Вікіпэдыя be_x_oldwiki https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D1%9E%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D0%B0 MediaWiki 1.45.0-wmf.4 first-letter Мэдыя Спэцыяльныя Абмеркаваньне Удзельнік Гутаркі ўдзельніка Вікіпэдыя Абмеркаваньне Вікіпэдыі Файл Абмеркаваньне файла MediaWiki Абмеркаваньне MediaWiki Шаблён Абмеркаваньне шаблёну Дапамога Абмеркаваньне дапамогі Катэгорыя Абмеркаваньне катэгорыі Партал Абмеркаваньне парталу TimedText TimedText talk Модуль Абмеркаваньне модулю 0 918 2618247 2199251 2025-06-05T10:03:51Z W 11741 /* Падзеі */ +«[[Александрыя зьбірае сяброў]]» [[Вікіпэдыя:Праект:Злучнасьць]] 2618247 wikitext text/x-wiki {{КаляндарЧэрвень}} {{Дзень|19|06}} == Падзеі == * [[1431]] — Вялікі магістар [[Тэўтонскі ордэн|Тэўтонскага ордэну]] [[Пауль фон Русдорф]] склаў замірэньне з бунтуючым супраць Польшчы вялікім князем літоўскім [[Сьвідрыгайла Альгердавіч|Сьвідрыгайлам]], што прывяло да выбуху [[Польска-тэўтонская вайна 1431—1435 гадоў|польска-тэўтонскай вайны (1431—1435)]] * [[1655]] — [[Вайна 1654—1667 гадоў|Трынаццацігадовая вайна]]: маскоўскае войска спаліла [[Барысаўскі замак]], дашчэнту зруйнавала ды разрабавала [[Барысаў|места]] * [[1669]] — абраньне [[Сьпіс каралёў польскіх|каралём]] і [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікім князем]] [[Міхал Вішнявецкі|Міхала Вішнявецкага]] * [[1831]] — [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|Вызвольнае паўстаньне]]: пад [[Вільня]]ю распачалася [[Панарская бітва]], найбуйнейшая за ўвесь час паўстаньня * [[1846]] — у штаце [[Нью-Джэрзі]] прайшоў першы ў гісторыі [[бэйсбол]]ьны матч * [[1913]] — у [[Паўднёвая Афрыка|Паўднёвай Афрыцы]] парлямэнт прыняў закон пад назвай «Natives Land Act», які абмяжоўваў набыцьцё зямлі чарнаскурымі жыхарамі краіны. Гэты закон стаў падмуркам палітыкі [[апартэід]]у * [[1926]] — у [[Вільня|Вільні]] выйшаў першы нумар газэты «[[Народная справа]]» * [[1941]] — апошняя перадваенная масавая [[дэпартацыя]], скіраваная супраць «варожых элемэнтаў» і іх сямей у заходніх абласьцях Беларусі, Украіны, Малдовы * [[1944]] — [[нацысты]] зьнішчылі вёску [[Дальва]] на [[Лагойск|Лагойшчыне]] разам зь яе жыхарамі * [[1953]] — у [[ЗША]] пакаралі сьмерцю на электрычным крэсьле Этэль і [[Юліюс Розэнбэрг|Юліюса Розэнбэргаў]], абвінавачаных у перадачы [[СССР|Савецкага Саюзу]] ядзерных сакрэтаў * [[1964]] — супрацоўнікі [[КДБ]] забілі [[Вітольд Дзісько|Вітольда Дзісько]], беларускага мастака * [[1988]] — у [[Курапаты|Курапатах]] прайшоў мітынг памяці ахвяраў [[Рэпрэсіі ў БССР|сталінскіх рэпрэсіяў]] з патрабаваньнем стварэньня сьледчае камісіі * [[1992]] — Прэзыдыюм [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь 12-га скліканьня|Вярхоўнага Савету]] ўтварыў Камісію па забесьпячэньні адзінай палітыкі выкарыстаньня дзяржаўных сымбаляў ([[Пагоня|Пагоні]] і [[Бел-чырвона-белы сьцяг|бел-чырвона-белага сьцяга]]) * [[2006]] — на [[Шпіцбэрген]]е на выпадак «канца сьвету» заклалі [[Сусьветнае сховішча насеньня]] * [[2010]] — першае сьвята «[[Александрыя зьбірае сяброў]]» == Нараджэньні == * [[1623]] — [[Блез Паскаль]], францускі матэматык, фізык і філёзаф * [[1792]] — [[Густаў Шваб]], нямецкі паэт, пісьменьнік, тэоляг і сьвятар, прафэсар клясычнай школы * [[1861]] — [[Дуглас Гэйг]], ангельскі вайсковы дзеяч, фэльдмаршал, граф і віконт * [[1867]] — [[Канстанты Рамуальд Будкевіч]], сьвятар [[Рымска-каталіцкая царква|Рымска-каталіцкай царквы]], прэлат Яго Экселенцыі, быў [[Сталінскія рэпрэсіі|рэпрэсаваны]] падчас перасьледаў хрысьціянства ў [[СССР]] * [[1919]] — [[Пятро Бітэль]], беларускі перакладчык, літаратар, настаўнік * [[1924]] — [[Васіль Быкаў]], беларускі пісьменьнік * [[1930]] — [[Барыс Парыгін]], філёзаф, псыхоляг, заснавальнік навуковай сацыяльнай псыхалёгіі ў СССР, які ўнёс значны ўклад у яе сусьветнае разьвіцьцё * [[1932]] — [[Эро (мастак)|Эро]], сучасны ісьляндзкі мастак * [[1941]] — [[Іван Ласкоў]], беларускі пісьменьнік, перакладнік, крытык, гісторык * [[1945]] — [[Радаван Караджыч]], прэзыдэнт Рэспублікі Сэрбскай (1992—1995), паэт, прафэсар псыхіятрыі * [[1947]] — [[Салман Рушдзі]], англамоўны пісьменьнік індыйскага паходжаньня, раманіст, эсэіст * [[1951]] — [[Айман аль-Завахіры]], лідэр [[Аль-Каіды]], пісьменьнік * [[1954]] — [[Леанід Каравайка]], беларускі дыплямат, першы генэральны консул Беларусі ў Амэрыцы * [[1955]] — [[Анатоль Нічкасаў]], дзяржаўны дзяяч Беларусі. Амбасадар Беларусі ў Казахстане, міністрам архітэктуры і будаўніцтва Беларусі (2010—2013) * [[1964]]: ** [[Сяргей Лабандзіеўскі]], беларускі радыёвядучы, гукарэжысэр ** [[Валеры Вакульчык]], беларускі вайсковы й дзяржаўны дзяяч, кіраўнік КДБ РБ * [[1972]] — [[Жан Дзюжардэн]], францускі комік і актор * [[1976]] — [[Уладзімер Каткоўскі]], беларускі блогер, вэб-рэдактар сайту «Радыё Свабода», пачынальнік беларускай Вікіпэдыі * [[1978]] — [[Зоі Салдана]], амэрыканская кінаакторка * [[1983]] — [[Мілан Пэтржэла]], чэскі футбаліст, гулец нацыянальнай зборнай Чэхіі * [[1988]] — [[Хасэ Эрнэста Соса]], аргентынскі футбаліст, гулец нацыянальнай зборнай Аргентыны * [[1988]] — [[Аляксандар Раеўскі]], беларускі футбаліст == Сьмерці == * [[1955]] — [[Рамуальд Ялбжыкоўскі]], [[каталіцтва|рымска-каталіцкі]] дзеяч [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|міжваеннай Польскай Рэспублікі]], біскуп ломжынскі, арцыбіскуп віленскі * [[1993]] — [[Ўільям Джэралд Голдынг]], ангельскі пісьменьнік, ляўрэат [[Нобэлеўская прэмія|Нобэлеўскай прэміі]] 1983 году {{Месяцы}} [[Катэгорыя:19 чэрвеня| ]] 3kw96212iq34fo4godurd8c8sw2eg5q 0 6914 2618156 2190575 2025-06-04T17:57:17Z Ліцьвін 847 стыль 2618156 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Шчадроўшчына |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Шчадроўшчыны |Трансьлітараваная назва = Ščadroŭščyna |Назва па-расейску = Щедровщина |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Менскі раён|Менскі]] |Сельсавет = [[Шаршунскі сельсавет|Шаршунскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 13 |Год падліку колькасьці = 2012 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 223048<ref>[http://zip.belpost.by/street/schedrovschina-minsk-minskiy-rogovskiy Щедровщина - список улиц. Телефонный код 8-017] Белпошта{{ref-ru}}</ref> |СААТА = 6236858211<ref>{{спасылка|url = http://www.old.nalog.gov.by/program/ssoato.html|загаловак = Населённые пункты Республики Беларусь|копія = http://www.webcitation.org/6Je40BFht|дата копіі = 15 верасьня 2013}}</ref> |Выява = Shchadroushchyna.jpg |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 9 |Шырата сэкундаў = 14 |Даўгата градусаў = 27 |Даўгата хвілінаў = 21 |Даўгата сэкундаў = 50 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Шчадро́ўшчына'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}} С. 317</ref> — [[вёска]] на поўначы [[Менскі раён|Менскага раёну]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]], каля дарогі {{таблічка-by|Н|8965}}. Уваходзіць у склад [[Шаршунскі сельсавет|Шаршунскага сельсавету]]. Каля вёскі працякае рака [[Гуйка]]. == Насельніцтва == * 1865 год — 26 чалавек<ref>[http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XI/858 Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich - Том XI - старонка 858]</ref> * 1999 год — 26 чалавек<ref>Шчадроўшчына // {{Літаратура/Памяць/Менскі раён|к}}</ref> * 2009 год — 24 чалавекі<ref>[https://web.archive.org/web/20191002065531/http://pop-stat.mashke.org/belarus-census.htm зьвесткі перапісу 2009 году]</ref> * 2012 год — 13 чалавек<ref>{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|8-3к}}</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Шаршунскі сельсавет}} {{Менскі раён}} [[Катэгорыя:Шаршунскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Менскага раёну]] idifng44jde213fa4al9cyyqc23y37n 0 7878 2618174 2430276 2025-06-04T22:07:23Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618174 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Рака |назва = Нёман |лацінка = Nioman |выява = Belarus-Hrodna-New and Old Castles-2.jpg |подпіс = Нёман у [[Горадня|Горадні]] |даўжыня = 937 км |выток = каля в. [[Рачыца (Менская вобласьць)|Рачыца]] |вышыня_вытоку = |вусьце = [[Курская затока]] |вышыня_вусьця = |сьцёк = 685 м³/с |нахіл = 0,21 ‰ |плошча_басэйну = 98,2 тыс. км² |краіны_басэйну = [[Беларусь]], [[Летува]], [[Расея]] |левыя_прытокі = [[Вуша (прыток Нёмана)|Вуша]], [[Моўчадзь (рака)|Моўчадзь]], [[Шчара]], [[Зальвянка]], [[Рось (рака)|Рось]], [[Сьвіслач (басэйн Нёмана)|Сьвіслач]] |правыя_прытокі = [[Вуса (прыток Нёмана, Узьдзенскі раён)|Вуса]], [[Сула (рака)|Сула]], [[Заходняя Бярэзіна]], [[Гаўя (басэйн Нёмана)|Гаўя]], [[Дзітва]], [[Лебяда (рака)|Лебяда]], [[Котра]], [[Мерычанка]], [[Вяльля]], [[Нявежа (Летува)|Нявежа]] |мапа = Nemunas.png }} '''Нё́ман''' ({{мова-lt|Nemunas|скарочана}}; [[Расейская мова|рас]]. ''Неман'') — рака ў [[Беларусь|Беларусі]], [[Летува|Летуве]] і [[Расея|Расеі]]. Даўжыня 937 км, у межах Беларусі 459 км. Плошча [[вадазбор]]у 98,2 тыс. км², у межах Беларусі 35 тыс. км² (без вадазбору ракі [[Вяльля]]). [[Выдатак вады]] на выхадзе за [[Беларуска-летувіская граніца|граніцу Беларусі]] 214 м³/с, у вусьці 685 м³/с. Агульны спад ракі на тэрыторыі Беларусі 96,5 м. Сярэдні нахіл воднае паверхні 0,21 [[праміле|‰]]. == Асноўныя прытокі == * ''Правыя'': [[Альхоўка (басэйн Нёмана)|Альхоўка]], [[Вуса (прыток Нёмана, Узьдзенскі раён)|Вуса]] (Узьдзенскі раён), [[Сула (рака)|Сула]], [[Заходняя Бярэзіна]], [[Альшанка (прыток Нёмана)|Альшанка]], [[Дудлянка]], [[Гаўя (басэйн Нёмана)|Гаўя]], [[Дзітва]], [[Еленка (басэйн Нёмана)|Еленка]],[[Залатая Рэчка]], [[Лебяда (рака)|Лебяда]], [[Тур’я (правы прыток Нёмана)|Тур’я]], [[Ельня (басэйн Нёмана)|Ельня]], [[Дубніца (рака)|Дубніца]], [[Котра]], [[Гараднічанка]], [[Гажанка]], [[Вуса (прыток Нёмана, Наваградзкі раён)|Вуса]] (Наваградзкі раён), [[Нарва (рака Беларусі)|Нарва]], [[Нявежа (Летува)|Нявежа]], [[Мерычанка]], [[Вяльля]], [[Дубіса]], [[Юра (рака)|Юра]], [[Мінія]] * ''Левыя'': [[Лоша (прыток Нёмана)|Лоша]], [[Баранаўка (рака)|Баранаўка]], [[Тур’я (левы прыток Нёмана)|Тур’я (левы прыток)]], [[Залужанка]], [[Вуша (прыток Нёмана)|Вуша]], [[Сэрвач (прыток Нёмана)|Сэрвач]], [[Валоўка]], [[Бярозка (прыток Нёмана)|Бярозка]], [[Пліса (басэйн Нёмана)|Пліса]], [[Ізва]], [[Моўчадзь (рака)|Моўчадзь]], [[Шчара]], [[Зальвянка]], [[Рось (рака)|Рось]], [[Сьвіслач (басэйн Нёмана)|Сьвіслач]], [[Горніца (рака)|Горніца]], [[Ласосна (рака)|Ласосна]], [[Астроўна (рака)|Астроўна]], [[Чорная Ганча]], [[Белая Ганча]], [[Шашупе]] == На рацэ == * ''[[Места|Месты]]'': [[Стоўпцы]], [[Масты]], [[Горадня]] (порт), [[Друскенікі]], [[Аліта]], [[Прэны]], [[Бірштаны]], [[Коўна]], [[Юрбург]], [[Смольнікі (горад)|Смольнікі]], [[Неман]], [[Савецк]], Русьне * ''[[Пасёлак гарадзкога тыпу|Мястэчкі]]'': [[Любча]], [[Вецюны]], [[Мерач]], [[Неманойці]], [[Крукі]], [[Вялёна]], [[Раўданы]] * ''Гістарычныя [[мястэчка|мястэчкі]]'': [[Пясочнае]], [[Магільна]], [[Мікалаеўшчына]], [[Новы Сьвержань]], [[Ярэмічы]], [[Дзяляцічы]], [[Мікалаева (Гарадзенская вобласьць)|Мікалаева]], [[Дакудава 2|Дакудава]], [[Беліца]], [[Орля (Гарадзенская вобласьць)|Орля]], [[Дубна (Гарадзенская вобласьць)|Дубна]], [[Лунна]], [[Гожа]], [[Прывалкі]], [[Лішкаў]] * ''Зоны адпачынку'': Стоўпцы, Морына, Дзітва (у міжрэччы Нёмана і Дзітвы), Масты (у міжрэччы Нёмана і Шчары), Скідзель, Сонічы * ''ГЭС'': Ковенская * ''Вадасховішча'': Ковенскае мора * ''Славутасьць'': Коласаўскі мэмарыяльны заказьнік (вёска [[Мікалаеўшчына]]) == Агульныя зьвесткі == [[Файл:Stowbtsy8.JPG|250пкс|міні|Нёман каля [[Стоўпцы|Стоўпцаў]]]] Існуе пашыранае меркаваньне, што Нёман пачынаецца пад назвай [[Нёманец]] на [[Стаўпецкая раўніна|Стаўпецкай раўніне]] каля вёскі Верх-Нёман [[Узьдзенскі раён|Узьдзенскага раёну]]. Але ў выніку мэліярацыі, праведзенай у 1985—1986 гадах, рака Нёманец ад трубы-рэгулятара, разьмешчанай па дарозе вёска Нізкі — вёска Каменнае адведзеная ў раку Вуса, а ніжняя вусьцевая частка рэчышча ракі Нёманец на працягу 3 км засыпаная, і створаны мэліярацыйны аб’ект «Гарадзец» зь сеткай асушальных каналаў. У зьвязку з праведзенымі працамі даўжыня ракі Нёман паменшылася на 24 км, а за выток цяпер лічаць месца сутокаў канала Л-2 і канала Л-2-2 мэліярацыйнага аб’екту «Гарадзец» у помпавай станцыі, разьмешчанай за 2,5 км на паўночны захад ад вёскі [[Рачыца (Менская вобласьць)|Рачыца]] [[Узьдзенскі раён|Узьдзенскага раёну]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]]. Упадае Нёман у [[Курская затока|Курскую затоку]] [[Балтыйскае мора|Балтыйскага мора]], утвараючы [[дэльта|дэльту]]. Даліна амаль да вусьця Сулы невыразная, ніжэй да [[Беларуска-летувіская граніца|граніцы зь Летувой]] пераважна скрынкападобная; паміж вусьцямі Шчары і Чорнай Ганчы, дзе Нёман цячэ ўсходняй ускраінай [[Гарадзенскае ўзвышша|Гарадзенскага ўзвышша]], — глыбокая і вузкая (пераважная шырыня 1—4 км). Схілы да ўтоку Бярэзіны спадзістыя (вышыня 8—15 м, месцамі 30—50 м), на астатнім працягу стромкія, парэзаныя ярамі, вышынёй да 25 м. [[Абалона]] двухбаковая, нізкая, забалочаная, парэзаная старыцамі; яе шырыня 1—2 км, месцамі да 4 км, ніжэй за места Масты, дзе даліна глыбокая, часта адсутнічае. Вышэй за вусьце Шчары складаецца з 2 узроўняў: высокага (2—3 м) і нізкага (0,5—1,5 м). На астатнім працягу даліны вылучаюцца высокі, сярэдні і нізкі ўзроўні. Рэчышча ад вытоку на працягу 26,4 км каналізаванае, далей — зьвілістае, шмат меляў, перакатаў, косаў, пясковых выспаў. Дно пясковае, на перакатах пяскова-камяністае і аточнае. Плынь павольная зь сярэдняй хуткасьцю 0,6—0,8 м/с і ваганьнямі ад 0,2 м/с да 2 м/с (у разводзьдзе). Шырыня ракі ў межань у вярхоўі 35—40 м, ніжэй па плыні да 90 м, паміж вусьцямі Шчары і ракой [[Чорная Ганча]] 120—150 м<ref>{{Літаратура/Блакітная кніга Беларусі|к}}</ref>. [[Файл:Nioman.JPG|250пкс|міні|Нёман каля вёскі [[Крывічы]]]] Веснавое разводзьдзе звычайна праходзіць некалькімі хвалямі, доўжыцца 30—50 дзён. Сярэдняя вышыня над межанным узроўнем 2,5—4 м. Найбольшае разводзьдзе за апошнія 150 рокаў назіралася ў 1958, калі ўзровень вады падняўся да 3,1 м каля Стоўпцаў і да 8,1 м каля Горадні. Замярзае ў 2-й палове сьнежня, найбольшая таўшчыня лёду 54—63 см, крыгалом у канцы сакавіка. Веснавы ледаход 7—16 дзён. Характэрныя працяглыя, амаль рэгулярныя зажоры. Вада ў рацэ паводле гідрабіялягічных паказьнікаў умерана забруджаная, выкарыстоўваецца для побытавага і прамысловага забесьпячэньня. == Рэльеф == Вадазбор разьмяшчаецца ў межах [[Нёманская нізіна|Нёманскай нізіны]] і належыць да Нёманскага гідралягічнага раёну. Водападзел добра выяўлены, мае складаныя абрысы, у паўднёвай і ўсходняй частках праходзіць ўзвышшамі [[Беларуская града|Беларускай]], а ў паўночнай — па Ашмянскай градах, аддзяляючы адпаведна басэйны Дняпра і Вяльлі. Рэльеф — узгорыстая раўніна з [[марэна (геалёгія)|марэнавымі]] ўтварэньнямі ў выглядзе [[града (форма рэльефу)|градаў]] або групаў узгоркаў. Вылучаюцца Гарадзенскія, Наваградзкія і Ваўкавыскія вышыні, а таксама заходняя частка [[Менскае ўзвышша|Менскага ўзвышша]] з адноснымі вышынямі асобных узгоркаў да 100 м. == Расьліннасьць == [[Файл:Byarozavka5.JPG|250пкс|міні|Нёман каля [[Бярозаўка|Бярозаўкі]]]] Расьліннасьць прадстаўляюць [[мяшаныя лясы]] зь перавагай іглічных пародаў. Асноўныя лясныя масівы разьмяшчаюцца ў басэйнах Бярэзіны ([[Налібоцкая пушча]]), Котры ([[Гарадзенская пушча]]), Вушы і Шчары. Агульная лясістасьць вадазбору каля 25%, зь якіх 5% складае забалочаны лес. Балоты пераважаюць нізінныя, прымеркаваныя часьцей за ўсё да далінаў рэчак. Найбольш значныя разьмяшчаюцца ў вадазборах Бярэзіны і Шчары. == Азёры == Азёрнасьць нязначная (< 1%). Найбольшыя азёры: [[Выганашчанскае возера|Выганашчанскае]], [[Белае возера (Гарадзенскі раён)|Белае]], [[Рыбніца]] і група Нясьвіскіх азёраў у басэйне ракі Вуша. == Гаспадарчая дзейнасьць == Яшчэ ў старажытныя часы Нёман быў часткай гандлёвых шляхоў, [[Бурштынавы шлях|бурштынавага шляху]], якія зьвязвалі [[Балтыйскае мора|Балтыйскае]] зь [[Міжземнае мора|Міжземным морам]]. У зьвязку з тым, што ў выніку [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] ў склад [[СССР]] канчаткова ўвайшлі ня толькі Заходняя Беларусь і Летува, але і частка Ўсходняй [[Прусія|Прусіі]] ([[Калінінградзкая вобласьць]]) на 1960-я прыходзіцца пэрыяд інтэнсіўнага выкарыстаньня водных рэсурсаў Нёмана. У сярэдзіне 1970-х курсавалі цеплаходы паміж [[Горадня]]й ([[БССР]]) і [[Друскенікі|Друскенікамі]] ([[ЛетССР]]), але з разьвіцьцём аўтамабільнага транспарту суднаходзтва на Нёмане спынілася. Цяпер рэгулярнае суднаходзтва і лесасплаў не ажыцьцяўляюцца. Праз [[Агінскі канал]] Нёман злучаецца з басэйнам [[Дняпро|Дняпра]], праз [[Аўгустоўскі канал]] — з басэйнам [[Вісла|Віслы]]. 3 пабудовай [[Вялейска-Менская водная сыстэма|Вялейска-Менскай воднай сыстэмы]] частка сьцёку з басэйну Нёмана перакідваецца ў басэйн Дняпра. На вадазборы праводзіліся мэліярацыйныя працы, у выніку якіх, на 1 студзеня 2006 году 12,4% плошчы басэйну мэліяраваныя. Працягласьць адкрытай сеткі складае 25 286 км<ref>[http://pogoda.by/315/gid.html?ind=2 Река Неман]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{ref-ru}} Гідрамэтцэнтар Беларусі</ref>. == Нёман у літаратуры і культуры == Да Нёмана кіравалі сваю ўвагу [[Якуб Колас]] (''«Нёман»''), [[Адам Міцкевіч]] (''[[Конрад Валенрод (паэма)|Конрад Валенрод]]'', ''[[Пан Тадэвуш]]''), [[Эліза Ажэшка]] (''«[[Над Нёманам]]»''), Анатоль Астрэйка (''«Нёман», «Нёману»''), [[Максім Танк]] (''«Над Нёманам»''), [[Данута Бічэль]] (''«Нёману», «Краю мой Нёман», «Да Нёмана». «У пары з Нёманам», «Санет да Нёмана»''), Мікола Маляўка (''«Нёман», «Нёману», «Ой Нёман…»'') іншыя літаратары<ref>[https://web.archive.org/web/20101121045835/http://adu.by/modules.php?name=Downloads&d_op=getit&lid=155 Пейзажны свет беларускай паэзіі: Праграма курса на выбар для ХІІ класа агульнаадукацыйных устаноў з беларускай і рускай мовамі навучання з 12-гадовым тэрмінам навучання.] — Мінск: Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь, 2007</ref>. Польскі сьпявяк [[Чэслаў Выдрыцкі]] ўзяў назву ракі сабе ў псэўданім. == Пагранічная рака == На дзялянцы паміж беларускай вёскай [[Пералом]] і летувіскай вёскай [[Ліплюны]] Нёманам праходзіць [[Беларуска-летувіская граніца|дзяржаўная граніца Беларусі зь Летувой]]. Рака таксама [[Летувіска-расейская граніца|аддзяляе]] [[Клайпедзкі павет|Клайпедзкі]] і [[Таўроскі павет]]ы Летувы ад [[Калінінградзкая вобласьць|Калінінградзкай вобласьці]] [[Расея|Расеі]]. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Блакітная кніга Беларусі}} * {{Літаратура/Энцыкляпэдыя прыроды Беларусі|4}} * Государственный водный кадастр: Водные ресурсы, их использование и качество вод (за 2004 год) / М-во природных ресурсов и охраны окружающей среды. — Мн., 2005. — 135 с. * Природа Белоруссии: Попул. энцикл. / БелСЭ; Редкол.: И. П. Шамякин (гл. ред.) и др. — Мн.: БелСЭ, 1986. — 599 с., 40 л. ил. * Ресурсы поверхностных вод СССР. Описание рек и озёр и расчёты основных характеристик их режима. Т. 5. Белоруссия и Верхнее Поднепровье. Ч. 1-2. — Л., 1971. == Вонкавыя спасылкі == * {{Спасылка|url=http://www.nemanenvironment.org/index.php?ilist=2|загаловак=Падрабязная даведка пра р. Нёман|копія=http://web.archive.org/web/20061212130910/http://www.nemanenvironment.org/index.php?ilist=2}} * [https://web.archive.org/web/20070317211031/http://www.neman-online.info/neman/river.php Рака Нёман]{{ref-ru}} {{Прытокі Нёмана}} {{Населеныя пункты на Нёмане}} {{Рэкі Беларусі}} [[Катэгорыя:Нёман| ]] [[Катэгорыя:Памежныя рэкі]] [[Катэгорыя:Граніцы Беларусі]] [[Катэгорыя:Граніцы Летувы]] gb12vwij0i5weq5sfr4z69ykmmiup76 0 10059 2618173 2592034 2025-06-04T22:02:58Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618173 wikitext text/x-wiki {{Аб’ект сусьветнае спадчыны |Назва = Архітэктурны, жылы і культурны комплекс роду Радзівілаў у Нясьвіжы |Name = Architectural, Residential and Cultural Complex of the Radzivił Family at Niaśviž{{Заўвага|Памылковая назва ў афіцыйным сьпісе: «''Architectural, Residential and Cultural Complex of the Radziwill Family at Nesvizh''»}} |Выява = [[Файл:Zámek Nesviž, UNESCO - panoramio.jpg|300пкс]] |Подпіс выявы = Палацава-замкавы комплекс Радзівілаў |Краіна = [[Беларусь]] |Тып = Культурны |Крытэры = ii, iv, vi |ID = |Спасылка = http://whc.unesco.org/en/list/1196 1196 |Рэгіён = Эўропа і Паўночная Амэрыка |Каардынаты = {{Каардынаты|53|13|22.36|N|26|41|30.25|E|type:landmark_region:BY|выяўленьне=тэкст,загаловак}} |Год = 2005 |Сэсія = 29-я |Падаўжэньне = |У небясьпецы = }} '''Пала́цава-па́ркавы ко́мплекс Радзіві́лаў''' або '''Нясьві́скі за́мак''' — унікальны помнік архітэктуры і садова-паркавага мастацтва XVI—XVIII стагодзьдзяў у [[Нясьвіж]]ы, старажытная рэзыдэнцыя князёў [[Радзівілы|Радзівілаў]]. Знаходзіцца на паўночна-ўсходняй ускраіне [[горад|места]], на паўвысьпе, на правым беразе ракі [[Вуша (прыток Нёмана)|Вушы]]. Твор архітэктуры [[барока]]. Аб’ект [[Дзяржаўны сьпіс гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь|Дзяржаўнага сьпісу гістарычна-культурных каштоўнасьцяў Беларусі]] і сьпісу [[Сусьветная спадчына ЮНЭСКО|Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО]]. Комплекс складаецца з палаца, створанага ў выніку некалькіх перабудоваў [[рэнэсанс]]нага [[замак|замка]], [[бастыён]]ных фартыфікацыяў і вялікага паркавага комплексу з Замкавым, Старым, Новым, Японскім і Ангельскім паркамі, а таксама Замкавым, Дзікім і Бэрнардынскім ставамі. == Гісторыя == === Вялікае Княства Літоўскае === [[Файл:Mikałaj Radzivił Sirotka. Мікалай Радзівіл Сіротка (1733-37).jpg|значак|[[Мікалай Крыштап Радзівіл «Сіротка»|Мікалай Радзівіл «Сіротка»]]]] Першы драўляны замак у Нясьвіжы пачалі будаваць за [[Мікалай Радзівіл «Чорны»|Мікалаем Радзівілам «Чорным»]] у 1551 годзе паводле прывілею [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікага князя]] [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонта Аўгуста]]. У замку ўпершыню ў краіне зьявілася ліцейная гарматная майстэрня — [[людвісарня]]. Ужо ў 1576 годзе у ёй зрабілі першыя сем [[гармата]]ў. Магчымасьць адліваць у замку зброю не аднойчы дапамагала на доўгі час стрымліваць варожую аблогу. [[Файл:Niaśviž, Radzivił. Нясьвіж, Радзівіл (1583).jpg|значак|Замак, 1583 г.]] У 1583 годзе [[Мікалай Крыштап Радзівіл «Сіротка»]] пачаў будаваньне мураванага замка паводле праекту [[Італія|італьянскага]] архітэктара [[Ян Марыя Бэрнардоні|Яна Марыі Бэрнардоні]]. Выгляд гэтага замка ў пачатку XVII ст. адлюстраваў на сваёй гравюры [[Тамаш Макоўскі]]. Фактычна ў Нясьвіжы збудавалі першы ў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]] замак новага тыпу [[бастыён]]ных фартыфікацыяў — г. зв. новаітальянскай сыстэмы<ref>{{Літаратура/Замкі Беларусі (1977)|к}} С. 53—54.</ref>. У XVII ст. на кутох бастыёнаў збудавалі чатыры абарончыя вежы. [[Файл:Nesvisium.jpg|значак|Замак у панараме Нясьвіжу. Гравюра [[Тамаш Макоўскі|Т. Макоўскага]], XVII ст.]] У [[Вайна Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў|вайну Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай]] (1654—1667) замак вытрымаў доўгія аблогі маскоўскіх войскаў у 1654 і 1659 гадох<ref>{{Літаратура/Замкі Беларусі (1977)|к}} С. 54.</ref>. За часамі [[Вялікая Паўночная вайна|Вялікай Паўночнай вайны]] ў 1706 годзе замак па працяглай аблозе штурмам захапілі [[Швэцыя|швэдзкія]] войскі. Яны ўзарвалі ўмацаваньні і бастыёны, зьнішчылі большую частку вайсковая амуніцыі, раскапалі валы, утапілі гарматы. Толькі праз дваццаць гадоў замак аднавілі. Перабудаваньне замка ўзначаліў [[Міхал Казімер Радзівіл «Рыбанька»]]. Паводле праекту архітэктара [[Казімер Ждановіч|Казімера Ждановіча]], вакол сьценаў узьвялі новыя валы. Сам замак у выніку рэканструкцыі пераўтварыўся ў палацава-замкавы ансамбль. У 1740 годзе побач з брамай зьявілася палацавая [[капліца]]. Паводле інвэнтару 1767 году, замак складаўся з палаца і дапаможных карпусоў абапал уязной брамы. Налева і направа ад замкавай брамы па-за межамі фартыфікацыяў каля ставоў было два комплексы жылых, гаспадарчых і вытворчых пабудоваў. У замкавых бастыёнах былі арсэналы і каморы<ref>{{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 372.</ref>. [[Файл:Michał Kazimier Radzivił Rybańka. Міхал Казімер Радзівіл Рыбанька (XVIII).jpg|значак|[[Міхал Казімер Радзівіл «Рыбанька»|Міхал Радзівіл «Рыбанька»]]]] У XVIII ст. у будаваньні палаца бралі ўдзел М. Пэдэці (у 1748—1752 гадох), М. Фларыяновіч (у 1775—1778 гадох), К. Спампані (у 1778—1779 гадох), А. Лоцы (у 1783 годзе, праект галерэі)<ref>{{Літаратура/Архітэктура Беларусі: Энцыкляпэдычны даведнік|к}} С. 373.</ref>. У 1784 годзе ў [[Нясьвіскі тэатар Радзівілаў|Нясьвіскім тэатры Радзівілаў]] пры замку адбылася прэм'ера першай у Беларусі опэры «[[Агатка]]». === Пад уладай Расейскай імпэрыі === Па [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другім падзеле Рэчы Паспалітай]] (1793 год), калі Нясьвіж апынуўся ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], пачаўся заняпад места і замка. У 1809 годзе комплекс рамантаваўся архітэктарам М. Цэйзікам. Па [[вайна 1812 году|вайне 1812 году]], падчас якой уладальнік замка [[Дамінік Геранім Радзівіл]] выступіў на баку [[Францыя|Францыі]], сам замак на доўгі час застаўся ў занядбаньні. Толькі ў 1865 годзе ён вярнуўся да законных нашчадкаў. Замак пачаў аднаўляцца. У 1879 годзе ў [[Абалона|абалоне]] ракі заклалі пэйзажныя паркі, у пачатку XX ст. — Японскі сад. У 1913—1914 гадох праводзіліся працы ў паляпшэньні паркавых ляндшафтаў<ref>{{Літаратура/Архітэктура Беларусі: Энцыкляпэдычны даведнік|к}} С. 374.</ref>. === Найноўшы час === [[Файл:100000-rubles-Belarus-2000-f.jpg|значак|Замак на купюры ў 100 000 [[Беларускі рубель|беларускіх рублёў]]]] Род Радзівілаў валодаў замкам да 1939 году, пакуль апошнія нашчадкі ня мусілі пакінуць Нясьвіж. За савецкім часам з 1945 году ў замку знаходзілася [[санаторыя]] «Нясьвіж». За гэтыя часы будынак палаца дэградаваў, адбылося зьнішчэньне шматлікіх элемэнтаў дэкору. Толькі [[Дэклярацыя аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларусі|па аднаўленьні незалежнасьці]] [[Беларусь|Беларусі]] будынак перадалі пад кантроль [[Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь|Міністэрства культуры]], а ў 2001 годзе пачалася рэстаўрацыя замка. У ноч з 24 на 25 сьнежня 2002 году цэнтральны корпус палаца з прычыны неахайнасьці будаўнікоў-рэстаўратараў ахапіла полымя. Пажар зьнішчыў унікальныя драўляныя перакрыцьці і аўтэнтычныя росьпісы столі. Па пажары пачалося чарговае аднаўленьне палаца. Але праз брак грошай рэстаўрацыя ішла павольна, прытым выкарыстоўваліся сучасныя матэрыялы і спрэчныя разьвязкі ў абнаўленьні палаца. Рэстаўратары спрабавалі дадаць элемэнты пачатковага будынку XVI стагодзьдзя ў барокаы выгляд замка, які сфармаваўся ў XVIII ст. Афіцыйны беларускі бок неаднойчы атрымліваў прапановы з-за мяжы ў дапамозе рэстаўрацыі замка, але іх адкідалі. Увосень 2002 году ў парку Нясьвіскага замку ладзіліся здымкі кінадрамы «[[Анастасія Слуцкая (фільм)|Анастасія Слуцкая]]»<ref>{{Навіна|аўтар=[[Юры Ялхоў]]|загаловак=Гістарычная драма «Анастасія Слуцкая» (цалкам высокае разрозьненьне, бел.)|спасылка=https://www.youtube.com/watch?v=DUXh78KLAKg|выдавец=Кінастудыя «[[Беларусьфільм]]»|дата публікацыі=18 лютага 2022|дата доступу=27 сьнежня 2024}}</ref>. У 2005 годзе [[ЮНЭСКО]] ўлучыла палацава-замкавы комплекс Радзівілаў ў [[Сусьветная спадчына ЮНЭСКО|Сьпіс сусьветнай спадчыны]]. Таго ж году [[Нацыянальны банк Рэспублікі Беларусь|Нацыянальны банк Беларусі]] ўвёў у абарачэньне купюру наміналам 100 тысячаў [[Беларускі рубель|рублёў]], прысьвечаную Нясьвіскаму палацу. На рэвэрсе банкноты зьмяшчаўся адрэтушаваны малюнак [[Напалеон Орда|Напалеона Орды]], на якой замест [[Трубы (герб)|радзівілаўскіх арлоў]] выявілі ўкосныя [[Расейскі крыж|расейскія крыжы]]<ref>[https://nashaniva.com/?c=ar&i=77719 На 100 000 да замка Радзівілаў прымалявалі… праваслаўныя крыжы], [[Наша Ніва]], 1 жніўня 2012 г.</ref>. У 2012 годзе скончылася рэстаўрацыя палаца. Таго ж году Нацыянальны гістарычна-культурны музэй-запаведнік «Нясьвіж» стаў найбольш наведванай культурнай славутасьцю Беларусі, што прыцягнула 431 000 гасьцей. Найбольшы лік наведнікаў назіраўся ў суботы, калі замежныя падарожнікі прыяжджалі на аўтобусах з усіх 5 сумежных краінаў. Музэй-запаведнік налічваў 230 супрацоўнікаў, сярод якіх пераважалі маладыя археолягі і архівісты. На 2013 год вылучылі 250 000 эўра для папаўненьня музэйных збораў, што было найбольшым паказьнікаў сярод музэяў Беларусі. На кастрычнік 2013 году налічвалася каля 190 аўдыёгідаў па музэі на некалькіх мовах. Пры музэі прадавалі звыш 1000 найменьняў [[сувэнір]]аў ад 76 пастаўнікоў, сярод якіх пераважалі беларускія вытворцы. У крамах пры музэі пераважна прадавалі [[Кераміка|кераміку]], шкло, саломку, друкаваныя вырабы і шакаляд, у тым ліку шакалядкі «Чорная панна Нясьвіжа»<ref>{{Артыкул|аўтар=[[Пятро Раманчук|Раманчук П.]]|загаловак=Нясьвіскія славутасьці: культура плюс разьлік|спасылка=http://zviazda.by/be/news/20131004/1380836760-nyasvizhskiya-slavutasci-kultura-plyus-razlik|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=4 кастрычніка 2013|нумар=187 (27552)|старонкі=[http://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2013/10/1380836712_6.pdf 6]|issn=1990-763x}}</ref>. == Архітэктура == [[Файл:Макет замку Сироткі.JPG|значак|Макет замка ў XVII ст.]] Першы замак у стылі [[рэнэсанс]]у быў у форме чатырохкутніка (памерамі 170 на 120 мэтраў) і меў разьвітую фартыфікацыйную сыстэму. Пэрымэтрам ён атачаўся высокім земляным [[вал (фартыфікацыя)|валам]], абкладзеным каменьнем, з [[бастыён]]амі на кутох. За валам ішоў [[роў (умацаваньне)|роў]], узровень вады ў якім рэгуляваўся. Апроч таго, з двух бакоў знаходзіліся штучныя вадаёмы — вялікія копанкі. Унутры вала былі мураваныя стайні і 4 патаемныя ўваходы. Уверсе вал пераходзіў у [[бруствэр]] з дадатковымі ўмацаваньнямі. За бруствэрам былі стралковыя вочкі, акопы. З боку замка бруствэр абараняўся яшчэ адной каменнай сьцяной. Трапіць у замак зь места можна было толькі доўгім драўляным мостам, які ішоў цераз возера і ў выпадку небясьпекі хутка разьбіраўся. Гэты мост даводзіў да абарончага рова зь перакінутым церазь яго пад'ёмным мостам. Ён падыходзіў да масіўнай 2-павярховай мураванай брамы, прыстасаванай да абароны<ref>{{Літаратура/Замкі Беларусі (1977)|к}} С. 53.</ref>. Вялікі замкавы двор атачалі тры будынкі. Насупраць уяздной брамы знаходзіўся галоўны корпус — трохпавярховы палац, у кутох якога ўзвышаліся 8-гранныя мураваныя вежы. З правага боку ад уваходу стаяў 3-павярховы корпус з высокай вартавой вежай. Там, хутчэй за ўсё, зьмяшчаліся [[казарма|казармы]] ды іншыя службы. Трэці будынак, 2-павярховы гаспадарчы корпус, стаяў зь левага боку ад уезду. [[Файл:Нясьвіжскі замак 2011-01-05 14.04.16.jpg|значак|Макет замка ў XVIII ст.]] У выніку рэканструкцыі XVIII ст. галоўны палацавы корпус надбудавалі, дапоўніўшы 3-павярховымі аб’ёмамі. Разам з двума іншымі перабудаванымі карпусамі яны ўтварылі адчынены двор. Ускладнілася аздоба фасадаў, сьцены сталі падзяляцца [[пілястра]]мі. [[Рызаліт]] паднялі да чатырох з паловай паверхаў і завершылі [[франтон]]ам, аздобленым багатым рэльефным дэкорам і скульптурнымі ўстаўкамі ў стылі позьняга [[барока]]. Бакавыя карпусы злучыліся з цэнтральным корпусам 3-павярховымі будынкамі, а з уязной брамай — галерэямі. У выніку перабудоў палац набыў замкнёную пэрымэтрам, блізкую да пяцікутніка форму. Галоўны корпус палаца разьмяшчаецца на адной восі з уязной брамай і выступае цэнтрам палацавай кампазыцыі. Уваход вылучаецца вынасным тамбурам на шырыню рызаліта. Над тамбурам — шырокая тэраса з мэталічнай агароджай. Два бакавыя прастакутныя ў пляне карпусы далучаюцца пад кутом да галоўнага, зь якім злучаюцца 3-павярховымі кутнімі ўстаўкамі. У тарцовай частцы правага корпуса ўзвышаецца 2-ярусная 6-гранная вежа, завершаная [[Баня (купал)|купалам-баняй]] з ратондай. У інтэр’ерах палаца кафляныя і фаянсавыя печы, аздобленыя стукавай ляпнінкай, і каміны з мэталічнымі геральдычнымі выявамі. Сьцены аздабляюцца дубовымі разнымі панэлямі, палатнянымі і скуранымі шпалерамі ў ляпных пазалочаных рамах. Ляпная столь пакрываецца пазалотай і росьпісам. Мэбля інкруставаная і размаляваная, аздобленая мастацкімі тканінамі. Падлога з дубовага наборнага паркету. З больш чым 300 памяшканьняў палаца вылучаліся 12 парадных заляў (Залатая, Каралеўская, Гетманская, Мармуровая, Зорная, Рыцарская, Паляўнічая ды іншыя), у якіх захоўваліся<ref>{{Літаратура/Замкі Беларусі (1977)|к}} С. 55.</ref>: * бібліятэка, у якой налічвалася 20 тысячаў тамоў; * партрэтная і мастацкая галерэі, дзе было шмат палотнаў, якія належалі пэндзьлям вядомых мастакоў; * багатая калекцыя эўрапэйскай, арабскай, японскай і кітайскай зброі * славутыя [[слуцкія паясы]], карэліцкія і нясьвіскія шпалеры, калекцыя манэтаў і мэдалёў, раскошная мэбля. Вялікае значэньне ў ансамблі інтэр’еру мелі творы малярства, дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва (калекцыя саксонскага фарфору, размаляваны золатам шкляны посуд, крышталь, вырабы радзівілаўскіх мануфактураў ды іншае). == Паркі == [[Файл:Нясьвіж, Марысін парк.jpg|значак|Марысін парк]] Плошча паркаў разам з ставамі складае каля 100 гектараў. Складаюцца зь пяці аўтаномных кампазыцыяў: Замкавы парк, Стары парк, Новы парк, Японскі сад і Ангельскі парк. Ставамі Замкавым і Дзікім паркі падзяляюцца на правабярэжную і левабярэжную часткі. На правабярэжжы знаходзяцца палац з фрагмэнтам парку (Замкавы парк) і Стары парк зь Японскім садам. З дэкаратыўнай аздобы — старая студня з дэталямі мастацкай коўкі і скульптура «Амур з чашай». Да Замкавага парку далучаецца Стары парк з маляўнічымі палянамі, дэкаратыўнымі групамі дрэваў, памятнымі камянямі і архітэктурай малых формаў (не захаваліся): Галяндзкім млынам, Бярозавым дамком, помнікам тхору. За Старым паркам месьціцца Японскі сад з паплавамі. Алеямі ён злучаўся з узгоркам, на якім стаяла капліца. На левабярэжжы разьмяшчаецца Новы (Марысін) парк з гэтак званым іпадромам. У кампазыцыях Новага парку адбіўся ўплыў [[натуралізм]]у: павелічэньне памераў асобных паркавых групаў, пераход асобных курцінаў у гаі і зялёныя масівы, а на ўсходняй ускраіне — у гэтык званы «рускі лес», які ў асноўным складаецца зь мясцовых пародаў з рэдкімі экзотамі. У гэтай частцы парку былі студня-крыніца, круглы стаў з выспай, ручай, астранамічны абэліск ды іншае. Іпадром дэкаратыўна афармляецца елкамі. У парках растуць інтрадукаваныя пароды і дэкаратыўныя формы: елкі [[елка|звычайная]] і Энгельмана, лістоўніца даўрская і сыбірская, хвоі вэймутава і чорная, [[дуб|дуб звычайны]] (форма пірамідальная), ліпа амэрыканская (форма буйналістая), шмат дэкаратыўных кустоў. == Галерэя == === Гістарычная графіка === <gallery caption="Старая графіка" widths=150 heights=150 class="center"> Niaśviž, Radzivił. Нясьвіж, Радзівіл (T. Makoŭski, 1604).jpg|[[Тамаш Макоўскі|Т. Макоўскі]], 1604 г. Niaśviž, Dziki. Нясьвіж, Дзікі (J. Pieška, 1800).jpg|[[Юзэф Пешка|Ю. Пешка]], каля 1800 г. Niaśviž, Mikałaj Radzivił Sirotka. Нясьвіж, Мікалай Радзівіл Сіротка (XIX).jpg|XIX ст. Niaśviž, Radzivił, Brama. Нясьвіж, Радзівіл, Брама (XIX).jpg|XIX ст. </gallery> <gallery widths=150 heights=150 class="center"> Niaśviž, Radzivił. Нясьвіж, Радзівіл (K. Rusiecki, 1844-46).jpg|[[Канут Русецкі|К. Русецкі]], 1844—1846 гг. Niaśviž, Zamkavaja, Jan Niepamuk. Нясьвіж, Замкавая, Ян Непамук (K. Rusiecki, 1844-46).jpg|К. Русецкі, 1844—1846 гг. Niaśviž, Zamkavy, Radzivił. Нясьвіж, Замкавы, Радзівіл (E. Fabijanski, 1850-92).jpg|Э. Фабіянскі, 1850—1892 гг. Niaśviž, Zamkavy, Radzivił. Нясьвіж, Замкавы, Радзівіл (1862).jpg|1862 г. </gallery> <gallery widths=150 heights=150 class="center"> Niaśviž, Zamkavy, Radzivił. Нясьвіж, Замкавы, Радзівіл (E. Fabijanski, 1862).jpg|Э. Фабіянскі, 1862 г. Niaśviž, Radzivił, Dvor. Нясьвіж, Радзівіл, Двор (H. Huminski, 1867).jpg|Г. Гумінскі 1867 г. Niaśviž, Radzivił, Dvor. Нясьвіж, Радзівіл, Двор (V. Dmachoŭski, 1869).jpg|[[Вінцэнт Дмахоўскі|В. Дмахоўскі]], 1869 г. Niaśviž, Radzivił, Dvor. Нясьвіж, Радзівіл, Двор (V. Dmachoŭski, 1869) (2).jpg|В. Дмахоўскі, 1869 г. </gallery> <gallery widths=150 heights=150 class="center"> Niaśviž, Radzivił. Нясьвіж, Радзівіл (S. Holc, 1869).jpg|С. Гольц, 1869 г. Niaśviž, Zamkavy, Radzivił. Нясьвіж, Замкавы, Радзівіл (S. Holc, 1869).jpg|С. Гольц, 1869 г. Niaśviž, Radzivił, Dvor. Нясьвіж, Радзівіл, Двор (N. Orda, 1876).jpg|[[Напалеон Орда|Н. Орда]], 1876 г. Niaśviž, Radzivił. Нясьвіж, Радзівіл (N. Orda, 1876).jpg|Н. Орда, 1876 г. </gallery> <gallery widths=150 heights=150 class="center"> Niaśviž, Zamkavy. Нясьвіж, Замкавы (N. Orda, 26.07.1876).jpg|Н. Орда, 26 ліпеня 1876 г. Niaśviž, Radzivił, Dvor. Нясьвіж, Радзівіл, Двор (N. Orda, 29.07.1876).jpg|Н. Орда, 29 ліпеня 1876 г. Niaśviž, Radzivił. Нясьвіж, Радзівіл (N. Orda, 28.07.1876).jpg|Н. Орда, 28 ліпеня 1876 г. Niaśviž, Zamkavy. Нясьвіж, Замкавы (N. Orda, 1877).jpg|Паводле Н. Орды, 1877 г. </gallery> <gallery widths=150 heights=150 class="center"> Niaśviž, Radzivił. Нясьвіж, Радзівіл (K. Piastuškievič, 1882).jpg|К. Пястушкевіч, 1882 г. Niaśviž, Radzivił, Dvor-Brama. Нясьвіж, Радзівіл, Двор-Брама (1883).jpg|1883 г. Niaśviž, Radzivił. Нясьвіж, Радзівіл (1883).jpg|1883 г. Niaśviž, Zamkavy, Radzivił. Нясьвіж, Замкавы, Радзівіл (1883).jpg|1883 г. </gallery> <gallery widths=150 heights=150 class="center"> Niaśviž, Radzivił. Нясьвіж, Радзівіл (J. Fałat, 1903).jpg Niaśviž, Radzivił, Aleja. Нясьвіж, Радзівіл, Алея (I. Urubleŭski, 1907).jpg|І. Урублеўскі, 1907 г. Niaśviž, Radzivił, Brama. Нясьвіж, Радзівіл, Брама (I. Urubleŭski, 1907).jpg|І. Урублеўскі, 1907 г. Niaśviž, Radzivił. Нясьвіж, Радзівіл (I. Urubleŭski, 1907).jpg|І. Урублеўскі, 1907 г. </gallery> <gallery widths=150 heights=150 class="center"> Niaśviž, Radzivił. Нясьвіж, Радзівіл (I. Urubleŭski, 1907) (2).jpg|І. Урублеўскі, 1907 г. Niaśviž, Radzivił. Нясьвіж, Радзівіл (I. Urubleŭski, 1907) (3).jpg|І. Урублеўскі, 1907 г. Niaśviž, Radzivił. Нясьвіж, Радзівіл (I. Urubleŭski, 1907) (4).jpg|І. Урублеўскі, 1907 г. Niaśviž, Radzivił. Нясьвіж, Радзівіл (I. Urubleŭski, 1907) (5).jpg|І. Урублеўскі, 1907 г. </gallery> <gallery widths=150 heights=150 class="center"> Niaśviž, Marysin, Radzivił. Нясьвіж, Марысін, Радзівіл (1909).jpg|1909 г. Niaśviž, Dziki, Radzivił. Нясьвіж, Дзікі, Радзівіл (1918).jpg|1918 г. Niaśviž, Radzivił. Нясьвіж, Радзівіл (1918).jpg|1918 г. Niaśviž, Zamkavy, Radzivił. Нясьвіж, Замкавы, Радзівіл (1936).jpg|1936 г. </gallery> === Гістарычныя здымкі === <gallery caption="Старыя здымкі" widths=150 heights=150 class="center"> Niaśviž, Radzivił, Balnaja. Нясьвіж, Радзівіл, Бальная (T. Boretti, 1894).jpg|Т. Барэці, 1894 г. Niaśviž, Radzivił, Balnaja. Нясьвіж, Радзівіл, Бальная (T. Boretti, 1894) (2).jpg|Т. Барэці, 1894 г. Niaśviž, Radzivił, Brama. Нясьвіж, Радзівіл, Брама (T. Boretti, 1894).jpg|Т. Барэці, 1894 г. Niaśviž, Radzivił, Kabinet kniahini. Нясьвіж, Радзівіл, Кабінэт княгіні (T. Boretti, 1894).jpg|Т. Барэці, 1894 г. </gallery> <gallery widths=150 heights=150 class="center"> Niaśviž, Radzivił, Kaplica. Нясьвіж, Радзівіл, Капліца (T. Boretti, 1894).jpg|Т. Барэці, 1894 г. Niaśviž, Radzivił, Małaja. Нясьвіж, Радзівіл, Малая (T. Boretti, 1894).jpg|Т. Барэці, 1894 г. Niaśviž, Radzivił, Pačakalnia. Нясьвіж, Радзівіл, Пачакальня (T. Boretti, 1894).jpg|Т. Барэці, 1894 г. Niaśviž, Radzivił. Нясьвіж, Радзівіл (T. Boretti, 1894).jpg|Т. Барэці, 1894 г. </gallery> <gallery widths=150 heights=150 class="center"> Niaśviž, Dziki, Radzivił. Нясьвіж, Дзікі, Радзівіл (S. Kasakoŭski, 1897).jpg|С. Касакоўскі, 1897 г. Niaśviž, Radzivił, Kabinet kniazia. Нясьвіж, Радзівіл, Кабінэт князя (S. Kasakoŭski, 1897).jpg|С. Касакоўскі, 1897 г. Niaśviž, Radzivił, Salon kniahini. Нясьвіж, Радзівіл, Салён княгіні (S. Kasakoŭski, 1897).jpg|С. Касакоўскі, 1897 г. Niaśviž, Radzivił. Нясьвіж, Радзівіл (S. Kasakoŭski, 1897).jpg|С. Касакоўскі, 1897 г. </gallery> <gallery widths=150 heights=150 class="center"> Niaśviž, Radzivił. Нясьвіж, Радзівіл (S. Kasakoŭski, 1897) (2).jpg|С. Касакоўскі, 1897 г. Niaśviž, Radzivił. Нясьвіж, Радзівіл (S. Kasakoŭski, 1897) (5).jpg|С. Касакоўскі, 1897 г. Niaśviž, Radzivił. Нясьвіж, Радзівіл (S. Kasakoŭski, 1897) (6).jpg|С. Касакоўскі, 1897 г. Niaśviž, Radzivił. Нясьвіж, Радзівіл (S. Kasakoŭski, 1897) (7).jpg|С. Касакоўскі, 1897 г. </gallery> === Сучасныя здымкі === <gallery caption="Сучасны стан" widths=150 heights=150 class="center"> Belarus Nesvizh Castle 7259 2050.jpg|Агульны выгляд Nesvizh Palace and park complex, Nesvizh city, Nesvizh District, Minsk Province of the Republic of Belarus 02.JPG|Выгляд з боку става Belarus Nesvizh Castle 7257 2050.jpg|Уязная брама Belarus Nesvizh Castle 7255 2050.jpg|Унутраны дворык </gallery> <gallery widths=150 heights=150 class="center"> Нясвіж і Нясвіжскі замак 21.jpg|Замкавая студня Герб Радзівілаў (Нясьвіскі замак).jpg|Картуш з гербам Радзівілаў Нясвіж і Нясвіжскі замак 02.jpg|Паркавая брама Нясвіж. Японскі масток 2.jpg|Японскі масток у парку </gallery> <gallery caption="Інтэр'ер замка" widths=150 heights=150 class="center"> Камінная зала Нясвіжскага замка 06.jpg|Камінная заля Гетманская зала Нясвіжскі замак.jpg|Гетманская заля Бальная зала Нясвіжскага замка.jpg|Бальная заля Паляўнічая зала Нясвіжскі замак.jpg|Паляўнічая заля </gallery> <gallery widths=150 heights=150 class="center"> Сталовая зала Нясвіжскага замка.jpg|Сталовая заля Кабинет князя. Нясвіжскі замак.jpg|Кабінэт князя Бібліятэка. Нясвіжскі замак.jpg|Бібліятэка Нясвіжскі палац. Княжая зала. Герб Радзівілаў.jpg|Герб Радзівілаў у княскай залі </gallery> == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Архітэктура Беларусі: Энцыкляпэдычны даведнік}} * {{Літаратура/БелЭн|11}} * [[Мікола Волкаў|Волкаў М.]] Раскрадзены арсенал // [[Наша гісторыя]]. № 2, 2018. {{ISBN|2617-2305}}. — С. 47—52. * {{Літаратура/ЭВКЛ|2}} * {{Літаратура/Замкі Беларусі (1977)}} * {{Літаратура/Замкі і людзі}} * {{Літаратура/ЭГБ|5}} * {{Літаратура/Замкі Беларусі (2002)}} == Вонкавыя спасылкі == {{Гісторыка-культурная каштоўнасьць Рэспублікі Беларусь|610Г000466}} * [https://web.archive.org/web/20200513050717/https://niasvizh.by/be/ Афіцыйны сайт Нацыянальнага гісторыка-культурнага музэю-запаведніка «Нясьвіж»] * {{Радзіма майго духу|zamak-radzivilau|аб’ект}} * [http://globus.tut.by/nesvizh/palace_gallery.htm Палацава-замкавы комплекс у Нясьвіжы], [[Globus.tut.by]] * [https://web.archive.org/web/20120524163932/http://szlachta.io.ua/album47770 Jurkau kutoczak — Юркаў куточак — Yury’s Corner. Старажытнае дойлідства Нясьвіжа] {{Ардынаты на Нясьвіжы}} {{Сусьветная спадчына Беларусі}} [[Катэгорыя:Нясьвіж]] [[Катэгорыя:Палацы Беларусі]] [[Катэгорыя:Бастыённыя замкі Беларусі]] [[Катэгорыя:Радзівілы]] [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Былыя абраныя артыкулы]] l119orax8s5buq7y4m7ej7lebg9bvos 0 13338 2618219 2618126 2025-06-05T04:31:36Z Дамінік 64057 /* Вялікае Княства Літоўскае */ 2618219 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Антонаў}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Антонаў |Лацінка = Antonaŭ |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Антонава |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = 1527 год |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = Антонавічы |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Нараўлянскі раён|Нараўлянскі]] |Сельсавет = [[Вербавіцкі сельсавет|Вербавіцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 135 |Год падліку колькасьці = 2010 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 40 |Шырата сэкундаў = 0 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 23 |Даўгата сэкундаў = 10 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьверху |Водступ подпісу на мапе = 2.5 |Commons = |Сайт = }} '''Анто́наў'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}} С. 242.</ref> — [[вёска]] ў [[Беларусь|Беларусі]], на рацэ [[Славечна|Славечне]]. Уваходзіць у склад [[Вербавіцкі сельсавет|Вербавіцкага сельсавету]] [[Нараўлянскі раён|Нараўлянскага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Насельніцтва на 2010 год — 135 чалавек. Знаходзіцца за 15 км на паўднёвы захад ад [[Нароўля|Нароўлі]], за 20 км ад чыгуначнай станцыі [[Ельск]] (лінія [[Каленкавічы]] — [[Оўруч]]). Палявая дарога злучае вёску з шашой на [[Нароўля|Нароўлю]]. Антонаў — даўняе сяло і двор [[Мазырскі павет|гістарычнай Мазыршчыны]] на [[Палесьсе|Палесьсі]]. == Гісторыя == === Вялікае Княства Літоўскае === [[Файл:POL COA Chorągwie Kmitów II.svg|150пкс|значак|зьлева|Герб Харугва роду Кмітаў]] Згодна зь «Вялікім гістарычным атлясам Беларусі», упершыню Антонавічы згаданыя пад 1527 годам{{заўвага|Не пад 1595-м, як пісаў у 1997 г. М. Ф. Сьпірыдонаў (ён жа спачатку меркаваў, што Антонаў мог быць мястэчкам – «вер., м.»)<ref>Міхаіл Спірыдонаў. Беларусь на карце Вялікага Княства Літоўскага 1613 г. // З глыбі вякоў. Наш край: Гіст.-культуралаг. зб. Вып. 2. Навук. рэд. А. К. Краўцэвіч. Уклад. В. У. Шаблюк. – Мінск: Беларуская навука, 1997. С. 142, 146</ref>, а пазьней паўтарыў С. В. Марцэлеў<ref name="fn1">{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} С. 130</ref>}}<ref name="fn2">Вялікі гістарычны атлас Беларусі (далей: ВГАБ) ў 3-х тамах: Т. 1. — Мінск: Белкартаграфія, 2009. С. 193; 148 (мапа) 130</ref>. Наступны ўпамін пра патужнікаў з Антонавічаў [[Оўруч|Оўруцкай]] нядзелі{{Заўвага|Нядзелі альбо чэргі (у складзе кожнай некалькі паселішчаў), на якія падзялялася воласьць, як даводзілася несьці замкавую службу, выконваць работы на карысьць замку. Па нядзелях разьмяркоўваліся і плацёжныя павіннасьці<ref>Клепатский П. Г. Очерки по истории Киевской земли / П.Г. Клепатский – Т. 1: Литовский период. – Одесса, 1912. С. 185, 189 – 190</ref>.}} сустрэты ў апісаньні [[Чарнобыль]]скага замку 1552 году<ref>Архив Юго-Западной России (Архив ЮЗР). Ч. 7. Т. І. Акты о заселении Юго-Западной России. — Киев, 1886. С. 588</ref>. У люстрацыі Оўруцкага замку таго ж 1552 г. сказана, што з дзьвюх службаў{{заўвага|1 службу складалі 2 двары і болей.}} сяла Антонавічы выплачваліся 100 грошаў і мёду 3 {{падказка|кадзі|адзінка вымярэньня аб'ёму; у розных мясцовасьцях кадзь прыраўнівалася да 3-10 пудоў, 3-4 ушатаў, 2-4 мядніц і г. д. }}<ref>Архив ЮЗР. Ч. 4. Т. І. Акты о происхождении шляхетских родов в Юго-Западной России. — Киев, 1867. С. 49</ref>. 5 сакавіка 1553 году кароль і вялікі князь Жыгімонт Аўгуст падараваў Антонавічы на [[лен]]ных правах пану Сямёну Кміце<ref name="fn3">Sapiehowie: materjały historyczno-genealogiczne i majątkowe (далей: Sapiehowie). T. 1. — Petersburg, 1890. S. 194</ref>. У дакумэнце ад 23 сакавіка 1555 году сказана, што ў Антонавічах, якія месьціліся ў [[Кіеўскае ваяводзтва|Кіеўскім ваяводзтве]], было дзьве службы{{заўвага|Адзінкі абкладаньня павіннасьцямі. 1 службу складалі 2 двары і болей.}}<ref name="fn4">Źródła dziejowe. T. XX. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. IX. Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów-Bracław) / A. Jabłonowski. — Warszawa, 1894. Wykazy… S. 94 — 96</ref>. Недзе ў пачатку 1560 гадоў лен перайшоў да сына нябожчыка Сямёна пана Філона, пазьней вядомага як [[Кміта-Чарнабыльскі]]. [[Файл:Ліст Ф. Кміты сьвятару Антонаўскай царквы С. Пашкевічу. 1585 г.jpg|значак|зьлева|Ліст Ф. Кміты сьвятару С. Пашкевічу. 1585 г.]][[Файл:POL COA Lis.svg|150пкс|значак|Герб Ліс роду Сапегаў]][[Файл:Антонавічы ў канцы XVI ст. на мапе генмапе ВГАБ.jpg|значак|зьлева|Антонавічы ў канцы XVI ст. на Генэральнай мапе Вялікага гістарычнага атлясу Баларусі.]] Напярэдадні падпісаньня акту [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]], згодна з указам караля і вялікага князя [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонта Аўгуста]] ад 6 чэрвеня 1569 году, Кіеўскае ваяводзтва стала часткаю [[Карона Каралеўства Польскага|Кароны Польскай]]<ref>Volumina Legum. Tom II. — Petersburg: Nakładem i drukiem Józafata Ohryzki, 1859. S. 84 — 87; Падалінскі У. // Беларускі гістарычны агляд. — 2012. Т. 19. С. 329—337 (Рэцэнзія на кн.: Litwin H. Równi do równych: kijowska reprezentacja sejmowa 1569—1648. — Warszawa, 2009).</ref>. Антонаў у складзе [[Мазырскі павет|Мазырскага павету]], пад уплывам віленскага ваяводы, [[канцлер вялікі літоўскі|канцлера ВКЛ]] і мазырскага старосты [[Мікалай Радзівіл Руды|Мікалая Радзівіла Рудога]] ды падтрымаўшай яго павятовай шляхты, мусіў быць выведзены з Кіеўскага і далучаны да [[Менскае ваяводзтва|Менскага ваяводзтва]]. Але з адпаведных квітаў вынікае, што паборы 1576—1578 гадоў зь яго працягвалі аддаваць да скарбу Кіеўскага ваяводзтва<ref name="fn4"/>. 24 верасьня 1585 году смаленскі ваявода Філон Кміта выдаў ліст настаяцелю антонаўскай царквы Зьвеставаньня Найсьвяцейшай Багародзіцы Сэбасьцяну Пашкевічу на права штогадовага атрыманьня ад жыхароў Антонава, [[Смалегаў|Смалегавічаў]], [[Завайць|Завайці]] і [[Галоўчыцы (Гомельская вобласьць)|Галоўчыцаў]] па паўвядра жыта і па пяць вёдраў мёду прэснага з кожнага дыму. Але ў самыя ўгодзьдзі названых сёлаў сьвятар уступацца ня мусіў. У Антонаве на той час было 40 дымоў. Пазьней, 6 траўня 1587 году пан ваявода надаў дзяку тае царквы Аліферу Федаровічу замлю кунічную і агарод, што быў пры хаце, без усялякай павіннасьці зь іх, пастанавіўшы, каб поп антонаўскі саступаў яму штогод 5 вёдраў жыта і прэснага мёду паўвядра<ref>Аrchiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Archiwum Roskie. Dział III. Sygn. 1050. S. 1, 3</ref>. Філон Кміта спачыў 29 лістапада 1587 году. У 1596 годзе зяці нябожчыка Лукаш Сапега і Юры Горскі пакліканыя ў суд у справе незаконнага валоданьня Антонавам, бо сын Філона Лазар памёр беспатомным. Але яшчэ 6 красавіка 1595 году кароль [[Жыгімонт Ваза]] падараваў лен Антонавічы канцлеру [[Леў Сапега|Льву Сапегу]]<ref>Sumariusz Metryki Koronnej. Seria nowa. T. VIII. Księga wpisów podkanclerzego Jana Tarnowskiego MK 139 z Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie 1595 / opracował Krzysztof Chłapowski. — Warszawa: Bellerive-sur-Allier, 2016. № 187</ref>. Апошні ў 1598 годзе саступіў маёнтак разам з фальваркамі Смалегавічы і Завайць стрыечнаму брату каралеўскаму двараніну Лукашу Сапегу<ref name="fn3"/>, што кароль і зацьвердзіў. Надалей мясцовыя інстыгатары пана Лукаша не турбавалі. У 1602—1605 гадох падаткі зь ягоных добраў выплачваліся да Кіева<ref name="fn4"/>. [[Файл:Łukaš Sapieha. Лукаш Сапега (1709).jpg|значак|зьлева|Партрэт Лукаша Сапегі. 1709 г.]] У кнігах судовых [[Брацлаўскае ваяводзтва|Брацлаўскага ваяводзтва]] захаваліся кіеўскія дэкрэты ад 20 ліпеня 1604 году, калі пан Стэфан Лозка абвінаваціў панства Сапегаў, падданыя якіх антонаўскія напалі на яго слуг у пушчы, што за 2 мілі ад маёнтку паноў Служкаў Мухаедавічаў, ды тых апошніх паранілі і абрабавалі; 26 ліпеня 1604 году, паводле скаргі пана Яна Юндзіла на пана Лукаша Сапегу, людзі ягоныя антонаўскія і чарнобыльскія напалі на падданых вербкаўскіх, калі тыя аралі зямлю ў урочышчы Кланятычы, самых пабілі, забралі коней, валоў і інш.; упаўнаважаныя князя Януша Збараскага сьцьвярджалі, што людзі Сапегі забралі авечак, {{падказка|быдла|буйную рагатую жывёлу}} і іншае дабро ў яго [[Барбароў|бабіцкіх]] сялянаў. З свайго боку, Л. Сапега у лісьце да канцлера Льва Сапегі, датаваным 8-м сакавіка 1606 году, паведаміў, як 28 лютага, за некалькі дзён да яго прыезду, слуга пана ваяводы [[Брацлаў|брацлаўскага]] [[путны баярын]] Мазырскага павету Філон Міцкевіч зь нейкім Арлоўскім і {{падказка|ўраднікам|тут: маёнтку}} бабіцкім Цыпрыянам Лебядзеўскім, узяўшы з сабой каля 30 баяраў альбо казакоў, напалі на яго падданых антонаўскіх, калі тыя вярталіся з кірмашу, адныя зь мястэчка {{падказка|Норынску|на сёньня: сяло ў Оўруцкім раёне Жытомірскай вобласьці Украіны}}, іншыя — з [[Оўруч]]а. 6 чалавек люта зранілі, рукі і ногі паабцінаўшы, яшчэ двух {{падказка|з ручніц|з гладкаствольных стрэльбаў}} пастралялі, зь іх адзін, што даехаў да Антонава, 3 сакавіка памёр; усіх дашчэнту абрабавалі. Дадаў, што і дагэтуль «''адважныя рыцары''» жывуць у Бабічах і, далучыўшы да сябе сялян бабіцкіх, працягваюць пільнаваць на дарогах слуг і падданых Сапегі, каб гвалт учыніць, а праз тое і яго асобу зьневажыць<ref>Archiwum domu Sapiehów. T. I. Listy z lat 1575—1606. / Opracował dr. A. Prochaska. — Lwów,1892. S. 484—486</ref>. 21 жніўня 1609 году кіеўскі біскуп Крыштаф Казімерскі з усёй {{падказка|капітулай|тут: дарадчы орган пры біскупе}} падаў скаргу на Лукаша і Зофію Сапегаў за насланьне імі падданых з добраў сваіх Чарнобыльскіх і з Антонаўкі на маёнтак касьцёльны Бабічы, дзедзічна ад князёў Збараскіх запісаны, і адабраньне азёраў Тонкі, Лютэц, Старая Рэчка ў людзей бабіцкіх. 26 жніўня 1609 году Лукаш і Зофія Сапегі праз суд выдалі Мікалаю Харлінскаму і жонцы яго Гальшцы Андраважаўне квіт што да грашовай кампэнсацыі за рабункі іх падданых антонаўскіх, смалігаўскіх, нараўлянскіх, за напад на маёнтак Нароўлю. 12 чэрвеня 1618 году гандляр Давід Хаімавіч, пры асыстэнцыі князя [[Януш Астроскі|Януша Астроскага]], паклікаў да судовага разбору панства Лукаша і Зофію Кміцянку Сапегаў з прычыны гвалтоўнага забраньня тавараў, калі ён ехаў праз добры Антонаў. 9 ліпеня т. г. пан Каспар Пэплоўскі, у справе разьмежаваньня ''сваіх'' добраў [[Мухаеды|Мухаедавічы]] (!) і Антонава, заявіў пратэст панам Лукашу Сапегу, Аляксандру і іншым Служкам (уладальнікам вёскі Мухаедавічы) з прычыны заняцьця і прыўлашчваньня грунтоў Планінскіх, ''каля Мухаедавічаў leżących'' і аддадзеных яму {{падказка|ЯКМ|Яго Каралеўскай Міласьцю}} пажыцьцёва. А і надалей у 1621—1624 гадох Сапегі мелі судовыя разборы з Малушыцкімі, Трыпольскімі і інш.<ref>Źródła dziejowe. T. XXI. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. X. Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów — Bracław) / Opisane przez Aleksandra Jabłonowskiego. — Warszawa, 1894. S. 152, 164, 284, 309, 372, 461, 471, 611, 632, 648</ref>. [[Файл:Антонаў на мапе ВКЛ 1613 г.jpg|значак|зьлева|Павятовае места Мазыр, сёлы Антонаў і Бабічы (Babica) на мапе ВКЛ і сумежных рэгіёнаў 1613 г.]][[Файл:Antonaŭ. Антонаў (1613).jpg|значак|На пачатак XVII ст. Антонаў — сяло з панскай сядзібай альбо замкам{{заўвага|Менавіта так, замак, бо ў тагачаснай традыцыі неўмацаваная панская сядзіба — non-sens.}} (у легэндзе да мапы — pagus cum domo nobilis).]][[Файл:Бабіца, Астраглядавічы і Брагін на карце Алексіса Жубера Жаліё. Парыж, 1685 г.jpg|значак|зьлева|Антонаў нібыта ў Рэчыцкім павеце на мапе Алексіса Жубэра Жаліё. Парыж, 1685 г.]] Маёнтак Антонаў прысутны на мапе [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] 1613 году і іншых, нярэдка вытворных ад яе, мапах XVII—XVIII стст. 30 сьнежня 1621 году, калі каронныя і вялікакняскія камісары працягвалі разьмяжоўваць Кіеўскае ваяводзтва Кароны з Мазырскім паветам ВКЛ, высьветлілася — і ў 1616—1618 гады падаткі з Антонава аддаваліся Кіеўскаму ваяводзтву, што мазырскія ўраднікі паны Будзіла і Лозка кваліфікавалі як рабаўніцтва, бо насуперак Оўруцкай павятовай рэвізіі, у якой Антонаў і Смалігавічы прызнаныя оўруцкімі, у каралеўскім прывілеі пану Лукашу Сапегу з жонкай названы лен нададзены, каб служба земская, вайсковая адпраўлялася да ВКЛ. Тады паны камісары левабярэжжа Славечны{{заўвага|Тут жа sioło i dwór Antonów.}} згодна засьведчылі прыналежным да Мазырскага павету, але супярэчлівыя дакумэнты, што да названых добраў, перадалі для разгляду на будучым сойме<ref name="fn4"/>. Лукаш Сапега, ня маючы нашчадкаў мужчынскага полу, перад сконам запісаў Антонаў і ўсе Чарнобыльскія добры на Льва Сапегу. Пан ваявода віленскі і [[гетман вялікі літоўскі]], у сваю чаргу, аддаў іх у трыманьне Паўлу, Яну і Андрэю, сынам Яна Пятра Сапегі, усьвяцкага старосты<ref>Генрік Літвін. З народу руського: Шляхта Київщини, Волині та Брацлавщини (1569—1648) / пер. з пол. Лесі Лисенко. — Київ: Дух і Літера, 2016. С. 373</ref>. У 1627 годзе Андрэй Сапега за 3 500 злотых саступіў «wieczystem prawem» ленныя добры Антонаў з аднайменнай вёскай, а таксама Дзямідавічамі, [[Карпавічы (Нараўлянскі раён)|Карпавічамі]], паловай Галоўчыцаў і іншымі ў Мазырскім павеце пану Юзафу Корсаку, старосьце дзісьненскаму<ref>Sapiehowie. T. 2. — Petersburg, 1891. S. 69</ref>. У інвэнтары 1628 (1629) г. прыведзена апісаньне Антонаўскага замку і ці не ўпершыню названыя па імёнах і прозьвішчах падданыя з вёскі Антонаў<ref>АGAD. ARos. Dz. III. Sygn. 1051. S. 33-36</ref>. [[Файл:POL COA Oskierka.svg|150пкс|значак|зьлева|Герб Мурдэліо зьменены роду Аскеркаў.]][[Файл:Пастанова канвакацыйнага сейму 1764 г.jpg|значак|Пастанова Генэральнай Канфэдэрацыі Кароны і ВКЛ на канвакацыі Варшаўскай 1764 г.<ref>Konfederacya Generalna omnium ordinum Regni et Magni Ducatus Lituaniae na Konwokacyi Głowney Warszawskiey uchwalona, dnia siodmego miesiąca maja, roku Pańskiego tysiącznego siedmsetnego szesćdziesiątego czwartego. (Konstytucye Wielkiego Xięstwa Litewskiego…)</ref>]][[Файл:Антонаў, Нароўля і навакольлі ў канцы XVIII ст. ВГАБ. Т. 2.jpg|значак|Антонаў, Нароўля і навакольлі ў канцы XVIII ст.<ref>ВГАБ. Т. 2. С.121</ref>]] Паводле нараўлянскага краязнаўца Васіля Чайкі, у фондах НГАБ у Менску захоўваецца дакумэнт, пазначаны 10-м лістапада 1682 году. У тэксьце яго вядзецца пра разьмежаваньне ўгодзьдзяў Антонава, Смалегавічаў (Смольговичей), Нароўлі, якія трымаў пан Дамінік Міхал Служка, староста рэчыцкі, з добрамі Вербкавічы і Канатоп, прыналежнымі Ксавэраўскаму{{заўвага|У газэтным матэрыяле памылкова запісана, нібы ў Кіеўскім. Ксавэраў – сяло ў Малынскім раёне Жытомірскай вобласьці Украіны. У 1768 г. калегіюм пераведзены да Оўруча<ref>Теодорович Н. И. Историко-статистическое описание церквей и приходов Волынской епархии / сост. Н. И. Теодорович. - Почаев, 1888. Т. 1. С. 329 </ref>.}} езуіцкаму калегіюму<ref>[https://web.archive.org/web/20221109230833/https://narovlya.by/novosti/obschestvo/338-let-so-dnya-pervogo-upominaniya-o-narovle/ Василий Чайка. 338 лет со дня первого упоминания о Наровле. // Прыпяцкая праўда. 10.11.2020]</ref>. На францускай мапе 1685 году Алексіса Жубэра Жаліё Антонаў пазначаны нібы ў [[Рэчыцкі павет|Рэчыцкім павеце]] (territoire de Rzeczica), хоць, як і належыць, — на правабярэжжы Прыпяці, каля Славечны, недалёка ад Мазыра<ref>ВГАБ у 4-х тамах: Т. 2. — Мінск: Белкартаграфія, 2013. С. 140</ref>. Канвакацыйны сойм 1764 году прызнаў ленны маёнтак Нароўля [[Рафал Алаіз Аскерка|Рафала Алаізія Аскеркі]], [[маршалак шляхты|маршалка]] Мазырскага павету, яго дзедзічным уладаньнем. Побач зь вёскамі [[Галоўчыцы (Гомельская вобласьць)|Галоўчыцы]], Карпавічы, [[Мухаеды]], Вуглы «y dalszemi wszystkiemi attynencyami» названы і Антонаў<ref>Volumina Legum. Tom VII. — Petersburg: Nakładem i drukiem Józafata Ohryzki, 1860. S. 87</ref>. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === [[Файл:Галоўчыцы, Дзямідавічы, Смалегавічы на схематычным пляне 1800 г.jpg|значак|зьлева|Антонаў, Галоўчыцы, Смалегавічы на схематычным пляне Рэчыцкага павету 1800 г.]] У выніку [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] (1793 год) Антонаў апынуўся ў межах [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], ад 3 траўня 1795 году ў адноўленым [[Мазырскі павет (Расейская імпэрыя)|Мазырскім]] павеце Менскага намесьніцтва, з 12 сьнежня 1796 [[Губэрня|губэрні]], з 29 жніўня 1797 году далучаны да [[Рэчыцкі павет|Рэчыцкага павету]] той самай [[Менская губэрня|Менскай губэрні]]. За ўдзел у вызвольным паўстаньні 1794 году маёнтак Нароўля быў сканфіскаваны ў Мікалая Аскеркі і перададзены былому паслу Расеі ў Рэчы Паспалітай Якаву Сіверсу. На 1795 год у Антонаве налічвалася 26 двароў з 140 жыхарамі, дзеяла драўляная царква Сьвятога Міколы. Побач існавала вёска Слабада Антонаўская, дзе было 5 двароў, 40 жыхароў<ref name="fn1"/>. На схематычным пляне Рэчыцкага павету 1800 году Антонаў — толькі сяло; фальварку (двара) няма{{заўвага|Але побач пазначаны [[Грушаўка (Нараўлянскі раён)|фальварак Грушаўка з аднайменнай слабадой]], якіх за паўстагодзьдзя раней не было.}}. Так і надалей. З 1825 году — уласнасьць Станіслава Горвата. На 1834 год тут было 16 двароў<ref name="fn1"/>. У «Списках населенных мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело]: 1857 г.» засьведчана, што 133 жыхары вёскі Антонаў абодвух полаў зьяўляліся прыхаджанамі Дзямідавіцкай Раства-Багародзіцкай царквы, а 14 вяскоўцаў былі вернымі парафіі Ўнебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі ў [[Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар цыстэрыянаў (Мазыр)| Кімбараўцы]]<ref>Расейскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 425адв., 715</ref>. У парэформавы пэрыяд вёска Антонаў адміністрацыйна належала да Нараўлянскай воласьці Рэчыцкага павету. Згодна са зьвесткамі на 1876 і 1879 гады, жыхары Антонава заставаліся ў прыходзе Дзямідавіцкай царквы<ref>Минские епархиальные ведомости. — Минск, 1876. № 10. С. 463; Описание церквей и приходов Минской епархии. VIII. Речицкий уезд. — Минск, 1879. С. 58</ref> Паводле перапісу 1897 году, у Антонаве было 73 двары, 439 жыхароў, існаваў хлебазапасны магазын<ref name="fn1"/>. На 1909 год у вёсцы налічвалася 87 двароў з 657 жыхарамі<ref>Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 4.</ref>. З 1917 году працавала народная вучэльня<ref name="fn1"/>. За часамі [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] ў лютым 1918 году Антонаў занялі войскі [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыі]]. 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісання [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), Нямеччына перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. === Найноўшы час === 25 сакавіка 1918 году згодна з [[Трэцяя Ўстаўная грамата|Трэцяй Устаўной граматай]] Антонаў абвяшчаўся часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Тэрыторыя Палесься ад [[Берасьце|Берасьця]] да [[Гомель|Гомля]] стала прадметам перамоваў БНР і УНР<ref>Лебедзева В. [https://web.archive.org/web/20081119070727/http://kamunikat.fontel.net/www/czasopisy/bzh/15/15art_lebiedzieva.htm Дыпламатычная місія БНР у перамовах з Украінай (1918 г.)] // Беларускі Гістарычны Зборнік — Białoruskie Zeszyty Historyczne. Nr. 15.</ref>. Тым часам Антонаў у складзе Нараўлянскай воласьці ўлучылі ў часова створаную 15 чэрвеня Палескую губэрню з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзеяла «варта [[Украінская дзяржава|Ўкраінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918—1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 — 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 — січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. — Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286—296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 85</ref>. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі Антонаў увайшоў у склад [[Беларуская ССР|Беларускай ССР]], аднак 16 студзеня Масква адабрала мястэчка разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад [[РСФСР]]. У 1924 годзе вёску вярнулі [[БССР]]. У 1931 годзе тут працавалі вадзяны млын і цагельня<ref name="fn1"/>. З 20 лютага 1938 году — у [[Палеская вобласьць|Палескай вобласьці]] з цэнтрам у Мазыры. Напярэдадні [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайны]] ў Антонаве налічвалася 124 двары з 369 жыхарамі. 18 ліпеня 1942 году акупанты спалілі 123 двары<ref>Без срока давности. Беларусь: преступления нацистов и их пособников против мирного населения на оккупированной территории БССР в годы Великой Отечественной войны. Гомельская область. Сборник архивных документов и материалов / сост.: А. Р. Дюков, В. Д. Селеменев (рук.) [и др.]; редкол.: А. К. Демянюк [и др.]. — Минск: НАРБ; М.: Фонд «Историческая память», 2021. С. 431</ref>. На франтах загінулі 79 вяскоўцаў. З 8 студзеня 1954 году Антонаў — у Гомельскай вобласьці. Паводле перапісу 1959 года ў вёсцы налічвалася 934 жыхары; у складзе калгасу імя М. Ф. Фрунзэ з цэнтрам у вёсцы Грушаўка<ref name="fn1"/>. == Насельніцтва == === Дэмаграфія === * 1999 год — 218 чал. * 2004 год — 160 чал.<ref name="fn1"/> * 2010 год — 135 чал. === Інфраструктура === У Антонаве працуе клюб. == Забудова == Плян Антонава складаецца з паўвыгнутай, амаль шыротнай арыентацыі вуліцы, да цэнтру якой з поўначы далучаецца завулак. Забудова двухбаковая, драўляная, сядзібнага тыпу. == Турыстычная інфармацыя == === Страчаная спадчына === * Царква Сьвятога Міколы (XVIII ст.; [[Кіеўская, галіцкая і ўсяе Русі мітраполія (уніяцкая)|Сьвяты Пасад]]) == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} {{Навігацыйная група |назоў = Антоўнаў у сучасным [[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Беларусі|адміністрацыйна-тэрытарыяльным падзеле]] [[Беларусь|Беларусі]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Беларусь}}; |Вербавіцкі сельсавет |Нараўлянскі раён }} [[Катэгорыя:Вербавіцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Нараўлянскага раёну]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XVI стагодзьдзі]] ql8o8aafvhkr4d443cjipyr9ohe6ohg 2618221 2618219 2025-06-05T05:03:52Z Дамінік 64057 /* Вялікае Княства Літоўскае */ 2618221 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Антонаў}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Антонаў |Лацінка = Antonaŭ |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Антонава |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = 1527 год |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = Антонавічы |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Нараўлянскі раён|Нараўлянскі]] |Сельсавет = [[Вербавіцкі сельсавет|Вербавіцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 135 |Год падліку колькасьці = 2010 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 40 |Шырата сэкундаў = 0 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 23 |Даўгата сэкундаў = 10 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьверху |Водступ подпісу на мапе = 2.5 |Commons = |Сайт = }} '''Анто́наў'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}} С. 242.</ref> — [[вёска]] ў [[Беларусь|Беларусі]], на рацэ [[Славечна|Славечне]]. Уваходзіць у склад [[Вербавіцкі сельсавет|Вербавіцкага сельсавету]] [[Нараўлянскі раён|Нараўлянскага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Насельніцтва на 2010 год — 135 чалавек. Знаходзіцца за 15 км на паўднёвы захад ад [[Нароўля|Нароўлі]], за 20 км ад чыгуначнай станцыі [[Ельск]] (лінія [[Каленкавічы]] — [[Оўруч]]). Палявая дарога злучае вёску з шашой на [[Нароўля|Нароўлю]]. Антонаў — даўняе сяло і двор [[Мазырскі павет|гістарычнай Мазыршчыны]] на [[Палесьсе|Палесьсі]]. == Гісторыя == === Вялікае Княства Літоўскае === [[Файл:POL COA Chorągwie Kmitów II.svg|150пкс|значак|зьлева|Герб Харугва роду Кмітаў]] Згодна зь «Вялікім гістарычным атлясам Беларусі», упершыню Антонавічы згаданыя пад 1527 годам{{заўвага|Не пад 1595-м, як пісаў у 1997 г. М. Ф. Сьпірыдонаў (ён жа спачатку меркаваў, што Антонаў мог быць мястэчкам – «вер., м.»)<ref>Міхаіл Спірыдонаў. Беларусь на карце Вялікага Княства Літоўскага 1613 г. // З глыбі вякоў. Наш край: Гіст.-культуралаг. зб. Вып. 2. Навук. рэд. А. К. Краўцэвіч. Уклад. В. У. Шаблюк. – Мінск: Беларуская навука, 1997. С. 142, 146</ref>, а пазьней паўтарыў С. В. Марцэлеў<ref name="fn1">{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} С. 130</ref>}}<ref name="fn2">Вялікі гістарычны атлас Беларусі (далей: ВГАБ) ў 3-х тамах: Т. 1. — Мінск: Белкартаграфія, 2009. С. 193; 148 (мапа) 130</ref>. Наступны ўпамін пра патужнікаў з Антонавічаў [[Оўруч|Оўруцкай]] нядзелі{{Заўвага|Нядзелі альбо чэргі (у складзе кожнай некалькі паселішчаў), на якія падзялялася воласьць, як даводзілася несьці замкавую службу, выконваць работы на карысьць замку. Па нядзелях разьмяркоўваліся і плацёжныя павіннасьці<ref>Клепатский П. Г. Очерки по истории Киевской земли / П.Г. Клепатский – Т. 1: Литовский период. – Одесса, 1912. С. 185, 189 – 190</ref>.}} сустрэты ў апісаньні [[Чарнобыль]]скага замку 1552 году<ref>Архив Юго-Западной России (Архив ЮЗР). Ч. 7. Т. І. Акты о заселении Юго-Западной России. — Киев, 1886. С. 588</ref>. У люстрацыі Оўруцкага замку таго ж 1552 г. сказана, што з дзьвюх службаў{{заўвага|1 службу складалі 2 двары і болей.}} сяла Антонавічы выплачваліся 100 грошаў і мёду 3 {{падказка|кадзі|адзінка вымярэньня аб'ёму; у розных мясцовасьцях кадзь прыраўнівалася да 3-10 пудоў, 3-4 ушатаў, 2-4 мядніц і г. д. }}<ref>Архив ЮЗР. Ч. 4. Т. І. Акты о происхождении шляхетских родов в Юго-Западной России. — Киев, 1867. С. 49</ref>. 5 сакавіка 1553 году кароль і вялікі князь Жыгімонт Аўгуст падараваў Антонавічы на [[лен]]ных правах пану Сямёну Кміце<ref name="fn3">Sapiehowie: materjały historyczno-genealogiczne i majątkowe (далей: Sapiehowie). T. 1. — Petersburg, 1890. S. 194</ref>. У дакумэнце ад 23 сакавіка 1555 году сказана, што ў Антонавічах, якія месьціліся ў [[Кіеўскае ваяводзтва|Кіеўскім ваяводзтве]], было дзьве службы{{заўвага|Адзінкі абкладаньня павіннасьцямі. 1 службу складалі 2 двары і болей.}}<ref name="fn4">Źródła dziejowe. T. XX. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. IX. Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów-Bracław) / A. Jabłonowski. — Warszawa, 1894. Wykazy… S. 94 — 96</ref>. Недзе ў пачатку 1560 гадоў лен перайшоў да сына нябожчыка Сямёна пана Філона, пазьней вядомага як [[Кміта-Чарнабыльскі]]. [[Файл:Ліст Ф. Кміты сьвятару Антонаўскай царквы С. Пашкевічу. 1585 г.jpg|значак|зьлева|Ліст Ф. Кміты сьвятару С. Пашкевічу. 1585 г.]][[Файл:POL COA Lis.svg|150пкс|значак|Герб Ліс роду Сапегаў]][[Файл:Антонавічы ў канцы XVI ст. на мапе генмапе ВГАБ.jpg|значак|зьлева|Антонавічы ў канцы XVI ст. на Генэральнай мапе Вялікага гістарычнага атлясу Баларусі.]] Напярэдадні падпісаньня акту [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]], згодна з указам караля і вялікага князя [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонта Аўгуста]] ад 6 чэрвеня 1569 году, Кіеўскае ваяводзтва стала часткаю [[Карона Каралеўства Польскага|Кароны Польскай]]<ref>Volumina Legum. Tom II. — Petersburg: Nakładem i drukiem Józafata Ohryzki, 1859. S. 84 — 87; Падалінскі У. // Беларускі гістарычны агляд. — 2012. Т. 19. С. 329—337 (Рэцэнзія на кн.: Litwin H. Równi do równych: kijowska reprezentacja sejmowa 1569—1648. — Warszawa, 2009).</ref>. Антонаў у складзе [[Мазырскі павет|Мазырскага павету]], пад уплывам віленскага ваяводы, [[канцлер вялікі літоўскі|канцлера ВКЛ]] і мазырскага старосты [[Мікалай Радзівіл Руды|Мікалая Радзівіла Рудога]] ды падтрымаўшай яго павятовай шляхты, мусіў быць выведзены з Кіеўскага і далучаны да [[Менскае ваяводзтва|Менскага ваяводзтва]]. Але з адпаведных квітаў вынікае, што паборы 1576—1578 гадоў зь яго працягвалі аддаваць да скарбу Кіеўскага ваяводзтва<ref name="fn4"/>. 24 верасьня 1585 году смаленскі ваявода Філон Кміта выдаў ліст настаяцелю антонаўскай царквы Зьвеставаньня Найсьвяцейшай Багародзіцы Сэбасьцяну Пашкевічу на права штогадовага атрыманьня ад жыхароў Антонава, [[Смалегаў|Смалегавічаў]], [[Завайць|Завайці]] і [[Галоўчыцы (Гомельская вобласьць)|Галоўчыцаў]] па паўвядра жыта і па пяць вёдраў мёду прэснага з кожнага дыму. Але ў самыя ўгодзьдзі названых сёлаў сьвятар уступацца ня мусіў. У Антонаве на той час было 40 дымоў. Пазьней, 6 траўня 1587 году пан ваявода надаў дзяку тае царквы Аліферу Федаровічу замлю кунічную і агарод, што быў пры хаце, без усялякай павіннасьці зь іх, пастанавіўшы, каб поп антонаўскі саступаў яму штогод 5 вёдраў жыта і прэснага мёду паўвядра<ref>Аrchiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Archiwum Roskie. Dział III. Sygn. 1050. S. 1, 3</ref>. Філон Кміта спачыў 29 лістапада 1587 году. У 1596 годзе зяці нябожчыка Лукаш Сапега і Юры Горскі пакліканыя ў суд у справе незаконнага валоданьня Антонавам, бо сын Філона Лазар памёр беспатомным. Але яшчэ 6 красавіка 1595 году кароль [[Жыгімонт Ваза]] падараваў лен Антонавічы канцлеру [[Леў Сапега|Льву Сапегу]]<ref>Sumariusz Metryki Koronnej. Seria nowa. T. VIII. Księga wpisów podkanclerzego Jana Tarnowskiego MK 139 z Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie 1595 / opracował Krzysztof Chłapowski. — Warszawa: Bellerive-sur-Allier, 2016. № 187</ref>. Апошні ў 1598 годзе саступіў маёнтак разам з фальваркамі Смалегавічы і Завайць стрыечнаму брату каралеўскаму двараніну Лукашу Сапегу<ref name="fn3"/>, што кароль і зацьвердзіў. Надалей мясцовыя інстыгатары пана Лукаша не турбавалі. У 1602—1605 гадох падаткі зь ягоных добраў выплачваліся да Кіева<ref name="fn4"/>. [[Файл:Łukaš Sapieha. Лукаш Сапега (1709).jpg|значак|зьлева|Партрэт Лукаша Сапегі. 1709 г.]] У кнігах судовых [[Брацлаўскае ваяводзтва|Брацлаўскага ваяводзтва]] захаваліся кіеўскія дэкрэты ад 20 ліпеня 1604 году, калі пан Стэфан Лозка абвінаваціў панства Сапегаў, падданыя якіх антонаўскія напалі на яго слуг у пушчы, што за 2 мілі ад маёнтку паноў Служкаў Мухаедавічаў, ды тых апошніх паранілі і абрабавалі; 26 ліпеня 1604 году, паводле скаргі пана Яна Юндзіла на пана Лукаша Сапегу, людзі ягоныя антонаўскія і чарнобыльскія напалі на падданых вербкаўскіх, калі тыя аралі зямлю ў урочышчы Кланятычы, самых пабілі, забралі коней, валоў і інш.; упаўнаважаныя князя Януша Збараскага сьцьвярджалі, што людзі Сапегі забралі авечак, {{падказка|быдла|буйную рагатую жывёлу}} і іншае дабро ў яго [[Барбароў|бабіцкіх]] сялянаў. З свайго боку, Л. Сапега у лісьце да канцлера Льва Сапегі, датаваным 8-м сакавіка 1606 году, паведаміў, як 28 лютага, за некалькі дзён да яго прыезду, слуга пана ваяводы [[Брацлаў|брацлаўскага]] [[путны баярын]] Мазырскага павету Філон Міцкевіч зь нейкім Арлоўскім і {{падказка|ўраднікам|тут: маёнтку}} бабіцкім Цыпрыянам Лебядзеўскім, узяўшы з сабой каля 30 баяраў альбо казакоў, напалі на яго падданых антонаўскіх, калі тыя вярталіся з кірмашу, адныя зь мястэчка {{падказка|Норынску|на сёньня: сяло ў Оўруцкім раёне Жытомірскай вобласьці Украіны}}, іншыя — з [[Оўруч]]а. 6 чалавек люта зранілі, рукі і ногі паабцінаўшы, яшчэ двух {{падказка|з ручніц|з гладкаствольных стрэльбаў}} пастралялі, зь іх адзін, што даехаў да Антонава, 3 сакавіка памёр; усіх дашчэнту абрабавалі. Дадаў, што і дагэтуль «''адважныя рыцары''» жывуць у Бабічах і, далучыўшы да сябе сялян бабіцкіх, працягваюць пільнаваць на дарогах слуг і падданых Сапегі, каб гвалт учыніць, а праз тое і яго асобу зьневажыць<ref>Archiwum domu Sapiehów. T. I. Listy z lat 1575—1606. / Opracował dr. A. Prochaska. — Lwów,1892. S. 484—486</ref>. 21 жніўня 1609 году кіеўскі біскуп Крыштаф Казімерскі з усёй {{падказка|капітулай|тут: дарадчы орган пры біскупе}} падаў скаргу на Лукаша і Зофію Сапегаў за насланьне імі падданых з добраў сваіх Чарнобыльскіх і з Антонаўкі на маёнтак касьцёльны Бабічы, дзедзічна ад князёў Збараскіх запісаны, і адабраньне азёраў Тонкі, Лютэц, Старая Рэчка ў людзей бабіцкіх. 26 жніўня 1609 году Лукаш і Зофія Сапегі праз суд выдалі Мікалаю Харлінскаму і жонцы яго Гальшцы Андраважаўне квіт што да грашовай кампэнсацыі за рабункі іх падданых антонаўскіх, смалігаўскіх, нараўлянскіх, за напад на маёнтак Нароўлю. 12 чэрвеня 1618 году гандляр Давід Хаімавіч, пры асыстэнцыі князя [[Януш Астроскі|Януша Астроскага]], паклікаў да судовага разбору панства Лукаша і Зофію Кміцянку Сапегаў з прычыны гвалтоўнага забраньня тавараў, калі ён ехаў праз добры Антонаў. 9 ліпеня т. г. пан Каспар Пэплоўскі, у справе разьмежаваньня ''сваіх'' добраў [[Мухаеды|Мухаедавічы]] (!) і Антонава, заявіў пратэст панам Лукашу Сапегу, Аляксандру і іншым Служкам (уладальнікам вёскі Мухаедавічы) з прычыны заняцьця і прыўлашчваньня грунтоў Планінскіх, ''каля Мухаедавічаў leżących'' і аддадзеных яму {{падказка|ЯКМ|Яго Каралеўскай Міласьцю}} пажыцьцёва. А і надалей у 1621—1624 гадох Сапегі мелі судовыя разборы з Малушыцкімі, Трыпольскімі і інш.<ref>Źródła dziejowe. T. XXI. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. X. Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów — Bracław) / Opisane przez Aleksandra Jabłonowskiego. — Warszawa, 1894. S. 152, 164, 284, 309, 372, 461, 471, 611, 632, 648</ref>. [[Файл:Антонаў на мапе ВКЛ 1613 г.jpg|значак|зьлева|Павятовае места Мазыр, сёлы Антонаў і Бабічы (Babica) на мапе ВКЛ і сумежных рэгіёнаў 1613 г.]][[Файл:Antonaŭ. Антонаў (1613).jpg|значак|На пачатак XVII ст. Антонаў — сяло з панскай сядзібай альбо замкам{{заўвага|Менавіта так, замак, бо ў тагачаснай традыцыі неўмацаваная панская сядзіба — non-sens.}} (у легэндзе да мапы — pagus cum domo nobilis).]][[Файл:Бабіца, Астраглядавічы і Брагін на карце Алексіса Жубера Жаліё. Парыж, 1685 г.jpg|значак|зьлева|Антонаў нібыта ў Рэчыцкім павеце на мапе Алексіса Жубэра Жаліё. Парыж, 1685 г.]][[Файл: Апісаньне замку ў Антонаве 1628 (1629) г. (пачатак).png|значак|Апісаньне замку ў Антонаве 1628 (1629) г. (пачатак)]][[Файл:Апісаньне двара Антонаў і падданыя вёскі Антонаў.png|значак|зьлева|Апісаньне двара Антонаў і падданыя вёскі Антонаў.]] Маёнтак Антонаў прысутны на мапе [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] 1613 году і іншых, нярэдка вытворных ад яе, мапах XVII—XVIII стст. 30 сьнежня 1621 году, калі каронныя і вялікакняскія камісары працягвалі разьмяжоўваць Кіеўскае ваяводзтва Кароны з Мазырскім паветам ВКЛ, высьветлілася — і ў 1616—1618 гады падаткі з Антонава аддаваліся Кіеўскаму ваяводзтву, што мазырскія ўраднікі паны Будзіла і Лозка кваліфікавалі як рабаўніцтва, бо насуперак Оўруцкай павятовай рэвізіі, у якой Антонаў і Смалігавічы прызнаныя оўруцкімі, у каралеўскім прывілеі пану Лукашу Сапегу з жонкай названы лен нададзены, каб служба земская, вайсковая адпраўлялася да ВКЛ. Тады паны камісары левабярэжжа Славечны{{заўвага|Тут жа sioło i dwór Antonów.}} згодна засьведчылі прыналежным да Мазырскага павету, але супярэчлівыя дакумэнты, што да названых добраў, перадалі для разгляду на будучым сойме<ref name="fn4"/>. Лукаш Сапега, ня маючы нашчадкаў мужчынскага полу, перад сконам запісаў Антонаў і ўсе Чарнобыльскія добры на Льва Сапегу. Пан ваявода віленскі і [[гетман вялікі літоўскі]], у сваю чаргу, аддаў іх у трыманьне Паўлу, Яну і Андрэю, сынам Яна Пятра Сапегі, усьвяцкага старосты<ref>Генрік Літвін. З народу руського: Шляхта Київщини, Волині та Брацлавщини (1569—1648) / пер. з пол. Лесі Лисенко. — Київ: Дух і Літера, 2016. С. 373</ref>. У 1627 годзе Андрэй Сапега за 3 500 злотых саступіў «wieczystem prawem» ленныя добры Антонаў з аднайменнай вёскай, а таксама Дзямідавічамі, [[Карпавічы (Нараўлянскі раён)|Карпавічамі]], паловай Галоўчыцаў і іншымі ў Мазырскім павеце пану Юзафу Корсаку, старосьце дзісьненскаму<ref>Sapiehowie. T. 2. — Petersburg, 1891. S. 69</ref>. У інвэнтары 1628 (1629) г. прыведзена апісаньне Антонаўскага замку і ці не ўпершыню названыя па імёнах і прозьвішчах падданыя з вёскі Антонаў<ref>АGAD. ARos. Dz. III. Sygn. 1051. S. 33-36</ref>. [[Файл:POL COA Oskierka.svg|150пкс|значак|зьлева|Герб Мурдэліо зьменены роду Аскеркаў.]][[Файл:Пастанова канвакацыйнага сейму 1764 г.jpg|значак|Пастанова Генэральнай Канфэдэрацыі Кароны і ВКЛ на канвакацыі Варшаўскай 1764 г.<ref>Konfederacya Generalna omnium ordinum Regni et Magni Ducatus Lituaniae na Konwokacyi Głowney Warszawskiey uchwalona, dnia siodmego miesiąca maja, roku Pańskiego tysiącznego siedmsetnego szesćdziesiątego czwartego. (Konstytucye Wielkiego Xięstwa Litewskiego…)</ref>]][[Файл:Антонаў, Нароўля і навакольлі ў канцы XVIII ст. ВГАБ. Т. 2.jpg|значак|Антонаў, Нароўля і навакольлі ў канцы XVIII ст.<ref>ВГАБ. Т. 2. С.121</ref>]] Паводле нараўлянскага краязнаўца Васіля Чайкі, у фондах НГАБ у Менску захоўваецца дакумэнт, пазначаны 10-м лістапада 1682 году. У тэксьце яго вядзецца пра разьмежаваньне ўгодзьдзяў Антонава, Смалегавічаў (Смольговичей), Нароўлі, якія трымаў пан Дамінік Міхал Служка, староста рэчыцкі, з добрамі Вербкавічы і Канатоп, прыналежнымі Ксавэраўскаму{{заўвага|У газэтным матэрыяле памылкова запісана, нібы ў Кіеўскім. Ксавэраў – сяло ў Малынскім раёне Жытомірскай вобласьці Украіны. У 1768 г. калегіюм пераведзены да Оўруча<ref>Теодорович Н. И. Историко-статистическое описание церквей и приходов Волынской епархии / сост. Н. И. Теодорович. - Почаев, 1888. Т. 1. С. 329 </ref>.}} езуіцкаму калегіюму<ref>[https://web.archive.org/web/20221109230833/https://narovlya.by/novosti/obschestvo/338-let-so-dnya-pervogo-upominaniya-o-narovle/ Василий Чайка. 338 лет со дня первого упоминания о Наровле. // Прыпяцкая праўда. 10.11.2020]</ref>. На францускай мапе 1685 году Алексіса Жубэра Жаліё Антонаў пазначаны нібы ў [[Рэчыцкі павет|Рэчыцкім павеце]] (territoire de Rzeczica), хоць, як і належыць, — на правабярэжжы Прыпяці, каля Славечны, недалёка ад Мазыра<ref>ВГАБ у 4-х тамах: Т. 2. — Мінск: Белкартаграфія, 2013. С. 140</ref>. Канвакацыйны сойм 1764 году прызнаў ленны маёнтак Нароўля [[Рафал Алаіз Аскерка|Рафала Алаізія Аскеркі]], [[маршалак шляхты|маршалка]] Мазырскага павету, яго дзедзічным уладаньнем. Побач зь вёскамі [[Галоўчыцы (Гомельская вобласьць)|Галоўчыцы]], Карпавічы, [[Мухаеды]], Вуглы «y dalszemi wszystkiemi attynencyami» названы і Антонаў<ref>Volumina Legum. Tom VII. — Petersburg: Nakładem i drukiem Józafata Ohryzki, 1860. S. 87</ref>. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === [[Файл:Галоўчыцы, Дзямідавічы, Смалегавічы на схематычным пляне 1800 г.jpg|значак|зьлева|Антонаў, Галоўчыцы, Смалегавічы на схематычным пляне Рэчыцкага павету 1800 г.]] У выніку [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] (1793 год) Антонаў апынуўся ў межах [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], ад 3 траўня 1795 году ў адноўленым [[Мазырскі павет (Расейская імпэрыя)|Мазырскім]] павеце Менскага намесьніцтва, з 12 сьнежня 1796 [[Губэрня|губэрні]], з 29 жніўня 1797 году далучаны да [[Рэчыцкі павет|Рэчыцкага павету]] той самай [[Менская губэрня|Менскай губэрні]]. За ўдзел у вызвольным паўстаньні 1794 году маёнтак Нароўля быў сканфіскаваны ў Мікалая Аскеркі і перададзены былому паслу Расеі ў Рэчы Паспалітай Якаву Сіверсу. На 1795 год у Антонаве налічвалася 26 двароў з 140 жыхарамі, дзеяла драўляная царква Сьвятога Міколы. Побач існавала вёска Слабада Антонаўская, дзе было 5 двароў, 40 жыхароў<ref name="fn1"/>. На схематычным пляне Рэчыцкага павету 1800 году Антонаў — толькі сяло; фальварку (двара) няма{{заўвага|Але побач пазначаны [[Грушаўка (Нараўлянскі раён)|фальварак Грушаўка з аднайменнай слабадой]], якіх за паўстагодзьдзя раней не было.}}. Так і надалей. З 1825 году — уласнасьць Станіслава Горвата. На 1834 год тут было 16 двароў<ref name="fn1"/>. У «Списках населенных мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело]: 1857 г.» засьведчана, што 133 жыхары вёскі Антонаў абодвух полаў зьяўляліся прыхаджанамі Дзямідавіцкай Раства-Багародзіцкай царквы, а 14 вяскоўцаў былі вернымі парафіі Ўнебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі ў [[Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар цыстэрыянаў (Мазыр)| Кімбараўцы]]<ref>Расейскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 425адв., 715</ref>. У парэформавы пэрыяд вёска Антонаў адміністрацыйна належала да Нараўлянскай воласьці Рэчыцкага павету. Згодна са зьвесткамі на 1876 і 1879 гады, жыхары Антонава заставаліся ў прыходзе Дзямідавіцкай царквы<ref>Минские епархиальные ведомости. — Минск, 1876. № 10. С. 463; Описание церквей и приходов Минской епархии. VIII. Речицкий уезд. — Минск, 1879. С. 58</ref> Паводле перапісу 1897 году, у Антонаве было 73 двары, 439 жыхароў, існаваў хлебазапасны магазын<ref name="fn1"/>. На 1909 год у вёсцы налічвалася 87 двароў з 657 жыхарамі<ref>Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 4.</ref>. З 1917 году працавала народная вучэльня<ref name="fn1"/>. За часамі [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] ў лютым 1918 году Антонаў занялі войскі [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыі]]. 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісання [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), Нямеччына перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. === Найноўшы час === 25 сакавіка 1918 году згодна з [[Трэцяя Ўстаўная грамата|Трэцяй Устаўной граматай]] Антонаў абвяшчаўся часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Тэрыторыя Палесься ад [[Берасьце|Берасьця]] да [[Гомель|Гомля]] стала прадметам перамоваў БНР і УНР<ref>Лебедзева В. [https://web.archive.org/web/20081119070727/http://kamunikat.fontel.net/www/czasopisy/bzh/15/15art_lebiedzieva.htm Дыпламатычная місія БНР у перамовах з Украінай (1918 г.)] // Беларускі Гістарычны Зборнік — Białoruskie Zeszyty Historyczne. Nr. 15.</ref>. Тым часам Антонаў у складзе Нараўлянскай воласьці ўлучылі ў часова створаную 15 чэрвеня Палескую губэрню з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзеяла «варта [[Украінская дзяржава|Ўкраінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918—1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 — 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 — січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. — Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286—296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 85</ref>. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі Антонаў увайшоў у склад [[Беларуская ССР|Беларускай ССР]], аднак 16 студзеня Масква адабрала мястэчка разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад [[РСФСР]]. У 1924 годзе вёску вярнулі [[БССР]]. У 1931 годзе тут працавалі вадзяны млын і цагельня<ref name="fn1"/>. З 20 лютага 1938 году — у [[Палеская вобласьць|Палескай вобласьці]] з цэнтрам у Мазыры. Напярэдадні [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайны]] ў Антонаве налічвалася 124 двары з 369 жыхарамі. 18 ліпеня 1942 году акупанты спалілі 123 двары<ref>Без срока давности. Беларусь: преступления нацистов и их пособников против мирного населения на оккупированной территории БССР в годы Великой Отечественной войны. Гомельская область. Сборник архивных документов и материалов / сост.: А. Р. Дюков, В. Д. Селеменев (рук.) [и др.]; редкол.: А. К. Демянюк [и др.]. — Минск: НАРБ; М.: Фонд «Историческая память», 2021. С. 431</ref>. На франтах загінулі 79 вяскоўцаў. З 8 студзеня 1954 году Антонаў — у Гомельскай вобласьці. Паводле перапісу 1959 года ў вёсцы налічвалася 934 жыхары; у складзе калгасу імя М. Ф. Фрунзэ з цэнтрам у вёсцы Грушаўка<ref name="fn1"/>. == Насельніцтва == === Дэмаграфія === * 1999 год — 218 чал. * 2004 год — 160 чал.<ref name="fn1"/> * 2010 год — 135 чал. === Інфраструктура === У Антонаве працуе клюб. == Забудова == Плян Антонава складаецца з паўвыгнутай, амаль шыротнай арыентацыі вуліцы, да цэнтру якой з поўначы далучаецца завулак. Забудова двухбаковая, драўляная, сядзібнага тыпу. == Турыстычная інфармацыя == === Страчаная спадчына === * Царква Сьвятога Міколы (XVIII ст.; [[Кіеўская, галіцкая і ўсяе Русі мітраполія (уніяцкая)|Сьвяты Пасад]]) == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} {{Навігацыйная група |назоў = Антоўнаў у сучасным [[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Беларусі|адміністрацыйна-тэрытарыяльным падзеле]] [[Беларусь|Беларусі]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Беларусь}}; |Вербавіцкі сельсавет |Нараўлянскі раён }} [[Катэгорыя:Вербавіцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Нараўлянскага раёну]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XVI стагодзьдзі]] r9z0hdp4gmqoqhcc9xhxrida0c5soxl 2618222 2618221 2025-06-05T05:06:50Z Дамінік 64057 /* Вялікае Княства Літоўскае */ 2618222 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Антонаў}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Антонаў |Лацінка = Antonaŭ |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Антонава |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = 1527 год |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = Антонавічы |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Нараўлянскі раён|Нараўлянскі]] |Сельсавет = [[Вербавіцкі сельсавет|Вербавіцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 135 |Год падліку колькасьці = 2010 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 40 |Шырата сэкундаў = 0 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 23 |Даўгата сэкундаў = 10 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьверху |Водступ подпісу на мапе = 2.5 |Commons = |Сайт = }} '''Анто́наў'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}} С. 242.</ref> — [[вёска]] ў [[Беларусь|Беларусі]], на рацэ [[Славечна|Славечне]]. Уваходзіць у склад [[Вербавіцкі сельсавет|Вербавіцкага сельсавету]] [[Нараўлянскі раён|Нараўлянскага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Насельніцтва на 2010 год — 135 чалавек. Знаходзіцца за 15 км на паўднёвы захад ад [[Нароўля|Нароўлі]], за 20 км ад чыгуначнай станцыі [[Ельск]] (лінія [[Каленкавічы]] — [[Оўруч]]). Палявая дарога злучае вёску з шашой на [[Нароўля|Нароўлю]]. Антонаў — даўняе сяло і двор [[Мазырскі павет|гістарычнай Мазыршчыны]] на [[Палесьсе|Палесьсі]]. == Гісторыя == === Вялікае Княства Літоўскае === [[Файл:POL COA Chorągwie Kmitów II.svg|150пкс|значак|зьлева|Герб Харугва роду Кмітаў]] Згодна зь «Вялікім гістарычным атлясам Беларусі», упершыню Антонавічы згаданыя пад 1527 годам{{заўвага|Не пад 1595-м, як пісаў у 1997 г. М. Ф. Сьпірыдонаў (ён жа спачатку меркаваў, што Антонаў мог быць мястэчкам – «вер., м.»)<ref>Міхаіл Спірыдонаў. Беларусь на карце Вялікага Княства Літоўскага 1613 г. // З глыбі вякоў. Наш край: Гіст.-культуралаг. зб. Вып. 2. Навук. рэд. А. К. Краўцэвіч. Уклад. В. У. Шаблюк. – Мінск: Беларуская навука, 1997. С. 142, 146</ref>, а пазьней паўтарыў С. В. Марцэлеў<ref name="fn1">{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} С. 130</ref>}}<ref name="fn2">Вялікі гістарычны атлас Беларусі (далей: ВГАБ) ў 3-х тамах: Т. 1. — Мінск: Белкартаграфія, 2009. С. 193; 148 (мапа) 130</ref>. Наступны ўпамін пра патужнікаў з Антонавічаў [[Оўруч|Оўруцкай]] нядзелі{{Заўвага|Нядзелі альбо чэргі (у складзе кожнай некалькі паселішчаў), на якія падзялялася воласьць, як даводзілася несьці замкавую службу, выконваць работы на карысьць замку. Па нядзелях разьмяркоўваліся і плацёжныя павіннасьці<ref>Клепатский П. Г. Очерки по истории Киевской земли / П.Г. Клепатский – Т. 1: Литовский период. – Одесса, 1912. С. 185, 189 – 190</ref>.}} сустрэты ў апісаньні [[Чарнобыль]]скага замку 1552 году<ref>Архив Юго-Западной России (Архив ЮЗР). Ч. 7. Т. І. Акты о заселении Юго-Западной России. — Киев, 1886. С. 588</ref>. У люстрацыі Оўруцкага замку таго ж 1552 г. сказана, што з дзьвюх службаў{{заўвага|1 службу складалі 2 двары і болей.}} сяла Антонавічы выплачваліся 100 грошаў і мёду 3 {{падказка|кадзі|адзінка вымярэньня аб'ёму; у розных мясцовасьцях кадзь прыраўнівалася да 3-10 пудоў, 3-4 ушатаў, 2-4 мядніц і г. д. }}<ref>Архив ЮЗР. Ч. 4. Т. І. Акты о происхождении шляхетских родов в Юго-Западной России. — Киев, 1867. С. 49</ref>. 5 сакавіка 1553 году кароль і вялікі князь Жыгімонт Аўгуст падараваў Антонавічы на [[лен]]ных правах пану Сямёну Кміце<ref name="fn3">Sapiehowie: materjały historyczno-genealogiczne i majątkowe (далей: Sapiehowie). T. 1. — Petersburg, 1890. S. 194</ref>. У дакумэнце ад 23 сакавіка 1555 году сказана, што ў Антонавічах, якія месьціліся ў [[Кіеўскае ваяводзтва|Кіеўскім ваяводзтве]], было дзьве службы{{заўвага|Адзінкі абкладаньня павіннасьцямі. 1 службу складалі 2 двары і болей.}}<ref name="fn4">Źródła dziejowe. T. XX. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. IX. Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów-Bracław) / A. Jabłonowski. — Warszawa, 1894. Wykazy… S. 94 — 96</ref>. Недзе ў пачатку 1560 гадоў лен перайшоў да сына нябожчыка Сямёна пана Філона, пазьней вядомага як [[Кміта-Чарнабыльскі]]. [[Файл:Ліст Ф. Кміты сьвятару Антонаўскай царквы С. Пашкевічу. 1585 г.jpg|значак|зьлева|Ліст Ф. Кміты сьвятару С. Пашкевічу. 1585 г.]][[Файл:POL COA Lis.svg|150пкс|значак|Герб Ліс роду Сапегаў]][[Файл:Антонавічы ў канцы XVI ст. на мапе генмапе ВГАБ.jpg|значак|зьлева|Антонавічы ў канцы XVI ст. на Генэральнай мапе Вялікага гістарычнага атлясу Баларусі.]] Напярэдадні падпісаньня акту [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]], згодна з указам караля і вялікага князя [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонта Аўгуста]] ад 6 чэрвеня 1569 году, Кіеўскае ваяводзтва стала часткаю [[Карона Каралеўства Польскага|Кароны Польскай]]<ref>Volumina Legum. Tom II. — Petersburg: Nakładem i drukiem Józafata Ohryzki, 1859. S. 84 — 87; Падалінскі У. // Беларускі гістарычны агляд. — 2012. Т. 19. С. 329—337 (Рэцэнзія на кн.: Litwin H. Równi do równych: kijowska reprezentacja sejmowa 1569—1648. — Warszawa, 2009).</ref>. Антонаў у складзе [[Мазырскі павет|Мазырскага павету]], пад уплывам віленскага ваяводы, [[канцлер вялікі літоўскі|канцлера ВКЛ]] і мазырскага старосты [[Мікалай Радзівіл Руды|Мікалая Радзівіла Рудога]] ды падтрымаўшай яго павятовай шляхты, мусіў быць выведзены з Кіеўскага і далучаны да [[Менскае ваяводзтва|Менскага ваяводзтва]]. Але з адпаведных квітаў вынікае, што паборы 1576—1578 гадоў зь яго працягвалі аддаваць да скарбу Кіеўскага ваяводзтва<ref name="fn4"/>. 24 верасьня 1585 году смаленскі ваявода Філон Кміта выдаў ліст настаяцелю антонаўскай царквы Зьвеставаньня Найсьвяцейшай Багародзіцы Сэбасьцяну Пашкевічу на права штогадовага атрыманьня ад жыхароў Антонава, [[Смалегаў|Смалегавічаў]], [[Завайць|Завайці]] і [[Галоўчыцы (Гомельская вобласьць)|Галоўчыцаў]] па паўвядра жыта і па пяць вёдраў мёду прэснага з кожнага дыму. Але ў самыя ўгодзьдзі названых сёлаў сьвятар уступацца ня мусіў. У Антонаве на той час было 40 дымоў. Пазьней, 6 траўня 1587 году пан ваявода надаў дзяку тае царквы Аліферу Федаровічу замлю кунічную і агарод, што быў пры хаце, без усялякай павіннасьці зь іх, пастанавіўшы, каб поп антонаўскі саступаў яму штогод 5 вёдраў жыта і прэснага мёду паўвядра<ref>Аrchiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Archiwum Roskie. Dział III. Sygn. 1050. S. 1, 3</ref>. Філон Кміта спачыў 29 лістапада 1587 году. У 1596 годзе зяці нябожчыка Лукаш Сапега і Юры Горскі пакліканыя ў суд у справе незаконнага валоданьня Антонавам, бо сын Філона Лазар памёр беспатомным. Але яшчэ 6 красавіка 1595 году кароль [[Жыгімонт Ваза]] падараваў лен Антонавічы канцлеру [[Леў Сапега|Льву Сапегу]]<ref>Sumariusz Metryki Koronnej. Seria nowa. T. VIII. Księga wpisów podkanclerzego Jana Tarnowskiego MK 139 z Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie 1595 / opracował Krzysztof Chłapowski. — Warszawa: Bellerive-sur-Allier, 2016. № 187</ref>. Апошні ў 1598 годзе саступіў маёнтак разам з фальваркамі Смалегавічы і Завайць стрыечнаму брату каралеўскаму двараніну Лукашу Сапегу<ref name="fn3"/>, што кароль і зацьвердзіў. Надалей мясцовыя інстыгатары пана Лукаша не турбавалі. У 1602—1605 гадох падаткі зь ягоных добраў выплачваліся да Кіева<ref name="fn4"/>. [[Файл:Łukaš Sapieha. Лукаш Сапега (1709).jpg|значак|зьлева|Партрэт Лукаша Сапегі. 1709 г.]] У кнігах судовых [[Брацлаўскае ваяводзтва|Брацлаўскага ваяводзтва]] захаваліся кіеўскія дэкрэты ад 20 ліпеня 1604 году, калі пан Стэфан Лозка абвінаваціў панства Сапегаў, падданыя якіх антонаўскія напалі на яго слуг у пушчы, што за 2 мілі ад маёнтку паноў Служкаў Мухаедавічаў, ды тых апошніх паранілі і абрабавалі; 26 ліпеня 1604 году, паводле скаргі пана Яна Юндзіла на пана Лукаша Сапегу, людзі ягоныя антонаўскія і чарнобыльскія напалі на падданых вербкаўскіх, калі тыя аралі зямлю ў урочышчы Кланятычы, самых пабілі, забралі коней, валоў і інш.; упаўнаважаныя князя Януша Збараскага сьцьвярджалі, што людзі Сапегі забралі авечак, {{падказка|быдла|буйную рагатую жывёлу}} і іншае дабро ў яго [[Барбароў|бабіцкіх]] сялянаў. З свайго боку, Л. Сапега у лісьце да канцлера Льва Сапегі, датаваным 8-м сакавіка 1606 году, паведаміў, як 28 лютага, за некалькі дзён да яго прыезду, слуга пана ваяводы [[Брацлаў|брацлаўскага]] [[путны баярын]] Мазырскага павету Філон Міцкевіч зь нейкім Арлоўскім і {{падказка|ўраднікам|тут: маёнтку}} бабіцкім Цыпрыянам Лебядзеўскім, узяўшы з сабой каля 30 баяраў альбо казакоў, напалі на яго падданых антонаўскіх, калі тыя вярталіся з кірмашу, адныя зь мястэчка {{падказка|Норынску|на сёньня: сяло ў Оўруцкім раёне Жытомірскай вобласьці Украіны}}, іншыя — з [[Оўруч]]а. 6 чалавек люта зранілі, рукі і ногі паабцінаўшы, яшчэ двух {{падказка|з ручніц|з гладкаствольных стрэльбаў}} пастралялі, зь іх адзін, што даехаў да Антонава, 3 сакавіка памёр; усіх дашчэнту абрабавалі. Дадаў, што і дагэтуль «''адважныя рыцары''» жывуць у Бабічах і, далучыўшы да сябе сялян бабіцкіх, працягваюць пільнаваць на дарогах слуг і падданых Сапегі, каб гвалт учыніць, а праз тое і яго асобу зьневажыць<ref>Archiwum domu Sapiehów. T. I. Listy z lat 1575—1606. / Opracował dr. A. Prochaska. — Lwów,1892. S. 484—486</ref>. 21 жніўня 1609 году кіеўскі біскуп Крыштаф Казімерскі з усёй {{падказка|капітулай|тут: дарадчы орган пры біскупе}} падаў скаргу на Лукаша і Зофію Сапегаў за насланьне імі падданых з добраў сваіх Чарнобыльскіх і з Антонаўкі на маёнтак касьцёльны Бабічы, дзедзічна ад князёў Збараскіх запісаны, і адабраньне азёраў Тонкі, Лютэц, Старая Рэчка ў людзей бабіцкіх. 26 жніўня 1609 году Лукаш і Зофія Сапегі праз суд выдалі Мікалаю Харлінскаму і жонцы яго Гальшцы Андраважаўне квіт што да грашовай кампэнсацыі за рабункі іх падданых антонаўскіх, смалігаўскіх, нараўлянскіх, за напад на маёнтак Нароўлю. 12 чэрвеня 1618 году гандляр Давід Хаімавіч, пры асыстэнцыі князя [[Януш Астроскі|Януша Астроскага]], паклікаў да судовага разбору панства Лукаша і Зофію Кміцянку Сапегаў з прычыны гвалтоўнага забраньня тавараў, калі ён ехаў праз добры Антонаў. 9 ліпеня т. г. пан Каспар Пэплоўскі, у справе разьмежаваньня ''сваіх'' добраў [[Мухаеды|Мухаедавічы]] (!) і Антонава, заявіў пратэст панам Лукашу Сапегу, Аляксандру і іншым Служкам (уладальнікам вёскі Мухаедавічы) з прычыны заняцьця і прыўлашчваньня грунтоў Планінскіх, ''каля Мухаедавічаў leżących'' і аддадзеных яму {{падказка|ЯКМ|Яго Каралеўскай Міласьцю}} пажыцьцёва. А і надалей у 1621—1624 гадох Сапегі мелі судовыя разборы з Малушыцкімі, Трыпольскімі і інш.<ref>Źródła dziejowe. T. XXI. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. X. Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów — Bracław) / Opisane przez Aleksandra Jabłonowskiego. — Warszawa, 1894. S. 152, 164, 284, 309, 372, 461, 471, 611, 632, 648</ref>. [[Файл:Антонаў на мапе ВКЛ 1613 г.jpg|значак|зьлева|Павятовае места Мазыр, сёлы Антонаў і Бабічы (Babica) на мапе ВКЛ і сумежных рэгіёнаў 1613 г.]][[Файл:Antonaŭ. Антонаў (1613).jpg|значак|На пачатак XVII ст. Антонаў — сяло з панскай сядзібай альбо замкам{{заўвага|Менавіта так, замак, бо ў тагачаснай традыцыі неўмацаваная панская сядзіба — non-sens.}} (у легэндзе да мапы — pagus cum domo nobilis).]][[Файл:Апісаньне двара Антонаў і падданыя вёскі Антонаў.png|значак|зьлева|Апісаньне двара Антонаў і падданыя вёскі Антонаў.]][[Файл:Бабіца, Астраглядавічы і Брагін на карце Алексіса Жубера Жаліё. Парыж, 1685 г.jpg|значак|зьлева|Антонаў нібыта ў Рэчыцкім павеце на мапе Алексіса Жубэра Жаліё. Парыж, 1685 г.]] Маёнтак Антонаў прысутны на мапе [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] 1613 году і іншых, нярэдка вытворных ад яе, мапах XVII—XVIII стст. 30 сьнежня 1621 году, калі каронныя і вялікакняскія камісары працягвалі разьмяжоўваць Кіеўскае ваяводзтва Кароны з Мазырскім паветам ВКЛ, высьветлілася — і ў 1616—1618 гады падаткі з Антонава аддаваліся Кіеўскаму ваяводзтву, што мазырскія ўраднікі паны Будзіла і Лозка кваліфікавалі як рабаўніцтва, бо насуперак Оўруцкай павятовай рэвізіі, у якой Антонаў і Смалігавічы прызнаныя оўруцкімі, у каралеўскім прывілеі пану Лукашу Сапегу з жонкай названы лен нададзены, каб служба земская, вайсковая адпраўлялася да ВКЛ. Тады паны камісары левабярэжжа Славечны{{заўвага|Тут жа sioło i dwór Antonów.}} згодна засьведчылі прыналежным да Мазырскага павету, але супярэчлівыя дакумэнты, што да названых добраў, перадалі для разгляду на будучым сойме<ref name="fn4"/>. Лукаш Сапега, ня маючы нашчадкаў мужчынскага полу, перад сконам запісаў Антонаў і ўсе Чарнобыльскія добры на Льва Сапегу. Пан ваявода віленскі і [[гетман вялікі літоўскі]], у сваю чаргу, аддаў іх у трыманьне Паўлу, Яну і Андрэю, сынам Яна Пятра Сапегі, усьвяцкага старосты<ref>Генрік Літвін. З народу руського: Шляхта Київщини, Волині та Брацлавщини (1569—1648) / пер. з пол. Лесі Лисенко. — Київ: Дух і Літера, 2016. С. 373</ref>. У 1627 годзе Андрэй Сапега за 3 500 злотых саступіў «wieczystem prawem» ленныя добры Антонаў з аднайменнай вёскай, а таксама Дзямідавічамі, [[Карпавічы (Нараўлянскі раён)|Карпавічамі]], паловай Галоўчыцаў і іншымі ў Мазырскім павеце пану Юзафу Корсаку, старосьце дзісьненскаму<ref>Sapiehowie. T. 2. — Petersburg, 1891. S. 69</ref>. У інвэнтары 1628 (1629) г. прыведзена апісаньне Антонаўскага замку і ці не ўпершыню названыя па імёнах і прозьвішчах падданыя з вёскі Антонаў<ref>АGAD. ARos. Dz. III. Sygn. 1051. S. 33-36</ref>. [[Файл:POL COA Oskierka.svg|150пкс|значак|зьлева|Герб Мурдэліо зьменены роду Аскеркаў.]][[Файл:Пастанова канвакацыйнага сейму 1764 г.jpg|значак|Пастанова Генэральнай Канфэдэрацыі Кароны і ВКЛ на канвакацыі Варшаўскай 1764 г.<ref>Konfederacya Generalna omnium ordinum Regni et Magni Ducatus Lituaniae na Konwokacyi Głowney Warszawskiey uchwalona, dnia siodmego miesiąca maja, roku Pańskiego tysiącznego siedmsetnego szesćdziesiątego czwartego. (Konstytucye Wielkiego Xięstwa Litewskiego…)</ref>]][[Файл:Антонаў, Нароўля і навакольлі ў канцы XVIII ст. ВГАБ. Т. 2.jpg|значак|Антонаў, Нароўля і навакольлі ў канцы XVIII ст.<ref>ВГАБ. Т. 2. С.121</ref>]] Паводле нараўлянскага краязнаўца Васіля Чайкі, у фондах НГАБ у Менску захоўваецца дакумэнт, пазначаны 10-м лістапада 1682 году. У тэксьце яго вядзецца пра разьмежаваньне ўгодзьдзяў Антонава, Смалегавічаў (Смольговичей), Нароўлі, якія трымаў пан Дамінік Міхал Служка, староста рэчыцкі, з добрамі Вербкавічы і Канатоп, прыналежнымі Ксавэраўскаму{{заўвага|У газэтным матэрыяле памылкова запісана, нібы ў Кіеўскім. Ксавэраў – сяло ў Малынскім раёне Жытомірскай вобласьці Украіны. У 1768 г. калегіюм пераведзены да Оўруча<ref>Теодорович Н. И. Историко-статистическое описание церквей и приходов Волынской епархии / сост. Н. И. Теодорович. - Почаев, 1888. Т. 1. С. 329 </ref>.}} езуіцкаму калегіюму<ref>[https://web.archive.org/web/20221109230833/https://narovlya.by/novosti/obschestvo/338-let-so-dnya-pervogo-upominaniya-o-narovle/ Василий Чайка. 338 лет со дня первого упоминания о Наровле. // Прыпяцкая праўда. 10.11.2020]</ref>. На францускай мапе 1685 году Алексіса Жубэра Жаліё Антонаў пазначаны нібы ў [[Рэчыцкі павет|Рэчыцкім павеце]] (territoire de Rzeczica), хоць, як і належыць, — на правабярэжжы Прыпяці, каля Славечны, недалёка ад Мазыра<ref>ВГАБ у 4-х тамах: Т. 2. — Мінск: Белкартаграфія, 2013. С. 140</ref>. Канвакацыйны сойм 1764 году прызнаў ленны маёнтак Нароўля [[Рафал Алаіз Аскерка|Рафала Алаізія Аскеркі]], [[маршалак шляхты|маршалка]] Мазырскага павету, яго дзедзічным уладаньнем. Побач зь вёскамі [[Галоўчыцы (Гомельская вобласьць)|Галоўчыцы]], Карпавічы, [[Мухаеды]], Вуглы «y dalszemi wszystkiemi attynencyami» названы і Антонаў<ref>Volumina Legum. Tom VII. — Petersburg: Nakładem i drukiem Józafata Ohryzki, 1860. S. 87</ref>. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === [[Файл:Галоўчыцы, Дзямідавічы, Смалегавічы на схематычным пляне 1800 г.jpg|значак|зьлева|Антонаў, Галоўчыцы, Смалегавічы на схематычным пляне Рэчыцкага павету 1800 г.]] У выніку [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] (1793 год) Антонаў апынуўся ў межах [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], ад 3 траўня 1795 году ў адноўленым [[Мазырскі павет (Расейская імпэрыя)|Мазырскім]] павеце Менскага намесьніцтва, з 12 сьнежня 1796 [[Губэрня|губэрні]], з 29 жніўня 1797 году далучаны да [[Рэчыцкі павет|Рэчыцкага павету]] той самай [[Менская губэрня|Менскай губэрні]]. За ўдзел у вызвольным паўстаньні 1794 году маёнтак Нароўля быў сканфіскаваны ў Мікалая Аскеркі і перададзены былому паслу Расеі ў Рэчы Паспалітай Якаву Сіверсу. На 1795 год у Антонаве налічвалася 26 двароў з 140 жыхарамі, дзеяла драўляная царква Сьвятога Міколы. Побач існавала вёска Слабада Антонаўская, дзе было 5 двароў, 40 жыхароў<ref name="fn1"/>. На схематычным пляне Рэчыцкага павету 1800 году Антонаў — толькі сяло; фальварку (двара) няма{{заўвага|Але побач пазначаны [[Грушаўка (Нараўлянскі раён)|фальварак Грушаўка з аднайменнай слабадой]], якіх за паўстагодзьдзя раней не было.}}. Так і надалей. З 1825 году — уласнасьць Станіслава Горвата. На 1834 год тут было 16 двароў<ref name="fn1"/>. У «Списках населенных мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело]: 1857 г.» засьведчана, што 133 жыхары вёскі Антонаў абодвух полаў зьяўляліся прыхаджанамі Дзямідавіцкай Раства-Багародзіцкай царквы, а 14 вяскоўцаў былі вернымі парафіі Ўнебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі ў [[Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар цыстэрыянаў (Мазыр)| Кімбараўцы]]<ref>Расейскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 425адв., 715</ref>. У парэформавы пэрыяд вёска Антонаў адміністрацыйна належала да Нараўлянскай воласьці Рэчыцкага павету. Згодна са зьвесткамі на 1876 і 1879 гады, жыхары Антонава заставаліся ў прыходзе Дзямідавіцкай царквы<ref>Минские епархиальные ведомости. — Минск, 1876. № 10. С. 463; Описание церквей и приходов Минской епархии. VIII. Речицкий уезд. — Минск, 1879. С. 58</ref> Паводле перапісу 1897 году, у Антонаве было 73 двары, 439 жыхароў, існаваў хлебазапасны магазын<ref name="fn1"/>. На 1909 год у вёсцы налічвалася 87 двароў з 657 жыхарамі<ref>Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 4.</ref>. З 1917 году працавала народная вучэльня<ref name="fn1"/>. За часамі [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] ў лютым 1918 году Антонаў занялі войскі [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыі]]. 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісання [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), Нямеччына перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. === Найноўшы час === 25 сакавіка 1918 году згодна з [[Трэцяя Ўстаўная грамата|Трэцяй Устаўной граматай]] Антонаў абвяшчаўся часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Тэрыторыя Палесься ад [[Берасьце|Берасьця]] да [[Гомель|Гомля]] стала прадметам перамоваў БНР і УНР<ref>Лебедзева В. [https://web.archive.org/web/20081119070727/http://kamunikat.fontel.net/www/czasopisy/bzh/15/15art_lebiedzieva.htm Дыпламатычная місія БНР у перамовах з Украінай (1918 г.)] // Беларускі Гістарычны Зборнік — Białoruskie Zeszyty Historyczne. Nr. 15.</ref>. Тым часам Антонаў у складзе Нараўлянскай воласьці ўлучылі ў часова створаную 15 чэрвеня Палескую губэрню з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзеяла «варта [[Украінская дзяржава|Ўкраінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918—1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 — 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 — січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. — Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286—296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 85</ref>. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі Антонаў увайшоў у склад [[Беларуская ССР|Беларускай ССР]], аднак 16 студзеня Масква адабрала мястэчка разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад [[РСФСР]]. У 1924 годзе вёску вярнулі [[БССР]]. У 1931 годзе тут працавалі вадзяны млын і цагельня<ref name="fn1"/>. З 20 лютага 1938 году — у [[Палеская вобласьць|Палескай вобласьці]] з цэнтрам у Мазыры. Напярэдадні [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайны]] ў Антонаве налічвалася 124 двары з 369 жыхарамі. 18 ліпеня 1942 году акупанты спалілі 123 двары<ref>Без срока давности. Беларусь: преступления нацистов и их пособников против мирного населения на оккупированной территории БССР в годы Великой Отечественной войны. Гомельская область. Сборник архивных документов и материалов / сост.: А. Р. Дюков, В. Д. Селеменев (рук.) [и др.]; редкол.: А. К. Демянюк [и др.]. — Минск: НАРБ; М.: Фонд «Историческая память», 2021. С. 431</ref>. На франтах загінулі 79 вяскоўцаў. З 8 студзеня 1954 году Антонаў — у Гомельскай вобласьці. Паводле перапісу 1959 года ў вёсцы налічвалася 934 жыхары; у складзе калгасу імя М. Ф. Фрунзэ з цэнтрам у вёсцы Грушаўка<ref name="fn1"/>. == Насельніцтва == === Дэмаграфія === * 1999 год — 218 чал. * 2004 год — 160 чал.<ref name="fn1"/> * 2010 год — 135 чал. === Інфраструктура === У Антонаве працуе клюб. == Забудова == Плян Антонава складаецца з паўвыгнутай, амаль шыротнай арыентацыі вуліцы, да цэнтру якой з поўначы далучаецца завулак. Забудова двухбаковая, драўляная, сядзібнага тыпу. == Турыстычная інфармацыя == === Страчаная спадчына === * Царква Сьвятога Міколы (XVIII ст.; [[Кіеўская, галіцкая і ўсяе Русі мітраполія (уніяцкая)|Сьвяты Пасад]]) == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} {{Навігацыйная група |назоў = Антоўнаў у сучасным [[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Беларусі|адміністрацыйна-тэрытарыяльным падзеле]] [[Беларусь|Беларусі]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Беларусь}}; |Вербавіцкі сельсавет |Нараўлянскі раён }} [[Катэгорыя:Вербавіцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Нараўлянскага раёну]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XVI стагодзьдзі]] la6xdp020xymzpcdi9s43r35maffe2q 2618223 2618222 2025-06-05T05:08:34Z Дамінік 64057 /* Вялікае Княства Літоўскае */ 2618223 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Антонаў}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Антонаў |Лацінка = Antonaŭ |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Антонава |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = 1527 год |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = Антонавічы |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Нараўлянскі раён|Нараўлянскі]] |Сельсавет = [[Вербавіцкі сельсавет|Вербавіцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 135 |Год падліку колькасьці = 2010 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 40 |Шырата сэкундаў = 0 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 23 |Даўгата сэкундаў = 10 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьверху |Водступ подпісу на мапе = 2.5 |Commons = |Сайт = }} '''Анто́наў'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}} С. 242.</ref> — [[вёска]] ў [[Беларусь|Беларусі]], на рацэ [[Славечна|Славечне]]. Уваходзіць у склад [[Вербавіцкі сельсавет|Вербавіцкага сельсавету]] [[Нараўлянскі раён|Нараўлянскага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Насельніцтва на 2010 год — 135 чалавек. Знаходзіцца за 15 км на паўднёвы захад ад [[Нароўля|Нароўлі]], за 20 км ад чыгуначнай станцыі [[Ельск]] (лінія [[Каленкавічы]] — [[Оўруч]]). Палявая дарога злучае вёску з шашой на [[Нароўля|Нароўлю]]. Антонаў — даўняе сяло і двор [[Мазырскі павет|гістарычнай Мазыршчыны]] на [[Палесьсе|Палесьсі]]. == Гісторыя == === Вялікае Княства Літоўскае === [[Файл:POL COA Chorągwie Kmitów II.svg|150пкс|значак|зьлева|Герб Харугва роду Кмітаў]] Згодна зь «Вялікім гістарычным атлясам Беларусі», упершыню Антонавічы згаданыя пад 1527 годам{{заўвага|Не пад 1595-м, як пісаў у 1997 г. М. Ф. Сьпірыдонаў (ён жа спачатку меркаваў, што Антонаў мог быць мястэчкам – «вер., м.»)<ref>Міхаіл Спірыдонаў. Беларусь на карце Вялікага Княства Літоўскага 1613 г. // З глыбі вякоў. Наш край: Гіст.-культуралаг. зб. Вып. 2. Навук. рэд. А. К. Краўцэвіч. Уклад. В. У. Шаблюк. – Мінск: Беларуская навука, 1997. С. 142, 146</ref>, а пазьней паўтарыў С. В. Марцэлеў<ref name="fn1">{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} С. 130</ref>}}<ref name="fn2">Вялікі гістарычны атлас Беларусі (далей: ВГАБ) ў 3-х тамах: Т. 1. — Мінск: Белкартаграфія, 2009. С. 193; 148 (мапа) 130</ref>. Наступны ўпамін пра патужнікаў з Антонавічаў [[Оўруч|Оўруцкай]] нядзелі{{Заўвага|Нядзелі альбо чэргі (у складзе кожнай некалькі паселішчаў), на якія падзялялася воласьць, як даводзілася несьці замкавую службу, выконваць работы на карысьць замку. Па нядзелях разьмяркоўваліся і плацёжныя павіннасьці<ref>Клепатский П. Г. Очерки по истории Киевской земли / П.Г. Клепатский – Т. 1: Литовский период. – Одесса, 1912. С. 185, 189 – 190</ref>.}} сустрэты ў апісаньні [[Чарнобыль]]скага замку 1552 году<ref>Архив Юго-Западной России (Архив ЮЗР). Ч. 7. Т. І. Акты о заселении Юго-Западной России. — Киев, 1886. С. 588</ref>. У люстрацыі Оўруцкага замку таго ж 1552 г. сказана, што з дзьвюх службаў{{заўвага|1 службу складалі 2 двары і болей.}} сяла Антонавічы выплачваліся 100 грошаў і мёду 3 {{падказка|кадзі|адзінка вымярэньня аб'ёму; у розных мясцовасьцях кадзь прыраўнівалася да 3-10 пудоў, 3-4 ушатаў, 2-4 мядніц і г. д. }}<ref>Архив ЮЗР. Ч. 4. Т. І. Акты о происхождении шляхетских родов в Юго-Западной России. — Киев, 1867. С. 49</ref>. 5 сакавіка 1553 году кароль і вялікі князь Жыгімонт Аўгуст падараваў Антонавічы на [[лен]]ных правах пану Сямёну Кміце<ref name="fn3">Sapiehowie: materjały historyczno-genealogiczne i majątkowe (далей: Sapiehowie). T. 1. — Petersburg, 1890. S. 194</ref>. У дакумэнце ад 23 сакавіка 1555 году сказана, што ў Антонавічах, якія месьціліся ў [[Кіеўскае ваяводзтва|Кіеўскім ваяводзтве]], было дзьве службы{{заўвага|Адзінкі абкладаньня павіннасьцямі. 1 службу складалі 2 двары і болей.}}<ref name="fn4">Źródła dziejowe. T. XX. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. IX. Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów-Bracław) / A. Jabłonowski. — Warszawa, 1894. Wykazy… S. 94 — 96</ref>. Недзе ў пачатку 1560 гадоў лен перайшоў да сына нябожчыка Сямёна пана Філона, пазьней вядомага як [[Кміта-Чарнабыльскі]]. [[Файл:Ліст Ф. Кміты сьвятару Антонаўскай царквы С. Пашкевічу. 1585 г.jpg|значак|зьлева|Ліст Ф. Кміты сьвятару С. Пашкевічу. 1585 г.]][[Файл:POL COA Lis.svg|150пкс|значак|Герб Ліс роду Сапегаў]][[Файл:Антонавічы ў канцы XVI ст. на мапе генмапе ВГАБ.jpg|значак|зьлева|Антонавічы ў канцы XVI ст. на Генэральнай мапе Вялікага гістарычнага атлясу Баларусі.]] Напярэдадні падпісаньня акту [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]], згодна з указам караля і вялікага князя [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонта Аўгуста]] ад 6 чэрвеня 1569 году, Кіеўскае ваяводзтва стала часткаю [[Карона Каралеўства Польскага|Кароны Польскай]]<ref>Volumina Legum. Tom II. — Petersburg: Nakładem i drukiem Józafata Ohryzki, 1859. S. 84 — 87; Падалінскі У. // Беларускі гістарычны агляд. — 2012. Т. 19. С. 329—337 (Рэцэнзія на кн.: Litwin H. Równi do równych: kijowska reprezentacja sejmowa 1569—1648. — Warszawa, 2009).</ref>. Антонаў у складзе [[Мазырскі павет|Мазырскага павету]], пад уплывам віленскага ваяводы, [[канцлер вялікі літоўскі|канцлера ВКЛ]] і мазырскага старосты [[Мікалай Радзівіл Руды|Мікалая Радзівіла Рудога]] ды падтрымаўшай яго павятовай шляхты, мусіў быць выведзены з Кіеўскага і далучаны да [[Менскае ваяводзтва|Менскага ваяводзтва]]. Але з адпаведных квітаў вынікае, што паборы 1576—1578 гадоў зь яго працягвалі аддаваць да скарбу Кіеўскага ваяводзтва<ref name="fn4"/>. 24 верасьня 1585 году смаленскі ваявода Філон Кміта выдаў ліст настаяцелю антонаўскай царквы Зьвеставаньня Найсьвяцейшай Багародзіцы Сэбасьцяну Пашкевічу на права штогадовага атрыманьня ад жыхароў Антонава, [[Смалегаў|Смалегавічаў]], [[Завайць|Завайці]] і [[Галоўчыцы (Гомельская вобласьць)|Галоўчыцаў]] па паўвядра жыта і па пяць вёдраў мёду прэснага з кожнага дыму. Але ў самыя ўгодзьдзі названых сёлаў сьвятар уступацца ня мусіў. У Антонаве на той час было 40 дымоў. Пазьней, 6 траўня 1587 году пан ваявода надаў дзяку тае царквы Аліферу Федаровічу замлю кунічную і агарод, што быў пры хаце, без усялякай павіннасьці зь іх, пастанавіўшы, каб поп антонаўскі саступаў яму штогод 5 вёдраў жыта і прэснага мёду паўвядра<ref>Аrchiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Archiwum Roskie. Dział III. Sygn. 1050. S. 1, 3</ref>. Філон Кміта спачыў 29 лістапада 1587 году. У 1596 годзе зяці нябожчыка Лукаш Сапега і Юры Горскі пакліканыя ў суд у справе незаконнага валоданьня Антонавам, бо сын Філона Лазар памёр беспатомным. Але яшчэ 6 красавіка 1595 году кароль [[Жыгімонт Ваза]] падараваў лен Антонавічы канцлеру [[Леў Сапега|Льву Сапегу]]<ref>Sumariusz Metryki Koronnej. Seria nowa. T. VIII. Księga wpisów podkanclerzego Jana Tarnowskiego MK 139 z Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie 1595 / opracował Krzysztof Chłapowski. — Warszawa: Bellerive-sur-Allier, 2016. № 187</ref>. Апошні ў 1598 годзе саступіў маёнтак разам з фальваркамі Смалегавічы і Завайць стрыечнаму брату каралеўскаму двараніну Лукашу Сапегу<ref name="fn3"/>, што кароль і зацьвердзіў. Надалей мясцовыя інстыгатары пана Лукаша не турбавалі. У 1602—1605 гадох падаткі зь ягоных добраў выплачваліся да Кіева<ref name="fn4"/>. [[Файл:Łukaš Sapieha. Лукаш Сапега (1709).jpg|значак|зьлева|Партрэт Лукаша Сапегі. 1709 г.]] У кнігах судовых [[Брацлаўскае ваяводзтва|Брацлаўскага ваяводзтва]] захаваліся кіеўскія дэкрэты ад 20 ліпеня 1604 году, калі пан Стэфан Лозка абвінаваціў панства Сапегаў, падданыя якіх антонаўскія напалі на яго слуг у пушчы, што за 2 мілі ад маёнтку паноў Служкаў Мухаедавічаў, ды тых апошніх паранілі і абрабавалі; 26 ліпеня 1604 году, паводле скаргі пана Яна Юндзіла на пана Лукаша Сапегу, людзі ягоныя антонаўскія і чарнобыльскія напалі на падданых вербкаўскіх, калі тыя аралі зямлю ў урочышчы Кланятычы, самых пабілі, забралі коней, валоў і інш.; упаўнаважаныя князя Януша Збараскага сьцьвярджалі, што людзі Сапегі забралі авечак, {{падказка|быдла|буйную рагатую жывёлу}} і іншае дабро ў яго [[Барбароў|бабіцкіх]] сялянаў. З свайго боку, Л. Сапега у лісьце да канцлера Льва Сапегі, датаваным 8-м сакавіка 1606 году, паведаміў, як 28 лютага, за некалькі дзён да яго прыезду, слуга пана ваяводы [[Брацлаў|брацлаўскага]] [[путны баярын]] Мазырскага павету Філон Міцкевіч зь нейкім Арлоўскім і {{падказка|ўраднікам|тут: маёнтку}} бабіцкім Цыпрыянам Лебядзеўскім, узяўшы з сабой каля 30 баяраў альбо казакоў, напалі на яго падданых антонаўскіх, калі тыя вярталіся з кірмашу, адныя зь мястэчка {{падказка|Норынску|на сёньня: сяло ў Оўруцкім раёне Жытомірскай вобласьці Украіны}}, іншыя — з [[Оўруч]]а. 6 чалавек люта зранілі, рукі і ногі паабцінаўшы, яшчэ двух {{падказка|з ручніц|з гладкаствольных стрэльбаў}} пастралялі, зь іх адзін, што даехаў да Антонава, 3 сакавіка памёр; усіх дашчэнту абрабавалі. Дадаў, што і дагэтуль «''адважныя рыцары''» жывуць у Бабічах і, далучыўшы да сябе сялян бабіцкіх, працягваюць пільнаваць на дарогах слуг і падданых Сапегі, каб гвалт учыніць, а праз тое і яго асобу зьневажыць<ref>Archiwum domu Sapiehów. T. I. Listy z lat 1575—1606. / Opracował dr. A. Prochaska. — Lwów,1892. S. 484—486</ref>. 21 жніўня 1609 году кіеўскі біскуп Крыштаф Казімерскі з усёй {{падказка|капітулай|тут: дарадчы орган пры біскупе}} падаў скаргу на Лукаша і Зофію Сапегаў за насланьне імі падданых з добраў сваіх Чарнобыльскіх і з Антонаўкі на маёнтак касьцёльны Бабічы, дзедзічна ад князёў Збараскіх запісаны, і адабраньне азёраў Тонкі, Лютэц, Старая Рэчка ў людзей бабіцкіх. 26 жніўня 1609 году Лукаш і Зофія Сапегі праз суд выдалі Мікалаю Харлінскаму і жонцы яго Гальшцы Андраважаўне квіт што да грашовай кампэнсацыі за рабункі іх падданых антонаўскіх, смалігаўскіх, нараўлянскіх, за напад на маёнтак Нароўлю. 12 чэрвеня 1618 году гандляр Давід Хаімавіч, пры асыстэнцыі князя [[Януш Астроскі|Януша Астроскага]], паклікаў да судовага разбору панства Лукаша і Зофію Кміцянку Сапегаў з прычыны гвалтоўнага забраньня тавараў, калі ён ехаў праз добры Антонаў. 9 ліпеня т. г. пан Каспар Пэплоўскі, у справе разьмежаваньня ''сваіх'' добраў [[Мухаеды|Мухаедавічы]] (!) і Антонава, заявіў пратэст панам Лукашу Сапегу, Аляксандру і іншым Служкам (уладальнікам вёскі Мухаедавічы) з прычыны заняцьця і прыўлашчваньня грунтоў Планінскіх, ''каля Мухаедавічаў leżących'' і аддадзеных яму {{падказка|ЯКМ|Яго Каралеўскай Міласьцю}} пажыцьцёва. А і надалей у 1621—1624 гадох Сапегі мелі судовыя разборы з Малушыцкімі, Трыпольскімі і інш.<ref>Źródła dziejowe. T. XXI. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. X. Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów — Bracław) / Opisane przez Aleksandra Jabłonowskiego. — Warszawa, 1894. S. 152, 164, 284, 309, 372, 461, 471, 611, 632, 648</ref>. [[Файл:Антонаў на мапе ВКЛ 1613 г.jpg|значак|зьлева|Павятовае места Мазыр, сёлы Антонаў і Бабічы (Babica) на мапе ВКЛ і сумежных рэгіёнаў 1613 г.]][[Файл:Antonaŭ. Антонаў (1613).jpg|значак|На пачатак XVII ст. Антонаў — сяло з панскай сядзібай альбо замкам{{заўвага|Менавіта так, замак, бо ў тагачаснай традыцыі неўмацаваная панская сядзіба — non-sens.}} (у легэндзе да мапы — pagus cum domo nobilis).]][[Файл:Апісаньне двара Антонаў (працяг) і падданыя вёскі Антонаў.png|значак|Апісаньне двара Антонаў і падданыя вёскі Антонаў.]][[Файл:Бабіца, Астраглядавічы і Брагін на карце Алексіса Жубера Жаліё. Парыж, 1685 г.jpg|значак|зьлева|Антонаў нібыта ў Рэчыцкім павеце на мапе Алексіса Жубэра Жаліё. Парыж, 1685 г.]] Маёнтак Антонаў прысутны на мапе [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] 1613 году і іншых, нярэдка вытворных ад яе, мапах XVII—XVIII стст. 30 сьнежня 1621 году, калі каронныя і вялікакняскія камісары працягвалі разьмяжоўваць Кіеўскае ваяводзтва Кароны з Мазырскім паветам ВКЛ, высьветлілася — і ў 1616—1618 гады падаткі з Антонава аддаваліся Кіеўскаму ваяводзтву, што мазырскія ўраднікі паны Будзіла і Лозка кваліфікавалі як рабаўніцтва, бо насуперак Оўруцкай павятовай рэвізіі, у якой Антонаў і Смалігавічы прызнаныя оўруцкімі, у каралеўскім прывілеі пану Лукашу Сапегу з жонкай названы лен нададзены, каб служба земская, вайсковая адпраўлялася да ВКЛ. Тады паны камісары левабярэжжа Славечны{{заўвага|Тут жа sioło i dwór Antonów.}} згодна засьведчылі прыналежным да Мазырскага павету, але супярэчлівыя дакумэнты, што да названых добраў, перадалі для разгляду на будучым сойме<ref name="fn4"/>. Лукаш Сапега, ня маючы нашчадкаў мужчынскага полу, перад сконам запісаў Антонаў і ўсе Чарнобыльскія добры на Льва Сапегу. Пан ваявода віленскі і [[гетман вялікі літоўскі]], у сваю чаргу, аддаў іх у трыманьне Паўлу, Яну і Андрэю, сынам Яна Пятра Сапегі, усьвяцкага старосты<ref>Генрік Літвін. З народу руського: Шляхта Київщини, Волині та Брацлавщини (1569—1648) / пер. з пол. Лесі Лисенко. — Київ: Дух і Літера, 2016. С. 373</ref>. У 1627 годзе Андрэй Сапега за 3 500 злотых саступіў «wieczystem prawem» ленныя добры Антонаў з аднайменнай вёскай, а таксама Дзямідавічамі, [[Карпавічы (Нараўлянскі раён)|Карпавічамі]], паловай Галоўчыцаў і іншымі ў Мазырскім павеце пану Юзафу Корсаку, старосьце дзісьненскаму<ref>Sapiehowie. T. 2. — Petersburg, 1891. S. 69</ref>. У інвэнтары 1628 (1629) г. прыведзена апісаньне Антонаўскага замку і ці не ўпершыню названыя па імёнах і прозьвішчах падданыя з вёскі Антонаў<ref>АGAD. ARos. Dz. III. Sygn. 1051. S. 33-36</ref>. [[Файл:POL COA Oskierka.svg|150пкс|значак|зьлева|Герб Мурдэліо зьменены роду Аскеркаў.]][[Файл:Пастанова канвакацыйнага сейму 1764 г.jpg|значак|Пастанова Генэральнай Канфэдэрацыі Кароны і ВКЛ на канвакацыі Варшаўскай 1764 г.<ref>Konfederacya Generalna omnium ordinum Regni et Magni Ducatus Lituaniae na Konwokacyi Głowney Warszawskiey uchwalona, dnia siodmego miesiąca maja, roku Pańskiego tysiącznego siedmsetnego szesćdziesiątego czwartego. (Konstytucye Wielkiego Xięstwa Litewskiego…)</ref>]][[Файл:Антонаў, Нароўля і навакольлі ў канцы XVIII ст. ВГАБ. Т. 2.jpg|значак|Антонаў, Нароўля і навакольлі ў канцы XVIII ст.<ref>ВГАБ. Т. 2. С.121</ref>]] Паводле нараўлянскага краязнаўца Васіля Чайкі, у фондах НГАБ у Менску захоўваецца дакумэнт, пазначаны 10-м лістапада 1682 году. У тэксьце яго вядзецца пра разьмежаваньне ўгодзьдзяў Антонава, Смалегавічаў (Смольговичей), Нароўлі, якія трымаў пан Дамінік Міхал Служка, староста рэчыцкі, з добрамі Вербкавічы і Канатоп, прыналежнымі Ксавэраўскаму{{заўвага|У газэтным матэрыяле памылкова запісана, нібы ў Кіеўскім. Ксавэраў – сяло ў Малынскім раёне Жытомірскай вобласьці Украіны. У 1768 г. калегіюм пераведзены да Оўруча<ref>Теодорович Н. И. Историко-статистическое описание церквей и приходов Волынской епархии / сост. Н. И. Теодорович. - Почаев, 1888. Т. 1. С. 329 </ref>.}} езуіцкаму калегіюму<ref>[https://web.archive.org/web/20221109230833/https://narovlya.by/novosti/obschestvo/338-let-so-dnya-pervogo-upominaniya-o-narovle/ Василий Чайка. 338 лет со дня первого упоминания о Наровле. // Прыпяцкая праўда. 10.11.2020]</ref>. На францускай мапе 1685 году Алексіса Жубэра Жаліё Антонаў пазначаны нібы ў [[Рэчыцкі павет|Рэчыцкім павеце]] (territoire de Rzeczica), хоць, як і належыць, — на правабярэжжы Прыпяці, каля Славечны, недалёка ад Мазыра<ref>ВГАБ у 4-х тамах: Т. 2. — Мінск: Белкартаграфія, 2013. С. 140</ref>. Канвакацыйны сойм 1764 году прызнаў ленны маёнтак Нароўля [[Рафал Алаіз Аскерка|Рафала Алаізія Аскеркі]], [[маршалак шляхты|маршалка]] Мазырскага павету, яго дзедзічным уладаньнем. Побач зь вёскамі [[Галоўчыцы (Гомельская вобласьць)|Галоўчыцы]], Карпавічы, [[Мухаеды]], Вуглы «y dalszemi wszystkiemi attynencyami» названы і Антонаў<ref>Volumina Legum. Tom VII. — Petersburg: Nakładem i drukiem Józafata Ohryzki, 1860. S. 87</ref>. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === [[Файл:Галоўчыцы, Дзямідавічы, Смалегавічы на схематычным пляне 1800 г.jpg|значак|зьлева|Антонаў, Галоўчыцы, Смалегавічы на схематычным пляне Рэчыцкага павету 1800 г.]] У выніку [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] (1793 год) Антонаў апынуўся ў межах [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], ад 3 траўня 1795 году ў адноўленым [[Мазырскі павет (Расейская імпэрыя)|Мазырскім]] павеце Менскага намесьніцтва, з 12 сьнежня 1796 [[Губэрня|губэрні]], з 29 жніўня 1797 году далучаны да [[Рэчыцкі павет|Рэчыцкага павету]] той самай [[Менская губэрня|Менскай губэрні]]. За ўдзел у вызвольным паўстаньні 1794 году маёнтак Нароўля быў сканфіскаваны ў Мікалая Аскеркі і перададзены былому паслу Расеі ў Рэчы Паспалітай Якаву Сіверсу. На 1795 год у Антонаве налічвалася 26 двароў з 140 жыхарамі, дзеяла драўляная царква Сьвятога Міколы. Побач існавала вёска Слабада Антонаўская, дзе было 5 двароў, 40 жыхароў<ref name="fn1"/>. На схематычным пляне Рэчыцкага павету 1800 году Антонаў — толькі сяло; фальварку (двара) няма{{заўвага|Але побач пазначаны [[Грушаўка (Нараўлянскі раён)|фальварак Грушаўка з аднайменнай слабадой]], якіх за паўстагодзьдзя раней не было.}}. Так і надалей. З 1825 году — уласнасьць Станіслава Горвата. На 1834 год тут было 16 двароў<ref name="fn1"/>. У «Списках населенных мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело]: 1857 г.» засьведчана, што 133 жыхары вёскі Антонаў абодвух полаў зьяўляліся прыхаджанамі Дзямідавіцкай Раства-Багародзіцкай царквы, а 14 вяскоўцаў былі вернымі парафіі Ўнебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі ў [[Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар цыстэрыянаў (Мазыр)| Кімбараўцы]]<ref>Расейскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 425адв., 715</ref>. У парэформавы пэрыяд вёска Антонаў адміністрацыйна належала да Нараўлянскай воласьці Рэчыцкага павету. Згодна са зьвесткамі на 1876 і 1879 гады, жыхары Антонава заставаліся ў прыходзе Дзямідавіцкай царквы<ref>Минские епархиальные ведомости. — Минск, 1876. № 10. С. 463; Описание церквей и приходов Минской епархии. VIII. Речицкий уезд. — Минск, 1879. С. 58</ref> Паводле перапісу 1897 году, у Антонаве было 73 двары, 439 жыхароў, існаваў хлебазапасны магазын<ref name="fn1"/>. На 1909 год у вёсцы налічвалася 87 двароў з 657 жыхарамі<ref>Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 4.</ref>. З 1917 году працавала народная вучэльня<ref name="fn1"/>. За часамі [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] ў лютым 1918 году Антонаў занялі войскі [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыі]]. 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісання [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), Нямеччына перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. === Найноўшы час === 25 сакавіка 1918 году згодна з [[Трэцяя Ўстаўная грамата|Трэцяй Устаўной граматай]] Антонаў абвяшчаўся часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Тэрыторыя Палесься ад [[Берасьце|Берасьця]] да [[Гомель|Гомля]] стала прадметам перамоваў БНР і УНР<ref>Лебедзева В. [https://web.archive.org/web/20081119070727/http://kamunikat.fontel.net/www/czasopisy/bzh/15/15art_lebiedzieva.htm Дыпламатычная місія БНР у перамовах з Украінай (1918 г.)] // Беларускі Гістарычны Зборнік — Białoruskie Zeszyty Historyczne. Nr. 15.</ref>. Тым часам Антонаў у складзе Нараўлянскай воласьці ўлучылі ў часова створаную 15 чэрвеня Палескую губэрню з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзеяла «варта [[Украінская дзяржава|Ўкраінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918—1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 — 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 — січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. — Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286—296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 85</ref>. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі Антонаў увайшоў у склад [[Беларуская ССР|Беларускай ССР]], аднак 16 студзеня Масква адабрала мястэчка разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад [[РСФСР]]. У 1924 годзе вёску вярнулі [[БССР]]. У 1931 годзе тут працавалі вадзяны млын і цагельня<ref name="fn1"/>. З 20 лютага 1938 году — у [[Палеская вобласьць|Палескай вобласьці]] з цэнтрам у Мазыры. Напярэдадні [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайны]] ў Антонаве налічвалася 124 двары з 369 жыхарамі. 18 ліпеня 1942 году акупанты спалілі 123 двары<ref>Без срока давности. Беларусь: преступления нацистов и их пособников против мирного населения на оккупированной территории БССР в годы Великой Отечественной войны. Гомельская область. Сборник архивных документов и материалов / сост.: А. Р. Дюков, В. Д. Селеменев (рук.) [и др.]; редкол.: А. К. Демянюк [и др.]. — Минск: НАРБ; М.: Фонд «Историческая память», 2021. С. 431</ref>. На франтах загінулі 79 вяскоўцаў. З 8 студзеня 1954 году Антонаў — у Гомельскай вобласьці. Паводле перапісу 1959 года ў вёсцы налічвалася 934 жыхары; у складзе калгасу імя М. Ф. Фрунзэ з цэнтрам у вёсцы Грушаўка<ref name="fn1"/>. == Насельніцтва == === Дэмаграфія === * 1999 год — 218 чал. * 2004 год — 160 чал.<ref name="fn1"/> * 2010 год — 135 чал. === Інфраструктура === У Антонаве працуе клюб. == Забудова == Плян Антонава складаецца з паўвыгнутай, амаль шыротнай арыентацыі вуліцы, да цэнтру якой з поўначы далучаецца завулак. Забудова двухбаковая, драўляная, сядзібнага тыпу. == Турыстычная інфармацыя == === Страчаная спадчына === * Царква Сьвятога Міколы (XVIII ст.; [[Кіеўская, галіцкая і ўсяе Русі мітраполія (уніяцкая)|Сьвяты Пасад]]) == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} {{Навігацыйная група |назоў = Антоўнаў у сучасным [[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Беларусі|адміністрацыйна-тэрытарыяльным падзеле]] [[Беларусь|Беларусі]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Беларусь}}; |Вербавіцкі сельсавет |Нараўлянскі раён }} [[Катэгорыя:Вербавіцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Нараўлянскага раёну]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XVI стагодзьдзі]] 3oorawhwwqwvprhjajo111wl4eztfre 2618224 2618223 2025-06-05T05:09:47Z Дамінік 64057 /* Вялікае Княства Літоўскае */ 2618224 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Антонаў}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Антонаў |Лацінка = Antonaŭ |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Антонава |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = 1527 год |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = Антонавічы |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Нараўлянскі раён|Нараўлянскі]] |Сельсавет = [[Вербавіцкі сельсавет|Вербавіцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 135 |Год падліку колькасьці = 2010 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 40 |Шырата сэкундаў = 0 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 23 |Даўгата сэкундаў = 10 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьверху |Водступ подпісу на мапе = 2.5 |Commons = |Сайт = }} '''Анто́наў'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}} С. 242.</ref> — [[вёска]] ў [[Беларусь|Беларусі]], на рацэ [[Славечна|Славечне]]. Уваходзіць у склад [[Вербавіцкі сельсавет|Вербавіцкага сельсавету]] [[Нараўлянскі раён|Нараўлянскага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Насельніцтва на 2010 год — 135 чалавек. Знаходзіцца за 15 км на паўднёвы захад ад [[Нароўля|Нароўлі]], за 20 км ад чыгуначнай станцыі [[Ельск]] (лінія [[Каленкавічы]] — [[Оўруч]]). Палявая дарога злучае вёску з шашой на [[Нароўля|Нароўлю]]. Антонаў — даўняе сяло і двор [[Мазырскі павет|гістарычнай Мазыршчыны]] на [[Палесьсе|Палесьсі]]. == Гісторыя == === Вялікае Княства Літоўскае === [[Файл:POL COA Chorągwie Kmitów II.svg|150пкс|значак|зьлева|Герб Харугва роду Кмітаў]] Згодна зь «Вялікім гістарычным атлясам Беларусі», упершыню Антонавічы згаданыя пад 1527 годам{{заўвага|Не пад 1595-м, як пісаў у 1997 г. М. Ф. Сьпірыдонаў (ён жа спачатку меркаваў, што Антонаў мог быць мястэчкам – «вер., м.»)<ref>Міхаіл Спірыдонаў. Беларусь на карце Вялікага Княства Літоўскага 1613 г. // З глыбі вякоў. Наш край: Гіст.-культуралаг. зб. Вып. 2. Навук. рэд. А. К. Краўцэвіч. Уклад. В. У. Шаблюк. – Мінск: Беларуская навука, 1997. С. 142, 146</ref>, а пазьней паўтарыў С. В. Марцэлеў<ref name="fn1">{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} С. 130</ref>}}<ref name="fn2">Вялікі гістарычны атлас Беларусі (далей: ВГАБ) ў 3-х тамах: Т. 1. — Мінск: Белкартаграфія, 2009. С. 193; 148 (мапа) 130</ref>. Наступны ўпамін пра патужнікаў з Антонавічаў [[Оўруч|Оўруцкай]] нядзелі{{Заўвага|Нядзелі альбо чэргі (у складзе кожнай некалькі паселішчаў), на якія падзялялася воласьць, як даводзілася несьці замкавую службу, выконваць работы на карысьць замку. Па нядзелях разьмяркоўваліся і плацёжныя павіннасьці<ref>Клепатский П. Г. Очерки по истории Киевской земли / П.Г. Клепатский – Т. 1: Литовский период. – Одесса, 1912. С. 185, 189 – 190</ref>.}} сустрэты ў апісаньні [[Чарнобыль]]скага замку 1552 году<ref>Архив Юго-Западной России (Архив ЮЗР). Ч. 7. Т. І. Акты о заселении Юго-Западной России. — Киев, 1886. С. 588</ref>. У люстрацыі Оўруцкага замку таго ж 1552 г. сказана, што з дзьвюх службаў{{заўвага|1 службу складалі 2 двары і болей.}} сяла Антонавічы выплачваліся 100 грошаў і мёду 3 {{падказка|кадзі|адзінка вымярэньня аб'ёму; у розных мясцовасьцях кадзь прыраўнівалася да 3-10 пудоў, 3-4 ушатаў, 2-4 мядніц і г. д. }}<ref>Архив ЮЗР. Ч. 4. Т. І. Акты о происхождении шляхетских родов в Юго-Западной России. — Киев, 1867. С. 49</ref>. 5 сакавіка 1553 году кароль і вялікі князь Жыгімонт Аўгуст падараваў Антонавічы на [[лен]]ных правах пану Сямёну Кміце<ref name="fn3">Sapiehowie: materjały historyczno-genealogiczne i majątkowe (далей: Sapiehowie). T. 1. — Petersburg, 1890. S. 194</ref>. У дакумэнце ад 23 сакавіка 1555 году сказана, што ў Антонавічах, якія месьціліся ў [[Кіеўскае ваяводзтва|Кіеўскім ваяводзтве]], было дзьве службы{{заўвага|Адзінкі абкладаньня павіннасьцямі. 1 службу складалі 2 двары і болей.}}<ref name="fn4">Źródła dziejowe. T. XX. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. IX. Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów-Bracław) / A. Jabłonowski. — Warszawa, 1894. Wykazy… S. 94 — 96</ref>. Недзе ў пачатку 1560 гадоў лен перайшоў да сына нябожчыка Сямёна пана Філона, пазьней вядомага як [[Кміта-Чарнабыльскі]]. [[Файл:Ліст Ф. Кміты сьвятару Антонаўскай царквы С. Пашкевічу. 1585 г.jpg|значак|зьлева|Ліст Ф. Кміты сьвятару С. Пашкевічу. 1585 г.]][[Файл:POL COA Lis.svg|150пкс|значак|Герб Ліс роду Сапегаў]][[Файл:Антонавічы ў канцы XVI ст. на мапе генмапе ВГАБ.jpg|значак|зьлева|Антонавічы ў канцы XVI ст. на Генэральнай мапе Вялікага гістарычнага атлясу Баларусі.]] Напярэдадні падпісаньня акту [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]], згодна з указам караля і вялікага князя [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонта Аўгуста]] ад 6 чэрвеня 1569 году, Кіеўскае ваяводзтва стала часткаю [[Карона Каралеўства Польскага|Кароны Польскай]]<ref>Volumina Legum. Tom II. — Petersburg: Nakładem i drukiem Józafata Ohryzki, 1859. S. 84 — 87; Падалінскі У. // Беларускі гістарычны агляд. — 2012. Т. 19. С. 329—337 (Рэцэнзія на кн.: Litwin H. Równi do równych: kijowska reprezentacja sejmowa 1569—1648. — Warszawa, 2009).</ref>. Антонаў у складзе [[Мазырскі павет|Мазырскага павету]], пад уплывам віленскага ваяводы, [[канцлер вялікі літоўскі|канцлера ВКЛ]] і мазырскага старосты [[Мікалай Радзівіл Руды|Мікалая Радзівіла Рудога]] ды падтрымаўшай яго павятовай шляхты, мусіў быць выведзены з Кіеўскага і далучаны да [[Менскае ваяводзтва|Менскага ваяводзтва]]. Але з адпаведных квітаў вынікае, што паборы 1576—1578 гадоў зь яго працягвалі аддаваць да скарбу Кіеўскага ваяводзтва<ref name="fn4"/>. 24 верасьня 1585 году смаленскі ваявода Філон Кміта выдаў ліст настаяцелю антонаўскай царквы Зьвеставаньня Найсьвяцейшай Багародзіцы Сэбасьцяну Пашкевічу на права штогадовага атрыманьня ад жыхароў Антонава, [[Смалегаў|Смалегавічаў]], [[Завайць|Завайці]] і [[Галоўчыцы (Гомельская вобласьць)|Галоўчыцаў]] па паўвядра жыта і па пяць вёдраў мёду прэснага з кожнага дыму. Але ў самыя ўгодзьдзі названых сёлаў сьвятар уступацца ня мусіў. У Антонаве на той час было 40 дымоў. Пазьней, 6 траўня 1587 году пан ваявода надаў дзяку тае царквы Аліферу Федаровічу замлю кунічную і агарод, што быў пры хаце, без усялякай павіннасьці зь іх, пастанавіўшы, каб поп антонаўскі саступаў яму штогод 5 вёдраў жыта і прэснага мёду паўвядра<ref>Аrchiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Archiwum Roskie. Dział III. Sygn. 1050. S. 1, 3</ref>. Філон Кміта спачыў 29 лістапада 1587 году. У 1596 годзе зяці нябожчыка Лукаш Сапега і Юры Горскі пакліканыя ў суд у справе незаконнага валоданьня Антонавам, бо сын Філона Лазар памёр беспатомным. Але яшчэ 6 красавіка 1595 году кароль [[Жыгімонт Ваза]] падараваў лен Антонавічы канцлеру [[Леў Сапега|Льву Сапегу]]<ref>Sumariusz Metryki Koronnej. Seria nowa. T. VIII. Księga wpisów podkanclerzego Jana Tarnowskiego MK 139 z Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie 1595 / opracował Krzysztof Chłapowski. — Warszawa: Bellerive-sur-Allier, 2016. № 187</ref>. Апошні ў 1598 годзе саступіў маёнтак разам з фальваркамі Смалегавічы і Завайць стрыечнаму брату каралеўскаму двараніну Лукашу Сапегу<ref name="fn3"/>, што кароль і зацьвердзіў. Надалей мясцовыя інстыгатары пана Лукаша не турбавалі. У 1602—1605 гадох падаткі зь ягоных добраў выплачваліся да Кіева<ref name="fn4"/>. [[Файл:Łukaš Sapieha. Лукаш Сапега (1709).jpg|значак|зьлева|Партрэт Лукаша Сапегі. 1709 г.]] У кнігах судовых [[Брацлаўскае ваяводзтва|Брацлаўскага ваяводзтва]] захаваліся кіеўскія дэкрэты ад 20 ліпеня 1604 году, калі пан Стэфан Лозка абвінаваціў панства Сапегаў, падданыя якіх антонаўскія напалі на яго слуг у пушчы, што за 2 мілі ад маёнтку паноў Служкаў Мухаедавічаў, ды тых апошніх паранілі і абрабавалі; 26 ліпеня 1604 году, паводле скаргі пана Яна Юндзіла на пана Лукаша Сапегу, людзі ягоныя антонаўскія і чарнобыльскія напалі на падданых вербкаўскіх, калі тыя аралі зямлю ў урочышчы Кланятычы, самых пабілі, забралі коней, валоў і інш.; упаўнаважаныя князя Януша Збараскага сьцьвярджалі, што людзі Сапегі забралі авечак, {{падказка|быдла|буйную рагатую жывёлу}} і іншае дабро ў яго [[Барбароў|бабіцкіх]] сялянаў. З свайго боку, Л. Сапега у лісьце да канцлера Льва Сапегі, датаваным 8-м сакавіка 1606 году, паведаміў, як 28 лютага, за некалькі дзён да яго прыезду, слуга пана ваяводы [[Брацлаў|брацлаўскага]] [[путны баярын]] Мазырскага павету Філон Міцкевіч зь нейкім Арлоўскім і {{падказка|ўраднікам|тут: маёнтку}} бабіцкім Цыпрыянам Лебядзеўскім, узяўшы з сабой каля 30 баяраў альбо казакоў, напалі на яго падданых антонаўскіх, калі тыя вярталіся з кірмашу, адныя зь мястэчка {{падказка|Норынску|на сёньня: сяло ў Оўруцкім раёне Жытомірскай вобласьці Украіны}}, іншыя — з [[Оўруч]]а. 6 чалавек люта зранілі, рукі і ногі паабцінаўшы, яшчэ двух {{падказка|з ручніц|з гладкаствольных стрэльбаў}} пастралялі, зь іх адзін, што даехаў да Антонава, 3 сакавіка памёр; усіх дашчэнту абрабавалі. Дадаў, што і дагэтуль «''адважныя рыцары''» жывуць у Бабічах і, далучыўшы да сябе сялян бабіцкіх, працягваюць пільнаваць на дарогах слуг і падданых Сапегі, каб гвалт учыніць, а праз тое і яго асобу зьневажыць<ref>Archiwum domu Sapiehów. T. I. Listy z lat 1575—1606. / Opracował dr. A. Prochaska. — Lwów,1892. S. 484—486</ref>. 21 жніўня 1609 году кіеўскі біскуп Крыштаф Казімерскі з усёй {{падказка|капітулай|тут: дарадчы орган пры біскупе}} падаў скаргу на Лукаша і Зофію Сапегаў за насланьне імі падданых з добраў сваіх Чарнобыльскіх і з Антонаўкі на маёнтак касьцёльны Бабічы, дзедзічна ад князёў Збараскіх запісаны, і адабраньне азёраў Тонкі, Лютэц, Старая Рэчка ў людзей бабіцкіх. 26 жніўня 1609 году Лукаш і Зофія Сапегі праз суд выдалі Мікалаю Харлінскаму і жонцы яго Гальшцы Андраважаўне квіт што да грашовай кампэнсацыі за рабункі іх падданых антонаўскіх, смалігаўскіх, нараўлянскіх, за напад на маёнтак Нароўлю. 12 чэрвеня 1618 году гандляр Давід Хаімавіч, пры асыстэнцыі князя [[Януш Астроскі|Януша Астроскага]], паклікаў да судовага разбору панства Лукаша і Зофію Кміцянку Сапегаў з прычыны гвалтоўнага забраньня тавараў, калі ён ехаў праз добры Антонаў. 9 ліпеня т. г. пан Каспар Пэплоўскі, у справе разьмежаваньня ''сваіх'' добраў [[Мухаеды|Мухаедавічы]] (!) і Антонава, заявіў пратэст панам Лукашу Сапегу, Аляксандру і іншым Служкам (уладальнікам вёскі Мухаедавічы) з прычыны заняцьця і прыўлашчваньня грунтоў Планінскіх, ''каля Мухаедавічаў leżących'' і аддадзеных яму {{падказка|ЯКМ|Яго Каралеўскай Міласьцю}} пажыцьцёва. А і надалей у 1621—1624 гадох Сапегі мелі судовыя разборы з Малушыцкімі, Трыпольскімі і інш.<ref>Źródła dziejowe. T. XXI. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. X. Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów — Bracław) / Opisane przez Aleksandra Jabłonowskiego. — Warszawa, 1894. S. 152, 164, 284, 309, 372, 461, 471, 611, 632, 648</ref>. [[Файл:Антонаў на мапе ВКЛ 1613 г.jpg|значак|зьлева|Павятовае места Мазыр, сёлы Антонаў і Бабічы (Babica) на мапе ВКЛ і сумежных рэгіёнаў 1613 г.]][[Файл:Antonaŭ. Антонаў (1613).jpg|значак|На пачатак XVII ст. Антонаў — сяло з панскай сядзібай альбо замкам{{заўвага|Менавіта так, замак, бо ў тагачаснай традыцыі неўмацаваная панская сядзіба — non-sens.}} (у легэндзе да мапы — pagus cum domo nobilis).]][[Файл:Апісаньне двара Антонаў і падданыя вёскі Антонаў.png|значак|Апісаньне двара Антонаў (працяг) і падданыя вёскі Антонаў.]][[Файл:Бабіца, Астраглядавічы і Брагін на карце Алексіса Жубера Жаліё. Парыж, 1685 г.jpg|значак|зьлева|Антонаў нібыта ў Рэчыцкім павеце на мапе Алексіса Жубэра Жаліё. Парыж, 1685 г.]] Маёнтак Антонаў прысутны на мапе [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] 1613 году і іншых, нярэдка вытворных ад яе, мапах XVII—XVIII стст. 30 сьнежня 1621 году, калі каронныя і вялікакняскія камісары працягвалі разьмяжоўваць Кіеўскае ваяводзтва Кароны з Мазырскім паветам ВКЛ, высьветлілася — і ў 1616—1618 гады падаткі з Антонава аддаваліся Кіеўскаму ваяводзтву, што мазырскія ўраднікі паны Будзіла і Лозка кваліфікавалі як рабаўніцтва, бо насуперак Оўруцкай павятовай рэвізіі, у якой Антонаў і Смалігавічы прызнаныя оўруцкімі, у каралеўскім прывілеі пану Лукашу Сапегу з жонкай названы лен нададзены, каб служба земская, вайсковая адпраўлялася да ВКЛ. Тады паны камісары левабярэжжа Славечны{{заўвага|Тут жа sioło i dwór Antonów.}} згодна засьведчылі прыналежным да Мазырскага павету, але супярэчлівыя дакумэнты, што да названых добраў, перадалі для разгляду на будучым сойме<ref name="fn4"/>. Лукаш Сапега, ня маючы нашчадкаў мужчынскага полу, перад сконам запісаў Антонаў і ўсе Чарнобыльскія добры на Льва Сапегу. Пан ваявода віленскі і [[гетман вялікі літоўскі]], у сваю чаргу, аддаў іх у трыманьне Паўлу, Яну і Андрэю, сынам Яна Пятра Сапегі, усьвяцкага старосты<ref>Генрік Літвін. З народу руського: Шляхта Київщини, Волині та Брацлавщини (1569—1648) / пер. з пол. Лесі Лисенко. — Київ: Дух і Літера, 2016. С. 373</ref>. У 1627 годзе Андрэй Сапега за 3 500 злотых саступіў «wieczystem prawem» ленныя добры Антонаў з аднайменнай вёскай, а таксама Дзямідавічамі, [[Карпавічы (Нараўлянскі раён)|Карпавічамі]], паловай Галоўчыцаў і іншымі ў Мазырскім павеце пану Юзафу Корсаку, старосьце дзісьненскаму<ref>Sapiehowie. T. 2. — Petersburg, 1891. S. 69</ref>. У інвэнтары 1628 (1629) г. прыведзена апісаньне Антонаўскага замку і ці не ўпершыню названыя па імёнах і прозьвішчах падданыя з вёскі Антонаў<ref>АGAD. ARos. Dz. III. Sygn. 1051. S. 33-36</ref>. [[Файл:POL COA Oskierka.svg|150пкс|значак|зьлева|Герб Мурдэліо зьменены роду Аскеркаў.]][[Файл:Пастанова канвакацыйнага сейму 1764 г.jpg|значак|Пастанова Генэральнай Канфэдэрацыі Кароны і ВКЛ на канвакацыі Варшаўскай 1764 г.<ref>Konfederacya Generalna omnium ordinum Regni et Magni Ducatus Lituaniae na Konwokacyi Głowney Warszawskiey uchwalona, dnia siodmego miesiąca maja, roku Pańskiego tysiącznego siedmsetnego szesćdziesiątego czwartego. (Konstytucye Wielkiego Xięstwa Litewskiego…)</ref>]][[Файл:Антонаў, Нароўля і навакольлі ў канцы XVIII ст. ВГАБ. Т. 2.jpg|значак|Антонаў, Нароўля і навакольлі ў канцы XVIII ст.<ref>ВГАБ. Т. 2. С.121</ref>]] Паводле нараўлянскага краязнаўца Васіля Чайкі, у фондах НГАБ у Менску захоўваецца дакумэнт, пазначаны 10-м лістапада 1682 году. У тэксьце яго вядзецца пра разьмежаваньне ўгодзьдзяў Антонава, Смалегавічаў (Смольговичей), Нароўлі, якія трымаў пан Дамінік Міхал Служка, староста рэчыцкі, з добрамі Вербкавічы і Канатоп, прыналежнымі Ксавэраўскаму{{заўвага|У газэтным матэрыяле памылкова запісана, нібы ў Кіеўскім. Ксавэраў – сяло ў Малынскім раёне Жытомірскай вобласьці Украіны. У 1768 г. калегіюм пераведзены да Оўруча<ref>Теодорович Н. И. Историко-статистическое описание церквей и приходов Волынской епархии / сост. Н. И. Теодорович. - Почаев, 1888. Т. 1. С. 329 </ref>.}} езуіцкаму калегіюму<ref>[https://web.archive.org/web/20221109230833/https://narovlya.by/novosti/obschestvo/338-let-so-dnya-pervogo-upominaniya-o-narovle/ Василий Чайка. 338 лет со дня первого упоминания о Наровле. // Прыпяцкая праўда. 10.11.2020]</ref>. На францускай мапе 1685 году Алексіса Жубэра Жаліё Антонаў пазначаны нібы ў [[Рэчыцкі павет|Рэчыцкім павеце]] (territoire de Rzeczica), хоць, як і належыць, — на правабярэжжы Прыпяці, каля Славечны, недалёка ад Мазыра<ref>ВГАБ у 4-х тамах: Т. 2. — Мінск: Белкартаграфія, 2013. С. 140</ref>. Канвакацыйны сойм 1764 году прызнаў ленны маёнтак Нароўля [[Рафал Алаіз Аскерка|Рафала Алаізія Аскеркі]], [[маршалак шляхты|маршалка]] Мазырскага павету, яго дзедзічным уладаньнем. Побач зь вёскамі [[Галоўчыцы (Гомельская вобласьць)|Галоўчыцы]], Карпавічы, [[Мухаеды]], Вуглы «y dalszemi wszystkiemi attynencyami» названы і Антонаў<ref>Volumina Legum. Tom VII. — Petersburg: Nakładem i drukiem Józafata Ohryzki, 1860. S. 87</ref>. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === [[Файл:Галоўчыцы, Дзямідавічы, Смалегавічы на схематычным пляне 1800 г.jpg|значак|зьлева|Антонаў, Галоўчыцы, Смалегавічы на схематычным пляне Рэчыцкага павету 1800 г.]] У выніку [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] (1793 год) Антонаў апынуўся ў межах [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], ад 3 траўня 1795 году ў адноўленым [[Мазырскі павет (Расейская імпэрыя)|Мазырскім]] павеце Менскага намесьніцтва, з 12 сьнежня 1796 [[Губэрня|губэрні]], з 29 жніўня 1797 году далучаны да [[Рэчыцкі павет|Рэчыцкага павету]] той самай [[Менская губэрня|Менскай губэрні]]. За ўдзел у вызвольным паўстаньні 1794 году маёнтак Нароўля быў сканфіскаваны ў Мікалая Аскеркі і перададзены былому паслу Расеі ў Рэчы Паспалітай Якаву Сіверсу. На 1795 год у Антонаве налічвалася 26 двароў з 140 жыхарамі, дзеяла драўляная царква Сьвятога Міколы. Побач існавала вёска Слабада Антонаўская, дзе было 5 двароў, 40 жыхароў<ref name="fn1"/>. На схематычным пляне Рэчыцкага павету 1800 году Антонаў — толькі сяло; фальварку (двара) няма{{заўвага|Але побач пазначаны [[Грушаўка (Нараўлянскі раён)|фальварак Грушаўка з аднайменнай слабадой]], якіх за паўстагодзьдзя раней не было.}}. Так і надалей. З 1825 году — уласнасьць Станіслава Горвата. На 1834 год тут было 16 двароў<ref name="fn1"/>. У «Списках населенных мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело]: 1857 г.» засьведчана, што 133 жыхары вёскі Антонаў абодвух полаў зьяўляліся прыхаджанамі Дзямідавіцкай Раства-Багародзіцкай царквы, а 14 вяскоўцаў былі вернымі парафіі Ўнебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі ў [[Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар цыстэрыянаў (Мазыр)| Кімбараўцы]]<ref>Расейскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 425адв., 715</ref>. У парэформавы пэрыяд вёска Антонаў адміністрацыйна належала да Нараўлянскай воласьці Рэчыцкага павету. Згодна са зьвесткамі на 1876 і 1879 гады, жыхары Антонава заставаліся ў прыходзе Дзямідавіцкай царквы<ref>Минские епархиальные ведомости. — Минск, 1876. № 10. С. 463; Описание церквей и приходов Минской епархии. VIII. Речицкий уезд. — Минск, 1879. С. 58</ref> Паводле перапісу 1897 году, у Антонаве было 73 двары, 439 жыхароў, існаваў хлебазапасны магазын<ref name="fn1"/>. На 1909 год у вёсцы налічвалася 87 двароў з 657 жыхарамі<ref>Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 4.</ref>. З 1917 году працавала народная вучэльня<ref name="fn1"/>. За часамі [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] ў лютым 1918 году Антонаў занялі войскі [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыі]]. 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісання [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), Нямеччына перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. === Найноўшы час === 25 сакавіка 1918 году згодна з [[Трэцяя Ўстаўная грамата|Трэцяй Устаўной граматай]] Антонаў абвяшчаўся часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Тэрыторыя Палесься ад [[Берасьце|Берасьця]] да [[Гомель|Гомля]] стала прадметам перамоваў БНР і УНР<ref>Лебедзева В. [https://web.archive.org/web/20081119070727/http://kamunikat.fontel.net/www/czasopisy/bzh/15/15art_lebiedzieva.htm Дыпламатычная місія БНР у перамовах з Украінай (1918 г.)] // Беларускі Гістарычны Зборнік — Białoruskie Zeszyty Historyczne. Nr. 15.</ref>. Тым часам Антонаў у складзе Нараўлянскай воласьці ўлучылі ў часова створаную 15 чэрвеня Палескую губэрню з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзеяла «варта [[Украінская дзяржава|Ўкраінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918—1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 — 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 — січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. — Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286—296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 85</ref>. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі Антонаў увайшоў у склад [[Беларуская ССР|Беларускай ССР]], аднак 16 студзеня Масква адабрала мястэчка разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад [[РСФСР]]. У 1924 годзе вёску вярнулі [[БССР]]. У 1931 годзе тут працавалі вадзяны млын і цагельня<ref name="fn1"/>. З 20 лютага 1938 году — у [[Палеская вобласьць|Палескай вобласьці]] з цэнтрам у Мазыры. Напярэдадні [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайны]] ў Антонаве налічвалася 124 двары з 369 жыхарамі. 18 ліпеня 1942 году акупанты спалілі 123 двары<ref>Без срока давности. Беларусь: преступления нацистов и их пособников против мирного населения на оккупированной территории БССР в годы Великой Отечественной войны. Гомельская область. Сборник архивных документов и материалов / сост.: А. Р. Дюков, В. Д. Селеменев (рук.) [и др.]; редкол.: А. К. Демянюк [и др.]. — Минск: НАРБ; М.: Фонд «Историческая память», 2021. С. 431</ref>. На франтах загінулі 79 вяскоўцаў. З 8 студзеня 1954 году Антонаў — у Гомельскай вобласьці. Паводле перапісу 1959 года ў вёсцы налічвалася 934 жыхары; у складзе калгасу імя М. Ф. Фрунзэ з цэнтрам у вёсцы Грушаўка<ref name="fn1"/>. == Насельніцтва == === Дэмаграфія === * 1999 год — 218 чал. * 2004 год — 160 чал.<ref name="fn1"/> * 2010 год — 135 чал. === Інфраструктура === У Антонаве працуе клюб. == Забудова == Плян Антонава складаецца з паўвыгнутай, амаль шыротнай арыентацыі вуліцы, да цэнтру якой з поўначы далучаецца завулак. Забудова двухбаковая, драўляная, сядзібнага тыпу. == Турыстычная інфармацыя == === Страчаная спадчына === * Царква Сьвятога Міколы (XVIII ст.; [[Кіеўская, галіцкая і ўсяе Русі мітраполія (уніяцкая)|Сьвяты Пасад]]) == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} {{Навігацыйная група |назоў = Антоўнаў у сучасным [[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Беларусі|адміністрацыйна-тэрытарыяльным падзеле]] [[Беларусь|Беларусі]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Беларусь}}; |Вербавіцкі сельсавет |Нараўлянскі раён }} [[Катэгорыя:Вербавіцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Нараўлянскага раёну]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XVI стагодзьдзі]] dle7btxvwmq36r9j4dytvz79usljnn6 2618225 2618224 2025-06-05T05:15:33Z Дамінік 64057 /* Вялікае Княства Літоўскае */ 2618225 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Антонаў}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Антонаў |Лацінка = Antonaŭ |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Антонава |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = 1527 год |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = Антонавічы |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Нараўлянскі раён|Нараўлянскі]] |Сельсавет = [[Вербавіцкі сельсавет|Вербавіцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 135 |Год падліку колькасьці = 2010 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 40 |Шырата сэкундаў = 0 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 23 |Даўгата сэкундаў = 10 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьверху |Водступ подпісу на мапе = 2.5 |Commons = |Сайт = }} '''Анто́наў'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}} С. 242.</ref> — [[вёска]] ў [[Беларусь|Беларусі]], на рацэ [[Славечна|Славечне]]. Уваходзіць у склад [[Вербавіцкі сельсавет|Вербавіцкага сельсавету]] [[Нараўлянскі раён|Нараўлянскага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Насельніцтва на 2010 год — 135 чалавек. Знаходзіцца за 15 км на паўднёвы захад ад [[Нароўля|Нароўлі]], за 20 км ад чыгуначнай станцыі [[Ельск]] (лінія [[Каленкавічы]] — [[Оўруч]]). Палявая дарога злучае вёску з шашой на [[Нароўля|Нароўлю]]. Антонаў — даўняе сяло і двор [[Мазырскі павет|гістарычнай Мазыршчыны]] на [[Палесьсе|Палесьсі]]. == Гісторыя == === Вялікае Княства Літоўскае === [[Файл:POL COA Chorągwie Kmitów II.svg|150пкс|значак|зьлева|Герб Харугва роду Кмітаў]] Згодна зь «Вялікім гістарычным атлясам Беларусі», упершыню Антонавічы згаданыя пад 1527 годам{{заўвага|Не пад 1595-м, як пісаў у 1997 г. М. Ф. Сьпірыдонаў (ён жа спачатку меркаваў, што Антонаў мог быць мястэчкам – «вер., м.»)<ref>Міхаіл Спірыдонаў. Беларусь на карце Вялікага Княства Літоўскага 1613 г. // З глыбі вякоў. Наш край: Гіст.-культуралаг. зб. Вып. 2. Навук. рэд. А. К. Краўцэвіч. Уклад. В. У. Шаблюк. – Мінск: Беларуская навука, 1997. С. 142, 146</ref>, а пазьней паўтарыў С. В. Марцэлеў<ref name="fn1">{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} С. 130</ref>}}<ref name="fn2">Вялікі гістарычны атлас Беларусі (далей: ВГАБ) ў 3-х тамах: Т. 1. — Мінск: Белкартаграфія, 2009. С. 193; 148 (мапа) 130</ref>. Наступны ўпамін пра патужнікаў з Антонавічаў [[Оўруч|Оўруцкай]] нядзелі{{Заўвага|Нядзелі альбо чэргі (у складзе кожнай некалькі паселішчаў), на якія падзялялася воласьць, як даводзілася несьці замкавую службу, выконваць работы на карысьць замку. Па нядзелях разьмяркоўваліся і плацёжныя павіннасьці<ref>Клепатский П. Г. Очерки по истории Киевской земли / П.Г. Клепатский – Т. 1: Литовский период. – Одесса, 1912. С. 185, 189 – 190</ref>.}} сустрэты ў апісаньні [[Чарнобыль]]скага замку 1552 году<ref>Архив Юго-Западной России (Архив ЮЗР). Ч. 7. Т. І. Акты о заселении Юго-Западной России. — Киев, 1886. С. 588</ref>. У люстрацыі Оўруцкага замку таго ж 1552 г. сказана, што з дзьвюх службаў{{заўвага|1 службу складалі 2 двары і болей.}} сяла Антонавічы выплачваліся 100 грошаў і мёду 3 {{падказка|кадзі|адзінка вымярэньня аб'ёму; у розных мясцовасьцях кадзь прыраўнівалася да 3-10 пудоў, 3-4 ушатаў, 2-4 мядніц і г. д. }}<ref>Архив ЮЗР. Ч. 4. Т. І. Акты о происхождении шляхетских родов в Юго-Западной России. — Киев, 1867. С. 49</ref>. 5 сакавіка 1553 году кароль і вялікі князь Жыгімонт Аўгуст падараваў Антонавічы на [[лен]]ных правах пану Сямёну Кміце<ref name="fn3">Sapiehowie: materjały historyczno-genealogiczne i majątkowe (далей: Sapiehowie). T. 1. — Petersburg, 1890. S. 194</ref>. У дакумэнце ад 23 сакавіка 1555 году сказана, што ў Антонавічах, якія месьціліся ў [[Кіеўскае ваяводзтва|Кіеўскім ваяводзтве]], было дзьве службы{{заўвага|Адзінкі абкладаньня павіннасьцямі. 1 службу складалі 2 двары і болей.}}<ref name="fn4">Źródła dziejowe. T. XX. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. IX. Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów-Bracław) / A. Jabłonowski. — Warszawa, 1894. Wykazy… S. 94 — 96</ref>. Недзе ў пачатку 1560 гадоў лен перайшоў да сына нябожчыка Сямёна пана Філона, пазьней вядомага як [[Кміта-Чарнабыльскі]]. [[Файл:Ліст Ф. Кміты сьвятару Антонаўскай царквы С. Пашкевічу. 1585 г.jpg|значак|зьлева|Ліст Ф. Кміты сьвятару С. Пашкевічу. 1585 г.]][[Файл:POL COA Lis.svg|150пкс|значак|Герб Ліс роду Сапегаў]][[Файл:Антонавічы ў канцы XVI ст. на мапе генмапе ВГАБ.jpg|значак|зьлева|Антонавічы ў канцы XVI ст. на Генэральнай мапе Вялікага гістарычнага атлясу Баларусі.]] Напярэдадні падпісаньня акту [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]], згодна з указам караля і вялікага князя [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонта Аўгуста]] ад 6 чэрвеня 1569 году, Кіеўскае ваяводзтва стала часткаю [[Карона Каралеўства Польскага|Кароны Польскай]]<ref>Volumina Legum. Tom II. — Petersburg: Nakładem i drukiem Józafata Ohryzki, 1859. S. 84 — 87; Падалінскі У. // Беларускі гістарычны агляд. — 2012. Т. 19. С. 329—337 (Рэцэнзія на кн.: Litwin H. Równi do równych: kijowska reprezentacja sejmowa 1569—1648. — Warszawa, 2009).</ref>. Антонаў у складзе [[Мазырскі павет|Мазырскага павету]], пад уплывам віленскага ваяводы, [[канцлер вялікі літоўскі|канцлера ВКЛ]] і мазырскага старосты [[Мікалай Радзівіл Руды|Мікалая Радзівіла Рудога]] ды падтрымаўшай яго павятовай шляхты, мусіў быць выведзены з Кіеўскага і далучаны да [[Менскае ваяводзтва|Менскага ваяводзтва]]. Але з адпаведных квітаў вынікае, што паборы 1576—1578 гадоў зь яго працягвалі аддаваць да скарбу Кіеўскага ваяводзтва<ref name="fn4"/>. 24 верасьня 1585 году смаленскі ваявода Філон Кміта выдаў ліст настаяцелю антонаўскай царквы Зьвеставаньня Найсьвяцейшай Багародзіцы Сэбасьцяну Пашкевічу на права штогадовага атрыманьня ад жыхароў Антонава, [[Смалегаў|Смалегавічаў]], [[Завайць|Завайці]] і [[Галоўчыцы (Гомельская вобласьць)|Галоўчыцаў]] па паўвядра жыта і па пяць вёдраў мёду прэснага з кожнага дыму. Але ў самыя ўгодзьдзі названых сёлаў сьвятар уступацца ня мусіў. У Антонаве на той час было 40 дымоў. Пазьней, 6 траўня 1587 году пан ваявода надаў дзяку тае царквы Аліферу Федаровічу замлю кунічную і агарод, што быў пры хаце, без усялякай павіннасьці зь іх, пастанавіўшы, каб поп антонаўскі саступаў яму штогод 5 вёдраў жыта і прэснага мёду паўвядра<ref>Аrchiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Archiwum Roskie. Dział III. Sygn. 1050. S. 1, 3</ref>. Філон Кміта спачыў 29 лістапада 1587 году. У 1596 годзе зяці нябожчыка Лукаш Сапега і Юры Горскі пакліканыя ў суд у справе незаконнага валоданьня Антонавам, бо сын Філона Лазар памёр беспатомным. Але яшчэ 6 красавіка 1595 году кароль [[Жыгімонт Ваза]] падараваў лен Антонавічы канцлеру [[Леў Сапега|Льву Сапегу]]<ref>Sumariusz Metryki Koronnej. Seria nowa. T. VIII. Księga wpisów podkanclerzego Jana Tarnowskiego MK 139 z Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie 1595 / opracował Krzysztof Chłapowski. — Warszawa: Bellerive-sur-Allier, 2016. № 187</ref>. Апошні ў 1598 годзе саступіў маёнтак разам з фальваркамі Смалегавічы і Завайць стрыечнаму брату каралеўскаму двараніну Лукашу Сапегу<ref name="fn3"/>, што кароль і зацьвердзіў. Надалей мясцовыя інстыгатары пана Лукаша не турбавалі. У 1602—1605 гадох падаткі зь ягоных добраў выплачваліся да Кіева<ref name="fn4"/>. [[Файл:Łukaš Sapieha. Лукаш Сапега (1709).jpg|значак|зьлева|Партрэт Лукаша Сапегі. 1709 г.]] У кнігах судовых [[Брацлаўскае ваяводзтва|Брацлаўскага ваяводзтва]] захаваліся кіеўскія дэкрэты ад 20 ліпеня 1604 году, калі пан Стэфан Лозка абвінаваціў панства Сапегаў, падданыя якіх антонаўскія напалі на яго слуг у пушчы, што за 2 мілі ад маёнтку паноў Служкаў Мухаедавічаў, ды тых апошніх паранілі і абрабавалі; 26 ліпеня 1604 году, паводле скаргі пана Яна Юндзіла на пана Лукаша Сапегу, людзі ягоныя антонаўскія і чарнобыльскія напалі на падданых вербкаўскіх, калі тыя аралі зямлю ў урочышчы Кланятычы, самых пабілі, забралі коней, валоў і інш.; упаўнаважаныя князя Януша Збараскага сьцьвярджалі, што людзі Сапегі забралі авечак, {{падказка|быдла|буйную рагатую жывёлу}} і іншае дабро ў яго [[Барбароў|бабіцкіх]] сялянаў. З свайго боку, Л. Сапега у лісьце да канцлера Льва Сапегі, датаваным 8-м сакавіка 1606 году, паведаміў, як 28 лютага, за некалькі дзён да яго прыезду, слуга пана ваяводы [[Брацлаў|брацлаўскага]] [[путны баярын]] Мазырскага павету Філон Міцкевіч зь нейкім Арлоўскім і {{падказка|ўраднікам|тут: маёнтку}} бабіцкім Цыпрыянам Лебядзеўскім, узяўшы з сабой каля 30 баяраў альбо казакоў, напалі на яго падданых антонаўскіх, калі тыя вярталіся з кірмашу, адныя зь мястэчка {{падказка|Норынску|на сёньня: сяло ў Оўруцкім раёне Жытомірскай вобласьці Украіны}}, іншыя — з [[Оўруч]]а. 6 чалавек люта зранілі, рукі і ногі паабцінаўшы, яшчэ двух {{падказка|з ручніц|з гладкаствольных стрэльбаў}} пастралялі, зь іх адзін, што даехаў да Антонава, 3 сакавіка памёр; усіх дашчэнту абрабавалі. Дадаў, што і дагэтуль «''адважныя рыцары''» жывуць у Бабічах і, далучыўшы да сябе сялян бабіцкіх, працягваюць пільнаваць на дарогах слуг і падданых Сапегі, каб гвалт учыніць, а праз тое і яго асобу зьневажыць<ref>Archiwum domu Sapiehów. T. I. Listy z lat 1575—1606. / Opracował dr. A. Prochaska. — Lwów,1892. S. 484—486</ref>. 21 жніўня 1609 году кіеўскі біскуп Крыштаф Казімерскі з усёй {{падказка|капітулай|тут: дарадчы орган пры біскупе}} падаў скаргу на Лукаша і Зофію Сапегаў за насланьне імі падданых з добраў сваіх Чарнобыльскіх і з Антонаўкі на маёнтак касьцёльны Бабічы, дзедзічна ад князёў Збараскіх запісаны, і адабраньне азёраў Тонкі, Лютэц, Старая Рэчка ў людзей бабіцкіх. 26 жніўня 1609 году Лукаш і Зофія Сапегі праз суд выдалі Мікалаю Харлінскаму і жонцы яго Гальшцы Андраважаўне квіт што да грашовай кампэнсацыі за рабункі іх падданых антонаўскіх, смалігаўскіх, нараўлянскіх, за напад на маёнтак Нароўлю. 12 чэрвеня 1618 году гандляр Давід Хаімавіч, пры асыстэнцыі князя [[Януш Астроскі|Януша Астроскага]], паклікаў да судовага разбору панства Лукаша і Зофію Кміцянку Сапегаў з прычыны гвалтоўнага забраньня тавараў, калі ён ехаў праз добры Антонаў. 9 ліпеня т. г. пан Каспар Пэплоўскі, у справе разьмежаваньня ''сваіх'' добраў [[Мухаеды|Мухаедавічы]] (!) і Антонава, заявіў пратэст панам Лукашу Сапегу, Аляксандру і іншым Служкам (уладальнікам вёскі Мухаедавічы) з прычыны заняцьця і прыўлашчваньня грунтоў Планінскіх, ''каля Мухаедавічаў leżących'' і аддадзеных яму {{падказка|ЯКМ|Яго Каралеўскай Міласьцю}} пажыцьцёва. А і надалей у 1621—1624 гадох Сапегі мелі судовыя разборы з Малушыцкімі, Трыпольскімі і інш.<ref>Źródła dziejowe. T. XXI. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. X. Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów — Bracław) / Opisane przez Aleksandra Jabłonowskiego. — Warszawa, 1894. S. 152, 164, 284, 309, 372, 461, 471, 611, 632, 648</ref>. [[Файл:Антонаў на мапе ВКЛ 1613 г.jpg|значак|зьлева|Павятовае места Мазыр, сёлы Антонаў і Бабічы (Babica) на мапе ВКЛ і сумежных рэгіёнаў 1613 г.]][[Файл:Апісаньне замку ў Антонаве 1628 (1629) г. (пачатак).png|значак|зьлева|Апісаньне замку ў Антонаве 1628 (1629) г. (пачатак)]][[Файл:Antonaŭ. Антонаў (1613).jpg|значак|На пачатак XVII ст. Антонаў — сяло з панскай сядзібай альбо замкам{{заўвага|Менавіта так, замак, бо ў тагачаснай традыцыі неўмацаваная панская сядзіба — non-sens.}} (у легэндзе да мапы — pagus cum domo nobilis).]][[Файл:Апісаньне двара Антонаў і падданыя вёскі Антонаў.png|значак|Апісаньне двара Антонаў (працяг) і падданыя вёскі Антонаў.]][[Файл:Бабіца, Астраглядавічы і Брагін на карце Алексіса Жубера Жаліё. Парыж, 1685 г.jpg|значак|зьлева|Антонаў нібыта ў Рэчыцкім павеце на мапе Алексіса Жубэра Жаліё. Парыж, 1685 г.]] Маёнтак Антонаў прысутны на мапе [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] 1613 году і іншых, нярэдка вытворных ад яе, мапах XVII—XVIII стст. 30 сьнежня 1621 году, калі каронныя і вялікакняскія камісары працягвалі разьмяжоўваць Кіеўскае ваяводзтва Кароны з Мазырскім паветам ВКЛ, высьветлілася — і ў 1616—1618 гады падаткі з Антонава аддаваліся Кіеўскаму ваяводзтву, што мазырскія ўраднікі паны Будзіла і Лозка кваліфікавалі як рабаўніцтва, бо насуперак Оўруцкай павятовай рэвізіі, у якой Антонаў і Смалігавічы прызнаныя оўруцкімі, у каралеўскім прывілеі пану Лукашу Сапегу з жонкай названы лен нададзены, каб служба земская, вайсковая адпраўлялася да ВКЛ. Тады паны камісары левабярэжжа Славечны{{заўвага|Тут жа sioło i dwór Antonów.}} згодна засьведчылі прыналежным да Мазырскага павету, але супярэчлівыя дакумэнты, што да названых добраў, перадалі для разгляду на будучым сойме<ref name="fn4"/>. Лукаш Сапега, ня маючы нашчадкаў мужчынскага полу, перад сконам запісаў Антонаў і ўсе Чарнобыльскія добры на Льва Сапегу. Пан ваявода віленскі і [[гетман вялікі літоўскі]], у сваю чаргу, аддаў іх у трыманьне Паўлу, Яну і Андрэю, сынам Яна Пятра Сапегі, усьвяцкага старосты<ref>Генрік Літвін. З народу руського: Шляхта Київщини, Волині та Брацлавщини (1569—1648) / пер. з пол. Лесі Лисенко. — Київ: Дух і Літера, 2016. С. 373</ref>. У 1627 годзе Андрэй Сапега за 3 500 злотых саступіў «wieczystem prawem» ленныя добры Антонаў з аднайменнай вёскай, а таксама Дзямідавічамі, [[Карпавічы (Нараўлянскі раён)|Карпавічамі]], паловай Галоўчыцаў і іншымі ў Мазырскім павеце пану Юзафу Корсаку, старосьце дзісьненскаму<ref>Sapiehowie. T. 2. — Petersburg, 1891. S. 69</ref>. У інвэнтары 1628 (1629) г. прыведзена апісаньне Антонаўскага замку і ці не ўпершыню названыя па імёнах і прозьвішчах падданыя з вёскі Антонаў<ref>АGAD. ARos. Dz. III. Sygn. 1051. S. 33-36</ref>. [[Файл:POL COA Oskierka.svg|150пкс|значак|зьлева|Герб Мурдэліо зьменены роду Аскеркаў.]][[Файл:Пастанова канвакацыйнага сейму 1764 г.jpg|значак|Пастанова Генэральнай Канфэдэрацыі Кароны і ВКЛ на канвакацыі Варшаўскай 1764 г.<ref>Konfederacya Generalna omnium ordinum Regni et Magni Ducatus Lituaniae na Konwokacyi Głowney Warszawskiey uchwalona, dnia siodmego miesiąca maja, roku Pańskiego tysiącznego siedmsetnego szesćdziesiątego czwartego. (Konstytucye Wielkiego Xięstwa Litewskiego…)</ref>]][[Файл:Антонаў, Нароўля і навакольлі ў канцы XVIII ст. ВГАБ. Т. 2.jpg|значак|Антонаў, Нароўля і навакольлі ў канцы XVIII ст.<ref>ВГАБ. Т. 2. С.121</ref>]] Паводле нараўлянскага краязнаўца Васіля Чайкі, у фондах НГАБ у Менску захоўваецца дакумэнт, пазначаны 10-м лістапада 1682 году. У тэксьце яго вядзецца пра разьмежаваньне ўгодзьдзяў Антонава, Смалегавічаў (Смольговичей), Нароўлі, якія трымаў пан Дамінік Міхал Служка, староста рэчыцкі, з добрамі Вербкавічы і Канатоп, прыналежнымі Ксавэраўскаму{{заўвага|У газэтным матэрыяле памылкова запісана, нібы ў Кіеўскім. Ксавэраў – сяло ў Малынскім раёне Жытомірскай вобласьці Украіны. У 1768 г. калегіюм пераведзены да Оўруча<ref>Теодорович Н. И. Историко-статистическое описание церквей и приходов Волынской епархии / сост. Н. И. Теодорович. - Почаев, 1888. Т. 1. С. 329 </ref>.}} езуіцкаму калегіюму<ref>[https://web.archive.org/web/20221109230833/https://narovlya.by/novosti/obschestvo/338-let-so-dnya-pervogo-upominaniya-o-narovle/ Василий Чайка. 338 лет со дня первого упоминания о Наровле. // Прыпяцкая праўда. 10.11.2020]</ref>. На францускай мапе 1685 году Алексіса Жубэра Жаліё Антонаў пазначаны нібы ў [[Рэчыцкі павет|Рэчыцкім павеце]] (territoire de Rzeczica), хоць, як і належыць, — на правабярэжжы Прыпяці, каля Славечны, недалёка ад Мазыра<ref>ВГАБ у 4-х тамах: Т. 2. — Мінск: Белкартаграфія, 2013. С. 140</ref>. Канвакацыйны сойм 1764 году прызнаў ленны маёнтак Нароўля [[Рафал Алаіз Аскерка|Рафала Алаізія Аскеркі]], [[маршалак шляхты|маршалка]] Мазырскага павету, яго дзедзічным уладаньнем. Побач зь вёскамі [[Галоўчыцы (Гомельская вобласьць)|Галоўчыцы]], Карпавічы, [[Мухаеды]], Вуглы «y dalszemi wszystkiemi attynencyami» названы і Антонаў<ref>Volumina Legum. Tom VII. — Petersburg: Nakładem i drukiem Józafata Ohryzki, 1860. S. 87</ref>. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === [[Файл:Галоўчыцы, Дзямідавічы, Смалегавічы на схематычным пляне 1800 г.jpg|значак|зьлева|Антонаў, Галоўчыцы, Смалегавічы на схематычным пляне Рэчыцкага павету 1800 г.]] У выніку [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] (1793 год) Антонаў апынуўся ў межах [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], ад 3 траўня 1795 году ў адноўленым [[Мазырскі павет (Расейская імпэрыя)|Мазырскім]] павеце Менскага намесьніцтва, з 12 сьнежня 1796 [[Губэрня|губэрні]], з 29 жніўня 1797 году далучаны да [[Рэчыцкі павет|Рэчыцкага павету]] той самай [[Менская губэрня|Менскай губэрні]]. За ўдзел у вызвольным паўстаньні 1794 году маёнтак Нароўля быў сканфіскаваны ў Мікалая Аскеркі і перададзены былому паслу Расеі ў Рэчы Паспалітай Якаву Сіверсу. На 1795 год у Антонаве налічвалася 26 двароў з 140 жыхарамі, дзеяла драўляная царква Сьвятога Міколы. Побач існавала вёска Слабада Антонаўская, дзе было 5 двароў, 40 жыхароў<ref name="fn1"/>. На схематычным пляне Рэчыцкага павету 1800 году Антонаў — толькі сяло; фальварку (двара) няма{{заўвага|Але побач пазначаны [[Грушаўка (Нараўлянскі раён)|фальварак Грушаўка з аднайменнай слабадой]], якіх за паўстагодзьдзя раней не было.}}. Так і надалей. З 1825 году — уласнасьць Станіслава Горвата. На 1834 год тут было 16 двароў<ref name="fn1"/>. У «Списках населенных мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело]: 1857 г.» засьведчана, што 133 жыхары вёскі Антонаў абодвух полаў зьяўляліся прыхаджанамі Дзямідавіцкай Раства-Багародзіцкай царквы, а 14 вяскоўцаў былі вернымі парафіі Ўнебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі ў [[Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар цыстэрыянаў (Мазыр)| Кімбараўцы]]<ref>Расейскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 425адв., 715</ref>. У парэформавы пэрыяд вёска Антонаў адміністрацыйна належала да Нараўлянскай воласьці Рэчыцкага павету. Згодна са зьвесткамі на 1876 і 1879 гады, жыхары Антонава заставаліся ў прыходзе Дзямідавіцкай царквы<ref>Минские епархиальные ведомости. — Минск, 1876. № 10. С. 463; Описание церквей и приходов Минской епархии. VIII. Речицкий уезд. — Минск, 1879. С. 58</ref> Паводле перапісу 1897 году, у Антонаве было 73 двары, 439 жыхароў, існаваў хлебазапасны магазын<ref name="fn1"/>. На 1909 год у вёсцы налічвалася 87 двароў з 657 жыхарамі<ref>Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 4.</ref>. З 1917 году працавала народная вучэльня<ref name="fn1"/>. За часамі [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] ў лютым 1918 году Антонаў занялі войскі [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыі]]. 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісання [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), Нямеччына перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. === Найноўшы час === 25 сакавіка 1918 году згодна з [[Трэцяя Ўстаўная грамата|Трэцяй Устаўной граматай]] Антонаў абвяшчаўся часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Тэрыторыя Палесься ад [[Берасьце|Берасьця]] да [[Гомель|Гомля]] стала прадметам перамоваў БНР і УНР<ref>Лебедзева В. [https://web.archive.org/web/20081119070727/http://kamunikat.fontel.net/www/czasopisy/bzh/15/15art_lebiedzieva.htm Дыпламатычная місія БНР у перамовах з Украінай (1918 г.)] // Беларускі Гістарычны Зборнік — Białoruskie Zeszyty Historyczne. Nr. 15.</ref>. Тым часам Антонаў у складзе Нараўлянскай воласьці ўлучылі ў часова створаную 15 чэрвеня Палескую губэрню з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзеяла «варта [[Украінская дзяржава|Ўкраінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918—1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 — 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 — січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. — Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286—296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 85</ref>. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі Антонаў увайшоў у склад [[Беларуская ССР|Беларускай ССР]], аднак 16 студзеня Масква адабрала мястэчка разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад [[РСФСР]]. У 1924 годзе вёску вярнулі [[БССР]]. У 1931 годзе тут працавалі вадзяны млын і цагельня<ref name="fn1"/>. З 20 лютага 1938 году — у [[Палеская вобласьць|Палескай вобласьці]] з цэнтрам у Мазыры. Напярэдадні [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайны]] ў Антонаве налічвалася 124 двары з 369 жыхарамі. 18 ліпеня 1942 году акупанты спалілі 123 двары<ref>Без срока давности. Беларусь: преступления нацистов и их пособников против мирного населения на оккупированной территории БССР в годы Великой Отечественной войны. Гомельская область. Сборник архивных документов и материалов / сост.: А. Р. Дюков, В. Д. Селеменев (рук.) [и др.]; редкол.: А. К. Демянюк [и др.]. — Минск: НАРБ; М.: Фонд «Историческая память», 2021. С. 431</ref>. На франтах загінулі 79 вяскоўцаў. З 8 студзеня 1954 году Антонаў — у Гомельскай вобласьці. Паводле перапісу 1959 года ў вёсцы налічвалася 934 жыхары; у складзе калгасу імя М. Ф. Фрунзэ з цэнтрам у вёсцы Грушаўка<ref name="fn1"/>. == Насельніцтва == === Дэмаграфія === * 1999 год — 218 чал. * 2004 год — 160 чал.<ref name="fn1"/> * 2010 год — 135 чал. === Інфраструктура === У Антонаве працуе клюб. == Забудова == Плян Антонава складаецца з паўвыгнутай, амаль шыротнай арыентацыі вуліцы, да цэнтру якой з поўначы далучаецца завулак. Забудова двухбаковая, драўляная, сядзібнага тыпу. == Турыстычная інфармацыя == === Страчаная спадчына === * Царква Сьвятога Міколы (XVIII ст.; [[Кіеўская, галіцкая і ўсяе Русі мітраполія (уніяцкая)|Сьвяты Пасад]]) == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} {{Навігацыйная група |назоў = Антоўнаў у сучасным [[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Беларусі|адміністрацыйна-тэрытарыяльным падзеле]] [[Беларусь|Беларусі]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Беларусь}}; |Вербавіцкі сельсавет |Нараўлянскі раён }} [[Катэгорыя:Вербавіцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Нараўлянскага раёну]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XVI стагодзьдзі]] qbllcghaz3iab9yns75gxdkiqqp51di 2618227 2618225 2025-06-05T05:22:14Z Дамінік 64057 /* Вялікае Княства Літоўскае */ 2618227 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Антонаў}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Антонаў |Лацінка = Antonaŭ |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Антонава |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = 1527 год |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = Антонавічы |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Нараўлянскі раён|Нараўлянскі]] |Сельсавет = [[Вербавіцкі сельсавет|Вербавіцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 135 |Год падліку колькасьці = 2010 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 40 |Шырата сэкундаў = 0 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 23 |Даўгата сэкундаў = 10 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьверху |Водступ подпісу на мапе = 2.5 |Commons = |Сайт = }} '''Анто́наў'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}} С. 242.</ref> — [[вёска]] ў [[Беларусь|Беларусі]], на рацэ [[Славечна|Славечне]]. Уваходзіць у склад [[Вербавіцкі сельсавет|Вербавіцкага сельсавету]] [[Нараўлянскі раён|Нараўлянскага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Насельніцтва на 2010 год — 135 чалавек. Знаходзіцца за 15 км на паўднёвы захад ад [[Нароўля|Нароўлі]], за 20 км ад чыгуначнай станцыі [[Ельск]] (лінія [[Каленкавічы]] — [[Оўруч]]). Палявая дарога злучае вёску з шашой на [[Нароўля|Нароўлю]]. Антонаў — даўняе сяло і двор [[Мазырскі павет|гістарычнай Мазыршчыны]] на [[Палесьсе|Палесьсі]]. == Гісторыя == === Вялікае Княства Літоўскае === [[Файл:POL COA Chorągwie Kmitów II.svg|150пкс|значак|зьлева|Герб Харугва роду Кмітаў]] Згодна зь «Вялікім гістарычным атлясам Беларусі», упершыню Антонавічы згаданыя пад 1527 годам{{заўвага|Не пад 1595-м, як пісаў у 1997 г. М. Ф. Сьпірыдонаў (ён жа спачатку меркаваў, што Антонаў мог быць мястэчкам – «вер., м.»)<ref>Міхаіл Спірыдонаў. Беларусь на карце Вялікага Княства Літоўскага 1613 г. // З глыбі вякоў. Наш край: Гіст.-культуралаг. зб. Вып. 2. Навук. рэд. А. К. Краўцэвіч. Уклад. В. У. Шаблюк. – Мінск: Беларуская навука, 1997. С. 142, 146</ref>, а пазьней паўтарыў С. В. Марцэлеў<ref name="fn1">{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} С. 130</ref>}}<ref name="fn2">Вялікі гістарычны атлас Беларусі (далей: ВГАБ) ў 3-х тамах: Т. 1. — Мінск: Белкартаграфія, 2009. С. 193; 148 (мапа) 130</ref>. Наступны ўпамін пра патужнікаў з Антонавічаў [[Оўруч|Оўруцкай]] нядзелі{{Заўвага|Нядзелі альбо чэргі (у складзе кожнай некалькі паселішчаў), на якія падзялялася воласьць, як даводзілася несьці замкавую службу, выконваць работы на карысьць замку. Па нядзелях разьмяркоўваліся і плацёжныя павіннасьці<ref>Клепатский П. Г. Очерки по истории Киевской земли / П.Г. Клепатский – Т. 1: Литовский период. – Одесса, 1912. С. 185, 189 – 190</ref>.}} сустрэты ў апісаньні [[Чарнобыль]]скага замку 1552 году<ref>Архив Юго-Западной России (Архив ЮЗР). Ч. 7. Т. І. Акты о заселении Юго-Западной России. — Киев, 1886. С. 588</ref>. У люстрацыі Оўруцкага замку таго ж 1552 г. сказана, што з дзьвюх службаў{{заўвага|1 службу складалі 2 двары і болей.}} сяла Антонавічы выплачваліся 100 грошаў і мёду 3 {{падказка|кадзі|адзінка вымярэньня аб'ёму; у розных мясцовасьцях кадзь прыраўнівалася да 3-10 пудоў, 3-4 ушатаў, 2-4 мядніц і г. д. }}<ref>Архив ЮЗР. Ч. 4. Т. І. Акты о происхождении шляхетских родов в Юго-Западной России. — Киев, 1867. С. 49</ref>. 5 сакавіка 1553 году кароль і вялікі князь Жыгімонт Аўгуст падараваў Антонавічы на [[лен]]ных правах пану Сямёну Кміце<ref name="fn3">Sapiehowie: materjały historyczno-genealogiczne i majątkowe (далей: Sapiehowie). T. 1. — Petersburg, 1890. S. 194</ref>. У дакумэнце ад 23 сакавіка 1555 году сказана, што ў Антонавічах, якія месьціліся ў [[Кіеўскае ваяводзтва|Кіеўскім ваяводзтве]], было дзьве службы{{заўвага|Адзінкі абкладаньня павіннасьцямі. 1 службу складалі 2 двары і болей.}}<ref name="fn4">Źródła dziejowe. T. XX. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. IX. Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów-Bracław) / A. Jabłonowski. — Warszawa, 1894. Wykazy… S. 94 — 96</ref>. Недзе ў пачатку 1560 гадоў лен перайшоў да сына нябожчыка Сямёна пана Філона, пазьней вядомага як [[Кміта-Чарнабыльскі]]. [[Файл:Ліст Ф. Кміты сьвятару Антонаўскай царквы С. Пашкевічу. 1585 г.jpg|значак|зьлева|Ліст Ф. Кміты сьвятару С. Пашкевічу. 1585 г.]][[Файл:POL COA Lis.svg|150пкс|значак|Герб Ліс роду Сапегаў]][[Файл:Антонавічы ў канцы XVI ст. на мапе генмапе ВГАБ.jpg|значак|зьлева|Антонавічы ў канцы XVI ст. на Генэральнай мапе Вялікага гістарычнага атлясу Баларусі.]] Напярэдадні падпісаньня акту [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]], згодна з указам караля і вялікага князя [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонта Аўгуста]] ад 6 чэрвеня 1569 году, Кіеўскае ваяводзтва стала часткаю [[Карона Каралеўства Польскага|Кароны Польскай]]<ref>Volumina Legum. Tom II. — Petersburg: Nakładem i drukiem Józafata Ohryzki, 1859. S. 84 — 87; Падалінскі У. // Беларускі гістарычны агляд. — 2012. Т. 19. С. 329—337 (Рэцэнзія на кн.: Litwin H. Równi do równych: kijowska reprezentacja sejmowa 1569—1648. — Warszawa, 2009).</ref>. Антонаў у складзе [[Мазырскі павет|Мазырскага павету]], пад уплывам віленскага ваяводы, [[канцлер вялікі літоўскі|канцлера ВКЛ]] і мазырскага старосты [[Мікалай Радзівіл Руды|Мікалая Радзівіла Рудога]] ды падтрымаўшай яго павятовай шляхты, мусіў быць выведзены з Кіеўскага і далучаны да [[Менскае ваяводзтва|Менскага ваяводзтва]]. Але з адпаведных квітаў вынікае, што паборы 1576—1578 гадоў зь яго працягвалі аддаваць да скарбу Кіеўскага ваяводзтва<ref name="fn4"/>. 24 верасьня 1585 году смаленскі ваявода Філон Кміта выдаў ліст настаяцелю антонаўскай царквы Зьвеставаньня Найсьвяцейшай Багародзіцы Сэбасьцяну Пашкевічу на права штогадовага атрыманьня ад жыхароў Антонава, [[Смалегаў|Смалегавічаў]], [[Завайць|Завайці]] і [[Галоўчыцы (Гомельская вобласьць)|Галоўчыцаў]] па паўвядра жыта і па пяць вёдраў мёду прэснага з кожнага дыму. Але ў самыя ўгодзьдзі названых сёлаў сьвятар уступацца ня мусіў. У Антонаве на той час было 40 дымоў. Пазьней, 6 траўня 1587 году пан ваявода надаў дзяку тае царквы Аліферу Федаровічу замлю кунічную і агарод, што быў пры хаце, без усялякай павіннасьці зь іх, пастанавіўшы, каб поп антонаўскі саступаў яму штогод 5 вёдраў жыта і прэснага мёду паўвядра<ref>Аrchiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Archiwum Roskie. Dział III. Sygn. 1050. S. 1, 3</ref>. Філон Кміта спачыў 29 лістапада 1587 году. У 1596 годзе зяці нябожчыка Лукаш Сапега і Юры Горскі пакліканыя ў суд у справе незаконнага валоданьня Антонавам, бо сын Філона Лазар памёр беспатомным. Але яшчэ 6 красавіка 1595 году кароль [[Жыгімонт Ваза]] падараваў лен Антонавічы канцлеру [[Леў Сапега|Льву Сапегу]]<ref>Sumariusz Metryki Koronnej. Seria nowa. T. VIII. Księga wpisów podkanclerzego Jana Tarnowskiego MK 139 z Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie 1595 / opracował Krzysztof Chłapowski. — Warszawa: Bellerive-sur-Allier, 2016. № 187</ref>. Апошні ў 1598 годзе саступіў маёнтак разам з фальваркамі Смалегавічы і Завайць стрыечнаму брату каралеўскаму двараніну Лукашу Сапегу<ref name="fn3"/>, што кароль і зацьвердзіў. Надалей мясцовыя інстыгатары пана Лукаша не турбавалі. У 1602—1605 гадох падаткі зь ягоных добраў выплачваліся да Кіева<ref name="fn4"/>. [[Файл:Łukaš Sapieha. Лукаш Сапега (1709).jpg|значак|зьлева|Партрэт Лукаша Сапегі. 1709 г.]] У кнігах судовых [[Брацлаўскае ваяводзтва|Брацлаўскага ваяводзтва]] захаваліся кіеўскія дэкрэты ад 20 ліпеня 1604 году, калі пан Стэфан Лозка абвінаваціў панства Сапегаў, падданыя якіх антонаўскія напалі на яго слуг у пушчы, што за 2 мілі ад маёнтку паноў Служкаў Мухаедавічаў, ды тых апошніх паранілі і абрабавалі; 26 ліпеня 1604 году, паводле скаргі пана Яна Юндзіла на пана Лукаша Сапегу, людзі ягоныя антонаўскія і чарнобыльскія напалі на падданых вербкаўскіх, калі тыя аралі зямлю ў урочышчы Кланятычы, самых пабілі, забралі коней, валоў і інш.; упаўнаважаныя князя Януша Збараскага сьцьвярджалі, што людзі Сапегі забралі авечак, {{падказка|быдла|буйную рагатую жывёлу}} і іншае дабро ў яго [[Барбароў|бабіцкіх]] сялянаў. З свайго боку, Л. Сапега у лісьце да канцлера Льва Сапегі, датаваным 8-м сакавіка 1606 году, паведаміў, як 28 лютага, за некалькі дзён да яго прыезду, слуга пана ваяводы [[Брацлаў|брацлаўскага]] [[путны баярын]] Мазырскага павету Філон Міцкевіч зь нейкім Арлоўскім і {{падказка|ўраднікам|тут: маёнтку}} бабіцкім Цыпрыянам Лебядзеўскім, узяўшы з сабой каля 30 баяраў альбо казакоў, напалі на яго падданых антонаўскіх, калі тыя вярталіся з кірмашу, адныя зь мястэчка {{падказка|Норынску|на сёньня: сяло ў Оўруцкім раёне Жытомірскай вобласьці Украіны}}, іншыя — з [[Оўруч]]а. 6 чалавек люта зранілі, рукі і ногі паабцінаўшы, яшчэ двух {{падказка|з ручніц|з гладкаствольных стрэльбаў}} пастралялі, зь іх адзін, што даехаў да Антонава, 3 сакавіка памёр; усіх дашчэнту абрабавалі. Дадаў, што і дагэтуль «''адважныя рыцары''» жывуць у Бабічах і, далучыўшы да сябе сялян бабіцкіх, працягваюць пільнаваць на дарогах слуг і падданых Сапегі, каб гвалт учыніць, а праз тое і яго асобу зьневажыць<ref>Archiwum domu Sapiehów. T. I. Listy z lat 1575—1606. / Opracował dr. A. Prochaska. — Lwów,1892. S. 484—486</ref>. 21 жніўня 1609 году кіеўскі біскуп Крыштаф Казімерскі з усёй {{падказка|капітулай|тут: дарадчы орган пры біскупе}} падаў скаргу на Лукаша і Зофію Сапегаў за насланьне імі падданых з добраў сваіх Чарнобыльскіх і з Антонаўкі на маёнтак касьцёльны Бабічы, дзедзічна ад князёў Збараскіх запісаны, і адабраньне азёраў Тонкі, Лютэц, Старая Рэчка ў людзей бабіцкіх. 26 жніўня 1609 году Лукаш і Зофія Сапегі праз суд выдалі Мікалаю Харлінскаму і жонцы яго Гальшцы Андраважаўне квіт што да грашовай кампэнсацыі за рабункі іх падданых антонаўскіх, смалігаўскіх, нараўлянскіх, за напад на маёнтак Нароўлю. 12 чэрвеня 1618 году гандляр Давід Хаімавіч, пры асыстэнцыі князя [[Януш Астроскі|Януша Астроскага]], паклікаў да судовага разбору панства Лукаша і Зофію Кміцянку Сапегаў з прычыны гвалтоўнага забраньня тавараў, калі ён ехаў праз добры Антонаў. 9 ліпеня т. г. пан Каспар Пэплоўскі, у справе разьмежаваньня ''сваіх'' добраў [[Мухаеды|Мухаедавічы]] (!) і Антонава, заявіў пратэст панам Лукашу Сапегу, Аляксандру і іншым Служкам (уладальнікам вёскі Мухаедавічы) з прычыны заняцьця і прыўлашчваньня грунтоў Планінскіх, ''каля Мухаедавічаў leżących'' і аддадзеных яму {{падказка|ЯКМ|Яго Каралеўскай Міласьцю}} пажыцьцёва. А і надалей у 1621—1624 гадох Сапегі мелі судовыя разборы з Малушыцкімі, Трыпольскімі і інш.<ref>Źródła dziejowe. T. XXI. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. X. Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów — Bracław) / Opisane przez Aleksandra Jabłonowskiego. — Warszawa, 1894. S. 152, 164, 284, 309, 372, 461, 471, 611, 632, 648</ref>. [[Файл:Антонаў на мапе ВКЛ 1613 г.jpg|значак|зьлева|Павятовае места Мазыр, сёлы Антонаў і Бабічы (Babica) на мапе ВКЛ і сумежных рэгіёнаў 1613 г.]][[Файл:Апісаньне замку ў Антонаве 1628 (1629) г. (пачатак).png|значак|зьлева|Апісаньне замку ў Антонаве 1628 (1629) г. (пачатак)]][[Файл:Antonaŭ. Антонаў (1613).jpg|значак|На пачатак XVII ст. Антонаў — сяло з панскай сядзібай альбо замкам{{заўвага|Менавіта так, замак, бо ў тагачаснай традыцыі неўмацаваная панская сядзіба — non-sens.}} (у легэндзе да мапы — pagus cum domo nobilis).]][[Файл:Апісаньне двара Антонаў і падданыя вёскі Антонаў.png|значак|Апісаньне двара Антонаў (працяг) і падданыя вёскі Антонаў{{заўвага|На наступнай старонцы дакумэнту названыя яшчэ трое кунічнікаў.}}.]][[Файл:Бабіца, Астраглядавічы і Брагін на карце Алексіса Жубера Жаліё. Парыж, 1685 г.jpg|значак|зьлева|Антонаў нібыта ў Рэчыцкім павеце на мапе Алексіса Жубэра Жаліё. Парыж, 1685 г.]] Маёнтак Антонаў прысутны на мапе [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] 1613 году і іншых, нярэдка вытворных ад яе, мапах XVII—XVIII стст. 30 сьнежня 1621 году, калі каронныя і вялікакняскія камісары працягвалі разьмяжоўваць Кіеўскае ваяводзтва Кароны з Мазырскім паветам ВКЛ, высьветлілася — і ў 1616—1618 гады падаткі з Антонава аддаваліся Кіеўскаму ваяводзтву, што мазырскія ўраднікі паны Будзіла і Лозка кваліфікавалі як рабаўніцтва, бо насуперак Оўруцкай павятовай рэвізіі, у якой Антонаў і Смалігавічы прызнаныя оўруцкімі, у каралеўскім прывілеі пану Лукашу Сапегу з жонкай названы лен нададзены, каб служба земская, вайсковая адпраўлялася да ВКЛ. Тады паны камісары левабярэжжа Славечны{{заўвага|Тут жа sioło i dwór Antonów.}} згодна засьведчылі прыналежным да Мазырскага павету, але супярэчлівыя дакумэнты, што да названых добраў, перадалі для разгляду на будучым сойме<ref name="fn4"/>. Лукаш Сапега, ня маючы нашчадкаў мужчынскага полу, перад сконам запісаў Антонаў і ўсе Чарнобыльскія добры на Льва Сапегу. Пан ваявода віленскі і [[гетман вялікі літоўскі]], у сваю чаргу, аддаў іх у трыманьне Паўлу, Яну і Андрэю, сынам Яна Пятра Сапегі, усьвяцкага старосты<ref>Генрік Літвін. З народу руського: Шляхта Київщини, Волині та Брацлавщини (1569—1648) / пер. з пол. Лесі Лисенко. — Київ: Дух і Літера, 2016. С. 373</ref>. У 1627 годзе Андрэй Сапега за 3 500 злотых саступіў «wieczystem prawem» ленныя добры Антонаў з аднайменнай вёскай, а таксама Дзямідавічамі, [[Карпавічы (Нараўлянскі раён)|Карпавічамі]], паловай Галоўчыцаў і іншымі ў Мазырскім павеце пану Юзафу Корсаку, старосьце дзісьненскаму<ref>Sapiehowie. T. 2. — Petersburg, 1891. S. 69</ref>. У інвэнтары 1628 (1629) г. прыведзена апісаньне Антонаўскага замку і ці не ўпершыню названыя па імёнах і прозьвішчах падданыя з вёскі Антонаў<ref>АGAD. ARos. Dz. III. Sygn. 1051. S. 33-36</ref>. [[Файл:POL COA Oskierka.svg|150пкс|значак|зьлева|Герб Мурдэліо зьменены роду Аскеркаў.]][[Файл:Пастанова канвакацыйнага сейму 1764 г.jpg|значак|Пастанова Генэральнай Канфэдэрацыі Кароны і ВКЛ на канвакацыі Варшаўскай 1764 г.<ref>Konfederacya Generalna omnium ordinum Regni et Magni Ducatus Lituaniae na Konwokacyi Głowney Warszawskiey uchwalona, dnia siodmego miesiąca maja, roku Pańskiego tysiącznego siedmsetnego szesćdziesiątego czwartego. (Konstytucye Wielkiego Xięstwa Litewskiego…)</ref>]][[Файл:Антонаў, Нароўля і навакольлі ў канцы XVIII ст. ВГАБ. Т. 2.jpg|значак|Антонаў, Нароўля і навакольлі ў канцы XVIII ст.<ref>ВГАБ. Т. 2. С.121</ref>]] Паводле нараўлянскага краязнаўца Васіля Чайкі, у фондах НГАБ у Менску захоўваецца дакумэнт, пазначаны 10-м лістапада 1682 году. У тэксьце яго вядзецца пра разьмежаваньне ўгодзьдзяў Антонава, Смалегавічаў (Смольговичей), Нароўлі, якія трымаў пан Дамінік Міхал Служка, староста рэчыцкі, з добрамі Вербкавічы і Канатоп, прыналежнымі Ксавэраўскаму{{заўвага|У газэтным матэрыяле памылкова запісана, нібы ў Кіеўскім. Ксавэраў – сяло ў Малынскім раёне Жытомірскай вобласьці Украіны. У 1768 г. калегіюм пераведзены да Оўруча<ref>Теодорович Н. И. Историко-статистическое описание церквей и приходов Волынской епархии / сост. Н. И. Теодорович. - Почаев, 1888. Т. 1. С. 329 </ref>.}} езуіцкаму калегіюму<ref>[https://web.archive.org/web/20221109230833/https://narovlya.by/novosti/obschestvo/338-let-so-dnya-pervogo-upominaniya-o-narovle/ Василий Чайка. 338 лет со дня первого упоминания о Наровле. // Прыпяцкая праўда. 10.11.2020]</ref>. На францускай мапе 1685 году Алексіса Жубэра Жаліё Антонаў пазначаны нібы ў [[Рэчыцкі павет|Рэчыцкім павеце]] (territoire de Rzeczica), хоць, як і належыць, — на правабярэжжы Прыпяці, каля Славечны, недалёка ад Мазыра<ref>ВГАБ у 4-х тамах: Т. 2. — Мінск: Белкартаграфія, 2013. С. 140</ref>. Канвакацыйны сойм 1764 году прызнаў ленны маёнтак Нароўля [[Рафал Алаіз Аскерка|Рафала Алаізія Аскеркі]], [[маршалак шляхты|маршалка]] Мазырскага павету, яго дзедзічным уладаньнем. Побач зь вёскамі [[Галоўчыцы (Гомельская вобласьць)|Галоўчыцы]], Карпавічы, [[Мухаеды]], Вуглы «y dalszemi wszystkiemi attynencyami» названы і Антонаў<ref>Volumina Legum. Tom VII. — Petersburg: Nakładem i drukiem Józafata Ohryzki, 1860. S. 87</ref>. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === [[Файл:Галоўчыцы, Дзямідавічы, Смалегавічы на схематычным пляне 1800 г.jpg|значак|зьлева|Антонаў, Галоўчыцы, Смалегавічы на схематычным пляне Рэчыцкага павету 1800 г.]] У выніку [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] (1793 год) Антонаў апынуўся ў межах [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], ад 3 траўня 1795 году ў адноўленым [[Мазырскі павет (Расейская імпэрыя)|Мазырскім]] павеце Менскага намесьніцтва, з 12 сьнежня 1796 [[Губэрня|губэрні]], з 29 жніўня 1797 году далучаны да [[Рэчыцкі павет|Рэчыцкага павету]] той самай [[Менская губэрня|Менскай губэрні]]. За ўдзел у вызвольным паўстаньні 1794 году маёнтак Нароўля быў сканфіскаваны ў Мікалая Аскеркі і перададзены былому паслу Расеі ў Рэчы Паспалітай Якаву Сіверсу. На 1795 год у Антонаве налічвалася 26 двароў з 140 жыхарамі, дзеяла драўляная царква Сьвятога Міколы. Побач існавала вёска Слабада Антонаўская, дзе было 5 двароў, 40 жыхароў<ref name="fn1"/>. На схематычным пляне Рэчыцкага павету 1800 году Антонаў — толькі сяло; фальварку (двара) няма{{заўвага|Але побач пазначаны [[Грушаўка (Нараўлянскі раён)|фальварак Грушаўка з аднайменнай слабадой]], якіх за паўстагодзьдзя раней не было.}}. Так і надалей. З 1825 году — уласнасьць Станіслава Горвата. На 1834 год тут было 16 двароў<ref name="fn1"/>. У «Списках населенных мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело]: 1857 г.» засьведчана, што 133 жыхары вёскі Антонаў абодвух полаў зьяўляліся прыхаджанамі Дзямідавіцкай Раства-Багародзіцкай царквы, а 14 вяскоўцаў былі вернымі парафіі Ўнебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі ў [[Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар цыстэрыянаў (Мазыр)| Кімбараўцы]]<ref>Расейскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 425адв., 715</ref>. У парэформавы пэрыяд вёска Антонаў адміністрацыйна належала да Нараўлянскай воласьці Рэчыцкага павету. Згодна са зьвесткамі на 1876 і 1879 гады, жыхары Антонава заставаліся ў прыходзе Дзямідавіцкай царквы<ref>Минские епархиальные ведомости. — Минск, 1876. № 10. С. 463; Описание церквей и приходов Минской епархии. VIII. Речицкий уезд. — Минск, 1879. С. 58</ref> Паводле перапісу 1897 году, у Антонаве было 73 двары, 439 жыхароў, існаваў хлебазапасны магазын<ref name="fn1"/>. На 1909 год у вёсцы налічвалася 87 двароў з 657 жыхарамі<ref>Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 4.</ref>. З 1917 году працавала народная вучэльня<ref name="fn1"/>. За часамі [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] ў лютым 1918 году Антонаў занялі войскі [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыі]]. 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісання [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), Нямеччына перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. === Найноўшы час === 25 сакавіка 1918 году згодна з [[Трэцяя Ўстаўная грамата|Трэцяй Устаўной граматай]] Антонаў абвяшчаўся часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Тэрыторыя Палесься ад [[Берасьце|Берасьця]] да [[Гомель|Гомля]] стала прадметам перамоваў БНР і УНР<ref>Лебедзева В. [https://web.archive.org/web/20081119070727/http://kamunikat.fontel.net/www/czasopisy/bzh/15/15art_lebiedzieva.htm Дыпламатычная місія БНР у перамовах з Украінай (1918 г.)] // Беларускі Гістарычны Зборнік — Białoruskie Zeszyty Historyczne. Nr. 15.</ref>. Тым часам Антонаў у складзе Нараўлянскай воласьці ўлучылі ў часова створаную 15 чэрвеня Палескую губэрню з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзеяла «варта [[Украінская дзяржава|Ўкраінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918—1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 — 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 — січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. — Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286—296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 85</ref>. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі Антонаў увайшоў у склад [[Беларуская ССР|Беларускай ССР]], аднак 16 студзеня Масква адабрала мястэчка разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад [[РСФСР]]. У 1924 годзе вёску вярнулі [[БССР]]. У 1931 годзе тут працавалі вадзяны млын і цагельня<ref name="fn1"/>. З 20 лютага 1938 году — у [[Палеская вобласьць|Палескай вобласьці]] з цэнтрам у Мазыры. Напярэдадні [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайны]] ў Антонаве налічвалася 124 двары з 369 жыхарамі. 18 ліпеня 1942 году акупанты спалілі 123 двары<ref>Без срока давности. Беларусь: преступления нацистов и их пособников против мирного населения на оккупированной территории БССР в годы Великой Отечественной войны. Гомельская область. Сборник архивных документов и материалов / сост.: А. Р. Дюков, В. Д. Селеменев (рук.) [и др.]; редкол.: А. К. Демянюк [и др.]. — Минск: НАРБ; М.: Фонд «Историческая память», 2021. С. 431</ref>. На франтах загінулі 79 вяскоўцаў. З 8 студзеня 1954 году Антонаў — у Гомельскай вобласьці. Паводле перапісу 1959 года ў вёсцы налічвалася 934 жыхары; у складзе калгасу імя М. Ф. Фрунзэ з цэнтрам у вёсцы Грушаўка<ref name="fn1"/>. == Насельніцтва == === Дэмаграфія === * 1999 год — 218 чал. * 2004 год — 160 чал.<ref name="fn1"/> * 2010 год — 135 чал. === Інфраструктура === У Антонаве працуе клюб. == Забудова == Плян Антонава складаецца з паўвыгнутай, амаль шыротнай арыентацыі вуліцы, да цэнтру якой з поўначы далучаецца завулак. Забудова двухбаковая, драўляная, сядзібнага тыпу. == Турыстычная інфармацыя == === Страчаная спадчына === * Царква Сьвятога Міколы (XVIII ст.; [[Кіеўская, галіцкая і ўсяе Русі мітраполія (уніяцкая)|Сьвяты Пасад]]) == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} {{Навігацыйная група |назоў = Антоўнаў у сучасным [[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Беларусі|адміністрацыйна-тэрытарыяльным падзеле]] [[Беларусь|Беларусі]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Беларусь}}; |Вербавіцкі сельсавет |Нараўлянскі раён }} [[Катэгорыя:Вербавіцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Нараўлянскага раёну]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XVI стагодзьдзі]] 5diy40t58exc6dp9gecx3cl6960aoem 2618228 2618227 2025-06-05T05:29:42Z Дамінік 64057 /* Вялікае Княства Літоўскае */ 2618228 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Антонаў}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Антонаў |Лацінка = Antonaŭ |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Антонава |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = 1527 год |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = Антонавічы |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Нараўлянскі раён|Нараўлянскі]] |Сельсавет = [[Вербавіцкі сельсавет|Вербавіцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 135 |Год падліку колькасьці = 2010 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 40 |Шырата сэкундаў = 0 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 23 |Даўгата сэкундаў = 10 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьверху |Водступ подпісу на мапе = 2.5 |Commons = |Сайт = }} '''Анто́наў'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}} С. 242.</ref> — [[вёска]] ў [[Беларусь|Беларусі]], на рацэ [[Славечна|Славечне]]. Уваходзіць у склад [[Вербавіцкі сельсавет|Вербавіцкага сельсавету]] [[Нараўлянскі раён|Нараўлянскага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Насельніцтва на 2010 год — 135 чалавек. Знаходзіцца за 15 км на паўднёвы захад ад [[Нароўля|Нароўлі]], за 20 км ад чыгуначнай станцыі [[Ельск]] (лінія [[Каленкавічы]] — [[Оўруч]]). Палявая дарога злучае вёску з шашой на [[Нароўля|Нароўлю]]. Антонаў — даўняе сяло і двор [[Мазырскі павет|гістарычнай Мазыршчыны]] на [[Палесьсе|Палесьсі]]. == Гісторыя == === Вялікае Княства Літоўскае === [[Файл:POL COA Chorągwie Kmitów II.svg|150пкс|значак|зьлева|Герб Харугва роду Кмітаў]] Згодна зь «Вялікім гістарычным атлясам Беларусі», упершыню Антонавічы згаданыя пад 1527 годам{{заўвага|Не пад 1595-м, як пісаў у 1997 г. М. Ф. Сьпірыдонаў (ён жа спачатку меркаваў, што Антонаў мог быць мястэчкам – «вер., м.»)<ref>Міхаіл Спірыдонаў. Беларусь на карце Вялікага Княства Літоўскага 1613 г. // З глыбі вякоў. Наш край: Гіст.-культуралаг. зб. Вып. 2. Навук. рэд. А. К. Краўцэвіч. Уклад. В. У. Шаблюк. – Мінск: Беларуская навука, 1997. С. 142, 146</ref>, а пазьней паўтарыў С. В. Марцэлеў<ref name="fn1">{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} С. 130</ref>}}<ref name="fn2">Вялікі гістарычны атлас Беларусі (далей: ВГАБ) ў 3-х тамах: Т. 1. — Мінск: Белкартаграфія, 2009. С. 193; 148 (мапа) 130</ref>. Наступны ўпамін пра патужнікаў з Антонавічаў [[Оўруч|Оўруцкай]] нядзелі{{Заўвага|Нядзелі альбо чэргі (у складзе кожнай некалькі паселішчаў), на якія падзялялася воласьць, як даводзілася несьці замкавую службу, выконваць работы на карысьць замку. Па нядзелях разьмяркоўваліся і плацёжныя павіннасьці<ref>Клепатский П. Г. Очерки по истории Киевской земли / П.Г. Клепатский – Т. 1: Литовский период. – Одесса, 1912. С. 185, 189 – 190</ref>.}} сустрэты ў апісаньні [[Чарнобыль]]скага замку 1552 году<ref>Архив Юго-Западной России (Архив ЮЗР). Ч. 7. Т. І. Акты о заселении Юго-Западной России. — Киев, 1886. С. 588</ref>. У люстрацыі Оўруцкага замку таго ж 1552 г. сказана, што з дзьвюх службаў{{заўвага|1 службу складалі 2 двары і болей.}} сяла Антонавічы выплачваліся 100 грошаў і мёду 3 {{падказка|кадзі|адзінка вымярэньня аб'ёму; у розных мясцовасьцях кадзь прыраўнівалася да 3-10 пудоў, 3-4 ушатаў, 2-4 мядніц і г. д. }}<ref>Архив ЮЗР. Ч. 4. Т. І. Акты о происхождении шляхетских родов в Юго-Западной России. — Киев, 1867. С. 49</ref>. 5 сакавіка 1553 году кароль і вялікі князь Жыгімонт Аўгуст падараваў Антонавічы на [[лен]]ных правах пану Сямёну Кміце<ref name="fn3">Sapiehowie: materjały historyczno-genealogiczne i majątkowe (далей: Sapiehowie). T. 1. — Petersburg, 1890. S. 194</ref>. У дакумэнце ад 23 сакавіка 1555 году сказана, што ў Антонавічах, якія месьціліся ў [[Кіеўскае ваяводзтва|Кіеўскім ваяводзтве]], было дзьве службы{{заўвага|Адзінкі абкладаньня павіннасьцямі. 1 службу складалі 2 двары і болей.}}<ref name="fn4">Źródła dziejowe. T. XX. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. IX. Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów-Bracław) / A. Jabłonowski. — Warszawa, 1894. Wykazy… S. 94 — 96</ref>. Недзе ў пачатку 1560 гадоў лен перайшоў да сына нябожчыка Сямёна пана Філона, пазьней вядомага як [[Кміта-Чарнабыльскі]]. [[Файл:Ліст Ф. Кміты сьвятару Антонаўскай царквы С. Пашкевічу. 1585 г.jpg|значак|зьлева|Ліст Ф. Кміты сьвятару С. Пашкевічу. 1585 г.]][[Файл:POL COA Lis.svg|150пкс|значак|Герб Ліс роду Сапегаў]][[Файл:Антонавічы ў канцы XVI ст. на мапе генмапе ВГАБ.jpg|значак|зьлева|Антонавічы ў канцы XVI ст. на Генэральнай мапе Вялікага гістарычнага атлясу Баларусі.]] Напярэдадні падпісаньня акту [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]], згодна з указам караля і вялікага князя [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонта Аўгуста]] ад 6 чэрвеня 1569 году, Кіеўскае ваяводзтва стала часткаю [[Карона Каралеўства Польскага|Кароны Польскай]]<ref>Volumina Legum. Tom II. — Petersburg: Nakładem i drukiem Józafata Ohryzki, 1859. S. 84 — 87; Падалінскі У. // Беларускі гістарычны агляд. — 2012. Т. 19. С. 329—337 (Рэцэнзія на кн.: Litwin H. Równi do równych: kijowska reprezentacja sejmowa 1569—1648. — Warszawa, 2009).</ref>. Антонаў у складзе [[Мазырскі павет|Мазырскага павету]], пад уплывам віленскага ваяводы, [[канцлер вялікі літоўскі|канцлера ВКЛ]] і мазырскага старосты [[Мікалай Радзівіл Руды|Мікалая Радзівіла Рудога]] ды падтрымаўшай яго павятовай шляхты, мусіў быць выведзены з Кіеўскага і далучаны да [[Менскае ваяводзтва|Менскага ваяводзтва]]. Але з адпаведных квітаў вынікае, што паборы 1576—1578 гадоў зь яго працягвалі аддаваць да скарбу Кіеўскага ваяводзтва<ref name="fn4"/>. 24 верасьня 1585 году смаленскі ваявода Філон Кміта выдаў ліст настаяцелю антонаўскай царквы Зьвеставаньня Найсьвяцейшай Багародзіцы Сэбасьцяну Пашкевічу на права штогадовага атрыманьня ад жыхароў Антонава, [[Смалегаў|Смалегавічаў]], [[Завайць|Завайці]] і [[Галоўчыцы (Гомельская вобласьць)|Галоўчыцаў]] па паўвядра жыта і па пяць вёдраў мёду прэснага з кожнага дыму. Але ў самыя ўгодзьдзі названых сёлаў сьвятар уступацца ня мусіў. У Антонаве на той час было 40 дымоў. Пазьней, 6 траўня 1587 году пан ваявода надаў дзяку тае царквы Аліферу Федаровічу замлю кунічную і агарод, што быў пры хаце, без усялякай павіннасьці зь іх, пастанавіўшы, каб поп антонаўскі саступаў яму штогод 5 вёдраў жыта і прэснага мёду паўвядра<ref>Аrchiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Archiwum Roskie. Dział III. Sygn. 1050. S. 1, 3</ref>. Філон Кміта спачыў 29 лістапада 1587 году. У 1596 годзе зяці нябожчыка Лукаш Сапега і Юры Горскі пакліканыя ў суд у справе незаконнага валоданьня Антонавам, бо сын Філона Лазар памёр беспатомным. Але яшчэ 6 красавіка 1595 году кароль [[Жыгімонт Ваза]] падараваў лен Антонавічы канцлеру [[Леў Сапега|Льву Сапегу]]<ref>Sumariusz Metryki Koronnej. Seria nowa. T. VIII. Księga wpisów podkanclerzego Jana Tarnowskiego MK 139 z Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie 1595 / opracował Krzysztof Chłapowski. — Warszawa: Bellerive-sur-Allier, 2016. № 187</ref>. Апошні ў 1598 годзе саступіў маёнтак разам з фальваркамі Смалегавічы і Завайць стрыечнаму брату каралеўскаму двараніну Лукашу Сапегу<ref name="fn3"/>, што кароль і зацьвердзіў. Надалей мясцовыя інстыгатары пана Лукаша не турбавалі. У 1602—1605 гадох падаткі зь ягоных добраў выплачваліся да Кіева<ref name="fn4"/>. [[Файл:Łukaš Sapieha. Лукаш Сапега (1709).jpg|значак|зьлева|Партрэт Лукаша Сапегі. 1709 г.]] У кнігах судовых [[Брацлаўскае ваяводзтва|Брацлаўскага ваяводзтва]] захаваліся кіеўскія дэкрэты ад 20 ліпеня 1604 году, калі пан Стэфан Лозка абвінаваціў панства Сапегаў, падданыя якіх антонаўскія напалі на яго слуг у пушчы, што за 2 мілі ад маёнтку паноў Служкаў Мухаедавічаў, ды тых апошніх паранілі і абрабавалі; 26 ліпеня 1604 году, паводле скаргі пана Яна Юндзіла на пана Лукаша Сапегу, людзі ягоныя антонаўскія і чарнобыльскія напалі на падданых вербкаўскіх, калі тыя аралі зямлю ў урочышчы Кланятычы, самых пабілі, забралі коней, валоў і інш.; упаўнаважаныя князя Януша Збараскага сьцьвярджалі, што людзі Сапегі забралі авечак, {{падказка|быдла|буйную рагатую жывёлу}} і іншае дабро ў яго [[Барбароў|бабіцкіх]] сялянаў. З свайго боку, Л. Сапега у лісьце да канцлера Льва Сапегі, датаваным 8-м сакавіка 1606 году, паведаміў, як 28 лютага, за некалькі дзён да яго прыезду, слуга пана ваяводы [[Брацлаў|брацлаўскага]] [[путны баярын]] Мазырскага павету Філон Міцкевіч зь нейкім Арлоўскім і {{падказка|ўраднікам|тут: маёнтку}} бабіцкім Цыпрыянам Лебядзеўскім, узяўшы з сабой каля 30 баяраў альбо казакоў, напалі на яго падданых антонаўскіх, калі тыя вярталіся з кірмашу, адныя зь мястэчка {{падказка|Норынску|на сёньня: сяло ў Оўруцкім раёне Жытомірскай вобласьці Украіны}}, іншыя — з [[Оўруч]]а. 6 чалавек люта зранілі, рукі і ногі паабцінаўшы, яшчэ двух {{падказка|з ручніц|з гладкаствольных стрэльбаў}} пастралялі, зь іх адзін, што даехаў да Антонава, 3 сакавіка памёр; усіх дашчэнту абрабавалі. Дадаў, што і дагэтуль «''адважныя рыцары''» жывуць у Бабічах і, далучыўшы да сябе сялян бабіцкіх, працягваюць пільнаваць на дарогах слуг і падданых Сапегі, каб гвалт учыніць, а праз тое і яго асобу зьневажыць<ref>Archiwum domu Sapiehów. T. I. Listy z lat 1575—1606. / Opracował dr. A. Prochaska. — Lwów,1892. S. 484—486</ref>. 21 жніўня 1609 году кіеўскі біскуп Крыштаф Казімерскі з усёй {{падказка|капітулай|тут: дарадчы орган пры біскупе}} падаў скаргу на Лукаша і Зофію Сапегаў за насланьне імі падданых з добраў сваіх Чарнобыльскіх і з Антонаўкі на маёнтак касьцёльны Бабічы, дзедзічна ад князёў Збараскіх запісаны, і адабраньне азёраў Тонкі, Лютэц, Старая Рэчка ў людзей бабіцкіх. 26 жніўня 1609 году Лукаш і Зофія Сапегі праз суд выдалі Мікалаю Харлінскаму і жонцы яго Гальшцы Андраважаўне квіт што да грашовай кампэнсацыі за рабункі іх падданых антонаўскіх, смалігаўскіх, нараўлянскіх, за напад на маёнтак Нароўлю. 12 чэрвеня 1618 году гандляр Давід Хаімавіч, пры асыстэнцыі князя [[Януш Астроскі|Януша Астроскага]], паклікаў да судовага разбору панства Лукаша і Зофію Кміцянку Сапегаў з прычыны гвалтоўнага забраньня тавараў, калі ён ехаў праз добры Антонаў. 9 ліпеня т. г. пан Каспар Пэплоўскі, у справе разьмежаваньня ''сваіх'' добраў [[Мухаеды|Мухаедавічы]] (!) і Антонава, заявіў пратэст панам Лукашу Сапегу, Аляксандру і іншым Служкам (уладальнікам вёскі Мухаедавічы) з прычыны заняцьця і прыўлашчваньня грунтоў Планінскіх, ''каля Мухаедавічаў leżących'' і аддадзеных яму {{падказка|ЯКМ|Яго Каралеўскай Міласьцю}} пажыцьцёва. А і надалей у 1621—1624 гадох Сапегі мелі судовыя разборы з Малушыцкімі, Трыпольскімі і інш.<ref>Źródła dziejowe. T. XXI. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. X. Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów — Bracław) / Opisane przez Aleksandra Jabłonowskiego. — Warszawa, 1894. S. 152, 164, 284, 309, 372, 461, 471, 611, 632, 648</ref>. [[Файл:Антонаў на мапе ВКЛ 1613 г.jpg|значак|зьлева|Павятовае места Мазыр, сёлы Антонаў і Бабічы (Babica) на мапе ВКЛ і сумежных рэгіёнаў 1613 г.]][[Файл:Апісаньне замку ў Антонаве 1628 (1629) г. (пачатак).png|значак|зьлева|Апісаньне замку ў Антонаве 1628 (1629) г. (пачатак)]][[Файл:Antonaŭ. Антонаў (1613).jpg|значак|На пачатак XVII ст. Антонаў — сяло з панскай сядзібай альбо замкам{{заўвага|Менавіта так, замак, бо ў тагачаснай традыцыі неўмацаваная панская сядзіба — non-sens.}} (у легэндзе да мапы — pagus cum domo nobilis).]][[Файл:Апісаньне двара Антонаў і падданыя вёскі Антонаў.png|значак|Апісаньне двара Антонаў (працяг) і падданыя вёскі Антонаў{{заўвага|На наступнай старонцы дакумэнту названыя яшчэ трое {{падказка|кунічнікаў|у 15—17 ст. у ВКЛ так звалі людзей, якiя бралi ў арэнду ворную зямлю i iншыя ўгоддзi за пэўную плату — кунiцу. }}.}}.]][[Файл:Бабіца, Астраглядавічы і Брагін на карце Алексіса Жубера Жаліё. Парыж, 1685 г.jpg|значак|зьлева|Антонаў нібыта ў Рэчыцкім павеце на мапе Алексіса Жубэра Жаліё. Парыж, 1685 г.]] Маёнтак Антонаў прысутны на мапе [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] 1613 году і іншых, нярэдка вытворных ад яе, мапах XVII—XVIII стст. 30 сьнежня 1621 году, калі каронныя і вялікакняскія камісары працягвалі разьмяжоўваць Кіеўскае ваяводзтва Кароны з Мазырскім паветам ВКЛ, высьветлілася — і ў 1616—1618 гады падаткі з Антонава аддаваліся Кіеўскаму ваяводзтву, што мазырскія ўраднікі паны Будзіла і Лозка кваліфікавалі як рабаўніцтва, бо насуперак Оўруцкай павятовай рэвізіі, у якой Антонаў і Смалігавічы прызнаныя оўруцкімі, у каралеўскім прывілеі пану Лукашу Сапегу з жонкай названы лен нададзены, каб служба земская, вайсковая адпраўлялася да ВКЛ. Тады паны камісары левабярэжжа Славечны{{заўвага|Тут жа sioło i dwór Antonów.}} згодна засьведчылі прыналежным да Мазырскага павету, але супярэчлівыя дакумэнты, што да названых добраў, перадалі для разгляду на будучым сойме<ref name="fn4"/>. Лукаш Сапега, ня маючы нашчадкаў мужчынскага полу, перад сконам запісаў Антонаў і ўсе Чарнобыльскія добры на Льва Сапегу. Пан ваявода віленскі і [[гетман вялікі літоўскі]], у сваю чаргу, аддаў іх у трыманьне Паўлу, Яну і Андрэю, сынам Яна Пятра Сапегі, усьвяцкага старосты<ref>Генрік Літвін. З народу руського: Шляхта Київщини, Волині та Брацлавщини (1569—1648) / пер. з пол. Лесі Лисенко. — Київ: Дух і Літера, 2016. С. 373</ref>. У 1627 годзе Андрэй Сапега за 3 500 злотых саступіў «wieczystem prawem» ленныя добры Антонаў з аднайменнай вёскай, а таксама Дзямідавічамі, [[Карпавічы (Нараўлянскі раён)|Карпавічамі]], паловай Галоўчыцаў і іншымі ў Мазырскім павеце пану Юзафу Корсаку, старосьце дзісьненскаму<ref>Sapiehowie. T. 2. — Petersburg, 1891. S. 69</ref>. У інвэнтары 1628 (1629) г. прыведзена апісаньне Антонаўскага замку і ці не ўпершыню названыя па імёнах і прозьвішчах падданыя з вёскі Антонаў<ref>АGAD. ARos. Dz. III. Sygn. 1051. S. 33-36</ref>. [[Файл:POL COA Oskierka.svg|150пкс|значак|зьлева|Герб Мурдэліо зьменены роду Аскеркаў.]][[Файл:Пастанова канвакацыйнага сейму 1764 г.jpg|значак|Пастанова Генэральнай Канфэдэрацыі Кароны і ВКЛ на канвакацыі Варшаўскай 1764 г.<ref>Konfederacya Generalna omnium ordinum Regni et Magni Ducatus Lituaniae na Konwokacyi Głowney Warszawskiey uchwalona, dnia siodmego miesiąca maja, roku Pańskiego tysiącznego siedmsetnego szesćdziesiątego czwartego. (Konstytucye Wielkiego Xięstwa Litewskiego…)</ref>]][[Файл:Антонаў, Нароўля і навакольлі ў канцы XVIII ст. ВГАБ. Т. 2.jpg|значак|Антонаў, Нароўля і навакольлі ў канцы XVIII ст.<ref>ВГАБ. Т. 2. С.121</ref>]] Паводле нараўлянскага краязнаўца Васіля Чайкі, у фондах НГАБ у Менску захоўваецца дакумэнт, пазначаны 10-м лістапада 1682 году. У тэксьце яго вядзецца пра разьмежаваньне ўгодзьдзяў Антонава, Смалегавічаў (Смольговичей), Нароўлі, якія трымаў пан Дамінік Міхал Служка, староста рэчыцкі, з добрамі Вербкавічы і Канатоп, прыналежнымі Ксавэраўскаму{{заўвага|У газэтным матэрыяле памылкова запісана, нібы ў Кіеўскім. Ксавэраў – сяло ў Малынскім раёне Жытомірскай вобласьці Украіны. У 1768 г. калегіюм пераведзены да Оўруча<ref>Теодорович Н. И. Историко-статистическое описание церквей и приходов Волынской епархии / сост. Н. И. Теодорович. - Почаев, 1888. Т. 1. С. 329 </ref>.}} езуіцкаму калегіюму<ref>[https://web.archive.org/web/20221109230833/https://narovlya.by/novosti/obschestvo/338-let-so-dnya-pervogo-upominaniya-o-narovle/ Василий Чайка. 338 лет со дня первого упоминания о Наровле. // Прыпяцкая праўда. 10.11.2020]</ref>. На францускай мапе 1685 году Алексіса Жубэра Жаліё Антонаў пазначаны нібы ў [[Рэчыцкі павет|Рэчыцкім павеце]] (territoire de Rzeczica), хоць, як і належыць, — на правабярэжжы Прыпяці, каля Славечны, недалёка ад Мазыра<ref>ВГАБ у 4-х тамах: Т. 2. — Мінск: Белкартаграфія, 2013. С. 140</ref>. Канвакацыйны сойм 1764 году прызнаў ленны маёнтак Нароўля [[Рафал Алаіз Аскерка|Рафала Алаізія Аскеркі]], [[маршалак шляхты|маршалка]] Мазырскага павету, яго дзедзічным уладаньнем. Побач зь вёскамі [[Галоўчыцы (Гомельская вобласьць)|Галоўчыцы]], Карпавічы, [[Мухаеды]], Вуглы «y dalszemi wszystkiemi attynencyami» названы і Антонаў<ref>Volumina Legum. Tom VII. — Petersburg: Nakładem i drukiem Józafata Ohryzki, 1860. S. 87</ref>. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === [[Файл:Галоўчыцы, Дзямідавічы, Смалегавічы на схематычным пляне 1800 г.jpg|значак|зьлева|Антонаў, Галоўчыцы, Смалегавічы на схематычным пляне Рэчыцкага павету 1800 г.]] У выніку [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] (1793 год) Антонаў апынуўся ў межах [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], ад 3 траўня 1795 году ў адноўленым [[Мазырскі павет (Расейская імпэрыя)|Мазырскім]] павеце Менскага намесьніцтва, з 12 сьнежня 1796 [[Губэрня|губэрні]], з 29 жніўня 1797 году далучаны да [[Рэчыцкі павет|Рэчыцкага павету]] той самай [[Менская губэрня|Менскай губэрні]]. За ўдзел у вызвольным паўстаньні 1794 году маёнтак Нароўля быў сканфіскаваны ў Мікалая Аскеркі і перададзены былому паслу Расеі ў Рэчы Паспалітай Якаву Сіверсу. На 1795 год у Антонаве налічвалася 26 двароў з 140 жыхарамі, дзеяла драўляная царква Сьвятога Міколы. Побач існавала вёска Слабада Антонаўская, дзе было 5 двароў, 40 жыхароў<ref name="fn1"/>. На схематычным пляне Рэчыцкага павету 1800 году Антонаў — толькі сяло; фальварку (двара) няма{{заўвага|Але побач пазначаны [[Грушаўка (Нараўлянскі раён)|фальварак Грушаўка з аднайменнай слабадой]], якіх за паўстагодзьдзя раней не было.}}. Так і надалей. З 1825 году — уласнасьць Станіслава Горвата. На 1834 год тут было 16 двароў<ref name="fn1"/>. У «Списках населенных мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело]: 1857 г.» засьведчана, што 133 жыхары вёскі Антонаў абодвух полаў зьяўляліся прыхаджанамі Дзямідавіцкай Раства-Багародзіцкай царквы, а 14 вяскоўцаў былі вернымі парафіі Ўнебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі ў [[Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар цыстэрыянаў (Мазыр)| Кімбараўцы]]<ref>Расейскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 425адв., 715</ref>. У парэформавы пэрыяд вёска Антонаў адміністрацыйна належала да Нараўлянскай воласьці Рэчыцкага павету. Згодна са зьвесткамі на 1876 і 1879 гады, жыхары Антонава заставаліся ў прыходзе Дзямідавіцкай царквы<ref>Минские епархиальные ведомости. — Минск, 1876. № 10. С. 463; Описание церквей и приходов Минской епархии. VIII. Речицкий уезд. — Минск, 1879. С. 58</ref> Паводле перапісу 1897 году, у Антонаве было 73 двары, 439 жыхароў, існаваў хлебазапасны магазын<ref name="fn1"/>. На 1909 год у вёсцы налічвалася 87 двароў з 657 жыхарамі<ref>Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 4.</ref>. З 1917 году працавала народная вучэльня<ref name="fn1"/>. За часамі [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] ў лютым 1918 году Антонаў занялі войскі [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыі]]. 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісання [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), Нямеччына перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. === Найноўшы час === 25 сакавіка 1918 году згодна з [[Трэцяя Ўстаўная грамата|Трэцяй Устаўной граматай]] Антонаў абвяшчаўся часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Тэрыторыя Палесься ад [[Берасьце|Берасьця]] да [[Гомель|Гомля]] стала прадметам перамоваў БНР і УНР<ref>Лебедзева В. [https://web.archive.org/web/20081119070727/http://kamunikat.fontel.net/www/czasopisy/bzh/15/15art_lebiedzieva.htm Дыпламатычная місія БНР у перамовах з Украінай (1918 г.)] // Беларускі Гістарычны Зборнік — Białoruskie Zeszyty Historyczne. Nr. 15.</ref>. Тым часам Антонаў у складзе Нараўлянскай воласьці ўлучылі ў часова створаную 15 чэрвеня Палескую губэрню з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзеяла «варта [[Украінская дзяржава|Ўкраінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918—1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 — 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 — січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. — Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286—296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 85</ref>. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі Антонаў увайшоў у склад [[Беларуская ССР|Беларускай ССР]], аднак 16 студзеня Масква адабрала мястэчка разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад [[РСФСР]]. У 1924 годзе вёску вярнулі [[БССР]]. У 1931 годзе тут працавалі вадзяны млын і цагельня<ref name="fn1"/>. З 20 лютага 1938 году — у [[Палеская вобласьць|Палескай вобласьці]] з цэнтрам у Мазыры. Напярэдадні [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайны]] ў Антонаве налічвалася 124 двары з 369 жыхарамі. 18 ліпеня 1942 году акупанты спалілі 123 двары<ref>Без срока давности. Беларусь: преступления нацистов и их пособников против мирного населения на оккупированной территории БССР в годы Великой Отечественной войны. Гомельская область. Сборник архивных документов и материалов / сост.: А. Р. Дюков, В. Д. Селеменев (рук.) [и др.]; редкол.: А. К. Демянюк [и др.]. — Минск: НАРБ; М.: Фонд «Историческая память», 2021. С. 431</ref>. На франтах загінулі 79 вяскоўцаў. З 8 студзеня 1954 году Антонаў — у Гомельскай вобласьці. Паводле перапісу 1959 года ў вёсцы налічвалася 934 жыхары; у складзе калгасу імя М. Ф. Фрунзэ з цэнтрам у вёсцы Грушаўка<ref name="fn1"/>. == Насельніцтва == === Дэмаграфія === * 1999 год — 218 чал. * 2004 год — 160 чал.<ref name="fn1"/> * 2010 год — 135 чал. === Інфраструктура === У Антонаве працуе клюб. == Забудова == Плян Антонава складаецца з паўвыгнутай, амаль шыротнай арыентацыі вуліцы, да цэнтру якой з поўначы далучаецца завулак. Забудова двухбаковая, драўляная, сядзібнага тыпу. == Турыстычная інфармацыя == === Страчаная спадчына === * Царква Сьвятога Міколы (XVIII ст.; [[Кіеўская, галіцкая і ўсяе Русі мітраполія (уніяцкая)|Сьвяты Пасад]]) == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} {{Навігацыйная група |назоў = Антоўнаў у сучасным [[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Беларусі|адміністрацыйна-тэрытарыяльным падзеле]] [[Беларусь|Беларусі]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Беларусь}}; |Вербавіцкі сельсавет |Нараўлянскі раён }} [[Катэгорыя:Вербавіцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Нараўлянскага раёну]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XVI стагодзьдзі]] hee83er57xfv8hxfrmfi3ecq1fua5p0 0 14016 2618168 2488069 2025-06-04T20:33:22Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618168 wikitext text/x-wiki {{Арганізацыя |назва = Нацыянальны акадэмічны тэатар<br />імя Янкі Купалы |арыгінальная назва = |выява = Nacyjanalny akademičny teatar imia Janki Kupały.JPG |рамка выявы = |памер выявы = 300пкс |альтэрнатыўны тэкст выявы = Будынак тэатру |подпіс выявы = Будынак тэатру |мапа = |памер мапы = |альтэрнатыўны тэкст мапы = |подпіс мапы = |мапа 2 = |абрэвіятура = |дэвіз = |папярэднік = |наступнік = |дата ўтварэньня = {{Дата пачатку|14|9|1920|1}} |дата спыненьня існаваньня = |тып = [[Тэатар]] |юрыдычны статус = дзяржаўная ўстанова |мэта = |штабкватэра = |месцазнаходжаньне = [[Менск]], вул. Энгельса, д. 7 |каардынаты = |дзейнічае ў рэгіёнах = |сяброўства = |афіцыйныя мовы = |генэральны сакратар = |пасада кіраўніка = Генэральны дырэктар |імя кіраўніка = Павал Палякоў |пасада кіраўніка 2 = Мастацкі кіраўнік |імя кіраўніка 2 = [[Мікалай Пінігін]] |пасада кіраўніка 3 = Галоўны мастак |імя кіраўніка 3 = [[Барыс Герлаван]] |пасада кіраўніка 4 = Загадчык музычнае часткі |імя кіраўніка 4 = Уладзімер Кур’ян |пасада кіраўніка 5 = Загадчык літаратурнае часткі |імя кіраўніка 5 = Ігар Скрыпка |пасада кіраўніка 6 = Загадчык трупы |імя кіраўніка 6 = Міхаіл Маеў |асноўныя асобы = |кіроўны орган = |матчыная кампанія = |зьвязаныя кампаніі = |бюджэт = |колькасьць супрацоўнікаў = |колькасьць валянтэраў = |сайт = [http://kupalauski.by http://kupalauski.by] |заўвагі = |колішняя назва = Губэрнскі тэатар,<br />Беларускі дзяржаўны тэатар,<br />Першае беларускае таварыства драмы і камэдыі }} {{Гісторыка-культурная каштоўнасьць Рэспублікі Беларусь|713Г000275}} '''Нацыянальны акадэмічны тэатар імя Янкі Купалы''' — найстарэйшы з сучасных [[Беларусь|беларускіх]] [[тэатар|тэатраў]]. == Гісторыя == Сучасны тэатар зьяўляецца спадкаёмцам колішняга Губэрнскага тэатру, у будынку якога ён цяпер месьціцца. Губэрнскі тэатар ў Менску адкрыўся 5 чэрвеня 1890 году<ref name="teatr">{{Спасылка|аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://kupalauski.by/historymenu/history/| загаловак = Нацыянальны акадэмічны тэатар імя Янкі Купалы| фармат = | назва праекту = вэб-старонка тэатру| выдавец = | дата = 28 кастрычніка 2012 | мова = | камэнтар = }}</ref>. Галоўная менская тэатральная сцэна ў той час прымала лепшыя [[Санкт-Пецярбург|пецярбурскія]] і [[Масква|маскоўскія]] трупы, цэлае сузор’е славутых артыстаў, сярод якіх М. Савіна, вучаніца М. Шчэпкіна і Г. Фядотава, знакамітыя В. Далматаў, В. Камісаржэўская, К. Варламаў, У. Давыдаў, А. Южын, М. Петыпа. Гледачам пашчасьціла стаць сьведкамі творчых пошукаў рэжысэра-наватара [[Усевалад Мэерхольд|Ус. Мэерхольда]], які ў 1908 годзе паставіў на сцэне Губэрнскага тэатру п`есу [[Аляксандар Блок|А. Блока]] «Балаганчык». Неаднойчы тэатар наведвалі [[Украіна|ўкраінскія]] трупы М. Старыцкага, [[Марка Крапіўніцкі|М. Крапіўніцкага]], [[Панас Саксаганскі|П. Саксаганскага]]; [[Габрэі|габрэйскія]] і [[Палякі|польскія]] вандроўныя трупы.<ref name="teatr"/> У часы рэвалюцыйных непакояў артысты [[Першае беларускае таварыства драмы і камэдыі|«Першага беларускага таварыства драмы і камэдыі»]], створанага акторам і рэжысэрам [[Фларыян Ждановіч|Ф. Ждановічам]], прадставілі менскаму глядачу 1 траўня 1917 году [[Паўлінка (спэктакаль, Нацыянальны тэатар імя Янкі Купалы)|«Паўлінку»]] [[Янка Купала|Я.Купалы]] і «У зімовы вечар» паводле [[Эліза Ажэшка|Э. Ажэшкі]].<ref name="teatr"/> Урачыстае адкрыцьцё Беларускага дзяржаўнага тэатру (БДТ) адбылося 14 верасьня 1920 году ў будынку [[Менск]]ага гарадзкога тэатру. Тэатар даваў спэктаклі на трох мовах: у праграме адкрыцьця першага тэатральнага сэзону былі інсцэніроўка аповесьці [[Эліза Ажэшка|Э. Ажэшкі]] «Рысь» у выкананьні [[Беларусы|беларускае]] трупы тэатру, п`еса Шолам-Алейхема «Людзі» ([[Габрэі|габрэйская]] трупа), «Вясельле» [[Антон Чэхаў|А. Чэхава]] ([[Расейцы|расейская]] трупа).<ref name="teatr"/> У гэтыя ж дні, 17 верасьня 1920 году, у тэатры была паказаная «[[Паўлінка (спэктакаль, Нацыянальны тэатар імя Янкі Купалы)|Паўлінка]]» [[Янка Купала|Я. Купалы]] ў пастаноўцы [[Фларыян Ждановіч|Ф. Ждановіча]].<ref name="enc">Янка Купала: Энцыкл. даведнік. — Мн., БелСЭ, 1986. — Артыкул «Беларускі тэатр імя Янкі Купалы». — С. 80—82.</ref> Аснову маладога тэатру склалі акторы [[Першае беларускае таварыства драмы і камэдыі|«Першага беларускага таварыства драмы і камэдыі»]] пад кіраўніцтвам [[Фларыян Ждановіч|Ф. Ждановіча]]: [[Ірына Ждановіч|І. Ждановіч]], Г. Грыгоніс, [[Яўсьцігней Міровіч|Я. Міровіч]], [[Канстанцін Саньнікаў|К. Саньнікаў]], [[Стэфанія Станюта|С. Станюта]]. Пляяду піянэраў купалаўскае сцэны ў хуткім часе папоўнілі [[Уладзімер Крыловіч|Ул. Крыловіч]], [[Лідзія Ржэцкая|Л. Ржэцкая]], [[Барыс Платонаў|Б. Платонаў]], [[Вера Пола|В. Пола]], В. Галіна, [[Уладзімер Уладамірскі|Ул. Уладамірскі]], М. Зораў, [[Глеб Глебаў|Г. Глебаў]], [[Сьцяпан Бірыла|С. Бірыла]], [[Леанід Рахленка|Л. Рахленка]]. Гэтае легендарнае пакаленьне беларускіх актораў стала першымі «зоркамі» айчыннае сцэны, заснавальнікамі нацыянальнае акторскае школы.<ref name="teatr"/> У 1921 годзе ўрад надаў тэатру званьне «Акадэмічнага». Але ў 1926 годзе тэатар стаў называцца без азначэньня «акадэмічны»: БДТ-1, бо беларускія дзяржаўныя тэатры былі таксама адкрытыя ў [[Віцебск]]у ([[Беларускі другі дзяржаўны тэатар|БДТ-2]]) і пазьней — у [[Гомель|Гомелі]] ([[Беларускі трэці дзяржаўны тэатар|БДТ-3]]). У сэзоне 1926—1927 гг. у памяшканьні Чырвонае залі тэатру дзейнічала «малая сцэна», як філіял асноўнай. Яна праіснавала толькі год і выкарыстоўвалася для спэктакляў зь невялікай колькасьцю дзеючых асобаў. Тут ставіліся п`есы «Эльга» [[Герхарт Гаўптман|Г. Гаўптмана]], «Зялёны какаду» [[Артур Шніцлер|А. Шніцлера]], «Пінская шляхта» [[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч|В. Дунін-Марцінкевіча]]. Спэктаклем «[[Вільгельм Тэль (п’еса)|Вільгельм Тэль]]» [[Сяргей Заяіцкі|Заяіцкага]] ў апрацоўцы [[Яўсьцігней Міровіч|Я. Міровіча]] тэатар у 1926 годзе заснаваў дзіцячы рэпэртуар.<ref name="teatr"/> Напрамак і шлях разьвіцьця тэатру з 1921 па 1931 гады вызначаў мастацкі кіраўнік тэатру [[Яўсьцігней Міровіч|Я. Міровіч]]. Сапраўдны творчы посьпех і славу ў шырокага гледача прынесьлі яго першыя пастаноўкі «На Купальле» і «Машэка». Аднадумцам Я. Міровіча быў выхаванец [[Прага|праскай]] мастацкае школы, заснавальнік беларускае сцэнаграфіі [[Оскар Марыкс|О. Марыкс]]. Ён аддаваў перавагу на сцэне бутафорскім макетам, жывапісным плоскасным заднікам, стылізаваным касьцюмам. Сьвяточную экзотыку тэатральных рашэньняў у пачатку 1930-х гадоў зьмяніў суворы стыль Д. Крэйна, аскэтызм і рацыянальнасьць якога больш падыходзілі да афармленьня індустрыяльных п`есаў і сучасных драмаў аб станаўленьні маладой дзяржавы.<ref name="teatr"/> У 1933 годзе на сцэне тэатру адбылося ўрачыстае адкрыцьцё [[Нацыянальны акадэмічны Вялікі тэатар опэры і балету|нацыянальнага тэатру опэры і балету]]. У 1940 годзе тэатар узнагароджаны ордэнам Працоўнага Чырвонага Сьцяга. У 1944 годзе тэатру нададзена імя [[Янка Купала|Янкі Купалы]], а ў 1955 годзе — зноў атрымаў званьне «Акадэмічны».<ref name="teatr"/> На працягу больш чым трэці стагодзьдзя — з 1973 па 2009 год — мастацкая самабытнасьць тэатру вызначалася асобай тагачаснага мастацкага кіраўніка тэатру [[Валер Раеўскі|В. Раеўскага]]. Вучань Ю. Любімава і Ул. Маланкіна, В. Раеўскі прапанаваў тэатру новы стыль, заснаваны на філязофіі свабоды — свабоды перакананьняў і свабоды выяўленьня. Яркая і паэтычная тэатральная мова, разьняволеная форма, вострая праблематыка пастановак спалучыліся з высокім клясычным стылем тэатру. Менавіта ў гэты пэрыяд на стыку акадэмізму і экспэрымэнту нараджаецца непаўторнасьць Купалаўскага тэатру, яго своеасаблівасьць і адметнасьць. Мэтафарычнасьць спэктакляў В. Раеўскага вызначалася яго творчым супрацоўніцтвам з мастаком [[Барыс Герлаван|Б. Герлаванам]], які крочыць па шляху стылізацыі сцэнічнага асяродзьдзя і прапануе мастацкія рашэньні, у аснове якіх — адзіны маляўнічы вобраз спэктаклю, выяўленьне яго галоўнае ідэі.<ref name="teatr"/> У 1993 годзе за высокія дасягненьні ў галіне разьвіцьця беларускае тэатральнае культуры [[Савет Міністраў Рэспублікі Беларусь]] прысвоіў тэатру статус «Нацыянальнага». У 2009 годзе мастацкім кіраўніком тэатру стаў [[Мікалай Пінігін]]. Глыбокі сьлед у гісторыі тэатра пакінулі таленавітыя акторы [[Глеб Глебаў]], [[Лідзія Ржэцкая]], [[Ганна Абуховіч]], [[Стэфанія Станюта]], [[Уладзімер Крыловіч]], [[Зьміцер Арлоў]], [[Віктар Тарасаў]], [[Зінаіда Браварская]], [[Уладзімер Кудрэвіч (актор)|Уладзімер Кудрэвіч]], [[Галіна Бальчэўская]], [[Сяргей Журавель]], рэжысэры [[Яўсьцігней Міровіч]], [[Леў Літвінаў]], [[Барыс Луцэнка]], [[Тамара Пузіноўская]], [[Марыя Зінкевіч]]. == Трупа == {| valign=top |- |valign=top| Народны артыст СССР * [[Генадзь Аўсяньнікаў]] |valign=top| [[Народны артыст Беларусі|Народныя артысты Беларусі]] * [[Галіна Арлова]] * [[Валянцін Белахвосьцік]] * [[Генадзь Гарбук]] * [[Марыя Захарэвіч]] * [[Зінаіда Зубкова]] * [[Мікалай Кірычэнка]] * [[Аўгуст Мілаванаў]] * [[Віктар Манаеў]] * [[Арнольд Памазан]] * [[Галіна Талкачова]] |valign=top| Заслужаныя артысты Беларусі * [[Зоя Белахвосьцік]] * [[Фама Варанецкі]] * [[Натальля Качаткова]] * [[Сяргей Усеваладавіч Краўчанка|Сяргей Краўчанка]] * [[Георгі Маляўскі]] * [[Тамара Мікалаева]] * [[Тамара Міронава]] * [[Аляксандар Падабед (актор)|Аляксандар Падабед]] * [[Уладзімер Рагаўцоў]] * [[Ігар Сігоў]] * [[Алена Сідарава]] |valign=top| Артысты * [[Сьвятлана Анікей]] * [[Алег Гарбуз]] * [[Валянціна Гарцуева]] * [[Марта Голубева]] * [[Сьвятлана Зелянкоўская]] * [[Андрэй Кавальчук]] * [[Аляксандр Малчанаў]] * [[Павал Харланчук]] * [[Ганна Хітрык]] і інш. |} == Рэпэртуар == === Галоўная сцэна === === Галоўная сцэна === {| valign=top |- |valign=top| * «Вечар» * «Выкраданьне Эўропы, альбо Тэатар Уршулі Радзівіл» * «Вясельле» * «Вячэра з прыдуркам» * «Каханьне ў стылі барока» (прэм’ера 2003)<ref>[https://web.archive.org/web/20080612152754/http://www.nn.by/index.php?c=ar&i=16454 Фядута А. Грахвыня, мне прысьніліся вашыя ногі: (рэцэнзія) // Наша Ніва on-line: Культура / 15:09, 11 красавіка 2008] — Эл.рэсурс nn.by</ref> |valign=top| * «Лістапад. Андэрсэн» * «Людзі на балоце» * «Не мой» * «Ноч на Каляды» * «Пінская шляхта» |valign=top| * «Сымон-музыка» * «[[Translations]]» * «Хам» * «Чорная панна Нясьвіжа» * «[[Паўлінка (спэктакаль, Нацыянальны тэатар імя Янкі Купалы)|Паўлінка]]» |} === Малая сцэна === * «Арабская ноч» * «Беларусь у фантастычных апавяданьнях» * «Востраў Сахалін» * «Гендэльбах» * «Зіма» * «Офіс» * «Старамодная камэдыя» * «Самотны Захад» * «Я не пакіну цябе»<ref>[http://www.nn.by/index.php?c=ar&i=16788 Фядута А. Лістападаўскі джаз: (рэцэнзія) // Наша Ніва on-line: Культура / 15:17, 25 красавіка 2008]{{Недаступная спасылка|date=July 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} — Эл.рэсурс nn.by</ref> == Будынак тэатра == Будынак Менскага гарадзкога тэатра стаў месцам правядзеньня некалькіх важных палітычных сходаў у першай палове XX стагодзьдзя. 2-8 сьнежня 1917 г. у будынку тэатра адбыўся I зьезд армій расейскага Заходняга фронту, у якім прынялі ўдзел 714 дэлегатаў, зь іх 473 бальшавікі. Ганаровым старшынём быў выбраны [[Уладзімер Ленін]]. У рабоце зьезда ўдзельнічалі прадстаўнікі ад цэнтральных бальшавіцкіх стурктураў Арджанікідзэ і Валадарскі. Зьезд заявіў аб прызнаньні бальшавіцкай улады ў Расеі, выбраў новае камандаваньне Заходняга фронту, у якім пануючае становішча занялі бальшавікі. 18-31 сьнежня 1917 году ў тэатры адбыўся [[Усебеларускі зьезд|Ўсебеларускі зьезд]], прадстаўнічы агульнанацыянальны зьезд, на якім сабраліся амаль 1900 дэлегатаў з усіх рэгіёнаў Беларусі для абмеркаваньня будучага дзяржаўна-палітычнага статуса Беларусі і сыстэмы кіраваньня. Зьезд быў гвалтоўна разагнаны расейскімі бальшавікамі, пад чыім кантролем на той момант знаходзіўся Менск. Сфармаваная на Зьезьдзе Рада працягнула дзейнічаць у падпольлі, у лютым-сакавіку 1918 году абвесьціла пра стварэньне незалежнай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]], існуе па сёньняшні дзень як [[Рада БНР]]. 2—3 лютага 1919 году [[Часовы рабоча-сялянскі ўрад ССРБ]] правёў у будынку тэатра «Першы [[Усебеларускі зьезд Саветаў|Ўсебеларускі зьезд Саветаў]] рабочых, салдацкіх і чырвонаармейскіх дэпутатаў», на якім 230 дэлегатаў ад бальшавіцкіх структураў зацьвердзілі першую канстытуцыю ССРБ, абвесьцілі пра ўсталяваньне фэдэратыўнай сувязі ССРБ і РСФСР, вызначылі тэрыторыю ССРБ ў складзе Менскай і Гарадзенскай губэрняў, аддаўшы Віцебскую, Магілёўскую і Смаленскую губэрні Савецкай Расеі. Адначасова было прызнана неабходным аб’яднаць ССРБ зь Літоўскай Савецкай Рэспублікай. 27 чэрвеня 1944 году ва ўмовах нямецкай акупацыі ў будынку тэатра адбыўся [[Другі Ўсебеларускі кангрэс]], скліканы беларускімі грамадзка-палітычнымі сіламі, аб’яднанымі вакол [[Беларуская Цэнтральная Рада|Беларускай Цэнтральнай Рады]]. Зьезд сабраў 1039 дэлегатаў, якія прадстаўлялі розныя раёны Беларусі, уключна зь Беласточчынай і Смаленшчынай, і беларускія згуртаваньні за мяжой. Зьезд прыняў рэзалюцыі, на якіх асуджалася савецкая і польская палітыка датычна Беларусі, пацьвярджаўся статус Беларусі як незалежнай дзяржавы, а таксама абвяшчалася пра БЦР як часовы найвышэйшы беларускі дзяржаўны орган. == Глядзіце таксама == * [[Кастусь Быліч]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * Няфёд, Ул. Беларускі акадэмічны тэатр імя Янкі Купалы. — Мн., 1970. * Тэатральная Беларусь : Энцыклапедыя: У 2 т. Т.2./ Пад агул. рэд. А.Сабалеўскага. — Мн. : Бел. Энцыкл., 2003. ISBN 985-11-0254-7. * Янка Купала: Энцыкл. даведнік / БелСЭ; Рэдкал.: [[Іван Шамякін|І. П. Шамякін]] (гал. рэд.) і інш. — Мн., БелСЭ, 1986. — 727 с, 26 л. іл.; Артыкул «Беларускі тэатр імя Янкі Купалы» / Аўтар — Т.Гаробчанка. — С. 80—82. * Есакоў, А. Янка Купала і беларускі тэатр. — Мн., 1972. * Гаробчанка, Т. Купалаўскія вобразы на беларускай сцэне. — Мн., 1976. == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20171015164853/http://kupalauski.by/ Афіцыйная старонка Нацыянальнага акадэмічнага тэатру імя Янкі Купалы] * [https://web.archive.org/web/20120419214630/http://afisha.tut.by/place_uniq.php?up=150 Афіша тэатра] * [http://www.svaboda.by/content/article/802945.html Артыкул «Купалаўскі тэатар адзначыў сваё 85-годзьдзе» В. Ракіцкага на Svaboda.org]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{Нацыянальны акадэмічны тэатар імя Янкі Купалы}} {{Янка Купала}} {{Менск}} {{Беларускія тэатры}} {{Палітычны крызіс у Беларусі}} [[Катэгорыя:Нацыянальны акадэмічны тэатар імя Янкі Купалы| ]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1920 годзе]] [[Катэгорыя:Беларускія драматычныя тэатры]] [[Катэгорыя:Акадэмічныя тэатры]] nwf3ag73s6n0uqa72prgc6uzibmg5t3 0 22327 2618246 2494437 2025-06-05T10:01:38Z W 11741 /* Падзеі */ +«[[Александрыя зьбірае сяброў]]» [[Вікіпэдыя:Праект:Злучнасьць]] 2618246 wikitext text/x-wiki {{Навігацыя для году|2010}} {{Год у іншых календарох|2010}} {{Загаловак году|2010}} == Падзеі == * [[1 студзеня]] — [[Мытны зьвяз]] [[Беларусь|Беларусі]], [[Казахстан]]у, [[Расея|Расеі]] ** [[Гішпанія]] пачала старшыняваць у [[Рада Эўрапейскага зьвязу|Радзе]] [[Эўрапейскі Зьвяз|Эўрапейскага зьвязу]] * [[4 студзеня]] — заснаваны «[[Тураўскі малочны камбінат]]» * [[12 студзеня]] — [[Землятрус на Гаіці]], падчас якога загінула блізу 230000 чалавек * [[12 лютага]] — [[28 лютага]] — [[Зімовыя Алімпійскія гульні]] ў Ванкувэры * [[20 сакавіка]] — пачалося вывяржэньне вулькана [[Эйяф’ядлаёкюдль]] у Ісьляндыі, што прывяло да адмены авіярэйсаў над амаль усёй кантынэнтальнай Эўропай на працягу 16-20 красавіка і эпізадычнай забароне палётаў на працягу траўня * [[7 красавіка]] — [[Дзяржаўны пераварот у Кіргізіі]]; 15 красавіка прэзыдэнт [[Курманбэк Бакіеў|Бакіеў]] пакінуў краіну * [[10 красавіка]] — [[Катастрофа Ту-154 пад Смаленскам]] * [[11 красавіка]] — адкрылі [[помнік беларускім лётчыкам у Малэнчыне]] * [[20 красавіка]] — выбух на нафтаздабывальнай плятформе кампаніі British Petroleum у [[Мэксыканская затока|Мэксыканскай затоцы]] * [[4 траўня]] — У беларускай арміі зьявіліся першыя жанчыны‑палкоўнікі — Ларыса Бабушкіна і Марына Перавёртава * [[22 траўня]] — катастрофа самалёта Boeing 737 у Мангалоры (Індыя). Загінула 158 чаловек, захавалася 8 * [[31 траўня]] — ізраільскі ваенна-марскі флёт захапіў [[Флятыліz свабоды|Флятылію свабоды]], што мелася даствіць гуманітарную дапамогу жыхарам Сэктара Газа ([[Палестынская аўтаномія]]); падчас штурму загінула 9 чалавек * [[11 чэрвеня]] — [[11 ліпеня]] — у [[Паўднёва-Афрыканская Рэспубліка|Паўднёва-Афрыканскай рэспубліцы]] прайшоў [[Чэмпіянат сьвету па футболе 2010 году|Чэмпіянат сьвету па футболе]] * [[19 чэрвеня]] — першае сьвята «[[Александрыя зьбірае сяброў]]» * [[25 кастрычніка]] — [[Выбух і пажар на заводзе «Пінскдрэў-ДСП» (2010)|выбух на прадпрыемстве «Пінскдрэў»]], загінула ці памерла ад ран 14 чалавек (па стане на 7 лістапада) * [[19 сьнежня]] — адбыліся чацьвёртыя [[Прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі 2010 году|прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі]] == Нараджэньні == * == Сьмерці == {{Асноўны артыкул|Сьпіс памерлых у 2010 годзе}} * [[23 студзеня]] — [[Уладзімер Марук]], беларускі паэт, перакладнік * [[27 студзеня]] — [[Джэром Сэлінджэр]], амэрыканскі пісьменьнік (ЗША) * [[21 лютага]] — [[Базыль Белаказовіч]], польскі літаратуразнавец, доктар філялёгіі, прафэсар * [[12 сакавіка]] — [[Мігель Дэлібэс]], гішпанскі пісьменьнік * [[22 сакавіка]] — [[Валянціна Талкунова]], савецкая і расейская сьпявачка * [[22 сакавіка]] — [[Кастусь Тарасаў]], беларускі пісьменьнік, гісторык, дзяяч нацыянальна-дэмакратычнага руху * [[10 красавіка]] — [[Лех Качынскі]], 8-мы прэзыдэнт [[Польшча|Польшчы]], загінуў у [[Катастрофа Ту-154 пад Смаленскам|авіякатасторфе]] * [[1 чэрвеня]] — [[Андрэй Вазьнясенскі]], савецкі расейскі паэт * [[18 чэрвеня]] — [[Жазэ Сарамагу]], партугальскі пісьменьнік, ляўрэат Нобэлеўскай прэміі ў галіне літаратуры (нар. у 1922) * [[8 лістапада]] — [[Міхаіл Савіцкі]], беларускі мастак * [[27 сьнежня]] — [[Тацяна Сапач]], беларуская паэтка [[Катэгорыя:2010| ]] 1t755yt3gtzhblmxielqixjoeook6xf 0 23445 2618167 2427504 2025-06-04T20:26:50Z 176.65.113.55 /* Назва */ 2618167 wikitext text/x-wiki {{Рака |назва = Лена |арыгінальная_назва = Лена |выява = LenaJakutsk.jpg |подпіс = |даўжыня = 4480 км |выток = Байкальскі хрыбет |вышыня_вытоку = 1650 |вусьце = [[мора Лапцевых]] |вышыня_вусьця = 0 м |сьцёк = 16 350 м³/с |нахіл = |плошча_басэйну = 2490 тыс. км² |краіны_басэйну = [[Расея]] |левыя_прытокі = |правыя_прытокі = |мапа = Lena watershed.png |катэгорыя_вікісховішча = |лацінка=Liena}} '''Ле́на''' ([[Якуцкая мова|саха]]: ''Өлүөнэ''; {{Мова-ru|Лена}}) — адна з найдаўжэйшых [[рака|рэк]] [[Расея|Расеі]]; найдаўжэйшая рака сьвету, яка на ўсёй даўжыні цячэ ў [[вечная мерзлата|вечнай мерзлаце]]. Рака працякае па тэрыторыі [[Іркуцкая вобласьць|Іркуцкае вобласьці]] й [[Рэспубліка Саха|Якутыі]], некаторыя з яе прытокаў адносяцца да [[Забайкальскі край|Забайкальскага]], [[Краснаярскі край|Краснаярскага]], [[Хабараўскі край|Хабараўскага]] краёў і да рэспублікі [[Буратыя|Буратыі]]. Лена ёсьць найбуйнейшай з расейскіх рэкаў, чый басэйн цалкам ляжыць у межах краіны. == Назва == Мяркуецца, што назва ракі паходзіць з [[Эвенская мова|эвенскае мовы]] «Елю-Енэ», што значыць «вялікая рака». Олень 1корень [https://wp.wiki-wiki.ru/wp/index.php?title=%D0%9B%D0%B5%D0%BD%D0%BE%D0%B7%D0%B5%D1%80%D0%BE&modqueued=1] == Геаграфія == Даўжыня ракі — 4400 км, плошча басэйну — 2490 тыс. км². Па характары цячэньня ракі адрозьніваюць тры яе ўчасткі: ад вытоку да вусьця [[Віцім (рака)|Віціму]]; ад вусьця Віціму да месца ўпадзеньня [[Алдан (рака)|Алдану]] й трэці ніжні ўчастак — ад упадзеньня Алдану да вусьця. Самы вялікі прыток Лены — [[Алдан (рака)|Алдан]] (каля 30% стоку ад усіх прытокаў). == Населеныя пункты == Берагі Лены заселеныя вельмі слаба. За выключэньнем падыходаў да [[Якуцк]]у, дзе шчыльнасьць насельніцтва адносна высокая, адлегласьць між суседнімі населенымі пунктамі можа дасягаць соцень кілямэтраў, занятых глухой [[тайга|тайгой]]. == Суднаходзтва == Лена застаецца галоўнай транспартнай артэрыяй Якутыі. Па Лене ажыцьцяўляецца асноўная частка «[[Паўночны завоз|паўночнага завозу]]». Аднак на рацэ шмат складанных для суднаходзтва месцаў, якія вымагаюць штогод праводзіць працы па паглыбленьні дну. == Вонкавыя спасылкі == {{Commons}} [[Катэгорыя:Рэкі Расеі]] [[Катэгорыя:Рэкі Азіі]] fam8bw4iq268eez0kjbf60pjj0lnx98 2618236 2618167 2025-06-05T07:29:38Z Ліцьвін 847 Рэдагаваньне [[Special:Contributions/176.65.113.55|176.65.113.55]] ([[User talk:176.65.113.55|гутаркі]]) скасаванае да папярэдняй вэрсіі [[User:Журавіны|Журавіны]] 2427504 wikitext text/x-wiki {{Рака |назва = Лена |арыгінальная_назва = Лена |выява = LenaJakutsk.jpg |подпіс = |даўжыня = 4480 км |выток = Байкальскі хрыбет |вышыня_вытоку = 1650 |вусьце = [[мора Лапцевых]] |вышыня_вусьця = 0 м |сьцёк = 16 350 м³/с |нахіл = |плошча_басэйну = 2490 тыс. км² |краіны_басэйну = [[Расея]] |левыя_прытокі = |правыя_прытокі = |мапа = Lena watershed.png |катэгорыя_вікісховішча = |лацінка=Liena}} '''Ле́на''' ([[Якуцкая мова|саха]]: ''Өлүөнэ''; {{Мова-ru|Лена}}) — адна з найдаўжэйшых [[рака|рэк]] [[Расея|Расеі]]; найдаўжэйшая рака сьвету, яка на ўсёй даўжыні цячэ ў [[вечная мерзлата|вечнай мерзлаце]]. Рака працякае па тэрыторыі [[Іркуцкая вобласьць|Іркуцкае вобласьці]] й [[Рэспубліка Саха|Якутыі]], некаторыя з яе прытокаў адносяцца да [[Забайкальскі край|Забайкальскага]], [[Краснаярскі край|Краснаярскага]], [[Хабараўскі край|Хабараўскага]] краёў і да рэспублікі [[Буратыя|Буратыі]]. Лена ёсьць найбуйнейшай з расейскіх рэкаў, чый басэйн цалкам ляжыць у межах краіны. == Назва == Мяркуецца, што назва ракі паходзіць з [[Эвенская мова|эвенскае мовы]] «Елю-Енэ», што значыць «вялікая рака». == Геаграфія == Даўжыня ракі — 4400 км, плошча басэйну — 2490 тыс. км². Па характары цячэньня ракі адрозьніваюць тры яе ўчасткі: ад вытоку да вусьця [[Віцім (рака)|Віціму]]; ад вусьця Віціму да месца ўпадзеньня [[Алдан (рака)|Алдану]] й трэці ніжні ўчастак — ад упадзеньня Алдану да вусьця. Самы вялікі прыток Лены — [[Алдан (рака)|Алдан]] (каля 30% стоку ад усіх прытокаў). == Населеныя пункты == Берагі Лены заселеныя вельмі слаба. За выключэньнем падыходаў да [[Якуцк]]у, дзе шчыльнасьць насельніцтва адносна высокая, адлегласьць між суседнімі населенымі пунктамі можа дасягаць соцень кілямэтраў, занятых глухой [[тайга|тайгой]]. == Суднаходзтва == Лена застаецца галоўнай транспартнай артэрыяй Якутыі. Па Лене ажыцьцяўляецца асноўная частка «[[Паўночны завоз|паўночнага завозу]]». Аднак на рацэ шмат складанных для суднаходзтва месцаў, якія вымагаюць штогод праводзіць працы па паглыбленьні дну. == Вонкавыя спасылкі == {{Commons}} [[Катэгорыя:Рэкі Расеі]] [[Катэгорыя:Рэкі Азіі]] jz0bf5o5yyuucl5ls88ayona36nqknj 0 24146 2618213 2618120 2025-06-05T04:06:57Z Дамінік 64057 /* Вялікае Княства Літоўскае */ 2618213 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Нароўля |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Нароўлі |Лацінка = Naroŭla |Герб = Coat of Arms of Naroŭla, Belarus.svg |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1604 годам |Першыя згадкі = |Статус з = 1971 |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Нараўлянскі раён|Нараўлянскі]] |Сельсавет = |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 8046 |Год падліку колькасьці = 2018 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref name="belstat2018" /> |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовыя індэксы = 247801, 247802 |СААТА = |Выява = Нароўля. Сядзіба Горватаў. Альтанка (01).jpg |Апісаньне выявы = Альтанка-маяк |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 48 |Шырата сэкундаў = |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 30 |Даўгата сэкундаў = |Пазыцыя подпісу на мапе = зьверху |Водступ подпісу на мапе = 2.5 |Сайт = }} '''Наро́ўля''' — [[горад|места]] ў [[Беларусь|Беларусі]], на правым беразе [[Прыпяць|Прыпяці]]. Адміністрацыйны цэнтар [[Нараўлянскі раён|Нараўлянскага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Насельніцтва на 2018 год — 8046 чалавек<ref name="belstat2018" />. Знаходзіцца за 125 км ад [[Гомель|Гомлю]], за 25 км ад чыгуначнай станцыі [[Ельск]] (лінія [[Каленкавічы]] — [[Оўруч]]). Аўтамабільныя дарогі злучаюць места з [[Мазыр]]ом і [[Ельск]]ам. Прыстань на Прыпяці. У выніку [[Чарнобыльская катастрофа|катастрофы на ЧАЭС]] апынулася ў зоне [[Радыяактыўнасьць|радыяактыўнага]] забруджваньня. Нароўля — даўняя слабада, сяло, пазьней [[мястэчка]] [[Мазырскі павет|гістарычнай Мазыршчыны]] на [[Палесьсе|Палесьсі]]. Да нашага часу тут захаваўся [[Палацава-паркавы комплекс Горватаў (Нароўля)|палацава-паркавы комплекс]] [[Горваты|Горватаў]] у стылі клясыцызму, помнік архітэктуры і садова-паркавага мастацтва XIX ст. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучалася каталіцкая капліца, помнік архітэктуры XIX ст., [[Сьпіс помнікаў гісторыі і архітэктуры Беларусі, зруйнаваных уладамі СССР|зьнішчаны савецкімі ўладамі]]. == Гісторыя == === Вялікае Княства Літоўскае === [[Файл:POL COA Lis.svg|150пкс|значак|зьлева|Герб Ліс роду Сапегаў]][[Файл:Завайць, Нароўля і Смалігавічы пана Лукаша Сапегі ў 1604 г.jpg|значак|зьлева|Згадка пра вёскі Завайць, Нароўля і Смалігавічы пана Лукаша Сапегі ў 1604 г.]][[Файл:Слабада Нароўля ў 1604 г.jpg|значак|зьлева|''Слабада'' Нароўля ў 1604 г.]][[Файл:Падданыя з Галоўчыцаў і Нароўлі ў інвэнтары 1628 г.jpg|значак|зьлева|Падданыя з Галоўчыцаў (рэшта) і Нароўлі ў інвэнтары 1628 г.]] Ці не ўпершыню Нароўля згадваецца сярод судовых актаў [[Кіеўскае ваяводзтва|Кіеўскага ваяводзтва]]{{заўвага|Напярэдадні падпісаньня акту [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]], згодна з указам караля і вялікага князя [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонта Аўгуста]] ад 6 чэрвеня 1569 году, Кіеўскае ваяводзтва стала часткаю [[Карона Каралеўства Польскага|Кароны Польскай]]<ref>Volumina Legum. Tom II. — Petersburg: Nakładem i drukiem Józafata Ohryzki, 1859. S. 84 — 87; Падалінскі У. // Беларускі гістарычны агляд. — 2012. Т. 19. С. 329—337 (Рэцэнзія на кн.: Litwin H. Równi do równych: kijowska reprezentacja sejmowa 1569—1648. — Warszawa, 2009).</ref>. Мазырскі павет, на тэрыторыі якога пазьней узьнікла слабада Нароўля, пад уплывам віленскага ваяводы, [[канцлер вялікі літоўскі|канцлера ВКЛ]] і мазырскага старосты [[Мікалай Радзівіл Руды|Мікалая Радзівіла Рудога]] ды падтрымаўшай яго павятовай шляхты, быў выведзены з Кіеўскага і далучаны да [[Менскае ваяводзтва|Менскага ваяводзтва]] ВКЛ. Але шмат цікавых зьвестак, што да памежных жыцьцёвых канфліктаў, захавалася ў Кіеве.}} ў дэкрэце ад 20 ліпеня 1604 году, у якім пан Лукаш Сапега абвінаваціў суседа пана Януша [[Збараскія|Збараскага]] ў гвалтоўным насланьні слуг і баяраў з маёнтку свайго Валадаркі на грунты вёсак [[Завайць]] і Нароўля ды забраньні ''нямала''лікіх стагоў сена, у нападзе на ўгодзьдзі вёскі Смалігавічы і ўгоне коней, валоў ды інш. У той жа дзень пан Ян Юндзіл падаў у суд на сужэнцаў Лукаша і Зофію з Кмітаў{{заўвага|Дачка пана [[Філон Кміта-Чарнабыльскі|Філона Сямёнавіча Кміты]], ваяводы смаленскага.}}, дзедзічку добраў [[Чарнобыль|Чарнобыля]], [[Сапегі|Сапегаў]] за насланьне [[войт]]а «''ze słobody ich Narowli''»{{заўвага|Статус слабады сьведчыць аб адносна нядаўнім заснаваньні Нароўлі.}} на луг, да вёскі [[Вербавічы|Вербкавічы]] прыналежны, ды забраньне там кабаноў і сьвіней у падданага вербкавіцкага. 21-м траўня 1607 году датаваны судовы дэкрэт, у якім пан Юзаф Будзіла, харунжы мазырскі, абвінаваціў панства Лукаша і Зофію Кміцянку Сапегаў за гвалты падданых іхнага [[Антонаў (Нараўлянскі раён)|маёнтку Антонаўскага]] зь вёсак Нароўлі і Смалегавічаў, учыненыя ў добрах пацярпелага, а менавіта ў вёсцы [[Багуцічы]], што ў [[Мазырскі павет|Мазырскім павеце]]. Дэкрэтам ад 25 жніўня 1609 году на адрас пані Ганны з Косткаў, удавы па князю Аляксандру Штэмбэргу, і яе нашчадкаў князёў Астроскіх было заяўлена патрабаваньне панства Лукаша, апекуна, і Зофіі Кміцянкі, дзедзічкі, Сапегаў выдаць зьбеглых падданых зь места Чарнобылю, вёсак Нароўлі, Завайці, Антонаўкі ды інш. 26 жніўня 1609 году Лукаш і Зофія Сапегі праз суд выдалі Мікалаю Харлінскаму і жонцы яго Гальшцы Андраважаўне квіт што да грашовай кампэнсацыі за рабункі іх падданых антонаўскіх, смалігаўскіх, нараўлянскіх, завайцянскіх ды за напад на Нароўлю. 17 жніўня 1613 году паміж панам Мікалаем Харлінскім з [[Астрагляды|Астраглядавічаў]] і сужэнствам Сапегамі ўзьнікла праблема вяртаньня зьбеглых да Нароўлі сялянаў вёскі Вербкавічы, прыналежнай падаўцу скаргі<ref>Źródła dziejowe. T. XXI. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. X. Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów — Bracław) / Opisane przez Aleksandra Jabłonowskiego. — Warszawa, 1894. S. 120, 157, 164, 191, 459, 460</ref>. Зь інвэнтару Антонаўскага маёнтку 1628 году, калі ім пасьля пана Андрэя Станіслава Сапегі, старосты рыскага, валодаў пан Юзаф Корсак, староста дзісьненскі, вядома, што ў слабадзе Нароўля было 7 дымоў, а гаспадарамі іх выступалі Ёська Паўтаран, Аўдзей Алісенка, Антон Пастух, Сак Анрэевіч, Хама Асіпкевіч, Іван Серковіч, Хведар Латышэвіч. Надалей зазначана, што ў вёсцы налічвалася 13 [[асадныя сяляне|асадных сялянаў]], зь якіх выбіралася pułsiodma (6 з паловай) злотых, і млын працавў<ref>Аrchiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Archiwum Roskie. Dział III. Sygn. 1050. S. 21, 33, 38, 100</ref>. [[Файл:POL COA Ostoja średniowieczna.svg|150пкс|значак|зьлева|Герб Астоя роду [[Слушкі|Служкаў]].]][[Файл:POL COA Oskierka.svg|150пкс|значак|Герб Мурдэліо зьменены роду Аскеркаў.]] Паводле нараўлянскага краязнаўца Васіля Чайкі, у фондах НГАБ у Менску захоўваецца дакумэнт, пазначаны 10-м лістапада 1682 году. У тэксьце яго вядзецца пра разьмежаваньне ўгодзьдзяў Антонава, Смалегавічаў (Смольговичей), Нароўлі, якія трымаў пан [[Дамінік Міхал Слушка|Дамінік Міхал Служка]], староста рэчыцкі, з добрамі Вербкавічы і [[Канатоп (Гомельская вобласьць)|Канатоп]], прыналежнымі Ксавэраўскаму{{заўвага|У газэтным матэрыяле памылкова запісана, нібы ў Кіеўскім. Ксавэраў – сяло ў Малынскім раёне Жытомірскай вобласьці Украіны. У 1768 г. калегіюм пераведзены да Оўруча<ref>Теодорович Н. И. Историко-статистическое описание церквей и приходов Волынской епархии / сост. Н. И. Теодорович. - Почаев, 1888. Т. 1. С. 329 </ref>.}} езуіцкаму калегіюму<ref>[https://web.archive.org/web/20221109230833/https://narovlya.by/novosti/obschestvo/338-let-so-dnya-pervogo-upominaniya-o-narovle/ Василий Чайка. 338 лет со дня первого упоминания о Наровле. // Прыпяцкая праўда. 10.11.2020]</ref>. На 1738—1741 гады ленным уладальнікам фальваркаў Нароўля, [[Мухаеды]], [[Вуглы (Нараўлянскі раён)|Вуглы]] і Прудок быў наваградзкі кашталян [[Антоні Аскерка]]<ref>Анішчанка Я. К. Збор твораў у 6 т. Т. 6. Ураднікі беларускіх земляў ВКЛ у першай палове XVIII ст. Спісы на рус. мове / Я. К. Анішчанка. — Мінск: Выд. В. Хурсік, 2010. С. 255</ref>. Потым спадчыньнікам маёнткаў Антонаў, Нароўля, Мухаеды і Вуглы стаў сын [[Рафал Алаіз Аскерка|Рафал Алаізі]]<ref>Гербоўнік беларускай шляхты. Т. 1. А. / Т. Капіца, А. Леўчык, С.Рыбчонак і інш. — Мінск, 2002. С. 329</ref>. [[Файл:Згадка пра мястэчка Нароўлю ў 1739 г.jpg|значак|зьлева|Згадка пра ''мястэчка'' Нароўлю ў 1739 г.]] У мэтрычных кнігах [[Касьцёл Нараджэньня Найсьвяцейшай Панны Марыі і калегіюм езуітаў (Юравічы)|Юравіцкага касьцёлу Нараджэньня Найсьвяцейшай Панны Марыі]] ёсьць запіс пра тое, як 12 красавіка 1739 году місіянэр-езуіт, ксёндз Адальбэрт Чэрскі ахрысьціў Марыяну Катарыну, дачку шляхетных Станіслава і Катарыны Яскульскіх, кумамі — панства Якуб Фаворынскі і Даратэя Левандоўская, а зьдзейсьнена таямніца in oppido Narowla<ref>НГАБ. Ф. 937. Воп. 1. Спр. 60. А. 6</ref>. У лістах да расейскіх чыноўнікаў у Кіеве, датаваных 10-м (21) і 14-м (25) траўня 1751 году, ротмістар [[Ашмянскі павет|Ашмянскага павету]] пан Францішак Антоні Ракіцкі паведамляў, што пасьля Чарнобылю і шэрагу іншых пасешчаў, у тым ліку і ягоных ([[Брагін|брагінскіх]]), каля 30 гайдамакаў 26 красавіка (7 траўня) дайшли да мястэчка Нароўлі, дзе падпалілі хаты, двор пана Рафала Алаізія Аскеркі, маршалка мазырскага, дашчэнту разрабавалі, адміністратара маёнтку пана Адахоўскага, які больш за гадзіну ад іх адбіваўся, і некалькіх слуг да сьмерці катавалі і неміласэрна забілі. Гарматы, што былі ў замку{{заўвага|Так традыцыйна называлі ўмацаваныя панскія сядзібы.}}, але якія цяжка было забраць, горшую зь лёгкай зброі, медны і [[цына]]вы посуд, маёнткавую дакумэнтацыю на шматкі падраўшы, патапілі ў рацэ, а нарабаваныя каштоўнасьці на 150 000 злотых пагрузілі на 4 {{падказка|дуба|лодкі}} і рушылі ўніз па Прыпяці да Дняпра і далей да расейскай мяжы<ref>Белоруссия в эпоху феодализма. Сборник документов и материалов. Том 2: С середины XVII до конца XVIII века, до воссоединения с Россией / Под ред. А. И. Азарова, А. М. Карпачева, Е. И. Корнейчик. — Минск: Издательство Академии наук БССР, 1960. С. 396—397; Гайдамацький рух на Україні в XVIII ст. Збірник документів. — Київ: Наукова думка, 1970. С. 190—191, 581</ref>{{заўвага|Пры канцы вясны 15 рабаўнікоў з дабром былі схопленыя расейцамі, а перад тым двое павешаныя і адзін застрэлены «поляками», астатніх упарта пільнавалі. На допытах высьветлілася, што рухаліся гайдамакі двума гуртамі па 20 і 11 чалавек, таму лёгка абыходзілі заставы, ды што ўсе яны – з запароскіх казакоў і «малороссиян»<ref>Архив Юго-Западной России. Ч. 3. Т. 3: Акты о гайдамаках (1700 – 1768). – Киев, 1876. С. 587 – 589</ref>}}. [[Файл:Пастанова канвакацыйнага сейму 1764 г.jpg|значак|зьлева|Пастанова Генэральнай Канфэдэрацыі Кароны і ВКЛ на канвакацыі Варшаўскай 1764 г.<ref>Konfederacya Generalna omnium ordinum Regni et Magni Ducatus Lituaniae na Konwokacyi Główney Warszawskiey uchwalona, dnia siodmego miesiąca maja, roku Pańskiego tysiącznego siedmsetnego szesćdziesiątego czwartego. (Konstytucye Wielkiego Xięstwa Litewskiego…)</ref>]] Каля 1760 году Рафал Аскерка збудаваў у Нароўлі царкву Яна Багаслова<ref name="fn1">[[Аляксандар Ельскі|Jelski A.]] Narowla // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|6к}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_VI/917 917].</ref>. [[Файл:Jan Askierka. Ян Аскерка.jpg|значак|150px|Ян Мікалай Аскерка.]] Канвакацыйны сойм 1764 году прызнаў ленны маёнтак Нароўля зь вёскамі [[Антонаў (Нараўлянскі раён)|Антонаў]], [[Галоўчыцы (Гомельская вобласьць)|Галоўчыцы]], [[Карпавічы (Нараўлянскі раён)|Карпавічы]], [[Мухаеды]], Вуглы «y dalszemi wszystkiemi attynencyami» Рафала Алаізія Аскеркі, маршалка Мазырскага павету, яго дзедзічным уладаньнем<ref>Volumina Legum. Tom VII. — Petersburg: Nakładem i drukiem Józafata Ohryzki, 1860. S. 87</ref>. Пасьля Рафала (†1767) Нароўляй, [[Барбароў|Бабічамі]] (будучым Барбаровам), [[Скрыгалаў|Скрыгалавам]] і інш. завалодаў сын [[Ян Мікалай Аскерка]]<ref>Рыбчонак С., Свяжынскі У. Аскеркі гербу Мурдэліо зменены. // Спадчына. 4/1999. С. 206</ref>. Паводле габрэйскага перапісу 1765 года кагал мястэчка Нароўлі і навакольных паселішчаў налічваў 316 плацельшчыкаў пагалоўшчыны<ref>Еврейская энциклопедия. Т. 11. — Санкт-Петебург: Брокгауз-Ефрон, 1911. С. 523</ref>. 13 і 15 лістапада 1773 году, паводле актаў Оўруцкага гродзкага суда, узнавіліся памежныя канфлікты што да ўгодзьдзяў вёсак [[Навасёлкі (Хвойніцкі раён)|Навасёлкі]] [[хвойнікі|Хвойніцкага]] маёнтку князёў Шуйскіх (апекуноў Людвікі Шуйскай), старостаў ніжынскіх, і [[Кажушкі (Гомельская вобласьць)|Кажушкі]] Нараўлянскага{{заўвага|Так ён названы ў пастанове сойму 1764 г. і такім яго ўважаў бацька пан Рафал Алаізі, але пазьней сын Ян Мікалай, ажаніўшыся ў 1761 г. з паннай Барбарай Ракіцкай, пажадаў называць яго Барбароўскім, перайменаваўшы Бабічы.}} маёнтку [[войскі|войскага]] мазырскага Яна Мікалая Аскеркі. Пачаліся яны з пасечанага і папаленага хвойніцкага (навасёлкаўскага) лесу. 28 лютага 1778 году ў оўруцкія кнігі было нават занесена разьмежаваньне часоў біскупа М. Паца і харунжага Ш. Харлінскага (1579 г.). 8 лютага, 19 красавіка і 30 чэрвеня 1787 году датаваныя судовыя абвінавачваньні сужэнствам [[Караль Прозар|Каралем]] і Людвікай Канстанцыяй з князёў Шуйскіх Прозарамі Яна Аскеркі, [[стражнік польны літоўскі|стражніка польнага літоўскага]], у тым, што насланыя ім кажушкаўцы навасёлкаўцаў зьбілі-скалечылі, зьнішчылі межы, пакапалі капцы ды новыя, выгодныя для сябе насыпалі. 23 лютага 1793 году ў Оўруцкім гродзе «przez ugodę wieczystą» была зацьверджана мапа пазначанай капцамі мяжы паміж вёскамі Кажушкі{{заўвага|Кажушкі маглі выступаць нібыта і асобным маёнткам, як падчас канфіскацыі пасьля паўстаньня 1794 г., калі ў ім налічвалася 379 душ<ref>Радзюк А. Р. Пад скіпетрам Расейскай імперыі… — Гародня-Кракаў, 2017. С. 33</ref>.}} стражніка Аскеркі і Навасёлкі [[абозны]]х Прозараў<ref>Аrchiwum Główny Akt Dawnych w Warszawie. Аrchiwum Рrozorów і Jelskich (далей: AGAD. APiJ). Sygn. 1. S. 32—34</ref>. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === [[Файл:Нароўля на пляне 1800 г.jpg|значак|зьлева|Нароўля: мястэчка, фальварак і гута на схематычным пляне Рэчыцкага павету 1800 г.]][[Файл:Ревизская сказка - местечко Наровля Мозырьского уезда - 1795 AD.jpg|значак|Зьвестка з рэвізіі 1795 г. пра сэквэстраваны за «клятвопреступление» ў Яна Аскеркі мястэчка Нароўлю і перадачу яго Я. Сівэрсу.]] У выніку [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] (1793 год) Нароўля апынулася ў межах [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], ад 3 траўня 1795 году ў адноўленым [[Мазырскі павет (Расейская імпэрыя)|Мазырскім]] павеце Менскага намесьніцтва, з 12 сьнежня 1796 [[Губэрня|губэрні]], з 29 жніўня 1797 году далучаны да [[Рэчыцкі павет|Рэчыцкага павету]] той самай [[Менская губэрня|Менскай губэрні]]. За ўдзел у вызвольным паўстаньні 1794 году маёнтак быў сканфіскаваны ў Яна Мікалая Аскеркі і перададзены былому паслу Расеі ў Рэчы Паспалітай Якаву Сівэрсу. На 1795 год тут было 37 двароў. У 1800 годзе каля мястэчка пачалі працаваць гута і вінакурны завод. 30 чэрвеня 1803 году было складзена, а 13 сакавіка 1806 году зьмешчана да кніг Рэчыцкага земскага суда разьмежаваньне добраў Хвойнікі абозных літоўскіх Караля і Людвікі Прозараў, [[Тульгавічы]] харунжага мазырскага Феліцыяна Стоцкага і Барбароў{{заўвага|Ці ня сам абозны Прозар, з павагі да памяці старэйшага сябра і яго каханай жонкі, працягваў называць маёнтак Барбаровам, хоць цэнтральным дваром здаўна была Нароўля? Нароўля значна бліжэй да Кажушак, што на супрацьлеглым беразе Прыпяці. А і надалей фальваркам зь сялом Кажушкі валодалі Горваты, уласьнікі маёнтку Нароўля, не Барбароў.}} тытулярнага саветніка Андрэя фон Гольста{{заўвага|Тут выкарыстана копія гранічнага дакумэнту, перааформленая ў Мазыры 13 сьнежня 1809 г., імаверна, для А. фон Гольста, бо разьмежаваньне праводзілася, калі маёнткам валодаў Я. Сівэрс; засьведчана подпісам менскага віцэ-губэрнатара С. Бэнэволенскага.}}. Wieś Kożuszki ў тым дакумэнце выступала, як {{падказка|attinencya|прылегласць}} Barborowszczyzny, а яе ўгодзьдзі разьмяжоўваліся з грунтамі хвойніцкіх Навасёлак, Тульгавічаў і фальварка [[Бабчын]] [[Брагін|hrabstwa Brahińskiego]]<ref>AGAD. APiJ. Sygn. 12. S. 17—24</ref>. [[Файл:Herb Pobog barokowy.svg|150пкс|значак|зьлева|Герб Побуг роду Горватаў.]][[Файл:Барбароў у паўстаньні 1831 г.jpg|значак|Нароўля ў паўстаньні 1831 г.]] 1 верасьня 1816 году маёнтак Нароўля А. фон Гольста набыў за суму ў 242 650 рублёў серабром Ігнацы Горват. У 1825 годзе гэтая частка спадчыны нябожчыка Ігнацыя (†1820) дасталася сыну Даніэлю Горвату<ref>Светлана Адамович. Дворец в Наровле: история и реалии. // Архитектура и строительство. 2010. №2 (213)</ref>. Калі пасьля Барбарова Аляксандра Горвата, 11 чэрвеня 1831 году невялічкі паўстацкі адзьдзел Фелікса Кеневіча праходзіў праз маёнтак Нароўлю пана Д. Горвата, яму былі аддадзены 6 коней<ref>Dangel St. Rok 1831 w Mińszczyźnie. — Warszawa, 1925. Tom II. S. 53—54</ref>. [[Файл:Нароўля і навакольныя абшары на мапе Ф. Шубэрта 1850 г.jpg|значак|зьлева|Нароўля і навакольныя абшары на мапе Ф. Шубэрта 1850 г.]] У «Списках населенных мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело]: 1857 г.» засьведчана, што 179 жыхароў мястэчка Нароўлі абодвух полаў зьяўляліся прыхаджанамі тутэйшай Яана-Багаслоўскай царквы, а 27 асобаў з маёнтку Нароўля былі вернымі парафіі Ўнебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі ў [[Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар цыстэрыянаў (Мазыр)| Кімбараўцы]]{{заўвага|У Нароўлі яшчэ ад часоў Аскеркаў<ref name="fn1"/> існавала каталіцкая капліца<ref>Marek Gozdawa. Kimbarówka. // Kwartalnik Litewski. — 1910. T. 4. S. 33</ref>. Пасьля скасаваньня кляштару і адабраньня касьцёлу цыстэрцыянаў у Кімбараўцы была прыпісаная да парафіі ў Мазыры<ref>Kartka z dziejów kościoła katolickiego w Rosyi. — Kraków, 1889. S. 160</ref>.}}<ref>Расейскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 425, 667</ref>. У парэформавы пэрыяд Нароўля — цэнтар аднайменнай воласьці. У сьпісе прыходаў і прычтаў па чатырох благачынных акругах (у межах Рэчыцкага павету) Менскай епархіі на 1876 год у складзе прычту царквы Яана Багаслова ў Нароўлі названыя настаяцель а. Васіль Біруковіч, в. а. штатнага псаломшчыка Даніла Дубінскі, просьфірня Надзея Прорвіч. Прыхаджанамі, акрамя сяла Нароўлі, былі жыхары вёсак Рубеж, Канатоп, Кнураўка, Завайць, Смалегавічы і Рудня Смалегаўская<ref>Минские епархиальные ведомости. — Минск, 1876. № 10. С. 463</ref>, зь якіх мужчынскага полу налічвалася 470, жаночага — 483 душы<ref>Описание церквей и приходов Минской епархии. VIII. Речицкий уезд. — Минск, 1879. С. 108</ref>. Уладальнікам маёнтку Нароўля з 33 500 дзесяцінамі ўгодзьдзяў у даведніку 1889 году названы Артур, сын Даніэля, Горват<ref>Список землевладельцев Минской губернии. 1889 г. — Минск, 1889. С. 366</ref>. Паводле вынікаў перапісу 1897 году, у Нароўлі дзеялі царква, школа і каталіцкая капліца. На 1909 год у маёнтку Нароўл''ь'' налічвалася 14 двароў, 150 жыхароў, у аднайменных мястэчку — 162 двары, 1528 жыхароў, сяле — 110 двароў, 486 жыхароў, параходнай прыстані — 1 двор з 3 жыхарамі<ref>Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 131</ref>. У 1913 (1911) годзе уладальнікам маёнтку Нароўля ў 16 678 дзесяцін угодзьдзяў быў Эдвард, сын Артура, Горват<ref>Spis ziemian mińskich, posiadających 100 i więcej dziesięcin ziemi. // Kalendarz Miński na 1914 r. / pod redakcją W. Dworzaczka. – Mińsk, 1913. S. 107 [https://polona.pl/archive?uid=78365669&cid=81546020 «Nad Świsłoczą» Kalendarz Miński na 1914 r.]</ref>. З 1913 году пачала працаваць кандытарская фабрыка. За часамі [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] ў лютым 1918 году Нароўлю занялі войскі [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыі]]. === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісання [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), Германія перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Нароўля з воласьцю, аднак, была ўведзена ў склад часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзеяла «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918—1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 — 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 — січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. — Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286—296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 85</ref>. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі Барбароў увайшоў у склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], аднак 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да [[РСФСР]]. [[Файл:Нароўля, Завайць, Канатоп на мапе 1924 г.jpg|значак|зьлева|Нароўля, Завайць, Канатоп на мапе 1924 г.]] У 1924 годзе Нароўлю вярнулі [[БССР]], дзе яна стала цэнтрам раёну (у 1962—1965 гадох у Ельскім раёне). У 1930-я гады савецкія ўлады [[Сьпіс помнікаў гісторыі і архітэктуры Беларусі, зруйнаваных уладамі СССР|ўзарвалі каталіцкую капліцу]], помнік архітэктуры XIX ст.<ref>{{Літаратура/Каталіцкія храмы Беларусі (2008)|к}} С. 442.</ref> 27 верасьня 1938 году паселішча атрымала афіцыйны статус [[пасёлак гарадзкога тыпу|пасёлку гарадзкога тыпу]] і ўвайшло ў склад [[Палеская вобласьць|Палескай вобласьці]] з цэнтрам у Мазыры. У [[Другая сусьветная вайна|Другую сусьветную вайну]] з 27 жніўня 1941 да 30 лістапада 1943 году Нароўля знаходзілася пад акупацыяй [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]]. З 8 студзеня 1954 году Нароўля — у складзе Гомельскай вобласьці. 3 лістапада 1971 году паселішча атрымала статус [[места]]. 20 верасьня 1998 году адбылося ўрачыстае асьвячэньне касьцёла Сьвятога Крыжа<ref>[https://web.archive.org/web/20081222102850/http://catholic.by/port/dioceses/pinsk/parishes/naroulia.htm Нароўля — парафія Узвышэння Святога Крыжа], [[Catholic.by]]</ref>. <gallery caption="Мястэчка на старых здымках" widths="150" heights="150" class="center"> Naroŭla, Horvat. Нароўля, Горват (1914).jpg|[[Палацава-паркавы комплекс Горватаў (Нароўля)|Палац Горватаў]] Naroŭla, Horvat, Balnaja. Нароўля, Горват, Бальная (1914).jpg|Палац, інтэр’ер Naroŭla, Horvat, Kaplica. Нароўля, Горват, Капліца (1914).jpg|Каталіцкая капліца Naroŭla, Horvat, Kaplica. Нароўля, Горват, Капліца (1914) (2).jpg|Капліца, інтэр’ер </gallery><gallery widths="150" heights="150" class="center"> Naroŭla, Horvat. Нароўля, Горват (1915-17) (3).jpg|Парк Naroŭla, Horvat, Studnia. Нароўля, Горват, Студня (1914).jpg|Студня і стайні Naroŭla, Horvat, Brama. Нароўля, Горват, Брама (1914).jpg|Брама Naraŭlanskaja synagoga. Нараўлянская сынагога (1916).jpg|[[Нараўлянская сынагога|Сынагога]] </gallery> == Насельніцтва == === Дэмаграфія === <div style="float:right;margin:0 0 .5em 1em;" class="toccolours"> <timeline> ImageSize = width:auto height:160 barincrement:28 PlotArea = left:50 bottom:20 top:15 right:15 TimeAxis = orientation:vertical AlignBars = late Colors = id:linegrey2 value:gray(0.9) id:linegrey value:gray(0.7) id:cobar value:rgb(0.0,0.7,0.8) id:cobar2 value:rgb(0.6,0.9,0.6) DateFormat = yyyy Period = from:0 till:11000 ScaleMajor = unit:year increment:2500 start:0 gridcolor:linegrey ScaleMinor = unit:year increment:500 start:0 gridcolor:linegrey2 PlotData = color:cobar width:15 bar:1795 from:0 till:139 bar:1885 from:0 till:452 bar:1897 from:0 till:1100 bar:1941 from:0 till:4700 bar:1959 from:0 till:4800 bar:1970 from:0 till:6600 bar:1991 from:0 till:10800 bar:1998 from:0 till:7100 bar:2009 from:0 till:8110 bar:2018 from:0 till:8046 TextData= fontsize:10px pos:(10,195) text: </timeline> </div> * '''XVIII стагодзьдзе''': 1795 год — 139 чал. * '''XIX стагодзьдзе''': 1885 год — 452 чал.<ref name="fn1"/>; 1897 год — 1,1 тыс. чал. * '''XX стагодзьдзе''': 1941 год — 4,7 тыс. чал.; 1959 год — 4,8 тыс. чал.; 1970 год — 6,6 тыс. чал.; 1991 год — 10,8 тыс. чал.; 1998 год — 7,1 тыс. чал.<ref>{{Літаратура/ЭГБ|5к}} С. 296.</ref>; 2000 год — 7,4 тыс. чал.<ref>{{Літаратура/БелЭн|11к}} С. 192.</ref> * '''XXI стагодзьдзе''': 2004 год — 8,0 тыс. чал.; 2006 год — 8,5 тыс. чал.; 2008 год — 8,4 тыс. чал.; 2009 год — 8110 чал.<ref name="belstat">[https://web.archive.org/web/20100918172105/http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/1.2-3.pdf Перепись населения — 2009. Гомельская область]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2016 год — 7929 чал.<ref name="belstat2016">[https://web.archive.org/web/20160706073652/http://www.belstat.gov.by/upload/iblock/567/567f8a4ac45cd80a949bb7bd7a839ca7.zip Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2017 год — 7910 чал.<ref name="belstat2017">[https://web.archive.org/web/20200813193913/http://belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_7192/ Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2018 год — 8046 чал.<ref name="belstat2018">[https://web.archive.org/web/20180405033656/http://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_8782/ Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref> === Адукацыя === У Нароўлі працуюць 3 сярэднія школы, 4 дашкольныя ўстановы. === Мэдыцына === Мэдычнае абслугоўваньне насельніцтва ажыцьцяўляе меская лякарня. === Культура === Дзеюць дом культуры, кінатэатар. === Мас-мэдыя === Выдаецца раённая газэта «[[Прыпяцкая праўда]]». == Забудова == У 1981 годзе зьявіўся праект дэталёвага пляну цэнтру Нароўлі. Асноўныя вуліцы места забудоўваюцца 2—5-павярховымі дамамі. Утварылася некалькі мікрараёнаў. Рака [[Нараўлянка]] падзяляе места на 2 жылыя масівы — заходні і ўсходні. == Эканоміка == Прадпрыемствы харчовай, будаўнічых матэрыялаў прамысловасьці. {| class="wikitable standard mw-collapsible mw-collapsed" style="border: none; width: 100%; background-color: transparent;" !Пералік прамысловых прадпрыемстваў Нароўлі |- | * ААТ «[[Чырвоны Мазыранін]]» * Даччынае рэспубліканскае ўнітарнае прадпрыемства «Нараўлянскі завод гідраапаратуры» * ДСЛГУ «Нараўлянскі спэцлясгас» |} == Турыстычная інфармацыя == [[Файл:Усадьба Горваттов.jpg|міні|[[Палацава-паркавы комплекс Горватаў (Нароўля)|Палац Горватаў]]]] === Інфраструктура === Дзее Нараўлянскі этнаграфічны музэй. Спыніцца можна ў мескім гатэлі<ref>{{Літаратура/Турыстычная энцыкляпэдыя Беларусі|к}}</ref>. === Славутасьці === [[Файл:Палацава-паркавы ансамбль (Альтанка-маяк).jpg|значак|Парк з боку Прыпяці]] Каля Нароўлі знаходзіцца помнік археалёгіі — паселішча эпохі бронзавага веку. * Забудова гістарычная (канец ХІХ ст.; фрагмэнты) * Могілкі юдэйскія * [[Палацава-паркавы комплекс Горватаў (Нароўля)|Палацава-паркавы комплекс Горватаў]] (XIX ст.) === Страчаная спадчына === * Капліца (XIX ст.) * [[Нараўлянская сынагога|Сынагога]] (XVIII ст.) * Царква Сьвятога Апостала Яна Багаслова (1760) == Асобы == * [[Генадзь Кулажанка]] (1952 — лічыцца каля 1981) — [[28 чэрвеня|актывіст беларускамоўнага самвыдату ў 1970-х гг.]] * [[Андрэй Павук (актывіст)|Андрэй Павук]] (нар. 1982) — беларускі блогер, грамадзка-палітычны актывіст * [[Давід Сімановіч]] (нар. 1932) — беларускі паэт, празаік, перакладчык * [[Мікалай Смольскі]] (1905—1976) — батанік, акадэмік [[НАН Беларусі]] * [[Уладзімер Тугай]] (1951—2024) — гісторык == Заўвагі == {{Заўвагі|2}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/БелЭн|11}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|2}} * {{Літаратура/ЭГБ|5}} * {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|6}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Radzima.org|naroulya|места}} * {{Глёбус Беларусі|narovlya}} * [[Сяргей Харэўскі|Харэўскі С.]] [https://web.archive.org/web/20090602134344/http://nn.by/index.php?c=ar&i=26621 Маршруты па Беларусі: Нараўляншчына], [[Наша Ніва]], 1 чэрвеня 2009 г. {{Навігацыйная група |назоў = Нароўля ў сучасным [[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Беларусі|адміністрацыйна-тэрытарыяльным падзеле]] [[Беларусь|Беларусі]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Беларусь}}; |Нараўлянскі раён |Гомельская вобласьць }} {{Месты і мястэчкі гістарычнай Мазыршчыны}} [[Катэгорыя:Нароўля| ]] 5e6fp25gipnjj5vatdn2rzncqd7xbbj 2618214 2618213 2025-06-05T04:10:34Z Дамінік 64057 /* Вялікае Княства Літоўскае */ 2618214 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Нароўля |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Нароўлі |Лацінка = Naroŭla |Герб = Coat of Arms of Naroŭla, Belarus.svg |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1604 годам |Першыя згадкі = |Статус з = 1971 |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Нараўлянскі раён|Нараўлянскі]] |Сельсавет = |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 8046 |Год падліку колькасьці = 2018 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref name="belstat2018" /> |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовыя індэксы = 247801, 247802 |СААТА = |Выява = Нароўля. Сядзіба Горватаў. Альтанка (01).jpg |Апісаньне выявы = Альтанка-маяк |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 48 |Шырата сэкундаў = |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 30 |Даўгата сэкундаў = |Пазыцыя подпісу на мапе = зьверху |Водступ подпісу на мапе = 2.5 |Сайт = }} '''Наро́ўля''' — [[горад|места]] ў [[Беларусь|Беларусі]], на правым беразе [[Прыпяць|Прыпяці]]. Адміністрацыйны цэнтар [[Нараўлянскі раён|Нараўлянскага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Насельніцтва на 2018 год — 8046 чалавек<ref name="belstat2018" />. Знаходзіцца за 125 км ад [[Гомель|Гомлю]], за 25 км ад чыгуначнай станцыі [[Ельск]] (лінія [[Каленкавічы]] — [[Оўруч]]). Аўтамабільныя дарогі злучаюць места з [[Мазыр]]ом і [[Ельск]]ам. Прыстань на Прыпяці. У выніку [[Чарнобыльская катастрофа|катастрофы на ЧАЭС]] апынулася ў зоне [[Радыяактыўнасьць|радыяактыўнага]] забруджваньня. Нароўля — даўняя слабада, сяло, пазьней [[мястэчка]] [[Мазырскі павет|гістарычнай Мазыршчыны]] на [[Палесьсе|Палесьсі]]. Да нашага часу тут захаваўся [[Палацава-паркавы комплекс Горватаў (Нароўля)|палацава-паркавы комплекс]] [[Горваты|Горватаў]] у стылі клясыцызму, помнік архітэктуры і садова-паркавага мастацтва XIX ст. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучалася каталіцкая капліца, помнік архітэктуры XIX ст., [[Сьпіс помнікаў гісторыі і архітэктуры Беларусі, зруйнаваных уладамі СССР|зьнішчаны савецкімі ўладамі]]. == Гісторыя == === Вялікае Княства Літоўскае === [[Файл:POL COA Lis.svg|150пкс|значак|зьлева|Герб Ліс роду Сапегаў]][[Файл:Завайць, Нароўля і Смалігавічы пана Лукаша Сапегі ў 1604 г.jpg|значак|зьлева|Згадка пра вёскі Завайць, Нароўля і Смалігавічы пана Лукаша Сапегі ў 1604 г.]][[Файл:Слабада Нароўля ў 1604 г.jpg|значак|зьлева|''Слабада'' Нароўля ў 1604 г.]][[Файл:Падданыя з Галоўчыцаў і Нароўлі ў інвэнтары 1628 г.jpg|значак|зьлева|Падданыя з Галоўчыцаў (рэшта) і Нароўлі ў інвэнтары 1628 г.]] Ці не ўпершыню Нароўля згадваецца сярод судовых актаў [[Кіеўскае ваяводзтва|Кіеўскага ваяводзтва]]{{заўвага|Напярэдадні падпісаньня акту [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]], згодна з указам караля і вялікага князя [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонта Аўгуста]] ад 6 чэрвеня 1569 году, Кіеўскае ваяводзтва стала часткаю [[Карона Каралеўства Польскага|Кароны Польскай]]<ref>Volumina Legum. Tom II. — Petersburg: Nakładem i drukiem Józafata Ohryzki, 1859. S. 84 — 87; Падалінскі У. // Беларускі гістарычны агляд. — 2012. Т. 19. С. 329—337 (Рэцэнзія на кн.: Litwin H. Równi do równych: kijowska reprezentacja sejmowa 1569—1648. — Warszawa, 2009).</ref>. Мазырскі павет, на тэрыторыі якога пазьней узьнікла слабада Нароўля, пад уплывам віленскага ваяводы, [[канцлер вялікі літоўскі|канцлера ВКЛ]] і мазырскага старосты [[Мікалай Радзівіл Руды|Мікалая Радзівіла Рудога]] ды падтрымаўшай яго павятовай шляхты, быў выведзены з Кіеўскага і далучаны да [[Менскае ваяводзтва|Менскага ваяводзтва]] ВКЛ. Але шмат цікавых зьвестак, што да памежных жыцьцёвых канфліктаў, захавалася ў Кіеве.}} ў дэкрэце ад 20 ліпеня 1604 году, у якім пан Лукаш Сапега абвінаваціў суседа пана Януша [[Збараскія|Збараскага]] ў гвалтоўным насланьні слуг і баяраў з маёнтку свайго Валадаркі на грунты вёсак [[Завайць]] і Нароўля ды забраньні ''нямала''лікіх стагоў сена, у нападзе на ўгодзьдзі вёскі Смалігавічы і ўгоне коней, валоў ды інш. У той жа дзень пан Ян Юндзіл падаў у суд на сужэнцаў Лукаша і Зофію з Кмітаў{{заўвага|Дачка пана [[Філон Кміта-Чарнабыльскі|Філона Сямёнавіча Кміты]], ваяводы смаленскага.}}, дзедзічку добраў [[Чарнобыль|Чарнобыля]], [[Сапегі|Сапегаў]] за насланьне [[войт]]а «''ze słobody ich Narowli''»{{заўвага|Статус слабады сьведчыць аб адносна нядаўнім заснаваньні Нароўлі.}} на луг, да вёскі [[Вербавічы|Вербкавічы]] прыналежны, ды забраньне там кабаноў і сьвіней у падданага вербкавіцкага. 21-м траўня 1607 году датаваны судовы дэкрэт, у якім пан Юзаф Будзіла, харунжы мазырскі, абвінаваціў панства Лукаша і Зофію Кміцянку Сапегаў за гвалты падданых іхнага [[Антонаў (Нараўлянскі раён)|маёнтку Антонаўскага]] зь вёсак Нароўлі і Смалегавічаў, учыненыя ў добрах пацярпелага, а менавіта ў вёсцы [[Багуцічы]], што ў [[Мазырскі павет|Мазырскім павеце]]. Дэкрэтам ад 25 жніўня 1609 году на адрас пані Ганны з Косткаў, удавы па князю Аляксандру Штэмбэргу, і яе нашчадкаў князёў Астроскіх было заяўлена патрабаваньне панства Лукаша, апекуна, і Зофіі Кміцянкі, дзедзічкі, Сапегаў выдаць зьбеглых падданых зь места Чарнобылю, вёсак Нароўлі, Завайці, Антонаўкі ды інш. 26 жніўня 1609 году Лукаш і Зофія Сапегі праз суд выдалі Мікалаю Харлінскаму і жонцы яго Гальшцы Андраважаўне квіт што да грашовай кампэнсацыі за рабункі іх падданых антонаўскіх, смалігаўскіх, нараўлянскіх, завайцянскіх ды за напад на Нароўлю. 17 жніўня 1613 году паміж панам Мікалаем Харлінскім з [[Астрагляды|Астраглядавічаў]] і сужэнствам Сапегамі ўзьнікла праблема вяртаньня зьбеглых да Нароўлі сялянаў вёскі Вербкавічы, прыналежнай падаўцу скаргі<ref>Źródła dziejowe. T. XXI. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. X. Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów — Bracław) / Opisane przez Aleksandra Jabłonowskiego. — Warszawa, 1894. S. 120, 157, 164, 191, 459, 460</ref>. Зь інвэнтару Антонаўскага маёнтку 1628 году, калі яго трымаў у заставе ад пана Андрэя Станіслава Сапегі, старосты рыскага, пан Юзаф Корсак, староста дзісьненскі, вядома, што ў слабадзе Нароўля было 7 дымоў, а гаспадарамі іх выступалі Ёська Паўтаран, Аўдзей Алісенка, Антон Пастух, Сак Анрэевіч, Хама Асіпкевіч, Іван Серковіч, Хведар Латышэвіч. Надалей зазначана, што ў вёсцы налічвалася 13 [[асадныя сяляне|асадных сялянаў]], зь якіх выбіралася pułsiodma (6 з паловай) злотых, і млын працавў<ref>Аrchiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Archiwum Roskie. Dział III. Sygn. 1050. S. 21, 33, 38, 100</ref>. [[Файл:POL COA Ostoja średniowieczna.svg|150пкс|значак|зьлева|Герб Астоя роду [[Слушкі|Служкаў]].]][[Файл:POL COA Oskierka.svg|150пкс|значак|Герб Мурдэліо зьменены роду Аскеркаў.]] Паводле нараўлянскага краязнаўца Васіля Чайкі, у фондах НГАБ у Менску захоўваецца дакумэнт, пазначаны 10-м лістапада 1682 году. У тэксьце яго вядзецца пра разьмежаваньне ўгодзьдзяў Антонава, Смалегавічаў (Смольговичей), Нароўлі, якія трымаў пан [[Дамінік Міхал Слушка|Дамінік Міхал Служка]], староста рэчыцкі, з добрамі Вербкавічы і [[Канатоп (Гомельская вобласьць)|Канатоп]], прыналежнымі Ксавэраўскаму{{заўвага|У газэтным матэрыяле памылкова запісана, нібы ў Кіеўскім. Ксавэраў – сяло ў Малынскім раёне Жытомірскай вобласьці Украіны. У 1768 г. калегіюм пераведзены да Оўруча<ref>Теодорович Н. И. Историко-статистическое описание церквей и приходов Волынской епархии / сост. Н. И. Теодорович. - Почаев, 1888. Т. 1. С. 329 </ref>.}} езуіцкаму калегіюму<ref>[https://web.archive.org/web/20221109230833/https://narovlya.by/novosti/obschestvo/338-let-so-dnya-pervogo-upominaniya-o-narovle/ Василий Чайка. 338 лет со дня первого упоминания о Наровле. // Прыпяцкая праўда. 10.11.2020]</ref>. На 1738—1741 гады ленным уладальнікам фальваркаў Нароўля, [[Мухаеды]], [[Вуглы (Нараўлянскі раён)|Вуглы]] і Прудок быў наваградзкі кашталян [[Антоні Аскерка]]<ref>Анішчанка Я. К. Збор твораў у 6 т. Т. 6. Ураднікі беларускіх земляў ВКЛ у першай палове XVIII ст. Спісы на рус. мове / Я. К. Анішчанка. — Мінск: Выд. В. Хурсік, 2010. С. 255</ref>. Потым спадчыньнікам маёнткаў Антонаў, Нароўля, Мухаеды і Вуглы стаў сын [[Рафал Алаіз Аскерка|Рафал Алаізі]]<ref>Гербоўнік беларускай шляхты. Т. 1. А. / Т. Капіца, А. Леўчык, С.Рыбчонак і інш. — Мінск, 2002. С. 329</ref>. [[Файл:Згадка пра мястэчка Нароўлю ў 1739 г.jpg|значак|зьлева|Згадка пра ''мястэчка'' Нароўлю ў 1739 г.]] У мэтрычных кнігах [[Касьцёл Нараджэньня Найсьвяцейшай Панны Марыі і калегіюм езуітаў (Юравічы)|Юравіцкага касьцёлу Нараджэньня Найсьвяцейшай Панны Марыі]] ёсьць запіс пра тое, як 12 красавіка 1739 году місіянэр-езуіт, ксёндз Адальбэрт Чэрскі ахрысьціў Марыяну Катарыну, дачку шляхетных Станіслава і Катарыны Яскульскіх, кумамі — панства Якуб Фаворынскі і Даратэя Левандоўская, а зьдзейсьнена таямніца in oppido Narowla<ref>НГАБ. Ф. 937. Воп. 1. Спр. 60. А. 6</ref>. У лістах да расейскіх чыноўнікаў у Кіеве, датаваных 10-м (21) і 14-м (25) траўня 1751 году, ротмістар [[Ашмянскі павет|Ашмянскага павету]] пан Францішак Антоні Ракіцкі паведамляў, што пасьля Чарнобылю і шэрагу іншых пасешчаў, у тым ліку і ягоных ([[Брагін|брагінскіх]]), каля 30 гайдамакаў 26 красавіка (7 траўня) дайшли да мястэчка Нароўлі, дзе падпалілі хаты, двор пана Рафала Алаізія Аскеркі, маршалка мазырскага, дашчэнту разрабавалі, адміністратара маёнтку пана Адахоўскага, які больш за гадзіну ад іх адбіваўся, і некалькіх слуг да сьмерці катавалі і неміласэрна забілі. Гарматы, што былі ў замку{{заўвага|Так традыцыйна называлі ўмацаваныя панскія сядзібы.}}, але якія цяжка было забраць, горшую зь лёгкай зброі, медны і [[цына]]вы посуд, маёнткавую дакумэнтацыю на шматкі падраўшы, патапілі ў рацэ, а нарабаваныя каштоўнасьці на 150 000 злотых пагрузілі на 4 {{падказка|дуба|лодкі}} і рушылі ўніз па Прыпяці да Дняпра і далей да расейскай мяжы<ref>Белоруссия в эпоху феодализма. Сборник документов и материалов. Том 2: С середины XVII до конца XVIII века, до воссоединения с Россией / Под ред. А. И. Азарова, А. М. Карпачева, Е. И. Корнейчик. — Минск: Издательство Академии наук БССР, 1960. С. 396—397; Гайдамацький рух на Україні в XVIII ст. Збірник документів. — Київ: Наукова думка, 1970. С. 190—191, 581</ref>{{заўвага|Пры канцы вясны 15 рабаўнікоў з дабром былі схопленыя расейцамі, а перад тым двое павешаныя і адзін застрэлены «поляками», астатніх упарта пільнавалі. На допытах высьветлілася, што рухаліся гайдамакі двума гуртамі па 20 і 11 чалавек, таму лёгка абыходзілі заставы, ды што ўсе яны – з запароскіх казакоў і «малороссиян»<ref>Архив Юго-Западной России. Ч. 3. Т. 3: Акты о гайдамаках (1700 – 1768). – Киев, 1876. С. 587 – 589</ref>}}. [[Файл:Пастанова канвакацыйнага сейму 1764 г.jpg|значак|зьлева|Пастанова Генэральнай Канфэдэрацыі Кароны і ВКЛ на канвакацыі Варшаўскай 1764 г.<ref>Konfederacya Generalna omnium ordinum Regni et Magni Ducatus Lituaniae na Konwokacyi Główney Warszawskiey uchwalona, dnia siodmego miesiąca maja, roku Pańskiego tysiącznego siedmsetnego szesćdziesiątego czwartego. (Konstytucye Wielkiego Xięstwa Litewskiego…)</ref>]] Каля 1760 году Рафал Аскерка збудаваў у Нароўлі царкву Яна Багаслова<ref name="fn1">[[Аляксандар Ельскі|Jelski A.]] Narowla // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|6к}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_VI/917 917].</ref>. [[Файл:Jan Askierka. Ян Аскерка.jpg|значак|150px|Ян Мікалай Аскерка.]] Канвакацыйны сойм 1764 году прызнаў ленны маёнтак Нароўля зь вёскамі [[Антонаў (Нараўлянскі раён)|Антонаў]], [[Галоўчыцы (Гомельская вобласьць)|Галоўчыцы]], [[Карпавічы (Нараўлянскі раён)|Карпавічы]], [[Мухаеды]], Вуглы «y dalszemi wszystkiemi attynencyami» Рафала Алаізія Аскеркі, маршалка Мазырскага павету, яго дзедзічным уладаньнем<ref>Volumina Legum. Tom VII. — Petersburg: Nakładem i drukiem Józafata Ohryzki, 1860. S. 87</ref>. Пасьля Рафала (†1767) Нароўляй, [[Барбароў|Бабічамі]] (будучым Барбаровам), [[Скрыгалаў|Скрыгалавам]] і інш. завалодаў сын [[Ян Мікалай Аскерка]]<ref>Рыбчонак С., Свяжынскі У. Аскеркі гербу Мурдэліо зменены. // Спадчына. 4/1999. С. 206</ref>. Паводле габрэйскага перапісу 1765 года кагал мястэчка Нароўлі і навакольных паселішчаў налічваў 316 плацельшчыкаў пагалоўшчыны<ref>Еврейская энциклопедия. Т. 11. — Санкт-Петебург: Брокгауз-Ефрон, 1911. С. 523</ref>. 13 і 15 лістапада 1773 году, паводле актаў Оўруцкага гродзкага суда, узнавіліся памежныя канфлікты што да ўгодзьдзяў вёсак [[Навасёлкі (Хвойніцкі раён)|Навасёлкі]] [[хвойнікі|Хвойніцкага]] маёнтку князёў Шуйскіх (апекуноў Людвікі Шуйскай), старостаў ніжынскіх, і [[Кажушкі (Гомельская вобласьць)|Кажушкі]] Нараўлянскага{{заўвага|Так ён названы ў пастанове сойму 1764 г. і такім яго ўважаў бацька пан Рафал Алаізі, але пазьней сын Ян Мікалай, ажаніўшыся ў 1761 г. з паннай Барбарай Ракіцкай, пажадаў называць яго Барбароўскім, перайменаваўшы Бабічы.