleziak ere, ezinezko egiten zuten mugimendurik txikiena ere. Luze barik ekaitz itzel bat gainera etorriko zitzaionaren beldur zen, eta zain zegoen. Ez zen biolinaren zaratarekin ere aztoratu, zeina amaren atzamarren dardararen eraginez bere altzotik lurrera jausi zen. -Guraso maiteak -esan zuen arrebak, sarrera gisa mahai gainean ukabilkada itzel bat emanez-, honek ezin du horrela jarraitu. Zeuek ulertzen ez baduzue, neu ohartzen naiz horretaz. Munstro honen aurrean, ez dut nire nebaren izena aipatu ere egin nahi; eta, horregatik, hauxe baino ez dut esango: ezinbestekoa da bera gainetik kentzea. Gizalegez posible zirenak eta ez zirenak ere egin ditugu bera zaindu eta jasateko, eta ez dut uste, hau horrela izanik, inoren gaizkirik txikiena ere entzun behar dugunik. -Mila aldiz duzu arrazoia -esan zuen orduan aitak. Ama, oraindik arnasestuka zebilela, isilean eztulka hasi zen, eskua bularrean zuela eta begirada zoro antzera galduta zuela. Arreba berarengana joan zen korrika eta bekokia eutsi zion. Aita, arrebaren hitzek bere burutapena zehaztera bultzatu zuten. Besaulkian erosoago jesarri zen, oraindik apopiloen janariaren mahaian geratzen ziren plateren artean bere ordenantza burukoarekin jolasten zuen, eta, noizbehinka, Gregoriori begirada bat zuzentzen zion, ikaragaitz. -Ezinbestekoa da bera gainetik kentzea -errepikatu zion, azkenean, arrebak aitari; izan ere, amak, bere eztula zela eta, ezin zuen ezer ere entzun. Guk egiten dugun lana egiten denean, ez da posible etxean, gainera, gisa honetako atsekabeak bizitzea. Nik neuk ere ezin dut hau gehiago jasan. Eta negar batean hasi zen bere malkoak amaren gainera jausten zirelarik eta honek, mekanikoki, eskuarekin garbitzen zituelarik. -Alabatxo -esan zuen orduan aitak errukiz beterik eta argitasun harrigarriz-. Zer egingo diogu ba! Baina arrebak lepoa jaso besterik ez zuen egin, negar egiten zuen bitartean sentitu zuen harridura, aurreko erabakiaren hain kontrakoa zena, azaleratuz. - Behintzat berak ulertuko bagintu -esan zuen aitak. Baina arrebak, etengabe negar eginez, indartsuki eragin zuen eskua, horrela adierazi nahian ez zutela horretan pentsatu ere egin behar. -Behintzat berak ulertuko bagintu -jarraitu zuen aitak esaten, begiak itxiz, aditzera emanez bera ere ziur zegoela hau ezinezkoa zela-, agian berarekin akordio batera heldu gintezke. Baina egoera honetan… -Ezinbestekoa da berak hemendik alde egitea -esan zuen arrebak-. Hauxe da bide bakarra, aita. Gregorio dela pentsatzeari hustea besterik ez duzu egin behar. Hori sinistu izana da, hain zuzen, gure zorigaitz honen arrazoia. Zelan izan liteke hau Gregorio? Bera balitz, dagoeneko ulertuko zuen ez dela posible gizaki bizidun batzuk halako zomorro batekin batera bizitzea. Eta berari bururatuko zitzaion alde egitea. Neba galduko genuke, baina bizitzen jarraituko genuke, eta gogoan edukiko genuke. Baina horrela, animalia honek jarraitu egiten gaitu, apopiloak bidali egiten ditu etxetik eta argi eta garbi adierazten du etxe guztiaz jabetu nahi dela eta gu kalean utzi nahi gaituela. Begira, aita -hasi zen bat-batean oihuka-, berriro ere hasi da! Eta Gregoriori ulertezina iruditu zitzaion beldurra adieraziz, arrebak ama bertan utzita alde egin zuen, besaulkitik urrundu zen, Gregoriorengandik hurbil egotea baino ama sakrifikatzea nahiago zuela adieraziz, eta aitaren atzean babestera joan zen korrika; aita, era berean, bere jokabide honengatik asaldaturik, zutitu egin zen, arrebaren aurrean besoak luzatuz, hau babesteko keinua eginez. Baina kontua da Gregoriori ez zitzaiola burutik pasa ere egin inor beldurtzea, ez eta gutxiago bere arreba beldurtzea. Egin zuen gauza bakarra izan zen bere logelara bueltatzeko buelta ematea, eta hori izan zen, zalantza barik, besteak izutu zituena, izan ere, minduta zegoenez gero, mugimendu zail hori egiteko burua lurrean jarri eta bertatik altxatu behar zuen. Gelditu egin zen eta bere ingurura so egin zuen. Bazirudien bere asmo ona ulertu zutela: gertatutakoa momentuko ezustea baino ez zen izan. Orain guztiek begiratzen zuten tristeki eta pentsakor. Ama bere besaulkian zegoen, hankak bata bestearen kontra bere aurrean luzaturik eta begiak nekearen nekez ia itxita zeuzkala. Aita eta arreba bata bestearen ondoan zeuden eserita, eta arrebak aitaren sama inguratzen zuen bere besoarekin. -Beno, beharbada mugitu naiteke jada -pentsatu zuen Gregoriok, berriro bere ahalegin tamalgarri hari ekinez. Ezin zuen bere arnasotsa geldiarazi, eta noizean behin atseden hartzeko gelditu behar zuen. Baina inork ere ez zuen azkarrarazten; askatasun osoa zuen. Buelta emanda zuenean, atzera bideari ekin zion lerro zuzenean. Harritu egin zen bere logelaraino zegoen distantziaz ohartzean; ezin zuen ulertu, bere egoera ahul hartan, zelan izan zen gai, minutu gutxi batzuk lehenago, ia nabaritu gabe bide berori egiteko. Ahalik eta lasterren narrastea beste ardurarik ez zuela, ez zen konturatu familiako inork ez zuela zirikatzen hitz edo oihuekin. Atalasera heldu zenean, ordea, atzera begiratu zuen, eta ohartu zen bere atzean denak jarraitzen zuela berdin. Arreba soilik zutitu zen. Eta bere azken begirada azkenean lo geratu zen bere amari zuzendu zion. Logelan sartu zeneko, atea zarratu eta txingetaz eta giltzez itxi zutela nabaritu zuen. Honek sortu zuen zarata zakarrak hain beldurtu zuen, ezen hankak ere tolestu egin zitzaizkion. Arreba zen hainbesteko presa zuena. Zutik geratu zen, logelan sartu eta atea ixteko zelatan egongo bailitzan. Gregoriok ez zuen hurbiltzen somatu. -Azkenean! -oihu egin zien berak gurasoei, sarrailan giltzari buelta ematen zion bitartean. -Eta orain? -galdetu zion Gregoriok bere buruari iluntasunean bere ingurura begiratzen zuelarik. Handik gutxira konturatu zen guztiz ezinezkoa zitzaiola mugitzea. Honek ez zuen harritu: lehen, ostera, ez zitzaion normala iruditzen, ordura arte egin zuen legez, hankatxo mehe haiekin aurrera egiteko gai izatea. Beste guztiari zegokionez, gutxi gora-behera gustura sentitzen zen. Egia zen gorputz osa minduta zuela; baina sentitzen zituen min haiek gero eta ahulagoak ziren, eta pentsatzen zuen, azkenean, amaituko zirela. Jada ez zuen ia sentitzen bizkarrean zeraman sagar usteldua, ezta zuriz estalitako hantura ere. Emozioz eta maitekiro pentsatzen zuen bere senideengan. Bere arreba bera baino ziurrago zegoen desagertu egin behar zenez. Eta gogoeta eta arduragabetasun lasai hartan egon zen goizaldeko hiruretan elizako erlojuak jo zuen arte. Oraindik gozatu ahal izan zuen egunsenti horren hasiera. Beranduago, berak nahi ez bazuen ere, bere burua guztiz hondoratu zen eta bere muturretik azken arnasa bota zuen. Hurrengo goizean, neskamea sartu zenean -hain ematen zituen ateekin kolpe gogorrak, ezen heltzen zenean ezinezkoa baitzen ohean atseden hartzea, hainbatetan molde haiek aldatzeko eskatu bazitzaion ere- Gregoriori ohikoa zen bisita egiteko, ez zuen, hasieran, beregan ezer arrarorik hauteman. Suposatu zuen horrela zegoela, geldi-geldi, haserre zegoela adierazteko asmoz, edozein ezagupenerako gai ikusten baitzuen. Halabeharrez, kedarra kentzeko tresna zeraman eskuan, eta honekin, atetik, Gregoriori kilimak egitea nahi izan zuen. Honekin ezer lortzen ez zuela ikusirik sumindu egin zen, ziztatu egin zuen, eta Gregorio bultzatu ostean, honek mugimendurik txikiena ere egiten ez zuela ikusi ondoren egin zion so, eta, momentuan gertatutakoaz ohartuz, neurri gabe zabaldu zituen begiak eta harridura oihu bat bota zuen. Baina ez zen denbora luzez geldirik egon, eta logelako atea zakarki ireki eta iluntasunean oihu bat bota zuen: -Ikusi ezazue, lehertu egin da! Hortxe duzue, guztiz lehertuta! Samsa jaun eta andrea haien ohean eserita jarri ziren. Asko kosta zitzaien izualdiaren ostean erantzutea, eta kosta zitzaien ere neskameak emandako berria ulertzea. Baina hau ulertu zutenean, berehala irten ziren ohetik, bakoitza alde batetik eta biek zorroztasun handia adieraziz. Samsa jaunak sorbalden gainean jarri zuen ohegainekoa; Samsa andreak bere lo egiteko kamisoia baino ez zuen jantzirik, eta itxura horrekin sartu ziren Gregorioren logelan. Bien bitartean, apopiloen etorreratik Gretek lo egiten zuen jantoki-salako atea ere zabaldu zen. Grete guztiz jantzita zegoen, gau guztian lorik hartu izan ez balu legez, eta halaxe adierazten zuen, izan ere, bere aurpegiaren zurbiltasunak. -Hilda? -esan zuen Samsa andreak, neskameari zalantza aurpegiz begiratuz, nahiz eta honetaz ziur egoteko arrazoiak falta ez zitzaizkion. -Hauxe da esaten nabilena -erantzun zuen neskameak, honen egitasuna frogatzeko Gregorioren gorpua bultzatzen jarraitzen zuen bitartean. Samsa andreak neskamea geldiarazteko mugimendu bat egin zuen, baina ez zuen geldiarazi. -Beno -esan zuen Samsa jaunak-, orain eskerrak eman ahal dizkiogu Jaunari. Aitaren egin zuen, eta hiru emakumeek gauza bera egin zuten. Gretek ez zion gorpu hari begirik kentzen: -Ikus ezazue zeinen argal zegoen -esan zuen-. Egia da aspaldi ez zuela janaririk dastatu ere egiten. Janaria sartzen zen moduan irteten zen gelatik. Gregorioren gorpuak, izan ere, guztiz zapala eta lehorra zirudien. Orain ohartzen ziren honetaz, jadanik ez zelako bere hankatxoen gainean eusten, eta inork ere ez zuen bera ez zen zerbait begiratzen. -Grete, etorri zaitez gurekin momentu batez -esan zuen Samsa andreak, tristura adierazten zuen irribarre bat eginez. Eta Grete, gorpuari begirik kendu gabe, bere gurasoen atzetik joan zen logelara. Neskameak atea itxi zuen, eta leihoa guztiz zabaldu zuen. Oraindik oso goiz zen, baina aireak bazuen jada, bere freskotasun hartan epeltasun kutsu bat. Martxoa amaitzear zegoen. Hiru apopiloak haien logelatik irten ziren eta haien gosaria non zegoen begiratu zuten. Ahaztu egin zitzaien. -Eta gosaria? -galdetu zion neskameari hiruretatik agintariena zirudienak. Baina neskameak, hatz erakuslea ahoan ipiniz, isilean, jaunak Gregorioren gelara sartzera deitu zituen. Hara sartu ziren, eta hantxe egon ziren, argiz betetako logela hartan, Gregorioren gorpuaren inguruan, hari mesprezuz begira eta eskuak haien jaka erabilietako poltsikoetan sartuta zeuzkatela. Orduan logelako atea ireki zen eta Samsa jauna agertu zen, esku bat bere emazteri eta bestea bere alabari lotuta zuela. Guztiek negar egin zuten antza zeukaten, eta Gretek noizbehinka bere aitaren besoaren atzean ezkutatzen zuen aurpegia. -Alde egin ezazue neure etxetik berehala -esan zuen Samsa jaunak, atea seinalatuz baina emakume biak askatu gabe. -Zer adierazi nahi duzu horrekin? -galdetu zion hiruretatik agintarienak, zertxobait nahasturik eta uzkurtasun irribarre bat eginik. Beste biek eskuak atzealdean gurutzatuta zeuzkaten, eta etengabe ari ziren haien eskuak igurzten, irabaziko zuten borroka baten zain egongo balira moduan. -Adierazi nahi dudana zehatz-mehatz esan dudana da -erantzun zuen Samsa jaunak, emakume biekin batera apopiloarengana hurbilduz. Hau momentu batez isilik eta lasai gelditu zen, begirada lurretik altxatzen ez zuela, bere pentsamenduak irudimenean antolatzen ari balira. -Hori horrela bada, bagoaz -esan zuen, azkenean, Samsa jaunari so eginez, bat-bateko indar batek bultzaturik honetarako ere baimena eskatu behar balio legez. Samsa jaunak begiak asko zabaldu eta burua gora eta behera mugitu beste gauzarik ez zuen egin. Honen ostean, apopiloa pausu handiak emanez ateondora zuzendu zen. Bere bi kideek aspalditik entzuten zirauten, eskuak igurtzi gabe, eta orain bere atzetik irten ziren arineketa batean, Samsa jauna haiek baino lehenago ateondora heldu eta beraien eta haien gidariaren artean jarriko zenaren beldurrez. Ateondora iritsi zirenean, nork bere txapela hartu zuen pertxerotik, nork bere aterkia atera zuen aterki-ontzitik, isilean makurtu ziren eta etxetik alde egin zuten. Ezer frogatzen ez zuen mesfidantzarekin, beranduago ikusiko zen moduan, Samsa jauna eta emakume biak eskailera ondora irten ziren eta, eskudeletik begiratu zuten zelan hiru gizon haiek, astiro baina etengabe, eskaileratan behera egiten zuten, pisu bakoitzean honek egiten zuen bueltan desagertu, eta segundo batzuk beranduago berriro agertzen zirelarik. Jaisten zihoazen bitartean, Samsa familiak haienganako zuen interesa murriztuz zihoan, eta Samsa jauna eta emakumeak, zama astun bat gainetik kendurik, etxe barruan sartu ziren berriro. Egun hura atseden hartzen eta osteratxoren bat egiten emango zutela erabaki zuten: ez zuten soilik guztiz irabazirik atseden hau, are gehiago, premiazkoa zen. Mahairatu ziren, beraz, eta hiru eskutitz idatzi zituzten barkamena eskatuz: Samsa jaunak, bere nagusiari; Samsa andreak, dendako jabeari, eta Gretek, bere nagusiari. Egiteko hauetan buru-belarri sartuta zeudenean, neskamea sartu zen bazihoala esateko, bere goizeko beharra amaitu baitzuen jadanik. Hirurek jarraitu zuten idazten, neskameari jaramon egin gabe, buruarekin baiezko keinu bat egiteaz nahikoa izan zen. Baina, bera ez zihoala ikusirik, burua altxatu zuten, haserre. -Zer duzu? -galdetu zuen Samsa jaunak. Neskamea irribarretsu zegoen ate ondoan, familiari berri zoragarri bat jakinarazi behar balio bezala, baina bere jarrerarekin adieraziz haiek galdeketa egin ondoren baino ez zuela egingo. Lumatxoa bere kapelean artez ipinita, eta bere familiarentzat lan egiten hasi zenetik Samsa jaunak gogaitzen zuena, norabide guztietarantz kulunkatuz. -Ia, ikus dezagun, zer nahi duzu zerorrek? -galdetu zuen Samsa andreak, nor neskameak gehien errespetatzen zuen pertsona baitzen. -Ba -erantzun zuen honek, eta barreak ez zion jarraitzen uzten-, ba ez zaretela arduratu behar alboko traste hori erditik kentzeaz. Dena dago konponduta. Samsa andrea eta Grete berriro makurtu ziren haien eskutitzen gainean, idazten jarraitzeko moduan, eta Samsa jaunak, neskamea dena zehatz-mehatz kontatzera zihoala ikusirik, isilarazi egin zuen, eskua beregana indartsuki luzatuz. Neskameak, ikusi zuenean ez ziotela kontatzeko prest zuena kontatzen utziko, gogoratu zuen presaz zebilela. -Jainkoak zain zaitzatela! -esan zuen, nabarmenki minduta. Buelta erdi eman zuen sumindurik, eta jantoki-salatik atera zen ate-kolpe itzela emanez. -Gaur gauean lanetik bidaliko dut -esan zuen Samsa jaunak. Baina ez zuen erantzunik jaso, ez bere emaztearena, ezta bere alabarena ere, izan ere neskameak nahasi egin zuen berriro ere berreskuratu zuten lasaitasun hura. Ama eta alaba altxatu egin ziren eta leihorantz zuzendu ziren, bertan besarkaturik geratu zirelarik. Samsa jaunak bere besaulkia norabide hartarantz mugitu zuen, eta, lasai-lasai haiei so egiten egon zen momentu batez. Honen ostean: -Beno -esan zuen-, etor zaitezte. Ahaz itzazue behingoz iraganeko kontuak. Eduki nazazue neu ere kontuan. Emakume biek momentuan esanak egin zituzten, berarengana lastertu ziren, laztandu zuten eta idazten bukatu zuten. Beranduago, hirurak elkarrekin irten ziren, hileetan egin ez zuten zerbait zelarik, eta tranbiara igo ziren osteratxo bat egiteko asmoz. Haiek ziren zihoazen bidaiari bakarrak. Tranbia eguzkiaren berotasunez beteta zegoen. Haien eserlekuetan etzanda, geroari buruzko kontuei buruz hitz egiten hasi ziren, eta ikusi zuten, gauzak ongi pentsatuta, hau ez zela oso iluna. Izan ere, haien hiru lanpostuak oso onak ziren, eta, batez ere, beranduagoko esperantzak posible egiten zitzaizkien. Momentuz hobetu behar zena etxez aldatzea zen. Etxe txikiago eta merkeago bat nahi zuten, eta, batez ere, hobeto kokatuta zegoena eta oraingoa, Gregoriok aukeratua zena, baino praktikoagoa. Eta horrela berbetan ari zirela, ia batera ohartu ziren Samsa jauna eta andrea haien alaba hazi egin zela eta indarrez beteriko neskatxa eder bat zela orain. Hitzik esan barik, begiradaz soilik elkar ulertuz, batak besteari esan zion bazela garaia haien alabarentzat senar bat bilatzeko. Eta, bidaia bukatu zenean, alaba altxatzen lehenengoa izan zenean, eta bere itxura gaztea agertu zuenean, gurasoen amets eta asmo onak sendotu egin ziren. 2905 2006-01-15T19:11:09Z 62.99.9.195 1go kapitulua zuzendu ==1. Kapitulua== Gregorio Samsa, goiz batean eta loaldi larri baten ostean, bere ohean koko bihurturik esnatu zen. Bere lepoko oskol gogorraren gainean etzanda zegoen bere burua altxatzean, eta horrela bere sabel ilunaren itxura ganbila ikusi zuen; ohazalak honen handidura ezin zuen eutsi. Ondorioz, lurrera labaintzekotan zegoen. Jatorrizko hanka lodien ordez, funtsik gabeko mugimenduaz dantzan zebilzkion hamaikatxo hanka ikusten zuten bere begiek. -Zer gertatu zait? Ez zegoen ametsetan, ez. Bere logelak betiko itxura zuen. Mahai gainean oihal laginak sakabanaturik zeuden -Samsa merkatari saltzailea zen-, eta hormatik zintzilikatuta aldizkari batetik ebakitako argazki bat zegoen, urrezko marko batean sartutako irudia. Argazkian, larruzko txano eta tapaki batez estalita dagoen emakume bat zegoen. Gregoriok soa leihorantz zuzendu zuen; lainotuta zegoen, eta leihoan euri tantak jo eta jo egoteak malenkonia eragin zion. -Beno -pentsatu zuen-; zer gertatuko litzateke momentu batez lotan jarraitu eta ameskeria guztiak ahaztuko banitu?=Baina ezinezkoa zen, izan ere, Gregorio eskuin aldearen gainean lo egitera ohituta zegoen eta oraingo izate berriak ez zion postura hori hartzen uzten. Bere helburua eskuinalderantz begira gelditzea bazen ere, halabeharrez lepoz geratzen zen berriz ere. Makina bat bider saiatu arren, alfer alferrik zen; hankek sortutako mugimendu saltsa - maltsatu hura ez ikusteko, begiak itxi zituen; dantzak bere horretan segitu zuen, harik eta min sakon bezain zorrotza sentitu zuen arte, ordura arte inoiz sentitu ez zuelako mina, alegia. -Ai Ene! -esan zuen- zein neketsua den nik hautatutako lana! Egun bat bai eta bestea ere bidaiatzen. Negozioen ardura handitu egiten da lantegitik kanpo lan egiten denean, eta bidaiek sortzen dituzten burukominak ere ez dira gutxi: trenen ordutegia jagon, janari eskasa iruntzi, jatordu desorekatua mantendu, aldakorrak diren harremanak, ezertarako balio ez dutenak, maitasunarentzako tokirik ez dutenak. Dena pikutara! Sabelean halako hazkura arin bat nabaritu zuen. Apur-apurka, ohe-bururantz luzatu zuen gorputza, burua altxatzeko asmotan. Sumindutakoaren inguruan puntu zuri batzuk zituela ikusi zuen. Hanka batekin hazkura arintzen saiatu bazen ere, berehala kendu behar izan zuen hanka honen igurtziak hotzikarak sortzen zizkion eta. -Honen goiz jaikitzeak tenteldu egiten dut bat -esan zuen-. Gizonak behar beste lo egitearen premia zuen. Askoz hobeto bizi diren saltzaileak daude. Goizean eskatutakoa apuntatzeko ostatura itzultzen naizenean, patxadaz eserita eta gosaltzen ikusten ditut. Nik dudan nagusiarekin berdin jokatuko banu, berehala kale gorrian ikusiko nintzateke. Eta nork daki, ez ote da hori niretzat egokiena? Nire gurasoengatik izango ez balitz aspaldi izango nintzateke lanetik alde eginda. Nagusiaren aurrera joan eta ene iritzia aurkeztuko niokeen. Mahai gainetik eroriko litzateke, gora igo eta langileei hitz egiteko esertzen den mahai gainetik behera, alegia; langileak hurbil-hurbil jartzen zaizkio gorra delako. Baina oraindik ez dut esperantza galdu. Gurasoei zorrak kentzeko beste batzen dudanean - oraindik beste bost edo sei urte=, entzun beharko dizkit, bai. Beno, baina momentuz jaiki egin behar naiz, trena bostetan ateratzen baita. Begiak kutxa gainean zegoen iratzargailura bideratu zituen. -Jainko laztana!-oihukatu zuen bere barnerako. Goizeko sei eta erdiak ziren eta orratzek beren martxan jarraitzen zuten. Orratzak laurden gutxi jotekoak ziren. Akaso ez zuen jo iratzargailuak? Ohetik garbi=garbi ikus zitekeen alarma lauretan jarri izan zuela; beraz, jo beharra zeukan derrigor. Baina posible ote zen lo jarraitzea, etxeko armairuak eta denak aztoratzeko moduko zarata ateratzen zuen eta? Bere loaldia ez zen batere lasaia izan. Baina seguru aski, horregatik egin zuen azken momentuan sakonago lo. Eta, zer egin zezakeen orduan? Hurrengo trena zazpietan ateratzen zen; berau hartu ahal izateko korrikan ibiltzea halabeharrezkoa zuen. Erakusgaia oraindik ez zegoen bilduta, eta, azkenik bera ere ez zen prest sentitzen. Gainera, trena hartuko balu ere, ez zuen nagusiaren errieta saihestuko, izan ere, biltegiko mutilak jadanik bere faltaren berri emana izango zion eta. Biltegiko mutila dignitate bako ipurdi- miazkatzaile hutsa zen. Eta, gaixorik zegoela esango balu, zer gertatuko litzateke? Honek susmoak zabalduko zituen, Gregoriok bost urtetan inoiz ez baitzuen lanera hutsik egin. Seguruenik nagusia Montepioko medikuarekin etorriko litzateke. Gurasoen aurrean bere alferkeriaren gainean kexak zabalduko ziren, eta medikuaren agiriari esker edozein arrazoi atzera botako luke, harentzako gizon guztiak baitaude osasuntsu. Eta egia esan, kasu honetan ez zen oker ibiliko. Izan ere, loaldi luzearen ondorioz gosez bazen ere, Gregorio ondo sentitzen zen. Bere etzalekua utzi gabe bertan hausnartzen eta pentsatzen jarraitzen zuen. Erlojuak zazpiak laurden gutxi jo zituenean, ohe burutik hurbil zegoen atea jo zuten. -Gregorio- esan zuen ahots batek, amarenak- zazpiak laurden gutxi dira. Ez zinen bada, bidaian joatekoa? Zein ahots gozoa! Bere ahotsa entzutean ordea, izutu egin zen; betikoa zen, bai, baina txistu mingarri eta eutsi ezin batekin nahasturik agertu zen, hitzak hasieran argiak baziren, gerora nahastu egiten ziren eta azkenerako bat zalantzan jartzen zen entzun ote zituen ere. Gregoriok argi erantzuteko asmoa zuen baina guztia ikusita hau esatera mugatu zen: -Bai, bai. Eskerrik asko ama. Oraintxe altxatuko naiz. Egurrezko atearen bestaldean, Gregorioren ahotsaren aldaketa ez zen igarri behar, ama erantzun horrekin lasaitu eta honek alde egin zuen. Aldiz, elkarrizketa honen ondorioz, familiako kideek bazekiten Gregorio oraindik etxean zela. Honekin batera, aita ailegatu zen eta ateari golpe arin batzuk emanda galdetu zuen: -Gregorio, Gregorio! Zer gertatzen da?- Momentutxo bat itxaron eta ahotsa altxatuz ekin zion: -Gregorio, Gregorio! Halaber, beste atearen atzetik arrebak honela galdetu zion goxotasunez: -Gregorio ez al zaude ondo? Zerbait behar al duzu? -Prest nago -erantzun zien biei batera, hitzak garbi ahoskatzeko ahalegin handia eginez bere ahots- geldiz mintzatuz. Aitak gosaltzen jarraitu arren, arrebak ahopeka jarraitzen zuen: -Ireki mesedez, Gregorio. Hala ere, Gregorio ez zen horretan pentsatzen ari; aitzitik, bere buruari zorionak ematen zizkion logela ixteko zuen ohituragatik. Lehenengo egin beharreko gauza geldi- geldiro altxatzea eta ondoren gosaltzea zen. Hau dena egin ostean bakarrik pentsatuko nukeen gainerakoan, eta ez ohean etzanda nengoen moduan. Ohean baten baino gehiagotan posturak eragindako min arintxo bat sentitu izanaz gogoratzen zen, eta sarri askotan jaikitzerakoan desagertzen zena. Jakin-min handia zeukan egun hartako bere irudikapenak nola ihesten zitzaizkion ikusteko. Halaber, ahotsaren aldaketaren arrazoia katarroaren abisua zelakoan zen, hau da, saltzailearen gaixotasun profesionala. Ohazala baztertzea lan oso erraza zen. Horretarako, gorputza albo batera botatzea zuen errazena, horrela ohazala halabeharrez eroriko baitzen. Baina zailtasuna Gregorioren zabaltasun izugarrian zegoen. Zutuntzeko, beso eta eskuz lagundu ahal izango zen; halere, horren ordez, kontrolatu ezin zituen eta gelditu ezinik zeuden hamaikatxo hankaren jabe zen. Eta kontua da, berak zutuntzeko nahia zeukala. Luzatzen zen; eta hanketako bat dominatzea lortzen zuen; baina bitartean, besteek beren mugimendu aske eta mingarriarekin jarraitzen zuten. “Ez da egokia ohean ezerezean egotea" pentsatu zuen Gregoriok”. Lehenik eta behin etzalekutik gorputzeko behealdea kanporatzea otu zitzaion. Baina parte hau -oraindik ikusi gabea, beraz zehaztasunez kokatzea zaila egiten zitzaiona-, mugiaraztea zaila egin zitzaion. Pentsatutakoari geldi-geldiro ekin zion. Gregoriok indar guztiak bilduz, gorputza aurreratu zuen. Zoritxarrez, norabidea gaizki hartu zuen eta ondorioz, oheko hanken jota izugarrizko golpea hartu zuen. Golpearen ondorioz, konturatu zen bere gorputz berriko atalik sentiberena, gorputzeko beheko partea zela. Orduan, burua etzalekuaren goialdera bota zuen berriz ere, oraingoan gorputzaren goiko partea ateratzeko asmotan. Honek ez zuen arazorik ekarri, eta, gorputzeko zabalerak zein pisuak, buruak hasi izandako mugimendua jarraitu zuten. Baina, berau airean ikusitakoan, modu berberean aurrera jarraitzeko beldurra sentitu zuen, horrela erorita zaila izango litzatekeelako burua bere horretan mantentzea; gainera Gregoriorentzako oso garrantzitsua zen momentu hartan konortea ez galtzea. Hori gertatu orduko, nahiago zuen ohean geratzea. Baina, kontrako moduan indar berdinak egin ostean, bere emozioaren morroi ziren hankak ikusirik konturatu zen hasierako posizio berdinean topatzen zela eta berriro lehengoa pentsatu zuen: ez zuela ohean jarraitu behar eta portaerarik zuzenena arriskatzea zela, nahiz eta onik ateratzeko posibilitateak urriak izan. Ordea, laster gogoratu zuen, patxadazko erabakiak hartzea, erabaki arinak hartzea baino zuzenagoa zela. Bere begiak zorroztasunez leihoan finkatu ziren; baina zoritxarrez, bistan zeuden behe- lainoek eta lainoek esperantza eta indar gutxi ematen zieten. “Honezkero zazpiak- pentsatu zuen berriro erlojua begiratzean-. Jada zazpiak, eta oraindik behe-lainoa nagusi da.” Mugitu gabe eta arnasa geldi- geldiro hartuz, pixka batean ohean etzanda jarraitu zuen isiltasunak bere izaerara itzularaziko balu moduan. Hala ere, zazpiak eta laurden jo aurretik altxatuta egotea beharrezkoa zuela pentsatu zuen. Gainera biltegitik norbait heltzear zegoela uste zuen, berau zazpiak izateko gutxi falta direnean zabaltzen dute eta. Oheko hegal batetik irristatuta atera nahi zuen. Seguruenik gorputza horrela botata, burua eusten, ez zuen minik hartuko. Ez zitzaion ezer gertatuko, alde batetik bere lepoak gogorra zirudielako eta bestetik alfonbra gainera eroriko zelako. Gauza batek bakarrik ematen zion burukomina; mugitzean aterako zuen hotsak, honek familia osoa aztoratuko zuelakoan. Baina hau aurrera eramateko erremedio bakarra zen. Gregoriok jada, gorputz erdia ohetik kanpo zuen (metodo berriak lan bat baino jolas bat ematen zuen, atzez kulunkatzea besterik ez baitzen), eta, norbait laguntzera etortzen bazitzaion, lortzea oso erraza izan zitekeela jabetu zen. Pertsona indartsu birekin nahikoa zuela ikusi zuen ( bere aita eta neskamearengan pentsatu zuen ). Bere bizkar puztuaren azpitik beren besoak sartu, eta pisuaren eraginez makurturik hankak lurrean ongi baliatuko ziren ziur asko. Baina komeni al zen laguntza eskatzea atea giltzaz zarratuta zegoela jakinda? Bere egoera larria zela jakinda ere, ezin izan zion eutsi barreari. Operazioa oso aurreratua zeukan, honekin bukatzeko egin behar zuen gauza bakarra, aurrerago egindako mugimenduak baino gogorragoa izango zen beste mugimendu bat egitea zen, alegia. Horretarako gainera, ez zuen denbora askorik, zazpiak eta laurden emateko bost minutu besterik ez zirelako falta. Izan ere, ate joka etorri zitzaizkion. “Biltegiko norbait izango da seguruenik ”, pentsatu zuen Gregoriok, beren hankak gero eta azkarrago mugitzen ziren heinean. Momentu hartan, isilunea zabaldu zen eta halaber esperantza txiki bat sentitu zuen, atea inork ez zuela zabaltzen ikusitakoan. Hala ere, gertatzekoa zena, gertatu zen; neskameak pauso sendoak eman ostean, atea ireki zuen eta. Orduan Gregoriok nahikoa izan zuen bisitariaren berba bakarra entzutea, berau nor zen igartzeko; gerentea zela antzemateko, alegia. Zergatik ote zegoen Gregorio lan egiten , falta egiteagatik horrelako susmoak zabaltzen diren lantegi batean? Bertako langileria osoa ote zen horren barrabasa? Ez ote zitekeen egon beren artean benetako gizonik, goizean ordu pare bat galdu ondoren, tripak janda zoratu arren, ohetik altxatzeko gauza ez zenik? Beharrezko al zen ikerketatxo hura egiteko mutiltxo bat bidaltzea baina, gerentea bera etortzea? Orduan Gregoriok, pentsamendu guzti hauek behartuta, etzalekutik salto egin zuen. Handia ez zen, baina golpeak sortutako hots gor bat entzun zen. Alfonbrak golpea arindu zuen; bere lepoa uste zuena baino elastikoagoa zenez, zaratotsa ez zen horren beldurgarria izan. Ordea, burua eusteko ez zuen arretarik jarri eta ondorioz, min hartu zuen eta minaren minez alfonbraren kontra estutu zen. -Hor barruan zerbait gertatu da- esan zuen gerenteak ezkerreko gelatik. Ezinezkorik ez dagoela pentsatuz, egunen batean gerenteari ere antzeko zerbait gerta zitzaiokeela imajinatu zuen Gregoriok. Gerenteak bere partetik, Gregorioren pentsamendua irakurriko balu bezala, pauso sendo batzuk eman zituen bere txarolezko zapatekin. Ondoko logelatik arrebak isilka deitu zion. -Gregorio, biltegiko gerentea dago berton. -Badakit -erantzun zion indarge, arrebak ozta -ozta entzun zuen heinean. -Gregorio- esan zuen aitak ezkerreko gelatik-, gerenteak galdetu dit ea zergatik ez duzun hartu lehenengo trena. Ez dakigu zer erantzun, eta gainera zurekin aurrez aurre berba egin gura du. Beraz, zabaldu atea, mesedez. Ez arduratu gelan dagoen kaosagatik, berak ulertuko du eta. -Egun on, Samsa jauna!- sartu zen gerentea afektiboki. -Ez dago ondo- esan zion amak gerenteari, aitak berbetan segitzen zuen bitartean-. Gaixorik dago eta. Bestela zelatan galduko zuen bada trena? Gregorio biltegirako baino ez da bizi, ez da gau bakar batean ere kaleratzen eta! Eta jakin beza, premiazkoa denean ere ez dela kalera irtetzen. Gurekin batera afaltzen du eta egunkaria leitzen isil=isilik egoten da irtenaldiko ibilbideak aztertzen. Bere aisialdi bakarra aroztegia da. Bere logelan zintzilikatuta dagoen egurrezko markoa ikusten baduzu ikusi, zeharo zurtuta geratuko zara; hiruzpalau arratsaldetako beharra izan du. Oraintxe ikus dezakezu, hots, atea zabaltzean duenean. -Laster naiz prest- esan zuen modu isil batean, elkarrizketako berbarik ez galtzeko asmotan -Emakumea, seguru zuk esan bezala direla gauzak, baina ez al du ezer larririk izango! Nik horixe espero dut behintzat. Hori bai, merkatariok sarri askotan gorputz txarra izan arren, lanean jarraitu behar dugu; negozioan gainetik ez dago ezer! -Beno -galdetu zuen aitak, estututa eta atea berriro joz-;sar al daiteke behingoz gerentea? Ezkerreko gelan isiltasuna zen nagusi, eta eskuinekoan ordea, arrebaren negar- zotinak entzuten ziren. Baina, zergatik ez ote zuen nahi Gregoriok besteekin elkartu gura? Egia esan, esnatu berria zen eta ez zen ezta janzten hasia ere. Baina, zergatik ote zegoen negarrez? Agian, neba altxatzen ez zelako, atea zabaltzen ez zuelako, gerenteari pasorik ematen ez ziolako, bere lana galtzeko arriskuan zegoelako, eta kasu horretan, nagusiak berriro ere gurasoak gogor estutuko zituen aspaldiko zor haien kontura. Ordea, hauek momentuz, ez ziren arrazoizko burukominak. Gregoriok han jarraitzen zuen, eta ez zitzaion burutik ezta pasatu ere egin bere familiakoak bertan behera uztea. Alfonbra gainean zetzan, eta zegoen egoeran egonda inork ez zion bere gerenteari pasatzen utziko. Baina deskortesia txiki hori ez zen nahikoa arrazoi lantegitik botatzeko. Eta Gregoriok arrantzekin molestatzea baino, bakean uztea hobe zela pentsatu zuen. Hala ere, besteek Gregoriorengan zuten ezjakintasunak, kezkatzen zituen. - Samsa jauna -azkenean esan zuen gerenteak, ahots harroz-, honek guztiak zer esan nahi du? Zure logelan zarratzeaz gain, monosilaboekin erantzuten duzu. Halaber, arrazoirik gabe kezkatzen dituzu gurasoak eta axolagabekeria osoz laneko kontuak baztertzen dituzu. Zure familia kideen eta enpresaren izenean, arrazoiak eman ditzazula eskatzen dizut. Harrituta naukazu. Beste mota bateko gizona zinela uste nuen, hots, gizon zentzudun eta formala zinela. Egia esateko, gaur goizean patroiak zure faltaren arrazoi posible bat eman dit: bart kobratzeko agindu zitzaizuna. Nik esan nion neronek erantzungo nuela horren aurrean, eta horrelakorik pentsatu ere ez egiteko, mesedez; baina orain, zure portaera ikusita, ez daukat zure alde egiteko asmorik. Zure egoera, beraz, ez da horren segurua. Nire asmoa gauza guzti hauek zuri bakarrik esatea bazen ere, orain zure guraso eta arreba onberek entzun behar izan dute guztia. Gainera, zuri bost axola niri denbora galaraztea ere. Azkenaldian ez gara larregi saiatu lanean eta gainera ez dira oso garai onak negoziatzeko; hori guk ere aitortzen dugu. Baina Samsa jauna, ez dago ezta negozioak bertan behera uzteko garai onik ere. -Banoa -oihukatu zuen Gregoriok, bere onetik aterata, errietaren erdian guztiaz ahantzirik.- Oraintxe noa. Eritasun bat dela eta egon behar izan naiz ohean, gainera oraindik jaiki barik nago. Momentutxo bat mesedez! Hobeto nagoen arren, oraindino ez nago uste bezain ongi. Ez dakit zer gertatu zaidan! Atzo ondo sentitzen nintzen eta hori badakite nire gurasoek ere. Beno, atzo arratsaldean sentitu nituen lehen sintomak. Zelatan ez dute nabaritu lehenago? Zelan ez nien esan ezer biltegikoei? Izan ere, sarritan uste izaten dugu etxean geratu gabe osatuko garela eta ez da horrela izaten. Mesedez, gizona, izan iezaiezue begirune nire gurasoei! Esan dizkidazunak esateko ez dago arrazoirik. Bistan dago ez dituzula nire azken bezeroen eskaera-orriak irakurri. Gainera, zortzietako trena hartuko dut. Deskantsu hau indarberritzeko ez zait batere gaizki etorri. Ez ezazu galdu denbora gehiago. Laster izango naiz biltegian. Azaldu nagusiari nik esandako guztia eta eskatu barkamena nire partetik. Guzti hau zioen bitartean, zailtasun handirik barik, kutxara hurbildu zen. Bertan, zutitzen saiatu zen. Atea ireki eta gerentearen aurrean jarri eta berba egin gura zuen berarekin. Horren gogotsu deitzen zeudenen aurpegiak ikusteko irrikaz zegoen. Ez zen bere errua izango izutzen baziren, beraz, ez zuen zertan beldurturik. Ezta lasai geratzen baziren ere. Pixka bat mugituz gero, zortzietako trena hartuko zuen. Baten baino gehiagotan egin zuen laban kutxako horma lauekin; baina azkenean zutitu zen. Sabeleko mina handia bazen ere, horrek ez zuen kezkatzen. Orduan bere burua ondoko aulkiko bizkarraldearen kontra jarri zuen eta haretxen ertzei hankez oraturik geratu zen. Lasaitu zenean isildu egin zen gerentearen berbak entzuteko. - Zerbait ulertu al duzue? -galdetu zien gurasoei-. -Ai ene! -egin zuen amak negarrez. Seguruenik txarto egongo da eta gu hemen berari zirikatzen. =Eta jarraian dei egin zuen: -Grete! Grete! -Zer behar duzu, ama? -erantzun zuen alabak gelaren beste txokotik. -Mediku baten bila joango zara segituan; zure neba gaixorik dago eta. Zoaz arrapaladan! Entzun al duzu zelan egiten zuen berba? -Ana! Ana! -aitak egin zuen dei txaloak emanez-. Deitu iezaiozu segituan sarrailagile bati. -Animalia bat da- esan zuen gerenteak. Harrera gelan, korrika zetozen bi gazteren gona hotsa entzun ahal izan zen ( nola jantzi zen horren azkar arreba? ), eta, etxeko ateak, kolpean irekitzean, atera zuen zarata bortitza. Baina ez zen entzun ate kolperik. Ezbeharren bat gertatu den etxeetan gertatzen den legez, atea irekita utzi zuten. Halere, Gregorio hagitz lasaiago zegoen. Egia da bere berbak ulergaitzak zirela, berari argiak iruditu zirela arren. Horregatik bada, besteak zerbait arraroa gertatzen zela konturatu ziren eta ondorioz, laguntzera hurbildu zitzaizkion.Besteek lehenengo antolaketak erabakitasunez eta irmotasunez hartu izanak lasaitu egin zuten. Berriz ere gizakien artean zegoela iruditzen zitzaion, eta biengandik, bai medikuarengandik bai sarrailagilearengandik, bereizketarik gabe, ekintza arraro eta txundigarriak espero zituen. Eta, hurbiltzear zeuden elkarrizketa erabakigarrietan ahalik eta argien mintzatzeko asmoz, arinkeriaz eztarria garbitu zuen, arinki egitera beharturik zegoela, zarata hau ere giza-estula ez zela pentsatuko zuten beldur, horiek bereiztu ahal izateko segurtasunik ez zuelako. Bitartean, ondoko gelan, isiltasun handia zen nagusi. Gurasoek beharbada, nagusiarekin mahai inguruan jesarririk, honekin ahapeka hitz egingo zuten. Agian guztiak atetik gertu zeuden entzuten. Besaulkiarekin batera astiro-astiro hurbildu zen Gregorio atera; hara iristerakoan, jesarlekua utzi, atera salto egin zuen eta zutik eutsi zen, oratuta, bere hankek zuten lirdingagatik. Horrela zegoela, atseden hartu zuen egindako ahaleginagatik. Gero, sarraila barruko giltza birarazten saiatu zen bere ahoa erabiliz. Zoritxarrez, ez zuen guk zehazki hagin deritzogunik. Zerekin oratuko zuen orduan giltza? Baina barailak, ordea, oso indartsuak ziren, eta, horietaz baliatuz, giltza mugitu ahal izan zuen, horrek eragiten zion minean erreparatu barik, izan ere likido ilun batek irten zuen bere ahotik, giltzean labaindu eta lurrera tantaka erortzen zela. –Entzun iezadazue- esan zuen nagusiak alboko gelan-. Giltza birarazten ari da. Hitz horiek jarraitzeko bihotz eman zioten Gregoriori. Baina guztiek, aitak, amak, zera oihukatu behar izan zioten: -Aurrera, Gregorio!- Bai, zera oihukatu behar izan zuten: -Beti aurrera! Saiatu zaitez!. Eta guztiak bere ahaleginaren ondorioak larritasunez ikusteko zain zeudela imajinatuz, bihotz-bihotzetik giltza haginkatu zuen, nahiko ahulduta. Eta, giltzak sarrailan jira egiten zuen heinean, bera mantendu egiten zen, airean alde batetik bestera zebilela, ahotik eskegita, eta, beharrezkoa zen arabera, giltzean oratzen zen edo bere gorputzeko pisu guztiaz beherantz bultzatzen zuen. Sarrailaren hots metalikoak, amore ematerakoan, bere senera guztiz itzularazi zuen. –Beno- esan zuen, sekulako zizpurua emanez-. Ez da sarrailagilea etorri izan behar. Eta buruarekin kisketa jo zuen atea guztiz zabaltzeko. Atea zabaltzeko modu hau zela eta, sarrera librea zegoen arren, ez zuten Gregorio ikusi. Lehendabizi, ateko orrietako bat astiro bultzatu behar zen, atalasean atzeraka lazki ez jausteko kontu handiz. Eta mugimendu zail hau oraindik nola egin zezakeen pentsatzen zegoela, beste ezertan pentsatzeko astirik ez zuela, nagusiarengandik “ene!” entzun zuen, haizearen orroa bezala entzun zena, eta atetik hurbilen zegoen gizon hau ikusi zuen, baita eskuarekin ahoa nola estaltzen zuen eta poliki atzerantz egiten zuen ere, indar ikusezin batek mekanikoki bultzatuko balu bezala. Amak- nagusia han egon arren, ilea nahasia zuena burezurreko gainaldean- lehenengo Gregoriori begiratu zion, eskuak elkartu zituen, gero berarengana bi pausu eman zituen, eta azkenean zerraldo erori zen, bere gonak inguruan sakabanaturik eta aurpegia bularreko sakontasunean estalia zegoela. Aitak ukabilarekin mehatxu egin zuen, etsaitasuna erakutsiz, Gregorio logela barrurantz bultzatu nahi izango balu bezala; gero buelta eman zuen, etxeko sarrerara segurtasunik gabe abiatu zen, eta, begiak eskuekin estaliz, negarrak bere bular sendoa astintzen zuela. Gregorio, orduan, ez zen logelara guztiz sartu; bere logela barruan itxita zegoen ateko orrian eutsi zen; horrela, bere gorputz erdia baino ezin zitekeen ikusi, burumakur ingurukoak zelatatzen zituela. Bitartean, eguna argituz joan zen, eta beste aldeko espaloian aurrez aurreko eraikin beltzituaren zati txiki bat ikus zitekeen. Ospitale bat zen, eta bertako fatxada monotonoa leiho simetrikoek desegiten zuten. Ez zuen atertu, baina ordurako tanta bakanak baino ez zeuden, lurreko leku ezberdinetan ikus zitezkeenak. Mahai gainean gosaria zerbitzatzeko tresnak zeuden, izan ere, aitarentzat huraxe zen eguneko jateko momenturik garrantzitsuena, eta egunkari ezberdinak irakurtzen luzatzea ikaragarri gustuko zuen. Gregorioren aurrez aurre zegoen horman eskegitako mihisean bere argazki bat zegoen, zerbitzu militarrean zegoela eginikoa eta teniente uniformea erakusten zuena, eskua lepoan jarria, arduragabekeriaz irribartsu, bere jarrera eta janzkerak errespetua eskatuko balute bezala. Gela hori etxeko sarrerara begira zegoen; atetik etxekoa ikus zitekeen, irekita ere bazegoena, baita eskailera-burua ere. - Beno- esan zuen baretasuna mantendu zuen bakarra bera izan zen uste osoa zuela-. Beno ba, berehala jantziko naiz, erakusgaiak hartuko ditut eta bidaia hasiko dut. Bidaia egiten utziko didazue, ezta? Nagusi jauna, burugogorra ez naizela eta gustura lan egiten dudala ikus dezakezu. Bidaiatzea nekagarria da; baina ni ezin naiteke bidaiatu gabe bizi. Nora zoaz, nagusi jauna? Saltokira? Bai? Gertatu den guztia gertatu den bezalaxe kontatuko al duzu? Edonor ezgai izan daiteke batzuetan lanerako; baina momentu horietan langileak mesedegarri izan direla ohartu behar dira nagusiak eta jakin beharko lukete, ezgaitasuna gainditu ostean, gogotsuago eta arduratsuago lan egingo dutela. Nik, zuk ondo dakizun bezala, lan handia zor diot buruzagiari. Baina, bestalde, nire gurasoak eta nire arreba ere zaindu egin behar ditut. Egia da gaur estuasun larri baten nagoela. Baina lan eginez gainditzea lortuko dut. Mesedez, ez ezazu egoera gehiago zaildu. Nire alde jarri zaitez. Saltzailea inork maite ez duela badakit. Guztiek uste dute dirua erruz irabazten duela, eta, horretaz gain, ederto bizi dela. Egia da aurriritzi hau desager dadin arrazoi berezirik ez dagoela. Baina zuk, nagusi jauna, beste langile guztiek baino askoz gehiago dakizu, eta, geure artean, buruzagia barne, guztiaren jabe dena, sarritan erratu egiten da langileei buruz. Zuk ondo dakizu saltzailea, urteko egun gehienak saltokitik kanpo ematen dituenez, zurrumurru ugarirako pizgarri erraza dela eta funsgabeko kointzidentzia eta kexetarako biktima egokia ere bai. Horien aurka defendatzea ez da batere erraza, gehienetan horien berri ere izaten ez duelako, eta bidaia batetik leher eginda itzultzen denean baino ez ditu kausa ikusezin baten ondorio negargarriak zuzenean nabaritzen. Nagusi jauna, ez zaitez arrazoia ematen didazula erakusten didan ezer esan gabe joan, neurri batean behintzat. Baina, Gregoriok lehen hitzak esandakoan, nagusiak buelta eman zuen eta hari destainaz begiratzen zion, ezpainekin mesprezuzko keinu bat eginez. Gregoriok hitz egiten zuen bitartean, ez zen momentu bat ere lasai egon. Aterantz urrundu zen Gregoriori begirik kendu gabe, baina astiro-astiro, indar misteriotsu batek gela hartatik alde egitea galaraziko balu bezala. Etxeko sarrerara iritsi zen azkenean eta, oina lurretik altxatu zuen arintasuna ikusirik, sua zapaldu zuela eman zuen. Eskumako besoa eskailerarantz luzatu zuen, han, mirari moduan, askatasuna aurkitu ahal izango balu bezala. Nagusiak era horretara alde egitea onartu ezin zezakeela ulertu zuen Gregoriok, bestela saltokian zuen lanpostua arriskuan baitzegoen. Bere gurasoek ez zuten berak bezain ondo ulertzen egoera, urteek aurrera egin ahala, etxe hartan Gregoriok euren bizitzarekin baino ez akaba zezakeela pentsatu izan zutelako; horretaz gain, momentuak sortutako egonezinagatik, eta horren ondoriozko zereginengatik, zuhurtasuna ahazturik zuten. Baina ez zitzaion hori gertatu Gregoriori; honek bazekien nagusia atxikitzeak zuen garrantzia, baita berau lasaitu, konbentzitu eta erakartzeak ere. Horren guztiaren menpe zegoen Gregorioren eta bere senideen etorkizuna. Bere arreba gutxienez hantxe egongo balitz! Oso azkarra zen; Gregorio oraindik bere bizkar gainean etzanda zegoenean negar egin zuen. Seguru asko nagusia, neska politarekin adeitsua izango zelakoan, neskak nahi izandako edonora joateko prest egongo litzateke. Etxeko atea itxiko zukeen eta sarreran bertan ezustekoa kendu lioke. Baina arreba ez zegoen han, eta Gregorio bere kabuz moldatu behar zen. Eta, mugitzeko zuen gaitasun berria oraindik ezagutzen ez zuela ohartu barik, ezta posibleena ere, eta ziurrena ere bazena, hau da, besteek bere diskurtsoa ulertuko ez zutela, eutsita zegoen logelako atearen orritik banandu zen, bestearen zabaldurak sortutako atearen orritik irristatu zen nagusiarenganantz aurrera egiteko nahiarekin, eskailera-buruko barandan komikoki oraturik jarraitzen zuena. Berehala lurrera erori zen, alferrekoak ziren ahaleginak eginez bere hanka nimiño eta ugarietan eusteko, ahopeka kexa txikia egiten zuela. Momentu hartan, egun hartan lehenengo aldiz, benetako ongizate batek hartua bezala sentitu zen: hankatxoek, lurrean eutsita, zuzen-zuzen obeditzen zuten. Poztasun naturalez nabaritu zuen, eta berak nahi zuen lekura eramateko ahalegina egiten zutela ohartu zen, bere sufrimenduen amaiera iritsi zela adierazi zuena. Baina Gregorio, egin beharreko mugimendu gogorragatik, lurraren arrasean alde batetik bestera zebilenean, ez oso urrun eta bere amaren aurrez aurre, honek bat-batean salto egin zuen eta garrasika hasi zen, besoak luzatuz eta atzamarrak banatuz: -“Lagundu! Jainko maitea! Lagundu!”. Burua makurtzen zuen Gregorio hobeto ikusi ahal izateko; baina, bat-batean, suposizio hau ezeztatzeko asmoz, atzerantz erori zen, mahai gainean bizigabe moduan jausiz, eta oraindik hau ipinita zegoela gogoratu gabe, bertan jesarrita geratu zen, bere alboan iraulitako kafeontzitik kafea zorrotadaka isurtzen zegoela ohartu barik, alfonbratik zehar zabalduz. - Ama! Ama!- xurxulatu zuen Gregoriok, goitik behera begiratuz. Momentu baten nagusiak bere burutik alde egin zuen; eta ezin izan zuen, isuritako kafea ikusterakoan, bere barailak behin eta berriz hutsean ireki eta itxi baino. Amak, mahaitik alde egiten ahalegintzen zebilenean, berriz ere garrasi egin zuen eta bere burua aitaren besoetan bota zuen, bera laguntzera zihoana. Baina ordurako Gregoriok ezin zien bere gurasoei jaramonik egin; nagusia eskaileran zegoen eta, kokotsa barandan jarrita zuela, ikuskizun hari azkenengoz begiratu zion. Gregoriok indarra hartu zuen nagusiarengana heltzeko asmoz, baina hark zerbait susmatu zuen, izan ere, salto bat emanda hainbat eskailera-maila jaitsi baitzituen eta desagertu egin zen, baina horren aurretik eskailera osoan entzun ziren oihuak bota zituen. Zoritxar hau guztia gutxi balitz, nagusiaren ihesaldiak aita ere guztiz aztoratu zuen, momentu hartaraino lasai samar egon zena; izan ere, iheslariaren atzean arin joan beharrean, edo gutxienez Gregoriok hori egitea baimendu izan balu, eskumako eskuarekin nagusiaren makilari heldu zion- hau ez zen makila batzeaz gogoratu ere egin, ezta bere kapela eta berokia batzeaz ere, aulki baten ahaztuak- eta, beste eskuan mahai gainean zegoen egunkari handi bat hartuz, prestatu egin zen, lurrean ostikada indartsuak emanez, papera eta makila erabiliz, Gregorio bere logela barruraino atzera eginarazteko. Azken honen erreguek ez zuten ezertarako balio izan, ulertu ez zituztenak; eta, burua era otzanez bere aitarenganantz bueltatu bazuen ere, haren ostikada indartsuak bikoiztea baino ez zuen lortu. Amak, bere aldetik, eguraldi txarra egon arren, leiho bateko kristala jaitsi zuen eta, kanporantz bortizki makurturik, aurpegia eskuekin estaltzen zuen. Kanpoko eta eskailerako airearen artean haize indartsua sortu zen; leihoetako errezelak harrotu egin ziren; mahai gaineko egunkariak ere bai, eta orrialde solte batzuek lurretik hegan egiten zuten. Aitak, errukigabe, txistu basatiekin presatzen zuen atzera-egitea. Baina Gregoriok oraindik ez zekien atzerantz ondo ibiltzen, eta horregatik oso astiro zebilen. Gutxienez buelta eman ahal izan balu! Arnas batean bere logelan egongo litzateke. Baina, bere makaltasuna zela-eta ez zuen bueltarik eman nahi izan aita urdurituko zuen beldur, honek zuen makila tentea burua zauritu edo bizkarra hausteko prest zegoela. Azkenean, hala ere, ez zuen beste erremediorik izan eta buelta eman behar izan zuen, amorruz ohartu baitzen atzerantz ibiliz norabidea mantentzea ezinezkoa zitzaiola. Horrela, bere aitari estuasunez begiratzeari uzten ez ziola, ahalik eta arinen buelta ematen hasi zen, hau da, makaltasun ikaragarriz. Aita haren borondate onaz jabetu behar izan zen, erasotzeari utzi baitzion, urrunetik makilaren puntarekin jiratu beharreko norabidea zuzenduz. Gutxienez txistu jasanezin hura gelditu izan balitz! Burua guztiz galtzea eragiten zion honek Gregoriori. Buelta guztiz amaitzeko gutxi falta zitzaionean, txistu hark nahastu eta atzera pixka bat egin zuen. Atearen aurrez aurre egotea lortu zuen azkenean. Baina bere gorputza ate hartatik oztopo barik igarotzeko handiegia zela jabetu zen momentu hartan. Aitari, momentuan zituen gogoak ikusirik, beste orria zabaltzea ez zitzaion, jakina, bururatu leku nahikoa izan zezan. Ideia batez baino ez zegoen beteta: Gregorio, lehen bait lehen, bere logelan sartu behar zen. Hala ere, sartu ahal izateko Gregoriok behar zituen prestaketa gogaikarri guztiak ez lituzke inoiz ere onartuko eta, era honetara, atea igaro. Honetarako inolako oztoporik egongo ez balitz bezala, Gregorio bultzatzen zebilen handitzen zioan iskanbila sortzen. Gregoriok bere atzean entzuten zuen ahotsak ez zuen aita batena zenik ematen. Gregorio ateko markoaren kontra estutu zen. Albo batez tentetu egin zen; atalasean zeharka jarrita zegoen orain, bere alboa guztiz minduta eta zaurituta zegoela. Ateko argitasunean irudi nazkagarri batzuk ikus zitezkeen.Gregorio trabaturik geratu zen han, ez zen bere kabuz inolako mugimendurik egiteko gai. Alde bateko hankatxoak airean zeuden, eta beste aldekoak lurrean zapaldurik min handia sortuz... Horrelako baten, logelan azkar sarrarazi zuen kolpe indartsu eta, era berean, salbatzailea eman zion aitak atzetik, odoletan hastea eragin ziona. Gero, makilarekin itxi zuen atea, eta azkenean guztia lasaitu egin zen. ==2. Kapitulua== Gaua iritsi zen arte Gregorio ez zen logale neketsu hartatik esnatu, konortegabetze baten antzekoa izan zena. Hala ere, ez zen bere kabuz askoz beranduago esnatuko, ordurako lo nahiko egin baitzuen, baina isilpeko pauso batzuen marmarrak eta kontuz itxitako sarrerako atearen zaratak esnatu zutela iruditu zitzaion. Tranbia elektrikoaren islak logelako sabaia eta altzarien gainaldea argitzen zituen; baina behean, Gregorio zegoen lekuan, iluntasuna zen nagusi. Astiro eta oraindik trakeski, bere garroekin haztamuka ibiliz, euren balioa ulertua zuela, ateraino hurbildu zen gertatu zena ikusteko asmoz. Bere ezkerraldea zauri bakar, luze eta nazkagarria zen. Herren zebilen, hautaketa bidez eta simetrikoki, bere hanka hilera bien gainean. Beste alde batetik, hauetariko bat, goizean jazotako istripuan zauritua, - miraria izan zen besteak zauririk gabe izatea!-, bizitza barik narras zeraman. Atera iristerakoan, bertara erakarri zuena jateko zerbait izan zela ohartu zen. Katilukada bat azukredun esne ikusi zuen, ogi zuridun zatitxoak igerian zeudela. Pozaren pozez barre egiteko zorian egon zen, goizean baino askoz gose handiagoa baitzuen. Berehala, burua katiluan murgildu zuen begiak estaltzeraino ia-ia; baina laster etsita atera behar izan zuen, ez bere ezkerraldeko minak lana zailtzen zuelako bakarrik (jan ahal izateko gorputz osoa mugitu behar zuen), esnea, momentu hartara arte gehien gustuko zuen edaria zena-horregatik, zalantza barik, arrebak han utzi zuen-, ez zitzaiolako batere gustatu baizik. Ia-ia nazkatuta urrundu zen katilutik, eta berriz ere logelako erdialderantz irristatu zen. Jangelan gasa piztuta zegoela ikusi zuen ateko zirrikitutik. Baina, ohikoa zenaren aurka, ez zitekeen aita amarentzako ozenki irakurtzen ari zela entzun ezta arrebaren gaueko egunerokoa ere. Ez zen txintik ere entzuten. Agian ohitura hau, arrebak bere eskutitzetan beti aipatzen zuena, azkenaldian desagertu egin zen. Baina inguruko guztia ere isilpean zegoen, eta, ziur aski, eraikina ez zen hutsik egongo. –Zelako bizimodu lasaia duen neure familiak!- pentsatu zuen Gregoriok. Eta, bere begiradak gerizpean finkaturik zituen bitartean, bere guraso eta arrebari hain bizitza barea eman ahal izateaz harro sentitu zen, hain inguru politean. Ikaraz pentsatu zuen lasaitasun, ongizate eta poztasun haiek amaitzear zeudela... Burutazio hauek nahas ez zezaten, nahiago izan zuen fisikoki astintzea eta logelatik arrastaka hasi zen. Gauean zehar ateko orri bat zabaldu zen, eta beste batean bestea: norbaitek, zalantza barik, sartu beharra zuen eta duda-mudatan zebilen. Gregorio, hori ikusita, jangelara ematen zuen atearen aurrez aurre jarri zen, bisitari zalantzatia barrurantz erakartzeko prest, edo gutxienez hura nor zen ikusteko asmoz. Baina atea ez zen berriro ireki, eta alferrik itxaron zuen. Goizeko lehen orduetan, atea zarratuta zegoenean, guztiak barrura sartzen saiatu ziren, eta berak orain ate bat zabaldu zuela, eta besteak ere ireki zituztela, zalantza barik, egunean zehar, ez zen inor gehiago joaten, eta giltzak ateko kanpoaldean zeuden, sarrailetan. '''(Zatitxo bat faltan dago)''' (jani zeure tatixe): eta neskameari dagokionez, ez zen aintzakotzat hartu behar, hirurogei urte inguruko honek, aurreko neskamearen agurretik oso kementsua izan bazen ere, mesede berezi legez, sukaldeko atea itxita edukitzeko eta bakarrik norbaitek deitzen zionean irekitzeko baimena eskatu zuelako. Horregatik, geratzen zen aukera bakarra ama, aita ez zegoenean, bilatzea zen. Ama pozaren pozez joan zen. Baina, heldu bezain pronto mutu gelditu zen. Ohiko legez, arrebak dena behar bezala zegoela egiaztatu zuen, eta, soilik orduan, amari pasatzen utzi zion. Gregoriok, berehala, izara normalean baino gehiago jaitsi zuen, tolesteko asmoz. Izan ere, izara kasualitatez bertan zegoela ematen zuen. Kasu honetan ere ez zuen izararen azpitik kuxkuxeatu; bere ama ikusteari uko egin zion, hau etorri izanagatik pozik zegoelarik. – Sartu zaitez, ez dela ezer ikusten –esan zuen arrebak, ama eskutik helduta eramanez. Eta Gregoriok entzun zuen nola bi emakumetxoek beterik zegoen kutxa astun eta zaharra lekuz aldatzen zuten eta zelan arrebak, beti alaitsu, lan gehiena bere esku hartzen zuen, amaren aholkuei jaramonik egin gabe, hau nekatu egingo zelakoaren beldurrez. Lanak dezente iraun zuen; egia da, ordu laurden bat pasa ondoren, amak kutxa aurreko tokian ixtea komenigarria zela adierazi zuela, lehenik eta behin, oso astuna zelako, eta, gainera, logelaren erdian utzita Gregoriori bidea oztopatuko ziolako; bazitekeen Gregoriori altzariak kentzearen ideia ez gustatzea. Amari, ostera, justu kontrakoa iruditzen zitzaion; biluzik zeuden paretek bihotza estutzen zioten. Zergatik ez al zuen Gregoriok berdina sentituko, bere logelako antzinako altzarietara ohituta egonda? Ez al zuen bere burua abandonaturik ikusiko gela huts horretan? – Eta ez al zirudien, orduan, –jarraitu zuen ahots isil-isilez amak, ia ahopeka, Gregoriok entzuteko beldurrez bezala, non zegoen justu ez baitzekien, hitzak ez zituela ulertzen pentsatzen zuen arren ahots-soinuari buruz ez zeukan-eta ziurtasun bera–, ez al zirudien, orduan, altzariak kendu eta baztertzen genuela, bera bakarrik utzita? Nik uste dut onena logela aurreko moduan uztea dela, horrela, Gregoriok, gugana bueltatzen denean, dena berdin aurkitu eta eten hau ahalik eta arinen ahaztu dezan. Amaren hitz hauek entzunda, Gregoriori iruditu zitzaion, bi hilabete horietan, giza erlazio ezak, bizitza berriak eraginiko monotoniarekin batera, zoratu egin zuela, ezin baitzuen inola ere ez azaldu zergatik desiratzen zuen orduan logela hutsik ikustea. Gregoriok, benetan, nahi al zuen logela aldatua izatea? Ikusi nahi al zuen familiaren altzariekin beteriko logela eroso hura, desertu bihurtuta, non, oztoporik gabe, benetan, pareta guztietatik igo zitekeen, baina, aldi berean, ahaztuko zukeen gizakia zeneko bizitza? Logela ia-ia ahaztuta zeukanean, aspalditik entzun ez zuen amaren ahotsak baino ez zuen hunkitu. Ez, ez zen ezer lekuz aldatu behar; denak bere horretan jarraitu behar zuen; altzarien eragin onuragarririk gabe ezin moldatu, eta, hauek ariketak libreki egitea eragozten bazioten ere, hura, edozelan ere, kaltea baino, abantaila moduan kontuan hartu behar zen. Zoritxarrez, arreba ez zetorren bat iritzi honekin. Gainera, ohituta zegoenez –arrazoiak zituelarik– Gregoriorekin zerikusia zuen guztia, gurasoen aurrean, bere esku hartzera, amaren ideia nahikoa izan zen ez bakarrik kutxa eta mahaia kendu behar zirela behin eta berriz errepikatzeko, baita beste altzairu guztiak kendu behar zirela esateko ere, ezinbestekoa zen sofa kenduta. Baina guzti horretara ez zuen bakarrik bere umeen moduko setakeriak eta bere buruarekiko konfidantzak bultzatzen; gainera, Gretek jakin bazekien Gregoriok arrastaka eta gora eta behera ibiltzeko leku handia behar izateaz gain, altzariak ez zituela ezertarako ere erabiltzen. Eta, beharbada, bere adineko neskatxen berezko gar horrekin, beti edozein aukeraz baliatzeko desirarekin, isilean, Gregorioren izugarrizko egoera areagotzeko desirak eraman zuen arreba guzti horretara, beragatik egiten zuena baino gehiago lortzeko asmoz. Izan ere, Grete izan ezik, inor ez zen ausartuko Gregorio bakarrik sentiaraziko zuen pareta hutsak zituen logela horretara sartzen. Amak, beraz, ez zuen Gretek proiektuari amore ematerik lortu. Logela horren ezinegonak ama isilarazi zuen eta, jarraian, arrebari kutxa ateratzen lagundu zion. Beste erremediorik ez balego, Gregorio kutxarik gabe molda zitekeen, baina, mahaiak bere horretan jarraitu behar zuen. Emakumeak logelatik irten ziren, arnasestuka, kutxa zeramatela. Bat-batean, Gregoriok burua kontu handiz sofaren azpitik atera zuen, haiekin berba egiteko asmoz. Tamalez, ama izan zen lehenago bueltatu zena. Grete, bitartean, ondoko gelan, kutxarekin borrokan ziharduen, hau leku batetik bestera astinduz, altzaria mugitzeko asmoz, baina ezin izan zuen lortu. Ama ez zegoen Gregorioren itxurari ohituta; gaixotu ere egin zitekeen bat-batean Gregorio koko itxuraz ikusirik; eta, horregatik, Gregorio, ikaratuta, ahalik eta arinen atzera egin eta, sofaren beste muturreraino mugitu zen; baina, ordurako oso berandu izan zen, izara mugitu egin baitzen amaren arreta sortaraziz. Hau, une batez, geldi-geldirik geratu zen eta Greterengana bueltatu zen. Gregoriok bere buruari aldaketa ezer apartekorik ez zela behin eta berriz errepikatzen bazion ere, altzari soil batzuk aldatzea baino ez zela, emakumeen joan-etorri eta elkarrizketak egonezin handia sortu zioten. Orduan, burua eta hankak ahal bezain gehien uzkurtzen zituelarik eta sabela lurraren kontra zapaltzen zuelarik, ohartu zen ezingo ziola egoerari gehiago eutsi. Bere logela husten zioten, berak maite zuen guztia kentzen zioten: jadanik erremintak eta zerra gordetzen zitueneko kutxa ere eraman zuten; mahaia ere mugitu zuten, komertzioko karrera ikasten zuenean eta eskolara joaten zenean ere idazteko erabiltzen zuena. Amaren eta arrebaren asmo oneko jardun hura geldiarazi nahi bazuen, ezin zuen minutu bat ere galdu. Momentu honetan, Gregorio ez zen emakumeen presentziaz jabetzen, hauek, unaturik, isilean lan egiten baitzuten; entzun zitekeen bakarra haien urrats nekatuen oihartzun ahulak ziren. Eta, horrela, –emakumeak, ondoko gelan, idazmahaian arnasa hartzeko jesartzearekin batera– Gregorio ezkutalekutik irten zen, bere abiadura bizkortuz. Lehendabizi, ez zekien nora joan. Momentu horretan, jadanik biluzik zegoen paretan, larruz bilduriko emakume baten irudiak arreta deitu zion. Arrapaladan bertaraino igo zen eta kristalera eutsi zen, honek bere sabeleko mina arindu zuelarik. Behintzat, berak estaltzen zuen irudia ez zion inork kenduko. Eta burua jangelako aterantz bueltatu zuen, emakumeak ikusteko asmoz. Egia esan ez zuten atseden handirik hartu. Berriro ere bertan zeuden, Gretek ama besoarekin inguratzen zuelarik, bera helduz. – Beno, eta, orain, zer eramango dugu? –Esan zuen Gretek, ingurua miatuz. Bitartean, haien begirada paretari loturik jarraitzen zuen Gregoriorenarekin gurutzatzen zen. Gretek egoerari eutsi zion eta amaren aurrean jarri zen, honek Gregorio ikusi ez zedin. Orduan, dardarati hauxe esan zion: – Etor zaitez, goazen apur batean jangelara. Gregoriorentzat, Greteren asmoa argi zegoen: ama babestu nahi zuen, eta, ondoren, bera paretatik jaitsi. Baina, ez zuen inola ere lortuko! Gregoriok irudiari eutsita jarraitzen baitzuen, eta ez baitzegoen amore emateko prest. Nahiago zuen Greteren gainera salto egin. Baina Greteren hitzek ama urduritzea baino ez zuten lortu. Orduan, ama alde batera mugitu egin zen; paretan zegoen orban beltz erraldoia ozta-ozta ikusi, eta, Gregorio zela konturatu baino lehen, hauxe oihukatu zuen: – Jainko maitea! Jainko maitea! Eta zerraldo erori zen sofaren gainera, besoak luzaturik. Indar gabe zegoela ematen zuen, geldi-geldirik. – Kontuz Gregorio! –oihukatu zuen arrebak, begirada sutsuaz, ukabila gora jasotzen zuelarik. Hauxe izan zen Gretek Gregoriori berba egin zion lehenengo unea metamorfosia gertatu zenetik. Eta arreba ondoko gelara joan zen, ama bere onera bueltatzeko zerbaiten bila. Gregoriok pozik lagunduko ziokeen amari –irudia babesteko denbora bazegoen–, baina kristalari itsatsirik jarraitzen zuen oraindik, eta bertatik zakarki askatu behar izan zen. Ondoren, birritan pentsatu gabe, ondoko gelara abiatu zen, antzinako legez, arrebari aholkuak eman ahalko bazizkion bezala. Baina, haren atzean geldi egotearekin konformatu behar izan zen. Arreba, hainbat botilen artean, bila eta bila ari zen; buelta eman zuenean, beldurtu egin zen; botila txiki bat lurrera erori eta apurtu egin zitzaion, eta honek Gregoriori min eman zion, aurpegian likido erregarri bat bota baitzion. Gretek, jarraian, ahal bezain ontzi gehien hartu eta Gregorioren logelan sartu zen, atea hankarekin itxiz. Gregoriok, orduan, bere burua amarengandik banatuta ikusi zuen, hau, bere erruz, hiltzeko zorian egon zitekeelarik. Eta Gregoriok ez zeukan sartzerik arreba kanpora bota gabe, baina amarentzat ezinbestekoa zen arreba ondoan izatea; beraz, itxoitea besterik ez zuen. Gregorio, urduritasunaren eta aladuren eraginez, sabai, pareta eta altzarietatik igotzen hasi zen, eta, azkenean, batera eta bestera ibili ostean, mahaiaren gainera bota zen, guztiz ahulduta. Horrela minutu batzuk igaro ziren. Gregorio etzan egin zen nekearen nekez; isiltasuna zen jaun eta jabe; hori, apika, seinale ona zen. Bat-batean, deitu egin zuten. Neskamea, betiko legez, bere sukaldean sartuta zegoen, eta Grete atea zabaltzera joan behar izan zen. Aita zen. – Zer gertatu da ba? –izan ziren bere lehenengo hitzak. Greteren itxurak dena zioen. Honek bere aurpegia aitaren bularrean ezkutatu eta ahots isilaz erantzun zuen: – Ama zorabiatu egin da, baina orain hobeto dago. Gregoriok ihes egin du. –Banekien –esan zuen aitak–. Abisatu nizuen; baina zuek, emakumeok, inoiz ez duzue kasurik egin nahi. Gregoriorentzat agerikoa zen aitak Greteren berria txarto ulertu zuela eta aitak, bestalde, bere semeak zerbait txarra egin zuela suposatzen zuen. Gregoriok beharrezkoa zuen, beraz, aita lasaitzea, ez baitzuen ez denborarik, ez baliabiderik gertatutakoa azaltzeko. Horregatik, bere logelako atera joan eta haren kontra estutu zuen gorputza, aitak, sartzen zenean, ulertu zedin bere logelara berehala bueltatzeko asmoa zuela eta aski zuela atea irekitzea, momentuan Gregorio desagertu zedin. Baina egoera kaskar honen aurrean, aita ez zen hori ulertzeko prest egongo. – Ah! –oihu egin zuen aitak, sartu zenean, ahots haserre, baita mehatxatzailearekin ere. Gregoriok burua atetik aldendu zuen, eta aitari begiratu zion. Gregorio ez zen aurretik aitaren aurrean horrela inoiz azaldu. Egia da, beste alde batetik, azken aldian, Gregoriok ez zizkiela etxeko gertaerei garrantzirik ematen, lanpetuta baitzebilen alde batetik bestera arrastatzeko asmatutako metodo berriarekin; eta, beraz, aldaketa nabarmenak aurkitzeko prest egon beharko zela. Baina, guztiaren gainetik, ba al zen gizon hura bere benetako aita? Ba al zen hura, antzina, Gregoriok negozio bidaiak egiten zituenean, ohean arduratuta gelditzen zen gizona? Arratsaldez, Gregorio etxera bueltatzen zenean, txabusina jantzita zuela, besaulkian jesarririk, bere semea alaitsu agurtzen zuena? Igande eta jai egun batzuetan, ama eta Gregoriorekin gutxitan emandako paseoetan, bere jaka zaharraz biltzen zena, makuluaz baliaturik, poliki-poliki eta aldiko pixka bat aurreratzen zuen gizon hura bera ote zen? eta zerbait esan nahi zuen guztietan gelditu eta ondokoak geldiarazten zituen hura bera? Orain, ostera, tente eta zuzen joaten zen, urre koloreko botoiak zituen uniforme urdin batekin jantzita, bankuko ordenantzek eramaten dituztenen modukoa; jakaren lepoaren gainean bere kokospea baino ez zen ikusten; bekain iletsuen azpian, bere begi beltzen begirada bizi eta erneak errespetu handia ematen zuen; bere ile zuria, ordura arte beti korapilaturik zeramana, orain, artesi distiratsu eta ia perfektu batek banantzen zuen. Urre kolorezko intsigniadun kapela –bankuren batena seguruenik– sofa gainera bota zuen aitak, eta, buelta bat emanik, Gregoriorengana heldu zen, etsai espresioarekin, eskuak galtzen poltsikoan zituela, eta lebitadun uniformearen hegal luzeak atzeraka bilduta. Aitak ez zekien zer egin; eta oinak ezohiko modu batean altxatu zituenean, hauen handitasunak Gregorio harritu egin zuen. Baina, honek ez zuen Gregorio haserretu, berak bere bizitza berriaren hasieratik jakin bazekielako aitarentzat, bere semeari zegokionez, zorroztasunik gogorrena ere gutxi zela. Beraz, aitaren aurrean korrika hasi zen; hau gelditzen zenean Gregorio ere gelditzen zen; eta berriro korrikari ekiten zion aita mugitzen zela ikusi orduko. Horrela, gelaren inguruan bueltaka ibili ziren, baina ez zen ezer gertatu. Are gehiago, honek, etenaldi ugarien eraginez, ez zuen jazarpen bat ere ematen. Gregorio, momentuz, lurrean gelditu zen, batez ere, aitak pentsa ez zedin paretetatik edo sabaitik ihes egingo zuenik. Gainera, Gregoriok onartu behar izan zuen korrikaldi horiek ezingo zutela gehiago iraun, aitak urrats bat ematen zueneko, berak hamaika mugimendu egin behar baitzituen. Gregorio itotzen hasia zen; bere aurreko bizitzan ere ez zituen birika osasuntsuak eduki. Pixka batean kulunkatu zen, ihes egiteko ahal bezain indar gehien lortzeko asmoz; begiak ere ezin zituen guztiz irekita eduki; egin zezakeen gauza bakarra ihes egitea zen. Jadanik paretak ere libre zeudela ahaztuta zuen, hauetan altzari arriskutsuak baziren ere. Orduan, bortizki jaurtitako zerbait bere albora jausi zen biraka: sagar bat zen. Ondoren, beste sagar bat; Gregorio, zeharo ikaraturik, geldi-geldirik geratu zen: alferrikakoa zen korrika egiten jarraitzea, aitak bere aurka egitea erabaki baitzuen; honek poltsikoak frutontziko sagar guztiekin bete zituen eta sagar bat bestearen atzean botatzen zizkion Gregoriori, bete-betean asmatu gabe. Sagar gorriak lurrean ari ziren biraka, bata bestearekin talkaka. Horietariko batek, trebetasun handiagoz botatakoa, Gregoriori jo zion bizkarrean, baina honek ez zion minik eman. Hurrengoa, ostera, bizkarrari itsatsirik geratu zitzaion. Baina Gregoriok arrastaka jarraitu zuen, lekuz aldatzeak mina arinduko ziolakoan; bertan mugitu ezinik egongo balitz bezala sentitu zen orduan, eta konortea galduz, hankak zabal-zabal eginda, lurrera erori zen. Gregoriok ikusi zuen azkena bere logelako atea bortizki irekitzen zela izan zen. Lehendabizi, ama irten zen, alkandora jantzita zuela korrika egiten zuelarik –Gretek hau biluztu baitzuen konortea galdu zuenean arnasa hobeto har zezan–, eta honen atzean arreba zetorren, oihuka. Amak aitarengana korrika egiten zuen, bidetik arropa erortzen zitzaiolarik, eta, azkenean, arropekin estropezu egin eta aita besarkatu zuen… Gregoriok ia ezer ikusten ez zuelarik, amak aitari haien semea barkatzeko eskatu zion. ==3. Kapitulua== Zauri larri horrek, sendatzeko hilabete bat baino gehiago behar izan zuenak –inor ez baitzen bizkarreko sagarra, azalean itsatsirik gelditu zen froga hura kentzen ausartu– amari eta Greteri Gregorio familiakoa zela gogorarazi zien, baita aitari ere. Gregorio, beraz, ez zuten etsai moduan hartu behar; errespetua sor zioten. Hortaz, egoerari eustea besterik ez zuten. Gregoriori dagokionez, zauriaren ondorioz mugitzeko trebezia galdu bazuen ere eta, edadeko elbarri baten gisa, bere logela gurutzatzeko –paretan ibiltzea pentsatu ere ezin egin– minutu amaigabeak behar bazituen ere, bere egoera kaskarrean, berarentzako nahikoa zen ordaina jaso zuen: arratsalde orotan, jangelako atea irekita egoten zen, eta Gregorio, logelan zegoela, besteentzako ikustezina zen iluntasunean, familia guztia ikus zezakeen argituta zegoen mahaiaren inguruan, eta haien elkarrizketak ere guztien baimenarekin entzun zitzakeela esan daiteke, lehen ez bezala. Argi dago, oraingo elkarrizketa hauek ez zutela zerikusirik antzinako hizketaldi alaiekin, Gregorio – bidaiari zebilela– ostatuetako gela kaxkarretan, ohe arrotzeko izara hezeen gainean bildurik, hamaika aldiz faltan bota zituen horiekin. Orain, gehienetan, gaua isiltasunean igarotzen zen. Afaltzen zeuden bitartean, aitak bere besaulkian lo hartzen zuen, eta, bitartean, ama eta arreba isil-isilik egoten ziren. Ama, argiaren kontra jarrita, denda batentzako arropa zuri fina josten jarduten zuen. Arreba, berriz, saltzaile sartu zen eta gauetan eszenografia eta frantsesa ikasten zituen, etorkizunean lan hobea lortzeko asmoz. Noizbehinka aita esnatu egiten zen eta, lo egin ez balu bezala, amari esaten zion: <<Josi eta josi, ez daukazu beste konturik!>>. Eta, berehalaxe, berriro ere loak hartzen zuen, amak eta arrebak, leher eginik, elkarri irribarre egiten ziotelarik. Aitak ez zuen bere uniformea, etxean zegoenean ere, kendu nahi; eta txabusinak alfer-alferrik esekitokian jarraitzen zuen bitartean, aita lo seko zegoen; uniformea jantzita egiten zuen lo, beti prestatuta egon nahi izango balu bezala eta etxean ere nagusien agindua entzutea espero bailuen. Ondorioz, uniformea zahartu egin zen, ama eta arreba hau beti garbi egoteaz arduratzen ziren arren. Gregoriok orduak eta orduak ematen zituen uniformeari begira. Hau orbanez beterik zegoen, baina urrezko botoiak beti distiratsu zeuden. Aitarentzat deserosoak baziren ere, lasai hartzen zuen lo. Hamarretan, ama, aita esnatzen ahalegintzen zen, oheratu eta behar zen moduan lo egin zezan esaten ziolarik goxo-goxo. Izan ere, aitak ondo lo egin beharra zuen, seietan sartzen baitzen lanera. Baina hau, oso burugogorra zenez, ezetz esaten zion amari beti, berak mahaian jarraitu nahi zuela adieraziz, nahiz eta aitak bazekien bertan lo hartuko zuela eta besaulkitik ohera aldaraztea erruz kostatzen zitzaiela. Ama eta arreba saiatzen baziren ere, aitak bere horretan jarraitzen zuen, begiak itxita. Amak zamarra-besotik tiratzen zion, belarrira hitz goxoak xuxurlatzen zizkiola; arrebak lanari uzten ziolarik, ama laguntzera joaten zen. Baina honek ez zuen ezertarako balio, aitak ez baitzuen amore ematerik nahi. Honek begiak irekitzen zituen momentu bakarra amak eta arrebak besapetik heltzen ziotenean zen. Orduan, haiei begira, oihukatzen zuen: – Hau bizimodua, hau! Neure azken egunotan ere lasai egoterik ez, alajaina! Eta egundoko pisuak zapalduko balu bezala, nekez baino nekezago altxatzen zen, ama eta arrebaren laguntzaz; ateraino laguntzen ziotenean, keinu egiten zien: haien beharrik ez zuela; eta bakarrik jarraitzen zuen aurrera, baina, lanari utzirik, berriro harengana hurbiltzen ziren Grete eta ama, laguntzen jarraitzeko. Lanagatik neka-neka egindako familia horretan, nork dedika ziezaiokeen behar-beharrezkoa baino denbora gehiago Gregoriori? Etxean gero eta jende gutxiago gelditzen zen; neskamea kaleratu zuten; lan neketsuenetarako beste bat hartu zuten. Oso emakume altua eta argala zen, buruan ile zuri gutxi zituena, goizez eta arratsaldez une batez etortzen zena. Hortaz, amak jostearekin gutxi ez zuela, gainerako etxeko lanei ere heldu behar izan zien. Ez hori bakarrik, familiakoak ziren hainbat bitxi ere saldu behar izan zituzten, antzina, jai eta bileretara joateko, amak eta arrebak harro erakutsi ohi zituztenak. Salmentan lortutako irabaziei buruz hitz egiten zutelarik, gauetan familian izaten zituzten hizketaldi haietako bati esker jakin zuen Gregoriok hori. Baina familia gehien kezkatzen zuen arazoa etxez aldatu ezina zen, ez baitzegoen Gregorio inola ere ez eramateko modurik. Alabaina, Gregoriok jakin bazekien bera ez zela etxez ezin aldatzearen benetako oztopoa, ondo eraman zitekeelako kutxa batean, arnasa hartzeko zuloak eginda. Familiarentzat eragozpen bakarra bizi zuten egoera kaskarra zen, ezagunek eta senideek ezagutzen ez zutena alegia. Zorigaitzak jo zituen denak: aitak bankuko langile apalaren gosariaren bila joan behar zuen; ama arrotzentzat arropa josten ari zen; arreba, batera eta bestera, salmahaiaren atzean ematen zuen eguna, bezeroen gutizien menpe. Baina familiak, bizitasuna galdu zuelarik, ezin zion egoera honi aurre egin. Eta Gregoriok bizkarreko zaurian mina berritzen sentitzen zuen ama eta arreba, aita ohera eraman ostean, jangelara itzuli eta, nork bere lana bertan behera utzirik, elkarren ondoan, oso hurbil, jesartzen zirenean. Amak, Gregorioren logela seinalatzen zuelarik, esaten zuen: - Grete, itxi ate hori! Eta Gregorio, berriro ere, iluntasunaren menpe murgiltzen zen, bi emakumeak ondoko gelan negar egiten zutelarik, edota, begi lehorrekin mahaiari arretaz begiratzen zioten bitartean. Gregoriok, bai gauez, bai egunez, ez zuen ia-ia lorik egiten. Gelako atea ireki egingo zela pentsatzen zuen batzuetan, eta ostera ere, lehen bezala, familiako arazoez bera arduratuko zela. Denboraren poderioz, berriz ere, biltegiko zuzendari eta gerentea etorri zitzaizkion burura, eta biltegiko mutil eta ikastunaz, dignitate bako hartaz, beste komertzio batzuetan zituen bizpahiru lagunez, eta herrixka bateko ostatuko zerbitzariaz, eta... Hauek guztiak aspaldi ahazturiko beste batzuekin nahasten zituen; baina inork ez ziezaiokeen lagundu, ez hari, ez eta etxekoei. Eskuraezinak ziren, eta oroitzapenak burutik kentzea lortzen zuenean lasaitzen zen. Gero, familiaz kezkatzeari ere uko egiten zion, eta, eskaintzen zioten arreta gutxiaren ondorioz, haienganako amorrua baino ez zuen sentitzen. Ez zegoen benetan gogoko zuen ezer; baina, despentsara joan eta, goserik ez bazuen ere, eskubide osoz tokatzen zitzaion guztiaz jabetzen zen. Jadanik arreba ez zen arduratzen haren gustuko jakiak bilatzeaz; lanera joan aurretik, goiz eta arratsaldez, hankarekin, zerbait botatzen zion gela barrura, eta gero, lanetik itzultzean, Gregoriok jakiak probatu bakarrik egin ote zituen –horixe baitzen normalena– begiratu gabe, edota ikutu ere ez zituela egin ikusi baino lehen, hondarrak bildu ohi zituen erratzarekin. Gelaren txukunketa ere, beti gauez egiten zena, presaka egiten zuen. Hormak zikinkeriaz beterik zeuden, eta hautsa eta hondakinak bazterretan pilatzen ari ziren. Aspaldi, arreba sartzean, Gregorio, hain zuzen ere, zikinago zegoen txokoan baztertzen zen. Baina, orain, asteak eta asteak pasa zitezkeen ere, arreba ez zatekeela gehiago saiatuko; Gregoriok bezain ongi ikusten baitzuen zikina, baina, zirudienez, ez zuen biltzeko asmorik. Irudikortasun guztiz berriarekin, familia guztiarengana hedatu zena, ez zuen onartzen gelaren txukunketaz beste inor ardura zedin. Behin batean, amak Gregorioren logela guztiz txukundu nahi izan zuen; horretarako, ura pertzaka erabili behar izan zuen; Bien bitartean, Gregorio han zetzan, hezetasunaren ondorioz, mugigaitz eta saminduta, sofaren azpian. Baina arreba, lanetik itzultzean, gelan gertatutako aldaketez ohartu orduko, guztiz minduta sentitu zen; jangelan sartu eta, amaren azalpenak aditzeko betarik gabe, negarretan urtu zen, aita eta ama ikaratu egin zituelarik. Aitak amari Gregorioren gelaren ardura osoa arrebari utzi ez ziolako errieta egin zion; arrebak aurrerantzean garbiketarekin jarraitzea ezinezkoa izango zitzaiola adierazi zuen oihuka, haserre baitzegoen. Amak logelara eraman nahi zuen, ez baitzen lasaitzen; arreba, negarzotinka, mahairi ukabilka ari zen, eta Gregorio, amorruaren amorruz, txistuka ari zen, inor ez baitzen gogoratu –egoera mingarri hura ekiditzeko– atea ixteaz. Baina arreba, nekeak unaturik, Gregorio zaintzeaz gogaiturik baldin bazegoen, ama ez zen zertan ordezkatu behar, Gregoriok ez zuen zertan abandonatuta sentitu: horretarako neskamea zegoen. Zen baino nagusiagoa ematen zuen alargun harentzat, bere gorputz hezurtsuari esker, bizitza honetan ez zuen izan jasan ezinezko egoerarik; ez zuen sentitzen Gregoriorenganako inolako higuinik. Inolako jakin-minik, behin batean Gregorioren logelako atea ireki zuen; hau, ezusteak asaldaturik, inork jarraitzen ez bazuen ere, alde batetik bestera hasi zen korrika; baina, aldagaitz jarraitu zuen, eskuak sabel gainean tolesturik. Handik aurrera, goiz eta arratsaldero, atea isilka ireki eta zirrikitutik Gregoriori begira gelditzen zen. Hasieran, deitu ere egiten zion, bere ustez hitz goxoz gainera: "Etor zaitez hona, astakirten hori!" esaten zion. Gregoriok, hau entzunda, ez zion erantzuten; izan ere, mugitu ere egin gabe jarraitzen zuen, atea ireki ere izan ez balitz bezala. Hobe izango zatekeen, alfer-alferrik molestatu ordez, egunero Gregorioren logela garbitzeko agindu izan balitzaio neskameari. Egun batean, goizean goiz, –udaberriaren berehalako etorrera iragartzen zuela zirudien euriak kristalei bortizki erasotzen zien bitartean– neskameak, betiko legez, molestatu zuen; Gregorio hainbesteraino haserretu zen, non buelta eman eta emakumearengana abiatu zela, erasoko ziola ematen zuelarik. Baina emakumea, ikaratu ordez, atea ondoan zegoen aulkia jaso, eta, han jarri zen zain, eskuetan zuen aulkiarekin Gregoriori bizkarrean joko ziola garbi adieraziz. –Ez al duzu etorri behar, ala? –esan zuen Gregoriok atzera egin zuela ikustean. Eta mantso-mantso, berriro ere, aulkia bere lekuan utzi zuen. Gregoriok ia ez zuen jaten. Eramaten zizkioten jakien ondotik pasatzerakoan zerbait probatu, orduak eta orduak ahoan eduki eta, azkenean, bota egiten zuen. Hasieran pentsatu zuen bere gogogabetasuna, dudarik gabe, bere logelaren egoerak murgiltzen zuen malenkoniaren ondorio zela; baina oso azkar ohitu zen honen itxurara. Beste leku baten soberan zeuden gauzak bertan uzteko ohitura hartu zuten, zeinak asko ziren, etxeko logela bat apopiloentzat erabiltzen baitzuten orain. Hiru gizon oso formal hauek –hirurak bizardunak, Gregoriok egun baten ateko zirrikitutik ikusi zuenaren arabera-, bai beraien logela, baita etxe guztia ere, sukaldea batez ere, txukun-txukun mantentzen zuten. Ezin zuten haien begi aurrean ikusi ez balio gabeko trasterik ezta gauza lohirik ere. Gainera beraien altzari ia guztiak ekarri zituzten, eta horregatik zeuden hainbeste balio gabeko gauza, saldu ezin zitezkeenak baina bota nahi ez zituztenak. Eta gauza hauek guztiak Gregorioren logelan sartzen zituzten, hautsontzi eta zaborrarekin batera. Neskameak laster batean botatzen zituen erabiliko ez ziren gauzak Gregorioren logelara. Agian neskameak edukiko zuen gauza haiek biltzeko asmoa denboraz ondo ibiliko zenean, edota denak kanpora botatzekoa; baina beti gelditzen ziren botatako leku hartan. Gregoriok soilik mugitzen zituen lekuz logelan lekurik gelditzen ez zitzaionean, nahiz eta ahalegin haren ondoren neke-neke eginda amaitzen zuen, denbora luzez mugitzeko indarra galdurik. Apopiloak batzuetan etxean afaltzen zuten, jantoki-sala nagusian. Egun hauetan logela honetako atea itxita gelditzen zen; baina honek guztiak ez zuen Gregorio larritzen, izan ere atea zabalik egon zen hainbat gauetan logelako lekurik ilunenean gorde zen, familia horretaz ohartu ere egiten ez zelarik. Baina egun baten neskameak atea ertirikita utzi zuen, eta hau holaxe gelditu zen gauez apopiloak etxera heldu eta argia piztu zutenean. Mahairatu ziren, aurretik aita, ama eta Gregorioren jarlekuak izandakoetan jesarriz, mahai-zapiak zabaldu zituzten eta sardexka eta aiztoak heldu zituzten. Momentu hartan ama agertu zen atean haragiz beteriko erretilu bat zeramala, eta bere ostean arreba patataz beteriko erretilua zeramalarik. Jaki berotik lurruna irteten zen. Apopiloak erretiluetara hurbildu ziren, zerbitzatu aurretik dastatzeko irrikaz, eta erdian jarrita zegoen gizonak, hiruretatik autoritarioena zirudienak, haragi zati bat zatitu zuen erretiluan bertan nahikoa samur zegoela baieztatzeko asmoz. Bere poztasuna adierazi zuen amaren eta arrebaren lasaitasuna sortuz. Bitartean, familiak sukaldean afaltzen zirauen. Aita, familiarekin bildu aurretik jantoki-salara sartu, hiru gizonak agurtu eta, txanoa eskuan zuelarik, mahaiaren inguruan buelta eman zuen. Horren ondoren, familia elkarrekin zegoenean, ia-ia isiltasun osoan hasi ziren jaten. Gregoriori gauza bitxia iruditzen zitzaion beti, afalorduan zeuden hots guztien artean, haginek jakiak mamurtzerakoan egiten zuten hotsa nabaritzea, honek Gregoriori jateko haginak beharrezkoak zirela eta hagin bako masailezurrarekin jatea ezinezkoa zela adierazi nahiko balio bezala. “Hau gosea dudana, hau –zioen bere artean, arduraturik-. Baina ez dira hauek nahi ditudan gauzak… Hauena bai gogoz jatea! Eta ni bien bitartean, gosez hilda!” Gau hartan bertan -Gregoriok ez zuen gogoratzen biolina entzun zuenik denbora luze hartan- sukaldean haren soinua igarri zuen. Apopiloek amaitu zuten jada afaltzen. Erdian jarrita zegoenak egunkari bat atera zuen eta alboan zeuden beste biei orri bana eman zien, eta hirurek irakurtzen zuten aulkian etzanda. Biolina aditu zutenean, beraien arreta musikarengan jarri zuten; jaiki egin ziren, eta, behatz puntetan ibiliz, ateondoraino joan ziren, bertan mugitu gabe, bata bestearen kontra geldituz. Zalantza gabe sukaldetik entzun zituen aitak, hauxe galdetu baitzien: - Beharbada jaunek ez dute musika atsegin? Eta gehitu zuen: - Horrela bada, momentuan eten daiteke. - Inondik inora ere -esan zuen autoritate handiena zuen gizonak-. Nahiko luke andereñoak hona sartu eta hemen jo? Askoz ere erosoagoa eta atseginagoa izango litzateke. - Noski baietz! -erantzun zuen aitak, bera biolina joko zuena bailitzan. Apopiloak jantoki-salara itzuli ziren, eta bertan itxaron zuten. Handik gutxira heldu zen aita atrila eskuetan zuela, honen ondoren ama musika paperekin, eta, azkenik, arreba, biolinarekin. Arrebak dena lasaitasunez prestatu zuen jotzen hasteko. Bitartean, gurasoak ez ziren ausartzen haien besaulkietan jesartzen ere, sekula ez baitzuten apopilorik eduki etxean eta horregatik haienganako adeitasun osoa erakusten zuten. Aita atearen ondoan gelditu zen, eskumako eskua bere trajearen bi botoiren artean sartuta zuelarik; baina amari, apopiloetariko batek besaulkian jesartzea eskaini zion, eta bazter baten jarri zen, ez baitzuen besaulkia gizon hark utzitako lekutik mugitu. Arreba jotzen hasi zen, eta aitak eta amak, bakoitzak bere lekutik, bere eskuaren mugimendu guztiak jarraitzen zituzten. Gregorio, musikak erakarrita, apur bat aurreratzera ausartu zen, eta bere burua jantoki-salan zegoela konturatu zen. Jada ez zen harritzen besteekiko zuen arreta eskasagatik, eta, lehen, aldiz, arreta hori izan zen hain zuzen berak zuen bertuterik aipagarriena. Hala eta guztiz ere, orain inoiz baino gehiago, berak ezkutatzeko arrazoiak zituen, izan ere, bere logelan zegoen zikinkeria guztia zela eta, edozein mugimendu egiterakoan, bere inguruan hautsa altxatzen zuen, bera ere hautsez beteta zegoen eta berarekin batera bizkarrean eta alboetan litsak, ileak eta jaki hondakinak zeramatzan. Besteenganako axolagabetasuna sekula baino nabarmenagoa zen, aurretik egunean hainbat aldiz alfonbra gainean etzanda marruskatzen zenean baino nabarmenagoa hain zuzen. Eta, halere, zegoen egoeran zegoela ere, ez zuen lotsarik sentitzen jantoki-salako lurrean zehar aurrera egitean. Egia da inor ere ez zela beraz arduratzen. Familia biolinaren soinuarekin guztiz txundituta zegoen, eta apopiloak, hasieran eskuak poltsikoetan zeuzkatela, atrilaren ondoan kokatu ziren, honetatik nahiko hurbil, guztiek letrak irakurri ahal izateko eta seguruenik arrebari enbarazu egiten ziotelarik. Baina ez ziren luzaro horrela egon eta laster leihoaren ondora joan ziren aurpegiak alboratuta, eta aitak larriturik begiratzen zituela. Izan ere horrek adierazten zuen haiek aparteko musika dibertigarria entzuteko zuten ilusioa apurtu zela, jada nekatzen hasiak zirela eta soilik adeitasuna erakustearren onesten zutela arrebak biolina jotzen jarraitzea. Bereziki hirurak erretzen ari ziren zigarroen kea ahotik edota sudurretik botatzeko moduak urduritasun handia adierazten zuen. Eta, baina, zeinen ondo jotzen zuen arrebak! Aurpegia alboratuta zuela jarraitzen zuen adi-adi eta tristeki pentagrama irakurtzen. Gregorio apur bat gehiago hurreratu zen eta burua lurrari lotuta mantendu zuen, bere begirakunea bere arrebarenarekin topatzeko ahaleginak eginez. Piztia izango ote zen, musikak hainbeste txunditzen bazuen? Bere aurrean sutsuki antsiatutako jaki ezezagun batengana zuzentzen zuen bidea zabaltzen zela zirudien. Bai, arrebarenganaino heltzeko erabakia hartuta zuen, gonatik tira egin eta era hartan bere logelara biolina jotzera joan behar zuela adierazteko, bertan inork ez baitzuen bere musika saritzen eta berak egin nahi zuen hori. Aurrerantzean, ez zion arrebari bere logelatik irteten utziko, berak bizirik zirauen bitartean ez behintzat. Lehenengo aldiz zerbaitetarako balio behar zion bere itxura beldurgarri hark. Momentu batean ate guztietan egon ahal izatea nahi zuen, eraso nahi zion edonoren gainean salto egiteko prest. Baina ezinbestekoa zen arreba bere ondoan geratu zedin, ez behartuta baizik eta bere borondatez; beharrezkoa zen halaber, bere ondoan jesarri zedin sofan, beregana makurtu zedin, eta orduan aitortuko zion Kontserbatoriora bidaltzeko asmoa eduki zuela, eta aurreko Gabonetan zoritzar hura gertatu izan ez balitz -izan ere, Gabonak igaro ziren jada, ezta?, horrela aitortuko zion guztiei, inoren eragozpenak kontuan hartu gabe. Eta azalpen hau entzuterakoan, arreba, hunkituta, negar batean hasiko zen, eta Gregorio bere sorbalda gainera igoko zen, eta saman musukatuko zuen, dendara zihoanetik biluzik, zinta gabe, eramaten zuen sama hartan. -Samsa jauna -esan zion aitari hiruretatik agintariena zirudien gizonak. Eta, beste hitz bat gehiago esaten denbora alferrik galdu gabe, aitari erakutsi zion, hatz erakuslea luzatuz, Gregorio, hau geldiro aurrera zihoalarik. Biolinaren soinua momentu hartan isildu zen, eta hiruretatik agintariena zirudienak irribarre egin zien bere lagunei, burua astinduz, eta berriro Gregoriorengana zuzendu zuen bere begirada. Aita lehenengo eta behin, Gregorio bertatik kanporatu beharrean, apopiloak lasaitzen ahalegindu zen, zeinek ez zeuden batere urduri, eta biolina jostagarriagoa iruditzen zitzaien Gregorioren agerrera. Haiengana lastertu zen, eta, besoak luzatuz, haien logelara bultzatu nahi izan zituen Gregorio bere gorputzarekin ezkutatzen zuelarik. Haiek, orduan, ez zuten haien haserrea disimulatu, nahiz eta ezin zitekeen jakin haserre hori aitaren jokabideagatik zen edota, susmorik txikiena eduki gabe, tankera horretako izaki batekin batera bizi izan zirela jakin izanagatik. Azalpen eske hasi zitzaizkion aitari, zerura jaso zituzten haien besoak, nork bere bizarretik tira egin zuen keinu urduri batez, eta astiro-astiro atzera egin zuten haien logelaraino. Bitartean, arrebak lortu zuen bat-bateko eten hari buru egitea. Momentu batez mugitu ezinik gelditu zen, oraindik jotzen ibiliko bailitzan, biolina axolagabetasunez eusten zuela. Eta bat-batean beretik irten zen: instrumentua amari ipini zion besoetan, honek bere besaulkian jarrita jarraitzen zuelarik, bere birikak egiten ari ziren lan neketsuaren erruz ia itota. Arreba alboko gelara abiatu zen, aitak bultzatuta apopiloak orain arinago sartzen ari ziren gela berera. Trebetasun handiz mantak eta burukoak hartu eta lekuz aldatu zituen, eta gizonak haien gelara sartu baino lehenago ere, amaitu zuen haien oheak egiten eta handik irtenda zegoen jada. Aita hain zuen bere itsukeriak gainduta, ezen ahaztu egin zuen apopiloenganako gutxiengo adeitasuna izatea, eta haiek sutsuki bultzatzen jarraitzen zuen, harik eta atalasera iritsi zirenean hiruretatik agintariena zirudienak, lurraren kontra ostiko bat jo zuen, eta, ahots beldurgarri batekin, aita geldiarazi zuen hitz hauek esanez: -Jakinarazi nahi dizuet -eta hau esatean eskua altxatu eta amaren eta arrebaren begiradarekin bat egin zuen-, jakinarazi nahi dizuet zeuei, familia honetan gertatzen diren gertakari nazkagarriak ikusirik -eta hitz hauek esatearekin batera txistua bota zuen lurrera gogotsu-, momentu honetan bertan alde egingo dudala etxe honetatik. Ez da beharrezkoa esatea deus ere ez dudala ordaindu beharko hemen igaro ditudan egunengatik; arinago aldiz, hausnartu egingo dut zuri kalte-ordainketarik eskatuko dizudanentz, eta ez uste hau egiaztatzea oso zaila izango denik. Isildu eta bere ingurura begiratu zuen, zerbaiten zain egongo bailitzan. Eta, hain zuzen ere, bere beste bi lagunek berak esandakoa berretsi zuten, hauxe gehituaz: -Geuk ere momentu honetan bertan alde egingo dugu etxe honetatik. Honen ostean, hiruretatik agintariena zirudienak maratila heldu zuen eta atea kolpe batez itxi zuen. Aita, zalantzazko pausoak emanez, eskuen laguntzaz haztamuka, bere besaulkira zuzendu zen, eta bertan bota zen. Bazirudien gabetako bere ohiko loaldia egitera zihoala, baina bere buruaren makurdurak, pisu gabe jausita balego moduan, erakusten zuen ez zegoela lotan. Denbora guzti horretan, Gregorio isilik geratu zen, apopiloek ezustean hartu zuten leku berean geldirik. Bere planaren porrotak sorturiko tristurak, eta baliteke baita goseak sorturiko ahuleziak ere, ezinezko egiten zuten mugimendurik txikiena ere. Luze barik ekaitz itzel bat gainera etorriko zitzaionaren beldur zen, eta zain zegoen. Ez zen biolinaren zaratarekin ere aztoratu, zeina amaren atzamarren dardararen eraginez bere altzotik lurrera jausi zen. -Guraso maiteak -esan zuen arrebak, sarrera gisa mahai gainean ukabilkada itzel bat emanez-, honek ezin du horrela jarraitu. Zeuek ulertzen ez baduzue, neu ohartzen naiz horretaz. Munstro honen aurrean, ez dut nire nebaren izena aipatu ere egin nahi; eta, horregatik, hauxe baino ez dut esango: ezinbestekoa da bera gainetik kentzea. Gizalegez posible zirenak eta ez zirenak ere egin ditugu bera zaindu eta jasateko, eta ez dut uste, hau horrela izanik, inoren gaizkirik txikiena ere entzun behar dugunik. -Mila aldiz duzu arrazoia -esan zuen orduan aitak. Ama, oraindik arnasestuka zebilela, isilean eztulka hasi zen, eskua bularrean zuela eta begirada zoro antzera galduta zuela. Arreba berarengana joan zen korrika eta bekokia eutsi zion. Aita, arrebaren hitzek bere burutapena zehaztera bultzatu zuten. Besaulkian erosoago jesarri zen, oraindik apopiloen janariaren mahaian geratzen ziren plateren artean bere ordenantza burukoarekin jolasten zuen, eta, noizbehinka, Gregoriori begirada bat zuzentzen zion, ikaragaitz. -Ezinbestekoa da bera gainetik kentzea -errepikatu zion, azkenean, arrebak aitari; izan ere, amak, bere eztula zela eta, ezin zuen ezer ere entzun. Guk egiten dugun lana egiten denean, ez da posible etxean, gainera, gisa honetako atsekabeak bizitzea. Nik neuk ere ezin dut hau gehiago jasan. Eta negar batean hasi zen bere malkoak amaren gainera jausten zirelarik eta honek, mekanikoki, eskuarekin garbitzen zituelarik. -Alabatxo -esan zuen orduan aitak errukiz beterik eta argitasun harrigarriz-. Zer egingo diogu ba! Baina arrebak lepoa jaso besterik ez zuen egin, negar egiten zuen bitartean sentitu zuen harridura, aurreko erabakiaren hain kontrakoa zena, azaleratuz. - Behintzat berak ulertuko bagintu -esan zuen aitak. Baina arrebak, etengabe negar eginez, indartsuki eragin zuen eskua, horrela adierazi nahian ez zutela horretan pentsatu ere egin behar. -Behintzat berak ulertuko bagintu -jarraitu zuen aitak esaten, begiak itxiz, aditzera emanez bera ere ziur zegoela hau ezinezkoa zela-, agian berarekin akordio batera heldu gintezke. Baina egoera honetan… -Ezinbestekoa da berak hemendik alde egitea -esan zuen arrebak-. Hauxe da bide bakarra, aita. Gregorio dela pentsatzeari hustea besterik ez duzu egin behar. Hori sinistu izana da, hain zuzen, gure zorigaitz honen arrazoia. Zelan izan liteke hau Gregorio? Bera balitz, dagoeneko ulertuko zuen ez dela posible gizaki bizidun batzuk halako zomorro batekin batera bizitzea. Eta berari bururatuko zitzaion alde egitea. Neba galduko genuke, baina bizitzen jarraituko genuke, eta gogoan edukiko genuke. Baina horrela, animalia honek jarraitu egiten gaitu, apopiloak bidali egiten ditu etxetik eta argi eta garbi adierazten du etxe guztiaz jabetu nahi dela eta gu kalean utzi nahi gaituela. Begira, aita -hasi zen bat-batean oihuka-, berriro ere hasi da! Eta Gregoriori ulertezina iruditu zitzaion beldurra adieraziz, arrebak ama bertan utzita alde egin zuen, besaulkitik urrundu zen, Gregoriorengandik hurbil egotea baino ama sakrifikatzea nahiago zuela adieraziz, eta aitaren atzean babestera joan zen korrika; aita, era berean, bere jokabide honengatik asaldaturik, zutitu egin zen, arrebaren aurrean besoak luzatuz, hau babesteko keinua eginez. Baina kontua da Gregoriori ez zitzaiola burutik pasa ere egin inor beldurtzea, ez eta gutxiago bere arreba beldurtzea. Egin zuen gauza bakarra izan zen bere logelara bueltatzeko buelta ematea, eta hori izan zen, zalantza barik, besteak izutu zituena, izan ere, minduta zegoenez gero, mugimendu zail hori egiteko burua lurrean jarri eta bertatik altxatu behar zuen. Gelditu egin zen eta bere ingurura so egin zuen. Bazirudien bere asmo ona ulertu zutela: gertatutakoa momentuko ezustea baino ez zen izan. Orain guztiek begiratzen zuten tristeki eta pentsakor. Ama bere besaulkian zegoen, hankak bata bestearen kontra bere aurrean luzaturik eta begiak nekearen nekez ia itxita zeuzkala. Aita eta arreba bata bestearen ondoan zeuden eserita, eta arrebak aitaren sama inguratzen zuen bere besoarekin. -Beno, beharbada mugitu naiteke jada -pentsatu zuen Gregoriok, berriro bere ahalegin tamalgarri hari ekinez. Ezin zuen bere arnasotsa geldiarazi, eta noizean behin atseden hartzeko gelditu behar zuen. Baina inork ere ez zuen azkarrarazten; askatasun osoa zuen. Buelta emanda zuenean, atzera bideari ekin zion lerro zuzenean. Harritu egin zen bere logelaraino zegoen distantziaz ohartzean; ezin zuen ulertu, bere egoera ahul hartan, zelan izan zen gai, minutu gutxi batzuk lehenago, ia nabaritu gabe bide berori egiteko. Ahalik eta lasterren narrastea beste ardurarik ez zuela, ez zen konturatu familiako inork ez zuela zirikatzen hitz edo oihuekin. Atalasera heldu zenean, ordea, atzera begiratu zuen, eta ohartu zen bere atzean denak jarraitzen zuela berdin. Arreba soilik zutitu zen. Eta bere azken begirada azkenean lo geratu zen bere amari zuzendu zion. Logelan sartu zeneko, atea zarratu eta txingetaz eta giltzez itxi zutela nabaritu zuen. Honek sortu zuen zarata zakarrak hain beldurtu zuen, ezen hankak ere tolestu egin zitzaizkion. Arreba zen hainbesteko presa zuena. Zutik geratu zen, logelan sartu eta atea ixteko zelatan egongo bailitzan. Gregoriok ez zuen hurbiltzen somatu. -Azkenean! -oihu egin zien berak gurasoei, sarrailan giltzari buelta ematen zion bitartean. -Eta orain? -galdetu zion Gregoriok bere buruari iluntasunean bere ingurura begiratzen zuelarik. Handik gutxira konturatu zen guztiz ezinezkoa zitzaiola mugitzea. Honek ez zuen harritu: lehen, ostera, ez zitzaion normala iruditzen, ordura arte egin zuen legez, hankatxo mehe haiekin aurrera egiteko gai izatea. Beste guztiari zegokionez, gutxi gora-behera gustura sentitzen zen. Egia zen gorputz osa minduta zuela; baina sentitzen zituen min haiek gero eta ahulagoak ziren, eta pentsatzen zuen, azkenean, amaituko zirela. Jada ez zuen ia sentitzen bizkarrean zeraman sagar usteldua, ezta zuriz estalitako hantura ere. Emozioz eta maitekiro pentsatzen zuen bere senideengan. Bere arreba bera baino ziurrago zegoen desagertu egin behar zenez. Eta gogoeta eta arduragabetasun lasai hartan egon zen goizaldeko hiruretan elizako erlojuak jo zuen arte. Oraindik gozatu ahal izan zuen egunsenti horren hasiera. Beranduago, berak nahi ez bazuen ere, bere burua guztiz hondoratu zen eta bere muturretik azken arnasa bota zuen. Hurrengo goizean, neskamea sartu zenean -hain ematen zituen ateekin kolpe gogorrak, ezen heltzen zenean ezinezkoa baitzen ohean atseden hartzea, hainbatetan molde haiek aldatzeko eskatu bazitzaion ere- Gregoriori ohikoa zen bisita egiteko, ez zuen, hasieran, beregan ezer arrarorik hauteman. Suposatu zuen horrela zegoela, geldi-geldi, haserre zegoela adierazteko asmoz, edozein ezagupenerako gai ikusten baitzuen. Halabeharrez, kedarra kentzeko tresna zeraman eskuan, eta honekin, atetik, Gregoriori kilimak egitea nahi izan zuen. Honekin ezer lortzen ez zuela ikusirik sumindu egin zen, ziztatu egin zuen, eta Gregorio bultzatu ostean, honek mugimendurik txikiena ere egiten ez zuela ikusi ondoren egin zion so, eta, momentuan gertatutakoaz ohartuz, neurri gabe zabaldu zituen begiak eta harridura oihu bat bota zuen. Baina ez zen denbora luzez geldirik egon, eta logelako atea zakarki ireki eta iluntasunean oihu bat bota zuen: -Ikusi ezazue, lehertu egin da! Hortxe duzue, guztiz lehertuta! Samsa jaun eta andrea haien ohean eserita jarri ziren. Asko kosta zitzaien izualdiaren ostean erantzutea, eta kosta zitzaien ere neskameak emandako berria ulertzea. Baina hau ulertu zutenean, berehala irten ziren ohetik, bakoitza alde batetik eta biek zorroztasun handia adieraziz. Samsa jaunak sorbalden gainean jarri zuen ohegainekoa; Samsa andreak bere lo egiteko kamisoia baino ez zuen jantzirik, eta itxura horrekin sartu ziren Gregorioren logelan. Bien bitartean, apopiloen etorreratik Gretek lo egiten zuen jantoki-salako atea ere zabaldu zen. Grete guztiz jantzita zegoen, gau guztian lorik hartu izan ez balu legez, eta halaxe adierazten zuen, izan ere, bere aurpegiaren zurbiltasunak. -Hilda? -esan zuen Samsa andreak, neskameari zalantza aurpegiz begiratuz, nahiz eta honetaz ziur egoteko arrazoiak falta ez zitzaizkion. -Hauxe da esaten nabilena -erantzun zuen neskameak, honen egitasuna frogatzeko Gregorioren gorpua bultzatzen jarraitzen zuen bitartean. Samsa andreak neskamea geldiarazteko mugimendu bat egin zuen, baina ez zuen geldiarazi. -Beno -esan zuen Samsa jaunak-, orain eskerrak eman ahal dizkiogu Jaunari. Aitaren egin zuen, eta hiru emakumeek gauza bera egin zuten. Gretek ez zion gorpu hari begirik kentzen: -Ikus ezazue zeinen argal zegoen -esan zuen-. Egia da aspaldi ez zuela janaririk dastatu ere egiten. Janaria sartzen zen moduan irteten zen gelatik. Gregorioren gorpuak, izan ere, guztiz zapala eta lehorra zirudien. Orain ohartzen ziren honetaz, jadanik ez zelako bere hankatxoen gainean eusten, eta inork ere ez zuen bera ez zen zerbait begiratzen. -Grete, etorri zaitez gurekin momentu batez -esan zuen Samsa andreak, tristura adierazten zuen irribarre bat eginez. Eta Grete, gorpuari begirik kendu gabe, bere gurasoen atzetik joan zen logelara. Neskameak atea itxi zuen, eta leihoa guztiz zabaldu zuen. Oraindik oso goiz zen, baina aireak bazuen jada, bere freskotasun hartan epeltasun kutsu bat. Martxoa amaitzear zegoen. Hiru apopiloak haien logelatik irten ziren eta haien gosaria non zegoen begiratu zuten. Ahaztu egin zitzaien. -Eta gosaria? -galdetu zion neskameari hiruretatik agintariena zirudienak. Baina neskameak, hatz erakuslea ahoan ipiniz, isilean, jaunak Gregorioren gelara sartzera deitu zituen. Hara sartu ziren, eta hantxe egon ziren, argiz betetako logela hartan, Gregorioren gorpuaren inguruan, hari mesprezuz begira eta eskuak haien jaka erabilietako poltsikoetan sartuta zeuzkatela. Orduan logelako atea ireki zen eta Samsa jauna agertu zen, esku bat bere emazteri eta bestea bere alabari lotuta zuela. Guztiek negar egin zuten antza zeukaten, eta Gretek noizbehinka bere aitaren besoaren atzean ezkutatzen zuen aurpegia. -Alde egin ezazue neure etxetik berehala -esan zuen Samsa jaunak, atea seinalatuz baina emakume biak askatu gabe. -Zer adierazi nahi duzu horrekin? -galdetu zion hiruretatik agintarienak, zertxobait nahasturik eta uzkurtasun irribarre bat eginik. Beste biek eskuak atzealdean gurutzatuta zeuzkaten, eta etengabe ari ziren haien eskuak igurzten, irabaziko zuten borroka baten zain egongo balira moduan. -Adierazi nahi dudana zehatz-mehatz esan dudana da -erantzun zuen Samsa jaunak, emakume biekin batera apopiloarengana hurbilduz. Hau momentu batez isilik eta lasai gelditu zen, begirada lurretik altxatzen ez zuela, bere pentsamenduak irudimenean antolatzen ari balira. -Hori horrela bada, bagoaz -esan zuen, azkenean, Samsa jaunari so eginez, bat-bateko indar batek bultzaturik honetarako ere baimena eskatu behar balio legez. Samsa jaunak begiak asko zabaldu eta burua gora eta behera mugitu beste gauzarik ez zuen egin. Honen ostean, apopiloa pausu handiak emanez ateondora zuzendu zen. Bere bi kideek aspalditik entzuten zirauten, eskuak igurtzi gabe, eta orain bere atzetik irten ziren arineketa batean, Samsa jauna haiek baino lehenago ateondora heldu eta beraien eta haien gidariaren artean jarriko zenaren beldurrez. Ateondora iritsi zirenean, nork bere txapela hartu zuen pertxerotik, nork bere aterkia atera zuen aterki-ontzitik, isilean makurtu ziren eta etxetik alde egin zuten. Ezer frogatzen ez zuen mesfidantzarekin, beranduago ikusiko zen moduan, Samsa jauna eta emakume biak eskailera ondora irten ziren eta, eskudeletik begiratu zuten zelan hiru gizon haiek, astiro baina etengabe, eskaileratan behera egiten zuten, pisu bakoitzean honek egiten zuen bueltan desagertu, eta segundo batzuk beranduago berriro agertzen zirelarik. Jaisten zihoazen bitartean, Samsa familiak haienganako zuen interesa murriztuz zihoan, eta Samsa jauna eta emakumeak, zama astun bat gainetik kendurik, etxe barruan sartu ziren berriro. Egun hura atseden hartzen eta osteratxoren bat egiten emango zutela erabaki zuten: ez zuten soilik guztiz irabazirik atseden hau, are gehiago, premiazkoa zen. Mahairatu ziren, beraz, eta hiru eskutitz idatzi zituzten barkamena eskatuz: Samsa jaunak, bere nagusiari; Samsa andreak, dendako jabeari, eta Gretek, bere nagusiari. Egiteko hauetan buru-belarri sartuta zeudenean, neskamea sartu zen bazihoala esateko, bere goizeko beharra amaitu baitzuen jadanik. Hirurek jarraitu zuten idazten, neskameari jaramon egin gabe, buruarekin baiezko keinu bat egiteaz nahikoa izan zen. Baina, bera ez zihoala ikusirik, burua altxatu zuten, haserre. -Zer duzu? -galdetu zuen Samsa jaunak. Neskamea irribarretsu zegoen ate ondoan, familiari berri zoragarri bat jakinarazi behar balio bezala, baina bere jarrerarekin adieraziz haiek galdeketa egin ondoren baino ez zuela egingo. Lumatxoa bere kapelean artez ipinita, eta bere familiarentzat lan egiten hasi zenetik Samsa jaunak gogaitzen zuena, norabide guztietarantz kulunkatuz. -Ia, ikus dezagun, zer nahi duzu zerorrek? -galdetu zuen Samsa andreak, nor neskameak gehien errespetatzen zuen pertsona baitzen. -Ba -erantzun zuen honek, eta barreak ez zion jarraitzen uzten-, ba ez zaretela arduratu behar alboko traste hori erditik kentzeaz. Dena dago konponduta. Samsa andrea eta Grete berriro makurtu ziren haien eskutitzen gainean, idazten jarraitzeko moduan, eta Samsa jaunak, neskamea dena zehatz-mehatz kontatzera zihoala ikusirik, isilarazi egin zuen, eskua beregana indartsuki luzatuz. Neskameak, ikusi zuenean ez ziotela kontatzeko prest zuena kontatzen utziko, gogoratu zuen presaz zebilela. -Jainkoak zain zaitzatela! -esan zuen, nabarmenki minduta. Buelta erdi eman zuen sumindurik, eta jantoki-salatik atera zen ate-kolpe itzela emanez. -Gaur gauean lanetik bidaliko dut -esan zuen Samsa jaunak. Baina ez zuen erantzunik jaso, ez bere emaztearena, ezta bere alabarena ere, izan ere neskameak nahasi egin zuen berriro ere berreskuratu zuten lasaitasun hura. Ama eta alaba altxatu egin ziren eta leihorantz zuzendu ziren, bertan besarkaturik geratu zirelarik. Samsa jaunak bere besaulkia norabide hartarantz mugitu zuen, eta, lasai-lasai haiei so egiten egon zen momentu batez. Honen ostean: -Beno -esan zuen-, etor zaitezte. Ahaz itzazue behingoz iraganeko kontuak. Eduki nazazue neu ere kontuan. Emakume biek momentuan esanak egin zituzten, berarengana lastertu ziren, laztandu zuten eta idazten bukatu zuten. Beranduago, hirurak elkarrekin irten ziren, hileetan egin ez zuten zerbait zelarik, eta tranbiara igo ziren osteratxo bat egiteko asmoz. Haiek ziren zihoazen bidaiari bakarrak. Tranbia eguzkiaren berotasunez beteta zegoen. Haien eserlekuetan etzanda, geroari buruzko kontuei buruz hitz egiten hasi ziren, eta ikusi zuten, gauzak ongi pentsatuta, hau ez zela oso iluna. Izan ere, haien hiru lanpostuak oso onak ziren, eta, batez ere, beranduagoko esperantzak posible egiten zitzaizkien. Momentuz hobetu behar zena etxez aldatzea zen. Etxe txikiago eta merkeago bat nahi zuten, eta, batez ere, hobeto kokatuta zegoena eta oraingoa, Gregoriok aukeratua zena, baino praktikoagoa. Eta horrela berbetan ari zirela, ia batera ohartu ziren Samsa jauna eta andrea haien alaba hazi egin zela eta indarrez beteriko neskatxa eder bat zela orain. Hitzik esan barik, begiradaz soilik elkar ulertuz, batak besteari esan zion bazela garaia haien alabarentzat senar bat bilatzeko. Eta, bidaia bukatu zenean, alaba altxatzen lehenengoa izan zenean, eta bere itxura gaztea agertu zuenean, gurasoen amets eta asmo onak sendotu egin ziren. 