Вікіпэдыя be_x_oldwiki https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D1%9E%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D0%B0 MediaWiki 1.45.0-wmf.3 first-letter Мэдыя Спэцыяльныя Абмеркаваньне Удзельнік Гутаркі ўдзельніка Вікіпэдыя Абмеркаваньне Вікіпэдыі Файл Абмеркаваньне файла MediaWiki Абмеркаваньне MediaWiki Шаблён Абмеркаваньне шаблёну Дапамога Абмеркаваньне дапамогі Катэгорыя Абмеркаваньне катэгорыі Партал Абмеркаваньне парталу TimedText TimedText talk Модуль Абмеркаваньне модулю 0 842 2619187 2617243 2025-06-08T09:50:09Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619187 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Віцебск |Лацінка = Viciebsk |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Віцебску |Герб = Coat of Arms of Viciebsk, Belarus.svg |Сьцяг = Flag of Viciebsk, Belarus.svg |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = 974, 1021 |Статус з = |Магдэбурскае права = 17 сакавіка 1597 |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Віцебская вобласьць|Віцебская]] |Раён = |Сельсавет = |Гарадзкі савет = [[Віцебскі гарадзкі савет|Віцебскі]] |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = 96.73 |Крыніца плошчы = <ref>[http://www.gki.gov.by/docs/gzk_2010.doc Государственный земельный кадастр Республики Беларусь]{{Недаступная спасылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Ref-ru}} (па стане на 1 студзеня 2010 г.)</ref> |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 364800 |Год падліку колькасьці = 2020 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref name="belstat2020" /> |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 210xxx |СААТА = |Выява = Viciebsk collage.jpg |Апісаньне выявы = Віды Віцебску |Шырата градусаў = 55 |Шырата хвілінаў = 11 |Шырата сэкундаў = |Даўгата градусаў = 30 |Даўгата хвілінаў = 10 |Даўгата сэкундаў = |Пазыцыя подпісу на мапе = зьлева |Водступ подпісу на мапе = |Сайт = [http://vitebsk.gov.by/ Афіцыйны сайт]{{ref-ru}} }} '''Ві́цебск''' — [[горад|места]] ў [[Беларусь|Беларусі]], на рацэ [[Дзьвіна|Дзьвіне]] пры ўтоку ў яе [[Віцьба|Віцьбы]] і [[Лучоса|Лучосы]]. Адміністрацыйны цэнтар [[Віцебскі гарадзкі савет|Віцебскага гарсавету]], [[Віцебскі раён|раёну]] і [[Віцебская вобласьць|вобласьці]]. Плошча 96,73 км². Насельніцтва на 2020 год — 364 800 чалавек<ref name="belstat2020" />. Знаходзіцца за 300 км ад [[Менск]]у, непадалёк ад [[Беларуска-расейская граніца|граніцы]] з [[Расея]]й. [[Віцебскі чыгуначны вузел|Вузел чыгунак]] на [[Масква|Маскву]], [[Санкт-Пецярбург]], [[Ворша|Воршу]], [[Полацак]] і аўтамабільных дарог. [[Віцебск (аэрапорт)|Аэрапорт]] (пункт пропуску празь дзяржаўную граніцу), рачны порт. Віцебск — [[Магдэбурскае права|магдэбурскае]] [[горад|места]], адно з найстарэйшых у Беларусі. Колішняя сталіца [[Віцебскае княства|ўдзельнага княства]], цэнтар [[Віцебскі павет|гістарычнага рэгіёну]] і старажытны [[Віцебскія замкі|замак]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. У наш час прэтэндуе на неафіцыйны статус культурнай сталіцы краіны. Тут захаваліся [[Віцебская ратуша|меская ратуша]], [[Царква Дабравешчаньня Багародзіцы (Віцебск)|царква Зьвеставаньня Багародзіцы]], [[Царква Покрыва Багародзіцы (Віцебск)|царква Покрыва Багародзіцы]] на [[Маркаўшчына (Віцебск)|Маркаўшчыне]], [[Царква Прачыстай Багародзіцы і манастыр базылянаў (Віцебск)|манастыр базылянаў]], [[Касьцёл Апекі Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар трынітарыяў (Віцебск)|комплекс кляштару трынітарыяў з касьцёлам Апекі Найсьвяцейшай Панны Марыі]], [[Касьцёл Сьвятой Барбары (Віцебск)|касьцёл Сьвятой Барбары]] і [[Палац Кудзіновічаў (Віцебск)|палац Кудзіновічаў]], помнікі архітэктуры XII—XIX стагодзьдзяў. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаліся [[Царква Сьвятых Барыса і Глеба (Віцебск)|царква Сьвятых Барыса і Глеба]] на [[Пескавацік]]у, [[Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла і кляштар дамініканаў (Віцебск)|комплекс кляштару дамініканаў з касьцёлам Сьвятога Міхала Арханёла]] і [[Фарны касьцёл (Віцебск)|Фарны касьцёл]], помнікі архітэктуры XVIII ст., [[Сьпіс помнікаў архітэктуры Вялікага Княства Літоўскага, зруйнаваных уладамі Расейскай імпэрыі|зруйнаваныя расейскімі ўладамі]], а таксама цэрквы [[Царква Прачыстай Багародзіцы і манастыр базылянаў (Віцебск)|саборная Прачыстай Багародзіцы]] (адноўлена ў 2010 годзе), [[Царква Ўваскрасеньня Хрыстова (Рынкавая)|Уваскрасеньня Хрыстова]] на Рынку (адноўлена ў 2008 годзе), Узьвіжаньня Сьвятога Крыжа, [[царква Божага Яўленьня (Віцебск)|Божага Яўленьня]], [[царква Ўваскрасеньня Хрыстова (Заручаўская)|Уваскрасеньня Хрыстова]] на [[Заручаўе|Заручаўі]], [[царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла (Віцебск)|Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла]], [[царква Сьвятога Яна Хрысьціцеля (Віцебск)|Сьвятога Яна Хрысьціцеля]], [[царква Сьвятога Спаса (Віцебск)|Сьвятога Спаса]], [[царква Раства Хрыстова (Віцебск)|Раства Хрыстова]], [[царква Сьвятога Духа (Віцебск)|Сьвятога Духа]] і [[Царква Сьвятой Тройцы (Маркаўшчына)|Сьвятой Тройцы]], [[Касьцёл Сьвятога Язэпа і калегіюм езуітаў (Віцебск)|комплекс езуіцкага калегіюма з касьцёлам Сьвятога Язэпа]], кляштарныя комплексы [[касьцёл Сьвятога Антонія і кляштар бэрнардынаў (Віцебск)|бэрнардынаў з касьцёлам Сьвятога Антонія]] і [[касьцёл Маці Божай Шкаплернай і кляштар піяраў (Віцебск)|піяраў з касьцёлам Маці Божай Шкаплернай]], [[Вялікая сынагога (Віцебск)|Вялікая сынагога]], помнікі архітэктуры XVII—XIX стагодзьдзяў, [[Сьпіс помнікаў гісторыі і архітэктуры Беларусі, зруйнаваных уладамі СССР|зьнішчаныя савецкімі ўладамі]]. Калі на пачатак XIX стагодзьдзя Віцебск упрыгожвала [[Сьпіс помнікаў архітэктуры віленскага барока#Віцебшчына|12 унікальных твораў]] [[віленскае барока|віленскага барока]] (другое месца пасьля [[Вільня|Вільні]]), то [[Русіфікацыя Беларусі|па расейскім і савецкім панаваньні]] зь іх захаваўся толькі [[Віцебская ратуша|адзін у перабудаваным выглядзе]]. == Назва == [[Тапонім]] Віцебск утварыўся ад назвы ракі [[Віцьба|Віцьбы]] паводле найбольш старажытнай мадэлі — уласная назва ракі + [[суфікс]] -ск<ref name="Lemciuhova">Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Брэсцкая вобласць: нарматыўны даведнік / І. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. Лемцюговай. — {{Менск (Мінск)}}: Тэхналогія, 2010.</ref>. Увогуле, у [[айканімія|айканіміі]] [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічных беларускіх зямель]] суфікс -ск (-цак) лічыцца глыбока традыцыйнай рэліктавай зьявай, якая падкрэсьлівае самабытнасьць беларускага народа і старажытнасьць тэрыторыі яго расьсяленьня. Такі суфікс адзначаецца з IX—X стагодзьдзяў, у тым ліку ў назвах двух найстаражытнейшых местаў [[Полацак|Полацку]] і [[Смаленск]]у, засьведчаных летапісамі пад 862 і 863 гадамі. Звыш паловы [[замак|гарадоў]] з назвамі на -ск, памянёных у летапісах XI стагодзьдзя, прыпадае менавіта на зону фармаваньня [[беларусы|беларусаў]], дзе гэты суфікс выяўляе прадуктыўнасьць і ў наступныя стагодзьдзі. Кожнае трэцяе [[Гарады Беларусі|беларускае места]] зь ліку занесеных у «[[Сьпіс рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх]]» канца XIV стагодзьдзя сканчаецца на -ск (-цак)<ref name="Lemciuhova"/>. Існуе некалькі меркаваньняў датычна паходжаньня [[гідронім]]у Віцьба. На думку географа [[Вадзім Жучкевіч|Вадзіма Жучкевіча]], у аснове назвы ракі славянскае паняцьце «віць» — 'вільготнае месца, багна' — у спалучэньні з [[фармант]]ам -ба, што надае прыналежнасьць да месца<ref>{{Літаратура/Кароткі тапанімічны слоўнік Беларусі}} С. 53.</ref>. Гісторык [[Аляксей Сапуноў]] сьцьвярджаў, што Віцьба атрымала назву ад уласных лукавінаў, паміж якімі яна мусіла «віцца»<ref>Сапунов А. [https://web.archive.org/web/20090309181021/http://sapunov.vitebsk.orthodoxy.ru/book/glava1.shtml Историко-статистический очерк города Витебска] / Комис. по работе в архивах Витебской епархии; Подг. интернет-публ. свящ. Владимира Горидовца. — Изд. отд. Витебской епархии. — Витебск, 2006.</ref>. Лінгвіст [[Уладзімер Тапароў]] аспрэчваў славянскую вэрсію паходжаньня назвы ракі і апэляваў да шчыльнага балтыйскага гідранімічнага фону ў басэйне Дзьвіны. На яго думку, назва «Віцьба» — [[Балтыйскія мовы|балтыйская]], а найбольш аўтэнтычнай формай трэба лічыць раньняе ''Відба'' (і адпаведна ''Відбеск''). Балтыйскую першакрыніцу дасьледнік рэканструяваў у выглядзе ''Vid-up-'' 'Сярэдняя рака' і параўноўваў з балтыйскімі назвамі тыпу ''Vidupe'' (у Латвіі) і ''Выцебець'' (у басэйне [[Ака|Акі]], каля Выцебеці нямала назваў-дубляў кшталту ракі Сярэдняй)<ref>Топоров В. Н. Балтийский элемент в гидронимии Поочья. II // Балтославянские исследования 1987. — М., 1989. С. 63—64.</ref>. Іншыя варыянты [[Старабеларуская мова|напісаньня]] назвы места ў гістарычных крыніцах: ''Витепск''{{Заўвага|ПСРЛ. Т. 1. — М., 1962. С. 413.}}, ''Видбеск'', ''Видебск'', ''Витепеск'', ''Витьбеск''. У нямецкіх хроніках упамінаецца пад назвай ''Вітэнбеке'' ({{мова-la|Vitenbeke|скарочана}}){{Заўвага|[[Хроніка Лівоніі Германа Вартбэрга|Хроніка Вартбэрга]]}}. У гаворках Віцебшчыны таксама сустракаюцца варыянты ''Віцемск'', ''Вітэбск'', ''Вытэбск'', ''Віцімськ''<ref>[[Мікола Касьпяровіч|Касьпяровіч М.]] Віцебскі краёвы слоўнік (матар'ялы). — Віцебск, 1927. С. 364.</ref> == Гісторыя == {{Асноўны артыкул|Гісторыя Віцебску}} === Раньнія часы === {{Асноўны артыкул|Віцебскае княства}} Датаваньне першага пісьмовага ўпаміну пра Віцебск няпэўнае. Паводле легенды зь [[Віцебскі летапіс|Віцебскага летапісу]], складзенага ў XVIII ст., [[Замак|горад]] у 974 годзе заклала княгіня кіеўская [[Вольга (княгіня кіеўская)|Вольга]], аднак вядома, што яна памерла яшчэ ў 969 годзе. З гэтай прычыны на сёньняшні дзень паміж гісторыкамі вядзецца спрэчка: як імаверную дату заснаваньня называюць 947 год (паводле «[[Аповесьць мінулых часоў|Аповесьці мінулых часоў]]» у 947 годзе Вольга наведвала міжрэчча Дзьвіны і Дняпра і ўтварыла тут [[пагост (тып паселішча)|пагосты]] для збору даніны, у тым ліку на рэках Мсьце і Лузе, магчыма тады зьявіўся пагост і на Віцьбе — Віцебск), а таксама 914 год<ref>Шишанов В. 974, 947 или 914? // Витебский проспект. № 45, 10 ноября 2005. С. 3.</ref>. {{Падвойная выява|справа|Viciebsk, Pahonia. Віцебск, Пагоня (1672).jpg|119|Viciebsk, Pahonia. Віцебск, Пагоня (1720) (2).jpg|94|Гербы [[Віцебскае княства|Віцебскага княства]] (1672) і [[Віцебскае ваяводзтва|ваяводзтва]] (1720) з «[[Пагоня]]й»}} У Х—ХІІІ стагодзьдзях Віцебск займаў важнае месца на «[[Шлях з варагаў у грэкі|шляху з варагаў у грэкі]]». У 1021 годзе князь кіеўскі [[Яраслаў Уладзімеравіч]] перадаў места разам з [[Усьвяты|Усьвятам]] князю полацкаму [[Брачыслаў Ізяславіч|Брачыславу Ізяславічу]] пры складаньні міру. Па сьмерці князя полацкага [[Усяслаў Чарадзей|Ўсяслава Чарадзея]] (1101 год) Віцебск стаў сталіцай [[Віцебскае княства|удзельнага княства]]. Першым князем віцебскім быў [[Сьвятаслаў Усяславіч]], пазьней местам і княствам валодалі ягоныя нашчадкі [[Васількавічы]]. У 1167 годзе князь менскі [[Валадар Глебавіч]] узяў Віцебск у аблогу, а ў 1196 годзе каля места адбылася бітва аб’яднаных сілаў полацкіх і чарнігаўскіх князёў з смаленскімі князямі. Полацкія князі перамаглі і вярнулі сабе Віцебскае княства. З 1318 году тут княжыў Яраслаў Васільевіч, які аддаў сваю адзіную дачку Марыю замуж за князя крэўскага [[Альгерд]]а. === Вялікае Княства Літоўскае === {{Асноўны артыкул|Віцебскае ваяводзтва}} [[Файл:Viciebsk. Віцебск (1664) (2).jpg|значак|[[Рысунак]] Віцебску, 1664 г.]] Па сьмерці князя Яраслава (1320 год) Віцебск паводле спадчыны перайшоў да [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікага князя]] [[Альгерд]]а і такім чынам далучыўся да [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. У 1341 годзе тутэйшыя жыхары на чале з Альгердам дапамаглі [[Пскоўская рэспубліка|Пскову]] супраць [[крыжакі|крыжакоў]]<ref name="evkl">[[Леанід Калядзінскі|Калядзінскі Л.]], [[Міхась Ткачоў|Ткачоў М.]] Віцебск // {{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 448.</ref>. З 1345 году места знаходзілася ў валоданьні [[Андрэй Альгердавіч|Андрэя Альгердавіча]]. [[Файл:Algirdas (99260157).jpg|140px|значак|зьлева|Вялікі князь [[Альгерд]]]] Паводле гістарычных крыніцаў, у 1351 годзе ў Віцебску завяршылася будаваньне княскага палаца і муравана-драўляных [[Віцебскія замкі|Верхняга і Ніжняга замкаў]], даўжыня сьценаў якіх складала 1,75 км<ref name="evkl"/>. У [[Сьпіс рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх|Сьпісе рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх]] (канец XIV ст.) Віцебск значыцца сярод [[Літва|«літоўскіх»]] замкаў. У канцы XІV ст. места апынулася ў цэнтры міжусобнага змаганьня паміж сынамі і суродзічамі Альгерда за права валоданьня гэтым важным стратэгічным пунктам. Верхні і Ніжні замкі неаднаразова супрацьстаялі шматлікім і працяглым аблогам. 15 ліпеня 1410 году віцебская [[харугва]] ўзяла ўдзел у [[Грунвальдзкая бітва|Грунвальдзкай бітве]]. [[Файл:Viciebsk, Vialikaja-Rynak. Віцебск, Вялікая-Рынак (J. Pieška, 1800).jpg|значак|Вуліца Вялікая. [[Юзэф Пешка|Ю. Пешка]], каля 1800 г.]] У XV—XVІ стагодзьдзях Віцебск стаў буйным гандлёвым і рамесным цэнтрам. На 1441 год ён уваходзіў у лік 15 найбольшых местаў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. Паводле ўстаўной граматы вялікага князя [[Казімер Ягелончык|Казімера]] 1444 году Віцебск атрымаў абмежаванае самакіраваньне, таксама грамата фактычна зафіксавала аўтаномію Віцебскай зямлі<ref name="evkl449">[[Леанід Калядзінскі|Калядзінскі Л.]], [[Міхась Ткачоў|Ткачоў М.]] Віцебск // {{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 449.</ref>. Надалей у XVІ ст. места атрымала некалькі прывілеяў, якія гарантавалі недатыкальнасьць зямельных уладаньняў фэўдалаў і мяшчанаў, правы бязмытнага гандлю і вольнага выезду ў межах дзяржавы<ref name="evkl449"/>. [[Файл:Žygimont Vaza. Жыгімонт Ваза (1601-15).jpg|140пкс|значак|зьлева|[[Жыгімонт Ваза]]]] У 1508 годзе на базе Віцебскага намесьніцтва ўтварылася [[Віцебскае ваяводзтва|ваяводзтва]]<ref>[[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]] [https://web.archive.org/web/20090401195829/http://vn.belinter.net/vkl/29.html Тэрыторыя, адміністрацыйны падзел] // {{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 34—39.</ref>. 17 сакавіка 1597 году [[Сьпіс польскіх манархаў|кароль]] і [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікі князь]] [[Жыгімонт Ваза]] надаў месту [[Магдэбурскае права]] і [[Герб Віцебску|герб]]<ref name="zam">{{Літаратура/Замкі Беларусі|к}} С. 126.</ref>: «''у блакітным полі пагрудная выява Ісуса Хрыста, пад якой чырвоны меч''». Вытрымка з адпаведнага вялікакняскага прывілею: {{Цытата|Герб надаем месту нашаму Віцебскаму ў блакітнам полю абраз сьвятога Спаса Збавіцеля нашага, а пры том зараз трохі ніжэй меч голы чырвоны, што ся маець разумець крававы.}} [[Файл:Viciebsk, Vialikaja-Biržavy. Віцебск, Вялікая-Біржавы (J. Pieška, 1800).jpg|значак|[[Віцебская ратуша|Ратуша]]. [[Юзэф Пешка|Ю. Пешка]], каля 1800 г.]] У другой палове XVІ — пачатку XVІІ стагодзьдзяў у Віцебску ўтварылася супольнасьць кальвіністаў, у якую ўваходзілі заможныя месьцічы і сябры магістрату. Адначасна ў месьце распачалі сваю дзейнасьць праваслаўныя брацтвы, якія спрыялі захаваньню беларускай мовы і культуры. Ад пачатку XVІ ст. Віцебск неаднаразова (у 1502, 1516, 1519, 1534 і 1536 гадох) цярпеў ад агрэсіі [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]], войскі якой спусташалі ваколіцы места, забівалі і бралі ў палон ягоных жыхароў<ref name="evkl450">[[Леанід Калядзінскі|Калядзінскі Л.]], [[Міхась Ткачоў|Ткачоў М.]] Віцебск // {{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 450.</ref>. У [[Інфлянцкая вайна|Інфлянцкую вайну]] маскоўскія захопнікі двойчы бралі Віцебск у аблогу (у 1562 і 1568 гадох), зьнішчаючы ягоныя пасады і ваколіцы<ref name="evkl450"/>. У 1602 годзе вяртаючыся дадому з [[вайна Рэчы Паспалітай са Швэцыяй|вайны Рэчы Паспалітай з Швэцыяй]] места абрабавалі [[запароскія казакі]]<ref name="evkl450"/>: {{Цытата|Таго ж [[Год|року]] запароскія казакі ў Швэцыі былі, да нічога не памаглі, толька вялікую шкоду гаспадару ўчынілі, бо места слаўнае, места багатае Віцебск зваявалі, мяшчан пабілі, панны паплюгавілі, скарбы пабралі.|[[Баркулабаўскі летапіс]]}} [[Файл:Simmler Martyrdom of Josaphat Kuntsevych.jpg|140px|значак|зьлева|Забойства [[Язафат Кунцэвіч|Язафата Кунцэвіча]]]] [[Файл:Viciebsk, Zadunaŭskaja-Vialikaja. Віцебск, Задунаўская-Вялікая (1874).jpg|значак|Агульны выгляд места, 1874 г.]] 12 лістапада 1623 году ў Віцебск выбухнуў бунт<ref name="be208">{{Літаратура/БелЭн|4к}} С. 208.</ref>, вынікам якога стала забойства полацкага ярхіяпіскапа [[Язафат Кунцэвіч|Язафата Кунцэвіча]]. За ўдзел часткі жыхароў у бунце места часова пазбавілі Магдэбурскага права (вярнулі ў 1654 годзе). У сярэдзіне XVІІ ст. Віцебск быў буйным адміністрацыйным, рамесным і гандлёвым цэнтрам, у якім налічвалася больш за тысячу дамоў. Тут разьвіваліся мэтала- і дрэваапрацоўка, гарбарнае, ганчарнае, васкабойнае [[рамёствы]], а таксама мёдаварэньне. Захаваліся сьведчаньні азначэньня жыхароў Віцебску і ваколіцаў [[Ліцьвіны|ліцьвінамі]]: «''литвин, из Витепска, Иванко Мещеринов''» (1609 год)<ref>Акты исторические, собранные и изданные Археографической коммиссией. Т. 2. — СПб., 1841. [https://books.google.by/books?id=cVFfAAAAcAAJ&pg=PA292&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%D0%B2%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BF%D1%81%D0%BA%D0%B0&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi9ofOa0ar6AhWawAIHHQUnBkkQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%20%D0%B2%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BF%D1%81%D0%BA%D0%B0&f=false С. 262].</ref>, «''…Давыдко Кученин в роспросе сказался: родом литвин{{Заўвага|Ранейшыя сьведчаньні ўжываньня канструкцыі «''родам [[Ліцьвіны|ліцьвін (літоўка)]]''»: «''сіи [[Андрэй (япіскап цьвярскі)|Андрѣи]] бяше родомъ Литвинъ, сынъ [[Гердзень (імя)|Ерденевъ]], Литовскаго князя''»<ref>Троицкая летопись. Реконструкция текста. Изд. М. Д. Присёлков. — М. — Л., 1950. С. 344—345.</ref> ([[Траецкі летапіс]] пад 1289 годам); «''литвин родом''» ([[Жыціе|жывот]] [[Даўмонт Пскоўскі|Даўмонта Пскоўскага]] першай трэці XIV стагодзьдзя<ref>Лосева О. В. Жития русских святых в составе древнерусских Прологов XII — первой трети XV веков. — М., 2009. [https://books.google.by/books?id=9abSAAAAQBAJ&pg=PA200&dq=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%BC%D1%8A%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjchJnemq78AhWNiP0HHWRNCiA4KBDoAXoECAQQAg#v=onepage&q=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%20%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%BC%D1%8A%22&f=false С. 199—201].</ref>); «''родом литовка, а прозвище ей бысть литовское Августа''» пра дачку вялікага князя літоўскага [[Гедзімін]]а ([[Ніканаўскі летапіс]] 1526—1530 гадоў, адкуль перайшло ў [[Ліцавы летапісны звод]] 1568—1576 гадоў)}} [[Беларусцы|белорусец]] [[Віцебскі павет|Витепского повету]]''» (1627 год)<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 94.</ref>, «''литвин Александр Лабыт… шляхтич Витебского повету''» (1632 год)<ref>Акты Московского государства, изданные Императорской академией наук. Т. 1. — СПб., 1890. [https://books.google.by/books?id=APZZAAAAcAAJ&pg=PA427&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%D0%B8%D0%B7%D1%8A+%D0%B2%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BF%D1%81%D0%BA%D0%B0&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj59_vm-aj6AhVKDewKHbimAS0Q6AF6BAgDEAI#v=snippet&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%20%D1%88%D0%BB%D1%8F%D1%85%D1%82%D0%B8%D1%87%D1%8A%20%D0%BB%D0%B0%D0%B1%D1%8B%D1%82%D1%8A&f=false С. 433].</ref>, «''[из Витебска] литвин… Гришка Яновский''» (1647 год)<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 209.</ref>, «''литвина… витепского торгового человека мещанина Остафья Андреева сына Пажанка''» (1668 год)<ref>Русско-белорусские связи во второй половине XVII в. (1667—1686 гг.). Сборник документов. — Мн., 1972. С. 52.</ref>, «''…в распросе своем сказал: зовут его Сенькою Тихонов сын, родом литвин, города Витебска крестьянский сын деревни Гавриленки''» (1684—1685 гады)<ref>Труды… Тульской Губернской Учетной Архивной Комиссии. Кн. 1. — Тула, 1915. [https://books.google.by/books?id=56M6AQAAMAAJ&pg=PA556&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%D0%B2%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BF%D1%81%D0%BA%D0%B0&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi9ofOa0ar6AhWawAIHHQUnBkkQ6AF6BAgLEAI#v=snippet&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%20%D0%B2%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%B1%D1%81%D0%BA%D0%B0&f=false С. 556].</ref>. З пачаткам [[Вайна 1654—1667 гадоў|вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай]] (1654—1667) Віцебскі замак па амаль 3-месячнай аблозе захапіла 20-тысячнае войска [[Маскоўская дзяржава|маскоўскіх ваяводаў]] і ўкраінскіх казакаў. У баях загінула большасьць месьцічаў, значная частка шляхты і жыдоў трапіла ў палон. Акупанты прымусова вывезьлі ў Маскву нямала тутэйшых рамесьнікаў<ref name="evkl450"/>. Толькі ў 1667 годзе Віцебск, згодна з умовамі замірэньня, вярнулі Вялікаму Княству Літоўскаму. Паводле тагачаснага інвэнтару ў месьце было тры замкі — Верхні (Горны), дзе знаходзіўся палац ваяводы, Ніжні (Дольны) і Ўзгорскі. Замкі стаялі ў атачэньні муроў з 20 вялікімі і 3 малымі вежамі. Неўзабаве ў Віцебску адкрыўся [[Касьцёл Сьвятога Язэпа і калегіюм езуітаў (Віцебск)|езуіцкі калегіюм]] (1682 год). У [[Вялікая Паўночная вайна|Вялікую Паўночную вайну]] (1700—1721) 28 верасьня 1708 году на загад [[Пётар I|Пятра I]]<ref>{{Літаратура/Памяць/Віцебск|1к}} С. 74.</ref> места спалілі расейскія войскі<ref>{{Літаратура/Замкі Беларусі|к}} С. 132.</ref><ref>[[Уладзімер Аляксеевіч Арлоў|Арлоў У.]] Якая роля ў нашай гісторыі належыць Пятру I? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 47.</ref>. Згарэлі замкі, ратуша, крамы, усе пасады, 12 цэркваў і 4 касьцёлы. 3 гэтага часу пачаўся заняпад эканомікі места<ref name="evkl450"/>. Па аднаўленьні ў другой палове XVІІІ ст. Віцебск сваёй велічынёю стаў другім (пасьля Магілёва) местам на тэрыторыі сучаснай Беларусі. У 1764 годзе яго ўраўнавалі ў правох з сталіцай — [[Вільня]]й<ref name="hbm">[https://web.archive.org/web/20081010150251/http://knihi.com/hierb/vicie.html Віцебск] // {{Літаратура/Геральдыка беларускіх местаў|к}}</ref>, тут пачалося будаваньне новай мураванай [[Віцебская ратуша|ратушы]] (скончылася ў 1775 годзе). <gallery caption="Віцебск на акварэлях [[Юзэф Пешка|Юзэфа Пешкі]]" widths="150" heights="150" class="center"> Viciebsk, Rynak. Віцебск, Рынак (J. Pieška, 1800).jpg|Рынак Viciebsk, Pračyścienskaja hara. Віцебск, Прачысьценская гара (J. Pieška, 1800).jpg|[[Царква Прачыстай Багародзіцы і манастыр базылянаў (Віцебск)|Царква Прачыстай Багародзіцы]] Viciebsk, Nižni Zamak. Віцебск, Ніжні Замак (J. Pieška, 1800).jpg|Ніжні Замак Viciebsk, Dunaj. Віцебск, Дунай (J. Pieška, 1800).jpg|Агульны выгляд з боку ручая Дунаю </gallery><gallery widths="150" heights="150" class="center"> Viciebsk, Vićba-Płoskaja hara. Віцебск, Віцьба-Плоская гара (J. Pieška, 1800).jpg|Агульны выгляд з боку Віцьбы Viciebsk, Zaručaŭje-Nižni Zamak. Віцебск, Заручаўе-Ніжні Замак (J. Pieška, 1800).jpg|Агульны выгляд з боку Заручаўя Viciebsk, Zaručaŭje-Ruś. Віцебск, Заручаўе-Русь (J. Pieška, 1800).jpg|Заручаўе Viciebsk, Zadźvińnie, Połackaja-Bohajaŭlenski. Віцебск, Задзьвіньне, Полацкая-Богаяўленскі (J. Pieška, 1800).jpg|Задзьвіньне </gallery> === Пад уладай Расейскай імпэрыі === [[Файл:Viciebsk, Rynak. Віцебск, Рынак (S. Baranoŭski, 1873).jpg|міні|Гістарычны Рынак, 1873 г.]] У выніку [[Першы падзел Рэчы Паспалітай|першага падзелу]] [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] (1772 год) Віцебск апынуўся ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], дзе стаў цэнтрам [[Віцебская правінцыя|правінцыі]] (у 1796 годзе цэнтар [[Беларуская губэрня|Беларускай]], з 1802 году [[Віцебская губэрня|Віцебскай]] губэрні). У 1781 годзе расейскія ўлады зацьвердзілі новы герб места з «[[Пагоня]]й» на бел-чырвона-белым фоне. У 1803 годзе на загад з [[Санкт-Пецярбург]]у ўсе мескія прывілеі накіравалі ў Сэнат на рэвізію, з тых часоў няма зьвестак пра іхнае месца знаходжаньня<ref name="hbm"/>. У 1777 годзе ў Віцебску пачало працаваць першае прамысловае прадпрыемства — гарбарня, у 1797 годзе — губэрнская друкарня. У 1804 годзе адкрылася [[Віцебская гімназія|гімназія]]. У [[Вайна 1812 году|вайну 1812 году]] з 16 ліпеня да 26 кастрычніка места займалі францускія войскі. Гісторык [[Вітаўт Кіпель]] зазначае, што ў пачатку XIX ст. у [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]] існаваў гурток «літоўскай шляхты» з [[Магілёў|Магілёва]] і зь [[Віцебскае ваяводзтва|Віцебшчыны]]. Гэта сьведчыць пра тое, што перасяленцы з [[Анэксія|анэксаванага]] Расейскай імпэрыяй [[Вялікае Княства Літоўскае|ВКЛ]] акцэнтавалі ўвагу на тым, што яны [[ліцьвіны]], што яны паходзяць зь [[Літва|Літвы]], а ня Польшчы<ref>[[Вітаўт Кіпель|Кіпель В.]] Да гісторыі беларускай эміграцыі ў ЗША // Запісы Беларускага Інстытуту Навукі й Мастацтва. № 29, 2005. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=LxUWAQAAMAAJ&dq=%D1%88%D1%82%D0%BE+%D1%8F%D0%BD%D1%8B+%D0%BB%D1%96%D1%86%D1%8C%D0%B2%D1%96%D0%BD%D1%8B+%2C+%D0%BB%D1%96%D1%86%D1%8C%D0%B2%D1%96%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%B0+%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%83&focus=searchwithinvolume&q=%D0%BB%D1%96%D1%86%D1%8C%D0%B2%D1%96%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%B0+%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%83 С. 32].</ref>. [[Файл:Alaksiej Sapunoŭ. Аляксей Сапуноў (1900-09).jpg|140px|значак|зьлева|[[Аляксей Сапуноў]]]] {{Падвойная выява|справа|Viciebsk, Pahonia. Віцебск, Пагоня (1781).jpg|91|Viciebsk, Pahonia. Віцебск, Пагоня (1840).jpg|123|Гербы Віцебску (1781) і [[Віцебская губэрня|Віцебскай губэрні]] (1840) з «[[Пагоня]]й»}} На 1825 год у Віцебску працавалі 10 прадпрыемстваў, 135 крамаў, 8 корчмаў, 150 шынкоў, 6 навучальных установаў, места ўпрыгожвалі 24 сакральныя будынкі розных канфэсіяў. У 1826 годзе ўтварылася [[Беларускае вольнае эканамічнае таварыства]], з 1845 году пачаў сваю дзейнасьць мескі тэатар. За часамі [[паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня]] ў 1863 годзе група гімназістаў і канцылярскіх урадоўцаў спрабавала пакінуць Віцебск і далучыцца да паўстанцкіх аддзелаў, але іх затрымалі ўлады. Расейцы абвясьцілі ў месьце ваеннае становішча<ref name="hbm"/>. У 1866 годзе празь Віцебск прайшла [[Рыга-Арлоўская чыгунка]], пазьней чыгуначныя лініі злучылі места з [[Масква|Масквой]], [[Берасьце]]м, [[Санкт-Пецярбург]]ам і [[Кіеў|Кіевам]]. З 1874 году пачало сваю дзейнасьць Віцебскае навуковае таварыства лекараў. У 1881—1882 гадох тутэйшы фатограф Сігізмунд Юркоўскі першым у сьвеце разьлічыў і сканструяваў імгненны фатаграфічны [[затвор]], апісаньне якога апублікаваў у часопісе «Фатограф». На 1887 год у Віцебску было каля 2,8 тыс. будынкаў, працавалі 3 друкарні і 2 лякарні. На 1891 год у месьце было 22 навучальныя ўстановы, 5 бібліятэк, чытальня. У 1893 годзе тут адкрыўся [[Віцебскі царкоўна-археалягічны музэй|царкоўна-археалягічны музэй]], заснаваны з ініцыятывы [[Еўдакім Раманаў|Е. Раманава]] і [[Аляксей Сапуноў|А. Сапунова]]. Паводле зьвестак за 1895 год, у Віцебску налічвалася 650 мураваных і 7200 драўляных будынкаў, 2 тэатры, 3 друкарні, 8 кнігарань, 4 бібліятэкі і каля 80 прамысловых прадпрыемстваў. У 1897 годзе Бэльгійскае акцыянэрнае таварыства збудавала ў Віцебску электрастанцыю, а ў 1898 годзе — першую на Беларусі трамвайную лінію з электрычнай цягай. Апроч таго, у цэнтры места праклалі водаправод. У 1905 годзе ў Віцебску адкрыўся першы кінатэатар. З 1910 году пачаў сваю дзейнасьць першы на Беларусі настаўніцкі інстытут. 20 красавіка (3 траўня) 1917 году жыхары места ўпершыню змаглі ўрачыста адзначыць гадавіну прыняцьця [[Канстытуцыя 3 траўня 1791 году|Канстытуцыі 3 траўня]]<ref>{{Літаратура/Паміж надзеяй і непакоем (2007)|к}} S. 114—115.</ref>. <gallery caption="Старая графіка" widths="150" heights="150" class="center"> Viciebsk, Zaručaŭje. Віцебск, Заручаўе (1844).jpg|[[Царква Раства Хрыстова (Віцебск)|Царква Раства Хрыстова]] на Заручаўі, 1844 г. Viciebsk, Pieskavacik, Trajeckaja. Віцебск, Пескавацік, Траецкая (D. Strukov, 1864-67).jpg|[[Царква Сьвятой Тройцы (Чорная)]] на Пескаваціку. Д. Струкаў, 1864—67 гг. Viciebsk, Zadźvińnie, Illinskaja. Віцебск, Задзьвіньне, Ільлінская (I. Trutnev, 1866).jpg|[[Царква Сьвятога Ільлі (Віцебск)|Царква Сьвятога Ільлі]] на Задзьвіньні. <br> І. Трутнеў, 1866 г. Viciebsk, Markaŭščyna-Trajeckaja. Віцебск, Маркаўшчына-Траецкая (I. Trutnev, 1866).jpg|[[Царква Сьвятой Тройцы (Маркаўшчына)|Царква Сьвятой Тройцы]] на Маркаўшчыне. І. Трутнеў, 1866 г. </gallery><gallery widths="150" heights="150" class="center"> Viciebsk, Pieskavacik. Віцебск, Пескавацік (A. Miniat, 1866).jpg|[[Царква Сьвятых Барыса і Глеба (Віцебск)|Царква Сьвятых Барыса і Глеба]] на Пескаваціку, <br> 1866 г. Viciebsk, Duchaŭskaja. Віцебск, Духаўская (1870) (2).jpg|[[Царква Сьвятога Духа (Віцебск)|Царква Сьвятога Духа]], <br> 1870 г. Viciebsk, Vialikaja. Віцебск, Вялікая (N. Orda, 1875-76).jpg|[[Царква Ўваскрасеньня Хрыстова (Рынкавая)|Рынкавая царква]] і [[Касьцёл Сьвятога Антонія і кляштар бэрнардынаў (Віцебск)|касьцёл Сьвятога Антонія]]. [[Напалеон Орда|Н. Орда]], 1875—76 гг. Viciebski zamak. Віцебскі замак (N. Orda, 1875-76).jpg|[[Віцебскія замкі|Руіны замка]]. Н. Орда, 1875—76 гг. </gallery> === Найноўшы час === [[Файл:Yury Pen - Portrait of Marc Chagall.jpg|140px|значак|зьлева|[[Марк Шагал]]]] [[Файл:Viciebsk, Dźvina-Nižni Zamak. Віцебск, Дзьвіна-Ніжні Замак (1862-66).jpg|значак|Панарама места, 1860-я гг.]] 25 сакавіка 1918 году згодна з [[Трэцяя Ўстаўная грамата|Трэцяй Устаўной граматай]] Віцебск абвяшчаўся часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. У месьце ўтварылася [[Беларуская рада]], жыхары [[Каралёўская воласьць|Каралёўскай воласьці]] Віцебскага павету атрымалі Пасьведчаньні [[Народны Сакратарыят БНР|Народнага Сакратарыяту БНР]]<ref>{{Літаратура/ВГАБ|4к}} С. 19.</ref>. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі Віцебск увайшоў у склад [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускай ССР]]<ref name="at">{{Літаратура/150 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}</ref>, аднак 16 студзеня Масква адабрала места разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад [[Расейская Савецкая Фэдэратыўная Сацыялістычная Рэспубліка|РСФСР]]. 3 сакавіка 1924 году Віцебск вярнулі БССР, дзе ён стаў цэнтрам раёну і акругі (з 15 студзеня 1938 году — цэнтар вобласьці). У 1926 годзе ў Віцебску адкрыўся [[Нацыянальны акадэмічны драматычны тэатар імя Якуба Коласа|Тэатар імя Якуба Коласа]], які сьпярша зваўся II Беларускім дзяржаўным тэатрам. У 1920-я гады сфармавалася творчая мастацкая школа, якая ў сусьветнай мастацтвазнаўчай літаратуры атрымала назву «Віцебскай школы абстракцыянізму» ([[Юдэль Пэн|Ю. Пэн]], [[Марк Шагал|М. Шагал]], [[Казімер Малевіч|К. Малевіч]]). У гэты ж час у Віцебску пачало дзеяць краязнаўчае таварыства, якое выдавала зборнік «Віцебшчына». Сябры мастацкай сэкцыі таварыства зьбіралі ўзоры народнага мастацтва, рабілі замалёўкі помнікаў архітэктуры і інш. 27 верасьня 1938 году Віцебск атрымаў афіцыйны статус гораду абласнога падпарадкаваньня. У гэты час тут працавалі 209 прадпрыемстваў, 3 ВНУ, 42 агульнаадукацыйныя школы, 40 бібліятэк, 11 лякарняў, 3 кінатэатры. Места стала буйным прамысловым і культурным цэнтрам Беларусі. У [[Другая сусьветная вайна|Другую сусьветную вайну]] з 11 ліпеня 1941 да 26 ліпеня 1944 году Віцебск знаходзіўся пад акупацыяй [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]]. У верасьні 1941 году ў месьце заснавалі [[канцлягер]] «Пяты полк», дзе да канца нямецкай акупацыі забілі 75 тыс. [[ваеннапалонны]]х і 4 тыс. віцяблянаў<ref>{{Артыкул|аўтар=Дзядзюля А.|загаловак=Сапраўдны твар вайны яшчэ трэба намаляваць|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=82053|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=[[газэта]]|год=30 чэрвеня 2011|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2011-06-30 121 (26985)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/82066/30cher-7.indd.pdf 5]|issn=1990-763x}}</ref>. <gallery caption="Места на старых здымках" widths="150" heights="150" class="center"> Viciebsk, Pieskavacik, Trajeckaja. Віцебск, Пескавацік, Траецкая (1915).jpg|[[Царква Сьвятой Тройцы (Чорная)|Траецкая (Чорная) царква]] Viciebsk, Zaručaŭskaja. Віцебск, Заручаўская (1901-18).jpg|[[Царква Ўваскрасеньня Хрыстова (Заручаўская)]] Viciebsk, Ruś, Nižniaja Piatroŭskaja, Pietrapaŭłaŭskaja. Віцебск, Русь, Ніжняя Пятроўская, Петрапаўлаўская (1900) (3).jpg|[[Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла (Віцебск)|Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла]] Viciebsk, Spaskaja. Віцебск, Спаская (1920-29).jpg|[[Царква Сьвятога Спаса (Віцебск)|Спаская царква]] </gallery><gallery widths="150" heights="150" class="center"> Viciebsk, Zadźvińnie, Nabiarežnaja, Bohajaŭlenskaja. Віцебск, Задзьвіньне, Набярэжная, Богаяўленская (1901-18).jpg|[[Царква Божага Яўленьня (Віцебск)|Царква Божага Яўленьня]] Viciebsk, Rynak-Vialikaja. Віцебск, Рынак-Вялікая (1910) (1).jpg|[[Касьцёл Сьвятога Антонія і кляштар бэрнардынаў (Віцебск)|Касьцёл Сьвятога Антонія і кляштар бэрнардынаў]] Viciebsk, Pijarskaja. Віцебск, Піярская (1901-18).jpg|[[Касьцёл Маці Божай Шкаплернай і кляштар піяраў (Віцебск)|Касьцёл Маці Божай Шкаплернай і кляштар піяраў]] Viciebsk, Zaručaŭskaja synagoga. Віцебск, Заручаўская сынагога (1904).jpg|[[Вялікая сынагога (Віцебск)|Сынагога Вялікая]] </gallery> == Геаграфія == === Рэльеф === Тэрыторыя Віцебску разьмяшчаецца на пагорыстай мясцовасьці на заходніх адгор’ях [[Віцебскае ўзвышша|Віцебскага ўзвышша]], прарэзанага ярамі, глыбіня якіх 10—12, месцамі да 40 м. Рака [[Дзьвіна]] перасякае места ў выглядзе падковы з паўночнага захаду на паўднёвы захад далінай, якая глыбока ўразаецца і дзеліцца на левабярэжную пагорыстую, з глыбокімі ярамі частку і правабярэжную — з больш роўным рэльефам. Максымальныя ваганьні вышыняў у межах Віцебску каля 80 м, найбольш характэрныя да 20 м. Абсалютная вышыня ад 125 м над узроўнем мора (урэз Дзьвіны ў месцы сутокі з [[Лучоса]]й), да 204 м (на ўсходняй ускраіне места). У рэльефе Віцебску і навакольля выдзяляюцца глыбока ўрэзаныя даліны Дзьвіны, [[Віцьба|Віцьбы]], Лучосы. У заходняй частцы места на адносна роўным рэльефе правабярэжжа вылучаецца [[Юр’ева горка]] з абсалютнай вышынёй больш за 175 м<ref>Витебск: энциклопедический справочник / редкол.: И. П. Шамякин [и др.]. — Мн., 1988. С. 9.</ref>. === Клімат === Віцебск — найбольш паўночны абласны цэнтар Беларусі, ён знаходзіцца ў межах 55—56 пн. ш. Клімат [[Мерны клімат|мерны]] [[Кантынэнтальны клімат|кантынэнтальны]], адметны мерна цёплым летам (сярэдняя тэмпэратура ліпеня +17°, +20&nbsp;°C) і мерна халоднай зімой (сярэдняя тэмпэратура студзеня −8°, −10&nbsp;°C). {{Кліматычная інфармацыя | Назва_ў_родным_склоне = Віцебску | Крыніца = {{Спасылка | url = http://www.hmn.ru/index.php?index=76&value=26666 | загаловак = Клімат Віцебску | выдавец = [http://www.hmn.ru/ Метеоновости] | дата = 25 ліпеня 2011 | мова = ru }} <!-- сярэдняя тэмпэратура --> | Студзень_сяр = −8 | Люты_сяр = −6.5 | Сакавік_сяр = −2 | Красавік_сяр = 5.5 | Травень_сяр = 12.5 | Чэрвень_сяр = 16 | Ліпень_сяр = 17 | Жнівень_сяр = 16 | Верасень_сяр = 11.5 | Кастрычнік_сяр = 6 | Лістапад_сяр = 0 | Сьнежань_сяр = −5 <!-- колькасьць ападкаў --> | Студзень_ападкі = 38 | Люты_ападкі = 30 | Сакавік_ападкі = 39 | Красавік_ападкі = 39 | Травень_ападкі = 52 | Чэрвень_ападкі = 79 | Ліпень_ападкі = 92 | Жнівень_ападкі = 73 | Верасень_ападкі = 65 | Кастрычнік_ападкі = 48 | Лістапад_ападкі = 56 | Сьнежань_ападкі = 52 }} === Водныя рэсурсы === На тэрыторыі Віцебску і яго [[аглямэрацыя|аглямэрацыі]] цячэ [[Дзьвіна]] і яе прытокі [[Лужасьнянка]] і [[Шэвінка]] (правыя), [[Віцьба]] і [[Лучоса]] (левыя, упадаюць у межах местах). Гушчыня рачной сеткі складае 0,45 км./км². Паводле воднаму рэжыму рэкі належаць да раўнінных зь перавагай сьнегавога жыўленьня, маюць невялікія схілы (каля 1,2 %) і хуткасьці плыні. Дзьвіна, якая цячэ глыбока ўрэзанай далінай, перасякае Віцебск шырокай дугой. У цэнтральнай частцы места рака цячэ з поўначы на поўдзень. Шырыня Дзьвіны ў межах Віцебску 110—150 м, шырыня даліны — 200—300 м, схілы крутыя, прарэзаны крутымі ярамі<ref>Витебск: энциклопедический справочник / редкол.: И. П. Шамякин [и др.]. — Мн., 1988. С. 12.</ref>. == Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел == === Раёны === Цяперашні афіцыйны адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Віцебску застаўся з савецкага часу. Места падзяляецца на 3 раёны: * Кастрычніцкі, тэрыторыя якога зьяўляецца гістарычным, культурным і прамысловым цэнтрам места і займае плошчу больш за 3500 га * Першамайскі, які складаецца зь дзьвюх вялікіх частак, разьмешчаных на берагах Дзьвіны і Лучосы ў паўднёвай частцы места * Чыгуначны, разьмешчаны ў заходняй частцы места на правым беразе Дзьвіны === Мікрараёны === У Віцебску выдзяляюць наступныя мікрараёны: * Альгова * Білева * Журжава * Маркаўшчына * Мэдычны цэнтар * Поўдзень-1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 7а. * Тарны * Ціраспаль == Насельніцтва == === Дэмаграфія === <div style="float:right;margin:0 0 .5em 1em;" class="toccolours"> <timeline> ImageSize = width:auto height:250 barincrement:27 PlotArea = left:50 bottom:20 top:30 right:20 TimeAxis = orientation:vertical AlignBars = late Colors = id:linegrey2 value:gray(0.9) id:linegrey value:gray(0.7) id:cobar value:rgb(0.0,0.7,0.8) id:cobar2 value:rgb(0.6,0.9,0.6) DateFormat = yyyy Period = from:0 till:400000 ScaleMajor = unit:year increment:50000 start:0 gridcolor:linegrey ScaleMinor = unit:year increment:10000 start:0 gridcolor:linegrey2 PlotData = color:cobar width:15 bar:1650 from:0 till:10000 bar:1784 from:0 till:10289 bar:1808 from:0 till:10803 bar:1825 from:0 till:16900 bar:1860 from:0 till:29496 bar:1881 from:0 till:48206 bar:1888 from:0 till:58179 bar:1897 from:0 till:65871 bar:1913 from:0 till:109000 bar:1926 from:0 till:98808 bar:1939 from:0 till:167000 bar:1959 from:0 till:148000 bar:1970 from:0 till:231000 bar:1993 from:0 till:367700 bar:2005 from:0 till:342700 bar:2009 from:0 till:347928 bar:2019 from:0 till:378459 bar:2020 from:0 till:364800 TextData= fontsize:10px pos:(70,245) text:Дынаміка зьмяненьня колькасьці насельніцтва Віцебску </timeline> </div> * '''XVII стагодзьдзе''': 1650 год — 10 тыс. чал.<ref name="be208"/> * '''XVIII стагодзьдзе''': 1784 год — 10 289 чал. (4955 муж. і 5334 жан.), у тым ліку купцоў 473 хрысьціянаў і 1386 юдэяў, мяшчанаў — 6218 хрысьціянаў і 1386 юдэяў, 652 юдэяў сталых жыхароў павету, 552 працоўнага люду, 635 шляхты<ref>Łabuński J. Witebsk // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|13к}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XIII/633 633].</ref>; 1785 год — 10,5 тыс. чал. * '''XIX стагодзьдзе''': 1808 год — 10&nbsp;803 чал. (5398 муж. і 5405 жан.), у тым ліку 110 духоўнага стану, 222 урадоўцаў, 71 шляхты, 1180 купцоў-хрысьціянаў, 128 купцоў-юдэяў, 6242 мяшчанаў-хрысьціянаў, 2850 мяшчанаў-юдэяў<ref name="sg">Łabuński J. Witebsk // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|13к}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XIII/634 634].</ref>; 1817 год — 3340 чал.<ref name="hbm"/>; 1825 год — 16,9 тыс. чал.<ref>[[Леанід Калядзінскі|Калядзінскі Л.]], [[Міхась Ткачоў|Ткачоў М.]], [[Веньямін Космач|Космач В.]], Сяргеева В. Віцебск // {{Літаратура/ЭГБ|2к}} С. 313.</ref>; 1860 год — 29&nbsp;496 чал. (у тым ліку 14&nbsp;315 муж.); зь іх паводле [[Стан (сацыяльная група)|стану]]: 3207 шляхты, 325 купцоў, 23&nbsp;745 мяшчанаў, 561 чальцоў цэхаў; паводле веры: 10&nbsp;383 праваслаўных, 3769 каталікоў, 156 адзінаверцаў, 124 раскольнікаў, 70 пратэстантаў, 15&nbsp;004 юдэі<ref name="sg"/>; 31 сьнежня 1863 году — 27&nbsp;868 чал. (13&nbsp;301 муж. і 14&nbsp;567 жан.); паводле веры 9416 праваслаўных, 2741 каталікоў, 405 раскольнікаў, 375 адзінаверцаў, 195 пратэстантаў, 14&nbsp;736 юдэяў<ref name="sg"/>; 1881 год — 48&nbsp;206 чал. (26&nbsp;462 муж. і 21&nbsp;744 жан.), у тым ліку 16&nbsp;954 праваслаўных, 5567 каталікоў, 633 адзінаверцаў, 497 пратэстантаў, 384 раскольнікаў, 24&nbsp;171 юдэй<ref name="sg"/>; 1885 год — 54&nbsp;916 чал. (29&nbsp;317 муж. і 25&nbsp;599 жан.), у тым ліку праваслаўных 10&nbsp;205 муж. і 7697 жан., каталікоў — адпаведна 3344 і 3432, адзінаверцаў — 378 і 386, пратэстантаў 227 і 219, раскольнікаў — 252 і 231, юдэяў — 14&nbsp;911 і 13&nbsp;394<ref name="sg"/>; 1888 год — 58&nbsp;179 (31&nbsp;417 муж. і 26&nbsp;762 жан.)<ref name="sg"/>; 1891 год — 59&nbsp;403, у тым ліку 24&nbsp;597 праваслаўных, 6749 каталікоў, 832 адзінаверцаў, 813 раскольнікаў, 24&nbsp;945 юдэяў, 288 магамэтанаў, 12 інш. веры<ref name="sg"/>; 1897 год — 65&nbsp;871 чал., у тым ліку 34&nbsp;429 габрэяў<ref>{{Літаратура/Даведнік па Літве і Беларусі|к}}</ref>. * '''XX стагодзьдзе''': 1913 год — 109 тыс. чал.<ref>[[Леанід Калядзінскі|Калядзінскі Л.]], [[Міхась Ткачоў|Ткачоў М.]], [[Веньямін Космач|Космач В.]], Сяргеева В. Віцебск // {{Літаратура/ЭГБ|2к}} С. 314.</ref>; 1923 год — 90&nbsp;918 тыс. чал.<ref name="ehb315">[[Леанід Калядзінскі|Калядзінскі Л.]], [[Міхась Ткачоў|Ткачоў М.]], [[Веньямін Космач|Космач В.]], Сяргеева В. Віцебск // {{Літаратура/ЭГБ|2к}} С. 315.</ref>; 1926 год — 98&nbsp;808 тыс. чал.<ref name="ehb315"/>; 1939 год — 167 тыс. чал.<ref name="bse"/>; 1959 год — 148 тыс.<ref name="bse">[http://dic.academic.ru/dic.nsf/bse/74801/Витебск Витебск] // {{Літаратура/Вялікая Савецкая Энцыкляпэдыя (3 выданьне)}}</ref>; 1970 год — 231 тыс. чал.<ref name="bse"/>; 1995 год — 359 тыс. чал.<ref>{{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)|к}} P. 217.</ref>; 1993 год — 367,7 тыс. чал.<ref>[[Леанід Калядзінскі|Калядзінскі Л.]], [[Міхась Ткачоў|Ткачоў М.]], [[Веньямін Космач|Космач В.]], Сяргеева В. Віцебск // {{Літаратура/ЭГБ|2к}} С. 309.</ref>; 1996 год — 356,4 тыс. чал.<ref>{{Літаратура/БелЭн|4к}} С. 207.</ref> * '''XXI стагодзьдзе''': 2005 год — 342,7 тыс. чал.; 2006 год — 343,6 тыс. чал.; 2009 год — 356 тыс. чал.<ref>[https://web.archive.org/web/20090406193527/http://www.nn.by/index.php?c=ar&i=24919 У 14 гарадах Беларусі колькасць насельніцтва перавышае 100 тыс. чалавек] // «[[Наша Ніва]]», 26 сакавіка 2009 г.</ref>; 2009 год — 347 928 чал.<ref name="belstat">[https://web.archive.org/web/20100918181046/http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/1.2-2.pdf Перепись населения — 2009. Витебская область]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref> (перапіс); 1 студзеня 2014 год — 370 645 чал.<ref name="belstat2014">[https://web.archive.org/web/20140403195647/http://belstat.gov.by/homep/ru/indicators/regions_current_data/vol_1/11.pdf]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2016 год — 368 574 чал.<ref name="belstat2016">[https://web.archive.org/web/20160706073652/http://www.belstat.gov.by/upload/iblock/567/567f8a4ac45cd80a949bb7bd7a839ca7.zip Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2017 год — 369 933 чал.<ref name="belstat2017">[https://web.archive.org/web/20200813193913/http://belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_7192/ Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2018 год — 370 298 чал.<ref name="belstat2018">[https://web.archive.org/web/20180405033656/http://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_8782/ Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2019 год — 378 459 чал.<ref name="belstat2019">[https://web.archive.org/web/20190715032926/http://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_13322/ Численность населения на 1 января 2019 г. и среднегодовая численность населения за 2018 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2020 год — 364 800 чалавек<ref name="belstat2020">[https://web.archive.org/web/20210308142230/https://www.belstat.gov.by/upload/iblock/e6f/e6f80e95b0b19ac31f3c6931e2359502.pdf Численность населения на 1 января 2020 г. в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref> === Адукацыя === [[Файл:Суворова 44.jpg|міні|Адзін з карпусоў ВДУ]] У Віцебску працуе больш за 50 школаў, ліцэяў і гімназіяў, 8 сярэдніх спэцыяльных навучальных установаў, 11 прафэсійна-тэхнічных вучэльняў. Вышэйшую адукацыю атрымліваюць у чатырох дзяржаўных ВНУ: * [[Віцебскі дзяржаўны мэдычны ўнівэрсытэт]] * [[Віцебскі дзяржаўны тэхналягічны ўнівэрсытэт]] * [[Віцебскі дзяржаўны ўнівэрсытэт|Віцебскі дзяржаўны ўнівэрсытэт імя П. М. Машэрава]] * [[Віцебская дзяржаўная акадэмія вэтэрынарнай мэдыцыны]] [[Файл:ВГАВМ - главный корпус.jpg|значак|Галоўны корпус ВДАВМ]] Пры Віцебскай дзяржаўнай музычнай вучэльні імя І. Салерцінскага працуе філія Беларускай дзяржаўнай акадэміі музыкі, апроч таго працуе філія недзяржаўнага Інстытуту сучасных ведаў імя А. М. Шырокава. [[Інстытут тэхнічнай акустыкі]] Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі вядзе набор у асьпірантуру і дакатарантуру<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Арганізацыі Аддзяленьня фізыка-тэхнічных навук (Інстытут тэхнічнай акустыкі)|спасылка=http://nasb.gov.by/bel/organizations/institutes/inoteh.php#off11004|выдавец=[[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі]]|дата публікацыі=21 жніўня 2018|дата доступу=6 верасьня 2018}}</ref>. === Мэдыцына === {{Асноўны артыкул|Ахова здароўя Віцебску}} Ахову здароўя віцяблянаў ажыцьцяўляе сетка мэдычных установаў, у якіх працуе каля 2800 лекараў. Агульная магутнасьць стацыянараў складае 4960 ложкаў, магутнасьць амбуляторна-паліклінічных установаў складае каля 10 000 наведваньняў у зьмену. [[Файл:Витебск. Летний Амфитеатр.jpg|міні|Летні амфітэатар]] Лекавальна-прафіляктычныя ўстановы ўлучаюць чатыры мескія тэрытарыяльна-мэдычныя аб’яднаньні. У іх ліку дарослыя і дзіцячыя паліклінікі, жаночыя кансультацыі і мескі стацыянар. Функцыянуюць таксама 16 асобных лекавальна-прафіляктычных установаў, 5 абласных мэдычных дыспансэраў, 2 цэнтры санітарна-гігіенічнага і прафіляктычнага кірунку, Абласны дыягнастычны цэнтар, разгалінаваная сетка дзяржаўных і прыватных апатэк. Пашыраецца сетка прыватных мэдычных установаў, у якіх працуюць высокакваліфікаваныя адмыслоўцы. === Культура === Віцебск — буйны культурны цэнтар Беларусі. У ім праводзяцца штогадовыя фэстывалі «[[Славянскі базар у Віцебску]]», «Белая амфара», «Art-sessio», музычны конкурс імя І. Салерцінскага, музычны фэстываль «Менестрэль». У месьце дзеюць [[Віцебская абласная філярмонія|філярмонія]], 24 бібліятэкі, 6 музэяў, 2 школы мастацтваў, 14 выстаўных заляў, палацаў і дамоў культуры. Дзеюць 2 прафэсійныя тэатры: * [[Нацыянальны акадэмічны драматычны тэатар імя Якуба Коласа]] * [[Лялька (беларускі тэатар)|Беларускі тэатар «Лялька»]] Віцебск называюць местам мастакоў. Гэта даніна мастацкім традыцыям, закладзеным стваральнікам першай прыватнай школы малярства і малюнку [[Юдаль Пэн|Юдалем Пэнам]], першымі вольнымі дзяржаўнымі майстэрнямі — пачынальнікамі [[Віцебская мастацкая школа|Віцебскай мастацкай школы]]. У наш час віцебская арганізацыя [[Беларускі саюза мастакоў|Беларускага саюза мастакоў]] налічвае больш за 100 чалавек, якія працуюць у розных жанрах і відах мастацтва. У асноўным — гэта выпускнікі мастацка-графічнага факультэту ВДУ імя П. Машэрава, тэхналягічнага ўнівэрсытэту і Беларускай акадэміі мастацтваў. Пэрыядычна лядзяцца выставы твораў самадзейных мастакоў і майстроў народнага мастацтва. <gallery caption="Работы віцебскіх мастакоў" widths="150" heights="150" class="center"> Viciebsk, Pieskavacik, Trajeckaja. Віцебск, Пескавацік, Траецкая (J. Minin, 1901-17, 1928).jpg|[[Яфім Мінін|Я. Мінін]]. [[Царква Сьвятой Тройцы (Чорная)|Чорная Тройца]] Viciebsk, Rynak-Vialikaja. Віцебск, Рынак-Вялікая (J. Minin, 1927).jpg|Я. Мінін. [[Касьцёл Сьвятога Антонія Падуанскага і кляштар бэрнардынаў (Віцебск)|Касьцёл Сьвятога Антонія]] Viciebsk, Padłoh. Віцебск, Падлог (J. Minin, 1927).jpg|Я. Мінін. Стары Віцебск Viciebsk, Duchaŭski. Віцебск, Духаўскі (J. Pen, 1907).jpg|[[Юдаль Пэн|Ю. Пэн]]. Духаўскі завулак </gallery><gallery widths="150" heights="150" class="center"> Viciebsk, Pieskavacik-Trajeckaja. Віцебск, Пескавацік-Траецкая (E. Lisicki, 1910).jpg|[[Эль Лісіцкі|Э. Лісіцкі]]. Траецкая царква на Пескаваціку Viciebsk, Zaručaŭskaja synagoga. Віцебск, Заручаўская сынагога (S. Judovin, 1922).jpg|[[Саламон Юдовін|С. Юдовін]]. [[Харальная сынагога (Віцебск)|Харальная сынагога]] Viciebsk, Rynak, Bernardynski. Віцебск, Рынак, Бэрнардынскі (M. Chagall, 1917).jpg|[[Марк Шагал|М. Шагал]]. Дворык каля касьцёла Сьвятога Антонія Viciebsk, Padłoh. Віцебск, Падлог (M. Chagall, 1917).jpg|М. Шагал. Рынак з боку Віцьбы </gallery> === Спорт === У Віцебску разьмяшчаецца больш за 780 фізкультурна-спартовых збудаваньняў, у тым ліку: Цэнтральны спартовы комплекс, палац зімовых відаў спорту, 167 спартовых заляў, 41 плавальны басэйн (у тым ліку міні-басэйны), больш за 340 спартовых пляцовак, 12 лыжных базаў, 17 стралковых ціраў, 32 спартовыя палі для гульняў. У наш час у месьце працуе 23 спартовыя ўстановы (ДЮСШ і СДЮШАР), дзе праходзяць агульнафізычную й спэцыялізаваную падрыхтоўку 9130 навучэнцаў па 50 відах спорту, зь якіх 37 зьяўляюцца алімпійскімі. Штогод у Віцебску праводзіцца больш за 200 спартовых спаборніцтваў мескага, нацыянальнага і міжнароднага ўзроўню ў 50 відах спорту, у тым ліку міжнародныя турніры на прызы алімпійскіх чэмпіёнаў Т. Івінскай-Белашапка (баскетбол), В. Яноўскага (бокс), І. Каныгіна (грэцка-рымская барацьба) і Т. Лазаковіч (спартовая гімнастыка)<ref>Спортивная энциклопедия Беларуси / редкол. Г. П. Пашков (гл. ред.) [и др.]