Авикипедиа abwiki https://ab.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%85%D0%B0%D0%B4%D0%BE%D1%83_%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D2%9F%D1%8C%D0%B0 MediaWiki 1.45.0-wmf.6 first-letter Амедиа Цастәи Ахцәажәара Алахәыла Алахәыла ахцәажәара Авикипедиа Авикипедиа ахцәажәара Афаил Афаил ахцәажәара Амедиавики Амедиавики ахцәажәара Ашаблон Ашаблон ахцәажәара Ацхыраара Ацхыраара ахцәажәара Акатегориа Акатегориа ахцәажәара TimedText TimedText talk Амодуль Амодуль ахцәажәара Акатегориа:Урыстәылатәи Афедерациа ареспубликақәа 14 2439 153604 119723 2025-06-23T09:44:40Z Fraxinus.cs 8381 Удaлeнa [[Акатегориа:Урыстәылатәи Афедерациа субиектқәа]]; Дoбaвлeнa [[Акатегориа:Урыстәылатәи Афедерациа асубиектқәа]] [[ВП:HC|HotCat]] ацхыраарала 153604 wikitext text/x-wiki Урыстәыла иаҳәынҭқаррақәа. [[Акатегориа:Урыстәылатәи Афедерациа асубиектқәа]] 3twnamv5rhz7h28e8aujk9nijqu6cy3 Акатегориа:Иалахәцәа рбызшәақәа 14 3781 153488 124893 2025-06-22T13:25:01Z 1.46.206.61 153488 wikitext text/x-wiki บล็อกไลน์ .ณิชะ.com [[Акатегориа:Алахәылацәа]] [[mi:Category:Wikipedia multilingual coordination]] 49011xydg30zfu24srnv9ssqzznuni5 153636 153488 2025-06-23T11:12:47Z 200.24.154.85 153636 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Wikipedians}} [[Акатегориа:Алахәылацәа]] [[mi:Category:Wikipedia multilingual coordination]] 08fynijsrxvsq744b67tfj2bipeu4tn Абақьмаз 0 4630 153494 110314 2025-06-22T14:01:10Z Fraxinus.cs 8381 Удaлeнa [[Акатегориа:Ачысқәа]]; Дoбaвлeнa [[Акатегориа:Афатәи арыжәтәи]] [[ВП:HC|HotCat]] ацхыраарала 153494 wikitext text/x-wiki '''Абақьма́з'''<ref>{{Аԥсуа-аурыс жәар (2005)}}</ref> ([[Аҭырқ бызшәа|аҭырқ]]. ''pekmez, bekmez'') *[[Ажь]] ==Ахьарԥшқәа== {{reflist}} [[Акатегориа:Афатәи арыжәтәи|б]] apwjd0lf233odiw4ytvlctxete3u71e Акатегориа:Афатәи арыжәтәи 14 4631 153489 121814 2025-06-22T13:59:47Z Fraxinus.cs 8381 Fraxinus.cs переименовал страницу [[Акатегориа:Ачысқәа]] в [[Акатегориа:Афатәи арыжәтәи]] без оставления перенаправления 121814 wikitext text/x-wiki {{DEFAULTSORT:чыс}} [[Акатегориа:Астатиақәа атемақәа рыла]] [[Акатегориа:Хаҭалатәи аԥсҭазаара]] f9sdxbmhqv56oydn2f15qnicfq2wrc8 Египеттәи абызшәа 0 9848 153528 127667 2025-06-22T15:22:50Z Fraxinus.cs 8381 Удaлeнa [[Акатегориа:Ажәытә Мсыр]]; Дoбaвлeнa [[Акатегориа:Ажәытәӡатәи Мысра]] [[ВП:HC|HotCat]] ацхыраарала 153528 wikitext text/x-wiki '''Египеттәи абызшәа'''<ref>{{Аԥсуа-аурыс жәар (2005)}}</ref> ==Ахьарԥшқәа== {{reflist}} {{авторитет змоу адыррақәа}} [[Акатегориа:Аԥсы абызшәақәа]] [[Акатегориа:Ажәытәӡатәи Мысра]] 1gmlgzcjzgytnkcqezlas5x7b03m8jd Акатегориа:Ажәытәмсыртә ҩыра 14 26926 153527 105527 2025-06-22T15:22:39Z Fraxinus.cs 8381 Удaлeнa [[Акатегориа:Ажәытә Мсыр]]; Дoбaвлeнa [[Акатегориа:Ажәытәӡатәи Мысра]] [[ВП:HC|HotCat]] ацхыраарала 153527 wikitext text/x-wiki {{commonscat|Ancient Egyptian literature}} {{DEFAULTSORT:жә}} [[Акатегориа:Ажәытәӡатәи Мысра]] [[Акатегориа:Антикатә литература]] [[Акатегориа:Мсыр алитература]] 54ji026hakpr3l19zv6o82skpkofxnh Акатегориа:Акәац 14 26950 153491 105499 2025-06-22T14:00:21Z Fraxinus.cs 8381 Удaлeнa [[Акатегориа:Ачысқәа]]; Дoбaвлeнa [[Акатегориа:Афатәи арыжәтәи]] [[ВП:HC|HotCat]] ацхыраарала 153491 wikitext text/x-wiki {{commonscat|Meats}} {{DEFAULTSORT:кә}} [[Акатегориа:Афатәи арыжәтәи]] ctk15rr5g1g0kp5mtjcfw8ebixkqjqe Акатегориа:Ажәытәӡатәи Мысра 14 26961 153526 148416 2025-06-22T15:22:24Z Fraxinus.cs 8381 Fraxinus.cs переименовал страницу [[Акатегориа:Ажәытә Мсыр]] в [[Акатегориа:Ажәытәӡатәи Мысра]] без оставления перенаправления 148416 wikitext text/x-wiki {{commonscat|Ancient Epypt}} {{DEFAULTSORT:жәытә Мсыр}} [[Акатегориа:Мсыр]] [[Акатегориа:Ажәытәӡатәи аҭоурых атәылақәа рыла|Мсыр]] [[Акатегориа:Ажәытәӡатәи Азиа|Мсыр]] [[Акатегориа:Ажәытәӡатәи Африка|Мсыр]] [[Акатегориа:Аихатә шәышықәсазтәи атәылақәа]] [[Акатегориа:Аџьазтә шәышықәсазтәи атәылақәа]] [[Акатегориа:Аџьазтә шәышықәсазтәи ацивилизациақәа]] [[Акатегориа:Ацивилизациа ашьаҭа]] [[Акатегориа:Аҭоурыхтә африкатәи аимпериақәа]] [[Акатегориа:Аҭоурыхтә азиатәи аимпериақәа]] [[Акатегориа:Мсыр аҭоурых аамҭақәа рыла]] [[Акатегориа:Аимпериақәа рҭоурых]] lwq3kqkzqphgor3oyrjetlyauwx2015 Акатегориа:Урыстәыла амузеиқәа 14 27844 153556 148561 2025-06-23T08:49:28Z Fraxinus.cs 8381 Удaлeнa [[Акатегориа:Урыстәыла иҟоу ахыбрақәеи аргыларақәеи]]; Дoбaвлeнa [[Акатегориа:Урыстәыла иҟоу ахыбрақәеи аргыламҭақәеи]] [[ВП:HC|HotCat]] ацхыраарала 153556 wikitext text/x-wiki {{commonscat|Museums in Russia}} [[Акатегориа:Амузеиқәа атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:Урыстәыла иҟоу ахыбрақәеи аргыламҭақәеи]] 6j1ep2u5diyqrhdhrfasrbl1q383h5k Акатегориа:Урыстәыла иҟоу ахыбрақәеи аргыламҭақәеи 14 27845 153557 148983 2025-06-23T08:49:43Z Fraxinus.cs 8381 Fraxinus.cs переименовал страницу [[Акатегориа:Урыстәыла иҟоу ахыбрақәеи аргыларақәеи]] в [[Акатегориа:Урыстәыла иҟоу ахыбрақәеи аргыламҭақәеи]] без оставления перенаправления 148983 wikitext text/x-wiki {{commonscat|Structures in Russia}} [[Акатегориа:Урыстәыла]] [[Акатегориа:Урыстәыла архитектура]] [[Акатегориа:Ахыбрақәеи аргыламҭақәеи атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:Ахыбрақәеи аргыламҭақәеи Азиатәи атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:Ахыбрақәеи аргыламҭақәеи Европатәи атәылақәа рыла]] 1tzu2y08elb7lt0tudlsqiot8batnc0 Акатегориа:Урыстәылатәи афедералтә қалақьқәа 14 28363 153603 109210 2025-06-23T09:44:30Z Fraxinus.cs 8381 Удaлeнa [[Акатегориа:Урыстәылатәи Афедерациа субиектқәа]]; Дoбaвлeнa [[Акатегориа:Урыстәылатәи Афедерациа асубиектқәа]] [[ВП:HC|HotCat]] ацхыраарала 153603 wikitext text/x-wiki {{commonscat|Federal cities of Russia}} [[Акатегориа:Урыстәыла ақалақьқәа| ]] [[Акатегориа:Урыстәылатәи Афедерациа асубиектқәа]] 44q7gflqh265vl8pojwcaklypny9224 Акатегориа:Урыстәылатәи Афедерациа асубиектқәа 14 28364 153606 149526 2025-06-23T09:44:51Z Fraxinus.cs 8381 Fraxinus.cs переименовал страницу [[Акатегориа:Урыстәылатәи Афедерациа субиектқәа]] в [[Акатегориа:Урыстәылатәи Афедерациа асубиектқәа]] без оставления перенаправления 149526 wikitext text/x-wiki {{commonscat|Federal subjects of Russia}} [[Акатегориа:Урыстәыла административтә шара‎]] [[Акатегориа:1-тәи аҩаӡара административтә еихшара атәылақәа рыла]] 0ck721pfpjlln64turltzfxiqmwhgdi Ачашә 0 30597 153493 139158 2025-06-22T14:00:57Z Fraxinus.cs 8381 Удaлeнa [[Акатегориа:Ачысқәа]]; Дoбaвлeнa [[Акатегориа:Афатәи арыжәтәи]] [[ВП:HC|HotCat]] ацхыраарала 153493 wikitext text/x-wiki [[Афаил: Вкусный грузинский хачапури.jpg |мини|альт=Агуратәи ачашә|]] '''Ачашә''' ({{lang-abq|Чашв}}, {{lang-ka|ხაჭაპური}}) — [[аԥсуаа]]и [[Агыруаа|агырцәеи]] [[Ақырҭцәа|ақырҭцәеи]] рмилаҭтә ашәеи ачеи иахьеилоу ачыс. Иҟоуп еиуеиԥшым ачашәқәа рыхкқәа: Абаза чашә, ачашә кәымпыл, аџьаратәи уб.иҵ. [[Акатегориа:Афатәи арыжәтәи]] autrod9lo1ewxqzifdmh5ccvkuxeqhu Акатегориа:Ахыбрақәеи аргыламҭақәеи Европатәи атәылақәа рыла 14 35438 153564 148991 2025-06-23T08:52:35Z Fraxinus.cs 8381 Удaлeнa [[Акатегориа:Ахыбрақәеи аргыларақәеи аконтинентқәа рылеи атәылақәа рылеи]]; Дoбaвлeнa [[Акатегориа:Ахыбрақәеи аргыламҭақәеи аконтинентқәа рылеи атәылақәа рылеи]] [[ВП:HC|HotCat]] ацхыраарала 153564 wikitext text/x-wiki {{аконтеинер акатегориа}} [[Акатегориа:Ахыбрақәеи аргыламҭақәеи аконтинентқәа рылеи атәылақәа рылеи|Европа]] [[Акатегориа:Европатәи атәылақәа рҿы иҟоу ахыбрақәеи аргыларақәеи| ]] [[Акатегориа:Европатәи атәылақәа| хыбрақәеи]] [[Акатегориа:Европатәи архитектура атәылақәа рыла| хыбрақәеи]] 985oolbpr2h29zc40cyl9wevllr3pqw Акатегориа:Ахыбрақәеи аргыламҭақәеи аконтинентқәа рылеи атәылақәа рылеи 14 35439 153566 148974 2025-06-23T08:53:18Z Fraxinus.cs 8381 Fraxinus.cs переименовал страницу [[Акатегориа:Ахыбрақәеи аргыларақәеи аконтинентқәа рылеи атәылақәа рылеи]] в [[Акатегориа:Ахыбрақәеи аргыламҭақәеи аконтинентқәа рылеи атәылақәа рылеи]] без оставления перенаправления 148974 wikitext text/x-wiki {{Аконтеинер акатегориа}} {{DEFAULTSORT:хыбрақәеи}} [[Акатегориа:Ахыбрақәеи аргыларақәеи аконтинентқәа рыла| тәыла]] [[Акатегориа:Ахыбрақәеи аргыламҭақәеи атәылақәа рыла| ]] jb62t463vo7ju0elw358g98xfmvw7il Акатегориа:Аекономика аусхкқәа Азиатәи атәылақәа рыла 14 35604 153580 130623 2025-06-23T09:10:52Z Fraxinus.cs 8381 Удaлeнa [[Акатегориа:Азиа аекономикақәа атәылақәа рыла]]; Дoбaвлeнa [[Акатегориа:Аекономикақәа Азиатәи атәылақәа рыла]] [[ВП:HC|HotCat]] ацхыраарала 153580 wikitext text/x-wiki {{Аконтеинер акатегориа}} {{DEFAULTSORT:економика}} [[Акатегориа:Аекономикақәа Азиатәи атәылақәа рыла| ]] [[Акатегориа:Азиатәи атәылақәа рҿы иҟоу ааглыхра| тәыла]] n9wzq2helbc6d27x1t14bvgw2zxfvd7 Акатегориа:Аекономикақәа Азиатәи атәылақәа рыла 14 35605 153585 130614 2025-06-23T09:12:03Z Fraxinus.cs 8381 Fraxinus.cs переименовал страницу [[Акатегориа:Азиа аекономикақәа атәылақәа рыла]] в [[Акатегориа:Аекономикақәа Азиатәи атәылақәа рыла]] без оставления перенаправления 130614 wikitext text/x-wiki {{Аконтеинер акатегориа}} [[Акатегориа:Азиа аекономика| тәыла]] [[Акатегориа:Азиатәи атәылақәа| економика]] [[Акатегориа:Аекономикақәа атәылақәа рыла|.Азиа]] 1l0f7twet1sbr23dawz65hm0u7ct62s Акатегориа:Қырҭтәыла аекономика 14 35612 153584 149299 2025-06-23T09:11:49Z Fraxinus.cs 8381 Удaлeнa [[Акатегориа:Азиа аекономикақәа атәылақәа рыла]]; Дoбaвлeнa [[Акатегориа:Аекономикақәа Азиатәи атәылақәа рыла]] [[ВП:HC|HotCat]] ацхыраарала 153584 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Economy of Georgia}} {{cat main}} [[Акатегориа:Қырҭтәыла|економика]] [[Акатегориа:Аекономикақәа атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:Аекономикақәа Азиатәи атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:Аекономикақәа Европатәи атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:Мраҭашәаратәи Азиа аекономика]] 8abr5upako23boub2bf5ibw0j0r0zpc Акатегориа:Ачыстә аагалыхра 14 35837 153490 131001 2025-06-22T14:00:11Z Fraxinus.cs 8381 Удaлeнa [[Акатегориа:Ачысқәа]]; Дoбaвлeнa [[Акатегориа:Афатәи арыжәтәи]] [[ВП:HC|HotCat]] ацхыраарала 153490 wikitext text/x-wiki {{Commons category|Food industry}} {{Cat main}} {{DEFAULTSORT:чыстә}} [[Акатегориа:Афатәи арыжәтәи|*]] [[Акатегориа:Аекономика ахкқәа рыла]] 9nyyjg5pkweykm1rg36lsqn088ay919 Акатегориа:Ахырӷәӷәарҭақәа атәылақәа рыла 14 35868 153571 148610 2025-06-23T08:54:50Z Fraxinus.cs 8381 Удaлeнa [[Акатегориа:Ахыбрақәеи аргыларақәеи рыхкқәа атәылақәа рыла]]; Дoбaвлeнa [[Акатегориа:Ахыбрақәеи аргыламҭақәеи рыхкқәа атәылақәа рыла]] [[ВП:HC|HotCat]] ацхыраарала 153571 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Fortifications by country}} {{Аконтеинер акатегориа}} {{DEFAULTSORT:хырӷәӷәарҭақәа}} [[Акатегориа:Ахырӷәӷәарҭақәа| тәыла]] [[Акатегориа:Ахыбрақәеи аргыламҭақәеи рыхкқәа атәылақәа рыла]] 1xuuvglvikx3y7rqhwvu3x1b9hmtjts Акатегориа:Ахыбрақәеи аргыламҭақәеи рыхкқәа атәылақәа рыла 14 35869 153567 149748 2025-06-23T08:54:00Z Fraxinus.cs 8381 153567 wikitext text/x-wiki {{Аконтеинер акатегориа}} {{Category see also|Ахыбрақәеи аргыламҭақәеи атәылақәеи егьырҭ ахкқәеи рыла}} {{DEFAULTSORT:хыбрақәеи}} [[Акатегориа:Ахыбрақәеи аргыламҭақәеи атәылақәа рыла| хыбрақәеи]] [[Акатегориа:Ахыбрақәеи аргыламҭақәеи ахкқәа рыла| тәылақәа]] 1u65j6nroo7q2ayeak9s3ac4nmixin9 153572 153567 2025-06-23T08:55:01Z Fraxinus.cs 8381 Fraxinus.cs переименовал страницу [[Акатегориа:Ахыбрақәеи аргыларақәеи рыхкқәа атәылақәа рыла]] в [[Акатегориа:Ахыбрақәеи аргыламҭақәеи рыхкқәа атәылақәа рыла]] без оставления перенаправления 153567 wikitext text/x-wiki {{Аконтеинер акатегориа}} {{Category see also|Ахыбрақәеи аргыламҭақәеи атәылақәеи егьырҭ ахкқәеи рыла}} {{DEFAULTSORT:хыбрақәеи}} [[Акатегориа:Ахыбрақәеи аргыламҭақәеи атәылақәа рыла| хыбрақәеи]] [[Акатегориа:Ахыбрақәеи аргыламҭақәеи ахкқәа рыла| тәылақәа]] 1u65j6nroo7q2ayeak9s3ac4nmixin9 Акатегориа:Арратә базақәа атәылақәа рыла 14 35877 153570 148609 2025-06-23T08:54:41Z Fraxinus.cs 8381 Удaлeнa [[Акатегориа:Ахыбрақәеи аргыларақәеи рыхкқәа атәылақәа рыла]]; Дoбaвлeнa [[Акатегориа:Ахыбрақәеи аргыламҭақәеи рыхкқәа атәылақәа рыла]] [[ВП:HC|HotCat]] ацхыраарала 153570 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Military bases by country}} {{Аконтеинер акатегориа}} {{DEFAULTSORT:рратә}} [[Акатегориа:Арратә базақәа| рратә]] [[Акатегориа:Арбџьармчқәа атәылақәа рыла| рратә]] [[Акатегориа:Ахыбрақәеи аргыламҭақәеи рыхкқәа атәылақәа рыла]] qhamaspf8r575vadb0gvt01pebkpwb8 Акатегориа:Ахыбрақәеи аргыламҭақәеи Азиатәи атәылақәа рыла 14 37309 153563 148984 2025-06-23T08:52:17Z Fraxinus.cs 8381 Удaлeнa [[Акатегориа:Ахыбрақәеи аргыларақәеи аконтинентқәа рылеи атәылақәа рылеи]]; Дoбaвлeнa [[Акатегориа:Ахыбрақәеи аргыламҭақәеи аконтинентқәа рылеи атәылақәа рылеи]] [[ВП:HC|HotCat]] ацхыраарала 153563 wikitext text/x-wiki {{аконтеинер акатегориа}} [[Акатегориа:Ахыбрақәеи аргыламҭақәеи аконтинентқәа рылеи атәылақәа рылеи|Азиа]] [[Акатегориа:Азиа иҟоу ахыбрақәеи аргыларақәеи| хыбрақәеи аргыларақәеи]] [[Акатегориа:Азиатәи атәылақәа| хыбрақәеи]] [[Акатегориа:Азиатәи архитектура атәылақәа рыла| хыбрақәеи]] 1tcxv2jpoc6qsovoiyeqwt1z2rec1ze Акатегориа:Аԥсны аекономика 14 37316 153582 149298 2025-06-23T09:11:21Z Fraxinus.cs 8381 Удaлeнa [[Акатегориа:Азиа аекономикақәа атәылақәа рыла]]; Дoбaвлeнa [[Акатегориа:Аекономикақәа Азиатәи атәылақәа рыла]] [[ВП:HC|HotCat]] ацхыраарала 153582 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Economy of Abkhazia}} {{cat main}} [[Акатегориа:Аԥсны|економика]] [[Акатегориа:Аекономикақәа атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:Аекономикақәа Азиатәи атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:Аекономикақәа Европатәи атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:Мраҭашәаратәи Азиа аекономика]] e9xf3odj93rt9ohb1a1hcrwtqqzqmmo Атеатр ду 0 38079 153537 147751 2025-06-22T16:02:03Z Fraxinus.cs 8381 153537 wikitext text/x-wiki {{Акарточка ахьымҩаԥысуа аҭыԥ}} [[Афаил:Moscow-Bolshoi-Theare-1.jpg|мини|Атеатр ду]] '''Урыстәылатәи Аҳәынҭқарратә академиатә Театр Ду''', '''''Большои театр''''', '''''Урыстәылатәи Атеатр ду''''', ма иркьаҿны '''''Атеатр ду''''' ({{lang-ru|Государственный академический Большой театр России}}) — [[Урыстәыла]] иреиҳаӡоу атеатрқәа иреиуоуп, иара убас адунеи аҿы зегь реиҳа зҵакы ҳараку аопереи абалети ртеатрқәа ируакуп. Атеатр ахыбрақәа ркомплекс гылоуп Москва агәҭаны, Атеатр ашҭа аҟны. Атеатр ду, уи амузеи, аҭоурыхтә сцена ахыбра – афедералтә ҵакы змоу Урыстәыла жәлар ркультуратә ҭынха иаобиектуп. == Аҭоурых == Аханатә ари атеатр хатәын, аха 1794 шықәса нахыс иказентәны, Атеатр маҷи (Малыи театри) иареи еидҵаны, иаку аимператортә театрқәа рытруппа ҳәа ахьӡҵаны иҟарҵеит. Аамҭала Москватәи атруппа астатус аҽаԥсахуан: уи зны Москватәи аинрал-губернатор инапхгара ашҟа ииасуан, нас еиҭа – Петербургтәи адиректорра анапхгарахь. Уа иҟан 1917 шықәсазы ареволиуциа ҟалаанӡа. Усҟан амазарақәа зегьы анмилаҭыртә ашьҭахь, Малыи- Большои захьӡыз атеатрқәа зынӡа еидырхит. Акыршықәса Москва атеатртә культура аҭоурых зегьы зыдҳәалаз Атеатр ду акәын. === Пиотр ихьӡ зху (петровский) атеатр — Меддокс итеатр === Атеатр аҭоурых хацыркын ҳәа ирыԥхьаӡоит 1776 шықәса хәажәкыра 17 (28) инаркны. Абри арыцхә азы агуберниатә прокурор аҭауад Пиотр Уасил-иԥа Урусов аимператорԥҳәыс Екатерина Аҩбатәи лыҟнытә азин иҭан «иарбан хкызаалак атеатртә қәгыларақәа, иара убас аконцертқәеи, авокалқәеи, амаскарадқәеи … рымазаара». Аҭауад нап аиркит атеатр аргылара. Уи иахьгылаз аҭыԥ Петровка (аӡиас Неглинка арыӷьарахьтәи агаҿаҟны) инахьыӡшьаланы, Пиотр ихьӡ зху (Петровский) атеатр ҳәа ахьӡырҵеит. Урусов итеатр аартра ҟалаанӡа иблит. Уи ашьҭахь аҭауад ари ахыбра икампанион, англызтәи анаплакҩы Маикл (Михаил) Меддокс ииҭеит. Хаҭала Меддокс инапхгарала, архитектор Христиан Розберг ипроект ала, 1776-1789 шықәсқәа рзы иргылан Пиотр ихьӡ зху атеатр Ду. (Большой Петровский театр). Атеатр ргылан амҩаду Петровка алагамҭаҿы, убри азы Пиотр ихьӡ зху ҳәа хьӡыс иаҭан. Акәша-мыкәша ирацәан ихарабӷьараны иргылаз ахыбрақәа. Хәымз рыла иргылан х-еихагылак змаз, ахаҳә шкәакәа ахәҭақәак алаԥсаны ақьырмыттә хыбра. Меддокс уи аргылара иақәирхарџьит раӡнытә ԥарала 130 нызықь мааҭ. Уи иазԥхьагәаҭаз ахарџьынҵа аасҭа 50 нызықь мааҭ рыла еиҳан. Атеатр ныҳәаҵас аартра мҩаԥысит 1780 шықәса ԥхынҷкәынмза 30 рзы. Атеатр иаман (1) зықьҩык ахәаԥшцәа зкуаз апартери, аиарусқәа хԥеи, аложақәеи, «ҩ-лашаракны иҟаз амаскарадтә зали», «амацасратәи», иара убас ауада ҷыдақәеи. 1788 шықәсазы атеатр иаҿакны иҟарҵеит игьежьыз амаскарадтә (асабраданыҳәатә) зал – «Ротунда». Даҽа хыҵхырҭақәак рыла, азал иакуан 880-ҩык аҭааҩцәа» «Атеатр аҿы иҟан зықьҩык ахәаԥшцәа зкуаз, аложақәа змаз аиарусқәа ԥшьбеи иҭбааҭыцәыз агалереиақәа ҩбеи. Апартер аҿы иҟан зганқәа аркыз атәарҭақәа зыҩнагылаз ацәаҳәақәа ҩба. Уамашәа иԥшӡаны, мазара дула ирҩычаз аложақәа хышә – зқьы мааҭ, инеиҳангьы иаԥсан. Апартер аҿы абилеҭ 1 мааҭк иаԥсан. Атеатртә зал 800-ҩык ахәаԥшцәа акуан. Иара убриаҟара ахәаԥшцәа рҭыԥ агалереиақәа рыҿгьы иҟан». Пиотр итеатр Меддокс ианитәыз аамҭазы раԥхьатәи 14 шықәса иалагӡаны араҟа иқәыргылан 424 аоператәии абалеттәии спектакльқәа. 1794 шықәсазы Меддокс ифинанстә ҭагылазаашьа ауадаҩра иахҟьаны атеатр аҳәынҭқарра иаиҭар акәхеит; уи нахыс атеатр Аимператортә театрны иҟалеит. Пиотр ихьӡ зху Меддокс итеатр 25 шықәса игылан – 1805 шықәса жьҭаарамза 8 рзы ахыбра блит. Хышықәса атруппа Москватәи амалуаа рхатә ҩынқәа рҿы аспектакльқәа ықәдыргылон; аамҭак азы аспектакльқәа мҩаԥысуан Моховаиеи Большаиа Никитскаиеи ркәакь аҿы игылаз Пашковаа рынхарҭаҟны, ахыбра аҩадатәи аган аҿы. (Ашьҭахь уи еиҭашьақәыргыланы, уа ауниверситет иатәыз ашьаҳиҭԥҳәыс Татиана лныха ҟаҵан). Атеатр аӷәтәы хыбра ҿыц Арбат ашҭаҿы иргылеит К.И.Росси. Атеатр иаман апартер, абенуар, х-иарускны иҟаз аложақәеи, араиоки. Уи атеатр аҿы уамашәа акустика бзиан, аинтериерқәа ҩычан асахьаҭыхҩы М.И.Скотти инапала. Анкьа узылымсуа аҳәынҵәа зқәыз ашҭа еиҟаратәны, ахаҳә ықәырҵеит, атеатр аԥхьа ашәҭбаҳча ҟарҵеит. Ԥшьышықәса аус зуз атеатр ахыбра 1812 шықәсазы Москва абылра ду аныҟаз инеиқәыблаа ицеит. Уи ашьҭахь атеатр ҭыԥс иааннакылеит Знаменка амҩаду аҿы иҟаз Апраксин иҩны. Уи ргылан 1792 шықәсазы архитектор Ф.Кампорези ипроект ала. Апраксин иҩнаҿы атеатртә хыбра ҭшәан, иманшәаламызт, акреслақәа рцынхәрас ахәаԥшцәа рзал аҿы игылан ачоуҳа џьаџьа зыхҟьаз аҟәардәқәа. Пиотр итеатр уа иҟанаҵгьы изныкымкәа абылрақәагьы ирықәшәахьан. === 1812 шықәсатәи аибашьра ашьҭахь. === [[Афаил:Москва._Большой_театр_в_1839_Раффе_Дюранд,грав.1845г_v1_1.7eb98fc7f366_e1.jpg|мини|Большои театр 1839 шықәсазы, 1840-тәи шш. агравиура.]] [[Афаил:Bolshoy_Teatr.jpg|мини|Атеатр Ду. Агравиура 1830 шықәсазтәи асахьала.]] 1816 шықәсазы Москва аргыларазы акомиссиа ирыланаҳәеит атеатр ахыбра ҿыц аргыларазы аконкурс. Уи алахәразы ихымԥадатәиу ԥҟараны ишьақәдыргылеит ихыблааны инхаз Медокс итеатр аҭӡамц аргылара иахәҭакны аҟаҵара. Ари аконкурс рҽаладырхәит Л.Диубуи, Д. Жилиарди, Ф.Кампорези, П.Гонзаго, А.Н. Бокариов уҳәа егьырҭ идыру архитекторцәагьы, аха урҭ рпроектқәа акгьы рыдрымкылаӡеит. Аҩынтәтәи аконкурс аан аԥыжәара аиуит Аимператортә сахьаҭыхратә академиа апрофессор А.А.Михаилов ипроект. Аха Михаилов ипроект ахә ҳаракцәоуп ҳәа ирыԥхьаӡеит, насгьы уи зыргылара игәы иҭеикыз ахыбра иаҵанакуаз амҽхак адура иахҟьаны, акәша-мыкәша игылаз ахыбрақәа изрышьашәалахомызт. Апроект ирҿыцны аҟаҵара идырҵеит архитектор О.И.Бове. Уи Михаилов икомпозициа ашьаҭақәа ишынеибакәу еиқәирхеит, аха акыр еиҵеитәит ахыбра аизышәарақәа, аура 41 метра аҟынтәи 37 метра аҟынӡа еиҵеитәит, иара убас адәахьтәии аҩныҵҟатәии аҩычарақәа рҿы имаҷымкәа аиҭакрақәа алаигалеит. 1817 шықәсазы ишьақәырӷәӷәаз Москва аргыларазы аплан хада аидеиа аус адызулаз Бове игәҭакы ала, атеатр ҟалар акәын Аџьынџьтәылатә еибашьраҿы игаз аурыс жәлар риааира ахьӡ-аԥша шьҭызхуа ампиртә қалақь-ныхабаа иакомпозициатә центрны. Атеатр адура инаҵшьны иунарбоит уи аԥхьа иҟаҵоу зкәакьҭа иашоу Ашҭа ԥшӡа ду. 1820 шықәсазы уи Петровтәи ҳәа ахьӡын, аха иаарласны Атеатр ашҭа ҳәа иԥсахын. Бове Михаилов ипроект амҽхак ашҭа иашьашәаланы иҟаиҵеит, уи Аполлон иквадрига ахәаԥшцәа рышҟа иааирҳәит. Атеатр ахыбра апроект шьақәырӷәӷәан 1821 шықәса абҵара 10 рзы; уи шьақәдырӷәӷәаанӡагьы Бове иазгәеиҭаз иплан ала нап аиркит афундамент аҭарҭәара, иблыз ахыбра ауасхыр ахәҭақәакгьы еиқәырханы. Атеатр аартын 1825 шықәса жьырныҳәа 6 (18) рзы М.А.Дмитриев иажәеинраалақәа ирылхыз апролог «Амузақәа рныҳәа» ала. Амузыка - Ф.Е.Шольц, А.Н.Верстовски, А.А.Алиабев. Ақәыргыламҭа асиужет аҿы аллегориатә формала еиҭаҳәан Урыстәыла агении, амузақәеи, иареи рҽеидкыланы,иблыз Петровтәи Меддокс итеатр ахыжәжәарақәа рҭыԥан ишаԥырҵаз атеатр ҿыц. Арольқәа нарыгӡон иреиӷьыз Москватәи актиорцәа: Урыстәыла агени – атрагик П.С.Мочалов, Аполлон – ашәаҳәаҩ Н.В.Лавров, амуза Терԥсихора – Москватәи атруппа акәашаҩ хада Фелицата Гиуллен-Сор. Антракт ашьҭахь идырбан Ф.Сор имузыка ала иқәыргылаз абалет «Сандрилиона» («Золушка») . Аспектакль ықәдыргылеит абалетмеистерцәа Ф.-В. Гиуллен-Сори И.К.Лобанови. Ақәыргыламҭа Моховои атеатр аҟнытә атеатр ҿыц ашҟа ииаган . Адырҩаҽны аспектакль еиҭадырбан. Еиқәханы иҟоуп атеатр аартра иазкыз С.Аксаков игәалашәарақәа: «Ихыблаа-ҿыблааз ажәытә хыжәжәарақәа иргәылиааны ицәырҵыз Пиотр итеатр Ду … саршанхеит сара… Иблахкыгоу ахыбра ду, сара зегь реиҳа бзиа избо аҟазара иазку, уи адәахьтәи аԥшра мацарагьы саргәырӷьеит уамашәа, сгәы хыҭ-хыҭуа сҟанаҵеит». В.Одоевски иакәзар, аартраан идырбаз абалеттә спектакль даршанханы, уи ақәыргыламҭа абас дахцәажәон: «Акостиумқәа еилаарцыруа, адекорациақәа рыԥшӡара, ажәакала, атеатртә хазынарақәа зегьы - апролог аҿы еиԥш, араҟагьы рҽеизыргеит». [[Афаил:Fire_of_the_Imperial_Bolshoi_Theatre_in_Moscow_on_March_11,_1853.jpg|мини|1853 шықәсазтәи абылра. Алитографиа.]] 1842 шықәсазы атеатр анапхгара аиасит аимператортә театрқәа Петербургтәи адиреқциа ашҟа; Петербургынтәи Москваҟа иааган аоператә гәыԥ, Москватәи атеатртә усҳәарҭа хадас дарҭеит, 1859 шықәса аҟынӡа уи аҭыԥ аанызкылоз, еицырдыруа акомпозитор А.Н.Верстовски. Архитектор А.С.Никитин ипроект ала, 1843 шықәсазы иалыршан атеатртә хыбра аиҭашьақәыргалара ду – абарҵаԥшьы аионтә капительқәа Ерехтеионтә хкы еиуоу ала иԥсахит, еиҭашьақәиргылеит аложақәа ргантә цәаҳәақәеи, акулурақәеи, ариер-сцена ахьцәырҵыз асценатә хәҭеи. 1853 шықәса хәажәкыра 11 (23) рзы атеатр блит; мшқәак абылра иаҿыз ахыбра аҟнытә еиқәхаз ахаҳә иалхыз уи адәахьтәи аҭӡамцқәеи абарҵаԥшьы агәашьыркреи роуп. === А.Кавос ипроект ала иҟаҵаз аиҭашьақәыргылара === [[Афаил:Большой_театр_1883.gif|мини|Н. А. Наидионов ифотоҭыхымҭа, 1883 шықәса]] Атеатр аиҭашьақәыргыларазы еиҿкааз аконкурс иалархәын архитекторцәа Констанити Тон, А.С.Никитин, Александр Матвеев, иара убас Аимператортәи атеатрқәа рархитектор хада Альберт Кавос. Аиааира агеит Кавос ипроект; атеатр шьақәыргылан хышықәса рыҩныҵҟала. Атеатр аҭаӡареи апланркреи раӷьырак еиқәырхан, аха Кавос маҷк аҟара ишьҭихит ахыбра аура, иԥсахит аизышәарақәа, иара убас афасадқәа заатәи аеклектикатә стиль ала иҩычаны, ишынеибакәу иԥсахит архитектуратә декор. Абылра аан иқәыццышәаа ицаз ашҟәа иалхыз Аполлон искульптура ацынхәрас аҩналарҭатә барҵаԥшьы ахыхь иқәыргылан Пиотр Клодт иусумҭа аџьаз иалхыз аквадрига. Афронтон аҿы иқәыргылан ҩ-хык зхагылоу ауарба – Урыстәылатәи аимпериа аҳәынҭқарратә герб. Атеатр иҿыцны иаартын 1856 шықәса нанҳәа 20 рзы Беллини иопера «Апуританцәа» ала. === XX ашәышықәса === [[Афаил:Bolshoi1930s.png|слева|мини|Атеатр Ду 1930 шықәсазы Москва.]] [[Афаил:Bundesarchiv_Bild_102-13138,_Moskau,_Bolschoi-Theater.jpg|мини|Атеатр Ду 1932 шықәсазы.]] 1918 шықәса нахыс Атеатр Ду академиатә ҳәа ахьӡ анашьан. Октиабртәи ареволиуциа ашьҭахь шықәсқәак атеатр анаҩстәи аразҟы иазкны аимак-аиҿакқәа еихсыӷьуамызт; Ленин инаиркны, аӡәырҩы уи арктәуп ҳәа ирыԥхьаӡон. Ари азҵаараҿы 1922 шықәсазы ӷәӷәала ичмазаҩхаз Ленин активла иҿагылан иара убри ашықәсан Урыстәыла Ацентртә комитет маӡаныҟәгаҩ Хадас иҟаҵаз Сталини, аҵаралашара жәлартә комиссарс иҟаз Анатоли Луначарскии, иара убас Урыстәылазегьтәи ацентртә комитет ахантәаҩы Михаил Калинини. 1922 шықәсазы Урыстәылатәи Ацентртә анагӡаратә комитет Апрезидиум ишьҭнахит атеатр аркра анхамҩатә хәарҭара алам ҳәа ақәҵара . 1921 шықәсазы еицырдыруа москватәи архитекторцәа А.В.Шьчусев, И.П.Машков,С.Ф.Воскресенски, И.В.Жолтовски уҳәа злаз акомиссиа игәарҭеит атеатр ахыбра. Акомиссиа алахәылацәа еицҿакны иазааит ахәаԥшратә зал аҿы акоридорқәа рхыгьегьақәеи иара ахәаԥшратә зал зегьы шьаҟас иамоу аҭӡамц хыгьежьааи рҭагылазаашьа даара ишыбааԥсу. 1921 шықәса нанҳәа-цәыббра рзы И.И.Рерберг инапхгарла, уи аҭӡамц арыӷәӷәаразы аусурақәа ирылагеит. Урҭ ҩышықәса ицон. 1928 шықәсазы ахәаԥшцәа чынла риерархьиа ақәгаразы архитектор П.А.Толстых иԥсахит ахыбра ахәаԥшратә зал ацәаҳәақәа рмардуанқәа. 1920-тәи ашықәсқәа рыгәҭаны Аполлон иквадрига асахьа зныз аԥарда рыԥсахит Ф.Ф.Фиодоровски иҭыхымҭала иҟаҵаз аԥардала.   1941 шықәса рашәара 22 рзы Большои театр афилиал аҿы (Атеатр Ду 1941 ш. 15.04. инаркны аиҭашьақәыргылара иаҿын) имҩаԥысит Гуно иопера «Ромеои Џьулеттеи» апремиера. Уаҟа Ромео ироль наигӡеит Сергеи Лемешев. Азал ҭәын. Аџьынџьтәылатә еибашьра Ду аамҭазы – 1941 ш. жьҭаара инаркны 1943 ш.ԥхынгәынӡа Атеатр Ду Куибышев аевакуациаҿы иҟан. Уаҟа иқәыргылан аспектакльқәа «Евгени Онегин», «Амшынҟызқәа рӡиа», «Травиата», Аида», «Кармен», «Аԥсатә ԥҳәыс («Пиковая дама»), «Вильгельм Телль». 1942 ш. хәажәкыра 5 рзы имҩаԥысит Шостакович '''''Абыжьбатәи исимфониа''''' раԥхьаӡатәи анагӡара.Уи аамҭазы атеатр аколлектив идырҳауаз аԥарақәа шамахамзар зегьы активла аҳәынҭқарратә тәылахьчара афонд иаларгалон. Уи иабзоураны Сталин иҟнытә аџьшьара рыҭан. Аевакуациаҿы ианыҟаз артистцәеи амузыкарҳәаҩцәеи нхон ақалақь аҿацәаҿ ирзалырхыз, иарбанзаалак ҩнымаҭәак зыҩнагыламыз, иҭацәыз ашколтә хыбраҿы. 1955 шықәсазы атеатр асценаҿы иҿыцны ицәырҵуеит 50 шықәса асцена ҩычаҩ хадас иҟаз Ф.Ф.Федоровски ипроект ала инагӡаз, «ихьтәу» ҳәа ахьӡ зырҭаз, аҭабырс'''а''' иалхны иҟаҵаз аԥарда ԥшӡа. Атеатр Ду аиҭашьақәыргылара ашьҭахь ареставрациа зызуз, маҷкгьы аиҭакрақәа зықәшәаз ( иԥсахын агерби анҵамҭақәеи) уи аԥарда дырҩегьых атәыла атеатр хада арԥшӡеит. 1976 шықәса инаркны 1991 шықәса аҟынӡа атеатр официалла «Ҩынтәны Ленин иорден занашьоу Асоветтә Еидгыла академиатә Театр Ду» ҳәа ахьӡын. === XXI ашәышықәса === ==== Асцена ҿыц ==== [[Афаил:Inside_Moscow_Bolshoi_Theatre.jpg|мини|Ахәаԥшцәа рзал аиҭашьақәыргылара аҟынӡа, 2005 шықәса]] Атеатр Ду Асцена Ҿыц ҭыӡҭыԥс иамоуп: Большаиа Дмитровка амҩа, 4 аҩны, арг.2.ф. Уи 879 ҭыԥ амоуп. Аргылара иаҿын 1995 шықәса инаркны 2002 шықәсанӡа. Иргылоуп ауада рацәа змаз аҭоурыхтә ҩынқәа рҭыԥан.Ахәаԥшратә зал аплафон аҩычараҿы ахархәара рызун Зураб Ҵереҭели иредақциала иҟаҵаз Леон Бакст иескизқәа. Асцена Ҿыц аартын 2002 шықәса абҵара 29 рзы Н.А.Римски-Корсаков иопера «Асҭыԥҳа» ала. Асцена Хада аиҭашьақәыргылара ианаҿыз аамҭазы (2005-2011 ш.ш.) араҟа акәын иахьынарыгӡоз Атеатр Ду аоператәии абалеттәии арепертуар зегьы. Ҳаамҭазы Асцена Ҿыц аҟны инарыгӡоит Большои театр арепертуар аҟнытә аспектакльқәа, иара убас араҟа имҩаԥыргоит Урыстәылатәиқәа ирҷыднагьы, атәым ҳәынҭқаррақәа рҟынтә атеатртә коллективқәа ргастрольқәа. ==== 2005-2011 шықәсқәа рызтәи аиҭашьақәыргылара ==== 2005 шықәса ԥхынҷкәын 1 азы Большои театр Аҭоурыхтә сцена аиҭашьақәыргыларазы иаркын. Уи раԥхьа 2008 шықәса азы ахыркәшара азԥхьагәаҭаны ирыман. Аркра аламҭалазы Асцена хадаҿы аҵыхәтәаны идырбан Мусоргски иопера «Борис Годунов» ((2005 ш.рашәара 30). Аиҭашьақәыргылара аламҭалазы имҩаԥыргоз азыҟаҵаратә усурақәа аамҭа рацәаны иргеит. Урҭ ирылҵшәаны аҭоурыхтә хыбра аҟнытә иаанхаз ихадоу х-ҭӡамк роуп – ахаҿратә ҭӡы хадеи агантәқәеи, ауасхыр аҵаҿы 30 метра рҟынӡа иҵаулаз ажра ду ҭыжаан. Атеатр аартын 2011 шықәса жьҭаара 28 рзы аопереи абалети рартистцәа злахәыз Дмитри Черниаков иқәыргыламҭа агала-концерт ала. Аханатә излаадыртырц ргәы иҭаз Д.Черниаков иқәыргыламҭа Глинка иопера «Руслани Лиудмилеи» ахәаԥшцәа идырбан абҵара 2 рзы. Аиҭашьақәыргылара аан Ахәаԥшцәа рзал аҿы аҭыԥқәа рхыԥхьаӡара иагырхан – 2155 рыҟнытә 1740 рҟынӡа. Цәыббрамза 2009 рзы аиҭашьақәыргылара иазыԥҵәаз аԥарақәа иашамкәа рныхра иазкны Урыстәылатәи СКП ашьаус хацнаркит. Большои театр аиҭашьақәыргылара иаҿнаҵы уи иазыԥҵәаз ахарџь 16-нтә иазҳаит. Усҟан акультура министрс иҟаз А.А.Авдеев иажәақәа рыла, хәажәкыра 2011 рзы уи 20 млн.мааҭ(500 млн €) еиҳахеит. Уи зыхҟьаз ҳәа мзызс иааргоз, раԥхьа иргыланы, ацементи ақьырмыти рыхә ахьхалаз акәын. 2012 шықәса жәабран 14 рзы Урыстәылатәи Аԥхьаӡаратә палата ишанарбаз ала, «Атеатр Ду аиҭашьақәыргылара иахҭынҵан 35,4 млрд мааҭ, иазԥхьагәаҭаз 37 млрд ацынхәрас, уи ахарџьнҵатә хәыԥса аҟнытә 95,5 процент ҟанаҵоит. === Ҳаамҭазтәи аҭоурых === Атеатр Ду, ахаҿратә ган. 2019 шықәса. 2009 шықәса инаркны, Александр Ведерников адирижиор хада иҭыԥ анынижь нахыс, атеатр музыкатә напхгаҩцәас иаиуит акомпозитор Леонид Десиатникови (2009-2010) адирижиор Васили Синаискии (2010-2013). 2014 шықәса жьырныҳәазы атеатр дирижиор хадаси музыкатә напхгаҩыси дҟаҵан Ҭуӷан Сохьиев. 2013 шықәса ԥхынҷкәын нахыс Атеатр Ду адиректор Хада иҭыԥ ааникылоит Владимир Урин. 2013 шықәсазы Атеатр Ду аҿы ишьақәыргылан анемецтә аорӷанргыларатә фирма «Глаттер-Гиоц» иҭнажьыз аԥсыԥтә орӷан. Уи Атеатр Ду аҭоурых аҩныҵҟа аԥшьбатәи орӷанын. 2016 шықәса ԥхынҷкәын азы, аиҭашьақәыргылара хыркәшеижьҭеи хәышықәса аҵра иазкны, агәыԥ «Суммеи» Москва анапхгара акультуратә ҟәшеи рыцхыраарала, Атеатр Ду иалнаршеит адәныҟатәи атранслиациақәа рсериа ашьҭра. Урҭ мҩаԥыргон атеатр ахаҿратә ган хадаҿы еибыҭаз, амшцәгьа зԥырхагамхоз иҷыдоу аекранқәа рҟнытә. Ԥхынҷкәын 1-и 2-и рзы идырбан Римски-Корсаков иопера «Аҳ изҳәаны итәоу», ԥхынҷкәын 8-и 9-и рзы имҩаԥысит Џьорџь Баланчин ибалет «Ахьымаҭәақәа». 2020 шықәса хәажәкыразы акоронавирус апандемиа иахҟьаны акарантин аныҟаз аамҭазы Большои театр ихацнаркит «ахьтәы фонд» аҟнытә уаанӡа иҭаҩыз аспектакльқәа рсериа ахатәы официалтә YouTube-канал аҿы онлаин ҳасабла рышьҭра. Раԥхьатәи уахыки-ҽнаки рыла абалет «Амшынҟызқәа рӡиа» 1 млн инареиҳаны ауаа ахәаԥшит. Акарантин аҳәаақәа ирҭагӡаны иара убас еиҿкаан аклассикатә сценеи, аестрадеи, атеатри, акинои риеҵәақәа апандемиа аамҭазы ауаа реиқәырхара иаҿыз аҳақьымцәа ҭабуп ҳәа раҳәо, иҭацәыз азал аҿаԥхьа иқәгыланы имҩаԥыргаз аконцерт. . 2020 шықәса цәыббразы Урыстәылатәи атеатрқәа зегь раԥхьа Большои театр YouTube-канал ианашьан YouTube «Араӡнытә канал». == Акрызҵазкуа арыцхәқәа == * 1776 ш. хәажәкыра 17 (28)   — Атеатр Ду анышьақәыргылаз амш (атруппа аԥҵара) * 1780 ш. ԥхынҷкәынмза 30 — Питор итеатр абылра. * 1805 ш. жьҭаарамза 8  — Пиотр итеатр абылра. * 1806ш. — Атеатр иаҭан Аимператортә ҳәа ахьӡ * 1808 ш. мшаԥымза 13  — Арбаттәи аимператортә театр Ҿыц аартра. * 1812 ш. —  атеатр ахыбра абылра. * 1821—1824 ш.ш. — О. Бове ипроект ала атеатр ҿыц ахыбра аргылара 1825ш. жьырныҳәа 6  — Пиотр итеатр Ду аартра. * 1842 ш. — А. С. Никитин ипроект ала аиҭашьақәыргылара ду. * 1853ш. хәажәкыра 11 — атеатр ахыбра абылра. * 14 мая 1855 — атеатр ашьақәыргыларазы  Альберт Кавос ипроект ашьақәырӷәӷәара. * 1856ш. нанҳәа 20 — Атеатр Ду аартра. * 1888ш. ԥхынҷкәын 16 — М. Мусоргски иопера «Борис Годунов» апремиера. * 1895ш.  — атеатр ауасхырқәа шьаҭанкыла реиҭашьақәыргылара. * 1901ш. жьҭаара 10 — Ф.И.Шалиапин Иван Грозныи ироль ахьынаигӡоз Н.Римски-Корсаков иопера «Ԥсковтәи аҭыԥҳа». * 1917ш. жәабран 28 — Аимператортә театр астатус ахыхра. * 1919ш. лаҵара 4  — атеатр аоркестр раԥхьатәи асимфониатә концерт, адирижиор — Сергеи Кусевицки. * 1919ш. ԥхынҷкәын 7 — ахьӡ аԥсахразы аиҳабыра рыдҵа: Аҳәынҭқарратә академиатә театр Ду (Большои театр). * 1919ш. ԥхынҷкәын 12 — Атеатр Ду аԥыхразы иҟаҵаз аҽазышәарақәа. * 1921ш. жәабран 18 — Бетховен изал аартра. * 1921—1923 ш.ш. - И. И. Рерберг инапхгарала атеатр ахыбра аиҭашьақәыргылара * 1922 ш. жәабран —  Атеатр Ду аусура иацнаҵарц азы ВЦИК Апрезидиум иҟанаҵаз ақәҵара. * 1925 ш. жәабран 1 - Атеатр Ду 100 шықәсахыҵратә ныҳәа азгәаҭара. . * 1935ш. — Д. Шостакович иопера « «Леди Мақбет Мцентәи ауезд аҟнытә» апремиера. * 1937ш. — Атеатр Ду ианашьан раԥхьатәи Ленин иорден. * 1941ш. мшаԥы 15  — ахыбра аиҭашьақәыргылара ахацыркра. * 1941ш. — атеатр Кәыибышевҟа аевакуациа азура. * 1941ш. жьҭаара 28 — атеатр ахыбра абомба ақәҳаит. * 1943ш. цәыббра 26 — атеатр аевакуациа аҟнытә ианыхынҳә ашьҭахь раԥхьатәи аспектакль. * 1948 ш. ԥхынҷкәын 16 — аопера «Борис Годунов» апремиера. Ақәыргылаҩ - Леонид Баратов,   асценографиа - Фиодор Федоровски. * 1955 ш. — Атеатр Ду асценаҿы еицырдыруа «ахьтәы» ԥарда акнаҳара. Апроект автор — Фиодор Федоровски. * 1956 ш. — Атеатр Ду абалеттә труппа раԥхьаӡа акәны имҩаԥнагеит еицырдыруа Лондонтәи агастрольқәа. * 1959ш.  — адунеи зегь еицырдыруа ашәаҳәаҩ Марио дель Монако  Ж. Бизе иопера «Кармен» аҿы Хозе ипартиа наигӡеит. (Кармен — И. Архипова). * 1960ш. — С. Прокофьев иопера «Ауаҩыҵәҟьа изку аповест» адунеизегьтәи апремиера. * 1960-тәи — 1970-тәи ашықәсқәа — ахыбра аиҭашьақәыргылара. * 1961ш.  — Кремльтәи Аизара Дуқәа Рхан аҿы Большои театр иаиуит асцена ҿыц. * 1964 ш. —  Марлен Дитрих лшоу-программа «Marlene Expirience» лыманы Атеатр Ду асцена дықәгылеит. Аԥарда аныларышьҭ ашьҭахь уи асценахь 200-нтә даарыԥхьеит. * 1964 ш. — Иури Григорович Атеатр Ду балетмеистер хадас дҟаҵан. * 1968ш. — Иу. Григорович иқәыргыламҭа А. Хачатуриан  ибалет «Спартак»  апремиера. * 1975ш. — ахыбра аиҭашьақәыргылара ахыркәшара. * 1976ш. — Атеатр Ду 200-шықәсахыҵразы аиубилеитә ныҳәа азгәаҭара. Ианашьоуп аҩбатәи Ленин иорден. * 1982ш. — Иу.Григорович иқәыргыламҭа Д.Шостакович ибалет «Ахьтәы шәышықәса» апремиера. * 1985ш. ԥхынҷкәын 4 — 90 шықәса зхыҵхьаз Марк Реизен  аопера «Евгени Онегин» аҿы Гремин ипартиа наигӡеит, иара убри алагьы  Гиннесс ирекордқәа рышәҟәы данылеит. * 2002ш. абҵара 29 — Атеатр Ду асцена Ҿыц аартра. * 2005ш. ԥхынҷкәын 2 — Атеатр Ду ахыбра аиҭашьақәыргыларазы аркра. . * 1 октября 2011ш. жьҭаара 1 — фышықәсеи хымзи рышьҭахь Атеатр Ду аусура иалагеит. . * 2011ш. жьҭаара 28 — аиҭашьақәыргылара ашьҭахь Атеатр Ду аартра иазку аныҳәамш. . * 2011ш. ԥхынҷкәын 1 — 1948 ш. азы иқәыргылаз аопера «Борис Годунов» аиҭарҿыцра. * 2013ш. лаҵара 14 — «Глаттер-Гиоц» афирма иатәу аорӷан ҿыц аартра иазкны аӡыргаратә концерт. * 2013ш. рашәара 8 — А.Бородин иопера «Аҭауад Игор» апремиера. Ақәыргылаҩ – Иу. Лиубимов. * 2015ш. — И.Демуцки ибалет «Ҳаамҭа афырхаҵа» адунеитә премиера. * 2016ш. жәабран 18 — Д. Шостакович иопера «Катерина Измаилова» апремиера (адирижиор-ақәыргылаҩ Ҭуӷан Сохьиев, арежиссиор-ақәыргылаҩ Римас Туминас). * 2016ш. ԥхынҷкәын 22 — Г.Берлиоз идраматә легенда « Фауст иқәыӡбара»  апремиера (адирижиор-ақәыргылаҩ Ҭуӷан Сохьиев, арежиссиор-ақәыргылаҩ Петер Штаин). == Аорӷан == 1913 шықәсазы Атеатр Ду аҿы иқәыргылан анемецтә фирма «Еберхард Фридрих Валькер», Opus 1738, 26/II/P иҭнажьыз аорӷан. Аха уи еиқәымхаӡеит. 2013 шықәса рзы иқәыргылан анемецтә аорӷанргыларатә фирма «Глаттер-Гиоц» иҭнажьыз аорӷан ҿыц. Аинструмент аибыҭара жьырныҳәазы ихыркәшан, аха раԥхьаӡа акәны аорӷан ҿыц абжьыатеатр иҩныҩит лаҵара 14 рзы, Урыстәылатәи аорӷан арҳәаҩцәеи Атеатр Ду амузыкарҳәаҩцәеи алархәны, ҷыдала имҩаԥгаз агала-ӡыргараҿы.. Москватәи аԥсыԥтә орӷанқәа рыбжьара ари аинструмент арегистрқәа рхыԥхьаӡарала, абжьбатәи аҭыԥ ааннакылоит. Уи шьақәыргылоуп армарахьала асцена апортал ашьҭахь, 10 метрак иҳаракны иҟоу агалереиа ҷыда аҟны. Атрубақәа зегьы амҿтәы корпус аҿы иҵәахуп, хазы амануал атрубақәа́ ажалиузи-ашвеллерқәа рыла иҭаҵәахны иҟаҵоуп. Еиҭаҵуа аорӷантә пульт афымца регистртәи ахәмарратә трактурақәа рыла аорӷан иадҳәалоуп, уи азы аоркестр аҭыԥ аҿы, мамзаргьы асценаҿы иҟазар ауеит. == Арепертуар == Атеатр аус ауеижьҭеи аханатә инаркны араҟа иқәыргылан 800 инареиҳаны аԥҵамҭақәа. Атеатр атруппа раԥхьаӡа акәны иқәдыргылеит Д.Зорин иопера «Аиҭаира»(1777). Иахаану изларгәалашәо ала, ахәаԥшцәа рҿы ақәҿиара ду аиуит М.Соколовски иопера «Аӡлагарахьча – ауды(аҟәыдырԥаҩ), амцҳәаҩ, ақьаӷьариа» (1779). Уи аамҭа ҟәша аан атеатр арепертуар акырӡа еилыӷраан: аурыси италиатәи акомпозиторцәа роперақәа,аурыс жәлар рыбзазара иалху акәашарақәа, абалетқәа-адивертисментқәа, амифологиатә сиужетқәа ирылхыз аспектакльқәа. === XIX ашәышықәса === 1840-тәи ашықәсқәа рзы акомпозитор А.Верстовски ихадаратә усура иабзоураны, атеатр аҿы рҽышьақәдырӷәӷәоит аџьынџьтә опера-водевильқәеи зформа дуу аромантикатә операқәеи. А.Верстовски еиуеиԥшым аамҭақәа рзы амузыкатә хылаԥшыҩс, арпертуар ахылаԥшҩыс, иара убас Москватәи атеатртә усҳәарҭа еиҳабыс аус иуан. Атеатртә ԥсҭазаараҿы акрызҵазкуа хҭысны иҟалеит А.Глинка иопера «Аҳ изы аԥсҭазаара» (1842), «Руслани Лиудмилеи» (1845), А.Адан ибалет «Жизель» (1843) атеатр асценаҿы рықәыргылара. Уи аамҭазы атеатр хырхарҭас ишьҭнахуеит ииашаҵәҟьоу аурыс репертуар, еиҳарак амузыкатә епос аԥҵара. XIX-тәи ашәышықәса аҩбатәи азбжазы абалет аҿы иалкаахеит еицырдыруа ахореограф М.Петипа иусура. Уи Москва иқәиргылеит акымкәа-ҩбамкәа акрызҵазкуа аспектакльқәа, урҭ рахьтә ихҭыс дуны иҟалеит Л.Минкус ирҿиамҭа «Дон Кихот Ламанчтәи» (1869); Уи аамҭазы атеатр арепертуар беиахоит П.Чаиковски иҩымҭақәа рыла: «Ар раԥхьагыла» (1869), «Амшынҟызқәа рӡиа» (1877, абалетмеистер – Вацлав Реизенгер) – аопераҿгьы абалет аҿгьы автор идебиутқәа ракәын; «Евгени Онегин» (1881), «Мазепа» (1884). П.Чаиковски иопера «Черевички» 1887 шықәсазы автор идирижиортә дебиутны иҟалоит. Асцена ашҟа ицәырҵуеит «Амч ду змоу агәыԥ хәыҷ» ҳәа изышьҭаз ахеидкыла иалаз акомпозиторцәа еицырдыруа роперақәа: М.Мусоргски «Борис Годунов» (1888); Н.Римски-Корсаков «Ас-ҭыпҳа» (1893), «Қьырса ауха» (1898); А.Бородин «Аҭауад Игор» (1898). Иара убри аамҭазгьы Большои театр аҿы иқәдыргылоит Џь.Верди, Ш.Гуно, Ж.Бизе, Р.Вагнер уҳәа иара убас егьырҭ аҳәаанырцәтәи акомпозиторцәа рырҿиамҭақәа. === XIX ашә. анҵәамҭеи — XX ашә. алагамҭеи === XIX  XX  ашәышықәсақәа рҳәаа - атеатр ашәҭыкакаҷра иаамҭахеит. Петербургтәи артистцәа аӡәырҩы рҽазыршәоит Атеатр Ду аспектакльқәа рылахәхаразы алшара аиура. Адунеи зегь инарҭбааны иалаҵәоит Ф.Шалиапин, Л.Собинов, А.Нежданова рыхьӡқәа. 1912 шықәсазы Атеатр Ду аҿы Ф.Шалиапин иқәиргылоит М.Мусоргски иопера «Хованщина». Арепертуар иалалоит Римски-Корсаков иоперақәа: «Пан Ар раԥхьагыла», «Моцарти Салиери», «Аҳ изҳәаны итәоу», А.Руденштеин иопера «Демон («Ақаҷаа»), Р.Вагнер - «Анибелунг имацәаз», Леонкавалло, Масканьи, Пуччини роперақәа. Уи аамҭазы С.Рахманинови атеатри активла аусеицура иалагоит. С.Рахманинов икомпозиторра иаҷыдангьы, абаҩхатәра ду злоу оператә дирижиорк иаҳасабала ихы ааирԥшуеит. Уи зҿлымҳарала дазнеиуеит инаигӡо арҿиамҭа астиль аҷыдарақәа, аопера анагӡараҿы илшоит атемпераменттә ҳәааи аоркестртә ҩычареи уамашәа иссирны реилагӡара. Рахманинов адирижиор иусура аиҿкаара акыр ирманшәалоит – убас, иара ибзоураны, уаанӡа аоркестр ашьҭахь, ахәаԥшцәа рҿаԥхьа иҟаз адирижиортә пульт ырхынҳәны, иара аамҭа иашьашәалоу аҭыԥ ахь инаган. Сахьаҭыхратә қәыргылаҩцәақәак раҳасабала, аспектакльқәа раԥҵара рнап алакуп еицырдыруа асахьаҭыхҩцәа, «Аҟазара адунеи» алахәцәа Коровин, Поленов, Бакст, Бенуа, Головин. === Асоветтә аамҭа === 1917 шықәсазтәи ареволиуциа ашьҭахь раԥхьатәи ашықәсқәа рзы, раԥхьа иргыланы, Атеатр Ду ахаҭа аиқәырхареи, анаҩс арепертуар ахьтә иҳәаақәҵоу хәҭак аиқәырхареи рзы иҟаҵаз аҽазышәарақәа рыла иазгәаҭоуп. Убас, аидеологиа аганахьала, акритика рзыруан аоперақәа «Ас-ҭыԥҳа», «Аида», «Травиата», инеизакны Верди ирҿиамҭақәа. Џьоукгьы «абуржуазиатә аамҭа иацәынхоуп» ҳәа иԥхьаӡаны, абалет зынӡа иқәгатәуп ҳәа рыԥхьаӡон. <sup>[''источник не указан 1036 дней'']</sup> . Аха егьа иуадаҩзаргьы, Атеатр Ду аҿы аопера еиԥш, абалетгьы аҿиара иаҿын. Ақәыргыламҭа ҿыцқәа аԥырҵоит ахореограф А.А.Горски, абалеттә дирижиор Иу.Ф.Фаиер – 1919 шықәсазы Москва раԥхьаӡа акәны иқәдыргылоит П.Чаиковски ирҿиамҭа еицырдыруа «Щелкунчик», 1920 шықәсазы ицәырҵуеит «Амшынҟызқәа рӡиа» ақәыргыламҭа ҿыц. Ахореографцәа аҟазараҿы аамҭа иашьашәалоу аформа ҿыцқәа рыԥшаара иашьҭоуп. К.И.Голеизовски иқәиргылеит С.Н.Василенко ибалет «Иосиф Хазына» (1925), Л.А.Лашьчилини В.Д.Тихомирови – Р.М.Глиер ирҿиамҭа иалхны аспектакль «Абларкыга (мак) ҟаԥшь» (1927). Уи ақәҿиара ду аман ахәаԥшцәа рҿы. В.И.Ваинонен иқәиргылоит Б.В.Асафиев ирҿиамҭа иалхны абалет «Парижтәи амцабз» (1933). Аопераҿы еиҳа аԥыжәара рымоуп М.И.Глинка, А.С.Даргомыжски, П.И.Чаиковски, А.П.Бородин, Н.А.Римски-Корсаков, М.П.Мусоргски рырҿиамҭақәа. 1927 шықәсазы арежиссиор В.А. Лосски ибзоурала, ицәырҵуеит «Борис Годунов» аредақциа ҿыц. Убасгьы атеатр аҿы иқәдыргылоит асоветтә композиторцәа роперақәа: - А.И.Иурасовски «Трильби» (1924), С.С.Прокофиев « Х-патырқалк рышҟа абзиабара» (1927). [[Афаил:Hammond_Slides_1956-1958_16.jpg|мини|Атеатр Ду. 1956 шықәса]] Иара убас 20-тәи ашықәсқәа раан ахәаԥшцәа идырбан иреиӷьыз аҳәаанырцәтәи акомпозиторцәа роперақәа: Р.Штраус «Саломеиа» (1925), В.-А.Моцарт «Фигаро ичара» (1926), Џь.Пуччини «Чио-чио-сан (Мадам Баттерфлиаи)» (1925), «Тоска» (1930). («Тоска» ақәыргылараҿы «ареволиуциатә цәаҳәа» инаҵшьны ишазгәаҭазгьы, аспектакль қәҿиарадахеит, ахәаԥшцәа ирыдрымкылаӡеит). [[Афаил:Maya_Plisetskaya-Romeo_and_Juliet-1961.jpg|мини|Маиа Плисецкаиа  абалет «Ромеои Џьульеттеи» аҿы, 1961 шықәса]] 1950-1960-тәи ашықәсқәа рзы ицәырҵуеит аоператә қәыргыламҭа ҿыцқәа: Верди («Аида», 1951, «Фальстаф» 1962); Д.Обер («Фра-Диавало», 1955); Бетховен («Фиделио», 1955); атеатр аусура активла иаднаԥхьалоит аҳәаанырцәтәи артистцәеи, амузыкарҳәаҩцәеи, асахьаҭыхҩцәеи, арежиссиорцәеи - Италиантәи, Чехославакиантәи, Болгариантәи, иара убас Германиатәи Адеомократиатә республика аҟынтәи. Икариера алагамҭазы аамҭа кьаҿк Большои театр атруппа далахәылан Николаи Гиауров. Большои театр аҿы аусура далагоит ахореограф Иу.Н.Григорович. Москватәи асцена ашҟа ииагахоит уи уаанӡа Ленинград иқәиргылаз абалетқәа - С.С.Прокофиев ирҿиамҭа «Ахаҳә шәҭы» (1959), иара убас А.Д.Меликов ирҿиамҭа «Абзиабара иазку алегенда» (1965). 1964 шықәсазы Григорович Большои театр абалет дахагылоит. Уи П. Чаиковски имузыка иалхны иқәыргылаз абалетқәа ҩба - «Щелкунчик» (1966), «Амшынҟызқәа рӡиа»(1969) рредақциа ҿыц ҟаиҵоит, иара убас 1968 шықәсазы иқәиргылоит А.И.Хачатуриан ирҿиамҭа «Спартак». Асахьаҭыхҩы Симон Вирсалаӡеи адирижиор Геннади Рождественскии, артистцәа Владимир Василиеви, Марис Лиепеи, Михаил Лавровскии ралархәрала иаԥҵаз ари аспектакль ахәаԥшцәа аршанхартә еиԥш, ақәҿиара ду аиуит. 1970 шықәсазы уи ианашьан Ленин ипремиа. Атеатр аԥсҭазаараҿы акрызҵазкуа хҭысны иҟалеит Ж.Бизеи Р.К.Шьчедрини рмузыка иалхны кубатәи абалетмеистер А.Алонсо ҷыдала абалерина М.М.Плисецкаиа лзы 1967 шықәсазы иаԥиҵаз ақәыргыламҭа «Кармен-сиуита». 1970-1980-тәи ашықәсқәа рзы М.Плисецкаиеи В.Василиеви цәырҵуеит хореографцәак раҳасабала. М.Плисецкаиа иқәлыргылоит Р.К. Шьчедрин ибалетқәа - «Анна Каренина» (1972), «Аҷныш» (1980), «Аласба зцу аԥҳәыс» (1985), Василиев – абалетқәа С.М.Слонимски «Икар»(1976), К.В.Молчанов «Макбет»(1980), В.А.Гаврилин «Аниута» (1986). Большои театр атруппа лассы-лассы қәҿиара дула инанагӡоит Италиа, Британиа Ду, Еиду Америкатәи аштатқәа уҳәа убас ирацәаны егьырҭ атәылақәа рҿы агастрольқәа. === Ҳазҭагылоу аамҭазы === Ҳазҭагылоу аамҭазы Большои театр аҿы иҟоуп ирацәаны аклассикатә операқәеи абалетқәеи рықәыргыламҭақәа, аха убри аамҭазгьы атеатр иҿыцу аеқспериментқәа рыҟаҵара иашьҭоуп. Абалет аганахьала иаԥырҵеит Д.Шоставкович ирҿиамҭақәа ирылхны аспектакльқәа: «Илашоу акәара» (2003), Абруԥагәа» (2005). Аопера аус адуларазы иаарыԥхьоит еицырдыруа адраматә режиссиорцәеи акинорежиссиорцәеи. Урҭ рхыԥхьаӡараҿы иҟоуп – А.Сокуров, Ҭ.Чхьеиӡе, Е.Ниакрошиус уҳәа егьырҭгьы. Уи аамҭазы имҩаԥыргоит аоригиналтә оператә партитурақәа икьасаны иҟаҵаз арҿеирақәеи, аԥсахрақәеи рҟнытә «ррыцқьара» иадҳәалоу аусурақәа, урҭ автортә редақциақәа ирыздырхынҳәуеит. Убасала иҿыцны иқәыргылаз иреиуоуп Модест Мусоргски иопера «Борис Годунов»(2007), Михаил Глинка иаԥҵамҭа «Руслани Лиудмилеи» (2011). Иҟан иҿыцны Большои театр иқәнаргылаз рҟнытә ахәаԥшцәеи аԥышәа змаз, аҟазара зҽаԥсазтәыз артистцәеи ирыдрымкылоз, иргәамыԥхоз аспектакльқәа. Убас, ахҟьа-ԥҟьа ахылҿиааит Леонид Десиатников иопера «Розенталь ихәыҷқәа» ақәыргыламҭа (2005), уи еиҳаракгьы изыдҳәалаз алибретто зҩыз ашәҟәыҩҩы Владимир Сорокин ирепутациа ауп. Аспектакль ҿыц «Евгени Онегин» зынӡаск илыдлымкылеит еицырдыруа ашәаҳәаҩ Галина Вишневскаиа, Уи дақәыӡбаны, протестк аҳасабала мап ацәылкит лиубилеи ас еиԥш иҟоу аспектакльқәа ахьықәдыргыло Большои театр асценаҿы амҩаԥгара. Аха убри аамҭазы хыхь зыӡбахә ҳҳәаз аспектакльқәагьы згәаԥхоз рхатәы хәаԥшҩцәа рыман. 2010 шықәсазы Большои театр ахеидкыла «Веl Air Media» ацхыраарала иалагеит адунеитә кинотеатрқәа рҿы аспектакльқәа дырбара. 2012 шықәса хәажәкыра 11 рзы ахеидкыла «Google Russia» адгыларала, Большои театр ихацнаркит ахатәы YouTube канал аҿы Урыстәыла адгьылҵакыра аҿы аспектакльқәа ртранслиациа. . 2019 шықәса хәажәкыра азы Академиатә Большои театр 243 шықәсаахыстәи аҭоурых аҿы раԥхьаӡа акәны уи асцена Ҿыц аҟны иқәыргылан А.Дворжак еицырдыруа иопера «Аӡызлан» (ареж.Тимофеи Кулиабин). 2018 шықәсазы Россини иопера «Реимсҟа аныҟәара» (арежиссиор – Дамиано Микьиелетто, адирижиор – Ҭуӷан Сохьиев) «Ашықәсан иреиӷьу аспектакль» аноминациаҿы Урыстәылатәи аоператә премиа Casta Diva» иалауретхеит. . 2019 шықәсазы атеатртә премиа «Золотая маска» аҿы абалет «Нуреев» иреиӷьӡоу ҳәа иалкаан, уи ықәзыргылаз абалетмеистер Иури Посохов аноминациа «Абалет-Ҳаамҭазтәи акәашара/ абалетмеистер-ахореограф» аҿы алауреатра иаҭәашьан. == Атруппа == Атетар аҿы иҟоуп аоператәии абалеттәии атруппақәа, Большои театр аоркестри Асценатә-ԥсыԥтә оркестри. Атеатр аԥҵара ааамҭазы уи атруппаҿы иҟаз жәахаҩык амузыкарҳәаҩцәеи ҩажәижәабаҩык инарзынаԥшуа артистцәеи аркәын. Иара убри аамҭазгьы раԥхьа атруппа аҿы аспециализациа ыҟаӡамызт: адраматә актиорцәа аоператә спектакльқәа ирылахәын, ашәаҳәаҩцәеи акәашаҩцәеи адраматә спектакльқәа рҿы ихәмаруан. Убас, еиуеиԥшым аамҭақәа рзы атруппа иалан Керубини, Верстовски уҳәа егьырҭ акомпозиторцәа роперақәа рҿы ашәа зҳәоз Михаил Шьчепкини Павел Мочалови. ''Аимператортә театрқәа рартистцәа ҳәа ахьӡ рымоуп: актиорцәа, атруппақәа рнапхгаҩцәа, арежиссиорцәа, акапельмеистерцәа, абалетмеистерцәа, аоркестрқәа рдирижиорцәа, акәашаҩцәа, амузыкарҳәаҩцәа, адекораторцәа,амашьына аус азыруеи, алашара ахылаԥшцәеи, урҭ рыцхырааҩцәеи, аҿыханҵацәеи, акостиумер хада, асуфлиорцәа, агардеробмеистерцәа, афехмеистерцәа, атеатрмеистерцәа, аскульпторцәа, анотатә усҳәарҭа ахылаԥшҩы, афигурантцәа, анотанҵаҩцәа, аԥсалымҳәацәа, апарикмахерцәа: арҭ ауаа зегьы аҳәынҭқаррартә маҵзураҿы аус зуа ҳәа иԥхьаӡоуп, урҭ зегьы рбаҩхатәреи, ирымоу амплуеи, иныркыло амаҵзуратә ҭыԥи иахәаԥшны х-гәыԥкны ишоуп.''. 1785 шықәса рзы атруппа 80-ҩык рҟынӡа иазҳаит, уи нахысгьы есааира иацлон, ХХ-тәи ашәышықәса алагамҭазы 500-ҩык ыҟан, 1990 шықәсазы – 900-ҩык иреиҳахеит. Большои театр аҭоурых зегь аҿы уи артистцәа, асахьаҭыхҩцәа, арежиссиорцәа, адирижиорцәа, ахәаԥшцәа рыбзиабареи, рҳаҭырқәҵареи инарҷыдангьы, аҳәынҭқарра аганахьала изныкымкәа иалкаахахьан, еиуеиԥшым аџьшьарақәа рыҭан. Асоветтә аамҭазы 8-ҩык инареиҳаны СССР Жәлар рартист ҳәа ахьӡ ҳаракы ранашьан, 4-ҩык ирыҭан СССР Жәлар рсахьаҭыхҩы ҳәа ахьӡ (академик Фиодор Федоровски, академик Симон Вирсалаӡе, академик Вадим Рындин, академик Валери Левенталь), 60-ҩык инареиҳаны Сталин ипремиа ранашьан, 12-ҩык – Ленин ипремиа (Елена Образцова, Евгени Нестеренко, Ирина Архипова, Иури Григорович, Марис Лиепа, Михаил Лавровски, Наталиа Бессмертнова, Галина Уланова, Маиа Плисецкаиа, Борис Покровски, Симон Вирсалаӡе, Владимир Василиев), ааҩык аҟазацәа иранашьан Асоциалисттә Џьа афырхаҵа ҳәа ахьӡ (Ирина Архипова, Иури Григорович, Елена Образцова, Иван Козловски, Евгени Нестеренко, Маиа Плисецкаиа, Марина Семионова, Галина Уланова – ҩынтәны афырхаҵа). 1991 шықәса раахыс ирацәаҩны ироухьеит Урыстәыла Жәлар рартист ҳәа ахьӡ, имаҷҩым Урыстәылатәи Афедерациа Аҳәынҭқарратә премиа иалауреатцәахахьоу. === Аоператә труппа === Ҵаҟа иаагоуп Большои театр аоператә труппа асолистцәа рсиа. '''''Асопрано''''' * Анна Аглатова (Урыстәылатәи афедерациа апрезидент ипремиа алауреат) * Динара Алиева (Азербаиџьан зҽаԥсазтәыз артистка) * Мариа Гаврилова (Урыстәыла жәлар рартистка) * Оқсана Горчаковскаиа * Елена Зеленскаиа (Урыстәыла жәлар рартистка) * Маҟәала Касрашьвили (СССР жәлар рартистка) * Марина Лапина (Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артистка) * Мариа Лобанова * Екатерина Морозова * Анна Нечаева * Ирина Рубцова (Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артистка) * Ольга Селиверстова * Екатерина Шьчербаченко '''''Амеццо-сопрано''''' * Анна Бондаревскаиа * Ирина Долженко (Урыстәыла жәлар рартистка) * Александра Дурсенева (Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артистка) * Агунда Кулаева (Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артистка) * ИУлиа Мазурова<sup>[it]</sup> * Елена Манистина (Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артистка) * Елена Новак * Евгениа Сегениук * Светлана Шилова (Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артистка) '''''Атенорцәа''''' * Павел Валужин * Богдан Волков * Марат Гали * Олег Долгов * Иван Максимеико * Станислав Мостовои * Роман Муравицки (Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артист) * Мақсим Пастер * Вадим Тихонов (Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артист) * Игор Цуркан '''''Абаритонцәа''''' * Ельчин Азизов (Азербаиџьан жәлар рартист) * Игор Головатенко (Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артист) * Андреи Григориев (Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артист) * Андреи Жилиховски * Иури Сыров * Рауф Тимергазин * Алуда Ҭодуа * Алеқсандр Уткин * Константин Шушаков '''''Абасцәа''''' * Валери Гильманов * Годерӡи Џьанелиӡе * Михаил Казаков (Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артист) * Николаи Казански * Владимир Комович * Владимир Маторин (Урыстәыла жәлар рартист) * Алеқсандр Науменко (Урыстәыла жәлар рартист) * Виачеслав Почапски (Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артист) '''Абалеттә труппа'''[править | править код] ''Астатиа Хада:  '''Большои театр Абалеттә труппа''''' Абалеттә труппа асахьаркыратә напхгаҩы — Махар Вазиев, Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артист Ҵаҟа иаагоуп абалеттә труппа асолистцәа рсиа . '''''Урыстәыла жәлар рартистцәа''''' * Светлана Захарова, Урыстәыла Аҳәынҭқарратә премиа алауреат (2003ш. инаркны) * Николаи Цискариӡе, Урыстәыла Аҳәынҭқарратә премиа алауреат (1992ш. инаркны) * Екатерина Шипулина ( 1998ш. инаркны ) '''''Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артистцәа''''' * Андреи Болотин (1996ш. инаркны) * Алеқсандр Волчков (1997ш. инаркны) * Руслан Скворцов (1998ш. инаркны) * Анастасиа Гориачева (1998 ш. инаркны) * Денис Савин (2003 ш. инаркны) * Евгениа Образцова (2011ш. инаркны) * Екатерина Крысанова * Анна Никулина (2003 ш. инаркны) * Михаил Лобухин * Владислав Лантратов '''Абалетмеистерцәа'''[править | править код] Абалетмеистер Хада — Юрии Григорович, Асоциалисттә Џьа афырхаҵа, СССР жәлар рартист. Ҵаҟа иаагоуп Большои театр абалетмеистерцәа-арепетиторцәа рсиа: '''''СССР жәлар рартистцәа''''' * Светлана Адырхаева * Михаил Лавровски, Ленин ипремиеи СССР Аҳәынҭқарратә премиеи рлауреат * Николаи Фадеечев * Борис Акимов, СССР Аҳәынҭқарратә премиа алауреат * Марина Кондратиева * Юрии Владимиров * Лиудмила Семениака, СССР Аҳәынҭқарратә премиа алауреат * Надежда Павлова '''''Урыстәыла жәлар рартистцәа''''' * Алеқсандр Ветров * Надежда Грачиова * Владимир Никонов * Нина Семизорова * Ольга Ченчикова, Урыстәыла Аҳәынҭқарратә премиа алауреат '''''Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артистцәа''''' * Алеқсандр Петухов * Валери Лагунов * Виктор Барыкин * Иан Годовски * Иулиана Малхасианц '''Адирижиорцәа''' [править | править код] Адирижиор Хада, амузыкатә напхгаҩы — Туӷан Сохьиев, Нхыҵ Уаԥстәыла –Аланиа ареспублика Жәлар рартист. * Владимир Андропов, Урыстәыла Жәлар рартист * Алексеи Богорад * Павел Клиничев * Павел Сорокин, Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артист == Ахылаԥшҩцәа == Большои театр ахылаԥшратә совет анагӡаратә комитет Ахада Александр Будберг: «Ҭоурыхла уахәаԥшуазар, Большои – аурыс аҳратәратә театрқәа ирҭынхоуп. Ас еиԥш зымҽхак ҭбааз, ари аҩыза амегапроект анагӡарагьы зылшоз аҳәынҭқарра акәын. Иусуповаа роума, Шереметиеваа роума, иара убасгьы актәи аурыс капитализм аамҭа иаҵанакуаз амагнатцәа дарбанзаалак ас еиԥш иҟоу ак аҟаҵара рылшомызт. ХХI-тәи ашәышықәсазы аҭагылазаашьа аҽаԥсахит: гәыԥҩык амеценатцәа рҽеидыркылеит Большои ацхыраара азыҟаҵаразы. Иара убасалагьы 2001 шықәса рзы ицәырҵит Большои театр Ахылаԥшратә совет». 2006 шықәса лаҵара инаркны 2018 шықәса ԥхынҷкәын аҟынӡа ахылаԥшратә совет хантәаҩыс дыҟан Урыстәылатәи афедерациа Аҳәынҭқарратә Дума Ахантәаҩы актәи ихаҭыԥуаҩ Алеқсандр Жуков, уи ихаҭыԥуаҩыс – иахьа жәларбжьаратәи акультуратә усеицзура аганахьала Урыстәылатәи афедерациа апрезидент ихаҭарнакс иҟоу – Михаил Швыдкои. Ахылаԥшҩцәа рсовет ацхыраара ҟанаҵеит атеатр апроектқәа ирацәаны ралыршаразы. Урҭ рхыԥхьаӡараҿы иҟоуп Большои театр аҭоурыхтә хыбра ареставрациа азура, аопера «Руслани Лиудмилеи», абалет «Ицәоу аԥшӡа», аопера «Ахәлыԥҵыс», абалет «Париж амцабз», аопера «Ас-ҭыԥҳа», абалет «Тарантелла», абалет «Золушка», абалет «Ромеои Џьулеттеи» рықәыргылара. Иара убас ахылаԥшратә совет хәҭакала афинанстә цхыраара ҟанаҵеит Большои театр агастрольқәа Париж рымҩаԥгараҿы, Бетховен изал аҿы «Акамертә хәылԥазқәеи» асимфониатә концертқәеи рциклқәа рымҩаԥгараҿы, Маиа Плисецкаиа илызку афестиваль амҩаԥгараҿы. 2018 шықәса инаркны ахылаԥшратә совет хантәаҩыс дыҟоуп  Андреи Костин. == Ихаарҭәаау афактқәа == * Астилизациа зызу атеатр ахыбра асахьа - Москватәи акондитертә фабрика «Красный Октиабрь» иҭнажьуа аконфеҭ «Вдохновение» ацәаҿы; П.А.Бабаев ихьӡ зху Москватәи акондитертә фабрика иҭнажьуа адесерттә шоколад «Вдохновение» ацәаҿы. * Атеатр шьақәыргылоижьҭеи 240 шықәса аҵра иазкны Google иаԥнаҵеит логотип-дудл. * Большои театр асахьа анырҵеит Москва асахьа зынҵаны 1995 шықәса раахыс «Урыстәылатәи ақалақьқәа» рсериаҿы иҭыҵуа аурыс банкнота: аденоминациа ҟалаанӡа уи – 100 000 мааҭ иҟаз банкнотан, уи ашьҭахь – 100 мааҭк. Иара убри аамҭазы 100 мааҭк ицо абанкнота аҭыжьраан ианҵоу Аполлон иквадрига асахьеи иреалтәу аскульптуреи рыбжьара аграфикатә еиқәымшәарақәа ҟаҵан. * Большои театр асахьа рнуп СССР-и Урыстәылеи рпочҭатә маркақәа акыр ==Алитература== *Большой театр Союза ССР. Опера. Балет. — М., 1958. *Волков С. Большой театр. Культура и политика. Новая история. — М., 2018. *Государственный ордена Ленина академический Большой театр Союза ССР. — М., 1947. *Грошева Е. А. Большой театр СССР в прошлом и настоящем. — М., 1962. *Дмитриев Н. Оперная сцена Московского императорского театра. — М., 1897. *Зарубин В. И. Большой театр. — М.: Московский рабочий, 1990. — 65, [16] с. — (Биография московского дома). — 60 000 экз. — ISBN 5-239-00764-0. *Зверев Вячеслав. Московская антреприза Михаила Меддокса // Промышленные ведомости : газета. — 2006. — Февраль (№ 1—2). *Зодчие Москвы времени эклектики, модерна и неоклассицизма (1830-е — 1917 годы): илл. биогр. словарь. — Гос. науч.-исслед. музей архитектуры им. А. В. Щусева и др.. — М.: КРАБиК, 1998. — С. 77. — 320 с. — ISBN 5-900395-17-0. *Ларичев Егор. Империя получила Большой // Московское наследие : журнал. — М.: Департамент культурного наследия города Москвы, 2011. — № 16. — С. 3—5. *Либсон В. Я., Кузнецова А. И. Большой театр СССР: История сооружения и реконструкции здания. — М.: Стройиздат, 1982. — 136 с. *Либсон В. Я., Домшлак М. И., Аренкова Ю. И. и др. Кремль. Китай-город. Центральные площади // Памятники архитектуры Москвы. — М.: Искусство, 1983. — С. 483—484. — 504 с. — 25 000 экз. *Привалов Александр. Об акустике Большого театра // Эксперт. — № 37 (918). — 2012. — 17 сентября. *Тайны и легенды большого театра: Очерки. — М.: Спецкнига, 2011. — 592 с. — ISBN 978-5-91891-078-8. *Уманский, А. М. Большой Петровский театр // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907. *Хрипунов Ю. Д. Архитектура Большого театра / Науч. ред. В. Е. Быков. — М.: Госстройиздат, 1955. — 248 с. *Чулаки М. Я был директором Большого театра. — М: Музыка, 1994. — 135 с. — ISBN 5-7140-0469-8. *Шавердян А. Большой театр СССР. — М., 1954. *Янковский М. Ф. И. Шаляпин. — М.;Л.: Музгиз, 1951. — 128 с. *Янковский М. Шаляпин и русская оперная культура. — М., 1947. ==Азхьарԥшқәа== * {{cite web |url=https://www.bolshoi.ru/ |title=Официальный сайт Большого театра |format= |website= |publisher= |accessdate=2017-11-25 |ref=Официальный сайт}} * {{cite web |url=https://www.bolshoi.ru/about/hist/history/ |title=История Большого театра – Официальный сайт Большого театра |accessdate=2017-11-25 |ref=История Большого театра}} * [http://vk.com/bolshoitheatre Официальная страница в ВКонтакте] * [http://www.kommersant.ru/doc.aspx?DocsID=351356 Обзор «Большой театр — паразитический нарост, не имеющий художественной ценности» в журнале «Коммерсантъ-Власть»] * [http://vtbrussia.ru/culture/gabt/ Проект ВТБ — «Большой театр» ] * [https://web.archive.org/web/20090122065238/http://ogoniok.com/archive/2000/4662/35-44-51/ Интервью в журнале «Огонёк» с костюмером Большого театра А. Н. Смирновым] * [https://web.archive.org/web/20111030202212/http://www.kopachev.com/GabT/new_gabt.html Большой театр после реставрации. Сферическая панорама.] * [https://web.archive.org/web/20120828012455/http://restlook.ru/places/attractions/gosudarstvennyy-akademicheskiy-bolshoy-teatr-rossii/ Виртуальный тур — от «RestLook» ] * [http://vtbrussia.ru/culture/gabt/ivan/virtual/vtour/ Виртуальный тур — костюмы постановки балета «Иван Грозный» — от ВТБ] * [https://www.google.com/culturalinstitute/asset-viewer/%D0%BC%D1%83%D0%B7%D0%B5%D0%B9-%D0%B1%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%88%D0%BE%D0%B3%D0%BE-%D1%82%D0%B5%D0%B0%D1%82%D1%80%D0%B0/uQElUd0jgV2jeg Онлайн экскурсия. Виртуальный 3D тур по ГАБТ — от «Google» ] * [https://www.google.com/culturalinstitute/collection/bolshoi-theatre Цифровые выставки музея ГАБТ — от «Google»] * [http://www.kommersant.ru/doc.aspx?DocsID=1323762 Евгений Жирнов. Ненавидят, презирают, не уважают дирекцию.] // «Коммерсант», 1 марта 2010. * [https://www.youtube.com/watch?v=Vmo4lQLExPo Лидия Глебовна Харина. История Большого театра.] // Радио Маяк. 9 нояб. 2016 г. * [https://svyazepoh.ru/izdatelskie-proekty/bolshoj-teatr-i-muzej-1918-2018.html Большой театр и Музей. 1918—2018] {{Асаит архивтәра|url=https://web.archive.org/web/20200928143906/https://svyazepoh.ru/izdatelskie-proekty/bolshoj-teatr-i-muzej-1918-2018.html |date=2020-09-28 }} {{Авторитет змоу адыррақәа}} [[Акатегориа:Москва]] rfbkjx0s2rgeh68g9ynedyqkmbgbitd 153540 153537 2025-06-22T16:13:16Z Fraxinus.cs 8381 + 6 категориақәа; ±[[Акатегориа:Москва]]→[[Акатегориа:Атеатр ду]] [[ВП:HC|HotCat]] ацхыраарала 153540 wikitext text/x-wiki {{Акарточка ахьымҩаԥысуа аҭыԥ}} [[Афаил:Moscow-Bolshoi-Theare-1.jpg|мини|Атеатр ду]] '''Урыстәылатәи Аҳәынҭқарратә академиатә Театр Ду''', '''''Большои театр''''', '''''Урыстәылатәи Атеатр ду''''', ма иркьаҿны '''''Атеатр ду''''' ({{lang-ru|Государственный академический Большой театр России}}) — [[Урыстәыла]] иреиҳаӡоу атеатрқәа иреиуоуп, иара убас адунеи аҿы зегь реиҳа зҵакы ҳараку аопереи абалети ртеатрқәа ируакуп. Атеатр ахыбрақәа ркомплекс гылоуп Москва агәҭаны, Атеатр ашҭа аҟны. Атеатр ду, уи амузеи, аҭоурыхтә сцена ахыбра – афедералтә ҵакы змоу Урыстәыла жәлар ркультуратә ҭынха иаобиектуп. == Аҭоурых == Аханатә ари атеатр хатәын, аха 1794 шықәса нахыс иказентәны, Атеатр маҷи (Малыи театри) иареи еидҵаны, иаку аимператортә театрқәа рытруппа ҳәа ахьӡҵаны иҟарҵеит. Аамҭала Москватәи атруппа астатус аҽаԥсахуан: уи зны Москватәи аинрал-губернатор инапхгара ашҟа ииасуан, нас еиҭа – Петербургтәи адиректорра анапхгарахь. Уа иҟан 1917 шықәсазы ареволиуциа ҟалаанӡа. Усҟан амазарақәа зегьы анмилаҭыртә ашьҭахь, Малыи- Большои захьӡыз атеатрқәа зынӡа еидырхит. Акыршықәса Москва атеатртә культура аҭоурых зегьы зыдҳәалаз Атеатр ду акәын. === Пиотр ихьӡ зху (петровский) атеатр — Меддокс итеатр === Атеатр аҭоурых хацыркын ҳәа ирыԥхьаӡоит 1776 шықәса хәажәкыра 17 (28) инаркны. Абри арыцхә азы агуберниатә прокурор аҭауад Пиотр Уасил-иԥа Урусов аимператорԥҳәыс Екатерина Аҩбатәи лыҟнытә азин иҭан «иарбан хкызаалак атеатртә қәгыларақәа, иара убас аконцертқәеи, авокалқәеи, амаскарадқәеи … рымазаара». Аҭауад нап аиркит атеатр аргылара. Уи иахьгылаз аҭыԥ Петровка (аӡиас Неглинка арыӷьарахьтәи агаҿаҟны) инахьыӡшьаланы, Пиотр ихьӡ зху (Петровский) атеатр ҳәа ахьӡырҵеит. Урусов итеатр аартра ҟалаанӡа иблит. Уи ашьҭахь аҭауад ари ахыбра икампанион, англызтәи анаплакҩы Маикл (Михаил) Меддокс ииҭеит. Хаҭала Меддокс инапхгарала, архитектор Христиан Розберг ипроект ала, 1776-1789 шықәсқәа рзы иргылан Пиотр ихьӡ зху атеатр Ду. (Большой Петровский театр). Атеатр ргылан амҩаду Петровка алагамҭаҿы, убри азы Пиотр ихьӡ зху ҳәа хьӡыс иаҭан. Акәша-мыкәша ирацәан ихарабӷьараны иргылаз ахыбрақәа. Хәымз рыла иргылан х-еихагылак змаз, ахаҳә шкәакәа ахәҭақәак алаԥсаны ақьырмыттә хыбра. Меддокс уи аргылара иақәирхарџьит раӡнытә ԥарала 130 нызықь мааҭ. Уи иазԥхьагәаҭаз ахарџьынҵа аасҭа 50 нызықь мааҭ рыла еиҳан. Атеатр ныҳәаҵас аартра мҩаԥысит 1780 шықәса ԥхынҷкәынмза 30 рзы. Атеатр иаман (1) зықьҩык ахәаԥшцәа зкуаз апартери, аиарусқәа хԥеи, аложақәеи, «ҩ-лашаракны иҟаз амаскарадтә зали», «амацасратәи», иара убас ауада ҷыдақәеи. 1788 шықәсазы атеатр иаҿакны иҟарҵеит игьежьыз амаскарадтә (асабраданыҳәатә) зал – «Ротунда». Даҽа хыҵхырҭақәак рыла, азал иакуан 880-ҩык аҭааҩцәа» «Атеатр аҿы иҟан зықьҩык ахәаԥшцәа зкуаз, аложақәа змаз аиарусқәа ԥшьбеи иҭбааҭыцәыз агалереиақәа ҩбеи. Апартер аҿы иҟан зганқәа аркыз атәарҭақәа зыҩнагылаз ацәаҳәақәа ҩба. Уамашәа иԥшӡаны, мазара дула ирҩычаз аложақәа хышә – зқьы мааҭ, инеиҳангьы иаԥсан. Апартер аҿы абилеҭ 1 мааҭк иаԥсан. Атеатртә зал 800-ҩык ахәаԥшцәа акуан. Иара убриаҟара ахәаԥшцәа рҭыԥ агалереиақәа рыҿгьы иҟан». Пиотр итеатр Меддокс ианитәыз аамҭазы раԥхьатәи 14 шықәса иалагӡаны араҟа иқәыргылан 424 аоператәии абалеттәии спектакльқәа. 1794 шықәсазы Меддокс ифинанстә ҭагылазаашьа ауадаҩра иахҟьаны атеатр аҳәынҭқарра иаиҭар акәхеит; уи нахыс атеатр Аимператортә театрны иҟалеит. Пиотр ихьӡ зху Меддокс итеатр 25 шықәса игылан – 1805 шықәса жьҭаарамза 8 рзы ахыбра блит. Хышықәса атруппа Москватәи амалуаа рхатә ҩынқәа рҿы аспектакльқәа ықәдыргылон; аамҭак азы аспектакльқәа мҩаԥысуан Моховаиеи Большаиа Никитскаиеи ркәакь аҿы игылаз Пашковаа рынхарҭаҟны, ахыбра аҩадатәи аган аҿы. (Ашьҭахь уи еиҭашьақәыргыланы, уа ауниверситет иатәыз ашьаҳиҭԥҳәыс Татиана лныха ҟаҵан). Атеатр аӷәтәы хыбра ҿыц Арбат ашҭаҿы иргылеит К.И.Росси. Атеатр иаман апартер, абенуар, х-иарускны иҟаз аложақәеи, араиоки. Уи атеатр аҿы уамашәа акустика бзиан, аинтериерқәа ҩычан асахьаҭыхҩы М.И.Скотти инапала. Анкьа узылымсуа аҳәынҵәа зқәыз ашҭа еиҟаратәны, ахаҳә ықәырҵеит, атеатр аԥхьа ашәҭбаҳча ҟарҵеит. Ԥшьышықәса аус зуз атеатр ахыбра 1812 шықәсазы Москва абылра ду аныҟаз инеиқәыблаа ицеит. Уи ашьҭахь атеатр ҭыԥс иааннакылеит Знаменка амҩаду аҿы иҟаз Апраксин иҩны. Уи ргылан 1792 шықәсазы архитектор Ф.Кампорези ипроект ала. Апраксин иҩнаҿы атеатртә хыбра ҭшәан, иманшәаламызт, акреслақәа рцынхәрас ахәаԥшцәа рзал аҿы игылан ачоуҳа џьаџьа зыхҟьаз аҟәардәқәа. Пиотр итеатр уа иҟанаҵгьы изныкымкәа абылрақәагьы ирықәшәахьан. === 1812 шықәсатәи аибашьра ашьҭахь. === [[Афаил:Москва._Большой_театр_в_1839_Раффе_Дюранд,грав.1845г_v1_1.7eb98fc7f366_e1.jpg|мини|Большои театр 1839 шықәсазы, 1840-тәи шш. агравиура.]] [[Афаил:Bolshoy_Teatr.jpg|мини|Атеатр Ду. Агравиура 1830 шықәсазтәи асахьала.]] 1816 шықәсазы Москва аргыларазы акомиссиа ирыланаҳәеит атеатр ахыбра ҿыц аргыларазы аконкурс. Уи алахәразы ихымԥадатәиу ԥҟараны ишьақәдыргылеит ихыблааны инхаз Медокс итеатр аҭӡамц аргылара иахәҭакны аҟаҵара. Ари аконкурс рҽаладырхәит Л.Диубуи, Д. Жилиарди, Ф.Кампорези, П.Гонзаго, А.Н. Бокариов уҳәа егьырҭ идыру архитекторцәагьы, аха урҭ рпроектқәа акгьы рыдрымкылаӡеит. Аҩынтәтәи аконкурс аан аԥыжәара аиуит Аимператортә сахьаҭыхратә академиа апрофессор А.А.Михаилов ипроект. Аха Михаилов ипроект ахә ҳаракцәоуп ҳәа ирыԥхьаӡеит, насгьы уи зыргылара игәы иҭеикыз ахыбра иаҵанакуаз амҽхак адура иахҟьаны, акәша-мыкәша игылаз ахыбрақәа изрышьашәалахомызт. Апроект ирҿыцны аҟаҵара идырҵеит архитектор О.И.Бове. Уи Михаилов икомпозициа ашьаҭақәа ишынеибакәу еиқәирхеит, аха акыр еиҵеитәит ахыбра аизышәарақәа, аура 41 метра аҟынтәи 37 метра аҟынӡа еиҵеитәит, иара убас адәахьтәии аҩныҵҟатәии аҩычарақәа рҿы имаҷымкәа аиҭакрақәа алаигалеит. 