2906 2006-01-15T19:11:23Z 85.84.24.110 /* 2. Kapitulua */ ==1. Kapitulua== Gregorio Samsa, goiz batean eta loaldi larri baten ostean, bere ohean koko bihurturik esnatu zen. Bere lepoko oskol gogorraren gainean etzanda zegoen bere burua altxatzean, eta horrela bere sabel ilunaren itxura ganbila ikusi zuen; ohazalak honen handidura ezin zuen eutsi. Ondorioz, lurrera labaintzekotan zegoen. Jatorrizko hanka lodien ordez, funtsik gabeko mugimenduaz dantzan zebilzkion hamaikatxo hanka ikusten zuten bere begiek. -Zer gertatu zait? Ez zegoen ametsetan, ez. Bere logelak betiko itxura zuen. Mahai gainean oihal laginak sakabanaturik zeuden -Samsa merkatari saltzailea zen-, eta hormatik zintzilikatuta aldizkari batetik ebakitako argazki bat zegoen, urrezko marko batean sartutako irudia. Argazkian, larruzko txano eta tapaki batez estalita dagoen emakume bat zegoen. Gregoriok soa leihorantz zuzendu zuen; lainotuta zegoen, eta leihoan euri tantak jo eta jo egoteak malenkonia eragin zion. -Beno -pentsatu zuen-; zer gertatuko litzateke momentu batez lotan jarraitu eta ameskeria guztiak ahaztuko banitu?=Baina ezinezkoa zen, izan ere, Gregorio eskuin aldearen gainean lo egitera ohituta zegoen eta oraingo izate berriak ez zion postura hori hartzen uzten. Bere helburua eskuinalderantz begira gelditzea bazen ere, halabeharrez lepoz geratzen zen berriz ere. Makina bat bider saiatu arren, alfer alferrik zen; hankek sortutako mugimendu saltsa - maltsatu hura ez ikusteko, begiak itxi zituen; dantzak bere horretan segitu zuen, harik eta min sakon bezain zorrotza sentitu zuen arte, ordura arte inoiz sentitu ez zuelako mina, alegia. -Ai Ene! -esan zuen- zein neketsua den nik hautatutako lana! Egun bat bai eta bestea ere bidaiatzen. Negozioen ardura handitu egiten da lantegitik kanpo lan egiten denean, eta bidaiek sortzen dituzten burukominak ere ez dira gutxi: trenen ordutegia jagon, janari eskasa iruntzi, jatordu desorekatua mantendu, aldakorrak diren harremanak, ezertarako balio ez dutenak, maitasunarentzako tokirik ez dutenak. Dena pikutara! Sabelean halako hazkura arin bat nabaritu zuen. Apur-apurka, ohe-bururantz luzatu zuen gorputza, burua altxatzeko asmotan. Sumindutakoaren inguruan puntu zuri batzuk zituela ikusi zuen. Hanka batekin hazkura arintzen saiatu bazen ere, berehala kendu behar izan zuen hanka honen igurtziak hotzikarak sortzen zizkion eta. -Honen goiz jaikitzeak tenteldu egiten dut bat -esan zuen-. Gizonak behar beste lo egitearen premia zuen. Askoz hobeto bizi diren saltzaileak daude. Goizean eskatutakoa apuntatzeko ostatura itzultzen naizenean, patxadaz eserita eta gosaltzen ikusten ditut. Nik dudan nagusiarekin berdin jokatuko banu, berehala kale gorrian ikusiko nintzateke. Eta nork daki, ez ote da hori niretzat egokiena? Nire gurasoengatik izango ez balitz aspaldi izango nintzateke lanetik alde eginda. Nagusiaren aurrera joan eta ene iritzia aurkeztuko niokeen. Mahai gainetik eroriko litzateke, gora igo eta langileei hitz egiteko esertzen den mahai gainetik behera, alegia; langileak hurbil-hurbil jartzen zaizkio gorra delako. Baina oraindik ez dut esperantza galdu. Gurasoei zorrak kentzeko beste batzen dudanean - oraindik beste bost edo sei urte=, entzun beharko dizkit, bai. Beno, baina momentuz jaiki egin behar naiz, trena bostetan ateratzen baita. Begiak kutxa gainean zegoen iratzargailura bideratu zituen. -Jainko laztana!-oihukatu zuen bere barnerako. Goizeko sei eta erdiak ziren eta orratzek beren martxan jarraitzen zuten. Orratzak laurden gutxi jotekoak ziren. Akaso ez zuen jo iratzargailuak? Ohetik garbi=garbi ikus zitekeen alarma lauretan jarri izan zuela; beraz, jo beharra zeukan derrigor. Baina posible ote zen lo jarraitzea, etxeko armairuak eta denak aztoratzeko moduko zarata ateratzen zuen eta? Bere loaldia ez zen batere lasaia izan. Baina seguru aski, horregatik egin zuen azken momentuan sakonago lo. Eta, zer egin zezakeen orduan? Hurrengo trena zazpietan ateratzen zen; berau hartu ahal izateko korrikan ibiltzea halabeharrezkoa zuen. Erakusgaia oraindik ez zegoen bilduta, eta, azkenik bera ere ez zen prest sentitzen. Gainera, trena hartuko balu ere, ez zuen nagusiaren errieta saihestuko, izan ere, biltegiko mutilak jadanik bere faltaren berri emana izango zion eta. Biltegiko mutila dignitate bako ipurdi- miazkatzaile hutsa zen. Eta, gaixorik zegoela esango balu, zer gertatuko litzateke? Honek susmoak zabalduko zituen, Gregoriok bost urtetan inoiz ez baitzuen lanera hutsik egin. Seguruenik nagusia Montepioko medikuarekin etorriko litzateke. Gurasoen aurrean bere alferkeriaren gainean kexak zabalduko ziren, eta medikuaren agiriari esker edozein arrazoi atzera botako luke, harentzako gizon guztiak baitaude osasuntsu. Eta egia esan, kasu honetan ez zen oker ibiliko. Izan ere, loaldi luzearen ondorioz gosez bazen ere, Gregorio ondo sentitzen zen. Bere etzalekua utzi gabe bertan hausnartzen eta pentsatzen jarraitzen zuen. Erlojuak zazpiak laurden gutxi jo zituenean, ohe burutik hurbil zegoen atea jo zuten. -Gregorio- esan zuen ahots batek, amarenak- zazpiak laurden gutxi dira. Ez zinen bada, bidaian joatekoa? Zein ahots gozoa! Bere ahotsa entzutean ordea, izutu egin zen; betikoa zen, bai, baina txistu mingarri eta eutsi ezin batekin nahasturik agertu zen, hitzak hasieran argiak baziren, gerora nahastu egiten ziren eta azkenerako bat zalantzan jartzen zen entzun ote zituen ere. Gregoriok argi erantzuteko asmoa zuen baina guztia ikusita hau esatera mugatu zen: -Bai, bai. Eskerrik asko ama. Oraintxe altxatuko naiz. Egurrezko atearen bestaldean, Gregorioren ahotsaren aldaketa ez zen igarri behar, ama erantzun horrekin lasaitu eta honek alde egin zuen. Aldiz, elkarrizketa honen ondorioz, familiako kideek bazekiten Gregorio oraindik etxean zela. Honekin batera, aita ailegatu zen eta ateari golpe arin batzuk emanda galdetu zuen: -Gregorio, Gregorio! Zer gertatzen da?- Momentutxo bat itxaron eta ahotsa altxatuz ekin zion: -Gregorio, Gregorio! Halaber, beste atearen atzetik arrebak honela galdetu zion goxotasunez: -Gregorio ez al zaude ondo? Zerbait behar al duzu? -Prest nago -erantzun zien biei batera, hitzak garbi ahoskatzeko ahalegin handia eginez bere ahots- geldiz mintzatuz. Aitak gosaltzen jarraitu arren, arrebak ahopeka jarraitzen zuen: -Ireki mesedez, Gregorio. Hala ere, Gregorio ez zen horretan pentsatzen ari; aitzitik, bere buruari zorionak ematen zizkion logela ixteko zuen ohituragatik. Lehenengo egin beharreko gauza geldi- geldiro altxatzea eta ondoren gosaltzea zen. Hau dena egin ostean bakarrik pentsatuko nukeen gainerakoan, eta ez ohean etzanda nengoen moduan. Ohean baten baino gehiagotan posturak eragindako min arintxo bat sentitu izanaz gogoratzen zen, eta sarri askotan jaikitzerakoan desagertzen zena. Jakin-min handia zeukan egun hartako bere irudikapenak nola ihesten zitzaizkion ikusteko. Halaber, ahotsaren aldaketaren arrazoia katarroaren abisua zelakoan zen, hau da, saltzailearen gaixotasun profesionala. Ohazala baztertzea lan oso erraza zen. Horretarako, gorputza albo batera botatzea zuen errazena, horrela ohazala halabeharrez eroriko baitzen. Baina zailtasuna Gregorioren zabaltasun izugarrian zegoen. Zutuntzeko, beso eta eskuz lagundu ahal izango zen; halere, horren ordez, kontrolatu ezin zituen eta gelditu ezinik zeuden hamaikatxo hankaren jabe zen. Eta kontua da, berak zutuntzeko nahia zeukala. Luzatzen zen; eta hanketako bat dominatzea lortzen zuen; baina bitartean, besteek beren mugimendu aske eta mingarriarekin jarraitzen zuten. “Ez da egokia ohean ezerezean egotea" pentsatu zuen Gregoriok”. Lehenik eta behin etzalekutik gorputzeko behealdea kanporatzea otu zitzaion. Baina parte hau -oraindik ikusi gabea, beraz zehaztasunez kokatzea zaila egiten zitzaiona-, mugiaraztea zaila egin zitzaion. Pentsatutakoari geldi-geldiro ekin zion. Gregoriok indar guztiak bilduz, gorputza aurreratu zuen. Zoritxarrez, norabidea gaizki hartu zuen eta ondorioz, oheko hanken jota izugarrizko golpea hartu zuen. Golpearen ondorioz, konturatu zen bere gorputz berriko atalik sentiberena, gorputzeko beheko partea zela. Orduan, burua etzalekuaren goialdera bota zuen berriz ere, oraingoan gorputzaren goiko partea ateratzeko asmotan. Honek ez zuen arazorik ekarri, eta, gorputzeko zabalerak zein pisuak, buruak hasi izandako mugimendua jarraitu zuten. Baina, berau airean ikusitakoan, modu berberean aurrera jarraitzeko beldurra sentitu zuen, horrela erorita zaila izango litzatekeelako burua bere horretan mantentzea; gainera Gregoriorentzako oso garrantzitsua zen momentu hartan konortea ez galtzea. Hori gertatu orduko, nahiago zuen ohean geratzea. Baina, kontrako moduan indar berdinak egin ostean, bere emozioaren morroi ziren hankak ikusirik konturatu zen hasierako posizio berdinean topatzen zela eta berriro lehengoa pentsatu zuen: ez zuela ohean jarraitu behar eta portaerarik zuzenena arriskatzea zela, nahiz eta onik ateratzeko posibilitateak urriak izan. Ordea, laster gogoratu zuen, patxadazko erabakiak hartzea, erabaki arinak hartzea baino zuzenagoa zela. Bere begiak zorroztasunez leihoan finkatu ziren; baina zoritxarrez, bistan zeuden behe- lainoek eta lainoek esperantza eta indar gutxi ematen zieten. “Honezkero zazpiak- pentsatu zuen berriro erlojua begiratzean-. Jada zazpiak, eta oraindik behe-lainoa nagusi da.” Mugitu gabe eta arnasa geldi- geldiro hartuz, pixka batean ohean etzanda jarraitu zuen isiltasunak bere izaerara itzularaziko balu moduan. Hala ere, zazpiak eta laurden jo aurretik altxatuta egotea beharrezkoa zuela pentsatu zuen. Gainera biltegitik norbait heltzear zegoela uste zuen, berau zazpiak izateko gutxi falta direnean zabaltzen dute eta. Oheko hegal batetik irristatuta atera nahi zuen. Seguruenik gorputza horrela botata, burua eusten, ez zuen minik hartuko. Ez zitzaion ezer gertatuko, alde batetik bere lepoak gogorra zirudielako eta bestetik alfonbra gainera eroriko zelako. Gauza batek bakarrik ematen zion burukomina; mugitzean aterako zuen hotsak, honek familia osoa aztoratuko zuelakoan. Baina hau aurrera eramateko erremedio bakarra zen. Gregoriok jada, gorputz erdia ohetik kanpo zuen (metodo berriak lan bat baino jolas bat ematen zuen, atzez kulunkatzea besterik ez baitzen), eta, norbait laguntzera etortzen bazitzaion, lortzea oso erraza izan zitekeela jabetu zen. Pertsona indartsu birekin nahikoa zuela ikusi zuen ( bere aita eta neskamearengan pentsatu zuen ). Bere bizkar puztuaren azpitik beren besoak sartu, eta pisuaren eraginez makurturik hankak lurrean ongi baliatuko ziren ziur asko. Baina komeni al zen laguntza eskatzea atea giltzaz zarratuta zegoela jakinda? Bere egoera larria zela jakinda ere, ezin izan zion eutsi barreari. Operazioa oso aurreratua zeukan, honekin bukatzeko egin behar zuen gauza bakarra, aurrerago egindako mugimenduak baino gogorragoa izango zen beste mugimendu bat egitea zen, alegia. Horretarako gainera, ez zuen denbora askorik, zazpiak eta laurden emateko bost minutu besterik ez zirelako falta. Izan ere, ate joka etorri zitzaizkion. “Biltegiko norbait izango da seguruenik ”, pentsatu zuen Gregoriok, beren hankak gero eta azkarrago mugitzen ziren heinean. Momentu hartan, isilunea zabaldu zen eta halaber esperantza txiki bat sentitu zuen, atea inork ez zuela zabaltzen ikusitakoan. Hala ere, gertatzekoa zena, gertatu zen; neskameak pauso sendoak eman ostean, atea ireki zuen eta. Orduan Gregoriok nahikoa izan zuen bisitariaren berba bakarra entzutea, berau nor zen igartzeko; gerentea zela antzemateko, alegia. Zergatik ote zegoen Gregorio lan egiten , falta egiteagatik horrelako susmoak zabaltzen diren lantegi batean? Bertako langileria osoa ote zen horren barrabasa? Ez ote zitekeen egon beren artean benetako gizonik, goizean ordu pare bat galdu ondoren, tripak janda zoratu arren, ohetik altxatzeko gauza ez zenik? Beharrezko al zen ikerketatxo hura egiteko mutiltxo bat bidaltzea baina, gerentea bera etortzea? Orduan Gregoriok, pentsamendu guzti hauek behartuta, etzalekutik salto egin zuen. Handia ez zen, baina golpeak sortutako hots gor bat entzun zen. Alfonbrak golpea arindu zuen; bere lepoa uste zuena baino elastikoagoa zenez, zaratotsa ez zen horren beldurgarria izan. Ordea, burua eusteko ez zuen arretarik jarri eta ondorioz, min hartu zuen eta minaren minez alfonbraren kontra estutu zen. -Hor barruan zerbait gertatu da- esan zuen gerenteak ezkerreko gelatik. Ezinezkorik ez dagoela pentsatuz, egunen batean gerenteari ere antzeko zerbait gerta zitzaiokeela imajinatu zuen Gregoriok. Gerenteak bere partetik, Gregorioren pentsamendua irakurriko balu bezala, pauso sendo batzuk eman zituen bere txarolezko zapatekin. Ondoko logelatik arrebak isilka deitu zion. -Gregorio, biltegiko gerentea dago berton. -Badakit -erantzun zion indarge, arrebak ozta -ozta entzun zuen heinean. -Gregorio- esan zuen aitak ezkerreko gelatik-, gerenteak galdetu dit ea zergatik ez duzun hartu lehenengo trena. Ez dakigu zer erantzun, eta gainera zurekin aurrez aurre berba egin gura du. Beraz, zabaldu atea, mesedez. Ez arduratu gelan dagoen kaosagatik, berak ulertuko du eta. -Egun on, Samsa jauna!- sartu zen gerentea afektiboki. -Ez dago ondo- esan zion amak gerenteari, aitak berbetan segitzen zuen bitartean-. Gaixorik dago eta. Bestela zelatan galduko zuen bada trena? Gregorio biltegirako baino ez da bizi, ez da gau bakar batean ere kaleratzen eta! Eta jakin beza, premiazkoa denean ere ez dela kalera irtetzen. Gurekin batera afaltzen du eta egunkaria leitzen isil=isilik egoten da irtenaldiko ibilbideak aztertzen. Bere aisialdi bakarra aroztegia da. Bere logelan zintzilikatuta dagoen egurrezko markoa ikusten baduzu ikusi, zeharo zurtuta geratuko zara; hiruzpalau arratsaldetako beharra izan du. Oraintxe ikus dezakezu, hots, atea zabaltzean duenean. -Laster naiz prest- esan zuen modu isil batean, elkarrizketako berbarik ez galtzeko asmotan -Emakumea, seguru zuk esan bezala direla gauzak, baina ez al du ezer larririk izango! Nik horixe espero dut behintzat. Hori bai, merkatariok sarri askotan gorputz txarra izan arren, lanean jarraitu behar dugu; negozioan gainetik ez dago ezer! -Beno -galdetu zuen aitak, estututa eta atea berriro joz-;sar al daiteke behingoz gerentea? Ezkerreko gelan isiltasuna zen nagusi, eta eskuinekoan ordea, arrebaren negar- zotinak entzuten ziren. Baina, zergatik ez ote zuen nahi Gregoriok besteekin elkartu gura? Egia esan, esnatu berria zen eta ez zen ezta janzten hasia ere. Baina, zergatik ote zegoen negarrez? Agian, neba altxatzen ez zelako, atea zabaltzen ez zuelako, gerenteari pasorik ematen ez ziolako, bere lana galtzeko arriskuan zegoelako, eta kasu horretan, nagusiak berriro ere gurasoak gogor estutuko zituen aspaldiko zor haien kontura. Ordea, hauek momentuz, ez ziren arrazoizko burukominak. Gregoriok han jarraitzen zuen, eta ez zitzaion burutik ezta pasatu ere egin bere familiakoak bertan behera uztea. Alfonbra gainean zetzan, eta zegoen egoeran egonda inork ez zion bere gerenteari pasatzen utziko. Baina deskortesia txiki hori ez zen nahikoa arrazoi lantegitik botatzeko. Eta Gregoriok arrantzekin molestatzea baino, bakean uztea hobe zela pentsatu zuen. Hala ere, besteek Gregoriorengan zuten ezjakintasunak, kezkatzen zituen. - Samsa jauna -azkenean esan zuen gerenteak, ahots harroz-, honek guztiak zer esan nahi du? Zure logelan zarratzeaz gain, monosilaboekin erantzuten duzu. Halaber, arrazoirik gabe kezkatzen dituzu gurasoak eta axolagabekeria osoz laneko kontuak baztertzen dituzu. Zure familia kideen eta enpresaren izenean, arrazoiak eman ditzazula eskatzen dizut. Harrituta naukazu. Beste mota bateko gizona zinela uste nuen, hots, gizon zentzudun eta formala zinela. Egia esateko, gaur goizean patroiak zure faltaren arrazoi posible bat eman dit: bart kobratzeko agindu zitzaizuna. Nik esan nion neronek erantzungo nuela horren aurrean, eta horrelakorik pentsatu ere ez egiteko, mesedez; baina orain, zure portaera ikusita, ez daukat zure alde egiteko asmorik. Zure egoera, beraz, ez da horren segurua. Nire asmoa gauza guzti hauek zuri bakarrik esatea bazen ere, orain zure guraso eta arreba onberek entzun behar izan dute guztia. Gainera, zuri bost axola niri denbora galaraztea ere. Azkenaldian ez gara larregi saiatu lanean eta gainera ez dira oso garai onak negoziatzeko; hori guk ere aitortzen dugu. Baina Samsa jauna, ez dago ezta negozioak bertan behera uzteko garai onik ere. -Banoa -oihukatu zuen Gregoriok, bere onetik aterata, errietaren erdian guztiaz ahantzirik.- Oraintxe noa. Eritasun bat dela eta egon behar izan naiz ohean, gainera oraindik jaiki barik nago. Momentutxo bat mesedez! Hobeto nagoen arren, oraindino ez nago uste bezain ongi. Ez dakit zer gertatu zaidan! Atzo ondo sentitzen nintzen eta hori badakite nire gurasoek ere. Beno, atzo arratsaldean sentitu nituen lehen sintomak. Zelatan ez dute nabaritu lehenago? Zelan ez nien esan ezer biltegikoei? Izan ere, sarritan uste izaten dugu etxean geratu gabe osatuko garela eta ez da horrela izaten. Mesedez, gizona, izan iezaiezue begirune nire gurasoei! Esan dizkidazunak esateko ez dago arrazoirik. Bistan dago ez dituzula nire azken bezeroen eskaera-orriak irakurri. Gainera, zortzietako trena hartuko dut. Deskantsu hau indarberritzeko ez zait batere gaizki etorri. Ez ezazu galdu denbora gehiago. Laster izango naiz biltegian. Azaldu nagusiari nik esandako guztia eta eskatu barkamena nire partetik. Guzti hau zioen bitartean, zailtasun handirik barik, kutxara hurbildu zen. Bertan, zutitzen saiatu zen. Atea ireki eta gerentearen aurrean jarri eta berba egin gura zuen berarekin. Horren gogotsu deitzen zeudenen aurpegiak ikusteko irrikaz zegoen. Ez zen bere errua izango izutzen baziren, beraz, ez zuen zertan beldurturik. Ezta lasai geratzen baziren ere. Pixka bat mugituz gero, zortzietako trena hartuko zuen. Baten baino gehiagotan egin zuen laban kutxako horma lauekin; baina azkenean zutitu zen. Sabeleko mina handia bazen ere, horrek ez zuen kezkatzen. Orduan bere burua ondoko aulkiko bizkarraldearen kontra jarri zuen eta haretxen ertzei hankez oraturik geratu zen. Lasaitu zenean isildu egin zen gerentearen berbak entzuteko. - Zerbait ulertu al duzue? -galdetu zien gurasoei-. -Ai ene! -egin zuen amak negarrez. Seguruenik txarto egongo da eta gu hemen berari zirikatzen. =Eta jarraian dei egin zuen: -Grete! Grete! -Zer behar duzu, ama? -erantzun zuen alabak gelaren beste txokotik. -Mediku baten bila joango zara segituan; zure neba gaixorik dago eta. Zoaz arrapaladan! Entzun al duzu zelan egiten zuen berba? -Ana! Ana! -aitak egin zuen dei txaloak emanez-. Deitu iezaiozu segituan sarrailagile bati. -Animalia bat da- esan zuen gerenteak. Harrera gelan, korrika zetozen bi gazteren gona hotsa entzun ahal izan zen ( nola jantzi zen horren azkar arreba? ), eta, etxeko ateak, kolpean irekitzean, atera zuen zarata bortitza. Baina ez zen entzun ate kolperik. Ezbeharren bat gertatu den etxeetan gertatzen den legez, atea irekita utzi zuten. Halere, Gregorio hagitz lasaiago zegoen. Egia da bere berbak ulergaitzak zirela, berari argiak iruditu zirela arren. Horregatik bada, besteak zerbait arraroa gertatzen zela konturatu ziren eta ondorioz, laguntzera hurbildu zitzaizkion.Besteek lehenengo antolaketak erabakitasunez eta irmotasunez hartu izanak lasaitu egin zuten. Berriz ere gizakien artean zegoela iruditzen zitzaion, eta biengandik, bai medikuarengandik bai sarrailagilearengandik, bereizketarik gabe, ekintza arraro eta txundigarriak espero zituen. Eta, hurbiltzear zeuden elkarrizketa erabakigarrietan ahalik eta argien mintzatzeko asmoz, arinkeriaz eztarria garbitu zuen, arinki egitera beharturik zegoela, zarata hau ere giza-estula ez zela pentsatuko zuten beldur, horiek bereiztu ahal izateko segurtasunik ez zuelako. Bitartean, ondoko gelan, isiltasun handia zen nagusi. Gurasoek beharbada, nagusiarekin mahai inguruan jesarririk, honekin ahapeka hitz egingo zuten. Agian guztiak atetik gertu zeuden entzuten. Besaulkiarekin batera astiro-astiro hurbildu zen Gregorio atera; hara iristerakoan, jesarlekua utzi, atera salto egin zuen eta zutik eutsi zen, oratuta, bere hankek zuten lirdingagatik. Horrela zegoela, atseden hartu zuen egindako ahaleginagatik. Gero, sarraila barruko giltza birarazten saiatu zen bere ahoa erabiliz. Zoritxarrez, ez zuen guk zehazki hagin deritzogunik. Zerekin oratuko zuen orduan giltza? Baina barailak, ordea, oso indartsuak ziren, eta, horietaz baliatuz, giltza mugitu ahal izan zuen, horrek eragiten zion minean erreparatu barik, izan ere likido ilun batek irten zuen bere ahotik, giltzean labaindu eta lurrera tantaka erortzen zela. –Entzun iezadazue- esan zuen nagusiak alboko gelan-. Giltza birarazten ari da. Hitz horiek jarraitzeko bihotz eman zioten Gregoriori. Baina guztiek, aitak, amak, zera oihukatu behar izan zioten: -Aurrera, Gregorio!- Bai, zera oihukatu behar izan zuten: -Beti aurrera! Saiatu zaitez!. Eta guztiak bere ahaleginaren ondorioak larritasunez ikusteko zain zeudela imajinatuz, bihotz-bihotzetik giltza haginkatu zuen, nahiko ahulduta. Eta, giltzak sarrailan jira egiten zuen heinean, bera mantendu egiten zen, airean alde batetik bestera zebilela, ahotik eskegita, eta, beharrezkoa zen arabera, giltzean oratzen zen edo bere gorputzeko pisu guztiaz beherantz bultzatzen zuen. Sarrailaren hots metalikoak, amore ematerakoan, bere senera guztiz itzularazi zuen. –Beno- esan zuen, sekulako zizpurua emanez-. Ez da sarrailagilea etorri izan behar. Eta buruarekin kisketa jo zuen atea guztiz zabaltzeko. Atea zabaltzeko modu hau zela eta, sarrera librea zegoen arren, ez zuten Gregorio ikusi. Lehendabizi, ateko orrietako bat astiro bultzatu behar zen, atalasean atzeraka lazki ez jausteko kontu handiz. Eta mugimendu zail hau oraindik nola egin zezakeen pentsatzen zegoela, beste ezertan pentsatzeko astirik ez zuela, nagusiarengandik “ene!” entzun zuen, haizearen orroa bezala entzun zena, eta atetik hurbilen zegoen gizon hau ikusi zuen, baita eskuarekin ahoa nola estaltzen zuen eta poliki atzerantz egiten zuen ere, indar ikusezin batek mekanikoki bultzatuko balu bezala. Amak- nagusia han egon arren, ilea nahasia zuena burezurreko gainaldean- lehenengo Gregoriori begiratu zion, eskuak elkartu zituen, gero berarengana bi pausu eman zituen, eta azkenean zerraldo erori zen, bere gonak inguruan sakabanaturik eta aurpegia bularreko sakontasunean estalia zegoela. Aitak ukabilarekin mehatxu egin zuen, etsaitasuna erakutsiz, Gregorio logela barrurantz bultzatu nahi izango balu bezala; gero buelta eman zuen, etxeko sarrerara segurtasunik gabe abiatu zen, eta, begiak eskuekin estaliz, negarrak bere bular sendoa astintzen zuela. Gregorio, orduan, ez zen logelara guztiz sartu; bere logela barruan itxita zegoen ateko orrian eutsi zen; horrela, bere gorputz erdia baino ezin zitekeen ikusi, burumakur ingurukoak zelatatzen zituela. Bitartean, eguna argituz joan zen, eta beste aldeko espaloian aurrez aurreko eraikin beltzituaren zati txiki bat ikus zitekeen. Ospitale bat zen, eta bertako fatxada monotonoa leiho simetrikoek desegiten zuten. Ez zuen atertu, baina ordurako tanta bakanak baino ez zeuden, lurreko leku ezberdinetan ikus zitezkeenak. Mahai gainean gosaria zerbitzatzeko tresnak zeuden, izan ere, aitarentzat huraxe zen eguneko jateko momenturik garrantzitsuena, eta egunkari ezberdinak irakurtzen luzatzea ikaragarri gustuko zuen. Gregorioren aurrez aurre zegoen horman eskegitako mihisean bere argazki bat zegoen, zerbitzu militarrean zegoela eginikoa eta teniente uniformea erakusten zuena, eskua lepoan jarria, arduragabekeriaz irribartsu, bere jarrera eta janzkerak errespetua eskatuko balute bezala. Gela hori etxeko sarrerara begira zegoen; atetik etxekoa ikus zitekeen, irekita ere bazegoena, baita eskailera-burua ere. - Beno- esan zuen baretasuna mantendu zuen bakarra bera izan zen uste osoa zuela-. Beno ba, berehala jantziko naiz, erakusgaiak hartuko ditut eta bidaia hasiko dut. Bidaia egiten utziko didazue, ezta? Nagusi jauna, burugogorra ez naizela eta gustura lan egiten dudala ikus dezakezu. Bidaiatzea nekagarria da; baina ni ezin naiteke bidaiatu gabe bizi. Nora zoaz, nagusi jauna? Saltokira? Bai? Gertatu den guztia gertatu den bezalaxe kontatuko al duzu? Edonor ezgai izan daiteke batzuetan lanerako; baina momentu horietan langileak mesedegarri izan direla ohartu behar dira nagusiak eta jakin beharko lukete, ezgaitasuna gainditu ostean, gogotsuago eta arduratsuago lan egingo dutela. Nik, zuk ondo dakizun bezala, lan handia zor diot buruzagiari. Baina, bestalde, nire gurasoak eta nire arreba ere zaindu egin behar ditut. Egia da gaur estuasun larri baten nagoela. Baina lan eginez gainditzea lortuko dut. Mesedez, ez ezazu egoera gehiago zaildu. Nire alde jarri zaitez. Saltzailea inork maite ez duela badakit. Guztiek uste dute dirua erruz irabazten duela, eta, horretaz gain, ederto bizi dela. Egia da aurriritzi hau desager dadin arrazoi berezirik ez dagoela. Baina zuk, nagusi jauna, beste langile guztiek baino askoz gehiago dakizu, eta, geure artean, buruzagia barne, guztiaren jabe dena, sarritan erratu egiten da langileei buruz. Zuk ondo dakizu saltzailea, urteko egun gehienak saltokitik kanpo ematen dituenez, zurrumurru ugarirako pizgarri erraza dela eta funsgabeko kointzidentzia eta kexetarako biktima egokia ere bai. Horien aurka defendatzea ez da batere erraza, gehienetan horien berri ere izaten ez duelako, eta bidaia batetik leher eginda itzultzen denean baino ez ditu kausa ikusezin baten ondorio negargarriak zuzenean nabaritzen. Nagusi jauna, ez zaitez arrazoia ematen didazula erakusten didan ezer esan gabe joan, neurri batean behintzat. Baina, Gregoriok lehen hitzak esandakoan, nagusiak buelta eman zuen eta hari destainaz begiratzen zion, ezpainekin mesprezuzko keinu bat eginez. Gregoriok hitz egiten zuen bitartean, ez zen momentu bat ere lasai egon. Aterantz urrundu zen Gregoriori begirik kendu gabe, baina astiro-astiro, indar misteriotsu batek gela hartatik alde egitea galaraziko balu bezala. Etxeko sarrerara iritsi zen azkenean eta, oina lurretik altxatu zuen arintasuna ikusirik, sua zapaldu zuela eman zuen. Eskumako besoa eskailerarantz luzatu zuen, han, mirari moduan, askatasuna aurkitu ahal izango balu bezala. Nagusiak era horretara alde egitea onartu ezin zezakeela ulertu zuen Gregoriok, bestela saltokian zuen lanpostua arriskuan baitzegoen. Bere gurasoek ez zuten berak bezain ondo ulertzen egoera, urteek aurrera egin ahala, etxe hartan Gregoriok euren bizitzarekin baino ez akaba zezakeela pentsatu izan zutelako; horretaz gain, momentuak sortutako egonezinagatik, eta horren ondoriozko zereginengatik, zuhurtasuna ahazturik zuten. Baina ez zitzaion hori gertatu Gregoriori; honek bazekien nagusia atxikitzeak zuen garrantzia, baita berau lasaitu, konbentzitu eta erakartzeak ere. Horren guztiaren menpe zegoen Gregorioren eta bere senideen etorkizuna. Bere arreba gutxienez hantxe egongo balitz! Oso azkarra zen; Gregorio oraindik bere bizkar gainean etzanda zegoenean negar egin zuen. Seguru asko nagusia, neska politarekin adeitsua izango zelakoan, neskak nahi izandako edonora joateko prest egongo litzateke. Etxeko atea itxiko zukeen eta sarreran bertan ezustekoa kendu lioke. Baina arreba ez zegoen han, eta Gregorio bere kabuz moldatu behar zen. Eta, mugitzeko zuen gaitasun berria oraindik ezagutzen ez zuela ohartu barik, ezta posibleena ere, eta ziurrena ere bazena, hau da, besteek bere diskurtsoa ulertuko ez zutela, eutsita zegoen logelako atearen orritik banandu zen, bestearen zabaldurak sortutako atearen orritik irristatu zen nagusiarenganantz aurrera egiteko nahiarekin, eskailera-buruko barandan komikoki oraturik jarraitzen zuena. Berehala lurrera erori zen, alferrekoak ziren ahaleginak eginez bere hanka nimiño eta ugarietan eusteko, ahopeka kexa txikia egiten zuela. Momentu hartan, egun hartan lehenengo aldiz, benetako ongizate batek hartua bezala sentitu zen: hankatxoek, lurrean eutsita, zuzen-zuzen obeditzen zuten. Poztasun naturalez nabaritu zuen, eta berak nahi zuen lekura eramateko ahalegina egiten zutela ohartu zen, bere sufrimenduen amaiera iritsi zela adierazi zuena. Baina Gregorio, egin beharreko mugimendu gogorragatik, lurraren arrasean alde batetik bestera zebilenean, ez oso urrun eta bere amaren aurrez aurre, honek bat-batean salto egin zuen eta garrasika hasi zen, besoak luzatuz eta atzamarrak banatuz: -“Lagundu! Jainko maitea! Lagundu!”. Burua makurtzen zuen Gregorio hobeto ikusi ahal izateko; baina, bat-batean, suposizio hau ezeztatzeko asmoz, atzerantz erori zen, mahai gainean bizigabe moduan jausiz, eta oraindik hau ipinita zegoela gogoratu gabe, bertan jesarrita geratu zen, bere alboan iraulitako kafeontzitik kafea zorrotadaka isurtzen zegoela ohartu barik, alfonbratik zehar zabalduz. - Ama! Ama!- xurxulatu zuen Gregoriok, goitik behera begiratuz. Momentu baten nagusiak bere burutik alde egin zuen; eta ezin izan zuen, isuritako kafea ikusterakoan, bere barailak behin eta berriz hutsean ireki eta itxi baino. Amak, mahaitik alde egiten ahalegintzen zebilenean, berriz ere garrasi egin zuen eta bere burua aitaren besoetan bota zuen, bera laguntzera zihoana. Baina ordurako Gregoriok ezin zien bere gurasoei jaramonik egin; nagusia eskaileran zegoen eta, kokotsa barandan jarrita zuela, ikuskizun hari azkenengoz begiratu zion. Gregoriok indarra hartu zuen nagusiarengana heltzeko asmoz, baina hark zerbait susmatu zuen, izan ere, salto bat emanda hainbat eskailera-maila jaitsi baitzituen eta desagertu egin zen, baina horren aurretik eskailera osoan entzun ziren oihuak bota zituen. Zoritxar hau guztia gutxi balitz, nagusiaren ihesaldiak aita ere guztiz aztoratu zuen, momentu hartaraino lasai samar egon zena; izan ere, iheslariaren atzean arin joan beharrean, edo gutxienez Gregoriok hori egitea baimendu izan balu, eskumako eskuarekin nagusiaren makilari heldu zion- hau ez zen makila batzeaz gogoratu ere egin, ezta bere kapela eta berokia batzeaz ere, aulki baten ahaztuak- eta, beste eskuan mahai gainean zegoen egunkari handi bat hartuz, prestatu egin zen, lurrean ostikada indartsuak emanez, papera eta makila erabiliz, Gregorio bere logela barruraino atzera eginarazteko. Azken honen erreguek ez zuten ezertarako balio izan, ulertu ez zituztenak; eta, burua era otzanez bere aitarenganantz bueltatu bazuen ere, haren ostikada indartsuak bikoiztea baino ez zuen lortu. Amak, bere aldetik, eguraldi txarra egon arren, leiho bateko kristala jaitsi zuen eta, kanporantz bortizki makurturik, aurpegia eskuekin estaltzen zuen. Kanpoko eta eskailerako airearen artean haize indartsua sortu zen; leihoetako errezelak harrotu egin ziren; mahai gaineko egunkariak ere bai, eta orrialde solte batzuek lurretik hegan egiten zuten. Aitak, errukigabe, txistu basatiekin presatzen zuen atzera-egitea. Baina Gregoriok oraindik ez zekien atzerantz ondo ibiltzen, eta horregatik oso astiro zebilen. Gutxienez buelta eman ahal izan balu! Arnas batean bere logelan egongo litzateke. Baina, bere makaltasuna zela-eta ez zuen bueltarik eman nahi izan aita urdurituko zuen beldur, honek zuen makila tentea burua zauritu edo bizkarra hausteko prest zegoela. Azkenean, hala ere, ez zuen beste erremediorik izan eta buelta eman behar izan zuen, amorruz ohartu baitzen atzerantz ibiliz norabidea mantentzea ezinezkoa zitzaiola. Horrela, bere aitari estuasunez begiratzeari uzten ez ziola, ahalik eta arinen buelta ematen hasi zen, hau da, makaltasun ikaragarriz. Aita haren borondate onaz jabetu behar izan zen, erasotzeari utzi baitzion, urrunetik makilaren puntarekin jiratu beharreko norabidea zuzenduz. Gutxienez txistu jasanezin hura gelditu izan balitz! Burua guztiz galtzea eragiten zion honek Gregoriori. Buelta guztiz amaitzeko gutxi falta zitzaionean, txistu hark nahastu eta atzera pixka bat egin zuen. Atearen aurrez aurre egotea lortu zuen azkenean. Baina bere gorputza ate hartatik oztopo barik igarotzeko handiegia zela jabetu zen momentu hartan. Aitari, momentuan zituen gogoak ikusirik, beste orria zabaltzea ez zitzaion, jakina, bururatu leku nahikoa izan zezan. Ideia batez baino ez zegoen beteta: Gregorio, lehen bait lehen, bere logelan sartu behar zen. Hala ere, sartu ahal izateko Gregoriok behar zituen prestaketa gogaikarri guztiak ez lituzke inoiz ere onartuko eta, era honetara, atea igaro. Honetarako inolako oztoporik egongo ez balitz bezala, Gregorio bultzatzen zebilen handitzen zioan iskanbila sortzen. Gregoriok bere atzean entzuten zuen ahotsak ez zuen aita batena zenik ematen. Gregorio ateko markoaren kontra estutu zen. Albo batez tentetu egin zen; atalasean zeharka jarrita zegoen orain, bere alboa guztiz minduta eta zaurituta zegoela. Ateko argitasunean irudi nazkagarri batzuk ikus zitezkeen.Gregorio trabaturik geratu zen han, ez zen bere kabuz inolako mugimendurik egiteko gai. Alde bateko hankatxoak airean zeuden, eta beste aldekoak lurrean zapaldurik min handia sortuz... Horrelako baten, logelan azkar sarrarazi zuen kolpe indartsu eta, era berean, salbatzailea eman zion aitak atzetik, odoletan hastea eragin ziona. Gero, makilarekin itxi zuen atea, eta azkenean guztia lasaitu egin zen. ==2. Kapitulua== Gaua iritsi zen arte Gregorio ez zen logale neketsu hartatik esnatu, konortegabetze baten antzekoa izan zena. Hala ere, ez zen bere kabuz askoz beranduago esnatuko, ordurako lo nahiko egin baitzuen, baina isilpeko pauso batzuen marmarrak eta kontuz itxitako sarrerako atearen zaratak esnatu zutela iruditu zitzaion. Tranbia elektrikoaren islak logelako sabaia eta altzarien gainaldea argitzen zituen; baina behean, Gregorio zegoen lekuan, iluntasuna zen nagusi. Astiro eta oraindik trakeski, bere garroekin haztamuka ibiliz, euren balioa ulertua zuela, ateraino hurbildu zen gertatu zena ikusteko asmoz. Bere ezkerraldea zauri bakar, luze eta nazkagarria zen. Herren zebilen, hautaketa bidez eta simetrikoki, bere hanka hilera bien gainean. Beste alde batetik, hauetariko bat, goizean jazotako istripuan zauritua, - miraria izan zen besteak zauririk gabe izatea!-, bizitza barik narras zeraman. Atera iristerakoan, bertara erakarri zuena jateko zerbait izan zela ohartu zen. Katilukada bat azukredun esne ikusi zuen, ogi zuridun zatitxoak igerian zeudela. Pozaren pozez barre egiteko zorian egon zen, goizean baino askoz gose handiagoa baitzuen. Berehala, burua katiluan murgildu zuen begiak estaltzeraino ia-ia; baina laster etsita atera behar izan zuen, ez bere ezkerraldeko minak lana zailtzen zuelako bakarrik (jan ahal izateko gorputz osoa mugitu behar zuen), esnea, momentu hartara arte gehien gustuko zuen edaria zena-horregatik, zalantza barik, arrebak han utzi zuen-, ez zitzaiolako batere gustatu baizik. Ia-ia nazkatuta urrundu zen katilutik, eta berriz ere logelako erdialderantz irristatu zen. Jangelan gasa piztuta zegoela ikusi zuen ateko zirrikitutik. Baina, ohikoa zenaren aurka, ez zitekeen aita amarentzako ozenki irakurtzen ari zela entzun ezta arrebaren gaueko egunerokoa ere. Ez zen txintik ere entzuten. Agian ohitura hau, arrebak bere eskutitzetan beti aipatzen zuena, azkenaldian desagertu egin zen. Baina inguruko guztia ere isilpean zegoen, eta, ziur aski, eraikina ez zen hutsik egongo. –Zelako bizimodu lasaia duen neure familiak!- pentsatu zuen Gregoriok. Eta, bere begiradak gerizpean finkaturik zituen bitartean, bere guraso eta arrebari hain bizitza barea eman ahal izateaz harro sentitu zen, hain inguru politean. Ikaraz pentsatu zuen lasaitasun, ongizate eta poztasun haiek amaitzear zeudela... Burutazio hauek nahas ez zezaten, nahiago izan zuen fisikoki astintzea eta logelatik arrastaka hasi zen. Gauean zehar ateko orri bat zabaldu zen, eta beste batean bestea: norbaitek, zalantza barik, sartu beharra zuen eta duda-mudatan zebilen. Gregorio, hori ikusita, jangelara ematen zuen atearen aurrez aurre jarri zen, bisitari zalantzatia barrurantz erakartzeko prest, edo gutxienez hura nor zen ikusteko asmoz. Baina atea ez zen berriro ireki, eta alferrik itxaron zuen. Goizeko lehen orduetan, atea zarratuta zegoenean, guztiak barrura sartzen saiatu ziren, eta berak orain ate bat zabaldu zuela, eta besteak ere ireki zituztela, zalantza barik, egunean zehar, ez zen inor gehiago joaten, eta giltzak ateko kanpoaldean zeuden, sarrailetan. '''(Zatitxo bat faltan dago)''' (jani zeure tatixe) : eta neskameari dagokionez, ez zen aintzakotzat hartu behar, hirurogei urte inguruko honek, aurreko neskamearen agurretik oso kementsua izan bazen ere, mesede berezi legez, sukaldeko atea itxita edukitzeko eta bakarrik norbaitek deitzen zionean irekitzeko baimena eskatu zuelako. Horregatik, geratzen zen aukera bakarra ama, aita ez zegoenean, bilatzea zen. Ama pozaren pozez joan zen. Baina, heldu bezain pronto mutu gelditu zen. Ohiko legez, arrebak dena behar bezala zegoela egiaztatu zuen, eta, soilik orduan, amari pasatzen utzi zion. Gregoriok, berehala, izara normalean baino gehiago jaitsi zuen, tolesteko asmoz. Izan ere, izara kasualitatez bertan zegoela ematen zuen. Kasu honetan ere ez zuen izararen azpitik kuxkuxeatu; bere ama ikusteari uko egin zion, hau etorri izanagatik pozik zegoelarik. – Sartu zaitez, ez dela ezer ikusten –esan zuen arrebak, ama eskutik helduta eramanez. Eta Gregoriok entzun zuen nola bi emakumetxoek beterik zegoen kutxa astun eta zaharra lekuz aldatzen zuten eta zelan arrebak, beti alaitsu, lan gehiena bere esku hartzen zuen, amaren aholkuei jaramonik egin gabe, hau nekatu egingo zelakoaren beldurrez. Lanak dezente iraun zuen; egia da, ordu laurden bat pasa ondoren, amak kutxa aurreko tokian ixtea komenigarria zela adierazi zuela, lehenik eta behin, oso astuna zelako, eta, gainera, logelaren erdian utzita Gregoriori bidea oztopatuko ziolako; bazitekeen Gregoriori altzariak kentzearen ideia ez gustatzea. Amari, ostera, justu kontrakoa iruditzen zitzaion; biluzik zeuden paretek bihotza estutzen zioten. Zergatik ez al zuen Gregoriok berdina sentituko, bere logelako antzinako altzarietara ohituta egonda? Ez al zuen bere burua abandonaturik ikusiko gela huts horretan? – Eta ez al zirudien, orduan, –jarraitu zuen ahots isil-isilez amak, ia ahopeka, Gregoriok entzuteko beldurrez bezala, non zegoen justu ez baitzekien, hitzak ez zituela ulertzen pentsatzen zuen arren ahots-soinuari buruz ez zeukan-eta ziurtasun bera–, ez al zirudien, orduan, altzariak kendu eta baztertzen genuela, bera bakarrik utzita? Nik uste dut onena logela aurreko moduan uztea dela, horrela, Gregoriok, gugana bueltatzen denean, dena berdin aurkitu eta eten hau ahalik eta arinen ahaztu dezan. Amaren hitz hauek entzunda, Gregoriori iruditu zitzaion, bi hilabete horietan, giza erlazio ezak, bizitza berriak eraginiko monotoniarekin batera, zoratu egin zuela, ezin baitzuen inola ere ez azaldu zergatik desiratzen zuen orduan logela hutsik ikustea. Gregoriok, benetan, nahi al zuen logela aldatua izatea? Ikusi nahi al zuen familiaren altzariekin beteriko logela eroso hura, desertu bihurtuta, non, oztoporik gabe, benetan, pareta guztietatik igo zitekeen, baina, aldi berean, ahaztuko zukeen gizakia zeneko bizitza? Logela ia-ia ahaztuta zeukanean, aspalditik entzun ez zuen amaren ahotsak baino ez zuen hunkitu. Ez, ez zen ezer lekuz aldatu behar; denak bere horretan jarraitu behar zuen; altzarien eragin onuragarririk gabe ezin moldatu, eta, hauek ariketak libreki egitea eragozten bazioten ere, hura, edozelan ere, kaltea baino, abantaila moduan kontuan hartu behar zen. Zoritxarrez, arreba ez zetorren bat iritzi honekin. Gainera, ohituta zegoenez – arrazoiak zituelarik– Gregoriorekin zerikusia zuen guztia, gurasoen aurrean, bere esku hartzera, amaren ideia nahikoa izan zen ez bakarrik kutxa eta mahaia kendu behar zirela behin eta berriz errepikatzeko, baita beste altzairu guztiak kendu behar zirela esateko ere, ezinbestekoa zen sofa kenduta. Baina guzti horretara ez zuen bakarrik bere umeen moduko setakeriak eta bere buruarekiko konfidantzak bultzatzen; gainera, Gretek jakin bazekien Gregoriok arrastaka eta gora eta behera ibiltzeko leku handia behar izateaz gain, altzariak ez zituela ezertarako ere erabiltzen. Eta, beharbada, bere adineko neskatxen berezko gar horrekin, beti edozein aukeraz baliatzeko desirarekin, isilean, Gregorioren izugarrizko egoera areagotzeko desirak eraman zuen arreba guzti horretara, beragatik egiten zuena baino gehiago lortzeko asmoz. Izan ere, Grete izan ezik, inor ez zen ausartuko Gregorio bakarrik sentiaraziko zuen pareta hutsak zituen logela horretara sartzen. Amak, beraz, ez zuen Gretek proiektuari amore ematerik lortu. Logela horren ezinegonak ama isilarazi zuen eta, jarraian, arrebari kutxa ateratzen lagundu zion. Beste erremediorik ez balego, Gregorio kutxarik gabe molda zitekeen, baina, mahaiak bere horretan jarraitu behar zuen. Emakumeak logelatik irten ziren, arnasestuka, kutxa zeramatela. Bat-batean, Gregoriok burua kontu handiz sofaren azpitik atera zuen, haiekin berba egiteko asmoz. Tamalez, ama izan zen lehenago bueltatu zena. Grete, bitartean, ondoko gelan, kutxarekin borrokan ziharduen, hau leku batetik bestera astinduz, altzaria mugitzeko asmoz, baina ezin izan zuen lortu. Ama ez zegoen Gregorioren itxurari ohituta; gaixotu ere egin zitekeen bat-batean Gregorio koko itxuraz ikusirik; eta, horregatik, Gregorio, ikaratuta, ahalik eta arinen atzera egin eta, sofaren beste muturreraino mugitu zen; baina, ordurako oso berandu izan zen, izara mugitu egin baitzen amaren arreta sortaraziz. Hau, une batez, geldi-geldirik geratu zen eta Greterengana bueltatu zen. Gregoriok bere buruari aldaketa ezer apartekorik ez zela behin eta berriz errepikatzen bazion ere, altzari soil batzuk aldatzea baino ez zela, emakumeen joan-etorri eta elkarrizketak egonezin handia sortu zioten. Orduan, burua eta hankak ahal bezain gehien uzkurtzen zituelarik eta sabela lurraren kontra zapaltzen zuelarik, ohartu zen ezingo ziola egoerari gehiago eutsi. Bere logela husten zioten, berak maite zuen guztia kentzen zioten: jadanik erremintak eta zerra gordetzen zitueneko kutxa ere eraman zuten; mahaia ere mugitu zuten, komertzioko karrera ikasten zuenean eta eskolara joaten zenean ere idazteko erabiltzen zuena. Amaren eta arrebaren asmo oneko jardun hura geldiarazi nahi bazuen, ezin zuen minutu bat ere galdu. Momentu honetan, Gregorio ez zen emakumeen presentziaz jabetzen, hauek, unaturik, isilean lan egiten baitzuten; entzun zitekeen bakarra haien urrats nekatuen oihartzun ahulak ziren. Eta, horrela, –emakumeak, ondoko gelan, idazmahaian arnasa hartzeko jesartzearekin batera– Gregorio ezkutalekutik irten zen, bere abiadura bizkortuz. Lehendabizi, ez zekien nora joan. Momentu horretan, jadanik biluzik zegoen paretan, larruz bilduriko emakume baten irudiak arreta deitu zion. Arrapaladan bertaraino igo zen eta kristalera eutsi zen, honek bere sabeleko mina arindu zuelarik. Behintzat, berak estaltzen zuen irudia ez zion inork kenduko. Eta burua jangelako aterantz bueltatu zuen, emakumeak ikusteko asmoz. Egia esan ez zuten atseden handirik hartu. Berriro ere bertan zeuden, Gretek ama besoarekin inguratzen zuelarik, bera helduz. – Beno, eta, orain, zer eramango dugu? –esan zuen Gretek, ingurua miatuz. Bitartean, haien begirada paretari loturik jarraitzen zuen Gregoriorenarekin gurutzatzen zen. Gretek egoerari eutsi zion eta amaren aurrean jarri zen, honek Gregorio ikusi ez zedin. Orduan, dardarati hauxe esan zion: – Etor zaitez, goazen apur batean jangelara. Gregoriorentzat, Greteren asmoa argi zegoen: ama babestu nahi zuen, eta, ondoren, bera paretatik jaitsi. Baina, ez zuen inola ere lortuko! Gregoriok irudiari eutsita jarraitzen baitzuen, eta ez baitzegoen amore emateko prest. Nahiago zuen Greteren gainera salto egin. Baina Greteren hitzek ama urduritzea baino ez zuten lortu. Orduan, ama alde batera mugitu egin zen; paretan zegoen orban beltz erraldoia ozta-ozta ikusi, eta, Gregorio zela konturatu baino lehen, hauxe oihukatu zuen: – Jainko maitea! Jainko maitea! Eta zerraldo erori zen sofaren gainera, besoak luzaturik. Indar gabe zegoela ematen zuen, geldi-geldirik. – Kontuz Gregorio! –oihukatu zuen arrebak, begirada sutsuaz, ukabila gora jasotzen zuelarik. Hauxe izan zen Gretek Gregoriori berba egin zion lehenengo unea metamorfosia gertatu zenetik. Eta arreba ondoko gelara joan zen, ama bere onera bueltatzeko zerbaiten bila. Gregoriok pozik lagunduko ziokeen amari –irudia babesteko denbora bazegoen–, baina kristalari itsatsirik jarraitzen zuen oraindik, eta bertatik zakarki askatu behar izan zen. Ondoren, birritan pentsatu gabe, ondoko gelara abiatu zen, antzinako legez, arrebari aholkuak eman ahalko bazizkion bezala. Baina, haren atzean geldi egotearekin konformatu behar izan zen. Arreba, hainbat botilen artean, bila eta bila ari zen; buelta eman zuenean, beldurtu egin zen; botila txiki bat lurrera erori eta apurtu egin zitzaion, eta honek Gregoriori min eman zion, aurpegian likido erregarri bat bota baitzion. Gretek, jarraian, ahal bezain ontzi gehien hartu eta Gregorioren logelan sartu zen, atea hankarekin itxiz. Gregoriok, orduan, bere burua amarengandik banatuta ikusi zuen, hau, bere erruz, hiltzeko zorian egon zitekeelarik. Eta Gregoriok ez zeukan sartzerik arreba kanpora bota gabe, baina amarentzat ezinbestekoa zen arreba ondoan izatea; beraz, itxoitea besterik ez zuen. Gregorio, urduritasunaren eta aladuren eraginez, sabai, pareta eta altzarietatik igotzen hasi zen, eta, azkenean, batera eta bestera ibili ostean, mahaiaren gainera bota zen, guztiz ahulduta. Horrela minutu batzuk igaro ziren. Gregorio etzan egin zen nekearen nekez; isiltasuna zen jaun eta jabe; hori, apika, seinale ona zen. Bat-batean, deitu egin zuten. Neskamea, betiko legez, bere sukaldean sartuta zegoen, eta Grete atea zabaltzera joan behar izan zen. Aita zen. – Zer gertatu da ba? –izan ziren bere lehenengo hitzak. Greteren itxurak dena zioen. Honek bere aurpegia aitaren bularrean ezkutatu eta ahots isilaz erantzun zuen: – Ama zorabiatu egin da, baina orain hobeto dago. Gregoriok ihes egin du. –Banekien –esan zuen aitak–. Abisatu nizuen; baina zuek, emakumeok, inoiz ez duzue kasurik egin nahi. Gregoriorentzat agerikoa zen aitak Greteren berria txarto ulertu zuela eta aitak, bestalde, bere semeak zerbait txarra egin zuela suposatzen zuen. Gregoriok beharrezkoa zuen, beraz, aita lasaitzea, ez baitzuen ez denborarik, ez baliabiderik gertatutakoa azaltzeko. Horregatik, bere logelako atera joan eta haren kontra estutu zuen gorputza, aitak, sartzen zenean, ulertu zedin bere logelara berehala bueltatzeko asmoa zuela eta aski zuela atea irekitzea, momentuan Gregorio desagertu zedin. Baina egoera kaskar honen aurrean, aita ez zen hori ulertzeko prest egongo. – Ah! –oihu egin zuen aitak, sartu zenean, ahots haserre, baita mehatxatzailearekin ere. Gregoriok burua atetik aldendu zuen, eta aitari begiratu zion. Gregorio ez zen aurretik aitaren aurrean horrela inoiz azaldu. Egia da, beste alde batetik, azken aldian, Gregoriok ez zizkiela etxeko gertaerei garrantzirik ematen, lanpetuta baitzebilen alde batetik bestera arrastatzeko asmatutako metodo berriarekin; eta, beraz, aldaketa nabarmenak aurkitzeko prest egon beharko zela. Baina, guztiaren gainetik, ba al zen gizon hura bere benetako aita? Ba al zen hura, antzina, Gregoriok negozio bidaiak egiten zituenean, ohean arduratuta gelditzen zen gizona? Arratsaldez, Gregorio etxera bueltatzen zenean, txabusina jantzita zuela, besaulkian jesarririk, bere semea alaitsu agurtzen zuena? Igande eta jai egun batzuetan, ama eta Gregoriorekin gutxitan emandako paseoetan, bere jaka zaharraz biltzen zena, makuluaz baliaturik, poliki-poliki eta aldiko pixka bat aurreratzen zuen gizon hura bera ote zen? eta zerbait esan nahi zuen guztietan gelditu eta ondokoak geldiarazten zituen hura bera? Orain, ostera, tente eta zuzen joaten zen, urre koloreko botoiak zituen uniforme urdin batekin jantzita, bankuko ordenantzek eramaten dituztenen modukoa; jakaren lepoaren gainean bere kokospea baino ez zen ikusten; bekain iletsuen azpian, bere begi beltzen begirada bizi eta erneak errespetu handia ematen zuen; bere ile zuria, ordura arte beti korapilaturik zeramana, orain, artesi distiratsu eta ia perfektu batek banantzen zuen. Urre kolorezko intsigniadun kapela –bankuren batena seguruenik– sofa gainera bota zuen aitak, eta, buelta bat emanik, Gregoriorengana heldu zen, etsai espresioarekin, eskuak galtzen poltsikoan zituela, eta lebitadun uniformearen hegal luzeak atzeraka bilduta. Aitak ez zekien zer egin; eta oinak ezohiko modu batean altxatu zituenean, hauen handitasunak Gregorio harritu egin zuen. Baina, honek ez zuen Gregorio haserretu, berak bere bizitza berriaren hasieratik jakin bazekielako aitarentzat, bere semeari zegokionez, zorroztasunik gogorrena ere gutxi zela. Beraz, aitaren aurrean korrika hasi zen; hau gelditzen zenean Gregorio ere gelditzen zen; eta berriro korrikari ekiten zion aita mugitzen zela ikusi orduko. Horrela, gelaren inguruan bueltaka ibili ziren, baina ez zen ezer gertatu. Are gehiago, honek, etenaldi ugarien eraginez, ez zuen jazarpen bat ere ematen. Gregorio, momentuz, lurrean gelditu zen, batez ere, aitak pentsa ez zedin paretetatik edo sabaitik ihes egingo zuenik. Gainera, Gregoriok onartu behar izan zuen korrikaldi horiek ezingo zutela gehiago iraun, aitak urrats bat ematen zueneko, berak hamaika mugimendu egin behar baitzituen. Gregorio itotzen hasia zen; bere aurreko bizitzan ere ez zituen birika osasuntsuak eduki. Pixka batean kulunkatu zen, ihes egiteko ahal bezain indar gehien lortzeko asmoz; begiak ere ezin zituen guztiz irekita eduki; egin zezakeen gauza bakarra ihes egitea zen. Jadanik paretak ere libre zeudela ahaztuta zuen, hauetan altzari arriskutsuak baziren ere. Orduan, bortizki jaurtitako zerbait bere albora jausi zen biraka: sagar bat zen. Ondoren, beste sagar bat; Gregorio, zeharo ikaraturik, geldi-geldirik geratu zen: alferrikakoa zen korrika egiten jarraitzea, aitak bere aurka egitea erabaki baitzuen; honek poltsikoak frutontziko sagar guztiekin bete zituen eta sagar bat bestearen atzean botatzen zizkion Gregoriori, bete-betean asmatu gabe. Sagar gorriak lurrean ari ziren biraka, bata bestearekin talkaka. Horietariko batek, trebetasun handiagoz botatakoa, Gregoriori jo zion bizkarrean, baina honek ez zion minik eman. Hurrengoa, ostera, bizkarrari itsatsirik geratu zitzaion. Baina Gregoriok arrastaka jarraitu zuen, lekuz aldatzeak mina arinduko ziolakoan; bertan mugitu ezinik egongo balitz bezala sentitu zen orduan, eta konortea galduz, hankak zabal-zabal eginda, lurrera erori zen. Gregoriok ikusi zuen azkena bere logelako atea bortizki irekitzen zela izan zen. Lehendabizi, ama irten zen, alkandora jantzita zuela korrika egiten zuelarik –Gretek hau biluztu baitzuen konortea galdu zuenean arnasa hobeto har zezan–, eta honen atzean arreba zetorren, oihuka. Amak aitarengana korrika egiten zuen, bidetik arropa erortzen zitzaiolarik, eta, azkenean, arropekin estropezu egin eta aita besarkatu zuen… Gregoriok ia ezer ikusten ez zuelarik, amak aitari haien semea barkatzeko eskatu zion. ==3. Kapitulua== Zauri larri horrek, sendatzeko hilabete bat baino gehiago behar izan zuenak –inor ez baitzen bizkarreko sagarra, azalean itsatsirik gelditu zen froga hura kentzen ausartu– amari eta Greteri Gregorio familiakoa zela gogorarazi zien, baita aitari ere. Gregorio, beraz, ez zuten etsai moduan hartu behar; errespetua sor zioten. Hortaz, egoerari eustea besterik ez zuten. Gregoriori dagokionez, zauriaren ondorioz mugitzeko trebezia galdu bazuen ere eta, edadeko elbarri baten gisa, bere logela gurutzatzeko –paretan ibiltzea pentsatu ere ezin egin– minutu amaigabeak behar bazituen ere, bere egoera kaskarrean, berarentzako nahikoa zen ordaina jaso zuen: arratsalde orotan, jangelako atea irekita egoten zen, eta Gregorio, logelan zegoela, besteentzako ikustezina zen iluntasunean, familia guztia ikus zezakeen argituta zegoen mahaiaren inguruan, eta haien elkarrizketak ere guztien baimenarekin entzun zitzakeela esan daiteke, lehen ez bezala. Argi dago, oraingo elkarrizketa hauek ez zutela zerikusirik antzinako hizketaldi alaiekin, Gregorio – bidaiari zebilela– ostatuetako gela kaxkarretan, ohe arrotzeko izara hezeen gainean bildurik, hamaika aldiz faltan bota zituen horiekin. Orain, gehienetan, gaua isiltasunean igarotzen zen. Afaltzen zeuden bitartean, aitak bere besaulkian lo hartzen zuen, eta, bitartean, ama eta arreba isil-isilik egoten ziren. Ama, argiaren kontra jarrita, denda batentzako arropa zuri fina josten jarduten zuen. Arreba, berriz, saltzaile sartu zen eta gauetan eszenografia eta frantsesa ikasten zituen, etorkizunean lan hobea lortzeko asmoz. Noizbehinka aita esnatu egiten zen eta, lo egin ez balu bezala, amari esaten zion: <<Josi eta josi, ez daukazu beste konturik!>>. Eta, berehalaxe, berriro ere loak hartzen zuen, amak eta arrebak, leher eginik, elkarri irribarre egiten ziotelarik. Aitak ez zuen bere uniformea, etxean zegoenean ere, kendu nahi; eta txabusinak alfer-alferrik esekitokian jarraitzen zuen bitartean, aita lo seko zegoen; uniformea jantzita egiten zuen lo, beti prestatuta egon nahi izango balu bezala eta etxean ere nagusien agindua entzutea espero bailuen. Ondorioz, uniformea zahartu egin zen, ama eta arreba hau beti garbi egoteaz arduratzen ziren arren. Gregoriok orduak eta orduak ematen zituen uniformeari begira. Hau orbanez beterik zegoen, baina urrezko botoiak beti distiratsu zeuden. Aitarentzat deserosoak baziren ere, lasai hartzen zuen lo. Hamarretan, ama, aita esnatzen ahalegintzen zen, oheratu eta behar zen moduan lo egin zezan esaten ziolarik goxo-goxo. Izan ere, aitak ondo lo egin beharra zuen, seietan sartzen baitzen lanera. Baina hau, oso burugogorra zenez, ezetz esaten zion amari beti, berak mahaian jarraitu nahi zuela adieraziz, nahiz eta aitak bazekien bertan lo hartuko zuela eta besaulkitik ohera aldaraztea erruz kostatzen zitzaiela. Ama eta arreba saiatzen baziren ere, aitak bere horretan jarraitzen zuen, begiak itxita. Amak zamarra-besotik tiratzen zion, belarrira hitz goxoak xuxurlatzen zizkiola; arrebak lanari uzten ziolarik, ama laguntzera joaten zen. Baina honek ez zuen ezertarako balio, aitak ez baitzuen amore ematerik nahi. Honek begiak irekitzen zituen momentu bakarra amak eta arrebak besapetik heltzen ziotenean zen. Orduan, haiei begira, oihukatzen zuen: – Hau bizimodua, hau! Neure azken egunotan ere lasai egoterik ez, alajaina! Eta egundoko pisuak zapalduko balu bezala, nekez baino nekezago altxatzen zen, ama eta arrebaren laguntzaz; ateraino laguntzen ziotenean, keinu egiten zien: haien beharrik ez zuela; eta bakarrik jarraitzen zuen aurrera, baina, lanari utzirik, berriro harengana hurbiltzen ziren Grete eta ama, laguntzen jarraitzeko. Lanagatik neka-neka egindako familia horretan, nork dedika ziezaiokeen behar-beharrezkoa baino denbora gehiago Gregoriori? Etxean gero eta jende gutxiago gelditzen zen; neskamea kaleratu zuten; lan neketsuenetarako beste bat hartu zuten. Oso emakume altua eta argala zen, buruan ile zuri gutxi zituena, goizez eta arratsaldez une batez etortzen zena. Hortaz, amak jostearekin gutxi ez zuela, gainerako etxeko lanei ere heldu behar izan zien. Ez hori bakarrik, familiakoak ziren hainbat bitxi ere saldu behar izan zituzten, antzina, jai eta bileretara joateko, amak eta arrebak harro erakutsi ohi zituztenak. Salmentan lortutako irabaziei buruz hitz egiten zutelarik, gauetan familian izaten zituzten hizketaldi haietako bati esker jakin zuen Gregoriok hori. Baina familia gehien kezkatzen zuen arazoa etxez aldatu ezina zen, ez baitzegoen Gregorio inola ere ez eramateko modurik. Alabaina, Gregoriok jakin bazekien bera ez zela etxez ezin aldatzearen benetako oztopoa, ondo eraman zitekeelako kutxa batean, arnasa hartzeko zuloak eginda. Familiarentzat eragozpen bakarra bizi zuten egoera kaskarra zen, ezagunek eta senideek ezagutzen ez zutena alegia. Zorigaitzak jo zituen denak: aitak bankuko langile apalaren gosariaren bila joan behar zuen; ama arrotzentzat arropa josten ari zen; arreba, batera eta bestera, salmahaiaren atzean ematen zuen eguna, bezeroen gutizien menpe. Baina familiak, bizitasuna galdu zuelarik, ezin zion egoera honi aurre egin. Eta Gregoriok bizkarreko zaurian mina berritzen sentitzen zuen ama eta arreba, aita ohera eraman ostean, jangelara itzuli eta, nork bere lana bertan behera utzirik, elkarren ondoan, oso hurbil, jesartzen zirenean. Amak, Gregorioren logela seinalatzen zuelarik, esaten zuen: - Grete, itxi ate hori! Eta Gregorio, berriro ere, iluntasunaren menpe murgiltzen zen, bi emakumeak ondoko gelan negar egiten zutelarik, edota, begi lehorrekin mahaiari arretaz begiratzen zioten bitartean. Gregoriok, bai gauez, bai egunez, ez zuen ia-ia lorik egiten. Gelako atea ireki egingo zela pentsatzen zuen batzuetan, eta ostera ere, lehen bezala, familiako arazoez bera arduratuko zela. Denboraren poderioz, berriz ere, biltegiko zuzendari eta gerentea etorri zitzaizkion burura, eta biltegiko mutil eta ikastunaz, dignitate bako hartaz, beste komertzio batzuetan zituen bizpahiru lagunez, eta herrixka bateko ostatuko zerbitzariaz, eta... Hauek guztiak aspaldi ahazturiko beste batzuekin nahasten zituen; baina inork ez ziezaiokeen lagundu, ez hari, ez eta etxekoei. Eskuraezinak ziren, eta oroitzapenak burutik kentzea lortzen zuenean lasaitzen zen. Gero, familiaz kezkatzeari ere uko egiten zion, eta, eskaintzen zioten arreta gutxiaren ondorioz, haienganako amorrua baino ez zuen sentitzen. Ez zegoen benetan gogoko zuen ezer; baina, despentsara joan eta, goserik ez bazuen ere, eskubide osoz tokatzen zitzaion guztiaz jabetzen zen. Jadanik arreba ez zen arduratzen haren gustuko jakiak bilatzeaz; lanera joan aurretik, goiz eta arratsaldez, hankarekin, zerbait botatzen zion gela barrura, eta gero, lanetik itzultzean, Gregoriok jakiak probatu bakarrik egin ote zituen –horixe baitzen normalena– begiratu gabe, edota ikutu ere ez zituela egin ikusi baino lehen, hondarrak bildu ohi zituen erratzarekin. Gelaren txukunketa ere, beti gauez egiten zena, presaka egiten zuen. Hormak zikinkeriaz beterik zeuden, eta hautsa eta hondakinak bazterretan pilatzen ari ziren. Aspaldi, arreba sartzean, Gregorio, hain zuzen ere, zikinago zegoen txokoan baztertzen zen. Baina, orain, asteak eta asteak pasa zitezkeen ere, arreba ez zatekeela gehiago saiatuko; Gregoriok bezain ongi ikusten baitzuen zikina, baina, zirudienez, ez zuen biltzeko asmorik. Irudikortasun guztiz berriarekin, familia guztiarengana hedatu zena, ez zuen onartzen gelaren txukunketaz beste inor ardura zedin. Behin batean, amak Gregorioren logela guztiz txukundu nahi izan zuen; horretarako, ura pertzaka erabili behar izan zuen; Bien bitartean, Gregorio han zetzan, hezetasunaren ondorioz, mugigaitz eta saminduta, sofaren azpian. Baina arreba, lanetik itzultzean, gelan gertatutako aldaketez ohartu orduko, guztiz minduta sentitu zen; jangelan sartu eta, amaren azalpenak aditzeko betarik gabe, negarretan urtu zen, aita eta ama ikaratu egin zituelarik. Aitak amari Gregorioren gelaren ardura osoa arrebari utzi ez ziolako errieta egin zion; arrebak aurrerantzean garbiketarekin jarraitzea ezinezkoa izango zitzaiola adierazi zuen oihuka, haserre baitzegoen. Amak logelara eraman nahi zuen, ez baitzen lasaitzen; arreba, negarzotinka, mahairi ukabilka ari zen, eta Gregorio, amorruaren amorruz, txistuka ari zen, inor ez baitzen gogoratu –egoera mingarri hura ekiditzeko– atea ixteaz. Baina arreba, nekeak unaturik, Gregorio zaintzeaz gogaiturik baldin bazegoen, ama ez zen zertan ordezkatu behar, Gregoriok ez zuen zertan abandonatuta sentitu: horretarako neskamea zegoen. Zen baino nagusiagoa ematen zuen alargun harentzat, bere gorputz hezurtsuari esker, bizitza honetan ez zuen izan jasan ezinezko egoerarik; ez zuen sentitzen Gregoriorenganako inolako higuinik. Inolako jakin-minik, behin batean Gregorioren logelako atea ireki zuen; hau, ezusteak asaldaturik, inork jarraitzen ez bazuen ere, alde batetik bestera hasi zen korrika; baina, aldagaitz jarraitu zuen, eskuak sabel gainean tolesturik. Handik aurrera, goiz eta arratsaldero, atea isilka ireki eta zirrikitutik Gregoriori begira gelditzen zen. Hasieran, deitu ere egiten zion, bere ustez hitz goxoz gainera: "Etor zaitez hona, astakirten hori!" esaten zion. Gregoriok, hau entzunda, ez zion erantzuten; izan ere, mugitu ere egin gabe jarraitzen zuen, atea ireki ere izan ez balitz bezala. Hobe izango zatekeen, alfer-alferrik molestatu ordez, egunero Gregorioren logela garbitzeko agindu izan balitzaio neskameari. Egun batean, goizean goiz, –udaberriaren berehalako etorrera iragartzen zuela zirudien euriak kristalei bortizki erasotzen zien bitartean– neskameak, betiko legez, molestatu zuen; Gregorio hainbesteraino haserretu zen, non buelta eman eta emakumearengana abiatu zela, erasoko ziola ematen zuelarik. Baina emakumea, ikaratu ordez, atea ondoan zegoen aulkia jaso, eta, han jarri zen zain, eskuetan zuen aulkiarekin Gregoriori bizkarrean joko ziola garbi adieraziz. –Ez al duzu etorri behar, ala? –esan zuen Gregoriok atzera egin zuela ikustean. Eta mantso-mantso, berriro ere, aulkia bere lekuan utzi zuen. Gregoriok ia ez zuen jaten. Eramaten zizkioten jakien ondotik pasatzerakoan zerbait probatu, orduak eta orduak ahoan eduki eta, azkenean, bota egiten zuen. Hasieran pentsatu zuen bere gogogabetasuna, dudarik gabe, bere logelaren egoerak murgiltzen zuen malenkoniaren ondorio zela; baina oso azkar ohitu zen honen itxurara. Beste leku baten soberan zeuden gauzak bertan uzteko ohitura hartu zuten, zeinak asko ziren, etxeko logela bat apopiloentzat erabiltzen baitzuten orain. Hiru gizon oso formal hauek –hirurak bizardunak, Gregoriok egun baten ateko zirrikitutik ikusi zuenaren arabera-, bai beraien logela, baita etxe guztia ere, sukaldea batez ere, txukun-txukun mantentzen zuten. Ezin zuten haien begi aurrean ikusi ez balio gabeko trasterik ezta gauza lohirik ere. Gainera beraien altzari ia guztiak ekarri zituzten, eta horregatik zeuden hainbeste balio gabeko gauza, saldu ezin zitezkeenak baina bota nahi ez zituztenak. Eta gauza hauek guztiak Gregorioren logelan sartzen zituzten, hautsontzi eta zaborrarekin batera. Neskameak laster batean botatzen zituen erabiliko ez ziren gauzak Gregorioren logelara. Agian neskameak edukiko zuen gauza haiek biltzeko asmoa denboraz ondo ibiliko zenean, edota denak kanpora botatzekoa; baina beti gelditzen ziren botatako leku hartan. Gregoriok soilik mugitzen zituen lekuz logelan lekurik gelditzen ez zitzaionean, nahiz eta ahalegin haren ondoren neke-neke eginda amaitzen zuen, denbora luzez mugitzeko indarra galdurik. Apopiloak batzuetan etxean afaltzen zuten, jantoki-sala nagusian. Egun hauetan logela honetako atea itxita gelditzen zen; baina honek guztiak ez zuen Gregorio larritzen, izan ere atea zabalik egon zen hainbat gauetan logelako lekurik ilunenean gorde zen, familia horretaz ohartu ere egiten ez zelarik. Baina egun baten neskameak atea ertirikita utzi zuen, eta hau holaxe gelditu zen gauez apopiloak etxera heldu eta argia piztu zutenean. Mahairatu ziren, aurretik aita, ama eta Gregorioren jarlekuak izandakoetan jesarriz, mahai-zapiak zabaldu zituzten eta sardexka eta aiztoak heldu zituzten. Momentu hartan ama agertu zen atean haragiz beteriko erretilu bat zeramala, eta bere ostean arreba patataz beteriko erretilua zeramalarik. Jaki berotik lurruna irteten zen. Apopiloak erretiluetara hurbildu ziren, zerbitzatu aurretik dastatzeko irrikaz, eta erdian jarrita zegoen gizonak, hiruretatik autoritarioena zirudienak, haragi zati bat zatitu zuen erretiluan bertan nahikoa samur zegoela baieztatzeko asmoz. Bere poztasuna adierazi zuen amaren eta arrebaren lasaitasuna sortuz. Bitartean, familiak sukaldean afaltzen zirauen. Aita, familiarekin bildu aurretik jantoki-salara sartu, hiru gizonak agurtu eta, txanoa eskuan zuelarik, mahaiaren inguruan buelta eman zuen. Horren ondoren, familia elkarrekin zegoenean, ia-ia isiltasun osoan hasi ziren jaten. Gregoriori gauza bitxia iruditzen zitzaion beti, afalorduan zeuden hots guztien artean, haginek jakiak mamurtzerakoan egiten zuten hotsa nabaritzea, honek Gregoriori jateko haginak beharrezkoak zirela eta hagin bako masailezurrarekin jatea ezinezkoa zela adierazi nahiko balio bezala. “Hau gosea dudana, hau –zioen bere artean, arduraturik-. Baina ez dira hauek nahi ditudan gauzak… Hauena bai gogoz jatea! Eta ni bien bitartean, gosez hilda!” Gau hartan bertan -Gregoriok ez zuen gogoratzen biolina entzun zuenik denbora luze hartan- sukaldean haren soinua igarri zuen. Apopiloek amaitu zuten jada afaltzen. Erdian jarrita zegoenak egunkari bat atera zuen eta alboan zeuden beste biei orri bana eman zien, eta hirurek irakurtzen zuten aulkian etzanda. Biolina aditu zutenean, beraien arreta musikarengan jarri zuten; jaiki egin ziren, eta, behatz puntetan ibiliz, ateondoraino joan ziren, bertan mugitu gabe, bata bestearen kontra geldituz. Zalantza gabe sukaldetik entzun zituen aitak, hauxe galdetu baitzien: - Beharbada jaunek ez dute musika atsegin? Eta gehitu zuen: - Horrela bada, momentuan eten daiteke. - Inondik inora ere -esan zuen autoritate handiena zuen gizonak-. Nahiko luke andereñoak hona sartu eta hemen jo? Askoz ere erosoagoa eta atseginagoa izango litzateke. - Noski baietz! -erantzun zuen aitak, bera biolina joko zuena bailitzan. Apopiloak jantoki-salara itzuli ziren, eta bertan itxaron zuten. Handik gutxira heldu zen aita atrila eskuetan zuela, honen ondoren ama musika paperekin, eta, azkenik, arreba, biolinarekin. Arrebak dena lasaitasunez prestatu zuen jotzen hasteko. Bitartean, gurasoak ez ziren ausartzen haien besaulkietan jesartzen ere, sekula ez baitzuten apopilorik eduki etxean eta horregatik haienganako adeitasun osoa erakusten zuten. Aita atearen ondoan gelditu zen, eskumako eskua bere trajearen bi botoiren artean sartuta zuelarik; baina amari, apopiloetariko batek besaulkian jesartzea eskaini zion, eta bazter baten jarri zen, ez baitzuen besaulkia gizon hark utzitako lekutik mugitu. Arreba jotzen hasi zen, eta aitak eta amak, bakoitzak bere lekutik, bere eskuaren mugimendu guztiak jarraitzen zituzten. Gregorio, musikak erakarrita, apur bat aurreratzera ausartu zen, eta bere burua jantoki-salan zegoela konturatu zen. Jada ez zen harritzen besteekiko zuen arreta eskasagatik, eta, lehen, aldiz, arreta hori izan zen hain zuzen berak zuen bertuterik aipagarriena. Hala eta guztiz ere, orain inoiz baino gehiago, berak ezkutatzeko arrazoiak zituen, izan ere, bere logelan zegoen zikinkeria guztia zela eta, edozein mugimendu egiterakoan, bere inguruan hautsa altxatzen zuen, bera ere hautsez beteta zegoen eta berarekin batera bizkarrean eta alboetan litsak, ileak eta jaki hondakinak zeramatzan. Besteenganako axolagabetasuna sekula baino nabarmenagoa zen, aurretik egunean hainbat aldiz alfonbra gainean etzanda marruskatzen zenean baino nabarmenagoa hain zuzen. Eta, halere, zegoen egoeran zegoela ere, ez zuen lotsarik sentitzen jantoki-salako lurrean zehar aurrera egitean. Egia da inor ere ez zela beraz arduratzen. Familia biolinaren soinuarekin guztiz txundituta zegoen, eta apopiloak, hasieran eskuak poltsikoetan zeuzkatela, atrilaren ondoan kokatu ziren, honetatik nahiko hurbil, guztiek letrak irakurri ahal izateko eta seguruenik arrebari enbarazu egiten ziotelarik. Baina ez ziren luzaro horrela egon eta laster leihoaren ondora joan ziren aurpegiak alboratuta, eta aitak larriturik begiratzen zituela. Izan ere horrek adierazten zuen haiek aparteko musika dibertigarria entzuteko zuten ilusioa apurtu zela, jada nekatzen hasiak zirela eta soilik adeitasuna erakustearren onesten zutela arrebak biolina jotzen jarraitzea. Bereziki hirurak erretzen ari ziren zigarroen kea ahotik edota sudurretik botatzeko moduak urduritasun handia adierazten zuen. Eta, baina, zeinen ondo jotzen zuen arrebak! Aurpegia alboratuta zuela jarraitzen zuen adi-adi eta tristeki pentagrama irakurtzen. Gregorio apur bat gehiago hurreratu zen eta burua lurrari lotuta mantendu zuen, bere begirakunea bere arrebarenarekin topatzeko ahaleginak eginez. Piztia izango ote zen, musikak hainbeste txunditzen bazuen? Bere aurrean sutsuki antsiatutako jaki ezezagun batengana zuzentzen zuen bidea zabaltzen zela zirudien. Bai, arrebarenganaino heltzeko erabakia hartuta zuen, gonatik tira egin eta era hartan bere logelara biolina jotzera joan behar zuela adierazteko, bertan inork ez baitzuen bere musika saritzen eta berak egin nahi zuen hori. Aurrerantzean, ez zion arrebari bere logelatik irteten utziko, berak bizirik zirauen bitartean ez behintzat. Lehenengo aldiz zerbaitetarako balio behar zion bere itxura beldurgarri hark. Momentu batean ate guztietan egon ahal izatea nahi zuen, eraso nahi zion edonoren gainean salto egiteko prest. Baina ezinbestekoa zen arreba bere ondoan geratu zedin, ez behartuta baizik eta bere borondatez; beharrezkoa zen halaber, bere ondoan jesarri zedin sofan, beregana makurtu zedin, eta orduan aitortuko zion Kontserbatoriora bidaltzeko asmoa eduki zuela, eta aurreko Gabonetan zoritzar hura gertatu izan ez balitz -izan ere, Gabonak igaro ziren jada, ezta?, horrela aitortuko zion guztiei, inoren eragozpenak kontuan hartu gabe. Eta azalpen hau entzuterakoan, arreba, hunkituta, negar batean hasiko zen, eta Gregorio bere sorbalda gainera igoko zen, eta saman musukatuko zuen, dendara zihoanetik biluzik, zinta gabe, eramaten zuen sama hartan. -Samsa jauna -esan zion aitari hiruretatik agintariena zirudien gizonak. Eta, beste hitz bat gehiago esaten denbora alferrik galdu gabe, aitari erakutsi zion, hatz erakuslea luzatuz, Gregorio, hau geldiro aurrera zihoalarik. Biolinaren soinua momentu hartan isildu zen, eta hiruretatik agintariena zirudienak irribarre egin zien bere lagunei, burua astinduz, eta berriro Gregoriorengana zuzendu zuen bere begirada. Aita lehenengo eta behin, Gregorio bertatik kanporatu beharrean, apopiloak lasaitzen ahalegindu zen, zeinek ez zeuden batere urduri, eta biolina jostagarriagoa iruditzen zitzaien Gregorioren agerrera. Haiengana lastertu zen, eta, besoak luzatuz, haien logelara bultzatu nahi izan zituen Gregorio bere gorputzarekin ezkutatzen zuelarik. Haiek, orduan, ez zuten haien haserrea disimulatu, nahiz eta ezin zitekeen jakin haserre hori aitaren jokabideagatik zen edota, susmorik txikiena eduki gabe, tankera horretako izaki batekin batera bizi izan zirela jakin izanagatik. Azalpen eske hasi zitzaizkion aitari, zerura jaso zituzten haien besoak, nork bere bizarretik tira egin zuen keinu urduri batez, eta astiro-astiro atzera egin zuten haien logelaraino. Bitartean, arrebak lortu zuen bat-bateko eten hari buru egitea. Momentu batez mugitu ezinik gelditu zen, oraindik jotzen ibiliko bailitzan, biolina axolagabetasunez eusten zuela. Eta bat-batean beretik irten zen: instrumentua amari ipini zion besoetan, honek bere besaulkian jarrita jarraitzen zuelarik, bere birikak egiten ari ziren lan neketsuaren erruz ia itota. Arreba alboko gelara abiatu zen, aitak bultzatuta apopiloak orain arinago sartzen ari ziren gela berera. Trebetasun handiz mantak eta burukoak hartu eta lekuz aldatu zituen, eta gizonak haien gelara sartu baino lehenago ere, amaitu zuen haien oheak egiten eta handik irtenda zegoen jada. Aita hain zuen bere itsukeriak gainduta, ezen ahaztu egin zuen apopiloenganako gutxiengo adeitasuna izatea, eta haiek sutsuki bultzatzen jarraitzen zuen, harik eta atalasera iritsi zirenean hiruretatik agintariena zirudienak, lurraren kontra ostiko bat jo zuen, eta, ahots beldurgarri batekin, aita geldiarazi zuen hitz hauek esanez: -Jakinarazi nahi dizuet -eta hau esatean eskua altxatu eta amaren eta arrebaren begiradarekin bat egin zuen-, jakinarazi nahi dizuet zeuei, familia honetan gertatzen diren gertakari nazkagarriak ikusirik -eta hitz hauek esatearekin batera txistua bota zuen lurrera gogotsu-, momentu honetan bertan alde egingo dudala etxe honetatik. Ez da beharrezkoa esatea deus ere ez dudala ordaindu beharko hemen igaro ditudan egunengatik; arinago aldiz, hausnartu egingo dut zuri kalte-ordainketarik eskatuko dizudanentz, eta ez uste hau egiaztatzea oso zaila izango denik. Isildu eta bere ingurura begiratu zuen, zerbaiten zain egongo bailitzan. Eta, hain zuzen ere, bere beste bi lagunek berak esandakoa berretsi zuten, hauxe gehituaz: -Geuk ere momentu honetan bertan alde egingo dugu etxe honetatik. Honen ostean, hiruretatik agintariena zirudienak maratila heldu zuen eta atea kolpe batez itxi zuen. Aita, zalantzazko pausoak emanez, eskuen laguntzaz haztamuka, bere besaulkira zuzendu zen, eta bertan bota zen. Bazirudien gabetako bere ohiko loaldia egitera zihoala, baina bere buruaren makurdurak, pisu gabe jausita balego moduan, erakusten zuen ez zegoela lotan. Denbora guzti horretan, Gregorio isilik geratu zen, apopiloek ezustean hartu zuten leku berean geldirik. Bere planaren porrotak sorturiko tristurak, eta baliteke baita goseak sorturiko ahuleziak ere, ezinezko egiten zuten mugimendurik txikiena ere. Luze barik ekaitz itzel bat gainera etorriko zitzaionaren beldur zen, eta zain zegoen. Ez zen biolinaren zaratarekin ere aztoratu, zeina amaren atzamarren dardararen eraginez bere altzotik lurrera jausi zen. -Guraso maiteak -esan zuen arrebak, sarrera gisa mahai gainean ukabilkada itzel bat emanez-, honek ezin du horrela jarraitu. Zeuek ulertzen ez baduzue, neu ohartzen naiz horretaz. Munstro honen aurrean, ez dut nire nebaren izena aipatu ere egin nahi; eta, horregatik, hauxe baino ez dut esango: ezinbestekoa da bera gainetik kentzea. Gizalegez posible zirenak eta ez zirenak ere egin ditugu bera zaindu eta jasateko, eta ez dut uste, hau horrela izanik, inoren gaizkirik txikiena ere entzun behar dugunik. -Mila aldiz duzu arrazoia -esan zuen orduan aitak. Ama, oraindik arnasestuka zebilela, isilean eztulka hasi zen, eskua bularrean zuela eta begirada zoro antzera galduta zuela. Arreba berarengana joan zen korrika eta bekokia eutsi zion. Aita, arrebaren hitzek bere burutapena zehaztera bultzatu zuten. Besaulkian erosoago jesarri zen, oraindik apopiloen janariaren mahaian geratzen ziren plateren artean bere ordenantza burukoarekin jolasten zuen, eta, noizbehinka, Gregoriori begirada bat zuzentzen zion, ikaragaitz. -Ezinbestekoa da bera gainetik kentzea -errepikatu zion, azkenean, arrebak aitari; izan ere, amak, bere eztula zela eta, ezin zuen ezer ere entzun. Guk egiten dugun lana egiten denean, ez da posible etxean, gainera, gisa honetako atsekabeak bizitzea. Nik neuk ere ezin dut hau gehiago jasan. Eta negar batean hasi zen bere malkoak amaren gainera jausten zirelarik eta honek, mekanikoki, eskuarekin garbitzen zituelarik. -Alabatxo -esan zuen orduan aitak errukiz beterik eta argitasun harrigarriz-. Zer egingo diogu ba! Baina arrebak lepoa jaso besterik ez zuen egin, negar egiten zuen bitartean sentitu zuen harridura, aurreko erabakiaren hain kontrakoa zena, azaleratuz. - Behintzat berak ulertuko bagintu -esan zuen aitak. Baina arrebak, etengabe negar eginez, indartsuki eragin zuen eskua, horrela adierazi nahian ez zutela horretan pentsatu ere egin behar. -Behintzat berak ulertuko bagintu -jarraitu zuen aitak esaten, begiak itxiz, aditzera emanez bera ere ziur zegoela hau ezinezkoa zela-, agian berarekin akordio batera heldu gintezke. Baina egoera honetan… -Ezinbestekoa da berak hemendik alde egitea -esan zuen arrebak-. Hauxe da bide bakarra, aita. Gregorio dela pentsatzeari hustea besterik ez duzu egin behar. Hori sinistu izana da, hain zuzen, gure zorigaitz honen arrazoia. Zelan izan liteke hau Gregorio? Bera balitz, dagoeneko ulertuko zuen ez dela posible gizaki bizidun batzuk halako zomorro batekin batera bizitzea. Eta berari bururatuko zitzaion alde egitea. Neba galduko genuke, baina bizitzen jarraituko genuke, eta gogoan edukiko genuke. Baina horrela, animalia honek jarraitu egiten gaitu, apopiloak bidali egiten ditu etxetik eta argi eta garbi adierazten du etxe guztiaz jabetu nahi dela eta gu kalean utzi nahi gaituela. Begira, aita -hasi zen bat-batean oihuka-, berriro ere hasi da! Eta Gregoriori ulertezina iruditu zitzaion beldurra adieraziz, arrebak ama bertan utzita alde egin zuen, besaulkitik urrundu zen, Gregoriorengandik hurbil egotea baino ama sakrifikatzea nahiago zuela adieraziz, eta aitaren atzean babestera joan zen korrika; aita, era berean, bere jokabide honengatik asaldaturik, zutitu egin zen, arrebaren aurrean besoak luzatuz, hau babesteko keinua eginez. Baina kontua da Gregoriori ez zitzaiola burutik pasa ere egin inor beldurtzea, ez eta gutxiago bere arreba beldurtzea. Egin zuen gauza bakarra izan zen bere logelara bueltatzeko buelta ematea, eta hori izan zen, zalantza barik, besteak izutu zituena, izan ere, minduta zegoenez gero, mugimendu zail hori egiteko burua lurrean jarri eta bertatik altxatu behar zuen. Gelditu egin zen eta bere ingurura so egin zuen. Bazirudien bere asmo ona ulertu zutela: gertatutakoa momentuko ezustea baino ez zen izan. Orain guztiek begiratzen zuten tristeki eta pentsakor. Ama bere besaulkian zegoen, hankak bata bestearen kontra bere aurrean luzaturik eta begiak nekearen nekez ia itxita zeuzkala. Aita eta arreba bata bestearen ondoan zeuden eserita, eta arrebak aitaren sama inguratzen zuen bere besoarekin. -Beno, beharbada mugitu naiteke jada -pentsatu zuen Gregoriok, berriro bere ahalegin tamalgarri hari ekinez. Ezin zuen bere arnasotsa geldiarazi, eta noizean behin atseden hartzeko gelditu behar zuen. Baina inork ere ez zuen azkarrarazten; askatasun osoa zuen. Buelta emanda zuenean, atzera bideari ekin zion lerro zuzenean. Harritu egin zen bere logelaraino zegoen distantziaz ohartzean; ezin zuen ulertu, bere egoera ahul hartan, zelan izan zen gai, minutu gutxi batzuk lehenago, ia nabaritu gabe bide berori egiteko. Ahalik eta lasterren narrastea beste ardurarik ez zuela, ez zen konturatu familiako inork ez zuela zirikatzen hitz edo oihuekin. Atalasera heldu zenean, ordea, atzera begiratu zuen, eta ohartu zen bere atzean denak jarraitzen zuela berdin. Arreba soilik zutitu zen. Eta bere azken begirada azkenean lo geratu zen bere amari zuzendu zion. Logelan sartu zeneko, atea zarratu eta txingetaz eta giltzez itxi zutela nabaritu zuen. Honek sortu zuen zarata zakarrak hain beldurtu zuen, ezen hankak ere tolestu egin zitzaizkion. Arreba zen hainbesteko presa zuena. Zutik geratu zen, logelan sartu eta atea ixteko zelatan egongo bailitzan. Gregoriok ez zuen hurbiltzen somatu. -Azkenean! -oihu egin zien berak gurasoei, sarrailan giltzari buelta ematen zion bitartean. -Eta orain? -galdetu zion Gregoriok bere buruari iluntasunean bere ingurura begiratzen zuelarik. Handik gutxira konturatu zen guztiz ezinezkoa zitzaiola mugitzea. Honek ez zuen harritu: lehen, ostera, ez zitzaion normala iruditzen, ordura arte egin zuen legez, hankatxo mehe haiekin aurrera egiteko gai izatea. Beste guztiari zegokionez, gutxi gora-behera gustura sentitzen zen. Egia zen gorputz osa minduta zuela; baina sentitzen zituen min haiek gero eta ahulagoak ziren, eta pentsatzen zuen, azkenean, amaituko zirela. Jada ez zuen ia sentitzen bizkarrean zeraman sagar usteldua, ezta zuriz estalitako hantura ere. Emozioz eta maitekiro pentsatzen zuen bere senideengan. Bere arreba bera baino ziurrago zegoen desagertu egin behar zenez. Eta gogoeta eta arduragabetasun lasai hartan egon zen goizaldeko hiruretan elizako erlojuak jo zuen arte. Oraindik gozatu ahal izan zuen egunsenti horren hasiera. Beranduago, berak nahi ez bazuen ere, bere burua guztiz hondoratu zen eta bere muturretik azken arnasa bota zuen. Hurrengo goizean, neskamea sartu zenean -hain ematen zituen ateekin kolpe gogorrak, ezen heltzen zenean ezinezkoa baitzen ohean atseden hartzea, hainbatetan molde haiek aldatzeko eskatu bazitzaion ere- Gregoriori ohikoa zen bisita egiteko, ez zuen, hasieran, beregan ezer arrarorik hauteman. Suposatu zuen horrela zegoela, geldi-geldi, haserre zegoela adierazteko asmoz, edozein ezagupenerako gai ikusten baitzuen. Halabeharrez, kedarra kentzeko tresna zeraman eskuan, eta honekin, atetik, Gregoriori kilimak egitea nahi izan zuen. Honekin ezer lortzen ez zuela ikusirik sumindu egin zen, ziztatu egin zuen, eta Gregorio bultzatu ostean, honek mugimendurik txikiena ere egiten ez zuela ikusi ondoren egin zion so, eta, momentuan gertatutakoaz ohartuz, neurri gabe zabaldu zituen begiak eta harridura oihu bat bota zuen. Baina ez zen denbora luzez geldirik egon, eta logelako atea zakarki ireki eta iluntasunean oihu bat bota zuen: -Ikusi ezazue, lehertu egin da! Hortxe duzue, guztiz lehertuta! Samsa jaun eta andrea haien ohean eserita jarri ziren. Asko kosta zitzaien izualdiaren ostean erantzutea, eta kosta zitzaien ere neskameak emandako berria ulertzea. Baina hau ulertu zutenean, berehala irten ziren ohetik, bakoitza alde batetik eta biek zorroztasun handia adieraziz. Samsa jaunak sorbalden gainean jarri zuen ohegainekoa; Samsa andreak bere lo egiteko kamisoia baino ez zuen jantzirik, eta itxura horrekin sartu ziren Gregorioren logelan. Bien bitartean, apopiloen etorreratik Gretek lo egiten zuen jantoki-salako atea ere zabaldu zen. Grete guztiz jantzita zegoen, gau guztian lorik hartu izan ez balu legez, eta halaxe adierazten zuen, izan ere, bere aurpegiaren zurbiltasunak. -Hilda? -esan zuen Samsa andreak, neskameari zalantza aurpegiz begiratuz, nahiz eta honetaz ziur egoteko arrazoiak falta ez zitzaizkion. -Hauxe da esaten nabilena -erantzun zuen neskameak, honen egitasuna frogatzeko Gregorioren gorpua bultzatzen jarraitzen zuen bitartean. Samsa andreak neskamea geldiarazteko mugimendu bat egin zuen, baina ez zuen geldiarazi. -Beno -esan zuen Samsa jaunak-, orain eskerrak eman ahal dizkiogu Jaunari. Aitaren egin zuen, eta hiru emakumeek gauza bera egin zuten. Gretek ez zion gorpu hari begirik kentzen: -Ikus ezazue zeinen argal zegoen -esan zuen-. Egia da aspaldi ez zuela janaririk dastatu ere egiten. Janaria sartzen zen moduan irteten zen gelatik. Gregorioren gorpuak, izan ere, guztiz zapala eta lehorra zirudien. Orain ohartzen ziren honetaz, jadanik ez zelako bere hankatxoen gainean eusten, eta inork ere ez zuen bera ez zen zerbait begiratzen. -Grete, etorri zaitez gurekin momentu batez -esan zuen Samsa andreak, tristura adierazten zuen irribarre bat eginez. Eta Grete, gorpuari begirik kendu gabe, bere gurasoen atzetik joan zen logelara. Neskameak atea itxi zuen, eta leihoa guztiz zabaldu zuen. Oraindik oso goiz zen, baina aireak bazuen jada, bere freskotasun hartan epeltasun kutsu bat. Martxoa amaitzear zegoen. Hiru apopiloak haien logelatik irten ziren eta haien gosaria non zegoen begiratu zuten. Ahaztu egin zitzaien. -Eta gosaria? -galdetu zion neskameari hiruretatik agintariena zirudienak. Baina neskameak, hatz erakuslea ahoan ipiniz, isilean, jaunak Gregorioren gelara sartzera deitu zituen. Hara sartu ziren, eta hantxe egon ziren, argiz betetako logela hartan, Gregorioren gorpuaren inguruan, hari mesprezuz begira eta eskuak haien jaka erabilietako poltsikoetan sartuta zeuzkatela. Orduan logelako atea ireki zen eta Samsa jauna agertu zen, esku bat bere emazteri eta bestea bere alabari lotuta zuela. Guztiek negar egin zuten antza zeukaten, eta Gretek noizbehinka bere aitaren besoaren atzean ezkutatzen zuen aurpegia. -Alde egin ezazue neure etxetik berehala -esan zuen Samsa jaunak, atea seinalatuz baina emakume biak askatu gabe. -Zer adierazi nahi duzu horrekin? -galdetu zion hiruretatik agintarienak, zertxobait nahasturik eta uzkurtasun irribarre bat eginik. Beste biek eskuak atzealdean gurutzatuta zeuzkaten, eta etengabe ari ziren haien eskuak igurzten, irabaziko zuten borroka baten zain egongo balira moduan. -Adierazi nahi dudana zehatz-mehatz esan dudana da -erantzun zuen Samsa jaunak, emakume biekin batera apopiloarengana hurbilduz. Hau momentu batez isilik eta lasai gelditu zen, begirada lurretik altxatzen ez zuela, bere pentsamenduak irudimenean antolatzen ari balira. -Hori horrela bada, bagoaz -esan zuen, azkenean, Samsa jaunari so eginez, bat-bateko indar batek bultzaturik honetarako ere baimena eskatu behar balio legez. Samsa jaunak begiak asko zabaldu eta burua gora eta behera mugitu beste gauzarik ez zuen egin. Honen ostean, apopiloa pausu handiak emanez ateondora zuzendu zen. Bere bi kideek aspalditik entzuten zirauten, eskuak igurtzi gabe, eta orain bere atzetik irten ziren arineketa batean, Samsa jauna haiek baino lehenago ateondora heldu eta beraien eta haien gidariaren artean jarriko zenaren beldurrez. Ateondora iritsi zirenean, nork bere txapela hartu zuen pertxerotik, nork bere aterkia atera zuen aterki-ontzitik, isilean makurtu ziren eta etxetik alde egin zuten. Ezer frogatzen ez zuen mesfidantzarekin, beranduago ikusiko zen moduan, Samsa jauna eta emakume biak eskailera ondora irten ziren eta, eskudeletik begiratu zuten zelan hiru gizon haiek, astiro baina etengabe, eskaileratan behera egiten zuten, pisu bakoitzean honek egiten zuen bueltan desagertu, eta segundo batzuk beranduago berriro agertzen zirelarik. Jaisten zihoazen bitartean, Samsa familiak haienganako zuen interesa murriztuz zihoan, eta Samsa jauna eta emakumeak, zama astun bat gainetik kendurik, etxe barruan sartu ziren berriro. Egun hura atseden hartzen eta osteratxoren bat egiten emango zutela erabaki zuten: ez zuten soilik guztiz irabazirik atseden hau, are gehiago, premiazkoa zen. Mahairatu ziren, beraz, eta hiru eskutitz idatzi zituzten barkamena eskatuz: Samsa jaunak, bere nagusiari; Samsa andreak, dendako jabeari, eta Gretek, bere nagusiari. Egiteko hauetan buru-belarri sartuta zeudenean, neskamea sartu zen bazihoala esateko, bere goizeko beharra amaitu baitzuen jadanik. Hirurek jarraitu zuten idazten, neskameari jaramon egin gabe, buruarekin baiezko keinu bat egiteaz nahikoa izan zen. Baina, bera ez zihoala ikusirik, burua altxatu zuten, haserre. -Zer duzu? -galdetu zuen Samsa jaunak. Neskamea irribarretsu zegoen ate ondoan, familiari berri zoragarri bat jakinarazi behar balio bezala, baina bere jarrerarekin adieraziz haiek galdeketa egin ondoren baino ez zuela egingo. Lumatxoa bere kapelean artez ipinita, eta bere familiarentzat lan egiten hasi zenetik Samsa jaunak gogaitzen zuena, norabide guztietarantz kulunkatuz. -Ia, ikus dezagun, zer nahi duzu zerorrek? -galdetu zuen Samsa andreak, nor neskameak gehien errespetatzen zuen pertsona baitzen. -Ba -erantzun zuen honek, eta barreak ez zion jarraitzen uzten-, ba ez zaretela arduratu behar alboko traste hori erditik kentzeaz. Dena dago konponduta. Samsa andrea eta Grete berriro makurtu ziren haien eskutitzen gainean, idazten jarraitzeko moduan, eta Samsa jaunak, neskamea dena zehatz-mehatz kontatzera zihoala ikusirik, isilarazi egin zuen, eskua beregana indartsuki luzatuz. Neskameak, ikusi zuenean ez ziotela kontatzeko prest zuena kontatzen utziko, gogoratu zuen presaz zebilela. -Jainkoak zain zaitzatela! -esan zuen, nabarmenki minduta. Buelta erdi eman zuen sumindurik, eta jantoki-salatik atera zen ate-kolpe itzela emanez. -Gaur gauean lanetik bidaliko dut -esan zuen Samsa jaunak. Baina ez zuen erantzunik jaso, ez bere emaztearena, ezta bere alabarena ere, izan ere neskameak nahasi egin zuen berriro ere berreskuratu zuten lasaitasun hura. Ama eta alaba altxatu egin ziren eta leihorantz zuzendu ziren, bertan besarkaturik geratu zirelarik. Samsa jaunak bere besaulkia norabide hartarantz mugitu zuen, eta, lasai-lasai haiei so egiten egon zen momentu batez. Honen ostean: -Beno -esan zuen-, etor zaitezte. Ahaz itzazue behingoz iraganeko kontuak. Eduki nazazue neu ere kontuan. Emakume biek momentuan esanak egin zituzten, berarengana lastertu ziren, laztandu zuten eta idazten bukatu zuten. Beranduago, hirurak elkarrekin irten ziren, hileetan egin ez zuten zerbait zelarik, eta tranbiara igo ziren osteratxo bat egiteko asmoz. Haiek ziren zihoazen bidaiari bakarrak. Tranbia eguzkiaren berotasunez beteta zegoen. Haien eserlekuetan etzanda, geroari buruzko kontuei buruz hitz egiten hasi ziren, eta ikusi zuten, gauzak ongi pentsatuta, hau ez zela oso iluna. Izan ere, haien hiru lanpostuak oso onak ziren, eta, batez ere, beranduagoko esperantzak posible egiten zitzaizkien. Momentuz hobetu behar zena etxez aldatzea zen. Etxe txikiago eta merkeago bat nahi zuten, eta, batez ere, hobeto kokatuta zegoena eta oraingoa, Gregoriok aukeratua zena, baino praktikoagoa. Eta horrela berbetan ari zirela, ia batera ohartu ziren Samsa jauna eta andrea haien alaba hazi egin zela eta indarrez beteriko neskatxa eder bat zela orain. Hitzik esan barik, begiradaz soilik elkar ulertuz, batak besteari esan zion bazela garaia haien alabarentzat senar bat bilatzeko. Eta, bidaia bukatu zenean, alaba altxatzen lehenengoa izan zenean, eta bere itxura gaztea agertu zuenean, gurasoen amets eta asmo onak sendotu egin ziren. 