}} маёнтку [[войскі|войскага]] мазырскага Яна Мікалая Аскеркі. Пачаліся яны з пасечанага і папаленага хвойніцкага (навасёлкаўскага) лесу. 28 лютага 1778 году ў оўруцкія кнігі было нават занесена разьмежаваньне часоў біскупа М. Паца і харунжага Ш. Харлінскага (1579 г.). 8 лютага, 19 красавіка і 30 чэрвеня 1787 году датаваныя судовыя абвінавачваньні сужэнствам [[Караль Прозар|Каралем]] і Людвікай Канстанцыяй з князёў Шуйскіх Прозарамі Яна Аскеркі, [[стражнік польны літоўскі|стражніка польнага літоўскага]], у тым, што насланыя ім кажушкаўцы навасёлкаўцаў зьбілі-скалечылі, зьнішчылі межы, пакапалі капцы ды новыя, выгодныя для сябе насыпалі. 23 лютага 1793 году ў Оўруцкім гродзе «przez ugodę wieczystą» была зацьверджана мапа пазначанай капцамі мяжы паміж вёскамі Кажушкі{{заўвага|Кажушкі маглі выступаць нібыта і асобным маёнткам, як падчас канфіскацыі пасьля паўстаньня 1794 г., калі ў ім налічвалася 379 душ<ref>Радзюк А. Р. Пад скіпетрам Расейскай імперыі… — Гародня-Кракаў, 2017. С. 33</ref>.}} стражніка Аскеркі і Навасёлкі [[абозны]]х Прозараў<ref>Аrchiwum Główny Akt Dawnych w Warszawie. Аrchiwum Рrozorów і Jelskich (далей: AGAD. APiJ). Sygn. 1. S. 32—34</ref>. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === [[Файл:Нароўля на пляне 1800 г.jpg|значак|зьлева|Нароўля: мястэчка, фальварак і гута на схематычным пляне Рэчыцкага павету 1800 г.]][[Файл:Ревизская сказка - местечко Наровля Мозырьского уезда - 1795 AD.jpg|значак|Зьвестка з рэвізіі 1795 г. пра сэквэстраваны за «клятвопреступление» ў Яна Аскеркі мястэчка Нароўлю і перадачу яго Я. Сівэрсу.]] У выніку [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] (1793 год) Нароўля апынулася ў межах [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], ад 3 траўня 1795 году ў адноўленым [[Мазырскі павет (Расейская імпэрыя)|Мазырскім]] павеце Менскага намесьніцтва, з 12 сьнежня 1796 [[Губэрня|губэрні]], з 29 жніўня 1797 году далучаны да [[Рэчыцкі павет|Рэчыцкага павету]] той самай [[Менская губэрня|Менскай губэрні]]. За ўдзел у вызвольным паўстаньні 1794 году маёнтак быў сканфіскаваны ў Яна Мікалая Аскеркі і перададзены былому паслу Расеі ў Рэчы Паспалітай Якаву Сівэрсу. На 1795 год тут было 37 двароў. У 1800 годзе каля мястэчка пачалі працаваць гута і вінакурны завод. 30 чэрвеня 1803 году было складзена, а 13 сакавіка 1806 году зьмешчана да кніг Рэчыцкага земскага суда разьмежаваньне добраў Хвойнікі абозных літоўскіх Караля і Людвікі Прозараў, [[Тульгавічы]] харунжага мазырскага Феліцыяна Стоцкага і Барбароў{{заўвага|Ці ня сам абозны Прозар, з павагі да памяці старэйшага сябра і яго каханай жонкі, працягваў называць маёнтак Барбаровам, хоць цэнтральным дваром здаўна была Нароўля? Нароўля значна бліжэй да Кажушак, што на супрацьлеглым беразе Прыпяці. А і надалей фальваркам зь сялом Кажушкі валодалі Горваты, уласьнікі маёнтку Нароўля, не Барбароў.}} тытулярнага саветніка Андрэя фон Гольста{{заўвага|Тут выкарыстана копія гранічнага дакумэнту, перааформленая ў Мазыры 13 сьнежня 1809 г., імаверна, для А. фон Гольста, бо разьмежаваньне праводзілася, калі маёнткам валодаў Я. Сівэрс; засьведчана подпісам менскага віцэ-губэрнатара С. Бэнэволенскага.}}. Wieś Kożuszki ў тым дакумэнце выступала, як {{падказка|attinencya|прылегласць}} Barborowszczyzny, а яе ўгодзьдзі разьмяжоўваліся з грунтамі хвойніцкіх Навасёлак, Тульгавічаў і фальварка [[Бабчын]] [[Брагін|hrabstwa Brahińskiego]]<ref>AGAD. APiJ. Sygn. 12. S. 17—24</ref>. [[Файл:Herb Pobog barokowy.svg|150пкс|значак|зьлева|Герб Побуг роду Горватаў.]][[Файл:Барбароў у паўстаньні 1831 г.jpg|значак|Нароўля ў паўстаньні 1831 г.]] 1 верасьня 1816 году маёнтак Нароўля А. фон Гольста набыў за суму ў 242 650 рублёў серабром Ігнацы Горват. У 1825 годзе гэтая частка спадчыны нябожчыка Ігнацыя (†1820) дасталася сыну Даніэлю Горвату<ref>Светлана Адамович. Дворец в Наровле: история и реалии. // Архитектура и строительство. 2010. №2 (213)</ref>. Калі пасьля Барбарова Аляксандра Горвата, 11 чэрвеня 1831 году невялічкі паўстацкі адзьдзел Фелікса Кеневіча праходзіў праз маёнтак Нароўлю пана Д. Горвата, яму былі аддадзены 6 коней<ref>Dangel St. Rok 1831 w Mińszczyźnie. — Warszawa, 1925. Tom II. S. 53—54</ref>. [[Файл:Нароўля і навакольныя абшары на мапе Ф. Шубэрта 1850 г.jpg|значак|зьлева|Нароўля і навакольныя абшары на мапе Ф. Шубэрта 1850 г.]] У «Списках населенных мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело]: 1857 г.» засьведчана, што 179 жыхароў мястэчка Нароўлі абодвух полаў зьяўляліся прыхаджанамі тутэйшай Яана-Багаслоўскай царквы, а 27 асобаў з маёнтку Нароўля былі вернымі парафіі Ўнебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі ў [[Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар цыстэрыянаў (Мазыр)| Кімбараўцы]]{{заўвага|У Нароўлі яшчэ ад часоў Аскеркаў<ref name="fn1"/> існавала каталіцкая капліца<ref>Marek Gozdawa. Kimbarówka. // Kwartalnik Litewski. — 1910. T. 4. S. 33</ref>. Пасьля скасаваньня кляштару і адабраньня касьцёлу цыстэрцыянаў у Кімбараўцы была прыпісаная да парафіі ў Мазыры<ref>Kartka z dziejów kościoła katolickiego w Rosyi. — Kraków, 1889. S. 160</ref>.}}<ref>Расейскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 425, 667</ref>. У парэформавы пэрыяд Нароўля — цэнтар аднайменнай воласьці. У сьпісе прыходаў і прычтаў па чатырох благачынных акругах (у межах Рэчыцкага павету) Менскай епархіі на 1876 год у складзе прычту царквы Яана Багаслова ў Нароўлі названыя настаяцель а. Васіль Біруковіч, в. а. штатнага псаломшчыка Даніла Дубінскі, просьфірня Надзея Прорвіч. Прыхаджанамі, акрамя сяла Нароўлі, былі жыхары вёсак Рубеж, Канатоп, Кнураўка, Завайць, Смалегавічы і Рудня Смалегаўская<ref>Минские епархиальные ведомости. — Минск, 1876. № 10. С. 463</ref>, зь якіх мужчынскага полу налічвалася 470, жаночага — 483 душы<ref>Описание церквей и приходов Минской епархии. VIII. Речицкий уезд. — Минск, 1879. С. 108</ref>. Уладальнікам маёнтку Нароўля з 33 500 дзесяцінамі ўгодзьдзяў у даведніку 1889 году названы Артур, сын Даніэля, Горват<ref>Список землевладельцев Минской губернии. 1889 г. — Минск, 1889. С. 366</ref>. Паводле вынікаў перапісу 1897 году, у Нароўлі дзеялі царква, школа і каталіцкая капліца. На 1909 год у маёнтку Нароўл''ь'' налічвалася 14 двароў, 150 жыхароў, у аднайменных мястэчку — 162 двары, 1528 жыхароў, сяле — 110 двароў, 486 жыхароў, параходнай прыстані — 1 двор з 3 жыхарамі<ref>Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 131</ref>. У 1913 (1911) годзе уладальнікам маёнтку Нароўля ў 16 678 дзесяцін угодзьдзяў быў Эдвард, сын Артура, Горват<ref>Spis ziemian mińskich, posiadających 100 i więcej dziesięcin ziemi. // Kalendarz Miński na 1914 r. / pod redakcją W. Dworzaczka. – Mińsk, 1913. S. 107 [https://polona.pl/archive?uid=78365669&cid=81546020 «Nad Świsłoczą» Kalendarz Miński na 1914 r.]</ref>. З 1913 году пачала працаваць кандытарская фабрыка. За часамі [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] ў лютым 1918 году Нароўлю занялі войскі [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыі]]. === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісання [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), Германія перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Нароўля з воласьцю, аднак, была ўведзена ў склад часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзеяла «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918—1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 — 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 — січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. — Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286—296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 85</ref>. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі Барбароў увайшоў у склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], аднак 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да [[РСФСР]]. [[Файл:Нароўля, Завайць, Канатоп на мапе 1924 г.jpg|значак|зьлева|Нароўля, Завайць, Канатоп на мапе 1924 г.]] У 1924 годзе Нароўлю вярнулі [[БССР]], дзе яна стала цэнтрам раёну (у 1962—1965 гадох у Ельскім раёне). У 1930-я гады савецкія ўлады [[Сьпіс помнікаў гісторыі і архітэктуры Беларусі, зруйнаваных уладамі СССР|ўзарвалі каталіцкую капліцу]], помнік архітэктуры XIX ст.<ref>{{Літаратура/Каталіцкія храмы Беларусі (2008)|к}} С. 442.</ref> 27 верасьня 1938 году паселішча атрымала афіцыйны статус [[пасёлак гарадзкога тыпу|пасёлку гарадзкога тыпу]] і ўвайшло ў склад [[Палеская вобласьць|Палескай вобласьці]] з цэнтрам у Мазыры. У [[Другая сусьветная вайна|Другую сусьветную вайну]] з 27 жніўня 1941 да 30 лістапада 1943 году Нароўля знаходзілася пад акупацыяй [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]]. З 8 студзеня 1954 году Нароўля — у складзе Гомельскай вобласьці. 3 лістапада 1971 году паселішча атрымала статус [[места]]. 20 верасьня 1998 году адбылося ўрачыстае асьвячэньне касьцёла Сьвятога Крыжа<ref>[https://web.archive.org/web/20081222102850/http://catholic.by/port/dioceses/pinsk/parishes/naroulia.htm Нароўля — парафія Узвышэння Святога Крыжа], [[Catholic.by]]</ref>. <gallery caption="Мястэчка на старых здымках" widths="150" heights="150" class="center"> Naroŭla, Horvat. Нароўля, Горват (1914).jpg|[[Палацава-паркавы комплекс Горватаў (Нароўля)|Палац Горватаў]] Naroŭla, Horvat, Balnaja. Нароўля, Горват, Бальная (1914).jpg|Палац, інтэр’ер Naroŭla, Horvat, Kaplica. Нароўля, Горват, Капліца (1914).jpg|Каталіцкая капліца Naroŭla, Horvat, Kaplica. Нароўля, Горват, Капліца (1914) (2).jpg|Капліца, інтэр’ер </gallery><gallery widths="150" heights="150" class="center"> Naroŭla, Horvat. Нароўля, Горват (1915-17) (3).jpg|Парк Naroŭla, Horvat, Studnia. Нароўля, Горват, Студня (1914).jpg|Студня і стайні Naroŭla, Horvat, Brama. Нароўля, Горват, Брама (1914).jpg|Брама Naraŭlanskaja synagoga. Нараўлянская сынагога (1916).jpg|[[Нараўлянская сынагога|Сынагога]] </gallery> == Насельніцтва == === Дэмаграфія === <div style="float:right;margin:0 0 .5em 1em;" class="toccolours"> <timeline> ImageSize = width:auto height:160 barincrement:28 PlotArea = left:50 bottom:20 top:15 right:15 TimeAxis = orientation:vertical AlignBars = late Colors = id:linegrey2 value:gray(0.9) id:linegrey value:gray(0.7) id:cobar value:rgb(0.0,0.7,0.8) id:cobar2 value:rgb(0.6,0.9,0.6) DateFormat = yyyy Period = from:0 till:11000 ScaleMajor = unit:year increment:2500 start:0 gridcolor:linegrey ScaleMinor = unit:year increment:500 start:0 gridcolor:linegrey2 PlotData = color:cobar width:15 bar:1795 from:0 till:139 bar:1885 from:0 till:452 bar:1897 from:0 till:1100 bar:1941 from:0 till:4700 bar:1959 from:0 till:4800 bar:1970 from:0 till:6600 bar:1991 from:0 till:10800 bar:1998 from:0 till:7100 bar:2009 from:0 till:8110 bar:2018 from:0 till:8046 TextData= fontsize:10px pos:(10,195) text: </timeline> </div> * '''XVIII стагодзьдзе''': 1795 год — 139 чал. * '''XIX стагодзьдзе''': 1885 год — 452 чал.<ref name="fn1"/>; 1897 год — 1,1 тыс. чал. * '''XX стагодзьдзе''': 1941 год — 4,7 тыс. чал.; 1959 год — 4,8 тыс. чал.; 1970 год — 6,6 тыс. чал.; 1991 год — 10,8 тыс. чал.; 1998 год — 7,1 тыс. чал.<ref>{{Літаратура/ЭГБ|5к}} С. 296.</ref>; 2000 год — 7,4 тыс. чал.<ref>{{Літаратура/БелЭн|11к}} С. 192.</ref> * '''XXI стагодзьдзе''': 2004 год — 8,0 тыс. чал.; 2006 год — 8,5 тыс. чал.; 2008 год — 8,4 тыс. чал.; 2009 год — 8110 чал.<ref name="belstat">[https://web.archive.org/web/20100918172105/http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/1.2-3.pdf Перепись населения — 2009. Гомельская область]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2016 год — 7929 чал.<ref name="belstat2016">[https://web.archive.org/web/20160706073652/http://www.belstat.gov.by/upload/iblock/567/567f8a4ac45cd80a949bb7bd7a839ca7.zip Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2017 год — 7910 чал.<ref name="belstat2017">[https://web.archive.org/web/20200813193913/http://belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_7192/ Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2018 год — 8046 чал.<ref name="belstat2018">[https://web.archive.org/web/20180405033656/http://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_8782/ Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref> === Адукацыя === У Нароўлі працуюць 3 сярэднія школы, 4 дашкольныя ўстановы. === Мэдыцына === Мэдычнае абслугоўваньне насельніцтва ажыцьцяўляе меская лякарня. === Культура === Дзеюць дом культуры, кінатэатар. === Мас-мэдыя === Выдаецца раённая газэта «[[Прыпяцкая праўда]]». == Забудова == У 1981 годзе зьявіўся праект дэталёвага пляну цэнтру Нароўлі. Асноўныя вуліцы места забудоўваюцца 2—5-павярховымі дамамі. Утварылася некалькі мікрараёнаў. Рака [[Нараўлянка]] падзяляе места на 2 жылыя масівы — заходні і ўсходні. == Эканоміка == Прадпрыемствы харчовай, будаўнічых матэрыялаў прамысловасьці. {| class="wikitable standard mw-collapsible mw-collapsed" style="border: none; width: 100%; background-color: transparent;" !Пералік прамысловых прадпрыемстваў Нароўлі |- | * ААТ «[[Чырвоны Мазыранін]]» * Даччынае рэспубліканскае ўнітарнае прадпрыемства «Нараўлянскі завод гідраапаратуры» * ДСЛГУ «Нараўлянскі спэцлясгас» |} == Турыстычная інфармацыя == [[Файл:Усадьба Горваттов.jpg|міні|[[Палацава-паркавы комплекс Горватаў (Нароўля)|Палац Горватаў]]]] === Інфраструктура === Дзее Нараўлянскі этнаграфічны музэй. Спыніцца можна ў мескім гатэлі<ref>{{Літаратура/Турыстычная энцыкляпэдыя Беларусі|к}}</ref>. === Славутасьці === [[Файл:Палацава-паркавы ансамбль (Альтанка-маяк).jpg|значак|Парк з боку Прыпяці]] Каля Нароўлі знаходзіцца помнік археалёгіі — паселішча эпохі бронзавага веку. * Забудова гістарычная (канец ХІХ ст.; фрагмэнты) * Могілкі юдэйскія * [[Палацава-паркавы комплекс Горватаў (Нароўля)|Палацава-паркавы комплекс Горватаў]] (XIX ст.) === Страчаная спадчына === * Капліца (XIX ст.) * [[Нараўлянская сынагога|Сынагога]] (XVIII ст.) * Царква Сьвятога Апостала Яна Багаслова (1760) == Асобы == * [[Генадзь Кулажанка]] (1952 — лічыцца каля 1981) — [[28 чэрвеня|актывіст беларускамоўнага самвыдату ў 1970-х гг.]] * [[Андрэй Павук (актывіст)|Андрэй Павук]] (нар. 1982) — беларускі блогер, грамадзка-палітычны актывіст * [[Давід Сімановіч]] (нар. 1932) — беларускі паэт, празаік, перакладчык * [[Мікалай Смольскі]] (1905—1976) — батанік, акадэмік [[НАН Беларусі]] * [[Уладзімер Тугай]] (1951—2024) — гісторык == Заўвагі == {{Заўвагі|2}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/БелЭн|11}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|2}} * {{Літаратура/ЭГБ|5}} * {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|6}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Radzima.org|naroulya|места}} * {{Глёбус Беларусі|narovlya}} * [[Сяргей Харэўскі|Харэўскі С.]] [https://web.archive.org/web/20090602134344/http://nn.by/index.php?c=ar&i=26621 Маршруты па Беларусі: Нараўляншчына], [[Наша Ніва]], 1 чэрвеня 2009 г. {{Навігацыйная група |назоў = Нароўля ў сучасным [[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Беларусі|адміністрацыйна-тэрытарыяльным падзеле]] [[Беларусь|Беларусі]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Беларусь}}; |Нараўлянскі раён |Гомельская вобласьць }} {{Месты і мястэчкі гістарычнай Мазыршчыны}} [[Катэгорыя:Нароўля| ]] f8z2k7tvt0iwjk1qbhsgx70pnsdb99h 0 36942 2618176 2545769 2025-06-04T22:38:53Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618176 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Обаль (неадназначнасьць)}} {{Рака |назва = Обаль |лацінка = Obal |выява = ShumilinaRaion-ObalRiver.JPG |подпіс = Рака Обаль у Шумілінскім раёне |даўжыня = 148 км |выток = возера [[Езярышча (возера)|Езярышча]] |вышыня_вытоку = |вусьце = [[Дзьвіна]] |вышыня_вусьця = |сьцёк = 19,4 м³/с |нахіл = 0,4 ‰ |плошча_басэйну = 2690 км² |краіны_басэйну = [[Беларусь]] |левыя_прытокі = |правыя_прытокі = |мапа = }} '''О́баль''' — рака ў [[Беларусь|Беларусі]], правы прыток ракі [[Дзьвіна|Дзьвіны]]. Цячэ ў [[Віцебская вобласьць|Віцебскай вобласьці]]. Даўжыня 148 км. Плошча вадазбору 2690 км². [[Выдатак вады]] ў вусьці 19,4 м³/с. Агульны спад ракі 55 м. Сярэдні нахіл воднай паверхні 0,4 [[праміле|‰]]. == Асноўныя прытокі == * ''Правыя'': [[Сьвіна]], [[Ценіца]], [[Глыбачка (рака)|Глыбачка]] * ''Левыя'': [[Чарнуйка]], [[Чарнаўка]], [[Чарняўка (басэйн Дзьвіны)|Чарняўка]], [[Выдрыца (прыток Обаля)|Выдрыца]], [[Усыса]], [[Будавесьць]] == На рацэ == * ''[[Гарадзкі пасёлак|Мястэчка]]'': [[Обаль (гарадзкі пасёлак)|Обаль]] * ''Вадасховішча'': [[Ключагорскае]] * ''ГЭС'': [[Ключагорская ГЭС|Ключагорская]] (закінутая) == Агульныя зьвесткі == Выцякае з возера [[Езярышча (возера)|Езярышча]] каля мястэчка [[Езярышча]], цячэ [[Гарадоцкі раён|Гарадоцкім]] і [[Шумілінскі раён|Шумілінскім]] раёнамі ў межах паўночна-заходняй часткі [[Гарадоцкае ўзвышша|Гарадоцкага ўзвышша]] і паўночна-ўсходняй часткай [[Полацкая нізіна|Полацкай нізіны]]. Вусьце за 1 км на паўднёвы захад ад вёска [[Новыя Гараны|Новых Гаранаў]] Полацкага раёну. Даліна пераважна трапэцападобная, шырынёй 300—600 м (найбольшая 2,5 км паміж вёскамі Малым Цешавам і Канавалавам Гарадоцкага раёну); у вярхоўі невыразная. [[Абалона]] двухбаковая, чаргуецца па берагах, месцамі яе няма; шырыня абалоны да ўтоку ракі Сьвіны 400—800 м, ніжэй 100—200 м. Рэчышча зьвілістае, шырынёй 8—20 м у верхняй плыні, 20—40 м у сярэдняй, 25—30 м у ніжняй. Найвышэйшы ўзровень разводзьдзя каля мястэчка Обалю ў 1-й дэкадзе красавіка, сярэдняя вышыня над межаньню 4,6 м, найбольшая 7,3 м (1956). Замярзае ў канцы 1-й дэкады сьнежня, крыгалом у пачатку красавіка. Веснавы ледаход 4 дні. Рака зарэгуляваная Ключагорскім вадасховішчам<ref>{{Літаратура/Блакітная кніга Беларусі|к}} С. 275.</ref>. Вадазбор разьмяшчаецца на паўднёва-заходніх схілах Невельска-Гарадоцкіх вышыняў, толькі ніжняя частка яго ўваходзіць ў Полацкую нізіну. Рэльеф сярэдне- і дробнаўзгорысты, паніжэньні забалочаныя або занятыя азёрамі. Азёры невялікія, найбольшае — возера [[Коша]]. Лясы [[мяшаныя лясы|мяшаныя]], сустракаюцца невялікімі масівамі<ref>[https://web.archive.org/web/20090212192147/http://pogoda.by/315/gid.html?ind=14 Гідрамэтцэнтар Беларусі]{{ref-ru}}</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Блакітная кніга Беларусі}} С. 275. * {{Літаратура/Энцыкляпэдыя прыроды Беларусі|4}} * Природа Белоруссии: Попул. энцикл. / БелСЭ; Редкол.: И. П. Шамякин (гл. ред.) и др. — Мн.: БелСЭ, 1986. — 599 с., 40 л. ил. * Ресурсы поверхностных вод СССР. Описание рек и озёр и расчёты основных характеристик их режима. Т. 5. Белоруссия и Верхнее Поднепровье. Ч. 1—2. — Л., 1971. {{Рэкі Беларусі}} [[Катэгорыя:Прытокі Дзьвіны]] [[Катэгорыя:Рэкі Гарадоцкага раёну]] [[Катэгорыя:Рэкі Шумілінскага раёну]] [[Катэгорыя:Рэкі Полацкага раёну]] qpe2dy9j6chpl6k5u4sughihevnc207 0 43752 2618256 2462223 2025-06-05T11:29:23Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618256 wikitext text/x-wiki {{Кінэматаграфіст}} '''Са́ра Бэрна́р''' ({{мова-fr|Sarah Bernhardt}}, народжаная ''Henriette Rosine Bernard''; 22 кастрычніка 1844, [[Парыж]] — 26 сакавіка 1923, [[Парыж]]) — француская акторка [[габрэі|габрэйскага]] паходжаньня. Яна зарабіла сабе славу на сцэнах [[Францыя|Францыі]] ў 1870 годзе, і неўзабаве была запатрабаваная ў [[Эўропа|Эўропе]] й [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|Амэрыцы]]. Бэрнар атрымала рэпутацыю сур’ёзнай драматычнай акторкі, зарабіўшы мянушку «Боская Сара». Акрамя таго, яна выконвала мужчынскія ролі, у тым ліку ''«[[Гамлет]]а»'' [[Ўільям Шэксьпір|Шэксьпіра]]. [[Эдмон Растан]] называў яе «каралевай паставы і прынцэсай жэсту», а [[Віктор Юго]] хваліў ейны «залаты голас». Яна зьдзейсьніла некалькі тэатральных гастроляў па ўсім сьвеце і была адной зь першых вядомых акторак, якія запісвалі гукі і здымаліся ў кінафільмах. Шматлікія выбітныя дзеячы тэатру, напрыклад [[Кастанцін Станіслаўскі]], лічылі мастацтва Бэрнар узорам тэхнічнай дасканаласьці. Аднак віртуознае майстэрства, выкшталцоная тэхніка, мастацкі густ спалучаліся ў Бэрнар з знарочыстай эфэктнасьцю, некаторай штучнасьцю гульні. Сярод найлепшых роляў варта вылучыць доньню Соль (''«Эрнані»'' [[Віктор Юго]]), Маргарыту Гат’е («Дама з камэліямі» [[Аляксандар Дзюма (сын)|Дзюма-сына]]), Тэадору (аднайменнай п’есы Сарду), прынцэсы Мара, герцага Рэйхштацкага (у аднайменнай п’есе і «Арляню» [[Эдмон Растан|Растана]]), [[Гамлет]] (аднайменнай трагедыі [[Ўільям Шэксьпір|Шэксьпіра]]), Лярэнсачча (аднайменная п’еса [[Альфрэд дэ Мюсэ|Мюсэ]]). З 1880-х гадоў Бэрнар гастралявала ў шматлікіх краінах сьвету. У 1922 годзе пакінула сцэнічную дзейнасьць. == Біяграфія == Нарадзілася ў Парыжы ў [[Лацінскі квартал|Лацінскім квартале]] 22 ці 23 кастрычніка 1844 году ў сям’і нідэрляндзка-габрэйскай куртызанкі з заможнай кліентурай, то бок кліентурай з найвышэйшага саслоўя<ref> [https://www.nytimes.com/2000/10/07/style/sarah-bernhardt-and-the-divine-lie.html «Sarah Bernhardt and the Divine Lie»]. The New York Times.</ref><ref>[http://www.bbc.com/culture/story/20171214-sarah-bernhardt-was-she-the-first-a-list-actress «Sarah Bernhardt: Was she the first 'A-list' actress?»]. BBC</ref><ref>[https://www.independent.co.uk/arts-entertainment/theatre-dance/features/sarah-bernhardt-goddess-with-a-golden-voice-347025.html «Sarah Bernhardt: Goddess with a golden voice»]. The Independent.</ref><ref>[https://www.theguardian.com/books/2010/oct/24/sarah-bernhardt-robert-gottlieb-review «Sarah: The Life of Sarah Bernhardt by Robert Gottlieb»]. The Guardian.</ref>. Бацька будучай зоркі быў невядомы. Паводле некаторых зьвестак, верагодна, ён быў сынам заможнага купца з [[Гаўр]]а{{Зноска|Tierchant|2009|Tierchant|13—14}}. Пазьней Бэрнар узгадвала, што сям’я ейнае бацькі аплочвала ейную адукацыю, настойвала, каб яна была ахрышчаная як каталічка, і пакінула вялікую суму грошай, якую Сара атрымала ў сваё паўналецьце{{Зноска|Tierchant|2009|Tierchant|13—14}}. Ейная маці часта наведвала малую, якая спачатку жыла ў [[Брэтань|Брэтані]], а потым пасялілася ў парыскім прадмесьці [[Нёі-сюр-Сэн]]{{Зноска|Bernhardt|2000|Bernhardt|13—14}}. [[Файл:Sarah Bernhardt and her mother.jpg|значак|зьлева|Бэрнар з сваёй маці.]] Калі Бэрнар споўнілася сем гадоў, маці аддала яе ў школу-інтэрнат дзеля дзяўчат у прыгарадзе Парыжу [[Нёі-Отэй-Пасі|Отэй]], аплачваючы адукацыю грашыма сям’і Сарынага бацькі. Там малая упершыню ўзяла ўдзел у пастаноўцы, выканаўшы ролю ў п’есе ''«Клятыльда»'', дзе Бэрнар была ў ролі Каралевы фэяў, выконваючы сваю першую з шматлікіх драматычных сцэнаў. У той час як яна навучалася ў школе-інтэрнаце, ейная маці дасягнула найвышэйшых парыскіх колаў, абслугоўваючы палітыкаў, банкіраў, генэралаў і пісьменьнікаў. Ейнымі заступнікамі і сябрамі сталі герцаг [[Шарль дэ Марні]], браценік імпэратара [[Напалеон III Банапарт|Напалеона III]] і прэзыдэнт заканадаўчай улады Францыі{{Зноска|Tierchant|2009|Tierchant|29}}. У веку 10 гадоў, пры падтрымцы Марні, Бэрнар была прынятая ў Граншам ({{мова-fr|Grandchamp|скарочана}}), эксклюзіўную аўгустынскую каталіцкую школу ля [[Вэрсаль (горад)|Вэрсалю]]. У 1857 годзе Бэрнар даведалася, што ейны бацька памёр за мяжой{{Зноска|Bernhardt|2000|Bernhardt|68}}. Маці дзяўчынкі склікала сямейную нараду, каб вырашыць, што рабіць з Сарай. Да нарады быў прыцягнуты Марні, які прапанаваў малой Бэрнар стаць акторкай. Гэтая ідэя навяла жаху на Бэрнар, бо яна ніколі не была ў тэатры{{Зноска|Bernhardt|2000|Bernhardt|77}}. Герцаг запрасіў на спэктакль у [[Камэдзі-Франсэз]] Сару, ейную маці ды свайго сябра [[Аляксандар Дзюма (бацька)|Аляксандра Дзюма-бацьку]]. У той вечар кампанія глядзела спачатку п’есу ''«[[Брытанік (Расін)|Брытанік]]»'' [[Жан Расін|Жана Расіна]], а потым клясычную камэдыю [[Пляўт]]а ''«[[Амфітрыён]]»''. Бэрнар была так кранутая спэктаклямі, што пачала гучна ўсхліпваць, чым затурбавала астатніх гледачоў{{Зноска|Bernhardt|2000|Bernhardt|77}}. Марні ды іншыя абурыліся на дзяўчынку і зьехалі з тэатру, і толькі Дзюма застаўся з Сарай, каб суцешыць будучую акторку. Пазьней Дзюма запэўніваў Марні, што Бэрнар наканавана выступаць на сцэне. Пасьля таго вечару Дзюма назваў Бэрнар сваёй маленькай зоркай{{Зноска|Skinner|1967|Skinner|22—24}}. Марні скарыстаў свой уплыў, каб дамовіцца аб праслухоўваньні Бэрнар у [[Парыская кансэрваторыя музыкі і танцаў|Парыскай кансэрваторыі]]. Рыхтаваў яе да выступу Дзюма. Журы складалася з кампазытара [[Даніель Абэр|Даніеля Абэра]], які ачольваў кансэрваторыю, а таксама пяці галоўных актораў і акторак з Камэдзі-Франсэз. Бэрнар мусіла прачытаць вершы Расіна, але замест гэтага прачытала твор ''«Два галубы»'' [[Жан дэ Ляфантэн|Жана дэ Ляфантэна]]. Экзамінатары паставіліся насьцярожана, але імпэт і патас дэклямацыі Бэрнар змусілі іх запрасіць яе навучацца да сябе{{Зноска|Skinner|1967|Skinner|25—30}}. === Творчасьць === ==== Дэбют у Камэдзі-Франсэз ==== [[Файл:Sarah Bernhardt, par Nadar, 1864, sepia.jpg|значак|Акторка на фатаздымку [[Надар|Фэлікса Надара]] ў веку 20 гадоў.]] Бэрнар скончыла драматычную клясу Парыскай кансэрваторыі ў 1862 годзе, дзе навучылася акторскаму майстэрству ў [[Жазэф-Ісыдор Самсон|Жазэфа-Ісыдора Самсона]] і [[Жан-Батыст Право|Жана-Батыста Право]]{{Зноска|Bernhardt|2000|Bernhardt|102—103}}. Акторка дэбютавала ў тэатры 31 жніўня 1862 году з галоўнай роляй у трагедыі ''«[[Іфігенія]]»'' Расіна{{Зноска|Tierchant|2009|Tierchant|45—46}}, аднак прэм’ера ня мела посьпеху. Яна яшчэ палохалася сцэны і пераблытала свае словы. Некаторыя гледачы зьдзекаваліся зь ейнай тонкай фігуры. Бэрнар выканала яшчэ некалькі роляў, але ўразіць крытыкаў ня здолела. У дадатак, праз свай выбухны характар пасварылася з галоўнай зоркай тэатру мадам Заір-Наталі Мартэль. У выніку была звольненая з тэатру. ==== Жымназ ==== Бэрнар уладкавалася ў тэатар Жымназ, дзе навучалася ў дзьвюх дасьведчаных акторак. Але і тут акторка трапіла ў скандал. Трупа была запршаная на імпрэзу да [[Напалеон III Банапарт|Напалеона III]], дзе абрала да чытаньня дзьве рамантычныя паэмы [[Віктор Юго|Віктора Юго]], знанага крытыка імпэратара. У выніку Напалеон III поруч з сваёй сьвітай не даслухаў выступ і сышоў. Выкананьне спэктакляў у тэатры таксама ня мела посьпехаў. Маці Сары адзначыла, што ейнае выкананьне было нязграбным{{Зноска|Bernhardt|2000|Bernhardt|135}}. Бэрнар пакінула тэатар і выправілася ў падарожжа спачатку ў Гішпанію, а потым на прапанову Дзюма — у Бэльгію{{Зноска|Skinner|1967|Skinner|42—46}}. У Брусэлі яна пазнаёмілася з шляхцічам Шарлем-Жасэфам Эжэнам Жоржам Лямаралем дэ Лінам, зацяжарыўшы сваім адзіным сынам. Пазьней вярнулася ў Парыж{{Зноска|Gold & Fizdale|1991|Gold & Fizdale|52}}. ==== Адэон ==== [[Файл:Sarah Bernhardt - Le Passant.png|значак|зьлева|Сара Бэрнар у ролі трубадура Занэто ў 1869 годзе.]] Каб падрымаць сябе пасьля нараджэньня сына Марыса Бэрнар пачала выконваць нязначныя ролі ў тэатры Порт-Сэн-Мартэн. У 1866 годзе дырэктар тэатру [[Адэон (тэатар)|Адэон]] [[Фэлікс Дзюкеснэль]] запрасіў акторку на праслухоўваньне і ўладкаваў на працу, выплочваючы сьціплы заробак у 150 франкаў штомесяц з уласнай кішэні{{Зноска|Tierchant|2009|Tierchant|62}}. Адэон паводле папулярнасьці быў другім тэатрам у горадзе пасьля Камэдзі-Франсэз. У тэатры Адэон Бэрнар выканала знакавую ролю Ганны Дэмбо ў творы ''«Кін»'' Дзюма-бацькі. Пасьля прэм’еры 18 лютага 1868 году крытык штодзённай газеты ''[[Le Figaro]]'' адзначыў ейны цёплы і незвычайны дзіўны голас, які на думку крытыка пранікаў у самае сэрца гледачоў<ref>Мусский И. А. Сара Бернар // 100 великих актеров. — Вече, 2006. — 528 с. — ISBN 978-5-9533-2855-5.</ref>. Заробак акторкі ўзрос да 250 франкаў у месяц{{Зноска|Skinner|1967|Skinner|55—58}}. Наступным значным посьпехам Бэрнар стала роля юнака-трубадура Занэто ў п’есе [[Франсуа Капэ]] ''«Мінак»''<ref>Aston, Elaine (1989). «Sarah Bernhardt: A French Actress on the English Stage». Oxford: Berg. — С. 5. — ISBN 0-85496-019-8.</ref>. У гэты ж час яна пераехала з прадмесьця ў цэнтар Парыжу. Пазьней сэнсацыйны посьпех суправаджаў ейную ролю ў драмах Шэксьпіра і Расіна, што заклала культавы статус Бэрнар. У сваіх мэмуарах Бэрнар згадвала, што час працы ў Адэоне быў вельмі шчасьлівым для яе. Паводле акторкі ў Камэдзі-Франсэз квітнела баламуцтва і падседы, а ў Жымназе размаўлялі пра сукенкі, шапачкі ды іншыя рэчы, якія ня мелі дачыненьня да творчасьці. Але толькі ў Адэоне рупіліся пра спэктаклі, рэпэтуючы ранкамі і пасьля абеду. [[Файл:073-Sarah Bernhardt som doña Sol.jpg|значак|Сара Бэрнар у ролі доньні Соль.]] Пачатак [[Франка-пруская вайна|Франка-прускай вайны]] рэзка перапыніў тэатральную кар’еру акторкі. Навіны пра паразу францускай арміі, капітуляцыю Напалеона III у [[Сэдан]]е і абвяшчэньне Трэцяй рэспублікі 4 верасьня 1870 году суправаджаліся [[аблога Парыжу|аблогай гораду]] прускімі войскамі. Парыж быў адрэзаны ад навінаў і харчаваньня, а тэатры былі зачыненыя. Бэрнар узяла на сябе адказнасьць за пераўтварэньне Адэона ў вайсковы шпіталь, каб лекаваць параненых у бітвах за горад жаўнераў{{Зноска|Gold & Fizdale|1991|Gold & Fizdale|82—85}}. Акторка асабіста даглядала хворых і параненых. Праз гэтую невялікую лякарну прайшоў маладзён і будучы маршал Францыі [[Фэрдынанд Фош]]. Па вайне Бэрнар працягнула сваю акторскую працу ў Адэоне. 26 студзеня 1872 году яна дэбютавала ў ролі каралевы Гішпаніі ў п’есе Віктора Юго ''«[[Руі Бляз]]»''. На пастаноўцы прысутнічаў прынц Ўэйлскі, а Юго пасьля спэктаклю асабіста падзякаваў акторцы за ейны выступ, апусьціўшыся на калена і пацалаваўшы руку{{Зноска|Skinner|1967|Skinner|84—85}}. ==== Вяртаньне ў Камэдзі-Франсэз ==== [[Файл:§§Bernhardt, Sarah (1844-1923) par Jules Bastien-Lepage (1848-1884) - 1879.jpg|значак|зьлева|Партрэт Сары Бэрнар працы [[Жуль Баст’ен-Лепаж|Жуля Баст’ена-Лепажа]].]] 1 кастрычніка 1872 году яна афіцыйна вярнулася ў Камэдзі-Франсэз, дзе хутка прыдбала сабе некаторыя найбольш вядомыя і запатрабаваныя ролі ў тэатры. Яна гуляла Джуні ў ''«Брытаніку»'' Жана Расіна, выконвала мужчынскую ролю Керубіна ў ''«[[Жаніцьба Фігаро|Жаніцьбе Фігаро]]»'' [[П’ер Агюстэн Карон дэ Бамаршэ|П’ера дэ Бамаршэ]] ды была галоўнай акторкай пяціактавай трагедыі Вальтэра ''«[[Заір (п’еса)|Заір]]»''{{Зноска|Tierchant|2009|Tierchant|98}}. У 1873 годзе, усяго ў 74 гадзіны Бэрнар вывучыла сваю партыю ў п’есе ''«[[Фэдра (Расін)|Фэдра]]»'' Расіна і шыкоўна адгуляла ролю поруч з [[Жан Мунэ-Сюлі|Жанам Мунэ-Сюлі]], які неўзабаве стаў ейным каханкам. Роля ў ''«Фэдры»'' стала сапраўднай візытоўкай акторкі. Яна выконвала яе на працягу многіх гадоў па ўсім сьвеце, часта для гледачоў, якія крыху ведалі францускую мову, альбо зусім ня ведалі яе, але Бэрнар давала гледачам зразумець ролю дзякуючы свайму голасу і жэстам{{Зноска|Tierchant|2009|Tierchant|17}}. У 1877 годзе чарговы посьпех чакаў акторку з рольлю доньні Соль у п’есе Юго ''«[[Эрнані (п’еса)|Эрнані]]»''. Працуючы ў Камэдзі-Франсэз, Бэрнар зь цягам часу палепшыла адносіны зь іншымі акторамі і акторкамі, у тым ліку паразумеўшыся з мадам Заір-Наталі Мартэль. Часам толькі акторка мела спрэчкі з дырэктарам тэатру [[Эміль Пэрэн|Эмілем Пэрэнам]]. У 1878 годзе, падчас [[Сусьветная выстава (1878)|Сусьветнай выставы]], якая ладзілася ў Парыжы, Бэрнар поруч з [[П’ер Жыфар|П’ерам Жыфарам]] і жывапісцам [[Жорж Клерэн|Жоржам Клерэнам]] узьнялася на паветраным шары, упрыгожаным імём ейнага пэрсанажу доньні Соль. Нечаканая бура зьдзьмула паветраны шар далёка па-за межы Парыжу ў невялікі горад, адкуль вяртацца акторцы выпала на цягніку. Адсутнасьць акторкі ў Парыжы моцна разьюшыла Пэрэна. Дырэктар спрабаваў аштрафаваць Бэрнар, але дзякуючы ўмяшальніцтву міністра культуры канфлікт атрымалася залагодзіць{{Зноска|Skinner|1967|Skinner|115—117}}. Чарговая сварка з дырэктарам адбылася на глебе таго, што Пэрэн дазнаўся з газэтаў аб тым, што Бэрнар пры падтрымцы брытанскага імпрэсарыё Эдўарда Джарэта ладзіла прыватныя выступы ў дамах заможных лёнданцаў. Пры гэтым кожны такі выступ аплочваўся добрымі грашыма, якія пераўзыходзілі месячны заробак акторкі{{Зноска|Skinner|1967|Skinner|118}}. [[Файл:Sarah Bernhardt as Theodora by Nadar.jpg|значак|Бэрнар у вобразе Тэадоры на фатаздымку Надару 1884 году.]] Пасьля гастроляў з трупай Камэдзі-Франсэз у [[Ангельшчына|Ангельшчыне]], адносіны з Пэрэнам канчаткова разладзіліся. Бэрнар усё больш была незадаволеная кіраваньнем тэатру. Ён настойваў на тым, каб яна выканала галоўную ролю ў п’есе ''«Авантурыст»'' [[Эміль Аж’е|Эміля Аж’е]], але сама акторка лічыла гэты спэктакль пасярэднім. Пасьля няўдалага выступу з гэтай п’есай Бэрнар накіравала ліст Пэрэну аб сыходзе, таксама адправіўшы копіі ў францускія газэты. Пэрэн падаў пазоўны ліст у суд, бо Бэрнар сваім сыходам парушала ўмовы кантракту. Суд абавязаў яе сплаціць 100 тысяч франкаў плюс налічаныя працэнты. Таксама акторка страціла налічаную пэнсію ў 43 тысячы франкаў{{Зноска|Tierchant|2009|Tierchant|144}}. ==== Сусьветныя туры ==== [[Файл:Sarah Bernhardt as Cleopatra 1891.jpeg|значак|зьлева|Клеапатра у выкананьні Сары Бэрнар ў 1891 годзе.]] У красавіку 1880 году ў Парыж прыехаў Эдўард Джарэт, які прапанаваў Бэрнар выправіцца ў турнэ ў Ангельшчыну, а потым у [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]. Акторка неадкладна пагадзілася{{Зноска|Tierchant|2009|Tierchant|148—149}}. Яна самастойна стварыла трупу, дадаўшы новы рэпэртуар. Гэтак яна ўпершыню выканала ролю ў ''«[[Дама з камэліямі|Даме з камэліямі]]»'', якая хутка стала ейнай самай папулярнай і знанай роляй. Ролю ў гэтай п’есе Бэрнар выконвала больш за тысячу разоў ажно да канца свайго жыцьця. Аўдыторыя часта залівалася сьлязьмі падчас ейнай знакамітай сцэны сьмерці ў канцы пастановы{{Зноска|Skinner|1967|Skinner|146—147}}. На жаль Бэрнар не магла выканаць ролю ў ''«Даме з камэліямі»'' ў [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]] праз законы цэнзуры, але пастаноўкі ''«Эрнані»'', ''«Фэдра»'', ''«Адрыена Лекуўрэр»'' і ''«Фру-фру»'' мелі вялікі посьпех на лёнданскай сцэне{{Зноска|Tierchant|2009|Tierchant|150}}. Па вяртаньні зь Лёндану кіраўніцтва Камэдзі-Франсэз спрабавала вярнуць акторку, але яна адмовілася і выправілася ў турнэ ў [[Брусэль]], [[Капэнгаген]] і францускія правінцыйныя гарады{{Зноска|Skinner|1967|Skinner|142—145}}. У канцы кастрычніка 1880 году Бэрнар з сваёй трупай выправіліся ў ЗША, дзе мелі вялікі посьпех, але нью-ёрская эліта праігнаравала ейныя выступы, лічачы пэрсону Бэрнар скандальнай{{Зноска|Skinner|1967|Skinner|163}}. У [[Нью-Ёрк]]у акторка сустрэлася з [[Томас Эдысан|Томасам Эдысанам]], які запісаў ейны голас на [[фанограф]], але запіс не захаваўся{{Зноска|Tierchant|2009|Tierchant|166}}. Акторка зарабіла вялікую колькасьць грошай{{Зноска|Skinner|1967|Skinner|188—196}}, але па вяртаньні Парыж яе прыняў прахалодна{{Зноска|Skinner|1967|Skinner|198—199}}. Пазьней у Лёндане яна, нарэшце, згуляла ў ''«Даме з камэліямі»'', дзе ў залі прысутнічаў прынц Ўэйлскі. Далей, акторка гастралявала па Эўропе, наведаўшы [[Італія|Італію]], [[Грэцыя|Грэцыю]], [[Аўстра-Вугоршчына|Аўстра-Вугоршчыну]], [[Швайцарыя|Швайцарыю]], [[Бэльгія|Бэльгію]], [[Нідэрлянды]] і [[Расейская імпэрыя|Расейскую імпэрыю]]. Адзінай краінай, якую Бэрнар адмаўлялася наведваць, была [[Нямецкая імпэрыя]], бо акторка не пагаджалася з анэксіяй [[Эльзас]]у і [[Лятарынгія|Лятарынгіі]] паводле вынікаў Франка-прускай вайны{{Зноска|Skinner|1967|Skinner|206—208}}. [[Файл:Alphonse Mucha - Poster for Victorien Sardou's Gismonda starring Sarah Bernhardt.jpg|значак|Плякат да «Жызмонды» працы [[Альфонс Муха|Альфонса Мухі]].]] Не зважаючы на посьпехі, акторка мела пэўныя цяжкасьці зь фінансамі. Частка новых ейных п’есаў ня мела зацікаўленасьці з боку грамадзкасьці. У 1884 годзе Бэрнар выканала ролю ў п’есе ''«Тэадора»'' [[Віктар’ен Сарду|Віктар’ена Сарду]]. Гэтая пастаноўка дазволіла Бэрнар расплаціцца з сваімі пазыкамі. Пазьней Сарду часта будзе супрацоўнічаць з Бэрнар, складаючы шмат псэўдагістарычных п’есаў дзеля акторкі. Пасьля Бэрнар чакалі няўдачы з п’есамі ''«[[Марыён дэ Лёрм]]»'' ды ''«[[Гамлет]]»''. Акторка яшчэ некалькі разоў ладзіла сусьветныя туры, каб палепшыць свой фінансавы стан, наведаўшы Эўропу, Паўночную і Паўднёвую Амэрыку, [[Аўстралія|Аўстралію]], [[Эгіпет]], [[Гаваі]] і [[Самоа]]. ==== Уласныя тэатры ==== [[Файл:Nadar, Félix - Sarah Bernhardt (1845-1923) - La Tosca - 1887.jpg|значак|зьлева|Сара Бэрнар у 1887 годзе.]] Пасьля чарговага турнэ ў 1893 годзе Бэрнар набыла тэатар Рэнэсанс, дзе была як галоўнай акторкай, гэтак і дырэктаркай. Яна кіравала кожным аспэктам тэатру: ад фінансаў да асьвятленьня і касьцюмаў, а таксама зьяўлялася ў васьмі спэктаклях на тыдзень{{Зноска|Gottlieb|2010|Gottlieb|121}}. Бэрнар скарыстала новую тэхналёгію [[літаграфія|літаграфіі]] дзеля стварэньня новых яскравых каляровых плякатаў, і ў 1894 годзе яна замовіла ў чэскага мастака [[Альфонс Муха|Альфонса Мухі]] першую сэрыю плякатаў для пастаноўкі ''«Жызмонда»''. Ён працягваў супрацу з Бэрнар яшчэ шэсьць гадоў{{Зноска|Tierchant|2009|Tierchant|238—239}}. Не зважаючы на свае посьпехі, ейныя даўгі працягвалі расьці, дасягнуўшы 2 мільёнаў залатых франкаў да канца 1898 году. Бэрнар была вымушаная адмовіцца ад свайго тэатру Рэнэсанс, аднак хутка даведалася, што [[Тэатар нацыяў]] на пляцу Шатле быў вольны да арэнды. У тэатры было 1700 месцаў, што удвая пераўзыходзіла колькасьць месцаў Рэнэсансу, што дазволіла ёй хутчэй пакрыць выдаткі на выступы. Тэатар меў велізарную сцэну і кулісы, што дазваляла ёй ладзіць некалькі розных п’есаў у тыдзень. А паколькі тэатар быў пабудаваны як канцэртная заля, яна мела выдатную акустыку. 1 студзеня 1899 году яна склала ўгоду з уладамі Парыжу на 25-гадовую арэнду, між тым Бэрнар ужо тады было 55 гадоў{{Зноска|Tierchant|2009|Tierchant|277}}. Тэатар атрымаў назву Тэатар Сары Бэрнар, які цяпер вядомы як Гарадзкі тэатар ({{мова-fr|Théâtre de la Ville|скарочана}}). Прыдбаны тэатар атрымаў назву Тэатар Сары Бэрнар, які цяпер вядомы як Гарадзкі тэатар ({{мова-fr|Théâtre de la Ville|скарочана}}). Бэрнар пачала з рамонту ў адпаведнасьці з сваімі патрэбамі. На фасад былі ўсталяваныя 5700 электрычных лямпачак, 17 дугаў і 11 праектараў{{Зноска|Tierchant|2009|Tierchant|278}}. Яна цалкам перарабіла інтэр’ер, замяніўшы чырвоны плюш і пазалоту жоўтым аксамітам, парчой і белай драўнінай. Вэстыбюль быў упрыгожаны ейнымі партрэтамі з найбольш вядомымі ролямі, намаляванымі Альфонсам Мухам, [[Люіза Абэма|Люізай Абэма]] і [[Жорж Клер|Жоржам Клерам]]. 21 студзеня 1899 году Бэрнар нарэшце адкрыла тэатар з адраджэньнем п’есы Сарду ''«[[Тоска]]»'', у якой яна ўпершыню выканала ролю яшчэ ў 1887 годзе. У рэпэртуары тэатра адрадзіліся пасьпяховыя спэктаклі акторкі, як то ''«Фэдра»'', ''«Тэадора»'', ''«Жызмонда»'' і ''«Дама з камэліямі»''. Таксама дадаліся новыя спэктаклі, як то ''«Даліла»'' [[Актаў Фёе|Актава Фёе]], ''«Самарыцянка»'' [[Эдмон Растан|Эдмона Растана]] ды іншыя. 20 траўня 1899 году яна выканала адну з самых сваіх вядомых роляў, згуляўшы галоўнага героя ў празаічнай адаптацыі ''«Гамлета»''{{Зноска|Gottlieb|2010|Gottlieb|142}}. [[Файл:Bernhardt Hamlet2.jpg|значак|зьлева|У ролі «Гамлета».]] У 1900 годзе Бэрнар прэзэнтавала п’есу ''«[[Арлянё]]»'' Растана. У гэтай пастаноўцы акторка згуляла герцага Рэйхштацкага, сына [[Напалеон I Банапарт|Напалеона Банапарта]], які быў пасаджаны ў турму сваёй нялюбай маці і сям’ёй, ды да сваёй сьмерці ў палацы [[Шэнбрун]] у [[Вена|Вене]]. Пасьля сканчэньня сэзону акторка зьехала ў тур у Лёндан і ЗША. Бэрнар зьмяніла свае адносіны да Нямецкае імпэрыі, пагадзіўшыся на прапанову міністра культуры Францыі на культурніцкі абмен паміж краінамі ў 1902. Акторка 14 разоў згуляла ў ''«Арляню»'' ў Нямеччыне, а два ейныя выступы асабіста наведаў кайзэр [[Вільгельм II]], які яшчэ і зладзіў сьвяточную вячэру ў [[Патсдам]]е ў гонар Бэрнар{{Зноска|Tierchant|2009|Tierchant|290—291}}. Падчас нямецкага туру яна пачала адчуваць боль у правым калене, што было павязанае зь ейным падзеньнем на сцэне на выступах у Паўднёвай Амэрыцы колькі гадоў таму. З 1904 па 1906 гады акторка пашырала свой рэпэртуар, а таксама некаторы час выкладала ў кансэрваторыі, але выявіла сыстэму вельмі грувасткай і кансэрватыўнай, таму хутка кінула гэты занятак. Замест гэтага яна навучала студэнтаў асабіста і задарма{{Зноска|Skinner|1967|Skinner|292}}. Пазьней [[браты Шубэрты]] зладзілі ёй новы тур у Паўночную Амэрыку, а потым і ў Паўднёвую Амэрыку. Па вяртаньні ў Францыі Бэрнар была ўганараваная [[Ордэн Ганаровага легіёну|Ордэнам Ганаровага легіёну]], але як дырэктарка тэатра, а не акторка. Не зважаючы на пашкоджаньне правага калена, Бэрнар працягвала актыўна гуляць у тэатры і езьдзіць у турнэ. Акторка ўсё яшчэ мела фінансавыя цяжкасьці. У лютым 1915 году яна страціла нагу, якая была ампутаваная, але гэта не перашкодзіла ёй працягваць сваю справу. Яна працягвала выступаць на сцэне, але значна скараціла свой рэпэртуар. Толькі ў 1920 годзе Бэрнар адмовілася ад выкананьня роляў у тэатры, толькі зьяўляючыся ў асобных актах, дзе ад яе не патрабавалася шмат дзеяў. У 1921 годзе яна выправілася ў свой апошні тур па францускім правінцыям, а ўжо праз два гады памерла. === Асабістае жыцьцё === [[Файл:Sarah Bernhardt by Sarony cph.3a38656.jpg|значак|зьлева|Сара Бэрнар у 1880 годзе.]] [[Файл:Bernhardt, Sarah di Giovanni Boldini.jpg|значак|справа|[[Джаваньні Бальдыні]]. Партрэт Сары Бэрнар, зроблены каля 1880 году.]] Сара Бэрнар мела раман з [[бэльгійцы|бэльгійскім]] шляхцічам Шарлем-Жасэфам Эжэнам Жоржам Лямаралем дэ Лінам, сынам Эжэна, 8-га прынца Ліна, зь якім у яе было адзінае дзіцяці, сын Марыс Бэрнар, які нарадзіўся ў 1864 годзе. Пазьней Шарль-Жасэф ажаніўся з [[палякі|польскай]] прынцэсай Марыяй Ябланоўскай. Сярод блізкіх сяброў Сары былі некалькі мастакоў, у прыватнасьці [[Гюстаў Дарэ]] й [[Жорж Кляйра]], акторы [[Жан Мунэ-Сюлі|Мунэ-Сюлі]] й [[Лю Тэлеген|Лю Тэлег]] і знакаміты францускі пісьменьнік [[Віктор Юго]]. Мастак [[Альфонс Муха]] зрабіў некалькі вядомых сваіх працаў у стылі [[мадэрн]]у, выкарыстоўваючы Сару Бэрнар як мадэль. Сяброўства з францускай мастачкай-імпрэсіяністам [[Люіза Абэма|Люізай Абэма]], якая была маладзей за яе прыкладна на дзевяць гадоў, было такім блізкім і такім прагным, што па чуткам яны былі палюбоўніцамі адна адной. У 1890 годзе Абэма намалявала карціну, на якой былі выяўлены два чалавекі на лодцы на возеры ў [[Булёнскі лес|Булёнскім лесе]]. Гэтая карціна была падаравана [[Камэдзі-Франсэз]]. У суправаджальным лісьце было напісана, што карціна была «намалявана Люізай Абэма ў гадавіну іхняга раману»<ref>Guibert et. al., «Portrait(s) de Sarah Bernhardt», 2000</ref>. Бэрнар таксама рашуча праяўляла інтарэс да вынаходніка [[Нікола Тэсла]], які зьневажаў ейныя пачуцьці, бо быў адданы сваёй працы. Яна пазьней пабралася шлюбам з акторам грэцкага паходжаньня [[Арыстыд Дамала|Арыстыдам Дамала]], вядомым у Францыі пад сцэнічным псэўданімам Жак Дамала, у [[Лёндан]]е ў 1882 годзе, але шлюб хутка скасаваўся празь сьмерць Дамалы ў 1889 годзе ў веку 34 гадоў. Актор меў залежнасьць ад [[марфін]]у. Пазьней Бэрнар гаварыла што мела рамантычныя адносіны з прынцам Ўэйлзкім, які пазьней стаў каралём [[Эдўард VII|Эдўардам VII]]<ref>[https://web.archive.org/web/20060525070548/http://www.geocities.com/jesusib/EdwardVII.html «Edward VII Biography»]. geocities</ref>. Бэрнар аднойчы сказала, «Каб я малілася? Ніколі! Я атэіст»<ref>[http://www.positiveatheism.org/hist/quotes/quote-b0.htm «Positive Atheism’s Big List of Quotations: Sarah Bernhardt»]. positiveatheism.org</ref>. Тым ня менш, яна была хрышчоная ў [[Рымска-каталіцкая царква|Рымска-каталіцкай царкве]] й прыняла сабораваньне неўзабаве перад сьмерцю<ref>«Sarah Bernhardt in the Theatre of Films and Sound Recordings», by David W. Menefee, McFarland & Company, Inc, 2003</ref>. === Нямое кіно === Бэрнар была адной з акторак-піянэраў [[нямое кіно|нямога кіно]], дэбютаваўшы ў ролі [[Гамлет]]а ў дзьвюххвілінным фільме «''[[Le Duel d'Hamlet]]''» у 1900 годзе. Тэхнічна, гэта не было нямым кіно, і на самай справе, гэта ёсьць адно зь першых прыкладаў выкарыстаньня сынхранізаванай сыстэмы гука й малюнкаў, якія рухаюцца, створаныя новай фона-кіно-тэатральнай сыстэмы<ref>[https://web.archive.org/web/20071030131421/http://www.isntlifeterrible.com/labels/film+preservation.html «Filming Shakespeare With And Without Words In Settings Familiar And Unfamiliar»]. isntlifeterrible.com</ref>. Акрамя таго, яна зьнялася яшчэ ў васьмікадравым фільме й дзьвюх біяграфічных стужках. Апошні зь якіх ёсьць фільм «''Sarah Bernhardt à Belle-Isle''», зьняты ў 1912 годзе, які распавядаў пра ейнае паўсядзённае жыцьцё дома. == Выява ў мастацтве == Партрэты Сары Бэрнар пісалі [[Жуль Бат’ен-Лепаж|Баст’ен-Лепаж]], [[Джаваньні Бальдыні|Бальдыні]], [[Антоніё дэ ля Гандара|Гандара]] і іншыя мастакі, яе шматкроць фатаграфаваў [[Надар]]. == Фільмаграфія == * [[1912 год у кіно|1912]] — [[Каралева Элізабэта (фільм, 1912)|Каралева Элізабэта]] / ''Les Amours de la reine Élisabeth'' * [[1912 год у кіно|1912]] — Дама з камэліямі / ''La Dame aux camélias (рэж. [[Андрэ Кальмэт|Кальмэт]])'' == Спадчына == [[Файл:Paeonia Sarah Bernhardt.JPG|значак|[[Півоня (расьліна)|Півоня]] «Сара Бэрнар».]] [[Файл:Sarah-Bernhardt torte.JPG|значак|зьлева|Торт «Сара Бэрнар» названы ў гонар акторкі.]] Мэксыканская акторка [[Вірхінія Фабрэгас]] мела мянушку «Мэксыканская Сара Бэрнар»<ref>[https://web.archive.org/web/20140714124242/http://rotonda.segob.gob.mx/work/models/Rotonda/Resource/contenidos/P34t.html «Virginia Fábregas»]. Rotonda de las Personas Ilustres.</ref>. Па сьмерці Бэрнар ейным тэатрам кіраваў сынам Марыс да сваёй сьмерці ў 1928 годзе. Назва захоўвалася да нямецкай акупацыі Парыжу ў [[Другая сусьветная вайна|Другую сусьветную вайну]]<ref>McCormick, John (1995). «Bernhardt, Sarah» in The Cambridge Guide to the Theatre. Martin Banham (ed.). Cambridge: Cambridge University Press. — ISBN 978-0-521-43437-9.</ref>, бо праз габрэйскае паходжаньне акторкі назва была зьмененая на Тэатар Сытэ. У 1947 годзе старая назва Тэатар Сары Бэрнар павярнулася, але ў 1957 годзе ўстанова набыла назоў Тэатар нацыяў. У 1968 годзе зноў быў зьменены назоў і на сёньня ён вядомы пад назовам [[Тэатар-дэ-ля-Віль|Гарадзкі тэатар]]<ref>[https://web.archive.org/web/20210306083912/https://www.theatredelaville-paris.com/fr/le-theatre-de-la-ville/l-histoire-59a00fac5efee https://web.archive.org/web/20210306083912/https://www.theatredelaville-paris.com/fr/le-theatre-de-la-ville/l-histoire-59a00fac5efee «L’Histoire»]. Théâtre de la ville de Paris.</ref>. У 1876 годзе Бэрнар пабудавала дом у Парыжы на вуліцы Фарцюні ў 17-й акрузе недалёка ад парку [[Мансо (парк)|Мансо]] дзеля сваёй сям’і, слугаў і хатніх жывёлаў. У 1885 годзе, каб пазбавіцца пазыкаў, яна мусіла прадаць дом. Пасьля таго, як акторка набыла папулярнасьць за мяжой і пачала выязджаць з турнэ за мяжу, яна набыла яшчэ большы дом на вуліцы Пэрэ ў той жа 17-й акрузе, дзе яна і памерла ў 1923 годзе. Дом быў зьнесены ў 1960-х гадах, а на ягоным месцы быў пабудаваны сучасны шматкватэрны дом. Мэмарыяльная дошка на фасадзе будынка ўзгадвае пра тое, што раней на гэтым месцы жыла выбітная акторка{{Зноска|Tierchant|2009|Tierchant|219}}. Імём Сары Бэрнар названы [[бэзэ]]-падобны шакалядны [[торт]]<ref>[http://books.google.co.uk/books?id=y9z2sgGHWewC&pg=PA137&dq=sarah+bernhardt+cake&hl=en&ei=v0O4Tai7H5DfsgbO1LDrAw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=3&ved=0CDQQ6AEwAg#v=onepage&q=sarah%20bernhardt%20cake&f=false The great Scandinavian baking book By Beatrice A. Ojakangas]</ref>. У гонар Сары Бэрнар названы адзін з гатункаў гібрыдных [[півоня (расьліна)|півоняў]]<ref>{{Спасылка|url=http://www.kelways.co.uk/products/sarah_bernhardt/61/|загаловак=Sarah Bernhardt Peony listed at Kelways nursery|копія=https://web.archive.org/web/20120326015138/http://www.kelways.co.uk/products/sarah_bernhardt/61/}}</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Кніга |аўтар = Bernhardt, Sarah |частка = |загаловак = Ma double vie |арыгінал = |спасылка = |выданьне = |месца = Paris |выдавецтва = Libretto |год = 2000 |том = |старонкі = |старонак = |isbn = 978-2-7529-0750-9 |ref = Bernhardt }} * {{Кніга |аўтар = Gold, Arthur & Fizdale, Robert |частка = |загаловак = The Divine Sarah: A Life of Sarah Bernhardt |арыгінал = |спасылка = https://archive.org/details/madamesarah00skin |выданьне = |месца = New York |выдавецтва = Knopf |год = 1991 |том = |старонкі = |старонак = |isbn = 0-394-52879-4 |ref = Gold & Fizdale }} * {{Кніга |аўтар = Gottlieb, Robert |частка = |загаловак = Sarah: The Life of Sarah Bernhardt |арыгінал = https://archive.org/details/sarahlifeofsarah00gott |спасылка = |выданьне = |месца = New Haven |выдавецтва = Yale University Press |год = 2010 |том = |старонкі = |старонак = |isbn = 978-0-300-19259-9 |ref = Gottlieb }} * Seller G., Sarah Bernhardt, P., [s. a.]; * {{Кніга |аўтар = Skinner, Cornelia Otis |частка = |загаловак = Madame Sarah |арыгінал = |спасылка = https://archive.org/details/madamesarah00skin |выданьне = |месца = New York |выдавецтва = Houghton-Mifflin |год = 1967 |том = |старонкі = |старонак = |isbn = |ref = Skinner }} * {{Кніга |аўтар = Tierchant, Hélène |частка = |загаловак = Sarah Bernhardt: Madame "quand même". |арыгінал = |спасылка = |выданьне = |месца = Paris |выдавецтва = Éditions Télémaque |год = 2009 |том = |старонкі = |старонак = |isbn = 9782753300927 |ref = Tierchant }} * Кугель А., Тэатральныя партрэты, М., 1929. * L’art au théâtre, P., 1923 * В расейс. пер.- Мэмуары Сары Бэрнар, СПБ, 1908. == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20140103030854/http://sarah-bernhardt.com/ Сайт прысьвечаны Сары Бэрнар] * [http://www.gutenberg.org/author/Sarah_Bernhardt Працы Сары Бэрнар]. Праект Гутэнбэрг * [http://film.virtual-history.com/person.php?personid=2013 Біяграфія Сары Бэрнар] * {{imdb_імя|id=0076800|імя=Сара Бэрнар}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Бэрнар, Сара}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Парыжы]] [[Катэгорыя:Францускія акторкі]] [[Катэгорыя:Палюбоўніцы брытанскіх манархаў]] [[Катэгорыя:Акторкі XIX стагодзьдзя]] [[Катэгорыя:Карціны з Сарай Бэрнар| ]] [[Катэгорыя:Памерлі ў Парыжы]] [[Катэгорыя:Пахаваныя на могілках Пэр-Ляшэз]] [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]] r16t6q42fhovrpfn42c5bzgp1ziuzhg 0 45111 2618209 2563351 2025-06-05T03:56:53Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618209 wikitext text/x-wiki {{Рака |назва = Проня |лацінка = Pronia |выява = RiverPronya2.JPG |подпіс = |даўжыня = 172 км |выток = каля в. [[Ланенка]] {{каардынаты|54|26|17.01|N|30|45|16.87|E}} |вышыня_вытоку = |вусьце = [[Сож]] {{каардынаты|53|26|04.69|N|31|00|50.02|E}} |вышыня_вусьця = |сьцёк = 29,5 м³/с |нахіл = 0,5 ‰ |плошча_басэйну = 4910 км² |краіны_басэйну = [[Беларусь]] |левыя_прытокі = |правыя_прытокі = |мапа = Рака Проня на мапе Беларусі.PNG }} '''Про́ня''' — рака ў [[Беларусь|Беларусі]], правы прыток ракі [[Сож]]у (басэйн [[Дняпро|Дняпра]]). Цячэ ў [[Дубровенскі раён|Дубровенскім раёне]] [[Віцебская вобласьць|Віцебскай вобласьці]], [[Чавускі раён|Чавускім]], [[Горацкі раён|Горацкім]] і [[Прапойскі раён|Прапойскім]] раёнах [[Магілёўская вобласьць|Магілёўскай вобласьці]], пераважна [[Аршанска-Магілёўская раўніна|Аршанска-Магілёўскай раўнінай]]. Даліна добра распрацаваная, глыбокаўрэзаная, скрынкападобная, у вярхоўі невыразная; берагі пераважна стромкія, абрывістыя, у верхняй [[Плынь (рачная)|плыні]] нізкія і забалочаныя. Агульная даўжыня ракі — 172 км. Плошча вадазбору 4910 км². [[Выдатак вады]] ў вусьці 29,5 м³/с. Сярэдні нахіл воднай паверхні 0,5‰. [[Абалона|Абалону]] Проні чалавек абжыў як мінімум з [[Каменны век|каменнага веку]], пра што сьведчаць шматлікія гарадзішчы, разьмешчаныя на яе берагах. 28 верасьня 1708 году пад вёскай [[Лясная (Магілёўская вобласьць)|Лясной]] на дзялянцы паміж Проняй і [[Сож|Сажом]] адбылася [[Бітва пад Лясной|бітва паміж маскоўскімі і швэдзкімі войскамі]], якую маскоўскі гаспадар [[Пётар I]] называў «маці [[Палтаўская бітва|Палтаўскай бітвы]]»<ref name="ПТІ">[https://web.archive.org/web/20101212094201/http://old.belniva.by/index.php?option=com_content&task=view&id=8645&Itemid=43 Проня течет из-за Горок…] {{ref-ru}}</ref>. У 1943—1944 гадох, у час [[Нямецка-савецкая вайна|нямецка-савецкай вайны]], фронт на рацэ стаяў 9 месяцаў. У апошнія гады разьвіваецца турызм. Рака прыдатная для сплаву на байдарках. Падчас падарожжа можна пабачыць найбліжэйшыя славутасьці і палюбавацца маляўнічымі краявідамі навакольля. == Назва == [[Файл:Prono (Montfaucon 1722).jpg|150пкс|міні|Бог [[Прона]]]] Гістарычная назва ракі — ''Пропасьць''<ref>Яшкін І. Блакітны скарб Беларусі. Рэкі, азёры, вадасховішчы, турысцкі патэнцыял водных аб’ектаў // Веснік БДУ. Серыя 4. № 2, 2008. С. 95.</ref>. У рэчышчы [[Летувізацыя|палітыкі летувізацыі]] расейска-савецкі мовазнаўца [[Алег Трубачоў]] з сваім вучнем [[Уладзімер Тапароў|Уладзімерам Тапаровым]] абвяшчаў [[гідронім]] Проня словам [[Балтыйскія мовы|балтыйскага]] паходжаньня<ref>[https://web.archive.org/web/20111101042124/http://kryuja.org/artykuly/inszyja_autary/linhvistyczny_analiz_hidronimau_vierchniaha_padniaprouja.html Лінгвістычны аналіз гідронімаў Верхняга Падняпроўя]</ref>. Назву Проня таксама спрабавалі зьвязваць з імем паганскага славянскага бога [[Прона]]<ref>[http://semion.ucoz.ru/publ/1-1-0-4 Проня] {{ref-ru}}</ref>. Існавала вэрсія, што старажытная назва ракі Проня — Прапой, той, які мае хуткую плынь, магчыма, гэта слова дало назву гораду [[Прапойск]]у<ref>[https://web.archive.org/web/20131010094303/http://shtetle.co.il/shtetls_mog/slavgorod/tovbin.html ВСТРЕЧИ ЧЕРЕЗ ГОДЫ И РАССТОЯНИЯ]{{ref-ru}}</ref>. Народная вэрсія пра ўтварэньне назвы ракі больш маляўнічая. Паводле паданьня, калісьці жылі дзяўчына Бася і юнак Проня. Яны моцна кахалі адзін аднаго, але бацькі Басі не дазвалялі ёй выйсьці замуж за беднага Проню. Тады маладыя людзі вырашылі бегчы і папрасілі багоў, каб тыя дазволілі ім быць разам. Багі выканалі іх просьбу. І калі ня помнячы сябе ад шаленства бацька кінуўся ў пагоню за ўцекачамі, то выехаўшы на адну з палян, убачыў зьліцьцё дзьвюх рэк — гэта і былі [[Бася]] і Проня<ref>[https://web.archive.org/web/20100113052039/http://mogi.by/wiki/index.php/%D0%9F%D1%80%D0%BE%D0%BD%D1%8F Проня] {{ref-ru}}</ref>. Магчыма, што зь дзяўчынай Проняй здарылася іншая неспадзёўка — яна быццам была з цыганскай сям’і і выпадкова ўтапілася, а яе кавалеры назвалі ў памяць аб ёй раку<ref>[http://library.mogilev.by/kray/Culture/r18p19.html Мясцовыя легенды і паданні]{{Недаступная спасылка|date=November 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. == Населеныя пункты на рацэ == === Гарады === У месцы ўпадзеньня ў Проню ракі [[Парасіца|Парасіцы]] знаходзіцца горад [[Горкі]], у месцы сутокаў Проні з рэкамі [[Быстрая (басэйн Дняпра)|Быстрай]] і [[Гольша]]й стаіць [[гарадзкі пасёлак|мястэчка]] [[Дрыбін]], ля вусьця — горад [[Прапойск]]. === Іншыя населеныя пункты === У '''[[Дубровенскі раён|Дубровенскім раёне]]''': в. [[Ланенка]], в. [[Лосеўка (Віцебская вобласьць)|Лосеўка]]; у '''[[Горацкі раён|Горацкім раёне]]''': в. [[Радзівонаўка (Горацкі раён)|Радзівонаўка]], в. [[Сава (вёска)|Сава]], в. [[Сенькава (Горацкі раён)|Сенькава]], в. [[Азаравічы]], в. [[Малая Каралёўка]], в. [[Вялікая Каралёўка]], в. [[Кузавіна]], в. [[Старажоўка]]; у '''[[Дрыбінскі раён|Дрыбінскім раёне]]''': в. [[Галовічы]]; у '''[[Чавускі раён|Чавускім раёне]]''': в. [[Будзіна (вёска)|Будзіна]], в. [[Скварск]], в. [[Прылёпаўка]], в. [[Пуцькі (Чавускі раён)|Пуцькі]], в. [[Старасельле (Чавускі раён)|Старасельле]], в. [[Ключ (Магілёўская вобласьць)|Ключ]], в. [[Загоранка]], в. [[Высокае (Чавускі раён)|Высокае]], в. [[Петухоўка (Асінаўскі сельсавет)|Петухоўка]], в. [[Дужаўка]]; у '''[[Прапойскі раён|Прапойскім раёне]]''': в. [[Чырвоная Слабада (Прапойскі раён)|Чырвоная Слабада]]. == Гідраграфія == [[Файл:RiverPronya9.JPG|міні|250пкс|Лес часта падступае да самых берагоў ракі]] Даўжыня 172 км. Вадазбор 4910 км². Сярэднегадавы выдатак вады ў вусьці 29,5 м³/с. Сярэдні нахіл воднай паверхні 0,5 [[праміле|‰]]<ref name="ВСЭ">[http://slovari.yandex.ru/~%D0%BA%D0%BD%D0%B8%D0%B3%D0%B8/%D0%91%D0%A1%D0%AD/%D0%9F%D1%80%D0%BE%D0%BD%D1%8F%20%28%D1%80%D0%B5%D0%BA%D0%B0,%20%D0%BF%D1%80%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%BA%20%D1%80.%20%D0%A1%D0%BE%D0%B6%29/ Проня ў Вялікай Савецкай Энцыкляпэдыі]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><ref name="ГМЦ">[https://web.archive.org/web/20111026034842/http://www.pogoda.by/315/gid.html?ind=324 Гідрамэтцэнтар Беларусі] {{ref-ru}}</ref>. Цячэ пераважна [[Аршанска-Магілёўская раўніна|Аршанска-Магілёўскай раўнінай]]. Даліна добра распрацаваная, глыбокаўрэзаная, скрынкападобная, у вярхоўі невыразная; шырыня яе ад 0,4—0,6 км у верхняй плыні да 1—2 км у ніжняй. Берагі пераважна стромкія, абрывістыя, у верхняй плыні нізкія і забалочаныя, адкрытыя (вышыня 1—1,5 м, на асобных участках да 7 м), ніжэй за вусьце ракі [[Бася|Басі]] трапляюцца невялікія тэрасы. [[Абалона]] роўная, двухбаковая, сухая, лугавая; шырыня яе 0,25—0,5 км, у вусьці 0,8—1,2 км (на асобных участках звужаецца да 80 м), ніжэй за вусьце ракі [[Быстрая (басэйн Дняпра)|Быстрай]] пашыраецца да 3,8 км. Жыўленьне Проні зьмяшанае, пераважна сьнегавое<ref>[https://web.archive.org/web/20120111044846/http://kray.500mb.net/?p=1209 Река Проня] {{ref-ru}}</ref>. Рэчышча каналізаванае на працягу 19 км: ад вытоку да вусьця ракі [[Пнеўка|Пнёўкі]] (15 км) і ад паўднёвай ускраіны места [[Горкі|Горак]] уніз плыньню (4 км): на астатнім працягу зьвілістае, каля Горак разгаліноўваецца на некалькі рукавоў<ref name="АРП">[https://archive.is/20121128060251/pahod-info.livejournal.com/35061.html Описание реки Проня] {{ref-ru}}</ref>. Шырыня ракі ў межань 15—20 м, у ніжняй плыні месцамі да 50 м. Рака Проня на дзялянцы ад Горак да ўтоку Быстрай цячэ ў бязьлеснай зоне, а ад вёскі [[Равячына (Магілёўская вобласьць)|Равячына]] ў вузкім каньёне парослым кустамі. Кусты і вербы схіляюцца над вадой і часта заступаюць шлях, у тым ліку і заваламі. Гэтая дзялянка складае 30 кілямэтраў<ref name="АРП"/>. === Асноўныя прытокі === * ''Правыя'': [[Галыша]], [[Бася]], [[Раста]] * ''Левыя'': [[Моўчанка]], [[Пнеўка]], [[Парасіца]], [[Крывая (прыток Проні)|Крывая]], [[Быстрая (басэйн Дняпра)|Быстрая]], [[Радзебка]], [[Быстранка]], [[Вербаўка]], [[Кашанка]], [[Каменка (прыток Проні)|Каменка]], [[Рэкта (прыток Проні)|Рэкта]], [[Крупка (басэйн Дняпра)|Крупка]] === Водны рэжым === Найбольшы ўзровень разводзьдзя звычайна ў пачатку красавіка, сярэдняя вышыня над межанным узроўнем ад 2,8 м у верхнім да 3,8 м у ніжняй плыні. Замярзае ў вярхоўі ў канцы лістапада<ref name="ВСЭ"/>, ніжэй — у 1-й дэкадзе сьнежня<ref name="ВСЭ"/>; крыгалом у канцы сакавіка — пачатку красавіка<ref name="ВСЭ"/>. Прымае сьцёк зь сеткі мэліярацыйных каналаў. Улетку магчымы дажджавыя паводкі<ref name="ВСЭ"/><ref name="ГМЦ"/> У разводзьдзе затапляецца вадой на 10—40 сутак на глыбіню 0,4 м у верхняй плыні і 1,5— 2,5 мэтраў у ніжняй. Пры вёсцы [[Ляцягі|Ляцягах]] [[Прапойскі раён|Прапойскага раёну]] на рацэ знаходзіцца гідралягічны пост рачны 1 разраду р. Проня — в. Ляцягі<ref>[https://web.archive.org/web/20120111074624/http://www.meteo.ru/publish_law/izdan/docs/215.htm ПОСТАНОВЛЕНИЕ СОВЕТА МИНИСТРОВ РЕСПУБЛИКИ БЕЛАРУСЬ 23 января 2007 г. № 75] {{ref-ru}}</ref>. === Флёра і фаўна === 20% водазбору пакрывае лес<ref name="ГМЦ"/>. З рыб водзяцца [[Шчупак звычайны|шчупак]] (Esox lucius), [[верхаводка]] (Alburnus alburnus), [[акунь звычайны]] (Perca fluviatilis), [[галавень]] (Leuciscus cephalus), [[лешч]] (Abramis brama). === Карысныя выкапні === Ля ракі вядомы залежы крэйды. Каля вёскі [[Скварск]]у знаходзяцца радовішчы тугаплаўкіх глінаў і будаўнічых пяскоў<ref>[https://web.archive.org/web/20110722072003/http://chausy.info/ Город Чаусы и Чаусский район] {{ref-ru}}</ref>. === Экалёгія === У раёне гораду Горак у раку часам зьліваюцца неачышчаныя сьцёкавыя воды з агульнагарадзкіх ачышчальных збудаваньняў, якія забруджваюць раку, што пацьвярджаеца задаволеным пазовам Дзяржаўнай інспэкцыі аховы жывёльнага і расьліннага сьвету пры Прэзыдэнце Рэспублікі Беларусь да камунальных службаў Горак з прычыны шкоды, нанесенай рыбным запасах ракі Проні ў 2005 годзе<ref>[https://web.archive.org/web/20160313233212/http://www.lawbelarus.com/repub2008/sub15/text15979.htm РЕШЕНИЕ Хозяйственного суда Могилевской области от 20.12.2005] {{ref-ru}}</ref>. Вада ў раёне Горак брудная<ref name="РП">[https://web.archive.org/web/20131209112130/http://wmbel.net/htlm/pronia.htm река Проня] {{ref-ru}}</ref>. У 2011 годзе саўгас-камбінат «Горкі» забрудзіў раку Проня на працягу амаль 15 кілямэтраў<ref>[http://www.stfond.ru/articles.htm?id=7279 Рыбалка в Беларуси: проблемы и надежды] {{ref-ru}}</ref>. == Гісторыя == === Старажытныя часы === Абалона ракі Проня была абжытая людзьмі як мінімум з каменнага веку, пра што сьведчаць шматлікія гарадзішчы, разьмешчаныя па яе берагах. Пры вёсцы [[Радамля|Радалмі]] [[Чавускі раён|Чавускага раёну]] на адгор’ях правага берагу Проні, знаходзіцца гарадзішча зь дзьвюх умацаваных пляцовак. Паўночна-ўсходняя пляцоўка авальная ў пляне, памерамі 30×45 м. З паўночнага боку захаваліся парэшткі некалі высокага вала. Паўночна-заходняя пляцоўка аддзеленая ад першай вузкай глыбокай лагчынай, з боку плято прасочваюцца парэшткі двух валоў і равоў. Памеры пляцоўкі 30×40 м. За валамі, на поўнач гарадзішча, на плято, разьмяшчаўся неўмацаваны пасад-паселішча. Горад Радамля ўпершыню згаданы летапісам ў 1535<ref name="Гард">[http://ruina.ru/goroda2/sozh2.html#g473 Городища в бассейне реки Сож. Часть 2-я]</ref>. Пры вёсцы [[Высокае (Чавускі раён)|Высокім]] [[Чавускі раён|Чавускага раёну]], на мысе правага берагу ракі Проні, авальнае гарадзішча, памерамі 42×26 м. Паселішча абаронена дугападобнымі валам вышынёй 4 мэтры і ровам. Культурны пласт зьмяшчае ляпную (I тыс. н. э.) і ганчарную старажытнарускую кераміку XI—XIII стагодзьдзяў<ref name="Гард"/>. На левым беразе Проні пры вёсцы [[Сянькова|Сянькове]] знаходзіцца гарадзішча, на паўночны ўсход ад Прапойска — курганны магільнік, у 3,5 км — стаянка каменнага стагодзьдзя і паселішча эпохі Кіеўскай Русі, у 1 км на ўсход яшчэ шэраг стаянак каменнага веку, на правым беразе ў 2 км на поўнач ад в. [[Завад-Віравая|Завадзь-Віравая]] курганны магільнік<ref name="interfax">[http://www.interfax.by/article/14364 Проня]{{Недаступная спасылка|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{ref-ru}}</ref>. У гарадзкім парку Прапойску, на стромкім мысе правага берагу ракі Сожу, каля вусьця ракі Проні, старажытнае гарадзішча на Замкавай гары, памерамі 40×90 м. Захаваліся сьляды ўмацаваньняў: вала і рова. Тут знаходзіўся старажытнарускі Прупой (Прапошаск), упершыню згаданы ў грамаце [[Расьціслаў Мсьціславіч|Расьціслава Мсьціславіча]] ў 1136. Па зьвестках раскопак вал на селішчы ўзьведзены ў XII стагодзьдзі. На поўнач ад гарадзішча прасочваюцца парэшткі неўмацаванага пасаду<ref name="Гар">[http://ruina.ru/goroda2/sozh.html#g467 Городища в басьсейне реки Сож]{{ref-ru}}</ref>. === Новы час === [[Файл:Battle of Lesnaya.jpg|250пкс|міні|[[Бітва пад Лясной]]. ''Жан Марк Нацьё'' (1717)]] У 1708 годзе падчас [[Вялікая Паўночная вайна|Вялікай Паўночнай вайны]] ў данясеньні камандуючага корпусам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Радзівон Баўр|Баўра|ru|Баур, Родион Христианович}} маскоўскаму гаспадару [[Пётар I|Пятру I]] называецца рака Проня<ref>{{Літаратура/Памяць/Прапойскі раён|к}}</ref>: {{цытата|<poem>Сяго верасьня 27 дзень у дарозе, не дайшоўшы да вёскі Бярозаўка, атрымаць ваш царскай вялікасьці ўказ праз Масора Чырыкава, і прыйшоў у тую вёску Бярозаўку, і стаў паміж вёсак Бярозаўка і Ўлукі. І сей ночы перайшоўшы цераз раку Проню, пайду да азначанага месца…</poem> {{Арыгінал|ru|<poem>Сего сентября 27 дня в пути, не дошед вёски Берёзовки, получилъ ваш царского величества указ через Масора Чирикова, и пришёл в тое вёску Берёзовку, и стал промеж вёсак Берёзовка и Улуки. И сей ночи переберязь реку Проню, пойду до указанного места…</poem>}}}} 28 верасьня 1708 году ў раёне вёскі [[Лясная (Магілёўская вобласьць)|Лясной]] на дзялянцы паміж Проняй і [[Сож|Сажом]] адбылася [[Бітва пад Лясной]], якую [[Пётар I]] называў «маці [[Палтаўская бітва|Палтаўскай бітвы]]»<ref name="ПТІ"/>. Падчас [[Вайна 1812 году|Вайны 1812 году]] Проню францускія войскі фарсіравалі двойчы — у дарозе на Маскву і назад. Пры адступленьні фарсіраваньне ракі адбылося ў раёне вёскі [[Галовічы|Галовічаў]] [[Дрыбінскі раён|Дрыбінскага раёну]]<ref name="ПТІ"/>. === Нямецка-савецкая вайна === [[Файл:Форсирование Прони.svg|міні|150пкс|Пазыцыйныя баі ў раёне Проні ў кастрычніку 1943 году]] Проня войскі [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]] занялі ўжо ў сярэдзіне ліпеня 1941 году. 18 ліпеня 1941 году стралковая рота 107-га палка 55-я стралковая дывізія 1-га фармаваньня загінула пры абароне аўтадарожнага моста праз р. Проню ў [[Прапойск]]у<ref>[https://web.archive.org/web/20110105153652/http://region.mogilev.by/ru/node/7682 Мемориализация важнейших событий и увековечение памяти героев Великой Отечественной войны (1941—1945 гг.) на Могилевщине]{{ref-ru}}</ref>. У Горацкім раёне, у вярхоўях Проні і [[Мярэя|Мярэі]], 12 кастрычніка 1943 году адбыўся [[Бітва пад Ленінам|першы бой]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|1-я Варшаўская пяхотная дывізія (Польшча)|польскай дывізіі імя Тадэвуша Касьцюшкі|ru|1-я Варшавская пехотная дивизия (Польша)}}<ref name="ПТІ"/>. На гэтым месцы пабудаваны мэмарыял, а найбліжэйшая вёска названа [[Касьцюшкава]]<ref name="ПТІ"/>. У 1943—1944 гадох фронт стаяў на рацэ 9 месяцаў. Страты аднаго савецкага боку толькі на тэрыторыі Чавускага раёну склалі больш за 16 тысячаў чалавек<ref name="КБ"/> За час сьнежаньскіх баёў 1943 году на дзялянцы [[Скварск]] — [[Прылёпаўка]] — [[Пуцькі (Чавускі раён)|Пуцькі]] 290-я і 385-я стралковыя дывізіі страцілі да 1500 салдат. Прыкладна столькі ж стратаў было з боку немцаў. У гісторыю нямецка-савецкай вайны гэты эпізод увайшоў пад назвай «[[Прылёпаўскі пляцдарм]]»<ref name="КБ">[https://web.archive.org/web/20110825212533/http://pda.sb.by/post/32247/ Прони кровавые берега] {{ref-ru}}</ref>. У фарсіраваньні Проні ўдзельнічалі 10-я армія, 49-я армія, 50-я армія, 15 стралковых злучэньняў і далучаныя да іх артылерыйскія, танкавыя, авіяцыйныя і сапёрныя часткі<ref name="КБ"/>. == Турызм == Рака прадытная для сплаву на байдарках. Падчас падарожжа можна пабачыць найбліжэйшыя славутасьці і палюбавацца маляўнічымі краявідамі навакольля. У [[Ланенка|Ланенцы]] можна ўбачыць Пакроўскую царкву, пабудаваную ў пачатку XX стагодзьдзя<ref>[https://web.archive.org/web/20120305022711/http://globus.tut.by/lanenka/church_gallery.htm Ланенка, церковь Покровская] {{ref-ru}}</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20120111033449/http://blogi.vitebsk.biz/sypraninzya/650/ Путешествие в прошлое. Фоторассказ] {{ref-ru}}</ref>. Пры вёсках [[Сянькова]], [[Радамля|Радамлі]] і [[Высокае (Чавускі раён)|Высокім]] можна знайсьці старыя гарадзішчы<ref name="Гард"/><ref name="interfax"/>. У вёсцы [[Будзіна (вёска)|Будзіна]] стаіць помнік у гонар прарыву абароны часткамі 49 арміі<ref>[https://web.archive.org/web/20160325155048/http://chausy.info/foto-budino/ Деревня Будино, памятник в честь прорыва обороны частями 49 армии]</ref>. У вёсцы [[Кузьмінічы (Магілёўская вобласьць)|Кузьмінічах]]<ref>[https://web.archive.org/web/20130128020220/http://chausy.info/foto-kuzminichi/ Захоронение в деревне Кузьминичи (Кузьминки, Кузьмичи) Чаусского района]</ref> і в. [[Петухоўка (Асінаўскі сельсавет)|Петухоўка]]<ref>[https://web.archive.org/web/20160327124831/http://chausy.info/foto-petuhovka/ Захоронение в деревне Петуховка Чаусского района]</ref> ёсьць брацкія магілы савецкіх воінаў, а ў вёсцы [[Прылёпаўка|Прылёпаўцы]]<ref>[https://web.archive.org/web/20090619025826/http://www.chausy.mogilev-region.by/ru/region/new_3 История Чаусского района] {{ref-ru}}</ref> — мэмарыял часоў нямецка-савецкай вайны. У вёсцы [[Петухоўка (Асінаўскі сельсавет)|Петухоўцы]] знаходзіцца помнік прыроды мясцовага значэньня [[Байкоўскія крыніцы]]<ref>[https://web.archive.org/web/20120304082552/http://sportextreme.by/content/view/1265/145/ Экологический туризм: по криницам Чаусского района] {{ref-ru}}</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20161017173457/http://mw2.google.com/mw-panoramio/photos/medium/47961722.jpg Фота ля крыніцы]</ref>. У Горках можна пабачыць [[Батанічны сад Беларускай сельскагаспадарчай акадэміі]], закладзены ў 1848 годзе паводле праекту А. Кампіёні. На сёньняшні дзень гэты выдатны ляндшафтавы аб’ект налічвае больш за 1000 відаў і разнавіднасьцяў расьлінаў<ref name="interfax"/><ref>[https://web.archive.org/web/20160304234235/http://ecoedu.iseu.by/?r=m10&id=20 АГРОЭКОЛОГИЧЕСКОЕ ОБРАЗОВАНИЕ В РЕСПУБЛИКЕ БЕЛАРУСЬ] {{ref-ru}}</ref>, яго дэндрарый у 1963 годзе быў абвешчаны Батанічным помнікам прыроды рэспубліканскага значэньня<ref>[https://web.archive.org/web/20160305060643/http://blog.baa.by/?p=269 Путешествие по академии. Фильм 3: Ботанический сад] {{ref-ru}}</ref>. Цяпер на тэрыторыі Батанічнага саду расьце каля 400 відаў і разнавіднасьцяў дрэў, кустоў, каля паўтысячы лекавых і іншых расьлінаў. У аранжарэі растуць трапічныя і субтрапічныя віды расьлінаў, якіх налічваецца больш за 300<ref>[https://web.archive.org/web/20131017170802/http://www.blr.cc/info/bgsa/ Белорусская государственная сельскохозяйственная академия] {{ref-ru}}</ref>. == Проня ў культуры == === У літаратуры === Проні прысьвяцілі вершы [[Аляксей Пысін]]<ref>[http://knihi.com/Alaksiej_Pysin/Pronia.html А. В. Пысін. Проня]</ref> і Алесь Корнеў<ref>[https://web.archive.org/web/20120111152353/http://tvory.byhost.org/index.php?option=com_content&view=article&id=64&Itemid=65 Святліца. Літаратурны альманах г. Баранавічы]</ref>. Яна згадваецца ў рамане [[Леанід Левановіч|Леаніда Левановіча]] «Бесядзь цячэ ў акіян»<ref>[http://piatrylava.blog.tut.by/besyadz-tsyache-u-akiyan-raman/ Бесядзь цячэ ў акіян — раман]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. Падзеі твору [[Уладзімер Усьпенскі|Ўладзімера Ўсьпенскага]] «Невядомыя салдаты» («{{мова-ru|Неизвестные солдаты}}»), які быў адзначаны<ref>[https://web.archive.org/web/20100628200256/http://kollektorplus.ru/article/1775/ 11 октября исполнилось бы 80 лет писателю Владимиру Успенскому]{{ref-ru}}</ref> [[Міхаіл Шолахаў|Міхаілам Шолахавым]], як «найлепшы твор аб [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайне]]», а таксама ў кнізе Дзеева і Пятрэнкі «Прастрэляныя кілямэтры»<ref>[http://www.lyudinovo.org/info/164-2011-12-05-22-02-39 Деев В., Петренко Р. Простреленные киломэтры]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{ref-ru}}</ref> адбываюцца таксама і падчас фарсіраваньня Проні. === У выяўленчым мастацтве === [[Мікалай Рыжоў]] назваў сваю выстаўку «Прыгажуня Проня» і прысьвяціў Проні некалькі сваіх карцін<ref>[http://city.mogilev.by/content/view/6891/123/lang,bel/ Выстава «Прыгажуня Проня» адкрыецца заўтра ў Магілёве]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>, таксама яна намалявана на акварэлі [[Мікалай Арасланаў|Мікалая Арасланава]] «Апошні лёд на Проні»<ref>[https://web.archive.org/web/20110513201731/http://chausy.info/akvareli/ Акварели Арасланова]{{ref-ru}}</ref>. [[Яўген Зайцаў]] у 1954 годзе стварыў палатно «Вечар на рацэ Проні»<ref>[https://web.archive.org/web/20160305033832/http://dkmf.by/detail-author-item.html?author_item_id=334 Я. А. Зайцаў]</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Блакітная кніга Беларусі}} С. 296—297. * {{Літаратура/Энцыкляпэдыя прыроды Беларусі|4}} * Природа Белоруссии: Попул. энцикл. / БелСЭ; Редкол.: И. П. Шамякин (гл. ред.) и др. — Мн.: БелСЭ, 1986. — 599 с., 40 л. ил. * Ресурсы поверхностных вод СССР. Описание рек и озёр и расчёты основных характеристик их режима. Т. 5. Белоруссия и Верхнее Поднепровье. Ч. 1—2. — Л., 1971. == Вонкавыя спасылкі == * [http://govorim.by/mogilevskaya-oblast/gorki/novosti-gorok/4842-pronya-vyyshla-z-berago-horkiinfo.html Фатаздымкі Проні] * [https://web.archive.org/web/20160401112628/http://chausy.info/vozera/ Легенда пра Заклятае возера і Проню] {{Каардынаты|53|54|10.21|паўночнае|31|00|50.02|усходняе|выяўленьне=загаловак}} {{Рэкі Беларусі}} {{Добры артыкул}} [[Катэгорыя:Басэйн Дняпра]] [[Катэгорыя:Рэкі Дубровенскага раёну]] [[Катэгорыя:Рэкі Горацкага раёну]] [[Катэгорыя:Рэкі Прапойскага раёну]] [[Катэгорыя:Рэкі Чавускага раёну]] qe4ktddmh3o1i5qi7r9di0zsm01bepm 0 66970 2618253 2603511 2025-06-05T10:41:26Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618253 wikitext text/x-wiki [[Файл:Kurapaty - 01.jpg|значак|[[Курапаты|Курапацкі лес]] — адно з найбольш вядомых месцаў пахаваньня ахвяраў савецкіх рэпрэсіяў у Беларусі]] [[Файл:Emblem of the Byelorussian SSR (1938-1949).svg|значак|[[Герб БССР]], створаны за часамі Вялікага тэрору ў 1938 годзе]] [[Файл:Flag of Byelorussian SSR.svg|значак|[[Сьцяг БССР]], намаляваны [[Мікалай Гусеў|Мікалаем Гусевым]] за часамі [[Сталін]]а]] '''Саве́цкія рэпрэ́сіі''' або '''савецкі [[тэрор]] у Белару́сі''' — прыцягненьне да крымінальнай адказнасьці (у тым ліку расстрэлы і высылка на спэцыяльныя пасяленьні за межы [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускай ССР]]) савецкімі судовымі або пазасудовымі органамі за ўяўныя злачынствы супраць [[Расейская акупацыя Беларусі|акупацыйных уладаў]] [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]] (г. зв. «контррэвалюцыйныя», «дзяржаўныя злачынствы») паводле палітычных, сацыяльных, нацыянальных, рэлігійных ды іншых матываў; адзін з захадаў палітыкі [[Русіфікацыя Беларусі|русіфікацыі Беларусі]] (расейскага [[этнацыд|этнацыду]] [[беларусы|беларусаў]]). Пачаліся ў [[Кастрычніцкі пераварот на Беларусі|1917 годзе]], сыстэматычны характар набылі ў 1930 годзе, найбольшы размах мелі ў 1937—1938 гадох, у асноўным спыніліся разам зь сьмерцю [[Ёсіф Сталін|Сталіна]] ў 1953 годзе. Вынікам савецкага тэрору, які жорстка перапыніў [[Беларускае нацыянальнае адраджэньне]], стала практычна поўнае вынішчэньне беларускай нацыянальнай інтэлігенцыі (навукоўцаў, дзеячоў культуры і мастацтва<ref>{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 133.</ref>), беларускіх дзяржаўных і гаспадарчых кіраўнічых кадраў<ref>{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 17—18.</ref>. Дакладную колькасьць рэпрэсаваных, як і падрабязныя сьведчаньні савецкіх злачынстваў, высьветліць немагчыма з тае прычыны, што [[Рэжым Лукашэнкі|рэжым Лукашэнкі]] і ўлады [[Расея|Расеі]] закрылі доступ дасьледнікам у архівы [[КГБ]]<ref name="tut.by">{{Спасылка | аўтар = Лашкевич К., Моряков Л. | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 21.10.2010 | url = http://news.tut.by/201107.html| загаловак = Как в БССР уничтожали врачей и избавлялись от больных| фармат = | назва праекту = | выдавец = [[TUT.BY]] | дата = 22 кастрычніка 2010 | мова = ru | камэнтар = }}</ref>. Паводле прыкладнай ацэнкі, колькасьць рэпрэсаваных складае ад 600 тысячаў да 1,4 мільёна чалавек<ref>[https://www.svaboda.org/a/31535554.html Дыпляматы ўшанавалі памяць ахвяраў рэпрэсій у Курапатах, ім перашкаджалі супрацоўнікі дзяржаўных СМІ. ВІДЭА], [[Радыё Свабода]], 29 кастрычніка 2021 г.</ref>. == Гісторыя == [[Файл:Советский концлагерь в Минске. Савецкі канцэнтрацыйны лягер у Менску (1921).jpg|значак|Зацемка ў [[Зьвязда|Зьвяздзе]] (1921 г.) пра стварэньне савецкага [[канцэнтрацыйны лягер|канцэнтрацыйнага лягеру]] ў Менску]] Рэпрэсіі пачаліся амаль зь першых месяцаў існаваньня [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|савецкай дзяржавы]]. У 1917—1921 гадох рэпрэсавалі галоўным парадкам паводле [[Стан (сацыяльная група)|стану]] або партыйнай прыналежнасьці. У Беларусі, дзе савецкая ўлада ўсталявалася пазьней, чым у Расеі, асноўнымі ахвярамі рэпрэсіяў сталі дзячы [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]], праваслаўныя і каталіцкія сьвятары, сябры партыі беларускіх [[Эсэры|эсэраў]]. Пастановай [[Усерасейскі цэнтральны выканаўчы камітэт|ВЦИК]] ад 11 красавіка 1919 году ўва ўсіх губэрнскіх местах ствараліся [[Канцэнтрацыйныя лягеры|канцэнтрацыйныя лягеры]] на 300 месцаў. У Менску такі лягер зладзілі ў жніўні 1920 году<ref name="Procka-1993">[[Тацяна Процька|Процька Т.]] Якія пласты беларускага народа найбольш пацярпелі ад камуністычнага тэрору? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 66—67.</ref>. У 1921 годзе ў БССР рэпрэсавалі да 1500 «нацыяналістаў», у 1922 годзе на ўсход выслалі вядомых прафэсараў, колішніх [[Партыя сацыялістаў-рэвалюцыянэраў|эсэраў]] Н. Ярашэвіча, [[Сяргей Скандракоў|Сяргея Скандракова]], А. Міцкевіча, В. Жывана, А. Савіча, [[Павал Каравайчык|Паўла Каравайчыка]] ды іншых<ref name="Ablamiejka-21-04-2022">[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Сяргей Абламейка]], [https://www.svaboda.org/a/31812939.html Як мы сталі «сильно похожи друг на друга». Адкрыты ліст да Барыса Акуніна], [[Радыё Свабода]], 21 красавіка 2022 г.</ref>. Аднак сапраўды масавы характар рэпрэсіі набылі з прыходам да ўлады [[Сталін]]а. У 1930 годзе ў палітычнай лічбе цэнтральнага камітэту XVI зьезду [[КПСС|Ўсерасейскай камуністычнай партыі (бальшавікоў)]] ён заявіў<ref>Сталин, И. В. Сочинения. Т. 12. С. 309.</ref>: {| |- |{{пачатак цытаты}} Рэпрэсіі ў галіне сацыялістычнага будаваньня — гэта неабходны элемэнт наступленьня… {{арыгінал|ru|Репрессии в области социалистического строительства являются необходимым элементом наступления…}} {{канец цытаты}} |} Неўзабаве ў БССР разам з шырока вядомым цяпер «[[Саюз вызваленьня Беларусі|Саюзам вызваленьня Беларусі]]» завялі дзясяткі іншых сфабрыкаваных справаў: «[[Беларуская народная грамада (1933)|Беларуская народная грамада]]» (68 арыштаваных), «Партыя вызваленьня сялянаў» (110 арыштаваных), «Беларуска-літоўская сялянская партыя» (159 арыштаваных), «Контрарэвалюцыйная паўстанцкая і дывэрсійна-шпіёнская арганізацыя ў сыстэме Наркамзему БССР і Трактарацэнтру» (627 арыштаваных), «[[Аб’яднанае антысавецкае падпольле]]» (2570 арыштаваных) і г. д. 30 студзеня 1930 году Палітбюро Цэнтральнага камітэту ВКП(б) ухваліла «абсалютна [[Тэрарызм|тэрарыстычны]] дакумэнт»<ref>{{Кніга|аўтар=[[Алег Дзярновіч|Дзярновіч А.]] |частка=[http://pdf.kamunikat.org/12938-5.pdf Рэпрэсіўнае заканадаўства БССР і РСФСР 1920—1960-х гадоў]|загаловак=Рэабілітацыя|арыгінал=|спасылка=http://kamunikat.org/usie_knihi.html?pubid=12938 |адказны=[[Алег Дзярновіч]]|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Athenaeum]]|год=2001|том=ІІІ|старонкі=14—19|старонак=178|сэрыя=Архіў найноўшае гісторыі|isbn=985-6374-12-x|наклад=2000}}</ref> — зусім [[Таямніца|таемную]] Пастанову аб захадах па ліквідаваньні кулацкіх гаспадарак у раёнах суцэльнай калектывізацыі, што прадугледжвала: * адбор на карысьць [[калгас]]аў у 3—5% сялянскіх гаспадарак зь ліку найбагацейшых [[Кулацтва|кулакоў]] сродкаў вытворчасьці, [[быдла]], гаспадарчых пабудоваў, жытла, перапрацоўчых прадпрыемстваў, кармоў і [[Насеньне|насеньня]]; * [[перасяленьне]] кулакоў разам зь [[Сям’я|сем’ямі]] па-за межы калгасаў малымі [[пасёлак|пасёлкамі]] пад кіраўніцтвам адмысловых камітэтаў (тройка) і ўпаўнаважаных, прызначаных раённымі выканаўчымі камітэтамі; * зьняволеньне за 4 месяцы (люты-травень) сіламі [[Аб’яднанае дзяржаўнае палітычнае ўпраўленьне|Аб’яднанага дзяржаўнага палітычнага ўпраўленьня]] (АДПУ) ў канцэнтрацыйныя лягеры 60 тыс. кулакоў разам зь сем’ямі, у тым ліку 4—5 тыс. зь [[Беларуская ССР|Беларускай ССР]]; * высылку за 4 месяцы сіламі АДПУ ў неабжытыя акругі [[Запаляр’е|Паўночнага краю]] (70 тыс. сем’яў), [[Сібір]]ы (50 тыс. сем’яў), [[Урал]]у (20—25 тыс. сем’яў) і [[Казахстан]]у (20—25 тыс. сем’яў) 150 тыс. кулакоў разам зь сем’ямі, у тым ліку 6—7 тыс. з БССР, пры расьсяленьні малымі пасёлкамі пад кіраўніцтвам прызначаных камэндантаў; * забарону найму кулакоў на прамысловыя прадпрыемствы; * закрыцьцё цэркваў<ref>{{Кніга|аўтар=|частка=[http://pdf.kamunikat.org/12938-6.pdf Пастанова Палітбюро ЦК УКП(б) ад 30 студзеня 1930 г. аб захадах па ліквідаваньні кулацкіх гаспадарак у раёнах суцэльнай калектывізацыі]|загаловак=Рэабілітацыя|арыгінал=|спасылка=|адказны=Дзярновіч А. |выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=Athenaeum|год=2001|том=ІІІ|старонкі=62-69|старонак=178|сэрыя=Архіў найноўшае гісторыі|isbn=985-6374-12-x|наклад=2000}}</ref>. 6 лютага 1930 году савецкія ўлады разаслалі сваім структурам у Беларусі адпаведную пастанову з ўпамінаньнем савецкіх [[Канцэнтрацыйны лягер|канцэнтрацыйных лягераў]]<ref>Чапля Ч. [https://web.archive.org/web/20200407123734/https://news.tut.by/culture/675169.html Спецпоселенцы. Кто и почему 90 лет назад принудительно выселил из Беларуси ее элиту], [[TUT.BY]], 5.03.2010 г.</ref>: {{Цытата|Контр-рэвалюцыйны кулацкі актыў — павінен быць немедленна ліквідаваны шляхам заключэння ў конц. лагеры}} У 1930—1934 гадох у асноўным вынішчалася заможнае сялянства, гэтак званыя кулакі, або тыя, хто чыніў супраціў утварэньню [[калгас]]аў. У 1933—1934 гадох савецкія ўлады рэпрэсавалі практычна ўсіх сьвятароў як каталіцкай, так і праваслаўнай канфэсіяў, а таксама царкоўных актывістаў, зьвінавачаных у антысавецкай дзейнасьці. Апроч таго, тысячы жыхароў БССР, што працавалі ў сыстэме дзяржаўнага плянаваньня, жывёлагадоўлі, прамысловасьці і іншых галінах гаспадаркі, выраклі паводле справаў «шкодніцтва». У 1935—1936 гадох у аддаленыя мясцовасьці СССР выслалі больш за 20 тысячаў чалавек дзеля «ачысткі» мяжы БССР ад «патэнцыйных» ворагаў<ref name="Procka-1993"/>. Найбольшы размах рэпрэсіі набылі ў 1937—1938 гадох (часы Вялікага тэрору), калі савецкія ўлады абвясьцілі многіх жыхароў Беларусі «контррэвалюцыйнымі элемэнтамі і шпіёнамі». У гэты ж час праводзілася масавая карная акцыя «з выкрыцьця» польскіх, нямецкіх і латыскіх «шпіёнаў», у выніку якой арыштавалі каля 23,5 тысячаў чалавек, больш як 21 тысячу зь якіх расстралялі. Рэпрэсіі 1938 году закранулі ўсе пласты грамадзтва, у тым ліку і саміх арганізатараў гэтых рэпрэсіяў: савецкія карныя органы арыштавалі 99 сакратароў райкамаў [[КП(б)Б]] з 101, больш за 50 старшыняў райвыканкамаў, сакратароў ЦК КП(б)Б. Усе гэтыя працэсы паўтараліся па далучэньні ў 1939 годзе [[Заходняя Беларусь|Заходняй Беларусі]]<ref name="Procka-1993"/>. На думку беларускага дасьледніка [[Леанід Маракоў|Леаніда Маракова]], у 1930-я гады на Сталіна працавалі сакрэтныя інстытуты [[НКВД]], якія пралічылі значны патэнцыял у геапалітычным становішчы Беларусі. Для таго, каб беларусы ніколі не атрымалі незалежнасьць ад [[Расея|Расеі]], яны сыстэматычна вынішчалі інтэлектуальны генафонд нацыі. Як адзначае Леанід Маракоў: ''«Зьмянілася ўжо некалькі пакаленьняў, а нам усё ніяк не атрымоўваецца аднавіць згубленае. Усё таму, што мы — дзеці горшых, лепшых выразалі»''<ref name="tut.by"/>. З пачаткам [[Нямецка-савецкая вайна|нямецка-савецкай вайны]] савецкія ўлады ўчынілі масавыя расстрэлы палітычных зьняволеных, бо ня мелі часу і магчымасьці іх эвакуаваць. Тым часам вязьняў-крымінальнікаў савецкія ўлады перад [[Нямецкая акупацыя Беларусі (1941—1944)|прыходам немцаў]] проста адпускалі<ref name="Mielnikau">[[Ігар Мельнікаў|Мельников И.]] [https://web.archive.org/web/20180710010500/http://www.istpravda.ru/bel/research/4033/ Июнь 1941-го. БССР. Эвакуация тюрем]{{ref-ru}}, Историческая правда, 18.11.2016 г.</ref>. Прыпыненыя вайной, рэпрэсіі аднавіліся ў Заходняй Беларусі ў другой палове 1940-х гадоў у зьвязку з правядзеньнем татальнай калектывізацыі і працягваліся да 1953 году<ref name="Procka-1993"/>. У 1947 годзе органы савецкай дзяржбясьпекі разграмілі [[Саюз беларускіх патрыётаў]], якіх ашальмавалі як «фашыстаў» і жорстка пакаралі. Некаторых зь іх расстралялі, частка загінула на бальшавіцкай катарзе<ref>Ялугін Э. Што такое СБП? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 71.</ref>. Паводле падлікаў дасьледнікаў, паміж 1945—1950 гадамі зь Беларусі ўглыб СССР дэпартавалі каля 1 мільёну маладых беларусаў<ref name="Ablamiejka-21-04-2022"/>. == Колькасьць ахвяраў == Паводле падліку 1993 году Інфармацыйна-выліковага цэнтру [[Міністэрства ўнутраных справаў Рэспублікі Беларусь]], ахвярамі палітычных рэпрэсіяў у 1917—1953 гадох сталі каля 600 тысячаў жыхароў Беларускай ССР<ref name="hb">{{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у кантэксьце сусьветных цывілізацыяў)|к}} С. 370.</ref>. Паводле падліку 2008 году гісторыка [[Ігар Кузьняцоў|Ігара Кузьняцова]], ад рэпрэсіяў пацярпелі ня менш за 1 млн 400 тыс. жыхароў БССР<ref>{{Навіна|аўтар=[[Ігар Кузьняцоў|Кузьняцоў І.]]|загаловак=Рэпрэсіі супраць беларускай інтэлігенцыі і сялянства ў 1930—1940 гады. Лекцыя 2|спасылка=http://old.belcollegium.org/lekcyji/historyja/kuzniacou_02.htm|выдавец=[[Беларускі калегіюм]]|дата публікацыі=15 верасьня 2008|копія=http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:Xb7i9rdACy4J:http://old.belcollegium.org/lekcyji/historyja/kuzniacou_02.htm&hl=be|дата копіі=21 студзеня 2017|дата доступу=6 красавіка 2017}}</ref>. У 1917—1953 гадох да [[Сьмяротная кара|найвышэйшай меры пакараньня]] (расстрэлу) савецкія ўлады выраклі 358 686 чалавек. Агулам з 1954 да пачатку 2000 году ў Беларусі рэабілітавалі больш за 200 тыс. ахвяраў палітычных рэпрэсіяў<ref name="hb"/>. Паводле крымінальных справаў, якія на 2017 год знаходзіліся ў Цэнтральным архіве [[Камітэт дзяржаўнай бясьпекі Рэспублікі Беларусь|Камітэта дзяржаўнай бясьпекі Рэспублікі Беларусь]], за 1920—1950-я гады суды і пазасудовыя ўстановы («двойкі», «тройкі», асобыя нарады, калегіі) АДПУ, [[Народны камісарыят унутраных справаў БССР|НКУС]] і Міністэрства дзяржаўнай бясьпекі Беларускай ССР выраклі да расстрэлу і пазбаўленьня волі 235,5 тысячы чалавек у ходзе палітычных рэпрэсіяў. Пазьней суды апраўдалі 176 тысячаў зь іх (74,7%). Таксама ў архівах [[Міністэрства юстыцыі Рэспублікі Беларусь]] было звыш 10 000 сьледчых справаў на людзей, асуджаных у Беларускай ССР у ходзе палітычных чыстак 1917—1929 гадоў. У сакавіку 1930 году зь земляў Беларускай ССР выслалі звыш 36 тыс. сялянскіх сем’яў, кожная зь якіх налічвала прынамсі 6 чалавек<ref name="з"/>. У выніку ў Сыбіры і за Палярным кругам у [[Рэспубліка Комі|Комі АССР]] (Расейская СФСР) апынуліся больш за 250 тыс. «раскулачаных» сялянаў і чальцоў іх сем’яў. Паводле прафэсара [[Аляксандар Хацкевіч|Аляксандра Хацкевіча]], з канца верасьня 1939-га да чэрвеня 1941 году каля 200 тыс. жыхароў [[Заходняя Беларусь|Заходняй Беларусі]] выслалі [[цягнік]]амі ў [[Архангельская вобласьць|Архангельскую вобласьць]], [[Сыбір]] ([[Расейская СФСР]]) і [[Казаская ССР|Казаскую ССР]] (цяпер Казахстан)<ref>{{Артыкул|аўтар=Равяка Р. |загаловак=Ігар Кузьняцоў: 600 тысяч ахвяраў — прыблізная лічба|спасылка=http://m.nn.by/articles/93282/|выданьне=[[Наша ніва]]|тып=газэта|год=8 лютага 1999|нумар=[http://pdf.kamunikat.org/15286-1.pdf 3 (124)]|старонкі=6|issn=1819-1614}}</ref>. Калі ўлічыць, што да Другой сусьветнай вайны ў БССР пражывала каля 5 млн чал., то атрымліваецца, што на яе тэрыторыі савецкія ўлады рэпрэсавалі кожнага дзясятага жыхара<ref>Рэабілітацыя: Зборнік дакументаў і нарматыўных актаў па рэабілітацыі ахвяраў палітычных рэпрэсіяў 1920—1980-х гадоў у Беларусі / Уклад. А. Дзярновіч. — Менск: Athenaeum, 2001. С. 17.</ref><ref>Касцюк М. Бальшавіцкая сістэма ўлады на Беларусі. — Менск: ВП «Экаперспектыва», 2000. С. 176.</ref>. Прытым у 1930-я гады загубілі каля 90% беларускай інтэлігенцыі<ref>Беларусізацыя, 1920-я гады: Дакументы і матэрыялы / Беларускі дзяржаўны універсітэт, Гістарычны факультэт, Кафедра сусветнай і айчыннай гісторыі, Археаграфічная камісія Дзяржаўнага камітэту па архівах і справаводстве Рэспублікі Беларусь; Пад агул. рэд. Р. Платонава і У. Коршука. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2001. С. 24.</ref>. == Месцы масавых расправаў == [[Файл:Miensk, Vańkovičaŭ Les. Менск, Ваньковічаў Лес (1919).jpg|значак|Ваньковічаў Лес у Менску. Забітыя бальшавікамі мірныя жыхары, 1919 г.]] Паводле вывучаных на 2017 год крымінальных справаў у Цэнтральным архіве [[Камітэт дзяржаўнай бясьпекі Рэспублікі Беларусь|Камітэту дзяржаўнай бясьпекі Рэспублікі Беларусь]], у 1930—1940-я гады ў [[Беларуская ССР|Беларускай ССР]] налічвалася 11 месцаў масавых незаконных расстрэлаў пад 11 наступнымі гарадамі: [[Бабруйск]] ([[Магілёўская вобласьць]]), [[Барысаў]] ([[Менская вобласьць]]), [[Віцебск]] (в. Дракольле, в. Мікалаева і [[Паляі]]), [[Ворша]] ([[Кабыляцкая гара]], [[Віцебская вобласьць]]), [[Гомель]] ([[Шчакатоўскі лес]]), [[Ігумен]] (Менская вобл.), [[Магілёў]], [[Мазыр]] ([[Гомельская вобласьць]]), Менск ([[Кальварыйскія могілкі]], [[Курапаты]], [[Лошыцкі яр]], в. [[Масюкоўшчына (Менская вобласьць)|Масюкоўшчына]], [[парк Чалюскінцаў]]), [[Полацак]] (Віцебская вобл.) і [[Слуцак]] (Менская вобл.)<ref name="з">{{Артыкул|аўтар=[[Павал Якубовіч|Якубовіч П.]] |загаловак=Гісторыя павінна аб'ядноўваць|спасылка=http://www.zviazda.by/be/news/20170228/1488230717-kurapaty-pavinny-stac-mescam-agulnanacyyanalnay-pamyaci-i-smutku|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=28 лютага 2017|нумар=[http://www.zviazda.by/be/number/40-28404 40 (28404)]|старонкі=[http://www.zviazda.by/sites/default/files/28lut-1.indd__0.pdf 1]—[http://www.zviazda.by/sites/default/files/28lut-2.indd_.pdf 2]|issn=1990-763x}}</ref>. === Менск === [[Файл:Miensk, Kojdanaŭski. Менск, Койданаўскі (1919).jpg|значак|Койданаўскі тракт у Менску. Забітыя бальшавікамі мірныя жыхары, 1919 г.]] ==== Амэрыканка (турма) ==== {{Асноўны артыкул|Чорная ноч}} ==== Кальварыйскія могілкі ==== {{Асноўны артыкул|Кальварыйскія могілкі}} ==== Курапаты ==== {{Асноўны артыкул|Курапаты}} ==== Лошыцкі яр ==== {{Асноўны артыкул|Лошыцкі яр}} ==== Масюкоўшчына ==== {{Асноўны артыкул|Масюкоўшчына (Менская вобласьць)}} ==== Ваньковічаў Лес ==== {{Асноўны артыкул|Парк Чалюскінцаў}} === Берасьцейская вобласьць === ==== Вулька Гарадзішчанская ==== {{Асноўны артыкул|Вулька Гарадзішчанская}} Прыкладна ў ноч з 23 на 24 чэрвеня 1941 году за 2—3 кілямэтры ад вёскі [[Вулька Гарадзішчанская|Вулькі Гарадзішчанскай]] пад [[Пінск]]ам, у лесе, супрацоўнікі НКУС зьвязалі паміж сабою калючым дротам 53 вязьні{{Заўвага|На думку Алексы Дуброўскі, від бялізны забітых даводзіць, што гэта былі польскія вайскоўцы}}<ref>Dubrowski A. Niewypłakane łzy // ECHA POLESIA. [https://kresy24.pl/wp-content/uploads/2014/05/Echa-Polesia_3_2010.pdf Nr. 3 (27), 2010]. S. 64.</ref> зь Пінскай турмы і закапалі жыўцом<ref>[https://web.archive.org/web/20200805101030/https://www.racyja.com/hramadstva/represavany-pinsk-z-gistoryi-1939-1941-gadou/ Рэпрэсаваны Пінск. З гісторыі 1939—1941 гадоў], [[Радыё Рацыя]], 1 кастрычніка 2017 г.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20181212232342/https://www.racyja.com/hramadstva/u-pinsku-malilisya-za-akhvyarau-balshavi/ У Пінску ўшанавалі памяць ахвяраў бальшавізму і нацызму], [[Радыё Рацыя]], 2017 г.</ref>. 12 ліпеня 1941 году пры лекарах, мясцовых жыхарох і немцах прайшла эксгумацыя. 2 лістапада 1991 году тут паставілі памятны крыж. === Віцебская вобласьць === ==== Урочышча Хайсы ==== {{Асноўны артыкул|Хайсы (урочышча)}} У 1980-х гадох жыхар [[Лужасна]] выявіў масавыя пахаваньні побач зь вёскамі Дракольлем і Хайсамі [[Віцебскі раён|Віцебскага раёну]]. Пазьней колькасьць выяўленых пахаваньняў узрасла да 40. 12 лістапада 2014 году пахаваньні агледзелі журналісты і выявілі паскробкі людзей з кулявымі адтулінамі ў чэрапах. Жыхары вёскі Хайсаў 1920—1930-х гадоў нараджэньня расказалі, што ў дзяцінстве чулі стрэлы зь лесу. Актывісты [[Кансэрватыўна-Хрысьціянская Партыя — БНФ|КХП-БНФ]] зьвярнуліся ў Віцебскую абласную пракуратуру з заявай аб правядзеньні праверкі паводле факту выяўленьня масавых пахаваньняў людзей зь сьлядамі гвалтоўнай сьмерці<ref>[http://charter97.org/ru/news/2014/11/13/125965/ Под Витебском обнаружено место массовых расстрелов], [[Хартыя’97]] {{Ref-ru}}</ref><ref>[http://ont.by/news/our_news/mesto-massovih-rasstrelov-zhertv-stalinskih-repressij-obnaryzhili-pod-viteb Место массовых расстрелов жертв сталинских репрессий обнаружили под Витебском], [[АНТ]] {{Ref-ru}}</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20170929114126/http://news.vitebsk.cc/2014/11/12/pod-vitebskom-obnaruzheno-veroyatnoe-mesto-massovyih-rasstrelov-zhertv-stalinskih-repressiy/ Под Витебском обнаружено вероятное место массовых расстрелов жертв сталинских репрессий], Народныя навіны Віцебска {{Ref-ru}}</ref>. У 2018 годзе ва ўрочышчы Хайсах усталявалі памятныя шыльды ахвярам сталінскага тэрору<ref>[https://nn.by/?c=ar&i=208138 Жыхары Віцебска пад Радаўніцу навялі парадак у месцы пахавання ахвяр савецкіх рэпрэсій], [[Наша Ніва]], 15 красавіка 2018 г.</ref>. ==== Кабыляцкая гара ==== {{Асноўны артыкул|Кабыляцкая гара}} ==== Паляі ==== {{Асноўны артыкул|Паляі}} ==== Панізоўе ==== {{Асноўны артыкул|Савецкія расправы ля Панізоўя}}<ref>Сцепаненка П. [https://web.archive.org/web/20210123014942/https://www.racyja.com/hramadstva/u-les-uvakhodzish-yak-u-magilu/ У лес уваходзіш, як у магілу], [[Радыё Рацыя]], 2020 г.</ref> ==== Мікалаева ==== {{Асноўны артыкул|Расправа ля Мікалаева}} Апоўдні 26 чэрвеня 1941 году ля вёскі Мікалаева [[Шумілінскі раён|Шумілінскага раёну]] савецкія карнікі [[НКУС]] расстралялі да 2000 вязьняў Беразьвецкай турмы, сярод якіх пераважную колькасьць складалі палітычныя зьняволеныя і тыя, хто знаходзіўся пад сьледзтвам і ня быў асуджаны. Начальнік турмы «Беразьвечча» Прыёмышаў, які ўзначальваў канвой, адзначаў, што асабіста расстраляў каля 600 чалавек. Сакратар ЦК КП(б) [[Панцеляймон Панамарэнка]], які вывучаў матэрыялы справы пра расстрэл беразьвецкіх вязьняў, назваў дзеяньні кіраўніка канвою слушнымі<ref name="Radio_Liberty">[https://www.svaboda.org/a/28580172.html У Мікалаеве ўшанавалі памяць ахвяраў Беразьвецкай трагедыі], [[Радыё Свабода]], 20 чэрвеня 2017 г.</ref><ref>[https://nn.by/?c=ar&i=211803 У Мікалаеве ўшанавалі памяць ахвяраў «Дарогі смерці»], [[Наша Ніва]], 26 чэрвеня 2018 г.</ref>. === Гарадзенская вобласьць === ==== Ашмянская турма ==== {{Асноўны артыкул|Расправа ў Ашмянскай турме}} 23 чэрвеня 1941 году ў Ашмянскай турме савецкія карнікі правялі [[сегрэгацыя|сегрэгацыю]] зьняволеных паводле нацыянальнай прыкметы. У ноч на 24 чэрвеня людзей пачалі выводзіць з камэраў. У некаторых склалася ўражаньне, што іх хутка выпусьцяць. Зьняволеным заломлівалі рукі, затыкалі рты кляпамі, і вялі ў склеп. У склепе супрацоўнікі [[НКУС]] забівалі вязьняў стрэламі ў патыліцы. Агульная колькасьць ахвяраў расправы склала 57 чалавек. Сярод ахвяраў было некалькі польскіх настаўнікаў з Ашмянаў<ref>Тарасевіч А. [https://web.archive.org/web/20210514215802/https://rh.by/2020/07/05/strjelam-u-patylicu/ Забівалі стрэлам у патыліцу. Як у чэрвеньскую ноч работнікі НКВД расстрэльвалі вязняў ашмянскай турмы], [[Рэгіянальная газета]], 5 ліпеня 2020 г.</ref>. === Гомельская вобласьць === ==== Шчакатоўскі лес ==== {{Асноўны артыкул|Шчакатоўскі лес}} === Менская вобласьць === ==== Барысаўскія батарэі ==== {{Асноўны артыкул|Барысаўскія батарэі}} Паводле сьведчаньняў барысаўскіх актывістаў, у 2008 годзе прызначаныя [[Рэжым Лукашэнкі|рэжымам Лукашэнкі]] мясцовыя ўлады сьпілавалі крыжы на месцы савецкіх расправаў<ref>[https://nn.by/?c=ar&i=208885 Жыхары Барысава правялі талаку на «барысаўскіх Курапатах»], [[Наша Ніва]], 30 красавіка 2018 г.</ref>. ==== Вялейская турма ==== {{Асноўны артыкул|Расправа ў Вялейскай турме}} Па нямецкай акупацыі [[Вілейка|Вялейкі]] ў 1941 годзе ў будынку на тэрыторыі турэмнага комплексу знайшлі сутарэньне, сьцены якога былі забрызганыя крывёю і пакрытыя кулявымі адтулінамі. Побач знайшлі дзьве ямы з чалавечымі парэшткамі. Паводле сьведак, там былі пахаваныя каля 300 чалавек<ref name = "Mielnikau" />. ==== Вялейскі канвой ==== {{Асноўны артыкул|Расстрэл вялейскай калёны вязьняў НКУС (1941)}} Эвакуацыя турмы ў [[Вілейка|Вялейцы]] пачалася 24 чэрвеня 1941 году. Зьняволеных вывелі ў двор і падзялілі на дзьве калёны: палітычных і крымінальных зьняволеных. Першых было каля 2 тысячаў, другіх каля 600. Таксама з турмы вывелі каля 200 зьняволеных жанчын. Усіх арыштаваных павялі праз [[Плешчаніцы]] ў бок [[Барысаў|Барысава]]. Адну з групаў зьняволеных (каля 150 чалавек) супрацоўнікі НКУС павялі ў кірунку вёскі [[Хаценчыцы|Хаценчыцаў]] і неўзабаве ўсіх расстралялі ў лесе. Празь некалькі дзён родныя і блізкія тых, хто знаходзіўся ў зьняволеньні ў Вялейскай турме пайшлі сьлядамі калёны і выявілі парэшткі расстраляных людзей. Каля 30 зьняволеных зь зьвязанымі рукамі былі выяўленыя каля вёскі [[Сосенка (Вялейскі раён)|Сосенкі]], мноства трупаў знайшлі ля вёсак [[Касута|Касуты]] і [[Малмыгі|Малмыгаў]]. Падчас руху жаночай калёны канваіры дабівалі штыкамі жанчын, якія зьнясілелі. Неўзабаве супрацоўнікам НКУС, якія суправаджалі калёну, стала вядома, што дарога перарэзаная нямецкімі войскамі. Калёну вярнулі ў Вялейку<ref name = "Mielnikau" />. ==== Менскі канвой ==== {{Асноўны артыкул|Расстрэл менскай калёны вязьняў НКУС (1941)}} Падчас этапу калёны вязьняў НКУС зь Менску канвой расстраляў каля чатырох тысячаў чалавек. Расстрэльваць людзей НКУСаўцы пачалі яшчэ ў прыгарадзе Менску<ref name = "Mielnikau" />. ==== Тарасава ==== {{Асноўны артыкул|Расправа ля Тарасава}} У Валожынскай турме ў ноч з 24 на 25 чэрвеня 1941 году былі вызваленыя крымінальнікі. Астатніх зьняволеных празь Пяршаі і Ракаў павялі на Менск. У мястэчку [[Тарасава (Менская вобласьць)|Тарасаве]] зьняволеных завялі ў лес і пачалі расстрэльваць. Зьбегчы атрымалася адзінкам<ref name = "Mielnikau" />. ==== Урочышчы Цагельня і Высокі Стан ==== {{Асноўны артыкул|Урочышча Цагельня|Урочышча Высокі Стан}} 26 чэрвеня 1941 году ва ўрочышчах Цагельні і Высокім Стане пад [[Ігумен]]ам былі расстраляныя вязьні Чэрвеньскай перасыльнай турмы. Агулам расстралялі больш за тысячу чалавек. Сярод вязьняў, апроч беларусаў, былі палякі і летувісы з далучаных да СССР у 1939—1940 гадох земляў<ref name = "Mielnikau" /><ref>[https://www.svaboda.org/a/771516.html Ва ўрочышчы Цагельня паміналі вязьняў, расстраляных НКВД], [[Радыё Свабода]], 24 чэрвеня 2006 г.</ref>. == Наступствы == === Навука === Ад рэпрэсіяў 1930-х гадоў пацярпелі 26 акадэмікаў і 6 сябраў-карэспандэнтаў [[Беларуская акадэмія навук|Беларускай акадэміі навук]]. З 139 асьпірантаў, якія былі ў 1934 годзе, засталося толькі шасьць чалавек. Дасьледаваньні ў галіне гуманітарных навук практычна спыніліся<ref>{{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у кантэксьце сусьветных цывілізацыяў)|к}} С. 402.</ref>. У «[[Чорная ноч|Чорную ноч]]» з 29 на 30 кастрычніка 1937 году [[НКУС]] [[Расстрэл|расстраляў]] больш за 130 прадстаўнікоў беларускай інтэлегенцыі, сярод якіх тры [[Сьпіс рэктараў Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту|рэктары]] [[Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт|Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]]: [[Аляксей Кучынскі]], [[Язэп Каранеўскі]] і [[Анані Дзякаў]]. Гэтае злачынства ўчынілі напярэдадні шаснаццатай гадавіны ад пачатку працы Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту<ref>{{cite web|title=Імя, узнятае з небыцця: Аляксей Сцяпанавіч Кучынскі – рэктар БДУ 1936–1937 гадоў|author=Алег Яноўскі.|url=http://www.gazeta.bsu.by/2017/01/imya-uznyatae-z-nebyccya-alyaksej-scyapanavich-kuchynski-rektar-bdu-1936-1937-gadou/|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170109231851/http://www.gazeta.bsu.by/2017/01/imya-uznyatae-z-nebyccya-alyaksej-scyapanavich-kuchynski-rektar-bdu-1936-1937-gadou/|archivedate=2017-01-09|work=Універсітэт. № 20-21 (2167-2168)}}</ref>. ==== Гістарыяграфія ==== {{Асноўны артыкул|Ліцьвінства|Летувізацыя}} У 1930-я гады савецкія ўлады фізычна і духоўна зьнішчылі 32 менскія гісторыкі, іх працы выдалілі з навуковых бібліятэк. Увогуле, была поўнасьцю зьніштожаная беларуская гістарычная школа<ref>[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] [https://web.archive.org/web/20091202093523/http://arche.by/by/19/30/1220/ Прадмова да «літоўскага» нумару] // [[ARCHE Пачатак]]. № 9, 2009.</ref>. Прытым па арышце ў 1930 годзе [[Язэп Лёсік|Язэпа Лёсіка]], [[Вацлаў Ластоўскі|Вацлава Ластоўскага]] ды іншых дасьледнікаў сталінская прапаганда абрынулася на іх з крытыкай беларускага погляду на гісторыю [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]: «''Гаворачы аб [[жамойты|жмудзінах]], Лёсік, як і ўсе іншыя нацдэмы, скардзіцца, што беларускім дабром карыстаюцца чужынцы. Ён піша: „Калі цяпер жмудзіны называюць сябе літоўцамі, то гэта справа іх густу, але калі яны прэтэндуюць на даўнейшую літоўска-рускую гісторыю, калі яны выступаюць з чужым скарбам, каб выкарыстаць яго для мэт цяперашняга часу, то тут ужо справа іншага гатунку. Гэта ўжо — карыстаньне дабром таго народу, каторы ня мог бараніць сваёй маёмасьці“. Ніжэй мы ўбачым, што беларускія нацдэмы такія-ж абвінавачаньні ўзводзяць і на „[[Расейцы|маскоўцаў]]“ і інш. Але нацдэм Ластоўскі і іншыя, знаходзячыся ў Літве, не адважыліся так адкрыта гаварыць аб [[Летувісы|літоўцах]], як гэта рабіў Лёсік у БССР»<ref>«Навука» на службе нацдэмаўскай контррэвалюцыі: Зборнік / Бел. акад. навук, Ін-т філасофіі; Пад рэд. С. Вальфсона. Т. 1, ч. 1, 1931. [https://books.google.by/books?id=9mFBAAAAIAAJ&q=%22%D0%90%D0%BB%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%86%D0%B4%D1%8D%D0%BC+%D0%9B%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96+%D1%96+%D1%96%D0%BD%D1%88%D1%8B%D1%8F%22&dq=%22%D0%90%D0%BB%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%86%D0%B4%D1%8D%D0%BC+%D0%9B%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96+%D1%96+%D1%96%D0%BD%D1%88%D1%8B%D1%8F%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiA8_STm-T5AhWqxgIHHZxgCIkQ6AF6BAgCEAI С. 6].</ref>. ==== Мовазнаўства ==== {{Асноўны артыкул|Рэформа беларускага правапісу 1933 году|Наркамаўка}} Гісторык мовазнаўства [[Сяргей Запрудзкі]] піша, што «''…Звальненьні з пасад, траўля і пазбаўленьне працы яшчэ не былі для беларускіх мовазнаўцаў на пераломе 1920–1930-х гадоў самымі неспрыяльнымі выклікамі. У 1930 годзе адбыўся сапраўдны крах беларускай лінгвістыкі''». У гэтым годзе савецкія ўлады арыштавалі шэраг знакавых беларускіх лінгвістаў і лексыкографаў [[Янка Бялькевіч|Янку Бялькевіча]], [[Уладзіслаў Чаржынскі|Уладзіслава Чаржынскага]], [[Мікола Касьпяровіч|Міколу Касьпяровіча]], [[Максім Гарэцкі|Максіма Гарэцкага]], [[Міхайла Грамыка|Міхайлу Грамыку]], [[Вацлаў Ластоўскі|Вацлава Ластоўскага]], [[Язэп Лёсік|Язэпа Лёсіка]], [[Сьцяпан Некрашэвіч|Сьцяпана Некрашэвіча]], [[Браніслаў Эпімах-Шыпіла|Браніслава Эпімах-Шыпілу]], [[Пятро Бузук|Пятра Бузука]] і іншых<ref name="Viacorka-2017">[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] [https://www.svaboda.org/a/rasstralanyja-movaznaucy/28824837.html Правапіс таксама расстралялі], [[Радыё Свабода]], 30 кастрычніка 2017 г.</ref>. У выніку рэпрэсіяў з шасьці сяброў [[Акадэмічная канфэрэнцыя па рэформе беларускага правапісу і азбукі|Акадэмічнай канфэрэнцыі па рэформе беларускага правапісу і азбукі]] чацьвёра расстраляныя ([[Аркадзь Смоліч]], [[Аляксандар Цьвікевіч]], Сьцяпан Некрашэвіч, [[Антон Баліцкі]]), адзін знойдзены застрэленым ([[Усевалад Ігнатоўскі]]), адзін «памёр у турме» (Язэп Лёсік). З 26 сяброў камісіі па рэформе правапісу, адной з профільных для Канфэрэнцыі, 18 чалавек арыштаваныя, зь іх 15 расстраляныя або даведзеныя да сьмерці, 6 зьехалі на чужыну або засталіся там па зьняволеньні, бяз арышту дажылі ў Беларусі да сьмерці трое, невядомы лёс дваіх. Расстрэлу не пазьбегнуў і стваральнік [[Беларускі клясычны правапіс|першай кадыфікацыі беларускай мовы як дзяржаўнай]] [[Браніслаў Тарашкевіч]]. Як адзначае беларускі мовазнаўца [[Вінцук Вячорка]]: «''Кажуць, што цяперашні стан нашае мовы наагул, яе [[Беларускі афіцыйны правапіс|афіцыйныя правапіс]], граматыка й слоўнікавы склад у прыватнасьці — вынік нейкіх аб’ектыўных працэсаў. Вышэйпададзеная статыстыка ілюструе тыя аб’ектыўныя працэсы''»<ref name="Viacorka-2017"/>. У 1933 годзе беларускай мове пасьпешліва, без грамадзкага і навуковага абмеркаваньня, дэкрэтам навязалі [[Рэформа беларускага правапісу 1933 году|бальшавіцкую рэформу]], мэтай якой было «ліквідаваць штучны бар'ер паміж беларускай і расейскай мовамі», што напраўду азначала спыненьне разьвіцьця беларускай мовы, пазбаўленьне яе непаўторнага аблічча<ref>Войніч Я. Як бальшавікі рэфармавалі беларускую мову? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 67—68.</ref>. === Літаратура === З 540—570 літаратараў, якія друкаваліся ў Беларусі ў 1920—1930-я гады, савецкія ўлады рэпрэсавалі ня менш за 440—460 (80%), у тым ліку [[Алесь Дудар|Алеся Дудара]], [[Міхась Чарот|Міхася Чарота]], [[Тодар Кляшторны|Тодара Кляшторнага]], [[Андрэй Мрый|Андрэя Мрыя]] і мноства іншых вядомых аўтараў. Калі ўлічваць аўтараў, вымушаных зьехаць з радзімы, то пад рэпрэсіі падпалі ня менш за 500 (90%), чвэртка ўсёй колькасьці літаратараў (2000), рэпрэсаваных у СССР<ref>{{Літаратура/Даведнік Маракова|РЛ|1|0|РЛ1-3|РЛ1-3}} [https://web.archive.org/web/20110706163455/http://www.marakou.by/by/davedniki/represavanyya-litaratary/pradmova.html]</ref>. Паводле ўспамінаў беларускага празаіка [[Кузьма Чорны|Кузьмы Чорнага]]: {{цытата|У яжоўскай турме ў Менску ўвосень 1938 году мяне саджалі на кол, білі вялікім жалезным ключом па галаве і палівалі зьбітае месца халоднай вадой, паднімалі і кідалі на рэйку, білі паленам па голым жываце, устаўлялі ў вушы папяровыя трубы і раўлі ў іх на ўсё горла, уганялі ў камэру з пацукамі<ref name="Chorny">[https://web.archive.org/web/20180722002251/http://1863x.com/stalin-must-end/ Почему бессмысленно искать хорошее в советском прошлом?] // 1863x.com {{Ref-ru}}</ref>.|[[Кузьма Чорны]]}} {{цытата|У Беларусі асталося сем пісьменьнікаў беларускіх, а сябраў саюза пісьменьнікаў у Беларусі звыш сотні. Каб усе яны пакінулі пісаць сваю халтуру, а сталі будаўнікамі, краўцамі, кавал[ям]і, земляробамі або падвучыліся і сталі настаўнікамі, яны маглі б даць карысьць рэспубліцы. Беларускай інтэлігенцыі бадай што ўжо няма, а гэтыя носяць яе імя і сьціраюць з нашага жыцьця беларускі характар<ref name="Chorny" />.|[[Кузьма Чорны]]}} Як падкрэсьлівае гісторык [[Сяргей Абламейка (гісторык)|Сяргей Абламейка]], пад рэпрэсіі трапіла практычна 100% складу [[Саюз пісьменьнікаў БССР|Саюзу пісьменьнікаў БССР]], да [[Нямецка-савецкая вайна|вайны]] дажыло ня больш за 20 чалавек. Вынікам такога антыбеларускага тэрору стала тое, што жыхары Менску літаральна баяліся вымавіць слова па-беларуску<ref name="Ablamiejka-21-04-2022"/>. Тым часам, паводле падлікаў [[Леанід Маракоў|Леаніда Маракова]], ва [[Украіна|Ўкраіне]] колькасьць рэпрэсаваных літаратараў склала каля 35—40%, у [[Расея|Расеі]] — ня больш за 15%<ref name="tut.by"/>. === Мэдыцына === Агулам пад рэпрэсіі трапіла 1520 пэрсаналіяў, зь іх каля 500 [[лекар]]аў, больш за 200 мэдычных сясьцёр, блізу 600 вэтэрынарных працаўнікоў, некалькі соцень іх сваякоў і тых, хто праходзіў зь імі паводле адной супольнай справы<ref name="marakou">{{Навіна|аўтар= Матушыч К. |загаловак= А медсястра ў вар’ятку ператварылася|спасылка=http://m.nn.by/articles/43247/|выдавец=[[Наша Ніва]]|дата публікацыі=13 верасьня 2010|копія=http://m.21.by/culture/2010/09/13/153365.html|дата копіі=13 верасьня 2010|дата доступу=10 красавіка 2017}}</ref>. Нацыянальны склад рэпрэсаваных: [[беларусы]] — 738, [[палякі]] — 331, [[габрэі]] — 203, [[расейцы]] — 168, [[украінцы]] — 25, [[латышы]] — 18, [[летувісы]] — 13, [[немцы]] — 9, [[чэхі]], [[эстонцы]] — па 2 чалавекі, [[грузіны]], [[вугорцы]], [[казахі]], [[малдаване]], [[татары]], [[французы]], [[чувашы]] — па адным, нявызначаныя — 4<ref name="marakou"/>. У 1930-х гадох адбыўся поўны заняпад сыстэмы мэдычнага абслугоўваньня насельніцтва БССР. На большасьць раённых лякарняў прыходзіўся толькі адзін лекар. Кожны трэці-чацьверты лекарскі ўчастак быў ня толькі бяз доктара, але і бяз фэльчара, нават без акушэркі. Арышты праходзілі з такой хуткасьцю, што трыста выпускнікоў Менскага і Віцебскага мэдычных інстытутаў штогод не пасьпявалі займаць парожнія месцы. Аднак іх рыхтавалі найперш для адмысловых лякарняў, клінік і санаторыяў, у якіх лекаваліся партыйныя бонзы і [[НКВД|энкавэдысты]]<ref name="marakou"/>. === Сельская гаспадарка === Паводле розных крыніцаў, ад 4 да 15 % усяго беларускага сялянства савецкія ўлады зьмясьцілі ў папраўча-працоўныя лягеры, а іх сем'і выслалі за межы БССР. У выніку гэтых рэпрэсіяў у Беларусі ліквідавалі найбольш дзейнае, працавітае і прадпрымальнае сялянства<ref name="Procka-1993"/>. == Рэабілітацыя == 16 студзеня 1989 году [[Вярхоўны Савет СССР]] ухваліў Указ аб рэабілітацыі ахвяраў сталінскіх рэпрэсіяў, у тым ліку ў [[Беларуская ССР|Беларускай ССР]]. Гэтым Указам прадугледжвалася скасаваньне судзімасьці 12,5 млн нявінна асуджаных паводле пазасудовых рашэньняў [[Тройка НКУС|троек НКУС]] з 1930-х да пачатку 1950-х гадоў. Пацярпелым ад рэпрэсіяў вызначалася матэрыяльная кампэнсацыя<ref name="а">{{Артыкул|аўтар=|загаловак=Даты, падзеі, людзі|спасылка=|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=16 студзеня 2014|нумар=[https://zviazda.by/be/number/7-27617 7 (27617)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2014/01/16stu-16.indd_.pdf 8]|issn=1990-763x}}</ref>. == У кіно == * «[[Купала (фільм)|Купала]]» (2020) — фільм пра [[Янка Купала|Янку Купалу]], у якім празь лёс паэта апавядаецца пра забарону беларускай мовы ўладамі Расейскай імпэрыі, [[Чорная ноч|зьнішчэньне беларускай інтэлігенцыі ў СССР]], дэпартацыю беларусаў савецкімі ўладамі ды [[Русіфікацыя Беларусі|русіфікацыю краіны]] == Глядзіце таксама == * [[Курапаты]] * [[Русіфікацыя Беларусі]] == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}} * {{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2}} * {{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у кантэксьце сусьветных цывілізацыяў)}} * Касцюк М. Бальшавіцкая сістэма ўлады на Беларусі / М. Касцюк. — Менск: ВП «Экаперспектыва», 2000. — 307 с ISBN 985-6102-30-8. * [[Аляксандар Лукашук|Лукашук А.]] [https://web.archive.org/web/20210603062520/http://imperiaduhu.by/gistoryia/gist-novychas/novy%20-20-1-BSSR/novy-20-1-BSSR/mova-garyc.html Мова гарыць… (загад № 33)] // [[Спадчына (часопіс)|Спадчына]]. № 3, 1996. С. 76—91. * {{Літаратура/Даведнік Маракова|РЛ|1|0|РЛ1-3|РЛ1-3}} * {{Літаратура/Даведнік Маракова|РЛ|2|0|РЛ1-3|РЛ1-3}} * {{Літаратура/Даведнік Маракова|РЛ|3|1|РЛ1-3|РЛ1-3}} * {{Літаратура/Даведнік Маракова|РЛ|3|2|РЛ1-3|РЛ1-3}} * {{Літаратура/Даведнік Маракова|РЛ|4|0|РЛ4|РЛ4}} * {{Літаратура/Даведнік Маракова|РС|1|0|РС|РС}} * {{Літаратура/Даведнік Маракова|РС|2|0|РС|РС}} * Рэабілітацыя: Зборнік дакументаў і нарматыўных актаў па рэабілітацыі ахвяраў палітычных рэпрэсіяў 1920—1980-х гадоў у Беларусі / Уклад. А. Дзярновіч. — Менск: Athenaeum, 2001. — 177 с — (Athenaeum, Т. III; Архіў найноўшае гісторыі = Modern history archive). ISBN 985-6374-12-X. * [http://www.ihst.ru/projects/sohist/repress/belan.pdf Возвращенные имена. Сотрудники АН Беларуси пострадавшие в период сталинских репрессий] / Сост. и авт. предисл. Н. В. Токарев; Под редакцией академика АН Беларуси А. С. Махнача. — Мн.: Навука і тэхніка, 1992. — 120 с.: ил. == Вонкавыя спасылкі == * [http://represii.net/ Віртуальны музэй савецкіх рэпрэсіяў у Беларусі] * [https://www.google.com/maps/d/viewer?mid=1PqzupgADkR1oRo8m3BBYZw6utoQ&ll=54.1495673747191%2C28.689422664062484&z=7 Карныя акцыі АДПУ-НКУС (мапа)] * [https://www.google.com/maps/d/viewer?mid=1-A0W7kyq0-6c5HFmI87GW2NBPQc&ll=54.052141777439815%2C27.695160312499972&z=7 Карныя акцыі НКУС-МУС-МДБ (мапа)] * [https://www.svaboda.org/a/stalinskija-represii-u-bielarusi/29019472.html Сталінскія рэпрэсіі ў Беларусі], [[Радыё Свабода]], 18 сакавіка 2019 г. * [https://belsat.eu/news/ne-prapustsitse-belsat-pershym-pakazha-klasny-film-z-kinafestyvalyu-listapad/ Зьніклая паэзія], [[Белсат]] * [https://web.archive.org/web/20171120011339/http://kyky.org/places/karta-minskih-repressiy-10-strashnyh-mest-svyazannyh-s-nkvd Карта минских репрессий. 10 страшных мест, связанных с НКВД]{{ref-ru}}, kyky.org {{Месцы масавых рэпрэсій ў Беларусі}} {{Рэпрэсіі ў СССР}} {{Гісторыя Беларусі}} [[Катэгорыя:Рэпрэсіі ў БССР| ]] hh1lt7il37pdvmui6zmakyxifbse3tz 0 67936 2618217 2386073 2025-06-05T04:21:46Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618217 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Рака |назва = Прыпяць |выява = Pripyat near Mozyr.jpg |подпіс = Рака Прыпяць каля [[Мазыр]]у |даўжыня = 775 км |выток = каля в. Гладзін ([[Украіна]]) |вышыня_вытоку = |вусьце = [[Дняпро]] |вышыня_вусьця = |сьцёк = 450 м³/с |нахіл = 0,1 ‰ |плошча_басэйну = 121 тыс. км² |краіны_басэйну = [[Беларусь]], [[Украіна]] |левыя_прытокі = |правыя_прытокі = |мапа = UkraineNWpripjat.png |катэгорыя_вікісховішча = Prypyat River |лацінка=Prypiać}} '''Пры́пяць''' — рака ў [[Беларусь|Беларусі]] і [[Украіна|Ўкраіне]], правы прыток [[Дняпро|Дняпра]]. Цячэ ў [[Валынская вобласьць|Валынскай]], [[Ровенская вобласьць|Ровенскай]], [[Кіеўская вобласьць|Кіеўскай]] абласьцях Украіны, [[Берасьцейская вобласьць|Берасьцейскай]] і [[Гомельская вобласьць|Гомельскай]] абласьцях Беларусі. Даўжыня 761 км, у межах Беларусі 500 км. Вадазбор 121 тыс. км². [[Выдатак вады]] ў вусьці 450 м³/с. Агульны спад ракі 69,5 м. Сярэдні нахіл воднай паверхні 0,1 [[праміле|‰]]. == Асноўныя прытокі == * ''Правыя'': [[Стаход]], [[Весялуха]], [[Стыр]], [[Прыпятка]], [[Гарынь]], [[Сьцьвіга]], [[Убарць]], [[Скалодзіна]], [[Буклёўка]], [[Тур (рака)|Тур]], [[Славечна]] * ''Левыя'': [[Піна]], [[Ясельда]], [[Бобрык 1-ы]], [[Цна (прыток Прыпяці)|Цна]], [[Лань (рака)|Лань]], [[Случ]], [[Скрыпіца (рака)|Скрыпіца]], [[Бобрык 2-і]], [[Пціч]], [[Трэмля (рака)|Трэмля]], [[Іпа]], [[Ненач]], [[Закованка]], [[Тур’я (басэйн Дняпра)|Тур’я]] == На рацэ == * ''[[Горад|Месты]]'': [[Пінск]] (порт), [[Мазыр]] (порт), [[Тураў]] (прыстань), [[Петрыкаў]] (порт), [[Нароўля]] (порт), [[Чарнобыль]] (порт) * ''[[Пасёлак гарадзкога тыпу|Мястэчкі]]'': [[Ратна]], [[Любяшоў]] * ''Гістарычныя [[Мястэчка|мястэчкі]]'': [[Дольск]], [[Нобель]], [[Скрыгалаў]], [[Юравічы]], [[Барбароў]] == Агульныя зьвесткі == Пачынаецца за 1 км на паўднёвы ўсход ад в. [[Гладзін]]а [[Любамльскі раён|Любамльскагу раёну]] Валынскай вобласьці на вышыні 168 м над узроўнем мора, цячэ ўздоўж [[Прыпяцкая нізіна|Прыпяцкай нізіны]] на працягу 204 км ува Ўкраіне, 500 км — у Беларусі і астатнія 57 км — зноў ува Ўкраіне. Упадае з паўночнага ўсходу ў [[Кіеўскае вадасховішч]]а. Даліна слабавыразная, шырынёй 70—75 км; каля [[Мазырская града|Мазырскай грады]] трапэцападобнай формы, звужаецца да 5 км. Вылучаюцца [[абалона]] і 2 надабалонавыя тэрасы. Абалона разьвітая на ўсім працягу ракі; шырыня яе да возера Любяж (Любязь, Валынская вобласьць) 2—6 км, у Беларусі ў вусьці Піны і Гарыні 16—18 км, ніжэй паміж в. [[Кажан-Гарадок]] Лунінецкага раёну і вусьцем Сьцьвігі 8—9 км, уздоўж Мазырскай грады да в. [[Барбароў]] Мазырскага раёну звужаецца да 1 км і далей пашыраецца да 9 км. Першая надабалонавая тэраса разьвітая на ўсім працягу, адсутнічае толькі каля Петрыкава і Мазыра. Шырыня яе 1—8 км, у месцах упадзеньня буйных прытокаў да 18 км. Шырыня 2-й тэрасы ад 200—500 м да 28 км. Рэчышча ў вярхоўі каналізаванае, на астатнім працягу зьвілістае, вольна мэандруе, шмат нізкіх пясковых выспаў, старарэччаў, затокаў. На тэрыторыі Ўкраіны ніжэй за вусьце р. Турыя гідравузел, празь які частка сьцёку Прыпяці падаецца ў [[Белаазёрскі канал]] для жыўленьня Дняпроўска-Бускага каналу. Ніжэй за гідравузел на невялікім працягу рэчышча месцамі перасыхае і ператвараецца ў азёрападобныя плёсы. Пераважная шырыня ракі ад вытоку да вусьця р. Стаход 4—15 м, ніжэй па плыні 50—70 м, у нізоўі 100—250 м, пры ўтоку ў Кіеўскае вадасховішча 4—5 км. Да р. Бобрык 1-ы рэчышча Прыпяці нярэдка абвалаванае, у сярэдняй плыні — прыродныя берагавыя валы (вышыня да 1,5 м). Характарыстыкі гідралягічнага рэжыму ракі — расьцягнутае веснавое разводзьдзе, кароткачасовая (100—120 дзён) летняя межань, якая парушаецца дажджавымі паводкамі і амаль рэгулярнымі восеньскімі пад’ёмамі ўзроўню вады. На пэрыяд веснавога разводзьдзя прыпадае 60%, летне-восеньскую межань — 24%, зімовую — 16% сярэдняга сьцёку. Максымальныя ўзроўні вады — у першай палове красавіка. Вышыня пад’ёму ў верхняй плыні да 2 м, у сярэдняй і ніжняй да 5 м, у межах вузкай абалоны (каля Мазыру) да 7 м над самай нізкай межаньню. Найніжэйшыя ўзроўні звычайна ў верасьні — кастрычніку. Замярзае амаль адначасна на ўсім працягу звычайна ў першай палове сьнежня, ачышчаецца ад лёду ў канцы сакавіка. Веснавы ледаход 4—8 дзён. Сярэдні выдатак вады: каля вёскі [[Кораб’е]] ([[Столінскі раён]], 310 км ад вытоку) — 119 м³/с, каля Турава — 264 м, Мазыра — 383 м; найбольшы — адпаведна 1760 (1932 год), 3990 (1979 год), 5670 (1895 год); найменшы — адпаведна 9,66 (1953 год), 38,6 (1954 год), 22 (1921 год)<ref>{{Літаратура/Блакітная кніга Беларусі|к}}</ref>. == Экалёгія == У выніку [[Катастрофа на Чарнобыльскай АЭС|катастрофы на Чарнобыльскай АЭС]] (1986 год) басэйн ніжняй плыні Прыпяці быў забруджаны радыенуклідамі. Зь месцаў, дзе пражываньне зрабілася небясьпечным для здароўя, насельніцтва эвакуявана, утварыўся [[Палескі радыяцыйна-экалягічны запаведнік]]. У сярэдняй плыні Прыпяці, на тэрыторыі [[Жыткавіцкі раён|Жыткавіцкага]] і [[Петрыкаўскі раён|Петрыкаўскага]] раёнаў, паблізу ракі знаходзіцца [[Прыпяцкі ляндшафтава-гідралягічны запаведнік]]. == Рэльеф == Большая частка паверхні вадазбору — роўная, нізінная раўніна, у значнай ступені занятая мэліяраванымі землямі. Аднастайнасьць і роўнасьць рэльефу падкрэсьліваецца чаргаваньнем водна-ледавіковых раўнінаў і плоскіх затарфаваных старажытных азёрных лагчынаў, на фоне якіх вылучаюцца дзюнава-ўзгорыстыя ўтварэньні вышынёй 5—8 м. У ніжняй плыні р. Прыпяці сярод манатоннага раўніннага ляндшафту ўзвышаюцца [[Мазырская града]] і [[Хойніцка-Брагінскія вышыні]]. == Расьліннасьць == Лясныя масівы разьмяшчаюцца пераважна на левабярэжжы, паміж нізоўямі рэчак Ясельда і Пціч, па правабярэжжы яны засяроджваюцца на паўднёвы захад ад Мазыра. Пераважаюць [[хвоя]] і [[дуб]]. Абалоны рэчак часта пакрываюць [[дуброва (лес)|дубровы]] і дубова-грабавыя лясы, высечкі і гары звычайна займаюць [[бярэзьнік]]і. Лясістасьць вадазбору каля 25%. Вялікія масівы нізінных, травяных балотаў залягаюць на левабярэжжа паміж [[Агінскі канал|Агінскім каналам]] і р. Пціч (Выганаўскае, Капацэвіцкае, Грычына). Усходняй мяжой распаўсюду вялікіх балотных масіваў на правабярэжжы зьяўляецца р. Убарць. Балоты тут галоўным чынам пераходныя і верхавыя, нярэдка зарослыя лесам ці хмызьняком (Тураўскія балоты). Найбольшай забалочанасьцю вылучаюцца вадазборы рэчак Стыр, Ільва, Сьцьвіга, Убарць. == Жывёльны сьвет == * ''Водзяцца'': [[шчупак]], [[акунь]], [[плотка]], [[лешч]], [[лінь]], [[карась залаты]], [[верхаводка]], [[гусьцяра]]; ''каштоўныя'' — [[судак (рыба)|судак]], [[галавень]], [[падуст]], [[сом звычайны|сом]] == Азёры == Азёрнасьць басэйну малаважная (каля 1%). Азёры вадазбору маюць рознае паходжаньне, найбольш характэрныя плыткія зарослыя вадаёмы, нярэдка абалонавыя. Найбольшыя зь іх: воз. Чырвонае, Выганаўскае (водападзельнае), Чорнае, Спораўскае, знаходзяцца па левабярэжжы. == Гаспадарчая дзейнасьць == Рака суднаходная на ўсёй тэрыторыі Беларусі, навігацыя на працягу 240—270 дзён. Злучаецца [[Дняпроўска-Бужанскі канал|Дняпроўска-Бужанскім каналам]] з р. [[Мухавец]] (басэйн [[Заходні Буг|Заходняга Буга]]), [[Агінскі канал|Агінскім каналам]] (ня дзейнічае) — зь [[Нёман]]ам, [[Мікашэвіцкі канал|Мікашэвіцкім каналам]] — з рачным портам [[Мікашэвічы]]. Вада ў рацэ гідракарбанатава-кальцыевай клясы, умерана жорсткая, сярэдняй мінэралізацыі. У басэйне ракі Прыпяці шмат штучных вадаёмаў. Асабліва павялічылася іх колькасьць у зьвязку з праведзенымі на вадазборы буйнамаштабнымі мэліярацыйнымі працамі і неабходнасьцю рэгуляваньня сьцёку для мэтаў сельскай гаспадаркі ды індустрыі. На вадазборы буйныя вадасховішчы: Чырвонаслабадзкое, Салігорскае, Любанское, Сялец. Значная плошча вадазбору (23%) у межах Беларусі на 1 студзеня 2006 году мэліяраваная, здадзена ў эксплюатацыю каля 56 000 км адкрытай асушальнай сеткі каналаў. Найбольш маштабныя мэліярацыйныя працы (асушваньне) праведзеныя ў басэйнах прытокаў р. Прыпяць: р. Піна (35%), р. Няслуха (47%), р. Ясельда (31%), р. Бобрык (30%), р. Цна (22%), р. Гарынь (12%), р. Лань (24%), р. Случ (25%), р. Убарць (14%), р. Пціч (24%), р. Іпа (25%), р. Ніжняя Брагінка (55%). Рэжым ракі вывучаўся на 21 гідрапасьце, у наш час дзейнічаюць 7 гідрапастоў (м. Пінск, в. Качановічы (верхні і ніжні б’еф), в. Чарнічы, м. Петрыкаў, м. Мазыр, мяст. Нароўля, мост Любанскі)<ref>[http://pogoda.by/315/gid.html?ind=33 Гідрамэтцэнтар Беларусі]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{ref-ru}}</ref>. == Галерэя == <gallery widths=150 heights=150 class="center"> Pripyt Mazyr.JPG|Прыпяць каля Мазыру Pripyat River.jpg|Прыпяць каля Мазыру Prypiat.jpg|Прыпяць каля Чарнобылю Prypiac.jpg|Рака Прыпяць </gallery> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Блакітная кніга Беларусі}} * {{Літаратура/Энцыкляпэдыя прыроды Беларусі|4}} * Государственный водный кадастр: Водные ресурсы, их использование и качество вод (за 2004 год) / М-во природных ресурсов и охраны окружающей среды. — Мн., 2005. — 135 с. * Природа Белоруссии: Попул. энцикл. / БелСЭ; Редкол.: И. П. Шамякин (гл.ред.) и др. — Мн.: БелСЭ, 1986. — 599 с., 40 л. ил. * Ресурсы поверхностных вод СССР. Описание рек и озёр и расчёты основных характеристик их режима. Т. 5. Белоруссия и Верхнее Поднепровье. Ч. 1—2. — Л., 1971. == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.jointrivers.org/files/final/rus/Vol5.pdf Сумесная праграма па кіраваньні рэкамі. Выніковая справаздача: Басейн ракі Прыпяць]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} (люты 2004) {{Шаблён:Рэкі Беларусі}} {{Рэкі Ўкраіны}} [[Катэгорыя:Прыпяць| ]] td23wta9mqup0q1xysgz76sibkz02uv 0 68782 2618204 2618127 2025-06-05T03:03:35Z Дамінік 64057 /* Вялікае Княства Літоўскае */ 2618204 wikitext text/x-wiki {{Мястэчка |Назва = Завайць |Назва ў родным склоне = Завайці |Арыгінальная назва = |Краіны = Беларусі |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Першыя згадкі = 1553 |Горад з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Адміністрацыйная адзінка = Вобласьць |Назва адміністрацыйнай адзінкі = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Адміністрацыйная адзінка2 = Раён |Назва адміністрацыйнай адзінкі2 = [[Нараўлянскі раён|Нараўлянскі]] |Адміністрацыйная адзінка3 = |Назва адміністрацыйнай адзінкі3 = |Сельсавет = [[Нараўлянскі сельсавет|Нараўлянскі]] |Пасялковы савет = |Кіраўнік = |Імя кіраўніка = |Плошча = |Вышыня = |Колькасьць насельніцтва = |Год падліку насельніцтва = |Шчыльнасьць насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу насельніцтва = |Колькасьць двароў = |Часавы пас = |Летні час = |Тэлефонны код = +375 2355 |Паштовы індэкс = 247815 |Аўтамабільны код = 3 |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата паўшар'е = паўночнае |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 48 |Шырата сэкундаў = 0.9 |Даўгата паўшар'е = усходняе |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 22 |Даўгата сэкундаў = 57.3 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьверху |Водступ подпісу на мапе = 2.5 |Commons = |Сайт = |Колер = {{Колер|Беларусь}} }} '''За́вайць'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}}</ref> — [[вёска]] ў [[Нараўлянскі раён|Нараўлянскім раёне]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]], на левым беразе ракі [[Сажалка]], за 13 км на захад ад [[Нароўля|Нароўлі]]. Завайць уваходзіць у склад [[Нараўлянскі сельсавет|Нараўлянскага сельсавету]]. == Гісторыя == === Вялікае Княства Літоўскае === [[Файл:POL COA Chorągwie Kmitów II.svg|150пкс|значак|зьлева|Герб Харугва роду Кмітаў]] Згодна зь «Вялікім гістарычным атлясам Беларусі», упершыню сяло Завайць згаданае пад 1553 годам<ref>Вялікі гістарычны атлас Беларусі (далей: ВГАБ) ў 3-х тамах: Т. 1. — Мінск: Белкартаграфія, 2009. С. 210; 148 (мапа)</ref>. 5 сакавіка 1553 году кароль і вялікі князь [[Жыгімонт Аўгуст]] падараваў маёнтак [[Антонаў (Нараўлянскі раён)|Антонавічы]] на [[лен]]ных правах пану Сямёну Кміце<ref name="fn1">Sapiehowie: materjały historyczno-genealogiczne i majątkowe (далей: Sapiehowie). T. 1. – Petersburg, 1890. S. 194</ref>. У лісьце караля Жыгімонта да кіеўскага ваяводы пана [[Рыгор Хадкевіч|Рыгора Хадкевіча]] ад 23 сакавіка 1555 году названаму пану Сямёну шэраг добраў аддаваўся на вечнасьць; у ім сказана, што ў [[Смалегаў|Смалігавічах]], Антонавічах і яшчэ ў адным сяле (пазнака: ....), якія месьціліся ў [[Кіеўскае ваяводзтва|Кіеўскім ваяводзтве]], было па дзьве службы{{заўвага|Адзінкі абкладаньня павіннасьцямі. 1 службу складалі 2 двары і болей.}}<ref name="fn2">Źródła dziejowe. T. XX. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. IX. Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów–Bracław) / A. Jabłonowski. – Warszawa, 1894. Wykazy… S. 94 – 96</ref>. Напэўна, тым нерасчытаным выдаўцамі дакумэнту сялом і была Завайць{{заўвага| Менавіта яна надалей суседзіць з Антонавам і Смалігавічамі.}}. [[File:Ліст Ф. Кміты сьвятару Антонаўскай царквы С. Пашкевічу. 1585 г.jpg|значак|зьлева|Ліст Ф. Кміты сьвятару С. Пашкевічу. 1585 г.]][[File:Антонавічы ў канцы XVI ст. на мапе генмапе ВГАБ.jpg|значак|зьлева|Завайць у канцы XVI ст. на Генэральнай мапе Вялікага гістарычнага атлясу Баларусі.]] Напярэдадні падпісаньня акту [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]], згодна з указам караля і вялікага князя Жыгімонта Аўгуста ад 6 чэрвеня 1569 году, Кіеўскае ваяводзтва стала часткаю [[Карона Каралеўства Польскага|Кароны Польскай]]<ref>Volumina Legum. Tom II. — Petersburg: Nakładem i drukiem Józafata Ohryzki, 1859. S. 84 — 87; Падалінскі У. // Беларускі гістарычны агляд. — 2012. Т. 19. С. 329—337 (Рэцэнзія на кн.: Litwin H. Równi do równych: kijowska reprezentacja sejmowa 1569—1648. — Warszawa, 2009).</ref>. Завайць у складзе [[Мазырскі павет|Мазырскага павету]], пад уплывам віленскага ваяводы, [[канцлер вялікі літоўскі|канцлера ВКЛ]] і мазырскага старосты [[Мікалай Радзівіл Руды|Мікалая Радзівіла Рудога]] ды падтрымаўшай яго павятовай шляхты, мусіла быць выведзенай з Кіеўскага і далучаная да [[Менскае ваяводзтва|Менскага ваяводзтва]]. Але з адпаведных квітаў вынікае, што паборы 1576 — 1578 гадоў, у тым ліку і з Завайці, працягвалі аддаваць да скарбу Кіеўскага ваяводзтва<ref name="fn2"/>. 24 верасьня 1585 году смаленскі ваявода Філон Кміта выдаў ліст настаяцелю антонаўскай царквы Зьвеставаньня Найсьвяцейшай Багародзіцы Сэбасьцяну Пашкевічу на права штогадовага атрыманьня ад жыхароў Антонава, Смалегавічаў, Завайці і [[Галоўчыцы (Гомельская вобласьць)|Галоўчыцаў]] па паўвядра жыта і па пяць вёдраў мёду прэснага з кожнага дыму. Але ў самыя ўгодзьдзі названых сёлаў сьвятар уступацца ня мусіў. У Завайці, як і ў Антонаве, на той час было 40 дымоў (izb{{заўвага|Слова ''ізба'' ўжытае адно ў дачыненьні Завайці.}})<ref>Аrchiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Archiwum Roskie. Dział III. Sygn. 1050. S. 3</ref>. [[Файл:POL COA Lis.svg|150пкс|значак|Герб Ліс роду Сапегаў]] 6 красавіка 1595 году кароль [[Жыгімонт Ваза]] падараваў лен Антонавічы канцлеру [[Леў Сапега|Льву Сапегу]]<ref>Sumariusz Metryki Koronnej. Seria nowa. T. VIII. Księga wpisów podkanclerzego Jana Tarnowskiego MK 139 z Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie 1595 / opracował Krzysztof Chłapowski. – Warszawa: Bellerive-sur-Allier, 2016. S. 89</ref>. Апошні ў 1598 годзе саступіў маёнтак разам з фальваркамі Смалегавічы і Завайць стрыечнаму брату каралеўскаму двараніну Лукашу Сапегу<ref name="fn1"/>, што кароль і зацьвердзіў. [[Файл:Завайць, Нароўля і Смалігавічы пана Лукаша Сапегі ў 1604 г.jpg|значак|зьлева|Згадка пра вёскі Завайць, Нароўля і Смалігавічы пана Лукаша Сапегі ў 1604 г.]][[Файл:Падданыя з Смалігавічаў, Завайці і Галоўчыцаў у інвэнтары 1628 г.jpg|значак|Падданыя з Антонава (рэшта), Смалігавічаў, Завайці і Галоўчыцаў у інвэнтары 1628 г.]] У дэкрэце ад 20 ліпеня 1604 году пан Лукаш Сапега абвінаваціў суседа пана Януша [[Збараскія|Збараскага]] ў гвалтоўным насланьні слуг і баяраў з маёнтку свайго Валадаркі на грунты вёсак Завайць і [[Нароўля]] ды забраньні ''нямала''лікіх стагоў сена, у нападзе на ўгодзьдзі вёскі Смалігавічы і ўгоне коней, валоў ды інш. 30 красавіка 1607 году сужэнства Лукаш і Зофія Сапегі зьвярнуліся ў суд што да вяртаньня падданых зь іхных вёсак Завайці, Смалегавічаў, Дзямідавічаў, Антонава і інш., зьбеглых да слабады Дыміркі і мястэчка Белагародкі князя ваяводы кіеўскага [[Канстантын Астроскі (малодшы)|Канстантына Астроскага]]. Дэкрэтам ад 25 жніўня 1609 году на адрас пані Ганны з Косткаў, удавы па князю Аляксандру Штэмбэргу, і яе нашчадкаў князёў Астроскіх было заяўлена патрабаваньне панства Лукаша, апекуна, і Зофіі Кміцянкі, дзедзічкі, Сапегаў выдаць зьбеглых падданых зь места Чарнобылю, вёсак Нароўлі, Завайці, Антонаўкі ды інш. 26 жніўня 1609 году Лукаш і Зофія Сапегі праз суд выдалі Мікалаю Харлінскаму і жонцы яго Гальшцы Андраважаўне квіт што да грашовай кампэнсацыі за рабункі іх падданых антонаўскіх, смалігаўскіх, нараўлянскіх, завайцянскіх ды за напад на Нароўлю<ref>Źródła dziejowe. T. XXI. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. X. Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów — Bracław) / Opisane przez Aleksandra Jabłonowskiego. — Warszawa, 1894. S. 97, 157, 164, 459</ref>. У інвэнтары 1628 г., складзеным пасьля перадачы годам раней за 3 500 злотых панам Андрэем Станіславам Сапегам, старостам рыскім, Антонаўскага маёнтку ў заставу пану Юзафу Корсаку, старосьце дзісьненскаму, ці не ўпершыню названыя па імёнах і прозьвішчах падданыя вёскі Завайць<ref>Аrchiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Archiwum Roskie. Dział III. Sygn. 1051. S. 36-37</ref>. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === [[Файл:Завайць на пляне 1800 г.jpg|значак|зьлева|Завайць у ваколіцах Нароўлі на схематычным пляне Рэчыцкага павету 1800 г.]] У выніку [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] (1793 год) Завайць апынулася ў межах [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], ад 3 траўня 1795 году ў адноўленым [[Мазырскі павет (Расейская імпэрыя)|Мазырскім]] павеце Менскага намесьніцтва, з 12 сьнежня 1796 [[Губэрня|губэрні]], з 29 жніўня 1797 году далучаны да [[Рэчыцкі павет|Рэчыцкага павету]] той самай [[Менская губэрня|Менскай губэрні]]. === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), Нямеччына перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Ўкраінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчаная часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Завайць у складзе Нараўлянскай воласьці, аднак, апынулася ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Ўкраінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918—1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 — 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 — січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. — Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286—296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 85</ref>. Да 1 сьнежня 2009 году зьяўлялася цэнтрам [[Завайцянскі сельсавет|Завайцянскага сельсавету]], 1 сьнежня 2009 году перададзеная ў склад [[Нараўлянскі сельсавет|Нараўлянскага сельсавету]]<ref>[https://web.archive.org/web/20131029210409/http://www.pravo.by/pdf/2009-309/2009-309(003-022).pdf «Об изменении административно-территориального устройства Наровлянского района Гомельской области». Решение Гомельского областного Совета депутатов от 1 декабря 2009 г. № 286]{{Ref-ru}}</ref>. == Асобы == * [[Анатоль Сівак]], беларускі чыгуначны дзяяч і палітык. == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} {{Нараўлянскі сельсавет}} {{Нараўлянскі раён}} [[Катэгорыя:Нараўлянскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Нараўлянскага раёну]] 341o5y4mke89t333tn1h0j9bib12az7 2618206 2618204 2025-06-05T03:32:12Z Дамінік 64057 2618206 wikitext text/x-wiki {{Мястэчка |Назва = Завайць |Назва ў родным склоне = Завайці |Арыгінальная назва = |Краіны = Беларусі |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Першыя згадкі = 1553 |Горад з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Адміністрацыйная адзінка = Вобласьць |Назва адміністрацыйнай адзінкі = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Адміністрацыйная адзінка2 = Раён |Назва адміністрацыйнай адзінкі2 = [[Нараўлянскі раён|Нараўлянскі]] |Адміністрацыйная адзінка3 = |Назва адміністрацыйнай адзінкі3 = |Сельсавет = [[Нараўлянскі сельсавет|Нараўлянскі]] |Пасялковы савет = |Кіраўнік = |Імя кіраўніка = |Плошча = |Вышыня = |Колькасьць насельніцтва = |Год падліку насельніцтва = |Шчыльнасьць насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу насельніцтва = |Колькасьць двароў = |Часавы пас = |Летні час = |Тэлефонны код = +375 2355 |Паштовы індэкс = 247815 |Аўтамабільны код = 3 |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата паўшар'е = паўночнае |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 48 |Шырата сэкундаў = 0.9 |Даўгата паўшар'е = усходняе |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 22 |Даўгата сэкундаў = 57.3 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьверху |Водступ подпісу на мапе = 2.5 |Commons = |Сайт = |Колер = {{Колер|Беларусь}} }} '''За́вайць'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}}</ref> — [[вёска]] ў [[Нараўлянскі раён|Нараўлянскім раёне]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]], на левым беразе ракі [[Сажалка]], за 13 км на захад ад [[Нароўля|Нароўлі]]. Завайць уваходзіць у склад [[Нараўлянскі сельсавет|Нараўлянскага сельсавету]]. == Гісторыя == === Вялікае Княства Літоўскае === [[Файл:POL COA Chorągwie Kmitów II.svg|150пкс|значак|зьлева|Герб Харугва роду Кмітаў]] Згодна зь «Вялікім гістарычным атлясам Беларусі», упершыню сяло Завайць згаданае пад 1553 годам<ref>Вялікі гістарычны атлас Беларусі (далей: ВГАБ) ў 3-х тамах: Т. 1. — Мінск: Белкартаграфія, 2009. С. 210; 148 (мапа)</ref>. 5 сакавіка 1553 году кароль і вялікі князь [[Жыгімонт Аўгуст]] падараваў маёнтак [[Антонаў (Нараўлянскі раён)|Антонавічы]] на [[лен]]ных правах пану Сямёну Кміце<ref name="fn1">Sapiehowie: materjały historyczno-genealogiczne i majątkowe (далей: Sapiehowie). T. 1. – Petersburg, 1890. S. 194</ref>. У лісьце караля Жыгімонта да кіеўскага ваяводы пана [[Рыгор Хадкевіч|Рыгора Хадкевіча]] ад 23 сакавіка 1555 году названаму пану Сямёну шэраг добраў аддаваўся на вечнасьць; у ім сказана, што ў [[Смалегаў|Смалігавічах]], Антонавічах і яшчэ ў адным сяле (пазнака: ....), якія месьціліся ў [[Кіеўскае ваяводзтва|Кіеўскім ваяводзтве]], было па дзьве службы{{заўвага|Адзінкі абкладаньня павіннасьцямі. 1 службу складалі 2 двары і болей.}}<ref name="fn2">Źródła dziejowe. T. XX. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. IX. Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów–Bracław) / A. Jabłonowski. – Warszawa, 1894. Wykazy… S. 94 – 96</ref>. Напэўна, тым нерасчытаным выдаўцамі дакумэнту сялом і была Завайць{{заўвага| Менавіта яна надалей суседзіць з Антонавам і Смалігавічамі.}}. [[File:Ліст Ф. Кміты сьвятару Антонаўскай царквы С. Пашкевічу. 1585 г.jpg|значак|зьлева|Ліст Ф. Кміты сьвятару С. Пашкевічу. 1585 г.]][[File:Антонавічы ў канцы XVI ст. на мапе генмапе ВГАБ.jpg|значак|зьлева|Завайць у канцы XVI ст. на Генэральнай мапе Вялікага гістарычнага атлясу Баларусі.]] Напярэдадні падпісаньня акту [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]], згодна з указам караля і вялікага князя Жыгімонта Аўгуста ад 6 чэрвеня 1569 году, Кіеўскае ваяводзтва стала часткаю [[Карона Каралеўства Польскага|Кароны Польскай]]<ref>Volumina Legum. Tom II. — Petersburg: Nakładem i drukiem Józafata Ohryzki, 1859. S. 84 — 87; Падалінскі У. // Беларускі гістарычны агляд. — 2012. Т. 19. С. 329—337 (Рэцэнзія на кн.: Litwin H. Równi do równych: kijowska reprezentacja sejmowa 1569—1648. — Warszawa, 2009).</ref>. Завайць у складзе [[Мазырскі павет|Мазырскага павету]], пад уплывам віленскага ваяводы, [[канцлер вялікі літоўскі|канцлера ВКЛ]] і мазырскага старосты [[Мікалай Радзівіл Руды|Мікалая Радзівіла Рудога]] ды падтрымаўшай яго павятовай шляхты, мусіла быць выведзенай з Кіеўскага і далучаная да [[Менскае ваяводзтва|Менскага ваяводзтва]]. Але з адпаведных квітаў вынікае, што паборы 1576 — 1578 гадоў, у тым ліку і з Завайці, працягвалі аддаваць да скарбу Кіеўскага ваяводзтва<ref name="fn2"/>. 24 верасьня 1585 году смаленскі ваявода Філон Кміта выдаў ліст настаяцелю антонаўскай царквы Зьвеставаньня Найсьвяцейшай Багародзіцы Сэбасьцяну Пашкевічу на права штогадовага атрыманьня ад жыхароў Антонава, Смалегавічаў, Завайці і [[Галоўчыцы (Гомельская вобласьць)|Галоўчыцаў]] па паўвядра жыта і па пяць вёдраў мёду прэснага з кожнага дыму. Але ў самыя ўгодзьдзі названых сёлаў сьвятар уступацца ня мусіў. У Завайці, як і ў Антонаве, на той час было 40 дымоў (izb{{заўвага|Слова ''ізба'' ўжытае адно ў дачыненьні Завайці.}})<ref>Аrchiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Archiwum Roskie. Dział III. Sygn. 1050. S. 3</ref>. [[Файл:POL COA Lis.svg|150пкс|значак|Герб Ліс роду Сапегаў]] 6 красавіка 1595 году кароль [[Жыгімонт Ваза]] падараваў лен Антонавічы канцлеру [[Леў Сапега|Льву Сапегу]]<ref>Sumariusz Metryki Koronnej. Seria nowa. T. VIII. Księga wpisów podkanclerzego Jana Tarnowskiego MK 139 z Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie 1595 / opracował Krzysztof Chłapowski. – Warszawa: Bellerive-sur-Allier, 2016. S. 89</ref>. Апошні ў 1598 годзе саступіў маёнтак разам з фальваркамі Смалегавічы і Завайць стрыечнаму брату каралеўскаму двараніну Лукашу Сапегу<ref name="fn1"/>, што кароль і зацьвердзіў. [[Файл:Завайць, Нароўля і Смалігавічы пана Лукаша Сапегі ў 1604 г.jpg|значак|зьлева|Згадка пра вёскі Завайць, Нароўля і Смалігавічы пана Лукаша Сапегі ў 1604 г.]][[Файл:Падданыя з Смалігавічаў, Завайці і Галоўчыцаў у інвэнтары 1628 г.jpg|значак|Падданыя з Антонава (рэшта), Смалігавічаў, Завайці і Галоўчыцаў у інвэнтары 1628 г.]] У дэкрэце ад 20 ліпеня 1604 году пан Лукаш Сапега абвінаваціў суседа пана Януша [[Збараскія|Збараскага]] ў гвалтоўным насланьні слуг і баяраў з маёнтку свайго Валадаркі на грунты вёсак Завайць і [[Нароўля]] ды забраньні ''нямала''лікіх стагоў сена, у нападзе на ўгодзьдзі вёскі Смалігавічы і ўгоне коней, валоў ды інш. 30 красавіка 1607 году сужэнства Лукаш і Зофія Сапегі зьвярнуліся ў суд што да вяртаньня падданых зь іхных вёсак Завайці, Смалегавічаў, Дзямідавічаў, Антонава і інш., зьбеглых да слабады Дыміркі і мястэчка Белагародкі князя ваяводы кіеўскага [[Канстантын Астроскі (малодшы)|Канстантына Астроскага]]. Дэкрэтам ад 25 жніўня 1609 году на адрас пані Ганны з Косткаў, удавы па князю Аляксандру Штэмбэргу, і яе нашчадкаў князёў Астроскіх было заяўлена патрабаваньне панства Лукаша, апекуна, і Зофіі Кміцянкі, дзедзічкі, Сапегаў выдаць зьбеглых падданых зь места Чарнобылю, вёсак Нароўлі, Завайці, Антонаўкі ды інш. 26 жніўня 1609 году Лукаш і Зофія Сапегі праз суд выдалі Мікалаю Харлінскаму і жонцы яго Гальшцы Андраважаўне квіт што да грашовай кампэнсацыі за рабункі іх падданых антонаўскіх, смалігаўскіх, нараўлянскіх, завайцянскіх ды за напад на Нароўлю<ref>Źródła dziejowe. T. XXI. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. X. Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów — Bracław) / Opisane przez Aleksandra Jabłonowskiego. — Warszawa, 1894. S. 97, 157, 164, 459</ref>. У інвэнтары 1628 г., складзеным пасьля перадачы годам раней за 3 500 злотых панам Андрэем Станіславам Сапегам, старостам рыскім, Антонаўскага маёнтку ў заставу пану Юзафу Корсаку, старосьце дзісьненскаму, ці не ўпершыню названыя па імёнах і прозьвішчах падданыя вёскі Завайць<ref>АGAD. AR. Dz. III. Sygn. 1051. S. 36-37</ref>. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === [[Файл:Завайць на пляне 1800 г.jpg|значак|зьлева|Завайць у ваколіцах Нароўлі на схематычным пляне Рэчыцкага павету 1800 г.]] У выніку [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] (1793 год) Завайць апынулася ў межах [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], ад 3 траўня 1795 году ў адноўленым [[Мазырскі павет (Расейская імпэрыя)|Мазырскім]] павеце Менскага намесьніцтва, з 12 сьнежня 1796 [[Губэрня|губэрні]], з 29 жніўня 1797 году далучаны да [[Рэчыцкі павет|Рэчыцкага павету]] той самай [[Менская губэрня|Менскай губэрні]]. === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), Нямеччына перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Ўкраінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчаная часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Завайць у складзе Нараўлянскай воласьці, аднак, апынулася ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Ўкраінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918—1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 — 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 — січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. — Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286—296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 85</ref>. Да 1 сьнежня 2009 году зьяўлялася цэнтрам [[Завайцянскі сельсавет|Завайцянскага сельсавету]], 1 сьнежня 2009 году перададзеная ў склад [[Нараўлянскі сельсавет|Нараўлянскага сельсавету]]<ref>[https://web.archive.org/web/20131029210409/http://www.pravo.by/pdf/2009-309/2009-309(003-022).pdf «Об изменении административно-территориального устройства Наровлянского района Гомельской области». Решение Гомельского областного Совета депутатов от 1 декабря 2009 г. № 286]{{Ref-ru}}</ref>. == Асобы == * [[Анатоль Сівак]], беларускі чыгуначны дзяяч і палітык. == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} {{Нараўлянскі сельсавет}} {{Нараўлянскі раён}} [[Катэгорыя:Нараўлянскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Нараўлянскага раёну]] nlo2r38g4aao7t1emnnfuq34izfiid9 2618211 2618206 2025-06-05T04:01:09Z Дамінік 64057 /* Вялікае Княства Літоўскае */ 2618211 wikitext text/x-wiki {{Мястэчка |Назва = Завайць |Назва ў родным склоне = Завайці |Арыгінальная назва = |Краіны = Беларусі |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Першыя згадкі = 1553 |Горад з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Адміністрацыйная адзінка = Вобласьць |Назва адміністрацыйнай адзінкі = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Адміністрацыйная адзінка2 = Раён |Назва адміністрацыйнай адзінкі2 = [[Нараўлянскі раён|Нараўлянскі]] |Адміністрацыйная адзінка3 = |Назва адміністрацыйнай адзінкі3 = |Сельсавет = [[Нараўлянскі сельсавет|Нараўлянскі]] |Пасялковы савет = |Кіраўнік = |Імя кіраўніка = |Плошча = |Вышыня = |Колькасьць насельніцтва = |Год падліку насельніцтва = |Шчыльнасьць насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу насельніцтва = |Колькасьць двароў = |Часавы пас = |Летні час = |Тэлефонны код = +375 2355 |Паштовы індэкс = 247815 |Аўтамабільны код = 3 |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата паўшар'е = паўночнае |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 48 |Шырата сэкундаў = 0.9 |Даўгата паўшар'е = усходняе |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 22 |Даўгата сэкундаў = 57.3 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьверху |Водступ подпісу на мапе = 2.5 |Commons = |Сайт = |Колер = {{Колер|Беларусь}} }} '''За́вайць'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}}</ref> — [[вёска]] ў [[Нараўлянскі раён|Нараўлянскім раёне]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]], на левым беразе ракі [[Сажалка]], за 13 км на захад ад [[Нароўля|Нароўлі]]. Завайць уваходзіць у склад [[Нараўлянскі сельсавет|Нараўлянскага сельсавету]]. == Гісторыя == === Вялікае Княства Літоўскае === [[Файл:POL COA Chorągwie Kmitów II.svg|150пкс|значак|зьлева|Герб Харугва роду Кмітаў]] Згодна зь «Вялікім гістарычным атлясам Беларусі», упершыню сяло Завайць згаданае пад 1553 годам<ref>Вялікі гістарычны атлас Беларусі (далей: ВГАБ) ў 3-х тамах: Т. 1. — Мінск: Белкартаграфія, 2009. С. 210; 148 (мапа)</ref>. 