1817 шықәсазы ишьақәырӷәӷәаз Москва аргыларазы аплан хада аидеиа аус адызулаз Бове игәҭакы ала, атеатр ҟалар акәын Аџьынџьтәылатә еибашьраҿы игаз аурыс жәлар риааира ахьӡ-аԥша шьҭызхуа ампиртә қалақь-ныхабаа иакомпозициатә центрны. Атеатр адура инаҵшьны иунарбоит уи аԥхьа иҟаҵоу зкәакьҭа иашоу Ашҭа ԥшӡа ду. 1820 шықәсазы уи Петровтәи ҳәа ахьӡын, аха иаарласны Атеатр ашҭа ҳәа иԥсахын. Бове Михаилов ипроект амҽхак ашҭа иашьашәаланы иҟаиҵеит, уи Аполлон иквадрига ахәаԥшцәа рышҟа иааирҳәит. Атеатр ахыбра апроект шьақәырӷәӷәан 1821 шықәса абҵара 10 рзы; уи шьақәдырӷәӷәаанӡагьы Бове иазгәеиҭаз иплан ала нап аиркит афундамент аҭарҭәара, иблыз ахыбра ауасхыр ахәҭақәакгьы еиқәырханы. Атеатр аартын 1825 шықәса жьырныҳәа 6 (18) рзы М.А.Дмитриев иажәеинраалақәа ирылхыз апролог «Амузақәа рныҳәа» ала. Амузыка - Ф.Е.Шольц, А.Н.Верстовски, А.А.Алиабев. Ақәыргыламҭа асиужет аҿы аллегориатә формала еиҭаҳәан Урыстәыла агении, амузақәеи, иареи рҽеидкыланы,иблыз Петровтәи Меддокс итеатр ахыжәжәарақәа рҭыԥан ишаԥырҵаз атеатр ҿыц. Арольқәа нарыгӡон иреиӷьыз Москватәи актиорцәа: Урыстәыла агени – атрагик П.С.Мочалов, Аполлон – ашәаҳәаҩ Н.В.Лавров, амуза Терԥсихора – Москватәи атруппа акәашаҩ хада Фелицата Гиуллен-Сор. Антракт ашьҭахь идырбан Ф.Сор имузыка ала иқәыргылаз абалет «Сандрилиона» («Золушка») . Аспектакль ықәдыргылеит абалетмеистерцәа Ф.-В. Гиуллен-Сори И.К.Лобанови. Ақәыргыламҭа Моховои атеатр аҟнытә атеатр ҿыц ашҟа ииаган . Адырҩаҽны аспектакль еиҭадырбан. Еиқәханы иҟоуп атеатр аартра иазкыз С.Аксаков игәалашәарақәа: «Ихыблаа-ҿыблааз ажәытә хыжәжәарақәа иргәылиааны ицәырҵыз Пиотр итеатр Ду … саршанхеит сара… Иблахкыгоу ахыбра ду, сара зегь реиҳа бзиа избо аҟазара иазку, уи адәахьтәи аԥшра мацарагьы саргәырӷьеит уамашәа, сгәы хыҭ-хыҭуа сҟанаҵеит». В.Одоевски иакәзар, аартраан идырбаз абалеттә спектакль даршанханы, уи ақәыргыламҭа абас дахцәажәон: «Акостиумқәа еилаарцыруа, адекорациақәа рыԥшӡара, ажәакала, атеатртә хазынарақәа зегьы - апролог аҿы еиԥш, араҟагьы рҽеизыргеит». [[Афаил:Fire_of_the_Imperial_Bolshoi_Theatre_in_Moscow_on_March_11,_1853.jpg|мини|1853 шықәсазтәи абылра. Алитографиа.]] 1842 шықәсазы атеатр анапхгара аиасит аимператортә театрқәа Петербургтәи адиреқциа ашҟа; Петербургынтәи Москваҟа иааган аоператә гәыԥ, Москватәи атеатртә усҳәарҭа хадас дарҭеит, 1859 шықәса аҟынӡа уи аҭыԥ аанызкылоз, еицырдыруа акомпозитор А.Н.Верстовски. Архитектор А.С.Никитин ипроект ала, 1843 шықәсазы иалыршан атеатртә хыбра аиҭашьақәыргалара ду – абарҵаԥшьы аионтә капительқәа Ерехтеионтә хкы еиуоу ала иԥсахит, еиҭашьақәиргылеит аложақәа ргантә цәаҳәақәеи, акулурақәеи, ариер-сцена ахьцәырҵыз асценатә хәҭеи. 1853 шықәса хәажәкыра 11 (23) рзы атеатр блит; мшқәак абылра иаҿыз ахыбра аҟнытә еиқәхаз ахаҳә иалхыз уи адәахьтәи аҭӡамцқәеи абарҵаԥшьы агәашьыркреи роуп. === А.Кавос ипроект ала иҟаҵаз аиҭашьақәыргылара === [[Афаил:Большой_театр_1883.gif|мини|Н. А. Наидионов ифотоҭыхымҭа, 1883 шықәса]] Атеатр аиҭашьақәыргыларазы еиҿкааз аконкурс иалархәын архитекторцәа Констанити Тон, А.С.Никитин, Александр Матвеев, иара убас Аимператортәи атеатрқәа рархитектор хада Альберт Кавос. Аиааира агеит Кавос ипроект; атеатр шьақәыргылан хышықәса рыҩныҵҟала. Атеатр аҭаӡареи апланркреи раӷьырак еиқәырхан, аха Кавос маҷк аҟара ишьҭихит ахыбра аура, иԥсахит аизышәарақәа, иара убас афасадқәа заатәи аеклектикатә стиль ала иҩычаны, ишынеибакәу иԥсахит архитектуратә декор. Абылра аан иқәыццышәаа ицаз ашҟәа иалхыз Аполлон искульптура ацынхәрас аҩналарҭатә барҵаԥшьы ахыхь иқәыргылан Пиотр Клодт иусумҭа аџьаз иалхыз аквадрига. Афронтон аҿы иқәыргылан ҩ-хык зхагылоу ауарба – Урыстәылатәи аимпериа аҳәынҭқарратә герб. Атеатр иҿыцны иаартын 1856 шықәса нанҳәа 20 рзы Беллини иопера «Апуританцәа» ала. === XX ашәышықәса === [[Афаил:Bolshoi1930s.png|слева|мини|Атеатр Ду 1930 шықәсазы Москва.]] [[Афаил:Bundesarchiv_Bild_102-13138,_Moskau,_Bolschoi-Theater.jpg|мини|Атеатр Ду 1932 шықәсазы.]] 1918 шықәса нахыс Атеатр Ду академиатә ҳәа ахьӡ анашьан. Октиабртәи ареволиуциа ашьҭахь шықәсқәак атеатр анаҩстәи аразҟы иазкны аимак-аиҿакқәа еихсыӷьуамызт; Ленин инаиркны, аӡәырҩы уи арктәуп ҳәа ирыԥхьаӡон. Ари азҵаараҿы 1922 шықәсазы ӷәӷәала ичмазаҩхаз Ленин активла иҿагылан иара убри ашықәсан Урыстәыла Ацентртә комитет маӡаныҟәгаҩ Хадас иҟаҵаз Сталини, аҵаралашара жәлартә комиссарс иҟаз Анатоли Луначарскии, иара убас Урыстәылазегьтәи ацентртә комитет ахантәаҩы Михаил Калинини. 1922 шықәсазы Урыстәылатәи Ацентртә анагӡаратә комитет Апрезидиум ишьҭнахит атеатр аркра анхамҩатә хәарҭара алам ҳәа ақәҵара . 1921 шықәсазы еицырдыруа москватәи архитекторцәа А.В.Шьчусев, И.П.Машков,С.Ф.Воскресенски, И.В.Жолтовски уҳәа злаз акомиссиа игәарҭеит атеатр ахыбра. Акомиссиа алахәылацәа еицҿакны иазааит ахәаԥшратә зал аҿы акоридорқәа рхыгьегьақәеи иара ахәаԥшратә зал зегьы шьаҟас иамоу аҭӡамц хыгьежьааи рҭагылазаашьа даара ишыбааԥсу. 1921 шықәса нанҳәа-цәыббра рзы И.И.Рерберг инапхгарла, уи аҭӡамц арыӷәӷәаразы аусурақәа ирылагеит. Урҭ ҩышықәса ицон. 1928 шықәсазы ахәаԥшцәа чынла риерархьиа ақәгаразы архитектор П.А.Толстых иԥсахит ахыбра ахәаԥшратә зал ацәаҳәақәа рмардуанқәа. 1920-тәи ашықәсқәа рыгәҭаны Аполлон иквадрига асахьа зныз аԥарда рыԥсахит Ф.Ф.Фиодоровски иҭыхымҭала иҟаҵаз аԥардала.   1941 шықәса рашәара 22 рзы Большои театр афилиал аҿы (Атеатр Ду 1941 ш. 15.04. инаркны аиҭашьақәыргылара иаҿын) имҩаԥысит Гуно иопера «Ромеои Џьулеттеи» апремиера. Уаҟа Ромео ироль наигӡеит Сергеи Лемешев. Азал ҭәын. Аџьынџьтәылатә еибашьра Ду аамҭазы – 1941 ш. жьҭаара инаркны 1943 ш.ԥхынгәынӡа Атеатр Ду Куибышев аевакуациаҿы иҟан. Уаҟа иқәыргылан аспектакльқәа «Евгени Онегин», «Амшынҟызқәа рӡиа», «Травиата», Аида», «Кармен», «Аԥсатә ԥҳәыс («Пиковая дама»), «Вильгельм Телль». 1942 ш. хәажәкыра 5 рзы имҩаԥысит Шостакович '''''Абыжьбатәи исимфониа''''' раԥхьаӡатәи анагӡара.Уи аамҭазы атеатр аколлектив идырҳауаз аԥарақәа шамахамзар зегьы активла аҳәынҭқарратә тәылахьчара афонд иаларгалон. Уи иабзоураны Сталин иҟнытә аџьшьара рыҭан. Аевакуациаҿы ианыҟаз артистцәеи амузыкарҳәаҩцәеи нхон ақалақь аҿацәаҿ ирзалырхыз, иарбанзаалак ҩнымаҭәак зыҩнагыламыз, иҭацәыз ашколтә хыбраҿы. 1955 шықәсазы атеатр асценаҿы иҿыцны ицәырҵуеит 50 шықәса асцена ҩычаҩ хадас иҟаз Ф.Ф.Федоровски ипроект ала инагӡаз, «ихьтәу» ҳәа ахьӡ зырҭаз, аҭабырс'''а''' иалхны иҟаҵаз аԥарда ԥшӡа. Атеатр Ду аиҭашьақәыргылара ашьҭахь ареставрациа зызуз, маҷкгьы аиҭакрақәа зықәшәаз ( иԥсахын агерби анҵамҭақәеи) уи аԥарда дырҩегьых атәыла атеатр хада арԥшӡеит. 1976 шықәса инаркны 1991 шықәса аҟынӡа атеатр официалла «Ҩынтәны Ленин иорден занашьоу Асоветтә Еидгыла академиатә Театр Ду» ҳәа ахьӡын. === XXI ашәышықәса === ==== Асцена ҿыц ==== [[Афаил:Inside_Moscow_Bolshoi_Theatre.jpg|мини|Ахәаԥшцәа рзал аиҭашьақәыргылара аҟынӡа, 2005 шықәса]] Атеатр Ду Асцена Ҿыц ҭыӡҭыԥс иамоуп: Большаиа Дмитровка амҩа, 4 аҩны, арг.2.ф. Уи 879 ҭыԥ амоуп. Аргылара иаҿын 1995 шықәса инаркны 2002 шықәсанӡа. Иргылоуп ауада рацәа змаз аҭоурыхтә ҩынқәа рҭыԥан.Ахәаԥшратә зал аплафон аҩычараҿы ахархәара рызун Зураб Ҵереҭели иредақциала иҟаҵаз Леон Бакст иескизқәа. Асцена Ҿыц аартын 2002 шықәса абҵара 29 рзы Н.А.Римски-Корсаков иопера «Асҭыԥҳа» ала. Асцена Хада аиҭашьақәыргылара ианаҿыз аамҭазы (2005-2011 ш.ш.) араҟа акәын иахьынарыгӡоз Атеатр Ду аоператәии абалеттәии арепертуар зегьы. Ҳаамҭазы Асцена Ҿыц аҟны инарыгӡоит Большои театр арепертуар аҟнытә аспектакльқәа, иара убас араҟа имҩаԥыргоит Урыстәылатәиқәа ирҷыднагьы, атәым ҳәынҭқаррақәа рҟынтә атеатртә коллективқәа ргастрольқәа. ==== 2005-2011 шықәсқәа рызтәи аиҭашьақәыргылара ==== 2005 шықәса ԥхынҷкәын 1 азы Большои театр Аҭоурыхтә сцена аиҭашьақәыргыларазы иаркын. Уи раԥхьа 2008 шықәса азы ахыркәшара азԥхьагәаҭаны ирыман. Аркра аламҭалазы Асцена хадаҿы аҵыхәтәаны идырбан Мусоргски иопера «Борис Годунов» ((2005 ш.рашәара 30). Аиҭашьақәыргылара аламҭалазы имҩаԥыргоз азыҟаҵаратә усурақәа аамҭа рацәаны иргеит. Урҭ ирылҵшәаны аҭоурыхтә хыбра аҟнытә иаанхаз ихадоу х-ҭӡамк роуп – ахаҿратә ҭӡы хадеи агантәқәеи, ауасхыр аҵаҿы 30 метра рҟынӡа иҵаулаз ажра ду ҭыжаан. Атеатр аартын 2011 шықәса жьҭаара 28 рзы аопереи абалети рартистцәа злахәыз Дмитри Черниаков иқәыргыламҭа агала-концерт ала. Аханатә излаадыртырц ргәы иҭаз Д.Черниаков иқәыргыламҭа Глинка иопера «Руслани Лиудмилеи» ахәаԥшцәа идырбан абҵара 2 рзы. Аиҭашьақәыргылара аан Ахәаԥшцәа рзал аҿы аҭыԥқәа рхыԥхьаӡара иагырхан – 2155 рыҟнытә 1740 рҟынӡа. Цәыббрамза 2009 рзы аиҭашьақәыргылара иазыԥҵәаз аԥарақәа иашамкәа рныхра иазкны Урыстәылатәи СКП ашьаус хацнаркит. Большои театр аиҭашьақәыргылара иаҿнаҵы уи иазыԥҵәаз ахарџь 16-нтә иазҳаит. Усҟан акультура министрс иҟаз А.А.Авдеев иажәақәа рыла, хәажәкыра 2011 рзы уи 20 млн.мааҭ(500 млн €) еиҳахеит. Уи зыхҟьаз ҳәа мзызс иааргоз, раԥхьа иргыланы, ацементи ақьырмыти рыхә ахьхалаз акәын. 2012 шықәса жәабран 14 рзы Урыстәылатәи Аԥхьаӡаратә палата ишанарбаз ала, «Атеатр Ду аиҭашьақәыргылара иахҭынҵан 35,4 млрд мааҭ, иазԥхьагәаҭаз 37 млрд ацынхәрас, уи ахарџьнҵатә хәыԥса аҟнытә 95,5 процент ҟанаҵоит. === Ҳаамҭазтәи аҭоурых === Атеатр Ду, ахаҿратә ган. 2019 шықәса. 2009 шықәса инаркны, Александр Ведерников адирижиор хада иҭыԥ анынижь нахыс, атеатр музыкатә напхгаҩцәас иаиуит акомпозитор Леонид Десиатникови (2009-2010) адирижиор Васили Синаискии (2010-2013). 2014 шықәса жьырныҳәазы атеатр дирижиор хадаси музыкатә напхгаҩыси дҟаҵан Ҭуӷан Сохьиев. 2013 шықәса ԥхынҷкәын нахыс Атеатр Ду адиректор Хада иҭыԥ ааникылоит Владимир Урин. 2013 шықәсазы Атеатр Ду аҿы ишьақәыргылан анемецтә аорӷанргыларатә фирма «Глаттер-Гиоц» иҭнажьыз аԥсыԥтә орӷан. Уи Атеатр Ду аҭоурых аҩныҵҟа аԥшьбатәи орӷанын. 2016 шықәса ԥхынҷкәын азы, аиҭашьақәыргылара хыркәшеижьҭеи хәышықәса аҵра иазкны, агәыԥ «Суммеи» Москва анапхгара акультуратә ҟәшеи рыцхыраарала, Атеатр Ду иалнаршеит адәныҟатәи атранслиациақәа рсериа ашьҭра. Урҭ мҩаԥыргон атеатр ахаҿратә ган хадаҿы еибыҭаз, амшцәгьа зԥырхагамхоз иҷыдоу аекранқәа рҟнытә. Ԥхынҷкәын 1-и 2-и рзы идырбан Римски-Корсаков иопера «Аҳ изҳәаны итәоу», ԥхынҷкәын 8-и 9-и рзы имҩаԥысит Џьорџь Баланчин ибалет «Ахьымаҭәақәа». 2020 шықәса хәажәкыразы акоронавирус апандемиа иахҟьаны акарантин аныҟаз аамҭазы Большои театр ихацнаркит «ахьтәы фонд» аҟнытә уаанӡа иҭаҩыз аспектакльқәа рсериа ахатәы официалтә YouTube-канал аҿы онлаин ҳасабла рышьҭра. Раԥхьатәи уахыки-ҽнаки рыла абалет «Амшынҟызқәа рӡиа» 1 млн инареиҳаны ауаа ахәаԥшит. Акарантин аҳәаақәа ирҭагӡаны иара убас еиҿкаан аклассикатә сценеи, аестрадеи, атеатри, акинои риеҵәақәа апандемиа аамҭазы ауаа реиқәырхара иаҿыз аҳақьымцәа ҭабуп ҳәа раҳәо, иҭацәыз азал аҿаԥхьа иқәгыланы имҩаԥыргаз аконцерт. . 2020 шықәса цәыббразы Урыстәылатәи атеатрқәа зегь раԥхьа Большои театр YouTube-канал ианашьан YouTube «Араӡнытә канал». == Акрызҵазкуа арыцхәқәа == * 1776 ш. хәажәкыра 17 (28)   — Атеатр Ду анышьақәыргылаз амш (атруппа аԥҵара) * 1780 ш. ԥхынҷкәынмза 30 — Питор итеатр абылра. * 1805 ш. жьҭаарамза 8  — Пиотр итеатр абылра. * 1806ш. — Атеатр иаҭан Аимператортә ҳәа ахьӡ * 1808 ш. мшаԥымза 13  — Арбаттәи аимператортә театр Ҿыц аартра. * 1812 ш. —  атеатр ахыбра абылра. * 1821—1824 ш.ш. — О. Бове ипроект ала атеатр ҿыц ахыбра аргылара 1825ш. жьырныҳәа 6  — Пиотр итеатр Ду аартра. * 1842 ш. — А. С. Никитин ипроект ала аиҭашьақәыргылара ду. * 1853ш. хәажәкыра 11 — атеатр ахыбра абылра. * 14 мая 1855 — атеатр ашьақәыргыларазы  Альберт Кавос ипроект ашьақәырӷәӷәара. * 1856ш. нанҳәа 20 — Атеатр Ду аартра. * 1888ш. ԥхынҷкәын 16 — М. Мусоргски иопера «Борис Годунов» апремиера. * 1895ш.  — атеатр ауасхырқәа шьаҭанкыла реиҭашьақәыргылара. * 1901ш. жьҭаара 10 — Ф.И.Шалиапин Иван Грозныи ироль ахьынаигӡоз Н.Римски-Корсаков иопера «Ԥсковтәи аҭыԥҳа». * 1917ш. жәабран 28 — Аимператортә театр астатус ахыхра. * 1919ш. лаҵара 4  — атеатр аоркестр раԥхьатәи асимфониатә концерт, адирижиор — Сергеи Кусевицки. * 1919ш. ԥхынҷкәын 7 — ахьӡ аԥсахразы аиҳабыра рыдҵа: Аҳәынҭқарратә академиатә театр Ду (Большои театр). * 1919ш. ԥхынҷкәын 12 — Атеатр Ду аԥыхразы иҟаҵаз аҽазышәарақәа. * 1921ш. жәабран 18 — Бетховен изал аартра. * 1921—1923 ш.ш. - И. И. Рерберг инапхгарала атеатр ахыбра аиҭашьақәыргылара * 1922 ш. жәабран —  Атеатр Ду аусура иацнаҵарц азы ВЦИК Апрезидиум иҟанаҵаз ақәҵара. * 1925 ш. жәабран 1 - Атеатр Ду 100 шықәсахыҵратә ныҳәа азгәаҭара. . * 1935ш. — Д. Шостакович иопера « «Леди Мақбет Мцентәи ауезд аҟнытә» апремиера. * 1937ш. — Атеатр Ду ианашьан раԥхьатәи Ленин иорден. * 1941ш. мшаԥы 15  — ахыбра аиҭашьақәыргылара ахацыркра. * 1941ш. — атеатр Кәыибышевҟа аевакуациа азура. * 1941ш. жьҭаара 28 — атеатр ахыбра абомба ақәҳаит. * 1943ш. цәыббра 26 — атеатр аевакуациа аҟнытә ианыхынҳә ашьҭахь раԥхьатәи аспектакль. * 1948 ш. ԥхынҷкәын 16 — аопера «Борис Годунов» апремиера. Ақәыргылаҩ - Леонид Баратов,   асценографиа - Фиодор Федоровски. * 1955 ш. — Атеатр Ду асценаҿы еицырдыруа «ахьтәы» ԥарда акнаҳара. Апроект автор — Фиодор Федоровски. * 1956 ш. — Атеатр Ду абалеттә труппа раԥхьаӡа акәны имҩаԥнагеит еицырдыруа Лондонтәи агастрольқәа. * 1959ш.  — адунеи зегь еицырдыруа ашәаҳәаҩ Марио дель Монако  Ж. Бизе иопера «Кармен» аҿы Хозе ипартиа наигӡеит. (Кармен — И. Архипова). * 1960ш. — С. Прокофьев иопера «Ауаҩыҵәҟьа изку аповест» адунеизегьтәи апремиера. * 1960-тәи — 1970-тәи ашықәсқәа — ахыбра аиҭашьақәыргылара. * 1961ш.  — Кремльтәи Аизара Дуқәа Рхан аҿы Большои театр иаиуит асцена ҿыц. * 1964 ш. —  Марлен Дитрих лшоу-программа «Marlene Expirience» лыманы Атеатр Ду асцена дықәгылеит. Аԥарда аныларышьҭ ашьҭахь уи асценахь 200-нтә даарыԥхьеит. * 1964 ш. — Иури Григорович Атеатр Ду балетмеистер хадас дҟаҵан. * 1968ш. — Иу. Григорович иқәыргыламҭа А. Хачатуриан  ибалет «Спартак»  апремиера. * 1975ш. — ахыбра аиҭашьақәыргылара ахыркәшара. * 1976ш. — Атеатр Ду 200-шықәсахыҵразы аиубилеитә ныҳәа азгәаҭара. Ианашьоуп аҩбатәи Ленин иорден. * 1982ш. — Иу.Григорович иқәыргыламҭа Д.Шостакович ибалет «Ахьтәы шәышықәса» апремиера. * 1985ш. ԥхынҷкәын 4 — 90 шықәса зхыҵхьаз Марк Реизен  аопера «Евгени Онегин» аҿы Гремин ипартиа наигӡеит, иара убри алагьы  Гиннесс ирекордқәа рышәҟәы данылеит. * 2002ш. абҵара 29 — Атеатр Ду асцена Ҿыц аартра. * 2005ш. ԥхынҷкәын 2 — Атеатр Ду ахыбра аиҭашьақәыргыларазы аркра. . * 1 октября 2011ш. жьҭаара 1 — фышықәсеи хымзи рышьҭахь Атеатр Ду аусура иалагеит. . * 2011ш. жьҭаара 28 — аиҭашьақәыргылара ашьҭахь Атеатр Ду аартра иазку аныҳәамш. . * 2011ш. ԥхынҷкәын 1 — 1948 ш. азы иқәыргылаз аопера «Борис Годунов» аиҭарҿыцра. * 2013ш. лаҵара 14 — «Глаттер-Гиоц» афирма иатәу аорӷан ҿыц аартра иазкны аӡыргаратә концерт. * 2013ш. рашәара 8 — А.Бородин иопера «Аҭауад Игор» апремиера. Ақәыргылаҩ – Иу. Лиубимов. * 2015ш. — И.Демуцки ибалет «Ҳаамҭа афырхаҵа» адунеитә премиера. * 2016ш. жәабран 18 — Д. Шостакович иопера «Катерина Измаилова» апремиера (адирижиор-ақәыргылаҩ Ҭуӷан Сохьиев, арежиссиор-ақәыргылаҩ Римас Туминас). * 2016ш. ԥхынҷкәын 22 — Г.Берлиоз идраматә легенда « Фауст иқәыӡбара»  апремиера (адирижиор-ақәыргылаҩ Ҭуӷан Сохьиев, арежиссиор-ақәыргылаҩ Петер Штаин). == Аорӷан == 1913 шықәсазы Атеатр Ду аҿы иқәыргылан анемецтә фирма «Еберхард Фридрих Валькер», Opus 1738, 26/II/P иҭнажьыз аорӷан. Аха уи еиқәымхаӡеит. 2013 шықәса рзы иқәыргылан анемецтә аорӷанргыларатә фирма «Глаттер-Гиоц» иҭнажьыз аорӷан ҿыц. Аинструмент аибыҭара жьырныҳәазы ихыркәшан, аха раԥхьаӡа акәны аорӷан ҿыц абжьыатеатр иҩныҩит лаҵара 14 рзы, Урыстәылатәи аорӷан арҳәаҩцәеи Атеатр Ду амузыкарҳәаҩцәеи алархәны, ҷыдала имҩаԥгаз агала-ӡыргараҿы.. Москватәи аԥсыԥтә орӷанқәа рыбжьара ари аинструмент арегистрқәа рхыԥхьаӡарала, абжьбатәи аҭыԥ ааннакылоит. Уи шьақәыргылоуп армарахьала асцена апортал ашьҭахь, 10 метрак иҳаракны иҟоу агалереиа ҷыда аҟны. Атрубақәа зегьы амҿтәы корпус аҿы иҵәахуп, хазы амануал атрубақәа́ ажалиузи-ашвеллерқәа рыла иҭаҵәахны иҟаҵоуп. Еиҭаҵуа аорӷантә пульт афымца регистртәи ахәмарратә трактурақәа рыла аорӷан иадҳәалоуп, уи азы аоркестр аҭыԥ аҿы, мамзаргьы асценаҿы иҟазар ауеит. == Арепертуар == Атеатр аус ауеижьҭеи аханатә инаркны араҟа иқәыргылан 800 инареиҳаны аԥҵамҭақәа. Атеатр атруппа раԥхьаӡа акәны иқәдыргылеит Д.Зорин иопера «Аиҭаира»(1777). Иахаану изларгәалашәо ала, ахәаԥшцәа рҿы ақәҿиара ду аиуит М.Соколовски иопера «Аӡлагарахьча – ауды(аҟәыдырԥаҩ), амцҳәаҩ, ақьаӷьариа» (1779). Уи аамҭа ҟәша аан атеатр арепертуар акырӡа еилыӷраан: аурыси италиатәи акомпозиторцәа роперақәа,аурыс жәлар рыбзазара иалху акәашарақәа, абалетқәа-адивертисментқәа, амифологиатә сиужетқәа ирылхыз аспектакльқәа. === XIX ашәышықәса === 1840-тәи ашықәсқәа рзы акомпозитор А.Верстовски ихадаратә усура иабзоураны, атеатр аҿы рҽышьақәдырӷәӷәоит аџьынџьтә опера-водевильқәеи зформа дуу аромантикатә операқәеи. А.Верстовски еиуеиԥшым аамҭақәа рзы амузыкатә хылаԥшыҩс, арпертуар ахылаԥшҩыс, иара убас Москватәи атеатртә усҳәарҭа еиҳабыс аус иуан. Атеатртә ԥсҭазаараҿы акрызҵазкуа хҭысны иҟалеит А.Глинка иопера «Аҳ изы аԥсҭазаара» (1842), «Руслани Лиудмилеи» (1845), А.Адан ибалет «Жизель» (1843) атеатр асценаҿы рықәыргылара. Уи аамҭазы атеатр хырхарҭас ишьҭнахуеит ииашаҵәҟьоу аурыс репертуар, еиҳарак амузыкатә епос аԥҵара. XIX-тәи ашәышықәса аҩбатәи азбжазы абалет аҿы иалкаахеит еицырдыруа ахореограф М.Петипа иусура. Уи Москва иқәиргылеит акымкәа-ҩбамкәа акрызҵазкуа аспектакльқәа, урҭ рахьтә ихҭыс дуны иҟалеит Л.Минкус ирҿиамҭа «Дон Кихот Ламанчтәи» (1869); Уи аамҭазы атеатр арепертуар беиахоит П.Чаиковски иҩымҭақәа рыла: «Ар раԥхьагыла» (1869), «Амшынҟызқәа рӡиа» (1877, абалетмеистер – Вацлав Реизенгер) – аопераҿгьы абалет аҿгьы автор идебиутқәа ракәын; «Евгени Онегин» (1881), «Мазепа» (1884). П.Чаиковски иопера «Черевички» 1887 шықәсазы автор идирижиортә дебиутны иҟалоит. Асцена ашҟа ицәырҵуеит «Амч ду змоу агәыԥ хәыҷ» ҳәа изышьҭаз ахеидкыла иалаз акомпозиторцәа еицырдыруа роперақәа: М.Мусоргски «Борис Годунов» (1888); Н.Римски-Корсаков «Ас-ҭыпҳа» (1893), «Қьырса ауха» (1898); А.Бородин «Аҭауад Игор» (1898). Иара убри аамҭазгьы Большои театр аҿы иқәдыргылоит Џь.Верди, Ш.Гуно, Ж.Бизе, Р.Вагнер уҳәа иара убас егьырҭ аҳәаанырцәтәи акомпозиторцәа рырҿиамҭақәа. === XIX ашә. анҵәамҭеи — XX ашә. алагамҭеи === XIX  XX  ашәышықәсақәа рҳәаа - атеатр ашәҭыкакаҷра иаамҭахеит. Петербургтәи артистцәа аӡәырҩы рҽазыршәоит Атеатр Ду аспектакльқәа рылахәхаразы алшара аиура. Адунеи зегь инарҭбааны иалаҵәоит Ф.Шалиапин, Л.Собинов, А.Нежданова рыхьӡқәа. 1912 шықәсазы Атеатр Ду аҿы Ф.Шалиапин иқәиргылоит М.Мусоргски иопера «Хованщина». Арепертуар иалалоит Римски-Корсаков иоперақәа: «Пан Ар раԥхьагыла», «Моцарти Салиери», «Аҳ изҳәаны итәоу», А.Руденштеин иопера «Демон («Ақаҷаа»), Р.Вагнер - «Анибелунг имацәаз», Леонкавалло, Масканьи, Пуччини роперақәа. Уи аамҭазы С.Рахманинови атеатри активла аусеицура иалагоит. С.Рахманинов икомпозиторра иаҷыдангьы, абаҩхатәра ду злоу оператә дирижиорк иаҳасабала ихы ааирԥшуеит. Уи зҿлымҳарала дазнеиуеит инаигӡо арҿиамҭа астиль аҷыдарақәа, аопера анагӡараҿы илшоит атемпераменттә ҳәааи аоркестртә ҩычареи уамашәа иссирны реилагӡара. Рахманинов адирижиор иусура аиҿкаара акыр ирманшәалоит – убас, иара ибзоураны, уаанӡа аоркестр ашьҭахь, ахәаԥшцәа рҿаԥхьа иҟаз адирижиортә пульт ырхынҳәны, иара аамҭа иашьашәалоу аҭыԥ ахь инаган. Сахьаҭыхратә қәыргылаҩцәақәак раҳасабала, аспектакльқәа раԥҵара рнап алакуп еицырдыруа асахьаҭыхҩцәа, «Аҟазара адунеи» алахәцәа Коровин, Поленов, Бакст, Бенуа, Головин. === Асоветтә аамҭа === 1917 шықәсазтәи ареволиуциа ашьҭахь раԥхьатәи ашықәсқәа рзы, раԥхьа иргыланы, Атеатр Ду ахаҭа аиқәырхареи, анаҩс арепертуар ахьтә иҳәаақәҵоу хәҭак аиқәырхареи рзы иҟаҵаз аҽазышәарақәа рыла иазгәаҭоуп. Убас, аидеологиа аганахьала, акритика рзыруан аоперақәа «Ас-ҭыԥҳа», «Аида», «Травиата», инеизакны Верди ирҿиамҭақәа. Џьоукгьы «абуржуазиатә аамҭа иацәынхоуп» ҳәа иԥхьаӡаны, абалет зынӡа иқәгатәуп ҳәа рыԥхьаӡон. <sup>[''источник не указан 1036 дней'']</sup> . Аха егьа иуадаҩзаргьы, Атеатр Ду аҿы аопера еиԥш, абалетгьы аҿиара иаҿын. Ақәыргыламҭа ҿыцқәа аԥырҵоит ахореограф А.А.Горски, абалеттә дирижиор Иу.Ф.Фаиер – 1919 шықәсазы Москва раԥхьаӡа акәны иқәдыргылоит П.Чаиковски ирҿиамҭа еицырдыруа «Щелкунчик», 1920 шықәсазы ицәырҵуеит «Амшынҟызқәа рӡиа» ақәыргыламҭа ҿыц. Ахореографцәа аҟазараҿы аамҭа иашьашәалоу аформа ҿыцқәа рыԥшаара иашьҭоуп. К.И.Голеизовски иқәиргылеит С.Н.Василенко ибалет «Иосиф Хазына» (1925), Л.А.Лашьчилини В.Д.Тихомирови – Р.М.Глиер ирҿиамҭа иалхны аспектакль «Абларкыга (мак) ҟаԥшь» (1927). Уи ақәҿиара ду аман ахәаԥшцәа рҿы. В.И.Ваинонен иқәиргылоит Б.В.Асафиев ирҿиамҭа иалхны абалет «Парижтәи амцабз» (1933). Аопераҿы еиҳа аԥыжәара рымоуп М.И.Глинка, А.С.Даргомыжски, П.И.Чаиковски, А.П.Бородин, Н.А.Римски-Корсаков, М.П.Мусоргски рырҿиамҭақәа. 1927 шықәсазы арежиссиор В.А. Лосски ибзоурала, ицәырҵуеит «Борис Годунов» аредақциа ҿыц. Убасгьы атеатр аҿы иқәдыргылоит асоветтә композиторцәа роперақәа: - А.И.Иурасовски «Трильби» (1924), С.С.Прокофиев « Х-патырқалк рышҟа абзиабара» (1927). [[Афаил:Hammond_Slides_1956-1958_16.jpg|мини|Атеатр Ду. 1956 шықәса]] Иара убас 20-тәи ашықәсқәа раан ахәаԥшцәа идырбан иреиӷьыз аҳәаанырцәтәи акомпозиторцәа роперақәа: Р.Штраус «Саломеиа» (1925), В.-А.Моцарт «Фигаро ичара» (1926), Џь.Пуччини «Чио-чио-сан (Мадам Баттерфлиаи)» (1925), «Тоска» (1930). («Тоска» ақәыргылараҿы «ареволиуциатә цәаҳәа» инаҵшьны ишазгәаҭазгьы, аспектакль қәҿиарадахеит, ахәаԥшцәа ирыдрымкылаӡеит). [[Афаил:Maya_Plisetskaya-Romeo_and_Juliet-1961.jpg|мини|Маиа Плисецкаиа  абалет «Ромеои Џьульеттеи» аҿы, 1961 шықәса]] 1950-1960-тәи ашықәсқәа рзы ицәырҵуеит аоператә қәыргыламҭа ҿыцқәа: Верди («Аида», 1951, «Фальстаф» 1962); Д.Обер («Фра-Диавало», 1955); Бетховен («Фиделио», 1955); атеатр аусура активла иаднаԥхьалоит аҳәаанырцәтәи артистцәеи, амузыкарҳәаҩцәеи, асахьаҭыхҩцәеи, арежиссиорцәеи - Италиантәи, Чехославакиантәи, Болгариантәи, иара убас Германиатәи Адеомократиатә республика аҟынтәи. Икариера алагамҭазы аамҭа кьаҿк Большои театр атруппа далахәылан Николаи Гиауров. Большои театр аҿы аусура далагоит ахореограф Иу.Н.Григорович. Москватәи асцена ашҟа ииагахоит уи уаанӡа Ленинград иқәиргылаз абалетқәа - С.С.Прокофиев ирҿиамҭа «Ахаҳә шәҭы» (1959), иара убас А.Д.Меликов ирҿиамҭа «Абзиабара иазку алегенда» (1965). 1964 шықәсазы Григорович Большои театр абалет дахагылоит. Уи П. Чаиковски имузыка иалхны иқәыргылаз абалетқәа ҩба - «Щелкунчик» (1966), «Амшынҟызқәа рӡиа»(1969) рредақциа ҿыц ҟаиҵоит, иара убас 1968 шықәсазы иқәиргылоит А.И.Хачатуриан ирҿиамҭа «Спартак». Асахьаҭыхҩы Симон Вирсалаӡеи адирижиор Геннади Рождественскии, артистцәа Владимир Василиеви, Марис Лиепеи, Михаил Лавровскии ралархәрала иаԥҵаз ари аспектакль ахәаԥшцәа аршанхартә еиԥш, ақәҿиара ду аиуит. 1970 шықәсазы уи ианашьан Ленин ипремиа. Атеатр аԥсҭазаараҿы акрызҵазкуа хҭысны иҟалеит Ж.Бизеи Р.К.Шьчедрини рмузыка иалхны кубатәи абалетмеистер А.Алонсо ҷыдала абалерина М.М.Плисецкаиа лзы 1967 шықәсазы иаԥиҵаз ақәыргыламҭа «Кармен-сиуита». 1970-1980-тәи ашықәсқәа рзы М.Плисецкаиеи В.Василиеви цәырҵуеит хореографцәак раҳасабала. М.Плисецкаиа иқәлыргылоит Р.К. Шьчедрин ибалетқәа - «Анна Каренина» (1972), «Аҷныш» (1980), «Аласба зцу аԥҳәыс» (1985), Василиев – абалетқәа С.М.Слонимски «Икар»(1976), К.В.Молчанов «Макбет»(1980), В.А.Гаврилин «Аниута» (1986). Большои театр атруппа лассы-лассы қәҿиара дула инанагӡоит Италиа, Британиа Ду, Еиду Америкатәи аштатқәа уҳәа убас ирацәаны егьырҭ атәылақәа рҿы агастрольқәа. === Ҳазҭагылоу аамҭазы === Ҳазҭагылоу аамҭазы Большои театр аҿы иҟоуп ирацәаны аклассикатә операқәеи абалетқәеи рықәыргыламҭақәа, аха убри аамҭазгьы атеатр иҿыцу аеқспериментқәа рыҟаҵара иашьҭоуп. Абалет аганахьала иаԥырҵеит Д.Шоставкович ирҿиамҭақәа ирылхны аспектакльқәа: «Илашоу акәара» (2003), Абруԥагәа» (2005). Аопера аус адуларазы иаарыԥхьоит еицырдыруа адраматә режиссиорцәеи акинорежиссиорцәеи. Урҭ рхыԥхьаӡараҿы иҟоуп – А.Сокуров, Ҭ.Чхьеиӡе, Е.Ниакрошиус уҳәа егьырҭгьы. Уи аамҭазы имҩаԥыргоит аоригиналтә оператә партитурақәа икьасаны иҟаҵаз арҿеирақәеи, аԥсахрақәеи рҟнытә «ррыцқьара» иадҳәалоу аусурақәа, урҭ автортә редақциақәа ирыздырхынҳәуеит. Убасала иҿыцны иқәыргылаз иреиуоуп Модест Мусоргски иопера «Борис Годунов»(2007), Михаил Глинка иаԥҵамҭа «Руслани Лиудмилеи» (2011). Иҟан иҿыцны Большои театр иқәнаргылаз рҟнытә ахәаԥшцәеи аԥышәа змаз, аҟазара зҽаԥсазтәыз артистцәеи ирыдрымкылоз, иргәамыԥхоз аспектакльқәа. Убас, ахҟьа-ԥҟьа ахылҿиааит Леонид Десиатников иопера «Розенталь ихәыҷқәа» ақәыргыламҭа (2005), уи еиҳаракгьы изыдҳәалаз алибретто зҩыз ашәҟәыҩҩы Владимир Сорокин ирепутациа ауп. Аспектакль ҿыц «Евгени Онегин» зынӡаск илыдлымкылеит еицырдыруа ашәаҳәаҩ Галина Вишневскаиа, Уи дақәыӡбаны, протестк аҳасабала мап ацәылкит лиубилеи ас еиԥш иҟоу аспектакльқәа ахьықәдыргыло Большои театр асценаҿы амҩаԥгара. Аха убри аамҭазы хыхь зыӡбахә ҳҳәаз аспектакльқәагьы згәаԥхоз рхатәы хәаԥшҩцәа рыман. 2010 шықәсазы Большои театр ахеидкыла «Веl Air Media» ацхыраарала иалагеит адунеитә кинотеатрқәа рҿы аспектакльқәа дырбара. 2012 шықәса хәажәкыра 11 рзы ахеидкыла «Google Russia» адгыларала, Большои театр ихацнаркит ахатәы YouTube канал аҿы Урыстәыла адгьылҵакыра аҿы аспектакльқәа ртранслиациа. . 2019 шықәса хәажәкыра азы Академиатә Большои театр 243 шықәсаахыстәи аҭоурых аҿы раԥхьаӡа акәны уи асцена Ҿыц аҟны иқәыргылан А.Дворжак еицырдыруа иопера «Аӡызлан» (ареж.Тимофеи Кулиабин). 2018 шықәсазы Россини иопера «Реимсҟа аныҟәара» (арежиссиор – Дамиано Микьиелетто, адирижиор – Ҭуӷан Сохьиев) «Ашықәсан иреиӷьу аспектакль» аноминациаҿы Урыстәылатәи аоператә премиа Casta Diva» иалауретхеит. . 2019 шықәсазы атеатртә премиа «Золотая маска» аҿы абалет «Нуреев» иреиӷьӡоу ҳәа иалкаан, уи ықәзыргылаз абалетмеистер Иури Посохов аноминациа «Абалет-Ҳаамҭазтәи акәашара/ абалетмеистер-ахореограф» аҿы алауреатра иаҭәашьан. == Атруппа == Атетар аҿы иҟоуп аоператәии абалеттәии атруппақәа, Большои театр аоркестри Асценатә-ԥсыԥтә оркестри. Атеатр аԥҵара ааамҭазы уи атруппаҿы иҟаз жәахаҩык амузыкарҳәаҩцәеи ҩажәижәабаҩык инарзынаԥшуа артистцәеи аркәын. Иара убри аамҭазгьы раԥхьа атруппа аҿы аспециализациа ыҟаӡамызт: адраматә актиорцәа аоператә спектакльқәа ирылахәын, ашәаҳәаҩцәеи акәашаҩцәеи адраматә спектакльқәа рҿы ихәмаруан. Убас, еиуеиԥшым аамҭақәа рзы атруппа иалан Керубини, Верстовски уҳәа егьырҭ акомпозиторцәа роперақәа рҿы ашәа зҳәоз Михаил Шьчепкини Павел Мочалови. ''Аимператортә театрқәа рартистцәа ҳәа ахьӡ рымоуп: актиорцәа, атруппақәа рнапхгаҩцәа, арежиссиорцәа, акапельмеистерцәа, абалетмеистерцәа, аоркестрқәа рдирижиорцәа, акәашаҩцәа, амузыкарҳәаҩцәа, адекораторцәа,амашьына аус азыруеи, алашара ахылаԥшцәеи, урҭ рыцхырааҩцәеи, аҿыханҵацәеи, акостиумер хада, асуфлиорцәа, агардеробмеистерцәа, афехмеистерцәа, атеатрмеистерцәа, аскульпторцәа, анотатә усҳәарҭа ахылаԥшҩы, афигурантцәа, анотанҵаҩцәа, аԥсалымҳәацәа, апарикмахерцәа: арҭ ауаа зегьы аҳәынҭқаррартә маҵзураҿы аус зуа ҳәа иԥхьаӡоуп, урҭ зегьы рбаҩхатәреи, ирымоу амплуеи, иныркыло амаҵзуратә ҭыԥи иахәаԥшны х-гәыԥкны ишоуп.''. 1785 шықәса рзы атруппа 80-ҩык рҟынӡа иазҳаит, уи нахысгьы есааира иацлон, ХХ-тәи ашәышықәса алагамҭазы 500-ҩык ыҟан, 1990 шықәсазы – 900-ҩык иреиҳахеит. Большои театр аҭоурых зегь аҿы уи артистцәа, асахьаҭыхҩцәа, арежиссиорцәа, адирижиорцәа, ахәаԥшцәа рыбзиабареи, рҳаҭырқәҵареи инарҷыдангьы, аҳәынҭқарра аганахьала изныкымкәа иалкаахахьан, еиуеиԥшым аџьшьарақәа рыҭан. Асоветтә аамҭазы 8-ҩык инареиҳаны СССР Жәлар рартист ҳәа ахьӡ ҳаракы ранашьан, 4-ҩык ирыҭан СССР Жәлар рсахьаҭыхҩы ҳәа ахьӡ (академик Фиодор Федоровски, академик Симон Вирсалаӡе, академик Вадим Рындин, академик Валери Левенталь), 60-ҩык инареиҳаны Сталин ипремиа ранашьан, 12-ҩык – Ленин ипремиа (Елена Образцова, Евгени Нестеренко, Ирина Архипова, Иури Григорович, Марис Лиепа, Михаил Лавровски, Наталиа Бессмертнова, Галина Уланова, Маиа Плисецкаиа, Борис Покровски, Симон Вирсалаӡе, Владимир Василиев), ааҩык аҟазацәа иранашьан Асоциалисттә Џьа афырхаҵа ҳәа ахьӡ (Ирина Архипова, Иури Григорович, Елена Образцова, Иван Козловски, Евгени Нестеренко, Маиа Плисецкаиа, Марина Семионова, Галина Уланова – ҩынтәны афырхаҵа). 1991 шықәса раахыс ирацәаҩны ироухьеит Урыстәыла Жәлар рартист ҳәа ахьӡ, имаҷҩым Урыстәылатәи Афедерациа Аҳәынҭқарратә премиа иалауреатцәахахьоу. === Аоператә труппа === Ҵаҟа иаагоуп Большои театр аоператә труппа асолистцәа рсиа. '''''Асопрано''''' * Анна Аглатова (Урыстәылатәи афедерациа апрезидент ипремиа алауреат) * Динара Алиева (Азербаиџьан зҽаԥсазтәыз артистка) * Мариа Гаврилова (Урыстәыла жәлар рартистка) * Оқсана Горчаковскаиа * Елена Зеленскаиа (Урыстәыла жәлар рартистка) * Маҟәала Касрашьвили (СССР жәлар рартистка) * Марина Лапина (Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артистка) * Мариа Лобанова * Екатерина Морозова * Анна Нечаева * Ирина Рубцова (Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артистка) * Ольга Селиверстова * Екатерина Шьчербаченко '''''Амеццо-сопрано''''' * Анна Бондаревскаиа * Ирина Долженко (Урыстәыла жәлар рартистка) * Александра Дурсенева (Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артистка) * Агунда Кулаева (Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артистка) * ИУлиа Мазурова<sup>[it]</sup> * Елена Манистина (Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артистка) * Елена Новак * Евгениа Сегениук * Светлана Шилова (Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артистка) '''''Атенорцәа''''' * Павел Валужин * Богдан Волков * Марат Гали * Олег Долгов * Иван Максимеико * Станислав Мостовои * Роман Муравицки (Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артист) * Мақсим Пастер * Вадим Тихонов (Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артист) * Игор Цуркан '''''Абаритонцәа''''' * Ельчин Азизов (Азербаиџьан жәлар рартист) * Игор Головатенко (Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артист) * Андреи Григориев (Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артист) * Андреи Жилиховски * Иури Сыров * Рауф Тимергазин * Алуда Ҭодуа * Алеқсандр Уткин * Константин Шушаков '''''Абасцәа''''' * Валери Гильманов * Годерӡи Џьанелиӡе * Михаил Казаков (Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артист) * Николаи Казански * Владимир Комович * Владимир Маторин (Урыстәыла жәлар рартист) * Алеқсандр Науменко (Урыстәыла жәлар рартист) * Виачеслав Почапски (Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артист) '''Абалеттә труппа'''[править | править код] ''Астатиа Хада:  '''Большои театр Абалеттә труппа''''' Абалеттә труппа асахьаркыратә напхгаҩы — Махар Вазиев, Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артист Ҵаҟа иаагоуп абалеттә труппа асолистцәа рсиа . '''''Урыстәыла жәлар рартистцәа''''' * Светлана Захарова, Урыстәыла Аҳәынҭқарратә премиа алауреат (2003ш. инаркны) * Николаи Цискариӡе, Урыстәыла Аҳәынҭқарратә премиа алауреат (1992ш. инаркны) * Екатерина Шипулина ( 1998ш. инаркны ) '''''Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артистцәа''''' * Андреи Болотин (1996ш. инаркны) * Алеқсандр Волчков (1997ш. инаркны) * Руслан Скворцов (1998ш. инаркны) * Анастасиа Гориачева (1998 ш. инаркны) * Денис Савин (2003 ш. инаркны) * Евгениа Образцова (2011ш. инаркны) * Екатерина Крысанова * Анна Никулина (2003 ш. инаркны) * Михаил Лобухин * Владислав Лантратов '''Абалетмеистерцәа'''[править | править код] Абалетмеистер Хада — Юрии Григорович, Асоциалисттә Џьа афырхаҵа, СССР жәлар рартист. Ҵаҟа иаагоуп Большои театр абалетмеистерцәа-арепетиторцәа рсиа: '''''СССР жәлар рартистцәа''''' * Светлана Адырхаева * Михаил Лавровски, Ленин ипремиеи СССР Аҳәынҭқарратә премиеи рлауреат * Николаи Фадеечев * Борис Акимов, СССР Аҳәынҭқарратә премиа алауреат * Марина Кондратиева * Юрии Владимиров * Лиудмила Семениака, СССР Аҳәынҭқарратә премиа алауреат * Надежда Павлова '''''Урыстәыла жәлар рартистцәа''''' * Алеқсандр Ветров * Надежда Грачиова * Владимир Никонов * Нина Семизорова * Ольга Ченчикова, Урыстәыла Аҳәынҭқарратә премиа алауреат '''''Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артистцәа''''' * Алеқсандр Петухов * Валери Лагунов * Виктор Барыкин * Иан Годовски * Иулиана Малхасианц '''Адирижиорцәа''' [править | править код] Адирижиор Хада, амузыкатә напхгаҩы — Туӷан Сохьиев, Нхыҵ Уаԥстәыла –Аланиа ареспублика Жәлар рартист. * Владимир Андропов, Урыстәыла Жәлар рартист * Алексеи Богорад * Павел Клиничев * Павел Сорокин, Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артист == Ахылаԥшҩцәа == Большои театр ахылаԥшратә совет анагӡаратә комитет Ахада Александр Будберг: «Ҭоурыхла уахәаԥшуазар, Большои – аурыс аҳратәратә театрқәа ирҭынхоуп. Ас еиԥш зымҽхак ҭбааз, ари аҩыза амегапроект анагӡарагьы зылшоз аҳәынҭқарра акәын. Иусуповаа роума, Шереметиеваа роума, иара убасгьы актәи аурыс капитализм аамҭа иаҵанакуаз амагнатцәа дарбанзаалак ас еиԥш иҟоу ак аҟаҵара рылшомызт. ХХI-тәи ашәышықәсазы аҭагылазаашьа аҽаԥсахит: гәыԥҩык амеценатцәа рҽеидыркылеит Большои ацхыраара азыҟаҵаразы. Иара убасалагьы 2001 шықәса рзы ицәырҵит Большои театр Ахылаԥшратә совет». 