. — Мн., 2005.</ref>. Футбольны клюб [[ФК Віцебск]] бярэ ўдзел у Вышэйшай лізе Беларусі. Існуе хакейны клюб [[ХК Віцебск]]. === Мас-мэдыя === Выдаюцца газэты «Віцьбічы», «[[Витебский Курьер]]» і «Віцебскі праспэкт», жыдоўскі часопіс «[[Мішпоха]]». Апроч агульнанцыянальных, трансьляцыя вядуць рэгіянальныя тэлеканалы «Віцебск» і «Скіф», а таксама радыёстанцыя «Віцебск». Працуе рэгіянальны сучасная штодзённая інтэрактыўная он-лайн-газэта «[[Народныя навіны Віцебску]]»<ref>[https://news.vitebsk.cc/about/ Пра праект], [https://web.archive.org/web/20190222205143/https://news.vitebsk.cc/ Народныя навіны Віцебска]</ref>. == Забудова == === Плян === [[Файл:Viciebski zamak. Віцебскі замак (S. Prokudin-Gorsky, 1912) (cropped).jpg|значак|Рэшткі замка, 1912 г.]] Першаасновай Віцебску было гарадзішча (Замкавая гара) на высокім узгорку, вакол якога ў IX — пачатку X стагодзьдзя ўзьніклі тры паселішчы. У X—XIII стагодзьдзях сфармаваўся старажытны [[замак|горад]] — [[дзядзінец]], да якога далучаўся пасад. У XII стагодзьдзі за часамі [[Віцебскае княства|Віцебскага княства]] тут збудавалі гасьціны двор і [[Царква Дабравешчаньня Багародзіцы (Віцебск)|царкву Зьвеставаньня]]. У 2-й палове XIII — пачатку XIV стагодзьдзяў плянавальная структура складалася з двух умацаваных замкаў: Верхняга (былы дзядзінец) і Ніжняга (былы пасад), да якіх далучаліся неўмацаваныя слабоды — Узгорская (поўнач), Заручаўская (поўдзень), Задунаўская (усход), Задзьвінская (захад). У пачатку XVI стагодзьдзя ў выніку ўмацаваньня драўлянымі сьценамі Ўзгорская слабада пераўтварылася ў трэці замак — Узгорскі. Кожны замак меў замкнёную плянавальную структуру з сваім кампазыцыйным цэнтрам, усе тры замкі мелі шчыльныя зьвязкі. Уяўленьне пра плян і забудову Віцебску XVII стагодзьдзя дае ўнікальны графічны дакумэнт — «Рысунак» 1664 году. У гэты час тут існавалі гасьціны двор, Духаўская, Міхайлаўская, Сімяонаўская, Спаская і Ўвядзенская цэрквы, палац Агінскага і іншыя будынкі. Сфармавалася драўляная [[Віцебская школа дойлідзтва]]<ref name="carniauskaja-116">Чарняўская Т. Віцебск // {{Літаратура/Архітэктура Беларусі: Энцыкляпэдычны даведнік|к}} С. 116.</ref>. [[Файл:Viciebsk, Kstoŭskaja hara. Віцебск, Кстоўская гара (V. Avitoŭski, 1926-29) (2).jpg|значак|Панарама з Кстоўскай гары]] Рэгулярныя пляны Віцебску распрацоўваліся ў канцы XVIII — пачатку XIX стагодзьдзя, да канца XIX стагодзьдзя іх часткова рэалізавалі. Плянавальна места падзялялася на тры часткі: Узгорскую (паміж Дзьвіной і Віцьбай), Заручаўскую (паміж Віцьбай і Ручаём), Задзьвінскую (на процілеглым правым беразе Дзьвіны). Сфармаваўся разьвіты грамадзкі цэнтар, які складаўся зь двух пляцаў: Рынку і Саборнага. У ансамбль Саборнага пляцу ўваходзілі [[Касьцёл Сьвятога Язэпа і калегіюм езуітаў (Віцебск)|касьцёл Сьвятога Язэпа і калегіюм езуітаў]], будынак акруговага суду. Рынак фармавалі [[Віцебская ратуша|ратуша]], [[Царква Ўваскрасеньня Хрыстова (Рынкавая)|Уваскрасенская царква]], [[Касьцёл Сьвятога Антонія і кляштар бэрнардынаў (Віцебск)|касьцёл Сьвятога Антонія і кляштар бэрнардынаў]]. На высокім беразе Дзьвіны ў стылі барока збудавалі [[Палац Кудзіновічаў (Віцебск)|палац Кудзіновічаў]], пазьней перабудаваны ў стылю клясыцызму. З адкрыцьцём чыгункі ўтварыўся Прывакзальны пляц, дзе ўзьвялі будынак чыгуначнага вакзала (1866 год) і праклалі новую вуліцу Вакзальную, якая падыходзіла да моста церазь Дзьвіну (першапачаткова драўлянага, з 1867 году — мураванага) і зьвязала левабярэжную і правабярэжную часткі места. У 1897 годзе ў Віцебску збудавалі электрастанцыю, у 1898 годзе ў цэнтры праклалі дзьве лініі трамвая на электрычнай цязе (першы ў Беларусі). Новая жылая забудова ўзьнікла за лініяй чыгункі, што значна пашырыла Задзьвінскую частку. У 1890 годзе распрацавалі новы праектавы плян. Сярод грамадзкіх будынкаў вылучаліся: мужчынская гімназія (1880, зьнішчаная ў 1975 годзе), будынак пазямельна-сялянскага банку, будынак духоўнай вучэльні<ref name="carniauskaja-116"/>. [[Файл:Віцебск. Тэатр імя Якуба Коласа.jpg|значак|Тэатар імя Якуба Коласа]] Першы генэральны плян рэканструкцыі Віцебску зьявіўся ў 1938 годзе. Ён вызначыў пэрспэктывы далейшага разьвіцьця места з улікам гістарычных асаблівасьцяў. У пачатку 1930-х гадоў пачалося комплекснае мураванае будаваньне селішчаў каля буйных прамысловых прадпрыемстваў. На галоўных магістралях места збудавалі 4-павярховыя жылыя дамы камунальнага тыпу, дзе ў адным будынку аб’ядноўваліся жылыя і грамадзкія памяшканьні. Прыкладам новага тыпу грамадзкага будынка стаў клюб мэталістых<ref>Чарняўская Т. Віцебск // {{Літаратура/Архітэктура Беларусі: Энцыкляпэдычны даведнік|к}} С. 116—117.</ref>. У першыя паваенныя дзесяцігодзьдзі Віцебск аднаўляўся і разьвіваўся паводле генэральных плянаў 1946 году, яго карэкцыі 1956 году, новага генэральнага пляну 1966 году. У гэты пэрыяд збудавалі чыгуначны вакзал, гатэль «Дзьвіна», Палац культуры, будынак Беларускага Дзяржаўнага акадэмічнага тэатру, Усходні прамысловы вузел. У 1970—80-я гады разьвіцьцё места ажыцьцяўлялася паводле генэральных плянаў 1975 і 1982 гадоў<ref name="carniauskaja-117">Чарняўская Т. Віцебск // {{Літаратура/Архітэктура Беларусі: Энцыкляпэдычны даведнік|к}} С. 117.</ref>. Плянавальную структуру сфармавалі сем плянавальных раёнаў. Асноўным раёнам жылога будаваньня стаў Паўднёва-ўсходні (з 1980 году ўзводзіліся 5—9—12-павярховыя жылыя дамы і грамадзкія будынкі ў мікрараёнах Поўдзень-1, Поўдзень-2, Поўдзень-3 і інш.). У 1974 годзе скончылі ансамбль пляцу Перамогі, утварылі пляц Тысячагодзьдзя Віцебску (гістарычны Тэатральны пляц). У 1970—1980-я гады будаваліся шматлікія шматпавярховыя жылыя дамы, сярод грамадзкіх будынкаў — новыя карпусы інстытутаў, дванаццаціпавярховы гатэль «Віцебск», корпус праектна-канструктарскага бюро АСУ, будынак філіі інстытуту «Белдзяржпраект», сямнаццаціпавярховы інтэрнат абутковай фабрыкі, Палац культуры прафсаюзаў, комплекс вышынных будынкаў інтэрнатаў на праспэкце Перамогі, кінатэатар «Брыганціна» і летні амфітэатар. Церазь Віцьбу збудавалі тры новыя пешаходныя масты, церазь Дзьвіну — два транспартныя<ref>Чарняўская Т. Віцебск // {{Літаратура/Архітэктура Беларусі: Энцыкляпэдычны даведнік|к}} С. 117—118.</ref>. Цэнтральная частка Віцебску захавала гістарычны плян XVI—XVII стагодзьдзяў, мураваную забудову і асобныя помнікі гісторыі і архітэктуры XVIII — пачатку XX стагодзьдзяў<ref name="carniauskaja-118">Чарняўская Т. Віцебск // {{Літаратура/Архітэктура Беларусі: Энцыкляпэдычны даведнік|к}} С. 118.</ref>. Асноўнымі структурнымі восямі гістарычнага цэнтру служаць дзялянкі мэрыдыянальнага і шыротнага мескіх дыямэтраў. У большай ступені гістарычная забудова лякалізуецца ўздоўж мэрыдыянальнага кірунку — гістарычнай Вялікай вуліцы. На перакрыжаваньні восяў знаходзіцца тэрыторыя былых адміністрацыйнага і ратушнага пляцаў. Вежа ратушы — адзіная вэртыкаль калісьці разьвітога шматвежавага сылюэту Віцебску. Жылыя і грамадзкія будынкі XVIII — пачатку XX стагодзьдзя фармуюць забудову гістарычных Узгорскай, Падзьвінскай, Багародзіцкай, Палацавай, Тэатральнай і іншых вуліцаў, на асобных дзялянках разьмешчаную суцэльным фронтам, а дзе-нідзе — больш рэдка, напрыклад у Задзьвіньні<ref name="spadcyna-262">{{Літаратура/Страчаная спадчына (2003)|к}} С. 262.</ref>. Гістарычны цэнтар Віцебску спазнаў значныя страты: з 28 помнікаў сакральнай архітэктуры, якія фармавалі ўнікальныя панарамныя віды места, захаваліся толькі два, «заціснутыя» новай забудовай. Некаторыя помнікі зруйнавалі ў 1930-я гады, многія пацярпелі ў час [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]], па якой іх не аднавілі, іншыя — зьнішчылі ў працэсе паваеннай рэканструкцыі места. [[Сьпіс помнікаў гісторыі і архітэктуры Беларусі, зруйнаваных уладамі СССР|Савецкія ўлады зьнішчылі]] помнікі барока, які складалі ансамбль ратушнага і адміністрацыйнага пляцаў — езуіцкі касьцёл і карпусы калегіюма, бэрнардынскі касьцёл з кляштарнымі будынкамі, што існавалі яшчэ ў канцы 1950-х гадоў, а таксама Ўваскрасенскую царкву (аўноўлена). Зьнішчылі гасьціны двор, які далучаўся да бэрнардынскага касьцёла. Цалкам разбурылі галоўную дамінанту места — [[Царква Прачыстай Багародзіцы і манастыр базылянаў (Віцебск)|базылянскую царкву]] (адноўлена) і разьмешчаную насупраць, на правым беразе Дзьвіны [[Царква Божага Яўленьня (Віцебск)|Богаяўленскую царкву]]. Ад своеасаблівай групы з трох помнікаў сакральнай архітэктуры на тэрыторыі Ніжняга замка — царквы Зьвеставаньня, [[Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы (Віцебск)|Фары]] і [[Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла і кляштар дамініканаў (Віцебск)|дамініканскага касьцёла]] захаваліся толькі руіны царквы (адноўлена). Да найбольш істотных страт належыць таксама знос [[Царква Сьвятога Духа (Віцебск)|Духаўскай царквы]] на высокім плято, якая цудоўна ўспрымалася з розных бакоў, здвоеных дамінантаў у Задзьвіньні — [[Царква Сьвятога Мікалая (Віцебск)|Мікольскай царквы]] і [[Касьцёл Маці Божай Шкаплернай і кляштар піяраў (Віцебск)|піярскага касьцёла]]. У 1970-я гады савецкія ўлады зьнішчылі вялікую групу жылых і грамадзкіх будынкаў XVIII — начатку XX стагодзьдзя каля Рынку з усходняга боку гістарычнай Вялікай вуліцы, чыя недастатковая шырыня ўскладняла рух грамадзкага транспарту. Такім чынам традыцыйна замкнёная прастора вуліцы апынулася раскрытай на ляндшафтавую зону, што неправамерна ва ўмовах гістарычнага места. Без патрэбы зруйнавалі групу будынкаў XVIII — пачатку XX стагодзьдзя на гістарычнай Задунаўскай вуліцы, сярод якіх — будынак школы пры езуіцкім калегіюме. Апроч таго, зьнішчылі манумэнтальны гістарычны будынак на вуліцы Замкавай, у якім разьмяшчаўся пэдагагічны інстытут<ref name="spadcyna-262"/>. <gallery caption="Старыя мапы і пляны Віцебску" widths="150" heights="150" class="center"> Viciebsk. Віцебск (1772-74).jpg|1772—74 гг. Viciebsk. Віцебск (1797).jpg|1797 г. Viciebsk. Віцебск (1820-29).jpg|1820-я гг. Viciebsk. Віцебск (1801-49).jpg|1-я палова XIX ст. </gallery><gallery widths="150" heights="150" class="center"> Viciebsk. Віцебск (1904) (2).jpg|1904 г. Viciebsk. Віцебск (1910-18).jpg|1910—18 гг. Viciebsk. Віцебск (1927-33).jpg|1927—33 гг. Viciebsk. Віцебск (03.1941).jpg|1941 г. </gallery> === Вуліцы і пляцы === {| cellspacing="1" cellpadding="3" style="width: 800px; margin: 0 0 1em 0; border: solid darkgray; border-width: 1px 1px 1px 1px; font-size: 90%; background-color: #fff;" |- bgcolor={{Колер|Беларусь}} align="center" | '''Афіцыйная назва''' || '''Гістарычная назва''' || '''Былыя назвы''' |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | 1-я Даватара вуліца || '''Мікольская''' вуліца || Вэтэрынарная вуліца |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Баўмана вуліца || '''Аляксееўская''' вуліца || |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Будзённага вуліца || '''Стараманастырская''' вуліца || |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Гагарына вуліца || '''Сураская''' вуліца <br> '''Сураская''' шаша || |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Гогаля вуліца || '''Духаўская Набярэжная''' вуліца <br> '''Глухі''' завулак <br> '''Раства''' завулак || |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Дзімітрава вуліца || '''Канатная''' вуліца || |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Еўсьцігнеева вуліца || '''Шпітальная''' вуліца || |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Калініна вуліца || '''Заручаўская''' вуліца || Магілёўская вуліца |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Камісара Крылова вуліца || '''Багародзіцкая''' вуліца || Саборная вуліца <br> Усьпенская вуліца |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Камсамольская вуліца || '''Ніжне-Пятроўская''' вуліца <br> '''Каменная''' вуліца <br> '''Піярская''' вуліца || |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Камуністычная вуліца || '''Багаслоўская''' вуліца || |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Касманаўтаў вуліца || '''Кавальская''' вуліца || |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Кастрычніцкая вуліца || '''Верхне-Пятроўская''' вуліца <br> '''Стара-Рэзьніцкая''' вуліца || |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Кірава вуліца || '''Вакзальная''' вуліца || Карла Маркса вуліца |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Куйбышава праспэкт || '''Траецкая''' вуліца || Лягерная вуліца |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Леніна вуліца || '''Вялікая''' вуліца <br> '''Вялікая Ілямніцкая''' вуліца <br> '''Вялікая Магілёўская''' вуліца (частка) || Пецярбурская вуліца <br> Смаленская вуліца (частка) <br> Гогалеўская вуліца (частка) |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Леніна плошча || '''Смаленскі Рынак''' пляц || |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Ленінградзкая вуліца || '''Гарадоцкая''' шаша || |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Маскоўскі праспэкт || '''Смаленская''' шаша || |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Маякоўская вуліца || '''Біржавы''' завулак || |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Някрасава вуліца || '''Вялікая Ялаская''' вуліца || |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Праўды вуліца || '''Духаўская''' вуліца || |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Путна вуліца || '''Спаская''' вуліца || Дэпутацкая вуліца (1920—1980) |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Пушкіна вуліца || '''Тэатральная''' вуліца || Пушкінская вуліца |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Рэвалюцыйная вуліца || '''Вялікая Ільлінская''' вуліца (частка) <br> '''Малая Ільлінская''' вуліца (частка) || |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Савецкай арміі вуліца || '''Полацкая''' вуліца (частка) <br> '''Мікольская''' вуліца (частка) || Шашэйная вуліца (частка) |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Савецкая вуліца || '''Палацавая''' вуліца || |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Суворава вуліца || '''Узгорская''' вуліца || |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Талстога вуліца || '''Падзьвінская''' вуліца || |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Урыцкага вуліца || '''Падтычынская''' вуліца || |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Фрунзэ прэспэкт || '''Задунаўская''' вуліца || |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Цітова вуліца || '''Полацкая''' шаша || |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Чарняхоўскага праспэкт || '''Лучоская''' вуліца || Вінчэўскага вуліца |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Чэхава вуліца || '''Ветраная''' вуліца <br> '''Пескаваціцкая Набярэжная''' вуліца || |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Шрадэра вуліца || '''Могілкавая''' вуліца <br> '''Тадулінская''' вуліца || |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Шубіна вуліца || '''Трынітарская''' вуліца || Пакроўская вуліца <br> Бязбожная вуліца |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Энгельса вуліца || '''Богаяўленская''' вуліца || Шашэйная вуліца |} Да нашага часу з [[урбананіміка|урбананімічнай]] спадчыны цэнтральнай часткі Віцебску гістарычныя назвы захавалі толькі вуліцы Залатагорская<ref name="з"/>, Замкавая і Пакроўская. Пры канцы XV ст. першая ў Віцебску вуліца атрымала назву Прабойнай і пралягала на месцы ААТ «Віцебскі ўнівэрмаг» (вуліца Замкавая, д. 19). У 1522 годзе другая вуліца атрымала назву Вялікай дарогі вулічнай (цяпер [[Замкавая вуліца (Віцебск)|Замкавая вуліца]]). У 1592 годзе зьявілася Вялікая Ілямніцкая вуліца ў гонар вёскі, у бок якой пралягала (цяпер [[Вуліца Леніна (Віцебск)|вуліца Леніна]]). У XVII ст. зьявіліся вуліцы ў гонар заняткаў месьцічаў (Ганчарная) і прадпрыемстваў (Сьвечачная і Канатная). На пляне места 1838 году было 60 вуліцаў і завулкаў. Пры правядзеньні перапісу насельніцтва выявілі яшчэ 16 назваў. У другой палове XIX ст. расейскія ўлады ў рэчышчы [[Каляніялізм|каляніяльнай]] [[Русіфікацыя Беларусі|палітыкі русіфікацыі колішняга Вялікага Княства Літоўскага]] называлі і пераймяноўвалі вуліцы места ў гонар дзеячоў [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]. На пляне Віцебску 1904 году налічвалася 350 вуліцаў і завулкаў. У 1922 годзе — каля 400 назваў. У 1920-я гады савецкія ўлады з мэтай [[Русіфікацыя Беларусі|русіфікацыі і дэнацыяналізацыі беларусаў]] правялі шырокае перайменаваньне вуліцаў (Палацавая стала Савецкай, Генэральская — Сялянскай), якое паўтаралася яшчэ двойчы ў XX стагодзьдзі. Па [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайне]] пры адбудове разбуранага места зьявіліся нумарныя вуліцы: ад 1-й да 24-й Гарадоцкай і 12 вуліцаў Молатава. На 2012 год у Віцебску налічвалася каля 900 вуліцаў. З 11 вуліцаў, названых у гонар жанчынаў, 4 працягвалі насіць імя намесьніцы камісара асьветы РСФСР [[Надзея Крупская|Надзеі Крупскай]] (2-я, 4-я і 6-я, завулак Крупскай). Найкарацейшая вуліца мела працягласьць 300 мэтраў<ref name="з">{{Артыкул|аўтар=Пукшанскі А.|загаловак=Штаны і іншыя вуліцы|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=96694|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=|год=4 траўня 2012|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2012-05-04 84 (27199)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/96706/4may-6.indd.pdf 6]|issn=}}</ref>. На люты 2014 году ў Віцебску налічвалася каля 850 вуліцаў і [[праспэкт]]аў, [[пляц]]аў і завулкаў. Найбольш пашыранымі былі назвы вуліцаў пра адметнасьці прыроды і разьмяшчэньня. Пятая частка тычылася гісторыі [[Савецкі Саюз|Савецкага Саюзу]], што ёсьць вынікам і адным з захадаў русіфікацыі беларусаў. На 3-м месцы паводле пашыранасьці былі вуліцы ў гонар ваяроў, а на 4-м — пра [[пісьменьнік]]аў і дзеячоў мастацтва. Каля паловы вуліцаў мелі непаўторныя для іншых местаў Беларусі назвы. Сярод інашага, [[квартал]]ы прыватнай забудовы зьмяшчалі па 17 [[Гарадок|Гарадоцкіх]] і [[Лучоса|Лучоскіх]] вуліцаў, а таксама — 15 [[Полацак|Полацкіх]]<ref>{{Артыкул|аўтар=Целяшук В.|загаловак=Прайду я па Чыгуначнай, зьвярну на Піянэрскую|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20140212/1392152977-praydu-ya-pa-chygunachnay-zvyarnu-na-piyanerskuyu|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=12 лютага 2014|нумар=[https://zviazda.by/be/number/26-27636 26 (27636)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2014/02/ZV_20140212_6.pdf 6]|issn=1990-763x}}</ref>. Прытым цэнтральныя вуліцы і пляцы Віцебску — як і большасьці местаў Беларусі за [[Рэжым Лукашэнкі|рэжымам Лукашэнкі]] — пераважна захоўваюць каляніяльныя [[Расейцы|расейска]]-савецкія назвы. === Мясцовасьці === Гістарычныя мясцовасьці Віцебску: Вострая Магіла, Гутароўшчына, Духаўская гара, Задзьвіньне, [[Задунаўе (Віцебск)|Задунаўе]], Замкавая гара, [[Заручаўе]], Зьвярынец, Кстоўская гара, Лукішкі, [[Маркаўшчына (Віцебск)|Маркаўшчына]], Ніжні замак, [[Пескавацік]], Плоская гара, [[Прачысьценская гара]], Прысмушкі, [[Русь (Віцебск)|Русь (Рускі пасад)]], Узгор’е (Узгорскі замак), Юр’ева горка, Ялагі. == Эканоміка == У межах места разьмяшчаецца свабодная эканамічная зона «Віцебск». Яе вытворчая тэрыторыя забясьпечваецца ўсімі інжынэрнымі камунікацыямі, улучна з пад’язнымі аўтамабільнымі і чыгуначнымі шляхамі. Будынкі і зямельныя дзялянкі здаюцца рэзыдэнтам на ўмовах доўгатэрміновай арэнды. Сярэдняя колькасьць удзельнікаў замежных гандлёвых апэрацыяў у Віцебску большая за 500, зь іх каля 45 — буйныя прамысловыя прадпрыемствы. Суб’екты гаспадараньня ажыцьцяўляюць вонкавыя эканамічныя зьвязкі з 40 дзяржавамі сьвету. Экспартныя пастаўкі ідуць на рынкі больш 30 краінаў бліжняга і далёкага замежжа. Асноўнымі гандлёвымі партнэрамі зьяўляюцца [[Расейская Фэдэрацыя]], [[Нямеччына]], [[Польшча]], [[Латвія]], [[Летува]], [[Украіна]] і [[Малдова]]<ref>Программа социально-экономического развития города Витебска на 2006—2010 годы : утв. Решение Витеб. гор. Совета депутатов 08.12. 2006 № 199 // Национальный Реестр правовых актов Республики Беларусь. — 2007. — № 102. — С. 70-80.</ref>. У Віцебску працуюць прадпрыемствы машынабудаваньня і мэталаапрацоўкі («[[Візас]]», «[[Вістан]]» і іншыя). Электронную прамысловасьць прадстаўляцюь ААТ «[[Віцязь (прадпрыемства)|Віцязь]]», ААТ «[[Маналіт (прадпрыемства)|ВЗРД „Маналіт“]]», ААТ «[[Віцебскі прыборабудаўнічы завод]]» і іншыя. Сярод прадпрыемстваў лёгкай прамысловасьці вылучаюцца [[Віцебскае панчошна-трыкатажнае прадпрыемства імя «КІМ»]], РУП «[[Вітэкс]]», СТАА «[[Белвест]]», СТАА «[[Марка (прадпрыемства)|Марка]]». Працуюць таксама прадпрыемствы хімічнай («[[Вітпляст]]»), харчовай (ААТ «[[Віцебская малако|Віцебскае малако]]», УВП «[[Віцьба (прадпрыемства)|Віцебскі кандытарскі камбінат „Віцьба“]]» і іншыя), дрэваапрацоўчай і будаўнічых матэрыялаў галін прамысловасьці. Тасунак паміж рознымі галінамі прамысловасьці Віцебску: [[лёгкая прамысловасьць]] 42,2%, харчовая прамысловасьць 23,6%, [[машынабудаваньне]] і мэталаапрацоўчая прамысловасьць 21,0%, вытворчасьць будаўнічых матэрыялаў 6,8%, [[дрэваапрацоўчая прамысловасьць]] 4,8%, іншыя галіны прамысловасьці 1,6%<ref>{{Літаратура/Памяць/Віцебск|2к}} С. 453—460.</ref>. {| class="wikitable standard mw-collapsible mw-collapsed" style="border: none; width: 100%; background-color: transparent;" !Зьвесткі пра прамысловыя прадпрыемствы Віцебску |- | Найбольшую ўдзельную вагу ў экспарце складаюць: кабэльна-правадніковая прадукцыя (ТАА «ВА „Энэргакамплект“», прадпрыемства зьяўляецца асноўным беларускім вытворцам саманясучых правадоў для паветраных лініяў электраперадачы і сілавых кабэляў вялікіх [[сечыва]]ў на напругу да 1000 В), валаконна-аптычны кабэль для розных умоваў пракладкі і эксплюатацыі (ІТАА «Зьвяз-Кабель»), скураны абутак (ААТ «[[Марка]]», СП «Белвест», ААТ «Чырвоны Кастрычнік», СТАА «Сан Марка»), тэлевізары, DVD прайгравальнікі, пыласмокі і мэдтэхніка (РУП «Віцязь»), вымяральныя прыборы і сродкі (РУП «ВЗЭП», ТАА «Эўрапрыбор»), кандэнсатары, рэзыстары, тэрмарэзыстары (РУНПП «ВЗРД „Маналіт“»), мэталарэзныя і дрэваапрацоўчыя станкі, станкі зь лікавым праграмным кіраваньнем (заводы «Вістан», «Візас»), драўнянавалакністы і стругавыя пліты й піламатэрыялы (ААТ «Віцебскдрэў»), будаўнічая цэгла і камень керамічны (АТ «Кераміка»), помпы, абсталяваньне і камплектаваньне для аўтатрактарнай тэхнікі і сельгасмашын (завод «Эвістор»), прадукцыя мяса-малочнай галіны (ААТ «Малако», ААТ «Віцебскі мясакамбінат», ІП «Глёбал Віцебск»), кандытарскія вырабы (УПП ВКК «Віцьба»), вэтэрынарныя прэпараты (ІПВУП «ВІК-здароўе жывёл», ТАА «Рубікон») дываны і дывановыя вырабы (ААТ «Віцебскія дываны»), швацкія вырабы (ААТ «Сьцяг індустрыялізацыі», ВА «Віцяблянка», ТАА «Бель Бімба плюс», ПВУП «Нартэкс», ААТ «КІЦ», ТАА «Грацыя»), рапсовое масла (ААТ «Віцебскі маслаэкстракцыйны завод»), вокны з ПВХ і натуральнага дрэва (СТАА «Вокныінвэст», ІПВУП «Канадзкія тэхналёгіі», ПВУП «Квант», ТАА "Вытворчая кампанія «Эгіда», ЗАТ «Рускі клюб», СТАА «Погляд») і іншая прадукцыя адмысловага і масавага попыту. |} На верасень 2013 году ў Віцебску налічвалася 170 500 занятых, сярэдні заробак якіх складаў 5,139 млн [[Беларускі рубель|рублёў]] ($567)<ref>{{Артыкул|аўтар=Пукшанскі А.|загаловак=Не працуе толькі лянівы|спасылка=http://zviazda.by/be/news/20131030/1383122579-ne-pracue-tolki-lyanivy|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=30 кастрычніка 2013|нумар=205 (27570)|старонкі=[http://zviazda.by/wp-content/uploads/2013/10/1383122527_2.pdf 2]|issn=1990-763x}}</ref>. == Транспарт == === Агульныя зьвесткі === Віцебск — буйны транспартны вузел на паўночным усходзе [[Беларусь|Беларусі]]. За 5 км на ўсход праходзіць [[магістраль]] {{таблічка-by|М|8}}{{таблічка-eu|95}}. У самім месьце знаходзіцца скрыжаваньне наступных аўтамабільных шляхоў: [[магістраль]] {{таблічка-by|М|3}} ([[Менск]] — Віцебск), дарогі: {{таблічка-by|Р|20}} (Віцебск — [[Полацак]] — пункт пропуску [[Бігосава]] ([[Беларуска-латвійская граніца|граніца]] [[Латвія|Латвіі]])), {{таблічка-by|Р|21}} (Віцебск — [[Лёзна]] — [[Завольша (пасёлак)|Завольша]]), {{таблічка-by|Р|25}} (Віцебск — [[Сянно]] — [[Талачын]]), {{таблічка-by|Р|87}} (Віцебск — [[Ворша]]), {{таблічка-by|Р|112}} (Віцебск — [[Сураж]] — [[Стайкі (Віцебскі раён)|Стайкі]]), {{таблічка-by|Р|115}} (Віцебск — [[Гарадок]]). У наш час вядзецца будаваньне заходняй дзялянкі аб’язной колцавай аўтамабільнай дарогі вакол Віцебску. [[Выява:Vokzal v Vitebske posle rekonstrukcii.jpg|міні|Віцебскі вакзал па рэканструкцыі]] Віцебск зьяўляецца [[Віцебскі чыгуначны вузел|вузлом чыгунак]] на [[Смаленск]], [[Санкт-Пецярбург]], [[Гомель]], [[Полацак]]. [[Віцебск (станцыя)|Чыгуначны вакзал]] (1954 г., арх. Б. Мезенцаў<ref>{{Літаратура/Архітэктура Беларусі: Энцыклапедычны даведнік|к}} С. 128.</ref>) абслугоўвае пасажыраў як далёкага, так і прымескага кірункаў. У 2010 годзе завяршылася рэканструкцыя будынка чыгуначнага вакзала і прылеглай тэрыторыі. У Віцебску знаходзяцца аўтавакзал і прымеская аўтастанцыя. Аўтобусныя маршруты злучаюць места з [[Бэрлін]]ам, [[Дзьвінск]]ам, [[Масква|Масквой]], [[Рыга]]й, [[Санкт-Пецярбург]]ам, а таксама шматлікімі паселішчамі [[Беларусь|Беларусі]]. За 10 км на ўсход ад места знаходзіцца аэрапорт Віцебск. У мінулым зь яго праводзіліся рэгулярныя авіярэйсы на [[Менск]] і [[Масква|Маскву]]. === Грамадзкі транспарт === Мескі грамадзкі транспарт Віцебску: * [[Віцебскі аўтобус|Аўтобусны]] (26 маршрутаў), аўтобусны парк № 1 (вул. Церашковай, 7) * [[Віцебскі тралейбус|Тралейбусны]] (8 маршрутаў) * [[Віцебскі трамвай|Трамвайны]] (9 маршрутаў) — паступова скарачаецца * Маршрутныя таксі. == Турыстычная інфармацыя == [[Файл:Віцебск. 30.JPG|значак|[[Віцебская ратуша|Ратуша]]]] === Інфраструктура === Віцебск — пэрспэктыўны цэнтар турызму міжнароднага значэньня<ref>{{Літаратура/Турыстычная энцыкляпэдыя Беларусі|к}}</ref>. У пачатку XX ст. тут жылі і працавалі Марк Шагал, Казімер Малевіч. Цяпер у месьце працуе [[Віцебскі музэй Марка Шагала|дом-музэй і мастацкі музэй Марка Шагала]] з сталай экспазыцыяй. Апроч таго, працуюць [[Віцебскі абласны краязнаўчы музэй]], [[Віцебскі літаратурны музэй]] (на рэканструкцыі), [[Віцебскі мастацкі музэй]], [[Віцебскі музэй воінаў-інтэрнацыяналістаў]] і [[Віцебскі абласны музэй Героя Савецкага Саюза Міная Піліпавіча Шмырова]]. Дзеюць [[Віцебская аматарская астранамічная абсэрваторыя]], [[Батанічны сад Віцебскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту|батанічны сад]] і [[Віцебскі заапарк|заапарк]]. У 2014 годзе на гістарычным Рынку паставілі [[Помнік князю Альгерду (Віцебск)|помнік вялікаму князю Альгерду]]. * Гатэлі: «Ветразь», «Дзьвіна», «Лучоса», «Эрыдан», гасьцініца навучальнага цэнтру прафсаюзаў; гасьцінічны комплекс «Віцебск». У межах мескай забудовы Віцебска функцыянуюць 5 санаторыяў-прафілякторыяў, у тым ліку «Бадзёрасьць». Апроч таго, у Віцебску існуе першы ў Беларусі хостэл — «Джаз». === Славутасьці === {{Асноўны артыкул|Сьпіс гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Віцебску}} {{Падвойная выява|справа|Viciebsk,_Trynitarskaja._Віцебск,_Трынітарская_ (S._Jurkoŭski,_XIX)_.jpg|140|Trinitarian Catholic Church in Viciebsk (XXI).jpg|140|[[Касьцёл Апекі Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар трынітарыяў (Віцебск)|Касьцёл Апекі Найсьвяцейшай Панны Марыі пры кляштары трынітарыяў]]: у XIX ст. (налева) і ў наш час як маёмасьць [[Беларускі экзархат|БЭ МП]] (направа)}} * Забудова гістарычная (XVIII — пачатак ХХ ст.; фрагмэнты) * ''[[Сьпіс культавых будынкаў Віцебску|Помнікі сакральнай архітэктуры]]'': ** ''Праваслаўныя і грэцка-каталіцкія'': [[Траецкі Маркаў манастыр]] ([[Канстантынопальскі патрыярхат]], цяпер у валоданьні [[Беларускі экзархат|Маскоўскага патрыярхату]]), у тым ліку [[Царква Покрыва Багародзіцы (Віцебск)|царква Покрыва Багародзіцы]] (1760) і жылыя карпусы; [[Царква Дабравешчаньня Прасьвятой Багародзіцы (Віцебск)|царква Зьвеставаньня Багародзіцы]] (ХІІ ст.; Канстантынопальскі патрыярхат, цяпер у валоданьні Маскоўскага патрыярхату), [[Царква Прачыстай Багародзіцы і манастыр базылянаў (Віцебск)|царква Прачыстай Багародзіцы і манастыр базылянаў]] (1743—1785, 2000-я; [[Уніяцкая царква ў Рэчы Паспалітай|Сьвяты Пасад]], цяпер у валоданьні Маскоўскага патрыярхату), [[Царква Ўсьпеньня Багародзіцы (Віцебск)|царква Ўсьпеньня Багародзіцы]] (1858, [[мураўёўкі|мураўёўка]]; Маскоўскі патрыярхат), [[Царква Ўваскрасеньня Хрыстова (Рынкавая)|царква Ўваскрасеньня Хрыстова]] (Рынкавая, 1772—1777, 2000-я; Сьвяты Пасад, цяпер у валоданьні Маскоўскага патрыярхату) ** ''Рымска-каталіцкія'': капліца Сьлепсьцяў (XIX ст.), [[Касьцёл Апекі Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар трынітарыяў (Віцебск)|касьцёл Апекі Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар трынітарыяў]] (XVIII ст., цяпер царква Покрыва Багародзіцы і эпархіяльная ўправа Беларускага экзархату Маскоўскага патрыярхату), [[Касьцёл Сьвятой Барбары (Віцебск)|касьцёл Сьвятой Барбары]] (1785, 1884—1885) * ''Могілкі'': Старасямёнаўскія, юдэйскія * Пазямельна-сялянскі банк (1917) * [[Палац Кудзіновічаў (Віцебск)|Палац Кудзіновічаў]] (1772) * [[Віцебская ратуша|Ратуша]] (1775) * Склады саляныя (1774) === Страчаная спадчына === [[Файл:Viciebsk. Віцебск (W. Bojarski, 1884) (2).jpg|міні|10 рымска-каталіцкіх сьвятыняў, зь якіх захаваліся толькі касьцёлы [[Касьцёл Сьвятой Барбары (Віцебск)|Сьвятой Барбары]] і [[Касьцёл Апекі Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар трынітарыяў (Віцебск)|трынітарыяў]], а таксама капліца Сьлепсьцяў]] * [[Віцебскія замкі|Замкі]] (Х—XIV стагодзьдзі) * ''Помнікі сакральнай архітэктуры'': ** ''Праваслаўныя і грэцка-каталіцкія'': [[Траецкі Маркаў манастыр]] (Канстынтынопальскі патрыярхат), у тым ліку цэрквы [[Царква Сьвятой Тройцы (Маркаўшчына)|Сьвятой Тройцы]] (1691), [[Царква Сьвятой Параскевы (Маркаўшчына)|Сьвятой Параскевы]] (1730) і [[Царква Сьвятога Мікалая (Маркаўшчына)|Сьвятога Мікалая]] (1730), званіца (XVIII ст.); [[Царква Божага Яўленьня (Віцебск)|царква Божага Яўленьня]] (XVIII ст.; Сьвяты Пасад); царква Раства Багародзіцы (1886, мураўёўка; Маскоўскі патрыярхат); [[Царква Раства Хрыстова (Віцебск)|царква Раства Хрыстова]] (1807—1810; Сьвяты Пасад); царква Сьвятога Апостала Яна Багаслова (XIV ст.; Канстантынопальскі патрыярхат); царква Сьвятога Дзьмітрыя (XIX ст.; Маскоўскі патрыярхат), [[Царква Сьвятога Духа (Віцебск)|царква Сьвятога Духа]] (XVII—XVIII стагодзьдзі; Сьвяты Пасад); царква Сьвятога Мікалая (1791—1799; Сьвяты Пасад); царква Сьвятога Міхала Арханёла (1796; Сьвяты Пасад); [[Царква Сьвятога Прарока Ільлі (Віцебск)|царква Сьвятога Прарока Ільлі]] (1746; Сьвяты Пасад); [[Царква Сьвятога Спаса (Віцебск)|царква Сьвятога Спаса]] (XIX ст.; Сьвяты Пасад); царква Сьвятога Юрыя (1876, мураўёўка; Маскоўскі патрыярхат); царква Сьвятога Яна Прадцечы (XV—XVI стагодзьдзі; Канстантынопальскі патрыярхат); [[Царква Сьвятога Яна Хрысьціцеля (Віцебск)|царква Сьвятога Яна Хрысьціцеля]] (1808—1816; Сьвяты Пасад); царква Сьвятой Тройцы (Трайчанская, XVIII ст.; Сьвяты Пасад); [[Царква Сьвятой Тройцы (Чорная)|царква Сьвятой Тройцы]] (Чорная, 1761; Сьвяты Пасад); [[Царква Сьвятых Барыса і Глеба (Віцебск)|царква Сьвятых Барыса і Глеба]] (XVIII ст.; Сьвяты Пасад); [[Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла (Віцебск)|царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла]] (1780; Сьвяты Пасад); [[Царква Ўваскрасеньня Хрыстова (Заручаўская)|царква Ўваскрасеньня Хрыстова]] (Заручаўская, XVIII ст.; Сьвяты Пасад); царква Ўзьвіжаньня Сьвятога Крыжа (1806—1816; Сьвяты Пасад) ** ''Рымска-каталіцкія'': [[Касьцёл Сьвятога Антонія і кляштар бэрнардынаў (Віцебск)|касьцёл Сьвятога Антонія і кляштар бэрнардынаў]] (1700); [[Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы (Віцебск)|касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы]] (Фарны, 1749); [[Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла і кляштар дамініканаў (Віцебск)|касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла і кляштар дамініканаў]] (1771); [[Касьцёл Сьвятога Язэпа і калегіюм езуітаў (Віцебск)|касьцёл Сьвятога Язэпа і калегіюм езуітаў]] (1716—1751); [[Касьцёл Маці Божай Шкаплернай і кляштар піяраў (Віцебск)|касьцёл Маці Божай Шкаплернай і кляштар піяраў]] (XVIII ст.); кляштар марыявітак (XVIII ст.) ** ''Юдэйскія'': [[Вялікая сынагога (Віцебск)|Вялікая сынагога]] (Харальная, XVII—XIX стагодзьдзі); Узгорская сынагога * [[Палац Агінскіх (Віцебск)|Палац Агінскіх]] (XVII ст.) == Галерэя == <gallery widths="150" heights="150" caption="Славутасьці Віцебску" class="center"> Viciebsk. Віцебск (5.06.2007).jpg|[[Віцебская ратуша|Ратуша]] Віцебскія краявіды 06.jpg|[[Царква Прачыстай Багародзіцы і манастыр базылянаў (Віцебск)|Царква Прачыстай Багародзіцы]] Church of the Assumption (Viciebsk, Bielarus) RV03.jpeg|[[Царква Прачыстай Багародзіцы і манастыр базылянаў (Віцебск)|Манастыр базылянаў]] Troitsky Markov-2.jpg|[[Царква Покрыва Багародзіцы (Віцебск)|Пакроўская царква]] [[Траецкі Маркаў манастыр|Траецкага Маркава манастыра]] </gallery><gallery widths="150" heights="150" class="center"> Свято-Воскресенская церковь в Витебске 2.JPG|[[Царква Ўваскрасеньня Хрыстова (Рынкавая)]] Віцебск. Дабравешчанская царква. Фасад.jpg|[[Царква Дабравешчаньня Прасьвятой Багародзіцы (Віцебск)|Царква Зьвеставаньня Багародзіцы]] Viciebsk, St. Barbara. Віцебск, Сьв. Барбары (2007).jpg|[[Касьцёл Сьвятой Барбары (Віцебск)|Касьцёл Сьвятой Барбары]] Советская 18 Путна.jpg|[[Палац Кудзіновічаў (Віцебск)|Палац Кудзіновічаў]] </gallery> == Асобы == {{Асноўны артыкул|Сьпіс асобаў, зьвязаных зь Віцебскам}} === Ураджэнцы === * [[Жарэс Алфёраў]] (1930—2019) — фізык, ляўрэат [[Нобэлеўская прэмія|Нобэлеўскай прэміі]] па [[фізыка|фізыцы]] 2000 году * [[Анатоль Багатыроў]] (1913—2003) — народны артыст Беларусі, кампазытар * [[Анатоль Бонч-Асмалоўскі]] (1857—1930) — грамадзка-палітычны дзяяч, [[публіцыст]], мэмуарыст * [[Уладзіслаў Даркевіч]] (нар. 1934) — археоляг, гісторык * [[Тацяна Дзягілева]] (нар. 1991) — фотамадэль * [[Залман Капыскі]] (1916—1996) — гісторык * [[Марыя Кежа]] (нар. 1973) — пераможца апошняга конкурсу прыгажосьці Міс СССР-1990, «Пані Беларусь-1989» * [[Францішак Дыянізі Князьнін]] (1750—1807) — польскі [[паэт]], адзін зь першых зьбіральнікаў беларускага фальклёру * [[Тодар Лебяда]] (сапр. Пётар Шырокаў; 1914—1970) — [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|рэпрэсаваны савецкімі ўладамі]] беларускі [[драматург]], паэт, [[празаік]], публіцыст * [[Вячаслаў Насевіч]] (нар. 1957) — гісторык, кіраўнік аддзелу Дзяржаўнай геральдычнай службы, дырэктар Беларускага навукова-дасьледніцкага цэнтру электроннай дакумэнтацыі * [[Віталь Радзівонаў]] (нар. 1983) — футбаліст * [[Марк Шагал]] (1887—1985) — мастак-авангардыст * [[Леанід Шчамялёў]] (нар. 1923) — народны мастак Беларусі == Месты-сябры == {| class="wikitable standard mw-collapsible mw-collapsed" style="border: none; width: 100%; background-color: transparent;" !Пералік местаў-сяброў Віцебску |- | * [[Харбін]], [[Кітай]] * [[Цзінань]], [[Кітай]] * [[Нінбург]], [[Нямеччына]] * [[Франкфурт-на-Одры]], [[Нямеччына]] * [[Зялёна Гура]], [[Польшча]] * [[Гелянджык]], [[Расея]] |} == Глядзіце таксама == * [[Сьпіс культавых будынкаў Віцебску]] == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Архітэктура Беларусі: Энцыкляпэдычны даведнік}} * {{Літаратура/БелЭн|4}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|1}} * {{Літаратура/Памяць/Віцебск|1}} * {{Літаратура/Памяць/Віцебск|2}} * {{Літаратура/Страчаная спадчына (2003)}} * {{Літаратура/Геральдыка беларускіх местаў}} * Чарняўская Т. Архітэктура Віцебска: З гісторыі і планіроўкі забудовы горада — Менск: Навука і тэхніка, 1980. — 112 с. * {{Літаратура/ЭГБ|2}} * {{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)}} * {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|13}} * Витебск: Энциклопедический справочник / Гл. редактор И. П. Шамякин — Мн.: БелСЭ им. П. Бровки, 1988. — 408 с. {{ISBN|5-85700-004-1}}. * Любезный мне город Витебск… Мемуары и документы. Конец XVIII — начало XIX в. / Вступ. ст., науч. коммент., сост., публ. В. А. Шишанова. — Мн.: Асобны Дах, 2005. — 40 с. [http://issuu.com/linkedin63/docs/ljubeznyj_mne_gorod_vitebsk_2005] * {{Літаратура/Замкі Беларусі}} * Шибеко З. Из истории Витебских археологических «курсов» // Нёман. № 6, 1980 г. * Шишанов В. А. Витебский Музей современного искусства: история создания и коллекции. 1918—1941. — Минск: Медисонт, 2007. — 144 с. [https://web.archive.org/web/20131103160055/http://issuu.com/linkedin63/docs/shishanov_vitebsk_museum_modern_art] * Шишанов В. А. Изобразительное искусство Витебска 1918—1923 гг. в местной периодической печати: библиограф. указ. и тексты публ. — Минск: Медисонт, 2010. — 264 с .[http://issuu.com/linkedin63/docs/shishanov_izo_vitebsk2010_demo] == Вонкавыя спасылкі == * {{Радзіма майго духу|vicebsk}} * {{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://vlib.by/index.php/by/vitsebsk-realnaya-i-papulyarnaya-gistoryya-2016| копія = http://web.archive.org/web/20210226075148/http://vlib.by/index.php/by/vitsebsk-realnaya-i-papulyarnaya-gistoryya-2016| дата копіі = 26 лютага 2021| загаловак = Віцебск: рэальная і папулярная гісторыя роднага горада| фармат = | назва праекту = | выдавец = Віцебская абласная бібліятэка| дата доступу = 8 лістапада 2021 | мова = | камэнтар = }} * [http://rp5.by/Надвор'е_ў_горадзе_Віцебск Надвор’е ў Віцебску] * [http://evitebsk.com/wiki/Заглавная_страница Віцебская энцыкляпэдыя]{{ref-ru}} * [https://web.archive.org/web/20161126020204/http://news.vitebsk.cc/ Народныя навіны Віцебска] * [https://web.archive.org/web/20190508130314/http://vitebsk.gov.by/by/ Сайт Віцебскага гарвыканкаму] * {{Глёбус Беларусі|vitebsk}} * {{Літаратура/ЭГЭ|10936|Віцебск}} {{Добры артыкул}} {{Навігацыйная група |назоў = Віцебск у сучасным [[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Беларусі|адміністрацыйна-тэрытарыяльным падзеле]] [[Беларусь|Беларусі]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Беларусь}}; |Віцебскі гарадзкі савет |Віцебскі раён |Віцебская вобласьць }} {{Месты і мястэчкі гістарычнай Віцебшчыны}} [[Катэгорыя:Віцебск| ]] [[Катэгорыя:Віцебскі гарадзкі савет]] [[Катэгорыя:Абласныя цэнтры БССР]] 2hsl763hgz60st9vcg0itaedolzotng 0 938 2619107 2575524 2025-06-07T21:58:40Z Jarash 794 афармленьне 2619107 wikitext text/x-wiki [[Файл:Model atomu Bohra be-x-old.svg|міні|320пкс|Разьвіцьцё навукі заснавана на фармулёўцы [[гіпотэза]]ў, якія затым правяраюцца экспэрымэнтальна. Ілюстраваная мадэль атаму Бора была сьмелай гіпотэзай, якая тлумачыць несумяшчальныя з [[клясычная мэханіка|клясычнай мэханікай]] уласьцівасьці [[вадарод]]у. Экспэрымэнты пацьвердзілі гіпотэзу, але выявілі ейныя некаторыя недахопы, то бок гіпотэза не тлумачыць чыньнікі такіх паводзінаў [[атам]]а, якая прывяла да фармулёўкі тэорыі стварэньня асноваў [[квантавая фізыка|квантавай фізыкі]].]] '''Наву́ка'''&nbsp;— сфэра чалавечай дзейнасьці, накіраваная на выпрацоўку й тэарэтычную сыстэматызацыю аб’ектыўных [[веды|ведаў]] аб [[рэчаіснасьць|рэчаіснасьці]]. У старэйшым і вузкім значэньні, як то на думку [[Арыстотэль|Арыстотэля]], навука ставіцца да дакладных ведаў пра сябе, што можна было бы [[Лёгіка|лягічна]] й рацыянальна растлумачына<ref>Aristotle, [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.01.0052:book=1:section=981b&highlight=artists%2Cothers «Nicomachean Ethics» 1.981b].</ref>, паколькі клясычная навука старажытнасьці была цесна зьвязана зь [[філязофія]]й. Пачынаючы з [[XVII стагодзьдзе|XVII стагодзьдзя]] натурфілязофія, якую сёньня называюць натуральнай навукай, разглядаецца як асобная галіна ад філязофіі. Тым ня менш, слова «навука» працягвае выкарыстоўвацца ў шырокім сэнсе, які абазначае пэўнае веданьне аб тэме, гэтак жа яна да гэтага часу выкарыстоўваецца ў сучасных умовах. У вузкім сэнсе слова «навука» ўжывалася такімі навукоўцамі, як то [[Ёган Кеплер]], [[Галілео Галілей]] і [[Ісак Ньютан]], калі яны пачалі распрацоўку законаў [[прырода|прыроды]]. У гэты пэрыяд панятак з большага адносіўся да натуральнай філязофіі, як то натуральныя навукі. Цягам XIX стагодзьдзя слова «навука» стала ўсё больш зьвязаным з [[навуковы мэтад|навуковым мэтадам]], дысцыплінаваным падыходам да вывучэньня прыроднага сьвету, у тым ліку [[фізыка|фізыкі]], [[хімія|хіміі]], [[геалёгія|геалёгіі]] й [[біялёгія|біялёгіі]]. == Гісторыя == Навука ў шырокім сэнсе існавала да [[Найноўшы час|сучаснай эпохі]], і ў многіх старажытных цывілізацыях, але сучасная навука настолькі розьніца па сваім падыходзе й посьпехам у выніках, што цяпер вызначаецца ў строгім сэнсе гэтага тэрміну. Нашмат раней, чым у сучасную эпоху, яшчэ адным важным паваротным пунктам стала разьвіцьцё клясычнай натуральнай філязофіі ў [[Старажытная Грэцыя|Старажытнай Грэцыі]]. === Перадгісторыя сучаснай навукі === [[Файл:Sanzio 01.jpg|міні|180пкс|зьлева|[[Атэнская школа]] працы [[Рафаэль|Рафаэля]]]] [[Файл:P. Oxy. I 29.jpg|міні|180пкс|Адзін з фрагмэнтаў [[Эўклід]]авай працы «Элемэнты»]] Назапашваньне навуковых ведаў пачынаецца са зьяўленьнем [[цывілізацыя]]ў і [[пісьменнасьць|пісьменнасьці]], то бок вядомыя дасягненьні старажытных цывілізацыяў ([[Старажытны Эгіпет|старажытнаэгіпецкай]], [[Мэсапатамія|мэсапатамскай]] ды іншых), у розных галінах, аднак ва ўмовах панаваньня міталягічнай і перадрацыянальнай сьвядомасьці гэтыя посьпехі не выходзілі за эмпірычныя й практычныя рамкі. Гэтак, напрыклад, [[Старажытны Эгіпет]] славіўся сваімі ведамі ў галіне [[геамэтрыя|геамэтрыі]], але калі ўзяць старажытнаэгіпецкі падручнік геамэтрыі, то там можна ўбачыць толькі набор практычных рэкамэндацыяў, выкладзеных дагматычным чынам. Паняткі, [[тэарэма|тэарэмы]], [[аксіёма|аксіёмы]] й асабліва доказы ў ім зусім адсутнічаюць. Можна лічыць, што падмурак клясычнай навукі быў закладзены ў [[Старажытная Грэцыя|Старажытнай Грэцыі]], пачынаючы прыкладна з [[VI стагодзьдзе да н. э.|VI стагодзьдзя да н. э.]], калі на зьмену міталягічнаму [[мысьленьне|мысьленьню]] ўпершыню прыйшло мысьленьне рацыяналістычнае. Эмпірыя, шмат у чым запазычаная грэкамі ў эгіпцянаў і [[Бабілён|бабілянянаў]], дапаўняецца [[Мэтадалёгія навукі|навуковай мэтадалёгіяй]], як то ўсталёўваюцца правілы [[лёгіка|лягічных]] развагаў, уводзіцца панятак [[гіпотэза|гіпотэзы]], зьяўляецца цэлы шэраг геніяльных прасьвятленьняў, як то тэорыя [[атамізм]]у. Асабліва важную ролю ў распрацоўцы й сыстэматызацыі як мэтадаў, гэтак і саміх ведаў згуляў [[Арыстотэль]]. Адрозьненьне антычнай навукі ад сучаснай складалася ў ейным абстрактным характары, то бок панятак [[экспэрымэнт]]у ў іх адсутнічаў, а навукоўцы не імкнуліся злучаць навуку з практыкай, за рэдкімі выключэньнямі. Збольшага, гэта тлумачыцца тым, што грэцкая [[філязофія]] меркавала, што гісторыя цыклічна паўтараецца, і разьвіцьцё навукі бессэнсоўна, бо яно непазьбежна скончыцца крызісам гэтай навукі. Распаўсюджаньне ў [[Эўропа|Эўропе]] [[хрысьціянства]] скасавала погляд на гісторыю, як на пэрыяды, якія паўтараюцца, й стварыла высокаразьвітую багаслоўскую навуку, пабудаваную на правілах лёгікі. Аднак, пасьля [[Вялікая схізма|падзелу цэркваў]] у [[1054]] годзе, у заходняй частцы абвастрыўся крызіс [[Багаслоўе|багаслоўя]]. Тады цікавасьць да эмпірычнага боку навукі была цалкам адкінута, а навука стала зводзіцца да тлумачэньня аўтарытэтных тэкстаў і разьвіцьця фармальна-лягічных мэтадаў у асобе [[схалястыка|схалястыкі]]. Аднак працы антычных навукоўцаў, якія атрымалі статус аўтарытэтных, данесьлі асновы антычнай навукі да [[Новы Час|Новага Часу]], паслужыўшы рэальным падмуркам, на якім быў закладзены будынак сучаснай навукі<ref>{{Артыкул|аўтар=Grant E.|загаловак=When Did Modern Science Begin?|выданьне=American Scholar|год=1997|volume=66|issue=1|pages=105}}</ref>. === Зараджэньне сучаснай навукі === [[Файл:1543,AndreasVesalius'Fabrica,BaseOfTheBrain.jpg|міні|140пкс|Анатамічныя дасьледаваньні [[Андрэас Вэзаліюс|Вэзаліюса]] аднавілі цікавасьць да будовы чалавечага цела.]] Сучаснае экспэрымэнтальнае [[Прыродазнаўчыя навукі|прыродазнаўства]] зарадзілся толькі ў канцы [[XVI стагодзьдзе|XVI стагодзьдзя]]. Ягонае зьяўленьне было падрыхтавана пратэстанцкай [[Рэфармацыя]]й і каталіцкай [[Контрарэфармацыя]]й, калі пад пытаньне былі пастаўлены самыя асновы сярэднявечнага сьветапогляду. Гэтак жа як [[Мартын Лютэр]] і [[Жан Кальвін]] перапрацавалі рэлігійныя дактрыны, працы [[Мікалай Капэрнік|Мікалая Капэрніка]] й [[Галілео Галілей|Галілео Галілея]] прывялі да адмовы ад [[Геацэнтрычная сыстэма сьвету|астраноміі]] [[Кляўдыюс Пталемэй|Пталямэя]], а працы [[Андрэас Вэзаліюс|Андрэаса Вэзаліюса]] й ягоных пасьлядоўнікаў унесьлі істотныя папраўкі ў [[мэдыцына|мэдыцыну]]<ref>Leonard C. Bruno (1989), «The Landmarks of Science». {{ISBN|0-8160-2137-6}}</ref>. Гэтыя падзеі паклалі пачатак працэсу, які цяпер мае назоў навуковай рэвалюцыі. Тэарэтычнае абгрунтаваньне новай навуковай мэтодыкі належыць [[Фрэнсіс Бэкан|Фрэнсісу Бэкану]], які абгрунтаваў у сваім «Новым арганоне» пераход ад традыцыйнага дэдуктыўнага падыходу, то бок ад агульнай абстрактнай здагадкі ці аўтарытэтнага меркаваньня да прыватнага факту, да падыходу індуктыўнасьці. Зьяўленьне сыстэмаў [[Рэнэ Дэкарт|Дэкарта]] й асабліва працы [[Ісак Ньютан|Ньютана]], якія былі цалкам пабудаваны на экспэрымэнтальным веданьні, засьведчылі канчатковы разрыў мэтадаў і падыходаў да навукі. Апублікаваньне ў 1687 годзе «[[Матэматычныя пачаткі натуральнай філязофіі|Матэматычных пачаткаў натуральнай філязофіі]]» працы Ісака Ньютана стала кульмінацыяй навуковай рэвалюцыі й спарадзіла ў [[Заходняя Эўропа|Заходняй Эўропе]] беспрэцэдэнтны ўсплёск цікавасьці да навуковых публікацыяў. === Эпоха Асьветы === Разам з [[XVIII стагодзьдзе]]м прыйшла «[[Эпоха Асьветніцтва|эпоха Асьветніцтва]]». На базе навукі, створанай Ньютанам, Дэкартам, [[Блез Паскаль|Паскалем]] і [[Готфрыд Ляйбніц|Ляйбніцам]], адбывалася разьвіцьцё сучаснай [[матэматыка|матэматыкі]] й прыродазнаўства новымі пакаленьнямі навукоўцаў. Навуковая рэвалюцыя ў [[Прыродазнаўчыя навукі|прыродазнаўстве]] прывяла да пераменаў у філязофіі й [[грамадзкія навукі|грамадзкіх навуках]], разьвіцьцё якіх у гэты пэрыяд перастала залежаць ад багаслоўскіх спрэчак. [[Імануіл Кант]] і [[Дэйвід Г’юм]] паклалі пачатак сьвецкай філязофіі, а [[Вальтэр]] і распаўсюджваньне [[атэізм]]у цалкам адхілілі царкву ад вырашэньня філязофскіх пытаньняў для ўсё больш шматлікіх плястоў насельніцтва Эўропы. Працы [[Адам Сьміт|Адама Сьміта]] заклалі асновы сучаснай [[эканоміка|эканомікі]], а [[Амэрыканская рэвалюцыя|амэрыканская]] й [[Француская рэвалюцыя|француская рэвалюцыі]] стварылі сучаснае палітычнае ўладкаваньне сьвету. === Сучасны стан === [[Файл:Trinity Test Fireball 25ms.jpg|міні|140пкс|Першы выбух [[ядзерная зброя|атамнай бомбы]]]] Новыя навуковыя веды вельмі рэдка прыводзяць да вялізных зьменаў у нашым разуменьні. На думку псыхоляга Кейта Станавіча, гэта можа быць за празьмернага выкарыстаньня [[Сродкі масавай інфармацыі|СМІ]] такіх словаў, як то «прарыў», што вядзе ўяўленьня грамадзкасьцю таго, што навука стала даказвае ўсё, што Станавіч лічыў сапраўды ілжывым{{зноска|Stanovich|2007|Stanovich|119—138}}. Незважаючы на тое, што ёсьць такія вядомыя выпадкі, як то [[Агульная тэорыя рэлятыўнасьці|тэорыя рэлятыўнасьці]], якая патрабуе поўнага пераасэнсаваньня будовы сьвету, у асноўным гэта ёсьць крайнім выключэньнем. Веды ў галінах навукі дасягаюцца шляхам паступовага сынтэзу інфармацыі з розных экспэрымэнтаў, рознымі дасьледчыкамі, у розных галінах навукі, гэта больш падобна на ўзыходжаньне, чым скачок{{зноска|Stanovich|2007|Stanovich|123}}. Тэорыі адрозьніваюцца па ступені, у якой яны былі правераныя, а таксама іхнага прызнаньня ў навуковых колах і супольнасьцях<ref>Fleck, Ludwik (1979). Trenn, Thaddeus J.; Merton, Robert K. eds. «Genesis and Development of a Scientific Fact». Chicago: University of Chicago Press. {{ISBN|0-226-25325-2}}.</ref>. Напрыклад, геліяцэнтрычная тэорыя, [[тэорыя эвалюцыі]], і мікробная тэорыя да гэтага часу носіць назву «тэорыя», хоць на практыцы яны лічацца сапраўднымі<ref>Dawkins, Richard; Coyne, Jerry (2005-09-02). [http://www.guardian.co.uk/science/2005/sep/01/schools.research «One side can be wrong»]. The Guardian</ref>. == Навуковая дзейнасьць == Для ажыцьцяўленьня навуковай дзейнасьці звычайна патрабуецца спэцыяльная адукацыя. У Беларусі такую адукацыю даюць [[Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт]] ды аддзелы асьпірантуры вышэйшых навуковых установаў. Навуковая праца вядзецца калектывамі, якія аб’ядноўваюцца ў інстытуты ды акадэміі (напрыклад, [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі]]). Дасягненьне посьпехаў у навуцы спалучаецца з прысуджэньнем акадэмічных ступеняў. У эўрапейскай сыстэме адукацыі герархія навуковых ступеняў наступная: бакаляўр, магістар, доктар філязофіі<!