2907 2006-01-15T19:12:29Z 85.84.24.110 /* 2. Kapitulua */ ==1. Kapitulua== Gregorio Samsa, goiz batean eta loaldi larri baten ostean, bere ohean koko bihurturik esnatu zen. Bere lepoko oskol gogorraren gainean etzanda zegoen bere burua altxatzean, eta horrela bere sabel ilunaren itxura ganbila ikusi zuen; ohazalak honen handidura ezin zuen eutsi. Ondorioz, lurrera labaintzekotan zegoen. Jatorrizko hanka lodien ordez, funtsik gabeko mugimenduaz dantzan zebilzkion hamaikatxo hanka ikusten zuten bere begiek. -Zer gertatu zait? Ez zegoen ametsetan, ez. Bere logelak betiko itxura zuen. Mahai gainean oihal laginak sakabanaturik zeuden -Samsa merkatari saltzailea zen-, eta hormatik zintzilikatuta aldizkari batetik ebakitako argazki bat zegoen, urrezko marko batean sartutako irudia. Argazkian, larruzko txano eta tapaki batez estalita dagoen emakume bat zegoen. Gregoriok soa leihorantz zuzendu zuen; lainotuta zegoen, eta leihoan euri tantak jo eta jo egoteak malenkonia eragin zion. -Beno -pentsatu zuen-; zer gertatuko litzateke momentu batez lotan jarraitu eta ameskeria guztiak ahaztuko banitu?=Baina ezinezkoa zen, izan ere, Gregorio eskuin aldearen gainean lo egitera ohituta zegoen eta oraingo izate berriak ez zion postura hori hartzen uzten. Bere helburua eskuinalderantz begira gelditzea bazen ere, halabeharrez lepoz geratzen zen berriz ere. Makina bat bider saiatu arren, alfer alferrik zen; hankek sortutako mugimendu saltsa - maltsatu hura ez ikusteko, begiak itxi zituen; dantzak bere horretan segitu zuen, harik eta min sakon bezain zorrotza sentitu zuen arte, ordura arte inoiz sentitu ez zuelako mina, alegia. -Ai Ene! -esan zuen- zein neketsua den nik hautatutako lana! Egun bat bai eta bestea ere bidaiatzen. Negozioen ardura handitu egiten da lantegitik kanpo lan egiten denean, eta bidaiek sortzen dituzten burukominak ere ez dira gutxi: trenen ordutegia jagon, janari eskasa iruntzi, jatordu desorekatua mantendu, aldakorrak diren harremanak, ezertarako balio ez dutenak, maitasunarentzako tokirik ez dutenak. Dena pikutara! Sabelean halako hazkura arin bat nabaritu zuen. Apur-apurka, ohe-bururantz luzatu zuen gorputza, burua altxatzeko asmotan. Sumindutakoaren inguruan puntu zuri batzuk zituela ikusi zuen. Hanka batekin hazkura arintzen saiatu bazen ere, berehala kendu behar izan zuen hanka honen igurtziak hotzikarak sortzen zizkion eta. -Honen goiz jaikitzeak tenteldu egiten dut bat -esan zuen-. Gizonak behar beste lo egitearen premia zuen. Askoz hobeto bizi diren saltzaileak daude. Goizean eskatutakoa apuntatzeko ostatura itzultzen naizenean, patxadaz eserita eta gosaltzen ikusten ditut. Nik dudan nagusiarekin berdin jokatuko banu, berehala kale gorrian ikusiko nintzateke. Eta nork daki, ez ote da hori niretzat egokiena? Nire gurasoengatik izango ez balitz aspaldi izango nintzateke lanetik alde eginda. Nagusiaren aurrera joan eta ene iritzia aurkeztuko niokeen. Mahai gainetik eroriko litzateke, gora igo eta langileei hitz egiteko esertzen den mahai gainetik behera, alegia; langileak hurbil-hurbil jartzen zaizkio gorra delako. Baina oraindik ez dut esperantza galdu. Gurasoei zorrak kentzeko beste batzen dudanean - oraindik beste bost edo sei urte=, entzun beharko dizkit, bai. Beno, baina momentuz jaiki egin behar naiz, trena bostetan ateratzen baita. Begiak kutxa gainean zegoen iratzargailura bideratu zituen. -Jainko laztana!-oihukatu zuen bere barnerako. Goizeko sei eta erdiak ziren eta orratzek beren martxan jarraitzen zuten. Orratzak laurden gutxi jotekoak ziren. Akaso ez zuen jo iratzargailuak? Ohetik garbi=garbi ikus zitekeen alarma lauretan jarri izan zuela; beraz, jo beharra zeukan derrigor. Baina posible ote zen lo jarraitzea, etxeko armairuak eta denak aztoratzeko moduko zarata ateratzen zuen eta? Bere loaldia ez zen batere lasaia izan. Baina seguru aski, horregatik egin zuen azken momentuan sakonago lo. Eta, zer egin zezakeen orduan? Hurrengo trena zazpietan ateratzen zen; berau hartu ahal izateko korrikan ibiltzea halabeharrezkoa zuen. Erakusgaia oraindik ez zegoen bilduta, eta, azkenik bera ere ez zen prest sentitzen. Gainera, trena hartuko balu ere, ez zuen nagusiaren errieta saihestuko, izan ere, biltegiko mutilak jadanik bere faltaren berri emana izango zion eta. Biltegiko mutila dignitate bako ipurdi- miazkatzaile hutsa zen. Eta, gaixorik zegoela esango balu, zer gertatuko litzateke? Honek susmoak zabalduko zituen, Gregoriok bost urtetan inoiz ez baitzuen lanera hutsik egin. Seguruenik nagusia Montepioko medikuarekin etorriko litzateke. Gurasoen aurrean bere alferkeriaren gainean kexak zabalduko ziren, eta medikuaren agiriari esker edozein arrazoi atzera botako luke, harentzako gizon guztiak baitaude osasuntsu. Eta egia esan, kasu honetan ez zen oker ibiliko. Izan ere, loaldi luzearen ondorioz gosez bazen ere, Gregorio ondo sentitzen zen. Bere etzalekua utzi gabe bertan hausnartzen eta pentsatzen jarraitzen zuen. Erlojuak zazpiak laurden gutxi jo zituenean, ohe burutik hurbil zegoen atea jo zuten. -Gregorio- esan zuen ahots batek, amarenak- zazpiak laurden gutxi dira. Ez zinen bada, bidaian joatekoa? Zein ahots gozoa! Bere ahotsa entzutean ordea, izutu egin zen; betikoa zen, bai, baina txistu mingarri eta eutsi ezin batekin nahasturik agertu zen, hitzak hasieran argiak baziren, gerora nahastu egiten ziren eta azkenerako bat zalantzan jartzen zen entzun ote zituen ere. Gregoriok argi erantzuteko asmoa zuen baina guztia ikusita hau esatera mugatu zen: -Bai, bai. Eskerrik asko ama. Oraintxe altxatuko naiz. Egurrezko atearen bestaldean, Gregorioren ahotsaren aldaketa ez zen igarri behar, ama erantzun horrekin lasaitu eta honek alde egin zuen. Aldiz, elkarrizketa honen ondorioz, familiako kideek bazekiten Gregorio oraindik etxean zela. Honekin batera, aita ailegatu zen eta ateari golpe arin batzuk emanda galdetu zuen: -Gregorio, Gregorio! Zer gertatzen da?- Momentutxo bat itxaron eta ahotsa altxatuz ekin zion: -Gregorio, Gregorio! Halaber, beste atearen atzetik arrebak honela galdetu zion goxotasunez: -Gregorio ez al zaude ondo? Zerbait behar al duzu? -Prest nago -erantzun zien biei batera, hitzak garbi ahoskatzeko ahalegin handia eginez bere ahots- geldiz mintzatuz. Aitak gosaltzen jarraitu arren, arrebak ahopeka jarraitzen zuen: -Ireki mesedez, Gregorio. Hala ere, Gregorio ez zen horretan pentsatzen ari; aitzitik, bere buruari zorionak ematen zizkion logela ixteko zuen ohituragatik. Lehenengo egin beharreko gauza geldi- geldiro altxatzea eta ondoren gosaltzea zen. Hau dena egin ostean bakarrik pentsatuko nukeen gainerakoan, eta ez ohean etzanda nengoen moduan. Ohean baten baino gehiagotan posturak eragindako min arintxo bat sentitu izanaz gogoratzen zen, eta sarri askotan jaikitzerakoan desagertzen zena. Jakin-min handia zeukan egun hartako bere irudikapenak nola ihesten zitzaizkion ikusteko. Halaber, ahotsaren aldaketaren arrazoia katarroaren abisua zelakoan zen, hau da, saltzailearen gaixotasun profesionala. Ohazala baztertzea lan oso erraza zen. Horretarako, gorputza albo batera botatzea zuen errazena, horrela ohazala halabeharrez eroriko baitzen. Baina zailtasuna Gregorioren zabaltasun izugarrian zegoen. Zutuntzeko, beso eta eskuz lagundu ahal izango zen; halere, horren ordez, kontrolatu ezin zituen eta gelditu ezinik zeuden hamaikatxo hankaren jabe zen. Eta kontua da, berak zutuntzeko nahia zeukala. Luzatzen zen; eta hanketako bat dominatzea lortzen zuen; baina bitartean, besteek beren mugimendu aske eta mingarriarekin jarraitzen zuten. “Ez da egokia ohean ezerezean egotea" pentsatu zuen Gregoriok”. Lehenik eta behin etzalekutik gorputzeko behealdea kanporatzea otu zitzaion. Baina parte hau -oraindik ikusi gabea, beraz zehaztasunez kokatzea zaila egiten zitzaiona-, mugiaraztea zaila egin zitzaion. Pentsatutakoari geldi-geldiro ekin zion. Gregoriok indar guztiak bilduz, gorputza aurreratu zuen. Zoritxarrez, norabidea gaizki hartu zuen eta ondorioz, oheko hanken jota izugarrizko golpea hartu zuen. Golpearen ondorioz, konturatu zen bere gorputz berriko atalik sentiberena, gorputzeko beheko partea zela. Orduan, burua etzalekuaren goialdera bota zuen berriz ere, oraingoan gorputzaren goiko partea ateratzeko asmotan. Honek ez zuen arazorik ekarri, eta, gorputzeko zabalerak zein pisuak, buruak hasi izandako mugimendua jarraitu zuten. Baina, berau airean ikusitakoan, modu berberean aurrera jarraitzeko beldurra sentitu zuen, horrela erorita zaila izango litzatekeelako burua bere horretan mantentzea; gainera Gregoriorentzako oso garrantzitsua zen momentu hartan konortea ez galtzea. Hori gertatu orduko, nahiago zuen ohean geratzea. Baina, kontrako moduan indar berdinak egin ostean, bere emozioaren morroi ziren hankak ikusirik konturatu zen hasierako posizio berdinean topatzen zela eta berriro lehengoa pentsatu zuen: ez zuela ohean jarraitu behar eta portaerarik zuzenena arriskatzea zela, nahiz eta onik ateratzeko posibilitateak urriak izan. Ordea, laster gogoratu zuen, patxadazko erabakiak hartzea, erabaki arinak hartzea baino zuzenagoa zela. Bere begiak zorroztasunez leihoan finkatu ziren; baina zoritxarrez, bistan zeuden behe- lainoek eta lainoek esperantza eta indar gutxi ematen zieten. “Honezkero zazpiak- pentsatu zuen berriro erlojua begiratzean-. Jada zazpiak, eta oraindik behe-lainoa nagusi da.” Mugitu gabe eta arnasa geldi- geldiro hartuz, pixka batean ohean etzanda jarraitu zuen isiltasunak bere izaerara itzularaziko balu moduan. Hala ere, zazpiak eta laurden jo aurretik altxatuta egotea beharrezkoa zuela pentsatu zuen. Gainera biltegitik norbait heltzear zegoela uste zuen, berau zazpiak izateko gutxi falta direnean zabaltzen dute eta. Oheko hegal batetik irristatuta atera nahi zuen. Seguruenik gorputza horrela botata, burua eusten, ez zuen minik hartuko. Ez zitzaion ezer gertatuko, alde batetik bere lepoak gogorra zirudielako eta bestetik alfonbra gainera eroriko zelako. Gauza batek bakarrik ematen zion burukomina; mugitzean aterako zuen hotsak, honek familia osoa aztoratuko zuelakoan. Baina hau aurrera eramateko erremedio bakarra zen. Gregoriok jada, gorputz erdia ohetik kanpo zuen (metodo berriak lan bat baino jolas bat ematen zuen, atzez kulunkatzea besterik ez baitzen), eta, norbait laguntzera etortzen bazitzaion, lortzea oso erraza izan zitekeela jabetu zen. Pertsona indartsu birekin nahikoa zuela ikusi zuen ( bere aita eta neskamearengan pentsatu zuen ). Bere bizkar puztuaren azpitik beren besoak sartu, eta pisuaren eraginez makurturik hankak lurrean ongi baliatuko ziren ziur asko. Baina komeni al zen laguntza eskatzea atea giltzaz zarratuta zegoela jakinda? Bere egoera larria zela jakinda ere, ezin izan zion eutsi barreari. Operazioa oso aurreratua zeukan, honekin bukatzeko egin behar zuen gauza bakarra, aurrerago egindako mugimenduak baino gogorragoa izango zen beste mugimendu bat egitea zen, alegia. Horretarako gainera, ez zuen denbora askorik, zazpiak eta laurden emateko bost minutu besterik ez zirelako falta. Izan ere, ate joka etorri zitzaizkion. “Biltegiko norbait izango da seguruenik ”, pentsatu zuen Gregoriok, beren hankak gero eta azkarrago mugitzen ziren heinean. Momentu hartan, isilunea zabaldu zen eta halaber esperantza txiki bat sentitu zuen, atea inork ez zuela zabaltzen ikusitakoan. Hala ere, gertatzekoa zena, gertatu zen; neskameak pauso sendoak eman ostean, atea ireki zuen eta. Orduan Gregoriok nahikoa izan zuen bisitariaren berba bakarra entzutea, berau nor zen igartzeko; gerentea zela antzemateko, alegia. Zergatik ote zegoen Gregorio lan egiten , falta egiteagatik horrelako susmoak zabaltzen diren lantegi batean? Bertako langileria osoa ote zen horren barrabasa? Ez ote zitekeen egon beren artean benetako gizonik, goizean ordu pare bat galdu ondoren, tripak janda zoratu arren, ohetik altxatzeko gauza ez zenik? Beharrezko al zen ikerketatxo hura egiteko mutiltxo bat bidaltzea baina, gerentea bera etortzea? Orduan Gregoriok, pentsamendu guzti hauek behartuta, etzalekutik salto egin zuen. Handia ez zen, baina golpeak sortutako hots gor bat entzun zen. Alfonbrak golpea arindu zuen; bere lepoa uste zuena baino elastikoagoa zenez, zaratotsa ez zen horren beldurgarria izan. Ordea, burua eusteko ez zuen arretarik jarri eta ondorioz, min hartu zuen eta minaren minez alfonbraren kontra estutu zen. -Hor barruan zerbait gertatu da- esan zuen gerenteak ezkerreko gelatik. Ezinezkorik ez dagoela pentsatuz, egunen batean gerenteari ere antzeko zerbait gerta zitzaiokeela imajinatu zuen Gregoriok. Gerenteak bere partetik, Gregorioren pentsamendua irakurriko balu bezala, pauso sendo batzuk eman zituen bere txarolezko zapatekin. Ondoko logelatik arrebak isilka deitu zion. -Gregorio, biltegiko gerentea dago berton. -Badakit -erantzun zion indarge, arrebak ozta -ozta entzun zuen heinean. -Gregorio- esan zuen aitak ezkerreko gelatik-, gerenteak galdetu dit ea zergatik ez duzun hartu lehenengo trena. Ez dakigu zer erantzun, eta gainera zurekin aurrez aurre berba egin gura du. Beraz, zabaldu atea, mesedez. Ez arduratu gelan dagoen kaosagatik, berak ulertuko du eta. -Egun on, Samsa jauna!- sartu zen gerentea afektiboki. -Ez dago ondo- esan zion amak gerenteari, aitak berbetan segitzen zuen bitartean-. Gaixorik dago eta. Bestela zelatan galduko zuen bada trena? Gregorio biltegirako baino ez da bizi, ez da gau bakar batean ere kaleratzen eta! Eta jakin beza, premiazkoa denean ere ez dela kalera irtetzen. Gurekin batera afaltzen du eta egunkaria leitzen isil=isilik egoten da irtenaldiko ibilbideak aztertzen. Bere aisialdi bakarra aroztegia da. Bere logelan zintzilikatuta dagoen egurrezko markoa ikusten baduzu ikusi, zeharo zurtuta geratuko zara; hiruzpalau arratsaldetako beharra izan du. Oraintxe ikus dezakezu, hots, atea zabaltzean duenean. -Laster naiz prest- esan zuen modu isil batean, elkarrizketako berbarik ez galtzeko asmotan -Emakumea, seguru zuk esan bezala direla gauzak, baina ez al du ezer larririk izango! Nik horixe espero dut behintzat. Hori bai, merkatariok sarri askotan gorputz txarra izan arren, lanean jarraitu behar dugu; negozioan gainetik ez dago ezer! -Beno -galdetu zuen aitak, estututa eta atea berriro joz-;sar al daiteke behingoz gerentea? Ezkerreko gelan isiltasuna zen nagusi, eta eskuinekoan ordea, arrebaren negar- zotinak entzuten ziren. Baina, zergatik ez ote zuen nahi Gregoriok besteekin elkartu gura? Egia esan, esnatu berria zen eta ez zen ezta janzten hasia ere. Baina, zergatik ote zegoen negarrez? Agian, neba altxatzen ez zelako, atea zabaltzen ez zuelako, gerenteari pasorik ematen ez ziolako, bere lana galtzeko arriskuan zegoelako, eta kasu horretan, nagusiak berriro ere gurasoak gogor estutuko zituen aspaldiko zor haien kontura. Ordea, hauek momentuz, ez ziren arrazoizko burukominak. Gregoriok han jarraitzen zuen, eta ez zitzaion burutik ezta pasatu ere egin bere familiakoak bertan behera uztea. Alfonbra gainean zetzan, eta zegoen egoeran egonda inork ez zion bere gerenteari pasatzen utziko. Baina deskortesia txiki hori ez zen nahikoa arrazoi lantegitik botatzeko. Eta Gregoriok arrantzekin molestatzea baino, bakean uztea hobe zela pentsatu zuen. Hala ere, besteek Gregoriorengan zuten ezjakintasunak, kezkatzen zituen. - Samsa jauna -azkenean esan zuen gerenteak, ahots harroz-, honek guztiak zer esan nahi du? Zure logelan zarratzeaz gain, monosilaboekin erantzuten duzu. Halaber, arrazoirik gabe kezkatzen dituzu gurasoak eta axolagabekeria osoz laneko kontuak baztertzen dituzu. Zure familia kideen eta enpresaren izenean, arrazoiak eman ditzazula eskatzen dizut. Harrituta naukazu. Beste mota bateko gizona zinela uste nuen, hots, gizon zentzudun eta formala zinela. Egia esateko, gaur goizean patroiak zure faltaren arrazoi posible bat eman dit: bart kobratzeko agindu zitzaizuna. Nik esan nion neronek erantzungo nuela horren aurrean, eta horrelakorik pentsatu ere ez egiteko, mesedez; baina orain, zure portaera ikusita, ez daukat zure alde egiteko asmorik. Zure egoera, beraz, ez da horren segurua. Nire asmoa gauza guzti hauek zuri bakarrik esatea bazen ere, orain zure guraso eta arreba onberek entzun behar izan dute guztia. Gainera, zuri bost axola niri denbora galaraztea ere. Azkenaldian ez gara larregi saiatu lanean eta gainera ez dira oso garai onak negoziatzeko; hori guk ere aitortzen dugu. Baina Samsa jauna, ez dago ezta negozioak bertan behera uzteko garai onik ere. -Banoa -oihukatu zuen Gregoriok, bere onetik aterata, errietaren erdian guztiaz ahantzirik.- Oraintxe noa. Eritasun bat dela eta egon behar izan naiz ohean, gainera oraindik jaiki barik nago. Momentutxo bat mesedez! Hobeto nagoen arren, oraindino ez nago uste bezain ongi. Ez dakit zer gertatu zaidan! Atzo ondo sentitzen nintzen eta hori badakite nire gurasoek ere. Beno, atzo arratsaldean sentitu nituen lehen sintomak. Zelatan ez dute nabaritu lehenago? Zelan ez nien esan ezer biltegikoei? Izan ere, sarritan uste izaten dugu etxean geratu gabe osatuko garela eta ez da horrela izaten. Mesedez, gizona, izan iezaiezue begirune nire gurasoei! Esan dizkidazunak esateko ez dago arrazoirik. Bistan dago ez dituzula nire azken bezeroen eskaera-orriak irakurri. Gainera, zortzietako trena hartuko dut. Deskantsu hau indarberritzeko ez zait batere gaizki etorri. Ez ezazu galdu denbora gehiago. Laster izango naiz biltegian. Azaldu nagusiari nik esandako guztia eta eskatu barkamena nire partetik. Guzti hau zioen bitartean, zailtasun handirik barik, kutxara hurbildu zen. Bertan, zutitzen saiatu zen. Atea ireki eta gerentearen aurrean jarri eta berba egin gura zuen berarekin. Horren gogotsu deitzen zeudenen aurpegiak ikusteko irrikaz zegoen. Ez zen bere errua izango izutzen baziren, beraz, ez zuen zertan beldurturik. Ezta lasai geratzen baziren ere. Pixka bat mugituz gero, zortzietako trena hartuko zuen. Baten baino gehiagotan egin zuen laban kutxako horma lauekin; baina azkenean zutitu zen. Sabeleko mina handia bazen ere, horrek ez zuen kezkatzen. Orduan bere burua ondoko aulkiko bizkarraldearen kontra jarri zuen eta haretxen ertzei hankez oraturik geratu zen. Lasaitu zenean isildu egin zen gerentearen berbak entzuteko. - Zerbait ulertu al duzue? -galdetu zien gurasoei-. -Ai ene! -egin zuen amak negarrez. Seguruenik txarto egongo da eta gu hemen berari zirikatzen. =Eta jarraian dei egin zuen: -Grete! Grete! -Zer behar duzu, ama? -erantzun zuen alabak gelaren beste txokotik. -Mediku baten bila joango zara segituan; zure neba gaixorik dago eta. Zoaz arrapaladan! Entzun al duzu zelan egiten zuen berba? -Ana! Ana! -aitak egin zuen dei txaloak emanez-. Deitu iezaiozu segituan sarrailagile bati. -Animalia bat da- esan zuen gerenteak. Harrera gelan, korrika zetozen bi gazteren gona hotsa entzun ahal izan zen ( nola jantzi zen horren azkar arreba? ), eta, etxeko ateak, kolpean irekitzean, atera zuen zarata bortitza. Baina ez zen entzun ate kolperik. Ezbeharren bat gertatu den etxeetan gertatzen den legez, atea irekita utzi zuten. Halere, Gregorio hagitz lasaiago zegoen. Egia da bere berbak ulergaitzak zirela, berari argiak iruditu zirela arren. Horregatik bada, besteak zerbait arraroa gertatzen zela konturatu ziren eta ondorioz, laguntzera hurbildu zitzaizkion.Besteek lehenengo antolaketak erabakitasunez eta irmotasunez hartu izanak lasaitu egin zuten. Berriz ere gizakien artean zegoela iruditzen zitzaion, eta biengandik, bai medikuarengandik bai sarrailagilearengandik, bereizketarik gabe, ekintza arraro eta txundigarriak espero zituen. Eta, hurbiltzear zeuden elkarrizketa erabakigarrietan ahalik eta argien mintzatzeko asmoz, arinkeriaz eztarria garbitu zuen, arinki egitera beharturik zegoela, zarata hau ere giza-estula ez zela pentsatuko zuten beldur, horiek bereiztu ahal izateko segurtasunik ez zuelako. Bitartean, ondoko gelan, isiltasun handia zen nagusi. Gurasoek beharbada, nagusiarekin mahai inguruan jesarririk, honekin ahapeka hitz egingo zuten. Agian guztiak atetik gertu zeuden entzuten. Besaulkiarekin batera astiro-astiro hurbildu zen Gregorio atera; hara iristerakoan, jesarlekua utzi, atera salto egin zuen eta zutik eutsi zen, oratuta, bere hankek zuten lirdingagatik. Horrela zegoela, atseden hartu zuen egindako ahaleginagatik. Gero, sarraila barruko giltza birarazten saiatu zen bere ahoa erabiliz. Zoritxarrez, ez zuen guk zehazki hagin deritzogunik. Zerekin oratuko zuen orduan giltza? Baina barailak, ordea, oso indartsuak ziren, eta, horietaz baliatuz, giltza mugitu ahal izan zuen, horrek eragiten zion minean erreparatu barik, izan ere likido ilun batek irten zuen bere ahotik, giltzean labaindu eta lurrera tantaka erortzen zela. –Entzun iezadazue- esan zuen nagusiak alboko gelan-. Giltza birarazten ari da. Hitz horiek jarraitzeko bihotz eman zioten Gregoriori. Baina guztiek, aitak, amak, zera oihukatu behar izan zioten: -Aurrera, Gregorio!- Bai, zera oihukatu behar izan zuten: -Beti aurrera! Saiatu zaitez!. Eta guztiak bere ahaleginaren ondorioak larritasunez ikusteko zain zeudela imajinatuz, bihotz-bihotzetik giltza haginkatu zuen, nahiko ahulduta. Eta, giltzak sarrailan jira egiten zuen heinean, bera mantendu egiten zen, airean alde batetik bestera zebilela, ahotik eskegita, eta, beharrezkoa zen arabera, giltzean oratzen zen edo bere gorputzeko pisu guztiaz beherantz bultzatzen zuen. Sarrailaren hots metalikoak, amore ematerakoan, bere senera guztiz itzularazi zuen. –Beno- esan zuen, sekulako zizpurua emanez-. Ez da sarrailagilea etorri izan behar. Eta buruarekin kisketa jo zuen atea guztiz zabaltzeko. Atea zabaltzeko modu hau zela eta, sarrera librea zegoen arren, ez zuten Gregorio ikusi. Lehendabizi, ateko orrietako bat astiro bultzatu behar zen, atalasean atzeraka lazki ez jausteko kontu handiz. Eta mugimendu zail hau oraindik nola egin zezakeen pentsatzen zegoela, beste ezertan pentsatzeko astirik ez zuela, nagusiarengandik “ene!” entzun zuen, haizearen orroa bezala entzun zena, eta atetik hurbilen zegoen gizon hau ikusi zuen, baita eskuarekin ahoa nola estaltzen zuen eta poliki atzerantz egiten zuen ere, indar ikusezin batek mekanikoki bultzatuko balu bezala. Amak- nagusia han egon arren, ilea nahasia zuena burezurreko gainaldean- lehenengo Gregoriori begiratu zion, eskuak elkartu zituen, gero berarengana bi pausu eman zituen, eta azkenean zerraldo erori zen, bere gonak inguruan sakabanaturik eta aurpegia bularreko sakontasunean estalia zegoela. Aitak ukabilarekin mehatxu egin zuen, etsaitasuna erakutsiz, Gregorio logela barrurantz bultzatu nahi izango balu bezala; gero buelta eman zuen, etxeko sarrerara segurtasunik gabe abiatu zen, eta, begiak eskuekin estaliz, negarrak bere bular sendoa astintzen zuela. Gregorio, orduan, ez zen logelara guztiz sartu; bere logela barruan itxita zegoen ateko orrian eutsi zen; horrela, bere gorputz erdia baino ezin zitekeen ikusi, burumakur ingurukoak zelatatzen zituela. Bitartean, eguna argituz joan zen, eta beste aldeko espaloian aurrez aurreko eraikin beltzituaren zati txiki bat ikus zitekeen. Ospitale bat zen, eta bertako fatxada monotonoa leiho simetrikoek desegiten zuten. Ez zuen atertu, baina ordurako tanta bakanak baino ez zeuden, lurreko leku ezberdinetan ikus zitezkeenak. Mahai gainean gosaria zerbitzatzeko tresnak zeuden, izan ere, aitarentzat huraxe zen eguneko jateko momenturik garrantzitsuena, eta egunkari ezberdinak irakurtzen luzatzea ikaragarri gustuko zuen. Gregorioren aurrez aurre zegoen horman eskegitako mihisean bere argazki bat zegoen, zerbitzu militarrean zegoela eginikoa eta teniente uniformea erakusten zuena, eskua lepoan jarria, arduragabekeriaz irribartsu, bere jarrera eta janzkerak errespetua eskatuko balute bezala. Gela hori etxeko sarrerara begira zegoen; atetik etxekoa ikus zitekeen, irekita ere bazegoena, baita eskailera-burua ere. - Beno- esan zuen baretasuna mantendu zuen bakarra bera izan zen uste osoa zuela-. Beno ba, berehala jantziko naiz, erakusgaiak hartuko ditut eta bidaia hasiko dut. Bidaia egiten utziko didazue, ezta? Nagusi jauna, burugogorra ez naizela eta gustura lan egiten dudala ikus dezakezu. Bidaiatzea nekagarria da; baina ni ezin naiteke bidaiatu gabe bizi. Nora zoaz, nagusi jauna? Saltokira? Bai? Gertatu den guztia gertatu den bezalaxe kontatuko al duzu? Edonor ezgai izan daiteke batzuetan lanerako; baina momentu horietan langileak mesedegarri izan direla ohartu behar dira nagusiak eta jakin beharko lukete, ezgaitasuna gainditu ostean, gogotsuago eta arduratsuago lan egingo dutela. Nik, zuk ondo dakizun bezala, lan handia zor diot buruzagiari. Baina, bestalde, nire gurasoak eta nire arreba ere zaindu egin behar ditut. Egia da gaur estuasun larri baten nagoela. Baina lan eginez gainditzea lortuko dut. Mesedez, ez ezazu egoera gehiago zaildu. Nire alde jarri zaitez. Saltzailea inork maite ez duela badakit. Guztiek uste dute dirua erruz irabazten duela, eta, horretaz gain, ederto bizi dela. Egia da aurriritzi hau desager dadin arrazoi berezirik ez dagoela. Baina zuk, nagusi jauna, beste langile guztiek baino askoz gehiago dakizu, eta, geure artean, buruzagia barne, guztiaren jabe dena, sarritan erratu egiten da langileei buruz. Zuk ondo dakizu saltzailea, urteko egun gehienak saltokitik kanpo ematen dituenez, zurrumurru ugarirako pizgarri erraza dela eta funsgabeko kointzidentzia eta kexetarako biktima egokia ere bai. Horien aurka defendatzea ez da batere erraza, gehienetan horien berri ere izaten ez duelako, eta bidaia batetik leher eginda itzultzen denean baino ez ditu kausa ikusezin baten ondorio negargarriak zuzenean nabaritzen. Nagusi jauna, ez zaitez arrazoia ematen didazula erakusten didan ezer esan gabe joan, neurri batean behintzat. Baina, Gregoriok lehen hitzak esandakoan, nagusiak buelta eman zuen eta hari destainaz begiratzen zion, ezpainekin mesprezuzko keinu bat eginez. Gregoriok hitz egiten zuen bitartean, ez zen momentu bat ere lasai egon. Aterantz urrundu zen Gregoriori begirik kendu gabe, baina astiro-astiro, indar misteriotsu batek gela hartatik alde egitea galaraziko balu bezala. Etxeko sarrerara iritsi zen azkenean eta, oina lurretik altxatu zuen arintasuna ikusirik, sua zapaldu zuela eman zuen. Eskumako besoa eskailerarantz luzatu zuen, han, mirari moduan, askatasuna aurkitu ahal izango balu bezala. Nagusiak era horretara alde egitea onartu ezin zezakeela ulertu zuen Gregoriok, bestela saltokian zuen lanpostua arriskuan baitzegoen. Bere gurasoek ez zuten berak bezain ondo ulertzen egoera, urteek aurrera egin ahala, etxe hartan Gregoriok euren bizitzarekin baino ez akaba zezakeela pentsatu izan zutelako; horretaz gain, momentuak sortutako egonezinagatik, eta horren ondoriozko zereginengatik, zuhurtasuna ahazturik zuten. Baina ez zitzaion hori gertatu Gregoriori; honek bazekien nagusia atxikitzeak zuen garrantzia, baita berau lasaitu, konbentzitu eta erakartzeak ere. Horren guztiaren menpe zegoen Gregorioren eta bere senideen etorkizuna. Bere arreba gutxienez hantxe egongo balitz! Oso azkarra zen; Gregorio oraindik bere bizkar gainean etzanda zegoenean negar egin zuen. Seguru asko nagusia, neska politarekin adeitsua izango zelakoan, neskak nahi izandako edonora joateko prest egongo litzateke. Etxeko atea itxiko zukeen eta sarreran bertan ezustekoa kendu lioke. Baina arreba ez zegoen han, eta Gregorio bere kabuz moldatu behar zen. Eta, mugitzeko zuen gaitasun berria oraindik ezagutzen ez zuela ohartu barik, ezta posibleena ere, eta ziurrena ere bazena, hau da, besteek bere diskurtsoa ulertuko ez zutela, eutsita zegoen logelako atearen orritik banandu zen, bestearen zabaldurak sortutako atearen orritik irristatu zen nagusiarenganantz aurrera egiteko nahiarekin, eskailera-buruko barandan komikoki oraturik jarraitzen zuena. Berehala lurrera erori zen, alferrekoak ziren ahaleginak eginez bere hanka nimiño eta ugarietan eusteko, ahopeka kexa txikia egiten zuela. Momentu hartan, egun hartan lehenengo aldiz, benetako ongizate batek hartua bezala sentitu zen: hankatxoek, lurrean eutsita, zuzen-zuzen obeditzen zuten. Poztasun naturalez nabaritu zuen, eta berak nahi zuen lekura eramateko ahalegina egiten zutela ohartu zen, bere sufrimenduen amaiera iritsi zela adierazi zuena. Baina Gregorio, egin beharreko mugimendu gogorragatik, lurraren arrasean alde batetik bestera zebilenean, ez oso urrun eta bere amaren aurrez aurre, honek bat-batean salto egin zuen eta garrasika hasi zen, besoak luzatuz eta atzamarrak banatuz: -“Lagundu! Jainko maitea! Lagundu!”. Burua makurtzen zuen Gregorio hobeto ikusi ahal izateko; baina, bat-batean, suposizio hau ezeztatzeko asmoz, atzerantz erori zen, mahai gainean bizigabe moduan jausiz, eta oraindik hau ipinita zegoela gogoratu gabe, bertan jesarrita geratu zen, bere alboan iraulitako kafeontzitik kafea zorrotadaka isurtzen zegoela ohartu barik, alfonbratik zehar zabalduz. - Ama! Ama!- xurxulatu zuen Gregoriok, goitik behera begiratuz. Momentu baten nagusiak bere burutik alde egin zuen; eta ezin izan zuen, isuritako kafea ikusterakoan, bere barailak behin eta berriz hutsean ireki eta itxi baino. Amak, mahaitik alde egiten ahalegintzen zebilenean, berriz ere garrasi egin zuen eta bere burua aitaren besoetan bota zuen, bera laguntzera zihoana. Baina ordurako Gregoriok ezin zien bere gurasoei jaramonik egin; nagusia eskaileran zegoen eta, kokotsa barandan jarrita zuela, ikuskizun hari azkenengoz begiratu zion. Gregoriok indarra hartu zuen nagusiarengana heltzeko asmoz, baina hark zerbait susmatu zuen, izan ere, salto bat emanda hainbat eskailera-maila jaitsi baitzituen eta desagertu egin zen, baina horren aurretik eskailera osoan entzun ziren oihuak bota zituen. Zoritxar hau guztia gutxi balitz, nagusiaren ihesaldiak aita ere guztiz aztoratu zuen, momentu hartaraino lasai samar egon zena; izan ere, iheslariaren atzean arin joan beharrean, edo gutxienez Gregoriok hori egitea baimendu izan balu, eskumako eskuarekin nagusiaren makilari heldu zion- hau ez zen makila batzeaz gogoratu ere egin, ezta bere kapela eta berokia batzeaz ere, aulki baten ahaztuak- eta, beste eskuan mahai gainean zegoen egunkari handi bat hartuz, prestatu egin zen, lurrean ostikada indartsuak emanez, papera eta makila erabiliz, Gregorio bere logela barruraino atzera eginarazteko. Azken honen erreguek ez zuten ezertarako balio izan, ulertu ez zituztenak; eta, burua era otzanez bere aitarenganantz bueltatu bazuen ere, haren ostikada indartsuak bikoiztea baino ez zuen lortu. Amak, bere aldetik, eguraldi txarra egon arren, leiho bateko kristala jaitsi zuen eta, kanporantz bortizki makurturik, aurpegia eskuekin estaltzen zuen. Kanpoko eta eskailerako airearen artean haize indartsua sortu zen; leihoetako errezelak harrotu egin ziren; mahai gaineko egunkariak ere bai, eta orrialde solte batzuek lurretik hegan egiten zuten. Aitak, errukigabe, txistu basatiekin presatzen zuen atzera-egitea. Baina Gregoriok oraindik ez zekien atzerantz ondo ibiltzen, eta horregatik oso astiro zebilen. Gutxienez buelta eman ahal izan balu! Arnas batean bere logelan egongo litzateke. Baina, bere makaltasuna zela-eta ez zuen bueltarik eman nahi izan aita urdurituko zuen beldur, honek zuen makila tentea burua zauritu edo bizkarra hausteko prest zegoela. Azkenean, hala ere, ez zuen beste erremediorik izan eta buelta eman behar izan zuen, amorruz ohartu baitzen atzerantz ibiliz norabidea mantentzea ezinezkoa zitzaiola. Horrela, bere aitari estuasunez begiratzeari uzten ez ziola, ahalik eta arinen buelta ematen hasi zen, hau da, makaltasun ikaragarriz. Aita haren borondate onaz jabetu behar izan zen, erasotzeari utzi baitzion, urrunetik makilaren puntarekin jiratu beharreko norabidea zuzenduz. Gutxienez txistu jasanezin hura gelditu izan balitz! Burua guztiz galtzea eragiten zion honek Gregoriori. Buelta guztiz amaitzeko gutxi falta zitzaionean, txistu hark nahastu eta atzera pixka bat egin zuen. Atearen aurrez aurre egotea lortu zuen azkenean. Baina bere gorputza ate hartatik oztopo barik igarotzeko handiegia zela jabetu zen momentu hartan. Aitari, momentuan zituen gogoak ikusirik, beste orria zabaltzea ez zitzaion, jakina, bururatu leku nahikoa izan zezan. Ideia batez baino ez zegoen beteta: Gregorio, lehen bait lehen, bere logelan sartu behar zen. Hala ere, sartu ahal izateko Gregoriok behar zituen prestaketa gogaikarri guztiak ez lituzke inoiz ere onartuko eta, era honetara, atea igaro. Honetarako inolako oztoporik egongo ez balitz bezala, Gregorio bultzatzen zebilen handitzen zioan iskanbila sortzen. Gregoriok bere atzean entzuten zuen ahotsak ez zuen aita batena zenik ematen. Gregorio ateko markoaren kontra estutu zen. Albo batez tentetu egin zen; atalasean zeharka jarrita zegoen orain, bere alboa guztiz minduta eta zaurituta zegoela. Ateko argitasunean irudi nazkagarri batzuk ikus zitezkeen.Gregorio trabaturik geratu zen han, ez zen bere kabuz inolako mugimendurik egiteko gai. Alde bateko hankatxoak airean zeuden, eta beste aldekoak lurrean zapaldurik min handia sortuz... Horrelako baten, logelan azkar sarrarazi zuen kolpe indartsu eta, era berean, salbatzailea eman zion aitak atzetik, odoletan hastea eragin ziona. Gero, makilarekin itxi zuen atea, eta azkenean guztia lasaitu egin zen. ==2. Kapitulua== Gaua iritsi zen arte Gregorio ez zen logale neketsu hartatik esnatu, konortegabetze baten antzekoa izan zena. Hala ere, ez zen bere kabuz askoz beranduago esnatuko, ordurako lo nahiko egin baitzuen, baina isilpeko pauso batzuen marmarrak eta kontuz itxitako sarrerako atearen zaratak esnatu zutela iruditu zitzaion. Tranbia elektrikoaren islak logelako sabaia eta altzarien gainaldea argitzen zituen; baina behean, Gregorio zegoen lekuan, iluntasuna zen nagusi. Astiro eta oraindik trakeski, bere garroekin haztamuka ibiliz, euren balioa ulertua zuela, ateraino hurbildu zen gertatu zena ikusteko asmoz. Bere ezkerraldea zauri bakar, luze eta nazkagarria zen. Herren zebilen, hautaketa bidez eta simetrikoki, bere hanka hilera bien gainean. Beste alde batetik, hauetariko bat, goizean jazotako istripuan zauritua, - miraria izan zen besteak zauririk gabe izatea!-, bizitza barik narras zeraman. Atera iristerakoan, bertara erakarri zuena jateko zerbait izan zela ohartu zen. Katilukada bat azukredun esne ikusi zuen, ogi zuridun zatitxoak igerian zeudela. Pozaren pozez barre egiteko zorian egon zen, goizean baino askoz gose handiagoa baitzuen. Berehala, burua katiluan murgildu zuen begiak estaltzeraino ia-ia; baina laster etsita atera behar izan zuen, ez bere ezkerraldeko minak lana zailtzen zuelako bakarrik (jan ahal izateko gorputz osoa mugitu behar zuen), esnea, momentu hartara arte gehien gustuko zuen edaria zena-horregatik, zalantza barik, arrebak han utzi zuen-, ez zitzaiolako batere gustatu baizik. Ia-ia nazkatuta urrundu zen katilutik, eta berriz ere logelako erdialderantz irristatu zen. Jangelan gasa piztuta zegoela ikusi zuen ateko zirrikitutik. Baina, ohikoa zenaren aurka, ez zitekeen aita amarentzako ozenki irakurtzen ari zela entzun ezta arrebaren gaueko egunerokoa ere. Ez zen txintik ere entzuten. Agian ohitura hau, arrebak bere eskutitzetan beti aipatzen zuena, azkenaldian desagertu egin zen. Baina inguruko guztia ere isilpean zegoen, eta, ziur aski, eraikina ez zen hutsik egongo. –Zelako bizimodu lasaia duen neure familiak!- pentsatu zuen Gregoriok. Eta, bere begiradak gerizpean finkaturik zituen bitartean, bere guraso eta arrebari hain bizitza barea eman ahal izateaz harro sentitu zen, hain inguru politean. Ikaraz pentsatu zuen lasaitasun, ongizate eta poztasun haiek amaitzear zeudela... Burutazio hauek nahas ez zezaten, nahiago izan zuen fisikoki astintzea eta logelatik arrastaka hasi zen. Gauean zehar ateko orri bat zabaldu zen, eta beste batean bestea: norbaitek, zalantza barik, sartu beharra zuen eta duda-mudatan zebilen. Gregorio, hori ikusita, jangelara ematen zuen atearen aurrez aurre jarri zen, bisitari zalantzatia barrurantz erakartzeko prest, edo gutxienez hura nor zen ikusteko asmoz. Baina atea ez zen berriro ireki, eta alferrik itxaron zuen. Goizeko lehen orduetan, atea zarratuta zegoenean, guztiak barrura sartzen saiatu ziren, eta berak orain ate bat zabaldu zuela, eta besteak ere ireki zituztela, zalantza barik, egunean zehar, ez zen inor gehiago joaten, eta giltzak ateko kanpoaldean zeuden, sarrailetan. '''(Zatitxo bat faltan dago)''' (jani zeure zatixe) : eta neskameari dagokionez, ez zen aintzakotzat hartu behar, hirurogei urte inguruko honek, aurreko neskamearen agurretik oso kementsua izan bazen ere, mesede berezi legez, sukaldeko atea itxita edukitzeko eta bakarrik norbaitek deitzen zionean irekitzeko baimena eskatu zuelako. Horregatik, geratzen zen aukera bakarra ama, aita ez zegoenean, bilatzea zen. Ama pozaren pozez joan zen. Baina, heldu bezain pronto mutu gelditu zen. Ohiko legez, arrebak dena behar bezala zegoela egiaztatu zuen, eta, soilik orduan, amari pasatzen utzi zion. Gregoriok, berehala, izara normalean baino gehiago jaitsi zuen, tolesteko asmoz. Izan ere, izara kasualitatez bertan zegoela ematen zuen. Kasu honetan ere ez zuen izararen azpitik kuxkuxeatu; bere ama ikusteari uko egin zion, hau etorri izanagatik pozik zegoelarik. – Sartu zaitez, ez dela ezer ikusten –esan zuen arrebak, ama eskutik helduta eramanez. Eta Gregoriok entzun zuen nola bi emakumetxoek beterik zegoen kutxa astun eta zaharra lekuz aldatzen zuten eta zelan arrebak, beti alaitsu, lan gehiena bere esku hartzen zuen, amaren aholkuei jaramonik egin gabe, hau nekatu egingo zelakoaren beldurrez. Lanak dezente iraun zuen; egia da, ordu laurden bat pasa ondoren, amak kutxa aurreko tokian ixtea komenigarria zela adierazi zuela, lehenik eta behin, oso astuna zelako, eta, gainera, logelaren erdian utzita Gregoriori bidea oztopatuko ziolako; bazitekeen Gregoriori altzariak kentzearen ideia ez gustatzea. Amari, ostera, justu kontrakoa iruditzen zitzaion; biluzik zeuden paretek bihotza estutzen zioten. Zergatik ez al zuen Gregoriok berdina sentituko, bere logelako antzinako altzarietara ohituta egonda? Ez al zuen bere burua abandonaturik ikusiko gela huts horretan? – Eta ez al zirudien, orduan, –jarraitu zuen ahots isil-isilez amak, ia ahopeka, Gregoriok entzuteko beldurrez bezala, non zegoen justu ez baitzekien, hitzak ez zituela ulertzen pentsatzen zuen arren ahots-soinuari buruz ez zeukan-eta ziurtasun bera–, ez al zirudien, orduan, altzariak kendu eta baztertzen genuela, bera bakarrik utzita? Nik uste dut onena logela aurreko moduan uztea dela, horrela, Gregoriok, gugana bueltatzen denean, dena berdin aurkitu eta eten hau ahalik eta arinen ahaztu dezan. Amaren hitz hauek entzunda, Gregoriori iruditu zitzaion, bi hilabete horietan, giza erlazio ezak, bizitza berriak eraginiko monotoniarekin batera, zoratu egin zuela, ezin baitzuen inola ere ez azaldu zergatik desiratzen zuen orduan logela hutsik ikustea. Gregoriok, benetan, nahi al zuen logela aldatua izatea? Ikusi nahi al zuen familiaren altzariekin beteriko logela eroso hura, desertu bihurtuta, non, oztoporik gabe, benetan, pareta guztietatik igo zitekeen, baina, aldi berean, ahaztuko zukeen gizakia zeneko bizitza? Logela ia-ia ahaztuta zeukanean, aspalditik entzun ez zuen amaren ahotsak baino ez zuen hunkitu. Ez, ez zen ezer lekuz aldatu behar; denak bere horretan jarraitu behar zuen; altzarien eragin onuragarririk gabe ezin moldatu, eta, hauek ariketak libreki egitea eragozten bazioten ere, hura, edozelan ere, kaltea baino, abantaila moduan kontuan hartu behar zen. Zoritxarrez, arreba ez zetorren bat iritzi honekin. Gainera, ohituta zegoenez – arrazoiak zituelarik– Gregoriorekin zerikusia zuen guztia, gurasoen aurrean, bere esku hartzera, amaren ideia nahikoa izan zen ez bakarrik kutxa eta mahaia kendu behar zirela behin eta berriz errepikatzeko, baita beste altzairu guztiak kendu behar zirela esateko ere, ezinbestekoa zen sofa kenduta. Baina guzti horretara ez zuen bakarrik bere umeen moduko setakeriak eta bere buruarekiko konfidantzak bultzatzen; gainera, Gretek jakin bazekien Gregoriok arrastaka eta gora eta behera ibiltzeko leku handia behar izateaz gain, altzariak ez zituela ezertarako ere erabiltzen. Eta, beharbada, bere adineko neskatxen berezko gar horrekin, beti edozein aukeraz baliatzeko desirarekin, isilean, Gregorioren izugarrizko egoera areagotzeko desirak eraman zuen arreba guzti horretara, beragatik egiten zuena baino gehiago lortzeko asmoz. Izan ere, Grete izan ezik, inor ez zen ausartuko Gregorio bakarrik sentiaraziko zuen pareta hutsak zituen logela horretara sartzen. Amak, beraz, ez zuen Gretek proiektuari amore ematerik lortu. Logela horren ezinegonak ama isilarazi zuen eta, jarraian, arrebari kutxa ateratzen lagundu zion. Beste erremediorik ez balego, Gregorio kutxarik gabe molda zitekeen, baina, mahaiak bere horretan jarraitu behar zuen. Emakumeak logelatik irten ziren, arnasestuka, kutxa zeramatela. Bat-batean, Gregoriok burua kontu handiz sofaren azpitik atera zuen, haiekin berba egiteko asmoz. Tamalez, ama izan zen lehenago bueltatu zena. Grete, bitartean, ondoko gelan, kutxarekin borrokan ziharduen, hau leku batetik bestera astinduz, altzaria mugitzeko asmoz, baina ezin izan zuen lortu. Ama ez zegoen Gregorioren itxurari ohituta; gaixotu ere egin zitekeen bat-batean Gregorio koko itxuraz ikusirik; eta, horregatik, Gregorio, ikaratuta, ahalik eta arinen atzera egin eta, sofaren beste muturreraino mugitu zen; baina, ordurako oso berandu izan zen, izara mugitu egin baitzen amaren arreta sortaraziz. Hau, une batez, geldi-geldirik geratu zen eta Greterengana bueltatu zen. Gregoriok bere buruari aldaketa ezer apartekorik ez zela behin eta berriz errepikatzen bazion ere, altzari soil batzuk aldatzea baino ez zela, emakumeen joan-etorri eta elkarrizketak egonezin handia sortu zioten. Orduan, burua eta hankak ahal bezain gehien uzkurtzen zituelarik eta sabela lurraren kontra zapaltzen zuelarik, ohartu zen ezingo ziola egoerari gehiago eutsi. Bere logela husten zioten, berak maite zuen guztia kentzen zioten: jadanik erremintak eta zerra gordetzen zitueneko kutxa ere eraman zuten; mahaia ere mugitu zuten, komertzioko karrera ikasten zuenean eta eskolara joaten zenean ere idazteko erabiltzen zuena. Amaren eta arrebaren asmo oneko jardun hura geldiarazi nahi bazuen, ezin zuen minutu bat ere galdu. Momentu honetan, Gregorio ez zen emakumeen presentziaz jabetzen, hauek, unaturik, isilean lan egiten baitzuten; entzun zitekeen bakarra haien urrats nekatuen oihartzun ahulak ziren. Eta, horrela, –emakumeak, ondoko gelan, idazmahaian arnasa hartzeko jesartzearekin batera– Gregorio ezkutalekutik irten zen, bere abiadura bizkortuz. Lehendabizi, ez zekien nora joan. Momentu horretan, jadanik biluzik zegoen paretan, larruz bilduriko emakume baten irudiak arreta deitu zion. Arrapaladan bertaraino igo zen eta kristalera eutsi zen, honek bere sabeleko mina arindu zuelarik. Behintzat, berak estaltzen zuen irudia ez zion inork kenduko. Eta burua jangelako aterantz bueltatu zuen, emakumeak ikusteko asmoz. Egia esan ez zuten atseden handirik hartu. Berriro ere bertan zeuden, Gretek ama besoarekin inguratzen zuelarik, bera helduz. – Beno, eta, orain, zer eramango dugu? –esan zuen Gretek, ingurua miatuz. Bitartean, haien begirada paretari loturik jarraitzen zuen Gregoriorenarekin gurutzatzen zen. Gretek egoerari eutsi zion eta amaren aurrean jarri zen, honek Gregorio ikusi ez zedin. Orduan, dardarati hauxe esan zion: – Etor zaitez, goazen apur batean jangelara. Gregoriorentzat, Greteren asmoa argi zegoen: ama babestu nahi zuen, eta, ondoren, bera paretatik jaitsi. Baina, ez zuen inola ere lortuko! Gregoriok irudiari eutsita jarraitzen baitzuen, eta ez baitzegoen amore emateko prest. Nahiago zuen Greteren gainera salto egin. Baina Greteren hitzek ama urduritzea baino ez zuten lortu. Orduan, ama alde batera mugitu egin zen; paretan zegoen orban beltz erraldoia ozta-ozta ikusi, eta, Gregorio zela konturatu baino lehen, hauxe oihukatu zuen: – Jainko maitea! Jainko maitea! Eta zerraldo erori zen sofaren gainera, besoak luzaturik. Indar gabe zegoela ematen zuen, geldi-geldirik. – Kontuz Gregorio! –oihukatu zuen arrebak, begirada sutsuaz, ukabila gora jasotzen zuelarik. Hauxe izan zen Gretek Gregoriori berba egin zion lehenengo unea metamorfosia gertatu zenetik. Eta arreba ondoko gelara joan zen, ama bere onera bueltatzeko zerbaiten bila. Gregoriok pozik lagunduko ziokeen amari –irudia babesteko denbora bazegoen–, baina kristalari itsatsirik jarraitzen zuen oraindik, eta bertatik zakarki askatu behar izan zen. Ondoren, birritan pentsatu gabe, ondoko gelara abiatu zen, antzinako legez, arrebari aholkuak eman ahalko bazizkion bezala. Baina, haren atzean geldi egotearekin konformatu behar izan zen. Arreba, hainbat botilen artean, bila eta bila ari zen; buelta eman zuenean, beldurtu egin zen; botila txiki bat lurrera erori eta apurtu egin zitzaion, eta honek Gregoriori min eman zion, aurpegian likido erregarri bat bota baitzion. Gretek, jarraian, ahal bezain ontzi gehien hartu eta Gregorioren logelan sartu zen, atea hankarekin itxiz. Gregoriok, orduan, bere burua amarengandik banatuta ikusi zuen, hau, bere erruz, hiltzeko zorian egon zitekeelarik. Eta Gregoriok ez zeukan sartzerik arreba kanpora bota gabe, baina amarentzat ezinbestekoa zen arreba ondoan izatea; beraz, itxoitea besterik ez zuen. Gregorio, urduritasunaren eta aladuren eraginez, sabai, pareta eta altzarietatik igotzen hasi zen, eta, azkenean, batera eta bestera ibili ostean, mahaiaren gainera bota zen, guztiz ahulduta. Horrela minutu batzuk igaro ziren. Gregorio etzan egin zen nekearen nekez; isiltasuna zen jaun eta jabe; hori, apika, seinale ona zen. Bat-batean, deitu egin zuten. Neskamea, betiko legez, bere sukaldean sartuta zegoen, eta Grete atea zabaltzera joan behar izan zen. Aita zen. – Zer gertatu da ba? –izan ziren bere lehenengo hitzak. Greteren itxurak dena zioen. Honek bere aurpegia aitaren bularrean ezkutatu eta ahots isilaz erantzun zuen: – Ama zorabiatu egin da, baina orain hobeto dago. Gregoriok ihes egin du. –Banekien –esan zuen aitak–. Abisatu nizuen; baina zuek, emakumeok, inoiz ez duzue kasurik egin nahi. Gregoriorentzat agerikoa zen aitak Greteren berria txarto ulertu zuela eta aitak, bestalde, bere semeak zerbait txarra egin zuela suposatzen zuen. Gregoriok beharrezkoa zuen, beraz, aita lasaitzea, ez baitzuen ez denborarik, ez baliabiderik gertatutakoa azaltzeko. Horregatik, bere logelako atera joan eta haren kontra estutu zuen gorputza, aitak, sartzen zenean, ulertu zedin bere logelara berehala bueltatzeko asmoa zuela eta aski zuela atea irekitzea, momentuan Gregorio desagertu zedin. Baina egoera kaskar honen aurrean, aita ez zen hori ulertzeko prest egongo. – Ah! –oihu egin zuen aitak, sartu zenean, ahots haserre, baita mehatxatzailearekin ere. Gregoriok burua atetik aldendu zuen, eta aitari begiratu zion. Gregorio ez zen aurretik aitaren aurrean horrela inoiz azaldu. Egia da, beste alde batetik, azken aldian, Gregoriok ez zizkiela etxeko gertaerei garrantzirik ematen, lanpetuta baitzebilen alde batetik bestera arrastatzeko asmatutako metodo berriarekin; eta, beraz, aldaketa nabarmenak aurkitzeko prest egon beharko zela. Baina, guztiaren gainetik, ba al zen gizon hura bere benetako aita? Ba al zen hura, antzina, Gregoriok negozio bidaiak egiten zituenean, ohean arduratuta gelditzen zen gizona? Arratsaldez, Gregorio etxera bueltatzen zenean, txabusina jantzita zuela, besaulkian jesarririk, bere semea alaitsu agurtzen zuena? Igande eta jai egun batzuetan, ama eta Gregoriorekin gutxitan emandako paseoetan, bere jaka zaharraz biltzen zena, makuluaz baliaturik, poliki-poliki eta aldiko pixka bat aurreratzen zuen gizon hura bera ote zen? eta zerbait esan nahi zuen guztietan gelditu eta ondokoak geldiarazten zituen hura bera? Orain, ostera, tente eta zuzen joaten zen, urre koloreko botoiak zituen uniforme urdin batekin jantzita, bankuko ordenantzek eramaten dituztenen modukoa; jakaren lepoaren gainean bere kokospea baino ez zen ikusten; bekain iletsuen azpian, bere begi beltzen begirada bizi eta erneak errespetu handia ematen zuen; bere ile zuria, ordura arte beti korapilaturik zeramana, orain, artesi distiratsu eta ia perfektu batek banantzen zuen. Urre kolorezko intsigniadun kapela –bankuren batena seguruenik– sofa gainera bota zuen aitak, eta, buelta bat emanik, Gregoriorengana heldu zen, etsai espresioarekin, eskuak galtzen poltsikoan zituela, eta lebitadun uniformearen hegal luzeak atzeraka bilduta. Aitak ez zekien zer egin; eta oinak ezohiko modu batean altxatu zituenean, hauen handitasunak Gregorio harritu egin zuen. Baina, honek ez zuen Gregorio haserretu, berak bere bizitza berriaren hasieratik jakin bazekielako aitarentzat, bere semeari zegokionez, zorroztasunik gogorrena ere gutxi zela. Beraz, aitaren aurrean korrika hasi zen; hau gelditzen zenean Gregorio ere gelditzen zen; eta berriro korrikari ekiten zion aita mugitzen zela ikusi orduko. Horrela, gelaren inguruan bueltaka ibili ziren, baina ez zen ezer gertatu. Are gehiago, honek, etenaldi ugarien eraginez, ez zuen jazarpen bat ere ematen. Gregorio, momentuz, lurrean gelditu zen, batez ere, aitak pentsa ez zedin paretetatik edo sabaitik ihes egingo zuenik. Gainera, Gregoriok onartu behar izan zuen korrikaldi horiek ezingo zutela gehiago iraun, aitak urrats bat ematen zueneko, berak hamaika mugimendu egin behar baitzituen. Gregorio itotzen hasia zen; bere aurreko bizitzan ere ez zituen birika osasuntsuak eduki. Pixka batean kulunkatu zen, ihes egiteko ahal bezain indar gehien lortzeko asmoz; begiak ere ezin zituen guztiz irekita eduki; egin zezakeen gauza bakarra ihes egitea zen. Jadanik paretak ere libre zeudela ahaztuta zuen, hauetan altzari arriskutsuak baziren ere. Orduan, bortizki jaurtitako zerbait bere albora jausi zen biraka: sagar bat zen. Ondoren, beste sagar bat; Gregorio, zeharo ikaraturik, geldi-geldirik geratu zen: alferrikakoa zen korrika egiten jarraitzea, aitak bere aurka egitea erabaki baitzuen; honek poltsikoak frutontziko sagar guztiekin bete zituen eta sagar bat bestearen atzean botatzen zizkion Gregoriori, bete-betean asmatu gabe. Sagar gorriak lurrean ari ziren biraka, bata bestearekin talkaka. Horietariko batek, trebetasun handiagoz botatakoa, Gregoriori jo zion bizkarrean, baina honek ez zion minik eman. Hurrengoa, ostera, bizkarrari itsatsirik geratu zitzaion. Baina Gregoriok arrastaka jarraitu zuen, lekuz aldatzeak mina arinduko ziolakoan; bertan mugitu ezinik egongo balitz bezala sentitu zen orduan, eta konortea galduz, hankak zabal-zabal eginda, lurrera erori zen. Gregoriok ikusi zuen azkena bere logelako atea bortizki irekitzen zela izan zen. Lehendabizi, ama irten zen, alkandora jantzita zuela korrika egiten zuelarik –Gretek hau biluztu baitzuen konortea galdu zuenean arnasa hobeto har zezan–, eta honen atzean arreba zetorren, oihuka. Amak aitarengana korrika egiten zuen, bidetik arropa erortzen zitzaiolarik, eta, azkenean, arropekin estropezu egin eta aita besarkatu zuen… Gregoriok ia ezer ikusten ez zuelarik, amak aitari haien semea barkatzeko eskatu zion. ==3. Kapitulua== Zauri larri horrek, sendatzeko hilabete bat baino gehiago behar izan zuenak –inor ez baitzen bizkarreko sagarra, azalean itsatsirik gelditu zen froga hura kentzen ausartu– amari eta Greteri Gregorio familiakoa zela gogorarazi zien, baita aitari ere. Gregorio, beraz, ez zuten etsai moduan hartu behar; errespetua sor zioten. Hortaz, egoerari eustea besterik ez zuten. Gregoriori dagokionez, zauriaren ondorioz mugitzeko trebezia galdu bazuen ere eta, edadeko elbarri baten gisa, bere logela gurutzatzeko –paretan ibiltzea pentsatu ere ezin egin– minutu amaigabeak behar bazituen ere, bere egoera kaskarrean, berarentzako nahikoa zen ordaina jaso zuen: arratsalde orotan, jangelako atea irekita egoten zen, eta Gregorio, logelan zegoela, besteentzako ikustezina zen iluntasunean, familia guztia ikus zezakeen argituta zegoen mahaiaren inguruan, eta haien elkarrizketak ere guztien baimenarekin entzun zitzakeela esan daiteke, lehen ez bezala. Argi dago, oraingo elkarrizketa hauek ez zutela zerikusirik antzinako hizketaldi alaiekin, Gregorio – bidaiari zebilela– ostatuetako gela kaxkarretan, ohe arrotzeko izara hezeen gainean bildurik, hamaika aldiz faltan bota zituen horiekin. Orain, gehienetan, gaua isiltasunean igarotzen zen. Afaltzen zeuden bitartean, aitak bere besaulkian lo hartzen zuen, eta, bitartean, ama eta arreba isil-isilik egoten ziren. Ama, argiaren kontra jarrita, denda batentzako arropa zuri fina josten jarduten zuen. Arreba, berriz, saltzaile sartu zen eta gauetan eszenografia eta frantsesa ikasten zituen, etorkizunean lan hobea lortzeko asmoz. Noizbehinka aita esnatu egiten zen eta, lo egin ez balu bezala, amari esaten zion: <<Josi eta josi, ez daukazu beste konturik!>>. Eta, berehalaxe, berriro ere loak hartzen zuen, amak eta arrebak, leher eginik, elkarri irribarre egiten ziotelarik. Aitak ez zuen bere uniformea, etxean zegoenean ere, kendu nahi; eta txabusinak alfer-alferrik esekitokian jarraitzen zuen bitartean, aita lo seko zegoen; uniformea jantzita egiten zuen lo, beti prestatuta egon nahi izango balu bezala eta etxean ere nagusien agindua entzutea espero bailuen. Ondorioz, uniformea zahartu egin zen, ama eta arreba hau beti garbi egoteaz arduratzen ziren arren. Gregoriok orduak eta orduak ematen zituen uniformeari begira. Hau orbanez beterik zegoen, baina urrezko botoiak beti distiratsu zeuden. Aitarentzat deserosoak baziren ere, lasai hartzen zuen lo. Hamarretan, ama, aita esnatzen ahalegintzen zen, oheratu eta behar zen moduan lo egin zezan esaten ziolarik goxo-goxo. Izan ere, aitak ondo lo egin beharra zuen, seietan sartzen baitzen lanera. Baina hau, oso burugogorra zenez, ezetz esaten zion amari beti, berak mahaian jarraitu nahi zuela adieraziz, nahiz eta aitak bazekien bertan lo hartuko zuela eta besaulkitik ohera aldaraztea erruz kostatzen zitzaiela. Ama eta arreba saiatzen baziren ere, aitak bere horretan jarraitzen zuen, begiak itxita. Amak zamarra-besotik tiratzen zion, belarrira hitz goxoak xuxurlatzen zizkiola; arrebak lanari uzten ziolarik, ama laguntzera joaten zen. Baina honek ez zuen ezertarako balio, aitak ez baitzuen amore ematerik nahi. Honek begiak irekitzen zituen momentu bakarra amak eta arrebak besapetik heltzen ziotenean zen. Orduan, haiei begira, oihukatzen zuen: – Hau bizimodua, hau! Neure azken egunotan ere lasai egoterik ez, alajaina! Eta egundoko pisuak zapalduko balu bezala, nekez baino nekezago altxatzen zen, ama eta arrebaren laguntzaz; ateraino laguntzen ziotenean, keinu egiten zien: haien beharrik ez zuela; eta bakarrik jarraitzen zuen aurrera, baina, lanari utzirik, berriro harengana hurbiltzen ziren Grete eta ama, laguntzen jarraitzeko. Lanagatik neka-neka egindako familia horretan, nork dedika ziezaiokeen behar-beharrezkoa baino denbora gehiago Gregoriori? Etxean gero eta jende gutxiago gelditzen zen; neskamea kaleratu zuten; lan neketsuenetarako beste bat hartu zuten. Oso emakume altua eta argala zen, buruan ile zuri gutxi zituena, goizez eta arratsaldez une batez etortzen zena. Hortaz, amak jostearekin gutxi ez zuela, gainerako etxeko lanei ere heldu behar izan zien. Ez hori bakarrik, familiakoak ziren hainbat bitxi ere saldu behar izan zituzten, antzina, jai eta bileretara joateko, amak eta arrebak harro erakutsi ohi zituztenak. Salmentan lortutako irabaziei buruz hitz egiten zutelarik, gauetan familian izaten zituzten hizketaldi haietako bati esker jakin zuen Gregoriok hori. Baina familia gehien kezkatzen zuen arazoa etxez aldatu ezina zen, ez baitzegoen Gregorio inola ere ez eramateko modurik. Alabaina, Gregoriok jakin bazekien bera ez zela etxez ezin aldatzearen benetako oztopoa, ondo eraman zitekeelako kutxa batean, arnasa hartzeko zuloak eginda. Familiarentzat eragozpen bakarra bizi zuten egoera kaskarra zen, ezagunek eta senideek ezagutzen ez zutena alegia. Zorigaitzak jo zituen denak: aitak bankuko langile apalaren gosariaren bila joan behar zuen; ama arrotzentzat arropa josten ari zen; arreba, batera eta bestera, salmahaiaren atzean ematen zuen eguna, bezeroen gutizien menpe. Baina familiak, bizitasuna galdu zuelarik, ezin zion egoera honi aurre egin. Eta Gregoriok bizkarreko zaurian mina berritzen sentitzen zuen ama eta arreba, aita ohera eraman ostean, jangelara itzuli eta, nork bere lana bertan behera utzirik, elkarren ondoan, oso hurbil, jesartzen zirenean. Amak, Gregorioren logela seinalatzen zuelarik, esaten zuen: - Grete, itxi ate hori! Eta Gregorio, berriro ere, iluntasunaren menpe murgiltzen zen, bi emakumeak ondoko gelan negar egiten zutelarik, edota, begi lehorrekin mahaiari arretaz begiratzen zioten bitartean. Gregoriok, bai gauez, bai egunez, ez zuen ia-ia lorik egiten. Gelako atea ireki egingo zela pentsatzen zuen batzuetan, eta ostera ere, lehen bezala, familiako arazoez bera arduratuko zela. Denboraren poderioz, berriz ere, biltegiko zuzendari eta gerentea etorri zitzaizkion burura, eta biltegiko mutil eta ikastunaz, dignitate bako hartaz, beste komertzio batzuetan zituen bizpahiru lagunez, eta herrixka bateko ostatuko zerbitzariaz, eta... Hauek guztiak aspaldi ahazturiko beste batzuekin nahasten zituen; baina inork ez ziezaiokeen lagundu, ez hari, ez eta etxekoei. Eskuraezinak ziren, eta oroitzapenak burutik kentzea lortzen zuenean lasaitzen zen. Gero, familiaz kezkatzeari ere uko egiten zion, eta, eskaintzen zioten arreta gutxiaren ondorioz, haienganako amorrua baino ez zuen sentitzen. Ez zegoen benetan gogoko zuen ezer; baina, despentsara joan eta, goserik ez bazuen ere, eskubide osoz tokatzen zitzaion guztiaz jabetzen zen. Jadanik arreba ez zen arduratzen haren gustuko jakiak bilatzeaz; lanera joan aurretik, goiz eta arratsaldez, hankarekin, zerbait botatzen zion gela barrura, eta gero, lanetik itzultzean, Gregoriok jakiak probatu bakarrik egin ote zituen –horixe baitzen normalena– begiratu gabe, edota ikutu ere ez zituela egin ikusi baino lehen, hondarrak bildu ohi zituen erratzarekin. Gelaren txukunketa ere, beti gauez egiten zena, presaka egiten zuen. Hormak zikinkeriaz beterik zeuden, eta hautsa eta hondakinak bazterretan pilatzen ari ziren. Aspaldi, arreba sartzean, Gregorio, hain zuzen ere, zikinago zegoen txokoan baztertzen zen. Baina, orain, asteak eta asteak pasa zitezkeen ere, arreba ez zatekeela gehiago saiatuko; Gregoriok bezain ongi ikusten baitzuen zikina, baina, zirudienez, ez zuen biltzeko asmorik. Irudikortasun guztiz berriarekin, familia guztiarengana hedatu zena, ez zuen onartzen gelaren txukunketaz beste inor ardura zedin. Behin batean, amak Gregorioren logela guztiz txukundu nahi izan zuen; horretarako, ura pertzaka erabili behar izan zuen; Bien bitartean, Gregorio han zetzan, hezetasunaren ondorioz, mugigaitz eta saminduta, sofaren azpian. Baina arreba, lanetik itzultzean, gelan gertatutako aldaketez ohartu orduko, guztiz minduta sentitu zen; jangelan sartu eta, amaren azalpenak aditzeko betarik gabe, negarretan urtu zen, aita eta ama ikaratu egin zituelarik. Aitak amari Gregorioren gelaren ardura osoa arrebari utzi ez ziolako errieta egin zion; arrebak aurrerantzean garbiketarekin jarraitzea ezinezkoa izango zitzaiola adierazi zuen oihuka, haserre baitzegoen. Amak logelara eraman nahi zuen, ez baitzen lasaitzen; arreba, negarzotinka, mahairi ukabilka ari zen, eta Gregorio, amorruaren amorruz, txistuka ari zen, inor ez baitzen gogoratu –egoera mingarri hura ekiditzeko– atea ixteaz. Baina arreba, nekeak unaturik, Gregorio zaintzeaz gogaiturik baldin bazegoen, ama ez zen zertan ordezkatu behar, Gregoriok ez zuen zertan abandonatuta sentitu: horretarako neskamea zegoen. Zen baino nagusiagoa ematen zuen alargun harentzat, bere gorputz hezurtsuari esker, bizitza honetan ez zuen izan jasan ezinezko egoerarik; ez zuen sentitzen Gregoriorenganako inolako higuinik. Inolako jakin-minik, behin batean Gregorioren logelako atea ireki zuen; hau, ezusteak asaldaturik, inork jarraitzen ez bazuen ere, alde batetik bestera hasi zen korrika; baina, aldagaitz jarraitu zuen, eskuak sabel gainean tolesturik. Handik aurrera, goiz eta arratsaldero, atea isilka ireki eta zirrikitutik Gregoriori begira gelditzen zen. Hasieran, deitu ere egiten zion, bere ustez hitz goxoz gainera: "Etor zaitez hona, astakirten hori!" esaten zion. Gregoriok, hau entzunda, ez zion erantzuten; izan ere, mugitu ere egin gabe jarraitzen zuen, atea ireki ere izan ez balitz bezala. Hobe izango zatekeen, alfer-alferrik molestatu ordez, egunero Gregorioren logela garbitzeko agindu izan balitzaio neskameari. Egun batean, goizean goiz, –udaberriaren berehalako etorrera iragartzen zuela zirudien euriak kristalei bortizki erasotzen zien bitartean– neskameak, betiko legez, molestatu zuen; Gregorio hainbesteraino haserretu zen, non buelta eman eta emakumearengana abiatu zela, erasoko ziola ematen zuelarik. Baina emakumea, ikaratu ordez, atea ondoan zegoen aulkia jaso, eta, han jarri zen zain, eskuetan zuen aulkiarekin Gregoriori bizkarrean joko ziola garbi adieraziz. –Ez al duzu etorri behar, ala? –esan zuen Gregoriok atzera egin zuela ikustean. Eta mantso-mantso, berriro ere, aulkia bere lekuan utzi zuen. Gregoriok ia ez zuen jaten. Eramaten zizkioten jakien ondotik pasatzerakoan zerbait probatu, orduak eta orduak ahoan eduki eta, azkenean, bota egiten zuen. Hasieran pentsatu zuen bere gogogabetasuna, dudarik gabe, bere logelaren egoerak murgiltzen zuen malenkoniaren ondorio zela; baina oso azkar ohitu zen honen itxurara. Beste leku baten soberan zeuden gauzak bertan uzteko ohitura hartu zuten, zeinak asko ziren, etxeko logela bat apopiloentzat erabiltzen baitzuten orain. Hiru gizon oso formal hauek –hirurak bizardunak, Gregoriok egun baten ateko zirrikitutik ikusi zuenaren arabera-, bai beraien logela, baita etxe guztia ere, sukaldea batez ere, txukun-txukun mantentzen zuten. Ezin zuten haien begi aurrean ikusi ez balio gabeko trasterik ezta gauza lohirik ere. Gainera beraien altzari ia guztiak ekarri zituzten, eta horregatik zeuden hainbeste balio gabeko gauza, saldu ezin zitezkeenak baina bota nahi ez zituztenak. Eta gauza hauek guztiak Gregorioren logelan sartzen zituzten, hautsontzi eta zaborrarekin batera. Neskameak laster batean botatzen zituen erabiliko ez ziren gauzak Gregorioren logelara. Agian neskameak edukiko zuen gauza haiek biltzeko asmoa denboraz ondo ibiliko zenean, edota denak kanpora botatzekoa; baina beti gelditzen ziren botatako leku hartan. Gregoriok soilik mugitzen zituen lekuz logelan lekurik gelditzen ez zitzaionean, nahiz eta ahalegin haren ondoren neke-neke eginda amaitzen zuen, denbora luzez mugitzeko indarra galdurik. Apopiloak batzuetan etxean afaltzen zuten, jantoki-sala nagusian. Egun hauetan logela honetako atea itxita gelditzen zen; baina honek guztiak ez zuen Gregorio larritzen, izan ere atea zabalik egon zen hainbat gauetan logelako lekurik ilunenean gorde zen, familia horretaz ohartu ere egiten ez zelarik. Baina egun baten neskameak atea ertirikita utzi zuen, eta hau holaxe gelditu zen gauez apopiloak etxera heldu eta argia piztu zutenean. Mahairatu ziren, aurretik aita, ama eta Gregorioren jarlekuak izandakoetan jesarriz, mahai-zapiak zabaldu zituzten eta sardexka eta aiztoak heldu zituzten. Momentu hartan ama agertu zen atean haragiz beteriko erretilu bat zeramala, eta bere ostean arreba patataz beteriko erretilua zeramalarik. Jaki berotik lurruna irteten zen. Apopiloak erretiluetara hurbildu ziren, zerbitzatu aurretik dastatzeko irrikaz, eta erdian jarrita zegoen gizonak, hiruretatik autoritarioena zirudienak, haragi zati bat zatitu zuen erretiluan bertan nahikoa samur zegoela baieztatzeko asmoz. Bere poztasuna adierazi zuen amaren eta arrebaren lasaitasuna sortuz. Bitartean, familiak sukaldean afaltzen zirauen. Aita, familiarekin bildu aurretik jantoki-salara sartu, hiru gizonak agurtu eta, txanoa eskuan zuelarik, mahaiaren inguruan buelta eman zuen. Horren ondoren, familia elkarrekin zegoenean, ia-ia isiltasun osoan hasi ziren jaten. Gregoriori gauza bitxia iruditzen zitzaion beti, afalorduan zeuden hots guztien artean, haginek jakiak mamurtzerakoan egiten zuten hotsa nabaritzea, honek Gregoriori jateko haginak beharrezkoak zirela eta hagin bako masailezurrarekin jatea ezinezkoa zela adierazi nahiko balio bezala. “Hau gosea dudana, hau –zioen bere artean, arduraturik-. Baina ez dira hauek nahi ditudan gauzak… Hauena bai gogoz jatea! Eta ni bien bitartean, gosez hilda!” Gau hartan bertan -Gregoriok ez zuen gogoratzen biolina entzun zuenik denbora luze hartan- sukaldean haren soinua igarri zuen. Apopiloek amaitu zuten jada afaltzen. Erdian jarrita zegoenak egunkari bat atera zuen eta alboan zeuden beste biei orri bana eman zien, eta hirurek irakurtzen zuten aulkian etzanda. Biolina aditu zutenean, beraien arreta musikarengan jarri zuten; jaiki egin ziren, eta, behatz puntetan ibiliz, ateondoraino joan ziren, bertan mugitu gabe, bata bestearen kontra geldituz. Zalantza gabe sukaldetik entzun zituen aitak, hauxe galdetu baitzien: - Beharbada jaunek ez dute musika atsegin? Eta gehitu zuen: - Horrela bada, momentuan eten daiteke. - Inondik inora ere -esan zuen autoritate handiena zuen gizonak-. Nahiko luke andereñoak hona sartu eta hemen jo? Askoz ere erosoagoa eta atseginagoa izango litzateke. - Noski baietz! -erantzun zuen aitak, bera biolina joko zuena bailitzan. Apopiloak jantoki-salara itzuli ziren, eta bertan itxaron zuten. Handik gutxira heldu zen aita atrila eskuetan zuela, honen ondoren ama musika paperekin, eta, azkenik, arreba, biolinarekin. Arrebak dena lasaitasunez prestatu zuen jotzen hasteko. Bitartean, gurasoak ez ziren ausartzen haien besaulkietan jesartzen ere, sekula ez baitzuten apopilorik eduki etxean eta horregatik haienganako adeitasun osoa erakusten zuten. Aita atearen ondoan gelditu zen, eskumako eskua bere trajearen bi botoiren artean sartuta zuelarik; baina amari, apopiloetariko batek besaulkian jesartzea eskaini zion, eta bazter baten jarri zen, ez baitzuen besaulkia gizon hark utzitako lekutik mugitu. Arreba jotzen hasi zen, eta aitak eta amak, bakoitzak bere lekutik, bere eskuaren mugimendu guztiak jarraitzen zituzten. Gregorio, musikak erakarrita, apur bat aurreratzera ausartu zen, eta bere burua jantoki-salan zegoela konturatu zen. Jada ez zen harritzen besteekiko zuen arreta eskasagatik, eta, lehen, aldiz, arreta hori izan zen hain zuzen berak zuen bertuterik aipagarriena. Hala eta guztiz ere, orain inoiz baino gehiago, berak ezkutatzeko arrazoiak zituen, izan ere, bere logelan zegoen zikinkeria guztia zela eta, edozein mugimendu egiterakoan, bere inguruan hautsa altxatzen zuen, bera ere hautsez beteta zegoen eta berarekin batera bizkarrean eta alboetan litsak, ileak eta jaki hondakinak zeramatzan. Besteenganako axolagabetasuna sekula baino nabarmenagoa zen, aurretik egunean hainbat aldiz alfonbra gainean etzanda marruskatzen zenean baino nabarmenagoa hain zuzen. Eta, halere, zegoen egoeran zegoela ere, ez zuen lotsarik sentitzen jantoki-salako lurrean zehar aurrera egitean. Egia da inor ere ez zela beraz arduratzen. Familia biolinaren soinuarekin guztiz txundituta zegoen, eta apopiloak, hasieran eskuak poltsikoetan zeuzkatela, atrilaren ondoan kokatu ziren, honetatik nahiko hurbil, guztiek letrak irakurri ahal izateko eta seguruenik arrebari enbarazu egiten ziotelarik. Baina ez ziren luzaro horrela egon eta laster leihoaren ondora joan ziren aurpegiak alboratuta, eta aitak larriturik begiratzen zituela. Izan ere horrek adierazten zuen haiek aparteko musika dibertigarria entzuteko zuten ilusioa apurtu zela, jada nekatzen hasiak zirela eta soilik adeitasuna erakustearren onesten zutela arrebak biolina jotzen jarraitzea. Bereziki hirurak erretzen ari ziren zigarroen kea ahotik edota sudurretik botatzeko moduak urduritasun handia adierazten zuen. Eta, baina, zeinen ondo jotzen zuen arrebak! Aurpegia alboratuta zuela jarraitzen zuen adi-adi eta tristeki pentagrama irakurtzen. Gregorio apur bat gehiago hurreratu zen eta burua lurrari lotuta mantendu zuen, bere begirakunea bere arrebarenarekin topatzeko ahaleginak eginez. Piztia izango ote zen, musikak hainbeste txunditzen bazuen? Bere aurrean sutsuki antsiatutako jaki ezezagun batengana zuzentzen zuen bidea zabaltzen zela zirudien. Bai, arrebarenganaino heltzeko erabakia hartuta zuen, gonatik tira egin eta era hartan bere logelara biolina jotzera joan behar zuela adierazteko, bertan inork ez baitzuen bere musika saritzen eta berak egin nahi zuen hori. Aurrerantzean, ez zion arrebari bere logelatik irteten utziko, berak bizirik zirauen bitartean ez behintzat. Lehenengo aldiz zerbaitetarako balio behar zion bere itxura beldurgarri hark. Momentu batean ate guztietan egon ahal izatea nahi zuen, eraso nahi zion edonoren gainean salto egiteko prest. Baina ezinbestekoa zen arreba bere ondoan geratu zedin, ez behartuta baizik eta bere borondatez; beharrezkoa zen halaber, bere ondoan jesarri zedin sofan, beregana makurtu zedin, eta orduan aitortuko zion Kontserbatoriora bidaltzeko asmoa eduki zuela, eta aurreko Gabonetan zoritzar hura gertatu izan ez balitz -izan ere, Gabonak igaro ziren jada, ezta?, horrela aitortuko zion guztiei, inoren eragozpenak kontuan hartu gabe. Eta azalpen hau entzuterakoan, arreba, hunkituta, negar batean hasiko zen, eta Gregorio bere sorbalda gainera igoko zen, eta saman musukatuko zuen, dendara zihoanetik biluzik, zinta gabe, eramaten zuen sama hartan. -Samsa jauna -esan zion aitari hiruretatik agintariena zirudien gizonak. Eta, beste hitz bat gehiago esaten denbora alferrik galdu gabe, aitari erakutsi zion, hatz erakuslea luzatuz, Gregorio, hau geldiro aurrera zihoalarik. Biolinaren soinua momentu hartan isildu zen, eta hiruretatik agintariena zirudienak irribarre egin zien bere lagunei, burua astinduz, eta berriro Gregoriorengana zuzendu zuen bere begirada. Aita lehenengo eta behin, Gregorio bertatik kanporatu beharrean, apopiloak lasaitzen ahalegindu zen, zeinek ez zeuden batere urduri, eta biolina jostagarriagoa iruditzen zitzaien Gregorioren agerrera. Haiengana lastertu zen, eta, besoak luzatuz, haien logelara bultzatu nahi izan zituen Gregorio bere gorputzarekin ezkutatzen zuelarik. Haiek, orduan, ez zuten haien haserrea disimulatu, nahiz eta ezin zitekeen jakin haserre hori aitaren jokabideagatik zen edota, susmorik txikiena eduki gabe, tankera horretako izaki batekin batera bizi izan zirela jakin izanagatik. Azalpen eske hasi zitzaizkion aitari, zerura jaso zituzten haien besoak, nork bere bizarretik tira egin zuen keinu urduri batez, eta astiro-astiro atzera egin zuten haien logelaraino. Bitartean, arrebak lortu zuen bat-bateko eten hari buru egitea. Momentu batez mugitu ezinik gelditu zen, oraindik jotzen ibiliko bailitzan, biolina axolagabetasunez eusten zuela. Eta bat-batean beretik irten zen: instrumentua amari ipini zion besoetan, honek bere besaulkian jarrita jarraitzen zuelarik, bere birikak egiten ari ziren lan neketsuaren erruz ia itota. Arreba alboko gelara abiatu zen, aitak bultzatuta apopiloak orain arinago sartzen ari ziren gela berera. Trebetasun handiz mantak eta burukoak hartu eta lekuz aldatu zituen, eta gizonak haien gelara sartu baino lehenago ere, amaitu zuen haien oheak egiten eta handik irtenda zegoen jada. Aita hain zuen bere itsukeriak gainduta, ezen ahaztu egin zuen apopiloenganako gutxiengo adeitasuna izatea, eta haiek sutsuki bultzatzen jarraitzen zuen, harik eta atalasera iritsi zirenean hiruretatik agintariena zirudienak, lurraren kontra ostiko bat jo zuen, eta, ahots beldurgarri batekin, aita geldiarazi zuen hitz hauek esanez: -Jakinarazi nahi dizuet -eta hau esatean eskua altxatu eta amaren eta arrebaren begiradarekin bat egin zuen-, jakinarazi nahi dizuet zeuei, familia honetan gertatzen diren gertakari nazkagarriak ikusirik -eta hitz hauek esatearekin batera txistua bota zuen lurrera gogotsu-, momentu honetan bertan alde egingo dudala etxe honetatik. Ez da beharrezkoa esatea deus ere ez dudala ordaindu beharko hemen igaro ditudan egunengatik; arinago aldiz, hausnartu egingo dut zuri kalte-ordainketarik eskatuko dizudanentz, eta ez uste hau egiaztatzea oso zaila izango denik. Isildu eta bere ingurura begiratu zuen, zerbaiten zain egongo bailitzan. Eta, hain zuzen ere, bere beste bi lagunek berak esandakoa berretsi zuten, hauxe gehituaz: -Geuk ere momentu honetan bertan alde egingo dugu etxe honetatik. Honen ostean, hiruretatik agintariena zirudienak maratila heldu zuen eta atea kolpe batez itxi zuen. Aita, zalantzazko pausoak emanez, eskuen laguntzaz haztamuka, bere besaulkira zuzendu zen, eta bertan bota zen. Bazirudien gabetako bere ohiko loaldia egitera zihoala, baina bere buruaren makurdurak, pisu gabe jausita balego moduan, erakusten zuen ez zegoela lotan. Denbora guzti horretan, Gregorio isilik geratu zen, apopiloek ezustean hartu zuten leku berean geldirik. Bere planaren porrotak sorturiko tristurak, eta baliteke baita goseak sorturiko ahuleziak ere, ezinezko egiten zuten mugimendurik txikiena ere. Luze barik ekaitz itzel bat gainera etorriko zitzaionaren beldur zen, eta zain zegoen. Ez zen biolinaren zaratarekin ere aztoratu, zeina amaren atzamarren dardararen eraginez bere altzotik lurrera jausi zen. -Guraso maiteak -esan zuen arrebak, sarrera gisa mahai gainean ukabilkada itzel bat emanez-, honek ezin du horrela jarraitu. Zeuek ulertzen ez baduzue, neu ohartzen naiz horretaz. Munstro honen aurrean, ez dut nire nebaren izena aipatu ere egin nahi; eta, horregatik, hauxe baino ez dut esango: ezinbestekoa da bera gainetik kentzea. Gizalegez posible zirenak eta ez zirenak ere egin ditugu bera zaindu eta jasateko, eta ez dut uste, hau horrela izanik, inoren gaizkirik txikiena ere entzun behar dugunik. -Mila aldiz duzu arrazoia -esan zuen orduan aitak. Ama, oraindik arnasestuka zebilela, isilean eztulka hasi zen, eskua bularrean zuela eta begirada zoro antzera galduta zuela. Arreba berarengana joan zen korrika eta bekokia eutsi zion. Aita, arrebaren hitzek bere burutapena zehaztera bultzatu zuten. Besaulkian erosoago jesarri zen, oraindik apopiloen janariaren mahaian geratzen ziren plateren artean bere ordenantza burukoarekin jolasten zuen, eta, noizbehinka, Gregoriori begirada bat zuzentzen zion, ikaragaitz. -Ezinbestekoa da bera gainetik kentzea -errepikatu zion, azkenean, arrebak aitari; izan ere, amak, bere eztula zela eta, ezin zuen ezer ere entzun. Guk egiten dugun lana egiten denean, ez da posible etxean, gainera, gisa honetako atsekabeak bizitzea. Nik neuk ere ezin dut hau gehiago jasan. Eta negar batean hasi zen bere malkoak amaren gainera jausten zirelarik eta honek, mekanikoki, eskuarekin garbitzen zituelarik. -Alabatxo -esan zuen orduan aitak errukiz beterik eta argitasun harrigarriz-. Zer egingo diogu ba! Baina arrebak lepoa jaso besterik ez zuen egin, negar egiten zuen bitartean sentitu zuen harridura, aurreko erabakiaren hain kontrakoa zena, azaleratuz. - Behintzat berak ulertuko bagintu -esan zuen aitak. Baina arrebak, etengabe negar eginez, indartsuki eragin zuen eskua, horrela adierazi nahian ez zutela horretan pentsatu ere egin behar. -Behintzat berak ulertuko bagintu -jarraitu zuen aitak esaten, begiak itxiz, aditzera emanez bera ere ziur zegoela hau ezinezkoa zela-, agian berarekin akordio batera heldu gintezke. Baina egoera honetan… -Ezinbestekoa da berak hemendik alde egitea -esan zuen arrebak-. Hauxe da bide bakarra, aita. Gregorio dela pentsatzeari hustea besterik ez duzu egin behar. Hori sinistu izana da, hain zuzen, gure zorigaitz honen arrazoia. Zelan izan liteke hau Gregorio? Bera balitz, dagoeneko ulertuko zuen ez dela posible gizaki bizidun batzuk halako zomorro batekin batera bizitzea. Eta berari bururatuko zitzaion alde egitea. Neba galduko genuke, baina bizitzen jarraituko genuke, eta gogoan edukiko genuke. Baina horrela, animalia honek jarraitu egiten gaitu, apopiloak bidali egiten ditu etxetik eta argi eta garbi adierazten du etxe guztiaz jabetu nahi dela eta gu kalean utzi nahi gaituela. Begira, aita -hasi zen bat-batean oihuka-, berriro ere hasi da! Eta Gregoriori ulertezina iruditu zitzaion beldurra adieraziz, arrebak ama bertan utzita alde egin zuen, besaulkitik urrundu zen, Gregoriorengandik hurbil egotea baino ama sakrifikatzea nahiago zuela adieraziz, eta aitaren atzean babestera joan zen korrika; aita, era berean, bere jokabide honengatik asaldaturik, zutitu egin zen, arrebaren aurrean besoak luzatuz, hau babesteko keinua eginez. Baina kontua da Gregoriori ez zitzaiola burutik pasa ere egin inor beldurtzea, ez eta gutxiago bere arreba beldurtzea. Egin zuen gauza bakarra izan zen bere logelara bueltatzeko buelta ematea, eta hori izan zen, zalantza barik, besteak izutu zituena, izan ere, minduta zegoenez gero, mugimendu zail hori egiteko burua lurrean jarri eta bertatik altxatu behar zuen. Gelditu egin zen eta bere ingurura so egin zuen. Bazirudien bere asmo ona ulertu zutela: gertatutakoa momentuko ezustea baino ez zen izan. Orain guztiek begiratzen zuten tristeki eta pentsakor. Ama bere besaulkian zegoen, hankak bata bestearen kontra bere aurrean luzaturik eta begiak nekearen nekez ia itxita zeuzkala. Aita eta arreba bata bestearen ondoan zeuden eserita, eta arrebak aitaren sama inguratzen zuen bere besoarekin. -Beno, beharbada mugitu naiteke jada -pentsatu zuen Gregoriok, berriro bere ahalegin tamalgarri hari ekinez. Ezin zuen bere arnasotsa geldiarazi, eta noizean behin atseden hartzeko gelditu behar zuen. Baina inork ere ez zuen azkarrarazten; askatasun osoa zuen. Buelta emanda zuenean, atzera bideari ekin zion lerro zuzenean. Harritu egin zen bere logelaraino zegoen distantziaz ohartzean; ezin zuen ulertu, bere egoera ahul hartan, zelan izan zen gai, minutu gutxi batzuk lehenago, ia nabaritu gabe bide berori egiteko. Ahalik eta lasterren narrastea beste ardurarik ez zuela, ez zen konturatu familiako inork ez zuela zirikatzen hitz edo oihuekin. Atalasera heldu zenean, ordea, atzera begiratu zuen, eta ohartu zen bere atzean denak jarraitzen zuela berdin. Arreba soilik zutitu zen. Eta bere azken begirada azkenean lo geratu zen bere amari zuzendu zion. Logelan sartu zeneko, atea zarratu eta txingetaz eta giltzez itxi zutela nabaritu zuen. Honek sortu zuen zarata zakarrak hain beldurtu zuen, ezen hankak ere tolestu egin zitzaizkion. Arreba zen hainbesteko presa zuena. Zutik geratu zen, logelan sartu eta atea ixteko zelatan egongo bailitzan. Gregoriok ez zuen hurbiltzen somatu. -Azkenean! -oihu egin zien berak gurasoei, sarrailan giltzari buelta ematen zion bitartean. -Eta orain? -galdetu zion Gregoriok bere buruari iluntasunean bere ingurura begiratzen zuelarik. Handik gutxira konturatu zen guztiz ezinezkoa zitzaiola mugitzea. Honek ez zuen harritu: lehen, ostera, ez zitzaion normala iruditzen, ordura arte egin zuen legez, hankatxo mehe haiekin aurrera egiteko gai izatea. Beste guztiari zegokionez, gutxi gora-behera gustura sentitzen zen. Egia zen gorputz osa minduta zuela; baina sentitzen zituen min haiek gero eta ahulagoak ziren, eta pentsatzen zuen, azkenean, amaituko zirela. Jada ez zuen ia sentitzen bizkarrean zeraman sagar usteldua, ezta zuriz estalitako hantura ere. Emozioz eta maitekiro pentsatzen zuen bere senideengan. Bere arreba bera baino ziurrago zegoen desagertu egin behar zenez. Eta gogoeta eta arduragabetasun lasai hartan egon zen goizaldeko hiruretan elizako erlojuak jo zuen arte. Oraindik gozatu ahal izan zuen egunsenti horren hasiera. Beranduago, berak nahi ez bazuen ere, bere burua guztiz hondoratu zen eta bere muturretik azken arnasa bota zuen. Hurrengo goizean, neskamea sartu zenean -hain ematen zituen ateekin kolpe gogorrak, ezen heltzen zenean ezinezkoa baitzen ohean atseden hartzea, hainbatetan molde haiek aldatzeko eskatu bazitzaion ere- Gregoriori ohikoa zen bisita egiteko, ez zuen, hasieran, beregan ezer arrarorik hauteman. Suposatu zuen horrela zegoela, geldi-geldi, haserre zegoela adierazteko asmoz, edozein ezagupenerako gai ikusten baitzuen. Halabeharrez, kedarra kentzeko tresna zeraman eskuan, eta honekin, atetik, Gregoriori kilimak egitea nahi izan zuen. Honekin ezer lortzen ez zuela ikusirik sumindu egin zen, ziztatu egin zuen, eta Gregorio bultzatu ostean, honek mugimendurik txikiena ere egiten ez zuela ikusi ondoren egin zion so, eta, momentuan gertatutakoaz ohartuz, neurri gabe zabaldu zituen begiak eta harridura oihu bat bota zuen. Baina ez zen denbora luzez geldirik egon, eta logelako atea zakarki ireki eta iluntasunean oihu bat bota zuen: -Ikusi ezazue, lehertu egin da! Hortxe duzue, guztiz lehertuta! Samsa jaun eta andrea haien ohean eserita jarri ziren. Asko kosta zitzaien izualdiaren ostean erantzutea, eta kosta zitzaien ere neskameak emandako berria ulertzea. Baina hau ulertu zutenean, berehala irten ziren ohetik, bakoitza alde batetik eta biek zorroztasun handia adieraziz. Samsa jaunak sorbalden gainean jarri zuen ohegainekoa; Samsa andreak bere lo egiteko kamisoia baino ez zuen jantzirik, eta itxura horrekin sartu ziren Gregorioren logelan. Bien bitartean, apopiloen etorreratik Gretek lo egiten zuen jantoki-salako atea ere zabaldu zen. Grete guztiz jantzita zegoen, gau guztian lorik hartu izan ez balu legez, eta halaxe adierazten zuen, izan ere, bere aurpegiaren zurbiltasunak. -Hilda? -esan zuen Samsa andreak, neskameari zalantza aurpegiz begiratuz, nahiz eta honetaz ziur egoteko arrazoiak falta ez zitzaizkion. -Hauxe da esaten nabilena -erantzun zuen neskameak, honen egitasuna frogatzeko Gregorioren gorpua bultzatzen jarraitzen zuen bitartean. Samsa andreak neskamea geldiarazteko mugimendu bat egin zuen, baina ez zuen geldiarazi. -Beno -esan zuen Samsa jaunak-, orain eskerrak eman ahal dizkiogu Jaunari. Aitaren egin zuen, eta hiru emakumeek gauza bera egin zuten. Gretek ez zion gorpu hari begirik kentzen: -Ikus ezazue zeinen argal zegoen -esan zuen-. Egia da aspaldi ez zuela janaririk dastatu ere egiten. Janaria sartzen zen moduan irteten zen gelatik. Gregorioren gorpuak, izan ere, guztiz zapala eta lehorra zirudien. Orain ohartzen ziren honetaz, jadanik ez zelako bere hankatxoen gainean eusten, eta inork ere ez zuen bera ez zen zerbait begiratzen. -Grete, etorri zaitez gurekin momentu batez -esan zuen Samsa andreak, tristura adierazten zuen irribarre bat eginez. Eta Grete, gorpuari begirik kendu gabe, bere gurasoen atzetik joan zen logelara. Neskameak atea itxi zuen, eta leihoa guztiz zabaldu zuen. Oraindik oso goiz zen, baina aireak bazuen jada, bere freskotasun hartan epeltasun kutsu bat. Martxoa amaitzear zegoen. Hiru apopiloak haien logelatik irten ziren eta haien gosaria non zegoen begiratu zuten. Ahaztu egin zitzaien. -Eta gosaria? -galdetu zion neskameari hiruretatik agintariena zirudienak. Baina neskameak, hatz erakuslea ahoan ipiniz, isilean, jaunak Gregorioren gelara sartzera deitu zituen. Hara sartu ziren, eta hantxe egon ziren, argiz betetako logela hartan, Gregorioren gorpuaren inguruan, hari mesprezuz begira eta eskuak haien jaka erabilietako poltsikoetan sartuta zeuzkatela. Orduan logelako atea ireki zen eta Samsa jauna agertu zen, esku bat bere emazteri eta bestea bere alabari lotuta zuela. Guztiek negar egin zuten antza zeukaten, eta Gretek noizbehinka bere aitaren besoaren atzean ezkutatzen zuen aurpegia. -Alde egin ezazue neure etxetik berehala -esan zuen Samsa jaunak, atea seinalatuz baina emakume biak askatu gabe. -Zer adierazi nahi duzu horrekin? -galdetu zion hiruretatik agintarienak, zertxobait nahasturik eta uzkurtasun irribarre bat eginik. Beste biek eskuak atzealdean gurutzatuta zeuzkaten, eta etengabe ari ziren haien eskuak igurzten, irabaziko zuten borroka baten zain egongo balira moduan. -Adierazi nahi dudana zehatz-mehatz esan dudana da -erantzun zuen Samsa jaunak, emakume biekin batera apopiloarengana hurbilduz. Hau momentu batez isilik eta lasai gelditu zen, begirada lurretik altxatzen ez zuela, bere pentsamenduak irudimenean antolatzen ari balira. -Hori horrela bada, bagoaz -esan zuen, azkenean, Samsa jaunari so eginez, bat-bateko indar batek bultzaturik honetarako ere baimena eskatu behar balio legez. Samsa jaunak begiak asko zabaldu eta burua gora eta behera mugitu beste gauzarik ez zuen egin. Honen ostean, apopiloa pausu handiak emanez ateondora zuzendu zen. Bere bi kideek aspalditik entzuten zirauten, eskuak igurtzi gabe, eta orain bere atzetik irten ziren arineketa batean, Samsa jauna haiek baino lehenago ateondora heldu eta beraien eta haien gidariaren artean jarriko zenaren beldurrez. Ateondora iritsi zirenean, nork bere txapela hartu zuen pertxerotik, nork bere aterkia atera zuen aterki-ontzitik, isilean makurtu ziren eta etxetik alde egin zuten. Ezer frogatzen ez zuen mesfidantzarekin, beranduago ikusiko zen moduan, Samsa jauna eta emakume biak eskailera ondora irten ziren eta, eskudeletik begiratu zuten zelan hiru gizon haiek, astiro baina etengabe, eskaileratan behera egiten zuten, pisu bakoitzean honek egiten zuen bueltan desagertu, eta segundo batzuk beranduago berriro agertzen zirelarik. Jaisten zihoazen bitartean, Samsa familiak haienganako zuen interesa murriztuz zihoan, eta Samsa jauna eta emakumeak, zama astun bat gainetik kendurik, etxe barruan sartu ziren berriro. Egun hura atseden hartzen eta osteratxoren bat egiten emango zutela erabaki zuten: ez zuten soilik guztiz irabazirik atseden hau, are gehiago, premiazkoa zen. Mahairatu ziren, beraz, eta hiru eskutitz idatzi zituzten barkamena eskatuz: Samsa jaunak, bere nagusiari; Samsa andreak, dendako jabeari, eta Gretek, bere nagusiari. Egiteko hauetan buru-belarri sartuta zeudenean, neskamea sartu zen bazihoala esateko, bere goizeko beharra amaitu baitzuen jadanik. Hirurek jarraitu zuten idazten, neskameari jaramon egin gabe, buruarekin baiezko keinu bat egiteaz nahikoa izan zen. Baina, bera ez zihoala ikusirik, burua altxatu zuten, haserre. -Zer duzu? -galdetu zuen Samsa jaunak. Neskamea irribarretsu zegoen ate ondoan, familiari berri zoragarri bat jakinarazi behar balio bezala, baina bere jarrerarekin adieraziz haiek galdeketa egin ondoren baino ez zuela egingo. Lumatxoa bere kapelean artez ipinita, eta bere familiarentzat lan egiten hasi zenetik Samsa jaunak gogaitzen zuena, norabide guztietarantz kulunkatuz. -Ia, ikus dezagun, zer nahi duzu zerorrek? -galdetu zuen Samsa andreak, nor neskameak gehien errespetatzen zuen pertsona baitzen. -Ba -erantzun zuen honek, eta barreak ez zion jarraitzen uzten-, ba ez zaretela arduratu behar alboko traste hori erditik kentzeaz. Dena dago konponduta. Samsa andrea eta Grete berriro makurtu ziren haien eskutitzen gainean, idazten jarraitzeko moduan, eta Samsa jaunak, neskamea dena zehatz-mehatz kontatzera zihoala ikusirik, isilarazi egin zuen, eskua beregana indartsuki luzatuz. Neskameak, ikusi zuenean ez ziotela kontatzeko prest zuena kontatzen utziko, gogoratu zuen presaz zebilela. -Jainkoak zain zaitzatela! -esan zuen, nabarmenki minduta. Buelta erdi eman zuen sumindurik, eta jantoki-salatik atera zen ate-kolpe itzela emanez. -Gaur gauean lanetik bidaliko dut -esan zuen Samsa jaunak. Baina ez zuen erantzunik jaso, ez bere emaztearena, ezta bere alabarena ere, izan ere neskameak nahasi egin zuen berriro ere berreskuratu zuten lasaitasun hura. Ama eta alaba altxatu egin ziren eta leihorantz zuzendu ziren, bertan besarkaturik geratu zirelarik. Samsa jaunak bere besaulkia norabide hartarantz mugitu zuen, eta, lasai-lasai haiei so egiten egon zen momentu batez. Honen ostean: -Beno -esan zuen-, etor zaitezte. Ahaz itzazue behingoz iraganeko kontuak. Eduki nazazue neu ere kontuan. Emakume biek momentuan esanak egin zituzten, berarengana lastertu ziren, laztandu zuten eta idazten bukatu zuten. Beranduago, hirurak elkarrekin irten ziren, hileetan egin ez zuten zerbait zelarik, eta tranbiara igo ziren osteratxo bat egiteko asmoz. Haiek ziren zihoazen bidaiari bakarrak. Tranbia eguzkiaren berotasunez beteta zegoen. Haien eserlekuetan etzanda, geroari buruzko kontuei buruz hitz egiten hasi ziren, eta ikusi zuten, gauzak ongi pentsatuta, hau ez zela oso iluna. Izan ere, haien hiru lanpostuak oso onak ziren, eta, batez ere, beranduagoko esperantzak posible egiten zitzaizkien. Momentuz hobetu behar zena etxez aldatzea zen. Etxe txikiago eta merkeago bat nahi zuten, eta, batez ere, hobeto kokatuta zegoena eta oraingoa, Gregoriok aukeratua zena, baino praktikoagoa. Eta horrela berbetan ari zirela, ia batera ohartu ziren Samsa jauna eta andrea haien alaba hazi egin zela eta indarrez beteriko neskatxa eder bat zela orain. Hitzik esan barik, begiradaz soilik elkar ulertuz, batak besteari esan zion bazela garaia haien alabarentzat senar bat bilatzeko. Eta, bidaia bukatu zenean, alaba altxatzen lehenengoa izan zenean, eta bere itxura gaztea agertu zuenean, gurasoen amets eta asmo onak sendotu egin ziren. 