2006 шықәса лаҵара инаркны 2018 шықәса ԥхынҷкәын аҟынӡа ахылаԥшратә совет хантәаҩыс дыҟан Урыстәылатәи афедерациа Аҳәынҭқарратә Дума Ахантәаҩы актәи ихаҭыԥуаҩ Алеқсандр Жуков, уи ихаҭыԥуаҩыс – иахьа жәларбжьаратәи акультуратә усеицзура аганахьала Урыстәылатәи афедерациа апрезидент ихаҭарнакс иҟоу – Михаил Швыдкои. Ахылаԥшҩцәа рсовет ацхыраара ҟанаҵеит атеатр апроектқәа ирацәаны ралыршаразы. Урҭ рхыԥхьаӡараҿы иҟоуп Большои театр аҭоурыхтә хыбра ареставрациа азура, аопера «Руслани Лиудмилеи», абалет «Ицәоу аԥшӡа», аопера «Ахәлыԥҵыс», абалет «Париж амцабз», аопера «Ас-ҭыԥҳа», абалет «Тарантелла», абалет «Золушка», абалет «Ромеои Џьулеттеи» рықәыргылара. Иара убас ахылаԥшратә совет хәҭакала афинанстә цхыраара ҟанаҵеит Большои театр агастрольқәа Париж рымҩаԥгараҿы, Бетховен изал аҿы «Акамертә хәылԥазқәеи» асимфониатә концертқәеи рциклқәа рымҩаԥгараҿы, Маиа Плисецкаиа илызку афестиваль амҩаԥгараҿы. 2018 шықәса инаркны ахылаԥшратә совет хантәаҩыс дыҟоуп  Андреи Костин. == Ихаарҭәаау афактқәа == * Астилизациа зызу атеатр ахыбра асахьа - Москватәи акондитертә фабрика «Красный Октиабрь» иҭнажьуа аконфеҭ «Вдохновение» ацәаҿы; П.А.Бабаев ихьӡ зху Москватәи акондитертә фабрика иҭнажьуа адесерттә шоколад «Вдохновение» ацәаҿы. * Атеатр шьақәыргылоижьҭеи 240 шықәса аҵра иазкны Google иаԥнаҵеит логотип-дудл. * Большои театр асахьа анырҵеит Москва асахьа зынҵаны 1995 шықәса раахыс «Урыстәылатәи ақалақьқәа» рсериаҿы иҭыҵуа аурыс банкнота: аденоминациа ҟалаанӡа уи – 100 000 мааҭ иҟаз банкнотан, уи ашьҭахь – 100 мааҭк. Иара убри аамҭазы 100 мааҭк ицо абанкнота аҭыжьраан ианҵоу Аполлон иквадрига асахьеи иреалтәу аскульптуреи рыбжьара аграфикатә еиқәымшәарақәа ҟаҵан. * Большои театр асахьа рнуп СССР-и Урыстәылеи рпочҭатә маркақәа акыр ==Алитература== *Большой театр Союза ССР. Опера. Балет. — М., 1958. *Волков С. Большой театр. Культура и политика. Новая история. — М., 2018. *Государственный ордена Ленина академический Большой театр Союза ССР. — М., 1947. *Грошева Е. А. Большой театр СССР в прошлом и настоящем. — М., 1962. *Дмитриев Н. Оперная сцена Московского императорского театра. — М., 1897. *Зарубин В. И. Большой театр. — М.: Московский рабочий, 1990. — 65, [16] с. — (Биография московского дома). — 60 000 экз. — ISBN 5-239-00764-0. *Зверев Вячеслав. Московская антреприза Михаила Меддокса // Промышленные ведомости : газета. — 2006. — Февраль (№ 1—2). *Зодчие Москвы времени эклектики, модерна и неоклассицизма (1830-е — 1917 годы): илл. биогр. словарь. — Гос. науч.-исслед. музей архитектуры им. А. В. Щусева и др.. — М.: КРАБиК, 1998. — С. 77. — 320 с. — ISBN 5-900395-17-0. *Ларичев Егор. Империя получила Большой // Московское наследие : журнал. — М.: Департамент культурного наследия города Москвы, 2011. — № 16. — С. 3—5. *Либсон В. Я., Кузнецова А. И. Большой театр СССР: История сооружения и реконструкции здания. — М.: Стройиздат, 1982. — 136 с. *Либсон В. Я., Домшлак М. И., Аренкова Ю. И. и др. Кремль. Китай-город. Центральные площади // Памятники архитектуры Москвы. — М.: Искусство, 1983. — С. 483—484. — 504 с. — 25 000 экз. *Привалов Александр. Об акустике Большого театра // Эксперт. — № 37 (918). — 2012. — 17 сентября. *Тайны и легенды большого театра: Очерки. — М.: Спецкнига, 2011. — 592 с. — ISBN 978-5-91891-078-8. *Уманский, А. М. Большой Петровский театр // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907. *Хрипунов Ю. Д. Архитектура Большого театра / Науч. ред. В. Е. Быков. — М.: Госстройиздат, 1955. — 248 с. *Чулаки М. Я был директором Большого театра. — М: Музыка, 1994. — 135 с. — ISBN 5-7140-0469-8. *Шавердян А. Большой театр СССР. — М., 1954. *Янковский М. Ф. И. Шаляпин. — М.;Л.: Музгиз, 1951. — 128 с. *Янковский М. Шаляпин и русская оперная культура. — М., 1947. ==Азхьарԥшқәа== * {{cite web |url=https://www.bolshoi.ru/ |title=Официальный сайт Большого театра |format= |website= |publisher= |accessdate=2017-11-25 |ref=Официальный сайт}} * {{cite web |url=https://www.bolshoi.ru/about/hist/history/ |title=История Большого театра – Официальный сайт Большого театра |accessdate=2017-11-25 |ref=История Большого театра}} * [http://vk.com/bolshoitheatre Официальная страница в ВКонтакте] * [http://www.kommersant.ru/doc.aspx?DocsID=351356 Обзор «Большой театр — паразитический нарост, не имеющий художественной ценности» в журнале «Коммерсантъ-Власть»] * [http://vtbrussia.ru/culture/gabt/ Проект ВТБ — «Большой театр» ] * [https://web.archive.org/web/20090122065238/http://ogoniok.com/archive/2000/4662/35-44-51/ Интервью в журнале «Огонёк» с костюмером Большого театра А. Н. Смирновым] * [https://web.archive.org/web/20111030202212/http://www.kopachev.com/GabT/new_gabt.html Большой театр после реставрации. Сферическая панорама.] * [https://web.archive.org/web/20120828012455/http://restlook.ru/places/attractions/gosudarstvennyy-akademicheskiy-bolshoy-teatr-rossii/ Виртуальный тур — от «RestLook» ] * [http://vtbrussia.ru/culture/gabt/ivan/virtual/vtour/ Виртуальный тур — костюмы постановки балета «Иван Грозный» — от ВТБ] * [https://www.google.com/culturalinstitute/asset-viewer/%D0%BC%D1%83%D0%B7%D0%B5%D0%B9-%D0%B1%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%88%D0%BE%D0%B3%D0%BE-%D1%82%D0%B5%D0%B0%D1%82%D1%80%D0%B0/uQElUd0jgV2jeg Онлайн экскурсия. Виртуальный 3D тур по ГАБТ — от «Google» ] * [https://www.google.com/culturalinstitute/collection/bolshoi-theatre Цифровые выставки музея ГАБТ — от «Google»] * [http://www.kommersant.ru/doc.aspx?DocsID=1323762 Евгений Жирнов. Ненавидят, презирают, не уважают дирекцию.] // «Коммерсант», 1 марта 2010. * [https://www.youtube.com/watch?v=Vmo4lQLExPo Лидия Глебовна Харина. История Большого театра.] // Радио Маяк. 9 нояб. 2016 г. * [https://svyazepoh.ru/izdatelskie-proekty/bolshoj-teatr-i-muzej-1918-2018.html Большой театр и Музей. 1918—2018] {{Асаит архивтәра|url=https://web.archive.org/web/20200928143906/https://svyazepoh.ru/izdatelskie-proekty/bolshoj-teatr-i-muzej-1918-2018.html |date=2020-09-28 }} {{Авторитет змоу адыррақәа}} {{DEFAULTSORT:театр ду}} [[Акатегориа:Атеатр ду| ]] [[Акатегориа:Тверскои араион]] [[Акатегориа:Москва ақалақь аҿы иҟоу аблахкыгарҭақәа]] [[Акатегориа:1825 шықәсазы иргылаз атеатрқәа]] [[Акатегориа:Ицәырҵит 1825 шықәсазы Урыстәылатәи аимпериа]] [[Акатегориа:Урыстәыла анеоклассикатә архитектура]] [[Акатегориа:Абалеттә театрқәа]] 51flhoh5y8cwtb17aibvwbyncjgvbi8 153634 153540 2025-06-23T10:54:38Z Fraxinus.cs 8381 Дoбaвлeнa [[Акатегориа:Урыстәыла иҟоу аоператә театрқәа]] [[ВП:HC|HotCat]] ацхыраарала 153634 wikitext text/x-wiki {{Акарточка ахьымҩаԥысуа аҭыԥ}} [[Афаил:Moscow-Bolshoi-Theare-1.jpg|мини|Атеатр ду]] '''Урыстәылатәи Аҳәынҭқарратә академиатә Театр Ду''', '''''Большои театр''''', '''''Урыстәылатәи Атеатр ду''''', ма иркьаҿны '''''Атеатр ду''''' ({{lang-ru|Государственный академический Большой театр России}}) — [[Урыстәыла]] иреиҳаӡоу атеатрқәа иреиуоуп, иара убас адунеи аҿы зегь реиҳа зҵакы ҳараку аопереи абалети ртеатрқәа ируакуп. Атеатр ахыбрақәа ркомплекс гылоуп Москва агәҭаны, Атеатр ашҭа аҟны. Атеатр ду, уи амузеи, аҭоурыхтә сцена ахыбра – афедералтә ҵакы змоу Урыстәыла жәлар ркультуратә ҭынха иаобиектуп. == Аҭоурых == Аханатә ари атеатр хатәын, аха 1794 шықәса нахыс иказентәны, Атеатр маҷи (Малыи театри) иареи еидҵаны, иаку аимператортә театрқәа рытруппа ҳәа ахьӡҵаны иҟарҵеит. Аамҭала Москватәи атруппа астатус аҽаԥсахуан: уи зны Москватәи аинрал-губернатор инапхгара ашҟа ииасуан, нас еиҭа – Петербургтәи адиректорра анапхгарахь. Уа иҟан 1917 шықәсазы ареволиуциа ҟалаанӡа. Усҟан амазарақәа зегьы анмилаҭыртә ашьҭахь, Малыи- Большои захьӡыз атеатрқәа зынӡа еидырхит. Акыршықәса Москва атеатртә культура аҭоурых зегьы зыдҳәалаз Атеатр ду акәын. === Пиотр ихьӡ зху (петровский) атеатр — Меддокс итеатр === Атеатр аҭоурых хацыркын ҳәа ирыԥхьаӡоит 1776 шықәса хәажәкыра 17 (28) инаркны. Абри арыцхә азы агуберниатә прокурор аҭауад Пиотр Уасил-иԥа Урусов аимператорԥҳәыс Екатерина Аҩбатәи лыҟнытә азин иҭан «иарбан хкызаалак атеатртә қәгыларақәа, иара убас аконцертқәеи, авокалқәеи, амаскарадқәеи … рымазаара». Аҭауад нап аиркит атеатр аргылара. Уи иахьгылаз аҭыԥ Петровка (аӡиас Неглинка арыӷьарахьтәи агаҿаҟны) инахьыӡшьаланы, Пиотр ихьӡ зху (Петровский) атеатр ҳәа ахьӡырҵеит. Урусов итеатр аартра ҟалаанӡа иблит. Уи ашьҭахь аҭауад ари ахыбра икампанион, англызтәи анаплакҩы Маикл (Михаил) Меддокс ииҭеит. Хаҭала Меддокс инапхгарала, архитектор Христиан Розберг ипроект ала, 1776-1789 шықәсқәа рзы иргылан Пиотр ихьӡ зху атеатр Ду. (Большой Петровский театр). Атеатр ргылан амҩаду Петровка алагамҭаҿы, убри азы Пиотр ихьӡ зху ҳәа хьӡыс иаҭан. Акәша-мыкәша ирацәан ихарабӷьараны иргылаз ахыбрақәа. Хәымз рыла иргылан х-еихагылак змаз, ахаҳә шкәакәа ахәҭақәак алаԥсаны ақьырмыттә хыбра. Меддокс уи аргылара иақәирхарџьит раӡнытә ԥарала 130 нызықь мааҭ. Уи иазԥхьагәаҭаз ахарџьынҵа аасҭа 50 нызықь мааҭ рыла еиҳан. Атеатр ныҳәаҵас аартра мҩаԥысит 1780 шықәса ԥхынҷкәынмза 30 рзы. Атеатр иаман (1) зықьҩык ахәаԥшцәа зкуаз апартери, аиарусқәа хԥеи, аложақәеи, «ҩ-лашаракны иҟаз амаскарадтә зали», «амацасратәи», иара убас ауада ҷыдақәеи. 1788 шықәсазы атеатр иаҿакны иҟарҵеит игьежьыз амаскарадтә (асабраданыҳәатә) зал – «Ротунда». Даҽа хыҵхырҭақәак рыла, азал иакуан 880-ҩык аҭааҩцәа» «Атеатр аҿы иҟан зықьҩык ахәаԥшцәа зкуаз, аложақәа змаз аиарусқәа ԥшьбеи иҭбааҭыцәыз агалереиақәа ҩбеи. Апартер аҿы иҟан зганқәа аркыз атәарҭақәа зыҩнагылаз ацәаҳәақәа ҩба. Уамашәа иԥшӡаны, мазара дула ирҩычаз аложақәа хышә – зқьы мааҭ, инеиҳангьы иаԥсан. Апартер аҿы абилеҭ 1 мааҭк иаԥсан. Атеатртә зал 800-ҩык ахәаԥшцәа акуан. Иара убриаҟара ахәаԥшцәа рҭыԥ агалереиақәа рыҿгьы иҟан». Пиотр итеатр Меддокс ианитәыз аамҭазы раԥхьатәи 14 шықәса иалагӡаны араҟа иқәыргылан 424 аоператәии абалеттәии спектакльқәа. 1794 шықәсазы Меддокс ифинанстә ҭагылазаашьа ауадаҩра иахҟьаны атеатр аҳәынҭқарра иаиҭар акәхеит; уи нахыс атеатр Аимператортә театрны иҟалеит. Пиотр ихьӡ зху Меддокс итеатр 25 шықәса игылан – 1805 шықәса жьҭаарамза 8 рзы ахыбра блит. Хышықәса атруппа Москватәи амалуаа рхатә ҩынқәа рҿы аспектакльқәа ықәдыргылон; аамҭак азы аспектакльқәа мҩаԥысуан Моховаиеи Большаиа Никитскаиеи ркәакь аҿы игылаз Пашковаа рынхарҭаҟны, ахыбра аҩадатәи аган аҿы. (Ашьҭахь уи еиҭашьақәыргыланы, уа ауниверситет иатәыз ашьаҳиҭԥҳәыс Татиана лныха ҟаҵан). Атеатр аӷәтәы хыбра ҿыц Арбат ашҭаҿы иргылеит К.И.Росси. Атеатр иаман апартер, абенуар, х-иарускны иҟаз аложақәеи, араиоки. Уи атеатр аҿы уамашәа акустика бзиан, аинтериерқәа ҩычан асахьаҭыхҩы М.И.Скотти инапала. Анкьа узылымсуа аҳәынҵәа зқәыз ашҭа еиҟаратәны, ахаҳә ықәырҵеит, атеатр аԥхьа ашәҭбаҳча ҟарҵеит. Ԥшьышықәса аус зуз атеатр ахыбра 1812 шықәсазы Москва абылра ду аныҟаз инеиқәыблаа ицеит. Уи ашьҭахь атеатр ҭыԥс иааннакылеит Знаменка амҩаду аҿы иҟаз Апраксин иҩны. Уи ргылан 1792 шықәсазы архитектор Ф.Кампорези ипроект ала. Апраксин иҩнаҿы атеатртә хыбра ҭшәан, иманшәаламызт, акреслақәа рцынхәрас ахәаԥшцәа рзал аҿы игылан ачоуҳа џьаџьа зыхҟьаз аҟәардәқәа. Пиотр итеатр уа иҟанаҵгьы изныкымкәа абылрақәагьы ирықәшәахьан. === 1812 шықәсатәи аибашьра ашьҭахь. === [[Афаил:Москва._Большой_театр_в_1839_Раффе_Дюранд,грав.1845г_v1_1.7eb98fc7f366_e1.jpg|мини|Большои театр 1839 шықәсазы, 1840-тәи шш. агравиура.]] [[Афаил:Bolshoy_Teatr.jpg|мини|Атеатр Ду. Агравиура 1830 шықәсазтәи асахьала.]] 1816 шықәсазы Москва аргыларазы акомиссиа ирыланаҳәеит атеатр ахыбра ҿыц аргыларазы аконкурс. Уи алахәразы ихымԥадатәиу ԥҟараны ишьақәдыргылеит ихыблааны инхаз Медокс итеатр аҭӡамц аргылара иахәҭакны аҟаҵара. Ари аконкурс рҽаладырхәит Л.Диубуи, Д. Жилиарди, Ф.Кампорези, П.Гонзаго, А.Н. Бокариов уҳәа егьырҭ идыру архитекторцәагьы, аха урҭ рпроектқәа акгьы рыдрымкылаӡеит. Аҩынтәтәи аконкурс аан аԥыжәара аиуит Аимператортә сахьаҭыхратә академиа апрофессор А.А.Михаилов ипроект. Аха Михаилов ипроект ахә ҳаракцәоуп ҳәа ирыԥхьаӡеит, насгьы уи зыргылара игәы иҭеикыз ахыбра иаҵанакуаз амҽхак адура иахҟьаны, акәша-мыкәша игылаз ахыбрақәа изрышьашәалахомызт. Апроект ирҿыцны аҟаҵара идырҵеит архитектор О.И.Бове. Уи Михаилов икомпозициа ашьаҭақәа ишынеибакәу еиқәирхеит, аха акыр еиҵеитәит ахыбра аизышәарақәа, аура 41 метра аҟынтәи 37 метра аҟынӡа еиҵеитәит, иара убас адәахьтәии аҩныҵҟатәии аҩычарақәа рҿы имаҷымкәа аиҭакрақәа алаигалеит. 1817 шықәсазы ишьақәырӷәӷәаз Москва аргыларазы аплан хада аидеиа аус адызулаз Бове игәҭакы ала, атеатр ҟалар акәын Аџьынџьтәылатә еибашьраҿы игаз аурыс жәлар риааира ахьӡ-аԥша шьҭызхуа ампиртә қалақь-ныхабаа иакомпозициатә центрны. Атеатр адура инаҵшьны иунарбоит уи аԥхьа иҟаҵоу зкәакьҭа иашоу Ашҭа ԥшӡа ду. 1820 шықәсазы уи Петровтәи ҳәа ахьӡын, аха иаарласны Атеатр ашҭа ҳәа иԥсахын. Бове Михаилов ипроект амҽхак ашҭа иашьашәаланы иҟаиҵеит, уи Аполлон иквадрига ахәаԥшцәа рышҟа иааирҳәит. Атеатр ахыбра апроект шьақәырӷәӷәан 1821 шықәса абҵара 10 рзы; уи шьақәдырӷәӷәаанӡагьы Бове иазгәеиҭаз иплан ала нап аиркит афундамент аҭарҭәара, иблыз ахыбра ауасхыр ахәҭақәакгьы еиқәырханы. Атеатр аартын 1825 шықәса жьырныҳәа 6 (18) рзы М.А.Дмитриев иажәеинраалақәа ирылхыз апролог «Амузақәа рныҳәа» ала. Амузыка - Ф.Е.Шольц, А.Н.Верстовски, А.А.Алиабев. Ақәыргыламҭа асиужет аҿы аллегориатә формала еиҭаҳәан Урыстәыла агении, амузақәеи, иареи рҽеидкыланы,иблыз Петровтәи Меддокс итеатр ахыжәжәарақәа рҭыԥан ишаԥырҵаз атеатр ҿыц. Арольқәа нарыгӡон иреиӷьыз Москватәи актиорцәа: Урыстәыла агени – атрагик П.С.Мочалов, Аполлон – ашәаҳәаҩ Н.В.Лавров, амуза Терԥсихора – Москватәи атруппа акәашаҩ хада Фелицата Гиуллен-Сор. Антракт ашьҭахь идырбан Ф.Сор имузыка ала иқәыргылаз абалет «Сандрилиона» («Золушка») . Аспектакль ықәдыргылеит абалетмеистерцәа Ф.-В. Гиуллен-Сори И.К.Лобанови. Ақәыргыламҭа Моховои атеатр аҟнытә атеатр ҿыц ашҟа ииаган . Адырҩаҽны аспектакль еиҭадырбан. Еиқәханы иҟоуп атеатр аартра иазкыз С.Аксаков игәалашәарақәа: «Ихыблаа-ҿыблааз ажәытә хыжәжәарақәа иргәылиааны ицәырҵыз Пиотр итеатр Ду … саршанхеит сара… Иблахкыгоу ахыбра ду, сара зегь реиҳа бзиа избо аҟазара иазку, уи адәахьтәи аԥшра мацарагьы саргәырӷьеит уамашәа, сгәы хыҭ-хыҭуа сҟанаҵеит». В.Одоевски иакәзар, аартраан идырбаз абалеттә спектакль даршанханы, уи ақәыргыламҭа абас дахцәажәон: «Акостиумқәа еилаарцыруа, адекорациақәа рыԥшӡара, ажәакала, атеатртә хазынарақәа зегьы - апролог аҿы еиԥш, араҟагьы рҽеизыргеит». [[Афаил:Fire_of_the_Imperial_Bolshoi_Theatre_in_Moscow_on_March_11,_1853.jpg|мини|1853 шықәсазтәи абылра. Алитографиа.]] 1842 шықәсазы атеатр анапхгара аиасит аимператортә театрқәа Петербургтәи адиреқциа ашҟа; Петербургынтәи Москваҟа иааган аоператә гәыԥ, Москватәи атеатртә усҳәарҭа хадас дарҭеит, 1859 шықәса аҟынӡа уи аҭыԥ аанызкылоз, еицырдыруа акомпозитор А.Н.Верстовски. Архитектор А.С.Никитин ипроект ала, 1843 шықәсазы иалыршан атеатртә хыбра аиҭашьақәыргалара ду – абарҵаԥшьы аионтә капительқәа Ерехтеионтә хкы еиуоу ала иԥсахит, еиҭашьақәиргылеит аложақәа ргантә цәаҳәақәеи, акулурақәеи, ариер-сцена ахьцәырҵыз асценатә хәҭеи. 1853 шықәса хәажәкыра 11 (23) рзы атеатр блит; мшқәак абылра иаҿыз ахыбра аҟнытә еиқәхаз ахаҳә иалхыз уи адәахьтәи аҭӡамцқәеи абарҵаԥшьы агәашьыркреи роуп. === А.Кавос ипроект ала иҟаҵаз аиҭашьақәыргылара === [[Афаил:Большой_театр_1883.gif|мини|Н. А. Наидионов ифотоҭыхымҭа, 1883 шықәса]] Атеатр аиҭашьақәыргыларазы еиҿкааз аконкурс иалархәын архитекторцәа Констанити Тон, А.С.Никитин, Александр Матвеев, иара убас Аимператортәи атеатрқәа рархитектор хада Альберт Кавос. Аиааира агеит Кавос ипроект; атеатр шьақәыргылан хышықәса рыҩныҵҟала. Атеатр аҭаӡареи апланркреи раӷьырак еиқәырхан, аха Кавос маҷк аҟара ишьҭихит ахыбра аура, иԥсахит аизышәарақәа, иара убас афасадқәа заатәи аеклектикатә стиль ала иҩычаны, ишынеибакәу иԥсахит архитектуратә декор. Абылра аан иқәыццышәаа ицаз ашҟәа иалхыз Аполлон искульптура ацынхәрас аҩналарҭатә барҵаԥшьы ахыхь иқәыргылан Пиотр Клодт иусумҭа аџьаз иалхыз аквадрига. Афронтон аҿы иқәыргылан ҩ-хык зхагылоу ауарба – Урыстәылатәи аимпериа аҳәынҭқарратә герб. Атеатр иҿыцны иаартын 1856 шықәса нанҳәа 20 рзы Беллини иопера «Апуританцәа» ала. === XX ашәышықәса === [[Афаил:Bolshoi1930s.png|слева|мини|Атеатр Ду 1930 шықәсазы Москва.]] [[Афаил:Bundesarchiv_Bild_102-13138,_Moskau,_Bolschoi-Theater.jpg|мини|Атеатр Ду 1932 шықәсазы.]] 1918 шықәса нахыс Атеатр Ду академиатә ҳәа ахьӡ анашьан. Октиабртәи ареволиуциа ашьҭахь шықәсқәак атеатр анаҩстәи аразҟы иазкны аимак-аиҿакқәа еихсыӷьуамызт; Ленин инаиркны, аӡәырҩы уи арктәуп ҳәа ирыԥхьаӡон. Ари азҵаараҿы 1922 шықәсазы ӷәӷәала ичмазаҩхаз Ленин активла иҿагылан иара убри ашықәсан Урыстәыла Ацентртә комитет маӡаныҟәгаҩ Хадас иҟаҵаз Сталини, аҵаралашара жәлартә комиссарс иҟаз Анатоли Луначарскии, иара убас Урыстәылазегьтәи ацентртә комитет ахантәаҩы Михаил Калинини. 1922 шықәсазы Урыстәылатәи Ацентртә анагӡаратә комитет Апрезидиум ишьҭнахит атеатр аркра анхамҩатә хәарҭара алам ҳәа ақәҵара . 1921 шықәсазы еицырдыруа москватәи архитекторцәа А.В.Шьчусев, И.П.Машков,С.Ф.Воскресенски, И.В.Жолтовски уҳәа злаз акомиссиа игәарҭеит атеатр ахыбра. Акомиссиа алахәылацәа еицҿакны иазааит ахәаԥшратә зал аҿы акоридорқәа рхыгьегьақәеи иара ахәаԥшратә зал зегьы шьаҟас иамоу аҭӡамц хыгьежьааи рҭагылазаашьа даара ишыбааԥсу. 1921 шықәса нанҳәа-цәыббра рзы И.И.Рерберг инапхгарла, уи аҭӡамц арыӷәӷәаразы аусурақәа ирылагеит. Урҭ ҩышықәса ицон. 1928 шықәсазы ахәаԥшцәа чынла риерархьиа ақәгаразы архитектор П.А.Толстых иԥсахит ахыбра ахәаԥшратә зал ацәаҳәақәа рмардуанқәа. 1920-тәи ашықәсқәа рыгәҭаны Аполлон иквадрига асахьа зныз аԥарда рыԥсахит Ф.Ф.Фиодоровски иҭыхымҭала иҟаҵаз аԥардала.   1941 шықәса рашәара 22 рзы Большои театр афилиал аҿы (Атеатр Ду 1941 ш. 15.04. инаркны аиҭашьақәыргылара иаҿын) имҩаԥысит Гуно иопера «Ромеои Џьулеттеи» апремиера. Уаҟа Ромео ироль наигӡеит Сергеи Лемешев. Азал ҭәын. Аџьынџьтәылатә еибашьра Ду аамҭазы – 1941 ш. жьҭаара инаркны 1943 ш.ԥхынгәынӡа Атеатр Ду Куибышев аевакуациаҿы иҟан. Уаҟа иқәыргылан аспектакльқәа «Евгени Онегин», «Амшынҟызқәа рӡиа», «Травиата», Аида», «Кармен», «Аԥсатә ԥҳәыс («Пиковая дама»), «Вильгельм Телль». 1942 ш. хәажәкыра 5 рзы имҩаԥысит Шостакович '''''Абыжьбатәи исимфониа''''' раԥхьаӡатәи анагӡара.Уи аамҭазы атеатр аколлектив идырҳауаз аԥарақәа шамахамзар зегьы активла аҳәынҭқарратә тәылахьчара афонд иаларгалон. Уи иабзоураны Сталин иҟнытә аџьшьара рыҭан. Аевакуациаҿы ианыҟаз артистцәеи амузыкарҳәаҩцәеи нхон ақалақь аҿацәаҿ ирзалырхыз, иарбанзаалак ҩнымаҭәак зыҩнагыламыз, иҭацәыз ашколтә хыбраҿы. 1955 шықәсазы атеатр асценаҿы иҿыцны ицәырҵуеит 50 шықәса асцена ҩычаҩ хадас иҟаз Ф.Ф.Федоровски ипроект ала инагӡаз, «ихьтәу» ҳәа ахьӡ зырҭаз, аҭабырс'''а''' иалхны иҟаҵаз аԥарда ԥшӡа. Атеатр Ду аиҭашьақәыргылара ашьҭахь ареставрациа зызуз, маҷкгьы аиҭакрақәа зықәшәаз ( иԥсахын агерби анҵамҭақәеи) уи аԥарда дырҩегьых атәыла атеатр хада арԥшӡеит. 1976 шықәса инаркны 1991 шықәса аҟынӡа атеатр официалла «Ҩынтәны Ленин иорден занашьоу Асоветтә Еидгыла академиатә Театр Ду» ҳәа ахьӡын. === XXI ашәышықәса === ==== Асцена ҿыц ==== [[Афаил:Inside_Moscow_Bolshoi_Theatre.jpg|мини|Ахәаԥшцәа рзал аиҭашьақәыргылара аҟынӡа, 2005 шықәса]] Атеатр Ду Асцена Ҿыц ҭыӡҭыԥс иамоуп: Большаиа Дмитровка амҩа, 4 аҩны, арг.2.ф. Уи 879 ҭыԥ амоуп. Аргылара иаҿын 1995 шықәса инаркны 2002 шықәсанӡа. Иргылоуп ауада рацәа змаз аҭоурыхтә ҩынқәа рҭыԥан.Ахәаԥшратә зал аплафон аҩычараҿы ахархәара рызун Зураб Ҵереҭели иредақциала иҟаҵаз Леон Бакст иескизқәа. Асцена Ҿыц аартын 2002 шықәса абҵара 29 рзы Н.А.Римски-Корсаков иопера «Асҭыԥҳа» ала. Асцена Хада аиҭашьақәыргылара ианаҿыз аамҭазы (2005-2011 ш.ш.) араҟа акәын иахьынарыгӡоз Атеатр Ду аоператәии абалеттәии арепертуар зегьы. Ҳаамҭазы Асцена Ҿыц аҟны инарыгӡоит Большои театр арепертуар аҟнытә аспектакльқәа, иара убас араҟа имҩаԥыргоит Урыстәылатәиқәа ирҷыднагьы, атәым ҳәынҭқаррақәа рҟынтә атеатртә коллективқәа ргастрольқәа. ==== 2005-2011 шықәсқәа рызтәи аиҭашьақәыргылара ==== 2005 шықәса ԥхынҷкәын 1 азы Большои театр Аҭоурыхтә сцена аиҭашьақәыргыларазы иаркын. Уи раԥхьа 2008 шықәса азы ахыркәшара азԥхьагәаҭаны ирыман. Аркра аламҭалазы Асцена хадаҿы аҵыхәтәаны идырбан Мусоргски иопера «Борис Годунов» ((2005 ш.рашәара 30). Аиҭашьақәыргылара аламҭалазы имҩаԥыргоз азыҟаҵаратә усурақәа аамҭа рацәаны иргеит. Урҭ ирылҵшәаны аҭоурыхтә хыбра аҟнытә иаанхаз ихадоу х-ҭӡамк роуп – ахаҿратә ҭӡы хадеи агантәқәеи, ауасхыр аҵаҿы 30 метра рҟынӡа иҵаулаз ажра ду ҭыжаан. Атеатр аартын 2011 шықәса жьҭаара 28 рзы аопереи абалети рартистцәа злахәыз Дмитри Черниаков иқәыргыламҭа агала-концерт ала. Аханатә излаадыртырц ргәы иҭаз Д.Черниаков иқәыргыламҭа Глинка иопера «Руслани Лиудмилеи» ахәаԥшцәа идырбан абҵара 2 рзы. Аиҭашьақәыргылара аан Ахәаԥшцәа рзал аҿы аҭыԥқәа рхыԥхьаӡара иагырхан – 2155 рыҟнытә 1740 рҟынӡа. Цәыббрамза 2009 рзы аиҭашьақәыргылара иазыԥҵәаз аԥарақәа иашамкәа рныхра иазкны Урыстәылатәи СКП ашьаус хацнаркит. Большои театр аиҭашьақәыргылара иаҿнаҵы уи иазыԥҵәаз ахарџь 16-нтә иазҳаит. Усҟан акультура министрс иҟаз А.А.Авдеев иажәақәа рыла, хәажәкыра 2011 рзы уи 20 млн.мааҭ(500 млн €) еиҳахеит. Уи зыхҟьаз ҳәа мзызс иааргоз, раԥхьа иргыланы, ацементи ақьырмыти рыхә ахьхалаз акәын. 2012 шықәса жәабран 14 рзы Урыстәылатәи Аԥхьаӡаратә палата ишанарбаз ала, «Атеатр Ду аиҭашьақәыргылара иахҭынҵан 35,4 млрд мааҭ, иазԥхьагәаҭаз 37 млрд ацынхәрас, уи ахарџьнҵатә хәыԥса аҟнытә 95,5 процент ҟанаҵоит. === Ҳаамҭазтәи аҭоурых === Атеатр Ду, ахаҿратә ган. 2019 шықәса. 2009 шықәса инаркны, Александр Ведерников адирижиор хада иҭыԥ анынижь нахыс, атеатр музыкатә напхгаҩцәас иаиуит акомпозитор Леонид Десиатникови (2009-2010) адирижиор Васили Синаискии (2010-2013). 2014 шықәса жьырныҳәазы атеатр дирижиор хадаси музыкатә напхгаҩыси дҟаҵан Ҭуӷан Сохьиев. 2013 шықәса ԥхынҷкәын нахыс Атеатр Ду адиректор Хада иҭыԥ ааникылоит Владимир Урин. 2013 шықәсазы Атеатр Ду аҿы ишьақәыргылан анемецтә аорӷанргыларатә фирма «Глаттер-Гиоц» иҭнажьыз аԥсыԥтә орӷан. Уи Атеатр Ду аҭоурых аҩныҵҟа аԥшьбатәи орӷанын. 2016 шықәса ԥхынҷкәын азы, аиҭашьақәыргылара хыркәшеижьҭеи хәышықәса аҵра иазкны, агәыԥ «Суммеи» Москва анапхгара акультуратә ҟәшеи рыцхыраарала, Атеатр Ду иалнаршеит адәныҟатәи атранслиациақәа рсериа ашьҭра. Урҭ мҩаԥыргон атеатр ахаҿратә ган хадаҿы еибыҭаз, амшцәгьа зԥырхагамхоз иҷыдоу аекранқәа рҟнытә. Ԥхынҷкәын 1-и 2-и рзы идырбан Римски-Корсаков иопера «Аҳ изҳәаны итәоу», ԥхынҷкәын 8-и 9-и рзы имҩаԥысит Џьорџь Баланчин ибалет «Ахьымаҭәақәа». 2020 шықәса хәажәкыразы акоронавирус апандемиа иахҟьаны акарантин аныҟаз аамҭазы Большои театр ихацнаркит «ахьтәы фонд» аҟнытә уаанӡа иҭаҩыз аспектакльқәа рсериа ахатәы официалтә YouTube-канал аҿы онлаин ҳасабла рышьҭра. Раԥхьатәи уахыки-ҽнаки рыла абалет «Амшынҟызқәа рӡиа» 1 млн инареиҳаны ауаа ахәаԥшит. Акарантин аҳәаақәа ирҭагӡаны иара убас еиҿкаан аклассикатә сценеи, аестрадеи, атеатри, акинои риеҵәақәа апандемиа аамҭазы ауаа реиқәырхара иаҿыз аҳақьымцәа ҭабуп ҳәа раҳәо, иҭацәыз азал аҿаԥхьа иқәгыланы имҩаԥыргаз аконцерт. . 2020 шықәса цәыббразы Урыстәылатәи атеатрқәа зегь раԥхьа Большои театр YouTube-канал ианашьан YouTube «Араӡнытә канал». == Акрызҵазкуа арыцхәқәа == * 1776 ш. хәажәкыра 17 (28)   — Атеатр Ду анышьақәыргылаз амш (атруппа аԥҵара) * 1780 ш. ԥхынҷкәынмза 30 — Питор итеатр абылра. * 1805 ш. жьҭаарамза 8  — Пиотр итеатр абылра. * 1806ш. — Атеатр иаҭан Аимператортә ҳәа ахьӡ * 1808 ш. мшаԥымза 13  — Арбаттәи аимператортә театр Ҿыц аартра. * 1812 ш. —  атеатр ахыбра абылра. * 1821—1824 ш.ш. — О. Бове ипроект ала атеатр ҿыц ахыбра аргылара 1825ш. жьырныҳәа 6  — Пиотр итеатр Ду аартра. * 1842 ш. — А. С. Никитин ипроект ала аиҭашьақәыргылара ду. * 1853ш. хәажәкыра 11 — атеатр ахыбра абылра. * 14 мая 1855 — атеатр ашьақәыргыларазы  Альберт Кавос ипроект ашьақәырӷәӷәара. * 1856ш. нанҳәа 20 — Атеатр Ду аартра. * 1888ш. ԥхынҷкәын 16 — М. Мусоргски иопера «Борис Годунов» апремиера. * 1895ш.  — атеатр ауасхырқәа шьаҭанкыла реиҭашьақәыргылара. * 1901ш. жьҭаара 10 — Ф.И.Шалиапин Иван Грозныи ироль ахьынаигӡоз Н.Римски-Корсаков иопера «Ԥсковтәи аҭыԥҳа». * 1917ш. жәабран 28 — Аимператортә театр астатус ахыхра. * 1919ш. лаҵара 4  — атеатр аоркестр раԥхьатәи асимфониатә концерт, адирижиор — Сергеи Кусевицки. * 1919ш. ԥхынҷкәын 7 — ахьӡ аԥсахразы аиҳабыра рыдҵа: Аҳәынҭқарратә академиатә театр Ду (Большои театр). * 1919ш. ԥхынҷкәын 12 — Атеатр Ду аԥыхразы иҟаҵаз аҽазышәарақәа. * 1921ш. жәабран 18 — Бетховен изал аартра. * 1921—1923 ш.ш. - И. И. Рерберг инапхгарала атеатр ахыбра аиҭашьақәыргылара * 1922 ш. жәабран —  Атеатр Ду аусура иацнаҵарц азы ВЦИК Апрезидиум иҟанаҵаз ақәҵара. * 1925 ш. жәабран 1 - Атеатр Ду 100 шықәсахыҵратә ныҳәа азгәаҭара. . * 1935ш. — Д. Шостакович иопера « «Леди Мақбет Мцентәи ауезд аҟнытә» апремиера. * 1937ш. — Атеатр Ду ианашьан раԥхьатәи Ленин иорден. * 1941ш. мшаԥы 15  — ахыбра аиҭашьақәыргылара ахацыркра. * 1941ш. — атеатр Кәыибышевҟа аевакуациа азура. * 1941ш. жьҭаара 28 — атеатр ахыбра абомба ақәҳаит. * 1943ш. цәыббра 26 — атеатр аевакуациа аҟнытә ианыхынҳә ашьҭахь раԥхьатәи аспектакль. * 1948 ш. ԥхынҷкәын 16 — аопера «Борис Годунов» апремиера. Ақәыргылаҩ - Леонид Баратов,   асценографиа - Фиодор Федоровски. * 1955 ш. — Атеатр Ду асценаҿы еицырдыруа «ахьтәы» ԥарда акнаҳара. Апроект автор — Фиодор Федоровски. * 1956 ш. — Атеатр Ду абалеттә труппа раԥхьаӡа акәны имҩаԥнагеит еицырдыруа Лондонтәи агастрольқәа. * 1959ш.  — адунеи зегь еицырдыруа ашәаҳәаҩ Марио дель Монако  Ж. Бизе иопера «Кармен» аҿы Хозе ипартиа наигӡеит. (Кармен — И. Архипова). * 1960ш. — С. Прокофьев иопера «Ауаҩыҵәҟьа изку аповест» адунеизегьтәи апремиера. * 1960-тәи — 1970-тәи ашықәсқәа — ахыбра аиҭашьақәыргылара. * 1961ш.  — Кремльтәи Аизара Дуқәа Рхан аҿы Большои театр иаиуит асцена ҿыц. * 1964 ш. —  Марлен Дитрих лшоу-программа «Marlene Expirience» лыманы Атеатр Ду асцена дықәгылеит. Аԥарда аныларышьҭ ашьҭахь уи асценахь 200-нтә даарыԥхьеит. * 1964 ш. — Иури Григорович Атеатр Ду балетмеистер хадас дҟаҵан. * 1968ш. — Иу. Григорович иқәыргыламҭа А. Хачатуриан  ибалет «Спартак»  апремиера. * 1975ш. — ахыбра аиҭашьақәыргылара ахыркәшара. * 1976ш. — Атеатр Ду 200-шықәсахыҵразы аиубилеитә ныҳәа азгәаҭара. Ианашьоуп аҩбатәи Ленин иорден. * 1982ш. — Иу.Григорович иқәыргыламҭа Д.Шостакович ибалет «Ахьтәы шәышықәса» апремиера. * 1985ш. ԥхынҷкәын 4 — 90 шықәса зхыҵхьаз Марк Реизен  аопера «Евгени Онегин» аҿы Гремин ипартиа наигӡеит, иара убри алагьы  Гиннесс ирекордқәа рышәҟәы данылеит. * 2002ш. абҵара 29 — Атеатр Ду асцена Ҿыц аартра. * 2005ш. ԥхынҷкәын 2 — Атеатр Ду ахыбра аиҭашьақәыргыларазы аркра. . * 1 октября 2011ш. жьҭаара 1 — фышықәсеи хымзи рышьҭахь Атеатр Ду аусура иалагеит. . * 2011ш. жьҭаара 28 — аиҭашьақәыргылара ашьҭахь Атеатр Ду аартра иазку аныҳәамш. . * 2011ш. ԥхынҷкәын 1 — 1948 ш. азы иқәыргылаз аопера «Борис Годунов» аиҭарҿыцра. * 2013ш. лаҵара 14 — «Глаттер-Гиоц» афирма иатәу аорӷан ҿыц аартра иазкны аӡыргаратә концерт. * 2013ш. рашәара 8 — А.Бородин иопера «Аҭауад Игор» апремиера. Ақәыргылаҩ – Иу. Лиубимов. * 2015ш. — И.Демуцки ибалет «Ҳаамҭа афырхаҵа» адунеитә премиера. * 2016ш. жәабран 18 — Д. Шостакович иопера «Катерина Измаилова» апремиера (адирижиор-ақәыргылаҩ Ҭуӷан Сохьиев, арежиссиор-ақәыргылаҩ Римас Туминас). * 2016ш. ԥхынҷкәын 22 — Г.Берлиоз идраматә легенда « Фауст иқәыӡбара»  апремиера (адирижиор-ақәыргылаҩ Ҭуӷан Сохьиев, арежиссиор-ақәыргылаҩ Петер Штаин). == Аорӷан == 1913 шықәсазы Атеатр Ду аҿы иқәыргылан анемецтә фирма «Еберхард Фридрих Валькер», Opus 1738, 26/II/P иҭнажьыз аорӷан. Аха уи еиқәымхаӡеит. 2013 шықәса рзы иқәыргылан анемецтә аорӷанргыларатә фирма «Глаттер-Гиоц» иҭнажьыз аорӷан ҿыц. Аинструмент аибыҭара жьырныҳәазы ихыркәшан, аха раԥхьаӡа акәны аорӷан ҿыц абжьыатеатр иҩныҩит лаҵара 14 рзы, Урыстәылатәи аорӷан арҳәаҩцәеи Атеатр Ду амузыкарҳәаҩцәеи алархәны, ҷыдала имҩаԥгаз агала-ӡыргараҿы.. Москватәи аԥсыԥтә орӷанқәа рыбжьара ари аинструмент арегистрқәа рхыԥхьаӡарала, абжьбатәи аҭыԥ ааннакылоит. Уи шьақәыргылоуп армарахьала асцена апортал ашьҭахь, 10 метрак иҳаракны иҟоу агалереиа ҷыда аҟны. Атрубақәа зегьы амҿтәы корпус аҿы иҵәахуп, хазы амануал атрубақәа́ ажалиузи-ашвеллерқәа рыла иҭаҵәахны иҟаҵоуп. Еиҭаҵуа аорӷантә пульт афымца регистртәи ахәмарратә трактурақәа рыла аорӷан иадҳәалоуп, уи азы аоркестр аҭыԥ аҿы, мамзаргьы асценаҿы иҟазар ауеит. == Арепертуар == Атеатр аус ауеижьҭеи аханатә инаркны араҟа иқәыргылан 800 инареиҳаны аԥҵамҭақәа. Атеатр атруппа раԥхьаӡа акәны иқәдыргылеит Д.Зорин иопера «Аиҭаира»(1777). Иахаану изларгәалашәо ала, ахәаԥшцәа рҿы ақәҿиара ду аиуит М.Соколовски иопера «Аӡлагарахьча – ауды(аҟәыдырԥаҩ), амцҳәаҩ, ақьаӷьариа» (1779). Уи аамҭа ҟәша аан атеатр арепертуар акырӡа еилыӷраан: аурыси италиатәи акомпозиторцәа роперақәа,аурыс жәлар рыбзазара иалху акәашарақәа, абалетқәа-адивертисментқәа, амифологиатә сиужетқәа ирылхыз аспектакльқәа. === XIX ашәышықәса === 1840-тәи ашықәсқәа рзы акомпозитор А.Верстовски ихадаратә усура иабзоураны, атеатр аҿы рҽышьақәдырӷәӷәоит аџьынџьтә опера-водевильқәеи зформа дуу аромантикатә операқәеи. А.Верстовски еиуеиԥшым аамҭақәа рзы амузыкатә хылаԥшыҩс, арпертуар ахылаԥшҩыс, иара убас Москватәи атеатртә усҳәарҭа еиҳабыс аус иуан. Атеатртә ԥсҭазаараҿы акрызҵазкуа хҭысны иҟалеит А.Глинка иопера «Аҳ изы аԥсҭазаара» (1842), «Руслани Лиудмилеи» (1845), А.Адан ибалет «Жизель» (1843) атеатр асценаҿы рықәыргылара. Уи аамҭазы атеатр хырхарҭас ишьҭнахуеит ииашаҵәҟьоу аурыс репертуар, еиҳарак амузыкатә епос аԥҵара. XIX-тәи ашәышықәса аҩбатәи азбжазы абалет аҿы иалкаахеит еицырдыруа ахореограф М.Петипа иусура. Уи Москва иқәиргылеит акымкәа-ҩбамкәа акрызҵазкуа аспектакльқәа, урҭ рахьтә ихҭыс дуны иҟалеит Л.Минкус ирҿиамҭа «Дон Кихот Ламанчтәи» (1869); Уи аамҭазы атеатр арепертуар беиахоит П.Чаиковски иҩымҭақәа рыла: «Ар раԥхьагыла» (1869), «Амшынҟызқәа рӡиа» (1877, абалетмеистер – Вацлав Реизенгер) – аопераҿгьы абалет аҿгьы автор идебиутқәа ракәын; «Евгени Онегин» (1881), «Мазепа» (1884). П.Чаиковски иопера «Черевички» 1887 шықәсазы автор идирижиортә дебиутны иҟалоит. Асцена ашҟа ицәырҵуеит «Амч ду змоу агәыԥ хәыҷ» ҳәа изышьҭаз ахеидкыла иалаз акомпозиторцәа еицырдыруа роперақәа: М.Мусоргски «Борис Годунов» (1888); Н.Римски-Корсаков «Ас-ҭыпҳа» (1893), «Қьырса ауха» (1898); А.Бородин «Аҭауад Игор» (1898). Иара убри аамҭазгьы Большои театр аҿы иқәдыргылоит Џь.Верди, Ш.Гуно, Ж.Бизе, Р.Вагнер уҳәа иара убас егьырҭ аҳәаанырцәтәи акомпозиторцәа рырҿиамҭақәа. === XIX ашә. анҵәамҭеи — XX ашә. алагамҭеи === XIX  XX  ашәышықәсақәа рҳәаа - атеатр ашәҭыкакаҷра иаамҭахеит. Петербургтәи артистцәа аӡәырҩы рҽазыршәоит Атеатр Ду аспектакльқәа рылахәхаразы алшара аиура. Адунеи зегь инарҭбааны иалаҵәоит Ф.Шалиапин, Л.Собинов, А.Нежданова рыхьӡқәа. 1912 шықәсазы Атеатр Ду аҿы Ф.Шалиапин иқәиргылоит М.Мусоргски иопера «Хованщина». Арепертуар иалалоит Римски-Корсаков иоперақәа: «Пан Ар раԥхьагыла», «Моцарти Салиери», «Аҳ изҳәаны итәоу», А.Руденштеин иопера «Демон («Ақаҷаа»), Р.Вагнер - «Анибелунг имацәаз», Леонкавалло, Масканьи, Пуччини роперақәа. Уи аамҭазы С.Рахманинови атеатри активла аусеицура иалагоит. С.Рахманинов икомпозиторра иаҷыдангьы, абаҩхатәра ду злоу оператә дирижиорк иаҳасабала ихы ааирԥшуеит. Уи зҿлымҳарала дазнеиуеит инаигӡо арҿиамҭа астиль аҷыдарақәа, аопера анагӡараҿы илшоит атемпераменттә ҳәааи аоркестртә ҩычареи уамашәа иссирны реилагӡара. Рахманинов адирижиор иусура аиҿкаара акыр ирманшәалоит – убас, иара ибзоураны, уаанӡа аоркестр ашьҭахь, ахәаԥшцәа рҿаԥхьа иҟаз адирижиортә пульт ырхынҳәны, иара аамҭа иашьашәалоу аҭыԥ ахь инаган. Сахьаҭыхратә қәыргылаҩцәақәак раҳасабала, аспектакльқәа раԥҵара рнап алакуп еицырдыруа асахьаҭыхҩцәа, «Аҟазара адунеи» алахәцәа Коровин, Поленов, Бакст, Бенуа, Головин. === Асоветтә аамҭа === 1917 шықәсазтәи ареволиуциа ашьҭахь раԥхьатәи ашықәсқәа рзы, раԥхьа иргыланы, Атеатр Ду ахаҭа аиқәырхареи, анаҩс арепертуар ахьтә иҳәаақәҵоу хәҭак аиқәырхареи рзы иҟаҵаз аҽазышәарақәа рыла иазгәаҭоуп. Убас, аидеологиа аганахьала, акритика рзыруан аоперақәа «Ас-ҭыԥҳа», «Аида», «Травиата», инеизакны Верди ирҿиамҭақәа. Џьоукгьы «абуржуазиатә аамҭа иацәынхоуп» ҳәа иԥхьаӡаны, абалет зынӡа иқәгатәуп ҳәа рыԥхьаӡон. <sup>[''источник не указан 1036 дней'']</sup> . Аха егьа иуадаҩзаргьы, Атеатр Ду аҿы аопера еиԥш, абалетгьы аҿиара иаҿын. Ақәыргыламҭа ҿыцқәа аԥырҵоит ахореограф А.