--full doctor?-->. У СССР і, адпаведна, Беларусі, спачатку прысуджаецца ступень кандыдата навук, потым [[доктар навук|доктара навук]]. Фармальным працягам гэтай герархіі зьяўляецца абраньне спачатку сябрам-карэспандэнтам, потым правадзейным акадэмікам Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі. Неабходным этапам разьвіцьця навукі зьяўляецца абмен навуковымі ведамі. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Кніга|аўтар=Stanovich, Keith E.|загаловак=How to Think Straight About Psychology|год=2007|месца=Boston|выдавецтва=Pearson Education|pages=105|isbn=978-0-205-68590-5|ref=Stanovich}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://www.nature.com/news Навуковы часопіс «Nature»]{{ref-en}} * [https://www.newscientist.com/ Навуковы часопіс «New Scientist»]{{ref-en}} * [https://www.sciencedaily.com/ Навуковы часопіс «Science Daily»]{{ref-en}} * {{Спасылка|url=http://undsci.berkeley.edu/index.php|загаловак=Як працуе навука|выдавец=Унівэрсытэт Каліфарнійскага музэю палеанталёгіі|мова=en}} {{Навука}} [[Катэгорыя:Навука| ]] [[Катэгорыя:Агульная тэорыя навукі]] [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]] gci2kmi85q94vo0wbuaz34xfd1e3whg 0 989 2619158 2613452 2025-06-08T06:58:30Z W 11741 /* Нараджэньні */ +[[Алексус Грынкевіч]] [[Вікіпэдыя:Праект:Злучнасьць]] 2619158 wikitext text/x-wiki {{Навігацыя для году|1971}} {{Год у іншых календарох|1971}} {{Загаловак году|1971}} == Падзеі == * [[2 лютага]] — у [[Рамсар]]ы ([[Іран]]) падпісаная [[Рамсарская канвэнцыя|канвэнцыя па ахове водна-балотных надзелаў міжнароднага значэньня]] * [[26 сакавіка]] — [[Бангладэш]] абвяшчае незалежнасьць ад [[Пакістан]]а * [[3 верасьня]] дзень незалежнасьці [[Катар]]у * [[2 сьнежня]] — утварэньне [[Аб’яднаныя Арабскія Эміраты|Аб’яднаных Арабскіх Эміратаў]] * [[16 сьнежня]] — Пакістанскія ваенныя часткі на тэрыторыі Бангладэш здаюцца ў палон; Бангладэш атрымлівае незалежнасьць * Пачаліся [[Археалягічныя дасьледаваньні ў Гнесічах і Лаўрышаве|археалягічныя абсьледаваньні ля в. Гнесічы]] ([[Шчорсаўскі сельсавет|Шчорсаўскі сельскі савет]], [[Наваградзкі раён]], [[Гарадзенская вобласьць]]) * Утвораны другі [[Каледжы аб'яднанага сьвету|Каледж міжнароднай супольнасьці]] — ў Паўднёва-Усходняй [[Азія|Азіі]] == Нараджэньні == * [[9 лютага]] — [[Ніна Галяйн]], архітэктар, пісьменьніца і кравец з Аўстрыі * [[16 красавіка]] — [[Натальля Зьверава]], самая пасьпяховая беларуская тэнісістка часоў СССР * [[16 красавіка]] — [[Сэлена Кінтанілья-Пэрэс]], сьпявачка мэксыканаамэрыканскага паходжаньня, салістка гурта «Selena y Los Dinos», прызнаная публікай як «Каралева Тэхана» * [[27 траўня]] — [[Сяргей Скрыпнічэнка|Сяргей «Скрыпа» Скрыпнічэнка]], лідэр гурта [[žygimont VAZA]] * [[20 ліпеня]] — [[Зьміцер Вайцюшкевіч]], беларускі сьпявак і музыка * [[22 жніўня]] — [[Рычард Армітэдж]], ангельскі актор * [[15 верасьня]] — [[Кастусь Калесьнікаў]], беларускі рок-музыка, удзельнік гуртоў [[IQ48]] і [[žygimont VAZA]] * [[15 кастрычніка]] — [[Алексус Грынкевіч]], амэрыканскі вайскавод беларускага паходжаньня і 21-ы вярхоўны саюзны камандзір у Эўропе ад 2025 году * [[20 кастрычніка]] — [[Андрэй Кудзіненка]], беларускі кінарэжысер, сярод фільмаў — [[Акупацыя. Містэрыі]] і [[Масакра]] * [[21 сьнежня]] — [[Аляксандар Памідораў]], беларускі музыка == Сьмерці == * [[3 ліпеня]] — [[Джым Морысан]], лідэр музычнага гурта [[The Doors]] * [[3 жніўня]] — [[Янка Маўр]], беларускі пісьменьнік * [[14 жніўня]] — [[Кастусь Юхневіч]], беларускі грамадзка-палітычны дзяяч, публіцыст * [[18 сьнежня]] — [[Аляксандар Твардоўскі]], расейскі савецкі паэт * [[Рыгор Засім]], удзельнік барацьбы за ўстанаўленьне Савецкай улады на [[Пружанскі павет (Расейская імпэрыя)|Пружаншчыне]] [[Катэгорыя:1971| ]] 7eb4brqi4uub90gewk6mwrw6wkyb1q3 2619160 2619158 2025-06-08T06:59:40Z W 11741 /* Нараджэньні */ . 2619160 wikitext text/x-wiki {{Навігацыя для году|1971}} {{Год у іншых календарох|1971}} {{Загаловак году|1971}} == Падзеі == * [[2 лютага]] — у [[Рамсар]]ы ([[Іран]]) падпісаная [[Рамсарская канвэнцыя|канвэнцыя па ахове водна-балотных надзелаў міжнароднага значэньня]] * [[26 сакавіка]] — [[Бангладэш]] абвяшчае незалежнасьць ад [[Пакістан]]а * [[3 верасьня]] дзень незалежнасьці [[Катар]]у * [[2 сьнежня]] — утварэньне [[Аб’яднаныя Арабскія Эміраты|Аб’яднаных Арабскіх Эміратаў]] * [[16 сьнежня]] — Пакістанскія ваенныя часткі на тэрыторыі Бангладэш здаюцца ў палон; Бангладэш атрымлівае незалежнасьць * Пачаліся [[Археалягічныя дасьледаваньні ў Гнесічах і Лаўрышаве|археалягічныя абсьледаваньні ля в. Гнесічы]] ([[Шчорсаўскі сельсавет|Шчорсаўскі сельскі савет]], [[Наваградзкі раён]], [[Гарадзенская вобласьць]]) * Утвораны другі [[Каледжы аб'яднанага сьвету|Каледж міжнароднай супольнасьці]] — ў Паўднёва-Усходняй [[Азія|Азіі]] == Нараджэньні == * [[9 лютага]] — [[Ніна Галяйн]], архітэктар, пісьменьніца і кравец з Аўстрыі * [[16 красавіка]] — [[Натальля Зьверава]], самая пасьпяховая беларуская тэнісістка часоў СССР * [[16 красавіка]] — [[Сэлена Кінтанілья-Пэрэс]], сьпявачка мэксыканаамэрыканскага паходжаньня, салістка гурта «Selena y Los Dinos», прызнаная публікай як «Каралева Тэхана» * [[27 траўня]] — [[Сяргей Скрыпнічэнка|Сяргей «Скрыпа» Скрыпнічэнка]], лідэр гурта [[žygimont VAZA]] * [[20 ліпеня]] — [[Зьміцер Вайцюшкевіч]], беларускі сьпявак і музыка * [[22 жніўня]] — [[Рычард Армітэдж]], ангельскі актор * [[15 верасьня]] — [[Кастусь Калесьнікаў]], беларускі рок-музыка, удзельнік гуртоў [[IQ48]] і [[žygimont VAZA]] * [[15 кастрычніка]] — [[Алексус Грынкевіч]], амэрыканскі вайскавод беларускага паходжаньня і 21-ы вярхоўны саюзны камандзір у Эўропе * [[20 кастрычніка]] — [[Андрэй Кудзіненка]], беларускі кінарэжысер, сярод фільмаў — [[Акупацыя. Містэрыі]] і [[Масакра]] * [[21 сьнежня]] — [[Аляксандар Памідораў]], беларускі музыка == Сьмерці == * [[3 ліпеня]] — [[Джым Морысан]], лідэр музычнага гурта [[The Doors]] * [[3 жніўня]] — [[Янка Маўр]], беларускі пісьменьнік * [[14 жніўня]] — [[Кастусь Юхневіч]], беларускі грамадзка-палітычны дзяяч, публіцыст * [[18 сьнежня]] — [[Аляксандар Твардоўскі]], расейскі савецкі паэт * [[Рыгор Засім]], удзельнік барацьбы за ўстанаўленьне Савецкай улады на [[Пружанскі павет (Расейская імпэрыя)|Пружаншчыне]] [[Катэгорыя:1971| ]] 1nlc53b2gabjjc4zvd5upprfa471y4l 0 1230 2619105 2533634 2025-06-07T21:54:07Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619105 wikitext text/x-wiki {{Вобласьць Беларусі |Назва = Берасьцейская |Назва ў родным склоне = Берасьцейскай вобласьці |Афіцыйная назва (на наркамаўцы) = Брэсцкая вобласць |Сьцяг = Flag of Brest Voblast, Belarus.svg |Герб = Coat of Arms of Brest Region.svg |Гімн = |Уваходзіць у = |Улучае = 16 раёнаў |Цэнтар = [[Берасьце]] |БуйныГорад = |БуйныяГарады = [[Баранавічы]]<br />[[Пінск]] |ДатаЎтварэньня = 4 сьнежня 1939 року |Насельніцтва = {{лік|1315405}}<ref name="pop2023">{{Спасылка|url=https://president.gov.by/ru/belarus/regions/brestskaya|загаловак=Брестская область |праект=Официальный интернет-портал Президента Республики Беларусь|мова=ru|дата=27 верасьня 2023}}</ref> |Год перапісу = 2023 |Адсотак ад насельніцтва = |Месца паводле насельніцтва = 3 |Шчыльнасьць = 42 |Месца паводле шчыльнасьці = 1—2 |Нацыянальны склад = [[беларусы]] — 88%<br />[[расейцы]] — 6,4%<br />[[Украінцы ў Беларусі|украінцы]] — 2,9%<br />[[палякі]] — 1,3%<ref>{{Спасылка|копія=https://web.archive.org/web/20110812005902/http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/publications/national_structure_brest.rar|Перепись населения — 2009. Брестская область. Национальный состав населения|мова=ru|праект=[[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]|url=http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/publications/national_structure_brest.rar}}</ref> |Рэлігійная сытуацыя = |Плошча = 32,8 тыс<ref>[https://web.archive.org/web/20160304203801/http://www.gki.gov.by/docs/gzk_2010-15404.doc «Дзяржаўны зямельны кадастар Рэспублікі Беларусь»] (па стане на 1 студзеня 2011 г.)</ref> |Адсотак ад плошчы = 15,7 |Месца паводле плошчы = |Максымальная вышыня = 267 |Сярэдняя вышыня = |Мінімальная вышыня = 121 |Шырата = |Даўгата = |Мапа = Biełaruś, Biareście province.svg |Памер мапы = 250 |Часавы пас = [[UTC]] +3 |Скарачэньне = |ISO = BY-BR |FIPS = |Тэлефонны код = +375-16 |Паштовыя індэксы = 224 xxx, 225 xxx |Інтэрнэт-дамэн = |Код аўтамабільных нумароў = 1 |Парамэтар1 = |Назва парамэтру 1 = |Дадаткі = |Мапа адміністрацыйнай адзінкі = |Колер фону герб-сьцяг = }} '''Берасьце́йская во́бласьць''' — [[адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел|адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка]] ў [[Беларусь|Беларусі]]. Плошча вобласьці складае 32,8 км². Насельніцтва на 2023 год — {{лік|1315405}} чалавек<ref name="pop2023"/>. Адміністрацыйны цэнтар — [[места]] [[Берасьце]]. == Гісторыя == [[Файл:Coat of Arms of Bieraście Voivodeship.svg|міні|130пкс|справа|Герб Берасьцейскага ваяводзтва]] * ХII стагодзьдзе: са складу [[Тураўскае княства|Тураўскага]] вылучылася [[Берасьцейскае княства|Берасьцейскае]] [[Удзельнае княства|ўдзельнае княства]]. * 1513: утварыўся [[Берасьцейскі павет]] у складзе [[Падляскае ваяводзтва|Падляскага ваяводзтва]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]].<ref name="evkl">Валерый Пазднякоў. Берасцейскі павет // {{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 321</ref> * 1566: [[Берасьцейскае ваяводзтва]] Вялікага Княства Літоўскага, пазьней [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай Абодвух Народаў]]. * 1795: [[Берасьцейскі павет (Гарадзенская губэрня)|Берасьцейскі павет]] [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]] [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]. * 1 студзеня 1919: Берасьцейскі павет («падраён») Баранавіцкага раёну [[Беларуская ССР|Беларускай ССР]].<ref name="at">[http://knihi.com/Ivan_Saviercanka/150_pytanniau_i_adkazau_z_historyi_Bielarusi.html#chapter108 У якіх межах былі абвешчаныя Беларуская Народная Рэспубліка і БССР?] // {{Літаратура/150 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}</ref> * 1921: [[Палескае ваяводзтва]] міжваеннай [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскай Рэспублікі]] са сталіцай у Берасьці. * 4 сьнежня 1939: Берасьцейская вобласьць у складзе [[БССР]]. * 8 студзеня 1954: у склад вобласьці перададзеная ўся тэрыторыя скасаванай [[Пінская вобласьць|Пінскай вобласьці]] * 27 ліпеня 1990: Берасьцейская вобласьць у складзе незалежнай Беларусі. == Геаграфічнае становішча == Берасьцейская вобласьць разьмешчаная ў паўднёва-заходняй частцы Беларусі. Максымальная працягласьць тэрыторыі з поўначы на поўдзень — 166 км, а з усходу на захад — 300 км. Тэрыторыя вобласьці складае 32,791 км² (15,7% тэрыторыі Беларусі). На ўсходзе Берасьцейская вобласьць мяжуе зь [[Менская вобласьць|Менскай]], на поўначы — з [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай]], на поўдні — з [[Ровенская вобласьць|Ровенскай]] і [[Валынская вобласьць|Валынскай]] абласьцямі [[Украіна|Ўкраіны]], на паўднёвым захадзе — зь [[Люблінскае ваяводзтва|Люблінскім]], на захадзе — з [[Падляскае ваяводзтва|Падляскім]] ваяводзтвамі [[Польшча|Польшчы]]. == Насельніцтва == * 2018 год — 1 384 476 чал.<ref name="belstat2018">[https://web.archive.org/web/20180405033656/http://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_8782 Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref> * 2017 год — 1 386 351 чал.<ref name="belstat2017">[https://web.archive.org/web/20200813193913/http://belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_7192/ Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref> * 2016 год — 1 386 982 чал.<ref name="belstat2016">[https://web.archive.org/web/20160706073652/http://www.belstat.gov.by/upload/iblock/567/567f8a4ac45cd80a949bb7bd7a839ca7.zip Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref> * 2014 год — 1 388 600 чал.<ref name="belstat-demogr">{{Спасылка|url=http://belstat.gov.by/homep/en/indicators/press/demographics.php |загаловак = Demographic situation in January 2014|копія = http://web.archive.org/web/20130806090650/http://belstat.gov.by/homep/en/indicators/press/demographics.php |дата копіі = 9 лютага 2014 |выдавец = [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]] |дата = 9 лютага 2014|мова=en}}</ref> * 2009 год — 1 401 177 чал.<ref>{{Артыкул|аўтар = |загаловак = Национальный состав населения Брестской области|арыгінал = |спасылка = http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/itogi1.php|аўтар выданьня = |выданьне = Общая численность населения, его состав по возрасту, полу, состоянию в браке, уровню образования, национальностям, языку и источникам средств к существованию. Брестская область|тып = |месца = |выдавецтва = [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]|год = паводле вынікаў перапісу 2009|выпуск = |том = |нумар = |старонкі = |isbn = |мова = ru}}</ref> {| class="wikitable standard mw-collapsible mw-collapsed" style="border: none; width: 75%; background-color: transparent;" !Нацыянальны склад насельніцтва вобласьці (2009) |- | {| class="wikitable sortable" |+align="bottom"| |- ! rowspan="2" | !! rowspan="2" | Агулам,<br />чалавек !! colspan="2" |У тым ліку !! rowspan="2" | Мескае<br />насельніцтва !! rowspan="2" | Вясковае<br />насельніцтва !! rowspan="2" | У адсотках |- ! мужчыны !! жанчыны |- | Усё насельніцтва || 1 401 177 || 656 173 || 745 004 || 918 561 || 482 616 || 100 |- | [[беларусы]] || 1 233 377 || 580 970 || 652 407 || 791 698 || 441 679 || 88,02 |- | [[расейцы]] || 89 685 || 39 537 || 50 148 || 73 332 || 16 353 || 6,4 |- | [[Украінцы ў Беларусі|украінцы]] || 40 046 || 17 830 || 22 216 || 24 835 || 15 211 || 2,86 |- | [[палякі]] || 17 539 || 7265 || 10 274 || 11 301 || 6238 || 1,25 |- | [[армяне]] || 946 || 562 || 384 || 605 || 341 || 0,07 |- | [[татары]] || 725 || 339 || 386 || 558 || 167 || 0,05 |- | [[цыганы]] || 715 || 344 || 371 || 385 || 330 || 0,05 |- | [[жыды]] || 570 || 298 || 272 || 552 || 18 || 0,04 |- | [[азэрбайджанцы]] || 529 || 372 || 157 || 381 || 148 || 0,04 |- | [[малдаване]] || 495 || 275 || 220 || 265 || 230 || 0,04 |- | [[немцы]] || 468 || 370 || 98 || 245 || 223 || 0,03 |- | [[летувісы]] || 355 || 205 || 150 || 278 || 77 || 0,03 |- | [[узбэкі]] || 206 || 129 || 77 || 164 || 42 || 0,01 |- | [[грузіны]] || 186 || 141 || 45 || 160 || 26 || 0,01 |- | [[туркмэны]] || 184 || 132 || 52 || 178 || 6 || 0,01 |- | [[чувашы]] || 179 || 79 || 100 || 126 || 53 || 0,01 |- | [[латышы]] || 150 || 75 || 75 || 101 || 49 || 0,01 |- | [[грэкі]] || 133 || 65 || 68 || 77 || 56 || < 0,01 |- | [[мардва]] || 128 || 59 || 69 || 89 || 39 || < 0,01 |- | [[казахі]] || 118 || 79 || 39 || 88 || 30 || < 0,01 |- | [[баўгары]] || 93 || 51 || 42 || 72 || 21 || < 0,01 |- | [[таджыкі]] || 75 || 51 || 24 || 51 || 24 || < 0,01 |- | [[башкіры]] || 68 || 34 || 34 || 52 || 16 || < 0,01 |- | [[удмурты]] || 65 || 17 || 48 || 39 || 26 || < 0,01 |- | [[марыйцы]] || 64 || 24 || 40 || 41 || 23 || < 0,01 |- | [[кітайцы]] || 59 || 43 || 16 || 55 || 4 || < 0,01 |- | [[карэйцы]] || 51 || 28 || 23 || 38 || 13 || < 0,01 |- | [[асэтыны]] || 44 || 24 || 20 || 37 || 7 || < 0,01 |- | [[туркі]] ([[асманы]]) || 43 || 42 || 1 || 40 || 3 || < 0,01 |- | [[арабы]] || 27 || 25 || 2 || 25 || 2 || < 0,01 |- | [[віетнамцы]] || 16 || 13 || 3 || 15 || 1 || < 0,01 |- | colspan="7" align="center" | {{Артыкул|аўтар = |загаловак = Национальный состав населения Брестской области|арыгінал = |спасылка = http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/itogi1.php|аўтар выданьня = |выданьне = Общая численность населения, его состав по возрасту, полу, состоянию в браке, уровню образования, национальностям, языку и источникам средств к существованию. Брестская область|тып = |месца = |выдавецтва = [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]|год = паводле вынікаў перапісу 2009|выпуск = |том = |нумар = |старонкі = |isbn = |мова = ru}} |} |} Найбуйнейшыя сельскія населеныя пункты вобласьці (больш за 3 тысячы чалавек): [[Альшаны (Столінскі раён)|Альшаны]], [[Рубель (вёска)|Рубель]], [[Моталь]], [[Пінкавічы]], [[Дзівін]], [[Новыя Засімавічы]], [[Жамчужны]], [[Манькавічы (Берасьцейская вобласьць)|Манькавічы]]. == Рэльеф == Рэльеф раўнінны і нізінны. Пераважаюць вышыні 140—200 м над узроўнем мора. Паўднёва-заходнюю частку займае раўніннае [[Берасьцейскае Палесьсе]], усходнюю — нізіннае [[Прыпяцкае Палесьсе]], паміж імі знаходзіцца падобная на плято раўніна [[Загародзьдзе]]; на паўночным захадзе вялікая частка [[Прыбужанская раўніна|Прыбужанскай раўніны]], на поўначы [[Баранавіцкая раўніна]] і частка [[Наваградзкае ўзвышша|Наваградзкага ўзвышша]]. Найвышэйшы пункт вобласьці — 267 мэтраў — разьмешчаны на паўднёвых схілах Наваградзкага ўзвышша. Найніжэйшае месца — 121 м — разьмешчанае ў даліне ракі [[Заходні Буг]] на мяжы з Польшчай. == Карысныя выкапні == Вобласьць мае карысныя выкапні, якія зьяўляюцца асновай для разьвіцьця прамысловай вытворчасьці з выкарыстаньнем мясцовых прыродных рэсурсаў. Гэта, перш за ўсё, будаўнічае каменьне, легкаплаўкія й тугаплаўкія гліны, шкляныя, фармовачныя і будаўнічыя пяскі, торф, бузы, жвір, выяўленыя паклады гаручых сланцаў і бурага вугалю. == Клімат і расьліннасьць == Клімат [[умерана-кантынэнтальны клімат|умерана-кантынэнтальны]]. Сярэдняя тэмпэратура студзеня ад −4,4°С у Берасьці да −6°С у Баранавічах, ліпеня 18 — 18,8°С. Для вобласьці характэрная цёплая зіма з частымі адлігамі. Працягласьць [[Вэгетацыйны пэрыяд|вэгетацыйнага пэрыяду]] вагаецца ад 258—260 дзён на паўднёвым захадзе — да 240—245 дзён на паўночным усходзе. Ападкаў выпадае 550—645 мм у год. Лясы ([[хваёвыя лясы|хваёвыя]], [[бярозавыя лясы|бярозавыя]], [[чорнаалешнікавыя лясы|чорнаалешнікавыя]]) займаюць каля 36% тэрыторыі. Захаваліся буйныя лясныя масівы — [[Белавеская пушча|Белавеская]], [[Ружанская пушча|Ружанская]] і [[Шарашоўская пушча|Шарашоўская]] пушчы. Балоты пераважна нізінныя, займаюць каля 20% тэрыторыі. У вобласьці шмат унікальных прыродных комплексаў і [[Помнік прыроды|помнікаў прыроды]]. Прырода стварыла і пранесла скрозь стагодзьдзі да нашых дзён непаўторную прыгажосьць ляндшафтаў і незвычайную шматстатнасьць выглядаў жывёлін і расьлінаў. Найбольш каштоўныя прыродныя тэрыторыі і аб’екты ўзятыя пад ахову. У вобласьці вылучаныя 117 асабіста ахоўных тэрыторыяў і аб’ектаў. Зь іх: 1 нацыянальны парк — 57,4 тыс. га ([[Белавеская пушча (нацыянальны парк)|Дзяржаўны нацыянальны парк Белавеская пушча]]); 19 заказьнікаў нацыянальнага значэньня — 327,2 тыс. га; заказьнікаў мясцовага значэньня — 36,7 тыс. га; 37 помнікаў прыроды нацыянальнага значэньня; 31 помнік прыроды мясцовага значэньня. Акрамя таго, перададзеныя пад ахову землекарыстальнікам 579 месцаў пасяленьня (гадаваньня) 77 рэдкіх відаў жывёлін і расьлінаў, занесеных у [[Чырвоная кніга Рэспублікі Беларусь|Чырвоную кнігу Беларусі]]. == Гідраграфія == Рэкі належаць да басэйнаў [[Дняпро|Дняпра]] ([[Прыпяць]] з прытокам [[Піна]]й), [[Нёман]]у ([[Шчара]]), Заходняга Бугу ([[Мухавец]]). Дняпроўска-Бускі, [[Агінскі канал|Агінскі]], Мікашэвіцкі каналы. Найбуйнейшыя азёры — [[Выганашчанскае возера|Выганашчанскае]], [[Чорнае возера (Бярозаўскі раён)|Чорнае]], [[Спораўскае возера|Спораўскае]], [[Бабровіцкае]]. Вадасховішчы — [[Лактышы (вадасховішча)|Локтышы]], [[Сялец (вадасховішча)|Сялец]], [[Пагост (вадасховішча)|Пагост]]. Разам — 44 возеры і 30 вадасховішчаў, працякае больш за 80 рэчак. == Транспарт == Па тэрыторыі вобласьці праходзіць транзытны калідор [[Бэрлін]] — [[Варшава]] — [[Берасьце]] — [[Менск]] — [[Масква]], разгалінаваная сетка чыгуначных і аўтамабільных шляхоў, просты шлях у [[Вільня|Вільню]] і [[Кіеў]], што стварае спрыяльныя ўмовы для перавозак пасажыраў і грузаў з эўрапейскіх краінаў у [[Расея|Расею]], [[Украіна|Украіну]] і іншыя краіны. Асноўныя чыгуначныя вузлы вобласьці — [[Берасьце]], [[Баранавічы]], [[Лунінец]], [[Жабінка]]. Галоўныя аўтамагістралі вобласьці: [[Берасьце]] — [[Менск]], [[Берасьце]] — [[Гомель]]. На 2012 г. у Берасьцейскай вобласьці налічвалася 2200 км дарог рэспубліканскага значэньня, 70% якіх мелі міжрамонтны тэрмін звыш 30 гадоў пры патрэбе капітальнага рамонту прынамсі кожныя 17 гадоў<ref name="к">{{Артыкул|аўтар=Алена Даўжанок, Сьвятлана Яскевіч.|загаловак=Гаспадарка РУП «Берасьцеаўтадар» — 2200 кілямэтраў рэспубліканскіх дарог|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=96243|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=19 красавіка 2012|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2012-04-19 76-77 (27191-27192)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/96225/19kras_5.indd.pdf 5]|issn=1990-763x}}</ref>. У вобласьці (горад Берасьце) маецца міжнародны аэрапорт 1-й катэгорыі, які дазваляе прымаць і абслугоўваць цяжкія самалёты тыпу «Боінг-747». Па рэках [[Прыпяць]], [[Піна]], [[Мухавец]], [[Стыр]], [[Гарынь]], [[Дняпроўска-Бужанскі канал|Дняпроўска-Бужанскім канале]] зьдзяйсьняецца суднаходзтва. Мікашэвіцкі канал служыць для вывазу прадукцыі РУП «Граніт» на р. Прыпяць і далей на [[Дняпро]]. Па тэрыторыі вобласьці праходзяць таксама нафтаправод «Дружба» і газаправоды [[Таржок]] — [[Менск]] — [[Івацэвічы]] і [[Кобрынь]] — [[Берасьце]] — [[Варшава]]. == Прамысловасьць і сельская гаспадарка == Асноўнымі галінамі спэцыялізацыі прамысловасьці зьяўляюцца харчовая, лёгкая, машынабудаваньне. На іх долю прыходзіцца амаль 2/3 усяго аб’ёму прамысловай вытворчасьці. Разьвітыя таксама [[электраэнэргетыка]], лясная, дрэваапрацоўчая, цэлюлозна-папяровая, мукамольна-крупяная і камбікормавая прамысловасьць. На тэрыторыі вобласьці працуе [[Бярозаўская ГРЭС]]. Агульнарэспубліканскае значэньне мае РУП «Граніт» па здабычы будаўнічага каменьня ў [[Мікашэвічы|Мікашэвічах]]. Інвэстыцыі для мадэрнізацыі вытворчых магутнасьцяў прадпрыемства «Граніт» склалі 3,5 млн дал. ЗША — гэта найбуйнейшы сумесны праект зь [[Летува|Летувой]]. Сельская гаспадарка спэцыялізуецца на мясной і малочнай жывёлагадоўлі, вырошчваньні бульбы, зерневых, цукровага бураку, гародніны. Прадпрыемствы харчовай прамысловасьці выкарыстоўваюць мясцовую сыравіну — мяса, малако і цукар у [[Жабінка|Жабінцы]], [[Бяроза (горад)|Бярозе]] і іншых. Гародніна і садавіна перапрацоўваецца ў [[Ляхавічы|Ляхавічах]], [[Пружаны|Пружанах]], [[Янаў|Янаве]], [[Маларыта|Маларыце]]. == Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел == Вобласьць налічвае 16 раёнаў, 21 [[места]], 8 [[гарадзкі пасёлак|мястэчак]], 2178 вёсак. == Глядзіце таксама == * [[Раёны Берасьцейскай вобласьці]] * [[Берасьцейскае ваяводзтва]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * Брестская область // {{Літаратура/Турыстычная энцыкляпэдыя Беларусі}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.radzima.org/be/voblast/bresckaya.html Берасьцейская вобласьць, гарады і вёскі. Фота славутасьцяў] на [[Radzima.org]] * {{Глёбус Беларусі|{{НАЗВА_СТАРОНКІ}}}} * {{Спасылка|копія=https://web.archive.org/web/20070928221038/http://www.bfrir-pinsk.org/docs/passport/pBrest05.pdf|загаловак=Падрабязны дэмаграфічны аналіз, агульныя геаграфічныя, геалягічныя зьвесткі|url=http://www.bfrir-pinsk.org/docs/passport/pBrest05.pdf|дата копіі=28 верасьня 2007}} * [https://brest-region.gov.by/by/ Афіцыйная старонка Берасьцейскага абласнога выканаўчага камітэту]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{Берасьцейская вобласьць}} {{Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Беларусі}} [[Катэгорыя:Берасьцейская вобласьць| ]] lwcyj5iqhilr6n3bthqvi0yyz710h7w 0 1625 2619159 2411984 2025-06-08T06:59:19Z W 11741 /* Нараджэньні */ +[[Алексус Грынкевіч]] [[Вікіпэдыя:Праект:Злучнасьць]] 2619159 wikitext text/x-wiki {{КаляндарКастрычнік}} {{Дзень|15|10}} == Падзеі == * [[533]] — бізантыйскі палкаводзец [[Велізары]] ўступае ў [[Картаген]], які ён адбіў у вандалаў * [[1432]] — [[Польшча]] і [[Вялікае Княства Літоўскае|ВКЛ]] падпісалі [[Гарадзенская унія|Гарадзенскую унію]] * [[1552]] — войскі [[Іван Жахлівы|Івана Жахлівага]] заваявалі [[Казанскае ханства]] * [[1581]] — у [[Парыж]]ы каралева-маці [[Францыя|Францыі]] [[Кацярына Мэдычы]] прадставіла сваім гасьцям першы ў гісторыі публічны балет — «Камічны балет каралевы» * [[1582]] — папа рымскі [[Грыгорыюс XIII]] уводзіць [[грыгарыянскі каляндар]] * [[1666]] — ангельскі кароль [[Карл II]] упершыню апрануў камізэльку, і гэтым увёў новую моду * [[1806]] — у састаў [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] ўключанае [[Бакінскае ханства]] * [[1815]] — пачынаецца ссылка [[Напалеон I Банапарт|Напалеона Банапарта]] на выспу сьвятой Алены * [[1863]] — пад час іспытаў, у часе [[Грамадзянская вайна ў ЗША|Грамадзянскай вайны ў ЗША]] патанула першая падводная лодка ''Hunley'', пры гэтым загінуў яё стваральнік [[Гарацы Лоўсан Ганлі]] і яшчэ сем чалавек * [[1880]] — праз 632 гады скончанае будаўніцтва [[Кёльнскі сабор|Кёльнскага сабору]] * [[1895]] — быў скрадзены і пераплаўлены на манэты футбольны кубак Англіі * [[1917]] — пад час першай сусьветнай вайны ў Вэнсане (каля [[Парыж]]у) была растраляная галяндзкая танцорка [[Мата Хары]] за шпіянаж на карысьць Нямеччыны * [[1925]]: ** на [[Другая Ўсебеларуская канфэрэнцыя|Другой Усебеларускай канфэрэнцыі]] ў Бэрліне падпісваецца пастанова аб ліквідацыі Ўраду БНР ** Прэзыдыюм Рады БНР не прызнае рашэньняў канфэрэнцыі і прымае на сябе ўсе ўрадавыя функцыі * [[1928]] — нямецкі дыражабль «Граф Цэпэлін» зьдзейсьніў першы камэрцыйны рэйс праз Атлянтычны акіян * [[1929]] — заснаваны [[Інстытут гісторыі НАН Беларусі|Інстытут Гісторыі НАН БССР]] * [[1930]] — заснаваны завод «[[Гомсельмаш]]» * [[1932]] — заснаваная нацыянальная індыйская авіякампанія «[[Air-India]]» * [[1940]] — на экраны кінатэатраў выйшаў фільм [[Чарлі Чаплін]]а «[[Вялікі дыктатар]]» * [[1943]] — заснаваны [[Маскоўскі дзяржаўны інстытут міжнародных зносін]] * [[1945]] — пад час Другой сусьветнай вайны расстраляны былы прэм’ер-міністар вішыйскага ўраду Францыі [[П’ер Ляваль]], якога абвінавачалі ў дзяржаўнай здрадзе * [[1946]] — [[Герман Вільгельм Герынг|Герман Герынг]], адзін з кіроўнікоў нацыскай Нямеччыны і [[гестапа]], выпівае атруту за некалькі гадзінаў да пакараньня сьмерцью * [[1953]] — на [[Менскі трактарны завод|Менскім трактарным заводзе]] выраблены першы трактар «Беларус» на колах * [[1961]] — у Лёндане заснаваная праваабарончая арганізацыя «Эмністы Інтэрнэшнл» * [[1962]] — пачынаецца [[кубінскі ракетны крызіс]] * [[1964]] — уведзены ў дзеяньне нафтаправод «Дружба» * [[1968]] — адбыўся першы выступ [[Led Zeppelin]] * [[1985]] — на пленуме ЦК КПСС [[Міхаіл Гарбачоў]] аб’явіў аб плянах эканамічнай перабудовы * [[1990]] — [[СССР|савецкі]] лідэр Міхаіл Гарбачоў узнагароджаны [[Нобэлеўская прэмія|Нобэлеўскай прэміяй]] за ўклад у зьмяншэньне міжнароднай напружанасьці і ажыцьцяўленьня палітыкі галоснасьці * [[1992]] — сэрыйны забойца [[Андрэй Чыкаціла]] прызнаны вінаватым у 52 забойствах * [[1995]] — [[Садам Хусэйн]] адтрымоўвае 99,96% галасоў на прэзыдэнцкіх выбарах у [[Ірак]]у * [[1997]] — пачаўся праект дасьледваньняў [[Сатурн]]а і [[Тытан (спутнік Сатурна)|Тытана]] — [[Касіні-Гюйгенс]] * [[2000]] — у Парыжы на [[Манмартр]]ы адкрылі «Сьцяну Каханьня», на якой на 311 мовах напісана «Я цябе кахаю». Ёсьць таксама надпісы, якія зроблены з выкарыстаньнем шрыфта Брайля для сьляпых і з дапамогай знакоў. Плошча сьцяны — 40 м² * [[2003]] — у [[КНР]] запушчаны першы касьмічны карабель з касманаўтам (тэйкунаўтам) на борце — «[[Шэньчжоў-5]]» * 2003 — [[Ільхам Аліеў]] стаў прэзыдэнтам [[Азэрбайджан]]у пасьля сьмерці свайго бацькі [[Гейдар Аліеў|Гейдара Аліева]] == Нараджэньні == * [[70 да н. э.]]: [[Вэргіліюс]], [[Старажытны Рым|старажытнарымскі]] [[паэт]] * [[1608]] — [[Эвангеліста Тарычэлі]], італьянскі матэматык і фізык, вынаходнік [[ртутны баромэтар|ртутнага баромэтру]] * [[1747]] — [[Тадэвуш Кундзіч]], рымска-каталіцкі дзяяч, навуковец * [[1795]] — [[Фрыдрых Вільгельм IV]], [[Прусія|прускі]] кароль з дынастыі Гагенцалераў ([[1840]]—[[1861]]) * [[1814]] — [[Міхаіл Лермантаў]], [[Расея|расейскі]] [[паэт]] * [[1841]] — [[Сава Мамантаў]], [[Расея|расейскі]] прадпрымальнік і мецэнат * [[1844]] — [[Фрыдрых Ніцшэ]], нямецкі філёзаф * [[1885]] — [[Аляксандар Асаткін-Уладзімерскі]], савецкі партыйны і дзяржаўны дзяяч, першы сакратар Камуністычнай партыі Беларусі * [[1885]] — [[Ёганэс Свэйнсан К’ярваль]], ісьляндзкі мастак * [[1909]] — [[Сяргей Ракіта]], беларускі паэт * [[1915]] — [[Іцхак Шамір]], [[прэм’ер-міністар Ізраілю]] * [[1920]] - [[Марыё П’юза]], амэрыканскі пісьменьнік італьянскага паходжаньня, аўтар раману "[[Хросны бацька (раман)|Хросны бацька]]" * [[1931]] — [[Генрых Шумскі]], беларускі скульптар * [[1936]] — [[Мікола Гіль]], беларускі пісьменьнік, брат [[Ніл Гілевіч|Ніла Гілевіча]] *[[1962]] — [[Сяргей Паўлавіч Абламейка|Сяргей Абламейка]], беларускі гісторык, журналіст і пісьменьнік. * [[1971]] — [[Алексус Грынкевіч]], амэрыканскі вайскавод беларускага паходжаньня і 21-ы вярхоўны саюзны камандзір у Эўропе * [[1968]] — [[Дыд’е Дэшам]], [[Францыя|францускі]] [[футбаліст]] і трэнэр * [[1975]] — [[Павал Майкоў]], [[расейцы|расейскі]] актор тэатру і кіно * [[1979]] — [[Пол Ўільям Робінсан]], [[Ангельшчына|ангельскі]] футбаліст, брамнік клюбу «[[Блэкбэрн Ровэрз]]» * [[1979]] — [[Аляксей Чубат]], [[беларус]]кі паэт == Сьмерці == * [[1389]] — [[Урбан VI]], папа рымскі * [[1611]] — [[Ян Пётар Сапега]], вайсковы дзяяч [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], удзельнік інтэрвэнцыі [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] у [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскую дзяржаву]] * [[1817]] — [[Тадэвуш Касьцюшка]], герой нацыянальна-вызваленчага руху ў [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] і ў [[ЗША]] * [[1820]] — [[Карл Філіп цу Шварцэнбэрг]], аўстрыйскі фэльдмаршал і генэралісімус часоў напалеонаўскіх войнаў * [[1917]] — [[Мата Хары]], самая знакамітая шпіёнка Першай сусьветнай вайны * [[1919]] — [[Леанард Іваноўскі]], расейскі гаспадарчы і грамадзкі дзяяч * [[1959]] — [[Сьцяпан Бандэра]], палітычны дзяяч, ідэоляг украінскага нацыянальнага руху, кіраўнік [[Арганізацыя ўкраінскіх нацыяналістаў|Арганізацыі ўкраінскіх нацыяналістаў]] * [[1989]] — [[Даніла Кіш]], выбітны [[Сэрбія|сэрбскі]] паэт, празаік, [[драматург]], [[перакладнік]] расейскай, францускай і вугорскай літаратуры == Сьвяты == * [[Беларусь]] — Дзень работнікаў фармацаўтычнай і мікрабіялягічнай прамысловасьці (з 1998 году)<ref>[http://www.calend.ru/holidays/0/0/347/ Загад Прэзыдэнта РБ №157 ад 26 сакавіка 1998 году]</ref> * [[Бразылія]] — Дзень настаўніка * [[Кітай]] — Сьвята сярэдзіны восені == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Месяцы}} [[Катэгорыя:15 кастрычніка| ]] nozarzjjrtgu8c4qhf44wl9eafno0pk 0 2956 2619047 2615020 2025-06-07T17:46:51Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619047 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Сьцяг Беларусі}} {{Картка сьцяга |назва = Бел-чырвона-белы сьцяг |лацінка = Bieł-čyrvona-bieły ściah |суб’ект = [[Беларуская Народная Рэспубліка]] і [[Беларусь|Рэспубліка Беларусь]] |выява = Flag of Belarus (1918, 1991-1995).svg{{!}}border |прапорцыі = 1:2 |прыняты = 8 траўня 1918 <small>(як сьцяг [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]])</small><br /> 19 верасьня 1991 <small>(як сьцяг [[Рэспубліка Беларусь|Рэспублікі Беларусь]])</small> |скасаваны = 1918 <small>([[дэ-факта]]; ліквідацыя [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]])</small><br />7 чэрвеня 1995 (<small>дэ-факта</small>) |тып = |дызайн = <small>Тры роўнашырокія гарызантальныя палосы, чырвоная паміж дзьвюма белымі</small> |аўтар = [[Клаўдзі Дуж-Душэўскі]] <small>(эскіз)</small> }} '''Бел-чырво́на-бе́лы сьцяг'''{{Заўвага|У назьве сьцяга ўжываецца адметная скарочаная форма прыметніка (''бел-''), якая ёсьць адзнакай высокага (паэтычнага) стылю. Таксама сустракаецца азначэньне сьцяга з звычайнай поўнай формай прыметніка — '''бела-чырвона-белы сьцяг'''. Тым часам скарот '''БЧБ''', на думку мовазнаўцы [[Вінцук Вячорка|Вінцука Вячоркі]], у гутарковай мове лепей замяняць на ''наш сьцяг''.}}<ref>[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] [https://www.svaboda.org/a/biel-cyrvona-biely/30172690.html Ці правільна казаць «бел-чырвона-белы»? А слову ўжо сто гадоў], [[Радыё Свабода]], 19 верасьня 2019 г.</ref> — гістарычны [[Нацыянальная сымболіка|нацыянальны сьцяг]] [[беларусы|беларусаў]]<ref name="Tkacou-391">[[Міхась Ткачоў|Ткачоў М.]] Беларускія нацыянальныя сімвалы // {{Літаратура/ЭГБ|1к}} С. 391.</ref>, дзяржаўны сьцяг [[Беларусь|Беларусі]] (з 1918 году). Гэта палотнішча памерамі 1:2, з трох роўных гарызантальных палосаў — дзьвюх белых і адной чырвонай між імі. Утвараецца зь беларускіх нацыянальных колераў<ref>Пастанова Вучонага савета [[Інстытут гісторыі|Інстытута гісторыі]] [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|АН Беларусі]] ад 12 верасня 1991 года // Народная газета. 7 лютага 1995. С. 1.</ref> на аснове традыцыйнага нацыянальнага гербу [[Пагоня|Пагоні]]<ref name="Tkacou-391"/>. Гістарычна-культурная каштоўнасьць беларускага народа<ref name="tut.by_11.11.2020">[https://web.archive.org/web/20210116203513/https://news.tut.by/society/707492.html Ученые из НАН Беларуси объяснили, почему «Жыве Беларусь» и БЧБ — не «циничные и оскорбительные»], [[TUT.BY]], 11.11.2020 г.</ref>, зьвязаная зь дзьвюма найважнейшымі падзеямі беларускай гісторыі — [[Трэцяя Ўстаўная грамата|абвяшчэньнем незалежнасьці]] [[Беларуская Народная Рэспубліка|нацыянальнай дзяржавы]] 25 сакавіка 1918 году і [[Дэклярацыя аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларусі|яе аднаўленьнем]] 25 жніўня 1991 году<ref name="Navumcyk-10.11.2020">[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/30940395.html Ці патаптаўся б амапавец па фатаздымку сваёй маці], [[Радыё Свабода]], 10 лістапада 2020 г.</ref><ref>[[Пётар Кузьняцоў|Кузьняцоў П.]] [https://nn.by/?c=ar&i=267531 «Невялікая праблема» з забаронай БЧБ], [[Наша Ніва]], 31 студзеня 2021 г.</ref>. == Колеры == [[Файл:Belarusian white-red-white flag finial.svg|значак|229x229пкс|Наканечнік дрэўка для бел-чырвона-белага сьцяга.]][[Файл:Naraŭlanski Stroj stamp.jpg|значак|Марка [[Белпошта|Беларускай пошты]] з народным строем і арнамэнтам]] [[Белы колер|Белы]] і [[чырвоны колер]]ы — гістарычныя нацыянальныя колеры, здабытак матэрыяльнай і духоўнай культуры [[беларусы|беларусаў]]<ref name="tut.by_11.11.2020" />. Гэтыя колеры могуць выступаць у розных формах і выразах на розных носьбітах і прадметах — на нацыянальным і звычайных адзеньні, у мастацтве, у [[Геральдыка|геральдыцы]] і [[вэксілялёгія|вэксілялёгіі]]. Чырвоныя элемэнты на белай аснове лічацца найбольш пашыраным спалучэньнем колераў у беларускім арнамэнце<ref>Фадзеева В. Арнамент // {{Літаратура/Этнаграфія Беларусі: Энцыкляпэдыя (1989)|к}} С. 36.</ref>, а адметнасьцю [[Беларуская готыка|беларускага гатычнага дойлідзтва]] ёсьць спалучэньне чырвонай цаглянай муроўкі зь белымі атынкаванымі нішамі<ref name="viacorka">[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] «Кроў лягла чырвонай паласой» // З гісторыяй на «Вы»: Публіцыстычныя артыкулы. — Менск: Беларусь, 1991. С. 355—369.</ref>. Тым часам на вэксілялягічных матэрыялах, якія паходзяць зь Беларусі, спалучэньні белага і чырвонага колераў фіксуюцца з часоў [[Сярэднявечча]]. Напрыклад, сьцягам [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] было чырвонае палотнішча з срэбным вершнікам. Адзін з найстарэйшых яго малюнкаў датуецца 1443 годам<ref name="salanda-2019-6">[[Аляксей Шаланда|Шаланда А.]] Кароткі нарыс гісторыі беларускай нацыянальнай і дзяржаўнай сімволікі // Герольд Litherland. № 21, 2019. С. 6. </ref>. Тым часам гербы ваяводзтваў Вялікага Княства Літоўскага, што займалі тэрыторыю сучаснай Беларусі, паводле свайго каляровага разьвязку найбольш адпавядалі чырвона-белай гаме<ref>{{Літаратура/Флагі Беларусі ўчора і сёньня|к}} С. 17.</ref>. [[Файл:«Мір». Замкавы комплекс.jpg|значак|Вежы [[Мірскі замак|Мірскага замка]]]] На думку дасьледнікаў гісторыі духоўнай культуры, спалучэньне белага і чырвонага колераў сягае часоў [[Індаэўрапейцы|індаэўрапейскага адзінства]]. Паводле індаэўрапеіста і славіста [[Вячаслаў Іваноў|Вячаслава Іванова]]: ''«Індаэўрапейская герархічная сымболіка колераў вызначаецца суаднесенасьцю найвышэйшага (сьвятарскага) рангу зь белым колерам, наступнага значэньнем сацыяльнага рангу — ваярскага — з чырвоным колерам…»''<ref>Иванов В. В. Цветовая символика в географических названиях в свете данных типологии (К названию Белоруссии) // Балто-славянские исследования. 1980. — М., 1981. С. 166.</ref>. У працэсе [[Этнагенэз беларусаў|этнагенэзу беларусаў]], паводле гісторыка [[Міхась Ткачоў|Міхася Ткачова]], белы колер стаў «''знакам дабра, знакам чысьціні, крынічнай вады, шляхетнага серабра''», сваім парадкам чырвоны колер — «''знакам жыватворнага агню, сымбалем адвагі і ваяўнічасьці, храбрасьці, доблесьці і праведнай крыві, пралітай за Айчыну''»<ref name="Tkacou-392">[[Міхась Ткачоў|Ткачоў М.]] Беларускія нацыянальныя сімвалы // {{Літаратура/ЭГБ|1к}} С. 392.</ref>. [[Файл:Petro Mohyla (ribbon).jpg|значак|Фрагмэнт партрэта [[Кіеўская мітраполія|мітрапаліта]] [[Пётар Магіла|Пятра Магілы]], XVII ст.]] У [[Хрысьціянства|хрысьціянскай традыцыі]] чырвоны колер на белым фоне — знак [[Хрыстос|Хрыстовай пакуты]], пралітай за чалавецтва крыві. Ад часоў [[Сярэднявечча|Сярэднявечча]] многія мастакі выяўлялі Збаўцу, які трымае белы сьцяг з чырвоным крыжам або чырвонай паласой<ref>Пазьняк З. Беларускі сьцяг // Беларускія ведамасьці. № 3 (33), 2001. С. 5.</ref> (напрыклад, «Уваскрасеньне Хрыста» пэндзьля [[Альбрэхт Альтдорфэр|Альбрэхта Альтдорфэра]]<ref name="viacorka"/>). Тым часам бела-чырвона-белая стужка з XII ст. уваходзіць у камплект адзеньня [[Праваслаўная царква на Беларусі|беларускіх царкоўных герархаў]]<ref name="Tkacou-393">[[Міхась Ткачоў|Ткачоў М.]] Беларускія нацыянальныя сімвалы // {{Літаратура/ЭГБ|1к}} С. 393.</ref> і сымбалізуе сьвятло [[Стары Запавет|Старога]] і [[Новы Запавет|Новага Запаветаў]], якое мусіць прапаведаваць [[архірэй]]<ref>[[Дзяніс Лісейчыкаў|Лісейчыкаў Д.]] Чаму ў патрыярха і епіскапаў бел-чырвона-белыя стужкі на мантыях і гербах? // [[Наша гісторыя]]. № 9 (26), 2020. С. 32.</ref>. У [[Эстэтыка|эстэтычным]] пляне злучэньне белага і чырвонага лічыцца клясычным і адпавядае правілам геральдыкі. Чырвоны колер у бела-чырвона-белым спалучэньні паходзіць з традыцыйнага нацыянальнага гербу [[Пагоня|Пагоні]], а перавагу белага колеру абумовіла саманазва нацыі — беларусаў<ref name="tut.by_11.11.2020"/>. == Гісторыя == [[Файл:Grunwald Pogoń czerwona.svg|значак|Рэканструкцыя выгляду харугвы часоў [[Бітва пад Грунвальдам|бітвы пад Грунвальдам]]]] === Паходжаньне === Хоць сьцягі (дакладней — штандары, [[Харугва|харугвы]]) як апазнавальныя знакі на полі бою або ў час урачыстасьцяў існавалі яшчэ ў старажытнасьці, аднак уяўленьні пра патрэбу сьцяга як сымбалю дзяржавы пачалі паступова складацца толькі ў XVI—XVIII стагодзьдзях. У гэты час за аснову сьцягоў звычайна браліся колеры гербаў каралеўскіх дынастыяў<ref name="Nasievic">[[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]] Гэты сцяг пачынаўся так… // [[Чырвоная зьмена|Чырвоная Змена]]. № 42 (13900), 20 красавіка 1995 г.</ref> або дзяржаўных гербаў<ref name="Tkacou-393"/>. Масавае стварэньне афіцыйных сьцягоў эўрапейскіх краінаў прыпадае на канец XVIII — пачатак XIX ст., калі ў выніку [[Француская рэвалюцыя|Францускай рэвалюцыі]] дзяржава стала атаясамлівацца з насельніцтвам пэўнай тэрыторыі, а не з паноўнай дынастыяй. Тады ж склалася і ідэя сьцяга ў цяперашнім разуменьні як увасабленьня дзяржаўнай незалежнасьці. З прычыны таго, што далёка ня ўсе эўрапейскія [[нацыя|нацыі]] ў ХІХ ст. мелі сваю дзяржаўнасьць, узьнікла паняцьце нацыянальнага сцяга як сьцяга нацыі, якая на такую дзяржаўнасьць прэтэндуе. Прытым нацыянальныя сьцягі сталі абавязковым атрыбутам нацыянальна-вызвольных рухаў<ref name="Nasievic"/>. [[Файл:Catalan Atlas, Christian flags (1375, 1959).jpg|значак|Бел-чырвона-белы сьцяг над [[Хрысьціянства|хрысьціянскай]] [[Феадосія|Кафай]] у [[Крым]]е як варыяцыя сьцяга [[Сьвяты Юры|Сьвятога Юрыя]] над [[Канстантынопаль|Канстантынопалем]]<ref>[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] [https://www.svaboda.org/a/white-red-white-flag-belarus/25383533.html Бел-чырвона-белы сьцяг над Крымам і мяжа Эўропы], [[Радыё Свабода]], 13 траўня 2014 г.</ref>, 1375 г.]] Працэсы кансалідацыі беларускага [[этнас]]у ў нацыю зарадзіліся ў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]] у XVI — пачатку XVII ст., актывізаваліся ў XIX ст., калі насуперак [[Русіфікацыя Беларусі|палітыцы русіфікацыі]] ўладаў [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] зьявіўся [[Беларускае нацыянальнае адраджэньне|беларускі нацыянальна-вызвольны рух]], і дасягнулі найвышэйшага ўздыму ў 1910—1920-я гады — у час змаганьня за ўтварэньне [[нацыя]]нальнай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай дзяржавы]]<ref>Церашковіч П. Беларуская нацыя // {{Літаратура/ЭГБ|1к}} С. 391.</ref>. [[Файл:Ściah Śviatoha Juryja. Сьцяг Сьвятога Юрыя.svg‎|значак|Сьцяг кавалерыі ВКЛ у [[Бітва пад Воршай|бітве пад Воршай]]]] Навуковая вэрсія стварэньня бел-чырвона-белага сьцяга грунтуецца на правілах [[геральдыка|геральдыкі]] і [[вэксілялёгія|вэксілялёгіі]], згодна зь якімі нацыянальны сьцяг беларусаў утварыўся з колераў нацыянальнага гербу — [[Пагоня|Пагоні]]<ref name="Tkacou-393"/>. Менавіта геральдычнага прынцыпу пераносу колераў гербу на сьцяг прытрымліваўся аўтар эскізу бел-чырвона-белага сьцяга [[Клаўдзі Дуж-Душэўскі]]<ref name="latysonak">[[Алег Латышонак|Латышонак А.]] [https://web.archive.org/web/20201125114031/https://news.arche.by/by/page/science/historya-navuka/1530 Дзяржаўная сымболіка Беларускай Народнай Рэспублікі] // Жаўнеры БНР. — Беласток — Вільня, 2009.</ref>. Разам з тым у 1990-я гады папулярызавалася легенда, паводле якой бел-чырвона-белы сьцяг зьявіўся ў час адной зь бітваў, калі паранены князь узьняў як сьцяг над галавой акрываўленую стужку і павёў войска да перамогі<ref>[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] Пра герб і сцяг. — Менск: Беларусь, 1993.</ref>. Існуюць зьвесткі, што ў пачатку XX ст. беларускія дасьледнікі браты [[Іван Луцкевіч|Іван]] і [[Антон Луцкевіч]]ы знайшлі ў адным з [[аль-кітаб]]аў згадкі пра [[Беларускія татары|татарскую коньніцу]], што брала ўдзел у [[Грунвальдзкая бітва|Грунвальдзкай бітве]] пад бел-чырвона-белым сьцягам [[Вітаўт|Вітаўта Вялікага]] з нашытымі на яго паўмесяцам і зоркай. Менавіта з прычыны прыналежнасьці бела-чырвона-белага палотнішча да славутага вялікага князя браты Луцкевічы пачалі актыўна папулярызаваць яго як гістарычны сьцяг беларусаў. Аднак сучасныя дасьледнікі ня здолелі знайсьці адпаведны аль-кітаб з апісаньнем Грунвальдзкай бітвы<ref name="Basau">{{Літаратура/Флагі Беларусі ўчора і сёньня|к}} С. 18—19.</ref>. === Вялікае Княства Літоўскае === [[Файл:Bieł-čyrvona-bieły ściah. Бел-чырвона-белы сьцяг (1524).jpg|значак|Бел-чырвона-белыя сьцягі на карціне Ганса Крэла «[[Бітва пад Воршай (карціна)|Бітва пад Воршай]]», 1524 г.]] Станаўленьне бел-чырвона-белага сьцяга як нацыянальнага сьцяга беларусаў адбылося не раней за афармленьне беларускай нацыянальнай ідэі. Разам з тым [[вэксілялёгія|вэксілялягічныя]] матэрыялы з традыцыйным для беларусаў бела-чырвона-белым спалучэньнем колераў шырока ўжываліся яшчэ ў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]], а першым дакумэнтальным сьведчаньнем выкарыстаньня бел-чырвона-белага сьцяга лічыцца [[:Файл:Battle of Orsha (1514-09-08).jpg|карціна XVI стагодзьдзя]], прысьвечаная [[Бітва пад Воршай|бітве пад Воршай]]<ref name="Tkacou-393"/><ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 100.</ref>. [[Кавалерыя]] Вялікага Княства Літоўскага карысталася сьцягам [[Сьвяты Юры|Сьвятога Юрыя]] (чырвоны крыж на белым палотнішчы), які, з усяго відаць, стаў прататыпам бел-чырвона-белага сьцяга<ref>[[Міхась Ткачоў|Ткачев М.]] Национальные символы: народ и история // Гербовед. № 9 (21), 1997 г.</ref><ref>{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 31.</ref>. Прытым на карціне выяўляецца сем уласна бел-чырвона-белых сьцягоў без вэртыкальнай чырвонай паласы<ref>Шаланда А. Вексілагічныя праблемы бітвы пад Воршай 1514 г.: прапроцы з крыжам сьвятога Юрыя // Герольд Litherland. № 20, 2014. С. 59.</ref>. Тым часам найбольш раньняе дакумэнтальна засьведчанае выкарыстаньне войскам ВКЛ сьцяга Сьвятога Юрыя ўзыходзіць да 1444 году — [[Бітва пад Варнай|бітвы пад Варнай]] з войскам [[Асманская імпэрыя|Асманскай дзяржавы]]<ref name="50 faktau"/><ref name="Kupava">Скобла М. [https://web.archive.org/web/20210619051313/https://www.nv-online.info/2021/02/02/mikola-kupava-bel-chyrvona-bely-scjag-nepadsudny-gjeta-pryznany-narodam-nacyjanalny-simval.html Мікола Купава: «Бел-чырвона-белы сцяг непадсудны, гэта прызнаны народам нацыянальны сімвал»] // [[Народная Воля]]. № 8, 2 лютага 2021. С. 2.</ref>. [[Файл:Bieł-čyrvona-bieły ściah. Бел-чырвона-белы сьцяг (1579).jpg|значак|[[Ліцьвіны]] вызваляюць [[Полацак]] з-пад [[Маскоўская дзяржава|маскоўскай]] акупацыі, 1579 г.]] Па складаньні [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]] ў 1569 годзе рабіліся спробы стварыць аб’яднаны сьцяг для абодвух гаспадарстваў [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] — [[Карона Польскага каралеўства|Каралеўства Польскага]] і [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. У прыватнасьці, у 1605 годзе кароль польскі і вялікі князь літоўскі [[Жыгімонт Ваза]] пачаў ужываць трохпалосны чырвона-бела-чырвоны сьцяг, а крыху пазьней зьявіўся бела-чырвона-бела-чырвоны сьцяг. Аднак такі сымбаль не прыжыўся, і дамінаваць пачаў бела-чырвоны сьцяг. Разам з тым, праз аднолькавую колеравую схему гербаў Кароны ([[Герб Польшчы|Белага Арла]]) і Княства ([[Пагоня|Пагоні]]) немагчыма пэўна падзяліць паміж імі вытворныя ад гэтых гербаў сьцягі Рэчы Паспалітай<ref name="Tkacou-393"/>. [[Файл:Bieł-čyrvona-bieły ściah. Бел-чырвона-белы сьцяг (1619).jpg|значак|Бел-чырвона-белы сьцяг на карціне Пітэра Снаерса «[[Бітва пад Кірхгольмам]]», 1619 (1630?) г.]] Існуюць зьвесткі, што ў XVI—XVIII стагодзьдзях [[беларускія татары]] выстаўлялі войска пад уласнай бела-чырвона-белай харугвай з выявай у цэнтры паўмесяца і зоркі<ref name="Tkacou-393"/>. Магчыма, праз гэта у адным з [[Аль-кітабы|аль-кітабаў]], паводле братоў Луцкевічаў, зьявілася пазьнейшае сьцьверджаньне пра ўдзел у [[Грунвальдзкая бітва|Грунвальдзкай бітве]] пад бел-чырвона-белым сьцягам [[Вітаўт|Вітаўта Вялікага]] з нашытымі на яго паўмесяцам і зоркай<ref name="Basau"/>. У XVII—XVIII стагодзьдзях бела-чырвоныя сьцягі рознай канфігурацыі ўжывала гусарыя і іншыя вайсковыя аддзелы Рэчы Паспалітай{{Заўвага|Бела-чырвоныя сьцягі, адрозныя ад [[Сьцяг Польшчы|цяперашняга сьцяга Польшчы]], можна пабачыць на батальных карцінах [[:File:Altomonte Battle of Vienna.jpg|«Бітва пад Венай»]] і [[:File:Altomonte Battle of Parkany.jpg|«Бітва пад Парканамі»]], напісаных [[Марцін Альтамонтэ|Марцінам Альтамонтэ]] ў 1693—1695 гадох.}}. Сярод іншага, уласна бел-чырвона-белы сьцяг ёсьць на карціне першай трэці XVII ст., прысьвечанай [[Бітва пад Кірхгольмам|бітве пад Кірхгольмам]]<ref name="davydouski">Давыдоўскі Ў. Сімвалы Беларусі // [[Абажур]]. № 3 (78), 2009. С. 38. [https://web.archive.org/web/20210115141826/https://baj.by/sites/default/files/abajur/files/abajur_78_3.pdf]</ref><ref name="50 faktau"/>. За часамі [[Вайна Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў|вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў]] пераважная колькасьць харугваў з [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|уласна беларускіх земляў]] (з-пад [[Полацак|Полацку]], [[Сураж|Суражу]], [[Глыбокае|Глыбокага]], [[Чавусы|Чавусаў]], [[Любавічы|Любавічаў]], [[Дуброўна]], [[Красны|Краснага]], [[Горкі|Горак]], [[Вяліж|Вяліжу]]) мелі белыя плахты з чырвонымі фарбаванымі дадаткамі, у тым ліку «паласатыя» — бела-чырвона-белыя<ref name="BCB-20024-58">Бел-чырвона-белы. Сцяг. Нацыя. Ідэнтычнасць. — Warszawa, 2024. С. 58.</ref>. Тым часам [[Ліцьвіны|літоўскія (беларускія)]] сялянскія партызанскія аддзелы («шышы») змагаліся з маскоўскім акупантамі пад белымі, бела-чырвонымі і чырвона-белымі харугвамі<ref name="BCB-20024-58"/>. Перавагу гэтага спалучэньня колераў на харугвах абумовілі колеры дзяржаўнага гербу Вялікага Княства Літоўскага Пагоні, пра што сьведчыць выкананы ў такіх колерах народны партызанскі сьцяг «шышоў» з-пад [[Барысаў|Барысава]], які зьмяшчае элемэнты гербу Пагоні — «руку з палашом»<ref>Бел-чырвона-белы. Сцяг. Нацыя. Ідэнтычнасць. — Warszawa, 2024. С. 59.