5 сакавіка 1553 году кароль і вялікі князь [[Жыгімонт Аўгуст]] падараваў маёнтак [[Антонаў (Нараўлянскі раён)|Антонавічы]] на [[лен]]ных правах пану Сямёну Кміце<ref name="fn1">Sapiehowie: materjały historyczno-genealogiczne i majątkowe (далей: Sapiehowie). T. 1. – Petersburg, 1890. S. 194</ref>. У лісьце караля Жыгімонта да кіеўскага ваяводы пана [[Рыгор Хадкевіч|Рыгора Хадкевіча]] ад 23 сакавіка 1555 году названаму пану Сямёну шэраг добраў аддаваўся на вечнасьць; у ім сказана, што ў [[Смалегаў|Смалігавічах]], Антонавічах і яшчэ ў адным сяле (пазнака: ....), якія месьціліся ў [[Кіеўскае ваяводзтва|Кіеўскім ваяводзтве]], было па дзьве службы{{заўвага|Адзінкі абкладаньня павіннасьцямі. 1 службу складалі 2 двары і болей.}}<ref name="fn2">Źródła dziejowe. T. XX. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. IX. Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów–Bracław) / A. Jabłonowski. – Warszawa, 1894. Wykazy… S. 94 – 96</ref>. Напэўна, тым нерасчытаным выдаўцамі дакумэнту сялом і была Завайць{{заўвага| Менавіта яна надалей суседзіць з Антонавам і Смалігавічамі.}}. [[File:Ліст Ф. Кміты сьвятару Антонаўскай царквы С. Пашкевічу. 1585 г.jpg|значак|зьлева|Ліст Ф. Кміты сьвятару С. Пашкевічу. 1585 г.]][[File:Антонавічы ў канцы XVI ст. на мапе генмапе ВГАБ.jpg|значак|зьлева|Завайць у канцы XVI ст. на Генэральнай мапе Вялікага гістарычнага атлясу Баларусі.]] Напярэдадні падпісаньня акту [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]], згодна з указам караля і вялікага князя Жыгімонта Аўгуста ад 6 чэрвеня 1569 году, Кіеўскае ваяводзтва стала часткаю [[Карона Каралеўства Польскага|Кароны Польскай]]<ref>Volumina Legum. Tom II. — Petersburg: Nakładem i drukiem Józafata Ohryzki, 1859. S. 84 — 87; Падалінскі У. // Беларускі гістарычны агляд. — 2012. Т. 19. С. 329—337 (Рэцэнзія на кн.: Litwin H. Równi do równych: kijowska reprezentacja sejmowa 1569—1648. — Warszawa, 2009).</ref>. Завайць у складзе [[Мазырскі павет|Мазырскага павету]], пад уплывам віленскага ваяводы, [[канцлер вялікі літоўскі|канцлера ВКЛ]] і мазырскага старосты [[Мікалай Радзівіл Руды|Мікалая Радзівіла Рудога]] ды падтрымаўшай яго павятовай шляхты, мусіла быць выведзенай з Кіеўскага і далучаная да [[Менскае ваяводзтва|Менскага ваяводзтва]]. Але з адпаведных квітаў вынікае, што паборы 1576 — 1578 гадоў, у тым ліку і з Завайці, працягвалі аддаваць да скарбу Кіеўскага ваяводзтва<ref name="fn2"/>. 24 верасьня 1585 году смаленскі ваявода Філон Кміта выдаў ліст настаяцелю антонаўскай царквы Зьвеставаньня Найсьвяцейшай Багародзіцы Сэбасьцяну Пашкевічу на права штогадовага атрыманьня ад жыхароў Антонава, Смалегавічаў, Завайці і [[Галоўчыцы (Гомельская вобласьць)|Галоўчыцаў]] па паўвядра жыта і па пяць вёдраў мёду прэснага з кожнага дыму. Але ў самыя ўгодзьдзі названых сёлаў сьвятар уступацца ня мусіў. У Завайці, як і ў Антонаве, на той час было 40 дымоў (izb{{заўвага|Слова ''ізба'' ўжытае адно ў дачыненьні Завайці.}})<ref>Аrchiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Archiwum Roskie. Dział III. Sygn. 1050. S. 3</ref>. [[Файл:POL COA Lis.svg|150пкс|значак|Герб Ліс роду Сапегаў]] 6 красавіка 1595 году кароль [[Жыгімонт Ваза]] падараваў лен Антонавічы канцлеру [[Леў Сапега|Льву Сапегу]]<ref>Sumariusz Metryki Koronnej. Seria nowa. T. VIII. Księga wpisów podkanclerzego Jana Tarnowskiego MK 139 z Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie 1595 / opracował Krzysztof Chłapowski. – Warszawa: Bellerive-sur-Allier, 2016. S. 89</ref>. Апошні ў 1598 годзе саступіў маёнтак разам з фальваркамі Смалегавічы і Завайць стрыечнаму брату каралеўскаму двараніну Лукашу Сапегу<ref name="fn1"/>, што кароль і зацьвердзіў. [[Файл:Завайць, Нароўля і Смалігавічы пана Лукаша Сапегі ў 1604 г.jpg|значак|зьлева|Згадка пра вёскі Завайць, Нароўля і Смалігавічы пана Лукаша Сапегі ў 1604 г.]][[Файл:Падданыя з Смалігавічаў, Завайці і Галоўчыцаў у інвэнтары 1628 г.jpg|значак|Падданыя з Антонава (рэшта), Смалігавічаў, Завайці і Галоўчыцаў у інвэнтары 1628 г.]] У дэкрэце ад 20 ліпеня 1604 году пан Лукаш Сапега абвінаваціў суседа пана Януша [[Збараскія|Збараскага]] ў гвалтоўным насланьні слуг і баяраў з маёнтку свайго Валадаркі на грунты вёсак Завайць і [[Нароўля]] ды забраньні ''нямала''лікіх стагоў сена, у нападзе на ўгодзьдзі вёскі Смалігавічы і ўгоне коней, валоў ды інш. 30 красавіка 1607 году сужэнства Лукаш і Зофія Сапегі зьвярнуліся ў суд што да вяртаньня падданых зь іхных вёсак Завайці, Смалегавічаў, Дзямідавічаў, Антонава і інш., зьбеглых да слабады Дыміркі і мястэчка Белагародкі князя ваяводы кіеўскага [[Канстантын Астроскі (малодшы)|Канстантына Астроскага]]. Дэкрэтам ад 25 жніўня 1609 году на адрас пані Ганны з Косткаў, удавы па князю Аляксандру Штэмбэргу, і яе нашчадкаў князёў Астроскіх было заяўлена патрабаваньне панства Лукаша, апекуна, і Зофіі Кміцянкі, дзедзічкі, Сапегаў выдаць зьбеглых падданых зь места Чарнобылю, вёсак Нароўлі, Завайці, Антонаўкі ды інш. 26 жніўня 1609 году Лукаш і Зофія Сапегі праз суд выдалі Мікалаю Харлінскаму і жонцы яго Гальшцы Андраважаўне квіт што да грашовай кампэнсацыі за рабункі іх падданых антонаўскіх, смалігаўскіх, нараўлянскіх, завайцянскіх ды за напад на Нароўлю<ref>Źródła dziejowe. T. XXI. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. X. Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów — Bracław) / Opisane przez Aleksandra Jabłonowskiego. — Warszawa, 1894. S. 97, 157, 164, 459</ref>. У інвэнтары 1628 г., складзеным пасьля перадачы годам раней за 3 500 злотых панам Андрэем Станіславам Сапегам, старостам рыскім, Антонаўскага маёнтку ў заставу пану Юзафу Корсаку, старосьце дзісьненскаму, ці не ўпершыню названыя па імёнах і прозьвішчах падданыя вёскі Завайць<ref>АGAD. ARos. Dz. III. Sygn. 1051. S. 36-37</ref>. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === [[Файл:Завайць на пляне 1800 г.jpg|значак|зьлева|Завайць у ваколіцах Нароўлі на схематычным пляне Рэчыцкага павету 1800 г.]] У выніку [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] (1793 год) Завайць апынулася ў межах [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], ад 3 траўня 1795 году ў адноўленым [[Мазырскі павет (Расейская імпэрыя)|Мазырскім]] павеце Менскага намесьніцтва, з 12 сьнежня 1796 [[Губэрня|губэрні]], з 29 жніўня 1797 году далучаны да [[Рэчыцкі павет|Рэчыцкага павету]] той самай [[Менская губэрня|Менскай губэрні]]. === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), Нямеччына перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Ўкраінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчаная часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Завайць у складзе Нараўлянскай воласьці, аднак, апынулася ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Ўкраінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918—1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 — 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 — січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. — Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286—296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 85</ref>. Да 1 сьнежня 2009 году зьяўлялася цэнтрам [[Завайцянскі сельсавет|Завайцянскага сельсавету]], 1 сьнежня 2009 году перададзеная ў склад [[Нараўлянскі сельсавет|Нараўлянскага сельсавету]]<ref>[https://web.archive.org/web/20131029210409/http://www.pravo.by/pdf/2009-309/2009-309(003-022).pdf «Об изменении административно-территориального устройства Наровлянского района Гомельской области». Решение Гомельского областного Совета депутатов от 1 декабря 2009 г. № 286]{{Ref-ru}}</ref>. == Асобы == * [[Анатоль Сівак]], беларускі чыгуначны дзяяч і палітык. == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} {{Нараўлянскі сельсавет}} {{Нараўлянскі раён}} [[Катэгорыя:Нараўлянскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Нараўлянскага раёну]] 7fwpr1mlpxfl1eiuxyo825x8wytks5u 0 86947 2618230 2615735 2025-06-05T05:59:45Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618230 wikitext text/x-wiki {{Рака |назва = Пярну |арыгінальная_назва = Pärnu jõgi |выява = Pärnu_jõgi.jpg |памер_выявы = |подпіс = Рака Пярну |выток = Цэнтральная эстонская раўніна |вышыня_вытоку = |вусьце = [[Рыскі заліў]] |вышыня вусьця = 76,2 [[м]] |краіны_басэйну = |даўжыня = 144 [[км]] |сьцёк = 64,4 м³/сэк |плошча_басэйну = 6920 [[км²]] |нахіл = |назва_парамэтру1 = |парамэтар1 = |мапа = |памер_мапы = |подпіс_мапы = |левыя_прытокі = |правыя_прытокі = }} '''Пя́рну''' — рака ў [[Эстонія|Эстоніі]]. Даўжыня 144 км, плошча басэйна 6920 км². Упадае ў [[Пярнуская затока|Пярнускую затоку]] [[Рыская затока|Рыскай затокі]] [[Балтыйскае мора|Балтыйскага мора]]. На рацэ Пярну знаходзіцца [[Пярну|аднайменны горад]]. == Гідраграфія == Сілкаваньне зьмяшанае, у вярхоўях зь перавагай падземнага, у нізавых — дажджавое. Сярэднегадавы сьцёк вады — 64,4 м³/сэк<ref>[https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://www.webcitation.org/6DDxqHRDR?url=http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"]. AS Maves http://www.maves.ee</ref>. Замярзае не штогод (звычайна ў сярэдзіне сьнежня, ускрываюць у канцы сакавіка). У прывусьцевай частцы суднаходная. На Пярну маецца 11 плацінаў і малыя ГЭС. == Крыніцы == {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Рэкі Эстоніі]] [[Катэгорыя:Пярнумаа]] [[Катэгорыя:Ярвамаа]] fhs8wj6rnqwp7q28qo51zpx315iofb8 0 87365 2618226 2437981 2025-06-05T05:17:53Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618226 wikitext text/x-wiki [[Файл:Gautier - Salpetriere.JPG|міні|270пкс|Восем жанчын, якія ўвасабляюць распаўсюджаныя псыхічныя захворваньні ў XIX стагодзьдзі. Праца [[Арман Гат’е|Армана Гат’е]].]] '''Псыхі́чны разла́д''' (душэўны разлад) — стан [[псыхіка|псыхікі]], адрозны ад нармальнага ці здаровага, у шырокім сэнсе. Аднак гэты тэрмін можа мець больш прыватнае значэньне ў такіх галінах, як юрыспрудэнцыя, [[псыхіятрыя]] і [[псыхалёгія]]. Супрацьлегласьцю псыхічнага разладу зьяўляецца псыхічнае [[здароўе]]. Людзі, якія здольныя прыстасавацца да ўмоваў жыцьця і вырашыць жыцьцёвыя праблемы, звычайна ацэньваюцца як псыхічна здаровыя{{Зноска|Виттхен|2006|Вітхэн|17}}. Калі ж гэтыя здольнасьці абмежаваныя і чалавек не спраўляецца з паўсядзённымі задачамі ў асабістым, сямейным жыцьці або на працы, калі ён ня ў стане дасягнуць асабістых мэтаў, то можа ісьці гаворка аб той ці іншай ступені псыхічнага разладу{{Зноска|Виттхен|2006|Вітхэн|17}}. Прадстаўленьні пра тое, што зьяўляецца, а што не зьяўляецца псыхічным разладам, зьмяняюцца разам з разьвіцьцём навукі. Напрыклад, [[сацыяфобія]] яшчэ пару дзесяцігодзьдзяў таму не лічылася псыхічным разладам, а людзі, якія пакутвалі ад гэтае хваробы, лічыліся проста асабліва сарамлівымі. І наадварот, [[гомасэксуальнасьць]] некалькі дзесяцігодзьдзяў таму лічылася псыхічныя разладам, якія патрабаваў лячэньня, а паводле сучаснага [[Міжнародны клясыфікатар хваробаў|Міжнароднага клясыфікатара хваробаў]] 10-га перагляду сама празь сябе сэксуальная арыентацыя як разлад разглядацца ня можа — толькі псыхалягічныя праблемы, якія ўзьнікаюць у сувязі зь ёй (F66), клясыфікуюцца як хваробы. Псыхічнае захворваньне цягне зьмены і парушэньні ў сфэры [[пачуцьцё|пачуцьцяў]], [[мысьленьне|мысьленьня]], [[паводзіны|паводзінаў]], і разам з гэтым амаль заўсёды адбываюцца зьмены саматычных функцыяў арганізму{{Зноска|Виттхен|2006|Вітхэн|14}}. Стварэньне пасьпяховых псыхалягічных і мэдыкамэнтозных мэтадаў лячэньня магчыма пры супрацоўніцтве мэдыцыны і псыхалёгіі і разглядзе псыхічных разладаў з розных пунктаў гледжаньня{{Зноска|Виттхен|2006|Вітхэн|14}}. Паводле дадзеных [[Сусьветная арганізацыя здароўя|СААЗ]], кожны чацьвёрты ці пяты чалавек у сьвеце мае псыхічны або паводніцкі разлад. Прычыны многіх псыхічных разладаў да канца ня вызначаны. Маецца шэраг прыкметаў і сымптомаў, пры зьяўленьні якіх спэцыялісты рэкамэндуюць зьвяртацца на прафэсійную дапамогу<ref>{{Спасылка | аўтар = | аўтарlink = | дата публікацыі = красавік 2006 | url = http://www.who.int/features/qa/38/ru/ | загаловак = Каковы ранние признаки психических расстройств? | фармат = | назва праекту = СААЗ | выдавец = | дата = 26 лістапада 2013 | мова = | камэнтар = }}</ref>. На 2014 год, паводле [[Сусьветная арганізацыя здароўя|Сусьветнай арганізацыі здароўя]], налічвалася 450 млн людзей (6,3% [[насельніцтва Зямлі]]) з душэўнымі хваробамі, у тым ліку 300 тысячаў чалавек у Беларусі (3,2% [[Насельніцтва Беларусі|насельніцтва краіны]])<ref>{{Навіна|аўтар=Алеся Вараб’ёва|загаловак=Дом, які лечыць душу|спасылка=http://www.zviazda.by/be/news/20141106/1415257250-dom-yaki-lechyc-dushu|выдавец=Газэта «[[Зьвязда]]»|дата публікацыі=6 лістапада 2014|дата доступу=23 лістапада 2017}}</ref>. У 2011 годзе ў Беларусі [[Мужчына|мужчыны]] гінулі ад душэўных разладаў амаль утрая часьцей за жанчынаў<ref>{{Артыкул|аўтар=Сьвятлана Барысенка.|загаловак=Жанчыны стабілізуюць. Мужчыны ствараюць або разбураюць|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=98490|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=13 чэрвеня 2012|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2012-06-13 111 (27226)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/98493/13cher-6.indd.pdf 4]|issn=1990-763x}}</ref>. == Віды разладаў == Існуюць шмат розных катэгорыяў псыхічнага разладу, а таксама шмат розных аспэктаў чалавечых паводзінаў і станаў, якія могуць быць клясыфікаваныя як разлад<ref name="webmd-mental-health">[http://www.webmd.com/mental-health/mental-health-types-illness «Mental Health: Types of Mental Illness»]. WebMD.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20131030205017/http://science.education.nih.gov/supplements/nih5/Mental/guide/info-mental-c.htm «Teacher’s Guide: Information about Mental Illness and the Brain»]. NIMH.</ref>. [[Трывога|Неспакой]] або [[страх]], што перашкаджаюць нармальнаму функцыянаваньню, могуць быць клясыфікаваны як [[трывожны разлад]]<ref name="webmd-mental-health"/>. Агульнапрызнаныя катэгорыі разладаў уключаююць у сябе спэцыфічныя фобіі, трывожны разлад, [[сацыяфобія|сацыяфобію]], [[панічны разлад]], [[агарафобія|агарафобію]], [[абсэсіўна-кампульсіўны разлад|абсэсіўна-кампульсіўны]] і [[пасьлятраўматычны стрэсавы разлад]]. Іншыя афэктыўныя працэсы могуць таксама стаць разладамі. Да разладу настрою адносяцца незвычайна інтэнсіўны і ўстойлівы смутак, [[мэлянхолія]] або адчай, вядомы як [[дэпрэсія]] (таксама вядомы як аднапалярная або клінічная дэпрэсія). Пры больш мяккай, але ўсё ж зацяжнай дэпрэсіі можа быць пастаўлены дыягназ [[дыстымія|дыстыміі]]. [[Біпалярны афэктыўны разлад]], які таксама вядомы як маніякальная дэпрэсія, уключае ў сябе ненармальна «высокі» або запрасаваны стан настрою, вядомы як [[маніякальны сындром|манія]] або гіпаманія, якому на зьмену прыходзіць нармальны ці дэпрэсіўны настрой. Праблемы з выкарыстаньнем [[лёгіка|лёгікі]], мовы і ўспрыманьнем рэальнасьці могуць быць сымптомамі разладу, як то [[трызьненьне]], [[разлад мысьленьня]], [[галюцынацыя|галюцынацыі]]. Псыхатычны разлад у гэтай галіне ўключае [[шызафрэнія|шызафрэнію]] і [[вар’яцкі разлад]]. [[Шызаафэктыўны разлад]] зьяўляецца катэгорыяй, якая выкарыстоўваецца для асобаў, у якіх назіраюцца сымптомы як шызафрэніі, гэтак і афэктыўнага разладу. Разлад харчовых паводзінаў уключае непрапарцыйную заклапочанасьць у пытаньнях ежы і асабістай вагі<ref name="webmd-mental-health"/>. Разлады ў гэтай галіне ўключаюць у сябе [[анарэксія|анарэксію]], [[нэрвовая булімія|нэрвовую булімію]] і [[псыхагеннае пераяданьне]]. Разлады сну, як то [[бессань]], зьвязаны з парушэньнямі ў нармальнай структуры сну або са зьяўленьнем пачуцьця стомленасьці, нягледзячы на нармальны ​​сон. Людзі, якія ня ў стане натуральна супрацьстаяць пэўным пазывам або імпульсам, якія могуць быць шкоднымі для іх саміх ці іншых, могуць быць клясыфікаваныя як людзі, якія маюць разлад кантролю. Да такіх разладаў адносяцца [[клептаманія]] (цяга да крадзяжу) або [[піраманія]] (цяга да падпалаў). Розныя паводніцкія прыхільнасьці, як то залежнасьць ад [[азартная гульня|азартных гульняў]], могуць быць клясыфікаваныя як разлад. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Кніга |аўтар = Виттхен Г.-У. |частка = |загаловак = Энциклопедия психического здоровья |арыгінал = |спасылка = |выданьне = |месца = М. |выдавецтва = Алетейа |год = 2006 |том = |старонкі = |старонак = 552 |isbn = 5-89321-124-3 |ref = Виттхен }} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20171125132759/http://www.mentalhealth.by/ Рэспубліканскі навукова-практычны цэнтар псыхічнага здароўя]{{ref-ru}} * [http://www.nimh.nih.gov/ Амэрыканскі Нацыянальны інстытут псыхічнага здароўя]. {{ref-en}} {{Накід:Мэдыцына}} [[Катэгорыя:Інваліднасьць паводле тыпаў]] [[Катэгорыя:Псыхічныя разлады]] [[Катэгорыя:Псыхапаталёгія]] [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]] [[Катэгорыя:Псыхіятрычны дыягназ]] h3pit259uopu6qd6daal2yyk4evyjlx 0 97655 2618196 2387475 2025-06-05T01:13:58Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618196 wikitext text/x-wiki {{Кампанія |назва = Парытэтбанк |лягатып = |тып = [[Адкрытае акцыянэрнае таварыства]] |лістынг на біржы = |дэвіз = |заснаваная = {{Дата пачатку|15|5|1991|1}} |заснавальнікі = «[[Менскі гадзіньнікавы завод]]», «Белэнэргарамналадка» |разьмяшчэньне = [[Менск]], вул. Кісялёва, д. 61а |ключавыя фігуры = {{Просты сьпіс|* Старшыня праўленьня Сяргей Бялоў * глава назіральнага савета Сьвятлана Дзегцярэнка<ref>{{Спасылка|url=http://www.paritetbank.by/about/governance/review/|загаловак=Наблюдательный совет|выдавец=ОАО "Паритетбанк"|дата=24 ліпеня 2018|мова=ru}}</ref> * намеснік старшыні назіральнага савета Барыс Чахкіеў}} |галіна = банкаўская |прадукцыя = [[банкаўскія паслугі]] |абарачэньне = {{Рост}}65 043 млн [[Беларускі рубель|рублёў]] (2009 год; 22 489 тыс [[Амэрыканскі даляр|$]]) |апэрацыйны прыбытак = {{Рост}}9354 млн рублёў (2009 год; 3337 тыс $) |матчына кампанія = |даччыныя кампаніі = інвэстыцыйная кампанія «Парытэт» |аўдытар = «[[Дэлойт і Туш]]» |сайт = [http://www.paritetbank.by/ www.paritetbank.by] }} '''[[Адкрытае акцыйнае таварыства|ААТ]] «Парытэ́тбанк»''' — камэрцыйны [[банк]] у [[Рэспубліка Беларусь|Беларусі]]. Асноўны акцыянер — Расім Ісмаілаў<ref>[https://smartpress.by/news/13489/ Сын Михаила Гуцериева продал белорусский "Паритетбанк"]</ref>. [[Статутны фонд]] — {{Лік|328 368 435 201}} млн [[Беларускі рубель|рублёў]] (2014)<ref name="about">{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.paritetbank.by/about/about/| загаловак = Агульныя зьвесткі пра банк| фармат = | назва праекту = Пра банк| выдавец = ААТ «Парытэтбанк»| дата = 23 красавіка 2014| мова = ru| камэнтар = }}</ref>. == Дзейнасьць == Мае 26 цэнтраў банкаўскіх паслугаў і даччынае прадпрыемства «Інвэстыцыйная кампанія „Парытэт“»<ref name="about" />. == Рэквізыты == [[Уліковы нумар платніка|УНП]] 100233809. [[S.W.I.F.T.]]: POIS BY2X. [[Тэлекс]]: 252455 RANET BY<ref>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://www.nbrb.by/bel/system/banks.asp|загаловак = Зьвесткі пра банкі, якія дзейнічаюць на тэрыторыі Рэспублікі Беларусь, іхніх філіях па стане на 23.04.2014|фармат = |назва праекту = Банкаўская сыстэма|выдавец = [[Нацыянальны банк Рэспублікі Беларусь]]|дата = 23 красавіка 2014|мова = |камэнтар = }}</ref>. == Мінуўшчына == Заснаваны [[Менскі гадзіньнікавы завод|Менскім гадзіньнікавым заводам]], прадпрыемствам «Белэнэргарамналадка», Рэспубліканскім радыётэлецэнтрам і інш. Зарэгістраваны 15 траўня 1991 году пад назваю камэрцыйны банк «Пошук». У 1992 перайменаваны ў Акцыянэрны камэрцыйны банк «Пошук»<ref name="hist">{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.paritetbank.by/about/about/history/| загаловак = Гісторыя банка| фармат = | назва праекту = Пра банк| выдавец = ААТ «Парытэтбанк»| дата = 23 красавіка 2014| мова = ru| камэнтар = }}</ref>. З 1994 году банк бярэ ўдзел у [[Супольнасьць сусьветных міжбанкаўскіх фінансавых тэлекамунікацыяў|Супольнасьці сусьветных міжбанкаўскіх фінансавых тэлекамунікацыяў]] (SWIFT). Да 1998 уваходзіў у шасьцёрку найбуйнейшых банкаў Беларусі<ref>{{Навіна|аўтар= ej.by|загаловак= Кіраўніцтва спраў прэзідэнта набыло сабе банк|спасылка= http://nn.by/?c=ar&i=127115|выдавец= [[Наша Ніва]]|дата публікацыі= 21 красавіка 2014|дата доступу= 23 красавіка 2014|мова = }}</ref>, аднак у 1999 годзе празь нездавальняючы стан крэдытнага партфэлю кантрольны пакет акцыяў перайшоў да Нацыянальнага банку Беларусі. У 2000 банк атрымаў назву ААТ «Банк „Пошук“». 5 траўня 2004 году перайменаваны ў ААТ «Парытэтбанк»<ref name="hist" /><ref>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 23 красавіка 2014|url = http://www.nbrb.by/bel/system/renamedbanks.asp|загаловак = Зьвесткі пра зьмяненьні найменьняў банкаў на тэрыторыі Рэспублікі Беларусь з 01.01.2000|фармат = |назва праекту = Банкаўская сыстэма|выдавец = [[Нацыянальны банк Рэспублікі Беларусь]]|дата = 23 красавіка 2014|мова = ru|камэнтар = }}</ref>, доля Нацбанку склала 98,77% акцыяў. У лютым 2006 году банк пачаў выпуск [[Аплатная картка|аплатных картак]] [[Visa]], а ў верасьні 2009 году — [[Белкарт]]<ref name="hist" />. З 2008 году пачаў складаць справаздачы паводле [[Міжнародныя стандарты справаздачнасьці|Міжнародных стандартаў фінансавай справаздачнасьці]], далучыўся да сыстэмы [[АРІП]], сэрвісу [[iPay]]<ref name="hist" />. У 2010 далучыўся да Банкаўскае асацыяцыі краінаў Цэнтральнай і Ўсходняй Эўропы<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.paritetbank.by/about/about/sotrudnichestvo_s_bacee/| загаловак = Супрацоўніцтва з BACEE| фармат = | назва праекту = Пра банк| выдавец = ААТ «Парытэтбанк»| дата = 23 красавіка 2014| мова = ru| камэнтар = }}</ref>. Ад 2017 году старшынём праўленьня банку стаў Сяргей Бялоў<ref>{{Спасылка|url=http://www.paritetbank.by/about/governance/government/|загаловак=Правление|выдавец=ОАО "Паритетбанк"|дата=24 ліпеня 2018|мова=ru}}</ref>. У лістападзе 2022 года банк быў даданы ў санкцыйны сьпіс [[Канада|Канады]]<ref>{{Cite web|language=en|url=https://officelife.media/news/38449-pod-sanktsii-kanady-popali-ryad-belorusskikh-bankov-i-belzhd/|title=Под санкции Канады попали ряд белорусских банков и БелЖД|date=2022-11-22|access-date=2023-04-17|language=ru|work=Office life}}</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.paritetbank.by/ Афіцыйная бачына]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{ref-ru}} {{Банкі Беларусі}} [[Катэгорыя:Банкі Беларусі]] [[Катэгорыя:Травень 1991 году]] [[Катэгорыя:1991 год у Беларусі]] [[Катэгорыя:Акцыйныя таварыствы Беларусі]] [[Катэгорыя:Кампаніі, заснаваныя ў 1991 годзе]] 21uqkmgbf3ouuuqdik8uh9v83mwgp9x 0 105463 2618199 2582897 2025-06-05T02:07:13Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 4 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618199 wikitext text/x-wiki [[Файл:Mapa 6 gubernij Litwy i Bialej Rusi - Benedykt Hertz.jpg|міні|300пкс|Шэсьць губэрняў Паўночна-Заходняга краю [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] — мапа, надрукаваная ў выдавецтве газэты «[[краёўцы|краёўцаў]]» «[[Kurier Litewski (1905)|Kurjer Litewski]]» і названая «Мапа шасьці губэрняў Літвы і Беларусі», паміж 1905—1910 гг.]] '''«Паўно́чна-Захо́дні край»''' або '''«паўно́чна-захо́днія губэ́рні»''' ({{мова-ru|Северо-Западный край, северо-западные губернии|скарочана}}) — размоўная, публіцыстычная і афіцыйна-бюракратычная назва шасьці губэрняў [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] ([[Віленская губэрня|Віленская]], [[Ковенская губэрня|Ковенская]], [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенская]], [[Менская губэрня|Менская]], [[Магілёўская губэрня|Магілёўская]] і [[Віцебская губэрня|Віцебская губэрні]]), уведзеная расейскімі ўладамі датычна земляў [[Анэксія|анэксаванага]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] ў рэчышчы [[Русіфікацыя Беларусі|палітыкі русіфікацыі]] гістарычных [[ліцьвіны|ліцьвінаў]] — [[беларусы|беларусаў]]. Тэрмін «Паўночна-Заходні край» («паўночна-заходнія губэрні») ад пачатку ўжываўся ва ўрадавай расейскай тэрміналёгіі датычна [[Літоўскае генэрал-губэрнатарства|Віленскага ваеннага генэрал-губэрнатарства]] па ґвалтоўнай ліквідацыі ў Расейскай імпэрыі [[Уніяцкая царква ў Рэчы Паспалітай|Грэцка-Каталіцкай (Уніяцкай) царквы]] (1839 год) як жаданьне паказаць ня толькі ўяўны спадчынна-дынастычны, але і [[Русіны (гістарычны этнонім)|этнаканфэсійна рускі]] характар гэтых зямель, які наўмысна праз [[Амонім|аманімічнае]] азначэньне {{мова-ru|«русский»|скарочана}} намагаліся атаясаміць з [[Расейская праваслаўная царква|Маскоўскай царквой]] і [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавай]]. Аднак да пачатку [[Сялянская рэформа ў Расеі|сялянскай рэформы]] (1861 год) і асабліва да [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня 1863—1864 гадоў]] тэрмін «Паўночна-Заходні край» выкарыстоўваўся вельмі рэдка і не пашыраўся на Віцебскую і Магілёўскую губэрні. Да пачатку 1860-х гадоў часьцей за ўсё ў расейскай урадавай тэрміналёгіі «паўночна-заходнія губэрні» не вылучаліся асобна, а фігуравалі разам зь «беларускімі» (Віцебскай і Магілёўскай губэрнямі) і «паўднёва-заходнімі губэрнямі» ([[Паўднёва-Заходні край|«Паўднёва-Заходнім краем»]] — Кіеўскім ваенным генэрал-губэрнатарствам) пад агульнай назвай [[Заходні край|«заходнія губэрні» (або «Заходні край»)]]. Падпарадкаваньне ў 1863 годзе (праз пачатак паўстаньня 1863—1864 гадоў) Віцебскай і Магілёўскай губэрняў уладзе віленскага ваеннага генэрал-губэрнатара пашырыла тэрмін «Паўночна-Заходні край» і на гэтыя («беларускія») губэрні, што захавалася нават па выхадзе ў 1869 годзе Віцебскай і Магілёўскай губэрняў з-пад улады віленскага генэрал-губэрнатара. У расейскай [[Імпэрыялізм|імпэрскай ідэалёгіі]] (г. зв. [[заходнерусізм|«заходнерусізьме»]]) тэрмін «Паўночна-Заходні край» фактычна пазначаў паўночна-заходнюю частку «адзінай Русі» — «Паўночна-Заходнюю Русь» («Паўночна-Заходнюю Расею»), што асабліва пачало прапагандавацца па здушэньні паўстаньня 1863—1864 гадоў. Апроч таго, замацаваньне з 1860-х гадоў за шасьцю губэрнямі (Віленскай, Ковенскай, Гарадзенскай, Менскай, Віцебскай і Магілёўскай) назвы «Паўночна-Заходні край» («паўночна-заходнія губэрні»), нават па скасаваньні ў 1912 годзе Віленскага генэрал-губэрнатарства, фактычна было прызнаньнем, што гэтая тэрыторыя ёсьць землямі былога Вялікага Княства Літоўскага і мае падобныя агульныя рысы ва ўсіх дачыненьнях, што і адлюстроўвалася, адпаведна, у спэцыфіцы кіраваньня і рэжыме законаў у гэтых губэрнях. З 1830-х гадоў спэцыфіка кіраваньня і рэжым законаў у паўночна-заходніх (і паўднёва-заходніх) губэрнях паступова набывалі выразна дыскрымінацыйны характар у дачыненьні многіх катэгорыяў мясцовага насельніцтва (у параўнаньні зь іншымі часткамі Расейскай імпэрыі). Плошча Паўночна-Заходняга краю (шасьці губэрняў — Віленскай, Ковенскай, Гарадзенскай, Менскай, Магілёўскай і Віцебскай) у пачатку XX ст. складала 266 978 квадратных [[Дзесяціна (мера плошчы)|дзесяцін]]<ref>''Сакалова, М.'' Паўночна-Заходні край / М. Сакалова // {{Літаратура/ЭГБ|5к}} С. 441.</ref>. Яго цэнтрам лічылася [[Вільня]]. == Аналягі тэрміну == === Расейскія азначэньні губэрняў да часу ўзьнікненьня тэрміну === [[Файл:WKL wojewodztwa 1771.png|значак|Вялікае Княства Літоўскае, 1771 г.]] Жаданьне паказаць уяўную справядлівасьць захопу зямель Рэчы Паспалітай, атрыманых у выніку [[Падзелы Рэчы Паспалітай|трох падзелаў]] (1772, 1793 і 1795 гады), праявілася ва ўзьнікненьні ў афіцыйна-бюракратычным справаводзтве Расейскай імпэрыі тэрміну «губэрні, вернутыя ад Польшчы» («губернии, возвращённые от Польши»){{Заўвага|Пад «Польшчай» у тыя часы разумелася ўся [[Рэч Паспалітая]]}}, які выкарыстоўваўся адразу з часу [[Першы падзел Рэчы Паспалітай|першага падзелу]] (1772 год) да пачатку 1860-х гадоў<ref>''Анішчанка, Я. К.'' Інкарпарацыя… С. 297.</ref>. У ходзе падзелаў Рэчы Паспалітай, калі адбываўся працэс усталяваньня расейскіх парадкаў у «нованабытых» губэрнях імпэрыі, у расейскім афіцыйным справаводзтве выкарыстоўваліся таксама тэрміны «новадалучаныя ад Польшчы вобласьці», «набытыя ад Польшчы вобласьці», «зноў далучаныя да Расеі ад Польшчы губэрні» і г. д.<ref>Поўны збор законаў Расейскай імпэрыі. Збор першы. Т. 23, №17108, 17113, 17114, 17122, 17279 ды інш.</ref> [[Файл:Polnoe sobranie zakonov Rossijskoj imperii - Т 35 nr 27318 - p 173 - 1818 AD.jpg|міні|зьлева|''Даклад Галоўнай управы вучэльняў аб захаваньні ў цэласьці адукацыйнага фундуша з паезуіцкіх маёнткаў''. Поўны збор законаў Расейскай імпэрыі. Збор першы. Т. 35, №27318 (фрагмэнт), 1818 г.]] З 1796 году, пачатку панаваньня маскоўскага гаспадара [[Павал I|Паўла I]], да сярэдзіны 1830-х гадоў (нават па здушэньні [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|«Лістападаўскага паўстаньня»]]) датычна «новадалучаных» губэрняў выкарыстоўваўся таксама тэрмін «польскія губэрні» («нашыя польскія губэрні», «польскія правінцыі»), якія не плянавалася злучыць з ваяводзтвамі [[Царства Польскае|Царства Польскага]]<ref>Западные окраины Российской империи / Л. А. Бережная [и др.]; науч. ред. М. Долбилов, А. Миллер. — С. 94; Поўны збор законаў Расейскай імпэрыі. Збор першы. Т. 28, № 21586, 21588; Т. 32, № 25319 ды інш.</ref>. У справаводзтве таксама можна было сустрэць тэрміны «літоўскія губэрні» («літоўскія правінцыі», «Літва») і «беларускія губэрні» («беларускія правінцыі»{{Заўвага|Тэрмін «правінцыі» («польскія правінцыі», «літоўскія правінцыі», «беларускія правінцыі» і г.д.) выкарыстоўваўся толькі да пачатку 1830-х гадоў}}, «Белая Расея» альбо «Беларусія») датычна адпаведных губэрняў, якія так называліся лучна. Зрэдку ўжываліся і тэрміны «Літоўскі край» і «Беларускі край»{{Заўвага|Тэрмін «край» у расейскай афіцыйнай бюракратычнай тэрміналёгіі меў шырокае значэньне. «Краем» маглі называць асобную губэрню; некалькі губэрняў, аб’яднаных адной прыкметай (напрыклад, «Літоўскі край», «Беларускі край» і г.д.); генэрал-губэрнатарства; некалькі генэрал-губэрнатарстваў, аб’яднаных адной прыкметай. Напрыклад, тэрмінам [[Заходні край|«Заходні край» («заходнія губэрні»)]] у свой час лучна называлі тры генэрал-губэрнатарствы (з цэнтрамі ў Вільні, Віцебску і Кіеве). Гл.: Поўны збор законаў Расейскай імпэрыі. Збор другі. Т. 21, аддзяленьне 2, № 20295; Т. 28, аддзяленьне 1, № 27017; ды інш.}}. Па здушэньні [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|вызвольнага паўстаньня 1830—1831 гадоў]] зь сярэдзіны 1830-х гадоў датычна ўсіх губэрняў, атрыманых Расейскай імпэрыяй у выніку падзелаў Рэчы Паспалітай, пачаў стала выкарыстоўвацца да 1917 году тэрмін [[Заходні край|«заходнія губэрні» (альбо «Заходні край»)]]{{Заўвага|Зрэдку тэрмін «заходнія губэрні» выкарыстоўваўся яшчэ за панаваньнем маскоўскага гаспадара [[Аляксандар I Раманаў|Аляксандра I]]. Гл.: Указ 12 чэрвеня 1812 г. Аб выкарыстаньні лясной варты Заходніх губэрняў для патрэбаў пры арміях // Поўны збор законаў Расейскай імпэрыі. Збор першы. Т. 32, № 25138.}}. Землі былога [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] ўваходзілі ў склад адасобленых суседніх генэрал-губэрнатарстваў і не вылучаліся ў бюракратычнай тэрміналёгіі асобна з «заходніх губэрняў» (найперш праз падобнасьць урадавай палітыкі датычна гэтых губэрняў){{Заўвага|Па здушэньні паўстаньня 1830—1831 гадоў дзеля выпрацоўваньня агульнай палітычнай лініі расейскіх уладаў датычна заходніх губэрняў 14 верасьня 1831 году быў створаны «Камітэт, заснаваны для разгляду розных меркаваньняў па губэрнях, ад Польшчы вернутых». У бюракратычных сфэрах гэты камітэт хутка сталі называць [[Камітэт заходніх губэрняў|«Камітэтам заходніх губэрняў»]] (1831—1848). Камітэт дзейнічаў як самастойная ўстанова, але меў блізкія зносіны з Камітэтам міністраў Расейскай імпэрыі, і распрацоўваў датычна заходніх губэрняў розныя ўніфікацыйныя захады, каб «губэрні, ад Польшчы далучаныя, прыведзеныя былі да таго парадку, які для кіраваньня ў іншых расейскіх губэрнях існуе». З пачаткам сялянскай рэформы (1861) і напярэдадні паўстаньня 1863—1864 гадоў быў створаны «[[Заходні камітэт]]» (1862—1865), які меў задачы абмеркаваньня захадаў «да ўстанаўленьня ў адзначаным краі парадку і ўмацаваньня ў ім спакою».}}. Менавіта гэты тэрмін быў найбольш пашыраным да пачатку 1860-х гадоў у заканадаўчых актах Расейскай імпэрыі. У пачатку 1840-х гадоў (у час эўфарыі ўраду па ліквідацыі Грэцка-Каталіцкай царквы і павелічэньня колькасьці намінальных вернікаў [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] за кошт былых уніятаў) і ў пачатку 1860-х гадоў (у час чарговага абвастрэньня дачыненьняў паміж мясцовай шляхтай і расейскай уладай) у афіцыйных дакумэнтах Расейскай імпэрыі можна было сустрэць і такія тэрміны (з узмацняльнай канатацыяй) як «нашы заходнія губэрні» альбо «заходнія, вернутыя ад Польшчы губэрні»<ref>Западные окраины Российской империи / Л. А. Бережная [и др.]; науч. ред. М. Долбилов, А. Миллер. — С. 104; ды інш.</ref>. === Узьнікненьне тэрміну і ягоныя расейскія аналягі з часу ўзьнікненьня === Па гвалтоўнай ліквідацыі ў Расейскай імпэрыі [[уніяцтва|ўніяцтва]] (1839 год) у дачыненьні [[Кіеўскае ваеннае генэрал-губэрнатарства|Кіеўскага ваеннага генэрал-губэрнатарства]] (1832—1864), якое складалася з [[Валынская губэрня|Валынскай]], [[Падольская губэрня|Падольскай]] і [[Кіеўская губэрня|Кіеўскай губэрняў]], у афіцыйным расейскім справаводзтве і прэсе пачаў паралельна выкарыстоўвацца тэрмін «Паўднёва-Заходні край» («паўднёва-заходнія губэрні»), а датычна [[Літоўскае генэрал-губэрнатарства|Віленскага ваеннага генэрал-губэрнатарства]] (1832—1864) — тэрмін «Паўночна-Заходні край» («паўночна-заходнія губэрні»){{Заўвага|Упершыню тэрмін «паўночна-заходнія губэрні» ўжыты ў афіцыйным заканадаўстве ва ўказе ад 18 сьнежня 1842 году, якім праводзілася рэарганізацыя адміністрацыйна-тэрытарыяльных адзінак Віленскага ваеннага генэрал-губэрнатарства: з складу Віленскай губэрні вылучылі Ковенскі, Цельшаўскі, Расіенскі, Панявескі, Вількамірскі і Новааляксандраўскі паветы дзеля стварэньня Ковенскай губэрні, а Беластоцкую вобласьць (1808—1842) улучылі ў склад Гарадзенскай губэрні. (Гл.: Поўны збор законаў Расейскай імпэрыі. Збор другі. Т. 17, аддзяленьне 2, №16347). Другім разам у Поўным зборы законаў Расейскай імпэрыі тэрмін ужываецца ва ўказе Сэнату ад 27 ліпеня 1843 году («Аб прывядзені ў дзейнасьць Найвысачайшага ўказу 18 сьнежня 1842 году датычна стварэньня ў новым складзе паўночна-заходніх губэрняў» — гл.: Поўны збор законаў Расейскай імпэрыі. Збор другі. Т. 18, аддзяленьне 1, №17074.}} або «Заходні край» («заходнія губэрні»), хоць тэрмін «Заходні край» («заходнія губэрні») ужываўся паралельна для абазначэньня ўсіх дзевяці «заходніх губэрняў» (Валынскай, Падольскай, Кіеўскай, Ковенскай, Віленскай, Гарадзенскай, Менскай, Віцебскай і Магілёўскай губэрняў)<ref>Западные окраины Российской империи / Л. А. Бережная [и др.]; науч. ред. М. Долбилов, А. Миллер. — С. 103; ''Цьвікевіч, А.'' «Западно-руссизм»… С. 17.</ref>{{Заўвага|Нават па паўстаньні 1863—1864 гадоў, калі тэрмін «Паўночна-Заходні край» пачаў шырока ўжывацца ў заканадаўчых актах, афіцыйных дакумэнтах і публіцыстыцы, тэрмін «Заходні край», які «прыжыўся» у грамадзкай сьвядомасьці датычна генэрал-губэрнатарства з цэнтрам у Вільні, яшчэ часам суадносіўся толькі зь Віленскім генэрал-губэрнатарствам. Так, у дванаццатым томе (1894 год) вядомага і папулярнага [[Энцыкляпэдычны слоўнік Бракгаўза і Эфрона|энцыкляпэдычнага слоўніка Бракгаўза і Эфрона]] ў артыкуле «Западный край» паведамляецца, што тэрмін адносіцца да дзевяці заходніх губэрняў Расейскай імпэрыі — Ковенскай, Віленскай, Гарадзенскай, Менскай, Віцебскай, Магілёўскай, Валынскай, Падольскай і Кіеўскай, але і адзначаецца, што пад Заходнім краем пераважна разумеюцца першыя шэсьць губэрняў («паўночна-заходніх»). А ў дзявятым томе (1902 год) выданьня «Большая энциклопедия: Словарь общедоступных сведений по всем отраслям знания» пад рэдакцыяй Южакова указваецца, што тэрмін «Заходні край» адносіцца да дзевяці заходніх губэрняў, а часьцей за ўсё — да шасьці губэрняў (Ковенскай, Віленскай, Гарадзенскай, Менскай, Віцебскай і Магілёўскай) ці ўвогуле — да трох (Ковенскай, Віленскай і Гарадзенскай), якія складалі Віленскае генэрал-губэрнатарства. Гл.: Западный край // Энциклопедический словарь; изд. Ф.А. Брокгауз… С. 247; Западный край // Большая энциклопедия… С. 507.}}. Прытым, тэрмін «Заходні край» для абазначэньня Віленскага ваеннага генэрал-губэрнатарства быў больш папулярным да пачатку 1860-х гадоў, чым тэрмін «Паўночна-Заходні край»<ref>Гл.: ''Миллер, А.'' [https://web.archive.org/web/20160305011318/http://uchebilka.ru/literatura/12119/index.html?page=2%e2%80%8e ‎Формирование наций у восточных славян в XIX в. — проблема альтернативности и сравнительно-исторического контекста]</ref>. У тыя часы Віцебская і Магілёўская губэрні не ўваходзілі ў склад Віленскага ваеннага генэрал-губэрнатарства і не адносіліся да «паўночна-заходніх», а называліся [[Беларускае генэрал-губэрнатарства|«беларускімі»]]. Да пачатку 1860-х гадоў у заканадаўстве і справаводзтве Расейскай імпэрыі «заходнія губэрні» (як «паўночна-заходнія», так і «паўднёва-заходнія» і «беларускія»), калі пра іх ішла гаворка ў дакумэнтах, часта прыводзіліся проста пералікам губэрняў паводле імя альбо пазначэньнем генэрал-губэрнатарства (ці ваеннага губэрнатарства). Тэрміны «Паўночна-Заходні край» і «Паўднёва-Заходні край» часьцей сталі размоўна, публіцыстычна і афіцыйна-бюракратычна ўжывацца з пачатку 1860-х гадоў, калі ў Расейскай імпэрыі пачала абмяркоўвацца і праводзіцца [[Сялянская рэформа ў Расеі|сялянская рэформа]] (1861 год), бо датычна губэрняў [[Віленскае ваеннае генэрал-губэрнатарства|Віленскага ваеннага генэрал-губэрнатарства]] і [[Кіеўскае ваеннае генэрал-губэрнатарства|Кіеўскага ваеннага генэрал-губэрнатарства]] выпрацоўваліся розныя ўмовы надзяленьня сялянаў зямлёй, што было зафіксавана ў розных «Мясцовых палажэньнях» для гэтых двух груп губэрняў. Актуалізавала шырокае ўжываньне гэтых тэрмінаў насьпяваньне паўстаньня 1863—1864 гадоў. Па пераводзе ў 1863 годзе (праз пачатак паўстаньня) Віцебскай і Магілёўскай губэрняў пад уладу віленскага ваеннага генэрал-губэрнатара тэрмін «паўночна-заходнія губэрні» пачаў пашырацца і на гэтыя («беларускія») губэрні. У пачатку 1860-х гадоў у расейскай імпэрскай ідэалёгіі і афіцыйнай гістарычнай навуцы (асабліва [[заходнерусізм|заходнерусісцкага кірунку]]) тэрыторыя Паўночна-Заходняга краю фактычна пачала трактавацца і разумецца як «Паўночна-Заходняя Русь» (альбо «Паўночна-Заходняя Расея»), Паўднёва-Заходняга краю — «Паўднёва-Заходняя Русь» (альбо «Паўднёва-Заходняя Расея»), а цалкам [[Заходні край|«заходнія губэрні»]] трактаваліся і разумеліся як «Заходняя Русь» (ці «Заходняя Расея», «Заходне-рускі край», «заходне-рускія губэрні»). У расейскай імпэрскай ідэалёгіі і афіцыйнай навуцы тэрмін «Паўночна-Заходняя Русь» таксама меў сваім адэкватам тэрмін «Белая Русь» (ці «Беларусія і Літва»), «Паўднёва-Заходняя Русь» — «Заходняя Маларосія». Цалкам [[Украіна]] («Малая Русь» ці [[Маларосія|«Маларосія»]]) называлася як «Паўднёвая Русь» ці «Паўднёвая Расея»<ref>''Коялович, М. О.'' Чтения по истории Западной России… С. 1.</ref>{{Заўвага|Тры губэрні «Паўднёва-Заходняга краю» (Валынская, Падольская і Кіеўская губэрні) часта называліся адпаведна як «Валынь», «Падольле» і «Кіеўшчына». У першай трэці XIX ст. тэрмін «Маларосія» меў, апроч шырокага значэньня (землі, населеныя «маларосамі»), і вузкае значэньне — адносіўся да Чарнігаўскай, Палтаўскай і Харкаўскай губэрняў. Кацярынаслаўская, Хэрсонская і Таўрыйская губэрні мелі назву «Наваросія». Усходняя Галіцыя называлася як «Чырвоная Русь». Гл.: ''Миллер, А.''‎ Формирование наций у восточных славян в XIX в. — проблема альтернативности и сравнительно-исторического контекста.}}. Самі [[беларусы|«беларусы»]] і [[украінцы|«маларусы»]] разглядаліся ня як самастойныя народы, а разам зь «[[расейцы|велікарусамі]]» як тры галіны адзінага «рускага народу», які мусіў быць выняткова [[праваслаўе|праваслаўным]] — прыналежным да [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] ([[Расейская праваслаўная царква|Маскоўскай царквы]]). Напачатку ў публіцыстыцы заходнерусістаў Паўночна-Заходні край называўся тэрмінам не «Паўночна-Заходняя Русь», а проста — «Заходняя Русь», паводле аналёгіі, як Паўночна-Заходні край яшчэ пэўны час працягваў размоўна называцца «Заходнім краем»{{Заўвага|У 1862—1864 гады ў Кіеве выдаваўся часопіс заходнерусісцкага кірунку [[Вестник Западной России|«Вестник Юго-западной и Западной России»]], перайменаваны ў 1864 годзе ў [[Вестник Западной России|«Вестник Западной России»]] і друкаваны ў Вільні}}. Адсюль і ўтварылася вызначэньне кірунку ідэалёгіі — [[заходнерусізм|«заходнерусізм»]] (а Паўднёва-Заходні край напачатку ў тэрміналёгіі заходнерусістаў так і называўся як «Паўднёва-Заходняя Русь»). === Тэрміналёгія ў асяродзьдзі карэннай шляхты краю === [[Файл:Stolen lands (ziemie zabrane).PNG|значак|«Захоплены край» (жоўты колер) на фоне граніц Рэчы Паспалітай (1771) і Расейскай імпэрыі (1834)]] Карэнная [[шляхта]] («дваране», {{мова-ru|дворяне|скарочана}}) шасьці губэрняў Паўночна-Заходняга краю, якая была беспасярэднімі нашчадкамі шляхты [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] і пераемнікамі яе культуры і звычаяў, ужывала ў сваім коле на працягу XIX — пачатку XX ст. датычна гэтых губэрняў тэрміны «былое Вялікае Княства Літоўскае», «землі былога Вялікага Княства Літоўскага», «Літва»{{Заўвага|[[Марыян Зьдзяхоўскі]] (1861—1938), ураджэнец бацькоўскага маёнтку [[Ракаў|Ракава]], вядомы навуковец і будучы рэктар (1925—1927) [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]], у рэфэраце, чытаным ў [[Вільня|Вільні]] ў 1923 годзе ў часы міжваеннай [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскай Рэспублікі]], адзначыў: «''Разнастайны этнічна наш край ёсьць часткай гістарычнай Літвы, і нас — людзей майго пакаленьня — выхоўвалі як літоўцаў, вядома, у тым значэньні, у якім быў ім [[Адам Міцкевіч|Міцкевіч]], калі казаў «Літва, мая айчына». У дзяцінстве мяне вучылі, разам з гісторыяй Польшчы, таксама і гісторыі Літвы. Дзякуючы гэтаму я лічыў нацыянальнымі героямі ня толькі тых, хто будаваў Польшчу, але і таго, хто імкнуўся адарваць Літву ад Польшчы — вялікага князя [[Вітаўт]]а. Але хто ж тады задумваўся над гэтай непасьлядоўнасьцю? І калі б мяне сёньня запыталі, кім я сябе адчуваю ў глыбіні душы, адказаў бы, што адчуваю сябе грамадзянінам [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], непарыўнай уніяй зьвязанага з Польшчай. Калі я бачу сьцяг з [[герб Польшчы|Арлом]], але без [[Пагоня (герб)|Пагоні]], які разьвяваецца тут з вышыні Замкавай гары, то ўспрымаю гэта як нанесеную мне крыўду''». Гл.: ''Zdziechowski, M.'' Idea polska na kresach… С. 3.}}, а ў афіцыйных зваротах у адміністрацыйныя ўстановы (усьлед за расейскімі ўрадавымі чыноўнікамі) тэрміны «Тутэйшы Край» (па-расейску — «Здешний Край») альбо проста «Край»{{Заўвага|Бюракратычны тэрмін «Здешний Край» не меў ніякай ідэалягічнай афарбоўкі, а выкарыстоўваўся проста дзеля пазначэньня той або іншай адміністрацыйна-тэрытарыяльнай адзінкі ў Расейскай імпэрыі, у тым ліку, напрыклад, асобнай губэрні}}. Прычынай гэтага было тое, што вонкавыя межы Вялікага Княства Літоўскага станам да першага падзелу Рэчы Паспалітай (1772 год) амаль супадалі з вонкавымі межамі шасьці губэрняў Паўночна-Заходняга краю, таму гэты «край» поўнасьцю асацыяваўся ў мясцовай шляхты (якая называла называла сябе [[ліцьвіны|ліцьвінамі]]{{Заўвага|У 1861 годзе ў [[Менск]] прыехаў сын [[Адам Міцкевіч|Адама Міцкевіча]] [[Уладзіслаў Міцкевіч|Уладзіслаў]] (1838—1926) і быў запрошаны на банкет мясцовай шляхтай, дзе пачуў па-польску ў свой адрас ад пана [[Аляксандар Валіцкі|Аляксандра Валіцкага]] верш-прысьвячэньне, у якім заяўлялася, што «Літва — матка, а Адам — айцец наш», а пазьней атрымаў альбом фатаграфіяў з надпісам і сьпісам аўтографаў мясцовай шляхты «Synowi Adama, Władysławowi, ziomkowie Litwini w Mińsku 1861 r. 18 marca» (г.зн. «Сыну Адама, Уладзіславу, землякі-ліцьвіны ў Менску 1861 г. 18 сакавіка»). Гл.: ''Mickiewicz, W.'' Pamiętniki. — T.2. — С. 52—54.}}{{Заўвага|Спачатку пэўны час у Расейскай імпэрыі «літоўцаў» разумелі за славянаў. Гл.: ''Реклю, Э.'' Россия европейская и азиатская: в 2 т. / Э. Реклю. — Т. 1. — С. 124.}}, і як «палякі»{{Заўвага|Тэрмін «палякі» у тыя часы заставаўся палітонімам і азначаў паводле інэрцыі грамадзяніна Рэчы Паспалітай — дзяржавы, якая на той момант ужо не існавала, але якую «палякі» марылі адрадзіць}}) з сваёй былой дзяржавай. Пагатоў расейскае слова «край» («вобласьць») у [[польская мова|польскай мове]] мае і значэньне «краіна» («Kraj»). У асяродзьдзі мясцовай шляхты таксама ўзьнік і тэрмін «захоплены край» (па-польску «kraj zabrany»), які меў сэнтымэнтальную і высокаэмацыйную афарбоўку незадаволенасьці існым становішчам — браку ўласнай дзяржаўнасьці. У цэлым жа да [[Заходні край|«заходніх губэрняў»]] у асяродзьдзі мясцовай шляхты, якая марыла пра аднаўленьне фэдэрацыйнай [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], выкарыстоўваўся польскамоўны тэрмін «ziemie zabrane» («захопленыя землі»){{Заўвага|Тэрмін «ziemie zabrane» у 1834 годзе ўпершыню ў публіцыстыку ўвёў [[Маўрыцы Махнацкі]] (1803—1834), вядомы ўдзельнік паўстаньня 1830—1831 гадоў}}, бо расейскія ўлады цьвёрда лічылі іх «заходне-рускімі» і не жадалі ні ў якім разе ўлучаць («аддаваць») у склад супольнай аўтаноміі з польскімі землямі ([[Царства Польскае|Царствам Польскім]]), што нейкім чынам нагадвала б вобраз былой Рэчы Паспалітай. Да «захопленых зямель» належалі таксама і [[Курляндыя]] — [[Курляндзкая губэрня]] Расейскай імпэрыі. У Царстве Польскім, нягледзячы на падабенства ўнутрыпалітычнай сытуацыі (апазыцыйнасьць мясцовай эліты) з [[Заходні край|«заходнімі губэрнямі»]], задачы масавай русіфікацыі і насаджэньня праваслаўя [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] да [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|паўстаньня 1863—1864 гадоў]] ня ставіліся, а землі прызнаваліся этнічна польскімі<ref>''Долбилов, М. Д.'' Русский край… С. 757.</ref>. === Сучасныя аналягі тэрміну === У сучаснай беларускай ды іншых гістарыяграфіях тэрмін «Паўночна-Заходні край» часам мае сваім адпаведнікам тэрмін «[[Літва|літоўска]]-[[Беларусь|беларускія]] землі Расейскай імпэрыі» (альбо «беларуска-літоўскія землі Расейскай імпэрыі», «літоўска-беларускі край Расейскай імпэрыі» і г. д.) і суадносіцца з тэрыторыяй сучаснай [[Летува|Летувы]] ([[Летува|Рэспублікі Летувы]]) і [[Беларусь|Беларусі]] ([[Беларусь|Рэспублікі Беларусі]]), хоць тэрыторыя Паўночна-заходняга краю была шырэйшаю за сучасную супольную тэрыторыю гэтых дзьвюх дзяржаваў. == Прычына ўзьнікненьня і замацаваньня тэрміну == === Ідэалягічная функцыя тэрміну === Тэрмін «Паўночна-Заходні край» узьнік у 1840-я гады ў асяродзьдзі расейскай імпэрскай бюракратыі і маскоўскага стальцу ня проста ў геаграфічным значэньні (для абазначэньня паўночна-заходняй ускраіны Расейскай імпэрыі), але і набыў выразную ідэалягічную афарбоўку. У афіцыйнай ідэалёгіі па ліквідацыі [[уніяцтва|ўніяцтва]] (1839 год) у Расейскай імпэрыі ён стаў аналягам тэрміну «Паўночна-Заходняя Расея» («Паўночна-Заходняя Русь») для абазначэньня зямель («краю»), якія да другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793 год) уваходзілі ў склад [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. Аднак тэрмін «Паўночна-Заходні край» стаў асабліва шырока выкарыстоўвацца ў пачатку 1860-х гадоў у сувязі з узнаўленьнем напярэдадні і па [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|паўстаньні 1863—1864 гадоў]] ідэалягічнага змаганьня зь мясцовай каталіцкай шляхтай за права на землі былога Вялікага Княства Літоўскага і працягам легітымацыі ў грамадзкай думцы эўрапейскай супольнасьці гэтых зямель як «спрадвечна рускіх». У існасьці ж прыняцьце расейскай уладай у 1860-я гады для шасьці губэрняў Расейскай імпэрыі (Віленскай, Ковенскай, Гарадзенскай, Менскай, Віцебскай і Магілёўскай губэрняў) супольнага тэрміну «Паўночна-Заходні край», наадварот, было фактычна прызнаньнем, што гэтая тэрыторыя ёсьць землямі былога Вялікага Княства Літоўскага, ня зьніклага зь сьвядомасьці салідарызаванай карэннай шляхты, якая была спадкаемцам ягонай гісторыі і традыцыяў. === Дынастычныя падставы легітымацыі валоданьня краем === [[Файл:Ottorzhennaja vozvratih.jpg|міні|зьлева|Мэдаль «Отторженная возвратихъ» з выявай [[Двухгаловы арол|Двухгаловага арла]], які трымае мапы зямель [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], далучаных да Расейскай імпэрыі ў 1772 і 1793 гадох]] Само далучэньне да Расейскай імпэрыі зямель Рэчы Паспалітай, атрыманых у выніку [[Падзелы Рэчы Паспалітай|трох падзелаў]] (1772, 1793, 1795 гады), праходзіла пад лёзунгамі расейскай імпэрскай ідэалёгіі аб [[трыадзіны рускі народ|адзінстве ў траістасьці «усіх Расеяў»]] (Вялікай, Белай і Малай Расеі) і заяўлялася як легітымны працэс «зьбіраньня рускіх зямель». Адразу па першым падзеле Рэчы Паспалітай у 1772 годзе (а потым і другога ў 1793) маскоўская гаспадыня [[Кацярына II]] абвясьціла захопы тэрыторыяў як справядлівы працэс вяртаньня ({{Артыкул у іншым разьдзеле|«Отторженная возвратихъ»||ru|Отторженная возвратихъ}}) пад уладу маскоўскага стальцу і ва ўлоньне Маскоўскай царквы «спрадвечна рускія землі» [[Кіеўская Русь|Кіеўскай Русі]] (г. зв. «Заходнюю Русь» альбо «заходне-рускія землі»), нібыта гістарычна адарваныя ў свой час (XIII—XV стагодзьдзі) пад прымусовую ўладу «літоўцаў і палякаў», якія зьмянілі «рускае аблічча» гэтых зямель, насадзіўшы там «польскую шляхецкую культуру», [[польская мова|польскую мову]], [[уніяцтва]] і [[каталіцызм]]<ref>Гл.: ''Липранди, А. П.'' «Отторженная возвратих»; Западные окраины Российской империи / Л. А. Бережная [и др.]; науч. ред. М. Долбилов, А. Миллер. — С. 76—77.</ref>. Так, у 1795 годзе Кацярына II афіцыйна заяўляла, што ў выніку падзелаў Рэчы Паспалітай не захапіла «ніводнага кавалка польскай зямлі» і мае поўнае права на «Літву», бо яшчэ [[князь кіеўскі|кіеўскім князем]] [[Уладзімер Сьвятаславіч|Уладзімерам]] [[Полацкае княства|Полацак]] быў аддадзены свайму старшаму сыну [[Ізяслаў Уладзімеравіч|Ізяславу]], а апошні аддаў [[Літва старажытная|Літву]] свайму сыну Сьвятаславу{{Заўвага|Такога сына ў полацкага князя Ізяслава не было.}}, які ня меў патомства. Яна таксама сьцьвярджала, што [[Вялікае Княства Літоўскае|«ва ўсёй Літве»]] у XVII ст. усе справы ў судах вяліся на «[[руская мова|рускай мове]]», што гады азначаліся ад стварэньня сьвету паводле грэцкага вылічэньня і што цэрквы будаваліся алтарамі на ўсход, а [[Паўднёва-Заходні край|«паўднёва-заходнюю Русь»]] самі [[палякі]] называлі [[Чырвоная Русь|Чырвонай Русьсю]]<ref>Сборник императорского… С. 620—621, 647.</ref><ref>''Цьвікевіч, А.'' «Западно-руссизм»… С. 11; Западные окраины Российской империи / Л. А. Бережная [и др.]; науч. ред. М. Долбилов, А. Миллер. — С. 77.</ref>. Кацярына II лічыла, што парушаць усе прывілеі далучаных зямель адразу непрыстойна і памылкова, аднак і не сьлед называць іх чужаземнымі і абыходзіцца зь імі такім чынам: «''Іх трэба найлягчэйшым спосабам прывесьці да таго, каб яны [[русіфікацыя|абмаскаліліся]]''»<ref>''Цьвікевіч, А.'' «Западно-руссизм»… С. 12.</ref>. У валадараньне маскоўскіх гаспадароў [[Павал I|Паўла I]], [[Аляксандар I Раманаў|Аляксандра I]] і [[Мікалай I|Мікалая I]] прапаганда тэорыі аб адзінстве «трох Расеяў» (Вялікай, Белай і Малай Русі), [[Трыадзіны рускі народ|адзінстве «рускага народу» ў трох галінах]] (велікарусаў, беларусаў і маларусаў) і «рускасьці» краю стала менш актыўнай. Расейская ўлада за Паўлам I і Аляксандрам I маўкліва прызнавала этнічную, канфэсійную і культурную своеасаблівасьць сваіх [[Заходні край|заходніх ускраін]] і наяўнасьць шматлікай, апазыцыйна настроенай мясцовай «польскай шляхты» (эліта якой была адукаванай і заможнай праслойкай з сваімі інтарэсамі), а ў бюракратычнай тэрміналёгіі ўраду «заходнія губэрні» часам называліся нават як «нашыя польскія губэрні» (у супастаўленьні зь землямі Царства Польскага)<ref>Западные окраины Российской империи / Л. А. Бережная [и др.]; науч. ред. М. Долбилов, А. Миллер. — С. 94, 131—132; ''Долбилов, М. Д.'' Русский край… С. 163; Поўны збор законаў Расейскай імпэрыі. Збор першы. Т. 37, №28372.</ref>. За Паўлам I і Аляксандрам I, якія давалі абяцаньні і захоўвалі надзеі ў мясцовай шляхты на адраджэньне [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] на чале з расейскім манархам, у афіцыйнай бюракратычнай тэрміналёгіі пачаў выкарыстоўвацца замест фразы «губэрні, вернутыя ад Польшчы» выраз «губэрні, далучаныя ад Польшчы», які датычыўся губэрняў, атрыманых Расейскай імпэрыяй у выніку падзелаў Рэчы Паспалітай<ref>Поўны збор законаў Расейскай імпэрыі. Збор першы. Т. 24, № 17879, 18284; Т. 28, № 21646, 21647; Т. 32, № 25183, 25289 ды інш.</ref>. Часам тэрмін «губэрні, далучаныя ад Польшчы» не пашыраўся на [[Беларускае генэрал-губэрнатарства|«беларускія губэрні»]] (Віцебскую і Магілёўскую губэрні), якія былі атрыманыя ў ходзе першага падзелу (1772 год) і заўжды лічыліся расейскімі ўладамі за «рускія» землі. Гэтым падкрэсьлівалася афіцыйнае (і прапагандысцкае) стаўленьне ўлады да гэтых частак імпэрыі<ref>Гл.: Поўны збор законаў Расейскай імпэрыі. Збор першы. Т. 25, №18338, 18475, 18525; Т. 37, №28083, 28161, 28249 ды інш.</ref>. === Канфэсійны падыход у легітымацыі валоданьня краем === За [[Мікалай I|Мікалаем I]] ужо ў ходзе [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|паўстаньня 1830—1831 гадоў]] тэрмін «губэрні, вернутыя ад Польшчы» пачаў зноў выкарыстоўвацца ўрадам датычна ўсіх «заходніх губэрняў»<ref>Поўны збор законаў Расейскай імпэрыі. Збор другі. Т. 6, аддзяленьне 1, № 4535 ды інш.</ref>, а потым пачалося ўзмоцненае наступленьне на каталіцызм і польскую мову ў «заходніх губэрнях». Аднак толькі [[Полацкі царкоўны сабор|ліквідацыя ўніяцтва ў 1839]] годзе актывізавала ідэалягічныя захады ўладаў па падмацаваньні легітымнасьці валоданьня «заходнімі ўскраінамі» і пацягнула за сабой ажыцьцяўленьне новых уніфікацыйных захадаў. [[Заходні край|Заходнія губэрні («Заходні край»)]] у афіцыйнай ідэалёгіі абвяшчаліся «Заходняй Русьсю» («Заходняй Расеяй»), «вернутымі ад Польшчы старажытнымі абласьцямі»<ref>''Устрялов, Н.'' Русская история. — Ч. 2. — С. 490—495.</ref>. Калі да таго заходнія губэрні разглядаліся толькі як дынастычная (з часоў [[Кіеўская Русь|Кіеўскай Русі]]) спадчына маскоўскіх гаспадароў, то перавод уніятаў у Маскоўскую царкву (г. зв. «рускую веру») успрымаўся як духоўнае і этнічнае «вяртаньне» насельніцтва «спрадвечна рускіх зямель», бо ў тыя часы ў Расейскай імпэрыі галоўнай этнавызначальнай прыкметай лічылася веравызнаньне<ref>''Устрялов, Н.'' Русская история. — Ч. 2. — С. 493; ''Долбилов, М. Д.'' Русский край… С. 16, 163, 750.</ref>. У вядомай просьбе ўніяцкага сьвятарства ад 12 лютага 1839 году да маскоўскага гаспадара Мікалая I падчас [[Полацкі царкоўны сабор|Полацкага царкоўнага сабору]] адзначалася: ''«З адарваньнем ад Русі, у смутныя часы, заходніх яе абласьцей Літвою, і наступным потым далучэньнем іх да Польшчы, Рускі праваслаўны народ спазнаў ад іх цяжкае выпрабаваньне»''{{Заўвага|Гэта было зафіксаванае і ў афіцыйным за Мікалаем I падручніку з расейскай гісторыі, напісаным Мікалаем Устралавым. Гл.: Устрялов, Н. Русская история. — Ч. 2. — С. 490—495.}}. Афіцыйны расейскі гісторык [[Мікалай Устралаў]] (1805—1870), які зблізіўся зь міністрам народнай асьветы [[Сяргей Увараў|Сяргеем Уваравым]] і супольна зь ім распрацаваў «тэорыю афіцыйнай народнасьці», пачаў з падачы ўладаў прапагандаваць у навуцы, публіцыстыцы і афіцыйных падручніках з гісторыі ідэі пра «спрадвечна рускае» паходжаньне сялянскага насельніцтва заходніх губэрняў. Устралаў прыдумаў у 1839 годзе схему расейскай гісторыі, паводле якой [[Вялікае Княства Літоўскае]] («Літоўскае княства») было, у існасьці, «рускай» дзяржавай, «Заходняй Русьсю», якая была ўзьяднаная з «Усходняй Русьсю» (Маскоўскай дзяржавай) у адно цэлае — Расейскую імпэрыю, ''«і з той пары літоўская гісторыя павінная змоўкнуць»''<ref>''Устрялов, Н. Г.'' Исследование вопроса… С. 42; ''Долбилов, М. Д.'' Русский край… С. 187, 206—207.</ref>. Сярод самых значных уніфікацыйных захадаў было выданьне ўказу Мікалая І ад 25 чэрвеня 1840 году «Аб пашырэньні сілы і дзеяньня Расейскіх грамадзянскіх законаў, на ўсе Заходнія, вернутыя ад Польшчы, вобласьці», якім канчаткова скасоўвалася дзеяньне тых асобных артыкулаў [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588 году|трэцяга Статуту ВКЛ]], што яшчэ ўжываліся ў Расейскай імпэрыі ў Валынскай, Падольскай, Кіеўскай, Літоўска-Віленскай, Літоўска-Гарадзенскай і Менскай губэрнях і Беластоцкай вобласьці, і ўводзіў дзеяньне там толькі агульнарасейскіх законаў{{Заўвага|У «беларускіх губэрнях» (Віцебскай і Магілёўскай) дзеяньне Статуту скасавалі яшчэ 18 лютага 1831 году Гл.: Поўны збор законаў Расейскай імпэрыі. Збор другі. Т. 6, аддзяленьне 1, № 4369.}}. Ва ўказе ўтрымліваліся такія радкі: ''«…у некаторых заходніх, вернутых ад Польшчы абласьцях, мы прызналі за дабро пашырыць цалкам сілу і дзеяньне Расейскіх законаў на гэтыя спрадвеку рускія паводле паходжаньня, норавах і звычаях іх жыхароў вобласьці»''{{Заўвага|Поўны збор законаў Расейскай імпэрыі. Збор другі. Т. 15, аддзяленьне 1, №13591. Сярод іншых уніфікацыйных захадаў, указ 18 ліпеня 1840 г. загадваў «літоўскія» і «беларускія» губэрні называць проста — толькі паводле назвы губэрнскага цэнтру — на агульнарасейскі ўзор. У 1841 і 1843 гадох была выдадзенае сэрыя царскіх указаў, паводле якіх маёнткі сьвятарства ўсіх канфэсіяў (каля 130 тысячаў рэвіскіх душаў) у заходніх губэрнях пераходзілі ў валоданьне расейскага скарбу (Міністэрства дзяржаўных маёмасьцяў). Узамен сьвятарства пачало атрымліваць жалаваньне ад скарбу, а праваслаўныя сьвятары — яшчэ і зямельны пляц з баршчынай. У 1842—1843 гады таксама былі зацьверджаныя штаты каталіцкага і праваслаўнага сьвятарства. Гл.: ''Долбилов, М.Д.'' Русский край... С. 87.}}. Жадаючы паказаць «рускі», а не «літоўскі» або «польскі» характар заходніх губэрняў, расейскімі ўладамі [[Віленскае ваеннае генэрал-губэрнатарства]] пачало з 1840-х гадоў паралельна называцца як «Паўночна-Заходні край» (ці «Заходні край»), а [[Кіеўскае ваеннае генэрал-губэрнатарства]] як «Паўднёва-Заходні край»<ref>Западные окраины Российской империи / Л. А. Бережная [и др.]; науч. ред. М. Долбилов, А. Миллер. — С. 103.</ref>. Магілёўская і Віцебская губэрні, якія ўваходзілі ў склад [[Беларускае генэрал-губэрнатарства|Віцебскага генэрал-губэрнатарства]], называліся «беларускімі» і іх «рускасьць» ня ставілася пад сумненьне, хоць яны таксама адносіліся да «заходніх губэрняў». Па ліквідацыі ўніяцтва цэнтральная і мясцовая генэрал-губэрнатарская ўлада надавала пільную ўвагу [[русіфікацыя|русіфікацыі]], галоўным спосабам праз насаджэньне Маскоўскай царквы (з уласьцівай праваслаўю [[царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянскай мовай]] набажэнстваў), аднак усё ж стрымана глядзела на «адзінавернасьць», «рускасьць», «аднапляменнасьць» ([[трыадзіны рускі народ|тэорыю адзінства «рускага народу» ў трох галінах]]) сялянскага насельніцтва [[Заходні край|заходніх губэрняў]]{{Заўвага|Гл.: ''Долбилов, М.Д.'' Русский край… С. 163. Афіцыйныя ў сфэры адукацыі ідэі пра «рускасьць» сялянаў краю скептычна разглядаліся многімі расейскімі чыноўнікамі ў краі і сталіцах і ня мелі значных наступстваў у афіцыйнай бюракратычнай практыцы. Становішча зьменіцца толькі па паўстаньні 1863—1864 гадоў, калі многія расейскія бюракраты ([[Міхаіл Мураўёў]], [[Канстантын Каўфман]] ды інш.) прынялі на сябе ролю ідэолягаў русіфікацыі. Гл.: ''Долбилов, М.Д.'' Русский край... С. 64, 187, 206—207, 532, 250, 261. У ліпені 1864 году віленскі генэрал-губэрнатар Міхаіл Мураўёў нават ухваліў праект конкурсу на напісаньне падручніка (дзе б была «ясна апісаная ўся Заходняя Русь, якая спрадвеку належала да агульнай рускай сям’і»), бо падручнік Мікалая Ўстралава ўжо ня быў дастатковым для прапагандысцкіх патрэбаў мясцовых чыноўнікаў — адміністрацыі Віленскага генэрал-губэрнатарства. Гл.: ''Долбилов, М.Д.'' Русский край... С. 207.}}. Нягледзячы на тое, што ўніяты заходніх губэрняў былі пераведзеныя ў Маскоўскую царкву, у краі была значная дзель каталікоў — з асабліва высокім адсоткам у Ковенскай, Віленскай, Гарадзенскай і Менскай губэрнях. Мясцовая шляхта, нават тая, якая памятала, што яе продкі былі праваслаўнымі і называлі сябе два стагодзьдзі назад «рускімі» («русінамі»){{Заўвага|Называючы сябе «рускімі» («[[русіны|русінамі]]») шляхта ВКЛ не лічыла сябе за адзін народ зь велікарусамі («маскавітамі» Маскоўскай дзяржавы ці «расейцамі» Расейскай імпэрыі).}}, упарта супраціўлялася спробам асыміляцыі і была гатовая цярпець усялякія нягоды, але захоўваць [[каталіцызм]]<ref>Гл.: ''Долбилов, М. Д.'' Русский край… С. 34.</ref>. Пашырэньне афіцыйнай ідэалёгіі і масавае насаджэньне расейскай мовы ў краі сярод мясцовых сялянаў у тыя часы было немагчымым праз брак шырокай сеткі школаў і дастатковага штату настаўнікаў, а галоўнае — прыгоннага становішча сялянаў, што захоўвала іх непісьменнасьць і стрымлівала ў маёнтках і межах царкоўных прыходаў. === Актуалізацыя ідэалягічнага змаганьня за валоданьне краем === Менавіта ў час панаваньня маскоўскага гаспадара[[Аляксандар II|Аляксандра II]] (1855—1881) прапаганда тэорыі адзінства «рускага народу» у трох галінах актывізавалася, атрымала новае разьвіцьцё, стала адной з прычынаў нараджэньня [[заходнерусізм|«заходнерусізму»]], а тэрміны «Паўночна-Заходні край» і «Паўднёва-Заходні край» пачалі стала і шырока выкарыстоўвацца<ref>''Долбилов, М. Д.'' Русский край… С. 160—175.</ref>. Па паразе Расейскай імпэрыі ў [[Крымская вайна|Крымскай вайне]] (1853—1856) сярод шляхты Царства Польскага і заходніх губэрняў адрадзіліся надзеі на стварэньне нейкай асобнай аўтаноміі (якая б ахоплівала тэрыторыі былой [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] да першага падзелу ў 1772 годзе; прапановы аб стварэньні аўтаномнага ВКЛ выказваліся яшчэ ў пачатку гэтага стагодзьдзя), аднаўленьне дзейнасьці [[ўнівэрсытэт]]аў (у [[Варшава|Варшаве]] і [[Вільня|Вільні]]), асобнае заканадаўства дды інш. У час свайго візыту ў Варшаву ў траўні 1856 году новы маскоўскі гаспадар Аляксандар II адмовіў дваранам у іхных жаданьнях. Найбольш уражлівай стала фраза гаспадара па-француску «Pas de rêveries» (г.зн. «Ніякіх мрояў»). Гэта стала пачаткам радыкалізацыі настрояў шляхты і мяшчанаў Царства Польскага і [[Заходні край|«заходніх губэрняў»]], а таксама штуршком да стварэньня плянаў вызваленьня ад расейскага панаваньня шляхам узброенага паўстаньня. У адрозьненьне ад паўстаньня 1830—1831 гадоў, дзе асноўнай сілай паўстанцаў была рэгулярная армія [[Царства Польскае|Царства Польскага]] і шляхецкія канфэдэрацыі «заходніх губэрняў», новае паўстаньне за адраджэньне Рэчы Паспалітай у ейных былых межах пастанавілі ўзьняць з шырокім прыцягненьнем мяшчанскага і сялянскага насельніцтва. Разгарнулася ідэалягічнае змаганьне ў першую чаргу за прыхільнасьць шматлікага сялянскага насельніцтва «заходніх губэрняў», як з боку лідэраў будучага паўстаньня, так і царскага ўраду<ref>''Долбилов, М. Д.'' Русский край… С. 175—192; Западные окраины Российской империи / Л. А. Бережная [и др.]; науч. ред. М. Долбилов, А. Миллер. — С. 111, 127—140.</ref>. Зрабіўшы для дваранаў некаторыя другасныя саступкі (зьняцьце 29 сакавіка 1855 году ваеннага становішча, уведзенага 21 лютага 1855 году ў Царстве Польскім, [[Курляндзкая губэрня|Курляндзкай]], Ковенскай, Віленскай, Гарадзенскай, Валынскай і Падольскай губэрнях у сувязі з Крымскай вайной; [[амністыя]] для ўдзельнікаў паўстаньня 1830—1831 гадоў; дазвол выкладаньня [[польская мова|польскай мовы]] ў [[Віленская навучальная акруга|Віленскай навучальнай акрузе]] і г. д.), маскоўскі гаспадар Аляксандар II адначасна працягваў русіфікацыю «заходніх губэрняў» і ўводзіў новыя абмежаваньні{{Заўвага|Новы віленскі ваенны генэрал-губэрнатар [[Уладзімер Назімаў|Назімаў]] працягваў палітыку будаваньня новых цэркваў-[[Мураўёўкі|мураўёвак]] за кошт мясцовых дваранаў-каталікоў, загадам ад 24 студзеня 1856 году забараніў дваранам езьдзіць з сваёй губэрні ў суседнія без дазволу ўладаў ды інш. Адказным за справу ў кампаніі пабудовы цэркваў-мураўёвак у канцы 1850-х гадоў быў прызначаны віцэ-дырэктар дэпартамэнту духоўных справаў іншаземных веравызнаньняў (пазьней — папячыцель Віленскай навучальнай акругі) [[Пампей Бацюшкаў]]. Зварот дваранаў Віцебскай губэрні (якая разам з Магілёўскай уваходзіла ў склад [[Санкт-Пецярбурская навучальная акруга|Санкт-Пецярбурскай навучальнай акругі]]) 17 лютага 1856 году аб адкрыцьці ўнівэрсытэту ў [[Полацак|Полацку]] і дазволе будаваць каталіцкія касьцёлы і выкладаць у школах польскую мову быў адхілены ўрадам з прычыны, што «край» (Беларусь) ёсьць «рускім», «вернутым ад Польшчы».}}. А самае галоўнае — урад рыхтаваў [[Сялянская рэформа ў Расеі|сялянскую рэформу ў імпэрыі]] (1861 год), умовы правядзеньня якой у «заходніх губэрнях» несьлі ў сабе выразныя русіфікатарскія мэты{{Заўвага|Гл.: ''Долбилов, М.Д.'' Русский край... С. 173—174. Дваране «заходніх губэрняў» у губэрнскіх камітэтах у сялянскай справе (камітэтах у падрыхтоўцы дваранамі праектаў сялянскай рэформы) выказаліся за вызваленьне сялянаў без надзяленьня іх зямлёй. Аднак царскі ўрад надумаў правесьці сялянскую рэформу ў «заходніх губэрнях» ня толькі як вызваленьне сялянаў ад прыгону, але і адначасна як удар па эканамічных пазыцыях мясцовага («польскага») дваранства. Прапановы дваранаў «заходніх губэрняў» былі адхіленыя ўрадам, а сялянаў было зацьверджана паводле «Мясцовых палажэньняў» вызваляць зь зямельным надзелам, каб адцягнуць такімі «падарункамі» ад удзелу ў верагодным паўстаньні. У ходзе паўстаньня 1863—1864 гадоў царскі ўрад 1 сакавіка 1863 году выдаў указ аб абавязковым пераводзе сялянаў Віленскай, Ковенскай, Гарадзенскай і Менскай губэрняў на выкуп, г.зн. у катэгорыю зямельных уласьнікаў, з памяншэньнем выкупной сумы на 20%. Да канца 1863 году гэты захад пашырылі на Віцебскую, Магілёўскую, Валынскую, Падольскую і Кіеўскую губэрні.}}. Ня толькі русіфікацыю школы і рэлігійную прапаганду Маскоўскай царквы, але і ўбіваньне кліна паміж мясцовай шляхтай і сялянамі на маёмаснай глебе ўрад палічыў за лепшы сродак «дэпалянізацыі» губэрняў<ref>''Долбилов, М. Д.'' Русский край… С. 173—175.</ref>. Незадаволеньне мясцовай шляхты і іхная актыўная падтрымка хваляваньняў у [[Варшава|Варшаве]] вымусілі ўжо ў жніўні 1861 году ўвесьці ў [[Віленскае ваеннае генэрал-губэрнатарства|Віленскім ваенным генэрал-губэрнатарстве]] [[ваеннае становішча]]. Вылучаныя лідэры дваранаў літоўска-беларускіх губэрняў граф [[Віктар Старжынскі]] і [[Аляксандар Лапа]] спрабавалі знайсьці кампраміс і прапаноўвалі ўраду ўвесьці аўтаномію ў сфэры культуры, адукацыі і самакіраваньні{{Заўвага|Прапаноўвалася аднавіць дзеяньне асноўных нормаў [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588 году|трэцяга Статуту Вялікага Княства Літоўскага]], рэфармаваць судаводзтва з увядзеньнем у яго польскай мовы, аднавіць шляхецкія соймікі, палегчыць жыхарам заходніх губэрняў зносіны з жыхарамі Царства Польскага і адкрыць [[Віленскі ўнівэрсытэт]] (як заяўлялася — для прадухіленьня пашырэньня сярод моладзі заходніх губэрняў «рэвалюцыйнай заразы», якая ахапіла адукацыйныя ўстановы карэнных рускіх губэрняў). Гл.: ''Долбилов, М.Д.'' Русский край... С. 176.}}{{Заўвага|У сваім лісьце ад 7 верасьня 1861 году міністру нутраных справаў Расейскай імпэрыі Пятру Валуеву менскі губэрнскі маршалак Аляксандр Лапа адзначыў: «''Тутэйшы край, злучыўшы свой лёс зь лёсамі Польшчы ў 1386 годзе, прабыў зь ёй у цесным зьвязе больш за чатыры стагодзьдзі. Лібэральныя ўстановы так трывала замацаваліся ў літоўцах, што паданьне аб дабравольнай і ўсеагульнай уніі 1569 году пераходзіць незахмурана ад пакаленьня да пакаленьня. З моцы гэтага паданьня дваранства Менскай губэрні першым пастановай, усепаддана пададзенай у 1797 годзе, прасіла аднавіць польскае судаводзтва, дазволіць судзіцца паводле польскіх законаў і ўжываць родную мову, польскую. <…> Зачынены ўнівэрсытэт. Агульны плян выкладаньня прадметаў у гімназіях і вучэльнях зьменены, і навукі выкладаюцца не на польскай, даступнай большасьці, мове, а на расейскай. Абмежаванае выкладаньне старажытных моваў у сярэдніх навучальных установах, якія і ў цяперашні час лічацца падмуркам выхаваньня ў асьвечаных дзяржавах Эўропы, замест іх вучаць усяму патрошку, галоўным жа прадметам, які дае права на павышэньне і ўзнагароды, ёсьць расейская мова''». Гл.: Революционный подъем в Литве и Белоруссии в 1861—1862 гг. … С. 532—533.}}. Яны хадайнічалі аб дазволе разьвіцьця свайго краю ад імя «усяго народу», тым адмаўляючы афіцыйны «дагмат» аб рускасьці сваіх сялянаў. У сваіх праектах карэннай шляхта рабіла акцэнт і на разьвіцьці пачатковай адукацыі сялянаў (просячы перадаць іхную асьвету ў свае рукі) і пачалі адкрываць школы (на [[польская мова|польскай]] і [[беларуская мова|беларускай мовах]]) пры маёнтках, бо ўрад па скасаваньні [[прыгон]]у актыўна абмяркоўваў у 1861—1862 гадох і праект адукацыйнай рэформы ў імпэрыі<ref>''Долбилов, М. Д.'' Русский край… С. 178.</ref><ref>''Цьвікевіч, А.'' «Западно-руссизм»… С. 45—46.</ref>{{Заўвага|Менавіта ў рамках гэтай ініцыятывы мясцовых дваранаў, напрыклад, адкрыліся народныя школкі ў Менску і Люцінцы (Менскі павет), дзе дочкі [[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч|Вінцэнта Дунін-Марцінкевіча]] Каміла і Цэзарына пачалі працаваць настаўніцамі.}}. Сэпаратысцкія настроі і актыўнасьць шляхты ў змаганьні за прыхільнасьць сялянаў прывялі да ўжываньня ўрадам супрацьзахадаў. Традыцыйнае расейскае ўрадавае і грамадзкае стаўленьне да рускасьці грунтавалася на тым, што да рускага народу адносіліся толькі асобы праваслаўнага спавяданьня, выхаваныя ў праваслаўным асяродзьдзі (у сям’і праваслаўных бацькоў)<ref>''Долбилов, М. Д.'' Русский край… С. 16.</ref>. У Віленскай, Гарадзенскай і Менскай губэрнях (ня кажучы пра Ковенскую) яшчэ быў значным працэнт сялянаў-каталікоў, а землі (апроч «Жамойці» — Ковенскай губэрні) называліся «Літвой», а самі жыхары — «літоўцамі» («ліцьвінамі»), да якіх зямяне і сьвятары адносілі і мясцовых сялянаў<ref>''Lachnicki, I.E.'' Statystyka gubernii Litewsko-Grodzienskiey… С. 57</ref><ref>''Эркерт, Р. Ф.'' Взгляд на историю и этнографию западных губерний России… С. 8, 64.</ref>. === Лінгвістычны падыход у легітымацыі валоданьня краем === У гэтай сытуацыі дзеля довадаў рускасьці «літоўскіх губэрняў» адміністрацыяй [[Літоўскае генэрал-губэрнатарства|віленскага ваеннага генэрал-губэрнатара]] [[Уладзімер Назімаў|Уладзімера Назімава]] быў выкарыстаны вельмі неардынарны для кіраваньня ўскраінамі імпэрыі лінгвістычны падыход, паводле якога галоўная роля ў вызначэньні рускасьці асобы адводзілася мове{{Заўвага|У верасьні 1862 году ў Савеце міністраў абмяркоўвалася запіска віленскага ваеннага генэрал-губэрнатара Назімава аб наданьні права кожнай народнасьці атрымліваць адукацыю на сваёй мове ды іншыя сродкі свайго разьвіцьця, як гэта рабілася ў [[Аўстрыя|Аўстрыі]]. Лінгвістычны падыход быў часова падтрыманы ўладамі і яго (разам з антыпольскімі заклікамі) шырока прапагандаваў у імпэрыі рэдактар газэты «Московские ведомости» Міхаіл Каткоў. Гл.: ''Долбилов, М.Д.'' Русский край… С.116, 175, 192—193, 195, 199, 460.}}. У пачатку 1860-х гадоў расейскі ўрад таксама стаў фінансаваць ідэолягаў «заходнерусізму» ([[Міхаіл Каяловіч]], [[Ксенафонт Гаворскі]] ды інш.), якім была пастаўленая задача акцэнтоўваць «адзінапляменнасьць» і «адзінавернасьць» славянамоўнага сялянскага насельніцтва «заходне-рускага краю» і абгрунтоўваць, што [[Беларусь]] як «Заходняя Расея» ёсьць непадзельнай часткай «адзінай Расеі», а «[[беларусы]]» — арганічнай часткай «адзінага рускага народу», якой ня трэба самастойнае культурнае і палітычнае разьвіцьцё без астатняй Расеі<ref>''Цьвікевіч, А.'' «Западно-руссизм»… С. 7, 16.</ref>{{Заўвага|Цікава, што першае пакаленьне заходнерусістаў (нават Міхаіл Каяловіч), якія былі мясцовымі праваслаўнымі ўраджэнцамі, звычайна чаргавала ў сваіх публікацыях вызначэньні «літоўскі» і «беларускі», называючы сябе то «беларусамі», то «літоўцамі» («ліцьвінамі»), і выказвалі, прынамсі ў прыватнай сфэры, пачуцьцё культурнай перавагі «Заходняй Расеі» над Вялікаросіяй. Гл.: ''Долбилов, М.Д.'' Русский край… С. 197, 491; ''Цьвікевіч, А.'' «Западно-руссизм»... С.. 148.}}. Так, Міхаіл Каяловіч у 1863 годзе заявіў у часопісе [[славянафільства|славянафіла]] [[Іван Аксакаў|Івана Аксакава]] «День», што Беларусія — гэта «''ўсё тое племя, якое мовіць беларускай гаворкай''», і апісаў арэал расьсяленьня беларусаў, ахопліваючым Віцебскую губэрню, частку Магілёўскай і Менскай, большую частку Гарадзенскай і Віленскай і малую частку Ковенскай губэрняў<ref>''Долбилов, М. Д.'' Русский край… С. 197.</ref><ref>''Насытка, Г.'' «Тыя ж беларусы»… С. 11.</ref>. У сувязі з узрослай апазыцыйнасьцю карэнных дваранаў («палякаў») адміністрацыя [[Літоўскае генэрал-губэрнатарства|Віленскага ваеннага генэрал-губэрнатарства]] разглядала мясцовых сялянаў (у першую чаргу — праваслаўных) у якасьці галоўнай апоры ўраду і імпэрыі на яе [[Заходні край|«заходніх» ускраінах]], а таксама ставіла задачу велікарускай земляўласьніцкай калянізацыі краю, у якой удзельнічалі б прадстаўнікі ня толькі дваранаў, але і іншых [[Стан (сацыяльная група)|станаў]]<ref>''Долбилов, М. Д.'' Русский край… С. 181.</ref>{{Заўвага|У канцы 1862 году віленскі ваенны генэрал-губэрнатар Назімаў схіліўся да думкі ў пажаданасьці пераводу ўсіх польскамоўных дваранаў, якія «не прызнаюць сябе рускімі», на становішча грамадзянаў Царства Польскага, што мае ўласнасьць у Расеі, ці іх масавага высяленьня ў Царства Польскае з прымушэньнем да продажу нерухомасьці; а ў сакавіку 1863 году, незадоўга да сваёй замены Мураўёвым, канчаткова прыйшоў да высновы, што «''ў Заходніх губэрнях няма зусім дваранства, бо наяўнае польскае дваранства ніколі нічога не захоча зрабіць на карысьць Расейскай дзяржавы''». Гл.: ''Долбилов, М.Д.'' Русский край… С. 181.}}. Менавіта з 1863 году шэсьць літоўска-беларускіх губэрняў, упершыню аб’яднаных разам пад уладай аднаго генэрал-губэрнатара — віленскага, у афіцыйных дакумэнтах Расейскай імпэрыі пачынаюць стала афіцыйна называцца як «Паўночна-Заходні край» («паўночна-заходнія губэрні»), выразна набыўшы ідэалягічную афарбоўку і значэньне «Паўночна-Заходняй Расіі» («Паўночна-Заходняй Русі»)<ref>''Сакалова, М.'' Паўночна-Заходні край / М. Сакалова // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. — Т. 5. — С. 445</ref><ref>''Цьвікевіч, А.'' «Западно-руссизм»… С. 17.</ref>. З гэтай мэтай уладамі рабіліся маштабныя захады, каб пашырыць назву «беларусы» на ўсё [[славянскія мовы|славянамоўнае]] сялянскае насельніцтва краю. Яшчэ ў канцы 1850 — пачатку 1860-х гадоў з друку выйшаў шэраг (часам супярэчных адзін аднаму) афіцыйных этнаграфічных і статыстычных дасьледаваньняў (М. Лябёдкіна, А. Коравы, П. Баброўскага, Д. Афанасьева ды інш.), дзе большая частка славянамоўнага насельніцтва Гарадзенскай і Віленскай губэрняў называлася не «літоўцамі» («ліцьвінамі») ці «палякамі», а «беларусамі», «[[Чорная Русь|чарнарусамі]]» і нават [[крывічы|«крывічамі»]] (у апошнім выпадку расейскія навукоўцы спрабавалі вярнуць насельніцтву назву племені з часоў [[Кіеўская Русь|Кіеўскай Русі]])<ref>''Долбилов, М. Д.'' Русский край… С. 182—186</ref><ref>''Эркерт, Р. Ф.'' Взгляд на историю и этнографию западных губерний России… С. 64.</ref>{{Заўвага|Яшчэ ў 1857 годзе акадэмік Пётар Кёпен надумаў правесьці грунтоўнае дасьледаваньне этнічнага складу Расейскай імпэрыі і скласьці этнаграфічную мапу. Па ўхвале міністра ўнутраных справаў Дзьмітрыя Блудава і Сыноду, Кёпен разаслаў ва ўсе царкоўныя прыходы краіны спэцыяльныя блянкі, дзе сьвятары мусілі пазначыць інфармацыю аб геаграфічным становішчы і назьве населеных пунктаў свайго прыходу, колькасьць прыхаджанаў і іх этнічную прыналежнасьць. Блянкі атрымалі назву прыходзкіх сьпісаў. Зь невядомых прычынаў скласьці паводле блянкаў этнаграфічную мапу імпэрыі Пятру Кёпену не ўдалося. (Гл.: ''Насытка, Г.'' "Тыя ж беларусы"… С.12.). У 1862 годзе М. Лябёдкін апрацаваў атрыманыя ў 1857 годзе Пятром Кёпенам прыходзкія сьпісы дзевяці заходніх губэрняў (Ковенскай, Віленскай, Гарадзенскай, Менскай, Магілёўскай, Віцебскай, Кіеўскай, Валынскай і Падольскай), склаўшы на іх падставе (без навуковай крытыкі) статыстычныя табліцы зь зьвесткамі аб этнічным складзе насельніцтва кожнага павету. Паводле табліц удзельная вага беларусаў у Віленскай губэрні складала 17,4%, Віцебскай — 62,4%, Гарадзенскай — 3,3%, Менскай — 65,1%, Магілёўскай — 84,2%, а агульная іх колькасьць у пяці губэрнях — 1 973 873 чалавекі. Побач з 25 879 (3,3%) «беларусамі» у Гарадзенскай губэрні, паводле Лябёдкіна, налічвалася 132 286 (16,7%) «велікарусаў», 201 897 (25,6%) «літоўцаў», 193 228 (24,5%) «палякаў», 30 927 (3,9%) «яцьвягаў», 5 463 (0,69%) «бужаніны», а ў Віленскай губэрні было 23 016 (2,74%) «крывічоў». На думку іншага дасьледніка-статыстыка Гарадзенскай губэрні Паўла Баброўскага, сьвятары многіх прыходаў праваслаўных «беларусаў» адносілі да «рускіх», а «беларусаў»-каталікаў ксяндзы запісвалі «літоўцамі» (ліцьвінамі) ці «палякамі». (Гл.: ''Насытка, Г.'' "Тыя ж беларусы"… С.12.). У Віленскай губэрні, паводле дасьледніка А. Коравы, сярод «славянаў» (44%), апроч «велікарусаў» (2,3%), налічвалася 29,4% «русінаў», якія падзяляліся на «беларусаў» (у Вялейскім, Дзісьненскім і часткова Сьвянцянскім паветах), «чарнарусаў» (галоўным парадкам, у Лідзкім павеце) і «крывічоў» (галоўным парадкам, у Ашмянскім павеце), і 12,3% «палякаў». Таксама падкрэсьлівалася, што славяне і «літоўцы» (пад якім разумелася [[балтыйскія мовы|балтамоўнае]] насельніцтва, то бок летувісы) ня вельмі адрозьніваюцца (у параўнаньні з габрэямі, татарамі і цыганамі) паміж сабой у норавах, звычаях ды інш. (Гл.: Віленская губэрня... С.290, 321.).}}{{Заўвага|Д. Афанасьеў, аўтар дасьледаваньня «Материалы для географии и статистики России, собранные офицерами Генерального штаба. Ковенская губерния» (1861 год), адзначыў, што на ўсходзе Ковенскай губэрні зь мяшаным канфэсійным складам няма «''ніякай непрыязьні паміж вернікамі розных рэлігіяў''»: «''…у паўднёва-усходняй частцы Новоаляксандраўскага павету мясцовыя жыхары, сумесь беларусаў, літоўцаў і крывічоў, — каталікі, што мовяць толькі беларускай гаворкай, ахвотна слухалі праваслаўнае набажэнства да закрыцьця струхлелых цяпер храмаў''». (Гл.: ''Долбилов, М.Д.'' Русский край… С. 184—185). Афіцэр Генэральнага штабу П. Баброўскі, зь мясцовай шляхты, які рабіў аналягічнае дасьледаваньне ў Гарадзенскай губэрні («Материалы для географии и статистики России, собранные офицерами Генерального штаба. Гродненская губерния», 1863 год), зазначыў неаднароднасьць хрысьціянскага насельніцтва і шкоднасьць гэтага для дзяржавы, але і адзначыў наяўнасьць талерантнасьці, зьвязанасьці і прыязьні паміж людзьмі ў губэрні: «''Рознасьць народанасельніцтва паводле веравызнаньня вельмі важнае для нас з прычыны рознадумства паміж праваслаўнымі і рымскімі каталікамі і паводле браку рэлігійнага адзінства краіны. Рэлігійнае рознадумства шкодна ўплывае на пасьпяховае разьвіцьцё; недахоп адзінства шкодзіць народнаму дабрабыту. Пры ўсім тым, нягледзячы на моцную нецярпімасьць каталікоў да праваслаўных, у асяродзьдзі хрысьціян існуе адна агульная сувязь у эвангельскім вучэньні — у любові да блізкага, як да самога сябе''». Баброўскі піша, што продкамі жыхароў Гарадзенскай губэрні былі не крывічы, а іншыя славянскія плямёны: «''Што краіна, якая складае цяперашнюю Гарадзенскую губэрню, была і ёсьць сапраўды Руская, г.зн. населеная пераважна народам рускім <…> у тым мы пераконваемся: па-першае, з гістарычных помнікаў, якія дайшлі да нас, і па-другое, з мовы галоўнай масы народнасельніцтва, якая, у выніку гістарычных падзеяў, страціла толькі часткова першапачатковую веру, але захавала сваю першабытную мову — мову дрыгавічоў, драўлянаў, бужанаў і нараўянаў''» (Гл.: ''Долбилов, М.Д.'' Русский край… С. 184—185).}}{{Заўвага|І. Зяленскі, аўтар дасьледаваньня «Материалы для географии и статистики России, собранные офицерами Генэрального штаба. Минская губерния» (1864 год), падрыхтаванага яшчэ да паўстаньня, адзначыў, што неправамерна адносіць сялянаў губэрні да «літоўскага племені», а саму Менскую губэрню да «Літвы», як раней рабілася. Дасьледнік адзначаў, што карэннае насельніцтва складаецца з «славяна-русаў» — нашчадкаў [[крывічы|крывічоў]] і [[дрыгавічы|дрыгавічоў]]: на яго думку нашчадкамі крывічоў ёсьць «беларусы», якія зараз жывуць у Бабруйскім, Барысаўскім, Ігуменскім і Менскім паветах Менскай губэрні, а нашчадкамі дрыгавічоў ёсьць «чарнарусы», якія жывуць у Наваградзкім, Слуцкім, Мазырскім і Рэчыцкім паветах. Сялянскае насельніцтва Пінскага павету, [[загародзкія гаворкі|мова]] якіх была вельмі падобнай на мову сялянаў Валынскай губэрні, Зяленскім было аднесена да «маларусаў». Гл.: Материалы для географии и статистики России, собранные офицерами Генэрального штаба. Минская губерния… С. 407—409.}}. У пачатку 1860-х гадоў мясцовыя расейскія ўлады, асабліва папячыцель [[Віленская навучальная акруга|Віленскай навучальнай акругі]] А. Шырынскі-Шыхматаў, спрабавалі выкарыстоўваць «беларускую гаворку» («белорусское наречие») з друкам толькі на кірыліцы («русскими буквами») у ідэалягічным спаборніцтве з карэннымі (каталіцкімі і польскамоўнымі) дваранамі, якія разгарнулі друк на летувіскай («жмудзінскай») і беларускай гаворках для сялянаў [[лацінка]]й<ref>''Долбилов, М. Д.'' Русский край… С. 197—198.</ref><ref>''Сталюнас, Д.'' Границы в пограничье…С. 269—287.</ref>{{Заўвага|У 1862 годзе [[Аляксандар Аскерка]] арганізаваў у Варшаве выданьне лацінкай беларускамоўнага буквара-катэхізісу («Элемэнтаж для добрых дзетак каталікоў»). Аднымі з найбольш вядомых тагачасных беларускамоўных публікацыяў лацінкай, якія зыходзілі ад мясцовай шляхты для сялянаў, былі газэта [[Мужыцкая праўда|«Мужыцкая праўда»]], агітацыйныя кніжкі зь вершамі «Гутарка старога дзеда», «Гутарка двух суседаў», «Беларуская гутарка» ды іншыя «гутаркі». (Гл.: ''Латышонак, А.'' Гісторыя Беларусі... С. 82.). Цікава, што выдаўцамі беларускамоўнай «Гутаркі старога дзеда» ў 1861—1862 гадох (у Беластоку) былі Браніслаў Шварц (1834—1908) і Грынявіцкі, а Шварц так вызначаў мэту выданьня: «„Гутарка старога дзеда“ мусіла была пераканаць народ літоўскі, што толькі ад Рэчы Паспалітай польскай атрымае ён „зямлю і волю“». Гл.: Революционный подъем в Литве и Белоруссии в 1861—1862 гг. … С. 86.}}. А ў 1863 годзе з ухвалы адміністрацыі Віленскага ваеннага генэрал-губэрнатарства ў прапагандысцкіх мэтах дзеля пашырэньня сярод сялянаў Віленскай і Гарадзенскай губэрняў назвы «беларусы» (якія абвяшчалася часткай «рускага народу») кіраўніцтвам Віленскай навучальнай акругі была выдадзеная ў Вільні ў друкарні А. Сыркіна кніга ананімнага аўтара (аўтараў) пад назвай «Рассказы на белорусском наречии» (1863 год). У якасьці чытаньня для народных школаў кнігу было загадана выкарыстоўваць з 1863 году ва ўсёй Віленскай навучальнай акрузе<ref>''Долбилов, М. Д.'' Русский край… С. 200.</ref>{{Заўвага|Апавяданьні ў кнізе «Рассказы на белорусском наречии» (1863 год) напісаныя на розных славянскіх дыялектах. Першым у кнізе разьмешчанае апавяданьне «Кто булы наші найдавнійші діды і якая іх була доля до уніі?», якое аўтарам напісана на імітацыі заходнепалескага дыялекту, што тагачаснымі навукоўцамі звычайна адносіўся да абшару «маларускай гаворкі» (г.зн. у сучасным разуменьні – украінскай мовы). «Маларускамоўны» тэкст з самага пачатку запэўнівае чытача, што жыхары паўднёвых паветаў Гарадзенскай губэрні ёсьць напраўду «беларусамі» (як і жыхары Віленскай, Менскай, Віцебскай і Магілёўскай губэрняў), а продкамі іх былі славяне-крывічы: «''Сторона, дэ жывуть тэпэр Пынчукі, Мынчукі, Вытэбці, Могілевці, зовэтця Білою Русью; в гэтуй стороні з вэльмы давных часув жыв народ Словяньскій, рудный з народамы, которыі давній жылы і тэпэр жывуть в полуднёвых і всхудніх русськіх краях. Народ той впэрш звався Крывычамы альбо крывыцькымы Словянамі: так, булы колысь Крывычы Смоленьскыі, — воны жылы нэдалэко коло міста Смоленьска; а то еще булы Крывычі Полоцькыі, — от, гэты Крывычы булы нашімы прадядамы. Нэ можэмо тэпэр довідатыся, чы вэлыкый кусок зэмлі займовалы Крывычы Полоцькыі; можэмо тулько сказаты, жэ тэпэрэшныі Вытэбськая, Могылёвская губэрніі, малэнькій кавалочок Пськовськэй і Смоленьскэй, значна часть Мыньскэй губэрніі з Пыньском, Мозыром і Туровом, кавалок Выленьскэй до річкі Дзітвы і добрый квалок Гроднэнськэй з містямы Волковыськом і Бэрэстям булы тымі містямі, дэ жыв беларускі народ''» (С. 1—2). У іншым апавяданьні «Велікая помылка нашых белорусов» даводзілася, што беларусы-каталікі застаюцца тымі ж самымі беларусамі, бо «''у іх мова простая, белорусская, звычаі простые белорусскіе; і звычаі і мова ў мужыков католіков тыя самыя, што і мужыков православных, ці русскіх''». У апавяданьні «Розмова на цментарі старосты Янка з братчыком Хвэдосем» падкрэсьлівалася: «''А і мы самі запэвнэ зовсім нэ ляхі: мы самі по собі народ особный — белоруссы!''» (С. 28).}}. === Вяртаньне да канфэсійнага прынцыпу вызначэньня «рускасьці» краю === [[Файл:Atlas of population of the West Russian region of confessions 1864.jpg|thumb|Тэндэнцыйная мапа дзевяці губэрняў [[Заходні край|«Заходне-рускага краю»]], створаная афіцыйнай расейскай імпэрскай навукай, дзе [[праваслаўе|праваслаўныя]] («рускае племя») адзначаны зялёным колерам, а [[каталіцызм|каталікі]] — цёмна-ружовым (1864 г.). Картограф [[Аляксандар Рыціх|А. Ф. Рыціх]]]] Аднак з пачаткам паўстаньня 1863—1864 гадоў расейскія ўлады адмовіліся ад «экспэрымэнтаў» у вызначэньні рускасьці насельніцтва толькі празь лінгвістычны (і этнанімічны) падыход, які не дапамог прадухіліць сэпаратысцкія настроі і паўстанчыя дзеяньні. Па прызначэньні папячыцелем [[Віленская навучальная акруга|Віленскай навучальнай акругі]] [[Іван Карнілаў|Івана Карнілава]] яны згарнулі падтрымку друку на [[беларуская мова|беларускай мове]], палічыўшы, што без рэлігійнай прапаганды Маскоўскай царквы русіфікацыя ня ёсьць дастатковай, і працягвалі перавод католікаў у Маскоўскую царкву<ref>''Долбилов, М. Д.'' Русский край… С. 226.</ref>{{Заўвага|Многія сяляне Віленскай і Гарадзенскай губэрняў у канцы 1860-х гадоў не хацелі мірыцца з гвалтам у пытаньнях веры і падавалі калектыўныя звароты, просячы вярнуць іх у каталіцтва, бо іх запісалі ў Маскоўскую царкву безь іхнай згоды. Гэтыя хваляваньні падштурхнулі маскоўскага гаспадара Аляксандра II пры праезьдзе празь Вільню ў 1867 годзе зьвярнуцца да пераведзеных з каталіцтва ў Маскоўскую царкву сялянаў з словамі: «''Вельмі рады вас бачыць праваслаўнымі. Упэўнены, што вы перайшлі ў старажытную веру края зь перакананьнем і шчырасьцю; ведайце, што раз прыняўшым праваслаўе я ні на якой падставе не дазволю і не дапушчу вярнуцца ў каталіцтва. Ці чуеце?''». Гл.: ''Самбук, С.М.'' Политика царизма … С. 144—145.}}. Разам з заявамі, што [[беларусы]] — частка расейскага народу, афіцыйныя ўлады і навука дадавалі, што беларуская мова і культура ёсьць другараднымі і малазначнымі, а выкладаньне ў школах пачалося толькі на [[расейская мова|расейскай мове]]{{Заўвага|Часопіс «Вестник юго-западной и западной России» (т. III, кн. VIII, 1863 г.) пісаў: «''вучыць на беларускім жаргоне — бязглузьдзіца''» (С. 239.). А новапрызначаны папячыцель Віленскай навучальнай акругі Карнілаў, спасылаючыся на «неапрацаванасьць» і «беднасьць» мовы беларускага народу, настойваў на поўнай марнасьці «друкаваньня кніг на беларускай гаворцы» і памылковасьці думак тых настаўнікаў, якія «стаяць за захаваньне мясцовых гаворак у народных кнігах» (Гл.: ''Самбук, С.М.'' Политика царизма … С. 146.)}}{{Заўвага|Цікава, што канчатковай мэтай палітыкі афіцыйных уладаў было не выцісканьне польскай мовы беларускай ды спрыяньне разьвіцьцю беларускамоўнай культуры, але русіфікацыя насельніцтва. Калі па здушэньні паўстаньня адміністрацыя віленскага генэрал-губэрнатара падштурхоўвала мясцовае дваранства прыносіць вернападданыя адрасы маскоўскаму гаспадару, то [[Маршалак шляхты|менскі губэрнскі маршалак]] [[Яўстах Прушынскі]] прамовіў свой адрас у верасьні 1863 году ад імя дваранаў Менскай губэрні на беларускай мове. Расейскі чыноўнік адміністрацыі віленскага генэрал-губэрнатара Масолаў, сьведка падзеі, напісаў у мэмуарах, што гэты беларускамоўны адрас палічылі за чарговую хітрасьць «палякаў»: «Ковенскае дваранства прадставіла адрас за 500-мі подпісамі 26 жніўня, потым гарадзенскае — у сярэдзіне верасьня; у канцы верасьня і менскае разам з новым маршалкам Прушынскім, чалавекам выдатнай сумленнасьці, сілы волі і розуму. Надумаўшы скласьці адрас, ён напісаў агульнае пасланьне на беларускай мове з выказваньнем сваіх перакананьняў. У ім ён выказаў упэўненасьць у гістарычнай неабходнасьці зьліцьця заходніх губэрняў з Расеяй, але ў той жа час неабходнасьць гэтага зьліцьця ён даводзіў думкай аб панславізьме. Думка гэтая пусьціла карані ў Менскай губэрні, бо ў ёй крылася вядомая хітрасьць палякаў, якія на ўсё згодныя, абы толькі ня быць і не называцца рускімі». (Гл.: ''Масолов, А.Н.'' Виленские очерки 1863—1865 гг. / А.Н. Масолов // Русская старина. — 1883. — Т. 40. — С. 585). У 1850-я гады ў Менскай і Магілёўскай губэрнях значны ўплыў на праяўленьне шляхтай зацікаўленасьці да мовы мясцовых сялянаў зрабіў сваімі літаратурнымі творамі [[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч]]. Калі ў 1862 годзе ў Менску праходзілі паніхіды па загінулых у Варшаве маніфэстантах і [[месьціч]]ы (у тым ліку і Каміла Дунін-Марцінкевіч) сьпявалі ў касьцёлах патрыятычныя гімны, то шляхцянка Мазырскага павету [[Кіневічы|Кеневіч]], якую хацелі прыцягнуць да адказнасьці за сьпяваньне гімну, напісала ў палітычны суд «зьедлівую насьмешку на скажонай беларускай мове». Гл.: Революционный подъем в Литве и Белоруссии в 1861—1862 гг. … С. 116.}}. Віленскі генэрал-губэрнатар [[Міхаіл Мураўёў]], угадваючы настроі цэнтральнай улады, сьцьвярджаў у сваёй запісцы [[Сьпіс імпэратараў Расеі|маскоўскаму гаспадару]] [[Аляксандар II|Аляксандру II]], што ў заходніх губэрнях ''«праваслаўе злучанае з паняцьцем аб рускай народнасьці, у той жа час, наадварот, паляк і каталік складаюць адно»''<ref name="ReferenceA">''Сталюнас, Д.'' Границы в пограничье… С. 291—292.</ref>. Адразу па паўстаньні 1863—1864 гадоў урадам былі выдадзеныя тэндэнцыйныя этнаграфічныя атлясы [[Аляксандар Рыціх|Аляксандра Рыціха]] («Атлас населения Западно-Русского края по исповеданиям», Санкт-Пецярбург, 1864 год) і [[Родрыг Эркерт|Родрыга Эркерта]] («Взгляд на историю и этнографию западных губерний России», Санкт-Пецярбург, 1864 год), якія паказвалі этнічную структуру насельніцтва [[Заходні край|«заходніх губэрняў» («заходне-рускага краю»)]] Расейскай імпэрыі, дзе для довадаў рускасьці зямель праваслаўныя жыхары (галоўным парадкам — мясцовыя славянамоўныя сяляне) у «Заходнім краі» лічыліся за «рускіх», колькасьць якіх была наўмысна павялічана, а дваране-каталікі — «палякамі»{{Заўвага|Палкоўнік Р.Ф. Эркерт пісаў у сваім атлясе: «''Нішто ў заходніх губэрнях Расеі не вызначае рысу, аддзяляючай расейскую [[народнасьць]] ад польскай, так выразна і правільна, як рознасьць веравызнаньняў. Такім парадкам, у Заходняй Расеі, з адносна нешматлікімі выняткамі, усе славянскія жыхары праваслаўнага спавяданьня мусяць лічыцца рускімі, а ўсе тыя, якія спавядаюць каталіцкую рэлігію — палякамі''» (''Эркерт, Р.Ф.'' Взгляд на историю и этнографию западных губерний России... С. 6.). Мове не надавалася істотнай увагі. Па выданьні атлясу П. Баброўскі ня мог пагадзіцца з высновай Р. Эркерта ў тым, што вопратка, звычаі, увесь уклад жыцьця робяць беларусаў-каталікоў трывалымі палякамі, таму што ўражаньне аб Беларусі аўтар атлясу вынес з «''палацаў і касьцёлаў, што ляжалі на ягоным шляху''». Баброўскі цьвёрда прытрымліваўся думкі, што адзінай прыкметай для падзелу насельніцтва Беларусі на «беларусаў» і «палякаў» можа быць толькі мова: «''Нічога ня значыць, што беларусы, паводле Эркерта, не называюць сябе гэтым сваім імем. Беларусы, ня ведаючы, што яны беларусы, захавалі і ў штодзённай гутарцы, і ў песьнях, і ў прыслоўях свае азначаныя нацыянальныя, лягічныя формы, свой азначаны характар, свае праявы, звычаі і г.д. Беларус-селянін, ці будзе ён праваслаўны, ці каталік, мае свае перакананьні, сваю маральную філязофію і перадае гэта разам з мовай сваім дзецям і ўнукам. Ксёндз і памешчык ніколі ня скажуць аб беларусе каталіцкага веравызнаньня, што ён беларус, а скажуць — ліцьвін. Пагутарыце з гэтым ліцьвінам, і вы пачуеце беларускую гаворку. Падчас нашай працы ў Гарадзенскай губэрні мы мелі этнаграфічныя сьпісы насельніцтва ад сьвятароў і ксяндзоў. На сьпісах тых сяляне, як праваслаўныя, так і каталікі, названыя ліцьвінамі і тут прыкладзены ўзоры іхнай мовы — вы думаеце летувіскай? Не — беларускай. Ксёндз рабіў гэта таму, што беларусы калісьці ўваходзілі ў склад народнасьцяў Літоўскай дзяржавы. Мы бачым тут не палітычную памылку, як думае Эркерт, а палітычную праўду і вельмі грубую этнаграфічную памылку''» (Гл.: ''Насытка, Г.'' «Тыя ж беларусы»… С. 14.). Апроч таго П. Эркерт выдаў дзьве вэрсіі (па-расейску і па-француску) этнаграфічнага атлясу «заходне-рускіх губэрняў і суседніх абласьцей» (у францускім выданьні — «''губэрняў, населеных цалкам ці часткова палякамі''»). Гл.: ''Долбилов, М.Д.'' Русский край… С. 189—190.}}{{Заўвага|Атляс А. Рыціха спачатку быў зроблены ў 1863 годзе для службовага (ваеннага) выкарыстаньня, а потым у 1864 годзе перапрацаваны для прапагандысцкіх мэтаў. Найбольш выразныя адрозьненьні былі ў ліку мясцовых каталікоў. Калі ў вэрсіі 1863 году ў ліку 2 633 456 каталікоў Заходняга краю значыліся 175 997 «беларусаў» і «чарнарусаў» і 853 706 «літоўцаў», то публікацыя 1864 году, ні на адзінку не зьмяняючы агульную колькасьць гэтай канфэсійнай групы (2 633 456), прыводзіць сярод каталікоў 444 173 «беларусы» і «чарнарусы» і 585 530 «літоўцаў». Іншымі словамі, Рыціх, у новай вэрсіі атлясу пералічыў разам 268 176 чалавек з адной групы ў іншую: «беларусаў» і «чарнарусаў» стала больш роўна на столькі ж, на колькі стала менш «літоўцаў», што было відавочнай маніпуляцыяй і палітызацыяй этнаканфэсійнай статыстыкі. Гл.: ''Долбилов, М.Д.'' Русский край… С. 191—192; ''Самбук, С.М.'' Политика царизма … С. 144—145.}}. Апроч таго, у Вільні ў 1864 годзе была створаная [[Віленская археаграфічная камісія]], а ў Кіеве — цэнтры Паўднёва-Заходняга краю — працягвала працаваць (з 1843 году) [[Кіеўская археаграфічная камісія]], якім была пастаўленая задача адшукаць і прывесьці ўсе «довады» (у тым ліку — для іншаземнага чытача), што ўсё насельніцтва Паўночна-Заходняга і Паўднёва-Заходняга краёў было і ёсьць «рускім» на падставе перш за ўсё праваслаўнага веравызнаньня{{Заўвага|Падбор крыніцаў для публікацыі Віленскай і Кіеўскай археаграфічнымі камісіямі праходзіў праз прызму праваслаўнасьці Заходняга краю, крыху сапсаванага «польскім» уплывам. У прадмове да першага тому сабраных матэрыялаў Віленскай археаграфічнай камісіі адкрыта паведамлялася, што камісія вызначыла прадметам сваіх заняткаў перапісваць і надрукаваць прывілеі і акты, «''якія сьведчаць пра існаваньне ў Заходнім краі праваслаўных цэркваў''», выпісаць і надрукаваць акты, «''у якіх выражаецца палітычны быт, характар і жыцьцё заходняга краю, які называўся вялікім княствам Літоўскім, у розныя эпохі яго існаваньня''». Адной з галоўных задачаў было друкаваньне лучнасьці дакумэнтаў, якія павінныя былі праясьніць «''элемэнт праваслаўя ў Заходнім краі''» (ягоны стан і пераход ва ўніяцтва); «''паказаць зь якою хітрасьцю і гвалтам адбіраліся ўніятамі ў праваслаўных іхныя цэрквы і царкоўная маёмасьць''»; давесьці, «''што многія вядомыя фаміліі ў Літве былі праваслаўнага спавяданьня''» і г.д. Пры выбары дакумэнтаў камісія зыходзіла з мэты «''давесьці фактычна, што Заходні край ніколі ня быў шчасьлівы пад польскім кіраваньнем; што, нягледзячы на існавалае заканадаўства і мноства судовых установаў, ніхто ня мог быць упэўнены ні ў правах сваёй уласнасьці, ні ва ўласнай небясьпецы''»; што «''цывілізацыя Польшчы, а зь ёю і Заходняга краю, далёка стаяла ад тае ступені дасканаласьці, на які ставяць яе палякі''»; і «''што толькі пад расейскім кіраваньнем Заходні край забыў свае пакуты, загаіў былыя раны і пачаў сваё сапраўды палітычнае быцьцё''». (Гл.: Акты Виленской археографической комиссии. — Том I. — С. 22—24.). Таксама ў прадмове адзначалася, што ў існасьці Вялікае Княства Літоўскае было ў многім «рускай» дзяржавай: «''Літоўскае заканадаўства складае незьняпраўджаны помнік пераважаньня рускага элемэнту ў Літве. Ніхто ня можа ў тым сумнявацца, што рускія законы выдаюцца для таго, каб выконваць іх, а каб выконваць іх, неабходна разумець мову, на якой яны напісаныя. <…> [[Судзебнік Казімера|Судзебнік]] і Статут напісаныя былі на [[руская мова|рускай мове]], то хто адважыцца супярэчыць таму, што руская мова была агульнаўжыванай паўсюдна ў дзяржаве. А праз тое, што мова складае самую бачную прыкмету нацыянальнасьці, то і не выклікае сумненьня, што руская народнасьць была пераважным, дамінантным элемэнтам у дзяржаве''». (Гл.: Акты Виленской археографической комиссии. — Том I. — С. 18.). Дадавалася, што заваяваньні Сьвятога Ўладзімера і Яраслава Мудрага стварылі яцьвяга-рускую ўскраіну (да вусьця [[Вяльля|Вяльлі]]), куды перасяляліся жыхары рускага паходжаньня. Зносіны літоўцаў з Русьсю далі першым безьліч перавагаў: літоўцы ўзмацніліся і пераймалі ад рускіх усё, што лічылі для сябе карысным: мову, пісьмо, звычаі і законы, веру, складалі дружыны з рускіх воінаў, і г.д. (С. 2.)}}. Гэтыя і іншыя захады ўладаў мусілі былі служыць практычным пацьверджаньнем пастановы [[Заходні камітэт|Заходняга камітэту]] ў 1864 годзе аб тым, што ''«Паўночна-Заходні край ёсьць рускім, які складае старажытную спадчыну Расеі»''. Па здушэньні паўстаньня 1863—1864 гадоў расейская ўлада і афіцыйная навука ўсё часьцей сталі называць карэнных (каталіцкіх і польскамоўных) дваранаў у краі «палякамі», а тэрмін «літоўцы» («ліцьвіны») ужываць у дачыненьні да [[балтыйскія мовы|балтамоўнага]] насельніцтва [[Ковенская губэрня|Ковенскай]] і [[Віленская губэрня|Віленскай губэрняў]] (то бок, у дачыненьні да [[летувісы|летувісаў]])<ref>''Самбук, С. М.'' Политика царизма … С. 13—14</ref><ref>Литовское племя // Географическо-статистический словарь Российской империи / сост. П. Семенов. — Т. III. — С. 62—64.</ref><ref>''Петров, Н. И.'' Белоруссия и Литва… С. 2, 362—363, 366, 368—369.</ref>{{Заўвага|У афіцыйнай расейскай навуцы і ідэалёгіі для апраўданьня валоданьня землямі, населенымі балтамоўным насельніцтвам краю, часта ўказвалася вялікая роля «рускага» насельніцтва ў характары і гісторыі Вялікага Княства Літоўскага (якое пачало называцца ў расейскай гістарычнай навуцы «Літоўска-Рускай дзяржавай»), а таксама сцьвярджалася і падкрэсьлівалася вялікая блізкасьць славянаў і балтаў: «''З усіх народаў эўрапейскай сям’і славяне і літоўцы знаходзіліся ў найбліжэйшым паміж сабой сваяцтве паводле мовы, веры і звычаяў''». Гл.: ''Петров, Н.И.'' Белоруссия и Литва… С. 2, 47 ды інш.}}. === Непасьлядоўнасьць працэсаў уніфікацыі і русіфікацыі краю === Расейская ўлада імкнулася да ўніфікацыі кіраваньня і гамагенізацыі насельніцтва. Памянёныя канцэпцыі (канфэсійная і моўная) адмаўлялі этнасу ў праве быць негамагенным у этнанімічных, моўных, культурных і нават канфэсійных дачыненьнях, не прымалі варыятыўнасьці. У мэтах апраўданьня валоданьня тэрыторыямі выкарыстоўваліся ўсякія выгадныя факты і акцэнтаваліся другарадныя характарыстыкі. Канфэсійны і моўны крытэрыі (прынцыпы), пакладзеныя ў складаньне расейскай этнічнай статыстыкі, мапаў і ідэалёгіі, ігнаравалі і ня ўлічвалі наяўнасьць унутраных сувязяў паміж насельніцтвам. Апроч таго, сама непасьлядоўнасьць у вызначэньні крытэраў «рускасьці» й [[тапаніміка|тапанімічным]] найменьні губэрняў былі абумоўленыя тым, што расейская ўлада імкнулася ня толькі да «абрусеньня краю», «зьліцьця з Расеяй», але таксама думала аб адміністрацыйным кантролі і спакоі ў паўночна-заходніх (і паўднёва-заходніх) губэрнях<ref name="ReferenceA"/><ref>''Долбилов, М. Д.'' Русский край… С. 753—754.</ref>. Многім высокім чыноўнікам расейскага ўраду хуткая [[русіфікацыя]] і ўсеагульнае далучэньне да [[Расейская праваслаўная царква|Маскоўскай царквы]] ў краі здаваліся цяжкімі або немагчымымі праз супраціў мясцовага насельніцтва і браку ў краі значнай колькасьці чыноўнікаў, вайскоўцаў, сьвятароў, настаўнікаў і маянткоўцаў зь ліку расейцаў (велікарусаў) — і яны думалі больш пра прадухіленьне перадумоваў новага паўстаньня. Таму практычныя захады ва ўсталяваньні кантролю над краем не заўсёды адпавядалі заяўленай ідэалёгіі «рускасьці» краю і «адзінства рускага народу» ў трох галінах, а [[Культурная асыміляцыя|асыміляцыя]] па 1864 годзе была непасьлядоўнай — толькі ў галіне культуры, што мела вонкавы, павярхоўны характар: пашыраліся [[расейская мова|расейская (велікаруская) мова]] і [[Расейская праваслаўная царква|Маскоўская (Расейская праваслаўная) царква]]<ref name="ReferenceA"/>. <gallery perrow=7> Файл:Ethnographic map of Vilno governorate of Russian empire - made by an officer A. Koreva - 1861 AD.jpg|Тэндэнцыйная этнаграфічная мапа Віленскай губэрні (у кнізе «Материалы для географии и статистики России, собранные офицерами Генерального штаба. Виленская губерния»), зробленая афіцэрам Генэральнага штабу Расейскай імпэрыі А. Коравам, 1861 г. Файл:Arheograficheskij sbornik dokumentov k istorii Severo-Zapadnoj Rusi - T 1 - Wilno 1867 AD.JPG|Кніга «Археографический сборник документов, относящийся к истории Северо-Западной Руси», Т. 1, 1867 г., Вільня Файл:Sbornik dokumentov Ekateriny II po ustrojstvu Severo-Zapadnogo kraja.JPG|Кніга «Сборник документов, касающихся административного устройства Северо-Западного края при императрице Екатерине II (1792—1796)» (Вільня, 1903 г.) Файл:Konstanty Woynillowicz appeal about estates in North-Western Krai in Russian empire - 1868 AD.jpg|Афіцыйны зварот («запіска») праваслаўнага двараніна Канстантына Ксаверавіча Вайніловіча{{Заўвага|Канстантын Ксаверавіч Вайніловіч быў новахрышчаным з каталіцтва ў праваслаўе дваранінам, народжаным у сям’і каталіцкіх бацькоў. Валодаў маёнткам [[Шостакі|Шостакамі]] ў Слуцкім павеце і паходзіў з [[Макраны|макранскай]] лініі шляхецкага роду Вайніловічаў з Слуцкага павету, быў родным братам [[павятовыя маршалкі Менскай губэрні|слуцкага павятовага маршалка]] Юзэфа Ксаверавіча Вайніловіча (ажэненага з Галенай Ваньковіч). Быў далёкім сваяком [[Эдвард Вайніловіч|Эдварду Вайніловічу]] (з савіцкай лініі роду) і блізкім сваяком ягонай жонкі Алімпіі Ўзлоўскай, народжанай ад Марка Ўзлоўскага і Мацільды Вайніловіч (з макранскай лініі роду). Бацька Ксаверы Ваніловіч быў вялікім аматарам беларушчыны. Гл.: ''Луцкевіч, А.'' Выбраныя творы... С. 132.}} да [[губэрнатары Менскай губэрні|менскага губэрнатара]] [[Ягор Касінаў|Касінава]] з просьбай хадайнічаць у віленскага генэрал-губэрнатара права на набыцьцё маёнткаў (''«у тутэйшым Паўночна-Заходнім краі, дарагой маёй радзіме»''), 12 лістапада 1868 г. ''(Падкрэсьлена алоўкам чыноўнікам)'' Файл:Magazine - Vestnik Yugo-Zapadnoj i Zapadnoj Rossii - nr 8 - 1864 AD - page 1.jpg|Першая старонка часопісу «Вестник Юго-Западной и Западной России» (№8, 1864 г.) Файл:Сборник Северо-Западный край.jpg|Вокладка кнігі «Сборник памятников народного творчества Северо-Западного края» ([[Вільня]], 1866 г.) Файл:Ратч - Сведения о польском мятеже 1863 г - 1867 AD.jpg|Вокладка кнігі В. Ратча «Сведения о польском мятеже 1863 года в Северо-Западной России», Т. 1. (Вільня, 1867 г.) </gallery> == Спэцыфіка кіраваньня і рэжыму законаў == === Стратэгія кіраваньня === Па падзелах Рэчы Паспалітай на «новадалучаных» тэрыторыях была ўсталяваная ў першую чаргу ўлада [[генэрал-губэрнатар]]аў{{Заўвага|«Генэрал-губэрнатарская» форма кіраваньня тэрыторыямі ў Расейскай імпэрыі была характэрная для сталічных рэгіёнаў імпэрыі (Санкт-Пецярбург, Масква), новадалучаных тэрыторыяў (ускраінаў, «краёў»), а таксама ўводзілася на тэрыторыях, ахопленых ваеннымі дзеяньнямі. Функцыі інстытуту генэрал-губэрнатара вагаліся ад пасярэдніцкага зьвяна паміж маскоўскім гаспадаром і некалькімі губэрнатарамі да асаблівага рэжыму кіраваньня губэрнямі. Гл.: ''Лысенко, Л.М.'' Губернаторы и генерал-губернаторы... С. 166.}}. У Расейскай імпэрыі стратэгіяй утрыманьня заваяваных тэрыторыяў былі асыміляцыя (русіфікацыя) карэннага насельніцтва і ўніфікацыя кіраваньня (пашырэньня агульнаімпэрскіх законаў і ўстановаў). Адсюль галоўнай задачай генэрал-губэрнатараў на заваяваных ускраінах было спрыяньне найскарэйшай падрыхтоўцы насельніцтва ўскраіны (праз паступовую ліквідацыю ранейшых юрыдычных нормаў, парадкаў і звычаяў) да ўспрыняцьця агульных правілаў кіраваньня — поўнай інкарпарацыі ў склад імпэрыі на аснове губэрнскай сыстэмы кіраваньня (без прамежкавага — генэрал-губэрнатарскага ўзроўню), ператварэньня захопленых зямель у звычайныя расейскія губэрні<ref>''Лысенко, Л. М.'' Губэрнаторы и генэрал-губэрнаторы… С. 166.</ref>. Адметнымі рысамі інстытуту генэрал-губэрнатарства былі яго надзвычайны і палітычны характар, які перавышаў значэньне іншых устанаўленьняў, а таксама ваенны кампанэнт ягонай дзейнасьці і статус у палітычнай герархіі [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]<ref>''Лысенко, Л. М.'' Губернаторы и генерал-губернаторы… С. 167—169.</ref>. === Рэжым законаў === Расейская ўлада разумела, што працэс уніфікацыі кіраваньня, русіфікацыі і аправаслаўленьня зямель былой [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], дзе было шмат уніятаў, каталікоў, юдэяў, дзе мясцовая эліта (шляхта) карысталася ў царкоўнай, адукацыйнай і адміністрацыйнай сфэрах [[польская мова|польскай мовай]] і дзе былі выразна адметныя [[культура]] і звычаі ўсяго мясцовага насельніцтва, зойме працяглы час. Рэжым законаў на тэрыторыі Паўночна-Заходняга і Паўднёва-Заходняга краёў на працягу XIX ст. пэўнымі крокамі зьмяняўся ад своеасаблівага ў параўнаньні з многімі іншымі губэрнямі Расейскай імпэрыі, калі спачатку былі захаваныя некаторыя старыя юрыдычныя нормы [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] і Рэчы Паспалітай (галоўным парадкам, судовага і эканамічнага характару), усё больш як да агульнарасейскага ўзору, так і абмежавальнага і дыскрымінацыйнага характару да мясцовых жыхароў (асабліва па здушэньні паўстаньня 1863—1864 гадоў), што зноў рабіла адметнымі ў Расейскай імпэрыі гэтыя былыя землі Рэчы Паспалітай. Так, былі ўведзеныя вынятковыя законы, галоўным парадкам, рэпрэсіўнага характару ў дачыненьні мясцовага дваранства: абмежаваньні прыёму «палякаў» на службу ў родных губэрнях; прымусовая [[Вайсковая служба|вайсковая]] ці грамадзянская служба мясцовых дваранаў (абавязак выслугі гадоў у карэнных расейскіх губэрнях); абмежаваньні ў выкарыстаньні звыклай для мясцовых дваранаў (за стагодзьдзі ўжываньня) [[польская мова|польскай мовы]] ў мясцовым афіцыйным справаводзтве і сыстэме адукацыі; русіфікацыя грамадзкага жыцьця{{Заўвага|1 студзеня 1864 году віленскі ваенны генэрал-губэрнатар Міхаіл Мураўёў сваім цыркулярам забараніў карыстацца польскай мовай у афіцыйнай перапісцы і грамадзкіх месцах.}}<ref>''Самбук, С. М.'' Политика царизма … С. 40.</ref>; забароны навучаньня ў замежных [[унівэрсытэт]]ах; забарона каталікам (па 1863 годзе) працаваць у адукацыйных установах (школах і гімназіях) заходніх губэрняў; абмежаваньні ў перамяшчэньні і жыхарстве ў расейскіх губэрнях і за мяжой імпэрыі; кантрыбуцыйныя зборы{{Заўвага|Апроч канфіскацыяў і сэквэстраў маёнткаў паўстанцаў, з пачаткам паўстаньня ў 1863 годзе землеўласьнікі ўсіх веравызнаньняў заходніх губэрняў былі абкладзеныя працэнтным зборам, які зьбіраўся штогадова. Для «асобаў польскага паходжаньня» ён складаў 10% ад гадавога прыбытку маёнтку, для «асобаў нямецкага паходжаньня» (лютэранаў з астзэйскіх губэрняў) — 3%, для «асобаў рускага паходжаньня» (з карэнных расейскіх губэрняў) — 1,5%. Улада тлумачыла землеўласьнікам «нямецкага» і «рускага паходжаньня», што зборы ня маюць кантрыбуцыйнага і зьняважлівага характару, а служаць фінансавай дапамогай для захаваньня ўрадавага кантролю ў краі, бо ў выпадку перамогі паўстанцаў губэрні былі б адлучаныя ад імпэрыі і некарэнныя дваране пазбавіліся б сваіх маёнткаў увогуле. У ліпені 1863 году працэнтны збор для «рускіх» маянткоўцаў быў зьменшаны да 2,5%, а вясной 1864 году поўнасьцю зьняты; для «астзэйцаў» збор быў скасаваны ў пачатку 1865 году. У 1870 годзе, калі імавернасьць узнаўленьня паўстанцкіх выступленьняў стала малой, кантрыбуцыйны працэнтны збор для «асобаў польскага паходжаньня» быў зьменшаны да 5%, а канчаткова для іх скасаваны толькі 27 сакавіка 1897 году. Для тых «польскіх» дваранаў, якія мелі толькі дамы ў местах, кантрыбуцыйны збор складаў 1% ад іх кошту. З грошай, атрыманых паводле гэтых працэнтных збораў, мясцовым чыноўнікам плацілі па 50% надбаўкі да жалаваньня, утрымліваліся жандарскія каманды і павялічаная па паўстаньні колькасьць наяўных войск у краі, будаваліся і рамантаваліся цэрквы Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі і г.д.}}<ref name="ReferenceD">Гісторыя Беларусі : у 6 т. — Т. 4. — С. 178.</ref>; розныя забароны датычна каталіцкага касьцёлу і пратэкцыянізм адносна Маскоўскай царквы; прымусовыя пераводы сялянаў з [[уніяцтва]] і [[каталіцызм|каталіцтва]] ў Маскоўскую царкву; увядзеньне з 1870-х гадоў расейскай мовы замест польскай у дадатковае каталіцкае набажэнства ў касьцёлах; мэтанакіраванае насаджэньне расейскага («велікарускага») землеўладаньня; службовыя перавагі і ільготы для набыцьця маёнткаў з скарбовых і канфіскаваных зямель для асобаў «рускага паходжаньня»; забароны ў выкарыстаньні «нацыянальнай» вопраткі для «палякаў» ([[кунтуш]]ы, [[канфэдэратка|канфэдэраткі]] і г. д.) і [[жыды|жыдоў]]; [[мяжа аселасьці|мяжа жыдоўскай аселасьці]] (уведзеная неўзабаве па падзелах Рэчы Паспалітай) і г. д. Адным з самых дыскрымінацыйных пастановаў быў [[указ 10 сьнежня 1865 году|закон ад 10 сьнежня 1865 году]], накіраваны на памяншэньне адсотку «польскага» землеўладаньня ў краі: паводле закону «асобам польскага паходжаньня»{{Заўвага|Важна, што [[указ 10 сьнежня 1865 году|закон ад 10 сьнежня 1865 году]] не даваў яснага і дакладнага вызначэньня, хто адносіцца да «асобаў польскага паходжаньня», хоць звычайна расейскі ўрад пад імі разумеў польскамоўных і каталіцкіх дваранаў, якія былі выхаваны ў сем’ях бацькоў-каталікоў.}} забаранялася купляць зямлю (маёнткі) у «заходніх губэрнях», якую можна было атрымаць і перадаць толькі паводле спадчыны (хоць часам рабіліся нешматлікія выянткі, асабліва для ляяльных дваранаў){{Заўвага|Апроч таго, «асобам польскага паходжаньня» паводле палажэньня ад 5 сакавіка 1864 году і інструкцыі ад 23 ліпеня 1865 году забаранялася арандаваць скарбовыя, а таксама прыватнаўласьніцкія землі, набытыя іх уладальнікамі на ільготных умовах, вызначаных урадам з мэтай павелічэньня працэнту «рускага» землеўладаньня ў заходніх губэрнях. Законам ад 27 сьнежня 1887 году «асобам польскага паходжаньня» забаранялася таксама арандаваць нерухомую маёмасьць (у тым ліку і зямельную) усіх відаў.}}<ref name="ReferenceD"/>. Гэты закон быў скарэктаваны толькі ў 1905 годзе ў ходзе лібэральна-дэмакратычнай [[Рэвалюцыя 1905—1907 гадоў у Расеі|рэвалюцыі 1905—1907 гадоў у Расеі]]{{Заўвага|У 1905 годзе скасоўвалася забарона набыцьця зямлі «асобамі польскага паходжаньня» у дзевяці заходніх губэрнях, але набываць зямлю ў Заходнім краі яны маглі толькі ў «асобаў польскага паходжаньня», а не ў «асобаў рускага паходжаньня».}}. Па закрыцьці ў 1832 годзе [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] і ў 1864 годзе [[Беларуская дзяржаўная сельскагаспадарчая акадэмія|Горы-горацкага земляробчага інстытуту]] ў літоўска-беларускіх губэрнях (паводле «дэпалянізатарскай» палітыкі ўладаў) не засталося вышэйшых навучальных установаў з статусам унівэрсытэту для хрысьціянаў: толькі дзейнічалі (зь перапынкамі) дзясяткі рэлігійных вышэйшых навучальных установаў для [[юдаізм|юдэяў]] ([[ешыбот]]ы ў [[Валожын]]е, [[Мір (Гарадзенская вобласьць)|Міры]], [[Пінск]]у, [[Берасьце|Берасьці]], [[Слуцак|Слуцку]], [[Горадня|Горадні]], [[Любавічы|Любавічах]], Слабодцы{{Заўвага|Цяпер гэтае мястэчка ўвайшло ў склад [[Коўна]].}}, [[Цельшы|Цельшах]] ды інш.); а ў 1911 годзе была толькі адкрытая філія Маскоўскага гістарычна-археалягічнага інстытуту ў [[Віцебск]]у, толькі ў тым жа годзе для заходніх губэрняў з выняткамі (гл. далей) было ўведзенае мясцовае самакіраваньне — [[земства|земствы]]. Працэс зьмены рэжыму законаў датычна губэрняў Паўночна-Заходняга і Паўднёва-Заходняга краёў праходзіў як з прычыны захадаў расейскай улады з русіфікацыі і ўніфікацыі гэтых зямель з цэнтральнымі губэрнямі імпэрыі, так і з прычыны вызвольных паўстаньняў пад кіраўніцтвам мясцовай эліты ([[паўстаньне 1830—1831 гадоў]] і [[паўстаньне 1863—1864 гадоў]]), што толькі падштурхоўвала імпэрскую ўладу да прыняцьця чарговых «вынятковых законаў» ды іншых захадаў. === Палітычны статус губэрняў === Мадэльлю кіраваньня і палітычным статусам паўночна-заходніх (і [[Паўднёва-Заходні край|паўднёва-заходніх]]) губэрняў у складзе Расейскай імпэрыі да [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|паўстаньня 1863—1864 гадоў]] была «адміністрацыйная аўтаномія» — аўтаномія зь вярхоўнай расейскай уладай (на генэрал-губэрнатарскім і губэрнатарскім узроўнях) і мяшанай адміністрацыяй (з расейскіх чыноўнікаў і прадстаўнікоў мясцовага насельніцтва) на сярэднім і ніжнім узроўнях<ref>''Лысенко, Л. М.'' Губернаторы и генерал-губернаторы… С. 154.</ref>. Прадстаўнікі мясцовага дваранства ніколі не прызначаліся на пасады мясцовых генэрал-губэрнатараў (ваенных губэрнатараў), зрэдку прызначаліся на пасады [[губэрнатар]]аў і [[віцэ-губэрнатар]]аў (галоўным парадкам, у пэрыяд ад заканчэньня [[Венскі кангрэс|Венскага кангрэсу]] (1815 год) да паўстаньня 1830—1831 гадоў)<ref>''Киселев, А. А.'' Система ўправления и чиновничество белорусских губерний… С. 58, 65, 68—69.</ref>. Карэнныя дваране толькі абсалютна пераважалі на пасадах [[губэрнскі маршалак|губэрнскіх]] і [[павятовы маршалак|павятовых маршалкаў]], бо гэтыя пасады былі выбарнымі, хоць канчатковае зацьверджаньне на пасадзе выбранага дваранамі маршалка (і іншых выбраных на пасады дваранскага самакіраваньня асобаў) таксама залежала ад расейскай улады. Па паўстаньні 1830—1831 гадоў адміністрацыйная аўтаномія была звужаная, бо пасада [[земскі спраўнік|земскага спраўніка]] (начальніка павятовай паліцыі) пачала замяшчацца не паводле выбару дваранаў, як гэта гарантавалася «Дараванай граматай дваранству» (1785 год), а паводле прызначэньня расейскай улады<ref>''Киселев, А. А.'' Система управления и чиновничество белорусских губерний… С. 65—72</ref><ref>''Луговцова, С. Л.'' Политика российского самодержавия… С. 32—38.</ref>. <gallery perrow=5> Файл:Document of Minsk governorship office about noble election - 1 - 1814 AD.jpg|Пастанова Менскай губэрнскай управы аб скліканьні сходу дваранства губэрні для правядзеньня дваранскіх выбараў і накіраваньні пра тое абвестцы ў [[Віленскі ўнівэрсытэт|Літоўска-Віленскі імпэратарскі ўнівэрсытэт]] для надрукаваньня ў газэце [[Kurier Litewski (1793)|«Kurier Litewski»]], 12 ліпеня 1814 г. ''(пачатак)'' Файл:Document of Minsk governorship office about noble election - 2 - 1814 AD.jpg|Пастанова Менскай губэрнскай управы аб скліканьні сходу дваранства губэрні для правядзеньня дваранскіх выбараў і накіраваньні пра тое абвестцы ў [[Віленскі ўнівэрсытэт|Літоўска-Віленскі імпэратарскі ўнівэрсытэт]] для надрукаваньня ў газэце [[Kurier Litewski (1793)|«Kurier Litewski»]], 12 ліпеня 1814 г. ''(адваротак—заканчэньне)'' </gallery> Мадэльлю кіраваньня і палітычным статусам паўночна-заходніх (і [[Паўднёва-Заходні край|паўднёва-заходніх]]) губэрняў у складзе Расейскай імпэрыі па [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|паўстаньні 1863—1864 гадоў]] была не палітычная або адміністрацыйная аўтаномія (альбо губэрні агульнарасейскага тыпу), а [[Калёнія (залежная тэрыторыя)|калёнія]]<ref>''Лысенко, Л. М.'' Губернаторы и генерал-губернаторы… С. 141—142.</ref>. Дваранскія выбары былі скасаванымі і на пасады дваранскага самакіраваньня (губэрнскі маршалак, павятовы маршалак, [[павятовы судзьдзя]], [[дэпутат дваранства]] ды інш.) пачалі прызначацца асобы паводле пастановы расейскага ўраду (з 1870-х гадоў — у абсалютнай большасьці з асобаў некарэннага дваранства), што было чарговым парушэньнем «Даравальнай граматы дваранству» (1785 год). Праз узьнятае паўстаньне і недавер да мясцовага дваранства ў заходніх губэрнях не былі ўведзеныя [[земства|земствы]] — новыя важныя ўстановы мясцовага самакіраваньня, створаныя ў 1864 годзе ў Расейскай імпэрыі ў ходзе лібэральных рэформаў 1860-х гадоў, што запавольвала эканамічнае і культурнае разьвіцьцё, а таксама разьвіцьцё сыстэмы аховы здароўя літоўска-беларускіх зямель<ref>Гл.: Гісторыя Беларусі : у 6 т. — Т. 4. — С. 171—172</ref>{{Заўвага|Толькі ў 1911 годзе земствы (з абмежаваньнямі і стварэньнем непрапарцыянальнай «польскай» (каталіцкай) і «рускай» (праваслаўнай) курыяў) былі ўведзеныя ў Віцебскай, Магілёўскай, Менскай, Кіеўскай, Валынскай і Падольскай губэрнях, а Ковенская, Віленская і Гарадзенская засталіся бязь земстваў.}}{{Заўвага|Яскравым прыкладам эканамічнай недаразьвітасьці губэрняў краю ў пачатку XX ст. можа служыць тое, што ў першым дзесяцігодзьдзі XIX ст. Вільня была трэцім (65 тыс. у 1812 годзе) паводле колькасьці жыхароў горадам у Расейскай імпэрыі пасьля Санкт-Пецярбургу (300 тыс.) і Масквы (250 тыс.). А ў 1900 г. Вільня з 154 тыс. жыхароў ужо ўваходзіла толькі ў другі дзясятак найбуйнешых гарадоў імпэрыі — пасьля Санкт-Пецярбургу (1 млн. 440 тыс.), Масквы (1 млн. 175 тыс.), Варшавы (712 тыс.), Адэсы (404 тыс.), Кіеву (333 тыс.), Лодзі (314 тыс.), Рыгі (282 тыс.), Баку (202 тыс.), Харкаву (174 тыс.), Тыфлісу (160 тыс.) і Ташкенту (157 тыс.).}}. Прагрэсіўная судовая рэформа, якая ў імпэрыі ў 1864 годзе стварыла ўсестанавыя суды, у заходніх губэрнях пачалася толькі ў 1872 годзе з увядзеньня міравых судоў і з прынцыповымі абмежаваньнямі: міравыя судзьдзі не абіраліся (з прычыны браку земстваў), а прызначаліся міністрам юстыцыі і цалкам залежалі ад яго. Акруговыя суды былі ўведзеныя толькі ў 1883 годзе, прытым улады пакінулі за сабой права фармаваць склад прысяжных засядацеляў{{Заўвага|Судовая рэформа ў карэнных расейскіх губэрнях у 1864 годзе замяняла станавыя суды на агульныя для ўсіх станаў судовыя ўстановы — адкрытыя і незалежныя ад ураду: у паветах уводзіліся міравыя, а ў губэрнях — акруговыя суды. Крымінальныя справы ў акруговых судах разглядаліся з удзелам грамадзянаў — прысяжных засядацеляў, якія незалежна ад судзьдзяў выносілі пастанову ў справе (вінаваты падсудны ці не), і адвакатаў, якія не залежалі ад ураду.}}<ref>Гісторыя Беларусі : у 6 т. — Т. 4. — С. 172—173.</ref>. Галоўным прынцыпам кіраваньня станавіўся брак усялякай выбарнасьці на месцах. Забарона па 1863 годзе мясцовай эліце (прадстаўнікам карэннага (галоўным чынам, польскамоўнага і каталіцкага) дваранства) займаць хоць-якія пасады ў сыстэме мясцовага кіраваньня пераўтварала паўночна-заходнія (і паўднёва-заходнія) губэрні ў калёнію — ускраіну зь дзяржаўнай (агульнаімпэрскай) адміністрацыяй на ўсіх узроўнях кіраваньня (генэрал-губэрнатар, губэрнатар, губэрнскі маршалак, павятовы маршалак, [[павятовы спраўнік]], земскі начальнік ды інш.)<ref>''Лысенко, Л. М.'' Губернаторы и генерал-губернаторы… С. 141—142, 159</ref><ref>Гісторыя Беларусі : у 6 т. — Т. 4. — С. 176—179.</ref>. Заплянаванага расейскай уладай пераўтварэньня захопленых зямель Рэчы Паспалітай у звычайныя расейскія губэрні не адбылося<ref>Гісторыя Беларусі : у 6 т. — Т. 4. — С. 179.</ref>. [[Рэвалюцыя 1905—1907 гадоў у Расеі|Рэвалюцыя 1905—1907 гадоў у Расейскай імпэрыі]] ўвяла парлямэнцкія інстытуты (Дзяржаўную думу і [[Дзяржаўны савет Расейскай імпэрыі|Дзяржаўны савет]]), куды карэннае дваранства літоўска-беларускіх губэрняў атрымала права абірацца. Аднак завяршэньне рэвалюцыі прывяло да росту ў органах кіраваньня расейскага вялікадзяржаўнага [[шавінізм]]у, звужэньня некаторых лібэральных правоў, у тым ліку — прыняцьця законаў, якія зьмяншалі палітычную ролю як Дзяржаўнай Думы, так і Дзяржаўнага савету, і звужалі ў іх прадстаўніцтва дэпутатаў ад каталіцкіх дваранаў краю, чыя роля станавілася мізэрнай<ref>''Jurkowski, R.'' Sukcesy i porażki… С. 548—548</ref><ref>''Szpoper, D.'' Sukcesorzy Wielkiego Księstwa… С. 134—139.</ref>. Пазьней Дума была распушчаная. == Прастора == === Пашырэньне геаграфічнай прасторы тэрміну === Звычайна тэрмін «Паўночна-Заходні край» з 1840-х гадоў (па ліквідацыі ў Расейскай імпэрыі [[уніяцтва|ўніяцтва]]) суадносіўся з губэрнямі, што ўваходзілі ў склад [[Віленскае ваеннае генэрал-губэрнатарства|Віленскага ваеннага генэрал-губэрнатарства]] (1832—1864), а пазьней [[Віленскае генэрал-губэрнатарства|Віленскага генэрал-губэрнатарства]] (1864—1912), якія складаліся з 3—4 губэрняў (Віленскай, Ковенскай, Гарадзенскай і Менскай). У залежнасьці ад сьпісу «даручаных» генэрал-губэрнатару губэрняў, Віленскае ваеннае генэрал-губэрнатарства ў 1862—1864 гадох мела афіцыйную поўную назву «Віленскае ваеннае губэрнатарства, Ковенскае, Гарадзенскае і Менскае генэрал-губэрнатарства», а Віленскае генэрал-губэрнатарства ў 1864—1870 гадох — «Віленскае, Ковенскае, Гарадзенскае і Менскае генэрал-губэрнатарства». Афіцыйна [[Віцебская губэрня|Віцебская]] і [[Магілёўская губэрня|Магілёўская губэрні]] ў склад Віленскага ваеннага генэрал-губэрнатарства і Віленскага генэрал-губэрнатарства ніколі не ўваходзілі, а былі толькі паводле ўказу Сэнату ад 30 красавіка 1863 году<ref name="ReferenceB">Поўны збор законаў Расейскай імпэрыі. Збор другі. Т. 38, аддзяленьне 1, №39561.</ref> з прычыны пачатку [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|паўстаньня 1863—1864 гадоў]] пераведзеныя (гэтак жа як і часовыя ваенныя губэрнатары ў літоўска-беларускіх землях) пад уладу віленскага ваеннага генэрал-губэрнатара (і былі пад ягоным кіраўніцтвам да 1869 году). Ва ўказе адзначалася: ''«<…> з прычыны бесьперапыннага павелічэньня мяцежніцкіх дзеяньняў, і з мэтай сканцэнтраваньня ў асобе Галоўнага Начальніка краю неабходных сродкаў дзеля ўчаснага прыняцьця належных захадаў да сканчэньня падобных беспарадкаў <…> надаць Галоўнаму Начальніку краю права часова зьнімаць з пасадаў грамадзянскіх губэрнатараў 6-ці губэрняў (Віленскай, Ковенскай, Гарадзенскай, Віцебскай, Магілёўскай і Менскай) і прызначаць для выкананьня іх абавязкаў іншых асобаў, на сваё меркаваньне <…> Незалежна ад таго, што дзьве Беларускія губэрні{{Заўвага|Віцебская і Магілёўская губэрні.}} і Менская губэрня складаюць, паводле тых элемэнтаў насельніцтва, якія ў іх знаходзяцца, у многіх дачыненьнях як бы асобную ад Літоўскіх губэрняў{{Заўвага|Віленская, Ковенская і Гарадзенская губэрні.}} групу, і патрабуюць асобных рашучых распараджэньняў, і ў асаблівасьці для наданьня спрыяньню да ўтаймаваньня мяцяжу ў Літве, дзеля чаго спакой і строгі парадак у гэтых губэрнях павінныя быць цалкам неадкладна ўстаноўленыя, <…> дазволіць Галоўнаму Начальніку краю прызначаць, на сваё меркаваньне, <…> у адзначаных губэрнях да выкананьня абавязкаў часовых ваенных губэрнатараў <…>»''<ref name="ReferenceB"/>. З аднаго боку расейская ўлада не хацела злучаць шэсьць губэрняў разам і не прызнавала падобнасьць Магілёўскай і Віцебскай губэрняў зь іншымі губэрнямі, створанымі зь зямель былога [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], а з другога — з прычыны паўстаньня вымушаная была аб’яднаць іх пад адной адміністрацыяй у час паўстаньня і па ім, чым ускосна прызнавалася наяўнасьць адзінства і салідарнасьці мясцовага дваранства, якія захаваліся з часоў Вялікага Княства Літоўскага{{Заўвага|Увосень 1863 году [[Аўгустоўская губэрня]], дзе сялянства было ў асноўным балтамоўнае, у ваенна-адміністрацыйных дачыненьнях была таксама пераведзенае пад уладу віленскага ваеннага генэрал-губэрнатара, якому даручалася кіраваць ваеннымі і паліцэйскімі дзеяньнямі супраць паўстанцаў. У афіцыйнай поўнай назьве віленскага ваеннага генэрал-губэрнатарства гэта ніяк не адлюстравалася. Перавод Аўгустоўскай губэрні пад уладу віленскага ваеннага генэрал-губэрнатара быў адным зь першых крокаў праекту ўраду аб вылучэньні Аўгустоўскай губэрні з складу [[Царства Польскае|Царства Польскага]], бо, паводле думкі віленскага ваеннага генэрал-губэрнатара [[Міхаіл Мураўёў|Міхаіла Мураўёва]], губэрня зь пераважным летувіскім (балтамоўным) сялянствам «''паводле ўсёй справядлівасьці належыць не да Польшчы, а да Літоўскага краю''». Да падзелаў Рэчы Паспалітай значная частка тэрыторыі Аўгустоўскай губэрні ўваходзіла ў склад Вялікага Княства Літоўскага (Троцкае ваяводзтва й Жамойць). Аднак па здушэньні ў 1864 годзе паўстаньня імаверны праект перадзелу межаў Царства Польскага быў пакінуты ўрадам.}}. {|class="graytable" style="text-align:center" |width="25%"|[[Файл:Polnoe sobranie zakonov Rossijskoj imperii - Sobranie 2 Т 38 otd 1 nr 39561 - p 399 - 1863 AD.jpg|180px]] |width="25%"|[[Файл:Polnoe sobranie zakonov Rossijskoj imperii - Sobranie 2 Т 38 otd 1 nr 39562 - p 400 - 1863 AD.jpg|180px]] |width="25%"|[[Файл:Polnoe sobranie zakonov Rossijskoj imperii - Sobranie 2 Т 39 otd 1 nr 40559 - p 88 - 1864 AD.jpg|180px]] |width="25%"|[[Файл:Polnoe sobranie zakonov Rossijskoj imperii - Sobranie 2 Т 39 otd 1 nr 40635 - p 173 - 1864 AD.jpg|180px]] |- |Указ 30 красавіка 1863 г. ''Аб наданьні Віленскаму генэрал-губэрнатару часова здымаць і прызначаць да выкананьня абавязкаў грамадзянскіх і часовых губэрнатараў у даручаным яго кіраваньню краі''. Поўны збор законаў Расейскай імпэрыі. Збор 2, Т. 38, аддз. 1, №39561 (пачатак) |Указ 30 красавіка 1863 г. ''Аб наданьні Віленскаму генэрал-губэрнатару часова здымаць і прызначаць да выкананьня абавязкаў грамадзянскіх і часовых губэрнатараў у даручаным яго кіраваньню краі''. Поўны збор законаў Расейскай імпэрыі. Збор 2, Т. 38, аддз. 1, №39561 (заканчэньне) |Указ 5 лютага 1864 г. ''Аб парадку правядзеньня канчатковага аддзяленьня сялянскіх угодзьдзяў ад маянткоўскай зямлі ў губэрнях: Магілёўскай, беларускіх паветах Віцебскай, Кіеўскай, Падольскай і Валынскай''. Поўны збор законаў Расейскай імпэрыі. Збор 2, Т. 39, аддз. 1, №40559 |Указ 25 лютага 1864 г. ''Аб перайменаваньні генэрал-губэрнатараў, што носяць званьне ваеннага губэрнатара, і аб падпарадкаваньні ваенных губэрнатараў мясцовым генэрал-губэрнатарам''. Поўны збор законаў Расейскай імпэрыі. Збор 2, Т. 39, аддз. 1, №40635 |} У гэтай сытуацыі быў прыдуманы новы бюракратычны тэрмін, які ў існасьці падкрэсьліваў нежаданьне расейскай улады мець злучанымі гэтыя шэсьць губэрняў ([[Віленская губэрня|Віленскую]], [[Ковенская губэрня|Ковенскую]], [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскую]], [[Менская губэрня|Менскую]], [[Віцебская губэрня|Віцебскую]] і [[Магілёўская губэрня|Магілёўскую губэрні]]). Афіцыйная назва новай адміністрацыйна-тэрытарыяльнай структуры атрымала з 30 красавіка 1863 году дзіўную для найменьня генэрал-губэрнатарстваў Расейскай імпэрыі форму: «Віленскае ваеннае губэрнатарства, Ковенскае, Гарадзенскае і Менскае генэрал-губэрнатарства з падпарадкаваньнем Віцебскай і Магілёўскай губэрняў». Афіцыйна віленскі ваенны генэрал-губэрнатар [[Міхаіл Мураўёў]] (1796—1866) у 1863—1864 гадох называўся «віленскі ваенны губэрнатар, ковенскі, гарадзенскі і менскі генэрал-губэрнатар і галоўны начальнік Віцебскай і Магілёўскай губэрняў», а з 25 лютага 1864 году (з прычыны перайменаваньня генэрал-губэрнатарства) як «віленскі, ковенскі, гарадзенскі і менскі генэрал-губэрнатар і галоўны начальнік Віцебскай і Магілёўскай губэрняў». З 1863 году віленскі ваенны генэрал-губэрнатар (віленскі генэрал-губэрнатар) у афіцыйным справаводзтве пачаў стала паралельна называцца як «галоўны начальнік Паўночна-Заходняга краю» (ці скарочана як «галоўны начальнік краю»{{Заўвага|Неафіцыйна (а часта і ў афіцыйнай перапісцы) у тыя часы генэрал-губэрнатары Расейскай імпэрыі называліся «галоўны начальнік краю» ці «начальнік краю» (паводле аналёгіі як грамадзянскі губэрнатар часам у афіцыйнай перапісцы называўся «начальнікам губэрні», а павятовы маршалак як «начальнік павету», што не выклікала эмоцыяў).}}), усе шэсьць губэрняў якога стала пачалі лучна менавацца як «паўночна-заходнія губэрні» («Паўночна-Заходні край»). Тым ня менш, размоўна і публіцыстычна нават па выхадзе з-пад улады віленскага генэрал-губэрнатара ў 1869 годзе Магілёўская і Віцебская губэрні (а потым і Менская губэрня, якую ў 1870 годзе вылучылі з складу [[Віленскае генэрал-губэрнатарства|Віленскага генэрал-губэрнатарства]]) таксама называліся «паўночна-заходнімі» да 1917 году<ref>''Петров, Н. И.'' Белоруссия и Литва. Исторические судьбы Северо-Западного края</ref><ref>''Сементовский, А.'' Этнографический обзор Витебской губернии… С. 1.</ref>, бо ўсё ж расейскай уладзе прыходзілася прызнаваць вялікае падабенства іх ва ўсіх дачыненьнях з астатняй часткай былой тэрыторыі Вялікага Княства Літоўскага і наяўнасьць разнастайных сувязяў паміж жыхарамі шасьці губэрняў, што і адлюстроўвалася, адпаведна, у спэцыфіцы кіраваньня і рэжыме законаў у гэтых губэрнях аж да [[Лютаўская рэвалюцыя 1917 году ў Расеі|падзеньня царскай улады ў лютым 1917]]. === Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел === Губэрні Паўночна-Заходняга краю ў розны час уваходзілі ў склад розных генэрал-губэрнатарстваў Расейскай імпэрыі: * [[Беларускае генэрал-губэрнатарства]] (1772—1796) — з цэнтрам у [[Магілёў|Магілёве]] * [[Беларускае ваеннае губэрнатарства]] (1801—1823) — з цэнтрам у [[Віцебск]]у * [[Віцебскае генэрал-губэрнатарства]]{{Заўвага|Афіцыйная назва генэрал-губэрнатарства залежала ад назвы губэрняў, якія падпарадкоўваліся ў той ці іншы час генэрал-губэрнатару.}} (1823—1856) * [[Дынабурскае часовае ваеннае губэрнатарства]] (1830—1832) * [[Літоўскае генэрал-губэрнатарства]] (1794—1801) * [[Літоўскае ваеннае губэрнатарства]] (1801—1830) * [[Віленскае часовае ваеннае губэрнатарства]] (1830—1832) * [[Віленскае ваеннае генэрал-губэрнатарства]] (1832—1864) * [[Віленскае генэрал-губэрнатарства]] (1864—1912) * [[Менскае, Ізяслаўскае і Брацлаўскае генэрал-губэрнатарства]]{{Заўвага|Назва генэрал-губэрнатарства залежала ад назвы губэрняў, якія падпарадкоўваліся ў той ці іншы час генэрал-губэрнатару. 5 ліпеня 1795 г. [[Ізяслаўскае намесьніцтва]] было перайменаванае ў [[Валынская губэрня|Валынскую губэрню]], таму ў 1795—1796 гадох адміністрацыйная адзінка называлася як «Менскае, Валынскае і Брацлаўскае генэрал-губэрнатарства»; а ў 1796 годзе [[Брацлаўскае намесьніцтва]] было перайменавана ў [[Падольская губэрня|Падольскую губэрню]], таму ў 1796—1801 гадох адміністрацыйная адзінка называлася як «Менскае, Валынскае і Падольскае ваеннае губэрнатарства».}} (і яго пераемнікі [[Менскае, Ізяслаўскае і Брацлаўскае генэрал-губэрнатарства|Менскае, Валынскае і Брацлаўскае генэрал-губэрнатарства]]; [[Менскае, Ізяслаўскае і Брацлаўскае генэрал-губэрнатарства|Менскае, Валынскае і Падольскае ваеннае губэрнатарства]]) (1793—1801) — з цэнтрам у [[Нясьвіж]]ы (да 1796 году), [[Камянец-Падольскі|Камянцы-Падольскім]] (з 1796 году) * [[Кіеўскае ваеннае губэрнатарства]] (1801—1832) * [[Менскае ваеннае губэрнатарства]] (1812—1815) * [[Менскае часовае ваеннае губэрнатарства]] (1831—1832, 1861—1862, 1863—1864) * [[Бабруйская крэпасьць|Бабруйскае ваеннае губэрнатарства]] (1812) * [[Беластоцкае часовае генэрал-губэрнатарства]] (1905—1907) === Фармаваньне адміністрацыйна-тэрытарыяльнага падзелу === Землі, якія [[Анэксія|анэксавала]] Расейская імпэрыя ў 1772 годзе ў выніку [[першы падзел Рэчы Паспалітай|першага падзелу Рэчы Паспалітай]], увайшлі згодна з указам маскоўскай гаспадыні [[Кацярына ІІ|Кацярыны ІІ]] ад 28 траўня 1772 году ў склад [[Пскоўская губэрня|Пскоўскай]] (тэрытарыяльна правобраз пазьнейшай [[Полацкая губэрня|Полацкай губэрні]], а потым [[Віцебская губэрня|Віцебскай]]) і [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай]] губэрняў<ref>Поўны збор законаў Расейскай імпэрыі. Збор першы. Т. 19, №13807, 13808.</ref>. Цэнтрамі губэрняў сталі [[Апочка]] і [[Магілёў]]. Абедзьве губэрні былі падпарадкаваныя генэрал-губэрнатару [[Захар Чарнышоў|Захару Чарнышову]], які стаў называцца як «Беларускі генэрал-губэрнатар», а яго падначаленая тэрыторыя як [[Беларускае генэрал-губэрнатарства]] (1772—1796){{Заўвага|Беларускі генэрал-губэрнатар (1782—1796) Пётар Пасек ва ўказах Кацярыны ІІ называўся часам як «полацкі і магілёўскі генэрал-губэрнатар».}}<ref>Поўны збор законаў Расейскай імпэрыі. Збор першы. Т. 19, №17527.</ref>. Сваёй рэзыдэнцыяй Чарнышоў абраў [[Магілёў]]. Выданьне «Устанаўленьня кіраваньня губэрняў Усерасейскай імпэрыі» (1775 год) прывяло да чарговых адміністрацыйных пераўтварэньняў. Паўстала таксама пытаньне аб мэтазгоднасьці далейшага аб’яднаньня ў складзе Пскоўскай губэрні далучаных зямель [[Вялікае княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] разам зь велікарускімі землямі, на якія не пашыраліся выняткі з г.зв. «польскіх правоў». Сваім указам ад 24 жніўня 1776 году Сэнат Расейскай імпэрыі зацьвердзіў праект Чарнышова аб стварэньні дзьвюх губэрняў ягонага генэрал-губэрнатарства: была створаная [[Магілёўская губэрня]] (з былым тэрытарыяльным складам) і [[Полацкая губэрня]] (замест Пскоўскай), ад якой аднялі Пскоўскі і Велікалуцкі паветы. У 1778 годзе адбылася чарговая адміністрацыйная рэформа: 28 траўня 1778 году Полацкая губэрня была пераўтвораная ў [[Полацкае намесьніцтва]] (1778—1796), а 4 чэрвеня 1778 году Магілёўская губэрня — у [[Магілёўскае намесьніцтва]] (1778—1796). Па [[другі падзел Рэчы Паспалітай|другім падзеле Рэчы Паспалітай]] у 1793 годзе Расейская імпэрыя атрымала значную частку цэнтральнай тэрыторыі Вялікага Княства Літоўскага, менавіта зь якой і была створаная ўказам маскоўскай гаспадыні Кацярыны ІІ ад 23 красавіка 1793 году новая губэрня — [[Менская губэрня]] з цэнтрам у [[Менск]]у. Менская губэрня (як і частка зямель Польскага каралеўства, якую атрымала Расея ў ходзе другога падзелу Рэчы Паспалітай) увайшла ў 1793 годзе ў склад [[Менскае, Ізяслаўскае і Брацлаўскае генэрал-губэрнатарства|Менскага, Ізяслаўскага і Брацлаўскага генэрал-губэрнатарства]] (1793—1795), першы генэрал-губэрнатар якога [[Міхаіл Крачэтнікаў]] хутка памёр, а наступны ([[Цімафей Туталмін]]) сваёй рэзыдэнцыяй зрабіў [[Нясьвіж]]. Паводле свайго маніфэсту ад 30 кастрычніка 1794 году маскоўская гаспадыня [[Кацярына ІІ]] загадала па здушэньні [[паўстаньне 1794 году|паўстаньня 1794 году]] галоўнакамандуючаму расейскімі войскамі [[Мікалай Рапнін|Мікалаю Рапніну]] падзяліць акупаваныя землі Вялікага Княства Літоўскага на тры часткі (у складзе 17 паветаў) — Ковенскую, Віленскую і Гарадзенскую, і прызначыла Рапніна літоўскім генэрал-губэрнатарам (ці «генэрал-губэрнатарам Літоўскага княства») з рэзыдэнцыяй (Вярхоўнай управай) у [[Горадня|Горадні]]<ref>Поўны збор законаў Расейскай імпэрыі. Збор першы. Т. 23, №17264</ref><ref>Поўны збор законаў Расейскай імпэрыі. Збор першы. Т. 23, №17264.</ref><ref>''Анішчанка, Я. К.'' Інкарпарацыя… С. 371.</ref>{{Заўвага|Паралельна Мікалай Рапнін быў Ліфляндзкім і Эстляндзкім генэрал-губэрнатарам, а цалкам князь афіцыйна тытуляваўся як «''Яе Імпэратарскай Вялікасьці, Самаўладцы Ўсерасейскай генэрал-аншэф, Галоўнакамандуючы войскамі, ахапіўшымі Вялікае Княства Літоўскае, сэнатар, Ліфляндзкі, Эстляндзкі і Літоўскі генэрал-губэрнатар, Яе Вялікасьці генэрал-ад’ютант, палкоў лейб-гвардыі Ізмайлаўскага падпалкоўнік, Таўрычаскага грэнадэрскага шэф, і ордэнаў расейскіх: Сьв. Апостала Андрэя Першакліканага, Аляксандра Неўскага, ваеннага Сьв. Велікапакутніка і пабеданосца Георгія і Сьв. Раўнаапостальнага князя Ўладзімера першых ступеняў, каралеўскага польскага Белага Арла і вялікакняскага Галсьцінскага Сьв. Ганны кавалер''».}}. Па [[трэці падзел Рэчы Паспалітай|трэцім падзеле Рэчы Паспалітай]] 14 сьнежня 1795 году захопленыя тэрыторыі Вялікага Княства Літоўскага, якія яшчэ з 30 кастрычніка 1794 году падпарадкоўваліся літоўскаму генэрал-губэрнатару Рапніну, былі падзеленыя на [[Слонімская губэрня|Слонімскую]] (тэрытарыяльна правобраз будучай Гарадзенскай губэрні) і [[Віленская губэрня|Віленскую губэрні]] і засталіся пад кіраваньнем літоўскага генэрал-губэрнатара<ref>Поўны збор законаў Расейскай імпэрыі. Збор першы. Т. 23, №17417.</ref>{{Заўвага|У 1795—1796 гадох літоўскі генэрал-губэрнатар князь Рапнін ва ўказах Кацярыны ІІ (а потым і Паўла І) менаваўся часам як «''віленскі і слонімскі генэрал-губэрнатар''». Гл.: Поўны збор законаў Расейскай імпэрыі. Збор першы. Т. 23, №17430, 17494, 17519.}}. Цэнтрам [[Літоўскае генэрал-губэрнатарства|Літоўскага генэрал-губэрнатарства]] станавілася [[Вільня]]. 5 ліпеня 1795 году [[Менскае, Ізяслаўскае і Брацлаўскае генэрал-губэрнатарства]] (у сувязі з трэцім падзелам Рэчы Паспалітай і далучэньнем да генэрал-губэрнатарства паўднёва-ўсходніх ваяводзтваў Польскага каралеўства) была рэарганізаваная і перайменаваная ў [[Менскае, Ізяслаўскае і Брацлаўскае генэрал-губэрнатарства|Менскае, Валынскае і Брацлаўскае генэрал-губэрнатарства]] (1795—1796), цэнтрам якога працягваў заставацца Нясьвіж. Указ Кацярыны ІІ ад 5 траўня 1795 году загадваў стварыць [[Менскае намесьніцтва]], якое была адкрытае толькі 2 кастрычніка 1795 году<ref>Поўны збор законаў Расейскай імпэрыі. Збор першы. Т. 23, №17325, 17326, 17403, 17435.</ref>. 18 чэрвеня 1796 году літоўскі генэрал-губэрнатар князь Мікалай Рапнін сплянаваў рэарганізацыю падначаленай яму тэрыторыі ў Віленскае і Слонімскае намесьніцтвы<ref>''Анішчанка, Я. К.'' Інкарпарацыя… С. 383.</ref>. Указ Кацярыны ІІ ад 8 жніўня 1796 году Рапніну загадваў стварыць Віленскае і Слонімскае намесьніцтвы, але з прычыны сьмерці маскоўскай гаспадыні яны не былі створаныя<ref>Поўны збор законаў Расейскай імпэрыі. Збор першы. Т. 23, №17494, 17525.</ref>. Новы маскоўскі гаспадар [[Павал I]] (1796—1801) правёў новы адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел імпэрыі, накіраваны на ўзбуйненьне адміністрацыйна-тэрытарыяльных адзінак. Паводле ўказу ад 12 сьнежня 1796 году Віленская і Слонімская губэрні аб’ядноўваліся ў адну [[Літоўская губэрня|Літоўскую губэрню]] (1796—1801) з цэнтрам у Вільні — заставалася ў складзе Літоўскага генэрал-губэрнатарства (з адной Літоўскай губэрняй); Полацкае і Магілёўскае намесьніцтвы — у [[Беларуская губэрня|Беларускую губэрню]] (1796—1801) з цэнтрам у Віцебску<ref>Поўны збор законаў Расейскай імпэрыі. Збор першы. Т. 24, №17634.</ref>; скасоўвалася [[Беларускае генэрал-губэрнатарства]], а Беларуская губэрня перастала ўваходзіць у склад якога-небудзь генэрал-губэрнатарства; Менскае намесьніцтва пераўтворанае (перайменаванае) у Менскую губэрню; а Менскае, Валынскае і Брацлаўскае генэрал-губэрнатарства (1795—1796) было рэарганізаванае і перайменаванае ў [[Менскае, Ізяслаўскае і Брацлаўскае генэрал-губэрнатарства|Менскае, Валынскае і Падольскае ваеннае губэрнатарства]] (1796—1801), цэнтрам якога стаў [[Камянец-Падольскі]]. [[Файл:Belorussian governorates 1829 Vitebsk nobility document.JPG|thumb|Зварот дваранаў [[Віцебская губэрня|Беларуска-Віцебскай губэрні]] да міністра ўнутраных справаў Расейскай імпэрыі, 1829 г. Запіс (па-польску) у журнале дваранскага сходу губэрні]] Маскоўскі гаспадар [[Аляксандар I]] (1801—1825) сваім указам ад 9 (21) верасьня 1801 падзяліў Літоўскую губэрню на дзьве — [[Віленская губэрня|Літоўска-Віленскую]] і [[Гарадзенская губэрня|Літоўска-Гарадзенскую губэрні]], якія ўвайшлі ў склад [[Літоўскае ваеннае губэрнатарства|Літоўскага ваеннага губэрнатарства]] (1801—1830) з цэнтрам у Вільні; Беларускую губэрню — на [[Віцебская губэрня|Беларуска-Віцебскую]] і [[Магілёўская губэрня|Беларуска-Магілёўскую губэрні]], якія ўвайшлі ў склад [[Беларускае ваеннае губэрнатарства|Беларускага ваеннага губэрнатарства]] (1801—1823) з цэнтрам у Віцебску{{Заўвага|Указам ад 9 (21) верасьня 1801 г. Літоўская губэрня падзялялася на дзьве «літоўскія» губэрні (Віленскую і Гарадзенскую губэрні), а Беларуская губэрня на дзьве «беларускія» губэрні (Віцебскую і Магілёўскую губэрні), якія адразу пачалі пісацца як «Літоўска-Віленская губэрня» (ці «Літоўская Віленская губэрня»), «Літоўска-Гарадзенская губэрня» (ці «Літоўская Гарадзенская губэрня»), «Беларуска-Віцебская губэрня» (ці «Беларуская Віцебская губэрня») і «Беларуска-Магілёўская губэрня» (ці «Беларуская Магілёўская губэрня»). Азначэньні «Літоўска-» («Літоўская») і «Беларуска-» («Беларуская») выкарыстоўваліся для абазначэньня тапанімічнага характару губэрні і часта не ўказваліся. Пасады губэрнатараў і губэрнскіх установаў таксама часта пісаліся з указаньнем тапанімічнага характару губэрні: «літоўска-віленскі губэрнатар», «Літоўска-Віленская губэрнская ўправа» і г.