А.Горски, абалеттә дирижиор Иу.Ф.Фаиер – 1919 шықәсазы Москва раԥхьаӡа акәны иқәдыргылоит П.Чаиковски ирҿиамҭа еицырдыруа «Щелкунчик», 1920 шықәсазы ицәырҵуеит «Амшынҟызқәа рӡиа» ақәыргыламҭа ҿыц. Ахореографцәа аҟазараҿы аамҭа иашьашәалоу аформа ҿыцқәа рыԥшаара иашьҭоуп. К.И.Голеизовски иқәиргылеит С.Н.Василенко ибалет «Иосиф Хазына» (1925), Л.А.Лашьчилини В.Д.Тихомирови – Р.М.Глиер ирҿиамҭа иалхны аспектакль «Абларкыга (мак) ҟаԥшь» (1927). Уи ақәҿиара ду аман ахәаԥшцәа рҿы. В.И.Ваинонен иқәиргылоит Б.В.Асафиев ирҿиамҭа иалхны абалет «Парижтәи амцабз» (1933). Аопераҿы еиҳа аԥыжәара рымоуп М.И.Глинка, А.С.Даргомыжски, П.И.Чаиковски, А.П.Бородин, Н.А.Римски-Корсаков, М.П.Мусоргски рырҿиамҭақәа. 1927 шықәсазы арежиссиор В.А. Лосски ибзоурала, ицәырҵуеит «Борис Годунов» аредақциа ҿыц. Убасгьы атеатр аҿы иқәдыргылоит асоветтә композиторцәа роперақәа: - А.И.Иурасовски «Трильби» (1924), С.С.Прокофиев « Х-патырқалк рышҟа абзиабара» (1927). [[Афаил:Hammond_Slides_1956-1958_16.jpg|мини|Атеатр Ду. 1956 шықәса]] Иара убас 20-тәи ашықәсқәа раан ахәаԥшцәа идырбан иреиӷьыз аҳәаанырцәтәи акомпозиторцәа роперақәа: Р.Штраус «Саломеиа» (1925), В.-А.Моцарт «Фигаро ичара» (1926), Џь.Пуччини «Чио-чио-сан (Мадам Баттерфлиаи)» (1925), «Тоска» (1930). («Тоска» ақәыргылараҿы «ареволиуциатә цәаҳәа» инаҵшьны ишазгәаҭазгьы, аспектакль қәҿиарадахеит, ахәаԥшцәа ирыдрымкылаӡеит). [[Афаил:Maya_Plisetskaya-Romeo_and_Juliet-1961.jpg|мини|Маиа Плисецкаиа  абалет «Ромеои Џьульеттеи» аҿы, 1961 шықәса]] 1950-1960-тәи ашықәсқәа рзы ицәырҵуеит аоператә қәыргыламҭа ҿыцқәа: Верди («Аида», 1951, «Фальстаф» 1962); Д.Обер («Фра-Диавало», 1955); Бетховен («Фиделио», 1955); атеатр аусура активла иаднаԥхьалоит аҳәаанырцәтәи артистцәеи, амузыкарҳәаҩцәеи, асахьаҭыхҩцәеи, арежиссиорцәеи - Италиантәи, Чехославакиантәи, Болгариантәи, иара убас Германиатәи Адеомократиатә республика аҟынтәи. Икариера алагамҭазы аамҭа кьаҿк Большои театр атруппа далахәылан Николаи Гиауров. Большои театр аҿы аусура далагоит ахореограф Иу.Н.Григорович. Москватәи асцена ашҟа ииагахоит уи уаанӡа Ленинград иқәиргылаз абалетқәа - С.С.Прокофиев ирҿиамҭа «Ахаҳә шәҭы» (1959), иара убас А.Д.Меликов ирҿиамҭа «Абзиабара иазку алегенда» (1965). 1964 шықәсазы Григорович Большои театр абалет дахагылоит. Уи П. Чаиковски имузыка иалхны иқәыргылаз абалетқәа ҩба - «Щелкунчик» (1966), «Амшынҟызқәа рӡиа»(1969) рредақциа ҿыц ҟаиҵоит, иара убас 1968 шықәсазы иқәиргылоит А.И.Хачатуриан ирҿиамҭа «Спартак». Асахьаҭыхҩы Симон Вирсалаӡеи адирижиор Геннади Рождественскии, артистцәа Владимир Василиеви, Марис Лиепеи, Михаил Лавровскии ралархәрала иаԥҵаз ари аспектакль ахәаԥшцәа аршанхартә еиԥш, ақәҿиара ду аиуит. 1970 шықәсазы уи ианашьан Ленин ипремиа. Атеатр аԥсҭазаараҿы акрызҵазкуа хҭысны иҟалеит Ж.Бизеи Р.К.Шьчедрини рмузыка иалхны кубатәи абалетмеистер А.Алонсо ҷыдала абалерина М.М.Плисецкаиа лзы 1967 шықәсазы иаԥиҵаз ақәыргыламҭа «Кармен-сиуита». 1970-1980-тәи ашықәсқәа рзы М.Плисецкаиеи В.Василиеви цәырҵуеит хореографцәак раҳасабала. М.Плисецкаиа иқәлыргылоит Р.К. Шьчедрин ибалетқәа - «Анна Каренина» (1972), «Аҷныш» (1980), «Аласба зцу аԥҳәыс» (1985), Василиев – абалетқәа С.М.Слонимски «Икар»(1976), К.В.Молчанов «Макбет»(1980), В.А.Гаврилин «Аниута» (1986). Большои театр атруппа лассы-лассы қәҿиара дула инанагӡоит Италиа, Британиа Ду, Еиду Америкатәи аштатқәа уҳәа убас ирацәаны егьырҭ атәылақәа рҿы агастрольқәа. === Ҳазҭагылоу аамҭазы === Ҳазҭагылоу аамҭазы Большои театр аҿы иҟоуп ирацәаны аклассикатә операқәеи абалетқәеи рықәыргыламҭақәа, аха убри аамҭазгьы атеатр иҿыцу аеқспериментқәа рыҟаҵара иашьҭоуп. Абалет аганахьала иаԥырҵеит Д.Шоставкович ирҿиамҭақәа ирылхны аспектакльқәа: «Илашоу акәара» (2003), Абруԥагәа» (2005). Аопера аус адуларазы иаарыԥхьоит еицырдыруа адраматә режиссиорцәеи акинорежиссиорцәеи. Урҭ рхыԥхьаӡараҿы иҟоуп – А.Сокуров, Ҭ.Чхьеиӡе, Е.Ниакрошиус уҳәа егьырҭгьы. Уи аамҭазы имҩаԥыргоит аоригиналтә оператә партитурақәа икьасаны иҟаҵаз арҿеирақәеи, аԥсахрақәеи рҟнытә «ррыцқьара» иадҳәалоу аусурақәа, урҭ автортә редақциақәа ирыздырхынҳәуеит. Убасала иҿыцны иқәыргылаз иреиуоуп Модест Мусоргски иопера «Борис Годунов»(2007), Михаил Глинка иаԥҵамҭа «Руслани Лиудмилеи» (2011). Иҟан иҿыцны Большои театр иқәнаргылаз рҟнытә ахәаԥшцәеи аԥышәа змаз, аҟазара зҽаԥсазтәыз артистцәеи ирыдрымкылоз, иргәамыԥхоз аспектакльқәа. Убас, ахҟьа-ԥҟьа ахылҿиааит Леонид Десиатников иопера «Розенталь ихәыҷқәа» ақәыргыламҭа (2005), уи еиҳаракгьы изыдҳәалаз алибретто зҩыз ашәҟәыҩҩы Владимир Сорокин ирепутациа ауп. Аспектакль ҿыц «Евгени Онегин» зынӡаск илыдлымкылеит еицырдыруа ашәаҳәаҩ Галина Вишневскаиа, Уи дақәыӡбаны, протестк аҳасабала мап ацәылкит лиубилеи ас еиԥш иҟоу аспектакльқәа ахьықәдыргыло Большои театр асценаҿы амҩаԥгара. Аха убри аамҭазы хыхь зыӡбахә ҳҳәаз аспектакльқәагьы згәаԥхоз рхатәы хәаԥшҩцәа рыман. 2010 шықәсазы Большои театр ахеидкыла «Веl Air Media» ацхыраарала иалагеит адунеитә кинотеатрқәа рҿы аспектакльқәа дырбара. 2012 шықәса хәажәкыра 11 рзы ахеидкыла «Google Russia» адгыларала, Большои театр ихацнаркит ахатәы YouTube канал аҿы Урыстәыла адгьылҵакыра аҿы аспектакльқәа ртранслиациа. . 2019 шықәса хәажәкыра азы Академиатә Большои театр 243 шықәсаахыстәи аҭоурых аҿы раԥхьаӡа акәны уи асцена Ҿыц аҟны иқәыргылан А.Дворжак еицырдыруа иопера «Аӡызлан» (ареж.Тимофеи Кулиабин). 2018 шықәсазы Россини иопера «Реимсҟа аныҟәара» (арежиссиор – Дамиано Микьиелетто, адирижиор – Ҭуӷан Сохьиев) «Ашықәсан иреиӷьу аспектакль» аноминациаҿы Урыстәылатәи аоператә премиа Casta Diva» иалауретхеит. . 2019 шықәсазы атеатртә премиа «Золотая маска» аҿы абалет «Нуреев» иреиӷьӡоу ҳәа иалкаан, уи ықәзыргылаз абалетмеистер Иури Посохов аноминациа «Абалет-Ҳаамҭазтәи акәашара/ абалетмеистер-ахореограф» аҿы алауреатра иаҭәашьан. == Атруппа == Атетар аҿы иҟоуп аоператәии абалеттәии атруппақәа, Большои театр аоркестри Асценатә-ԥсыԥтә оркестри. Атеатр аԥҵара ааамҭазы уи атруппаҿы иҟаз жәахаҩык амузыкарҳәаҩцәеи ҩажәижәабаҩык инарзынаԥшуа артистцәеи аркәын. Иара убри аамҭазгьы раԥхьа атруппа аҿы аспециализациа ыҟаӡамызт: адраматә актиорцәа аоператә спектакльқәа ирылахәын, ашәаҳәаҩцәеи акәашаҩцәеи адраматә спектакльқәа рҿы ихәмаруан. Убас, еиуеиԥшым аамҭақәа рзы атруппа иалан Керубини, Верстовски уҳәа егьырҭ акомпозиторцәа роперақәа рҿы ашәа зҳәоз Михаил Шьчепкини Павел Мочалови. ''Аимператортә театрқәа рартистцәа ҳәа ахьӡ рымоуп: актиорцәа, атруппақәа рнапхгаҩцәа, арежиссиорцәа, акапельмеистерцәа, абалетмеистерцәа, аоркестрқәа рдирижиорцәа, акәашаҩцәа, амузыкарҳәаҩцәа, адекораторцәа,амашьына аус азыруеи, алашара ахылаԥшцәеи, урҭ рыцхырааҩцәеи, аҿыханҵацәеи, акостиумер хада, асуфлиорцәа, агардеробмеистерцәа, афехмеистерцәа, атеатрмеистерцәа, аскульпторцәа, анотатә усҳәарҭа ахылаԥшҩы, афигурантцәа, анотанҵаҩцәа, аԥсалымҳәацәа, апарикмахерцәа: арҭ ауаа зегьы аҳәынҭқаррартә маҵзураҿы аус зуа ҳәа иԥхьаӡоуп, урҭ зегьы рбаҩхатәреи, ирымоу амплуеи, иныркыло амаҵзуратә ҭыԥи иахәаԥшны х-гәыԥкны ишоуп.''. 1785 шықәса рзы атруппа 80-ҩык рҟынӡа иазҳаит, уи нахысгьы есааира иацлон, ХХ-тәи ашәышықәса алагамҭазы 500-ҩык ыҟан, 1990 шықәсазы – 900-ҩык иреиҳахеит. Большои театр аҭоурых зегь аҿы уи артистцәа, асахьаҭыхҩцәа, арежиссиорцәа, адирижиорцәа, ахәаԥшцәа рыбзиабареи, рҳаҭырқәҵареи инарҷыдангьы, аҳәынҭқарра аганахьала изныкымкәа иалкаахахьан, еиуеиԥшым аџьшьарақәа рыҭан. Асоветтә аамҭазы 8-ҩык инареиҳаны СССР Жәлар рартист ҳәа ахьӡ ҳаракы ранашьан, 4-ҩык ирыҭан СССР Жәлар рсахьаҭыхҩы ҳәа ахьӡ (академик Фиодор Федоровски, академик Симон Вирсалаӡе, академик Вадим Рындин, академик Валери Левенталь), 60-ҩык инареиҳаны Сталин ипремиа ранашьан, 12-ҩык – Ленин ипремиа (Елена Образцова, Евгени Нестеренко, Ирина Архипова, Иури Григорович, Марис Лиепа, Михаил Лавровски, Наталиа Бессмертнова, Галина Уланова, Маиа Плисецкаиа, Борис Покровски, Симон Вирсалаӡе, Владимир Василиев), ааҩык аҟазацәа иранашьан Асоциалисттә Џьа афырхаҵа ҳәа ахьӡ (Ирина Архипова, Иури Григорович, Елена Образцова, Иван Козловски, Евгени Нестеренко, Маиа Плисецкаиа, Марина Семионова, Галина Уланова – ҩынтәны афырхаҵа). 1991 шықәса раахыс ирацәаҩны ироухьеит Урыстәыла Жәлар рартист ҳәа ахьӡ, имаҷҩым Урыстәылатәи Афедерациа Аҳәынҭқарратә премиа иалауреатцәахахьоу. === Аоператә труппа === Ҵаҟа иаагоуп Большои театр аоператә труппа асолистцәа рсиа. '''''Асопрано''''' * Анна Аглатова (Урыстәылатәи афедерациа апрезидент ипремиа алауреат) * Динара Алиева (Азербаиџьан зҽаԥсазтәыз артистка) * Мариа Гаврилова (Урыстәыла жәлар рартистка) * Оқсана Горчаковскаиа * Елена Зеленскаиа (Урыстәыла жәлар рартистка) * Маҟәала Касрашьвили (СССР жәлар рартистка) * Марина Лапина (Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артистка) * Мариа Лобанова * Екатерина Морозова * Анна Нечаева * Ирина Рубцова (Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артистка) * Ольга Селиверстова * Екатерина Шьчербаченко '''''Амеццо-сопрано''''' * Анна Бондаревскаиа * Ирина Долженко (Урыстәыла жәлар рартистка) * Александра Дурсенева (Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артистка) * Агунда Кулаева (Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артистка) * ИУлиа Мазурова<sup>[it]</sup> * Елена Манистина (Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артистка) * Елена Новак * Евгениа Сегениук * Светлана Шилова (Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артистка) '''''Атенорцәа''''' * Павел Валужин * Богдан Волков * Марат Гали * Олег Долгов * Иван Максимеико * Станислав Мостовои * Роман Муравицки (Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артист) * Мақсим Пастер * Вадим Тихонов (Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артист) * Игор Цуркан '''''Абаритонцәа''''' * Ельчин Азизов (Азербаиџьан жәлар рартист) * Игор Головатенко (Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артист) * Андреи Григориев (Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артист) * Андреи Жилиховски * Иури Сыров * Рауф Тимергазин * Алуда Ҭодуа * Алеқсандр Уткин * Константин Шушаков '''''Абасцәа''''' * Валери Гильманов * Годерӡи Џьанелиӡе * Михаил Казаков (Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артист) * Николаи Казански * Владимир Комович * Владимир Маторин (Урыстәыла жәлар рартист) * Алеқсандр Науменко (Урыстәыла жәлар рартист) * Виачеслав Почапски (Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артист) '''Абалеттә труппа'''[править | править код] ''Астатиа Хада:  '''Большои театр Абалеттә труппа''''' Абалеттә труппа асахьаркыратә напхгаҩы — Махар Вазиев, Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артист Ҵаҟа иаагоуп абалеттә труппа асолистцәа рсиа . '''''Урыстәыла жәлар рартистцәа''''' * Светлана Захарова, Урыстәыла Аҳәынҭқарратә премиа алауреат (2003ш. инаркны) * Николаи Цискариӡе, Урыстәыла Аҳәынҭқарратә премиа алауреат (1992ш. инаркны) * Екатерина Шипулина ( 1998ш. инаркны ) '''''Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артистцәа''''' * Андреи Болотин (1996ш. инаркны) * Алеқсандр Волчков (1997ш. инаркны) * Руслан Скворцов (1998ш. инаркны) * Анастасиа Гориачева (1998 ш. инаркны) * Денис Савин (2003 ш. инаркны) * Евгениа Образцова (2011ш. инаркны) * Екатерина Крысанова * Анна Никулина (2003 ш. инаркны) * Михаил Лобухин * Владислав Лантратов '''Абалетмеистерцәа'''[править | править код] Абалетмеистер Хада — Юрии Григорович, Асоциалисттә Џьа афырхаҵа, СССР жәлар рартист. Ҵаҟа иаагоуп Большои театр абалетмеистерцәа-арепетиторцәа рсиа: '''''СССР жәлар рартистцәа''''' * Светлана Адырхаева * Михаил Лавровски, Ленин ипремиеи СССР Аҳәынҭқарратә премиеи рлауреат * Николаи Фадеечев * Борис Акимов, СССР Аҳәынҭқарратә премиа алауреат * Марина Кондратиева * Юрии Владимиров * Лиудмила Семениака, СССР Аҳәынҭқарратә премиа алауреат * Надежда Павлова '''''Урыстәыла жәлар рартистцәа''''' * Алеқсандр Ветров * Надежда Грачиова * Владимир Никонов * Нина Семизорова * Ольга Ченчикова, Урыстәыла Аҳәынҭқарратә премиа алауреат '''''Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артистцәа''''' * Алеқсандр Петухов * Валери Лагунов * Виктор Барыкин * Иан Годовски * Иулиана Малхасианц '''Адирижиорцәа''' [править | править код] Адирижиор Хада, амузыкатә напхгаҩы — Туӷан Сохьиев, Нхыҵ Уаԥстәыла –Аланиа ареспублика Жәлар рартист. * Владимир Андропов, Урыстәыла Жәлар рартист * Алексеи Богорад * Павел Клиничев * Павел Сорокин, Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артист == Ахылаԥшҩцәа == Большои театр ахылаԥшратә совет анагӡаратә комитет Ахада Александр Будберг: «Ҭоурыхла уахәаԥшуазар, Большои – аурыс аҳратәратә театрқәа ирҭынхоуп. Ас еиԥш зымҽхак ҭбааз, ари аҩыза амегапроект анагӡарагьы зылшоз аҳәынҭқарра акәын. Иусуповаа роума, Шереметиеваа роума, иара убасгьы актәи аурыс капитализм аамҭа иаҵанакуаз амагнатцәа дарбанзаалак ас еиԥш иҟоу ак аҟаҵара рылшомызт. ХХI-тәи ашәышықәсазы аҭагылазаашьа аҽаԥсахит: гәыԥҩык амеценатцәа рҽеидыркылеит Большои ацхыраара азыҟаҵаразы. Иара убасалагьы 2001 шықәса рзы ицәырҵит Большои театр Ахылаԥшратә совет». 2006 шықәса лаҵара инаркны 2018 шықәса ԥхынҷкәын аҟынӡа ахылаԥшратә совет хантәаҩыс дыҟан Урыстәылатәи афедерациа Аҳәынҭқарратә Дума Ахантәаҩы актәи ихаҭыԥуаҩ Алеқсандр Жуков, уи ихаҭыԥуаҩыс – иахьа жәларбжьаратәи акультуратә усеицзура аганахьала Урыстәылатәи афедерациа апрезидент ихаҭарнакс иҟоу – Михаил Швыдкои. Ахылаԥшҩцәа рсовет ацхыраара ҟанаҵеит атеатр апроектқәа ирацәаны ралыршаразы. Урҭ рхыԥхьаӡараҿы иҟоуп Большои театр аҭоурыхтә хыбра ареставрациа азура, аопера «Руслани Лиудмилеи», абалет «Ицәоу аԥшӡа», аопера «Ахәлыԥҵыс», абалет «Париж амцабз», аопера «Ас-ҭыԥҳа», абалет «Тарантелла», абалет «Золушка», абалет «Ромеои Џьулеттеи» рықәыргылара. Иара убас ахылаԥшратә совет хәҭакала афинанстә цхыраара ҟанаҵеит Большои театр агастрольқәа Париж рымҩаԥгараҿы, Бетховен изал аҿы «Акамертә хәылԥазқәеи» асимфониатә концертқәеи рциклқәа рымҩаԥгараҿы, Маиа Плисецкаиа илызку афестиваль амҩаԥгараҿы. 2018 шықәса инаркны ахылаԥшратә совет хантәаҩыс дыҟоуп  Андреи Костин. == Ихаарҭәаау афактқәа == * Астилизациа зызу атеатр ахыбра асахьа - Москватәи акондитертә фабрика «Красный Октиабрь» иҭнажьуа аконфеҭ «Вдохновение» ацәаҿы; П.А.Бабаев ихьӡ зху Москватәи акондитертә фабрика иҭнажьуа адесерттә шоколад «Вдохновение» ацәаҿы. * Атеатр шьақәыргылоижьҭеи 240 шықәса аҵра иазкны Google иаԥнаҵеит логотип-дудл. * Большои театр асахьа анырҵеит Москва асахьа зынҵаны 1995 шықәса раахыс «Урыстәылатәи ақалақьқәа» рсериаҿы иҭыҵуа аурыс банкнота: аденоминациа ҟалаанӡа уи – 100 000 мааҭ иҟаз банкнотан, уи ашьҭахь – 100 мааҭк. Иара убри аамҭазы 100 мааҭк ицо абанкнота аҭыжьраан ианҵоу Аполлон иквадрига асахьеи иреалтәу аскульптуреи рыбжьара аграфикатә еиқәымшәарақәа ҟаҵан. * Большои театр асахьа рнуп СССР-и Урыстәылеи рпочҭатә маркақәа акыр ==Алитература== *Большой театр Союза ССР. Опера. Балет. — М., 1958. *Волков С. Большой театр. Культура и политика. Новая история. — М., 2018. *Государственный ордена Ленина академический Большой театр Союза ССР. — М., 1947. *Грошева Е. А. Большой театр СССР в прошлом и настоящем. — М., 1962. *Дмитриев Н. Оперная сцена Московского императорского театра. — М., 1897. *Зарубин В. И. Большой театр. — М.: Московский рабочий, 1990. — 65, [16] с. — (Биография московского дома). — 60 000 экз. — ISBN 5-239-00764-0. *Зверев Вячеслав. Московская антреприза Михаила Меддокса // Промышленные ведомости : газета. — 2006. — Февраль (№ 1—2). *Зодчие Москвы времени эклектики, модерна и неоклассицизма (1830-е — 1917 годы): илл. биогр. словарь. — Гос. науч.-исслед. музей архитектуры им. А. В. Щусева и др.. — М.: КРАБиК, 1998. — С. 77. — 320 с. — ISBN 5-900395-17-0. *Ларичев Егор. Империя получила Большой // Московское наследие : журнал. — М.: Департамент культурного наследия города Москвы, 2011. — № 16. — С. 3—5. *Либсон В. Я., Кузнецова А. И. Большой театр СССР: История сооружения и реконструкции здания. — М.: Стройиздат, 1982. — 136 с. *Либсон В. Я., Домшлак М. И., Аренкова Ю. И. и др. Кремль. Китай-город. Центральные площади // Памятники архитектуры Москвы. — М.: Искусство, 1983. — С. 483—484. — 504 с. — 25 000 экз. *Привалов Александр. Об акустике Большого театра // Эксперт. — № 37 (918). — 2012. — 17 сентября. *Тайны и легенды большого театра: Очерки. — М.: Спецкнига, 2011. — 592 с. — ISBN 978-5-91891-078-8. *Уманский, А. М. Большой Петровский театр // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907. *Хрипунов Ю. Д. Архитектура Большого театра / Науч. ред. В. Е. Быков. — М.: Госстройиздат, 1955. — 248 с. *Чулаки М. Я был директором Большого театра. — М: Музыка, 1994. — 135 с. — ISBN 5-7140-0469-8. *Шавердян А. Большой театр СССР. — М., 1954. *Янковский М. Ф. И. Шаляпин. — М.;Л.: Музгиз, 1951. — 128 с. *Янковский М. Шаляпин и русская оперная культура. — М., 1947. ==Азхьарԥшқәа== * {{cite web |url=https://www.bolshoi.ru/ |title=Официальный сайт Большого театра |format= |website= |publisher= |accessdate=2017-11-25 |ref=Официальный сайт}} * {{cite web |url=https://www.bolshoi.ru/about/hist/history/ |title=История Большого театра – Официальный сайт Большого театра |accessdate=2017-11-25 |ref=История Большого театра}} * [http://vk.com/bolshoitheatre Официальная страница в ВКонтакте] * [http://www.kommersant.ru/doc.aspx?DocsID=351356 Обзор «Большой театр — паразитический нарост, не имеющий художественной ценности» в журнале «Коммерсантъ-Власть»] * [http://vtbrussia.ru/culture/gabt/ Проект ВТБ — «Большой театр» ] * [https://web.archive.org/web/20090122065238/http://ogoniok.com/archive/2000/4662/35-44-51/ Интервью в журнале «Огонёк» с костюмером Большого театра А. Н. Смирновым] * [https://web.archive.org/web/20111030202212/http://www.kopachev.com/GabT/new_gabt.html Большой театр после реставрации. Сферическая панорама.] * [https://web.archive.org/web/20120828012455/http://restlook.ru/places/attractions/gosudarstvennyy-akademicheskiy-bolshoy-teatr-rossii/ Виртуальный тур — от «RestLook» ] * [http://vtbrussia.ru/culture/gabt/ivan/virtual/vtour/ Виртуальный тур — костюмы постановки балета «Иван Грозный» — от ВТБ] * [https://www.google.com/culturalinstitute/asset-viewer/%D0%BC%D1%83%D0%B7%D0%B5%D0%B9-%D0%B1%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%88%D0%BE%D0%B3%D0%BE-%D1%82%D0%B5%D0%B0%D1%82%D1%80%D0%B0/uQElUd0jgV2jeg Онлайн экскурсия. Виртуальный 3D тур по ГАБТ — от «Google» ] * [https://www.google.com/culturalinstitute/collection/bolshoi-theatre Цифровые выставки музея ГАБТ — от «Google»] * [http://www.kommersant.ru/doc.aspx?DocsID=1323762 Евгений Жирнов. Ненавидят, презирают, не уважают дирекцию.] // «Коммерсант», 1 марта 2010. * [https://www.youtube.com/watch?v=Vmo4lQLExPo Лидия Глебовна Харина. История Большого театра.] // Радио Маяк. 9 нояб. 2016 г. * [https://svyazepoh.ru/izdatelskie-proekty/bolshoj-teatr-i-muzej-1918-2018.html Большой театр и Музей. 1918—2018] {{Асаит архивтәра|url=https://web.archive.org/web/20200928143906/https://svyazepoh.ru/izdatelskie-proekty/bolshoj-teatr-i-muzej-1918-2018.html |date=2020-09-28 }} {{Авторитет змоу адыррақәа}} {{DEFAULTSORT:театр ду}} [[Акатегориа:Атеатр ду| ]] [[Акатегориа:Тверскои араион]] [[Акатегориа:Москва ақалақь аҿы иҟоу аблахкыгарҭақәа]] [[Акатегориа:1825 шықәсазы иргылаз атеатрқәа]] [[Акатегориа:Ицәырҵит 1825 шықәсазы Урыстәылатәи аимпериа]] [[Акатегориа:Урыстәыла анеоклассикатә архитектура]] [[Акатегориа:Абалеттә театрқәа]] [[Акатегориа:Урыстәыла иҟоу аоператә театрқәа]] dam6eozp4iu3n51noe3u1y0i2z86iyw Ажәытәӡатәи Мысра акультура 0 38080 153536 136402 2025-06-22T15:59:31Z Fraxinus.cs 8381 викификация 153536 wikitext text/x-wiki [[афаил:Sarcophage Ankhnesneferibre.jpg|300px|thumb|right|Ажәытәӡатәи Мысра аҩыра ахкқәа]] '''Ажәытәӡатәи Мысра''' — [[ацивилизациа]] 4 нызқь шықәса раԥхьа ҳара ҳера ҟалаанӡа ицәырҵыз, адунеи аҟны зегь реиҳа ижәытәӡатәиу ҳәа иԥхьаӡоуп. Аԥсабаратә ҭагылазаашьа бзиа иабзоураны, [[Ажәытәӡатәи Мысра]] заа иҿио иалагеит [[Акультура|акультуреи]] [[Аҟазара|аҟазареи]]. Абри аамҭазы Ажәытәӡатәи мысраа зыхә ҳараку аихамаҭәа иалхны арԥшӡагақәа ҟарҵон, ицәырҵуа иалагеит [[аҩыра]], есааира аҭҵаара дыррақәа аҽеизакра иаҿын. [[Египеттәи абызшәа|Ажәытәӡатәи мысраа рбызшәа]] аҵарауаа ирдыруа иҟалеит ахаҳәи амсырқьаадқәеи рыҟны еиқәхаз [[аиероглиф]]тә [[Аҩыра|ҩырақәа]] рыла. Мысратәи абызшәа адунеи аҟны зегь реиҳа ижәытәӡатәиу абызшәақәа рахь иԥхьаӡоуп, зхатә ҩыра змаз - ҳара ҳҟынӡа иааӡаз заатәи анҵамҭақәа ҳара ҳера ҟалаанӡа 3-4-тәи ашәышықәсақәа рахь иаҵанакуеит. Мысраа иналукааша реихьӡарақәа ируакуп ирымаз аҩыратә система, уи ахархәарала иаадырԥшуан рхәыцра аҷыдарақәа, рыҩныҵҟатәи рцәаныррақәа, рыгәҭахәыцрақәа. Ажәытәӡатәи Мысра архитектура еицырдыруеит адамрақәа рыргылашьақәа рыла - [[Гиза апирамида]], аныхабаатә, ахантә комплексқәа - [[Луксорсктәи аныхабаа]], [[Амарна]] аҳҭынра. [[Ажәытәӡатәи Мысра адинхаҵара|Ажәытәӡатәи Мысра иҟамызт иаку азеиԥш динхаҵара]], иҟан еиуеиԥшымыз аҭыԥантәи акультқәа, еиуеиԥшым анцәахәқәа ирызкыз. [[Аҭҵаарадырра]], [[амедицина]], [[аметаматика]] Ажәытәӡатәи Мысра усҟантәи аамҭазы рыҿиараҟны акыр рыҩаӡара ҳаракын. Ақьабзтә [[Аемпиризм|емпиризм]], Едвин Смити Еберси рымсырқьаадқәа шаҳаҭра ззыруа (1600ш. ҳера ҟалаанӡа), раԥхьаӡа акәны Ажәытәӡатәи Мысра ицәырҵит. Ажәытәӡатәи Мысра адунеитә цивилизациа акультуратә ҭынха ду азыннажьит, уи аҟазара аԥҵамҭақәа ажәытәӡатәи аамҭазы адунеи еиуеиԥшым атәылақәа рахь иалганы иргон, егьырҭ атәылақәа рҟазацәа урҭ ирхырҩылаауан, ирхыркьыԥхьлон. ==Абызшәеи аҩыреи== Ажәытәӡамысратәи абызшәа аҵарауаа ирдыруа иҟалеит ахаҳәқәеи амсырқьаадқәеи рыҟны еиқәхаз хыԥхьаӡара рацәала аиероглифтә ҩыра анҵамҭақәа рыла. Зыԥсы ҭам абызшәақәа излархыԥхьаӡоу ала, аегиптологиа аҿиара аамҭазы иуԥылон аҵакы аилкаара (адешифровка) иацыз ауадаҩра, уи қәҿиарала имҩаԥигеит афранцыз ҵарауаҩ Ж. Ф. Шампольон 1822 ш. ҩ-ьызшәатә еллин-мысратә нҵамҭақәа рхырхәарала. Ҳаамҭазтәи аҭҵаарадырра мысратәи абызшәа афразиатә бызшәатә ҭаацәара ирхыԥхьаӡалоуп ҳәа иаԥхьаӡоит, ари абызшәатә ҭаацәара аҩныҵҟа уи асемиттәқәа, мамзаргьы ачадтә бызшәақәа ирзааигәоуп. Абызшәа ашьақәгылара мҩапыссуан адинастикатә аамҭа ҟалаанӡа (5200-3000 шш. ҳара ҳера ҟалаанӡа), Мысра еиуеиԥшым аенолитикатә культурақәа рыҟнытә апротомысратә хылҵшьҭрақәа хазы ралкаара ианалага. Анаҩс, адинастиатә аамҭақәа зегьы раан (2700 ш. раҟара аҵанакуеит), мысраа рбызшәа аҿиареи атрансформациеи рзы еиуеиԥшым аамҭақәа ирхысит, убри алагьы абызшәа ныҟәызгоз, иаҳҳәозар, Заатәи Аҿыц аҳратәреи раамҭақәа рзы, рбызшәа акыр аиԥшымзаарақәа аман. Аеллинисттә аамҭа инаркны мысраа ирныруа иалагеит ажәытәӡатәи аеллин бызшәа,<ref name=":0">{{ашәҟәы|автор=James P. Allen|Астатиа ахьӡ=Middle Egyptian: An Introduction to the Language and Culture of Hieroglyphs|Азхьарԥш=https://books.google.ru/books?id=cK-BAwAAQBAJ&printsec=frontcover&dq=Allen+Middle+Egyptian+an+Introduction&hl=ru&sa=X&ved=0ahUKEwi1gfC5jpHYAhXS46QKHQsWAesQ6AEIJzAA|Аҭыжьырҭа=Cambridge University Press|Ашықәс=2014|Адаҟьақәа=6—7|Адаҟьа=610|isbn=9781107053649|archivedate=2018-02-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180202130543/https://books.google.ru/books?id=cK-BAwAAQBAJ&printsec=frontcover&dq=Allen+Middle+Egyptian+an+Introduction&hl=ru&sa=X&ved=0ahUKEwi1gfC5jpHYAhXS46QKHQsWAesQ6AEIJzAA#v=onepage&q=Allen%20Middle%20Egyptian%20an%20Introduction&f=false}}</ref> анаҩс римлианаа анаа - алатынтә нырра. Арабцәа ианрыпыҵархала анаҩс, аҵыхәтәантәи абызшәа аныҟәгаҩцәа Нил архақәеи аӡалаларҭақәеи рыҟны ирыланхаз арабцәа ирылаӡҩеит,  арҭ абызшәа ҿыци аҵасқәеи рҿырҵааит (2). Урҭ ирыҵанакӡомызт мысраа иреиҵаз рыхәҭак-акоптцәа, акопттә бызшәала ицәажәоз, ажәытәӡамысратәи аҵыхәтәантәи абызшәа иалацәажәоз, ишнеиуаз уи адинхаҵаратә усмҩаԥгатәқәа ирбызшәаны иҟалеит (аҿиара мҩаԥысуан II ашәышықәса инаркны, зыԥсы ҭам ҳәа иԥхьаӡоуп XIX ашәышықәса раахыс). Мысратәи абызшәа адунеи ажәытәӡатәи абызшәақәа ируакуп, аҩыра змаз - еиқәхаз ажәытәӡатәи анҵамҭақәа ҳера ҟалаанӡа 4-тәи 3-тәи азқьышықәсақәа рынҵәамҭақәа ирыҵаркуеит. Убри аамҭа инаркны Мысратәи аҩыра адыргақәа аман, ажәақәа "аазырԥшуаз", иара убас ацыбжьыҟақәа реицааира аазырԥшуаз адыргақәа, уи моу хазы игаз ацыбжьыҟақәеи азеиԥш ҳәаақәҵагақәа рзы анбантә дыргақәагьы. Аԥхьаӡаҩцәа рхы иадырхәон ахыԥхьаӡара рацәақәа: 10 000, 100 000, иара убас 1 000 000, урҭ зегьы ирыман рхатәы ажәақәеи адыргақәеи. Мысраа рҩыра еиуеиԥшым ахкқәа рыла ишьақәгылан: иероглифика - сахьанҵа рацәала (иероглифқәа), иератика - иаазыркьаҿу урҭ рсахьанҵашьақәа, демотика - еиҳа иаармариоу, насгьы еилаҵоу адыргақәа. Ажәытәӡатәи мысраа еиҳарак ганлатәи цәаҳәала иҩуан, арӷьарахьтә армарахь, еиҳа имаҷны - армарахьтә арӷьарахь. Зны-зынла хыхьынтә иҩуа ҵаҟа илбаауан, уи есқьынгьы хыхьынтә иаԥхьон. Мысратәи анапылаҩыра арӷьарахьтә армарахь аԥыжәара амазаргьы, ҳаамҭазтәи аҭҵаарадырреи алитературеи рыҟны еиҳа рхы иадырхәоит армарахьтә арӷьарахь аҩра. Мысратәи анапылаҩыраҟынтә иаауеит амероиттәи акопттәи аҩыра. Актәи азқьышықәса аҽеиҩшамҭазы, Мысратәи аҩыра ахкқәа зегьы ыӡит, анаҩс иԥшааз еиҳа ихьшәоу аиероглификала аҩыра IV ашәышықәса иаҵанакуеит, адемотикала – V ашәышықәса (4). Ажәытәӡатәи мысраа ирымаз аихьӡарақәа ируакуп зхатә хаҿра змаз анапылаҩыратә система, уи ҩышьала хы-хкыкны ишан: аиероглифика, уи иахылҿиааит еиҳа аласҩразы иҟаз аиератика, зыҿиара мҩаԥысуаз 700 ш. ҳара ҳера ҟалаанӡа, уи аасҭа еиҳа иласыз акурсив лигатур рацәаны измаз –адемотика (5). Мысратәи аиероглификатә ҩыра Ажәытәӡатәи Мысра хархәара аман шамахамзар 3500 ш. рҟынӡа, ҳ.ҟ. ахԥатәи аԥшьбатәи азқьышықәсақәа рынҵәамҭа инадыркны. Аиратикатә ҩыра ахархәара аман атекстқәа мысра бызшәала рыҩраҟны. Ари ажәытәӡамысратәи напылаҩыра ласы заатәи аформахь иаҵанакуан, уи цәырҵит I адинастиа аан, ахаҳә, амсырқьаад мамзаргьы асахҭан аҟны аиероглификатә дыргақәа қыцәла иананырҵоз аамҭазы, уи иабзоураны адыргақәа еиҳа ихаргьежьыз, акурсив форма роуит. Адемотикатә ҩыра рхы иадырхәон мысратәи абызшәа ихьшәаны ианыҿиоз аамҭа иаҵанакуа атекстқәа ранҵаразы. <gallery> Egypte louvre 225 hieroglyphes.jpg|Аиероглифика Prisse papyrus.svg|Иератика DemoticScriptsRosettaStoneReplica.jpg|Демотика Coptic.jpg|Копттәи аҩыра </gallery> ==Ажәытәӡамысратәи алитература== [[Афаил:EgyptianScribe.jpg|мини|Итәоу мысратәи аписар истатуиа, зшьамхқәа амсырқьаад  ықәкны изку. Иара ԥшаауп мраҭашәаратәи аԥсыжырҭаҟны Гиза (Мысра V адинастиа XXV—XXIV ашә. ҳ. ҟ.).]] Мысратәи алитература, Ажәытәӡатәи Мысра афараонқәа раамҭа инаркны иҩыз аурымтәи аҳра анҵәамҭанӡа шумертәи алитература налаҵаны, адунеи аҟны раԥхьатәи алитература ҳәа иԥхьаӡоуп. Х-нызқь шықәса рыҩныҵҟа мысраа иаԥырҵеит ибеиоу асахьаркыратә литература, еиуеиԥшым ажанрқәа аԥырҵеит. Ажәытәӡатәи аҳратәра аамҭазы (26-22 ашә. ҳера ҟалаанӡа), алитературатә рҿиара иалан аԥсыжратә текстқәа, асалам шәҟәқәа, адинхаҵаратә гимнқәа, ажәеинраалақәа, зыхьӡ нагоу авельможацәа рмаҵзурақәа еиҭазҳәоз агәаларшәагатә автобиографиатә текстқәа. Абжьаратә аҳратәра аамҭазы (XXI—XVII ашә. ҳера ҟалаанӡа) иаԥҵан ажәабжьҳәаратә литература. Ари "ахархәагақәа рреволиуциа аамҭа", Р. Б. Паркинсон иажәақәа рыла, аписарцәа ринтеллекттә ҩаӡара аизырҳара, ахаҭаразы иҿыцыз акультуратә цәаныррақәа, зеиԥшҟамлацыз аҵарадырра аҩаӡара уҳәа анапылаҩыратә материалқәа рнеира ахьалыршаз уҳәа ирыбзоураны иҟалеит. Ажәытәӡамысратәи аҭоурых аҟны аԥхьареи аҩреи аҳәынҭқарратә усбарҭақәа рыҟны амаҵзураҟны раԥхьа иргыланы иқәдыргылоз аҭаххарақәа рахь иаҵанакуан, аиҳабыратә чынуаа абжьааԥнытәи русураҟны аҵара змаз асоциалтә гәыԥқәа - аписарцәа (9)(1)(11) рҟынтә ацхырара роуан аха. Рамессидаа рхаан Анастаси II лымсырқьаад иаанарԥшуеит аписарцәа "ишеиҿыркаар акәыз аӡҭачқәа рыҭҵаара, иқьармытлыху пандусқәа рыргылара, аԥсыжарҭатә баҟақәа рымҩангарахь ицараны иҟаз ахацәа рхыԥхьаӡара ашьақәыргылара, арратә миссиа назыгӡоз реиқәыршәара аиҿкаара». Убри анаҩсангьы, аиҳабыраҟны аусуразы аписарцәа иара убас ацхыраара рырҭон аҵара змамыз ауаа асалам шәҟәқәа рыҩраҿы, аӡыргаратә материалқәеи аиуристтә документқәеи реиқәыршәараҟны. Аҵара змаз ауаа рхыԥхьаӡара иартәон 1%, егьи иаанхаз ахәҭахьы иаҵанакуан аҵара змамыз анхацәа, ахьшьцәа, анапҟазацәа, егьырҭ аусзуцәа, иара убас ахәаахәҭцәа, писартә амаӡаныҟәгаҩ ицхыраара зҭахқәаз. Рамессидаа раамҭазы аписарцәа рыстатус ҷыдала ҳаҭыр шамаз атәы иазкуп арҵагатә текст "Азанааҭқәа рсатира" (pSallier II), ара автор аскульптура, аҟәџьалҟаҵаҩцәа, аԥсыӡкцәа, адгьылқәаарыхыҩцәа, уҳәа егьырҭ азанааҭқәа змаз ауаа рҟазара иацыз ахьанҭара дахыччон аписар изанааҭ иадкыланы. Атекстқәа шьақәдыргылон еиуеиԥшым ахархәагақәа рыла. Ажәытәӡатәи Мысра анапылаҩыраҟны аҟыга ианаврагыланы зегь реиҳа ихадаз маҭәарны иҟан аҟармаш ҩыга, уиа ала ахаҳәқәа аҩырақәа ҭаԥыҟҟааны ианырҵон. Аҩыга апигмент иӡааршьуан: аиқәаҵәа (арацәа), аҟаԥшь (аохра) – амсырқьаад - Cyperus papyrus аҳаскьын агәыцә иалхны иҟаҵаз иҵаӷаз аматериал, иара убас акерамика мамзаргьы ақьыртә хыбаҩқәа рыҟны аҩырақәа анырҵон [1][12][9][7]. Амырқьаадрҳәы акыр зыхә цәгьаз коммерциатә маҭәарны иԥхьаӡан, урҭ реиҳарак апалимпсестқәаны иҟоуп - анапылаҩырақәа, атекст ҿыц анҵара азырхиаразы ажәытә текст аныӡәӡәааны, мамзаргьы иӷьӷьаны изныхыз11]. Ари ацәырҵра амсырқьаад иалху адокументқәа еиҳа имаҷыз асалам шәҟәқәа рзы иҟарҵоз амыжәжәарақәа иаҳәо иҟалалоз адефицит атәоуп, Cyperus papyrus[11]. аҵиаа аиура аныцәгьаз аамҭазы. Ахаҳә, акерамикатә маҭәахәқәа, амсырқьаад инаҷыданы ирыҩуан аҵла аҟны, аслан баҩы аҟны, иара убас агипс аҟны[1][7][11]. ===Ажәабжьҳәаратә литература=== [[Афаил:PapyrusWestcar photomerge-AltesMuseum-Berlin-3.jpg|мини|Паирус Весткар, XV—XVII-тәи адинастиақәа раамҭазы иератикала иҩыз ашәҟәы "Аҳ Хеоԥс иаҳҭынра иазкыз алакә", абжьарамысратә бызшәала ианҵоуп, ахархәара аман XII династии[8]:295-296 аамҭазы.]] Алакәқәеи ажәабжьқәеи Абжьаратәи аҳра аамҭа иаҵанакуа, абжьаратә Мысратә бызшәала иҩу еиҳа имаҷу жанруп еиқәхаз алитератураҟнытә. Аха Аҳра ҿыц Рамессидтәи аамҭа инаркны Ажәытәӡатәи Мысра ихшәоу аамҭа аҟынӡа, еиҳа еиқәхаз алитературтә аԥҵамҭақәа рахь иԥхьаӡоуп ажәабжьҳәаратә литература[13]. Хадара злоу ажәабжьқәа рахь иаҵанакуеит «Аҳ Хеопс Иаҳҭынра иазку алакә», «Аҳ Неферкаре аинрал Сасенети», «Аҿаԥыц бзиа змоу анхаҩы изку аповест», «Иӡааҟәрылаз аӷба иазку алакә» [8][9]. Аҳҭынра ҿыц ажәабжьтә корпус иаҵанакуеит «Пепии Секененреи реимак», «Иупа агара», «Акгьы зқәым апринц», «Ҩыџьа аишьцәа ирызку аповест», «Уну-Амон иныҟәарақәа». Актәи азқьышықәса ҳера ҟалаанӡа иаҵанакуа ажәабжьқәа рыбжьара иҟоуп адемотикала иҩу рахь иаҵанакуеит «Амлакра астелақәа» (Птолемеиа рхаан иҩыз, аха Ажәытә аҳра иазку аисужет ала), птолемеитәи аурымтәи аамҭақәа ирыҵаркуа ажәабжьқәа рцикл, еицырдыруа аҭоурыхтә усуҩцәа рхаҿсахьақәа еиҭакны, иаҳҳәозар, Хаемуас (XIX-тәи адинастиа), Инарос (актәи аперсидтә аамҭа) ихыҭҳәаау фырхацәаны иаарԥшу. Уаанӡа, иҿыцу иҿыцумысра бызшәала иҩу ажәабжьқәа рыҟны авторцәа еиҳа иаадыррԥшуан анцәахәқәеи амифологиатә фырхацәеи. ===Ахшыҩрҵарақәа, абжьгарақәа=== [[Афаил:OstraconMentioningInspectionOfTombs-BritishMuseum-August21-08.jpg|мини|остракон аиератикатә салам шәҟәы зцу, уаҟа аиҳабыра рыхьӡқәа ргәаладыршәоит, Мысра XXI-тәи адинастиа аамҭазы аԥсыжырҭақәа ргәаҭареи ррыцқьареи ирылахәыз. (1070-945шш. ҳера ҟалаанӡа).]] «Арҵара» («абжьгарақәа») ажанрқәа, иара убас «азхәыцратә дискурсқәа» ржанр еидкылазар алшоит аҟәыӷара алитература аҳәаақәа ирҭагӡаны, ажәытәӡан Мрагылара Ааигәа иаларҵәаз [8]:110. Ари ажанр адидактикатә хырхарҭа амоуп, излазгәаҭоу ала, Абжьаратә аҳраҿы аписарцәа рҵара апрограмма иалан[8]:110, 235. Убри анаҩсангьы, абжьгарақәа рахь иԥхьаӡоуп арлахҿыхратә ҟазшьа змоу ажәабжьҳәаратә елементқәа. Ишьақәырӷәӷәоуп, атекстқәа аԥҵан ҳәа зегь раԥхьа иргыланы, аҵарадырразы акәымкәа, аидеалогиатә хықәкқәа рзы ҳәа[8]:236-237. Ҿырԥштәыс иаагозар, Адольф Ерман иҩуеит, Аменемхет I ихыҭҳәаау иабжьгарақәа (1991-1962 шш.