</ref>. Па [[Падзелы Рэчы Паспалітай|падзелах Рэчы Паспалітай]], калі землі Вялікага Княства Літоўскага апынуліся пад уладай [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], у канцы XVIII — першай палове XIX ст. (да узмацненьня [[Русіфікацыя Беларусі|палітыкі русіфікацыі]]) спалучэньні гарызантальных белых і чырвоных палосаў ужываліся разам з колішнім дзяржаўным гербам Пагоняй у расейскай геральдыцы і вэксілялёгіі для пэўных адміністрацыйна-тэрытарыяльных адзінак і вайсковых фармаваньняў на [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]]{{Заўвага|Прыклады такой сымболікі прыводзяцца ў [[Бел-чырвона-белы сьцяг#Бела-чырвона-белае спалучэньне колераў у беларускай сымболіцы|сэкцыі, прысьвечанай бела-чырвона-беламу спалучэньню колераў у беларускай сымболіцы]].}}<ref>[[Міхась Чарняўскі|Чарняўскі М.]] Як узніклі нашы дзяржаўныя сімвалы? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 77.</ref>. Тым часам у [[Віленскі гістарычна-этнаграфічны музэй|Віленскім гістарычна-этнаграфічным музэі]] захоўваецца трыкутны сьцяжок часоў [[паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня 1863—1864 гадоў]], на якім у сярэдзіне, уздоўж белага поля, праходзіць чырвоная паласа<ref>{{Літаратура/Наш сымбаль — Пагоня|к}} С. 29.</ref>. Існуе думка, што ў час паўстаньня разам з гербам Пагоняй бел-чырвона-белы сьцяг мог ужываць [[Кастусь Каліноўскі]]<ref name="Tkacou-393"/><ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 101.</ref>. === Беларускі нацыянальна-вызвольны рух === [[Файл:Bieł-čyrvona-bieły ściah. Бел-чырвона-белы сьцяг (1901).jpg|значак|Фрагмэнт карціны «Беларускі пэйзаж» (сядзіба [[Драчалукі]] пад [[Віцебск]]ам), 1901 г.]] Усталяваньне бел-чырвона-белага сьцяга ў якасьці сымбалю [[Беларускае нацыянальнае адраджэньне|беларускага нацыянальна-вызвольнага руху]], мэтай якога было дзяржаўнае самавызначэньне беларусаў, звычайна прымяркоўваюць да пачатку XX стагодзьдзя<ref name="salanda-2019-7">[[Аляксей Шаланда|Шаланда А.]] Кароткі нарыс гісторыі беларускай нацыянальнай і дзяржаўнай сімволікі // Герольд Litherland. № 21, 2019. С. 7.</ref>. У 1909—1912 гадох бела-чырвона-белыя стужкі ўжываліся студэнтамі-беларусамі ў [[Санкт-Пецярбург]]у<ref name="bk19">{{Літаратура/Флагі Беларусі ўчора і сёньня|к}} С. 19.</ref>. У 1916 годзе сьцяг зь бела-чырвона-белым палотнішчам мела арганізацыя [[Сувязь незалежнасьці і непадзельнасьці Беларусі]], якой кіраваў [[Вацлаў Ластоўскі]]<ref name="bk19"/>. [[Файл:Bieł-čyrvona-bieły ściah. Бел-чырвона-белы сьцяг (1917-18).jpg|значак|Знак адрозьненьня вайскоўцаў-беларусаў, 1917—1918 гг.]] [[Файл:Udzielniki Biełaruskaj kanferencyi 1918 hodu.jpg|значак|Удзельнікі [[Беларуская канфэрэнцыя (1918)|Беларускай канфэрэнцыі 1918 году]]]] Увогуле, першыя згадкі пра выкарыстаньне беларусамі нацыянальнага сьцяга ў культурна-асьветніцкай дзейнасьці паходзяць з канца XIX стагодзьдзя<ref name="Tkacou-393"/>. Аднак няма зьвестак пра дакладную дату распрацоўкі і зацьверджаньня эскізу бел-чырвона-белага сьцяга<ref>[[Сяргей Харэўскі|Харэўскі С.]] [https://web.archive.org/web/20090602180458/http://www.nn.by/1998/06/14.htm Клаўдзі Дуж-Душэўскі. Сьцяг] // [[Наша Ніва]]. № 6, 1998. С. 15.</ref>. Называюць розныя даты яго зьяўленьня — 1905, 1909, 1912, 1917 год<ref name="salanda-2019-7"/>. Паводле шматлікіх сьведчаньняў, аўтарам праекту сучаснай выявы бел-чырвона-белага сьцяга стаў беларускі грамадзка-палітычны і культурны дзяяч [[Клаўдзі Дуж-Душэўскі]]<ref name="50 faktau">{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.svaboda.org/content/article/25155772.html| загаловак = 50 фактаў за бел-чырвона-белы сьцяг| фармат = | назва праекту = | выдавец = [http://www.svaboda.org/ Радыё свабода]| дата = 16 студзеня 2021 | мова = | камэнтар = }}</ref>, які стварыў яго на просьбу беларускіх арганізацыяў Пецярбургу. У сваіх успамінах Клаўдзі Дуж-Душэўскі засьведчыў повязь беларускага нацыянальнага сьцяга з гербам [[Пагоня]]й: ''«Беларусы ''[даўней]'' лічылі сваім дзяржаўным сьцягам белую Пагоню на чырвоным полі»''<ref>Слуцкі збройны чын 1920 г. у дакумэнтах і ўспамінах / Укл. А. Гесь, У. Ляхоўскі, У. Міхнюк. — Менск: Энцыклапедыкс, 2001. С. 272.</ref>. Увесну 1917 году бел-чырвона-белы сьцяг узьнялі ў Пецярбургу на будынку [[Беларускае таварыства дапамогі пацярпелым ад вайны|Беларускага таварыства дапамогі пацярпелым ад вайны]]<ref name="bk19"/>, супрацоўнікам якога быў К. Дуж-Душэўскі<ref name="NN-2020">[https://web.archive.org/web/20201121225512/https://nashaniva.by/?c=ar&i=262559 Сапраўдныя беларускія сімвалы: вось што трэба ведаць пра Пагоню і БЧБ], Наша Ніва, 22 лістапада 2020 г.</ref>. У сакавіку 1917 году бел-чырвона-белы сьцяг стаў галоўным элемэнтам у час сьвята «[[Дзень беларускага значка]]» ў [[Менск]]у<ref name="50 faktau"/>, калі адбыўся беларускі мітынг, на якім прагучала патрабаваньне аб аўтаноміі Беларусі<ref name="latysonak"/>. Тым часам сьцягі, пашытыя паводле эскізу Клаўдзія Дуж-Душэўскага, разаслалі ў мясцовыя арганізацыі<ref>[[Васіль Герасімчык|Герасімчык В.]] [https://web.archive.org/web/20210122002127/https://news.arche.by/by/page/ideas/hramadstva-idei/11312 Клаўдыюш Дуж-Душэўскі — аўтар бел-чырвона-белага сцяга], [[ARCHE Пачатак]], 9 красавіка 2013 г.</ref>. На гэтых сьцягох былі вышытыя золатам словы [[Жыве Беларусь!|«Няхай жыве вольная Беларусь»]]<ref name="latysonak"/>. У пастанове [[Беларускі нацыянальны камітэт (Менск)|Беларускага нацыянальнага камітэту ў Менску]] ад 25 сакавіка 1917 году адзначалася повязь бел-чырвона-белага сьцяга з традыцыйным беларускім арнамэнтам: «''дзеля таго што ў беларускім народным мастацтве пераважаюць белыя і чырвоныя ўзоры, палічана дарэчным ужыць гэтыя колеры ў беларускім нацыянальным сьцягу''»<ref name="Lalkou">[[Ігар Лялькоў|Лялькоў І.]] [http://pahonia-plakat.narod.ru/bielaruskaja_simvolika.htm Пытаньне дзяржаўнай сымболікі ў Беларусі: гісторыя і сучасны стан] // [[ARCHE Пачатак]]. № 1 (21), 2002 г.</ref>. Ужо зь ліпеня 1917 году беларускія вайскоўцы, аб’яднаныя ў нацыянальныя гурткі і камітэты, на сваіх мундзірах і шынэлях пачалі актыўна выкарыстоўваць бела-чырвона-белыя стужкі, што адрозьнівала іх ад прадстаўнікоў іншых нацыянальнасьцяў<ref name="Lachouski">{{Спасылка|аўтар = [[Уладзімер Ляхоўскі|Ляхоўскі Ў.]] |прозьвішча = |імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = https://history.nn.by/?c=ar&i=218121 | загаловак = Як бел-чырвона-белы сцяг стаў нацыянальным | фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Наша гісторыя]] | дата = 30 студзеня 2021 | мова = | камэнтар = }}</ref>. Абавязак насіць адпаведную пятлічную стужку як дадатковы знак адрозьненьня замацавала пастанова 2-й сэсіі [[Цэнтральная рада беларускіх арганізацыяў|Цэнтральнай рады беларускіх арганізацыяў]] ([[Менск]], 5 жніўня 1917 году)<ref>[[Фёдар Турук|Ф. Турук]]. Белорусское движение. Очерк истории национального и революционного движения белоруссов. — Москва: Государственное издательство, 1921; Мн.: Картографическая фабрика Белгеодезии, 1994. С. 95.</ref>. У кастрычніку 1917 году пад бел-чырвона-белым сьцягам прайшоў зьезд беларускіх вайскоўцаў Паўночнага фронту ў Віцебску<ref>Варлыга А. Усебеларускі Кангрэс у Менску 18—31 (5—18 ст.ст.) сьнежня 1917 г. (Успаміны дэлегата Кангрэсу) // Запісы Беларускага Інстытуту Навукі й Мастацтва. № 3 (9), 1964. С. 142.</ref>. Да сьнежня 1917 году бела-чырвона-белыя стужкі на вайсковай уніформе пашырыліся на ўсіх франтах заходняга тэатру баявых дзеяньняў адлегласьцю ў 3 тысячы кілямэтраў<ref name="Lachouski"/>. [[Файл:Miensk, BNR. Менск, БНР (1918).jpg|значак|Нацыянальны сьцяг над будынкам [[Народны сакратарыят БНР|Народнага Сакратарыяту]] [[БНР]]. [[Менск]], 1918 г.]] 7 сьнежня 1917 году ў [[Менск]]у пад бел-чырвона-белымі сьцягамі<ref>Ляшко М. [https://nn.by/?c=ar&i=201664 На АНТ расказалі пра Першы Усебеларускі з’езд, але абрэзалі бела-чырвона-белы сцяг], Наша Ніва, 11 сьнежня 2017 г.</ref> распачаў сваю працу [[Першы Ўсебеларускі зьезд]] — найважнейшы дзяржаватворчы форум ў найноўшай гісторыі Беларусі, у час якога 1872 дэлегаты ад усіх беларускіх земляў выказаліся за пільную патрэбу вольнага дзяржаўнага самавызначэньня краіны<ref name="Lalkou"/>. Паводле ўспамінаў [[Кастусь Езавітаў|Кастуся Езавітава]], ''«Адкрыцьцё Першага Ўсебеларускага кангрэсу было дужа ўрачыстае. Пры дзьвярах будынка стаяла варта Першага Менскага беларускага палку, сцэна была ўпрыгожана нацыянальнымі сьцягамі і гербам Пагоняй»''<ref name="50 faktau"/>. У час адкрыцьця зьезду бальшавік [[Людвіг Рэзаўскі]] запатрабаваў зьняць бел-чырвона-белы сьцяг і замяніць яго на сьцяг чырвонага інтэрнацыяналу, што выклікала абурэньне дэлегатаў (два матросы вывелі Рэзаўскага з залі), тым часам сябра складу старэйшынаў зьезду генэрал-лейтэнант [[Канстанцін Аляксееўскі]] падышоў да трыбуны і пацалаваў сьцяг<ref>Белорусская рада. [http://pawet.net/library/history/bel_history/_bnr/00196/%D0%9F%D0%B5%D1%80%D0%B2%D1%8B%D0%B9_%D0%92%D1%81%D0%B5%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%BE%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%81%D1%8A%D0%B5%D0%B7%D0%B4.html № 7, 10 декабря 1917 г.]</ref>. Да ўдзельнікаў прагучаў заклік: «''Трэба бараніць сьцяг і шанаваць яго!''»<ref name="latysonak"/>. 18 сьнежня 1917 году а 3-й гадзіне ночы бальшавікі разагналі зьезд з дапамогай салдатаў. Мяркуецца, што менавіта ад часоў Усебеларускага зьезду бел-чырвона-белы сьцяг пачаў успрымацца ў масавай сьвядомасьці як нацыянальны сьцяг беларусаў<ref name="bk19"/>. Відаць, у адказ на гвалт бальшавікоў удзельнікі [[Беларуская канфэрэнцыя (1918)|Беларускай канфэрэнцыі]], якая адбылася 25—28 студзеня 1918 году ў Вільні, выкарыстоўвалі бел-чырвона-белыя сьцягі з вузкімі чорнымі палоскамі ўздоўж чырвонай паласы<ref>{{Літаратура/Флагі Беларусі ўчора і сёньня|к}} С. 20.</ref>. Па выгнаньні зь Менску [[Бальшавікі|бальшавікоў]]{{Заўвага|Паводле сьведчаньня [[Макар Краўцоў|Макара Краўцова]], ужо з пачатку студзеня 1918 году бел-чырвона-белы сьцяг легальна і бесьперашкодна вывешваўся ў Менску над сядзібай [[Вялікая беларуская рада|ЦБВР]], якая ў той час разьмяшчалася ў доме № 2 на вуліцы Паліцыйнай}}<ref name="Lachouski"/> 19 лютага 1918 году бел-чырвона-белы сьцяг узьняўся над [[Менскі езуіцкі калегіюм|адным з будынкаў былога езуіцкага калегіюму]], у якім за расейскім панаваньнем разьмяшчаўся [[Дом губэрнатара (Менск)|палац губэрнатара]]<ref name="latysonak"/>. [[Файл:Bieł-čyrvona-bieły ściah, Pahonia. Бел-чырвона-белы сьцяг, Пагоня (1920).jpg|значак|Беларускі нацыянальны штандар: Бел-чырвона-белы сьцяг і герб [[Пагоня]]. Паштоўка часоў БНР]] З утварэньнем [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]] бел-чырвона-белы сьцяг канчаткова замацаваўся ў якасьці дзяржаўнага сьцяга, што зрабіла яго агульнапрызнанай сьвятыняй прыхільнікаў беларускай незалежнасьці. 8 траўня 1918 году адмысловая камісія з увядзеньня эмблемаў і вонкавых знакаў пры [[Народны сакратарыят БНР|Першым Беларускім урадзе]] ўхваліла бел-чырвона-белы сьцяг як «дзяржаўны сьцяг Рэспублікі»<ref name="Lachouski"/>. 11 жніўня 1918 году ў газэце [[Вольная Беларусь (газэта)|Вольная Беларусь]] апублікавалі афіцыйнае апісаньне дзяржаўнага сьцяга<ref name="bk19"/>. Па заняцьці Менску бальшавікамі ў 1919 годзе [[Урад Беларускай Народнай Рэспублікі|ўрад БНР]] пераехаў у Вільню, дзе працягваў функцыянаваць да 1925 году. У 1920 годзе бел-чырвона-белы сьцяг як беларускі і дзяржаўны выкарыстоўвала кіраўніцтва [[Слуцкае паўстаньне|Слуцкага паўстаньня]] і вайсковыя фармаваньні [[Булак-Балаховіч]]а<ref>[[Ніна Стужынская|Стужынская Н.]] Беларусь мяцежная. З гісторыі ўзброенага антысавецкага супраціву ў 1920-я гг. — Вільня: Наша будучыня, 2011. С. 55, 76, 101, 298.</ref><ref name="50 faktau"/>. Таго ж году ён стаў сьцягам [[Беларускі асобны батальён у складзе войска Летувы|Беларускага асобнага батальёну]] ў складзе войска [[Летува|Летувы]] (па далучэньні Летувы да СССР сьцяг канфіскаваў [[НКВД]]<ref name="VexilBNR">{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.vexillographia.ru/belarus/bnr.htm| загаловак = Сьцягі БНР| фармат = | назва праекту = [http://www.vexillographia.ru/ Vexillographia.ru] | выдавец = | дата = 11 верасьня 2010 | мова = ru | камэнтар = }}</ref>). Увогуле, у час змаганьня за незалежнасьць першай [[Нацыя|нацыянальнай]] Беларускай дзяржавы зьявілася інтэрпрэтацыя колераў нацыянальнага сьцяга як сымбаляў поту, крыві і сьлёзаў<ref name="latysonak"/>. Тым часам у 1920—1922 гадох факт замацаваньня на міжнародным узроўні бел-чырвона-белага сьцяга як беларускага перашкодзіў праекту {{Артыкул у іншым разьдзеле|Альгерд Гросвальд|Альгерда Гросвальда|lv|Oļģerds Grosvalds}}, які прапаноўваў падобны сьцяг на ролю дзяржаўнага сьцяга незалежнай [[Латвія|Латвіі]]<ref>{{Літаратура/Флагі Беларусі ўчора і сёньня|к}} С. 18.</ref>. [[Файл:Horadnia, Haradnica, Valicki, BNR. Горадня, Гарадніца, Валіцкі, БНР (Z. Petravičius, 1919, 1937).jpg|значак|Беларуская камэндатура ў [[Горадня|Горадні]], 1919 г.]] [[Файл:Horadnia, Bieł-čyrvona-bieły ściah. Горадня, Бел-чырвона-белы сьцяг (25.03.1919).jpg|значак|Першае сьвяткаваньне [[Дзень Волі|Дня Незалежнасьці]] ў Горадні, 1919 г.]] Паміж 1921 і 1939 гадамі бел-чырвона-белы сьцяг актыўна выкарыстоўваўся нацыянальна-вызвольных рухам у акупаванай [[Польшча]]й [[Заходняя Беларусь|Заходняй Беларусі]]: як палітычнымі партыямі ([[Беларуская хрысьціянская дэмакратыя (1927)|Беларуская хрысьціянская дэмакратыя]], [[БСРГ]]), так і непалітычнымі арганізацыямі, як [[Таварыства беларускай школы]]<ref>[[Андрэй Вашкевіч|Вашкевіч А.]] [https://web.archive.org/web/20201204194250/https://store.arche.by/item/1536 Нашы сьцягі над Заходняй] // [[Arche]]. № 4 (55), 2007. С. 78—90.</ref><ref name="Katlarcuk-2021">Корбут В. [https://www.polskieradio.pl/396/7811/Artykul/2709078,%d0%93%d1%96%d1%81%d1%82%d0%be%d1%80%d1%8b%d0%ba-%d0%91%d0%b5%d0%bb%d0%b0%d1%87%d1%8b%d1%80%d0%b2%d0%be%d0%bd%d0%b0%d0%b1%d0%b5%d0%bb%d1%8b-%d1%81%d1%86%d1%8f%d0%b3-%d0%b7%d0%b0%d0%bc%d0%b0%d1%86%d0%b0%d0%b2%d0%b0%d1%9e%d1%81%d1%8f-%d1%8f%d0%ba-%d0%bd%d0%b0%d1%86%d1%8b%d1%8f%d0%bd%d0%b0%d0%bb%d1%8c%d0%bd%d1%8b-%d1%9e-%d0%97%d0%b0%d1%85%d0%be%d0%b4%d0%bd%d1%8f%d0%b9-%d0%91%d0%b5%d0%bb%d0%b0%d1%80%d1%83%d1%81%d1%96 Гісторык: Бела-чырвона-белы сцяг замацаваўся як нацыянальны ў Заходняй Беларусі], [[Беларуская служба Польскага радыё]], 8 красавіка 2021 г.</ref>. Беларуская нацыянальная сымболіка ўжывалася ва ўсіх беларускіх школах і гімназіях, на мітынгах працоўных, беларускім студэнцтвам<ref name="Tkacou-393"/>. На [[Дзень Волі|Дзень Незалежнасьці]] 25 сакавіка 1934 году актывісты гуртка [[Беларускі інстытут гаспадаркі і культуры|Беларускага інстытуту гаспадаркі і культуры]] ў [[Шутавічы|Шутавічах]] вывесілі пасярод вёскі бел-чырвона-белы сьцяг, які празь некалькі гадзінаў зьнялі польскія паліцыянты. Сябры гуртка не хавалі свайго ўчынку і нават зьвярнуліся да ўладаў з патрабаваньнем вярнуць ім сьцяг як прыватную ўласнасьць<ref name="Arche">[[Андрэй Чарнякевіч|Чарнякевіч А.]], [[Андрэй Вашкевіч|Вашкевіч А.]] [https://web.archive.org/web/20120326041552/http://arche.by/by/page/science/9411 25 сакавіка: вытокі нацыянальнага сьвята] // [[ARCHE Пачатак]]. № 3, 2008. С. 65.</ref>. Тым часам [[швадрон]] уланаў войска міжваеннай [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскай Рэспублікі]], у якім служылі [[беларускія татары]], меў двузубы белы вымпэл з гарызантальнай чырвонай паласой, на якой разьмяшчаліся зялёная зорка і паўмесяц<ref name="viacorka"/>. [[Файл:Flag of Biełaruski Asoby Bataljon u skladzie vojska Letuvy.svg|значак|Сьцяг [[Беларускі асобны батальён у складзе войска Летувы|Беларускага асобнага батальёну]], 1920 г.]] [[Файл:Жаўнеры Беларускага асобнага батальёна са сцягам.jpg|значак|Жаўнеры Беларускага асобнага батальёну зь сьцягам, да 1923 г.]] У міжваеннай [[Латвія|Латвіі]] пад бел-чырвона-белымі сьцягамі дзеялі беларускія культурніцкія і грамадзка-палітычныя арганізацыі на [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічна беларускіх]] паўднёва-ўсходніх [[Інфлянцкае ваяводзтва|Інфлянтах]]. 15 верасьня 1929 году [[Беларусы ў Латвіі|беларусы Латвіі]] з нацыянальнымі сьцягамі прайшлі вуліцамі [[Рыга|Рыгі]] ў часе пахаваньня паэта [[Ян Райніс|Яна Райніса]]<ref>[[Кастусь Езавітаў|Езавітаў К.]] Беларуская меншасьць у Латвіі ніколі не забудзе Яна Райніса! // [[Беларуская школа ў Латвіі (1926)|Беларуская школа ў Латвіі]]. [https://files.knihi.com/Knihi/Pieryjodyka/nlb.by/Dauniejsyja/Insyja/Bielaruskaja_skola_u_Latvii.pdf.zip/1932-004.pdf № 4 (14), 1932]. С. 193.</ref>. [[Файл:Diplomatic mission of BNR.jpg|значак|Шыльда [[Вайскова-дыпляматычная місія БНР у Латвіі і Эстоніі|Вайскова-дыпляматычнай місіі БНР]], 1921 г.]] Пад бел-чырвона-белым сьцягам таксама дзеялі беларускія супольнасьці ў замежжы, найперш у [[Чэхаславаччына|Чэхаславаччыне]], куды пераехала [[Рада Беларускай Народнай Рэспублікі|Рада БНР]]. Нацыянальнымі сьцягамі карысталіся [[Беларуская грамада ў Празе|Беларуская грамада]] (1920—1925) і беларускае студэнцтва ў [[Прага|Празе]]<ref>[https://web.archive.org/web/20210108072134/https://news.tut.by/culture/704782.html «Праграма Каліноўскага» 100 год таму. Як беларускія студэнты вучыліся ў Еўропе], [[TUT.BY]], 23.10.2020 г.</ref>. [[Файл:Проект государственного герба БССР Г. Змудинского (1924).jpg|значак|Адзін з трох пераможцаў конкурсу на дзяржаўны герб [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|БССР]], 1924 г.]] У пэрыяд з 1924 да 1928 году [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларуская ССР]] фактычна ня мела свайго дзяржаўнага сьцяга, аднак у зьвязку з абвяшчэньнем палітыкі [[Беларусізацыя|беларусізацыі]] рабіліся спробы ўвасобіць у рэспубліцы бела-чырвона-белае спалучэньне колераў з нацыянальнага сьцяга беларусаў. Ужо ўвесну 1924 году пры распрацоўцы дзяржаўнага гербу БССР журы рэспубліканскага конкурсу сярод трох найлепшых праектаў абрала работу беларускага графіка [[Генадзь Змудзінскі|Генадзя Змудзінскага]], дзе савецкая атрыбутыка спалучалася зь бела-чырвона-белай нацыянальнай сымболікай<ref>Корсак Д. [https://web.archive.org/web/20210928175450/https://people.onliner.by/opinions/2020/10/12/razgovor-o-staryx-i-novyx-gerbax-belarusi?fbclid=IwAR0I3B1BaQDfoqZnII1z1jmur5qgGo74WC5-MjA_FI2CMGo43OTjtM0MtDw Кого догоняет «Погоня»? Разговор с историком о старых и новых гербах Беларуси], [[Onliner.by]], 12.10.2020 г.</ref>. Аднак напярэдадні канчатковага падсумоўваньня [[ЦК КПБ|ЦК ВКП(б)]] змусіў [[Цэнтральны выканаўчы камітэт БССР|ЦВК БССР]] скасаваць вынікі конкурсу і схаваць іх ад грамадзкасьці. Тым часам паводле ўспамінаў удзельнікаў міжнароднай [[Акадэмічная канфэрэнцыя па рэформе беларускага правапісу і азбукі|Акадэмічнай канфэрэнцыі па рэформе беларускай мовы 1926 году]], памяшканьне будынка ў [[Менск]]у, дзе яна праводзілася, упрыгожвала бела-чырвона-белае сонца зь пяцьцю бела-чырвона-белымі праменямі<ref>{{Літаратура/Флагі Беларусі ўчора і сёньня|к}} С. 22—23.</ref>. У 1927 годзе зьявіўся новы праект [[герб БССР|гербу БССР]], які ў агульных рысах паўтараў [[герб СССР]], але меў бела-чырвона-белую стужку замест чырвонай. Праект прайшоў некалькі інстанцыяў, аднак Прэзыдыюм ЦВК у выніку ўсё ж пастанавіў зрабіць стужку чырвонай<ref name="Nasievic"/><ref>[[Савецкая Беларусь]]. № 32 (1924), 9 лютага 1927. С. 8.</ref>. Такім парадкам узорам для афіцыйна прынятай сымболікі БССР стала савецкая сымболіка [[Расея|Расеі]]<ref name="salanda-2019-7"/>. Увогуле, тагачасныя савецкія ўлады ў [[Масква|Маскве]] хоць негалосна і называлі бела-чырвона-белыя колеры беларускімі нацыянальнымі, аднак ужо ў 1928 годзе распачалі актыўнае змаганьне зь імі: у дакладзе [[АДПУ]] (пазьнейшага [[НКВД]]) у ЦК ВКП(б) ад 27 траўня адзначаўся загад да менскіх уладаў перафарбаваць вулічныя слупы і інтэр’ер [[Прысутныя месцы (Менск)|Дому працы]], раней расфарбаваныя ў беларускія нацыянальныя колеры ({{мова-ru|белорусские национальные цвета|скарочана}})<ref>Славатинский А. Доклад ОГПУ в ЦК ВКП(б) о политических настроениях в среде белорусской интеллигенции (27 мая 1928 г.) // ЦК РКП(б)—ВКП(б) и национальный вопрос. Книга 1. 1918—1933 гг. / Составители Л. С. Гатагова, Л. П. Кошелева, Л. А. Роговая. — М.: «Российская политическая энциклопедия» (РОССПЭН), 2005. С. 569.</ref>. У 1929 годзе бел-чырвона-белыя сьцягі паказалі ў прысьвечаным утварэньню БССР фільме [[Белдзяржкіно]] «В огне рождённая» зь беспасярэдняй спасылкай на Беларускую Народную Рэспубліку<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=maAhoaaRHr8 В огне рожденная (1929)], [[YouTube]], 7 верасьня 2014 г.</ref>, таксама яшчэ ў 1933 годзе бел-чырвона-белы сьцяг азначаўся ў друку БССР як вытворны ад Пагоні, якія разам згадваліся менавіта як ''дзяржаўныя'' сьцяг і герб Беларускай Народнай Рэспублікі (хоць і ў [[«Нацдэмаўшчына»|«антынацдэмаўскім»]] кантэксьце)<ref>Вольскі В. Аб рэцыдывах нацыянал-дэмакратызму ў творчасьці мастака Мініна // Мастацтва і рэвалюцыя. № 1—2, 1933. С. 6.</ref>. [[Файл:Radaškavičy, Mienskaja, Francišak Skaryna, Bieł-čyrvona-bieły ściah-Pahonia. Радашкавічы, Менская, Францішак Скарына, Бел-чырвона-белы сьцяг-Пагоня (4.02.1929).jpg|значак|Настаўнікі і вучні [[Радашкавіцкая беларуская гімназія|Беларускай гімназіі імя Францішка Скарыны]] ў [[Радашкавічы|Радашкавічах]], 1929 г.]] [[Файл:Mir, Bieł-čyrvona-bieły ściah-Pahonia. Мір, Бел-чырвона-белы сьцяг-Пагоня (1930).jpg|значак|Сябры гуртка [[Таварыства беларускай школы]] ў [[Мір (Гарадзенская вобласьць)|Міры]], 1930 г.]] [[Файл:Vilnia, Bieł-čyrvona-bieły ściah-Pahonia. Вільня, Бел-чырвона-белы сьцяг-Пагоня (1931).jpg|значак|Хор [[Беларускі студэнцкі саюз|Беларускага студэнцкага саюзу]] пры [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскім унівэрсытэце]] на чале з [[Рыгор Шырма|Рыгорам Шырмам]] і з удзелам [[Міхась Забэйда-Суміцкі|Міхася Забэйды-Суміцкага]], 1931 г.]] [[Файл:Vilnia, Biełaruskaja gimnazija, Bieł-čyrvona-bieły ściah. Вільня, Беларуская гімназія, Бел-чырвона-белы сьцяг (1930-39).jpg|значак|Вучнёўскі аркестар [[Віленская беларуская гімназія|Віленскай беларускай гімназіі]], 1930-я гг.]] У [[Другая сусьветная вайна|Другую сусьветную вайну]] бел-чырвона-белы сьцяг разам зь іншымі нацыянальнымі сымбалямі вярнуў да ўжытку калябарацыйны беларускі ўрад ([[Беларуская Цэнтральная Рада]]). Аднак як сьведчыць распараджэньне Райхсміністра па акупаваных усходніх тэрыторыях ад 14 чэрвеня 1944 году<ref>{{Літаратура/Сфрагістыка і геральдыка Беларусі (1999)|к}} С. 156.</ref>, гэтае выкарыстаньне было ''неафіцыйным'' да апошніх дзён нямецкай акупацыі. Шырока вядомае распараджэньне, нібы падпісанае гаўляйтэрам Беларусі [[Вільгельм Кубэ|Вільгельмам Кубэ]] і надрукаванае 27 чэрвеня 1942 году ў газэце «[[Раніца (Бэрлін)|Раніца]]», аб дазволе карыстацца бел-чырвона-белым сьцягам і гербам Пагоняй побач зь нямецкай сымболікай «пры сьвяткаваньнях або для абазначэньня беларускай нацыянальнасьці» выявілася, паводле вынікаў пазьнейшых дасьледаваньняў, тагачаснай дэзынфармацыяй, вінаватых у якой ўлады [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]] так і не знайшлі<ref>{{Літаратура/Сфрагістыка і геральдыка Беларусі (1999)|к}} С. 155.</ref>. Увогуле, паўафіцыйны дазвол на беларускую нацыянальную сымболіку зьявіўся толькі пад канец нацысцкай акупацыі і выявіўся спробай схіліць мясцовае насельніцтва на свой бок па [[Курская бітва|паразе на Курскай дузе]] і карэнным пераломе ў [[Нямецка-савецкая вайна|Нямецка-савецкай вайне]], прытым нацыянальны сьцяг беларусаў (як і бела-чырвона-белыя павязкі) ніколі не насілі паліцыянты, пад ім не праводзілася ваенных дзеяньняў<ref name="kultura">Рудак А. [https://budzma.by/news/minu-shchyna-i-suchasnasts-gistarychnay-simvoliki.html Мінуўшчына і сучаснасць гістарычнай сімволікі] // [[Культура (газэта)|Культура]]. № 34 (1473), 22—29 жніўня 2020 г.</ref>. Тым часам аўтар эскізу бел-чырвона-белага сьцяга, [[Клаўдзі Дуж-Душэўскі]], у час акупацыі адмовіўся ад пасады намесьніка бургамістра Менску, а ў жніўні 1943 году нацысты кінулі яго разам з жонкай у [[канцэнтрацыйны лягер]] за дапамогу [[габрэі|габрэям]], якія хаваліся ад перасьледу<ref name="kultura"/>. [[Файл:Bieł-čyrvona-bieły ściah, Pahonia. Бел-чырвона-белы сьцяг, Пагоня (1948).jpg|значак|Беларуская паштоўка да [[Дзень Волі|Дня Незалежнасьці (Дня Волі)]], 1948 г.]] Па вайне бел-чырвона-белы сьцяг працягваў актыўна выкарыстоўвацца [[Беларуская эміграцыя|Беларускай эміграцыяй]], у тым ліку [[Урад Беларускай Народнай Рэспублікі|ўрадам Беларускай дзяржавы ў выгнаньні]]. Нацыянальны сьцяг аб’яднаў як салдатаў [[Беларуская краёвая абарона|БКА]], так і тых беларусаў, хто ваяваў супраць нацыстаў у польскіх частках арміі [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]] і францускім руху Супраціву<ref name="Katlarcuk-2021"/>. У [[Дзень Волі|Дзень Незалежнасці Беларусі]] (25 сакавіка) бел-чырвона-белыя сьцягі рэгулярна ўздымаліся на афіцыйным узроўні ў мясцовасьцях з актыўнымі беларускімі асяродкамі, у тым ліку на будынках ратушаў у [[Брэдфард]]зе ([[Вялікабрытанія]])<ref>{{Спасылка|аўтар = [[Натальля Гардзіенка|Гардзіенка Н.]] | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 5 жніўня 2012 | url = https://hardzin.livejournal.com/18650.html | загаловак = Эміграцыйная гісторыя ў асобах. 5 жніўня. Мацей Райцэўскі | фармат = | назва праекту = | выдавец = [[LiveJournal]] | дата = 21 студзеня 2021 | мова = | камэнтар = }}</ref> і [[Ошава]] ([[Канада]])<ref>{{Спасылка|аўтар = [[Натальля Гардзіенка|Гардзіенка Н.]] | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 16 верасьня 2012 | url = https://hardzin.livejournal.com/33687.html | загаловак = Эміграцыйная гісторыя ў падзеях. 16 верасня. Беларусы Ашавы | фармат = | назва праекту = | выдавец = [[LiveJournal]] | дата = 21 студзеня 2021 | мова = | камэнтар = }}</ref>, да сёньня ў гэты дзень беларускі нацыяльны сьцяг вывешваецца на будынку гістарычнага музэю ў [[Саўт-Рывэр]]ы ([[Нью-Джэрзі]], [[ЗША]])<ref>[https://nn.by/?c=ar&i=125738 У Саўт-Рыверы (ЗША) узнялі бел-чырвона-белы сцяг ФОТАФАКТ], Наша Ніва, 31 сакавіка 2014 г.</ref>. [[Файл:Belarusian monument in South River.jpg|значак|Манумэнт «Змагарам за вольную Беларусь» у [[Саўт-Рывэр|Саўт-Рывэры]] ([[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]), пастаўлены ў 1974 годзе на тэрыторыі [[Царква Сьвятой Эўфрасіньні Полацкай (Саўт-Рывэр)|царквы Сьвятой Эўфрасіньні Полацкай]] і аздоблены флягштокамі зь беларускім і амэрыканскім сьцягамі]] У Беларусі пад бел-чырвона-белым сьцягам гуртаваліся ўдзельнікі антысавецкага партызанскага руху і падпольля — да іх ліквідацыі савецкімі карнікамі ў 1950-я гады. У 1960—1970-я гады гістарычную [[Нацыянальная сымболіка|нацыянальную сымболіку]] выкарыстоўвалі інтэлектуалы-гуманітары [[Акадэмічны асяродак|Акадэмічнага асяродку]], разгромленага [[КГБ]] у 1974—1975 гадох, і мастакі-дысыдэнты з творчага кола [[На Паддашку]]<ref name="Lalkou"/>. З гэтага ж часу адзначаюцца першыя сьвядомыя фальсыфікацыі гістарычных зьвестак пра беларускі нацыянальны сьцяг з боку савецкіх уладаў: дзеля адмаўленьня яго выкарыстаньня на [[Першы Ўсебеларускі зьезд|Першым Усебеларускім зьезде]] (1917) намесьнік дырэктара Інстытуту гісторыі [[Камуністычная партыя Савецкага Саюзу|камуністычнай партыі]] Сьцяпан Папанін у сваёй манаграфіі, выдадзенай у 1977 годзе, пры апісаньні зьезду замяніў бел-чырвона-белы сьцяг на выдуманы «пунсова-блакітны»<ref name="Lachouski"/>. У 1980-я гады бел-чырвона-белы сьцяг разам з гербам Пагоняй сталі агульнавядомымі сымбалямі беларускасьці і незалежніцтва, а іх публічная дэманстрацыя разглядалася як акт нацыянальнага супраціву. У 1985 годзе на будынку [[Менская мастацкая вучэльня імя Глебава|Менскай мастацкай вучэльні імя Глебава]] два навучэнцы, Міхал Мірошнікаў і Юры Макееў, вывесілі бел-чырвона-белыя сьцягі. У выніку КГБ распачало перасьлед 6 чалавек, а Макееў мусіў спыніць навучаньне<ref name="Lalkou"/>. З пачаткам працэсу дэмакратызацыі ў [[СССР]] выкарыстаньне нацыянальнай гістарычнай сымболікі ў Беларусі пачало набываць масавы характар<ref name="Lalkou"/>. Гэтаму спрыялі моладзевыя нефармальныя гістарычна-культурныя аб’яднаньні і клюбы («[[Талака (Менск)|Талака]]», «Паходня», «Узгор’е» і іншых), [[Беларускі Народны Фронт Адраджэньне|Беларускі Народны Фронт]] і іншыя партыі дэмакратычнага кірунку. У 1986 годзе бел-чырвона-белыя сьцягі зьявіліся ў кнізе мастака [[Мікола Купава|Міколы Купавы]], якую савецкія ўлады неўзабаве прыбралі з кнігарняў<ref name="Kupava"/>. 30 кастрычніка 1988 году бел-чырвона-белыя сьцягі ўзьнялі ўдзельнікі першай масавай акцыі за незалежнасьць, [[Дзяды 30 кастрычніка 1988 году (Менск)|жорстка разагнанай савецкімі ўладамі]]<ref>{{Літаратура/Флагі Беларусі ўчора і сёньня|к}} С. 26.</ref>. А ўжо 19 лютага 1989 году пад бел-чырвона-белымі сьцягамі на стадыёне «[[Дынама (стадыён, Менск)|Дынама]]» ў Менску адбыўся першы дазволены ўладамі БССР апазыцыйны палітычны мітынг<ref name="Lalkou"/>. Разам з тым савецкія ўлады працягвалі перасьлед беларусаў (асабліва ў правінцыі) за выкарыстаньне нацыянальнага сьцяга<ref name="Lalkou"/>. Рэагуючы на рост папулярнасьці бел-чырвона-белага сьцяга ўлады СССР разгарнулі [[прапаганда|прапагандысцкую]] кампанію супраць нацыянальнага сьцяга беларусаў, пачатак якой паклаў артыкул начальніка Галоўнага архіўнага ўпраўленьня пры Савеце Міністраў БССР у «[[Советская Белоруссия|Советской Белоруссии]]»<ref>Михальченко А. Белорусская символика: традиции и современность // Советская Белоруссия. 25 ноября 1990. С. 2.</ref>. З гэтага часу прыхільнікі [[Рашызм|расейскага шавінізму]] ўжываюць факт паўафіцыйнага цывільнага выкарыстаньня ў час нацысцкай акупацыі беларускіх нацыянальных сымбаляў дзеля дыскрэдытацыі сваіх апанэнтаў, зьвінавачваючы іх у [[фашызм|фашызьме]]. Прытым звычайна замоўчваецца, што цяперашні [[сьцяг Расеі]] выкарыстоўваўся вайсковым фармаваньнем [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]], што брала ўдзел у вайсковых дзеяньнях — [[Расейская вызвольная армія|Расейскай вызвольнай арміяй генэрала Ўласава]]<ref>[[Зьміцер Дрозд|Дрозд Д.]] [https://web.archive.org/web/20210302051219/https://bydc.info/news/1041-byl-li-zapreshchen-natsistami-rossijskij-belo-sine-krasnyj-flag Был ли запрещен нацистами российский бело-сине-красный флаг?], Беларускі дакумэнтацыйны цэнтар, 7.11.2020 г.</ref> (таксама гэты сьцяг выкарыстоўвалі [[1-я Расейская нацыянальная армія]], якая ладзіла дывэрсіі ў тыле [[Рабоча-Сялянская Чырвоная Армія|савецкіх войскаў]] і змагалася з партызанамі, і дапаможныя расейскія моладзевыя арганізацыі{{Заўвага|Сярод іншага, [[:Файл:Российский и нацистский флаги. Минск, 18.06.1944 (colored).jpg|кадры нямецкай кінахронікі ад 18 чэрвеня 1944 году]] зафіксавалі публічнае выкарыстаньне на вуліцах Менску цяперашняга сьцяга Расеі побач з нацысцкім сьцягам}}, у тым ліку [[Памочнікі СПА Люфтвафэ#Расея|расейскія выхаванцы СС]]). Увогуле, у час Другой сусьветнай вайны [[калябарацыянізм|калябарацыяністы]], апроч расейскага, выкарыстоўвалі сучасныя сьцягі [[Бэльгія|Бэльгіі]], [[Латвія|Латвіі]], [[Летува|Летувы]], [[Нарвэгія|Нарвэгіі]], [[Нідэрлянды|Нідэрляндаў]], [[Украіна|Украіны]], [[Францыя|Францыі]], [[Эстонія|Эстоніі]] і некаторых іншых краінаў [[Эўропа|Эўропы]] і [[Азія|Азіі]]<ref name="50 faktau"/>. Тым часам савецкая сымболіка ўжывалася побач з [[Нацызм|нацысцкай]] у час [[Супольны парад Вэрмахту і Чырвонай арміі ў Берасьці (1939)|супольнага нацысцка-савецкага вайсковага параду]] ў [[Берасьце|Берасьці]], які адбыўся ў пачатку Другой сусьветнай вайны{{Заўвага|[[:Файл:Bieraście. Берасьце (22.09.1939).jpg|Здымак прывітальнай аркі да ўдзельнікаў параду ў Берасьці з савецкай і нацысцкай сымболікай]]}}. === Рэспубліка Беларусь === [[Файл:Пікет каля Дому ўраду (Менск, 1991 г.).jpg|значак|Пікет у [[Менск]]у з плякатам [[лацінка]]й: «''Вярнуць народу яго спрадвечныя сымбалі: герб [[Пагоня]] й бел-чырвона-белы сьцяг, а таксама назоў Бацькаўшчыны — [[Літва]], сталіцы — Менск!''» (19.09.1991 г.)]] Вяртаньне ў масавую сьвядомасьць жыхароў Беларусі бел-чырвона-белага сьцяга з гербам [[Пагоня]]й як нацыянальных сымбаляў беларусаў адбылося ў 1990 годзе разам з прыняцьцем [[Дэклярацыя аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларусі|Дэклярацыі аб дзяржаўным сувэрэнітэце]]. Тады ж Міністэрства сувязі выдала мільённым накладам паштовы канвэрт з выявай Пагоні на фоне бел-чырвона-белага сьцяга, а кіраўнік [[Беларускі экзархат|Беларускага экзархату]] ўрачыста асьвяціў беларускі нацыянальны сьцяг у [[Полацак|Полацку]]<ref name="Kupava"/>. У 1991 годзе пад беларускай нацыянальнай сымболікай прайшлі красавіцкія і травенскія [[страйк]]і працоўных Беларусі, якія адыгралі важную ролю ў крушэньні [[таталітарызм]]у ў краіне<ref name="Tkacou-393"/>. 24 жніўня 1991 году дэпутат [[Галіна Сямдзянава]] ўнесла бел-чырвона-белы сьцяг у [[Вярхоўны Савет Беларусі]]<ref name="50 faktau"/>. На наступны дзень, 25 жніўня, дэпутаты надалі Дэклярацыі аб дзяржаўным сувэрэнітэце статус канстытуцыйнага закону. А 19 верасьня 1991 году парлямэнт Беларусі прыняў законы «Аб Дзяржаўным сьцягу Рэспублікі Беларусь» і «Аб Дзяржаўным гербе Рэспублікі Беларусь», якія аднавілі бел-чырвона-белы сьцяг з гербам Пагоняй у якасьці дзяржаўных сымбаляў<ref name="Tkacou-393"/>. Распрацоўкай эталёнаў дзяржаўнай сымболікі займалася адмысловая Камісія пры Прэзыдыюме Вярхоўнага Савету, у якую ўвайшло больш за 20 чалавек: вядомыя гісторыкі, мастакі, дызайнэры, мастацтвазнаўцы (кіраўнік — дэпутат [[Алег Трусаў]])<ref name="50 faktau"/><ref>[[Алег Трусаў|Трусаў А.]] Лунай, наш сцяг, ляці, Пагоня! // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 20.</ref>. Неўзабаве бел-чырвона-белым сьцяг упершыню ўзьнялі як сымбаль незалежнай Беларусі над усімі прадстаўніцтвамі краіны за мяжой, а ў 1994 годзе каманда Беларусі ўпершыню выступіла пад ім на [[Зімовыя Алімпійскія гульні 1994 году|Алімпійскіх гульнях]]<ref name="kultura"/>. 20 ліпеня 1994 году пад бел-чырвона-белым сьцягам адбылася інаўгурацыя першага прэзыдэнта Беларусі [[Аляксандар Лукашэнка|Аляксандра Лукашэнкі]]. [[Файл:Stemp Flag and map of Belarus.jpg|значак|Паштовая марка Беларусі, 1992 г.]] У лютым 1995 году Лукашэнка заявіў пра намер правесьці рэфэрэндум, што стала сьведчаньнем аднаўленьня [[Русіфікацыя Беларусі|палітыкі русіфікацыі]] з мэтай атрымаць падтрымку і грошы [[Расея|Расеі]]<ref name="NN-2020"/>. Зьмяненьне нацыянальнай гістарычнай сымболікі Беларусі разьлічвалася як мэтанакіраваны удар па галоўных палітычных апанэнтах ([[Апазыцыя БНФ]]) і мусіла ўмацаваць яго асабістую ўладу<ref name="Marcinovic">Мартинович Д. [https://web.archive.org/web/20200622200046/https://news.tut.by/culture/684354.html Без исторической символики, но с русским языком. Как 25 лет назад в Беларуси прошел референдум], [[TUT.BY]], 14.05.2020 г.</ref>. На думку гісторыка [[Алег Трусаў|Алега Трусава]], дэпутата Вярхоўнага Савету 12-га скліканьня, ініцыятыва рэфэрэндуму негалосна ішла ад саміх уладаў Расеі<ref name="Naviny.by">Гуштын А. [https://web.archive.org/web/20210124153750/https://naviny.by/rubrics/society/2015/05/14/ic_articles_116_188882 Рэферэндум-1995. Антыгероі беларускай мовы], [[Naviny.by]], 14.05.2015 г.</ref>, якія імкнуліся рэанімаваць [[Імпэрыялізм|імпэрскую ідэю]]<ref>{{Літаратура/Дзевяноста пяты (2015)|к}} С. 10.</ref>. Таксама выказвалася думка, што правядзеньне рэфэрэндуму абумовіла жаданьне Лукашэнкі набыць папулярнасьць у Расеі з наступнай мэтай стаць прэзыдэнтам Расеі<ref>Олегов А. Лукашенко метит в президенты России // Огонёк. № 43, 27 октября 1996. С. 9.</ref>. Паводле дэпутата Вярхоўнага Савету 12-га скліканьня [[Сяргей Навумчык|Сяргея Навумчыка]], падобны плян агучваў кіраўнік адміністрацыі Лукашэнкі [[Леанід Сініцын]], [[Расейцы|расеец]] паводле нацыянальнасьці і прыхільнік далучэньня Беларусі да Расеі<ref>{{Літаратура/Дзевяноста пяты (2015)|к}} С. 24.</ref>, які меў імаверныя зьвязкі з расейскімі спэцслужбамі<ref name="Navumcyk_18.04.2014">[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/25354832.html «Маўр» Лукашэнкі, або той, хто зьмяніў герб і сьцяг], [[Радыё Свабода]], 18 красавіка 2014 г.</ref> і быў фігурантам дакладу дэпутата [[Сяргей Антончык|Сяргея Антончыка]] пра карупцыю ў атачэньні Лукашэнкі<ref>{{Літаратура/Дзевяноста пяты (2015)|к}} С. 127.</ref><ref>Соўсь Г. [https://www.svaboda.org/a/30211729.html Антончык пра антыкарупцыйны даклад Лукашэнкі, фатальную памылку Ганчара і «звышцынізм» апазыцыі], [[Радыё Свабода]], 12 кастрычніка 2019 г.</ref>. Ён жа, паводле неаднаразовых уласных прызнаньняў<ref>{{Літаратура/Дзевяноста пяты (2015)|к}} С. 65.</ref><ref name="Marcinovic"/><ref>Толкачева Е. [https://web.archive.org/web/20200412135326/https://news.tut.by/economics/637111.html «Сел и нарисовал». Как в 1995 году БЧБ-флаг сменили на красно-зеленый, а «Пагоню» — на герб БССР], [[TUT.BY]], 12.05.2019 г.</ref>, стварыў прапанаваныя на рэфэрэндум сымбалі, за аснову якіх узяў [[Сьцяг Беларускай ССР|сьцяг]] і [[герб Беларускай ССР|герб]] [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускай ССР]]. Як Сініцын апавядаў беларускаму дэпутату [[Валянцін Голубеў|Валянціну Голубеву]]<ref name="Navumcyk_18.04.2014"/>: {{Цытата|Справа ж не ў [[Геральдыка|геральдыцы]]. Таму што калі прыгадаць, навошта ўвогуле трэба было мяняць сымболіку, дык зразумела, што чым яна горш атрымалася, тым лепей. Бо яе замена была толькі правакуючым выпадам, прычым толькі адным — у камбінацыі зь некалькіх удараў.}} [[Файл:Берет ВДВ.jpg|значак|Барэт беларускіх [[Сілы спэцыяльных апэрацыяў УС РБ|ПДВ]] да 1995 г.]] Паводле сьведчаньня Сініцына, праца над новай сымболікай вялася з 21 сакавіка, прытым дэпутаты атрымалі эскізы сьцяга і гербу ўжо 23 сакавіка. Як мяркуе Сяргей Навумчык, хуткае (за два дні) стварэньне прапанаванай Лукашэнкам сымболікі сьведчыла пра тое, што галоўнай мэтай рэфэрэндуму было ня столькі ўвядзеньне нейкай канкрэтнай сымболікі (якая разглядалася як часовая — да ліквідацыі незалежнасьці Беларусі), колькі зьнішчэньне дзяржаўнага статусу бел-чырвона-белага сьцяга і Пагоні<ref>{{Літаратура/Дзевяноста пяты (2015)|к}} С. 66.</ref>. Праведзены 14 траўня 1995 году [[Рэфэрэндум у Беларусі 1995 году|рэфэрэндум]] супярэчыў [[Канстытуцыя Беларусі|Канстытуцыі]] і заканадаўству Беларусі, адзначаўся парушэньнем законаў і фальсыфікацыяй вынікаў галасаваньня<ref name="Navumcyk">[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/27734568.html Рэфэрэндум-95 пра сымболіку і мову ня быў легітымным], [[Радыё Свабода]], 12 траўня 2019 г.</ref>. Перад ім адбылося [[Зьбіцьцё дэпутатаў у будынку Вярхоўнага Савету (1995)|зьбіцьцё дэпутатаў у будынку парлямэнту]], якое выявілася сілавой дэманстрацыяй усталяваньня [[Рэжым Лукашэнкі|аўтарытарнага рэжыму ў Беларусі]]. 16 траўня 1995 году, калі афіцыйна абвешчаныя вынікі рэфэрэндуму яшчэ фармальна не набылі законнай сілы, [[Кіраўніцтва справамі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|кіраўнік справамі]] Лукашэнкі [[Іван Ціцянкоў]] зьняў з даху [[Дом ураду (Менск)|Дома ўраду]] бел-чырвона-белы сьцяг і разарваў [[дэ-юрэ]] і [[дэ-факта]] (на той момант) дзяржаўны сымбаль Беларусі «на сувэніры»<ref>Дзедзіч. № 3 (22), травень 2003. С. 1.</ref>. Ціцянкоў асабіста расьпісаўся на кожным з кавалкаў, што зафіксавалі на відэа<ref>[http://www.svaboda.org/content/article/773824.html Зянон Пазьняк: «У мяне пацяклі сьлёзы» (аўдыё)], [[Радыё Свабода]], 18 верасьня 2006 г.</ref>. Прытым факты зьнявагі дзяржаўнага сьцяга адзначаліся яшчэ 25 сакавіка 1995 году, калі падкантрольная Лукашэнку міліцыя пры затрыманьні грамадзянаў зь бел-чырвона-белымі сьцягамі, вырывала сьцягі і ламала дрэўкі (на зварот дэпутатаў парлямэнту Беларусі да генэральнага пракурора паводле факту зьнявагі дзяржаўнага сьцяга нікога зь міліцыі не пакаралі<ref name="95-115">{{Літаратура/Дзевяноста пяты (2015)|к}} С. 115.</ref>) і 12 красавіка, калі супрацоўнікі сілавых структураў вырывалі і, увогуле, рвалі дзяржаўныя бел-чырвона-белыя сьцягі<ref name="95-115"/>. 7 чэрвеня 1995 году Лукашэнка выдаў указы № 213 «Аб зацьверджаньні эталёну Дзяржаўнага гербу Рэспублікі Беларусь і Палажэньня аб Дзяржаўным гербе Рэспублікі Беларусь»<ref>[http://www.levonevski.net/pravo/razdel1/num2/1d2088.html Об утверждении эталона Государственного герба Республики Беларусь и Положения о Государственном гербе Республики Беларусь]</ref> і № 214 «Аб зацьверджаньні Палажэньня аб Дзяржаўным сьцягу Рэспублікі Беларусь»<ref>[https://geraldika.ru/symbols/9223 Об утверждении Положения о Государственном флаге Республики Беларусь]</ref> дзеля фармальнага замацаваньня сымболікі рэжыму на заканадаўчым узроўні. Тым часам бел-чырвона-белы сьцяг разам з гербам Пагоняй трапіў пад негалосную забарону<ref name="latysonak"/>. Нягледзячы на яе, у Беларусі гэтым сьцягам як нацыянальным працягвалі карыстацца апазыцыйныя да рэжыму Лукашэнкі беларускія арганізацыі. Апроч таго, бел-чырвона-белы сьцяг актыўна выкарыстоўваўся ў спартовых і культурных імпрэзах па-за межамі краіны<ref>[https://web.archive.org/web/20110825221240/http://www.nn.by/index.php?c=ar&i=19755&p=1&c2=calcym&combo_calmonth=6&combo_calyear=2007 «Тры чарапахі» замест «Кацюшы»], [[Наша Ніва]], 8 верасьня 2008 г.</ref><ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 27.08.2007| url = http://naviny.by/rubrics/culture/2007/08/27/ic_articles_117_152457/| загаловак = Слушать хорошую музыку стоит вместе!| фармат = | назва праекту = | выдавец = [http://naviny.by Белорусские новости]| дата = 16 кастрычніка 2010 | мова = ru | камэнтар = }}</ref>, а таксама беларускімі эмігранцкімі арганізацыямі. Тым часам у Беларусі зьявілася легендарная постаць [[Мірон]]а — невядомага героя беларускага руху, які рэгулярна ўздымаў нацыянальны сьцяг у цяжкадаступных (высокіх і небясьпечных) месцах<ref name="NN-2020"/>. [[Файл:Дзень Волі 2018.jpg|міні|Сьвяткаваньне [[100-годзьдзе Беларускай Народнай Рэспублікі|100-годзьдзя Беларускай Народнай Рэспублікі]] ў Менску, 2018 г.]] У 2010-я гады ў Беларусі прайшла маштабная грамадзкая кампанія ў справе папулярызацыі нацыянальный сымболікі, у межах якой у [[Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь|Міністэрства культуры]] накіравалі некалькі зваротаў з прапановай дадаць бел-чырвона-белы сьцяг у [[Сьпіс гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь|сьпіс нематэрыяльных гістарычна-культурных каштоўнасьцяў Беларусі]], у тым ліку з распрацаваным навукоўцамі абгрунтаваньнем<ref name="50 faktau"/> і тысячамі подпісаў грамадзянаў Беларусі<ref>[https://www.svaboda.org/a/ministerstva-kultury-nia-viedaje-u-cym-kastounasc-biel-cyrvona-bielaha-sciaha/28193214.html Міністэрства культуры ня ведае, у чым каштоўнасьць бел-чырвона-белага сьцяга, і зьвярнулася ў Акадэмію навук], [[Радыё Свабода]], 23 сьнежня 2016 г.</ref>. У падтрымку нацыянальнага сьцяга выказаліся вядомыя беларускія спартоўцы: прызэрка алімпійскіх гульняў [[Аляксандра Герасіменя]], чэмпіён сьвету [[Віталь Гуркоў]], гандбаліст [[Сяргей Рутэнка]]<ref>Панкавец З. [http://nn.by/?c=ar&i=109400 Спартоўцы пра бел-чырвона-белы сцяг: пазітыўнае, негатыўнае, нейтральнае], [[Наша Ніва]], 8 траўня 2013 г.</ref>, прызэрка чэмпіянаў сьвету і Эўропы [[Аліна Талай]]<ref>[http://nn.by/?c=ar&i=113148 Лёгкаатлетка Аліна Талай: «Давайце не будзем падманваць сябе: наш колер — бел-чырвона-белы»], [[Наша Ніва]], 26 ліпеня 2013 г.</ref>, чэмпіёнка сьвету [[Тацяна Драздоўская]]<ref>Карней І. [http://www.svaboda.org/a/25232780.html Тацьцяна Драздоўская: Сьцяг незалежнасьці — бел-чырвона-белы], [[Радыё Свабода]], 17 сьнежня 2014 г.</ref>, трохразовы алімпійскі чэмпіён [[Уладзімер Парфяновіч]]<ref>[http://www.svaboda.mobi/a/24978067.html Парфяновіч: «Бел-чырвона-белы сьцяг павінен вісець у прэзыдэнта ў кабінэце»], [[Радыё Свабода]], 6 траўня 2013 г.</ref>, алімпійскі чэмпіён [[Андрэй Багдановіч]]<ref>Карней І. [http://www.svaboda.org/a/alimpijski-cempijon-bahdanovic-mova-i-symbolika-heta-nasa-historyja/27044778.html Алімпійскі чэмпіён Багдановіч: Мова і сімволіка — гэта наша гісторыя], [[Радыё Свабода]], 30 траўня 2015 г.</ref>. Аднак на ўсе прапановы Мінкульт адказваў адмовамі з спасылкамі на фармальныя прычыны («''фрагмэнтарнасьць і непаўнату абгрунтаванасьці''», «''брак фатаздымкаў''» і г.д.), якія сьведчылі пра непасьлядоўнасьць міністэрства ў пытаньнях наданьня статусу гістарычна-культурнай каштоўнасьці і прызнаньне [[Дэ-факта|фактычнага]] браку паўнамоцтваў у разьвязаньні пытаньня зь бел-чырвона-белым сьцягам<ref>Дашчынскі А. [https://www.svaboda.org/a/ministerstva-i-sciah/28815520.html Міністэрства культуры сумняваецца, што БНР абвяшчалі пад бел-чырвона-белым сьцягам], 25 кастрычніка 2017 г.</ref>. У сакавіку 2018 году пад бел-чырвона-белымі сьцягамі прайшло маштабнае [[100-годзьдзе Беларускай Народнай Рэспублікі|сьвяткаваньне 100-годзьдзя абвяшчэньня незалежнасьці Беларусі]]. У траўні таго ж году пад бел-чырвона-белымі сьцягамі адбылося ўрачыстае адкрыцьцё помніка [[Тадэвуш Касьцюшка|Тадэвушу Касьцюшку]] ў [[Косаў|Косаве]]<ref>[https://www.svaboda.org/a/29222482.html Першы ў Беларусі помнік Тадэвушу Касьцюшку ўрачыста адкрылі ля Косава. ФОТА], [[Радыё Свабода]], 12 траўня 2018 г.</ref>, а ў верасьні 2019 году — урачыстае адкрыцьцё помніка вялікаму князю [[Гедзімін]]у ў [[Ліда|Лідзе]]<ref>[https://www.svaboda.org/a/30151491.html У Лідзе ўрачыста адкрылі помнік князю Гедзіміну. ФОТА], [[Радыё Свабода]], 7 верасьня 2019 г.</ref>. 22 лістапада 2019 году ў [[Вільня|Вільні]] пад бел-чырвона-белымі сьцягамі (якіх было ў разы больш за [[Сьцяг Польшчы|польскія]] і [[Сьцяг Летувы|летувіскія]]) адбылася найбольш масавая па-за сучаснымі межамі Беларусі шматтысячная беларуская маніфэстацыя, прысьвечаная разьвітаньню зь беларускім нацыянальным героем [[Кастусь Каліноўскі|Кастусём Каліноўскім]]<ref>[https://nn.by/?c=ar&i=241583 Тысячы беларусаў развіталіся з Каліноўскім пад нацыянальнымі сцягамі — шмат ФОТА Надзеі Бужа], [[Наша Ніва]], 22 лістапада 2019 г.</ref>. [[Файл:Protest actions in Minsk (Belarus) near Stella, August 16.jpg|значак|[[Марш за свабоду (Менск, 2020)|300-тысячны мітынг у Менску]], 16 жніўня 2020 г.]] У 2020 годзе бел-чырвона-белы сьцяг стаў галоўным сымбалем [[Пратэсты ў Беларусі (2020—2021)|пратэстаў супраць фальсыфікацыяў выбараў, гвалту і беззаконьня ў Беларусі]]<ref>[[Андрэй Катлярчук|Kotljarchuk A.]] [http://balticworlds.com/the-flag-revolution-understanding-the-political-symbols-of-belarus/ The Flag Revolution. Understanding the political symbols of Belarus] // Baltic Worlds. Nr. 4, 2020.</ref>. Гэта прывяло да росту папулярнасьці нацыянальнага сьцяга: на яго аснове жыхары Беларусі стварылі больш за 300 новых сьцягоў сваіх паселішчаў, мікрараёнаў, вуліцаў і двароў<ref>[https://web.archive.org/web/20210126223546/https://charter97.org/be/news/2020/11/28/402192/ Беларусы ўвекавечылі рэвалюцыйныя сцягі гарадоў і мікрараёнаў], [[Хартыя’97]], 28 лістапада 2020 г.</ref><ref>[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] [https://www.svaboda.org/a/31076712.html Слоўнік беларускай рэвалюцыі. Мова новых сьцягоў], [[Радыё Свабода]], 30 студзеня 2021 г.</ref><ref>{{Спасылка|загаловак=Музэй сьцягоў|url=https://flags.dze.chat}}</ref>. Да іх таксама далучыліся і беларускія згуртаваньні за мяжой<ref>{{Спасылка|аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = https://supolka.net/flag-for-belarus/ | загаловак = Крэатыўныя сцягі беларускіх суполак за мяжой | фармат = | назва праекту = Supolka.net | выдавец = | дата =16 студзеня 2011 | мова = | камэнтар = }} </ref>. У гэты ж час фіксуюцца шматлікія выпадкі [[цынізм|цынічнай]] зьнявагі нацыянальнага сьцяга беларусаў з боку супрацоўнікаў карных сілавых структураў [[Рэжым Лукашэнкі|рэжыму Лукашэнкі]], якія могуць кваліфікавацца як распальваньне варожасьці паводле нацыянальнай прыкметы (артыкул 130 Крымінальнага кодэксу Беларусі)<ref name="Navumcyk-10.11.2020"/>. У лістападзе 2020 году прыхільнікі Лукашэнкі (меркавана зь яго блізкага атачэньня) забілі за бела-чырвона-белыя стужкі жыхара Менску [[Раман Бандарэнка|Рамана Бандарэнку]]. У сьнежні 2020 — студзені 2021 году фіксуюцца факты разьбіцьця мэталічнымі гайкамі вокнаў з рэчамі (сьняжынкі, фіранкі) у бела-чырвона-белай каляровай гаме, прытым міліцыя рэжыму Лукашэнкі адмаўляецца заводзіць крымінальныя справы, сьцьвярджаючы, што падобныя дзеяньні ёсьць «выказваньнем меркаваньня», а не злачынствам<ref>[https://www.svaboda.org/a/31048615.html Разьбітае гайкамі за бел-чырвона-белыя колеры акно аказалася не адзіным], [[Радыё Свабода]], 16 студзеня 2021 г.</ref>. Сам Лукашэнка ўсьлед за [[рашызм|расейскімі шавіністамі]] называе нацыянальны беларускі сьцяг «фашысцкай сымболікай» ({{мова-ru|«фашистская символика»|скарочана}})<ref>[https://nashaniva.by/?c=ar&i=262716 Лукашэнка пра нацыянальны сцяг: Адкрыта гавару, што гэта фашысцкая сімволіка]{{Недаступная спасылка|date=July 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, [[Наша Ніва]], 20 лістапада 2020 г.</ref>. Тым часам на тэледэбатах зь [[Вячаслаў Кебіч|Вячаславам Кебічам]], якія адбыліся 7 ліпеня 1994 году напярэдадні вызначальнага другога туру прэзыдэнцкіх выбараў, у адрозьненьне ад суперніка, які выступаў безь якіх-кольвек значкоў, Лукашэнка начапіў на пінжак значок зь бел-чырвона-белым сьцягам<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=oYeFbbWNxco Тэледэбаты кандыдатаў у прэзыдэнты Рэспублікі Беларусь 1994 году]</ref> (хоць раней насіў [[Сьцяг БССР|чырвона-зялёны дэпутацкі значок БССР]]<ref>{{Літаратура/Дзевяноста пяты (2015)|к}} С. 106.