2908 2006-01-15T19:16:32Z 62.99.9.195 gidoiak ==1. Kapitulua== Gregorio Samsa, goiz batean eta loaldi larri baten ostean, bere ohean koko bihurturik esnatu zen. Bere lepoko oskol gogorraren gainean etzanda zegoen bere burua altxatzean, eta horrela bere sabel ilunaren itxura ganbila ikusi zuen; ohazalak honen handidura ezin zuen eutsi. Ondorioz, lurrera labaintzekotan zegoen. Jatorrizko hanka lodien ordez, funtsik gabeko mugimenduaz dantzan zebilzkion hamaikatxo hanka ikusten zuten bere begiek. -Zer gertatu zait? Ez zegoen ametsetan, ez. Bere logelak betiko itxura zuen. Mahai gainean oihal laginak sakabanaturik zeuden -Samsa merkatari saltzailea zen-, eta hormatik zintzilikatuta aldizkari batetik ebakitako argazki bat zegoen, urrezko marko batean sartutako irudia. Argazkian, larruzko txano eta tapaki batez estalita dagoen emakume bat zegoen. Gregoriok soa leihorantz zuzendu zuen; lainotuta zegoen, eta leihoan euri tantak jo eta jo egoteak malenkonia eragin zion. -Beno -pentsatu zuen-; zer gertatuko litzateke momentu batez lotan jarraitu eta ameskeria guztiak ahaztuko banitu?=Baina ezinezkoa zen, izan ere, Gregorio eskuin aldearen gainean lo egitera ohituta zegoen eta oraingo izate berriak ez zion postura hori hartzen uzten. Bere helburua eskuinalderantz begira gelditzea bazen ere, halabeharrez lepoz geratzen zen berriz ere. Makina bat bider saiatu arren, alfer alferrik zen; hankek sortutako mugimendu saltsa - maltsatu hura ez ikusteko, begiak itxi zituen; dantzak bere horretan segitu zuen, harik eta min sakon bezain zorrotza sentitu zuen arte, ordura arte inoiz sentitu ez zuelako mina, alegia. -Ai Ene! -esan zuen- zein neketsua den nik hautatutako lana! Egun bat bai eta bestea ere bidaiatzen. Negozioen ardura handitu egiten da lantegitik kanpo lan egiten denean, eta bidaiek sortzen dituzten burukominak ere ez dira gutxi: trenen ordutegia jagon, janari eskasa iruntzi, jatordu desorekatua mantendu, aldakorrak diren harremanak, ezertarako balio ez dutenak, maitasunarentzako tokirik ez dutenak. Dena pikutara! Sabelean halako hazkura arin bat nabaritu zuen. Apur-apurka, ohe-bururantz luzatu zuen gorputza, burua altxatzeko asmotan. Sumindutakoaren inguruan puntu zuri batzuk zituela ikusi zuen. Hanka batekin hazkura arintzen saiatu bazen ere, berehala kendu behar izan zuen hanka honen igurtziak hotzikarak sortzen zizkion eta. -Honen goiz jaikitzeak tenteldu egiten dut bat -esan zuen-. Gizonak behar beste lo egitearen premia zuen. Askoz hobeto bizi diren saltzaileak daude. Goizean eskatutakoa apuntatzeko ostatura itzultzen naizenean, patxadaz eserita eta gosaltzen ikusten ditut. Nik dudan nagusiarekin berdin jokatuko banu, berehala kale gorrian ikusiko nintzateke. Eta nork daki, ez ote da hori niretzat egokiena? Nire gurasoengatik izango ez balitz aspaldi izango nintzateke lanetik alde eginda. Nagusiaren aurrera joan eta ene iritzia aurkeztuko niokeen. Mahai gainetik eroriko litzateke, gora igo eta langileei hitz egiteko esertzen den mahai gainetik behera, alegia; langileak hurbil-hurbil jartzen zaizkio gorra delako. Baina oraindik ez dut esperantza galdu. Gurasoei zorrak kentzeko beste batzen dudanean - oraindik beste bost edo sei urte=, entzun beharko dizkit, bai. Beno, baina momentuz jaiki egin behar naiz, trena bostetan ateratzen baita. Begiak kutxa gainean zegoen iratzargailura bideratu zituen. -Jainko laztana!-oihukatu zuen bere barnerako. Goizeko sei eta erdiak ziren eta orratzek beren martxan jarraitzen zuten. Orratzak laurden gutxi jotekoak ziren. Akaso ez zuen jo iratzargailuak? Ohetik garbi=garbi ikus zitekeen alarma lauretan jarri izan zuela; beraz, jo beharra zeukan derrigor. Baina posible ote zen lo jarraitzea, etxeko armairuak eta denak aztoratzeko moduko zarata ateratzen zuen eta? Bere loaldia ez zen batere lasaia izan. Baina seguru aski, horregatik egin zuen azken momentuan sakonago lo. Eta, zer egin zezakeen orduan? Hurrengo trena zazpietan ateratzen zen; berau hartu ahal izateko korrikan ibiltzea halabeharrezkoa zuen. Erakusgaia oraindik ez zegoen bilduta, eta, azkenik bera ere ez zen prest sentitzen. Gainera, trena hartuko balu ere, ez zuen nagusiaren errieta saihestuko, izan ere, biltegiko mutilak jadanik bere faltaren berri emana izango zion eta. Biltegiko mutila dignitate bako ipurdi- miazkatzaile hutsa zen. Eta, gaixorik zegoela esango balu, zer gertatuko litzateke? Honek susmoak zabalduko zituen, Gregoriok bost urtetan inoiz ez baitzuen lanera hutsik egin. Seguruenik nagusia Montepioko medikuarekin etorriko litzateke. Gurasoen aurrean bere alferkeriaren gainean kexak zabalduko ziren, eta medikuaren agiriari esker edozein arrazoi atzera botako luke, harentzako gizon guztiak baitaude osasuntsu. Eta egia esan, kasu honetan ez zen oker ibiliko. Izan ere, loaldi luzearen ondorioz gosez bazen ere, Gregorio ondo sentitzen zen. Bere etzalekua utzi gabe bertan hausnartzen eta pentsatzen jarraitzen zuen. Erlojuak zazpiak laurden gutxi jo zituenean, ohe burutik hurbil zegoen atea jo zuten. -Gregorio- esan zuen ahots batek, amarenak- zazpiak laurden gutxi dira. Ez zinen bada, bidaian joatekoa? Zein ahots gozoa! Bere ahotsa entzutean ordea, izutu egin zen; betikoa zen, bai, baina txistu mingarri eta eutsi ezin batekin nahasturik agertu zen, hitzak hasieran argiak baziren, gerora nahastu egiten ziren eta azkenerako bat zalantzan jartzen zen entzun ote zituen ere. Gregoriok argi erantzuteko asmoa zuen baina guztia ikusita hau esatera mugatu zen: -Bai, bai. Eskerrik asko ama. Oraintxe altxatuko naiz. Egurrezko atearen bestaldean, Gregorioren ahotsaren aldaketa ez zen igarri behar, ama erantzun horrekin lasaitu eta honek alde egin zuen. Aldiz, elkarrizketa honen ondorioz, familiako kideek bazekiten Gregorio oraindik etxean zela. Honekin batera, aita ailegatu zen eta ateari golpe arin batzuk emanda galdetu zuen: -Gregorio, Gregorio! Zer gertatzen da?- Momentutxo bat itxaron eta ahotsa altxatuz ekin zion: -Gregorio, Gregorio! Halaber, beste atearen atzetik arrebak honela galdetu zion goxotasunez: -Gregorio ez al zaude ondo? Zerbait behar al duzu? -Prest nago -erantzun zien biei batera, hitzak garbi ahoskatzeko ahalegin handia eginez bere ahots- geldiz mintzatuz. Aitak gosaltzen jarraitu arren, arrebak ahopeka jarraitzen zuen: -Ireki mesedez, Gregorio. Hala ere, Gregorio ez zen horretan pentsatzen ari; aitzitik, bere buruari zorionak ematen zizkion logela ixteko zuen ohituragatik. Lehenengo egin beharreko gauza geldi- geldiro altxatzea eta ondoren gosaltzea zen. Hau dena egin ostean bakarrik pentsatuko nukeen gainerakoan, eta ez ohean etzanda nengoen moduan. Ohean baten baino gehiagotan posturak eragindako min arintxo bat sentitu izanaz gogoratzen zen, eta sarri askotan jaikitzerakoan desagertzen zena. Jakin-min handia zeukan egun hartako bere irudikapenak nola ihesten zitzaizkion ikusteko. Halaber, ahotsaren aldaketaren arrazoia katarroaren abisua zelakoan zen, hau da, saltzailearen gaixotasun profesionala. Ohazala baztertzea lan oso erraza zen. Horretarako, gorputza albo batera botatzea zuen errazena, horrela ohazala halabeharrez eroriko baitzen. Baina zailtasuna Gregorioren zabaltasun izugarrian zegoen. Zutuntzeko, beso eta eskuz lagundu ahal izango zen; halere, horren ordez, kontrolatu ezin zituen eta gelditu ezinik zeuden hamaikatxo hankaren jabe zen. Eta kontua da, berak zutuntzeko nahia zeukala. Luzatzen zen; eta hanketako bat dominatzea lortzen zuen; baina bitartean, besteek beren mugimendu aske eta mingarriarekin jarraitzen zuten. “Ez da egokia ohean ezerezean egotea" pentsatu zuen Gregoriok”. Lehenik eta behin etzalekutik gorputzeko behealdea kanporatzea otu zitzaion. Baina parte hau -oraindik ikusi gabea, beraz zehaztasunez kokatzea zaila egiten zitzaiona-, mugiaraztea zaila egin zitzaion. Pentsatutakoari geldi-geldiro ekin zion. Gregoriok indar guztiak bilduz, gorputza aurreratu zuen. Zoritxarrez, norabidea gaizki hartu zuen eta ondorioz, oheko hanken jota izugarrizko golpea hartu zuen. Golpearen ondorioz, konturatu zen bere gorputz berriko atalik sentiberena, gorputzeko beheko partea zela. Orduan, burua etzalekuaren goialdera bota zuen berriz ere, oraingoan gorputzaren goiko partea ateratzeko asmotan. Honek ez zuen arazorik ekarri, eta, gorputzeko zabalerak zein pisuak, buruak hasi izandako mugimendua jarraitu zuten. Baina, berau airean ikusitakoan, modu berberean aurrera jarraitzeko beldurra sentitu zuen, horrela erorita zaila izango litzatekeelako burua bere horretan mantentzea; gainera Gregoriorentzako oso garrantzitsua zen momentu hartan konortea ez galtzea. Hori gertatu orduko, nahiago zuen ohean geratzea. Baina, kontrako moduan indar berdinak egin ostean, bere emozioaren morroi ziren hankak ikusirik konturatu zen hasierako posizio berdinean topatzen zela eta berriro lehengoa pentsatu zuen: ez zuela ohean jarraitu behar eta portaerarik zuzenena arriskatzea zela, nahiz eta onik ateratzeko posibilitateak urriak izan. Ordea, laster gogoratu zuen, patxadazko erabakiak hartzea, erabaki arinak hartzea baino zuzenagoa zela. Bere begiak zorroztasunez leihoan finkatu ziren; baina zoritxarrez, bistan zeuden behe- lainoek eta lainoek esperantza eta indar gutxi ematen zieten. “Honezkero zazpiak- pentsatu zuen berriro erlojua begiratzean-. Jada zazpiak, eta oraindik behe-lainoa nagusi da.” Mugitu gabe eta arnasa geldi- geldiro hartuz, pixka batean ohean etzanda jarraitu zuen isiltasunak bere izaerara itzularaziko balu moduan. Hala ere, zazpiak eta laurden jo aurretik altxatuta egotea beharrezkoa zuela pentsatu zuen. Gainera biltegitik norbait heltzear zegoela uste zuen, berau zazpiak izateko gutxi falta direnean zabaltzen dute eta. Oheko hegal batetik irristatuta atera nahi zuen. Seguruenik gorputza horrela botata, burua eusten, ez zuen minik hartuko. Ez zitzaion ezer gertatuko, alde batetik bere lepoak gogorra zirudielako eta bestetik alfonbra gainera eroriko zelako. Gauza batek bakarrik ematen zion burukomina; mugitzean aterako zuen hotsak, honek familia osoa aztoratuko zuelakoan. Baina hau aurrera eramateko erremedio bakarra zen. Gregoriok jada, gorputz erdia ohetik kanpo zuen (metodo berriak lan bat baino jolas bat ematen zuen, atzez kulunkatzea besterik ez baitzen), eta, norbait laguntzera etortzen bazitzaion, lortzea oso erraza izan zitekeela jabetu zen. Pertsona indartsu birekin nahikoa zuela ikusi zuen ( bere aita eta neskamearengan pentsatu zuen ). Bere bizkar puztuaren azpitik beren besoak sartu, eta pisuaren eraginez makurturik hankak lurrean ongi baliatuko ziren ziur asko. Baina komeni al zen laguntza eskatzea atea giltzaz zarratuta zegoela jakinda? Bere egoera larria zela jakinda ere, ezin izan zion eutsi barreari. Operazioa oso aurreratua zeukan, honekin bukatzeko egin behar zuen gauza bakarra, aurrerago egindako mugimenduak baino gogorragoa izango zen beste mugimendu bat egitea zen, alegia. Horretarako gainera, ez zuen denbora askorik, zazpiak eta laurden emateko bost minutu besterik ez zirelako falta. Izan ere, ate joka etorri zitzaizkion. “Biltegiko norbait izango da seguruenik ”, pentsatu zuen Gregoriok, beren hankak gero eta azkarrago mugitzen ziren heinean. Momentu hartan, isilunea zabaldu zen eta halaber esperantza txiki bat sentitu zuen, atea inork ez zuela zabaltzen ikusitakoan. Hala ere, gertatzekoa zena, gertatu zen; neskameak pauso sendoak eman ostean, atea ireki zuen eta. Orduan Gregoriok nahikoa izan zuen bisitariaren berba bakarra entzutea, berau nor zen igartzeko; gerentea zela antzemateko, alegia. Zergatik ote zegoen Gregorio lan egiten , falta egiteagatik horrelako susmoak zabaltzen diren lantegi batean? Bertako langileria osoa ote zen horren barrabasa? Ez ote zitekeen egon beren artean benetako gizonik, goizean ordu pare bat galdu ondoren, tripak janda zoratu arren, ohetik altxatzeko gauza ez zenik? Beharrezko al zen ikerketatxo hura egiteko mutiltxo bat bidaltzea baina, gerentea bera etortzea? Orduan Gregoriok, pentsamendu guzti hauek behartuta, etzalekutik salto egin zuen. Handia ez zen, baina golpeak sortutako hots gor bat entzun zen. Alfonbrak golpea arindu zuen; bere lepoa uste zuena baino elastikoagoa zenez, zaratotsa ez zen horren beldurgarria izan. Ordea, burua eusteko ez zuen arretarik jarri eta ondorioz, min hartu zuen eta minaren minez alfonbraren kontra estutu zen. -Hor barruan zerbait gertatu da- esan zuen gerenteak ezkerreko gelatik. Ezinezkorik ez dagoela pentsatuz, egunen batean gerenteari ere antzeko zerbait gerta zitzaiokeela imajinatu zuen Gregoriok. Gerenteak bere partetik, Gregorioren pentsamendua irakurriko balu bezala, pauso sendo batzuk eman zituen bere txarolezko zapatekin. Ondoko logelatik arrebak isilka deitu zion. -Gregorio, biltegiko gerentea dago berton. -Badakit -erantzun zion indarge, arrebak ozta -ozta entzun zuen heinean. -Gregorio- esan zuen aitak ezkerreko gelatik-, gerenteak galdetu dit ea zergatik ez duzun hartu lehenengo trena. Ez dakigu zer erantzun, eta gainera zurekin aurrez aurre berba egin gura du. Beraz, zabaldu atea, mesedez. Ez arduratu gelan dagoen kaosagatik, berak ulertuko du eta. -Egun on, Samsa jauna!- sartu zen gerentea afektiboki. -Ez dago ondo- esan zion amak gerenteari, aitak berbetan segitzen zuen bitartean-. Gaixorik dago eta. Bestela zelatan galduko zuen bada trena? Gregorio biltegirako baino ez da bizi, ez da gau bakar batean ere kaleratzen eta! Eta jakin beza, premiazkoa denean ere ez dela kalera irtetzen. Gurekin batera afaltzen du eta egunkaria leitzen isil=isilik egoten da irtenaldiko ibilbideak aztertzen. Bere aisialdi bakarra aroztegia da. Bere logelan zintzilikatuta dagoen egurrezko markoa ikusten baduzu ikusi, zeharo zurtuta geratuko zara; hiruzpalau arratsaldetako beharra izan du. Oraintxe ikus dezakezu, hots, atea zabaltzean duenean. -Laster naiz prest- esan zuen modu isil batean, elkarrizketako berbarik ez galtzeko asmotan -Emakumea, seguru zuk esan bezala direla gauzak, baina ez al du ezer larririk izango! Nik horixe espero dut behintzat. Hori bai, merkatariok sarri askotan gorputz txarra izan arren, lanean jarraitu behar dugu; negozioan gainetik ez dago ezer! -Beno -galdetu zuen aitak, estututa eta atea berriro joz-;sar al daiteke behingoz gerentea? Ezkerreko gelan isiltasuna zen nagusi, eta eskuinekoan ordea, arrebaren negar- zotinak entzuten ziren. Baina, zergatik ez ote zuen nahi Gregoriok besteekin elkartu gura? Egia esan, esnatu berria zen eta ez zen ezta janzten hasia ere. Baina, zergatik ote zegoen negarrez? Agian, neba altxatzen ez zelako, atea zabaltzen ez zuelako, gerenteari pasorik ematen ez ziolako, bere lana galtzeko arriskuan zegoelako, eta kasu horretan, nagusiak berriro ere gurasoak gogor estutuko zituen aspaldiko zor haien kontura. Ordea, hauek momentuz, ez ziren arrazoizko burukominak. Gregoriok han jarraitzen zuen, eta ez zitzaion burutik ezta pasatu ere egin bere familiakoak bertan behera uztea. Alfonbra gainean zetzan, eta zegoen egoeran egonda inork ez zion bere gerenteari pasatzen utziko. Baina deskortesia txiki hori ez zen nahikoa arrazoi lantegitik botatzeko. Eta Gregoriok arrantzekin molestatzea baino, bakean uztea hobe zela pentsatu zuen. Hala ere, besteek Gregoriorengan zuten ezjakintasunak, kezkatzen zituen. - Samsa jauna -azkenean esan zuen gerenteak, ahots harroz-, honek guztiak zer esan nahi du? Zure logelan zarratzeaz gain, monosilaboekin erantzuten duzu. Halaber, arrazoirik gabe kezkatzen dituzu gurasoak eta axolagabekeria osoz laneko kontuak baztertzen dituzu. Zure familia kideen eta enpresaren izenean, arrazoiak eman ditzazula eskatzen dizut. Harrituta naukazu. Beste mota bateko gizona zinela uste nuen, hots, gizon zentzudun eta formala zinela. Egia esateko, gaur goizean patroiak zure faltaren arrazoi posible bat eman dit: bart kobratzeko agindu zitzaizuna. Nik esan nion neronek erantzungo nuela horren aurrean, eta horrelakorik pentsatu ere ez egiteko, mesedez; baina orain, zure portaera ikusita, ez daukat zure alde egiteko asmorik. Zure egoera, beraz, ez da horren segurua. Nire asmoa gauza guzti hauek zuri bakarrik esatea bazen ere, orain zure guraso eta arreba onberek entzun behar izan dute guztia. Gainera, zuri bost axola niri denbora galaraztea ere. Azkenaldian ez gara larregi saiatu lanean eta gainera ez dira oso garai onak negoziatzeko; hori guk ere aitortzen dugu. Baina Samsa jauna, ez dago ezta negozioak bertan behera uzteko garai onik ere. -Banoa -oihukatu zuen Gregoriok, bere onetik aterata, errietaren erdian guztiaz ahantzirik.- Oraintxe noa. Eritasun bat dela eta egon behar izan naiz ohean, gainera oraindik jaiki barik nago. Momentutxo bat mesedez! Hobeto nagoen arren, oraindino ez nago uste bezain ongi. Ez dakit zer gertatu zaidan! Atzo ondo sentitzen nintzen eta hori badakite nire gurasoek ere. Beno, atzo arratsaldean sentitu nituen lehen sintomak. Zelatan ez dute nabaritu lehenago? Zelan ez nien esan ezer biltegikoei? Izan ere, sarritan uste izaten dugu etxean geratu gabe osatuko garela eta ez da horrela izaten. Mesedez, gizona, izan iezaiezue begirune nire gurasoei! Esan dizkidazunak esateko ez dago arrazoirik. Bistan dago ez dituzula nire azken bezeroen eskaera-orriak irakurri. Gainera, zortzietako trena hartuko dut. Deskantsu hau indarberritzeko ez zait batere gaizki etorri. Ez ezazu galdu denbora gehiago. Laster izango naiz biltegian. Azaldu nagusiari nik esandako guztia eta eskatu barkamena nire partetik. Guzti hau zioen bitartean, zailtasun handirik barik, kutxara hurbildu zen. Bertan, zutitzen saiatu zen. Atea ireki eta gerentearen aurrean jarri eta berba egin gura zuen berarekin. Horren gogotsu deitzen zeudenen aurpegiak ikusteko irrikaz zegoen. Ez zen bere errua izango izutzen baziren, beraz, ez zuen zertan beldurturik. Ezta lasai geratzen baziren ere. Pixka bat mugituz gero, zortzietako trena hartuko zuen. Baten baino gehiagotan egin zuen laban kutxako horma lauekin; baina azkenean zutitu zen. Sabeleko mina handia bazen ere, horrek ez zuen kezkatzen. Orduan bere burua ondoko aulkiko bizkarraldearen kontra jarri zuen eta haretxen ertzei hankez oraturik geratu zen. Lasaitu zenean isildu egin zen gerentearen berbak entzuteko. - Zerbait ulertu al duzue? -galdetu zien gurasoei-. -Ai ene! -egin zuen amak negarrez. Seguruenik txarto egongo da eta gu hemen berari zirikatzen. =Eta jarraian dei egin zuen: -Grete! Grete! -Zer behar duzu, ama? -erantzun zuen alabak gelaren beste txokotik. -Mediku baten bila joango zara segituan; zure neba gaixorik dago eta. Zoaz arrapaladan! Entzun al duzu zelan egiten zuen berba? -Ana! Ana! -aitak egin zuen dei txaloak emanez-. Deitu iezaiozu segituan sarrailagile bati. -Animalia bat da- esan zuen gerenteak. Harrera gelan, korrika zetozen bi gazteren gona hotsa entzun ahal izan zen ( nola jantzi zen horren azkar arreba? ), eta, etxeko ateak, kolpean irekitzean, atera zuen zarata bortitza. Baina ez zen entzun ate kolperik. Ezbeharren bat gertatu den etxeetan gertatzen den legez, atea irekita utzi zuten. Halere, Gregorio hagitz lasaiago zegoen. Egia da bere berbak ulergaitzak zirela, berari argiak iruditu zirela arren. Horregatik bada, besteak zerbait arraroa gertatzen zela konturatu ziren eta ondorioz, laguntzera hurbildu zitzaizkion.Besteek lehenengo antolaketak erabakitasunez eta irmotasunez hartu izanak lasaitu egin zuten. Berriz ere gizakien artean zegoela iruditzen zitzaion, eta biengandik, bai medikuarengandik bai sarrailagilearengandik, bereizketarik gabe, ekintza arraro eta txundigarriak espero zituen. Eta, hurbiltzear zeuden elkarrizketa erabakigarrietan ahalik eta argien mintzatzeko asmoz, arinkeriaz eztarria garbitu zuen, arinki egitera beharturik zegoela, zarata hau ere giza-estula ez zela pentsatuko zuten beldur, horiek bereiztu ahal izateko segurtasunik ez zuelako. Bitartean, ondoko gelan, isiltasun handia zen nagusi. Gurasoek beharbada, nagusiarekin mahai inguruan jesarririk, honekin ahapeka hitz egingo zuten. Agian guztiak atetik gertu zeuden entzuten. Besaulkiarekin batera astiro-astiro hurbildu zen Gregorio atera; hara iristerakoan, jesarlekua utzi, atera salto egin zuen eta zutik eutsi zen, oratuta, bere hankek zuten lirdingagatik. Horrela zegoela, atseden hartu zuen egindako ahaleginagatik. Gero, sarraila barruko giltza birarazten saiatu zen bere ahoa erabiliz. Zoritxarrez, ez zuen guk zehazki hagin deritzogunik. Zerekin oratuko zuen orduan giltza? Baina barailak, ordea, oso indartsuak ziren, eta, horietaz baliatuz, giltza mugitu ahal izan zuen, horrek eragiten zion minean erreparatu barik, izan ere likido ilun batek irten zuen bere ahotik, giltzean labaindu eta lurrera tantaka erortzen zela. –Entzun iezadazue- esan zuen nagusiak alboko gelan-. Giltza birarazten ari da. Hitz horiek jarraitzeko bihotz eman zioten Gregoriori. Baina guztiek, aitak, amak, zera oihukatu behar izan zioten: -Aurrera, Gregorio!- Bai, zera oihukatu behar izan zuten: -Beti aurrera! Saiatu zaitez!. Eta guztiak bere ahaleginaren ondorioak larritasunez ikusteko zain zeudela imajinatuz, bihotz-bihotzetik giltza haginkatu zuen, nahiko ahulduta. Eta, giltzak sarrailan jira egiten zuen heinean, bera mantendu egiten zen, airean alde batetik bestera zebilela, ahotik eskegita, eta, beharrezkoa zen arabera, giltzean oratzen zen edo bere gorputzeko pisu guztiaz beherantz bultzatzen zuen. Sarrailaren hots metalikoak, amore ematerakoan, bere senera guztiz itzularazi zuen. –Beno- esan zuen, sekulako zizpurua emanez-. Ez da sarrailagilea etorri izan behar. Eta buruarekin kisketa jo zuen atea guztiz zabaltzeko. Atea zabaltzeko modu hau zela eta, sarrera librea zegoen arren, ez zuten Gregorio ikusi. Lehendabizi, ateko orrietako bat astiro bultzatu behar zen, atalasean atzeraka lazki ez jausteko kontu handiz. Eta mugimendu zail hau oraindik nola egin zezakeen pentsatzen zegoela, beste ezertan pentsatzeko astirik ez zuela, nagusiarengandik “ene!” entzun zuen, haizearen orroa bezala entzun zena, eta atetik hurbilen zegoen gizon hau ikusi zuen, baita eskuarekin ahoa nola estaltzen zuen eta poliki atzerantz egiten zuen ere, indar ikusezin batek mekanikoki bultzatuko balu bezala. Amak- nagusia han egon arren, ilea nahasia zuena burezurreko gainaldean- lehenengo Gregoriori begiratu zion, eskuak elkartu zituen, gero berarengana bi pausu eman zituen, eta azkenean zerraldo erori zen, bere gonak inguruan sakabanaturik eta aurpegia bularreko sakontasunean estalia zegoela. Aitak ukabilarekin mehatxu egin zuen, etsaitasuna erakutsiz, Gregorio logela barrurantz bultzatu nahi izango balu bezala; gero buelta eman zuen, etxeko sarrerara segurtasunik gabe abiatu zen, eta, begiak eskuekin estaliz, negarrak bere bular sendoa astintzen zuela. Gregorio, orduan, ez zen logelara guztiz sartu; bere logela barruan itxita zegoen ateko orrian eutsi zen; horrela, bere gorputz erdia baino ezin zitekeen ikusi, burumakur ingurukoak zelatatzen zituela. Bitartean, eguna argituz joan zen, eta beste aldeko espaloian aurrez aurreko eraikin beltzituaren zati txiki bat ikus zitekeen. Ospitale bat zen, eta bertako fatxada monotonoa leiho simetrikoek desegiten zuten. Ez zuen atertu, baina ordurako tanta bakanak baino ez zeuden, lurreko leku ezberdinetan ikus zitezkeenak. Mahai gainean gosaria zerbitzatzeko tresnak zeuden, izan ere, aitarentzat huraxe zen eguneko jateko momenturik garrantzitsuena, eta egunkari ezberdinak irakurtzen luzatzea ikaragarri gustuko zuen. Gregorioren aurrez aurre zegoen horman eskegitako mihisean bere argazki bat zegoen, zerbitzu militarrean zegoela eginikoa eta teniente uniformea erakusten zuena, eskua lepoan jarria, arduragabekeriaz irribartsu, bere jarrera eta janzkerak errespetua eskatuko balute bezala. Gela hori etxeko sarrerara begira zegoen; atetik etxekoa ikus zitekeen, irekita ere bazegoena, baita eskailera-burua ere. - Beno- esan zuen baretasuna mantendu zuen bakarra bera izan zen uste osoa zuela-. Beno ba, berehala jantziko naiz, erakusgaiak hartuko ditut eta bidaia hasiko dut. Bidaia egiten utziko didazue, ezta? Nagusi jauna, burugogorra ez naizela eta gustura lan egiten dudala ikus dezakezu. Bidaiatzea nekagarria da; baina ni ezin naiteke bidaiatu gabe bizi. Nora zoaz, nagusi jauna? Saltokira? Bai? Gertatu den guztia gertatu den bezalaxe kontatuko al duzu? Edonor ezgai izan daiteke batzuetan lanerako; baina momentu horietan langileak mesedegarri izan direla ohartu behar dira nagusiak eta jakin beharko lukete, ezgaitasuna gainditu ostean, gogotsuago eta arduratsuago lan egingo dutela. Nik, zuk ondo dakizun bezala, lan handia zor diot buruzagiari. Baina, bestalde, nire gurasoak eta nire arreba ere zaindu egin behar ditut. Egia da gaur estuasun larri baten nagoela. Baina lan eginez gainditzea lortuko dut. Mesedez, ez ezazu egoera gehiago zaildu. Nire alde jarri zaitez. Saltzailea inork maite ez duela badakit. Guztiek uste dute dirua erruz irabazten duela, eta, horretaz gain, ederto bizi dela. Egia da aurriritzi hau desager dadin arrazoi berezirik ez dagoela. Baina zuk, nagusi jauna, beste langile guztiek baino askoz gehiago dakizu, eta, geure artean, buruzagia barne, guztiaren jabe dena, sarritan erratu egiten da langileei buruz. Zuk ondo dakizu saltzailea, urteko egun gehienak saltokitik kanpo ematen dituenez, zurrumurru ugarirako pizgarri erraza dela eta funsgabeko kointzidentzia eta kexetarako biktima egokia ere bai. Horien aurka defendatzea ez da batere erraza, gehienetan horien berri ere izaten ez duelako, eta bidaia batetik leher eginda itzultzen denean baino ez ditu kausa ikusezin baten ondorio negargarriak zuzenean nabaritzen. Nagusi jauna, ez zaitez arrazoia ematen didazula erakusten didan ezer esan gabe joan, neurri batean behintzat. Baina, Gregoriok lehen hitzak esandakoan, nagusiak buelta eman zuen eta hari destainaz begiratzen zion, ezpainekin mesprezuzko keinu bat eginez. Gregoriok hitz egiten zuen bitartean, ez zen momentu bat ere lasai egon. Aterantz urrundu zen Gregoriori begirik kendu gabe, baina astiro-astiro, indar misteriotsu batek gela hartatik alde egitea galaraziko balu bezala. Etxeko sarrerara iritsi zen azkenean eta, oina lurretik altxatu zuen arintasuna ikusirik, sua zapaldu zuela eman zuen. Eskumako besoa eskailerarantz luzatu zuen, han, mirari moduan, askatasuna aurkitu ahal izango balu bezala. Nagusiak era horretara alde egitea onartu ezin zezakeela ulertu zuen Gregoriok, bestela saltokian zuen lanpostua arriskuan baitzegoen. Bere gurasoek ez zuten berak bezain ondo ulertzen egoera, urteek aurrera egin ahala, etxe hartan Gregoriok euren bizitzarekin baino ez akaba zezakeela pentsatu izan zutelako; horretaz gain, momentuak sortutako egonezinagatik, eta horren ondoriozko zereginengatik, zuhurtasuna ahazturik zuten. Baina ez zitzaion hori gertatu Gregoriori; honek bazekien nagusia atxikitzeak zuen garrantzia, baita berau lasaitu, konbentzitu eta erakartzeak ere. Horren guztiaren menpe zegoen Gregorioren eta bere senideen etorkizuna. Bere arreba gutxienez hantxe egongo balitz! Oso azkarra zen; Gregorio oraindik bere bizkar gainean etzanda zegoenean negar egin zuen. Seguru asko nagusia, neska politarekin adeitsua izango zelakoan, neskak nahi izandako edonora joateko prest egongo litzateke. Etxeko atea itxiko zukeen eta sarreran bertan ezustekoa kendu lioke. Baina arreba ez zegoen han, eta Gregorio bere kabuz moldatu behar zen. Eta, mugitzeko zuen gaitasun berria oraindik ezagutzen ez zuela ohartu barik, ezta posibleena ere, eta ziurrena ere bazena, hau da, besteek bere diskurtsoa ulertuko ez zutela, eutsita zegoen logelako atearen orritik banandu zen, bestearen zabaldurak sortutako atearen orritik irristatu zen nagusiarenganantz aurrera egiteko nahiarekin, eskailera-buruko barandan komikoki oraturik jarraitzen zuena. Berehala lurrera erori zen, alferrekoak ziren ahaleginak eginez bere hanka nimiño eta ugarietan eusteko, ahopeka kexa txikia egiten zuela. Momentu hartan, egun hartan lehenengo aldiz, benetako ongizate batek hartua bezala sentitu zen: hankatxoek, lurrean eutsita, zuzen-zuzen obeditzen zuten. Poztasun naturalez nabaritu zuen, eta berak nahi zuen lekura eramateko ahalegina egiten zutela ohartu zen, bere sufrimenduen amaiera iritsi zela adierazi zuena. Baina Gregorio, egin beharreko mugimendu gogorragatik, lurraren arrasean alde batetik bestera zebilenean, ez oso urrun eta bere amaren aurrez aurre, honek bat-batean salto egin zuen eta garrasika hasi zen, besoak luzatuz eta atzamarrak banatuz: -“Lagundu! Jainko maitea! Lagundu!”. Burua makurtzen zuen Gregorio hobeto ikusi ahal izateko; baina, bat-batean, suposizio hau ezeztatzeko asmoz, atzerantz erori zen, mahai gainean bizigabe moduan jausiz, eta oraindik hau ipinita zegoela gogoratu gabe, bertan jesarrita geratu zen, bere alboan iraulitako kafeontzitik kafea zorrotadaka isurtzen zegoela ohartu barik, alfonbratik zehar zabalduz. - Ama! Ama!- xurxulatu zuen Gregoriok, goitik behera begiratuz. Momentu baten nagusiak bere burutik alde egin zuen; eta ezin izan zuen, isuritako kafea ikusterakoan, bere barailak behin eta berriz hutsean ireki eta itxi baino. Amak, mahaitik alde egiten ahalegintzen zebilenean, berriz ere garrasi egin zuen eta bere burua aitaren besoetan bota zuen, bera laguntzera zihoana. Baina ordurako Gregoriok ezin zien bere gurasoei jaramonik egin; nagusia eskaileran zegoen eta, kokotsa barandan jarrita zuela, ikuskizun hari azkenengoz begiratu zion. Gregoriok indarra hartu zuen nagusiarengana heltzeko asmoz, baina hark zerbait susmatu zuen, izan ere, salto bat emanda hainbat eskailera-maila jaitsi baitzituen eta desagertu egin zen, baina horren aurretik eskailera osoan entzun ziren oihuak bota zituen. Zoritxar hau guztia gutxi balitz, nagusiaren ihesaldiak aita ere guztiz aztoratu zuen, momentu hartaraino lasai samar egon zena; izan ere, iheslariaren atzean arin joan beharrean, edo gutxienez Gregoriok hori egitea baimendu izan balu, eskumako eskuarekin nagusiaren makilari heldu zion- hau ez zen makila batzeaz gogoratu ere egin, ezta bere kapela eta berokia batzeaz ere, aulki baten ahaztuak- eta, beste eskuan mahai gainean zegoen egunkari handi bat hartuz, prestatu egin zen, lurrean ostikada indartsuak emanez, papera eta makila erabiliz, Gregorio bere logela barruraino atzera eginarazteko. Azken honen erreguek ez zuten ezertarako balio izan, ulertu ez zituztenak; eta, burua era otzanez bere aitarenganantz bueltatu bazuen ere, haren ostikada indartsuak bikoiztea baino ez zuen lortu. Amak, bere aldetik, eguraldi txarra egon arren, leiho bateko kristala jaitsi zuen eta, kanporantz bortizki makurturik, aurpegia eskuekin estaltzen zuen. Kanpoko eta eskailerako airearen artean haize indartsua sortu zen; leihoetako errezelak harrotu egin ziren; mahai gaineko egunkariak ere bai, eta orrialde solte batzuek lurretik hegan egiten zuten. Aitak, errukigabe, txistu basatiekin presatzen zuen atzera-egitea. Baina Gregoriok oraindik ez zekien atzerantz ondo ibiltzen, eta horregatik oso astiro zebilen. Gutxienez buelta eman ahal izan balu! Arnas batean bere logelan egongo litzateke. Baina, bere makaltasuna zela-eta ez zuen bueltarik eman nahi izan aita urdurituko zuen beldur, honek zuen makila tentea burua zauritu edo bizkarra hausteko prest zegoela. Azkenean, hala ere, ez zuen beste erremediorik izan eta buelta eman behar izan zuen, amorruz ohartu baitzen atzerantz ibiliz norabidea mantentzea ezinezkoa zitzaiola. Horrela, bere aitari estuasunez begiratzeari uzten ez ziola, ahalik eta arinen buelta ematen hasi zen, hau da, makaltasun ikaragarriz. Aita haren borondate onaz jabetu behar izan zen, erasotzeari utzi baitzion, urrunetik makilaren puntarekin jiratu beharreko norabidea zuzenduz. Gutxienez txistu jasanezin hura gelditu izan balitz! Burua guztiz galtzea eragiten zion honek Gregoriori. Buelta guztiz amaitzeko gutxi falta zitzaionean, txistu hark nahastu eta atzera pixka bat egin zuen. Atearen aurrez aurre egotea lortu zuen azkenean. Baina bere gorputza ate hartatik oztopo barik igarotzeko handiegia zela jabetu zen momentu hartan. Aitari, momentuan zituen gogoak ikusirik, beste orria zabaltzea ez zitzaion, jakina, bururatu leku nahikoa izan zezan. Ideia batez baino ez zegoen beteta: Gregorio, lehen bait lehen, bere logelan sartu behar zen. Hala ere, sartu ahal izateko Gregoriok behar zituen prestaketa gogaikarri guztiak ez lituzke inoiz ere onartuko eta, era honetara, atea igaro. Honetarako inolako oztoporik egongo ez balitz bezala, Gregorio bultzatzen zebilen handitzen zioan iskanbila sortzen. Gregoriok bere atzean entzuten zuen ahotsak ez zuen aita batena zenik ematen. Gregorio ateko markoaren kontra estutu zen. Albo batez tentetu egin zen; atalasean zeharka jarrita zegoen orain, bere alboa guztiz minduta eta zaurituta zegoela. Ateko argitasunean irudi nazkagarri batzuk ikus zitezkeen.Gregorio trabaturik geratu zen han, ez zen bere kabuz inolako mugimendurik egiteko gai. Alde bateko hankatxoak airean zeuden, eta beste aldekoak lurrean zapaldurik min handia sortuz... Horrelako baten, logelan azkar sarrarazi zuen kolpe indartsu eta, era berean, salbatzailea eman zion aitak atzetik, odoletan hastea eragin ziona. Gero, makilarekin itxi zuen atea, eta azkenean guztia lasaitu egin zen. ==2. Kapitulua== Gaua iritsi zen arte Gregorio ez zen logale neketsu hartatik esnatu, konortegabetze baten antzekoa izan zena. Hala ere, ez zen bere kabuz askoz beranduago esnatuko, ordurako lo nahiko egin baitzuen, baina isilpeko pauso batzuen marmarrak eta kontuz itxitako sarrerako atearen zaratak esnatu zutela iruditu zitzaion. Tranbia elektrikoaren islak logelako sabaia eta altzarien gainaldea argitzen zituen; baina behean, Gregorio zegoen lekuan, iluntasuna zen nagusi. Astiro eta oraindik trakeski, bere garroekin haztamuka ibiliz, euren balioa ulertua zuela, ateraino hurbildu zen gertatu zena ikusteko asmoz. Bere ezkerraldea zauri bakar, luze eta nazkagarria zen. Herren zebilen, hautaketa bidez eta simetrikoki, bere hanka hilera bien gainean. Beste alde batetik, hauetariko bat, goizean jazotako istripuan zauritua, - miraria izan zen besteak zauririk gabe izatea!-, bizitza barik narras zeraman. Atera iristerakoan, bertara erakarri zuena jateko zerbait izan zela ohartu zen. Katilukada bat azukredun esne ikusi zuen, ogi zuridun zatitxoak igerian zeudela. Pozaren pozez barre egiteko zorian egon zen, goizean baino askoz gose handiagoa baitzuen. Berehala, burua katiluan murgildu zuen begiak estaltzeraino ia-ia; baina laster etsita atera behar izan zuen, ez bere ezkerraldeko minak lana zailtzen zuelako bakarrik (jan ahal izateko gorputz osoa mugitu behar zuen), esnea, momentu hartara arte gehien gustuko zuen edaria zena-horregatik, zalantza barik, arrebak han utzi zuen-, ez zitzaiolako batere gustatu baizik. Ia-ia nazkatuta urrundu zen katilutik, eta berriz ere logelako erdialderantz irristatu zen. Jangelan gasa piztuta zegoela ikusi zuen ateko zirrikitutik. Baina, ohikoa zenaren aurka, ez zitekeen aita amarentzako ozenki irakurtzen ari zela entzun ezta arrebaren gaueko egunerokoa ere. Ez zen txintik ere entzuten. Agian ohitura hau, arrebak bere eskutitzetan beti aipatzen zuena, azkenaldian desagertu egin zen. Baina inguruko guztia ere isilpean zegoen, eta, ziur aski, eraikina ez zen hutsik egongo. –Zelako bizimodu lasaia duen neure familiak!- pentsatu zuen Gregoriok. Eta, bere begiradak gerizpean finkaturik zituen bitartean, bere guraso eta arrebari hain bizitza barea eman ahal izateaz harro sentitu zen, hain inguru politean. Ikaraz pentsatu zuen lasaitasun, ongizate eta poztasun haiek amaitzear zeudela... Burutazio hauek nahas ez zezaten, nahiago izan zuen fisikoki astintzea eta logelatik arrastaka hasi zen. Gauean zehar ateko orri bat zabaldu zen, eta beste batean bestea: norbaitek, zalantza barik, sartu beharra zuen eta duda-mudatan zebilen. Gregorio, hori ikusita, jangelara ematen zuen atearen aurrez aurre jarri zen, bisitari zalantzatia barrurantz erakartzeko prest, edo gutxienez hura nor zen ikusteko asmoz. Baina atea ez zen berriro ireki, eta alferrik itxaron zuen. Goizeko lehen orduetan, atea zarratuta zegoenean, guztiak barrura sartzen saiatu ziren, eta berak orain ate bat zabaldu zuela, eta besteak ere ireki zituztela, zalantza barik, egunean zehar, ez zen inor gehiago joaten, eta giltzak ateko kanpoaldean zeuden, sarrailetan. '''(Zatitxo bat faltan dago)''' (jani zeure zatixe) : eta neskameari dagokionez, ez zen aintzakotzat hartu behar, hirurogei urte inguruko honek, aurreko neskamearen agurretik oso kementsua izan bazen ere, mesede berezi legez, sukaldeko atea itxita edukitzeko eta bakarrik norbaitek deitzen zionean irekitzeko baimena eskatu zuelako. Horregatik, geratzen zen aukera bakarra ama, aita ez zegoenean, bilatzea zen. Ama pozaren pozez joan zen. Baina, heldu bezain pronto mutu gelditu zen. Ohiko legez, arrebak dena behar bezala zegoela egiaztatu zuen, eta, soilik orduan, amari pasatzen utzi zion. Gregoriok, berehala, izara normalean baino gehiago jaitsi zuen, tolesteko asmoz. Izan ere, izara kasualitatez bertan zegoela ematen zuen. Kasu honetan ere ez zuen izararen azpitik kuxkuxeatu; bere ama ikusteari uko egin zion, hau etorri izanagatik pozik zegoelarik. – Sartu zaitez, ez dela ezer ikusten –esan zuen arrebak, ama eskutik helduta eramanez. Eta Gregoriok entzun zuen nola bi emakumetxoek beterik zegoen kutxa astun eta zaharra lekuz aldatzen zuten eta zelan arrebak, beti alaitsu, lan gehiena bere esku hartzen zuen, amaren aholkuei jaramonik egin gabe, hau nekatu egingo zelakoaren beldurrez. Lanak dezente iraun zuen; egia da, ordu laurden bat pasa ondoren, amak kutxa aurreko tokian ixtea komenigarria zela adierazi zuela, lehenik eta behin, oso astuna zelako, eta, gainera, logelaren erdian utzita Gregoriori bidea oztopatuko ziolako; bazitekeen Gregoriori altzariak kentzearen ideia ez gustatzea. Amari, ostera, justu kontrakoa iruditzen zitzaion; biluzik zeuden paretek bihotza estutzen zioten. Zergatik ez al zuen Gregoriok berdina sentituko, bere logelako antzinako altzarietara ohituta egonda? Ez al zuen bere burua abandonaturik ikusiko gela huts horretan? – Eta ez al zirudien, orduan, –jarraitu zuen ahots isil-isilez amak, ia ahopeka, Gregoriok entzuteko beldurrez bezala, non zegoen justu ez baitzekien, hitzak ez zituela ulertzen pentsatzen zuen arren ahots-soinuari buruz ez zeukan-eta ziurtasun bera–, ez al zirudien, orduan, altzariak kendu eta baztertzen genuela, bera bakarrik utzita? Nik uste dut onena logela aurreko moduan uztea dela, horrela, Gregoriok, gugana bueltatzen denean, dena berdin aurkitu eta eten hau ahalik eta arinen ahaztu dezan. Amaren hitz hauek entzunda, Gregoriori iruditu zitzaion, bi hilabete horietan, giza erlazio ezak, bizitza berriak eraginiko monotoniarekin batera, zoratu egin zuela, ezin baitzuen inola ere ez azaldu zergatik desiratzen zuen orduan logela hutsik ikustea. Gregoriok, benetan, nahi al zuen logela aldatua izatea? Ikusi nahi al zuen familiaren altzariekin beteriko logela eroso hura, desertu bihurtuta, non, oztoporik gabe, benetan, pareta guztietatik igo zitekeen, baina, aldi berean, ahaztuko zukeen gizakia zeneko bizitza? Logela ia-ia ahaztuta zeukanean, aspalditik entzun ez zuen amaren ahotsak baino ez zuen hunkitu. Ez, ez zen ezer lekuz aldatu behar; denak bere horretan jarraitu behar zuen; altzarien eragin onuragarririk gabe ezin moldatu, eta, hauek ariketak libreki egitea eragozten bazioten ere, hura, edozelan ere, kaltea baino, abantaila moduan kontuan hartu behar zen. Zoritxarrez, arreba ez zetorren bat iritzi honekin. Gainera, ohituta zegoenez – arrazoiak zituelarik– Gregoriorekin zerikusia zuen guztia, gurasoen aurrean, bere esku hartzera, amaren ideia nahikoa izan zen ez bakarrik kutxa eta mahaia kendu behar zirela behin eta berriz errepikatzeko, baita beste altzairu guztiak kendu behar zirela esateko ere, ezinbestekoa zen sofa kenduta. Baina guzti horretara ez zuen bakarrik bere umeen moduko setakeriak eta bere buruarekiko konfidantzak bultzatzen; gainera, Gretek jakin bazekien Gregoriok arrastaka eta gora eta behera ibiltzeko leku handia behar izateaz gain, altzariak ez zituela ezertarako ere erabiltzen. Eta, beharbada, bere adineko neskatxen berezko gar horrekin, beti edozein aukeraz baliatzeko desirarekin, isilean, Gregorioren izugarrizko egoera areagotzeko desirak eraman zuen arreba guzti horretara, beragatik egiten zuena baino gehiago lortzeko asmoz. Izan ere, Grete izan ezik, inor ez zen ausartuko Gregorio bakarrik sentiaraziko zuen pareta hutsak zituen logela horretara sartzen. Amak, beraz, ez zuen Gretek proiektuari amore ematerik lortu. Logela horren ezinegonak ama isilarazi zuen eta, jarraian, arrebari kutxa ateratzen lagundu zion. Beste erremediorik ez balego, Gregorio kutxarik gabe molda zitekeen, baina, mahaiak bere horretan jarraitu behar zuen. Emakumeak logelatik irten ziren, arnasestuka, kutxa zeramatela. Bat-batean, Gregoriok burua kontu handiz sofaren azpitik atera zuen, haiekin berba egiteko asmoz. Tamalez, ama izan zen lehenago bueltatu zena. Grete, bitartean, ondoko gelan, kutxarekin borrokan ziharduen, hau leku batetik bestera astinduz, altzaria mugitzeko asmoz, baina ezin izan zuen lortu. Ama ez zegoen Gregorioren itxurari ohituta; gaixotu ere egin zitekeen bat-batean Gregorio koko itxuraz ikusirik; eta, horregatik, Gregorio, ikaratuta, ahalik eta arinen atzera egin eta, sofaren beste muturreraino mugitu zen; baina, ordurako oso berandu izan zen, izara mugitu egin baitzen amaren arreta sortaraziz. Hau, une batez, geldi-geldirik geratu zen eta Greterengana bueltatu zen. Gregoriok bere buruari aldaketa ezer apartekorik ez zela behin eta berriz errepikatzen bazion ere, altzari soil batzuk aldatzea baino ez zela, emakumeen joan-etorri eta elkarrizketak egonezin handia sortu zioten. Orduan, burua eta hankak ahal bezain gehien uzkurtzen zituelarik eta sabela lurraren kontra zapaltzen zuelarik, ohartu zen ezingo ziola egoerari gehiago eutsi. Bere logela husten zioten, berak maite zuen guztia kentzen zioten: jadanik erremintak eta zerra gordetzen zitueneko kutxa ere eraman zuten; mahaia ere mugitu zuten, komertzioko karrera ikasten zuenean eta eskolara joaten zenean ere idazteko erabiltzen zuena. Amaren eta arrebaren asmo oneko jardun hura geldiarazi nahi bazuen, ezin zuen minutu bat ere galdu. Momentu honetan, Gregorio ez zen emakumeen presentziaz jabetzen, hauek, unaturik, isilean lan egiten baitzuten; entzun zitekeen bakarra haien urrats nekatuen oihartzun ahulak ziren. Eta, horrela, –emakumeak, ondoko gelan, idazmahaian arnasa hartzeko jesartzearekin batera– Gregorio ezkutalekutik irten zen, bere abiadura bizkortuz. Lehendabizi, ez zekien nora joan. Momentu horretan, jadanik biluzik zegoen paretan, larruz bilduriko emakume baten irudiak arreta deitu zion. Arrapaladan bertaraino igo zen eta kristalera eutsi zen, honek bere sabeleko mina arindu zuelarik. Behintzat, berak estaltzen zuen irudia ez zion inork kenduko. Eta burua jangelako aterantz bueltatu zuen, emakumeak ikusteko asmoz. Egia esan ez zuten atseden handirik hartu. Berriro ere bertan zeuden, Gretek ama besoarekin inguratzen zuelarik, bera helduz. – Beno, eta, orain, zer eramango dugu? –esan zuen Gretek, ingurua miatuz. Bitartean, haien begirada paretari loturik jarraitzen zuen Gregoriorenarekin gurutzatzen zen. Gretek egoerari eutsi zion eta amaren aurrean jarri zen, honek Gregorio ikusi ez zedin. Orduan, dardarati hauxe esan zion: – Etor zaitez, goazen apur batean jangelara. Gregoriorentzat, Greteren asmoa argi zegoen: ama babestu nahi zuen, eta, ondoren, bera paretatik jaitsi. Baina, ez zuen inola ere lortuko! Gregoriok irudiari eutsita jarraitzen baitzuen, eta ez baitzegoen amore emateko prest. Nahiago zuen Greteren gainera salto egin. Baina Greteren hitzek ama urduritzea baino ez zuten lortu. Orduan, ama alde batera mugitu egin zen; paretan zegoen orban beltz erraldoia ozta-ozta ikusi, eta, Gregorio zela konturatu baino lehen, hauxe oihukatu zuen: – Jainko maitea! Jainko maitea! Eta zerraldo erori zen sofaren gainera, besoak luzaturik. Indar gabe zegoela ematen zuen, geldi-geldirik. – Kontuz Gregorio! –oihukatu zuen arrebak, begirada sutsuaz, ukabila gora jasotzen zuelarik. Hauxe izan zen Gretek Gregoriori berba egin zion lehenengo unea metamorfosia gertatu zenetik. Eta arreba ondoko gelara joan zen, ama bere onera bueltatzeko zerbaiten bila. Gregoriok pozik lagunduko ziokeen amari –irudia babesteko denbora bazegoen–, baina kristalari itsatsirik jarraitzen zuen oraindik, eta bertatik zakarki askatu behar izan zen. Ondoren, birritan pentsatu gabe, ondoko gelara abiatu zen, antzinako legez, arrebari aholkuak eman ahalko bazizkion bezala. Baina, haren atzean geldi egotearekin konformatu behar izan zen. Arreba, hainbat botilen artean, bila eta bila ari zen; buelta eman zuenean, beldurtu egin zen; botila txiki bat lurrera erori eta apurtu egin zitzaion, eta honek Gregoriori min eman zion, aurpegian likido erregarri bat bota baitzion. Gretek, jarraian, ahal bezain ontzi gehien hartu eta Gregorioren logelan sartu zen, atea hankarekin itxiz. Gregoriok, orduan, bere burua amarengandik banatuta ikusi zuen, hau, bere erruz, hiltzeko zorian egon zitekeelarik. Eta Gregoriok ez zeukan sartzerik arreba kanpora bota gabe, baina amarentzat ezinbestekoa zen arreba ondoan izatea; beraz, itxoitea besterik ez zuen. Gregorio, urduritasunaren eta aladuren eraginez, sabai, pareta eta altzarietatik igotzen hasi zen, eta, azkenean, batera eta bestera ibili ostean, mahaiaren gainera bota zen, guztiz ahulduta. Horrela minutu batzuk igaro ziren. Gregorio etzan egin zen nekearen nekez; isiltasuna zen jaun eta jabe; hori, apika, seinale ona zen. Bat-batean, deitu egin zuten. Neskamea, betiko legez, bere sukaldean sartuta zegoen, eta Grete atea zabaltzera joan behar izan zen. Aita zen. – Zer gertatu da ba? –izan ziren bere lehenengo hitzak. Greteren itxurak dena zioen. Honek bere aurpegia aitaren bularrean ezkutatu eta ahots isilaz erantzun zuen: – Ama zorabiatu egin da, baina orain hobeto dago. Gregoriok ihes egin du. –Banekien –esan zuen aitak–. Abisatu nizuen; baina zuek, emakumeok, inoiz ez duzue kasurik egin nahi. Gregoriorentzat agerikoa zen aitak Greteren berria txarto ulertu zuela eta aitak, bestalde, bere semeak zerbait txarra egin zuela suposatzen zuen. Gregoriok beharrezkoa zuen, beraz, aita lasaitzea, ez baitzuen ez denborarik, ez baliabiderik gertatutakoa azaltzeko. Horregatik, bere logelako atera joan eta haren kontra estutu zuen gorputza, aitak, sartzen zenean, ulertu zedin bere logelara berehala bueltatzeko asmoa zuela eta aski zuela atea irekitzea, momentuan Gregorio desagertu zedin. Baina egoera kaskar honen aurrean, aita ez zen hori ulertzeko prest egongo. – Ah! –oihu egin zuen aitak, sartu zenean, ahots haserre, baita mehatxatzailearekin ere. Gregoriok burua atetik aldendu zuen, eta aitari begiratu zion. Gregorio ez zen aurretik aitaren aurrean horrela inoiz azaldu. Egia da, beste alde batetik, azken aldian, Gregoriok ez zizkiela etxeko gertaerei garrantzirik ematen, lanpetuta baitzebilen alde batetik bestera arrastatzeko asmatutako metodo berriarekin; eta, beraz, aldaketa nabarmenak aurkitzeko prest egon beharko zela. Baina, guztiaren gainetik, ba al zen gizon hura bere benetako aita? Ba al zen hura, antzina, Gregoriok negozio bidaiak egiten zituenean, ohean arduratuta gelditzen zen gizona? Arratsaldez, Gregorio etxera bueltatzen zenean, txabusina jantzita zuela, besaulkian jesarririk, bere semea alaitsu agurtzen zuena? Igande eta jai egun batzuetan, ama eta Gregoriorekin gutxitan emandako paseoetan, bere jaka zaharraz biltzen zena, makuluaz baliaturik, poliki-poliki eta aldiko pixka bat aurreratzen zuen gizon hura bera ote zen? eta zerbait esan nahi zuen guztietan gelditu eta ondokoak geldiarazten zituen hura bera? Orain, ostera, tente eta zuzen joaten zen, urre koloreko botoiak zituen uniforme urdin batekin jantzita, bankuko ordenantzek eramaten dituztenen modukoa; jakaren lepoaren gainean bere kokospea baino ez zen ikusten; bekain iletsuen azpian, bere begi beltzen begirada bizi eta erneak errespetu handia ematen zuen; bere ile zuria, ordura arte beti korapilaturik zeramana, orain, artesi distiratsu eta ia perfektu batek banantzen zuen. Urre kolorezko intsigniadun kapela –bankuren batena seguruenik– sofa gainera bota zuen aitak, eta, buelta bat emanik, Gregoriorengana heldu zen, etsai espresioarekin, eskuak galtzen poltsikoan zituela, eta lebitadun uniformearen hegal luzeak atzeraka bilduta. Aitak ez zekien zer egin; eta oinak ezohiko modu batean altxatu zituenean, hauen handitasunak Gregorio harritu egin zuen. Baina, honek ez zuen Gregorio haserretu, berak bere bizitza berriaren hasieratik jakin bazekielako aitarentzat, bere semeari zegokionez, zorroztasunik gogorrena ere gutxi zela. Beraz, aitaren aurrean korrika hasi zen; hau gelditzen zenean Gregorio ere gelditzen zen; eta berriro korrikari ekiten zion aita mugitzen zela ikusi orduko. Horrela, gelaren inguruan bueltaka ibili ziren, baina ez zen ezer gertatu. Are gehiago, honek, etenaldi ugarien eraginez, ez zuen jazarpen bat ere ematen. Gregorio, momentuz, lurrean gelditu zen, batez ere, aitak pentsa ez zedin paretetatik edo sabaitik ihes egingo zuenik. Gainera, Gregoriok onartu behar izan zuen korrikaldi horiek ezingo zutela gehiago iraun, aitak urrats bat ematen zueneko, berak hamaika mugimendu egin behar baitzituen. Gregorio itotzen hasia zen; bere aurreko bizitzan ere ez zituen birika osasuntsuak eduki. Pixka batean kulunkatu zen, ihes egiteko ahal bezain indar gehien lortzeko asmoz; begiak ere ezin zituen guztiz irekita eduki; egin zezakeen gauza bakarra ihes egitea zen. Jadanik paretak ere libre zeudela ahaztuta zuen, hauetan altzari arriskutsuak baziren ere. Orduan, bortizki jaurtitako zerbait bere albora jausi zen biraka: sagar bat zen. Ondoren, beste sagar bat; Gregorio, zeharo ikaraturik, geldi-geldirik geratu zen: alferrikakoa zen korrika egiten jarraitzea, aitak bere aurka egitea erabaki baitzuen; honek poltsikoak frutontziko sagar guztiekin bete zituen eta sagar bat bestearen atzean botatzen zizkion Gregoriori, bete-betean asmatu gabe. Sagar gorriak lurrean ari ziren biraka, bata bestearekin talkaka. Horietariko batek, trebetasun handiagoz botatakoa, Gregoriori jo zion bizkarrean, baina honek ez zion minik eman. Hurrengoa, ostera, bizkarrari itsatsirik geratu zitzaion. Baina Gregoriok arrastaka jarraitu zuen, lekuz aldatzeak mina arinduko ziolakoan; bertan mugitu ezinik egongo balitz bezala sentitu zen orduan, eta konortea galduz, hankak zabal-zabal eginda, lurrera erori zen. Gregoriok ikusi zuen azkena bere logelako atea bortizki irekitzen zela izan zen. Lehendabizi, ama irten zen, alkandora jantzita zuela korrika egiten zuelarik –Gretek hau biluztu baitzuen konortea galdu zuenean arnasa hobeto har zezan–, eta honen atzean arreba zetorren, oihuka. Amak aitarengana korrika egiten zuen, bidetik arropa erortzen zitzaiolarik, eta, azkenean, arropekin estropezu egin eta aita besarkatu zuen… Gregoriok ia ezer ikusten ez zuelarik, amak aitari haien semea barkatzeko eskatu zion. ==3. Kapitulua== Zauri larri horrek, sendatzeko hilabete bat baino gehiago behar izan zuenak –inor ez baitzen bizkarreko sagarra, azalean itsatsirik gelditu zen froga hura kentzen ausartu– amari eta Greteri Gregorio familiakoa zela gogorarazi zien, baita aitari ere. Gregorio, beraz, ez zuten etsai moduan hartu behar; errespetua sor zioten. Hortaz, egoerari eustea besterik ez zuten. Gregoriori dagokionez, zauriaren ondorioz mugitzeko trebezia galdu bazuen ere eta, edadeko elbarri baten gisa, bere logela gurutzatzeko –paretan ibiltzea pentsatu ere ezin egin– minutu amaigabeak behar bazituen ere, bere egoera kaskarrean, berarentzako nahikoa zen ordaina jaso zuen: arratsalde orotan, jangelako atea irekita egoten zen, eta Gregorio, logelan zegoela, besteentzako ikustezina zen iluntasunean, familia guztia ikus zezakeen argituta zegoen mahaiaren inguruan, eta haien elkarrizketak ere guztien baimenarekin entzun zitzakeela esan daiteke, lehen ez bezala. Argi dago, oraingo elkarrizketa hauek ez zutela zerikusirik antzinako hizketaldi alaiekin, Gregorio – bidaiari zebilela– ostatuetako gela kaxkarretan, ohe arrotzeko izara hezeen gainean bildurik, hamaika aldiz faltan bota zituen horiekin. Orain, gehienetan, gaua isiltasunean igarotzen zen. Afaltzen zeuden bitartean, aitak bere besaulkian lo hartzen zuen, eta, bitartean, ama eta arreba isil-isilik egoten ziren. Ama, argiaren kontra jarrita, denda batentzako arropa zuri fina josten jarduten zuen. Arreba, berriz, saltzaile sartu zen eta gauetan eszenografia eta frantsesa ikasten zituen, etorkizunean lan hobea lortzeko asmoz. Noizbehinka aita esnatu egiten zen eta, lo egin ez balu bezala, amari esaten zion: <<Josi eta josi, ez daukazu beste konturik!>>. Eta, berehalaxe, berriro ere loak hartzen zuen, amak eta arrebak, leher eginik, elkarri irribarre egiten ziotelarik. Aitak ez zuen bere uniformea, etxean zegoenean ere, kendu nahi; eta txabusinak alfer-alferrik esekitokian jarraitzen zuen bitartean, aita lo seko zegoen; uniformea jantzita egiten zuen lo, beti prestatuta egon nahi izango balu bezala eta etxean ere nagusien agindua entzutea espero bailuen. Ondorioz, uniformea zahartu egin zen, ama eta arreba hau beti garbi egoteaz arduratzen ziren arren. Gregoriok orduak eta orduak ematen zituen uniformeari begira. Hau orbanez beterik zegoen, baina urrezko botoiak beti distiratsu zeuden. Aitarentzat deserosoak baziren ere, lasai hartzen zuen lo. Hamarretan, ama, aita esnatzen ahalegintzen zen, oheratu eta behar zen moduan lo egin zezan esaten ziolarik goxo-goxo. Izan ere, aitak ondo lo egin beharra zuen, seietan sartzen baitzen lanera. Baina hau, oso burugogorra zenez, ezetz esaten zion amari beti, berak mahaian jarraitu nahi zuela adieraziz, nahiz eta aitak bazekien bertan lo hartuko zuela eta besaulkitik ohera aldaraztea erruz kostatzen zitzaiela. Ama eta arreba saiatzen baziren ere, aitak bere horretan jarraitzen zuen, begiak itxita. Amak zamarra-besotik tiratzen zion, belarrira hitz goxoak xuxurlatzen zizkiola; arrebak lanari uzten ziolarik, ama laguntzera joaten zen. Baina honek ez zuen ezertarako balio, aitak ez baitzuen amore ematerik nahi. Honek begiak irekitzen zituen momentu bakarra amak eta arrebak besapetik heltzen ziotenean zen. Orduan, haiei begira, oihukatzen zuen: – Hau bizimodua, hau! Neure azken egunotan ere lasai egoterik ez, alajaina! Eta egundoko pisuak zapalduko balu bezala, nekez baino nekezago altxatzen zen, ama eta arrebaren laguntzaz; ateraino laguntzen ziotenean, keinu egiten zien: haien beharrik ez zuela; eta bakarrik jarraitzen zuen aurrera, baina, lanari utzirik, berriro harengana hurbiltzen ziren Grete eta ama, laguntzen jarraitzeko. Lanagatik neka-neka egindako familia horretan, nork dedika ziezaiokeen behar-beharrezkoa baino denbora gehiago Gregoriori? Etxean gero eta jende gutxiago gelditzen zen; neskamea kaleratu zuten; lan neketsuenetarako beste bat hartu zuten. Oso emakume altua eta argala zen, buruan ile zuri gutxi zituena, goizez eta arratsaldez une batez etortzen zena. Hortaz, amak jostearekin gutxi ez zuela, gainerako etxeko lanei ere heldu behar izan zien. Ez hori bakarrik, familiakoak ziren hainbat bitxi ere saldu behar izan zituzten, antzina, jai eta bileretara joateko, amak eta arrebak harro erakutsi ohi zituztenak. Salmentan lortutako irabaziei buruz hitz egiten zutelarik, gauetan familian izaten zituzten hizketaldi haietako bati esker jakin zuen Gregoriok hori. Baina familia gehien kezkatzen zuen arazoa etxez aldatu ezina zen, ez baitzegoen Gregorio inola ere ez eramateko modurik. Alabaina, Gregoriok jakin bazekien bera ez zela etxez ezin aldatzearen benetako oztopoa, ondo eraman zitekeelako kutxa batean, arnasa hartzeko zuloak eginda. Familiarentzat eragozpen bakarra bizi zuten egoera kaskarra zen, ezagunek eta senideek ezagutzen ez zutena alegia. Zorigaitzak jo zituen denak: aitak bankuko langile apalaren gosariaren bila joan behar zuen; ama arrotzentzat arropa josten ari zen; arreba, batera eta bestera, salmahaiaren atzean ematen zuen eguna, bezeroen gutizien menpe. Baina familiak, bizitasuna galdu zuelarik, ezin zion egoera honi aurre egin. Eta Gregoriok bizkarreko zaurian mina berritzen sentitzen zuen ama eta arreba, aita ohera eraman ostean, jangelara itzuli eta, nork bere lana bertan behera utzirik, elkarren ondoan, oso hurbil, jesartzen zirenean. Amak, Gregorioren logela seinalatzen zuelarik, esaten zuen: - Grete, itxi ate hori! Eta Gregorio, berriro ere, iluntasunaren menpe murgiltzen zen, bi emakumeak ondoko gelan negar egiten zutelarik, edota, begi lehorrekin mahaiari arretaz begiratzen zioten bitartean. Gregoriok, bai gauez, bai egunez, ez zuen ia-ia lorik egiten. Gelako atea ireki egingo zela pentsatzen zuen batzuetan, eta ostera ere, lehen bezala, familiako arazoez bera arduratuko zela. Denboraren poderioz, berriz ere, biltegiko zuzendari eta gerentea etorri zitzaizkion burura, eta biltegiko mutil eta ikastunaz, dignitate bako hartaz, beste komertzio batzuetan zituen bizpahiru lagunez, eta herrixka bateko ostatuko zerbitzariaz, eta... Hauek guztiak aspaldi ahazturiko beste batzuekin nahasten zituen; baina inork ez ziezaiokeen lagundu, ez hari, ez eta etxekoei. Eskuraezinak ziren, eta oroitzapenak burutik kentzea lortzen zuenean lasaitzen zen. Gero, familiaz kezkatzeari ere uko egiten zion, eta, eskaintzen zioten arreta gutxiaren ondorioz, haienganako amorrua baino ez zuen sentitzen. Ez zegoen benetan gogoko zuen ezer; baina, despentsara joan eta, goserik ez bazuen ere, eskubide osoz tokatzen zitzaion guztiaz jabetzen zen. Jadanik arreba ez zen arduratzen haren gustuko jakiak bilatzeaz; lanera joan aurretik, goiz eta arratsaldez, hankarekin, zerbait botatzen zion gela barrura, eta gero, lanetik itzultzean, Gregoriok jakiak probatu bakarrik egin ote zituen –horixe baitzen normalena– begiratu gabe, edota ikutu ere ez zituela egin ikusi baino lehen, hondarrak bildu ohi zituen erratzarekin. Gelaren txukunketa ere, beti gauez egiten zena, presaka egiten zuen. Hormak zikinkeriaz beterik zeuden, eta hautsa eta hondakinak bazterretan pilatzen ari ziren. Aspaldi, arreba sartzean, Gregorio, hain zuzen ere, zikinago zegoen txokoan baztertzen zen. Baina, orain, asteak eta asteak pasa zitezkeen ere, arreba ez zatekeela gehiago saiatuko; Gregoriok bezain ongi ikusten baitzuen zikina, baina, zirudienez, ez zuen biltzeko asmorik. Irudikortasun guztiz berriarekin, familia guztiarengana hedatu zena, ez zuen onartzen gelaren txukunketaz beste inor ardura zedin. Behin batean, amak Gregorioren logela guztiz txukundu nahi izan zuen; horretarako, ura pertzaka erabili behar izan zuen; Bien bitartean, Gregorio han zetzan, hezetasunaren ondorioz, mugigaitz eta saminduta, sofaren azpian. Baina arreba, lanetik itzultzean, gelan gertatutako aldaketez ohartu orduko, guztiz minduta sentitu zen; jangelan sartu eta, amaren azalpenak aditzeko betarik gabe, negarretan urtu zen, aita eta ama ikaratu egin zituelarik. Aitak amari Gregorioren gelaren ardura osoa arrebari utzi ez ziolako errieta egin zion; arrebak aurrerantzean garbiketarekin jarraitzea ezinezkoa izango zitzaiola adierazi zuen oihuka, haserre baitzegoen. Amak logelara eraman nahi zuen, ez baitzen lasaitzen; arreba, negarzotinka, mahairi ukabilka ari zen, eta Gregorio, amorruaren amorruz, txistuka ari zen, inor ez baitzen gogoratu –egoera mingarri hura ekiditzeko– atea ixteaz. Baina arreba, nekeak unaturik, Gregorio zaintzeaz gogaiturik baldin bazegoen, ama ez zen zertan ordezkatu behar, Gregoriok ez zuen zertan abandonatuta sentitu: horretarako neskamea zegoen. Zen baino nagusiagoa ematen zuen alargun harentzat, bere gorputz hezurtsuari esker, bizitza honetan ez zuen izan jasan ezinezko egoerarik; ez zuen sentitzen Gregoriorenganako inolako higuinik. Inolako jakin-minik, behin batean Gregorioren logelako atea ireki zuen; hau, ezusteak asaldaturik, inork jarraitzen ez bazuen ere, alde batetik bestera hasi zen korrika; baina, aldagaitz jarraitu zuen, eskuak sabel gainean tolesturik. Handik aurrera, goiz eta arratsaldero, atea isilka ireki eta zirrikitutik Gregoriori begira gelditzen zen. Hasieran, deitu ere egiten zion, bere ustez hitz goxoz gainera: "Etor zaitez hona, astakirten hori!" esaten zion. Gregoriok, hau entzunda, ez zion erantzuten; izan ere, mugitu ere egin gabe jarraitzen zuen, atea ireki ere izan ez balitz bezala. Hobe izango zatekeen, alfer-alferrik molestatu ordez, egunero Gregorioren logela garbitzeko agindu izan balitzaio neskameari. Egun batean, goizean goiz, –udaberriaren berehalako etorrera iragartzen zuela zirudien euriak kristalei bortizki erasotzen zien bitartean– neskameak, betiko legez, molestatu zuen; Gregorio hainbesteraino haserretu zen, non buelta eman eta emakumearengana abiatu zela, erasoko ziola ematen zuelarik. Baina emakumea, ikaratu ordez, atea ondoan zegoen aulkia jaso, eta, han jarri zen zain, eskuetan zuen aulkiarekin Gregoriori bizkarrean joko ziola garbi adieraziz. –Ez al duzu etorri behar, ala? –esan zuen Gregoriok atzera egin zuela ikustean. Eta mantso-mantso, berriro ere, aulkia bere lekuan utzi zuen. Gregoriok ia ez zuen jaten. Eramaten zizkioten jakien ondotik pasatzerakoan zerbait probatu, orduak eta orduak ahoan eduki eta, azkenean, bota egiten zuen. Hasieran pentsatu zuen bere gogogabetasuna, dudarik gabe, bere logelaren egoerak murgiltzen zuen malenkoniaren ondorio zela; baina oso azkar ohitu zen honen itxurara. Beste leku baten soberan zeuden gauzak bertan uzteko ohitura hartu zuten, zeinak asko ziren, etxeko logela bat apopiloentzat erabiltzen baitzuten orain. Hiru gizon oso formal hauek –hirurak bizardunak, Gregoriok egun baten ateko zirrikitutik ikusi zuenaren arabera-, bai beraien logela, baita etxe guztia ere, sukaldea batez ere, txukun-txukun mantentzen zuten. Ezin zuten haien begi aurrean ikusi ez balio gabeko trasterik ezta gauza lohirik ere. Gainera beraien altzari ia guztiak ekarri zituzten, eta horregatik zeuden hainbeste balio gabeko gauza, saldu ezin zitezkeenak baina bota nahi ez zituztenak. Eta gauza hauek guztiak Gregorioren logelan sartzen zituzten, hautsontzi eta zaborrarekin batera. Neskameak laster batean botatzen zituen erabiliko ez ziren gauzak Gregorioren logelara. Agian neskameak edukiko zuen gauza haiek biltzeko asmoa denboraz ondo ibiliko zenean, edota denak kanpora botatzekoa; baina beti gelditzen ziren botatako leku hartan. Gregoriok soilik mugitzen zituen lekuz logelan lekurik gelditzen ez zitzaionean, nahiz eta ahalegin haren ondoren neke-neke eginda amaitzen zuen, denbora luzez mugitzeko indarra galdurik. Apopiloak batzuetan etxean afaltzen zuten, jantoki-sala nagusian. Egun hauetan logela honetako atea itxita gelditzen zen; baina honek guztiak ez zuen Gregorio larritzen, izan ere atea zabalik egon zen hainbat gauetan logelako lekurik ilunenean gorde zen, familia horretaz ohartu ere egiten ez zelarik. Baina egun baten neskameak atea ertirikita utzi zuen, eta hau holaxe gelditu zen gauez apopiloak etxera heldu eta argia piztu zutenean. Mahairatu ziren, aurretik aita, ama eta Gregorioren jarlekuak izandakoetan jesarriz, mahai-zapiak zabaldu zituzten eta sardexka eta aiztoak heldu zituzten. Momentu hartan ama agertu zen atean haragiz beteriko erretilu bat zeramala, eta bere ostean arreba patataz beteriko erretilua zeramalarik. Jaki berotik lurruna irteten zen. Apopiloak erretiluetara hurbildu ziren, zerbitzatu aurretik dastatzeko irrikaz, eta erdian jarrita zegoen gizonak, hiruretatik autoritarioena zirudienak, haragi zati bat zatitu zuen erretiluan bertan nahikoa samur zegoela baieztatzeko asmoz. Bere poztasuna adierazi zuen amaren eta arrebaren lasaitasuna sortuz. Bitartean, familiak sukaldean afaltzen zirauen. Aita, familiarekin bildu aurretik jantoki-salara sartu, hiru gizonak agurtu eta, txanoa eskuan zuelarik, mahaiaren inguruan buelta eman zuen. Horren ondoren, familia elkarrekin zegoenean, ia-ia isiltasun osoan hasi ziren jaten. Gregoriori gauza bitxia iruditzen zitzaion beti, afalorduan zeuden hots guztien artean, haginek jakiak mamurtzerakoan egiten zuten hotsa nabaritzea, honek Gregoriori jateko haginak beharrezkoak zirela eta hagin bako masailezurrarekin jatea ezinezkoa zela adierazi nahiko balio bezala. “Hau gosea dudana, hau –zioen bere artean, arduraturik-. Baina ez dira hauek nahi ditudan gauzak… Hauena bai gogoz jatea! Eta ni bien bitartean, gosez hilda!” Gau hartan bertan -Gregoriok ez zuen gogoratzen biolina entzun zuenik denbora luze hartan- sukaldean haren soinua igarri zuen. Apopiloek amaitu zuten jada afaltzen. Erdian jarrita zegoenak egunkari bat atera zuen eta alboan zeuden beste biei orri bana eman zien, eta hirurek irakurtzen zuten aulkian etzanda. Biolina aditu zutenean, beraien arreta musikarengan jarri zuten; jaiki egin ziren, eta, behatz puntetan ibiliz, ateondoraino joan ziren, bertan mugitu gabe, bata bestearen kontra geldituz. Zalantza gabe sukaldetik entzun zituen aitak, hauxe galdetu baitzien: - Beharbada jaunek ez dute musika atsegin? Eta gehitu zuen: - Horrela bada, momentuan eten daiteke. - Inondik inora ere -esan zuen autoritate handiena zuen gizonak-. Nahiko luke andereñoak hona sartu eta hemen jo? Askoz ere erosoagoa eta atseginagoa izango litzateke. - Noski baietz! -erantzun zuen aitak, bera biolina joko zuena bailitzan. Apopiloak jantoki-salara itzuli ziren, eta bertan itxaron zuten. Handik gutxira heldu zen aita atrila eskuetan zuela, honen ondoren ama musika paperekin, eta, azkenik, arreba, biolinarekin. Arrebak dena lasaitasunez prestatu zuen jotzen hasteko. Bitartean, gurasoak ez ziren ausartzen haien besaulkietan jesartzen ere, sekula ez baitzuten apopilorik eduki etxean eta horregatik haienganako adeitasun osoa erakusten zuten. Aita atearen ondoan gelditu zen, eskumako eskua bere trajearen bi botoiren artean sartuta zuelarik; baina amari, apopiloetariko batek besaulkian jesartzea eskaini zion, eta bazter baten jarri zen, ez baitzuen besaulkia gizon hark utzitako lekutik mugitu. Arreba jotzen hasi zen, eta aitak eta amak, bakoitzak bere lekutik, bere eskuaren mugimendu guztiak jarraitzen zituzten. Gregorio, musikak erakarrita, apur bat aurreratzera ausartu zen, eta bere burua jantoki-salan zegoela konturatu zen. Jada ez zen harritzen besteekiko zuen arreta eskasagatik, eta, lehen, aldiz, arreta hori izan zen hain zuzen berak zuen bertuterik aipagarriena. Hala eta guztiz ere, orain inoiz baino gehiago, berak ezkutatzeko arrazoiak zituen, izan ere, bere logelan zegoen zikinkeria guztia zela eta, edozein mugimendu egiterakoan, bere inguruan hautsa altxatzen zuen, bera ere hautsez beteta zegoen eta berarekin batera bizkarrean eta alboetan litsak, ileak eta jaki hondakinak zeramatzan. Besteenganako axolagabetasuna sekula baino nabarmenagoa zen, aurretik egunean hainbat aldiz alfonbra gainean etzanda marruskatzen zenean baino nabarmenagoa hain zuzen. Eta, halere, zegoen egoeran zegoela ere, ez zuen lotsarik sentitzen jantoki-salako lurrean zehar aurrera egitean. Egia da inor ere ez zela beraz arduratzen. Familia biolinaren soinuarekin guztiz txundituta zegoen, eta apopiloak, hasieran eskuak poltsikoetan zeuzkatela, atrilaren ondoan kokatu ziren, honetatik nahiko hurbil, guztiek letrak irakurri ahal izateko eta seguruenik arrebari enbarazu egiten ziotelarik. Baina ez ziren luzaro horrela egon eta laster leihoaren ondora joan ziren aurpegiak alboratuta, eta aitak larriturik begiratzen zituela. Izan ere horrek adierazten zuen haiek aparteko musika dibertigarria entzuteko zuten ilusioa apurtu zela, jada nekatzen hasiak zirela eta soilik adeitasuna erakustearren onesten zutela arrebak biolina jotzen jarraitzea. Bereziki hirurak erretzen ari ziren zigarroen kea ahotik edota sudurretik botatzeko moduak urduritasun handia adierazten zuen. Eta, baina, zeinen ondo jotzen zuen arrebak! Aurpegia alboratuta zuela jarraitzen zuen adi-adi eta tristeki pentagrama irakurtzen. Gregorio apur bat gehiago hurreratu zen eta burua lurrari lotuta mantendu zuen, bere begirakunea bere arrebarenarekin topatzeko ahaleginak eginez. Piztia izango ote zen, musikak hainbeste txunditzen bazuen? Bere aurrean sutsuki antsiatutako jaki ezezagun batengana zuzentzen zuen bidea zabaltzen zela zirudien. Bai, arrebarenganaino heltzeko erabakia hartuta zuen, gonatik tira egin eta era hartan bere logelara biolina jotzera joan behar zuela adierazteko, bertan inork ez baitzuen bere musika saritzen eta berak egin nahi zuen hori. Aurrerantzean, ez zion arrebari bere logelatik irteten utziko, berak bizirik zirauen bitartean ez behintzat. Lehenengo aldiz zerbaitetarako balio behar zion bere itxura beldurgarri hark. Momentu batean ate guztietan egon ahal izatea nahi zuen, eraso nahi zion edonoren gainean salto egiteko prest. Baina ezinbestekoa zen arreba bere ondoan geratu zedin, ez behartuta baizik eta bere borondatez; beharrezkoa zen halaber, bere ondoan jesarri zedin sofan, beregana makurtu zedin, eta orduan aitortuko zion Kontserbatoriora bidaltzeko asmoa eduki zuela, eta aurreko Gabonetan zoritzar hura gertatu izan ez balitz -izan ere, Gabonak igaro ziren jada, ezta?, horrela aitortuko zion guztiei, inoren eragozpenak kontuan hartu gabe. Eta azalpen hau entzuterakoan, arreba, hunkituta, negar batean hasiko zen, eta Gregorio bere sorbalda gainera igoko zen, eta saman musukatuko zuen, dendara zihoanetik biluzik, zinta gabe, eramaten zuen sama hartan. -Samsa jauna -esan zion aitari hiruretatik agintariena zirudien gizonak. Eta, beste hitz bat gehiago esaten denbora alferrik galdu gabe, aitari erakutsi zion, hatz erakuslea luzatuz, Gregorio, hau geldiro aurrera zihoalarik. Biolinaren soinua momentu hartan isildu zen, eta hiruretatik agintariena zirudienak irribarre egin zien bere lagunei, burua astinduz, eta berriro Gregoriorengana zuzendu zuen bere begirada. Aita lehenengo eta behin, Gregorio bertatik kanporatu beharrean, apopiloak lasaitzen ahalegindu zen, zeinek ez zeuden batere urduri, eta biolina jostagarriagoa iruditzen zitzaien Gregorioren agerrera. Haiengana lastertu zen, eta, besoak luzatuz, haien logelara bultzatu nahi izan zituen Gregorio bere gorputzarekin ezkutatzen zuelarik. Haiek, orduan, ez zuten haien haserrea disimulatu, nahiz eta ezin zitekeen jakin haserre hori aitaren jokabideagatik zen edota, susmorik txikiena eduki gabe, tankera horretako izaki batekin batera bizi izan zirela jakin izanagatik. Azalpen eske hasi zitzaizkion aitari, zerura jaso zituzten haien besoak, nork bere bizarretik tira egin zuen keinu urduri batez, eta astiro-astiro atzera egin zuten haien logelaraino. Bitartean, arrebak lortu zuen bat-bateko eten hari buru egitea. Momentu batez mugitu ezinik gelditu zen, oraindik jotzen ibiliko bailitzan, biolina axolagabetasunez eusten zuela. Eta bat-batean beretik irten zen: instrumentua amari ipini zion besoetan, honek bere besaulkian jarrita jarraitzen zuelarik, bere birikak egiten ari ziren lan neketsuaren erruz ia itota. Arreba alboko gelara abiatu zen, aitak bultzatuta apopiloak orain arinago sartzen ari ziren gela berera. Trebetasun handiz mantak eta burukoak hartu eta lekuz aldatu zituen, eta gizonak haien gelara sartu baino lehenago ere, amaitu zuen haien oheak egiten eta handik irtenda zegoen jada. Aita hain zuen bere itsukeriak gainduta, ezen ahaztu egin zuen apopiloenganako gutxiengo adeitasuna izatea, eta haiek sutsuki bultzatzen jarraitzen zuen, harik eta atalasera iritsi zirenean hiruretatik agintariena zirudienak, lurraren kontra ostiko bat jo zuen, eta, ahots beldurgarri batekin, aita geldiarazi zuen hitz hauek esanez: -Jakinarazi nahi dizuet -eta hau esatean eskua altxatu eta amaren eta arrebaren begiradarekin bat egin zuen-, jakinarazi nahi dizuet zeuei, familia honetan gertatzen diren gertakari nazkagarriak ikusirik -eta hitz hauek esatearekin batera txistua bota zuen lurrera gogotsu-, momentu honetan bertan alde egingo dudala etxe honetatik. Ez da beharrezkoa esatea deus ere ez dudala ordaindu beharko hemen igaro ditudan egunengatik; arinago aldiz, hausnartu egingo dut zuri kalte-ordainketarik eskatuko dizudanentz, eta ez uste hau egiaztatzea oso zaila izango denik. Isildu eta bere ingurura begiratu zuen, zerbaiten zain egongo bailitzan. Eta, hain zuzen ere, bere beste bi lagunek berak esandakoa berretsi zuten, hauxe gehituaz: -Geuk ere momentu honetan bertan alde egingo dugu etxe honetatik. Honen ostean, hiruretatik agintariena zirudienak maratila heldu zuen eta atea kolpe batez itxi zuen. Aita, zalantzazko pausoak emanez, eskuen laguntzaz haztamuka, bere besaulkira zuzendu zen, eta bertan bota zen. Bazirudien gabetako bere ohiko loaldia egitera zihoala, baina bere buruaren makurdurak, pisu gabe jausita balego moduan, erakusten zuen ez zegoela lotan. Denbora guzti horretan, Gregorio isilik geratu zen, apopiloek ezustean hartu zuten leku berean geldirik. Bere planaren porrotak sorturiko tristurak, eta baliteke baita goseak sorturiko ahuleziak ere, ezinezko egiten zuten mugimendurik txikiena ere. Luze barik ekaitz itzel bat gainera etorriko zitzaionaren beldur zen, eta zain zegoen. Ez zen biolinaren zaratarekin ere aztoratu, zeina amaren atzamarren dardararen eraginez bere altzotik lurrera jausi zen. -Guraso maiteak -esan zuen arrebak, sarrera gisa mahai gainean ukabilkada itzel bat emanez-, honek ezin du horrela jarraitu. Zeuek ulertzen ez baduzue, neu ohartzen naiz horretaz. Munstro honen aurrean, ez dut nire nebaren izena aipatu ere egin nahi; eta, horregatik, hauxe baino ez dut esango: ezinbestekoa da bera gainetik kentzea. Gizalegez posible zirenak eta ez zirenak ere egin ditugu bera zaindu eta jasateko, eta ez dut uste, hau horrela izanik, inoren gaizkirik txikiena ere entzun behar dugunik. -Mila aldiz duzu arrazoia -esan zuen orduan aitak. Ama, oraindik arnasestuka zebilela, isilean eztulka hasi zen, eskua bularrean zuela eta begirada zoro antzera galduta zuela. Arreba berarengana joan zen korrika eta bekokia eutsi zion. Aita, arrebaren hitzek bere burutapena zehaztera bultzatu zuten. Besaulkian erosoago jesarri zen, oraindik apopiloen janariaren mahaian geratzen ziren plateren artean bere ordenantza burukoarekin jolasten zuen, eta, noizbehinka, Gregoriori begirada bat zuzentzen zion, ikaragaitz. -Ezinbestekoa da bera gainetik kentzea -errepikatu zion, azkenean, arrebak aitari; izan ere, amak, bere eztula zela eta, ezin zuen ezer ere entzun. Guk egiten dugun lana egiten denean, ez da posible etxean, gainera, gisa honetako atsekabeak bizitzea. Nik neuk ere ezin dut hau gehiago jasan. Eta negar batean hasi zen bere malkoak amaren gainera jausten zirelarik eta honek, mekanikoki, eskuarekin garbitzen zituelarik. -Alabatxo -esan zuen orduan aitak errukiz beterik eta argitasun harrigarriz-. Zer egingo diogu ba! Baina arrebak lepoa jaso besterik ez zuen egin, negar egiten zuen bitartean sentitu zuen harridura, aurreko erabakiaren hain kontrakoa zena, azaleratuz. - Behintzat berak ulertuko bagintu -esan zuen aitak. Baina arrebak, etengabe negar eginez, indartsuki eragin zuen eskua, horrela adierazi nahian ez zutela horretan pentsatu ere egin behar. -Behintzat berak ulertuko bagintu -jarraitu zuen aitak esaten, begiak itxiz, aditzera emanez bera ere ziur zegoela hau ezinezkoa zela-, agian berarekin akordio batera heldu gintezke. Baina egoera honetan… -Ezinbestekoa da berak hemendik alde egitea -esan zuen arrebak-. Hauxe da bide bakarra, aita. Gregorio dela pentsatzeari hustea besterik ez duzu egin behar. Hori sinistu izana da, hain zuzen, gure zorigaitz honen arrazoia. Zelan izan liteke hau Gregorio? Bera balitz, dagoeneko ulertuko zuen ez dela posible gizaki bizidun batzuk halako zomorro batekin batera bizitzea. Eta berari bururatuko zitzaion alde egitea. Neba galduko genuke, baina bizitzen jarraituko genuke, eta gogoan edukiko genuke. Baina horrela, animalia honek jarraitu egiten gaitu, apopiloak bidali egiten ditu etxetik eta argi eta garbi adierazten du etxe guztiaz jabetu nahi dela eta gu kalean utzi nahi gaituela. Begira, aita -hasi zen bat-batean oihuka-, berriro ere hasi da! Eta Gregoriori ulertezina iruditu zitzaion beldurra adieraziz, arrebak ama bertan utzita alde egin zuen, besaulkitik urrundu zen, Gregoriorengandik hurbil egotea baino ama sakrifikatzea nahiago zuela adieraziz, eta aitaren atzean babestera joan zen korrika; aita, era berean, bere jokabide honengatik asaldaturik, zutitu egin zen, arrebaren aurrean besoak luzatuz, hau babesteko keinua eginez. Baina kontua da Gregoriori ez zitzaiola burutik pasa ere egin inor beldurtzea, ez eta gutxiago bere arreba beldurtzea. Egin zuen gauza bakarra izan zen bere logelara bueltatzeko buelta ematea, eta hori izan zen, zalantza barik, besteak izutu zituena, izan ere, minduta zegoenez gero, mugimendu zail hori egiteko burua lurrean jarri eta bertatik altxatu behar zuen. Gelditu egin zen eta bere ingurura so egin zuen. Bazirudien bere asmo ona ulertu zutela: gertatutakoa momentuko ezustea baino ez zen izan. Orain guztiek begiratzen zuten tristeki eta pentsakor. Ama bere besaulkian zegoen, hankak bata bestearen kontra bere aurrean luzaturik eta begiak nekearen nekez ia itxita zeuzkala. Aita eta arreba bata bestearen ondoan zeuden eserita, eta arrebak aitaren sama inguratzen zuen bere besoarekin. -Beno, beharbada mugitu naiteke jada -pentsatu zuen Gregoriok, berriro bere ahalegin tamalgarri hari ekinez. Ezin zuen bere arnasotsa geldiarazi, eta noizean behin atseden hartzeko gelditu behar zuen. Baina inork ere ez zuen azkarrarazten; askatasun osoa zuen. Buelta emanda zuenean, atzera bideari ekin zion lerro zuzenean. Harritu egin zen bere logelaraino zegoen distantziaz ohartzean; ezin zuen ulertu, bere egoera ahul hartan, zelan izan zen gai, minutu gutxi batzuk lehenago, ia nabaritu gabe bide berori egiteko. Ahalik eta lasterren narrastea beste ardurarik ez zuela, ez zen konturatu familiako inork ez zuela zirikatzen hitz edo oihuekin. Atalasera heldu zenean, ordea, atzera begiratu zuen, eta ohartu zen bere atzean denak jarraitzen zuela berdin. Arreba soilik zutitu zen. Eta bere azken begirada azkenean lo geratu zen bere amari zuzendu zion. Logelan sartu zeneko, atea zarratu eta txingetaz eta giltzez itxi zutela nabaritu zuen. Honek sortu zuen zarata zakarrak hain beldurtu zuen, ezen hankak ere tolestu egin zitzaizkion. Arreba zen hainbesteko presa zuena. Zutik geratu zen, logelan sartu eta atea ixteko zelatan egongo bailitzan. Gregoriok ez zuen hurbiltzen somatu. -Azkenean! -oihu egin zien berak gurasoei, sarrailan giltzari buelta ematen zion bitartean. -Eta orain? -galdetu zion Gregoriok bere buruari iluntasunean bere ingurura begiratzen zuelarik. Handik gutxira konturatu zen guztiz ezinezkoa zitzaiola mugitzea. Honek ez zuen harritu: lehen, ostera, ez zitzaion normala iruditzen, ordura arte egin zuen legez, hankatxo mehe haiekin aurrera egiteko gai izatea. Beste guztiari zegokionez, gutxi gora-behera gustura sentitzen zen. Egia zen gorputz osa minduta zuela; baina sentitzen zituen min haiek gero eta ahulagoak ziren, eta pentsatzen zuen, azkenean, amaituko zirela. Jada ez zuen ia sentitzen bizkarrean zeraman sagar usteldua, ezta zuriz estalitako hantura ere. Emozioz eta maitekiro pentsatzen zuen bere senideengan. Bere arreba bera baino ziurrago zegoen desagertu egin behar zenez. Eta gogoeta eta arduragabetasun lasai hartan egon zen goizaldeko hiruretan elizako erlojuak jo zuen arte. Oraindik gozatu ahal izan zuen egunsenti horren hasiera. Beranduago, berak nahi ez bazuen ere, bere burua guztiz hondoratu zen eta bere muturretik azken arnasa bota zuen. Hurrengo goizean, neskamea sartu zenean -hain ematen zituen ateekin kolpe gogorrak, ezen heltzen zenean ezinezkoa baitzen ohean atseden hartzea, hainbatetan molde haiek aldatzeko eskatu bazitzaion ere- Gregoriori ohikoa zen bisita egiteko, ez zuen, hasieran, beregan ezer arrarorik hauteman. Suposatu zuen horrela zegoela, geldi-geldi, haserre zegoela adierazteko asmoz, edozein ezagupenerako gai ikusten baitzuen. Halabeharrez, kedarra kentzeko tresna zeraman eskuan, eta honekin, atetik, Gregoriori kilimak egitea nahi izan zuen. Honekin ezer lortzen ez zuela ikusirik sumindu egin zen, ziztatu egin zuen, eta Gregorio bultzatu ostean, honek mugimendurik txikiena ere egiten ez zuela ikusi ondoren egin zion so, eta, momentuan gertatutakoaz ohartuz, neurri gabe zabaldu zituen begiak eta harridura oihu bat bota zuen. Baina ez zen denbora luzez geldirik egon, eta logelako atea zakarki ireki eta iluntasunean oihu bat bota zuen: -Ikusi ezazue, lehertu egin da! Hortxe duzue, guztiz lehertuta! Samsa jaun eta andrea haien ohean eserita jarri ziren. Asko kosta zitzaien izualdiaren ostean erantzutea, eta kosta zitzaien ere neskameak emandako berria ulertzea. Baina hau ulertu zutenean, berehala irten ziren ohetik, bakoitza alde batetik eta biek zorroztasun handia adieraziz. Samsa jaunak sorbalden gainean jarri zuen ohegainekoa; Samsa andreak bere lo egiteko kamisoia baino ez zuen jantzirik, eta itxura horrekin sartu ziren Gregorioren logelan. Bien bitartean, apopiloen etorreratik Gretek lo egiten zuen jantoki-salako atea ere zabaldu zen. Grete guztiz jantzita zegoen, gau guztian lorik hartu izan ez balu legez, eta halaxe adierazten zuen, izan ere, bere aurpegiaren zurbiltasunak. -Hilda? -esan zuen Samsa andreak, neskameari zalantza aurpegiz begiratuz, nahiz eta honetaz ziur egoteko arrazoiak falta ez zitzaizkion. -Hauxe da esaten nabilena -erantzun zuen neskameak, honen egitasuna frogatzeko Gregorioren gorpua bultzatzen jarraitzen zuen bitartean. Samsa andreak neskamea geldiarazteko mugimendu bat egin zuen, baina ez zuen geldiarazi. -Beno -esan zuen Samsa jaunak-, orain eskerrak eman ahal dizkiogu Jaunari. Aitaren egin zuen, eta hiru emakumeek gauza bera egin zuten. Gretek ez zion gorpu hari begirik kentzen: -Ikus ezazue zeinen argal zegoen -esan zuen-. Egia da aspaldi ez zuela janaririk dastatu ere egiten. Janaria sartzen zen moduan irteten zen gelatik. Gregorioren gorpuak, izan ere, guztiz zapala eta lehorra zirudien. Orain ohartzen ziren honetaz, jadanik ez zelako bere hankatxoen gainean eusten, eta inork ere ez zuen bera ez zen zerbait begiratzen. -Grete, etorri zaitez gurekin momentu batez -esan zuen Samsa andreak, tristura adierazten zuen irribarre bat eginez. Eta Grete, gorpuari begirik kendu gabe, bere gurasoen atzetik joan zen logelara. Neskameak atea itxi zuen, eta leihoa guztiz zabaldu zuen. Oraindik oso goiz zen, baina aireak bazuen jada, bere freskotasun hartan epeltasun kutsu bat. Martxoa amaitzear zegoen. Hiru apopiloak haien logelatik irten ziren eta haien gosaria non zegoen begiratu zuten. Ahaztu egin zitzaien. -Eta gosaria? -galdetu zion neskameari hiruretatik agintariena zirudienak. Baina neskameak, hatz erakuslea ahoan ipiniz, isilean, jaunak Gregorioren gelara sartzera deitu zituen. Hara sartu ziren, eta hantxe egon ziren, argiz betetako logela hartan, Gregorioren gorpuaren inguruan, hari mesprezuz begira eta eskuak haien jaka erabilietako poltsikoetan sartuta zeuzkatela. Orduan logelako atea ireki zen eta Samsa jauna agertu zen, esku bat bere emazteri eta bestea bere alabari lotuta zuela. Guztiek negar egin zuten antza zeukaten, eta Gretek noizbehinka bere aitaren besoaren atzean ezkutatzen zuen aurpegia. -Alde egin ezazue neure etxetik berehala -esan zuen Samsa jaunak, atea seinalatuz baina emakume biak askatu gabe. -Zer adierazi nahi duzu horrekin? -galdetu zion hiruretatik agintarienak, zertxobait nahasturik eta uzkurtasun irribarre bat eginik. Beste biek eskuak atzealdean gurutzatuta zeuzkaten, eta etengabe ari ziren haien eskuak igurzten, irabaziko zuten borroka baten zain egongo balira moduan. -Adierazi nahi dudana zehatz-mehatz esan dudana da -erantzun zuen Samsa jaunak, emakume biekin batera apopiloarengana hurbilduz. Hau momentu batez isilik eta lasai gelditu zen, begirada lurretik altxatzen ez zuela, bere pentsamenduak irudimenean antolatzen ari balira. -Hori horrela bada, bagoaz -esan zuen, azkenean, Samsa jaunari so eginez, bat-bateko indar batek bultzaturik honetarako ere baimena eskatu behar balio legez. Samsa jaunak begiak asko zabaldu eta burua gora eta behera mugitu beste gauzarik ez zuen egin. Honen ostean, apopiloa pausu handiak emanez ateondora zuzendu zen. Bere bi kideek aspalditik entzuten zirauten, eskuak igurtzi gabe, eta orain bere atzetik irten ziren arineketa batean, Samsa jauna haiek baino lehenago ateondora heldu eta beraien eta haien gidariaren artean jarriko zenaren beldurrez. Ateondora iritsi zirenean, nork bere txapela hartu zuen pertxerotik, nork bere aterkia atera zuen aterki-ontzitik, isilean makurtu ziren eta etxetik alde egin zuten. Ezer frogatzen ez zuen mesfidantzarekin, beranduago ikusiko zen moduan, Samsa jauna eta emakume biak eskailera ondora irten ziren eta, eskudeletik begiratu zuten zelan hiru gizon haiek, astiro baina etengabe, eskaileratan behera egiten zuten, pisu bakoitzean honek egiten zuen bueltan desagertu, eta segundo batzuk beranduago berriro agertzen zirelarik. Jaisten zihoazen bitartean, Samsa familiak haienganako zuen interesa murriztuz zihoan, eta Samsa jauna eta emakumeak, zama astun bat gainetik kendurik, etxe barruan sartu ziren berriro. Egun hura atseden hartzen eta osteratxoren bat egiten emango zutela erabaki zuten: ez zuten soilik guztiz irabazirik atseden hau, are gehiago, premiazkoa zen. Mahairatu ziren, beraz, eta hiru eskutitz idatzi zituzten barkamena eskatuz: Samsa jaunak, bere nagusiari; Samsa andreak, dendako jabeari, eta Gretek, bere nagusiari. Egiteko hauetan buru-belarri sartuta zeudenean, neskamea sartu zen bazihoala esateko, bere goizeko beharra amaitu baitzuen jadanik. Hirurek jarraitu zuten idazten, neskameari jaramon egin gabe, buruarekin baiezko keinu bat egiteaz nahikoa izan zen. Baina, bera ez zihoala ikusirik, burua altxatu zuten, haserre. -Zer duzu? -galdetu zuen Samsa jaunak. Neskamea irribarretsu zegoen ate ondoan, familiari berri zoragarri bat jakinarazi behar balio bezala, baina bere jarrerarekin adieraziz haiek galdeketa egin ondoren baino ez zuela egingo. Lumatxoa bere kapelean artez ipinita, eta bere familiarentzat lan egiten hasi zenetik Samsa jaunak gogaitzen zuena, norabide guztietarantz kulunkatuz. -Ia, ikus dezagun, zer nahi duzu zerorrek? -galdetu zuen Samsa andreak, nor neskameak gehien errespetatzen zuen pertsona baitzen. -Ba -erantzun zuen honek, eta barreak ez zion jarraitzen uzten-, ba ez zaretela arduratu behar alboko traste hori erditik kentzeaz. Dena dago konponduta. Samsa andrea eta Grete berriro makurtu ziren haien eskutitzen gainean, idazten jarraitzeko moduan, eta Samsa jaunak, neskamea dena zehatz-mehatz kontatzera zihoala ikusirik, isilarazi egin zuen, eskua beregana indartsuki luzatuz. Neskameak, ikusi zuenean ez ziotela kontatzeko prest zuena kontatzen utziko, gogoratu zuen presaz zebilela. -Jainkoak zain zaitzatela! -esan zuen, nabarmenki minduta. Buelta erdi eman zuen sumindurik, eta jantoki-salatik atera zen ate-kolpe itzela emanez. -Gaur gauean lanetik bidaliko dut -esan zuen Samsa jaunak. Baina ez zuen erantzunik jaso, ez bere emaztearena, ezta bere alabarena ere, izan ere neskameak nahasi egin zuen berriro ere berreskuratu zuten lasaitasun hura. Ama eta alaba altxatu egin ziren eta leihorantz zuzendu ziren, bertan besarkaturik geratu zirelarik. Samsa jaunak bere besaulkia norabide hartarantz mugitu zuen, eta, lasai-lasai haiei so egiten egon zen momentu batez. Honen ostean: -Beno -esan zuen-, etor zaitezte. Ahaz itzazue behingoz iraganeko kontuak. Eduki nazazue neu ere kontuan. Emakume biek momentuan esanak egin zituzten, berarengana lastertu ziren, laztandu zuten eta idazten bukatu zuten. Beranduago, hirurak elkarrekin irten ziren, hileetan egin ez zuten zerbait zelarik, eta tranbiara igo ziren osteratxo bat egiteko asmoz. Haiek ziren zihoazen bidaiari bakarrak. Tranbia eguzkiaren berotasunez beteta zegoen. Haien eserlekuetan etzanda, geroari buruzko kontuei buruz hitz egiten hasi ziren, eta ikusi zuten, gauzak ongi pentsatuta, hau ez zela oso iluna. Izan ere, haien hiru lanpostuak oso onak ziren, eta, batez ere, beranduagoko esperantzak posible egiten zitzaizkien. Momentuz hobetu behar zena etxez aldatzea zen. Etxe txikiago eta merkeago bat nahi zuten, eta, batez ere, hobeto kokatuta zegoena eta oraingoa, Gregoriok aukeratua zena, baino praktikoagoa. Eta horrela berbetan ari zirela, ia batera ohartu ziren Samsa jauna eta andrea haien alaba hazi egin zela eta indarrez beteriko neskatxa eder bat zela orain. Hitzik esan barik, begiradaz soilik elkar ulertuz, batak besteari esan zion bazela garaia haien alabarentzat senar bat bilatzeko. Eta, bidaia bukatu zenean, alaba altxatzen lehenengoa izan zenean, eta bere itxura gaztea agertu zuenean, gurasoen amets eta asmo onak sendotu egin ziren. 