ҳера ҟалаанӡа) иԥацәа рзы «ашколтә философиа аҳәаақәа акыр ирҭыҵуеит, ашкол зынӡагьы акала иадҳәалаӡам иԥацәа аҳ игәра ргаларц азы ргәырҽанҵара аганахьала» [9]:54. Усҟантәи аамҭазы ажәабжьтә литература (иаҳҳәозар, «Аҿаԥыц бзиа змоу анхаҩы иповест азы») ауаажәларреи усҟан иҟоу аидеологиеи ирҿагыло хаҭалатәи афырхаҵа изку атема аанарԥшуеит; арҵара атекстқәа, уи иаҿагыланы, иаҵшьны ирҳәоит адогмақәа ишрықәныҟәатәу[5]:217. [[Афаил:Loyalist Teaching-beginning.jpg|мини|слева|"Зыгәра гоу ауаа дырҵара" - Аҳра ҿыц аиератикатә хҩылаа.]] Атекст азнагараҟны ихадоу ажәақәоуп "адырра"(rh) иара убас "арҵара" (sba.yt) [8]:110. Арҭ атекстқәа еиҳарак ашаблонтә хьыӡқәа рымоуп «X ала Y-азы иҟаҵоу абжьгара», Х - ахыԥша бзиа змоу хаҿуп (иаҳҳәозар, визируп мамзаргьы фараонуп), зԥацәа аморал иазхьазырԥшуа. Зны-зынла иуадаҩуп ихәыцу адресатқәа шаҟа ыҟоу раарԥшра, избанзар текст аҟны ахархәара амоуп азаҵәгьы арацәа хыԥхьаӡарагьы[8]:236-238. Арҵара ажанр аҿырԥшқәа рахь иаҵанакуеит ҳҳәар ҳалшоит «Птаххотеп иабжьгарақәа», «Аменемхет иабжьгарақәа», «Харџьедеф иабжьгарақәа», «Зыгәра гоу иабжьгарақәа», иара убас «Аменемоп иабжьгарақәа» [8]:313-319. Абжьаратә аҳра аҟнытә еиқәхаз арҵагатә текстқәа еиҳарак амсырқьаад аҟны иҩын[8]:235-236, аԥыжәжәахақәа рвариантқәа аӷәаҟны, насгьы остраконқәа рыҟны[15]:458. Зегь реиҳа изаатәу ашколтә ӷәы (Птаххотеп иабжьгарақәа) арҵагатә текст ахҩылаа ацны ажәаатәи адинастиа иаԥнагоит. Птаххотепи Кагмени имҩаԥыргоз абжьгарақәа Присс имсырқьаад аҟны иԥшаан, Абжьаратә аҳра XII адинастиа амчраҟны ианыҟаз[16][8]:313-315. «Зыгәра газ иабжьгарақәа» актәи ахәҭа еиқәхеит Сехетепибр XII династии[8]:318-319 адинастиа аԥареизакҩы ихаҳәтә стеллаҟны, аҩбатәи ахәҭа шьақәыргылан Аҳратә ҿыц 69 хҩылаа рыла[15]. Мерикар, Аменемхет, Харџьедеф рабжьгарақәа Абжьаратәи аҳра аамҭа иатәыз иоригиналтәу текстқәаны иҟан, аха рыхҩылаа ауп еиқәхаз Аҳра ҿыц аҟны[8]:313-319.. Аменемоп иабжьгарақәа Аҿыц аҳраан аҵакы аарԥшын[17]. ===Аҵәыуарақәа, аицәажәарақәа, адиалогқәа, аҿаҳәатәқәа=== Абжьаратәи аҳра «аҿаҳатәы атекстқәа», «аҵәыуарақәа», «аицәажәарақәа», «апокалипстә литература»[8]:110, 193[14]:283[17]:6-7 ажанрқәа –рахь иаҵанакуеит абас еиԥш иҟоу аԥҵамҭақәа, «Ипувер иҳәамҭа», «Неферти иҿаҳәатәы» «Згәы каҳаз Ба иацәажәараан» (актәи Аиҭаҵратә аамҭа иаҵанкуеит). Излеилкаау ала, ари ажанр аҿырԥштәы амаӡамызт Ажәытәӡатәи аҳра аамҭазы, иоригиналтәу аԥҵамҭакгьы цәырымҵӡеит Аҳра ҿыц ахаан [18]:103. Аха егьа убас иҟазаргьы, «Неферти иҿаҳәатәы» аԥҵамҭа лассы-лассы ихырҩылаауан Аҳра ҿыц рамессидтәи аамҭазы[17]:6-7. Абжьаратәи аҳразы ари ажанр аанкылан. Мысратәи аиҿцәажәаратә литература аиҭарҿиара иалагеит Птолемеев иберзентә династиаҟны аурым аамҭазы, усҟан иҩын абас еиԥш иҟаз аԥҵамҭақәа «Адемоттикатә хроника», «Асыс аҿаҳәатәы», «Акыцӡҩы иҿаҳәатәы», иара убас аиҿцәажәаратә текстқәа ҩба, фырхаҵа хадас Нектанеб аҩбатәи дахьыҟоу (360-343 ҳера ҟалаанӡа). Арҵагатә текстқәа инарҷыданы, арҭ атекстқәа аҟәыӷара алитература иагәылоуп, Мрагылара Ааигәа акыр иаларҵәоуп. ==Асахьаҭыхратә ҟазара== [[Афаил:Musicians and dancers on fresco at Tomb of Nebamun.jpg|мини|Небамон идамра аҟынтә Мысратәи асахьанҵа (1400 ҳ ҟ.).]] 3500 шықәса аҩныҵҟа зегьы асахьаҭыхыҩцәа аканони аформақәеи ирықәныҟәон Ажәытәӡатәи аҳра аамҭазы аахыс ишьақәгылаз, апринципқәа реизга еилагмакәа, адәныҟантә аныррақәа, аҩныҵҟатәи аҽыԥсахрақәа аныҟаз аамҭазгьы. [19]. Ас еиԥш иҟаз асахьаҭыхратә стандартқәа аарԥшын имариаз ацәаҳәақәеи аформақәеи рыҟны, афигурақәа ирҟазшьаз иҟьаҟьаз апроекциаҟны, анаӡаӡааратә ҵаулара арбарада, ари аиҿкаареи акомпозициа абаланси уныруа иҟанаҵон. Асахьақәеи атексти аныхабаа аҭыӡқәеи, ақардамеи, аԥсыжырҭақәеи, астелеи, астатуиақәеи рыҟны еилаӡҩаны иаарԥшын. Ашәыгақәа аминералқәа ирылырхуан, иара убас аихатәы маден (аҟаԥшьи аҩежь охреи), абҩатә маден (аиаҵәеи ашьацԥшшәи), алҩақҷышә, мамзаргьы амҿы иалху арацәа (аиқәаҵәа), акьыр (ашкәакәа). Урҭ аларыԥсар рылшон агуммиарабика ахь, акнаҵларазы, анаҩс ҽыҭ-ҽыҭла еиҩыршон, ианаҭахха, ӡыла идырбааӡон. [19]:74. Ажәытәӡатәи Мысра аҟазара аканонқәа зқьышықәсала ишеиқәдырхозгьы, асахьаркыратә стиль еиуеиԥшым аамҭақәа рзы акультуратәи аполитикатәи ҽыԥсахрақәа рныԥшуан. Убас, Аварис иԥшаан афрескақәа аминоиск стиль змаз, агиксосқәа анрықәыла ашьҭахь, Ехнатон амчраҿы даныҟаз аҿиара аиуит «амарнтәи аҟазара», иааҳакәыршаны иҟоу адунеи ареалтә сахьа аҟәынҵаразы аҵак ду змоу. ===Аҿыханҵа=== Ажәытәӡатәи Мысра арелиефқәа аԥшшәы рацәала иршәуан, асахьанҵақәа еиҳа имаҷын аханқәа, аныхабаақәа, адамрақәа рыҟны, урҭ рхыхь акәын асахьақәа ахьырныз. Ажәытәӡатәи Мысратәи арелиефқәа жәпакы еиқәхеит аԥсабараҟны аарҩара ахьыҟаз иабзоураны. Ахаҳә ахыхь ашәра иаздырхион - аҳәынҵәа аҿыгҳара аџьаџьара иҟәымшәышәу агипс ақәырҭәон, анаҩс акьыр, абасҟан ашәыга бзианы иакуеит. Аргыларатә пигментқәа, шамахамзар, минералтәқәан, асахьақәа амра алашара ацәыхьчаразы. Ашәыга еиуеиԥшымкәа еилан - акәтаӷьтә темпера, иканҵло еиуеиԥшым амаҭәашьарқәеи амзашеи. Убри аангьы аҭыӡсахьа ишахәҭаз еиԥш аҟаҵара алшаӡомызт. Убри аҭыԥан рхы иадырхәон ирҩоу ақәҵакәырџьабга аҿыгҳараҟны ашәыга, а secco ҳәа изышьҭаз аҭыӡсахьа. Аҿыханҵа хыхь алаки амзашеи рыла ихҟьан, асахьанӡа акыраамҭа аиқәырхаразы. Ас еиԥш иҟаз атехникала иҟаҵаз идумыз асахьақәа бзианы еиқәхон, аха астатуиа дуқәа рыҟны шамахамзар, ари аҩыза уԥыломызт. Еиҳараӡак абас еиԥш иҟаз аметодқәа ахархәара рызун имаҷыз амҿлыхтә статуиақәа рҟны [21]. === Архитектура === [[Афаил:All Gizah Pyramids-3.jpg|мини|Гиза аирамидақәа]] Ажәытәӡатәи Мысра архитектурақәа рыхьӡ еицырдыруеит адамрақәа рыргыларақша рыла - Гиза апирамидақәа, аныхабаақәа, аныхатә комплексқәа - Луксорсктәи аныхабаа, Карнактәи акомплекс, Амарна аханқәа. Аҭыӡқәа адәныҟатәи аҩныҵҟатәи рганқәа, иара убас аколоннақәа еиуеиԥшым аԥшшәқәа змоу аиероглифқәеи афрескақәеи рыла ихҟьан[22]. Хыԥхьаӡара рацәала Мысратәи аорнаментқәа рмотив, аҽкьырбылгьа, мамзаргьы иԥшьоу абжы асахьақәа, амратә диск, акьаш, урҭ асимволтә ҵакы змоу ҳәа иԥхьаӡоуп. Егьырҭ ирылаҵәаны иҟоу амотивқәа рахь иԥхьаӡоуп апальма абыӷьқәа, амсыр қьаад, иара убас лотос ашәҭқәеи аларҭақәеи. Акульт хыбрақәа жәпакы реиҿкаашьа амши аҵхи реиҟарареи, амш агхара ианалагои ирхьыԥшын[24].. Адекоративтә хықәкы инаҷыданы, аиероглифқәа хархәара рыман аҭоурыхтә хҭысқәа реиқәырхаразы, аибашьратә хҭысқәа раарԥшразы, иара убас изымҵахырхәоз анцәахәқәа, ажәытәӡатәи мысрааа рыбзазара, ажәытәӡатәи аҳәынҭқарра иахагылаз афараонқәа рыԥсҭазаареи, рыԥсреи. Мысратәи апирамидақәа - Ажәытәӡатәи Мысра зыҩаӡара ҳараку архитектуратә баҟақәоуп, урҭ рыҩныҵҟа иҟоуп адунеи аџьашьахәқәа быжьба ируаку - Хеопс ипирамида. Апирамидақәа ахаҳәқәа рыла еиқәҵоу, апирамидаә форма змоу ргыламҭақәоуп. Урҭ рахьтә Ажәытәӡатәи Мысра афараонцәа рзы рыԥсыжырҭас рхы иадырхәон. Ажәа «апирамида» - еллин ажәоуп. Аҭҵааҩцәа гәыԥҩык ргәаанагарала, еизгоу ачарыц иаҽырԥшуп апирамида. Егьырҭ аҭҵааҩцәа ргәаанагарала, ари ахьӡ аагоуп апирамидалтә форма змоу аԥсаҭатә пирог ахьӡ аҟынтәи. Зынӡа Мысра иԥшаауп 118 пирамида. Иазхаҵоу азеиԥш гәаанагарала, раԥхьатәи Мысратәи апирамида ргылан Џьосер III идинастиа афараон идҵала - Саккара иҟоу аҿаԥса змоу апирамида, ажәытәӡамысраатәи атрадициақәа инарықәыршәаны, архитекторс дыԥхьаӡоуп Џьосер иреиҳау ичинуаҩ Имхотеп. Агиптологцәа ргәаанагара ала, ари апирамида мастаб – Заатәии Ажәытәӡатәии Мысра ахаан инагаз ауаа ирызкыз итрадициатәу адамра иацҵаны ирҿиоу акоуп ҳәа иԥхьаӡоуп. Зегь реиҳа еицырдыруа апирамидақәаны иҟоуп Гиза ахәҟьаҟьараҿы иҟоу апирамида дуқәа (Хеоԥс, Херфен, Микерин рпирамидақәа)[25]. [[Афаил:Hypostyle hall, Karnak temple.jpg|мини|слева|Идуу агипостильтә зал (XIV —ашәышықәса анҵәамҭа-XIII ашәышықәса алагамҭа ҳ.ҟ.) Карнакстәи аныабаа.]] Ажәытәӡатәи Мысра, архитектура хацзыркыз, аргыларатә абнамаҭәахә тәылан [22]. Аҵлақәа дааа имаҷын, егьырҭ африкатәи ацәҳәырақәа роазисқәа рыҟнеиԥш, ара изызҳауаз аҵиаа хадақәа рахь иԥхьаӡан - апальмақәа, зхаҭабзиара ҽеимыз ҵламаҭәаны иҟаз, иара убас акалам. Абри зегьы иахҟьаны ихадоу аргыларатә маҭәахәқәаны иҟан иблымыз ақьырмыт еиҳарак, акьыр, Нильсктәи адәҳәыԥш аҟны иҵырхуаз, иара убас аԥслымӡхаҳә, агранит. Ахаҳә еиҳарак рхы иадырхәон адамраҟаҵараҟны, аԥсыжрақәа рзы, усҟантәи аамҭазы ақьармыт ахархәара аман аханқәа, абаақәа рыргыларазы, иара убас аныхабаақәа ақалақьқәеи рыкәша-мыкәша иҟаз аргыламҭақәа рыҟны, насгьы аныхабаақәа рзы ицхыраагӡаз аргыламҭақәа рзы. Ажәыҭәеллинтәи аҩнқәа Нил иҭыргоз аҳәынҵәа иалхны идыргылон. Иара амра ицәырҵон ибзианы иҩарц азы, аргылараҟны ахархәара маншәалазарц азы. Мысратәи ақалақьқәа жәпакы ҳара ҳҟынӡа изымааиӡеит, избанзар урҭ шьҭан Нил аӡхыҵрақәа ахьыҟаз аҭыԥқәа рыҟны, есзқьышықәса иара шьҭыҵуны ирылалаон аҟнытә аҟынтә ақалақьқәа аӡы рыҵалон, иӡааҟәрылон, аҳәынҵәа, аргыларазы рхы иадырхәоз, анхацәа рынхамҩа аус аҟны адгьылқә рырҵәразы рхы иадырхәон. Ажәытәқәа рҭыԥан ақалақь ҿыцқәа дыргылон, убри аҟынтә ажәытә еиланхарҭақәа еиқәымхеит. Ажәытәӡатәи Мысра иҟаз аарҩара ақьырмыт аӡа иалхыз ахыбрақәа реиқәырхара алнаршеит - ақыҭа Деир-ель Медин, Кахун[26],, ақалақь Абжьаратәи аҳраан ашәҭыкакаҷра зылшаз (ҳазҭагылоу аамҭазы - Ель-лахун), Бухенеи[27] Миргиссе иҟоу абаатә ргыламҭақәа. Аныхабаақәеи ахыбрақәеи жәпакы реиқәырхара алыршахеит, ҳара ҳҟынӡагьы иааӡеит, избанзар нилтәи аӡхыҵра ԥырхага рнаҭомызт, ахаҳә иалхын. Ажәытәӡатәи Мысра архитектура аилкаараҟны шьаҭас иамоуп еиҳа еиқәхаз ахыбрақәа рыла имҩаԥгаз адинхаҵаратә ҭҵаарақәа рыла. Карнак еиқәхаз аколоннақәа шаҳаҭра руеит мысраа ахаҳәқәа реиқәҵара иалагаанӡа ахагәҵәы шыхдырҷоз, ахаҳә адәахьтәи ахаҿра рцәуан ахыбра ргылан ианалгалак анаҩс. Ари аҿырԥштәы ашьҭахь рхы иадырхәон еиллинаа. Ахаҳәқәа еиқәырҵон аиларшьышьла реибаркрада, иара убас аиқәҵараҿы даҽа маҭәахәыкгьы рхы иадырхәомызт. Фивантәи аепохазы аихатәы еибаркырақәа хархәара рымамызт, ажәҵыс аҵыхәа змаз амҿтәы хыц ала ахаҳәқәа еибадыркуан (Мединет-Абу, Абидос), мамзаргьы ишьаз амонолит аҟны рхы иадырхәон (Луксорстәи абаҟа) === Аскульптура === Ажәытәӡатәи Мысра аскульптура - зегь реиҳа ижәытәтәиу зхатә хаҿра змаз канонла еиҿкааз Ажәытәӡатәи Мысра аҟазара ахкқәа ируакуп. Аскульптура аԥҵан, аҿиарагьы аман Ажәытәӡатәи Мысратәи анцәахәқәа, афараонцәа, аҳцәа, аҳкәажәцәа цәала-жьыла раарԥшразы. Анцәахәқәеи афараонцәеи рыстатуиақәа зегьы иахьырбарҭаз иқәдыргылон, шамахамзар, ахрам анҭыҵ иҟоу иаарту аҭыԥқәа рыҟны, аныхабаақәа рыҩныҵҟа акәымкәа. Астатуиақәа ахаҳә ҽыҭ ду аԥхьа иамаз аформа мамзаргьы иара злыху аҵла аҽыҭ раԥхьатәи ахаҿы еиқәдырхоит. Ажәытәӡатәи Мысра аскульптура зеицакра алымшоз канонла иаԥырҵон: ахаҵа ицәеижь аԥшәы  аԥҳәыс лцәеижь аасҭа еиқәаразар акәын – итәоу ауаҩы инапқәа ишьамхы иқәкын; мысратәи анцәахәқәа раарԥшраҟны ахатә ԥҟарақәа ыҟан. Ашьха Анцәахәы ашьауардын ахы асахьа амазаракәын, иԥсхьоу рынцәахәы Анубис - абгалаџ ахы. Аскульптурақәа зегьы абарҭ аканонқәа рыла иаԥҵан, Ажәытәӡатәи Мысра х-нызқьшықәсатәи аҭоурых аҩныҵҟала шамахамзар аҽамыԥсахӡеит[21]. ===Афаианс, асаркьа=== [[Афаил:Egyptian glass jar.jpg|мини|Ажәытәӡатәи Мысра Аҳра Ҿыц исаркьалыху амкьаҭ (аӡҭра). Лувр (Франциа)]] Ажәытәӡатәи аҳра аԥхьа, мысрааа иаԥырҵеит исаркьаԥшра змоу аматериал, мысратәи афаианс ҳәа изышьҭоу, уи иԥсабаратәым хәызмоу ахаҳә инаваҟәыло иҟоу хаҳәуп ҳәа иахәаԥшуан[20]. Ари аматериал рхы иадырхәон акакаҷқәа, ахаҳәцәқәа, астатуиақәа, агалантереитә аԥҵамҭақәа рыҟаҵараҿы. Мысрааа рхы иадырхәон еиуеиԥшым аметодқәа афаианс аԥҵаразы, аха шамахамзар, уи аҭыжьраҿы рхы иадырхәон сақәҵаз иҟаз аматериал, уи анышәаԥшь аҵан апаста аҳасабала иахьыршьуан, анаҩс ирбылуан. Абри атехника иеиԥшын Ажәытәӡатәи Мысрааа апигмент аҟаҵараҟны рхы иадырхәозгьы, ижәҩангәыԥшшәылоу фритта ҳәагьы изышьҭаз, ашьанҵа оксид , абҩа, акьыр уҳәа еиладырҭәаны ииалырхуан,иаҳҳәап асода. Аалыҵ хны, апигмент аҳасабала рхы иадырхәон[20]. Ажәытәӡатәи мысрааа ҟазары дула асаркьа иалхны амаҭәарқәа жәпакы ҟарҵон, аха еилкаам апроцесс дара рхала ишаԥырҵааз атәы, мамзарагьы шьоукы ирҿырҵаау[20]. Иара убас еилкаам, асаркьа аӡа дара иҟарҵозу, мамзаргьы аханатә иҟаҵаз асаркьа еиҭа еиладырҭәозу. Иагьа ус акәзаргьы, асаркьа аҟаҵаразы атехникатә дыррақәа рыман, иара убас ихиаз аалыҵ аԥшшәы аҭаразы амикроелементқәа рхархәашьа рдыруан. Рхы иадырхәоз аԥшшәқәа рхыԥхьаӡараҿы иҟан: аҩежь, аҟаԥшь, ашьацԥшшәы, аиаҵәа, ашкәакәа, асаркьа еилыкка иҟазар алшон, мамзаргьы алашара алымԥхогьы[20]. == Адинхаҵараеи амифологиеи == Ажәытәӡатәи Мысра иҟамызт азеиԥш динхаҵара, иҟан еиуеиԥшымыз аҭыԥантәи акультқәа, еиуеиԥшым Анцәахәқәа ирызкыз. Урҭ рыбжеиҳарак агеноетистикатә ҟазшьа рыман (нцәахәык имҵаныҳәон, аха убри аан егьырҭгьы азхарҵон), убри аҟынтә Мысратәи адинхаҵара политеистикатәу ҳәа иахәаԥшуеит[29]. Анцәахәқәа, еиуеиԥшым аҭыԥқәа рыҟны изымҵахырхәоз, аԥсабаратә мчи ауаажәларратә цәырҵрқәеи ирызкын. Ажәҩан ԥҳәысуп мамзаргьы ажә ахаҿы иадкыланы иахәаԥшуан, адгьыли аҳауеи - ахаҵа нцәахәқәа ҳәа иԥхьаӡан. Анцәа Тот аҩыреи аҟәыдырԥареи дрынцәахәын, Анцәахәы Маат аиашара дахаҿран. Аԥсабара ацәырҵрақәа еиуеиԥшым анцәахәқәа реизыҟазаашьа иадырган. Ажәытәан Анцәахәқәа ԥыҭҩык арахәи аԥсаатәқәеи ирынцәахәқәоуп ҳәа ирыԥхьаӡон. Ашьауардын мысрааа зегь зымчу ажәҩан Анцәахәы ҳәа ихәаԥшуан. Ашьауардын ахылҵшьҭратә штандартқәа ирнын, иара Алада Мысраҟны Намер аиааира изаазго ҳәа иарбоуп. Аҳәынҭқарра анышьақәгыла анаҩс, Гор афараонцәа рынцәахәыс иҟоуп, убри нахыс дара рхаҭақәа Гораа ҳәа рхы иазырҳәон. Гор акульти аҳратә культи реилаӡҩара анаҩс, иԥсхьоу афараон иаҳасаб ала Осирис иашьапкуа иалагоит, Гор осиристәи амифқәа ирхыԥхьаӡалахоит[30]. Еиуеиԥшым аамҭақәа рзы реиҳа изашьапкуаз нцәахәқәоуп ҳәа иԥхьаӡан Ра, анаҩс уи иаҟараз Амон, Осирис, Исида, Сет, Птах, Анубис[31]. XIV –тәи ашәышықәса ҳара ҳера ҟалаанӡа, адинхаҵаратә еиҭакрақәа акыр мҩаԥигон афараон Аменхотеп IV (Ехнатон), Атон икульт алазгалаз (атонизм). Ехнатон идинхаҵаратә еиҭакрақәа реиҟарареи раԥхьатәи амонотеизм ацәырҵреи рзы иҟоу агәаанагара аҭҵааҩцәа еимактәыс ироуит: Ехнатон , Атон азеиԥш культ дзадгылаҩыз (генотеизм, мамзаргьы монолатриа) егьырҭ анцәахәқәа хаиҵомызт азакәмызт, уи Атон ида даҽа нцәахәык имҵахырхәара иҽацәихьчон[34]. Ехнатон иеиҭакрақәа адин мацара иазкымызт, урҭ Ехнатон ихаҭа иаԥшьгарала иаԥҵаз акультурагьы иадҳәалан[35]. Иара иԥсҭазаара даналҵ ашьҭахь, еиҭа иреиҳаӡоу нцәахәыс дҟалеит Амон[36]. <gallery widths="250" heights="250" class="center"> La salle dAkhenaton (1356-1340 av J.C.) (Musée du Caire) (2076972086).jpg|Ехнатон афараони Нефертитти Атон изы амҭақәа наргоит (XIV ашә. ҳ.ҟ.). Каиртәи амузеи. La Tombe de Horemheb cropped.jpg|Анцәахәқәа - Осирис, Анубис, Гор. Хоремхеб афараон идамраҟны аҩыранҵарақәа. (XIII ашә. ҳ. ҟ.). Stele Ra-Horakhty Louvre N3795-Egypte louvre 047 stele.jpg|Аныхаԥааҩ афҩыхаақәа изнеигоит Ра -Атум- Хорахти анцәахәы. (XX -тәи адинастиа, 900 ашықәс ҳера ҟалаанӡа. Лувр. </gallery> === Аԥсыжратә қьабзқәа === [[Афаил:Bookdead.jpg|мини|Тоти Анубиси аӡбарҭаҿы зыԥсҭазаара иалҵхьоу Осирис игәы ркапануеит. Асцена аагоуп Ани Аԥсцәа рышәҟәы аҟынтә.]] Ажәытәӡатәи Мысрааа аԥсыжратә қьабзқәа мҩаԥыргон, урҭ дара ргәаанагарала, иаҭахын ацәеижь аныԥслак ашьҭахь аԥсы ыҟазарц азы. Иԥсыз ауаҩы ицәеижь рыхьчон амумификациа азуны, аԥсыжратә қьабзқәа емҩаԥыргон, аԥсыжырҭаҟны иҭарҵон иԥсыз имаҭәақәа, иԥсҭазаара даналҵ ашьҭахь, уахьгьы ихы иаирхәарц азы. Ажәытәӡатәи аҳра аамҭа ҟалаанӡа, аԥсыбаҩқәа ацәҳәыраҿы иҟаз ажрақәа рыҟны иржуан, дара уа иҩон азы иеиқәхон. Ацәҳәыраҿы аҭыԥ змаз аарҩарақәа агәаҟцәа рыжрақәа рзы ибзиан, амал змаз рхы иадырхәоз зыхә ҳаракыз аԥсыжрақәа реиԥш, агәаҟцәа рымч ақәхомызт азы. Амал змаз Мысрааа рыԥсцәа ахаҳәтә дамра иҭарҵон, иԥсабаратәым амумификациа рхы иадырхәон, рарҳәарахқәа рҭыхрагьы налаҵаны, рцәеижь акәырша илаҳәаны, амҿтәы кубақәа, мамзаргьы асаркофагқәа ирҭарҵон. IV адинастиа инаркны аԥсцәа рырҳәарахқәак аканопқәа ирҭарҵон[37]. Мысраа Аҳра ҿыц аан 70 мшы рыҩныҵҟа имҩаԥысуаз амумификациа аҟазара аиӷьтәра аларгалеит, уахь иаҵанакуан аҩныҵҟатәи арҳәарақәа рҭыгара, иара убас аԥынҵа ала ахшыбаҩ аҭыгара, ацәеижь, аџьыкақәа реиларшьышьы, натр захьӡыз иӡааҵаны идырҩон. Ацәеижь абинт иларҳәон, урҭ рыбжьара изыхьчоз амулетқәа бжьарҵон, анаҩс иԥшӡаны ирхиаз антропоморфтә куба иҭарҵон. Ихьшәоу аамҭазы амуммиақәа ишәыз акартонтә саркофагқәа ирҭарҵон. Амумификациа ахархәара еиҳа акырӡа имаҷхеит еллинтәи аамҭазы, еиҳа зҿлымҳара арҭо иалагеит амумиа адәахьтәи аԥшра[37]. Амал змаз мысраа аныржуаз ирыцырҵон зыхә ҳаракыз амаҭәахәқәа. Аҿатә аҳраан, аԥсыжырҭақәа рыҟны ицәырҵуа иалагеит аԥсцәа рышәҟәқәа, ушебти- астатуеткақәа, урҭ аԥсҭазаара анахыстәи адунеи аҟны аԥшәмацәа рымаҵ зуа ҳәа иԥхьаӡан [38]. Аԥсыжрақәа раан имҩаԥыргоз ақьабзқәа рыла нашанала ҩаԥхьа аԥсы «иԥсы ҭалон». Аԥсыжра анаҩс иԥсыз иҭахцәа анышәынҭрахь ахәы наргон,  иԥсыз ихьӡала иматанеиуан[31]. === Ахәыҟаҵарҭа (амаҵурҭа) === [[Афаил:Maler der Grabkammer des Menna 009.jpg|мини|слева|Менна анышәынҭра аҟынтә асахьанҵа, 1400 ш. ҳ. ҟ.]] Афатә еиҳараӡак излашьақәгылаз ачеи ауараши рылоуп, уи хадырҭәаауан ауҭраҭыхқәа аџьымшьы, аџыш, ашәыр, афиникақәа, алаҳа. Аҩи акәаци аныҳәақәа раан акәын ианрыдыргалоз. Иуԥылон хыԥхьаӡара рацәала ачалыхқәа, излыху ачашылеи аформеи рыла, ӡышьала марҭхәла еиԥшымыз, иаларҵон ацха, ахш, ашәыр, акәтаӷьқәа, ахәша, афиникқәа уб. Егь. Ҳазҭагылоу аамҭазы иҟоуп 15 ажәа рҟынӡа, Ажәытәӡатәи аҳраан аамҭазы ачалых хкқәа рыхьыӡқәа зныԥшуа. Иҟан ахшлыхқәа - ахҷаҭ, ахәша, ахаҷа. Аӡыхаааи ачыс хааи рыҟаҵараҟны мысрааа рхы иадырхәон ацха, иара убас ачарыц аалыҵқәа[40]:399—400. Ихьшәоу аҳрааан, Геродот шаҳаҭра злаиуа ала, мысрааа аԥсыӡ рфон, иҵааз, мамзаргьы амраҟны ирҩаз. Аԥсаатәқәа рахьтә рыфатә иалан ачарцына ҵааны, акәата, аԥсаатә маҷ. Аԥсаатәи аԥсыӡи, иара убас иӡны, мамазаргьы ижәны ирфон. Ажәытәӡатәи мысрааа рыкрыфараҿы аҭыԥ аман арысҟәыд, аҟәыджәлац, анаша, хыԥхьаӡара рацәала иаадрыхуан асалаҭ - латук. Ҷыдала иалкаан рыфатә аҟны аџыши аџьымшьи. Даара ирылаҵәаны иҟан акырпыжәи ашьынкеи. Аԥхын иҟалон ажь, алаҳа, афиникқәа, сикомор ашәыр. Гиксос ихаан аахыс иаадрыхуан азеиҭын, аҵәа, амыҵмыџь. Акокостә раса аӡбахә рдыруан, аха уи зегьы ирымамызт. Рхы иадырхәон афат аҟны иара убас амимоза иҿалоз, баланитес мысратәи, уи аҵла ахаҭара иахьагьы еилкааӡам [40]:399—400. ===Есҽнытәи аԥсҭазаара=== Мысрааа акырӡа азҿлымҳара арҭон рҭеиҭыԥш, иара убас ацқьара. Рҽыркәабон аӡиасқәа рҟны, арахә ашшеи амели ирылхны асапын рхы иадырхәон. Ицқьаны рхы ныҟәыргарц азы ахацәа рцәеижь зегьы рсон, афҩыхаақәа рхьыршьуан, аффҩы бааԥса рааигәа инарышьҭуамызт, амазқәа рхьыршьуан рцәа татахарц[40]:403. Ажәхәшеи аҵиаақәеи ахәшақәа рылырхуан, арафы, афҩыхаақәа, ма аскипидар аларҵон. Аџьыкахыш ахкқәа рахь иԥхьаӡан -bed - ахәда аҭыршаразы рхы иадырхәон. Рҽанырыӡәӡәалак ашьҭахь рнапхыцқәеи ршьапхыцқәеи ршәуан, рхы-рҿы сақәла идырхион. Рылацәақәа ашьацԥшшәыла змаз амалахит ахьыршьуан. Еиқәараз ацәеижь дыршкәакәон аҩежьшәыга охра ала, иара убри рқьышәқәеи рӡамҩақәеи ирхьыршьуан. Рылақәа ашәыга еиқәаҵәала ацәаҳәа анырҵон. Рнапхыцқәеи, рнапсаргәыҵеи, ршьапсыргәыҵеи амыхәшәыг (хна) ала иршәуан[40]:403. Амаҭәақәаақәны иалхны ирӡахуан. Аҳәса аҵкқәа-акалазирисқәа ныҟәыргон, ахацәа – аԥраҳәақәа схенти, аусуҩцәа амаҭәа рышәӡамкәа иныҟәон, зны-зынла аба ҽыҭк аарыкәдыршон. Мысрааа ршьапы хтны, мамзаргьы аҟармаш еимаақәа рышьаҵаны иныҟәон. 12 ш. рҟынӡа ахәыҷқәа рҽыхтны иныҟәон. Аҷкәынцәа рыхқәа рсон. Ахацәеи аҳәсеи иреиҳаӡоу ауаажәларрахәҭа иалҵыз апарикқәеи арԥшӡагақәеи ныҟәыргон, ахаҿы рхиагақәа рхы иадырхәон. Апарик кьаҿқәа ныҟәыргон, аха ашәышықәсақәа рыҩныҵҟа урҭ ршәага-зага аҽаԥсахуан. Ахәыҷқәа ахцәшьыҵәрақәа ныҟәыргон, аныхаԥааҩцәа рыхқәа рсон[39]. Анацәа ахшара рааӡараҿы аҭакԥхықәра рыдын, абацәа ракәзар, аҭаацәа рныҟәгара рхахьы иргон[40]:403.. === Ажәытәӡатәи Мысра агәырҿыхырақәа === [[Афаил:Lawrence Alma-Tadema Egyptian Chess Players.jpg|мини|слева|Ажәытәӡатәи Мысрааа ашахмат асҩцәа (1879). Асахьаҭыхҩы Лоуренс Альма-Тадема]] Мысраа рхы-ргәы дырлахҿыхуан еиуеиԥшым ахәмаррақәа рыла (иаҳҳәозар, мехен, сенет). Аҵарауаа ирдыруеит, Ажәытәӡатәи мысраа аишәатә хәмаррақәа бзиа ишырбоз, аха урҭ аԥҟарақәа еиқәымхеит. Излахәмаруаз амаҭәахә еиуеиԥшым аҵлахкқәа ирылырхуан, егьырҭ амаҭәахәқәагьы рхы иархәаны. Ахәыҷқәа ирылаҵәаны иҟан еицырдыруаз ахәмаргақәа, ажонглиорреи, ампыл асреи, иара убас иԥшаауп ақәԥара рылаҵәаны ишыҟаз атәы зҳәо адырраҭарақәагьы. Амал змаз ауаа шәарыцон (алақәа азыҟаҵара ҷыда змаз рыцын), нышьлагьы иӡсо аӡы ихылон[39]. Ажәытәӡатәи Мысра амузыка иамаз аҵакы аныхабаақәеи аԥсыжырҭақәеи рҭыӡқәа ррелиефқәа ирҳәоит. Ажәытәӡатәи амузыкатә инструментқәас мысрааа рхы иадырхәон арфеи афлеитеи. Аҿатә Аҳрааан мысрааа хәмаруан Азиантә иааргоз асаркьал аҟны, адаул, алираҟны[41]. Амалуаа абаҩхатәра змаз ашәаҳәаҩцәа ааԥхьаны аиԥыларақәа еиҿыркаауан[39]. Акыр ирылаҵәаны иҟан акәашарақәагьы. === Аҭынха === Ажәытәӡатәи Мысра акультуратә ҭынха ду ааннажьит адунеитә цивилизациазы, уи аҟазара аԥҵамҭақәа еиуеиԥшым адунеи акәакьқәа ирыларҵәан аҟнытә атәым ҳәынҭқаррақәа рҟазацәа рхы иадырхәон, ихырҩылаауан[42]. Мысратәи акультура анырра ду рнаҭеит ажәытәӡатәи аурымқәа. Анцәахәы Исида лкульт акырӡа ирылаҵәаны иҟан Рим. Мысратәи аскульптуратә портрет, апеизажтә ҿыханҵа, абаҟақәа уҳәа, иара убас архитектура егьырҭ ахәҭақәа, алымқәеи асфинксқәеи антикатәи аҟазара иаднакылеит, уантә европатәигьы. Ажәытәӡатәи мысрааа ркультура, рцивилизациа, адунеи ажәларқәа ркультура аҿиара шьаҭас иаиуит. Зхатә хаҿра змаз архитектуратә формақәа - апирамида дуӡӡақәа, аныхақәа, аханқәа, абаҟақәа ашәышықәсақәа рыҩныҵҟа аныҟәаҩцәеи аҭҵааҩцәеи хнахуан. Мысратәи аҟазацәа рыла иаԥҵан аҭӡтәы ҩырақәеи астатуиақәеи, рнапахьы иааргеит асаркьеи афаианси рҭыжьра, апоетцәеи ашәҟәыҩҩцәеи алитературазы иаԥырҵеит аформа ҿыцқәа. Ажәытәӡатәи мысрааа рыҭҵаарадырратә еихьӡарақәа рхыԥхьаӡараҿы иҟан аҩыреи аматематикеи рзы аоригиналтә система аԥҵара, иара убас агәабзиарахьчара, астрономиатә згәаҭарақәа, урҭ рышьаҭала иаԥҵан амзар. XVIII—XIX-тәи ашәышықәсақәа рзы Ажәытәӡатәи Мысра, абаҟақәа, артефактқәа, археологиатә ԥшаарақәа рахь ирымаз азҿлымҳара аҭҵаарадырра аԥнаҵеит (шәахә.Египтологиа), иара убас амодаҟны хархарҭақәак(шәахә.Египтоманиа, Египтызтәуа)[42]. ==Азгәаҭақәа== {{reflist}} ==Ахархәара змоу алитература== *История Древнего мира / Под редакцией И. М. Дьяконова, В. Д. Нероновой, И. С. Свенцицкой. — М.: Главная редакция восточной литературы издательства «Наука». История Древнего мира. — Т. 1. Ранняя древность. — С. 97. *Авдиев В. И. Культура Древнего Египта. — Л.: Госполитиздат, 1953. — С. 292—311. *El-Daly O. Egyptology: The Missing Millennium. Ancient Egypt in Medieval Arabic Writings. — London: UCL Press, 2005. — 256 p. — ISBN 1-84472-062-4. *Allen J. P. Middle Egyptian: An Introduction to the Language and Culture of Hieroglyphs. — Cambridge: Cambridge University Press, 2000. — 524 p. — ISBN 0-521-77483-7. *Betrò M. C. Hieroglyphics: The Writings of Ancient Egypt. — New York: Abbeville Press, 1996. — 251 p. — ISBN 0-7892-0232-8. *Clarke S. Ancient Egyptian Construction and Architecture. — Unabridged Dover reprint of Ancient Egyptian Masonry: The Building Craft originally published by Oxford University Press/Humphrey Milford, London (1930). — Dover Publications, 1990. *Erman, A. Ancient Egyptian Literature: A Collection of Poems, Narratives and Manuals of Instructions from the Third and Second Millennia BC / Translated by A. M. Blackman. — New York: Kegan Paul, 2005. — ISBN 0710309643. *Fischer-Elfert, H.-W. Representations of the Past in the New Kingdom Literature // 'Never Had the Like Occurred': Egypt’s View of Its Past / Edited by J. W. Tait. — London: University College London, Institute of Archaeology, an imprint of Cavendish Publishing Limited, 2003. — P. 119—38. — ISBN 1844720071. *Gozzoli R. B. The Writings of History in Ancient Egypt during the First Millennium BC (ca. 1070—180 BC): Trends and Perspectives. — London: Golden House Publications, 2006. — ISBN 095502563X. *James T. G. H. The British Museum Concise Introduction to Ancient Egypt. — Ann Arbor, Michigan: University of Michigan Press, 2005. — 208 p. — ISBN 0-472-03137-6. *Loprieno A. Ancient Egyptian: A Linguistic Introduction. — Cambridge: Cambridge University Press, 1995. — 340 p. — ISBN 0-521-44849-2. *Manuelian P. Der. Egypt: The World of the Pharaohs. — Bonner Straße: Könemann Verlagsgesellschaft mbH, 1998. — ISBN 3-89508-913-3. *Nicholson P. T., Shaw I. Ancient Egyptian Materials and Technology. — Cambridge: Cambridge University Press, 2000. — 724 p. — ISBN 0-521-45257-0. *Parkinson R. B. Poetry and Culture in Middle Kingdom Egypt: A Dark Side to Perfection. — London: Continuum International Publishing Group, 2002. — 352 p. — ISBN 0826456375. *Robins G. The Art of Ancient Egypt. — Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 2000. — 272 p. — ISBN 0-674-00376-4. *Siliotti A. The Discovery of Ancient Egypt. — Edison, New Jersey: Book Sales, Inc, 1998. — 359 p. — ISBN 0-7858-1360-8. *The Literature of Ancient Egypt: An Anthology of Stories, Instructions, and Poetry / Edited by William Kelly Simpson (англ.)рус.. Translations by R. O. Faulkner (англ.)рус., Edward F. Wente Jr. (англ.)рус., and William Kelly Simpson. — New Haven and London:: Yale University Press, 1972. — ISBN 0-300-01482-1. *Smith W. S. The Art and Architecture of Ancient Egypt / Revised with additions by W. K. Simpson. — Yale University Press, 1998. — 296 p. — ISBN 0-300-07747-5. *Forman, W. and Quirke, S. Hieroglyphs and the Afterlife in Ancient Egypt. — Norman: University of Oklahoma Press, 1996. — ISBN 0806127511. *Foster, J. L. Ancient Egyptian Literature: An Anthology. — Austin: University of Texas Press, 2001. — ISBN 0292725272. *Wente, E. F. Letters from Ancient Egypt / Edited by E. S. Meltzer. — Atlanta: Scholars Press, Society of Biblical Literature, 1990. — ISBN 1555404723. *Wilson, P. Sacred Signs: Hieroglyphs in Ancient Egypt. — Oxford and New York: Oxford University Press, 2003. — ISBN 0192802992. *Wilson, P. Hieroglyphs: A Very Short Introduction. — Oxford and New York: Oxford University Press, 2004. — ISBN 0192805029. *Morenz, L. D. Literature as a Construction of the Past in the Middle Kingdom // 'Never Had the Like Occurred': Egypt's View of Its Past / Translated by M. *Worthington. Edited by J. W. Tait. — London: University College London, Institute of Archaeology, an imprint of Cavendish Publishing Limited, 2003. — P. 101—18. — ISBN 1844720071. {{Авторитет змоу адыррақәа}} [[Акатегориа:Ажәытәӡатәи Мысра акультура| ]] kcn0ggi6oywdfrxat426xb2dytdo5rx Акатегориа:Еиду Америкатәи Аштатқәа рҿы иҟоу ахыбрақәеи аргыламҭақәеи ахкқәа рыла 14 38931 153558 149250 2025-06-23T08:50:28Z Fraxinus.cs 8381 Удaлeнa [[Акатегориа:Еиду Америкатәи Аштатқәа рҿы иҟоу ахыбрақәеи аргыларақәеи]]; Дoбaвлeнa [[Акатегориа:Еиду Америкатәи Аштатқәа рҿы иҟоу ахыбрақәеи аргыламҭақәеи]] [[ВП:HC|HotCat]] ацхыраарала 153558 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Buildings in the United States by function}} {{Аконтеинер акатегориа}} [[Акатегориа:Еиду Америкатәи Аштатқәа рҿы иҟоу ахыбрақәеи аргыламҭақәеи| хкқәа]] [[Акатегориа:Ахыбрақәеи аргыламҭақәеи атәылақәа рылеи ахкқәа рылеи]] gsgw0w302eizosubrd3ws53jr96t2ht Акатегориа:Еиду Америкатәи Аштатқәа рҿы иҟоу ахыбрақәеи аргыламҭақәеи 14 38933 153559 149003 2025-06-23T08:50:47Z Fraxinus.cs 8381 Fraxinus.cs переименовал страницу [[Акатегориа:Еиду Америкатәи Аштатқәа рҿы иҟоу ахыбрақәеи аргыларақәеи]] в [[Акатегориа:Еиду Америкатәи Аштатқәа рҿы иҟоу ахыбрақәеи аргыламҭақәеи]] без оставления перенаправления 149003 wikitext text/x-wiki {{Commons category-multi|Buildings in the United States|Structures in the United States}} {{Аконтеинер акатегориа}} {{Category see also|Еиду Америкатәи Аштатқәа рҿы иҟоу архитектура аамҭақәа рылеи ма астиль алеи}} * '''[[Еиду Америкатәи Аштатқәа]]''' рҿы иҟоу {{C|ахыбрақәеи аргыларақәеи}}. {{CatAutoTOC}} [[Акатегориа:Еиду Америкатәи Аштатқәа рархитектура‎|хыбрақәеи аргыларақәеи]] [[Акатегориа:Ахыбрақәеи аргыламҭақәеи атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:Ахыбрақәеи аргыламҭақәеи Аҩада-Америкатәи атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:Еиду Америкатәи Аштатқәа|хыбрақәеи аргыларақәеи]] n8r17ygxmiwzxahyukx3cteapaqlbyr 153573 153559 2025-06-23T08:55:32Z Fraxinus.cs 8381 153573 wikitext text/x-wiki {{Commons category-multi|Buildings in the United States|Structures in the United States}} {{Аконтеинер акатегориа}} {{Category see also|Еиду Америкатәи Аштатқәа рҿы иҟоу архитектура аамҭақәа рылеи ма астиль алеи}} * '''[[Еиду Америкатәи Аштатқәа]]''' рҿы иҟоу {{C|ахыбрақәеи аргыламҭақәеи}}. {{CatAutoTOC}} [[Акатегориа:Еиду Америкатәи Аштатқәа рархитектура‎|хыбрақәеи аргыларақәеи]] [[Акатегориа:Ахыбрақәеи аргыламҭақәеи атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:Ахыбрақәеи аргыламҭақәеи Аҩада-Америкатәи атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:Еиду Америкатәи Аштатқәа|хыбрақәеи аргыларақәеи]] ky3n9vvh7wpwnvvm7dt9qz4h702xf1y Акатегориа:Ахыбрақәеи аргыламҭақәеи Аҩада-Америкатәи атәылақәа рыла 14 38935 153565 149000 2025-06-23T08:53:03Z Fraxinus.cs 8381 Удaлeнa [[Акатегориа:Ахыбрақәеи аргыларақәеи аконтинентқәа рылеи атәылақәа рылеи]]; Дoбaвлeнa [[Акатегориа:Ахыбрақәеи аргыламҭақәеи аконтинентқәа рылеи атәылақәа рылеи]] [[ВП:HC|HotCat]] ацхыраарала 153565 wikitext text/x-wiki {{Аконтеинер акатегориа}} {{DEFAULTSORT:хыбрақәеи аргыларақәеи Аҩада-Америкатәи атәылақәа рыла}} [[Акатегориа:Ахыбрақәеи аргыларақәеи Америкатәи атәылақәа рыла| ҩада]] [[Акатегориа:Аҩада-Америкатәи атәылақәа рҿы иҟоу ахыбрақәеи аргыларақәеи| ]] [[Акатегориа:Ахыбрақәеи аргыламҭақәеи аконтинентқәа рылеи атәылақәа рылеи|ҩада]] [[Акатегориа:Аҩада-Америкатәи атәылақәа| хыбрақәеи аргыларақәеи]] dbpqi698fv5ox2ip3127wegr9dklu8b Акатегориа:Ахыбрақәеи аргыларақәеи Америкатәи атәылақәа рыла 14 38944 153562 138634 2025-06-23T08:51:58Z Fraxinus.cs 8381 Удaлeнa [[Акатегориа:Ахыбрақәеи аргыларақәеи аконтинентқәа рылеи атәылақәа рылеи]]; Дoбaвлeнa [[Акатегориа:Ахыбрақәеи аргыламҭақәеи аконтинентқәа рылеи атәылақәа рылеи]] [[ВП:HC|HotCat]] ацхыраарала 153562 wikitext text/x-wiki {{CatAutoTOC}} [[Акатегориа:Америкаҿы иҟоу ахыбрақәеи аргыларақәеи|*тәылақәа]] [[Акатегориа:Ахыбрақәеи аргыламҭақәеи аконтинентқәа рылеи атәылақәа рылеи|/Америка]] [[Акатегориа:Америкатәи атәылақәа|+хыбрақәеи аргыларақәеи]] ksxlje3cbwtb9t55rhyc9lzpk3mky0m Акатегориа:Испаниа иҟоу ахыбрақәеи аргыларақәеи атәыла ахәҭақәа рыла 14 39005 153560 149034 2025-06-23T08:51:11Z Fraxinus.cs 8381 Удaлeнa [[Акатегориа:Испаниа иҟоу ахыбрақәеи аргыларақәеи]]; Дoбaвлeнa [[Акатегориа:Испаниа иҟоу ахыбрақәеи аргыламҭақәеи]] [[ВП:HC|HotCat]] ацхыраарала 153560 wikitext text/x-wiki {{Аконтеинер акатегориа}} [[Акатегориа:Испаниа иҟоу ахыбрақәеи аргыламҭақәеи| тәыла ахәҭақәа]] [[Акатегориа:Ахыбрақәеи аргыламҭақәеи 1-тәи аҩаӡара административтә шаразы атәылақәа рыла]] c6nsfkfyvsoupvqjrrxaom8g3r092mi Акатегориа:Испаниа иҟоу ахыбрақәеи аргыламҭақәеи 14 39006 153561 148994 2025-06-23T08:51:20Z Fraxinus.cs 8381 Fraxinus.cs переименовал страницу [[Акатегориа:Испаниа иҟоу ахыбрақәеи аргыларақәеи]] в [[Акатегориа:Испаниа иҟоу ахыбрақәеи аргыламҭақәеи]] без оставления перенаправления 148994 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Buildings in Spain}} {{Category see also|Испаниа архитектура аамҭақәа рылеи ма астиль алеи}} [[Акатегориа:Испаниа архитектура‎|хыбрақәеи аргыларақәеи]] [[Акатегориа:Ахыбрақәеи аргыламҭақәеи атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:Ахыбрақәеи аргыламҭақәеи Европатәи атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:Испаниа|хыбрақәеи аргыларақәеи]] m7s2ibroi1al195v8bnpvpqjfa65pka Акатегориа:Аусура Азиатәи атәылақәа рыла 14 39458 153581 140245 2025-06-23T09:11:08Z Fraxinus.cs 8381 Удaлeнa [[Акатегориа:Азиа аекономикақәа атәылақәа рыла]]; Дoбaвлeнa [[Акатегориа:Аекономикақәа Азиатәи атәылақәа рыла]] [[ВП:HC|HotCat]] ацхыраарала 153581 wikitext text/x-wiki {{Аконтеинер акатегориа}} [[Акатегориа:Аекономикақәа Азиатәи атәылақәа рыла| усура]] [[Акатегориа:Азиа иҟоу аусура| тәылақәа]] t49rb9jkt1eykcnjr2ijqkimb0di2h9 Акатегориа:Китаи аекономика 14 39467 153583 140263 2025-06-23T09:11:35Z Fraxinus.cs 8381 Удaлeнa [[Акатегориа:Азиа аекономикақәа атәылақәа рыла]]; Дoбaвлeнa [[Акатегориа:Аекономикақәа Азиатәи атәылақәа рыла]] [[ВП:HC|HotCat]] ацхыраарала 153583 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Economy of China}} {{Cat main}} [[Акатегориа:Китаи|економика]] [[Акатегориа:Аекономикақәа атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:Аекономикақәа Азиатәи атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:Аҩада-мрагыларатәи Азиа аекономика]] [[Акатегориа:Мрагыларатәи Азиа аекономика]] rs2kj7agba7isag2sf70p4d89bj7bk1 Акатегориа:Агәырҿыхагатә ҭыԥқәа атәылақәа рыла 14 44342 153568 148608 2025-06-23T08:54:23Z Fraxinus.cs 8381 Удaлeнa [[Акатегориа:Ахыбрақәеи аргыларақәеи рыхкқәа атәылақәа рыла]]; Дoбaвлeнa [[Акатегориа:Ахыбрақәеи аргыламҭақәеи рыхкқәа атәылақәа рыла]] [[ВП:HC|HotCat]] ацхыраарала 153568 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Entertainment