</ref>). [[Файл:Flag of Belarus (w-r-w) with Arms (2020).svg|значак|Бел-чырвона-белы сьцяг з гербам Пагоняй, які выкарыстоўваўся ў час [[Пратэсты ў Беларусі (2020—2022)|пратэстаў 2020—2022 гадоў]]]] 29 студзеня 2021 году зьявілася афіцыйная заява ад імя сілавых структураў рэжыму Лукашэнкі пра падрыхтоўку да афіцыйнага абвяшчэньня бел-чырвона-белага сьцяга «экстрэмісцкім»<ref>[https://www.svaboda.org/a/31076574.html Генэральная пракуратура прыняла да разгляду пытаньне аб забароне бел-чырвона-белага сьцяга], [[Радыё Свабода]], 29 студзеня 2021 г.</ref>. Падставай да гэтага назвалі зварот, падпісаны каля 100 невядомымі прыхільнікамі расейскага [[фашызм]]у (галосна адзначыўся толькі ініцыятар — удзельнік псэўда[[Казацтва|казацкай]] арганізацыі [[Антысэмітызм|антысэміт]] Пётар Шапко<ref>[https://nn.by/?c=ar&i=267457 Хто такі казак Пятро Шапко, які спрабуе забараніць бел-чырвона-белы сцяг?], [[Наша Ніва]], 29 студзеня 2021 г.</ref>). Неўзабаве больш за 103 тысячы беларусаў падпісалі зварот у абарону бел-чырвона-белага сьцяга з заклікам да яго прызнаньня нематэрыяльнай гістарычна-культурнай каштоўнасьцю на дзяржаўным узроўні<ref>[https://www.svaboda.org/a/31103927.html Улады адказалі на пэтыцыю супраць прызнаньня бел-чырвона-белага сьцяга экстрэмісцкім, якую падпісалі 103 тысячы чалавек], [[Радыё Свабода]], 15 лютага 2021 г.</ref>. Таксама ў абарону нацыянальнага сьцяга выступіла 887 беларускіх гісторыкаў<ref>[https://www.svaboda.org/a/31121340.html 887 беларускіх гісторыкаў даслалі ўладам ліст у абарону бел-чырвона-белага сьцягу], [[Радыё Свабода]], 25 лютага 2021 г.</ref>, якія засьведчылі, што ''прапагандысцкая кампанія на дыскрэдытацыю і забарону нацыянальнага і дзяржаўнага сымбалю Беларусі ня мае ніякага гістарычнага абгрунтаваньня, вядзе да расколу грамадзтва і распальваньня варожасьці паміж грамадзянамі Беларусі''<ref>[https://www.svaboda.org/a/31083811.html 100 гісторыкаў падпісалі заяву ў абарону нацыянальнага сьцяга, які ўлады хочуць прызнаць экстрэмісцкім], [[Радыё Свабода]], 3 лютага 2021 г.</ref>. Тым часам з боку зьвязаных з рэжымам Лукашэнкі гісторыкаў-[[Прапаганда|прапагандыстаў]] адзначаюцца выпадкі грубай фальсыфікацыі гісторыі, калі пры браку дакумэнтальных пацьверджаньняў зьяўляюцца галаслоўныя сьцьверджаньні пра выкарыстаньне нацыянальнага сьцяга беларусаў у час карных апэрацыяў [[нацызм|нацыстаў]] супраць беларусаў<ref>Панкавец З. [https://nn.by/?c=ar&i=268374 Дырэктар Інстытута гісторыі кажа, што вёску Бабровічы «спалілі пад бел-чырвонымі-сцягамі». Але гэта містыфікацыя], [[Наша Ніва]], 16 лютага 2021 г.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20210324000932/https://news.tut.by/culture/723348.html Лукашенко заявил о геноциде белорусского народа под БЧБ-флагом. Объясняем, что происходило в годы войны], [[TUT.BY]], 22.03.2021 г.</ref><ref>[https://nn.by/?c=ar&i=272040 У дзяржархіве не знайшлі фота і відэа часоў Другой сусветнай вайны, на якіх акупанты лютуюць пад БЧБ-сцягамі], [[Наша Ніва]], 24 красавіка 2021 г.</ref>. 20 траўня 2021 году ў інтэрвію «[[СБ. Беларусь сегодня|Беларусь сегодня]]» намесьнік начальніка [[Галоўная ўправа па барацьбе з арганізаванай злачыннасьцю і карупцыяй|ГУБАЗіК]]у [[палкоўнік]] [[Міністэрства ўнутраных справаў Рэспублікі Беларусь|міліцыі]] [[Міхаіл Бедункевіч]] выказваўся, што хутка адбудзецца нарада спэцыялістаў [[Камітэт дзяржаўнай бясьпекі Рэспублікі Беларусь|КДБ]], [[Міністэрства юстыцыі Рэспублікі Беларусь|Міністэрства юстыцыі]] й навукоўцаў, каб перагледзець сьпіс [[Беларускі калябарацыянізм з нацыстамі ў Другой сусьветнай вайне|калябарацыянісцкіх]] арганізацыяў, а таксама што ГУБАЗіК будзе выступаць за абвяшчэньне на афіцыйным узроўні бел-чырвона-белага сьцяга «[[Нацысцкая сымболіка|нацысцкай сымболікай]]» ({{мова-ru|«нацисткой символикой»|скарочана}})<ref>{{Артыкул|загаловак=Кто и как пытается реабилитировать нацизм?|год=20 мая 2021|спасылка=https://www.sb.by/articles/revansh-ne-sostoitsya.html|мова=ru|выданьне=[[Беларусь сегодня]]|аўтар=Андрей Дементьевский.|архіўная спасылка=https://web.archive.org/web/20210722195049/https://www.sb.by/articles/revansh-ne-sostoitsya.html}}</ref>. 21 чэрвеня 2021 году падкантрольны рэжыму Лукашэнкі [[Беларускі саюз журналістаў]] паведаміў у сваім [[Telegram|тэлеграмным]] канале, што [[Міністэрства ўнутраных справаў Рэспублікі Беларусь|МУС]] накіравала на ўзгадненьне ў КДБ дакумэнт «Аб устанаўленьні пералікаў арганізацыяў і іншых структураў, нацысцкай сымболікі і атрыбутыкі» ({{Мова-ru|«Об установлении перечней организаций и иных структур, нацистской символики и атрибутики»|скарочана}}). У дакумэнце пералічваюцца арганізацыі, якія рэжым Лукашэнкі лічыць калябарацыяністамі, а таксама іх сымболіка і прадметы. Такім парадкам, гэты дакумэнт мае даць рэжыму Лукашэнкі фармальную падставу абвясьціць нацыянальны беларускі бел-чырвона-белы сьцяг разам з нацыянальным дэвізам беларусаў «[[Жыве Беларусь!]]» «нацысцкай сымболікай»<ref>{{Артыкул|загаловак=МВД Беларуси предложило включить БЧБ-флаг и слоган оппозиции в список нацистской символики|аўтар=Соколов Станислав.|выданьне=Pogovorim.by|год=21-06-2021|спасылка=https://pogovorim.by/27929-mvd-belarusi-predlozhilo-vklyuchit-bchb-flag-v-spisok-nacistskoy-simvoliki.html|мова=ru|архіўная спасылка=https://web.archive.org/web/20210621191703/https://pogovorim.by/27929-mvd-belarusi-predlozhilo-vklyuchit-bchb-flag-v-spisok-nacistskoy-simvoliki.html}}</ref><ref>{{Артыкул|загаловак=Законопроект о признании БЧБ-флага нацистской символикой согласовывают в КГБ|год=21 июня 2021|спасылка=https://belmarket.by/news/2021/06/21/news-46184.html|архіўная спасылка=https://web.archive.org/web/20210621143807/https://belmarket.by/news/2021/06/21/news-46184.html|выданьне=Белорусы и рынок|месца=[[Менск|Мінск]]|мова=ru}}</ref>. [[Файл:Полк Каліноўскага. Сьцяг.png|значак|Сьцяг [[Полк імя Кастуся Каліноўскага|палку імя Кастуся Каліноўскага]]]] За часамі [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (з 2022)|адкрытага расейскага ўварваньня ва Ўкраіну]] бел-чырвона-белы сьцяг і герб Пагоня сталі сымбалямі [[Полк імя Кастуся Каліноўскага|беларускага палку імя Кастуся Каліноўскага]]. Увогуле, беларускія добраахвотнікі ([[Пагоня (аддзел)|аддзел «Пагоня»]] і [[тактычная група «Беларусь»]]) баранілі Ўкраіну пад нацыянальнай беларускай сымболікай ад [[Расейска-ўкраінская вайна|пачатку расейскай гібрыднай агрэсіі ў 2014 годзе]]. [[Файл:Батальён імя Кастуся Каліноўскага (2022-05-13).jpg|значак|Патч-шаўрон зь беларускім сьцягам на абмундзіраваньні абаронцы Ўкраіны, 2022 г.]] 21 красавіка 2022 году [[Сяргей Дубавец]] зазначыў, што раней ён параўноўваў з двума сьцягамі — бела-чырвона-белым і [[Чырвона-зялёны сьцяг|чырвона-зялёным]] — [[Беларускі клясычны правапіс|клясычны правапіс]] і [[Беларускі афіцыйны правапіс|наркамаўку]], аднак па падзеях 2020—2022 гадоў прымірэньне двух сьцягоў стала немагчымым, а наркамаўка засталася мёртванароджаным прадуктам на ўзбочыне гісторыі, які выканаў сваю [[Русіфікацыя Беларусі|русіфікатарскую функцыю]]<ref>[[Сяргей Дубавец|Дубавец С.]] [https://www.svaboda.org/a/31814026.html «Застаюся камуністам»... Чаму незалежныя СМІ захоўваюць вернасьць «наркамаўцы»], [[Радыё Свабода]], 21 красавіка 2022 г.</ref>. == Нацыянальны сьцяг беларусаў у мастацтве == [[Файл:Bieł-čyrvona-bieły ściah, Janka Kupała. Бел-чырвона-белы сьцяг, Янка Купала (05.1922).jpg|значак|Ілюстрацыя да верша [[Янка Купала|Янкі Купалы]]. «[[Маладое жыцьцё]]», чэрвень 1922 г.]] Бел-чырвона белы сьцяг апяваецца ў шматлікіх літаратурных і музычных творах, малярстве. У гімне [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]] «[[Мы выйдзем шчыльнымі радамі]]» (словы [[Макар Краўцоў|Макара Краўцова]], музыка [[Уладзімер Тэраўскі|Ўладзімера Тэраўскага]]) ёсьць наступныя радкі: {{Цытата|<poem>Няхай жыве магутны, сьмелы Наш беларускі вольны дух. Штандар наш бел-чырвона-белы, Пакрый сабой народны рух.</poem>}} [[Файл:Bieł-čyrvona-bieły ściah, Janka Kupała. Бел-чырвона-белы сьцяг, Янка Купала (09.1922).jpg|значак|Іншая ілюстрацыя да верша Янкі Купалы, кастрычнік 1922 г.]] У кастрычніку 1919 году [[Янка Купала]] апублікаваў артыкул «[[:s:Беларускі сцяг уваскрос!|Беларускі сьцяг уваскрос!]]»<ref>Беларусь. № 9 (36), 30 кастрычніка 1919 г.</ref>. Хоць у артыкуле няма апісаньня сьцяга, аднак у той час Янка Купала сымпатызаваў [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспубліцы]]<ref>Трефилов С. [https://www.kp.ru/daily/26798/3833537/ Янка Купала был де-факто вице-премьером Беларуси, а год спустя его за это арестовали] // [[Камсамольская праўда]], 23 лютага 2018 г.</ref>, а ў самім артыкуле вітаў фармаваньне [[Юзэф Пілсудзкі|Юзэфам Пілсудскім]] [[Беларуская вайсковая камісія|Беларускай вайсковай камісіі]]. Сярод іншага, у 1922 годзе ў часопісе «[[Маладое жыцьцё]]» друкаваліся фрагмэнты вершаў Янкі Купалы, праілюстраваныя малюнкамі зь бел-чырвона-белым сьцягам. Увогуле, першы верш пра бел-чырвона-белы сьцяг («''Пад свой сьцяг чырвона-белы пасклікай усіх сыноў, параскіданых па сьвеце, каб зьбіраліся дамоў''») пад назвай «Покліч» 21 лістапада 1917 году апублікаваў у газэце «[[Вольная Беларусь (газэта)|Вольная Беларусь]]» [[Ігнат Дварчанін]], які на той час быў падпаручнікам 43-га Сыбірскага стралецкага палку<ref name="Lachouski"/>. У 1920 годзе паэт [[Уладзімер Жылка]] ў сваім першым апублікаваным вершы, які таксама меў назву «Покліч», пісаў «''Пад штандар бел-чырвона-белы гартуйся, раць, адважна, сьмела, адважных, храбрых ваяроў!''»<ref>[https://web.archive.org/web/20140714163257/http://rv-blr.com/vershu/view/3632 Верш «Покліч»]</ref>, таксама ён апяваў нацыянальныя сымбалі беларусаў у вершы «[[wikisource:be:Прыкладзіны|Прыкладзіны]]». У 1925 годзе выйшаў з друку верш [[Пятро Сакол|Пятра Сакола]] «Беларускі сьцяг»<ref>Сакол П. Беларускі сьцяг // Студэнская думка. № 1, 1925. С. 1.</ref>. У 1930 годзе [[Максім Танк]] напісаў верш «Ты чуеш, брат…», дзе былі радкі: {{Цытата|<poem>Глядзіце ў будучыню сьмела! Настаў доўгачаканы час, Пад сьцягам бел‑чырвона‑белым Чакае перамога нас. Няхай жа меч Пагоні зьзяе! Гартуйма нашу еднасьць, моц! Вядзі нас, Воля прасьвятая, Да новай славы, новых сонц!<ref>[https://web.archive.org/web/20180119171112/http://rv-blr.com/literature/charter/24436 Максім Танк. Дзённік]</ref><ref>Максім Танк. Збор твораў. У 13 т. Т. 1 / Рэд. тома Л. Кісялёва; падрыхт. тэкстаў і камент.: Т. Барысюк, А. Данільчык, В. Хацяновіч; Нац. акад. навук Беларусі, Ін-т мовы і літаратуры імя Я. Коласа і Я. Купалы. — {{Менск (Мінск)}}: Беларус. навука, 2010. С. 193.</ref></poem>}} Па [[Дэклярацыя аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларусі|аднаўленьні незалежнасьці]] [[Народны паэт Беларусі]] Максім Танк падтрымаў нацыянальную сымболіку, у 1995 годзе ён разам з Народным паэтам [[Пімен Панчанка|Піменам Панчанкам]] і іншымі беларускімі творчымі і навуковымі дзеячамі выступіў з прапановай прыняць у якасьці дзяржаўнага гімну Беларусі верш [[Алесь Ставер|Алеся Ставера]] «Вякамі стваралі мы нашу дзяржаву», у якім нацыянальны сьцяг апяваецца побач з [[Пагоня]]й: «''Пад сьцягам Айчыны, пад гербам Пагоні''», а таксама сьцьвярджаецца нацыянальны дэвіз: «''Дружней, беларусы! Гучней, беларусы! Гукайма: [[Жыве Беларусь!]]''»<ref>[https://archive.svaboda.org/listy.html З нашай пошты], [[Радыё Свабода]], 1995—2000 гг.</ref>. Ужо па пазбаўленьні нацыянальных сымбаляў афіцыйнага дзяржаўнага статусу ў жніўні 1995 году Максіма Танка пахавалі менавіта пад бел-чырвона-белым сьцягам<ref>[[Дзяніс Марціновіч|Мартинович Д.]] [https://news.tut.by/culture/717122.html?fbclid=IwAR1h2_r9a3wd2Ey9be4yCZSFEAw5xqzlV5-M4iRHFWeJfy5_visP_B8H6O4 Что писали о БЧБ-флаге и как он стал национальным. Объясняем]{{Недаступная спасылка|date=May 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, [[TUT.BY]], 3.02.2021 г.</ref>. Бел-чырвона-белы сьцяг упамінаецца ў вершах «Беларускі сьцяг»<ref>Czasopis. [https://web.archive.org/web/20210801083243/https://issuu.com/tomaszsulima/docs/cz_10_2013/33 № 10, 2013]. С. 33.</ref> [[Гальяш Леўчык|Гальяша Леўчыка]] (1926 год), «Моладзі»<ref>Скрыжалі памяці: З творчай спадчыны пісьменнікаў Беларусі, якія загінулі ў гады Другой сусветнай вайны. У 3 кн. [https://web.archive.org/web/20181117233330/http://pdf.kamunikat.org/25643-1.pdf Кн. 2] / уклад., біягр. давед. пра аўт. і камент. А. Бельскага. — {{Менск (Мн.)}}: Беларускі кнігазбор, 2005. С. 320.</ref> [[Алесь Мілюць|Алеся Мілюця]] (1935 год) і «Наш сьцяг»<ref>[https://web.archive.org/web/20210522212304/http://rv-blr.com/verse/show/43733 Верш «Наш сьцяг»]</ref> [[Ларыса Геніюш|Ларысы Геніюш]] (1942 год), шэрагу вершаў 1943—1944 гадоў [[Алесь Змагар|Алеся Змагара]]<ref>Алесь Змагар. [http://knihi.com/Ales_Zmahar/Da_zhody.html Да згоды]. — Кліўлянд: Выдавецтва Літаратурнай Сустані «Баявая Ўскалось», 1962.</ref>, патрыятычным вершы [[Натальля Арсеньнева|Натальлі Арсеньневай]] «Зьняважаным сьцягом» (1948 год)<ref>Макмілін А. Беларуская літаратура дыяспары: Манаграфія: / Пер. з англ. В. Бурлак, В. Жыбуля / А. Макмілін. — {{Менск (Мн.)}}: УП «Тэхнапрынт», 2004. С. 126.</ref> і выдадзенай у 1965 годзе [[Уладзімер Клішэвіч|Ўладзімерам Клішэвічам]] першай у гісторыі паэме пра [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|савецкія рэпрэсіі ў Беларусі]] «Васіль Каліна»<ref>Клішэвіч У. [https://acaraj-kuta.blogspot.com/2020/10/2-2-2020_28.html Васіль Каліна: Паэма] // Голас Радзімы. 1994. 31 сакавіка; 7, 14, 21, 28 красавіка.</ref>. У 1945 годзе [[Сяргей Новік-Пяюн]] напісаў у [[Якуціна|Якуціі]] верш «З крыві беларускай», які завяршаўся радкамі «''Пад бел-чырвона-белым крыўскім мы сьцягам. Пад знакам крывіцкай Пагоні сьвятым''»<ref>Макмілін А. Пакаранне без злачынства: Беларуская турэмная паэзія // Журнал беларускіх даследаванняў. Ч. 7, № 1, 2013. С. 78.</ref>. У Народнага паэта Беларусі [[Рыгор Барадулін|Рыгора Барадуліна]] ёсьць верш «25 Сакавіка», прысьвечаны [[Дзень Волі|Дню Незалежнасьці]], з радкамі «''Лучыць нашыя мары рака Бел-чырвона-белага сьцяга''»<ref>[https://nn.by/?c=ar&i=187813 Рыгор Барадулін. 25 Сакавіка] // [[Наша Ніва]], 25 сакавіка 2017 г.</ref>, таксама нацыянальны сьцяг апяваецца ў вершах «Працяг вякоў» (1988 год)<ref>Экспрэс. Аднадзёнка Беларускага Народнага Фронту «Адраджэньне». Выданьне Аргкамітэту. Травень 1989. С. 6.</ref> і «Рыцар збройны на кані»<ref>Томаш Воўк, [https://web.archive.org/web/20161211053945/http://pushlib.org.by/node/748 Рыгор Барадулін: Пакуль жывеш...], [[Менская абласная біблятэка]]</ref>. [[Файл:Маланка 1926 № 14 (Грамадой у "Грамаду").jpg|значак|Малюнак з часопісу «[[Маланка (часопіс)|Маланка]]», 1926 г.]] Сярод малюнкаў [[Уладзімер Караткевіч|Уладзімера Караткевіча]] захаваўся дызайн адзеньня з трыма палосамі — белай, чырвонай і белай — і гербам Пагоняй у цэнтры<ref>Трефилов С. [https://www.kp.ru/daily/27102/4175762/ Как Владимир Короткевич предсказал моду на байки с «Пагоняй»: рассматриваем книгу рисунков классика] // КП Беларусь. 10.03.2020 г.</ref>. У 1986 годзе малюнкі зь бел-чырвона-белым сьцягам атрымалася афіцыйна апублікаваць мастаку [[Мікола Купава|Міколе Купаве]] ў сваёй кнізе «Сіняя світа налева пашыта». У пачатку 1990-х гадоў малюнкі з нацыянальным сьцягам зьявіліся на канвэртах, марках і паштоўках [[Белпошта|Беларускай пошты]]<ref name="Kupava"/>. У 1992<ref>Штейнер М. [https://web.archive.org/web/20181121203720/https://kraj.by/belarus/news/kultura/-urogenets-vologina-polkovnik-zapasa-sergey-makey-na-svoem-tvorcheskom-vechere-prezentoval-noviy-disk-dogd-foto-2014-10-31 Уроженец Воложина полковник запаса Сергей Макей на своем творческом вечере презентовал новый диск «Дождь» (ФОТО)], Край.бай, 31 кастрычніка 2014 г.</ref> годзе, калі бел-чырвона-белы сьцяг меў афіцыйны дзяржаўны статус, палкоўнік Сяргей Макей напісаў песьню «Айчыны нашай сьцяг», разьмешчаную пазьней на сайце [[Міністэрства абароны Рэспублікі Беларусь]]<ref>[https://web.archive.org/web/20201031175910/https://www.mil.by/ru/enceklop/songs/text/Aychyny_nashay_scyag.doc Айчыны нашай сцяг], [[Міністэрства абароны Рэспублікі Беларусь]]</ref>. Словы «''Пад штандарам бел-чырвона-белым век у шчасьці жыві, беларускі народ!''» завяршаюць песьню «Жыве Беларусь!» (тэкст [[Леанід Пранчак|Леаніда Прачака]]<ref>Юрэвіч Б. [https://nn.by/?c=ar&i=210356 50 спраў Леаніда Пранчака: як адзін паэт паралізаваў працу Вярхоўнага суда], [[Наша Ніва]], 10 чэрвеня 2018 г.</ref>, музыка [[Васіль Раінчык|Васіля Раінчыка]]), якая прэтэндавала на гімн незалежнай Беларусі. Бел-чырвона-белы сьцяг апяваецца ў песьні «Сьцяг» на словы [[Уладзімер Някляеў|Ўладзімера Някляева]], якую выконвае музыка [[Зьміцер Вайцюшкевіч]]<ref>{{Спасылка|аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.todar.net/ | загаловак = Пэрсанальны сайт Зьмітра Вайцюшкевіча | фармат = | назва праекту = | выдавец = | дата = 9 красавіка 2011 | мова = | камэнтар = }}</ref>, а таксама ў песьні «Наўздагон» (словы Леаніда Пранчака, музыка Васіля Раінчыка), якую выконвае сьпявачка [[Анжаліка Агурбаш]]<ref>[https://web.archive.org/web/20210618033613/https://tuzinfm.by/performer/mp3/4564/nauzdahon.html Анжаліка Агурбаш спела пра герб «Пагоня»], [[Тузін гітоў]], 16 кастрычніка 2020 г.</ref>. [[Мужчынскі хор «Унія»]] стварыў песьню на верш [[Сяргей Панізьнік|Сяргея Панізьніка]] «Родны сьцяг», прысьвечаны паэтам бел-чырвона-беламу сьцягу<ref>Панізьнік С. А пісар земскі…: Вершы. — {{Менск (Мн.)}}: Маст. літ., 1994.</ref>. Верш [[Міхал Анемпадыстаў|Міхала Анемпадыстава]] «Я люблю, калі сьвеціць сонца…» мае наступныя радкі: «''Мая краіна пад белым сьцягам, Пад белым сьцягам з чырвонай стужкай''»<ref>Анемпадыстаў М. [http://knihi.com/Michal_Aniempadystau/Ja_lublu,_kali_sviecic_sonca.html Я люблю, калі сьвеціць сонца…], [[Knihi.com]]</ref>. На гэты верш у 1996 годзе гурт «[[Новае Неба]]» стварыў песьню, якую выконвае [[Кася Камоцкая]]. == Бела-чырвона-белае спалучэньне колераў у беларускай сымболіцы == <gallery class="center" widths="150" heights="150"> Kotvič. Котвіч (1555).jpg|Шляхецкі герб «[[Котвіч]]». З гербоўніка ''Stemmata Polonica'', 1555 г. Kałantaj, Kotvič. Калантай, Котвіч (XIX).jpg|Герб «Котвіч» беларускага роду [[Калантаі (род)|Калантаяў]]<ref>[[Генадзь Кісялёў|Кісялёў Г.]] Сейбіты вечнага. Скарынаўская сімволіка. — {{Менск (Мінск)}}, 2009. С. 375.</ref>, [[Нацыянальны гістарычны архіў Беларусі|НГАБ]] Pahonia. Пагоня (1776-83).jpg|Ротны сьцяг беларускай гусарскай харугвы 1776—1783 гг. Litoŭski (Biełaruski) ułanski połk. Літоўскі (Беларускі) уланскі полк.svg|Значок 19-га [[Вялікае Княства Літоўскае|Літоўскага]] ўланскага палку, 1812 г. </gallery><gallery class="center" widths="150" heights="150"> Viciebsk, Pahonia. Віцебск, Пагоня (1781).jpg|Герб [[Віцебск]]у<ref>Русецкий А., Русецкий Ю. Художественная культура Витебска с древности до 1917 года. — Мн.: БелЭн, 2001. — 288 с.: ил. — {{ISBN|985-11-0215-6}}.</ref><ref name="niz">Рево О. [http://www.nkj.ru/archive/articles/10860/ Гербы городов Полоцкой и Витебской губерний Российской империи] // Наука и Жизнь. №7, 1998 г.</ref>, {{nowrap|1781 г.}} Viciebsk, Pahonia. Віцебск, Пагоня (1840).jpg|Герб [[Віцебская губэрня|Віцебскай губэрні]] {{nowrap|1840 г.}} з фондаў Дэпартамэнту Геральдыі Расейскае імпэрыі<ref>{{Літаратура/Геральдыка Беларусі (2010)|к}} С. 118.</ref> Lepiel, Pahonia. Лепель, Пагоня (1850).jpg|Малюнак [[Герб Лепеля|гербу]] [[Лепель|Лепеля]] {{nowrap|1850 г.}} з фондаў Дэпартамэнту Геральдыі<ref>{{Літаратура/Геральдыка Беларусі (2010)|к}} С. 71.</ref> Flag of Belarusian Steamship Line.svg|Вымпэл Беларускага параходзтва, 1932 г. </gallery> * У [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]] вялікае пашырэньне атрымаў шляхецкі герб «[[Котвіч]]»: ''«у срэбным полі чырвоны пас»''<ref>{{Літаратура/ЭГБ|4к}} С. 244.</ref> (выява бел-чырвона-белага сьцяга<ref name="50 faktau"/><ref name="davydouski"/>). * У [[Дзяржаўны музэй Летувы|Дзяржаўным музэі Летувы]] ў [[Вільня|Вільні]] захоўваецца значок 19-га палку ўланаў ([[Ашмянскі павет|Ашмянскі]], [[Троцкі павет|Троцкі]], [[Ковенскі павет|Ковенскі]], [[Гарадзенскі павет|Гарадзенскі]], [[Лідзкі павет|Лідзкі]], [[Наваградзкі павет|Наваградзкі]], [[Слонімскі павет|Слонімскі]], [[Ваўкавыскі павет]]ы<ref>[[Віктар Хурсік|Хурсік В.]] [https://web.archive.org/web/20110825194752/http://www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/Chursik5?OpenDocument Яны адступалі да Парыжу…] // [[Дзеяслоў (часопіс)|Дзеяслоў]]. № 5, 2003 г.</ref>), сфармаванага ў 1812 годзе Вайсковай камісіяй часовага ўраду [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. Сымбаль гэтай вайсковай часткі складаўся зь дзьвюх чырвоных і дзьвюх белых палосаў<ref name="VexilVKL">{{Спасылка|аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.vexillographia.ru/litva/vkl.htm| загаловак = Вялікае Княства Літоўскае| фармат = | назва праекту = [http://www.vexillographia.ru/ Vexillographia.ru] | выдавец = | дата = 3 сакавіка 2011 | мова = ru | камэнтар = }}</ref>. * Вымпэл Дняпроўска-Дзьвінскага параходзтва зьявіўся, імаверна, у 1932 годзе. Гэта было трыкутнае палотнішча з чырвоным ромбам, астатнія часткі палотнішча былі белымі. У наступныя гады назва параходзтва зьмянілася на Верхне-Дняпроўскае, а потым на Беларускае рачное<ref name="VexilPAR">{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.vexillographia.ru/belarus/parohod.htm | загаловак = Вымпэл Беларускага параходзтва | фармат = | назва праекту = [http://www.vexillographia.ru/ Vexillographia.ru] | выдавец = | дата = 11 верасьня 2010 | мова = ru | камэнтар = }}</ref>. == Падобная сымболіка == {| class="wikitable standard mw-collapsible mw-collapsed" style="border: none; width: 100%; background-color: transparent;" !Выкарыстаньне бела-чырвона-белага спалучэньня на іншых сьцягох і эмблемах |- | Выкарыстаньне бела-чырвона-белага спалучэньня колераў на іншых сьцягох і эмблемах: <center><gallery perrow="5"> Flag of Cape Verde.svg|Сьцяг [[Каба-Вэрдэ]] Flag of Chechen Republic of Ichkeria.svg|Сьцяг [[Чачэнская Рэспубліка Ічкерыя|Ічкерыі]] DendermondeVlag.svg|Сьцяг Дэндэрмондэ Flag of Atlántico.svg|Сьцяг калюмбійскай акругі [[Атлянтыка (акруга)|Атлянтыка]] Bandera de Ponga.svg|[[Сьцяг сельскай акругі Понга]] ў Гішпаніі Nationaldemokratische Partei Deutschlands.jpg|Сьцяг Нацыянал-дэмакратычнай партыі Нямеччыны Estadio Monumental display.jpg|Сьцяг футбольнага клюбу «Рывэр Плэйт» Roundel of the USAF.svg|Эмблема [[ВПС ЗША|Вайскова-паветраных сілаў ЗША]] SC zu Königsberg.JPG|Сьцяг аднаго з студэнцкіх братэрстваў Кёнігсбэрскага ўнівэрсытэту POL Wyszków COA.svg|Герб места [[Вышкаў|Вышкава]] ў Польшчы </gallery></center> * Элемэнты бел-чырвона-белага сьцяга ёсьць на сьцягу [[Каба-Вэрдэ]] * Элемэнты бел-чырвона-белага сьцяга ёсьць на сьцягу [[Ічкерыя|самаабвешчанай рэспублікі Ічкерыя]] * Элемэнты бел-чырвона-белага сьцяга ёсьць на апазнавальнай эмблеме [[ВПС ЗША]] * Афіцыйным сьцяг [[Бэльгія|бэльгійскага места]] [[Дэндэрмондэ]]; шчыт мескага гербу таксама мае бела-чырвона-белую расфарбоўку * Афіцыйны сьцяг [[Калюмбія|калюмбійскай]] акругі [[Атлянтыка (акруга)|Атлянтыка]] * Сельская акруга [[Понга (акруга)|Понга]] ў [[Астурыя|Астурыі]] ([[Гішпанія]]) выкарыстае бел-чырвона-белы сьцяг з выявай рыцара зь мячом Сьцягі зь бела-чырвона-белым спалучэньнем колераў таксама выкарыстоўваюць спартовыя клюбы: * [[Аргентына|Аргентынскі]] футбольны клюб «[[Рывэр Плэйт]]» * [[Польшча|Польскі]] футбольны клюб ŁKS |} == Глядзіце таксама == * [[Пагоня]] * [[Сьцяг Беларусі]] * [[Герб Беларусі]] * [[Жыве Беларусь!]] * [[Беларускае нацыянальнае адраджэньне]] == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}} * {{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}} * {{Літаратура/Флагі Беларусі ўчора і сёньня}} * Бел-чырвона-белы. Сцяг. Нацыя. Ідэнтычнасць. — Warszawa: Wydawnictwo «Andrei Yanushkevich Publishing», 2024. — 308 с. — {{ISBN|9788397029262}}. * [[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] «Кроў лягла чырвонай паласой» // З гісторыяй на «Вы»: Публіцыстычныя артыкулы. — Менск: Беларусь, 1991. — С. 355—369. * {{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2}} * [[Алег Латышонак|Латышонак А.]] [https://web.archive.org/web/20201125114031/https://news.arche.by/by/page/science/historya-navuka/1530 Дзяржаўная сымболіка Беларускай Народнай Рэспублікі] // Жаўнеры БНР. — Беласток — Вільня, 2009. С. 303—306. * [[Дзяніс Лісейчыкаў|Лісейчыкаў Д.]] Чаму ў патрыярха і епіскапаў бел-чырвона-белыя стужкі на мантыях і гербах? // [[Наша гісторыя]]. № 9 (26), 2020. С. 32—35. * [[Ігар Лялькоў|Лялькоў І.]] [http://pahonia-plakat.narod.ru/bielaruskaja_simvolika.htm Пытаньне дзяржаўнай сымболікі ў Беларусі: гісторыя і сучасны стан] // [[ARCHE Пачатак]]. № 1 (21), 2002. С. 98—112. * {{Літаратура/Дзевяноста пяты (2015)}} * [[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]] [https://web.archive.org/web/20201201083347/http://vln.by/node/47 Гэты сцяг пачынаўся так…] // [[Чырвоная зьмена|Чырвоная Змена]]. № 42 (13900), 20 красавіка 1995 г. * [[Зянон Пазьняк|Пазьняк З.]] Беларускі сьцяг // [[Беларускія ведамасьці (часопіс)|Беларускія ведамасьці]]. № 3 (33), 2001. С. 5—6. * Пастанова Вучонага савета Інстытута гісторыі АН Беларусі ад 12 верасня 1991 года // Народная газета. 7 лютага 1995. С. 1. * Рудак А. [https://budzma.by/news/minu-shchyna-i-suchasnasts-gistarychnay-simvoliki.html Мінуўшчына і сучаснасць гістарычнай сімволікі] // [[Культура (газэта)|Культура]]. № 34 (1473), 22—29 жніўня 2020 г. * [[Алег Трусаў|Трусаў А.]] Лунай, наш сцяг, ляці, Пагоня! // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2}} * [[Сяргей Харэўскі|Харэўскі С.]] [https://web.archive.org/web/20090602180458/http://www.nn.by/1998/06/14.htm Клаўдзі Дуж-Душэўскі. Сьцяг] // [[Наша Ніва]]. № 6, 1998. С. 15. * {{Літаратура/Геральдыка Беларусі (2010)}} * {{Літаратура/Наш сымбаль — Пагоня}} * {{Літаратура/Сфрагістыка і геральдыка Беларусі (1999)}} * [[Аляксей Шаланда|Шаланда А.]] Кароткі нарыс гісторыі беларускай нацыянальнай і дзяржаўнай сімволікі // Герольд Litherland. № 21, 2019. С. 3—10. * {{Літаратура/ЭГБ|1}} * {{Літаратура/Этнаграфія Беларусі: Энцыкляпэдыя (1989)}} * [[Міхась Ткачоў|Ткачев М.]] [https://web.archive.org/web/20201123090426/https://naviny.media/rubrics/society/2009/10/12/ic_articles_116_164915 Национальные символы: народ и история] // [[Советская Белоруссия]]. № 235 (17716), 11.10.1989 г.; № 236 (17717), 12.10.1989 г. * [[Фёдар Турук|Турук Ф.]] Белорусское движение. Очерк истории национального и революционного движения белоруссов. — Москва: Государственное издательство, 1921; Мн.: Картографическая фабрика Белгеодезии, 1994. == Вонкавыя спасылкі == * {{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = https://www.radabnr.org/symbali/| загаловак = Дзяржаўныя сымбалі Беларускай Народнай Рэспублікі| фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Рада Беларускай Народнай Рэспублікі]]| дата = 19 сакавіка 2021 | мова = | камэнтар = }} * {{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.svaboda.org/content/article/25155772.html| загаловак = 50 фактаў за бел-чырвона-белы сьцяг| фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Радыё Свабода]]| дата = 10 студзеня 2021 | мова = | камэнтар = }} * {{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = https://nn.by/?c=ar&i=262559| загаловак = Сапраўдныя беларускія сімвалы: вось што трэба ведаць пра Пагоню і БЧБ| фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Наша Ніва]]| дата = 10 студзеня 2021 | мова = | камэнтар = }} * {{Спасылка|аўтар = [[Віктар Ляхар|Ляхар В.]] |прозьвішча = |імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = https://euroradio.fm/lyahar-pagonya-i-bel-chyrvona-bely-scyag-simvaly-yakiya-nas-abyadnouvayuc | загаловак = Ляхар: "Пагоня" і бел-чырвона-белы сцяг — сімвалы, якія нас аб’ядноўваюць | фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Эўрапейскае радыё для Беларусі]] | дата = 21 студзеня 2021 | мова = | камэнтар = }} * {{Спасылка|аўтар = [[Уладзімер Ляхоўскі|Ляхоўскі Ў.]] |прозьвішча = |імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = https://history.nn.by/?c=ar&i=218121 | загаловак = Як бел-чырвона-белы сцяг стаў нацыянальным | фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Наша гісторыя]] | дата = 30 студзеня 2021 | мова = | камэнтар = }} * {{Спасылка|аўтар = [[Дзьмітры Гурневіч|Гурневіч Д.]] |прозьвішча = |імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = https://www.svaboda.org/a/31452317.html | загаловак = «Наш сьцяг тапталі і нішчылі, а ён жыве». Апошняе інтэрвію гісторыка Ўладзімера Ляхоўскага | фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Радыё Свабода]] | дата = 9 верасьня 2021 | мова = | камэнтар = }} * {{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = https://www.svaboda.org/a/31449208.html | загаловак = Біскуп Касабуцкі: Бел-чырвона-белы сьцяг — гэта сымбаль уваскрослага Хрыста, і гэта не залежыць ад ідэолягаў | фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Радыё Свабода]] | дата = 9 верасьня 2021 | мова = | камэнтар = }} {{Беларусь у тэмах}} {{Беларуская Народная Рэспубліка ў тэмах}} {{Палітычны крызіс у Беларусі}} {{Абраны артыкул}} [[Катэгорыя:Дзяржаўныя сымбалі БНР]] [[Катэгорыя:Дзяржаўныя сымбалі Беларусі]] [[Катэгорыя:Гісторыя Беларусі]] jg3l5jt7xix8b17fzwhbybykyod2bps 0 4921 2619111 2568202 2025-06-07T22:36:46Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619111 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Бешанковічы |Лацінка = Biešankovičy |Статус = пасёлак гарадзкога тыпу |Назва ў родным склоне = Бешанковічаў |Герб = |Сьцяг = Flag of Bešankovičy.gif |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = XV стагодзьдзе |Статус з = |Магдэбурскае права = 4 кастрычніка 1634 |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Віцебская вобласьць|Віцебская]] |Раён = [[Бешанковіцкі раён|Бешанковіцкі]] |Сельсавет = |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 6597 |Год падліку колькасьці = 2018 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref name="belstat2018" /> |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 211350 |СААТА = |Выява = Beshenkovichi 2a.jpg |Апісаньне выявы = Агульны выгляд мястэчка |Шырата градусаў = 55 |Шырата хвілінаў = 2 |Шырата сэкундаў = 45 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 27 |Даўгата сэкундаў = 20 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Сайт = }} '''Бешанко́вічы''' — [[пасёлак гарадзкога тыпу|мястэчка]] ў [[Беларусь|Беларусі]], на левым беразе [[Дзьвіна|Дзьвіны]]. Адміністрацыйны цэнтар [[Бешанковіцкі раён|Бешанковіцкага раёну]] [[Віцебская вобласьць|Віцебскай вобласьці]]. Насельніцтва на 2018 год — 6597 чалавек<ref name="belstat2018" />. Знаходзяцца за 51 км ад [[Віцебск]]у, за 38 км ад чыгуначнай станцыі [[Чашнікі]] (лінія [[Ворша]] — [[Лепель]]). Вузел аўтамабільных дарог на [[Віцебск]], [[Шуміліна]], [[Лепель]], [[Чашнікі]], [[Сянно]]. Рачная прыстань. Бешанковічы — даўняе [[Магдэбурскае права|магдэбурскае]] [[места]] [[Полацкае ваяводзтва|гістарычнай Полаччыны]]. Да нашага часу тут захаваўся [[Палацава-паркавы комплекс Храптовічаў (Бешанковічы)|палацава-паркавы комплекс]] [[Храптовічы|Храптовічаў]] у стылі [[клясыцызм]]у, помнік архітэктуры XIX ст. == Назва == Паводле найбольш папулярнага меркаваньня, [[тапонім]] Бешанковічы ўтварыўся ад слова бешань — 'моцная плынь на сярэдзіне ракі'<ref>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://beshenkovichi.vitebsk-region.gov.by/ru/region/geraldika |загаловак = Геральдыка |фармат = |назва праекту = |выдавец = [http://beshenkovichi.vitebsk-region.gov.by Бешенковичский районный исполнительный комитет] |дата = 28 ліпеня 2011 |мова = ru |камэнтар =}}</ref>. На думку беларускага географа [[Вадзім Жучкевіч|Вадзіма Жучкевіча]], у аснове назвы — прозьвішча Бешанковіч<ref>{{Літаратура/Кароткі тапанімічны слоўнік Беларусі|к}} С. 27—28.</ref>. Паводле мовазнаўцы [[Вінцук Вячорка|Вінцука Вячоркі]], гістарычная форма назвы паселішча — Бе́шанкавічы. Яна адпавядае той жа словаўтваральнай мадэлі, што і [[Алёхнавічы]], [[Асіпавічы]] і [[Радашкавічы]]<ref>{{Спасылка|аўтар = [[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]]|прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 19.03.2016 |url = https://soundcloud.com/svaboda/viachorka0319taponimy |загаловак = "Бабёнка – это я понимаю!". Як русіфікавалі тапонімы. |фармат = |назва праекту = |выдавец = [[Радыё Свабода]] |дата = 23 чэрвеня 2017 |мова = |камэнтар =}}</ref>. Варыянты назвы ў гістарычных крыніцах: ''Бешинковичи'' (1567 год)<ref>Литовская метрика. Отд. 1. Ч. 3. — Петроград, 1915. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=3Ih5AqeL2iwC&q=%40%D0%91%D0%B5%D1%88%D0%B8%D0%BD%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87%D0%B8#v=snippet&q=%40%D0%91%D0%B5%D1%88%D0%B8%D0%BD%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87%D0%B8&f=false С. 476].</ref>. == Гісторыя == === Вялікае Княства Літоўскае === Паводле паданьня, Бешанковічы знаходзіліся на месцы сучаснай вёскі [[Мількавічы (Бешанковіцкі раён)|Мількавічаў]], на левым беразе [[Дзьвіна|Дзьвіны]], вышэй за ўток у яе ракі [[Крывінка|Крывінкі]]. Пазьней іх перанесьлі на 6 км ніжэй<ref>{{Літаратура/Памяць/Бешанковіцкі раён|к}} С. 18.</ref>. Першы пісьмовы ўпамін пра Бешанковічы датуецца 1447 годам (паводле [[Аляксей Сапуноў|А. Сапунова]]<ref>Витебская губерния: историко-географический и статистический обзор. — Витебск: Губернская типография, 1890. С. 32.</ref>) або 1460 годам (паводле гісторыка А. Турчыновіча<ref>Турчинович И. В. Обозрение истории Белоруссии с древнейших времен. — СПб.: издание В. А. Исакова, 1857. С. 115.</ref>) у зьвязку з пабудовай тут царквы Сьвятога Ільлі [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікім князем]] [[Казімер Ягелончык|Казімерам]]. У пачатку XVІ&nbsp;ст. вёска ўваходзіла ў склад Крывінскай воласьці [[Полацкае ваяводзтва|Полацкага ваяводзтва]] і знаходзілася ў валоданьні [[Друцкія-Саколінскія|Друцкіх-Саколінскіх]]. Паводле рэвізіі Полацкага замка 1552 году, тут было 34 двары<ref name="evkl">[[Валеры Грынявецкі|Грынявецкі В.]] Бешанковічы // {{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 325.</ref>. [[Файл:Biešankovičy, Chraptovič. Бешанковічы, Храптовіч (N. Orda, 20.06.1876).jpg|міні|230пкс|[[Палацава-паркавы комплекс Храптовічаў (Бешанковічы)|Палац Храптовічаў]]. [[Напалеон Орда|Н. Орда]], 1876 г.]] У 1605 годзе Бешанковічы перайшлі да [[Язерскія|Язерскіх]], з 1615 году — у валоданьні аршанскага маршалка М. Андравонжа. У 1630 годзе Бешанковічы набыў ваявода віленскі [[Казімер Леў Сапега]], па чым яны пачалі імкліва разьвівацца і атрымалі статус мястэчка. Ужо 4 кастрычніка 1634 году [[Сьпіс каралёў польскіх|кароль]] і [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікі князь]] [[Уладзіслаў Ваза]] надаў Бешанковічам [[Магдэбурскае права]] і дазвол на 2 кірмашы ў год і таргі штотыдзень. У 1650 годзе [[Казімер Леў Сапега]] збудаваў тут касьцёл. З канца XVІІ стагодзьдзя Бешанковічамі валодалі [[Агінскія]], у мястэчку пачалі будавацца камяніцы. У [[Вялікая Паўночная вайна|Вялікую Паўночную вайну]] ў 1708 годзе тут стаялі расейскія войскі, тройчы спыняўся маскоўскі гаспадар [[Пётар I|Пётар&nbsp;I]]. Зь сярэдзіны XVIII стагодзьдзя Бешанковічы — [[места]], у якім было каля 1,5 тысячы двароў; цэнтар ганчарнага і мылаварнага рамёстваў, вырабу гонты<ref name="egb226">Крачкоўскі А., Марозава А. Бешанковічы // {{Літаратура/ЭГБ|2к}} С. 26.</ref>; працаваў гасьціны двор<ref name="evkl326">[[Валеры Грынявецкі|Грынявецкі В.]] Бешанковічы // {{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 326.</ref>. Для эканамічнага разьвіцьця Бешанковічаў важнае значэньне меў адзін з найбольшых у Беларусі штогадовых [[Бешанковіцкі кірмаш|кірмашоў]] (29 чэрвеня — 27 ліпеня), на які прыяжджалі беларускія, [[Расейская імпэрыя|расейскія]] і заходнеэўрапейскія купцы<ref name="egb226" />. У 1770-я гады [[Міхал Казімер Агінскі]] збудаваў у месьце палац, заклаў парк зь некалькімі экзотамі, вадаёмамі, гаспадарчымі пабудовамі. [[Файл:Biešankovičy, Illinskaja. Бешанковічы, Ільлінская (1863).jpg|значак|230пкс|Праект [[Царква Сьвятога Ільлі Прарока (Бешанковічы)|царквы]]-[[мураўёўкі]], 1863 г.]] У выніку [[першы падзел Рэчы Паспалітай|першага падзелу Рэчы Паспалітай]] (1772 год) задзьвінская частка Бешанковічаў з 500 дварамі апынулася ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]. Па сьмерці [[Ігнаці Агінскі|І. Агінскага]] ў 1775 годзе места перайшло да [[Яўхім Храптовіч|Яўхіма Храптовіча]], які збудаваў тут новы палац<ref name="evkl326"/>. На 1785 год у літоўскай частцы было 1000 двароў, дзеялі касьцёл і царква<ref name="evkl326"/>. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === У выніку [[другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] (1793 год) Бешанковічы цалкам апынуліся ў складзе Расейскай імпэрыі. Новыя ўлады панізілі статус паселішча да мястэчка [[Лепельскі павет|Лепельскага павету]]; у гэты час больш за чвэрць ягоных жыхароў займаліся толькі сельскай гаспадаркай. У [[вайна 1812 году|вайну 1812 году]] з 11 ліпеня да 20 кастрычніка Бешанковічы займалі францускія войскі, некалькі дзён тут разьмяшчаўся штаб [[Напалеон I Банапарт|Напалеона]]. У верасьні 1821 году на агляд расейскай гвардыі ў мястэчка прыяжджаў маскоўскі гаспадар [[Аляксандар I Раманаў|Аляксандар I]]. На 1868 год у Бешанковічах 392 будынкі; працавалі [[Русіфікацыя Беларусі|расейская]] [[народная вучэльня]], 2 гарбарныя заводы, бровар, 115 крамаў, у навакольлі 17 вадзяных і ветраных [[млын]]оў. Ужо ў сярэдзіне XІХ стагодзьдзя галоўныя вуліцы былі брукаванымі. З 1881 году Дзьвіной з [[Вула|Вулы]] на [[Віцебск]] рэгулярна хадзіў параход, а з 1892 году — 4 параходы. Паводле вынікаў перапісу 1897 году, у мястэчку было 1099 будынкаў. У пачатку XX ст. — 7 мураваных і 1243 драўляныя дамы, пошта, тэлеграф, царкоўна-прыходзкая школа, 3 народныя вучэльні, 127 крамаў, лякарня. У [[Першая сусьветная вайна|Першую сусьветную вайну]] Бешанковічы апынуліся ў прыфрантавой паласе, сюды перанесьлі цэнтар Лепельскага павету (у красавіку — верасьні 1918 году цэнтар [[Бешанковіцкі павет|Бешанковіцкага павету]]). <gallery caption="Бешанковічы за часамі [[вайна 1812 году|вайны 1812 году]]" widths=150 heights=150 class="center"> Biešankovičy, Dźvina. Бешанковічы, Дзьвіна (C. Faber du Faur, 29.07.1812).jpg|Агульны выгляд мястэчка Biešankovičy, Zadźvinskaja Słabodka, Mikolskaja. Бешанковічы, Задзьвінская Слабодка, Мікольская (C. Faber du Faur, 29.07.1812).jpg|Царква Сьвятога Мікалая Biešankovičy, Chraptovič-Pietrapaŭłaŭskaja. Бешанковічы, Храптовіч-Петрапаўлаўская (C. Faber du Faur, 28.07.1812).jpg|Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла Biešankovičy, Pietrapaŭłaŭskaja. Бешанковічы, Петрапаўлаўская (28.07.1812).jpg|Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла </gallery> <gallery widths=150 heights=150 class="center"> Biešankovičy, Chraptovič. Бешанковічы, Храптовіч (A. Adam, 24.07.1812).jpg|[[Палацава-паркавы комплекс Храптовічаў (Бешанковічы)|Палац Храптовічаў]] Biešankovičy, Dźvina. Бешанковічы, Дзьвіна (C. Faber du Faur, 30.07.1812) (2).jpg|Сынагога Biešankovičy, Dźvina. Бешанковічы, Дзьвіна (A. Adam, 24.07.1812).jpg|Пераход цераз раку Biešankovičy. Бешанковічы (A. Adam, 25.07.1812).jpg|Каля мястэчка </gallery> === Найноўшы час === 25 сакавіка 1918 году згодна з [[Трэцяя Ўстаўная грамата|Трэцяй Устаўной граматай]] Бешанковічы абвяшчаліся часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яны ўвайшлі ў склад [[БССР|Беларускай ССР]], аднак 16 студзеня Масква адабрала мястэчка разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад [[РСФСР]]; у Лепельскім (1919—1923) і Бачэйкаўскім паветах (1923—1924). У 1924 годзе Бешанковічы вярнулі [[БССР]], дзе яны сталі цэнтрам раёну Віцебскай акругі. 27 верасьня 1938 году паселішча атрымала афіцыйны статус [[пасёлак гарадзкога тыпу|пасёлку гарадзкога тыпу]], у Віцебскай вобласьці. У [[Другая сусьветная вайна|Другую сусьветную вайну]] з 6 ліпеня 1941 да 25 чэрвеня 1944 году мястэчка знаходзілася пад акупацыяй [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]]. 20 студзеня 2006 году афіцыйна зацьвердзілі герб і сьцяг Бешанковічаў<ref>[http://old.bankzakonov.com/d2008/time21/lav21676/page2.htm Указ Президента Республики Беларусь № 36 от 20 января 2006 г. «Об учреждении официальных геральдических символов административно-территориальных и территориальных единиц Витебской области»]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. <gallery caption="Места на старых здымках" widths=150 heights=150 class="center"> Biešankovičy, Chraptovič. Бешанковічы, Храптовіч (1901-17).jpg|[[Палацава-паркавы комплекс Храптовічаў (Бешанковічы)|Палац Храптовічаў]], да {{nowrap|1918 г.}} Biešankovičy, Chraptovič. Бешанковічы, Храптовіч (1903).jpg|Палац Храптовічаў, 1903 г. Biešankovičy, Śviatych Kazimiera i Rafała. Бешанковічы, Сьвятых Казімера і Рафала (1913).jpg|Касьцёл Сьвятога Казімера і Рафала, 1913 г. Biešankovičy, Śviatych Kazimiera i Rafała. Бешанковічы, Сьвятых Казімера і Рафала (1913) (2).jpg|Касьцёл з боку [[апсыда|апсыды]], {{nowrap|1913 г.}} </gallery><gallery widths=150 heights=150 class="center"> Biešankovičy, Śviatych Kazimiera i Rafała. Бешанковічы, Сьвятых Казімера і Рафала (1913) (3).jpg|Інтэр’ер касьцёла, 1913 г. Biešankovičy, Rynak. Бешанковічы, Рынак (1910-17).jpg|Помнік, 1910-я гг. Biešankovičy, Zadźvinskaja Słabodka, Mikolskaja. Бешанковічы, Задзьвінская Слабодка, Мікольская (1901-17).jpg|Царква на Задзьвінскай Слабодцы, да 1918 г. Biešankovičy, Dźvina, Chraptovič. Бешанковічы, Дзьвіна, Храптовіч (1901-17).jpg|Параходная прыстань і сьвірны Храптовічаў, да 1918 г. </gallery> == Насельніцтва == === Дэмаграфія === <div style="float:right;margin:0 0 .5em 1em;" class="toccolours"> <timeline> ImageSize = width:auto height:180 barincrement:29 PlotArea = left:50 bottom:20 top:15 right:15 TimeAxis = orientation:vertical AlignBars = late Colors = id:linegrey2 value:gray(0.9) id:linegrey value:gray(0.7) id:cobar value:rgb(0.0,0.7,0.8) id:cobar2 value:rgb(0.6,0.9,0.6) DateFormat = yyyy Period = from:0 till:10000 ScaleMajor = unit:year increment:2500 start:0 gridcolor:linegrey ScaleMinor = unit:year increment:500 start:0 gridcolor:linegrey2 PlotData = color:cobar width:15 bar:1750 from:0 till:5500 bar:1868 from:0 till:3205 bar:1897 from:0 till:4423 bar:1939 from:0 till:4300 bar:1968 from:0 till:4500 bar:1977 from:0 till:5500 bar:1992 from:0 till:9437 bar:1995 from:0 till:9100 bar:2004 from:0 till:8200 bar:2009 from:0 till:7344 bar:2018 from:0 till:6597 TextData= fontsize:10px pos:(10,195) text: </timeline> </div> * '''XVIII стагодзьдзе''': 1750 год — 5,5 тыс. чал. * '''XIX стагодзьдзе''': 1838 год — 2359 чал. (1159 муж. і 1200 жан.), зь іх шляхты 35 муж. і 36 жан., духоўнага стану каталіцкага 1 муж., духоўнага стану праваслаўнага 4 муж. і 3 жан., купцоў-юдэяў 25 муж. і 28 жан., мяшчанаў-хрысьціянаў 529 муж. і 529 жан., мяшчанаў-юдэяў 497 муж. і 530 жан., сялянаў зямянскіх 42 муж. і 58 жан., аднадворцаў 3 муж. і 1 жан., адстаўных салдатаў 8 муж. і 3 жан., дваровых людзей 15 муж. і 12 жан.<ref>{{Літаратура/Мястэчкі Беларусі (2010)|к}} С. 415.</ref>; 1868 год — 3205 чал.; 1880 год — 4638 чал.<ref>{{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|1к}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_I/223 223].</ref>; 1897 год — 4423 чал (2071 муж. і 2352 жан.), зь іх 1193 праваслаўных, 48 каталікоў, 3182 юдэяў<ref>[http://www.prlib.ru/Lib/pages/item.aspx?itemid=4952 Населенные места Российской империи в 500 и более жителей с указанием всего наличного в них населения и числа жителей преобладающих вероисповеданий, по данным первой всеобщей переписи населения 1897 г. - Санкт-Петербург : типография "Общественная польза", 1905. - X, 270, 120 с.]</ref> * '''XX стагодзьдзе''': 1939 год — 4,3 тыс. чал.; 1968 год — 4,5 тыс. чал.<ref>{{Літаратура/Вялікая Савецкая Энцыкляпэдыя (3 выданьне)}}</ref>; 1969 год — 4,7 тыс. чал.; 1977 год — 5,5 тыс. чал.; 1992 год — 9437 чал.<ref>Крачкоўскі А. Марозава А. Бешанковічы // {{Літаратура/ЭГБ|2к}} С. 25.</ref>; 1995 год — 9,1 тыс. чал.<ref>{{Літаратура/БелЭн|3к}} С. 135.</ref> * '''XXI стагодзьдзе''': 2004 год — 8,2 тыс. чал.; 2005 год — 8,1 тыс. чал.; 2006 год — 8,0 тыс. чал.; 2009 год — 7344 чал.<ref name="belstat">[https://web.archive.org/web/20100918181046/http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/1.2-2.pdf Перепись населения — 2009. Витебская область]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref> (перапіс); 2010 год — 7,3 тыс. чал.; 2016 год — 6701 чал.<ref name="belstat2016">[https://web.archive.org/web/20160706073652/http://www.belstat.gov.by/upload/iblock/567/567f8a4ac45cd80a949bb7bd7a839ca7.zip Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2017 год — 6647 чал.<ref name="belstat2017">[https://web.archive.org/web/20200813193913/http://belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_7192/ Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2018 год — 6597 чал.<ref name="belstat2018">[https://web.archive.org/web/20180405033656/http://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_8782 Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref> === Адукацыя === У Бешанковічах працуюць 2 агульнаадукацыйныя, дзіцяча-юнацкая спартовая, музычная школы. === Культура === Дзеюць дом культуры, дом рамёстваў, бібліятэка. === [[Мас-мэдыя]] === У мястэчку выдаецца раённая газэта «Зара». == Забудова == === Плян === Паводле генэральных плянаў (1969 і 1979 гады) Бешанковічы разьвіваецца пераважна ў паўднёва-заходнім кірунку. Цэнтар забудоўваецца 2—3-павярховымі жылымі дамамі. Вядзецца будаўніцтва катэджаў. Прамысловая зона знаходзіцца ў паўднёва-ўсходняй і паўночна-заходняй частках. === Вуліцы і пляцы === {| cellspacing="1" cellpadding="3" style="width: 500px; margin: 0 0 1em 0; border: solid darkgray; border-width: 1px 1px 1px 1px; font-size: 90%; background-color: #fff;" |- bgcolor={{Колер|Беларусь}} align="center" ! Афіцыйная назва !! Гістарычная назва |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Абазоўскага вуліца || '''Берагавая''' вуліца<ref>Паўлоўская Л. [https://www.gztzara.by/2022/03/beshenkovichskij-rajon-na-skrizhalyah-istorii/ Бешенковичский район: окунёмся в историю]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} // Зара, 24 сакавіка 2022 г.</ref> |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Валадарскага вуліца || '''Макараўская''' шаша |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Інтэрнацыянальная вуліца || '''Рынкавая''' вуліца |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Савецкая вуліца || '''Папярочная Рынкавая''' вуліца |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Свабоды вуліца || '''Лепельская''' вуліца |} У Бешанковічах таксама існавалі вуліцы Лагавая, Набярэжная, Палявая, Слабада і Чашніцкая, а таксама Віленскі завулак. Гістарычны Рынак у наш час ня мае афіцыйнай назвы. == Эканоміка == Прадпрыемствы лёгкай і харчовай прамысловасьці, вытворчасьць будаўнічых матэрыялаў. {| class="wikitable standard mw-collapsible mw-collapsed" style="border: none; width: 100%; background-color: transparent;" !Пералік прамысловых прадпрыемстваў Бешанковічаў |- | * ААТ «Бешанковіцкі льнозавод» * КУВП «Бешанковіцкая рымарская фабрыка» * РУП «Бешанковіцкая фабрыка мастацкіх вырабаў» * Малочны завод * Камбінат будматэрыялаў |} == Транспарт == Празь Бешанковічы праходзяць аўтамабільныя дарогі: магістраль {{таблічка-by|М|3}} ([[Менск]] — [[Віцебск]]), {{таблічка-by|Р|111}} (Бешанковічы — [[Чашнікі]]), {{таблічка-by|Р|113}} ([[Сянно]] — [[Ушачы]]). Рэгулярныя аўтобусныя маршруты злучаюць мястэчка зь Менскам, Віцебскам, Полацкам, Лепелем, Чашнікамі, Вушачамі ды іншымі. == Турыстычная інфармацыя == === Інфраструктура === [[Файл:Belarus-Beshankovichy-Church of Prophet Elijah-5.jpg|міні|[[Царква Сьвятога Ільлі Прарока (Бешанковічы)|Царква Сьвятога Прарока Ільлі]]]] Працуе Бешанковіцкі гістарычна-краязнаўчы музэй. Меская гасьцініца мае афіцыйны адрас ''вуліца Камуністычная, 22''. Дзее дом паляўнічага. Мястэчка — вядомы цэнтар традыцыйных ганчарных вырабаў, г. зв. «бешанковіцкай керамікі»<ref>{{Літаратура/Турыстычная энцыкляпэдыя Беларусі|к}} С. 45.