2909 2006-01-15T19:18:28Z 85.84.24.110 /* 3. Kapitulua */ ==1. Kapitulua== Gregorio Samsa, goiz batean eta loaldi larri baten ostean, bere ohean koko bihurturik esnatu zen. Bere lepoko oskol gogorraren gainean etzanda zegoen bere burua altxatzean, eta horrela bere sabel ilunaren itxura ganbila ikusi zuen; ohazalak honen handidura ezin zuen eutsi. Ondorioz, lurrera labaintzekotan zegoen. Jatorrizko hanka lodien ordez, funtsik gabeko mugimenduaz dantzan zebilzkion hamaikatxo hanka ikusten zuten bere begiek. -Zer gertatu zait? Ez zegoen ametsetan, ez. Bere logelak betiko itxura zuen. Mahai gainean oihal laginak sakabanaturik zeuden -Samsa merkatari saltzailea zen-, eta hormatik zintzilikatuta aldizkari batetik ebakitako argazki bat zegoen, urrezko marko batean sartutako irudia. Argazkian, larruzko txano eta tapaki batez estalita dagoen emakume bat zegoen. Gregoriok soa leihorantz zuzendu zuen; lainotuta zegoen, eta leihoan euri tantak jo eta jo egoteak malenkonia eragin zion. -Beno -pentsatu zuen-; zer gertatuko litzateke momentu batez lotan jarraitu eta ameskeria guztiak ahaztuko banitu?=Baina ezinezkoa zen, izan ere, Gregorio eskuin aldearen gainean lo egitera ohituta zegoen eta oraingo izate berriak ez zion postura hori hartzen uzten. Bere helburua eskuinalderantz begira gelditzea bazen ere, halabeharrez lepoz geratzen zen berriz ere. Makina bat bider saiatu arren, alfer alferrik zen; hankek sortutako mugimendu saltsa - maltsatu hura ez ikusteko, begiak itxi zituen; dantzak bere horretan segitu zuen, harik eta min sakon bezain zorrotza sentitu zuen arte, ordura arte inoiz sentitu ez zuelako mina, alegia. -Ai Ene! -esan zuen- zein neketsua den nik hautatutako lana! Egun bat bai eta bestea ere bidaiatzen. Negozioen ardura handitu egiten da lantegitik kanpo lan egiten denean, eta bidaiek sortzen dituzten burukominak ere ez dira gutxi: trenen ordutegia jagon, janari eskasa iruntzi, jatordu desorekatua mantendu, aldakorrak diren harremanak, ezertarako balio ez dutenak, maitasunarentzako tokirik ez dutenak. Dena pikutara! Sabelean halako hazkura arin bat nabaritu zuen. Apur-apurka, ohe-bururantz luzatu zuen gorputza, burua altxatzeko asmotan. Sumindutakoaren inguruan puntu zuri batzuk zituela ikusi zuen. Hanka batekin hazkura arintzen saiatu bazen ere, berehala kendu behar izan zuen hanka honen igurtziak hotzikarak sortzen zizkion eta. -Honen goiz jaikitzeak tenteldu egiten dut bat -esan zuen-. Gizonak behar beste lo egitearen premia zuen. Askoz hobeto bizi diren saltzaileak daude. Goizean eskatutakoa apuntatzeko ostatura itzultzen naizenean, patxadaz eserita eta gosaltzen ikusten ditut. Nik dudan nagusiarekin berdin jokatuko banu, berehala kale gorrian ikusiko nintzateke. Eta nork daki, ez ote da hori niretzat egokiena? Nire gurasoengatik izango ez balitz aspaldi izango nintzateke lanetik alde eginda. Nagusiaren aurrera joan eta ene iritzia aurkeztuko niokeen. Mahai gainetik eroriko litzateke, gora igo eta langileei hitz egiteko esertzen den mahai gainetik behera, alegia; langileak hurbil-hurbil jartzen zaizkio gorra delako. Baina oraindik ez dut esperantza galdu. Gurasoei zorrak kentzeko beste batzen dudanean - oraindik beste bost edo sei urte=, entzun beharko dizkit, bai. Beno, baina momentuz jaiki egin behar naiz, trena bostetan ateratzen baita. Begiak kutxa gainean zegoen iratzargailura bideratu zituen. -Jainko laztana!-oihukatu zuen bere barnerako. Goizeko sei eta erdiak ziren eta orratzek beren martxan jarraitzen zuten. Orratzak laurden gutxi jotekoak ziren. Akaso ez zuen jo iratzargailuak? Ohetik garbi=garbi ikus zitekeen alarma lauretan jarri izan zuela; beraz, jo beharra zeukan derrigor. Baina posible ote zen lo jarraitzea, etxeko armairuak eta denak aztoratzeko moduko zarata ateratzen zuen eta? Bere loaldia ez zen batere lasaia izan. Baina seguru aski, horregatik egin zuen azken momentuan sakonago lo. Eta, zer egin zezakeen orduan? Hurrengo trena zazpietan ateratzen zen; berau hartu ahal izateko korrikan ibiltzea halabeharrezkoa zuen. Erakusgaia oraindik ez zegoen bilduta, eta, azkenik bera ere ez zen prest sentitzen. Gainera, trena hartuko balu ere, ez zuen nagusiaren errieta saihestuko, izan ere, biltegiko mutilak jadanik bere faltaren berri emana izango zion eta. Biltegiko mutila dignitate bako ipurdi- miazkatzaile hutsa zen. Eta, gaixorik zegoela esango balu, zer gertatuko litzateke? Honek susmoak zabalduko zituen, Gregoriok bost urtetan inoiz ez baitzuen lanera hutsik egin. Seguruenik nagusia Montepioko medikuarekin etorriko litzateke. Gurasoen aurrean bere alferkeriaren gainean kexak zabalduko ziren, eta medikuaren agiriari esker edozein arrazoi atzera botako luke, harentzako gizon guztiak baitaude osasuntsu. Eta egia esan, kasu honetan ez zen oker ibiliko. Izan ere, loaldi luzearen ondorioz gosez bazen ere, Gregorio ondo sentitzen zen. Bere etzalekua utzi gabe bertan hausnartzen eta pentsatzen jarraitzen zuen. Erlojuak zazpiak laurden gutxi jo zituenean, ohe burutik hurbil zegoen atea jo zuten. -Gregorio- esan zuen ahots batek, amarenak- zazpiak laurden gutxi dira. Ez zinen bada, bidaian joatekoa? Zein ahots gozoa! Bere ahotsa entzutean ordea, izutu egin zen; betikoa zen, bai, baina txistu mingarri eta eutsi ezin batekin nahasturik agertu zen, hitzak hasieran argiak baziren, gerora nahastu egiten ziren eta azkenerako bat zalantzan jartzen zen entzun ote zituen ere. Gregoriok argi erantzuteko asmoa zuen baina guztia ikusita hau esatera mugatu zen: -Bai, bai. Eskerrik asko ama. Oraintxe altxatuko naiz. Egurrezko atearen bestaldean, Gregorioren ahotsaren aldaketa ez zen igarri behar, ama erantzun horrekin lasaitu eta honek alde egin zuen. Aldiz, elkarrizketa honen ondorioz, familiako kideek bazekiten Gregorio oraindik etxean zela. Honekin batera, aita ailegatu zen eta ateari golpe arin batzuk emanda galdetu zuen: -Gregorio, Gregorio! Zer gertatzen da?- Momentutxo bat itxaron eta ahotsa altxatuz ekin zion: -Gregorio, Gregorio! Halaber, beste atearen atzetik arrebak honela galdetu zion goxotasunez: -Gregorio ez al zaude ondo? Zerbait behar al duzu? -Prest nago -erantzun zien biei batera, hitzak garbi ahoskatzeko ahalegin handia eginez bere ahots- geldiz mintzatuz. Aitak gosaltzen jarraitu arren, arrebak ahopeka jarraitzen zuen: -Ireki mesedez, Gregorio. Hala ere, Gregorio ez zen horretan pentsatzen ari; aitzitik, bere buruari zorionak ematen zizkion logela ixteko zuen ohituragatik. Lehenengo egin beharreko gauza geldi- geldiro altxatzea eta ondoren gosaltzea zen. Hau dena egin ostean bakarrik pentsatuko nukeen gainerakoan, eta ez ohean etzanda nengoen moduan. Ohean baten baino gehiagotan posturak eragindako min arintxo bat sentitu izanaz gogoratzen zen, eta sarri askotan jaikitzerakoan desagertzen zena. Jakin-min handia zeukan egun hartako bere irudikapenak nola ihesten zitzaizkion ikusteko. Halaber, ahotsaren aldaketaren arrazoia katarroaren abisua zelakoan zen, hau da, saltzailearen gaixotasun profesionala. Ohazala baztertzea lan oso erraza zen. Horretarako, gorputza albo batera botatzea zuen errazena, horrela ohazala halabeharrez eroriko baitzen. Baina zailtasuna Gregorioren zabaltasun izugarrian zegoen. Zutuntzeko, beso eta eskuz lagundu ahal izango zen; halere, horren ordez, kontrolatu ezin zituen eta gelditu ezinik zeuden hamaikatxo hankaren jabe zen. Eta kontua da, berak zutuntzeko nahia zeukala. Luzatzen zen; eta hanketako bat dominatzea lortzen zuen; baina bitartean, besteek beren mugimendu aske eta mingarriarekin jarraitzen zuten. “Ez da egokia ohean ezerezean egotea" pentsatu zuen Gregoriok”. Lehenik eta behin etzalekutik gorputzeko behealdea kanporatzea otu zitzaion. Baina parte hau -oraindik ikusi gabea, beraz zehaztasunez kokatzea zaila egiten zitzaiona-, mugiaraztea zaila egin zitzaion. Pentsatutakoari geldi-geldiro ekin zion. Gregoriok indar guztiak bilduz, gorputza aurreratu zuen. Zoritxarrez, norabidea gaizki hartu zuen eta ondorioz, oheko hanken jota izugarrizko golpea hartu zuen. Golpearen ondorioz, konturatu zen bere gorputz berriko atalik sentiberena, gorputzeko beheko partea zela. Orduan, burua etzalekuaren goialdera bota zuen berriz ere, oraingoan gorputzaren goiko partea ateratzeko asmotan. Honek ez zuen arazorik ekarri, eta, gorputzeko zabalerak zein pisuak, buruak hasi izandako mugimendua jarraitu zuten. Baina, berau airean ikusitakoan, modu berberean aurrera jarraitzeko beldurra sentitu zuen, horrela erorita zaila izango litzatekeelako burua bere horretan mantentzea; gainera Gregoriorentzako oso garrantzitsua zen momentu hartan konortea ez galtzea. Hori gertatu orduko, nahiago zuen ohean geratzea. Baina, kontrako moduan indar berdinak egin ostean, bere emozioaren morroi ziren hankak ikusirik konturatu zen hasierako posizio berdinean topatzen zela eta berriro lehengoa pentsatu zuen: ez zuela ohean jarraitu behar eta portaerarik zuzenena arriskatzea zela, nahiz eta onik ateratzeko posibilitateak urriak izan. Ordea, laster gogoratu zuen, patxadazko erabakiak hartzea, erabaki arinak hartzea baino zuzenagoa zela. Bere begiak zorroztasunez leihoan finkatu ziren; baina zoritxarrez, bistan zeuden behe- lainoek eta lainoek esperantza eta indar gutxi ematen zieten. “Honezkero zazpiak- pentsatu zuen berriro erlojua begiratzean-. Jada zazpiak, eta oraindik behe-lainoa nagusi da.” Mugitu gabe eta arnasa geldi- geldiro hartuz, pixka batean ohean etzanda jarraitu zuen isiltasunak bere izaerara itzularaziko balu moduan. Hala ere, zazpiak eta laurden jo aurretik altxatuta egotea beharrezkoa zuela pentsatu zuen. Gainera biltegitik norbait heltzear zegoela uste zuen, berau zazpiak izateko gutxi falta direnean zabaltzen dute eta. Oheko hegal batetik irristatuta atera nahi zuen. Seguruenik gorputza horrela botata, burua eusten, ez zuen minik hartuko. Ez zitzaion ezer gertatuko, alde batetik bere lepoak gogorra zirudielako eta bestetik alfonbra gainera eroriko zelako. Gauza batek bakarrik ematen zion burukomina; mugitzean aterako zuen hotsak, honek familia osoa aztoratuko zuelakoan. Baina hau aurrera eramateko erremedio bakarra zen. Gregoriok jada, gorputz erdia ohetik kanpo zuen (metodo berriak lan bat baino jolas bat ematen zuen, atzez kulunkatzea besterik ez baitzen), eta, norbait laguntzera etortzen bazitzaion, lortzea oso erraza izan zitekeela jabetu zen. Pertsona indartsu birekin nahikoa zuela ikusi zuen ( bere aita eta neskamearengan pentsatu zuen ). Bere bizkar puztuaren azpitik beren besoak sartu, eta pisuaren eraginez makurturik hankak lurrean ongi baliatuko ziren ziur asko. Baina komeni al zen laguntza eskatzea atea giltzaz zarratuta zegoela jakinda? Bere egoera larria zela jakinda ere, ezin izan zion eutsi barreari. Operazioa oso aurreratua zeukan, honekin bukatzeko egin behar zuen gauza bakarra, aurrerago egindako mugimenduak baino gogorragoa izango zen beste mugimendu bat egitea zen, alegia. Horretarako gainera, ez zuen denbora askorik, zazpiak eta laurden emateko bost minutu besterik ez zirelako falta. Izan ere, ate joka etorri zitzaizkion. “Biltegiko norbait izango da seguruenik ”, pentsatu zuen Gregoriok, beren hankak gero eta azkarrago mugitzen ziren heinean. Momentu hartan, isilunea zabaldu zen eta halaber esperantza txiki bat sentitu zuen, atea inork ez zuela zabaltzen ikusitakoan. Hala ere, gertatzekoa zena, gertatu zen; neskameak pauso sendoak eman ostean, atea ireki zuen eta. Orduan Gregoriok nahikoa izan zuen bisitariaren berba bakarra entzutea, berau nor zen igartzeko; gerentea zela antzemateko, alegia. Zergatik ote zegoen Gregorio lan egiten , falta egiteagatik horrelako susmoak zabaltzen diren lantegi batean? Bertako langileria osoa ote zen horren barrabasa? Ez ote zitekeen egon beren artean benetako gizonik, goizean ordu pare bat galdu ondoren, tripak janda zoratu arren, ohetik altxatzeko gauza ez zenik? Beharrezko al zen ikerketatxo hura egiteko mutiltxo bat bidaltzea baina, gerentea bera etortzea? Orduan Gregoriok, pentsamendu guzti hauek behartuta, etzalekutik salto egin zuen. Handia ez zen, baina golpeak sortutako hots gor bat entzun zen. Alfonbrak golpea arindu zuen; bere lepoa uste zuena baino elastikoagoa zenez, zaratotsa ez zen horren beldurgarria izan. Ordea, burua eusteko ez zuen arretarik jarri eta ondorioz, min hartu zuen eta minaren minez alfonbraren kontra estutu zen. -Hor barruan zerbait gertatu da- esan zuen gerenteak ezkerreko gelatik. Ezinezkorik ez dagoela pentsatuz, egunen batean gerenteari ere antzeko zerbait gerta zitzaiokeela imajinatu zuen Gregoriok. Gerenteak bere partetik, Gregorioren pentsamendua irakurriko balu bezala, pauso sendo batzuk eman zituen bere txarolezko zapatekin. Ondoko logelatik arrebak isilka deitu zion. -Gregorio, biltegiko gerentea dago berton. -Badakit -erantzun zion indarge, arrebak ozta -ozta entzun zuen heinean. -Gregorio- esan zuen aitak ezkerreko gelatik-, gerenteak galdetu dit ea zergatik ez duzun hartu lehenengo trena. Ez dakigu zer erantzun, eta gainera zurekin aurrez aurre berba egin gura du. Beraz, zabaldu atea, mesedez. Ez arduratu gelan dagoen kaosagatik, berak ulertuko du eta. -Egun on, Samsa jauna!- sartu zen gerentea afektiboki. -Ez dago ondo- esan zion amak gerenteari, aitak berbetan segitzen zuen bitartean-. Gaixorik dago eta. Bestela zelatan galduko zuen bada trena? Gregorio biltegirako baino ez da bizi, ez da gau bakar batean ere kaleratzen eta! Eta jakin beza, premiazkoa denean ere ez dela kalera irtetzen. Gurekin batera afaltzen du eta egunkaria leitzen isil=isilik egoten da irtenaldiko ibilbideak aztertzen. Bere aisialdi bakarra aroztegia da. Bere logelan zintzilikatuta dagoen egurrezko markoa ikusten baduzu ikusi, zeharo zurtuta geratuko zara; hiruzpalau arratsaldetako beharra izan du. Oraintxe ikus dezakezu, hots, atea zabaltzean duenean. -Laster naiz prest- esan zuen modu isil batean, elkarrizketako berbarik ez galtzeko asmotan -Emakumea, seguru zuk esan bezala direla gauzak, baina ez al du ezer larririk izango! Nik horixe espero dut behintzat. Hori bai, merkatariok sarri askotan gorputz txarra izan arren, lanean jarraitu behar dugu; negozioan gainetik ez dago ezer! -Beno -galdetu zuen aitak, estututa eta atea berriro joz-;sar al daiteke behingoz gerentea? Ezkerreko gelan isiltasuna zen nagusi, eta eskuinekoan ordea, arrebaren negar- zotinak entzuten ziren. Baina, zergatik ez ote zuen nahi Gregoriok besteekin elkartu gura? Egia esan, esnatu berria zen eta ez zen ezta janzten hasia ere. Baina, zergatik ote zegoen negarrez? Agian, neba altxatzen ez zelako, atea zabaltzen ez zuelako, gerenteari pasorik ematen ez ziolako, bere lana galtzeko arriskuan zegoelako, eta kasu horretan, nagusiak berriro ere gurasoak gogor estutuko zituen aspaldiko zor haien kontura. Ordea, hauek momentuz, ez ziren arrazoizko burukominak. Gregoriok han jarraitzen zuen, eta ez zitzaion burutik ezta pasatu ere egin bere familiakoak bertan behera uztea. Alfonbra gainean zetzan, eta zegoen egoeran egonda inork ez zion bere gerenteari pasatzen utziko. Baina deskortesia txiki hori ez zen nahikoa arrazoi lantegitik botatzeko. Eta Gregoriok arrantzekin molestatzea baino, bakean uztea hobe zela pentsatu zuen. Hala ere, besteek Gregoriorengan zuten ezjakintasunak, kezkatzen zituen. - Samsa jauna -azkenean esan zuen gerenteak, ahots harroz-, honek guztiak zer esan nahi du? Zure logelan zarratzeaz gain, monosilaboekin erantzuten duzu. Halaber, arrazoirik gabe kezkatzen dituzu gurasoak eta axolagabekeria osoz laneko kontuak baztertzen dituzu. Zure familia kideen eta enpresaren izenean, arrazoiak eman ditzazula eskatzen dizut. Harrituta naukazu. Beste mota bateko gizona zinela uste nuen, hots, gizon zentzudun eta formala zinela. Egia esateko, gaur goizean patroiak zure faltaren arrazoi posible bat eman dit: bart kobratzeko agindu zitzaizuna. Nik esan nion neronek erantzungo nuela horren aurrean, eta horrelakorik pentsatu ere ez egiteko, mesedez; baina orain, zure portaera ikusita, ez daukat zure alde egiteko asmorik. Zure egoera, beraz, ez da horren segurua. Nire asmoa gauza guzti hauek zuri bakarrik esatea bazen ere, orain zure guraso eta arreba onberek entzun behar izan dute guztia. Gainera, zuri bost axola niri denbora galaraztea ere. Azkenaldian ez gara larregi saiatu lanean eta gainera ez dira oso garai onak negoziatzeko; hori guk ere aitortzen dugu. Baina Samsa jauna, ez dago ezta negozioak bertan behera uzteko garai onik ere. -Banoa -oihukatu zuen Gregoriok, bere onetik aterata, errietaren erdian guztiaz ahantzirik.- Oraintxe noa. Eritasun bat dela eta egon behar izan naiz ohean, gainera oraindik jaiki barik nago. Momentutxo bat mesedez! Hobeto nagoen arren, oraindino ez nago uste bezain ongi. Ez dakit zer gertatu zaidan! Atzo ondo sentitzen nintzen eta hori badakite nire gurasoek ere. Beno, atzo arratsaldean sentitu nituen lehen sintomak. Zelatan ez dute nabaritu lehenago? Zelan ez nien esan ezer biltegikoei? Izan ere, sarritan uste izaten dugu etxean geratu gabe osatuko garela eta ez da horrela izaten. Mesedez, gizona, izan iezaiezue begirune nire gurasoei! Esan dizkidazunak esateko ez dago arrazoirik. Bistan dago ez dituzula nire azken bezeroen eskaera-orriak irakurri. Gainera, zortzietako trena hartuko dut. Deskantsu hau indarberritzeko ez zait batere gaizki etorri. Ez ezazu galdu denbora gehiago. Laster izango naiz biltegian. Azaldu nagusiari nik esandako guztia eta eskatu barkamena nire partetik. Guzti hau zioen bitartean, zailtasun handirik barik, kutxara hurbildu zen. Bertan, zutitzen saiatu zen. Atea ireki eta gerentearen aurrean jarri eta berba egin gura zuen berarekin. Horren gogotsu deitzen zeudenen aurpegiak ikusteko irrikaz zegoen. Ez zen bere errua izango izutzen baziren, beraz, ez zuen zertan beldurturik. Ezta lasai geratzen baziren ere. Pixka bat mugituz gero, zortzietako trena hartuko zuen. Baten baino gehiagotan egin zuen laban kutxako horma lauekin; baina azkenean zutitu zen. Sabeleko mina handia bazen ere, horrek ez zuen kezkatzen. Orduan bere burua ondoko aulkiko bizkarraldearen kontra jarri zuen eta haretxen ertzei hankez oraturik geratu zen. Lasaitu zenean isildu egin zen gerentearen berbak entzuteko. - Zerbait ulertu al duzue? -galdetu zien gurasoei-. -Ai ene! -egin zuen amak negarrez. Seguruenik txarto egongo da eta gu hemen berari zirikatzen. =Eta jarraian dei egin zuen: -Grete! Grete! -Zer behar duzu, ama? -erantzun zuen alabak gelaren beste txokotik. -Mediku baten bila joango zara segituan; zure neba gaixorik dago eta. Zoaz arrapaladan! Entzun al duzu zelan egiten zuen berba? -Ana! Ana! -aitak egin zuen dei txaloak emanez-. Deitu iezaiozu segituan sarrailagile bati. -Animalia bat da- esan zuen gerenteak. Harrera gelan, korrika zetozen bi gazteren gona hotsa entzun ahal izan zen ( nola jantzi zen horren azkar arreba? ), eta, etxeko ateak, kolpean irekitzean, atera zuen zarata bortitza. Baina ez zen entzun ate kolperik. Ezbeharren bat gertatu den etxeetan gertatzen den legez, atea irekita utzi zuten. Halere, Gregorio hagitz lasaiago zegoen. Egia da bere berbak ulergaitzak zirela, berari argiak iruditu zirela arren. Horregatik bada, besteak zerbait arraroa gertatzen zela konturatu ziren eta ondorioz, laguntzera hurbildu zitzaizkion.Besteek lehenengo antolaketak erabakitasunez eta irmotasunez hartu izanak lasaitu egin zuten. Berriz ere gizakien artean zegoela iruditzen zitzaion, eta biengandik, bai medikuarengandik bai sarrailagilearengandik, bereizketarik gabe, ekintza arraro eta txundigarriak espero zituen. Eta, hurbiltzear zeuden elkarrizketa erabakigarrietan ahalik eta argien mintzatzeko asmoz, arinkeriaz eztarria garbitu zuen, arinki egitera beharturik zegoela, zarata hau ere giza-estula ez zela pentsatuko zuten beldur, horiek bereiztu ahal izateko segurtasunik ez zuelako. Bitartean, ondoko gelan, isiltasun handia zen nagusi. Gurasoek beharbada, nagusiarekin mahai inguruan jesarririk, honekin ahapeka hitz egingo zuten. Agian guztiak atetik gertu zeuden entzuten. Besaulkiarekin batera astiro-astiro hurbildu zen Gregorio atera; hara iristerakoan, jesarlekua utzi, atera salto egin zuen eta zutik eutsi zen, oratuta, bere hankek zuten lirdingagatik. Horrela zegoela, atseden hartu zuen egindako ahaleginagatik. Gero, sarraila barruko giltza birarazten saiatu zen bere ahoa erabiliz. Zoritxarrez, ez zuen guk zehazki hagin deritzogunik. Zerekin oratuko zuen orduan giltza? Baina barailak, ordea, oso indartsuak ziren, eta, horietaz baliatuz, giltza mugitu ahal izan zuen, horrek eragiten zion minean erreparatu barik, izan ere likido ilun batek irten zuen bere ahotik, giltzean labaindu eta lurrera tantaka erortzen zela. –Entzun iezadazue- esan zuen nagusiak alboko gelan-. Giltza birarazten ari da. Hitz horiek jarraitzeko bihotz eman zioten Gregoriori. Baina guztiek, aitak, amak, zera oihukatu behar izan zioten: -Aurrera, Gregorio!- Bai, zera oihukatu behar izan zuten: -Beti aurrera! Saiatu zaitez!. Eta guztiak bere ahaleginaren ondorioak larritasunez ikusteko zain zeudela imajinatuz, bihotz-bihotzetik giltza haginkatu zuen, nahiko ahulduta. Eta, giltzak sarrailan jira egiten zuen heinean, bera mantendu egiten zen, airean alde batetik bestera zebilela, ahotik eskegita, eta, beharrezkoa zen arabera, giltzean oratzen zen edo bere gorputzeko pisu guztiaz beherantz bultzatzen zuen. Sarrailaren hots metalikoak, amore ematerakoan, bere senera guztiz itzularazi zuen. –Beno- esan zuen, sekulako zizpurua emanez-. Ez da sarrailagilea etorri izan behar. Eta buruarekin kisketa jo zuen atea guztiz zabaltzeko. Atea zabaltzeko modu hau zela eta, sarrera librea zegoen arren, ez zuten Gregorio ikusi. Lehendabizi, ateko orrietako bat astiro bultzatu behar zen, atalasean atzeraka lazki ez jausteko kontu handiz. Eta mugimendu zail hau oraindik nola egin zezakeen pentsatzen zegoela, beste ezertan pentsatzeko astirik ez zuela, nagusiarengandik “ene!” entzun zuen, haizearen orroa bezala entzun zena, eta atetik hurbilen zegoen gizon hau ikusi zuen, baita eskuarekin ahoa nola estaltzen zuen eta poliki atzerantz egiten zuen ere, indar ikusezin batek mekanikoki bultzatuko balu bezala. Amak- nagusia han egon arren, ilea nahasia zuena burezurreko gainaldean- lehenengo Gregoriori begiratu zion, eskuak elkartu zituen, gero berarengana bi pausu eman zituen, eta azkenean zerraldo erori zen, bere gonak inguruan sakabanaturik eta aurpegia bularreko sakontasunean estalia zegoela. Aitak ukabilarekin mehatxu egin zuen, etsaitasuna erakutsiz, Gregorio logela barrurantz bultzatu nahi izango balu bezala; gero buelta eman zuen, etxeko sarrerara segurtasunik gabe abiatu zen, eta, begiak eskuekin estaliz, negarrak bere bular sendoa astintzen zuela. Gregorio, orduan, ez zen logelara guztiz sartu; bere logela barruan itxita zegoen ateko orrian eutsi zen; horrela, bere gorputz erdia baino ezin zitekeen ikusi, burumakur ingurukoak zelatatzen zituela. Bitartean, eguna argituz joan zen, eta beste aldeko espaloian aurrez aurreko eraikin beltzituaren zati txiki bat ikus zitekeen. Ospitale bat zen, eta bertako fatxada monotonoa leiho simetrikoek desegiten zuten. Ez zuen atertu, baina ordurako tanta bakanak baino ez zeuden, lurreko leku ezberdinetan ikus zitezkeenak. Mahai gainean gosaria zerbitzatzeko tresnak zeuden, izan ere, aitarentzat huraxe zen eguneko jateko momenturik garrantzitsuena, eta egunkari ezberdinak irakurtzen luzatzea ikaragarri gustuko zuen. Gregorioren aurrez aurre zegoen horman eskegitako mihisean bere argazki bat zegoen, zerbitzu militarrean zegoela eginikoa eta teniente uniformea erakusten zuena, eskua lepoan jarria, arduragabekeriaz irribartsu, bere jarrera eta janzkerak errespetua eskatuko balute bezala. Gela hori etxeko sarrerara begira zegoen; atetik etxekoa ikus zitekeen, irekita ere bazegoena, baita eskailera-burua ere. - Beno- esan zuen baretasuna mantendu zuen bakarra bera izan zen uste osoa zuela-. Beno ba, berehala jantziko naiz, erakusgaiak hartuko ditut eta bidaia hasiko dut. Bidaia egiten utziko didazue, ezta? Nagusi jauna, burugogorra ez naizela eta gustura lan egiten dudala ikus dezakezu. Bidaiatzea nekagarria da; baina ni ezin naiteke bidaiatu gabe bizi. Nora zoaz, nagusi jauna? Saltokira? Bai? Gertatu den guztia gertatu den bezalaxe kontatuko al duzu? Edonor ezgai izan daiteke batzuetan lanerako; baina momentu horietan langileak mesedegarri izan direla ohartu behar dira nagusiak eta jakin beharko lukete, ezgaitasuna gainditu ostean, gogotsuago eta arduratsuago lan egingo dutela. Nik, zuk ondo dakizun bezala, lan handia zor diot buruzagiari. Baina, bestalde, nire gurasoak eta nire arreba ere zaindu egin behar ditut. Egia da gaur estuasun larri baten nagoela. Baina lan eginez gainditzea lortuko dut. Mesedez, ez ezazu egoera gehiago zaildu. Nire alde jarri zaitez. Saltzailea inork maite ez duela badakit. Guztiek uste dute dirua erruz irabazten duela, eta, horretaz gain, ederto bizi dela. Egia da aurriritzi hau desager dadin arrazoi berezirik ez dagoela. Baina zuk, nagusi jauna, beste langile guztiek baino askoz gehiago dakizu, eta, geure artean, buruzagia barne, guztiaren jabe dena, sarritan erratu egiten da langileei buruz. Zuk ondo dakizu saltzailea, urteko egun gehienak saltokitik kanpo ematen dituenez, zurrumurru ugarirako pizgarri erraza dela eta funsgabeko kointzidentzia eta kexetarako biktima egokia ere bai. Horien aurka defendatzea ez da batere erraza, gehienetan horien berri ere izaten ez duelako, eta bidaia batetik leher eginda itzultzen denean baino ez ditu kausa ikusezin baten ondorio negargarriak zuzenean nabaritzen. Nagusi jauna, ez zaitez arrazoia ematen didazula erakusten didan ezer esan gabe joan, neurri batean behintzat. Baina, Gregoriok lehen hitzak esandakoan, nagusiak buelta eman zuen eta hari destainaz begiratzen zion, ezpainekin mesprezuzko keinu bat eginez. Gregoriok hitz egiten zuen bitartean, ez zen momentu bat ere lasai egon. Aterantz urrundu zen Gregoriori begirik kendu gabe, baina astiro-astiro, indar misteriotsu batek gela hartatik alde egitea galaraziko balu bezala. Etxeko sarrerara iritsi zen azkenean eta, oina lurretik altxatu zuen arintasuna ikusirik, sua zapaldu zuela eman zuen. Eskumako besoa eskailerarantz luzatu zuen, han, mirari moduan, askatasuna aurkitu ahal izango balu bezala. Nagusiak era horretara alde egitea onartu ezin zezakeela ulertu zuen Gregoriok, bestela saltokian zuen lanpostua arriskuan baitzegoen. Bere gurasoek ez zuten berak bezain ondo ulertzen egoera, urteek aurrera egin ahala, etxe hartan Gregoriok euren bizitzarekin baino ez akaba zezakeela pentsatu izan zutelako; horretaz gain, momentuak sortutako egonezinagatik, eta horren ondoriozko zereginengatik, zuhurtasuna ahazturik zuten. Baina ez zitzaion hori gertatu Gregoriori; honek bazekien nagusia atxikitzeak zuen garrantzia, baita berau lasaitu, konbentzitu eta erakartzeak ere. Horren guztiaren menpe zegoen Gregorioren eta bere senideen etorkizuna. Bere arreba gutxienez hantxe egongo balitz! Oso azkarra zen; Gregorio oraindik bere bizkar gainean etzanda zegoenean negar egin zuen. Seguru asko nagusia, neska politarekin adeitsua izango zelakoan, neskak nahi izandako edonora joateko prest egongo litzateke. Etxeko atea itxiko zukeen eta sarreran bertan ezustekoa kendu lioke. Baina arreba ez zegoen han, eta Gregorio bere kabuz moldatu behar zen. Eta, mugitzeko zuen gaitasun berria oraindik ezagutzen ez zuela ohartu barik, ezta posibleena ere, eta ziurrena ere bazena, hau da, besteek bere diskurtsoa ulertuko ez zutela, eutsita zegoen logelako atearen orritik banandu zen, bestearen zabaldurak sortutako atearen orritik irristatu zen nagusiarenganantz aurrera egiteko nahiarekin, eskailera-buruko barandan komikoki oraturik jarraitzen zuena. Berehala lurrera erori zen, alferrekoak ziren ahaleginak eginez bere hanka nimiño eta ugarietan eusteko, ahopeka kexa txikia egiten zuela. Momentu hartan, egun hartan lehenengo aldiz, benetako ongizate batek hartua bezala sentitu zen: hankatxoek, lurrean eutsita, zuzen-zuzen obeditzen zuten. Poztasun naturalez nabaritu zuen, eta berak nahi zuen lekura eramateko ahalegina egiten zutela ohartu zen, bere sufrimenduen amaiera iritsi zela adierazi zuena. Baina Gregorio, egin beharreko mugimendu gogorragatik, lurraren arrasean alde batetik bestera zebilenean, ez oso urrun eta bere amaren aurrez aurre, honek bat-batean salto egin zuen eta garrasika hasi zen, besoak luzatuz eta atzamarrak banatuz: -“Lagundu! Jainko maitea! Lagundu!”. Burua makurtzen zuen Gregorio hobeto ikusi ahal izateko; baina, bat-batean, suposizio hau ezeztatzeko asmoz, atzerantz erori zen, mahai gainean bizigabe moduan jausiz, eta oraindik hau ipinita zegoela gogoratu gabe, bertan jesarrita geratu zen, bere alboan iraulitako kafeontzitik kafea zorrotadaka isurtzen zegoela ohartu barik, alfonbratik zehar zabalduz. - Ama! Ama!- xurxulatu zuen Gregoriok, goitik behera begiratuz. Momentu baten nagusiak bere burutik alde egin zuen; eta ezin izan zuen, isuritako kafea ikusterakoan, bere barailak behin eta berriz hutsean ireki eta itxi baino. Amak, mahaitik alde egiten ahalegintzen zebilenean, berriz ere garrasi egin zuen eta bere burua aitaren besoetan bota zuen, bera laguntzera zihoana. Baina ordurako Gregoriok ezin zien bere gurasoei jaramonik egin; nagusia eskaileran zegoen eta, kokotsa barandan jarrita zuela, ikuskizun hari azkenengoz begiratu zion. Gregoriok indarra hartu zuen nagusiarengana heltzeko asmoz, baina hark zerbait susmatu zuen, izan ere, salto bat emanda hainbat eskailera-maila jaitsi baitzituen eta desagertu egin zen, baina horren aurretik eskailera osoan entzun ziren oihuak bota zituen. Zoritxar hau guztia gutxi balitz, nagusiaren ihesaldiak aita ere guztiz aztoratu zuen, momentu hartaraino lasai samar egon zena; izan ere, iheslariaren atzean arin joan beharrean, edo gutxienez Gregoriok hori egitea baimendu izan balu, eskumako eskuarekin nagusiaren makilari heldu zion- hau ez zen makila batzeaz gogoratu ere egin, ezta bere kapela eta berokia batzeaz ere, aulki baten ahaztuak- eta, beste eskuan mahai gainean zegoen egunkari handi bat hartuz, prestatu egin zen, lurrean ostikada indartsuak emanez, papera eta makila erabiliz, Gregorio bere logela barruraino atzera eginarazteko. Azken honen erreguek ez zuten ezertarako balio izan, ulertu ez zituztenak; eta, burua era otzanez bere aitarenganantz bueltatu bazuen ere, haren ostikada indartsuak bikoiztea baino ez zuen lortu. Amak, bere aldetik, eguraldi txarra egon arren, leiho bateko kristala jaitsi zuen eta, kanporantz bortizki makurturik, aurpegia eskuekin estaltzen zuen. Kanpoko eta eskailerako airearen artean haize indartsua sortu zen; leihoetako errezelak harrotu egin ziren; mahai gaineko egunkariak ere bai, eta orrialde solte batzuek lurretik hegan egiten zuten. Aitak, errukigabe, txistu basatiekin presatzen zuen atzera-egitea. Baina Gregoriok oraindik ez zekien atzerantz ondo ibiltzen, eta horregatik oso astiro zebilen. Gutxienez buelta eman ahal izan balu! Arnas batean bere logelan egongo litzateke. Baina, bere makaltasuna zela-eta ez zuen bueltarik eman nahi izan aita urdurituko zuen beldur, honek zuen makila tentea burua zauritu edo bizkarra hausteko prest zegoela. Azkenean, hala ere, ez zuen beste erremediorik izan eta buelta eman behar izan zuen, amorruz ohartu baitzen atzerantz ibiliz norabidea mantentzea ezinezkoa zitzaiola. Horrela, bere aitari estuasunez begiratzeari uzten ez ziola, ahalik eta arinen buelta ematen hasi zen, hau da, makaltasun ikaragarriz. Aita haren borondate onaz jabetu behar izan zen, erasotzeari utzi baitzion, urrunetik makilaren puntarekin jiratu beharreko norabidea zuzenduz. Gutxienez txistu jasanezin hura gelditu izan balitz! Burua guztiz galtzea eragiten zion honek Gregoriori. Buelta guztiz amaitzeko gutxi falta zitzaionean, txistu hark nahastu eta atzera pixka bat egin zuen. Atearen aurrez aurre egotea lortu zuen azkenean. Baina bere gorputza ate hartatik oztopo barik igarotzeko handiegia zela jabetu zen momentu hartan. Aitari, momentuan zituen gogoak ikusirik, beste orria zabaltzea ez zitzaion, jakina, bururatu leku nahikoa izan zezan. Ideia batez baino ez zegoen beteta: Gregorio, lehen bait lehen, bere logelan sartu behar zen. Hala ere, sartu ahal izateko Gregoriok behar zituen prestaketa gogaikarri guztiak ez lituzke inoiz ere onartuko eta, era honetara, atea igaro. Honetarako inolako oztoporik egongo ez balitz bezala, Gregorio bultzatzen zebilen handitzen zioan iskanbila sortzen. Gregoriok bere atzean entzuten zuen ahotsak ez zuen aita batena zenik ematen. Gregorio ateko markoaren kontra estutu zen. Albo batez tentetu egin zen; atalasean zeharka jarrita zegoen orain, bere alboa guztiz minduta eta zaurituta zegoela. Ateko argitasunean irudi nazkagarri batzuk ikus zitezkeen.Gregorio trabaturik geratu zen han, ez zen bere kabuz inolako mugimendurik egiteko gai. Alde bateko hankatxoak airean zeuden, eta beste aldekoak lurrean zapaldurik min handia sortuz... Horrelako baten, logelan azkar sarrarazi zuen kolpe indartsu eta, era berean, salbatzailea eman zion aitak atzetik, odoletan hastea eragin ziona. Gero, makilarekin itxi zuen atea, eta azkenean guztia lasaitu egin zen. ==2. Kapitulua== Gaua iritsi zen arte Gregorio ez zen logale neketsu hartatik esnatu, konortegabetze baten antzekoa izan zena. Hala ere, ez zen bere kabuz askoz beranduago esnatuko, ordurako lo nahiko egin baitzuen, baina isilpeko pauso batzuen marmarrak eta kontuz itxitako sarrerako atearen zaratak esnatu zutela iruditu zitzaion. Tranbia elektrikoaren islak logelako sabaia eta altzarien gainaldea argitzen zituen; baina behean, Gregorio zegoen lekuan, iluntasuna zen nagusi. Astiro eta oraindik trakeski, bere garroekin haztamuka ibiliz, euren balioa ulertua zuela, ateraino hurbildu zen gertatu zena ikusteko asmoz. Bere ezkerraldea zauri bakar, luze eta nazkagarria zen. Herren zebilen, hautaketa bidez eta simetrikoki, bere hanka hilera bien gainean. Beste alde batetik, hauetariko bat, goizean jazotako istripuan zauritua, - miraria izan zen besteak zauririk gabe izatea!-, bizitza barik narras zeraman. Atera iristerakoan, bertara erakarri zuena jateko zerbait izan zela ohartu zen. Katilukada bat azukredun esne ikusi zuen, ogi zuridun zatitxoak igerian zeudela. Pozaren pozez barre egiteko zorian egon zen, goizean baino askoz gose handiagoa baitzuen. Berehala, burua katiluan murgildu zuen begiak estaltzeraino ia-ia; baina laster etsita atera behar izan zuen, ez bere ezkerraldeko minak lana zailtzen zuelako bakarrik (jan ahal izateko gorputz osoa mugitu behar zuen), esnea, momentu hartara arte gehien gustuko zuen edaria zena-horregatik, zalantza barik, arrebak han utzi zuen-, ez zitzaiolako batere gustatu baizik. Ia-ia nazkatuta urrundu zen katilutik, eta berriz ere logelako erdialderantz irristatu zen. Jangelan gasa piztuta zegoela ikusi zuen ateko zirrikitutik. Baina, ohikoa zenaren aurka, ez zitekeen aita amarentzako ozenki irakurtzen ari zela entzun ezta arrebaren gaueko egunerokoa ere. Ez zen txintik ere entzuten. Agian ohitura hau, arrebak bere eskutitzetan beti aipatzen zuena, azkenaldian desagertu egin zen. Baina inguruko guztia ere isilpean zegoen, eta, ziur aski, eraikina ez zen hutsik egongo. –Zelako bizimodu lasaia duen neure familiak!- pentsatu zuen Gregoriok. Eta, bere begiradak gerizpean finkaturik zituen bitartean, bere guraso eta arrebari hain bizitza barea eman ahal izateaz harro sentitu zen, hain inguru politean. Ikaraz pentsatu zuen lasaitasun, ongizate eta poztasun haiek amaitzear zeudela... Burutazio hauek nahas ez zezaten, nahiago izan zuen fisikoki astintzea eta logelatik arrastaka hasi zen. Gauean zehar ateko orri bat zabaldu zen, eta beste batean bestea: norbaitek, zalantza barik, sartu beharra zuen eta duda-mudatan zebilen. Gregorio, hori ikusita, jangelara ematen zuen atearen aurrez aurre jarri zen, bisitari zalantzatia barrurantz erakartzeko prest, edo gutxienez hura nor zen ikusteko asmoz. Baina atea ez zen berriro ireki, eta alferrik itxaron zuen. Goizeko lehen orduetan, atea zarratuta zegoenean, guztiak barrura sartzen saiatu ziren, eta berak orain ate bat zabaldu zuela, eta besteak ere ireki zituztela, zalantza barik, egunean zehar, ez zen inor gehiago joaten, eta giltzak ateko kanpoaldean zeuden, sarrailetan. '''(Zatitxo bat faltan dago)''' (jani zeure zatixe) : eta neskameari dagokionez, ez zen aintzakotzat hartu behar, hirurogei urte inguruko honek, aurreko neskamearen agurretik oso kementsua izan bazen ere, mesede berezi legez, sukaldeko atea itxita edukitzeko eta bakarrik norbaitek deitzen zionean irekitzeko baimena eskatu zuelako. Horregatik, geratzen zen aukera bakarra ama, aita ez zegoenean, bilatzea zen. Ama pozaren pozez joan zen. Baina, heldu bezain pronto mutu gelditu zen. Ohiko legez, arrebak dena behar bezala zegoela egiaztatu zuen, eta, soilik orduan, amari pasatzen utzi zion. Gregoriok, berehala, izara normalean baino gehiago jaitsi zuen, tolesteko asmoz. Izan ere, izara kasualitatez bertan zegoela ematen zuen. Kasu honetan ere ez zuen izararen azpitik kuxkuxeatu; bere ama ikusteari uko egin zion, hau etorri izanagatik pozik zegoelarik. – Sartu zaitez, ez dela ezer ikusten –esan zuen arrebak, ama eskutik helduta eramanez. Eta Gregoriok entzun zuen nola bi emakumetxoek beterik zegoen kutxa astun eta zaharra lekuz aldatzen zuten eta zelan arrebak, beti alaitsu, lan gehiena bere esku hartzen zuen, amaren aholkuei jaramonik egin gabe, hau nekatu egingo zelakoaren beldurrez. Lanak dezente iraun zuen; egia da, ordu laurden bat pasa ondoren, amak kutxa aurreko tokian ixtea komenigarria zela adierazi zuela, lehenik eta behin, oso astuna zelako, eta, gainera, logelaren erdian utzita Gregoriori bidea oztopatuko ziolako; bazitekeen Gregoriori altzariak kentzearen ideia ez gustatzea. Amari, ostera, justu kontrakoa iruditzen zitzaion; biluzik zeuden paretek bihotza estutzen zioten. Zergatik ez al zuen Gregoriok berdina sentituko, bere logelako antzinako altzarietara ohituta egonda? Ez al zuen bere burua abandonaturik ikusiko gela huts horretan? – Eta ez al zirudien, orduan, –jarraitu zuen ahots isil-isilez amak, ia ahopeka, Gregoriok entzuteko beldurrez bezala, non zegoen justu ez baitzekien, hitzak ez zituela ulertzen pentsatzen zuen arren ahots-soinuari buruz ez zeukan-eta ziurtasun bera–, ez al zirudien, orduan, altzariak kendu eta baztertzen genuela, bera bakarrik utzita? Nik uste dut onena logela aurreko moduan uztea dela, horrela, Gregoriok, gugana bueltatzen denean, dena berdin aurkitu eta eten hau ahalik eta arinen ahaztu dezan. Amaren hitz hauek entzunda, Gregoriori iruditu zitzaion, bi hilabete horietan, giza erlazio ezak, bizitza berriak eraginiko monotoniarekin batera, zoratu egin zuela, ezin baitzuen inola ere ez azaldu zergatik desiratzen zuen orduan logela hutsik ikustea. Gregoriok, benetan, nahi al zuen logela aldatua izatea? Ikusi nahi al zuen familiaren altzariekin beteriko logela eroso hura, desertu bihurtuta, non, oztoporik gabe, benetan, pareta guztietatik igo zitekeen, baina, aldi berean, ahaztuko zukeen gizakia zeneko bizitza? Logela ia-ia ahaztuta zeukanean, aspalditik entzun ez zuen amaren ahotsak baino ez zuen hunkitu. Ez, ez zen ezer lekuz aldatu behar; denak bere horretan jarraitu behar zuen; altzarien eragin onuragarririk gabe ezin moldatu, eta, hauek ariketak libreki egitea eragozten bazioten ere, hura, edozelan ere, kaltea baino, abantaila moduan kontuan hartu behar zen. Zoritxarrez, arreba ez zetorren bat iritzi honekin. Gainera, ohituta zegoenez – arrazoiak zituelarik– Gregoriorekin zerikusia zuen guztia, gurasoen aurrean, bere esku hartzera, amaren ideia nahikoa izan zen ez bakarrik kutxa eta mahaia kendu behar zirela behin eta berriz errepikatzeko, baita beste altzairu guztiak kendu behar zirela esateko ere, ezinbestekoa zen sofa kenduta. Baina guzti horretara ez zuen bakarrik bere umeen moduko setakeriak eta bere buruarekiko konfidantzak bultzatzen; gainera, Gretek jakin bazekien Gregoriok arrastaka eta gora eta behera ibiltzeko leku handia behar izateaz gain, altzariak ez zituela ezertarako ere erabiltzen. Eta, beharbada, bere adineko neskatxen berezko gar horrekin, beti edozein aukeraz baliatzeko desirarekin, isilean, Gregorioren izugarrizko egoera areagotzeko desirak eraman zuen arreba guzti horretara, beragatik egiten zuena baino gehiago lortzeko asmoz. Izan ere, Grete izan ezik, inor ez zen ausartuko Gregorio bakarrik sentiaraziko zuen pareta hutsak zituen logela horretara sartzen. Amak, beraz, ez zuen Gretek proiektuari amore ematerik lortu. Logela horren ezinegonak ama isilarazi zuen eta, jarraian, arrebari kutxa ateratzen lagundu zion. Beste erremediorik ez balego, Gregorio kutxarik gabe molda zitekeen, baina, mahaiak bere horretan jarraitu behar zuen. Emakumeak logelatik irten ziren, arnasestuka, kutxa zeramatela. Bat-batean, Gregoriok burua kontu handiz sofaren azpitik atera zuen, haiekin berba egiteko asmoz. Tamalez, ama izan zen lehenago bueltatu zena. Grete, bitartean, ondoko gelan, kutxarekin borrokan ziharduen, hau leku batetik bestera astinduz, altzaria mugitzeko asmoz, baina ezin izan zuen lortu. Ama ez zegoen Gregorioren itxurari ohituta; gaixotu ere egin zitekeen bat-batean Gregorio koko itxuraz ikusirik; eta, horregatik, Gregorio, ikaratuta, ahalik eta arinen atzera egin eta, sofaren beste muturreraino mugitu zen; baina, ordurako oso berandu izan zen, izara mugitu egin baitzen amaren arreta sortaraziz. Hau, une batez, geldi-geldirik geratu zen eta Greterengana bueltatu zen. Gregoriok bere buruari aldaketa ezer apartekorik ez zela behin eta berriz errepikatzen bazion ere, altzari soil batzuk aldatzea baino ez zela, emakumeen joan-etorri eta elkarrizketak egonezin handia sortu zioten. Orduan, burua eta hankak ahal bezain gehien uzkurtzen zituelarik eta sabela lurraren kontra zapaltzen zuelarik, ohartu zen ezingo ziola egoerari gehiago eutsi. Bere logela husten zioten, berak maite zuen guztia kentzen zioten: jadanik erremintak eta zerra gordetzen zitueneko kutxa ere eraman zuten; mahaia ere mugitu zuten, komertzioko karrera ikasten zuenean eta eskolara joaten zenean ere idazteko erabiltzen zuena. Amaren eta arrebaren asmo oneko jardun hura geldiarazi nahi bazuen, ezin zuen minutu bat ere galdu. Momentu honetan, Gregorio ez zen emakumeen presentziaz jabetzen, hauek, unaturik, isilean lan egiten baitzuten; entzun zitekeen bakarra haien urrats nekatuen oihartzun ahulak ziren. Eta, horrela, –emakumeak, ondoko gelan, idazmahaian arnasa hartzeko jesartzearekin batera– Gregorio ezkutalekutik irten zen, bere abiadura bizkortuz. Lehendabizi, ez zekien nora joan. Momentu horretan, jadanik biluzik zegoen paretan, larruz bilduriko emakume baten irudiak arreta deitu zion. Arrapaladan bertaraino igo zen eta kristalera eutsi zen, honek bere sabeleko mina arindu zuelarik. Behintzat, berak estaltzen zuen irudia ez zion inork kenduko. Eta burua jangelako aterantz bueltatu zuen, emakumeak ikusteko asmoz. Egia esan ez zuten atseden handirik hartu. Berriro ere bertan zeuden, Gretek ama besoarekin inguratzen zuelarik, bera helduz. – Beno, eta, orain, zer eramango dugu? –esan zuen Gretek, ingurua miatuz. Bitartean, haien begirada paretari loturik jarraitzen zuen Gregoriorenarekin gurutzatzen zen. Gretek egoerari eutsi zion eta amaren aurrean jarri zen, honek Gregorio ikusi ez zedin. Orduan, dardarati hauxe esan zion: – Etor zaitez, goazen apur batean jangelara. Gregoriorentzat, Greteren asmoa argi zegoen: ama babestu nahi zuen, eta, ondoren, bera paretatik jaitsi. Baina, ez zuen inola ere lortuko! Gregoriok irudiari eutsita jarraitzen baitzuen, eta ez baitzegoen amore emateko prest. Nahiago zuen Greteren gainera salto egin. Baina Greteren hitzek ama urduritzea baino ez zuten lortu. Orduan, ama alde batera mugitu egin zen; paretan zegoen orban beltz erraldoia ozta-ozta ikusi, eta, Gregorio zela konturatu baino lehen, hauxe oihukatu zuen: – Jainko maitea! Jainko maitea! Eta zerraldo erori zen sofaren gainera, besoak luzaturik. Indar gabe zegoela ematen zuen, geldi-geldirik. – Kontuz Gregorio! –oihukatu zuen arrebak, begirada sutsuaz, ukabila gora jasotzen zuelarik. Hauxe izan zen Gretek Gregoriori berba egin zion lehenengo unea metamorfosia gertatu zenetik. Eta arreba ondoko gelara joan zen, ama bere onera bueltatzeko zerbaiten bila. Gregoriok pozik lagunduko ziokeen amari –irudia babesteko denbora bazegoen–, baina kristalari itsatsirik jarraitzen zuen oraindik, eta bertatik zakarki askatu behar izan zen. Ondoren, birritan pentsatu gabe, ondoko gelara abiatu zen, antzinako legez, arrebari aholkuak eman ahalko bazizkion bezala. Baina, haren atzean geldi egotearekin konformatu behar izan zen. Arreba, hainbat botilen artean, bila eta bila ari zen; buelta eman zuenean, beldurtu egin zen; botila txiki bat lurrera erori eta apurtu egin zitzaion, eta honek Gregoriori min eman zion, aurpegian likido erregarri bat bota baitzion. Gretek, jarraian, ahal bezain ontzi gehien hartu eta Gregorioren logelan sartu zen, atea hankarekin itxiz. Gregoriok, orduan, bere burua amarengandik banatuta ikusi zuen, hau, bere erruz, hiltzeko zorian egon zitekeelarik. Eta Gregoriok ez zeukan sartzerik arreba kanpora bota gabe, baina amarentzat ezinbestekoa zen arreba ondoan izatea; beraz, itxoitea besterik ez zuen. Gregorio, urduritasunaren eta aladuren eraginez, sabai, pareta eta altzarietatik igotzen hasi zen, eta, azkenean, batera eta bestera ibili ostean, mahaiaren gainera bota zen, guztiz ahulduta. Horrela minutu batzuk igaro ziren. Gregorio etzan egin zen nekearen nekez; isiltasuna zen jaun eta jabe; hori, apika, seinale ona zen. Bat-batean, deitu egin zuten. Neskamea, betiko legez, bere sukaldean sartuta zegoen, eta Grete atea zabaltzera joan behar izan zen. Aita zen. – Zer gertatu da ba? –izan ziren bere lehenengo hitzak. Greteren itxurak dena zioen. Honek bere aurpegia aitaren bularrean ezkutatu eta ahots isilaz erantzun zuen: – Ama zorabiatu egin da, baina orain hobeto dago. Gregoriok ihes egin du. –Banekien –esan zuen aitak–. Abisatu nizuen; baina zuek, emakumeok, inoiz ez duzue kasurik egin nahi. Gregoriorentzat agerikoa zen aitak Greteren berria txarto ulertu zuela eta aitak, bestalde, bere semeak zerbait txarra egin zuela suposatzen zuen. Gregoriok beharrezkoa zuen, beraz, aita lasaitzea, ez baitzuen ez denborarik, ez baliabiderik gertatutakoa azaltzeko. Horregatik, bere logelako atera joan eta haren kontra estutu zuen gorputza, aitak, sartzen zenean, ulertu zedin bere logelara berehala bueltatzeko asmoa zuela eta aski zuela atea irekitzea, momentuan Gregorio desagertu zedin. Baina egoera kaskar honen aurrean, aita ez zen hori ulertzeko prest egongo. – Ah! –oihu egin zuen aitak, sartu zenean, ahots haserre, baita mehatxatzailearekin ere. Gregoriok burua atetik aldendu zuen, eta aitari begiratu zion. Gregorio ez zen aurretik aitaren aurrean horrela inoiz azaldu. Egia da, beste alde batetik, azken aldian, Gregoriok ez zizkiela etxeko gertaerei garrantzirik ematen, lanpetuta baitzebilen alde batetik bestera arrastatzeko asmatutako metodo berriarekin; eta, beraz, aldaketa nabarmenak aurkitzeko prest egon beharko zela. Baina, guztiaren gainetik, ba al zen gizon hura bere benetako aita? Ba al zen hura, antzina, Gregoriok negozio bidaiak egiten zituenean, ohean arduratuta gelditzen zen gizona? Arratsaldez, Gregorio etxera bueltatzen zenean, txabusina jantzita zuela, besaulkian jesarririk, bere semea alaitsu agurtzen zuena? Igande eta jai egun batzuetan, ama eta Gregoriorekin gutxitan emandako paseoetan, bere jaka zaharraz biltzen zena, makuluaz baliaturik, poliki-poliki eta aldiko pixka bat aurreratzen zuen gizon hura bera ote zen? eta zerbait esan nahi zuen guztietan gelditu eta ondokoak geldiarazten zituen hura bera? Orain, ostera, tente eta zuzen joaten zen, urre koloreko botoiak zituen uniforme urdin batekin jantzita, bankuko ordenantzek eramaten dituztenen modukoa; jakaren lepoaren gainean bere kokospea baino ez zen ikusten; bekain iletsuen azpian, bere begi beltzen begirada bizi eta erneak errespetu handia ematen zuen; bere ile zuria, ordura arte beti korapilaturik zeramana, orain, artesi distiratsu eta ia perfektu batek banantzen zuen. Urre kolorezko intsigniadun kapela –bankuren batena seguruenik– sofa gainera bota zuen aitak, eta, buelta bat emanik, Gregoriorengana heldu zen, etsai espresioarekin, eskuak galtzen poltsikoan zituela, eta lebitadun uniformearen hegal luzeak atzeraka bilduta. Aitak ez zekien zer egin; eta oinak ezohiko modu batean altxatu zituenean, hauen handitasunak Gregorio harritu egin zuen. Baina, honek ez zuen Gregorio haserretu, berak bere bizitza berriaren hasieratik jakin bazekielako aitarentzat, bere semeari zegokionez, zorroztasunik gogorrena ere gutxi zela. Beraz, aitaren aurrean korrika hasi zen; hau gelditzen zenean Gregorio ere gelditzen zen; eta berriro korrikari ekiten zion aita mugitzen zela ikusi orduko. Horrela, gelaren inguruan bueltaka ibili ziren, baina ez zen ezer gertatu. Are gehiago, honek, etenaldi ugarien eraginez, ez zuen jazarpen bat ere ematen. Gregorio, momentuz, lurrean gelditu zen, batez ere, aitak pentsa ez zedin paretetatik edo sabaitik ihes egingo zuenik. Gainera, Gregoriok onartu behar izan zuen korrikaldi horiek ezingo zutela gehiago iraun, aitak urrats bat ematen zueneko, berak hamaika mugimendu egin behar baitzituen. Gregorio itotzen hasia zen; bere aurreko bizitzan ere ez zituen birika osasuntsuak eduki. Pixka batean kulunkatu zen, ihes egiteko ahal bezain indar gehien lortzeko asmoz; begiak ere ezin zituen guztiz irekita eduki; egin zezakeen gauza bakarra ihes egitea zen. Jadanik paretak ere libre zeudela ahaztuta zuen, hauetan altzari arriskutsuak baziren ere. Orduan, bortizki jaurtitako zerbait bere albora jausi zen biraka: sagar bat zen. Ondoren, beste sagar bat; Gregorio, zeharo ikaraturik, geldi-geldirik geratu zen: alferrikakoa zen korrika egiten jarraitzea, aitak bere aurka egitea erabaki baitzuen; honek poltsikoak frutontziko sagar guztiekin bete zituen eta sagar bat bestearen atzean botatzen zizkion Gregoriori, bete-betean asmatu gabe. Sagar gorriak lurrean ari ziren biraka, bata bestearekin talkaka. Horietariko batek, trebetasun handiagoz botatakoa, Gregoriori jo zion bizkarrean, baina honek ez zion minik eman. Hurrengoa, ostera, bizkarrari itsatsirik geratu zitzaion. Baina Gregoriok arrastaka jarraitu zuen, lekuz aldatzeak mina arinduko ziolakoan; bertan mugitu ezinik egongo balitz bezala sentitu zen orduan, eta konortea galduz, hankak zabal-zabal eginda, lurrera erori zen. Gregoriok ikusi zuen azkena bere logelako atea bortizki irekitzen zela izan zen. Lehendabizi, ama irten zen, alkandora jantzita zuela korrika egiten zuelarik –Gretek hau biluztu baitzuen konortea galdu zuenean arnasa hobeto har zezan–, eta honen atzean arreba zetorren, oihuka. Amak aitarengana korrika egiten zuen, bidetik arropa erortzen zitzaiolarik, eta, azkenean, arropekin estropezu egin eta aita besarkatu zuen… Gregoriok ia ezer ikusten ez zuelarik, amak aitari haien semea barkatzeko eskatu zion. ==3. Kapitulua== Zauri larri horrek, sendatzeko hilabete bat baino gehiago behar izan zuenak –inor ez baitzen bizkarreko sagarra, azalean itsatsirik gelditu zen froga hura kentzen ausartu– amari eta Greteri Gregorio familiakoa zela gogorarazi zien, baita aitari ere. Gregorio, beraz, ez zuten etsai moduan hartu behar; errespetua sor zioten. Hortaz, egoerari eustea besterik ez zuten. Gregoriori dagokionez, zauriaren ondorioz mugitzeko trebezia galdu bazuen ere eta, edadeko elbarri baten gisa, bere logela gurutzatzeko –paretan ibiltzea pentsatu ere ezin egin– minutu amaigabeak behar bazituen ere, bere egoera kaskarrean, berarentzako nahikoa zen ordaina jaso zuen: arratsalde orotan, jangelako atea irekita egoten zen, eta Gregorio, logelan zegoela, besteentzako ikustezina zen iluntasunean, familia guztia ikus zezakeen argituta zegoen mahaiaren inguruan, eta haien elkarrizketak ere guztien baimenarekin entzun zitzakeela esan daiteke, lehen ez bezala. Argi dago, oraingo elkarrizketa hauek ez zutela zerikusirik antzinako hizketaldi alaiekin, Gregorio – bidaiari zebilela– ostatuetako gela kaxkarretan, ohe arrotzeko izara hezeen gainean bildurik, hamaika aldiz faltan bota zituen horiekin. Orain, gehienetan, gaua isiltasunean igarotzen zen. Afaltzen zeuden bitartean, aitak bere besaulkian lo hartzen zuen, eta, bitartean, ama eta arreba isil-isilik egoten ziren. Ama, argiaren kontra jarrita, denda batentzako arropa zuri fina josten jarduten zuen. Arreba, berriz, saltzaile sartu zen eta gauetan eszenografia eta frantsesa ikasten zituen, etorkizunean lan hobea lortzeko asmoz. Noizbehinka aita esnatu egiten zen eta, lo egin ez balu bezala, amari esaten zion: <<Josi eta josi, ez daukazu beste konturik!>>. Eta, berehalaxe, berriro ere loak hartzen zuen, amak eta arrebak, leher eginik, elkarri irribarre egiten ziotelarik. Aitak ez zuen bere uniformea, etxean zegoenean ere, kendu nahi; eta txabusinak alfer-alferrik esekitokian jarraitzen zuen bitartean, aita lo seko zegoen; uniformea jantzita egiten zuen lo, beti prestatuta egon nahi izango balu bezala eta etxean ere nagusien agindua entzutea espero bailuen. Ondorioz, uniformea zahartu egin zen, ama eta arreba hau beti garbi egoteaz arduratzen ziren arren. Gregoriok orduak eta orduak ematen zituen uniformeari begira. Hau orbanez beterik zegoen, baina urrezko botoiak beti distiratsu zeuden. Aitarentzat deserosoak baziren ere, lasai hartzen zuen lo. Hamarretan, ama, aita esnatzen ahalegintzen zen, oheratu eta behar zen moduan lo egin zezan esaten ziolarik goxo-goxo. Izan ere, aitak ondo lo egin beharra zuen, seietan sartzen baitzen lanera. Baina hau, oso burugogorra zenez, ezetz esaten zion amari beti, berak mahaian jarraitu nahi zuela adieraziz, nahiz eta aitak bazekien bertan lo hartuko zuela eta besaulkitik ohera aldaraztea erruz kostatzen zitzaiela. Ama eta arreba saiatzen baziren ere, aitak bere horretan jarraitzen zuen, begiak itxita. Amak zamarra-besotik tiratzen zion, belarrira hitz goxoak xuxurlatzen zizkiola; arrebak lanari uzten ziolarik, ama laguntzera joaten zen. Baina honek ez zuen ezertarako balio, aitak ez baitzuen amore ematerik nahi. Honek begiak irekitzen zituen momentu bakarra amak eta arrebak besapetik heltzen ziotenean zen. Orduan, haiei begira, oihukatzen zuen: – Hau bizimodua, hau! Neure azken egunotan ere lasai egoterik ez, alajaina! Eta egundoko pisuak zapalduko balu bezala, nekez baino nekezago altxatzen zen, ama eta arrebaren laguntzaz; ateraino laguntzen ziotenean, keinu egiten zien: haien beharrik ez zuela; eta bakarrik jarraitzen zuen aurrera, baina, lanari utzirik, berriro harengana hurbiltzen ziren Grete eta ama, laguntzen jarraitzeko. Lanagatik neka-neka egindako familia horretan, nork dedika ziezaiokeen behar-beharrezkoa baino denbora gehiago Gregoriori? Etxean gero eta jende gutxiago gelditzen zen; neskamea kaleratu zuten; lan neketsuenetarako beste bat hartu zuten. Oso emakume altua eta argala zen, buruan ile zuri gutxi zituena, goizez eta arratsaldez une batez etortzen zena. Hortaz, amak jostearekin gutxi ez zuela, gainerako etxeko lanei ere heldu behar izan zien. Ez hori bakarrik, familiakoak ziren hainbat bitxi ere saldu behar izan zituzten, antzina, jai eta bileretara joateko, amak eta arrebak harro erakutsi ohi zituztenak. Salmentan lortutako irabaziei buruz hitz egiten zutelarik, gauetan familian izaten zituzten hizketaldi haietako bati esker jakin zuen Gregoriok hori. Baina familia gehien kezkatzen zuen arazoa etxez aldatu ezina zen, ez baitzegoen Gregorio inola ere ez eramateko modurik. Alabaina, Gregoriok jakin bazekien bera ez zela etxez ezin aldatzearen benetako oztopoa, ondo eraman zitekeelako kutxa batean, arnasa hartzeko zuloak eginda. Familiarentzat eragozpen bakarra bizi zuten egoera kaskarra zen, ezagunek eta senideek ezagutzen ez zutena alegia. Zorigaitzak jo zituen denak: aitak bankuko langile apalaren gosariaren bila joan behar zuen; ama arrotzentzat arropa josten ari zen; arreba, batera eta bestera, salmahaiaren atzean ematen zuen eguna, bezeroen gutizien menpe. Baina familiak, bizitasuna galdu zuelarik, ezin zion egoera honi aurre egin. Eta Gregoriok bizkarreko zaurian mina berritzen sentitzen zuen ama eta arreba, aita ohera eraman ostean, jangelara itzuli eta, nork bere lana bertan behera utzirik, elkarren ondoan, oso hurbil, jesartzen zirenean. Amak, Gregorioren logela seinalatzen zuelarik, esaten zuen: – Grete, itxi ate hori! Eta Gregorio, berriro ere, iluntasunaren menpe murgiltzen zen, bi emakumeak ondoko gelan negar egiten zutelarik, edota, begi lehorrekin mahaiari arretaz begiratzen zioten bitartean. Gregoriok, bai gauez, bai egunez, ez zuen ia-ia lorik egiten. Gelako atea ireki egingo zela pentsatzen zuen batzuetan, eta ostera ere, lehen bezala, familiako arazoez bera arduratuko zela. Denboraren poderioz, berriz ere, biltegiko zuzendari eta gerentea etorri zitzaizkion burura, eta biltegiko mutil eta ikastunaz, dignitate bako hartaz, beste komertzio batzuetan zituen bizpahiru lagunez, eta herrixka bateko ostatuko zerbitzariaz, eta... Hauek guztiak aspaldi ahazturiko beste batzuekin nahasten zituen; baina inork ez ziezaiokeen lagundu, ez hari, ez eta etxekoei. Eskuraezinak ziren, eta oroitzapenak burutik kentzea lortzen zuenean lasaitzen zen. Gero, familiaz kezkatzeari ere uko egiten zion, eta, eskaintzen zioten arreta gutxiaren ondorioz, haienganako amorrua baino ez zuen sentitzen. Ez zegoen benetan gogoko zuen ezer; baina, despentsara joan eta, goserik ez bazuen ere, eskubide osoz tokatzen zitzaion guztiaz jabetzen zen. Jadanik arreba ez zen arduratzen haren gustuko jakiak bilatzeaz; lanera joan aurretik, goiz eta arratsaldez, hankarekin, zerbait botatzen zion gela barrura, eta gero, lanetik itzultzean, Gregoriok jakiak probatu bakarrik egin ote zituen –horixe baitzen normalena– begiratu gabe, edota ikutu ere ez zituela egin ikusi baino lehen, hondarrak bildu ohi zituen erratzarekin. Gelaren txukunketa ere, beti gauez egiten zena, presaka egiten zuen. Hormak zikinkeriaz beterik zeuden, eta hautsa eta hondakinak bazterretan pilatzen ari ziren. Aspaldi, arreba sartzean, Gregorio, hain zuzen ere, zikinago zegoen txokoan baztertzen zen. Baina, orain, asteak eta asteak pasa zitezkeen ere, arreba ez zatekeela gehiago saiatuko; Gregoriok bezain ongi ikusten baitzuen zikina, baina, zirudienez, ez zuen biltzeko asmorik. Irudikortasun guztiz berriarekin, familia guztiarengana hedatu zena, ez zuen onartzen gelaren txukunketaz beste inor ardura zedin. Behin batean, amak Gregorioren logela guztiz txukundu nahi izan zuen; horretarako, ura pertzaka erabili behar izan zuen; Bien bitartean, Gregorio han zetzan, hezetasunaren ondorioz, mugigaitz eta saminduta, sofaren azpian. Baina arreba, lanetik itzultzean, gelan gertatutako aldaketez ohartu orduko, guztiz minduta sentitu zen; jangelan sartu eta, amaren azalpenak aditzeko betarik gabe, negarretan urtu zen, aita eta ama ikaratu egin zituelarik. Aitak amari Gregorioren gelaren ardura osoa arrebari utzi ez ziolako errieta egin zion; arrebak aurrerantzean garbiketarekin jarraitzea ezinezkoa izango zitzaiola adierazi zuen oihuka, haserre baitzegoen. Amak logelara eraman nahi zuen, ez baitzen lasaitzen; arreba, negarzotinka, mahairi ukabilka ari zen, eta Gregorio, amorruaren amorruz, txistuka ari zen, inor ez baitzen gogoratu –egoera mingarri hura ekiditzeko– atea ixteaz. Baina arreba, nekeak unaturik, Gregorio zaintzeaz gogaiturik baldin bazegoen, ama ez zen zertan ordezkatu behar, Gregoriok ez zuen zertan abandonatuta sentitu: horretarako neskamea zegoen. Zen baino nagusiagoa ematen zuen alargun harentzat, bere gorputz hezurtsuari esker, bizitza honetan ez zuen izan jasan ezinezko egoerarik; ez zuen sentitzen Gregoriorenganako inolako higuinik. Inolako jakin-minik, behin batean Gregorioren logelako atea ireki zuen; hau, ezusteak asaldaturik, inork jarraitzen ez bazuen ere, alde batetik bestera hasi zen korrika; baina, aldagaitz jarraitu zuen, eskuak sabel gainean tolesturik. Handik aurrera, goiz eta arratsaldero, atea isilka ireki eta zirrikitutik Gregoriori begira gelditzen zen. Hasieran, deitu ere egiten zion, bere ustez hitz goxoz gainera: "Etor zaitez hona, astakirten hori!" esaten zion. Gregoriok, hau entzunda, ez zion erantzuten; izan ere, mugitu ere egin gabe jarraitzen zuen, atea ireki ere izan ez balitz bezala. Hobe izango zatekeen, alfer-alferrik molestatu ordez, egunero Gregorioren logela garbitzeko agindu izan balitzaio neskameari. Egun batean, goizean goiz, –udaberriaren berehalako etorrera iragartzen zuela zirudien euriak kristalei bortizki erasotzen zien bitartean– neskameak, betiko legez, molestatu zuen; Gregorio hainbesteraino haserretu zen, non buelta eman eta emakumearengana abiatu zela, erasoko ziola ematen zuelarik. Baina emakumea, ikaratu ordez, atea ondoan zegoen aulkia jaso, eta, han jarri zen zain, eskuetan zuen aulkiarekin Gregoriori bizkarrean joko ziola garbi adieraziz. – Ez al duzu etorri behar, ala? –esan zuen Gregoriok atzera egin zuela ikustean. Eta mantso-mantso, berriro ere, aulkia bere lekuan utzi zuen. Gregoriok ia ez zuen jaten. Eramaten zizkioten jakien ondotik pasatzerakoan zerbait probatu, orduak eta orduak ahoan eduki eta, azkenean, bota egiten zuen. Hasieran pentsatu zuen bere gogogabetasuna, dudarik gabe, bere logelaren egoerak murgiltzen zuen malenkoniaren ondorio zela; baina oso azkar ohitu zen honen itxurara. Beste leku baten soberan zeuden gauzak bertan uzteko ohitura hartu zuten, zeinak asko ziren, etxeko logela bat apopiloentzat erabiltzen baitzuten orain. Hiru gizon oso formal hauek –hirurak bizardunak, Gregoriok egun baten ateko zirrikitutik ikusi zuenaren arabera–, bai beraien logela, baita etxe guztia ere, sukaldea batez ere, txukun-txukun mantentzen zuten. Ezin zuten haien begi aurrean ikusi ez balio gabeko trasterik ezta gauza lohirik ere. Gainera beraien altzari ia guztiak ekarri zituzten, eta horregatik zeuden hainbeste balio gabeko gauza, saldu ezin zitezkeenak, baina bota nahi ez zituztenak. Eta gauza hauek guztiak Gregorioren logelan sartzen zituzten, hautsontzi eta zaborrarekin batera. Neskameak laster batean botatzen zituen erabiliko ez ziren gauzak Gregorioren logelara. Gerta zitekeen neskameak gauza haiek biltzea denbora edukiko zuenean, edota denak kanpora botatzekoa; baina beti gelditzen ziren botatako leku hartan. Gregoriok soilik mugitzen zituen lekuz logelan lekurik gelditzen ez zitzaionean, nahiz eta ahalegin haren ondoren neke-neke eginda amaitzen zuen, denbora luzez mugitzeko indarra galdurik. Apopiloak batzuetan etxean afaltzen zuten, jantoki-sala nagusian. Egun hauetan logela honetako atea itxita gelditzen zen; baina honek guztiak ez zuen Gregorio larritzen, izan ere atea zabalik egon zen hainbat gauetan logelako lekurik ilunenean gorde zen, familia horretaz ohartu ere egiten ez zelarik. Baina egun batean neskameak atea erdi irekita utzi zuen, eta hau holaxe gelditu zen gauez apopiloak etxera heldu eta argia piztu zutenean. Mahairatu ziren, aurretik aita, ama eta Gregorioren jarlekuak izandakoetan jesarriz, mahai-zapiak zabaldu zituzten eta sardexka eta aiztoak heldu zituzten. Momentu hartan ama –haragiz beteriko erretilu bat zeramala– agertu zen atean, eta bere ostean arreba patataz beteriko erretilua zeramalarik. Jaki berotik lurruna irteten zen. Apopiloak erretiluetara hurbildu ziren, zerbitzatu aurretik dastatzeko irrikaz, eta erdian jarrita zegoen gizonak, hiruretatik autoritarioena zirudienak, haragi zati bat zatitu zuen erretiluan bertan nahikoa samur zegoela baieztatzeko asmoz. Bere poztasuna adierazi zuen amaren eta arrebaren lasaitasuna sortuz. Bitartean, familiak sukaldean afaltzen zirauen. Aita, familiarekin bildu aurretik jantoki-salara sartu, hiru gizonak agurtu eta, txanoa eskuan zuelarik, mahaiaren inguruan buelta eman zuen. Horren ondoren, familia elkarrekin zegoenean, ia-ia isiltasun osoan hasi ziren jaten. Gregoriori gauza bitxia iruditzen zitzaion beti, afalorduan zeuden hots guztien artean, haginek jakiak mamurtzerakoan egiten zuten hotsa nabaritzea, honek Gregoriori jateko haginak beharrezkoak zirela eta hagin bako masailezurrarekin jatea ezinezkoa zela adierazi nahiko balio bezala. “Hau gosea dudana, hau –zioen bere artean, arduraturik–. Baina ez dira hauek nahi ditudan gauzak… Hauena bai gogoz jatea! Eta ni bien bitartean, gosez hilda!” Gau hartan bertan –Gregoriok ez zuen gogoratzen biolina entzun zuenik denbora luze hartan– sukaldean haren soinua igarri zuen. Apopiloek amaitu zuten jada afaltzen. Erdian jarrita zegoenak egunkari bat atera zuen eta alboan zeuden beste biei orri bana eman zien, eta hirurak irakurtzen hasi ziren, aulkian etzanda zeudelarik. Biolina aditu zutenean, arreta musikarengan jarri zuten; jaiki egin ziren, eta, behatz-puntetan ibiliz, ate ondoraino joan ziren, bertan mugitu gabe, bata bestearen kontra geldituz. Zalantzarik gabe aitak sukaldetik entzun zituen, hauxe galdetu baitzien: – Beharbada jaunek ez dute musika atsegin? Eta gehitu zuen: – Horrela bada, momentuan eten daiteke. – Inondik inora ere –esan zuen autoritate handiena zuen gizonak-. Nahiko luke andereñoak hona sartu eta hemen jo? Askoz ere erosoagoa eta atseginagoa izango litzateke. – Noski baietz! –erantzun zuen aitak, bera biolina joko zuena bailitzan. Apopiloak jantoki-salara itzuli ziren, eta bertan itxaron zuten. Handik gutxira heldu zen aita atrila eskuetan zuela, honen ondoren ama musika paperekin, eta, azkenik, arreba, biolinarekin. Arrebak dena lasaitasunez prestatu zuen jotzen hasteko. Bitartean, gurasoak ez ziren ausartzen haien besaulkietan jesartzen ere, sekula ez baitzuten apopilorik eduki etxean eta horregatik haienganako adeitasun osoa erakusten zuten. Aita atearen ondoan gelditu zen, eskumako eskua bere trajearen bi botoiren artean sartuta zuelarik; baina amari, apopiloetariko batek besaulkian jesartzea eskaini zion, eta bazter baten jarri zen, ez baitzuen besaulkia gizon hark utzitako lekutik mugitu. Arreba jotzen hasi zen, eta aitak eta amak, bakoitzak bere lekutik, haren eskuaren mugimendu guztiak jarraitzen zituzten. Gregorio, musikak erakarrita, apur bat aurreratzera ausartu zen, eta bere burua jantoki-salan zegoela konturatu zen. Jada ez zen harritzen besteekiko zuen arreta eskasagatik, eta, lehen, aldiz, arreta hori izan zen hain zuzen berak zuen bertuterik aipagarriena. Hala eta guztiz ere, orain inoiz baino gehiago, berak ezkutatzeko arrazoiak zituen, izan ere, bere logelan zegoen zikinkeria guztia zela eta, edozein mugimendu egiterakoan, bere inguruan hautsa altxatzen zuen, bera ere hautsez beteta zegoen eta berarekin batera bizkarrean eta alboetan litsak, ileak eta jaki hondakinak zeramatzan. Besteenganako axolagabetasuna sekula baino nabarmenagoa zen, aurretik egunean hainbat aldiz alfonbra gainean etzanda marruskatzen zenean baino nabarmenagoa hain zuzen. Eta, halere, zegoen egoeran zegoela ere, ez zuen lotsarik sentitzen jantoki-salako lurrean zehar aurrera egitean. Egia da inor ere ez zela beraz arduratzen. Familia biolinaren soinuarekin guztiz txundituta zegoen, eta apopiloak, hasieran eskuak poltsikoetan zeuzkatela, atrilaren ondoan kokatu ziren, honetatik nahiko hurbil, guztiek letrak irakurri ahal izateko eta seguruenik arrebari enbarazu egiten ziotelarik. Baina ez ziren luzaro horrela egon eta laster leihoaren ondora joan ziren aurpegiak alboratuta, eta aitak larriturik begiratzen zituela. Izan ere horrek adierazten zuen haiek aparteko musika dibertigarria entzuteko zuten ilusioa apurtu zela, jada nekatzen hasiak zirela eta soilik adeitasuna erakustearren onesten zutela arrebak biolina jotzen jarraitzea. Bereziki hirurak erretzen ari ziren zigarroen kea ahotik edota sudurretik botatzeko moduak urduritasun handia adierazten zuen. Eta, baina, zeinen ondo jotzen zuen arrebak! Aurpegia alboratuta zuela jarraitzen zuen adi-adi eta tristeki pentagrama irakurtzen. Gregorio apur bat gehiago hurreratu zen eta burua lurrari lotuta mantendu zuen, bere begirakunea bere arrebarenarekin topatzeko ahaleginak eginez. Piztia izango ote zen, musikak hainbeste txunditzen bazuen? Bere aurrean sutsuki antsiatutako jaki ezezagun batengana zuzentzen zuen bidea zabaltzen zela zirudien. Bai, arrebarenganaino heltzeko erabakia hartuta zuen, gonatik tira egin eta era hartan bere logelara biolina jotzera joan behar zuela adierazteko, bertan inork ez baitzuen bere musika saritzen eta berak egin nahi zuen hori. Aurrerantzean, ez zion arrebari bere logelatik irteten utziko, berak bizirik zirauen bitartean ez behintzat. Lehenengo aldiz zerbaitetarako balio behar zion bere itxura beldurgarri hark. Momentu batean ate guztietan egon ahal izatea nahi zuen, eraso nahi zion edonoren gainean salto egiteko prest. Baina ezinbestekoa zen arreba bere ondoan geratu zedin, ez behartuta baizik eta bere borondatez; beharrezkoa zen halaber, bere ondoan jesarri zedin sofan, beregana makurtu zedin, eta orduan aitortuko zion Kontserbatoriora bidaltzeko asmoa eduki zuela, eta aurreko Gabonetan zoritzar hura gertatu izan ez balitz –izan ere, Gabonak igaro ziren jada, ezta?, horrela aitortuko zion guztiei, inoren eragozpenak kontuan hartu gabe. Eta azalpen hau entzuterakoan, arreba, hunkituta, negar batean hasiko zen, eta Gregorio bere sorbalda gainera igoko zen, eta saman musukatuko zuen, dendara zihoanetik biluzik, zinta gabe, eramaten zuen sama hartan. – Samsa jauna –esan zion aitari hiruretatik agintariena zirudien gizonak. Eta, beste hitz bat gehiago esaten denbora alferrik galdu gabe, aitari erakutsi zion, hatz erakuslea luzatuz, Gregorio, hau geldiro aurrera zihoalarik. Biolinaren soinua momentu hartan isildu zen, eta hiruretatik agintariena zirudienak irribarre egin zien bere lagunei, burua astinduz, eta berriro Gregoriorengana zuzendu zuen bere begirada. Aita lehenengo eta behin, Gregorio bertatik kanporatu beharrean, apopiloak lasaitzen ahalegindu zen, zeinek ez zeuden batere urduri, eta biolina jostagarriagoa iruditzen zitzaien Gregorioren agerrera. Haiengana lastertu zen, eta, besoak luzatuz, haien logelara bultzatu nahi izan zituen Gregorio bere gorputzarekin ezkutatzen zuelarik. Haiek, orduan, ez zuten haien haserrea disimulatu, nahiz eta ezin zitekeen jakin haserre hori aitaren jokabideagatik zen edota, susmorik txikiena eduki gabe, tankera horretako izaki batekin batera bizi izan zirela jakin izanagatik. Azalpen eske hasi zitzaizkion aitari, zerura jaso zituzten haien besoak, nork bere bizarretik tira egin zuen keinu urduri batez, eta astiro-astiro atzera egin zuten haien logelaraino. Bitartean, arrebak lortu zuen bat-bateko eten hari buru egitea. Momentu batez mugitu ezinik gelditu zen, oraindik jotzen ibiliko bailitzan, biolina axolagabetasunez eusten zuela. Eta bat-batean beretik irten zen: instrumentua amari ipini zion besoetan, honek bere besaulkian jarrita jarraitzen zuelarik, bere birikak egiten ari ziren lan neketsuaren erruz ia itota. Arreba alboko gelara abiatu zen, aitak bultzatuta apopiloak orain arinago sartzen ari ziren gela berera. Trebetasun handiz mantak eta burukoak hartu eta lekuz aldatu zituen, eta gizonak haien gelara sartu baino lehenago ere, amaitu zuen haien oheak egiten eta handik irtenda zegoen jada. Aita hain zuen bere itsukeriak gainduta, ezen ahaztu egin zuen apopiloenganako gutxiengo adeitasuna izatea, eta haiek sutsuki bultzatzen jarraitzen zuen, harik eta atalasera iritsi zirenean hiruretatik agintariena zirudienak, lurraren kontra ostiko bat jo zuen, eta, ahots beldurgarri batekin, aita geldiarazi zuen hitz hauek esanez – Jakinarazi nahi dizuet –eta hau esatean eskua altxatu eta amaren eta arrebaren begiradarekin bat egin zuen–, jakinarazi nahi dizuet zeuei, familia honetan gertatzen diren gertakari nazkagarriak ikusirik –eta hitz hauek esatearekin batera txistua bota zuen lurrera gogotsu–, momentu honetan bertan alde egingo dudala etxe honetatik. Ez da beharrezkoa esatea deus ere ez dudala ordaindu beharko hemen igaro ditudan egunengatik; arinago aldiz, hausnartu egingo dut zuri kalte-ordainketarik eskatuko dizudanentz, eta ez uste hau egiaztatzea oso zaila izango denik. Isildu eta bere ingurura begiratu zuen, zerbaiten zain egongo bailitzan. Eta, hain zuzen ere, bere beste bi lagunek berak esandakoa berretsi zuten, hauxe gehituaz: – Geuk ere momentu honetan bertan alde egingo dugu etxe honetatik. Honen ostean, hiruretatik agintariena zirudienak maratila heldu zuen eta atea kolpe batez itxi zuen. Aita, zalantzazko pausoak emanez, eskuen laguntzaz haztamuka, bere besaulkira zuzendu zen, eta bertan bota zen. Bazirudien gabetako bere ohiko loaldia egitera zihoala, baina bere buruaren makurdurak, pisu gabe jausita balego moduan, erakusten zuen ez zegoela lotan. Denbora guzti horretan, Gregorio isilik geratu zen, apopiloek ezustean hartu zuten leku berean geldirik. Bere planaren porrotak sorturiko tristurak, eta baliteke baita goseak sorturiko ahuleziak ere, ezinezko egiten zuten mugimendurik txikiena ere. Luze barik ekaitz itzel bat gainera etorriko zitzaionaren beldur zen, eta zain zegoen. Ez zen biolinaren zaratarekin ere aztoratu, zeina amaren atzamarren dardararen eraginez bere altzotik lurrera jausi zen. – Guraso maiteak -esan zuen arrebak, sarrera gisa mahai gainean ukabilkada itzel bat emanez–, honek ezin du horrela jarraitu. Zeuek ulertzen ez baduzue, neu ohartzen naiz horretaz. Munstro honen aurrean, ez dut nire nebaren izena aipatu ere egin nahi; eta, horregatik, hauxe baino ez dut esango: ezinbestekoa da bera gainetik kentzea. Gizalegez posible zirenak eta ez zirenak ere egin ditugu bera zaindu eta jasateko, eta ez dut uste, hau horrela izanik, inoren gaizkirik txikiena ere entzun behar dugunik. – Mila aldiz duzu arrazoia –esan zuen orduan aitak. Ama, oraindik arnasestuka zebilela, isilean eztulka hasi zen, eskua bularrean zuela eta begirada zoro antzera galduta zuela. Arreba berarengana joan zen korrika eta bekokia eutsi zion. Aita, arrebaren hitzek bere burutapena zehaztera bultzatu zuten. Besaulkian erosoago jesarri zen, oraindik apopiloen janariaren mahaian geratzen ziren plateren artean bere ordenantza burukoarekin jolasten zuen, eta, noizbehinka, Gregoriori begirada bat zuzentzen zion, ikaragaitz. – Ezinbestekoa da bera gainetik kentzea –errepikatu zion, azkenean, arrebak aitari; izan ere, amak, bere eztula zela eta, ezin zuen ezer ere entzun. Guk egiten dugun lana egiten denean, ez da posible etxean, gainera, gisa honetako atsekabeak bizitzea. Nik neuk ere ezin dut hau gehiago jasan. Eta negar batean hasi zen bere malkoak amaren gainera jausten zirelarik eta honek, mekanikoki, eskuarekin garbitzen zituelarik. – Alabatxo –esan zuen orduan aitak errukiz beterik eta argitasun harrigarriz-. Zer egingo diogu ba! Baina arrebak lepoa jaso besterik ez zuen egin, negar egiten zuen bitartean sentitu zuen harridura, aurreko erabakiaren hain kontrakoa zena, azaleratuz. – Behintzat berak ulertuko bagintu –esan zuen aitak. Baina arrebak, etengabe negar eginez, indartsuki eragin zuen eskua, horrela adierazi nahian ez zutela horretan pentsatu ere egin behar. – Behintzat berak ulertuko bagintu –jarraitu zuen aitak esaten, begiak itxiz, aditzera emanez bera ere ziur zegoela hau ezinezkoa zela–, agian berarekin akordio batera heldu gintezke. Baina egoera honetan… – Ezinbestekoa da berak hemendik alde egitea –esan zuen arrebak–. Hauxe da bide bakarra, aita. Gregorio dela pentsatzeari hustea besterik ez duzu egin behar. Hori sinistu izana da, hain zuzen, gure zorigaitz honen arrazoia. Zelan izan liteke hau Gregorio? Bera balitz, dagoeneko ulertuko zuen ez dela posible gizaki bizidun batzuk halako zomorro batekin batera bizitzea. Eta berari bururatuko zitzaion alde egitea. Neba galduko genuke, baina bizitzen jarraituko genuke, eta gogoan edukiko genuke. Baina horrela, animalia honek jarraitu egiten gaitu, apopiloak bidali egiten ditu etxetik eta argi eta garbi adierazten du etxe guztiaz jabetu nahi dela eta gu kalean utzi nahi gaituela. Begira, aita –hasi zen bat-batean oihuka–, berriro ere hasi da! Eta Gregoriori ulertezina iruditu zitzaion beldurra adieraziz, arrebak ama bertan utzita alde egin zuen, besaulkitik urrundu zen, Gregoriorengandik hurbil egotea baino ama sakrifikatzea nahiago zuela adieraziz, eta aitaren atzean babestera joan zen korrika; aita, era berean, bere jokabide honengatik asaldaturik, zutitu egin zen, arrebaren aurrean besoak luzatuz, hau babesteko keinua eginez. Baina kontua da Gregoriori ez zitzaiola burutik pasa ere egin inor beldurtzea, ez eta gutxiago bere arreba beldurtzea. Egin zuen gauza bakarra izan zen bere logelara bueltatzeko buelta ematea, eta hori izan zen, zalantza barik, besteak izutu zituena, izan ere, minduta zegoenez gero, mugimendu zail hori egiteko burua lurrean jarri eta bertatik altxatu behar zuen. Gelditu egin zen eta bere ingurura so egin zuen. Bazirudien bere asmo ona ulertu zutela: gertatutakoa momentuko ezustea baino ez zen izan. Orain guztiek begiratzen zuten tristeki eta pentsakor. Ama bere besaulkian zegoen, hankak bata bestearen kontra bere aurrean luzaturik eta begiak nekearen nekez ia itxita zeuzkala. Aita eta arreba bata bestearen ondoan zeuden eserita, eta arrebak aitaren sama inguratzen zuen bere besoarekin. – Beno, beharbada mugitu naiteke jada –pentsatu zuen Gregoriok, berriro bere ahalegin tamalgarri hari ekinez. Ezin zuen bere arnasotsa geldiarazi, eta noizean behin atseden hartzeko gelditu behar zuen. Baina inork ere ez zuen azkarrarazten; askatasun osoa zuen. Buelta emanda zuenean, atzera bideari ekin zion lerro zuzenean. Harritu egin zen bere logelaraino zegoen distantziaz ohartzean; ezin zuen ulertu, bere egoera ahul hartan, zelan izan zen gai, minutu gutxi batzuk lehenago, ia nabaritu gabe bide berori egiteko. Ahalik eta lasterren narrastea beste ardurarik ez zuela, ez zen konturatu familiako inork ez zuela zirikatzen hitz edo oihuekin. Atalasera heldu zenean, ordea, atzera begiratu zuen, eta ohartu zen bere atzean denak jarraitzen zuela berdin. Arreba soilik zutitu zen. Eta bere azken begirada azkenean lo geratu zen bere amari zuzendu zion. Logelan sartu zeneko, atea zarratu eta txingetaz eta giltzez itxi zutela nabaritu zuen. Honek sortu zuen zarata zakarrak hain beldurtu zuen, ezen hankak ere tolestu egin zitzaizkion. Arreba zen hainbesteko presa zuena. Zutik geratu zen, logelan sartu eta atea ixteko zelatan egongo bailitzan. Gregoriok ez zuen hurbiltzen sumatu. – Azkenean! –oihu egin zien berak gurasoei, sarrailan giltzari buelta ematen zion bitartean. – Eta orain? –galdetu zion Gregoriok bere buruari iluntasunean bere ingurura begiratzen zuelarik. Handik gutxira konturatu zen guztiz ezinezkoa zitzaiola mugitzea. Honek ez zuen harritu: lehen, ostera, ez zitzaion normala iruditzen, ordura arte egin zuen legez, hankatxo mehe haiekin aurrera egiteko gai izatea. Beste guztiari zegokionez, gutxi gora-behera gustura sentitzen zen. Egia zen gorputz osa minduta zuela; baina sentitzen zituen min haiek gero eta ahulagoak ziren, eta pentsatzen zuen, azkenean, amaituko zirela. Jada ez zuen ia sentitzen bizkarrean zeraman sagar usteldua, ezta zuriz estalitako hantura ere. Emozioz eta maitekiro pentsatzen zuen bere senideengan. Bere arreba bera baino ziurrago zegoen desagertu egin behar zenez. Eta gogoeta eta arduragabetasun lasai hartan egon zen goizaldeko hiruretan elizako erlojuak jo zuen arte. Oraindik gozatu ahal izan zuen egunsenti horren hasiera. Beranduago, berak nahi ez bazuen ere, bere burua guztiz hondoratu zen eta bere muturretik azken arnasa bota zuen. Hurrengo goizean, neskamea sartu zenean –hain ematen zituen ateekin kolpe gogorrak, ezen heltzen zenean ezinezkoa baitzen ohean atseden hartzea, hainbatetan molde haiek aldatzeko eskatu bazitzaion ere– Gregoriori ohikoa zen bisita egiteko, ez zuen, hasieran, beregan ezer arrarorik hauteman. Suposatu zuen horrela zegoela, geldi-geldi, haserre zegoela adierazteko asmoz, edozein ezagupenerako gai ikusten baitzuen. Halabeharrez, kedarra kentzeko tresna zeraman eskuan, eta honekin, atetik, Gregoriori kilimak egitea nahi izan zuen. Honekin ezer lortzen ez zuela ikusirik sumindu egin zen, ziztatu egin zuen, eta Gregorio bultzatu ostean, honek mugimendurik txikiena ere egiten ez zuela ikusi ondoren egin zion so, eta, momentuan gertatutakoaz ohartuz, neurri gabe zabaldu zituen begiak eta harridura oihu bat bota zuen. Baina ez zen denbora luzez geldirik egon, eta logelako atea zakarki ireki eta iluntasunean oihu bat bota zuen: – Ikusi ezazue, lehertu egin da! Hortxe duzue, guztiz lehertuta! Samsa jaun eta andrea haien ohean eserita jarri ziren. Asko kosta zitzaien izualdiaren ostean erantzutea, eta kosta zitzaien ere neskameak emandako berria ulertzea. Baina hau ulertu zutenean, berehala irten ziren ohetik, bakoitza alde batetik eta biek zorroztasun handia adieraziz. Samsa jaunak sorbalden gainean jarri zuen ohe gainekoa; Samsa andreak bere lo egiteko kamisoia baino ez zuen jantzirik, eta itxura horrekin sartu ziren Gregorioren logelan. Bien bitartean, apopiloen etorreratik Gretek lo egiten zuen jantoki-salako atea ere zabaldu zen. Grete guztiz jantzita zegoen, gau guztian lorik hartu izan ez balu legez, eta halaxe adierazten zuen, izan ere, bere aurpegiaren zurbiltasunak. – Hilda? –esan zuen Samsa andreak, neskameari zalantza aurpegiz begiratuz, nahiz eta honetaz ziur egoteko arrazoiak falta ez zitzaizkion. – Hauxe da esaten nabilena -erantzun zuen neskameak, honen egiatasuna frogatzeko Gregorioren gorpua bultzatzen jarraitzen zuen bitartean. Samsa andreak neskamea geldiarazteko mugimendu bat egin zuen, baina ez zuen geldiarazi. – Beno –esan zuen Samsa jaunak–, orain eskerrak eman ahal dizkiogu Jaunari. Aitaren egin zuen, eta hiru emakumeek gauza bera egin zuten. Gretek ez zion gorpu hari begirik kentzen: – Ikusi ezazue zeinen argal zegoen –esan zuen–. Egia da aspaldi ez zuela janaririk dastatu ere egiten. Janaria sartzen zen moduan irteten zen gelatik. Gregorioren gorpuak, izan ere, guztiz zapala eta lehorra zirudien. Orain ohartzen ziren honetaz, jadanik ez zelako bere hankatxoen gainean eusten, eta inork ere ez zuen bera ez zen zerbait begiratzen. – Grete, etorri zaitez gurekin momentu batez –esan zuen Samsa andreak, tristura adierazten zuen irribarre bat eginez. Eta Grete, gorpuari begirik kendu gabe, bere gurasoen atzetik joan zen logelara. Neskameak atea itxi zuen, eta leihoa guztiz zabaldu zuen. Oraindik oso goiz zen, baina aireak bazuen jada, bere freskotasun hartan epeltasun kutsu bat. Martxoa amaitzear zegoen. Hiru apopiloak haien logelatik irten ziren eta haien gosaria non zegoen begiratu zuten. Ahaztu egin zitzaien. – Eta gosaria? –galdetu zion neskameari hiruretatik agintariena zirudienak. Baina neskameak, hatz erakuslea ahoan ipiniz, isilean, jaunak Gregorioren gelara sartzera deitu zituen. Hara sartu ziren, eta hantxe egon ziren, argiz betetako logela hartan, Gregorioren gorpuaren inguruan, hari mesprezuz begira eta eskuak haien jaka erabilietako poltsikoetan sartuta zeuzkatela. Orduan logelako atea ireki zen eta Samsa jauna agertu zen, esku bat bere emazteri eta bestea bere alabari lotuta zuela. Guztiek negar egin zuten antza zeukaten, eta Gretek noizbehinka bere aitaren besoaren atzean ezkutatzen zuen aurpegia. – Alde egin ezazue neure etxetik berehala –esan zuen Samsa jaunak, atea seinalatuz baina emakume biak askatu gabe. – Zer adierazi nahi duzu horrekin? –galdetu zion hiruretatik agintarienak, zertxobait nahasturik eta uzkurtasun irribarre bat eginik. Beste biek eskuak atzealdean gurutzatuta zeuzkaten, eta etengabe ari ziren haien eskuak igurzten, irabaziko zuten borroka baten zain egongo balira moduan. – Adierazi nahi dudana zehatz-mehatz esan dudana da –erantzun zuen Samsa jaunak, emakume biekin batera apopiloarengana hurbilduz. Hau momentu batez isilik eta lasai gelditu zen, begirada lurretik altxatzen ez zuela, bere pentsamenduak irudimenean antolatzen ari balira. – Hori horrela bada, bagoaz –esan zuen, azkenean, Samsa jaunari so eginez, bat-bateko indar batek bultzaturik honetarako ere baimena eskatu behar balio legez. Samsa jaunak begiak asko zabaldu eta burua gora eta behera mugitu beste gauzarik ez zuen egin. Honen ostean, apopiloa pausu handiak emanez ate ondora zuzendu zen. Bere bi kideek aspalditik entzuten zirauten, eskuak igurtzi gabe, eta orain bere atzetik irten ziren arineketa batean, Samsa jauna haiek baino lehenago ate ondora heldu eta beraien eta haien gidariaren artean jarriko zenaren beldurrez. Ate ondora iritsi zirenean, nork bere txapela hartu zuen pertxerotik, nork bere aterkia atera zuen aterki-ontzitik, isilean makurtu ziren eta etxetik alde egin zuten. Ezer frogatzen ez zuen mesfidantzarekin, beranduago ikusiko zen moduan, Samsa jauna eta emakume biak eskailera ondora irten ziren eta, eskudeletik begiratu zuten zelan hiru gizon haiek, astiro baina etengabe, eskaileratan behera egiten zuten, pisu bakoitzean honek egiten zuen bueltan desagertu, eta segundo batzuk beranduago berriro agertzen zirelarik. Jaisten zihoazen bitartean, Samsa familiak haienganako zuen interesa murriztuz zihoan, eta Samsa jauna eta emakumeak, zama astun bat gainetik kendurik, etxe barruan sartu ziren berriro. Egun hura atseden hartzen eta osteratxoren bat egiten emango zutela erabaki zuten: ez zuten soilik guztiz irabazirik atseden hau, are gehiago, premiazkoa zen. Mahairatu ziren, beraz, eta hiru eskutitz idatzi zituzten barkamena eskatuz: Samsa jaunak, bere nagusiari; Samsa andreak, dendako jabeari, eta Gretek, bere nagusiari. Egiteko hauetan buru-belarri sartuta zeudenean, neskamea sartu zen bazihoala esateko, bere goizeko beharra amaitu baitzuen jadanik. Hirurek jarraitu zuten idazten, neskameari jaramon egin gabe, buruarekin baiezko keinu bat egiteaz nahikoa izan zen. Baina, bera ez zihoala ikusirik, burua altxatu zuten, haserre. – Zer duzu? –galdetu zuen Samsa jaunak. Neskamea irribarretsu zegoen ate ondoan, familiari berri zoragarri bat jakinarazi behar balio bezala, baina bere jarrerarekin adieraziz haiek galdeketa egin ondoren baino ez zuela egingo. Lumatxoa bere txapelean artez ipinita, eta bere familiarentzat lan egiten hasi zenetik Samsa jaunak gogaitzen zuena, norabide guztietarantz kulunkatuz. – Ia, ikus dezagun, zer nahi duzu zerorrek? –galdetu zuen Samsa andreak, nor neskameak gehien errespetatzen zuen pertsona baitzen. – Ba –erantzun zuen honek, eta barreak ez zion jarraitzen uzten-, ba ez zaretela arduratu behar alboko traste hori erditik kentzeaz. Dena dago konponduta. Samsa andrea eta Grete berriro makurtu ziren haien eskutitzen gainean, idazten jarraitzeko moduan, eta Samsa jaunak, neskamea dena zehatz-mehatz kontatzera zihoala ikusirik, isilarazi egin zuen, eskua beregana indartsuki luzatuz. Neskameak, ikusi zuenean ez ziotela kontatzeko prest zuena kontatzen utziko, gogoratu zuen presaz zebilela. – Jainkoak zain zaitzatela! –esan zuen, nabarmenki minduta. Buelta erdi eman zuen sumindurik, eta jantoki-salatik atera zen ate-kolpe itzela emanez. – Gaur gabean lanetik bidaliko dut –esan zuen Samsa jaunak. Baina ez zuen erantzunik jaso, ez bere emaztearena, ezta bere alabarena ere, izan ere neskameak nahasi egin zuen berriro ere berreskuratu zuten lasaitasun hura. Ama eta alaba altxatu egin ziren eta leihorantz zuzendu ziren, bertan besarkaturik geratu zirelarik. Samsa jaunak bere besaulkia norabide hartarantz mugitu zuen, eta, lasai-lasai haiei so egiten egon zen momentu batez. Honen ostean: – Beno –esan zuen–, etor zaitezte. Ahaz itzazue behingoz iraganeko kontuak. Eduki nazazue neu ere kontuan. Emakume biek momentuan esanak egin zituzten, berarengana lastertu ziren, laztandu zuten eta idazten bukatu zuten. Beranduago, hirurak elkarrekin irten ziren, hileetan egin ez zuten zerbait zelarik, eta tranbiara igo ziren osteratxo bat egiteko asmoz. Haiek ziren zihoazen bidaiari bakarrak. Tranbia eguzkiaren berotasunez beteta zegoen. Haien eserlekuetan etzanda, geroari buruzko kontuei buruz hitz egiten hasi ziren, eta ikusi zuten, gauzak ongi pentsatuta, hau ez zela oso iluna. Izan ere, haien hiru lanpostuak oso onak ziren, eta, batez ere, beranduagoko esperantzak posible egiten zitzaizkien. Momentuz hobetu behar zena etxez aldatzea zen. Etxe txikiago eta merkeago bat nahi zuten, eta, batez ere, hobeto kokatuta zegoena eta oraingoa, Gregoriok aukeratua zena, baino praktikoagoa. Eta horrela berbetan ari zirela, ia batera ohartu ziren Samsa jauna eta andrea haien alaba hazi egin zela eta indarrez beteriko neskatxa eder bat zela orain. Hitzik esan barik, begiradaz soilik elkar ulertuz, batak besteari esan zion bazela garaia haien alabarentzat senar bat bilatzeko. Eta, bidaia bukatu zenean, alaba altxatzen lehenengoa izan zenean, eta bere itxura gaztea agertu zuenean, gurasoen amets eta asmo onak sendotu egin ziren. 2910 2006-01-15T19:19:23Z Janire Enzunza 17 2. Kapitulua osotu ==1. Kapitulua== Gregorio Samsa, goiz batean eta loaldi larri baten ostean, bere ohean koko bihurturik esnatu zen. Bere lepoko oskol gogorraren gainean etzanda zegoen bere burua altxatzean, eta horrela bere sabel ilunaren itxura ganbila ikusi zuen; ohazalak honen handidura ezin zuen eutsi. Ondorioz, lurrera labaintzekotan zegoen. Jatorrizko hanka lodien ordez, funtsik gabeko mugimenduaz dantzan zebilzkion hamaikatxo hanka ikusten zuten bere begiek. -Zer gertatu zait? Ez zegoen ametsetan, ez. Bere logelak betiko itxura zuen. Mahai gainean oihal laginak sakabanaturik zeuden -Samsa merkatari saltzailea zen-, eta hormatik zintzilikatuta aldizkari batetik ebakitako argazki bat zegoen, urrezko marko batean sartutako irudia. Argazkian, larruzko txano eta tapaki batez estalita dagoen emakume bat zegoen. Gregoriok soa leihorantz zuzendu zuen; lainotuta zegoen, eta leihoan euri tantak jo eta jo egoteak malenkonia eragin zion. -Beno -pentsatu zuen-; zer gertatuko litzateke momentu batez lotan jarraitu eta ameskeria guztiak ahaztuko banitu?=Baina ezinezkoa zen, izan ere, Gregorio eskuin aldearen gainean lo egitera ohituta zegoen eta oraingo izate berriak ez zion postura hori hartzen uzten. Bere helburua eskuinalderantz begira gelditzea bazen ere, halabeharrez lepoz geratzen zen berriz ere. Makina bat bider saiatu arren, alfer alferrik zen; hankek sortutako mugimendu saltsa - maltsatu hura ez ikusteko, begiak itxi zituen; dantzak bere horretan segitu zuen, harik eta min sakon bezain zorrotza sentitu zuen arte, ordura arte inoiz sentitu ez zuelako mina, alegia. -Ai Ene! -esan zuen- zein neketsua den nik hautatutako lana! Egun bat bai eta bestea ere bidaiatzen. Negozioen ardura handitu egiten da lantegitik kanpo lan egiten denean, eta bidaiek sortzen dituzten burukominak ere ez dira gutxi: trenen ordutegia jagon, janari eskasa iruntzi, jatordu desorekatua mantendu, aldakorrak diren harremanak, ezertarako balio ez dutenak, maitasunarentzako tokirik ez dutenak. Dena pikutara! Sabelean halako hazkura arin bat nabaritu zuen. Apur-apurka, ohe-bururantz luzatu zuen gorputza, burua altxatzeko asmotan. Sumindutakoaren inguruan puntu zuri batzuk zituela ikusi zuen. Hanka batekin hazkura arintzen saiatu bazen ere, berehala kendu behar izan zuen hanka honen igurtziak hotzikarak sortzen zizkion eta. -Honen goiz jaikitzeak tenteldu egiten dut bat -esan zuen-. Gizonak behar beste lo egitearen premia zuen. Askoz hobeto bizi diren saltzaileak daude. Goizean eskatutakoa apuntatzeko ostatura itzultzen naizenean, patxadaz eserita eta gosaltzen ikusten ditut. Nik dudan nagusiarekin berdin jokatuko banu, berehala kale gorrian ikusiko nintzateke. Eta nork daki, ez ote da hori niretzat egokiena? Nire gurasoengatik izango ez balitz aspaldi izango nintzateke lanetik alde eginda. Nagusiaren aurrera joan eta ene iritzia aurkeztuko niokeen. Mahai gainetik eroriko litzateke, gora igo eta langileei hitz egiteko esertzen den mahai gainetik behera, alegia; langileak hurbil-hurbil jartzen zaizkio gorra delako. Baina oraindik ez dut esperantza galdu. Gurasoei zorrak kentzeko beste batzen dudanean - oraindik beste bost edo sei urte=, entzun beharko dizkit, bai. Beno, baina momentuz jaiki egin behar naiz, trena bostetan ateratzen baita. Begiak kutxa gainean zegoen iratzargailura bideratu zituen. -Jainko laztana!