д. У афіцыйных назвах пасады генэрал-губэрнатара ці генэрал-губэрнатарства (зь пералікам губэрняў, якія ўваходзілі ў склад генэрал-губэрнатарства) азначэньні «Літоўская» ці «Беларуская» у назьве губэрняў у 1801—1840 гадох не выкарыстоўваліся: напрыклад, «віцебскі, магілёўскі, смаленскі і калускі генэрал-губэрнатар», «віленскі ваенны, гарадзенскі, беластоцкі і менскі генэрал-губэрнатар» і г.д. Па падзеле (паводле таго ж указу ад 9 (21) верасьня 1801 г.) [[Маларасійская губэрня|Маларасійскай губэрні]] на дзьве губэрні (Чарнігаўскую і Палтаўскую) яны таксама пэўны час пісаліся як Маларасейска-Палтаўская губэрня (альбо «Маларасейская Палтаўская губэрня») і Маларасейска-Чарнігаўская губэрня («Маларасейская Чарнігаўская губэрня»).}}; Менская губэрня разам з Кіеўскай увайшлі ў склад [[Кіеўскае ваеннае губэрнатарства|Кіеўскага ваеннага губэрнатарства]] (1801—1832) з цэнтрам у Кіеве<ref>Поўны збор законаў Расейскай імпэрыі. Збор першы. Т. 26, №20004.</ref>. У 1808 годзе Менская губэрня была вылучаная з складу Кіеўскага ваеннага губэрнатарства і перастала ўваходзіць у склад хоць-якога генэрал-губэрнатарства (ваеннага губэрнатарства)<ref>''Киселев, А. А.'' Система управления и чиновничество белорусских губерний… С. 50.</ref>. У 1812—1815 гадох існавала [[Менскае ваеннае губэрнатарства]], якое складалася толькі зь Менскай губэрні. 7 жніўня 1823 году Беларускае ваеннае губэрнатарства было рэарганізаванае ў генэрал-губэрнатарства з цэнтрам у Віцебску ([[Віцебскае генэрал-губэрнатарства|«Віцебскае генэрал-губэрнатарства»]]), у ягоны склад на пачатку ўлучаюцца чатыры губэрні — [[Віцебская губэрня|Беларуска-Віцебская]], [[Магілёўская губэрня|Беларуска-Магілёўская]], [[Смаленская губэрня|Смаленская]] і [[Калуская губэрня|Калуская]]. Афіцыйная назва генэрал-губэрнатарства з цэнтрам у Віцебску залежала ад сьпісу губэрняў, якія ў розныя часы ўваходзілі ў ягоны склад, а менавіта — Віцебская, Магілёўская, Менская, [[Смаленская губэрня|Смаленская]] і [[Калуская губэрня|Калуская губэрні]]. Так, у 1823—1831 гадох генэрал-губэрнатарства з цэнтрам у Віцебску называлася «Віцебскае, Магілёўскае, Смаленскае і Калускае генэрал-губэрнатарства». У сувязі з [[паўстаньне 1830—1831 гадоў|паўстаньнем 1830—1831 гадоў]], якое пачало ахопліваць і [[Менская губэрня|Менскую губэрню]], расейскай уладай было пастаноўлена (указам Сэнату ад 8 студзеня 1831 году) Калускую губэрню вылучыць з складу [[Віцебскае генэрал-губэрнатарства|Віцебскага генэрал-губэрнатарства]], а Менскую губэрню, што яшчэ з 1 сьнежня 1830 году знаходзілася на ваенным становішчы, улучыць у ягоны склад. Генэрал-губэрнатарства пачало афіцыйна называцца як «Віцебскае, Магілёўскае, Смаленскае і Менскае генэрал-губэрнатарства». Аднак ужо 13 красавіка 1831 году Менская губэрня была вылучаная з складу Віцебскага генэрал-губэрнатарства і перайшла (13 красавіка 1831 — 31 ліпеня 1831) пад уладу Галоўнакамандуючага Рэзэрвовай арміяй, а потым (31 ліпеня 1831 — 6 кастрычніка 1831) Галоўнакамандуючага Дзеючай арміяй. Паралельна было створанае таксама [[Менскае часовае ваеннае губэрнатарства]] (31 красавіка 1831 — 22 студзеня 1832) для здушэньня паўстаньня ў Менскай губэрні і далейшага арышту і прыцягненьня да сьледзтва ягоных ўдзельнікаў. У ходзе [[паўстаньне 1830—1831 гадоў|паўстаньня 1830—1831 гадоў]] [[Літоўскае ваеннае губэрнатарства]] было рэарганізаванае ў [[Віленскае часовае ваеннае губэрнатарства]] (1830—1832). Паводле царскага ўказу ад 30 кастрычніка 1831 [[Беластоцкая вобласьць, Расейская імпэрыя|Беластоцкая вобласьць]] (1808—1842) перайшла пад уладу віленскага часовага ваеннага губэрнатара. У 1832 годзе [[Віленскае часовае ваеннае губэрнатарства]] рэарганізаванае ў [[Віленскае ваеннае генэрал-губэрнатарства]] (1832—1864), у складзе якога захавалася і Беластоцкая вобласьць. А ў 1834 годзе ў склад Віленскага ваеннага генэрал-губэрнатарства ўвайшла яшчэ і [[Менская губэрня]]. [[Файл:Polnoe sobranie zakonov Rossijskoj imperii - Sobranie 2 Т 44 otd 1 nr 47251 - p 676 - 1869 AD.jpg|зьлева|міні|Указ 27 чэрвеня 1869 г. ''Аб вылучэньні Магілёўскай губэрні з распараджэньня Галоўнай управы Паўночна-Заходнім краем''. Поўны збор законаў Расейскай імпэрыі. Збор 2, Т. 44, аддз. 1, №47251]] 18 ліпеня 1840 году маскоўскі гаспадар [[Мікалай I]] загадаў Сэнату перайменаваць Літоўска-Віленскую і Літоўска-Гарадзенскую губэрні ў адпаведна Віленскую і Гарадзенскую губэрні, а Беларуска-Віцебскую і Беларуска-Магілёўскую губэрні — у Віцебскую і Магілёўскую губэрні<ref name="ReferenceE">Поўны збор законаў Расейскай імпэрыі. Збор другі. Т. 15, аддзяленьне 1, №13678.</ref>. 18 сьнежня 1842 году з складу [[Віленская губэрня|Віленскай губэрні]] былі вылучаныя [[Ковенскі павет (Расейская імпэрыя)|Ковенскі]], [[Цельшаўскі павет (Расейская імпэрыя)|Цельшаўскі]], [[Расіенскі павет (Расейская імпэрыя)|Расіенскі]], [[Панявескі павет (Расейская імпэрыя)|Панявескі]], [[Вількамірскі павет (Расейская імпэрыя)|Вількамірскі]] і [[Новааляксандраўскі павет (Расейская імпэрыя)|Новааляксандраўскі]] паветы, зь якіх была створаная [[Ковенская губэрня]] (увайшла ў склад Віленскага ваеннага генэрал-губэрнатарства)<ref>Поўны збор законаў Расейскай імпэрыі. Збор другі, Т. 17, аддзял. 2, №16347.</ref>; а [[Беластоцкая вобласьць (Расейская імпэрыя)|Беластоцкая вобласьць]] (1808—1842; атрыманая ад Прусіі, якая, у сваю чаргу, атрымала рэгіён па трэцім падзеле Рэчы Паспалітай) тым жа ўказам улучаная ў склад Гарадзенскай губэрні. 17 лютага 1856 году Менская губэрня выйшла з складу Віленскага ваеннага генэрал-губэрнатарства, а таго ж дня [[Віцебскае генэрал-губэрнатарства]] было ліквідаванае. Менская, Магілёўская і Віцебская губэрні перасталі ўваходзіць у склад якога-небудзь генэрал-губэрнатарства імпэрыі, аднак ня сталі звычайнымі расейскімі губэрнямі, бо ў іх захоўваліся спэцыфіка кіраваньня і рэжым законаў, падобныя да губэрняў Віленскага ваеннага генэрал-губэрнатарства. 16 жніўня 1862 году [[Менская губэрня]] зноў увайшла ў склад Віленскага ваеннага генэрал-губэрнатарства, а 30 красавіка 1863 году з прычыны пачатку паўстаньня 1863—1864 гадоў пад уладу [[Літоўскае генэрал-губэрнатарства|віленскага ваеннага генэрал-губэрнатара]] былі таксама пераведзеныя Магілёўская і Віцебская губэрні (гэтак жа як і часовыя ваенныя губэрнатары ў краі)<ref name="ReferenceB"/>. Віленскае ваеннае генэрал-губэрнатарства паводле ўказу Сэнату ад 25 лютага 1864 году было перайменаванае ў [[Віленскае генэрал-губэрнатарства]]<ref>Поўны збор законаў Расейскай імпэрыі. Збор другі. Т. 39, аддзяленьне 1, №40635.</ref>. [[Файл:Document of Vitebsk goveronate office - 1863 AD.jpg|міні|Дакумэнт канцылярыі [[губэрнатары Віцебскай губэрні|Віцебскага губэрнатара («ваеннага губэрнатара гораду Віцебску і віцебскага грамадзянскага губэрнатара»)]], 1863 г.]] 27 чэрвеня 1869 году [[Магілёўская губэрня|Магілёўская]]{{Заўвага|Па вылучэньні Магілёўскай губэрні адміністрацыйна-тэрытарыяльная структура пачала менавацца як «віленскае, ковенскае, гарадзенскае і менскае генэрал-губэрнатарства з падпарадкаваньнем Віцебскай губэрні», а генэрал-губэрнатар — як «віленскі, ковенскі, гарадзенскі і менскі генэрал-губэрнатар і галоўны начальнік Віцебскай губэрні».}}, а 2 лістапада 1869 году — [[Віцебская губэрня]] былі выведзеныя з-пад улады віленскага генэрал-губэрнатара («из ведения Главного Управления Северо-Западным краем»)<ref>Поўны збор законаў Расейскай імпэрыі. Збор другі. Т. 44, аддзяленьне 1, №47251; аддзяленьне 2, № 47608.</ref>, а 22 сьнежня 1870 году [[Менская губэрня]] была вылучаная з складу Віленскага генэрал-губэрнатарства, якое ў 1870—1912 гадох складалася толькі з трох губэрняў — Віленскай, Ковенскай і Гарадзенскай. 1 ліпеня 1912 году Віленскае генэрал-губэрнатарства, якое з часу ліквідацыі 17 лютага 1856 году [[Віцебскае генэрал-губэрнатарства|Віцебскага генэрал-губэрнатарства]] заставалася адзіным (акрамя часовых) генэрал-губэрнатарствам у Паўночна-Заходнім краі, было скасаванае<ref>Поўны збор законаў Расейскай імпэрыі. Збор трэці. Т. 32, аддзяленьне 1, №37665.</ref>, а [[Ковенская губэрня|Ковенская]], [[Віленская губэрня|Віленская]] і [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенская губэрні]] перасталі ўваходзіць у склад якога-небудзь генэрал-губэрнатарства. З гэтага часу на тэрыторыі Паўночна-Заходняга краю не існавала ніякіх генэрал-губэрнатарстваў. === Часовыя ваенныя губэрнатарствы (генэрал-губэрнатарствы) === У часы паўстаньняў або імаверных ваенных дзеяньняў у літоўска-беларускіх губэрнях расейскай уладай ствараліся часовыя ваенныя губэрнатарствы ([[Менскае часовае ваеннае губэрнатарства]], [[Віленскае часовае ваеннае губэрнатарства]], [[Дынабурскае часовае ваеннае губэрнатарства]], [[Беластоцкае часовае генэрал-губэрнатарства]], [[Бабруйская крэпасьць|Бабруйскае ваеннае губэрнатарства]]){{Заўвага|У пачатку вайны з французамі ўлетку 1812 году камандзір II расейскай арміі генэрал [[Пётар Баграціён]] прызначыў [[Менскае часовае ваеннае губэрнатарства|менскага часовага ваеннага губэрнатара]] [[Гаўрыіл Ігнацьеў|Гаўрыіла Ігнацьева]] (1758—1852) на пасаду [[Бабруйская крэпасьць|бабруйскага ваеннага губэрнатара]] (1812 год), улада якога пашыралася на [[Бабруйск]] і акругу. Па вайне Ігнацьеў працягваў быць менскім часовым ваенным губэрнатарам.}}. Апроч таго, калі ў 1830—1840-я і 1860—1870-я гады ў асобных губэрнях краю абвяшчалася ваеннае становішча, грамадзянскія губэрнатары атрымлівалі статус ваенных губэрнатараў. Так, у Віленскай, Ковенскай і Гарадзенскай губэрнях (па пачатку рэвалюцыйных хваляваньняў у вольным месьце Кракаве, Вялікім Княстве Познанскім (Каралеўства Прусія) і [[Галіцыя|Галіцыі]] (Аўстрыйская імпэрыя), а таксама празь імавернасьць паўстаньня ў суседніх польскіх губэрнях) у 1846—1851 гадох дзейнічала ваеннае становішча, таму ў гэты пэрыяд ковенскі і гарадзенскі губэрнатары атрымалі статус ваеннага губэрнатара і тытуляваліся адпаведна як «ваенны губэрнатар гораду Коўна і ковенскі грамадзянскі губэрнатар» і «ваенны губэрнатар гораду Горадні і гарадзенскі грамадзянскі губэрнатар»{{Заўвага|Віленскі губэрнатар не атрымаў такога статусу, бо ў Віленскай губэрні функцыі ваеннага губэрнатара выконваў сам віленскі ваенны генэрал-губэрнатар.}}. Напярэдадні [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|паўстаньня 1863—1864 гадоў]] і падчас яго губэрнатары [[Ковенская губэрня|Ковенскай]], [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай]], [[Віцебская губэрня|Віцебскай]] і [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай губэрняў]] атрымлівалі статус ваенных губэрнатараў{{Заўвага|Менскі і віленскі губэрнатары не атрымалі такога статусу, бо ў Менскай губэрні ўжо дзейнічаў асобны [[Менскае ваеннае губэрнатарства|менскі часовы ваенны губэрнатар]], а ў Віленскай губэрні функцыі ваеннага губэрнатара выконваў сам віленскі ваенны генэрал-губэрнатар.}} і называліся як «ваенны губэрнатар гораду Коўна і ковенскі грамадзянскі губэрнатар», «ваенны губэрнатар гораду Горадні і гарадзенскі грамадзянскі губэрнатар» і г. д. === Ваенны генэрал-губэрнатар Літвы (1812) === У ходзе [[вайна 1812 году|француска-расейскай вайны 1812 году]] на акупаванай войскамі францускага імпэратара [[Напалеон I Банапарт|Напалеона I]] тэрыторыі Расейскай імпэрыі існавала пасада [[ваенны генэрал-губэрнатар Літвы (1812)|ваеннага генэрал-губэрнатара Літвы]], падначаленага францускай уладзе. Пасаду ваеннага генэрал-губэрнатара Літвы займаў генэрал граф [[Дырк ван Гогендорп]], якому падпарадкоўваліся ваенныя губэрнатары ў дэпартамэнтах (Віленскім, Гарадзенскім, Менскім і Беластоцкім): віленскі ваенны губэрнатар генэрал [[Антуан Анры Жаміні|Жаміні]], гарадзенскі ваенны губэрнатар генэрал ле Брун, менскі ваенны губэрнатар генэрал Бранікоўскі, беластоцкі ваенны губэрнатар генэрал Фэрар. == Унутранае тапанімічнае разьмежаваньне Паўночна-Заходняга краю == === Тапанімія напярэдадні падзелаў Рэчы Паспалітай === Напярэдадні першага падзелу Рэчы Паспалітай у 1772 годзе [[Вялікае Княства Літоўскае]] мела поўную назву «Вялікае Княства Літоўскае, Рускае і Жамойцкае». Прытым традыцыйна «Жамойцю» называлася [[Жамойцкае староства]] (па паўночным-усходзе Княства), «Русьсю» — падзьвінскія і падняпроўскія ваяводзтвы і паветы (паралельна існаваў тэрмін ''прыслухаючыя землі''), а ўся астатняя тэрыторыя мела назву «Літва». Тэрмін «Літва» таксама выкарыстоўваўся для кароткага абазначэньня ўсяго «Вялікага Княства Літоўскага, Рускага і Жамойцкага». Пад уплывам [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] і праваслаўных актывістаў Рэчы Паспалітай часам для вызначэньня падзьвінскіх і падняпроўскіх ваяводзтваў і паветаў у ВКЛ разам з тэрмінам «Русь» выкарыстоўваўся і тэрмін [[Белая Русь|«Белая Русь»]]<ref>''Белы, А.'' Белая Русь… С. 307.</ref>. У Рэчы Паспалітай адносна ж [[расейцы|велікарускага]] насельніцтва Расейскай імпэрыі выкарыстоўваўся тэрмін «расіяне» (па-польску «rosjanie»), а мовы — «расейская мова» («język rosyjski»), якія працягвалі ўжывацца мясцовай польскамоўнай шляхтай і па [[падзелы Рэчы Паспалітай|падзелаў Рэчы Паспалітай]]{{Заўвага|І дагэтуль у [[польская мова|польскай мове]] [[расейская мова|«расейская мова»]] («велікаруская мова») называецца як «język rosyjski», а [[расейцы|«расейцы»]] («велікарусы») — як «rosjanie», у той жа час [[беларусы|«беларусы»]] вызначаюцца тэрмінам з прынцыпова мадыфікаваным коранем як «białorusini». Ва ўкраінскай мове таксама [[расейская мова|«расейская мова»]] («велікаруская мова») называецца як «російська мова», [[расейцы|«расейцы»]] («велікарусы») — як «росіяни», а [[беларусы|«беларусы»]] вызначаюцца тэрмінам з прынцыпова мадыфікаваным коранем як «білоруси» (а іх мова — як «білоруська мова»). Падобным жа спосабам адбываецца разьмежаваньне ў [[беларускі клясычны правапіс|клясычнай норме]] беларускае мовы, дзе корань ''расейск-'' тычыць перадусім сучаснага славянскага этнасу Расеі, корань ''руск-'' — усходнеславянскай этнічнай групы часоў ВКЛ, а пазьней выкарыстоўвалася ў розных варыянтах саманазвы беларусаў (''[[русіны|рускія]]'', ''[[русіны|русіны]]'' і да т.п.).}}. === Захаваньне тапаніміі часоў Рэчы Паспалітай === Абвяшчэньне зямель былога Вялікага Княства Літоўскага «спрадвечна рускімі землямі», «узьяднанымі» («воссоединёнными») з астатнімі расейскімі землямі пад уладай [[Імпэратар усерасейскі|маскоўскага гаспадара («расейскага імпэратара»)]], ігнаравала тое, што ў складзе Вялікага Княства Літоўскага былі землі, населеныя [[балтыйскія мовы|балтамоўным]] і мяшаным насельніцтвам ([[Жамойць]], пазьней г. зв. «[[Аўкштота]]»), якія ніколі не ўваходзілі ў склад [[Кіеўская Русь|Кіеўскай Русі]], і тое, што значная частка славянамоўнага [[шляхта|шляхецкага]] насельніцтва Вялікага Княства Літоўскага ў яго заходніх і цэнтральных рэгіёнах не выкарыстоўвала тэрміны «рускія» («русіны», «беларусы») для ўласнага самавызначэньня. І спачатку, дзейнічаючы асьцярожна і абачліва, маскоўская гаспадыня [[Кацярына II]] не падышла радыкальна да ўнутраных пераўтварэньняў датычна захопленых тэрыторыяў і захавала геаграфічную тэрміналёгію Вялікага Княства Літоўскага (Жамойць—Літва—Русь (Беларусь)), назваўшы «беларускімі» толькі землі Падняпроўя і Падзьвіньня Вялікага Княства Літоўскага. Гэта тлумачыцца тым, што, жадаючы замацаваць ліквідацыю Рэчы Паспалітай, яна імкнулася ў першую чаргу цэнтралізаваць кіраваньне на далучаных тэрыторыях паводле «Ўстанаўленьня кіраваньня губэрняў Усерасейскай імпэрыі» (1775 год) і надумала праводзіць прадваранскую ўнутраную палітыку без татальнай ломкі існага парадку, уцягваючы ў сыстэму кіраваньня ляяльную мясцовую каталіцкую [[шляхта|шляхту]] і закрываючы часова вочы нават на абарону «дысыдэнтаў» (праваслаўных, уніятаў, [[пратэстантызм|пратэстантаў]])<ref>''Анішчанка, Я. К.'' Інкарпарацыя… С. 204, 372—373, 391, 414.</ref>. Менавіта Кацярына II заснавала ў Расейскай імпэрыі 3 сьнежня 1773 году [[Магілёўская архідыяцэзія|Магілёўскую каталіцкую эпархію]] і захавала ордэн [[езуіты|езуітаў]], скасаваны ў 1773 годзе паводле папскай булы ў іншых краінах сьвету (акрамя [[Парагвай|Парагваю]], дзе езуіты не дазволілі абвясьціць булу). Так, па першым падзеле Рэчы Паспалітай у 1772 годзе падзьвінскія і падняпроўскія ваяводзтвы і паветы ВКЛ увайшлі ў склад [[Пскоўская губэрня|Пскоўскай]] (правобраз будучай [[Полацкая губэрня|Полацкай]], а потым і [[Віцебская губэрня|Віцебскай]] губэрні) і [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай губэрні]], якія ня толькі былі аб’яднаныя ў [[Беларускае генэрал-губэрнатарства]] (1772—1796), але і пачалі ў расейскай урадавай тэрміналёгіі адразу называцца як «беларускія губэрні»<ref>''Анішчанка, Я. К.'' Інкарпарацыя… С. 191.</ref>. Размоўна, публіцыстычна і афіцыйна-бюракратычна назву «беларускіх» атрымлівалі і іншыя адміністрацыйна-тэрытарыяльныя адзінкі, якія былі тэрытарыяльна «пераемнікамі» Полацкай і Магілёўскай губэрняў, што нават часта адлюстроўвалася ў іх афіцыйнай назьве: [[Беларуская губэрня]] (1796—1801), створаная шляхам аб’яднаньня Полацкага і Магілёўскага намесьніцтваў у адно цэлае; [[Беларускае ваеннае губэрнатарства]] (1801—1823); [[Віцебская губэрня|Беларуска-Віцебская губэрня]] (1801—1840); [[Магілёўская губэрня|Беларуска-Магілёўская губэрня]] (1801—1840); [[Віцебская губэрня]] (1840—1917) і [[Магілёўская губэрня]] (1840—1917). Расейская ўлада адразу з часоў падзелаў Рэчы Паспалітай (нават у пэрыяд [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|паўстаньня 1863—1864 гадоў]]) пазьбягала злучаць губэрні, створаныя з былых зямель Вялікага Княства Літоўскага, у адно генэрал-губэрнатарства — асабліва Віцебскую і Магілёўскую губэрні зь «літоўскімі», бо лічыла іх (у параўнаньні зь «літоўскімі») з прычыны наяўнасьці кораню «рус-» у назьве «беларускія» дакладна ўласна «рускімі» землямі. {|class="graytable" style="text-align:center" |width="25%"|[[Файл:Polnoe sobranie zakonov Rossijskoj imperii - Т 27 nr 20369 - p 220 - 1802 AD.jpg|180px]] |width="25%"|[[Файл:Polnoe sobranie zakonov Rossijskoj imperii - Т 31 nr 24366 - p 370 - 1810 AD.jpg|180px]] |width="25%"|[[Файл:Polnoe sobranie zakonov Rossijskoj imperii - Т 31 nr 25665 - p 667 - 1811 AD.jpg|180px]] |width="25%"|[[Файл:Polnoe sobranie zakonov Rossijskoj imperii - Т 31 nr 25665 - p 668 - 1811 AD.jpg|180px]] |- |''Паведамленьне Літоўскага ваеннага губэрнатара Сэнату аб перадачы Ашмянскага павету да Гарадзенскай губэрні''. Поўны збор законаў Расейскай імпэрыі. Збор першы. Т. 27, №20369, 1802 год |''Імпэратарскі ўказ Сэнату аб базылянскім духоўным ордэне і вучэльнях, ім трыманых''. Поўны збор законаў Расейскай імпэрыі. Збор першы. Т. 31, №24366 (фрагмэнт), 1810 год |''Указ Сэнату аб заснаваньні ў Гарадзенскай губэрні асаблівых судоў для разьмежаваньня зямель''. Поўны збор законаў Расейскай імпэрыі. Збор першы. Т. 31, №25665 (пачатак), 1811 год |''Указ Сэнату аб заснаваньні ў Гарадзенскай губэрні асаблівых судоў для разьмежаваньня зямель''. Поўны збор законаў Расейскай імпэрыі. Збор першы. Т. 31, №25665 (заканчэньне), 1811 год |} За цэнтральнымі і заходнімі землямі былога Вялікага Княства Літоўскага, анэксаванымі ў склад Расейскай імпэрыі па другім (1793 год) і трэцім (1795 год) падзелаў Рэчы Паспалітай і разьмеркаванымі ў некалькі наваствораных губэрняў (Менскую, Віленскую і Слонімскую губэрні), з самага пачатку захавалася назва «літоўскія», што нават адлюстроўвалася ў афіцыйных назвах адміністрацыйна-тэрытарыяльных адзінак: [[Літоўская губэрня]] (1796—1801); [[Літоўскае генэрал-губэрнатарства]] (1794—1801); [[Літоўскае ваеннае губэрнатарства]] (1801—1830); [[Віленская губэрня|Літоўска-Віленская губэрня]] (1801—1840), у склад якой уваходзіла і [[Жамойць]], вылучаная ў 1842 годзе з складу Віленскай губэрні (1840—1917) у асобную [[Ковенская губэрня|Ковенскую губэрню]] (1842—1917); [[Гарадзенская губэрня|Літоўска-Гарадзенская губэрня]] (1801—1840). [[Менская губэрня]] ніякіх азначэньняў («літоўская» альбо «беларуская») у сваёй афіцыйнай назьве не атрымала, бо ў 1793—1801 гадох уваходзіла ў склад [[Менскае, Ізяслаўскае і Брацлаўскае генэрал-губэрнатарства|Менскага, Ізяслаўскага, Брацлаўскага генэрал-губэрнатарства]] (1793—1796) і яго тэрытарыяльных «пераемнікаў» ([[Менскае, Ізяслаўскае і Брацлаўскае генэрал-губэрнатарства|Менскага, Валынскага і Брацлаўскага генэрал-губэрнатарства]]; [[Менскае, Ізяслаўскае і Брацлаўскае генэрал-губэрнатарства|Менскага, Валынскага і Падольскага ваеннага губэрнатарства]]), а ў 1801—1808 гадох уваходзіла ў склад [[Кіеўскае ваеннае губэрнатарства|Кіеўскага ваеннага губэрнатарства]] (1801—1832), аднак разглядалася звычайна як «літоўская»<ref>Обозрение исторических сведений… С. 9</ref><ref>''Арсеньев, К.'' Статистические очерки России… С. 179.</ref>. Па стварэньні [[Напалеон I Банапарт|Напалеонам I]] [[Варшаўскае герцагства|Варшаўскага герцагства]], у шляхты «заходніх губэрняў» успыхнулі надзеі, што францускі імпэратар шляхам вайны з Расеяй зможа аднавіць Рэч Паспалітую ў ейных ранейшых межах. Жадаючы перацягнуць на свой бок сымпатыі карэннай шляхты «заходніх губэрняў» напярэдадні патэнцыяльных ваенных канфліктаў з Францыяй, маскоўскі гаспадар [[Аляксандар I Раманаў|Аляксандар I]] у 1810 годзе выступіў з намёкамі (у першую чаргу да ўплывовых у асяродзьдзі карэнных дваранаў «заходніх губэрняў» асобаў — князя [[Адам Ежы Чартарыйскі|Адама-Ежы Чартарыйскага]] і князя [[Міхал Клеафас Агінскі|Міхала-Клеафаса Агінскага]]) аб магчымым стварэньні самастойнай дзяржавы на чале з расейскім манархам, якая б ахоплівала ў будучым былыя землі Рэчы Паспалітай. Першым крокам да гэтага, паводле намёкаў Аляксандра I, мусіла быць стварэньне Вялікага Княства Літоўскага зь зямель, якія ў той час уваходзілі ў склад Расейскай імпэрыі, як яўная дэманстрацыя намераў маскоўскага гаспадара. У 1811 годзе князь Агінскі падаў праект стварэньня на чале з расейскім манархам дзяржавы «Вялікае Княства Літоўскае» зь Літоўска-Віленскай, Літоўска-Гарадзенскай, Менскай, Беларуска-Віцебскай, Беларуска-Магілёўскай, [[Валынская губэрня|Валынскай]], [[Падольская губэрня|Падольскай]], [[Кіеўская губэрня|Кіеўскай]] губэрняў і Беластоцкай вобласьці і запэўніў, што «літоўцы» (па-польску — «літвіны») гэтага несумненна жадаюць, а маскоўскі гаспадар Аляксандар I з іроніяй дыпляматычна запытаўся ў Агінскага, ці ахвотна жыхары Валыні, Падольля і Кіеўшчыны насілі б імя «літоўцы» («ліцьвіны»)<ref>''Ogiński, M.K.'' Pamiętniki. — T. 3. — С. 20—21.</ref>. У сапраўднасьці ж Аляксандар I не зьбіраўся ствараць Вялікае Княства Літоўскае і зацягваў гэтую справу. Гэта стала прычынай таго, што многія карэнныя дваране «заходніх губэрняў» у час [[вайна 1812 году|франка-расейскай вайны 1812 году]] актыўна падтрымалі францускага імпэратара Напалеона I. Называньне расейскімі ўладамі Віцебскай і Магілёўскай губэрняў «беларускімі», а Віленскай, Гарадзенскай і Менскай — «літоўскімі», уплывала і на эўрапейскае грамадзтва. Стварыўшы ў 1812 годзе з акупаваных сваімі войскамі зямель Расейскай імпэрыі «Вялікае Княства Літоўскае» (зь Літоўска-Віленскай, Літоўска-Гарадзенскай і Менскай губэрняў і Беластоцкай вобласьці), францускі імпэратар Напалеон I у склад яго, нягледзячы на просьбы мясцовай шляхты, Беларуска-Віцебскую і Беларуска-Магілёўскую губэрні не ўлучыў, а плянаваў стварыць з апошніх асобнае «Беларускае княства». [[Файл:Belorussian governorates 1830 Marshal of nobility document.JPG|міні|Дакумэнт канцылярыі Беларуска-Віцебскага губэрнскага маршалка, дзе ўпамінаюцца «дзьве беларускія губэрні» [[Віцебскае генэрал-губэрнатарства|Віцебскага, Магілёўскага, Смаленскага і Калускага генэрал-губэрнатарства]], пад якімі разумеліся [[Віцебская губэрня|Беларуска-Віцебская]] і [[Магілёўская губэрня|Беларуска-Магілёўская губэрні]], 1830 г.]] Падчас [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|паўстаньня 1830—1831 гадоў]], калі апошняе разгарнулася і ў Літоўска-Віленскай, Літоўска-Гарадзенскай, Менскай губэрнях і [[Лепельскі павет (Расейская імпэрыя)|Лепельскім павеце]] Беларуска-Віцебскай губэрні, быў створаны [[Часовы паўстанцкі ўрад Літвы (1831)|Часовы паўстанцкі ўрад Літвы]], які (гэтак жа як і паўстанцкія войскі) узначаліў граф [[Тадэвуш Тышкевіч]] (1774—1852). З пачаткам паўстаньня [[Літоўскае ваеннае губэрнатарства]] (1801—1830) было перайменаванае ў [[Віленскае часовае ваеннае губэрнатарства]] (1830—1832), а потым у [[Віленскае ваеннае генэрал-губэрнатарства]] (1832—1864) і пазбавілася азначэньня «літоўскае» у сваёй афіцыйнай назьве, аднак губэрні захавалі свае афіцыйныя і размоўныя назвы «літоўскія». У 1834 годзе Менская губэрня была ўлучаная ў склад [[Віленскае ваеннае генэрал-губэрнатарства|Віленскага ваеннага генэрал-губэрнатарства]] і працягвала неафіцыйна называцца расейскай уладай як «літоўская». Да пачатку 1860-х гадоў у афіцыйным справаводзтве Жамойць часам называлася як «Самагітыя» ці «самагіцкія паветы» (па-расейску «самогитские поветы») — [[Шавельскі павет (Расейская імпэрыя)|Шавельскі]], [[Цельшаўскі павет (Расейская імпэрыя)|Цельшаўскі]], [[Расіенскі павет (Расейская імпэрыя)|Расіенскі]] і [[Упіцкі павет (Расейская імпэрыя)|Ўпіцкі паветы]]<ref>Указ от 29 ноября 1824 года «Об учреждении контрактов в городе Шавлях Виленской губернии под именем Самогитских» // Поўны збор законаў Расейскай імпэрыі. Збор першы. Т. 39, №30131; Указ 27 мая 1831 года «Об установле­нии временного ўправления по гражданской части в четырёх Самогитских уездах Виленской губер­нии» // Поўны збор законаў Расейскай імпэрыі. Збор другі. Т. 6, аддзяленьне 1, №4594; Указ 12 февраля 1832 года «О прекращении действия особого в Самогитии Начальника и о восстановлении обыкновенного порядка отношений четырех Самогитских уездов с Виленским Губернским Начальством» // Поўны збор законаў Расейскай імпэрыі. Збор другі. Т. 7, №5151; Указ от 11 марта 1832 года «О порядке определения римско-католических духовных к должностям в Самогитии» // Поўны збор законаў Расейскай імпэрыі. Збор другі. Т. 7, аддзяленьне 1, №5225; Указ от 3 мая 1832 года «О непроизводстве двойных окладов чиновникам, командированным из России для исправления должностей земских исправников, заседателей земских судов, городничих и полицмейстеров в четырех самогитских уездах» // Поўны збор законаў Расейскай імпэрыі. Збор другі. Т. 7, аддзяленьне 1, №5327; Указ от 1 июля 1832 года «О наставлениях касательно долга верноподданичества» // Поўны збор законаў Расейскай імпэрыі. Збор другі. Т. 7, аддзяленьне 1, №5521; Указ от 19 декабря 1833 года «О учреждении в губерниях, от Польши возвращенных, особых комиссий для рассмотрения метрических и актовых книг» // Поўны збор законаў Расейскай імпэрыі. Збор другі. Т. 8, аддзяленьне 1, №6644; ды інш.</ref>. Існавала каталіцкая [[Жамойцкая дыяцэзія|«Самагіцкая» (Жамойцкая) дыяцэзія]], перайменаваная 11 кастрычніка 1840 году ў Цельшаўскую (з цэнтрам у [[Варні|Варнях]]), а ў 1848 годзе старая назва «Самагіцкая» была зноў дазволеная расейскімі ўладамі да выкарыстаньня побач з новай<ref>Поўны збор законаў Расейскай імпэрыі. Збор першы. Т. 25, №18504; Указ 11 октября 1840 года «О переименовании Литовского Эвангелическо-Реформаторского Синода в Виленский, а Самогитской Римско-Католической Епархии в Тельшевскую» // Поўны збор законаў Расейскай імпэрыі. Збор другі. Т. 15, аддзяленьне 1, №13854.</ref>. 18 сьнежня 1842 году з складу Віленскай губэрні былі вылучаныя паветы зь пераважна балтамоўным сялянскім насельніцтвам губэрні, зь якіх была створаная Ковенская губэрня, якая атрымала неафіцыйную назву «Самагітыя» («Жамойць», «Жмудзь»)<ref>''Корнилов, И.'' Русское дело в Северо-Западном крае… С. 4, 20, 22</ref><ref>''Арсеньев, К.'' Статистические очерки России… С. 180—181.</ref>. Называньне расейскім урадам Магілёўскай і Віцебскай губэрняў «беларускімі» (а мясцовай шляхтай паралельна называньне і як «рускімі»), а ўсіх астатніх — «літоўскімі», пратрымалася да [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|паўстаньня 1863—1864 гадоў]], а часткова і далей<ref name="Белы, А. Белая Русь... С. 307">''Белы, А.'' Белая Русь… С. 307</ref><ref>Гісторыя Беларусі : у 6 т. — Т. 4 : Беларусь у складзе Расейскай імпэрыі… С. 73.</ref><ref>Обозрение исторических сведений… С. 4</ref><ref>''Арсеньев, К.'' Статистические очерки России… С. 178, 179.</ref>. Так, у сваіх падарожных запісках («Путевые заметки на поездке из Дерпта в Белоруссию и обратно, весной 1835 года») [[Фадзей Булгарын]] адзначыў гэтую дваістасьць назвы адной і той жа тэрыторыі: ''«Паміж Курляндыяй, Ліфляндыяй, губэрнямі Пскоўскай, Смаленскай, Арлоўскай, Чарнігаўскай і Менскай ляжыць краіна, якая называецца здаўна ў расейцаў Белай Расеяй, ці Беларусіяй, а ў палякаў Русьсю»''{{Заўвага|З усяго відаць, Булгарын акрэсьліў вонкавыя межы Беларуска-Магілёўскай і Беларускай-Віцебскай губэрняў.}}<ref>''Булгарын, Ф.'' Путевые заметки… С. 193.</ref>. У рамках створанага ў 1823 годзе [[Віцебскае генэрал-губэрнатарства|Віцебскага генэрал-губэрнатарства]] (1823—1856), якое ахоплівала Беларуска-Віцебскую, Беларуска-Магілёўскую, Смаленскую і Калускую губэрні, у паўсядзённай мове чыноўнікаў правінцыі і сталіцы Магілёўская і Віцебская губэрні афіцыйна-бюракратычна і неафіцыйна лучна называліся (нават па 18 ліпеня 1840 году) як «беларускія губэрні», што не пашыралася на Смаленскую і Калускую губэрні, а само Віцебскае генэрал-губэрнатарства называлася «беларускім»<ref>''Долбилов, М. Д.'' Русский край… С. 196.</ref>{{Заўвага|У канцы XVIII — першай палове XIX ст. шляхта Віцебскай і Магілёўскай губэрняў, разам з паралельнымі самавызначэньнямі «літоўцы» («ліцьвіны») і «палякі», часам карысталася і самавызначэньнем «беларусы» — у тапанімічным (тэрытарыяльным), рэгіянальным значэньні, але не этнічным. (Гл.: Гісторыя Беларусі : у 6 т. — Т. 4. — С. 73.). Толькі па здушэньні паўстаньня 1863—1864 гадоў (у сытуацыі вынятковых антыпольскіх законаў у краі) частка мясцовай каталіцкай шляхты (асабліва малазаможная і безмаёнткавая), якая называла сябе адначасна і «літоўцамі», і «палякамі», пачынае пераходзіць у Маскоўскую царкву, каб мець магчымасьць служыць у мясцовых дзяржаўных установах, і карыстацца найменьнем «беларусы» у этнічным значэньні. У сваіх мэмуарах расейскі чыноўнік Іван Мікалаевіч Захар’ін засьведчыў: «''<…> большасьць чыноўнікаў у Магілёўскай губэрні складалася <…> з палякаў, паміж якімі была маса асобаў, якія былі праваслаўнымі; гэта былі мясцовыя ўраджэнцы — «беларусы», як яны сталі сябе называць па паўстаньні. У існасьці ж, гэта былі шчырыя палякі, народжаныя ад мяшаных шлюбаў, якія насілі нават польскія прозьвішчы і аддавалі перавагу для малітвы касьцёлы цэрквам, успамінаўшыя пра сваё праваслаўе толькі выпадкова, г.зн. тады, калі гэта зрабілася выгадным». Гл.: Захарьин, И.Н. Воспоминания о службе в Белоруссии 1864—1870 гг. (Из записок мирового посредника) // Исторический вестник. — 1884. — №4. — С. 66.}}. [[Файл:Podział terytorialny Rzeczypospolitej 1863.png|thumb|Адміністрацыйны падзел зямель былой Рэчы Паспалітай на «ваяводзтвы» (на чале з паўстанцкімі камітэтамі), уведзены [[Часовы нацыянальны ўрад|Часовым нацыянальным урадам]] у 1863 г.]] У 1827 годзе [[Пётар Кёпен]] выдаў працу «О происхождении, языке и литературе литовских народов», у якой упершыню ў расейскай навуцы паспрабаваў вызначыць межы расьсяленьня «літоўскіх народаў» (імі разумеліся балтамоўныя народы — [[летувісы]] і [[латышы]]) і мяжу, якая аддзяляе балтамоўнае і славянамоўнае насельніцтва імпэрыі. Гэтае дасьледаваньне Кёпена дало пачатак паступоваму замацаваньню ў расейскай навуковай літаратуры тэрміну «литовцы» у першую чаргу за балтамоўным насельніцтвам<ref>Литовское племя… С. 62.</ref><ref>''Петров, Н. И.'' Белоруссия и Литва… С. 1.</ref>. Зьвесткі, сабраныя Кёпенам у 1827 годзе датычна славянамоўнага насельніцтва імпэрыі, не былі надрукаваныя і знаходзіліся ў рукапісе{{Заўвага|Зьвесткі аб славянамоўным насельніцтве імпэрыі, сабраныя Пятром Кёпенам, і дагэтуль знаходзяцца ў рукапісе ў Расейскай акадэміі навук.}}. Працай Кёпена скарыстаўся вядомы славіст [[Павал Шафарык]], які ў сваім дасьледаваньні «Славянскі народапіс» (Прага, 1842 год){{Заўвага|Праца Шафарыка перакладаецца з чэскай мовы і як «Славянская этнаграфія».}} на падставе мовы акрэсьліў тэрыторыю расьсяленьня «беларусаў» і падаў лічбы пра агульную іх колькасьць (2 726 000 чалавек — 2 376 000 праваслаўных і 350 000 каталікоў). «Беларускую мову» Шафарык назваў гаворкай «агульнарускай мовы», а абшарам яе пашырэньня азначыў цалкам Магілёўскую і Менскую губэрні, большую частку Віцебскай і Гарадзенскай губэрняў і Беластоцкай вобласьці, а таксама меншую частку Віленскай губэрні. Аднак Шафарык падышоў да праблемы павярхоўна, бо ў абшар «беларускай мовы» трапілі раёны з гарадамі [[Берасьце]], [[Кобрынь]], [[Пінск]] ды інш., якія пазьнейшыя лінгвісты адносілі да абшару «маларасейскай мовы» ([[украінская мова|украінскай мовы]]). Да таго ж Шафарык у «беларускай мове» вылучаў уласна «беларускую гаворку» («белорусское подречие») у Магілёўскай і Віцебскай губэрнях і «літоўска-рускую» («литовско-русское подречие») — у Менскай, Гарадзенскай і Віленскай губэрнях<ref>''Шафарик, П. И.'' Славянское народописание… С. 29.</ref>. Гэта гаворыць пра тое, што Шафарык вылучыў не рэальныя [[дыялекты беларускай мовы]] (арэалы якіх не адпавядаюць падзелу на ўсход і захад) і межы расьсяленьня [[беларусы|беларусаў]], а межы расьсяленьня ўсяго славянамоўнага насельніцтва ў пяці губэрнях краю, частка якога тапанімічна адносілася паводле тагачаснай традыцыі да «Беларусі» (Віцебская і Магілёўская губэрні), а частка — да «Літвы» (Віленская, Гарадзенская і Менская губэрні). Аднак да пачатку панаваньня маскоўскага гаспадара (1881—1894) [[Аляксандар III|Аляксандра III]], які ўзьняў чарговую хвалю ўзмоцненай [[русіфікацыя|русіфікацыі]], у [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] галоўнай этнавызначальнай прыкметай была ня [[мова]], а веравызнаньне: у прыватнасьці, да [[русіны (гістарычны этнонім)|рускіх]] адносілі ўсіх, хто быў [[праваслаўе|праваслаўным]] у імпэрыі<ref>''Самбук, С. М.'' Политика царизма … С. 98—99.</ref>. Надумаўшы вызваліць сялянаў імпэрыі ад [[прыгон]]у, [[Аляксандар II]] зьвярнуўся ў 1857 годзе за падтрымкай сваёй ініцыятывы да «літоўскіх дваранаў», якія першымі ў імпэрыі падтрымалі намер цара. Напярэдадні і ў ходзе правядзеньня з 1861 году [[сялянская рэформа ў Расеі|сялянскай рэформы ў Расейскай імпэрыі]] ў афіцыйных дакумэнтах Віцебская і Магілёўская губэрні называліся «беларускімі» (на іх пашыраліся «Мясцовыя палажэньні аб пазямельным уладкаваньні сялянаў, паселеных на маянтковых землях у губэрнях: Вялікарасейскіх, [[Новарасея|Наварасейскіх]] і Беларускіх»), а астатнія — «літоўскімі» (на іх пашыраліся «Мясцовыя палажэньні аб пазямельным уладкаваньні сялянаў, паселеных на маянтковых землях у губэрнях: Віленскай, Гарадзенскай, Ковенскай, Менскай і частцы Віцебскай{{Заўвага|Імі былі [[Інфлянты|інфлянцкія]] паветы ([[Люцынскі павет|Люцынскі]], [[Рэжыцкі павет|Рэжыцкі]] і [[Дынабурскі павет|Дынабурскі]]) і [[Дрысенскі павет]] Віцебскай губэрні.}}»)<ref>''Долбилов, М. Д.'' Русский край… С. 172.</ref>. Улетку 1862 году ў [[Вільня|Вільні]] мясцовымі таемнымі групамі прыхільнікаў незалежнасьці («[[белыя (паўстаньне 1863—1864 гадоў)|белыя]]» і «[[чырвоныя (паўстаньне 1863—1864 гадоў)|чырвоныя]]») быў створаны [[Літоўскі правінцыйны камітэт]], які пачаў рабіць захады ў стварэньні сваіх таемных камітэтаў у рэгіёнах — шасьці літоўска-беларускіх губэрнях. 20 студзеня (1 лютага) 1863 году віленскія «чырвоныя» ([[Кастусь Каліноўскі]], [[Зыгмунт Чаховіч]] ды інш.) абвясьцілі маніфэст аб далучэньні да паўстаньня і стварылі [[Часовы правінцыйны ўрад Літвы і Беларусі]]{{Заўвага|З дакумэнтаў «чырвоных» не зусім ясна, якія тэрыторыі разумеліся пад «Літвою», а якія — пад «Беларусьсю».}}. Аднак ініцыятыву хутка перахапілі «белыя» ([[Якуб Гейштар]], [[Аляксандар Аскерка]] ды інш.), якія наладзілі кантакты з [[Часовы нацыянальны ўрад|Часовым нацыянальным урадам]] у Варшаве і зь ягонага ўпаўнаважаньня 27 лютага (11 сакавіка) 1863 году ўтварылі ў Вільні [[Аддзел кіраўніцтва правінцыямі Літвы]]. Пад правінцыямі разумеліся «Жамойць», уласна «Літва» і «Беларусь»{{Заўвага|У мэмуарах кіраўніка «белых» Якуба Гейштара адзначаецца, што ў Беларусі арганізацыйная структура паўстанцкіх камітэтаў была найслабейшай. З гэтага выходзіць, што пад «Беларусьсю» разумеліся Віцебская і Магілёўская губэрні, бо ў Менскай губэрні жадаючых уступіць у паўстанцкія камітэты хапала: на тэрыторыі Менскай губэрні было створана тры «ваяводзтвы» — Менскае, Навагрудзкае і Палескае. Гл.: ''Gieysztor, J.'' Pamiętniki… — T. 1. — С. 235, 252, 254.}}. Віленскія «белыя» здолелі захаваць пад сваім кантролем усе тайныя паўстанцкія камітэты ў шасьці літоўска-беларускіх губэрнях, зыходзячы з прынцыпу «цэласьці Літвы», хоць Варшава жадала атрымаць пад сваю ўладу Беласточчыну і паўднёвыя паветы [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]]<ref>''Gieysztor, J.'' Pamiętniki… — T. 1. — С. 252.</ref>. «Чырвоныя» надумалі далучыцца да «белых» і іхнай праграмы. === Забарона ўжываньня тэрмінаў «Літва» і «Беларусь» === [[Файл:Polnoe sobranie zakonov Rossijskoj imperii - Sobranie 2 Т 15 otd 1 nr 13678 - p 515 - 1840 AD.jpg|thumb|Указ ад 18 ліпеня 1840 г. ''«Об именовании губерний Белорусских и Литовских, каждою отдельно Витебскою, Могилевскою, Виленскою и Гродненскою»''. Поўны збор законаў Расейскай імпэрыі. Збор другі. Т. 15, аддз. 1, №13678]] У гістарычнай навуцы савецкага і сучаснага пэрыяду стала папулярным меркаваньне, што паводле свайго вядомага [[указ 18 ліпеня 1840 году (Расейская імпэрыя)|ўказу ад 18 ліпеня 1840 году]]<ref name="ReferenceE"/> да [[Сэнат Расейскай імпэрыі|Сэнату]] маскоўскі гаспадар [[Мікалай I]] забараніў ужываць у афіцыйным справаводзтве тэрміны «Литва» і «Белоруссия», нібыта адмаўляючы існаваньне такіх краінаў і народаў{{Заўвага|Стваральнікамі такога міту лічацца складальнікі 2-га тому дакумэнтаў і матэрыялаў з гісторыі Беларусі акадэмік ([[Мікалай Нікольскі]], навуковыя супрацоўнікі Інстытуту гісторыі АН БССР [[Дзяніс Дудкоў]], [[Ёсіф Лочмель]] ды іншыя), якія ў 1940 годзе, перадрукоўваючы ўказ ад 18 ліпеня 1840 году «Об именовании губерний Белорусских и Литовских, каждою отдельно Витебскою, Могилевскою, Виленскою и Гродненскою» з ідэалягічных (антыцарысцкіх) матываў, назвалі дакумэнт так «Забарона царом Мікалаем ужываць назвы Беларусь і Літва». Гэтае меркаваньне замацавалася ў гістарыяграфіі савецкага пэрыяду. Падрабязьней гл.: Гісторыя Беларусі: Падруч. У 2 ч. / Я. К. Новік, [[Генадзь Марцуль|Г. С. Марцуль]], І. Л. Качалаў і інш. — Ч. 1. — С. 285. Хоць, напэўна, падставамі такога міту было неразуменьне сэнсу даўно забытага ўказу яшчэ гісторыкамі і географамі расейскага імпэрскага пэрыяду. Гл.: ''Реклю, Э.'' Россия европейская и азиатская: в 2 т. / Э. Реклю. — Т. 1. — С. 124, 162.}}{{Заўвага|Было агульнавядома, што маскоўскі гаспадар Мікалай I па здушэньні паўстаньня 1830—1831 гадоў не любіў палякаў, імя якіх не забараніў.}}. Аднак напраўду ім загадвалася пісаць губэрні (Літоўска-Віленскую, Літоўска-Гарадзенскую, Беларуска-Віцебскую і Беларуска-Віцебскую{{Заўвага|Менская губэрня ва ўказе ня згадвалася, бо ня мела азначэньня «Літоўская» ці «Беларуская».}}) проста — паводле назвы губэрнскага цэнтру («Віленская губэрня», «Гарадзенская губэрня», «Віцебская губэрня», «Магілёўская губэрня»), без азначэньняў «Літоўская» ці «Беларуская» і без найменьня іх лучна як адпаведна «літоўскія губэрні» і «беларускія губэрні» ва ўрадавым справаводзтве<ref>Гісторыя Беларусі: Падруч. У 2 ч. / Я. К. Новік, Г. С. Марцуль, І. Л. Качалаў і інш. — Ч. 1. — С. 286</ref><ref>Шыбека, З. Нарыс гісторыі Беларусі … С.51.</ref>. Расейская ўлада ў 1840-я гады не плянавала забараняць тэрміны «Литва» і «Белоруссия», якія былі ў [[імпэратар усерасейскі|афіцыйным тытуле «расейскага імпэратара»]]{{Заўвага|«Беларусь» («Белая Расея») была «схаваная» ў складзе азначэньня «Усерасейскі», «Літва» фігуравала ў выразе «вялікі князь Літоўскі», а «Жамойць» — у выразе «князь Самагіцкі».}}, а з пачатку 1860-х гадоў, наадварот, імкнулася пашырыць і замацаваць тэрмін «Белоруссия», лічачы «беларусаў» (галоўным парадкам, сялянскае праваслаўнае і нядаўна ўніяцкае насельніцтва краю) за складовую частку «рускага народу», адзінага ў трох галінах («велікарусах», «беларусах» і «маларусах»)<ref>''Долбилов, М. Д.'' Русский край… С. 182—192, 196, 804.</ref><ref>Гісторыя Беларусі. Курс лекцый : у 2 ч. / П. І. Брыгадзін, У. Ф. Ладысеў, П. І. Зялінскі [і інш.]… С. 53—54.</ref>. У гэтай сытуацыі звужалася толькі тэрыторыя, якую адносілі да «Літвы», а назва «Беларусь», наадварот, пашыралася на суседнія губэрні<ref>''Шыбека, З.'' Нарыс гісторыі Беларусі … С.51.</ref>. Прыкметна, што ў справаводзтве Сэнату Расейскай імпэрыі назва «беларускія губэрні» у дачыненьні Віцебскай і Магілёўскай ужывалася, нягледзячы на загад Мікалая I ад 18 ліпеня 1840 году, усё XIX стагодзьдзе да 1890-х гадоў<ref>''Цьвікевіч, А.'' «Западно-руссизм»… С. 15.</ref>. Апроч таго, у Расейскай імпэрыі ў 1841—1917 гадох выйшла з друку каля 190 кніжак і брашураў з словам «Белоруссия» на тытуле<ref>Гісторыя Беларусі: Падруч. У 2 ч. / Я. К. Новік, Г. С. Марцуль, І. Л. Качалаў і інш. Ч. 1. С. 287.</ref><ref>''Латышонак, А.'' Гісторыя Беларусі… С. 65.</ref>: у 1853—1856 гадох выйшла кніга [[Павал Шпілеўскі|Паўла Шпілеўскага]] «Путешествие по Полесью и Белорусскому краю»; у 1855 годзе — [[Міхаіл Без-Карніловіч|Міхаіла Без-Карніловіча]] «Исторические сведения о примечательнейших местах в Белоруссии»; у 1857 годзе — [[Восіп Турчыновіч|Восіпа Турчыновіча]] «Обозрение истории Белоруссии с древнейших времен» і г. д. Прытым тэрмін «Беларусь» («Белоруссия») у кнігах Шпілеўскага, Без-Карніловіча, Турчыновіча і многіх іншых датычыўся толькі Магілёўскай і Віцебскай губэрняў. Разам з тым, у расейскім гістарычным часопісе «{{Артыкул у іншым разьдзеле|Родина||ru|Родина (журнал)}}» (1905 год) аўтар артыкулы «Літва і ліцьвіны» зазначаў: «''Слова „Літва“ цяпер, уласна, гук пусты, бо Літвы, якая згубіла сваё палітычнае значэньне, не існуе, а ёсьць толькі губэрні Паўночна-Заходняга краю: Ковенская, Віленская і Гарадзенская, ды яшчэ часткі губэрнях Віцебскай, Магілёўскай і Менскай, дзе жывуць ліцьвіны. Літвою яны цяпер называюцца толькі паводле старой памяці, насуперак афіцыйнай забароне імпэратара Мікалая I''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Слово „Литва“ теперь, собственно, звук пустой, так как Литвы, утратившей свое политическое значение, не существует, а есть лишь губернии Северо-Западного края: Ковенская, Виленская и Гродненская, да еще части губернии Витебской, Могилевской и Минской, где живут литвины. Литвою они теперь именуются иногда только по старой памяти, вопреки официальному запрещению императора Николая I»|скарочана}}}}<ref>Васильев Н. Литва и литвины // Родина. № 15, 1905. С. 476.</ref>. === Пашырэньне геаграфічнай прасторы «беларускіх губэрняў» === [[Файл:Shein Pavel Materialy dla izuchenia.jpg|left|thumb|Этнаграфічны зборнік [[Павал Шэйн|Паўла Шэйна]] «Материалы для изучения быта и языка русского населения Северо-Западного края», Т. II. 1893 г.]] [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў]] прымусіла перавесьці пад уладу аднаго генэрал-губэрнатара ўсе шэсьць «паўночна-заходніх» губэрняў. Як толькі пагроза новых ваенных выступленьняў у Паўночна-Заходнім краі стала лічыцца малаімавернай, у 1869 годзе Віцебская і Магілёўская губэрні выйшлі з-пад улады віленскага генэрал-губэрнатара (з ініцыятывы самога генэрал-губэрнатара [[Аляксандар Патапаў|Аляксандра Патапава]]). Гэтым расейская ўлада хацела адасобіць іх адміністрацыйна ад «літоўскіх» губэрняў і скасаваць асацыяцыю адміністрацыйных межаў генэрал-губэрнатарства зь межамі Вялікага Княства Літоўскага<ref name="ReferenceC">''Долбилов, М. Д.'' Русский край… С. 611.</ref>. Былы [[губэрнатары Магілёўскай губэрні|магілёўскі губэрнатар]] (1856—1868) [[Аляксандар Беклямішчаў|Аляксандр Беклямішчаў]] у 1869 годзе ў сваім мэмарандуме пісаў, што неабходна прадэманстраваць «усяму насельніцтву, што прызнаньне Беларусіі чыста рускай вобласьцю ёсьць факт беспаваротны»<ref name="ReferenceC"/>. Расейская ўлада разумела, што само існаваньне вялікага ўскраіннага генэрал-губэрнатарства з асаблівымі надзвычайнымі ўмовамі кіраваньня падтрымлівае самаідэнтыфікацыю карэннага дваранства з былой тэрыторыяй Вялікага Княства Літоўскага і Рэчы Паспалітай і можа правакаваць сэпаратысцкія настроі<ref name="ReferenceC"/>, бо яно, паводле думкі Беклямішчава, «''прыводзіць у частыя зносіны паў-палякаў магілёўскіх з сапраўднымі палякамі віленскімі і ковенскімі''»<ref name="ReferenceC"/>. У 1869 годзе таксама была скасаваная каталіцкая [[Менская дыяцэзія (гістарычная)|Менская дыяцэзія]] (1798—1869), сяляне-каталікі пачалі прымусова ў 1870-я гады пераводзіцца ў Маскоўскую царкву, хоць складалі ў тыя часы невялікую частку насельніцтва Менскай губэрні ў параўнаньні зь сялянамі-праваслаўнымі (у асноўнай масе былымі ўніятамі, ляяльнасьць і шчырасьць да праваслаўя якіх доўга ставілася пад сумненьне расейскім урадам<ref>''Долбилов, М. Д.'' Русский край… С. 81, 705, 750</ref><ref>''Сталюнас, Д.'' Границы в пограничье…С. 280.</ref>). А 22 сьнежня 1870 году і сама [[Менская губэрня]] расейскімі ўладамі была вылучаная з складу самога [[Літоўскае генэрал-губэрнатарства|Віленскага генэрал-губенатарства]]. У афіцыйным заканадаўстве з 1863 году «літоўскія губэрні» пачалі называцца толькі як «паўночна-заходнія губэрні». [[Файл:Belarusians 1903.jpg|thumb|Мапа беларускіх гаворак, складзеная [[Яўхім Карскі|Яўхімам Карскім]], 1903 г.]] У 1870-х гадох да «Беларусі» пачалі прылічаць ужо і [[Менская губэрня|Менскую губэрню]]<ref>Народы России. Белорусы и поляки… С. 1</ref><ref>''Сталюнас, Д.'' Границы в пограничье… С. 263.</ref><ref>''Литвинов, М. М.'' Литовская область… С. 3, 9.</ref>, а Ковенская, Віленская і Гарадзенская губэрні неафіцыйна і публіцыстычна называліся «літоўскімі» («Літвой»)<ref>''Литвинов, М. М.'' Литовская область… С. 3, 9</ref><ref>''Реклю, Э.'' Россия европейская и азиатская: в 2 т. / Э. Реклю. — Т. 1. — С. 124.</ref>{{Заўвага|У 1882 годзе быў выдадзены III том «Литовское и Белоруское Полесье» шматтомнага выданьня «Живописная Россия», прысьвечаны літоўска-беларускім губэрням, гістарычная частка якога была напісаная [[Адам Кіркор|Адамам Кіркорам]], які ня быў прафэсійным гісторыкам. Кіркор напісаў: «''Спачатку Беларусьсю называлі толькі цяперашнія Магілёўскую і Віцебскую губэрні <...> але ў цяперашні час, з этнаграфічнага пункту гледжаньня, як у племянных, так і ў побытавых і народных дачыненьнях, Беларусьсю справядліва называюць усе тры губэрні: Магілёўскую, Віцебскую і Менскую. Вынятак складаюць толькі тры паветы Віцебскай губэрні, населеныя латышамі. Можна б зрабіць яшчэ вынятак для Пінскага, часткова і Мазырскага паветаў Менскай губэрні, дзе гаворка больш падобная да маларасейскай''» (С. 249). У томе ўвесь край фактычна называўся «Палесьсем», якое складалася зь дзьвюх частак — «Літоўскае Палесьсе» (Ковенская, Віленская і Гарадзенская губэрні) і «Беларускае Палесьсе» (Менская, Віцебская, Магілёўская і Смаленская губэрні). Аднак тэрмін «Палесьсе» не атрымаў ніякай папулярнасьці (у адрозьненьне ад кнігі) і найменьне губэрняў Паўночна-Заходняга краю «Палесьсем» ня мела ніякіх наступстваў.}}. З 1890-х гадоў назва «Беларусь» пачала стала пашырацца і на [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскую]] (апроч паўднёвых яе паветаў){{Заўвага|На большасьці этнаграфічных мапаў XIX — пачатку XX ст., якія ў існасьці фактычна былі лінгвістычнымі, жыхары Заходняга Палесься (г.зн. паўднёвых паветаў Гарадзенскай губэрні, Пінскага і часткі Мазырскага паветаў Менскай губэрні) былі аднесеныя да маларусаў (украінцаў) — мапы А. Рыціха (1875), Г. Нобэрта (1888), Я. Карскага (1903, 1917), Л. Нідэрле (1909), Т. Фларынскага (1911) ды інш. Падабенства фанэтычных нормаў валынскага дыялекту ўкраінскай мовы да гаворак насельніцтва вышэйназваных паветаў вымушала навукоўцаў адносіць яго да маларусаў (украінцаў). (Гл.: Насытка, Г. «Тыя ж беларусы»… С. 14.). Падабенства гаворак насельніцтва Валыні і Заходняга Палесься захавалася з старажытных часоў і зьвязанае з тым, што ў эпоху славянскіх плямёнаў тэрыторыя Валыні і Заходняга Палесься была заселеная племем [[валыняне|валынянаў]] і часткова [[драўляне|драўлянаў]], большая частка далёкіх нашчадкаў якіх увайшла ў часы Высокага Сярэдневечча ў склад [[украінцы|украінцаў]], а меншая (заходнепалеская) частка — у склад [[беларусы|беларусаў]].}} і большую частку [[Віленская губэрня|Віленскай губэрні]] (з выняткам «паўночна-заходняга яе кутка» — [[Троцкі павет (Расейская імпэрыя)|Троцкага павету]])<ref name="Белы, А. Белая Русь... С. 307"/><ref>''Шыбека, З.'' Нарыс гісторыі Беларусі… С. 13—14</ref><ref>''Петров, Н. И.'' Белоруссия и Литва… С. 1.</ref>{{Заўвага|У пятым томе (1891) вядомага [[Энцыкляпэдычны слоўнік Бракгаўза і Эфрона|энцыкляпэдычнага слоўніка Бракгаўза і Эфрона]] ў артыкуле «Белоруссия» пад Беларусьсю яшчэ разумелі Менскую, Магілёўскую, Віцебскую губэрні і заходнюю частку Смаленскай губэрні, а ў артыкуле «Белоруссы» таго ж тома расьсяленьне беларусаў (на падставе мовы — паводле дасьледаваньняў Яўхіма Карскага) акрэсьлівалася і Гарадзенскай (акрамя паўднёвых паветаў) з большай часткай Віленскай губэрні (акрамя Троцкага павету). Гл.: Белоруссия // Энциклопедический словарь; изд. Ф.А. Брокгауз... С. 231; Белоруссы // Энциклопедический словарь; изд. Ф.А. Брокгауз... С. 232.}}. Гэтаму найперш спрыялі лінгвістычныя (і менш — этнаграфічныя) дасьледаваньні ([[Іван Насовіч]], [[Павал Шэйн]], [[Юльян Крачкоўскі]], [[Мікалай Нікіфароўскі]], [[Яўхім Карскі]] ды інш.), якія праводзіліся навуковымі ўстановамі Расейскай імпэрыі і прыватнымі дасьледнікамі ў папярэдні час<ref>Белоруссы // Энциклопедический словарь; изд. Ф. А. Брокгаўз… С. 232.</ref>. Дасьледаваньні паказвалі падобнасьць гаворак мовы сялянскага насельніцтва ў многіх частках пяці губэрняў Паўночна-Заходняга краю (Гарадзенскай, Віленскай, Менскай, Віцебскай і Магілёўскай), а таксама ў сумежных — [[Смаленская губэрня|Смаленскай]] і [[Чарнігаўская губэрня|Чарнігаўскай]]. Канчаткова замацавала назву «Беларусь» за тэрыторыяй упершыню ў гісторыі апісаных і нанесеных на мапу гаворак мовы, якая цьвёрда атрымала назву [[беларуская мова|«беларускай мовы»]]{{Заўвага|Тэрмін «беларуская мова» «выціснуў» іншыя канкурэнтныя назвы мовы славянамоўнага насельніцтва краю, якія існавалі раней («руская мова» ці «русінская мова») альбо прапаноўваліся мясцовай інтэлігенцыяй — «славяна-крывіцкая мова» ([[Ян Чачот]]), «крывіцкая мова» ([[Зарыян Даленга-Хадакоўскі]], [[Павал Шпілеўскі]], [[Вацлаў Ластоўскі]]), «літоўска-руская мова» ([[Уладзіслаў Сыракомля]]), «літоўска-русінская мова» ([[Адам Міцкевіч]], [[Вінцэнт Каратынскі]]) і г.д. Тэрмінам «літоўска-руская мова» імкнуліся абазначыць мову тых людзей, якія жывуць у «Літве» і называюцца «літоўцамі», але карыстаюцца «рускай мовай» (у сучасным разуменьні — дыялектамі беларускае мовы, у тым ліку пераходнымі беларуска-ўкраінскімі гаворкамі на поўдні Заходняга Палесься).}}, публікацыя фундамэнтальнага шматтомнага дасьледаваньня [[Яўхім Карскі|Яўхіма Карскага]] «Беларусы» (асабліва тамы «Ўводзіны да вывучэньня мовы і народнай славеснасьці» (1903) і «Мова беларускага племені» (1908)). Праўда, пазьней Карскі выказваўся, што акрэсьліў тэрыторыю не беларускага этнасу, а беларускай мовы. Характэрна, што ў гэтых і іншых дасьледаваньнях [[беларусы|«беларусы»]] разглядаліся (як таго патрабавала афіцыйная расейская імпэрская ідэалёгія і цэнзура) як частка «адзінага рускага народу», аднак выяўленыя рысы мовы і культуры (нават сялянскага насельніцтва) сьведчылі пра выразную своеасаблівасьць «Паўночна-Заходняга краю» ад іншых частак Расейскай імпэрыі. Значная частка мясцовай [[інтэлігенцыя|інтэлігенцыі]], якая атрымала адукацыю ў расейскіх навучальных установах ([[гімназія]]х і [[унівэрсытэт|ўнівэрсытэтах]]), успрыняла назву «Беларусь» («Беларусія») і пачала падтрымліваць і прапагандаваць гэтую назву для тэрыторыі, дзе большасьць насельніцтва размаўляе на мове, названай «беларускай», заяўляючы адначасна пра асобнасьць і самастойнасьць свайго народу{{Заўвага|Характэрна, што ў 1888 годзе малады гісторык [[Мітрафан Доўнар-Запольскі]] на старонках газэты [[Менскі лісток (1886)|«Минский листок»]] у артыкуле «Беларускае мінулае» адзначыў: «''Беларускае племя мела сваю гісторыю, адметную ад гісторыі суседніх, роднасных яму плямёнаў, свае гістарычныя традыцыйныя пачаткі, што гэтыя пачаткі яно некалі ўпарта адстойвала. Апроч таго, беларускі народ мае этнаграфічнае адрозьненьне ад суседніх народнасьцяў, адрозьніваецца ад іх складам свайго разьвіцьця, паняцьцяў, схільнасьцяў. <...> Народная нашая творчасьць складае нашае багацьце, якім беларусы могуць ганарыцца, якое павінныя падтрымліваць і зьберагчы. Нарэшце, ёсьць яшчэ запавет у беларусаў — свая мова''». Амаль адначасна, у 1887 годзе [[Ян Карловіч]], які ў 1891 годзе будзе дапамагаць друкаваньню «Дудкі беларускай» Францішка Багушэвіча, выдаў запісаныя ім легенды і паданьні зь Лідзкага, Наваградзкага і Сьвянцянскага паветаў пад назвай «Народныя паданьні і казкі, сабраныя ў Літве».}}. Па скасаваньні прыгоннага становішча сялянаў, якое замацоўвала раней сялянаў у рамках панскіх маёнткаў і царкоўных прыходаў, у ходзе пашырэньня пачатковай адукацыі ў вёсцы стала магчымым пашырэньне гістарычных ведаў і назвы «беларусы» сярод шырокіх колаў насельніцтва. У 1891 годзе малазаможны дваранін, удзельнік паўстаньня 1863—1864 гадоў і паэт [[Францішак Багушэвіч]] у сваёй прадмове да зборніка [[Дудка беларуская|«Дудка беларуская»]] стварае паэтычны вобраз і акрэсьлівае межы беларускай айчыны, адным з галоўных сымбаляў якой выступае менавіта «мужыцкая мова»: ''«Братцы мілыя, дзеці Зямлі-маткі маёй! Вам афяруючы працу сваю, мушу з вамі пагаварыць трохі аб нашай долі-нядолі, аб нашай бацькавай спрадвечнай мове, каторую мы самі, да і не адны мы, а ўсе людзі цёмныя „мужыцкай“ завуць, а завецца яна „беларускай“. Я сам калісь думаў, што мова наша — „мужыцкая“ мова, і толькі таго! Але, паздароў Божа добрых людцоў, як навучылі мяне чытаць-пісаць, з той пары я шмат гдзе быў, шмат чаго відзеў і чытаў: і праканаўся, што мова нашая ёсьць такая ж людзкая і панская, як і француская, альбо нямецкая, альбо і іншая якая. <…> Можа хто спытае: гдзе ж цяпер Беларусь? Там, братцы, Яна, гдзе наша мова жывець: Яна ад Вільна да Мазыра, ад Вітэбска за малым не да Чарнігава, гдзе Гродна, Міньск, Магілёў, Вільня і шмат мястэчкаў і вёсак»''. Пашырэньню з 1890-х гадоў назваў «Беларусь» і «беларусы» значна паспрыялі і мясцовыя народніцкі, сацыялістычны і дэмакратычны рухі ([[Беларуская рэвалюцыйная грамада]] (1902 год), перайменаваная ў 1903 годзе ў [[Беларуская сацыялістычная грамада|Беларускую сацыялістычную грамаду]], ды інш.), якія ўжывалі гэтыя вызначэньні для ўсёй тэрыторыі славянамоўнага насельніцтва краю; матэрыялы [[Перапіс насельніцтва Расейскай імпэрыі (1897)|першага перапісу насельніцтва ў Расейскай імпэрыі ў 1897 г.]]{{Заўвага|Перапіс 1897 году праводзіўся шляхам апытаньня ўсяго насельніцтва, у тым ліку аб ужыванай мове, якая афіцыйнай урадавай статыстыкай лічылася крытэрам прыналежнасьці да пэўнага народу. Хоць, напрыклад, у Пінскім павеце 74,3% жыхароў назвалі сябе беларусамі (паводле роднай мовы), а ўкраінцамі — 0,6% (1423 чалавекі), у Рэчыцкім — адпаведна 82,5 і 1,7%, у Пружанскім — 75,5 і 6,7%. Толькі 64,3% насельніцтва Берасьцейскага і 79,6% Кобрынскага паветаў сваёй роднай мовай назвалі ўкраінскую. Аднак, ужо паводле зьвестак губэрнскага статыстычнага камітэту, у 1910 годзе ў Кобрынскім павеце беларусаў налічвалася 84,8% (а ў 1913 годзе ўжо 85,7%), а ў Пружанскім — 87,1%. Мясцовыя органы кіраваньня, прыходзкія сьвятары, дадзеныя якіх і былі крыніцай этнічнай статыстыкі, адмовіліся ад выняткова моўнага крытэру вызначэньня этнічнай прыналежнасьці і разумелі, што вакол іх жывуць не «ўкраінцы», а «беларусы». Толькі Берасьцейскі павет перад Першай сусьветнай вайной быў заселены на 65,9% (паводле дадзеных) «украінцамі», але і тут да 1918 году асноўная маса насельніцтва ўжо стала называцца «беларусамі». На гэта паўплывалі шматлікая ў той час літаратура на беларускай мове; грамадзкі рух «беларускага адраджэньня»; свабоды, якія прынесла рэвалюцыя 1905—1907 гадоў у Расеі, што дазволілі легальна выдаваць літаратуру на ўсякай роднай мове і свабодна ствараць грамадзкія арганізацыі; бежанства ў ходзе Першай сусьветнай вайны, якое прывяло да цесных кантактаў (у тым ліку ў Санкт-Пецярбургу) дзеячаў грамадзкіх аб’яднаньняў з розных рэгіёнаў; абвяшчэньне [[БНР]] ды інш. А на мапах, складзеных у 1918 і 1919 гадох [[Мітрафан Доўнар-Запольскі|Мітрафанам Доўнар-Запольскім]] і [[Яўсей Канчар|Яўсеем Канчарам]] на падставе комплексу крытэраў, ужо ўся Берасьцейшчына ўлучалася ў абшар расьсяленьня [[беларусы|беларусаў]]. Гл.: ''Насытка, Г.'' "Тыя ж беларусы"… С. 15; Гісторыя Беларусі : у 6 т. — Т. 4. — С. 371, 401—409, 443—446, 453, 461—463.}}; працы гісторыкаў [[Мітрафан Доўнар-Запольскі|Мітрафана Доўнар-Запольскага]] і [[Вацлаў Ластоўскі|Вацлава Ластоўскага]], асабліва выдадзеная ў Вільні «Кароткая гісторыя Беларусі»{{Заўвага|«Кароткая гісторыя Беларусі» (1910) утрымлівала непазьбежна шмат мітаў і недарэчнасьцяў, якія тлумачацца як маладасьледаванасьцю самой гісторыі краю і царскай цэнзурай, так і ідэалягічнай накіраванасьцю кнігі. Кніга Ластоўскага ўвабрала ў сябе і шмат мітаў «заходнерусізму», а ў разьдзеле аб XIX ст. — праз цэнзуру — абыходзіла пытаньне аб трох паўстаньнях у краі.}} (1910 год); прэса, у першую чаргу газэта [[Наша ніва|«Наша ніва»]]{{Заўвага|Рэвалюцыйна-марксісцкія ідэі газэты «Наша доля» у новым пэрыядычным выданьні «грамадоўцаў» (сяброў партыі Беларуская сацыялістычная грамада) — у газэце «Наша ніва» — былі замененыя на нацыянальныя і лібэральна-дэмакратычныя. Так, у галоўным артыкуле (на перадавіцы) першага нумару газэты «Наша ніва» было напісана: «''Не думайце, што мы хочам служыць толькі панам, ці адным мужыкам. Не, ніколі не! Мы будзем служыць усяму беларускаму пакрыўджанаму народу, пастараемся быць люстрам жыцьця, каб ад нас, як ад люстра, сьвет падаў у цёмнасьць. Мы будзем старацца, каб усе беларусы, што ня ведаюць, хто яны ёсьць, зразумелі, што яны беларусы і людзі, каб пазналі свае правы і памаглі нам у нашай рабоце''».}}. == «Краёвасьць» == {{Асноўны артыкул|краёўцы}} === Паходжаньне назвы руху і ідэалёгіі «краёвасьці» === Тэрмін «Край», якім карэннае каталіцкае і польскамоўнае сярэднезаможнае і заможнае дваранства шасьці літоўска-беларускіх губэрняў азначала землі былога [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], даў назву палітычнаму руху [[краёўцы|«краёўцаў»]] пачатку XX ст. у [[Беларусь|Беларусі]] і [[Летува|Летуве]]. Зьнешнія межы Паўночна-Заходняга краю амаль супадалі з вонкавымі межамі былога [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] (паводле стану да першага падзелу Рэчы Паспалітай), таму гэты «край» поўнасьцю асацыяваўся ў карэннага дваранства зь дзяржавай сваіх продкаў<ref>''Szpoper, D.'' Sukcesorzy… С. 51—52</ref><ref>''Смалянчук, А. Ф.'' Паміж краёвасьцю… С. 125.</ref>. І сама «краёвая ідэя» паходзіла з памяці карэнных [[дваране|дваранаў]] і [[інтэлігенцыя|інтэлігенцыі]] аб былым адзінстве гэтай тэрыторыі (паўночна-заходніх губэрняў Расейскай імпэрыі) у часы Вялікага Княства Літоўскага і імкненьня «краёўцаў» захаваць і ўмацаваць тое адзінства «краю» (з яго этнічна, моўна, канфэсійна і культурна стракатым насельніцтвам) і надалей<ref>''Szpoper, D.'' Sukcesorzy… С. 50—52</ref><ref>''Смалянчук, А. Ф.'' Паміж краёвасцю… С. 125—135.</ref>. «Краёўцы» у сваёй ідэалёгіі, што атрымала назву «краёвасьць» (альбо «краёвая канцэпцыя», «краёвая ідэя»), сумяшчалі аўтанамісцкія, [[лібэралізм|лібэральныя]] і [[інтэрнацыяналізм|інтэрнацыянальныя]] лёзунгі і выступалі супраць падзелу насельніцтва паводле канфэсійнай, моўнай, культурнай і этнічнай прыкметаў, выказваліся за роўнасьць правоў [[народ]]аў, [[мова]]ў, [[культура]]ў і [[рэлігія]]ў, а тэрыторыя Паўночна-Заходняга краю непасрэдна разглядалася імі як месца рэалізацыі іхных ідэяў і намаганьняў па разьвіцьці роднай зямлі, супраціўленьня распальваньню міжканфэсійнай і міжэтнічнай варожасьці, супрацьстаяньня [[русіфікацыя|русіфікацыі]]<ref>''Szpoper, D.'' Sukcesorzy… С. 50—52.</ref>. === Тапанімічная і этнанімічная тэрміналёгія «краёўцаў» === [[Файл:Bazewicz - mapa Litwa i Rus 1911 AD.jpg|thumb|Мапа «Літвы і Русі: Літва, Беларусь, Падолія, Валынь і Ўкраіна», 1911 г. Картограф Юзэф Міхал Базевіч]] Маштабная і ўсеахопная праз сыстэму адукацыі, царквы і прэсы расейская ідэалёгія і афіцыйная навука, якія зьмянілі [[тапаніміка|тапанімічную]] і [[этнаніміка|этнанімічную]] тэрміналёгію ў краі, аказвалі свой уплыў на мясцовую [[эліта|эліту]] — карэнных каталіцкіх дваран-маянткоўцаў, хоць і з спазьненьнем у часе. Так, у сваіх мэмуарах адзін зь лідэраў «краёўцаў» [[Эдвард Вайніловіч]] зазначае, што нарадзіўся ў 1847 годзе ў [[Сядзіба Ваньковічаў (Менск)|маёнтку Сьляпянка]] пад [[Менск|Менскам Літоўскім]]; апісваючы акруговыя земскія зьезды ў 1881 годзе, стварэньне сельскагаспадарчых таварыстваў у краі (у 1880-я гады), дзейнасьць мясцовых дэпутатаў у [[Дзяржаўная дума Расейскай імпэрыі|Дзяржаўнай думе]] і [[Дзяржаўны савет (Расейская імпэрыя)|Дзяржаўным савеце Расейскай імпэрыі]] (з 1906 году), называе Менскую, Віцебскую і Магілёўскую губэрні «беларускімі», а Ковенскую, Віленскую і Гарадзенскую губэрні — «літоўскімі губэрнямі»{{Заўвага|''Woyniłłowicz, E.'' Wspomnienia … С. 1, 41, 62—63, 168, 174. Апісваючы земскія зьезды ў студзені 1881 году, Вайніловіч напісаў пра стварэньне акруг для выбраньня дэлегатаў: «''Тыя акругі ствараліся надта хітра, каб іх межы ні ў якім разе не супадалі з пэўнымі аўтанамічнымі традыцыямі правінцыі''». На ягоны погляд, лягічней было б, зыходзячы з гістарычнага адзінства і падобнасьці гаспадарчых праблемаў, разьмеркаваць шэсьць літоўска-беларускіх губэрняў у адну акругу, але «літоўскія губэрні» аб’ядналі з прыбалтыйскімі (зь зьездам у Рызе), а Менскую і Магілёўскую — з Смаленскай і Калускай (зь зьездам у Смаленску). Гл.: ''Woyniłłowicz, E.'' Wspomnienia … С. 41.}}. У пачатку [[Рэвалюцыя 1905—1907 гадоў у Расеі|рэвалюцыі 1905—1907 гадоў у Расеі]] былі выдадзеныя законы, якія гарантавалі многія грамадзянскія правы і свабоды (у тым ліку ў рэлігійных, моўных і нацыянальных дачыненьнях). Узьніклая сярод мясцовых дваранаў і інтэлігенцыі «краёвая» дыскусія ў Паўночна-Заходнім краі шырока ўжывала датычна заходніх губэрняў (паўночна-заходніх і паўднёва-заходніх губэрняў) традыцыйную геаграфічную тэрміналёгію часоў Вялікага Княства Літоўскага (ВКЛ) і [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], якой мясцовая шляхта паралельна карысталася ўсё XIX стагодзьдзе: «Літва і Русь» — у дачыненьні ўсяго [[Заходні край|Заходняга краю]]; «Літва» — у дачыненьні ўсіх паўночна-заходніх губэрняў (былых зямель ВКЛ); паралельна «Літва» (у вузкім сэнсе) — у дачынеьні Віленскай, Гарадзенскай і Менскай губэрняў; «Русь» — у дачыненьні Віцебскай, Магілёўскай, Кіеўскай, Валынскай і Падольскай губэрняў; «Беларусь» — у дачыненьні Віцебскай і Магілёўскай губэрняў (часам да Менскай); «Валынь», «Падолія» і «Ўкраіна» (альбо цалкам «Русь» (у вузкім сэнсе)) — у дачыненьні адпаведна Валынскай, Падольскай і Кіеўскай губэрняў{{Заўвага|У 1905 годзе краёўцы лібэральна-кансэрватыўнага кірунку нават спрабавалі стварыць [[Краёвая партыя Літвы і Беларусі|Краёвую партыю Літвы і Русі]].}}. Так, у 1905 годзе ў першым нумары газэты «[[Kurier Litewski (1905)|Kurier Litewski]]», якая стала адной з галоўных трыбунаў «краёвасьці», у артыкуле «Індустрыялізацыя Літвы» адзначалася: ''«Літва (ва ўрадавай тэрміналёгіі Паўночна-Заходні край) ахоплівае [[Віленскае генэрал-губэрнатарства]], г.зн. [[Віленская губэрня|Віленскую]], [[Ковенская губэрня|Ковенскую]] і [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскую губэрні]], а таксама [[Менская губэрня|Менскую]], [[Магілёўская губэрня|Магілёўскую]] і [[Віцебская губэрня|Віцебскую губэрні]]. Вялікі гэта шмат зямлі: на захадзе гранічыць з Каралеўствам Польскім, [[Курляндзкая губэрня|Курляндзкай]] і [[Ліфляндзкая губэрня|Ліфляндзкай губэрнямі]]; на поўначы з [[Пскоўская губэрня|Пскоўскай губэрняй]], на ўсходзе з [[Смаленская губэрня|Смаленскай]], [[Чарнігаўская губэрня|Чарнігаўскай]] і [[Кіеўская губэрня|Кіеўскай губэрнямі]], на поўдні з [[Валынская губэрня|Валынскай губэрняй]]. Агульна займае прастору каля 260 490 квадратных вёрстаў, ці палову тэрыторыі [[Францыя|Францыі]], і трошкі менш за палову [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыі]]. Насельніцтва краю складае каля 12 000 000. Хоць літоўскія губэрні належаць да розных адміністрацыйных адзінак, аднак гэта з эканамічнага пункту гледжаньня складае адну цэласьць. <…> Увогуле ўсе літоўскія губэрні ў эканамічным пляне вельмі недаразьвітыя»''<ref>''Ostroróg-Sadowski, J.'' [[:c:Файл:Hipolit Korwin-Milewski artykul - Kuryer Litewski 1905 nr 1 s 2.jpg|Uprzemysłowienie Litwy]] / J. Ostroróg-Sadowski // Kuryer Litewski. — 1905. — № 1. — С. 2.</ref>. Аднак адразу ж газэта «Kurier Litewski» пачала паралельна ўжываць і афіцыйную ўрадавую геаграфічную і этнанімічную тэрміналёгію для паўночна-заходніх губэрняў: выдавецтва газэты друкавала ў 1905—1909 гадох кнігу-даведнік Напалеона Роўбы «Przewodnik po Litwie i Białejrusi» («Праваднік па Літве і Беларусі»), якая давала кароткія гістарычныя і геаграфічныя зьвесткі аб населеных пунктах і дзе «Літвой» называліся [[Ковенская губэрня|Ковенская]], [[Віленская губэрня|Віленская]] і [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенская губэрні]], «Беларусьсю» — [[Менская губэрня|Менская]], [[Віцебская губэрня|Віцебская]] і [[Магілёўская губэрня|Магілёўская]], і зазначалася, што Вільня ''«ёсьць несумненна асяродкам, дзе зьядноўваюцца ўсе ніці жыцьця Літвы і Беларусі»''<ref>''Rouba, N.'' Przewodnik po Litwe i Białejrusi… С. 3.</ref>. У газэтных артыкулах «краёўцаў» тэрмін «беларусы» адносіўся да беларускамоўнага, а «літоўцы» — да летувіскамоўнага ([[балты]]йскага) насельніцтва. Пазьней, напрыклад, Эдвард Вайніловіч у сваіх мэмуарах, апісваючы падзеі ў Паўночна-Заходнім краі ў 1914—1918 гадох, ужо акрэсьлівае тэрыторыю «Беларусі», зыходзячы з моўнага крытэру, такім абшарам: частка Віленскай губэрні, большая частка Гарадзенскай і цалкам Менская, Віцебская і Магілёўская губэрні<ref>''Woyniłłowicz, E.'' Wspomnienia … С. 201.</ref>. Укладваньне ў тэрмін «беларусы», якім стала пачалі называць большасьць славянамоўнага сялянскага насельніцтва краю, значэньня часткі (галіны) «адзінага рускага народу» было непрымальным для самаідэнтыфікацыі значнай часткі (асабліва матэрыяльна незалежнай) мясцовай шляхты, бо было б прызнаньнем этнічнай асыміляцыі (абрусеньня) і адрачэньня ад уласнай гісторыі і традыцыяў{{Заўвага|Беларускі нацыянальна-дэмакратычны рух канца XIX — пачатку XX ст. быў прадстаўлены прыхільнікамі з самых розных станаў (дваранаў, сьвятароў, мяшчанаў і сялянаў), дзе пераважалі прадстаўнікі той сялянскай інтэлігенцыі расейскай асьветы, якая выходзіла зь вёскі і, канчаючы настаўніцкія і духоўныя сэмінарыі, не далучалася да «заходнерусістаў», а таксама прадстаўнікі інтэлігенцыі мясцовай «польскай» (каталіцкай і польскамоўнай) культуры, якія паходзілі з дробнай засьцянковай шляхты. І менавіта апошняя катэгорыя (малазаможнае дваранства польскай культуры) была самай шматлікай і вызначальнай у той пэрыяд у сацыяльным руху, які надумаў узьняць і прапагандаваць мясцовую беларускамоўную культуру. Гл.: ''Цьвікевіч, А.'' «Западно-руссизм»… С. 311—312.}}. А замацаваньне ў другой палове XIX ст. у афіцыйнай расейскай навуцы, ідэалёгіі і прэсе тэрміну «литовцы» («литвины») толькі за [[балтыйскія мовы|балтамоўным]] насельніцтвам прывяло да таго, што мясцовае дваранства, якое не згадзілася аднесьці сябе да [[балты|балтаў]], для вонкавых дачыненьняў з афіцыйнай уладай і расейскім дваранствам пачало карыстацца толькі тэрмінам «палякі», хоць у прыватных зносінах паміж сабой і з «караняжамі» (г.зн. з [[палякі|палякамі]] з [[Варшаўскае генэрал-губэрнатарства|уласна польскіх губэрняў]] Расейскай імпэрыі — губэрняў былога [[Царства Польскае|Царства Польскага]]) яшчэ выкарыстоўвалі паралельна і тэрмін «літоўцы» («ліцьвіны»){{Заўвага|Дачка [[Ежы Чапскі|Ежы Чапскага]] графіня [[Марыя Чапская]] (1894—1981) у сваім эсэ «Florian Czarnyszewicz» (1965 г., Парыж) напісала пра палеміку паміж польскамоўным пісьменьнікам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фларыянам Чарнышэвічам||pl|Florian Czarnyszewicz}} (1895—1964) і беларускамоўным пісьменьнікам [[Кастусь Акула|Кастусём Акулам]] (1925—2008), калі апошні, жадаючы польска-беларускага паразуменьня, усё ж папракаў Чарнышэвіча ў фальшаваньні гісторыі Беларусі і казаў, што землеўласьнікі-«палякі» і безьзямельная шляхта гэта чарвякі, якія крывавілі цела яго айчыны і сялянаў-«беларусаў». У эсэ графіня патлумачыла, якія адносіны былі ў карэннага дваранства да сялянаў і чаму «польскія» дваране не прымалі слова «беларусы», прыводзячы вытрымкі з палемічных лістоў Фларыяна Чарнышэвіча, напісаных па-беларуску да Кастуся Акулы і перасланых копіяй пазьней Марыі Чапскай: «''Сяляне станавіліся шляхтай, а шляхта выгасала, пераходзячы ў становішча сялянаў. <…> Важна тое, што спадар зьяўляецца сынам свайго краю. Я таксама ёсьць сын Вялікага Княства Літоўскага. Мой бацька і дзед, і дзед майго дзеда нарадзіліся і злажылі свае косьці ў гэтай зямлі; і суджу, што можна мне родны край кахаць і тужыць па ім, і думаць аб ім, і цешыцца, калі гаспадары чыняць штось мудрае і шляхетнае, і самоціцца, калі памнажаюць памылкі. <…> І не былі гэта караняжы, а сыны Вялікага Княства Літоўскага, многія ў доме ня мовілі па-польску, але назвы «бела-» ці «чарнарусаў» не прымалі, бо «рускі» для іх азначаў тры чацьвертых маскаля. Называлі сябе палякамі, але чулі сваю своеасаблівасьць. І калі б тады якая мудрасьць, якісь аўтарытэт пагадзіўся і прывёў у жыцьцё найменьне «[[ліцьвіны|літоўца]]» (у значэньні міцкевічаўскім) альбо крывічаніна, ахвотна бы тое прынялі''». (Гл.: ''Czapska, M.'' Florian Czarnyszewicz … С. 166—167.). Фларыян Чарнышэвіч, хоць і не належаў да ідэолягаў «краёвасьці», выказваў тыповыя для краёўцаў думкі.}}. Непрыняцьце новага значэньня тэрміна «літоўцы» (г.зн. толькі балтамоўнае насельніцтва){{Заўвага|[[летувісы|Летувіскі]] (балтамоўны) нацыянальна-дэмакратычны рух быў прадстаўлены ў абсалютнай большасьці сялянамі або інтэлігенцыяй і сьвятарствам сялянскага паходжаньня, якія нарадзіліся ў Ковенскай губэрні (жамойцкі біскуп [[Антанас Баранаўскас]] (1835—1902), ксёндз [[Ёнас Майроніс]] (1862—1932), ксёндз [[Ёнас Басанавічус]], [[Пятрас Краўчунас]], [[Ёнас Вілейшыс]], [[Пятрас Вілейшыс]], [[Вацловас Біржышка]], [[Пэліксас Бугайлішкіс]], [[Андрус Булёта]], [[Юргіс Шайліс]], [[Казімэрас Сьцяпонас Шайліс]] ды інш.). Напярэдадні 1917 году ў ім было два кірункі — хрысьціянска-дэмакратычны, клерыкальны (імкненьне да пабудовы каталіцкай і кансэрватыўнай дзяржавы, дзе дамінуючае становішча будзе займаць клір) і нацыяналістычны (нацыяналізм і дэмакратызм ва ўсіх галінах жыцьця, найбольш папулярны сярод сялянства). Гл.: ''Смалянчук, А.Ф.'' Паміж краёвасьцю... С. 337.}} прывяло да ўзьнікненьня ў канцы XIX — пачатку XX ст. і пэўнага пашырэньня ў асяродзьдзі мясцовай (каталіцкай і польскамоўнай) шляхты (асабліва ў этнакантактнай зоне — у [[Віленская губэрня|Віленскай губэрні]], прымежнай з асноўным масівам балтамоўнага насельніцтва — [[Ковенская губэрня|Ковенскай губэрняй]]) тэрміну «младалітоўцы» для абазначэньня балтамоўнага насельніцтва, а для ўласнага самавызначэньня — тэрмінаў «старалітоўцы» (''starolitwini''), «гістарычныя літоўцы» (''litwini historyczni''), «міцкевічоўцы» (у знак салідарнасьці з тым значэньнем паняцьця «літоўцы» (''litwini''), які выкарыстоўваў [[Адам Міцкевіч]] у сваім творы «[[Пан Тадэвуш]]»)<ref>Гл.: ''Buchowski, K.'' Litwomani … С. 26</ref><ref>История Литвы / А. Эйдинтас, А. Бумблаускас, А. Кулакаускас, М. Тамошайтис… С. 15.</ref>{{Заўвага|Ананімны аўтар (відавочна, маянтковец) пад крыптонімам «Старалітовец» (''Starolitwin'') у газэце «Kurier Litewski» (№ 146, 1906 г.) разьмясьціў артыкул «Мы і літоўцы», дзе спрабаваў папулярызаваць тэрмін «старалітовец» і нават прапаноўваў стварыць «Старалітоўскую партыю», якая б адлюстроўвала інтарэсы карэнных дваранаў; а балтамоўнае сялянства, якое пачало (на думку аўтара, з падачы і падтрымкі расейскага ўраду) карыстацца назвай «літоўцы», прапаноўваў называць «младалітоўцамі». Яшчэ ў 1934 г. [[Раман Скірмунт]] у артыкуле-нэкралёгу «Панны з Муру» у газэце [[Słowo (1922)|«Słowo»]] (№127, 1934 г.) аб [[Канстанцыя Скірмунт|Канстанцыі Скірмунт]] і Юзэфе Куржанеўскай напісаў, што захапленьні Канстанцыяй Скірмунт [[літваманы|«літваманіяй»]] нz ўлічвалі тое, што «младалітоўцамі» паняцьце «Літва» было звужанае толькі да свайго этнаграфічнага, балтамоўнага арэалу (Ковеншчыны, то бок сучаснага тэрміну ''Летува'' клясычнае нормы), які сягаў межамі толькі да [[Вільня|Вільні]] (няўлучна). Гл.: ''Skirmuntt, R.'' [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Slowo_-_1934,_nr_127_Roman_Skirmunt_-_Panie_z_muru_-_p_3.jpg Panie z Muru (III)] / R. Skirmuntt // Słowo. — 1934. — № 127. — S. 3.}}. Хоць хутка і яны пачалі менаваць сябе толькі як «палякі»<ref>Гл. напрыклад: ''Туронак, Ю.'' Вацлаў Іваноўскі і адраджэнне Беларусі / Ю. Туронак. — Мінск : Медисонт, 2006. — С. 18.</ref>. === Змаганьне «краёўцаў» за адзінства краю === {{Асноўны артыкул|Першая сусьветная вайна на Беларусі}} У 1915 годзе, з прыходам у [[Вільня|Вільню]] нямецкіх войск падчас [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]], ідэя «краёўцаў» пра непадзельнасьце і цэласнасьце літоўска-беларускіх губэрняў (Паўночна-Заходняга краю — былых зямель Вялікага Княства Літоўскага) увасобілася ў стварэньні Рады [[Канфэдэрацыя Вялікага Княства Літоўскага|Канфэдэрацыі Вялікага Княства Літоўскага]] — блёку лідэраў мясцовых беларускіх, летувіскіх, жыдоўскіх і польскіх этнапалітычных і этнакультурных рухаў, якія адносіліся да лібэральна-дэмакратычнага кірунку [[краёўцы|«краёвасьці»]]. Ініцыятыва яе стварэньня належала беларускім краёўцам-дэмакратам. Праграмныя дакумэнты Канфэдэрацыі ВКЛ, якія пашыраліся на чатырох мовах (беларускай, летувіскай, польскай і ідыш), пастулявалі неабходнасьць вылучэньня акупаваных немцамі паўночна-заходніх губэрняў з-пад юрысдыкцыі [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] і ўтварэньня на гэтай тэрыторыі «незалежнай дзяржаўнай адзінкі» з [[сойм]]ам (парлямэнтам) у Вільні, сфармаваным шляхам агульных, роўных, прамых выбараў пры тайным галасаваньні. Нямецкія ўлады не праявілі зацікаўленасьці ў адраджэньні [[ВКЛ]]{{Заўвага|Праявілася і катэгарычная нязгода дзеячаў летувіскага (балтамоўнага) руху, якія мелі ўласную думку пра аўтаномію (ці самастойнасьць) «Літвы» з сталіцай у Вільні, пра што яны надумалі яшчэ ў 1905 годзе на сваім [[Вялікі віленскі сойм (1905)|Вялікім віленскім сойме]]. Гл.: ''Смалянчук, А.Ф.'' Паміж краёвасцю... С. 336.}}. Па тым, як у пачатку лістапада 1918 году нямецкія войскі пакінулі тэрыторыю [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай губэрні]] паводле пастановаў [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]], лідэры карэннага дваранства Менскай губэрні (галоўным чынам, сябры [[Менскае таварыства сельскай гаспадаркі|Менскага таварыства сельскай гаспадаркі]] — прыхільнікі лібэральна-кансэрватыўнага кірунку [[краёўцы|«краёвасьці»]]) былі супраць падзелу Беларусі на часткі, выступілі з ініцыятывай стварэньня пад нямецкім куратарствам Вялікага Княства Літоўска-Беларускага (з паўночна-заходніх губэрняў) і папрасілі нямецкага генэрала [[Эрык фон Фалькенгайн|Эрыка фон Фалькенгайна]] (1861—1922) паведаміць пра гэтае імкненьне нямецкаму імпэратару [[Вільгельм II|Вільгельму II]]. Прыкметна, што менскія дваране прапаноўвалі даць назву новай дзяржаве не «Вялікае Княства Літоўскае» (альбо «Вялікае Княства Літоўскае, Рускае і Жамойцкае»), а «Вялікае Княства Літоўска-Беларускае», што сьведчыла пра прыманьне імі новага значэньня геаграфічнай і этнанімічнай тэрміналёгіі. Генэрал фон Фалькенгайн адказаў дэлегацыі менскіх дваранаў, якіх узначаліў граф [[Ежы Чапскі]] (1861—1930), што мусіць строга выконваць пастановы Берасьцейскага міру, але перадасьць прапанову ў Галоўную імпэратарскую стаўку; падобныя ідэі пэўны час падтрымлівала інтэлігенцыя з прадстаўнікоў беларускага нацыянальнага руху. Аднак разам зь імі пазьней паўстала ў існасьці канкурэнтная ідэя Беларускае Народнае Рэспублікі (нацыянальнае дзяржавы беларусаў), а немцы ў лютым 1919 году хутка пакінулі ўсю тэрыторыю Беларусі, а на зьмену ім прышлі войскі [[бальшавікі|бальшавікоў]]<ref>''Woyniłłowicz, E.'' Wspomnienia … С. 209.</ref>. <gallery perrow=5> Файл:Czasopis - Litwa i Rus - rok 1 - grudzien 1912 - T 4 - z 3.jpg|Вокладка часопіса «Litwa i Ruś» (Вільня), 1911 г. Файл:Starolitwin - Kuryer Litewski 1906 nr 146 s 1.jpg|Артыкул «Мы і літоўцы» ананімнага аўтара пад крыптонімам «Старалітовец» (''Starolitwin'') у газэце [[Kurier Litewski (1905)|«Kurier Litewski»]] (№ 146, 1906 г.) </gallery> == Дадатковыя зьвесткі == * Пад рэдакцыяй [[Мітрафан Доўнар-Запольскі|Мітрафана Доўнар-Запольскага]] ў 1888—1889 гадох выходзіў даведнік «Северо-Западный календарь» (1888—1893), які быў штогадовым дадаткам да прыватнай лібэральнай газэты «[[Менскі лісток (1886)|Минский листок]]» і дзе частка матэрыялу друкавалася на [[беларуская мова|беларускай мове]]<ref>Гл.: ''Шыбека, З.'' Нарыс гісторыі Беларусі… С. 119.; Гісторыя Беларусі : у 6 т. — Т. 4. — С. 283.</ref>. Гэты каляндар і даведнік па шасьці літоўска-беларускіх губэрнях складаў пэўную канкурэнцыю даведніку «Виленский Календарь» і іншым расейска- і польскамоўным даведнікам, а рэдактар Доўнар-Запольскі друкаваў свае ўласныя артыкулы з гісторыі, этнаграфіі, статыстыкі краю. Мітрафан Доўнар-Запольскі таксама напісаў шэраг гістарычных і этнаграфічных прац, дзе ўжываў (з цэнзурных прычынаў) тэрміны «Паўночна-Заходні край» і «заходне-рускі»: «Статистические очерки Северо-Западного края» (1888), «Чародейство в Северо-Западном крае в XVII—XVIII вв.» (1890), «Западнорусская семейная община в XV веке» (1897), «Очерки по организации западно-русского крестьянства в XVI веке» (1905). * У [[Менск]]у штодзённа з 1 (14) лістапада 1902 да 8 (21) сьнежня 1905 году выдавалася газэта [[Северо-Западный край (газэта)|«Северо-Западный край»]] (якая ў 1886—1902 гадох мела назву [[Менскі лісток (1886)|«Минский листок»]] і дзе працавалі аматары беларускай культуры і гісторыі — Мітрафан Доўнар-Запольскі, [[Янка Лучына]] ды інш.). У 1905 годзе яна стала [[сацыял-дэмакратыя|сацыял-дэмакратычнага]] ([[марксізм|марксісцкага]]) кірунку — надрукавала праграму [[II зьезд РСДРП|II зьезду]] [[РСДРП]], артыкул [[Уладзімер Ленін|Уладзімера Леніна]], памфлет [[Максім Горкі|Максіма Горкага]] ды інш. А 15 траўня 1905 году ў газэце быў надрукаваны верш [[Янка Купала|Янкі Купалы]] «Мужык» — першы [[беларуская мова|беларускамоўны]] дэбют паэта ў друку [http://feb-web.ru/feb/periodic/pp0-abc/pp2/pp2-0481.htm]. <gallery perrow=5> Severo-Zapadnyj kalendar - 1893 AD.jpg|Вокладка даведніка «Северо-Западный календарь», 1893 г. Mitrafan Dounar-Zapolski - Ocherki po organizacii zapadno-ruskogo krestianstva v XVI veke - 1907 AD.JPG|вокладка кнігі [[Мітрафан Віктаравіч Доўнар-Запольскі|Мітрафана Доўнар-Запольскага]] «Очерки по организации западно-русского крестьянства в XVI веке» (1907 г.) Petrov - Belorussia i Litva - Istoricheskie sudby Severo-Zapadnogo kraja - 1890.jpg|Вокладка кнігі М.І. Пятрова «Белоруссия и Литва. Исторические судьбы Северо-Западного края» ([[Санкт-Пецярбург]], 1890 г.) Миловидов - Освобождение крестьян СЗК - 1901.jpg|Вокладка кнігі А.І. Мілавідава «Освобождение крестьян Северо-Западного края и поземельное устройство их при графе М.Н. Муравьеве» ([[Вільня]], 1901 г.) </gallery> == Глядзіце таксама == * [[Летувізацыя]] == Заўвагі == {{Заўвагі|3}} == Крыніцы == {{Крыніцы|3}} == Літаратура == * ''[[Яўген Анішчанка|Анішчанка, Я.]]'' Інкарпарацыя: Літоўская правінцыя ў падзелах Рэчы Паспалітай / Я. Анішчанка. — {{Менск (Мінск)}}: Хурсік, 2003. — 470 с. * {{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4}} * ''[[Алесь Белы|Белы, А.]]'' Белая Русь / А. Белы // {{Літаратура/ЭВКЛ|1}} — С. 306—308. * ''[[Алесь Белы|Белы, А.]]'' [https://web.archive.org/web/20150926144546/http://pdf.kamunikat.org/3662-1.pdf Хроніка «Белай Русі»: нарыс гісторыі адной геаграфічнай назвы] / А. Белы. — {{Менск (Мінск)}}: Энцыклапедыкс, 2000. — 238 с — {{ISBN|985-6599-12-1}} * ''Ганчарук, І.'' Палітыка царызму ў адносінах да каталіцкай царквы (1772—1830) / І. Ганчарук // [[Беларускі гістарычны часопіс]]. — 2002. — № 1. — С. 39—46. * Гісторыя Беларусі. Курс лекцый : у 2 ч. / П. Брыгадзін, У. Ладысеў, П. Зялінскі [і інш.]. — Ч. 2 : XIX—XX стагоддзі. — {{Менск (Мінск)}}: РІВШ БДУ, 2002. — 656 с. * Гісторыя Беларусі: Падруч. У 2 ч. / Я. Новік, [[Генадзь Сямёнавіч Марцуль|Г. Марцуль]], І. Качалаў і інш.; Пад рэд. Я. Новіка, Г. Марцуля. — Ч. 1. Ад старажытных часоў — па люты 1917 г. — {{Менск (Мн.)}}: Выш. шк., 2003. — 416 с. * Гісторыя Беларусі : у 6 т. / рэдкал.: М. Касцюк (гал. рэд.) [і інш.]. — Т. 4: Беларусь у складзе Расійскай імперыі (канец XVIII—пачатак XX ст.) / М. Біч [і інш.]. — {{Менск (Мінск)}}: Экаперспектыва, 2005. — 519 с. * ''Казлоў, Л.'' Беларусь на сямі рубяжах / Л. Казлоў, А. Цітоў. — {{Менск (Мінск)}}: Беларусь, 1993. — 71 с. * Канфесіі на Беларусі (к. XVIII—XX ст.) / В. Грыгор’ева [і інш.]; навук. рэд. У. Навіцкі. — {{Менск (Мінск)}}: Экаперспектыва, 1998. — 340 с. * [[Алег Латышонак|''Латышонак, А.'']] Гісторыя Беларусі ад сярэдзіны XVIII — да пачатку ХХІ ст. / А. Латышонак, Я. Мірановіч. — Вільня — Беласток: Інстытут беларусістыкі, Беларускае гістарычнае таварыства, 2010. — 368 с. * [[Антон Луцкевіч|''Луцкевіч, А.'']] [http://kamunikat.org/download.php?item=10103-1.pdf&pubref=10103 Выбраныя творы: праблемы культуры, літаратуры і мастацтва] / Антон Луцкевіч; уклад., прадм. , камэнт., індэкс імёнаў, пер. з пол. і ням. А. Сідарэвіча. — {{Менск (Мінск)}}: Кнігазбор, 2006. — 460 с. * ''Насытка, Я.'' «Тыя ж беларусы…»: Этнічныя межы беларусаў у XIX — пачатку XX ст. / Я. Насытка // Беларуская мінуўшчына. — 1994. — № 4. — С. 11—15. * Паўночна-заходні край // {{Літаратура/БелСЭ|8}} — С. 339. * ''Сакалова, М.'' Паўночна-Заходні край / М. Сакалова // {{Літаратура/ЭГБ|5}} — С. 441. * [[Аляксандр Смалянчук|''Смалянчук, А.'']] Паміж краёвасцю і нацыянальнай ідэяй. Польскі рух на беларускіх і літоўскіх землях. 1864 — люты 1917 г. / А. Смалянчук. — СПб.: Неўскі прасцяг, 2004. — 406 с. * [[Сяргей Токць|''Токць, С.'']] [https://web.archive.org/web/20160305191643/http://kamunikat.fontel.net/www/czasopisy/bzh/24/04.htm Беларуская ідэнтычнасць у ХІХ ст.] // Białoruskie Zeszyty Historyczne. № 24, 2005. [http://kamunikat.org/usie_czasopisy.html?pubid=2202] * ''[[Юры Туронак|Туронак, Ю.]]'' [https://web.archive.org/web/20140815024349/http://pdf.kamunikat.org/1771-1.pdf Вацлаў Іваноўскі і адраджэнне Беларусі] / Ю. Туронак. — {{Менск (Мінск)}}: Медисонт, 2006. — 180 с. * [[Аляксандар Цьвікевіч|''Цьвікевіч, А.'']] «Западно-руссизм»: Нарысы з гісторыі грамадскай мысьлі на Беларусі ў ХІХ і пачатку ХХ в. / А. Цьвікевіч. — 2-е выд. — {{Менск (Мінск)}}: Навука і тэхніка, 1993. — 352 с. * [[Захар Шыбека|''Шыбека, З.'']] Нарыс гісторыі Беларусі (1795—2002) / З. Шыбека. — {{Менск (Мінск)}}: Энцыклапедыкс, 2003. — 490 с. * Этнаграфія беларусаў: гістарыяграфія, этнагенез, этнічная гісторыя / В. К. Бандарчык [і інш]. — {{Менск (Мінск)}}: Навука і тэхніка, 1985. — 215 с. * {{Літаратура/Этнаграфія Беларусі: Энцыкляпэдыя (1989)}} * ''Buchowski, K.'' [http://pbc.biaman.pl/Content/2045/litwomani_i_polonizatorzy.pdf Litwomani i polonizatorzy : mity, wzajemne postrzeganie i stereotypy w stosunkach polsko-litewskich w pierwszej połowie XX wieku] / K. Buchowski. — Białystok : Biblioteka Uniwersytecka im. Jerzego Giedroycia w Białymstoku, 2006. — 430 s. * [[Марыя Чапская|''Czapska, M.'']] Florian Czarnyszewicz // Ostatnie odwiedziny i inne szkice / M. Czapska. — Warszawa : Więź, 2006. — S. 164—171. * [[Якуб Гейштар|''Gieysztor, J.'']] Pamiętniki Jakóba Gieysztora z lat 1857—1865 : w 2 t. / J. Gieysztor; przedmowa i przypisy prof. T. Korzona. — Wilno : Nakładem Tow. Udz. «Kurjer Litewski», 1913. — T. 1. — 422 s. * [[Раман Юркоўскі|''Jurkowski, R.'']] Sukcesy i porażki. Ziemiaństwo polskie Ziem Zabranych w wyborach do Dumy Państwowej i Rady Państwa 1906—1913 / R. Jurkowski. — Olsztyn: WUWM Olsztyn, 2009. — 550 s. * [[Ігнат Лахніцкі|''Lachnicki, I.E.'']] [http://www.polona.pl/dlibra/doccontent?id=5954&from=FBC Statystyka gubernii Litewsko-Grodzienskiey]{{Недаступная спасылка|date=April 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} / I.E. Lachnicki. — Wilno : Druk. Józefa Zawadzkiego, 1817. — 88 s. * [[Уладзіслаў Адамавіч Міцкевіч|''Mickiewicz, W.'']] Pamiętniki : w 3 t. / W. Mickiewicz. — Warszawa—Kraków—Lublin—Łódź—Paryż—Poznań—Wilno—Zakopane : Gebethner i Wolf, 1927. — T. 2 : 1862—1870. — 441 s. * [[Міхал Клеафас Агінскі|''Ogiński, M.K.'']] Pamiętniki Ogińskiego o Polsce i polakach od roku 1788 aż do konca roku 1815 : w 4 t. / M.K. Ogiński; z języka francuzkiego. — Poznań : Księgarnia Jana Konstantego Żupańskiego, 1871. — T. 3. — 218 s. * ''Rodkiewicz, W.'' Russian Nationality Policy in the Western Provinces of the Empire (1863—1905) / W. Rodkiewicz. — Lublin: Scientific Society of Lublin, 1998. — 257 s. * [[Напалеон Роўба|''Rouba, N.'']] [https://web.archive.org/web/20140603144045/http://pawet.net/library/history/bel_history/_articles/rouba/Rouba_N._Przewodnik_po_Litwe_i_Bia%C5%82ejrusi.html Przewodnik po Litwie i Białejrusi] / N. Rouba. — Wilno : Wydawnictwo «Kurjera Litewkiego», 1908. — 2-e wyd. — 215 s. [http://pbc.biaman.pl/dlibra/docmetadata?id=14001&from=publication&] * [[Раман Аляксандравіч Скірмунт|''Skirmuntt, R.'']] [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Slowo_-_1934,_nr_127_Roman_Skirmunt_-_Panie_z_muru_-_p_3.jpg Panie z Muru (III)] / R. Skirmuntt // Słowo. — 1934. — № 127. — S. 3. * [[Дарус Сталюнас|''Staliunas, D.'']] Making Russians. Meaning and Practice of Russification in Lithuania and Belarus after 1863 / D. Staliunas. — Amsterdam—New York : Rodopi, 2007. — 465 s. * [[Дарыюш Шпопэр|''Szpoper, D.'']] Sukcesorzy Wielkiego Księstwa. Myśl polityczna i działalność konserwatystów polskich na ziemiach litewsko-białoruskich w latach 1904—1939 / D. Szpoper. — Gdańsk : Arche, 1999. — 357 s. * ''Weeks, T.R.'' Nation and State in Late Imperial Russia. Nationalism and Russification on the Western Frontier, 1863—1914 / T.R. Weeks. — DeKalb: Northern Illinois University Press, 1996. * [[Эдвард Вайніловіч|''Woyniłłowicz, E.'']] Wspomnienia. 1847—1928 / E. Woyniłłowicz. — Wilno : Józef Zawadzki, 1931. — cz. 1. — 368 s. * [[Марыян Зьдзяхоўскі|''Zdziechowski, M.'']] Idea polska na kresach / M. Zdziechowski // Widmo przyszłości : szkice historyczno-publicystyczne / M. Zdziechowski. — Wilno : Grafika, 1939. — S. 1—17. * Акты Виленской археографической комиссии (Акты издаваемые комиссиею, Высочайше учрежденною для разбора древних актов в Вильне). — Вильна: Тип. А. Г. Киркора, 1865. — [http://www.runivers.ru/lib/book3036/9545/ Т. I. Акты Гродненского земского суда]. — 377 с. * ''Арсеньев, К.'' Статистические очерки России / К. Арсеньев. — Санкт-Петербург : Тип. Импер. академии наук, 1848. — 503 с. * Белоруссия // Географическо-статистический словарь Российской империи / сост. П. Семенов; Русское географическое общество. — СПб : Тип. В. Безобразова, 1863. — Т. I. — С. 371. * Белоруссия // Энциклопедический словарь; изд. Ф. А. Брокгауз, И. А. Эфрон. — СПб : Тип. И. А. Эфрона, 1891. — Т. V. — С.231. [http://www.runivers.ru/lib/book3182/10140/] * Белоруссы // Энциклопедический словарь; изд. Ф. А. Брокгауз, И. А. Эфрон. — СПб : Тип. И. А. Эфрона, 1891. — Т. V. — С. 232—234. [http://www.runivers.ru/lib/book3182/10140/] * ''Большакова, О. В.'' Российская империя: система управления. Современная зарубежная историография: аналитический обзор / О. В. Большакова ; Центр социал. науч.-информ. исслед. Отд. отеч. и зарубеж. истории; Отв. ред. В. М. Шевырин. — М., 2003. — 92 с. * ''[[Пётар Брыгадзін|Бригадин, П. И.]]'' Минские губернаторы: история власти / П. И. Бригадин, А. М. Лукашевич. — Минск : БГУ, 2009. — 351 с (фрагмэнт кнігі гл. тут [https://web.archive.org/web/20131001215756/http://www.simst.bsu.by/main/guide/brigadin/7.pdf]) * ''[[Фадзей Булгарын|Булгарин, Ф.]]'' Путевые заметки на поездке из Дерпта в Белоруссию и обратно, весной 1835 года // Выбранае / Ф. Булгарын; уклад., прадм., камент. А. Фядуты. — {{Менск (Мінск)}}: Беларускі кнігазбор, 2003. — С. 173—223. * [[Міхаіл Далбілаў|''Долбилов, М. Д.'']] Русский край, чужая вера: Этноконфессиональная политика империи в Литве и Белоруссии при Александре II / М. Д. Долбилов. — М. : Новое литературное обозрение, 2010. — 1000 с. * Живописная Россия: Отечество наше в его земельном, историческом, племенном, экономическом и бытовом значении: Литовское и Белоруское Полесье / под общ. ред. П. П. Семенова. — репринт. воспр. изд. 1882 г. — Минск : БелЭн, 1993. — 550 с. * ''Зайончковский, П. А.'' Правительственный аппарат самодержавной России в XIX в. / П. А. Зайончковский. — М. : Мысль, 1978. — 288 с. * Западные окраины Российской империи / Л. А. Бережная [и др.]; науч. ред. М. Долбилов, А. Миллер. — Москва: Новое литературное обозрение, 2006. — 608 с. * Западный край // Энциклопедический словарь; изд. Ф. А. Брокгауз, И. А. Эфрон. — СПб : Тип. И. А. Эфрона, 1894. — Т. XII. — С. 247. * Западный край // Большая энциклопедия: Словарь общедоступных сведений по всем отраслям знания; под ред. С. Н. Южакова. — СПб : Тип. Тов-ва «Просвещение», 1902. — Т. 9. — С. 507. * История Литвы / А. Эйдинтас, А. Бумблаускас, А. Кулакаускас, М. Тамошайтис. — Вильнюс : Eugrimas, 2013. — 318 с. * ''Каппелер, А.'' Россия — многонациональная империя: Возникновение. История. Распад / А. Каппелер; пер. с нем. С. Червонная. — М. : Традиция, 2000. — 344 с — {{ISBN|5-89493-009-Х}} * [[Аляксандар Кісялёў|''Киселев, А. А.'']] Система управления и чиновничество белорусских губерний в конце XVIII — первой половине XIX в. / А. А. Киселев. — Минск : ВА РБ, 2007. — 172 с. * ''Корнилов, И.'' Русское дело в Северо-Западном крае. Материалы для истории Виленского учебного округа преимущественнно в муравьевскую эпоху / И. Корнилов. — Санкт-Петербург : Тип. А. Лопухина, 1901. — 420 с. * ''[[Міхаіл Каяловіч|Коялович, М. О.]]'' Чтения по истории Западной России / М. О. Коялович. — СПб, 1884. — 341 с. * ''Лебедкин, М.'' [http://books.google.ru/books?id=yZcZAAAAYAAJ&pg=RA2-PA9&dq=%22%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%8C%22&hl=ru&sa=X&ei=hL_dUKWoGMSg4gSU6ICgBw&ved=0CEMQ6AEwAw#v=onepage&q=%22%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%8C%22&f=false О племенном составе народонаселения Западного края Российской империи // Вестник Юго-Западной и Западной России. Историко-литературный журнал. Октябрь. Том II. Киев, 1862] * ''Липранди, А. П.'' [http://dlib.rsl.ru/01003548360?get=pdf «Отторженная возвратих»: Падение Польши и воссоединение Западно-Русского края] / А. П. Липранди (А. Волынец). — СПб : Калашниковск. тип. А. Л. Трунова, 1893. — 80 с. * ''Литвинов, М. М.'' [https://web.archive.org/web/20160304225214/http://dlib.rsl.ru/loader/view/01003545042?get=pdf Литовская область, Полесье и страна к югу от Полесья : Записки офицеров старш. курса Николаев. акад. Ген. штаба, сост. по лекциям адъюнкт-проф. М. Литвинова в 1883—83 г.] / М. М. Литвинов. — СПб : Общественная польза, 1883. — 16 с. * Литовское племя // Географическо-статистический словарь Российской империи / сост. П. Семенов; Русское географическое общество. — СПб : Тип. В. Безобразова, 1867. — Т. III. — С. 62—64. * ''Луговцова, С. Л.'' Политика российского самодержавия по отношению к дворянству Белоруссии в конце XVIII — первой половине XIX вв. / С. Л. Луговцова. — Минск : БГПУ, 1997. — 79 с. * ''Лысенко, Л. М.'' Губернаторы и генерал-губернаторы Российской империи (XVIII — начало XX века) / Л. М. Лысенко. — М. : МПГУ, 2001. — 2-е изд. — 358 с. * Материалы для географии и статистики России, собранные офицерами Генерального штаба. Виленская губерния / сост. А. Корева. — Санкт-Петербург: Тип. И. Огризко, 1861. — 804 с. * Материалы для географии и статистики России, собранные офицерами Генерального штаба. Минская губерния / сост. И. Зеленский. — Санкт-Петербург : Воен. тип., 1864. — Ч. 1. — 672 с. * [[Аляксей Мілер|''Миллер, А.'']] [https://web.archive.org/web/20160305011318/http://uchebilka.ru/literatura/12119/index.html?page=2%e2%80%8e Формирование наций у восточных славян в XIX в. — проблема альтернативности и сравнительно-исторического контекста] // uchebilka.ru [Электронны рэсурс] * Народы России. Белорусы и поляки / Издание «Досуг и дело». — СПб : Общественная польза, 1878. — 68 с. * Обозрение исторических сведений о составлении свода местных законов западных губерний. — Санкт-Петербург, 1837. — 96 с. * ''Петров, Н. И.'' Белоруссия и Литва. Исторические судьбы Северо-Западного края / Н. И. Петров. — СПб. : Тип. Тов. «Общественная польза», 1890. — 585 с [http://www.runivers.ru/lib/book4334/52989/] * Революционный подъем в Литве и Белоруссии в 1861—1862 гг.: материалы и документы / гл. ред. : С. Кеневич. — М. : Наука, 1964. — 707 с. * ''Реклю, Э.'' [https://web.archive.org/web/20160303211904/http://dlib.rsl.ru/loader/view/01004461306?get=pdf Россия европейская и азиатская] : в 2 т. / Э. Реклю. — Т. 1. Европейская Россия. До Урала. — СПб. : А. Ильин, 1883. — 700 с. * ''[[Сусана Самбук|Самбук, С. М.]]'' Политика царизма в Белоруссии во второй половине XIX века / Ред. В. П. Панютич. — Минск : Наука и техника, 1980. — 224 с. * Сборник императорского русского исторического общества. — Т. 23: Письма Императрицы Екатерины II к Гримму (1774—1796) / изданные с пояснительными примечаниями Я. Грота. — СПб. : Тип. Императорской Академии Наук, 1878. — 734 с. * ''Сементовский, А.'' Этнографический обзор Витебской губернии / А. Сементовский. — Санкт-Петербург : Тип. Н. Хана. — 1872. — 69 с. * [[Дарус Сталюнас|''Сталюнас, Д.'']] Границы в пограничье: белорусы и этнолингвистическая политка Российской империи на Западных окраинах в период Великих Реформ / Д. Сталюнас // Ab Imperio. 2003 — № 1. — С. 261—292. * ''Столпянский, Н. П.'' Девять губерний Западно-Русского края в топографическом, геогностическом, статистическом, экономическом, этнографическом и историческом отношениях : (С карт. девяти губерний края) / Н. П. Столпянский. — СПб : тип. Гогенфельдена и К°, 1866. — 200 с. * [[Мікалай Устралаў|''Устрялов, Н. Г.'']] [http://dlib.rsl.ru/loader/view/01003570717?get=pdf Исследование вопроса, какое место в русской истории должно занимать Великое княжество Литовское?]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} / Н. Г. Устрялов. — Санкт-Петербург : тип. Экспедиции заготовления гос. бумаг, 1839. — 42 с. * [[Мікалай Устралаў|''Устрялов, Н.'']] Русская история: в 2 ч. / Н. Устрялов. — Изд. 5-е. — Санкт-Петербург : тип. Апполона Фридрихсона, 1855. — Ч. 2. Новая история. — 600 с. * [[Павал Ёзэф Шафарык|''Шафарик, П. И.'']] [https://web.archive.org/web/20141129031330/http://dlib.rsl.ru/loader/view/01003560707?get=pdf Славянское народописание] / П. И. Шафарик; пер. с чешского И.Бодянского. — М. : Университетская типография, 1843. — 182 с. * ''Ширяев, Е. Е.'' Беларусь: Русь Белая, Русь Черная и Литва в картах / Е. Е. Ширяев. — Минск : Навука і тэхніка, 1991. — 119 с. * [[Родрыг Эркерт|''Эркерт, Р. Ф.'']] [https://web.archive.org/web/20160303234943/http://dlib.rsl.ru/loader/view/01003543776?get=pdf Взгляд на историю и этнографию западных губерний России : (с атласом)] / [соч.] Полк. Р. Ф. Эркерта. — Санкт-Петербург : тип. Дома призрения малолет. бедных, 1864. — 72 с. == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.runivers.ru/lib/book3130/ Полное собрание законов Российской Империи. Собрание Первое], Руниверс * [http://www.runivers.ru/lib/book3136/ Полное собрание законов Российской Империи. Собрание Второе], Руниверс * [http://www.runivers.ru/lib/book3139/ Полное собрание законов Российской Империи. Собрание Третье], Руниверс * [[Дарус Сталюнас|''Сталюнас, Д.'']] [https://web.archive.org/web/20150924092948/http://www.russianresources.lt/archive/Mater/staliunas.html Этнополитическая ситуация Северо-Западного края в оценке М. Н. Муравьева (1863—1865)] * [[Аляксандр Аляксандравіч Кісялёў|''Киселев, А. А.'']] [http://zapadrus.su/2012-04-11-14-59-43/2013/-1863-/246-2013-01-19-133149.html Конфессиональные аспекты кадровой политики российских властей в полицейских учреждениях МВД белорусских губерний во второй половине XIX — начале XX вв.], Западнорус [Электронны рэсурс] === Мапы літоўска-беларускіх губэрняў Расейскай імпэрыі === * [http://www.vln.by/sites/default/files/map6.jpg Полацкая і Магілёўская губэрні 1778—1796], сайт гісторыка [[Вячаслаў Насевіч|Вячаслава Насевіча]] * [http://www.vln.by/sites/default/files/map3.jpg Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Беларусі ў 1793—1796 гг.], сайт гісторыка Вячаслава Насевіча * [http://www.vln.by/sites/default/files/map5.jpg Беларусь у другой палове XIX — пачатку XX в.], сайт гісторыка Вячаслава Насевіча * [http://www.runivers.ru/lib/book3295/16672/ Российский атлас, из сорока четырех карт состоящий и на сорок два наместничества Империю разделяющий, 1792 год], Руниверс * [http://www.runivers.ru/lib/book7629/406248/ Карманный почтовый атлас всей Российской Империи разделенной на Губернии с показанием главных почтовых дорог, 1808 год], Руниверс * [http://www.runivers.ru/lib/book3293/16652/ Атлас Исторический, Хронологический и Географический Российского государства, составленный на основании истории Карамзина Иваном Ахматовым, 1831 год], Руниверс * [http://www.runivers.ru/lib/book4750/58819/ Атлас Российской Империи, содержащий в себе 51 губернию, 4 области, Царство Польское и Княжество Финляндское, 1835 год], Руниверс * [http://www.runivers.ru/lib/book3296/16681/ Подробный атлас Российской Империи с планами главных городов, 1876 год], Руниверс * [http://rodmurmana.narod.ru/Karty.htm Мапы губэрняў эўрапейскай часткі Расейскай імпэрыі, 1903 год] * [http://www.runivers.ru/lib/book7761/450334/ Россия. Географическое описание Российское Империи по губерниям и областям с географическими картами, 1913 год], Руниверс * [https://web.archive.org/web/20140307064333/http://starye-karty.litera-ru.ru/index.html#gub Картографическая энциклопедия: старые карты Российской империи], Литера. Ру {{Беларусь у тэмах}} {{Абраны артыкул}} [[Катэгорыя:Паўночна-Заходні край| ]] b5kzlljbk5g1i7crig0b2zalmndqwqn 2 110984 2618162 2001843 2025-06-04T18:01:25Z Ліцьвін 847 /* Зноскі */ выпраўленьне спасылак 2618162 wikitext text/x-wiki * [http://pravo.by/pdf/2004-83/2004-83(003-027).pdf Об изменении административно-территориального устройства районов Витебской области] * [http://www.autoorsha.com/index/0-63 Подробные карты районов Витебской области] * [http://zip.belpost.by/raion Белпошта] === Віцебская вобласьць === [[Браслаўскі раён|Браслаўскі]] • [[Віцебскі раён|Віцебскі]] • [[Ушацкі раён|Вушацкі / Ушацкі]] • [[Гарадоцкі раён|Гарадоцкі]] • [[Глыбоцкі раён|Глыбоцкі]] • [[Докшыцкі раён|Докшыцкі]] • [[Дрысенскі раён|Дрысенскі (Верхнядзьвінскі)]] • [[Дубровенскі раён|Дубровенскі]] • [[Лепельскі раён|Лепельскі]] • [[Лёзьненскі раён|Лёзьненскі]] • [[Мёрскі раён|Мёрскі]] • [[Пастаўскі раён|Пастаўскі]] • [[Полацкі раён|Полацкі]] • [[Расонскі раён|Расонскі]] • [[Сеньненскі раён|Сеньненскі]] • [[Талачынскі раён|Талачынскі]] • [[Чашніцкі раён|Чашніцкі]] • [[Шаркоўшчынскі раён|Шаркоўшчынскі]] • [[Шумілінскі раён|Шумілінскі]] {| class="wikitable" border="1" |- ! Раён ! НП ! Каардынаты ! Wikimapia |- | [[Аршанскі раён|Аршанскі]] | {{зроблена}} | {{зроблена}} | {{зроблена}} |- | [[Бешанковіцкі раён|Бешанковіцкі]] | | | |- | [[Браслаўскі раён|Браслаўскі]] | | | |- | [[Віцебскі раён|Віцебскі]] | | | |- | [[Ушацкі раён|Вушацкі / Ушацкі]] | | | |- | [[Гарадоцкі раён|Гарадоцкі]] | | | |- | [[Глыбоцкі раён|Глыбоцкі]] | | | |- | [[Докшыцкі раён|Докшыцкі]] | | | |- | [[Дрысенскі раён|Дрысенскі (Верхнядзьвінскі)]] | | | |- | [[Дубровенскі раён|Дубровенскі]] | {{зроблена}} | | |- | [[Лепельскі раён|Лепельскі]] | | | |- | [[Лёзьненскі раён|Лёзьненскі]] | | | |- | [[Мёрскі раён|Мёрскі]] | | | |- | [[Пастаўскі раён|Пастаўскі]] | | | |- | [[Полацкі раён|Полацкі]] | | | |- | [[Расонскі раён|Расонскі]] | | | |- | [[Сеньненскі раён|Сеньненскі]] | | | |- | [[Талачынскі раён|Талачынскі]] | | | |- | [[Чашніцкі раён|Чашніцкі]] | | | |- | [[Шаркоўшчынскі раён|Шаркоўшчынскі]] | | | |- | [[Шумілінскі раён|Шумілінскі]] | | | |} === Новая Паўднёвая Грэнляндыя === '''Новая Паўднёвая Грэнляндыя'''<ref>{{Кніга |аўтар = Albert-Montémont |частка = |загаловак = |арыгінал = Bibliothèque universelle des voyages |спасылка = http://books.google.fr/books?id=U0oBAAAAYAAJ&pg=PA39&dq=%22Nouveau-Groenland+m%C3%A9ridional%22 |адказны = Armand-Aubrée |выданьне = |месца = |выдавецтва = |год = 1833 |том = 3 |старонкі = 39-40 |старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }} </ref> ('''Паўднёвая Грэнляндыя'''<ref>{{Кніга |аўтар = Conrad Malte-Brun |частка = |загаловак = |арыгінал = Géographie universelle de Malte-Brun |спасылка = http://books.google.fr/books?id=jIICpd_n690C&pg=PA347&dq=%22Groenland+m%C3%A9ridional%22 |адказны = Boulanger et Legrand |выданьне = |месца = |выдавецтва = |год = 1864 |том = |старонкі = |старонак = 347 |сэрыя = |isbn = |наклад = }} </ref>, радзей '''Зямля Морэла''')&nbsp;— [[Астравы-здані|востраў-прывід]], зарэгістраваны ў сакавіку 1823 году [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|амэрыканскім]] капітанам [[Бэнджамін Морэл|Бэнджамінам Морэлам]] у часе прамыслова-дасьледніцкай экспэдыцыі на [[шхуна|шхуне]] «Ўосп» ({{мова-en|Wasp}}&nbsp;— «Аса») у [[Антарктыка|антарктычным]] [[Мора Ўэдэла|моры Ўэдэла]]. У сваёй кнізе «Аповед аб чатырох падарожжах» («{{мова-en|Narrative of Four Voyages}}»), напісанай празь дзевяць гадоў, Морэл указвае дакладныя каардынаты вострава і прыблізнае апісаньне яго берагавой лініі, якая пралегла, паводле яго сьведчаньняў, на больш чым 480 км. ==== Зноскі ==== {{Зноскі}} {{Навігацыйная табліца | назва_шаблёну = Ёдзкі сельсавет | выява = | стыль_карткі = background-color: #ffffff; text-align: center; | стыль_загалоўка = background-color: {{Колер|Беларусь}}; | стыль_групаў = background-color: {{Колер|Беларусь}}; width: 200px; text-align: right; | стыль_сьпісаў = background: #FAFAFA; text-align: left; | назва = [[Ёдзкі сельсавет]] | група_інфармацыі1 = Цэнтар савету | сьпіс1 = '''[[Ёды]]''' | група_інфармацыі2 = [[Вёска|Вёскі]] | сьпіс2 = [[Бліноўшчына]]{{*}}[[Буда Бліжняя]]{{*}}[[Буда Дальняя]]{{*}}[[Буеўшчына (Шаркоўшчынскі раён)|Буеўшчына]]{{*}}[[Бярнаты]]{{*}}[[Варонка]]{{*}}[[Весялова]]{{*}}[[Воўкаўшчына (Шаркоўшчынскі раён)|Воўкаўшчына]]{{*}}[[Гізаўшчына]]{{*}}[[Дубнікі]]{{*}}[[Залесьсе]]{{*}}[[Зябліны]]{{*}}[[Каршункі]]{{*}}[[Корніца]]{{*}}[[Кушталі]]{{*}}[[Лакінаўцы]]{{*}}[[Лонскія]]{{*}}[[Мартыняты]]{{*}}[[Мета]]{{*}}[[Падобы]]{{*}}[[Сьвілы]]{{*}}[[Сьнегі]]{{*}}[[Тадуліна]]{{*}}[[Таўкіні]]{{*}}[[Трабаўшчына]]{{*}}[[Шыці]]{{*}}[[Яцелеўшчына]] | група_інфармацыі3 = [[Хутар]] | сьпіс3 = [[Млынарова]] }} eqhi4bg8ri4clo3ptey8dehzqeixdup 0 113292 2618163 2387116 2025-06-04T18:04:50Z Ліцьвін 847 стыль, выпраўленьне спасылак 2618163 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Воўкаўшчына}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Воўкаўшчына |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Воўкаўшчыны |Трансьлітараваная назва = Voŭkaŭščyna |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Віцебская вобласьць|Віцебская]] |Раён = [[Шаркоўшчынскі раён|Шаркоўшчынскі]] |Сельсавет = [[Ёдзкі сельсавет|Ёдзкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 31 |Год падліку колькасьці = 2010 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 55 |Шырата хвілінаў = 26 |Шырата сэкундаў = 26.1 |Даўгата градусаў = 27 |Даўгата хвілінаў = 18 |Даўгата сэкундаў = 19.9 |Пазыцыя подпісу на мапе = справа |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Во́ўкаўшчына'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Віцебская вобласьць}} С. 496</ref> — [[вёска]] ў [[Шаркоўшчынскі раён|Шаркоўшчынскім раёне]] [[Віцебская вобласьць|Віцебскай вобласьці]]. Уваходзіць у склад [[Ёдзкі сельсавет|Ёдзкага сельсавету]]. == Гісторыя == У міжваенны час вёска знаходзілася ў складзе гміны Ёды [[Дзісьненскі павет|Дзісьненскага павету]] [[Віленскае ваяводзтва (1926—1939)|Віленскага ваяводзтва]] [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскай Рэспублікі]]<ref>Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 6.</ref><ref>https://web.archive.org/web/20220427214757/https://www.senat.gov.pl/gfx/senat/pl/senatopracowania/70/plik/m-631.pdf</ref><ref>https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/;3950665</ref><ref>Piotr Eberhardt, ''Formowanie się polskiej granicy wschodniej po II wojnie światowej'', „Dzieje Najnowsze”, Rocznik L – 2018 (2), 2018, s. 95–100.</ref>. == Насельніцтва == * 1921 год — 71 чалавек<ref>Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej — Tom VII — Część II — Ziemia Wileńska — Powiaty: Brasław, Duniłowicze, Brasław i Wilejka, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923, s 53.</ref> * 1931 год — 73 чалавекі<ref>Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 7.</ref> * 1999 год — 45 чалавек * 2010 год — 31 чалавек == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == {{SgKP|XIII|874|Wołkowszczyzna, wieś, powiat dzisieński}} {{Ёдзкі сельсавет}} {{Шаркоўшчынскі раён}} [[Катэгорыя:Ёдзкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Шаркоўшчынскага раёну]] 539nl4351o554qjr54eurkr6cwoiryt 2 116075 2618164 2510242 2025-06-04T19:12:52Z Zemant 9706 2618164 wikitext text/x-wiki Мой Радавод<ref>«Родовод» — открытое многоязычное генеалогическое древо http://ru.rodovid.org/wk/Запись:393042</ref>. Нарадзіўся і жыву ў [[Вялікі Ноўгарад|Ноўгарадзе]]. '''Жыве Беларусь! Жыве вечна!''' Если хочешь узнать обо мне больше, напиши Zemant в поисковике. {{Удзельнік/Уступ да НАТО}} {{Удзельнік/Уступ да ЭЗ}} {{Удзельнік/Архітэктура Беларусі‎}} {{Удзельнік/Дранікі}} {{Удзельнік/Мэтро}} {{Удзельнік/Зварот Пан або Пані}} {{Удзельнік/Праваслаўны хрысьціянін}} {{Удзельнік/Падабаецца ўкраінская мова}} {{Удзельнік/Правы}} {{Удзельнік/Беларускія карані}} {{Удзельнік/Нацыяналіст}} {{Удзельнік/Толькі Русь!}} {{Удзельнік/Вільня наша!}} {{Удзельнік/За адраджэньне Літвы}} {{Удзельнік/За нацыянальную сымболіку}} {{Удзельнік/Гісторыя}} {{Удзельнік/Гісторыя і культура Беларусі}} {{Удзельнік/Гісторыя і культура Ўкраіны}} {{Удзельнік/Навука}} {{Удзельнік/Тэхніка}} {{Удзельнік/Гісторыя ВКЛ}} {{Удзельнік/Палітыка}} {{Удзельнік/З ЗША}} {{Удзельнік/Гісторыя Рэчы Паспалітай}} {{Удзельнік/Геральдыка}} {{Удзельнік/З Турава}} {{Удзельнік/З Расеі}} {{Удзельнік/Любіць мовы}} {{Удзельнік/Вікістаж|31|01|2010}} [[File:Nowogród.svg|150px]] [[File:Codex Bergshammar - GDL 1.png|150px]] [[File:Flag of Belarus (1918, 1991–1995).svg|border|150x470px|algin=right|]] [[File:Flag of the Ukrainian Insurgent Army.svg|100px]] [[File:Flag of Polesia.svg|100px]] {{Babel-3|ru|be|uk|rue-1|en-3}} {{Змаганьне Вікіпэдыяў}} {{Славянскія разьдзелы Вікіпэдыі|mode=flag}} [[ru:User:Zemant]] [[en:User:Zemant]] [[de:User:Zemant]] [[fr:User:Zemant]] [[es:User:Zemant]] [[it:User:Zemant]] [[be:User:Zemant]] [[kk:User:Zemant]] [[uk:User:Zemant]] [[pl:User:Zemant]] [[ja:User:Zemant]] [[nl:User:Zemant]] [[pt:User:Zemant]] [[he:User:Zemant]] lv30bhygyl29nbgk4p4gc74wsgx8d6g 0 120742 2618254 2258585 2025-06-05T10:45:25Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618254 wikitext text/x-wiki {{Музэй | Назва = Сад расьлін | Арыгінальная назва = Jardin des plantes | Выява = Jardin Plantes.jpg | Апісаньне выявы = Сад раслін і [[Галерэя эвалюцыі (Парыж)|Галерэя эвалюцыі]] | Філія = | Філіі = | Горад = Парыж | Краіна = Францыя | Тэматыка калекцыі = | Велічыня калекцыі = | Плошча экспазыцыі = | Дата стварэньня = 2 траўня | Год стварэньня = 1635 | Пасада дырэктара = | Дырэктар = | Адрас = | Сайт = | Шырата паўшар'е = | Шырата градусаў = 48 | Шырата хвілінаў = 50 | Шырата сэкундаў = 38 | Даўгата паўшар'е = | Даўгата градусаў = 2 | Даўгата хвілінаў = 21 | Даўгата сэкундаў = 34 | Пазыцыя подпісу на мапе = | Водступ подпісу на мапе = }} '''Сад расьлі́н''' ({{мова-fr|Jardin des plantes}}) — адкрыты для публікі [[батанічны сад]] у [[V акруга Парыжа|5-й акрузе]] [[Парыж]]а, паміж Парыскім мячэтам, унівэрсытэцкім гарадком Жусьё і [[Сэна (рака)|Сэнай]]. Зьяўляецца часткай [[Музэй прыродазнаўства (Парыж)|Музэю прыродазнаўства]]. Займае плошчу ў 23,5 га. == Гісторыя саду == [[Файл:Jardin des plantes de Paris - OpenStreetMap 2020.svg|600пкс|значак]] 2 траўня 1635 году лекары [[Людовік XIII|Людовіка XIII]] заснавалі ў Парыжы сад лекавых расьлінаў. Да [[Француская рэвалюцыя|Рэвалюцыі]] дырэктарам саду служыў [[Жорж-Луі Леклер дэ Б’юфон|Б’юфон]]. Заапарк саду расьлінаў ({{мова-fr|ménagerie du Jardin des Plantes}}) адкрыўся ў 1794 годзе, сам сад быў абсталяваны ў XIX стагодзьдзі. Дзякуючы праграме пераўтварэньня Музэю прыродазнаўства сад расьлінаў павінен быў абноўлены напрыканцы 2011 году. == Вядомыя жыхары == * [[Кікі (чарапаха)]] (1863—2009)<ref>[https://web.archive.org/web/20160325010410/http://www.parisdepeches.fr/1-Culture/128-75_Paris/237-Jardin_Plantes_Kiki%2C_tortue_m%C3%A2le_ans%2C_s_est_%C3%A9teint.html Jardin des Plantes : Kiki, tortue mâle de 146 ans, s’est éteint]</ref> * [[Джамбо (слон)]] == Глядзіце таксама == * [[Батанічны сад (Парыж)]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Парыж]] [[Катэгорыя:Сады і паркі Парыжу]] [[Катэгорыя:Батанічныя сады Францыі]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1635 годзе]] sdywochbl8p30pqk51jmsia0yxesac4 0 124003 2618252 2529748 2025-06-05T10:32:01Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618252 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні/варыянты|Забалацьце|Забалаць (неадназначнасьць)|Заблоцьце (неадназначнасьць)|Пакроўскае|Нарбутава (неадназначнасьць)|Першамайск|Першамайская}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Сабакінцы |Лацінка = Sabakincy |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Сабакінцаў |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = 1540 |Статус з = |Магдэбурскае права = 1676 |Былая назва = Забалацьце, Забалаць, Заблоцьце, Пакроўскае, Нарбутава, Першамайская |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенская]] |Раён = [[Шчучынскі раён|Шчучынскі]] |Сельсавет = [[Сабакінскі сельсавет|Сабакінскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 53 |Шырата хвілінаў = 54 |Шырата сэкундаў = 35 |Даўгата градусаў = 24 |Даўгата хвілінаў = 38 |Даўгата сэкундаў = 45 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = Category:Sabakincy |Сайт = }} '''Сабакінцы''' (з 2011 году — ''Першамайск'') — [[вёска]] ў [[Беларусь|Беларусі]], каля ракі [[Пуціска|Пуціскі]]. Цэнтар [[Сабакінскі сельсавет|сельсавету]] [[Шчучынскі раён|Шчучынскага раёну]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]]. Насельніцтва на 2001 год — 443 чалавекі. Знаходзяцца за 54 км на поўнач ад [[Шчучын]]у, за 39 км ад чыгуначнай станцыі [[Скрыбаўцы (станцыя)|Скрыбаўцы]]. Сабакінцы — даўняе [[Магдэбурскае права|магдэбурскае]] [[мястэчка]] [[Лідзкі павет|гістарычнай Лідчыны]] (частка [[Віленскае ваяводзтва|Віленшчыны]]). == Назва == [[Тапонім]] Сабакінцы, відаць, утварыўся ад прозьвішча ўладальніка паселішча Міхаіла Сабакіна, уцекача з [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]]<ref>[https://web.archive.org/web/20190604234654/https://www.grsu.by/images/journal/grsu/1991/1991-33.pdf Дакрануліся да паэзіі народа] // Гродзенскі універсітэт. № 33 (157), 15 студзеня 1991 г.</ref>. Таксама існуе народнае паданьне, паводле якога гэтая назва зьявілася ад разьмешчанай тут каралеўскай псарні (сабакінцы — псары)<ref>Лаўрэш Л. Грэка-каталіцкая (уніяцкая) Царква на Лідчыне. — Полацак, 2012. [https://web.archive.org/web/20160304194315/http://pawet.net/library/history/bel_history/_rhist/65/06/19/%D0%A1%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D0%BA%D1%96%D0%BD%D1%86%D1%8B.html]</ref>. У 1866 годзе расейскія ўлады перайменавалі мястэчка ў Пакроўскае, за польскім часам паселішчу вярнулі гістарычную назву. У 1939 годзе пастановай Рады Міністраў Польшчы мястэчка перайменавалі ў Нарбутава, у гонар правадыра паўстанцаў Лідзкай зямлі [[Людвік Нарбут|Людвіка Нарбута]], які загінуў 5 траўня 1863 году ў ваколіцы [[Дубічы|Дубічаў]], побач з Сабакінцамі<ref name="Наша слова">[http://pawet.net/ns/2016/25/%E2%84%96_25_(1280).html Сабакінцы] // [[Наша слова]]. № 25 (1280), 22 чэвеня 2016 г.</ref>. 2 ліпеня 1939 году адбылася ўрачыстая замена назвы на будынку гміннага ўраду<ref>Słowo, Nr. 182, 5.04.1939.</ref>. 16 ліпеня 1954 году савецкія ўлады перайменавалі Сабакінцы ў Першамайскую. == Гісторыя == === Вялікае Княства Літоўскае === Першы пісьмовы ўпамін пра Сабакінцы (пад назвай ''Забалацьце''<ref>{{Літаратура/ГВБ|9-3к}} С. 722.</ref> або ''Забалаць''<ref name="Наша слова"/> або ''Заблоцьце''<ref name="Мястэчкі Лідскага ўезда">[[Іна Соркіна|Соркіна І.]] Мястэчкі Лідскага ўезда ў XIX — пачатку ХХ ст. // Ліда і Лідчына: да 685-годдзя з дня заснавання горада: матэрыялы рэспуб. навук.-практ. канф., (Ліда, 3 кастр. 2008 г.) / рэдкал.: Худык А. (гал. рэд.). — Ліда, 2008. ([http://pawet.net/files/lida685.pdf .pdf])</ref>) датуецца 1540 годам, калі яны знаходзіліся ў трыманьні Сымона Мацкевіча. У 1550 годзе паселішча перадалі ўцекачу з [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]] Міхалу Сабакіну, ад прозьвішча якога і ўтварылася новая назва. З даўніх часоў у Сабакінцах існавала царква, якая мела звон з славянскім надпісам (1506 год) і ня менш старажытны цудоўны абраз Маці Божай<ref name="Мястэчкі Лідскага ўезда"/>. У 1676 годзе [[Сьпіс каралёў польскіх|кароль]] і [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікі князь]] [[Ян Сабескі]] надаў мястэчку [[Магдэбурскае права]], пацьверджанае ў 1755 годзе [[Аўгуст Сас|Аўгустам Сасам]]. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === [[Файл:Sabakincy, Pakroŭskaja. Сабакінцы, Пакроўская (1900).jpg|значак|[[Царква Покрыва Багародзіцы (Сабакінцы)|Царква]]-[[мураўёўкі|мураўёўка]], каля 1900 г.]] У выніку [[трэці падзел Рэчы Паспалітай|трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай]] (1795 год) Сабакінцы апынуліся ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], дзе сталі цэнтрам воласьці Лідзкага павету [[Віленская губэрня|Віленскай губэрні]]. З мэтай маскалізацыі краю 13 верасьня 1899 году выракам Віленскага губэрнскага праўленьня перайменаваў мястэчка ў Пакроўскае<ref name="Наша слова"/>. На 1866 год у Сабакінцах было 8 будынкаў; уладаньне нашчадкаў Кіпрыяна Шалевіча. У 1886 годзе — валасная ўправа, царква, школа (у 1886—1887 гадох 41 вучань), крама, карчма. З 1901 году працавала аднаклясная царкоўна-прыходзкая школа. Побач знаходзіўся аднайменны маёнтак, уладаньне Шалевічаў (346 дзесяцінаў зямлі). За часамі [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] ў верасьні 1915 году Сабакінцы занялі войскі [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыі]]. === Найноўшы час === 25 сакавіка 1918 году згодна з [[Трэцяя Ўстаўная грамата|Трэцяй Устаўной граматай]] Сабакінцы абвяшчаліся часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яны ўвайшлі ў склад [[БССР|Беларускай ССР]]<ref name="at">{{Літаратура/150 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}</ref>. Паводле [[Рыская мірная дамова|Рыскай мірнай дамовы 1921 году]] Сабакінцы апынуліся ў складзе міжваеннай [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскай Рэспублікі]], дзе сталі цэнтрам гміны Лідзкага павету [[Наваградзкае ваяводзтва (1921—1939)|Наваградзкага ваяводзтва]]. У гэты час разам з аднайменным фальваркам мястэчка налічвала 65 будынкаў. У 1931 годзе Сабакінцы атрымалі статус места, тут дзеялі касьцёл і царква, працавалі гмінная ўправа і пошта, кожны тыдзень адбываліся таргі. У 1939 годзе Сабакінцы ўвайшлі ў склад [[БССР]], дзе 12 кастрычніка 1940 году сталі цэнтрам сельсавету. Статус паселішча панізілі да вёскі. У гэты час існавалі аднайменныя вёска (113 двароў) і хутар (10 двароў). 16 ліпеня 1954 году савецкія ўлады перайменавалі Сабакінцы ў Першамайскую<ref>{{Літаратура/СННП/Гарадзенская вобласьць}} С. 192.</ref>. На 2000 год тут было 182 двары, на 1 студзеня 2001 году — 185. 21 чэрвеня 2011 году вёску перайменавалі ў Першамайск і надалі афіцыйны статус «[[аграгарадок|аграгарадку]]»<ref>[https://web.archive.org/web/20210506121626/http://maps.by/upload/docs/pdf/ib/2011/spelling2011.pdf Перечень изменённых наименований географических объектов за 2011 год]{{ref-ru}}</ref>. == Насельніцтва == === Дэмаграфія === * '''XIX стагодзьдзе''': 1866 год — 116 чал., зь іх 81 каталік, 26 праваслаўных, 9 юдэяў<ref>Krzywicki J. Sobakińce // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|10к}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_X/939 939].</ref>; 1882 год — 178 чал.; 1886 год — 106 чал. * '''XX стагодзьдзе''': 1905 год — 163 чал.; 1921 год — 276 чал.; 1940 год — 490 чал. у ''вёсцы Сабакінцах'', 59 чал. на ''хутары Сабакінцах''; 2000 год — 456 чал.<ref>{{Літаратура/БелЭн|12к}} С. 308.</ref> * '''XXI стагодзьдзе''': 1 студзеня 2001 году — 443 чал.<ref>{{Літаратура/Памяць/Шчучынскі раён|к}}</ref> === Інфраструктура === У Сабакінцах працуюць сярэдняя школа і лякарня. == Турыстычная інфармацыя == === Славутасьці === * [[Касьцёл Узвышэньня Сьвятога Крыжа (Сабакінцы)|Касьцёл Узвышэньня Сьвятога Крыжа]] (1918) * [[Царква Покрыва Багародзіцы (Сабакінцы)|Царква Покрыва Багародзіцы]] (1860-я; [[мураўёўкі|мураўёўка]]) === Страчаная спадчына === * Сядзіба == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/БелЭн|12}} * {{Літаратура/ГВБ|9-3}} * {{Літаратура/Памяць/Шчучынскі раён}} * {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|10}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://radzima.org/be/miesca/pershamayskaya-sabakincy.html Сабакінцы], [[Radzima.org]] {{Навігацыйная група |назоў = Сабакінцы ў сучасным [[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Беларусі|адміністрацыйна-тэрытарыяльным падзеле]] [[Беларусь|Беларусі]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Беларусь}}; |Сабакінскі сельсавет |Шчучынскі раён }} {{Месты і мястэчкі гістарычнай Лідчыны}} [[Катэгорыя:Сабакінцы| ]] 6zuvblfmkhc9e618h8i3k077vm4uorx 0 124364 2618245 2522205 2025-06-05T09:59:36Z W 11741 /* Найноўшы час */ +«[[Александрыя зьбірае сяброў]]» [[Вікіпэдыя:Праект:Злучнасьць]] 2618245 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Александрыя (неадназначнасьць)}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Александрыя |Лацінка = Aleksandryja |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Александрыі |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Магілёўская вобласьць|Магілёўская]] |Раён = [[Шклоўскі раён|Шклоўскі]] |Сельсавет = [[Александрыйскі сельсавет|Александрыйскі]] |Пасялковы савет = |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 524 |Год падліку колькасьці = 2010 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 19 |Шырата сэкундаў = 33.8 |Даўгата градусаў = 30 |Даўгата хвілінаў = 16 |Даўгата сэкундаў = 56.7 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьлева |Водступ подпісу на мапе = 7.5 |Commons = Category:Aleksandryja |Сайт = }} '''Александры́я'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Магілёўская вобласьць}}</ref> — [[вёска]] ў [[Беларусь|Беларусі]], на правым беразе [[Дняпро|Дняпра]]. Уваходзіць у склад [[Александрыйскі сельсавет|Александрыйскага сельсавету]] [[Шклоўскі раён|Шклоўскага раёну]] [[Магілёўская вобласьць|Магілёўскай вобласьці]]. Насельніцтва на 2010 год — 524 чалавекі. Знаходзіцца за 12 км на поўнач ад [[Шклоў|Шклова]], за 1 км ад чыгуначнай станцыі [[Копысь]]. Александрыя — даўняе мястэчка [[Аршанскі павет|гістарычнай Аршаншчыны]] (частка [[Віцебскае ваяводзтва|Віцебшчыны]]), разьмешчанае цераз раку насупраць даўняга места Копысі. == Назва == [[Тапонім]] Александры́я ўтварыўся ад імя заснавальніка паселішча — графа [[Аляксандар Хадкевіч|Аляксандра Хадкевіча]]<ref>Старжынскі А. [https://web.archive.org/web/20220305201621/http://www.kimpress.by/index.phtml?page=2&id=591 Разгорнем часаў шаты, або Чытаем Шклоўшчыну як кнігу] // Культура. № 35 (801), 1—7 верасьня 2007 г.</ref>. == Гісторыя == === Вялікае Княства Літоўскае === Упершыню Александрыя ўпамінаецца ў XVII ст. як спадчыннае ўладаньне ў [[Шклоўскае графства|Шклоўскім графстве]]. У гэты час тут працавалі крамы, млын, карчма. Александрыя знаходзілася ў валоданьні [[Хадкевічы|Хадкевічаў]] і ўваходзіла ў склад [[Аршанскі павет|Аршанскага павету]] [[Віцебскае ваяводзтва|Віцебскага ваяводзтва]]. Пад 1643 годам яна ўпамінаецца як мястэчка ў складзе Шклоўскай воласьці{{Заўвага|Biblioteka Czartoryskich w Krakowie. Sygn. 9233, ark. 145.}}, тут існавалі царква, 2 шпіталі, млын на рацэ Копысіцы, перавоз на Дняпры, крамы, некалькі бровараў. У 1695 годзе Александрыя стала цэнтрам войтаўства ў складзе Шклоўскага графства, у гэты час тут быў 41 двор. На 1771 год у мястэчку быў 71 двор. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === У выніку [[першы падзел Рэчы Паспалітай|першага падзелу Рэчы Паспалітай]] (1772 год) Александрыя апынулася ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], у Копыскім павеце [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай губэрні]]. З 1775 году мястэчкам валодаў граф С. Зорыч. Паводле генэральнага межаваньня, у 1783—1784 гадох тут было 61 двор, праваслаўная царква, паштовы двор, млын. У 1800 годзе — 53 двары, 2 царквы, вадзяны млын; Дняпром хадзіў паром{{Заўвага|Российский государственный архив древних актов. Ф. 1355, о. 1, д. 715 и 716.}}. Пад 1847 годам Александрыя значыцца як сяло ў складзе аднайменнага маёнтку. На 1886 год — 54 двары, 2 праваслаўныя царквы, 2 царкоўна-прыходзкія школы, юдэйскі малітоўны дом, 2 вадзяныя млыны, кузьня. З адкрыцьцём у 1902 годзе чыгуначнай лініі [[Віцебск]] — [[Ворша]] — [[Жлобін]], якая прайшла за 1,5 км ад Александрыі, разьвіцьцё мястэчка паскорылася. На 1909 год — 99 двароў. За часамі [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] ў лютым 1918 году Александрыю занялі войскі [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыі]]<ref name="VHAB-19">{{Літаратура/ВГАБ|4к}} С. 19.</ref>. === Найноўшы час === 25 сакавіка 1918 году згодна з [[Трэцяя Ўстаўная грамата|Трэцяй Устаўной граматай]] Александрыя абвяшчалася часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў склад [[БССР|Беларускай ССР]], аднак [[16 студзеня]] Масква адабрала мястэчка разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад [[РСФСР]]. У сакавіку 1924 году Александрыю вярнулі БССР, дзе яна стала цэнтрам сельсавету. На 1 студзеня 1925 году тут было 175 двароў, пачатковая школа, клюб з хатай-чытальняй. Статус паселішча панізілі да вёскі. На 1939 год — 147 двароў. У [[Другая сусьветная вайна|Другую сусьветную вайну]] зь ліпеня 1941 да чэрвеня 1944 году вёска знаходзілася пад акупацыяй [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]]. На 1944 год у Александрыі быў 131 двор, на 1990 год — 178. У 2007 годзе вёска атрымала афіцыйны статус «[[Аграгарадок|аграгарадку]]». 19 чэрвеня 2010 году правялі першае сьвята «[[Александрыя зьбірае сяброў]]», якое стала штогадовым і ад 2012 году зьбірала звыш 50 000 наведнікаў. <gallery caption="Мястэчка на старых здымках" widths="150" heights="150" class="center"> Aleksandryja, Rynak. Александрыя, Рынак (1918).jpg|Рынак, 1918 г. Aleksandryja, Dniapro. Александрыя, Дняпро (1918).jpg|Перавоз, 1918 г. Kopyś, Dniapro. Копысь, Дняпро (1918).jpg|Копысь з боку Александрыі, 1918 г. Aleksandryja. Александрыя (1941).jpg|Чыгунка, 1941 г. </gallery> == Насельніцтва == === Дэмаграфія === * '''XVIII стагодзьдзе''': 1771 год — 129 чал.; 1784 год — 378 чал., зь іх 188 муж. і 190 жан. * '''XIX стагодзьдзе''': 1886 год — 312 чал.<ref>{{Літаратура/БелЭн|1к}} С. 243.</ref>; 1897 год — 613 чал.<ref>{{Літаратура/ГВБ|7-3к}} С. 423.</ref>; 1900 год — 330 чал. (141 муж. і 189 жан.), зь іх 302 праваслаўныя, 28 юдэяў<ref> {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|15-1к}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XV_cz.1/20 20].</ref> * '''XX стагодзьдзе''': 1909 год — 682 чал. у ''мястэчку Александрыі'', зь іх паводле стану: духоўнага 10 чал., мяшчанаў 30, сялянаў 642; паводле веры: хрысьціянаў 652, юдэяў 30; таксама 13 чал. у ''маёнтку Александрыі''; 1 студзеня 1925 году — 990 чал.; 1939 год — 1371 чал.<ref>{{Літаратура/ГВБ|7-3к}} С. 424.</ref>; 1944 год — 860 чал.; 1990 год — 357 чал.<ref>Лук’янаў П. Александрыя // {{Літаратура/ЭГБ|1к}} С. 100.</ref>; 1991 год — 347 чал.<ref>{{Літаратура/ГВБ|7-3к}} С. 425.</ref>; 1995 год — 333 чал.<ref>{{Літаратура/БелЭн|1к}} С. 242.</ref>; 1997 год — 344 чал.<ref>{{Літаратура/ГВБ|7-3к}} С. 425.</ref>; 1999 год — 376 чал. * '''XXI стагодзьдзе''': 2007 год — 434 чал.<ref>{{Літаратура/ГВБ|7-3к}} С. 422.</ref>; 2010 год — 524 чал. === Інфраструктура === У Александрыі працуюць сярэдняя школа, дашкольная ўстанова, клюб, бібліятэка. == Турыстычная інфармацыя == === Страчаная спадчына === * Царква (XVIII ст.) == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/БелЭн|1}} * {{Літаратура/ГВБ|7-3}} * {{Літаратура/ЭГБ|1}} * {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|15-1}} {{Навігацыйная група |назоў = Александрыя ў сучасным [[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Беларусі|адміністрацыйна-тэрытарыяльным падзеле]] [[Беларусь|Беларусі]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Беларусь}}; |Александрыйскі сельсавет |Шклоўскі раён }} {{Месты і мястэчкі гістарычнай Аршаншчыны}} [[Катэгорыя:Александрыйскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Шклоўскага раёну]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XVII стагодзьдзі]] co9p7dzduxma6w02a6f58zgcq0vv62g 0 126114 2618171 2280413 2025-06-04T21:15:35Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618171 wikitext text/x-wiki {{Адміністрацыйная адзінка}} '''Но́вацяру́скі сельсаве́т''' — былая [[адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка]] ў складзе [[Салігорскі раён|Салігорскага раёну]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]]. Адміністрацыйны цэнтар — вёска [[Новыя Цярушкі]]. == Гісторыя == 28 жніўня 1924 году створаны [[Сухамільскі сельсавет]] у складзе [[Старобінскі раён|Старобінскага раёну]] [[Слуцкая акруга|Слуцкай акругі]]. 16 ліпеня 1954 году сельсавет перайменаваны ў Новацярускі<ref>[https://web.archive.org/web/20120529054102/http://shahter.by/index.php?type=nom&art=318 На шляху да аднаўленьняў]</ref>. 25 сьнежня 1962 году раён скасаваны, сельсавет далучаны да [[Любанскі раён|Любанскага раёну]]. 6 студзеня 1965 году сельсавет далучаны да Салігорскага раёну. Сельсавет скасаваны, населеныя пункты перададзеныя [[Зажэвіцкі сельсавет|Зажэвіцкаму сельсавету]]. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/ЭГБ|6-1}} С. 213 {{Навігацыйная група |назоў = Раёны, у якія ўваходзіў сельсавет |стыль_назова = background-color: {{Колер|Беларусь}}; |Салігорскі раён |Старобінскі раён |Любанскі раён }} [[Катэгорыя:Былыя сельсаветы Салігорскага раёну]] [[Катэгорыя:Сельсаветы, створаныя ў 1954 годзе]] pbgpibimq7cj88kh3luejym1326vozs 0 126925 2618216 1828459 2025-06-05T04:13:54Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618216 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Прывольны |Статус = пасёлак |Назва ў родным склоне = Прывольнага |Трансьлітараваная назва = Pryvoĺny |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Менскі раён|Менскі]] |Сельсавет = [[Лугаваслабадзкі сельсавет|Лугаваслабадзкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 1961 |Год падліку колькасьці = 2010 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 223062 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 53 |Шырата хвілінаў = 47 |Шырата сэкундаў = 43 |Даўгата градусаў = 27 |Даўгата хвілінаў = 47 |Даўгата сэкундаў = 41 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Прыво́льны'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}} С. 310</ref> — [[пасёлак]] у [[Менскі раён|Менскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]], на шашы {{таблічка-by|M|4}}. Прывольны ўваходзіць у склад [[Лугаваслабадзкі сельсавет|Лугаваслабадзкога сельсавету]]. == Насельніцтва == * 2010 год — 1961 чалавек * 1999 год — 2007 чалавек == Інфраструктура == У пасёлку дзейнічае Беларуская машынавыпрабавальная станцыя (заснаваная ў 1948 г., былая Заходняя МВС). == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20130521095224/http://belmis.by/ Беларуская МВС] {{Лугаваслабадзкі сельсавет}} {{Менскі раён}} [[Катэгорыя:Лугаваслабадзкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Менскага раёну]] 3ie7ug9n1i77rdp5jttmls7p6iolho4 0 127450 2618144 2314373 2025-06-04T15:31:02Z Ліцьвін 847 стыль 2618144 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Шаршуны}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Шаршуны |Статус = пасёлак |Назва ў родным склоне = Шаршуноў |Назва па-расейску = Шершуны |Трансьлітараваная назва = Šaršuny |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Менскі раён|Менскі]] |Сельсавет = [[Шаршунскі сельсавет|Шаршунскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 525 |Год падліку колькасьці = 2012 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref name="harady" /> |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 223048<ref>[http://zip.belpost.by/street/shershuny-minsk-minskiy-rogovskiy Шершуны - список улиц. Телефонный код 8-017]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} Белпошта{{ref-ru}}</ref> |СААТА = 6236858206<ref>{{Спасылка|url = http://www.old.nalog.gov.by/program/ssoato.html|загаловак = Населённые пункты Республики Беларусь|копія = http://www.webcitation.org/6Je40BFht|дата копіі = 15 верасьня 2013}}</ref> |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 10 |Шырата сэкундаў = 52 |Даўгата градусаў = 27 |Даўгата хвілінаў = 21 |Даўгата сэкундаў = 40 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Шаршу́ны'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}} С. 317</ref> — [[пасёлак]] у [[Менскі раён|Менскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]], на дарозе {{таблічка-by|Н|8966}}. Шаршуны ўваходзяць у склад і зьяўляюцца цэнтрам [[Шаршунскі сельсавет|Шаршунскага сельсавету]]. == Гісторыя == З 28 траўня 2013 году пасёлак зьяўляецца цэнтрам [[Шаршунскі сельсавет|Шаршунскага сельсавету]]<ref>[https://web.archive.org/web/20160331143206/http://www.pravo.by/main.aspx?guid=12551&p0=D913n0058646&p1=1 «Об изменении административно-территориального устройства районов Минской области». Решение Минского областного Совета депутатов от 28 мая 2013 г. № 234]{{Ref-ru}}</ref>. == Насельніцтва == * 1999 год — 523 чалавекі * 2010 год — 602 чалавекі * 2012 год — 525 чалавек<ref name="harady">{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|8-3к}}</ref> <gallery> Sharshuny 2006 march.jpg|Кантора Sharshuny 2006 school.jpg|Школа Sharshuny 2006 shop.jpg|Крама Sharshuny 2006 skola.jpg|Школа Sharshuny 2006 winter.jpg|Клюб Sharshuny 2006.jpg|Былая амбуляторыя Church_construction_in_Šaršuny.jpg|Новая царква </gallery> == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Шаршунскі сельсавет}} {{Менскі раён}} [[Катэгорыя:Шаршунскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Менскага раёну]] hwyhml8x7hk61urlfhmcxu7g7zsp10g 0 127451 2618157 1831408 2025-06-04T17:57:48Z Ліцьвін 847 стыль 2618157 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Шаршуны}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Шаршуны |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Шаршуноў |Назва па-расейску = Шершуны |Трансьлітараваная назва = Šaršuny |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Менскі раён|Менскі]] |Сельсавет = [[Шаршунскі сельсавет|Шаршунскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 25 |Год падліку колькасьці = 2012 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref name="harady" /> |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 223048 |СААТА = 6236858201<ref>{{спасылка|url = http://www.old.nalog.gov.by/program/ssoato.html|загаловак = Населённые пункты Республики Беларусь|копія = http://www.webcitation.org/6Je40BFht|дата копіі = 15 верасьня 2013}}</ref> |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 9 |Шырата сэкундаў = 43 |Даўгата градусаў = 27 |Даўгата хвілінаў = 20 |Даўгата сэкундаў = 39 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Шаршу́ны'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}} С. 317</ref> — [[вёска]] ў [[Менскі раён|Менскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]], на дарозе {{таблічка-by|Н|8965}}. Шаршуны ўваходзяць у склад [[Шаршунскі сельсавет|Шаршунскага сельсавету]]. == Насельніцтва == * 1999 год — 27 чалавек * 2010 год — 22 чалавекі * 2012 год — 25 чалавек<ref name="harady">{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|8-3к}}</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Шаршунскі сельсавет}} {{Менскі раён}} [[Катэгорыя:Шаршунскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Менскага раёну]] quzzt4rw608yp3cisb5s3lop3m8lp7n 0 127454 2618140 1830471 2025-06-04T15:27:47Z Ліцьвін 847 стыль 2618140 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Бахметаўка |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Бахметаўкі |Назва па-расейску = Бахметовка |Трансьлітараваная назва = Bachmietaŭka |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Менскі раён|Менскі]] |Сельсавет = [[Шаршунскі сельсавет|Шаршунскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 110 |Год падліку колькасьці = 2012 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref name="harady" /> |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 223048<ref>[http://zip.belpost.by/street/bahmetovka-minsk-minskiy-rogovskiy Бахметовка - список улиц. Телефонный код 8-017] Белпошта{{ref-ru}}</ref> |СААТА = 6236858011<ref>{{спасылка|url = http://www.old.nalog.gov.by/program/ssoato.html|загаловак = Населённые пункты Республики Беларусь|копія = http://www.webcitation.org/6Je40BFht|дата копіі = 15 верасьня 2013}}</ref> |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 11 |Шырата сэкундаў = 14 |Даўгата градусаў = 27 |Даўгата хвілінаў = 21 |Даўгата сэкундаў = 51 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Бахме́таўка'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}} С. 316</ref> — [[вёска]] ў [[Менскі раён|Менскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]], на дарозе {{таблічка-by|Н|8965}}. Бахметаўка ўваходзіць у склад [[Шаршунскі сельсавет|Шаршунскага сельсавету]]. == Насельніцтва == * 1999 год — 95 чалавек * 2010 год — 86 чалавек * 2012 год — 110 чалавек<ref name="harady">{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|8-3}}</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Шаршунскі сельсавет}} {{Менскі раён}} [[Катэгорыя:Шаршунскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Менскага раёну]] ixo5zntp6pqjkqtv7cz7dkrhvscoynu 0 127456 2618158 1830476 2025-06-04T17:58:26Z Ліцьвін 847 стыль 2618158 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Воўкаўшчына}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Воўкаўшчына |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Воўкаўшчыны |Назва па-расейску = Волковщина |Трансьлітараваная назва = Voŭkaŭščyna |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Менскі раён|Менскі]] |Сельсавет = [[Шаршунскі сельсавет|Шаршунскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 1 |Год падліку колькасьці = 2012 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref name="harady" /> |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 223047<ref>[http://zip.belpost.by/street/volkovschina-minsk-minskiy-rogovskiy Волковщина - список улиц. Телефонный код 8-017] Белпошта{{ref-ru}}</ref> |СААТА = 6236858016<ref>{{спасылка|url = http://www.old.nalog.gov.by/program/ssoato.html|загаловак = Населённые пункты Республики Беларусь|копія = http://www.webcitation.org/6Je40BFht|дата копіі = 15 верасьня 2013}}</ref> |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 8 |Шырата сэкундаў = 11 |Даўгата градусаў = 27 |Даўгата хвілінаў = 24 |Даўгата сэкундаў = 33 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Во́ўкаўшчына'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}} С. 316</ref> — [[вёска]] ў [[Менскі раён|Менскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]], на дарозе {{таблічка-by|Н|8972}}. Воўкаўшчына ўваходзіць у склад [[Шаршунскі сельсавет|Шаршунскага сельсавету]]. == Насельніцтва == * 1999 год — 10 чалавек * 2010 год — 4 чалавекі * 2012 год — 1 чалавек<ref name="harady">{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|8-3}}</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Шаршунскі сельсавет}} {{Менскі раён}} [[Катэгорыя:Шаршунскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Менскага раёну]] 832vwg3tseosi1a62cl5nbaq5o6q49h 0 127647 2618155 2185304 2025-06-04T17:56:12Z Ліцьвін 847 стыль 2618155 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Курганы}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Курганы |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Курганоў |Назва па-расейску = Курганы |Трансьлітараваная назва = Kurhany |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Менскі раён|Менскі]] |Сельсавет = [[Шаршунскі сельсавет|Шаршунскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 15 |Год падліку колькасьці = 2009 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref name="mashke" /> |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 223048<ref>[http://zip.belpost.by/street/kurgany-minsk-minskiy-rogovskiy Курганы - список улиц. Телефонный код 8-017] Белпошта{{ref-ru}}</ref> |СААТА = 6236858111<ref>{{спасылка|url = http://www.old.nalog.gov.by/program/ssoato.html|загаловак = Населённые пункты Республики Беларусь|копія = http://www.webcitation.org/6Je40BFht|дата копіі = 15 верасьня 2013}}</ref> |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 11 |Шырата сэкундаў = 35 |Даўгата градусаў = 27 |Даўгата хвілінаў = 21 |Даўгата сэкундаў = 35 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Курганы́'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}} С. 316</ref> — [[вёска]] ў [[Менскі раён|Менскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]], на дарозе {{таблічка-by|Н|8965}}. Курганы ўваходзяць у склад [[Шаршунскі сельсавет|Шаршунскага сельсавету]]. Каля вёскі працякае рака [[Удранка (рака)|Ўдранка]]. == Насельніцтва == * 1999 год — 17 чалавек * 2009 год — 15 чалавек<ref name="mashke">[https://web.archive.org/web/20191002065531/http://pop-stat.mashke.org/belarus-census.htm зьвесткі перапісу 2009 году]</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Шаршунскі сельсавет}} {{Менскі раён}} [[Катэгорыя:Шаршунскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Менскага раёну]] 67r8v8ygv8ace2m011pvtz91lqkw2iz 0 127648 2618154 1831251 2025-06-04T17:55:52Z Ліцьвін 847 стыль 2618154 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Курневічы |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Курневічаў |Трансьлітараваная назва = Kurnievičy |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Менскі раён|Менскі]] |Сельсавет = [[Шаршунскі сельсавет|Шаршунскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 18 |Год падліку колькасьці = 2010 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 223048 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 11 |Шырата сэкундаў = 20 |Даўгата градусаў = 27 |Даўгата хвілінаў = 23 |Даўгата сэкундаў = 24 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Ку́рневічы'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}} С. 316</ref> — [[вёска]] ў [[Менскі раён|Менскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]], на дарозе {{таблічка-by|Н|8970}}. Курневічы ўваходзяць у склад [[Шаршунскі сельсавет|Шаршунскага сельсавету]]. Каля вёскі працякае рака [[Лукавая]]. == Насельніцтва == * 1999 год — 33 чалавекі * 2010 год — 18 чалавек == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Шаршунскі сельсавет}} {{Менскі раён}} [[Катэгорыя:Шаршунскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Менскага раёну]] sbv7jpbseojl9hu0rczh5kzy2amoi74 0 127649 2618153 1831255 2025-06-04T17:55:24Z Ліцьвін 847 стыль 2618153 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Латыгаўка |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Латыгаўкі |Назва па-расейску = Латыговка |Трансьлітараваная назва = Latyhaŭka |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Менскі раён|Менскі]] |Сельсавет = [[Шаршунскі сельсавет|Шаршунскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 15 |Год падліку колькасьці = 2010 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 223048 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 10 |Шырата сэкундаў = 44 |Даўгата градусаў = 27 |Даўгата хвілінаў = 24 |Даўгата сэкундаў = 41 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Латы́гаўка'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}} С. 316</ref> — [[вёска]] ў [[Менскі раён|Менскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]], на дарозе {{таблічка-by|Н|8970}}. Латыгаўка ўваходзіць у склад [[Шаршунскі сельсавет|Шаршунскага сельсавету]]. == Насельніцтва == * 1999 год — 31 чалавек * 2010 год — 15 чалавек == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Шаршунскі сельсавет}} {{Менскі раён}} [[Катэгорыя:Шаршунскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Менскага раёну]] e4nix30nidtjhzyz2rgijttfknyyebe 0 127653 2618152 1831262 2025-06-04T17:55:06Z Ліцьвін 847 стыль 2618152 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Мідраўшчына |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Мідраўшчыны |Назва па-расейску = Мидровщина |Трансьлітараваная назва = Midraŭščyna |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Менскі раён|Менскі]] |Сельсавет = [[Шаршунскі сельсавет|Шаршунскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 1 |Год падліку колькасьці = 2010 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 223047 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 9 |Шырата сэкундаў = 28 |Даўгата градусаў = 27 |Даўгата хвілінаў = 18 |Даўгата сэкундаў = 31 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Мі́драўшчына'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}} С. 317</ref> — [[вёска]] ў [[Менскі раён|Менскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]], на дарозе {{таблічка-by|Н|8966}}. Мідраўшчына ўваходзіць у склад [[Шаршунскі сельсавет|Шаршунскага сельсавету]]. == Насельніцтва == * 1999 год — 4 чалавекі * 2010 год — 1 чалавек == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Шаршунскі сельсавет}} {{Менскі раён}} [[Катэгорыя:Шаршунскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Менскага раёну]] gish50i59b8tpowurp3dzws7wmxh09b 0 127654 2618136 1831266 2025-06-04T13:29:24Z Ліцьвін 847 стыль 2618136 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Дворышча}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Пагранічнае Дворышча |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Пагранічнага Дворышча |Назва па-расейску = Пограничное Дворище |Трансьлітараваная назва = Pahraničnaje Dvoryšča |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Менскі раён|Менскі]] |Сельсавет = [[Шаршунскі сельсавет|Шаршунскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 11 |Год падліку колькасьці = 2010 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 223048 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 12 |Шырата сэкундаў = 17 |Даўгата градусаў = 27 |Даўгата хвілінаў = 18 |Даўгата сэкундаў = 38 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Паграні́чнае Дво́рышча'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}} С. 317</ref> — [[вёска]] ў [[Менскі раён|Менскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]], на дарозе {{таблічка-by|Н|8966}}. Пагранічнае Дворышча ўваходзіць у склад [[Шаршунскі сельсавет|Шаршунскага сельсавету]]. == Насельніцтва == * 1999 год — 26 чалавек * 2010 год — 11 чалавек == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Шаршунскі сельсавет}} {{Менскі раён}} [[Катэгорыя:Шаршунскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Менскага раёну]] elq5mrrj3tkduozbi0ljh09awylfowv 0 127660 2618241 1953932 2025-06-05T08:39:56Z Ліцьвін 847 стыль 2618241 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Сярэдняя |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Сярэдняй |Назва па-расейску = Середняя |Трансьлітараваная назва = Siaredniaja |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = 1858 |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Менскі раён|Менскі]] |Сельсавет = [[Шаршунскі сельсавет|Шаршунскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 23 |Год падліку колькасьці = 2012 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref name="harady" /> |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = 10 |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 223048<ref>[http://zip.belpost.by/street/srednyaya-minsk-minskiy-rogovskiy Алфавитный список улиц по Средняя] Белпошта{{ref-ru}}</ref> |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 13 |Шырата сэкундаў = 37 |Даўгата градусаў = 27 |Даўгата хвілінаў = 24 |Даўгата сэкундаў = 5 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Сярэ́дняя'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}} С. 317</ref> — [[вёска]] ў [[Менскі раён|Менскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]], на дарозе {{таблічка-by|Н|8965}}. Сярэдняя знаходзіцца за 21 км ад Менску. Уваходзіць у склад [[Шаршунскі сельсавет|Шаршунскага сельсавету]]. == Гісторыя == У 1858 годзе вёска маёнтку Мануйлы, 37 жыхароў мужчынскага полу, ва ўладаньні Тукалы, у Радашкавіцкай воласьці Менскага павету. У 1870 г. вёска — цэнтар сельскай грамады, у склад якой уваходзілі 6 вёсак. У 1897 г. 17 гаспадарак, 112 чалавек. Зь лютага да сьнежня 1918 г. акупаваная войскамі кайзэраўскай Нямеччыны. Зь ліпеня 1919 г. да ліпеня 1920 г. — войскамі Польскай Рэспублікі. У 1919 годзе ўключаная ў склад БССР. У 1921 годзе складалася з 21 гаспадаркі, 130 чалавек. 