</ref>. === Славутасьці === * Капліца могілкавая (канец ХІХ ст.) * Могілкі: хрысьціянскія, юдэйскія * [[Палацава-паркавы комплекс Храптовічаў (Бешанковічы)|Палацава-паркавы комплекс Храптовічаў]] (XVIII ст.) * [[Царква Сьвятога Прарока Ільлі (Бешанковічы)|Царква Сьвятога Прарока Ільлі]] (1870; [[мураўёўкі|мураўёўка]]) === Страчаная спадчына === [[Файл:Oak Of Napoleon in Beshenkovichi.jpg|міні|«Дуб Напалеона» да сьпілаваньня]] * «Дуб [[Напалеон I Банапарт|Напалеона]]» Паводле легенды, нібы ў 1812 годзе францускі імпэратар Напалеон I пазаваў мастаку [[Альбрэхт Адам|Альбрэхту Адаму]] менавіта пад гэтым дрэвам. Дуб сьпілавалі 28 кастрычніка 2010 году, ён праіснаваў каля чатырохсот гадоў. Дрэва было каля 30 мэтраў у вышыню і мела ў папярочніку каля 2-х мэтраў. Раней дрэва атачаў плот, таксама існавала таблічка пра тое, што гэта помнік прыроды, які ахоўваецца дзяржавай<ref>[https://web.archive.org/web/20101102055017/http://news.tut.by/kaleidoscope/203069.html Дуб Напалеона ў Бешанковічах сьпілавалі]{{ref-ru}}</ref>. * Касьцёл Сьвятых Казімера і Рафала (1650) * Сынагога * Царква на Задзьвінскай Слабодцы (XVIII ст.) == Асобы == * [[Міхась Багдановіч]] (нар. 1951) — мастак * [[Леў Даватар]] (1903—1941) — вайскавод, генэрал-маёр * [[Яўхім Храптовіч]] (1729—1812) — грамадзкі і дзяржаўны дзяяч, філёзаф, публіцыст і паэт * [[Салямон Юдовін]] (1894—1954) — графік * [[Маісей Юдовін]] (1898—1966) — паэт == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/БелЭн|3}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|1}} * {{Літаратура/Памяць/Бешанковіцкі раён}} * {{Літаратура/Мястэчкі Беларусі (2010)}} * {{Літаратура/ЭГБ|2}} * {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|1}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.radzima.org/be/miesca/beshankovichy.html Бешанковічы], [[Radzima.org]] * [https://web.archive.org/web/20160304191721/http://www.lib.vitebsk.net/PRIDVINIE-1/CITIES/Beshenkovichi.htm Бешанковічы], [https://web.archive.org/web/20110706163508/http://vlib.by/PRIDVINIE-1/index-Pridvinie.htm Прыдзьвінскі край: Гісторыя і сучаснасьць] * [https://web.archive.org/web/20060131081928/http://globus.tut.by/beshenkovi/ Бешанковічы], [[Globus.tut.by]] {{Навігацыйная група |назоў = Бешанковічы ў сучасным [[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Беларусі|адміністрацыйна-тэрытарыяльным падзеле]] [[Беларусь|Беларусі]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Беларусь}}; |Бешанковіцкі раён |Віцебская вобласьць }} {{Месты і мястэчкі гістарычнай Полаччыны}} [[Катэгорыя:Бешанковічы| ]] 286ldhdf84g2zjsdhpokcpyjvh6wg0k 0 6787 2619096 2602932 2025-06-07T20:51:06Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619096 wikitext text/x-wiki {{Кампанія |назва = «Беларусьфільм» |лягатып = |выява = |тып = [[унітарнае прадпрыемства]] |лістынг = |дэвіз = |заснаваная = {{Дата пачатку|17|12|1924|1}} |заснавальнікі = [[Савет народных камісараў БССР]] |уласьнікі = |краіна = [[Беларусь]] |разьмяшчэньне = [[Менск]] |адрас = [[Першамайскі раён (Менск)|Першамайскі раён]], [[Праспэкт Незалежнасьці (Менск)|пр. Незалежнасьці]], д. 98 |ключавыя постаці = [[Уладзімер Карачэўскі]], [[Сьняжана Галоўчыц]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Кантакты|спасылка=https://belarusfilm.by/rukovodstvo/|выдавец=Нацыянальная кінастудыя «Беларусьфільм»|мова=ru|дата публікацыі=2021|дата доступу=25 лютага 2021}}</ref> |галіна = [[сфэра паслугаў]] |прадукцыя = [[кінафільм]], [[мультыплікацыя]] |паслугі = |абарачэньне = |апэрацыйны прыбытак = |чысты прыбытак = |лік супрацоўнікаў = |матчына кампанія = [[Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь]] |даччыныя кампаніі = [[Музэй гісторыі беларускага кіно]], [[Тэатар-студыя кінаактора]] |аўдытар = |сайт = [https://belarusfilm.by/ belarusfilm.by] }} «'''Беларусьфільм'''» — галоўная [[кінастудыя]] [[Беларусь|Беларусі]], заснаваная ў сьнежні 1924 году ў якасьці ўправы «Белдзяржкіно». Мае 12 [[гектар]]аў цэхаў і службаў у Менску, 90 га па-за горадам, больш за 80 тысячаў адзінак адзеньня, больш як 25 тыс. адзінак рэквізыта ([[мэбля]], карціны й карэты), каля 2 тыс. адзінак [[Зброя|зброі]] (аўтаматы, гарматы, [[кулямёт]]ы й [[пісталет]]ы). == Падразьдзяленьні == * Студыі: 1) [[Мультыплікацыя|анімацыйных]] (з 1971 г.) і 2) {{Артыкул у іншым разьдзеле|Гульнявы фільм|гульнявых|en|Fictional film}} (поўнага мэтру; з 1926 г.) фільмаў, 3) [[Дакумэнтальны фільм|дакумэнтальнага кіно]] «Летапіс» (з 1968 г.) * Цэхі: 1) адмысловага і гульнявога аўтатранспарта, 2) адмысловых кінавідэатэхналёгіяў «Тэлекіно», 3) апрацоўкі стужкі, 4) дэкаратыўна-тэхнічных збудаваньняў, 5) здымачнай тэхнікі, 6) падрыхтоўкі здымак, 7) сьвятлатэхнікі і электраабсталяваньня * Участкі: 1) [[мантаж]]а фільмаў, 2) {{Артыкул у іншым разьдзеле|Піратэхніка|піратэхнічны|en|Pyrotechnics}} * [[Тэатар-студыя кінаактора]] ([[Праспэкт Пераможцаў (Менск)|пр. Пераможцаў]], д. 13) * Сцэнарна-[[маркетынг]]авая служба «Кінапраект» * Вытворчы комплекс «Тонстудыя» * Натуральная пляцоўка ([[Смалявіцкі раён]]; лес, 2 возеры, луг, 22 дамы) * Акторскі аддзел == Гісторыя == 17 сьнежня 1924 году прынята рашэньне Ўраду БССР аб арганізацыі ўласнай кінавытворчасьці і стварэньні для гэтага спэцыяльнага ўправы «Белдзяржкіно» (цяпер гэтая дата адзначаецца як Дзень беларускага кіно). На першым этапе вырабляліся збольшага хранікальныя і навукова-папулярныя фільмы. У 1928 годзе «Белдзяржкіно» арганізавала беларускую кінастудыю мастацкіх фільмаў «Савецкая Беларусь», якая за адсутнасьцю тэхнічнай базы была часова разьмешчаная ў [[Ленінград]]зе. У 1939 годзе кінастудыя пераехала ў [[Менск]]. Назву «Беларусьфільм» кінастудыя атрымала ў 1946 годзе. З 1996 году афіцыйная назва кінастудыі — Нацыянальная кінастудыя «Беларусьфільм»<ref>[http://pravo.levonevsky.org/bazaby09/sbor77/text77007.htm Постановление Правительства Республики Беларусь от 27 декабря 1996 г. №838 "О дополнительных мерах по сохранению и развитию национальной кинематографии и повышению уровня киновидеообслуживания населения"]{{ref-ru}}</ref>. За 2013 год «Беларусьфільм» выпусьціў 10 мультфільмаў. На сьнежань 2013 году на кінастудыі працавала 28 рэжысэраў-аніматараў, сярод якіх [[Уладзімер Воўчак]], [[Аляксандар Ленкін]], [[Ірына Кадзюкова]], [[Уладзімер Пяткевіч]] і [[Тацяна Кубліцкая]]. За 40 гадоў «Беларусьфільм» выпусьціў 172 мультфільмы<ref>{{Артыкул|аўтар=Вольга Чайкоўская.|загаловак=Топ-5 кінападзей году|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20131217/1387258018-top-5-kinapadzey-goda|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=17 сьнежня 2013|нумар=[https://zviazda.by/be/number/gazeta-pdf-237-27602-ot-17122013 237 (27602)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2013/12/1387257940_6.pdf 6]|issn=1990-763x}}</ref>. === Кіраўнікі === * [[Уладзімер Замяталін]] (2006—2010) * [[Алег Сільвановіч]] (2011 — пасьля 2013-га) * [[Уладзімер Карачэўскі]] (на 2021 год) == Вытворчасьць фільмаў == У 1926 годзе на кінастудыі рэжысэрам [[Юры Тарыч|Юрыем Тарычам]] быў зьняты першы беларускі мастацкі фільм «[[Лясная быль (фільм)|Лясная быль]]» па аповесьці [[Міхась Чарот|Міхася Чарота]] «Сьвінапас». Прэм’ера першага нацыянальнага фільму «Лясная быль» адбылася 26 сьнежня 1926 году ў [[менск]]ім кінатэатры «Культура» (колішнім будынку [[Харальная сынагога (Менск)|Харальнай сынагогі]]). У 1932 годзе на экраны выйшаў мастацкі фільм «[[Слава сьвету (фільм)|Слава сьвету]]» — гэта быў першы гукавы мастацкі фільм вытворчасьці беларускай кінастудыі і адзін зь першых гукавых фільмаў у СССР. У міжваенны пэрыяд большасьць фільмаў беларускай кінастудыі мела агітацыйна-прапагандысцкі характар і здымалася на расейскай мове па падставе нерэнтабэльнасьці за межамі Беларусі. Вытворчасьць фільмаў была прыпыненая [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайной]] і працягнутая ў 1946 годзе. У пасьляваенны час студыю празвалі «Партызанфільм» з-за выхаду вялікай колькасьці стужак прысьвечаных [[Партызанская барацьба падчас Вялікай Айчыннай вайны|барацьбе савецкіх партызан]] супраць [[Трэці Райх|нацысцкай]] акупацыі. Кінастудыя таксама вядома й сваімі дзіцячымі фільмамі. У 1973 годзе пры кінастудыі Беларусьфільм была створана анімацыйная студыя. Першы мультфільм, створаны на кінастудыі — «[[Вася Бусьлік і яго сябры]]». На сьнежань 2011 г. кінастудыя «Беларусьфільм» ад часу заснаваньня выпусьціла 550 гульнявых [[фільм]]аў<ref>{{Артыкул|аўтар=[[Ларыса Цімошык]].|загаловак=Кінакрокі|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/pril/article.php?id=90531|выданьне=Жырандоля|тып=|год=17 сьнежня 2011|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/pril/?id=26&prilid=90530 12 (128)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/90515/17sne-3.indd.pdf 3]|issn=}}</ref>. == Фільмаграфія == {{Асноўны артыкул|Сьпіс фільмаў студыі «Беларусьфільм»}} '''1926—2011, выбранае''' * 1926 — [[Лясная быль (фільм)|Лясная быль]] * 1926 — [[Прастытутка (фільм)|Прастытутка]] * 1928 — [[Кастусь Каліноўскі (фільм)|Кастусь Каліноўскі]] * 1929 — [[Хвоі гамоняць (фільм)|Хвоі гамоняць]] * 1930 — [[Гатэль «Савой» (фільм)|Гатэль «Савой»]] * 1930 — [[У агні народжаная (фільм)|У агні народжаная]] * 1931 — [[Сонечны паход (фільм)|Сонечны паход]] * 1932 — [[Слава сьвету (фільм)|Слава сьвету]] * 1932 — [[Паручнік Кіжэ (фільм)|Паручнік Кіжэ]] * 1935 — [[Новая радзіма (фільм)|Новая радзіма]] * 1935 — [[Шасцідзясятая паралель (фільм)|Шасцідзясятая паралель]] * 1936 — [[Канцэрт Бэтховэна (фільм)|Канцэрт Бэтховэна]] * 1938 — [[Маска (фільм, 1938)|Маска]] * 1953 — [[Сьпяваюць жаўрукі (фільм)|Сьпяваюць жаўрукі]] * 1958 — [[Чырвонае лісьце (фільм)|Чырвонае лісьце]] * 1959 — [[Каханьне трэба берагчы (фільм)|Каханьне трэба берагчы]] * 1963 — [[Трэцяя ракета (фільм)|Трэцяя ракета]] * 1965 — [[Альпійская балада (фільм)|Альпійская балада]] * 1965 — [[Любімая (фільм)|Любімая]] * 1965 — [[майстроў (фільм)|Горад майстроў]] * 1967 — [[Хрыстос прызямліўся ў Гародні (фільм)|Хрыстос прызямліўся ў Гародні]] * 1969 — [[Я, Францыск Скарына]] * 1971 — [[Палянэз Агінскага (фільм)|Палянэз Агінскага]] * 1973 — [[Корцік (фільм)|Корцік]] * 1974 — [[Бронзавая птушка (фільм)|Бронзавая птушка]] * 1974 — [[Ясь і Яніна]] * 1975 — [[Прыгоды Бураціна (фільм)|Прыгоды Бураціна]] * 1975 — [[Ваўчыная зграя (фільм)|Ваўчыная зграя]] * 1976 — [[Па сакрэце ўсяму сьвету (фільм)|Па сакрэце ўсяму сьвету]] * 1977 — [[Чорная бяроза]] * 1977 — [[Пра Чырвоны каптурок (фільм)|Пра Чырвоны каптурок]] * 1977 — [[Тры вясёлыя зьмены (фільм)|Тры вясёлыя зьмены]] * 1978 — [[Расклад на пасьлязаўтра (фільм)|Расклад на пасьлязаўтра]] * 1979 — [[Дзікае паляваньне караля Стаха (фільм)|Дзікае паляваньне караля Стаха]] * 1979 — [[Дзень вяртаньня]] * 1982 — [[Труба (мультфільм)|Труба]] * 1983 — [[Белыя росы (фільм)|Белыя росы]] * 1984 — [[Руды сумленны закаханы (фільм)|Руды сумленны закаханы]] * 1984 — [[Чорны замак Альшанскі (фільм)|Чорны замак Альшанскі]] * 1985 — [[Ідзі і глядзі (фільм)|Ідзі і глядзі]] * 1986 — [[Знак бяды (фільм)|Знак бяды]] * 1989 — [[Круглянскі мост (фільм)|Круглянскі мост]] * 1989 — [[Нясрочная вясна (фільм)|Нясрочная вясна]] * 1989 — [[Яго батальён (фільм)|Яго батальён]] * 1990 — [[Вечны муж (фільм)|Вечны муж]] * 1990 — [[Маці ўрагану (фільм)|Маці ўрагану]] * 1993 — [[Я — Іван, ты — Абрам (фільм)|Я — Іван, ты — Абрам]] * 1993 — [[Гладыятар па найме (фільм)|Гладыятар па найме]] * 1995 — [[На чорных лядах (фільм)|На чорных лядах]] * 1996 — [[Зь пекла ў пекла (фільм)|Зь пекла ў пекла]] * 1996 — [[Птушкі бяз гнёздаў]] * 2000 — [[У жніўні 44-га (фільм)|У жніўні 44-га]] * 2001 — [[Сьвежына з салютам]] * 2003 — [[Анастасія Слуцкая (фільм)|Анастасія Слуцкая]] * 2008 — [[У чэрвені 41-га (фільм)|У чэрвені 41-га]] * 2009 — [[Снайпэр: Зброя адплаты (фільм)|Снайпэр: Зброя адплаты]] * 2009 — [[Дняпроўскі рубеж (фільм)|Дняпроўскі рубеж]] * 2009 — [[Кадэт (фільм)|Кадэт]] * 2010 — [[Берасьцейская крэпасьць (фільм)|Берасьцейская крэпасьць]] * 2011 — [[Снайпэр 2. Тунгусаў (фільм)|Снайпэр 2. Тунгусаў]] === Студыя мультыплікацыйных фільмаў === {{Асноўны артыкул|Сьпіс мультфільмаў студыі «Беларусьфільм»}} 1972—2015, выбранае * 1972 — [[Няўдачнік]] * 1973 — [[Вася Бусьлік і яго сябры]] * 1982 — [[Ліса, мядзьведзь і мужык]] * 1986 — [[Апошні прылёт марсіянаў]] * 1991 — [[Пра рыцара, што нікога не баяўся]] * 1997 — [[Чаго на сьвеце не здараецца]] * 2004 — [[Як служыў жа я ў пана]] * 2010 — [[Як жаба навучылася квакаць]] * 2013 — [[Прыгоды Несьцеркі]] * 2015 — [[Дурная пані і «разумны» пан]] == Супрацоўнікі == * [[Уладзімер Стральцоў]], рэжысэр == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == {{Гісторыка-культурная каштоўнасьць Рэспублікі Беларусь|713Г000203}} * [http://www.philosophy.by/belarus-eu/a_53_r.html Інтэрнэт-праект Інстытуту філязофіі Нацыянальнай Акадэміі навук Беларусі — Кіно]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [http://bolshoi.by/persona/dyrektar-belarusfilma-aleg-silvanovich/ Інтэрвію дырэктара «Беларусьфільма» Алега Сільвановіча часопісу «Большой»]{{Недаступная спасылка|date=October 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} [[Катэгорыя:Беларусьфільм| ]] [[Катэгорыя:Беларуская культура]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1924 годзе]] 8sn54p7rean2erkuna4spp7jam8cdwo 0 6813 2618949 2618625 2025-06-07T14:54:02Z Kinadx 88990 скасаваньне 3 рэдагаваньняў да вэрсіі 2603961 аўтарства Kazimier Lachnovič: 2618949 wikitext text/x-wiki {{Ня блытаць|Рэжым Лукашэнкі|рэжымам Лукашэнкі}} {{Іншыя значэньні}} {{Краіна |Назва = Беларусь |НазваЎРоднымСклоне = Беларусі |Лацінка = Biełaruś |НазваНаДзяржаўнайМове = Рэспубліка Беларусь |Сьцяг = Flag of Belarus (1918, 1991-1995).svg{{!}}border |Герб = Coat of Arms of Belarus (1991).svg |НацыянальныДэвіз = [[Жыве Беларусь!]] |Месцазнаходжаньне = Europe-Belarus.svg |АфіцыйнаяМова = [[беларуская мова|беларуская]]{{Заўвага|У 1995 годзе [[Аляксандар Лукашэнка]] незаконна ([[De facto|дэ-факта]]) надаў дзяржаўны статус [[Расейская мова|расейскай мове]]}} |Сталіца = [[Выява:Flag_of_Minsk,_Belarus.svg|22px|border|Сьцяг Менску]] [[Менск]] |НайбуйнейшыГорад = [[Выява:Flag_of_Minsk,_Belarus.svg|22px|border|Сьцяг Менску]] Менск |ТыпУраду = [[Прэзыдэнцкая рэспубліка]] |ПасадыКіраўнікоў = Кіраўнік [[Расейская акупацыя Беларусі|акупацыйнай <br> адміністрацыі]]{{Заўвага|абвешчаны [[Расея]]й «[[Прэзыдэнт Беларусі|прэзыдэнтам]]»}} |ІмёныКіраўнікоў = [[Аляксандар Лукашэнка]]<br>([[інаўгурацыя]] [[Прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі 2020 году#Рэакцыі|аспрэчвалася]]) |Плошча = 207 596,76<ref name="gki">[http://www.gki.gov.by/docs/gzk_2010.doc «Дзяржаўны зямельны кадастр Рэспублікі Беларусь»] (на 1 студзеня 2010 г.)</ref> |МесцаЎСьвецеПаводлеПлошчы = 83-е |АдсотакВады = 2,26% (4702 км²)<ref name="gki" /> |ГодАцэнкіНасельніцтва = 2019 |МесцаЎСьвецеПаводлеНасельніцтва = 91-е |Насельніцтва = 9 413 446<ref name="nn2019">[https://nn.by/?c=ar&i=246398 Нас засталося 9,41 мільёна чалавек. Па выніках перапісу насельніцтва скарацілася на 41 тысячу] NN.by</ref> |ШчыльнасьцьНасельніцтва = 45,3 |ЭтнічныСклад = [[беларусы]] (84,9%),<br />[[расейцы]] (7,5%),<br />[[палякі]] (3,1%),<br />[[украінцы]] (1,7%)<ref name="belstat-perapis">[http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/5.8-0.pdf Перепись населения 2009 г. Выходные регламентрые таблицы. Национальный состав населения, гражданство: население по национальности и родному языку]{{ref-ru}}</ref> |КанфэсійныСклад = [[праваслаўны]]я (60%),<br />[[каталік]]і (15—20%)<ref name="DieWelt">{{Літаратура/DieWelt}}{{ref-de}}</ref> |Пісьменнасьць = 98%<ref name="DieWelt"/> |ГодАцэнкіСУП = 2012 |МесцаЎСьвецеПаводлеСУП = |СУП = $146,745 млрд<ref>{{спасылка|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2013/01/weodata/weorept.aspx?sy=2009&ey=2012&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=913&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=&pr.x=103&pr.y=5 |загаловак=Belarus |выдавец=International Monetary Fund |дата=3 лістапада 2014}}</ref><!--PPP--> |СУПНаДушуНасельніцтва = $15 633 |Валюта = [[Беларускі рубель]] |КодВалюты = BYN |ЧасавыПас = [[UTC+3|FET]] |ЧасРозьніцаUTC = +3 |ЧасавыПасУлетку = |ЧасРозьніцаUTCУлетку = |НезалежнасьцьПадзеі = — абвешчаная<br />— згубленая<br /><br />— абвешчаная<br />— прызнаная |НезалежнасьцьДаты = ад [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]<br />25 сакавіка 1918<br />1 студзеня 1919<br />ад [[СССР]]<br />27 ліпеня 1990<br />25 жніўня 1991 |ДзяржаўныГімн = Гімн Беларусі |АўтамабільныЗнак = BY |ДамэнВерхнягаЎзроўню = [[.бел]], [[.by]] |ТэлефонныКод = 375 |Дадаткі = [[Файл:Рэґіёны_Беларусі.svg|284пкс|цэнтар|Мапа Беларусі]] }} '''Белару́сь''', '''Рэспу́бліка Белару́сь''' — [[нацыянальная дзяржава]] [[Беларусы|беларусаў]] у [[Геаграфічны цэнтар Эўропы|геаграфічным цэнтры]] [[Эўропа|Эўропы]], на захадзе [[Усходне-Эўрапейская раўніна|Ўсходне-Эўрапейскае раўніны]]. Мяжуе з [[Польшча]]ю на захадзе, [[Летува|Летувою]] на паўночным захадзе, [[Латвія]]й на поўначы, [[Расея]]й на ўсходзе й [[Украіна]]й на поўдні. [[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Беларусі|Тэрыторыя краіны]] — 207,6 тыс. км² ([[Сьпіс краінаў паводле плошчы|84-я ў сьвеце]]). Колькасьць насельніцтва на 1 кастрычніка 2019 году — 9 413 446 чалавекі. Працягласьць з поўначы на поўдзень 560 км, з захаду на ўсход 650 км<ref>{{Літаратура/БелЭн|18-2к}} С. 11.</ref>. Сталіца й найбуйнейшае места — [[Менск]], сярод іншых буйных местаў [[Берасьце]], [[Віцебск]], [[Гомель]], [[Горадня]] й [[Магілёў]]. Больш за 40% тэрыторыі краіны мае лясны покрыў. [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]] 24 лютага 2022 году, а таксама разьмяшчэньне на тэрыторыі Беларусі расейскае [[Ядзерная зброя|ядзернае зброі]]<ref name="Usau-29-03-2023">[https://www.polskieradio.pl/396/7815/artykul/3142673,%D0%BF%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D0%BB-%D1%83%D1%81%D0%B0%D1%9E-%D1%82%D0%B0%D0%BA%D1%82%D1%8B%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F-%D1%8F%D0%B4%D0%B7%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%B0%D1%8F-%D0%B7%D0%B1%D1%80%D0%BE%D1%8F-%D1%9E-%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D1%96-%D0%BF%D0%B0%D1%86%D1%8F%D0%B3%D0%BD%D0%B5-%D1%81%D1%83%D1%80%D1%91%D0%B7%D0%BD%D1%8B%D1%8F-%D0%BD%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%83%D0%BF%D1%81%D1%82%D0%B2%D1%8B Павал Усаў: Тактычная ядзерная зброя ў Беларусі пацягне сур'ёзныя наступствы], [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё]], 29 сакавіка 2023 г.</ref> — разам з [[Сьпіс загінулых падчас акцыяў пратэсту ў Беларусі (2020—2021)|гвалтоўным здушэньнем]] [[Пратэсты ў Беларусі (2020—2022)|масавых пратэстаў беларусаў]] і [[Русіфікацыя Беларусі#Рэжым Лукашэнкі|сыстэматычным шматгадовым вынішчэньнем беларускае нацыянальнае ідэнтычнасьці]] (расейскім [[этнацыд]]ам беларусаў) на карысьць [[Расейскі фашызм|расейскага нацызму]] — адкрыта прадэманстравала, што Беларусь знаходзіцца пад [[Гібрыдная вайна|гібрыднай]]<ref name="Litwin-2024">[[Гэнрык Літвін|Litwin H.]] [https://neweasterneurope.eu/2024/02/07/belarus-between-a-difficult-yesterday-and-an-uncertain-tomorrow/ Belarus between a difficult yesterday and an uncertain tomorrow] // New Eastern Europe. Issue 1—2, 2024. P. 7—8.</ref><ref name="Usov-2023">[[Павал Вусаў|Usov P.]] From Authoritarianism to Neo-Totalitarianism in Belarus // Politics and Security of Central and Eastern Europe. — Springer, 2023. [https://books.google.by/books?id=Wx6uEAAAQBAJ&pg=PA34&dq=%22hybrid+occupation%22+belarus&hl=ru&newbks=1&newbks_redir=0&sa=X&ved=2ahUKEwis-_LaiJ-HAxUW9rsIHSTcCa0Q6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=%22hybrid%20occupation%22%20belarus&f=false P. 34].</ref><ref name="UW-2022">[https://studium.uw.edu.pl/wp-content/uploads/2022/01/Raport_Grupa_7.pdf Raport VII: Białoruś w fazie rosyjskiej okupacji hybrydowej]. — Warszawa: Studium Europy Wschodniej UW, 2022. {{ISBN|978-83-67208-14-7}}.</ref><ref name="BRN">[https://belarusnetwork.org/about-us/ The Belarus Research Network on Neighborhood Policy]</ref> [[Расейская акупацыя Беларусі|акупацыяй Расеі]]<ref name="Lichtarovic-24-02-2022">Ліхтаровіч Ю. [https://www.polskieradio.pl/396/7815/Artykul/2908261,%d0%91%d0%b5%d0%bb%d0%b0%d1%80%d1%83%d1%81%d1%8b-%d1%81%d1%83%d0%bf%d1%80%d0%b0%d1%86%d1%8c-%d0%b2%d0%b0%d0%b9%d0%bd%d1%8b-%d0%b0%d0%bb%d0%b5-%d0%ba%d1%80%d0%b0%d1%96%d0%bd%d0%b0-%d0%bf%d0%b0%d0%b4-%d1%80%d0%b0%d1%81%d1%96%d0%b9%d1%81%d0%ba%d0%b0%d0%b9-%d0%b0%d0%ba%d1%83%d0%bf%d0%b0%d1%86%d1%8b%d1%8f%d0%b9 Беларусы супраць вайны, але краіна пад расійскай акупацыяй], [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё]], 24 лютага 2022 г.</ref><ref name="Hurnievic-26-02-2022">[[Дзьмітры Гурневіч|Гурневіч Д.]] [https://www.svaboda.org/a/31724805.html 7 адказаў тым, хто абвінавачвае агулам усіх беларусаў, — меркаваньне], [[Радыё Свабода]], 26 лютага 2022 г.</ref><ref name="Daskievic-25-02-2022">[[Зьміцер Дашкевіч|Дашкевіч З.]] [https://novychas.online/hramadstva/belarus-paustala-i-cjaper-belarusy-sami-pad-akup «Беларусь паўстала, і цяпер беларусы самі пад акупацыяй»], [[Новы час (газэта)|Новы час]], 25 лютага 2022 г.</ref><ref name="AC-2022">[https://www.svaboda.org/a/31734530.html «Выглядае, што Беларусь акупаваная». Дасьледчыца Atlantic Council пра магчымы ядзерны ўдар Пуціна], [[Радыё Свабода]], 3 сакавіка 2022 г.</ref><ref name="Korsunau-2022">[https://nashaniva.com/?c=ar&i=285495 Генадзь Коршунаў: Каб у свой час сусветная супольнасць так стала побач з беларусамі, як сёння з украінцамі, то нішто не ляцела б з акупаванай тэрыторыі], [[Наша Ніва]], 27 лютага 2022 г.</ref><ref name="Dubaviec-2022">[[Сяргей Дубавец|Дубавец С.]] [https://www.svaboda.org/a/31742497.html Як «беларуская» ўлада ператварылася ў акупацыю і ўсім нам стала сорамна, — Дубавец], 8 сакавіка 2022 г.</ref>. Гісторыя Беларускае дзяржаўнасьці пачалася ад [[Полацкае княства|Полацкага княства]], вядомага паводле пісьмовых крыніцаў з ІХ стагодзьдзя. У 1307 годзе яно далучылася да [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага (ВКЛ)]], якое ўтварылася ў сярэдзіне XIII ст. вакол [[Наваградак|Наваградку]] й неўзабаве аб’яднала ўсе [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічныя беларускія землі]]. У 1569 годзе ВКЛ утварыла [[Рэч Паспалітая|Рэч Паспалітую]] з [[Карона Каралеўства Польскага|Каралеўствам Польскім]], на карысьць якога страціла [[Падляшша]] й украінскія землі. У выніку трох [[Падзелы Рэчы Паспалітай|падзелаў Рэчы Паспалітай]] у 1772—1795 гадох землі Беларусі апынуліся пад уладай [[Расейская імпэрыя|Расейскае імпэрыі]], якая праводзіла [[Русіфікацыя Беларусі|палітыку ґвалтоўнае русіфікацыі]]. У пэрыяд распаду Расейскае імпэрыі [[Дзень Волі|25 сакавіка]] 1918 году [[беларусы]] абвясьцілі пра сваю незалежнасьць утварэньнем [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускае Народнае Рэспублікі (БНР)]]. Аднак БНР [[Слуцкі збройны чын|ня здолела абараніць]] сваю тэрыторыю ад [[Бальшавікі|бальшавікоў]], якія 1 студзеня 1919 году ўтварылі [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускую Савецкую Сацыялістычную Рэспубліку (БССР)]]. Тым часам [[Заходняя Беларусь|заходняя частка краіны]] ў выніку складзенага бальшавікамі [[Рыская мірная дамова 1921 году|Рыскага міру 1921 году]] апынулася пад уладай міжваеннае [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскае Рэспублікі]] й была далучаная да БССР толькі ў 1939 годзе ў выніку агрэсіі ў бок Польшчы [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]] й [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|Савецкага Саюзу (СССР)]]. Беларусь страціла кожнага трэцяга свайго жыхара ў час спусташальнае [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнае вайны]]<ref>Axell A. Russia’s Heroes, 1941-45. — Carroll & Graf Publishers, 2002. P. 247. {{ISBN|0-7867-1011-X}}.</ref>, па сканчэньні якое ў 1945 годзе стала адным зь сяброў-заснавальнікаў [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў|Арганізацыі Аб’яднаных Нацыяў]]. У час распаду СССР 27 ліпеня 1990 году [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь 12-га скліканьня|парлямэнт БССР]] [[Дэклярацыя аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларусі|абвясьціў пра дзяржаўны сувэрэнітэт рэспублікі]], а 25 жніўня 1991 году — пра незалежнасьць Беларусі. Першы прэзыдэнт [[Аляксандар Лукашэнка]] ў 1995 годзе ўсталяваў у краіне [[Русіфікацыя Беларусі#Рэжым Лукашэнкі|прарасейскі]] [[Рэжым Лукашэнкі|аўтарытарны рэжым]]<ref>[http://hrw.org/english/docs/2005/01/13/belaru9878.htm «Essential Background — Belarus»]. Human Rights Watch.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20071212011715/http://www.amnesty.org/en/region/europe-and-central-asia/eurasia/belarus «Human rights by country — Belarus»]. Amnesty International Report 2007.</ref><ref>[http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-12037486 «'Hundreds of protesters arrested' in Belarus»]. BBC News.</ref>, які выявіўся ґвалтам, катаваньнямі й [[Сьпіс загінулых падчас акцыяў пратэсту ў Беларусі (2020)|забойствамі]] беларусаў у час здушэньньня [[Пратэсты ў Беларусі (2020)|масавых пратэстаў]] супраць фальсыфікацыі [[Прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі 2020 году|прэзыдэнцкіх выбараў 2020 году]]<ref>[https://www.radabnr.org/belarus-sanctions-nov-2020/ Рада БНР заклікае да санкцый супраць рэжыму Лукашэнкі і да ціску на Расею], [[Рада Беларускай Народнай Рэспублікі]], 16 лістапада 2020 г.</ref>. Больш за 70% грамадзянаў Беларусі пражывае ў местах. Больш за 80% грамадзянаў этнічныя [[беларусы]], этнічную меншасьць складаюць пераважна [[расейцы]], [[палякі]] й [[украінцы]]. Дзяржаўная мова — [[беларуская мова|беларуская]], аднак адным з наступстваў [[Русіфікацыя Беларусі|шматгадовае палітыкі ґвалтоўнае русіфікацыі]] (у тым ліку [[Рэфэрэндум 1995 году ў Беларусі|рэфэрэндуму 1995 году]]) стаў [[De facto|фактычны]] афіцыйны статус [[расейская мова|расейскае мовы]]. Згодна з [[канстытуцыя Рэспублікі Беларусь|канстытуцыяй]] краіна ня мае афіцыйнае [[рэлігія|рэлігіі]], тым часам асноўнай [[Хрысьціянства|хрысьціянскай]] канфэсіяй лічыцца [[праваслаўе]]. Другая паводле папулярнасьці хрысьціянская канфэсія — [[каталіцтва]], праваслаўныя й каталіцкія [[Каляды]] й [[Вялікдзень]] традыцыйна адзначаюцца як дзяржаўныя [[Сьвята|сьвяты]]<ref>[http://pravo.levonevsky.org/bazaby/org66/master/text1400.htm Закон Республики Беларусь от 19 декабря 1991 г. № 1317-XII «О праздничных днях в Республике Беларусь»]</ref>. == Назва == {{Асноўны артыкул|Назвы Беларусі|Белая Русь|Літва}} [[Файл:Samogitia, Lituania-Russia Bianca, Moscovia (G. Albrizzi, I. Tirion, 1740).jpg|значак|300пкс|Фрагмэнт мапы [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], дзе [[Літва]] (''Lituania'') цалкам атаясамліваецца зь [[Белая Русь|Белай Русьсю]] (''Russia Bianca''), тым часам [[Жамойць]] (''Samogitia'') падаецца асобна ад Літвы, а [[Маскоўская дзяржава|Масковія]] (''Moscovia'') — асобна ад [[Русь|Русі]] ([[Вэнэцыя]], 1740 г.)]] Назва ''[[Белая Русь]]'' пачала ўжывацца датычна часткі [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх земляў]] у XIV—XVI стагодзьдзях, тым часам датычна ўсёй тэрыторыі сучаснае Беларусі выкарыстоўвалася назва ''[[Літва]]''<ref name="CR-1982">Congressional Record; Proceedings and Debates of the Congress. Vol. 128, March 15—24, 1982. [https://archive.org/details/sim_congressional-record-proceedings-and-debates_march-15-24-1982_128-redacted/page/5066/mode/2up?q=licviny P. 5066].</ref>, бо гэтыя землі складалі тэрытарыяльнае ядро [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]<ref>{{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)|к}} P. 45.</ref>. Да XVII стагодзьдзя назва ''Белая Русь'' часткова замацавалася за [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускімі землямі]], тым часам дзеля ейных жыхароў існавалі азначэньні ''[[ліцьвіны]]''<ref name="CR-1982"/> й ''[[русіны]]''<ref>''Этнаграфія беларусаў : гістарыяграфія, этнагенэз, этнічная гісторыя'' / В. Бандарчык, І. Чаквін, І. Углік [і інш.]. — {{Менск (Мн.)}}: Навука і тэхніка, 1985. — С. 150.</ref>. Па [[Падзелы Рэчы Паспалітай|анэксіі земляў Вялікага Княства Літоўскага]] ўлады [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] спрыялі пашырэньню назвы ''беларусы'' (адначасна з фактычнай забаронай афіцыйнага ўжываньня назваў ''Літва'' і ''ліцьвіны'' датычна ''Беларусі'' і ''беларусаў''<ref>Cordasco F. Dictionary of American immigration history. — Metuchen, 1990. [https://archive.org/details/dictionaryofamer00cord/page/96/mode/2up?q=licviny P. 97].</ref><ref>Ethnic groups in Michigan. — Detroit, 1983. [https://archive.org/details/ethnicgroupsinmi0000unse/page/54/mode/2up?q=licviny P. 54].</ref>), бо гэтая назва больш адпавядала [[Імпэрыялізм|імпэрскім інтарэсам]] і дазваляла трактаваць гістарычных ''ліцьвінаў'' як разнавіднасьць [[расейцы|расейцаў («вялікарусаў»)]] дзеля іх [[Русіфікацыя Беларусі|маскалізацыі]] і [[Летувізацыя|сьціраньня памяці пра шматвекавую ўласную Літоўскую дзяржаўнасьць]]<ref name="Arlou-2012-161">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 161.</ref>. Пазьней, аднак, замест назвы ''Беларусь'' расейскія ўлады пачалі выкарыстоўвацца [[Каляніялізм|каляніяльны]] тэрмін «''[[Паўночна-Заходні край|Северо-западный край]]''». У канцы XIX стагодзьдзя ідэолягі нацыянальнага руху прынялі ''Беларусь'' як нацыянальную саманазву. У 1918 годзе ўтварылася ''[[Беларуская Народная Рэспубліка]]'', а ў 1919 годзе — ''[[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларуская ССР]]''. 19 верасьня 1991 году назву БССР зьмянілі на ''Рэспубліку Беларусь''<ref>[http://www.svaboda.org/content/backgrounderembedded/25110956.html 19 верасьня 1991 году], [[Радыё Свабода]], 19 верасьня 2013 г.</ref>. У 1993 годзе дэпутаты [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь 12-га скліканьня|парлямэнту Беларусі]] ад [[Апазыцыя БНФ|Апазыцыі БНФ]] выступілі з прапановай прыняць назву ''Беларусь'' замест ''Рэспублікі Беларусь'' — бо слова «[[рэспубліка]]» ў масавай сьвядомасьці асацыявалася ня з формай дзяржаўнага ладу, а з [[Каляніялізм|каляніяльным]] статусам Беларусі ў складзе СССР і не замацоўвала ўсьведамленьне Беларусі як незалежнае краіны. Аднак актывізацыя прарасейскіх настрояў у значнай часткі дэпутацкага корпусу перашкодзіла прыняцьцю гэтае прапановы<ref>[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/30488810.html У праекце Канстытуцыі 1994 прыгадваліся ВКЛ і БНР], [[Радыё Свабода]], 15 сакавіка 2020 г.</ref>. З улікам гістарычнае дзяржаўнае пераемнасьці ў 2005 годзе вылучалася прапанова прыняць поўную назву краіны ''[[Вялікае Княства Літоўскае]] Беларусь'' з захаваньнем скарочанай назвы — ''Беларусь''<ref>[https://nn.by/?c=ar&i=100976 Вялікае Княства Літоўскае Беларусь — пражэкцёрства ці візіянэрства?], [[Наша Ніва]], 11 лістапада 2005 г.</ref><ref>[http://pazniak.info/page_belarus-litva Беларусь-Літва], Пэрсанальны сайт [[Зянон Пазьняк|Зянона Пазьняка]], 27 сьнежня 2016 г.</ref>. Раней з 1950-х гадоў беларускі мовазнаўца й гісторык [[Ян Станкевіч]] укараняў датычна Беларусі назву ''Вялікалітва''<ref>[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] Як беларусы называлі сябе і сваю мову ў розныя часы? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 76.</ref>. == Сымболіка == {{Асноўны артыкул|Сымболіка Беларусі|Герб Беларусі|Сьцяг Беларусі}} {{Падвойная выява|справа|Pahonia, Žyvie Biełaruś. Пагоня, Жыве Беларусь (1918).jpg|145|Bieł-čyrvona-bieły ściah, Pahonia. Бел-чырвона-белы сьцяг, Пагоня (1920).jpg|145|Беларускія дзяржаўныя герб [[Пагоня]] (налева) і [[бел-чырвона-белы сьцяг]] (направа) на паштоўках часоў змаганьня за незалежнасьць [[Беларуская Народная Рэспубліка|першай нацыянальнай дзяржавы]]}} З 1995 году ў Беларусі паралельна існуюць дзьве сыстэмы сымбаляў<ref name="Lalkou">[[Ігар Лялькоў|Лялькоў І.]] [http://pahonia-plakat.narod.ru/bielaruskaja_simvolika.htm Пытаньне дзяржаўнай сымболікі ў Беларусі: гісторыя і сучасны стан] // [[ARCHE Пачатак]]. № 1 (21), 2002. С. 98—112.</ref> — традыцыйная гістарычная беларуская (законная дзяржаўная сымболіка Беларусі) і незаконна абвешчаная «дзяржаўнай» штучная сымболіка [[Расейская акупацыя Беларусі|расейскае акупацыйнае адміністрацыі]]. [[Беларусы|Беларуская]] [[нацыянальная сымболіка]], якая захоўвае дзяржаўны статус [[de jure]]<ref name="Navumcyk"/><ref>[https://www.svaboda.org/a/24978195.html «Афіцыйны беларускі сьцяг — таксама палітычны сымбаль»], [[Радыё Свабода]], 6 траўня 2013 г.</ref>: * [[Бел-чырвона-белы сьцяг]]{{Заўвага|У назьве сьцяга ўжываецца адметная скарочаная форма прыметніка (''бел-''), якая ёсьць адзнакай высокага (паэтычнага) стылю. Таксама сустракаецца азначэньне сьцяга з звычайнай поўнай формай прыметніка — ''бела-чырвона-белы сьцяг''. Тым часам скарот ''БЧБ'', на думку мовазнаўцы [[Вінцук Вячорка|Вінцука Вячоркі]], у гутарковай мове лепей замяняць на ''наш сьцяг''.}}<ref>[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] [https://www.svaboda.org/a/biel-cyrvona-biely/30172690.html Ці правільна казаць «бел-чырвона-белы»? А слову ўжо сто гадоў], [[Радыё Свабода]], 19 верасьня 2019 г.</ref> — гістарычны нацыянальны сьцяг беларусаў<ref name="Tkacou-391">[[Міхась Ткачоў|Ткачоў М.]] Беларускія нацыянальныя сімвалы // {{Літаратура/ЭГБ|1к}} С. 391.</ref>, дзяржаўны сьцяг Беларусі (з 1918 году). Гэта палотнішча памерамі 1:2, з трох роўных гарызантальных палосаў — дзьвюх белых і адной чырвонай між імі. Утвараецца зь беларускіх нацыянальных колераў<ref>Пастанова Вучонага савета [[Інстытут гісторыі|Інстытута гісторыі]] [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|АН Беларусі]] ад 12 верасня 1991 года // Народная газета. 7 лютага 1995. С. 1.</ref> на аснове традыцыйнага нацыянальнага гербу [[Пагоня|Пагоні]]<ref name="Tkacou-391"/>. Гістарычна-культурная каштоўнасьць беларускага народа<ref name="tut.by_11.11.2020">[https://web.archive.org/web/20210116203513/https://news.tut.by/society/707492.html Ученые из НАН Беларуси объяснили, почему «Жыве Беларусь» и БЧБ — не «циничные и оскорбительные»], [[TUT.BY]], 11.11.2020 г.</ref>, зьвязаная зь дзьвюма найважнейшымі падзеямі беларускае гісторыі — [[Трэцяя Ўстаўная грамата|абвяшчэньнем незалежнасьці]] [[Беларуская Народная Рэспубліка|нацыянальнае дзяржавы]] 25 сакавіка 1918 году й [[Дэклярацыя аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларусі|ейным аднаўленьнем]] 25 жніўня 1991 году<ref name="Navumcyk-10.11.2020">[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/30940395.html Ці патаптаўся б амапавец па фатаздымку сваёй маці], [[Радыё Свабода]], 10 лістапада 2020 г.</ref>. * [[Пагоня|Герб Пагоня]] — дзяржаўны герб Беларусі, традыцыйны нацыянальны герб беларусаў<ref name="Tkacou-391"/>, з колераў якога ўтвараецца нацыянальны [[бел-чырвона-белы сьцяг]]. Гэта выява ўзброенага вершніка на белым кані на чырвонай [[Тарча (геральдыка)|тарчы]]. Вершнік трымае ў паднятай правай руцэ меч, у левай — [[Тарча (дасьпехі)|тарчу]] з [[Крыж#Патрыяршы|шасьціканцовым крыжам]]. Дзяржаўны герб [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] й [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускае Народнае Рэспублікі]], [[Дзяржаўны сьпіс гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь|гістарычна-культурная каштоўнасьць Беларусі]]<ref>[https://pravo.by/document/?guid=3961&p0=C20700578 Пастанова Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь 14 траўня 2007 г. № 578 «Аб статусе гісторыка-культурных каштоўнасцей»]</ref> {{Падвойная выява|справа|Flag of the Byelorussian Soviet Socialist Republic (1951–1991).svg|145|Flag of Belarus.svg|145|[[Сьцяг БССР]] (налева) і [[Чырвона-зялёны сьцяг|яго мадыфікацыя]] для [[Рэжым Лукашэнкі|рэжыму Лукашэнкі]] (направа)}} {{Падвойная выява|справа|Emblem of the Byelorussian SSR (1981-1991).svg|145|Coat of arms of Belarus (2020–present).svg|145|[[Герб БССР]] (налева) і [[Герб расейскай акупацыйнай адміністрацыі ў Беларусі|яго мадыфікацыя]] для рэжыму Лукашэнкі (направа)}} Афіцыйныя сымбалі [[Расейская акупацыя Беларусі|расейскае акупацыйнае адміністрацыі]] ў Беларусі ([[Рэжым Лукашэнкі|рэжыму Лукашэнкі]]<ref>[http://www.bielarus.org/open.php?n=508&a=5 Антыбеларуская дзейнасьць прыхільнікаў Лукашэнкі] // [[Беларус (газэта)|Беларус]]. № 508, травень 2005 г.</ref><ref>[[Зянон Пазьняк|Пазьняк З.]] [http://pazniak.info/page_dziynyiya_spravyi_y_belaruskim_zamejjyi Дзіўныя справы ў беларускім замежжы], Афіцыйны сайт Зянона Пазьняка, 19 красавіка 2005 г.</ref>), незаконна абвешчаныя «дзяржаўнымі сымбалямі Беларусі» ўказам [[Аляксандар Лукашэнка|Лукашэнкі]] ад 12 чэрвеня 1995 году на фармальнай падставе сфальсыфікаванага [[Рэфэрэндум у Беларусі 1995 году|рэфэрэндуму 14 траўня 1995 году]], які праводзіўся ва ўмовах [[Зьбіцьцё дэпутатаў у будынку Вярхоўнага Савету (1995)|тэрору супраць беларусаў]]<ref name="Navumcyk">[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/27734568.html Рэфэрэндум-95 пра сымболіку і мову ня быў легітымным], [[Радыё Свабода]], 12 траўня 2019 г.</ref>: * [[Чырвона-зялёны сьцяг]]<ref name="NN-2020">[https://nn.by/?c=ar&i=262559 Сапраўдныя беларускія сімвалы: вось што трэба ведаць пра Пагоню і БЧБ], [[Наша Ніва]], 22 лістапада 2020 г.</ref> (''ЧЗ-сьцяг'') — [[Расея|расейскі]] [[Каляніялізм|каляніяльны]]<ref name="NN-2020"/> сьцяг рэжыму Лукашэнкі. Элемэнт палітыкі [[Русіфікацыя Беларусі|русіфікацыі (этнацыду) беларусаў]]. Гэта палотнішча памерамі 1:2, падзеленае гарызантальна на чырвоную й зялёную палосы ў прапорцыі адпаведна 2:1. Уздоўж тронка разьмяшчаецца арнамэнт, чырвоны на белым фоне. Мадыфікацыя [[Сьцяг Беларускай ССР|сьцяга БССР]] часоў кіраваньня [[Ёсіф Сталін|Сталіна]], распрацаванага мастаком [[Мікалай Гусеў|Мікалаем Гусевым]], ураджэнцам [[Уладзімерская губэрня|Уладзімерскае губэрні]] [[Расея|Расеі]], які ў 1940 годзе стварыў плякат «Няхай жыве Сталінская Канстытуцыя перамогшага сацыялізму й сапраўднага дэмакратызму», а ў 1941—1944 гадох маляваў партрэты афіцэраў [[Трэці Райх|Нацысцкае Нямеччыны]] й ейнага кіраўніка [[Гітлер]]а<ref>[[Дзяніс Марціновіч|Мартинович Д.]] [https://web.archive.org/web/20210124120522/https://news.tut.by/culture/710425.html Изобразил Гитлера и спасал военнопленного. Кто нарисовал красно-зеленый флаг], [[TUT.BY]], 8.12.2020 г.</ref>. * [[Герб рэжыму Лукашэнкі]] — прыніжальны для [[Беларусы|беларусаў]]<ref>[[Алесь Чайчыц]], [https://www.svaboda.org/a/30435918.html 10 аргумэнтаў за «Пагоню»], [[Радыё Свабода]], 15 лютага 2020 г.</ref> расейскі каляніяльны<ref>Мікулевіч С., Гезгала С. [https://nn.by/?c=ar&i=80310 Сёння — Дзень Пагоні і нацыянальнага сцяга], [[Наша Ніва]], 19 верасьня 2012 г.</ref> герб рэжыму Лукашэнкі. Элемэнт палітыкі русіфікацыі ([[этнацыд]]у) беларусаў. Гэта зялёны контур тэрыторыі Беларусі ў залатых промнях сонца над зямною куляй. Над контурам знаходзіцца чырвоная зорка, зьлева й справа контур абкружае вянок з залатых каласоў, пераплеценых кветкамі [[канюшына|канюшыны]] й [[лён|льну]]. Каласы абвіваюць стужкі колераў [[Чырвона-зялёны сьцяг|чырвона-зялёнага сьцяга]], унізе на стужцы разьмяшчаецца залаты надпіс «Рэспубліка Беларусь». Мадыфікацыя [[герб Беларускай ССР|гербу БССР]], распрацаванага на ўзор [[Герб СССР|савецкага гербу]] [[Расея|Расеі]] й зацьверджанага ў час кульмінацыі [[Ёсіф Сталін|Сталінскага]] [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|тэрору]] ([[генацыд]]у) у 1938 годзе<ref>{{Літаратура/Сфрагістыка і геральдыка Беларусі (1999)|к}}</ref>. Разам з чырвона-зялёным сьцягам не супадае з [[Нацыянальная сымболіка|нацыянальнымі сымбалямі]] беларусаў і асацыюецца найперш з асобай Лукашэнкі й той палітычнай і сацыяльна-эканамічнай мадэльлю, якую ён увасабляе<ref name="salanda-2019-10">[[Аляксей Шаланда|Шаланда А.]] Кароткі нарыс гісторыі беларускай нацыянальнай і дзяржаўнай сімволікі // Герольд Litherland. № 21, 2019. С. 10.</ref>. У 2020 годзе пры здушэньні [[Пратэсты ў Беларусі (2020—2021)|пратэстаў беларусаў супраць фальсыфікацыі выбараў, ґвалту й беззаконьня]] прыхільнікі сыстэмы сымбаляў рэжыму Лукашэнкі адзначыліся дзеяньнямі, якімі канчаткова дыскрэдытавалі гэтую сымболіку<ref name="Paskievic">[https://nn.by/?c=ar&i=265062 «Будучыня гэтага сцяга ім глыбока да аднаго месца»], [[Наша Ніва]], 10 сьнежня 2020 г.</ref> (вывешваньне чырвона-зялёных сьцягоў над [[аўтазак]]амі й будынкамі турмаў, дзе паводле сьведчаньняў затрыманых, учыняюцца катаваньні, допыты на фоне ЧЗ-сьцяга затрыманых беларусаў з пазнакамі фарбай на твары, якіх здымаюць на відэа<ref>[https://nn.by/?c=ar&i=262494 Сілавікі пачалі праводзіць допыты затрыманых на фоне чырвона-зялёнага сцяга і здымаць гэта на відэа], [[Наша Ніва]], 16 лістапада 2020 г.</ref>). Сярод іншага, адзначаліся факты катаваньняў (зьбіцьцё непаўналетніх<ref>[https://www.svaboda.org/a/30781512.html «Прымушалі сьпяваць гімн, хто ня ведаў — зьбівалі». У Берасьці вызвалены зь міліцыі падлетак заявіў пра катаваньні], [[Радыё Свабода]], 13 жніўня 2020 г.</ref>, засоўваньне [[АМАП]]аўскіх дручкоў у горла<ref>[https://www.svaboda.org/a/30785310.html «Пхалі дубінку ў горла, білі ў вочы». Школьнік трапіў у кому пасьля нападу АМАПу. ВІДЭА], [[Радыё Свабода]], 15 жніўня 2020 г.</ref> й задні праход<ref>[https://www.svaboda.org/a/30850657.html «Разрэзалі шорты ззаду нажом». Мянчук расказаў аб згвалтаваньні АМАПам падчас затрыманьня. ВІДЭА], [[Радыё Свабода]], 21 верасьня 2020 г.</ref>) пад гімн «[[Мы, беларусы]]», які таксама ёсьць мадыфікацыяй сталінскага гімну БССР і складае адно цэлае зь незаконна абвешчанымі «дзяржаўнымі» сьцягам і гербам<ref name="Fralou">[http://afn.by/news/i/18676 Старая мелодия Государственного гимна с новыми словами вполне соответствуют переживаемому страной трагическому периоду отечественной истории, считает изветный музыкант А. Фролов], [[БелаПАН]], 11.06.2002 г.</ref>. 24 траўня 2021 году мэр [[Рыга|Рыгі]] [[Мартыньш Стакіс]] разам зь міністрам замежных справаў [[Латвія|Латвіі]] [[Эдгарс Рынкевічс|Эдгарсам Рынкевічсам]] замяніў на адным з пляцаў места чырвона-зялёны сьцяг на [[Нацыянальныя сымбалі|нацыянальны]] [[беларусы|беларускі]] [[Бел-чырвона-белы сьцяг|бел-чырвона-белы сьцяг]] з [[Пагоня]]й з наступным абгрунтаваньнем: ''«Сьцяг, што сымбалізуе [[Рэжым Лукашэнкі|рэжым]], які займаецца дзяржаўным [[тэрарызм]]ам, недарэчны ў мескім асяродзьдзі Рыгі»''<ref>[https://www.svaboda.org/a/31271172.html Зь Беларусі высылаюць амбасадара Латвіі, дыпляматаў і тэхнічных супрацоўнікаў], [[Радыё Свабода]], 24 траўня 2021 г.</ref>. == Гісторыя == {{Асноўны артыкул|Гісторыя Беларусі}} === Раньнія часы === Першыя спробы [[чалавек]]а ([[нэандэрталец|нэандэртальца]]) пранікнуць на тэрыторыі Беларусі датуюцца часам 100—35 тысячаў гадоў таму. Пра гэта сьведчаць знаходкі [[Крэмн|крамянёвых]] вырабаў [[Муст’ерская культура|муст’ерскага тыпу]] каля вёскі [[Абідавічы|Абідавічаў]] ([[Быхаўскі раён]]), [[Падлужжа (Чачэрскі раён)|Падлужжа]] ([[Чачэрскі раён]]), [[Сьвяцілавічы (Гомельская вобласьць)|Сьвяцілавічаў]] ([[Веткаўскі раён]]). Найбольш старажытныя паселішчы чалавека, выяўленыя каля вёсак [[Юравічы|Юравічаў]] ([[Каленкавіцкі раён]]) і [[Бердыж]]у ([[Чачэрскі раён]]), адносяцца да эпохі верхняга [[палеаліт]]у, іхны век 26—23 тысячаў гадоў. Яны належалі радавым грамадам [[краманьёнец|краманьёнцаў]]. У сувязі з моцным пахаладаньнем і наступаньнем ледавіка 22—14 тысячаў гадоў таму людзі адышлі з тэрыторыі Беларусі на поўдзень. Па заканчэньні ледавіковай эпохі чалавек зноў вярнуўся на тэрыторыю Беларусі. Цалкам яе тэрыторыю засялілі ў эпоху [[мэзаліт]]у (IX—VI тысячаў да н. э.). Эпоха новага каменнага веку ([[нэаліт]]у) на Беларусі пачалася ў канцы V—IV тысячагодзьдзяў да н. э. і доўжылася каля 2 тыс. гадоў. Значнае павелічэньне насельніцтва ў нэаліце спрыяла ўзьнікненьню новых этнічных супольнасьцяў людзей. На тэрыторыі Беларусі было 5 археалягічных культур: [[дняпроўска-данецкая культура|дняпроўска-данецкая]], [[верхнедняпроўская культура|верхнедняпроўская]], [[нёманская культура|нёманская]], [[нарвенская культура|нарвенская]] і тыповай грабеньчата-ямкавай керамікі. На Беларусі вядома каля 600 нэалітычных паселішчаў, бальшыня іх сканцэнтраваная ў далінах рэк, басэйнаў [[Прыпяць|Прыпяці]], [[Сож]]у, [[Нёман]]у. У канцы III — пачатку II тысячагодзьдзя да н. э. на тэрыторыю Беларусі праніклі плямёны шнуравой керамікі культуры, якія былі часткай [[індаэўрапейцы|індаэўрапейцаў]] — продкаў сучасных народаў Эўропы, у тым ліку [[славяне|славянаў]] і [[балты|балтаў]]. Узаемадачыненьні прышлых плямёнаў і абарыгенаў характарызаваліся рознымі формамі гаспадаркі і культурнага ўзаемаўплыву і этнічнай асыміляцыі. Мова індаэўрапейцаў мела шмат дыялектаў. Разьвіцьцё ўзаемадачыненьняў прывяло да стварэньня розных індаэўрапейскіх групаў і народаў. Тэрыторыя паўднёвага ўсходу Беларусі і суседнія раёны Ўкраіны займалі плямёны [[сярэдненяпроўская культура|сярэдненяпроўскай культуры]]. Пад уплывам прышлых плямёнаў адбыўся пераход мясцовага насельніцтва да [[бронзавы век|бронзавага веку]] (канец III — пачатак I тысячагодзьдзя да н. э.). У гэты пэрыяд паўднёва-заходнюю тэрыторыю Беларусі сьпярша займалі культуры шнуравой керамікі Палесься, заходняй Беларусі — прыбалтыйскай, Паазер’е — [[Паўночна-беларуская культура|паўночна-беларускай культуры]]. Да сярэдзіны II тысячагодзьдзя да н. э. ў Палесьсі й Прыдняпроўі сфармаваліся [[тшцінецкая культура]] й [[сосьніцкая культура]]. У [[жалезны век|жалезным веку]] (працягваўся ад VIII—VI ст. да н. э. да VIII ст. н. э.) на Беларусі было некалькі археалягічных культур штрыхаванай керамікі, дняпроўска-дзьвінская, мілаградзкая, зарубінецкая, паморская. У асобную культурна-гістарычную групу ў паўднёва-ўсходняй Беларусі вылучаюць помнікі [[Кіеўская культура|кіеўскай культуры]] II—IV ст. н. э., якія бальшыня навукоўцаў лічаць славянскімі<ref name="БелЭН-21">{{Літаратура/БелЭн|3к}} С. 21.</ref>. === Утварэньне дзяржаўнасьці === {{Асноўны артыкул|Полацкае княства|Тураўскае княства|Смаленскае княства}} [[Файл:Połacak. Полацак (C. Faber du Faur, 25.07.1812).jpg|значак|300пкс|[[Полацак]]]] [[Файл:Jazep Drazdovič. Usiaslaŭ.jpg|150px|значак|зьлева|[[Усяслаў Чарадзей|Усяслаў Брачыславіч]]]] У V—VIII ст. у паўднёвай частцы Беларусі расьсяліліся славянскія плямёны [[Праская культура|праскай культуры]], сярэднюю і паўночную частку займалі плямёны [[Банцараўская культура|банцараўскай культуры]]. Працэс расьсяленьня славянаў у 2-й палове I тысячагодзьдзя суправаджаўся міжэтнічнымі кантактамі зь мясцовымі балцкімі плямёнамі ([[Літва (племя)|літвой]], [[яцьвягі|яцьвягамі]] і інш.). У IX—XI ст. сфармаваліся супольнасьці [[Крывічы|крывічоў]], [[Дрыгавічы|дрыгавічоў]], [[Радзімічы|радзімічаў]]. Крывічы ўтваралі тры вялікія групы — полацкую, смаленскую і пскоўскую (паводле назваў іх галоўных [[горад|гарадоў]])<ref name="HB-138">{{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у 6 тамох)|1к}} С. 138.</ref>. Першая згадка пра дзяржаўныя ўтварэньні на тэрыторыі Беларусі датуецца 862 годам, калі паводле паведамленьня летапісе, князь [[Рурык]], які знаходзіўся ў [[Ноўгарад]]зе, раздаў «''мужам сваім, таму — [[Полацак]], таму — Растоў, таму — Белавозера''»{{зноска|Нарысы|1994|Касцюк|80}}. У замежнай гістарыяграфіі існуе меркаваньне пра тое, што на Русі было дзьве скандынаўскія дынастыі — [[Рурыкавічы]] і Рагвалодавічы</small><ref name="Stender-Petersen">''Stender-Petersen А.'' Varangica. — Aarhus, 1953. Р. 130—131.</ref><ref name="Pritsak">''Pritsak О.'' The Origin of Rus'. — Cambridge (МА), 1981. Vol. 1. Old Scandinavian Sources other than the Sagas. Р. 137.</ref><ref name="Duczko">''Duczko W.'' Viking Rus: Studies on the Presence of Scandinavians in Eastem Europe. — Leiden, 2004. Р. 126-127.</ref>. Навуковец з [[Данія|Даніі]] [[Адольф Стэндэр-Пэтэрсэн]] лічыў, што на Русі ўтварылася дзьве скандынаўска-славянскія дзяржавы — Наўгародзка-Кіеўская і Полацкая. Аўтар падмацоўвае гэта сьведчаньнем з [[Аповесьць мінулых часоў|Аповесьці мінулых часоў]] пра княжаньне ў Полацку Рагвалода, пра скандынаўскае паходжаньне яго імя. Амэрыканскі гісторык [[Амельян Прыцак]] лічыў, што полацкая дынастыя была адзінай з старажытных скандынаўскіх дынастыяў, якая змагла захавацца ў змаганьні з Рурыкавічамі</small><ref name="Мартынюк">''Мартынюк А.В.'' Alba Ruscia: Белорусские земли на перекрестке культур и цивилизаций (Х—ХVI вв.). — Москва, 2015. С. 9.</ref>. Прыкладна ў гэты час на аснове племянного княжаньня крывічоў-палачанаў склалася буйное [[Полацкае княства]] — самастойная моцная сярэднявечная дзяржава на тэрыторыі Беларусі<ref name="HB-138"/>. Яго насельнікі называюцца крывічамі ў летапісах пад 1127, 1129, 1140 і 1162 гадох, таксама ўжывалася назва палачане. Апроч [[Полацак|Полацку]], да яго належалі гарады: [[Віцебск]], [[Менск]], [[Лукомаль]], [[Браслаў]], [[Заслаўе]], [[Лагойск]], [[Ворша]], [[Копысь]], [[Барысаў]]<ref name="HB-139">{{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у 6 тамох)|1к}} С. 139.</ref>. Полацкае княства мела ўсе атрыбуты дзяржаўнай самастойнасьці — сувэрэнную ўладу князя і [[веча]], адміністрацыю, сталіцу, войска, грашовую сыстэму і іншае<ref>[[Міхась Чарняўскі|Чарняўскі М.]] Якія беларускія дзяржавы былі ў старажытнасьці // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 3.</ref><ref>{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 24.</ref>. Адным з такіх атрыбутаў было правядзеньне ўласнай геапалітыкі, якая палягала на супрацьстаяньні агрэсіі [[Кіеўскае княства|Кіеўскага княства]] і ўласнай экспансіі ў бок [[Балтыйскае мора|Балтыйскага мора]]<ref>[[Міхась Чарняўскі|Чарняўскі М.]] Якія беларускія дзяржавы былі ў старажытнасьці // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 4.</ref>. У 980 годзе кіеўскі князь [[Уладзімер Сьвятаславіч]] захапіў Полацак, забіў яго гаспадара [[Рагвалод]]а і далучыў Полацкае княства да Кіеўскага. Аднак ужо за князем [[Ізяслаў Уладзімеравіч|Ізяславам]], сынам Уладзімера і [[Рагнеда|Рагнеды]], унукам Рагвалода, Полацак аднавіў сваю незалежнасьць. Найбольшага росквіту Полацкае княства дасягнула ў XI—XII ст. у час княжаньня [[Усяслаў Брачыславіч|Ўсяслава Брачыславіча]] (1044—1101), які збудаваў [[Сафійскі сабор (Полацак)|Сафійскую саборную царкву]]<ref>[[Сяргей Тарасаў|Тарасаў С.]] У якім часе Полацкае княства дасягнула найбольшае велічы // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 6.