-oihukatu zuen bere barnerako. Goizeko sei eta erdiak ziren eta orratzek beren martxan jarraitzen zuten. Orratzak laurden gutxi jotekoak ziren. Akaso ez zuen jo iratzargailuak? Ohetik garbi=garbi ikus zitekeen alarma lauretan jarri izan zuela; beraz, jo beharra zeukan derrigor. Baina posible ote zen lo jarraitzea, etxeko armairuak eta denak aztoratzeko moduko zarata ateratzen zuen eta? Bere loaldia ez zen batere lasaia izan. Baina seguru aski, horregatik egin zuen azken momentuan sakonago lo. Eta, zer egin zezakeen orduan? Hurrengo trena zazpietan ateratzen zen; berau hartu ahal izateko korrikan ibiltzea halabeharrezkoa zuen. Erakusgaia oraindik ez zegoen bilduta, eta, azkenik bera ere ez zen prest sentitzen. Gainera, trena hartuko balu ere, ez zuen nagusiaren errieta saihestuko, izan ere, biltegiko mutilak jadanik bere faltaren berri emana izango zion eta. Biltegiko mutila dignitate bako ipurdi- miazkatzaile hutsa zen. Eta, gaixorik zegoela esango balu, zer gertatuko litzateke? Honek susmoak zabalduko zituen, Gregoriok bost urtetan inoiz ez baitzuen lanera hutsik egin. Seguruenik nagusia Montepioko medikuarekin etorriko litzateke. Gurasoen aurrean bere alferkeriaren gainean kexak zabalduko ziren, eta medikuaren agiriari esker edozein arrazoi atzera botako luke, harentzako gizon guztiak baitaude osasuntsu. Eta egia esan, kasu honetan ez zen oker ibiliko. Izan ere, loaldi luzearen ondorioz gosez bazen ere, Gregorio ondo sentitzen zen. Bere etzalekua utzi gabe bertan hausnartzen eta pentsatzen jarraitzen zuen. Erlojuak zazpiak laurden gutxi jo zituenean, ohe burutik hurbil zegoen atea jo zuten. -Gregorio- esan zuen ahots batek, amarenak- zazpiak laurden gutxi dira. Ez zinen bada, bidaian joatekoa? Zein ahots gozoa! Bere ahotsa entzutean ordea, izutu egin zen; betikoa zen, bai, baina txistu mingarri eta eutsi ezin batekin nahasturik agertu zen, hitzak hasieran argiak baziren, gerora nahastu egiten ziren eta azkenerako bat zalantzan jartzen zen entzun ote zituen ere. Gregoriok argi erantzuteko asmoa zuen baina guztia ikusita hau esatera mugatu zen: -Bai, bai. Eskerrik asko ama. Oraintxe altxatuko naiz. Egurrezko atearen bestaldean, Gregorioren ahotsaren aldaketa ez zen igarri behar, ama erantzun horrekin lasaitu eta honek alde egin zuen. Aldiz, elkarrizketa honen ondorioz, familiako kideek bazekiten Gregorio oraindik etxean zela. Honekin batera, aita ailegatu zen eta ateari golpe arin batzuk emanda galdetu zuen: -Gregorio, Gregorio! Zer gertatzen da?- Momentutxo bat itxaron eta ahotsa altxatuz ekin zion: -Gregorio, Gregorio! Halaber, beste atearen atzetik arrebak honela galdetu zion goxotasunez: -Gregorio ez al zaude ondo? Zerbait behar al duzu? -Prest nago -erantzun zien biei batera, hitzak garbi ahoskatzeko ahalegin handia eginez bere ahots- geldiz mintzatuz. Aitak gosaltzen jarraitu arren, arrebak ahopeka jarraitzen zuen: -Ireki mesedez, Gregorio. Hala ere, Gregorio ez zen horretan pentsatzen ari; aitzitik, bere buruari zorionak ematen zizkion logela ixteko zuen ohituragatik. Lehenengo egin beharreko gauza geldi- geldiro altxatzea eta ondoren gosaltzea zen. Hau dena egin ostean bakarrik pentsatuko nukeen gainerakoan, eta ez ohean etzanda nengoen moduan. Ohean baten baino gehiagotan posturak eragindako min arintxo bat sentitu izanaz gogoratzen zen, eta sarri askotan jaikitzerakoan desagertzen zena. Jakin-min handia zeukan egun hartako bere irudikapenak nola ihesten zitzaizkion ikusteko. Halaber, ahotsaren aldaketaren arrazoia katarroaren abisua zelakoan zen, hau da, saltzailearen gaixotasun profesionala. Ohazala baztertzea lan oso erraza zen. Horretarako, gorputza albo batera botatzea zuen errazena, horrela ohazala halabeharrez eroriko baitzen. Baina zailtasuna Gregorioren zabaltasun izugarrian zegoen. Zutuntzeko, beso eta eskuz lagundu ahal izango zen; halere, horren ordez, kontrolatu ezin zituen eta gelditu ezinik zeuden hamaikatxo hankaren jabe zen. Eta kontua da, berak zutuntzeko nahia zeukala. Luzatzen zen; eta hanketako bat dominatzea lortzen zuen; baina bitartean, besteek beren mugimendu aske eta mingarriarekin jarraitzen zuten. “Ez da egokia ohean ezerezean egotea" pentsatu zuen Gregoriok”. Lehenik eta behin etzalekutik gorputzeko behealdea kanporatzea otu zitzaion. Baina parte hau -oraindik ikusi gabea, beraz zehaztasunez kokatzea zaila egiten zitzaiona-, mugiaraztea zaila egin zitzaion. Pentsatutakoari geldi-geldiro ekin zion. Gregoriok indar guztiak bilduz, gorputza aurreratu zuen. Zoritxarrez, norabidea gaizki hartu zuen eta ondorioz, oheko hanken jota izugarrizko golpea hartu zuen. Golpearen ondorioz, konturatu zen bere gorputz berriko atalik sentiberena, gorputzeko beheko partea zela. Orduan, burua etzalekuaren goialdera bota zuen berriz ere, oraingoan gorputzaren goiko partea ateratzeko asmotan. Honek ez zuen arazorik ekarri, eta, gorputzeko zabalerak zein pisuak, buruak hasi izandako mugimendua jarraitu zuten. Baina, berau airean ikusitakoan, modu berberean aurrera jarraitzeko beldurra sentitu zuen, horrela erorita zaila izango litzatekeelako burua bere horretan mantentzea; gainera Gregoriorentzako oso garrantzitsua zen momentu hartan konortea ez galtzea. Hori gertatu orduko, nahiago zuen ohean geratzea. Baina, kontrako moduan indar berdinak egin ostean, bere emozioaren morroi ziren hankak ikusirik konturatu zen hasierako posizio berdinean topatzen zela eta berriro lehengoa pentsatu zuen: ez zuela ohean jarraitu behar eta portaerarik zuzenena arriskatzea zela, nahiz eta onik ateratzeko posibilitateak urriak izan. Ordea, laster gogoratu zuen, patxadazko erabakiak hartzea, erabaki arinak hartzea baino zuzenagoa zela. Bere begiak zorroztasunez leihoan finkatu ziren; baina zoritxarrez, bistan zeuden behe- lainoek eta lainoek esperantza eta indar gutxi ematen zieten. “Honezkero zazpiak- pentsatu zuen berriro erlojua begiratzean-. Jada zazpiak, eta oraindik behe-lainoa nagusi da.” Mugitu gabe eta arnasa geldi- geldiro hartuz, pixka batean ohean etzanda jarraitu zuen isiltasunak bere izaerara itzularaziko balu moduan. Hala ere, zazpiak eta laurden jo aurretik altxatuta egotea beharrezkoa zuela pentsatu zuen. Gainera biltegitik norbait heltzear zegoela uste zuen, berau zazpiak izateko gutxi falta direnean zabaltzen dute eta. Oheko hegal batetik irristatuta atera nahi zuen. Seguruenik gorputza horrela botata, burua eusten, ez zuen minik hartuko. Ez zitzaion ezer gertatuko, alde batetik bere lepoak gogorra zirudielako eta bestetik alfonbra gainera eroriko zelako. Gauza batek bakarrik ematen zion burukomina; mugitzean aterako zuen hotsak, honek familia osoa aztoratuko zuelakoan. Baina hau aurrera eramateko erremedio bakarra zen. Gregoriok jada, gorputz erdia ohetik kanpo zuen (metodo berriak lan bat baino jolas bat ematen zuen, atzez kulunkatzea besterik ez baitzen), eta, norbait laguntzera etortzen bazitzaion, lortzea oso erraza izan zitekeela jabetu zen. Pertsona indartsu birekin nahikoa zuela ikusi zuen ( bere aita eta neskamearengan pentsatu zuen ). Bere bizkar puztuaren azpitik beren besoak sartu, eta pisuaren eraginez makurturik hankak lurrean ongi baliatuko ziren ziur asko. Baina komeni al zen laguntza eskatzea atea giltzaz zarratuta zegoela jakinda? Bere egoera larria zela jakinda ere, ezin izan zion eutsi barreari. Operazioa oso aurreratua zeukan, honekin bukatzeko egin behar zuen gauza bakarra, aurrerago egindako mugimenduak baino gogorragoa izango zen beste mugimendu bat egitea zen, alegia. Horretarako gainera, ez zuen denbora askorik, zazpiak eta laurden emateko bost minutu besterik ez zirelako falta. Izan ere, ate joka etorri zitzaizkion. “Biltegiko norbait izango da seguruenik ”, pentsatu zuen Gregoriok, beren hankak gero eta azkarrago mugitzen ziren heinean. Momentu hartan, isilunea zabaldu zen eta halaber esperantza txiki bat sentitu zuen, atea inork ez zuela zabaltzen ikusitakoan. Hala ere, gertatzekoa zena, gertatu zen; neskameak pauso sendoak eman ostean, atea ireki zuen eta. Orduan Gregoriok nahikoa izan zuen bisitariaren berba bakarra entzutea, berau nor zen igartzeko; gerentea zela antzemateko, alegia. Zergatik ote zegoen Gregorio lan egiten , falta egiteagatik horrelako susmoak zabaltzen diren lantegi batean? Bertako langileria osoa ote zen horren barrabasa? Ez ote zitekeen egon beren artean benetako gizonik, goizean ordu pare bat galdu ondoren, tripak janda zoratu arren, ohetik altxatzeko gauza ez zenik? Beharrezko al zen ikerketatxo hura egiteko mutiltxo bat bidaltzea baina, gerentea bera etortzea? Orduan Gregoriok, pentsamendu guzti hauek behartuta, etzalekutik salto egin zuen. Handia ez zen, baina golpeak sortutako hots gor bat entzun zen. Alfonbrak golpea arindu zuen; bere lepoa uste zuena baino elastikoagoa zenez, zaratotsa ez zen horren beldurgarria izan. Ordea, burua eusteko ez zuen arretarik jarri eta ondorioz, min hartu zuen eta minaren minez alfonbraren kontra estutu zen. -Hor barruan zerbait gertatu da- esan zuen gerenteak ezkerreko gelatik. Ezinezkorik ez dagoela pentsatuz, egunen batean gerenteari ere antzeko zerbait gerta zitzaiokeela imajinatu zuen Gregoriok. Gerenteak bere partetik, Gregorioren pentsamendua irakurriko balu bezala, pauso sendo batzuk eman zituen bere txarolezko zapatekin. Ondoko logelatik arrebak isilka deitu zion. -Gregorio, biltegiko gerentea dago berton. -Badakit -erantzun zion indarge, arrebak ozta -ozta entzun zuen heinean. -Gregorio- esan zuen aitak ezkerreko gelatik-, gerenteak galdetu dit ea zergatik ez duzun hartu lehenengo trena. Ez dakigu zer erantzun, eta gainera zurekin aurrez aurre berba egin gura du. Beraz, zabaldu atea, mesedez. Ez arduratu gelan dagoen kaosagatik, berak ulertuko du eta. -Egun on, Samsa jauna!- sartu zen gerentea afektiboki. -Ez dago ondo- esan zion amak gerenteari, aitak berbetan segitzen zuen bitartean-. Gaixorik dago eta. Bestela zelatan galduko zuen bada trena? Gregorio biltegirako baino ez da bizi, ez da gau bakar batean ere kaleratzen eta! Eta jakin beza, premiazkoa denean ere ez dela kalera irtetzen. Gurekin batera afaltzen du eta egunkaria leitzen isil=isilik egoten da irtenaldiko ibilbideak aztertzen. Bere aisialdi bakarra aroztegia da. Bere logelan zintzilikatuta dagoen egurrezko markoa ikusten baduzu ikusi, zeharo zurtuta geratuko zara; hiruzpalau arratsaldetako beharra izan du. Oraintxe ikus dezakezu, hots, atea zabaltzean duenean. -Laster naiz prest- esan zuen modu isil batean, elkarrizketako berbarik ez galtzeko asmotan -Emakumea, seguru zuk esan bezala direla gauzak, baina ez al du ezer larririk izango! Nik horixe espero dut behintzat. Hori bai, merkatariok sarri askotan gorputz txarra izan arren, lanean jarraitu behar dugu; negozioan gainetik ez dago ezer! -Beno -galdetu zuen aitak, estututa eta atea berriro joz-;sar al daiteke behingoz gerentea? Ezkerreko gelan isiltasuna zen nagusi, eta eskuinekoan ordea, arrebaren negar- zotinak entzuten ziren. Baina, zergatik ez ote zuen nahi Gregoriok besteekin elkartu gura? Egia esan, esnatu berria zen eta ez zen ezta janzten hasia ere. Baina, zergatik ote zegoen negarrez? Agian, neba altxatzen ez zelako, atea zabaltzen ez zuelako, gerenteari pasorik ematen ez ziolako, bere lana galtzeko arriskuan zegoelako, eta kasu horretan, nagusiak berriro ere gurasoak gogor estutuko zituen aspaldiko zor haien kontura. Ordea, hauek momentuz, ez ziren arrazoizko burukominak. Gregoriok han jarraitzen zuen, eta ez zitzaion burutik ezta pasatu ere egin bere familiakoak bertan behera uztea. Alfonbra gainean zetzan, eta zegoen egoeran egonda inork ez zion bere gerenteari pasatzen utziko. Baina deskortesia txiki hori ez zen nahikoa arrazoi lantegitik botatzeko. Eta Gregoriok arrantzekin molestatzea baino, bakean uztea hobe zela pentsatu zuen. Hala ere, besteek Gregoriorengan zuten ezjakintasunak, kezkatzen zituen. - Samsa jauna -azkenean esan zuen gerenteak, ahots harroz-, honek guztiak zer esan nahi du? Zure logelan zarratzeaz gain, monosilaboekin erantzuten duzu. Halaber, arrazoirik gabe kezkatzen dituzu gurasoak eta axolagabekeria osoz laneko kontuak baztertzen dituzu. Zure familia kideen eta enpresaren izenean, arrazoiak eman ditzazula eskatzen dizut. Harrituta naukazu. Beste mota bateko gizona zinela uste nuen, hots, gizon zentzudun eta formala zinela. Egia esateko, gaur goizean patroiak zure faltaren arrazoi posible bat eman dit: bart kobratzeko agindu zitzaizuna. Nik esan nion neronek erantzungo nuela horren aurrean, eta horrelakorik pentsatu ere ez egiteko, mesedez; baina orain, zure portaera ikusita, ez daukat zure alde egiteko asmorik. Zure egoera, beraz, ez da horren segurua. Nire asmoa gauza guzti hauek zuri bakarrik esatea bazen ere, orain zure guraso eta arreba onberek entzun behar izan dute guztia. Gainera, zuri bost axola niri denbora galaraztea ere. Azkenaldian ez gara larregi saiatu lanean eta gainera ez dira oso garai onak negoziatzeko; hori guk ere aitortzen dugu. Baina Samsa jauna, ez dago ezta negozioak bertan behera uzteko garai onik ere. -Banoa -oihukatu zuen Gregoriok, bere onetik aterata, errietaren erdian guztiaz ahantzirik.- Oraintxe noa. Eritasun bat dela eta egon behar izan naiz ohean, gainera oraindik jaiki barik nago. Momentutxo bat mesedez! Hobeto nagoen arren, oraindino ez nago uste bezain ongi. Ez dakit zer gertatu zaidan! Atzo ondo sentitzen nintzen eta hori badakite nire gurasoek ere. Beno, atzo arratsaldean sentitu nituen lehen sintomak. Zelatan ez dute nabaritu lehenago? Zelan ez nien esan ezer biltegikoei? Izan ere, sarritan uste izaten dugu etxean geratu gabe osatuko garela eta ez da horrela izaten. Mesedez, gizona, izan iezaiezue begirune nire gurasoei! Esan dizkidazunak esateko ez dago arrazoirik. Bistan dago ez dituzula nire azken bezeroen eskaera-orriak irakurri. Gainera, zortzietako trena hartuko dut. Deskantsu hau indarberritzeko ez zait batere gaizki etorri. Ez ezazu galdu denbora gehiago. Laster izango naiz biltegian. Azaldu nagusiari nik esandako guztia eta eskatu barkamena nire partetik. Guzti hau zioen bitartean, zailtasun handirik barik, kutxara hurbildu zen. Bertan, zutitzen saiatu zen. Atea ireki eta gerentearen aurrean jarri eta berba egin gura zuen berarekin. Horren gogotsu deitzen zeudenen aurpegiak ikusteko irrikaz zegoen. Ez zen bere errua izango izutzen baziren, beraz, ez zuen zertan beldurturik. Ezta lasai geratzen baziren ere. Pixka bat mugituz gero, zortzietako trena hartuko zuen. Baten baino gehiagotan egin zuen laban kutxako horma lauekin; baina azkenean zutitu zen. Sabeleko mina handia bazen ere, horrek ez zuen kezkatzen. Orduan bere burua ondoko aulkiko bizkarraldearen kontra jarri zuen eta haretxen ertzei hankez oraturik geratu zen. Lasaitu zenean isildu egin zen gerentearen berbak entzuteko. - Zerbait ulertu al duzue? -galdetu zien gurasoei-. -Ai ene! -egin zuen amak negarrez. Seguruenik txarto egongo da eta gu hemen berari zirikatzen. =Eta jarraian dei egin zuen: -Grete! Grete! -Zer behar duzu, ama? -erantzun zuen alabak gelaren beste txokotik. -Mediku baten bila joango zara segituan; zure neba gaixorik dago eta. Zoaz arrapaladan! Entzun al duzu zelan egiten zuen berba? -Ana! Ana! -aitak egin zuen dei txaloak emanez-. Deitu iezaiozu segituan sarrailagile bati. -Animalia bat da- esan zuen gerenteak. Harrera gelan, korrika zetozen bi gazteren gona hotsa entzun ahal izan zen ( nola jantzi zen horren azkar arreba? ), eta, etxeko ateak, kolpean irekitzean, atera zuen zarata bortitza. Baina ez zen entzun ate kolperik. Ezbeharren bat gertatu den etxeetan gertatzen den legez, atea irekita utzi zuten. Halere, Gregorio hagitz lasaiago zegoen. Egia da bere berbak ulergaitzak zirela, berari argiak iruditu zirela arren. Horregatik bada, besteak zerbait arraroa gertatzen zela konturatu ziren eta ondorioz, laguntzera hurbildu zitzaizkion.Besteek lehenengo antolaketak erabakitasunez eta irmotasunez hartu izanak lasaitu egin zuten. Berriz ere gizakien artean zegoela iruditzen zitzaion, eta biengandik, bai medikuarengandik bai sarrailagilearengandik, bereizketarik gabe, ekintza arraro eta txundigarriak espero zituen. Eta, hurbiltzear zeuden elkarrizketa erabakigarrietan ahalik eta argien mintzatzeko asmoz, arinkeriaz eztarria garbitu zuen, arinki egitera beharturik zegoela, zarata hau ere giza-estula ez zela pentsatuko zuten beldur, horiek bereiztu ahal izateko segurtasunik ez zuelako. Bitartean, ondoko gelan, isiltasun handia zen nagusi. Gurasoek beharbada, nagusiarekin mahai inguruan jesarririk, honekin ahapeka hitz egingo zuten. Agian guztiak atetik gertu zeuden entzuten. Besaulkiarekin batera astiro-astiro hurbildu zen Gregorio atera; hara iristerakoan, jesarlekua utzi, atera salto egin zuen eta zutik eutsi zen, oratuta, bere hankek zuten lirdingagatik. Horrela zegoela, atseden hartu zuen egindako ahaleginagatik. Gero, sarraila barruko giltza birarazten saiatu zen bere ahoa erabiliz. Zoritxarrez, ez zuen guk zehazki hagin deritzogunik. Zerekin oratuko zuen orduan giltza? Baina barailak, ordea, oso indartsuak ziren, eta, horietaz baliatuz, giltza mugitu ahal izan zuen, horrek eragiten zion minean erreparatu barik, izan ere likido ilun batek irten zuen bere ahotik, giltzean labaindu eta lurrera tantaka erortzen zela. –Entzun iezadazue- esan zuen nagusiak alboko gelan-. Giltza birarazten ari da. Hitz horiek jarraitzeko bihotz eman zioten Gregoriori. Baina guztiek, aitak, amak, zera oihukatu behar izan zioten: -Aurrera, Gregorio!- Bai, zera oihukatu behar izan zuten: -Beti aurrera! Saiatu zaitez!. Eta guztiak bere ahaleginaren ondorioak larritasunez ikusteko zain zeudela imajinatuz, bihotz-bihotzetik giltza haginkatu zuen, nahiko ahulduta. Eta, giltzak sarrailan jira egiten zuen heinean, bera mantendu egiten zen, airean alde batetik bestera zebilela, ahotik eskegita, eta, beharrezkoa zen arabera, giltzean oratzen zen edo bere gorputzeko pisu guztiaz beherantz bultzatzen zuen. Sarrailaren hots metalikoak, amore ematerakoan, bere senera guztiz itzularazi zuen. –Beno- esan zuen, sekulako zizpurua emanez-. Ez da sarrailagilea etorri izan behar. Eta buruarekin kisketa jo zuen atea guztiz zabaltzeko. Atea zabaltzeko modu hau zela eta, sarrera librea zegoen arren, ez zuten Gregorio ikusi. Lehendabizi, ateko orrietako bat astiro bultzatu behar zen, atalasean atzeraka lazki ez jausteko kontu handiz. Eta mugimendu zail hau oraindik nola egin zezakeen pentsatzen zegoela, beste ezertan pentsatzeko astirik ez zuela, nagusiarengandik “ene!” entzun zuen, haizearen orroa bezala entzun zena, eta atetik hurbilen zegoen gizon hau ikusi zuen, baita eskuarekin ahoa nola estaltzen zuen eta poliki atzerantz egiten zuen ere, indar ikusezin batek mekanikoki bultzatuko balu bezala. Amak- nagusia han egon arren, ilea nahasia zuena burezurreko gainaldean- lehenengo Gregoriori begiratu zion, eskuak elkartu zituen, gero berarengana bi pausu eman zituen, eta azkenean zerraldo erori zen, bere gonak inguruan sakabanaturik eta aurpegia bularreko sakontasunean estalia zegoela. Aitak ukabilarekin mehatxu egin zuen, etsaitasuna erakutsiz, Gregorio logela barrurantz bultzatu nahi izango balu bezala; gero buelta eman zuen, etxeko sarrerara segurtasunik gabe abiatu zen, eta, begiak eskuekin estaliz, negarrak bere bular sendoa astintzen zuela. Gregorio, orduan, ez zen logelara guztiz sartu; bere logela barruan itxita zegoen ateko orrian eutsi zen; horrela, bere gorputz erdia baino ezin zitekeen ikusi, burumakur ingurukoak zelatatzen zituela. Bitartean, eguna argituz joan zen, eta beste aldeko espaloian aurrez aurreko eraikin beltzituaren zati txiki bat ikus zitekeen. Ospitale bat zen, eta bertako fatxada monotonoa leiho simetrikoek desegiten zuten. Ez zuen atertu, baina ordurako tanta bakanak baino ez zeuden, lurreko leku ezberdinetan ikus zitezkeenak. Mahai gainean gosaria zerbitzatzeko tresnak zeuden, izan ere, aitarentzat huraxe zen eguneko jateko momenturik garrantzitsuena, eta egunkari ezberdinak irakurtzen luzatzea ikaragarri gustuko zuen. Gregorioren aurrez aurre zegoen horman eskegitako mihisean bere argazki bat zegoen, zerbitzu militarrean zegoela eginikoa eta teniente uniformea erakusten zuena, eskua lepoan jarria, arduragabekeriaz irribartsu, bere jarrera eta janzkerak errespetua eskatuko balute bezala. Gela hori etxeko sarrerara begira zegoen; atetik etxekoa ikus zitekeen, irekita ere bazegoena, baita eskailera-burua ere. - Beno- esan zuen baretasuna mantendu zuen bakarra bera izan zen uste osoa zuela-. Beno ba, berehala jantziko naiz, erakusgaiak hartuko ditut eta bidaia hasiko dut. Bidaia egiten utziko didazue, ezta? Nagusi jauna, burugogorra ez naizela eta gustura lan egiten dudala ikus dezakezu. Bidaiatzea nekagarria da; baina ni ezin naiteke bidaiatu gabe bizi. Nora zoaz, nagusi jauna? Saltokira? Bai? Gertatu den guztia gertatu den bezalaxe kontatuko al duzu? Edonor ezgai izan daiteke batzuetan lanerako; baina momentu horietan langileak mesedegarri izan direla ohartu behar dira nagusiak eta jakin beharko lukete, ezgaitasuna gainditu ostean, gogotsuago eta arduratsuago lan egingo dutela. Nik, zuk ondo dakizun bezala, lan handia zor diot buruzagiari. Baina, bestalde, nire gurasoak eta nire arreba ere zaindu egin behar ditut. Egia da gaur estuasun larri baten nagoela. Baina lan eginez gainditzea lortuko dut. Mesedez, ez ezazu egoera gehiago zaildu. Nire alde jarri zaitez. Saltzailea inork maite ez duela badakit. Guztiek uste dute dirua erruz irabazten duela, eta, horretaz gain, ederto bizi dela. Egia da aurriritzi hau desager dadin arrazoi berezirik ez dagoela. Baina zuk, nagusi jauna, beste langile guztiek baino askoz gehiago dakizu, eta, geure artean, buruzagia barne, guztiaren jabe dena, sarritan erratu egiten da langileei buruz. Zuk ondo dakizu saltzailea, urteko egun gehienak saltokitik kanpo ematen dituenez, zurrumurru ugarirako pizgarri erraza dela eta funsgabeko kointzidentzia eta kexetarako biktima egokia ere bai. Horien aurka defendatzea ez da batere erraza, gehienetan horien berri ere izaten ez duelako, eta bidaia batetik leher eginda itzultzen denean baino ez ditu kausa ikusezin baten ondorio negargarriak zuzenean nabaritzen. Nagusi jauna, ez zaitez arrazoia ematen didazula erakusten didan ezer esan gabe joan, neurri batean behintzat. Baina, Gregoriok lehen hitzak esandakoan, nagusiak buelta eman zuen eta hari destainaz begiratzen zion, ezpainekin mesprezuzko keinu bat eginez. Gregoriok hitz egiten zuen bitartean, ez zen momentu bat ere lasai egon. Aterantz urrundu zen Gregoriori begirik kendu gabe, baina astiro-astiro, indar misteriotsu batek gela hartatik alde egitea galaraziko balu bezala. Etxeko sarrerara iritsi zen azkenean eta, oina lurretik altxatu zuen arintasuna ikusirik, sua zapaldu zuela eman zuen. Eskumako besoa eskailerarantz luzatu zuen, han, mirari moduan, askatasuna aurkitu ahal izango balu bezala. Nagusiak era horretara alde egitea onartu ezin zezakeela ulertu zuen Gregoriok, bestela saltokian zuen lanpostua arriskuan baitzegoen. Bere gurasoek ez zuten berak bezain ondo ulertzen egoera, urteek aurrera egin ahala, etxe hartan Gregoriok euren bizitzarekin baino ez akaba zezakeela pentsatu izan zutelako; horretaz gain, momentuak sortutako egonezinagatik, eta horren ondoriozko zereginengatik, zuhurtasuna ahazturik zuten. Baina ez zitzaion hori gertatu Gregoriori; honek bazekien nagusia atxikitzeak zuen garrantzia, baita berau lasaitu, konbentzitu eta erakartzeak ere. Horren guztiaren menpe zegoen Gregorioren eta bere senideen etorkizuna. Bere arreba gutxienez hantxe egongo balitz! Oso azkarra zen; Gregorio oraindik bere bizkar gainean etzanda zegoenean negar egin zuen. Seguru asko nagusia, neska politarekin adeitsua izango zelakoan, neskak nahi izandako edonora joateko prest egongo litzateke. Etxeko atea itxiko zukeen eta sarreran bertan ezustekoa kendu lioke. Baina arreba ez zegoen han, eta Gregorio bere kabuz moldatu behar zen. Eta, mugitzeko zuen gaitasun berria oraindik ezagutzen ez zuela ohartu barik, ezta posibleena ere, eta ziurrena ere bazena, hau da, besteek bere diskurtsoa ulertuko ez zutela, eutsita zegoen logelako atearen orritik banandu zen, bestearen zabaldurak sortutako atearen orritik irristatu zen nagusiarenganantz aurrera egiteko nahiarekin, eskailera-buruko barandan komikoki oraturik jarraitzen zuena. Berehala lurrera erori zen, alferrekoak ziren ahaleginak eginez bere hanka nimiño eta ugarietan eusteko, ahopeka kexa txikia egiten zuela. Momentu hartan, egun hartan lehenengo aldiz, benetako ongizate batek hartua bezala sentitu zen: hankatxoek, lurrean eutsita, zuzen-zuzen obeditzen zuten. Poztasun naturalez nabaritu zuen, eta berak nahi zuen lekura eramateko ahalegina egiten zutela ohartu zen, bere sufrimenduen amaiera iritsi zela adierazi zuena. Baina Gregorio, egin beharreko mugimendu gogorragatik, lurraren arrasean alde batetik bestera zebilenean, ez oso urrun eta bere amaren aurrez aurre, honek bat-batean salto egin zuen eta garrasika hasi zen, besoak luzatuz eta atzamarrak banatuz: -“Lagundu! Jainko maitea! Lagundu!”. Burua makurtzen zuen Gregorio hobeto ikusi ahal izateko; baina, bat-batean, suposizio hau ezeztatzeko asmoz, atzerantz erori zen, mahai gainean bizigabe moduan jausiz, eta oraindik hau ipinita zegoela gogoratu gabe, bertan jesarrita geratu zen, bere alboan iraulitako kafeontzitik kafea zorrotadaka isurtzen zegoela ohartu barik, alfonbratik zehar zabalduz. - Ama! Ama!- xurxulatu zuen Gregoriok, goitik behera begiratuz. Momentu baten nagusiak bere burutik alde egin zuen; eta ezin izan zuen, isuritako kafea ikusterakoan, bere barailak behin eta berriz hutsean ireki eta itxi baino. Amak, mahaitik alde egiten ahalegintzen zebilenean, berriz ere garrasi egin zuen eta bere burua aitaren besoetan bota zuen, bera laguntzera zihoana. Baina ordurako Gregoriok ezin zien bere gurasoei jaramonik egin; nagusia eskaileran zegoen eta, kokotsa barandan jarrita zuela, ikuskizun hari azkenengoz begiratu zion. Gregoriok indarra hartu zuen nagusiarengana heltzeko asmoz, baina hark zerbait susmatu zuen, izan ere, salto bat emanda hainbat eskailera-maila jaitsi baitzituen eta desagertu egin zen, baina horren aurretik eskailera osoan entzun ziren oihuak bota zituen. Zoritxar hau guztia gutxi balitz, nagusiaren ihesaldiak aita ere guztiz aztoratu zuen, momentu hartaraino lasai samar egon zena; izan ere, iheslariaren atzean arin joan beharrean, edo gutxienez Gregoriok hori egitea baimendu izan balu, eskumako eskuarekin nagusiaren makilari heldu zion- hau ez zen makila batzeaz gogoratu ere egin, ezta bere kapela eta berokia batzeaz ere, aulki baten ahaztuak- eta, beste eskuan mahai gainean zegoen egunkari handi bat hartuz, prestatu egin zen, lurrean ostikada indartsuak emanez, papera eta makila erabiliz, Gregorio bere logela barruraino atzera eginarazteko. Azken honen erreguek ez zuten ezertarako balio izan, ulertu ez zituztenak; eta, burua era otzanez bere aitarenganantz bueltatu bazuen ere, haren ostikada indartsuak bikoiztea baino ez zuen lortu. Amak, bere aldetik, eguraldi txarra egon arren, leiho bateko kristala jaitsi zuen eta, kanporantz bortizki makurturik, aurpegia eskuekin estaltzen zuen. Kanpoko eta eskailerako airearen artean haize indartsua sortu zen; leihoetako errezelak harrotu egin ziren; mahai gaineko egunkariak ere bai, eta orrialde solte batzuek lurretik hegan egiten zuten. Aitak, errukigabe, txistu basatiekin presatzen zuen atzera-egitea. Baina Gregoriok oraindik ez zekien atzerantz ondo ibiltzen, eta horregatik oso astiro zebilen. Gutxienez buelta eman ahal izan balu! Arnas batean bere logelan egongo litzateke. Baina, bere makaltasuna zela-eta ez zuen bueltarik eman nahi izan aita urdurituko zuen beldur, honek zuen makila tentea burua zauritu edo bizkarra hausteko prest zegoela. Azkenean, hala ere, ez zuen beste erremediorik izan eta buelta eman behar izan zuen, amorruz ohartu baitzen atzerantz ibiliz norabidea mantentzea ezinezkoa zitzaiola. Horrela, bere aitari estuasunez begiratzeari uzten ez ziola, ahalik eta arinen buelta ematen hasi zen, hau da, makaltasun ikaragarriz. Aita haren borondate onaz jabetu behar izan zen, erasotzeari utzi baitzion, urrunetik makilaren puntarekin jiratu beharreko norabidea zuzenduz. Gutxienez txistu jasanezin hura gelditu izan balitz! Burua guztiz galtzea eragiten zion honek Gregoriori. Buelta guztiz amaitzeko gutxi falta zitzaionean, txistu hark nahastu eta atzera pixka bat egin zuen. Atearen aurrez aurre egotea lortu zuen azkenean. Baina bere gorputza ate hartatik oztopo barik igarotzeko handiegia zela jabetu zen momentu hartan. Aitari, momentuan zituen gogoak ikusirik, beste orria zabaltzea ez zitzaion, jakina, bururatu leku nahikoa izan zezan. Ideia batez baino ez zegoen beteta: Gregorio, lehen bait lehen, bere logelan sartu behar zen. Hala ere, sartu ahal izateko Gregoriok behar zituen prestaketa gogaikarri guztiak ez lituzke inoiz ere onartuko eta, era honetara, atea igaro. Honetarako inolako oztoporik egongo ez balitz bezala, Gregorio bultzatzen zebilen handitzen zioan iskanbila sortzen. Gregoriok bere atzean entzuten zuen ahotsak ez zuen aita batena zenik ematen. Gregorio ateko markoaren kontra estutu zen. Albo batez tentetu egin zen; atalasean zeharka jarrita zegoen orain, bere alboa guztiz minduta eta zaurituta zegoela. Ateko argitasunean irudi nazkagarri batzuk ikus zitezkeen.Gregorio trabaturik geratu zen han, ez zen bere kabuz inolako mugimendurik egiteko gai. Alde bateko hankatxoak airean zeuden, eta beste aldekoak lurrean zapaldurik min handia sortuz... Horrelako baten, logelan azkar sarrarazi zuen kolpe indartsu eta, era berean, salbatzailea eman zion aitak atzetik, odoletan hastea eragin ziona. Gero, makilarekin itxi zuen atea, eta azkenean guztia lasaitu egin zen. ==2. Kapitulua== Gaua iritsi zen arte Gregorio ez zen logale neketsu hartatik esnatu, konortegabetze baten antzekoa izan zena. Hala ere, ez zen bere kabuz askoz beranduago esnatuko, ordurako lo nahiko egin baitzuen, baina isilpeko pauso batzuen marmarrak eta kontuz itxitako sarrerako atearen zaratak esnatu zutela iruditu zitzaion. Tranbia elektrikoaren islak logelako sabaia eta altzarien gainaldea argitzen zituen; baina behean, Gregorio zegoen lekuan, iluntasuna zen nagusi. Astiro eta oraindik trakeski, bere garroekin haztamuka ibiliz, euren balioa ulertua zuela, ateraino hurbildu zen gertatu zena ikusteko asmoz. Bere ezkerraldea zauri bakar, luze eta nazkagarria zen. Herren zebilen, hautaketa bidez eta simetrikoki, bere hanka hilera bien gainean. Beste alde batetik, hauetariko bat, goizean jazotako istripuan zauritua, - miraria izan zen besteak zauririk gabe izatea!-, bizitza barik narras zeraman. Atera iristerakoan, bertara erakarri zuena jateko zerbait izan zela ohartu zen. Katilukada bat azukredun esne ikusi zuen, ogi zuridun zatitxoak igerian zeudela. Pozaren pozez barre egiteko zorian egon zen, goizean baino askoz gose handiagoa baitzuen. Berehala, burua katiluan murgildu zuen begiak estaltzeraino ia-ia; baina laster etsita atera behar izan zuen, ez bere ezkerraldeko minak lana zailtzen zuelako bakarrik (jan ahal izateko gorputz osoa mugitu behar zuen), esnea, momentu hartara arte gehien gustuko zuen edaria zena -horregatik, zalantza barik, arrebak han utzi zuen-, ez zitzaiolako batere gustatu baizik. Ia-ia nazkatuta urrundu zen katilutik, eta berriz ere logelako erdialderantz irristatu zen. Jangelan gasa piztuta zegoela ikusi zuen ateko zirrikitutik. Baina, ohikoa zenaren aurka, ez zitekeen aita amarentzako ozenki irakurtzen ari zela entzun ezta arrebaren gaueko egunerokoa ere. Ez zen txintik ere entzuten. Agian ohitura hau, arrebak bere eskutitzetan beti aipatzen zuena, azkenaldian desagertu egin zen. Baina inguruko guztia ere isilpean zegoen, eta, ziur aski, eraikina ez zen hutsik egongo. –Zelako bizimodu lasaia duen neure familiak!- pentsatu zuen Gregoriok. Eta, bere begiradak gerizpean finkaturik zituen bitartean, bere guraso eta arrebari hain bizitza barea eman ahal izateaz harro sentitu zen, hain inguru politean. Ikaraz pentsatu zuen lasaitasun, ongizate eta poztasun haiek amaitzear zeudela... Burutazio hauek nahas ez zezaten, nahiago izan zuen fisikoki astintzea eta logelatik arrastaka hasi zen. Gauean zehar ateko orri bat zabaldu zen, eta beste batean bestea: norbaitek, zalantza barik, sartu beharra zuen eta duda-mudatan zebilen. Gregorio, hori ikusita, jangelara ematen zuen atearen aurrez aurre jarri zen, bisitari zalantzatia barrurantz erakartzeko prest, edo gutxienez hura nor zen ikusteko asmoz. Baina atea ez zen berriro ireki, eta alferrik itxaron zuen. Goizeko lehen orduetan, atea zarratuta zegoenean, guztiak barrura sartzen saiatu ziren, eta berak orain ate bat zabaldu zuela, eta besteak ere ireki zituztela, zalantza barik, egunean zehar, ez zen inor gehiago joaten, eta giltzak ateko kanpoaldean zeuden, sarrailetan. Gauez, oso berandu, jangelako argia itzali zen. Hori dela eta, ordura arte bere gurasoak eta arreba iratzarrita egon zirela ulertu zuen Gregoriok. Oin-puntetan urruntzen ari zirela aditu zuen. Goiza iritsi arte ez zen, seguru asko, Gregorio ikustera inor sartuko; honek denbora nahikoa zuen, gogaitua izateko beldur barik, momentu hartatik aurrera bere bizitza zelan antolatu beharko lukeen pentsatzeko. Baina sabaia oso garaia zuen eta hotza zen logela hark, muturrez aurrera egotera behartzen zuenak, beldurra eman zion, zergatia zein zen ulertu barik, bere logela baitzen, bost urte bertan bizitzen zeramatzana. Zakartasunez, eta nolabaiteko gorritzea zuela, sofa azpira arin abiatu zen, non, marruskatua sentitzeaz gain, burua altxatu ezin zuelako, berehala ondo sentitu zen, kexa bakarra gorpuzkera handiegiak bertan osorik sartzea eragozten ziola soilik zela. Horrela eman zuen gau osoa, parte bat erdi lo, gose handiak esnatzen zuela, eta beste parte bat oso ondo zehaztu gabeko ardurek eta itxaropenek hartua, baina ondorioa beti, gutxienez, pazientzia eta lasaitasunez ibili beharra zen eta, era berean, berak, oraingo egoeran, nahigabe sortzen zituen trabak familiak jasan ahal izatea. Goizean goiz- egunak ozta-ozta argitzen zuenean- erabaki hauen indarra nabaritzeko aukera izan zuen Gregoriok. Bere arrebak, ia-ia prest, sarrerara ematen zuen atea ireki zuen eta jakin-minez barrurantz begiratu zuen. Hasieran ez zuen ikusi; baina sofaren azpian doi-doi ikusterakoan – lekuren baten egon behar zuen, Jaungoiko maitea! Ez zuen hegan egingo!- hain geratu zen ikaraturik non, bere buruaren jabe ez zela, atea berriz itxi zuen. Baina bere jokabidez damutu omen zen, izan ere, berehala itzuli zen atea zabaltzera eta behatz-puntetan sartu zen, larritasun handiko gaixo baten logela edota ezezagun batena izango balitz bezala. Gregoriok, burua ia-ia sofatik kanpo zuela, arrebari begiratzen zion. Esnea edan ez zuenik ohartuko zen eta, jangura falta ez zela ulerturik, egokiagoa zen besterik ekarriko zion? Baina, bere kabuz egiten ez bazuen, Gregoriok nahiago zuen gosez hil horren berri eman baino, hala ere sofa azpitik irtetzeko gogo izugarriak zituen, bere oinetara zuzendu eta jateko zerbait ekar ziezaiola erregutzea. Baina arreba, harriturik, berehala katilua ukitu gabe zegoela jabetu zen; esne apur bat baino ez zuen isuri. Hauxe berehala garbitu zuen; ez eskuz, trapu bat erabiliz baizik, eta eraman egin zuen. Aurrekoaren ordez zer ekarriko zion ikusteko irrikitan zegoen Gregorio, horri buruzko uste asko eta desberdinak eginez. Baina ez zuen inoiz bere arrebaren onberatasunak gordetzen zuena asmatuko. Gustuko zuena zer zen jakiteko asmoz, jaki desberdin eta ugari ekarri zizkion eta egunkari zahar baten gainean hedatu zituen: ia usteldutako lekaleak; aurreko eguneko afariko hezurrak, gogortutako saltsa zuri batek inguraturik; mahaspasak eta almendrak; gaztai zati bat, bi egun lehenago Gregoriori jangaitz iruditu zitzaiona; ogi zati gogor bat; gurinez igurtzitako beste bat, eta gurinez eta gatzez igurtzitako hirugarren bat. Honi katilua gehitu zion, Gregoriorentzat betiko izango zela ematen zuena, baina orain urez beterik zegoen. Eta sentiberatasunez (bera bertan egongo balitz, Gregoriok jango ez zuela bazekienez) ahalik eta arinen joan zen, eta giltzaz itxi zuen, Gregoriok zalantza barik eroso eta lasai egon zitekeela uler zedin. Gregorio jatera zihoanean, bere hankek burrunba baten antzekoa zen zerbait eragin zuten. Bestalde, zauriak guztiz sendatuta omen zeuden, ez baitzuen inolako trabarik nabaritu; hala ere honek harritu egin zuen, hilabete lehenago aizto batekin atzamarra zauritu zuela eta bezpera aurreko egunean min nahiko handia izan zuela gogoratu zuen eta. - Lehen baino sentikortasun gutxiago dut orain ala?- pentsatu zuen, gaztaia sabelkoikeriaz miazkatzen hasi zen bitartean, lehenengotan eta indar handiz erakarri zuena. Aurki, poztasunagatik begiak negarrez beterik zituela, gaztaia, lekak eta saltsa elkarren segidan irentsi zituen. Jaki freskoak, ostera, ez zituen gustuko; euren usaina jasanezina egiten zitzaion, eta jan nahi zituen gauzak urrun eraman behar izan zituen. Aspaldi amaitu zuen. Leku berean alferkeriaz etzanda zegoen, arrebak, alde egin behar zuela, zalantza barik, esateko, poliki-poliki giltza birarazi zuenean. Lo egon arren, Gregorio izutu egin zen eta sofa azpian berriz ezkutatzera abiatu zen. Baina arrebak gela hartan egin zuen egonaldi laburrean zehar bertan geratzeak, borondatezko ahalegina kostatu zitzaion orain; izan ere, janari oparoaren eraginez, bere gorputza zertxobait handiagotu zen eta nekez har zezakeen arnas leku txiki hartan. Itoaldi arin batek mendean harturik, begiak ireki-ireki eginda, bere arrebari begiratzen zion, gertatzen ari zenaren berri ez zekiena, eta hau erratzez garbitzen zebilen, janariaren hondakinak ez ezik, Gregoriok ukitu ere egin ez zituen jakiak ere, horiek aprobetxatu ezin balira bezala. Eta hori guztia zakarrontzi batera bortizki botatzen zuela ikusi zuen, egurrezko tapa batez estali eta azkenik bertatik atera zuen. Gelatik irten orduko, Gregorio bere ezkutalekutik irten zen, nagiak bota eta arnas hartu zuen. Honela jaso zuen Gregoriok bere eguneroko janaria; goizean behin, gurasoak eta neskamea lo zeudenean, eta bestea bazkariaren ostean, gurasoek lo-kuluxka egiten zuten artean eta neskamea erosketaren bat egitera zihoanean, honetara arrebak bidaltzen zuela. Ziur aski eurek ere ez zuten Gregorio gosez hiltzea nahi izango; baina agian ezin izango lukete bere bazkalorduetako ikuskizuna jasan, eta arrebaren bitartez soilik berri izatea hobea zen. Agian gurasoek beste nahigabe bat izatea saihestu nahi zuen honek, jasan behar zuten guztia kontuan hartuz. Gregoriok ezin izan zuen inola ere jakin goiz hartan zein aitzakiaren bidez eskatu zioten barkamena medikuari eta sarrailagileari. Norbaitek uler zezan ahaleginik egiten ez zuenez, inork ez zuen pentsatu, ezta arrebak ere, Gregoriok besteak uler zitzakeenik. Ez zuen, beraz, bere buruari erantzutea baino beste erremediorik izan arreba bere logelara sartzen zenean, adia egin eta santu guztiei laguntza eske zebilenean. Aurrerago, arreba egoera berri horretara hobeto ohitu zenean (ezin daiteke, jakina, suposatu guztiz ohituko zela), arrebarengan asmo adeitsuren bat nabaritu ahal izan zuen Gregoriok, edo, gutxienez, era horretara har zitekeen zerbait. - Gaurkoa gustatu egin zaio, bai horixe! -esaten zuen, Gregoriok bapo jaten zuenetan; aurkakoetan, maiztasun handiagoz ematen zena, ia-ia tristetasunez esaten zuen: - Arraioa! Gaur ez du ezer jan. Baina, Gregoriok berriren bat ere zuzenean jakin ezin zuenean, alboko logeletan gertatzen ari zena arreta handiz jarraitzen zuen, eta ahotsak entzuten zituen bezain laster, ahotsak zetozen logelara ematen zuen atera korrika abiatzen zen eta bertan itsatsita balego bezala geratzen zen. Lehenengo egunetan batez ere, elkarrizketa guztiak berari buruzkoak ziren, argiegiak ez ziren arren. Bi egunetan zehar, momentu hartatik aurrera hartu beharreko jokabideari buruz mintzatu ziren bazkalordu guztietan. Baina bazkalorduetatik kanpo ere horri buruz berba egiten zuten, familiako kide batek ere etxean bakarrik egon nahi ez zuelako, eta etxea hutsik ere utzi nahi ez zutenez, han beti bi pertsona zeuden gutxienez. Lehenengo egunean bertan, neskameak – besteek ez zekiten zer zekien gertaera haiei guztiei buruz- belauniko erregutu zion amari berehala kalera zezan, eta alde egin zuenean, ordu laurden beranduago, egindako mesede ikaragarria eskertu zuen begiak malkoz beterik zituela, eta, inork eskatu barik, ezer ere kontatuko ez zuela agindu zuen, juramentu handienak eginez. Arrebak amarekin batera prestatu behar zuen janaria; honek, egia esan, ez zion lan handirik suposatzen, oso gutxi jaten zuten eta. Batak besteari jan zezan adorea zelan alferrik ematen zion entzuten zuen etengabe Gregoriok, “eskerrik asko, nahikoa dut” edota antzeko beste esaldiren bat era horretako eskakizunentzako erantzun aldaezina zela. Edan ere ez zuten askorik egiten. Arrebak askotan galdetzen zion aitari ea garagardoa nahi zuen, haren bila joateko bere burua eskaintzen zuela. Aita isilik geratzen zen, eta orduan arrebak atezaina bidal zezaketela gainontzen zuen. Baina aitak azkenean erantzunik onartzen ez zuen “ez” argia esaten zuen, eta ez zen horri buruzko beste berbarik entzuten. Lehenengo egunean bertan aitak familiaren benetako egoera ekonomikoaren berri eman zien ama eta arrebari eta horren aurrean izango zituzten etorkizunerako aukerena ere bai. Noizean behin mahaitik altxatzen zen ondasunen kutxa txikian – bost urte lehenagoko porrotetik gordea- dokumenturen bat edo ohar libururen bat bilatzeko. Sarraila konplexu hura zabaldu edota ixten zenean sortutako zarata entzuten zen, aitak bilatzen zebilena atera ostean. Azalpen hauek, nolabait, Gregoriok itxialdiaz geroztik entzundako lehenengo berri onak izan ziren. Berak beti uste izan zuen bere aitari ez zitzaiola aurreko negozio hartatik ezer geratzen. Aitak, gutxienez, ez zion ideia hau desagerrarazi zezakeen ezer esan. Egia da Gregoriok ere ez ziola ezer galdetu. Garai haietan, etsipen handi hartan murgildu zituen merkatal zorigaitzetik, ahalik eta arinen, ahazteko egin zezakeen edozertan pentsatzen zuen Gregoriok. Horregatik hasi zen bera gogotik beharrean; denbora gutxian, garrantzi gabeko saltzaile izatetik merkataritza-saltzaile handi izatera pasatu zen, dirua irabazteko askoz aukera gehiagorekin, eta bere laneko arrakastak komisio jarrai eta garrantzitsuen bidez nabarmendu ziren berehala. Hauek familia aurrean erakusten zituen guztien poztasun eta harridura eraginez. Haiek benetako egun politak izan ziren. Baina ez ziren errepikatu, ez horrelako maila altuan gutxienez, ezta Gregoriok familia guztia aurrera atera ahal izateko adina diru irabazten zuenean ere. Ohituraren eraginez, bai familiaren aldetik, Gregorioren dirua esker onez jasotzen zuena, bai honen aldetik, poz-pozik ematen zuena, hasierako harridura eta hasierako poztasun hura ez ziren berotasun berdinarekin eman. Arreba baino ez zen beti Gregoriori estuki lotuta egon, eta, honek ez bezala, musika oso gustuko zuenez eta biolina bihotz-bihotzez jotzen zuenez, hurrengo urtean kontserbatoriora bidaltzeko itxaropen sekretua mantentzen zuen Gregoriok, honek suposatuko zituen beharrezko gastuei erreparatu barik, eta beste bide batetik ordainduko zituelakoan. Gregoriok bere senideekin ematen zituen egonaldi laburretan, arrebarekin izaten zituen solasaldietan “Kontserbatorio” hitza maiz entzun zitekeen, baina, beti ere, amets polit baten mira bezala, horren gauzatzean pentsatu ere egin ez zitekeela. Gurasoei egitasmo bakun hauek ez zieten batere graziarik egiten; baina Gregoriok oso serioski hartzen zuen, eta Eguberri gauean horren berri handitasunez ematea erabakita zuen. Asmo hauek guztiak, ordurako guztiz alferrekoak, atearen kontra zegoen bitartean, bere buruan bueltaka zebiltzan, alboan esaten zebiltzana entzuten ari zelarik. Noizean behin, nekeak jaramon egitea eragozten zion, eta abailduraz eusten zuen burua atearen kontra. Baina berehala tentetzen zuen, izan ere, imintzioak sortzen zuen zarata txiki-txikia alboko gelan entzun zitekeen, guztiak isiltzen zirelarik. - Baina, zertan ibiliko da?- esaten zuen aitak berehala, aterantz begiratuz, zalantzarik gabe. Eta, minutu gutxi batzuk igarota, moztutako elkarrizketari berriz ekiten zioten. Era honetara jakin zuen Gregoriok, poz handiz –aitak bere azalpenak errepikatu eta azpimarratzen zituen, alde batetik, denbora luzea eman zuelako gai haien ardura izan barik, eta ,bestalde, amak ulertzeko denbora behar zuelako-, nahiz eta zorigaitz hura izan, antzinako goieneko une haietatik diru pixka bat bazutela; egia esan nahiko urria zen, baina garai hartatik zertxobait handituz joan zen, bere horretan zirauten interesei esker. Horretaz gain, Gregoriok hilero emandako dirua – berak zati oso txikia baino ez zuen gordetzen- ez zen guztiz gastatzen, eta, era berean, kapital txiki bat hasi zen osatzen. Atean zehar, Gregoriok buruaz baieztatzen zuen, ezusteko aurreikuspen eta ezin susmatuzko aurrezki haiengatik pozik zegoelako. Egia da soberako diru honekin aitak buruzagiarekin zituen zor guztiak gutxinaka ordaindu izan zitzakeela Gregoriok, eta uste baino askoz lehenago libre geratu; baina orain aitak antolatu bezala gauzak hobeto zeuden zalantza barik. Baina, diru hau ez zen inola ere nahikoa familiak zituen errentei esker arazo barik bizi ahal izateko; beste guztia agian urte bete edo, askoz jota, bi urterako izango zen nahikoa. Denbora luzeagorako ezta pentsatu ere! Hortaz, ukitu beharko ez litzatekeen kapitaltxoa zen hau, eta premia baterako gordetzea komeni zen. Bizi ahal izateko dirua irabazi egin behar zen. Baina aita, osasuntsu bazegoen ere, adinekoa zen eta bost urte zeramatzan behar egin barik; beraz, berarengandik gutxi espero zitekeen: porrot egin duen, baina behartsua izan den bere bizitzako lehen aisialdia osatu zuten lehen bost urte haietan, koipe asko asimilatu zuen, eta gehiegi loditu zen. Amari zegokion lan egitea asmako gaitza zuena, etxetik apur baten oinez ibiltzearekin nekatzen zena, eta egunero sofan etzan behar zena, leihoa zabal-zabalik jarria, arnasa falta zitzaiolako?Arrebari zegokion, umea baino ez zena, hamazazpi urte baino ez zituena, eta bere bizitza inbidiagarria, ordura arte, pinpirentzean oinarritu zena, behar zituen lo ordu guztiak betetzea, etxeko lanetan laguntzea, bestelako dibertsio xumeren baten parte hartzea, eta, batez ere, biolina jotzea? Elkarrizketetako gai nagusia dirua irabazi beharra zen bakoitzean, Gregorio atetik aldentzen zen eta, penaz eta lotsaz gorrituta, larruzko sofa freskoan etzanda geratzen zen. Askotan han ematen zuen gaua, lo ezin egin barik, orduro larrua atzamarkatuz. Batzuetan leihoraino besaulki bat ere bultzatzen zuen, lan handia eskatzen bazion ere, eta, leiho-ertzetik igoz, besaulkian zutik egoten zen eta leihoan eutsita, bere oroitzapenetan, zalantzarik gabe, pentsakor, antzina leiho hartatik begiratzea beti interesatu izan baitzitzaion. Arian-arian, hurbil zeuden gauzak argitasun gutxiagoz agertzen zitzaizkion. Aurrez aurre zegoen ospitalea, sarritan hori ikusi behar izatea madarikatu zuena, ozta-ozta ikusten zuen jada; eta, kale lasai baten bizi zela jakin izan ez balu, guztiz urbanizatua egon arren, bere leihotik basamortua ikus zitekeela sinets zezakeen, non gris kolore bera zuten lurra eta zerua bereizi gabe elkartu egiten ziren. Birritan baino ez zuen arrebak sumatu, beti zelatari, besaulkia leiho ondoan zegoela. Eta, logela txukuntzen zuenean, berak hurbiltzen zuen besaulkia. Are gehiago: lehen kristal bikoitzak irekita uzten zituen. Gregoriok gutxienez bere arrebarekin hitz egin ahal izan balu; beragatik egiten zuen guztia eskertu ahal izan balio, sorrarazten zituen lan hauek arinagoak egingo litzaizkio, eta hainbeste sufriarazten ziotenak. Zalantza barik, ahal zuen guztia egiten zuen arrebak egoerak eragiten zuen min guztia desegiteko, eta, denborak aurrera egin ahala, emaitza hobea zen, normala den legez. Gregoriok ere, egunak igaro ahala, argitasun handiagoz ikusten zituen gauzak. Orain, arrebaren sarrera beldurgarria zen berarentzat. Logelara sartu bezain laster, aurretik ez zituen ezta ateak zarratzen ere, lehen bezala, besteek logela ikus ez zezaten, leihora korrika abiatzen zen zuzenean, eta bortizki irekitzen zuen, itotzeko zorian egongo balitz bezala; eta hotz ikaragarri handia zegoenean ere, une bat bertan egoten zen, arnasa indarrez hartuz. Horrelako lasterketa eta burrunbek egunean birritan izutzen zuten Gregorio. Eta Gregorio, arrebak eragozpen hauek gustura eragotziko zituen arren, logelako leihoak itxita izan ahal balitu, bisitaldiak irauten zuen denbora osoa sofaren azpian dar-darka egoten zen. Egun baten -metamorfosia eman zenetik hilabete igaro zen jada, eta ez zuen, beraz, arrebak Gregorioren itxuragatik izutzeko arrazoi berezirik- ohiz baino zertxobait lehenago sartu zen, eta Gregorio geldirik leihotik begira zegoela aurkitu zuen, baina izutzeko prest. Arreba sartu ez izanak ez luke Gregorio harritu izango, izan ere berak zuen jarrerak leihoa segidan zabaltzea eragozten zion. Baina ez zen sartu gabe geratu bakarrik, atzera egin eta atea zarratu baizik: ezezagun batek pentsatu izango luke Gregorio haginka egiteko zelatan zegoela. Horrela, Gregorio sofaren azpian ezkutatu zen, baina eguerdira arte itxaron behar izan zuen bere arreba berriz itzultzen zela ikusteko, ohiz baino urduriago. Hori dela eta, bere itxura arrebarentzat jasanezina izaten jarraitzen zela ulertu zuen, horrela izaten jarraituko zuela, eta arrebak borondatezko ahalegin handia egin behar zuela sofaren azpitik haren gorputzaren zati txiki bat ikusterakoan korrika alde ez egiteko. Eta, hau ekiditzeko asmoz, egun baten bere bizkar gainean -lau ordu behar izan zituen behar honetarako- izara bat eraman zuen sofaraino, eta gorputza osorik estaltzen zuen modura ipini zuen arrebak ikus ez zezan, asko makurtuta ere. Arrebari konponketa hau egokia iruditu izan ez balitzaio, hurak berak kendu izango luke izara, ulerterraza baitzen bakartzeak ez zuela inolako atseginik sortzen Gregoriorentzat. Baina izara bere horretan utzi zuen, eta Gregoriok, honen punta bat isil-gordean altxatzerakoan, arrebak antolaketa berria zelan hartzen zuen ikusteko, honengan esker oneko begirada ere ikusi zuen ustea izan zuen. Lehen bi asteetan zehar, gurasoak ez ziren bera ikusten sartzera ausartu. Arrebaren lanak goresten zituztela sarritan entzun ahal izan zuen, eta garai hartan, bestalde, batzuetan errieta egiten zioten neskato, nolabait esateko, alferra zela iruditzen zitzaielako. Baina, maiz, biak, aita eta ama, Gregorioren logelaren aurrean zain egoten ziren, arrebak txukundu egiten zuen bitartean, eta, honek irten bezain laster, logela nola zegoen zehatz mehatz kontatu behar zien, baita Gregoriok zer jan zuen ere, bere jarrera zein izan zen, eta berarengan hobekuntzaren bat nabari bazuen ere. Amak, egia da, berehala bisitatu nahi izan zuen Gregorio, eta orduan Gregoriok arreta handiz entzun zituen arrazoiekin geldiarazi zuten aitak eta arrebak, eta guztiz onartu zuen. Baina geroago derrigorrezkoa izan zen indarrez eragoztea, eta zera oihukatzen zuenean: - Utzidazue Gregorio ikustera sartzea! Neure seme gaixoa! Ez duzue ulertzen ikustera sartu behar naizela? Gregoriok pentsatzen zuen agian bere ama sar zedila komeni zela, ez noski egunero, baina, esate baterako, astean behin: ama arreba baino askoz ulerkorragoa zen, baina azken hau, bere ausardia handia zen arren, ez zen, azken finean, ume bat baino, agian haur-zolitasunagatik hain zama neketsua leporatu zuena. Gregoriok bere ama ikusteko zuen nahia betetzeko ez zen askorik falta. Egunean zehar, bere gurasoak errespetatzearren, ez zen leihora irteten. Baina... bi metro karratuko lurzoru hartatik ezin zen eroso ibili. Gauen zehar lasai lo egitea zail bihurtzen zitzaion. Janariak ez zion jada inolako poztasunik sorrarazten, eta horregatik, entretenitzeko, horma eta sabaitik sigi-saga igotzeko ohitura hartzen joan zen. Sabaian, bereziki, ondoen zegoen lekua zen; lurrean etzanda egotetik arraz desberdina zen hura; han goian hobeto hartzen zen arnas, dar-dar txiki batzuek gorputza astintzen zutela nabaritzen zuen. Baina Gregorio, ia-ia zoriontsu, eta era berean ondo zebilenean, sabaitik askatu zen, berarentzako sorpresa handia izan zena, eta lurraren kontra jo zuen. Baina, imajina daitekeen legez, bere gorputzak lehen baino erresistentzia askoz handiagoa lortu zuen, eta, nahiz eta kolpearen indarra handia izan, ez zuen minik hartu. Arreba berehala konturatu zen Gregorioren denbora-pasa berriaz –agian igotzerakoan bere lirdingaren arrastoren bat uzten zuen lekuren baten-, eta igotzeko bide guztiak erraztea erabaki zuen segituan, hori eragozten zuten altzariak baztertuz, eta, nagusiki, kutxa eta idazteko mahaia. Baina hau guztia ezin zuen berak bere kabuz egin; ez zen aitari laguntza eskatzen ere ausartzen: eta neskameari dagokionez, ez zen aintzakotzat hartu behar, hirurogei urte inguruko honek, aurreko neskamearen agurretik oso kementsua izan bazen ere, mesede berezi legez, sukaldeko atea itxita edukitzeko eta bakarrik norbaitek deitzen zionean irekitzeko baimena eskatu zuelako. Horregatik, geratzen zen aukera bakarra ama, aita ez zegoenean, bilatzea zen. Ama pozaren pozez joan zen. Baina, heldu bezain pronto mutu gelditu zen. Ohiko legez, arrebak dena behar bezala zegoela egiaztatu zuen, eta, soilik orduan, amari pasatzen utzi zion. Gregoriok, berehala, izara normalean baino gehiago jaitsi zuen, tolesteko asmoz. Izan ere, izara kasualitatez bertan zegoela ematen zuen. Kasu honetan ere ez zuen izararen azpitik kuxkuxeatu; bere ama ikusteari uko egin zion, hau etorri izanagatik pozik zegoelarik. – Sartu zaitez, ez dela ezer ikusten –esan zuen arrebak, ama eskutik helduta eramanez. Eta Gregoriok entzun zuen nola bi emakumetxoek beterik zegoen kutxa astun eta zaharra lekuz aldatzen zuten eta zelan arrebak, beti alaitsu, lan gehiena bere esku hartzen zuen, amaren aholkuei jaramonik egin gabe, hau nekatu egingo zelakoaren beldurrez. Lanak dezente iraun zuen; egia da, ordu laurden bat pasa ondoren, amak kutxa aurreko tokian ixtea komenigarria zela adierazi zuela, lehenik eta behin, oso astuna zelako, eta, gainera, logelaren erdian utzita Gregoriori bidea oztopatuko ziolako; bazitekeen Gregoriori altzariak kentzearen ideia ez gustatzea. Amari, ostera, justu kontrakoa iruditzen zitzaion; biluzik zeuden paretek bihotza estutzen zioten. Zergatik ez al zuen Gregoriok berdina sentituko, bere logelako antzinako altzarietara ohituta egonda? Ez al zuen bere burua abandonaturik ikusiko gela huts horretan? – Eta ez al zirudien, orduan, –jarraitu zuen ahots isil-isilez amak, ia ahopeka, Gregoriok entzuteko beldurrez bezala, non zegoen justu ez baitzekien, hitzak ez zituela ulertzen pentsatzen zuen arren ahots-soinuari buruz ez zeukan-eta ziurtasun bera–, ez al zirudien, orduan, altzariak kendu eta baztertzen genuela, bera bakarrik utzita? Nik uste dut onena logela aurreko moduan uztea dela, horrela, Gregoriok, gugana bueltatzen denean, dena berdin aurkitu eta eten hau ahalik eta arinen ahaztu dezan. Amaren hitz hauek entzunda, Gregoriori iruditu zitzaion, bi hilabete horietan, giza erlazio ezak, bizitza berriak eraginiko monotoniarekin batera, zoratu egin zuela, ezin baitzuen inola ere ez azaldu zergatik desiratzen zuen orduan logela hutsik ikustea. Gregoriok, benetan, nahi al zuen logela aldatua izatea? Ikusi nahi al zuen familiaren altzariekin beteriko logela eroso hura, desertu bihurtuta, non, oztoporik gabe, benetan, pareta guztietatik igo zitekeen, baina, aldi berean, ahaztuko zukeen gizakia zeneko bizitza? Logela ia-ia ahaztuta zeukanean, aspalditik entzun ez zuen amaren ahotsak baino ez zuen hunkitu. Ez, ez zen ezer lekuz aldatu behar; denak bere horretan jarraitu behar zuen; altzarien eragin onuragarririk gabe ezin moldatu, eta, hauek ariketak libreki egitea eragozten bazioten ere, hura, edozelan ere, kaltea baino, abantaila moduan kontuan hartu behar zen. Zoritxarrez, arreba ez zetorren bat iritzi honekin. Gainera, ohituta zegoenez – arrazoiak zituelarik– Gregoriorekin zerikusia zuen guztia, gurasoen aurrean, bere esku hartzera, amaren ideia nahikoa izan zen ez bakarrik kutxa eta mahaia kendu behar zirela behin eta berriz errepikatzeko, baita beste altzairu guztiak kendu behar zirela esateko ere, ezinbestekoa zen sofa kenduta. Baina guzti horretara ez zuen bakarrik bere umeen moduko setakeriak eta bere buruarekiko konfidantzak bultzatzen; gainera, Gretek jakin bazekien Gregoriok arrastaka eta gora eta behera ibiltzeko leku handia behar izateaz gain, altzariak ez zituela ezertarako ere erabiltzen. Eta, beharbada, bere adineko neskatxen berezko gar horrekin, beti edozein aukeraz baliatzeko desirarekin, isilean, Gregorioren izugarrizko egoera areagotzeko desirak eraman zuen arreba guzti horretara, beragatik egiten zuena baino gehiago lortzeko asmoz. Izan ere, Grete izan ezik, inor ez zen ausartuko Gregorio bakarrik sentiaraziko zuen pareta hutsak zituen logela horretara sartzen. Amak, beraz, ez zuen Gretek proiektuari amore ematerik lortu. Logela horren ezinegonak ama isilarazi zuen eta, jarraian, arrebari kutxa ateratzen lagundu zion. Beste erremediorik ez balego, Gregorio kutxarik gabe molda zitekeen, baina, mahaiak bere horretan jarraitu behar zuen. Emakumeak logelatik irten ziren, arnasestuka, kutxa zeramatela. Bat-batean, Gregoriok burua kontu handiz sofaren azpitik atera zuen, haiekin berba egiteko asmoz. Tamalez, ama izan zen lehenago bueltatu zena. Grete, bitartean, ondoko gelan, kutxarekin borrokan ziharduen, hau leku batetik bestera astinduz, altzaria mugitzeko asmoz, baina ezin izan zuen lortu. Ama ez zegoen Gregorioren itxurari ohituta; gaixotu ere egin zitekeen bat-batean Gregorio koko itxuraz ikusirik; eta, horregatik, Gregorio, ikaratuta, ahalik eta arinen atzera egin eta, sofaren beste muturreraino mugitu zen; baina, ordurako oso berandu izan zen, izara mugitu egin baitzen amaren arreta sortaraziz. Hau, une batez, geldi-geldirik geratu zen eta Greterengana bueltatu zen. Gregoriok bere buruari aldaketa ezer apartekorik ez zela behin eta berriz errepikatzen bazion ere, altzari soil batzuk aldatzea baino ez zela, emakumeen joan-etorri eta elkarrizketak egonezin handia sortu zioten. Orduan, burua eta hankak ahal bezain gehien uzkurtzen zituelarik eta sabela lurraren kontra zapaltzen zuelarik, ohartu zen ezingo ziola egoerari gehiago eutsi. Bere logela husten zioten, berak maite zuen guztia kentzen zioten: jadanik erremintak eta zerra gordetzen zitueneko kutxa ere eraman zuten; mahaia ere mugitu zuten, komertzioko karrera ikasten zuenean eta eskolara joaten zenean ere idazteko erabiltzen zuena. Amaren eta arrebaren asmo oneko jardun hura geldiarazi nahi bazuen, ezin zuen minutu bat ere galdu. Momentu honetan, Gregorio ez zen emakumeen presentziaz jabetzen, hauek, unaturik, isilean lan egiten baitzuten; entzun zitekeen bakarra haien urrats nekatuen oihartzun ahulak ziren. Eta, horrela, –emakumeak, ondoko gelan, idazmahaian arnasa hartzeko jesartzearekin batera– Gregorio ezkutalekutik irten zen, bere abiadura bizkortuz. Lehendabizi, ez zekien nora joan. Momentu horretan, jadanik biluzik zegoen paretan, larruz bilduriko emakume baten irudiak arreta deitu zion. Arrapaladan bertaraino igo zen eta kristalera eutsi zen, honek bere sabeleko mina arindu zuelarik. Behintzat, berak estaltzen zuen irudia ez zion inork kenduko. Eta burua jangelako aterantz bueltatu zuen, emakumeak ikusteko asmoz. Egia esan ez zuten atseden handirik hartu. Berriro ere bertan zeuden, Gretek ama besoarekin inguratzen zuelarik, bera helduz. – Beno, eta, orain, zer eramango dugu? –esan zuen Gretek, ingurua miatuz. Bitartean, haien begirada paretari loturik jarraitzen zuen Gregoriorenarekin gurutzatzen zen. Gretek egoerari eutsi zion eta amaren aurrean jarri zen, honek Gregorio ikusi ez zedin. Orduan, dardarati hauxe esan zion: – Etor zaitez, goazen apur batean jangelara. Gregoriorentzat, Greteren asmoa argi zegoen: ama babestu nahi zuen, eta, ondoren, bera paretatik jaitsi. Baina, ez zuen inola ere lortuko! Gregoriok irudiari eutsita jarraitzen baitzuen, eta ez baitzegoen amore emateko prest. Nahiago zuen Greteren gainera salto egin. Baina Greteren hitzek ama urduritzea baino ez zuten lortu. Orduan, ama alde batera mugitu egin zen; paretan zegoen orban beltz erraldoia ozta-ozta ikusi, eta, Gregorio zela konturatu baino lehen, hauxe oihukatu zuen: – Jainko maitea! Jainko maitea! Eta zerraldo erori zen sofaren gainera, besoak luzaturik. Indar gabe zegoela ematen zuen, geldi-geldirik. – Kontuz Gregorio! –oihukatu zuen arrebak, begirada sutsuaz, ukabila gora jasotzen zuelarik. Hauxe izan zen Gretek Gregoriori berba egin zion lehenengo unea metamorfosia gertatu zenetik. Eta arreba ondoko gelara joan zen, ama bere onera bueltatzeko zerbaiten bila. Gregoriok pozik lagunduko ziokeen amari –irudia babesteko denbora bazegoen–, baina kristalari itsatsirik jarraitzen zuen oraindik, eta bertatik zakarki askatu behar izan zen. Ondoren, birritan pentsatu gabe, ondoko gelara abiatu zen, antzinako legez, arrebari aholkuak eman ahalko bazizkion bezala. Baina, haren atzean geldi egotearekin konformatu behar izan zen. Arreba, hainbat botilen artean, bila eta bila ari zen; buelta eman zuenean, beldurtu egin zen; botila txiki bat lurrera erori eta apurtu egin zitzaion, eta honek Gregoriori min eman zion, aurpegian likido erregarri bat bota baitzion. Gretek, jarraian, ahal bezain ontzi gehien hartu eta Gregorioren logelan sartu zen, atea hankarekin itxiz. Gregoriok, orduan, bere burua amarengandik banatuta ikusi zuen, hau, bere erruz, hiltzeko zorian egon zitekeelarik. Eta Gregoriok ez zeukan sartzerik arreba kanpora bota gabe, baina amarentzat ezinbestekoa zen arreba ondoan izatea; beraz, itxoitea besterik ez zuen. Gregorio, urduritasunaren eta aladuren eraginez, sabai, pareta eta altzarietatik igotzen hasi zen, eta, azkenean, batera eta bestera ibili ostean, mahaiaren gainera bota zen, guztiz ahulduta. Horrela minutu batzuk igaro ziren. Gregorio etzan egin zen nekearen nekez; isiltasuna zen jaun eta jabe; hori, apika, seinale ona zen. Bat-batean, deitu egin zuten. Neskamea, betiko legez, bere sukaldean sartuta zegoen, eta Grete atea zabaltzera joan behar izan zen. Aita zen. – Zer gertatu da ba? –izan ziren bere lehenengo hitzak. Greteren itxurak dena zioen. Honek bere aurpegia aitaren bularrean ezkutatu eta ahots isilaz erantzun zuen: – Ama zorabiatu egin da, baina orain hobeto dago. Gregoriok ihes egin du. –Banekien –esan zuen aitak–. Abisatu nizuen; baina zuek, emakumeok, inoiz ez duzue kasurik egin nahi. Gregoriorentzat agerikoa zen aitak Greteren berria txarto ulertu zuela eta aitak, bestalde, bere semeak zerbait txarra egin zuela suposatzen zuen. Gregoriok beharrezkoa zuen, beraz, aita lasaitzea, ez baitzuen ez denborarik, ez baliabiderik gertatutakoa azaltzeko. Horregatik, bere logelako atera joan eta haren kontra estutu zuen gorputza, aitak, sartzen zenean, ulertu zedin bere logelara berehala bueltatzeko asmoa zuela eta aski zuela atea irekitzea, momentuan Gregorio desagertu zedin. Baina egoera kaskar honen aurrean, aita ez zen hori ulertzeko prest egongo. – Ah! –oihu egin zuen aitak, sartu zenean, ahots haserre, baita mehatxatzailearekin ere. Gregoriok burua atetik aldendu zuen, eta aitari begiratu zion. Gregorio ez zen aurretik aitaren aurrean horrela inoiz azaldu. Egia da, beste alde batetik, azken aldian, Gregoriok ez zizkiela etxeko gertaerei garrantzirik ematen, lanpetuta baitzebilen alde batetik bestera arrastatzeko asmatutako metodo berriarekin; eta, beraz, aldaketa nabarmenak aurkitzeko prest egon beharko zela. Baina, guztiaren gainetik, ba al zen gizon hura bere benetako aita? Ba al zen hura, antzina, Gregoriok negozio bidaiak egiten zituenean, ohean arduratuta gelditzen zen gizona? Arratsaldez, Gregorio etxera bueltatzen zenean, txabusina jantzita zuela, besaulkian jesarririk, bere semea alaitsu agurtzen zuena? Igande eta jai egun batzuetan, ama eta Gregoriorekin gutxitan emandako paseoetan, bere jaka zaharraz biltzen zena, makuluaz baliaturik, poliki-poliki eta aldiko pixka bat aurreratzen zuen gizon hura bera ote zen? eta zerbait esan nahi zuen guztietan gelditu eta ondokoak geldiarazten zituen hura bera? Orain, ostera, tente eta zuzen joaten zen, urre koloreko botoiak zituen uniforme urdin batekin jantzita, bankuko ordenantzek eramaten dituztenen modukoa; jakaren lepoaren gainean bere kokospea baino ez zen ikusten; bekain iletsuen azpian, bere begi beltzen begirada bizi eta erneak errespetu handia ematen zuen; bere ile zuria, ordura arte beti korapilaturik zeramana, orain, artesi distiratsu eta ia perfektu batek banantzen zuen. Urre kolorezko intsigniadun kapela –bankuren batena seguruenik– sofa gainera bota zuen aitak, eta, buelta bat emanik, Gregoriorengana heldu zen, etsai espresioarekin, eskuak galtzen poltsikoan zituela, eta lebitadun uniformearen hegal luzeak atzeraka bilduta. Aitak ez zekien zer egin; eta oinak ezohiko modu batean altxatu zituenean, hauen handitasunak Gregorio harritu egin zuen. Baina, honek ez zuen Gregorio haserretu, berak bere bizitza berriaren hasieratik jakin bazekielako aitarentzat, bere semeari zegokionez, zorroztasunik gogorrena ere gutxi zela. Beraz, aitaren aurrean korrika hasi zen; hau gelditzen zenean Gregorio ere gelditzen zen; eta berriro korrikari ekiten zion aita mugitzen zela ikusi orduko. Horrela, gelaren inguruan bueltaka ibili ziren, baina ez zen ezer gertatu. Are gehiago, honek, etenaldi ugarien eraginez, ez zuen jazarpen bat ere ematen. Gregorio, momentuz, lurrean gelditu zen, batez ere, aitak pentsa ez zedin paretetatik edo sabaitik ihes egingo zuenik. Gainera, Gregoriok onartu behar izan zuen korrikaldi horiek ezingo zutela gehiago iraun, aitak urrats bat ematen zueneko, berak hamaika mugimendu egin behar baitzituen. Gregorio itotzen hasia zen; bere aurreko bizitzan ere ez zituen birika osasuntsuak eduki. Pixka batean kulunkatu zen, ihes egiteko ahal bezain indar gehien lortzeko asmoz; begiak ere ezin zituen guztiz irekita eduki; egin zezakeen gauza bakarra ihes egitea zen. Jadanik paretak ere libre zeudela ahaztuta zuen, hauetan altzari arriskutsuak baziren ere. Orduan, bortizki jaurtitako zerbait bere albora jausi zen biraka: sagar bat zen. Ondoren, beste sagar bat; Gregorio, zeharo ikaraturik, geldi-geldirik geratu zen: alferrikakoa zen korrika egiten jarraitzea, aitak bere aurka egitea erabaki baitzuen; honek poltsikoak frutontziko sagar guztiekin bete zituen eta sagar bat bestearen atzean botatzen zizkion Gregoriori, bete-betean asmatu gabe. Sagar gorriak lurrean ari ziren biraka, bata bestearekin talkaka. Horietariko batek, trebetasun handiagoz botatakoa, Gregoriori jo zion bizkarrean, baina honek ez zion minik eman. Hurrengoa, ostera, bizkarrari itsatsirik geratu zitzaion. Baina Gregoriok arrastaka jarraitu zuen, lekuz aldatzeak mina arinduko ziolakoan; bertan mugitu ezinik egongo balitz bezala sentitu zen orduan, eta konortea galduz, hankak zabal-zabal eginda, lurrera erori zen. Gregoriok ikusi zuen azkena bere logelako atea bortizki irekitzen zela izan zen. Lehendabizi, ama irten zen, alkandora jantzita zuela korrika egiten zuelarik –Gretek hau biluztu baitzuen konortea galdu zuenean arnasa hobeto har zezan–, eta honen atzean arreba zetorren, oihuka. Amak aitarengana korrika egiten zuen, bidetik arropa erortzen zitzaiolarik, eta, azkenean, arropekin estropezu egin eta aita besarkatu zuen… Gregoriok ia ezer ikusten ez zuelarik, amak aitari haien semea barkatzeko eskatu zion. ==3. Kapitulua== Zauri larri horrek, sendatzeko hilabete bat baino gehiago behar izan zuenak –inor ez baitzen bizkarreko sagarra, azalean itsatsirik gelditu zen froga hura kentzen ausartu– amari eta Greteri Gregorio familiakoa zela gogorarazi zien, baita aitari ere. Gregorio, beraz, ez zuten etsai moduan hartu behar; errespetua sor zioten. Hortaz, egoerari eustea besterik ez zuten. Gregoriori dagokionez, zauriaren ondorioz mugitzeko trebezia galdu bazuen ere eta, edadeko elbarri baten gisa, bere logela gurutzatzeko –paretan ibiltzea pentsatu ere ezin egin– minutu amaigabeak behar bazituen ere, bere egoera kaskarrean, berarentzako nahikoa zen ordaina jaso zuen: arratsalde orotan, jangelako atea irekita egoten zen, eta Gregorio, logelan zegoela, besteentzako ikustezina zen iluntasunean, familia guztia ikus zezakeen argituta zegoen mahaiaren inguruan, eta haien elkarrizketak ere guztien baimenarekin entzun zitzakeela esan daiteke, lehen ez bezala. Argi dago, oraingo elkarrizketa hauek ez zutela zerikusirik antzinako hizketaldi alaiekin, Gregorio – bidaiari zebilela– ostatuetako gela kaxkarretan, ohe arrotzeko izara hezeen gainean bildurik, hamaika aldiz faltan bota zituen horiekin. Orain, gehienetan, gaua isiltasunean igarotzen zen. Afaltzen zeuden bitartean, aitak bere besaulkian lo hartzen zuen, eta, bitartean, ama eta arreba isil-isilik egoten ziren. Ama, argiaren kontra jarrita, denda batentzako arropa zuri fina josten jarduten zuen. Arreba, berriz, saltzaile sartu zen eta gauetan eszenografia eta frantsesa ikasten zituen, etorkizunean lan hobea lortzeko asmoz. Noizbehinka aita esnatu egiten zen eta, lo egin ez balu bezala, amari esaten zion: <<Josi eta josi, ez daukazu beste konturik!>>. Eta, berehalaxe, berriro ere loak hartzen zuen, amak eta arrebak, leher eginik, elkarri irribarre egiten ziotelarik. Aitak ez zuen bere uniformea, etxean zegoenean ere, kendu nahi; eta txabusinak alfer-alferrik esekitokian jarraitzen zuen bitartean, aita lo seko zegoen; uniformea jantzita egiten zuen lo, beti prestatuta egon nahi izango balu bezala eta etxean ere nagusien agindua entzutea espero bailuen. Ondorioz, uniformea zahartu egin zen, ama eta arreba hau beti garbi egoteaz arduratzen ziren arren. Gregoriok orduak eta orduak ematen zituen uniformeari begira. Hau orbanez beterik zegoen, baina urrezko botoiak beti distiratsu zeuden. Aitarentzat deserosoak baziren ere, lasai hartzen zuen lo. Hamarretan, ama, aita esnatzen ahalegintzen zen, oheratu eta behar zen moduan lo egin zezan esaten ziolarik goxo-goxo. Izan ere, aitak ondo lo egin beharra zuen, seietan sartzen baitzen lanera. Baina hau, oso burugogorra zenez, ezetz esaten zion amari beti, berak mahaian jarraitu nahi zuela adieraziz, nahiz eta aitak bazekien bertan lo hartuko zuela eta besaulkitik ohera aldaraztea erruz kostatzen zitzaiela. Ama eta arreba saiatzen baziren ere, aitak bere horretan jarraitzen zuen, begiak itxita. Amak zamarra-besotik tiratzen zion, belarrira hitz goxoak xuxurlatzen zizkiola; arrebak lanari uzten ziolarik, ama laguntzera joaten zen. Baina honek ez zuen ezertarako balio, aitak ez baitzuen amore ematerik nahi. Honek begiak irekitzen zituen momentu bakarra amak eta arrebak besapetik heltzen ziotenean zen. Orduan, haiei begira, oihukatzen zuen: – Hau bizimodua, hau! Neure azken egunotan ere lasai egoterik ez, alajaina! Eta egundoko pisuak zapalduko balu bezala, nekez baino nekezago altxatzen zen, ama eta arrebaren laguntzaz; ateraino laguntzen ziotenean, keinu egiten zien: haien beharrik ez zuela; eta bakarrik jarraitzen zuen aurrera, baina, lanari utzirik, berriro harengana hurbiltzen ziren Grete eta ama, laguntzen jarraitzeko. Lanagatik neka-neka egindako familia horretan, nork dedika ziezaiokeen behar-beharrezkoa baino denbora gehiago Gregoriori? Etxean gero eta jende gutxiago gelditzen zen; neskamea kaleratu zuten; lan neketsuenetarako beste bat hartu zuten. Oso emakume altua eta argala zen, buruan ile zuri gutxi zituena, goizez eta arratsaldez une batez etortzen zena. Hortaz, amak jostearekin gutxi ez zuela, gainerako etxeko lanei ere heldu behar izan zien. Ez hori bakarrik, familiakoak ziren hainbat bitxi ere saldu behar izan zituzten, antzina, jai eta bileretara joateko, amak eta arrebak harro erakutsi ohi zituztenak. Salmentan lortutako irabaziei buruz hitz egiten zutelarik, gauetan familian izaten zituzten hizketaldi haietako bati esker jakin zuen Gregoriok hori. Baina familia gehien kezkatzen zuen arazoa etxez aldatu ezina zen, ez baitzegoen Gregorio inola ere ez eramateko modurik. Alabaina, Gregoriok jakin bazekien bera ez zela etxez ezin aldatzearen benetako oztopoa, ondo eraman zitekeelako kutxa batean, arnasa hartzeko zuloak eginda. Familiarentzat eragozpen bakarra bizi zuten egoera kaskarra zen, ezagunek eta senideek ezagutzen ez zutena alegia. Zorigaitzak jo zituen denak: aitak bankuko langile apalaren gosariaren bila joan behar zuen; ama arrotzentzat arropa josten ari zen; arreba, batera eta bestera, salmahaiaren atzean ematen zuen eguna, bezeroen gutizien menpe. Baina familiak, bizitasuna galdu zuelarik, ezin zion egoera honi aurre egin. Eta Gregoriok bizkarreko zaurian mina berritzen sentitzen zuen ama eta arreba, aita ohera eraman ostean, jangelara itzuli eta, nork bere lana bertan behera utzirik, elkarren ondoan, oso hurbil, jesartzen zirenean. Amak, Gregorioren logela seinalatzen zuelarik, esaten zuen: – Grete, itxi ate hori! Eta Gregorio, berriro ere, iluntasunaren menpe murgiltzen zen, bi emakumeak ondoko gelan negar egiten zutelarik, edota, begi lehorrekin mahaiari arretaz begiratzen zioten bitartean. Gregoriok, bai gauez, bai egunez, ez zuen ia-ia lorik egiten. Gelako atea ireki egingo zela pentsatzen zuen batzuetan, eta ostera ere, lehen bezala, familiako arazoez bera arduratuko zela. Denboraren poderioz, berriz ere, biltegiko zuzendari eta gerentea etorri zitzaizkion burura, eta biltegiko mutil eta ikastunaz, dignitate bako hartaz, beste komertzio batzuetan zituen bizpahiru lagunez, eta herrixka bateko ostatuko zerbitzariaz, eta... Hauek guztiak aspaldi ahazturiko beste batzuekin nahasten zituen; baina inork ez ziezaiokeen lagundu, ez hari, ez eta etxekoei. Eskuraezinak ziren, eta oroitzapenak burutik kentzea lortzen zuenean lasaitzen zen. Gero, familiaz kezkatzeari ere uko egiten zion, eta, eskaintzen zioten arreta gutxiaren ondorioz, haienganako amorrua baino ez zuen sentitzen. Ez zegoen benetan gogoko zuen ezer; baina, despentsara joan eta, goserik ez bazuen ere, eskubide osoz tokatzen zitzaion guztiaz jabetzen zen. Jadanik arreba ez zen arduratzen haren gustuko jakiak bilatzeaz; lanera joan aurretik, goiz eta arratsaldez, hankarekin, zerbait botatzen zion gela barrura, eta gero, lanetik itzultzean, Gregoriok jakiak probatu bakarrik egin ote zituen –horixe baitzen normalena– begiratu gabe, edota ikutu ere ez zituela egin ikusi baino lehen, hondarrak bildu ohi zituen erratzarekin. Gelaren txukunketa ere, beti gauez egiten zena, presaka egiten zuen. Hormak zikinkeriaz beterik zeuden, eta hautsa eta hondakinak bazterretan pilatzen ari ziren. Aspaldi, arreba sartzean, Gregorio, hain zuzen ere, zikinago zegoen txokoan baztertzen zen. Baina, orain, asteak eta asteak pasa zitezkeen ere, arreba ez zatekeela gehiago saiatuko; Gregoriok bezain ongi ikusten baitzuen zikina, baina, zirudienez, ez zuen biltzeko asmorik. Irudikortasun guztiz berriarekin, familia guztiarengana hedatu zena, ez zuen onartzen gelaren txukunketaz beste inor ardura zedin. Behin batean, amak Gregorioren logela guztiz txukundu nahi izan zuen; horretarako, ura pertzaka erabili behar izan zuen; Bien bitartean, Gregorio han zetzan, hezetasunaren ondorioz, mugigaitz eta saminduta, sofaren azpian. Baina arreba, lanetik itzultzean, gelan gertatutako aldaketez ohartu orduko, guztiz minduta sentitu zen; jangelan sartu eta, amaren azalpenak aditzeko betarik gabe, negarretan urtu zen, aita eta ama ikaratu egin zituelarik. Aitak amari Gregorioren gelaren ardura osoa arrebari utzi ez ziolako errieta egin zion; arrebak aurrerantzean garbiketarekin jarraitzea ezinezkoa izango zitzaiola adierazi zuen oihuka, haserre baitzegoen. Amak logelara eraman nahi zuen, ez baitzen lasaitzen; arreba, negarzotinka, mahairi ukabilka ari zen, eta Gregorio, amorruaren amorruz, txistuka ari zen, inor ez baitzen gogoratu –egoera mingarri hura ekiditzeko– atea ixteaz. Baina arreba, nekeak unaturik, Gregorio zaintzeaz gogaiturik baldin bazegoen, ama ez zen zertan ordezkatu behar, Gregoriok ez zuen zertan abandonatuta sentitu: horretarako neskamea zegoen. Zen baino nagusiagoa ematen zuen alargun harentzat, bere gorputz hezurtsuari esker, bizitza honetan ez zuen izan jasan ezinezko egoerarik; ez zuen sentitzen Gregoriorenganako inolako higuinik. Inolako jakin-minik, behin batean Gregorioren logelako atea ireki zuen; hau, ezusteak asaldaturik, inork jarraitzen ez bazuen ere, alde batetik bestera hasi zen korrika; baina, aldagaitz jarraitu zuen, eskuak sabel gainean tolesturik. Handik aurrera, goiz eta arratsaldero, atea isilka ireki eta zirrikitutik Gregoriori begira gelditzen zen. Hasieran, deitu ere egiten zion, bere ustez hitz goxoz gainera: "Etor zaitez hona, astakirten hori!" esaten zion. Gregoriok, hau entzunda, ez zion erantzuten; izan ere, mugitu ere egin gabe jarraitzen zuen, atea ireki ere izan ez balitz bezala. Hobe izango zatekeen, alfer-alferrik molestatu ordez, egunero Gregorioren logela garbitzeko agindu izan balitzaio neskameari. Egun batean, goizean goiz, –udaberriaren berehalako etorrera iragartzen zuela zirudien euriak kristalei bortizki erasotzen zien bitartean– neskameak, betiko legez, molestatu zuen; Gregorio hainbesteraino haserretu zen, non buelta eman eta emakumearengana abiatu zela, erasoko ziola ematen zuelarik. Baina emakumea, ikaratu ordez, atea ondoan zegoen aulkia jaso, eta, han jarri zen zain, eskuetan zuen aulkiarekin Gregoriori bizkarrean joko ziola garbi adieraziz. – Ez al duzu etorri behar, ala? –esan zuen Gregoriok atzera egin zuela ikustean. Eta mantso-mantso, berriro ere, aulkia bere lekuan utzi zuen. Gregoriok ia ez zuen jaten. Eramaten zizkioten jakien ondotik pasatzerakoan zerbait probatu, orduak eta orduak ahoan eduki eta, azkenean, bota egiten zuen. Hasieran pentsatu zuen bere gogogabetasuna, dudarik gabe, bere logelaren egoerak murgiltzen zuen malenkoniaren ondorio zela; baina oso azkar ohitu zen honen itxurara. Beste leku baten soberan zeuden gauzak bertan uzteko ohitura hartu zuten, zeinak asko ziren, etxeko logela bat apopiloentzat erabiltzen baitzuten orain. Hiru gizon oso formal hauek –hirurak bizardunak, Gregoriok egun baten ateko zirrikitutik ikusi zuenaren arabera–, bai beraien logela, baita etxe guztia ere, sukaldea batez ere, txukun-txukun mantentzen zuten. Ezin zuten haien begi aurrean ikusi ez balio gabeko trasterik ezta gauza lohirik ere. Gainera beraien altzari ia guztiak ekarri zituzten, eta horregatik zeuden hainbeste balio gabeko gauza, saldu ezin zitezkeenak, baina bota nahi ez zituztenak. Eta gauza hauek guztiak Gregorioren logelan sartzen zituzten, hautsontzi eta zaborrarekin batera. Neskameak laster batean botatzen zituen erabiliko ez ziren gauzak Gregorioren logelara. Gerta zitekeen neskameak gauza haiek biltzea denbora edukiko zuenean, edota denak kanpora botatzekoa; baina beti gelditzen ziren botatako leku hartan. Gregoriok soilik mugitzen zituen lekuz logelan lekurik gelditzen ez zitzaionean, nahiz eta ahalegin haren ondoren neke-neke eginda amaitzen zuen, denbora luzez mugitzeko indarra galdurik. Apopiloak batzuetan etxean afaltzen zuten, jantoki-sala nagusian. Egun hauetan logela honetako atea itxita gelditzen zen; baina honek guztiak ez zuen Gregorio larritzen, izan ere atea zabalik egon zen hainbat gauetan logelako lekurik ilunenean gorde zen, familia horretaz ohartu ere egiten ez zelarik. Baina egun batean neskameak atea erdi irekita utzi zuen, eta hau holaxe gelditu zen gauez apopiloak etxera heldu eta argia piztu zutenean. Mahairatu ziren, aurretik aita, ama eta Gregorioren jarlekuak izandakoetan jesarriz, mahai-zapiak zabaldu zituzten eta sardexka eta aiztoak heldu zituzten. Momentu hartan ama –haragiz beteriko erretilu bat zeramala– agertu zen atean, eta bere ostean arreba patataz beteriko erretilua zeramalarik. Jaki berotik lurruna irteten zen. Apopiloak erretiluetara hurbildu ziren, zerbitzatu aurretik dastatzeko irrikaz, eta erdian jarrita zegoen gizonak, hiruretatik autoritarioena zirudienak, haragi zati bat zatitu zuen erretiluan bertan nahikoa samur zegoela baieztatzeko asmoz. Bere poztasuna adierazi zuen amaren eta arrebaren lasaitasuna sortuz. Bitartean, familiak sukaldean afaltzen zirauen. Aita, familiarekin bildu aurretik jantoki-salara sartu, hiru gizonak agurtu eta, txanoa eskuan zuelarik, mahaiaren inguruan buelta eman zuen. Horren ondoren, familia elkarrekin zegoenean, ia-ia isiltasun osoan hasi ziren jaten. Gregoriori gauza bitxia iruditzen zitzaion beti, afalorduan zeuden hots guztien artean, haginek jakiak mamurtzerakoan egiten zuten hotsa nabaritzea, honek Gregoriori jateko haginak beharrezkoak zirela eta hagin bako masailezurrarekin jatea ezinezkoa zela adierazi nahiko balio bezala. “Hau gosea dudana, hau –zioen bere artean, arduraturik–. Baina ez dira hauek nahi ditudan gauzak… Hauena bai gogoz jatea! Eta ni bien bitartean, gosez hilda!” Gau hartan bertan –Gregoriok ez zuen gogoratzen biolina entzun zuenik denbora luze hartan– sukaldean haren soinua igarri zuen. Apopiloek amaitu zuten jada afaltzen. Erdian jarrita zegoenak egunkari bat atera zuen eta alboan zeuden beste biei orri bana eman zien, eta hirurak irakurtzen hasi ziren, aulkian etzanda zeudelarik. Biolina aditu zutenean, arreta musikarengan jarri zuten; jaiki egin ziren, eta, behatz-puntetan ibiliz, ate ondoraino joan ziren, bertan mugitu gabe, bata bestearen kontra geldituz. Zalantzarik gabe aitak sukaldetik entzun zituen, hauxe galdetu baitzien: – Beharbada jaunek ez dute musika atsegin? Eta gehitu zuen: – Horrela bada, momentuan eten daiteke. – Inondik inora ere –esan zuen autoritate handiena zuen gizonak-. Nahiko luke andereñoak hona sartu eta hemen jo? Askoz ere erosoagoa eta atseginagoa izango litzateke. – Noski baietz! –erantzun zuen aitak, bera biolina joko zuena bailitzan. Apopiloak jantoki-salara itzuli ziren, eta bertan itxaron zuten. Handik gutxira heldu zen aita atrila eskuetan zuela, honen ondoren ama musika paperekin, eta, azkenik, arreba, biolinarekin. Arrebak dena lasaitasunez prestatu zuen jotzen hasteko. Bitartean, gurasoak ez ziren ausartzen haien besaulkietan jesartzen ere, sekula ez baitzuten apopilorik eduki etxean eta horregatik haienganako adeitasun osoa erakusten zuten. Aita atearen ondoan gelditu zen, eskumako eskua bere trajearen bi botoiren artean sartuta zuelarik; baina amari, apopiloetariko batek besaulkian jesartzea eskaini zion, eta bazter baten jarri zen, ez baitzuen besaulkia gizon hark utzitako lekutik mugitu. Arreba jotzen hasi zen, eta aitak eta amak, bakoitzak bere lekutik, haren eskuaren mugimendu guztiak jarraitzen zituzten. Gregorio, musikak erakarrita, apur bat aurreratzera ausartu zen, eta bere burua jantoki-salan zegoela konturatu zen. Jada ez zen harritzen besteekiko zuen arreta eskasagatik, eta, lehen, aldiz, arreta hori izan zen hain zuzen berak zuen bertuterik aipagarriena. Hala eta guztiz ere, orain inoiz baino gehiago, berak ezkutatzeko arrazoiak zituen, izan ere, bere logelan zegoen zikinkeria guztia zela eta, edozein mugimendu egiterakoan, bere inguruan hautsa altxatzen zuen, bera ere hautsez beteta zegoen eta berarekin batera bizkarrean eta alboetan litsak, ileak eta jaki hondakinak zeramatzan. Besteenganako axolagabetasuna sekula baino nabarmenagoa zen, aurretik egunean hainbat aldiz alfonbra gainean etzanda marruskatzen zenean baino nabarmenagoa hain zuzen. Eta, halere, zegoen egoeran zegoela ere, ez zuen lotsarik sentitzen jantoki-salako lurrean zehar aurrera egitean. Egia da inor ere ez zela beraz arduratzen. Familia biolinaren soinuarekin guztiz txundituta zegoen, eta apopiloak, hasieran eskuak poltsikoetan zeuzkatela, atrilaren ondoan kokatu ziren, honetatik nahiko hurbil, guztiek letrak irakurri ahal izateko eta seguruenik arrebari enbarazu egiten ziotelarik. Baina ez ziren luzaro horrela egon eta laster leihoaren ondora joan ziren aurpegiak alboratuta, eta aitak larriturik begiratzen zituela. Izan ere horrek adierazten zuen haiek aparteko musika dibertigarria entzuteko zuten ilusioa apurtu zela, jada nekatzen hasiak zirela eta soilik adeitasuna erakustearren onesten zutela arrebak biolina jotzen jarraitzea. Bereziki hirurak erretzen ari ziren zigarroen kea ahotik edota sudurretik botatzeko moduak urduritasun handia adierazten zuen. Eta, baina, zeinen ondo jotzen zuen arrebak! Aurpegia alboratuta zuela jarraitzen zuen adi-adi eta tristeki pentagrama irakurtzen. Gregorio apur bat gehiago hurreratu zen eta burua lurrari lotuta mantendu zuen, bere begirakunea bere arrebarenarekin topatzeko ahaleginak eginez. Piztia izango ote zen, musikak hainbeste txunditzen bazuen? Bere aurrean sutsuki antsiatutako jaki ezezagun batengana zuzentzen zuen bidea zabaltzen zela zirudien. Bai, arrebarenganaino heltzeko erabakia hartuta zuen, gonatik tira egin eta era hartan bere logelara biolina jotzera joan behar zuela adierazteko, bertan inork ez baitzuen bere musika saritzen eta berak egin nahi zuen hori. Aurrerantzean, ez zion arrebari bere logelatik irteten utziko, berak bizirik zirauen bitartean ez behintzat. Lehenengo aldiz zerbaitetarako balio behar zion bere itxura beldurgarri hark. Momentu batean ate guztietan egon ahal izatea nahi zuen, eraso nahi zion edonoren gainean salto egiteko prest. Baina ezinbestekoa zen arreba bere ondoan geratu zedin, ez behartuta baizik eta bere borondatez; beharrezkoa zen halaber, bere ondoan jesarri zedin sofan, beregana makurtu zedin, eta orduan aitortuko zion Kontserbatoriora bidaltzeko asmoa eduki zuela, eta aurreko Gabonetan zoritzar hura gertatu izan ez balitz –izan ere, Gabonak igaro ziren jada, ezta?, horrela aitortuko zion guztiei, inoren eragozpenak kontuan hartu gabe. Eta azalpen hau entzuterakoan, arreba, hunkituta, negar batean hasiko zen, eta Gregorio bere sorbalda gainera igoko zen, eta saman musukatuko zuen, dendara zihoanetik biluzik, zinta gabe, eramaten zuen sama hartan. – Samsa jauna –esan zion aitari hiruretatik agintariena zirudien gizonak. Eta, beste hitz bat gehiago esaten denbora alferrik galdu gabe, aitari erakutsi zion, hatz erakuslea luzatuz, Gregorio, hau geldiro aurrera zihoalarik. Biolinaren soinua momentu hartan isildu zen, eta hiruretatik agintariena zirudienak irribarre egin zien bere lagunei, burua astinduz, eta berriro Gregoriorengana zuzendu zuen bere begirada. Aita lehenengo eta behin, Gregorio bertatik kanporatu beharrean, apopiloak lasaitzen ahalegindu zen, zeinek ez zeuden batere urduri, eta biolina jostagarriagoa iruditzen zitzaien Gregorioren agerrera. Haiengana lastertu zen, eta, besoak luzatuz, haien logelara bultzatu nahi izan zituen Gregorio bere gorputzarekin ezkutatzen zuelarik. Haiek, orduan, ez zuten haien haserrea disimulatu, nahiz eta ezin zitekeen jakin haserre hori aitaren jokabideagatik zen edota, susmorik txikiena eduki gabe, tankera horretako izaki batekin batera bizi izan zirela jakin izanagatik. Azalpen eske hasi zitzaizkion aitari, zerura jaso zituzten haien besoak, nork bere bizarretik tira egin zuen keinu urduri batez, eta astiro-astiro atzera egin zuten haien logelaraino. Bitartean, arrebak lortu zuen bat-bateko eten hari buru egitea. Momentu batez mugitu ezinik gelditu zen, oraindik jotzen ibiliko bailitzan, biolina axolagabetasunez eusten zuela. Eta bat-batean beretik irten zen: instrumentua amari ipini zion besoetan, honek bere besaulkian jarrita jarraitzen zuelarik, bere birikak egiten ari ziren lan neketsuaren erruz ia itota. Arreba alboko gelara abiatu zen, aitak bultzatuta apopiloak orain arinago sartzen ari ziren gela berera. Trebetasun handiz mantak eta burukoak hartu eta lekuz aldatu zituen, eta gizonak haien gelara sartu baino lehenago ere, amaitu zuen haien oheak egiten eta handik irtenda zegoen jada. Aita hain zuen bere itsukeriak gainduta, ezen ahaztu egin zuen apopiloenganako gutxiengo adeitasuna izatea, eta haiek sutsuki bultzatzen jarraitzen zuen, harik eta atalasera iritsi zirenean hiruretatik agintariena zirudienak, lurraren kontra ostiko bat jo zuen, eta, ahots beldurgarri batekin, aita geldiarazi zuen hitz hauek esanez – Jakinarazi nahi dizuet –eta hau esatean eskua altxatu eta amaren eta arrebaren begiradarekin bat egin zuen–, jakinarazi nahi dizuet zeuei, familia honetan gertatzen diren gertakari nazkagarriak ikusirik –eta hitz hauek esatearekin batera txistua bota zuen lurrera gogotsu–, momentu honetan bertan alde egingo dudala etxe honetatik. Ez da beharrezkoa esatea deus ere ez dudala ordaindu beharko hemen igaro ditudan egunengatik; arinago aldiz, hausnartu egingo dut zuri kalte-ordainketarik eskatuko dizudanentz, eta ez uste hau egiaztatzea oso zaila izango denik. Isildu eta bere ingurura begiratu zuen, zerbaiten zain egongo bailitzan. Eta, hain zuzen ere, bere beste bi lagunek berak esandakoa berretsi zuten, hauxe gehituaz: – Geuk ere momentu honetan bertan alde egingo dugu etxe honetatik. Honen ostean, hiruretatik agintariena zirudienak maratila heldu zuen eta atea kolpe batez itxi zuen. Aita, zalantzazko pausoak emanez, eskuen laguntzaz haztamuka, bere besaulkira zuzendu zen, eta bertan bota zen. Bazirudien gabetako bere ohiko loaldia egitera zihoala, baina bere buruaren makurdurak, pisu gabe jausita balego moduan, erakusten zuen ez zegoela lotan. Denbora guzti horretan, Gregorio isilik geratu zen, apopiloek ezustean hartu zuten leku berean geldirik. Bere planaren porrotak sorturiko tristurak, eta baliteke baita goseak sorturiko ahuleziak ere, ezinezko egiten zuten mugimendurik txikiena ere. Luze barik ekaitz itzel bat gainera etorriko zitzaionaren beldur zen, eta zain zegoen. Ez zen biolinaren zaratarekin ere aztoratu, zeina amaren atzamarren dardararen eraginez bere altzotik lurrera jausi zen. – Guraso maiteak -esan zuen arrebak, sarrera gisa mahai gainean ukabilkada itzel bat emanez–, honek ezin du horrela jarraitu. Zeuek ulertzen ez baduzue, neu ohartzen naiz horretaz. Munstro honen aurrean, ez dut nire nebaren izena aipatu ere egin nahi; eta, horregatik, hauxe baino ez dut esango: ezinbestekoa da bera gainetik kentzea. Gizalegez posible zirenak eta ez zirenak ere egin ditugu bera zaindu eta jasateko, eta ez dut uste, hau horrela izanik, inoren gaizkirik txikiena ere entzun behar dugunik. – Mila aldiz duzu arrazoia –esan zuen orduan aitak. Ama, oraindik arnasestuka zebilela, isilean eztulka hasi zen, eskua bularrean zuela eta begirada zoro antzera galduta zuela. Arreba berarengana joan zen korrika eta bekokia eutsi zion. Aita, arrebaren hitzek bere burutapena zehaztera bultzatu zuten. Besaulkian erosoago jesarri zen, oraindik apopiloen janariaren mahaian geratzen ziren plateren artean bere ordenantza burukoarekin jolasten zuen, eta, noizbehinka, Gregoriori begirada bat zuzentzen zion, ikaragaitz. – Ezinbestekoa da bera gainetik kentzea –errepikatu zion, azkenean, arrebak aitari; izan ere, amak, bere eztula zela eta, ezin zuen ezer ere entzun. Guk egiten dugun lana egiten denean, ez da posible etxean, gainera, gisa honetako atsekabeak bizitzea. Nik neuk ere ezin dut hau gehiago jasan. Eta negar batean hasi zen bere malkoak amaren gainera jausten zirelarik eta honek, mekanikoki, eskuarekin garbitzen zituelarik. – Alabatxo –esan zuen orduan aitak errukiz beterik eta argitasun harrigarriz-. Zer egingo diogu ba! Baina arrebak lepoa jaso besterik ez zuen egin, negar egiten zuen bitartean sentitu zuen harridura, aurreko erabakiaren hain kontrakoa zena, azaleratuz. – Behintzat berak ulertuko bagintu –esan zuen aitak. Baina arrebak, etengabe negar eginez, indartsuki eragin zuen eskua, horrela adierazi nahian ez zutela horretan pentsatu ere egin behar. – Behintzat berak ulertuko bagintu –jarraitu zuen aitak esaten, begiak itxiz, aditzera emanez bera ere ziur zegoela hau ezinezkoa zela–, agian berarekin akordio batera heldu gintezke. Baina egoera honetan… – Ezinbestekoa da berak hemendik alde egitea –esan zuen arrebak–. Hauxe da bide bakarra, aita. Gregorio dela pentsatzeari hustea besterik ez duzu egin behar. Hori sinistu izana da, hain zuzen, gure zorigaitz honen arrazoia. Zelan izan liteke hau Gregorio? Bera balitz, dagoeneko ulertuko zuen ez dela posible gizaki bizidun batzuk halako zomorro batekin batera bizitzea. Eta berari bururatuko zitzaion alde egitea. Neba galduko genuke, baina bizitzen jarraituko genuke, eta gogoan edukiko genuke. Baina horrela, animalia honek jarraitu egiten gaitu, apopiloak bidali egiten ditu etxetik eta argi eta garbi adierazten du etxe guztiaz jabetu nahi dela eta gu kalean utzi nahi gaituela. Begira, aita –hasi zen bat-batean oihuka–, berriro ere hasi da! Eta Gregoriori ulertezina iruditu zitzaion beldurra adieraziz, arrebak ama bertan utzita alde egin zuen, besaulkitik urrundu zen, Gregoriorengandik hurbil egotea baino ama sakrifikatzea nahiago zuela adieraziz, eta aitaren atzean babestera joan zen korrika; aita, era berean, bere jokabide honengatik asaldaturik, zutitu egin zen, arrebaren aurrean besoak luzatuz, hau babesteko keinua eginez. Baina kontua da Gregoriori ez zitzaiola burutik pasa ere egin inor beldurtzea, ez eta gutxiago bere arreba beldurtzea. Egin zuen gauza bakarra izan zen bere logelara bueltatzeko buelta ematea, eta hori izan zen, zalantza barik, besteak izutu zituena, izan ere, minduta zegoenez gero, mugimendu zail hori egiteko burua lurrean jarri eta bertatik altxatu behar zuen. Gelditu egin zen eta bere ingurura so egin zuen. Bazirudien bere asmo ona ulertu zutela: gertatutakoa momentuko ezustea baino ez zen izan. Orain guztiek begiratzen zuten tristeki eta pentsakor. Ama bere besaulkian zegoen, hankak bata bestearen kontra bere aurrean luzaturik eta begiak nekearen nekez ia itxita zeuzkala. Aita eta arreba bata bestearen ondoan zeuden eserita, eta arrebak aitaren sama inguratzen zuen bere besoarekin. – Beno, beharbada mugitu naiteke jada –pentsatu zuen Gregoriok, berriro bere ahalegin tamalgarri hari ekinez. Ezin zuen bere arnasotsa geldiarazi, eta noizean behin atseden hartzeko gelditu behar zuen. Baina inork ere ez zuen azkarrarazten; askatasun osoa zuen. Buelta emanda zuenean, atzera bideari ekin zion lerro zuzenean. Harritu egin zen bere logelaraino zegoen distantziaz ohartzean; ezin zuen ulertu, bere egoera ahul hartan, zelan izan zen gai, minutu gutxi batzuk lehenago, ia nabaritu gabe bide berori egiteko. Ahalik eta lasterren narrastea beste ardurarik ez zuela, ez zen konturatu familiako inork ez zuela zirikatzen hitz edo oihuekin. Atalasera heldu zenean, ordea, atzera begiratu zuen, eta ohartu zen bere atzean denak jarraitzen zuela berdin. Arreba soilik zutitu zen. Eta bere azken begirada azkenean lo geratu zen bere amari zuzendu zion. Logelan sartu zeneko, atea zarratu eta txingetaz eta giltzez itxi zutela nabaritu zuen. Honek sortu zuen zarata zakarrak hain beldurtu zuen, ezen hankak ere tolestu egin zitzaizkion. Arreba zen hainbesteko presa zuena. Zutik geratu zen, logelan sartu eta atea ixteko zelatan egongo bailitzan. Gregoriok ez zuen hurbiltzen sumatu. – Azkenean! –oihu egin zien berak gurasoei, sarrailan giltzari buelta ematen zion bitartean. – Eta orain? –galdetu zion Gregoriok bere buruari iluntasunean bere ingurura begiratzen zuelarik. Handik gutxira konturatu zen guztiz ezinezkoa zitzaiola mugitzea. Honek ez zuen harritu: lehen, ostera, ez zitzaion normala iruditzen, ordura arte egin zuen legez, hankatxo mehe haiekin aurrera egiteko gai izatea. Beste guztiari zegokionez, gutxi gora-behera gustura sentitzen zen. Egia zen gorputz osa minduta zuela; baina sentitzen zituen min haiek gero eta ahulagoak ziren, eta pentsatzen zuen, azkenean, amaituko zirela. Jada ez zuen ia sentitzen bizkarrean zeraman sagar usteldua, ezta zuriz estalitako hantura ere. Emozioz eta maitekiro pentsatzen zuen bere senideengan. Bere arreba bera baino ziurrago zegoen desagertu egin behar zenez. Eta gogoeta eta arduragabetasun lasai hartan egon zen goizaldeko hiruretan elizako erlojuak jo zuen arte. Oraindik gozatu ahal izan zuen egunsenti horren hasiera. Beranduago, berak nahi ez bazuen ere, bere burua guztiz hondoratu zen eta bere muturretik azken arnasa bota zuen. Hurrengo goizean, neskamea sartu zenean –hain ematen zituen ateekin kolpe gogorrak, ezen heltzen zenean ezinezkoa baitzen ohean atseden hartzea, hainbatetan molde haiek aldatzeko eskatu bazitzaion ere– Gregoriori ohikoa zen bisita egiteko, ez zuen, hasieran, beregan ezer arrarorik hauteman. Suposatu zuen horrela zegoela, geldi-geldi, haserre zegoela adierazteko asmoz, edozein ezagupenerako gai ikusten baitzuen. Halabeharrez, kedarra kentzeko tresna zeraman eskuan, eta honekin, atetik, Gregoriori kilimak egitea nahi izan zuen. Honekin ezer lortzen ez zuela ikusirik sumindu egin zen, ziztatu egin zuen, eta Gregorio bultzatu ostean, honek mugimendurik txikiena ere egiten ez zuela ikusi ondoren egin zion so, eta, momentuan gertatutakoaz ohartuz, neurri gabe zabaldu zituen begiak eta harridura oihu bat bota zuen. Baina ez zen denbora luzez geldirik egon, eta logelako atea zakarki ireki eta iluntasunean oihu bat bota zuen: – Ikusi ezazue, lehertu egin da! Hortxe duzue, guztiz lehertuta! Samsa jaun eta andrea haien ohean eserita jarri ziren. Asko kosta zitzaien izualdiaren ostean erantzutea, eta kosta zitzaien ere neskameak emandako berria ulertzea. Baina hau ulertu zutenean, berehala irten ziren ohetik, bakoitza alde batetik eta biek zorroztasun handia adieraziz. Samsa jaunak sorbalden gainean jarri zuen ohe gainekoa; Samsa andreak bere lo egiteko kamisoia baino ez zuen jantzirik, eta itxura horrekin sartu ziren Gregorioren logelan. Bien bitartean, apopiloen etorreratik Gretek lo egiten zuen jantoki-salako atea ere zabaldu zen. Grete guztiz jantzita zegoen, gau guztian lorik hartu izan ez balu legez, eta halaxe adierazten zuen, izan ere, bere aurpegiaren zurbiltasunak. – Hilda? –esan zuen Samsa andreak, neskameari zalantza aurpegiz begiratuz, nahiz eta honetaz ziur egoteko arrazoiak falta ez zitzaizkion. – Hauxe da esaten nabilena -erantzun zuen neskameak, honen egiatasuna frogatzeko Gregorioren gorpua bultzatzen jarraitzen zuen bitartean. Samsa andreak neskamea geldiarazteko mugimendu bat egin zuen, baina ez zuen geldiarazi. – Beno –esan zuen Samsa jaunak–, orain eskerrak eman ahal dizkiogu Jaunari. Aitaren egin zuen, eta hiru emakumeek gauza bera egin zuten. Gretek ez zion gorpu hari begirik kentzen: – Ikusi ezazue zeinen argal zegoen –esan zuen–. Egia da aspaldi ez zuela janaririk dastatu ere egiten. Janaria sartzen zen moduan irteten zen gelatik. Gregorioren gorpuak, izan ere, guztiz zapala eta lehorra zirudien. Orain ohartzen ziren honetaz, jadanik ez zelako bere hankatxoen gainean eusten, eta inork ere ez zuen bera ez zen zerbait begiratzen. – Grete, etorri zaitez gurekin momentu batez –esan zuen Samsa andreak, tristura adierazten zuen irribarre bat eginez. Eta Grete, gorpuari begirik kendu gabe, bere gurasoen atzetik joan zen logelara. Neskameak atea itxi zuen, eta leihoa guztiz zabaldu zuen. Oraindik oso goiz zen, baina aireak bazuen jada, bere freskotasun hartan epeltasun kutsu bat. Martxoa amaitzear zegoen. Hiru apopiloak haien logelatik irten ziren eta haien gosaria non zegoen begiratu zuten. Ahaztu egin zitzaien. – Eta gosaria? –galdetu zion neskameari hiruretatik agintariena zirudienak. Baina neskameak, hatz erakuslea ahoan ipiniz, isilean, jaunak Gregorioren gelara sartzera deitu zituen. Hara sartu ziren, eta hantxe egon ziren, argiz betetako logela hartan, Gregorioren gorpuaren inguruan, hari mesprezuz begira eta eskuak haien jaka erabilietako poltsikoetan sartuta zeuzkatela. Orduan logelako atea ireki zen eta Samsa jauna agertu zen, esku bat bere emazteri eta bestea bere alabari lotuta zuela. Guztiek negar egin zuten antza zeukaten, eta Gretek noizbehinka bere aitaren besoaren atzean ezkutatzen zuen aurpegia. – Alde egin ezazue neure etxetik berehala –esan zuen Samsa jaunak, atea seinalatuz baina emakume biak askatu gabe. – Zer adierazi nahi duzu horrekin? –galdetu zion hiruretatik agintarienak, zertxobait nahasturik eta uzkurtasun irribarre bat eginik. Beste biek eskuak atzealdean gurutzatuta zeuzkaten, eta etengabe ari ziren haien eskuak igurzten, irabaziko zuten borroka baten zain egongo balira moduan. – Adierazi nahi dudana zehatz-mehatz esan dudana da –erantzun zuen Samsa jaunak, emakume biekin batera apopiloarengana hurbilduz. Hau momentu batez isilik eta lasai gelditu zen, begirada lurretik altxatzen ez zuela, bere pentsamenduak irudimenean antolatzen ari balira. – Hori horrela bada, bagoaz –esan zuen, azkenean, Samsa jaunari so eginez, bat-bateko indar batek bultzaturik honetarako ere baimena eskatu behar balio legez. Samsa jaunak begiak asko zabaldu eta burua gora eta behera mugitu beste gauzarik ez zuen egin. Honen ostean, apopiloa pausu handiak emanez ate ondora zuzendu zen. Bere bi kideek aspalditik entzuten zirauten, eskuak igurtzi gabe, eta orain bere atzetik irten ziren arineketa batean, Samsa jauna haiek baino lehenago ate ondora heldu eta beraien eta haien gidariaren artean jarriko zenaren beldurrez. Ate ondora iritsi zirenean, nork bere txapela hartu zuen pertxerotik, nork bere aterkia atera zuen aterki-ontzitik, isilean makurtu ziren eta etxetik alde egin zuten. Ezer frogatzen ez zuen mesfidantzarekin, beranduago ikusiko zen moduan, Samsa jauna eta emakume biak eskailera ondora irten ziren eta, eskudeletik begiratu zuten zelan hiru gizon haiek, astiro baina etengabe, eskaileratan behera egiten zuten, pisu bakoitzean honek egiten zuen bueltan desagertu, eta segundo batzuk beranduago berriro agertzen zirelarik. Jaisten zihoazen bitartean, Samsa familiak haienganako zuen interesa murriztuz zihoan, eta Samsa jauna eta emakumeak, zama astun bat gainetik kendurik, etxe barruan sartu ziren berriro. Egun hura atseden hartzen eta osteratxoren bat egiten emango zutela erabaki zuten: ez zuten soilik guztiz irabazirik atseden hau, are gehiago, premiazkoa zen. Mahairatu ziren, beraz, eta hiru eskutitz idatzi zituzten barkamena eskatuz: Samsa jaunak, bere nagusiari; Samsa andreak, dendako jabeari, eta Gretek, bere nagusiari. Egiteko hauetan buru-belarri sartuta zeudenean, neskamea sartu zen bazihoala esateko, bere goizeko beharra amaitu baitzuen jadanik. Hirurek jarraitu zuten idazten, neskameari jaramon egin gabe, buruarekin baiezko keinu bat egiteaz nahikoa izan zen. Baina, bera ez zihoala ikusirik, burua altxatu zuten, haserre. – Zer duzu? –galdetu zuen Samsa jaunak. Neskamea irribarretsu zegoen ate ondoan, familiari berri zoragarri bat jakinarazi behar balio bezala, baina bere jarrerarekin adieraziz haiek galdeketa egin ondoren baino ez zuela egingo. Lumatxoa bere txapelean artez ipinita, eta bere familiarentzat lan egiten hasi zenetik Samsa jaunak gogaitzen zuena, norabide guztietarantz kulunkatuz. – Ia, ikus dezagun, zer nahi duzu zerorrek? –galdetu zuen Samsa andreak, nor neskameak gehien errespetatzen zuen pertsona baitzen. – Ba –erantzun zuen honek, eta barreak ez zion jarraitzen uzten-, ba ez zaretela arduratu behar alboko traste hori erditik kentzeaz. Dena dago konponduta. Samsa andrea eta Grete berriro makurtu ziren haien eskutitzen gainean, idazten jarraitzeko moduan, eta Samsa jaunak, neskamea dena zehatz-mehatz kontatzera zihoala ikusirik, isilarazi egin zuen, eskua beregana indartsuki luzatuz. Neskameak, ikusi zuenean ez ziotela kontatzeko prest zuena kontatzen utziko, gogoratu zuen presaz zebilela. – Jainkoak zain zaitzatela! –esan zuen, nabarmenki minduta. Buelta erdi eman zuen sumindurik, eta jantoki-salatik atera zen ate-kolpe itzela emanez. – Gaur gabean lanetik bidaliko dut –esan zuen Samsa jaunak. Baina ez zuen erantzunik jaso, ez bere emaztearena, ezta bere alabarena ere, izan ere neskameak nahasi egin zuen berriro ere berreskuratu zuten lasaitasun hura. Ama eta alaba altxatu egin ziren eta leihorantz zuzendu ziren, bertan besarkaturik geratu zirelarik. Samsa jaunak bere besaulkia norabide hartarantz mugitu zuen, eta, lasai-lasai haiei so egiten egon zen momentu batez. Honen ostean: – Beno –esan zuen–, etor zaitezte. Ahaz itzazue behingoz iraganeko kontuak. Eduki nazazue neu ere kontuan. Emakume biek momentuan esanak egin zituzten, berarengana lastertu ziren, laztandu zuten eta idazten bukatu zuten. Beranduago, hirurak elkarrekin irten ziren, hileetan egin ez zuten zerbait zelarik, eta tranbiara igo ziren osteratxo bat egiteko asmoz. Haiek ziren zihoazen bidaiari bakarrak. Tranbia eguzkiaren berotasunez beteta zegoen. Haien eserlekuetan etzanda, geroari buruzko kontuei buruz hitz egiten hasi ziren, eta ikusi zuten, gauzak ongi pentsatuta, hau ez zela oso iluna. Izan ere, haien hiru lanpostuak oso onak ziren, eta, batez ere, beranduagoko esperantzak posible egiten zitzaizkien. Momentuz hobetu behar zena etxez aldatzea zen. Etxe txikiago eta merkeago bat nahi zuten, eta, batez ere, hobeto kokatuta zegoena eta oraingoa, Gregoriok aukeratua zena, baino praktikoagoa. Eta horrela berbetan ari zirela, ia batera ohartu ziren Samsa jauna eta andrea haien alaba hazi egin zela eta indarrez beteriko neskatxa eder bat zela orain. Hitzik esan barik, begiradaz soilik elkar ulertuz, batak besteari esan zion bazela garaia haien alabarentzat senar bat bilatzeko. Eta, bidaia bukatu zenean, alaba altxatzen lehenengoa izan zenean, eta bere itxura gaztea agertu zuenean, gurasoen amets eta asmo onak sendotu egin ziren. 