20 жніўня 1924 году вёска ўключаная ў склад Шаршунскага сельсавету [[Заслаўскі раён|Заслаўскага раёну]] Менскай акругі (да 26 ліпеня 1930 г.). У 1924 г. працавала пачатковая школа. У 1926 годзе ў вёсцы 27 двароў, 152 жыхары. З 20 лютага 1938 году ў Менскай вобласьці. У Вялікую Айчынную вайну з канца чэрвеня 1941 году да пачатку ліпеня 1944 г. акупаваная нямецкімі захопнікамі, загінулі 9 жыхароў. З 8 жніўня 1959 году ў Менскім раёне, з 20 студзеня 1960 году ў Рагаўскім сельсавеце. У 1997 г. складалася з 16 двароў, 32 жыхары, у саўгасе «Савецкі» (цэнтар — в. Шаршуны). У 1963 г. на брацкіх могілках 101 партызанскай брыгады «Штурмавая» пастаўлены помнік. Каля вёскі помнік у гонар партызанскай брыгады «Штурмавая», дзе ў Вялікую Айчынную вайну базіраваўся яе штаб. == Насельніцтва == * 1999 год — 31 жыхар * 2010 год — 20 жыхароў * 2012 год — 10 двароў, 23 жыхары<ref name="harady">Сярэдняя // {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|8-3к}} С. 463</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Шаршунскі сельсавет}} {{Менскі раён}} [[Катэгорыя:Шаршунскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Менскага раёну]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XIX стагодзьдзі]] dizw6a3f3fvx7hc1xbplcj2dvhyuu4p 0 127694 2618240 1831405 2025-06-05T08:39:20Z Ліцьвін 847 стыль 2618240 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Чыравічы |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Чыравічаў |Назва па-расейску = Чировичи |Трансьлітараваная назва = Čyravičy |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Менскі раён|Менскі]] |Сельсавет = [[Шаршунскі сельсавет|Шаршунскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 29 |Год падліку колькасьці = 2012 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref name="harady" /> |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 223047<ref>[http://zip.belpost.by/street/chirovichi-minsk-minskiy-rogovskiy Чировичи - список улиц. Телефонный код 8-017] Белпошта{{ref-ru}}</ref> |СААТА = 6236858196<ref>{{спасылка|url = http://www.old.nalog.gov.by/program/ssoato.html|загаловак = Населённые пункты Республики Беларусь|копія = http://www.webcitation.org/6Je40BFht|дата копіі = 15 верасьня 2013}}</ref> |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 9 |Шырата сэкундаў = 46 |Даўгата градусаў = 27 |Даўгата хвілінаў = 17 |Даўгата сэкундаў = 48 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Чы́равічы'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}} С. 317</ref> — [[вёска]] ў [[Менскі раён|Менскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]], на дарозе {{таблічка-by|Н|8966}}. Чыравічы ўваходзяць у склад [[Шаршунскі сельсавет|Шаршунскага сельсавету]]. == Насельніцтва == * 1999 год — 39 чалавек * 2010 год — 33 чалавекі * 2012 год — 29 чалавек<ref name="harady">{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|8-3к}}</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Шаршунскі сельсавет}} {{Менскі раён}} [[Катэгорыя:Шаршунскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Менскага раёну]] 1aiqa2alvlw2ni6a4nxagiihw14tcf5 0 128645 2618250 2404813 2025-06-05T10:23:30Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618250 wikitext text/x-wiki {{Арганізацыя |краіна = Беларусь |тып = [[некамэрцыйная арганізацыя]], якая фінансуецца з [[Рэспубліканскі бюджэт|рэспубліканскага бюджэту]] |пасада кіраўніка = Дырэктар |імя кіраўніка = Юры Міксюк |сайт= [http://rikc.by http://rikc.by] }} '''[[Установа адукацыі]] «Рэспубліканскі інстытут кантролю ведаў»''' — [[некамэрцыйная арганізацыя]], якая фінансуецца з [[Рэспубліканскі бюджэт|рэспубліканскага бюджэту]], мэтай якой ёсьць мэтадычнае й арганізацыйнае забесьпячэньне кантролю ведаў навучэнскае моладзі, накіраванае на павышэньне якасьці адукацыі ў [[Беларусь|Рэспубліцы Беларусь]], а таксама правядзеньне мерапрыемстваў па ажыцьцяўленьні тэставаньня грамадзян. Ажыцьцяўляе суправаджэньне [[Цэнтралізаванае тэставаньне|цэнтралізаванага тэставаньня]] (ЦТ) у [[Беларусь|Рэспубліцы Беларусь]]: азнаямляе з дакумэнтамі, якія рэґлямэнтуюць уступную кампанію, падае зьвесткі аб зборніках і мэтадычных дапаможніках для падрыхтоўкі да цэнтралізаванага тэставаньня, апэратыўна прадастаўляе вынікі рэпэтыцыйнага й цэнтралізаванага тэставаньняў, дае кваліфікаваныя адказы на пытаньні аб тэставаньні. Паводле афіцыйнага сайту інстытут зьдзяйсьняе наступныя віды эканамічнае дзейнасьці: * іншая адукацыя для дарослых і іншая адукацыя, не ўключаная ў іншыя групоўкі; * дасьледаваньні і распрацоўкі; * дасьледаваньні і распрацоўкі ў галіне прыродазнаўчых і тэхнічных навук; * дасьледаваньні і распрацоўкі ў галіне грамадазнаўчых і гуманітарных навук; * апрацоўка дадзеных; * выдавецкая дзейнасьць. Задачы інстытуту: * Стварэньне арганізацыйна-прававога забесьпячэньня інфраструктуры для арганізацыі і правядзеньня тэставаньня грамадзян. * Правядзеньне навукова-даследчых работ (НДР) і навукова-дасьледчых досьведна-канструктарскіх работ (НДДКР) па распрацоўцы й укараненьні нарматыўна-мэтадычных дакумэнтаў і сэртыфікаваных кампутэрна-квалімэтрычных сродкаў для вымярэньня якасьці навучаньня, новых адукацыйных стандартаў і тэхналёгіяў. * Каардынацыя зьмястоўнай часткі адукацыйных стандартаў з патрабаваньнямі тэставага кантролю якасьці ведаў і сэртыфікацыя адукацыйных праграмаў, мэтодык і сродкаў кантролю. * Падрыхтоўка і выданьне вучэбна-мэтадычнай, навукова-тэхнічнай літаратуры, нарматыўнай дакумэнтацыі, зборнікаў тэстаў і рэклямнай прадукцыі. * Правядзеньне тэставаньня грамадзян па асноўных прадметах агульнай сярэдняй, прафэсійна-тэхнічнай, сярэдняй спэцыяльнай і вышэйшай адукацыі, а таксама прафэсійнай арыентацыі і агульным узроўні падрыхтоўкі. * Падрыхтоўка тэставых матэрыялаў і правядзеньне ўнутраных і зьнешніх атэстацыяў па заказах вышэйшых навучальных установаў і іншых арганізацыяў. * Арганізацыя падрыхтоўкі (падрыхтоўчыя курсы) да ўдзелу ў тэставаньні. * Правядзеньне па выніках тэставаньня маніторынгу якасьці адукацыі ў Рэспубліцы Беларусь і распрацоўка рэкамэндацыяў па ўдасканаленьні кіраваньня й арганізацыі адукацыйнага працэсу. * Правядзеньне канфэрэнцый і нарадаў па праблемах адукацыі, удзел у міжнародных, рэспубліканскіх праграмах і праектах па праблемах тэставаньня ў сыстэме адукацыі. * Падрыхтоўка й абмен навуковай, тэхнічнай і эканамічнай інфармацыяй з установамі і фізычнымі асобамі. * Аказаньне кансультацыйных адукацыйных паслуг. * Стварэньне інфармацыйных банкаў зьвестак па асноўных кірунках дзейнасьці інстытуту. * Вывучэньне й абагульненьне замежнага досьведу ў кантролі ведаў. == Глядзіце таксама == * [[Адукацыя]] * [[Цэнтралізаванае тэставаньне]] == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20230829173741/https://www.rikc.by/by/ Афіцыйны сайт РІКВ] [[Катэгорыя:Адукацыя Беларусі]] [[Катэгорыя:Беларускія арганізацыі]] 0w6cd7yutmaj8kht43v1gatfqmeskp4 10 132236 2618135 2310150 2025-06-04T13:26:34Z Ліцьвін 847 дапаўненьне 2618135 wikitext text/x-wiki {{Навігацыйная табліца/Сельсавет |1 = {{{1|}}} |назва_шаблёну = Нараўлянскі сельсавет |назва = [[Нараўлянскі сельсавет]] |цэнтар_савету = '''[[Нароўля]]''' (не ўваходзіць) |вёскі = * [[Гута (Нараўлянскі раён)|Гута]] * [[Завайць]] * [[Заракітнае]] * [[Канатоп (Гомельская вобласьць)|Канатоп]] * [[Кныроўка]] * [[Фізінкі]] |былыя_вёскі = * [[Раманаўка (Нараўлянскі раён)|Раманаўка]] * [[Смалегаў]] * [[Смалегаўская Рудня]] }}<noinclude>[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Навігацыя:Сельсаветы Беларусі]]</noinclude> tvvkbrlf8y04krnc2b15b0p1osqx6hj 0 133500 2618198 2521046 2025-06-05T02:04:58Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618198 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Паўлінка (неадназначнасьць)}} {{Спэктакль |назва = «Паўлінка» |арыгінальная назва = |выява = |памер = |апісаньне выявы = |жанр = камэдыя |паводле = п’есы Янкі Купалы «[[Паўлінка (п’еса)|Паўлінка]]» |рэжысэр = [[Леў Літвінаў]] |пастаноўнік = [[Барыс Малкін]] |кампазытар = [[Яўген Цікоцкі]] |харэограф = |акторы = |кампанія = |краіна = [[Беларусь]] |мова = [[беларуская мова|беларуская]] |працягласьць = 110 хв. |год = [[23 траўня]] [[1944]] |пастаноўкі = [[Нацыянальны акадэмічны тэатар імя Янкі Купалы]] |узнагароды = }} «'''Паўлінка'''» — камэдыя паводле п’есы [[Янка Купала|Янкі Купалы]] «[[Паўлінка (п’еса)|Паўлінка]]» ў пастаноўцы [[Нацыянальны акадэмічны тэатар імя Янкі Купалы|Нацыянальнага акадэмічнага тэатру імя Янкі Купалы]]. Найстарэйшы спэктакль [[Нацыянальны акадэмічны тэатар імя Янкі Купалы|тэатру]], своеасаблівая візытоўка, сымбаль Купалаўскай сцэны. Адметны спалучэньнем яскравых народных характараў, цікавага сюжэту, народных песень і танцаў, мілагучнай мовы клясыка беларускае літаратуры і выдатнага майстэрства выканаўцаў. За час існаваньня спэктаклю ўдзел у ім бралі некалькі пакаленьняў найлепшых артыстаў краіны. Спэктакль стаў сапраўднай школай сцэнічнага майстэрства. Менавіта гэтай пастаноўкай у [[Нацыянальны акадэмічны тэатар імя Янкі Купалы|Купалаўскім тэатры]] штогод адкрываецца новы сэзон.<ref name="teatr">{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://kupalauski.by/performances/mainstage/paulinka/ | копія = | загаловак = Паўлінка | фармат = старонка спэктаклю | назва праекту = сайт Нацыянальнага акадэмічнага тэатру імя Янкі Купалы | выдавец = | дата = 2 лістапада 2012 | accessyear = | мова = | камэнтар = }}</ref> == Гісторыя пастаноўкаў == === Пастаноўка 1917 году === Камэдыяй «Паўлінка» ў пастаноўцы [[Фларыян Ждановіч|Ф. Ждановіча]] распачало сваю дзейнасьць у [[Менск]]у [[23 красавіка]] [[1917]] году [[Першае беларускае таварыства драмы і камэдыі]]. Творчая дзейнасьць таварыства стварыла глебу для заснаваньня [[Нацыянальны акадэмічны тэатар імя Янкі Купалы|галоўнага беларускага драматычнага тэатру]]. Трупа таварыства, акрамя [[Менск]]у, іграла «Паўлінку» ў [[Асіпавічы|Асіпавічах]], [[Бабруйск]]у, [[Жлобін]]е, [[Магілёў|Магілёве]], [[Ворша|Воршы]], [[Радашкавічы|Радашкавічах]], [[Слуцак|Слуцку]]. Ролі ў спэктаклі выконвалі: * [[Аляксандра Ліпніцкая|Аляксандра Ліпніцкая (Ліпнічанка)]], [[Паўліна Мядзёлка]] — ''Паўлінка'' * [[Фларыян Ждановіч]] — ''Якім Сарока'' * [[Усевалад Фальскі]] — ''Якім Сарока'', ''Адольф Быкоўскі'' * [[Антон Крыніца]] — ''Сьцяпан Крыніцкі'' * М. Шут — ''Альжбэта'' * В. Тарасік — ''Агата''.<ref name="paulinka">{{Артыкул | аўтар = [[Анатоль Сабалеўскі|А. Сабалеўскі]] | загаловак = Паўлінка (драматычны твор) | мова = беларуская | выданьне = Янка Купала | тып = Энцыклапедычны даведнік | месца = Менск | выдавецтва = БелСЭ | год = 1986 | старонкі = 463—465 }}</ref> === Пастаноўка 1920 году === З адкрыцьцём [[Нацыянальны акадэмічны тэатар імя Янкі Купалы|Беларускага дзяржаўнага тэатру]] спэктакль [[Першае беларускае таварыства драмы і камэдыі|Першага беларускага таварыства драмы і камэдыі]] з некаторымі дапрацоўкамі быў перанесены [[Фларыян Ждановіч|Ф. Ждановічам]] на сцэну [[Нацыянальны акадэмічны тэатар імя Янкі Купалы|БДТ]] і прадстаўлены [[17 верасьня]] [[1920]] году, на чацьвёрты дзень пасьля адкрыцьця тэатру.<ref name=paulinka/> === Пастаноўка 1927 году === У [[1927]] годзе рэжысэр [[Яўсьцігней Міровіч|Я. Міровіч]] аднавіў пастаноўку «Паўлінкі», зрабіў значныя карэктывы, паглыбіў сацыяльнае гучаньне сцэнічнага твору.<ref name=paulinka/> == Цяперашняя пастаноўка == Вехай у сцэнічнай гісторыі «Паўлінкі» не толькі ў [[Нацыянальны акадэмічны тэатар імя Янкі Купалы|Купалаўскім тэатры]], але й у беларускім тэатральным мастацтве ўвогуле стала пастаноўка [[Леў Літвінаў|Л. Літвінава]], упершыню прадстаўленая [[23 траўня]] [[1944]] году ў [[Томск]]у, дзе тэатар знаходзіўся ў эвакуацыі. Пастаноўка стала сапраўднай клясыкай беларускага тэатральнага мастацтва. Менавіта ў гэтае трактоўцы спэктакль ідзе на Купалаўскай сцэне і па сёньняшні дзень .<ref name=paulinka/> {{Цытата|…Марай нашай было зрабіць спэктакль так, каб ён быў варты сьветлай памяці народнага паэта; каб тое, што адчувалі мы і думалі пра яго, атрымала б у спэктаклі годнае сцэнічнае выражэньне, як, хаця б, водбліск яго. Хацелася стварыць стройную кампазыцыю спэктаклю, якая зьлівае ўсе элементы драматургіі Купалы. Паўставалі праблемы стварэньня беларускага Палеха, Мсцёры, Халуя з іх любоўным і вытанчаным апяваньнем быту і жыцьця мінулых гадоў… Скрозь бытавую форму п’есаў ясна праглядалася паэтычнасьць успрыняцьця жыцьця і трэба было вырашыць, як гэта ўзнавіць на сцэне… Хацелася скрозь жарт данесьці сур’ёзны сэнс камэдыі і пластычнасьць слова Купалы… Хацелася пазьбегнуць салодкага сэнтымэнтальнага «пэйзанства» ў паказе народу і паказаць жывыя вобразы людзей… Хацелася зрабіць сапраўды народны спэктакль. Хацелася верыць, што хопіць і дараваньня, і культуры, і майстэрства, і густу, каб быць годным правобраза — Янкі Купалы. Што атрымалася ўсім нам, усяму тэатру ажыцьцявіць з гэтых летуценьняў, належыць судзіць грамадскасьці. Мы ж будзем працягваць шліфоўку спектаклю і з хваляваньнем чакаць яго сустрэчы з беларускім народам, якому ён прысьвечаны.| Галоўны рэжысэр [[Нацыянальны акадэмічны тэатар імя Янкі Купалы|тэатру]] у 1943—1948 гг. [[Леў Літвінаў|Л. Літвінаў]] аб творчай задуме пастаноўкі<ref>{{Артыкул | аўтар = [[Леў Літвінаў|Л. Літвінаў]] | загаловак = | арыгінал = | спасылка = http://kupalauski.by/performances/mainstage/paulinka/ | мова = | адказны = | аўтар выданьня = | выданьне = «Красное знамя» | тып = газэта | месца = | выдавецтва = | год = [[6 чэрвеня]] [[1944]] | выпуск = | том = | нумар = | старонкі = | isbn = | issn = }} </ref>}} У [[1952]] годзе спэктакль купалаўцаў быў [[Паўлінка (фільм-спэктакль)|экранізаваны]] студыяй «[[Беларусьфільм]]». У [[1980]] годзе [[28 сакавіка]] тэатар паказаў 1000-е прадстаўленьне камэдыі.<ref name=paulinka/> == Акторы == === Выканаўцы ролі Паўлінкі === * [[Раіса Кашэльнікава|Р. Кашэльнікава]] (выконвала ролю Паўлінкі ў [[1936]]—[[1965]]) * [[Лідзія Шынко|Л. Шынко]] * [[Лілія Драздова|Л. Драздова]] * [[Бірута Дакальская|Б. Дакальская]] ([[1953]]—[[1963]]) * [[Ала Доўгая|А. Доўная]] ([[1963]]—[[1982]]) * [[Тацьцяна Літвіненка|Т. Літвіненка]] * [[Зоя Белахвосьцік|З. Белахвосьцік]] ([[1982]]—[[2000]]) * [[Юлія Шпілеўская|Ю. Шпілеўская]] ([[1998]] — 2014) * [[Сьвятлана Зелянкоўская|С. Зелянкоўская]] * [[Валянціна Гарцуева|В. Гарцуева]] * [[Кацярына Яворская|К. Яворская]] * [[Марта Голубева|М. Голубева]] (цяпер) * [[Кацярына Алейнікава|К. Алейнікава]] (цяпер) === Выканаўцы іншых роляў === * [[Уладзімер Дзядюшка|Ул. Дзядзюшка]], [[Эдуард Шапко|Э. Шапко]], [[Пятро Кармунін|П. Кармунін]], [[Барыс Уладамірскі|Б. Уладамірскі]], [[Генадзь Гарбук|Г. Гарбук]], [[Андрэй Кавальчук|А. Кавальчук]], [[Аляксандр Гарцуеў|А. Гарцуеў]] — ''Сьцяпан Крыніцкі'' * [[Лідзія Ржэцкая|Л. Ржэцкая]], [[Ніна Гейц|Н. Гейц]], [[Раіса Кашэльнікава|Р. Кашэльнікава]], Я. Кавалёва, [[Ала Доўгая|А. Доўгая]], [[Марыя Захарэвіч|М. Захарэвіч]] — ''Альжбэта'' * [[Глеб Глебаў|Г. Глебаў]], Г. Грыгоніс, [[Зьдзіслаў Стома|З. Стома]], [[Генадзь Аўсяньнікаў|Г. Аўсяньнікаў]], А. Луцэвіч, [[Арнольд Памазан]] — ''Пранцысь Пустарэвіч'' * [[Вера Пола|В. Пола]], [[Галіна Макарава|Г. Макарава]], [[Алена Рынковіч|А. Рынковіч]], М. Зінкевіч, [[Натальля Качаткова|Н. Качаткова]], [[Тамара Міронава|Т. Міронава]] — ''Агата'' * [[Іван Шаціла|І. Шаціла]], [[Барыс Кудраўцаў|Б. Кудраўцаў]], [[Уладзімер Кудрэвіч|Ул. Кудрэвіч]], [[Генадзь Гарбук|Г. Гарбук]], А. Мароз, А. Дзянісаў, А. Уладамірскі, [[Сяргей Чуб|С. Чуб]] — ''Якім Сарока'' * [[Барыс Платонаў|Б. Платонаў]], [[Зьдзіслаў Стома|З. Стома]], [[Тадэвуш Кін-Камінскі|Т. Кін-Камінскі]], [[Арнольд Памазан|А. Памазан]], [[Алег Гарбуз|А. Гарбуз]], [[Павал Яскевіч|П. Яскевіч]] — ''Адольф Быкоўскі'' * [[Сьцяпан Бірыла|С. Бірыла]], [[Зінаіда Браварская|З. Браварская]], [[Марыя Захарэвіч|М. Захарэвіч]], [[Тамара Мікалаева|Т. Мікалаева]], [[Уладзімер Рагаўцоў|Ул. Рагаўцоў]] — ''Вядучыя'' ==Пастаноўкі па-за межамі краіны== * Дзьвінская беларуская гімназія ([[Даўгаўпілс]], [[1922]])<ref name="miadz">Пастаноўкай кіравала [[Паўліна Мядзёлка|П. Мядзёлка]].</ref> * Люцынская беларуская гімназія ([[Латвія]], [[1923]])<ref name=miadz/> * Беларускі народны тэатар ([[Вільня]], [[1927]]) * Беларускі народны тэатар ([[Рыга]], [[1928]]) * Мастацкі тэатар імя [[Ян Райніс|Я. Райніса]] ([[Рыга]], [[1928]]) * Тэатар імя [[Іван Франко|І. Франка]] ([[Кіеў]], [[1982]]) * Нова-Маскоўскі драматычны тэатар ([[1969]]) == Водгукі == {{Цытата|«Паўлінка» лічыцца эталёнам нацыянальнага мастацтва, выявай самабытнасьці беларусаў. Разам з цымбаламі, глінянымі слоікамі і вырабамі з саломкі здаўна ўваходзіць у «джэнтэльменскі нацыянальны набор». Да таго ж спэктакль «Паўлінка» — і гэта дакладна — самы выпрабаваны і дзейсны сродак далучэньня да нацыянальнае культуры. Тут убачыш стылізаваную сялянскую хату, распісны куфар, ручнікі і паясы, даведаешся, як скакаць «Лявоніху», наслухаешся народных песень і нават трапіш на вясковую вечарынку.| Уладзімер Мальцаў<ref>{{Артыкул | аўтар = Ул. Мальцаў | загаловак = | арыгінал = | спасылка = http://kupalauski.by/performances/mainstage/paulinka/ | мова = | адказны = | аўтар выданьня = | выданьне = «Мастацтва» | тып = часопіс | месца = | выдавецтва = | год = [[2001]] | выпуск = | том = | нумар = 5 | старонкі = | isbn = | issn = }} </ref>}} == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * Янка Купала: Энцыкл. даведнік / БелСЭ; Рэдкал.: [[Іван Шамякін|І. П. Шамякін]] (гал. рэд.) і інш. — Мн., БелСЭ, 1986. — 727 с, 26 л. іл.; Артыкул «Паўлінка (драматычны твор)» / Аўтар — [[Анатоль Сабалеўскі|А.Сабалеўскі]] — C. 463—465. * Гаробчанка, Т. Купалаўскія вобразы на беларускай сцэне. — Мн., 1976. * Няфёдаў, Ул. Беларускі тэатр: Нарыс гісторыі. — Мн., 1959. * Усікаў, Я. Беларуская камедыя. — Мн., 1979. * Ярош, М. Драматургія Янкі Купалы. — Мн., 1959. == Вонкавыя спасылкі == * [http://kupalauski.by/performances/mainstage/paulinka/ Старонка спэктаклю з відэаролікам і фотагалерэяй] на сайце [https://web.archive.org/web/20171015164853/http://kupalauski.by/ [[Нацыянальны акадэмічны тэатар імя Янкі Купалы|тэатру]] ] * [http://www.youtube.com/playlist?list=PLCFAAE21D23D27314 Відэазапіс спэктаклю ў Нацыянальным тэатры імя Я. Купалы] на сайце [http://www.youtube.com YouTube] * [https://web.archive.org/web/20130914070545/http://mk.by/2012/08/31/68202/ Паўлінка і яе дынастыя] на сайце [http://mk.by Минский Курьер] * [https://web.archive.org/web/20130209202227/http://afisha.tut.by/theatre.php?tid=41 Інфармацыя аб спэктаклі] на сайце [http://afisha.tut.by afisha.tut.by] * [https://web.archive.org/web/20160310044517/http://www.kimpress.by/index.phtml?page=2&id=1159 Неўміручая «Паўлінка»] на сайце [https://web.archive.org/web/20201006033315/http://www.kimpress.by/ газэты «Культура»] * [https://web.archive.org/web/20171125092623/http://naviny.by/rubrics/culture/2003/10/11/ic_articles_117_142311 «Паўлінка» метит в Книгу рекордов Гиннесса] на сайце [https://web.archive.org/web/20120621011314/http://naviny.by/ naviny.by] {{Янка Купала}} {{Нацыянальны акадэмічны тэатар імя Янкі Купалы}} [[Катэгорыя:Беларускія спэктаклі]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1920 годзе]] [[Катэгорыя:Спэктаклі на беларускай мове]] 8192y0z55lby9ls4dbegahebcagnxmi 0 143361 2618169 2316007 2025-06-04T20:47:11Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618169 wikitext text/x-wiki {{Арганізацыя | назва = Нацыянальны гістарычны архіў Беларусі | арыгінальная назва = | выява = | рамка выявы = | памер выявы = | альтэрнатыўны тэкст выявы = | подпіс выявы = | мапа = | памер мапы = | альтэрнатыўны тэкст мапы = | подпіс мапы = | мапа 2 = | абрэвіятура = НГАБ | дэвіз = | папярэднік = [[Магілёўскі гістарычны архіў]] | наступнік = | дата ўтварэньня = {{Дата пачатку|5|7|1938|1}} | дата спыненьня існаваньня = | тып = [[Архіў|Сховішча]] [[дакумэнт]]аў | юрыдычны статус = Дзяржаўная ўстанова | мэта = | штабкватэра = | месцазнаходжаньне = [[Менск]], вул. Крапоткіна, д. 55 | каардынаты = | дзейнічае ў рэгіёнах = | сяброўства = | афіцыйныя мовы = | генэральны сакратар = | пасада кіраўніка = Кіраўнік | імя кіраўніка = [[Зьміцер Яцэвіч]] | пасада кіраўніка 2 = | імя кіраўніка 2 = | пасада кіраўніка 3 = | імя кіраўніка 3 = | пасада кіраўніка 4 = | імя кіраўніка 4 = | асноўныя асобы = | кіроўны орган = | матчыная кампанія = | зьвязаныя кампаніі = | бюджэт = | колькасьць супрацоўнікаў = | колькасьць валянтэраў = | сайт = [http://www.niab.by www.niab.by] | заўвагі = | колішняя назва = Цэнтральны гістарычны архіў БССР (да 1992 г.) }} '''Нацыянальны гістарычны архіў Беларусі''' — дзяржаўнае сховішча дакумэнтаў Беларусі XIV—XX стагодзьдзяў, заснаванае ў 1938 годзе на аснове Магілёўскага гістарычнага архіва і перавезенае ў 1963 г. у Менск. == Гісторыя == Ад заснаваньня ў архіве зьмясьцілі дакумэнты агульнабеларускага значэньня з былых архіваў судоў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] і [[Паўночна-Заходні край|беларускіх земляў]] [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], як і з былых архіваў [[магістрат]]аў і [[ратуша]]ў беларускіх [[места]]ў, прыватных асобаў, [[Віленскі архіў старадаўніх актаў|Віленскага архіва старадаўніх актаў]] і [[Віцебскі архіў старадаўніх актавых кніг|Віцебскага архіва старадаўніх актавых кніг]]. На пачатак 1941 г. архіў зьмяшчаў 1560 фондаў абсягам звыш 382 тыс. справаў. Пад час [[Другая сусьветная вайна|другой сусьветнай вайны]] большасьць дакумэнтаў разрабавалі і вывезьлі ў Нямеччыну і Рыгу ([[Латвія]]). Вярнуць удалося 38 054 справы (10%) з 700 адзінак захаваньня. У 1947 г. архіву перадалі [[Кастрычніцкі пераварот|дарэвалюцыйныя]] дакумэнты зь дзяржаўных архіваў [[Віцебск]]ай і [[Гомель]]скай вобласьцяў. Зь пераводам у Менск (вул. Казлова, д. 26), паводле Пастановы Савету міністраў БССР ад 11 лістапада 1963 г., да архіва дадалі дарэвалюцыйныя дакумэнты зь Дзяржаўнага архіва Менскай вобласьці і старадаўнія акты з Цэнтральнага дзяржаўнага гістарычнага архіва ў Горадні. У 1992—1995 гадах знаходзіўся ў складзе [[Нацыянальны архіў Рэспублікі Беларусь|Нацыянальнага архіва Рэспублікі Беларусь]]. У 2000 г. атрымаў сучасны назоў і адрас. == Склад == Архіў зьмяшчае [[пэргамэнт]]ныя прывілеі ХIV-ХVII стагодзьдзяў [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікіх князёў літоўскіх]] на землі і [[Маёнтак|маёнткі]], а местам — на [[магдэбурскае права]], як і актавыя кнігі судоў ХV-ХVIII стагодзьдзяў. Разам налічвае каля 6 тыс. актавых кніг на [[Старабеларуская мова|старабеларускай]], польскай і лацінскай мовах зь вялікакняскімі прывілеямі, граматамі, фундушовымі запісамі, [[тэстамэнт]]амі (завяшчаньнямі), інтрамісіямі, [[дэкрэт]]амі і [[інвэнтар]]амі. Таксама зьмяшчае мэтрычныя кнігі цэркваў, [[касьцёл]]аў і [[сынагога]]ў за XIX—XX стагодзьдзі<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Да 75-годзьдзя заснаваньня Нацыянальнага гістарычнага архіва Беларусі|спасылка=http://news.belta.by/by/print?id=720196|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=4 ліпеня 2013|дата доступу=8 ліпеня 2013}}</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20190126071609/http://niab.by/newsite/ Нацыянальны гістарычны архіў Беларусі.] Афіцыйны сайт дзяржаўнай установы. * [https://web.archive.org/web/20190119022844/http://fk.archives.gov.by/catalogue/9 Нацыянальны гістарычны архіў Беларусі.] Фондавы каталёг дзяржаўных архіваў Рэспублікі Беларусь. {{Накід:Беларусь}} [[Катэгорыя:Архівы Беларусі]] [[Катэгорыя:Гісторыя Магілёва]] [[Катэгорыя:Збудаваньні Менску]] [[Катэгорыя:Беларускія арганізацыі]] [[Катэгорыя:Дзяржаўныя арганізацыі]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1938 годзе]] lh79107b7hi8adfqrz4c73wcxzku6tx 0 143388 2618239 2520936 2025-06-05T08:09:21Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618239 wikitext text/x-wiki '''Расейская мова ва Ўкраіне''' — другая паводле ўжыванасьці мова ва [[Украіна|Ўкраіне]], пасьля [[украінская мова|ўкраінскае мовы]]. Паводле афіцыйных зьвестак Усеўкраінскага перапісу насельніцтва 2001 году<ref>[http://2001.ukrcensus.gov.ua/rus/ Всеукраїнський перепис населення 2001]</ref>, [[расейская мова|расейскую мову]] назвалі роднай 14 млн 273 тыс. [[Грамадзянства Ўкраіны|грамадзянаў Украіны]], або 29,6% [[насельніцтва Ўкраіны|насельніцтва краіны]]. Зь іх этнічныя [[расейцы]] складаюць 56%, у гэтым ліку астатнія адсоткі склалі прадстаўнікі іншых нацыянальнасьцяў. Украінская мова пераважае ў Заходняй Украіне, у цэнтральных ды паўночна-ўсходніх рэгіёнах краіны, расейская — у [[Данбас]]е, [[Аўтаномная Рэспубліка Крым|Крыме]] ды на поўдні<ref name="uabooks.info">https://web.archive.org/web/20130620131040/http://uabooks.info/ua/book_market/analytics/?pid=2386</ref>. Пасьля прыняцьця закону [[Вадзім Калесьнічэнка|Калесьнічэнкі]]-[[Сяргей Ківалаў|Ківалава]] «Аб асновах дзяржаўнае моўнае палітыкі» расейская стала [[рэгіянальная мова|рэгіянальнай мовай]] у шэрагу [[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Украіны|вобласьцяў]] Украіны. У [[Аўтаномная Рэспубліка Крым|Аўтаномнай Рэспубліцы Крым]] згодна з Канстытуцыяй Аўтаномнай Рэспублікі Крым з 1999 року ёй таксама нададзены шэраг функцыяў<ref>[http://www.crimea.ru/article_info_big16041.htm Конституція АР Крим]</ref>. Сукупнасьць шматлікіх пытаньняў, зьвязаных з ужыткам ды выкарыстаньнем расейскае мовы ва Ўкраіне, а таксама з гісторыяй яе ўзьнікненьня й разьвіцьця на ўкраінскіх тэрыторыях, тлумачацца гісторыкамі, мовазнаўцамі і палітолягамі па-рознаму. Гэтыя асаблівасьці зьвязаныя з шэрагам аспэктаў [[гісторыя Ўкраіны|гісторыі]] й [[культура Ўкраіны|культуры]] Ўкраіны, якія асьвятляліся ў розныя гістарычныя пэрыяды з пункту гледжаньня рознабаковых палітычных ідэалёгіяў, а таксама з той акалічнасьцю, што пытаньне расейскай мовы ва Ўкраіне шырока выкарыстоўваецца як прадмэт сучаснае палітычнае барацьбы. Расейская мова ва Ўкраіне па-рознаму асьвятляецца рознымі палітычнымі сіламі Ўкраіны ды Расеі ў сродках масавай інфармацыі<ref name="Цвілюк">'' Цвілюк С. А.'' Українізація України. Тернистий шлях національно-культурного відродження доби сталінізму. «Маяк», Одеса, 2004 ISBN 996-587-115-3</ref><ref name="Кучма">''Кучма Л.'' [[Україна — не Росія (кніга)]], «Час», Москва, 2003 ISBN 5-94117-075-0</ref>. == Гісторыя == {{Асноўны артыкул|Гісторыя расейскай мовы ва Ўкраіне|Русіфікацыя|Русіфікацыя Ўкраіны}} === Пранікненьне === Некаторыя з украінскіх дасьледнікаў ставяць пытаньне аб мажлівым узьнікненьні [[аканьне|акаючых]] формаў у гаворках {{Артыкул у іншым разьдзеле|Чарнігаўшчына|Чарнігаўшчыны|uk|Чернігівщина}} пад уплывам [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскае дзяржавы]], у складзе якой зямля знаходзілася ў часы 1503—1618 гадоў. Узьнікненьне першых істотных расейскіх паселішчаў ва Ўкраіне (поўнач Чарнігаўшчыны) прыпадае на другую палову XVII ст. ([[стараверы]]), адкуль хваля расьсяленьня ў XVIII—XIX стагодзьдзях распаўсюджвалася ў [[Правабярэжная Ўкраіна|Правабярэжную Ўкраіну]] ды поўдзень Украіны. Іншая хваля калянізацыі расейскімі стараверамі займала абшар ад Паўночнае [[Дабруджа|Дабруджы]] й Паўднёвае [[Бэсарабія|Бэсарабіі]] да [[Букавіна|Букавіны]], калі ў 1770-х гадох «[[Ігнат Някрасаў|някрасаўцы]]» канчаткова пасяліліся ў вусьці [[Дунай|Дунаю]], адкуль іх вэрбавалі аўстрыйскія ўлады ў 1780-х гадох для пасяленьня на [[Букавіна|Букавіну]] ды [[Хоцін]]шчыну (вёскі Белая Крыніца, Белавусаўка, Ліпаваны — іх гаворкі дасьледавалі В. Сталбунова й У. Кузьняцоў). З нагоды выразнае й акрэсьленае [[канфэсія|канфэсійнае]] адасобленасьці расейскіх старавераў ад украінцаў, іх гаворкі (пераважна паўднёварасейскія, радзей — сярэднерасейскія) у малым аб’ёме зазналі ўплыў з боку [[украінская мова|ўкраінскае мовы]] (перадусім у [[лексыка|лексыцы]]). У 1817 годзе, падарожнічаючы Ўкраінай, расейскі князь Іван Даўгарукаў паказваў на тое, што мясцовае насельніцтва не разумее расейскую мову: {{Цытата|[[Палтава|Здесь (у Палтаве)]] я уже почиталъ себя в чужихъ краях, по самой простой, но для меня достаточной причине: я пересталъ понимать языкъ народный; сомной обыватель говорилъ, отвѣчалъ на мой вопросъ, но не совсѣмъ разумѣлъ меня, а я изъ пяти его словъ требовалъ тремъ переводу. Не станемъ входить в лабиринтъ подробныхъ и тонкихъ рассужденій; дадимъ волю простому понятію, и тогда многіе, думаю, согласятся со мною, что где перестаетъ нам быть вразумительно наречіе народа, тамъ и границы нашей родины, а по-моему, даже и отечества<ref>[http://www.nbuv.gov.ua/portal/soc_gum/kiev_old/2010_2/11-Melzyn-133-141.pdf Максим МЕЛЬЦИН. ІСТОРИЧНІ ПОСТАТІ. ПАМЯТНЫЕ МЕСТА УКРАИНЫ В МЕМУАРАХ И ПУТЕВЫХ ЗАМЕТКАХ кн. И.М. ДОЛГОРУКОВА: знаменитое и лично значимое. С. - 135.]</ref>.}} Калянізацыйныя хвалі расейскіх пасяленцаў у рэгіён [[Харкаў|Харкава]] ды [[Варонеж]]у (украінскія пасяленцы сустрэліся зь імі на гэтай тэрыторыі прыкладна ў XVII ст.), поўдню Ўкраіны (напрыканцы XVIII ст. і напачатку XIX ст. — стараверы, прыгонныя сяляне, пераведзеныя расейскімі абшарнікамі на больш прыбытковыя глебы, вайсковыя [[кантаністы]], уцекачы) — зазналі на сабе (апроч буйных суцэльных арэалаў) у цэлым [[культурная асыміляцыя|асыміляцыю]] з боку [[украінцы|ўкраінскага]] сельскага насельніцтва навакольных мясьцінаў; разам з гэтым [[стэп]] ды [[Слабажаншчына|слабажанскія]] гаворкі ўкраінскае мовы ў рознай ступені цярпелі ўплыў расейскае мовы. Больш суцэльныя арэалы распаўсюджаньня гаворак расейскае мовы захоўваліся ў паўднёвай Бэсарабіі (перасяленцы з [[Арол (горад)|Арлоўскага]] й [[Курск]]ага рэгіёнаў), паўночнай частцы [[Адэса|Адэскага]] рэгіёну, некаторых іншых рэгіёнах. == Русіфікацыя ды яе ўплыў на ўкраінскую мову == {{Асноўны артыкул|Русіфікацыя}} Русіфікаваныя гаворкі гарадзкіх нізоў, прыгарадаў ды працоўных паселішчаў рэгіёнаў Данбасу й [[Дняпро (горад)|Дняпра]] ўзьніклі праз русіфікацыю мясцовага ўкраінскага элемэнту ды пастаяннага прытоку расейцаў, якія прыбывалі сюды для працы, ствараючы дробнаўрадавы, рамесны, купецкі й рабочы пласты. Расейскія гаворкі вялікіх местаў, якія маглі быць насычанымі [[арго|аргатызмамі]] ды [[слэнг]]ам, набылі асаблівае пашырэньне па [[Кастрычніцкі пераварот|кастрычніцкім перавароце]], утрымоўвалі сваю расейскамоўную форму, у прыватнасьці з нагоды пастаяннага сэзоннага флюктуацыйнага прытоку яе носьбітаў. Гэты моўны [[суржык]] характарызуюць некаторыя паўднёва-ўкраінскія супольнасьці, прыкладам вымаўленьне традыцыйнага ўкраінскага фрыкатыўнага гука [[міжнародны фанэтычны альфабэт|/ɣ/]] (пазначаецца літарай ''г''; гук уласьцівы таксама й беларускай мове) у процівагу расейскаму выбухному гуку [[міжнародны фанэтычны альфабэт|/g/]] (ва ўкраінскай мове, а таксама ў [[клясычны правапіс беларускай мовы|клясычным правапісе]] беларускае мовы пазначаецца літарай ґ, у [[лацінка|лацінцы]] — g), вымаўленьне [[міжнародны фанэтычны альфабэт|/ɔ/]], [[міжнародны фанэтычны альфабэт|/ɛ/]], [[міжнародны фанэтычны альфабэт|/j/]] са спарадычным аканьнем, вымаўленьне ''э'', ''’э'', ''йэ'' у пазыцыі этымалягічнага [[Яць|''ѣ'']], зацьвярдзелыя ''р'' ды губныя ў канцы слова, [[ёт]]аваная рэалізацыя спалучэньняў накшталт ''вя'', ''бя'', ''пя'', цьвёрдыя ''ч'', ''шч'' (блізкая аналёгія — у [[трасянка|трасянцы]]), украінская міжслоўная фанэтыка ды націск, кіраваньне дзеясловаў ды прыметнікаў, а таксама бытавыя лексычныя ўкраінізмы й неадрозьніваньне прэдыкатыўных ад атрыбутыўных формаў прыметніка. [[Файл:PEREPUS 1897.jpg|міні|230пкс|Пашырэньне ўкраінскае, расейскае ды іншых моваў на сёньняшняй тэрыторыі Ўкраіны згодна зь перапісамі 1897—1910 гадоў.]] Украінскі правінцыйны варыянт расейскае мовы выкарыстоўваўся раней сярод абшарнікаў і правінцыйнай інтэлігенцыі, пазьней у асяродзьдзі партыйных чыноўнікаў і тэхнічнай інтэлігенцыі ў выніку русіфікацыйнага ціску й [[моўная палітыка|моўнае палітыкі]], што была скіраваная на бадай што расейска-ўкраінскі моўны [[білінгвізм]] тых асобаў, што ня могуць ці не жадаюць адразу перайсьці на расейскую мову. Той мэце служыла адпаведная папуляцыйная палітыка (з адпраўленьнем украінцаў на сэзонную працу па-за [[УССР|ЎССР]] і адпраўкай ва Ўкраіну расейцаў і замежнікаў, якія былі вымушаныя выкарыстоўваць расейскую мову) і такая ж моўная палітыка (у структуру ўкраінскае літаратурнае мовы замацоўваліся толькі элемэнты, тоесныя з расейскімі, пераадольваюцца адрозьненьні, патураньне расейска-ўкраінскаму суржыку мескіх нізоў ды працоўных). Законамі 1869 ды 1886 гадоў [[Расейская імпэрыя|расейскі]] ўрад ажно да рэвалюцыі выплочваў грашовую надбаўку дзяржаўным службоўцам немясцовага паходжаньня на Правабярэжжы для яго русіфікацыі (афіцыйна — для дэпалянізацыі), прывабіўшы такім шляхам значную колькасьць расейцаў; такая ж палітыка праводзілася й Расейскай праваслаўнай царквою. Украінскі правінцыйны варыянт літаратурнае расейскае мовы мае праявы галоўным чынам у вымаўленьні як і ў рознай насычанасьці (у залежнасьці ад расейскамоўнае культуры асобы) асобнымі рысамі мескага ўкраінска-расейскага суржыку. У [[Галічына|Галічыне]] й на Букавіне (у XIX ст.) ды [[Закарпацьце|Закарпацьці]] (ажно па 1945 г.) распаўсюджвалася праз прэсу й выданьні масквафільскага лягеру (пераважна сярод часткі духавенства і, радзей, сьвецкай інтэлігенцыі) асобная форма літаратурна-моўнага «[[язычые|язычыя]]»: архаізаваная сумесь украінскіх ды расейскіх царкоўнаславянізмаў з украінскім вымаўленьнем і абавязковым [[этымалёгія|этымалягічным]] [[правапіс]]ам. == Сучаснасьць == === Грамадзтва === [[Файл:Discrimination of Ukrainian language.jpg|міні|230пкс|''Дзяўчынка, пасунься, ты мяне прыціскаеш!'' Карыкатура на становішча расейскае й украінскае моваў ва Ўкраіне.]] [[Файл:Meeting in Kharkov.jpg|міні|230пкс|Чальцы русафільскай арганізацыі выказваюць сваю падтрымку рашэньню Харкаўскае мескае рады зрабіць расейскую афіцыйнаю на мясцовым узроўні.]] [[Файл:IspeakRussian.jpg|міні|230пкс|Расейскамоўныя актывісты зьбіраюць подпісы на падтрымку ўвядзеньня расейскае мовы як рэгіянальнае ў Адэсе, 2007 год.]] [[Файл:Russianlang2001ua.PNG|міні|230пкс|Расейская мова як родная мова насельніцтва паводле перапісу 2001 году.]] Паводле зьвестак Усеўкраінскага перапісу насельніцтва Ўкраіны ў 2001 годзе, ва Ўкраіне пражывала блізу 8 000 000 расейцаў (17,3% ад агульнага складу насельніцтва краіны). Адсоткавая дзеля аднамоўных расейцаў, якія карыстаюцца толькі расейскай мовай, складае ад 80 да 85%<ref>[https://web.archive.org/web/20071124125111/http://www.ukrcensus.gov.ua/results/general/nationality/ Про кількість та склад населення України за підсумками Всеукраїнського перепису населення 2001 року]</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20101130221837/http://www.ukrcensus.gov.ua/results/general/language/ Про кількість та склад населення України за підсумками Всеукраїнського перепису населення 2001 року]</ref><ref>[http://www.obozrevatel.com/news/2007/3/23/162212.htm Мовний баланс: сухі факти проти крикливих політиканів.]</ref>. Паводле афіцыйных зьвестак гэтага перапісу<ref>[http://2001.ukrcensus.gov.ua/rus/ Всеукраїнський перепис населення 2001]</ref>, расейскую мову назвалі роднай 14 273 000 грамадзянаў Украіны, або 29,6% насельніцтва краіны. Зь іх этнічныя расейцы складаюць 56%, тады як рэшта — прадстаўнікі іншых нацыянальнасьцяў<ref>[http://2001.ukrcensus.gov.ua/rus/results/general/language/ Мовний склад населення України за даними перепису 2001 року]</ref><ref>[http://2001.ukrcensus.gov.ua/rus/results/general/nationality/ Національний склад населення України за даними перепису 2001 року]</ref>: * 5545 тыс. [[украінцы|украінцаў]], * 172 тыс. [[беларусы ва Ўкраіне|беларусаў]], * 86 тыс. [[габрэі|габрэяў]], * 81 тыс. [[грэкі|грэкаў]], * 62 тыс. [[баўгары|баўгараў]], * 46 тыс. [[малдаване|малдаванаў]], * 43 тыс. [[татары|татараў]], * 43 тыс. [[армяне|армянаў]], * 22 тыс. [[палякі|палякаў]], * 21 тыс. [[немцы|немцаў]], * 15 тыс. [[крымскія татары|крымскіх татараў]]. Расейцы Ўкраіны карыстаюцца ўсімі правамі грамадзянаў і маюць усе сродкі для разьвіцьця расейскае культуры й мовы. Так ва Ўкраіне існуюць 14 дзяржаўных [[тэатар|тэатраў]], музэй расейскага мастацтва ў [[Кіеў|Кіеве]], існуюць расейскія дзіцячыя садкі, школы. У адсоткавым дачыненьні колькасьць расейскіх школаў ва Ўкраіне пераўзыходзіць адсотак грамадзянаў расейскае нацыянальнасьці (такое становішча расейскай мовы ва Ўкраіне значна адрозьніваецца ад становішча ўкраінскае мовы ў Расеі, дзе на каля 4 мільёны грамадзянаў Расеі ўкраінскае нацыянальнасьці не існуе ніводнае ўкраінамоўнае школы, тэатру, вышэйшае навучальнае ўстановы<ref>[https://web.archive.org/web/20070519054819/http://www.kngu.org/KongrUkr/Communit/ObzhRuss.htm Конгрес національних громад України]</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20081205071800/http://kobza.com.ua/content/view/2292/87/ Українська мова та освіта в Російській Федерації]</ref>). Носьбіты расейскае мовы досыць камфортна адчуваюць сябе ва Ўкраіне. Так паводле зьвестак апытаньняў у Кіеве паводле моўнае прыкметы дыскрымінацыю зазналі толькі 11,9% апытаных носьбітаў расейскае мовы, у той час як носьбіты ўкраінскае мовы ў Кіеве зазналі значна большы ўзровень дыскрымінацыі на моўным грунце — 54,8% апытаных<ref>[http://exlibris.org.ua/swirz/r02.html Костянтин Свіржецький. Захистимо російську мову!]</ref>. === Кнігавыданьне і СМІ === Паводле зьвестак Кніжнае палаты, станам на 15 чэрвеня 2009 году на ўкраінскай мове ў краіне было выдадзена 6457 кніжных найменваньняў тыражом 11 170 000 экзэмпляраў, на расейскай — 2460 кніжных найменваньняў тыражом 8 341 000 экзэмпляраў. Паводле зьвестак Міністэрства юстыцыі, на жнівень 2009 году ва Ўкраіне зарэгістравана 25 933 украінамоўных, 3659 расейскамоўных ды 17 690 украіна-расейскамоўных [[газэта]]ў ды [[часопіс]]аў. У падпісным каталёгу «Роспечати» за 2008 год прапаноўваюцца да падпіскі 125 украінскіх газэтаў і часопісаў (пераважна навуковыя часопісы). Рэестар расейскае прэсы складае 150 старонак у каталёгу выданьняў замежных краінаў у другім паўгодзьдзі 2009 году. === Адукацыя === Згодна з апытаньнем, у 1998 годзе 47,2% апытаных лічылі, што расейская мова павінная выкладацца ў тым жа аб’ёме, што й украінская; 28,1% — у меншым за ўкраінскую, але ў большым за іншыя замежныя; 16,8% (у асноўным засяроджаныя ў Заходняй Украіне) лічылі, што расейская павінная выкладацца ня ў большым аб’ёме за іншыя замежныя мовы<ref name="Белецкий">[https://web.archive.org/web/20080531231753/http://www.analitik.org.ua/publications/joint/3dd2502a/3dd25952/ М. Белецкий, А. Толпыго «Национально-культурные и идеологические ориентации населения Украины» {{ref-ru}}]</ref>. Паводле зьвестак Міністэрства адукацыі і навукі, ва Ўкраіне адсочваецца тэндэнцыя да зьмяншэньня колькасьці навучальных установаў з расейскай мовай навучаньня. Гэтаму спрыяюць незалежнасьць Украіны, зацьверджаньне дзяржаўнага статусу ўкраінскае мовы, а таксама самасьвядомасьць ўкраінцаў. У 2008/2009 навучальным годзе ва Ўкраіне функцыянавала 20 045 агульнаадукацыйных навучальных установаў, у якіх навучалася 4 438 383 вучні. У тым ліку * 1 199 агульнаадукацыйных навучальных установаў — з навучаньнем на расейскай мове: у іх атрымліваюць адукацыю 403 719 вучняў. * 1 628 школаў — з навучаньнем на ўкраінскай ды расейскай мовах (на расейскай мове навучаюцца 368 594 вучні). Працуюць таксама школы з навучаньнем на трох мовах (украінскай, расейскай ды крымска-татарскай; на ўкраінскай, расейскай ды румынскай; на ўкраінскай, расейскай ды баўгарскай; на ўкраінскай, расейскай ды малдаўскай). Агулам, у агульнаадукацыйных навучальных установах Украіны на расейскай мове навучаюцца 779 423 вучні. Апроч таго, расейскую мову як прадмэт вывучаюць 1 292 518 вучняў, а як факультатыў або ў гурткох — 165 544 вучні. Такім чынам, колькасьць расейскіх школаў ва Ўкраіне складае 5,9% ад іх агульнае колькасьці (для параўнаньня, у 1991/1992 годзе іх было 3 364, што складала 15,9% ад іх агульнае колькасьці). Ва Ўкраіне функцыянуе 919 прафэсійна-тэхнічных установаў. У 35 установах выкладаньне ўсіх прадмэтаў праводзіцца на расейскай мове. Колькасьць вучняў, якія навучаюцца на расейскай мове, складае 51,4 тыс. асобаў, або 12,5% ад агульнае колькасьці вучняў. Усе прадмэты выкладаюцца на расейскай мове ў [[Аўтаномная Рэспубліка Крым|Аўтаномнай Рэспубліцы Крым]] — у 29 прафэсійна-тэхнічных навучальных установах, а ў [[Севастопаль|Севастопалі]] — у 6 такіх установах. Часткова на расейскай мове выкладаюцца прадмэты ў некаторых установах Днепрапятроўскай, Данецкай, Запароскай, Луганскай, Адэскай, Харкаўскай абласьцей. Вышэйшыя навучальныя ўстановы, якія прапаноўваюць атрыманьне адукацыі на расейскай мове, знаходзяцца ў асноўным у [[Луганск]]у, [[Данецк]]у, [[Харкаў|Харкаве]], [[Дняпро (горад)|Дняпры]], [[Адэса|Адэсе]] ды Аўтаномнай Рэспубліцы Крым. У 2008/2009 годзе колькасьць студэнтаў установаў першага-другога ўзроўняў акрэдытацыі, якія навучаюцца на расейскай мове, складала 45 907 (для параўнаньня: у 1999/2000 годзе іх было 123 560), а колькасьць студэнтаў установаў трэцяга-чацьвёртага ўзроўняў акрэдытацыі, якія навучаюцца на расейскай мове, складала 280 767 (для параўнаньня, у 1999/2000 годзе іх было 395 605). То бок у гэтым навучальным годзе на расейскай мове навучаліся 326 674 студэнты. Адзін з варыянтаў іх працаўладкаваньня — [[пэдагогіка]]. Зараз пэдагогаў для школаў з расейскай мовай выкладаньня рыхтуюць 12 вышэйшых навучальных установаў першага-другога ўзроўняў акрэдытацыі ды 34 вышэйшых навучальных установы трэцяга-чацьвёртага ўзроўняў акрэдытацыі<ref>[https://web.archive.org/web/20090827005102/http://www.dt.ua/3000/3050/66878/ Дзеркало тижня № 30 (758) 15 — 21 серпня 2009. Українська діаспора: менталітет «в екзилі»? Автор: Ірина Кириченко]</ref>. Па стане на 2024 год, колькасць устаноў агульнай сярэдняй адукацыі (ЗЗСО) скарацілася на 2,3% у параўнанні са звесткамі за 2022/2023 год. У 12352 школах навучаўся 3867801 навучэнец (з улікам дзяцей, якія за мяжой, але працягваюць вучыцца дыстанцыйна). Колькасць ЗЗСО, у якіх навучанне праходзіць выключна на ўкраінскай мове, у 2023 годзе склала 12155 — 98,4%. Акрамя таго, на ўкраінскай навучаецца 3834708 навучэнцаў — 99,1%. 447 школьнікаў (0,01%) працягваюць вучыцца на расейскай мове на ўзроўні з дзяржаўнай. У 2022/2023 навучальным годзе такіх было 1362. У 2022 годзе колькасць навучэнцаў, якія вывучалі расейскую мову ў школах, зменшылася ў больш чым у 100 разоў: з 454,8 тысяч у верасні 2021 года да каля 4 тысяч па стане на 1 верасня 2022 года. У 2023/2024 годзе колькасць школьнікаў, якія вывучаюць расейскую мову як асобны прадмет, скарацілася яшчэ ў 5 разоў — да 768. Расейскую мову працягваюць выкладаць у 3 школах Украіны<ref name=":0">{{Cite web|url=https://life.pravda.com.ua/society/rosiysku-movu-v-ukrajini-vivchayut-menshe-nizh-800-uchniv-zvit-movnogo-ombudsmena-301344/|title=У деяких школах України досі вивчають російську як окремий предмет: звіт мовного омбудсмена|lang=uk|website=Українська правда. Життя|access-date=2024-06-23}}</ref>. === Тэрытарыяльная дыфэрэнцыяцыя === [[Файл:Ukraine_census_2001_Ukrainian.svg|міні|230пкс|Украінская мова як родная ва Ўкраіне па абласьцях паводле перапісу 2001 году.]] [[Файл:Ukraine census 2001 Russian.svg|міні|230пкс|Расейская мова як родная ва Ўкраіне па абласьцях паводле перапісу 2001 году.]] Згодна са зьвесткамі [[Кіеўскі міжнародны інстытут сацыялёгіі|Кіеўскага міжнароднага інстытуту сацыялёгіі]], (2004) пераважна расейскую мову выкарыстоўвае для зносінаў абсалютная большасьць насельніцтва паўднёвых і ўсходніх рэгіёнаў<ref name="portret">[https://web.archive.org/web/20150403101945/http://www.analitik.org.ua/researches/archives/3dee44d0/41ecef0cad01e/ Портрет электоратов Ющенко и Януковича]</ref>: * [[Аўтаномная Рэспубліка Крым|Крым]] — 97% * [[Адэская вобласьць]] — 85% * [[Данецкая вобласьць]] — 93% * [[Днепрапятроўская вобласьць]] — 72% * [[Запароская вобласьць]] — 81% * [[Луганская вобласьць]] — 89% * [[Мікалаеўская вобласьць]] — 66% * [[Харкаўская вобласьць]] — 74% Стаўленьне да статусу расейскае мовы значна адрозьніваецца па рэгіёнах Украіны<ref name="Bel_3">[https://web.archive.org/web/20080531231753/http://www.analitik.org.ua/publications/joint/3dd2502a/3dd25952/ М. Белецкий, А. Толпыго: «Национально-культурные и идеологические ориентации населения Украины»]</ref>. Што датычыцца прыхільнікаў зьніжэньня статусу расейскае мовы, то больш за палову рэспандэнтаў, якія выступаюць за выключэньне расейскае мовы з афіцыйных зносінаў, жыве ў адным субрэгіёне: [[Галічына|Галічыне]]. Адпаведна ў ёй частка супраціўнікаў расейскае мовы складае 51%, тады як у наступнай за ёю [[Валынь|Валыні]] іх утрая менш — 17%<ref name="Bel_3" />. '''Жаданая дзяржаўная палітыка ў дачыненьні да расейскае мовы залежна ад рэгіёну (на 1998)''' {| class="wikitable sortable" |- ! Жаданая палітыка !! Захад{{Заўвага|Да рэгіёну Захад улучаныя Галічына (Тэрнопальская, Івана-Франкоўская ды Львоўская вобласьці) і Валынь (Валынская ды Роўненская вобласьці).}} !! Усход{{Заўвага|Да рэгіёну Ўсход улучаныя Луганская ды Данецкая вобласьці.}} !! Украіна ў цэлым |- | Прыбраць з афіцыйнае сфэры || 34,6% || 2,2% || 10,2% |- | Рэгіянальны статус || 39,8% || 35,1% || 35,4% |- | Дзяржаўны статус || 25,6% || 62,7% || 48,6% |} Паводле апытаньняў 2008 году, каля траціны грамадзянаў лічаць мэтазгодным увядзеньне другое дзяржаўнае мовы, у той час як большасьць — дзьве траціны, або 60,9% апытаных выступаюць за захаваньне толькі за ўкраінскаю мовай статусу дзяржаўнай<ref>[https://web.archive.org/web/20080618062856/http://newsru.ua/ukraine/16apr2008/zamovu.html Відповідно до опитувань, дві третини українців «за» єдину державну мову — українську]</ref>. === Украінскі варыянт расейскае літаратурнае мовы === Некаторыя ўкраінскія русісты лічаць, што на тэрыторыі незалежнай Украіны зараз адбываецца адасабленьне самабытнае ўкраінскае літаратурнае нормы расейскае мовы<ref>[https://web.archive.org/web/20130626191905/http://www.nr2.ru/crimea/228133.html NR2.RU: Украинские филологи изобретают в Крыму «украинский вариант русского литературного языка». 09.04.09. Крым.]</ref>. === Палітычны ўплыў === [[Файл:Wahlkreise ukraine 2006 eng.png|міні|230пкс|Вынікі парлямэнцкіх выбараў 2006 году]] [[Файл:RussianUseRu.PNG|міні|230пкс|Пашыранасьць расейскае мовы паводле рэгіёнаў Украіны (2003)]] Вынікі парлямэнцкіх выбараў паказваюць высокую сувязь электаральных перавагаў з мовай, якая дамінуе ў тым ці іншым рэгіёне<ref name="portret" /> за выключэньнем Кіева. Тую ж залежнасьць паказваюць і прэзыдэнцкія выбары. Напрыклад, [[Віктар Януковіч]] у трэцім туры атрымаў больш за палову галасоў менавіта ў тых абласьцях Украіны, дзе распаўсюджаная расейская мова<ref name="portret" />: Данецкая (93%), Луганская (92%), Днепрапятроўская (63%), Харкаўская (68%), АР Крым (81%), Адэская (68%), Запароская (70%), Мікалаеўская (70%), Хэрсонская (52%). Усяго ў гэтых абласьцях ён атрымаў ''81% усіх сваіх галасоў''<ref name="Kiev">Вынятак з гэтае залежнасьці прадстаўляе места Кіеў: нягледзячы на дамінаваньне расейскае мовы, большасьць выбарцаў тут галасавалі за [[Віктар Юшчанка|Віктара Юшчанка]].</ref>. Вобласьці зь пераважнай падтрымкай Януковіча адрозьніваюцца высокай дзеляй расейскамоўных людзей, якія пражываюць у кожнай зь іх. Нават калі дзеля расейцаў паводле самаідэнтыфікацыі ў вобласьці ня вельмі вялікая, як, напрыклад, у Адэскай ці Днепрапятроўскай вобласьцях (11% ды 16% адпаведна), то частка расейскамоўных у кожнай з гэтых вобласьцяў перавышае дзьве траціны. Дэталёвае дасьледаваньне наконт уплыву мовы размоваў на электаральныя перавагі выбарцаў правёў [[Кіеўскі цэнтар палітычных дасьледаваньняў і канфлікталёгіі|Кіеўскі «Цэнтар палітычных дасьледаваньняў і канфлікталёгіі»]]<ref name="portret" />{{Заўвага|Дасьледнікі разглянулі шэсьць лінгва-этнічных групаў сярод насельніцтва Ўкраіны: украінскамоўныя ўкраінцы (выбарцы, якія лічаць сябе этнічнымі ўкраінцамі і часьцей за ўсё размаўляюць на ўкраінскай мове), расейскамоўныя ўкраінцы (лічаць сябе этнічнымі ўкраінцамі, але часьцей за ўсё размаўляюць на расейскай мове), дзьвюхмоўныя ўкраінцы (ідэнтыфікуюць сябе як украінцы, аднолькава часта выкарыстоўваюць абедзьве мовы), украінамоўныя расейцы (ідэнтыфікуюць сябе як расейцы, але часьцей размаўляюць на ўкраінскай мове), расейскамоўныя расейцы (лічаць сябе расейцамі, часьцей выкарыстоўваюць расейскую мову), дзьвюхмоўныя расейцы (лічаць сябе расейцамі, аднолькава часта выкарыстоўваюць абедзьве мовы). Для аналізу былі выкарыстаныя зьвесткі сацыялягічнага дасьледаваньня перад трэцім турам выбараў Прэзыдэнта 2005, праведзенае [[Кіеўскі міжнародны інстытут сацыялёгіі|Кіеўскім міжнародным інстытутам сацыялёгіі]] (2000 рэспандэнтаў).}}. Згодна з дасьледаваньнем, лінгва-этнічная самаідэнтыфікацыя выбарцаў ёсьць важным палітычным фактарам ва Ўкраіне (табліца). '''[[Прэзыдэнцкія выбары ва Ўкраіне 2004 году]]: як галасавалі лінгва-этнічныя групы.''' {| class="wikitable" |- ! Група !! Частка выбарцаў{{Заўвага|Сума частак ня роўная дакладна 100% праз хібы акругленьня.}} !! За Юшчанка !! За Януковіча |- | Украінамоўныя ўкраінцы || 38% || 81% || 12% |- | Расейскамоўныя ўкраінцы || 30% || 28% || 60% |- | Расейскамоўныя расейцы || 18% || 11% || 81% |- | Дзьвюхмоўныя ўкраінцы || 12% || 42% || 44% |- | Дзьвюхмоўныя расейцы || 2% || 19% || 62% |- | Украінамоўныя расейцы || <1% || 50% || 42% |} Шэраг прарасейскіх палітычных партыяў і рухаў ва Ўкраіне спэкулююць на важнасьці вырашэньня пытаньнямі расейскае мовы, дэстабілізуючы ўкраінскі палітыкум і ўкраінскае грамадзтва<ref>[http://www.niss.gov.ua/Strateg_pr/1/1-6.pdf Музичко О. Є. Проросійські суспільно-політичні організації на півдні України як фактор дестабілізації ситуації в регіон: сучасний стан проблеми та шляхи їх вирішення. // ''Стратегічні пріоритети'', №1, 2006 °C. 42—47.]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }},<br /> [http://www.razumkov.org.ua/article.php?news_id=346 Національне питання як політичний інструмент: деякі приклади з українського життя. // Центр Разумкова. 24 квітня 2004 року]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. Так на нацыянальным узроўні пытаньні мовы займаюць адно з апошніх месцаў у пераліку актуальных тэмаў для грамадзянаў. Паводле апытаньняў 2007 году расейская мова ў сьпісе актуальных тэмаў займае 26 месца з 30. Аднак у некаторых рэгіёнах прыярытэтнасьць пытаньня расейскае мовы трохі вышэйшая: так, у паўднёва-ўсходніх рэгіёнах яно займае ад 18 да 22 месца ў пераліку актуальных. Толькі ў Крыме пытаньне расейскае мовы займае 4 месца. Такім чынам пытаньне статусу расейскае мовы ў цэлым па краіне набрала 8%, галоўным чынам за рахунак Крыму ды Данбасу<ref>[https://web.archive.org/web/20071226222005/http://www.pravda.com.ua/news/2007/11/14/66859.htm Місце зустрічі змінити не можна. Сіверодонецьк-2]</ref>. У той жа час, электаральныя перавагі маюць моцную [[карэляцыя|карэляцыю]] з моваю выбарцаў (гл. таксама ніжэй): Віктар Януковіч атрымаў падтрымку пераважнае большасьці ''расейскамоўных расейцаў'', тады як Віктар Юшчанка — ''украінамоўных украінцаў''<ref name="portret"/>. Як паказвае статыстычны аналіз галасаваньня<ref name="portret"/>, электарат Юшчанка істотна адрозьніваецца паводле моўнае й нацыянальнае прыкметы ад электарату Януковіча — яго падмурак складаюць ''украінамоўныя ўкраінцы'' (дзьве траціны выбарцаў, 67%) ды 17% ''расейскамоўных украінцаў''. ''Этнічныя расейцы'' складаюць у электараце Юшчанка вельмі нязначную частку — усяго каля 6%. Зь іншага боку, ва ўсіх вобласьцях, дзе перамог Януковіч, вялікая частка ''расейскамоўных'': больш за дзьве траціны<ref name="portret"/>. === Апытаньні ды статыстыка === Паводле апытаньня, праведзенага ў верасьні 2012 году, 53,8% грамадзянаў Украіны выступілі супраць наданьня расейскай мове афіцыйнага статусу, 38,4% падтрымалі гэтую ідэю, 7,8% — ня вызначыліся<ref>[http://www.pravda.com.ua/news/2012/10/1/6973759/ Більше половини українців не хочуть ніяких статусів для російської.] ''Українська правда.'' 1.10.2012.</ref>. Станам на люты 2012 году 46% грамадзянаў Украіны падтрымалі наданьне расейскай мове статусу дзяржаўнай. Амаль столькі ж (45%) выступілі супраць гэтага. Яшчэ 8% — ня вызначыліся<ref>http://www.ratinggroup.com.ua/products/politic/data/entry/13992/</ref>. Згодна з апытаньнем 2004 году Кіеўскім міжнародным інстытутам сацыялёгіі (КМІС), расейскую мову выкарыстоўваюць дома 43-46% насельніцтва Ўкраіны. Паводле зьвестак апытаньня, праведзенага кампаніяй Research & Branding Group, 68% грамадзянаў Украіны свабодна валодаюць расейскай мовай (украінскай — 57%)<ref>http://ridna.ua/p/rosijska-mova-i-bez-statusu-derzhavnoji-dominuje-nad-ukrajinskoyu/</ref>. Заходнеўкраінскі палітык, львавянін, народны дэпутат Тарас Стэцькіў заявіў у жніўні 2011 году, што калі б расейская мова атрымала ва Ўкраіне дзяржаўны статус, краіна распалася б на дзьве часткі<ref>http://most-dnepr.info/news/alt_history/42421.htm</ref>. Пры гэтым палітоляг Уладзімер Карнілаў наадварот лічыць, што пакуль расейская мова не атрымае гэты статус, краіна будзе «разьдзірацца на часткі»<ref>http://censor.net.ua/news/194177/kornilov_poka_russkiyi_yazyk_ne_stanet_gosudarstvennym_ukraina_budet_razdiratsya_na_chasti</ref>. Згодна з артыкулам 10 часткі 1 Канстытуцыі Ўкраіны «дзяржаўнай мовай ва Ўкраіне зьяўляецца ўкраінская мова. Дзяржава забясьпечвае ўсебаковае разьвіцьцё і функцыянаваньне ўкраінскае мовы ва ўсіх сфэрах грамадзкага жыцьця на ўсёй тэрыторыі Ўкраіны, спрыяе вывучэньню моваў міжнародных зносінаў. Ва Ўкраіне гарантуецца вольнае разьвіцьцё, выкарыстаньне і абарона расейскай, іншых моваў нацыянальных меншасьцяў Украіны»<ref>https://web.archive.org/web/20090603175116/http://www.rada.gov.ua/konst/CONST1.HTM#r1</ref>. Згодна з Усеўкраінскім перапісам насельніцтва 2001 году ўкраінскую мову лічаць роднай 67,5% насельніцтва Ўкраіны, расейскую — 29,6%<ref>http://2001.ukrcensus.gov.ua/results/general/language/</ref>. Пры гэтым на ўкраінскай мове размаўляе прыблізна 53% грамадзянаў Украіны, на расейскай — 45%<ref>https://web.archive.org/web/20140408171319/http://tsn.ua/ukrayina/opituvannya-bilshist-ukrayinciv-spilkuyutsya-vdoma-ukrayinskoyu-movoyu.html</ref>, хоць існуюць і іншыя лічбы<ref>http://www.pravda.com.ua/news/2011/09/7/6567769/</ref><ref>https://web.archive.org/web/20160304213745/http://dif.org.ua/uploads/%D0%9C%D0%BE%D0%B2%D0%B0(2).doc</ref><ref>http://www.rb.com.ua/eng/politics/research/2009/4689.html{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. Трэба зазначыць, што больш дакладная інфармацыя адсутная, бо ў сацыялялгічных апытаньнях гаворка ідзе пра чыстую літаратурную ўкраінскую/расейскую мовы: ня ўлічваецца «фактар суржыку» (то бок чалавек размаўляе на суржыку, але галасуе за ўкраінскую ці расейскую; прыкладам гл. «[[трасянка]]»), часта ўзьнікае блытаніна і з канкрэтыкай тэрміну «[[родная мова]]» (гэта [[этнічная мова]], якая асацыюецца з карэнным этнасам дзяржавы; мова, на якой чалавек думае і часьцей за ўсё размаўляе; або мова дзяцінства). Украінская мова пераважае ў Заходняй Украіне, у Цэнтры ды Паўночным Усходзе, расейская — у Данбасе, Крыме ды на Поўдні<ref name="uabooks.info"/>. Ва Ўкраіне, асабліва ў этнічна зьмяшаных раёнах (Закарпацьце, Данбас, Адэская вобласьць, Крым) распаўсюджаныя зьявы [[білінгвізм]]у (дзьвюхмоўнасьці) ды [[полілінгвізм]]у (шматмоўнасьці). З XIX ст. фармуецца «[[суржык]]» (зьмяшаная ўкраінска-расейская мова), найбольш пашыраная на Левабярэжжы. Нягледзячы на асаблівы статус расейскае мовы ва Ўкраіне, яна турбуе ўкраінцаў менш за кошты й беспрацоўе. Праблема гвалтоўнае ўкраінізацыі ды выцясьненьня расейскае мовы турбуе менш за 5% украінцаў. Пра гэта сьведчаць зьвесткі сацыялягічнага апытаньня, праведзенага GfK Ukraine ў сакавіку 2010 году. Глеб Вышлінскі, намесьнік дырэктара GfK Ukraine: «Вынікі апытаньня пацьвярджаюць, што палітычныя сілы толькі спэкулююць на моўным ды нацыянальным пытаньнях, тады як сапраўдныя патрабаваньні грамадзянаў да ўлады — утаймаваць рост коштаў і забясьпечыць працоўныя месцы»<ref>https://web.archive.org/web/20100419063535/http://www.interfax.com.ua/rus/main/36245/</ref>. Таксама адзначаецца, што напрыклад каля 70% кіеўскіх школьнікаў разумеюць расейскую, але размаўляюць толькі на ўкраінскай мове, яшчэ 25% у стане выкарыстоўваць расейскую мову вусна і толькі 8% вольна валодаюць расейскай мовай вусна ды пісьмова<ref>[http://www. bereginya.org/news/09.09.2009.html Проблема російської мови :: Міжнародная організація «Берегиня Світу»]</ref>. === Расейская мова ў судах === Зь 1 студзеня 2010 году дазваляецца праводзіць судовы разгляд на расейскай мове паводле ўзаемнае згоды бакоў. Грамадзянам, якія ня ў стане размаўляць на ўкраінскай ці расейскай мовах, дазволена карыстацца роднай мовай ці паслугамі перакладчыка. === Расейская мова як рэгіянальная === {{Асноўны артыкул|Рэгіянальныя мовы Ўкраіны|Закон Украіны «Пра асновы дзяржаўнае моўнае палітыкі»}} У 2003 годзе Ўкраіна ратыфікавала [[Эўрапейская хартыя рэгіянальных моваў|Эўрапейскую хартыю рэгіянальных моваў]] або моваў меншасьцяў выданьня 1992 году і прыняла закон Украіны «Пра ратыфікацыю Эўрапейскае хартыі рэгіянальных моваў або моваў меншасьцяў», які набыў моц 1 студзеня 2006 году. 6 красавіка 2011 году Кабінэт міністраў Украіны зацьвердзіў працэдуру вылучэньня сродкаў на падтрымку рэгіянальных моваў Украіны<ref>[https://web.archive.org/web/20131004212601/http://www.from-ua.com/news/cbb32cf93780c.html Кабмин выделил деньги на региональные языки Украины]{{ref-ru}}</ref>. Рэгіянальнымі мовамі лічыліся мовы, якія традыцыйна выкарыстоўваюцца ў межах пэўнае тэрыторыі дзяржавы грамадзянамі гэтае дзяржавы, якія складаюць групу, што паводле сваёй колькасьці меншая за рэшту насельніцтва гэтае дзяржавы; ды/або адрозьніваецца ад афіцыйнае мовы (моваў) гэтае дзяржавы<ref>[https://web.archive.org/web/20120531224254/http://w1.c1.rada.gov.ua/pls/zweb_n/webproc34?id=&pf3511=41018&pf35401=198572 ЗАКОН УКРАЇНИ «ПРО засади державної мовної політики»]</ref>. Закон «Пра асновы дзяржаўнае моўнае палітыкі» набыў моц 10 жніўня 2012 году<ref>[http://www.rbc.ua/ukr/newsline/show/v-ukraine-vstupil-v-silu-zakon-o-yazykah-10082012104900/ В Україні набув чинності закон про мови]</ref>. Законам дэкляравалася, што пры ўмове, калі колькасьць асобаў-носьбітаў рэгіянальнае мовы, якія пражываюць на тэрыторыі распаўсюджаньня гэтае мовы, складае 10 і больш % колькасьці яе насельніцтва, для гэтага рэгіянальнай мове на дадзенай тэрыторыі ўводзіцца шэраг прэфэрэнцыяў: яна выкарыстоўвалася на гэтай тэрыторыі ў працы мясцовых органаў дзяржаўнае ўлады ды органаў мясцовага самакіраваньня, ужывалася і вывучалася ў дзяржаўных і камунальных навучальных установах, а таксама выкарыстоўвалася ў іншых сфэрах грамадзкага жыцьця. Акрамя таго, дадзены закон дэкляраваў свабоднае выкарыстаньне, поруч зь дзяржаўнай мовай, рэгіянальных моваў у такіх сфэрах, як эканамічная і сацыяльная дзейнасьць прадпрыемстваў, установаў, арганізацыяў, прыватных прадпрымальнікаў, аб’яднаньняў грамадзянаў; адукацыя, навука, культура, інфарматыка, СМІ ды сувязь, рэкляма. Расейская як рэгіянальная мела статус у наступных рэгіёнах: [[Файл:Реализация Закона Украины «Об основах государственной языковой политики» на региональном уровне.svg|thumb|right|230px|Рэгіёны Ўкраіны, дзе расейская мова мела рэгіянальны статус (пазначаныя {{Легенда|#FF8080|}} чырвоным колерам).]] * [[Адэса]] (13 жніўня 2012 году)<ref>[http://www.odessa.ua/acts/council/43297/ Решение Одесского городского совета №&nbsp;2419-VI от 13.08.2012 «О реализации положений Закона Украины „Об основах государственной языковой политики“ в городе Одессе»]{{Недаступная спасылка|date=October 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{ref-ru}}</ref><ref>[http://www.pravda.com.ua/news/2012/08/13/6970739/ В ОДЕСІ РОСІЙСЬКІЙ МОВІ НАДАЛИ СТАТУС РЕГІОНАЛЬНОЇ]</ref> * [[Данецкая вобласьць|Данецкая]]<ref>[https://web.archive.org/web/20160305114057/http://sovet.donbass.com/?lang=ru&sec=02.01&iface=Public&cmd=showdoc&args=id:2557 Решение Донецкого областного совета от 16 августа 2012 года №&nbsp;6/14-346 «О реализации Закона Украины „Об основах языковой политики“ в Донецкой области»]</ref> ды [[Запароская вобласьць|Запароская]] вобласьці, [[Севастопаль]] (16 жніўня 2012 году)<ref>[http://www.unian.ua/news/520537-donetska-ta-zaporizka-oblasti-zatverdili-regionalniy-status-rosiyskoji-movi.html Донецька та Запорізька області затвердили регіональний статус російської мови]</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20120826120334/http://rada.berdyansk.net/?p=15582 Рішення двадцятої позачергової сесії Запорізької обласної ради шостого скликання від 16.08.2012 №&nbsp;2]</ref><ref>[http://enews.in.ua/u-sevastopoli-rosijska-mova-stala-rehionalnoyu/ У Севастополі російська мова стала регіональною]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> * [[Днепрапятроўская вобласьць|Днепрапятроўская]], [[Луганская вобласьць|Луганская]] ды [[Хэрсонская вобласьць|Хэрсонская]] вобласьці (17 жніўня 2012 году)<ref>[http://news.tochka.net/ua/126870-russkiy-yazyk-priznali-regionalnym-v-dnepropetrovskoy-oblasti/ Російська мова стала регіональною у Дніпропетровській, Луганській і Херсонській областях]</ref><ref>[http://www.rbc.ua/ukr/newsline/show/hersonskiy-oblastnoy-sovet-predostavil-russkomu-yazyku-17082012123000 Херсонська обласна рада надала російській мові статус регіональної]</ref> * [[Мікалаеў (Мікалаеўская вобласьць)|Мікалаеў]] (21 жніўня 2012 году)<ref>[http://zaxid.net/home/showSingleNews.do?rosiyska_stala_regionalnoyu_i_v_mikolayevi&objectId=1263027 Російська стала регіональною і в Миколаєві]</ref> * [[Харкаўская вобласьць]] (30 жніўня 2012)<ref>[http://ipress.ua/news/movnyy_zakon_7010.html Харківська область визнала російську мову регіональною]</ref> * [[Мікалаеўская вобласьць]] (7 верасьня 2012 году)<ref>[http://www.unian.ua/news/523847-yazyik-stav-regionalnim-sche-v-odniy-oblasti.html «Язик» став регіональним ще в одній області]</ref>. 23 лютага 2014 году ў выніку палітычных падзеяў [[Эўрамайдан]]у [[Вярхоўная Рада Ўкраіны]] ўхваліла закон пра страту моцы закону «Пра захады дзяржаўнай моўнай палітыкі», у якім, у прыватнасьці, прадугледжваўся статус некаторых моваў як рэгіянальных<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://rada.gov.ua/news/Novyny/Povidomlennya/88068.html| копія = | дата копіі = | загаловак = Верховна Рада України ухвалила Закон "Про визнання таким, що втратив чинність, Закону України "Про засади державної мовної політики"| фармат = | назва праекту = | выдавец = Афіцыйны партал Вярхоўнай Рады Ўкраіны| дата = 23 лютага 2014 | мова = uk| камэнтар = }}</ref><ref>{{артыкул|аўтар=|загаловак=У Росії вже відреагували на скасування «мовного закону»|арыгінал=|спасылка=http://www.unian.ua/politics/888680-u-rosiji-vje-vidreaguvali-na-skasuvannya-movnogo-zakonu.html|аўтар выданьня=|выданьне=УНІАН|тып=|месца=|выдавецтва=|год=2014|выпуск=|том=|нумар=|старонкі=|isbn=}}</ref>. Аднак 3 сакавіка стала вядома, што выканаўца абавязкаў прэзыдэнта Ўкраіны [[Аляксандар Турчынаў]] не падпісаў дадзены закон<ref>{{Спасылка|аўтар = Дэпартамэнт інфармацыі ды камунікацыяў з грамадзкасьцю сакратарыяту КМУ.| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.kmu.gov.ua/control/publish/article?art_id=247069823&utm_source=twitterfeed&utm_medium=twitter| копія = | дата копіі = | загаловак = Арсеній Яценюк підтвердив, що Турчинов не дав ходу скасуванню мовного закону 2012 року| фармат = | назва праекту = | выдавец = Урадавы партал. Адзіны вэб-партал органаў выканаўчае ўлады Ўкраіны| дата = 3 сакавіка 2014 | мова = uk| камэнтар = }}</ref>. == Дасьледнікі == Праблемы ўкраіна-расейскіх моўных узаемаадносінаў дасьледавалі П. Жытэцкі, А. Курыла, М. Сулыма, М. Гладкі, А. Сыняўскі, С. Сьмерачынскі, Р. Смаль-Стоцкі, В. Чаплэнка, І. Біладзід, Ё. Багмут, Г. Іжакевіч-Цілуйка, Ф. Серада, Г. Гнацюк, Д. Мірошнык, А. Шылоўскі, Б. Шарпыла, Р. Болдыраў, А. Сярбенская, Л. Масэнка, В. Сталбунова, В. Ільенка, М. Рогаль, Л. Карабчынская, Б. Антанэнка-Давыдовыч, Ю. Шэвэлёў і іншыя. == Глядзіце таксама == * [[Русіфікацыя]] * [[Русіфікацыя Ўкраіны]] * [[Расейцы ва Ўкраіне]] * [[Суржык]] * [[Мовы ва Ўкраіне]] * [[Расейская мова ў Беларусі]] == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * Енциклопедія українознавства. У 10-х томах. / Головний редактор Володимир Кубійович. — Париж; Нью-Йорк: Молоде життя, 1954—1989 * Українська мова у XX сторіччі: історія лінгвоциду: документи і матеріали. / Упоряд.: Лариса Масенко, Віктор Кубайчук, Орися Демська-Кульчицька та ін. — Київ: Видавничий дім «Києво-Могилянська академія», 2005. — 399 с ISBN 966-518-314-1 [https://web.archive.org/web/20210809163042/http://movahistory.org.ua/wiki/%D0%A3%D0%BA%D1%80%D0%B0%D1%97%D0%BD%D1%81%D1%8C%D0%BA%D0%B0_%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%B0_%D1%83_%D0%A5%D0%A5_%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D1%96%D1%87%D1%87%D1%96:_%D1%96%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D1%96%D1%8F_%D0%BB%D1%96%D0%BD%D0%B3%D0%B2%D0%BE%D1%86%D0%B8%D0%B4%D1%83 Зміст книжки.] [https://web.archive.org/web/20121113090811/http://lib.movahistory.org.ua/Uk_mova_Istoriya_ingvotsydu_2005+OCR+Zmist.djvu Djvu-файл книжки з текстовим шаром і навігацією]. * Зеленецкий К. О русском языке в Новороссийском крае. О. 1855; * Долопчев В. Опыт словаря неправильностей в русской разговорной речи (преимущественно в Южной России). О. 1886, друге вид. 1909; * Смаль-Стоцький Р. Українськ. мова в Соз. Україні. В. 1936; друге вид. Нью-Йорк&nbsp;— Торонто&nbsp;— Сідней&nbsp;— Париж 1969; * Tichyý F. Vývojsoučasného spisovného jazyka na Podkarpatské Rusi. Прага 1938; * Їжакевич (&nbsp;— Цілуйко) Г. Питання російсько-українських мовних зв’язків. К. 1954; * Гнатюк Г. Російсько-українськ. літ.-мовні зв’язки в другій пол. XVIII&nbsp;— першій четверті XIX ст. К. 1957; * ''Мирошник Д.'' Н.&nbsp;В.&nbsp;Гоголь. Его роль в укреплении русско-украинских языковых связей. X. 1959; * Славянское языковедение, библиографический указатель литературы, изданной в СССР с 1918 по 1960 гг., 1&nbsp;— 2 М. 1963; * Королевич Н., Сарана Ф. Слов. філологія в Україні (1958&nbsp;— 62), бібліографія. К. 1963; * Питання стилістики української мови в її взаємозв’язку з ін. слов. мовами. Тези доповідей міжвузівської наук. конференції. Чернівці 1963; * Республіканська наукова конференція з питань російсько-українських мовних зв’язків. Тези доповідей. XII. 1964. Луганське 1964; * Зв’язки української мови з рос. та ін. слов. мовами в 16&nbsp;— 19 ст, К. 1968; * Королевич Н. (й ін.). Слов. філологія в Україні (1963&nbsp;— 67), бібліографія, частина 1. Мовознавство. Фолкльористика. к. 1968; * Україно-рос. мовні зв’язки радянського часу. К. 1969; * Славянское языковедение, библиографический указатель литературы, изданной в СССР с 1961 по 1965 г., с дополнением за предыдущие годы. М. 1969; * Штець М. Літ. мова українців Закарпаття і Сх. Словаччини (після 1918). Братіслава 1969; * Shevelov G. Zum Problem des ukrainischen Anteils an der Bildung der russischen Schriftsprache Ende des 18 Jahrhunderts. Wiener slavistisohes Jahrbuch 16. 1970. == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20131210160027/http://statistika.in.ua/mova2001/rosiyska Карта російської мови в Україні по населених пунктах] * [https://web.archive.org/web/20170731033237/http://www.ipiend.gov.ua/img/monograph/file/movna_sit_49.pdf МОВНА СИТУАЦІЯ В УКРАЇНІ: між конфліктом і консенсусом] * [https://web.archive.org/web/20110522141706/http://nbb.com.ua/news/960/5/ Аналіз мовної ситуації в Україні] на сайце руху [[Не будь байдужим (рух)|Не будь байдужим]] * [https://web.archive.org/web/20080531231753/http://www.analitik.org.ua/publications/joint/3dd2502a/3dd25952/ Белецкий М., Толпыго А. Национально-культурные и идеологические ориентации населения Украины // Полис. — Москва, 1998, № 4]{{ref-ru}} * [http://razumkov.org.ua/socpolls.php?cat_id=174 Соціологічні опитування Центру Разумкова, присвячені мовному питанню]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [https://web.archive.org/web/20101209145653/http://russiancourses.ho.ua/our_school.html ЦЕНТР СЛАВЯНСКИХ ЯЗЫКОВ] [[Катэгорыя:Мовы Ўкраіны]] b2itbbbkxd5frlfkktxowgv2m937ksq 0 148320 2618194 1939079 2025-06-05T00:39:37Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618194 wikitext text/x-wiki {{Славутасьць |Тып = Парк |Назва = Парк Чалюскінцаў |Арыгінальная назва = |Выява = ParkCh 1.JPG |Подпіс выявы = Уваход у парк |Шырыня выявы = |Статус = |Краіна = Беларусь |Назва месцазнаходжаньня = горад |Месцазнаходжаньне = Менск |Канфэсія = |Эпархія = |Ордэнская прыналежнасьць = |Тып кляштара = |Тып будынка = |Архітэктурны стыль = |Аўтар праекту = |Будаўнік = |Заснавальнік = |Першае згадваньне = |Заснаваньне = 1928 |Асноўныя даты = {{Славутасьць/Даты||||||}} |Скасаваны = |Пачатак будаўніцтва = |Канчатак будаўніцтва = |Будынкі = {{Славутасьць/Будынкі||||||}} |Прыбудоўкі = |Вядомыя насельнікі = |Рэліквіі = |Плябан = |Стан = |Шырата паўшар'е = паўночнае |Шырата градусаў = 53 |Шырата хвілінаў = 55 |Шырата сэкундаў = 19 |Даўгата паўшар'е = усходняе |Даўгата градусаў = 27 |Даўгата хвілінаў = 37 |Даўгата сэкундаў = 00 |Назва мапы = |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Сайт = |Commons = Cheluskincev park }} '''Парк Чалюскінцаў''' — парк культуры й адпачынку ў цэнтры [[Менск]]у недалёка ад [[Плошча Калініна (Менск)|плошчы Калініна]] і станцыі мэтро [[Парк Чалюскінцаў (станцыя мэтро)|Парк Чалюскінцаў]]. Месьціцца паміж [[Праспэкт Незалежнасьці (Менск)|праспэктам Незалежнасьці]] й [[Вуліца Андрэя Макаёнка (Менск)|вуліцай Макаёнка]], на сёньняшні дзень займае плошчу ў 78 гектараў. Побач з паркам знаходзяцца [[Менская дзіцячая чыгунка імя К. С. Заслонава|Дзіцячая чыгунка]] й [[Цэнтральны батанічны сад (Менск)|Батанічны сад]]. == Гісторыя == Раней на месцы парку размяшчаўся лясны масіў, які называлі «Камароўскі лес», ці Лес Ваньковіча, таму першапачаткова планавалася назва «Камароўскі парк». Парк быў перайменаваны ў 1934 годзе ў Парк чалюскінцаў у гонар удзельнікаў экспэдыцыі на параходзе «Чалюскін». == Месца масавых рэпрэсіяў == Паводле кнігі успамінаў беларускага пісьменніка [[Францішак Аляхновіч|Францішка Аляхновіча]] «[[У капцюрох ГПУ]]» у Камароўскім лесе адбываліся расстрэлы зьняволеных Менскай турмы НКУС<ref>Аляхновіч Ф. У капцюрох ГПУ: Аповесць / Укладанне А.У.Жынкіна, Ю.Р.Чудзіна; Прадм. А. В.Бяляцкага; Паслясл. А. А. Дышлевіча. - Мн.: Маст. літ., 1994. - 238 с., партр. ISBN 5-340-01311-1.</ref>. Тэрыторыя сёньняшняга парку перад [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайной]] знаходзілася па-за межамі [[Менск]]у. У гэтай мясцовасьці з канца [[1920-я|1920-х]] гг. знаходзілася закрытая тэрыторыя, якая выкарыстоўвалася [[ОГПУ]]. З таго часу й да прыходу нямецкіх войскаў летам [[1941]] г. там адбываліся пакараньні сьмерцю й пахаваньні ахвяраў [[Рэпрэсіі ў БССР|сталінскіх рэпрэсіяў]]. Паводле меркаваньня гісторыкаў большая частка расстраляных тут людзей была пакараная сьмерцю да стварэньня месца расстрэлаў у [[Курапаты|Курапатах]] напрыканцы 1920-х і ў пачатку [[1930-я|1930-х]] гг. Дакладная лічба ахвяраў палітычнага перасьледу, якія пахаваныя тут, невядомая, мяркуецца, што яна складае некалькі тысячаў. У непасрэднай блізкасьці ад закрытай тэрыторыі паміж [[1928]] і [[1933]] гг. быў створаны Парк Чалюскінцаў, які выкарыстоўваўся як месца адпачынку. Пасьля Другой сусьветнай вайны закрытая тэрыторыя далучаная да парку адпачынку.<ref name = месцы>{{Кніга|аўтар = |частка = |загаловак = Месцы памяці ахвяраў камунізму ў Беларусі|арыгінал = |спасылка = http://www.bundesstiftung-aufarbeitung.de/download.php?file=uploads/pdf_publikationen/belarusgof.pdf|адказны = пад. рэд. Анны Камінскі |выданьне = |месца = |выдавецтва = |год = 2011|том = |старонкі = 116|старонак = 278|сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref> Невялікая капліца ахвярам ОГПУ/НКВД была пабудаваная ў [[1990]] годзе, паводле ініцыятывы [[Беларускі Народны Фронт Адраджэньне|Беларускага Народнага Фронту]], [[Мартыралёг Беларусі|Мартыралёгу Беларусі]] й пісьменьніка [[Вассіль Хомчанка|Васіля Хомчанкі]]. Спраектаваны паводле распрацовак [[Уладзімер Слабодчыкаў|Уладзімера Слабодчыкава]] мэмарыяльны знак вышынёй у два мэтры зроблены з дрэва, у яго цэнтры знаходзіцца чатырохканцовы крыж.<ref name = месцы/> == Другая сусьветная вайна == Падчас Другой сусьветнай вайны на тэрыторыі сёньняшняга парку знаходзіўся лягер ваеннапалонных, створаны [[Вэрмахт]]ам, у якім памерлі тысячы [[Рабоча-Сялянская Чырвоная Армія|чырвонаармейцаў]]. Іх целы былі закапаныя ў ананімных брацкіх магілах. Пасьля вызваленьня Менску ў [[1944]] г. тэрыторыя лягеру была далучаная да Парку Чалюскінцаў. Парэшткі забітых падчас ваенных гадоў людзей былі перанесеныя ў брацкую магілу, якая знаходзіцца паблізу брацкіх магілаў, створаных НКВД. У [[1955]] г. у гонар загінулых чырвонаармейцаў створаны мэмарыял, магілы абкладзеныя камянямі.<ref name = месцы/> == Крыніцы й заўвагі == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://parki.by/All-parks/2 Гісторыя парку] {{ref-ru}} * [https://web.archive.org/web/20171120011339/http://kyky.org/places/karta-minskih-repressiy-10-strashnyh-mest-svyazannyh-s-nkvd Карта минских репрессий. 10 страшных мест, связанных с НКВД] // kyky.org {{ref-ru}} {{Гісторыка-культурная каштоўнасьць Рэспублікі Беларусь|713Г000153}} {{Менск}} {{Месцы масавых рэпрэсіяў у Беларусі}} [[Катэгорыя:Сады і паркі Менску|Парк Чалюскінцаў]] [[Катэгорыя:Гісторыка-культурныя каштоўнасьці Рэспублікі Беларусь|Парк Чалюскінцаў]] [[Катэгорыя:Рэпрэсіі ў БССР|Парк Чалюскінцаў]] 645sgngicxl139ez8e8em6pjm0nep10 0 148686 2618165 2583746 2025-06-04T20:15:03Z 92.241.138.242 /* Нацыянальныя спаборніцтвы */ 2618165 wikitext text/x-wiki {{Гандбольны клюб | назва = ГК «Партызан» | поўная_назва = Гандбольны клюб «Партызан Бялград» | кароткая_назва = Партызан | мянушкі = | выява = | заснаваны = 1948 | зачынены = | пляцоўка = {{Не перакладзена|Баньіца (спартовы цэнтар)|Спартовы цэнтар «Баньіца»|sr|СЦ Бањица}}, [[Бялград]] | зьмяшчальнасьць = 3000 | кіраўнік = {{Сьцяг|Сэрбія}} Срдан Цэкіч | трэнэр = {{Сьцяг|Сэрбія}} Аляксандар Брковіч | чэмпіянат = [[Супэрліга Сэрбіі па гандболе]] | сэзон = 2013—14 | становішча = 6-е месца | колер1 = black | колер2 = white | колер3 = | узор_левай_рукі1 = _samp1011t | узор_вопраткі1 = | узор_правай_рукі1 = _samp1011t | узор_шортаў1 = | левая_рука1 = 000000 | вопратка1 = 000000 | правая_рука1 = 000000 | шорты1 = 000000 | узор_левай_рукі2 = _thinblackborder | узор_вопраткі2 = | узор_правай_рукі2 = _thinblackborder | узор_шортаў2 = | левая_рука2 = | вопратка2 = | правая_рука2 = | шорты2 = | сайт = http://www.rkpartizan.rs/ | commons = | абнаўленьне = 22 верасьня 2014 }} '''ГК «Партыза́н Бялгра́д»''' ({{Мова-sr|Рукометни клуб Партизан / Rukometni klub Partizan}}) — [[Сэрбія|сэрбскі]] [[гандбольны клюб]] зь [[Бялград]]у. Выступае ў [[Супэрліга Сэрбіі па гандболе|Сэрбскай гандбольнай супэрлізе]]. Хатнія матчы праводзіць на арэне «[[Баньіца (спартовы цэнтар)|Баньіца]]» зьмяшчальнасьцю 3000 чалавек. Уваходзіць у склад [[Партызан (спартовае таварыства)|спартовага клюбу «Партызан»]]. == Мінуўшчына == Клюб быў заснаваны ў красавіку 1948 року. Спачатку выступаў у {{Не перакладзена|Гандбол на траве|вялікім гандболе|hr|Veliki rukomet}}, першую гульню ў [[Гандбол|малы гандбол]] правёў 7 студзеня 1957. 29 лістапада 1959 року клюб заваяваў свой першы трафэй — {{Не перакладзена|Кубак Югаславіі па гандболе|Кубак Югаславіі|sr|Куп Југославије у рукомету}}, прычым на той час «Партызан» выступаў у другой лізе. У сэзоне 1965-66 рокаў «Партызан» паўтарыў гэты посьпех, ізноў выступаючы ў другой лізе. У сэзоне 1970-71 клюб вярнуўся ў першую лігу і трэцім разам стаў уладальнікам кубку краіны (то бок ізноў фактычна падчас свайго выступу ў другой лізе). Аднак пасьля бялградцы ня здолелі прыставацца да зьменаў у югаслаўскім гандболе і 17 рокаў правялі ў ніжэйшым дывізіёне. Аднойчы дайшлі да фіналу Кубку Югаславіі, дзе саступілі ў дадатковы час «[[Црвена Зьвезда Бялград (гандбольны клюб)|Црвенай Зьвездзе]]» 22:24. У 1991 року «Партызан» вярнуўся ў найвышэйшы дывізіён. У гэтае дзесяцігодзьдзе клюб сабраў калекцыю ўсіх трафэяў Югаславіі і Сэрбіі й Чарнагорыі. У 1993 упершыню заваяваў чэмпіёнскі тытул, перамогшы ў фінале плэй-офу «Црвену Зьвезду». == Дасягненьні == === Нацыянальныя спаборніцтвы === * [[Супэрліга Сэрбіі па гандболе|Чэмпіянат Сэрбіі]]: ** '''Чэмпіёны (10)''': 1993, 1994, 1995, 1999, 2002, 2003, 2009, 2011, 2012, 2025 ** '''Віцэ-чэмпіёны (8)''': 1992, 1996, 2004, 2007, 2013, 2021, 2022, 2023 * Кубак Сэрбіі: ** '''Уладальнікі (12)''': 1959, 1966, 1971, 1993, 1994, 1998, 2001, 2007, 2008, 2012, 2013, 2024 ** '''Фіналісты (5)''': 2003, 2004, 2006, 2009, 2025 * Супэркубак Сэрбіі: ** '''Уладальнікі (3)''': 2009, 2011, 2012 ** '''Фіналісты (1)''': 2013 === Міжнародныя спаборніцтвы === * [[Кубак уладальнікаў кубкаў ЭГФ]]: ** '''Паўфіналіст (2)''': 1998/99, 2001/02 * [[Кубак выкліку ЭГФ]]: ** '''Паўфіналіст (1)''': 2010/11 == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.rkpartizan.rs/ Афіцыйная бачына] {{ref-sr}} * [https://archive.is/20130222064656/http://www.srbijasport.net/klub/404/rez Статыстыка ў чэмпіянаце Сэрбіі] * [https://web.archive.org/web/20121205230914/http://www.srls.rs/srls/tim.php?idt=3 Профіль у гандбольнай лізе Сэрбіі] * [http://www.ehfcl.com/men/2012-13/clubs/1864/RK+Partizan Профіль] у [[Ліга чэмпіёнаў ЭГФ|Лізе чэмпіёнаў ЭГФ]] * [http://www.eurohandball.com/ec/cl/men/2012-13/clubs/001864/RK+Partizan Профіль] на бачыне [[ЭГФ|Эўрапейскай гандбольнай фэдэрацыі]] * [https://www.facebook.com/pages/Rukometni-klub-Partizan-zvanicna-strana/164648987043405 Партызан Бялград] у [[Facebook]] '''''Фан-клюбы:''''' * [https://web.archive.org/web/20011106234023/http://www.juznifront.com/ JuzniFront] * [http://www.izaberipartizan.com IzaberiPartizan] * [http://www.partizan.net Partizan] {{Чэмпіянат Сэрбіі па гандболе}} [[Катэгорыя:Сэрбскія гандбольныя клюбы]] [[Катэгорыя:Спорт у Бялградзе]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1948 годзе]] 7wtqeb7nia1kesw7xc0bx1hwnl29vq2 0 156616 2618189 2502365 2025-06-04T23:55:34Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618189 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Палац Агінскіх}} {{Славутасьць |Тып = Палацава-паркавы комплекс |Назва = Сядзіба Агінскіх |Арыгінальная назва = |Выява = Zaleśsie sučasny vyhlad 2014.jpg |Подпіс выявы = Агульны выгляд палацу |Шырыня выявы = |Статус = [[Вікіпэдыя:Праект:Вікі любіць славутасьці/Сьпісы славутасьцяў/Гарадзеншчына/Смургоншчына|ахоўваецца дзяржавай]] |Краіна = Беларусь |Назва месцазнаходжаньня = вёска |Месцазнаходжаньне = [[Залесьсе (Смаргонскі раён)|Залесьсе]] |Адрас = |Канфэсія = |Эпархія = |Ордэнская прыналежнасьць = |Тып кляштара = |Тып будынка = |Архітэктурны стыль = [[клясыцызм]] |Аўтар праекту = [[Міхал Шульц]] |Будаўнік = |Заснавальнік = [[Міхал Клеафас Агінскі]] |Першае згадваньне = |Заснаваньне = пачатак [[XIX стагодзьдзе|XIX стагодзьдзя]] |Асноўныя даты = {{Славутасьць/Даты||||||}} |Скасаваны = |Пачатак будаўніцтва = |Канчатак будаўніцтва = |Будынкі = {{Славутасьць/Будынкі|палац|капліца|афіцына|парк|гаспадарчыя пабудовы}} |Прыбудоўкі = |Вядомыя насельнікі = |Рэліквіі = |Плябан = |Стан = |Шырата паўшар’е = паўночнае |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 25 |Шырата сэкундаў = 8.82 |Даўгата паўшар’е = усходняе |Даўгата градусаў = 26 |Даўгата хвілінаў = 31 |Даўгата сэкундаў = 20.18 |Назва мапы = |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Сайт = http://zalesse.by/ }} '''Пала́цава-па́ркавы ко́мплекс Агі́нскіх''' — помнік архітэктуры і садова-паркавага мастацтва пачатку XIX стагодзьдзя ў вёсцы [[Залесьсе (Смаргонскі раён)|Залесьсе]] [[Смаргонскі раён|Смаргонскага раёну]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]]. == Мінуўшчына == У першай палове XVIII стагодзьдзя гэтую маёмасьць набыў віцебскі ваявода [[Марцыян Міхал Агінскі]] (1672—1750), потым яна належала ягонаму сыну, [[Ваяводы троцкія|троцкаму ваяводзе]] [[Тадэвуш Францішак Агінскі|Тадэвушу Францішку]] (1712—1783)<ref name=og>{{Спасылка|аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | спасылка = http://oginski.iatp.by/| загаловак = Агінскі ў Залесьсі| фармат = | назва праекту = | выдавецтва = | дата = 26 жніўня 2011 | мова = | камэнтар = }}</ref>. Пасьля сьмерці Тадэвуша Залесьсе атрымаў адзін зь яго двух сыноў — [[Францішак Ксавэры Агінскі|Францішак Ксавэры]] (1742—1814), граф і апошні кухмістар літоўскі<ref>{{Кніга|аўтар = |частка = |загаловак = La Pologne historique, littéraire, monumentale et pittoreque.|арыгінал = |спасылка = |адказны = Пераклад А. Рабцовай і В. Рамейкі|выданьне = |месца = [[Парыж|Paris]]|выдавецтва = |год = 1836—1837|том = I|старонкі = 472—480|старонак = |серыя = |isbn = |наклад = }}</ref>. У гэтыя часы ягоная [[Шляхецкая сядзіба|сядзіба]] складалася з драўлянага [[палац (пабудова)|палацу]] (пабудаваны ў 1-й палове XVIII стагодзьдзя), перад галоўным [[фасад]]ам якога (з боку става) быў гаспадарчы двор. Каля става — драўляны [[млын]], [[бровар]], далей [[фальварак]] з гаспадарчымі пабудовамі, сад і агарод<ref>[https://web.archive.org/web/20240125160235/https://www.oginskizalesse.by/ru/istoriya-zaleskoy-usadby Гісторыя Залескай сядзібы]</ref>. Другі дваровы фасад палаца выходзіў у рэгулярны «Італьянскі парк» — чатырохкутнік (310 на 140 мэтраў), абсаджаны ліпавымі алеямі, у якім былі квадраты з кустоў [[агрэст]]у, [[Чырвоныя парэчкі|чырвоных]] і [[Чорныя парэчкі|чорных парэчак]] і садовыя дрэвы — грушы і яблыні. Да сядзібы Залесьсе тады належалі: * вёскі [[Міхневічы]], [[Алянец]], [[Зарудзічы]], Перабродзічы, Заскавічы, Готкавічы, [[Яневічы (Гарадзенская вобласьць)|Яневічы]] і [[Белая (Смаргонскі раён)|Белая]]; * [[царква]] недалёка ад палацу; * касьцёл на значнай адлегласьці; * рэкі і перавоз на [[Вяльля|Вяльлі]] (мяжа сядзібы з поўначы); * тры [[Карчма|карчмы]]; * лугі ў поймах рэчак, Алянецкі бор і цагельня на рацэ Белай<ref name=og/>. <center><gallery widths=225 heights=180 caption="Сядзіба Агінскіх у Залесьсі"> Файл:Zaleśsie. Залесьсе (A. Adam, 1812).jpg|Акварэль А. Адама, [[1812]] Файл:Zaleśsie, Aginski. Залесьсе, Агінскі (1824).jpg|Гравюра Руарга паводле малюнка з натуры [[Леанард Ходзька|Л. Ходзькі]], [[1822]] Файл:Zaleśsie. Залесьсе (1877).jpg|Дрэварыт Я. Тэлякоўскага паводле акварэлі [[Напалеон Орда|Н. Орды]], [[1877]] Файл:Tado Kosciuškos akmuo.jpg|Камень Тадэвуша Касьцюшкі паводле графікі [[Станіслаў Яроцкі|С. Яроцкага]], [[1908]] </gallery></center> Не меўшы сям’і, перад сваім ад’ездам у [[Маладэчна]] Францішак Ксавэры пакінуў Залесьсе ў спадчыну свайму пляменьніку [[Міхал Клеафас Агінскі|Міхалу Клеафасу Агінскаму]], які [[28 красавіка]] [[1802]] году выехаў сюды з [[Санкт-Пецярбург]]у на сталае жыхарства з падпісаным царскімі ўладамі ўказам: {{Цытата|…апреля 15 числа за собственноручным Его Величества подписанием… Литовский кухмистр князь Ксаверий Огинский, владея знатным именем в [[Менская губэрня|Минской]] и [[Літоўская губэрня|Литовской губерниях]], по крайней его слабости здоровья и старости лет, управлять оным сам собой не в состоянии, … происходят разные упущения и безпорядки, … крестьяне остаются бяз должного призора… Повелеваем означенное имение отдать от него в управление подскарбия графа Михайла Огинского, яко законнаго насьледника перваго, с тем… дабы доходы с имения собираемые, в полне достовляемые были кухмистру князю Огинскому до самой его смерти…<ref name=og1>{{Спасылка|аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | спасылка = http://oginski.iatp.by/blr/zalesse.htm| загаловак = Агінскі ў Залесьсі: Залесьсе| фармат = | назва праекту = | выдавецтва = | дата = 26 жніўня 2011 | мова = | камэнтар = }}</ref>}} Па сваім прыезьдзе ў Залесьсе Міхал Клеафас распачаў будаўніцтва новага, мураванага палацу для сваёй сям’і. Праект палацу быў зроблены прафэсарам архітэктуры [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] [[Міхал Шульц|Міхалам Шульцам]]. Пасьля ягонай сьмерці будаўніцтвам кіраваў віленскі архітэктар [[Юзаф Пусэ]]. У [[1815]] року будаўніцтва было завершана<ref name=og1/>. Палац меў незвычайную форму: ён складаўся з двух розных па вышыні й даўжыні флігеляў, разьмешчаных пад прамым вуглом адно да аднаго. Галоўнае крыло мела даўжыню 50 м, а бакавое з аранжарэяй — 160 м. Галоўны корпус будынка складаўся з трохпавярховых сэгмэнтаў і аднапавярховых зьвязкаў паміж імі. Па ўсёй даўжыні цэнтральнага сэгмэнта збудаваны чатырохкалонны тасканскі [[портык]]. Дах гэтай часткі меў форму трохпрыступкавай піраміды, увенчанай абеліскам з гадзіньнікам, што надавала ёй характар ​​не жылога дома, а храма. З боку парку да асноўнага сэгмэнта прымыкала вялікая тэраса. Злучнікі мелі пяць восяў, а дзьве бакавыя двухпавярховыя альтанкі будаваліся на квадратным пляне пад шатровым дахам. Агінскі заклаў [[ангельскі парк]] у стылі [[рамантызм]]у, які ўтрымліваў зьвярынец і так званы «прагулачны зьвярынец» са сьцежкамі, масткамі праз раку [[Бабрынка|Бабрынку]] і пабудаванымі, мураванымі грэка-рымскай і кітайскай [[альтанка]]мі (першая звалася «альтанка Амеліі»). Таксама ў гонар нараджэньня Амеліі [[10 ліпеня]] [[1803]] року была закладзеная [[алея]] [[таполя]]ў. У [[1811]] з [[Парыж]]у сюды прыяжджае італійскі музыка і кампазытар [[Джузэпэ Паліяні]], які на працягу 11 гадоў жыў у Залесьсі і выкладаў музыку дзецям Агінскага<ref name=og1/>. Пасьля сьмерці Міхала Клеафаса Агінскага ў Залесьсі жыў яго сын ад другога шлюбу [[Ірэнэвш Клеафас Агінскі]] (1808—1863). Абодва сыны Ірэнэвуша: Багдан Міхал (1848—1909) і Міхал Мікалай (1849—1902) памерлі бязьдзетнымі, і пасьля іх сьмерці маёнтак перайшоў у рукі сваякоў па кудзелі: галоўным чынам Залускіх і Скаржэўскіх. У другой палове ХІХ стагодзьдзя занядбаны палац прыходзіў у запусьценьне, пакуль значны ўклад у выратаваньне палаца й парку не зрабіла яго апошняя ўладальніца Марыя Жэброўская. Пасьля рэканструкцыі яна арганізавала ў палацы летнік. [[Палац перажыў Другая сусьветная вайна|Другую сусьветную вайну]] й савецкія часы. Таксама да нашых дзён захавалася ліпавая алея, якая вядзе да палаца, некаторыя фрагмэнты парку ў ангельскім стылі й паўкруглая альтанка ў стылі [[рамантызм]]у. Залесьсе было парцэлявана, а ў 1927 г. астатнюю зямлю, памерам каля 100 га, набыла сям’я Жэброўскіх, якія і былі апошнімі ўладальнікамі Залесься<ref>[[Раман Афтаназы|Roman Aftanazy]], Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, [https://orda.of.by/.lib/aftanazy/rezyd/t4/0 t. 4: Województwo wileńskie], Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1993, s. 263—264.</ref><ref>[[Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага і іншых славянскіх краёў|Słownik geograficzny Królestwa Polskiego]], [https://polona.pl/preview/261b154f-872a-4e5e-bb90-fc3a3ded2cb2 t. XIV]: Worowo — Żyżyn, Warszawa 1895, s. 336.</ref>. <center><gallery widths=225 heights=180 caption="Сядзіба Агінскіх у Залесьсі"> Файл:Zaleśsie, Aginski. Залесьсе, Агінскі (1896).jpg|Палац Агінскіх у 1896 годзе Файл:Zaleśsie, Aginski. Залесьсе, Агінскі (1910).jpg|Палац Агінскіх у 1910 годзе Файл:Zaleśsie, Aginski. Залесьсе, Агінскі (1919-21).jpg|Палац Агінскіх у 1919-1921 гадах </gallery></center> <center><gallery widths=225 heights=180 caption="Капліца ў Залесьсі"> Файл:Zaleśsie, Kaplica. Залесьсе, Капліца (1919-39).jpg|Капліца ў 1919 годзе Файл:Zaleśsie, Kaplica. Залесьсе, Капліца (1930).jpg|Капліца ў 1930 годзе Файл:Zalieśsie Ahinskija manor 201.JPG|Сучасны выгляд капліцы </gallery></center> == Сучасны стан == Ансамбль былога палацу Агінскіх цяпер уключае ўласна палац, капліцу, [[Афіцына|афіцыну]], парк і гаспадарчыя пабудовы. Вядуцца работы па рэстаўрацыі і аднаўленьні комплексу. [[Файл:Палац Агінскіх у Залесьсі, агульны выгляд.jpg|міні|справа|Выгляд палацу да рэканструкцыі]] == Архітэктура == === Барочная сядзіба === [[Файл:Сядзіба Агінскіх у Залессі 03.JPG|міні|зьлева|Портык палацу]] Сядзіба XVIII ст. складалася з палаца, невялікага парку, гаспадарчага двара і пладовага саду. Палац уяўляў аднапавярховы прастакутны ў пляне з чатырма [[алькеж]]амі па кутах драўляны будынак, накрыты высокім вальмавым дахам. Цэнтральная частка дому была выдзеленая двухпавярховым аб’ёмам. З боку галоўнага фасаду знаходзіўся парадны [[ганак]], з боку дваровага — [[галерэя]]. У доме былі жылыя пакоі, спальні, капліца, кабінэт, вялікая заля. З аднаго боку побач з домам знаходзіўся парк у выглядзе зялёнага [[партэр]]у, абкружанага [[алея]]мі, з другога — двухпавярховая драўляная брама вяла ў гаспадарчы двор, па пэрымэтры якога разьмяшчаліся кухня, двухпавярховы сьвіран, лядоўня. На тэрыторыі сядзібы знаходзіўся стаў з млынам, за ім — гаспадарчыя пабудовы і сад. [[Файл:Сядзіба Агінскіх у Залессі 40.jpg|thumb|Млын]] === Клясыцыстычная сядзіба === Новы палацава-паркавы ансамбль быў узьведзены паводле праекту дойліда М. Шульца з удзелам дойліда І. Пусэ й садоўніка Пеўзьнера. Палац уяўляў сабою адна—двухпавярховы мураваны Г-падобны будынак. Галоўны прастакутны ў пляне корпус мае сымэтрычна-восевую кампазыцыю з двухпавярховымі бакавымі [[павільён]]амі і цэнтральнай [[мансарда]]вай часткай, вылучанай чатырохкалённым [[Дарычны ордар|дарычным]] [[портык]]ам і [[вежа]]чкай з [[гадзіньнік]]ам, якая мела завяршэньне ў выглядзе [[Куля|кулі]] з гадзіньнікавым звонам<ref>[http://orda.of.by/.lib/abes/218?m=38.1,60.7 «Архітэктура Беларусі. Энцыклапедычны даведнік». Мінск, «Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі», 1993 год. 620 стар. ISBN 5-85700-078-5.]</ref>. Першапачатковая пляніроўка не захавалася. У інтэр’еры [[Вэстыбюль|вэстыбюлю]] зьберагліся [[арнамэнт]]альны [[фрэска]]вы [[росьпіс]] і [[кафля]]ныя [[грубка|грубкі]]. Заходняе крыло галоўнага фасаду завяршалася двухпавярховым павільёнам, да якога прымыкалі дзьве аранжарэі. [[Файл:Zalieśsie Ahinskija manor 186.JPG|міні|зьлева|Аранжарэя]] [[Файл:Сядзіба Агінскіх у Залессі. Аранжарэя.JPG|міні|«Амэрыканская» аранжарэя]] Фасад першай быў расчлянёны паўкалёнамі і высокімі арачнымі вокнамі. Другая [[аранжарэя]], г. зв. «амэрыканская», разьмяшчалася пэрпэндыкулярна першай і мела на адным з фасадаў суцэльныя нахіленыя вокны. Паміж аранжарэямі ўтвараўся невялікі [[сад]]. Каля става быў узьведзены новы двухпавярховы млын, які злучаўся з аранжарэяй драўлянай агароджай на мураваных слупох (не захаваўся, аднаўляецца). [[Файл:Капліца Святой Марыі. Залессе.JPG|міні|Капліца Сьвятой Марыі]] Побач з палацамі была ўзьведзеная васьмігранная [[капліца]] з [[шатровы дах|шатровым дахам]] і драўлянай [[вежа]]чкай. Інтэр’еры капліцы былі багата аздоблены жывапісам. [[Файл:Zalieśsie Ahinskija manor 207.JPG|180px|міні|зьлева|Альтанка Амеліі ў парку]] Таксама каля палацу знаходзіўся прагулачны [[зьвярынец]] з дарожкамі, абсаджанымі дрэвамі і [[кветнік]]амі. У зьвярынцы знаходзіліся дзьве [[Альтанка|альтанкі]] — мураваная паўкруглая з чатырохкалённым портыкам, высокімі шклянымі дзьвярыма і авальнымі вокнамі ўверсе галоўнага фасаду (адноўленая) і мураваная круглая двухпавярховая «кітайская» з драўляным бельведэрам і завяршэньнем у выглядзе трох кветак (плянуецца яе аднаўленьне). Палац вядомы па малюнках [[Леанард Ходзька|Леанарда Ходзькі]] (з 1822 г.) і [[Напалеон Орда|Напалеона Орды]] (каля 1877 г.). ==== Пэйзажны парк ==== [[Файл:Фото путешествия по Беларуси 246.jpg|міні|Камень памяці [[Тадэвуш Касьцюшка|Тадэвуша Касьцюшкі]]]] [[Файл:Zalieśsie Ahinskija manor 215.JPG|міні|Камень у гонар Жуана Ралея]] [[Пэйзажны парк]] у [[Рамантызм|рамантычным стылі]] быў разьбіты на [[абалона]]х ракі, за прагулачным зьвярынцам. За ракой знаходзіўся абкружаны магутнай драўлянай агароджай зьвярынец зь дзікімі зьвярмі. Парк вакол палаца займаў плошчу каля 20 га. Левы бок парку быў старэйшы й меў рэгулярны характар, а правы бок, створаны ў часы Міхаіла Клеафаса, меў характар ​​рамантычнага саду. У аранжарэі й батанічным садзе расьлі рэдкія паўднёвыя расьліны, у тым ліку: абрыкосавыя й фігавыя дрэвы. Сярод шматлікіх павільёнаў быў і кітайскі. Пра гэта пісаў [[Аляксандар Ходзька]] ў сваім вершы «Залесьсе»: ''Усё тут кітайскае, нічога не наша''. Толькі верхнія тарцы герба Агінскіх. Кітайская альтанка не перажыла Першую сусьветную вайну, але захаваўся адзін з грэцкіх храмаў, руіны якога стаяць і сёньня. Захаваўся таксама вялікі валун, на якім Міхал Клеафас загадаў зрабіць надпіс: Памяці [[Тадэвуш Касьцюшка|Касьцюшкі]], іншы захаваны валун прысьвечаны памяці настаўніка, першага [[гувэрнэр]]а Агінскага Міхала Клеафаса — Жуана Ралея. Парк быў значна пашкоджаны ў гады [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Архітэктура Беларусі: Энцыклапедычны даведнік}} * [[Раман Афтаназы|Roman Aftanazy]], Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, [https://orda.of.by/.lib/aftanazy/rezyd/t4/0 t. 4: Województwo wileńskie], Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1993, s. 263—264. * [[Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага і іншых славянскіх краёў|Słownik geograficzny Królestwa Polskiego]], [https://polona.pl/preview/261b154f-872a-4e5e-bb90-fc3a3ded2cb2 t. XIV]: Worowo — Żyżyn, Warszawa 1895, s. 336. * Архітэктура Беларусі. Том 3. Кніга 1: Другая палова XVIII — першая палова XIX ст. — Менск: Беларуская навука, 2007. * [https://orda.of.by/.lib/abes/218?m=38.1,60.7 «Архітэктура Беларусі. Энцыклапедычны даведнік». Мінск, «Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі», 1993 год. 620 с C. 218—219] * [https://web.archive.org/web/20240125160235/https://www.oginskizalesse.by/ru/istoriya-zaleskoy-usadby Гісторыя Залескай сядзібы] * Трепет, Л. В. Там, где звучали полонезы. — Мн., 1990. == Вонкавыя спасылкі == {{ГККРБ|412Г000598}} * {{radzima|1740}} * [https://web.archive.org/web/20130718065532/http://globus.tut.by/zalese_smo/#manor_main Сядзіба Агінскіх] на сайце [[Глобус Беларусі]] * [http://zalesse.by/ Афіцыйная бачына музэю] [[Катэгорыя:Сядзібы Гарадзенскай вобласьці]] [[Катэгорыя:Славутасьці Смаргонскага раёну]] [[Катэгорыя:Агінскія]] 9vmte4yityg61370yy0w6b5cmg021hl 0 157626 2618193 2362931 2025-06-05T00:38:54Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618193 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Парк Перамогі}} {{Славутасьць |Тып = Парк |Назва = Парк Перамогі |Арыгінальная назва = |Выява = Park in Maladziečna.jpg |Подпіс выявы = |Шырыня выявы = |Статус = |Краіна = Беларусь |Назва месцазнаходжаньня = горад |Месцазнаходжаньне = Маладэчна |Адрас = [[Вуліца Машэрава (Маладэчна)|Вуліца Машэрава]] 5-А |Канфэсія = |Эпархія = |Ордэнская прыналежнасьць = |Тып кляштара = |Тып будынка = |Архітэктурны стыль = |Аўтар праекту = |Будаўнік = |Заснавальнік = |Першае згадваньне = |Заснаваньне = [[красавік]] [[1946]] |Асноўныя даты = {{Славутасьць/Даты||||||}} |Скасаваны = |Пачатак будаўніцтва = |Канчатак будаўніцтва = |Будынкі = {{Славутасьць/Будынкі||||||}} |Прыбудоўкі = |Вядомыя насельнікі = |Рэліквіі = |Плябан = |Стан = |Шырата паўшар’е = паўночнае |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 18 |Шырата сэкундаў = 11 |Даўгата паўшар’е = усходняе |Даўгата градусаў = 26 |Даўгата хвілінаў = 50 |Даўгата сэкундаў = 12 |Назва мапы = |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Сайт = |Commons = }} '''Парк Перамогі''' — буйнейшы парк гораду [[Маладэчна]]. Месьціцца ў [[Цэнтральны раён (Маладэчна)|Цэнтральным раёне]] Маладэчна побач з [[Цэнтральная плошча (Маладэчна)|Цэнтральным пляцам]] на тэрыторыі былога [[Гелянова]]. Абмежаваны [[Вуліца Вялікі Гасьцінец (Маладэчна)|вуліцамі Вялікі Гасьцінец]], [[Вуліца Машэрава (Маладэчна)|Машэрава]], [[Вуліца Чкалава (Маладэчна)|Чкалава]] і [[Вуліца Багдана Хмяльніцкага (Маладэчна)|Хмяльніцкага]]. Плошча парку займае 45 [[га]]. Зьяўляецца часткай водна-зялёнага дыямэтру гораду. На невялікім пагорку ў пачатку парку Перамогі, месьціцца абэліск у гонар вызваленьня Беларусі. [[Файл:Park in Maladziečna 2.jpg|225px|міні|зьлева|Від на ўваход у парк з боку Цэнтральнай плошчы]] == Гісторыя == Пастанаўленьнем ад [[17 кастрычніка]] [[1945]] году было вырашана закласьці ў Маладэчне парк і выдзеліць пад яго тэрыторыю ў 45 га, такім чынам парк стаў другім па памеры на ўсёй тэрыторыі Беларусі, саступаючы толькі [[Парк Перамогі (Менск)|Парку Перамогі]] ў [[Менск]]у<ref>[https://web.archive.org/web/20160622012830/http://upkommunalnik.by/node/54 Парк культуры и отдыха им. Победы].</ref>. Закладзены парк быў ў [[красавік]]у [[1946]] году ў гонар Перамогі над [[Трэці Райх|нацысцкай Нямеччынай]] у [[Нямецка-савецкая вайна|Нямецка-савецкай вайне]]. Першапачаткова парк меў плошчу ў 10 [[га]]. Да ўрагану [[2005]] году ў парку расло каля 7000 дрэваў 16 відаў, ды яшчэ 4 віды хмызьняковых, парк займаў 43 га. Рэканструяваны ў [[2011]] годзе. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20160622012830/http://upkommunalnik.by/node/54 Сайт парку] {{Маладэчна}} [[Катэгорыя:Сады і паркі Маладэчна]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1946 годзе]] 48h7wuid16jc10rk8uei4ktv57smn4k 0 160602 2618249 2011876 2025-06-05T10:22:48Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618249 wikitext text/x-wiki {{Арганізацыя | назва = Рэспубліканскі тэатар беларускай драматургіі | арыгінальная назва = | выява = Photo-RTBD1.jpg | рамка выявы = | памер выявы = | альтэрнатыўны тэкст выявы = | подпіс выявы = | мапа = | памер мапы = | альтэрнатыўны тэкст мапы = | подпіс мапы = | мапа 2 = | абрэвіятура = РТБД | дэвіз = | папярэднік = | наступнік = | дата ўтварэньня = 2000 | дата спыненьня існаваньня = | тып = [[Тэатар]] | юрыдычны статус = дзяржаўная ўстанова | мэта = | штабкватэра = | месцазнаходжаньне = [[Менск]], вул. Крапоткіна, д. 44 | каардынаты = | дзейнічае ў рэгіёнах = | сяброўства = | афіцыйныя мовы = | генэральны сакратар = | пасада кіраўніка = Дырэктар | імя кіраўніка = [[Уладзімер Карачэўскі]] | пасада кіраўніка 2 = Мастацкі кіраўнік | імя кіраўніка 2 = [[Аляксандар Гарцуеў]] | пасада кіраўніка 3 = | імя кіраўніка 3 = | пасада кіраўніка 4 = | імя кіраўніка 4 = | асноўныя асобы = | кіроўны орган = | матчыная кампанія = | зьвязаныя кампаніі = | бюджэт = | колькасьць супрацоўнікаў = | колькасьць валянтэраў = | сайт = [http://rtbd.by http://rtbd.by] | заўвагі = | колішняя назва = }} '''Рэспубліка́нскі тэа́тар белару́скай драматургі́і''' — [[Беларусь|беларускі]] драматычны тэатар, месьціцца ў [[Менск]]у. == Гісторыя == Створаны ў [[1993]] годзе ў [[Менск]]у як тэатар-лябараторыя беларускай драматургіі «Вольная сцэна». Першапачаткова працаваў на Малой сцэне [[Нацыянальны акадэмічны тэатар імя Янкі Купалы|Купалаўскага тэатру]], а потым атрымаў уласнае памяшканьне па адрасе вул. Крапоткіна, 44. Ад пачатку існаваньня тэатру мастацкім кіраўніком быў [[Валеры Мазынскі]], аднак ён загадам міністра культуры быў звольнены ў [[2000]] годзе па палітычных прычынах<ref>{{Спасылка | аўтар = Пшастэк Даніэль| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 20 студзеня 2013| url = http://artaktivist.org/theatre/belaruskiya-refleksii/| копія = | дата копіі = | загаловак = Беларускія рэфлексіі| фармат = | назва праекту = | выдавец = artaktivist.org| дата доступу = 24 кастрычніка 2014 | мова = | камэнтар = }}</ref>. У 2000 годзе [[Валер Анісенка|Валерам Анісенкам]] быў створаны фактычна новы тэатар, які атрымаў назву ''Рэспубліканскі тэатар беларускай драматургіі''. У канцы 2000-х тэатар патрапіў у пэрыяд крызісу. Дырэктарам быў прызначаны актор тэатру [[Ігар Сігоў]], а мастацкім кіраўніком рэжысэр Купалаўскага тэатру [[Аляксандар Гарцуеў]]. У 2014 годзе дырэктарам прызначаны [[Уладзімер Карачэўскі]]. == Кіраўніцтва == * [[Валеры Мазынскі]] — мастацкі кіраўнік тэатру (1993—2000) * [[Валеры Анісенка]] — дырэктар-мастацкі кіраўнік тэатру (2000—2012) * [[Ігар Сігоў]] — дырэктар (2012—2014) * [[Аляксандар Гарцуеў]] — мастацкі кіраўнік (з 2012 году) * [[Уладзімер Карачэўскі]] — дырэктар (з [[2014]] году) == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20171019002720/http://rtbd.by/ Афіцыйны сайт] * [https://vk.com/club43400445 Старонка тэатру Ўкантакце] {{Беларускія тэатры}} [[Катэгорыя:Тэатры Менску]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 2000 годзе]] fqkc5cll9cwl7v7o2s2tssic39gx1h1 0 171801 2618147 1830297 2025-06-04T15:35:12Z Ліцьвін 847 стыль, дапаўненьне 2618147 wikitext text/x-wiki Назву '''Шаршуны''' маюць: == Населеныя пункты == === [[Беларусь]] === * [[Менская вобласьць]]: ** [[Шаршуны (вёска)|Шаршуны]] — вёска ў [[Менскі раён|Менскім раёне]] ** [[Шаршуны (пасёлак)|Шаршуны]] — пасёлак у [[Менскі раён|Менскім раёне]] == Глядзіце таксама == * [[Шаршун]] * [[Шаршунова]] * [[Шаршуноў]] {{Неадназначнасьць}} 9v8zqayanqmdy9yz2h31a14c3sszxq3 0 175860 2618257 2295750 2025-06-05T11:54:35Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618257 wikitext text/x-wiki '''Свабо́дная эканамі́чная зо́на''' (СЭЗ) — землі дзяржавы з валютнымі, [[віза]]вымі, мытнымі і [[Падатак|падатковымі]] льготамі для [[прадпрымальніцтва]]. Спрыяе апрацоўцы [[тавар]]аў для павелічэньня іх вартасьці і [[экспарт]]у, прыцягненьню замежных [[Інвэстыцыя|укладаньняў]] і новых [[Тэхналёгія|распрацовак]], выхаду айчынных прадпрыемстваў на зьнешнія рынкі. Ствараецца за кошт укладаньняў у вытворчую інфраструктуру, скасаваньня [[мыта]]ў і падаткаабкладаньня экспарту, зьмяншэньня падаткаў на даходы прадпрыемстваў, ільготнага перамяшчэньня даходаў замежных укладальнікаў за мяжу, наданьня права набыцьця ўчасткаў зямлі па льготнай стаўцы (зь зьніжкай), ільготнага пазычаньня для будаўніцтва вытворчых памяшканьняў. Упершыню зьявілася 28 студзеня 1959 г. у [[Шэнан (Ірляндыя)|Шэнанскім]] аэрапорце (графства [[Клэр (графства)|Клэр]]) на захадзе [[Ірляндыя|Ірляндыі]] ({{Артыкул у іншым разьдзеле|Шэнанская свабодная зона||en|Shannon Free Zone}}). Праходзіць 3 ступені разьвіцьця: 1) ствараецца абслуговая і вытворчая [[інфраструктура]], перавага надаецца прадпрыемствам з хуткім абарачэньнем [[капітал]]у ў [[Гандаль|гандлі]], [[паслуга]]х і [[Сельская гаспадарка|сельскай гаспадарцы]]; 2) рост [[Прамысловасьць|прамысловых]] прадпрыемстваў у спалучэньні са зьнешнім гандлем; 3) пераход да непрацаёмкіх галінаў вытворчасьці. Віды: 1) банкаўскіх і [[Страхаваньне|страхавых]] паслуг, 2) бязмытная (свабоднага гандлю; марскі порт і аэрапорт), 3) імпартна-вытворчая, 4) навукова-тэхнічнага разьвіцьця, 5) экспартна-вытворчая. На 2002 г. у сьвеце дзейнічала каля 480 СЭЗ<ref name="б">{{Кніга|аўтар=[[Вольга Булко]].|частка=Свабодная эканамічная зона|загаловак=[[Беларуская энцыкляпэдыя]] ў 18 тамах|арыгінал=|спасылка=http://files.knihi.com/Slounik/02/enc/Bielaruskaja_encyklapedyja.torrent|адказны=гал.рэд. [[Генадзь Пашкоў]]|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Беларуская энцыкляпэдыя імя Петруся Броўкі]]|год=2002|том=14|старонкі=244-245|старонак=512|сэрыя=|isbn=985-11-0238-5|наклад=10 000}}</ref>, у тым ліку ў Беларусі і ўсіх 6 сумежных дзяржавах. [[Файл:Minsk - Sialickaha street - 69.jpg|значак|280пкс|СЭЗ «Менск» (вул. Сяліцкага; 2015 г.)]] == Беларусь == 26 лютага 1992 г. [[Савет міністраў Рэспублікі Беларусь]] зацьвердзіў Пастанову № 100 «Аб стварэньні свабоднай эканамічнай зоны ў раёне г. Берасьця» плошчай 10 [[км²]]. Паводле адпаведнага Часовага палажэньня: 1) выключалася [[нацыяналізацыя]] замежных ўкладаньняў; 2) іншаземцам надавалася права пераводу за мяжу атрыманага прыбытку ў замежнай валюце; 3) іншаземцам дазвалялася [[арэнда]] зямельных участкаў на тэрмін да 70 гадоў; 4) прадпрыемствам СЭЗ «[[Берасьце]]» дазвалялася без абмежаваньняў атрымліваць [[Пазыка|пазыкі]] і [[страхаваньне]] за мяжой; 5) вырабленыя тавары вызваляліся ад колькасных і дазваляльных абмежаваньняў ([[квота]]ў і [[ліцэнзія]]ў) пры вывазе за мяжу з умовай, што дададзеная [[вартасьць]] тавару складала прынамсі 20% цаны; 6) Камітэт кіраваньня СЭЗ упаўнаважваўся дазваляць раздробны гандаль і аказаньне паслуг за замежную валюту; 7) увоз тавараў і паслуг таксама вызваляўся ад колькасных і дазваляльных абмежаваньняў; 8) тавары вызваляліся ад сплаты мыта пры вывазе за мяжу і ўвозе з-за мяжы; 9) [[падатак на прыбытак]] абмяжоўваўся 25%; 10) укладзены ў разбудову прадпрыемства прыбытак вызваляўся ад адпаведнага падаткаабкладаньня; 11) прадпрыемствы з замежным удзелам звыш 30% статутнага фонду вызваляліся ад сплаты падатку на прыбытак цягам 5 гадоў пры атрыманьні выручкі ад збыту тавараў і паслуг выключна ўласнай вытворчасьці; 12) прадпрыемствы з замежным удзелам менш за 30% статутнага фонду адлічвалі 10% валютнай выручкі ў [[каштарыс]] [[Берасьцейская вобласьць|Берасьцейскай вобласьці]]; 13) вываз прыбытка за мяжу абкладаўся 10%-ым падаткам; 14) прадпрыемствам надавалася права выплочваць заробкі супрацоўнікам ва ўсялякай валюце; 15) Савет міністраў Беларусі прызначаў старшыню Камітэта кіраваньня СЭЗ; 16) Камітэт кіраваньня СЭЗ упаўнаважваўся весьці ўлік прадпрыемстваў і надаваць ім зямельныя ўчасткі<ref>{{Навіна|аўтар=[[Вячаслаў Кебіч]]|загаловак=Пастанова Савета міністраў Рэспублікі Беларусь ад 26 лютага 1992 г. № 100|спасылка=http://pravo.kulichki.com/zak2007/bz61/dcm61546.htm|выдавец=Прававы сайт «Кулічкі»|мова=ru|дата публікацыі=25 траўня 2007|дата доступу=19 чэрвеня 2016}}</ref>. 2 сакавіка 1998 г. прэзыдэнт А. Лукашэнка падпісаў Указ № 93 «Аб стварэньні свабодных эканамічных зонаў „[[Менск]]“ і „Гомель-Ратон“» на 30 і 50 гадоў адпаведна<ref>{{Навіна|аўтар=А.Лукашэнка|загаловак=Указ прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь ад 2 сакавіка 1998 г. № 93|спасылка=http://www.zakon.by/?guid=3871&p0=p39800093|выдавец=Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|мова=ru|дата публікацыі=18 сьнежня 2015|дата доступу=19 чэрвеня 2016}}</ref>. 7 сьнежня 1998 г. А.Лукашэнка зацьвердзіў Закон «Аб свабодных эканамічных зонах», які ўпаўнаважыў Савет міністраў Беларусі ствараць адміністрацыі СЭЗ<ref>{{Навіна|аўтар=А.Лукашэнка|загаловак=Закон Рэспублікі Беларусь «Аб свабодных эканамічных зонах» ад 7 сьнежня 1998 г. № 213-З|спасылка=http://www.zakon.by/?guid=3871&p0=h19800213|выдавец=Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|мова=ru|дата публікацыі=12 ліпеня 2013|дата доступу=19 чэрвеня 2016}}</ref>. 4 жніўня 1999 г. А.Лукашэнка падпісаў Указ «Аб стварэньні свабоднай эканамічнай зоны „Віцебск“» на 30 гадоў<ref>{{Навіна|аўтар=А.Лукашэнка|загаловак=Указ прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь ад 4 жніўня 1999 г. № 458|спасылка=http://www.zakon.by/?guid=3871&p0=P39900458|выдавец=[[Нацыянальны цэнтар прававой інфармацыі Рэспублікі Беларусь]]|мова=ru|дата публікацыі=22 кастрычніка 2012|дата доступу=19 чэрвеня 2016}}</ref>. За 2000 г.: 1) {{Артыкул у іншым разьдзеле|прамыя замежныя ўкладаньні||en|Foreign direct investment}} ў 4 тагачасныя СЭЗ «Берасьце», «Віцебск», «Гомель-Ратон» і «Менск» склалі 6896,7 млн [[Беларускі рубель|рублёў]] ($8,623 млн)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Сярэднеўзважаны курс беларускага рубля ў адносінах да замежных валют на валютным рынку Рэспублікі Беларусь за 2000 год (799,77 рублёў за даляр)|спасылка=http://www.nbrb.by/bel/statistics/ForexMarket/AvrExRate/|выдавец=[[Нацыянальны банк Рэспублікі Беларусь]]|дата публікацыі=2015|дата доступу=19 чэрвеня 2016}}</ref>; 2) выручка прадпрыемстваў СЭЗаў склала менш за 1% ад [[Сукупны ўнутраны прадукт|сукупнага ўнутранага прадукту]] Беларусі. На 1 студзеня 2001 г. у 4 тагачасных СЭЗ «Берасьце», «Віцебск», «Гомель-Ратон» і «Менск» налічвалася 169 прадпрыемстваў, зь іх 144 дзейных (85,2%). Сярод дзейных прадпрыемстваў 50% прыпадала на СЭЗ «Берасьце», 52,6% працоўных месцаў — на СЭЗ «Гомель-Ратон». Пераважалі прамысловыя прадпрыемствы 5 галінаў: дрэваапрацоўчыя, лесанарыхтоўчыя, харчовыя, цэлюлёзна-папяровыя і электратэхнічныя<ref name="б"/>. 31 студзеня 2002 г. А.Лукашэнка падпісаў Указ № 66 «Аб стварэньні свабоднай эканамічнай зоны „Магілёў“» на 30 гадоў<ref>{{Навіна|аўтар=А.Лукашэнка|загаловак=Указ прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь ад 31 студзеня 2002 г. № 66|спасылка=http://www.zakon.by/?guid=3871&p0=P30200066|выдавец=Нацыянальны цэнтар прававой інфармацыі Рэспублікі Беларусь|мова=ru|дата публікацыі=22 кастрычніка 2012|дата доступу=19 чэрвеня 2016}}</ref>. 16 красавіка 2002 г. А.Лукашэнка падпісаў Указ № 208 «Аб стварэньні свабоднай эканамічнай зоны „[[Горадня]]інвэст“» на 30 гадоў<ref>{{Навіна|аўтар=А.Лукашэнка|загаловак=Указ прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь ад 16 красавіка 2002 г. № 208|спасылка=http://www.zakon.by/?guid=3871&p0=P30200208|выдавец=Нацыянальны цэнтар прававой інфармацыі Рэспублікі Беларусь|мова=ru|дата публікацыі=30 красавіка 2015|дата доступу=19 чэрвеня 2016}}</ref>. 22 верасьня 2005 г. А.Лукашэнка падпісаў Дэкрэт № 12 «Аб [[Беларускі парк высокіх тэхналёгіяў|Парку высокіх тэхналёгіяў]]» (ПВТ) плошчай 50 [[га]], які праз 3 месяцы стварылі ў Менску на 15 гадоў для «распрацоўкі ў Рэспубліцы Беларусь праграмнага забесьпячэньня». Прадпрыемствы ПВТ вызвалілі ад выплаты мытаў і падаткаў на [[Падатак на дададзеную вартасьць|дададзеную вартасьць]], нерухомасьць і [[прыбытак]]. [[Падаходны падатак]] для супрацоўнікаў прадпрыемстваў устанавілі ў памеры 9%. Рада дэпутатаў Менску вызваліла прадпрыемствы ПВТ ад сплаты мясцовых падаткаў і збораў<ref>{{Навіна|аўтар=А.Лукашэнка|загаловак=Дэкрэт прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь ад 22 верасьня 2005 г. № 12|спасылка=http://www.zakon.by/?guid=3871&p0=Pd0500012|выдавец=Нацыянальны цэнтар прававой інфармацыі Рэспублікі Беларусь|мова=ru|дата публікацыі=3 лістапада 2014|дата доступу=19 чэрвеня 2016}}</ref>. 28 студзеня 2008 г. А.Лукашэнка Ўказам № 42 устанавіў, што заяўлены аб’ём укладаньняў прадпрыемства, якое дамагаецца ўдзелу ў СЭЗ, «пасьля 1 красавіка 2008 г. мае складаць суму, эквівалентную прынамсі 1 млн [[эўра]]»<ref>{{Навіна|аўтар=А.Лукашэнка|загаловак=Указ прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь ад 9 чэрвеня 2005 г. № 262|спасылка=http://www.zakon.by/?guid=3871&p0=p30500262|выдавец=Нацыянальны цэнтар прававой інфармацыі Рэспублікі Беларусь|мова=ru|дата публікацыі=22 ліпеня 2014|дата доступу=19 чэрвеня 2016}}</ref>. За 2013—2015 гг.: 1) прадпрыемствы 6 СЭЗ «Берасьце», «Віцебск», «Гомель-Ратон», «Горадняінвэст», «Магілёў» і «Менск» вырабілі звыш 11% вартасьці прамысловых тавараў Беларусі; 2) доля прадпрыемстваў 6 СЭЗ у экспарце краіны дасягнула 15%; 3) доля экспарту ў выручцы прадпрыемстваў СЭЗ перавысіла 65%. На 1 красавіка 2016 г. у 6 СЭЗах Беларусі дзейнічала 429 прадпрыемстваў з 124 тыс. супрацоўнікаў (4,3% занятых у Беларусі)<ref>{{Навіна|аўтар=[[Марына Носава]]|загаловак=Мінэканомікі Беларусі: Страты СЭЗ па выніках першага квартала зьвязаныя са стварэньнем новых экспартна арыентаваных вытворчасьцяў|спасылка=http://by.belapan.by/archive/2016/06/13/850401_12345|выдавец=[[БелаПАН]]|дата публікацыі=13 чэрвеня 2016|дата доступу=19 чэрвеня 2016}}</ref>. На 2016 г. у выніку пашырэньня землі СЭЗ сягалі за межы абласных цэнтраў і ператварыліся з гарадзкіх у абласныя. * [[СЭЗ Берасьце|СЭЗ «Берасьце»]] (вул. Камуністычная, д. 23; засн. 1992 г.) налічвала 82 прадпрыемствы з удзелам замежных укладаньняў з 20 дзяржаваў. Агульная плошча складала 73,68 км² зь землямі ў 5 з 16 раённых цэнтраў Берасьцейскай вобласьці: [[Баранавічы]], Берасьце, [[Ганцавічы]], [[Кобрын]] і [[Пінск]]<ref>{{Навіна|аўтар=А.Лукашэнка|загаловак=Указ прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь ад 20 сакавіка 1996 г. № 114|спасылка=http://www.zakon.by/?guid=3871&p0=P39600114|выдавец=Нацыянальны цэнтар прававой інфармацыі Рэспублікі Беларусь|мова=ru|дата публікацыі=3 лістапада 2014|дата доступу=19 чэрвеня 2016}}</ref>. * СЭЗ «Віцебск» (вул. 1-я Журжэўская, д. 4; засн. 1999 г.) налічвала 39 прадпрыемстваў з удзелам інвэстараў з 12 краінаў. Агульная плошча складала 21,86 км² зь землямі ў 2 з 21 раённага цэнтру Віцебскай вобласьці: Віцебск і [[Ворша]]. * СЭЗ «Гомель-Ратон» (вул. Фядзюнінскага, д. 17; засн. 1998 г.) налічвала 76 прадпрыемстваў з удзелам замежных укладаньняў з 17 краінаў. Агульная плошча складала 74,74 км² зь землямі ў 11 з 21 раёну Гомельскай вобласьці: вёска [[Глушкавічы]] ([[Лельчыцкі раён]]), Гомель, [[Добруш]], [[Жлобін]], [[Карма (Кармянскі раён)|Карма]], [[Мазыр]], в. [[Някрасава (Веткаўскі раён)|Някрасава]] ([[Веткаўскі раён]]), [[Рэчыца]], [[Шацілавічы]], [[Тураў]] ([[Жыткавіцкі раён]]), [[Хвойнікі]]. * СЭЗ «Горадняінвэст» (вул. Горкага, д. 91а; засн. 2002 г.) налічвала 75 прадпрыемстваў з удзелам замежных укладаньняў з 35 краінаў. Агульная плошча складала 30,79 км² зь землямі ў 7 з 17 раёнаў Гарадзенскай вобласьці: [[Гродна (аэрапорт)|аэрапорт «Горадня»]] (в. [[Абухава (Гарадзенская вобласьць)|Абухава]]), в. [[Гожа]] ([[Гарадзенскі раён]]), Горадня, [[Ліда]], [[Масты]], [[Наваградак]], [[Слонім]], [[Смаргонь]], [[Шчучын]]. * [[СЭЗ Магілёў|СЭЗ «Магілёў»]] (вул. Ленінская, д. 63; засн. 2002 г.) налічвала 41 прадпрыемства з удзелам замежных укладаньняў з 8 краінаў. Агульная плошча складала 28,41 км² зь землямі ў 4 з 21 раёну Магілёўскай вобласьці: [[Асіпавічы]], [[Бабруйск]], в. [[Буйнічы]] (Магілёўскі раён), Магілёў, [[Шклоў]]. * СЭЗ «Менск» (вул. Крапоткіна, д. 44; засн. 1998 г.) налічвала 118 прадпрыемстваў з удзелам замежных укладаньняў з 23 краінаў. Агульная плошча складала 26,53 км² зь землямі ў 6 з 22 раёнаў Менскай вобласьці: [[Барысаў]], [[Мінск (нацыянальны аэрапорт)|аэрапорт «Менск»]] і в. [[Масьцішча (Забалоцкі сельсавет)|Масьцішча]] ([[Смалявіцкі раён]]), [[Маладэчна]], Менск, [[Стоўпцы]], [[Фаніпаль]] ([[Койданаўскі раён]]). == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Свабодная эканамічная зона «Менск»|спасылка=https://www.youtube.com/embed/dkO9g0VNwQg?autoplay=1|выдавец=[[Белтэлерадыёкампанія|Агенцтва тэлівізійных навінаў]]|дата публікацыі=18 лютага 2016|дата доступу=19 чэрвеня 2016}} * [https://web.archive.org/web/20160624043337/http://www.fez.brest.by/ СЭЗ «Берасьце»]{{ref-ru}} * [https://web.archive.org/web/20160522171625/http://www.fez-vitebsk.by/ СЭЗ «Віцебск»]{{ref-ru}} * [https://web.archive.org/web/20181222072558/http://gomelraton.by/ СЭЗ «Гомель-Ратон»]{{ref-ru}} * [http://www.grodnoinvest.by/ СЭЗ «Горадняінвэст»]{{ref-ru}} * [http://www.fezmogilev.by/ СЭЗ «Магілёў»]{{ref-ru}} * [http://www.fezminsk.by/ СЭЗ «Менск»]{{ref-ru}} [[Катэгорыя:Спэцыяльныя эканамічныя зоны| ]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1959 годзе]] eq0aflrek0500o1c00sywsf1j1fpnu7 0 184088 2618191 2431814 2025-06-05T00:22:40Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618191 wikitext text/x-wiki '''Паліклі́ніка''' ({{мова-el|πόλις + κλινική|скарочана}} — горад + лячэньне) — лекавальна-прафіляктычная ўстанова, якая забясьпечвае кваліфікаваную мэдычную дапамогу, у тым ліку з выездам на дом. Звычайна ахоплівае сваімі паслугамі звыш паловы навакольнага насельніцтва. Віды: галоўная, гарадзкая, [[гарнізон]]ная, [[курорт]]ная і раённая; для дарослых, дзяцей, падлеткаў і [[студэнт]]аў. Таксама можа стварацца кансультацыйная пры [[Лякарня|лякарні]], мэдычных [[ВНУ]] і навукова-дасьледчым інстытуце (НДІ). Адмысловая бывае [[Стаматалёгія|стаматалягічная]] і фізыятэрапэўтычная. Можа быць самастойнай і ў складзе аб’яднаньня зь лякарняй. Мае рэгістратуру, лекавальна-прафіляктычнае і дыягнастычнае аддзяленьні. Сям’ю абслугоўвае тэрапэўт, пэдыятар і акушэр-гінэколяг. Можа быць гаспадарча-разьліковай<ref name="б">{{Кніга|аўтар=[[Эдуард Вальчук]].|частка=Паліклініка|загаловак=[[Беларуская энцыкляпэдыя]] ў 18 тамах|арыгінал=|спасылка=|адказны=гал.рэд. [[Генадзь Пашкоў]]|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Беларуская энцыкляпэдыя імя Петруся Броўкі]]|год=2000|том=[http://files.knihi.com/Knihi/Slounik/Encyklapiedyji/Bielaruskaja_encyklapedyja/Bielaruskaja_encyklapedyja.11.djvu 11]|старонкі=558|старонак=560|сэрыя=|isbn=985-11-0188-5|наклад=10 000}}</ref>. [[Файл:Poliklinik_Viršuliškės.jpg|значак|230пкс|Паліклініка ў Вільні (Летува, сьнежань 2013 г.)]] Ажыцьцяўляе папярэджаньне захворваньняў і аздараўленьне, вызваляе хворых ад працы, праводзіць мэдычна-санітарную ацэнку з прызнаньнем устойлівай непрацаздольнасьці, накіроўвае на шпіталізаваньне і санітарна-курортнае лячэньне, праводзіць дыспансэрызаваньне і [[Вакцына|прышчэпкі]]<ref name="б"/>. == Беларусь == На 1998 г. у [[Беларусь|Беларусі]] было: 557 самастойных паліклінік і амбуляторыяў, зь іх 146 (26%) гарадзкіх і 411 сельскіх; 695 паліклінічных аддзяленьняў у лякарнях і радзільнях, зь іх 300 (43%) гарадзкіх і 395 сельскіх; 77 стаматалягічных і 367 дзіцячых паліклінік<ref name="б"/>. У [[1990-я]] гады жыхары Беларусі наведвалі паліклінікі ў сярэднім 9,5 разу на год. За 2011 год жыхары Беларусі наведалі паліклінікі ў сярэднім 14,4 разу, што было найбольшым у сьвеце паказьнікам<ref>{{Артыкул|аўтар=Надзея Нікалаева.|загаловак=Лекі — не тавар, а аптэка — не крама|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=96989|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=12 траўня 2012|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2012-05-12 89 (27204)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/97000/12may-4.indd.pdf 4]|issn=1990-763x}}</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == {{Commons}} * [https://web.archive.org/web/20171208165323/http://www.1crp.by/be Паліклініка № 1 г. Менску] * [https://web.archive.org/web/20170727010804/http://www.bosp.by/bel/ Берасьцейская абласная стаматалягічная паліклініка] {{Накід:Мэдыцына}} [[Катэгорыя:Лякарні]] [[Катэгорыя:Мэдычныя арганізацыі]] ilj1nf5ylxo8s3fd77f8l52wm7zm8k9 0 186894 2618235 2576968 2025-06-05T06:50:52Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618235 wikitext text/x-wiki {{Каардынаты|52|7|7|паўночнае|26|7|4|усходняе|выяўленьне=загаловак}} {{Кампанія |назва = «Пінскводбуд» |лягатып = |тып = [[адкрытае акцыянэрнае таварыства]] |лістынг на біржы = |дэвіз = |заснаваная = {{Дата пачатку|3|1|1972|1}} |заснавальнікі = [[Міністэрства мэліярацыі і воднай гаспадаркі БССР]] |разьмяшчэньне = [[Пінск]] ([[Берасьцейская вобласьць]], [[Беларусь]]) |ключавыя постаці = Валеры Богнат, Леанід Гордзіч, Аляксандар Кузьміч |галіна = [[будаўніцтва]] |прадукцыя = [[вадасховішча]], [[дамба]], [[мост]], [[плаціна]], [[шлюз]] |абарачэньне = {{Падзеньне}}9,932 млн [[Беларускі рубель|рублёў]] (2016 г.; $4,967 млн) |апэрацыйны прыбытак = {{Падзеньне}}-0,339 млн руб (2016 г.; $-169,5 тыс.) |чысты прыбытак = {{Рост}}-0,282 млн руб (2016 г.; $-141 тыс.)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Сярэднеўзважаны курс беларускага рубля ў адносінах да замежных валют на валютным рынку Рэспублікі Беларусь за 2016 год (1,9998 за даляр)|спасылка=http://www.nbrb.by/bel/statistics/ForexMarket/AvrExRate/|выдавец=[[Нацыянальны банк Рэспублікі Беларусь]]|дата публікацыі=2017|дата доступу=12 кастрычніка 2017}}</ref> |лік супрацоўнікаў = 534 (2017 г.) |матчына кампанія = ДА «[[Белводгас]]» (Менск) |даччыныя кампаніі = рыбгасп «[[Лахва]]» (Лунінецкі раён) |аўдытар = Л.Т. Лялюк (Пінск)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Раскрыцьцё зьвестак аб дзейнасьці за 2016 год|спасылка=http://www.pinskvodstr.by/?show=page&idd=1492155282|выдавец=ААТ «Пінскводбуд»|мова=ru|дата публікацыі=14 красавіка 2017|дата доступу=12 кастрычніка 2017}}</ref> |сайт = [http://www.pinskvodstr.by/ pinskvodstr.by] }} '''«Пінскводбуд»''' — дзяржаўнае будаўнічае прадпрыемства Беларусі, заснаванае ў студзені 1972 годзе ў Пінску ([[Берасьцейская вобласьць]]) ў якасьці спэцыялізаванага трэсту «Пінскводбудмэханізацыя». Галаўное прадпрыемства месьціцца ў Пінску па адрасе: вул. Пушкіна, д. 5. Адыграла істотную ролю ў [[Мэліярацыя|мэліярацыі]] ў Берасьцейскай вобласьці. == Склад == На 2017 год ААТ «Пінскводбуд» улучала цэнтральную [[рамонт]]ную майстэрню (ЦРМ; в. [[Пінкавічы]], Пінскі раён), досьледную рыбную гаспадарку «[[Лахва]]» (Лунінецкі раён) і 5 перасоўных мэханізаваных калёнаў: 58-я (Пінкавічы), 59-я ([[Лунінец]]), 60-я (пас. [[Целяханы]], Івацэвіцкі раён), 61-я ([[Янаў]]) і 62-я ([[Столін]]). ЦРМ улучала завод [[жалезабэтон]]ных вырабаў і аўтапарк на 30 [[самазвал]]аў. Праектаваньне ажыцьцяўлялася ў супрацы з ААТ «Палесьседзіправодгасп» (Пінск). Ажыцьцяўляла асушэньне земляў для гаспадарчага выкарыстаньня. Закрыты дрэнаж рабілі з дапамогай [[поліэтылен]]авых гафрыраваных трубаў, якія пракладалі на глыбіні каля 4-х мэтраў для ўтварэньня падземных водных каналаў (д’юкераў). У якасьці таньнейшага варыянту ўзводзілі адкрытыя асушальныя сеткі з 5-гадовым тэрмінам гарантыі на работы, пасьля чаго тыя вымагалі рэгулярнага абкосу травы на [[канал]]ах для прадухіленьня выветрываньня ўрадлівага слою [[Глеба|глебы]]<ref name="з"/>. == Мінуўшчына == У студзені 1972 году [[Міністэрства мэліярацыі і воднай гаспадаркі БССР]] заснавала спэцыялізаваны трэст «Пінскводбудмэханізацыя», у склад якога перадалі трэст «Берасьцеводбуд», 6 будаўніча-мантажных кіраўніцтваў (БМК; Ганцавіцкае, [[Лунінец]]кае, Пінскае, [[Столін]]скае, [[Целяханы|Целяханскае]], [[Янаў]]скае) і [[Гарадзішча (Баранавіцкі раён)|Гарадзішчанскую]] перасоўную мэханізаваную калёну № 5 (ПМК-5; Баранавіцкі раён). Пазьней далучылі яшчэ 4 ПМК: [[Лагішын]]скую № 34 (Пінскі раён), [[Ляхавічы|Ляхавіцкую]] № 24, [[Мікашэвічы|Мікашэвіцкую]] № 22 (Лунінецкі раён) і [[Давыд-Гарадок|Давыд-Гарадоцкую]] № 111 (Столінскі раён). У якасьці дапаможных пусьцілі Пінскі завод жалезабэтонных вырабаў, цэнтральную [[рамонт]]ную майстэрню (вёска [[Пінкавічы]], Пінскі раён) і аўтатранспартны ўчастак. На пачатак 1977 году трэст налічваў звыш 4800 супрацоўнікаў, зь іх 1500 мэханізатараў і 450 інжынэраў. Прадпрыемства мела 435 аўтамабіляў, 320 вусеневых і колавых [[трактар]]оў, 225 адна- і 73 шматкаўшовых [[экскаватар]]аў, 165 [[бульдозэр]]аў, 152 карчавальнікі і 24 [[скрэпэр]]ы. 28 сьнежня 1979 году пасьля 7-гадовага будаўніцтва ў [[Ганцавіцкі раён|Ганцавіцкім раёне]] здалі вадасховішча [[Лактышы (вадасховішча)|Лактышы]] плошчай 1520 га і аб’ёмам вады ў 50,2 млн [[м³]]. Агульная плошча рыбаводчых сажалак склала 2549 га. Звыш 200 [[км²]] у вадазборы ракі [[Лань (рака)|Лань]] атрымалі пастаянную крыніцу ўвільгатненьня<ref name="з">{{Артыкул|аўтар=[[Уладзімер Хількевіч]], Вольга Гецэвіч.|загаловак=«Мэліяраваны гектар — нацыянальнае багацьце»|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=97967|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=2 чэрвеня 2012|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2012-06-02 104 (27219)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/97953/2cher-6.indd.pdf 6]|issn=1990-763x}}</ref>. У 1978 годзе ў [[Пінскі раён|Пінскім раёне]] скончылі 3-гадовае будаўніцтва вадасховішча [[Пагост (вадасховішча)|Пагост]] і рыбнай гаспадаркі «Палесьсе» (вёска [[Вяз (Беларусь)|Вяз]]), якая ўлучала нераставыя, матачныя і выгульныя сажаркі-рыбнікі. Ваду ў іх падавалі помпавыя станцыя з вадасховішча Пагост праз магістральныя і падальныя каналы, аснашчаныя дамбамі, шлюзамі і плацінамі. Упершыню пры будаўніцтве давялося выселіць і затапіць вёску Грушка, што налічвала 76 дамоў і каля 200 жыхароў. У 1970-я гады [[мэліярацыя]] ў асноўным праводзілася з выкарыстаньнем балотаходных бульдозэраў [[Т-130]], якія выпускаў [[Чалябінскі трактарны завод]] ([[Расейская СФСР]]). 26 траўня 1985 году ў вёсцы [[Селішча (Пінскі раён)]] заклалі найбольшую ў Эўропе [[Плянтацыя|плянтацыю]] (на 2012 год ААТ «Беларускія журавіны» з сажалкай-адстойнікам на 6 [[гектар]]аў) з тэрмінам службы на 30 гадоў і да 50 гадоў пры належным доглядзе). [[Журавіны|Журавінавая]] плянтацыя ўлучала чэкі, [[канал]]ы, дамбы і трубы для пастаяннага арашэньня, якое таксама дзейнічала на палях для вырошваньня [[Дурніцы|буякоў]]<ref name="з"/>. З 1 красавіка 1988 году трэст атрымаў сучасную назву «Пінскводбуд». Да 1990 году прадпрыемства ўвяло ў дзеяньне звыш 3000 км² асушаных і 350 км² [[Арашэньне|арашальных]] земляў, пабудавала звыш 5000 гідратэхнічных [[Збудаваньне|збудаваньняў]] (насосных станцыяў, [[Мост|мастоў]], [[шлюз]]аў, [[дамба]]ў, [[плаціна]]ў і [[вадасховішча]]ў агульным аб’ёмам каля 200 млн м³ вады) і каля 3000 [[кватэра]]ў агульнай плошчай звыш 109 000 м². Для будаўніцтва [[асфальт]]аваных дарог між паселішчамі дзейнічалі 6 асфальтабэтонных заводаў. На мэліяраваных землях заснавалі звыш 200 савецкіх гаспадарак ([[саўгасп]]), зь іх найбольшыя: у Пінскім раёне — «[[Парахонск]]і» (на 2012 г. [[ААТ]] з 10-ю жывёлагадоўчымі комплексамі па 10 000 галоваў жывёлы кожны), «[[Маладзельчыцы]]» і «24-ы зьезд КПСС» (в. [[Жыдча]]); у Ганцавіцкім — «Адраджэньне» (в. [[Разьдзялавічы]]) і «Ясенева» (в. [[Яловая]]); у Лунінецкім — імя Леніна і «25-ы зьезд КПСС» (в. [[Міжлесье (Лунінецкі раён)|Міжлесьсе]]); у Янаўскім раёне — імя Івана Паліўкі (в. [[Тышкавічы]]); у Івацэвіцкім — «Перамога» (в. [[Вулька Аброўская]]); у Ляхавіцкім — «[[Востраў (Ляхавіцкі раён)|Востраў]]»<ref name="з"/>. У пачатку 1990-х гадоў «Пінскводбуд» пераважна будаваў [[Пасёлак|пасёлкі]] ў [[Гомельская вобласьць|Гомельскай]] і Магілёўскай абласьцях для перасяленцаў у рамках пераадоленьня [[Наступствы Чарнобыльскай катастрофы|наступстваў Чарнобыльскай катастрофы]]. У 1995 годзе трэст «Пінскводбуд» перайшоў у падпарадкаваньне дзяржаўнага [[канцэрн]]а «Белмэліяводгасп» (Менск, Беларусь), які стаў асноўным замоўнікам будаўніцтва і перабудовы мэліярацыйных збудаваньняў і водных гаспадарак. У 2-й палове 1990-х гадоў істотнымі заказамі былі будаўніцтва і рэканструкцыя ахоўных і вадаправодных збудаваньняў на трасе нафтаправода [[Мазыр]]-Берасьце для «[[Гомельтранснафта Сяброўства]]», добраўпарадкаваньне [[Беларуска-летувіская граніца|беларуска-летувіскай граніцы]] для [[Дзяржаўны пагранічны камітэт Рэспублікі Беларусь|Дзяржаўнага камітэту памежных войскаў Рэспублікі Беларусь]]. У жніўні 1999 г. канцэрн «Белмэліяводгасп» сваім Загадам перадаў прадпрыемствам, якім належалі мэліярацыйныя збудаваньні, 3 адпаведныя перасоўныя мэханізаваныя калёны (ПМК): Мікашэвіцкую № 22, Лагішынскую № 34 і Давыд-Гарадоцкую № 111. 15 сакавіка 2001 г. Выканаўчы камітэт Берасьцейскай вобласьці паставіў на ўлік «Пінскводбуд» у якасьці ўнітарнага прадпрыемства. У кастрычніку 2001 году прадпрыемствам-уласьнікам мэліярацыйных збудаваньняў перадалі Ганцавіцкую і Ляхавіцкую ПМК. У выніку ў складзе УП «Пінскводбуд» засталіся цэнтральная рамонтная майстэрня, у якую ўлучылі аўтапарк і завод жалезабэтонных вырабаў, і 5 ПМК у [[Івацэвіцкі раён|Івацэвіцкім]], Лунінецкім, Пінскім, Столінскім і [[Янаўскі раён (Берасьцейская вобласьць)|Янаўскім]] раёнах на аснове былых будаўніча-мантажных кіраўніцтваў (БМК)<ref name="з"/>. У 2001 г. аб’ём мэліяратыўнага будаўніцтва ў Берасьцейскай вобласьці 50-кратна скараціўся параўнальна з 1991 годам. З пачатку 2000-х гадоў дзейнасьць пераважна складалася з выкананьня захадаў абароны і перасьцярогі ад [[Паводка|паводак]], у тым ліку ўзьвядзеньня збудаваньняў у [[Давыд-Гарадок|Давыд-Гарадку]] (Столінскі раён) і пракладкі новага рэчышча ракі [[Гарынь]] вакол яго, агароджанага асфальтавымі дамбамі. За 2005—2011 гады «Пінскводбуд» набыў 49 экскаватараў, зь іх каля 40 у [[Коханаў]]скага экскаватарнага заводу ([[Талачынскі раён]], Віцебская вобласьць), таксама 11 трактароў і каля 50 перасоўных насосных станцыяў. На пачатак 2011 году прадпрыемства налічвала 1053 супрацоўнікі. За 2011 год мэліярацыя склала 40% працы прадпрыемства. Да ААТ «Пінскводбуд» далучылі рыбную гаспадарку «[[Лахва]]» (Лунінецкі раён)<ref name="з"/>. На 31 сьнежня 2016 году 99,5% акцыяў прадпрыемства належала дзяржаўнаму аб’яднаньню «[[Белводгас]]» (Менск). === Кіраўнікі === * Іван Адзінец (1972—1977) * [[Георгі Даніловіч]] (1977 — студзень 1997) * Леанід Даўбнюк (студзень 1997 — 26 жніўня 2011) * Леанід Кароль (26 жніўня 2011 — 16 красавіка 2016) * Валеры Богнат (з 16 красавіка 2016 году) == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20200814171658/http://belvodhoz.by/be/kantakty Дзяржаўнае аб'яднаньне «Белводгас» (матчына кампанія)] {{Накід:Беларусь}} [[Катэгорыя:Прадпрыемствы Берасьцейскай вобласьці]] [[Катэгорыя:Пінск]] [[Катэгорыя:Беларускія кампаніі]] [[Катэгорыя:Сельская гаспадарка Беларусі]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1972 годзе]] [[Катэгорыя:Будаўніцтва]] [[Катэгорыя:Дзяржаўная эканоміка]] lsu67nu5w72n1hypyg16c3o7zfca29p 0 187325 2618195 2442863 2025-06-05T00:58:51Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618195 wikitext text/x-wiki {{Партыя |назва = Партыя народнай волі |арыгінальная назва = {{мова-ru|Партия народной свободы|скарочана}} |тып = |лягатып = PARNAS logo.svg |подпіс = Знак |памер = 257px |лідэр = [[Міхаіл Касьянаў]] |заснавальнік = |заснаваная = {{Дата пачатку|17|11|1990|1}} |штаб-кватэра = Расея, [[Масква]], вул. Пятніцкая, д. 14, буд. 1<ref>[http://www.minjust.ru/taxonomy/term/205 Мінюст Расеі]</ref> |супрацоўніцтва = Дэмакратычная кааліцыя |ідэалёгія = [[лібэралізм]] |інтэрнацыянал = |моладзевая арганізацыя = |колькасьць = невядома,<br>РПР — 58 166 (2007 год)<ref>[http://ria.ru/politics/20070322/62443312.html Верховный суд в пятницу решит судьбу Республиканской партии России] «РИА Новости»</ref>,<br>ПАРНАС — 46 158 (2011 год) |дэпутатаў у Эўрапарлямэнце = |назва парлямэнту = |дэпутатаў у парлямэнце = |назва ніжняй палаты парлямэнту = [[Дума (Расея)|Дзяржаўная Дума]] |дэпутатаў у ніжняй палаце парлямэнту = {{Партыя месца|0|450|hex=#96023D}} |назва верхняй палаты парлямэнту = Рада Фэдэрацыі |дэпутатаў у верхняй палаце парлямэнту = |назва мясцовых саветаў = Рэгіянальныя парлямэнты |дэпутатаў у мясцовых саветах = {{Партыя месца|1|3980|hex=#96023D}} |орган партыйнага друку = |гімн = |дэвіз = «За Расею без самавольства й карупцыі»<ref>на фотографиях - http://svobodanaroda.org/news/3437/</ref> |сайт = [http://parnasparty.ru/ Сеціва] |дата роспуску=25 траўня 2023 }} '''Па́ртыя наро́днай во́лі''' ({{мова-ru|Партия народной свободы}}; ''ПАРНАС''), раней — Рэспубліканская партыя Расеі — Партыя народнай волі (РПР-ПАРНАС) — расейская правацэнтрысцкая партыя. == Дзейнасьць == Партыя створана ў лістападзе 1990 году на базе часткі руху «Дэмакратычная плятформа», чые прадстаўнікі пакінулі [[КПСС]] з-за нязгоды з большасьцю на 28 зьезьдзе. 14 сакавіка 1991 году Мінюст [[РСФСР]] зарэгістраваў зьяднаньне Рэспубліканская партыя Расейскай Фэдэрацыі (РПРФ), якая стала адной з трох першых партыяў Расеі. Партыя была прадстаўлена ў [[Дума (Расея)|Дзярждуме]] чатырох скліканьняў (у складзе кааліцыяў і блёкаў). У 2000-х, зьяднаўшыся з шэрагам арганізацыяў, РПР павялічыла сваю колькасьць, уваходзіла ў кааліцыю «Іншая Расея» і брала ўдзел у «Маршах нязгодных». У 2007 годзе партыя была пазбаўленая рэгістрацыі. У 2010 годзе РПР увайшла ў кааліцыю «За Расею без самавольства й карупцыі» (пазьней — партыя «ПАРНАС»). У 2013 годзе стала паўнапраўным сябрам Саюзу лібэралаў і дэмакратаў за Эўропу. == Дзейнасьць у 2010-я гады == У 2011 годзе ЭСПЧ прызнаў незаконным пазбаўленьне рэгістрацыі, і з 5 траўня 2012 году Мінюст РФ вярнуў партыі ранейшую дзяржрэгістрацыю. У 2010 годзе РПР увайшла ў кааліцыю «За Расею без самавольства й карупцыі» (пазьней — партыя «ПАРНАС»). У 2013 годзе стала паўнапраўным сябрам Саюзу лібэралаў і дэмакратаў за Эўропу. Потым сябры ПАРНАСА ўступілі ў Рэспубліканскую партыю й 16 чэрвеня 15-ы зьезд зьяднанай апазыцыйнай партыі пераназваў РПР у «РПР-ПАРНАС». 2 жніўня Мінюст выдаў сьведчаньне з новай назвай, а новыя статут і праграма партыі афіцыйна набылі моц. «РПР-ПАРНАС» — гэта фактычна Партыя народнай волі, а юрыдычна — РПР. Новага ўстаноўчага зьезду й стварэньня новай партыі не было, а «РПР» і «РПР-ПАРНАС» — адна й тая ж партыя з тым жа самым рэгістрацыйным нумарам. 5 ліпеня 2015 году на зьезьдзе партыі было прынята рашэньне пра скарачэньне назвы да «ПАРНАС». == Кіраўнікі == Старшыня «ПАРНАС» — [[Міхаіл Касьянаў]] (да 2015 году зьяўляўся адным з сустаршыняў разам з [[Уладзімер Рыжкоў|Уладзімерам Рыжковым]] і [[Барыс Нямцоў|Барысам Нямцовым]]). Найвэшэйшая рада — Фэдэральная палітычная рада галоўным чынам з рэгіянальных аддзяленьняў. Выканаўчы дырэктар партыі — Марыя Яблонская. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://parnasparty.ru/ Старонка ў сеціве ПАРНАС]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [https://web.archive.org/web/20110511080900/http://www.rprf.ru/ rprf.ru — старая старонка ПАРНАС 2011 год] * [https://web.archive.org/web/20171113185527/http://minjust.ru/taxonomy/term/205 ПАРНАС на старонцы Мінюсту Расеі] ** [https://web.archive.org/web/20171105111745/http://minjust.ru/node/2428 Статут ПАРНАС] * [https://web.archive.org/web/20140923150739/http://minjust.ru/nko/gosreg/partii/respublicpartiya ПАРНАС на старонцы Мінюсту Расеі] {{Палітычныя партыі Расеі}} [[Катэгорыя:Палітычныя партыі Расеі]] 06winwycudwiz8de6u3t462p872u13w 0 191810 2618178 2606962 2025-06-04T23:17:48Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618178 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст}} '''Па́вал Чыкі́да''' ({{Н}} 21 чэрвеня 1995 году) — беларускі футбаліст, абаронца і капітан мазырскай «[[Славія Мазыр|Славіі]]». == Кар’ера == === Клюбная === У 2012 годзе выступаў за дубль жодзінскага «[[Тарпэда-БелАЗ Жодзін|Тарпэда-БелАЗ]]», а на наступны сэзон перайшоў у клюб Першай лігі «[[Смалявічы-СТІ (футбольны клюб)|Смалявічы-СТІ]]». У 2014 годзе пачаў трывала выходзіць на поле ў складзе смалявіцкай каманды. У жніўні 2015 году на правах арэнды далучыўся да «[[Крумкачы Менск|Крумкачоў]]»<ref>{{cite web|date = |url = https://by.tribuna.com/football/1031953737.html |title = «Крумкачы» арендовали Чикиду |website = by.tribuna.com|access-date = |language = ru}}</ref>, дзе замацаваўся ў асноўным складзе ў якасьці абаронцы. Да таго гулец выступаў звычайна ў паўабароне. Чыкіда дапамог сталічнаму клюбу прасунуцца ў Найвышэйшую лігу. Па заканчэньні сэзону 2015 году вярнуўся ў «Смалявічы-СТІ» і праз два гады з смалявіцкай камандай таксама прабіўся ў элітны дывізіён. У сьнежні 2017 году падоўжыў кантракт з клюбам<ref>{{cite web|date = |url = https://by.tribuna.com/football/1058763709.html |title = Чикида, Василенок, Горбачик, Степанов и Гомелько продлили контракты со «Смолевичи-СТИ» |website = by.tribuna.com|access-date = |language = ru}}</ref>, які ў сэзоне 2018 году зьмяніў назву на «Смалявічы». У пачатку сэзону 2018 году звычайна выходзіў на замену, а зь лета пачаў часьцей зьяўляцца ў стартавым складзе. З студзеня 2019 году знаходзіўся на праглядзе ў менскім «[[Прамень Менск|Промні]]» і ў сакавіку падпісаў зь ім кантракт<ref>{{cite web|date = 2019-03-07|url = https://football.by/news/124099 |title = Чикида стал игроком "Луча" |website = football.by|access-date = 2024-02-06|language = ru}}</ref>. Неўзабаве «Прамень» пераехаў у [[Магілёў]] і аб’яднаўся зь мясцовым «[[Дняпро Магілёў|Дняпром]]». Абаронца стаў гульцом аб’яднанай каманды, якая атрымала назву «Дняпро». Гуляў пераважна ў першай адзінаццатцы. У жніўні 2019 году атрымаў траўму, празь якую выбыў да канца сэзону. У лютым 2020 году стаў гульцом «[[Гомель (футбольны клюб)|Гомлю]]»<ref>{{cite web|date = |url = https://by.tribuna.com/football/1083503622.html |title = Чикида стал игроком «Гомеля» |website = by.tribuna.com|access-date = |language = ru}}</ref>. Замацаваўся ў стартавым складзе каманды і дапамог ёй паводле вынікаў сэзону 2020 году вярнуцца ў Найвышэйшую лігу. У лютым 2021 году падоўжыў кантракт з клюбам<ref>{{cite web|date = 2021-02-02|url = https://football.by/news/148215 |title = "Гомель" продлил контракт с Чикидой |website = football.by|access-date = 2024-02-06|language = ru}}</ref>. У сэзоне 2021 году чаргаваў выхады ў стартавым складзе і на замену. У студзені 2022 году пакінуў гомельскі клюб<ref>{{cite web|date = 2022-01-11|url = https://football.by/news/160136 |title = Чикида расстался с "Гомелем" |website = football.by|access-date = 2024-02-06|language = ru}}</ref>, пасьля чаго праходзіў прагляд у «[[Віцебск (футбольны клюб)|Віцебску]]» і казаскім «[[Аксу (футбольны клюб)|Аксу]]», а ў лютым 2022 году узмоцніў склад дэбютанта казаскай Прэм’ер-лігі «[[Мактаарал Атакент|Мактаарала]]»<ref>{{cite web|date = 2022-02-15|url = https://football.by/news/161311 |title = Чикида сменил "Гомель" на казахстанский "Мактаарал" |website = football.by|access-date = 2024-02-06|language = ru}}</ref>. Пакінуў «Мактаарал» па заканчэньні сэзону 2022 году. З студзеня 2023 году трэнаваўся з бабруйскай «[[Белшына Бабруйск|Белшынай]]»<ref>{{cite web|date = 2023-01-29|url = https://football.by/news/171596 |title = Чикида тренируется с "Белшиной" |website = football.by|access-date = 2024-02-06|language = ru}}</ref>, аднак ня трапіў у заяўку клюбу на сэзон. У выніку, у першай палове 2023 году заставаўся без каманды. У ліпені 2023 году стаў гульцом мазырскай «[[Славія Мазыр|Славіі]]»<ref>{{cite web|date = 2023-07-19|url = https://football.by/news/176822 |title = Чикида, находившийся без клюба с 2022 году, продолжит карьеру в "Славии" |website = football.by|access-date = 2024-02-06|language = ru}}</ref>. У лістападзе 2023 году кантракт з «Славіяй» быў скасаваны<ref>{{cite web|date = 2023-11-28|url = https://metaratings.by/news/slaviya-rastorgla-kontrakty-s-tremya-futbolistami-310077/ |title = «Славия» расторгла контракты с тремя футболистами |website = metaratings.by|access-date = 2024-02-06|language = ru}}</ref><ref>{{cite web|date = 2023-11-29|url = https://betnews.by/istochnik-so-slaviej-rasstalis-srazu-chetyre-igroka/ |title = ИСТОЧНИК: СО “СЛАВИЕЙ” РАССТАЛИСЬ СРАЗУ ЧЕТЫРЕ ФУТБОЛИСТА |website = betnews.by|access-date = 2024-02-09|language = ru}}</ref>. У студзені 2024 году афіцыйна быў дапушчаны да прафэсійнай дзейнасьці спартоўца ў Беларусі камісіяй пры Генпракуратуры<ref>{{cite web|date = 2024-01-26|url = https://sputnik.by/20240126/semerym-beglym-atletam-razreshili-zanimatsya-profdeyatelnostyu-v-belarusi-1083110356.html |title = Семерым "беглым" атлетам разрешили заниматься профдеятельностью в Беларуси |website = sputnik.by|access-date = 2024-02-06|language = ru}}</ref>, пасьля чаго зноў пачаў трэнавацца з мазырчукамі і ў лютым склаў новае працоўнае пагадненьне з клюбам<ref>{{cite web|date = 2024-02-06|url = https://football.by/news/183672 |title = Джигеро и Чикида подписали контракты со "Славией" |website = football.by|access-date = 2024-02-06|language = ru}}</ref>. У новым сэзоне быў прызначаны капітанам і выканаўцам штрафных удараў. Узорна пачаў сэзон, забіваючы ў кожным з чатырох першых матчаў чэмпіянату. Пры гэтык Чыкіда першыя два сваіх галы сэзону ўлучыў з штафных удараў з далёкай дыстанцыі<ref>[https://fcslavia.by/be/node/4459 Павел Чикида: "Когда-то сам позвонил Биончику и попросился на просмотр". Интервью с неожиданным лидером]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}. Афіцыйны сайт «Славіі».