</ref>. Пазьней яно падзялілася на ўдзельныя княствы — [[Менскае княства|Менскае]], [[Віцебскае княства|Віцебскае]], [[Друцкае княства|Друцкае]], [[Лагойскае княства|Лагойскае]]. [[Файл:Kryž Eŭfrasińni Połackaj. Крыж Эўфрасіньні Полацкай (XIX).jpg|150px|значак|зьлева|[[Крыж Эўфрасіньні Полацкай]]]] [[Файл:Smalensk, Dniapro. Смаленск, Дняпро (1787).jpg|значак|300px|[[Смаленск]]]] У сярэдзіне X ст. на землях дрыгавічоў вылучылася [[Тураўскае княства]], якое прыкладна з 988 году трапіла ў залежнасьць ад Кіева. Звычайна вялікія князі кіеўскія надавалі Тураў сваім трэцім сынам. 3 другой паловы XII ст. Тураўскае княства здабыла незалежнасьць і неўзабаве падзялілася на [[Пінскае княства|Пінскае]], [[Клецкае княства|Клецкае]], [[Слуцкае княства|Слуцкае]], [[Дубровіцкае княства|Дубровіцкае]], [[Капыльскае княства|Капыльскае]] і іншыя ўдзельныя княствы. З канца XI ст. тэрыторыю радзімічаў падзялілі паміж сабой [[Чарнігаўскае княства|Чарнігаўскае]] і [[Смаленскае княства|Смаленскае]] княствы. Палітычнае адасабленьне Смаленску ад Кіева пачалося ў ХІ ст., а ў 1120-я гады тут усталявалася самастойная дынастыя на чале з [[Расьціслаў Мсьціславіч|Расьціславам Мсьціславічам]] (1125—1259). У гэты час Смаленскае княства дасягнула найбольшага пашырэньня, калі ў яго склад увайшлі [[Крычаў]], [[Прапойск]], [[Амсьціслаў]] (пазьней вылучыўся ва ўдзельнае [[Амсьціслаўскае княства]]), а таксама адабраныя ў Менску [[Копысь]] і [[Ворша]]. У XII—XIII стагодзьдзях удзельныя княствы ўзьніклі на землях Верхняга Панямоньня. Найбольш значную ролю адыгрывалі [[Гарадзенскае княства|Гарадзенскае]] і [[Наваградзкае княства|Наваградзкае]] княствы. Грамадзкае разьвіцьцё зямель Беларусі праходзіла аднолькавы шлях зь іншымі [[Усходнеславянскія мовы|ўсходнімі славянамі]], якія ўваходзілі ў склад [[Кіеўская Русь|Русі]]. Тут у X—XII ст. перапляталіся 3 асноўныя сацыяльна-эканамічныя ўклады: [[Першабытнае грамадзтва|грамадзкі]], [[Рабаўладальніцкі лад|рабаўладальніцкі]] і [[Фэадалізм|фэўдальны]], які паступова станавіўся паноўным<ref name="БелЭН-21"/>. У канцы X ст. пачало пашырацца [[хрысьціянства]] паводле [[Бізантыя|бізантыйскага]] абраду. У 992 годзе зьявілася першая [[Полацкая япархія|япархія ў Полацку]], у 1005 годзе — [[Тураўская япархія]], у 1136 годзе — [[Смаленская япархія]]. Аднак элемэнты [[язычніцтва]] ў некаторых мясцовасьцях захоўваліся многія стагодзьдзі. Хрысьціянская царква спрыяла разьвіцьцю беларускае культуры, у тым ліку манумэнтальнага дойлідзтва, малярства, прыкладнога мастацтва, літаратуры<ref name="БелЭН-22">{{Літаратура/БелЭн|3к}} С. 22.</ref>. === Вялікае Княства Літоўскае === {{Асноўны артыкул|Вялікае Княства Літоўскае}} [[Файл:Mindoŭh. Міндоўг (1831) crop.jpg|150px|значак|зьлева|[[Міндоўг]]]] [[Файл:Navahradzki zamak, Fara. Наваградзкі замак, Фара (A. Alés, 1835).jpg|300px|значак|[[Наваградак]]]] Створаная за часамі ўдзельных княстваў матэрыяльная і духоўная культура стала падмуркам дзяржаваўтваральных працэсаў ў XIII—XIV стагодзьдзях<ref name="ehb387">{{Літаратура/ЭГБ|2к}} С. 387.</ref>. Падобныя працэсы былі праявай і арганічнай часткай мірнага [[балты|балта]]-[[славяне|славянскага]] ўзаемадзеяньня ў біэтнічным рэгіёне верхняга Панямоньня<ref>{{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)|к}} С. 2.</ref>. Пераход балта-славянскага сымбіёзу на новую ступень эвалюцыі адбыўся з прычыны разбурэньня палітычнай сыстэмы Ўсходняй Эўропы (агрэсія [[Інфлянцкі ордэн|Інфлянцкага]] і [[Тэўтонскі ордэн|Тэўтонскага]] ордэнаў, [[мангола-татарская навала]])<ref name="kraucevic175">{{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)|к}} С. 175.</ref>. Утварэньне Вялікага Княства Літоўскага дало магчымасьць насельніцтву краю абараніць сваю незалежнасьць і стварыць умовы для далейшага сацыяльнага, палітычнага, эканамічнага і культурнага разьвіцьця. Вялікае Княства Літоўскае з цэнтрам у [[Наваградак|Наваградку]] паўстала каля 1240-х гадоў, калі на запросіны мясцовых баяраў тут пачаў княжыць [[Міндоўг]]. Абарону краю ачоліў наймацнейшы, правераны ў баёх і выправах ваенны правадыр, этнічнае паходжаньне якога ня мела істотнага значэньня, асабліва ў рэгіёне, дзе два этнасы вякамі жылі ўперамешку<ref name="kraucevic175"/>. Да прыходу Міндоўга цэнтар Гарадзенскага княства перасунуўся ў Наваградак, дзе валадарыў князь Ізяслаў, які, хутчэй за ўсё, мірна перадаў уладу й некаторы час браў удзел у выправах Міндоўга на польскія землі. Працэс фармаваньня новай дзяржавы быў даволі працяглым і адбываўся шляхам дынастычных шлюбаў, пагадненьняў (у рэдкіх выпадках захопу) паміж асобнымі княствамі пры захаваньні палёгак, прывілеяў і пэўнага самакіраваньня (паводле прынцыпу «''старыны ня рушыць, навіны ня ўводзіць''»). Упершыню гэты мэханізм быў выкарыстаны ў дачыненьні Полацку ў 1307 годзе па ўваходжаньні Полацкага княства ў склад ВКЛ, хоць да ўваходжаньня княства ў ім і раней кіравалі літоўскія князі ([[Таўцівіл]]). У дачыненьні да Панямоньня прынцып падобнай аўтаноміі невядомы. [[Файл:Giedzimin. Гедзімін (1709).jpg|150px|значак|зьлева|[[Гедзімін]]]] [[Файл:Vilnia. Вільня (1576, 1581).jpg|300px|значак|[[Вільня]]]] Неўзабаве да Вялікага Княства Літоўскага добраахвотна<ref name="ehb387"/> далучылася рэшта ўдзельных княстваў на тэрыторыі сучаснай Беларусі: [[Полацкае княства|Полацак]] — у 1307 годзе; [[Віцебскае княства|Віцебск]] — у 1320 годзе; [[Берасьцейскае княства|Берасьце]], [[Менскае княства|Менск]], [[Тураўскае княства|Тураў і Пінск]] — у 1320—1330-я<ref>{{Літаратура/ЭВКЛ|к}} С. 8.</ref> гады; [[Амсьціслаўскае княства|Амсьціслаў]] — у 1358 годзе. Найбольш пасьпяхова працэсы аб’яднаньня беларускіх зямель праходзілі ў часе княжаньня [[Гедзімін]]а (1316—1341), які перанёс сталіцу дзяржавы з Наваградку ў [[Вільня|Вільню]]. Важным ягоным дасягненьнем было стварэньне незалежнай ад [[Расейская праваслаўная царква|Масквы]] [[Літоўская мітраполія|Літоўскай праваслаўнай мітраполіі]] з цэнтрам у Наваградку. Адначасна Гедзімін паклаў падмурак [[Русь|рускаму]] вэктару палітыкі Вялікага Княства Літоўскага, які разьвіваўся ў наступныя дзесяцігодзьдзі. Значныя тэрытарыяльныя набыткі Вялікае Княства Літоўскае атрымала ў часе княжаньня [[Альгерд]]а (1345—1377). За ім у склад дзяржавы ўвайшлі [[Севершчына|Чарнігаўска-Северская]], [[Падольле|Падольская]], [[Валынь|Валынская]] і [[Кіеўскае княства|Кіеўская]] землі, [[Смаленскае княства]], а таксама [[Жамойць]]<ref name="ehb389">[[Анатоль Грыцкевіч|Грыцкевіч А.]] Вялікае Княства Літоўскае: Гістарычны нарыс // {{Літаратура/ЭГБ|2к}} С. 389.</ref>. У выніку, землі сучаснай Беларусі занялі цэнтральнае месца, што забясьпечыла рост іхнай эканомікі, разьвіцьцё культуры, умацаваньне [[беларуская мова|беларускай]] (гістарычнай [[старабеларуская мова|рускай]] або [[літоўская мова|літоўскай]]) мовы як афіцыйнай<ref>[[Анатоль Грыцкевіч|Грыцкевіч А.]] Альгерд // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 223.</ref><ref>[[Мікола Ермаловіч|Ермаловіч М.]] Альгерд // {{Літаратура/ЭГБ|2к}} С. 105.</ref>. Вялікае значэньня дзеля ўмацаваньня ВКЛ мела перамога над [[Тэўтонскі ордэн|Тэўтонскім ордэнам]] у [[Грунвальдзкая бітва|Грунвальдзкай бітве]] 1410 году. За вялікім князем [[Вітаўт]]ам (1392—1430) ВКЛ значна пашырыла сваю тэрыторыю, якая расьцягнулася ад [[Балтыйскае мора|Балтыйскага]] да [[Чорнае мора|Чорнага]] мораў<ref name="БелЭН-22"/>. [[Файл:Vitaŭt Vialiki. Вітаўт Вялікі (XVIII).jpg|150px|значак|зьлева|[[Вітаўт Вялікі]]]] [[Файл:Grunvaldzkaja bitva. Грунвальдзкая бітва (1554, 1564).jpg|значак|300px|[[Грунвальдзкая бітва]]]] На лёс беларускіх зямель у ВКЛ значна паўплываў пераход літоўскае знаці ў канцы XIV ст. у [[каталіцтва]]. Вялікі князь [[Ягайла]] (1377—1392) у 1385 годзе пагадзіўся хрысьціць насельніцтва Літвы паводле каталіцкага абраду ў якасьці адной з умоваў атрыманьня трону польскага караля ([[Крэўская унія|Крэўская унія 1385 году]]). Адгэтуль у ВКЛ пачало насьпяваць нутранае напружаньне паміж праваслаўным і каталіцкім насельніцтвам. З часоў прыняцьця [[Гарадзельскі прывілей|Гарадзельскага прывілею 1413 году]] палітычнае становішча ў ВКЛ пачало характарызавацца дамінаваньнем каталіцкае знаці, якая атрымала вынятковае права на заняцьце дзяржаўных пасадаў і тытул паноў. Усходне-славянскія баяры й князі захавалі свае ўдзелы ў ВКЛ, яны падтрымлівалі дзяржаву, спрыялі росту яе магутнасьці, але імкнуліся павялічыць свой уплыў на прыняцьце палітычных пастановаў. Выразьнікам іх інтарэсаў стаў вялікі князь [[Сьвідрыгайла]] (1430—1432), які пачаў раздаваць дзяржаўныя пасады, замкі і воласьці праваслаўным [[русіны (гістарычны этнонім)|рускім]] фэўдалам, што прывяло да працяглай фэўдальнай вайны ([[Грамадзянская вайна ў Вялікім Княстве Літоўскім 1432—1438 гадоў]]). У 1432 годзе Сьвідрыгайла ўцёк у Полацак, дзе беларускія князі й баяры пасадзілі яго на пасад [[Вялікае Княства Рускае|Вялікага Княства Рускага]], такім чынам адбыўся кароткачасовы раскол ВКЛ, і [[Полацак]] на пэўны час стаў сталіцай беларускае дзяржавы. Каталіцкія вярхі ВКЛ пайшлі на кампраміс. Ягайла [[Прывілей 1432 году|прывілеем 1432 году]] і [[Жыгімонт Кейстутавіч]] [[Прывілей 1434 году|прывілеем 1434 году]] ўраўнавалі праваслаўных фэўдалаў у некаторых эканамічных і палітычных правох з каталікамі. За вялікім князем [[Казімер Ягелончык|Казімерам]] (1440—1492) асобным землям (Наваградзкай, Полацкай, Віцебскай, Смаленскай і інш.) пацьверджаныя правы на аўтаномнае кіраваньне. Казімер зацьвердзіў [[Судзебнік Казімера|судзебнік 1468 году]] — першы ўпарадкаваны збор законаў. Па ягонай сьмерці [[Маскоўская дзяржава]] распачала некалькі войнаў з мэтай супрацьстаяць аб’яднаньню земляў Русі вакол Вялікага Княства Літоўскага. У ходзе гэтых войнаў да Маскоўскай дзяржавы ў XV—XVI ст. адышлі некаторыя ўсходнеславянскія землі ВКЛ. Па няўдачах у войнах палітычныя вярхі ВКЛ пачалі залучаць да больш актыўнага кіраваньня дзяржавай буйных праваслаўных фэўдалаў; праваслаўным ужо фактычна не забаранялася займаць найважнейшыя дзяржаўныя пасады. У 1563 годзе юрыдычна скасавалі палажэньне, паводле якога праваслаўныя фэўдалы не маглі засядаць у гаспадарскай радзе. Вялікі ўплыў на дзяржаўныя справы мелі магнаты [[Астроскія]], [[Хадкевічы]], [[Сапегі]], [[Ільлінічы]] і іншыя<ref name="БелЭН-22"/>. [[Файл:Leŭ Sapieha. Леў Сапега (1616).jpg|150px|значак|зьлева|[[Леў Сапега]]]] [[Файл:Vialikaje Kniastva Litoŭskaje. Вялікае Княства Літоўскае (1613).jpg|значак|300пкс|Вялікае Княства Літоўскае ({{мова-la|Magnus Ducatus Lithuania|скарочана}}), 1613 год]] Да сярэдзіны XVI ст. канчаткова аформіўся дзяржаўны лад ВКЛ, асновы якога замацаваныя ў [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1529 году|Статуце Вялікага Княства Літоўскага 1529 году]] і [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1566 году|Статуце Вялікага Княства Літоўскага 1566 году]]. Дзяржаўнай мовай ВКЛ была [[старабеларуская мова]]. Кіраўніком дзяржавы лічыўся [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікі князь]] (гаспадар). Сумесна з [[Рада Вялікага Княства Літоўскага|радай]] ён ажыцьцяўляў найвышэйшы суд. Рада ВКЛ ([[паны-рада]]) узьнікла ў XV ст. як дарадчы орган пры вялікім князю, а да канца XV — пачатку XVI ст. ператварылася ў найвышэйшы орган дзяржаўнае ўлады. З XV ст. на паседжаньні рады запрашаліся прадстаўнікі мясцовых фэўдалаў, г. зн. зьбіраўся [[сойм]]. У 1413 годзе тэрыторыя ВКЛ падзялілася на [[Віленскае ваяводзтва|Віленскае]] й [[Троцкае ваяводзтва|Троцкае]] ваяводзтвы. У пачатку XVI ст. утварыліся [[Полацкае ваяводзтва|Полацкае]], [[Наваградзкае ваяводзтва|Наваградзкае]], [[Смаленскае ваяводзтва|Смаленскае]] й [[Падляскае ваяводзтва|Падляскае]] ваяводзтвы; у выніку адміністрацыйна-тэрытарыяльнае рэформы 1565—1566 гадоў — [[Берасьцейскае ваяводзтва|Берасьцейскае]], [[Менскае ваяводзтва|Менскае]], [[Амсьціслаўскае ваяводзтва|Амсьціслаўскае]] ваяводзтвы, большасьць зь іх былі падзяляліся на паветы ([[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Вялікага Княства Літоўскага]]). [[Шляхта]] атрымала права браць удзел у [[Павятовы соймік|павятовых сойміках]], дзе выбіраліся паслы (дэпутаты) на [[Сойм Вялікага Княства Літоўскага|вальны сойм]]. Вялікі ўплыў на лёс ВКЛ зрабіла [[Інфлянцкая вайна|Інфлянцкая вайна 1558—1583 гадоў]]<ref name="БелЭН-22"/>. ==== Рэч Паспалітая ==== {{Асноўны артыкул|Рэч Паспалітая}} [[Файл:Horadnia. Горадня (1575).jpg|300px|значак|[[Горадня]]]] [[Файл:Statut Vialikaha Kniastva Litoŭskaha. Статут Вялікага Княства Літоўскага.jpg|міні|150пкс|зьлева|[[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588 году|III Статут ВКЛ]], 1588 г.]] Няўдачы войска Вялікага Княства Літоўскага, у тым ліку заняцьце маскоўскімі войскамі ў 1563 годзе Полацку, падштурхнулі вялікага князя ВКЛ і шляхту да больш цеснага вайсковага і дзяржаўнага зьвязу з [[Польскае Каралеўства (1385—1569)|Польшчай]]. У выніку [[Люблінская унія|Люблінскае уніі 1569 году]] ВКЛ і Каралеўства Польскае аб’ядналіся ў [[Канфэдэрацыя|канфэдэрацыю]] — [[Рэч Паспалітая|Рэч Паспалітую]]. Паводле ўмоваў уніі, ВКЛ захоўвала свае адміністрацыйны апарат, заканадаўства, армію, герб [[Пагоня|Пагоню]], дзяржаўную пячатку. Найвышэйшым органам аб’яднанае дзяржавы стаў агульны сойм, які спачатку зьбіраўся на тэрыторыі Каралеўства Польскага, а зь сярэдзіны XVII ст. кожны трэці сойм склікаўся ў [[Горадня|Горадні]] як сымбаль асобнага становішча ВКЛ. Кіраўніком дзяржавы быў кароль Рэчы Паспалітае, якога абірала шляхта. Адначасна ён быў і вялікім князем ВКЛ. У часе работы Люблінскага сойму землі Ўкраіны адышлі да Польшчы, таму ў 1569 году ВКЛ складалася ў асноўным зь літоўскіх і жамойцкіх зямель. Кароль і вялікі князь [[Стэфан Баторы]] (1576—1586) на чале аб’яднанае арміі вызваліў у 1579 годзе Полацак і перанёс ваенныя дзеяньні на тэрыторыю Масковіі. Пасьпяховае завяршэньне Інфлянцкае вайны паспрыяла ўзмацненьню ролі ВКЛ у Рэчы Паспалітай. Прыняцьце [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588 году|Статуту Вялікага Княства Літоўскага 1588 году]] падкрэсьліла асобае становішча ВКЛ у фэдэрацыйнай дзяржаве з сваім войскам, заканадаўствам, гербам. Скасоўваліся палажэньні уніі, паводле якіх палякі і іншыя замежныя падданыя маглі атрымліваць у ВКЛ зямельныя ўладаньні і адміністрацыйныя пасады<ref name="БелЭН-23">{{Літаратура/БелЭн|3к}} С. 23.</ref>. [[Файл:Jan Karal Chadkievič. Ян Караль Хадкевіч (XVII) (4).jpg|150px|значак|зьлева|[[Ян Караль Хадкевіч]]]] [[Файл:Vialikaje Kniastva Litoŭskaje. Вялікае Княства Літоўскае (T. Lotter, 1770).jpg|міні|300пкс|Вялікае Княства Літоўскае ({{мова-la|Magnus Ducatus Lithuania|скарочана}}), 1770 год]] У 1596 годзе прымаецца [[Берасьцейская унія]], да яе складаньня падштурхнула стварэньне ў Маскоўскай дзяржаве ў 1589 годзе [[Расейская праваслаўная царква|патрыярхату]], які намагаўся падначаліць сабе праваслаўных жыхароў ВКЛ. Паводле ўмоваў уніі, праваслаўная царква ВКЛ прызнавала вяршэнства [[Папа|папы рымскага]], прыняла каталіцкую дагматыку, аднак захавала сваю абраднасьць і асобную арганізацыю. Да канца XVIII ст. да грэка-каталіцкай (уніяцкай) царквы належала каля 80% насельніцтва Беларусі, у асноўным сялянаў. Праваслаўныя, што не прынялі унію, у пачатку XVII ст. стварылі ўласную царкоўную арганізацыю, узаконеную дзяржаўнай уладай<ref name="БелЭН-24">{{Літаратура/БелЭн|3к}} С. 24.</ref>. У выніку [[Вайна Рэчы Паспалітай з Маскоўскай дзяржавай 1609—1618 гадоў|вайны Рэчы Паспалітай з Маскоўскай дзяржавай 1609—1618 гадоў]] да ВКЛ вярнулася [[Смаленскае ваяводзтва|Смаленшчына]]. Катастрафічны ўплыў на гаспадарку і культурнае жыцьцё зрабіла [[вайна Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў]]. Перад ёй была [[Паўстаньне Хмяльніцкага|антыфэўдальная вайна 1647—1651 гадоў]], распачатая ўкраінскімі казакамі. Скарыстаўшы сьмерць караля і вялікага князя [[Уладзіслаў Ваза|Ўладзіслава Вазы]] (1633—1648), казакі ўварваліся на [[Палесьсе]] і ўзначалілі мясцовыя выступленьні. У 1654 годзе маскоўскія войскі занялі ўсходнюю Беларусь да Дзьвіны й Дняпра, у 1655 годзе — большую ейную частку. Паводле ўмоваў [[Андрусаўскае замірэньне|Андрусаўскага замірэньня 1667 году]], якое завяршыла гэтую вайну, беларускія землі засталіся ў Рэчы Паспалітай. Да Маскоўскай дзяржавы адышлі Кіеў, левабярэжная Ўкраіна, Севершчына ды Смаленскае ваяводзтва. Масавае вынішчэньне гарадзкога насельніцтва прывяло да заняпаду гарадоў, умацаваньня ў іх пазыцыяў шляхты і да запаволеньня разьвіцьця капіталістычных дачыненьняў. Па вайне ўзмацнілася [[палянізацыя]], якая ахапіла шырокія колы беларускае шляхты й мяшчанаў. [[Ян Казімер]] (1648—1668) празь няўдачы зрокся стальцу. Наступныя каралі й вялікія князі [[Міхал Вішнявецкі]] (1669—1673) і [[Ян Сабескі]] (1674—1696) ня здолелі прадухіліць рост уплыву шляхты і ўтаймаваць яе свавольствы. Абраны на пасад Рэчы Паспалітай саксонскі [[курфюрст]] [[Аўгуст Моцны]] у час [[Вялікая Паўночная вайна|Вялікае Паўночнае вайны 1700—1721 гадоў]] выступіў хаўрусьнікам маскоўскага гаспадара [[Пётар I|Пятра I]]. Швэды, якія часткова акупавалі Беларусь, падтрымлівалі свайго стаўленіка на стальцы [[Станіслаў Ляшчынскі|Станіслава Ляшчынскага]]. Ваенныя дзеяньні й нутранае змаганьне шляхецкіх груповак прывялі да заняпаду гаспадаркі, якую здолелі адбудаваць толькі да сярэдзіны XVIII ст. Унутрыпалітычная анархія ў краіне працягвалася, звычайным стаў зрыў працы соймаў праз свавольства шляхты. Рэч Паспалітая пачала трапляць пад палітычны ўплыў суседніх дзяржаваў. Апошні кароль й вялікі князь [[Станіслаў Аўгуст Панятоўскі]] (1764—1795) быў стаўленьнікам маскоўскай гаспадыні [[Кацярына II|Кацярыны II]], але імкнуўся праводзіць незалежную палітыку. Частка дзяржаўных колаў Рэчы Паспалітае ўзяла курс на мадэрнізацыю палітычнага ладу краіны, найперш на ўмацаваньне цэнтральнае ўлады. У 1764 годзе ўтварыліся Вайсковая й Скарбовая камісіі ВКЛ, у 1773 годзе — [[Адукацыйная камісія]], у 1791 годзе — Камісія паліцыі. [[Файл:Vilenski ŭniversytet, Pahonia. Віленскі ўнівэрсытэт, Пагоня (1781).jpg|300px|значак|[[Віленскі ўнівэрсытэт]]]] [[Файл:Tadevuš Kaściuška. Тадэвуш Касьцюшка (XVIII).jpg|150px|значак|зьлева|[[Тадэвуш Касьцюшка]]]] Разьвіцьцю капіталістычных дачыненьняў перашкаджалі панаваньне магнатаў, нацыянальныя й рэлігійныя супярэчнасьці. Складанае ўнутрыпалітычнае становішча Рэчы Паспалітай імкнуліся выкарыстаць у сваіх інтарэсах Расея, Прусія і Аўстрыя. На іхную карысьць дзеялі розныя групоўкі шляхты. У 1786 годзе ўтварылася [[Барская канфэдэрацыя]] — зьвяз шляхты, накіраваны і супраць ўмяшаньня Расеі ў нутраныя справы дзяржавы, і супраць палітычных рэформаў. Разгром канфэдэрацыі расейскімі войскамі прывёў у 1772 годзе да [[Першы падзел Рэчы Паспалітай|першага падзелу Рэчы Паспалітае]] паміж Расеяй, Прусіяй і Аўстрыяй. Пад уладу Расеі трапілі ўсходнія землі Беларусі з [[Полацак|Полацкам]], [[Віцебск]]ам, [[Магілёў|Магілёвам]], [[Гомель|Гомлем]]. Частка кіроўных колаў бачыла ўратаваньне дзяржавы ў антыфэўдальных рэформах. [[Чатырохгадовы Сойм|Чатырохгадовы сойм 1788—1792 гадоў]] прыняў [[Канстытуцыя 3 траўня 1791 году|Канстытуцыю 3 траўня 1791 году]], паводле якое ўсталяваў апеку дзяржавы над прыгоннымі сялянамі і пашырыў палітычныя правы мяшчанаў, рэарганізаваў і цэнтралізаваў дзяржаўнае кіраваньне. У адказ кансэрватарская шляхта пры дапамозе Расеі стварыла [[Таргавіцкая канфэдэрацыя|Таргавіцкую канфэдэрацыю]], з фармальных запросінаў якой ажыцьцявілася новае ўмяшаньне Расеі. У 1793 годзе адбыўся [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другі падзел Рэчы Паспалітае]], у выніку якога пад уладу Расеі трапілі землі цэнтральнае Беларусі з [[Барысаў|Барысавам]], [[Менск]]ам, [[Слуцак|Слуцкам]], [[Пінск]]ам. Згодніцкая пазыцыя кіроўных колаў Рэчы Паспалітае стала прычынай палітычнага ўздыму, які прывёў да [[Паўстаньне 1794 году|паўстаньня 1794 году]], узначаленага [[Тадэвуш Касьцюшка|Тадэвушам Касьцюшкам]]. Расея накіравала дадатковыя войскі, якія ў шэрагу бітваў здушылі паўстаньне. У выніку [[Трэці падзел Рэчы Паспалітай|трэцяга падзелу Рэчы Паспалітае]] пад уладу Расеі трапілі землі заходняе Беларусі зь Вільняй, Горадняй, Наваградкам, Берасьцем. [[Падляшша]] адышло да Прусіі. Рэч Паспалітая перастала існаваць<ref name="БелЭН-24"/>. === Пад уладай Расейскае імпэрыі === {{Асноўны артыкул|Паўночна-Заходні край|Русіфікацыя Беларусі}} [[Файл:Michał Kleafas Aginski. Міхал Клеафас Агінскі (J. Grassi, 1782-92).jpg|150px|значак|зьлева|[[Міхал Клеафас Агінскі]]]] [[Файл:Miensk, Vysoki Rynak. Менск, Высокі Рынак (Lauvergne, 1840) (2).jpg|300px|значак|[[Менск]]]] На [[анэксія|анэксаваных]]<ref>[[Кастусь Тарасаў|Тарасаў К.]] На чыім баку былі беларусы ў вайне 1812 году? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 51.</ref> Расейскай імпэрыяй землях усталёўваўся тэрытарыяльна-адміністрацыйны падзел на расейскі ўзор — паветы, правінцыі, губэрні і генэрал-губэрнатарствы. У 1772 годзе ўтварылася [[Беларускае генэрал-губэрнатарства]] ў складзе 2 губэрняў — [[Пскоўская губэрня|Пскоўскай]] (з 1776 году [[Полацкая губэрня|Полацкай]], потым [[Віцебская губэрня|Віцебскай]]) і [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай]]. У 1793 годзе ўтварыліся [[Менская губэрня|Менская]], у 1795 — [[Слонімская губэрня|Слонімская]] і [[Віленская губэрня|Віленская]] губэрні. У 1796—1801 гадох тэрыторыя Беларусі ўваходзіла ў [[Беларуская губэрня|Беларускую]], Менскую і [[Літоўская губэрня|Літоўскую губэрні]], якіх у 1801 годзе падзялілі на Віцебскую, Магілёўскую, Менскую, [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскую]] і Віленскую губэрні. У губэрнях ствараліся палаты крымінальнага (дзеялі на аснове права Расейскай імпэрыі) і цывільнага (разьвязвалі цывільныя справы паводле нормаў Статуту ВКЛ 1588 году) судоў. Па прыняцьці прысягі на вернасьць маскоўскай гаспадыні [[Кацярына II|Кацярыне II]] шляхта Беларусі атрымала правы і прывілеі расейскага дваранства. Пры гэтым шляхта страціла права абіраць манарха, разьвязваць мясцовыя справы на ваяводзкіх і павятовых сойміках, ствараць канфэдэрацыі дзеля абароны сваіх вольнасьцяў і прывілеяў. Магнатаў пазбавілі права мець уласныя фартэцыі і войска. Праводзілася чыстка шляхецкага [[Стан (сацыяльная група)|стану]] ([[Разбор шляхты]]). Кацярына II і [[Павал I]] практыкавалі раздачу дзяржаўных зямель з прыгоннымі сялянамі расейскім [[абшарнік]]ам, вайскоўцам і буйным чыноўнікам. На Беларусь пашыралася агульнарасейская сыстэма дзяржаўных падаткаў і павіннасьцяў. Галоўным падаткам стаў падушны, які быў значна цяжэйшы за ранейшы падымны. Сяляне выконвалі паншчыну, плацілі чынш, натуральныя даніны і інш. На мяшчанаў ускладаліся выдаткі на ўтрыманьні выйсковых гарнізонаў, паліцыі, турмаў, гарадзкога магістрату, паштовае службы, навучальных і мэдычных установаў. Цяжкай павіннасьцю для сялянаў і мяшчанаў Беларусі стаў абавязак пастаўляць рэкрутаў на 25-гадовую (з 1834 году — на 20-гадовую, з 1856 году — на 15-гадовую) службу ў войска. Шэраг законаў абмяжоўваў правы [[жыды|жыдоўскага]] насельніцтва: [[мяжа жыдоўскае аселасьці]], падушны падатак і рэкруцкія павіннасьці ўдвая вышэйшыя, чым для хрысьціянаў, кампаніі па прымусовым высяленьні ў гарады й мястэчкі зь сельскае мясцовасьці. [[Урадавы сынод Расейскай імпэрыі]] ([[Расейская праваслаўная царква|Маскоўская царква]]) на Беларусі атрымаў дзяржаўны статус, тым часам каталіцкая царква страціла прывілеяванае становішча і трапіла пад кантроль расейскага ўраду. Рымска-каталіцкаму духавенству давалася свабода ў выкананьні рэлігійных абрадаў, але забаранялася схіляць праваслаўных (у тым ліку [[Уніяцкая царква ў Рэчы Паспалітай|тых, што прынялі Берасьцейскую унію]]) да пераходу ў рыма-каталіцтва. Каб заахвоціць далучэньне вернікаў [[уніяцтва|ўніяцкае царквы]] да Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі (Маскоўскай царквы) выкарыстоўваліся агітацыя, прымус, матэрыяльныя ўзнагароды ўніяцкага духавенства<ref name="БелЭН-25">{{Літаратура/БелЭн|3к}} С. 25.</ref>. [[Файл:Kastuś Kalinoŭski. Кастусь Каліноўскі (G. Bonoldi, 1862-63).jpg|150px|значак|зьлева|[[Кастусь Каліноўскі]]]] [[Файл:Lithuanian (1850).jpg|значак|300px|Моўная мапа з этнаграфічнага атлясу ([[Лёндан]], 1850 г.): [[Ліцьвіны#Літоўская_мова|літоўская мова]] (''Lithuanian'') займае ўсю [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічную тэрыторыю беларусаў]] (ад [[Горадня|Горадні]] да [[Смаленск]]у), [[Летувіская мова|жамойцкая мова]] (''Samogitian'') — этнічную тэрыторыю [[Летувісы|летувісаў]]]] Беларуская шляхта ў часе [[Вайна 1812 году|вайны 1812 году]] падтрымала імпэратара [[Францыя|Францыі]] [[Напалеон Банапарт|Напалеона]], маючы спадзеў пры ягонай дапамозе аднавіць ВКЛ і Рэч Паспалітую. 1 ліпеня 1812 году Напалеон падпісаў указ аб утварэньні ВКЛ у складзе Віленскага, Гарадзенскага, Менскага і Беластоцкага дэпартамэнтаў і прызначыў [[Камісія часовага ўраду Вялікага Княства Літоўскага|Часовы ўрад]] з прадстаўнікоў мясцовае шляхты. Галоўнымі ягонымі задачамі былі: мабілізацыя насельніцтва ў францускую армію, яе матэрыяльнае забесьпячэньне, ахова камунікацыў, падтрыманьне парадкаў у тыле і г. д. Напалеон не зрабіў захадаў дзеля ліквідацыі прыгоннага права, таму сярод сялянства ён не атрымаў падтрымкі, якое адказвала на паборы й марадэрства партызанскім рухам<ref name="БелЭН-25"/>. Уплыў [[Француская рэвалюцыя|Францускае рэвалюцыі 1789—1799 гадоў]] і падзеяў 1812 году спрыяў пашырэньню на Беларусі дэмакратычных і нацыянальна-вызвольных ідэяў. У пачатку XIX ст. у [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскім унівэрсытэце]] й шэрагу навучальных установаў, у [[Літоўскі асобны корпус|Літоўскім асобным корпусе]] дзеялі гурткі мясцовае моладзі, якія выступалі за аднаўленьне Рэчы Паспалітае. Дзеялі таварыства [[Таварыства філяматаў|філяматаў]] і [[Таварыства філярэтаў|філярэтаў]], таварыства «[[Вайсковыя сябры]]». У 1830—1831 гадох адбываецца [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|вызвольнае паўстаньне]], мэтай якога было аднаўленьне дзяржаўнасьці ВКЛ і Рэчы Паспалітай. Па ягоным здушэньні расейскі ўрад узяў курс на паступовае аслабленьне эканамічных і палітычных пазыцыяў шляхты й каталіцкага духавенства. Канфіскоўваліся маёнткі ўдзельнікаў паўстаньня, зачыняліся касьцёлы й кляштары, пробашчы і насельнікі якіх мелі дачыненьне да паўстаньня. Узмацніўся «разбор» шляхты. Больш за 10 тысячаў шляхціцаў вылучылі з дваранскага стану. Справаводзтва ў мясцовых дзяржаўных установах і навучаньне ў школах пераводзілася з польскай на расейскую мову. У 1832 годзе расейскія ўлады зачынілі Віленскі ўнівэрсытэт за ўдзел студэнтаў і выкладчыкаў у паўстаньні і «прапольскі дух» выхаваньня. У студзені 1831 году яны скасавалі дзеяньне Статуту ВКЛ 1588 году ў Віцебскай і Магілёўская, у чэрвені 1840 — у Менскай, Гарадзенскай і Віленскай губэрнях. Узмацніліся рэпрэсіі супраць уніяцкай царквы. 12 лютага 1839 году Сабор вышэйшага ўніяцкага духавенства ў Полацку прыняў акт аб «узьяднаньні» ўніятаў з Урадавым сынодам Расейскай імпэрыі (Маскоўскай царквой). Узмацнілася залежнасьць праваслаўнай і каталіцкай царквы ад дзяржавы. У 1841—1843 гадох іх перавялі на дзяржаўнае ўтрыманьне<ref name="БелЭН-26">{{Літаратура/БелЭн|3к}} С. 26.</ref>. [[Файл:Congress_Poland_and_Lithuanian_governorates_-_by_Alexander_Voschinin_-_1851_AD.jpg|міні|300пкс|[[Беларусы]] ([[Ліцьвіны|«літоўцы і беларусы»]]) на мапе № 6 атлясу «Географический атлас Российской империи» (1851 г.). Аўтар — тапограф і картограф Аляксандр Ваўчынін (капітан корпусу тапографаў Расейскай імпэрыі)]] Асновай эканомікі беларускіх земляў у XIX стагодзьдзі заставалася сельская гаспадарка, у якой панавала буйнамаянтковае дваранскае землеўладаньне. Попыт на збожжа ў Заходняй Эўропе стымуляваў абшарнікаў да пашырэньня фальваркаў. Да сярэдзіны XIX ст. 97% абшарніцкіх сялянаў беларускіх земляў знаходзіліся на паншчыне, гэта значыць былі прымацаваныя да панскіх фальваркаў і пазбаўленыя магчымасьці пошукаў іншых заработкаў, перасяленьня ў месты, выяўленьня прадпрымальніцкае ініцыятывы ў сфэры прамысловасьці й гандлю, якую мелі аброчныя сяляне ў цэнтральных губэрнях Расейскай імппэрыі. У 1840—1850 гадох на Беларусі выявіўся крызіс фэўдальна-прыгоньніцкіх дачыненьняў: скарачаліся пасевы, зьніжалася ўраджайнасьць, усё большая колькасьць сялянаў ня здольная была плаціць падаткі й выконваць павіннасьці на карысьць дзяржавы; у банкаўска-крэдытных установах было закладзена каля 70% прыгонных сялянаў: нарастаў антыпрыгоньніцкі рух сялянаў. У 1856—1860 гадох масавыя выступленьні сялянаў адбыліся ў 66 маёнтках, 11 зь іх здушаныя войскамі й паліцыяй. Параза ў [[Крымская вайна|Крымскай вайне 1853—1856 гадоў]] і пагроза сялянскае рэвалюцыі вымусілі маскоўскага гаспадара [[Аляксандар II|Аляксандра II]] распачаць буржуазныя рэформы. 19 лютага 1861 году ён падпісаў Маніфэст і «Палажэньне» аб вызваленьні абшарніцкіх сялянаў ад прыгоннае залежнасьці. У выніку аграрны рэформаў на Беларусі абшарнікі захавалі больш за палову зямлі<ref name="БелЭН-26"/>. [[Файл:Francišak Bahuševič. Францішак Багушэвіч (1880-89).jpg|150px|значак|зьлева|[[Францішак Багушэвіч]]]] [[Файл:Biełarusy. Беларусы (1885).jpg|300px|значак|Беларусы на этнаграфічнай мапе Эўропы з атлясу «Géographie Militaire» ([[Парыж]], 1885 г.)]] Адбываецца [[паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнае паўстаньне 1863—1864 гадоў]] супраць расейскага панаваньня і за аднаўленьне Рэчы Паспалітай у межах 1772 году, якое пачалося абвяшчэньнем [[Маніфэст 22 студзеня|Маніфэсту Часовага нацыянальнага ўраду]] 10 студзеня 1863 году. На тэрыторыі колішняга [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] паўстаньнем кіраваў [[Кастусь Каліноўскі]], які ачоліў [[Часовы правінцыйны ўрад Літвы і Беларусі]]. Удзельнікі паўстаньня, найперш Кастусь Каліноўскі і яго блізкае кола, карысталіся паролем «''Каго любіш — Люблю Беларусь — То ўзаемна''», вярнулі [[Беларуская мова|беларускую мову]] ва ўрадавае справаводзтва, а таксама выдавалі па-беларуску газэту «[[Мужыцкая праўда]]», праклямацыі і ўлёткі. Гэта прымусіла Нацыянальны ўрад у Варшаве прызнаць гістарычную суб’ектнасьць [[беларусы|беларусаў]] 3 траўня 1863 году ў форме прыняцьця адозвы «Да братоў-беларусаў»<ref>[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Абламейка С.]] [https://www.svaboda.org/a/31162393.html Каліноўскі быў беларусам. Даказаць адваротнае немагчыма], [[Радыё Свабода]], 22 сакавіка 2021 г.</ref>. Расейскія ўлады здолелі здушыць гэтае выступленьне, яго ўдзельнікаў рэпрэсавалі. Маёнткі датычных да паўстаньня забіраліся ў расейскі дзяржаўны скарб і на льготных умовах прадаваліся выхадцам з цэнтральных расейскіх губэрняў<ref name="БелЭН-26"/>. [[Файл:Biełarusy. Беларусы (J. Karski, 1903).jpg|300пкс|значак|[[Этнічная тэрыторыя беларусаў|Этнаграфічная мапа беларусаў]] (паводле моўнага крытэру), складзеная філёлягам-славістам [[Яўхім Карскі|Яўхімам Карскім]], 1903 г.]] Па рэформе 1861 году паскорылася фармаваньне рабочае клясы. Ідэолягамі й выразьнікамі інтарэсаў сялянаў і іншых дробных вытворцаў Расейская імпэрыі выступалі арганізацыі рэвалюцыйных народнікаў («[[Зямля і воля]]», «[[Народная воля]]»). У 2-й палове 1870 — пачатку 1880-х гадоў народніцкія гурткі існавалі ў Магілёве, Менску, Віцебску, Горадні, Пінску, Горы-Горках, Слуцку, Воршы. пераважна сярод вучнёўскае моладзі, вайскоўцаў, работнікаў. Пад уплывам выданьняў польскае сацыялістычнае партыя «[[Пралетарыят (партыя)|Пралетарыят]]» і расейскае групы «Вызваленьне працы» частка народнікаў Беларусі ў сярэдзіне 1880-х гадоў перайшло на пазыцыі [[марксізм]]у. У 1895—1900 гадох у 23 населеных пунктах Беларсі адбыліся 292 эканамічныя стачкі, у якіх брала ўдзел каля 11,5 тысячаў работнікаў. У 1896 годзе ўварыўся [[Рабочы саюз Літвы]], у 1897 годзе — [[Бунд]] (Усеагульны жыдоўскі хаўрус у Літве, Польшчы і Расеі). У 1898 годзе зьезд прадстаўнікоў сацыял-дэмакратычных арганізацыяў Пецярбургу, Масквы, Кіева, [[Екацярынаслаў|Екацярынаслава]] і Бунда, што адбыўся ў Менску, абвясьціў пра ўтварэньне [[Расейская сацыял-дэмакратычная работніцкая партыя|Расейскай сацыял-дэмакратычнай работніцкай партыі]] (РСДРП). У пачатку 1900-х гадоў рабочым рухам у гарадох і мястэчках Беларусі кіравалі арганізацыі Бунду. У Горадні й Берасьці ўплыў на рабочых мелі арганізацыі [[Польская сацыялістычная партыя ў Літве|Польскай сацыялістычнай партыі ў Літве (ППС)]]. У 1902—1904 гадох на Беларусі зьявіліся арганізацыі партыі сацыялістаў-рэвалюцыянэраў (ПСР). У 1903 годзе ўтварылася [[Беларуская сацыялістычная грамада|Беларуская сацыялістычная грамада (БСГ)]]. У 1903—1904 гадох узьніклі арганізацыі РСДРП ([[Паўночна-заходні камітэт РСДРП]], [[Палескі камітэт РСДРП]]). Сярод жыдоўскага насельніцтва Беларусі з 1890-х гадоў шырокую агітацыю вялі сіяністы. У часе [[Рэвалюцыя 1905—1907 гадоў у Расеі|рэвалюцыі 1905—1907 гадоў]] на Беларусі завяршылася партыйнае афармленьне 3 палітычных лягераў: рэвалюцыйнага (РСДРП, ПСР, ППС, БСГ, Бунд, паалей-сіяністаў, сіяністаў-сацыялістаў і інш.), лібэральнага (КДП, Хаўрус дасягненьня раўнапраўя жыдоў у Расеі, сіяністы, Канстытуцыйна-каталіцкая партыя Літвы й Беларусі), урадавага (Хаўрус расейскага народу, Саюз 17 кастрычніка). У I Дзяржаўную думу ад 5 заходніх губэрняў абралі 36 дэпутатаў, у тым ліку 29 прыхільнікаў кадэтаў. На выбарах у II Дзяржаўную думу ў 5 заходніх губэрнях перамаглі 2 контрарэвалюцыйныя нацыяналістычныя групоўкі — расейская й польская<ref name="БелЭН-27">{{Літаратура/БелЭн|3к}} С. 27.</ref>. [[Файл:Jan Łucevič (Janka Kupała). Ян Луцэвіч (Янка Купала) (1921).jpg|150px|значак|зьлева|[[Янка Купала]]]] [[Файл:Vilnia, Zavalnaja. Вільня, Завальная (1907).jpg|значак|300пкс|Рэдакцыя [[Наша Ніва|Нашай Нівы]] на [[Вуліца Завальная (Вільня)|вуліцы Завальнай]] у Вільні, 1907 г.]] Аграрны й палітычны рух сялянаў прымусіў расейскі ўрад прызнаць неабходнасьць рэформаў, вынікам чаго стала [[Сталыпінская аграрная рэформа]]. На выбарах у III Дзяржаўную думу ў 5 заходніх губэрнях чарнасоценцы й акцябрысты заваявалі 29 і 36 месцаў. Каталіцкае насельніцтва Віленскае й Гарадзенскае губэрняў абралі 6 прадстаўнікоў беларуска-польскіх аўтанамістаў («краёўцаў»). З падобнымі вынікамі прайшлі выбары і ў IV Дзяржаўную думу (1912). Чарнасоценна-акцябрысцкія групоўкі і іхныя органы друку адмаўлялі самастойнасьць беларускага этнасу, зьвінавачвалі беларускі нацыянальны рух і ягоную газэту «[[Наша Ніва]]» ў сэпаратызьме. Супраць [[Беларускае нацыянальнае адраджэньне|беларускага нацыянальнага адраджэньня]] выступалі і польскія абшарніцка-клерыкальныя групоўкі. У 1907 годзе амаль усе мясцовыя арганізацыі левых партыяў былі разгромленыя ці вельмі аслабленыя. Сярод меншавікоў і бундаўцаў пашыралася ліквідатарская плынь. Згарнула свае падпольныя структуры БСГ і як партыя часова прыпыніла дзейнасьць. Ейныя кіраўнікі засяродзіліся на легальнай дзейнасьці ў газэце «Наша Ніва» і ўзначалілі беларускі нацыянальна-культурны рух. У 1905—1915 гадох ён прыкметна пашырыўся й набыў міжнародную вядомасьць. Асабліва значныя посьпехі дасягнутыя ў разьвіцьці беларускае літаратуры ([[Янка Купала]], [[Якуб Колас]], [[Цётка]], [[Максім Багдановіч]])<ref name="БелЭН-27"/>. 1 жніўня 1914 году Расейская імпэрыя ўступіла ў вайну зь [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыяй]] ([[Першая сусьветная вайна]]). Беларускія губэрні ў ліку першых перавялі на ваеннае становішча. У выніку наступленьня ([[Сьвянцянскі прарыў]], 1915) нямецкія войскі занялі заходнюю частка Беларусі. Да кастрычніка 1915 году фронт стабілізаваўся на лініі [[Дзьвінск]] — [[Паставы]] — [[Баранавічы]] — [[Пінск]]. Вайна прывяла эканоміку Беларусі да заняпаду. У сельскай мясцовасьці адчуваўся недахоп працоўных рук, скараціліся пасяўныя плошчы, паменшала колькасьць жывёлы. Каля 1/3 прамысловых прадпрыемстваў Беларусі былі эвакуяваныя або дэмантаваныя. Гарады Беларусі перапоўнілі вайскоўцы і ўцекачы<ref name="БелЭН-27"/>. Заняцьце амаль усёй Віленскае, Гарадзенскае і заходняе часткі Менскае губэрняў войскамі Нямецкае імпэрыі, мабілізацыя ў войска, масавае бежанства на ўсход на пэўны час дэзарганізавалі беларускі рух. Беларускі нацыянальна-культурныя арганізацыі распадаліся, спынялася выданьне беларускіх газэтаў і кніг. Частка кіраўнікоў «Нашае Нівы» (браты [[Антон Луцкевіч|Антон]] і [[Іван Луцкевіч]]ы, [[Вацлаў Ластоўскі]] і іншыя) засталіся ў Вільні і ўзначалілі камітэт дапамогі пацярпелым ад вайны. У Вільні дзеялі [[Беларуская сацыял-дэмакратычная работніцкая група]], [[Сувязь незалежнасьці і непадзельнасьці Беларусі]]. У якасьці каардынатара беларускага нацыянальнага руху выступаў Цэнтральны саюз беларускіх нацыянальных арганізацыяў на чале зь [[Беларускі народны камітэт|Беларускім народным камітэтам]], пад кіраўніцтвам якога ў 1916—1917 гадох з дазволу уладаў Нямецкае імпэрыі пачалося выданьне школьных падручнікаў, газэты «[[Гоман (1916)|Гоман]]». У 1916 годзе ў Петраградзе зьявіліся штотыднёвыя газэты «[[Дзяньніца]]» й «[[Сьветач (газэта)|Сьветач]]»<ref name="БелЭН-27"/>. === Беларуская Народная Рэспубліка і Беларуская ССР === {{Асноўны артыкул|Беларуская Народная Рэспубліка}} [[Файл:BNR (Ruthienie Blanche) Map 1918.jpg|міні|300пкс|Мапа [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]], 1918 г.]] [[Файл:Raman Skirmunt. Раман Скірмунт (1906).jpg|150px|значак|зьлева|[[Раман Скірмунт]]]] [[Першая сусьветная вайна]] паскорыла перамогу [[Лютаўская рэвалюцыя 1917 году ў Расеі|Лютаўскае рэвалюцыі 1917 году ў Расеі]]. У выніку зрынаньня самадзяржаўя ўлада перайшла да [[Часовы ўрад Расеі|Часовага ўраду]]. Паводле прыкладу Петраграду на Беларусі ствараліся Саветы рабочых і салдацкіх дэпутатаў, народная міліцыя. У Менскім Савеце адзначаўся ўплыў бальшавікоў. Па [[Лютаўская рэвалюцыя 1917 году ў Расеі|Лютаўскай рэвалюцыі]] аднавіла сваю дзейнасьць і [[Беларуская сацыялістычная грамада|БСГ]]<ref name="БелЭН-28">{{Літаратура/БелЭн|3к}} С. 28.</ref>. Адначасна ўзьнікла шмат іншых беларускі нацыянальных арганізацыяў і суполак ня толькі на тэрыторыі Беларусі, але і ў гарадох Расеі, дзе было шмат беларусаў-уцекачоў. 25—27 сакавіка 1917 году ў Менску адбыўся [[Зьезд беларускіх нацыянальных арганізацыяў]], які выставіў патрабаваньне дзяржаўнае аўтаноміі для Беларусі ў складзе Расейскае фэдэрацыйнае дэмакратычнае рэспублікі, абвясьціў сябе «найвышэйшай краёвай інстытуцыя» да скліканьня Беларускае краёвае рады (БКР), а сваім выканаўчым органам — [[Беларускі нацыянальны камітэт (Менск)|Беларускі нацыянальны камітэт (БНК)]], якому даручыў падрыхтаваць выбары БКР. Ягоным старшынём абралі [[Раман Скірмунт|Рамана Скірмунта]]. Ён жа ўзначаліў дэлегацыю перамоваў з Часовым урадам у пытаньнях аўтаноміі Беларусі. Але ўрад адмовіўся разьвязваць гэтае пытаньне да Ўстаноўчага сходу. Паводле ініцыятывы БСГ у ліпені 1917 году адбыўся [[Зьезд беларускіх арганізацыяў і партыяў]]. На ім БНК замяніла [[Цэнтральная рада беларускіх арганізацыяў]], рэарганізаваная ў кастрычніку 1917 году ў [[Вялікая беларуская рада|Вялікую беларускую раду (ВБР)]]<ref name="БелЭН-28"/>. 25 кастрычніка 1917 году ў выніку ўзначаленага бальшавікамі ўзброенага паўстаньня ў Петраградзе Часовы ўрад быў скінуты і ўлада перайшла да Савету Народных Камісараў на чале з [[Уладзімер Ленін|Уладзімерам Ульянавым (Леніным)]]. 26 кастрычніка савецкую ўладу абвясьцілі ў Менску. У пачатку лістапада найвышэйшым бальшавіцкім органам улады ў краі стаў Ваенна-рэвалюцыйны камітэт Заходняга фронту. 18—25 лістапада савецкую ўладу прызналі зьезд Саветаў рабочых і салдацкіх дэпутатаў, III зьезд сялянскіх дэпутатаў Менскае й Віленскае губэрняў і II зьезд арміяў Заходняга фронту. 26 лістапада абраныя зьездамі выканаўчыя камітэты аб’ядналіся і ўтварылі [[Абласны выканаўчы камітэт Саветаў рабочых, салдацкіх і сялянскіх дэпутатаў Заходняе вобласьці і фронту|Абласны выканаўчы камітэт Саветаў рабочых, салдацкіх і сялянскіх дэпутатаў Заходняе вобласьці і фронту (Аблвыкамзах)]]. У сьнежні 1917 — студзені 1918 году адбыліся зьезды Саветаў рабочых, салдацкіх і сялянскіх дэпутатаў Віцебскае й Магілёўскае губэрняў, на якіх завяршылася праца з усталяваньня бальшавіцкае ўлады ў гэтых губэрнях. Аблвыкамзах ігнараваў беларускае нацыянальнае пытаньне й не прызнаваў існаваньня самастойнага беларускага народу<ref name="БелЭН-28"/>. [[Файл:Źmicier Žyłunovič (Ciška Hartny). Зьміцер Жылуновіч (Цішка Гартны) (1910-19) (3).jpg|150px|значак|зьлева|[[Зьміцер Жылуновіч]]]] [[Файл:Biełaruś. Беларусь (1919).jpg|міні|300пкс|Мапа Беларусі ([[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускай ССР]]), 1919 г.]] У адказ на [[Кастрычніцкі пераварот 1917 году ў Расеі]] ВБР разам з Цэнтральнай беларускай вайсковай радай зьвярнулася з «Граматай да беларускага народу», дзе асудзіла дзейнасьць бальшавікоў. ВБР склікала ў Менску [[Першы Ўсебеларускі кангрэс]] 1917 году. I зьезд прызнаў неабходным стварэньне Беларускае дзяржаўнасьці, не прызнаў улады Аблвыкамзаху, таму на загад яго кіраўнікоў быў разагнаны з выкарыстаньнем вайсковае сілы. Частка дэлегатаў стварыла выканаўчы камітэт, а потым Раду зьезду, якая [[Трэцяя Ўстаўная грамата|Трэцяй Устаўной граматай]] 25 сакавіка 1918 году абвясьціла Беларусь незалежнай і свабоднай дзяржавай — [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікай (БНР)]]<ref name="БелЭН-28"/>. Ваенна-палітычныя разьлікі Расеі, міжнароднае становішча, дзейнасьць БНР сталі прычынамі фармальнага прызнаньня бальшавіцкімі ўладамі ў Маскве права беларускага народу на нацыянальную дзяржаўнасьць. Выконваючы пастанову ЦК РКП(б), VI Паўночна-Заходняя абласная канфэрэнцыя ў Смаленску пастанавіла аб абвяшчэньні [[БССР|Беларускае Савецкае Сацыялістычнае Рэспублікі (БССР)]] у межах Віцебскае, Гарадзенскае, Магілёўскае, Менскае, беларускіх паветаў Віленскае, Ковенскае і Смаленскае губэрняў. Утварэньне БССР з сталіцай у Менску 1 студзеня 1919 году абвешчанае маніфэстам [[Часовы рабоча-сялянскі савецкі ўрад Беларусі|Часовага рабоча-сялянскага савецкага ўраду Беларусі]]. Паводле патрабаваньня ЦК РКП(б) 27 лютага 1919 году ўтварылася [[ЛітБел|Літоўска-Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка (ЛітБел) ]] з сталіцай у Вільні. Другое абвяшчэньне БССР адбылося 31 ліпеня 1920 году ў Менску<ref name="БелЭН-28"/>. Утварэньне БССР фактычна стала адказам на абвяшчэньне незалежнасьці Беларускае Народнае Рэспублікі, што ад пачатку прызнавалася на афіцыйным узроўні — як зазначаў першы савецкі камісар фінансаў Беларусі [[Ісак Рэйнгольд]] на паседжаньні Цэнтральнага Бюро [[Камуністычная партыя Беларусі|КП(б)Б]] 22 студзеня 1919 году<ref>[[Дзьмітры Гурневіч|Гурневіч Д.]] [https://www.svaboda.org/a/31168020.html «Былі крыкі ў экстазе». (Не)прыдуманае інтэрвію з прэм’ерам БНР Луцкевічам пра 25 сакавіка 1918 году], [[Радыё Свабода]], 25 сакавіка 2021 г.</ref>: {{Цытата| Існаваньне Беларускай Рады змусіла вылучыць Беларускую [Савецкую] Рэспубліку {{арыгінал|ru|Существование Белорусской Рады заставило выдвинуть Белорусскую [Советскую] Республику}} }} У лістападзе — сьнежні 1920 году адбыўся [[Слуцкі збройны чын]], мэтай якога была абарона непадзельнае Беларусі ў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічных межах]], усталяваньне рэспублікі і прызнаньне Беларускай Народнай Рэспублікі, а таксама незалежнасьць ад Польшчы й Расеі. Слуцкі фронт БНР стаў рэальным вайсковым змаганьнем за незалежнасьць, а [[Першы Слуцкі полк|Слуцкая брыгада]] — увасабленьнем волі беларусаў да свае дзяржаўнасьці<ref name="Viacorka">[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] [https://www.svaboda.org/a/himn-i-dziejaslovy/29837829.html Чаму дзяржаўным гімнам БНР стаў ваяцкі марш «Мы выйдзем шчыльнымі радамі»?], [[Радыё Свабода]], 23 сакавіка 2019 г.</ref>. Аднак Слуцкае выступленьне, урэшце, здушыла [[Чырвоная армія]]<ref>{{Кніга|аўтар=[[Іван Саверчанка]], [[Зьміцер Санько]].|частка=[https://knihi.com/Ivan_Saviercanka/150_pytanniau_i_adkazau_z_historyi_Bielarusi.html#chapter117 117. Што такое Слуцкі збройны чын]|загаловак=150 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|арыгінал=|спасылка=https://knihi.com/Ivan_Saviercanka/150_pytanniau_i_adkazau_z_historyi_Bielarusi.html|адказны=|выданьне=|месца=[[Вільня]]|выдавецтва=[[Наша Будучыня]]|год=2002|старонкі=|старонак=238|сэрыя=|isbn=9986-9229-6-1|наклад=}}</ref>. === Сярэдняя Літва === [[Файл:Lithuanie historique et ennographique (1920).jpg|значак|300пкс|[[Вялікае Княства Літоўскае|Літва гістарычная]] і [[Летува]] («Літва этнаграфічная»). [[Рыга]], 1920 г.]] {{Асноўны артыкул|Сярэдняя Літва}} Рэспубліка [[Сярэдняя Літва]] — дзяржаўна-палітычнае ўтварэньне на тэрыторыі Віленшчыны і Гарадзеншчыны ў 1920—1922 гадох. Рэспубліка была апошняй спробай аднавіць [[Літва|Літву]] ў гістарычным і [[Канфэдэрацыя|канфэдэрацыйным]] сэнсе (таксама плянавалася ўтварыць Літву Верхнюю і Літву Ніжнюю). Стварэньне дзяржавы стала магчымым у выніку «Бунту Жалігоўскага» дзякуючы Першай [[Літоўска-беларускія дывізіі|Літоўска-Беларускай дывізіі]] польскай арміі пад кіраўніцтвам ураджэнца [[Ашмянскі павет|Ашмяншчыны]] [[Люцыян Жалігоўскі|Люцыяна Жалігоўскага]]. Разьмешчаная вакол гістарычнай сталіцы [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] — [[Вільня|Вільні]] — дзяржава 18 месяцаў была [[буфэрная зона|буфэрнай зонай]] паміж [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскай Рэспублікай]], ад якой залежала, і [[Летува|Летувой]], якая дэкляравала свае правы на гэтую тэрыторыю<ref name="von Rauch">{{Кніга| first=Georg von |last=Rauch |authorlink=Georg von Rauch | editor=Gerald Onn | title =The Baltic States: Years of Independence – Estonia, Latvia, Lithuania, 1917–40 | year =1974 | pages = 100–102 | chapter =The Early Stages of Independence | chapterurl= https://books.google.com/books?id=emBIdi4LPz8C&pg=PA101 |publisher =C. Hurst & Co| isbn=0-903983-00-1 }}</ref>. Па некаторых затрымках, зьвязаных з пратэстам [[Ліга народаў|Лігі народаў]] ([[Жэнэва]], [[Швайцарыя]]), якая плянавала ўвод міжнародных войскаў, 8 студзеня 1922 году адбыліся выбары ў Сойм і тэрыторыя рэспублікі была [[Анэксія|анэксаваная]] Польшчай. Люцыян Жалігоўскі пазьней у сваіх мэмуарах, выдадзеных у Лёндане ў 1943 годзе, асудзіў палітыку анэксіі і закрыцьця беларускіх школаў ды адмаўленьня ад канфэдэрацыйных плянаў маршалка [[Юзэф Пілсудзкі|Юзэфа Пілсудзкага]] польскім «саюзьнікам»<ref>{{Спасылка|url=http://history-belarus.by/images/img-figures/zeligowski/Zeligowski_Zapomnianae-prawdy.pdf|title=Zapomniane prawdy|author=Żeligowski, Lucjan|year=1943|publisher=F. Mildner & Sons|language = pl}}</ref>. {{Цытата|9 кастрычніка 1920 году заняў Вільню ня польскі генэрал Жалігоўскі, а [[літвін]] Жалігоўскі. Мараю гэтага апошняга было жыць сярод суайчыньнікаў на літоўскай зямлі. Я не вылучаў сярод іх ні палякаў, ні русінаў, ні жмудзінаў. Будучы літвінам, я ніколі не пераставаў быць палякам. Два гэтыя паняцьці зьвязаныя між сабою. Яны ўзаемна дапаўняюць адно другое. | Успаміны Люцыяна Жалігоўскага}} Таксама генэрал захапляўся ідэямі [[панславізм]]у: «''Але ня толькі геаграфічна Літва была сэрцам славянства. Была ім маральна. Яна, адна з усіх славянскіх народаў, магла лёгка пагаварыць з усімі. Як з Польшчай, так з Расеяй, так з Украінай. Уклад псыхічны літоўскіх народаў быў як бы створаны, каб прымірыць усіх. У яго ніколі не было варожасьці, ні нацыянальнай, ні рэлігійнай, ні культурнай''». Некалькімі ж дзесягодзьдзямі раней у пратаколе допыту 19-гадовага рэвалюцыянэра 10 сакавіка 1887 году пазначана, што Юзэф Пілсудзкі казаў:<ref>{{Спасылка|language = be|url = https://euroradio.fm/25-gadou-tamu-bylo-abyaulena-shto-yazep-pilsudski-belarus-fota|title = 25 гадоў таму было аб'яўлена, што Язэп Пілсудскі — беларус (фота)}}</ref> {{Цытата|Завуць мяне Восіп Восіпавіч Пілсудскі; ад роду маю 19 гадоў; паходжаньне і народнасьць дваранін, беларус… | Пратакол допыту Юзэфа Пілсудскага ад 10 сакавіка 1887 г. }} === Беларуская ССР і Заходняя Беларусь === {{Асноўны артыкул|Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка}} [[Файл:Biełaruś. Беларусь (1924).jpg|міні|300пкс|Мапа Беларусі 1924 году з пазначэньнем тагачасных граніцаў БССР і беларускіх тэрыторыяў у межах іншых дзяржаваў]] Тэрыторыя адноўленае БССР складалася толькі з 6 паветаў Менскае губэрні. Паводле [[Рыская мірная дамова|Рыскае мірнае дамовы]] 1921 году да [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польшчы]] адышла [[Заходняя Беларусь]]. 