2911 2006-01-16T12:37:55Z Janire Rodriguez 16 1479 2874 2006-01-12T20:05:08Z Kabri 15 GURE IPUINAK izenburua Ipuin eta liburuak-en truke aldatu da. #REDIRECT [[Ipuin eta liburuak]] 1480 2878 2006-01-12T20:12:57Z Janire Rodriguez 16 niri buruz {| style="float: right; margin-left: 1em; margin-bottom: 0.5em; width: 242px; border: #99B3FF solid 1px" | <center>'''[[Wikipedia:Babel]]'''</center> |- | {{·Hizkuntza (eu)}} |- |{{·Hizkuntza (es)}} |- | {{·Hizkuntza (en-3)}} |- | {{·Hizkuntza (fr-2)}} |- | {{·Hizkuntza (gl-2)}} |} Janire Rodriguez naz, 18 urteko neska. Euskal Herrian bizi naz, Bizkaian, Trapagaran izeneko herri batean hain zuzen. Euskaraz, gaztelaniaz, ingelesez, galegoz eta frantsesez (pixka bat) berba egiten dot. Euskal Filologia ikasten dot Deustuko Unibertsitatean (Bilbo). Nik idatzitako '''artikuluak''': * [[Walter J. Ong]] * [[Itzulpengintza]] * [[Franz Kafka]] Nire '''bitakorak''': Batez ere, euskaraz idatzitako bi bitakora dira. Literatura eta kirola asko gustuko dodazenez, horri buruz idatzi ei dot, baina batez ere literaturari buruz: poesia, prosa... espero dot nire bitakorak zuen gustukoak izatea: * [http://ostertza.blogspot.com/ Ostertza] * [http://littera.deusto.es/alumni/c0405/4jarodri/weblog Litterako bitakora] 2879 2006-01-12T20:13:12Z Janire Rodriguez 16 Janire Rodriguez naz, 18 urteko neska. Euskal Herrian bizi naz, Bizkaian, Trapagaran izeneko herri batean hain zuzen. Euskaraz, gaztelaniaz, ingelesez, galegoz eta frantsesez (pixka bat) berba egiten dot. Euskal Filologia ikasten dot Deustuko Unibertsitatean (Bilbo). Nik idatzitako '''artikuluak''': * [[Walter J. Ong]] * [[Itzulpengintza]] * [[Franz Kafka]] Nire '''bitakorak''': Batez ere, euskaraz idatzitako bi bitakora dira. Literatura eta kirola asko gustuko dodazenez, horri buruz idatzi ei dot, baina batez ere literaturari buruz: poesia, prosa... espero dot nire bitakorak zuen gustukoak izatea: * [http://ostertza.blogspot.com/ Ostertza] * [http://littera.deusto.es/alumni/c0405/4jarodri/weblog Litterako bitakora] 2880 2006-01-12T20:13:38Z Janire Rodriguez 16 metamorfosia lanie Janire Rodriguez naz, 18 urteko neska. Euskal Herrian bizi naz, Bizkaian, Trapagaran izeneko herri batean hain zuzen. Euskaraz, gaztelaniaz, ingelesez, galegoz eta frantsesez (pixka bat) berba egiten dot. Euskal Filologia ikasten dot Deustuko Unibertsitatean (Bilbo). Nik idatzitako '''artikuluak''': * [[Metamorfosia]] Nire '''bitakorak''': Batez ere, euskaraz idatzitako bi bitakora dira. Literatura eta kirola asko gustuko dodazenez, horri buruz idatzi ei dot, baina batez ere literaturari buruz: poesia, prosa... espero dot nire bitakorak zuen gustukoak izatea: * [http://ostertza.blogspot.com/ Ostertza] * [http://littera.deusto.es/alumni/c0405/4jarodri/weblog Litterako bitakora] 2881 2006-01-12T20:14:07Z Janire Rodriguez 16 Metamorfosia (euskeratua) Janire Rodriguez naz, 18 urteko neska. Euskal Herrian bizi naz, Bizkaian, Trapagaran izeneko herri batean hain zuzen. Euskaraz, gaztelaniaz, ingelesez, galegoz eta frantsesez (pixka bat) berba egiten dot. Euskal Filologia ikasten dot Deustuko Unibertsitatean (Bilbo). Nik idatzitako '''nobela''': * [[Metamorfosia (euskeratua)]] Nire '''bitakorak''': Batez ere, euskaraz idatzitako bi bitakora dira. Literatura eta kirola asko gustuko dodazenez, horri buruz idatzi ei dot, baina batez ere literaturari buruz: poesia, prosa... espero dot nire bitakorak zuen gustukoak izatea: * [http://ostertza.blogspot.com/ Ostertza] * [http://littera.deusto.es/alumni/c0405/4jarodri/weblog Litterako bitakora] 2882 2006-01-12T20:14:35Z Janire Rodriguez 16 Janire Rodriguez naz, 18 urteko neska. Euskal Herrian bizi naz, Bizkaian, Trapagaran izeneko herri batean hain zuzen. Euskaraz, gaztelaniaz, ingelesez, galegoz eta frantsesez (pixka bat) berba egiten dot. Euskal Filologia ikasten dot Deustuko Unibertsitatean (Bilbo). Nik idatzitako '''nobela''': * [[Metamorfosia]] (euskeratua) Nire '''bitakorak''': Batez ere, euskaraz idatzitako bi bitakora dira. Literatura eta kirola asko gustuko dodazenez, horri buruz idatzi ei dot, baina batez ere literaturari buruz: poesia, prosa... espero dot nire bitakorak zuen gustukoak izatea: * [http://ostertza.blogspot.com/ Ostertza] * [http://littera.deusto.es/alumni/c0405/4jarodri/weblog Litterako bitakora] 2912 2006-01-16T12:38:13Z Janire Rodriguez 16 Janire Rodriguez naz, 18 urteko neska. Euskal Herrian bizi naz, Bizkaian, Trapagaran izeneko herri batean hain zuzen. Euskaraz, gaztelaniaz, ingelesez, galegoz eta frantsesez (pixka bat) berba egiten dot. Euskal Filologia ikasten dot Deustuko Unibertsitatean (Bilbo). Nire '''bitakorak''': Batez ere, euskaraz idatzitako bi bitakora dira. Literatura eta kirola asko gustuko dodazenez, horri buruz idatzi ei dot, baina batez ere literaturari buruz: poesia, prosa... espero dot nire bitakorak zuen gustukoak izatea: * [http://ostertza.blogspot.com/ Ostertza] * [http://littera.deusto.es/alumni/c0405/4jarodri/weblog Litterako bitakora] 3300 2006-10-22T22:51:10Z Janire Rodriguez 16 urteak (zuzenduta) Janire Rodriguez naz, 19 urteko neska. Euskal Herrian bizi naz, Bizkaian, Trapagaran izeneko herri batean, hain zuzen. Euskaraz, gaztelaniaz, ingelesez, galegoz eta frantsesez (pixka bat) berba egiten dot. Euskal Filologia ikasten dot Deustuko Unibertsitatean (Bilbo). Nire '''bitakorak''': Batez ere, euskaraz idatzitako bi bitakora dira. Literatura eta kirola asko gustuko dodazenez, horri buruz idatzi ei dot, baina batez ere literaturari buruz: poesia, prosa... espero dot nire bitakorak zuen gustukoak izatea: * [http://www.goiena.net/blogak/janire/ Ostertza] * [http://littera.deusto.es/alumni/c0405/4jarodri/weblog Litterako bitakora] 1481 2925 2006-02-01T11:24:48Z 193.225.194.254 <div style="float: right; text-align: center;">[[Image:Other-langs.png]]<br>[[:meta:User:Dubaduba|'''Other languages''']]<br> </div> 1540 3031 2006-04-30T20:01:01Z Barrie 21 Wikipedian aurki nazakezu, [[w: Lankide:Barrie|Barrie]]. 3032 2006-04-30T20:03:01Z Barrie 21 Wikipedian aurki nazakezu, [[w: Lankide:Barrie|Barrie]]. [[Special:Listusers]] 3033 2006-05-04T16:20:13Z Barrie 21 Euskarazko beste proiektu batzuetan ere egiten dut lan (ez asko):<br> <small>''I participate in other projedts in Basque:''</small> *[[w:|Wikipedia]]; [[w:Lankide:Barrie|Barrie]]. Batez ere hemen. *[[wikt:|Wikiztegia]]; [[wikt:Lankide:Barrie|Barrie]]. *[[q:Azala|Wikiesanak]]; [[m:Lankide:Barrie|Barrie]]. *[[commons:Azala|Commons]]; [[commons:User:Barrie|Barrie]]. *[[m:Azala|Meta-Wiki]]; [[m:User:Barrie|Barrie]]. *[[wikispecies:Azala|Wikispecies]]; [[wikispecies:User:Barrie|Barrie]]. ---- ===Nire tresnak=== [[Special:Listusers|Erabiltzaileen zerrenda]]<br> [[Special:Listadmins|Administratzaileen zerrenda]] 3034 2006-05-04T16:27:50Z Barrie 21 Euskarazko beste proiektu batzuetan ere egiten dut lan (ez asko):<br> <small>''I participate in other projedts in Basque:''</small> *[[w:|Wikipedia]]; [[w:Lankide:Barrie|Barrie]]. Utzi mezua hemen. <small>''Leave the messages here''</small>. *[[wikt:|Wikiztegia]]; [[wikt:Lankide:Barrie|Barrie]]. *[[q:Azala|Wikiesanak]]; [[m:Lankide:Barrie|Barrie]]. *[[commons:Azala|Commons]]; [[commons:User:Barrie|Barrie]]. *[[m:Azala|Meta-Wiki]]; [[m:User:Barrie|Barrie]]. *[[wikispecies:Azala|Wikispecies]]; [[wikispecies:User:Barrie|Barrie]]. ---- ===Nire tresnak=== [[Special:Listusers|Erabiltzaileen zerrenda]]<br> [[Special:Listadmins|Administratzaileen zerrenda]] 1541 3035 2006-05-06T17:53:34Z Barrie 21 ---- '''Wikiliburuak''' '''[[w:Wikimedia|Wikimedia Fundazioko]]''' proiektu bat da. Beste proiektu batzuk: {| align="center" cellpadding="2" width="100%" | [[Image:Wiktionary-logo-en.png|35px|<nowiki></nowiki>]] | [[wikt:|'''Wiktiztegia''']]<br />Hiztegia sinonimoekin | [[Image:Wikiquote-logo.png|35px|<nowiki></nowiki>]] | [[q:|'''Wikiesanak''']]<br />Esanak | [[Image:Wikipedia-logo.png|35px|<nowiki></nowiki>]] | [[w:|'''Wikipedia''']]<br />Entziklopedia askea | [[Image:Wikisource-logo.png|35px|<nowiki></nowiki>]] | [[s:|'''Wikiturriak''']]<br />Jatorrizko dokumentuak |- | [[Image:Wikispecies-logo.png|35px|<nowiki></nowiki>]] | [[Wikispecies:Azala|'''Wikispecies''']]<br />Espezieen gidaliburua | [[Image:Wikinews-logo-en.png|35px|<nowiki></nowiki>]] | [[n:|'''Wikialbisteak''']]<br />Albiste askeak | [[Image:Wikimedia-logo.png|35px|<nowiki></nowiki>]] | [[m:Azala|'''Meta-Wiki''']]<br />Proiektuen koordinazioa | [[Image:Commons-logo.svg|35px|<nowiki></nowiki>]] | [[commons:Azala|'''Commons''']]<br />Irudi eta multimedia |} 3045 2006-06-04T16:34:15Z 217.225.119.182 ---- '''Wikiliburuak''' '''[[w:Wikimedia|Wikimedia Fundazioko]]''' proiektu bat da. Beste proiektu batzuk: {| align="center" cellpadding="2" width="100%" | [[Image:Wiktionary-logo-en.png|35px|<nowiki></nowiki>]] | [[wikt:|'''Wiktiztegia''']]<br />Hiztegia sinonimoekin | [[Image:Wikiquote-logo.svg|35px|<nowiki></nowiki>]] | [[q:|'''Wikiesanak''']]<br />Esanak | [[Image:Wikipedia-logo.png|35px|<nowiki></nowiki>]] | [[w:|'''Wikipedia''']]<br />Entziklopedia askea | [[Image:Wikisource-logo.png|35px|<nowiki></nowiki>]] | [[s:|'''Wikiturriak''']]<br />Jatorrizko dokumentuak |- | [[Image:Wikispecies-logo.png|35px|<nowiki></nowiki>]] | [[Wikispecies:Azala|'''Wikispecies''']]<br />Espezieen gidaliburua | [[Image:Wikinews-logo-en.png|35px|<nowiki></nowiki>]] | [[n:|'''Wikialbisteak''']]<br />Albiste askeak | [[Image:Wikimedia-logo.svg|35px|<nowiki></nowiki>]] | [[m:Azala|'''Meta-Wiki''']]<br />Proiektuen koordinazioa | [[Image:Commons-logo.svg|35px|<nowiki></nowiki>]] | [[commons:Azala|'''Commons''']]<br />Irudi eta multimedia |} 1542 3036 2006-05-06T17:54:56Z Barrie 21 <onlyinclude><div style="border:solid #ccc; background: #fff; border-width: 1px 3px 3px 1px; text-align: center; padding-top:3px; float:left; font-size: smaller; line-height: 1.3; margin-right: 4px; width: 7em"> <span style="display: block;">{{CURRENTDAYNAME}}</span> <span style="font-size: x-large; width: 100%; display: block; padding:6px 0px">{{CURRENTDAY}}</span> <span style="display: block;">{{CURRENTMONTHNAME}}</span> <span style="background: #aaa; color: #000; display: block;">'''{{CURRENTYEAR}}'''</span> </div></onlyinclude> 1543 3037 2006-05-06T18:00:20Z Barrie 21 <div style="text-align:center;border-bottom:3px solid #fc0"> <div style="width:0;height:0;clear:both;overflow:hidden"></div> </div> __NOEDITSECTION__ <div style="border:3px solid #fc0;padding:.5em 1em 1em 1em;border-top:none;background-color:#fff;color:000"> Ongi etorri '''Wikiliburuak'''era, ikasliburu eta esku-liburuak eskeintzen dituena. Proiektu honen edukiera guztia, [[w:GNU|GNU]] lizentziapean aurkitzen da. <br> Momentu honetan, {{CURRENTYEAR}}ko {{CURRENTMONTHNAME}}ren {{CURRENTDAY}}a, '''{{NUMBEROFARTICLES}}''' orri ditugu. Zure laguntzarekin kopuru hori igotzen joango da, [[w:euskara|euskara]]zko proiektu duin bat lortu arte. Galderarik izanez gero, badago [[Wikiliburuak:Txokoa|txoko]] bat zuri erantzuteko prest dagoena. <br> Hemendik, gomendatzen dizugu [[Wikiliburuak:Lankideak|lankide]] egin zaitezen, hainbat abantaila batitu. <div style="float:right;width:0;height:5em;"></div> <div style="float:right;clear:center;font-size:100%;width:400px;max-width:60%;margin:1ex 0 1ex 1ex;border:1px solid #fc0;padding:.3em;text-align:center;background-color:#ff9;"> Jarraitu irakurtzen gehiago<div style="display:inline;font-size:120%;">'''[[Wikiesanak:Wikiesanakeri buruz|wikiesanak-eri buruz&gt;&gt;]]'''<br> edota '''[[Wikiesanak:Politikak|wikiesanak-eko politikak&gt;&gt;]]'''</div></div> </div> __NOEDITSECTION__ __NOTOC__ 1544 3038 2006-05-06T18:05:39Z Barrie 21 __NOTOC__ <div class="fright"> {{egutegia}} </div> Gurekin lagundu nahi baduzu, [[Wikiliburuak:Ongi etorria|ongi etorria]] zara! Gure [[wikiesanak:Probak|proba orrian]] probak egin ahal dituzu. Ez ezazu ahaztu [[Aparteko:Userlogin|izena ematea]].<br> Momentu honetan, '''[[Aparteko:Statistics|{{NUMBEROFARTICLES}} orrirekin]]''' lanean gabiltza. Azkenengo orrien aldaketak [[Aparteko:Recentchanges|aldaketa berrien orrian]] ikus ditzakezu. <br style="clear:both;"/> <div style="width: 48%; float: right; border: 1px solid #aea; background: #f3fff3; margin-bottom: 2em;"> <div style="padding: 1em;"> [[Irudi:Evolution-tasks.png|25px|left|]] ===Orriekin egiteko gauzak=== * '''[[Wikiliburuak:Wikipedia guztiek eduki behar duten artikulu zerrenda|Berriak sortu]]''': Zerrenda honetan gorriz dauden loturak sortu. * '''[[:Kategoria:Zirriborroak|Zirriborroak]]''': Orri txikiak, oraindik informazio gehiago behar dituztenak. * '''[[:Kategoria:Wikitzeko|Wikitzeko]]''': Wikiesanak-en formatuak betetzen ez dituzten orriak. * '''[[:Aparteko:Uncategorizedpages|Kategorizatzeko]]''': Kategorizatu gabe dauden orri guztiak. </div> </div> </div> <p> {| id="toc" style="margin: 0 2em 0 2em;text-align: left;" ! style="background:#ccccff" align="center" width="100%" colspan="2"| '''Txokoa''' |- |Orri hau mota guztietako hizketaldi eta galderentzako da. *Orri jakin bati buruz eztabaidatzeko erabili '''bere eztabaida orria'''. <!--*Hizketaldi zaharkituren baten bila bazabiltza (aste bat baino gehiago aldaketarik gabe), '''begiratu Txokoko artxibategian'''. Norbaitek hizketaldiren bat faltan botatzen badu hona ekar dezake eta beste aste bat emango zaio berartxibatu arte.--> ! rowspan="3" |[[Irudi:P vip.png|Txokoa]] <br clear=right> |- | *[http://eu.wikibookd.org/w/wiki.phtml?title=Wikiliburuak:Txokoa&action=edit&section=new '''Egin ''klik'' hemen'''] Txokoan '''hizketaldi berri bat''' sortzeko. |- | *Hasitako gai bati erantzuteko erabili atal bakoitzeko '''''aldatu''''' loturak. Honela atal hori bakarrik aldatuko duzu eta aldaketa Aldaketa berriak-en ikusiko da. Mila Esker. |} ---- [[w:Wikiliburuak|Wikiliburuak]]-ek behar zaitu! Ondorengo lotura honetan ikusi dezakezu gutxienez hizkuntza guztietako Wikiliburuak guztiek izan beharko lituzketen orriak. Gorriz dauden loturak, sortu gabeko orriak dira. Gainean klik eginez sortu ditzazkezu. *[[Wikiliburuak:Wikiliburuak guztiek eduki behar duten artikulo zerrenda]] ---- ---- 3042 2006-05-06T18:10:54Z Barrie 21 __NOTOC__ <div class="fright"> {{egutegia}} </div> Gurekin lagundu nahi baduzu, [[Wikiliburuak:Ongi etorria|ongi etorria]] zara! Gure [[wikiliburuak:Proba orria|proba orrian]] probak egin ahal dituzu. Ez ezazu ahaztu [[Aparteko:Userlogin|izena ematea]].<br> Momentu honetan, '''[[Aparteko:Statistics|{{NUMBEROFARTICLES}} orrirekin]]''' lanean gabiltza. Azkenengo orrien aldaketak [[Aparteko:Recentchanges|aldaketa berrien orrian]] ikus ditzakezu. <br style="clear:both;"/> <div style="width: 48%; float: right; border: 1px solid #aea; background: #f3fff3; margin-bottom: 2em;"> <div style="padding: 1em;"> [[Irudi:Evolution-tasks.png|25px|left|]] ===Orriekin egiteko gauzak=== * '''[[Wikiliburuak:Wikipedia guztiek eduki behar duten artikulu zerrenda|Berriak sortu]]''': Zerrenda honetan gorriz dauden loturak sortu. * '''[[:Kategoria:Zirriborroak|Zirriborroak]]''': Orri txikiak, oraindik informazio gehiago behar dituztenak. * '''[[:Kategoria:Wikitzeko|Wikitzeko]]''': Wikiesanak-en formatuak betetzen ez dituzten orriak. * '''[[:Aparteko:Uncategorizedpages|Kategorizatzeko]]''': Kategorizatu gabe dauden orri guztiak. </div> </div> </div> <p> {| id="toc" style="margin: 0 2em 0 2em;text-align: left;" ! style="background:#ccccff" align="center" width="100%" colspan="2"| '''Txokoa''' |- |Orri hau mota guztietako hizketaldi eta galderentzako da. *Orri jakin bati buruz eztabaidatzeko erabili '''bere eztabaida orria'''. <!--*Hizketaldi zaharkituren baten bila bazabiltza (aste bat baino gehiago aldaketarik gabe), '''begiratu Txokoko artxibategian'''. Norbaitek hizketaldiren bat faltan botatzen badu hona ekar dezake eta beste aste bat emango zaio berartxibatu arte.--> ! rowspan="3" |[[Irudi:P vip.png|Txokoa]] <br clear=right> |- | *[http://eu.wikibookd.org/w/wiki.phtml?title=Wikiliburuak:Txokoa&action=edit&section=new '''Egin ''klik'' hemen'''] Txokoan '''hizketaldi berri bat''' sortzeko. |- | *Hasitako gai bati erantzuteko erabili atal bakoitzeko '''''aldatu''''' loturak. Honela atal hori bakarrik aldatuko duzu eta aldaketa Aldaketa berriak-en ikusiko da. Mila Esker. |} ---- [[w:Wikiliburuak|Wikiliburuak]]-ek behar zaitu! Ondorengo lotura honetan ikusi dezakezu gutxienez hizkuntza guztietako Wikiliburuak guztiek izan beharko lituzketen orriak. Gorriz dauden loturak, sortu gabeko orriak dira. Gainean klik eginez sortu ditzazkezu. *[[Wikiliburuak:Wikiliburuak guztiek eduki behar duten artikulo zerrenda]] ---- ---- 1545 3039 2006-05-06T18:06:22Z Barrie 21 Orri honetan nahi dituzun proba guztiak egin ahal dituzu askatasun osos. ----<!-- hemendik behera idazten jarraitu eta ez ezabatu goikoa--> 3040 2006-05-06T18:08:46Z Barrie 21 Wikiesanak:Probak izenburua Wikiliburuak:Proba orria-en truke aldatu da. Orri honetan nahi dituzun proba guztiak egin ahal dituzu askatasun osos. ----<!-- hemendik behera idazten jarraitu eta ez ezabatu goikoa--> 3219 2006-08-07T16:30:41Z Basajaun74 23 Orri honetan nahi dituzun proba guztiak egin ahal dituzu askatasun osoz. ----<!-- hemendik behera idazten jarraitu eta ez ezabatu goikoa--> 3403 2007-01-13T08:35:57Z 83.213.22.153 Orri honetan nahi dituzun proba guztiak egin ahal dituzu askatasun osoz. ----<!-- hemendik behera idazten jarraitu eta ez ezabatu goikoa--> Lerro hauek lehenengoak izango lirateke 1546 3041 2006-05-06T18:08:46Z Barrie 21 Wikiesanak:Probak izenburua Wikiliburuak:Proba orria-en truke aldatu da. #REDIRECT [[Wikiliburuak:Proba orria]] 1652 3212 2006-07-13T15:19:28Z 168.226.0.91 hola!!! yo bengo a jugar un juego de zidan pero no lo encuentro mandemen un mensaje a esta casilla de coreo y diganmen como es. es:www.zidin y zidan .com .ar SI!!! O NO!!! ¿¿?? MANDEN JAJ 1653 3213 2006-08-07T14:26:14Z Basajaun74 23 Eskandalua Bohemian abc 3214 2006-08-07T14:30:04Z Basajaun74 23 1654 3216 2006-08-07T14:45:46Z Basajaun74 23 Sherlock Homes-entzat hura beti ''emakumea'' da. Ez diot ia inoiz entzun beste edonola bera aipatzen. 3217 2006-08-07T15:27:09Z Basajaun74 23 Sherlock Homes-entzat hura beti ''emakumea'' da. Ez diot ia inoiz entzun beste edonola bera aipatzen. Haren begietan bera desagertzen da eta bere sexuaren osotasuna gailentzen da. Ez zen Irene Adlerrekiko maitasunaren antzeko emoziorik zuela. 3218 2006-08-07T16:21:56Z Basajaun74 23 Sherlock Homes-entzat hura beti ''emakumea'' da. Ez diot ia inoiz entzun beste edonola bera aipatzen. Haren begietan bera desagertzen da eta bere sexuaren osotasuna gailentzen da. Ez zen Irene Adlerrekiko maitasunaren antzeko emoziorik zuela. Emozio guztiak, eta horixe bereziki, gaitzesgarriak ziren bere gogo hotz, zehatz baina arras orekatuarentzat. Bera munduak ikusi duen arrazoitzeko eta behatzeko makinarik perfektuena zen, ziur nago, baina maitale bezala berak bere burua posizio faltsu batean kokatuko zukeen. 1726 3299 2006-10-20T11:29:08Z 87.79.3.226 518595702564 3399 2006-11-22T17:04:16Z 87.79.3.248 518595702564 84965986432 3400 2006-11-26T22:44:20Z 87.79.3.248 518595702564 84965986432 9071436176 1727 3305 2006-10-25T16:28:50Z Matalaz 25 *[[OpenOffice.org]] 3306 2006-10-25T16:43:38Z Matalaz 25 *[[Ofimatika]] 3395 2006-11-09T10:25:39Z 158.227.114.249 *[[Ofimatika]] *[[PHP]] 1728 3307 2006-10-25T16:44:14Z Matalaz 25 *[[OpenOffice.org]] 1729 3308 2006-10-25T16:49:55Z Matalaz 25 *[[Aurkespena]] *[[Writer]] *[[Math]] *[[Calc]] *[[Draw]] *[[Impress]] *[[Base]] *[[Web orrialde editorea]] *[[Basic (makroak)]] 3377 2006-10-25T21:34:58Z Matalaz 25 *[[Aurkespena]] *[[Instalazioa]] *[[Writer]] *[[Math]] *[[Calc]] *[[Draw]] *[[Impress]] *[[Base]] *[[Web orrialde editorea]] *[[Basic (makroak)]] 3394 2006-11-09T10:21:14Z 158.227.114.249 *[[Aurkezpena]] *[[Instalazioa]] *[[Writer]] *[[Math]] *[[Calc]] *[[Draw]] *[[Impress]] *[[Base]] *[[Web orrialde editorea]] *[[Basic (makroak)]] 3402 2006-12-09T09:54:47Z 155.97.202.57 + de en es fi hu it ja nl pl pt th zh *[[Aurkezpena]] *[[Instalazioa]] *[[Writer]] *[[Math]] *[[Calc]] *[[Draw]] *[[Impress]] *[[Base]] *[[Web orrialde editorea]] *[[Basic (makroak)]] [[de:OpenOffice.org]] [[en:OpenOffice.org]] [[es:OpenOffice.org]] [[fi:Vapautta tietoyhteiskuntaan!/OpenOffice.org 2]] [[hu:OpenOffice.org a gyakorlatban]] [[it:Manuale di OpenOffice]] [[ja:OpenOffice.org]] [[nl:OpenOffice.org]] [[pl:OpenOffice.org]] [[pt:Apostila OpenOffice 2.0]] [[th:คู่มือติดตั้ง OpenOffice.org 2.0]] [[zh:OpenOffice.org]] 1786 3378 2006-11-03T09:05:55Z Gorka alustiza 27 ==Sarrera== PHP [[script]] (“gidoi”) lenguaia bat da, besteak beste, web orrien dinamismoa handitzeko diseinatua. Hasieran, [[web]] orrien mantenuan laguntzeko sortutako makro talde bat besterik ez zen, baina ordutik bere ezaugarriak hazten joan dira, datu base handiek osatzen duten lan-inguruak maneiatzeko gai den programazio lenguaia erabilgarri bat izateraino. Bere arrakasta, besteak beste, [[C]] programazio lenguaiaren sintaxiarekin duen parekotasunagatik, bere habiaduragatik eta bere sinplizitateagatik datorkio. Web zerbitzarietan erabiltzen den script lenguaia bat da eta bertan exekutatzen da. Honegatik, PHP kodigoa duen orri bat zerbitzarian interpretatuko da bezeroari (kasu honetan, edozein nabigatzailerekin web orri bat ikustea eskatu duen erabiltzaile bat) bidali aurretik. Bezeroak jasotzen duen orrian ez du PHP kodigorik ikusgai, hau erabat interpretatua eta ordezkatua izan da eta web osoan ojiko HTML bakarrik ikus daiteke. PHP kodigoa duten orrian erabiltzaileak ikusi aurretik aldatzen da, baldintza batzuen arabera. Horrela, orriaren ezaugarriak (kolorea, tabla kopurua eta egitura, etab…)aldatu ditzazkegu erabiltzaile jakin batzuen arabera edota [[MySQL]] bezalako datu base bat integratu orrian bertan. Laburbilduz, PHPk orri estatiko bat dinamiko bihurtzen du. PHP [[Open Source]] teknologia bat da. Hau da, dohainekoa eta askea da, iturri-kodea ikusi eta alda daiteke, betiere PHP lizentzia betetzen bada. PHP bi bertsio paralelotan hari da garatzen. 4 bertsioaren azken argitalpena 4.4.4 da eta 5 bertsioarena 5.1.5. ==PHP lortu== PHPren aplikazio nagusia zerbitzarien script lenguaia gisa da (web orrien sorreraren ingurukoa), baina edozein programazio lenguaia bezala erabil daiteke helburu anitzetarako. PHP erabili nahi bada web orrietan, orri hauek jartzeko zerbitzari baten jabe izatea (edota sarbidea edukitzea) beharrezkoa da. Honetarako ez da beharrezkoa Interneten erregistraturiko web orri bat edukitzea, norberaren ordenagailuan zerbitzari bat instalatzea posible bait da, fitxategia lokalki edota sare bidez zerbitzatuz. Hau egiteko era bat [[Apache Web Server]]en bidez da, gaur egun erabiltzen den web zerbitzari softwarerik erabiliena. Software hau nola lortu, intalatu eta konfiguratzeko, ikus [[Apache Web Server eta PHP]] gida. ==Oinarrizkoa PHPn== 3379 2006-11-03T09:06:55Z Gorka alustiza 27 ==PHP== ===Sarrera=== PHP [[script]] (“gidoi”) lenguaia bat da, besteak beste, web orrien dinamismoa handitzeko diseinatua. Hasieran, [[web]] orrien mantenuan laguntzeko sortutako makro talde bat besterik ez zen, baina ordutik bere ezaugarriak hazten joan dira, datu base handiek osatzen duten lan-inguruak maneiatzeko gai den programazio lenguaia erabilgarri bat izateraino. Bere arrakasta, besteak beste, [[C]] programazio lenguaiaren sintaxiarekin duen parekotasunagatik, bere habiaduragatik eta bere sinplizitateagatik datorkio. Web zerbitzarietan erabiltzen den script lenguaia bat da eta bertan exekutatzen da. Honegatik, PHP kodigoa duen orri bat zerbitzarian interpretatuko da bezeroari (kasu honetan, edozein nabigatzailerekin web orri bat ikustea eskatu duen erabiltzaile bat) bidali aurretik. Bezeroak jasotzen duen orrian ez du PHP kodigorik ikusgai, hau erabat interpretatua eta ordezkatua izan da eta web osoan ojiko HTML bakarrik ikus daiteke. PHP kodigoa duten orrian erabiltzaileak ikusi aurretik aldatzen da, baldintza batzuen arabera. Horrela, orriaren ezaugarriak (kolorea, tabla kopurua eta egitura, etab…)aldatu ditzazkegu erabiltzaile jakin batzuen arabera edota [[MySQL]] bezalako datu base bat integratu orrian bertan. Laburbilduz, PHPk orri estatiko bat dinamiko bihurtzen du. PHP [[Open Source]] teknologia bat da. Hau da, dohainekoa eta askea da, iturri-kodea ikusi eta alda daiteke, betiere PHP lizentzia betetzen bada. PHP bi bertsio paralelotan hari da garatzen. 4 bertsioaren azken argitalpena 4.4.4 da eta 5 bertsioarena 5.1.5. ===PHP lortu=== PHPren aplikazio nagusia zerbitzarien script lenguaia gisa da (web orrien sorreraren ingurukoa), baina edozein programazio lenguaia bezala erabil daiteke helburu anitzetarako. PHP erabili nahi bada web orrietan, orri hauek jartzeko zerbitzari baten jabe izatea (edota sarbidea edukitzea) beharrezkoa da. Honetarako ez da beharrezkoa Interneten erregistraturiko web orri bat edukitzea, norberaren ordenagailuan zerbitzari bat instalatzea posible bait da, fitxategia lokalki edota sare bidez zerbitzatuz. Hau egiteko era bat [[Apache Web Server]]en bidez da, gaur egun erabiltzen den web zerbitzari softwarerik erabiliena. Software hau nola lortu, intalatu eta konfiguratzeko, ikus [[Apache Web Server eta PHP]] gida. ===Oinarrizkoa PHPn=== 3380 2006-11-03T09:08:28Z Gorka alustiza 27 ==Sarrera== PHP [[script]] (“gidoi”) lenguaia bat da, besteak beste, web orrien dinamismoa handitzeko diseinatua. Hasieran, [[web]] orrien mantenuan laguntzeko sortutako makro talde bat besterik ez zen, baina ordutik bere ezaugarriak hazten joan dira, datu base handiek osatzen duten lan-inguruak maneiatzeko gai den programazio lenguaia erabilgarri bat izateraino. Bere arrakasta, besteak beste, [[C]] programazio lenguaiaren sintaxiarekin duen parekotasunagatik, bere habiaduragatik eta bere sinplizitateagatik datorkio. Web zerbitzarietan erabiltzen den script lenguaia bat da eta bertan exekutatzen da. Honegatik, PHP kodigoa duen orri bat zerbitzarian interpretatuko da bezeroari (kasu honetan, edozein nabigatzailerekin web orri bat ikustea eskatu duen erabiltzaile bat) bidali aurretik. Bezeroak jasotzen duen orrian ez du PHP kodigorik ikusgai, hau erabat interpretatua eta ordezkatua izan da eta web osoan ojiko HTML bakarrik ikus daiteke. PHP kodigoa duten orrian erabiltzaileak ikusi aurretik aldatzen da, baldintza batzuen arabera. Horrela, orriaren ezaugarriak (kolorea, tabla kopurua eta egitura, etab…)aldatu ditzazkegu erabiltzaile jakin batzuen arabera edota [[MySQL]] bezalako datu base bat integratu orrian bertan. Laburbilduz, PHPk orri estatiko bat dinamiko bihurtzen du. PHP [[Open Source]] teknologia bat da. Hau da, dohainekoa eta askea da, iturri-kodea ikusi eta alda daiteke, betiere PHP lizentzia betetzen bada. PHP bi bertsio paralelotan hari da garatzen. 4 bertsioaren azken argitalpena 4.4.4 da eta 5 bertsioarena 5.1.5. ==PHP lortu== PHPren aplikazio nagusia zerbitzarien script lenguaia gisa da (web orrien sorreraren ingurukoa), baina edozein programazio lenguaia bezala erabil daiteke helburu anitzetarako. PHP erabili nahi bada web orrietan, orri hauek jartzeko zerbitzari baten jabe izatea (edota sarbidea edukitzea) beharrezkoa da. Honetarako ez da beharrezkoa Interneten erregistraturiko web orri bat edukitzea, norberaren ordenagailuan zerbitzari bat instalatzea posible bait da, fitxategia lokalki edota sare bidez zerbitzatuz. Hau egiteko era bat [[Apache Web Server]]en bidez da, gaur egun erabiltzen den web zerbitzari softwarerik erabiliena. Software hau nola lortu, intalatu eta konfiguratzeko, ikus [[Apache Web Server eta PHP]] gida. ==Oinarrizkoa PHPn== [[en:Programming:PHP]] [[et:PHP]] [[es:Programación en PHP]] [[fr:Programmation PHP]] [[it:Linguaggio PHP]] [[ja:PHP]] [[nl:Programmeren in PHP]] [[pl:Programowanie:PHP]] 3381 2006-11-03T09:09:26Z Gorka alustiza 27 ==Sarrera== PHP ''script'' (“gidoi”) lenguaia bat da, besteak beste, web orrien dinamismoa handitzeko diseinatua. Hasieran, web orrien mantenuan laguntzeko sortutako makro talde bat besterik ez zen, baina ordutik bere ezaugarriak hazten joan dira, datu base handiek osatzen duten lan-inguruak maneiatzeko gai den programazio lenguaia erabilgarri bat izateraino. Bere arrakasta, besteak beste, [[C]] programazio lenguaiaren sintaxiarekin duen parekotasunagatik, bere habiaduragatik eta bere sinplizitateagatik datorkio. Web zerbitzarietan erabiltzen den script lenguaia bat da eta bertan exekutatzen da. Honegatik, PHP kodigoa duen orri bat zerbitzarian interpretatuko da bezeroari (kasu honetan, edozein nabigatzailerekin web orri bat ikustea eskatu duen erabiltzaile bat) bidali aurretik. Bezeroak jasotzen duen orrian ez du PHP kodigorik ikusgai, hau erabat interpretatua eta ordezkatua izan da eta web osoan ojiko HTML bakarrik ikus daiteke. PHP kodigoa duten orrian erabiltzaileak ikusi aurretik aldatzen da, baldintza batzuen arabera. Horrela, orriaren ezaugarriak (kolorea, tabla kopurua eta egitura, etab…)aldatu ditzazkegu erabiltzaile jakin batzuen arabera edota MySQL bezalako datu base bat integratu orrian bertan. Laburbilduz, PHPk orri estatiko bat dinamiko bihurtzen du. PHP ''Open Source' teknologia bat da. Hau da, dohainekoa eta askea da, iturri-kodea ikusi eta alda daiteke, betiere PHP lizentzia betetzen bada. PHP bi bertsio paralelotan hari da garatzen. 4 bertsioaren azken argitalpena 4.4.4 da eta 5 bertsioarena 5.1.5. ==PHP lortu== PHPren aplikazio nagusia zerbitzarien script lenguaia gisa da (web orrien sorreraren ingurukoa), baina edozein programazio lenguaia bezala erabil daiteke helburu anitzetarako. PHP erabili nahi bada web orrietan, orri hauek jartzeko zerbitzari baten jabe izatea (edota sarbidea edukitzea) beharrezkoa da. Honetarako ez da beharrezkoa Interneten erregistraturiko web orri bat edukitzea, norberaren ordenagailuan zerbitzari bat instalatzea posible bait da, fitxategia lokalki edota sare bidez zerbitzatuz. Hau egiteko era bat ''Apache Web Server''en bidez da, gaur egun erabiltzen den web zerbitzari softwarerik erabiliena. Software hau nola lortu, intalatu eta konfiguratzeko, ikus [[Apache Web Server eta PHP]] gida. ==Oinarrizkoa PHPn== [[en:Programming:PHP]] [[et:PHP]] [[es:Programación en PHP]] [[fr:Programmation PHP]] [[it:Linguaggio PHP]] [[ja:PHP]] [[nl:Programmeren in PHP]] [[pl:Programowanie:PHP]] 3382 2006-11-03T09:29:16Z Gorka alustiza 27 ==Sarrera== PHP ''script'' (“gidoi”) lenguaia bat da, besteak beste, web orrien dinamismoa handitzeko diseinatua. Hasieran, web orrien mantenuan laguntzeko sortutako makro talde bat besterik ez zen, baina ordutik bere ezaugarriak hazten joan dira, datu base handiek osatzen duten lan-inguruak maneiatzeko gai den programazio lenguaia erabilgarri bat izateraino. Bere arrakasta, besteak beste, [[C]] programazio lenguaiaren sintaxiarekin duen parekotasunagatik, bere habiaduragatik eta bere sinplizitateagatik datorkio. Web zerbitzarietan erabiltzen den script lenguaia bat da eta bertan exekutatzen da. Honegatik, PHP kodigoa duen orri bat zerbitzarian interpretatuko da bezeroari (kasu honetan, edozein nabigatzailerekin web orri bat ikustea eskatu duen erabiltzaile bat) bidali aurretik. Bezeroak jasotzen duen orrian ez du PHP kodigorik ikusgai, hau erabat interpretatua eta ordezkatua izan da eta web osoan ojiko HTML bakarrik ikus daiteke. PHP kodigoa duten orrian erabiltzaileak ikusi aurretik aldatzen da, baldintza batzuen arabera. Horrela, orriaren ezaugarriak (kolorea, tabla kopurua eta egitura, etab…)aldatu ditzazkegu erabiltzaile jakin batzuen arabera edota MySQL bezalako datu base bat integratu orrian bertan. Laburbilduz, PHPk orri estatiko bat dinamiko bihurtzen du. PHP ''Open Source' teknologia bat da. Hau da, dohainekoa eta askea da, iturri-kodea ikusi eta alda daiteke, betiere PHP lizentzia betetzen bada. PHP bi bertsio paralelotan hari da garatzen. 4 bertsioaren azken argitalpena 4.4.4 da eta 5 bertsioarena 5.1.5. ==PHP lortu== PHPren aplikazio nagusia zerbitzarien script lenguaia gisa da (web orrien sorreraren ingurukoa), baina edozein programazio lenguaia bezala erabil daiteke helburu anitzetarako. PHP erabili nahi bada web orrietan, orri hauek jartzeko zerbitzari baten jabe izatea (edota sarbidea edukitzea) beharrezkoa da. Honetarako ez da beharrezkoa Interneten erregistraturiko web orri bat edukitzea, norberaren ordenagailuan zerbitzari bat instalatzea posible bait da, fitxategia lokalki edota sare bidez zerbitzatuz. Hau egiteko era bat ''Apache Web Server''en bidez da, gaur egun erabiltzen den web zerbitzari softwarerik erabiliena. Software hau nola lortu, intalatu eta konfiguratzeko, ikus [[Apache Web Server eta PHP]] gida. ==Oinarrizkoa PHPn== PHP web orri bat osatzen duen HTML programan txertatutako kodigoa besterik ez da, zerbitzarian exekutatzen dena, nabigatzaileak (bezeroak) prozesatutako programaren emaitza jasoz. Ondorengo adibidearekin azalduko da hori: HTMLz egindako web orri batean ondorengo scripta txertatuko dugu: ''<?php Echo “Ongietorri PHPren mundura”; ¿>'' Zerbitzariak behar bezala prozesatu ondoren, nabigatzaileak honakoa jasoko du soilik: ''Ongietorri PHPren mundura'' PHP kodigoa interpretatua izan da eta zerbitzariak HTML ''garbi'' gisa itzuli du. Irudimena erabiliz gero, ikus daitezke honek ze nolako hobekuntzak ekar diezaiozken ohizko web orriei: aurkezpenak personalizatu, datu baseetako informazioa ikusi eta manipulatu… Oraingoz, lenguaiaren sintaxiarekin jarraituko dugu, ondorengo scripta aztertuz: ''<?php $NERE_ALDAGAIA = "1234"; $nere_aldagaia = "4321"; Echo $NERE_ALDAGAIA. "<br>"; Echo $nere_aldagaia. "<br>"; ?>'' Honakoa itzuliko du: ''1234 4321'' Scriptean nabarmentzen den lehen gauza, PHP kodigoa ''<?php''-rekin hasi eta ''?>''-rekin amaizen dela da. Bi etiketa hauekin, HTML kodigoko puntu ugaritan txerta daiteke PHP aginduak. Ikusten den beste ezaugarri bat, aldagai guztiak "$" sinboloarekin asten direla da eta maiuskulak eta minuskulak ezberdintzen direla. Aldagaiak eta ''<br>'' etiketak puntu “.” baten bidez lotuta daude, horrela nabigatzaileak lineako jauzi bat egingo du aldagaia idatzi ondoren. Azkenik, ikusi komando lerro bakoitza puntu eta koma “;” batekin amaitzen direla. Ikusi adibide komplexuago hau: ''<php $BAT1 = 12; $BAT2 = 4; $EMA = $BAT1 + $BAT2; Echo $BAT1 . "-en eta " . $BAT2 . "-ren batura " . $EMA . " da"; //Programa honek 12 + 4 kalkulatzen du ?>'' [[en:Programming:PHP]] [[et:PHP]] [[es:Programación en PHP]] [[fr:Programmation PHP]] [[it:Linguaggio PHP]] [[ja:PHP]] [[nl:Programmeren in PHP]] [[pl:Programowanie:PHP]] 3383 2006-11-03T09:29:43Z Gorka alustiza 27 ==Sarrera== PHP ''script'' (“gidoi”) lenguaia bat da, besteak beste, web orrien dinamismoa handitzeko diseinatua. Hasieran, web orrien mantenuan laguntzeko sortutako makro talde bat besterik ez zen, baina ordutik bere ezaugarriak hazten joan dira, datu base handiek osatzen duten lan-inguruak maneiatzeko gai den programazio lenguaia erabilgarri bat izateraino. Bere arrakasta, besteak beste, [[C]] programazio lenguaiaren sintaxiarekin duen parekotasunagatik, bere habiaduragatik eta bere sinplizitateagatik datorkio. Web zerbitzarietan erabiltzen den script lenguaia bat da eta bertan exekutatzen da. Honegatik, PHP kodigoa duen orri bat zerbitzarian interpretatuko da bezeroari (kasu honetan, edozein nabigatzailerekin web orri bat ikustea eskatu duen erabiltzaile bat) bidali aurretik. Bezeroak jasotzen duen orrian ez du PHP kodigorik ikusgai, hau erabat interpretatua eta ordezkatua izan da eta web osoan ojiko HTML bakarrik ikus daiteke. PHP kodigoa duten orrian erabiltzaileak ikusi aurretik aldatzen da, baldintza batzuen arabera. Horrela, orriaren ezaugarriak (kolorea, tabla kopurua eta egitura, etab…)aldatu ditzazkegu erabiltzaile jakin batzuen arabera edota MySQL bezalako datu base bat integratu orrian bertan. Laburbilduz, PHPk orri estatiko bat dinamiko bihurtzen du. PHP ''Open Source' teknologia bat da. Hau da, dohainekoa eta askea da, iturri-kodea ikusi eta alda daiteke, betiere PHP lizentzia betetzen bada. PHP bi bertsio paralelotan hari da garatzen. 4 bertsioaren azken argitalpena 4.4.4 da eta 5 bertsioarena 5.1.5. ==PHP lortu== PHPren aplikazio nagusia zerbitzarien script lenguaia gisa da (web orrien sorreraren ingurukoa), baina edozein programazio lenguaia bezala erabil daiteke helburu anitzetarako. PHP erabili nahi bada web orrietan, orri hauek jartzeko zerbitzari baten jabe izatea (edota sarbidea edukitzea) beharrezkoa da. Honetarako ez da beharrezkoa Interneten erregistraturiko web orri bat edukitzea, norberaren ordenagailuan zerbitzari bat instalatzea posible bait da, fitxategia lokalki edota sare bidez zerbitzatuz. Hau egiteko era bat ''Apache Web Server''en bidez da, gaur egun erabiltzen den web zerbitzari softwarerik erabiliena. Software hau nola lortu, intalatu eta konfiguratzeko, ikus [[Apache Web Server eta PHP]] gida. ==Oinarrizkoa PHPn== PHP web orri bat osatzen duen HTML programan txertatutako kodigoa besterik ez da, zerbitzarian exekutatzen dena, nabigatzaileak (bezeroak) prozesatutako programaren emaitza jasoz. Ondorengo adibidearekin azalduko da hori: HTMLz egindako web orri batean ondorengo scripta txertatuko dugu: ''<?php Echo “Ongietorri PHPren mundura”; ¿>'' Zerbitzariak behar bezala prozesatu ondoren, nabigatzaileak honakoa jasoko du soilik: ''Ongietorri PHPren mundura'' PHP kodigoa interpretatua izan da eta zerbitzariak HTML ''garbi'' gisa itzuli du. Irudimena erabiliz gero, ikus daitezke honek ze nolako hobekuntzak ekar diezaiozken ohizko web orriei: aurkezpenak personalizatu, datu baseetako informazioa ikusi eta manipulatu… Oraingoz, lenguaiaren sintaxiarekin jarraituko dugu, ondorengo scripta aztertuz: ''<?php $NERE_ALDAGAIA = "1234"; $nere_aldagaia = "4321"; Echo $NERE_ALDAGAIA. "<br>"; Echo $nere_aldagaia. "<br>"; ?>'' Honakoa itzuliko du: ''1234 4321'' Scriptean nabarmentzen den lehen gauza, PHP kodigoa ''<?php''-rekin hasi eta ''?>''-rekin amaizen dela da. Bi etiketa hauekin, HTML kodigoko puntu ugaritan txerta daiteke PHP aginduak. Ikusten den beste ezaugarri bat, aldagai guztiak "$" sinboloarekin asten direla da eta maiuskulak eta minuskulak ezberdintzen direla. Aldagaiak eta ''<br>'' etiketak puntu “.” baten bidez lotuta daude, horrela nabigatzaileak lineako jauzi bat egingo du aldagaia idatzi ondoren. Azkenik, ikusi komando lerro bakoitza puntu eta koma “;” batekin amaitzen direla. Ikusi adibide komplexuago hau: ''<php $BAT1 = 12; $BAT2 = 4; $EMA = $BAT1 + $BAT2; Echo $BAT1 . "-en eta " . $BAT2 . "-ren batura " . $EMA . " da"; //Programa honek 12 + 4 kalkulatzen du ?>'' [[en:Programming:PHP]] [[et:PHP]] [[es:Programación en PHP]] [[fr:Programmation PHP]] [[it:Linguaggio PHP]] [[ja:PHP]] [[nl:Programmeren in PHP]] [[pl:Programowanie:PHP]] 3384 2006-11-03T09:34:13Z Gorka alustiza 27 ==Sarrera== PHP ''script'' (“gidoi”) lenguaia bat da, besteak beste, web orrien dinamismoa handitzeko diseinatua. Hasieran, web orrien mantenuan laguntzeko sortutako makro talde bat besterik ez zen, baina ordutik bere ezaugarriak hazten joan dira, datu base handiek osatzen duten lan-inguruak maneiatzeko gai den programazio lenguaia erabilgarri bat izateraino. Bere arrakasta, besteak beste, [[C]] programazio lenguaiaren sintaxiarekin duen parekotasunagatik, bere habiaduragatik eta bere sinplizitateagatik datorkio. Web zerbitzarietan erabiltzen den script lenguaia bat da eta bertan exekutatzen da. Honegatik, PHP kodigoa duen orri bat zerbitzarian interpretatuko da bezeroari (kasu honetan, edozein nabigatzailerekin web orri bat ikustea eskatu duen erabiltzaile bat) bidali aurretik. Bezeroak jasotzen duen orrian ez du PHP kodigorik ikusgai, hau erabat interpretatua eta ordezkatua izan da eta web osoan ojiko HTML bakarrik ikus daiteke. PHP kodigoa duten orrian erabiltzaileak ikusi aurretik aldatzen da, baldintza batzuen arabera. Horrela, orriaren ezaugarriak (kolorea, tabla kopurua eta egitura, etab…)aldatu ditzazkegu erabiltzaile jakin batzuen arabera edota MySQL bezalako datu base bat integratu orrian bertan. Laburbilduz, PHPk orri estatiko bat dinamiko bihurtzen du. PHP ''Open Source'' teknologia bat da. Hau da, dohainekoa eta askea da, iturri-kodea ikusi eta alda daiteke, betiere PHP lizentzia betetzen bada. PHP bi bertsio paralelotan hari da garatzen. 4 bertsioaren azken argitalpena 4.4.4 da eta 5 bertsioarena 5.1.5. ==PHP lortu== PHPren aplikazio nagusia zerbitzarien script lenguaia gisa da (web orrien sorreraren ingurukoa), baina edozein programazio lenguaia bezala erabil daiteke helburu anitzetarako. PHP erabili nahi bada web orrietan, orri hauek jartzeko zerbitzari baten jabe izatea (edota sarbidea edukitzea) beharrezkoa da. Honetarako ez da beharrezkoa Interneten erregistraturiko web orri bat edukitzea, norberaren ordenagailuan zerbitzari bat instalatzea posible bait da, fitxategia lokalki edota sare bidez zerbitzatuz. Hau egiteko era bat ''Apache Web Server''en bidez da, gaur egun erabiltzen den web zerbitzari softwarerik erabiliena. Software hau nola lortu, intalatu eta konfiguratzeko, ikus [[Apache Web Server eta PHP]] gida. ==Oinarrizkoa PHPn== PHP web orri bat osatzen duen HTML programan txertatutako kodigoa besterik ez da, zerbitzarian exekutatzen dena, nabigatzaileak (bezeroak) prozesatutako programaren emaitza jasoz. Ondorengo adibidearekin azalduko da hori: HTMLz egindako web orri batean ondorengo scripta txertatuko dugu: ''<?php Echo “Ongietorri PHPren mundura”; ¿>'' Zerbitzariak behar bezala prozesatu ondoren, nabigatzaileak honakoa jasoko du soilik: ''Ongietorri PHPren mundura'' PHP kodigoa interpretatua izan da eta zerbitzariak HTML ''garbi'' gisa itzuli du. Irudimena erabiliz gero, ikus daitezke honek ze nolako hobekuntzak ekar diezaiozken ohizko web orriei: aurkezpenak personalizatu, datu baseetako informazioa ikusi eta manipulatu… Oraingoz, lenguaiaren sintaxiarekin jarraituko dugu, ondorengo scripta aztertuz: ''<?php $NERE_ALDAGAIA = "1234"; $nere_aldagaia = "4321"; Echo $NERE_ALDAGAIA. "<br>"; Echo $nere_aldagaia. "<br>"; ?>'' Honakoa itzuliko du: ''1234 4321'' Scriptean nabarmentzen den lehen gauza, PHP kodigoa ''<?php''-rekin hasi eta ''?>''-rekin amaizen dela da. Bi etiketa hauekin, HTML kodigoko puntu ugaritan txerta daiteke PHP aginduak. Ikusten den beste ezaugarri bat, aldagai guztiak "$" sinboloarekin asten direla da eta maiuskulak eta minuskulak ezberdintzen direla. Aldagaiak eta ''<br>'' etiketak puntu “.” baten bidez lotuta daude, horrela nabigatzaileak lineako jauzi bat egingo du aldagaia idatzi ondoren. Azkenik, ikusi komando lerro bakoitza puntu eta koma “;” batekin amaitzen direla. Ikusi adibide komplexuago hau: ''<php $BAT1 = 12; $BAT2 = 4; $EMA = $BAT1 + $BAT2; Echo $BAT1 . "-en eta " . $BAT2 . "-ren batura " . $EMA . " da"; //Programa honek 12 + 4 kalkulatzen du ?>'' [[en:Programming:PHP]] [[et:PHP]] [[es:Programación en PHP]] [[fr:Programmation PHP]] [[it:Linguaggio PHP]] [[ja:PHP]] [[nl:Programmeren in PHP]] [[pl:Programowanie:PHP]] 3385 2006-11-03T09:36:46Z Gorka alustiza 27 ==Sarrera== PHP ''script'' (“gidoi”) lenguaia bat da, besteak beste, web orrien dinamismoa handitzeko diseinatua. Hasieran, web orrien mantenuan laguntzeko sortutako makro talde bat besterik ez zen, baina ordutik bere ezaugarriak hazten joan dira, datu base handiek osatzen duten lan-inguruak maneiatzeko gai den programazio lenguaia erabilgarri bat izateraino. Bere arrakasta, besteak beste, [[C]] programazio lenguaiaren sintaxiarekin duen parekotasunagatik, bere habiaduragatik eta bere sinplizitateagatik datorkio. Web zerbitzarietan erabiltzen den script lenguaia bat da eta bertan exekutatzen da. Honegatik, PHP kodigoa duen orri bat zerbitzarian interpretatuko da bezeroari (kasu honetan, edozein nabigatzailerekin web orri bat ikustea eskatu duen erabiltzaile bat) bidali aurretik. Bezeroak jasotzen duen orrian ez du PHP kodigorik ikusgai, hau erabat interpretatua eta ordezkatua izan da eta web osoan ojiko HTML bakarrik ikus daiteke. PHP kodigoa duten orrian erabiltzaileak ikusi aurretik aldatzen da, baldintza batzuen arabera. Horrela, orriaren ezaugarriak (kolorea, tabla kopurua eta egitura, etab…)aldatu ditzazkegu erabiltzaile jakin batzuen arabera edota MySQL bezalako datu base bat integratu orrian bertan. Laburbilduz, PHPk orri estatiko bat dinamiko bihurtzen du. PHP ''Open Source'' teknologia bat da. Hau da, dohainekoa eta askea da, iturri-kodea ikusi eta alda daiteke, betiere PHP lizentzia betetzen bada. PHP bi bertsio paralelotan hari da garatzen. 4 bertsioaren azken argitalpena 4.4.4 da eta 5 bertsioarena 5.1.5. ==PHP lortu== PHPren aplikazio nagusia zerbitzarien script lenguaia gisa da (web orrien sorreraren ingurukoa), baina edozein programazio lenguaia bezala erabil daiteke helburu anitzetarako. PHP erabili nahi bada web orrietan, orri hauek jartzeko zerbitzari baten jabe izatea (edota sarbidea edukitzea) beharrezkoa da. Honetarako ez da beharrezkoa Interneten erregistraturiko web orri bat edukitzea, norberaren ordenagailuan zerbitzari bat instalatzea posible bait da, fitxategia lokalki edota sare bidez zerbitzatuz. Hau egiteko era bat ''Apache Web Server''en bidez da, gaur egun erabiltzen den web zerbitzari softwarerik erabiliena. Software hau nola lortu, intalatu eta konfiguratzeko, ikus [[Apache Web Server eta PHP]] gida. ==Oinarrizkoa PHPn== PHP web orri bat osatzen duen HTML programan txertatutako kodigoa besterik ez da, zerbitzarian exekutatzen dena, nabigatzaileak (bezeroak) prozesatutako programaren emaitza jasoz. Ondorengo adibidearekin azalduko da hori: HTMLz egindako web orri batean ondorengo scripta txertatuko dugu: <pre><nowiki> <?php Echo “Ongietorri PHPren mundura”; ¿> </nowiki></pre> Zerbitzariak behar bezala prozesatu ondoren, nabigatzaileak honakoa jasoko du soilik: <pre><nowiki> Ongietorri PHPren mundura'' </nowiki></pre> PHP kodigoa interpretatua izan da eta zerbitzariak HTML ''garbi'' gisa itzuli du. Irudimena erabiliz gero, ikus daitezke honek ze nolako hobekuntzak ekar diezaiozken ohizko web orriei: aurkezpenak personalizatu, datu baseetako informazioa ikusi eta manipulatu… Oraingoz, lenguaiaren sintaxiarekin jarraituko dugu, ondorengo scripta aztertuz: <pre><nowiki> <?php $NERE_ALDAGAIA = "1234"; $nere_aldagaia = "4321"; Echo $NERE_ALDAGAIA. "<br>"; Echo $nere_aldagaia. "<br>"; ?> </nowiki></pre> Honakoa itzuliko du: <pre><nowiki> 1234 4321 </nowiki></pre> Scriptean nabarmentzen den lehen gauza, PHP kodigoa ''<?php''-rekin hasi eta ''?>''-rekin amaizen dela da. Bi etiketa hauekin, HTML kodigoko puntu ugaritan txerta daiteke PHP aginduak. Ikusten den beste ezaugarri bat, aldagai guztiak "$" sinboloarekin asten direla da eta maiuskulak eta minuskulak ezberdintzen direla. Aldagaiak eta ''<br>'' etiketak puntu “.” baten bidez lotuta daude, horrela nabigatzaileak lineako jauzi bat egingo du aldagaia idatzi ondoren. Azkenik, ikusi komando lerro bakoitza puntu eta koma “;” batekin amaitzen direla. Ikusi adibide komplexuago hau: <pre><nowiki> <php $BAT1 = 12; $BAT2 = 4; $EMA = $BAT1 + $BAT2; Echo $BAT1 . "-en eta " . $BAT2 . "-ren batura " . $EMA . " da"; //Programa honek 12 + 4 kalkulatzen du ?> </nowiki></pre> [[en:Programming:PHP]] [[et:PHP]] [[es:Programación en PHP]] [[fr:Programmation PHP]] [[it:Linguaggio PHP]] [[ja:PHP]] [[nl:Programmeren in PHP]] [[pl:Programowanie:PHP]] 3386 2006-11-03T09:47:00Z Gorka alustiza 27 ==Sarrera== PHP ''script'' (“gidoi”) lenguaia bat da, besteak beste, web orrien dinamismoa handitzeko diseinatua. Hasieran, web orrien mantenuan laguntzeko sortutako makro talde bat besterik ez zen, baina ordutik bere ezaugarriak hazten joan dira, datu base handiek osatzen duten lan-inguruak maneiatzeko gai den programazio lenguaia erabilgarri bat izateraino. Bere arrakasta, besteak beste, [[C]] programazio lenguaiaren sintaxiarekin duen parekotasunagatik, bere habiaduragatik eta bere sinplizitateagatik datorkio. Web zerbitzarietan erabiltzen den script lenguaia bat da eta bertan exekutatzen da. Honegatik, PHP kodigoa duen orri bat zerbitzarian interpretatuko da bezeroari (kasu honetan, edozein nabigatzailerekin web orri bat ikustea eskatu duen erabiltzaile bat) bidali aurretik. Bezeroak jasotzen duen orrian ez du PHP kodigorik ikusgai, hau erabat interpretatua eta ordezkatua izan da eta web osoan ojiko HTML bakarrik ikus daiteke. PHP kodigoa duten orrian erabiltzaileak ikusi aurretik aldatzen da, baldintza batzuen arabera. Horrela, orriaren ezaugarriak (kolorea, tabla kopurua eta egitura, etab…)aldatu ditzazkegu erabiltzaile jakin batzuen arabera edota MySQL bezalako datu base bat integratu orrian bertan. Laburbilduz, PHPk orri estatiko bat dinamiko bihurtzen du. PHP ''Open Source'' teknologia bat da. Hau da, dohainekoa eta askea da, iturri-kodea ikusi eta alda daiteke, betiere PHP lizentzia betetzen bada. PHP bi bertsio paralelotan hari da garatzen. 4 bertsioaren azken argitalpena 4.4.4 da eta 5 bertsioarena 5.1.5. ==PHP lortu== PHPren aplikazio nagusia zerbitzarien script lenguaia gisa da (web orrien sorreraren ingurukoa), baina edozein programazio lenguaia bezala erabil daiteke helburu anitzetarako. PHP erabili nahi bada web orrietan, orri hauek jartzeko zerbitzari baten jabe izatea (edota sarbidea edukitzea) beharrezkoa da. Honetarako ez da beharrezkoa Interneten erregistraturiko web orri bat edukitzea, norberaren ordenagailuan zerbitzari bat instalatzea posible bait da, fitxategia lokalki edota sare bidez zerbitzatuz. Hau egiteko era bat ''Apache Web Server''en bidez da, gaur egun erabiltzen den web zerbitzari softwarerik erabiliena. Software hau nola lortu, intalatu eta konfiguratzeko, ikus [[Apache Web Server eta PHP]] gida. ==Oinarrizkoa PHPn== PHP web orri bat osatzen duen HTML programan txertatutako kodigoa besterik ez da, zerbitzarian exekutatzen dena, nabigatzaileak (bezeroak) prozesatutako programaren emaitza jasoz. Ondorengo adibidearekin azalduko da hori: HTMLz egindako web orri batean ondorengo scripta txertatuko dugu: <pre><nowiki> <?php Echo “Ongietorri PHPren mundura”; ¿> </nowiki></pre> Zerbitzariak behar bezala prozesatu ondoren, nabigatzaileak honakoa jasoko du soilik: <pre><nowiki> Ongietorri PHPren mundura'' </nowiki></pre> PHP kodigoa interpretatua izan da eta zerbitzariak HTML ''garbi'' gisa itzuli du. Irudimena erabiliz gero, ikus daitezke honek ze nolako hobekuntzak ekar diezaiozken ohizko web orriei: aurkezpenak personalizatu, datu baseetako informazioa ikusi eta manipulatu… Oraingoz, lenguaiaren sintaxiarekin jarraituko dugu, ondorengo scripta aztertuz: <pre><nowiki> <?php $NERE_ALDAGAIA = "1234"; $nere_aldagaia = "4321"; Echo $NERE_ALDAGAIA. "<br>"; Echo $nere_aldagaia. "<br>"; ?> </nowiki></pre> Honakoa itzuliko du: <pre><nowiki> 1234 4321 </nowiki></pre> Scriptean nabarmentzen den lehen gauza, PHP kodigoa ''<?php''-rekin hasi eta ''?>''-rekin amaizen dela da. Bi etiketa hauekin, HTML kodigoko puntu ugaritan txerta daiteke PHP aginduak. Ikusten den beste ezaugarri bat, aldagai guztiak "$" sinboloarekin asten direla da eta maiuskulak eta minuskulak ezberdintzen direla. Aldagaiak eta ''<br>'' etiketak puntu “.” baten bidez lotuta daude, horrela nabigatzaileak lineako jauzi bat egingo du aldagaia idatzi ondoren. Azkenik, ikusi komando lerro bakoitza puntu eta koma “;” batekin amaitzen direla. Ikusi adibide komplexuago hau: <pre><nowiki> <php $BAT1 = 12; $BAT2 = 4; $EMA = $BAT1 + $BAT2; Echo $BAT1 . "-en eta " . $BAT2 . "-ren batura " . $EMA . " da"; //Programa honek 12 + 4 kalkulatzen du ?> </nowiki></pre> Programa txiki hau ez dago sakon azaldu beharrik: lehen eta bigarren aldagaiak definitzen ditu, bi aldagaien batura egin eta hirugarrenari atxikitzen dio eta azkenik hiru aldagaiak idazten ditu, textu apur bat txertatuz. Honakoa jasoko dugu: <pre><nowiki>12-ren eta 4-en batura 16 da</nowiki></pre> Textuaren eta aldagaien nahasketa lortzeko konkatenatu egin dira puntu “.” Baten bidez. Ikusi komentario bat txertatu dela scriptean, “//”-ren ondoren dagoen textua. Ez du programan ezertarako eragiten, baina bere erabilera Gomendagarria izaten da programa luzeetan. Bi era daude komentarioak txertatzeko: <pre><nowiki> //Hau lerro bateko komentarioa da //Hau ere bai /*Hau kerro ugariko komentarioa da*> </nowiki></pre> ==Aldagaiak PHPn== [[en:Programming:PHP]] [[et:PHP]] [[es:Programación en PHP]] [[fr:Programmation PHP]] [[it:Linguaggio PHP]] [[ja:PHP]] [[nl:Programmeren in PHP]] [[pl:Programowanie:PHP]] 3387 2006-11-03T10:12:17Z Gorka alustiza 27 ==Sarrera== PHP ''script'' (“gidoi”) lenguaia bat da, besteak beste, web orrien dinamismoa handitzeko diseinatua. Hasieran, web orrien mantenuan laguntzeko sortutako makro talde bat besterik ez zen, baina ordutik bere ezaugarriak hazten joan dira, datu base handiek osatzen duten lan-inguruak maneiatzeko gai den programazio lenguaia erabilgarri bat izateraino. Bere arrakasta, besteak beste, [[C]] programazio lenguaiaren sintaxiarekin duen parekotasunagatik, bere habiaduragatik eta bere sinplizitateagatik datorkio. Web zerbitzarietan erabiltzen den script lenguaia bat da eta bertan exekutatzen da. Honegatik, PHP kodigoa duen orri bat zerbitzarian interpretatuko da bezeroari (kasu honetan, edozein nabigatzailerekin web orri bat ikustea eskatu duen erabiltzaile bat) bidali aurretik. Bezeroak jasotzen duen orrian ez du PHP kodigorik ikusgai, hau erabat interpretatua eta ordezkatua izan da eta web osoan ojiko HTML bakarrik ikus daiteke. PHP kodigoa duten orrian erabiltzaileak ikusi aurretik aldatzen da, baldintza batzuen arabera. Horrela, orriaren ezaugarriak (kolorea, tabla kopurua eta egitura, etab…)aldatu ditzazkegu erabiltzaile jakin batzuen arabera edota MySQL bezalako datu base bat integratu orrian bertan. Laburbilduz, PHPk orri estatiko bat dinamiko bihurtzen du. PHP ''Open Source'' teknologia bat da. Hau da, dohainekoa eta askea da, iturri-kodea ikusi eta alda daiteke, betiere PHP lizentzia betetzen bada. PHP bi bertsio paralelotan hari da garatzen. 4 bertsioaren azken argitalpena 4.4.4 da eta 5 bertsioarena 5.1.5. ==PHP lortu== PHPren aplikazio nagusia zerbitzarien script lenguaia gisa da (web orrien sorreraren ingurukoa), baina edozein programazio lenguaia bezala erabil daiteke helburu anitzetarako. PHP erabili nahi bada web orrietan, orri hauek jartzeko zerbitzari baten jabe izatea (edota sarbidea edukitzea) beharrezkoa da. Honetarako ez da beharrezkoa Interneten erregistraturiko web orri bat edukitzea, norberaren ordenagailuan zerbitzari bat instalatzea posible bait da, fitxategia lokalki edota sare bidez zerbitzatuz. Hau egiteko era bat ''Apache Web Server''en bidez da, gaur egun erabiltzen den web zerbitzari softwarerik erabiliena. Software hau nola lortu, intalatu eta konfiguratzeko, ikus [[Apache Web Server eta PHP]] gida. ==Oinarrizkoa PHPn== PHP web orri bat osatzen duen HTML programan txertatutako kodigoa besterik ez da, zerbitzarian exekutatzen dena, nabigatzaileak (bezeroak) prozesatutako programaren emaitza jasoz. Ondorengo adibidearekin azalduko da hori: HTMLz egindako web orri batean ondorengo scripta txertatuko dugu: <pre><nowiki> <?php Echo “Ongietorri PHPren mundura”; ?> </nowiki></pre> Zerbitzariak behar bezala prozesatu ondoren, nabigatzaileak honakoa jasoko du soilik: <pre><nowiki> Ongietorri PHPren mundura'' </nowiki></pre> PHP kodigoa interpretatua izan da eta zerbitzariak HTML ''garbi'' gisa itzuli du. Irudimena erabiliz gero, ikus daitezke honek ze nolako hobekuntzak ekar diezaiozken ohizko web orriei: aurkezpenak personalizatu, datu baseetako informazioa ikusi eta manipulatu… Oraingoz, lenguaiaren sintaxiarekin jarraituko dugu, ondorengo scripta aztertuz: <pre><nowiki> <?php $NERE_ALDAGAIA = "1234"; $nere_aldagaia = "4321"; Echo $NERE_ALDAGAIA. "<br>"; Echo $nere_aldagaia. "<br>"; ?> </nowiki></pre> Honakoa itzuliko du: <pre><nowiki> 1234 4321 </nowiki></pre> Scriptean nabarmentzen den lehen gauza, PHP kodigoa ''<?php''-rekin hasi eta ''?>''-rekin amaizen dela da. Bi etiketa hauekin, HTML kodigoko puntu ugaritan txerta daiteke PHP aginduak. Ikusten den beste ezaugarri bat, aldagai guztiak "$" sinboloarekin asten direla da eta maiuskulak eta minuskulak ezberdintzen direla. Aldagaiak eta ''<br>'' etiketak puntu “.” baten bidez lotuta daude, horrela nabigatzaileak lineako jauzi bat egingo du aldagaia idatzi ondoren. Azkenik, ikusi komando lerro bakoitza puntu eta koma “;” batekin amaitzen direla. Ikusi adibide komplexuago hau: <pre><nowiki> <php $BAT1 = 12; $BAT2 = 4; $EMA = $BAT1 + $BAT2; Echo $BAT1 . "-en eta " . $BAT2 . "-ren batura " . $EMA . " da"; //Programa honek 12 + 4 kalkulatzen du ?> </nowiki></pre> Programa txiki hau ez dago sakon azaldu beharrik: lehen eta bigarren aldagaiak definitzen ditu, bi aldagaien batura egin eta hirugarrenari atxikitzen dio eta azkenik hiru aldagaiak idazten ditu, textu apur bat txertatuz. Honakoa jasoko dugu: <pre><nowiki>12-ren eta 4-en batura 16 da</nowiki></pre> Textuaren eta aldagaien nahasketa lortzeko konkatenatu egin dira puntu “.” Baten bidez. Ikusi komentario bat txertatu dela scriptean, “//”-ren ondoren dagoen textua. Ez du programan ezertarako eragiten, baina bere erabilera Gomendagarria izaten da programa luzeetan. Bi era daude komentarioak txertatzeko: <pre><nowiki> //Hau lerro bateko komentarioa da //Hau ere bai /*Hau kerro ugariko komentarioa da*> </nowiki></pre> ==Aldagaiak PHPn== PHPn ez da beharrezkoa aldagaiak deklaratzea, hau da, ez dago zertan programari aldagaia zenbaki bat edo kate bat den esan beharrik, PHP bere kabuz definitzen bait du. Adibidez: <pre><nowiki> <?php $katea = “Kaixo mundua”; $osoa = 100; $hamartarra = 8.5; ?> </nowiki></pre> Ikus daitekenez, hiru aldagaiak balio batekin izan dira definituak eta ez tipoarekin. Aldagai baten eremua scriptean duen lekua da. Eremu globalekoa denean, scripteko zati guztietan du bere lekua eta edozein tokitan erabil daiteke; baina lokala bada, funtzio jakin baten barnean soilik existitu eta funtzionatuko duela esan nahi du, ezin izango delarik script nagusitik edo beste funtzioetatik deitu. Aldabai global bat deitzeko, ''global'' hitz gakoa erabil daiteke, nahiz eta edozein funtzioetatik kanpo deklaratzearekin nahikoa da. <pre><nowiki> <? Global $aldagai; //Aldagai globala da $zenbaki = 1; //Hau ere bai, nahiz eta ez deklaratu global bezala Function bidertu() { $biderketa = ($zenbaki * 50); //biderketa aldagaia bidertu funtzioan existitzen da soilik Echo $biderketa; } ?> </nowiki></pre> Adibide honetan garbi ikusten da aldagai baten eremua noiz den globala eta noiz lokala. ''$zenbaki'' aldagaia edozein funtzioren barruan zein kanpoan erabil daiteke, ''bidertu()'' funtzioan erabil daitekelarik. Bestalde, ''$biderketa'' aldagaia ''bidertu()'' funtzioaren barruan erabil daiteke soilik, ez baita existitzen eremu horretatik kanpo. Aldagaien gaiarekin amaitzeko ''array'' edo bektoreaki ikusiko ditugu. Elementu ugari aldi berean gorde ditzazkeen aldagai bereziak dira. <pre><nowiki> <?php $abere = array(); //array()-rekin aldagaia bektorea dela adierazten da $abere[0] = “Katua”; $abere[1] = “Zakurra”; $abere[2] = “Oiloa”; ?> </nowiki></pre> ''$abere'' arrayaren elementu bakoitza lortzeko, arrayaren izena eta kortxete hartean dagoen zenbaki bat idatzi beharko dira, arrayean elementu horrek duen posizioa adierazten duena. Horrela, ''$abere'' bektore bat den arren, ''$abere[0]'' arrayeko elementu bat da, “Katua” katea balio gisa duena. Bektoreak oso erabilgarriak dira elementu bakoitzarentzat aldagai bat sortu beharrean, denentzat komun bat erabiltzeko. Horrela, gure adibidean ez genuke ''$Katua'', ''$Akerra'', ''$Behia'' bezalako aldagairik sortu beharko. [[en:Programming:PHP]] [[et:PHP]] [[es:Programación en PHP]] [[fr:Programmation PHP]] [[it:Linguaggio PHP]] [[ja:PHP]] [[nl:Programmeren in PHP]] [[pl:Programowanie:PHP]] 3388 2006-11-03T10:22:33Z Gorka alustiza 27 ==Sarrera== PHP ''script'' (“gidoi”) lenguaia bat da, besteak beste, web orrien dinamismoa handitzeko diseinatua. Hasieran, web orrien mantenuan laguntzeko sortutako makro talde bat besterik ez zen, baina ordutik bere ezaugarriak hazten joan dira, datu base handiek osatzen duten lan-inguruak maneiatzeko gai den programazio lenguaia erabilgarri bat izateraino. Bere arrakasta, besteak beste, [[C]] programazio lenguaiaren sintaxiarekin duen parekotasunagatik, bere habiaduragatik eta bere sinplizitateagatik datorkio. Web zerbitzarietan erabiltzen den script lenguaia bat da eta bertan exekutatzen da. Honegatik, PHP kodigoa duen orri bat zerbitzarian interpretatuko da bezeroari (kasu honetan, edozein nabigatzailerekin web orri bat ikustea eskatu duen erabiltzaile bat) bidali aurretik. Bezeroak jasotzen duen orrian ez du PHP kodigorik ikusgai, hau erabat interpretatua eta ordezkatua izan da eta web osoan ojiko HTML bakarrik ikus daiteke. PHP kodigoa duten orrian erabiltzaileak ikusi aurretik aldatzen da, baldintza batzuen arabera. Horrela, orriaren ezaugarriak (kolorea, tabla kopurua eta egitura, etab…)aldatu ditzazkegu erabiltzaile jakin batzuen arabera edota MySQL bezalako datu base bat integratu orrian bertan. Laburbilduz, PHPk orri estatiko bat dinamiko bihurtzen du. PHP ''Open Source'' teknologia bat da. Hau da, dohainekoa eta askea da, iturri-kodea ikusi eta alda daiteke, betiere PHP lizentzia betetzen bada. PHP bi bertsio paralelotan hari da garatzen. 4 bertsioaren azken argitalpena 4.4.4 da eta 5 bertsioarena 5.1.5. ==PHP lortu== PHPren aplikazio nagusia zerbitzarien script lenguaia gisa da (web orrien sorreraren ingurukoa), baina edozein programazio lenguaia bezala erabil daiteke helburu anitzetarako. PHP erabili nahi bada web orrietan, orri hauek jartzeko zerbitzari baten jabe izatea (edota sarbidea edukitzea) beharrezkoa da. Honetarako ez da beharrezkoa Interneten erregistraturiko web orri bat edukitzea, norberaren ordenagailuan zerbitzari bat instalatzea posible bait da, fitxategia lokalki edota sare bidez zerbitzatuz. Hau egiteko era bat ''Apache Web Server''en bidez da, gaur egun erabiltzen den web zerbitzari softwarerik erabiliena. Software hau nola lortu, intalatu eta konfiguratzeko, ikus [[Apache Web Server eta PHP]] gida. ==Oinarrizkoa PHPn== PHP web orri bat osatzen duen HTML programan txertatutako kodigoa besterik ez da, zerbitzarian exekutatzen dena, nabigatzaileak (bezeroak) prozesatutako programaren emaitza jasoz. Ondorengo adibidearekin azalduko da hori: HTMLz egindako web orri batean ondorengo scripta txertatuko dugu: <pre><nowiki> <?php Echo “Ongietorri PHPren mundura”; ?> </nowiki></pre> Zerbitzariak behar bezala prozesatu ondoren, nabigatzaileak honakoa jasoko du soilik: <pre><nowiki> Ongietorri PHPren mundura'' </nowiki></pre> PHP kodigoa interpretatua izan da eta zerbitzariak HTML ''garbi'' gisa itzuli du. Irudimena erabiliz gero, ikus daitezke honek ze nolako hobekuntzak ekar diezaiozken ohizko web orriei: aurkezpenak personalizatu, datu baseetako informazioa ikusi eta manipulatu… Oraingoz, lenguaiaren sintaxiarekin jarraituko dugu, ondorengo scripta aztertuz: <pre><nowiki> <?php $NERE_ALDAGAIA = "1234"; $nere_aldagaia = "4321"; Echo $NERE_ALDAGAIA. "<br>"; Echo $nere_aldagaia. "<br>"; ?> </nowiki></pre> Honakoa itzuliko du: <pre><nowiki> 1234 4321 </nowiki></pre> Scriptean nabarmentzen den lehen gauza, PHP kodigoa ''<?php''-rekin hasi eta ''?>''-rekin amaizen dela da. Bi etiketa hauekin, HTML kodigoko puntu ugaritan txerta daiteke PHP aginduak. Ikusten den beste ezaugarri bat, aldagai guztiak "$" sinboloarekin asten direla da eta maiuskulak eta minuskulak ezberdintzen direla. Aldagaiak eta ''<br>'' etiketak puntu “.” baten bidez lotuta daude, horrela nabigatzaileak lineako jauzi bat egingo du aldagaia idatzi ondoren. Azkenik, ikusi komando lerro bakoitza puntu eta koma “;” batekin amaitzen direla. Ikusi adibide komplexuago hau: <pre><nowiki> <php $BAT1 = 12; $BAT2 = 4; $EMA = $BAT1 + $BAT2; Echo $BAT1 . "-en eta " . $BAT2 . "-ren batura " . $EMA . " da"; //Programa honek 12 + 4 kalkulatzen du ?> </nowiki></pre> Programa txiki hau ez dago sakon azaldu beharrik: lehen eta bigarren aldagaiak definitzen ditu, bi aldagaien batura egin eta hirugarrenari atxikitzen dio eta azkenik hiru aldagaiak idazten ditu, textu apur bat txertatuz. Honakoa jasoko dugu: <pre><nowiki>12-ren eta 4-en batura 16 da</nowiki></pre> Textuaren eta aldagaien nahasketa lortzeko konkatenatu egin dira puntu “.” Baten bidez. Ikusi komentario bat txertatu dela scriptean, “//”-ren ondoren dagoen textua. Ez du programan ezertarako eragiten, baina bere erabilera Gomendagarria izaten da programa luzeetan. Bi era daude komentarioak txertatzeko: <pre><nowiki> //Hau lerro bateko komentarioa da //Hau ere bai /*Hau kerro ugariko komentarioa da*> </nowiki></pre> ==Aldagaiak PHPn== PHPn ez da beharrezkoa aldagaiak deklaratzea, hau da, ez dago zertan programari aldagaia zenbaki bat edo kate bat den esan beharrik, PHP bere kabuz definitzen bait du. Adibidez: <pre><nowiki> <?php $katea = “Kaixo mundua”; $osoa = 100; $hamartarra = 8.5; ?> </nowiki></pre> Ikus daitekenez, hiru aldagaiak balio batekin izan dira definituak eta ez tipoarekin. Aldagai baten eremua scriptean duen lekua da. Eremu globalekoa denean, scripteko zati guztietan du bere lekua eta edozein tokitan erabil daiteke; baina lokala bada, funtzio jakin baten barnean soilik existitu eta funtzionatuko duela esan nahi du, ezin izango delarik script nagusitik edo beste funtzioetatik deitu. Aldabai global bat deitzeko, ''global'' hitz gakoa erabil daiteke, nahiz eta edozein funtzioetatik kanpo deklaratzearekin nahikoa da. <pre><nowiki> <? Global $aldagai; //Aldagai globala da $zenbaki = 1; //Hau ere bai, nahiz eta ez deklaratu global bezala Function bidertu() { $biderketa = ($zenbaki * 50); //biderketa aldagaia bidertu funtzioan existitzen da soilik Echo $biderketa; } ?> </nowiki></pre> Adibide honetan garbi ikusten da aldagai baten eremua noiz den globala eta noiz lokala. ''$zenbaki'' aldagaia edozein funtzioren barruan zein kanpoan erabil daiteke, ''bidertu()'' funtzioan erabil daitekelarik. Bestalde, ''$biderketa'' aldagaia ''bidertu()'' funtzioaren barruan erabil daiteke soilik, ez baita existitzen eremu horretatik kanpo. Aldagaien gaiarekin amaitzeko ''array'' edo bektoreaki ikusiko ditugu. Elementu ugari aldi berean gorde ditzazkeen aldagai bereziak dira. <pre><nowiki> <?php $abere = array(); //array()-rekin aldagaia bektorea dela adierazten da $abere[0] = “Katua”; $abere[1] = “Zakurra”; $abere[2] = “Oiloa”; ?> </nowiki></pre> ''$abere'' arrayaren elementu bakoitza lortzeko, arrayaren izena eta kortxete hartean dagoen zenbaki bat idatzi beharko dira, arrayean elementu horrek duen posizioa adierazten duena. Horrela, ''$abere'' bektore bat den arren, ''$abere[0]'' arrayeko elementu bat da, “Katua” katea balio gisa duena. Bektoreak oso erabilgarriak dira elementu bakoitzarentzat aldagai bat sortu beharrean, denentzat komun bat erabiltzeko. Horrela, gure adibidean ez genuke ''$Katua'', ''$Akerra'', ''$Behia'' bezalako aldagairik sortu beharko. ==Operatzaileak PHPn== Operatzaileak eragiketa matematiko zein logikoak (konparaziokoak) egiteko erabiltzen diren sinbolo bereziak dira. Ondoren, PHPko erabilienak: <pre><nowiki> + Batuketa 5 + 4 = 9 - Kenketa 5 – 4 = 1 * Biderketa 3 * 3 = 9 / Zatiketa 10 / 2 = 5 % Ondarra 10 % 3 = 1 ++ Bat gehitu $ald++ -- Bat kendu $ald— == “true” itzultzen du baldintza betetzen bada 2 == 2 (Egia) !== “true” itzultzen du baldintza ez bada betetzen 2 != 2 (Gezurra) < true itzultzen du zenbaki bat bestea baino txikiagoa bada 2 < 5 (Egia) > true itzultzen du zenbaki bat bestea baino handiago bada 6 > 4 (Egia) <= true itzultzen du zenbaki bat bestea baino txikiagoa edo berdin bada >= true itzultzen du zenbaki bat bestea baino handiago edo berdin bada </nowiki></pre> [[en:Programming:PHP]] [[et:PHP]] [[es:Programación en PHP]] [[fr:Programmation PHP]] [[it:Linguaggio PHP]] [[ja:PHP]] [[nl:Programmeren in PHP]] [[pl:Programowanie:PHP]] 3389 2006-11-03T11:16:48Z Gorka alustiza 27 ==Sarrera== PHP ''script'' (“gidoi”) lenguaia bat da, besteak beste, web orrien dinamismoa handitzeko diseinatua. Hasieran, web orrien mantenuan laguntzeko sortutako makro talde bat besterik ez zen, baina ordutik bere ezaugarriak hazten joan dira, datu base handiek osatzen duten lan-inguruak maneiatzeko gai den programazio lenguaia erabilgarri bat izateraino. Bere arrakasta, besteak beste, [[C]] programazio lenguaiaren sintaxiarekin duen parekotasunagatik, bere habiaduragatik eta bere sinplizitateagatik datorkio. Web zerbitzarietan erabiltzen den script lenguaia bat da eta bertan exekutatzen da. Honegatik, PHP kodigoa duen orri bat zerbitzarian interpretatuko da bezeroari (kasu honetan, edozein nabigatzailerekin web orri bat ikustea eskatu duen erabiltzaile bat) bidali aurretik. Bezeroak jasotzen duen orrian ez du PHP kodigorik ikusgai, hau erabat interpretatua eta ordezkatua izan da eta web osoan ojiko HTML bakarrik ikus daiteke. PHP kodigoa duten orrian erabiltzaileak ikusi aurretik aldatzen da, baldintza batzuen arabera. Horrela, orriaren ezaugarriak (kolorea, tabla kopurua eta egitura, etab…)aldatu ditzazkegu erabiltzaile jakin batzuen arabera edota MySQL bezalako datu base bat integratu orrian bertan. Laburbilduz, PHPk orri estatiko bat dinamiko bihurtzen du. PHP ''Open Source'' teknologia bat da. Hau da, dohainekoa eta askea da, iturri-kodea ikusi eta alda daiteke, betiere PHP lizentzia betetzen bada. PHP bi bertsio paralelotan hari da garatzen. 4 bertsioaren azken argitalpena 4.4.4 da eta 5 bertsioarena 5.1.5. ==PHP lortu== PHPren aplikazio nagusia zerbitzarien script lenguaia gisa da (web orrien sorreraren ingurukoa), baina edozein programazio lenguaia bezala erabil daiteke helburu anitzetarako. PHP erabili nahi bada web orrietan, orri hauek jartzeko zerbitzari baten jabe izatea (edota sarbidea edukitzea) beharrezkoa da. Honetarako ez da beharrezkoa Interneten erregistraturiko web orri bat edukitzea, norberaren ordenagailuan zerbitzari bat instalatzea posible bait da, fitxategia lokalki edota sare bidez zerbitzatuz. Hau egiteko era bat ''Apache Web Server''en bidez da, gaur egun erabiltzen den web zerbitzari softwarerik erabiliena. Software hau nola lortu, intalatu eta konfiguratzeko, ikus [[Apache Web Server eta PHP]] gida. ==Oinarrizkoa PHPn== PHP web orri bat osatzen duen HTML programan txertatutako kodigoa besterik ez da, zerbitzarian exekutatzen dena, nabigatzaileak (bezeroak) prozesatutako programaren emaitza jasoz. Ondorengo adibidearekin azalduko da hori: HTMLz egindako web orri batean ondorengo scripta txertatuko dugu: <pre><nowiki> <?php Echo “Ongietorri PHPren mundura”; ?> </nowiki></pre> Zerbitzariak behar bezala prozesatu ondoren, nabigatzaileak honakoa jasoko du soilik: <pre><nowiki> Ongietorri PHPren mundura'' </nowiki></pre> PHP kodigoa interpretatua izan da eta zerbitzariak HTML ''garbi'' gisa itzuli du. Irudimena erabiliz gero, ikus daitezke honek ze nolako hobekuntzak ekar diezaiozken ohizko web orriei: aurkezpenak personalizatu, datu baseetako informazioa ikusi eta manipulatu… Oraingoz, lenguaiaren sintaxiarekin jarraituko dugu, ondorengo scripta aztertuz: <pre><nowiki> <?php $NERE_ALDAGAIA = "1234"; $nere_aldagaia = "4321"; Echo $NERE_ALDAGAIA. "<br>"; Echo $nere_aldagaia. "<br>"; ?> </nowiki></pre> Honakoa itzuliko du: <pre><nowiki> 1234 4321 </nowiki></pre> Scriptean nabarmentzen den lehen gauza, PHP kodigoa ''<?php''-rekin hasi eta ''?>''-rekin amaizen dela da. Bi etiketa hauekin, HTML kodigoko puntu ugaritan txerta daiteke PHP aginduak. Ikusten den beste ezaugarri bat, aldagai guztiak "$" sinboloarekin asten direla da eta maiuskulak eta minuskulak ezberdintzen direla. Aldagaiak eta ''<br>'' etiketak puntu “.” baten bidez lotuta daude, horrela nabigatzaileak lineako jauzi bat egingo du aldagaia idatzi ondoren. Azkenik, ikusi komando lerro bakoitza puntu eta koma “;” batekin amaitzen direla. Ikusi adibide komplexuago hau: <pre><nowiki> <php $BAT1 = 12; $BAT2 = 4; $EMA = $BAT1 + $BAT2; Echo $BAT1 . "-en eta " . $BAT2 . "-ren batura " . $EMA . " da"; //Programa honek 12 + 4 kalkulatzen du ?> </nowiki></pre> Programa txiki hau ez dago sakon azaldu beharrik: lehen eta bigarren aldagaiak definitzen ditu, bi aldagaien batura egin eta hirugarrenari atxikitzen dio eta azkenik hiru aldagaiak idazten ditu, textu apur bat txertatuz. Honakoa jasoko dugu: <pre><nowiki>12-ren eta 4-en batura 16 da</nowiki></pre> Textuaren eta aldagaien nahasketa lortzeko konkatenatu egin dira puntu “.” Baten bidez. Ikusi komentario bat txertatu dela scriptean, “//”-ren ondoren dagoen textua. Ez du programan ezertarako eragiten, baina bere erabilera Gomendagarria izaten da programa luzeetan. Bi era daude komentarioak txertatzeko: <pre><nowiki> //Hau lerro bateko komentarioa da //Hau ere bai /*Hau kerro ugariko komentarioa da*> </nowiki></pre> ==Aldagaiak PHPn== PHPn ez da beharrezkoa aldagaiak deklaratzea, hau da, ez dago zertan programari aldagaia zenbaki bat edo kate bat den esan beharrik, PHP bere kabuz definitzen bait du. Adibidez: <pre><nowiki> <?php $katea = “Kaixo mundua”; $osoa = 100; $hamartarra = 8.5; ?> </nowiki></pre> Ikus daitekenez, hiru aldagaiak balio batekin izan dira definituak eta ez tipoarekin. Aldagai baten eremua scriptean duen lekua da. Eremu globalekoa denean, scripteko zati guztietan du bere lekua eta edozein tokitan erabil daiteke; baina lokala bada, funtzio jakin baten barnean soilik existitu eta funtzionatuko duela esan nahi du, ezin izango delarik script nagusitik edo beste funtzioetatik deitu. Aldabai global bat deitzeko, ''global'' hitz gakoa erabil daiteke, nahiz eta edozein funtzioetatik kanpo deklaratzearekin nahikoa da. <pre><nowiki> <? Global $aldagai; //Aldagai globala da $zenbaki = 1; //Hau ere bai, nahiz eta ez deklaratu global bezala Function bidertu() { $biderketa = ($zenbaki * 50); //biderketa aldagaia bidertu funtzioan existitzen da soilik Echo $biderketa; } ?> </nowiki></pre> Adibide honetan garbi ikusten da aldagai baten eremua noiz den globala eta noiz lokala. ''$zenbaki'' aldagaia edozein funtzioren barruan zein kanpoan erabil daiteke, ''bidertu()'' funtzioan erabil daitekelarik. Bestalde, ''$biderketa'' aldagaia ''bidertu()'' funtzioaren barruan erabil daiteke soilik, ez baita existitzen eremu horretatik kanpo. Aldagaien gaiarekin amaitzeko ''array'' edo bektoreaki ikusiko ditugu. Elementu ugari aldi berean gorde ditzazkeen aldagai bereziak dira. <pre><nowiki> <?php $abere = array(); //array()-rekin aldagaia bektorea dela adierazten da $abere[0] = “Katua”; $abere[1] = “Zakurra”; $abere[2] = “Oiloa”; ?> </nowiki></pre> ''$abere'' arrayaren elementu bakoitza lortzeko, arrayaren izena eta kortxete hartean dagoen zenbaki bat idatzi beharko dira, arrayean elementu horrek duen posizioa adierazten duena. Horrela, ''$abere'' bektore bat den arren, ''$abere[0]'' arrayeko elementu bat da, “Katua” katea balio gisa duena. Bektoreak oso erabilgarriak dira elementu bakoitzarentzat aldagai bat sortu beharrean, denentzat komun bat erabiltzeko. Horrela, gure adibidean ez genuke ''$Katua'', ''$Akerra'', ''$Behia'' bezalako aldagairik sortu beharko. ==Operatzaileak PHPn== Operatzaileak eragiketa matematiko zein logikoak (konparaziokoak) egiteko erabiltzen diren sinbolo bereziak dira. Ondoren, PHPko erabilienak: <pre><nowiki> "+" Batuketa 5 + 4 = 9 "-" Kenketa 5 – 4 = 1 "*" Biderketa 3 * 3 = 9 "/" Zatiketa 10 / 2 = 5 "%" Ondarra 10 % 3 = 1 "++" Bat gehitu $ald++ "--" Bat kendu $ald— "==" “true” itzultzen du baldintza betetzen bada 2 == 2 (Egia) "!== “true” itzultzen du baldintza ez bada betetzen 2 != 2 (Gezurra) "<" true itzultzen du zenbaki bat bestea baino txikiago bada 2 < 5 (Egia) ">" true itzultzen du zenbaki bat bestea baino handiago bada 6 > 4 (Egia) "<=" true itzultzen du zenbaki bat bestea baino txikiago edo berdin bada ">=" true itzultzen du zenbaki bat bestea baino handiago edo berdin bada </nowiki></pre> ==Kontrol egiturak== Kontrol egiturei esker, frogapenak egin eta kodigo bereziak exekuta ditzakegu, gure scriptak benetan baliagarri bilakatuz. Egituren artean baldintza eta bukle funtzioak aurki ditzakegu. Hauek tratatuko ditugu. ===Baldintzak=== Baldintzak, sententzia baten “egitasunaren” arabera, akzio jakin batzu egiten uzten duten egiturak dira. Erabilienak, beste hizkuntzetan bezala, ''if … else'' eta ''switch'' dira. <?php $a = 5; $b = 2; If($a == $b) { echo “2 eta 5 berdinak ?! Arraroa benetan”; } Else { echo “2 eta 5 logikoki ezberdinak dira”; } ¿> ‘’If’’ instrukzioak sententziaren “egiatasuna” baieztatzen du. Lehenago aipatu den bezala, “==” operatzaileak ‘’true’’ itzultzen du ‘’$a’’ eta ‘’$b’’ berdinak badira. Hau gertatuko balitz, ondoren datorren textua idatziko luke. Sententzia ez bada betetzen ordea, ‘’else’’-ren ondoren datorren kodigoa exekutatuko litzateke. Laburbilduz, ‘’if…else’’ instrukzioa honela defini genezake: <?php If (sententzia) { egia balitz exekutatu beharrekoa } Else { Gezurra balitz exekutatu beharrekoa } ‘’Switch” berriz ‘’if…else’’ren luzapen bat bezalakoa da, bi bide baino gehiagoren posibilitatea ahalbidetzen duena. <?php $a = 1; Switch ($a) { Case 0: Echo “a berdin 0”; Break; Case 1: Echo “a berdin 1”; Break; Case 2: Echo “a berdin 2”; } ?> ===Bukleak=== Bukle bat, baldintza jakin bat bete arte akzio bat etengabe exekutatzen duen instrukzio bat da. Bi bukle mota daude, ‘’for’’ eta ‘’while’’. ‘’While’’ buklea da sinpleena: <?php $a = 3; While($a < 7) { Echo “a-ren balioa “ .$a . “ da momentu honetan <br>”; $a++; } ?> ‘’While’’ buklea parentesis hartean dagoen sententzia egia den bitartean, hau da, ‘’$a’’-ren balioa 7 baino txikiagoa den bitartean errepikatuko da. Buklearen “bira” bakoitzean, textu bat idatziko du eta ‘’$a’’-ren balioa unitate batean gehituko da ($a++). Horrela, hasierako balioa 3 izanik, buklea lau aldiz errepikatu ondoren, ‘’$a’’-ren balioa 7 izango da eta orduan buklea exekutatzez utziko dio. Ekintza bera ‘’for’’ batez bidez honela egingo litzateke: <?php For ($a = 3; $a < 7; $a++) { Echo “a-ren balioa “ .$a . “ da momentu honetan <br>”; } ?