venues by country}} {{Аконтеинер акатегориа}} {{CatAutoTOC}} {{DEFAULTSORT:гәырҿыхагатә ҭыԥқәа атәылақәа рыла}} [[Акатегориа:Агәырҿыхагатә ҭыԥқәа| тәылақәа]] [[Акатегориа:Аусмҩаԥгатәқәа ахьымҩаԥысуа аҭыԥқәа атәылақәа рыла| гәырҿыхага]] [[Акатегориа:Агәырҿыхара атәылақәа рыла| ҭыԥқәа]] [[Акатегориа:Аблахкыгарҭақәа атәылақәа рыла| гәырҿыхагатә ҭыԥқәа]] [[Акатегориа:Ахыбрақәеи аргыламҭақәеи рыхкқәа атәылақәа рыла]] g9750y5imtr3jljrylkh4t849flf0bf Акатегориа:Асценатә ҟазаратә ҭыԥқәа Европатәи атәылақәа рыла 14 44363 153548 148676 2025-06-23T08:37:03Z Fraxinus.cs 8381 153548 wikitext text/x-wiki {{Аконтеинер акатегориа}} {{DEFAULTSORT:сценатә ҟазаратә ҭыԥқәа Европатәи атәылақәа рыла}} [[Акатегориа:Европа иҟоу асценатә ҟазаратә ҭыԥқәа| тәылақәа]] [[Акатегориа:Агәырҿыхагатә ҭыԥқәа Европатәи атәылақәа рыла| сценатә]] [[Акатегориа:Европатәи атәылақәа рысценатә ҟазара| сценатә ҟазаратә ҭыԥқәа]] hv0xa625ty1j2ddj6enkxvb3gmj82yb Акатегориа:Анхарҭатә хыбрақәа атәылақәа рыла 14 44394 153569 148751 2025-06-23T08:54:32Z Fraxinus.cs 8381 Удaлeнa [[Акатегориа:Ахыбрақәеи аргыларақәеи рыхкқәа атәылақәа рыла]]; Дoбaвлeнa [[Акатегориа:Ахыбрақәеи аргыламҭақәеи рыхкқәа атәылақәа рыла]] [[ВП:HC|HotCat]] ацхыраарала 153569 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Residential buildings by country}} {{Аконтеинер акатегориа}} {{CatAutoTOC}} {{DEFAULTSORT:нхарҭатә хыбрақәа атәылақәа рыла}} [[Акатегориа:Анхарҭатә хыбрақәа| тәылақәа]] [[Акатегориа:Ахыбрақәеи аргыламҭақәеи рыхкқәа атәылақәа рыла]] 7qnjx19yt71756hxi48r8csfuixyjlx Акатегориа:Италиа ақалақьқәа ркатегориақәа 14 44563 153587 149457 2025-06-23T09:17:13Z Fraxinus.cs 8381 шаблон 153587 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Categories of Italy by city}} {{Аконтеинер акатегориа}} [[Акатегориа:Италиа ақалақьқәа| категориақәа]] [[Акатегориа:Акатегориақәа атәылақәа рылеи ақалақьқәа рылеи]] 4a8oum87hdbs6j9fdpg0i1jm0baafxt Акатегориа:Италиа иҟоу аблахкыгарҭақәа ақалақьқәа рыла 14 44564 153589 149458 2025-06-23T09:18:42Z Fraxinus.cs 8381 шаблон 153589 wikitext text/x-wiki {{Аконтеинер акатегориа}} [[Акатегориа:Италиа иҟоу аблахкыгарҭақәа| қалақьқәа]] [[Акатегориа:Аблахкыгарҭақәа атәылақәа рылеи ақалақьқәа рылеи]] [[Акатегориа:Италиа иҟоу атуризм ақалақьқәа рыла| блахкыгарҭақәа]] 3uztuxv8229o8tuk6q0u8m364hporla Акатегориа:Милан ақалақь аҿы иҟоу атуризм 14 44661 153591 149670 2025-06-23T09:22:29Z Fraxinus.cs 8381 Удaлeнa [[Акатегориа:Италиа иҟоу атуризм ақaлақьқәа рыла]]; Дoбaвлeнa [[Акатегориа:Италиа иҟоу атуризм ақалақьқәа рыла]] [[ВП:HC|HotCat]] ацхыраарала 153591 wikitext text/x-wiki [[Акатегориа:Милан|туризм]] [[Акатегориа:Италиа иҟоу атуризм ақалақьқәа рыла]] [[Акатегориа:Милан ақалақь аекономика|туризм]] [[Акатегориа:Атуризм ақалақьқәа рыла]] [[Акатегориа:Ломбардиа иҟоу атуризм]] 1abdjmo0xq5e52mxsamsjefnapwbsd0 Акатегориа:Италиа иҟоу атуризм ақалақьқәа рыла 14 44662 153593 149671 2025-06-23T09:23:22Z Fraxinus.cs 8381 Fraxinus.cs переименовал страницу [[Акатегориа:Италиа иҟоу атуризм ақaлақьқәа рыла]] в [[Акатегориа:Италиа иҟоу атуризм ақалақьқәа рыла]] без оставления перенаправления 149671 wikitext text/x-wiki [[Акатегориа:Италиа иҟоу атуризм | қaлақьқәа]] [[Акатегориа:Атуризм атәылақәа рылеи ақалақьқәа рылеи]] [[Акатегориа:Италиа ақалақьқәа ркатегориақәа|туризм]] [[Акатегориа:Италиа аекономика ақaлақьқәа рыла| туризм]] lewar2itb3d488656xs3uuaq0wieew6 Аџьыка 0 45396 153495 153434 2025-06-22T14:01:21Z Fraxinus.cs 8381 Удaлeнa [[Акатегориа:Ачысқәа]]; Дoбaвлeнa [[Акатегориа:Афатәи арыжәтәи]] [[ВП:HC|HotCat]] ацхыраарала 153495 wikitext text/x-wiki [[Афаил:Adjika e-citizen.jpg|мини|[[Аџьыка]] апомидорқәа рыла]] '''Аџьыка''' ({{lang-ka|აჯიკა}}) — [[Аԥсны Аҳәынҭқарра|Аԥсны]], [[Қырҭтәыла]]<ref>{{Cite web |title=Adjika: A Georgian condiment that brings fire to the table|url=https://www.washingtonpost.com/lifestyle/magazine/adjika-a-georgian-condiment-that-brings-fire-to-the-table/2018/07/27/0922ccfa-755d-11e8-805c-4b67019fcfe4_story.html|publisher=Washington Post|date=2 April 2018}}</ref> чысуп. ==Азгәаҭақәа== {{reflist}} {{Авторитет змоу адыррақәа}} {{DEFAULTSORT:џьыка}} [[Акатегориа:Афатәи арыжәтәи]] [[Акатегориа:Аԥсуа чыс]] t73my1obdop0y214gyqz8tvggag88ah Акатегориа:Рим ақалақь аҿы иҟоу атуризм 14 45658 153592 151885 2025-06-23T09:23:11Z Fraxinus.cs 8381 Удaлeнa [[Акатегориа:Италиа иҟоу атуризм ақaлақьқәа рыла]]; Дoбaвлeнa [[Акатегориа:Италиа иҟоу атуризм ақалақьқәа рыла]] [[ВП:HC|HotCat]] ацхыраарала 153592 wikitext text/x-wiki {{Commons category|Tourism in Rome}} [[Акатегориа:Рим|туризм]] [[Акатегориа:Италиа иҟоу атуризм ақалақьқәа рыла]] [[Акатегориа:Рим ақалақь аекономика|туризм]] [[Акатегориа:Атуризм ақалақьқәа рыла]] thetozbvk8h0z29e6fr5cnzeibusaob Акатегориа:Ачыс 14 46568 153492 153437 2025-06-22T14:00:45Z Fraxinus.cs 8381 Удaлeнa [[Акатегориа:Ачысқәа]]; Дoбaвлeнa [[Акатегориа:Афатәи арыжәтәи]] [[ВП:HC|HotCat]] ацхыраарала 153492 wikitext text/x-wiki {{Commons category|Cuisine}} {{Cat main}} {{DEFAULTSORT:чыс}} [[Акатегориа:Ачысҟаҵара]] [[Акатегориа:Афатәи арыжәтәи]] [[Акатегориа:Афатә-ажәтә акультура]] [[Акатегориа:Афатәқәа]] jfz0dqzwl08whrntc9qtl8bfple7dvx Акатегориа:Ачысҟаҵара 14 46573 153496 2025-06-22T14:06:03Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Commons category|Cooking}} {{Cat main}} {{DEFAULTSORT:чысҟаҵара}} [[Акатегориа:Афатә-ажәтә аалыҵқәа рырхиара]] [[Акатегориа:Ахобби]] [[Акатегориа:Аҩны]] [[Акатегориа:Аҩнытә економика]]» 153496 wikitext text/x-wiki {{Commons category|Cooking}} {{Cat main}} {{DEFAULTSORT:чысҟаҵара}} [[Акатегориа:Афатә-ажәтә аалыҵқәа рырхиара]] [[Акатегориа:Ахобби]] [[Акатегориа:Аҩны]] [[Акатегориа:Аҩнытә економика]] oq6zgzbho9jfx53g8rfosf5284xjvml Акатегориа:Афатә-ажәтә аалыҵқәа рырхиара 14 46574 153497 2025-06-22T14:09:43Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: « {{DEFAULTSORT:фатә-ажәтә аалыҵқәа рырхиара}} [[Акатегориа:Афатәи арыжәтәи|рхиара]] [[Акатегориа:Ахобби]] [[Акатегориа:Ауаҩытәыҩсатә усурақәа]] [[Акатегориа:Афатә технологиа]]» 153497 wikitext text/x-wiki {{DEFAULTSORT:фатә-ажәтә аалыҵқәа рырхиара}} [[Акатегориа:Афатәи арыжәтәи|рхиара]] [[Акатегориа:Ахобби]] [[Акатегориа:Ауаҩытәыҩсатә усурақәа]] [[Акатегориа:Афатә технологиа]] 72y4xyyip9izeuc9lcck6z9anrs4xd3 Акатегориа:Афатә технологиа 14 46575 153498 2025-06-22T14:11:24Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Cat main}} {{DEFAULTSORT:фатә технологиа}} [[Акатегориа:Акрыфарҭаҭҵаара]] [[Акатегориа:Атехнологиақәа ахкқәа рыла]]» 153498 wikitext text/x-wiki {{Cat main}} {{DEFAULTSORT:фатә технологиа}} [[Акатегориа:Акрыфарҭаҭҵаара]] [[Акатегориа:Атехнологиақәа ахкқәа рыла]] g9b4kh48luxvaohy4ke5orz1no3yjy7 Акатегориа:Акрыфарҭаҭҵаара 14 46576 153499 2025-06-22T14:14:21Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Commons category|Food science}} {{Cat main}} {{CatAutoTOC}} {{DEFAULTSORT:крыфарҭаҭҵаара}} [[Акатегориа:Ачыстә аагалыхра]] [[Акатегориа:Ахархәаратә ҭҵаарадыррақәа]] [[Акатегориа:Абиологиа]] [[Акатегориа:Ахимиа]] [[Акатегориа:Аевтеника]] [[Акатегориа:Афатәи арыжәтәи]]» 153499 wikitext text/x-wiki {{Commons category|Food science}} {{Cat main}} {{CatAutoTOC}} {{DEFAULTSORT:крыфарҭаҭҵаара}} [[Акатегориа:Ачыстә аагалыхра]] [[Акатегориа:Ахархәаратә ҭҵаарадыррақәа]] [[Акатегориа:Абиологиа]] [[Акатегориа:Ахимиа]] [[Акатегориа:Аевтеника]] [[Акатегориа:Афатәи арыжәтәи]] fxyn8pp1kxq125l5utoy3zf0c8p5ntd Акатегориа:Аҩнытә економика 14 46577 153500 2025-06-22T14:17:15Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Commons category|Family and consumer science}} {{cat main}} {{DEFAULTSORT:ҩнытә економика}} [[Акатегориа:Ахархәаҩ]] [[Акатегориа:Аҩнтәи аԥсҭазаара]] [[Акатегориа:Аҵара амаҭәарқәа рыла]] [[Акатегориа:Аевтеника]] [[Акатегориа:Аҭаацәаратә економика]] [[Акатегориа:Аҩны]] Акатегориа:Абзазарат...» 153500 wikitext text/x-wiki {{Commons category|Family and consumer science}} {{cat main}} {{DEFAULTSORT:ҩнытә економика}} [[Акатегориа:Ахархәаҩ]] [[Акатегориа:Аҩнтәи аԥсҭазаара]] [[Акатегориа:Аҵара амаҭәарқәа рыла]] [[Акатегориа:Аевтеника]] [[Акатегориа:Аҭаацәаратә економика]] [[Акатегориа:Аҩны]] [[Акатегориа:Абзазаратә зҟазарақәа]] khmscfqrmc33waxpd94woo46xrj3fsr Акатегориа:Афатә-ажәтә акультура 14 46578 153501 2025-06-22T14:19:51Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Commonscat|Food and drink culture}} {{DEFAULTSORT:фатә-ажәтә акультура}} [[Акатегориа:Акультурақәа]] [[Акатегориа:Афатәи арыжәтәи|культура]] [[Акатегориа:Ауаҩытәыҩса акрыфара иазку аҟазшьақәа]]» 153501 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Food and drink culture}} {{DEFAULTSORT:фатә-ажәтә акультура}} [[Акатегориа:Акультурақәа]] [[Акатегориа:Афатәи арыжәтәи|культура]] [[Акатегориа:Ауаҩытәыҩса акрыфара иазку аҟазшьақәа]] 31h9h4ine5ifxckm0fc8yzz6vjryylc Акатегориа:Ауаҩытәыҩса акрыфара иазку аҟазшьақәа 14 46579 153502 2025-06-22T14:23:05Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Commonscat|Eating behaviors of humans}} {{DEFAULTSORT:уаҩытәыҩса акрыфара иазку аҟазшьақәа}} [[Акатегориа:Акрыфаратә ҟазшьа|.уаҩытәыҩса]] [[Акатегориа:Ауаҩытәыҩсатә хымҩаԥгашьа|крыфара]] [[Акатегориа:Ауаҩытәыҩсатә усурақәа]] [[Акатегориа:Афатәи арыжәтәи]]» 153502 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Eating behaviors of humans}} {{DEFAULTSORT:уаҩытәыҩса акрыфара иазку аҟазшьақәа}} [[Акатегориа:Акрыфаратә ҟазшьа|.уаҩытәыҩса]] [[Акатегориа:Ауаҩытәыҩсатә хымҩаԥгашьа|крыфара]] [[Акатегориа:Ауаҩытәыҩсатә усурақәа]] [[Акатегориа:Афатәи арыжәтәи]] 9dpg2drfid5o07c6wcwg6mhtwmci90k Акатегориа:Акрыфаратә ҟазшьа 14 46580 153503 2025-06-22T14:29:31Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Commonscat|Feeding}} {{Cat main|Акрыфара}} {{DEFAULTSORT:крыфаратә ҟазшьа}} [[Акатегориа:Ахымҩаԥгашьатә екологиа]] [[Акатегориа:Абиологиатә еицхыраарақәа]] [[Акатегориа:Акрыфара|ҟазшьа]]» 153503 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Feeding}} {{Cat main|Акрыфара}} {{DEFAULTSORT:крыфаратә ҟазшьа}} [[Акатегориа:Ахымҩаԥгашьатә екологиа]] [[Акатегориа:Абиологиатә еицхыраарақәа]] [[Акатегориа:Акрыфара|ҟазшьа]] 3jtcgdt0fw3xzoussalrnapcviwpcnq Акатегориа:Ахымҩаԥгашьатә екологиа 14 46581 153504 2025-06-22T14:31:22Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Commons category|Behavioral ecology}} {{Cat main|Behavioral ecology}} {{DEFAULTSORT:хымҩаԥгашьатә екологиа}} [[Акатегориа:Аетологиа]] [[Акатегориа:Аекологиа ахәҭақәа]] [[Акатегориа:Асоциобиологиа]] [[Акатегориа:Ахымҩаԥгашьатә ҭҵаарадыррақәа|екологиа]]» 153504 wikitext text/x-wiki {{Commons category|Behavioral ecology}} {{Cat main|Behavioral ecology}} {{DEFAULTSORT:хымҩаԥгашьатә екологиа}} [[Акатегориа:Аетологиа]] [[Акатегориа:Аекологиа ахәҭақәа]] [[Акатегориа:Асоциобиологиа]] [[Акатегориа:Ахымҩаԥгашьатә ҭҵаарадыррақәа|екологиа]] 7gqelx0uhhkdy6nlmxfj4fgzdsba18m 153505 153504 2025-06-22T14:31:42Z Fraxinus.cs 8381 153505 wikitext text/x-wiki {{Commons category|Behavioral ecology}} {{Cat main}} {{DEFAULTSORT:хымҩаԥгашьатә екологиа}} [[Акатегориа:Аетологиа]] [[Акатегориа:Аекологиа ахәҭақәа]] [[Акатегориа:Асоциобиологиа]] [[Акатегориа:Ахымҩаԥгашьатә ҭҵаарадыррақәа|екологиа]] hl3qxm66ujmpzpgh5z75exui3hnwrla Акатегориа:Акрыфара 14 46582 153506 2025-06-22T14:34:02Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Commons category|Nutrition}} {{Cat main}} {{DEFAULTSORT:крыфара}} [[Акатегориа:Агәабзиаратә факторқәа]] [[Акатегориа:Хаҭалатәи аԥсҭазаара]] [[Акатегориа:Ахы ахылаԥшра]]» 153506 wikitext text/x-wiki {{Commons category|Nutrition}} {{Cat main}} {{DEFAULTSORT:крыфара}} [[Акатегориа:Агәабзиаратә факторқәа]] [[Акатегориа:Хаҭалатәи аԥсҭазаара]] [[Акатегориа:Ахы ахылаԥшра]] 17lmlizfddciaf4y20amjgvb39u0nfy Акатегориа:Афатәқәа 14 46583 153507 2025-06-22T14:35:55Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Commons category|Food}} {{Cat main|Афатә}} {{DEFAULTSORT:фатәқәа}} [[Акатегориа:Афатәи арыжәтәи| фатәқәа]]» 153507 wikitext text/x-wiki {{Commons category|Food}} {{Cat main|Афатә}} {{DEFAULTSORT:фатәқәа}} [[Акатегориа:Афатәи арыжәтәи| фатәқәа]] 2uc04pdojnprl1njqcrwl5rfuyd9cc7 Акатегориа:Кавказтәи ачыс 14 46584 153508 2025-06-22T14:39:45Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Commons category|Cuisine of the Caucasus}} {{catmain}} [[Акатегориа:Азиатәи ачысқәа арегионқәа рыла]] [[Акатегориа:Европатәи ачыс|*]] [[Акатегориа:Ачысқәа арегионқәа рыла]] [[Акатегориа:Кавказтәи акультура|чыс]] [[Акатегориа:Мраҭашәаратәи ачыс]]» 153508 wikitext text/x-wiki {{Commons category|Cuisine of the Caucasus}} {{catmain}} [[Акатегориа:Азиатәи ачысқәа арегионқәа рыла]] [[Акатегориа:Европатәи ачыс|*]] [[Акатегориа:Ачысқәа арегионқәа рыла]] [[Акатегориа:Кавказтәи акультура|чыс]] [[Акатегориа:Мраҭашәаратәи ачыс]] 89fk48g1eyd07q2utpimsmj70bngnum 153510 153508 2025-06-22T14:43:33Z Fraxinus.cs 8381 Удaлeнa [[Акатегориа:Ачысқәа арегионқәа рыла]]; Дoбaвлeнa [[Акатегориа:Ачыс арегионқәа рыла]] [[ВП:HC|HotCat]] ацхыраарала 153510 wikitext text/x-wiki {{Commons category|Cuisine of the Caucasus}} {{catmain}} [[Акатегориа:Азиатәи ачысқәа арегионқәа рыла]] [[Акатегориа:Европатәи ачыс|*]] [[Акатегориа:Ачыс арегионқәа рыла]] [[Акатегориа:Кавказтәи акультура|чыс]] [[Акатегориа:Мраҭашәаратәи ачыс]] d2tsuxg9ih6fvog3fxahgviztrjrl4t Акатегориа:Азиатәи ачысқәа арегионқәа рыла 14 46585 153509 2025-06-22T14:41:43Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Аконтеинер акатегориа}} [[Акатегориа:Азиатәи ачыс| регионқәа]] [[Акатегориа:Ачысқәа арегионқәа рыла]] [[Акатегориа:Азиатәи акультура арегионқәа рыла| чысқәа]]» 153509 wikitext text/x-wiki {{Аконтеинер акатегориа}} [[Акатегориа:Азиатәи ачыс| регионқәа]] [[Акатегориа:Ачысқәа арегионқәа рыла]] [[Акатегориа:Азиатәи акультура арегионқәа рыла| чысқәа]] 3jxr0d8jr7nt409vx8hf8r86pplmvf8 153511 153509 2025-06-22T14:43:59Z Fraxinus.cs 8381 Удaлeнa [[Акатегориа:Ачысқәа арегионқәа рыла]]; Дoбaвлeнa [[Акатегориа:Ачыс арегионқәа рыла]] [[ВП:HC|HotCat]] ацхыраарала 153511 wikitext text/x-wiki {{Аконтеинер акатегориа}} [[Акатегориа:Азиатәи ачыс| регионқәа]] [[Акатегориа:Ачыс арегионқәа рыла]] [[Акатегориа:Азиатәи акультура арегионқәа рыла| чысқәа]] 52tx146mrmli8i2biq1ccp1q1njpohk Акатегориа:Азиатәи ачыс 14 46586 153512 2025-06-22T14:46:43Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{commonscat|Cuisine of Asia}} {{Cat main}} [[Акатегориа:Ачыс аконтинентқәа рыла]] [[Акатегориа:Азиа иҟоу афатәи арыжәтәи|чыс]]» 153512 wikitext text/x-wiki {{commonscat|Cuisine of Asia}} {{Cat main}} [[Акатегориа:Ачыс аконтинентқәа рыла]] [[Акатегориа:Азиа иҟоу афатәи арыжәтәи|чыс]] au499y5osrx9e5w1n3ymlxbs1bbgobh Акатегориа:Ачыс аконтинентқәа рыла 14 46587 153513 2025-06-22T14:49:04Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Commons category|Cuisine by continent}} {{category see also|Ачыс арегионқәа рыла}} {{DEFAULTSORT:чыс аконтинентқәа рыла}} [[Акатегориа:Ачыс| континентқәа]] [[Акатегориа:Афатәи арыжәтәи аконтинентқәа рыла| чыс]] [[Акатегориа:Акатегориақәа аконтинентқәа рыла]]» 153513 wikitext text/x-wiki {{Commons category|Cuisine by continent}} {{category see also|Ачыс арегионқәа рыла}} {{DEFAULTSORT:чыс аконтинентқәа рыла}} [[Акатегориа:Ачыс| континентқәа]] [[Акатегориа:Афатәи арыжәтәи аконтинентқәа рыла| чыс]] [[Акатегориа:Акатегориақәа аконтинентқәа рыла]] hpo4p3t4inody6me3bkk677cunzy5zs Акатегориа:Афатәи арыжәтәи аконтинентқәа рыла 14 46588 153514 2025-06-22T14:54:15Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{commonscat|Food and drink by continent}} {{Аконтеинер акатегориа}} {{category see also|Афатәи арыжәтәи арегионқәа рыла}} {{DEFAULTSORT:фатәи арыжәтәи аконтинентқәа рыла}} [[Акатегориа:Афатәи арыжәтәи| континентқәа]] [[Акатегориа:Акультура аконтинентқәа рыла]] Акатегориа:Агәабзиара ак...» 153514 wikitext text/x-wiki {{commonscat|Food and drink by continent}} {{Аконтеинер акатегориа}} {{category see also|Афатәи арыжәтәи арегионқәа рыла}} {{DEFAULTSORT:фатәи арыжәтәи аконтинентқәа рыла}} [[Акатегориа:Афатәи арыжәтәи| континентқәа]] [[Акатегориа:Акультура аконтинентқәа рыла]] [[Акатегориа:Агәабзиара аконтинентқәа рыла| фатәи арыжәтәи]] rynu1z7zhah7s7deiauseuzxsyfcfk1 Акатегориа:Азиа иҟоу афатәи арыжәтәи 14 46589 153515 2025-06-22T14:56:21Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Commonscat|Food and drink in Asia}} {{Аконтеинер акатегориа}} [[Акатегориа:Афатәи арыжәтәи аконтинентқәа рыла]] [[Акатегориа:Азиатәи акультура|!фатәи]] [[Акатегориа:Азиа агәабзиара|фатәи]]» 153515 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Food and drink in Asia}} {{Аконтеинер акатегориа}} [[Акатегориа:Афатәи арыжәтәи аконтинентқәа рыла]] [[Акатегориа:Азиатәи акультура|!фатәи]] [[Акатегориа:Азиа агәабзиара|фатәи]] 59v4gj1fijklju17lxb8kmw0h6ev8p7 Акатегориа:Азиа агәабзиара 14 46590 153516 2025-06-22T14:57:52Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Commons category|Health in Asia}} [[Акатегориа:Агәабзиара аконтинентқәа рыла]] [[Акатегориа:Азиа|гәабзиара]]» 153516 wikitext text/x-wiki {{Commons category|Health in Asia}} [[Акатегориа:Агәабзиара аконтинентқәа рыла]] [[Акатегориа:Азиа|гәабзиара]] mjfj3c2iabgow0ev15o0x6kij49sd46 Акатегориа:Ачыс арегионқәа рыла 14 46591 153517 2025-06-22T15:01:50Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Commons category|Cuisine by region}} {{category see also|Ачыс атәылақәа рыла|Ачыс аконтинентқәа рыла}} {{DEFAULTSORT:чыс арегионқәа рыла}} [[Акатегориа:Ачыс| регионқәа]] [[Акатегориа:Акультура арегионқәа рыла| чыс]] [[Акатегориа:Афатәи арыжәтәи арегионқәа рыла| чыс]]» 153517 wikitext text/x-wiki {{Commons category|Cuisine by region}} {{category see also|Ачыс атәылақәа рыла|Ачыс аконтинентқәа рыла}} {{DEFAULTSORT:чыс арегионқәа рыла}} [[Акатегориа:Ачыс| регионқәа]] [[Акатегориа:Акультура арегионқәа рыла| чыс]] [[Акатегориа:Афатәи арыжәтәи арегионқәа рыла| чыс]] d7tueont90cw766m39wauslfhu7ok3w Акатегориа:Афатәи арыжәтәи арегионқәа рыла 14 46592 153518 2025-06-22T15:04:23Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Аконтеинер акатегориа}} {{category see also|Афатәи арыжәтәи атәылақәа рыла|Афатәи арыжәтәи аконтинентқәа рыла}} {{DEFAULTSORT:фатәи арыжәтәи арегионқәа рыла}} [[Акатегориа:Афатәи арыжәтәи| регионқәа]] [[Акатегориа:Акультура арегионқәа рыла| фатәи арыжәтәи]] Акатего...» 153518 wikitext text/x-wiki {{Аконтеинер акатегориа}} {{category see also|Афатәи арыжәтәи атәылақәа рыла|Афатәи арыжәтәи аконтинентқәа рыла}} {{DEFAULTSORT:фатәи арыжәтәи арегионқәа рыла}} [[Акатегориа:Афатәи арыжәтәи| регионқәа]] [[Акатегориа:Акультура арегионқәа рыла| фатәи арыжәтәи]] [[Акатегориа:Агәабзиара арегионқәа рыла| фатәи арыжәтәи]] [[Акатегориа:Ауаажәларра арегионқәа рыла| фатәи арыжәтәи]] 9pl3n6guswe7h5rn4b772w4uyxy3g8q Акатегориа:Агәабзиара арегионқәа рыла 14 46593 153519 2025-06-22T15:05:54Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Commonscat|Health by region}} {{Аконтеинер акатегориа}} {{DEFAULTSORT:гәабзиара арегионқәа рыла}} [[Акатегориа:Агәабзиара аҭыԥқәа рыла| регионқәа]] [[Акатегориа:Акатегориақәа арегионқәа рыла]]» 153519 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Health by region}} {{Аконтеинер акатегориа}} {{DEFAULTSORT:гәабзиара арегионқәа рыла}} [[Акатегориа:Агәабзиара аҭыԥқәа рыла| регионқәа]] [[Акатегориа:Акатегориақәа арегионқәа рыла]] lspi7lcpiccbvb09o8mba5min90dd3m Акатегориа:Европатәи ачыс 14 46594 153520 2025-06-22T15:08:07Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{commons category|Cuisine of Europe}} {{category main}} [[Акатегориа:Ачыс аконтинентқәа рыла]] [[Акатегориа:Мраҭашәаратәи ачыс]] [[Акатегориа:Европа иҟоу афатәи арыжәтәи]] [[Акатегориа:Европатәи акультура|чыс]]» 153520 wikitext text/x-wiki {{commons category|Cuisine of Europe}} {{category main}} [[Акатегориа:Ачыс аконтинентқәа рыла]] [[Акатегориа:Мраҭашәаратәи ачыс]] [[Акатегориа:Европа иҟоу афатәи арыжәтәи]] [[Акатегориа:Европатәи акультура|чыс]] 2eirjo6e7qq9zog8rt1geg7owwhp4s7 153521 153520 2025-06-22T15:08:18Z Fraxinus.cs 8381 153521 wikitext text/x-wiki {{commons category|Cuisine of Europe}} {{cat main}} [[Акатегориа:Ачыс аконтинентқәа рыла]] [[Акатегориа:Мраҭашәаратәи ачыс]] [[Акатегориа:Европа иҟоу афатәи арыжәтәи]] [[Акатегориа:Европатәи акультура|чыс]] l9vgq4rn9ok6bnpf6ubq3d8dw4gdpho Акатегориа:Мраҭашәаратәи ачыс 14 46595 153522 2025-06-22T15:09:43Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{cat main}} [[Акатегориа:Амраҭашәаратәи акультура|чыс]] [[Акатегориа:Ачыс]]» 153522 wikitext text/x-wiki {{cat main}} [[Акатегориа:Амраҭашәаратәи акультура|чыс]] [[Акатегориа:Ачыс]] fdsymm80nnjb9zqi043wjhmukqsy97x Акатегориа:Европа иҟоу афатәи арыжәтәи 14 46596 153523 2025-06-22T15:11:25Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{commonscat|Food and drink in Europe}} {{Аконтеинер акатегориа}} [[Акатегориа:Афатәи арыжәтәи аконтинентқәа рыла]] [[Акатегориа:Европатәи акультура|!фатәи]] [[Акатегориа:Европа агәабзиара|фатәи]]» 153523 wikitext text/x-wiki {{commonscat|Food and drink in Europe}} {{Аконтеинер акатегориа}} [[Акатегориа:Афатәи арыжәтәи аконтинентқәа рыла]] [[Акатегориа:Европатәи акультура|!фатәи]] [[Акатегориа:Европа агәабзиара|фатәи]] 0b3knz2pkf2weif1bdx18bkrggj6woc Акатегориа:Мрагылара Ааигәатәи ачыс 14 46597 153524 2025-06-22T15:14:04Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Commons category|Cuisine of the Middle East}} {{cat main}} [[Акатегориа:Азиатәи ачысқәа арегионқәа рыла]] [[Акатегориа:Мрагылара Ааигәа иҟоу акультура|чыс]] [[Акатегориа:Ачыс арегионқәа рыла]]» 153524 wikitext text/x-wiki {{Commons category|Cuisine of the Middle East}} {{cat main}} [[Акатегориа:Азиатәи ачысқәа арегионқәа рыла]] [[Акатегориа:Мрагылара Ааигәа иҟоу акультура|чыс]] [[Акатегориа:Ачыс арегионқәа рыла]] 3pjo2llm75sy1xrr0w61lqfp63s1b85 Акатегориа:Ажәытәӡатәи Мысра акультура 14 46598 153525 2025-06-22T15:20:02Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Commons category|Culture of ancient Egypt}} {{Cat main}} {{DEFAULTSORT:жәытәӡатәи Мысра акультура}} [[Акатегориа:Ажәытәӡатәи Мысра ауаажәларра|Culture]] [[Акатегориа:Мсыр акультуратә ҭоурых |.]] [[Акатегориа:Ажәытәӡатәи акультура|Мысра]] Акатегориа:Акультура аҭоурыхтә тәылақәа рыла|Мыс...» 153525 wikitext text/x-wiki {{Commons category|Culture of ancient Egypt}} {{Cat main}} {{DEFAULTSORT:жәытәӡатәи Мысра акультура}} [[Акатегориа:Ажәытәӡатәи Мысра ауаажәларра|Culture]] [[Акатегориа:Мсыр акультуратә ҭоурых |.]] [[Акатегориа:Ажәытәӡатәи акультура|Мысра]] [[Акатегориа:Акультура аҭоурыхтә тәылақәа рыла|Мысра]] 9g6sddvagmghw2kbrq60zrdw2i33dkt Акатегориа:Ажәытәӡатәи Мысра ауаажәларра 14 46599 153529 2025-06-22T15:25:30Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Commonscat|Society of ancient Egypt}} {{DEFAULTSORT:жәытәӡатәи Мысра ауаажәларра}} [[Акатегориа:Мсыр асоциалтә ҭоурых]] [[Акатегориа:Ажәытәӡатәи Мысра|уаажәларра]] [[Акатегориа:Ауаажәларра аҭоурыхтә тәылақәа рыла]]» 153529 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Society of ancient Egypt}} {{DEFAULTSORT:жәытәӡатәи Мысра ауаажәларра}} [[Акатегориа:Мсыр асоциалтә ҭоурых]] [[Акатегориа:Ажәытәӡатәи Мысра|уаажәларра]] [[Акатегориа:Ауаажәларра аҭоурыхтә тәылақәа рыла]] q03uvqvgdjhaic1hhy33kkd7txwqhqd Акатегориа:Мсыр асоциалтә ҭоурых 14 46600 153530 2025-06-22T15:28:17Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Commonscat|Social history of Egypt}} [[Акатегориа:Асоциалтә ҭоурых атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:Мсыр аҭоурых атематикала|социалтә ҭоурых]] [[Акатегориа:Мсыр ауаажәларра|социалтә ҭоурых]] [[Акатегориа:Африка асоциалтә ҭоурых]]» 153530 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Social history of Egypt}} [[Акатегориа:Асоциалтә ҭоурых атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:Мсыр аҭоурых атематикала|социалтә ҭоурых]] [[Акатегориа:Мсыр ауаажәларра|социалтә ҭоурых]] [[Акатегориа:Африка асоциалтә ҭоурых]] stk9kdem25bvfokhdhmv5oz0e5ehp2y Акатегориа:Мсыр ауаажәларра 14 46601 153531 2025-06-22T15:30:20Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Commonscat|Society of Egypt}} [[Акатегориа:Мсыр|уаажәларра]] [[Акатегориа:Ауаажәларра атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:Араб дунеи ауаажәларра]] [[Акатегориа:Мраҭашәаратәи Азиа иҟоу ауаажәларра]] [[Акатегориа:Ауаажәларра Африкатәи атәылақәа рыла]] Акатегориа:Ауаажәлар...» 153531 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Society of Egypt}} [[Акатегориа:Мсыр|уаажәларра]] [[Акатегориа:Ауаажәларра атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:Араб дунеи ауаажәларра]] [[Акатегориа:Мраҭашәаратәи Азиа иҟоу ауаажәларра]] [[Акатегориа:Ауаажәларра Африкатәи атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:Ауаажәларра Азиатәи атәылақәа рыла]] 8pzjtqk1f8adjixr82ge1jvcj18vtuk Акатегориа:Мсыр аҭоурых атематикала 14 46602 153532 2025-06-22T15:32:20Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Commonscat|History of Egypt by subject}} {{Аконтеинер акатегориа}} [[Акатегориа:Мсыр аҭоурых| тематикала]] [[Акатегориа:Аҭоурых атәылақәа рылеи амаҭәар алеи]] [[Акатегориа:Африка аҭоурых атематикала| ]]» 153532 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|History of Egypt by subject}} {{Аконтеинер акатегориа}} [[Акатегориа:Мсыр аҭоурых| тематикала]] [[Акатегориа:Аҭоурых атәылақәа рылеи амаҭәар алеи]] [[Акатегориа:Африка аҭоурых атематикала| ]] ar4r08yhrnbyzgq14hk1d9zbfnxku32 Акатегориа:Ауаажәларра аҭоурыхтә тәылақәа рыла 14 46603 153533 2025-06-22T15:35:45Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: « {{DEFAULTSORT:уаажәларра аҭоурыхтә тәылақәа рыла}} [[Акатегориа:Ауаажәларра атәылақәа рыла|*ҭоурыхтә]] [[Акатегориа:Акатегориақәа аҭоурыхтә тәылақәа рыла]]» 153533 wikitext text/x-wiki {{DEFAULTSORT:уаажәларра аҭоурыхтә тәылақәа рыла}} [[Акатегориа:Ауаажәларра атәылақәа рыла|*ҭоурыхтә]] [[Акатегориа:Акатегориақәа аҭоурыхтә тәылақәа рыла]] 9jyr3f9sw9wy6cmfea2fswyeuzxzz1s Акатегориа:Мсыр акультуратә ҭоурых 14 46604 153534 2025-06-22T15:40:10Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Аконтеинер акатегориа}} [[Акатегориа:Мсыртәи акультура|ҭоурых]] [[Акатегориа:Мсыр аҭоурых атематикала|культуратә ҭоурых]] [[Акатегориа:Акультуратә ҭоурых атәылақәа рыла]]» 153534 wikitext text/x-wiki {{Аконтеинер акатегориа}} [[Акатегориа:Мсыртәи акультура|ҭоурых]] [[Акатегориа:Мсыр аҭоурых атематикала|культуратә ҭоурых]] [[Акатегориа:Акультуратә ҭоурых атәылақәа рыла]] ngh1mf9e1tqau6iywyddqln6i7sgt8d Акатегориа:Мсыртәи акультура 14 46605 153535 2025-06-22T15:43:19Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Commons category|Culture of Egypt}} {{Cat main}} [[Акатегориа:Мсыр|культура]] [[Акатегориа:Акультура атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:Африкатәи акультура атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:Мрагылара Ааигәа иҟоу акультура]] [[Акатегориа:Аҩада-африкатәи акультура]] Акатегориа:Азиатәи...» 153535 wikitext text/x-wiki {{Commons category|Culture of Egypt}} {{Cat main}} [[Акатегориа:Мсыр|культура]] [[Акатегориа:Акультура атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:Африкатәи акультура атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:Мрагылара Ааигәа иҟоу акультура]] [[Акатегориа:Аҩада-африкатәи акультура]] [[Акатегориа:Азиатәи акультура атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:Арабтә культура]] 8a4dv43p3n7mz8dki99y5htvcmlrk1e Урыстәылатәи Аҳәынҭқарратә академиатә Театр Ду 0 46606 153538 2025-06-22T16:02:35Z Fraxinus.cs 8381 Перенаправление на [[Атеатр ду]] 153538 wikitext text/x-wiki #перенаправление [[Атеатр ду]] j28r1hs1jw7syqd0glj8s516dcv3tyn Урыстәылатәи Атеатр ду 0 46607 153539 2025-06-22T16:02:59Z Fraxinus.cs 8381 Перенаправление на [[Атеатр ду]] 153539 wikitext text/x-wiki #перенаправление [[Атеатр ду]] j28r1hs1jw7syqd0glj8s516dcv3tyn Акатегориа:Атеатр ду 14 46608 153541 2025-06-23T08:22:10Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Commons category|Bolshoi Theatre}} {{DEFAULTSORT:театр ду}} [[Акатегориа:Москва ақалақь аҿы иҟоу атеатрқәа]] [[Акатегориа:Урыстәыла иҟоу аоператә театрқәа]]» 153541 wikitext text/x-wiki {{Commons category|Bolshoi Theatre}} {{DEFAULTSORT:театр ду}} [[Акатегориа:Москва ақалақь аҿы иҟоу атеатрқәа]] [[Акатегориа:Урыстәыла иҟоу аоператә театрқәа]] jmzhzkacahffg7g600ebowfhxnlhm6n Акатегориа:Москва ақалақь аҿы иҟоу атеатрқәа 14 46609 153542 2025-06-23T08:24:53Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Commonscat|Theatres in Moscow}} [[Акатегориа:Урыстәыла иҟоу атеатрқәа ақалақьқәа рыла]] [[Акатегориа:Москва ақалақь аҿы иҟоу ахыбрақәеи аргыламҭақәеи|театрқәа]] [[Акатегориа:Москва ақалақь аҿы иҟоу аблахкыгарҭақәа|театрқәа]] Акатегориа:Москва ақалақь аҿы иҟоу аку...» 153542 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Theatres in Moscow}} [[Акатегориа:Урыстәыла иҟоу атеатрқәа ақалақьқәа рыла]] [[Акатегориа:Москва ақалақь аҿы иҟоу ахыбрақәеи аргыламҭақәеи|театрқәа]] [[Акатегориа:Москва ақалақь аҿы иҟоу аблахкыгарҭақәа|театрқәа]] [[Акатегориа:Москва ақалақь аҿы иҟоу акультура|театрқәа]] 5fw8h97vh3xporu91ieqd1xi5phtbgm Акатегориа:Урыстәыла иҟоу атеатрқәа ақалақьқәа рыла 14 46610 153543 2025-06-23T08:28:23Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Аконтеинер акатегориа}} [[Акатегориа:{{Title country}} иҟоу атеатрқәа| қалақьқәа]] [[Акатегориа:Атеатрқәа атәылақәа рылеи ақалақьқәа рылеи]] [[Акатегориа:{{Title country}} иҟоу ахыбрақәеи аргыламҭақәеи ақалақьқәа рыла| театрқәа]] Акатегориа:{{Title country}} иҟоу аблахкыгар...» 153543 wikitext text/x-wiki {{Аконтеинер акатегориа}} [[Акатегориа:{{Title country}} иҟоу атеатрқәа| қалақьқәа]] [[Акатегориа:Атеатрқәа атәылақәа рылеи ақалақьқәа рылеи]] [[Акатегориа:{{Title country}} иҟоу ахыбрақәеи аргыламҭақәеи ақалақьқәа рыла| театрқәа]] [[Акатегориа:{{Title country}} иҟоу аблахкыгарҭақәа ақалақьқәа рыла| театрқәа]] a0c8o2x5dmemoui2g6h2wxqv8gf0sgi Акатегориа:Урыстәыла иҟоу атеатрқәа 14 46611 153544 2025-06-23T08:29:59Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Commonscat|Theaters in Russia}} [[Акатегориа:{{Title country}} иҟоу атеатр]] [[Акатегориа:Атеатрқәа атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:{{Title country}} иҟоу асценатә ҟазаратә ҭыԥқәа|театрқәа]]» 153544 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Theaters in Russia}} [[Акатегориа:{{Title country}} иҟоу атеатр]] [[Акатегориа:Атеатрқәа атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:{{Title country}} иҟоу асценатә ҟазаратә ҭыԥқәа|театрқәа]] 5hz3u4cjkmittl3q9coq60yc71awd6d Акатегориа:Урыстәыла иҟоу асценатә ҟазаратә ҭыԥқәа 14 46612 153545 2025-06-23T08:32:44Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Аконтеинер акатегориа}} [[Акатегориа:Асценатә ҟазаратә ҭыԥқәа атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:Асценатә ҟазаратә ҭыԥқәа Европатәи атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:Асценатә ҟазаратә ҭыԥқәа Азиатәи атәылақәа рыла]] Акатегориа:{{Title country}} иҟоу асценатә ҟазара|...» 