</ref>. Дзякуючы спрытнаму старту трапіў у пашыраны сьпіс нацыянальнай зборнай, але ў ейныя шэрагі не вызываўся<ref>{{Спасылка|дата публікацыі = 2024-12-02 |url = https://football.by/news/195673 |загаловак = Павел Чикида: "Хотелось бы остаться в "Славии" |выдавец = Football.by |дата доступу = 2025-03-08 |мова = ru}}</ref>. Цягам сэзону быў адным зь лідэраў каманды, аднак такой выніковасьцю не больш не адзначаўся. Па заканчэньні сэзону склаў новую працоўную дамову з клюбам<ref>{{Спасылка|дата публікацыі = 2024-12-17 |url = https://bel.football/news/pavel-chikida-prodlil-kontrakt-so-slaviei |загаловак = Павел Чикида продлил контракт со «Славией» |выдавец = Белорусский футбол |дата доступу = 2025-03-08 |мова = ru}}</ref>. === Міжнародная === У 2016 годзе прыцягваўся да [[Моладзевая зборная Беларусі па футболе|моладзевай зборнай Беларусі]]<ref>{{cite web|date = |url = https://by.tribuna.com/football/1040420276.html |title = Байдук не сыграет за молодежку, Чикида и Шибун пополнили состав |website = by.tribuna.com|access-date = |language = ru}}</ref>, аднак гэтак і не згуляў у ейным складзе аніводнага матчу. == Статыстыка == {| class="wikitable" style="text-align: center;" |- !rowspan="2"| Клюб !!rowspan="2"| Сэзон !!colspan="3"| Чэмпіянат |- ! Дывізіён !! Матчы !! Галы |- |rowspan="2"| [[Смалявічы (футбольны клюб)|Смалявічы]] || [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2017 году|2017]] || [[Першая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2017 году|Першая ліга]] || 28 || 1 |- | [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2018 году|2018]] || [[Найвышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2018 году|Найвышэйшая ліга]] || 23 || 0 |} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20180410071948/https://www.pressball.by/footballstat/pavel_chikida/ Статыстыка «ПБ-Инфо»]{{Ref-ru}} * {{Transfermarkt}} * {{Soccerway}} * {{Worldfootball}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Чыкіда, Павал}} [[Катэгорыя:Беларускія футбалісты]] c2iz3yfr3wcfdi6fbh1t0k4hv5kfa4j 0 196096 2618139 2595034 2025-06-04T14:42:15Z Artsiom91 28241 абнаўленьне зьвестак 2618139 wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Дрыта |Лягатып = |ПоўнаяНазва = Klubi Futbollistik Drita |Заснаваны = 1947 |Горад = [[Гнілане]], [[Косава]] |Стадыён = [[Гарадзкі стадыён (Гнілане)|Гарадзкі]] |Умяшчальнасьць = 15 000 |Прэзыдэнт = |Трэнэр = |Чэмпіянат = {{Папярэдні футбольны сэзон Косава|ДрытаГнілаЛіга}} |Сэзон = {{Папярэдні футбольны сэзон Косава|ДрытаГнілаСэзон}} |Месца = {{Папярэдні футбольны сэзон Косава|ДрытаГніла}} |Сайт = http://www.dritafc.com/ |Прыналежнасьць = Косаўскія }} «'''Дрыта'''» ({{мова-sq|Drita}}) — косаўскі футбольны клюб з гораду [[Гнілане]]. Заснаваны ў 1947 годзе. Чатырохразовы [[Чэмпіянат Косава па футболе|чэмпіён Косава]] (2003, 2018, [[Супэрліга чэмпіянату Косава па футболе 2019—2020 гадоў|2020]], [[Супэрліга чэмпіянату Косава па футболе 2024—2025 гадоў|2025]]), уладальнік [[Кубак Косава па футболе|Кубка Косава]] (2001). == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.dritafc.com/ Афіцыйны сайт] {{Супэрліга чэмпіянату Косава па футболе}} [[Катэгорыя:Гнілане]] 15od65s5xvevm708z4zn4u81sf3ef9w 0 208763 2618192 2533071 2025-06-05T00:26:21Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618192 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} '''«Па́мяць»''' — шматтомнае сэрыйнае выданьне [[энцыкляпэдыя|энцыкляпэдычнага]] характару гісторыка-дакумэнтальных хронікаў [[Раёны Беларусі|раёнаў]] і [[Сьпіс гарадоў Беларусі|гарадоў Беларусі]]. Ідэя выданьня такіх кнігаў належала [[Пётар Машэраў|Пятру Машэраву]]<ref>[https://pandia.ru/text/77/315/39625.php Книги памяти погибших и участников Великой Отечественной войны]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{ref-ru}}</ref> і/або першаму рэктару, выкладчыку і ганароваму прафэсару [[Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт культуры і мастацтваў|Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту культуры]] [[Алесь Петрашкевіч|Алесю Петрашкевічу]]<ref>[https://web.archive.org/web/20190730102948/http://kamunikat.org/drukavac_staronku.html%26refid%3D11980 Крыніцы і каламуць]: успамінальны аповед / Алесь Петрашкевіч. — Менск: Мэдысонт, 2008. — 416 с, [22] с. іл. {{ISBN|978-985-6887-06-5}}</ref>. Выданьне пачатае выдавецтвам [[Беларуская энцыкляпэдыя імя Петруся Броўкі|«Беларуская савецкая энцыкляпэдыя» імя П. Броўкі]] ў 1985 годзе. Першая кніга была прысьвечаная [[Шумілінскі раён|Шумілінскаму раёну]]. У першых двух кнігах асноўнай мовай зьяўлялася расейская. У сувязі з тым, што праца над кніжнай сэрыяй прасоўвалася вельмі марудна (адна кніга ў год), бо мясцовыя ўлады ў некаторых выпадках адмаўляліся дапамагаць у зборы матэрыялаў, была распрацаваная і прынятая пастанова [[Савет Міністраў Беларускай ССР|Савету Міністраў Беларускай ССР]] ад 27 траўня 1991 году № 203 «Об издании в республике книг Памяти» ({{мова-be|«Аб выданьні ў рэспубліцы кнігаў Памяці»}}), якая таксама прадугледжвала абавязковы пераклад тэкстаў на [[Беларуская мова|беларускую мову]] (асобныя дакумэнты і матэрыялы на [[Расейская мова|расейскай мове]]). Для падрыхтоўкі рукапісаў былі створаныя гарадзкія і раённыя камісіі з удзелам [[вучоны]]х і [[краязнавец|краязнаўцаў]]. Пасьля гэтага над выданьнем кнігаў сэрыі пачалі працаваць усе дзяржаўныя выдавецтвы. Першапачаткова плянавалася, што кожны год будзе выдавацца да 10 кнігаў, а да 2000 году агульная колькасьць кнігаў дасягне 130. На 2015 год выдадзена 151 кніга. Кожная кніга мае разьдзелы: «Ад часоў першабытных — 1917», «1917—1941», «1941—1945», «1945 — да нашых дзён». Цэнтральнае месца ў выданьні прысьвечана пэрыяду [[Нямецка-савецкая вайна|нямецка-савецкай вайны]], у якім зьмешчаны сьпісы воінаў [[Чырвоная Армія|Чырвонай Арміі]], што загінулі ў час абароны і вызваленьня раёну (гораду) і пахаваныя на яго тэрыторыі; воінаў-землякоў, якія загінулі ці прапалі бязь вестак; [[Партызан (вайна)|партызанаў]], [[падпольшчык]]аў, удзельнікаў [[антыфашысцкі рух|антыфашысцкага руху]], асобаў, якія садзейнічалі партызанскаму руху і падпольлю. У апошнім разьдзеле вельмі значныя падразьдзелы «Матэрыяльная і духоўная спадчына» і «3 гісторыі населеных пунктаў». У кнізе вялікае месца адведзенае дакумэнтальным матэрыялам. Кожнае выданьне багата [[Ілюстрацыя|праілюстраванае]]. == Бібліяграфія == === [[Беларусь]] === # {{Літаратура/Памяць/Аўганістан}} # {{Літаратура/Памяць/Беларусь}} # {{Літаратура/Памяць/Памяць Беларусі}} === [[Менск]] === # {{Літаратура/Памяць/Менск|1}} # {{Літаратура/Памяць/Менск|2}} # {{Літаратура/Памяць/Менск|3}} # {{Літаратура/Памяць/Менск|4}} # {{Літаратура/Памяць/Менск|5-1}} # {{Літаратура/Памяць/Менск|5-2}} === [[Берасьцейская вобласьць]] === # {{Літаратура/Памяць/Баранавічы і Баранавіцкі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Берасьце|1}} # {{Літаратура/Памяць/Берасьце|2}} # {{Літаратура/Памяць/Берасьцейскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Бярозаўскі раён|1}} # {{Літаратура/Памяць/Бярозаўскі раён|2}} # {{Літаратура/Памяць/Ганцавіцкі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Дарагічынскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Жабінкаўскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Янаўскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Івацэвіцкі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Камянецкі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Кобрынскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Лунінецкі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Ляхавіцкі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Маларыцкі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Пінск}} # {{Літаратура/Памяць/Пінскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Пружанскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Столінскі раён}} === [[Віцебская вобласьць]] === # {{Літаратура/Памяць/Бешанковіцкі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Браслаўскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Дрысенскі раён|1}} # {{Літаратура/Памяць/Дрысенскі раён|2}} # {{Літаратура/Памяць/Віцебск|1}} # {{Літаратура/Памяць/Віцебск|2}} # {{Літаратура/Памяць/Віцебскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Гарадоцкі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Глыбоцкі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Докшыцкі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Дубровенскі раён|1}} # {{Літаратура/Памяць/Дубровенскі раён|2}} # {{Літаратура/Памяць/Лепельскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Лёзьненскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Мёрскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Ворша і Аршанскі раён|1}} # {{Літаратура/Памяць/Ворша і Аршанскі раён|2}} # {{Літаратура/Памяць/Пастаўскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Полацак}} # {{Літаратура/Памяць/Полацкі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Расонскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Сеньненскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Талачынскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Ушацкі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Чашніцкі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Шаркоўшчынскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Шумілінскі раён}} === [[Гарадзенская вобласьць]] === # {{Літаратура/Памяць/Астравецкі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Ашмянскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Бераставіцкі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Ваўкавыскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Вярэнаўскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Гарадзенскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Горадня}} # {{Літаратура/Памяць/Зьдзецельскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Зэльвенскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Іўеўскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Карэліцкі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Ліда і Лідзкі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Мастоўскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Наваградзкі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Сьвіслацкі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Слонімскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Смаргонскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Шчучынскі раён}} === [[Гомельская вобласьць]] === # {{Літаратура/Памяць/Рудабельскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Брагінскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Буда-Кашалёўскі раён|1}} # {{Літаратура/Памяць/Буда-Кашалёўскі раён|2}} # {{Літаратура/Памяць/Веткаўскі раён|1}} # {{Літаратура/Памяць/Веткаўскі раён|2}} # {{Літаратура/Памяць/Гомельскі раён|1}} # {{Літаратура/Памяць/Гомельскі раён|2}} # {{Літаратура/Памяць/Гомель|1}} # {{Літаратура/Памяць/Гомель|2}} # {{Літаратура/Памяць/Добрускі раён|1}} # {{Літаратура/Памяць/Добрускі раён|2}} # {{Літаратура/Памяць/Ельскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Жлобін і Жлобінскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Жыткавіцкі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Каленкавіцкі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Кармянскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Лельчыцкі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Лоеўскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Мазыр і Мазырскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Нараўлянскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Петрыкаўскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Рагачоўскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Рэчыцкі раён|1}} # {{Літаратура/Памяць/Рэчыцкі раён|2}} # {{Літаратура/Памяць/Шацілавічы і Шацілавіцкі раён|1}} # {{Літаратура/Памяць/Шацілавічы і Шацілавіцкі раён|2}} # {{Літаратура/Памяць/Хвойніцкі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Чачэрскі раён}} === [[Магілёўская вобласьць]] === # {{Літаратура/Памяць/Асіпавіцкі раён}} #* {{Літаратура/Памяць/Асіпавіцкі раён/Дадатак}} # {{Літаратура/Памяць/Бабруйск}} # {{Літаратура/Памяць/Бабруйскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Быхаўскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Бялыніцкі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Глускі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Горацкі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Дрыбінскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Касьцюковіцкі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Качэрыцкі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Клімавіцкі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Клічаўскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Краснапольскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Круглянскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Крычаўскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Магілёў}} # {{Літаратура/Памяць/Магілёўскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Амсьціслаўскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Прапойскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Хоцімскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Чавускі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Чэрыкаўскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Шклоўскі раён}} === [[Менская вобласьць]] === # {{Літаратура/Памяць/Барысаў і Барысаўскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Бярэзінскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Валожынскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Вялейскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Койданаўскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Заслаўе}} # {{Літаратура/Памяць/Капыльскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Клецкі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Крупскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Лагойскі раён|1}} # {{Літаратура/Памяць/Лагойскі раён|2}} # {{Літаратура/Памяць/Любанскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Маладэчна і Маладэчанскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Менскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Мядзельскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Нясьвіскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Пухавіцкі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Салігорскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Слуцкі раён|1}} # {{Літаратура/Памяць/Слуцкі раён|2}} # {{Літаратура/Памяць/Слуцкі раён|3}} # {{Літаратура/Памяць/Смалявіцкі раён і Жодзін}} # {{Літаратура/Памяць/Старадароскі раён|1}} # {{Літаратура/Памяць/Старадароскі раён|2}} # {{Літаратура/Памяць/Стаўпецкі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Узьдзенскі раён}} # {{Літаратура/Памяць/Ігуменскі раён}} == Статыстыка == Колькасьць кнігаў паводле гадоў і выдавецтваў. {| cellspacing="1" cellpadding="3" style="width: 800px; margin: 0 0 1em 0; border: solid darkgray; border-width: 1px 1px 1px 1px; font-size: 90%; background-color: #fff;" |- bgcolor={{Колер|Беларусь}} align="center" | rowspan="2"| '''Год''' || colspan="11" rowspan="1"| '''Выдавецтва''' || rowspan="2"| '''Агульная колькасьць кнігаў''' |- bgcolor={{Колер|Беларусь}} align="center" | '''[[БелСЭ]]''' '''[[БелЭн]]''' || '''[[Вышэйшая школа|Выш. школа]]''' || '''[[Ураджай]]''' || '''[[Беларусь (выдавецтва)|Беларусь]]''' || '''[[Унівэрсытэцкае]]''' || '''[[Мастацкая літаратура (выдавецтва)|Маст. літ.]]''' || '''[[Паліграфафармленьне|Паліграфаф.]]''' || '''[[Полымя (выдавецтва)|Полымя]]''' || '''[[Беларуская навука|Бел. навука]]''' || '''[[БЕЛТА]]''' || '''[[Перамога (друкарня)|Перамога]]''' |-style="background:#EEEEEE;" align="center" | 1985 || 1 || || || || || || || || || || || 1 (1) |-style="background:#FAFAFA;" align="center" | 1987 || 1 || || || || || || || || || || || 1 (2) |-style="background:#EEEEEE;" align="center" | 1988 || 1 || || || || || || || || || || || 1 (3) |-style="background:#FAFAFA;" align="center" | 1989 || 1 || || || || || || || || || || || 1 (4) |-style="background:#EEEEEE;" align="center" | 1990 || 1 || || || || || || || || || || || 1 (5) |-style="background:#FAFAFA;" align="center" | 1991 || 2 || || || || || || || || || || || 2 (7) |-style="background:#EEEEEE;" align="center" | 1992 || 2 || || || || || || || || || || || 2 (9) |-style="background:#FAFAFA;" align="center" | 1993 || 2 || || || || || || || || || || || 2 (11) |-style="background:#EEEEEE;" align="center" | 1994 || 2 || 1 || 1 || || || || || || || || || 4 (15) |-style="background:#FAFAFA;" align="center" | 1995 || 3 || 1 || 1 || 1 || 1 || || || || || || || 7 (22) |-style="background:#EEEEEE;" align="center" | 1996 || 1 || 1 || 1 || 1 || || 1 || 1 || 1 || || || || 7 (29) |-style="background:#FAFAFA;" align="center" | 1997 || 1 || 1 || 1 || || 1 || 1 || 1 || || 1 || 5 || || 12 (41) |-style="background:#EEEEEE;" align="center" | 1998 || 4 || 1 || 1 || 2 || 1 || || 1 || || 1 || 7 || || 18 (59) |-style="background:#FAFAFA;" align="center" | 1999 || 3 || 1 || 2 || 1 || || 2 || 1 || 1 || || 5 || || 16 (75) |-style="background:#EEEEEE;" align="center" | 2000 || 3 || 2 || 1 || 1 || || || 1 || || || 7 || || 15 (90) |-style="background:#FAFAFA;" align="center" | 2001 || 2 || || 1 || || || 1 || 1 || || 1 || 5 || || 11 (101) |-style="background:#EEEEEE;" align="center" | 2002 || 3 || || 1 || || || || 2 || || || 5 || || 11 (112) |-style="background:#FAFAFA;" align="center" | 2003 || 3 || || || 3 || || 1 || 2 || || || 6 || || 15 (127) |-style="background:#EEEEEE;" align="center" | 2004 || 7 || || || 4 || || 1 || || || || 6 || 1 || 19 (146) |-style="background:#FAFAFA;" align="center" | 2005 || 1 || || || || || || || || || 1 || || 2 (148) |-style="background:#EEEEEE;" align="center" | 2006 || 1 || || || || || || || || || || || 1 (149) |-style="background:#FAFAFA;" align="center" | 2007 || 1 || || || || || || || || || || || 1 (150) |-style="background:#EEEEEE;" align="center" | 2012 || || || || || || 1 || || || || || || 1 (151) |-style="background:#FAFAFA;" align="center" | 2014 || 1 || || || || || || || || || || || 1 (152) |-style="background:#EEEEEE;" align="center" | 2015 || || || || || || || || || || 1 || || 1 (153) |-style="background:#FAFAFA;" align="center" | Усяго || 47 || 8 || 10 || 13 || 3 || 8 || 10 || 2 || 3 || 48 || 1 || 153 |} == Цікавыя факты == * У першых двух кнігах ([[Шумілінскі раён|Шумілінскі]] і [[Бярозаўскі раён]]ы) асноўнай мовай зьяўляецца расейская. У 2014 годзе ў другім выданьні пра Бярозаўскі раён расейская мова засталася асноўнай. * Другая кніга, якая прысьвечаная Дубровенскаму раёну, выдадзеная ў 1996 годзе, а першая — у 1997 годзе. * Кніга пра [[Крычаўскі раён]] — адзіная, якая была выдадзеная ня ў Менску. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/БелЭн|12}} С. 38 * {{Літаратура/ЭГБ|5}} С. 397 == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20190415221128/http://pravo.newsby.org/belarus/postanovsm14/sovm743.htm Постановление Совета Министров Белорусской ССР от 27.05.1991 №203 «Об издании в республике книг Памяти»] * [https://web.archive.org/web/20190415221128/https://ethno.by/seryi/979650390 Памяць. Гісторыка-дакументальныя хронікі гарадоў і раёнаў Беларусі, кніжная сэрыя] / Этнаўсё [[Катэгорыя:Беларускія энцыкляпэдыі]] [[Катэгорыя:Кніжныя сэрыі]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1985 годзе]] 3mudbyrpqn8ke0ifupec9i20uo4cjyo 0 217708 2618177 2207525 2025-06-04T23:14:44Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618177 wikitext text/x-wiki {{Кінэматаграфіст |Імя = Павал Харланчук |Імя (арыгінал) = Павал Харланчук-Южакоў |Фота = |Шырыня = |Подпіс = |Імя пры нараджэньні = |Дата нараджэньня = {{Нарадзіўся|27|6|1978|1}} |Месца нараджэньня = [[Гомель]], [[БССР]] |Дата сьмерці = |Месца сьмерці = |Прафэсія = [[актор]], [[рэжысэр]] |Гады актыўнасьці = |Кірунак = |Узнагароды = |imdb_id = |Сайт = }} '''Па́вал Алякса́ндравіч Харланчу́к-Южакоў'''<ref>{{Спасылка | аўтар = Марыя Эйсмант.| прозьвішча = Эйсмант| імя = Марыя| аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 20 лютага 2013| url = https://news.tut.by/culture/335768.html| копія = | дата копіі = | загаловак = Павел Харланчук: Толькі вар’яты, беззапаветна адданыя сцэне людзі і тыя, хто можа падпрацоўваць, застаюцца сёння ў тэатры| фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Народная воля (газэта)|Народная воля]]| дата доступу = 20 верасьня 2019 | мова = | камэнтар = }}</ref> ({{Н}} 27 чэрвеня 1978, [[Гомель]], [[БССР]]) — [[беларус]]кі тэатральны і кінаактор, тэатральны рэжысэр. == Жыцьцяпіс == Скончыў акторскае (2000) і рэжысэрскае (2003) аддзяленьні [[Беларуская дзяржаўная акадэмія мастацтваў|Беларускай дзяржаўнай акадэміі мастацтваў]]. Працаваў акторам [[Нацыянальны акадэмічны драматычны тэатар імя Максіма Горкага|Нацыянальнага акадэмічнага драматычнага тэатру імя Максіма Горкага]] (2003—2006). Звольнены за ўдзел у [[Джынсавая рэвалюцыя|акцыях пратэсту]] пасьля [[Прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі 2006 году|выбараў 19 сакавіка 2006 року]]. З 2010 року — актор [[Нацыянальны акадэмічны тэатар імя Янкі Купалы|Нацыянальнага тэатру імя Янкі Купалы]]. == Творчасьць == === Фільмаграфія === {{УФільмеВерх}} {{УФільме|2003|[[Бабін Яр (фільм)|Бабін Яр]]|Babiy Yar|''эпізод''}} {{УСэрыяле|2004|2004|[[На безыменнай вышыні]]|На безымянной высоте|''вясёлы салдат''}} {{УСэрыяле|2005|2005|Тры талеры||''харунжы''}} {{УФільме|2005|[[Дунечка]]|Дунечка|''супрацоўнік КДБ''}} {{УФільме|2007|Трэцяе неба|Третье небо|''Кеша ў маладосьці''}} {{УФільме|2007||[[Тутэйшыя (фільм, 2007)|Тутэйшыя]]|''Мікіта Зносак''}} {{УСэрыяле|2007|2007|Дачка генэрала|Дочь генерала — Татьяна|''Канстанцін Весялоўскі''}} {{УтФільме|2007|Бумэранг|Бумеранг|''Міця Шамянёў, колішні Дашын жаніх''}} {{УФільме|2008|Рыярыта|Риорита|}} {{УтФільме|2008|Насланьнё|Наваждение|''Грышан''}} {{УтФільме|2008|Каханьне як матыў|Любовь как мотив|''Грыша Краўцоў, апэратыўнік, школьны сябар Дзіны''}} {{УСэрыяле|2008|2008|Каменская-5|Каменская-5|''Жыгарэўскі, сьледчы''}} {{УСэрыяле|2008|2008|Выклік-3|Вызов-3|''Дзіма''}} {{УФільме|2009|Даўжэй за стагодзьдзе|Дольше века|''Клім Дзяржавін у маладосьці, выведнік НКУС''}} {{УСэрыяле|2009|2009|Суд|Суд|''Мікалай''}} {{УСэрыяле|2009|2009|Снайпэр. Зброя адплаты|Снайпер. Оружие возмездия|''Барыс Дзяругін, сяржант-снайпэр''}} {{УФільме|2009|Дняпроўскі рубеж|Днепровский рубеж|''Бальшакоў''}} {{УСэрыяле|2009|2009|Дэтэктыўнае агенцтва «Іван ды Мар’я»|Детективное агентство «Иван да Марья»|''Валянцін, баксэр''}} {{УСэрыяле|2010|2010|Замах|Покушение|''Уладзімер Штэйнбах, афіцэр СМЕРШу''}} {{УФільме|2010|Замірэньне|Перемирие|''эпізод''}} {{УСэрыяле|2010|2010|Ілюзія паляваньня|Иллюзия охоты|''Андрэй Качура, лейтэнант''}} {{УСэрыяле|2011|2011|[[Талаш (міні-сэрыял)|Талаш]]||''Сьцяпан Бусыга''}} {{УСэрыяле|2011|2011|Сьляпое шчасьце|Слепое счастье|''Канстанцін Бурцаў''}} {{УСэрыяле|2011|2011|Сеткавая пагроза|Сетевая угроза|''Андрэй Качура, участковы міліцыянт''}} {{УФільме|2011|Рыжык на тым баку люстэрка|Рыжик в Зазеркалье|''Генадзь Іванавіч; астроляг; Алі Гасан''}} {{УтФільме|2011|Пернікі з бульбы|Пряники из картошки|''Вадзім''}} {{УСэрыяле|2011|2011|Немец||''Ігар, Антонаў сябар і кампаньён''}} {{УтФільме|2011|Найлепшы сябар сям’і|Лучший друг семьи|''Віктар, участковы міліцыянт''}} {{УСэрыяле|2011|2011|Усё, што нам патрэбна…|Всё, что нам нужно…|''Дзяніс Чашчын, хакейная зорка''}} {{УСэрыяле|2011|2011|Апоўдні на прыстані|В полдень на пристани|''Павал, прадпрымальнік''}} {{УСэрыяле|2012|2012|Сьмяротны танец|Смертельный танец|''Андрэй Качура, участковы міліцыянт''}} {{УСэрыяле|2012|2012|Сэрца ня камень|Сердце не камень|''Валодзя, памочнік Мацьвеева''}} {{УтФільме|2012|Русалка|Русалка|''Алег Сьвятлічны''}} {{УСэрыяле|2012|2012|Паласатае шчасьце|Полосатое счастье|''Антон, сын Аўроры Аляксандраўны''}} {{УСэрыяле|2012|2012|Адналюбы|Однолюбы|''Алег''}} {{УСэрыяле|2012|2012|Маці і мачыха|Мать и мачеха|''Анатоль, Тацянін муж''}} {{УтФільме|2013|Чаго хочуць мужчыны|Чего хотят мужчины|''Антон''}} {{УтФільме|2013|Хачу замуж|Хочу замуж|''Антон, Галін сусед''}} {{УСэрыяле|2013|2013|Сын айца народаў|Сын отца народов|''эпізод''}} {{УСэрыяле|2013|2013|Сьляды апосталаў|Следы апостолов|''Адам Кавальчык, партызан''}} {{УСэрыяле|2013|2013|Яна не магла іначай|Она не могла иначе|''Сяргей Багачоў''}} {{УСэрыяле|2013|2013|Дзяржаўная граніца|Государственная граница|''Барыс Крайноў''}} {{УСэрыяле|2013|2013|Усе скарбы сьвету|Все сокровища мира|''Леанід Марозаў, мастак''}} {{УФільме|2014|Салодкае разьвітаньне Веры|Сладкое прощание Веры|''Арцём''}} {{УСэрыяле|2014|2014|Прашу паверыць мне на слова|Прошу поверить мне на слово|''Грыша, журналіст''}} {{УСэрыяле|2014|2014|Добрае імя|Доброе имя|''Арцём Ляднёў, сябар Дабракова, лекар''}} {{УтФільме|2014|[[Белыя Росы. Вяртаньне]]|Белые Росы. Возвращение|''Бодзя, бізнэсовец''}} {{УФільме|2014|Фронт|Фронт|''Улад''}} {{УСэрыяле|2015|2015|Чорнае павуціньне|Черная паутина|''Андрэй Качура, участковы міліцыянт''}} {{УСэрыяле|2015|2015|Чырвоная каралева|Красная королева|''Грыша Сьпірыдонаў''}} {{УСэрыяле|2015|2015|Каралева прыгажосьці|Королева красоты|''Веня Кротаў, мадэльер''}} {{УСэрыяле|2016|2016|Ад тугі да радасьці|От печали до радости|''Раман Бубноў, кінаактор''}} {{УФільме|2016|Розум|Разум|}} {{УФільме|2017|Паразмаўляй са мною|Поговори со мной|}} {{УФільме|2017|Казкі рублёўскага лесу|Сказки рублёвского леса|''Мікалай Ерамееў, рэжысэр''}} {{УФільме|2017|Тум-Пабі-Дум|Тум-Паби-Дум|''адвакат''}} {{УФільме|2018|Вакальна-крымінальны ансамбль|Вокально–криминальный ансамбль|''Мухін, капітан міліцыі''}} {{УФільме|2018|Нясьмешнае каханьне|Несмешная любовь|''Аляксандар''}} {{УСэрыяле|2018|2018|Адпачынак за пэрыяд службы|Отпуск за период службы|''Сокал''}} {{УФільме|2018|Унутры сябе|Внутри себя|''Максім''}} {{УтФільме|2018|Як мяне ня стане|Когда меня не станет|''Ігар''}} {{УСэрыяле|2018|2019|Чорны сабака|Чёрный пёс|''Павал Партноў''}} {{УтФільме|2019|Акушэрка. Новае жыцьцё|Акушерка. Новая жизнь|''Шувалаў''}} {{УСэрыяле|2018|2019|Хор|Хор|''Мікалай''}} {{УСэрыяле|2019|2019|Анёл-ахоўнік|Ангел-хранитель|''Максім Мацьвееў''}} {{УСэрыяле|2019|2019|Не жаночая работа|Не жіноча праця|''Стасевіч''}} {{УСэрыяле|2019|2019|Касьпій 24|Каспий 24|}} {{УСэрыяле|2019|2019|Агееў|Агеев|}} {{УФільмеНіз}} === Рэжысэр === * «Самотны захад» * казка «Царэўна-жабка» * «Кракадзіл» ([[Карней Чукоўскі]]) * «Дэтэктар хлусьні» ({{Не перакладзена|Васіль Сігараў||ru|Сигарев, Василий Владимирович}}) * «Джэльсаміна ў краіне хлусаў» ([[Джані Радары]]) == Прэміі і ўзнагароды == * першая Нацыянальная тэатральная прэмія Беларусі за найлепшую мужчынскую ролю (спэктакль «№13» [[Тэатар-студыя кінаактора (Менск)|Тэатру-студыі кінаактора]]<ref>{{Спасылка | аўтар = Татьяна Шахнович.| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 11 верасьня 2018| url = https://www.kp.by/daily/26880/3923621/| копія = | дата копіі = | загаловак = Актер Павел Харланчук-Южаков: Как прокормить семью на зарплату в театре? Никак| фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Комсомольская правда]]| дата доступу = 20 верасьня 2019 | мова = ru| камэнтар = }}</ref>, 2011) == Сям’я == Жанаты з акторкай Ганнай Харланчук (Южаковай), маюць пяцёх дзяцей. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20201021080158/https://kupalauski.by/troupe/pavel-kharlanchuk/ Жыцьцяпіс] на бачыне [[Купалаўскі тэатар|Купалаўскага тэатру]] {{Бібліяінфармацыя}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Харланчук, Павал}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Гомлі]] [[Катэгорыя:Беларускія акторы]] [[Катэгорыя:Беларускія рэжысэры]] 5cmcmrcs8dxykljrmlleqp5geg6hyul 0 237818 2618251 2613553 2025-06-05T10:29:00Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618251 wikitext text/x-wiki {{Літаратурны твор|Назва=Сабакі Эўропы|Мова арыгіналу=беларуская мова|Аўтар=[[Альгерд Бахарэвіч]]|Жанр=[[раман]]|Папярэдні твор=[[Бэзавы і чорны. Парыж праз акуляры беларускай літаратуры]]|Наступны твор=[[Мае дзевяностыя]]|ISBN=978-609-8213-21-8|Выдавецтва=[[Логвінаў]]|Публікацыя=2017 год}} '''«Саба́кі Эўро́пы»''' — раман [[Альгерд Бахарэвіч|Альгерда Бахарэвіча]], выдадзены ў 2017 годзе ў выдавецтве [[Логвінаў]]. == Сюжэт == Раман складаецца з шасьці вялікіх гісторыяў, сплеценых у адну. Што злучае вёску Белыя Росы-13, якая знаходзіцца на тэрыторыі Расейскага Райху, і constructed language, таемную мову бальбута? Чаму беларуская шаптуха выпраўляецца на далёкую выспу, дзе будуецца ідэальная краіна Крыўя? Што за пасланьне закапалі ў лесе вучні звычайнай сярэдняй школы, і чый труп знаходзяць у 2049 годзе ў танным [[Бэрлін|бэрлінскім]] гатэлі? == Перавыданьні == * 2021, [[Янушкевіч (выдавецтва)|Выдавец А. М. Янушкевіч]], Менск, 700 асобнікаў * 2022, [[Вясна (выдавецтва)|Выдавецтва Вясна]], Прага == Цікавосткі == * У 2019 годзе ў выдавецтве «Время» выйшаў [[Расейская мова|расейскамоўны]] аўтарскі пераклад раману. * У 2018 годзе кніга заняла 2-е месца [[Літаратурная прэмія імя Ежы Гедройца|Прэміі Гедройца]], што стала падставай для заснаваньня альтэрнатыўнай Чытацкай прэміі для раману «Сабакі Эўропы». На плятформе [[Talaka.org]] распачаўся збор грошай. За месяц плянавалі сабраць 3000 [[Беларускі рубель|рублёў]], за ўнёскі ад 5 рублёў абяцалі запрашэньне на «бесцырымоннае ўручэньне» і «Дыплём Вялікага Аматара» або «Вялікай Аматаркі» кнігі, напісаныя на бальбуце — мове, выдуманай Бахарэвічам для «Сабакаў Эўропы». Збор грошай вёўся ад імя перакладчыцы [[Ганна Янкута|Ганны Янкуты]]. Сам Бахарэвіч заявіў, што ня мае ніякага дачыненьня да кампаніі. * У сакавіку 2020 году [[Вольны тэатар|Беларускі Свабодны тэатр]] паставіў паводле рамана аднайменны спэктакль у Менску. У сакавіку 2022 году ў Лёндане прайшла сусьветная прэм’ера спэктакля «Dogs of Europe». Цягам 2022—2023 гадоў пастаноўка была паказаная ў Парыжы, Бэрліне і Адэляідзе. * У красавіку 2021 году наклад рамана быў канфіскаваны беларускай мытняй. У наступным годзе раман быў прызнаны «экстрэмісцкім матэрыялам» і забаронены ў Рэспубліцы Беларусь. * У 2024 годзе ў выдавецтве Voland&Quist выйшаў нямецкі пераклад рамана, які зрабіў Томас Вайлер. == Узнагароды == * Ляўрэат прэміі «Кніга году — 2017», абвешчанай [[Беларускі ПЭН-цэнтар|Беларускім ПЭН-цэнтрам]]. * У 2018 годзе [[Альгерд Бахарэвіч]] з раманам «Сабакі Эўропы» заняў 2-е месца [[Літаратурная прэмія імя Ежы Гедройца|Прэміі Гэдройца]]. * У 2019 годзе [[Расейская мова|расейскамоўны]] пераклад раману ўвайшоў у кароткі сьпіс расейскай літаратурнай прэміі «Большая книга». == Вонкавыя спасылкі == * {{cite web|url=https://www.svaboda.org/a/29068238.html/|title=Бахарэвіч напярэдадні прэзэнтацыі «Сабакаў Эўропы»: «Маё мастацтва пабудаванае на выкліку»|author=[[Сяргей Шупа]]|work=[[Радыё Свабода]]}} * [https://web.archive.org/web/20190805135414/https://gorky.media/context/leningrad-gotovitsya-k-vozmozhnoj-vojne/ Рэцэнзія на кнігу ад расійскага літаратурнага партала «Горький»] * [https://web.archive.org/web/20190805135413/https://gorky.media/fragments/yazyk-dolzhen-davat-svobodu/ Фрагмент пераклада кнігі на рускую мову] * {{Навіна|загаловак=Раман Бахарэвіча «Сабакі Еўропы» выйшаў па-руску|спасылка=https://nashaniva.com/230304/|выдавец=[[Наша Ніва (1991)|Наша Ніва]]|дата публікацыі=13 мая 2019}} * {{Навіна|загаловак=“Сабакі Эўропы” Свабоднага тэатра - як гэта будзе і дзе пабачыць?|спасылка=https://euroradio.fm/sabaki-europy-svabodnaga-teatra-yak-geta-budze-i-dze-pabachyc-efir-u-1305|выдавец=[[Еўрапейскае радыё для Беларусі|Еўрарадыё]]|дата публікацыі=5 ліпеня 2019}} * [https://pen-centre.by/gedroyc.html Прэмія Гедройца, ''Беларускі ПЭН-цэнтар''] * {{cite web|language=ru|загаловак=Роман Бахаревича «Собаки Европы» — в шорт-листе престижной российской премии|url=https://news.tut.by/culture/640530.html|work=[[TUT.BY|TUT.by]]|date=6 чэрвеня 2019|access-date=5 жніўня 2019|archive-date=22 студзеня 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210122191033/https://news.tut.by/culture/640530.html|url-status=dead}} [[Катэгорыя:Творы Альгерда Бахарэвіча]] [[Катэгорыя:Раманы на беларускай мове]] [[Катэгорыя:Кнігі 2017 году]] [[Катэгорыя:Творы 2017 году]] [[Катэгорыя:Цэнзура ў Беларусі]] g641b5e20me4v9fb04m8d7jrddrbgtw 0 237828 2618190 2285442 2025-06-05T00:09:47Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618190 wikitext text/x-wiki {{Літаратурны твор |Мова арыгіналу = беларуская }} '''„Пале́скія рабінзо́ны“''' — прыгодніцкая аповесьць [[Янка Маўр|Янкі Маўра]] пра прыгоды двух юнакоў, што апынуліся адрэзанымі ад усяго сьвету на [[Выспа|высьпе]] пасярод палескіх [[балота]]ў. == Галоўныя героі == «З маленства яны былі суседзямі і таварышамі, таксама як і іхнія бацькі. Бацька Мірона працаваў на [[млын]]е, а Віктара — на шкляной [[Гута|гуце]]… Вучыліся абодва добра, чыталі шмат кніжак, асабліва прыгодніцкіх — [[Жуль Вэрн|Жуля Вэрна]], [[Майн Рыд]]а, [[Джэймз Фэнімар Купэр|Фэнімара Купэра]] і г.д.» Хлопцы разам займаліся ў [[Краязнаўства|краязнаўчым]] гуртку. Віктар больш цікавіўся [[заалёгія]]й, а Мірон — [[батаніка]]й. * '''Віктар'''. «Прысадзісты, карчасты, чарнявы, з круглым пляскатым тварам.» Жвавы і імклівы. [[Тытунепаленьне|Паліць]]. Але за месяц на высьпе кінуў. * '''Мірон'''. «Худы, цыбаты дзяцюк, з блакітнымі вачыма, доўгім птушыным носам і доўгімі сьветлымі валасамі.» Спакойны і разважлівы. Ня паліць. Ва ўсім Віктар і Мірон выяўляюць вынаходлівасьць, кемлівасьць, яны застаюцца назіральнымі і захапляюцца хараством прыроды. Яны дапамагаюць адзін аднаму ў хвіліну небясьпекі. Цікаўнасьць і любоў да прыроды яднае іх. == Сюжэт == {{Раскрыцьцё сюжэту}} Навучэнцы тэхнікуму — 17-18-гадовыя юнакі Мірон і Віктар — на вясновых вакацыях адправіліся ў падарожжа па залітым [[разводзьдзе]]м [[Палесьсе|Паслесьсі]]. Яны «пазычылі» нягеглы [[човен]], які пад час няўдалага веславаньня перавярнуўся, і хлопцы апынуліся ў вадзе. Ледзь жывымі дапаўзьлі яны да высокае зямлі, якая аказалася бязьлюднай [[выспа]]й пасярод залітых вадой балотаў. Нягледзячы на вельмі складанае становішча, Мірон і Віктар не адчаіліся і здолелі наладзіць самы просты, але неабходны для выжываньня быт: з дапамогай [[Церце|церця]] атрымалі агонь, які ратавалі ад навальніцы; спражку папругі прыстасавалі пад нож; узьвялі [[будан]], злучыўшы вершаліны алешын; адгарадзілі [[Затока|затоку]] — садок для рыбнай гаспадаркі. [[Закон Архімэда]] падказаў ім, як выбрацца з багны, а вопыт старажытных — як [[Лепка|зьляпіць]] [[гаршчок]]. Першая ж ноч прынесла ім нечаканую багатую здабычу ў выглядзе [[пугач]]а і зайца. З таго часу Мірон і Віктар сустрэлі і спажылі не аднаго прадстаўніка палескай фаўны: * [[дзік]] (апісваецца як найбольш страшны жыхар выспы: нават маючы [[рэвальвэр]]ы, хлопцы не будавалі плянаў на яго), * [[вожык]] (загінуў, хлопцы начапілі голкі на дубіны, такім чынам атрымаўшы булавы), * [[Балотная чарапаха эўрапейская|балотная чарапаха]] (была забітая, панцыр выкарыстоўваўся як посуд), * [[мядзьведзь]] (быў ранены ў вока, а празь некалькі дзён — дабіты; часткова зьедзены, часткова расьцягнуты дзікімі жывёламі), * [[казуля]] (была забітая з рэвальвэраў), * [[лось]] і [[рысь]] (Мірон і Віктар уратавалі сахатага ад драпежніцы). Два першых тыдні сваёй рабінзанады героі аповесьці здабывалі харчаваньне, змагаліся з прыродай, шукалі выйсьця з выспы. Ключавым момантам стала знаходка [[Бабёр|бабрынага]] пасяленьня. Мірон і Віктар адмовіліся ад сваіх паўсядзённых справаў, каб паназіраць за паводзінамі і жыцьцём зусім рэдкіх на той час жывёл. І трэба ж было так здарыцца, каб якраз у адзін з тых дзён на выспу завіталі злачынцы, што прыстасавалі адну з бабровых хатак для схову [[Кантрабанда|кантрабанды]], зброі і, нават, аркушаў зь нейкімі загадкавымі плянамі (гэта хлопцы высьветлілі пасьля). З размоваў незнаёмых Мірон і Віктар зразумелі іх нэгатыўнае стаўленьне да савецкай дзяржавы і намеры барацьбы зь ёю, таму не паказалі носу з укрыцьця. Праз два тыдні кантрабандысты вярнуліся і прывялі палоннага вайскоўца. Па дарозе яны напаткалі [[зубр]]а і забілі яго на вачах у рабінзонаў. Хлопцы, ведаючы іх пляны, здолелі падрыхтавацца да сустрэчы. У выніку маланкавай апэрацыі палоньнік быў вызвалены і ўзброены. Цяпер ужо ён — савецкі памежнік Саўчук — вёў рэй. Галоўны бандыт быў забіты, яго два паплечнікі — зьвязаныя. Наступная хваля бандытаў таксама трапіла ў [[палон]]. Саўчук пакінуў хлопцаў вартаваць бандытаў і пайшоў па дапамогу тымі сакрэтнымі кладкамі, якія ён высьветліў, калі быў канваяваны на выспу. Мірон і Віктар правялі гераічную жудасную ноч побач з шасьцю злачынцамі, якія пераспрабавалі ўсе спосабы, каб высьлізнуць з палону. На досьвітку зьявіўся Саўчук з 12 чырвонаармейцамі. У той жа дзень Мірон і Віктар пакінулі востраў. Іх рабінзанада цягнулася ня менш за месяц. {{Раскрыцьцё сюжэту|канец}} == Экранізацыя і пастаноўкі == У 1934 годзе паводле аповесьці на кінастудыі «[[Белдзяржкіно]]» быў зьняты нямы фільм «[[Палескія рабінзоны (фільм)|Палескія рабінзоны]]». Рэжысэры: [[Язэп Бахар]], [[Леанід Малчанаў]]. Фільм захаваўся ня цалкам. На аснове аповесьці створана інцэніроўка<ref>[https://web.archive.org/web/20211025110217/https://philharmonic.by/by/concert/yamavr-paleskiya-rabinzony-0 Я.Мавр “Палескія рабінзоны”]</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Творы Янкі Маўра]] [[Катэгорыя:Творы 1930 году]] [[Катэгорыя:Кнігі 1930 году]] [[Катэгорыя:Аповесьці на беларускай мове]] [[Катэгорыя:Прыгодніцкія творы]] anugjgtg0v9yryiq5usmlxng660fwfs 0 239395 2618197 2469698 2025-06-05T01:37:59Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618197 wikitext text/x-wiki {{Газэта | назва = Патрыёт | выява = | подпіс = | памер = | тып = 2 разы на тыдзень | фармат = | заснавальнік = Ушацкі раённы выканаўчы камітэт<br>Ушацкі раённы Савет дэпутатаў | уладальнік = | выдавец = | рэдактар = Дзьмітры Раманоўскі | заснаваная = {{Дата пачатку|7|11|1930|1}} | зачыненая = | палітыка = [[Урад]]авая | мова = | штаб-кватэра = [[Ушачы]], вуліца Ленінская, 20а | наклад = | кошт = | ISSN = | сайт = }} '''Патрыёт''' — раённая газэта [[Ушацкі раён|Ушацкага раёну]] [[Віцебская вобласьць|Віцебскай вобласьці]]. Заснавальнікі газэты: Ушацкі раённы выканаўчы камітэт і Ушацкі раённы Савет дэпутатаў. Газэта выдаецца ў наваполацкай друкарні, матэрыялы друкуюцца на [[Беларуская мова|беларускай]] і [[Расейская мова|расейскай мовах]]. Перыядычнасць выхаду — 2 разы на тыдзень, на 8 старонках, фармат — А3. == Гісторыя == Першы нумар выйшаў 7 лістапада 1930 году, і па 1944 год, калі ў ліпені ў вызваленым раёне аднавіўся пастаянны выпуск раёнкі, яна насіла назву «Прымежны калгаснік», бо Ушаччына межавала ў той час з [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польшчай]]. Выпускалася газэта і ў гады [[Нямецка-савецкая вайна|нямецка-савецкай вайны]], пасьля таго як пачаў дзейнічаць падпольны райкам партыі, аднак перыядычнасьць выхаду не была пастаяннай. Са студзеня 1945 году па 1962 год (да расфармавання раёну) газэта насіла назву «Сацыялістычны шлях», а са студзеня 1967 году — «Патрыёт»<ref>[http://pridvinie.vlib.by/index.php/drukavanyya-smi/218-suchasnyya-smi/4633-patryjot-gazeta-ushatski-rajon-g-p-ushachy Патрыёт, газета. Ушацкі раён, г. п. Ушачы]</ref>. У газэце працавалі народны мастак Беларусі [[Віктар Грамыка]], пісьменьнікі [[Сяргей Законьнікаў]] і [[Алег Салтук]]<ref>[https://web.archive.org/web/20200221162920/http://vlib.by/PRIDVINIE-11/USHACHI/Culture-USHACHI-6.htm Патрыёт]</ref>. == Рэдактары == * І. Клінаў (1944—1945) * С. Шаўчук (1945 — лістапад 1953) * Фёдар Волах * Дзьмітры Раманоўскі<ref>[https://web.archive.org/web/20200412095426/http://www.belpatriot.by/?page_id=2365 Контакты]</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Беларускія газэты]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1930 годзе]] 380ziicle8dewp1cag3r0divfxtw05u 0 241352 2618170 2345284 2025-06-04T21:03:26Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618170 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Неманіца |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Неманіцы |Трансьлітараваная назва = Niemanica |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Барысаўскі раён|Барысаўскі]] |Сельсавет = [[Неманіцкі сельсавет|Неманіцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 16 |Шырата сэкундаў = 27 |Даўгата градусаў = 28 |Даўгата хвілінаў = 36 |Даўгата сэкундаў = 44 |Пазыцыя подпісу на мапе = справа |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Немані́ца'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}</ref> — [[вёска]] ў [[Неманіцкі сельсавет|Неманіцкім сельсавеце]] [[Барысаўскі раён|Барысаўскага раёну]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]]. Знаходзіцца за 8 км у напрамку на паўночны ўсход ад гораду [[Барысаў]], за 84 км ад [[Менск]]у<ref name="bel11">{{Літаратура/БелЭн|11к}} — С. 281.</ref>. == Насельніцтва == * 2000 — 880 жыхароў, 306 двароў<ref name="bel11" />. == Інфраструктура == * Дзяржаўная ўстанова адукацыі «Неманіцкая сярэдняя школа Барысаўскага раёну»<ref>[https://web.archive.org/web/20210411150753/https://neman.schools.by/ Сайт ДУА «Неманіцкая сярэдняя школа Барысаўскага раёну»]</ref>. * Неманіцкае досьледна-вытворчае [[лясьніцтва]] Дзяржаўнай лесагаспадарчай установы «Барысаўскі досьледны лясгас»<ref>[https://web.archive.org/web/20160717191601/http://borisovleshoz.by/?doc=4 Сайт ДЛГУ «Барысаўскі досьледны лясгас»]</ref> == Славутасьці == * Помнік землякам, што загінулі ў [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікую Айчынную вайну]]. == Вядомыя асобы == * [[Сьвятлана Коўган]] (нар. 1980) — беларуская лёгкаатлетка (маратон). == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/БелЭн|11}} — С. 281. * {{кніга|загаловак=Республика Беларусь. Атлас охотника и рыболова: Минская область|адказны=Редактор Г. Г. Науменко|месца=Мн.|выдавецтва=РУП «Белкартография»|год=2009|старонкі=14|старонак=60|isbn=978-985-508-174-7|наклад=20&nbsp;000}}{{ref-ru}} * {{кніга|загаловак=Республика Беларусь. Минская область: Общегеографический атлас|адказны=Ред. Г. Г. Науменко|месца=Мн.|выдавецтва=РУП «Белкартография»|год=2008|старонкі=10|старонак=48||isbn=978-985-508-054-2|наклад=10 000}}{{ref-ru}} {{Неманіцкі сельсавет}} {{Барысаўскі раён}} [[Катэгорыя:Неманіцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Барысаўскага раёну]] iqgkj6hig4pqzkok44slk4qwiqybxjc 0 244517 2618255 2616635 2025-06-05T10:52:44Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618255 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт |Назва = Акруга Сакрамэнта |Статус = |Назва ў родным склоне = |Назва на мове краіны = Sacramento County |Код мовы назвы краіны = en |Краіна = ЗША |Герб = Seal of Sacramento County, California.svg |Сьцяг = Flag of Sacramento County, California.svg |Гімн = |Дата заснаваньня = 1850 |Першыя згадкі = |Статус з = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Від адміністрацыйнай адзінкі 1 = Штат |Назва адміністрацыйнай адзінкі 1 = [[Каліфорнія]] |Від адміністрацыйнай адзінкі 2 = Адміністрацыйны цэнтар |Назва адміністрацыйнай адзінкі 2 = [[Сакрамэнта]] |Від адміністрацыйнай адзінкі 3 = |Назва адміністрацыйнай адзінкі 3 = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 1 552 058 |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Год падліку колькасьці = 2019 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref name="QF">{{cite web|title=State & County QuickFacts|url=http://quickfacts.census.gov/qfd/states/06/06067.html|publisher=United States Census Bureau|access-date=April 6, 2016}}</ref> |Колькасьць насельніцтва аглямэрацыі = |Год падліку колькасьці аглямэрацыі = |Крыніца колькасьці аглямэрацыі = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Часавы пас = |Летні час = |Сьпіс тэлефонных кодаў = |Тэлефонны код = |Паштовы індэкс = |Назва лічбавага клясыфікатару = |Лічбавы клясыфікатар = |Аўтамабільны нумарны знак = |Назва аўтамабільнага нумарнога знаку = |Выява = California State Capitol front 1999.jpg |Апісаньне выявы = |Шырата паўшар’е = |Шырата градусаў = |Шырата хвілінаў = |Шырата сэкундаў = |Даўгата паўшар’е = |Даўгата градусаў = |Даўгата хвілінаў = |Даўгата сэкундаў = |Назва мапы2 = |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} {{Іншыя значэньні|Сакрамэнта (неадназначнасьць){{!}}Сакрамэнта}} '''Акруга Сакрамэнта''' ({{мова-en|Sacramento County}}) — {{Нп|Акруга (ЗША)|акруга||County (United States)}} [[ЗША]] у штаце [[Каліфорнія]]. == Клімат == Клімат акругі міжземнаморскіі. Самы сьпякотны месяц — [[ліпень]] (28,3°C), самы халодны — [[студзень]] (7°C). Сярэдняя колькасьць ападкаў: 487 мм штогод. {| |- |{{climate chart | Акругі Сакрамэнта | 2| 12| 45 | 3| 15| 59 | 6| 19| 81 | 8| 24| 54 | 12| 33| 4 | 14| 38| 3 | 17| 39| 1 | 16| 38| 1 | 13| 36| 9 | 9| 29| 14 | 5| 18| 70 | 3| 12| 145 |float=left |clear=left |source = <ref name = "nasa"/> }} |} == Гісторыя == Акруга утворана ў 1850 годзе. == Насельніцтва == Па дадзеных [[Перапіс насельніцтва ЗША|перапісу насельніцтва ЗША]] 2010 года, насельніцтва акругі складала 1 418 788 чалавек<ref name="QF"/>. {{Перапіс насельніцтва ЗША |1850= 9087 |1860= 24142 |1870= 26830 |1880= 34390 |1890= 40339 |1900= 45915 |1910= 67806 |1920= 91029 |1930= 141999 |1940= 170333 |1950= 277140 |1960= 502778 |1970= 631498 |1980= 783381 |1990= 1041219 |2000= 1223499 |2010= 1418788 |estyear=2019 |estimate=1552058 |estref=<ref name="USCensusEst2018">{{cite web|url=https://factfinder.census.gov/faces/tableservices/jsf/pages/productview.xhtml?pid=PEP_2018_PEPANNRES&prodType=table|title=American FactFinder|access-date=April 19, 2019|archive-url=https://archive.today/20200214061229/https://factfinder.census.gov/faces/tableservices/jsf/pages/productview.xhtml?pid=PEP_2018_PEPANNRES&prodType=table|archive-date=February 14, 2020|url-status=dead}}</ref> |align-fn=center |footnote=U.S. Decennial Census<ref>{{cite web|url=https://www.census.gov/programs-surveys/decennial-census.html|title=U.S. Decennial Census|publisher=United States Census Bureau|access-date=October 4, 2015}}</ref><br />1790–1960<ref>{{cite web|url=http://mapserver.lib.virginia.edu|title=Historical Census Browser|publisher=University of Virginia Library|access-date=October 4, 2015}}</ref> 1900–1990<ref>{{cite web|url=https://www.census.gov/population/cencounts/ca190090.txt|title=Population of Counties by Decennial Census: 1900 to 1990|publisher=United States Census Bureau|editor-last=Forstall|editor-first=Richard L.|date=March 27, 1995|access-date=October 4, 2015}}</ref><br />1990–2000<ref>{{cite web|url=https://www.census.gov/population/www/cen2000/briefs/phc-t4/tables/tab02.pdf|title=Census 2000 PHC-T-4. Ranking Tables for Counties: 1990 and 2000|publisher=United States Census Bureau|date=April 2, 2001|access-date=October 4, 2015}}</ref> 2010–2015<ref name="QF"/> }} ===Этнічныя групы=== {| border=1 cellpadding=4 cellspacing=0 class="wikitable" style="align: left; margin: 0.5em 0 0 0; border-style: solid; border: 1px solid #999; border-right-width: 2px; border-bottom-width: 2px; border-collapse: collapse; font-size: 100;" |- | style="background:#CBD5C4;" | '''Група''' | colspan=1 style="background:#CBD5C4;" align="center" | [[Перапіс насельніцтва ЗША (2000)|'''2000''']] | colspan=1 style="background:#CBD5C4;" align="center" | [[Перапіс насельніцтва ЗША (2010)|'''2010''']] |- | style="background:#f3fff3;" | Белыя амэрыканцы | align="right" | 706.655 (57,8 %) | align="right" | 687.166 (48,4 %) |- | style="background:#f3fff3;" | [[Афраамэрыканцы]] | align="right" | 121.804 (10,0 %) | align="right" | 147.058 (10,4 %) |- | style="background:#f3fff3;" | [[Амерыканцы азіяцкага паходжання|Аззіяты]] | align="right" | 134.899 (11,0 %) | align="right" | 203.211 (14,3 %) |- | style="background:#f3fff3;" | [[Амэрыканцы гішпанскага і лацінаамэрыканскага паходжаньня|Лацінаамэрыканцы]] | align="right" | 195.890 (16,0 %) | align="right" | 306.196 (21,6 %) |- | style="background:#f3fff3;" | Увогуле | align="right" | 1.223.499 | align="right" | 1.418.788 |} == Літаратура == * {{KaneAmericanCounties2004}} * {{MorrisEncyclopediaOfAmericanHistory}} * {{MancallEncyclopediaOfAmericanHistory}} * {{KutlerDictionaryOfAmericanHistory}} * {{BoyerOxfordCompanionToUnitedStatesHistory}} * {{KazinConcisePrincetonEncyclopedia}} == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20200528111710/https://www.saccounty.net/Pages/default.aspx Афіцыйная старонка] {{ref-en}} {{Каліфорнія}} [[Катэгорыя:Акругі Каліфорніі]] 9z9h4dn2asnnsgrx3zdm3e5cmbtt70p 0 248824 2618218 2261369 2025-06-05T04:23:32Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618218 wikitext text/x-wiki {{Адміністрацыйная адзінка}} '''Прытабольны раён''' ({{мова-ru|Притобольный район}}) — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка на поўдні [[Курганская вобласьць|Курганскай вобласьці]] ў [[Расея|Расеі]]. Адміністрацыйным цэнтрам зьяўляецца вёска [[Глядзянскае]]. == Геаграфія == Прытабольны раён паводле гадзіньнікавай стрэлцы пачынаючы з поўначы мяжуе з [[Кятоўскі раён|Кятоўскім]], [[Палавінскі раён|Палавінскім]], [[Зьвярынагалоўскі раён|Зьвярынагалоўскім]] і [[Куртамыскі раён|Куртамыскім]] раёнамі. Паўднёвая мяжа раёну зьяўляецца дзяржаўнай мяжой Расеі з [[Казахстан]]ам. Плошча раёну складае 2301,96 км². Раён з поўначы на поўдзень перасякае аўтадарога рэспубліканскага значэньня [[Курган (горад)|Курган]]—[[Кастанай]], уздоўж якой разьмешчана большасьць населеных пунктаў раёну. == Гісторыя == Прытабольны раён быў утвораны ў 1924 годзе ў адпаведнасьці з пастановай [[Усерасейскі цэнтральны выканаўчы камітэт|УЦВК]]. == Насельніцтва == Насельніцтва раёну па стане на 2020 год складала 12711 чалавек. [[Расейцы]] фармуюць абсалютную большасьць насельніцтва. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20130523062109/http://admpritobol.ru/ Сайт раённай адміністрацыі]{{ref-ru}} {{Курганская вобласьць}} [[Катэгорыя:Прытабольны раён| ]] 56wbiqx72smek62xtq7s6qsqr0slez0 0 250893 2618238 2297074 2025-06-05T07:39:33Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618238 wikitext text/x-wiki {{Дзяржаўная ўстанова |назва = Райвыканкам Савета народных дэпутатаў Маскоўскага раёну места Менск |выява = |рамка выявы = |памер выявы = <!-- па змоўчаньні 200пкс --> |альтэрнатыўны тэкст выявы = |подпіс выявы = |мапа = <!-- неабавязковы --> |памер мапы = |альтэрнатыўны тэкст мапы = |подпіс мапы = <!-- неабавязковы --> |скарот = |позва = |папярэднік = |дзень ўтварэньня = |від = выканаўчая ўлада |праўны стан = [[Юрыдычныя асоба|установа]] |задача = Выкананьне дзяржаўных патрэбаў |сядзіба = будынак |месцазнаходжаньне ={{Сьцяг СССР}}[[СССР]], [[БССР]], [[Менск]], [[Маскоўскі раён (Менск)|Маскоўскі раён]]<br>{{Сьцяг БНР}}[[Беларусь]], [[Менск]], [[Маскоўскі раён (Менск)|Маскоўскі раён]] |дзейнічае ў месцах = [[Маскоўскі раён (Менск)|Маскоўскі раён]], [[Менск]] |сяброўства = |службовыя мовы = [[Расейская мова|расейская]], [[Беларуская мова|беларуская]] |пасада кіраўніка = Старшыня |імя кіраўніка = |пасада кіраўніка 2 = |імя кіраўніка 2 = |пасада кіраўніка 3 = |імя кіраўніка 3 = |пасада кіраўніка 4 = |імя кіраўніка 4 = |асноўныя асобы = |управа = |галоўная ўправа = [[Савет народных дэпутатаў Маскоўскага раёну места Менск|Савет дэпутатаў]]<br>[[Райкам КПБ Маскоўскага раёну места Менск|РК КПБ]] |зьвязаныя службы = [[Маскоўскае РУУС (Менск)|РУУС Маскоўскага раёну]]<br>[[Суд Маскоўскага раёну (Менск)|Суд Маскоўскага раёну места Менск]] |расходы = |колькасьць работнікаў = |колькасьць дабраахвотнікаў = |старонка = |заўвагі = |колішняя назва = }} '''Райвыканкам Савета народных дэпутатаў Маскоўскага раёну места Менск'''<ref>[https://web.archive.org/web/20211202142425/https://okt.minsk.gov.by/svedeniya-o-rajone Адміністрацыя Маскоўскага раёну места Менск]</ref> &mdash; управа [[Маскоўскі раён (Менск)|Маскоўскага раёну]] места [[Менск]]. Управа выконвала задачы, які выконвае раённы выканаўчы камітэт у сельскіх раёнах Беларусі. == Управа == === Умовы === Раённы выканаўчы камітэт меў начальніка &mdash; старшыню райвыканкаму. Ён зацьвярджаўся Саветам народных дэпутатаў Заводзкага раёна места Менск. Аднак да галасавньня на Савеце мясцовы райкам КПБ зацьвярджаў будучага старшыню на паседжаньні бюро райкаму. Старшыня павінен быў быць: * грамадзянін СССР, а пазьней пасьля распаду СССР, грамадзянін Беларусі * узрост 18 гадоў і болей * мець вопыт кіраваньня ў дзяржаўных установах * членства ў КПБ (да распаду СССР) Былі іншыя патрабаваньні да чалавека, які хацеў быць старшынём райвыканкаму. Напрыклад, вернасьць, паслухмянасьць сваім начальнікам. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{РВКСНДБ}} [[Катэгорыя:Менск]] [[Катэгорыя:Маскоўскі раён (Менск)]] [[Катэгорыя:Райвыканкамы гарадзкіх раёнаў Беларусі]] qy7m0wdwpzai8nk9u15chnh5b2w7t19 0 253944 2618200 2530082 2025-06-05T02:16:08Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618200 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Перавесьсе |Статус = пасёлак |Назва ў родным склоне = Перавесься |Трансьлітараваная назва = Pieravieśsie |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1846 годам |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = фальварак Тэрэспаль (Перавесьсе){{заўвага|Можна меркаваць, што тапонім Перавесьсе больш раньні і звыклы для навакольных жыхароў у параўнаньні з традыцыйна «панскай» назвай Тэрэспаль.}} |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Палеская вобласьць]] |Раён = Камарынскі |Сельсавет = Радзінскі |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 31 |Шырата сэкундаў = 20 |Даўгата градусаў = 30 |Даўгата хвілінаў = 00 |Даўгата сэкундаў = 33 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьверху |Водступ подпісу на мапе = 2.5 |Commons = |Сайт = }} '''Перавесьсе'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}} С. 318</ref> — былы пасёлак у Камарынскім раёне (тэрыторыя сучаснага [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]]) [[Палеская вобласьць|Палескай вобласьці]] Беларусі. == Гісторыя == [[Файл:Перавессе на карце А. К. Фіцінгофа.png|значак|зьлева|Фальварак Тэрэспаль (Перавесьсе) на мапе 1846 г. А. К. Фіцінгофа.]][[Файл:Масаны і Баршчоўка на карце генштаба РККА Беларусі і Літвы. 1935 г.jpg|значак|зьлева|Перавесьсе на мапе гэнштабу РККА Беларусі і Літвы. 1935 г.]]Ці не найранейшая пакуль зьвестка пра фальварак Тэрэспаль (Перавесьсе) сустрэтая на тапаграфічнай мапе Менскай губэрні 1846 году генэрал-маёра А. К. Фіцінгофа. У «Списках населенных мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело]: 1857 г.» засьведчана, што 3 мужчыны і 4 жанчыны з фальварку Тэрэспаль зьяўляліся парафіянамі Астраглядаўскага касьцёлу Ўнебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі<ref>Расейскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 381</ref>. У 1909 годзе на хутары Перавесьсе Дзёрнавіцкай воласьці Рэчыцкага павету Менскай губэрні налічвалася 9 двароў з 45 жыхарамі<ref>Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 150</ref>. Напярэдадні Вялікай Айчыннай вайны ў Перавесьсі было 18 двароў, 35 жыхароў. У траўні 1943 году акупанты спалілі ўвесь пасёлак, загубілі 34 чалавекі<ref>Без срока давности. Беларусь: преступления нацистов и их пособников против мирного населения на оккупированной территории БССР в годы Великой Отечественной войны. Гомельская область. Сборник архивных документов и материалов / сост.: А. Р. Дюков, В. Д. Селеменев (рук.) [и др.]; редкол.: А. К. Демянюк [и др.]. — Минск: НАРБ; М.: Фонд «Историческая память», 2021. С. 37, 502</ref>. Пасьля трагедыі паселішча не аднаўлялася<ref>[https://web.archive.org/web/20211107191954/http://www.hoiniki.by/?p=61490 Эсауленка А. Спаленыя вёскі: Зялёны Гай, Перавессе, Чырвонамайск — так ніколі і не адрадзіліся.]</ref>. == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Колішнія населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] aq9gmlpt6upbwved42rmhjs1tcia5fn 0 255560 2618201 2316067 2025-06-05T02:54:03Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618201 wikitext text/x-wiki {{Асоба}} '''Петар Кружыч''' ({{мова-hr|Petar Kružić}}, {{мова-de|Peter Krusitsch}}) — [[Харватыя|харвацкі]] шляхціч XVI стагодзьдзя, які вядомы абаронаю гораду Кліс ад асманаў. == Жыцьцяпіс == Кружыч кіраваў квітнеючай крэпасьцю і мястэчкам Кліс у сярэдняй Далмацыі, якая знаходзіцца прыкладна ў 15 км ад [[Спліт]]у, і атрымаў тытул «Кліскі князь» пасьля гэтага гораду. Яму ўдалося 15 гадоў абараняць Кліс ад войска [[Асманская імпэрыя|Асманскай імпэрыі]]. У 1524 годзе, калі Петар Кружыч ехаў у Сень на некалькі дзён, каб набраць салдат, горад быў акружаны асманскім генэралам Мустафой. Калі Кружыч вярнуўся праз адзін дзень праз порт Солін, ён атрымаў вялікую перамогу асманскіх сіл. Пасьля вайсковай паразы ў бітве пры Махач і падзеньні Обравац ў 1526 годзе горад быў акружаны асманамі з усіх бакоў. Кліс быў захоплены здрадай, калі Петар Кружыч быў у Анконе для набору новых войскаў. Кружыч хутка адрэагаваў і адплыў назад да Клісу з 2000 салдат. Ён зноў перамог Асманаў і адваяваў суседні горад Солін, якое неўзабаве зноў быў захоплены асманамі. Кружыч заўсёды мог разьлічваць на дапамогу Ватыкану: папы Клімэнту VII і Паўла III, ведаў гэта і цаніў, тыя настолькі яго падтрымалі, што султан Сулейман I нават абвясьціў, што Кліс — папскае горад, менавіта таму яго трэба заваяваць. У 1535 годзе асманы былі заманеныя ў пастку і разьбітыя за мурамі гораду Кліс, калі, як яны лічылі, атрымалі перамогу. Калі Солін быў заваяваны асманамі ў 1536 годзе, войскі Асманскай імпэрыі падрыхтаваліся да вырашальнай бітве за Кліс. Пасьля нападу на горад праз год, разам з Кружычам на бітву выйшлі 3000 нямецкіх салдат і 700 італьянцаў (якіх паслаў папа Павал III). Пасьля таго, як туркі пачалі крычаць з гары гучным крыкам, нямецкія і італьянскія войскі адышлі і пакінулі Кружыча сам-насам з некалькімі мужчынамі на поле бою. Кружыч ня змог выратавацца і быў забіты асманскімі салдатамі. Пасьля яго сьмерці Кліс быў здадзены бяз бою пры ўмове, што туркі будуць мець кантроль над навакольным тэрыторыяй, але не над горадам. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Література == * [http://www.retrobibliothek.de/retrobib/seite.html?id=116107#Uskoken ''Uskoken''.] In: ''Meyers Konversations-Lexikon'' 1885—1892, 16. Band, Seite 25 == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.solin.hr/index.php?option=com_content&task=view&id=51&Itemid=193 Die Gemeinde Solin über Kružić] * [https://web.archive.org/web/20200803090150/https://www.chorvatsko.cz/tema/klis.html Informationen über Petar Kružić] * [https://web.archive.org/web/20080511053607/http://www.magma.ca/~rendic/chapter6.htm Historische Informationen] {{бібліяінфармацыя}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Кружыч, Петар}} [[Катэгорыя:Гісторыя Харватыі]] [[Катэгорыя:Памерлі ў Харватыі]] 11v2fv88vuvguy8ev4m89lawz56yvu7 0 256642 2618215 2548912 2025-06-05T04:11:33Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618215 wikitext text/x-wiki {{Заказьнік |Назва = «Прыбускае Палесьсе» |Назва ў родным склоне = «Прыбускага Палесься» |Выява = !Прыбускае Палесьсе.png |Подпіс да выявы = Эмблема заказьніка |Плошча = 17 230,6 [[га]] |Краіна = Беларусь |Месцазнаходжаньне = [[Берасьцейскі раён]] |Утварэньне = {{Дата пачатку|30|5|2003|1}} |Шырата паўшар’е = паўночнае |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 37 |Шырата сэкундаў = 34 |Даўгата паўшар’е = усходняе |Даўгата градусаў = 23 |Даўгата хвілінаў = 38 |Даўгата сэкундаў = 11 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = }} '''«Прыбускае Палесьсе»''' — рэспубліканскі краявідны [[заказьнік]] Беларусі, абвешчаны ў траўні 2003 году на поўдні [[Берасьцейскі раён|Берасьцейскага раёну]]. Быў створаны для захаваньня краявідаў з рэдкімі відамі жывёлаў і расьлінаў. Пры заснаваньні меў плошчу 79,5 кв.км. Пераважным краявідам была пласкахвалістая водна-ледавіковая [[раўніна]] зь [[Дзярнова-падзолістыя глебы|дзярнова-падзолістымі]] пясчанымі і забалочанымі [[Тарфяна-балотныя глебы|тарфяна-балотнымі]] глебамі. Пад лясамі было 93 % земляў. Былі прадстаўленыя ўсе віды лясоў Беларусі, за выняткам шэравольхавых. Пераважалі хваёвыя лясы. Сустракаліся непаўторныя лясныя садружнасьці: [[плюшч]]авы і чыставуставы хвойнікі, лугавая садружнасьць [[Сярэднеэўрапейскі райграйс|сярэднеэўрапейскага райграйсу]], брызглінавыя і [[Ядловец|ядлоўцавыя]] лясы з дрэвападобнымі вышынёй да 10 мэтраў, а таксама [[Чарэшня|чарэшневыя]] лясы. [[Расьлінны сьвет]] налічваў звыш 500 відаў [[Сьпіс судзінкавых расьлінаў Беларусі|судзінкавых расьлінаў]], у тым ліку занесеныя ў [[Чырвоная кніга Беларусі|Чырвоную кнігу Беларусі]]: [[цёмна-чырвоны гайнік]], [[картузіянскі гвазьдзік]], [[сармацкае кадзіла]], [[сібірскі касач]], [[пясчаны каласьняк]], [[лясны ўвярэднік]] і [[каралеўскі чыставуст]]. [[Жывёльны сьвет]] улучаў 166 відаў птушак і 58 відаў [[Сысуны|сысуноў]], 32 віды [[рыбы]] і ўсе пашыраныя ў Беларусі віды [[Земнаводныя|земнаводных]] і [[Паўзуны|паўзуноў]]. У Чырвонай кнізе было 75 відаў жывёлаў, у тым ліку: [[арлан-белахвост]] і [[барсук]], [[малая вячэрніца]] і [[чорнавальлёвая гагара]], [[паўночны кажанок]] і [[начніца Натэрэра]], [[начніца сажалкавая|сажалкавая начніца]], [[скапа]], [[арэшнікавая соня]] і [[эўрапейская шыракавушка]]<ref>П.І. Лабанок. Прыбугскае Палессе // {{Літаратура/Беларуская энцыкляпэдыя| 18-1к}} — С. 440.</ref>. [[Файл:Belaye (White) Lake.jpg|значак|280пкс|Белае возера ў заказьніку (2013 год)]] У 2003 годзе [[Берасьцейскі абласны выканаўчы камітэт]] абвясьціў на аснове заказьніка біясфэрны [[запаведнік]] плошчай 480 кв.км, які ахопліваў частку земляў [[Маларыцкі раён|Маларыцкага раёну]]. У 2004 годзе [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў па пытаньнях адукацыі, навукі і культуры]] (Францыя) прызнала запаведны стан «Прыбускага Палесься». Асноўнай ракой заказьніка служыць [[Буг]] з прытокам Копаюўка. Таксама ў заказьніку месьцяцца возера [[Селяхоўскае возера|Селяхі]] і сажалкі каля [[Камароўка (Берасьцейская вобласьць)|Камароўкі]] (Тамашоўскі сельсавет). Іншымі буйнымі азёрамі былі [[Рагазьнянскае возера|Рагазьнянскае]], [[Белае возера (Берасьцейскі раён)|Белае]], [[Таемнае возера|Таемнае]], [[Чорнае возера (Берасьцейскі раён)|Чорнае]], [[Мяднянскае возера|Мяднянскае]] і [[Страдзецкае возера|Страдзецкае]]. Таксама ў заказьніку знаходзіліся вадасховішча [[Орхава]] і сажалкі рыбнай гаспадаркі «[[Страдзеч|Страдач]]» (Дурыцкі сельсавет), найбольшай зь якіх была Таварная [[сажалка]]. Забалочанасьць заказьніка складала каля 28 %, таму «Прыбускае Палесьсе» ўваходзіла ў [[сьпіс водна-балотных угодзьдзяў Беларусі]] міжнароднай значнасьці. На землях заказьніка ў Камароўцы на радзіме беларускага касманаўта [[Пётар Клімук|Пятра Клімука]] месьціўся адзіны ў Беларусі Музэй касманаўтыкі<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Біясфэрны рэзэрват «Прыбускае Палесьсе»|спасылка=https://pda.beltur.by/?Biosfernyj_rezervat_Pribuzhskoe_Polesie&setlng=by|выдавец=Партал «Адпачынак у Беларусі»|дата публікацыі=2022|дата доступу=15 чэрвеня 2022}}</ref>. У вёсках заказьніка было 4 царквы XVII стагодзьдзя<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Заказьнік «Прыбускае Палесьсе»|спасылка=https://vetliva.by/belarus/what-to-see/zakaznik-pribuzhskoe-polese/|выдавец=Партал «Ветліва»|дата публікацыі=2022|дата доступу=15 чэрвеня 2022}}</ref>. На поўдні заказьніка ў [[Тамашоўка|Тамашоўцы]] месьцілася птушкафабрыка «Дубраўскі бройлер» на 5,7 млн куранятаў за год (15 000 тонаў мяса), пры якой працаваў камбікормавы завод<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Птушкафабрыка «Дубраўскі бройлер»|спасылка=http://stroytrest8.by/be/about-company-4/projects-3/alreadybuild-4/1201-broiler-3.html|выдавец=ААТ «[[Будаўнічы трэст №8]]» (Берасьце)|дата публікацыі=2022|дата доступу=15 чэрвеня 2022}}</ref>. У [[Ляплёўка|Ляплёўцы]] (Дамачаўскі сельсавет) працаваў інфармацыйна-экалягічны асяродак заказьніка, дзе ладзілі пракат [[Байдарка|байдарак]], [[каноэ]], [[намёт]]аў і [[ровар]]аў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Пункт пракату|спасылка=https://brpp.by/tyrist-inventory/|выдавец=Заказьнік «Прыбускае Палесьсе»|мова=ru|дата публікацыі=2022|дата доступу=15 чэрвеня 2022}}</ref>. Сярод іншага, у заказьніку ладзілі фэстываль «Таямніцы Прыбускага Палесься»<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=«Таямніцы Прыбускага Палесься»|спасылка=https://www.youtube.com/watch?v=RDEUFBQkQEA|выдавец=Тэлерадыёкампанія «Берасьце»|дата публікацыі=14 сьнежня 2017|дата доступу=15 чэрвеня 2022}}</ref>. <gallery heights="160px"> Файл:Брестская группа озер.png|Азёры ў заказьніку (2017 год) Файл:Озеро страдечское.png|Страдзецкі пляж і выспа (2017) Файл:Медно и окрестности.jpg|Ваколіцы [[Медна (Берасьцейская вобласьць)|Медна]] ў заказьніку (2013 год) </gallery> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Навіны|спасылка=https://brpp.by/blog/|выдавец=Заказьнік «Прыбускае Палесьсе»|мова=ru|дата публікацыі=2 чэрвеня 2022|дата доступу=15 чэрвеня 2022}} ** [https://brpp.by/contacts/ Сувязныя зьвесткі]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{ref-ru}} {{Накід:Беларусь}} {{Бібліяінфармацыя}} {{Заказьнікі Беларусі}} [[Катэгорыя:Заказьнікі рэспубліканскага значэньня Беларусі]] [[Катэгорыя:Геаграфія Берасьцейскага раёну]] [[Катэгорыя:Біясфэрныя запаведнікі Эўропы]] [[Катэгорыя:Рамсарскія надзелы]] [[Катэгорыя:Катэгорыя МСАП IV]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 2003 годзе]] 6afs98zkbnwfj3q9isj4qw9wcm90xaj 0 265420 2618133 2618129 2025-06-04T13:22:51Z Ліцьвін 847 [[Вікіпэдыя:Катэгорыя|катэгорыя]], [[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]] 2618133 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Смалегаў |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Смалегава |Трансьлітараваная назва = Smalehaŭ |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1435 годам |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = Смалігавічы (Смалегавічы) |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Нараўлянскі раён|Нараўлянскі]] |Сельсавет = [[Нараўлянскі сельсавет|Нараўлянскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 44 |Шырата сэкундаў = 09 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 23 |Даўгата сэкундаў = 14 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьверху |Водступ подпісу на мапе = 2.3 |Commons = |Сайт = }} '''Смале́гаў'''<ref name="daviednik">{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}} </ref> — былая [[вёска]] ў [[Нараўлянскі раён|Нараўлянскім раёне]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Уваходзіла ў склад Завайцянскага сельсавету. == Гісторыя == === Вялікае Княства Літоўскае === [[Файл:POL COA Chorągwie Kmitów II.svg|150пкс|значак|зьлева|Герб Харугва роду Кмітаў]] Згодна зь «Вялікім гістарычным атлясам Беларусі», упершыню Смалігавічы згаданыя пад 1435 годам<ref name="fn1">Вялікі гістарычны атлас Беларусі (далей: ВГАБ) ў 3-х тамах: Т. 1. — Мінск: Белкартаграфія, 2009. С. 235, 148 (мапа)</ref>. Недзе ад 1532 году сяло Смалігавічы [[Багуцічы|Багуціцкай]] нядзелі{{Заўвага|Нядзелі альбо чэргі (у складзе кожнай некалькі паселішчаў), на якія падзялялася Мазырская воласьць, як даводзілася несьці замкавую службу, выконваць работы на карысьць замку. Па нядзелях разьмяркоўваліся і плацёжныя павіннасьці<ref>Клепатский П. Г. Очерки по истории Киевской земли / П.Г. Клепатский – Т. 1: Литовский период. – Одесса, 1912. С. 185, 189 – 190</ref>.}} [[Мазырскі замак|Мазырскага замку]] воласьці было аддадзена [[лен]]ным правам пану Крыштафу Кміцічу. Паводле апісаньня 1552 году, 9 чалавек таго сяла вось ужо 20 гадоў, як перасталі выконваць замкавыя работы, {{падказка|падводы|бярэма павазовае, павіннасьць па перавозцы гаспадарчых грузаў да прыстаняў і інш.}} і {{падказка|стацыі|павіннасьць у выглядзе натуральнага пабору на ўтрыманьне вялікага князя, як бы той наведаў, альбо і не наведаў воласьць}}, аднак жа, працягвалі даваць. І ў апісаньні [[Чарнобыль|Чарнобыльскага]] замку таго ж 1552 году вядзецца пра патужнікаў зь сяла Смалігавічы [[Оўруч|Оўруцкай]] нядзелі<ref>Архив Юго-Западной России (далей: Архив ЮЗР). Ч. 7. Т. І. Акты о заселении Юго-Западной России. — Киев, 1886. С. 588, 645</ref>, якія мусілі выконваць павіннасьці на карысьць згаданага замку. У апісаньні 1552 году Оўруцкага замку таксама паведамляецца пра сяло Смалыгавічы, як выслугу пана Крыштафа Кміціча, зь якога разам з суразьмернымі (па адной службе{{Заўвага|1 службу складалі 2 двары і болей.|}} у кожным паселішчы) Церашковічамі выплачвалася капа (60) грошаў і тры кадзі мядовай даніны<ref>Архив ЮЗР. Ч. 4. Т. І. Акты о происхождении шляхетских родов в Юго-Западной России. — Киев, 1867. С. 35, 49</ref>. [[Файл:Смалігавічы ў 1552 годзе.jpg|значак|зьлева|Смалігавічы ў «Апісаньні Мазырскага замку». 1552 г.]] Пасьля пана Крыштафа (†каля 1552?), Смалігавічы перайшлі да брата Сямёна і надалей заўсёды згадваюцца побач з [[Антонаў (Нараўлянскі раён)|Антонавам]], падараваным яму каралём [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонтам Аўгустам]] 5 сакавіка 1553 году<ref name="fn2">Sapiehowie: materjały historyczno-genealogiczne i majątkowe (далей: Sapiehowie). T. 1. — Petersburg, 1890. S. 194</ref>. У лісьце караля Жыгімонта Аўгуста да кіеўскага ваяводы пана [[Рыгор Хадкевіч|Рыгора Хадкевіча]] ад 23 сакавіка 1555 году, якім пану Сямёну Кміцічу шэраг добраў у [[Кіеўскае ваяводзтва|Кіеўскім ваяводзтве]] аддаваўся на вечнасьць, сказана, што ў Смалігавічах было тады дзьве службы{{заўвага|Адзінкі абкладаньня павіннасьцямі. 1 службу складалі 2 двары і болей.}}<ref name="fn3">Źródła dziejowe (надалей: ZD). T. XX. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. IX. Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów–Bracław) / A. Jabłonowski. – Warszawa, 1894. Wykazy… S. 94 – 96</ref>. Недзе ў пачатку 1560 гадоў лен перайшоў да сына нябожчыка Сямёна пана Філона, пазьней вядомага як [[Кміта-Чарнабыльскі]]. [[File:Ліст Ф. Кміты сьвятару Антонаўскай царквы С. Пашкевічу. 1585 г.jpg|значак|зьлева|Ліст Ф. Кміты сьвятару С. Пашкевічу. 1585 г.]][[File:Антонавічы ў канцы XVI ст. на мапе генмапе ВГАБ.jpg|значак|зьлева|Смалігавічы ў канцы XVI ст. на Генэральнай мапе Вялікага гістарычнага атлясу Баларусі.]] Напярэдадні падпісаньня акту [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]], згодна з указам караля і вялікага князя Жыгімонта Аўгуста ад 6 чэрвеня 1569 году, Кіеўскае ваяводзтва стала часткаю [[Карона Каралеўства Польскага|Кароны Польскай]]<ref>Volumina Legum. Tom II. — Petersburg: Nakładem i drukiem Józafata Ohryzki, 1859. S. 84 — 87; Падалінскі У. // Беларускі гістарычны агляд. — 2012. Т. 19. С. 329—337 (Рэцэнзія на кн.: Litwin H. Równi do równych: kijowska reprezentacja sejmowa 1569—1648. — Warszawa, 2009).</ref>. Смалігавічы ў складзе [[Мазырскі павет|Мазырскага павету]], пад уплывам віленскага ваяводы, [[канцлер вялікі літоўскі|канцлера ВКЛ]] і мазырскага старосты [[Мікалай Радзівіл Руды|Мікалая Радзівіла Рудога]] ды падтрымаўшай яго павятовай шляхты, мусілі быць выведзены з Кіеўскага і далучаны да [[Менскае ваяводзтва|Менскага ваяводзтва]]. Але з адпаведных квітаў вынікае, што паборы 1576 — 1578 гадоў зь яго працягвалі аддаваць да скарбу Кіеўскага ваяводзтва<ref name="fn3"/>. 24 верасьня 1585 году смаленскі ваявода Філон Кміта выдаў ліст настаяцелю антонаўскай царквы Зьвеставаньня Найсьвяцейшай Багародзіцы Сэбасьцяну Пашкевічу на права штогадовага атрыманьня ад жыхароў [[Антонаў (Нараўлянскі раён)|Антонава]], Смалегавічаў, [[Завайць|Завайці]] і [[Галоўчыцы (Гомельская вобласьць)|Галоўчыцаў]] па паўвядра жыта і па пяць вёдраў мёду прэснага з кожнага дыму. Але ў самыя ўгодзьдзі названых сёлаў сьвятар уступацца ня мусіў. У Смалегавічах на той час было 19 дымоў<ref>Аrchiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Archiwum Roskie. Dział III. Sygn. 1050. S. 3</ref>. [[Файл:POL COA Lis.svg|150пкс|значак|Герб Ліс роду Сапегаў]] Смаленскі ваявода Філон Кміта спачыў 29 лістапада 1587 году. Сын Філона Лазар памёр беспатомным. 6 красавіка 1595 году кароль [[Жыгімонт Ваза]] падараваў лен Антонавічы канцлеру [[Леў Сапега|Льву Сапегу]]<ref>Sumariusz Metryki Koronnej. Seria nowa. T. VIII. Księga wpisów podkanclerzego Jana Tarnowskiego MK 139 z Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie 1595 / opracował Krzysztof Chłapowski. – Warszawa: Bellerive-sur-Allier, 2016. S. 89</ref>. Апошні ў 1598 годзе саступіў маёнтак разам з фальваркамі Смалегавічы (Смагулевічы) і [[Завайць]] стрыечнаму брату каралеўскаму двараніну Лукашу Сапегу<ref name="fn2"/>, што кароль і зацьвердзіў. У 1602 — 1605 гадох падаткі зь ягоных добраў выплачваліся да Кіева<ref name="fn3"/>. [[Файл:Завайць, Нароўля і Смалігавічы пана Лукаша Сапегі ў 1604 г.jpg|значак|зьлева|Згадка пра вёскі Смалігавічы, Завайць і Нароўля пана Лукаша Сапегі ў 1604 г.]][[Файл:Падданыя з Смалігавічаў, Завайці і Галоўчыцаў у інвэнтары 1628 г.jpg|значак|зьлева|Падданыя з Смалігавічаў, Завайці і Галоўчыцаў у інвэнтары 1628 г.]] У судовым дэкрэце ад 20 ліпеня 1604 году пан Лукаш Сапега абвінаваціў суседа пана Януша [[Збараскія|Збараскага]] ў гвалтоўным насланьні слуг і баяраў з маёнтку свайго Валадаркі на ўгодзьдзі вёскі Смалігавічы і ўгоне коней, валоў ды іншых крыўдаў учыненьне. 21-м траўня 1607 году датаваны судовы дэкрэт, у якім пан Юзаф Будзіла, харунжы мазырскі, абвінаваціў панства Лукаша і Зофію Кміцянку Сапегаў за гвалты падданых іхнага маёнтку Антонаўскага зь вёсак [[Нароўля|Нароўлі]] і Смалегавічаў, учыненыя ў добрах пацярпелага, а менавіта ў вёсцы [[Багуцічы]], што ў Мазырскім павеце. 26 жніўня 1609 году Лукаш і Зофія Сапегі праз суд выдалі Мікалаю Харлінскаму і жонцы яго Гальшцы Андраважаўне квіт што да грашовай кампэнсацыі за рабункі іх падданых антонаўскіх, смалігаўскіх, нараўлянскіх ды за напад на Нароўлю<ref>ZD. T. XXI. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. X. Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów — Bracław) / Opisane przez Aleksandra Jabłonowskiego. — Warszawa, 1894. S. 120, 164, 459</ref>. 30 сьнежня 1621 году, калі каронныя і вялікакняскія камісары працягвалі разьмяжоўваць Кіеўскае ваяводзтва Кароны з Мазырскім паветам ВКЛ, высьветлілася — і ў 1616 — 1618 гады падаткі з Антонава, Смалігавічаў, Завойці аддаваліся Кіеўскаму ваяводзтву, а гэта мазырскія ўраднікі паны Будзіла і Лозка кваліфікавалі як рабаўніцтва, бо насуперак Оўруцкай павятовай рэвізіі, у якой Антонаў і Смалігавічы прызнаныя оўруцкімі, у каралеўскім прывілеі зь пячаткай вялікняскай канцылярыі пану Лукашу Сапегу з жонкай названы лен нададзены, каб служба земская, вайсковая адпраўлялася да ВКЛ. Тады паны камісары левабярэжжа Славечны{{заўвага|Тут жа sioło i dwór Antonów, Smolihowicze.}} згодна засьведчылі прыналежным да Мазырскага павету, але супярэчлівыя дакумэнты, што да названых добраў, перадалі для разгляду на будучым сойме<ref name="fn3"/>. У інвэнтары 1628 г., складзеным пасьля перадачы годам раней за 3 500 злотых панам Андрэем Станіславам Сапегам, старостам рыскім, Антонаўскага маёнтку ў заставу пану Юзафу Корсаку, старосьце дзісьненскаму, ці не ўпершыню названыя па імёнах і прозьвішчах падданыя вёскі Смалігавічы<ref>Аrchiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Archiwum Roskie. Dział III. Sygn. 1051. S. 36-37</ref>. [[File:Антонаў, Нароўля і навакольлі ў канцы XVIII ст. ВГАБ. Т. 2.jpg|значак|зьлева|Смалегавічы, Антонаў, Нароўля ў канцы XVIII ст.<ref>ВГАБ. Т. 2. С.121</ref>]][[File:Пастанова канвакацыйнага сейму 1764 г.jpg|значак|Пастанова Генэральнай Канфэдэрацыі Кароны і ВКЛ на канвакацыі Варшаўскай 1764 г.<ref>Konfederacya Generalna omnium ordinum Regni et Magni Ducatus Lituaniae na Konwokacyi Głowney Warszawskiey uchwalona, dnia siodmego miesiąca maja, roku Pańskiego tysiącznego siedmsetnego szesćdziesiątego czwartego. (Konstytucye Wielkiego Xięstwa Litewskiego…)</ref>]] Паводле нараўлянскага краязнаўца Васіля Чайкі, у фондах НГАБ у Менску захоўваецца дакумэнт, пазначаны 10-м лістапада 1682 году. У тэксьце яго вядзецца пра разьмежаваньне ўгодзьдзяў Антонава, Смалегавічаў (Смольговичей), Нароўлі, якія трымаў пан [[Дамінік Міхал Слушка|Дамінік Міхал Служка]], староста рэчыцкі, з добрамі [[Вербавічы|Вербкавічы]] і [[Канатоп (Гомельская вобласьць)|Канатоп]], прыналежнымі Ксавэраўскаму{{заўвага|У газэтным матэрыяле памылкова запісана, нібы ў Кіеўскім. Ксавэраў – сяло ў Малынскім раёне Жытомірскай вобласьці Украіны. У 1768 г. калегіюм пераведзены да Оўруча<ref>Теодорович Н. И. Историко-статистическое описание церквей и приходов Волынской епархии / сост. Н. И. Теодорович. - Почаев, 1888. Т. 1. С. 329 </ref>.}} езуіцкаму калегіюму<ref>[https://web.archive.org/web/20221109230833/https://narovlya.by/novosti/obschestvo/338-let-so-dnya-pervogo-upominaniya-o-narovle/ Василий Чайка. 338 лет со дня первого упоминания о Наровле. // Прыпяцкая праўда. 10.11.2020]</ref>. Канвакацыйны сойм 1764 году прызнаў ленны маёнтак [[Нароўля]] на правабярэжжы Прыпяці дзедзічным уладаньнем [[Рафал Алаіз Аскерка|Рафала Алаізія Аскеркі]], [[маршалак шляхты|маршалка]] Мазырскага павету. Смалігавічы побач з Антонавам, Мухаедамі, Угламі, Галоўчыцамі, Карповічамі не названыя, але, імаверна, яны былі сярод тых, што разумеліся ў фразе «y dalszemi wszystkiemi attynencyami»<ref>Volumina Legum. Tom VII. — Petersburg: Nakładem i drukiem Józafata Ohryzki, 1860. S. 87</ref>. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === [[Файл:Галоўчыцы, Дзямідавічы, Смалегавічы на схематычным пляне 1800 г.jpg|значак|зьлева| Смалегавічы, Галоўчыцы, Дзямідавічы на схематычным пляне Рэчыцкага павету 1800 г.]] У выніку [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] (1793 год) Смалегавічы апынуліся ў межах [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], ад 3 траўня 1795 году ў адноўленым [[Мазырскі павет (Расейская імпэрыя)|Мазырскім]] павеце Менскага намесьніцтва, з 12 сьнежня 1796 [[Губэрня|губэрні]], з 29 жніўня 1797 году далучаны да [[Рэчыцкі павет|Рэчыцкага павету]] той самай [[Менская губэрня|Менскай губэрні]]. Паводле перапісу 1897 году, у Смалегаве было 49 двароў, 199 жыхароў, існаваў хлебазапасны магазын. На 1909 год у вёсцы налічвалася 65 двароў з 406 жыхарамі<ref>Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 188</ref>. === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), Нямеччына перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Ўкраінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчаная часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Смалегаў у складзе Нараўлянскай воласьці, аднак, апынуўся ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Ўкраінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918—1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 — 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 — січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. — Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286—296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 85</ref>. Вёска была ліквідаваная 21 верасьня 2010 году<ref>[http://www.pravo.by/pdf/2010-283/2010_283_9_35900.pdf Решение Наровлянского районного Совета депутатов от 21 сентября 2010 г. № 24 Об упразднении сельских населенных пунктов Романовка, Смолеговская Рудня, Смолегов Завойтянского сельсовета Наровлянского района]{{Недаступная спасылка|date=January 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} {{Завайцянскі сельсавет}} {{Нараўлянскі раён}} [[Катэгорыя:Колішнія населеныя пункты Нараўлянскага раёну]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XV стагодзьдзі]] ixjr128ukgzqhyvkrsuonyj2nt7q1ui 2618134 2618133 2025-06-04T13:25:20Z Ліцьвін 847 абнаўленьне зьвестак 2618134 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Смалегаў |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Смалегава |Трансьлітараваная назва = Smalehaŭ |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1435 годам |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = Смалігавічы (Смалегавічы) |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Нараўлянскі раён|Нараўлянскі]] |Сельсавет = [[Нараўлянскі сельсавет|Нараўлянскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 44 |Шырата сэкундаў = 09 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 23 |Даўгата сэкундаў = 14 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьверху |Водступ подпісу на мапе = 2.3 |Commons = |Сайт = }} '''Смале́гаў'''<ref name="daviednik">{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}} </ref> — былая [[вёска]] ў [[Нараўлянскі раён|Нараўлянскім раёне]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Уваходзіла ў склад Завайцянскага сельсавету. == Гісторыя == === Вялікае Княства Літоўскае === [[Файл:POL COA Chorągwie Kmitów II.svg|150пкс|значак|зьлева|Герб Харугва роду Кмітаў]] Згодна зь «Вялікім гістарычным атлясам Беларусі», упершыню Смалігавічы згаданыя пад 1435 годам<ref name="fn1">Вялікі гістарычны атлас Беларусі (далей: ВГАБ) ў 3-х тамах: Т. 1. — Мінск: Белкартаграфія, 2009. С. 235, 148 (мапа)</ref>. Недзе ад 1532 году сяло Смалігавічы [[Багуцічы|Багуціцкай]] нядзелі{{Заўвага|Нядзелі альбо чэргі (у складзе кожнай некалькі паселішчаў), на якія падзялялася Мазырская воласьць, як даводзілася несьці замкавую службу, выконваць работы на карысьць замку. Па нядзелях разьмяркоўваліся і плацёжныя павіннасьці<ref>Клепатский П. Г. Очерки по истории Киевской земли / П.Г. Клепатский – Т. 1: Литовский период. – Одесса, 1912. С. 185, 189 – 190</ref>.}} [[Мазырскі замак|Мазырскага замку]] воласьці было аддадзена [[лен]]ным правам пану Крыштафу Кміцічу. Паводле апісаньня 1552 году, 9 чалавек таго сяла вось ужо 20 гадоў, як перасталі выконваць замкавыя работы, {{падказка|падводы|бярэма павазовае, павіннасьць па перавозцы гаспадарчых грузаў да прыстаняў і інш.}} і {{падказка|стацыі|павіннасьць у выглядзе натуральнага пабору на ўтрыманьне вялікага князя, як бы той наведаў, альбо і не наведаў воласьць}}, аднак жа, працягвалі даваць. І ў апісаньні [[Чарнобыль|Чарнобыльскага]] замку таго ж 1552 году вядзецца пра патужнікаў зь сяла Смалігавічы [[Оўруч|Оўруцкай]] нядзелі<ref>Архив Юго-Западной России (далей: Архив ЮЗР). Ч. 7. Т. І. Акты о заселении Юго-Западной России. — Киев, 1886. С. 588, 645</ref>, якія мусілі выконваць павіннасьці на карысьць згаданага замку. У апісаньні 1552 году Оўруцкага замку таксама паведамляецца пра сяло Смалыгавічы, як выслугу пана Крыштафа Кміціча, зь якога разам з суразьмернымі (па адной службе{{Заўвага|1 службу складалі 2 двары і болей.|}} у кожным паселішчы) Церашковічамі выплачвалася капа (60) грошаў і тры кадзі мядовай даніны<ref>Архив ЮЗР. Ч. 4. Т. І. Акты о происхождении шляхетских родов в Юго-Западной России. — Киев, 1867. С. 35, 49</ref>. [[Файл:Смалігавічы ў 1552 годзе.jpg|значак|зьлева|Смалігавічы ў «Апісаньні Мазырскага замку». 1552 г.]] Пасьля пана Крыштафа (†каля 1552?), Смалігавічы перайшлі да брата Сямёна і надалей заўсёды згадваюцца побач з [[Антонаў (Нараўлянскі раён)|Антонавам]], падараваным яму каралём [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонтам Аўгустам]] 5 сакавіка 1553 году<ref name="fn2">Sapiehowie: materjały historyczno-genealogiczne i majątkowe (далей: Sapiehowie). T. 1. — Petersburg, 1890. S. 194</ref>. У лісьце караля Жыгімонта Аўгуста да кіеўскага ваяводы пана [[Рыгор Хадкевіч|Рыгора Хадкевіча]] ад 23 сакавіка 1555 году, якім пану Сямёну Кміцічу шэраг добраў у [[Кіеўскае ваяводзтва|Кіеўскім ваяводзтве]] аддаваўся на вечнасьць, сказана, што ў Смалігавічах было тады дзьве службы{{заўвага|Адзінкі абкладаньня павіннасьцямі. 1 службу складалі 2 двары і болей.}}<ref name="fn3">Źródła dziejowe (надалей: ZD). T. XX. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. IX. Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów–Bracław) / A. Jabłonowski. – Warszawa, 1894. Wykazy… S. 94 – 96</ref>. Недзе ў пачатку 1560 гадоў лен перайшоў да сына нябожчыка Сямёна пана Філона, пазьней вядомага як [[Кміта-Чарнабыльскі]]. [[File:Ліст Ф. Кміты сьвятару Антонаўскай царквы С. Пашкевічу. 1585 г.jpg|значак|зьлева|Ліст Ф. Кміты сьвятару С. Пашкевічу. 1585 г.]][[File:Антонавічы ў канцы XVI ст. на мапе генмапе ВГАБ.jpg|значак|зьлева|Смалігавічы ў канцы XVI ст. на Генэральнай мапе Вялікага гістарычнага атлясу Баларусі.]] Напярэдадні падпісаньня акту [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]], згодна з указам караля і вялікага князя Жыгімонта Аўгуста ад 6 чэрвеня 1569 году, Кіеўскае ваяводзтва стала часткаю [[Карона Каралеўства Польскага|Кароны Польскай]]<ref>Volumina Legum. Tom II. — Petersburg: Nakładem i drukiem Józafata Ohryzki, 1859. S. 84 — 87; Падалінскі У. // Беларускі гістарычны агляд. — 2012. Т. 19. С. 329—337 (Рэцэнзія на кн.: Litwin H. Równi do równych: kijowska reprezentacja sejmowa 1569—1648. — Warszawa, 2009).</ref>. Смалігавічы ў складзе [[Мазырскі павет|Мазырскага павету]], пад уплывам віленскага ваяводы, [[канцлер вялікі літоўскі|канцлера ВКЛ]] і мазырскага старосты [[Мікалай Радзівіл Руды|Мікалая Радзівіла Рудога]] ды падтрымаўшай яго павятовай шляхты, мусілі быць выведзены з Кіеўскага і далучаны да [[Менскае ваяводзтва|Менскага ваяводзтва]]. Але з адпаведных квітаў вынікае, што паборы 1576 — 1578 гадоў зь яго працягвалі аддаваць да скарбу Кіеўскага ваяводзтва<ref name="fn3"/>. 24 верасьня 1585 году смаленскі ваявода Філон Кміта выдаў ліст настаяцелю антонаўскай царквы Зьвеставаньня Найсьвяцейшай Багародзіцы Сэбасьцяну Пашкевічу на права штогадовага атрыманьня ад жыхароў [[Антонаў (Нараўлянскі раён)|Антонава]], Смалегавічаў, [[Завайць|Завайці]] і [[Галоўчыцы (Гомельская вобласьць)|Галоўчыцаў]] па паўвядра жыта і па пяць вёдраў мёду прэснага з кожнага дыму. Але ў самыя ўгодзьдзі названых сёлаў сьвятар уступацца ня мусіў. У Смалегавічах на той час было 19 дымоў<ref>Аrchiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Archiwum Roskie. Dział III. Sygn. 1050. S. 3</ref>. [[Файл:POL COA Lis.svg|150пкс|значак|Герб Ліс роду Сапегаў]] Смаленскі ваявода Філон Кміта спачыў 29 лістапада 1587 году. Сын Філона Лазар памёр беспатомным. 6 красавіка 1595 году кароль [[Жыгімонт Ваза]] падараваў лен Антонавічы канцлеру [[Леў Сапега|Льву Сапегу]]<ref>Sumariusz Metryki Koronnej. Seria nowa. T. VIII. Księga wpisów podkanclerzego Jana Tarnowskiego MK 139 z Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie 1595 / opracował Krzysztof Chłapowski. – Warszawa: Bellerive-sur-Allier, 2016. S. 89</ref>. Апошні ў 1598 годзе саступіў маёнтак разам з фальваркамі Смалегавічы (Смагулевічы) і [[Завайць]] стрыечнаму брату каралеўскаму двараніну Лукашу Сапегу<ref name="fn2"/>, што кароль і зацьвердзіў. У 1602 — 1605 гадох падаткі зь ягоных добраў выплачваліся да Кіева<ref name="fn3"/>. [[Файл:Завайць, Нароўля і Смалігавічы пана Лукаша Сапегі ў 1604 г.jpg|значак|зьлева|Згадка пра вёскі Смалігавічы, Завайць і Нароўля пана Лукаша Сапегі ў 1604 г.]][[Файл:Падданыя з Смалігавічаў, Завайці і Галоўчыцаў у інвэнтары 1628 г.jpg|значак|зьлева|Падданыя з Смалігавічаў, Завайці і Галоўчыцаў у інвэнтары 1628 г.]] У судовым дэкрэце ад 20 ліпеня 1604 году пан Лукаш Сапега абвінаваціў суседа пана Януша [[Збараскія|Збараскага]] ў гвалтоўным насланьні слуг і баяраў з маёнтку свайго Валадаркі на ўгодзьдзі вёскі Смалігавічы і ўгоне коней, валоў ды іншых крыўдаў учыненьне. 21-м траўня 1607 году датаваны судовы дэкрэт, у якім пан Юзаф Будзіла, харунжы мазырскі, абвінаваціў панства Лукаша і Зофію Кміцянку Сапегаў за гвалты падданых іхнага маёнтку Антонаўскага зь вёсак [[Нароўля|Нароўлі]] і Смалегавічаў, учыненыя ў добрах пацярпелага, а менавіта ў вёсцы [[Багуцічы]], што ў Мазырскім павеце. 26 жніўня 1609 году Лукаш і Зофія Сапегі праз суд выдалі Мікалаю Харлінскаму і жонцы яго Гальшцы Андраважаўне квіт што да грашовай кампэнсацыі за рабункі іх падданых антонаўскіх, смалігаўскіх, нараўлянскіх ды за напад на Нароўлю<ref>ZD. T. XXI. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. X. Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów — Bracław) / Opisane przez Aleksandra Jabłonowskiego. — Warszawa, 1894. S. 120, 164, 459</ref>. 30 сьнежня 1621 году, калі каронныя і вялікакняскія камісары працягвалі разьмяжоўваць Кіеўскае ваяводзтва Кароны з Мазырскім паветам ВКЛ, высьветлілася — і ў 1616 — 1618 гады падаткі з Антонава, Смалігавічаў, Завойці аддаваліся Кіеўскаму ваяводзтву, а гэта мазырскія ўраднікі паны Будзіла і Лозка кваліфікавалі як рабаўніцтва, бо насуперак Оўруцкай павятовай рэвізіі, у якой Антонаў і Смалігавічы прызнаныя оўруцкімі, у каралеўскім прывілеі зь пячаткай вялікняскай канцылярыі пану Лукашу Сапегу з жонкай названы лен нададзены, каб служба земская, вайсковая адпраўлялася да ВКЛ. Тады паны камісары левабярэжжа Славечны{{заўвага|Тут жа sioło i dwór Antonów, Smolihowicze.}} згодна засьведчылі прыналежным да Мазырскага павету, але супярэчлівыя дакумэнты, што да названых добраў, перадалі для разгляду на будучым сойме<ref name="fn3"/>. У інвэнтары 1628 г., складзеным пасьля перадачы годам раней за 3 500 злотых панам Андрэем Станіславам Сапегам, старостам рыскім, Антонаўскага маёнтку ў заставу пану Юзафу Корсаку, старосьце дзісьненскаму, ці не ўпершыню названыя па імёнах і прозьвішчах падданыя вёскі Смалігавічы<ref>Аrchiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Archiwum Roskie. Dział III. Sygn. 1051. S. 36-37</ref>. [[File:Антонаў, Нароўля і навакольлі ў канцы XVIII ст. ВГАБ. Т. 2.jpg|значак|зьлева|Смалегавічы, Антонаў, Нароўля ў канцы XVIII ст.<ref>ВГАБ. Т. 2. С.121</ref>]][[File:Пастанова канвакацыйнага сейму 1764 г.jpg|значак|Пастанова Генэральнай Канфэдэрацыі Кароны і ВКЛ на канвакацыі Варшаўскай 1764 г.<ref>Konfederacya Generalna omnium ordinum Regni et Magni Ducatus Lituaniae na Konwokacyi Głowney Warszawskiey uchwalona, dnia siodmego miesiąca maja, roku Pańskiego tysiącznego siedmsetnego szesćdziesiątego czwartego. (Konstytucye Wielkiego Xięstwa Litewskiego…)</ref>]] Паводле нараўлянскага краязнаўца Васіля Чайкі, у фондах НГАБ у Менску захоўваецца дакумэнт, пазначаны 10-м лістапада 1682 году. У тэксьце яго вядзецца пра разьмежаваньне ўгодзьдзяў Антонава, Смалегавічаў (Смольговичей), Нароўлі, якія трымаў пан [[Дамінік Міхал Слушка|Дамінік Міхал Служка]], староста рэчыцкі, з добрамі [[Вербавічы|Вербкавічы]] і [[Канатоп (Гомельская вобласьць)|Канатоп]], прыналежнымі Ксавэраўскаму{{заўвага|У газэтным матэрыяле памылкова запісана, нібы ў Кіеўскім. Ксавэраў – сяло ў Малынскім раёне Жытомірскай вобласьці Украіны. У 1768 г. калегіюм пераведзены да Оўруча<ref>Теодорович Н. И. Историко-статистическое описание церквей и приходов Волынской епархии / сост. Н. И. Теодорович. - Почаев, 1888. Т. 1. С. 329 </ref>.}} езуіцкаму калегіюму<ref>[https://web.archive.org/web/20221109230833/https://narovlya.by/novosti/obschestvo/338-let-so-dnya-pervogo-upominaniya-o-narovle/ Василий Чайка. 338 лет со дня первого упоминания о Наровле. // Прыпяцкая праўда. 10.11.2020]</ref>. Канвакацыйны сойм 1764 году прызнаў ленны маёнтак [[Нароўля]] на правабярэжжы Прыпяці дзедзічным уладаньнем [[Рафал Алаіз Аскерка|Рафала Алаізія Аскеркі]], [[маршалак шляхты|маршалка]] Мазырскага павету. Смалігавічы побач з Антонавам, Мухаедамі, Угламі, Галоўчыцамі, Карповічамі не названыя, але, імаверна, яны былі сярод тых, што разумеліся ў фразе «y dalszemi wszystkiemi attynencyami»<ref>Volumina Legum. Tom VII. — Petersburg: Nakładem i drukiem Józafata Ohryzki, 1860. S. 87</ref>. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === [[Файл:Галоўчыцы, Дзямідавічы, Смалегавічы на схематычным пляне 1800 г.jpg|значак|зьлева| Смалегавічы, Галоўчыцы, Дзямідавічы на схематычным пляне Рэчыцкага павету 1800 г.]] У выніку [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] (1793 год) Смалегавічы апынуліся ў межах [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], ад 3 траўня 1795 году ў адноўленым [[Мазырскі павет (Расейская імпэрыя)|Мазырскім]] павеце Менскага намесьніцтва, з 12 сьнежня 1796 [[Губэрня|губэрні]], з 29 жніўня 1797 году далучаны да [[Рэчыцкі павет|Рэчыцкага павету]] той самай [[Менская губэрня|Менскай губэрні]]. Паводле перапісу 1897 году, у Смалегаве было 49 двароў, 199 жыхароў, існаваў хлебазапасны магазын. На 1909 год у вёсцы налічвалася 65 двароў з 406 жыхарамі<ref>Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 188</ref>. === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), Нямеччына перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Ўкраінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчаная часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Смалегаў у складзе Нараўлянскай воласьці, аднак, апынуўся ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Ўкраінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918—1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 — 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 — січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. — Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286—296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 85</ref>. Вёска была ліквідаваная 21 верасьня 2010 году<ref>[http://www.pravo.by/pdf/2010-283/2010_283_9_35900.pdf Решение Наровлянского районного Совета депутатов от 21 сентября 2010 г. № 24 Об упразднении сельских населенных пунктов Романовка, Смолеговская Рудня, Смолегов Завойтянского сельсовета Наровлянского района]{{Недаступная спасылка|date=January 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} {{Нараўлянскі сельсавет}} {{Нараўлянскі раён}} [[Катэгорыя:Колішнія населеныя пункты Нараўлянскага раёну]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XV стагодзьдзі]] cfir09ziwh7kswvjlljoqsuj0mefjy7 2618207 2618134 2025-06-05T03:38:03Z Дамінік 64057 /* Вялікае Княства Літоўскае */ 2618207 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Смалегаў |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Смалегава |Трансьлітараваная назва = Smalehaŭ |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1435 годам |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = Смалігавічы (Смалегавічы) |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Нараўлянскі раён|Нараўлянскі]] |Сельсавет = [[Нараўлянскі сельсавет|Нараўлянскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 44 |Шырата сэкундаў = 09 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 23 |Даўгата сэкундаў = 14 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьверху |Водступ подпісу на мапе = 2.3 |Commons = |Сайт = }} '''Смале́гаў'''<ref name="daviednik">{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}} </ref> — былая [[вёска]] ў [[Нараўлянскі раён|Нараўлянскім раёне]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Уваходзіла ў склад Завайцянскага сельсавету. == Гісторыя == === Вялікае Княства Літоўскае === [[Файл:POL COA Chorągwie Kmitów II.svg|150пкс|значак|зьлева|Герб Харугва роду Кмітаў]] Згодна зь «Вялікім гістарычным атлясам Беларусі», упершыню Смалігавічы згаданыя пад 1435 годам<ref name="fn1">Вялікі гістарычны атлас Беларусі (далей: ВГАБ) ў 3-х тамах: Т. 1. — Мінск: Белкартаграфія, 2009. С. 235, 148 (мапа)</ref>. Недзе ад 1532 году сяло Смалігавічы [[Багуцічы|Багуціцкай]] нядзелі{{Заўвага|Нядзелі альбо чэргі (у складзе кожнай некалькі паселішчаў), на якія падзялялася Мазырская воласьць, як даводзілася несьці замкавую службу, выконваць работы на карысьць замку. Па нядзелях разьмяркоўваліся і плацёжныя павіннасьці<ref>Клепатский П. Г. Очерки по истории Киевской земли / П.Г. Клепатский – Т. 1: Литовский период. – Одесса, 1912. С. 185, 189 – 190</ref>.}} [[Мазырскі замак|Мазырскага замку]] воласьці было аддадзена [[лен]]ным правам пану Крыштафу Кміцічу. Паводле апісаньня 1552 году, 9 чалавек таго сяла вось ужо 20 гадоў, як перасталі выконваць замкавыя работы, {{падказка|падводы|бярэма павазовае, павіннасьць па перавозцы гаспадарчых грузаў да прыстаняў і інш.}} і {{падказка|стацыі|павіннасьць у выглядзе натуральнага пабору на ўтрыманьне вялікага князя, як бы той наведаў, альбо і не наведаў воласьць}}, аднак жа, працягвалі даваць. І ў апісаньні [[Чарнобыль|Чарнобыльскага]] замку таго ж 1552 году вядзецца пра патужнікаў зь сяла Смалігавічы [[Оўруч|Оўруцкай]] нядзелі<ref>Архив Юго-Западной России (далей: Архив ЮЗР). Ч. 7. Т. І. Акты о заселении Юго-Западной России. — Киев, 1886. С. 588, 645</ref>, якія мусілі выконваць павіннасьці на карысьць згаданага замку. У апісаньні 1552 году Оўруцкага замку таксама паведамляецца пра сяло Смалыгавічы, як выслугу пана Крыштафа Кміціча, зь якога разам з суразьмернымі (па адной службе{{Заўвага|1 службу складалі 2 двары і болей.|}} у кожным паселішчы) Церашковічамі выплачвалася капа (60) грошаў і тры кадзі мядовай даніны<ref>Архив ЮЗР. Ч. 4. Т. І. Акты о происхождении шляхетских родов в Юго-Западной России. — Киев, 1867. С. 35, 49</ref>. [[Файл:Смалігавічы ў 1552 годзе.jpg|значак|зьлева|Смалігавічы ў «Апісаньні Мазырскага замку». 1552 г.]] Пасьля пана Крыштафа (†каля 1552?), Смалігавічы перайшлі да брата Сямёна і надалей заўсёды згадваюцца побач з [[Антонаў (Нараўлянскі раён)|Антонавам]], падараваным яму каралём [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонтам Аўгустам]] 5 сакавіка 1553 году<ref name="fn2">Sapiehowie: materjały historyczno-genealogiczne i majątkowe (далей: Sapiehowie). T. 1. — Petersburg, 1890. S. 194</ref>. У лісьце караля Жыгімонта Аўгуста да кіеўскага ваяводы пана [[Рыгор Хадкевіч|Рыгора Хадкевіча]] ад 23 сакавіка 1555 году, якім пану Сямёну Кміцічу шэраг добраў у [[Кіеўскае ваяводзтва|Кіеўскім ваяводзтве]] аддаваўся на вечнасьць, сказана, што ў Смалігавічах было тады дзьве службы{{заўвага|Адзінкі абкладаньня павіннасьцямі. 1 службу складалі 2 двары і болей.}}<ref name="fn3">Źródła dziejowe (надалей: ZD). T. XX. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. IX. Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów–Bracław) / A. Jabłonowski. – Warszawa, 1894. Wykazy… S. 94 – 96</ref>. Недзе ў пачатку 1560 гадоў лен перайшоў да сына нябожчыка Сямёна пана Філона, пазьней вядомага як [[Кміта-Чарнабыльскі]]. [[File:Ліст Ф. Кміты сьвятару Антонаўскай царквы С. Пашкевічу. 1585 г.jpg|значак|зьлева|Ліст Ф. Кміты сьвятару С. Пашкевічу. 1585 г.]][[File:Антонавічы ў канцы XVI ст. на мапе генмапе ВГАБ.jpg|значак|зьлева|Смалігавічы ў канцы XVI ст. на Генэральнай мапе Вялікага гістарычнага атлясу Баларусі.]] Напярэдадні падпісаньня акту [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]], згодна з указам караля і вялікага князя Жыгімонта Аўгуста ад 6 чэрвеня 1569 году, Кіеўскае ваяводзтва стала часткаю [[Карона Каралеўства Польскага|Кароны Польскай]]<ref>Volumina Legum. Tom II. — Petersburg: Nakładem i drukiem Józafata Ohryzki, 1859. S. 84 — 87; Падалінскі У. // Беларускі гістарычны агляд. — 2012. Т. 19. С. 329—337 (Рэцэнзія на кн.: Litwin H. Równi do równych: kijowska reprezentacja sejmowa 1569—1648. — Warszawa, 2009).</ref>. Смалігавічы ў складзе [[Мазырскі павет|Мазырскага павету]], пад уплывам віленскага ваяводы, [[канцлер вялікі літоўскі|канцлера ВКЛ]] і мазырскага старосты [[Мікалай Радзівіл Руды|Мікалая Радзівіла Рудога]] ды падтрымаўшай яго павятовай шляхты, мусілі быць выведзены з Кіеўскага і далучаны да [[Менскае ваяводзтва|Менскага ваяводзтва]]. Але з адпаведных квітаў вынікае, што паборы 1576 — 1578 гадоў зь яго працягвалі аддаваць да скарбу Кіеўскага ваяводзтва<ref name="fn3"/>. 24 верасьня 1585 году смаленскі ваявода Філон Кміта выдаў ліст настаяцелю антонаўскай царквы Зьвеставаньня Найсьвяцейшай Багародзіцы Сэбасьцяну Пашкевічу на права штогадовага атрыманьня ад жыхароў [[Антонаў (Нараўлянскі раён)|Антонава]], Смалегавічаў, [[Завайць|Завайці]] і [[Галоўчыцы (Гомельская вобласьць)|Галоўчыцаў]] па паўвядра жыта і па пяць вёдраў мёду прэснага з кожнага дыму. Але ў самыя ўгодзьдзі названых сёлаў сьвятар уступацца ня мусіў. У Смалегавічах на той час было 19 дымоў<ref>Аrchiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Archiwum Roskie. Dział III. Sygn. 1050. S. 3</ref>. [[Файл:POL COA Lis.svg|150пкс|значак|Герб Ліс роду Сапегаў]] Смаленскі ваявода Філон Кміта спачыў 29 лістапада 1587 году. Сын Філона Лазар памёр беспатомным. 6 красавіка 1595 году кароль [[Жыгімонт Ваза]] падараваў лен Антонавічы канцлеру [[Леў Сапега|Льву Сапегу]]<ref>Sumariusz Metryki Koronnej. Seria nowa. T. VIII. Księga wpisów podkanclerzego Jana Tarnowskiego MK 139 z Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie 1595 / opracował Krzysztof Chłapowski. – Warszawa: Bellerive-sur-Allier, 2016. S. 89</ref>. Апошні ў 1598 годзе саступіў маёнтак разам з фальваркамі Смалегавічы (Смагулевічы) і [[Завайць]] стрыечнаму брату каралеўскаму двараніну Лукашу Сапегу<ref name="fn2"/>, што кароль і зацьвердзіў. У 1602 — 1605 гадох падаткі зь ягоных добраў выплачваліся да Кіева<ref name="fn3"/>. [[Файл:Завайць, Нароўля і Смалігавічы пана Лукаша Сапегі ў 1604 г.jpg|значак|зьлева|Згадка пра вёскі Смалігавічы, Завайць і Нароўля пана Лукаша Сапегі ў 1604 г.]][[Файл:Падданыя з Смалігавічаў, Завайці і Галоўчыцаў у інвэнтары 1628 г.jpg|значак|зьлева|Падданыя з Антонава (рэшта), Смалігавічаў, Завайці і Галоўчыцаў у інвэнтары 1628 г.]] У судовым дэкрэце ад 20 ліпеня 1604 году пан Лукаш Сапега абвінаваціў суседа пана Януша [[Збараскія|Збараскага]] ў гвалтоўным насланьні слуг і баяраў з маёнтку свайго Валадаркі на ўгодзьдзі вёскі Смалігавічы і ўгоне коней, валоў ды іншых крыўдаў учыненьне. 21-м траўня 1607 году датаваны судовы дэкрэт, у якім пан Юзаф Будзіла, харунжы мазырскі, абвінаваціў панства Лукаша і Зофію Кміцянку Сапегаў за гвалты падданых іхнага маёнтку Антонаўскага зь вёсак [[Нароўля|Нароўлі]] і Смалегавічаў, учыненыя ў добрах пацярпелага, а менавіта ў вёсцы [[Багуцічы]], што ў Мазырскім павеце. 26 жніўня 1609 году Лукаш і Зофія Сапегі праз суд выдалі Мікалаю Харлінскаму і жонцы яго Гальшцы Андраважаўне квіт што да грашовай кампэнсацыі за рабункі іх падданых антонаўскіх, смалігаўскіх, нараўлянскіх ды за напад на Нароўлю<ref>ZD. T. XXI. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. X. Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów — Bracław) / Opisane przez Aleksandra Jabłonowskiego. — Warszawa, 1894. S. 120, 164, 459</ref>. 30 сьнежня 1621 году, калі каронныя і вялікакняскія камісары працягвалі разьмяжоўваць Кіеўскае ваяводзтва Кароны з Мазырскім паветам ВКЛ, высьветлілася — і ў 1616 — 1618 гады падаткі з Антонава, Смалігавічаў, Завойці аддаваліся Кіеўскаму ваяводзтву, а гэта мазырскія ўраднікі паны Будзіла і Лозка кваліфікавалі як рабаўніцтва, бо насуперак Оўруцкай павятовай рэвізіі, у якой Антонаў і Смалігавічы прызнаныя оўруцкімі, у каралеўскім прывілеі зь пячаткай вялікняскай канцылярыі пану Лукашу Сапегу з жонкай названы лен нададзены, каб служба земская, вайсковая адпраўлялася да ВКЛ. Тады паны камісары левабярэжжа Славечны{{заўвага|Тут жа sioło i dwór Antonów, Smolihowicze.}} згодна засьведчылі прыналежным да Мазырскага павету, але супярэчлівыя дакумэнты, што да названых добраў, перадалі для разгляду на будучым сойме<ref name="fn3"/>. У інвэнтары 1628 г., складзеным пасьля перадачы годам раней за 3 500 злотых панам Андрэем Станіславам Сапегам, старостам рыскім, Антонаўскага маёнтку ў заставу пану Юзафу Корсаку, старосьце дзісьненскаму, ці не ўпершыню названыя па імёнах і прозьвішчах падданыя вёскі Смалігавічы<ref>Аrchiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Archiwum Roskie. Dział III. Sygn. 1051. S. 36-37</ref>. [[File:Антонаў, Нароўля і навакольлі ў канцы XVIII ст. ВГАБ. Т. 2.jpg|значак|зьлева|Смалегавічы, Антонаў, Нароўля ў канцы XVIII ст.<ref>ВГАБ. Т. 2. С.121</ref>]][[File:Пастанова канвакацыйнага сейму 1764 г.jpg|значак|Пастанова Генэральнай Канфэдэрацыі Кароны і ВКЛ на канвакацыі Варшаўскай 1764 г.<ref>Konfederacya Generalna omnium ordinum Regni et Magni Ducatus Lituaniae na Konwokacyi Głowney Warszawskiey uchwalona, dnia siodmego miesiąca maja, roku Pańskiego tysiącznego siedmsetnego szesćdziesiątego czwartego. (Konstytucye Wielkiego Xięstwa Litewskiego…)</ref>]] Паводле нараўлянскага краязнаўца Васіля Чайкі, у фондах НГАБ у Менску захоўваецца дакумэнт, пазначаны 10-м лістапада 1682 году. У тэксьце яго вядзецца пра разьмежаваньне ўгодзьдзяў Антонава, Смалегавічаў (Смольговичей), Нароўлі, якія трымаў пан [[Дамінік Міхал Слушка|Дамінік Міхал Служка]], староста рэчыцкі, з добрамі [[Вербавічы|Вербкавічы]] і [[Канатоп (Гомельская вобласьць)|Канатоп]], прыналежнымі Ксавэраўскаму{{заўвага|У газэтным матэрыяле памылкова запісана, нібы ў Кіеўскім. Ксавэраў – сяло ў Малынскім раёне Жытомірскай вобласьці Украіны. У 1768 г. калегіюм пераведзены да Оўруча<ref>Теодорович Н. И. Историко-статистическое описание церквей и приходов Волынской епархии / сост. Н. И. Теодорович. - Почаев, 1888. Т. 1. С. 329 </ref>.}} езуіцкаму калегіюму<ref>[https://web.archive.org/web/20221109230833/https://narovlya.by/novosti/obschestvo/338-let-so-dnya-pervogo-upominaniya-o-narovle/ Василий Чайка. 338 лет со дня первого упоминания о Наровле. // Прыпяцкая праўда. 10.11.2020]</ref>. Канвакацыйны сойм 1764 году прызнаў ленны маёнтак [[Нароўля]] на правабярэжжы Прыпяці дзедзічным уладаньнем [[Рафал Алаіз Аскерка|Рафала Алаізія Аскеркі]], [[маршалак шляхты|маршалка]] Мазырскага павету. Смалігавічы побач з Антонавам, Мухаедамі, Угламі, Галоўчыцамі, Карповічамі не названыя, але, імаверна, яны былі сярод тых, што разумеліся ў фразе «y dalszemi wszystkiemi attynencyami»<ref>Volumina Legum. Tom VII. — Petersburg: Nakładem i drukiem Józafata Ohryzki, 1860. S. 87</ref>. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === [[Файл:Галоўчыцы, Дзямідавічы, Смалегавічы на схематычным пляне 1800 г.jpg|значак|зьлева| Смалегавічы, Галоўчыцы, Дзямідавічы на схематычным пляне Рэчыцкага павету 1800 г.]] У выніку [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] (1793 год) Смалегавічы апынуліся ў межах [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], ад 3 траўня 1795 году ў адноўленым [[Мазырскі павет (Расейская імпэрыя)|Мазырскім]] павеце Менскага намесьніцтва, з 12 сьнежня 1796 [[Губэрня|губэрні]], з 29 жніўня 1797 году далучаны да [[Рэчыцкі павет|Рэчыцкага павету]] той самай [[Менская губэрня|Менскай губэрні]]. Паводле перапісу 1897 году, у Смалегаве было 49 двароў, 199 жыхароў, існаваў хлебазапасны магазын. На 1909 год у вёсцы налічвалася 65 двароў з 406 жыхарамі<ref>Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 188</ref>. === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), Нямеччына перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Ўкраінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчаная часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Смалегаў у складзе Нараўлянскай воласьці, аднак, апынуўся ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Ўкраінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918—1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 — 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 — січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. — Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286—296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 85</ref>. Вёска была ліквідаваная 21 верасьня 2010 году<ref>[http://www.pravo.by/pdf/2010-283/2010_283_9_35900.pdf Решение Наровлянского районного Совета депутатов от 21 сентября 2010 г. № 24 Об упразднении сельских населенных пунктов Романовка, Смолеговская Рудня, Смолегов Завойтянского сельсовета Наровлянского района]{{Недаступная спасылка|date=January 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} {{Нараўлянскі сельсавет}} {{Нараўлянскі раён}} [[Катэгорыя:Колішнія населеныя пункты Нараўлянскага раёну]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XV стагодзьдзі]] bpwyai19yvpr0gowhfsji95wbrvtc5l 2618208 2618207 2025-06-05T03:52:01Z Дамінік 64057 /* Вялікае Княства Літоўскае */ 2618208 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Смалегаў |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Смалегава |Трансьлітараваная назва = Smalehaŭ |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1435 годам |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = Смалігавічы (Смалегавічы) |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Нараўлянскі раён|Нараўлянскі]] |Сельсавет = [[Нараўлянскі сельсавет|Нараўлянскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 44 |Шырата сэкундаў = 09 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 23 |Даўгата сэкундаў = 14 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьверху |Водступ подпісу на мапе = 2.3 |Commons = |Сайт = }} '''Смале́гаў'''<ref name="daviednik">{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}} </ref> — былая [[вёска]] ў [[Нараўлянскі раён|Нараўлянскім раёне]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Уваходзіла ў склад Завайцянскага сельсавету. == Гісторыя == === Вялікае Княства Літоўскае === [[Файл:POL COA Chorągwie Kmitów II.svg|150пкс|значак|зьлева|Герб Харугва роду Кмітаў]] Згодна зь «Вялікім гістарычным атлясам Беларусі», упершыню Смалігавічы згаданыя пад 1435 годам<ref name="fn1">Вялікі гістарычны атлас Беларусі (далей: ВГАБ) ў 3-х тамах: Т. 1. — Мінск: Белкартаграфія, 2009. С. 235, 148 (мапа)</ref>. Недзе ад 1532 году сяло Смалігавічы [[Багуцічы|Багуціцкай]] нядзелі{{Заўвага|Нядзелі альбо чэргі (у складзе кожнай некалькі паселішчаў), на якія падзялялася Мазырская воласьць, як даводзілася несьці замкавую службу, выконваць работы на карысьць замку. Па нядзелях разьмяркоўваліся і плацёжныя павіннасьці<ref>Клепатский П. Г. Очерки по истории Киевской земли / П.Г. Клепатский – Т. 1: Литовский период. – Одесса, 1912. С. 185, 189 – 190</ref>.}} [[Мазырскі замак|Мазырскага замку]] воласьці было аддадзена [[лен]]ным правам пану Крыштафу Кміцічу. Паводле апісаньня 1552 году, 9 чалавек таго сяла вось ужо 20 гадоў, як перасталі выконваць замкавыя работы, {{падказка|падводы|бярэма павазовае, павіннасьць па перавозцы гаспадарчых грузаў да прыстаняў і інш.}} і {{падказка|стацыі|павіннасьць у выглядзе натуральнага пабору на ўтрыманьне вялікага князя, як бы той наведаў, альбо і не наведаў воласьць}}, аднак жа, працягвалі даваць. І ў апісаньні [[Чарнобыль|Чарнобыльскага]] замку таго ж 1552 году вядзецца пра патужнікаў зь сяла Смалігавічы [[Оўруч|Оўруцкай]] нядзелі<ref>Архив Юго-Западной России (далей: Архив ЮЗР). Ч. 7. Т. І. Акты о заселении Юго-Западной России. — Киев, 1886. С. 588, 645</ref>, якія мусілі выконваць павіннасьці на карысьць згаданага замку. У апісаньні 1552 году Оўруцкага замку таксама паведамляецца пра сяло Смалыгавічы, як выслугу пана Крыштафа Кміціча, зь якога разам з суразьмернымі (па адной службе{{Заўвага|1 службу складалі 2 двары і болей.|}} у кожным паселішчы) Церашковічамі выплачвалася капа (60) грошаў і тры кадзі мядовай даніны<ref>Архив ЮЗР. Ч. 4. Т. І. Акты о происхождении шляхетских родов в Юго-Западной России. — Киев, 1867. С. 35, 49</ref>. [[Файл:Смалігавічы ў 1552 годзе.jpg|значак|зьлева|Смалігавічы ў «Апісаньні Мазырскага замку». 1552 г.]] Пасьля пана Крыштафа (†каля 1552?), Смалігавічы перайшлі да брата Сямёна і надалей заўсёды згадваюцца побач з [[Антонаў (Нараўлянскі раён)|Антонавам]], падараваным яму каралём [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонтам Аўгустам]] 5 сакавіка 1553 году<ref name="fn2">Sapiehowie: materjały historyczno-genealogiczne i majątkowe (далей: Sapiehowie). T. 1. — Petersburg, 1890. S. 194</ref>. У лісьце караля Жыгімонта Аўгуста да кіеўскага ваяводы пана [[Рыгор Хадкевіч|Рыгора Хадкевіча]] ад 23 сакавіка 1555 году, якім пану Сямёну Кміцічу шэраг добраў у [[Кіеўскае ваяводзтва|Кіеўскім ваяводзтве]] аддаваўся на вечнасьць, сказана, што ў Смалігавічах было тады дзьве службы{{заўвага|Адзінкі абкладаньня павіннасьцямі. 1 службу складалі 2 двары і болей.}}<ref name="fn3">Źródła dziejowe (надалей: ZD). T. XX. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. IX. Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów–Bracław) / A. Jabłonowski. – Warszawa, 1894. Wykazy… S. 94 – 96</ref>. Недзе ў пачатку 1560 гадоў лен перайшоў да сына нябожчыка Сямёна пана Філона, пазьней вядомага як [[Кміта-Чарнабыльскі]]. [[File:Ліст Ф. Кміты сьвятару Антонаўскай царквы С. Пашкевічу. 1585 г.jpg|значак|зьлева|Ліст Ф. Кміты сьвятару С. Пашкевічу. 1585 г.]][[File:Антонавічы ў канцы XVI ст. на мапе генмапе ВГАБ.jpg|значак|зьлева|Смалігавічы ў канцы XVI ст. на Генэральнай мапе Вялікага гістарычнага атлясу Баларусі.]] Напярэдадні падпісаньня акту [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]], згодна з указам караля і вялікага князя Жыгімонта Аўгуста ад 6 чэрвеня 1569 году, Кіеўскае ваяводзтва стала часткаю [[Карона Каралеўства Польскага|Кароны Польскай]]<ref>Volumina Legum. Tom II. — Petersburg: Nakładem i drukiem Józafata Ohryzki, 1859. S. 84 — 87; Падалінскі У. // Беларускі гістарычны агляд. — 2012. Т. 19. С. 329—337 (Рэцэнзія на кн.: Litwin H. Równi do równych: kijowska reprezentacja sejmowa 1569—1648. — Warszawa, 2009).</ref>. Смалігавічы ў складзе [[Мазырскі павет|Мазырскага павету]], пад уплывам віленскага ваяводы, [[канцлер вялікі літоўскі|канцлера ВКЛ]] і мазырскага старосты [[Мікалай Радзівіл Руды|Мікалая Радзівіла Рудога]] ды падтрымаўшай яго павятовай шляхты, мусілі быць выведзены з Кіеўскага і далучаны да [[Менскае ваяводзтва|Менскага ваяводзтва]]. Але з адпаведных квітаў вынікае, што паборы 1576 — 1578 гадоў зь яго працягвалі аддаваць да скарбу Кіеўскага ваяводзтва<ref name="fn3"/>. 24 верасьня 1585 году смаленскі ваявода Філон Кміта выдаў ліст настаяцелю антонаўскай царквы Зьвеставаньня Найсьвяцейшай Багародзіцы Сэбасьцяну Пашкевічу на права штогадовага атрыманьня ад жыхароў [[Антонаў (Нараўлянскі раён)|Антонава]], Смалегавічаў, [[Завайць|Завайці]] і [[Галоўчыцы (Гомельская вобласьць)|Галоўчыцаў]] па паўвядра жыта і па пяць вёдраў мёду прэснага з кожнага дыму. Але ў самыя ўгодзьдзі названых сёлаў сьвятар уступацца ня мусіў. У Смалегавічах на той час было 19 дымоў<ref>Аrchiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Archiwum Roskie. Dział III. Sygn. 1050. S. 3</ref>. [[Файл:POL COA Lis.svg|150пкс|значак|Герб Ліс роду Сапегаў]] Смаленскі ваявода Філон Кміта спачыў 29 лістапада 1587 году. Сын Філона Лазар памёр беспатомным. 6 красавіка 1595 году кароль [[Жыгімонт Ваза]] падараваў лен Антонавічы канцлеру [[Леў Сапега|Льву Сапегу]]<ref>Sumariusz Metryki Koronnej. Seria nowa. T. VIII. Księga wpisów podkanclerzego Jana Tarnowskiego MK 139 z Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie 1595 / opracował Krzysztof Chłapowski. – Warszawa: Bellerive-sur-Allier, 2016. S. 89</ref>. Апошні ў 1598 годзе саступіў маёнтак разам з фальваркамі Смалегавічы (Смагулевічы) і [[Завайць]] стрыечнаму брату каралеўскаму двараніну Лукашу Сапегу<ref name="fn2"/>, што кароль і зацьвердзіў. У 1602 — 1605 гадох падаткі зь ягоных добраў выплачваліся да Кіева<ref name="fn3"/>. [[Файл:Завайць, Нароўля і Смалігавічы пана Лукаша Сапегі ў 1604 г.jpg|значак|зьлева|Згадка пра вёскі Смалігавічы, Завайць і Нароўля пана Лукаша Сапегі ў 1604 г.]][[Файл:Падданыя з Смалігавічаў, Завайці і Галоўчыцаў у інвэнтары 1628 г.jpg|значак|зьлева|Падданыя з Антонава (рэшта), Смалігавічаў, Завайці і Галоўчыцаў у інвэнтары 1628 г.]] У судовым дэкрэце ад 20 ліпеня 1604 году пан Лукаш Сапега абвінаваціў суседа пана Януша [[Збараскія|Збараскага]] ў гвалтоўным насланьні слуг і баяраў з маёнтку свайго Валадаркі на ўгодзьдзі вёскі Смалігавічы і ўгоне коней, валоў ды іншых крыўдаў учыненьне. 21-м траўня 1607 году датаваны судовы дэкрэт, у якім пан Юзаф Будзіла, харунжы мазырскі, абвінаваціў панства Лукаша і Зофію Кміцянку Сапегаў за гвалты падданых іхнага маёнтку Антонаўскага зь вёсак [[Нароўля|Нароўлі]] і Смалегавічаў, учыненыя ў добрах пацярпелага, а менавіта ў вёсцы [[Багуцічы]], што ў Мазырскім павеце. 26 жніўня 1609 году Лукаш і Зофія Сапегі праз суд выдалі Мікалаю Харлінскаму і жонцы яго Гальшцы Андраважаўне квіт што да грашовай кампэнсацыі за рабункі іх падданых антонаўскіх, смалігаўскіх, нараўлянскіх ды за напад на Нароўлю<ref>ZD. T. XXI. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. X. Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów — Bracław) / Opisane przez Aleksandra Jabłonowskiego. — Warszawa, 1894. S. 120, 164, 459</ref>. 30 сьнежня 1621 году, калі каронныя і вялікакняскія камісары працягвалі разьмяжоўваць Кіеўскае ваяводзтва Кароны з Мазырскім паветам ВКЛ, высьветлілася — і ў 1616 — 1618 гады падаткі з Антонава, Смалігавічаў, Завойці аддаваліся Кіеўскаму ваяводзтву, а гэта мазырскія ўраднікі паны Будзіла і Лозка кваліфікавалі як рабаўніцтва, бо насуперак Оўруцкай павятовай рэвізіі, у якой Антонаў і Смалігавічы прызнаныя оўруцкімі, у каралеўскім прывілеі зь пячаткай вялікняскай канцылярыі пану Лукашу Сапегу з жонкай названы лен нададзены, каб служба земская, вайсковая адпраўлялася да ВКЛ. Тады паны камісары левабярэжжа Славечны{{заўвага|Тут жа sioło i dwór Antonów, Smolihowicze.}} згодна засьведчылі прыналежным да Мазырскага павету, але супярэчлівыя дакумэнты, што да названых добраў, перадалі для разгляду на будучым сойме<ref name="fn3"/>. У інвэнтары 1628 г., складзеным пасьля перадачы годам раней за 3 500 злотых панам Андрэем Станіславам Сапегам, старостам рыскім, Антонаўскага маёнтку ў заставу пану Юзафу Корсаку, старосьце дзісьненскаму, ці не ўпершыню названыя па імёнах і прозьвішчах падданыя вёскі Смалігавічы. Зазначана, што пры вёсцы ёсьць рудня і млын «o dwu kolach»; руднік мусіў вырабляць штогоду 80 вазкоў жалеза, а валасьцяне — адвазіць да панскага двара<ref>Аrchiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Archiwum Roskie. Dział III. Sygn. 1051. S. 36-37</ref>. [[File:Антонаў, Нароўля і навакольлі ў канцы XVIII ст. ВГАБ. Т. 2.jpg|значак|зьлева|Смалегавічы, Антонаў, Нароўля ў канцы XVIII ст.<ref>ВГАБ. Т. 2. С.121</ref>]][[File:Пастанова канвакацыйнага сейму 1764 г.jpg|значак|Пастанова Генэральнай Канфэдэрацыі Кароны і ВКЛ на канвакацыі Варшаўскай 1764 г.<ref>Konfederacya Generalna omnium ordinum Regni et Magni Ducatus Lituaniae na Konwokacyi Głowney Warszawskiey uchwalona, dnia siodmego miesiąca maja, roku Pańskiego tysiącznego siedmsetnego szesćdziesiątego czwartego. (Konstytucye Wielkiego Xięstwa Litewskiego…)</ref>]] Паводле нараўлянскага краязнаўца Васіля Чайкі, у фондах НГАБ у Менску захоўваецца дакумэнт, пазначаны 10-м лістапада 1682 году. У тэксьце яго вядзецца пра разьмежаваньне ўгодзьдзяў Антонава, Смалегавічаў (Смольговичей), Нароўлі, якія трымаў пан [[Дамінік Міхал Слушка|Дамінік Міхал Служка]], староста рэчыцкі, з добрамі [[Вербавічы|Вербкавічы]] і [[Канатоп (Гомельская вобласьць)|Канатоп]], прыналежнымі Ксавэраўскаму{{заўвага|У газэтным матэрыяле памылкова запісана, нібы ў Кіеўскім. Ксавэраў – сяло ў Малынскім раёне Жытомірскай вобласьці Украіны. У 1768 г. калегіюм пераведзены да Оўруча<ref>Теодорович Н. И. Историко-статистическое описание церквей и приходов Волынской епархии / сост. Н. И. Теодорович. - Почаев, 1888. Т. 1. С. 329 </ref>.}} езуіцкаму калегіюму<ref>[https://web.archive.org/web/20221109230833/https://narovlya.by/novosti/obschestvo/338-let-so-dnya-pervogo-upominaniya-o-narovle/ Василий Чайка. 338 лет со дня первого упоминания о Наровле. // Прыпяцкая праўда. 10.11.2020]</ref>. Канвакацыйны сойм 1764 году прызнаў ленны маёнтак [[Нароўля]] на правабярэжжы Прыпяці дзедзічным уладаньнем [[Рафал Алаіз Аскерка|Рафала Алаізія Аскеркі]], [[маршалак шляхты|маршалка]] Мазырскага павету. Смалігавічы побач з Антонавам, Мухаедамі, Угламі, Галоўчыцамі, Карповічамі не названыя, але, імаверна, яны былі сярод тых, што разумеліся ў фразе «y dalszemi wszystkiemi attynencyami»<ref>Volumina Legum. Tom VII. — Petersburg: Nakładem i drukiem Józafata Ohryzki, 1860. S. 87</ref>. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === [[Файл:Галоўчыцы, Дзямідавічы, Смалегавічы на схематычным пляне 1800 г.jpg|значак|зьлева| Смалегавічы, Галоўчыцы, Дзямідавічы на схематычным пляне Рэчыцкага павету 1800 г.]] У выніку [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] (1793 год) Смалегавічы апынуліся ў межах [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], ад 3 траўня 1795 году ў адноўленым [[Мазырскі павет (Расейская імпэрыя)|Мазырскім]] павеце Менскага намесьніцтва, з 12 сьнежня 1796 [[Губэрня|губэрні]], з 29 жніўня 1797 году далучаны да [[Рэчыцкі павет|Рэчыцкага павету]] той самай [[Менская губэрня|Менскай губэрні]]. Паводле перапісу 1897 году, у Смалегаве было 49 двароў, 199 жыхароў, існаваў хлебазапасны магазын. На 1909 год у вёсцы налічвалася 65 двароў з 406 жыхарамі<ref>Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 188</ref>. === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), Нямеччына перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Ўкраінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчаная часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Смалегаў у складзе Нараўлянскай воласьці, аднак, апынуўся ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Ўкраінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918—1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 — 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 — січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. — Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286—296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 85</ref>. Вёска была ліквідаваная 21 верасьня 2010 году<ref>[http://www.pravo.by/pdf/2010-283/2010_283_9_35900.pdf Решение Наровлянского районного Совета депутатов от 21 сентября 2010 г. № 24 Об упразднении сельских населенных пунктов Романовка, Смолеговская Рудня, Смолегов Завойтянского сельсовета Наровлянского района]{{Недаступная спасылка|date=January 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} {{Нараўлянскі сельсавет}} {{Нараўлянскі раён}} [[Катэгорыя:Колішнія населеныя пункты Нараўлянскага раёну]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XV стагодзьдзі]] pho4i63gfc26n7y6zhaq1q5t8ih8xye 2618210 2618208 2025-06-05T03:59:51Z Дамінік 64057 /* Вялікае Княства Літоўскае */ 2618210 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Смалегаў |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Смалегава |Трансьлітараваная назва = Smalehaŭ |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1435 годам |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = Смалігавічы (Смалегавічы) |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Нараўлянскі раён|Нараўлянскі]] |Сельсавет = [[Нараўлянскі сельсавет|Нараўлянскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 44 |Шырата сэкундаў = 09 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 23 |Даўгата сэкундаў = 14 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьверху |Водступ подпісу на мапе = 2.3 |Commons = |Сайт = }} '''Смале́гаў'''<ref name="daviednik">{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}} </ref> — былая [[вёска]] ў [[Нараўлянскі раён|Нараўлянскім раёне]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Уваходзіла ў склад Завайцянскага сельсавету. == Гісторыя == === Вялікае Княства Літоўскае === [[Файл:POL COA Chorągwie Kmitów II.svg|150пкс|значак|зьлева|Герб Харугва роду Кмітаў]] Згодна зь «Вялікім гістарычным атлясам Беларусі», упершыню Смалігавічы згаданыя пад 1435 годам<ref name="fn1">Вялікі гістарычны атлас Беларусі (далей: ВГАБ) ў 3-х тамах: Т. 1. — Мінск: Белкартаграфія, 2009. С. 235, 148 (мапа)</ref>. Недзе ад 1532 году сяло Смалігавічы [[Багуцічы|Багуціцкай]] нядзелі{{Заўвага|Нядзелі альбо чэргі (у складзе кожнай некалькі паселішчаў), на якія падзялялася Мазырская воласьць, як даводзілася несьці замкавую службу, выконваць работы на карысьць замку. Па нядзелях разьмяркоўваліся і плацёжныя павіннасьці<ref>Клепатский П. Г. Очерки по истории Киевской земли / П.Г. Клепатский – Т. 1: Литовский период. – Одесса, 1912. С. 185, 189 – 190</ref>.}} [[Мазырскі замак|Мазырскага замку]] воласьці было аддадзена [[лен]]ным правам пану Крыштафу Кміцічу. Паводле апісаньня 1552 году, 9 чалавек таго сяла вось ужо 20 гадоў, як перасталі выконваць замкавыя работы, {{падказка|падводы|бярэма павазовае, павіннасьць па перавозцы гаспадарчых грузаў да прыстаняў і інш.}} і {{падказка|стацыі|павіннасьць у выглядзе натуральнага пабору на ўтрыманьне вялікага князя, як бы той наведаў, альбо і не наведаў воласьць}}, аднак жа, працягвалі даваць. І ў апісаньні [[Чарнобыль|Чарнобыльскага]] замку таго ж 1552 году вядзецца пра патужнікаў зь сяла Смалігавічы [[Оўруч|Оўруцкай]] нядзелі<ref>Архив Юго-Западной России (далей: Архив ЮЗР). Ч. 7. Т. І. Акты о заселении Юго-Западной России. — Киев, 1886. С. 588, 645</ref>, якія мусілі выконваць павіннасьці на карысьць згаданага замку. У апісаньні 1552 году Оўруцкага замку таксама паведамляецца пра сяло Смалыгавічы, як выслугу пана Крыштафа Кміціча, зь якога разам з суразьмернымі (па адной службе{{Заўвага|1 службу складалі 2 двары і болей.|}} у кожным паселішчы) Церашковічамі выплачвалася капа (60) грошаў і тры кадзі мядовай даніны<ref>Архив ЮЗР. Ч. 4. Т. І. Акты о происхождении шляхетских родов в Юго-Западной России. — Киев, 1867. С. 35, 49</ref>. [[Файл:Смалігавічы ў 1552 годзе.jpg|значак|зьлева|Смалігавічы ў «Апісаньні Мазырскага замку». 1552 г.]] Пасьля пана Крыштафа (†каля 1552?), Смалігавічы перайшлі да брата Сямёна і надалей заўсёды згадваюцца побач з [[Антонаў (Нараўлянскі раён)|Антонавам]], падараваным яму каралём [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонтам Аўгустам]] 5 сакавіка 1553 году<ref name="fn2">Sapiehowie: materjały historyczno-genealogiczne i majątkowe (далей: Sapiehowie). T. 1. — Petersburg, 1890. S. 194</ref>. У лісьце караля Жыгімонта Аўгуста да кіеўскага ваяводы пана [[Рыгор Хадкевіч|Рыгора Хадкевіча]] ад 23 сакавіка 1555 году, якім пану Сямёну Кміцічу шэраг добраў у [[Кіеўскае ваяводзтва|Кіеўскім ваяводзтве]] аддаваўся на вечнасьць, сказана, што ў Смалігавічах было тады дзьве службы{{заўвага|Адзінкі абкладаньня павіннасьцямі. 1 службу складалі 2 двары і болей.}}<ref name="fn3">Źródła dziejowe (надалей: ZD). T. XX. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. IX. Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów–Bracław) / A. Jabłonowski. – Warszawa, 1894. Wykazy… S. 94 – 96</ref>. Недзе ў пачатку 1560 гадоў лен перайшоў да сына нябожчыка Сямёна пана Філона, пазьней вядомага як [[Кміта-Чарнабыльскі]]. [[File:Ліст Ф. Кміты сьвятару Антонаўскай царквы С. Пашкевічу. 1585 г.jpg|значак|зьлева|Ліст Ф. Кміты сьвятару С. Пашкевічу. 1585 г.]][[File:Антонавічы ў канцы XVI ст. на мапе генмапе ВГАБ.jpg|значак|зьлева|Смалігавічы ў канцы XVI ст. на Генэральнай мапе Вялікага гістарычнага атлясу Баларусі.]] Напярэдадні падпісаньня акту [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]], згодна з указам караля і вялікага князя Жыгімонта Аўгуста ад 6 чэрвеня 1569 году, Кіеўскае ваяводзтва стала часткаю [[Карона Каралеўства Польскага|Кароны Польскай]]<ref>Volumina Legum. Tom II. — Petersburg: Nakładem i drukiem Józafata Ohryzki, 1859. S. 84 — 87; Падалінскі У. // Беларускі гістарычны агляд. — 2012. Т. 19. С. 329—337 (Рэцэнзія на кн.: Litwin H. Równi do równych: kijowska reprezentacja sejmowa 1569—1648. — Warszawa, 2009).</ref>. Смалігавічы ў складзе [[Мазырскі павет|Мазырскага павету]], пад уплывам віленскага ваяводы, [[канцлер вялікі літоўскі|канцлера ВКЛ]] і мазырскага старосты [[Мікалай Радзівіл Руды|Мікалая Радзівіла Рудога]] ды падтрымаўшай яго павятовай шляхты, мусілі быць выведзены з Кіеўскага і далучаны да [[Менскае ваяводзтва|Менскага ваяводзтва]]. Але з адпаведных квітаў вынікае, што паборы 1576 — 1578 гадоў зь яго працягвалі аддаваць да скарбу Кіеўскага ваяводзтва<ref name="fn3"/>. 24 верасьня 1585 году смаленскі ваявода Філон Кміта выдаў ліст настаяцелю антонаўскай царквы Зьвеставаньня Найсьвяцейшай Багародзіцы Сэбасьцяну Пашкевічу на права штогадовага атрыманьня ад жыхароў [[Антонаў (Нараўлянскі раён)|Антонава]], Смалегавічаў, [[Завайць|Завайці]] і [[Галоўчыцы (Гомельская вобласьць)|Галоўчыцаў]] па паўвядра жыта і па пяць вёдраў мёду прэснага з кожнага дыму. Але ў самыя ўгодзьдзі названых сёлаў сьвятар уступацца ня мусіў. У Смалегавічах на той час было 19 дымоў<ref>Аrchiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Archiwum Roskie. Dział III. Sygn. 1050. S. 3</ref>. [[Файл:POL COA Lis.svg|150пкс|значак|Герб Ліс роду Сапегаў]] Смаленскі ваявода Філон Кміта спачыў 29 лістапада 1587 году. Сын Філона Лазар памёр беспатомным. 6 красавіка 1595 году кароль [[Жыгімонт Ваза]] падараваў лен Антонавічы канцлеру [[Леў Сапега|Льву Сапегу]]<ref>Sumariusz Metryki Koronnej. Seria nowa. T. VIII. Księga wpisów podkanclerzego Jana Tarnowskiego MK 139 z Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie 1595 / opracował Krzysztof Chłapowski. – Warszawa: Bellerive-sur-Allier, 2016. S. 89</ref>. Апошні ў 1598 годзе саступіў маёнтак разам з фальваркамі Смалегавічы (Смагулевічы) і [[Завайць]] стрыечнаму брату каралеўскаму двараніну Лукашу Сапегу<ref name="fn2"/>, што кароль і зацьвердзіў. У 1602 — 1605 гадох падаткі зь ягоных добраў выплачваліся да Кіева<ref name="fn3"/>. [[Файл:Завайць, Нароўля і Смалігавічы пана Лукаша Сапегі ў 1604 г.jpg|значак|зьлева|Згадка пра вёскі Смалігавічы, Завайць і Нароўля пана Лукаша Сапегі ў 1604 г.]][[Файл:Падданыя з Смалігавічаў, Завайці і Галоўчыцаў у інвэнтары 1628 г.jpg|значак|зьлева|Падданыя з Антонава (рэшта), Смалігавічаў, Завайці і Галоўчыцаў у інвэнтары 1628 г.]] У судовым дэкрэце ад 20 ліпеня 1604 году пан Лукаш Сапега абвінаваціў суседа пана Януша [[Збараскія|Збараскага]] ў гвалтоўным насланьні слуг і баяраў з маёнтку свайго Валадаркі на ўгодзьдзі вёскі Смалігавічы і ўгоне коней, валоў ды іншых крыўдаў учыненьне. 21-м траўня 1607 году датаваны судовы дэкрэт, у якім пан Юзаф Будзіла, харунжы мазырскі, абвінаваціў панства Лукаша і Зофію Кміцянку Сапегаў за гвалты падданых іхнага маёнтку Антонаўскага зь вёсак [[Нароўля|Нароўлі]] і Смалегавічаў, учыненыя ў добрах пацярпелага, а менавіта ў вёсцы [[Багуцічы]], што ў Мазырскім павеце. 26 жніўня 1609 году Лукаш і Зофія Сапегі праз суд выдалі Мікалаю Харлінскаму і жонцы яго Гальшцы Андраважаўне квіт што да грашовай кампэнсацыі за рабункі іх падданых антонаўскіх, смалігаўскіх, нараўлянскіх ды за напад на Нароўлю<ref>ZD. T. XXI. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. X. Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów — Bracław) / Opisane przez Aleksandra Jabłonowskiego. — Warszawa, 1894. S. 120, 164, 459</ref>. 30 сьнежня 1621 году, калі каронныя і вялікакняскія камісары працягвалі разьмяжоўваць Кіеўскае ваяводзтва Кароны з Мазырскім паветам ВКЛ, высьветлілася — і ў 1616 — 1618 гады падаткі з Антонава, Смалігавічаў, Завойці аддаваліся Кіеўскаму ваяводзтву, а гэта мазырскія ўраднікі паны Будзіла і Лозка кваліфікавалі як рабаўніцтва, бо насуперак Оўруцкай павятовай рэвізіі, у якой Антонаў і Смалігавічы прызнаныя оўруцкімі, у каралеўскім прывілеі зь пячаткай вялікняскай канцылярыі пану Лукашу Сапегу з жонкай названы лен нададзены, каб служба земская, вайсковая адпраўлялася да ВКЛ. Тады паны камісары левабярэжжа Славечны{{заўвага|Тут жа sioło i dwór Antonów, Smolihowicze.}} згодна засьведчылі прыналежным да Мазырскага павету, але супярэчлівыя дакумэнты, што да названых добраў, перадалі для разгляду на будучым сойме<ref name="fn3"/>. У інвэнтары 1628 г., складзеным пасьля перадачы годам раней за 3 500 злотых панам Андрэем Станіславам Сапегам, старостам рыскім, Антонаўскага маёнтку ў заставу пану Юзафу Корсаку, старосьце дзісьненскаму, ці не ўпершыню названыя па імёнах і прозьвішчах падданыя вёскі Смалігавічы. Зазначана, што пры вёсцы ёсьць рудня і млын «o dwu kolach»; руднік мусіў вырабляць штогоду 80 вазкоў жалеза, а валасьцяне — адвазіць да панскага двара<ref>АGAD. ARos. Dz. III. Sygn. 1051. S. 36-37</ref>. [[File:Антонаў, Нароўля і навакольлі ў канцы XVIII ст. ВГАБ. Т. 2.jpg|значак|зьлева|Смалегавічы, Антонаў, Нароўля ў канцы XVIII ст.<ref>ВГАБ. Т. 2. С.121</ref>]][[File:Пастанова канвакацыйнага сейму 1764 г.jpg|значак|Пастанова Генэральнай Канфэдэрацыі Кароны і ВКЛ на канвакацыі Варшаўскай 1764 г.<ref>Konfederacya Generalna omnium ordinum Regni et Magni Ducatus Lituaniae na Konwokacyi Głowney Warszawskiey uchwalona, dnia siodmego miesiąca maja, roku Pańskiego tysiącznego siedmsetnego szesćdziesiątego czwartego. (Konstytucye Wielkiego Xięstwa Litewskiego…)</ref>]] Паводле нараўлянскага краязнаўца Васіля Чайкі, у фондах НГАБ у Менску захоўваецца дакумэнт, пазначаны 10-м лістапада 1682 году. У тэксьце яго вядзецца пра разьмежаваньне ўгодзьдзяў Антонава, Смалегавічаў (Смольговичей), Нароўлі, якія трымаў пан [[Дамінік Міхал Слушка|Дамінік Міхал Служка]], староста рэчыцкі, з добрамі [[Вербавічы|Вербкавічы]] і [[Канатоп (Гомельская вобласьць)|Канатоп]], прыналежнымі Ксавэраўскаму{{заўвага|У газэтным матэрыяле памылкова запісана, нібы ў Кіеўскім. Ксавэраў – сяло ў Малынскім раёне Жытомірскай вобласьці Украіны. У 1768 г. калегіюм пераведзены да Оўруча<ref>Теодорович Н. И. Историко-статистическое описание церквей и приходов Волынской епархии / сост. Н. И. Теодорович. - Почаев, 1888. Т. 1. С. 329 </ref>.}} езуіцкаму калегіюму<ref>[https://web.archive.org/web/20221109230833/https://narovlya.by/novosti/obschestvo/338-let-so-dnya-pervogo-upominaniya-o-narovle/ Василий Чайка. 338 лет со дня первого упоминания о Наровле. // Прыпяцкая праўда. 10.11.2020]</ref>. Канвакацыйны сойм 1764 году прызнаў ленны маёнтак [[Нароўля]] на правабярэжжы Прыпяці дзедзічным уладаньнем [[Рафал Алаіз Аскерка|Рафала Алаізія Аскеркі]], [[маршалак шляхты|маршалка]] Мазырскага павету. Смалігавічы побач з Антонавам, Мухаедамі, Угламі, Галоўчыцамі, Карповічамі не названыя, але, імаверна, яны былі сярод тых, што разумеліся ў фразе «y dalszemi wszystkiemi attynencyami»<ref>Volumina Legum. Tom VII. — Petersburg: Nakładem i drukiem Józafata Ohryzki, 1860. S. 87</ref>. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === [[Файл:Галоўчыцы, Дзямідавічы, Смалегавічы на схематычным пляне 1800 г.jpg|значак|зьлева| Смалегавічы, Галоўчыцы, Дзямідавічы на схематычным пляне Рэчыцкага павету 1800 г.]] У выніку [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] (1793 год) Смалегавічы апынуліся ў межах [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], ад 3 траўня 1795 году ў адноўленым [[Мазырскі павет (Расейская імпэрыя)|Мазырскім]] павеце Менскага намесьніцтва, з 12 сьнежня 1796 [[Губэрня|губэрні]], з 29 жніўня 1797 году далучаны да [[Рэчыцкі павет|Рэчыцкага павету]] той самай [[Менская губэрня|Менскай губэрні]]. Паводле перапісу 1897 году, у Смалегаве было 49 двароў, 199 жыхароў, існаваў хлебазапасны магазын. На 1909 год у вёсцы налічвалася 65 двароў з 406 жыхарамі<ref>Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 188</ref>. === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), Нямеччына перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Ўкраінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчаная часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Смалегаў у складзе Нараўлянскай воласьці, аднак, апынуўся ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Ўкраінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918—1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 — 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 — січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. — Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286—296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 85</ref>. Вёска была ліквідаваная 21 верасьня 2010 году<ref>[http://www.pravo.by/pdf/2010-283/2010_283_9_35900.pdf Решение Наровлянского районного Совета депутатов от 21 сентября 2010 г. № 24 Об упразднении сельских населенных пунктов Романовка, Смолеговская Рудня, Смолегов Завойтянского сельсовета Наровлянского района]{{Недаступная спасылка|date=January 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} {{Нараўлянскі сельсавет}} {{Нараўлянскі раён}} [[Катэгорыя:Колішнія населеныя пункты Нараўлянскага раёну]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XV стагодзьдзі]] 9aeaxee5gp89xkk4bcozsj66egc2yed 2618220 2618210 2025-06-05T04:37:16Z Дамінік 64057 /* Вялікае Княства Літоўскае */ 2618220 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Смалегаў |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Смалегава |Трансьлітараваная назва = Smalehaŭ |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1435 годам |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = Смалігавічы (Смалегавічы) |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Нараўлянскі раён|Нараўлянскі]] |Сельсавет = [[Нараўлянскі сельсавет|Нараўлянскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 44 |Шырата сэкундаў = 09 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 23 |Даўгата сэкундаў = 14 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьверху |Водступ подпісу на мапе = 2.3 |Commons = |Сайт = }} '''Смале́гаў'''<ref name="daviednik">{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}} </ref> — былая [[вёска]] ў [[Нараўлянскі раён|Нараўлянскім раёне]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Уваходзіла ў склад Завайцянскага сельсавету. == Гісторыя == === Вялікае Княства Літоўскае === [[Файл:POL COA Chorągwie Kmitów II.svg|150пкс|значак|зьлева|Герб Харугва роду Кмітаў]] Згодна зь «Вялікім гістарычным атлясам Беларусі», упершыню Смалігавічы згаданыя пад 1435 годам<ref name="fn1">Вялікі гістарычны атлас Беларусі (далей: ВГАБ) ў 3-х тамах: Т. 1. — Мінск: Белкартаграфія, 2009. С. 235, 148 (мапа)</ref>. Недзе ад 1532 году сяло Смалігавічы [[Багуцічы|Багуціцкай]] нядзелі{{Заўвага|Нядзелі альбо чэргі (у складзе кожнай некалькі паселішчаў), на якія падзялялася Мазырская воласьць, як даводзілася несьці замкавую службу, выконваць работы на карысьць замку. Па нядзелях разьмяркоўваліся і плацёжныя павіннасьці<ref>Клепатский П. Г. Очерки по истории Киевской земли / П.Г. Клепатский – Т. 1: Литовский период. – Одесса, 1912. С. 185, 189 – 190</ref>.}} [[Мазырскі замак|Мазырскага замку]] воласьці было аддадзена [[лен]]ным правам пану Крыштафу Кміцічу. Паводле апісаньня 1552 году, 9 чалавек таго сяла вось ужо 20 гадоў, як перасталі выконваць замкавыя работы, {{падказка|падводы|бярэма павазовае, павіннасьць па перавозцы гаспадарчых грузаў да прыстаняў і інш.}} і {{падказка|стацыі|павіннасьць у выглядзе натуральнага пабору на ўтрыманьне вялікага князя, як бы той наведаў, альбо і не наведаў воласьць}}, аднак жа, працягвалі даваць. І ў апісаньні [[Чарнобыль|Чарнобыльскага]] замку таго ж 1552 году вядзецца пра патужнікаў зь сяла Смалігавічы [[Оўруч|Оўруцкай]] нядзелі<ref>Архив Юго-Западной России (далей: Архив ЮЗР). Ч. 7. Т. І. Акты о заселении Юго-Западной России. — Киев, 1886. С. 588, 645</ref>, якія мусілі выконваць павіннасьці на карысьць згаданага замку. У апісаньні 1552 году Оўруцкага замку таксама паведамляецца пра сяло Смалыгавічы, як выслугу пана Крыштафа Кміціча, зь якога разам з суразьмернымі (па адной службе{{Заўвага|1 службу складалі 2 двары і болей.|}} у кожным паселішчы) Церашковічамі выплачвалася капа (60) грошаў і тры кадзі мядовай даніны<ref>Архив ЮЗР. Ч. 4. Т. І. Акты о происхождении шляхетских родов в Юго-Западной России. — Киев, 1867. С. 35, 49</ref>. [[Файл:Смалігавічы ў 1552 годзе.jpg|значак|зьлева|Смалігавічы ў «Апісаньні Мазырскага замку». 1552 г.]] Пасьля пана Крыштафа (†каля 1552?), Смалігавічы перайшлі да брата Сямёна і надалей заўсёды згадваюцца побач з [[Антонаў (Нараўлянскі раён)|Антонавам]], падараваным яму каралём [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонтам Аўгустам]] 5 сакавіка 1553 году<ref name="fn2">Sapiehowie: materjały historyczno-genealogiczne i majątkowe (далей: Sapiehowie). T. 1. — Petersburg, 1890. S. 194</ref>. У лісьце караля Жыгімонта Аўгуста да кіеўскага ваяводы пана [[Рыгор Хадкевіч|Рыгора Хадкевіча]] ад 23 сакавіка 1555 году, якім пану Сямёну Кміцічу шэраг добраў у [[Кіеўскае ваяводзтва|Кіеўскім ваяводзтве]] аддаваўся на вечнасьць, сказана, што ў Смалігавічах было тады дзьве службы{{заўвага|Адзінкі абкладаньня павіннасьцямі. 1 службу складалі 2 двары і болей.}}<ref name="fn3">Źródła dziejowe (надалей: ZD). T. XX. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. IX. Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów–Bracław) / A. Jabłonowski. – Warszawa, 1894. Wykazy… S. 94 – 96</ref>. Недзе ў пачатку 1560 гадоў лен перайшоў да сына нябожчыка Сямёна пана Філона, пазьней вядомага як [[Кміта-Чарнабыльскі]]. [[File:Ліст Ф. Кміты сьвятару Антонаўскай царквы С. Пашкевічу. 1585 г.jpg|значак|зьлева|Ліст Ф. Кміты сьвятару С. Пашкевічу. 1585 г.]][[File:Антонавічы ў канцы XVI ст. на мапе генмапе ВГАБ.jpg|значак|зьлева|Смалігавічы ў канцы XVI ст. на Генэральнай мапе Вялікага гістарычнага атлясу Баларусі.]] Напярэдадні падпісаньня акту [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]], згодна з указам караля і вялікага князя Жыгімонта Аўгуста ад 6 чэрвеня 1569 году, Кіеўскае ваяводзтва стала часткаю [[Карона Каралеўства Польскага|Кароны Польскай]]<ref>Volumina Legum. Tom II. — Petersburg: Nakładem i drukiem Józafata Ohryzki, 1859. S. 84 — 87; Падалінскі У. // Беларускі гістарычны агляд. — 2012. Т. 19. С. 329—337 (Рэцэнзія на кн.: Litwin H. Równi do równych: kijowska reprezentacja sejmowa 1569—1648. — Warszawa, 2009).</ref>. Смалігавічы ў складзе [[Мазырскі павет|Мазырскага павету]], пад уплывам віленскага ваяводы, [[канцлер вялікі літоўскі|канцлера ВКЛ]] і мазырскага старосты [[Мікалай Радзівіл Руды|Мікалая Радзівіла Рудога]] ды падтрымаўшай яго павятовай шляхты, мусілі быць выведзены з Кіеўскага і далучаны да [[Менскае ваяводзтва|Менскага ваяводзтва]]. Але з адпаведных квітаў вынікае, што паборы 1576 — 1578 гадоў зь яго працягвалі аддаваць да скарбу Кіеўскага ваяводзтва<ref name="fn3"/>. 24 верасьня 1585 году смаленскі ваявода Філон Кміта выдаў ліст настаяцелю антонаўскай царквы Зьвеставаньня Найсьвяцейшай Багародзіцы Сэбасьцяну Пашкевічу на права штогадовага атрыманьня ад жыхароў [[Антонаў (Нараўлянскі раён)|Антонава]], Смалегавічаў, [[Завайць|Завайці]] і [[Галоўчыцы (Гомельская вобласьць)|Галоўчыцаў]] па паўвядра жыта і па пяць вёдраў мёду прэснага з кожнага дыму. Але ў самыя ўгодзьдзі названых сёлаў сьвятар уступацца ня мусіў. У Смалегавічах на той час было 19 дымоў<ref>Аrchiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Archiwum Roskie. Dział III. Sygn. 1050. S. 3</ref>. [[Файл:POL COA Lis.svg|150пкс|значак|Герб Ліс роду Сапегаў]] Смаленскі ваявода Філон Кміта спачыў 29 лістапада 1587 году. Сын Філона Лазар памёр беспатомным. 