> Parentesi artean aldagaiaren hasierako balioa, bete beharreko baldintza eta “bira” bakoitzean aldagaiak nozitutako aldaketa jartzen zaizkio. [[en:Programming:PHP]] [[et:PHP]] [[es:Programación en PHP]] [[fr:Programmation PHP]] [[it:Linguaggio PHP]] [[ja:PHP]] [[nl:Programmeren in PHP]] [[pl:Programowanie:PHP]] 3390 2006-11-03T11:45:45Z Gorka alustiza 27 ==Sarrera== PHP ''script'' (“gidoi”) lenguaia bat da, besteak beste, web orrien dinamismoa handitzeko diseinatua. Hasieran, web orrien mantenuan laguntzeko sortutako makro talde bat besterik ez zen, baina ordutik bere ezaugarriak hazten joan dira, datu base handiek osatzen duten lan-inguruak maneiatzeko gai den programazio lenguaia erabilgarri bat izateraino. Bere arrakasta, besteak beste, [[C]] programazio lenguaiaren sintaxiarekin duen parekotasunagatik, bere habiaduragatik eta bere sinplizitateagatik datorkio. Web zerbitzarietan erabiltzen den script lenguaia bat da eta bertan exekutatzen da. Honegatik, PHP kodigoa duen orri bat zerbitzarian interpretatuko da bezeroari (kasu honetan, edozein nabigatzailerekin web orri bat ikustea eskatu duen erabiltzaile bat) bidali aurretik. Bezeroak jasotzen duen orrian ez du PHP kodigorik ikusgai, hau erabat interpretatua eta ordezkatua izan da eta web osoan ojiko HTML bakarrik ikus daiteke. PHP kodigoa duten orrian erabiltzaileak ikusi aurretik aldatzen da, baldintza batzuen arabera. Horrela, orriaren ezaugarriak (kolorea, tabla kopurua eta egitura, etab…)aldatu ditzazkegu erabiltzaile jakin batzuen arabera edota MySQL bezalako datu base bat integratu orrian bertan. Laburbilduz, PHPk orri estatiko bat dinamiko bihurtzen du. PHP ''Open Source'' teknologia bat da. Hau da, dohainekoa eta askea da, iturri-kodea ikusi eta alda daiteke, betiere PHP lizentzia betetzen bada. PHP bi bertsio paralelotan hari da garatzen. 4 bertsioaren azken argitalpena 4.4.4 da eta 5 bertsioarena 5.1.5. ==PHP lortu== PHPren aplikazio nagusia zerbitzarien script lenguaia gisa da (web orrien sorreraren ingurukoa), baina edozein programazio lenguaia bezala erabil daiteke helburu anitzetarako. PHP erabili nahi bada web orrietan, orri hauek jartzeko zerbitzari baten jabe izatea (edota sarbidea edukitzea) beharrezkoa da. Honetarako ez da beharrezkoa Interneten erregistraturiko web orri bat edukitzea, norberaren ordenagailuan zerbitzari bat instalatzea posible bait da, fitxategia lokalki edota sare bidez zerbitzatuz. Hau egiteko era bat ''Apache Web Server''en bidez da, gaur egun erabiltzen den web zerbitzari softwarerik erabiliena. Software hau nola lortu, intalatu eta konfiguratzeko, ikus [[Apache Web Server eta PHP]] gida. ==Oinarrizkoa PHPn== PHP web orri bat osatzen duen HTML programan txertatutako kodigoa besterik ez da, zerbitzarian exekutatzen dena, nabigatzaileak (bezeroak) prozesatutako programaren emaitza jasoz. Ondorengo adibidearekin azalduko da hori: HTMLz egindako web orri batean ondorengo scripta txertatuko dugu: <pre><nowiki> <?php Echo “Ongietorri PHPren mundura”; ?> </nowiki></pre> Zerbitzariak behar bezala prozesatu ondoren, nabigatzaileak honakoa jasoko du soilik: <pre><nowiki> Ongietorri PHPren mundura'' </nowiki></pre> PHP kodigoa interpretatua izan da eta zerbitzariak HTML ''garbi'' gisa itzuli du. Irudimena erabiliz gero, ikus daitezke honek ze nolako hobekuntzak ekar diezaiozken ohizko web orriei: aurkezpenak personalizatu, datu baseetako informazioa ikusi eta manipulatu… Oraingoz, lenguaiaren sintaxiarekin jarraituko dugu, ondorengo scripta aztertuz: <pre><nowiki> <?php $NERE_ALDAGAIA = "1234"; $nere_aldagaia = "4321"; Echo $NERE_ALDAGAIA. "<br>"; Echo $nere_aldagaia. "<br>"; ?> </nowiki></pre> Honakoa itzuliko du: <pre><nowiki> 1234 4321 </nowiki></pre> Scriptean nabarmentzen den lehen gauza, PHP kodigoa ''<?php''-rekin hasi eta ''?>''-rekin amaizen dela da. Bi etiketa hauekin, HTML kodigoko puntu ugaritan txerta daiteke PHP aginduak. Ikusten den beste ezaugarri bat, aldagai guztiak "$" sinboloarekin asten direla da eta maiuskulak eta minuskulak ezberdintzen direla. Aldagaiak eta ''<br>'' etiketak puntu “.” baten bidez lotuta daude, horrela nabigatzaileak lineako jauzi bat egingo du aldagaia idatzi ondoren. Azkenik, ikusi komando lerro bakoitza puntu eta koma “;” batekin amaitzen direla. Ikusi adibide komplexuago hau: <pre><nowiki> <php $BAT1 = 12; $BAT2 = 4; $EMA = $BAT1 + $BAT2; Echo $BAT1 . "-en eta " . $BAT2 . "-ren batura " . $EMA . " da"; //Programa honek 12 + 4 kalkulatzen du ?> </nowiki></pre> Programa txiki hau ez dago sakon azaldu beharrik: lehen eta bigarren aldagaiak definitzen ditu, bi aldagaien batura egin eta hirugarrenari atxikitzen dio eta azkenik hiru aldagaiak idazten ditu, textu apur bat txertatuz. Honakoa jasoko dugu: <pre><nowiki>12-ren eta 4-en batura 16 da</nowiki></pre> Textuaren eta aldagaien nahasketa lortzeko konkatenatu egin dira puntu “.” Baten bidez. Ikusi komentario bat txertatu dela scriptean, “//”-ren ondoren dagoen textua. Ez du programan ezertarako eragiten, baina bere erabilera Gomendagarria izaten da programa luzeetan. Bi era daude komentarioak txertatzeko: <pre><nowiki> //Hau lerro bateko komentarioa da //Hau ere bai /*Hau kerro ugariko komentarioa da*> </nowiki></pre> ==Aldagaiak PHPn== PHPn ez da beharrezkoa aldagaiak deklaratzea, hau da, ez dago zertan programari aldagaia zenbaki bat edo kate bat den esan beharrik, PHP bere kabuz definitzen bait du. Adibidez: <pre><nowiki> <?php $katea = “Kaixo mundua”; $osoa = 100; $hamartarra = 8.5; ?> </nowiki></pre> Ikus daitekenez, hiru aldagaiak balio batekin izan dira definituak eta ez tipoarekin. Aldagai baten eremua scriptean duen lekua da. Eremu globalekoa denean, scripteko zati guztietan du bere lekua eta edozein tokitan erabil daiteke; baina lokala bada, funtzio jakin baten barnean soilik existitu eta funtzionatuko duela esan nahi du, ezin izango delarik script nagusitik edo beste funtzioetatik deitu. Aldabai global bat deitzeko, ''global'' hitz gakoa erabil daiteke, nahiz eta edozein funtzioetatik kanpo deklaratzearekin nahikoa da. <pre><nowiki> <? Global $aldagai; //Aldagai globala da $zenbaki = 1; //Hau ere bai, nahiz eta ez deklaratu global bezala Function bidertu() { $biderketa = ($zenbaki * 50); //biderketa aldagaia bidertu funtzioan existitzen da soilik Echo $biderketa; } ?> </nowiki></pre> Adibide honetan garbi ikusten da aldagai baten eremua noiz den globala eta noiz lokala. ''$zenbaki'' aldagaia edozein funtzioren barruan zein kanpoan erabil daiteke, ''bidertu()'' funtzioan erabil daitekelarik. Bestalde, ''$biderketa'' aldagaia ''bidertu()'' funtzioaren barruan erabil daiteke soilik, ez baita existitzen eremu horretatik kanpo. Aldagaien gaiarekin amaitzeko ''array'' edo bektoreaki ikusiko ditugu. Elementu ugari aldi berean gorde ditzazkeen aldagai bereziak dira. <pre><nowiki> <?php $abere = array(); //array()-rekin aldagaia bektorea dela adierazten da $abere[0] = “Katua”; $abere[1] = “Zakurra”; $abere[2] = “Oiloa”; ?> </nowiki></pre> ''$abere'' arrayaren elementu bakoitza lortzeko, arrayaren izena eta kortxete hartean dagoen zenbaki bat idatzi beharko dira, arrayean elementu horrek duen posizioa adierazten duena. Horrela, ''$abere'' bektore bat den arren, ''$abere[0]'' arrayeko elementu bat da, “Katua” katea balio gisa duena. Bektoreak oso erabilgarriak dira elementu bakoitzarentzat aldagai bat sortu beharrean, denentzat komun bat erabiltzeko. Horrela, gure adibidean ez genuke ''$Katua'', ''$Akerra'', ''$Behia'' bezalako aldagairik sortu beharko. ==Operatzaileak PHPn== Operatzaileak eragiketa matematiko zein logikoak (konparaziokoak) egiteko erabiltzen diren sinbolo bereziak dira. Ondoren, PHPko erabilienak: <pre><nowiki> "+" Batuketa 5 + 4 = 9 "-" Kenketa 5 – 4 = 1 "*" Biderketa 3 * 3 = 9 "/" Zatiketa 10 / 2 = 5 "%" Ondarra 10 % 3 = 1 "++" Bat gehitu $ald++ "--" Bat kendu $ald— "==" “true” itzultzen du baldintza betetzen bada 2 == 2 (Egia) "!== “true” itzultzen du baldintza ez bada betetzen 2 != 2 (Gezurra) "<" true itzultzen du zenbaki bat bestea baino txikiago bada 2 < 5 (Egia) ">" true itzultzen du zenbaki bat bestea baino handiago bada 6 > 4 (Egia) "<=" true itzultzen du zenbaki bat bestea baino txikiago edo berdin bada ">=" true itzultzen du zenbaki bat bestea baino handiago edo berdin bada </nowiki></pre> ==Kontrol egiturak== Kontrol egiturei esker, frogapenak egin eta kodigo bereziak exekuta ditzakegu, gure scriptak benetan baliagarri bilakatuz. Egituren artean baldintza eta bukle funtzioak aurki ditzakegu. Hauek tratatuko ditugu. ===Baldintzak=== Baldintzak, sententzia baten “egitasunaren” arabera, akzio jakin batzu egiten uzten duten egiturak dira. Erabilienak, beste hizkuntzetan bezala, ''if … else'' eta ''switch'' dira. <pre><nowiki> <?php $a = 5; $b = 2; If($a == $b) { echo “2 eta 5 berdinak ?! Arraroa benetan”; } Else { echo “2 eta 5 logikoki ezberdinak dira”; } ?> </nowiki></pre> ''If'' instrukzioak sententziaren “egiatasuna” baieztatzen du. Lehenago aipatu den bezala, “==” operatzaileak ''true'' itzultzen du ''$a'' eta ''$b'' berdinak badira. Hau gertatuko balitz, ondoren datorren textua idatziko luke. Sententzia ez bada betetzen ordea, ''else''-ren ondoren datorren kodigoa exekutatuko litzateke. Laburbilduz, ''if…else'' instrukzioa honela defini genezake: <pre><nowiki> <?php If (sententzia) { egia balitz exekutatu beharrekoa } Else { Gezurra balitz exekutatu beharrekoa } ?> </nowiki></pre> ''Switch'' berriz ''if…else''-ren luzapen bat bezalakoa da, bi bide baino gehiagoren posibilitatea ahalbidetzen duena. <pre><nowiki> <?php $a = 1; Switch ($a) { Case 0: Echo “a berdin 0”; Break; Case 1: Echo “a berdin 1”; Break; Case 2: Echo “a berdin 2”; } ?> </nowiki></pre> ===Bukleak=== Bukle bat, baldintza jakin bat bete arte akzio bat etengabe exekutatzen duen instrukzio bat da. Bi bukle mota daude, ''for'' eta ''while''. ''While'' buklea da sinpleena: <pre><nowiki> <?php $a = 3; While($a < 7) { Echo “a-ren balioa “ .$a . “ da momentu honetan <br>”; $a++; } ?> </nowiki></pre> ''While'' buklea parentesis hartean dagoen sententzia egia den bitartean, hau da, ''$a''-ren balioa 7 baino txikiagoa den bitartean errepikatuko da. Buklearen “bira” bakoitzean, textu bat idatziko du eta ''$a''-ren balioa unitate batean gehituko da ($a++). Horrela, hasierako balioa 3 izanik, buklea lau aldiz errepikatu ondoren, ''$a''-ren balioa 7 izango da eta orduan buklea exekutatzez utziko dio. Ekintza bera ''for'' batez bidez honela egingo litzateke: <pre><nowiki> <?php For ($a = 3; $a < 7; $a++) { Echo “a-ren balioa “ .$a . “ da momentu honetan <br>”; } ?> </nowiki></pre> Parentesi artean aldagaiaren hasierako balioa, bete beharreko baldintza eta “bira” bakoitzean aldagaiak nozitutako aldaketa jartzen zaizkio. [[en:Programming:PHP]] [[et:PHP]] [[es:Programación en PHP]] [[fr:Programmation PHP]] [[it:Linguaggio PHP]] [[ja:PHP]] [[nl:Programmeren in PHP]] [[pl:Programowanie:PHP]] 3391 2006-11-03T12:00:52Z Gorka alustiza 27 ==Sarrera== PHP ''script'' (“gidoi”) lenguaia bat da, besteak beste, web orrien dinamismoa handitzeko diseinatua. Hasieran, web orrien mantenuan laguntzeko sortutako makro talde bat besterik ez zen, baina ordutik bere ezaugarriak hazten joan dira, datu base handiek osatzen duten lan-inguruak maneiatzeko gai den programazio lenguaia erabilgarri bat izateraino. Bere arrakasta, besteak beste, [[C]] programazio lenguaiaren sintaxiarekin duen parekotasunagatik, bere habiaduragatik eta bere sinplizitateagatik datorkio. Web zerbitzarietan erabiltzen den script lenguaia bat da eta bertan exekutatzen da. Honegatik, PHP kodigoa duen orri bat zerbitzarian interpretatuko da bezeroari (kasu honetan, edozein nabigatzailerekin web orri bat ikustea eskatu duen erabiltzaile bat) bidali aurretik. Bezeroak jasotzen duen orrian ez du PHP kodigorik ikusgai, hau erabat interpretatua eta ordezkatua izan da eta web osoan ojiko HTML bakarrik ikus daiteke. PHP kodigoa duten orrian erabiltzaileak ikusi aurretik aldatzen da, baldintza batzuen arabera. Horrela, orriaren ezaugarriak (kolorea, tabla kopurua eta egitura, etab…)aldatu ditzazkegu erabiltzaile jakin batzuen arabera edota MySQL bezalako datu base bat integratu orrian bertan. Laburbilduz, PHPk orri estatiko bat dinamiko bihurtzen du. PHP ''Open Source'' teknologia bat da. Hau da, dohainekoa eta askea da, iturri-kodea ikusi eta alda daiteke, betiere PHP lizentzia betetzen bada. PHP bi bertsio paralelotan hari da garatzen. 4 bertsioaren azken argitalpena 4.4.4 da eta 5 bertsioarena 5.1.5. ==PHP lortu== PHPren aplikazio nagusia zerbitzarien script lenguaia gisa da (web orrien sorreraren ingurukoa), baina edozein programazio lenguaia bezala erabil daiteke helburu anitzetarako. PHP erabili nahi bada web orrietan, orri hauek jartzeko zerbitzari baten jabe izatea (edota sarbidea edukitzea) beharrezkoa da. Honetarako ez da beharrezkoa Interneten erregistraturiko web orri bat edukitzea, norberaren ordenagailuan zerbitzari bat instalatzea posible bait da, fitxategia lokalki edota sare bidez zerbitzatuz. Hau egiteko era bat ''Apache Web Server''en bidez da, gaur egun erabiltzen den web zerbitzari softwarerik erabiliena. Software hau nola lortu, intalatu eta konfiguratzeko, ikus [[Apache Web Server eta PHP]] gida. ==Oinarrizkoa PHPn== PHP web orri bat osatzen duen HTML programan txertatutako kodigoa besterik ez da, zerbitzarian exekutatzen dena, nabigatzaileak (bezeroak) prozesatutako programaren emaitza jasoz. Ondorengo adibidearekin azalduko da hori: HTMLz egindako web orri batean ondorengo scripta txertatuko dugu: <pre><nowiki> <?php Echo “Ongietorri PHPren mundura”; ?> </nowiki></pre> Zerbitzariak behar bezala prozesatu ondoren, nabigatzaileak honakoa jasoko du soilik: <pre><nowiki> Ongietorri PHPren mundura'' </nowiki></pre> PHP kodigoa interpretatua izan da eta zerbitzariak HTML ''garbi'' gisa itzuli du. Irudimena erabiliz gero, ikus daitezke honek ze nolako hobekuntzak ekar diezaiozken ohizko web orriei: aurkezpenak personalizatu, datu baseetako informazioa ikusi eta manipulatu… Oraingoz, lenguaiaren sintaxiarekin jarraituko dugu, ondorengo scripta aztertuz: <pre><nowiki> <?php $NERE_ALDAGAIA = "1234"; $nere_aldagaia = "4321"; Echo $NERE_ALDAGAIA. "<br>"; Echo $nere_aldagaia. "<br>"; ?> </nowiki></pre> Honakoa itzuliko du: <pre><nowiki> 1234 4321 </nowiki></pre> Scriptean nabarmentzen den lehen gauza, PHP kodigoa ''<?php''-rekin hasi eta ''?>''-rekin amaizen dela da. Bi etiketa hauekin, HTML kodigoko puntu ugaritan txerta daiteke PHP aginduak. Ikusten den beste ezaugarri bat, aldagai guztiak "$" sinboloarekin asten direla da eta maiuskulak eta minuskulak ezberdintzen direla. Aldagaiak eta ''<br>'' etiketak puntu “.” baten bidez lotuta daude, horrela nabigatzaileak lineako jauzi bat egingo du aldagaia idatzi ondoren. Azkenik, ikusi komando lerro bakoitza puntu eta koma “;” batekin amaitzen direla. Ikusi adibide komplexuago hau: <pre><nowiki> <php $BAT1 = 12; $BAT2 = 4; $EMA = $BAT1 + $BAT2; Echo $BAT1 . "-en eta " . $BAT2 . "-ren batura " . $EMA . " da"; //Programa honek 12 + 4 kalkulatzen du ?> </nowiki></pre> Programa txiki hau ez dago sakon azaldu beharrik: lehen eta bigarren aldagaiak definitzen ditu, bi aldagaien batura egin eta hirugarrenari atxikitzen dio eta azkenik hiru aldagaiak idazten ditu, textu apur bat txertatuz. Honakoa jasoko dugu: <pre><nowiki>12-ren eta 4-en batura 16 da</nowiki></pre> Textuaren eta aldagaien nahasketa lortzeko konkatenatu egin dira puntu “.” Baten bidez. Ikusi komentario bat txertatu dela scriptean, “//”-ren ondoren dagoen textua. Ez du programan ezertarako eragiten, baina bere erabilera Gomendagarria izaten da programa luzeetan. Bi era daude komentarioak txertatzeko: <pre><nowiki> //Hau lerro bateko komentarioa da //Hau ere bai /*Hau kerro ugariko komentarioa da*> </nowiki></pre> ==Aldagaiak PHPn== PHPn ez da beharrezkoa aldagaiak deklaratzea, hau da, ez dago zertan programari aldagaia zenbaki bat edo kate bat den esan beharrik, PHP bere kabuz definitzen bait du. Adibidez: <pre><nowiki> <?php $katea = “Kaixo mundua”; $osoa = 100; $hamartarra = 8.5; ?> </nowiki></pre> Ikus daitekenez, hiru aldagaiak balio batekin izan dira definituak eta ez tipoarekin. Aldagai baten eremua scriptean duen lekua da. Eremu globalekoa denean, scripteko zati guztietan du bere lekua eta edozein tokitan erabil daiteke; baina lokala bada, funtzio jakin baten barnean soilik existitu eta funtzionatuko duela esan nahi du, ezin izango delarik script nagusitik edo beste funtzioetatik deitu. Aldabai global bat deitzeko, ''global'' hitz gakoa erabil daiteke, nahiz eta edozein funtzioetatik kanpo deklaratzearekin nahikoa da. <pre><nowiki> <? Global $aldagai; //Aldagai globala da $zenbaki = 1; //Hau ere bai, nahiz eta ez deklaratu global bezala Function bidertu() { $biderketa = ($zenbaki * 50); //biderketa aldagaia bidertu funtzioan existitzen da soilik Echo $biderketa; } ?> </nowiki></pre> Adibide honetan garbi ikusten da aldagai baten eremua noiz den globala eta noiz lokala. ''$zenbaki'' aldagaia edozein funtzioren barruan zein kanpoan erabil daiteke, ''bidertu()'' funtzioan erabil daitekelarik. Bestalde, ''$biderketa'' aldagaia ''bidertu()'' funtzioaren barruan erabil daiteke soilik, ez baita existitzen eremu horretatik kanpo. Aldagaien gaiarekin amaitzeko ''array'' edo bektoreaki ikusiko ditugu. Elementu ugari aldi berean gorde ditzazkeen aldagai bereziak dira. <pre><nowiki> <?php $abere = array(); //array()-rekin aldagaia bektorea dela adierazten da $abere[0] = “Katua”; $abere[1] = “Zakurra”; $abere[2] = “Oiloa”; ?> </nowiki></pre> ''$abere'' arrayaren elementu bakoitza lortzeko, arrayaren izena eta kortxete hartean dagoen zenbaki bat idatzi beharko dira, arrayean elementu horrek duen posizioa adierazten duena. Horrela, ''$abere'' bektore bat den arren, ''$abere[0]'' arrayeko elementu bat da, “Katua” katea balio gisa duena. Bektoreak oso erabilgarriak dira elementu bakoitzarentzat aldagai bat sortu beharrean, denentzat komun bat erabiltzeko. Horrela, gure adibidean ez genuke ''$Katua'', ''$Akerra'', ''$Behia'' bezalako aldagairik sortu beharko. ==Operatzaileak PHPn== Operatzaileak eragiketa matematiko zein logikoak (konparaziokoak) egiteko erabiltzen diren sinbolo bereziak dira. Ondoren, PHPko erabilienak: <pre><nowiki> "+" Batuketa 5 + 4 = 9 "-" Kenketa 5 – 4 = 1 "*" Biderketa 3 * 3 = 9 "/" Zatiketa 10 / 2 = 5 "%" Ondarra 10 % 3 = 1 "++" Bat gehitu $ald++ "--" Bat kendu $ald— "==" “true” itzultzen du baldintza betetzen bada 2 == 2 (Egia) "!== “true” itzultzen du baldintza ez bada betetzen 2 != 2 (Gezurra) "<" true itzultzen du zenbaki bat bestea baino txikiago bada 2 < 5 (Egia) ">" true itzultzen du zenbaki bat bestea baino handiago bada 6 > 4 (Egia) "<=" true itzultzen du zenbaki bat bestea baino txikiago edo berdin bada ">=" true itzultzen du zenbaki bat bestea baino handiago edo berdin bada </nowiki></pre> ==Kontrol egiturak== Kontrol egiturei esker, frogapenak egin eta kodigo bereziak exekuta ditzakegu, gure scriptak benetan baliagarri bilakatuz. Egituren artean baldintza eta bukle funtzioak aurki ditzakegu. Hauek tratatuko ditugu. ===Baldintzak=== Baldintzak, sententzia baten “egitasunaren” arabera, akzio jakin batzu egiten uzten duten egiturak dira. Erabilienak, beste hizkuntzetan bezala, ''if … else'' eta ''switch'' dira. <pre><nowiki> <?php $a = 5; $b = 2; If($a == $b) { echo “2 eta 5 berdinak ?! Arraroa benetan”; } Else { echo “2 eta 5 logikoki ezberdinak dira”; } ?> </nowiki></pre> ''If'' instrukzioak sententziaren “egiatasuna” baieztatzen du. Lehenago aipatu den bezala, “==” operatzaileak ''true'' itzultzen du ''$a'' eta ''$b'' berdinak badira. Hau gertatuko balitz, ondoren datorren textua idatziko luke. Sententzia ez bada betetzen ordea, ''else''-ren ondoren datorren kodigoa exekutatuko litzateke. Laburbilduz, ''if…else'' instrukzioa honela defini genezake: <pre><nowiki> <?php If (sententzia) { egia balitz exekutatu beharrekoa } Else { Gezurra balitz exekutatu beharrekoa } ?> </nowiki></pre> ''Switch'' berriz ''if…else''-ren luzapen bat bezalakoa da, bi bide baino gehiagoren posibilitatea ahalbidetzen duena. <pre><nowiki> <?php $a = 1; Switch ($a) { Case 0: Echo “a berdin 0”; Break; Case 1: Echo “a berdin 1”; Break; Case 2: Echo “a berdin 2”; } ?> </nowiki></pre> ===Bukleak=== Bukle bat, baldintza jakin bat bete arte akzio bat etengabe exekutatzen duen instrukzio bat da. Bi bukle mota daude, ''for'' eta ''while''. ''While'' buklea da sinpleena: <pre><nowiki> <?php $a = 3; While($a < 7) { Echo “a-ren balioa “ .$a . “ da momentu honetan <br>”; $a++; } ?> </nowiki></pre> ''While'' buklea parentesis hartean dagoen sententzia egia den bitartean, hau da, ''$a''-ren balioa 7 baino txikiagoa den bitartean errepikatuko da. Buklearen “bira” bakoitzean, textu bat idatziko du eta ''$a''-ren balioa unitate batean gehituko da ($a++). Horrela, hasierako balioa 3 izanik, buklea lau aldiz errepikatu ondoren, ''$a''-ren balioa 7 izango da eta orduan buklea exekutatzez utziko dio. Ekintza bera ''for'' batez bidez honela egingo litzateke: <pre><nowiki> <?php For ($a = 3; $a < 7; $a++) { Echo “a-ren balioa “ .$a . “ da momentu honetan <br>”; } ?> </nowiki></pre> Parentesi artean aldagaiaren hasierako balioa, bete beharreko baldintza eta “bira” bakoitzean aldagaiak nozitutako aldaketa jartzen zaizkio. ==Funtzioak== Amaitzeko, funtzioak nola erabiltzen diren aztertuko da, bai ohikoak baita errekurtsiboak ere, balio bat itzultzen dutenak. PHPko funtzioek parametroak izan ditzakete edo ez, errekurtsiboak diren ala ez determinatzen dutenak. Parametroak bidaltzen bazaizkio eta hauek balio bat itzultzen uzten badute, funtzioa errekurtsiboa dela esaten da, bestela ohikoa izango litzateke. Nagusiki, funtzioak kodigo errepikakorrak scriptean behin eta berriz idaztea eragozteko erabiltzen da, honen ordez funtzioari deituz. Funtzio bat ''function'' izen gakoarekin definitzen da eta bere instrukzioak gakoen artean idazten dira, kontrol egituretan bezala. Ikusi ondorengo adibidea: <pre><nowiki> <?php Function BaturaErrekurtsiboa($a, $b) { $batura = $a + $b; Return $batura; } Function Bigeibi() { $batura = baturaErrekurtsiboa(2,2); Echo $batura; } ?> </nowiki></pre> ''BaturaErrekurtsiboa'' funtzioari bi parametro pasa behar zaizkio, berak bien batura kalkulatzen duelarik. Ondoren, baturaren balioa itzultzen du ''return'' hitz gakoarekin. ''Bigeigi'' funtzioak berriz, ''BaturaErrekurtsiboa'' funtzioari deitzen dio 2 eta 2 balioekin, eta idatzi egiten du, baliorik itzuli gabe. [[en:Programming:PHP]] [[et:PHP]] [[es:Programación en PHP]] [[fr:Programmation PHP]] [[it:Linguaggio PHP]] [[ja:PHP]] [[nl:Programmeren in PHP]] [[pl:Programowanie:PHP]] 3392 2006-11-03T12:55:19Z Gorka alustiza 27 ==Sarrera== PHP ''script'' (“gidoi”) lenguaia bat da, besteak beste, web orrien dinamismoa handitzeko diseinatua. Hasieran, web orrien mantenuan laguntzeko sortutako makro talde bat besterik ez zen, baina ordutik bere ezaugarriak hazten joan dira, datu base handiek osatzen duten lan-inguruak maneiatzeko gai den programazio lenguaia erabilgarri bat izateraino. Bere arrakasta, besteak beste, C programazio lenguaiaren sintaxiarekin duen parekotasunagatik, bere habiaduragatik eta bere sinplizitateagatik datorkio. Web zerbitzarietan erabiltzen den script lenguaia bat da eta bertan exekutatzen da. Honegatik, PHP kodigoa duen orri bat zerbitzarian interpretatuko da bezeroari (kasu honetan, edozein nabigatzailerekin web orri bat ikustea eskatu duen erabiltzaile bat) bidali aurretik. Bezeroak jasotzen duen orrian ez du PHP kodigorik ikusgai, hau erabat interpretatua eta ordezkatua izan da eta web osoan ojiko HTML bakarrik ikus daiteke. PHP kodigoa duten orrian erabiltzaileak ikusi aurretik aldatzen da, baldintza batzuen arabera. Horrela, orriaren ezaugarriak (kolorea, tabla kopurua eta egitura, etab…)aldatu ditzazkegu erabiltzaile jakin batzuen arabera edota MySQL bezalako datu base bat integratu orrian bertan. Laburbilduz, PHPk orri estatiko bat dinamiko bihurtzen du. PHP ''Open Source'' teknologia bat da. Hau da, dohainekoa eta askea da, iturri-kodea ikusi eta alda daiteke, betiere PHP lizentzia betetzen bada. PHP bi bertsio paralelotan hari da garatzen. 4 bertsioaren azken argitalpena 4.4.4 da eta 5 bertsioarena 5.1.5. ==PHP lortu== PHPren aplikazio nagusia zerbitzarien script lenguaia gisa da (web orrien sorreraren ingurukoa), baina edozein programazio lenguaia bezala erabil daiteke helburu anitzetarako. PHP erabili nahi bada web orrietan, orri hauek jartzeko zerbitzari baten jabe izatea (edota sarbidea edukitzea) beharrezkoa da. Honetarako ez da beharrezkoa Interneten erregistraturiko web orri bat edukitzea, norberaren ordenagailuan zerbitzari bat instalatzea posible bait da, fitxategia lokalki edota sare bidez zerbitzatuz. Hau egiteko era bat ''Apache Web Server''en bidez da, gaur egun erabiltzen den web zerbitzari softwarerik erabiliena. Software hau nola lortu, intalatu eta konfiguratzeko, ikus [[Apache Web Server eta PHP]] gida. ==Oinarrizkoa PHPn== PHP web orri bat osatzen duen HTML programan txertatutako kodigoa besterik ez da, zerbitzarian exekutatzen dena, nabigatzaileak (bezeroak) prozesatutako programaren emaitza jasoz. Ondorengo adibidearekin azalduko da hori: HTMLz egindako web orri batean ondorengo scripta txertatuko dugu: <pre><nowiki> <?php echo “Ongietorri PHPren mundura”; ?> </nowiki></pre> Zerbitzariak behar bezala prozesatu ondoren, nabigatzaileak honakoa jasoko du soilik: <pre><nowiki> Ongietorri PHPren mundura'' </nowiki></pre> PHP kodigoa interpretatua izan da eta zerbitzariak HTML ''garbi'' gisa itzuli du. Irudimena erabiliz gero, ikus daitezke honek ze nolako hobekuntzak ekar diezaiozken ohizko web orriei: aurkezpenak personalizatu, datu baseetako informazioa ikusi eta manipulatu… Oraingoz, lenguaiaren sintaxiarekin jarraituko dugu, ondorengo scripta aztertuz: <pre><nowiki> <?php $NERE_ALDAGAIA = "1234"; $nere_aldagaia = "4321"; echo $NERE_ALDAGAIA. "<br>"; echo $nere_aldagaia. "<br>"; ?> </nowiki></pre> Honakoa itzuliko du: <pre><nowiki> 1234 4321 </nowiki></pre> Scriptean nabarmentzen den lehen gauza, PHP kodigoa ''<?php''-rekin hasi eta ''?>''-rekin amaizen dela da. Bi etiketa hauekin, HTML kodigoko puntu ugaritan txerta daiteke PHP aginduak. Ikusten den beste ezaugarri bat, aldagai guztiak "$" sinboloarekin asten direla da eta maiuskulak eta minuskulak ezberdintzen direla. Aldagaiak eta ''<br>'' etiketak puntu “.” baten bidez lotuta daude, horrela nabigatzaileak lineako jauzi bat egingo du aldagaia idatzi ondoren. Azkenik, ikusi komando lerro bakoitza puntu eta koma “;” batekin amaitzen direla. Ikusi adibide komplexuago hau: <pre><nowiki> <php $BAT1 = 12; $BAT2 = 4; $EMA = $BAT1 + $BAT2; echo $BAT1 . "-en eta " . $BAT2 . "-ren batura " . $EMA . " da"; //Programa honek 12 + 4 kalkulatzen du ?> </nowiki></pre> Programa txiki hau ez dago sakon azaldu beharrik: lehen eta bigarren aldagaiak definitzen ditu, bi aldagaien batura egin eta hirugarrenari atxikitzen dio eta azkenik hiru aldagaiak idazten ditu, textu apur bat txertatuz. Honakoa jasoko dugu: <pre><nowiki>12-ren eta 4-en batura 16 da</nowiki></pre> Textuaren eta aldagaien nahasketa lortzeko konkatenatu egin dira puntu “.” Baten bidez. Ikusi komentario bat txertatu dela scriptean, “//”-ren ondoren dagoen textua. Ez du programan ezertarako eragiten, baina bere erabilera Gomendagarria izaten da programa luzeetan. Bi era daude komentarioak txertatzeko: <pre><nowiki> //Hau lerro bateko komentarioa da //Hau ere bai /*Hau kerro ugariko komentarioa da*> </nowiki></pre> ==Aldagaiak PHPn== PHPn ez da beharrezkoa aldagaiak deklaratzea, hau da, ez dago zertan programari aldagaia zenbaki bat edo kate bat den esan beharrik, PHP bere kabuz definitzen bait du. Adibidez: <pre><nowiki> <?php $katea = “Kaixo mundua”; $osoa = 100; $hamartarra = 8.5; ?> </nowiki></pre> Ikus daitekenez, hiru aldagaiak balio batekin izan dira definituak eta ez tipoarekin. Aldagai baten eremua scriptean duen lekua da. Eremu globalekoa denean, scripteko zati guztietan du bere lekua eta edozein tokitan erabil daiteke; baina lokala bada, funtzio jakin baten barnean soilik existitu eta funtzionatuko duela esan nahi du, ezin izango delarik script nagusitik edo beste funtzioetatik deitu. Aldabai global bat deitzeko, ''global'' hitz gakoa erabil daiteke, nahiz eta edozein funtzioetatik kanpo deklaratzearekin nahikoa da. <pre><nowiki> <? global $aldagai; //Aldagai globala da $zenbaki = 1; //Hau ere bai, nahiz eta ez deklaratu global bezala Function bidertu() { $biderketa = ($zenbaki * 50); //biderketa aldagaia bidertu funtzioan existitzen da soilik echo $biderketa; } ?> </nowiki></pre> Adibide honetan garbi ikusten da aldagai baten eremua noiz den globala eta noiz lokala. ''$zenbaki'' aldagaia edozein funtzioren barruan zein kanpoan erabil daiteke, ''bidertu()'' funtzioan erabil daitekelarik. Bestalde, ''$biderketa'' aldagaia ''bidertu()'' funtzioaren barruan erabil daiteke soilik, ez baita existitzen eremu horretatik kanpo. Aldagaien gaiarekin amaitzeko ''array'' edo bektoreaki ikusiko ditugu. Elementu ugari aldi berean gorde ditzazkeen aldagai bereziak dira. <pre><nowiki> <?php $abere = array(); //array()-rekin aldagaia bektorea dela adierazten da $abere[0] = “Katua”; $abere[1] = “Zakurra”; $abere[2] = “Oiloa”; ?> </nowiki></pre> ''$abere'' arrayaren elementu bakoitza lortzeko, arrayaren izena eta kortxete hartean dagoen zenbaki bat idatzi beharko dira, arrayean elementu horrek duen posizioa adierazten duena. Horrela, ''$abere'' bektore bat den arren, ''$abere[0]'' arrayeko elementu bat da, “Katua” katea balio gisa duena. Bektoreak oso erabilgarriak dira elementu bakoitzarentzat aldagai bat sortu beharrean, denentzat komun bat erabiltzeko. Horrela, gure adibidean ez genuke ''$Katua'', ''$Akerra'', ''$Behia'' bezalako aldagairik sortu beharko. ==Operatzaileak PHPn== Operatzaileak eragiketa matematiko zein logikoak (konparaziokoak) egiteko erabiltzen diren sinbolo bereziak dira. Ondoren, PHPko erabilienak: <pre><nowiki> "+" Batuketa 5 + 4 = 9 "-" Kenketa 5 – 4 = 1 "*" Biderketa 3 * 3 = 9 "/" Zatiketa 10 / 2 = 5 "%" Ondarra 10 % 3 = 1 "++" Bat gehitu $ald++ "--" Bat kendu $ald— "==" “true” itzultzen du baldintza betetzen bada 2 == 2 (Egia) "!== “true” itzultzen du baldintza ez bada betetzen 2 != 2 (Gezurra) "<" true itzultzen du zenbaki bat bestea baino txikiago bada 2 < 5 (Egia) ">" true itzultzen du zenbaki bat bestea baino handiago bada 6 > 4 (Egia) "<=" true itzultzen du zenbaki bat bestea baino txikiago edo berdin bada ">=" true itzultzen du zenbaki bat bestea baino handiago edo berdin bada </nowiki></pre> ==Kontrol egiturak== Kontrol egiturei esker, frogapenak egin eta kodigo bereziak exekuta ditzakegu, gure scriptak benetan baliagarri bilakatuz. Egituren artean baldintza eta bukle funtzioak aurki ditzakegu. Hauek tratatuko ditugu. ===Baldintzak=== Baldintzak, sententzia baten “egitasunaren” arabera, akzio jakin batzu egiten uzten duten egiturak dira. Erabilienak, beste hizkuntzetan bezala, ''if … else'' eta ''switch'' dira. <pre><nowiki> <?php $a = 5; $b = 2; if($a == $b) { echo “2 eta 5 berdinak ?! Arraroa benetan”; } else { echo “2 eta 5 logikoki ezberdinak dira”; } ?> </nowiki></pre> ''If'' instrukzioak sententziaren “egiatasuna” baieztatzen du. Lehenago aipatu den bezala, “==” operatzaileak ''true'' itzultzen du ''$a'' eta ''$b'' berdinak badira. Hau gertatuko balitz, ondoren datorren textua idatziko luke. Sententzia ez bada betetzen ordea, ''else''-ren ondoren datorren kodigoa exekutatuko litzateke. Laburbilduz, ''if…else'' instrukzioa honela defini genezake: <pre><nowiki> <?php if (sententzia) { egia balitz exekutatu beharrekoa } else { Gezurra balitz exekutatu beharrekoa } ?> </nowiki></pre> ''Switch'' berriz ''if…else''-ren luzapen bat bezalakoa da, bi bide baino gehiagoren posibilitatea ahalbidetzen duena. <pre><nowiki> <?php $a = 1; switch ($a) { case 0: echo “a berdin 0”; break; case 1: echo “a berdin 1”; break; case 2: echo “a berdin 2”; } ?> </nowiki></pre> ===Bukleak=== Bukle bat, baldintza jakin bat bete arte akzio bat etengabe exekutatzen duen instrukzio bat da. Bi bukle mota daude, ''for'' eta ''while''. ''While'' buklea da sinpleena: <pre><nowiki> <?php $a = 3; while($a < 7) { echo “a-ren balioa “ .$a . “ da momentu honetan <br>”; $a++; } ?> </nowiki></pre> ''While'' buklea parentesis hartean dagoen sententzia egia den bitartean, hau da, ''$a''-ren balioa 7 baino txikiagoa den bitartean errepikatuko da. Buklearen “bira” bakoitzean, textu bat idatziko du eta ''$a''-ren balioa unitate batean gehituko da ($a++). Horrela, hasierako balioa 3 izanik, buklea lau aldiz errepikatu ondoren, ''$a''-ren balioa 7 izango da eta orduan buklea exekutatzez utziko dio. Ekintza bera ''for'' batez bidez honela egingo litzateke: <pre><nowiki> <?php for ($a = 3; $a < 7; $a++) { echo “a-ren balioa “ .$a . “ da momentu honetan <br>”; } ?> </nowiki></pre> Parentesi artean aldagaiaren hasierako balioa, bete beharreko baldintza eta “bira” bakoitzean aldagaiak nozitutako aldaketa jartzen zaizkio. ==Funtzioak== Amaitzeko, funtzioak nola erabiltzen diren aztertuko da, bai ohikoak baita errekurtsiboak ere, balio bat itzultzen dutenak. PHPko funtzioek parametroak izan ditzakete edo ez, errekurtsiboak diren ala ez determinatzen dutenak. Parametroak bidaltzen bazaizkio eta hauek balio bat itzultzen uzten badute, funtzioa errekurtsiboa dela esaten da, bestela ohikoa izango litzateke. Nagusiki, funtzioak kodigo errepikakorrak scriptean behin eta berriz idaztea eragozteko erabiltzen da, honen ordez funtzioari deituz. Funtzio bat ''function'' izen gakoarekin definitzen da eta bere instrukzioak gakoen artean idazten dira, kontrol egituretan bezala. Ikusi ondorengo adibidea: <pre><nowiki> <?php function BaturaErrekurtsiboa($a, $b) { $batura = $a + $b; return $batura; } function Bigeibi() { $batura = baturaErrekurtsiboa(2,2); echo $batura; } ?> </nowiki></pre> ''BaturaErrekurtsiboa'' funtzioari bi parametro pasa behar zaizkio, berak bien batura kalkulatzen duelarik. Ondoren, baturaren balioa itzultzen du ''return'' hitz gakoarekin. ''Bigeigi'' funtzioak berriz, ''BaturaErrekurtsiboa'' funtzioari deitzen dio 2 eta 2 balioekin, eta idatzi egiten du, baliorik itzuli gabe. [[en:Programming:PHP]] [[et:PHP]] [[es:Programación en PHP]] [[fr:Programmation PHP]] [[it:Linguaggio PHP]] [[ja:PHP]] [[nl:Programmeren in PHP]] [[pl:Programowanie:PHP]] 3393 2006-11-06T10:09:37Z 83.49.117.120 ==Sarrera== PHP ''script'' (“gidoi”) lenguaia bat da, besteak beste, web orrien dinamismoa handitzeko diseinatua. Hasieran, web orrien mantenuan laguntzeko sortutako makro talde bat besterik ez zen, baina ordutik bere ezaugarriak hazten joan dira, datu base handiek osatzen duten lan-inguruak maneiatzeko gai den programazio lenguaia erabilgarri bat izateraino. Bere arrakasta, besteak beste, C programazio lenguaiaren sintaxiarekin duen parekotasunagatik, bere abiaduragatik eta bere sinplizitateagatik datorkio. Web zerbitzarietan erabiltzen den script lenguaia bat da eta bertan exekutatzen da. Honegatik, PHP kodigoa duen orri bat zerbitzarian interpretatuko da bezeroari (kasu honetan, edozein nabigatzailerekin web orri bat ikustea eskatu duen erabiltzaile bat) bidali aurretik. Bezeroak jasotzen duen orrian ez du PHP kodigorik ikusgai, hau erabat interpretatua eta ordezkatua izan da eta web osoan ojiko HTML bakarrik ikus daiteke. PHP kodigoa duten orrian erabiltzaileak ikusi aurretik aldatzen da, baldintza batzuen arabera. Horrela, orriaren ezaugarriak (kolorea, tabla kopurua eta egitura, etab…)aldatu ditzazkegu erabiltzaile jakin batzuen arabera edota MySQL bezalako datu base bat integratu orrian bertan. Laburbilduz, PHPk orri estatiko bat dinamiko bihurtzen du. PHP ''Open Source'' teknologia bat da. Hau da, dohainekoa eta askea da, iturri-kodea ikusi eta alda daiteke, betiere PHP lizentzia betetzen bada. PHP bi bertsio paralelotan hari da garatzen. 4 bertsioaren azken argitalpena 4.4.4 da eta 5 bertsioarena 5.1.5. ==PHP lortu== PHPren aplikazio nagusia zerbitzarien script lenguaia gisa da (web orrien sorreraren ingurukoa), baina edozein programazio lenguaia bezala erabil daiteke helburu anitzetarako. PHP erabili nahi bada web orrietan, orri hauek jartzeko zerbitzari baten jabe izatea (edota sarbidea edukitzea) beharrezkoa da. Honetarako ez da beharrezkoa Interneten erregistraturiko web orri bat edukitzea, norberaren ordenagailuan zerbitzari bat instalatzea posible bait da, fitxategia lokalki edota sare bidez zerbitzatuz. Hau egiteko era bat ''Apache Web Server''en bidez da, gaur egun erabiltzen den web zerbitzari softwarerik erabiliena. Software hau nola lortu, intalatu eta konfiguratzeko, ikus [[Apache Web Server eta PHP]] gida. ==Oinarrizkoa PHPn== PHP web orri bat osatzen duen HTML programan txertatutako kodigoa besterik ez da, zerbitzarian exekutatzen dena, nabigatzaileak (bezeroak) prozesatutako programaren emaitza jasoz. Ondorengo adibidearekin azalduko da hori: HTMLz egindako web orri batean ondorengo scripta txertatuko dugu: <pre><nowiki> <?php echo “Ongietorri PHPren mundura”; ?> </nowiki></pre> Zerbitzariak behar bezala prozesatu ondoren, nabigatzaileak honakoa jasoko du soilik: <pre><nowiki> Ongietorri PHPren mundura'' </nowiki></pre> PHP kodigoa interpretatua izan da eta zerbitzariak HTML ''garbi'' gisa itzuli du. Irudimena erabiliz gero, ikus daitezke honek ze nolako hobekuntzak ekar diezaiozken ohizko web orriei: aurkezpenak personalizatu, datu baseetako informazioa ikusi eta manipulatu… Oraingoz, lenguaiaren sintaxiarekin jarraituko dugu, ondorengo scripta aztertuz: <pre><nowiki> <?php $NERE_ALDAGAIA = "1234"; $nere_aldagaia = "4321"; echo $NERE_ALDAGAIA. "<br>"; echo $nere_aldagaia. "<br>"; ?> </nowiki></pre> Honakoa itzuliko du: <pre><nowiki> 1234 4321 </nowiki></pre> Scriptean nabarmentzen den lehen gauza, PHP kodigoa ''<?php''-rekin hasi eta ''?>''-rekin amaizen dela da. Bi etiketa hauekin, HTML kodigoko puntu ugaritan txerta daiteke PHP aginduak. Ikusten den beste ezaugarri bat, aldagai guztiak "$" sinboloarekin asten direla da eta maiuskulak eta minuskulak ezberdintzen direla. Aldagaiak eta ''<br>'' etiketak puntu “.” baten bidez lotuta daude, horrela nabigatzaileak lineako jauzi bat egingo du aldagaia idatzi ondoren. Azkenik, ikusi komando lerro bakoitza puntu eta koma “;” batekin amaitzen direla. Ikusi adibide komplexuago hau: <pre><nowiki> <php $BAT1 = 12; $BAT2 = 4; $EMA = $BAT1 + $BAT2; echo $BAT1 . "-en eta " . $BAT2 . "-ren batura " . $EMA . " da"; //Programa honek 12 + 4 kalkulatzen du ?> </nowiki></pre> Programa txiki hau ez dago sakon azaldu beharrik: lehen eta bigarren aldagaiak definitzen ditu, bi aldagaien batura egin eta hirugarrenari atxikitzen dio eta azkenik hiru aldagaiak idazten ditu, textu apur bat txertatuz. Honakoa jasoko dugu: <pre><nowiki>12-ren eta 4-en batura 16 da</nowiki></pre> Textuaren eta aldagaien nahasketa lortzeko konkatenatu egin dira puntu “.” Baten bidez. Ikusi komentario bat txertatu dela scriptean, “//”-ren ondoren dagoen textua. Ez du programan ezertarako eragiten, baina bere erabilera Gomendagarria izaten da programa luzeetan. Bi era daude komentarioak txertatzeko: <pre><nowiki> //Hau lerro bateko komentarioa da //Hau ere bai /*Hau kerro ugariko komentarioa da*> </nowiki></pre> ==Aldagaiak PHPn== PHPn ez da beharrezkoa aldagaiak deklaratzea, hau da, ez dago zertan programari aldagaia zenbaki bat edo kate bat den esan beharrik, PHP bere kabuz definitzen bait du. Adibidez: <pre><nowiki> <?php $katea = “Kaixo mundua”; $osoa = 100; $hamartarra = 8.5; ?> </nowiki></pre> Ikus daitekenez, hiru aldagaiak balio batekin izan dira definituak eta ez tipoarekin. Aldagai baten eremua scriptean duen lekua da. Eremu globalekoa denean, scripteko zati guztietan du bere lekua eta edozein tokitan erabil daiteke; baina lokala bada, funtzio jakin baten barnean soilik existitu eta funtzionatuko duela esan nahi du, ezin izango delarik script nagusitik edo beste funtzioetatik deitu. Aldabai global bat deitzeko, ''global'' hitz gakoa erabil daiteke, nahiz eta edozein funtzioetatik kanpo deklaratzearekin nahikoa da. <pre><nowiki> <? global $aldagai; //Aldagai globala da $zenbaki = 1; //Hau ere bai, nahiz eta ez deklaratu global bezala Function bidertu() { $biderketa = ($zenbaki * 50); //biderketa aldagaia bidertu funtzioan existitzen da soilik echo $biderketa; } ?> </nowiki></pre> Adibide honetan garbi ikusten da aldagai baten eremua noiz den globala eta noiz lokala. ''$zenbaki'' aldagaia edozein funtzioren barruan zein kanpoan erabil daiteke, ''bidertu()'' funtzioan erabil daitekelarik. Bestalde, ''$biderketa'' aldagaia ''bidertu()'' funtzioaren barruan erabil daiteke soilik, ez baita existitzen eremu horretatik kanpo. Aldagaien gaiarekin amaitzeko ''array'' edo bektoreaki ikusiko ditugu. Elementu ugari aldi berean gorde ditzazkeen aldagai bereziak dira. <pre><nowiki> <?php $abere = array(); //array()-rekin aldagaia bektorea dela adierazten da $abere[0] = “Katua”; $abere[1] = “Zakurra”; $abere[2] = “Oiloa”; ?> </nowiki></pre> ''$abere'' arrayaren elementu bakoitza lortzeko, arrayaren izena eta kortxete hartean dagoen zenbaki bat idatzi beharko dira, arrayean elementu horrek duen posizioa adierazten duena. Horrela, ''$abere'' bektore bat den arren, ''$abere[0]'' arrayeko elementu bat da, “Katua” katea balio gisa duena. Bektoreak oso erabilgarriak dira elementu bakoitzarentzat aldagai bat sortu beharrean, denentzat komun bat erabiltzeko. Horrela, gure adibidean ez genuke ''$Katua'', ''$Akerra'', ''$Behia'' bezalako aldagairik sortu beharko. ==Operatzaileak PHPn== Operatzaileak eragiketa matematiko zein logikoak (konparaziokoak) egiteko erabiltzen diren sinbolo bereziak dira. Ondoren, PHPko erabilienak: <pre><nowiki> "+" Batuketa 5 + 4 = 9 "-" Kenketa 5 – 4 = 1 "*" Biderketa 3 * 3 = 9 "/" Zatiketa 10 / 2 = 5 "%" Ondarra 10 % 3 = 1 "++" Bat gehitu $ald++ "--" Bat kendu $ald— "==" “true” itzultzen du baldintza betetzen bada 2 == 2 (Egia) "!== “true” itzultzen du baldintza ez bada betetzen 2 != 2 (Gezurra) "<" true itzultzen du zenbaki bat bestea baino txikiago bada 2 < 5 (Egia) ">" true itzultzen du zenbaki bat bestea baino handiago bada 6 > 4 (Egia) "<=" true itzultzen du zenbaki bat bestea baino txikiago edo berdin bada ">=" true itzultzen du zenbaki bat bestea baino handiago edo berdin bada </nowiki></pre> ==Kontrol egiturak== Kontrol egiturei esker, frogapenak egin eta kodigo bereziak exekuta ditzakegu, gure scriptak benetan baliagarri bilakatuz. Egituren artean baldintza eta bukle funtzioak aurki ditzakegu. Hauek tratatuko ditugu. ===Baldintzak=== Baldintzak, sententzia baten “egitasunaren” arabera, akzio jakin batzu egiten uzten duten egiturak dira. Erabilienak, beste hizkuntzetan bezala, ''if … else'' eta ''switch'' dira. <pre><nowiki> <?php $a = 5; $b = 2; if($a == $b) { echo “2 eta 5 berdinak ?! Arraroa benetan”; } else { echo “2 eta 5 logikoki ezberdinak dira”; } ?> </nowiki></pre> ''If'' instrukzioak sententziaren “egiatasuna” baieztatzen du. Lehenago aipatu den bezala, “==” operatzaileak ''true'' itzultzen du ''$a'' eta ''$b'' berdinak badira. Hau gertatuko balitz, ondoren datorren textua idatziko luke. Sententzia ez bada betetzen ordea, ''else''-ren ondoren datorren kodigoa exekutatuko litzateke. Laburbilduz, ''if…else'' instrukzioa honela defini genezake: <pre><nowiki> <?php if (sententzia) { egia balitz exekutatu beharrekoa } else { Gezurra balitz exekutatu beharrekoa } ?> </nowiki></pre> ''Switch'' berriz ''if…else''-ren luzapen bat bezalakoa da, bi bide baino gehiagoren posibilitatea ahalbidetzen duena. <pre><nowiki> <?php $a = 1; switch ($a) { case 0: echo “a berdin 0”; break; case 1: echo “a berdin 1”; break; case 2: echo “a berdin 2”; } ?> </nowiki></pre> ===Bukleak=== Bukle bat, baldintza jakin bat bete arte akzio bat etengabe exekutatzen duen instrukzio bat da. Bi bukle mota daude, ''for'' eta ''while''. ''While'' buklea da sinpleena: <pre><nowiki> <?php $a = 3; while($a < 7) { echo “a-ren balioa “ .$a . “ da momentu honetan <br>”; $a++; } ?> </nowiki></pre> ''While'' buklea parentesis hartean dagoen sententzia egia den bitartean, hau da, ''$a''-ren balioa 7 baino txikiagoa den bitartean errepikatuko da. Buklearen “bira” bakoitzean, textu bat idatziko du eta ''$a''-ren balioa unitate batean gehituko da ($a++). Horrela, hasierako balioa 3 izanik, buklea lau aldiz errepikatu ondoren, ''$a''-ren balioa 7 izango da eta orduan buklea exekutatzez utziko dio. Ekintza bera ''for'' batez bidez honela egingo litzateke: <pre><nowiki> <?php for ($a = 3; $a < 7; $a++) { echo “a-ren balioa “ .$a . “ da momentu honetan <br>”; } ?> </nowiki></pre> Parentesi artean aldagaiaren hasierako balioa, bete beharreko baldintza eta “bira” bakoitzean aldagaiak nozitutako aldaketa jartzen zaizkio. ==Funtzioak== Amaitzeko, funtzioak nola erabiltzen diren aztertuko da, bai ohikoak baita errekurtsiboak ere, balio bat itzultzen dutenak. PHPko funtzioek parametroak izan ditzakete edo ez, errekurtsiboak diren ala ez determinatzen dutenak. Parametroak bidaltzen bazaizkio eta hauek balio bat itzultzen uzten badute, funtzioa errekurtsiboa dela esaten da, bestela ohikoa izango litzateke. Nagusiki, funtzioak kodigo errepikakorrak scriptean behin eta berriz idaztea eragozteko erabiltzen da, honen ordez funtzioari deituz. Funtzio bat ''function'' izen gakoarekin definitzen da eta bere instrukzioak gakoen artean idazten dira, kontrol egituretan bezala. Ikusi ondorengo adibidea: <pre><nowiki> <?php function BaturaErrekurtsiboa($a, $b) { $batura = $a + $b; return $batura; } function Bigeibi() { $batura = baturaErrekurtsiboa(2,2); echo $batura; } ?> </nowiki></pre> ''BaturaErrekurtsiboa'' funtzioari bi parametro pasa behar zaizkio, berak bien batura kalkulatzen duelarik. Ondoren, baturaren balioa itzultzen du ''return'' hitz gakoarekin. ''Bigeigi'' funtzioak berriz, ''BaturaErrekurtsiboa'' funtzioari deitzen dio 2 eta 2 balioekin, eta idatzi egiten du, baliorik itzuli gabe. [[en:Programming:PHP]] [[et:PHP]] [[es:Programación en PHP]] [[fr:Programmation PHP]] [[it:Linguaggio PHP]] [[ja:PHP]] [[nl:Programmeren in PHP]] [[pl:Programowanie:PHP]] 3396 2006-11-09T15:33:40Z 217.127.99.115 /* Funtzioak */ ==Sarrera== PHP ''script'' (“gidoi”) lenguaia bat da, besteak beste, web orrien dinamismoa handitzeko diseinatua. Hasieran, web orrien mantenuan laguntzeko sortutako makro talde bat besterik ez zen, baina ordutik bere ezaugarriak hazten joan dira, datu base handiek osatzen duten lan-inguruak maneiatzeko gai den programazio lenguaia erabilgarri bat izateraino. Bere arrakasta, besteak beste, C programazio lenguaiaren sintaxiarekin duen parekotasunagatik, bere abiaduragatik eta bere sinplizitateagatik datorkio. Web zerbitzarietan erabiltzen den script lenguaia bat da eta bertan exekutatzen da. Honegatik, PHP kodigoa duen orri bat zerbitzarian interpretatuko da bezeroari (kasu honetan, edozein nabigatzailerekin web orri bat ikustea eskatu duen erabiltzaile bat) bidali aurretik. Bezeroak jasotzen duen orrian ez du PHP kodigorik ikusgai, hau erabat interpretatua eta ordezkatua izan da eta web osoan ojiko HTML bakarrik ikus daiteke. PHP kodigoa duten orrian erabiltzaileak ikusi aurretik aldatzen da, baldintza batzuen arabera. Horrela, orriaren ezaugarriak (kolorea, tabla kopurua eta egitura, etab…)aldatu ditzazkegu erabiltzaile jakin batzuen arabera edota MySQL bezalako datu base bat integratu orrian bertan. Laburbilduz, PHPk orri estatiko bat dinamiko bihurtzen du. PHP ''Open Source'' teknologia bat da. Hau da, dohainekoa eta askea da, iturri-kodea ikusi eta alda daiteke, betiere PHP lizentzia betetzen bada. PHP bi bertsio paralelotan hari da garatzen. 4 bertsioaren azken argitalpena 4.4.4 da eta 5 bertsioarena 5.1.5. ==PHP lortu== PHPren aplikazio nagusia zerbitzarien script lenguaia gisa da (web orrien sorreraren ingurukoa), baina edozein programazio lenguaia bezala erabil daiteke helburu anitzetarako. PHP erabili nahi bada web orrietan, orri hauek jartzeko zerbitzari baten jabe izatea (edota sarbidea edukitzea) beharrezkoa da. Honetarako ez da beharrezkoa Interneten erregistraturiko web orri bat edukitzea, norberaren ordenagailuan zerbitzari bat instalatzea posible bait da, fitxategia lokalki edota sare bidez zerbitzatuz. Hau egiteko era bat ''Apache Web Server''en bidez da, gaur egun erabiltzen den web zerbitzari softwarerik erabiliena. Software hau nola lortu, intalatu eta konfiguratzeko, ikus [[Apache Web Server eta PHP]] gida. ==Oinarrizkoa PHPn== PHP web orri bat osatzen duen HTML programan txertatutako kodigoa besterik ez da, zerbitzarian exekutatzen dena, nabigatzaileak (bezeroak) prozesatutako programaren emaitza jasoz. Ondorengo adibidearekin azalduko da hori: HTMLz egindako web orri batean ondorengo scripta txertatuko dugu: <pre><nowiki> <?php echo “Ongietorri PHPren mundura”; ?> </nowiki></pre> Zerbitzariak behar bezala prozesatu ondoren, nabigatzaileak honakoa jasoko du soilik: <pre><nowiki> Ongietorri PHPren mundura'' </nowiki></pre> PHP kodigoa interpretatua izan da eta zerbitzariak HTML ''garbi'' gisa itzuli du. Irudimena erabiliz gero, ikus daitezke honek ze nolako hobekuntzak ekar diezaiozken ohizko web orriei: aurkezpenak personalizatu, datu baseetako informazioa ikusi eta manipulatu… Oraingoz, lenguaiaren sintaxiarekin jarraituko dugu, ondorengo scripta aztertuz: <pre><nowiki> <?php $NERE_ALDAGAIA = "1234"; $nere_aldagaia = "4321"; echo $NERE_ALDAGAIA. "<br>"; echo $nere_aldagaia. "<br>"; ?> </nowiki></pre> Honakoa itzuliko du: <pre><nowiki> 1234 4321 </nowiki></pre> Scriptean nabarmentzen den lehen gauza, PHP kodigoa ''<?php''-rekin hasi eta ''?>''-rekin amaizen dela da. Bi etiketa hauekin, HTML kodigoko puntu ugaritan txerta daiteke PHP aginduak. Ikusten den beste ezaugarri bat, aldagai guztiak "$" sinboloarekin asten direla da eta maiuskulak eta minuskulak ezberdintzen direla. Aldagaiak eta ''<br>'' etiketak puntu “.” baten bidez lotuta daude, horrela nabigatzaileak lineako jauzi bat egingo du aldagaia idatzi ondoren. Azkenik, ikusi komando lerro bakoitza puntu eta koma “;” batekin amaitzen direla. Ikusi adibide komplexuago hau: <pre><nowiki> <php $BAT1 = 12; $BAT2 = 4; $EMA = $BAT1 + $BAT2; echo $BAT1 . "-en eta " . $BAT2 . "-ren batura " . $EMA . " da"; //Programa honek 12 + 4 kalkulatzen du ?> </nowiki></pre> Programa txiki hau ez dago sakon azaldu beharrik: lehen eta bigarren aldagaiak definitzen ditu, bi aldagaien batura egin eta hirugarrenari atxikitzen dio eta azkenik hiru aldagaiak idazten ditu, textu apur bat txertatuz. Honakoa jasoko dugu: <pre><nowiki>12-ren eta 4-en batura 16 da</nowiki></pre> Textuaren eta aldagaien nahasketa lortzeko konkatenatu egin dira puntu “.” Baten bidez. Ikusi komentario bat txertatu dela scriptean, “//”-ren ondoren dagoen textua. Ez du programan ezertarako eragiten, baina bere erabilera Gomendagarria izaten da programa luzeetan. Bi era daude komentarioak txertatzeko: <pre><nowiki> //Hau lerro bateko komentarioa da //Hau ere bai /*Hau kerro ugariko komentarioa da*> </nowiki></pre> ==Aldagaiak PHPn== PHPn ez da beharrezkoa aldagaiak deklaratzea, hau da, ez dago zertan programari aldagaia zenbaki bat edo kate bat den esan beharrik, PHP bere kabuz definitzen bait du. Adibidez: <pre><nowiki> <?php $katea = “Kaixo mundua”; $osoa = 100; $hamartarra = 8.5; ?> </nowiki></pre> Ikus daitekenez, hiru aldagaiak balio batekin izan dira definituak eta ez tipoarekin. Aldagai baten eremua scriptean duen lekua da. Eremu globalekoa denean, scripteko zati guztietan du bere lekua eta edozein tokitan erabil daiteke; baina lokala bada, funtzio jakin baten barnean soilik existitu eta funtzionatuko duela esan nahi du, ezin izango delarik script nagusitik edo beste funtzioetatik deitu. Aldabai global bat deitzeko, ''global'' hitz gakoa erabil daiteke, nahiz eta edozein funtzioetatik kanpo deklaratzearekin nahikoa da. <pre><nowiki> <? global $aldagai; //Aldagai globala da $zenbaki = 1; //Hau ere bai, nahiz eta ez deklaratu global bezala Function bidertu() { $biderketa = ($zenbaki * 50); //biderketa aldagaia bidertu funtzioan existitzen da soilik echo $biderketa; } ?> </nowiki></pre> Adibide honetan garbi ikusten da aldagai baten eremua noiz den globala eta noiz lokala. ''$zenbaki'' aldagaia edozein funtzioren barruan zein kanpoan erabil daiteke, ''bidertu()'' funtzioan erabil daitekelarik. Bestalde, ''$biderketa'' aldagaia ''bidertu()'' funtzioaren barruan erabil daiteke soilik, ez baita existitzen eremu horretatik kanpo. Aldagaien gaiarekin amaitzeko ''array'' edo bektoreaki ikusiko ditugu. Elementu ugari aldi berean gorde ditzazkeen aldagai bereziak dira. <pre><nowiki> <?php $abere = array(); //array()-rekin aldagaia bektorea dela adierazten da $abere[0] = “Katua”; $abere[1] = “Zakurra”; $abere[2] = “Oiloa”; ?> </nowiki></pre> ''$abere'' arrayaren elementu bakoitza lortzeko, arrayaren izena eta kortxete hartean dagoen zenbaki bat idatzi beharko dira, arrayean elementu horrek duen posizioa adierazten duena. Horrela, ''$abere'' bektore bat den arren, ''$abere[0]'' arrayeko elementu bat da, “Katua” katea balio gisa duena. Bektoreak oso erabilgarriak dira elementu bakoitzarentzat aldagai bat sortu beharrean, denentzat komun bat erabiltzeko. Horrela, gure adibidean ez genuke ''$Katua'', ''$Akerra'', ''$Behia'' bezalako aldagairik sortu beharko. ==Operatzaileak PHPn== Operatzaileak eragiketa matematiko zein logikoak (konparaziokoak) egiteko erabiltzen diren sinbolo bereziak dira. Ondoren, PHPko erabilienak: <pre><nowiki> "+" Batuketa 5 + 4 = 9 "-" Kenketa 5 – 4 = 1 "*" Biderketa 3 * 3 = 9 "/" Zatiketa 10 / 2 = 5 "%" Ondarra 10 % 3 = 1 "++" Bat gehitu $ald++ "--" Bat kendu $ald— "==" “true” itzultzen du baldintza betetzen bada 2 == 2 (Egia) "!== “true” itzultzen du baldintza ez bada betetzen 2 != 2 (Gezurra) "<" true itzultzen du zenbaki bat bestea baino txikiago bada 2 < 5 (Egia) ">" true itzultzen du zenbaki bat bestea baino handiago bada 6 > 4 (Egia) "<=" true itzultzen du zenbaki bat bestea baino txikiago edo berdin bada ">=" true itzultzen du zenbaki bat bestea baino handiago edo berdin bada </nowiki></pre> ==Kontrol egiturak== Kontrol egiturei esker, frogapenak egin eta kodigo bereziak exekuta ditzakegu, gure scriptak benetan baliagarri bilakatuz. Egituren artean baldintza eta bukle funtzioak aurki ditzakegu. Hauek tratatuko ditugu. ===Baldintzak=== Baldintzak, sententzia baten “egitasunaren” arabera, akzio jakin batzu egiten uzten duten egiturak dira. Erabilienak, beste hizkuntzetan bezala, ''if … else'' eta ''switch'' dira. <pre><nowiki> <?php $a = 5; $b = 2; if($a == $b) { echo “2 eta 5 berdinak ?! Arraroa benetan”; } else { echo “2 eta 5 logikoki ezberdinak dira”; } ?> </nowiki></pre> ''If'' instrukzioak sententziaren “egiatasuna” baieztatzen du. Lehenago aipatu den bezala, “==” operatzaileak ''true'' itzultzen du ''$a'' eta ''$b'' berdinak badira. Hau gertatuko balitz, ondoren datorren textua idatziko luke. Sententzia ez bada betetzen ordea, ''else''-ren ondoren datorren kodigoa exekutatuko litzateke. Laburbilduz, ''if…else'' instrukzioa honela defini genezake: <pre><nowiki> <?php if (sententzia) { egia balitz exekutatu beharrekoa } else { Gezurra balitz exekutatu beharrekoa } ?> </nowiki></pre> ''Switch'' berriz ''if…else''-ren luzapen bat bezalakoa da, bi bide baino gehiagoren posibilitatea ahalbidetzen duena. <pre><nowiki> <?php $a = 1; switch ($a) { case 0: echo “a berdin 0”; break; case 1: echo “a berdin 1”; break; case 2: echo “a berdin 2”; } ?> </nowiki></pre> ===Bukleak=== Bukle bat, baldintza jakin bat bete arte akzio bat etengabe exekutatzen duen instrukzio bat da. Bi bukle mota daude, ''for'' eta ''while''. ''While'' buklea da sinpleena: <pre><nowiki> <?php $a = 3; while($a < 7) { echo “a-ren balioa “ .$a . “ da momentu honetan <br>”; $a++; } ?> </nowiki></pre> ''While'' buklea parentesis hartean dagoen sententzia egia den bitartean, hau da, ''$a''-ren balioa 7 baino txikiagoa den bitartean errepikatuko da. Buklearen “bira” bakoitzean, textu bat idatziko du eta ''$a''-ren balioa unitate batean gehituko da ($a++). Horrela, hasierako balioa 3 izanik, buklea lau aldiz errepikatu ondoren, ''$a''-ren balioa 7 izango da eta orduan buklea exekutatzez utziko dio. Ekintza bera ''for'' batez bidez honela egingo litzateke: <pre><nowiki> <?php for ($a = 3; $a < 7; $a++) { echo “a-ren balioa “ .$a . “ da momentu honetan <br>”; } ?> </nowiki></pre> Parentesi artean aldagaiaren hasierako balioa, bete beharreko baldintza eta “bira” bakoitzean aldagaiak nozitutako aldaketa jartzen zaizkio. ==Funtzioak== Amaitzeko, funtzioak nola erabiltzen diren aztertuko da, bai ohikoak baita errekurtsiboak ere, balio bat itzultzen dutenak. PHPko funtzioek parametroak izan ditzakete edo ez, errekurtsiboak diren ala ez determinatzen dutenak. Parametroak bidaltzen bazaizkio eta hauek balio bat itzultzen uzten badute, funtzioa errekurtsiboa dela esaten da, bestela ohikoa izango litzateke. Nagusiki, funtzioak kodigo errepikakorrak scriptean behin eta berriz idaztea eragozteko erabiltzen da, honen ordez funtzioari deituz. Funtzio bat ''function'' izen gakoarekin definitzen da eta bere instrukzioak gakoen artean idazten dira, kontrol egituretan bezala. Ikusi ondorengo adibidea: <pre><nowiki> <?php function BaturaErrekurtsiboa($a, $b) { $batura = $a + $b; return $batura; } function Bigeibi() { $batura = BaturaErrekurtsiboa(2,2); echo $batura; } ?> </nowiki></pre> ''BaturaErrekurtsiboa'' funtzioari bi parametro pasa behar zaizkio, berak bien batura kalkulatzen duelarik. Ondoren, baturaren balioa itzultzen du ''return'' hitz gakoarekin. ''Bigeibi'' funtzioak berriz, ''BaturaErrekurtsiboa'' funtzioari deitzen dio 2 eta 2 balioekin, eta idatzi egiten du, baliorik itzuli gabe. [[en:Programming:PHP]] [[et:PHP]] [[es:Programación en PHP]] [[fr:Programmation PHP]] [[it:Linguaggio PHP]] [[ja:PHP]] [[nl:Programmeren in PHP]] [[pl:Programowanie:PHP]] 3397 2006-11-09T16:49:18Z 217.127.99.115 /* Operatzaileak PHPn */ ==Sarrera== PHP ''script'' (“gidoi”) lenguaia bat da, besteak beste, web orrien dinamismoa handitzeko diseinatua. Hasieran, web orrien mantenuan laguntzeko sortutako makro talde bat besterik ez zen, baina ordutik bere ezaugarriak hazten joan dira, datu base handiek osatzen duten lan-inguruak maneiatzeko gai den programazio lenguaia erabilgarri bat izateraino. Bere arrakasta, besteak beste, C programazio lenguaiaren sintaxiarekin duen parekotasunagatik, bere abiaduragatik eta bere sinplizitateagatik datorkio. Web zerbitzarietan erabiltzen den script lenguaia bat da eta bertan exekutatzen da. Honegatik, PHP kodigoa duen orri bat zerbitzarian interpretatuko da bezeroari (kasu honetan, edozein nabigatzailerekin web orri bat ikustea eskatu duen erabiltzaile bat) bidali aurretik. Bezeroak jasotzen duen orrian ez du PHP kodigorik ikusgai, hau erabat interpretatua eta ordezkatua izan da eta web osoan ojiko HTML bakarrik ikus daiteke. PHP kodigoa duten orrian erabiltzaileak ikusi aurretik aldatzen da, baldintza batzuen arabera. Horrela, orriaren ezaugarriak (kolorea, tabla kopurua eta egitura, etab…)aldatu ditzazkegu erabiltzaile jakin batzuen arabera edota MySQL bezalako datu base bat integratu orrian bertan. Laburbilduz, PHPk orri estatiko bat dinamiko bihurtzen du. PHP ''Open Source'' teknologia bat da. Hau da, dohainekoa eta askea da, iturri-kodea ikusi eta alda daiteke, betiere PHP lizentzia betetzen bada. PHP bi bertsio paralelotan hari da garatzen. 4 bertsioaren azken argitalpena 4.4.4 da eta 5 bertsioarena 5.1.5. ==PHP lortu== PHPren aplikazio nagusia zerbitzarien script lenguaia gisa da (web orrien sorreraren ingurukoa), baina edozein programazio lenguaia bezala erabil daiteke helburu anitzetarako. PHP erabili nahi bada web orrietan, orri hauek jartzeko zerbitzari baten jabe izatea (edota sarbidea edukitzea) beharrezkoa da. Honetarako ez da beharrezkoa Interneten erregistraturiko web orri bat edukitzea, norberaren ordenagailuan zerbitzari bat instalatzea posible bait da, fitxategia lokalki edota sare bidez zerbitzatuz. Hau egiteko era bat ''Apache Web Server''en bidez da, gaur egun erabiltzen den web zerbitzari softwarerik erabiliena. Software hau nola lortu, intalatu eta konfiguratzeko, ikus [[Apache Web Server eta PHP]] gida. ==Oinarrizkoa PHPn== PHP web orri bat osatzen duen HTML programan txertatutako kodigoa besterik ez da, zerbitzarian exekutatzen dena, nabigatzaileak (bezeroak) prozesatutako programaren emaitza jasoz. Ondorengo adibidearekin azalduko da hori: HTMLz egindako web orri batean ondorengo scripta txertatuko dugu: <pre><nowiki> <?php echo “Ongietorri PHPren mundura”; ?> </nowiki></pre> Zerbitzariak behar bezala prozesatu ondoren, nabigatzaileak honakoa jasoko du soilik: <pre><nowiki> Ongietorri PHPren mundura'' </nowiki></pre> PHP kodigoa interpretatua izan da eta zerbitzariak HTML ''garbi'' gisa itzuli du. Irudimena erabiliz gero, ikus daitezke honek ze nolako hobekuntzak ekar diezaiozken ohizko web orriei: aurkezpenak personalizatu, datu baseetako informazioa ikusi eta manipulatu… Oraingoz, lenguaiaren sintaxiarekin jarraituko dugu, ondorengo scripta aztertuz: <pre><nowiki> <?php $NERE_ALDAGAIA = "1234"; $nere_aldagaia = "4321"; echo $NERE_ALDAGAIA. "<br>"; echo $nere_aldagaia. "<br>"; ?> </nowiki></pre> Honakoa itzuliko du: <pre><nowiki> 1234 4321 </nowiki></pre> Scriptean nabarmentzen den lehen gauza, PHP kodigoa ''<?php''-rekin hasi eta ''?>''-rekin amaizen dela da. Bi etiketa hauekin, HTML kodigoko puntu ugaritan txerta daiteke PHP aginduak. Ikusten den beste ezaugarri bat, aldagai guztiak "$" sinboloarekin asten direla da eta maiuskulak eta minuskulak ezberdintzen direla. Aldagaiak eta ''<br>'' etiketak puntu “.” baten bidez lotuta daude, horrela nabigatzaileak lineako jauzi bat egingo du aldagaia idatzi ondoren. Azkenik, ikusi komando lerro bakoitza puntu eta koma “;” batekin amaitzen direla. Ikusi adibide komplexuago hau: <pre><nowiki> <php $BAT1 = 12; $BAT2 = 4; $EMA = $BAT1 + $BAT2; echo $BAT1 . "-en eta " . $BAT2 . "-ren batura " . $EMA . " da"; //Programa honek 12 + 4 kalkulatzen du ?> </nowiki></pre> Programa txiki hau ez dago sakon azaldu beharrik: lehen eta bigarren aldagaiak definitzen ditu, bi aldagaien batura egin eta hirugarrenari atxikitzen dio eta azkenik hiru aldagaiak idazten ditu, textu apur bat txertatuz. Honakoa jasoko dugu: <pre><nowiki>12-ren eta 4-en batura 16 da</nowiki></pre> Textuaren eta aldagaien nahasketa lortzeko konkatenatu egin dira puntu “.” Baten bidez. Ikusi komentario bat txertatu dela scriptean, “//”-ren ondoren dagoen textua. Ez du programan ezertarako eragiten, baina bere erabilera Gomendagarria izaten da programa luzeetan. Bi era daude komentarioak txertatzeko: <pre><nowiki> //Hau lerro bateko komentarioa da //Hau ere bai /*Hau kerro ugariko komentarioa da*> </nowiki></pre> ==Aldagaiak PHPn== PHPn ez da beharrezkoa aldagaiak deklaratzea, hau da, ez dago zertan programari aldagaia zenbaki bat edo kate bat den esan beharrik, PHP bere kabuz definitzen bait du. Adibidez: <pre><nowiki> <?php $katea = “Kaixo mundua”; $osoa = 100; $hamartarra = 8.5; ?> </nowiki></pre> Ikus daitekenez, hiru aldagaiak balio batekin izan dira definituak eta ez tipoarekin. Aldagai baten eremua scriptean duen lekua da. Eremu globalekoa denean, scripteko zati guztietan du bere lekua eta edozein tokitan erabil daiteke; baina lokala bada, funtzio jakin baten barnean soilik existitu eta funtzionatuko duela esan nahi du, ezin izango delarik script nagusitik edo beste funtzioetatik deitu. Aldabai global bat deitzeko, ''global'' hitz gakoa erabil daiteke, nahiz eta edozein funtzioetatik kanpo deklaratzearekin nahikoa da. <pre><nowiki> <? global $aldagai; //Aldagai globala da $zenbaki = 1; //Hau ere bai, nahiz eta ez deklaratu global bezala Function bidertu() { $biderketa = ($zenbaki * 50); //biderketa aldagaia bidertu funtzioan existitzen da soilik echo $biderketa; } ?> </nowiki></pre> Adibide honetan garbi ikusten da aldagai baten eremua noiz den globala eta noiz lokala. ''$zenbaki'' aldagaia edozein funtzioren barruan zein kanpoan erabil daiteke, ''bidertu()'' funtzioan erabil daitekelarik. Bestalde, ''$biderketa'' aldagaia ''bidertu()'' funtzioaren barruan erabil daiteke soilik, ez baita existitzen eremu horretatik kanpo. Aldagaien gaiarekin amaitzeko ''array'' edo bektoreaki ikusiko ditugu. Elementu ugari aldi berean gorde ditzazkeen aldagai bereziak dira. <pre><nowiki> <?php $abere = array(); //array()-rekin aldagaia bektorea dela adierazten da $abere[0] = “Katua”; $abere[1] = “Zakurra”; $abere[2] = “Oiloa”; ?> </nowiki></pre> ''$abere'' arrayaren elementu bakoitza lortzeko, arrayaren izena eta kortxete hartean dagoen zenbaki bat idatzi beharko dira, arrayean elementu horrek duen posizioa adierazten duena. Horrela, ''$abere'' bektore bat den arren, ''$abere[0]'' arrayeko elementu bat da, “Katua” katea balio gisa duena. Bektoreak oso erabilgarriak dira elementu bakoitzarentzat aldagai bat sortu beharrean, denentzat komun bat erabiltzeko. Horrela, gure adibidean ez genuke ''$Katua'', ''$Akerra'', ''$Behia'' bezalako aldagairik sortu beharko. ==Operatzaileak PHPn== Operatzaileak eragiketa matematiko zein logikoak (konparaziokoak) egiteko erabiltzen diren sinbolo bereziak dira. Ondoren, PHPko erabilienak: <pre><nowiki> "+" Batuketa 5 + 4 = 9 "-" Kenketa 5 – 4 = 1 "*" Biderketa 3 * 3 = 9 "/" Zatiketa 10 / 2 = 5 "%" Ondarra 10 % 3 = 1 "++" Bat gehitu $ald++ "--" Bat kendu $ald—- "==" “true” itzultzen du baldintza betetzen bada 2 == 2 (Egia) "!== “true” itzultzen du baldintza ez bada betetzen 2 != 2 (Gezurra) "<" true itzultzen du zenbaki bat bestea baino txikiago bada 2 < 5 (Egia) ">" true itzultzen du zenbaki bat bestea baino handiago bada 6 > 4 (Egia) "<=" true itzultzen du zenbaki bat bestea baino txikiago edo berdin bada ">=" true itzultzen du zenbaki bat bestea baino handiago edo berdin bada </nowiki></pre> ==Kontrol egiturak== Kontrol egiturei esker, frogapenak egin eta kodigo bereziak exekuta ditzakegu, gure scriptak benetan baliagarri bilakatuz. Egituren artean baldintza eta bukle funtzioak aurki ditzakegu. Hauek tratatuko ditugu. ===Baldintzak=== Baldintzak, sententzia baten “egitasunaren” arabera, akzio jakin batzu egiten uzten duten egiturak dira. Erabilienak, beste hizkuntzetan bezala, ''if … else'' eta ''switch'' dira. <pre><nowiki> <?php $a = 5; $b = 2; if($a == $b) { echo “2 eta 5 berdinak ?! Arraroa benetan”; } else { echo “2 eta 5 logikoki ezberdinak dira”; } ?> </nowiki></pre> ''If'' instrukzioak sententziaren “egiatasuna” baieztatzen du. Lehenago aipatu den bezala, “==” operatzaileak ''true'' itzultzen du ''$a'' eta ''$b'' berdinak badira. Hau gertatuko balitz, ondoren datorren textua idatziko luke. Sententzia ez bada betetzen ordea, ''else''-ren ondoren datorren kodigoa exekutatuko litzateke. Laburbilduz, ''if…else'' instrukzioa honela defini genezake: <pre><nowiki> <?php if (sententzia) { egia balitz exekutatu beharrekoa } else { Gezurra balitz exekutatu beharrekoa } ?> </nowiki></pre> ''Switch'' berriz ''if…else''-ren luzapen bat bezalakoa da, bi bide baino gehiagoren posibilitatea ahalbidetzen duena. <pre><nowiki> <?php $a = 1; switch ($a) { case 0: echo “a berdin 0”; break; case 1: echo “a berdin 1”; break; case 2: echo “a berdin 2”; } ?> </nowiki></pre> ===Bukleak=== Bukle bat, baldintza jakin bat bete arte akzio bat etengabe exekutatzen duen instrukzio bat da. Bi bukle mota daude, ''for'' eta ''while''. ''While'' buklea da sinpleena: <pre><nowiki> <?php $a = 3; while($a < 7) { echo “a-ren balioa “ .$a . “ da momentu honetan <br>”; $a++; } ?> </nowiki></pre> ''While'' buklea parentesis hartean dagoen sententzia egia den bitartean, hau da, ''$a''-ren balioa 7 baino txikiagoa den bitartean errepikatuko da. Buklearen “bira” bakoitzean, textu bat idatziko du eta ''$a''-ren balioa unitate batean gehituko da ($a++). Horrela, hasierako balioa 3 izanik, buklea lau aldiz errepikatu ondoren, ''$a''-ren balioa 7 izango da eta orduan buklea exekutatzez utziko dio. Ekintza bera ''for'' batez bidez honela egingo litzateke: <pre><nowiki> <?php for ($a = 3; $a < 7; $a++) { echo “a-ren balioa “ .$a . “ da momentu honetan <br>”; } ?> </nowiki></pre> Parentesi artean aldagaiaren hasierako balioa, bete beharreko baldintza eta “bira” bakoitzean aldagaiak nozitutako aldaketa jartzen zaizkio. ==Funtzioak== Amaitzeko, funtzioak nola erabiltzen diren aztertuko da, bai ohikoak baita errekurtsiboak ere, balio bat itzultzen dutenak. PHPko funtzioek parametroak izan ditzakete edo ez, errekurtsiboak diren ala ez determinatzen dutenak. Parametroak bidaltzen bazaizkio eta hauek balio bat itzultzen uzten badute, funtzioa errekurtsiboa dela esaten da, bestela ohikoa izango litzateke. Nagusiki, funtzioak kodigo errepikakorrak scriptean behin eta berriz idaztea eragozteko erabiltzen da, honen ordez funtzioari deituz. Funtzio bat ''function'' izen gakoarekin definitzen da eta bere instrukzioak gakoen artean idazten dira, kontrol egituretan bezala. Ikusi ondorengo adibidea: <pre><nowiki> <?php function BaturaErrekurtsiboa($a, $b) { $batura = $a + $b; return $batura; } function Bigeibi() { $batura = BaturaErrekurtsiboa(2,2); echo $batura; } ?> </nowiki></pre> ''BaturaErrekurtsiboa'' funtzioari bi parametro pasa behar zaizkio, berak bien batura kalkulatzen duelarik. Ondoren, baturaren balioa itzultzen du ''return'' hitz gakoarekin. ''Bigeibi'' funtzioak berriz, ''BaturaErrekurtsiboa'' funtzioari deitzen dio 2 eta 2 balioekin, eta idatzi egiten du, baliorik itzuli gabe. [[en:Programming:PHP]] [[et:PHP]] [[es:Programación en PHP]] [[fr:Programmation PHP]] [[it:Linguaggio PHP]] [[ja:PHP]] [[nl:Programmeren in PHP]] [[pl:Programowanie:PHP]] 3398 2006-11-14T23:04:21Z Matalaz 25 /* Aldagaiak PHPn */ ==Sarrera== PHP ''script'' (“gidoi”) lenguaia bat da, besteak beste, web orrien dinamismoa handitzeko diseinatua. Hasieran, web orrien mantenuan laguntzeko sortutako makro talde bat besterik ez zen, baina ordutik bere ezaugarriak hazten joan dira, datu base handiek osatzen duten lan-inguruak maneiatzeko gai den programazio lenguaia erabilgarri bat izateraino. Bere arrakasta, besteak beste, C programazio lenguaiaren sintaxiarekin duen parekotasunagatik, bere abiaduragatik eta bere sinplizitateagatik datorkio. Web zerbitzarietan erabiltzen den script lenguaia bat da eta bertan exekutatzen da. Honegatik, PHP kodigoa duen orri bat zerbitzarian interpretatuko da bezeroari (kasu honetan, edozein nabigatzailerekin web orri bat ikustea eskatu duen erabiltzaile bat) bidali aurretik. Bezeroak jasotzen duen orrian ez du PHP kodigorik ikusgai, hau erabat interpretatua eta ordezkatua izan da eta web osoan ojiko HTML bakarrik ikus daiteke. PHP kodigoa duten orrian erabiltzaileak ikusi aurretik aldatzen da, baldintza batzuen arabera. Horrela, orriaren ezaugarriak (kolorea, tabla kopurua eta egitura, etab…)aldatu ditzazkegu erabiltzaile jakin batzuen arabera edota MySQL bezalako datu base bat integratu orrian bertan. Laburbilduz, PHPk orri estatiko bat dinamiko bihurtzen du. PHP ''Open Source'' teknologia bat da. Hau da, dohainekoa eta askea da, iturri-kodea ikusi eta alda daiteke, betiere PHP lizentzia betetzen bada. PHP bi bertsio paralelotan hari da garatzen. 4 bertsioaren azken argitalpena 4.4.4 da eta 5 bertsioarena 5.1.5. ==PHP lortu== PHPren aplikazio nagusia zerbitzarien script lenguaia gisa da (web orrien sorreraren ingurukoa), baina edozein programazio lenguaia bezala erabil daiteke helburu anitzetarako. PHP erabili nahi bada web orrietan, orri hauek jartzeko zerbitzari baten jabe izatea (edota sarbidea edukitzea) beharrezkoa da. Honetarako ez da beharrezkoa Interneten erregistraturiko web orri bat edukitzea, norberaren ordenagailuan zerbitzari bat instalatzea posible bait da, fitxategia lokalki edota sare bidez zerbitzatuz. Hau egiteko era bat ''Apache Web Server''en bidez da, gaur egun erabiltzen den web zerbitzari softwarerik erabiliena. Software hau nola lortu, intalatu eta konfiguratzeko, ikus [[Apache Web Server eta PHP]] gida. ==Oinarrizkoa PHPn== PHP web orri bat osatzen duen HTML programan txertatutako kodigoa besterik ez da, zerbitzarian exekutatzen dena, nabigatzaileak (bezeroak) prozesatutako programaren emaitza jasoz. Ondorengo adibidearekin azalduko da hori: HTMLz egindako web orri batean ondorengo scripta txertatuko dugu: <pre><nowiki> <?php echo “Ongietorri PHPren mundura”; ?> </nowiki></pre> Zerbitzariak behar bezala prozesatu ondoren, nabigatzaileak honakoa jasoko du soilik: <pre><nowiki> Ongietorri PHPren mundura'' </nowiki></pre> PHP kodigoa interpretatua izan da eta zerbitzariak HTML ''garbi'' gisa itzuli du. Irudimena erabiliz gero, ikus daitezke honek ze nolako hobekuntzak ekar diezaiozken ohizko web orriei: aurkezpenak personalizatu, datu baseetako informazioa ikusi eta manipulatu… Oraingoz, lenguaiaren sintaxiarekin jarraituko dugu, ondorengo scripta aztertuz: <pre><nowiki> <?php $NERE_ALDAGAIA = "1234"; $nere_aldagaia = "4321"; echo $NERE_ALDAGAIA. "<br>"; echo $nere_aldagaia. "<br>"; ?> </nowiki></pre> Honakoa itzuliko du: <pre><nowiki> 1234 4321 </nowiki></pre> Scriptean nabarmentzen den lehen gauza, PHP kodigoa ''<?php''-rekin hasi eta ''?>''-rekin amaizen dela da. Bi etiketa hauekin, HTML kodigoko puntu ugaritan txerta daiteke PHP aginduak. Ikusten den beste ezaugarri bat, aldagai guztiak "$" sinboloarekin asten direla da eta maiuskulak eta minuskulak ezberdintzen direla. Aldagaiak eta ''<br>'' etiketak puntu “.” baten bidez lotuta daude, horrela nabigatzaileak lineako jauzi bat egingo du aldagaia idatzi ondoren. Azkenik, ikusi komando lerro bakoitza puntu eta koma “;” batekin amaitzen direla. Ikusi adibide komplexuago hau: <pre><nowiki> <php $BAT1 = 12; $BAT2 = 4; $EMA = $BAT1 + $BAT2; echo $BAT1 . "-en eta " . $BAT2 . "-ren batura " . $EMA . " da"; //Programa honek 12 + 4 kalkulatzen du ?> </nowiki></pre> Programa txiki hau ez dago sakon azaldu beharrik: lehen eta bigarren aldagaiak definitzen ditu, bi aldagaien batura egin eta hirugarrenari atxikitzen dio eta azkenik hiru aldagaiak idazten ditu, textu apur bat txertatuz. Honakoa jasoko dugu: <pre><nowiki>12-ren eta 4-en batura 16 da</nowiki></pre> Textuaren eta aldagaien nahasketa lortzeko konkatenatu egin dira puntu “.” Baten bidez. Ikusi komentario bat txertatu dela scriptean, “//”-ren ondoren dagoen textua. Ez du programan ezertarako eragiten, baina bere erabilera Gomendagarria izaten da programa luzeetan. Bi era daude komentarioak txertatzeko: <pre><nowiki> //Hau lerro bateko komentarioa da //Hau ere bai /*Hau kerro ugariko komentarioa da*> </nowiki></pre> ==Aldagaiak PHPn== PHPn ez da beharrezkoa aldagaiak deklaratzea, hau da, ez dago zertan programari aldagaia zenbaki bat edo kate bat den esan beharrik, PHP bere kabuz definitzen bait du. Adibidez: <pre><nowiki> <?php $katea = “Kaixo mundua”; $osoa = 100; $hamartarra = 8.5; ?> </nowiki></pre> Ikus daitekenez, hiru aldagaiak balio batekin izan dira definituak eta ez tipoarekin. Aldagai baten eremua scriptean duen lekua da. Eremu globalekoa denean, scripteko zati guztietan du bere lekua eta edozein tokitan erabil daiteke; baina lokala bada, funtzio jakin baten barnean soilik existitu eta funtzionatuko duela esan nahi du, ezin izango delarik script nagusitik edo beste funtzioetatik deitu. Aldagai global bat deitzeko, ''global'' hitz gakoa erabil daiteke, nahiz eta edozein funtzioetatik kanpo deklaratzearekin nahikoa da. <pre><nowiki> <? global $aldagai; //Aldagai globala da $zenbaki = 1; //Hau ere bai, nahiz eta ez deklaratu global bezala Function bidertu() { $biderketa = ($zenbaki * 50); //biderketa aldagaia bidertu funtzioan existitzen da soilik echo $biderketa; } ?> </nowiki></pre> Adibide honetan garbi ikusten da aldagai baten eremua noiz den globala eta noiz lokala. ''$zenbaki'' aldagaia edozein funtzioren barruan zein kanpoan erabil daiteke, ''bidertu()'' funtzioan erabil daitekelarik. Bestalde, ''$biderketa'' aldagaia ''bidertu()'' funtzioaren barruan erabil daiteke soilik, ez baita existitzen eremu horretatik kanpo. Aldagaien gaiarekin amaitzeko ''array'' edo bektoreaki ikusiko ditugu. Elementu ugari aldi berean gorde ditzazkeen aldagai bereziak dira. <pre><nowiki> <?php $abere = array(); //array()-rekin aldagaia bektorea dela adierazten da $abere[0] = “Katua”; $abere[1] = “Zakurra”; $abere[2] = “Oiloa”; ?> </nowiki></pre> ''$abere'' arrayaren elementu bakoitza lortzeko, arrayaren izena eta kortxete hartean dagoen zenbaki bat idatzi beharko dira, arrayean elementu horrek duen posizioa adierazten duena. Horrela, ''$abere'' bektore bat den arren, ''$abere[0]'' arrayeko elementu bat da, “Katua” katea balio gisa duena. Bektoreak oso erabilgarriak dira elementu bakoitzarentzat aldagai bat sortu beharrean, denentzat komun bat erabiltzeko. Horrela, gure adibidean ez genuke ''$Katua'', ''$Akerra'', ''$Behia'' bezalako aldagairik sortu beharko. ==Operatzaileak PHPn== Operatzaileak eragiketa matematiko zein logikoak (konparaziokoak) egiteko erabiltzen diren sinbolo bereziak dira. Ondoren, PHPko erabilienak: <pre><nowiki> "+" Batuketa 5 + 4 = 9 "-" Kenketa 5 – 4 = 1 "*" Biderketa 3 * 3 = 9 "/" Zatiketa 10 / 2 = 5 "%" Ondarra 10 % 3 = 1 "++" Bat gehitu $ald++ "--" Bat kendu $ald—- "==" “true” itzultzen du baldintza betetzen bada 2 == 2 (Egia) "!== “true” itzultzen du baldintza ez bada betetzen 2 != 2 (Gezurra) "<" true itzultzen du zenbaki bat bestea baino txikiago bada 2 < 5 (Egia) ">" true itzultzen du zenbaki bat bestea baino handiago bada 6 > 4 (Egia) "<=" true itzultzen du zenbaki bat bestea baino txikiago edo berdin bada ">=" true itzultzen du zenbaki bat bestea baino handiago edo berdin bada </nowiki></pre> ==Kontrol egiturak== Kontrol egiturei esker, frogapenak egin eta kodigo bereziak exekuta ditzakegu, gure scriptak benetan baliagarri bilakatuz. Egituren artean baldintza eta bukle funtzioak aurki ditzakegu. Hauek tratatuko ditugu. ===Baldintzak=== Baldintzak, sententzia baten “egitasunaren” arabera, akzio jakin batzu egiten uzten duten egiturak dira. Erabilienak, beste hizkuntzetan bezala, ''if … else'' eta ''switch'' dira. <pre><nowiki> <?php $a = 5; $b = 2; if($a == $b) { echo “2 eta 5 berdinak ?! Arraroa benetan”; } else { echo “2 eta 5 logikoki ezberdinak dira”; } ?> </nowiki></pre> ''If'' instrukzioak sententziaren “egiatasuna” baieztatzen du. Lehenago aipatu den bezala, “==” operatzaileak ''true'' itzultzen du ''$a'' eta ''$b'' berdinak badira. Hau gertatuko balitz, ondoren datorren textua idatziko luke. Sententzia ez bada betetzen ordea, ''else''-ren ondoren datorren kodigoa exekutatuko litzateke. Laburbilduz, ''if…else'' instrukzioa honela defini genezake: <pre><nowiki> <?php if (sententzia) { egia balitz exekutatu beharrekoa } else { Gezurra balitz exekutatu beharrekoa } ?> </nowiki></pre> ''Switch'' berriz ''if…else''-ren luzapen bat bezalakoa da, bi bide baino gehiagoren posibilitatea ahalbidetzen duena. <pre><nowiki> <?php $a = 1; switch ($a) { case 0: echo “a berdin 0”; break; case 1: echo “a berdin 1”; break; case 2: echo “a berdin 2”; } ?> </nowiki></pre> ===Bukleak=== Bukle bat, baldintza jakin bat bete arte akzio bat etengabe exekutatzen duen instrukzio bat da. Bi bukle mota daude, ''for'' eta ''while''. ''While'' buklea da sinpleena: <pre><nowiki> <?php $a = 3; while($a < 7) { echo “a-ren balioa “ .$a . “ da momentu honetan <br>”; $a++; } ?> </nowiki></pre> ''While'' buklea parentesis hartean dagoen sententzia egia den bitartean, hau da, ''$a''-ren balioa 7 baino txikiagoa den bitartean errepikatuko da. Buklearen “bira” bakoitzean, textu bat idatziko du eta ''$a''-ren balioa unitate batean gehituko da ($a++). Horrela, hasierako balioa 3 izanik, buklea lau aldiz errepikatu ondoren, ''$a''-ren balioa 7 izango da eta orduan buklea exekutatzez utziko dio. Ekintza bera ''for'' batez bidez honela egingo litzateke: <pre><nowiki> <?php for ($a = 3; $a < 7; $a++) { echo “a-ren balioa “ .$a . “ da momentu honetan <br>”; } ?> </nowiki></pre> Parentesi artean aldagaiaren hasierako balioa, bete beharreko baldintza eta “bira” bakoitzean aldagaiak nozitutako aldaketa jartzen zaizkio. ==Funtzioak== Amaitzeko, funtzioak nola erabiltzen diren aztertuko da, bai ohikoak baita errekurtsiboak ere, balio bat itzultzen dutenak. PHPko funtzioek parametroak izan ditzakete edo ez, errekurtsiboak diren ala ez determinatzen dutenak. Parametroak bidaltzen bazaizkio eta hauek balio bat itzultzen uzten badute, funtzioa errekurtsiboa dela esaten da, bestela ohikoa izango litzateke. Nagusiki, funtzioak kodigo errepikakorrak scriptean behin eta berriz idaztea eragozteko erabiltzen da, honen ordez funtzioari deituz. Funtzio bat ''function'' izen gakoarekin definitzen da eta bere instrukzioak gakoen artean idazten dira, kontrol egituretan bezala. Ikusi ondorengo adibidea: <pre><nowiki> <?php function BaturaErrekurtsiboa($a, $b) { $batura = $a + $b; return $batura; } function Bigeibi() { $batura = BaturaErrekurtsiboa(2,2); echo $batura; } ?> </nowiki></pre> ''BaturaErrekurtsiboa'' funtzioari bi parametro pasa behar zaizkio, berak bien batura kalkulatzen duelarik. Ondoren, baturaren balioa itzultzen du ''return'' hitz gakoarekin. ''Bigeibi'' funtzioak berriz, ''BaturaErrekurtsiboa'' funtzioari deitzen dio 2 eta 2 balioekin, eta idatzi egiten du, baliorik itzuli gabe. [[en:Programming:PHP]] [[et:PHP]] [[es:Programación en PHP]] [[fr:Programmation PHP]] [[it:Linguaggio PHP]] [[ja:PHP]] [[nl:Programmeren in PHP]] [[pl:Programowanie:PHP]] 3401 2006-12-04T11:34:31Z 193.146.78.70 ==Sarrera== PHP ''script'' (“gidoi”) lenguaia bat da, besteak beste, web orrien dinamismoa handitzeko diseinatua. Hasieran, web orrien mantenuan laguntzeko sortutako makro talde bat besterik ez zen, baina ordutik bere ezaugarriak hazten joan dira, datu base handiek osatzen duten lan-inguruak maneiatzeko gai den programazio lenguaia erabilgarri bat izateraino. Bere arrakasta, besteak beste, C programazio lenguaiaren sintaxiarekin duen parekotasunagatik, bere abiaduragatik eta bere sinplizitateagatik datorkio. Web zerbitzarietan erabiltzen den script lenguaia bat da eta bertan exekutatzen da. Honegatik, PHP kodigoa duen orri bat zerbitzarian interpretatuko da bezeroari (kasu honetan, edozein nabigatzailerekin web orri bat ikustea eskatu duen erabiltzaile bat) bidali aurretik. Bezeroak jasotzen duen orrian ez du PHP kodigorik ikusgai, hau erabat interpretatua eta ordezkatua izan da eta web osoan ojiko HTML bakarrik ikus daiteke. PHP kodigoa duten orrian erabiltzaileak ikusi aurretik aldatzen da, baldintza batzuen arabera. Horrela, orriaren ezaugarriak (kolorea, tabla kopurua eta egitura, etab…)aldatu ditzazkegu erabiltzaile jakin batzuen arabera edota MySQL bezalako datu base bat integratu orrian bertan. Laburbilduz, PHPk orri estatiko bat dinamiko bihurtzen du. PHP ''Open Source'' teknologia bat da. Hau da, dohainekoa eta askea da, iturri-kodea ikusi eta alda daiteke, betiere PHP lizentzia betetzen bada.LOL PHP bi bertsio paralelotan hari da garatzen. 4 bertsioaren azken argitalpena 4.4.4 da eta 5 bertsioarena 5.1.5. ==PHP lortu== PHPren aplikazio nagusia zerbitzarien script lenguaia gisa da (web orrien sorreraren ingurukoa), baina edozein programazio lenguaia bezala erabil daiteke helburu anitzetarako. PHP erabili nahi bada web orrietan, orri hauek jartzeko zerbitzari baten jabe izatea (edota sarbidea edukitzea) beharrezkoa da. Honetarako ez da beharrezkoa Interneten erregistraturiko web orri bat edukitzea, norberaren ordenagailuan zerbitzari bat instalatzea posible bait da, fitxategia lokalki edota sare bidez zerbitzatuz. Hau egiteko era bat ''Apache Web Server''en bidez da, gaur egun erabiltzen den web zerbitzari softwarerik erabiliena. Software hau nola lortu, intalatu eta konfiguratzeko, ikus [[Apache Web Server eta PHP]] gida. ==Oinarrizkoa PHPn== PHP web orri bat osatzen duen HTML programan txertatutako kodigoa besterik ez da, zerbitzarian exekutatzen dena, nabigatzaileak (bezeroak) prozesatutako programaren emaitza jasoz. Ondorengo adibidearekin azalduko da hori: HTMLz egindako web orri batean ondorengo scripta txertatuko dugu: <pre><nowiki> <?php echo “Ongietorri PHPren mundura”; ?> </nowiki></pre> Zerbitzariak behar bezala prozesatu ondoren, nabigatzaileak honakoa jasoko du soilik: <pre><nowiki> Ongietorri PHPren mundura'' </nowiki></pre> PHP kodigoa interpretatua izan da eta zerbitzariak HTML ''garbi'' gisa itzuli du. Irudimena erabiliz gero, ikus daitezke honek ze nolako hobekuntzak ekar diezaiozken ohizko web orriei: aurkezpenak personalizatu, datu baseetako informazioa ikusi eta manipulatu… Oraingoz, lenguaiaren sintaxiarekin jarraituko dugu, ondorengo scripta aztertuz: <pre><nowiki> <?php $NERE_ALDAGAIA = "1234"; $nere_aldagaia = "4321"; echo $NERE_ALDAGAIA. "<br>"; echo $nere_aldagaia. "<br>"; ?> </nowiki></pre> Honakoa itzuliko du: <pre><nowiki> 1234 4321 </nowiki></pre> Scriptean nabarmentzen den lehen gauza, PHP kodigoa ''<?php''-rekin hasi eta ''?>''-rekin amaizen dela da. Bi etiketa hauekin, HTML kodigoko puntu ugaritan txerta daiteke PHP aginduak. Ikusten den beste ezaugarri bat, aldagai guztiak "$" sinboloarekin asten direla da eta maiuskulak eta minuskulak ezberdintzen direla. Aldagaiak eta ''<br>'' etiketak puntu “.” baten bidez lotuta daude, horrela nabigatzaileak lineako jauzi bat egingo du aldagaia idatzi ondoren. Azkenik, ikusi komando lerro bakoitza puntu eta koma “;” batekin amaitzen direla. Ikusi adibide komplexuago hau: <pre><nowiki> <php $BAT1 = 12; $BAT2 = 4; $EMA = $BAT1 + $BAT2; echo $BAT1 . "-en eta " . $BAT2 . "-ren batura " . $EMA . " da"; //Programa honek 12 + 4 kalkulatzen du ?> </nowiki></pre> Programa txiki hau ez dago sakon azaldu beharrik: lehen eta bigarren aldagaiak definitzen ditu, bi aldagaien batura egin eta hirugarrenari atxikitzen dio eta azkenik hiru aldagaiak idazten ditu, textu apur bat txertatuz. Honakoa jasoko dugu: <pre><nowiki>12-ren eta 4-en batura 16 da</nowiki></pre> Textuaren eta aldagaien nahasketa lortzeko konkatenatu egin dira puntu “.” Baten bidez. Ikusi komentario bat txertatu dela scriptean, “//”-ren ondoren dagoen textua. Ez du programan ezertarako eragiten, baina bere erabilera Gomendagarria izaten da programa luzeetan. Bi era daude komentarioak txertatzeko: <pre><nowiki> //Hau lerro bateko komentarioa da //Hau ere bai /*Hau kerro ugariko komentarioa da*> </nowiki></pre> ==Aldagaiak PHPn== PHPn ez da beharrezkoa aldagaiak deklaratzea, hau da, ez dago zertan programari aldagaia zenbaki bat edo kate bat den esan beharrik, PHP bere kabuz definitzen bait du. Adibidez: <pre><nowiki> <?php $katea = “Kaixo mundua”; $osoa = 100; $hamartarra = 8.5; ?> </nowiki></pre> Ikus daitekenez, hiru aldagaiak balio batekin izan dira definituak eta ez tipoarekin. Aldagai baten eremua scriptean duen lekua da. Eremu globalekoa denean, scripteko zati guztietan du bere lekua eta edozein tokitan erabil daiteke; baina lokala bada, funtzio jakin baten barnean soilik existitu eta funtzionatuko duela esan nahi du, ezin izango delarik script nagusitik edo beste funtzioetatik deitu. Aldagai global bat deitzeko, ''global'' hitz gakoa erabil daiteke, nahiz eta edozein funtzioetatik kanpo deklaratzearekin nahikoa da. <pre><nowiki> <? global $aldagai; //Aldagai globala da $zenbaki = 1; //Hau ere bai, nahiz eta ez deklaratu global bezala Function bidertu() { $biderketa = ($zenbaki * 50); //biderketa aldagaia bidertu funtzioan existitzen da soilik echo $biderketa; } ?> </nowiki></pre> Adibide honetan garbi ikusten da aldagai baten eremua noiz den globala eta noiz lokala. ''$zenbaki'' aldagaia edozein funtzioren barruan zein kanpoan erabil daiteke, ''bidertu()'' funtzioan erabil daitekelarik. Bestalde, ''$biderketa'' aldagaia ''bidertu()'' funtzioaren barruan erabil daiteke soilik, ez baita existitzen eremu horretatik kanpo. Aldagaien gaiarekin amaitzeko ''array'' edo bektoreaki ikusiko ditugu. Elementu ugari aldi berean gorde ditzazkeen aldagai bereziak dira. <pre><nowiki> <?php $abere = array(); //array()-rekin aldagaia bektorea dela adierazten da $abere[0] = “Katua”; $abere[1] = “Zakurra”; $abere[2] = “Oiloa”; ?> </nowiki></pre> ''$abere'' arrayaren elementu bakoitza lortzeko, arrayaren izena eta kortxete hartean dagoen zenbaki bat idatzi beharko dira, arrayean elementu horrek duen posizioa adierazten duena. Horrela, ''$abere'' bektore bat den arren, ''$abere[0]'' arrayeko elementu bat da, “Katua” katea balio gisa duena. Bektoreak oso erabilgarriak dira elementu bakoitzarentzat aldagai bat sortu beharrean, denentzat komun bat erabiltzeko. Horrela, gure adibidean ez genuke ''$Katua'', ''$Akerra'', ''$Behia'' bezalako aldagairik sortu beharko. ==Operatzaileak PHPn== Operatzaileak eragiketa matematiko zein logikoak (konparaziokoak) egiteko erabiltzen diren sinbolo bereziak dira. Ondoren, PHPko erabilienak: <pre><nowiki> "+" Batuketa 5 + 4 = 9 "-" Kenketa 5 – 4 = 1 "*" Biderketa 3 * 3 = 9 "/" Zatiketa 10 / 2 = 5 "%" Ondarra 10 % 3 = 1 "++" Bat gehitu $ald++ "--" Bat kendu $ald—- "==" “true” itzultzen du baldintza betetzen bada 2 == 2 (Egia) "!== “true” itzultzen du baldintza ez bada betetzen 2 != 2 (Gezurra) "<" true itzultzen du zenbaki bat bestea baino txikiago bada 2 < 5 (Egia) ">" true itzultzen du zenbaki bat bestea baino handiago bada 6 > 4 (Egia) "<=" true itzultzen du zenbaki bat bestea baino txikiago edo berdin bada ">=" true itzultzen du zenbaki bat bestea baino handiago edo berdin bada </nowiki></pre> ==Kontrol egiturak== Kontrol egiturei esker, frogapenak egin eta kodigo bereziak exekuta ditzakegu, gure scriptak benetan baliagarri bilakatuz. Egituren artean baldintza eta bukle funtzioak aurki ditzakegu. Hauek tratatuko ditugu. ===Baldintzak=== Baldintzak, sententzia baten “egitasunaren” arabera, akzio jakin batzu egiten uzten duten egiturak dira. Erabilienak, beste hizkuntzetan bezala, ''if … else'' eta ''switch'' dira. <pre><nowiki> <?php $a = 5; $b = 2; if($a == $b) { echo “2 eta 5 berdinak ?! Arraroa benetan”; } else { echo “2 eta 5 logikoki ezberdinak dira”; } ?> </nowiki></pre> ''If'' instrukzioak sententziaren “egiatasuna” baieztatzen du. Lehenago aipatu den bezala, “==” operatzaileak ''true'' itzultzen du ''$a'' eta ''$b'' berdinak badira. Hau gertatuko balitz, ondoren datorren textua idatziko luke. Sententzia ez bada betetzen ordea, ''else''-ren ondoren datorren kodigoa exekutatuko litzateke. Laburbilduz, ''if…else'' instrukzioa honela defini genezake: <pre><nowiki> <?php if (sententzia) { egia balitz exekutatu beharrekoa } else { Gezurra balitz exekutatu beharrekoa } ?> </nowiki></pre> ''Switch'' berriz ''if…else''-ren luzapen bat bezalakoa da, bi bide baino gehiagoren posibilitatea ahalbidetzen duena. <pre><nowiki> <?php $a = 1; switch ($a) { case 0: echo “a berdin 0”; break; case 1: echo “a berdin 1”; break; case 2: echo “a berdin 2”; } ?> </nowiki></pre> ===Bukleak=== Bukle bat, baldintza jakin bat bete arte akzio bat etengabe exekutatzen duen instrukzio bat da. Bi bukle mota daude, ''for'' eta ''while''. ''While'' buklea da sinpleena: <pre><nowiki> <?php $a = 3; while($a < 7) { echo “a-ren balioa “ .$a . “ da momentu honetan <br>”; $a++; } ?> </nowiki></pre> ''While'' buklea parentesis hartean dagoen sententzia egia den bitartean, hau da, ''$a''-ren balioa 7 baino txikiagoa den bitartean errepikatuko da. Buklearen “bira” bakoitzean, textu bat idatziko du eta ''$a''-ren balioa unitate batean gehituko da ($a++). Horrela, hasierako balioa 3 izanik, buklea lau aldiz errepikatu ondoren, ''$a''-ren balioa 7 izango da eta orduan buklea exekutatzez utziko dio. Ekintza bera ''for'' batez bidez honela egingo litzateke: <pre><nowiki> <?php for ($a = 3; $a < 7; $a++) { echo “a-ren balioa “ .$a . “ da momentu honetan <br>”; } ?> </nowiki></pre> Parentesi artean aldagaiaren hasierako balioa, bete beharreko baldintza eta “bira” bakoitzean aldagaiak nozitutako aldaketa jartzen zaizkio. ==Funtzioak== Amaitzeko, funtzioak nola erabiltzen diren aztertuko da, bai ohikoak baita errekurtsiboak ere, balio bat itzultzen dutenak. PHPko funtzioek parametroak izan ditzakete edo ez, errekurtsiboak diren ala ez determinatzen dutenak. Parametroak bidaltzen bazaizkio eta hauek balio bat itzultzen uzten badute, funtzioa errekurtsiboa dela esaten da, bestela ohikoa izango litzateke. Nagusiki, funtzioak kodigo errepikakorrak scriptean behin eta berriz idaztea eragozteko erabiltzen da, honen ordez funtzioari deituz. Funtzio bat ''function'' izen gakoarekin definitzen da eta bere instrukzioak gakoen artean idazten dira, kontrol egituretan bezala. Ikusi ondorengo adibidea: <pre><nowiki> <?php function BaturaErrekurtsiboa($a, $b) { $batura = $a + $b; return $batura; } function Bigeibi() { $batura = BaturaErrekurtsiboa(2,2); echo $batura; } ?> </nowiki></pre> ''BaturaErrekurtsiboa'' funtzioari bi parametro pasa behar zaizkio, berak bien batura kalkulatzen duelarik. Ondoren, baturaren balioa itzultzen du ''return'' hitz gakoarekin. ''Bigeibi'' funtzioak berriz, ''BaturaErrekurtsiboa'' funtzioari deitzen dio 2 eta 2 balioekin, eta idatzi egiten du, baliorik itzuli gabe. [[en:Programming:PHP]] [[et:PHP]] [[es:Programación en PHP]] [[fr:Programmation PHP]] [[it:Linguaggio PHP]] [[ja:PHP]] [[nl:Programmeren in PHP]] [[pl:Programowanie:PHP]]