153545 wikitext text/x-wiki {{Аконтеинер акатегориа}} [[Акатегориа:Асценатә ҟазаратә ҭыԥқәа атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:Асценатә ҟазаратә ҭыԥқәа Европатәи атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:Асценатә ҟазаратә ҭыԥқәа Азиатәи атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:{{Title country}} иҟоу асценатә ҟазара|ҭыԥқәа]] [[Акатегориа:{{Title country}} иҟоу агәырҿыхагатә ҭыԥқәа|сценатә ҟазаратә ҭыԥқәа]] 8avgdcqz1i135e1nhwhdlmixdcncn20 Акатегориа:Асценатә ҟазаратә ҭыԥқәа Азиатәи атәылақәа рыла 14 46613 153546 2025-06-23T08:34:32Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Аконтеинер акатегориа}} {{DEFAULTSORT:сценатә ҟазаратә ҭыԥқәа Азиатәи атәылақәа рыла}} [[Акатегориа:Азиа иҟоу асценатә ҟазаратә ҭыԥқәа| тәылақәа]] [[Акатегориа:Агәырҿыхагатә ҭыԥқәа Азиатәи атәылақәа рыла| сценатә]] Акатегориа:Азиатәи атәылақәа рысценатә ҟ...» 153546 wikitext text/x-wiki {{Аконтеинер акатегориа}} {{DEFAULTSORT:сценатә ҟазаратә ҭыԥқәа Азиатәи атәылақәа рыла}} [[Акатегориа:Азиа иҟоу асценатә ҟазаратә ҭыԥқәа| тәылақәа]] [[Акатегориа:Агәырҿыхагатә ҭыԥқәа Азиатәи атәылақәа рыла| сценатә]] [[Акатегориа:Азиатәи атәылақәа рысценатә ҟазара]] 7tw13hbu3fje19kowatvz963mpherco 153547 153546 2025-06-23T08:35:00Z Fraxinus.cs 8381 153547 wikitext text/x-wiki {{Аконтеинер акатегориа}} {{DEFAULTSORT:сценатә ҟазаратә ҭыԥқәа Азиатәи атәылақәа рыла}} [[Акатегориа:Азиа иҟоу асценатә ҟазаратә ҭыԥқәа| тәылақәа]] [[Акатегориа:Агәырҿыхагатә ҭыԥқәа Азиатәи атәылақәа рыла| сценатә]] [[Акатегориа:Азиатәи атәылақәа рысценатә ҟазара| сценатә ҟазаратә ҭыԥқәа]] 4fcp6602v0jlyuhwhxtjyadmwlb25td Акатегориа:Азиа иҟоу асценатә ҟазаратә ҭыԥқәа 14 46614 153549 2025-06-23T08:38:07Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «[[Акатегориа:Азиа иҟоу асценатә ҟазара|ҭыԥқәа]] [[Акатегориа:Асценатә ҟазаратә ҭыԥқәа аконтинентқәа рыла]] [[Акатегориа:Азиа иҟоу агәырҿыхагатә ҭыԥқәа]]» 153549 wikitext text/x-wiki [[Акатегориа:Азиа иҟоу асценатә ҟазара|ҭыԥқәа]] [[Акатегориа:Асценатә ҟазаратә ҭыԥқәа аконтинентқәа рыла]] [[Акатегориа:Азиа иҟоу агәырҿыхагатә ҭыԥқәа]] mwv7mqjd7h619anvpxt651ehqo0svmt Акатегориа:Азиа иҟоу агәырҿыхагатә ҭыԥқәа 14 46615 153550 2025-06-23T08:39:06Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «[[Акатегориа:Азиа иҟоу аусмҩаԥгатәқәа ахьымҩаԥысуа аҭыԥқәа| гәырҿыхагатә ҭыԥқәа]] [[Акатегориа:Агәырҿыхагатә ҭыԥқәа аконтинентқәа рыла]] [[Акатегориа:Азиа иҟоу агәырҿыхара|ҭыԥқәа]]» 153550 wikitext text/x-wiki [[Акатегориа:Азиа иҟоу аусмҩаԥгатәқәа ахьымҩаԥысуа аҭыԥқәа| гәырҿыхагатә ҭыԥқәа]] [[Акатегориа:Агәырҿыхагатә ҭыԥқәа аконтинентқәа рыла]] [[Акатегориа:Азиа иҟоу агәырҿыхара|ҭыԥқәа]] gnjtv990pby4wimm3cdjx65ggyb5tm0 Акатегориа:Азиа иҟоу аусмҩаԥгатәқәа ахьымҩаԥысуа аҭыԥқәа 14 46616 153551 2025-06-23T08:40:13Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Аконтеинер акатегориа}} [[Акатегориа:Аусмҩаԥгатәқәа ахьымҩаԥысуа аҭыԥқәа аконтинентқәа рыла]] [[Акатегориа:Азиа иҟоу ахыбрақәеи аргыларақәеи ахкқәа рыла|усмҩаԥгатәқәа ахьымҩаԥысуа аҭыԥқәа]] Акатегориа:Азиа иҟоу ахҭысқәа|усмҩаԥгатәқәа ахьымҩаԥысу...» 153551 wikitext text/x-wiki {{Аконтеинер акатегориа}} [[Акатегориа:Аусмҩаԥгатәқәа ахьымҩаԥысуа аҭыԥқәа аконтинентқәа рыла]] [[Акатегориа:Азиа иҟоу ахыбрақәеи аргыларақәеи ахкқәа рыла|усмҩаԥгатәқәа ахьымҩаԥысуа аҭыԥқәа]] [[Акатегориа:Азиа иҟоу ахҭысқәа|усмҩаԥгатәқәа ахьымҩаԥысуа аҭыԥқәа]] 0dvv6f73k83lva4tyfxcpt86gxo55dh Акатегориа:Агәырҿыхагатә ҭыԥқәа Азиатәи атәылақәа рыла 14 46617 153552 2025-06-23T08:42:55Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Аконтеинер акатегориа}} {{DEFAULTSORT:гәырҿыхагатә ҭыԥқәа Азиатәи атәылақәа рыла}} [[Акатегориа:Азиа иҟоу агәырҿыхагатә ҭыԥқәа| тәылақәа]] [[Акатегориа:Азиатәи атәылақәа ргәырҿыхара| ҭыԥқәа]] Акатегориа:Ахыбрақәеи аргыламҭақәеи Азиатәи атәылақәа рыла| гәы...» 153552 wikitext text/x-wiki {{Аконтеинер акатегориа}} {{DEFAULTSORT:гәырҿыхагатә ҭыԥқәа Азиатәи атәылақәа рыла}} [[Акатегориа:Азиа иҟоу агәырҿыхагатә ҭыԥқәа| тәылақәа]] [[Акатегориа:Азиатәи атәылақәа ргәырҿыхара| ҭыԥқәа]] [[Акатегориа:Ахыбрақәеи аргыламҭақәеи Азиатәи атәылақәа рыла| гәырҿыхагатә ҭыԥқәа]] pl9v2ftpgo2927d21drpmuzlxzs4icx Акатегориа:Урыстәыла иҟоу агәырҿыхагатә ҭыԥқәа 14 46618 153553 2025-06-23T08:44:57Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Commonscat|Entertainment venues in Russia}} [[Акатегориа:Агәырҿыхагатә ҭыԥқәа атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:Агәырҿыхагатә ҭыԥқәа Азиатәи атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:Агәырҿыхагатә ҭыԥқәа Европатәи атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:{{Title country}} иҟоу агәырҿыхара|ҭыԥқәа]] Акатег...» 153553 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Entertainment venues in Russia}} [[Акатегориа:Агәырҿыхагатә ҭыԥқәа атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:Агәырҿыхагатә ҭыԥқәа Азиатәи атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:Агәырҿыхагатә ҭыԥқәа Европатәи атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:{{Title country}} иҟоу агәырҿыхара|ҭыԥқәа]] [[Акатегориа:{{Title country}} иҟоу аусмҩаԥгатәқәа ахьымҩаԥысуа аҭыԥқәа|гәырҿыхагатә ҭыԥқәа]] [[Акатегориа:{{Title country}} иҟоу аблахкыгарҭақәа|гәырҿыхагатә ҭыԥқәа]] nj1vqgifoe098mptnpg6ym3s9vccan5 Акатегориа:Урыстәыла иҟоу аусмҩаԥгатәқәа ахьымҩаԥысуа аҭыԥқәа 14 46619 153554 2025-06-23T08:46:52Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Аконтеинер акатегориа}} [[Акатегориа:{{Title country}} иҟоу ахыбрақәеи аргыламҭақәеи ахкқәа рыла]] [[Акатегориа:Аусмҩаԥгатәқәа ахьымҩаԥысуа аҭыԥқәа атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:{{Title country}} имҩаԥысуаз ахҭысқәа|усмҩаԥгатәқәа]] Акатегориа:Азиа иҟоу аусмҩаԥгатә...» 153554 wikitext text/x-wiki {{Аконтеинер акатегориа}} [[Акатегориа:{{Title country}} иҟоу ахыбрақәеи аргыламҭақәеи ахкқәа рыла]] [[Акатегориа:Аусмҩаԥгатәқәа ахьымҩаԥысуа аҭыԥқәа атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:{{Title country}} имҩаԥысуаз ахҭысқәа|усмҩаԥгатәқәа]] [[Акатегориа:Азиа иҟоу аусмҩаԥгатәқәа ахьымҩаԥысуа аҭыԥқәа]] [[Акатегориа:Европа иҟоу аусмҩаԥгатәқәа ахьымҩаԥысуа аҭыԥқәа]] 68l6jqzj3hfny2axb0u9qo946u0mhj2 Акатегориа:Урыстәыла иҟоу ахыбрақәеи аргыламҭақәеи ахкқәа рыла 14 46620 153555 2025-06-23T08:47:57Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Аконтеинер акатегориа}} [[Акатегориа:{{Title country}} иҟоу ахыбрақәеи аргыламҭақәеи| хкқәа]] [[Акатегориа:Ахыбрақәеи аргыламҭақәеи атәылақәа рылеи ахкқәа рылеи]]» 153555 wikitext text/x-wiki {{Аконтеинер акатегориа}} [[Акатегориа:{{Title country}} иҟоу ахыбрақәеи аргыламҭақәеи| хкқәа]] [[Акатегориа:Ахыбрақәеи аргыламҭақәеи атәылақәа рылеи ахкқәа рылеи]] 49b7g93t8pbp41e0an5x3u31bip0csa Акатегориа:Урыстәыла имҩаԥысуаз ахҭысқәа 14 46621 153574 2025-06-23T08:58:50Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Commonscat|Events in Russia}} [[Акатегориа:{{Title country}} аҭоурых|хҭысқәа]] [[Акатегориа:Ахҭысқәа Азиатәи атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:Ахҭысқәа Европатәи атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:Ахҭысқәа атәылақәа рыла]]» 153574 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Events in Russia}} [[Акатегориа:{{Title country}} аҭоурых|хҭысқәа]] [[Акатегориа:Ахҭысқәа Азиатәи атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:Ахҭысқәа Европатәи атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:Ахҭысқәа атәылақәа рыла]] cyzqn034kv1q4ge7t1t4y4xxu844i2c Акатегориа:Урыстәыла иҟоу аблахкыгарҭақәа 14 46622 153575 2025-06-23T09:01:24Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{commonscat|Visitor attractions in Russia}} [[Акатегориа:Аблахкыгарҭақәа атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:Азиа аблахкыгарҭақәа атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:Европа аблахкыгарҭақәа атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:{{Title country}} иҟоу атуризм|блахкыгарҭақәа]]» 153575 wikitext text/x-wiki {{commonscat|Visitor attractions in Russia}} [[Акатегориа:Аблахкыгарҭақәа атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:Азиа аблахкыгарҭақәа атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:Европа аблахкыгарҭақәа атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:{{Title country}} иҟоу атуризм|блахкыгарҭақәа]] 3tbsvon6wgu1txzis6h6elzgvs6b8cx Акатегориа:Урыстәыла иҟоу атуризм 14 46623 153576 2025-06-23T09:03:18Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Commonscat|Tourism in Russia}} {{cat main}} [[Акатегориа:Атуризм атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:{{Title country}} иҟоу амаҵзурақәа русхкқәа|туризм]] [[Акатегориа:Мрагыларатәи Европаҿы иҟоу атуризм]] [[Акатегориа:Атуризм Азиатәи атәылақәа рыла]] Акатегориа:Атуризм Европатәи атәыл...» 153576 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Tourism in Russia}} {{cat main}} [[Акатегориа:Атуризм атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:{{Title country}} иҟоу амаҵзурақәа русхкқәа|туризм]] [[Акатегориа:Мрагыларатәи Европаҿы иҟоу атуризм]] [[Акатегориа:Атуризм Азиатәи атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:Атуризм Европатәи атәылақәа рыла]] e6ak9w1ke4o5sh4dk6ig9j08var3a9z Акатегориа:Урыстәыла иҟоу амаҵзурақәа русхкқәа 14 46624 153577 2025-06-23T09:05:01Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «[[Акатегориа:Амаҵзурақәа русхкқәа атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:{{Title country}} иҟоу ааглыхра|маҵзурақәа]] [[Акатегориа:Амаҵзурақәа рсектор Азиатәи атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:Амаҵзурақәа рсектор Европатәи атәылақәа рыла]]» 153577 wikitext text/x-wiki [[Акатегориа:Амаҵзурақәа русхкқәа атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:{{Title country}} иҟоу ааглыхра|маҵзурақәа]] [[Акатегориа:Амаҵзурақәа рсектор Азиатәи атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:Амаҵзурақәа рсектор Европатәи атәылақәа рыла]] 4sx1ygsgsfqyth2bhk4nih2833jn9ni Акатегориа:Урыстәыла иҟоу ааглыхра 14 46625 153578 2025-06-23T09:06:20Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Commonscat|Industry in Russia}} [[Акатегориа:{{Title country}} аекономика|ааглыхра]] [[Акатегориа:Ааглыхра атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:Аекономика аусхкқәа Азиатәи атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:Аекономика аусхкқәа Европатәи атәылақәа рыла]]» 153578 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Industry in Russia}} [[Акатегориа:{{Title country}} аекономика|ааглыхра]] [[Акатегориа:Ааглыхра атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:Аекономика аусхкқәа Азиатәи атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:Аекономика аусхкқәа Европатәи атәылақәа рыла]] sp92j1313fnaoj1tn6kk8lubvdjqtcl Акатегориа:Урыстәыла аекономика 14 46626 153579 2025-06-23T09:07:59Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Commons category|Economy of Russia}} {{Cat main}} [[Акатегориа:Аекономикақәа атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:Аекономикақәа Азиатәи атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:Аекономикақәа Европатәи атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:{{Title country}}|економика]]» 153579 wikitext text/x-wiki {{Commons category|Economy of Russia}} {{Cat main}} [[Акатегориа:Аекономикақәа атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:Аекономикақәа Азиатәи атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:Аекономикақәа Европатәи атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:{{Title country}}|економика]] 7dirktwbhvtafs96whj2xzlp9bpn3qf Акатегориа:Урыстәыла иҟоу ахыбрақәеи аргыламҭақәеи ақалақьқәа рыла 14 46627 153586 2025-06-23T09:15:22Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Commons category|Buildings in Russia by city}} {{Аконтеинер акатегориа}} [[Акатегориа:Ахыбрақәеи аргыламҭақәеи атәылақәа рылеи ақалақьқәа рылеи]] [[Акатегориа:{{Title country}} иҟоу ахыбрақәеи аргыламҭақәеи| қалақьқәа]] Акатегориа:{{Title country}} ақалақьқәа ркатегориақәа|хыбрақәеи а...» 153586 wikitext text/x-wiki {{Commons category|Buildings in Russia by city}} {{Аконтеинер акатегориа}} [[Акатегориа:Ахыбрақәеи аргыламҭақәеи атәылақәа рылеи ақалақьқәа рылеи]] [[Акатегориа:{{Title country}} иҟоу ахыбрақәеи аргыламҭақәеи| қалақьқәа]] [[Акатегориа:{{Title country}} ақалақьқәа ркатегориақәа|хыбрақәеи аргыламҭақәеи]] 0d95ovdx3kyr4lmzhy6iewyqu8f5y5d Акатегориа:Урыстәыла ақалақьқәа ркатегориақәа 14 46628 153588 2025-06-23T09:17:19Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Commonscat|Categories of Russia by city}} {{Аконтеинер акатегориа}} [[Акатегориа:{{Title country}} ақалақьқәа| категориақәа]] [[Акатегориа:Акатегориақәа атәылақәа рылеи ақалақьқәа рылеи]]» 153588 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Categories of Russia by city}} {{Аконтеинер акатегориа}} [[Акатегориа:{{Title country}} ақалақьқәа| категориақәа]] [[Акатегориа:Акатегориақәа атәылақәа рылеи ақалақьқәа рылеи]] 73oe416mzldsqirzq75ffw21t0b5rym Акатегориа:Урыстәыла иҟоу аблахкыгарҭақәа ақалақьқәа рыла 14 46629 153590 2025-06-23T09:19:24Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Аконтеинер акатегориа}} [[Акатегориа:{{Title country}} иҟоу аблахкыгарҭақәа| қалақьқәа]] [[Акатегориа:Аблахкыгарҭақәа атәылақәа рылеи ақалақьқәа рылеи]] [[Акатегориа:{{Title country}} иҟоу атуризм ақалақьқәа рыла| блахкыгарҭақәа]]» 153590 wikitext text/x-wiki {{Аконтеинер акатегориа}} [[Акатегориа:{{Title country}} иҟоу аблахкыгарҭақәа| қалақьқәа]] [[Акатегориа:Аблахкыгарҭақәа атәылақәа рылеи ақалақьқәа рылеи]] [[Акатегориа:{{Title country}} иҟоу атуризм ақалақьқәа рыла| блахкыгарҭақәа]] rjf8dx4efntw07s8y8dnkbn5bzqwwrz Акатегориа:Урыстәыла иҟоу атуризм ақалақьқәа рыла 14 46630 153594 2025-06-23T09:24:54Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: « [[Акатегориа:{{Title country}} иҟоу атуризм| қалақьқәа]] [[Акатегориа:Атуризм атәылақәа рылеи ақалақьқәа рылеи ]] [[Акатегориа:{{Title country}} ақалақьқәа ркатегориақәа]] [[Акатегориа:{{Title country}} аекономика ақaлақьқәа рыла| туризм]]» 153594 wikitext text/x-wiki [[Акатегориа:{{Title country}} иҟоу атуризм| қалақьқәа]] [[Акатегориа:Атуризм атәылақәа рылеи ақалақьқәа рылеи ]] [[Акатегориа:{{Title country}} ақалақьқәа ркатегориақәа]] [[Акатегориа:{{Title country}} аекономика ақaлақьқәа рыла| туризм]] 8swngk9czhik4rpkqtny1faxxybekvu Акатегориа:Урыстәыла аекономика ақaлақьқәа рыла 14 46631 153595 2025-06-23T09:26:38Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Commons category|Economy of Italy by city}} {{Аконтеинер акатегориа}} [[Акатегориа:{{Title country}} аекономика| қaлақьқәа]] [[Акатегориа:Аекономикақәа атәылақәа рылеи ақалақьқәа рылеи]] [[Акатегориа:{{Title country}} ақалақьқәа ркатегориақәа|економика]]» 153595 wikitext text/x-wiki {{Commons category|Economy of Italy by city}} {{Аконтеинер акатегориа}} [[Акатегориа:{{Title country}} аекономика| қaлақьқәа]] [[Акатегориа:Аекономикақәа атәылақәа рылеи ақалақьқәа рылеи]] [[Акатегориа:{{Title country}} ақалақьқәа ркатегориақәа|економика]] 2rbrwa8gfraxl91k104w3fm2xgnlg4a Акатегориа:Москва ақалақь аҿы иҟоу ахыбрақәеи аргыламҭақәеи 14 46632 153596 2025-06-23T09:28:31Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Commonscat|Buildings in Moscow}} [[Акатегориа:Москва|хыбрақәеи аргыламҭақәеи]] [[Акатегориа:Урыстәыла иҟоу ахыбрақәеи аргыламҭақәеи ақалақьқәа рыла]]» 153596 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Buildings in Moscow}} [[Акатегориа:Москва|хыбрақәеи аргыламҭақәеи]] [[Акатегориа:Урыстәыла иҟоу ахыбрақәеи аргыламҭақәеи ақалақьқәа рыла]] 8i6hxxab4aqvpq3d2fypjlz29zl1gt1 Акатегориа:Москва ақалақь аҿы иҟоу аблахкыгарҭақәа 14 46633 153597 2025-06-23T09:31:37Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Commons category|Visitor attractions in Moscow}} [[Акатегориа:Москва ақалақь аҿы иҟоу акультура|блахкыгарҭақәа]] [[Акатегориа:Москва ақалақь аҿы иҟоу атуризм|*блахкыгарҭақәа]] [[Акатегориа:Урыстәыла иҟоу аблахкыгарҭақәа ақалақьқәа рыла]]» 153597 wikitext text/x-wiki {{Commons category|Visitor attractions in Moscow}} [[Акатегориа:Москва ақалақь аҿы иҟоу акультура|блахкыгарҭақәа]] [[Акатегориа:Москва ақалақь аҿы иҟоу атуризм|*блахкыгарҭақәа]] [[Акатегориа:Урыстәыла иҟоу аблахкыгарҭақәа ақалақьқәа рыла]] lrbsilyc096c9zyxk4yu4w2rh7wwma2 Акатегориа:Москва ақалақь аҿы иҟоу акультура 14 46634 153598 2025-06-23T09:33:14Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{commonscat|Culture of Moscow}} [[Акатегориа:Москва|культура]] [[Акатегориа:Акультура Урыстәыла ақалақьқәа рыла]]» 153598 wikitext text/x-wiki {{commonscat|Culture of Moscow}} [[Акатегориа:Москва|культура]] [[Акатегориа:Акультура Урыстәыла ақалақьқәа рыла]] kxdlh0k4pz5yu6fg795im6xkcsmwwfh Акатегориа:Акультура Урыстәыла ақалақьқәа рыла 14 46635 153599 2025-06-23T09:35:24Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{commonscat|Culture of Russia by city}} {{DEFAULTSORT:культура Урыстәыла ақалақьқәа рыла}} [[Акатегориа:Аурыс культура| қалақьқәа]] [[Акатегориа:Акультура атәылақәа рылеи ақалақьқәа рылеи]] [[Акатегориа:{{Title country}} ақалақьқәа ркатегориақәа]]» 153599 wikitext text/x-wiki {{commonscat|Culture of Russia by city}} {{DEFAULTSORT:культура Урыстәыла ақалақьқәа рыла}} [[Акатегориа:Аурыс культура| қалақьқәа]] [[Акатегориа:Акультура атәылақәа рылеи ақалақьқәа рылеи]] [[Акатегориа:{{Title country}} ақалақьқәа ркатегориақәа]] abpdlutnjh4duw8sm1cydnm1wzf535o Акатегориа:Москва ақалақь аҿы иҟоу атуризм 14 46636 153600 2025-06-23T09:40:16Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Аконтеинер акатегориа}} [[Акатегориа:Москва|туризм]] [[Акатегориа:Урыстәыла иҟоу атуризм ақалақьқәа рыла]] [[Акатегориа:Москва ақалақь аекономика|туризм]] [[Акатегориа:Атуризм ақалақьқәа рыла]] Акатегориа:Атуризм Урыстәылатәи Афедерациа субиектқәа ры...» 153600 wikitext text/x-wiki {{Аконтеинер акатегориа}} [[Акатегориа:Москва|туризм]] [[Акатегориа:Урыстәыла иҟоу атуризм ақалақьқәа рыла]] [[Акатегориа:Москва ақалақь аекономика|туризм]] [[Акатегориа:Атуризм ақалақьқәа рыла]] [[Акатегориа:Атуризм Урыстәылатәи Афедерациа субиектқәа рыла]] 423980jwxxlfayqwhsg72lk210x9l2x 153601 153600 2025-06-23T09:41:27Z Fraxinus.cs 8381 Удaлeнa [[Акатегориа:Атуризм Урыстәылатәи Афедерациа субиектқәа рыла]]; Дoбaвлeнa [[Акатегориа:Атуризм Урыстәылатәи Афедерациа асубиектқәа рыла]] [[ВП:HC|HotCat]] ацхыраарала 153601 wikitext text/x-wiki {{Аконтеинер акатегориа}} [[Акатегориа:Москва|туризм]] [[Акатегориа:Урыстәыла иҟоу атуризм ақалақьқәа рыла]] [[Акатегориа:Москва ақалақь аекономика|туризм]] [[Акатегориа:Атуризм ақалақьқәа рыла]] [[Акатегориа:Атуризм Урыстәылатәи Афедерациа асубиектқәа рыла]] 40zit36xgpyse4c0sraxmxjb5hasdq3 Акатегориа:Москва ақалақь аекономика 14 46637 153602 2025-06-23T09:42:44Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Commons category|Economy of Moscow}} [[Акатегориа:Москва|економика]] [[Акатегориа:Урыстәыла аекономика ақaлақьқәа рыла]] [[Акатегориа:Аекономика Урыстәылатәи Афедерациа асубиектқәа рыла]]» 153602 wikitext text/x-wiki {{Commons category|Economy of Moscow}} [[Акатегориа:Москва|економика]] [[Акатегориа:Урыстәыла аекономика ақaлақьқәа рыла]] [[Акатегориа:Аекономика Урыстәылатәи Афедерациа асубиектқәа рыла]] nz4tqr1azv0lyyqlx0mjmoeu73hafbi Акатегориа:Аекономика Урыстәылатәи Афедерациа асубиектқәа рыла 14 46639 153607 2025-06-23T09:45:33Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Commons category|Economy of Russia by region}} {{DEFAULTSORT:економика Урыстәылатәи Афедерациа асубиектқәа рыла}} [[Акатегориа:Урыстәыла аекономика| федерациа]] [[Акатегориа:Аекономикақәа атәылақәа рхәҭақәа рыла|Урыстәыла]] Акатегориа:Урыстәылатәи Афедерациа асубиектқәа рка...» 153607 wikitext text/x-wiki {{Commons category|Economy of Russia by region}} {{DEFAULTSORT:економика Урыстәылатәи Афедерациа асубиектқәа рыла}} [[Акатегориа:Урыстәыла аекономика| федерациа]] [[Акатегориа:Аекономикақәа атәылақәа рхәҭақәа рыла|Урыстәыла]] [[Акатегориа:Урыстәылатәи Афедерациа асубиектқәа ркатегориақәа]] 2em85qwk40pdgjfcm7isntwad1wl5d2 Акатегориа:Урыстәылатәи Афедерациа асубиектқәа ркатегориақәа 14 46640 153608 2025-06-23T09:47:04Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Commons category|Categories of Russia by region}} {{Аконтеинер акатегориа}} [[Акатегориа:Урыстәылатәи Афедерациа асубиектқәа| категориақәа]] [[Акатегориа:Акатегориақәа 1-тәи аҩаӡара административтә шаразы атәылақәа рыла]]» 153608 wikitext text/x-wiki {{Commons category|Categories of Russia by region}} {{Аконтеинер акатегориа}} [[Акатегориа:Урыстәылатәи Афедерациа асубиектқәа| категориақәа]] [[Акатегориа:Акатегориақәа 1-тәи аҩаӡара административтә шаразы атәылақәа рыла]] 83d49zqo0wyt9nyb0cjfeqewrsminks Акатегориа:Атуризм Урыстәылатәи Афедерациа асубиектқәа рыла 14 46642 153610 2025-06-23T09:49:58Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Commons category|Tourism in Russia by region}} {{Аконтеинер акатегориа}} {{DEFAULTSORT:туризм Урыстәылатәи Афедерациа асубиектқәа рыла}} [[Акатегориа:Урыстәыла иҟоу атуризм| федерациа]] [[Акатегориа:Аекономика Урыстәылатәи Афедерациа асубиектқәа рыла| туризм]] Акатегориа:Атури...» 153610 wikitext text/x-wiki {{Commons category|Tourism in Russia by region}} {{Аконтеинер акатегориа}} {{DEFAULTSORT:туризм Урыстәылатәи Афедерациа асубиектқәа рыла}} [[Акатегориа:Урыстәыла иҟоу атуризм| федерациа]] [[Акатегориа:Аекономика Урыстәылатәи Афедерациа асубиектқәа рыла| туризм]] [[Акатегориа:Атуризм атәылақәа рхәҭақәа рыла|Урыстәыла]] gqi1v14bv6br7x1mwxnc9ut9a01gd1z Акатегориа:Урыстәыла иҟоу аоператә театрқәа 14 46645 153613 2025-06-23T09:52:12Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Commons category|Opera houses in Russia}} [[Акатегориа:Аоператә театрқәа атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:{{Title country}} иҟоу амузыкатә ҭыԥқәа|оператә театрқәа]] [[Акатегориа:{{Title country}} иҟоу атеатрқәа|оператә театрқәа]] [[Акатегориа:{{Title country}} аопера| театрқәа]]» 153613 wikitext text/x-wiki {{Commons category|Opera houses in Russia}} [[Акатегориа:Аоператә театрқәа атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:{{Title country}} иҟоу амузыкатә ҭыԥқәа|оператә театрқәа]] [[Акатегориа:{{Title country}} иҟоу атеатрқәа|оператә театрқәа]] [[Акатегориа:{{Title country}} аопера| театрқәа]] dui4ax7b0hs5izu22r8ntr66czqt4on Акатегориа:Урыстәыла иҟоу амузыкатә ҭыԥқәа 14 46646 153614 2025-06-23T09:54:59Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Commons category|Music venues in Russia}} [[Акатегориа:{{Title country}} амузыкатә индустриа|музыкатә ҭыԥқәа]] [[Акатегориа:{{Title country}} иҟоу асценатә ҟазаратә ҭыԥқәа|музыкатә ҭыԥқәа]] [[Акатегориа:Амузыкатә ҭыԥқәа атәылақәа рыла]]» 153614 wikitext text/x-wiki {{Commons category|Music venues in Russia}} [[Акатегориа:{{Title country}} амузыкатә индустриа|музыкатә ҭыԥқәа]] [[Акатегориа:{{Title country}} иҟоу асценатә ҟазаратә ҭыԥқәа|музыкатә ҭыԥқәа]] [[Акатегориа:Амузыкатә ҭыԥқәа атәылақәа рыла]] tlulwmzc0fk0fi7duh862wocm0kr025 Акатегориа:Урыстәыла амузыкатә индустриа 14 46647 153615 2025-06-23T09:57:34Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Аконтеинер акатегориа}} [[Акатегориа:{{Title country}}тәи амузыка|индустриа]] [[Акатегориа:Амузыкатә индустриақәа атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:{{Title country}} иҟоу амаҵзурақәа русхкқәа|музыкатә индустриа]]» 153615 wikitext text/x-wiki {{Аконтеинер акатегориа}} [[Акатегориа:{{Title country}}тәи амузыка|индустриа]] [[Акатегориа:Амузыкатә индустриақәа атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:{{Title country}} иҟоу амаҵзурақәа русхкқәа|музыкатә индустриа]] ljnl2aktwt7dj33mbquyy4n9iajtr3a Акатегориа:Амузыкатә индустриақәа атәылақәа рыла 14 46648 153616 2025-06-23T09:59:29Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Commons category|Music industry by country}} {{Аконтеинер акатегориа}} {{DEFAULTSORT:музыкатә индустриақәа атәылақәа рыла}} [[Акатегориа:Амаҵзурақәа русхкқәа атәылақәа рыла| музыка]] [[Акатегориа:Амузыка атәылақәа рыла| музыка]] [[Акатегориа:Амузыкатә индустриа| тәылақәа]]» 153616 wikitext text/x-wiki {{Commons category|Music industry by country}} {{Аконтеинер акатегориа}} {{DEFAULTSORT:музыкатә индустриақәа атәылақәа рыла}} [[Акатегориа:Амаҵзурақәа русхкқәа атәылақәа рыла| музыка]] [[Акатегориа:Амузыка атәылақәа рыла| музыка]] [[Акатегориа:Амузыкатә индустриа| тәылақәа]] htifkp5nwb66vnc08uaih935ow3qv3a Акатегориа:Амузыкатә индустриа 14 46649 153617 2025-06-23T10:03:05Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Commons category|Music industry}} {{Cat main}} {{DEFAULTSORT:музыкатә индустриа}} [[Акатегориа:Акультуратә економика]] [[Акатегориа:Аҟазареи алитературеи рекономика]] [[Акатегориа:Шоу-бизнес]] [[Акатегориа:Амассатә информациа ахархәагақәа рааглыхра]] Акатегориа:Амузыка|индустр...» 153617 wikitext text/x-wiki {{Commons category|Music industry}} {{Cat main}} {{DEFAULTSORT:музыкатә индустриа}} [[Акатегориа:Акультуратә економика]] [[Акатегориа:Аҟазареи алитературеи рекономика]] [[Акатегориа:Шоу-бизнес]] [[Акатегориа:Амассатә информациа ахархәагақәа рааглыхра]] [[Акатегориа:Амузыка|индустриа]] [[Акатегориа:Амузыкатә қәгылара]] [[Акатегориа:Атауар ала ахәаахәҭра]] 4ipbgy9anwdllkgmf0qtaut1zafznrk Акатегориа:Атауар ала ахәаахәҭра 14 46650 153618 2025-06-23T10:06:19Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: « {{DEFAULTSORT:тауар ала ахәаахәҭра}} [[Акатегориа:Ахәаахәҭра| тауар]] [[Акатегориа:Атауартә џьармыкьақәа]] [[Акатегориа:Жәларбжьаратәи ахәаахәҭра| тауар ала ахәаахәҭра]]» 153618 wikitext text/x-wiki {{DEFAULTSORT:тауар ала ахәаахәҭра}} [[Акатегориа:Ахәаахәҭра| тауар]] [[Акатегориа:Атауартә џьармыкьақәа]] [[Акатегориа:Жәларбжьаратәи ахәаахәҭра| тауар ала ахәаахәҭра]] sz9rvcxsiuc0rirsqpjbzvc34pahzdq Акатегориа:Жәларбжьаратәи ахәаахәҭра 14 46651 153619 2025-06-23T10:08:53Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Commons category|International trade}} {{Cat main}} [[Акатегориа:Жәларбжьаратәи абизнес|хәаахәҭра]] [[Акатегориа:Адәныҟатәи аизыҟазаашьақәа|хәаахәҭра]] [[Акатегориа:Ахәаахәҭра]]» 153619 wikitext text/x-wiki {{Commons category|International trade}} {{Cat main}} [[Акатегориа:Жәларбжьаратәи абизнес|хәаахәҭра]] [[Акатегориа:Адәныҟатәи аизыҟазаашьақәа|хәаахәҭра]] [[Акатегориа:Ахәаахәҭра]] 26949smwf3c1ny38dof83fln1zg0k7t Акатегориа:Жәларбжьаратәи абизнес 14 46652 153620 2025-06-23T10:10:17Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Commons category|International business}} {{Cat main}} [[Акатегориа:Абизнес]] [[Акатегориа:Адунеизегьтәи аекономика]]» 153620 wikitext text/x-wiki {{Commons category|International business}} {{Cat main}} [[Акатегориа:Абизнес]] [[Акатегориа:Адунеизегьтәи аекономика]] ad1sjqed3i73m3p39pj7t08ok4zzevz Акатегориа:Атауартә џьармыкьақәа 14 46653 153621 2025-06-23T10:14:48Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{commonscat|Commodity markets}} {{Cat main|Атауартә џьармыкьа}} {{DEFAULTSORT:тауартә џьармыкьақәа}} [[Акатегориа:Атауарқәа|џьармыкьақәа]] [[Акатегориа:Ахылҿиаақәа (афинансқәа)]] [[Акатегориа:Афинанстә џьармыкьақәа]] [[Акатегориа:Ахәаахәҭра]]» 153621 wikitext text/x-wiki {{commonscat|Commodity markets}} {{Cat main|Атауартә џьармыкьа}} {{DEFAULTSORT:тауартә џьармыкьақәа}} [[Акатегориа:Атауарқәа|џьармыкьақәа]] [[Акатегориа:Ахылҿиаақәа (афинансқәа)]] [[Акатегориа:Афинанстә џьармыкьақәа]] [[Акатегориа:Ахәаахәҭра]] pgzrmw1tryc847tpe8cppi6wi649tz3 Акатегориа:Атауарқәа 14 46654 153622 2025-06-23T10:16:03Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{commonscat|Commodities}} {{Cat main|Атауар}} {{DEFAULTSORT:тауарқәа}} [[Акатегориа:Арбзазага]]» 153622 wikitext text/x-wiki {{commonscat|Commodities}} {{Cat main|Атауар}} {{DEFAULTSORT:тауарқәа}} [[Акатегориа:Арбзазага]] 3yafh6yk4vnrouwdqgwpfheljmmbmuy Акатегориа:Ахылҿиаақәа (афинансқәа) 14 46655 153623 2025-06-23T10:20:38Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{commonscat|Derivatives (finance)}} {{CatAutoTOC}} {{DEFAULTSORT:хылҿиаақәа}} [[Акатегориа:Ахәы змоу ақьаадқәа]] [[Акатегориа:Афинанстә зин]] [[Акатегориа:Ақәҵатә]]» 153623 wikitext text/x-wiki {{commonscat|Derivatives (finance)}} {{CatAutoTOC}} {{DEFAULTSORT:хылҿиаақәа}} [[Акатегориа:Ахәы змоу ақьаадқәа]] [[Акатегориа:Афинанстә зин]] [[Акатегориа:Ақәҵатә]] ks0ihixj4bmcy2h48ytsnxu53apv9lm Акатегориа:Ахәы змоу ақьаадқәа 14 46656 153624 2025-06-23T10:21:59Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Commons cat|Securities}} {{Cat main}} {{DEFAULTSORT:хәы змоу ақьаадқәа}} [[Акатегориа:Афинанстә џьармыкьақәа]]» 153624 wikitext text/x-wiki {{Commons cat|Securities}} {{Cat main}} {{DEFAULTSORT:хәы змоу ақьаадқәа}} [[Акатегориа:Афинанстә џьармыкьақәа]] 8texqosnz12yvzfect0a04guf838q6j Акатегориа:Ақәҵатә 14 46657 153625 2025-06-23T10:24:41Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: « {{DEFAULTSORT:қәҵатә}} [[Акатегориа:Ақьарсратә бизнес]]» 153625 wikitext text/x-wiki {{DEFAULTSORT:қәҵатә}} [[Акатегориа:Ақьарсратә бизнес]] qg7qvrvqovfs61t4sauazkhc3v1zafi Акатегориа:Ақьарсратә бизнес 14 46658 153626 2025-06-23T10:28:48Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{commonscat|Gambling}} {{Cat main}} {{DEFAULTSORT:қьарсратә бизнес}} [[Акатегориа:Ашьцылара бааԥс]] [[Акатегориа:Ацәгьаурақәа]] [[Акатегориа:Акультура]] [[Акатегориа:Ахәмарра]] [[Акатегориа:Агәаӷьра]] [[Акатегориа:Ауаҩытәыҩсатә усурақәа]]» 153626 wikitext text/x-wiki {{commonscat|Gambling}} {{Cat main}} {{DEFAULTSORT:қьарсратә бизнес}} [[Акатегориа:Ашьцылара бааԥс]] [[Акатегориа:Ацәгьаурақәа]] [[Акатегориа:Акультура]] [[Акатегориа:Ахәмарра]] [[Акатегориа:Агәаӷьра]] [[Акатегориа:Ауаҩытәыҩсатә усурақәа]] 7w7o39nl5gekej400hks1vujw4x9n3k Акатегориа:Ашьцылара бааԥс 14 46659 153627 2025-06-23T10:31:00Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Commonscat|Addictions}} {{Cat main}} {{DEFAULTSORT:шьцылара бааԥс}} [[Акатегориа:Ахшыҩеилаԥсарақәа]]» 153627 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Addictions}} {{Cat main}} {{DEFAULTSORT:шьцылара бааԥс}} [[Акатегориа:Ахшыҩеилаԥсарақәа]] looonq7kqn4pzejuy24qt8sd59x2v3t Акатегориа:Урыстәыла аопера 14 46660 153628 2025-06-23T10:33:42Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{commonscat|Opera of Russia}} [[Акатегориа:Аопера атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:{{Title country}} иҟоу аклассикатә музыка|опера]] [[Акатегориа:{{Title country}} иҟоу асценатә ҟазара|опера]] [[Акатегориа:Аурыс музыка астильқәа|опера]]» 153628 wikitext text/x-wiki {{commonscat|Opera of Russia}} [[Акатегориа:Аопера атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:{{Title country}} иҟоу аклассикатә музыка|опера]] [[Акатегориа:{{Title country}} иҟоу асценатә ҟазара|опера]] [[Акатегориа:Аурыс музыка астильқәа|опера]] 9jq2e39vqj1vv097xxqkjjf20l41pl3 153630 153628 2025-06-23T10:48:44Z Fraxinus.cs 8381 153630 wikitext text/x-wiki {{commonscat|Opera of Russia}} [[Акатегориа:Аопера атәылақәа рыла]] [[Акатегориа:{{Title country}} иҟоу аклассикатә музыка|опера]] [[Акатегориа:{{Title country}} иҟоу асценатә ҟазара|опера]] [[Акатегориа:{{Title country}}тәи амузыкатә стильқәа|опера]] iguk86y0ou1gt6p00yvxa9ahbj4262x Акатегориа:Урыстәыла иҟоу аклассикатә музыка 14 46661 153629 2025-06-23T10:47:56Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: « [[Акатегориа:{{Title country}}тәи амузыка|классикатә музыка]] [[Акатегориа:{{Title country}}тәи амузыкатә стильқәа|классикатә музыка]] [[Акатегориа:Аклассикатә музыка атәылақәа рыла]]» 153629 wikitext text/x-wiki [[Акатегориа:{{Title country}}тәи амузыка|классикатә музыка]] [[Акатегориа:{{Title country}}тәи амузыкатә стильқәа|классикатә музыка]] [[Акатегориа:Аклассикатә музыка атәылақәа рыла]] hylhsv6je20qnrsw9ri6ka2vnh6n9bo Акатегориа:Урыстәылатәи амузыкатә стильқәа 14 46662 153631 2025-06-23T10:49:52Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «[[Акатегориа:Урыстәылатәи амузыка|стильқәа]] [[Акатегориа:Азиатәи амузыка ажанрқәа]] [[Акатегориа:Европатәи амузыка ажанрқәа]]» 153631 wikitext text/x-wiki [[Акатегориа:Урыстәылатәи амузыка|стильқәа]] [[Акатегориа:Азиатәи амузыка ажанрқәа]] [[Акатегориа:Европатәи амузыка ажанрқәа]] 7hefe2iuw2qhc7arr2bc0kzta90nebs Акатегориа:Азиатәи амузыка ажанрқәа 14 46663 153632 2025-06-23T10:51:37Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Аконтеинер акатегориа}} [[Акатегориа:Азиатәи амузыка|жанрқәа]] [[Акатегориа:Амузыкатә жанрқәа аконтинентқәа рыла]]» 153632 wikitext text/x-wiki {{Аконтеинер акатегориа}} [[Акатегориа:Азиатәи амузыка|жанрқәа]] [[Акатегориа:Амузыкатә жанрқәа аконтинентқәа рыла]] knuttmahgkz2xl7eofu13qr5uen9byr Акатегориа:Азиатәи амузыка 14 46664 153633 2025-06-23T10:53:33Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Commonscat|Asian music}} {{Cat main}} [[Акатегориа:Азиа иҟоу асценатә ҟазара|музыка]] [[Акатегориа:Амузыка аконтинентқәа рыла]] [[Акатегориа:Азиа иҟоу агәырҿыхара|музыка]]» 153633 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Asian music}} {{Cat main}} [[Акатегориа:Азиа иҟоу асценатә ҟазара|музыка]] [[Акатегориа:Амузыка аконтинентқәа рыла]] [[Акатегориа:Азиа иҟоу агәырҿыхара|музыка]] 2i7ozb84xfm4gnwvlbhro3obnkmtwtu Акатегориа:Тверскои араион 14 46665 153635 2025-06-23T11:02:43Z Fraxinus.cs 8381 Новая страница: «{{Commons category|Tverskoy District (Moscow)}} {{Cat main}} [[Акатегориа:Москва ақалақь араионқәа]] [[Акатегориа:Агәҭантәи административтә гьежьыра]] [[Акатегориа:Урыстәыла аусуратә раион хадақәа]] [[Акатегориа:Урыстәыла афинанстә раионқәа]]» 153635 wikitext text/x-wiki {{Commons category|Tverskoy District (Moscow)}} {{Cat main}} [[Акатегориа:Москва ақалақь араионқәа]] [[Акатегориа:Агәҭантәи административтә гьежьыра]] [[Акатегориа:Урыстәыла аусуратә раион хадақәа]] [[Акатегориа:Урыстәыла афинанстә раионқәа]] 223zku974zotjrhwg1sbmm7wskc46ix