6 красавіка 1595 году кароль [[Жыгімонт Ваза]] падараваў лен Антонавічы канцлеру [[Леў Сапега|Льву Сапегу]]<ref>Sumariusz Metryki Koronnej. Seria nowa. T. VIII. Księga wpisów podkanclerzego Jana Tarnowskiego MK 139 z Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie 1595 / opracował Krzysztof Chłapowski. – Warszawa: Bellerive-sur-Allier, 2016. S. 89</ref>. Апошні ў 1598 годзе саступіў маёнтак разам з фальваркамі Смалегавічы (Смагулевічы) і [[Завайць]] стрыечнаму брату каралеўскаму двараніну Лукашу Сапегу<ref name="fn2"/>, што кароль і зацьвердзіў. У 1602 — 1605 гадох падаткі зь ягоных добраў выплачваліся да Кіева<ref name="fn3"/>. [[Файл:Завайць, Нароўля і Смалігавічы пана Лукаша Сапегі ў 1604 г.jpg|значак|зьлева|Згадка пра вёскі Смалігавічы, Завайць і Нароўля пана Лукаша Сапегі ў 1604 г.]][[Файл:Падданыя з Смалігавічаў, Завайці і Галоўчыцаў у інвэнтары 1628 г.jpg|значак|зьлева|Падданыя з Антонава (рэшта), Смалігавічаў, Завайці і Галоўчыцаў у інвэнтары 1628 г.]] У судовым дэкрэце ад 20 ліпеня 1604 году пан Лукаш Сапега абвінаваціў суседа пана Януша [[Збараскія|Збараскага]] ў гвалтоўным насланьні слуг і баяраў з маёнтку свайго Валадаркі на ўгодзьдзі вёскі Смалігавічы і ўгоне коней, валоў ды іншых крыўдаў учыненьне. 21-м траўня 1607 году датаваны судовы дэкрэт, у якім пан Юзаф Будзіла, харунжы мазырскі, абвінаваціў панства Лукаша і Зофію Кміцянку Сапегаў за гвалты падданых іхнага маёнтку Антонаўскага зь вёсак [[Нароўля|Нароўлі]] і Смалегавічаў, учыненыя ў добрах пацярпелага, а менавіта ў вёсцы [[Багуцічы]], што ў Мазырскім павеце. 26 жніўня 1609 году Лукаш і Зофія Сапегі праз суд выдалі Мікалаю Харлінскаму і жонцы яго Гальшцы Андраважаўне квіт што да грашовай кампэнсацыі за рабункі іх падданых антонаўскіх, смалігаўскіх, нараўлянскіх ды за напад на Нароўлю<ref>ZD. T. XXI. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. X. Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów — Bracław) / Opisane przez Aleksandra Jabłonowskiego. — Warszawa, 1894. S. 120, 164, 459</ref>. 30 сьнежня 1621 году, калі каронныя і вялікакняскія камісары працягвалі разьмяжоўваць Кіеўскае ваяводзтва Кароны з Мазырскім паветам ВКЛ, высьветлілася — і ў 1616 — 1618 гады падаткі з Антонава, Смалігавічаў, Завойці аддаваліся Кіеўскаму ваяводзтву, а гэта мазырскія ўраднікі паны Будзіла і Лозка кваліфікавалі як рабаўніцтва, бо насуперак Оўруцкай павятовай рэвізіі, у якой Антонаў і Смалігавічы прызнаныя оўруцкімі, у каралеўскім прывілеі зь пячаткай вялікняскай канцылярыі пану Лукашу Сапегу з жонкай названы лен нададзены, каб служба земская, вайсковая адпраўлялася да ВКЛ. Тады паны камісары левабярэжжа Славечны{{заўвага|Тут жа sioło i dwór Antonów, Smolihowicze.}} згодна засьведчылі прыналежным да Мазырскага павету, але супярэчлівыя дакумэнты, што да названых добраў, перадалі для разгляду на будучым сойме<ref name="fn3"/>. У інвэнтары 1628 г., складзеным пасьля перадачы годам раней за 3 500 злотых панам Андрэем Станіславам Сапегам, старостам рыскім, Антонаўскага маёнтку ў заставу пану Юзафу Корсаку, старосьце дзісьненскаму, ці не ўпершыню названыя па імёнах і прозьвішчах падданыя вёскі Смалігавічы. Зазначана, што пры вёсцы ёсьць рудня і млын «o dwu kolach» на рацэ [[Мытва|Мутве]]; руднік мусіў вырабляць штогоду 80 вазкоў жалеза, а валасьцяне — адвазіць да панскага двара<ref>АGAD. ARos. Dz. III. Sygn. 1051. S. 36-37</ref>. [[File:Антонаў, Нароўля і навакольлі ў канцы XVIII ст. ВГАБ. Т. 2.jpg|значак|зьлева|Смалегавічы, Антонаў, Нароўля ў канцы XVIII ст.<ref>ВГАБ. Т. 2. С.121</ref>]][[File:Пастанова канвакацыйнага сейму 1764 г.jpg|значак|Пастанова Генэральнай Канфэдэрацыі Кароны і ВКЛ на канвакацыі Варшаўскай 1764 г.<ref>Konfederacya Generalna omnium ordinum Regni et Magni Ducatus Lituaniae na Konwokacyi Głowney Warszawskiey uchwalona, dnia siodmego miesiąca maja, roku Pańskiego tysiącznego siedmsetnego szesćdziesiątego czwartego. (Konstytucye Wielkiego Xięstwa Litewskiego…)</ref>]] Паводле нараўлянскага краязнаўца Васіля Чайкі, у фондах НГАБ у Менску захоўваецца дакумэнт, пазначаны 10-м лістапада 1682 году. У тэксьце яго вядзецца пра разьмежаваньне ўгодзьдзяў Антонава, Смалегавічаў (Смольговичей), Нароўлі, якія трымаў пан [[Дамінік Міхал Слушка|Дамінік Міхал Служка]], староста рэчыцкі, з добрамі [[Вербавічы|Вербкавічы]] і [[Канатоп (Гомельская вобласьць)|Канатоп]], прыналежнымі Ксавэраўскаму{{заўвага|У газэтным матэрыяле памылкова запісана, нібы ў Кіеўскім. Ксавэраў – сяло ў Малынскім раёне Жытомірскай вобласьці Украіны. У 1768 г. калегіюм пераведзены да Оўруча<ref>Теодорович Н. И. Историко-статистическое описание церквей и приходов Волынской епархии / сост. Н. И. Теодорович. - Почаев, 1888. Т. 1. С. 329 </ref>.}} езуіцкаму калегіюму<ref>[https://web.archive.org/web/20221109230833/https://narovlya.by/novosti/obschestvo/338-let-so-dnya-pervogo-upominaniya-o-narovle/ Василий Чайка. 338 лет со дня первого упоминания о Наровле. // Прыпяцкая праўда. 10.11.2020]</ref>. Канвакацыйны сойм 1764 году прызнаў ленны маёнтак [[Нароўля]] на правабярэжжы Прыпяці дзедзічным уладаньнем [[Рафал Алаіз Аскерка|Рафала Алаізія Аскеркі]], [[маршалак шляхты|маршалка]] Мазырскага павету. Смалігавічы побач з Антонавам, Мухаедамі, Угламі, Галоўчыцамі, Карповічамі не названыя, але, імаверна, яны былі сярод тых, што разумеліся ў фразе «y dalszemi wszystkiemi attynencyami»<ref>Volumina Legum. Tom VII. — Petersburg: Nakładem i drukiem Józafata Ohryzki, 1860. S. 87</ref>. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === [[Файл:Галоўчыцы, Дзямідавічы, Смалегавічы на схематычным пляне 1800 г.jpg|значак|зьлева| Смалегавічы, Галоўчыцы, Дзямідавічы на схематычным пляне Рэчыцкага павету 1800 г.]] У выніку [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] (1793 год) Смалегавічы апынуліся ў межах [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], ад 3 траўня 1795 году ў адноўленым [[Мазырскі павет (Расейская імпэрыя)|Мазырскім]] павеце Менскага намесьніцтва, з 12 сьнежня 1796 [[Губэрня|губэрні]], з 29 жніўня 1797 году далучаны да [[Рэчыцкі павет|Рэчыцкага павету]] той самай [[Менская губэрня|Менскай губэрні]]. Паводле перапісу 1897 году, у Смалегаве было 49 двароў, 199 жыхароў, існаваў хлебазапасны магазын. На 1909 год у вёсцы налічвалася 65 двароў з 406 жыхарамі<ref>Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 188</ref>. === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), Нямеччына перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Ўкраінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчаная часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Смалегаў у складзе Нараўлянскай воласьці, аднак, апынуўся ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Ўкраінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918—1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 — 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 — січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. — Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286—296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 85</ref>. Вёска была ліквідаваная 21 верасьня 2010 году<ref>[http://www.pravo.by/pdf/2010-283/2010_283_9_35900.pdf Решение Наровлянского районного Совета депутатов от 21 сентября 2010 г. № 24 Об упразднении сельских населенных пунктов Романовка, Смолеговская Рудня, Смолегов Завойтянского сельсовета Наровлянского района]{{Недаступная спасылка|date=January 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} {{Нараўлянскі сельсавет}} {{Нараўлянскі раён}} [[Катэгорыя:Колішнія населеныя пункты Нараўлянскага раёну]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XV стагодзьдзі]] g15lvl1jxt1jpi568o6m6puals1nt80 0 265452 2618202 2546328 2025-06-05T02:54:06Z Дамінік 64057 /* Вялікае Княства Літоўскае */ 2618202 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Галоўчыцы |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Галоўчыцаў |Трансьлітараваная назва = Haloŭčycy |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1585 годам |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Нараўлянскі раён|Нараўлянскі]] |Сельсавет = [[Галоўчыцкі сельсавет (Нараўлянскі раён)|Галоўчыцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 43 |Шырата сэкундаў = 13 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 20 |Даўгата сэкундаў = 02 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьверху |Водступ подпісу на мапе = 2.5 |Commons = |Сайт = }} '''Гало́ўчыцы'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}} С. 243.</ref> — [[вёска]] ў [[Беларусь|Беларусі]]. Цэнтар сельсавету ў [[Нараўлянскі раён|Нараўлянскім раёне]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. == Гісторыя == === Вялікае Княства Літоўскае === [[File:Ліст Ф. Кміты сьвятару Антонаўскай царквы С. Пашкевічу. 1585 г.jpg|значак|зьлева|Ліст Ф. Кміты сьвятару С. Пашкевічу. 1585 г.]] Як бы не ўпершыню вёска Галоўчыцы згаданая сярод добраў смаленскага ваяводы [[Філон Кміта-Чарнабыльскі|Філона Кміты Чарнабыльскага]] ў лісьце ад 24 верасьня 1585 году. Тады настаяцель антонаўскай царквы Зьвеставаньня Найсьвяцейшай Багародзіцы Сэбасьцян Пашкевіч займеў ад пана ваяводы права на штогадовае атрыманьне ад жыхароў [[Антонаў (Нараўлянскі раён)|Антонава]], [[Смалегаў|Смалегавічаў]], [[Завайць|Завайці]] і Галоўчыцаў па паўвядра жыта і па пяць вёдраў мёду прэснага з кожнага дыму. Але ў самыя ўгодзьдзі названых сёлаў сьвятар уступацца ня мусіў. У Галоўчыцах на той час налічвалася 23 дымы<ref>Аrchiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Archiwum Roskie. Dział III. Sygn. 1050. S. 3</ref>. [[Файл:Згадка пра вёскі Галоўчыцы і Дзямідавічы маёнтку Антонаў у 1604 г.jpg|значак|зьлева|Вёскі Галоўчыцы і Дзямідавічы Антонаўскага маёнтку ў 1604 г.]][[Файл:Падданыя з Смалігавічаў, Завайці і Галоўчыцаў у інвэнтары 1628 г.jpg|значак|зьлева|Падданыя з Антонава (рэшта), Смалігавічаў, Завайці і Галоўчыцаў у інвэнтары 1628 г.]] Названыя Галоўчыцы ў судовым дэкрэце ад 26 ліпеня 1604 году{{заўвага|Не з XVIII ст., як пісаў С. В. Марцэлеў<ref name="fn1">{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} С. 138–139</ref>}}, складзеным паводле скаргі пана Будылы да суседа пана Лукаша Сапегі. Падаўца абвінаваціў пазванага ў насланьні падданых зь вёсак Галоўчыцы і [[Дзямідаў|Дзямідавічы]] маёнтку Антонава на вёску Дабрынь пацярпелага і забраньне адтуль збожжа, авечак, валоў, коней<ref>Źródła dziejowe. T. XXI. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. X. Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów — Bracław) / Opisane przez Aleksandra Jabłonowskiego. — Warszawa, 1894. S. 474</ref>. У 1627 годзе Андрэй Сапега за 3 500 злотых саступіў «wieczystem prawem» ленныя добры Антонаў з аднайменнай вёскай, а таксама Дзямідавічамі, [[Карпавічы (Нараўлянскі раён)|Карпавічамі]], паловай Галоўчыцаў і іншымі ў [[Мазырскі павет|Мазырскім павеце]] пану Юзафу Корсаку, старосьце дзісьненскаму<ref>Sapiehowie: materjały historyczno-genealogiczne i majątkowe. T. 2. – Petersburg, 1891. S. 69</ref>. 5 траўня 1659 году, калі ішла цяжкая вайна паміж [[Рэч Паспалітая|Рэччу Паспалітай]] і Масковіяй, кароль [[Ян Казімер]] пацьвердзіў вялебнаму Феафану Крэхавецкаму пасаду галавы Оўруцкай архімандрыі, атрыманую ад мітрапаліта [[Сыльвэстар Косаў|Сыльвэстра Косава]], а разам і валоданьне прыналежнымі да яе вёскамі Галоўчыцы і Дзямідавічы ў Мазырскім павеце. 12 верасьня 1682 году тое ж пацьвердзіў наступнаму архімандрыту вялебнаму Сыльвэстру Твароўскаму кароль [[Ян Сабескі]]<ref>Архив Юго-Западной России. Ч. 1. Т. 4. Акты об унии и состоянии православной церкви с половины XVII века (1648–1798). – Киев, 1871. С. 15 – 18</ref>. [[Файл:Пастанова канвакацыйнага сейму 1764 г.jpg|значак|зьлева|Пастанова Генэральнай Канфэдэрацыі Кароны і ВКЛ на канвакацыі Варшаўскай 1764 г.<ref>Konfederacya Generalna omnium ordinum Regni et Magni Ducatus Lituaniae na Konwokacyi Główney Warszawskiey uchwalona, dnia siodmego miesiąca maja, roku Pańskiego tysiącznego siedmsetnego szesćdziesiątego czwartego. (Konstytucye Wielkiego Xięstwa Litewskiego…)</ref>]] Канвакацыйны сойм 1764 году прызнаў ленны маёнтак [[Нароўля]] зь вёскамі Антонаў, Галоўчыцы, Карпавічы, [[Мухаеды]], Вуглы «y dalszemi wszystkiemi attynencyami» Рафала Алаізія Аскеркі, маршалка Мазырскага павету, яго дзедзічным уладаньнем<ref>Volumina Legum. Tom VII. — Petersburg: Nakładem i drukiem Józafata Ohryzki, 1860. S. 87</ref>. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === [[Файл:Галоўчыцы, Дзямідавічы, Смалегавічы на схематычным пляне 1800 г.jpg|значак|зьлева|Галоўчыцы, Дзямідавічы, Смалегавічы на схематычным пляне Рэчыцкага павету 1800 г.]] У выніку [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] (1793 год) Галоўчыцы апынуліся ў межах [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], ад 3 траўня 1795 году ў адноўленым [[Мазырскі павет (Расейская імпэрыя)|Мазырскім]] павеце Менскага намесьніцтва, з 12 сьнежня 1796 [[Губэрня|губэрні]], з 29 жніўня 1797 году далучаны да [[Рэчыцкі павет|Рэчыцкага павету]] той самай [[Менская губэрня|Менскай губэрні]]. У парэформавы пэрыя вёска Галоўчыцы адміністрацыйна належала да Нараўлянскай воласьці. === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісання [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччына]] перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Галоўчыцы ў складзе Нараўлянскай воласьці, аднак, апынуліся ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918—1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 — 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 — січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. — Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286—296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 85</ref>. == Насельніцтва == == Забудова == == Славутасьці == * Палацава-паркавы комплекс Горватаў (сядзібны дом, парк, уязная брама) XIX ст. == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} {{Галоўчыцкі сельсавет (Нараўлянскі раён)}} {{Нараўлянскі раён}} [[Катэгорыя:Галоўчыцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Нараўлянскага раёну]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XVII стагодзьдзі]] 98tmx4p925u2q1njinewx146i6ohtjf 2618203 2618202 2025-06-05T03:01:03Z Дамінік 64057 /* Вялікае Княства Літоўскае */ 2618203 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Галоўчыцы |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Галоўчыцаў |Трансьлітараваная назва = Haloŭčycy |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1585 годам |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Нараўлянскі раён|Нараўлянскі]] |Сельсавет = [[Галоўчыцкі сельсавет (Нараўлянскі раён)|Галоўчыцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 43 |Шырата сэкундаў = 13 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 20 |Даўгата сэкундаў = 02 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьверху |Водступ подпісу на мапе = 2.5 |Commons = |Сайт = }} '''Гало́ўчыцы'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}} С. 243.</ref> — [[вёска]] ў [[Беларусь|Беларусі]]. Цэнтар сельсавету ў [[Нараўлянскі раён|Нараўлянскім раёне]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. == Гісторыя == === Вялікае Княства Літоўскае === [[File:Ліст Ф. Кміты сьвятару Антонаўскай царквы С. Пашкевічу. 1585 г.jpg|значак|зьлева|Ліст Ф. Кміты сьвятару С. Пашкевічу. 1585 г.]] Як бы не ўпершыню вёска Галоўчыцы згаданая сярод добраў смаленскага ваяводы [[Філон Кміта-Чарнабыльскі|Філона Кміты Чарнабыльскага]] ў лісьце ад 24 верасьня 1585 году. Тады настаяцель антонаўскай царквы Зьвеставаньня Найсьвяцейшай Багародзіцы Сэбасьцян Пашкевіч займеў ад пана ваяводы права на штогадовае атрыманьне ад жыхароў [[Антонаў (Нараўлянскі раён)|Антонава]], [[Смалегаў|Смалегавічаў]], [[Завайць|Завайці]] і Галоўчыцаў па паўвядра жыта і па пяць вёдраў мёду прэснага з кожнага дыму. Але ў самыя ўгодзьдзі названых сёлаў сьвятар уступацца ня мусіў. У Галоўчыцах на той час налічвалася 23 дымы<ref>Аrchiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Archiwum Roskie. Dział III. Sygn. 1050. S. 3</ref>. [[Файл:Згадка пра вёскі Галоўчыцы і Дзямідавічы маёнтку Антонаў у 1604 г.jpg|значак|зьлева|Вёскі Галоўчыцы і Дзямідавічы Антонаўскага маёнтку ў 1604 г.]][[Файл:Падданыя з Смалігавічаў, Завайці і Галоўчыцаў у інвэнтары 1628 г.jpg|значак|зьлева|Падданыя з Антонава (рэшта), Смалігавічаў, Завайці і Галоўчыцаў у інвэнтары 1628 г.]] Названыя Галоўчыцы ў судовым дэкрэце ад 26 ліпеня 1604 году{{заўвага|Не з XVIII ст., як пісаў С. В. Марцэлеў<ref name="fn1">{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} С. 138–139</ref>}}, складзеным паводле скаргі пана Будылы да суседа пана Лукаша Сапегі. Падаўца абвінаваціў пазванага ў насланьні падданых зь вёсак Галоўчыцы і [[Дзямідаў|Дзямідавічы]] маёнтку Антонава на вёску Дабрынь пацярпелага і забраньне адтуль збожжа, авечак, валоў, коней<ref>Źródła dziejowe. T. XXI. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. X. Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów — Bracław) / Opisane przez Aleksandra Jabłonowskiego. — Warszawa, 1894. S. 474</ref>. У 1627 годзе Андрэй Сапега за 3 500 злотых саступіў «wieczystem prawem» ленныя добры Антонаў з аднайменнай вёскай, а таксама Дзямідавічамі, [[Карпавічы (Нараўлянскі раён)|Карпавічамі]], паловай Галоўчыцаў і іншымі ў [[Мазырскі павет|Мазырскім павеце]] пану Юзафу Корсаку, старосьце дзісьненскаму<ref>Sapiehowie: materjały historyczno-genealogiczne i majątkowe. T. 2. – Petersburg, 1891. S. 69</ref>. У інвэнтары 1628 г. ці не ўпершыню названыя па імёнах і прозьвішчах падданыя вёскі Галоўчыцы<ref>АGAD. AR. Dz. III. Sygn. 1051. S. 36-37</ref>. 5 траўня 1659 году, калі ішла цяжкая вайна паміж [[Рэч Паспалітая|Рэччу Паспалітай]] і Масковіяй, кароль [[Ян Казімер]] пацьвердзіў вялебнаму Феафану Крэхавецкаму пасаду галавы Оўруцкай архімандрыі, атрыманую ад мітрапаліта [[Сыльвэстар Косаў|Сыльвэстра Косава]], а разам і валоданьне прыналежнымі да яе вёскамі Галоўчыцы і Дзямідавічы ў Мазырскім павеце. 12 верасьня 1682 году тое ж пацьвердзіў наступнаму архімандрыту вялебнаму Сыльвэстру Твароўскаму кароль [[Ян Сабескі]]<ref>Архив Юго-Западной России. Ч. 1. Т. 4. Акты об унии и состоянии православной церкви с половины XVII века (1648–1798). – Киев, 1871. С. 15 – 18</ref>. [[Файл:Пастанова канвакацыйнага сейму 1764 г.jpg|значак|зьлева|Пастанова Генэральнай Канфэдэрацыі Кароны і ВКЛ на канвакацыі Варшаўскай 1764 г.<ref>Konfederacya Generalna omnium ordinum Regni et Magni Ducatus Lituaniae na Konwokacyi Główney Warszawskiey uchwalona, dnia siodmego miesiąca maja, roku Pańskiego tysiącznego siedmsetnego szesćdziesiątego czwartego. (Konstytucye Wielkiego Xięstwa Litewskiego…)</ref>]] Канвакацыйны сойм 1764 году прызнаў ленны маёнтак [[Нароўля]] зь вёскамі Антонаў, Галоўчыцы, Карпавічы, [[Мухаеды]], Вуглы «y dalszemi wszystkiemi attynencyami» Рафала Алаізія Аскеркі, маршалка Мазырскага павету, яго дзедзічным уладаньнем<ref>Volumina Legum. Tom VII. — Petersburg: Nakładem i drukiem Józafata Ohryzki, 1860. S. 87</ref>. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === [[Файл:Галоўчыцы, Дзямідавічы, Смалегавічы на схематычным пляне 1800 г.jpg|значак|зьлева|Галоўчыцы, Дзямідавічы, Смалегавічы на схематычным пляне Рэчыцкага павету 1800 г.]] У выніку [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] (1793 год) Галоўчыцы апынуліся ў межах [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], ад 3 траўня 1795 году ў адноўленым [[Мазырскі павет (Расейская імпэрыя)|Мазырскім]] павеце Менскага намесьніцтва, з 12 сьнежня 1796 [[Губэрня|губэрні]], з 29 жніўня 1797 году далучаны да [[Рэчыцкі павет|Рэчыцкага павету]] той самай [[Менская губэрня|Менскай губэрні]]. У парэформавы пэрыя вёска Галоўчыцы адміністрацыйна належала да Нараўлянскай воласьці. === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісання [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччына]] перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Галоўчыцы ў складзе Нараўлянскай воласьці, аднак, апынуліся ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918—1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 — 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 — січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. — Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286—296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 85</ref>. == Насельніцтва == == Забудова == == Славутасьці == * Палацава-паркавы комплекс Горватаў (сядзібны дом, парк, уязная брама) XIX ст. == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} {{Галоўчыцкі сельсавет (Нараўлянскі раён)}} {{Нараўлянскі раён}} [[Катэгорыя:Галоўчыцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Нараўлянскага раёну]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XVII стагодзьдзі]] n4mg14jxnnanb2hnztdbwkug1r3plec 2618205 2618203 2025-06-05T03:29:48Z Дамінік 64057 /* Вялікае Княства Літоўскае */ 2618205 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Галоўчыцы |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Галоўчыцаў |Трансьлітараваная назва = Haloŭčycy |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1585 годам |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Нараўлянскі раён|Нараўлянскі]] |Сельсавет = [[Галоўчыцкі сельсавет (Нараўлянскі раён)|Галоўчыцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 43 |Шырата сэкундаў = 13 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 20 |Даўгата сэкундаў = 02 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьверху |Водступ подпісу на мапе = 2.5 |Commons = |Сайт = }} '''Гало́ўчыцы'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}} С. 243.</ref> — [[вёска]] ў [[Беларусь|Беларусі]]. Цэнтар сельсавету ў [[Нараўлянскі раён|Нараўлянскім раёне]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. == Гісторыя == === Вялікае Княства Літоўскае === [[File:Ліст Ф. Кміты сьвятару Антонаўскай царквы С. Пашкевічу. 1585 г.jpg|значак|зьлева|Ліст Ф. Кміты сьвятару С. Пашкевічу. 1585 г.]] Як бы не ўпершыню вёска Галоўчыцы згаданая сярод добраў смаленскага ваяводы [[Філон Кміта-Чарнабыльскі|Філона Кміты Чарнабыльскага]] ў лісьце ад 24 верасьня 1585 году{{заўвага|Не з XVIII ст., як пісаў С. В. Марцэлеў<ref name="fn1">{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} С. 138–139</ref>}}. Тады настаяцель антонаўскай царквы Зьвеставаньня Найсьвяцейшай Багародзіцы Сэбасьцян Пашкевіч займеў ад пана ваяводы права на штогадовае атрыманьне ад жыхароў [[Антонаў (Нараўлянскі раён)|Антонава]], [[Смалегаў|Смалегавічаў]], [[Завайць|Завайці]] і Галоўчыцаў па паўвядра жыта і па пяць вёдраў мёду прэснага з кожнага дыму. Але ў самыя ўгодзьдзі названых сёлаў сьвятар уступацца ня мусіў. У Галоўчыцах на той час налічвалася 23 дымы<ref>Аrchiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Archiwum Roskie. Dział III. Sygn. 1050. S. 3</ref>. [[Файл:Згадка пра вёскі Галоўчыцы і Дзямідавічы маёнтку Антонаў у 1604 г.jpg|значак|зьлева|Вёскі Галоўчыцы і Дзямідавічы Антонаўскага маёнтку ў 1604 г.]][[Файл:Падданыя з Смалігавічаў, Завайці і Галоўчыцаў у інвэнтары 1628 г.jpg|значак|зьлева|Падданыя з Антонава (рэшта), Смалігавічаў, Завайці і Галоўчыцаў{{заўвага|На наступнай старонцы дакумэнту названыя яшчэ Лецка Галяк і Косьцюх Хвастовіч.}} у інвэнтары 1628 г.]] Названыя Галоўчыцы ў судовым дэкрэце ад 26 ліпеня 1604 году, складзеным паводле скаргі пана Будылы да суседа пана Лукаша Сапегі. Падаўца абвінаваціў пазванага ў насланьні падданых зь вёсак Галоўчыцы і [[Дзямідаў|Дзямідавічы]] маёнтку Антонава на вёску Дабрынь пацярпелага і забраньне адтуль збожжа, авечак, валоў, коней<ref>Źródła dziejowe. T. XXI. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. X. Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów — Bracław) / Opisane przez Aleksandra Jabłonowskiego. — Warszawa, 1894. S. 474</ref>. У 1627 годзе Андрэй Сапега за 3 500 злотых саступіў «wieczystem prawem» ленныя добры Антонаў з аднайменнай вёскай, а таксама Дзямідавічамі, [[Карпавічы (Нараўлянскі раён)|Карпавічамі]], паловай Галоўчыцаў і іншымі ў [[Мазырскі павет|Мазырскім павеце]] пану Юзафу Корсаку, старосьце дзісьненскаму<ref>Sapiehowie: materjały historyczno-genealogiczne i majątkowe. T. 2. – Petersburg, 1891. S. 69</ref>. У інвэнтары 1628 г. ці не ўпершыню названыя па імёнах і прозьвішчах падданыя вёскі Галоўчыцы<ref>АGAD. AR. Dz. III. Sygn. 1051. S. 36-37</ref>. 5 траўня 1659 году, калі ішла цяжкая вайна паміж [[Рэч Паспалітая|Рэччу Паспалітай]] і Масковіяй, кароль [[Ян Казімер]] пацьвердзіў вялебнаму Феафану Крэхавецкаму пасаду галавы Оўруцкай архімандрыі, атрыманую ад мітрапаліта [[Сыльвэстар Косаў|Сыльвэстра Косава]], а разам і валоданьне прыналежнымі да яе вёскамі Галоўчыцы і Дзямідавічы ў Мазырскім павеце. 12 верасьня 1682 году тое ж пацьвердзіў наступнаму архімандрыту вялебнаму Сыльвэстру Твароўскаму кароль [[Ян Сабескі]]<ref>Архив Юго-Западной России. Ч. 1. Т. 4. Акты об унии и состоянии православной церкви с половины XVII века (1648–1798). – Киев, 1871. С. 15 – 18</ref>. [[Файл:Пастанова канвакацыйнага сейму 1764 г.jpg|значак|зьлева|Пастанова Генэральнай Канфэдэрацыі Кароны і ВКЛ на канвакацыі Варшаўскай 1764 г.<ref>Konfederacya Generalna omnium ordinum Regni et Magni Ducatus Lituaniae na Konwokacyi Główney Warszawskiey uchwalona, dnia siodmego miesiąca maja, roku Pańskiego tysiącznego siedmsetnego szesćdziesiątego czwartego. (Konstytucye Wielkiego Xięstwa Litewskiego…)</ref>]] Канвакацыйны сойм 1764 году прызнаў ленны маёнтак [[Нароўля]] зь вёскамі Антонаў, Галоўчыцы, Карпавічы, [[Мухаеды]], Вуглы «y dalszemi wszystkiemi attynencyami» Рафала Алаізія Аскеркі, маршалка Мазырскага павету, яго дзедзічным уладаньнем<ref>Volumina Legum. Tom VII. — Petersburg: Nakładem i drukiem Józafata Ohryzki, 1860. S. 87</ref>. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === [[Файл:Галоўчыцы, Дзямідавічы, Смалегавічы на схематычным пляне 1800 г.jpg|значак|зьлева|Галоўчыцы, Дзямідавічы, Смалегавічы на схематычным пляне Рэчыцкага павету 1800 г.]] У выніку [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] (1793 год) Галоўчыцы апынуліся ў межах [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], ад 3 траўня 1795 году ў адноўленым [[Мазырскі павет (Расейская імпэрыя)|Мазырскім]] павеце Менскага намесьніцтва, з 12 сьнежня 1796 [[Губэрня|губэрні]], з 29 жніўня 1797 году далучаны да [[Рэчыцкі павет|Рэчыцкага павету]] той самай [[Менская губэрня|Менскай губэрні]]. У парэформавы пэрыя вёска Галоўчыцы адміністрацыйна належала да Нараўлянскай воласьці. === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісання [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччына]] перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Галоўчыцы ў складзе Нараўлянскай воласьці, аднак, апынуліся ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918—1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 — 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 — січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. — Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286—296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 85</ref>. == Насельніцтва == == Забудова == == Славутасьці == * Палацава-паркавы комплекс Горватаў (сядзібны дом, парк, уязная брама) XIX ст. == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} {{Галоўчыцкі сельсавет (Нараўлянскі раён)}} {{Нараўлянскі раён}} [[Катэгорыя:Галоўчыцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Нараўлянскага раёну]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XVII стагодзьдзі]] 3g8mookpgcsy4z7kaq230n8qey4a4a2 2618212 2618205 2025-06-05T04:02:21Z Дамінік 64057 /* Вялікае Княства Літоўскае */ 2618212 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Галоўчыцы |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Галоўчыцаў |Трансьлітараваная назва = Haloŭčycy |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1585 годам |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Нараўлянскі раён|Нараўлянскі]] |Сельсавет = [[Галоўчыцкі сельсавет (Нараўлянскі раён)|Галоўчыцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 43 |Шырата сэкундаў = 13 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 20 |Даўгата сэкундаў = 02 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьверху |Водступ подпісу на мапе = 2.5 |Commons = |Сайт = }} '''Гало́ўчыцы'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}} С. 243.</ref> — [[вёска]] ў [[Беларусь|Беларусі]]. Цэнтар сельсавету ў [[Нараўлянскі раён|Нараўлянскім раёне]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. == Гісторыя == === Вялікае Княства Літоўскае === [[File:Ліст Ф. Кміты сьвятару Антонаўскай царквы С. Пашкевічу. 1585 г.jpg|значак|зьлева|Ліст Ф. Кміты сьвятару С. Пашкевічу. 1585 г.]] Як бы не ўпершыню вёска Галоўчыцы згаданая сярод добраў смаленскага ваяводы [[Філон Кміта-Чарнабыльскі|Філона Кміты Чарнабыльскага]] ў лісьце ад 24 верасьня 1585 году{{заўвага|Не з XVIII ст., як пісаў С. В. Марцэлеў<ref name="fn1">{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} С. 138–139</ref>}}. Тады настаяцель антонаўскай царквы Зьвеставаньня Найсьвяцейшай Багародзіцы Сэбасьцян Пашкевіч займеў ад пана ваяводы права на штогадовае атрыманьне ад жыхароў [[Антонаў (Нараўлянскі раён)|Антонава]], [[Смалегаў|Смалегавічаў]], [[Завайць|Завайці]] і Галоўчыцаў па паўвядра жыта і па пяць вёдраў мёду прэснага з кожнага дыму. Але ў самыя ўгодзьдзі названых сёлаў сьвятар уступацца ня мусіў. У Галоўчыцах на той час налічвалася 23 дымы<ref>Аrchiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Archiwum Roskie. Dział III. Sygn. 1050. S. 3</ref>. [[Файл:Згадка пра вёскі Галоўчыцы і Дзямідавічы маёнтку Антонаў у 1604 г.jpg|значак|зьлева|Вёскі Галоўчыцы і Дзямідавічы Антонаўскага маёнтку ў 1604 г.]][[Файл:Падданыя з Смалігавічаў, Завайці і Галоўчыцаў у інвэнтары 1628 г.jpg|значак|зьлева|Падданыя з Антонава (рэшта), Смалігавічаў, Завайці і Галоўчыцаў{{заўвага|На наступнай старонцы дакумэнту названыя яшчэ Лецка Галяк і Косьцюх Хвастовіч.}} у інвэнтары 1628 г.]] Названыя Галоўчыцы ў судовым дэкрэце ад 26 ліпеня 1604 году, складзеным паводле скаргі пана Будылы да суседа пана Лукаша Сапегі. Падаўца абвінаваціў пазванага ў насланьні падданых зь вёсак Галоўчыцы і [[Дзямідаў|Дзямідавічы]] маёнтку Антонава на вёску Дабрынь пацярпелага і забраньне адтуль збожжа, авечак, валоў, коней<ref>Źródła dziejowe. T. XXI. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. X. Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów — Bracław) / Opisane przez Aleksandra Jabłonowskiego. — Warszawa, 1894. S. 474</ref>. У 1627 годзе Андрэй Сапега за 3 500 злотых саступіў «wieczystem prawem» ленныя добры Антонаў з аднайменнай вёскай, а таксама Дзямідавічамі, [[Карпавічы (Нараўлянскі раён)|Карпавічамі]], паловай Галоўчыцаў і іншымі ў [[Мазырскі павет|Мазырскім павеце]] пану Юзафу Корсаку, старосьце дзісьненскаму<ref>Sapiehowie: materjały historyczno-genealogiczne i majątkowe. T. 2. – Petersburg, 1891. S. 69</ref>. У інвэнтары 1628 г. ці не ўпершыню названыя па імёнах і прозьвішчах падданыя вёскі Галоўчыцы<ref>АGAD. ARos. Dz. III. Sygn. 1051. S. 36-37</ref>. 5 траўня 1659 году, калі ішла цяжкая вайна паміж [[Рэч Паспалітая|Рэччу Паспалітай]] і Масковіяй, кароль [[Ян Казімер]] пацьвердзіў вялебнаму Феафану Крэхавецкаму пасаду галавы Оўруцкай архімандрыі, атрыманую ад мітрапаліта [[Сыльвэстар Косаў|Сыльвэстра Косава]], а разам і валоданьне прыналежнымі да яе вёскамі Галоўчыцы і Дзямідавічы ў Мазырскім павеце. 12 верасьня 1682 году тое ж пацьвердзіў наступнаму архімандрыту вялебнаму Сыльвэстру Твароўскаму кароль [[Ян Сабескі]]<ref>Архив Юго-Западной России. Ч. 1. Т. 4. Акты об унии и состоянии православной церкви с половины XVII века (1648–1798). – Киев, 1871. С. 15 – 18</ref>. [[Файл:Пастанова канвакацыйнага сейму 1764 г.jpg|значак|зьлева|Пастанова Генэральнай Канфэдэрацыі Кароны і ВКЛ на канвакацыі Варшаўскай 1764 г.<ref>Konfederacya Generalna omnium ordinum Regni et Magni Ducatus Lituaniae na Konwokacyi Główney Warszawskiey uchwalona, dnia siodmego miesiąca maja, roku Pańskiego tysiącznego siedmsetnego szesćdziesiątego czwartego. (Konstytucye Wielkiego Xięstwa Litewskiego…)</ref>]] Канвакацыйны сойм 1764 году прызнаў ленны маёнтак [[Нароўля]] зь вёскамі Антонаў, Галоўчыцы, Карпавічы, [[Мухаеды]], Вуглы «y dalszemi wszystkiemi attynencyami» Рафала Алаізія Аскеркі, маршалка Мазырскага павету, яго дзедзічным уладаньнем<ref>Volumina Legum. Tom VII. — Petersburg: Nakładem i drukiem Józafata Ohryzki, 1860. S. 87</ref>. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === [[Файл:Галоўчыцы, Дзямідавічы, Смалегавічы на схематычным пляне 1800 г.jpg|значак|зьлева|Галоўчыцы, Дзямідавічы, Смалегавічы на схематычным пляне Рэчыцкага павету 1800 г.]] У выніку [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] (1793 год) Галоўчыцы апынуліся ў межах [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], ад 3 траўня 1795 году ў адноўленым [[Мазырскі павет (Расейская імпэрыя)|Мазырскім]] павеце Менскага намесьніцтва, з 12 сьнежня 1796 [[Губэрня|губэрні]], з 29 жніўня 1797 году далучаны да [[Рэчыцкі павет|Рэчыцкага павету]] той самай [[Менская губэрня|Менскай губэрні]]. У парэформавы пэрыя вёска Галоўчыцы адміністрацыйна належала да Нараўлянскай воласьці. === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісання [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччына]] перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Галоўчыцы ў складзе Нараўлянскай воласьці, аднак, апынуліся ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918—1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 — 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 — січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. — Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286—296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 85</ref>. == Насельніцтва == == Забудова == == Славутасьці == * Палацава-паркавы комплекс Горватаў (сядзібны дом, парк, уязная брама) XIX ст. == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} {{Галоўчыцкі сельсавет (Нараўлянскі раён)}} {{Нараўлянскі раён}} [[Катэгорыя:Галоўчыцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Нараўлянскага раёну]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XVII стагодзьдзі]] hbkrlbk1et7mpk1i8sx4a3qx8fwl8wq 2618237 2618212 2025-06-05T07:30:41Z Ліцьвін 847 /* Літаратура */ абнаўленьне зьвестак 2618237 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Галоўчыцы |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Галоўчыцаў |Трансьлітараваная назва = Haloŭčycy |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1585 годам |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Нараўлянскі раён|Нараўлянскі]] |Сельсавет = [[Галоўчыцкі сельсавет (Нараўлянскі раён)|Галоўчыцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 43 |Шырата сэкундаў = 13 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 20 |Даўгата сэкундаў = 02 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьверху |Водступ подпісу на мапе = 2.5 |Commons = |Сайт = }} '''Гало́ўчыцы'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}} С. 243.</ref> — [[вёска]] ў [[Беларусь|Беларусі]]. Цэнтар сельсавету ў [[Нараўлянскі раён|Нараўлянскім раёне]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. == Гісторыя == === Вялікае Княства Літоўскае === [[File:Ліст Ф. Кміты сьвятару Антонаўскай царквы С. Пашкевічу. 1585 г.jpg|значак|зьлева|Ліст Ф. Кміты сьвятару С. Пашкевічу. 1585 г.]] Як бы не ўпершыню вёска Галоўчыцы згаданая сярод добраў смаленскага ваяводы [[Філон Кміта-Чарнабыльскі|Філона Кміты Чарнабыльскага]] ў лісьце ад 24 верасьня 1585 году{{заўвага|Не з XVIII ст., як пісаў С. В. Марцэлеў<ref name="fn1">{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} С. 138–139</ref>}}. Тады настаяцель антонаўскай царквы Зьвеставаньня Найсьвяцейшай Багародзіцы Сэбасьцян Пашкевіч займеў ад пана ваяводы права на штогадовае атрыманьне ад жыхароў [[Антонаў (Нараўлянскі раён)|Антонава]], [[Смалегаў|Смалегавічаў]], [[Завайць|Завайці]] і Галоўчыцаў па паўвядра жыта і па пяць вёдраў мёду прэснага з кожнага дыму. Але ў самыя ўгодзьдзі названых сёлаў сьвятар уступацца ня мусіў. У Галоўчыцах на той час налічвалася 23 дымы<ref>Аrchiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Archiwum Roskie. Dział III. Sygn. 1050. S. 3</ref>. [[Файл:Згадка пра вёскі Галоўчыцы і Дзямідавічы маёнтку Антонаў у 1604 г.jpg|значак|зьлева|Вёскі Галоўчыцы і Дзямідавічы Антонаўскага маёнтку ў 1604 г.]][[Файл:Падданыя з Смалігавічаў, Завайці і Галоўчыцаў у інвэнтары 1628 г.jpg|значак|зьлева|Падданыя з Антонава (рэшта), Смалігавічаў, Завайці і Галоўчыцаў{{заўвага|На наступнай старонцы дакумэнту названыя яшчэ Лецка Галяк і Косьцюх Хвастовіч.}} у інвэнтары 1628 г.]] Названыя Галоўчыцы ў судовым дэкрэце ад 26 ліпеня 1604 году, складзеным паводле скаргі пана Будылы да суседа пана Лукаша Сапегі. Падаўца абвінаваціў пазванага ў насланьні падданых зь вёсак Галоўчыцы і [[Дзямідаў|Дзямідавічы]] маёнтку Антонава на вёску Дабрынь пацярпелага і забраньне адтуль збожжа, авечак, валоў, коней<ref>Źródła dziejowe. T. XXI. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. X. Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów — Bracław) / Opisane przez Aleksandra Jabłonowskiego. — Warszawa, 1894. S. 474</ref>. У 1627 годзе Андрэй Сапега за 3 500 злотых саступіў «wieczystem prawem» ленныя добры Антонаў з аднайменнай вёскай, а таксама Дзямідавічамі, [[Карпавічы (Нараўлянскі раён)|Карпавічамі]], паловай Галоўчыцаў і іншымі ў [[Мазырскі павет|Мазырскім павеце]] пану Юзафу Корсаку, старосьце дзісьненскаму<ref>Sapiehowie: materjały historyczno-genealogiczne i majątkowe. T. 2. – Petersburg, 1891. S. 69</ref>. У інвэнтары 1628 г. ці не ўпершыню названыя па імёнах і прозьвішчах падданыя вёскі Галоўчыцы<ref>АGAD. ARos. Dz. III. Sygn. 1051. S. 36-37</ref>. 5 траўня 1659 году, калі ішла цяжкая вайна паміж [[Рэч Паспалітая|Рэччу Паспалітай]] і Масковіяй, кароль [[Ян Казімер]] пацьвердзіў вялебнаму Феафану Крэхавецкаму пасаду галавы Оўруцкай архімандрыі, атрыманую ад мітрапаліта [[Сыльвэстар Косаў|Сыльвэстра Косава]], а разам і валоданьне прыналежнымі да яе вёскамі Галоўчыцы і Дзямідавічы ў Мазырскім павеце. 12 верасьня 1682 году тое ж пацьвердзіў наступнаму архімандрыту вялебнаму Сыльвэстру Твароўскаму кароль [[Ян Сабескі]]<ref>Архив Юго-Западной России. Ч. 1. Т. 4. Акты об унии и состоянии православной церкви с половины XVII века (1648–1798). – Киев, 1871. С. 15 – 18</ref>. [[Файл:Пастанова канвакацыйнага сейму 1764 г.jpg|значак|зьлева|Пастанова Генэральнай Канфэдэрацыі Кароны і ВКЛ на канвакацыі Варшаўскай 1764 г.<ref>Konfederacya Generalna omnium ordinum Regni et Magni Ducatus Lituaniae na Konwokacyi Główney Warszawskiey uchwalona, dnia siodmego miesiąca maja, roku Pańskiego tysiącznego siedmsetnego szesćdziesiątego czwartego. (Konstytucye Wielkiego Xięstwa Litewskiego…)</ref>]] Канвакацыйны сойм 1764 году прызнаў ленны маёнтак [[Нароўля]] зь вёскамі Антонаў, Галоўчыцы, Карпавічы, [[Мухаеды]], Вуглы «y dalszemi wszystkiemi attynencyami» Рафала Алаізія Аскеркі, маршалка Мазырскага павету, яго дзедзічным уладаньнем<ref>Volumina Legum. Tom VII. — Petersburg: Nakładem i drukiem Józafata Ohryzki, 1860. S. 87</ref>. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === [[Файл:Галоўчыцы, Дзямідавічы, Смалегавічы на схематычным пляне 1800 г.jpg|значак|зьлева|Галоўчыцы, Дзямідавічы, Смалегавічы на схематычным пляне Рэчыцкага павету 1800 г.]] У выніку [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] (1793 год) Галоўчыцы апынуліся ў межах [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], ад 3 траўня 1795 году ў адноўленым [[Мазырскі павет (Расейская імпэрыя)|Мазырскім]] павеце Менскага намесьніцтва, з 12 сьнежня 1796 [[Губэрня|губэрні]], з 29 жніўня 1797 году далучаны да [[Рэчыцкі павет|Рэчыцкага павету]] той самай [[Менская губэрня|Менскай губэрні]]. У парэформавы пэрыя вёска Галоўчыцы адміністрацыйна належала да Нараўлянскай воласьці. === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісання [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччына]] перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Галоўчыцы ў складзе Нараўлянскай воласьці, аднак, апынуліся ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918—1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 — 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 — січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. — Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286—296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 85</ref>. == Насельніцтва == == Забудова == == Славутасьці == * Палацава-паркавы комплекс Горватаў (сядзібны дом, парк, уязная брама) XIX ст. == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} {{Галоўчыцкі сельсавет (Нараўлянскі раён)}} {{Нараўлянскі раён}} [[Катэгорыя:Галоўчыцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Нараўлянскага раёну]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XVI стагодзьдзі]] iq49x4bm9964wjuldaervi2vumcbv62 0 270667 2618172 2410479 2025-06-04T21:49:27Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618172 wikitext text/x-wiki {{Арганізацыя |назва = Нямецка-беларускае таварыства |арыгінальная назва = {{мова-de|deutsch-belarussische gesellschaft (dbg)|скарочана}} |выява =Dbg_logo_2022.png |подпіс выявы = Эмблема |мапа = |подпіс мапы = |абрэвіятура = НБТ |дэвіз = |папярэднік = |дата ўтварэньня = лета {{Дата пачатку|0|0|1999|1}} |тып = [[грамадзкае аб’яднаньне]] |юрыдычны статус = зарэгістраванае аб’яднаньне |мэта = прасоўваньне беларуска-нямецкай супрацы |штабкватэра = акруга [[Ліхтэнбэрг]], вул. Гэрцбэрга, д. 82-84 |месцазнаходжаньне = [[Бэрлін]] |каардынаты = {{Каардынаты|52|31|36|паўночнае|13|30|10|усходняе|выяўленьне=загаловак,тэкст}} |дзейнічае ў рэгіёнах = Нямеччына, Беларусь |сяброўства = |афіцыйныя мовы = нямецкая |пасада кіраўніка = Старшыня |імя кіраўніка = [[Піт Мум]] |пасада кіраўніка 2 = Намесьнік |імя кіраўніка 2 = [[Фрэд Дорн]] |пасада кіраўніка 3 = Скарбнік |імя кіраўніка 3 = [[Пэтэр Лізэганг]] |пасада кіраўніка 4 = Сябры Ўправы |імя кіраўніка 4 = [[Ірына Каліновіч]], [[Фолькер Янсэн]], [[Алесь Чайчыц]] |асноўныя асобы = [[Алена Акуліч]], [[Райнэр Лінднэр]], [[Вэрнэр Мэркель]] |кіроўны орган = Управа |матчыная кампанія = |зьвязаныя кампаніі = |бюджэт = |колькасьць супрацоўнікаў = 9 (2023 год) |колькасьць валянтэраў = |сайт = [https://www.dbg-online.org/ dbg-online.org] |заўвагі = |колішняя назва = }} '''Няме́цка-белару́скае тава́рыства''' (Германска-беларускае таварыства<ref>[https://mfa.gov.by/be/press/news_mfa/f08de5fafe2029cd.html Аб удзеле намесніка Міністра замежных спраў Беларусі А.Купчыной у міжнароднай канферэнцыі «Мінскі форум»]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} — [[МЗС Беларусі]], афіцыйны сайт, 25.11.2016</ref>) — [[грамадзкае аб’яднаньне]] Нямеччыны, якое займаецца разьвіцьцём сувязяў зь [[Беларусь]]сю. == Гісторыя == У 1997 годзе правялі канфэрэнцыі «Менскі форум», якая стала штогадовай. Улетку 1999 году заснавалі Нямецка-беларускае таварыства (НБТ), якое працягнула ладзіць форум штогод. Таксама НБТ рэалізуе грамадзкія, культурніцкія, палітычныя і навуковыя праекты, якія спрыяюць абмену і сеткавым сувязям паміж Нямеччынай і Беларусьсю. Арганізацыя традыцыйна супрацоўнічае зь няўрадавымі арганізацыямі, аналітычнымі цэнтрамі, прадстаўнікамі дзяржаўных установаў, экспэртамі, актывістамі, дзеячамі культуры і інш. Сярод іншага, у 2006 г. Нямецка-беларускае таварыства арганізавала сьвяткаваньне стагодзьдзя газэты «[[Наша Ніва]]» ў [[Бэрлін]]е<ref>[https://nashaniva.com/?c=ar&i=3678 Сьвяткаваньне 100-годзьдзя «Нашай Нівы» пачнецца з Бэрліна] — [[Наша Ніва]], 06.09.2006</ref><ref>[http://www2.polskieradio.pl/eo/dokument.aspx?iid=42201 «Наша Ніва» ў Бэрліне] — [[Беларуская служба Польскага радыё]], 19.06.2006</ref>. У 2011 г. dbg выступіла партнэрам кааліцыі [[:be:Без візы!|«Без візы!»]], мэтай якой было прасоўваньне ідэі касаваньня візавага рэжыму паміж Беларусьсю і [[Эўрапейскі Зьвяз|Эўрапейскім Зьвязам]]. Таварыства неаднаразова выступала з крытыкай парушэньяў правоў чалавека ў Беларусі. У 2011 годзе НБТ выступіла з патрабаваньнем спыніць праявы гвалту і перасьледу апазыцыі, якія пачаліся пасьля пратэстаў у сувязі з сфальсыфікаванымі прэзыдэнцкімі выбарамі 2010 г., а таксама неадкладнага вызваленьня усіх палітычных зьняволеных<ref>[https://www.svaboda.org/a/2268164.html Нямецка-беларускае таварыства: «Свабода меркаваньняў — гэта не крымінал»] — [[Радыё Свабода]], 05.01.2011</ref>. У сакавіку 2012 г. сябру праўленьня dbg Астрыд Заам было адмоўлена ва ўезьдзе ў Беларусь<ref>[https://charter97.org/be/news/2012/3/23/49680/ Кіраўнік «Нямецка-беларускага таварыства» асудзіў дзеянні Менска] — [[Хартыя'97]], 23.03.2012</ref>. == Сябры == Старшыня: * Піт Мум, юрыст<ref name=vorst>[https://www.dbg-online.org/wir-ueber-uns/vorstand/ Vorstand] — Нямецка-беларускае таварыства, афіцыйны сайт</ref> Управа: * Фрэд Дорн * Ірына Каліновіч * Пэтэр Лізэганг * Алесь Чайчыц * Фолькер Янсэн Назіральная рада<ref>[https://www.dbg-online.org/wir-ueber-uns/beirat/ Beirat] — Нямецка-беларускае таварыства, афіцыйны сайт</ref>: * Алена Акуліч * Райнэр Лінднэр * Вэрнэр Мэркель Мінулыя кіраўнікі: * [[Райнэр Лінднэр]], гісторык і мэнэджар (2000—2019) * [[Маркус Мэкель]], тэоляг і палітык (2019—2021) Вядомыя сябры: * [[Інга Пэтц]], журналіст і пісьменьнік == Крыніцы == {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Беларуска-нямецкія стасункі]] [[Катэгорыя:Нямецкія грамадзкія аб’яднаньні]] [[Катэгорыя:Арганізацыі, заснаваныя ў 1999 годзе]] [[Катэгорыя:Бэрлін]] 72negdzkyevwlvwm3vul9swhdypcqnx 0 273850 2618248 2440134 2025-06-05T10:10:53Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618248 wikitext text/x-wiki {{Комплексная навука | Іншая_назва = | Выява = Belarus satellite image MODIS Terra true color 2010-06-29.jpg | Тэма = [[Палітыка]], [[эканоміка]] | Прадмет_вывучэньня = [[Рэгіён|рэґіёны]] | Пэрыяд_заснаваньня = [[XIX стагодзьдзе]] | Асноўныя_кірункі = | Дапаможныя_дысцыпліны = | Цэнтры_дасьледаваньняў = | Значныя_навукоўцы = | Вікісховішча = Area_studies }} '''Рэгіёназна́ўства''', таксама '''рэґіёназна́ўства'''&nbsp;— аналітычная дысцыпліна, якая вывучае ўнутраныя й зьнешнія фактары разьвіцьця тэрытарыяльных супольнасьцяў ([[Геапалітыка|геапалітычныя]], [[Геаграфія|геаграфічныя]], [[Эканоміка|эканамічныя]], сацыякультурныя, [[Рэлігія|канфэсійныя]] й інш.), рэгіянальныя групоўкі, [[Краіна|краіны]] й іх [[рэгіён]]ы як субʼекты [[Міжнародныя адносіны|міжнародных адносін]] і глябальнай канкурэнцыі. == Апісаньне і тэрмін == У адрозьненьне ад геаграфічнага [[краіназнаўства]], рэгіёназнаўства шырока выкарыстоўвае сыстэмны падыход<ref>''Дергачёв В. А., Вардомский Л. Б.'' Регионоведение.&nbsp;— 2-е изд..&nbsp;— М.: Юнити-Дана, 2010.&nbsp;— ISBN 978-5-238-01732-7.{{ref-ru}}</ref>. Па прадмеце вывучэньня рэгіёназнаўства цесна перасякаецца з геаграфічнай дысцыплінай «краіназнаўства» (комплекснае вывучэньне краінаў, сыстэматызацыя й абагульненьне зьвестак аб іх прыродзе, [[Насельніцтва|насельніцтве]], гаспадарцы, [[Культура|культуры]] й сацыяльнай арґанізацыі), аднак ня тоесная ёй, выкарыстоўваючы іншыя мэтады, што, у прыватнасьці, адлюстроўваецца ў адрозьненьнях выбудоўваемых на іхнай аснове клясыфікацыйных структур<ref>''Покшишевский В. В.'' Место экономико-географического страноведения в системе географических наук // Изв. АН СССР. Сер. геогр., №&nbsp;5.&nbsp;— М., 1960, №&nbsp;5.{{ref-ru}}</ref><ref>Kimble, G.H.T. (1951): ''The Inadequacy of the Regional Concept'', London Essays in Geography, edd. L.D. Stamp and S.W. Wooldridge, pp. 151—174.{{ref-en}}</ref><ref>Schaefer, F.K. (1953): ''Exceptionalism in Geography: A Methodological Examination'', Annals of the Association of American Geographers, vol. 43, pp. 226—245.{{ref-en}}</ref>. Рэгіёназнаўства таксама зьвязана з [[краязнаўства]]м, якое, на думку некаторых спэцыялістаў, можна кваліфікаваць як ненавуковую практыку, якая ажыцьцяўляе ў рамках гэтага ж прадмета эмпірычнае назапашваньне зьвестак і іх публіцыстычнае засваеньне<ref>''Никитин А. О.'' Краеведение между исследованием и мифом // Пятые Яхонтовские чтения. Материалы межрегиональной научно-практической конференции. Рязань, 14-17 октября 2008 г. / Отв. ред. И. Г. Кусова.&nbsp;— Рязань, 2010.&nbsp;— С. 21-43.</ref>. == Беларусь == У 2021—22 навучальным годзе на [[Гістарычны факультэт БДУ|гістарычным факультэце БДУ]] зьявілася новая спэцыяльнасьць&nbsp;— ''рэгіёназнаўства''<ref name="belta">[https://m.chn.belta.by/society/view/novaja-spetsyjalnasts-regienaznaustva-adkryetstsa-u-bdu-97743-2021/ Новая спэцыяльнасьць «рэгіёназнаўства» адкрыецца ў БДУ]{{Недаступная спасылка|date=September 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}.&nbsp;— BELTA</ref><ref>[https://edustandart.by/media/k2/attachments/pl_6-05-0222-02_011122.pdf ПРЫКЛАДНЫ ВУЧЭБНЫ ПЛЯН]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} ([[PDF]]).&nbsp;—Спэцыяльнасьць: 6-05-0222-02 Рэгіёназнаўства.&nbsp;— Прафілізацыя Блізкі Ўсход і Паўночная Афрыка.&nbsp;— [[Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь|МІНІСТЭРСТВА АДУКАЦЫІ РЭСПУБЛІКІ БЕЛАРУСЬ]].</ref>. Да гэтага часу спэцыялістаў названага напрамку не рыхтавалі ў беларускіх [[Вышэйшая навучальная ўстанова|ВНУ]]. Набор будзе ажыцьцяўляцца на I і II ступені вышэйшай адукацыі на бюджэтную й платную форму навучаньня<ref name="belta" />. <blockquote>Адкрыцьцё спэцыяльнасьці абумоўлена запатрабаванасьцю айчынных арґанізацыяў і кампаніяў у супрацоўніках, якія маюць комплексныя веды аб палітычных, эканамічных, сацыяльных, экалягічных, канфэсійных, этнічных, культурных асаблівасьцях пэўнага рэгіёна, краіны альбо групы [[дзяржава]]ў. Сёньня адзначаецца недахоп у спэцыялістах, якія валодаюць навыкамі распрацоўкі практычных рэкамэндацыяў і кансультацыяў для разьвіцьця гандлёва-эканамічнага, палітычнага, культурнага супрацоўніцтва.<br><br>— Прэс-служба [[Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт|Беларускага Дзяржаўнага Ўнівэрсытэту]]<ref name="belta" />.</blockquote> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * ''Дергачёв В. А., Вардомский Л. Б.'' Регионоведение.&nbsp;— 2-е изд..&nbsp;— М.: Юнити-Дана, 2010.&nbsp;— ISBN 978-5-238-01732-7{{ref-ru}} [[Катэгорыя:Рэгіёназнаўства|*]] [[Катэгорыя:Навукі паводле культурных арэалаў]] [[Катэгорыя:Культурная антрапалёгія]] [[Катэгорыя:Краіназнаўства]] dkt2s60g9iwtlkzhbmn3k83ltxyjd3s 0 278080 2618175 2595655 2025-06-04T22:28:34Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 3 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618175 wikitext text/x-wiki {{Гандбаліст}} '''Нікляс Кіркелёке''' ({{мова-da|Niclas Kirkeløkke}}; {{Н}} 26 сакавіка 1994 году) — дацкі гандбаліст нямецкага клюбу «[[Фленсбург-Гандэвіт]]» і нацыянальнай [[Мужчынская зборная Даніі па гандболе|зборнай Даніі]]. Гуляе на пазыцыі правага гульнёвага гульца. Маці і цётка Нікляса таксама гулялі ў гандбол, таксама як і ягоная сястра. == Кар’ера == У 2006 годзе далучыўся да клюбу [[ГОГ Гудмэ|ГОГ]]. Дэбютаваў у галоўнай мужчынскай камандзе клюбу ўлетку 2012 году, на той час клюб спабонічаў у другімі дывізіёне чэмпіянату Даніі<ref>[https://www.tv2fyn.dk/fyn/gog-opruster «GOG opruster»]. TV2 Fyn.</ref>. Паводле вынікаў сэзону ГОГ трапіў галоўнай гандбольнай лігі краіны<ref>[http://mitsvendborg.dk/?p=10571 «GOG rykker op i ligaen efter sejr i dag»]. Mitsvendborg.</ref>. У лістападзе 2018 году датчанін склаў двухгадовую працоўную дамову зь нямецкім клюбам «[[Райн-Нэкар Лёвэн Мангайм|Райн-Нэкар Лёвэн]]», паводле якой выступы за клюб [[Гандбольная бундэсьліга|Бундэсьлігі]] мусіў пачаць зь лета 2019 году<ref>[https://web.archive.org/web/20230202154739/https://www.handball-world.news/o.red.r/news-1-1-1-109900.html «Rhein-Neckar Löwen präsentieren ersten Neuzugang für die kommende Saison»]. Handballworld.</ref>. У сьнежні 2021 году падоўжыў кантракт да сканчэньня сэзону 2023—2024 гадоў<ref>[https://www.handball-world.news/o.red.r/news-1-1-1-137525.html «Zwei Verlängerungen, ein Abgang: Rhein-Neckar Löwen mit drei Personalentscheidungen»]. Handballworld.</ref>. Сэзон 2024—2025 гадоў пачне гуляць за «[[Фленсбург-Гандэвіт]]», зь якім умовіўся на трохгадовы кантракт<ref>[https://web.archive.org/web/20250213061716/https://www.handball-world.news/o.red.r/news-1-1-1-156149.html «Niclas Kirkeløkke verlässt die Rhein-Neckar Löwen im Sommer»]. Handballworld.</ref>. Перад пачаткам сэзону 2024—2025 гадоў склаў працоўную дамову з клюбам «[[Фленсбург-Гандэвіт]]», пагадзіўшыся на супрацу да 2027 году<ref>[https://web.archive.org/web/20250213061716/https://www.handball-world.news/o.red.r/news-1-1-1-156149.html «Niclas Kirkeløkke verlässt die Rhein-Neckar Löwen im Sommer»]. Handballworld.</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://history.eurohandball.com/player/549441 Старонка] на [[Эўрапейская гандбольная фэдэрацыя|Эўрапейскай гандбольнай фэдэрацыі]]. {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Кіркелёке, Нікляс}} [[Катэгорыя:Дацкія гандбалісты]] [[Катэгорыя:Гандбалісты зборнай Даніі]] [[Катэгорыя:Гандбалісты і гандбалісткі на летніх Алімпійскіх гульнях 2024 году]] qpyzwhgpshqn2ngojrqljzejgqdl9sw 0 283521 2618229 2512323 2025-06-05T05:55:41Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618229 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт}} '''Пэру́джа''' ({{мова-it|Perugia}}) — [[горад]] у італьянскім рэгіёне [[Умбрыя|Умбрыі]], цэнтрам якога горад і зьяўляецца. Пэруджа таксама зважаецца адміністрацыйным цэнтрам аднайменнай правінцыі. Стаіць на рацэ [[Тыбр]]. Горад разьмешчаны прыкладна за 164 км на поўнач ад [[Рым]]у і за 148 км на паўднёвы ўсход ад [[Флярэнцыя|Флярэнцыі]]. == Гісторыя == Пэруджа ўпершыню датуецца ў пісьмовых крыніцах як Пэрузія. Гэта быў адзін з 12 канфэдэратыўных гарадоў [[Этрурыя|Этрурыі]]. Упершыню згадваецца ў апавяданьні [[Квінт Фабіюс Піктар|Квінта Фабіюса Піктара]], якое скарыстаў [[Тытус Лівіюс]], аб экспэдыцыі, зьдзейсьненай супраць [[Этруская ліга|Этрускай лігі]] [[Квінт Фабіюс Максім Руліян|Квінтам Фабіюсам Максімам Руліянам]]<ref>How, Walter W.; Leigh, Henry Devenish (1898). «A History of Rome to the Death of Caesar» London: Longmans, Green. — С. 112.</ref> у 310 ці 309 годзе да н. э. У 216 і 205 гадах да н. э. горад дапамагаў Рыму ў [[Другая Пунічная вайна|Другой Пунічнай вайне]], але пасьля гэтага ён ня згадваецца ажно да 41 ці 40 году да н. э., пакуль [[Люцыюс Антоніюс]] не знайшоў тут прытулак і ня быў разьбіты [[Актавіян Аўгуст|Актавіянам]] пасьля доўгай аблогі, а ягоныя сэнатары былі пакараныя сьмерцю. [[Файл:Perugia-Towers Benedetto-Bonfigli.jpg|значак|зьлева|Пэруджа ў 1454 годзе.]] Места амаль ня згадваецца ў наступныя стагодзьдзі, за выключэньнем географаў. Горад быў адзіным ва Умбрыі, які супрацьстаяў [[Татыла-Бадвіла|Татылу]], які захапіў яго і спустошыў у 547 годзе пасля доўгай аблогі. Перамовы з абложнымі сіламі леглі на біскупа гораду [[Гэркулян]]а як прадстаўніка мяшчанаў<ref>Amory, Patrick. «People and Identity in Ostrogothic Italy». — С. 185—186.</ref>. Паводле паданьня Татыла загадаў здраць зь біскупа скуру і адсекчы галаву. Пазьней кананізаваны сьвяты Гэркулян стаў заступнікам гораду. У лянгабардзкі час Пэруджа лічылася адным з галоўных гарадоў [[Тусцыя|Тусцыі]]<ref>Procopius of Caesarea. «Gothic Wars I», 16; «Gothic Wars III», 35.</ref>. У IX стагодзьдзі на згоду [[Карл Вялікі|Карла Вялікага]] і [[Людовік I Пабожны|Людовіка Пабожнага]] места адыйшло пад уладу рымскага папы. Аднак, ужо ў XI стагодзьдзі набыла сілу мясцовая камуна, якая кіравала горадам цягам многіх стагодзьдзяў, змагаючыся з шмаьлікімі суседнімі землямі і гарадамі, як то [[Фаліньнё]], [[Асызі]], [[Спалета]], [[Тодзі]], [[Сіена]], [[Арэцца]] ды іншымі. У 1186 годзе [[Генрых VI Гогэнштаўфэн|Генрых VI]] надаў месту дыпляматычнае прызнаньне, а пазьней папа [[Інакенцыюс III (папа рымскі)|Інакенцыюс III]], галоўнай мэтай якога было надаць дзяржаўную годнасьць дамініёнам, якія складалі вотчыну сьвятога Пятра, прызнаў слушнасьць імпэратарскага наказу і надаў усталяваным грамадзянскім звычаям сілу закона. У агульнаітальянскай палітыцы горад, фармальна незалежны, звычайна трымаўся баку папства. У XIII стагодзьдзі папы шматкроць знаходзілі выратаваньне ў сьценах Пэруджы. Тут ладзілася пяць [[канкляў|канкляваў]], у тым ліку тут абіраліся папамі [[Ганорыюс III (папа рымскі)|Ганорыюс III]], [[Клімэнт IV]], [[Цэлестын V]] і [[Клімэнт V]]. У 1347 годзе падчас няўдалай спробы [[Кола дзі Рыенца|Кола дзі Рыенцы]] адрадзіць Рымскую рэспубліку, Пэруджа накіравала да яго 10 паслоў, каб аказаць яму гонар. У той жа час папскія легаты спрабавалі спагнаць зь места кантрыбуцыі, у выніку чаго сустрэлі рашучы супраціў, што спрычыніла адкрытую вайну з папам [[Урбан V|Урбанам V]] у 1369 годзе. Ужо праз год шляхта дасягнула пагадненьня з папам, склаўшы зь ім Балёнскі дагавор. Пэруджа была вымушаная прыняць папскага легата, які быў выгнаны ў выніку народнага паўстаньня ў 1375 годзе. [[Файл:Braccio Baglioni, Gonfalone di Benedetto Bonfigli.jpg|значак|зьлева|[[Брачча Бальёні]] кіраваў горадам з 1438 па 1479 гады.]] У эпоху Адраджэньня горад праславіўся мастакамі ўмбрыйскай школы, як то [[П’етра Пэруджына|П’етрам Пэруджына]] і [[Рафаэль|Рафаэлем Санці]]. У пачатку XV стагодзьдзя барацьбу за Пэруджу вялі мілянскія Вісконці і нэапалітанскія кіраўнікі. З 1416 па 1424 гады горадам валодаў кандат’ер [[Брачча да Мантонэ]]. У наступным у месьце панавала сям’я Бальёні, якая з часам пачала варагаваць з родам Одзі. У 1520 годзе [[Джанпаолё Бальёні]] быў запрошаны ў Рым, дзе быў абезгалоўлены на загад папы [[Леў X|Лява X]]. У 1540 годзе [[Радольфа Бальёні]], які забіў папскага легата, быў разьбіты [[П’ерлюіджы Фарнэзэ]]. У выніку папства дамаглося ўключэньня гораду ў склад сваёй [[Папская дзяржава|Папскай дзяржавы]]. У 1797 годзе горад быў заваяваны францускімі войскамі. 4 лютага 1798 году была ўтвораная [[Тыбэрынская рэспубліка]] з сталіцай Пэруджы і францускім трыкалёрам у якасьці сьцяга. У 1799 годзе гэтая рэспубліка аб’ядналася з Рымскай рэспублікай. У 1832, 1838 і 1854 гадах Пэруджа пацярпела ад землятрусаў. Пасьля ліквідаваньня Рымскай рэспублікі ў 1848—1849 гадах, у траўні 1849 году Пэруджа была захопленая аўстрыйцамі. У чэрвені 1859 году жыхары паўсталі супраць сьвецкай улады папы і стварылі часовы ўрад, але паўстаньне было крывава задушанае войскамі [[Піюс IX|Піюса IX]]<ref>[https://web.archive.org/web/20121108061750/http://pqasb.pqarchiver.com/chicagotribune/access/723677712.html?dids=723677712:723677712&FMT=ABS&FMTS=ABS:AI&date=Jul+21%2C+1859&author=&pub=Chicago+Press+and+Tribune&desc=The+Outrge+on+American+at+Perugia---Illness+of+Mrs.+...&pqatl=google «The outrage of the American witnesses in Perugia»]. Chicago Tribune.</ref>. За часам [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] горад асабліва не пацярпеў, але быў вызвалены брытанскай 8-й арміяй 20 чэрвеня 1944 году<ref>[http://ww2db.com/battle_spec.php?battle_id=314 «Advance to the Gothic Line»]. World War II Database.</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20100218050951/http://www.comune.perugia.it/ Афіцыйны сайт].{{ref-it}} [[Катэгорыя:Пэруджа| ]] a69np0trz91bmgbnf6u6xosals6mjb9 0 287277 2618137 2595037 2025-06-04T14:33:19Z Artsiom91 28241 /* Пераходны матч */ 2618137 wikitext text/x-wiki '''Супэрліга 2023—2024 гадоў''' — 25-ы розыгрыш [[Супэрліга чэмпіянату Косава па футболе|Супэрлігі]], найвышэйшага футбольнага дывізіёну Косава, які праходзіў з 12 жніўня 2023 году па 25 траўня 2024 году. Чэмпіёнам стаў «[[Балкані Сухарэка|Балкані]]», які тым самым здабыў свой трэці тытул у найвышэйшым дывізіёне. == Клюбы == У турніры бралі ўдзел дзесяць клюбаў, зь якіх сем былі найлепшымі паводле вынікаў папярэдняга сэзону, а тры клюбы прасунуліся зь Першай лігі — «[[Фэранікелі Глогавац|Фэранікелі]]», «[[Фушэ-Косава (футбольны клюб)|Фушэ-Косава]]» і «[[Лірыя Прызрэн|Лірыя]]». Гэтыя клюбы замянілі «[[Фэрызай (футбольны клюб)|Фэрызай]]», «[[Трэпча-89 Косаўска-Мітравіца|Трэпчу-89]]» і «[[Дрэніца Скендэрай|Дрэніцу]]». == Табліца == <onlyinclude>{{#invoke:Спартовая табліца|main|стыль=ВНП |абнаўленьне=завершана |крыніца=[https://www.ffk-kosova.com/albimall-superliga/ Футбольная фэдэрацыя Косава] <!--Месцы камандаў.--> |парадак_камандаў= BAL, LLA, DRI, MAL, PRI, GJI, DUK, FER, FKS, LIR <!--Кваліфікацыі камандаў.--> |вынік1=CL1Q |вынік2=EL1Q |вынік3=ECL2Q |вынік4=ECL1Q |вынік8=RPO |вынік9=REL |вынік10=REL <!--Вынікі камандаў.--> |перамогі_BAL=23|нічыі_BAL=9 |паразы_BAL=4 |мз_BAL=62|мп_BAL=26<!--Балкані--> |перамогі_DRI=19|нічыі_DRI=10|паразы_DRI=7 |мз_DRI=49|мп_DRI=27<!--Дрыта--> |перамогі_DUK=10|нічыі_DUK=15|паразы_DUK=11|мз_DUK=38|мп_DUK=48<!--Дукагін--> |перамогі_FER=12|нічыі_FER=8 |паразы_FER=16|мз_FER=39|мп_FER=47<!--Фэранікелі--> |перамогі_FKS=4 |нічыі_FKS=8 |паразы_FKS=24|мз_FKS=20|мп_FKS=64<!--Фушэ-Косава--> |перамогі_GJI=11|нічыі_GJI=12|паразы_GJI=13|мз_GJI=43|мп_GJI=38<!--Гнілане--> |перамогі_LIR=2 |нічыі_LIR=8 |паразы_LIR=26|мз_LIR=26|мп_LIR=78<!--Лірыя Прызрэн--> |перамогі_LLA=21|нічыі_LLA=8 |паразы_LLA=7 |мз_LLA=56|мп_LLA=27<!--Лапі--> |перамогі_MAL=17|нічыі_MAL=6 |паразы_MAL=13|мз_MAL=58|мп_MAL=45<!--Малішава--> |перамогі_PRI=11|нічыі_PRI=16|паразы_PRI=9 |мз_PRI=41|мп_PRI=32<!--Прышціна--> <!--Заўвагі пры роўных пунктах.--> |заўвага_пункты_GJI=Пункты (розьніца мячоў) у гульнях паміж сабою: «Гнілане» — 5 (+1), «Дукагін» — 5 (–1) |заўвага_пункты_DUK=GJI <!--Вызначэньне камандаў (спасылкі ў табліцы)--> |назва_BAL=[[Балкані Сухарэка|Балкані]] |назва_DRI=[[Дрыта Гнілане|Дрыта]] |назва_DUK=[[Дукагін Кліна|Дукагін]] |назва_FER=[[Фэранікелі Глогавац|Фэранікелі]] |назва_FKS=[[Фушэ-Косава (футбольны клюб)|Фушэ-Косава]] |назва_GJI=[[Гнілане (футбольны клюб)|Гнілане]] |назва_LIR=[[Лірыя Прызрэн]] |назва_LLA=[[Лапі Подуева|Лапі]] |назва_MAL=[[Малішава (футбольны клюб)|Малішава]] |назва_PRI=[[Прышціна (футбольны клюб)|Прышціна]] <!--Настройкі і правілы табліцы--> |ліміт_паказу=5 |правілы_клясыфікацыі=1) Пункты; 2) Пункты ў гульнях паміж сабою; 3) Розьніца мячоў у гульнях паміж сабою; 4) Розьніца мячоў; 5) Забітыя мячы; 6) Дадатковыя матчы (толькі для вызначэньня чэмпіёна, удзельнікаў эўракубкаў і камандаў на паніжэньне). <!--Вызначэньне слупка кваліфікацыі і паніжэньня--> |загаловак_слупка_вынікаў=QR |колер_CL1Q=green1|тэкст_CL1Q=[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2024—2025 гадоў#Першы кваліфікацыйны раўнд|Першы кваліфікацыйны раўнд Лігі чэмпіёнаў]] |колер_EL1Q=blue1 |тэкст_EL1Q=[[Ліга Эўропы УЭФА 2024—2025 гадоў#Першы кваліфікацыйны раўнд|Першы кваліфікацыйны раўнд Лігі Эўропы]] |колер_ECL2Q=yellow1 |тэкст_ECL2Q=[[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА 2024—2025 гадоў#Другі кваліфікацыйны раўнд|Другі кваліфікацыйны раўнд Лігі канфэрэнцыяў]] |колер_ECL1Q=yellow2 |тэкст_ECL1Q=[[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА 2024—2025 гадоў#Першы кваліфікацыйны раўнд|Першы кваліфікацыйны раўнд Лігі канфэрэнцыяў]] |колер_RPO=red2 |тэкст_RPO=[[#Пераходны матч|Пераходны матч]] |колер_REL=red1 |тэкст_REL=Паніжэньне ў Першую лігу |заўвага_вынікі_EL1Q= Пераможца [[Кубак Косава па футболе 2023—2024 гадоў|Кубка Косава]] мусіў кваліфікавацца ў першы кваліфікацыйны раўнд Лігі Эўропы. Аднак паколькі пераможца Кубка «Балкані» кваліфікаваўся ў Лігу чэмпіёнаў празь месца ў лізе, кваліфікацыя ў першы кваліфікацыйны раўнд Лігі Эўропы перайшла другой камандзе лігі, кваліфікацыя ў другі кваліфікацыйны раўнд Лігі канфэрэнцыяў перайшла трэцяй камандзе лігі, а кваліфікацыя ў першы кваліфікацыйны раўнд Лігі канфэрэнцыяў перайшла чацьвёртай камандзе лігі. }}</onlyinclude> == Вынікі гульняў == {{#invoke:Спартовыя вынікі|main | крыніца = [https://int.soccerway.com/national/kosovo/superliga/20232024/regular-season/r76236/ Soccerway] | абнаўленьне = завершана | стыль_матчаў = футбол | этапы = 2 |парадак_камандаў= BAL, GJI, DRI, DUK, LLA, LIR, MAL, PRI, FKS, FER |скарачэньне_BAL=[[Балкані Сухарэка|Бал]] |скарачэньне_DRI=[[Дрыта Гнілане|Дры]] |скарачэньне_DUK=[[Дукагін Кліна|Дук]] |скарачэньне_FER=[[Фэранікелі Глогавац|Фэр]] |скарачэньне_FKS=[[Фушэ-Косава (футбольны клюб)|Фуш]] |скарачэньне_GJI=[[Гнілане (футбольны клюб)|Гні]] |скарачэньне_LIR=[[Лірыя Прызрэн|Лір]] |скарачэньне_LLA=[[Лапі Подуева|Лап]] |скарачэньне_MAL=[[Малішава (футбольны клюб)|Мал]] |скарачэньне_PRI=[[Прышціна (футбольны клюб)|Пры]] |назва_BAL=[[Балкані Сухарэка|Балкані]] |назва_DRI=[[Дрыта Гнілане|Дрыта]] |назва_DUK=[[Дукагін Кліна|Дукагін]] |назва_FER=[[Фэранікелі Глогавац|Фэранікелі]] |назва_FKS=[[Фушэ-Косава (футбольны клюб)|Фушэ-Косава]] |назва_GJI=[[Гнілане (футбольны клюб)|Гнілане]] |назва_LIR=[[Лірыя Прызрэн]] |назва_LLA=[[Лапі Подуева|Лапі]] |назва_MAL=[[Малішава (футбольны клюб)|Малішава]] |назва_PRI=[[Прышціна (футбольны клюб)|Прышціна]] |матч1_BAL_DRI=1–0 |матч1_BAL_DUK=3–1 |матч1_BAL_FER=2–0 |матч1_BAL_FKS=2–1 |матч1_BAL_GJI=2–1 |матч1_BAL_LIR=4–1 |матч1_BAL_LLA=2–1 |матч1_BAL_MAL=3–2 |матч1_BAL_PRI=0–0 |матч1_DRI_BAL= 2–1 |матч1_DRI_DUK=2–2 |матч1_DRI_FER=3–1 |матч1_DRI_FKS=1–0 |матч1_DRI_GJI=2–0 |матч1_DRI_LIR=1–1 |матч1_DRI_LLA=2–0 |матч1_DRI_MAL=1–2 |матч1_DRI_PRI=3–0 |матч1_DUK_BAL=1–1 |матч1_DUK_DRI=1–0 |матч1_DUK_FER=1–1 |матч1_DUK_FKS=1–0 |матч1_DUK_GJI=1–0 |матч1_DUK_LIR=0–0 |матч1_DUK_LLA=0–0 |матч1_DUK_MAL=0–1 |матч1_DUK_PRI=0–0 |матч1_FER_BAL=0–3 |матч1_FER_DRI=0–2 |матч1_FER_DUK=1–0 |матч1_FER_FKS=3–0 |матч1_FER_GJI=1–0 |матч1_FER_LIR=2–1 |матч1_FER_LLA=0–3 |матч1_FER_MAL=0–0 |матч1_FER_PRI=0–0 |матч1_FKS_BAL=0–2 |матч1_FKS_DRI=1–1 |матч1_FKS_DUK=0–3 |матч1_FKS_FER=0–1 |матч1_FKS_GJI=2–0 |матч1_FKS_LIR=2–0 |матч1_FKS_LLA=1–2 |матч1_FKS_MAL=0–0 |матч1_FKS_PRI=2–2 |матч1_GJI_BAL= 0–0 |матч1_GJI_DRI=0–1 |матч1_GJI_DUK=1–1 |матч1_GJI_FER=2–1 |матч1_GJI_FKS=1–0 |матч1_GJI_LIR=1–0 |матч1_GJI_LLA=0-2 |матч1_GJI_MAL=1–0 |матч1_GJI_PRI=0–0 |матч1_LIR_BAL=0–1 |матч1_LIR_DRI=0–0 |матч1_LIR_DUK=2–2 |матч1_LIR_FER=3–5 |матч1_LIR_FKS=2–1 |матч1_LIR_GJI=0–4 |матч1_LIR_LLA=0–2 |матч1_LIR_MAL=0–1 |матч1_LIR_PRI=2–2 |матч1_LLA_BAL=5–3 |матч1_LLA_DRI=0–1 |матч1_LLA_DUK=3–0 |матч1_LLA_FER=1–0 |матч1_LLA_FKS=1–1 |матч1_LLA_GJI=2–1 |матч1_LLA_LIR=2–0 |матч1_LLA_MAL=0–1 |матч1_LLA_PRI=0–0 |матч1_MAL_BAL=0–2 |матч1_MAL_DRI=1–3 |матч1_MAL_DUK=3–4 |матч1_MAL_FER=4–1 |матч1_MAL_FKS=6–1 |матч1_MAL_GJI=1–0 |матч1_MAL_LIR=1–0 |матч1_MAL_LLA=2–3 |матч1_MAL_PRI=1–0 |матч1_PRI_BAL=1–1 |матч1_PRI_DRI=1–0 |матч1_PRI_DUK=2–2 |матч1_PRI_FER=3–1 |матч1_PRI_FKS=1–0 |матч1_PRI_GJI=2–1 |матч1_PRI_LIR=1–1 |матч1_PRI_LLA=2–2 |матч1_PRI_MAL=3–1 | матч2_BAL_DRI = 2–2 | матч2_BAL_DUK = 3–0 | матч2_BAL_FER = 2–2 | матч2_BAL_FKS = 3–0 | матч2_BAL_GJI = 1–1 | матч2_BAL_LIR = 2–0 | матч2_BAL_LLA = 0–0 | матч2_BAL_MAL = 2–0 | матч2_BAL_PRI = 2–1 | матч2_DRI_BAL = 1–0 | матч2_DRI_DUK = 2–0 | матч2_DRI_FER = 0–0 | матч2_DRI_FKS = 3–1 | матч2_DRI_GJI = 2–2 | матч2_DRI_LIR = 4–2 | матч2_DRI_LLA = 0–1 | матч2_DRI_MAL = 1–1 | матч2_DRI_PRI = 1–0 | матч2_DUK_BAL = 1–2 | матч2_DUK_DRI = 1–1 | матч2_DUK_FER = 1–0 | матч2_DUK_FKS = 0–0 | матч2_DUK_GJI = 2–4 | матч2_DUK_LIR = 2–1 | матч2_DUK_LLA = 1–1 | матч2_DUK_MAL = 2–1 | матч2_DUK_PRI = 1–0 | матч2_FER_BAL = 0–2 | матч2_FER_DRI = 0–1 | матч2_FER_DUK = 3–2 | матч2_FER_FKS = 1–0 | матч2_FER_GJI = 0–0 | матч2_FER_LIR = 4–1 | матч2_FER_LLA = 0–1 | матч2_FER_MAL = 2–1 | матч2_FER_PRI = 0–0 | матч2_FKS_BAL = 2–0 | матч2_FKS_DRI = 1–0 | матч2_FKS_DUK = 1–2 | матч2_FKS_FER = 0–3 | матч2_FKS_GJI = 1–1 | матч2_FKS_LIR = 0–2 | матч2_FKS_LLA = 0–3 | матч2_FKS_MAL = 1–3 | матч2_FKS_PRI = 0–0 | матч2_GJI_BAL = 0–2 | матч2_GJI_DRI = 2–1 | матч2_GJI_DUK = 1–1 | матч2_GJI_FER = 1–1 | матч2_GJI_FKS = 4–0 | матч2_GJI_LIR = 3–0 | матч2_GJI_LLA = 1–1 | матч2_GJI_MAL = 2–3 | матч2_GJI_PRI = 1–1 | матч2_LIR_BAL = 0–3 | матч2_LIR_DRI = 0–1 | матч2_LIR_DUK = 0–0 | матч2_LIR_FER = 0–2 | матч2_LIR_FKS = 0–0 | матч2_LIR_GJI = 1–3 | матч2_LIR_LLA = 1–5 | матч2_LIR_MAL = 0–3 | матч2_LIR_PRI = 0–1 | матч2_LLA_BAL = 0–1 | матч2_LLA_DRI = 0–1 | матч2_LLA_DUK = 2–1 | матч2_LLA_FER = 3–2 | матч2_LLA_FKS = 1–0 | матч2_LLA_GJI = 2–1 | матч2_LLA_LIR = 3–0 | матч2_LLA_MAL = 1–0 | матч2_LLA_PRI = 0–0 | матч2_MAL_BAL = 0–2 | матч2_MAL_DRI = 1–1 | матч2_MAL_DUK = 1–1 | матч2_MAL_FER = 2–1 | матч2_MAL_FKS = 4–1 | матч2_MAL_GJI = 0–0 | матч2_MAL_LIR = 7–4 | матч2_MAL_LLA = 2–1 | матч2_MAL_PRI = 0–1 | матч2_PRI_BAL = 0–0 | матч2_PRI_DRI = 1–2 | матч2_PRI_DUK = 5–0 | матч2_PRI_FER = 2–0 | матч2_PRI_FKS = 5–0 | матч2_PRI_GJI = 1–3 | матч2_PRI_LIR = 3–1 | матч2_PRI_LLA = 0–2 | матч2_PRI_MAL = 0–2 }} == Пераходны матч == Па заканчэньні сэзону адбыўся пераходны матч паміж «[[Фэранікелі Глогавац|Фэранікелі]]», які заняў восьмае месца Супэрлізе, і «[[Прышціна э Рэ|Прышцінай э Рэ]]», якая заняла другое месца ў групе Б Першай лігі. Перамогу здабыў «Фэранікелі», і клюбы засталіся ў сваіх лігах. {{Справаздача пра матч |дата = 1 чэрвеня 2024 |час = 16:00 |стадыён = Стадыён 18 чэрвеня, [[Кліна]] |каманда1 = [[Фэранікелі Глогавац|Фэранікелі]] |лік = 1:0 |пратакол = [https://int.soccerway.com/matches/2024/06/01/kosovo/play-offs-12/feronikeli/prishtina-e-re/4359682/ Справаздача] |каманда2 = [[Прышціна э Рэ]] |галы1 = [[Альбан Шылова|Шылова]], 90+7’ |галы2 = |гледачы = |судзьдзя = Вісар Кастраці |справаздача = |смі = }} == Вонкавыя спасылкі == * [https://www.ffk-kosova.com/ Афіцыйны сайт Футбольнай фэдэрацыі Косава] [[Катэгорыя:Чэмпіянат Косава па футболе]] [[Катэгорыя:2023 год у футболе]] [[Катэгорыя:2024 год у футболе]] bj7lbwuqer94f46vx09yvm40sa5p1n8 0 295601 2618166 2615685 2025-06-04T20:26:25Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618166 wikitext text/x-wiki {{Унівэрсытэт |Назва = Нацыянальная акадэмія навук Рэспублікі Казахстан пры Прэзыдэнце Рэспублікі Казахстан |Арыгінальная назва = {{мова-kk|Қазақстан Республикасының Ұлттық Ғылым академиясы}} |Выява = |Памер выявы = |Подпіс выявы = |Назва лацінай = |Дэвіз = |Дэвіз па-беларуску = |Заснаваны = |Закрыты = |Тып = |Дачыненьне да рэлігіі = |Велічыня фонду = |Прэзыдэнт = |Віцэ-прэзыдэнт = |Рэктар = |Дэкан = |Дырэктар = |Назва кіраўніка = |Кіраўнік = |Колькасьць факультэтаў = |Колькасьць пэрсаналу = |Колькасьць студэнтаў = |Колькасьць магістрантаў = |Колькасьць асьпірантаў = |Горад = |Штат = |Вобласьць = |Краіна = |Шырата паўшар’е = |Шырата градусаў = |Шырата хвілінаў = |Шырата сэкундаў = |Даўгата паўшар’е = |Даўгата градусаў = |Даўгата хвілінаў = |Даўгата сэкундаў = |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Кампус = |Былыя назвы = |Іншы парамэтар = |Іншае значэньне = |Колеры = |Талісман = |Знаходзіцца ў складзе = |Вэб-сайт = |Лягатып = |Памер лягатыпу = |Нататкі = }} '''Нацыянальная акадэмія навук Рэспублікі Казахстан пры Прэзыдэнце Рэспублікі Казахстан''' ({{мова-kk|Қазақстан Республикасының Ұлттық Ғылым академиясы}}) — казастанскі цэнтар фундамэнтальнай навукі, найвышэйшая навуковая арганізацыя [[Казахстан]]а. Заснавана [[1 чэрвеня]] [[1946]] года на базе Казахстанскага [[філіял]]а [[Акадэмія навук СССР|Акадэміі навук СССР]]. Галоўная ўправа знаходзіцца ў [[Алма-Ата|Алма-Аце]]. З кастрычніка 2003 года прэзідэнтам акадэміі зьяўляецца [[Мурат Журынавіч Журынаў]]. == Гісторыя Акадэміі == Навуковыя ўстановы зьявіліся на тэрыторыі [[Казахстан]]а ў пачатку [[XX стагодзьдзе|XX стагодзьдзя]]. Спачатку гэта былі сельскагаспадарчыя і насеньняводчыя навуковыя станцыі. У 1925 годзе ў Алма-Аце адкрыўся санітарна-бактэрыялягічны інстытут. === Казахстанскі філіял Акадэміі навук СССР === У 1932 годзе была створана казахстанская база [[Акадэмія навук СССР|Акадэміі навук СССР]], якая ў 1938 годзе была ператворана ў Казаскі філіял Акадэміі навук СССР (КАЗАН СССР), у якім перад пачаткам [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайны]] працавалі 100 навуковых супрацоўнікаў, у тым ліку 3 доктара і 14 кандыдатаў навук. Да пачатку [[1940-я|40-х]] гадоў [[XX стагодзьдзе|XX стагодзьдзя]] ў рэспубліцы працавалі 12 ВНУ, 11 навукова-даследніцкіх і праектна-тэхналягічных арганізацый, 2 праектныя інстытуты, 2 сельскагаспадарчыя досьледныя станцыі, 6 завадзкіх навукова-дасьледніцкіх і канструктарскіх падраздзяленьняў, батанічны сад і заалягічны парк у горадзе [[Алма-Ата]]. === Акадэмія навук Казаскай ССР === 31 мая 1946 года была прынята пастанова «Пра ўстанову Акадэмію навук Казаскай ССР». За гады існаваньня калектывам навукоўцаў і спэцыялістам прадпрыемстваў [[Казаская ССР|Казаскай ССР]] за распрацоўку і ўкараненьне дасягненьняў навукі і тэхнікі былі прысуджаны Ленінскія і Дзяржаўныя прэміі. У пачатку [[1990-я|90-х]] крызіс у эканоміцы і скарачэньне аб'ёмаў фінансаваньня навукі, а таксама рэзкае зьмяншэньне заказаў вытворчай сфэры на навукова-тэхнічную прадукцыю прывялі да зьмяншэньня навуковага патэнцыялу рэспублікі. Колькасьць працаўнікоў у навуцы скарацілася больш чым ў 3 разы. === Нацыянальная акадэмія навук Казахстана === У 1996 годзе ўказам прэзідэнта Казахстана Нацыянальная акадэмія навук, [[Казаская акадэмія сельскагаспадарчых навук]] і [[Міністэрства навукі і новых тэхналёгій Рэспублікі Казахстан]] яднаюцца ў цэнтральны выканаўчы орган у складзе [[Урад Рэспублікі Казахстан|Урада Рэспублікі Казахстан]] — «Міністэрства навукі — Акадэмія навук РК». У 1999 годзе Акадэмія навук была адлучана ад міністэрства, пры гэтым усе акадэмічныя інстытуты засталіся ў складзе міністэрства. У 2003 годзе ў [[Рэспубліка Казахстан|Рэспубліцы Казахстан]] навуковыя дасьледаваньні і распрацоўкі выконвалі 267 арганізацый. Сярод спэцыялістаў-дасьледчыкаў 942 працаўнікі маюць навуковую ступень [[доктар навук|дактары]], 2688 — [[кандыдат навук|кандыдата навук]]. == Гл. таксама == * [[Каныш Сатпаеў]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://nauka-nanrk.kz/ Национальная академия наук Республики Казахстан] * [http://www.kazpravda.kz/print.php?lang=rus&chapter=1160693138 Национальной академии наук Республики Казахстан — 60 лет] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20111020221602/http://www.kazpravda.kz/print.php?lang=rus&chapter=1160693138 |date=20 кастрычніка 2011 }} * [http://www.naukakaz.kz/ru/publishing/newspaper/news_detail.php?BID=&ID=2489 постановление Совета министров Казахской ССР «Об утверждении действительных членов Академии Наук Казахской ССР»] * [http://www.nauka.kz/ Национальный научный портал Республики Казахстан] * [https://web.archive.org/web/20070928010737/http://www.iie.freenet.kz/nan_rk.html История Национальной Академии наук Республики Казахстан] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20070928010737/http://www.iie.freenet.kz/nan_rk.html |date=28 верасня 2007 }} * [http://www.poisknews.ru/2006/11/17/mobilizovany_i_prizvany.html Статья о торжественное собрании в честь 60-летия основания Академии наук] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20090521092422/http://www.poisknews.ru/2006/11/17/mobilizovany_i_prizvany.html |date=21 мая 2009 }} * [https://web.archive.org/web/20250502065511/https://articlekz.com/ Научные статьи Казахстана] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1946 годзе]] [[Катэгорыя:Арганізацыі, заснаваныя ў 1946 годзе]] [[Катэгорыя:Акадэмія навук Казахстану]] [[Катэгорыя:Казахстанскія навуковыя арганізацыі]] [[Катэгорыя:Збудаваньні Алма-Аты]] [[Катэгорыя:Казахстан]] it5ng6etw1eb6lmvj92jrpsw908sfeh 0 296690 2618138 2025-06-04T14:40:55Z Artsiom91 28241 Створаная старонка са зьместам „'''Супэрліга 2024—2025 гадоў''' — 26-ы розыгрыш [[Супэрліга чэмпіянату Косава па футболе|Супэрлігі]], найвышэйшага футбольнага дывізіёну Косава, які праходзіў з 10 жніўня 2024 году па 25 траўня 2025 году. Чэмпіёнам стала «[[Дрыта Гнілане|Дрыта]]», яка...“ 2618138 wikitext text/x-wiki '''Супэрліга 2024—2025 гадоў''' — 26-ы розыгрыш [[Супэрліга чэмпіянату Косава па футболе|Супэрлігі]], найвышэйшага футбольнага дывізіёну Косава, які праходзіў з 10 жніўня 2024 году па 25 траўня 2025 году. Чэмпіёнам стала «[[Дрыта Гнілане|Дрыта]]», якая тым самым здабыла свой чацьвёрты тытул у найвышэйшым дывізіёне. == Клюбы == У турніры бралі ўдзел дзесяць клюбаў, зь якіх восем былі найлепшымі паводле вынікаў папярэдняга сэзону, а два клюбы прасунуліся зь Першай лігі — «[[Сухарэка (футбольны клюб)|Сухарэка]]» і «[[Фэрызай Урошавац|Фэрызай]]». Гэтыя клюбы замянілі «[[Фушэ-Косава (футбольны клюб)|Фушэ-Косава]]» і «[[Лірыя Прызрэн|Лірыю]]». == Табліца == <onlyinclude>{{#invoke:Спартовая табліца|main|стыль=ВНП |абнаўленьне = завершана |крыніца = [https://int.soccerway.com/national/kosovo/superliga/20242025/regular-season/r82247/ Soccerway] <!--Месцы камандаў.--> |парадак_камандаў= DRI, BAL, MAL, GJI, FRZ, PRI, DUK, LLA, SUH, FRN <!--Кваліфікацыі камандаў.--> |вынік1=CL1Q |вынік2=ECL2Q |вынік3=ECL1Q |вынік6=EL1Q |вынік8=RPO |вынік9=REL |вынік10=REL <!--Вынікі камандаў.--> |перамогі_BAL=17|нічыі_BAL=11|паразы_BAL=8 |мз_BAL=61|мп_BAL=39<!--Балкані--> |перамогі_DRI=22|нічыі_DRI=8 |паразы_DRI=6 |мз_DRI=57|мп_DRI=24<!--Дрыта--> |перамогі_DUK=13|нічыі_DUK=9 |паразы_DUK=14|мз_DUK=35|мп_DUK=45<!--Дукагін--> |перамогі_FRZ=14|нічыі_FRZ=8 |паразы_FRZ=14|мз_FRZ=42|мп_FRZ=47<!--Фэрызай--> |перамогі_FRN=3 |нічыі_FRN=6 |паразы_FRN=27|мз_FRN=24|мп_FRN=64<!--Фэранікелі--> |перамогі_GJI=13|нічыі_GJI=12|паразы_GJI=11|мз_GJI=48|мп_GJI=47<!--Гнілане--> |перамогі_LLA=12|нічыі_LLA=11|паразы_LLA=13|мз_LLA=42|мп_LLA=41<!--Лапі--> |перамогі_MAL=14|нічыі_MAL=11|паразы_MAL=11|мз_MAL=43|мп_MAL=39<!--Малішава--> |перамогі_PRI=11|нічыі_PRI=15|паразы_PRI=10|мз_PRI=42|мп_PRI=36<!--Прышціна--> |перамогі_SUH=12|нічыі_SUH=7 |паразы_SUH=17|мз_SUH=47|мп_SUH=59<!--Сухарэка--> <!--Заўвагі пры роўных пунктах.--> |заўвага_пункты_DUK=PRI |заўвага_пункты_PRI=Пункты ў гульнях паміж сабою: «Прышціна» — 7, «Дукагін» — 4. <!--Вызначэньне камандаў (спасылкі ў табліцы)--> |назва_BAL=[[Балкані Сухарэка|Балкані]] |назва_DRI=[[Дрыта Гнілане|Дрыта]] |назва_DUK=[[Дукагін Кліна|Дукагін]] |назва_FRZ=[[Фэрызай Урошавац|Фэрызай]] |назва_FRN=[[Фэранікелі Глогавац|Фэранікелі]] |назва_GJI=[[Гнілане (футбольны клюб)|Гнілане]] |назва_LLA=[[Лапі Подуева|Лапі]] |назва_MAL=[[Малішава (футбольны клюб)|Малішава]] |назва_PRI=[[Прышціна (футбольны клюб)|Прышціна]] |назва_SUH=[[Сухарэка (футбольны клюб)|Сухарэка]] <!--Настройкі і правілы табліцы--> |ліміт_паказу=5 |правілы_клясыфікацыі=1) Пункты; 2) Пункты ў гульнях паміж сабою; 3) Розьніца мячоў у гульнях паміж сабою; 4) Розьніца мячоў; 5) Забітыя мячы; 6) Дадатковыя матчы (толькі для вызначэньня чэмпіёна, удзельнікаў эўракубкаў і камандаў на паніжэньне). <!--Вызначэньне слупка кваліфікацыі і паніжэньня--> |загаловак_слупка_вынікаў=QR |колер_CL1Q=green1|тэкст_CL1Q=[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2025—2026 гадоў#Першы кваліфікацыйны раўнд|Першы кваліфікацыйны раўнд Лігі чэмпіёнаў]] |колер_EL1Q=blue1 |тэкст_EL1Q=[[Ліга Эўропы УЭФА 2025—2026 гадоў#Першы кваліфікацыйны раўнд|Першы кваліфікацыйны раўнд Лігі Эўропы]] |колер_ECL2Q=yellow1 |тэкст_ECL2Q=[[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА 2025—2026 гадоў#Другі кваліфікацыйны раўнд|Другі кваліфікацыйны раўнд Лігі канфэрэнцыяў]] |колер_ECL1Q=yellow2 |тэкст_ECL1Q=[[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА 2025—2026 гадоў#Першы кваліфікацыйны раўнд|Першы кваліфікацыйны раўнд Лігі канфэрэнцыяў]] |колер_RPO=red2 |тэкст_RPO=[[#Пераходны матч|Пераходны матч]] |колер_REL=red1 |тэкст_REL=Паніжэньне ў Першую лігу |заўвага_вынікі_EL1Q= «Прышціна» кваліфікаввалася ў першы кваліфікацыйны раўнд Лігі Эўропы як пераможца [[Кубак Косава па футболе 2024—2025 гадоў|Кубка Косава]]. }}</onlyinclude> == Вынікі гульняў == {{#invoke:Спартовыя вынікі|main | крыніца = [https://int.soccerway.com/national/kosovo/superliga/20242025/regular-season/r82247/ Soccerway] | абнаўленьне = завершана | стыль_матчаў = футбол | этапы = 2 |парадак_камандаў= BAL, GJI, DRI, DUK, LLA, MAL, PRI, SUH, FRN, FRZ |скарачэньне_BAL=[[Балкані Сухарэка|Бал]] |скарачэньне_DRI=[[Дрыта Гнілане|Дры]] |скарачэньне_DUK=[[Дукагін Кліна|Дук]] |скарачэньне_FRZ=[[Фэрызай Урошавац|Фрз]] |скарачэньне_FRN=[[Фэранікелі Глогавац|Фрн]] |скарачэньне_GJI=[[Гнілане (футбольны клюб)|Гні]] |скарачэньне_LLA=[[Лапі Подуева|Лап]] |скарачэньне_MAL=[[Малішава (футбольны клюб)|Мал]] |скарачэньне_PRI=[[Прышціна (футбольны клюб)|Пры]] |скарачэньне_SUH=[[Сухарэка (футбольны клюб)|Сух]] |назва_BAL=[[Балкані Сухарэка|Балкані]] |назва_DRI=[[Дрыта Гнілане|Дрыта]] |назва_DUK=[[Дукагін Кліна|Дукагін]] |назва_FRZ=[[Фэрызай Урошавац|Фэрызай]] |назва_FRN=[[Фэранікелі Глогавац|Фэранікелі]] |назва_GJI=[[Гнілане (футбольны клюб)|Гнілане]] |назва_LLA=[[Лапі Подуева|Лапі]] |назва_MAL=[[Малішава (футбольны клюб)|Малішава]] |назва_PRI=[[Прышціна (футбольны клюб)|Прышціна]] |назва_SUH=[[Сухарэка (футбольны клюб)|Сухарэка]] |матч1_BAL_DRI=2–3 |матч1_BAL_DUK=2–0 |матч1_BAL_FRZ=4–0 |матч1_BAL_FRN=3–1 |матч1_BAL_LLA=2–1 |матч1_BAL_MAL=1–0 |матч1_BAL_PRI=1–0 |матч1_BAL_SUH=1–0 |матч1_BAL_GJI=3–3 |матч1_DRI_BAL=1-0 |матч1_DRI_DUK=2–0 |матч1_DRI_FRZ=3–1 |матч1_DRI_FRN=2–1 |матч1_DRI_LLA=3–1 |матч1_DRI_MAL=2–1 |матч1_DRI_PRI=3–0 |матч1_DRI_SUH=4–2 |матч1_DRI_GJI=1–1 |матч1_DUK_BAL=0–0 |матч1_DUK_DRI=0–2 |матч1_DUK_FRZ=1–0 |матч1_DUK_FRN=2–1 |матч1_DUK_LLA=1–0 |матч1_DUK_MAL=1–3 |матч1_DUK_PRI=0–1 |матч1_DUK_SUH=2–2 |матч1_DUK_GJI=2–1 |матч1_FRZ_BAL=1–1 |матч1_FRZ_DRI=1–2 |матч1_FRZ_DUK=2–1 |матч1_FRZ_FRN=2–1 |матч1_FRZ_LLA=0–1 |матч1_FRZ_MAL=1–1 |матч1_FRZ_PRI=1–3 |матч1_FRZ_SUH=0–1 |матч1_FRZ_GJI=3–1 |матч1_FRN_BAL=1–4 |матч1_FRN_DRI=0–0 |матч1_FRN_DUK=0–2 |матч1_FRN_FRZ=0–1 |матч1_FRN_LLA=0–2 |матч1_FRN_MAL=1–1 |матч1_FRN_PRI=1–0 |матч1_FRN_SUH=3–1 |матч1_FRN_GJI=0–3 |матч1_GJI_BAL=1–1 |матч1_GJI_DRI=1–0 |матч1_GJI_DUK=1–2 |матч1_GJI_FRZ=1–2 |матч1_GJI_FRN=2–0 |матч1_GJI_LLA=2–1 |матч1_GJI_MAL=0–1 |матч1_GJI_PRI=2–1 |матч1_GJI_SUH=1–1 |матч1_LLA_BAL=0–0 |матч1_LLA_DRI=1–0 |матч1_LLA_DUK=0–0 |матч1_LLA_FRZ=1–1 |матч1_LLA_FRN=2–2 |матч1_LLA_MAL=0–1 |матч1_LLA_PRI=1–1 |матч1_LLA_SUH=3–0 |матч1_LLA_GJI=1–1 |матч1_MAL_BAL=3–2 |матч1_MAL_DRI=0–0 |матч1_MAL_DUK=2–1 |матч1_MAL_FRZ=1–1 |матч1_MAL_FRN=0–0 |матч1_MAL_LLA=2–1 |матч1_MAL_PRI=1–3 |матч1_MAL_SUH=2–2 |матч1_MAL_GJI=2–1 |матч1_PRI_BAL=1–1 |матч1_PRI_DRI=1–1 |матч1_PRI_DUK=3–0 |матч1_PRI_FRZ=1–0 |матч1_PRI_FRN=2–0 |матч1_PRI_LLA=3–2 |матч1_PRI_MAL=0–0 |матч1_PRI_SUH=0–0 |матч1_PRI_GJI=2–2 |матч1_SUH_BAL=0–2 |матч1_SUH_DRI=1–2 |матч1_SUH_DUK=3–1 |матч1_SUH_FRZ=0–0 |матч1_SUH_FRN=2–0 |матч1_SUH_LLA=4–0 |матч1_SUH_MAL=1–3 |матч1_SUH_PRI=2–1 |матч1_SUH_GJI=3–2 |матч2_BAL_DRI=1–1 |матч2_BAL_DUK=1–0 |матч2_BAL_FRZ=2–1 |матч2_BAL_FRN=3–0 |матч2_BAL_LLA=0–1 |матч2_BAL_MAL=3–2 |матч2_BAL_PRI=1–1 |матч2_BAL_SUH=3–1 |матч2_BAL_GJI=1–0 |матч2_DRI_BAL=2–0 |матч2_DRI_DUK=0–1 |матч2_DRI_FRZ=2–0 |матч2_DRI_FRN=4–1 |матч2_DRI_LLA=1–0 |матч2_DRI_MAL=2–0 |матч2_DRI_PRI=2–0 |матч2_DRI_SUH=2–0 |матч2_DRI_GJI=4–0 |матч2_DUK_BAL=0–5 |матч2_DUK_DRI=1–1 |матч2_DUK_FRZ=3–1 |матч2_DUK_FRN=2–1 |матч2_DUK_LLA=3–1 |матч2_DUK_MAL=1–0 |матч2_DUK_PRI=0–0 |матч2_DUK_SUH=1–1 |матч2_DUK_GJI=0–0 |матч2_FRZ_BAL=2–3 |матч2_FRZ_DRI=2–1 |матч2_FRZ_DUK=2–1 |матч2_FRZ_FRN=2–1 |матч2_FRZ_LLA=2–1 |матч2_FRZ_MAL=1–0 |матч2_FRZ_PRI=1–0 |матч2_FRZ_SUH=3–1 |матч2_FRZ_GJI=2–2 |матч2_FRN_BAL=3–3 |матч2_FRN_DRI=0–1 |матч2_FRN_DUK=1–0 |матч2_FRN_FRZ=0–1 |матч2_FRN_LLA=0–3 |матч2_FRN_MAL=0–0 |матч2_FRN_PRI=0–1 |матч2_FRN_SUH=1–3 |матч2_FRN_GJI=2–3 |матч2_GJI_BAL=2–1 |матч2_GJI_DRI=0–0 |матч2_GJI_DUK=1–1 |матч2_GJI_FRZ=1–0 |матч2_GJI_FRN=1–0 |матч2_GJI_LLA=2–3 |матч2_GJI_MAL=0–0 |матч2_GJI_PRI=1–1 |матч2_GJI_SUH=3–0 |матч2_LLA_BAL=1–1 |матч2_LLA_DRI=1–0 |матч2_LLA_DUK=3–1 |матч2_LLA_FRZ=1–1 |матч2_LLA_FRN=1–0 |матч2_LLA_MAL=0–0 |матч2_LLA_PRI=1–1 |матч2_LLA_SUH=2–0 |матч2_LLA_GJI=0–1 |матч2_MAL_BAL=3–1 |матч2_MAL_DRI=1–0 |матч2_MAL_DUK=1–1 |матч2_MAL_FRZ=3–2 |матч2_MAL_FRN=1–0 |матч2_MAL_LLA=1–3 |матч2_MAL_PRI=1–0 |матч2_MAL_SUH=1–2 |матч2_MAL_GJI=4–1 |матч2_PRI_BAL=1–0 |матч2_PRI_DRI=3–3 |матч2_PRI_DUK=0–1 |матч2_PRI_FRZ=0–0 |матч2_PRI_FRN=2–1 |матч2_PRI_LLA=0–0 |матч2_PRI_MAL=2–2 |матч2_PRI_SUH=2–2 |матч2_PRI_GJI=1–2 |матч2_SUH_BAL=2–2 |матч2_SUH_DRI=1–2 |матч2_SUH_DUK=1–2 |матч2_SUH_FRZ=1–2 |матч2_SUH_FRN=2–1 |матч2_SUH_LLA=4–2 |матч2_SUH_MAL=2–1 |матч2_SUH_PRI=0–4 |матч2_SUH_GJI=1–2 }} == Пераходны матч == Па заканчэньні сэзону адбыўся пераходны матч паміж «[[Лапі Подуева|Лапі]]», які заняў восьмае месца Супэрлізе, і «[[Вуштрыя (футбольны клюб)|Вуштрыяй]]», якая заняла другое месца ў групе Б Першай лігі. Перамогу ў сэрыі пэнальці здабыў «Лапі», і клюбы засталіся ў сваіх лігах. {{Справаздача пра матч |дата = 31 траўня 2025 |час = 16:00 |стадыён = [[Фадыль Вокры (стадыён)|Фадыль Вокры]], [[Прышціна]] |каманда1 = [[Вуштрыя (футбольны клюб)|Вуштрыя]] |лік = 0:0 ({{падказка|д. ч.|дадатковы час}}) |пратакол = [https://ffk-kosova.com/lajmet/Llapi-siguron-mbetjen-n%C3%AB-Superlig%C3%AB-pas-dram%C3%ABs-s%C3%AB-penalltive-ndaj-Vushtrris%C3%AB Справаздача] |каманда2 = [[Лапі Подуева|Лапі]] |галы1 = |галы2 = |лік па пэнальці = 1:4 |пэнальці1 = Статоўцы {{пэнміма}}<br/>Ісэні {{пэнміма}}<br/>Ангелаў {{пэнгол}} |пэнальці2 = {{пэнгол}} Рамадані<br/>{{пэнгол}} Гасані<br/>{{пэнгол}} Эміні<br/>{{пэнгол}} Усэіні |гледачы = 6000 |судзьдзя = Бурым Ягмуратай |справаздача = |смі = }} == Вонкавыя спасылкі == * [https://www.ffk-kosova.com/ Афіцыйны сайт Футбольнай фэдэрацыі Косава] [[Катэгорыя:Чэмпіянат Косава па футболе]] [[Катэгорыя:2024 год у футболе]] [[Катэгорыя:2025 год у футболе]] tay1yyturhh28gdc56425rtmq5wzg9y 0 296691 2618141 2025-06-04T15:29:03Z Ліцьвін 847 Перанакіроўвае на [[Ашнарава (Менская вобласьць)]] 2618141 wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Ашнарава (Менская вобласьць)]] a06ajverly4kzd39dt86sn42l99aurg 0 296692 2618142 2025-06-04T15:29:36Z Ліцьвін 847 Перанакіроўвае на [[Ашнарава]] 2618142 wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Ашнарава]] s0hqejcfiav8jxkijq9etfs0c2scmhc 0 296693 2618143 2025-06-04T15:30:24Z Ліцьвін 847 Перанакіроўвае на [[Ашнарава (Пскоўская вобласьць)]] 2618143 wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Ашнарава (Пскоўская вобласьць)]] 0szk07jzt2mxlje0qneq1ghjb6cd3w4 0 296694 2618145 2025-06-04T15:31:34Z Ліцьвін 847 Перанакіроўвае на [[Шаршуны]] 2618145 wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Шаршуны]] 9npjnx5f1yfjvzn33h7j3els8k7gh4j 0 296695 2618146 2025-06-04T15:31:53Z Ліцьвін 847 Перанакіроўвае на [[Шаршуны]] 2618146 wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Шаршуны]] 9npjnx5f1yfjvzn33h7j3els8k7gh4j 2 296696 2618148 2025-06-04T16:41:02Z Knud15 91157 Створаная старонка са зьместам „{{Дворянский род | Род = Ханевские | Оригинал = {{lang-pl|Chaniewscy}} | Герб = Herb Korczak.jpg | Ширина герба = 150пкс | Название герба = [[Корчак (герб)|Корчак]] | Губерния = [[Могилевская губерния]] | Часть родословной книги = VI | Подданство1 = Великое княжество...“ 2618148 wikitext text/x-wiki {{Дворянский род | Род = Ханевские | Оригинал = {{lang-pl|Chaniewscy}} | Герб = Herb Korczak.jpg | Ширина герба = 150пкс | Название герба = [[Корчак (герб)|Корчак]] | Губерния = [[Могилевская губерния]] | Часть родословной книги = VI | Подданство1 = Великое княжество Литовское | Подданство2 = Речь Посполитая | Подданство3 = РИ }} '''Ханевские''' ({{lang-pl|Chaniewscy}}) — старинный [[шляхта|шляхетский род]] герба [[Корчак (герб)|Корчак]], происходящий из [[Великое княжество Литовское|Великого княжества Литовского]]. Род внесён в VI часть [[Дворянская родословная книга|родословной книги]] [[Могилевская губерния|Могилевской губернии]]<ref>''Алфавитный список дворянских родов, внесенных в родословные дворянские книги Могилевской губернии''. — Могилев: Типо-лит. Я. Н. Подземского, 1908. — 25 с. — С. 24. Архивировано 30 октября 2019 года. [http://elib.shpl.ru/ru/nodes/44344 Просмотреть источник онлайн]</ref> cxlk8b2rpjfrb974vcah8puqdwmk382 2618149 2618148 2025-06-04T16:48:24Z Knud15 91157 2618149 wikitext text/x-wiki [[Выява:Herb Korczak.jpg|thumb|right|150px|Радавы герб Ханеўскіх «[[Корчак (герб)|Корчак]]»]] '''Ханеўскія''' ({{lang-pl|Chaniewscy}}) — шляхецкі род гербу «[[Корчак (герб)|Корчак]]» у [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]]. Род Ханеўскіх быў унесены ў VI частку [[Радаслоўная кніга дваранства|радаслоўнай кнігі]] [[Магілёўская губерня|Магілёўскай губерні]] як дваранскі род Расейскай імпэрыі<ref>''Алфавітны сьпіс дваранскіх родаў, унесеных у радаслоўныя дваранскія кнігі Магілёўскай губерні''. — Магілёў: Тыпа-літ. Я. Н. Падземскаго, 1908. — С. 24. [http://elib.shpl.ru/ru/nodes/44344 Праглядзець крыніцу онлайн]</ref>. == Літаратура == * {{Крыніцы/ЭГБ|3}} [[Катэгорыя:Ханеўскія| ]] 3xd11bmk9cva2nn6ahixkzw9wwbe93o 2618150 2618149 2025-06-04T16:50:40Z Knud15 91157 2618150 wikitext text/x-wiki [[Выява:Herb Korczak.jpg|thumb|right|150px|Радавы герб Ханеўскіх «[[Корчак (герб)|Корчак]]»]] '''Ханеўскія''' ({{lang-pl|Chaniewscy}}) — шляхецкі род гербу «[[Корчак (герб)|Корчак]]» у [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]]. Род Ханеўскіх быў унесены ў VI частку [[Радаслоўная кніга дваранства|радаслоўнай кнігі]] [[Магілёўская губерня|Магілёўскай губерні]] як дваранскі род Расейскай імпэрыі<ref>''Алфавітны сьпіс дваранскіх родаў, унесеных у радаслоўныя дваранскія кнігі Магілёўскай губерні''. — Магілёў: Тыпа-літ. Я. Н. Падземскаго, 1908. — С. 24. [http://elib.shpl.ru/ru/nodes/44344 Праглядзець крыніцу онлайн]</ref>. == Літаратура == * {{Крыніцы/ЭГБ|3}} [[Катэгорыя:Ханеўскія| ]] 4ssotyn5s1bap9t3ei0d83naro77kra 2618179 2618150 2025-06-04T23:23:46Z Knud15 91157 /* Літаратура */ 2618179 wikitext text/x-wiki [[Выява:Herb Korczak.jpg|thumb|right|150px|Радавы герб Ханеўскіх «[[Корчак (герб)|Корчак]]»]] '''Ханеўскія''' ({{lang-pl|Chaniewscy}}) — шляхецкі род гербу «[[Корчак (герб)|Корчак]]» у [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]]. Род Ханеўскіх быў унесены ў VI частку [[Радаслоўная кніга дваранства|радаслоўнай кнігі]] [[Магілёўская губерня|Магілёўскай губерні]] як дваранскі род Расейскай імпэрыі<ref>''Алфавітны сьпіс дваранскіх родаў, унесеных у радаслоўныя дваранскія кнігі Магілёўскай губерні''. — Магілёў: Тыпа-літ. Я. Н. Падземскаго, 1908. — С. 24. [http://elib.shpl.ru/ru/nodes/44344 Праглядзець крыніцу онлайн]</ref>. == Вядомыя прадстаўнікі == • ‘’‘Якуб Ханеўскі (1778–1839)’’’ — езуіт, шмат гадоў служыў адміністратарам парафіі і настаяцелем у Ланьцуце (Польшча)EWJ – ‘‘Encyklopedia Wiedzy o Jezuitach’’, рэд. Л. Гжэбень, Кракаў: Філасофскі факультэт Таварыства Ісуса – Выдавецтва WAM, 1996, с. 86.. • ‘’‘Уладзімер Ханеўскі’’’ — прафесар Маскоўскага ўніверсітэта (1918), кафедра фізічнай геаграфіі (1918); кафедра геафізікі фізіка-матэматычнага факультэта (1919–1926?). Дзеючы член НДІ геафізікі пры фізіка-матэматычным факультэце (1922–1926?). [[МДУ|Маскоўскага ўніверсітэта]]Уладзімір Ханэўскі — [https://letopis.msu.ru/peoples/1050 Летапіс Маскоўскага ўніверсітэта] == Літаратура == nt1l75c74uik0pzez8av2jnzoo0mvmt 2618180 2618179 2025-06-04T23:26:43Z Knud15 91157 /* Вядомыя прадстаўнікі */ 2618180 wikitext text/x-wiki [[Выява:Herb Korczak.jpg|thumb|right|150px|Радавы герб Ханеўскіх «[[Корчак (герб)|Корчак]]»]] '''Ханеўскія''' ({{lang-pl|Chaniewscy}}) — шляхецкі род гербу «[[Корчак (герб)|Корчак]]» у [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]]. Род Ханеўскіх быў унесены ў VI частку [[Радаслоўная кніга дваранства|радаслоўнай кнігі]] [[Магілёўская губерня|Магілёўскай губерні]] як дваранскі род Расейскай імпэрыі<ref>''Алфавітны сьпіс дваранскіх родаў, унесеных у радаслоўныя дваранскія кнігі Магілёўскай губерні''. — Магілёў: Тыпа-літ. Я. Н. Падземскаго, 1908. — С. 24. [http://elib.shpl.ru/ru/nodes/44344 Праглядзець крыніцу онлайн]</ref>. == Вядомыя прадстаўнікі == • ‘’‘Якуб Ханеўскі (1778–1839)’’’ — езуіт, шмат гадоў служыў адміністратарам парафіі і настаяцелем у Ланьцуце (Польшча)<ref>EWJ – ‘‘Encyklopedia Wiedzy o Jezuitach’’, рэд. Л. Гжэбень, Кракаў: Філасофскі факультэт Таварыства Ісуса – Выдавецтва WAM, 1996, с. 86.</ref> • ‘’‘Уладзімер Ханеўскі’’’ — прафесар Маскоўскага ўніверсітэта (1918), кафедра фізічнай геаграфіі (1918); кафедра геафізікі фізіка-матэматычнага факультэта (1919–1926?). Дзеючы член НДІ геафізікі пры фізіка-матэматычным факультэце (1922–1926?). [[МДУ|Маскоўскага ўніверсітэта]]<ref>Уладзімер Ханэўскі — [https://letopis.msu.ru/peoples/1050 Летапіс Маскоўскага ўніверсітэта]</ref> == Літаратура == 28vl1ra0cdcz8x1u9hyprkciqxyte18 2618181 2618180 2025-06-04T23:27:31Z Knud15 91157 2618181 wikitext text/x-wiki [[Выява:Herb Korczak.jpg|thumb|right|150px|Радавы герб Ханеўскіх «[[Корчак (герб)|Корчак]]»]] '''Ханеўскія''' ({{lang-pl|Chaniewscy}}) — шляхецкі род гербу «[[Корчак (герб)|Корчак]]» у [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]]. Род Ханеўскіх быў унесены ў VI частку [[Радаслоўная кніга дваранства|радаслоўнай кнігі]] [[Магілёўская губерня|Магілёўскай губерні]] як дваранскі род Расейскай імпэрыі<ref>''Алфавітны сьпіс дваранскіх родаў, унесеных у радаслоўныя дваранскія кнігі Магілёўскай губерні''. — Магілёў: Тыпа-літ. Я. Н. Падземскаго, 1908. — С. 24. [http://elib.shpl.ru/ru/nodes/44344 Праглядзець крыніцу онлайн]</ref>. == Вядомыя прадстаўнікі == * ‘’‘Якуб Ханеўскі (1778–1839)’’’ — езуіт, шмат гадоў служыў адміністратарам парафіі і настаяцелем у Ланьцуце (Польшча)<ref>EWJ – ‘‘Encyklopedia Wiedzy o Jezuitach’’, рэд. Л. Гжэбень, Кракаў: Філасофскі факультэт Таварыства Ісуса – Выдавецтва WAM, 1996, с. 86.</ref> * ‘’‘Уладзімер Ханеўскі’’’ — прафесар Маскоўскага ўніверсітэта (1918), кафедра фізічнай геаграфіі (1918); кафедра геафізікі фізіка-матэматычнага факультэта (1919–1926?). Дзеючы член НДІ геафізікі пры фізіка-матэматычным факультэце (1922–1926?). [[МДУ|Маскоўскага ўніверсітэта]]<ref>Уладзімер Ханэўскі — [https://letopis.msu.ru/peoples/1050 Летапіс Маскоўскага ўніверсітэта]</ref> == Літаратура == qtjs0xmbz9ivolfajl2cam1f6fri4il 2618182 2618181 2025-06-04T23:28:23Z Knud15 91157 2618182 wikitext text/x-wiki [[Выява:Herb Korczak.jpg|thumb|right|150px|Радавы герб Ханеўскіх «[[Корчак (герб)|Корчак]]»]] '''Ханеўскія''' ({{lang-pl|Chaniewscy}}) — шляхецкі род гербу «[[Корчак (герб)|Корчак]]» у [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]]. Род Ханеўскіх быў унесены ў VI частку [[Радаслоўная кніга дваранства|радаслоўнай кнігі]] [[Магілёўская губерня|Магілёўскай губерні]] як дваранскі род Расейскай імпэрыі<ref>''Алфавітны сьпіс дваранскіх родаў, унесеных у радаслоўныя дваранскія кнігі Магілёўскай губерні''. — Магілёў: Тыпа-літ. Я. Н. Падземскаго, 1908. — С. 24. [http://elib.shpl.ru/ru/nodes/44344 Праглядзець крыніцу онлайн]</ref>. == Вядомыя прадстаўнікі == * Якуб Ханеўскі (1778–1839) — езуіт, шмат гадоў служыў адміністратарам парафіі і настаяцелем у Ланьцуце (Польшча)<ref>EWJ – ‘‘Encyklopedia Wiedzy o Jezuitach’’, рэд. Л. Гжэбень, Кракаў: Філасофскі факультэт Таварыства Ісуса – Выдавецтва WAM, 1996, с. 86.</ref> * Уладзімер Ханеўскі — прафесар Маскоўскага ўніверсітэта (1918), кафедра фізічнай геаграфіі (1918); кафедра геафізікі фізіка-матэматычнага факультэта (1919–1926?). Дзеючы член НДІ геафізікі пры фізіка-матэматычным факультэце (1922–1926?). [[МДУ|Маскоўскага ўніверсітэта]]<ref>Уладзімер Ханэўскі — [https://letopis.msu.ru/peoples/1050 Летапіс Маскоўскага ўніверсітэта]</ref> == Літаратура == cdxaq8owz6okk301di1kofvihnnk7uv 2618183 2618182 2025-06-04T23:30:28Z Knud15 91157 2618183 wikitext text/x-wiki [[Выява:Herb Korczak.jpg|thumb|right|150px|Радавы герб Ханеўскіх «[[Корчак (герб)|Корчак]]»]] '''Ханеўскія''' ({{lang-pl|Chaniewscy}}) — шляхецкі род гербу «[[Корчак (герб)|Корчак]]» у [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]]. Род Ханеўскіх быў унесены ў VI частку Радаслоўнай Кнігі Магілёўскай губерніi як дваранскі род Расейскай імпэрыі<ref>''Алфавітны сьпіс дваранскіх родаў, унесеных у радаслоўныя дваранскія кнігі Магілёўскай губерні''. — Магілёў: Тыпа-літ. Я. Н. Падземскаго, 1908. — С. 24. [http://elib.shpl.ru/ru/nodes/44344 Праглядзець крыніцу онлайн]</ref>. == Вядомыя прадстаўнікі == * Якуб Ханеўскі (1778–1839) — езуіт, шмат гадоў служыў адміністратарам парафіі і настаяцелем у Ланьцуце (Польшча)<ref>EWJ – ‘‘Encyklopedia Wiedzy o Jezuitach’’, рэд. Л. Гжэбень, Кракаў: Філасофскі факультэт Таварыства Ісуса – Выдавецтва WAM, 1996, с. 86.</ref> * Уладзімер Ханеўскі — прафесар Маскоўскага ўніверсітэта (1918), кафедра фізічнай геаграфіі (1918); кафедра геафізікі фізіка-матэматычнага факультэта (1919–1926?). Дзеючы член НДІ геафізікі пры фізіка-матэматычным факультэце (1922–1926?). [[МДУ|Маскоўскага ўніверсітэта]]<ref>Уладзімер Ханэўскі — [https://letopis.msu.ru/peoples/1050 Летапіс Маскоўскага ўніверсітэта]</ref> == Літаратура == fn1i0d1eojmjrb18vvlfdfj893nkcq4 2618184 2618183 2025-06-04T23:33:32Z Knud15 91157 2618184 wikitext text/x-wiki [[Выява:Herb Korczak.jpg|thumb|right|150px|Радавы герб Ханеўскіх «[[Корчак (герб)|Корчак]]»]] '''Ханеўскія''' ({{lang-pl|Chaniewscy}}) — шляхецкі род гербу «[[Корчак (герб)|Корчак]]» у [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]]. Род Ханеўскіх быў унесены ў VI частку Радаслоўнай Кнігі Магілёўскай губерніi як дваранскі род Расейскай імпэрыі<ref>''Алфавітны сьпіс дваранскіх родаў, унесеных у радаслоўныя дваранскія кнігі Магілёўскай губерні''. — Магілёў: Тыпа-літ. Я. Н. Падземскаго, 1908. — С. 24. [http://elib.shpl.ru/ru/nodes/44344 Праглядзець крыніцу онлайн]</ref>. == Вядомыя прадстаўнікі == * Якуб Ханеўскі {{lang-pl|Jakub Chaniewski}} (1778–1839) — езуіт, шмат гадоў служыў адміністратарам парафіі і настаяцелем у Ланьцуце (Польшча)<ref>EWJ – ‘‘Encyklopedia Wiedzy o Jezuitach’’, рэд. Л. Гжэбень, Кракаў: Філасофскі факультэт Таварыства Ісуса – Выдавецтва WAM, 1996, с. 86.</ref> * Уладзімер Ханеўскі — прафесар Маскоўскага ўніверсітэта (1918), кафедра фізічнай геаграфіі (1918); кафедра геафізікі фізіка-матэматычнага факультэта (1919–1926?). Дзеючы член НДІ геафізікі пры фізіка-матэматычным факультэце (1922–1926?). [[МДУ|Маскоўскага ўніверсітэта]]<ref>Уладзімер Ханэўскі — [https://letopis.msu.ru/peoples/1050 Летапіс Маскоўскага ўніверсітэта]</ref> == Літаратура == h5nljc5oijnw1r7vjqw46bqhr5oidpw 2618185 2618184 2025-06-04T23:33:52Z Knud15 91157 /* Вядомыя прадстаўнікі */ 2618185 wikitext text/x-wiki [[Выява:Herb Korczak.jpg|thumb|right|150px|Радавы герб Ханеўскіх «[[Корчак (герб)|Корчак]]»]] '''Ханеўскія''' ({{lang-pl|Chaniewscy}}) — шляхецкі род гербу «[[Корчак (герб)|Корчак]]» у [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]]. Род Ханеўскіх быў унесены ў VI частку Радаслоўнай Кнігі Магілёўскай губерніi як дваранскі род Расейскай імпэрыі<ref>''Алфавітны сьпіс дваранскіх родаў, унесеных у радаслоўныя дваранскія кнігі Магілёўскай губерні''. — Магілёў: Тыпа-літ. Я. Н. Падземскаго, 1908. — С. 24. [http://elib.shpl.ru/ru/nodes/44344 Праглядзець крыніцу онлайн]</ref>. == Вядомыя прадстаўнікі == * Якуб Ханеўскі ({{lang-pl|Jakub Chaniewski}}) (1778–1839) — езуіт, шмат гадоў служыў адміністратарам парафіі і настаяцелем у Ланьцуце (Польшча)<ref>EWJ – ‘‘Encyklopedia Wiedzy o Jezuitach’’, рэд. Л. Гжэбень, Кракаў: Філасофскі факультэт Таварыства Ісуса – Выдавецтва WAM, 1996, с. 86.</ref> * Уладзімер Ханеўскі — прафесар Маскоўскага ўніверсітэта (1918), кафедра фізічнай геаграфіі (1918); кафедра геафізікі фізіка-матэматычнага факультэта (1919–1926?). Дзеючы член НДІ геафізікі пры фізіка-матэматычным факультэце (1922–1926?). [[МДУ|Маскоўскага ўніверсітэта]]<ref>Уладзімер Ханэўскі — [https://letopis.msu.ru/peoples/1050 Летапіс Маскоўскага ўніверсітэта]</ref> == Літаратура == o0523xpm3um7lvdo16uohufzregwkb3 2618186 2618185 2025-06-04T23:40:10Z Knud15 91157 2618186 wikitext text/x-wiki [[Выява:Herb Korczak.jpg|thumb|right|150px|Радавы герб Ханеўскіх «[[Корчак (герб)|Корчак]]»]] '''Ханеўскія''' ({{lang-pl|Chaniewscy}}) — шляхецкі род гербу «[[Корчак (герб)|Корчак]]» у [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]]. Да 1665 года прадстаўнікі роду карысталіся прозвішчам Ханьковічы. Заснавальнікам роду лічыцца Сымон Ханьковіч — ваяр харугвы князя Міхала Мсціслаўскаго, прадстаўніка роду Гедзімінавічаў. За вайсковыя заслугі ён атрымаў зямельны надзел у ваколіцах вёскі Ўсполле. Імя Сымона Ханьковіча згадваецца ў Пастанове Віленскаго сойма 1507 года, прынятай з мэтай мабілізацыі шляхты для вайны з Маскоўскай дзяржавай. Род Ханеўскіх быў унесены ў VI частку Радаслоўнай Кнігі Магілёўскай губерніi як дваранскі род Расейскай імпэрыі<ref>''Алфавітны сьпіс дваранскіх родаў, унесеных у радаслоўныя дваранскія кнігі Магілёўскай губерні''. — Магілёў: Тыпа-літ. Я. Н. Падземскаго, 1908. — С. 24. [http://elib.shpl.ru/ru/nodes/44344 Праглядзець крыніцу онлайн]</ref>. == Вядомыя прадстаўнікі == * Якуб Ханеўскі ({{lang-pl|Jakub Chaniewski}}) (1778–1839) — езуіт, шмат гадоў служыў адміністратарам парафіі і настаяцелем у Ланьцуце (Польшча)<ref>EWJ – ‘‘Encyklopedia Wiedzy o Jezuitach’’, рэд. Л. Гжэбень, Кракаў: Філасофскі факультэт Таварыства Ісуса – Выдавецтва WAM, 1996, с. 86.</ref> * Уладзімер Ханеўскі — прафесар Маскоўскага ўніверсітэта (1918), кафедра фізічнай геаграфіі (1918); кафедра геафізікі фізіка-матэматычнага факультэта (1919–1926?). Дзеючы член НДІ геафізікі пры фізіка-матэматычным факультэце (1922–1926?). [[МДУ|Маскоўскага ўніверсітэта]]<ref>Уладзімер Ханэўскі — [https://letopis.msu.ru/peoples/1050 Летапіс Маскоўскага ўніверсітэта]</ref> == Літаратура == csml5dxt3vm340ou7bepzfz3q6mriwu 2618187 2618186 2025-06-04T23:41:02Z Knud15 91157 2618187 wikitext text/x-wiki [[Выява:Herb Korczak.jpg|thumb|right|150px|Радавы герб Ханеўскіх «[[Корчак (герб)|Корчак]]»]] '''Ханеўскія''' ({{lang-pl|Chaniewscy}}) — шляхецкі род гербу «[[Корчак (герб)|Корчак]]» у [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]]. Да 1665 года прадстаўнікі роду карысталі ся прозьвішчам Ханьковічы. Заснавальнікам роду лічыцца Сымон Ханьковіч — ваяр харугвы князя Міхала Мсціслаўскаго, прадстаўніка роду Гедзімінавічаў. За вайсковыя заслугі ён атрымаў зямельны надзел у ваколіцах вёскі Ўсполле. Імя Сымона Ханьковіча згадваецца ў Пастанове Віленскаго сойма 1507 года, прынятай з мэтай мабілізацыі шляхты для вайны з Маскоўскай дзяржавай. Род Ханеўскіх быў унесены ў VI частку Радаслоўнай Кнігі Магілёўскай губерніi як дваранскі род Расейскай імпэрыі<ref>''Алфавітны сьпіс дваранскіх родаў, унесеных у радаслоўныя дваранскія кнігі Магілёўскай губерні''. — Магілёў: Тыпа-літ. Я. Н. Падземскаго, 1908. — С. 24. [http://elib.shpl.ru/ru/nodes/44344 Праглядзець крыніцу онлайн]</ref>. == Вядомыя прадстаўнікі == * Якуб Ханеўскі ({{lang-pl|Jakub Chaniewski}}) (1778–1839) — езуіт, шмат гадоў служыў адміністратарам парафіі і настаяцелем у Ланьцуце (Польшча)<ref>EWJ – ‘‘Encyklopedia Wiedzy o Jezuitach’’, рэд. Л. Гжэбень, Кракаў: Філасофскі факультэт Таварыства Ісуса – Выдавецтва WAM, 1996, с. 86.</ref> * Уладзімер Ханеўскі — прафесар Маскоўскага ўніверсітэта (1918), кафедра фізічнай геаграфіі (1918); кафедра геафізікі фізіка-матэматычнага факультэта (1919–1926?). Дзеючы член НДІ геафізікі пры фізіка-матэматычным факультэце (1922–1926?). [[МДУ|Маскоўскага ўніверсітэта]]<ref>Уладзімер Ханэўскі — [https://letopis.msu.ru/peoples/1050 Летапіс Маскоўскага ўніверсітэта]</ref> == Літаратура == lkw34wpa06a8rmki5lr1ei8779rx5op 2618188 2618187 2025-06-04T23:44:10Z Knud15 91157 2618188 wikitext text/x-wiki [[Выява:Herb Korczak.jpg|thumb|right|150px|Радавы герб Ханеўскіх «[[Корчак (герб)|Корчак]]»]] '''Ханеўскія''' ({{lang-pl|Chaniewscy}}) — шляхецкі род гербу «[[Корчак (герб)|Корчак]]» у [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]]. Да 1665 года прадстаўнікі роду карысталі ся прозьвішчам Ханьковічы. Заснавальнікам роду лічыцца Сымон Ханьковіч — ваяр харугвы князя Міхала Мсціслаўскаго, прадстаўніка роду Гедзімінавічаў. За вайсковыя заслугі ён атрымаў зямельнае ўладаньне ў ваколіцах вёскі Ўсполле, якое стала вотчынай роду і перадавала ся па спадчыне. Імя Сымона Ханьковіча згадваецца ў Пастанове Віленскаго сойма 1507 года, прынятай з мэтай мабілізацыі шляхты для вайны з Маскоўскай дзяржавай. Род Ханеўскіх быў унесены ў VI частку Радаслоўнай Кнігі Магілёўскай губерніi як дваранскі род Расейскай імпэрыі<ref>''Алфавітны сьпіс дваранскіх родаў, унесеных у радаслоўныя дваранскія кнігі Магілёўскай губерні''. — Магілёў: Тыпа-літ. Я. Н. Падземскаго, 1908. — С. 24. [http://elib.shpl.ru/ru/nodes/44344 Праглядзець крыніцу онлайн]</ref>. == Вядомыя прадстаўнікі == * Якуб Ханеўскі ({{lang-pl|Jakub Chaniewski}}) (1778–1839) — езуіт, шмат гадоў служыў адміністратарам парафіі і настаяцелем у Ланьцуце (Польшча)<ref>EWJ – ‘‘Encyklopedia Wiedzy o Jezuitach’’, рэд. Л. Гжэбень, Кракаў: Філасофскі факультэт Таварыства Ісуса – Выдавецтва WAM, 1996, с. 86.</ref> * Уладзімер Ханеўскі — прафесар Маскоўскага ўніверсітэта (1918), кафедра фізічнай геаграфіі (1918); кафедра геафізікі фізіка-матэматычнага факультэта (1919–1926?). Дзеючы член НДІ геафізікі пры фізіка-матэматычным факультэце (1922–1926?). [[МДУ|Маскоўскага ўніверсітэта]]<ref>Уладзімер Ханэўскі — [https://letopis.msu.ru/peoples/1050 Летапіс Маскоўскага ўніверсітэта]</ref> == Літаратура == kvl5zlv0hawt1a1a4m4m622qy3c3nmr 2618231 2618188 2025-06-05T06:23:43Z Knud15 91157 /* Вядомыя прадстаўнікі */ 2618231 wikitext text/x-wiki [[Выява:Herb Korczak.jpg|thumb|right|150px|Радавы герб Ханеўскіх «[[Корчак (герб)|Корчак]]»]] '''Ханеўскія''' ({{lang-pl|Chaniewscy}}) — шляхецкі род гербу «[[Корчак (герб)|Корчак]]» у [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]]. Да 1665 года прадстаўнікі роду карысталі ся прозьвішчам Ханьковічы. Заснавальнікам роду лічыцца Сымон Ханьковіч — ваяр харугвы князя Міхала Мсціслаўскаго, прадстаўніка роду Гедзімінавічаў. За вайсковыя заслугі ён атрымаў зямельнае ўладаньне ў ваколіцах вёскі Ўсполле, якое стала вотчынай роду і перадавала ся па спадчыне. Імя Сымона Ханьковіча згадваецца ў Пастанове Віленскаго сойма 1507 года, прынятай з мэтай мабілізацыі шляхты для вайны з Маскоўскай дзяржавай. Род Ханеўскіх быў унесены ў VI частку Радаслоўнай Кнігі Магілёўскай губерніi як дваранскі род Расейскай імпэрыі<ref>''Алфавітны сьпіс дваранскіх родаў, унесеных у радаслоўныя дваранскія кнігі Магілёўскай губерні''. — Магілёў: Тыпа-літ. Я. Н. Падземскаго, 1908. — С. 24. [http://elib.shpl.ru/ru/nodes/44344 Праглядзець крыніцу онлайн]</ref>. == Вядомыя прадстаўнікі == * Якуб Ханеўскі ({{lang-pl|Jakub Chaniewski}}) (1778–1839) — езуіт, шмат гадоў служыў адміністратарам парафіі і настаяцелем у Ланьцуце (Польшча)<ref>EWJ – ‘‘Encyklopedia Wiedzy o Jezuitach’’, рэд. Л. Гжэбень, Кракаў: Філасофскі факультэт Таварыства Ісуса – Выдавецтва WAM, 1996, с. 86.</ref> * Уладзімер Ханеўскі — прафесар Маскоўскага ўніверсітэта (1918), кафедра фізічнай геаграфіі (1918); кафедра геафізікі фізіка-матэматычнага факультэта (1919–1926?). Дзеючы член НДІ геафізікі пры фізіка-матэматычным факультэце (1922–1926?). [[МДУ|Маскоўскага ўніверсітэта]]<ref>Уладзімер Ханеўскі — [https://letopis.msu.ru/peoples/1050 Летапіс Маскоўскага ўніверсітэта]</ref> == Літаратура == se6ljuvlfhvmk6tlu1difofuffzvnt0 2618232 2618231 2025-06-05T06:25:24Z Knud15 91157 /* Вядомыя прадстаўнікі */ 2618232 wikitext text/x-wiki [[Выява:Herb Korczak.jpg|thumb|right|150px|Радавы герб Ханеўскіх «[[Корчак (герб)|Корчак]]»]] '''Ханеўскія''' ({{lang-pl|Chaniewscy}}) — шляхецкі род гербу «[[Корчак (герб)|Корчак]]» у [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]]. Да 1665 года прадстаўнікі роду карысталі ся прозьвішчам Ханьковічы. Заснавальнікам роду лічыцца Сымон Ханьковіч — ваяр харугвы князя Міхала Мсціслаўскаго, прадстаўніка роду Гедзімінавічаў. За вайсковыя заслугі ён атрымаў зямельнае ўладаньне ў ваколіцах вёскі Ўсполле, якое стала вотчынай роду і перадавала ся па спадчыне. Імя Сымона Ханьковіча згадваецца ў Пастанове Віленскаго сойма 1507 года, прынятай з мэтай мабілізацыі шляхты для вайны з Маскоўскай дзяржавай. Род Ханеўскіх быў унесены ў VI частку Радаслоўнай Кнігі Магілёўскай губерніi як дваранскі род Расейскай імпэрыі<ref>''Алфавітны сьпіс дваранскіх родаў, унесеных у радаслоўныя дваранскія кнігі Магілёўскай губерні''. — Магілёў: Тыпа-літ. Я. Н. Падземскаго, 1908. — С. 24. [http://elib.shpl.ru/ru/nodes/44344 Праглядзець крыніцу онлайн]</ref>. == Вядомыя прадстаўнікі == * Якуб Ханеўскі ({{lang-pl|Jakub Chaniewski}}) (1778–1839) — езуіт, шмат гадоў служыў адміністратарам парафіі і настаяцелем у Ланьцуце (Польшча)<ref>EWJ – ‘‘Encyklopedia Wiedzy o Jezuitach’’, рэд. Л. Гжэбень, Кракаў: Філязофскі факультэт Таварыства Ісуса – Выдавецтва WAM, 1996, с. 86.</ref> * Уладзімер Ханеўскі — прафесар Маскоўскага ўніверсітэта (1918), кафедра фізічнай геаграфіі (1918); кафедра геафізікі фізіка-матэматычнага факультэта (1919–1926?). Дзеючы член НДІ геафізікі пры фізіка-матэматычным факультэце (1922–1926?). [[МДУ|Маскоўскага ўніверсітэта]]<ref>Уладзімер Ханеўскі — [https://letopis.msu.ru/peoples/1050 Летапіс Маскоўскага ўніверсітэта]</ref> == Літаратура == 4z487ethna9575rjvg5nu490viuggbv 2618233 2618232 2025-06-05T06:27:33Z Knud15 91157 2618233 wikitext text/x-wiki [[Выява:Herb Korczak.jpg|thumb|right|150px|Радавы герб Ханеўскіх «[[Корчак (герб)|Корчак]]»]] '''Ханеўскія''' ({{lang-pl|Chaniewscy}}) — шляхецкі род гербу «[[Корчак (герб)|Корчак]]» у [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]]. Да 1665 года прадстаўнікі роду карысталі ся прозьвішчам Ханьковічы. Заснавальнікам роду лічыцца Сымон Ханьковіч — ваяр харугвы князя Міхала Мсціслаўскаго, прадстаўніка роду Гедзімінавічаў. За вайсковыя заслугі ён атрымаў зямельныя ўладаньнi ў ваколіцах вёскі Ўсполле, якiя сталi вотчынай роду і перадавалi ся па спадчыне. Імя Сымона Ханьковіча згадваецца ў Пастанове Віленскаго сойма 1507 года, прынятай з мэтай мабілізацыі шляхты для вайны з Маскоўскай дзяржавай. Род Ханеўскіх быў унесены ў VI частку Радаслоўнай Кнігі Магілёўскай губерніi як дваранскі род Расейскай імпэрыі<ref>''Алфавітны сьпіс дваранскіх родаў, унесеных у радаслоўныя дваранскія кнігі Магілёўскай губерні''. — Магілёў: Тыпа-літ. Я. Н. Падземскаго, 1908. — С. 24. [http://elib.shpl.ru/ru/nodes/44344 Праглядзець крыніцу онлайн]</ref>. == Вядомыя прадстаўнікі == * Якуб Ханеўскі ({{lang-pl|Jakub Chaniewski}}) (1778–1839) — езуіт, шмат гадоў служыў адміністратарам парафіі і настаяцелем у Ланьцуце (Польшча)<ref>EWJ – ‘‘Encyklopedia Wiedzy o Jezuitach’’, рэд. Л. Гжэбень, Кракаў: Філязофскі факультэт Таварыства Ісуса – Выдавецтва WAM, 1996, с. 86.</ref> * Уладзімер Ханеўскі — прафесар Маскоўскага ўніверсітэта (1918), кафедра фізічнай геаграфіі (1918); кафедра геафізікі фізіка-матэматычнага факультэта (1919–1926?). Дзеючы член НДІ геафізікі пры фізіка-матэматычным факультэце (1922–1926?). [[МДУ|Маскоўскага ўніверсітэта]]<ref>Уладзімер Ханеўскі — [https://letopis.msu.ru/peoples/1050 Летапіс Маскоўскага ўніверсітэта]</ref> == Літаратура == 7gfov6snvoedteml5dorzfkjw7xfu0b 2618234 2618233 2025-06-05T06:28:16Z Knud15 91157 2618234 wikitext text/x-wiki [[Выява:Herb Korczak.jpg|thumb|right|150px|Радавы герб Ханеўскіх «[[Корчак (герб)|Корчак]]»]] '''Ханеўскія''' ({{lang-pl|Chaniewscy}}) — шляхецкі род гербу «[[Корчак (герб)|Корчак]]» у [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]]. Да 1665 года прадстаўнікі роду карысталі ся прозьвішчам Ханьковічы. Заснавальнікам роду лічыцца Сымон Ханьковіч — ваяр харугвы князя Міхала Мсціслаўскаго, прадстаўніка роду Гедзімінавічаў. За вайсковыя заслугі ён атрымаў зямельныя ўладаньнi ў ваколіцах вёскі Ўспольле, якiя сталi вотчынай роду і перадавалi ся па спадчыне. Імя Сымона Ханьковіча згадваецца ў Пастанове Віленскаго сойма 1507 года, прынятай з мэтай мабілізацыі шляхты для вайны з Маскоўскай дзяржавай. Род Ханеўскіх быў унесены ў VI частку Радаслоўнай Кнігі Магілёўскай губерніi як дваранскі род Расейскай імпэрыі<ref>''Алфавітны сьпіс дваранскіх родаў, унесеных у радаслоўныя дваранскія кнігі Магілёўскай губерні''. — Магілёў: Тыпа-літ. Я. Н. Падземскаго, 1908. — С. 24. [http://elib.shpl.ru/ru/nodes/44344 Праглядзець крыніцу онлайн]</ref>. == Вядомыя прадстаўнікі == * Якуб Ханеўскі ({{lang-pl|Jakub Chaniewski}}) (1778–1839) — езуіт, шмат гадоў служыў адміністратарам парафіі і настаяцелем у Ланьцуце (Польшча)<ref>EWJ – ‘‘Encyklopedia Wiedzy o Jezuitach’’, рэд. Л. Гжэбень, Кракаў: Філязофскі факультэт Таварыства Ісуса – Выдавецтва WAM, 1996, с. 86.</ref> * Уладзімер Ханеўскі — прафесар Маскоўскага ўніверсітэта (1918), кафедра фізічнай геаграфіі (1918); кафедра геафізікі фізіка-матэматычнага факультэта (1919–1926?). Дзеючы член НДІ геафізікі пры фізіка-матэматычным факультэце (1922–1926?). [[МДУ|Маскоўскага ўніверсітэта]]<ref>Уладзімер Ханеўскі — [https://letopis.msu.ru/peoples/1050 Летапіс Маскоўскага ўніверсітэта]</ref> == Літаратура == i9pd940kk4n7ndpvc7zrp8x7z2gjlcc 3 296697 2618151 2025-06-04T16:51:19Z Ліцьвін 847 Вітаем 2618151 wikitext text/x-wiki {{Вітаем}} fbn7wwakni74vxuz1x9rcjfgbiynfll 0 296698 2618159 2025-06-04T17:59:02Z Ліцьвін 847 Перанакіроўвае на [[Воўкаўшчына]] 2618159 wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Воўкаўшчына]] bb4bo7edvjymhv2t435lmepth76xno7 0 296699 2618160 2025-06-04T17:59:25Z Ліцьвін 847 Перанакіроўвае на [[Воўкаўшчына]] 2618160 wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Воўкаўшчына]] bb4bo7edvjymhv2t435lmepth76xno7 0 296700 2618161 2025-06-04T17:59:48Z Ліцьвін 847 Перанакіроўвае на [[Воўкаўшчына]] 2618161 wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Воўкаўшчына]] bb4bo7edvjymhv2t435lmepth76xno7 6 296701 2618242 2025-06-05T09:35:53Z W 11741 {{Абгрунтаваньне добрасумленнага выкарыстаньня |апісаньне = [[таварны знак]] «Александрыя зьбірае сяброў» пад уліковым № 64960 |аўтар = [[Магілёўская абласная філярмонія]] |час стварэньня = 2019 год |крыніца = https://kupalle.by/sites/all/themes/nexus/logo.png |артыкул = Александрыя зьбірае сяброў |частка = увесь |разрозьненьне = так |мэта = ілюстраваньне для [[Шаблён:Фэст]] у артыкуле, каб палепшыць успрыманьне чытачамі |чаму немагчымая вольная... 2618242 wikitext text/x-wiki == Апісаньне == {{Абгрунтаваньне добрасумленнага выкарыстаньня |апісаньне = [[таварны знак]] «Александрыя зьбірае сяброў» пад уліковым № 64960 |аўтар = [[Магілёўская абласная філярмонія]] |час стварэньня = 2019 год |крыніца = https://kupalle.by/sites/all/themes/nexus/logo.png |артыкул = Александрыя зьбірае сяброў |частка = увесь |разрозьненьне = так |мэта = ілюстраваньне для [[Шаблён:Фэст]] у артыкуле, каб палепшыць успрыманьне чытачамі |чаму немагчымая вольная замена = няма вольнай замены |іншае = атаясамлівае прадмет артыкула }} == Ліцэнзія == {{Лягатып}} qvh62ltlot8mt2fj5wk9ns7dadht1ed 0 296702 2618243 2025-06-05T09:41:57Z W 11741 +Пачатак 2618243 wikitext text/x-wiki {{Каардынаты|54|19|6|паўночнае|30|16|36|усходняе|выяўленьне=загаловак}} {{Фэст |Назва = «Александрыя зьбірае сяброў» |Лягатып = 2019 Александрыя зьбірае сяброў.png |Выява = |Подпіс да выявы = |Гады = ад {{Дата пачатку|19|6|2010|1}} |Краіна = Беларусь |Горад = [[Александрыя (Магілёўская вобласьць)|Александрыя]] (Шклоўскі раён) |Мова = беларуская, расейская, украінская |Жанр = [[фальклёр]] |Псэўданім = Александрыйскае Купальле |Лэйбл = [[Магілёўская абласная філярмонія]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Зьвесткі для сувязі|спасылка=https://kupalle.by/node/12|выдавец=«Александрыя зьбірае сяброў»|мова=ru|дата публікацыі=2025|дата доступу=5 чэрвеня 2025}}</ref> |Заснавальнік = [[Магілёўскі аблвыканкам]] |Арганізатар = [[Міністэрства культуры Беларусі]]<ref name="а"/> |Тэматыка = [[Купальле]] |Склад = |Ганаровыя госьці = [[Анатоль Ярмоленка]], [[Алёна Ланская]] |Злучаныя праекты = Александрыйскі кірмаш |Сайт = [https://kupalle.by/ kupalle.by] }} '''«Александрыя зьбірае сяброў»''' — штогадовае сьвяткаваньне [[Купальле|Купальля]], якое ладзілі ў [[Александрыя (Магілёўская вобласьць)|Александрыі]] (Шклоўскі раён) ад 2010 году<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Сьвята Купальле «Александрыя зьбірае сяброў»|спасылка=https://www.belarus.by/by/travel/ethno-tourism/alexandria-gathers-friends/|выдавец=[[Belarus.by]]|дата публікацыі=2025|дата доступу=5 чэрвеня 2025}}</ref>. Зручнасьці даезду на месца сьвята спрыяла блізкасьць чыгунанчай станцыі «[[Копысь]]» (Аршанскі раён) у суседняй вёсцы, якая знаходзілася на чыгуначнай лініі [[Ворша]] — [[Магілёў]]. Па гэтай лініі таксама хадзілі наўпроставыя [[цягнік]]і з [[Берасьце|Берасьця]] і [[Полацак|Полацку]], што спрашчала прыезд [[Беларуская чыгунка|Беларускай чыгункай]] наведнікаў зь іншых вобласьцяў Беларусі. Таксама ў дзень сьвяткаваньня хадзілі дадатковыя цягнікі з Воршы і Магілёва да Копысі і назад. Сярод іншага, з Магілёва і [[Шклоў|Шклова]] ў Александрыю хадзілі дадатковыя сьвяточныя [[аўтобус]]ы<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Як дабрацца|спасылка=https://kupalle.by/node/11|выдавец=«Александрыя зьбірае сяброў»|мова=ru|дата публікацыі=2025|дата доступу=5 чэрвеня 2025}}</ref>. Сьвята суправаджалі Александрыйскім [[кірмаш]]ом, у якім бралі ўдзел [[Рамяство|рамесьнікі]] ад кожнага раёну [[Магілёўская вобласьць|Магілёўскай вобласьці]], а таксама ад кожнай з 6 вобласьцяў Беларусі і ад суседніх краінаў. Сярод іншага, рамесьнікі праводзілі майстар-клясы пляценьня купальскага [[Вянок|вянка]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Кірмаш|спасылка=https://kupalle.by/yarmarka|выдавец=«Александрыя зьбірае сяброў»|мова=ru|дата публікацыі=2025|дата доступу=5 чэрвеня 2025}}</ref>. Праграму сьвята пачыналі апоўдні на малой пляцоўцы з [[канцэрт]]а, які доўжыўся да 20:00. Тамсама а 15:00 урачыста пачыналі сьвяткаваць Купальле. А 17:00 да беларускіх выканаўцаў далучаліся замежныя госьці, якія выступалі да 18:30. А 21:00 на асноўнай пляцоўцы пачыналі галоўны канцэрт, на які прадавалі квіткі для сядзячых месцаў і які доўжыўся да 23:35. Затым адбываўся 5-хвілінны [[фаервэрк]], пасьля якога моладзевая [[дыскатэка]] працягвалася да 3:00 ночы<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Праграма мерапрыемстваў рэспубліканскага сьвята|спасылка=https://kupalle.by/programma|выдавец=«Александрыя зьбірае сяброў»|мова=ru|дата публікацыі=2025|дата доступу=5 чэрвеня 2025}}</ref>. Ад 2012 году сьвята штораз наведвалі звыш 50 000 чалавек<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Пра сьвята|спасылка=https://kupalle.by/about|выдавец=«Александрыя зьбірае сяброў»|мова=ru|дата публікацыі=2025|дата доступу=5 чэрвеня 2025}}</ref>. == Мінуўшчына == 19 чэрвеня 2010 году ў вёсцы [[Александрыя (Магілёўская вобласьць)|Александрыя]] Шклоўскага раёну правялі першае сьвята «Александрыя зьбірае сяброў» з удзелам ансамбляў народнай [[Песьня|песьні]] ад дамоў культуры некалькіх раёнаў [[Магілёўская вобласьць|Магілёўскай вобласьці]]. На сьвяткаваньні прысутнічаў [[Аляксандар Лукашэнка]]<ref>{{Навіна|аўтар=Алена Карпенка|загаловак=«Александрыя зьбірае сяброў»|спасылка=https://www.tribunapracy.by/2010/06/aleksandryya-zbirae-syabrou/|выдавец=Газэта «[[Трыбуна працы]]» ([[Бабруйск]])|дата публікацыі=23 чэрвеня 2010|дата доступу=5 чэрвеня 2025}}</ref>. Сярод іншага, на сьвята завіталі госьці з [[Ворша|Воршы]] і Менску. Агулам у сьвяткаваньні ўзялі ўдзел больш як 3000 чалавек. Мерапрыемства ўлучала [[кірмаш]] «Горад майстроў», частаваньне звычаёвымі напоямі і стравамі [[Беларуская кухня|беларускай кухні]], выступленьне народных гуртоў і [[канцэрт]] беларускіх эстрадных выканаўцаў, [[фаервэрк]] і [[лазэр]]ны паказ<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=«Александрыя зьбірае сяброў - 2010»|спасылка=https://lib-shklov.mogilev.by/aleksandriy_1.html|выдавец=[[Шклоўская раённая бібліятэка]]|дата публікацыі=2022|дата доступу=5 чэрвеня 2025}}</ref>. На галоўнай сцэне cьпявала [[Алёна Ланская]]. Рэжысэрам сьвята быў мастацкі кіраўнік «Менскканцэрту» ў канцэртнай залі «Верхні горад» [[Аляксандар Дзьмітрыевіч Вавілаў|Аляксандар Вавілаў]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Як праходзіў дэбютны фэстываль «Александрыя зьбірае сяброў»|спасылка=https://www.youtube.com/watch?v=vaFiWD196mA|выдавец=Тэлеканал «[[Беларусь 3]]»|дата публікацыі=10 ліпеня 2020|дата доступу=5 чэрвеня 2025}}</ref>. 6 ліпеня 2011 году сьвята прайшло 2-і раз з гала-канцэртам «[[Купальле]] над [[Дняпро]]м». Адпаведна на сьвяткаваньне прыехалі ўдзельнікі з Магілёўскай, [[Гомельская вобласьць|Гомельскай]] і [[Віцебская вобласьць|Віцебскай]] вобласьцяў Беларусі, а таксама з [[Кіеўская вобласьць|Кіеўскай вобласьці]] Ўкраіны і [[Смаленская вобласьць|Смаленскай вобласьці]] Расеі. Сьвята ўлучала кірмаш рамесных падворкаў з гульнямі і конкурсамі, а таксама продажам хатняй жыўнасьці і выязным гандлем ежай. Адначасна сцэне выступалі самадзейныя гурты Магілёўскай вобласьці. Таксама ўдзень прапановалі язду на [[Коня|конях]], прагляды ў паходным [[Кінатэатар|кінатэатры]] і паказ скачкоў [[парашут]]ыстаў. На вечаровым гала-канцэрце зайгралі народны аркестар імя Леаніда Іванова і ансамблі Магілёўскай вобласьці «Медуніца», «Сувэнір», «Вясёлка», «Рунь» і «Юнацтва». Уначы ладзілі купальскія [[карагод]]ы ля вогнішчаў і спуск [[Вянок|вянкоў]] і сьвечак на ваду. У сьвяткаваньні 2011 году ўзялі ўдзел каля 15 000 чалавек<ref>{{Навіна|аўтар=а|загаловак=«Александрыя зьбірае сяброў - 2011»|спасылка=https://lib-shklov.mogilev.by/aleksandriy_2.html|выдавец=[[Шклоўская раённая бібліятэка]]|дата публікацыі=2022|дата доступу=5 чэрвеня 2025}}</ref>. Улетку 2012 году сьвята сабрала каля 50 000 чалавек з усіх 6 вобласьцяў Беларусі. Навінкай стала [[абрад]]авая праграма «Купальская казка». Горад майстроў на беразе Дняпра атрымаў выгляд сонца, промні якога ўтварылі вуліцы рамесьнікаў. Удзень выступалі вандроўныя музыкі, тэатральныя акторы і [[цырк]]авыя артысты. Міністар культуры Беларусі [[Павал Латушка]] адзначыў міжнародны размах сьвяткаваньня Купальля: «У ім удзельнічаюць калектывы і майстры зь Беларусі, Расеі, [[Украіна|Украіны]]. Фактычна мы будуем мост [[традыцыя]]ў, тых, што ідуць з глыбіні вякоў і адраджаюцца сёньня. Наш абавязак перад будучымі пакаленнямі — захаваць, разьвіць і памножыць, перадаць іх сваім дзецям». Расейскі сьпявак [[Аляксандар Малінін]] заўважыў наконт сьвята: «Прыемна бачыць, што ў вашай краіне шануюць свае традыцыі, мову, культуру»<ref>{{Артыкул|аўтар=Марына Кузьміч.|загаловак=Сьвята «Александрыя зьбірае сяброў» удалося на славу|спасылка=https://www.sb.by/articles/svyata-aleksandryya-zb-rae-syabro-udalosya-na-slavu.html|выданьне=[[Народная газэта]]|тып=|год=10 ліпеня 2012|нумар=[https://www.sb.by/ng/archive/10072012/ 5791]|старонкі=|issn=}}</ref>. Сярод іншага, зладзілі кніжны кірмаш, прадставілі павільён [[Беларуская гандлёва-прамысловая палата|Беларускай гандлёва-прамысловай палаты]] і правялі паседжаньне Асацыяцыі гандлёва-прамысловых палатаў краінаў [[Прыдняпроўе|Прыдняпроўя]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=«Александрыя зьбірае сяброў - 2012»|спасылка=https://lib-shklov.mogilev.by/aleksandriy_3.html|выдавец=Шклоўская раённая бібліятэка|дата публікацыі=2022|дата доступу=5 чэрвеня 2025}}</ref>. Увечары 8 ліпеня 2012 году тэлеканал «[[Беларусь 1]]» зладзіў паказ сьвяточнага гала-канцэрта ў Александрыі «Славянскі карагод на купальскім сьвяце»<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=«Александрыя зьбірае сяброў»|спасылка=https://www.youtube.com/watch?v=udO6dqRdCpg|выдавец=Тэлеканал «[[Беларусь 1]]»|дата публікацыі=4 ліпеня 2012|дата доступу=5 чэрвеня 2025}}</ref>. Улетку 2013 году «Александрыя зьбірае сяброў» зладзіла горад майстроў з удзелам каля 150 творцаў<ref>{{Навіна|аўтар=Уладзімер Сёмкін|загаловак=«Александрыя зьбірае сяброў»|спасылка=https://www.tvr.by/bel/news/obshchestvo/aleksandriya_sobiraet_druzey_06_07_2013_19_02_0068/|выдавец=[[Белтэлерадыёкампанія]]|дата публікацыі=6 ліпеня 2013|копія=https://web.archive.org/web/20240321122444/https://www.tvr.by/bel/news/obshchestvo/aleksandriya_sobiraet_druzey_06_07_2013_19_02_0068/|дата копіі=21 сакавіка 2024|дата доступу=5 чэрвеня 2025}}</ref>. На сьвяце дзейнічалі «выспы» [[марозіва]], льну, [[квас]]у і [[піва]]. Таксама зладзілі міжнародны керамічны пленэр «Арт-жыжаль», выставу «[[Археалёгія|Археалягічныя]] знаходкі [[Верхняе Падняпроўе|Верхняга Падняпроўя]]», экскурсіі на [[цеплаход]]зе з Магілёва. Глядзельная заля гала-канцэрта зьмясьціла 2500 чалавек. На ім выступілі ансамблі Магілёўскай, [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай]] і Віцебскай вобласьцяў, госьці з Расеі і Ўкраіны, у тым ліку [[Аляксандар Буйноў]] і [[Вера Брэжнева]] адпаведна. Сярод беларускіх выканаўцаў былі ансамбль «[[Сябры (гурт)|Сябры]]» і народны артыст Беларусі [[Мікалай Скорыкаў]], [[Іна Афанасьева]] і [[Іскуі Абалян]], а таксама опэрная сьпявачка [[Ніна Шарубіна]]. Удзел у сьвяце ўзялі 62 000 чалавек<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=«Александрыя зьбірае сяброў - 2013»|спасылка=https://lib-shklov.mogilev.by/aleksandriy_4.html|выдавец=Шклоўская раённая бібліятэка|дата публікацыі=2022|дата доступу=5 чэрвеня 2025}}</ref>. Улетку 2014 году александрыйскае Купальле наведалі гандлёвыя прадстаўнікі 28 [[амбасада]]ў у Беларусі. На канцэрце выступілі ўкраінская сьпявачка [[Настасься Прыходзька]], расейскі гурт «[[Іванушкі Інтэрнэшнл]]» і расейская сьпявачка [[Надзея Бабкіна]]<ref>{{Артыкул|аўтар=Нэлі Зігуля.|загаловак=Александрыя зноў зьбірае сяброў|спасылка=|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=28 чэрвеня 2014|нумар=120 (27730)|старонкі=3|issn=1990-763X}}</ref>. Упершыню прайшоў «Вялікі Александрыйскі кірмаш», на які запрасілі прадстаўнікоў Расеі і Ўкраіны зь [[Ніжні Ноўгарад|Ніжагародзкага]] і Сарочынскага кірмашоў ([[Палтаўская вобласьць]]) адпаведна<ref name="в">{{Навіна|аўтар=Алег Файніцкі|загаловак=Купальскі вянок Александрыі. Рэспубліканскае сьвята 15-ы раз зьбірае сяброў|спасылка=https://blr.belta.by/society/view/kupalski-vjanok-aleksandryi-respublikanskae-svjata-15-y-raz-zbirae-sjabrou-133234-2024/|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=6 ліпеня 2024|дата доступу=5 чэрвеня 2025}}</ref>. Таксама зладзілі пленэр драўлянай [[Скульптура|скульптуры]], выступленьні пілётаў і канцэрт 25 гарманістаў з усіх раёнаў Магілёўскай вобласьці. Сваю творчасьць на кірмашы прадставілі больш 1500 народных рамесьнікаў зь Беларусі, Расеі і Ўкраіны. Сьвята наведалі амаль 100 000 чалавек<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Вялікае Купальле на Дняпры|спасылка=https://www.sb.by/articles/vyal-kae-kupalle-na-dnyapry.html|выдавец=Газэта «[[Беларусь сёньня]]»|дата публікацыі=17 ліпеня 2014|дата доступу=5 чэрвеня 2025}}</ref>. Сярод іншага, прадставілі [[слуцкі пояс]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=«Александрыя зьбірае сяброў - 2014»|спасылка=https://lib-shklov.mogilev.by/aleksandriy_5.html|выдавец=Шклоўская раённая бібліятэка|дата публікацыі=2022|дата доступу=5 чэрвеня 2025}}</ref>. Улетку 2015 году на сьвяце паставілі [[мюзыкл]] «[[Папараць-кветка (мюзыкл)|Папараць-кветка]]»<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=«Александрыя зьбірае сяброў»|спасылка=https://www.tvr.by/bel/news/kultura/aleksandriya_sobiraet_druzey_/|выдавец=Белтэлерадыёкампанія|дата публікацыі=3 ліпеня 2015|копія=https://web.archive.org/web/20231221191651/https://www.tvr.by/bel/news/kultura/aleksandriya_sobiraet_druzey_/|дата копіі=21 сьнежня 2023|дата доступу=5 чэрвеня 2025}}</ref> рэжысэра [[Максім Сокал|Максіма Сокала]]. Таксама прадставілі «Купальскі пояс Магілёўшчыны» даўжынёй 35 м, які ткалі з сакавіка прадстаўнікі кожнага раёну вобласьці з адлюстраваньнем мясцовых узораў. Сярод іншага, зладзілі выступленьне выхаванцаў конна-спартовай школы і ансамблю песьні і танцу «Медуніца» Магілёўскай абласной філярмоніі. Уначы па Дняпры запусьцілі вогненныя [[плыт]]ы<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=«Александрыя зьбірае сяброў - 2015»|спасылка=https://lib-shklov.mogilev.by/aleksandriy_6.html|выдавец=Шклоўская раённая бібліятэка|дата публікацыі=2022|дата доступу=5 чэрвеня 2025}}</ref>. У ліпені 2016 году на пляцоўцы «Нацыянальныя прысмакі» прапаноўвалі стравы беларускай, [[Расейская кухня|расейскай]] і [[Украінская кухня|ўкраінскай кухні]]. На «[[Каравай]]най сялібе» можна было пакаштаваць выпечку з купальскай сымболікай. У [[павільён]]е «Друкарскi двор XVI стагодзьдзя» з адпаведнікам станка [[Францішак Скарына|Францішка Скарыны]] можна было сваімі рукамі зрабіць [[афорт]] старонкі зь [[Біблія Францішка Скарыны|Бібліі Скарыны]]. Той станок вырабілі да 500-годзьдзя беларускага кнігадрукаваньня ў наступным годзе<ref>{{Артыкул|аўтар=Людміла Мінкевіч.|загаловак=Шукайце папараць-кветку на беразе Дняпра|спасылка=https://www.sb.by/articles/shukaytse-paparats-kvetku-na-beraze-dnyapra.html|выданьне=Народная газэта|тып=|год=8 ліпеня 2016|нумар=[https://www.sb.by/ng/archive/08072016/ 6375]|старонкі=|issn=}}</ref>. Сьвята наведалі 100 000 чалавек. Сярод больш як 500 рамесьнікаў на кірмашы ўпершыню гандлявалі майстры зь [[Летува|Летувы]] — скульптар па дрэве Гінтаўт Аксьцінас і майстрыха па пісанках Аўдроня Лампіцкеня<ref>{{Артыкул|аўтар=Максім Яўсееў.|загаловак=Сустрэча сяброў у Александрыі|спасылка=https://www.sb.by/articles/sustrecha-syabro-u-aleksandryi.html|выданьне=[[Беларусь (часопіс)|Беларусь]]|тып=часопіс|год=жнівень 2016|нумар=8|старонкі=40―41|issn=1067-3660}}</ref>. На сьвяце зладзілі экскурсію «Александрыйская вандроўка» па творчых пляцоўках беларускай кнігі, нацыянальнай кухні і музыкі. На пляцоўцы «Гульбішча» разьмясьцілі звыш 50 забаваў ад кожнага раёну Магілёўскай вобласьці<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=«Александрыя зьбірае сяброў - 2016»|спасылка=https://lib-shklov.mogilev.by/aleksandriy_7.html|выдавец=Шклоўская раённая бібліятэка|дата публікацыі=2022|дата доступу=5 чэрвеня 2025}}</ref>. У ліпені 2017 году зладзілі [[цырк]]авы паказ «Купальскі сон» з удзелам звыш 1000 артыстаў ад цыркаў 7 краінаў — Беларусі, [[Латвія|Латвіі]], Летувы, [[Польшча|Польшчы]], Расеі, Украны і [[Эстонія|Эстоніі]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Сьвята Купальле «Александрыя зьбірае сяброў-2017»|спасылка=https://www.belarus.by/by/press-center/photo/ti_664_0000009883.html|выдавец=[[Belarus.by]]|дата публікацыі=8 ліпеня 2017|дата доступу=5 чэрвеня 2025}}</ref>. Другі раз госьцем сьвята стаў гісторык [[Уладзімер Ліхадзедаў]], які ўзнавіў друкарскі станок Скарыны паводле кніжных [[гравюра]]ў. Сярод гасьцей, якія паспрабавалі стварыць старонку Бібліі Скарыны на станку быў намесьнік прэм’ер-міністра Беларусі [[Васіль Жарко]]. На гала-канцэрце выступілі беларускі гумарыст [[Яўген Крыжаноўскі]], расейскі сьпявак [[Стас П'еха]] і ўкраінская сьпявачка [[Ірына Білык]]<ref>{{Навіна|аўтар=Любоў Савельева|загаловак=«Александрыя зьбірае сяброў». Фэстываль на маляўнічым беразе Дняпра прайшоў ужо ў восьмы раз|спасылка=https://www.youtube.com/watch?v=bt7K65GBpqY|выдавец=«Шклоў ТБ»|дата публікацыі=17 ліпеня 2017|дата доступу=5 чэрвеня 2025}}</ref>. У ліпені 2018 году зладзілі прэм'еру мюзыклу «[[Малая радзіма (мюзыкл)|Малая радзіма]]». На сьвяце прадставілі дні культуры Ўкраіны з «[[Вялікія Сарочынцы|Сарочынскі]] кірмашом» ([[Палтаўская вобласьць]]) пры ўдзеле [[Ганчарства|ганчароў]] і [[Кавальства|кавалёў]], а таксама з конным тэатрам «Кіеўская Русь». Таксама працавалі рамесьнікі з [[Чарнігаўская вобласьць|Чарнігаўскай]] і [[Івана-Франкоўская вобласьць|Івана-Франкоўскай]] вобласьцяў. Гандлёвыя лаўкі расьцягнуліся на 1 км. Для прыёму больш як 110 000 наведнікаў запусьцілі 18 дадатковых чыгуначных рэйсаў у кірунку станцыі «[[Копысь]]». Сярод іншага, на сьвяце ладзілі майстар-клясы па [[мыла]]варэньні<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Білеты на галоўнае шоў фэстывалю «Александрыя зьбірае сяброў» у продажы|спасылка=https://www.tvr.by/bel/news/kultura/bilety_na_glavnoe_shou_festivalya_aleksandriya_sobiraet_druzey_v_prodazhe/|выдавец=Белтэлерадыёкампанія|дата публікацыі=5 чэрвеня 2018|копія=https://web.archive.org/web/20231117001429/https://www.tvr.by/bel/news/kultura/bilety_na_glavnoe_shou_festivalya_aleksandriya_sobiraet_druzey_v_prodazhe/|дата копіі=17 лістапада 2023|дата доступу=5 чэрвеня 2025}}</ref>. На кірмашы працавала 850 рамесьнікаў зь 7 краінаў, у тым ліку зь Нямеччыны<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Александрыя зноў зьбірае сяброў! Аграгарадок ператварыўся ў вялікую фэставую пляцоўку|спасылка=https://www.tvr.by/bel/news/obshchestvo/aleksandriya_vnov_sobiraet_druzey_agrogorodok_prevratilsya_v_bolshuyu_festivalnuyu_ploshchadku/|выдавец=Белтэлерадыёкампанія|дата публікацыі=7 ліпеня 2018|копія=https://web.archive.org/web/20231121011439/https://www.tvr.by/bel/news/obshchestvo/aleksandriya_vnov_sobiraet_druzey_agrogorodok_prevratilsya_v_bolshuyu_festivalnuyu_ploshchadku/|дата копіі=21 лістапада 2023|дата доступу=5 чэрвеня 2025}}</ref>. Арганізатарамі сьвята выступалі [[Міністэрства культуры Беларусі]], [[Магілёўскі аблвыканкам]] і [[Шклоўскі раённы выканаўчы камітэт]]. Удзень «[[Менскі трактарны завод]]» зладзіў выставу «Зроблена ў Беларусі». Кірмаш «Купальскія дзівосы» складаўся са стылізаваных вуліцаў уздоўжы Дняпра. Міжнародную вуліцу занялі замежныя рамесьнікі і музыкі. Беларускую вуліцу складалі падворкі кожнай вобласьці краіны. Прыдняпроўская вуліца складалася з выставаў раёнаў Магілёўшчыны. Новымі пляцоўкамі былі «Кірмашовыя забавы», «[[Рысталішча]]» для конных спаборніцтваў і «Зона актыўнага адпачынку» для [[Стральба з лука|стральбы з лука]], [[бадмінтон]]у, вэляспорту, [[Гімнастыка|гімнастыкі]], [[карфбол]]у, [[Лёгкая атлетыка|лёгкай атлетыкі]] і [[пэтанк]]у. Больш як 80 прадпрыемстваў гандлю разьмясьцілі на сьвяце 139 гандлёвых кропак працягласьцю звыш 1 км. Прадпрыемствы грамадзкага харчаваньня прапаноўвалі 3000 пасадачных месцаў. Уначы [[дыскатэка]] прайшла на «Сьвяточнай плошчы»<ref name="а">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Сьвята «Купальле» ў Александрыі зноў зьбірае сяброў на беразе Дняпра|спасылка=https://blr.belta.by/culture/view/svjata-kupalle-u-aleksandryi-znou-zbirae-sjabrou-na-beraze-dnjapra-70144-2018/|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=7 ліпеня 2018|копія=https://www.belarus.by/by/press-center/news/svjata-kupalle--aleksandry-zno-zbrae-sjabro-na-beraze-dnjapra_i_82240.html|дата копіі=7 ліпеня 2018|дата доступу=5 чэрвеня 2025}}</ref>. Урэшце, у праграме сьвята былі конкурс купальскага адзеньня «Купаліш і Купалінка» і кірмаш аграсядзібаў з усіх вобласьцяў Беларусі, а на пляцоўках агулам выступіла каля 1500 артыстаў. У афішы гала-канцэрту былі беларускія артысты [[Алёна Ланская]] і [[Аляксандар Саладуха]], а таксама заснаваны ў [[Гомель|Гомлі]] гурт «[[Сіняя птушка (гурт)|Сіняя птушка]]». Ад Украіны выступілі [[Алег Віньнік]], [[Іван Бобул]], [[Ціна Караль]], [[Таісія Павалій]] і [[Мікалай Гнацюк]]. Ад Расеі былі гурт «[[Бліскучыя]]» і [[Сяргей Трафімаў]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=«Александрыя зьбірае сяброў-2018»|спасылка=https://www.belarus.by/by/press-center/press-release/aleksandryja-zbrae-sjabro-2018_i_0000083253.html|выдавец=Belarus.by|дата публікацыі=1 ліпеня 2018|дата доступу=5 чэрвеня 2025}}</ref>. У ліпені 2019 году на 10-е юбілейнае сьвята «Александрыя зьбірае сяброў» запрасілі каля 2000 артыстаў і рамесьнікаў зь 7 краінаў. Магілёўская булачна-кандытарская кампанія «[[Домачай]]» прадставіла на сьвяткаваньні «Александрыйскі святочны» квас. Магілёўскае і Віцебскае аддзяленьні Беларускай чыгункі дадаткова арганізавалі 21 цягнік для падвозу наведнікаў сьвята. Для кіроўцаў прадугледзелі магчымасьць паставіць намёт каля самахода на часовай стаянцы. Аснову гала-канцэрта склалі 20 песьняў альбома «[[Куточак Беларусі]]» [[Яўген Алейнік|Яўгена Алейніка]] і [[Юлія Быкава|Юліі Быкавай]], якая была салісткай гурта «[[Аўра]]». На музычнай сцэне ў суправаджэньні музыкаў гурта «Аўра» выступілі [[Анатоль Ярмоленка]], Аляксандар Саладуха, Іна Афанасьева, Алёна Ланская, [[Вікторыя Алешка]], Іскуі Абалян, гурт «[[Дразды (гурт)|Дразды]]» і [[Вольга Сацюк]]. Ад Расеі выступіў [[Леў Лешчанка]], а ад Украіны — Ціна Караль<ref name="б"/>, якая выканала з Быкавай [[Калыханка|калыханку]] на 2-х мовах<ref>{{Навіна|аўтар=Ілона Красуцкая, тэлеканал «[[Беларусь 1]]»|загаловак=Сьвята «Александрыя зьбірае сяброў» аб'яднала 100 тысяч гасьцей|спасылка=https://news.by/by/news/obshchestvo/prazdnik_aleksandriya_sobiraet_druzey_obedinil_100_tysyach_gostey_|выдавец=Белтэлерадыёкампанія|дата публікацыі=7 ліпеня 2019|дата доступу=5 чэрвеня 2025}}</ref>. Кіраўнік Магілёўскай абласной філярмоніі [[Дзяніс Шаблінскі]] адзначыў, што для народных гуртоў працавалі яшчэ 2 пляцоўкі. На моладзевай дыскатэцы, якую да 3-й гадзіны ночы вялі дыджэі Магілёва, зайгралі гурты «[[Лепрыконсы]]» і «[[Нутэкі]]»<ref name="б">{{Навіна|аўтар=Вольга Стружынская|загаловак=Александрыя зноў зьбірае сяброў. У ноч з 6 на 7 ліпеня беларусы сьвяткуюць Купальле|спасылка=https://slushna.by/aleksandryya-znou-zbirae-syabrou-u-noch-z-6-na-7-lipenya-belarusy-svyatkuyuc-kupalle/|выдавец=Партал «[[Слушна]]»|дата публікацыі=6 ліпеня 2019|дата доступу=5 чэрвеня 2025}}</ref>. Гандлёвыя вуліцы сьвята расьцягнуліся на 1,5 км, бо лік іх удзельнікаў вырас да 110 прадпрыемстваў. Старшынёй арганізацыйнага камітэту сьвята быў намесьнік прэм'ер-міністра Беларусі [[Ігар Петрышэнка]]<ref>{{Навіна|аўтар=Любоў Савельева|загаловак=10-ы юбілейны фэстываль «Купальле. Александрыя зьбірае сяброў» адгрымеў ў Александрыі|спасылка=https://www.youtube.com/watch?v=0MlsH5DoOC0|выдавец=«Шклоў ТБ»|дата публікацыі=15 ліпеня 2019|дата доступу=5 чэрвеня 2025}}</ref>. === 2020-я гады === У ліпені 2020 году на сьвяце «Александрыя зьбірае сяброў» прапанавалі майстар-клясы пляценьня вянкоў з палявых кветак, а кавалі паказвалі, як вырабіць [[Кальчуга|кальчугу]]. На кірмашы рамесьнікі шырока прапаноўвалі драўляны посуд ад лыжак да [[салатніца]]ў. Таксама праходзілі спаборніцтвы ў сілавым уздыме і на найлепшы [[Беларускі нацыянальны строй|народны строй]]<ref>{{Навіна|аўтар=Андрэй Ястрабаў|загаловак=Фэстываль «Александрыя зьбірае сяброў» разгарнуў свае пляцоўкі і гандлёвыя рады на беразе Дняпра|спасылка=https://www.tvr.by/bel/news/kultura/festival_aleksandriya_sobiraet_druzey_razvernul_svoi_ploshchadki_i_torgovye_ryady_na_beregu_dnepra/|выдавец=Белтэлерадыёкампанія|дата публікацыі=11 ліпеня 2020|копія=https://web.archive.org/web/20231113091909/https://www.tvr.by/bel/news/kultura/festival_aleksandriya_sobiraet_druzey_razvernul_svoi_ploshchadki_i_torgovye_ryady_na_beregu_dnepra/|дата копіі=13 лістапада 2023|дата доступу=5 чэрвеня 2025}}</ref>. На 2-і дзень сьвята выступіў ансамбль «[[Песьняры]]» і адбыўся канцэрт ансамблю «[[Медуніца (ансамбль)|Медуніца]]» Магілёўскай абласной філярмоніі<ref name="в"/>. На александрыйскае Купальле завітала каля 60 000 чалавек. Улетку 2021 году на сьвята запрасілі больш як 60 рамесьнікаў з Расеі і Ўкраіны<ref>{{Навіна|аўтар=«[[Зьвязда]]»|загаловак=Чым зьдзівіць рэспубліканскае купальскае сьвята «Александрыя зьбірае сяброў»|спасылка=https://dzyannica.by/content/chym-zdzivic-respublikanskae-kupalskae-svyata-aleksandryya-zbirae-syabrou|выдавец=Газэта «[[Дзяньніца]]» ([[Шчучын]])|дата публікацыі=6 чэрвеня 2021|дата доступу=5 чэрвеня 2025}}</ref>. Беларускія ткачыхі на станках XVIII стагодзьдзя працялі майстар-клясы вырабу [[ручнік]]оў з узорамі і вышыўкай. Агулам сьвята сабрала больш як 800 рамесьнікаў<ref name="в"/>. [[Магілёўскі абласны тэатар лялек]] паказаў спэктакль на дзіцячай пляцоўцы. Сярод іншага, працаваў цырк шапіто, а [[Дзяржаўная аўтамабільная інспэкцыя МУС Беларусі]] прадставіла выставу з нагоды юбілею. Начную дыскатэку прысьвяцілі музыцы 1980—1990-х гадоў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=«Александрыя зьбірае сяброў 2021»|спасылка=https://belarus.travel/news/aleksandryia-zb-rae-siabro-2021|выдавец=[[Нацыянальнае агенцтва турызму Беларусі|Афіцыйны турыстычны партал Беларусі]]|дата публікацыі=8 ліпеня 2021|дата доступу=5 чэрвеня 2025}}</ref>. У ліпені 2022 году на сьвяце працавала 135 гандлёвых кропак. Выставу беларускай сельгастэхнікі дапоўнілі самаходамі «[[Джылі]]» беларускай вытворчасьці «[[Белджы]]»<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Фэстываль «Александрыя зьбірае сяброў» запрашае на сьвяткаваньне Купальля|спасылка=https://www.tvr.by/bel/news/obshchestvo/festival_aleksandriya_sobiraet_druzey_priglashaet_na_prazdnovanie_kupalya/|выдавец=[[Белтэлерадыёкампанія]]|дата публікацыі=7 ліпеня 2022|копія=https://web.archive.org/web/20231113121029/https://www.tvr.by/bel/news/obshchestvo/festival_aleksandriya_sobiraet_druzey_priglashaet_na_prazdnovanie_kupalya/|дата копіі=13 лістапада 2023|дата доступу=5 чэрвеня 2025}}</ref>. Улетку 2023 году ў сьвяткаваньне дадалі паказ [[Мода|моды]] і магчымасьць народных сьпеваў пад [[караоке]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=«Александрыя зьбірае сяброў»|спасылка=https://belarus.travel/news/alexandria-gathers-friends|выдавец=Афіцыйны турыстычны партал Беларусі|дата публікацыі=7 чэрвеня 2023|дата доступу=5 чэрвеня 2025}}</ref>. У ліпені 2024 году на сьвята ў Александрыю запрасілі ювэліраў з [[Азэрбайджан]]у і [[Узбэкістан|Ўзбэкістану]], а таксама прадстаўнікоў каля 20 рэгіёнаў Расеі<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Рэспубліканскае сьвята «Купальле» («Александрыя зьбірае сяброў»)|спасылка=https://kultura.by/be/news/respublikanskiy-prazdnik-kupale-aleksandriya-sobiraet-druzey-/|выдавец=[[Міністэрства культуры Беларусі]]|дата публікацыі=8 ліпеня 2024|дата доступу=5 чэрвеня 2025}}</ref>. Сьвята наведалі больш як 96 000 чалавек. На мерапрыемствах прысутнічалі прадстаўнікі амбасадаў 30 замежных дзяржаваў<ref>{{Навіна|аўтар=Сьвятлана Чакалава|загаловак=Купальскі вянок сяброўства|спасылка=https://kultura-info.by/view/1641|выдавец=Газэта «[[Культура (газэта)|Культура]]»|дата публікацыі=24 ліпеня 2024|дата доступу=5 чэрвеня 2025}}</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Навіны|спасылка=https://kupalle.by/blog|выдавец=«Александрыя зьбірае сяброў»|мова=ru|дата публікацыі=2025|дата доступу=5 чэрвеня 2025}} * {{Навіна|аўтар=|загаловак=«Александрыя зьбірае сяброў»|спасылка=https://bel.sputnik.by/event_Aleksandryja_zbrae_sjabro/|выдавец=[[Спадарожнік (радыё)|Радыё «Спадарожнік»]]|дата публікацыі=11 ліпеня 2021|дата доступу=5 чэрвеня 2025}} {{Накід:Беларусь}} {{Фэсты Беларусі}} [[Катэгорыя:Беларускія культурніцкія фэсты]] [[Катэгорыя:Фолк-фэсты]] [[Катэгорыя:Александрыйскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 2010 годзе]] sre76xleuz68vxac2lfz6vkxas72f2a 1 296703 2618244 2025-06-05T09:42:30Z W 11741 +[[Шаблён:Артыкул праекту Беларусь]] 2618244 wikitext text/x-wiki {{Артыкул праекту Беларусь}} chvs0332mvciedcq3fhdu82302r519y