30 сьнежня 1922 году ўтварыўся [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік]] (СССР), у які ўвайшла і БССР. Паводле прапановы партыйна-савецкага кіраўніцтва БССР цэнтральныя ўлады згадзіліся ў 1924 і 1926 гадох на [[Узбуйненьне БССР|ўзбуйненьне БССР]] шляхам улучэньне ў яе склад часткі Віцебскае і Гомельскае губэрняў. У 1920-я — пачатку 1930-х гадоў у Беларусі праводзіліся сацыялістычная індустрыялізацыя і масавая калектывізацыя сельскае гаспадаркі, у 1924—1929 гадох праводзілася палітыка [[беларусізацыя|беларусізацыі]]<ref name="БелЭН-28"/>. Цяжкім злачынствам супраць усіх пластоў грамадзтва сталі [[Рэпрэсіі ў БССР|палітычныя рэпрэсіі]], якія набылі сыстэмны характар у пачатку 1930-х гадоў, а найбольшы размах мелі ў 1937—1938 гадох. У выніку [[Паход Чырвонай Арміі ў Заходнюю Беларусь і Ўкраіну 1939 году|паходу Чырвонае Арміі ў верасьні 1939 году ў Заходнюю Беларусь]] ейную тэрыторыю далучылі да БССР, аднак Віленшчыну перадалі Летуве. Летува атрымала каля 6880 квадратных кілямэтраў (2660 квадратных міляў) тэрыторыі Віленскага краю (у тым ліку Вільню, гістарычнаю сталіцу Вялікага Княства Літоўскага). Сярод жыхароў Вільні, прадстаўнікі сучаснае летувіскае нацыянальнасьці складалі тады ўсяго 3%. Далучэньне земляў ажыцьцяўлялася ў адпаведнасьці з сакрэтным пратаколам да [[Пакт Молатава — Рыбэнтропа|Дамовы аб ненападзе паміж Нямеччынай і СССР]]<ref name="БелЭН-28"/>. У час [[Нямецка-савецкая вайна|нямецка-савецкай вайны]] 1941—1945 гадоў (эпізоду [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]]) на тэрыторыі Беларусі разгарнулася партызанскае і падпольнае змаганьне. Паводле афіцыйных савецкіх зьвестак, у Савецкай Арміі, савецкіх партызанскі фармаваньнях і шэрагах савецкіх падпольнікаў супраць арміі [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]] змагалася больш за 1,5 млн жыхароў Беларусі. Вайна нанесла рэспубліцы велізарныя страты. Паводле сучасных ацэнак, загінуў кожны трэці жыхар Беларусі. Рэспубліка страціла больш за палову нацыянальнага багацьця. У 1945 годзе паводле савецка-польскае дамовы аб дзяржаўнай граніцы ад 18 жніўня 1945 году, 17 раёнаў [[Беластоцкая вобласьць|Беластоцкае вобласьці]] з горадам [[Беласток]]ам і 3 раёны Берасьцейскае вобласьці ўлады СССР перадалі ў склад [[Польская Народная Рэспубліка|Польшчы]]<ref name="БелЭН-28"/>. У 1945 годзе Беларусь стала сузаснавальніцай [[ААН]], аднак яе ўдзел ня быў самастойным, а падпарадкоўваўся дэлегацыі [[СССР]]. У 1951 годзе зацьвердзілі [[Сьцяг Беларускай ССР|новы сьцяг БССР]], у 1955 годзе — [[Гімн Беларускай ССР|рэспубліканскі гімн]]<ref name="БелЭН-28"/>. У 1986 годзе Беларусь сталася асноўнай ахвярай [[Чарнобыльская катастрофа|Чарнобыльскае катастрофы]]. === Рэcпубліка Беларусь === Сацыяльна-эканамічны крызіс другое паловы 1980 — пачатку 1990-х гадоў спрыяў нарастаньню дэзінтэграцыйных працэсаў у СССР. 27 ліпеня 1990 году Вярхоўны савет БССР прыняў [[Дэклярацыя аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі|Дэклярацыю аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі]]. [[Жнівеньскі путч]] у Маскве (19—21 жніўня 1991) і падтрымка яго кіраўніцтвам КПБ паглыбіла крызіс сыстэму ўлады, якая існавала ў той час у Беларусі. 25 жніўня 1991 году Вярхоўны савет БССР прыпыніў дзейнасьць КПБ на тэрыторыі Беларусі. 19 верасьня 1991 году афіцыйную назву Беларускай дзяржавы зьмянілі на Рэспубліку Беларусь. У якасьці дзяржаўных сымбаляў аднавілі [[Беларусы|беларускія]] [[Нацыянальныя сымбалі|нацыянальныя]] герб [[Пагоня|Пагоню]] і [[бел-чырвона-белы сьцяг]]. У сьнежні 1991 году ў выніку дэнансацыі дамовы 1922 году СССР спыніў існаваньне. 8 сьнежня 1991 году лідэры Беларусі ([[Станіслаў Шушкевіч]]), Украіны ([[Леанід Краўчук]]) і Расеі ([[Барыс Ельцын]]) у [[Белавеская пушча|Белавескай пушчы]] падпісалі [[Белавескія пагадненьні|пагадненьне]] аб утварэньні [[Садружнасьць Незалежных Дзяржаваў|Садружнасьці Незалежных Дзяржаваў]]. У 1994 годзе прынялі [[Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь|Канстытуцыю Беларусі]], адбыліся першыя прэзыдэнцкія выбары. Паводле вынікаў другога туру, першым прэзыдэнтам краіны абралі [[Аляксандар Лукашэнка|Аляксандра Лукашэнка]]. Актывізацыя прарасейскіх настрояў ва ўладных колах Беларусі адзначалася яшчэ з восені 1993 году, што выявілася ў працы Канстытуцыйнай Камісіі: большасьць яе сябраў выказаліся за тое, каб упамінаньне крыніцаў Беларускай дзяржаўнасьці — ня толькі Вялікага Княства Літоўскага і Беларускай Народнай Рэспублікі, але і Беларускай ССР — выключыць з тэксту [[Канстытуцыя Беларусі|Канстытуцыі Беларусі]]. Такую пастанову падтрымала большасьць [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь 12-га скліканьня|дэпутацкага корпусу]]<ref>[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/30488810.html У праекце Канстытуцыі 1994 прыгадваліся ВКЛ і БНР], [[Радыё Свабода]], 15 сакавіка 2020 г.</ref>. Увогуле, у 1991—1994 гадох Беларусь была адзінай краінай з былых рэспублік СССР, дзе нацыянальныя палітычныя сілы ня мелі прадстаўніцтва ў міністэрствах і структурах мясцовай выканаўчай улады — фактычна ня мелі доступу да рэальнага кіраваньня дзяржавы<ref name="navumcyk_15.04.2020">[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/30555697.html Беларусь як унікум. Адказ Прэйгерману], [[Радыё Свабода]], 15 красавіка 2020 г.</ref>. Аднак поўнае аднаўленьне [[Русіфікацыя Беларусі|русіфікацыйнай]] [[Моўная палітыка|моўнай]] і культурнай палітыкі адбылося толькі па ўсталяваньні Лукашэнкам [[Рэжым Лукашэнкі|аўтарытарнага рэжыму]], што стала вынікам супадзеньня інтарэсаў уладаў Расеі, якія рэанімавалі [[Імпэрыялізм|імпэрскую ідэю]], і Лукашэнкі, які меў спадзяваньні праз далучэньне Беларусі да Расеі замяніць яе нямоглага прэзыдэнта [[Барыс Ельцын|Барыса Ельцына]]<ref>{{Літаратура/Дзевяноста пяты (2015)|к}} С. 10.</ref>. У 1995 годзе па [[Зьбіцьцё дэпутатаў у будынку Вярхоўнага Савету (1995)|акце тэрору ў парлямэнце Беларусі]] ён правёў [[Рэфэрэндум у Беларусі 1995 году|рэфэрэндум]], які супярэчыў Канстытуцыі Беларусі і дзейнаму заканадаўству<ref name="МП">[[Міхаіл Пастухоў|Пастухоў М.]] [https://knihi.com/none/Aniamiennie_Z_kroniki_zniscennia_bielaruskaj_movy.html#chapter13 Ці законны рэфэрэндум 1995 году адносна наданьня дзяржаўнага статусу расейскай мове?] // Аняменне. З кронікі знішчэння беларускай мовы. — Вільня, 2000.</ref><ref name="zapr">[[Сяргей Запрудзкі|Запрудзкі С.]] [https://web.archive.org/web/20170814200257/http://jivebelarus.net/language/language-defeat-06.html Грамадзкае сьцьвярджэньне беларускай мовы і парушэньні правоў беларускамоўных людзей] // Аняменне. З кронікі знішчэння беларускай мовы. — Вільня, 2000.</ref><ref name="zapr1">[[Сяргей Запрудзкі|Запрудзкі С.]] [https://web.archive.org/web/20110722003014/http://arche.bymedia.net/2002-1/zapr102.html Моўная палітыка ў Беларусі ў 1990-я гады] // [[Архэ Пачатак]]. №1 (21), 2002.</ref>, адзначаўся парушэньнем законаў і фальсыфікацыяй вынікаў галасаваньня<ref>[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/27734568.html Рэфэрэндум-95 пра сымболіку і мову ня быў легітымным], [[Радыё Свабода]], 12 траўня 2019 г.</ref>. Па рэфэрэндуме, Лукашэнка пазбавіў беларускія [[Нацыянальная сымболіка|нацыянальныя сымбалі]] бел-чырвона-белы сьцяг і герб Пагоню статусу афіцыйнай дзяржаўнай сымболікі і надаў дзяржаўны статус [[расейская мова|расейскай мове]]. [[Файл:Protest actions in Minsk (Belarus) near Stella, August 16.jpg|значак|296пкс|[[Марш за свабоду (Менск, 2020)|300-тысячны мітынг супраць фальсыфікацыі выбараў, гвалту і беззаконьня]]. Менск, {{nowrap|16 жніўня 2020 г.}}]] Улетку 1996 году 70 дэпутатаў [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь 13-га скліканьня|Вярхоўнага Савету]] паставілі подпісы пад [[імпічмэнт]]ам прэзыдэнту з прычыны парушэньня ім Канстытуцыі Беларусі. У адказ Лукашэнка з парушэньнем Канстытуцыі і закону «Аб народным галасаваньні (рэфэрэндуме) у Рэспубліцы Беларусь» правёў 24 лістапада 1996 году [[Рэфэрэндум у Беларусі 1996 году|чарговы рэфэрэндум]], на падставе афіцыйна абвешчаных вынікаў якога разагнаў Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь 13-га скліканьня і ўтварыў цалкам падкантрольны [[Нацыянальны сход Рэспублікі Беларусь|Нацыянальны сход]], які стаў найвышэйшым заканадаўчым органам рэжыму ў Беларусі. Адначасна апазыцыю цалкам выціснулі з тэлевізіі і радыё, а апазыцыйным газэтам не давалі друкавацца. У знак пратэсту ў адстаўку падалі прэм’ер-міністар Беларусі, два іншыя міністры і сем судзьдзяў [[Канстытуцыйны суд Рэспублікі Беларусь|Канстытуцыйнага суду]]. У гэтых умовах [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|Злучаныя Штаты]] і [[Эўразьвяз]] адмовіліся прызнаваць легітымнасьць рэфэрэндуму. Тым часам Лукашэнка канцэнтраваў у сваіх руках уладу з дапамогаю ўзмацненьня спэцыяльных службаў, у прыватнасьці [[Камітэт дзяржаўнай бясьпекі Рэспублікі Беларусь|КДБ]]. У красавіку 1998 году Лукашэнка стварыў г. зв. «[[Саюз Расеі і Беларусі]]», пазьней абвясьціў пра стварэньне г. зв. «[[Саюзная дзяржава Беларусі і Расеі|Саюзнай дзяржавы Беларусі і Расеі]]». Улады [[Расея|Расеі]] актыўна падтрымлівалі аўтарытарны рэжым у Беларусі ад часоў палітычнай крызы 1996 году, калі Лукашэнку зь іх дапамогай удалося ўнікнуць імпічмэнту і здабыць абсалютную ўладу ў краіне<ref>[https://www.svaboda.org/a/27138163.html За што Селязьнёў атрымаў ад Лукашэнкі ордэн Скарыны?], [[Радыё Свабода]], 20 ліпеня 2015 г.</ref>. Незаконныя прэзыдэнцкія выбары з падкантрольнай Лукашэнку працэдурай падліку галасоў праходзілі ў 2001, 2006, 2010 і 2015 гадох. Кожныя зь іх выклікалі пратэсты грамадзянаў Беларусі і крытыку з боку ЗША і краінаў Эўразьвязу — найперш праз працэдуру падліку галасоў, якая дазваляла цалкам фальсыфікаваць вынікі і адкідала ўсякі кантроль за падлікам галасоў для не зьвязаных з рэжымам Лукашэнкі грамадзянаў Беларусі. 8 жніўня 2020 году прайшлі [[Прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі 2020 году|чарговыя незаконныя прэзыдэнцкія выбары]], па якіх адбыліся [[Пратэсты ў Беларусі (2020—2021)|масавыя пратэсты супраць іх фальсыфікацыі, гвалту і беззаконьня]]. Пратэсты адзначаліся найбольшай за ўсю гісторыю колькасьцю ўдзельнікаў (у Менску выходзілі сотні тысячаў чалавек, у абласных цэнтрах — дзясяткі, у многіх раённых — тысячы) і праходзілі пад [[беларусы|беларускай]] [[Нацыянальная сымболіка|нацыянальнай сымболікай]]. У час здушэньня гэтых пратэстаў гвалт рэжыму Лукашэнкі над грамадзянамі Беларусі перайшоў на прынцыпова новы ўзровень, калі ён выявіўся [[Сьпіс загінулых падчас акцыяў пратэсту ў Беларусі (2020)|забойствамі]] і масавымі катаваньнямі, а маштаб рэпрэсіяў у краіне наблізіўся да часоў [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|сталінскага тэрору]]<ref>[https://www.svaboda.org/a/30935222.html Партыя БНФ: «Беларусь ня ведала такога маштабу зьверстваў з часоў бальшавіцкага тэрору і нацысцкай акупацыі»], [[Радыё Свабода]], 7 лістапада 2020 г.</ref>. [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]] 24 лютага 2022 году адкрыта прадэманстравала, што Беларусь знаходзіцца пад [[Гібрыдная вайна|гібрыднай]]<ref name="Litwin-2024"/><ref name="Usov-2023"/><ref name="UW-2022"/><ref name="BRN"/> [[Расейская акупацыя Беларусі|акупацыяй Расеі]]<ref name="Lichtarovic-24-02-2022"/><ref name="Hurnievic-26-02-2022"/><ref name="Daskievic-25-02-2022"/><ref name="AC-2022"/><ref name="Korsunau-2022"/><ref name="Dubaviec-2022"/>. 25 сакавіка 2023 году [[Уладзімер Пуцін|Ўладзімер Пуцін]] заявіў, што Расея разьмяшчае у Беларусі сваю тактычную ядзерную зброю, што неўзабаве ажыцьцявілі<ref>[https://www.svaboda.org/a/32336402.html Сахашчык: Ядзерная зброя моцна актывізуе партызанскі рух у Беларусі], [[Радыё Свабода]], 27 сакавіка 2023 г.</ref><ref name="Usau-29-03-2023"/>. == Дзяржаўны лад == {{Асноўны артыкул|Дзяржаўны лад Рэспублікі Беларусь}} Беларусь — [[унітарная дзяржава]], форма кіраваньня — [[прэзыдэнцкая рэспубліка]]. Тэрмін для кожнага прэзыдэнту складае пяць гадоў. Паводле [[Канстытуцыя Беларусі|Канстытуцыі Беларусі 1994 году]], прэзыдэнт [[дэ-юрэ]] можа займаць пасаду ня больш за два тэрміны, аднак у 2004 годзе на падставе афіцыйна абвешчаных вынікаў [[Рэфэрэндум у Беларусі 2004 году|рэфэрэндуму]] [[рэжым Лукашэнкі]] [[дэ-факта]] прыбраў гэтае абмежаваньне<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/3882843.stm Profile: Alexander Lukashenko], [[BBC|BBC News]]</ref>. Першым прэзыдэнтам стаў [[Аляксандар Лукашэнка]], абраны на гэтую пасаду ў другім туры [[Прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі 1994 году|выбараў 1994 году]]. У 1996 годзе з ініцыятывы Лукашэнкі прайшоў [[Рэфэрэндум у Беларусі 1996 году|рэфэрэндум]], на падставе афіцыйна абвешчаных вынікаў якога ў Канстытуцыю ўнесьлі шэраг зьменаў, а Лукашэнка павялічыў свой тэрмін на 2 гады, такім чынам наступныя афіцыйныя прэзыдэнцкія выбары адбыліся ў 2001 годзе. Галоўны орган [[Заканадаўчая ўлада|заканадаўчай улады]] — [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь]], ліквідаваны Лукашэнкам на падставе афіцыйна абвешчаных вынікаў рэфэрэндуму 1996 году і заменены на падкантрольны рэжыму [[Нацыянальны сход Рэспублікі Беларусь|Нацыянальны сход]], які складаецца з [[Палата прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь|Палаты прадстаўнікоў]] (ніжняя палата) і [[Савет Рэспублікі Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь|Савету Рэспублікі]] (верхняя палата). З улікам таго, што назва «Вярхоўны [[Савет]]» небеларуская і паходзіць ад [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускай ССР]], выказваюцца прапановы вярнуць парлямэнту краіны традыцыйную ад часоў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] назву — [[Сойм]]<ref name="Cajcyc">Чайчыц А. [https://www.svaboda.org/a/28449360.html Карыснае практыкаваньне ад Зянона Пазьняка], [[Радыё Свабода]], 24 красавіка 2017 г.</ref><ref>[http://www.bielarus.net/pdf/Program_Bolnaja_Bielarus_internet.pdf Народная Праграма Вольная Беларусь — гэта праект новай Беларусі]. — Варшава — Нью-Ёрк — Менск: «Беларускія Ведамасьці», 2017. С. 13.</ref>. [[Судовая ўлада]] ажыцьцяўляецца судамі, найвышэйшы судовы орган — [[Вярхоўны суд Рэспублікі Беларусь|Вярхоўны суд]]. Гаспадарчыя спрэчкі паміж прадпрыемствамі, установамі і арганізацыямі разглядае [[Вышэйшы гаспадарчы суд Рэспублікі Беларусь|Вышэйшы гаспадарчы суд]]. Кантроль за канстытуцыйнасьцю нарматыўных актаў у дзяржаве ажыцьцяўляе [[Канстытуцыйны суд Рэспублікі Беларусь|Канстытуцыйны суд]], легітымны склад якога, аднак, разагнаны па рэфэрэндуме 1996 году<ref name="Пастухоў-2021">{{артыкул||дата публікацыі=2021-03-12|загаловак=Канстытуцыя: шматкроць перапісаная і не дзеючая|год=2021|выданьне=[[Новы час (газэта)|Новы час]]|мова=be|нумар=10 (718)|старонкі=4|дата доступу=2021-03-20|аўтар=[[Міхаіл Пастухоў|Пастухоў М.]], Пульша С.}}</ref>. Нагляд за дакладным і аднастайным выкананьнем законаў ускладаецца на [[Генэральны пракурор Рэспублікі Беларусь|Генэральнага пракурора]]. Кантроль за выкананьнем дзяржаўнага бюджэту і выкарыстаньнем дзяржаўнай уласнасьці ажыцьцяўляе [[Камітэт дзяржаўнага кантролю Рэспублікі Беларусь|Камітэт дзяржаўнага кантролю]]<ref name="BE-12">{{Літаратура/БелЭн|18-2к}} С. 12.</ref>. == Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел == {{Асноўны артыкул|Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Беларусі}} {| border=0 align=right cellpadding=0 cellspacing=0 style="margin: 0 0 1em 1em; background: transparent; border: 0px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 100%;" |<div style="position: relative">[[Файл:Belarus provinces blank.svg|300пкс|справа]] <div style="position: absolute;left:32px;top:181px">[[Файл:Coat of Arms of Brest Region.svg|17пкс]]</div> <div style="position: absolute;font-size:85%;left:55px;top:180px">[[Берасьцейская вобласьць|Берасьцейская<br />вобласьць]]</div> <div style="position: absolute;left:38px;top:96px">[[Файл:Coat of Arms of Hrodna Voblasts.svg|20пкс]]</div> <div style="position: absolute;font-size:85%;left:30px;top:120px">[[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенская<br />вобласьць]]</div> <div style="position: absolute;left:120px;top:102px">[[Файл:Coat of Arms of Minsk province.svg|20пкс]]</div> <div style="position: absolute;font-size:85%;left:122px;top:125px">[[Менская вобласьць|Менская<br />вобласьць]]</div> <div style="position: absolute;left:178px;top:185px">[[Файл:Coat of arms of Homyel Voblast.svg|20пкс]]</div> <div style="position: absolute;font-size:85%;left:200px;top:185px">[[Гомельская вобласьць|Гомельская<br />вобласьць]]</div> <div style="position: absolute;left:203px;top:105px">[[Файл:Escut Oblast Mohilev.png|20пкс]]</div> <div style="position: absolute;font-size:85%;left:225px;top:105px">[[Магілёўская вобласьць|Магілёўская<br />вобласьць]]</div> <div style="position: absolute;left:138px;top:35px">[[Файл:Coat of Arms of Vitsebsk Voblasts.svg|20пкс]]</div> <div style="position: absolute;font-size:85%;left:162px;top:34px">[[Віцебская вобласьць|Віцебская<br />вобласьць]]</div></div> |} Тэрыторыя Рэспублікі Беларусь падзяляецца на тэрыторыю [[сталіца|сталіцы]] і тэрыторыі [[вобласьць|вобласьцяў]]. Тэрыторыя вобласьці падзяляецца на тэрыторыю [[раён]]аў і гарадоў абласнога падпарадкаваньня. Тэрыторыя раёну падзяляецца на тэрыторыю [[сельсавет]]аў, [[пасёлак|пасёлкаў]] і гарадоў раённага падпарадкаваньня. Беларусь падзяляецца на шэсьць вобласьцяў, якія маюць назву паводле свайго адміністрацыйнага цэнтру. У сваю чаргу гэтыя вобласьці падзяляюцца на 118 раёнаў. Сталіца краіны Менск мае адмысловы статус. Цяперашні адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Беларусі фактычна застаўся з часоў [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускай ССР]]. Адміністрацыйна-тэрытарыльныя адзінкі маюць савецкія небеларускія афіцыйныя назвы, з гэтай прычыны прапануецца вярнуць традыцыйныя ад часоў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] назвы — [[Ваяводзтва|ваяводзтвы]] (замест вобласьцяў), [[павет]]ы (замест раёнаў) і [[Староства (Вялікае Княства Літоўскае)|староствы]] (замест сельсаветаў)<ref name="Cajcyc"/>. З улікам таго, што наяўны падзел забясьпечвае моцную цэнтралізацыю і адміністрацыйна-палітычны кантроль над мясцовай ўладай з боку цэнтральных ворганаў улады, дзеля зьмяншэньня цэнтралізацыі, адміністрацыйнай і бюджэтнай нагрузкі выказваюцца прапановы павялічыць колькасьць адзінак самакіраваньня першага ўзроўню (ваяводзтваў)<ref>[http://www.bielarus.net/pdf/Program_Bolnaja_Bielarus_internet.pdf Народная Праграма Вольная Беларусь — гэта праект новай Беларусі]. — Варшава — Нью-Ёрк — Менск: «Беларускія Ведамасьці», 2017. С. 17.</ref>. == Геаграфія == {{Асноўны артыкул|Геаграфія Беларусі}} === Геаграфічнае становішча === [[Файл:Belarus satellite image MODIS Terra true color 2010-06-29.jpg|міні|300пкс|Беларусь з космасу, чэрвень 2010 г.]] Беларусь знаходзіцца ў цэнтры [[Эўропа|Эўропы]]. Мяжуе з [[Польшча]]ю на захадзе, [[Летува|Летувою]] на паўночным захадзе, [[Латвія]]й на поўначы, [[Расея]]й на ўсходзе і [[Украіна|Ўкраінай]] на поўдні. Агульная працягласьць [[Дзяржаўная граніца Рэспублікі Беларусь|дзяржаўнай граніцы]] складае 2969 км. Адлегласьць ад Менску да сталіц суседніх дзяржаваў: [[Вільня|Вільні]] — 215 км, [[Рыга|Рыгі]] — 470, [[Варшава|Варшавы]] — 550, [[Кіеў|Кіева]] — 580, [[Масква|Масквы]] — 700 км. Плошча Беларусі — 207,598 тыс. км². Найбольшая працягласьць краіны з захаду на ўсход — 650 км, з поўначы на поўдзень — 560 км. У Эўропе Беларусь паводле плошчы нязначна саступае [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]] і [[Румынія|Румыніі]], больш чым у 2,2 разу пераўзыходзіць [[Партугалія|Партугалію]] і [[Вугоршчына|Вугоршчыну]] і прыкладна ў 5 разоў — [[Нідэрлянды]], [[Швайцарыя|Швайцарыю]]. === Рэльеф і карысныя выкапні === {{Асноўны артыкул|Рэльеф Беларусі}} [[Файл:Dzyarzhynskaya Hara 3.jpg|значак|300пкс|На [[Сьвятая (гара)|Сьвятой гары]] (345 м), найвышэйшым пункце Беларусі]] Беларусь знаходзіцца на [[Усходнеэўрапейская раўніна|Ўсходнеэўрапейскай раўніне]]. Тэрыторыя галоўным чынам раўнінная з рэдкімі ўзвышшамі ([[Менскае ўзвышша|Менскае]], [[Наваградзкае ўзвышша|Наваградзкае]], [[Ашмянскае ўзвышша|Ашмянскае]], [[Віцебскае ўзвышша|Віцебскае]] і іншыя), якія разьмяшчаюцца пераважна ў цэнтральнай частцы краіны і складаюць [[Беларуская града|Беларускую граду]]. Найвышэйшы пункт — [[Сьвятая (гара)|Сьвятая гара]], 345 м; найніжэйшы — на рацэ [[Нёман]]е, 90 м над узроўнем мора. Асаблівасьці рэльефу Беларусі вызначаюцца геалягічнай будовай тэрыторыі. Да прыпаднятых частак крышталічнага падмурка прымяркоўваюцца ўзвышшы. Тэрыторыі з глыбокім заляганьнем крышталічнага падмурка звычайна займаюць нізіны. Вызначальным фактарам фармаваньня рэльефу Беларусі сталі [[Ледавік|ледавікі]]. За апошнія 500—600 тыс. гадоў тэрыторыя краіны спазнала ня менш за 5 зьледзяненьняў. На тэрыторыі Беларусі выявілі больш за 5 тысячаў радовішчаў і пакладаў карыстных выкапняў<ref name="BE-12"/>. Сярод іх можна выдзяліць [[нафта|нафту]], [[прыродны газ]], [[жалезная руда|жалезную руду]], [[даляміт]]ы, будаўнічыя матэрыялы — [[жвір]], [[гліна|гліны]], [[пясок]], [[крэйда|крэйду]], [[граніт]], [[торф]], [[сапрапэль]] і іншыя. === Глебы === {{Асноўны артыкул|Глебы Беларусі}} Асаблівасьці геалягічнага мінулага Беларусі, яе рэльефу, клімату, расьліннасці абумовілі складаную будову глебавага покрыва тэрыторыі. Асноўныя глебаўтваральныя пароды адпавядаюць зоне ледавіковай акумуляцыі: азёрна-ледавіковыя, [[Марэна (геалёгія)|марэнавыя]], водна-ледавіковыя адклады, алювіяльныя наносы, [[торф]]. Сярод глебаўтваральных працэсаў пераважаюць дзярновы (пад лугавой травяністай расьліннасьцю), падзолісты (пад лясной расьліннасьцю), балотны (у паніжаных месцах, дзе назапашваецца вільгаць) і іх спалучэньні. З улікам ступені праяўленьня асноўнага глебаўтваральнага працэсу вылучаюцца тыпы глебаў: [[дзярнова-падзолістыя глебы|дзярнова-падзолістыя]], [[Дзярнова-падзолістыя забалочаныя глебы|дзярнова-падзолістыя забалочаныя]], [[тарфяна-балотныя глебы|тарфяна-балотныя]], [[абалонавыя глебы|абалонавыя]], [[дзярнова-карбанатныя глебы|дзярнова-карбанатныя]], [[Дзярновыя і дзярнова-карбанатныя забалочаныя глебы|дзярновыя і дзярнова-карбанатныя забалочаныя]]. Паводле мэханічнага складу адрозьніваюць гліністыя, сугліністыя, супясковыя, пясковыя і тарфяныя глебы. === Клімат === {{Асноўны артыкул|Клімат Беларусі}} [[Файл:Паміж ноччу і днём.jpg|значак|300пкс|Краявід Беларусі ўлетку]] [[Файл:Печерский лесопарк — Прекрасная зима.jpg|300px|значак|Краявід Беларусі ўзімку]] Беларусь мае [[Мерны клімат|мерны]] [[кантынэнтальны клімат]], бо месьціцца ў мерным пасе на шляху заходніх паветраных масаў з [[Атлянтычны акіян|Атлянтычнага акіяну]]. У роўнадзеньні 21 сакавіка і 23 верасьня вышыня сонца роўная 90° і 23,5°. Гадавая сумарная [[радыяцыя]] ў Беларусі складала 3500 мэга[[Джоўль|джоўляў]]/м² на поўначы і 4100 мэгаджоўляў/м² на поўначы (85—97 кіля[[калёрыя]]ў/см). У [[Ліпень|ліпені]], які ёсьць найцяплейшым месяцам, сумарная радыяцыя 9-кратна большая, чым у найхаладнейшым месяцы — [[Студзень|студзені]]. Улетку пераважае наўпроставая сонечная радыяцыя, што складае 52% ад сумарнай. Узімку — расьсеяная радыяцыя, што складае 70% ад сумарнай. Гадавая расьсеяная радыяцыя розьнілася ад 2100 мэгаджоўляў/м² на поўдні да 1900 мэгаджоўляў/м² на поўначы. Сярэднегадавая працягласьць сонечнага зьзяньня вагалася ад 73 дзён на поўначы да 78 на поўдні. Найбольшая яго працягласьць назіралася ў чэрвені (11—12 дзён), найменшая — у сьнежні (25-30 гадзінаў). На цёплае паўгодзьдзе прыпадала каля 80% гадавой працягласьці сонечнага зьзяньня. Гадавая сума [[Фотасынтэз|фотасынтэтычнаактыўнай]] радыяцыі, 1% якой спажывалі [[зялёныя расьліны]], складала да 1900 мэгаджоўляў/м² на поўначы да 2200 мэгаджоўляў/м² на поўдні. Дадатны радыяцыйны балянс краіны складаў 1500—1800 мэгаджоўляў/м² у сярэднім за год і паступова нарастаў з паўночнага ўсходу на паўднёвы захад<ref name="г">{{Кніга|аўтар=[[Павал Каўрыга]].|частка=Клімат|загаловак=[[Беларуская энцыкляпэдыя]] ў 18 тамах|арыгінал=|спасылка=http://knihi.com/none/Bielaruskaja_encyklapiedyja_djvu.zip.html|адказны=гал.рэд. [[Генадзь Пашкоў]]|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Беларуская энцыкляпэдыя імя Петруся Броўкі]]|год=2004|том=[http://files.knihi.com/Knihi/Store1/Slounik/Bielaruskaja_encyklapedyja.djvu.zip/Bielaruskaja_encyklapedyja.18-2.djvu 18. Кн. 2: Рэспубліка Беларусь]|старонкі=40-43|старонак=760|сэрыя=|isbn=985-11-0295-4|наклад=10 000}}</ref>. Цягам году над Беларусьсю пераважаюць заходнія вятры, якія пераносяць марское атлянтычнае паветра, разам зь якім перамяшчаюцца [[цыклён]]ы. Узімку пануюць паўднёва-заходнія і заходнія вятры. Паступленьне цыклёнаў зімой вядзе да павышэньня [[Вільготнасьць паветра|вільготнасьці]] і воблачнасьці, што выклікае [[Адліга|адлігу]] і туманы. Пранікненьне кантынэнтальнага паветра мерных шыротаў прыносіць марознае надвор’е з паніжэньнем сярэднесодневай тэмпэратуры да −10—15 [[°C]]. Звычайна арктычнае паветра ўрываецца пасьля адлігі, што выклікае рэзкае пахаладаньне з парывістым ветрам. Морскае арктычнае паветра стварае воблачнае надвор’е, а кантынэнтальнае з усходняй [[Арктыка|Арктыкі]] — яснае, што паніжае тэмпэратуру паветра да −40&nbsp;°C. Улетку пераважаюць паўночна-заходнія і заходнія вятры. Арктычнае паветра праграецца ў ніжніх слаях і выклікае працяглыя [[Засуха|засухі]]. На паўднёвым усходзе пераважае трапічнае паветра, што пры руху на поўнач абумоўлівае рэзкае пацяпленьне і вылікае засушлівае надвор’е ўлетку да 38&nbsp;°C і адлігу ўзімку. Сярэднегадавая хуткасьць ветру складае 3,5—4 м/с на раўнінах і ўзвышшах, 3—3,5 м/с у [[нізіна]]х і далінах рэк. Увосень і ўзімку праз цыклёны хуткасьць ветру павялічваецца, а ўвесну і ўлетку памяншаецца на 0,5 м/с. Сярэднегадавая тэмпэратура для ўсёй Беларусі складала 5,8&nbsp;°C. Сярэднегадавая ізатэрма вагаецца ад 7&nbsp;°C у Берасьцейскай вобласьці да 4,5&nbsp;°C у Віцебскай. У асобныя гады сярэдняя тэмпэратура сягае ад 4,5—5&nbsp;°C да 7—9,5&nbsp;°C. Працягласьць цёплага пэрыяду году з тэмпэратурай вышэйшай за 0&nbsp;°C складае 250—260 дзён на паўднёвым захадзе і 220—230 на паўночным усходзе. У ліпені сярэднямесячная тэмпэратура вагаецца ад 17,5&nbsp;°C на поўначы да 19&nbsp;°C на поўдні. Адхіленьні ад звычайнай тэмпэратуры можа складаць 3—4&nbsp;°C. Найбольшая тэмпэратура расьце ад 35&nbsp;°C у Віцебску да 38&nbsp;°C у Гомлі. У студзені сярэдняя тэмпэратура складала −6,7&nbsp;°C са зьмяненьнем ад −4,5&nbsp;°C на паўднёвым захадзе да −8&nbsp;°C на паўночным усходзе. На захадзе звычайна цяплей амаль на 2&nbsp;°C, чым на ўсходзе празь пераважнае ўзьдзеяньне атлянтычнага паветра. Адхіленьні тэмпэратуры могуць дасягаць 3—6&nbsp;°C. Найменшыя тэмпэратуры зьмяняліся ад −41&nbsp;°C у Віцебску да −35&nbsp;°C у Гомлі<ref name="г"/>. У гадавым ходзе найбольш пругкасьці вадзяной пары прыпадае на ліпень — 14-15 гэкта[[Паскаль (адзінка вымярэньня)|паскаляў]] (ГПа), найменш на студзень — 3-4 ГПа. Узімку пругкасьць складае ад 3,5 ГПа на поўначы да 4 ГПа на поўдні. Улетку — ад 14,5 ГПа да 15 ГПа. На марэнных узвышшах пругкасьць меншая на 0,5—1 ГПа, чым на раўнінах. Сярэднегадавая вільготнасьць складала каля 80%. Найбольшая ў сьнежні-студзені — каля 90%. Найменшая ў траўні-чэрвені — 65%. Павялічаная на 3—5% вільготнасьць адзначалася каля вадаёмаў, на балотах, у лясах і на ўзвышшах. У сухія летнія дні віготнасьць апускалася менш за 30%. У сярэднім налічвалася 5—7 сухіх дзён на поўначы і ўзвышшах і 13—17 на поўдні. Часам іх лік дасягаў 20—40 за год. Больш за ўсё сухіх дзён назіралася ў траўні. На поўначы і ўсходзе налічвалася 136—145 дзён зь вільготнасьцю звыш 80% за год, на поўдні і паўднёвым захадзе — 107—113. На ўзвышшах налічвалася да 152 вільготных дзён за год. Узімку было больш вільготных дзён, чым улетку. У сьнежні налічвалася 23—27 вільготных дзён. У траўні 2-4 такіх дні. Высокая вільготнасьць спрыяла [[туман]]ам, што часьцей узьнікалі ў замкнёных катлавінах, на балотах і азёрах. За год здаралася ад 35 да 100 дзён з туманам. На Менскім і [[Наваградзкае ўзвышша|Наваградзкім узвышшах]] 65—100 такіх дзён. Звыш 60% дзён з туманамі адбывалася ў халодную пару году з кастрычніка па [[сакавік]]. Пахмурных дзён налічвалася ад 135 на паўднёвым усходзе да 175 на паўночным захадзе. Узімку верагоднасьць пахмурнага неба складала 80—85%. У сьнежні ў сярэднім 21—23 дні бяз сонечнага надвор’я. У цёплую пару году воблачнасьць складала да 45—55%. У сярэднім за год у Беларусі выпадала звыш 600—700 мм. Марэнныя ўзвышшы сярэдзіннай Беларусі атрымлівалі звыш 650—700 мм. На Наваградзкім узвышшы выпадала 769 мм ападкаў, што было найбольшым паказьнікам у Беларусі. На нізінах выпадала 600—650 мм. Адхіленьні ад сярэднегадавой нормы складалі 100—200 мм ападкаў. Найбольш ападкаў выпадала ў [[Васілевічы|Васілевічах]] — 1115 мм, найменш у [[Брагін]]е — 298 мм. На цёплую пару з [[красавік]]а па кастрычнік прыпадала каля 70% ападкаў за год. У гадавым ходзе найбольш ападкаў выпадала ў ліпені — 75—95 мм, найменш у лютым — 30-40 мм. У цёплую пару пераважалі [[Залева|залевы]], якія перавышалі сярэднемесячныя ападкі ў 2—3 разы. Найбольшы ўлічаны ўзровень быў у жніўні ў [[Пружаны|Пружанах]] — 329 мм. Часам улетку ападкі не выпадаюць да месяца. Лік дзён з ападкамі складаў ад 193—195 на паўночным захадзе да 145 на паўднёвым усходзе. У сярэднім кожны другі-трэці дзень з ападкамі. Зрэдку за дзень выпадае месячная норма ападкаў. Найбольшы содневы лік атмасфэрнай вільгаці адзначылі ў ліпені 1973 году на станцыі [[Слаўнае (Віцебская вобласьць)|Слаўнае]] [[Талачынскі раён|Талачынскага раёну]] (Віцебская вобласьць). У халодную пару зь лістапада па сакавік утвараецца [[Сьнег|сьнегавое]] покрыва, якое ляжыць ад 75 дзён на паўднёвым захадзе да 125 на паўночным усходзе. Часам выпадзеньне сьнегу адзначаецца ў кастрычніку. Устойлівае сьнегавое покрыва ўсталёўваецца ў сьнежні. Яго разбурэньне назіраецца ў пачатку сакавіка на паўднёвым захадзе (ПдЗ) і пры канцы сакавіка на паўночным усходзе (ПнУ). Найбольшая сярэдняя вышыня сьнегу складае ад 15 см на ПдЗ да звыш 30 см на ПнУ. У цёплыя маласьнегавыя зімы вышыня сьнегу ўдвая меншая. Запас вады ў сьнегавым покрыве складае ад 30-40 мм на ПдЗ да 80-100 мм на ўсходзе ПнУ<ref name="г"/>. === Водныя багацьці === {{Асноўны артыкул|Рэкі Беларусі|Азёры Беларусі}} [[Файл:Narač - 2.jpg|міні|300пкс|[[Нарач]] — найбольшае возера Беларусі]] Тэрыторыя Беларусі знаходзіцца ў басэйне [[Чорнае мора|Чорнага]] (58% тэрыторыі) і [[Балтыйскае мора|Балтыйскага]] (42%) мораў<ref name="BE-16">{{Літаратура/БелЭн|18-2к}} С. 16.</ref>. Агульная даўжыня 20,8 тысячаў рэк краіны складае 90,6 тыс. кілямэтраў. 7 рэк маюць даўжыню звыш 500 км: [[Бярэзіна]], [[Вяльля]], [[Дзьвіна]], [[Дняпро]], [[Нёман]], [[Прыпяць]] і [[Сож]]. Шэсьць зь іх, апроч Бярэзіны, ёсьць церазьмежнымі. Агульны аб’ём воднага сьцёку рэк — 57,9 млрд кубічных мэтраў у сярэднім у год. Азёраў каля 11 тыс., 75% зь іх з плошчай люстэрка да 0,1 км². Найбольшае [[возера]] — [[Нарач]] (плошча 79,6 км²), найглыбейшае — [[Доўгае возера (Глыбоцкі раён)|Доўгае]] (53,6 м). Агульны аб’ём вады ў азёрах плошчай больш за 1 км² складае 6—7 млрд м³. Найбольшы аб’ём вады ў азёрах [[вадазбор]]аў рэк Дзьвіны (72% усіх запасаў) і Нёмана (20%)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Рэкі і азёры Беларусі|спасылка=http://news.belta.by/by/news/infographics?i_id=1347|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=14 сакавіка 2013|дата доступу=19 сакавіка 2013}}</ref>. Таксама краіна багатая на балоты, найбольшая колькасьць якіх знаходзіцца на [[Палесьсе|Палесьсі]]. === Расьліннасьць і жывёльны сьвет === [[Файл:Zubr BPN 02.jpg|150px|значак|зьлева|[[Зубар]] — жывёла-сымбаль Беларусі]] [[Файл:Восень у Белавескай пушчы.jpg|міні|300пкс|[[Белавеская пушча]], аб’ект [[Сусьветная спадчына ЮНЭСКО|Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО]]]] На 21 сакавіка 2013 году амаль 40% плошчы Беларусі займаў [[лес]], агульная плошча якога складала 9,5 мільёну [[гектар]]аў. Запас [[Драўніна|драўніны]] складаў 1,6 млрд кубічных мэтраў. Паводле мэтавага прызначэньня лясы падзяляліся на: эксплюатацыйныя (49%), аздараўленчыя (17%), вадаахоўныя (16%), прыродаахоўныя (14%) і ахоўныя (4%). Налічвалася 107 відаў дзікарослых [[дрэва]]ў і 1,5 тыс. увезеных зь іншых краёў, сярод іх — 28 мясцовых відаў дрэваў, каля 60 відаў [[хмызьняк]]оў, 15 — паўхмызьнякоў і 8 — хмызьнячкоў<ref>{{Спасылка|аўтар =[[Канстанцін Карнялюк]]| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі =9 лютага 2011| url =http://zil.mogved.by/content/my-tut-dushoj-chysceem/stati| копія = | загаловак =Мы тут душой чысьцеем| фармат = | назва праекту = | выдавец =[[Газэта]] «[[Зямля і людзі]]»| дата = 25 студзеня 2013 | мова = | камэнтар = }}</ref>. Пераважнымі пародамі былі: хвойныя (60%; [[Хвоя звычайная|хвоя]] ды [[елка]]), мяккалістыя (36,5%; [[асіна]], [[бяроза (дрэва)|бяроза]] і [[вольха]]) і цьвёрдалістыя (3,5%; [[дуб]]). Іншыя важныя лесаўтваральныя пароды: [[ясень]], [[ліпа]], [[клён (род)|клён]] і [[граб]]. Найбольш пашыраныя ўвезеныя віды дрэваў: [[Лістоўніца|лістоўніцы]] сыбірская і эўрапейская, хвоі Банкса, Мурэя і Веймутава, [[паўночны дуб]], [[таполя|таполі]] пірамідальная, ляўралістая і бальзамічная. 70% плошчы займае прыродная расьліннасьць, што налічвае 12 тыс. відаў. Звыш 200 відаў ахоўваецца дзяржавай. У гадавальніках лясных гаспадарак за год вырошчваецца звыш 280 відаў [[расьліна]]ў, больш за 310 млн лясных высадкаў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Лясы Беларусі|спасылка=http://news.belta.by/by/news/infographics?i_id=1351|выдавец=[[БелТА]]|дата публікацыі=21 сакавіка 2013|дата доступу=27 сакавіка 2013}}</ref>. [[Файл:Cornflowers Centaurea cyanus.jpg|150px|значак|зьлева|[[Валошка]] — кветка-сымбаль Беларусі]] [[Файл:XN Ciconia ciconia 86.jpg|300пкс|значак|[[Белы бусел]] — птушка-сымбаль Беларусі]] Жывёльны сьвет налічвае 457 відаў [[Хрыбетныя|хрыбетных]] (у тым ліку 73 віды [[сысун]]оў, 290 відаў [[Птушкі|птушак]], каля 60 відаў [[Рыбы|рыб]]) і больш за 20 тысячаў [[Бесхрыбетныя|бесхрыбетных]] [[жывёла]]ў. Гаспадарчае значэньне маюць прамыслова-паляўнічыя віды жывёлаў — [[Звычайная лісіца|лісіца]], [[Лясная куніца|куніца]], [[Трусы|трус]], [[выдра]], [[Тхор лясны|тхор]], [[гарнастай]], [[лось]] і [[дзік]]. 17 відаў сысуноў, 72 віды птушак, 4 віды [[Земнаводныя|земнаводных]], 10 відаў рыб, 72 віды [[Вусякі|вусякоў]] — улучаныя ў [[Чырвоная кніга Рэспублікі Беларусь|чырвоную кнігу Беларусі]]. Для іх аховы ў месцах расьсяленьня існуюць дзяржаўныя запаведнікі і заказьнікі. У студзені 2011 году 1459 сяброў [[Грамадзкае аб’яднаньне|грамадзкага аб’яднаньня]] «[[Ахова птушак Бацькаўшчыны]]» налічылі ў краіне 39 882 птахі 58 відаў, што засталіся зімаваць<ref>{{Артыкул|аўтар=Сяргей Куркач.|загаловак=Каля 40 тысяч птушак маразоў не баяцца|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=75755|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=[[газэта]]|год=12 сакавіка 2011|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2011-03-12 46 (26910)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/75720/12sak-3.indd.pdf 3]|issn=1990-763x}}</ref>. === Экалёгія === Беларусь больш за іншыя краіны пацярпела ад [[Чарнобыльская катастрофа|аварыі на Чарнобыльскай АЭС]]. Кірунак ветру ў першыя дні і тыдні па аварыі абумовіў тое, што з усяго аб’ёму [[цэз]]у-137, які выпаў ў Эўропе, каля 70% прыпала на тэрыторыю Беларусі. На пачатак 2016 году на забруджаных тэрыторыях знаходзіцца 2371 населены пункт (зь іх 28 местаў і мястэчак), дзе пражывае 1141,8 тысячы чалавек (12% насельніцтва Беларусі)<ref>[http://www.svaboda.org/content/article/27691336.html 12% беларусаў жывуць на радыяцыйна забруджаных тэрыторыях], [[Радыё Свабода]], 22 красавіка 2016 г.</ref>. == Насельніцтва == {{Асноўны артыкул|Насельніцтва Беларусі}} === Дэмаграфія === [[Файл:Насельніцтва Беларусі ў 1950—2020 гг.pdf|значак|317x317пкс|Зьмяненьне колькасьці насельніцтва Беларусі ў 1950—2020 гг.]] Колькасьць насельніцтва Беларусі на 1 кастрычніка 2019 году склала 9 413 446 чалавек<ref name="nn2019"/>. Пры гэтым у параўнаньні з уліковымі зьвесткамі колькасьць насельніцтва меншая на {{лік|41000}} чалавек. Аднак, паводле спэцыялістаў, да гэтага прычынілася памяншэньне наяўнага насельніцтва за кошт павелічэньня колькасьці мігрантаў. Сапраўдная колькасьць жыхароў зьмяняецца, бо колькасьць мігрантаў зьніжаецца, але яны не паведамляюць пра свой ад’езд у міліцыю. Таксама значны ўнёсак у станоўчы дэмаграфічны балянс зрабіў [[міграцыя|міграцыйны]] прырост, які за 2014 год склаў 15,7 тысячаў чалавек, даволі вялікі адсотак зь іх склалі грамадзяне [[Украіна|Ўкраіны]], якія пакінулі месца свайго жыхарства з прычыны [[Антытэрарыстычная апэрацыя ва Ўкраіне|ваенных дзеяньняў]]<ref name="nasielnictwa-naviny">[https://web.archive.org/web/20150629150716/http://naviny.by/rubrics/society/2015/01/26/ic_articles_116_188082/ Население Беларуси прибавляет второй год подряд], [[Naviny.by]], 26 студзеня 2015 г.</ref>. Сумарны каэфіцыент нараджальнасьці ў Беларусі складае 1,7 на адну жанчыну. У апошні час назіраецца павелічэньне сумарнага [[каэфіцыент нараджальнасьці|каэфіцыенту нараджальнасьці]]. Аднак, як і раней, ён не забясьпечвае ў краіне ўзроўню простага ўзнаўленьня насельніцтва. Сталіца Беларусі [[Менск]] — найбуйнейшы горад, насельніцтва якога на ліпень 2015 году складала 1,938 млн чалавек<ref>[https://web.archive.org/web/20150730173731/http://blr.belta.by/all_news/society/Belarus-pa-kolkasts-naselntstva-zajmae-16-e-mestsa--Erope--5-e---u-SND_i_81591.html Беларусь па колькасці насельніцтва займае 16-е месца ў Еўропе і 5-е — у СНД], [[БЕЛТА]]</ref>. Такім чынам у галоўным горадзе краіны пражывае 20,4% ад агульнай колькасьці насельніцтва. Сярод вобласьцяў лідыруе [[Гомельская вобласьць]], дзе пражывае амаль кожны сёмы жыхар, а [[Гомель]] зьяўляецца другім паводле велічыні горадам у краіне, у ім на 2014 год налічвалася 512 тысячаў чалавек. Іншыя буйныя гарады: [[Магілёў]] (371 тыс.), [[Віцебск]] (363 тыс.), [[Горадня]] (357 тыс.) і [[Берасьце]] (331 тыс.). Да гарадоў, у якіх пражываюць больш за 100 тысячаў чалавек, належаць [[Бабруйск]], [[Баранавічы]], [[Барысаў]], [[Пінск]], [[Ворша]], [[Мазыр]], [[Салігорск]] і [[Наваполацак]]<ref>[http://www.belta.by/ru/all_news/society/Chislennost-naselenija-prevyshaet-100-tys-chelovek-v-14-gorodax-Belarusi_i_674382.html Численность населения превышает 100 тыс. человек в 14 городах Беларуси], [[БЕЛТА]]</ref>. Паводле этнічнага складу пераважаюць [[беларусы]], якія складаюць 83,7% ад агульнай колькасьці насельніцтва Беларусі<ref name="belstat-perapis" />. Наступнымі найбуйнейшымі этнічнымі групамі зьяўляюцца [[расейцы]] (8,3%), [[палякі]] (3,1%) і [[украінцы|ўкраінцы]] (1,7%)<ref name="belstat-perapis" />. Шчыльнасьць насельніцтва складае каля 50 чалавек на квадратны кілямэтар. 70% ад агульнай колькасьці насельніцтва канцэнтруецца ў гарадзкіх раёнах. === Рэлігія === {{Асноўны артыкул|Рэлігія ў Беларусі|Канфэсійная гісторыя Беларусі}} [[Файл:Połacak, Eŭfrasińnia Połackaja. Полацак, Эўфрасіньня Полацкая (1600).jpg|150px|значак|зьлева|[[Эўфрасіньня Полацкая]] — нябесная заступніца Беларусі]] [[Файл:Сафійскі сабор.jpg|значак|300пкс|[[Сафійскі сабор (Полацак)|Полацкі Сафійскі сабор]] (XI ст.) — найстарэйшая [[Хрысьціянства|хрысьціянская]] царква Беларусі]] Паводле ацэнак, 60—70% жыхароў Беларусі лічаць сябе праваслаўнымі, 15—20% — рыма-каталікамі, 5—10% — пратэстантамі, грэка-каталікамі (уніятамі). Праз савецкае змаганьне з рэлігіяй у краіне пашырыўся [[атэізм]]. У старажытнасьці насельніцтва Беларусі было [[Язычніцтва|язычніцкім]]. У Х—ХІ стагодзьдзях пачало пашырацца [[хрысьціянства]]. Адным зь першых місіянэраў быў ісляндзкі вандроўнік [[Торвальд]]<ref>[[Сяргей Тарасаў|Тарасаў С.]] Калі прыйшло на Беларусь хрысціянства // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 4.</ref>. Першая [[Полацкая япархія|хрысьціянская япархія]] зьявілася ў 992 годзе. Гэта была адміністрацыйная адзінка [[Кіеўская мітраполія|Кіеўскай мітраполіі]] [[Канстантынопальскі патрыярхат|Канстантынопальскага патрыярхату]]. У 1387 годзе ў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]] зьявілася першае біскупства [[Рымска-каталіцкая царква|Сьвятога Пасаду (Рымска-каталіцкай царквы)]]. У XVI ст. з пачаткам [[Рэфармацыя|Рэфармацыі]] многія адукаваныя жыхары ВКЛ прынялі [[пратэстантызм]]. У 1596 годзе ў выніку [[Берасьцейская унія|Берасьцейскай уніі]] праваслаўныя япіскапы перападпарадкавалі [[Літоўская мітраполія|Літоўскую (Кіеўскую) мітраполію]] Сьвятому Пасаду ў выглядзе [[Уніяцкая царква ў Рэчы Паспалітай|Рускай уніяцкай царквы]]. Тым часам супольнасьці [[Беларускія татары|беларускіх татараў]] і [[Жыды ў Беларусі|жыдоў]] традыцыйна спавядалі адпаведна [[іслам]] і [[юдаізм]]. На канец XVIII ст. каля 70% беларусаў належалі да ўніяцкае (грэцка-каталіцкае) царквы, 15% былі рыма-каталікамі, 7% — юдэямі і толькі 6% — праваслаўнымі [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] ([[Расейская праваслаўная царква|Маскоўскай царквы]]). У 1839 годзе расейскія ўлады забаранілі ўніяцкую царкву і гвалтоўна далучылі яе паству да Ўрадавага сыноду. З прыходу да ўлады ў 1994 годзе [[Аляксандар Лукашэнка|Аляксандра Лукашэнкі]] і аднаўленьнем [[Русіфікацыя Беларусі|палітыкі русіфікацыі]] [[Беларускі экзархат|Беларускі экзархат]] [[Расейская праваслаўная царква|Расейскай праваслаўнай царквы]] карыстаецца ў Беларусі значнымі прывілеямі. Актыўна дзее [[Рымска-каталіцкі касьцёл у Беларусі|Рымска-каталіцкі касьцёл]], структуры якога аб’ядноўваюцца ў 4 дыяцэзіі. Агулам паводле зьвестак Касьцёлу ў краіне налічваюцца 1 402 605 вернікаў, большасьць зь якіх прыпадаюць на [[Менска-Магілёўская архідыяцэзія|Менска-Магілёўскую архідыяцэзію]]<ref>[http://catholic.by/2/belarus/dioceses.html Дыяцэзіі], [[Catholic.by]]</ref>. Колькасьць пратэстантаў (розных дэнамінацыяў) ацэньваюць у больш за паўмільёна чалавек. Паводле інфармацыі мусульманскага рэлігійнага аб’яднаньня Беларусі на лістапад 2009 году ў краіне жылі амаль 120 тысячаў [[іслам|мусульманаў]]<ref>[https://web.archive.org/web/20110825222048/http://www.nn.by/index.php?c=ar&i=31566 У Беларусі жывуць 120 тысяч мусульман], [[Наша Ніва]], 16 лістапада 2009 г.</ref>. Таксама ёсьць прадстаўнікі іншых веравызнаньняў: юдэі, стараверы і іншыя. === Мовы === {{Асноўны артыкул|Мовы Беларусі|Беларуская мова}} [[Файл:BelarusianAsHomeLanguage2009-be-x-old.png|міні|300пкс|Беларуская мова як асноўная размоўная мова паводле зьвестак перапісу насельніцтва 2009 году]] [[Беларуская мова]] — нацыянальная мова асноўнага насельніцтва краіны [[беларусы|беларусаў]]. Афіцыйны дзяржаўны статус яна атрымала ў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]], а ў 1918 годзе стала адзінай дзяржаўнай мовай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Аднаўленьне статусу беларускай мовы як адзінай дзяржаўнай адбылося ў 1990 годзе, калі [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь 12-га скліканьня|Вярхоўны Савет БССР 12-га скліканьня]] прыняў Закон аб мовах. Матывацыяй прыняцьця гэтага закону была абарона беларускай мовы, існаваньне якой апынулася пад пагрозай у выніку шматгадовай [[Русіфікацыя Беларусі|ґвалтоўнай палітыкі русіфікацыі]]<ref name="zapr"/>. Статус беларускай мовы як адзінай дзяржаўнай таксама засьведчыла [[Канстытуцыя Беларусі|Канстытуцыя Беларусі 1994 году]], прытым [[расейская мова]] ў ёй вызначаецца як мова міжнацыянальных зносінаў. Гэтыя акты практычна не пагоршылі веданьня [[Расейская мова ў Беларусі|расейскай мовы ў Беларусі]] (згодна з Законам аб мовах «''вывучэньне расейскай мовы ва ўсіх школах Беларусі зьяўляецца абавязковым''»<ref>{{Літаратура/Дзевяноста пяты (2015)|к}} С. 95.</ref>), у той жа час за кошт далучэньня да беларускай мовы ў краіне значна павялічылася колькасьць дзьвюхмоўных людзей<ref name="zapr"/>. У 1995 годзе па ўсталяваньні [[Рэжым Лукашэнкі|аўтарытарнага рэжыму]] [[Аляксандар Лукашэнка]] правёў [[Рэфэрэндум у Беларусі 1995 году|рэфэрэндум]], які супярэчыў Канстытуцыі Беларусі і дзейнаму заканадаўству, адзначаўся парушэньнем законаў і фальсыфікацыяй вынікаў галасаваньня. На падставе афіцыйны агучаных вынікаў рэфэрэндуму Лукашэнка [[дэ-факта]] надаў дзяржаўны статус расейскай мове. Па рэфэрэндуме, нягледзячы на абвешчаную поўную роўнасьць беларускай і расейскай моваў на дзяржаўным узроўні, афіцыйныя асобы (у тым ліку сам Лукашэнка) выступаюць пераважна па-расейску, расейская мова дамінуе ў дзейнасьці большасьці афіцыйных дзяржаўных інстытуцыяў. Адзначаецца бесьперапыннае скарачэньне выкарыстаньня беларускай мовы ў адукацыі. Паводле перапісаў 1999 і 2009 гадоў за 10 гадоў больш чым на 20 адсоткавых пунктаў (з 73% да 53%) зьнізілася доля жыхароў Беларусі, якія вызначылі сваёй [[Родная мова|роднай мовай]] беларускую, на 14 адсоткавых пунктаў (з 37% да 23%) стала менш беларускамоўных<ref>{{Навіна|аўтар=[[Юры Дракахруст|Дракахруст Ю.]]|загаловак=Беларуская нацыя ў люстэрку моўна-этнічных вынікаў перапісу|спасылка=http://www.svaboda.by/articleprintview/2156104.html|выдавец=[[Радыё Свабода]]|дата публікацыі=13 верасьня 2010|дата доступу=10 красавіка 2013}}</ref>. У 1990—2000-х гадох фактычна аформілася існаваньне двух [[правапіс]]аў (шырэй — [[Моўная норма|моўных нормаў]]): [[Беларускі клясычны правапіс|клясычнага беларускага (тарашкевіцы)]] і [[Наркамаўка|наркамаўкі]], якая ўтварылася ў выніку савецкай русіфікацыйнай палітыкі і ва ўмовах [[Расейская акупацыя Беларусі|расейскай акупацыі]] дазваляецца да ўжытку ў Беларусі ў [[Кірыліца|кірылічным альфабэце]]. Замест вяртаньня традыцыйнага [[Лацінка|беларускага лацінскага альфабэту]] [[рэжым Лукашэнкі|расейская акупацыйная адміністрацыя]] часткова (дзеля геаграфічных назваў) выкарыстоўвала [[Інструкцыя па трансьлітарацыі|Інструкцыю па трансьлітарацыі]], створаную на яго аснове, аднак у 2023 годзе яе значна наблізілі да [[Расейская мова|расейскага]] [[Трансьлітарацыя|трансьліту]]. == Адукацыя == {{Асноўны артыкул|Адукацыя ў Беларусі}} [[Файл:BSU Physics Faculty.jpg|значак|300пкс|[[Фізычны факультэт БДУ|Фізычны факультэт]] [[Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт|Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту (БДУ)]]]] Паводле 12-га артыкула Кодэксу Рэспублікі Беларусь «Аб адукацыі» 2011 году, асноўная адукацыя ўлучала 6 узроўняў: дашкольную, агульную сярэднюю, прафэсійна-тэхнічную, сярэднюю спэцыяльную, вышэйшую і пасьляўнівэрсытэцкую. Дадатковая асьвета падзялялася на 2 віды: для дзяцей і моладзі і для дарослых. Адмысловае навучаньне прызначалася для людзей з душэўнымі і цялеснымі парушэньнямі зь іх улікам і для іх выпраўленьня і ажыцьцяўлялася на дашкольным і агульным сярэднім узроўнях. Паводле 19-га артыкула Кодэксу, установы асьветы падзяляліся на 12 відаў: 1) дашкольнай адукацыі, 2) агульнай сярэдняй, 3) прафэсійна-тэхнічнай, 4) сярэдняй спэцыяльнай, 5) [[Вышэйшая навучальная ўстанова|вышэйшай]], 6) спэцыяльнай адукацыі, 7) дадатковай адукацыі дзяцей і моладзі, 8) дадатковай адукацыі дарослых, 9) выхаваўча-аздараўленчая ўстанова адукацыі, 10) сацыяльна-пэдадагічная, 11) спэцыяльная навучальна-выхаваўчая, 12) спэцыяльная лекавальна-выхаваўчая. 18 ліпеня 2011 году [[Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь]] ухваліла Пастанову № 84 «Аб зацьвярджэньні Палажэньня аб савеце ўстановы адукацыі», паводле якога прадстаўнікі навучэнцаў утваралі 25% яго складу. Паводле 30-га артыкула Кодэксу, налічвалася 10 відаў навучэнцаў: выхаванец, вучань, курсант, [[студэнт]], стажор, магістрант, слухач, [[Асьпірантура|асьпірант]], сушукальнік і дактарант. Паводле 42-га артыкула, стыпэндыі падзяляліся на 8 відаў: навучальная, асьпіранцкая, сацыяльная, прэзыдэнцкая, спэцыяльная, імянная, пэрсанальная і кіраўнічая. У 59-м артыкуле прыдугледжвалася 3 спосабы дамовы на адукацыю: «на платнай аснове», «за кошт сродкаў рэспубліканскага (мясцовага) бюджэту» і «мэтава»<ref name="в">{{Навіна|аўтар=А.Лукашэнка|загаловак=Кодэкс Рэспублікі Беларусь «Аб адукацыі» ад 23 студзеня 2011 году № 243-З|спасылка=http://pravo.by/document/?guid=3871&p0=hk1100243|выдавец=Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|мова=ru|дата публікацыі=17 студзеня 2014|дата доступу=19 студзеня 2020}}</ref>. На 2016 год 99,7% дарослага насельніцтва Беларусі (старэйшае за 18 гадоў) былі [[Пісьменнасьць|пісьменнымі]]. Ахоп базавай (9 клясаў), агульнай сярэдняй і прафэсійнай асьветай складаў 98% занятага насельніцтва краіны. У больш як 8000 установаў асьветы налічвалася звыш 3 млн навучэнцаў (1/3 насельніцтва) і каля 430 000 выкладнікаў, выхавальнікаў і настаўнікаў (7 навучэнцаў на 1). З 2002/2003 навучальнага году ўвялі 10-бальны парадак адзнакі ведаў замест 5-бальнага<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Школьная і дашкольная адукацыя|спасылка=http://president.gov.by/by/school_by/|выдавец=Прэс-служба прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|дата публікацыі=2016|дата доступу=19 студзеня 2020}}</ref>. Агульная сярэдняя асьвета ўлучала 3 прыступкі: 1) пачатковая (1—4 клясы); 2) базавая (5—9 клясы); 3) сярэдняя (10—11 клясы). Абедзьве дзяржаўныя мовы (беларуская і расейская) зьяўляліся абавязкоымі для вывучэньня разам з адной замежнай. З 2015/2016 нав. г. на 3-й ступені агульнай сярэдняй асьветы (10—11 клясы) увялі профільнае навучаньне. У выніку з 1 верасьня 2015 г. у 1118 установах агульнай сярэдняй асьветы (36,8%) адчынілі 10-я профільныя клясы. Каля 29 000 вучняў 10-х клясаў (1/3) сталі вывучаць навучальныя прадметы на павышаным узроўні. У 2015/2016 навучальным годзе 958,8 тыс. вучняў навучаліся ў 3038 школах, у тым ліку ў 212 [[гімназія]]х (7%) і 29 агульнаадукацыйных ліцэях (1%) з асвойваньнем навучальнай праграмы на павышаным узроўні. Залічэньне ў [[ВНУ Беларусі]] ажыцьцяўлялі па конкурсе на аснове вынікаў [[Цэнтралізаванае тэставаньне|цэнтралізаванага тэставаньня]]. Існавала 5 відаў ВНУ: клясычны [[Унівэрсытэт|ўнівэрсытэт]], профільны ўнівэрсытэт, акадэмія, інстытут і вышэйшы каледж. У траўні 2015 году ўрад Беларусі стаў удзельнікам [[Балёнскі працэс|Балёнскага працэсу]] ў выглядзе Эўрапейскай прасторы вышэйшай адукацыі паводле Лісабонскага пагадненьня 1997 году «Аб прызнаньні кваліфікацыяў датычна вышэйшай адукацыі ў Эўрапейскім рэгіёне». На 2020 год у Беларусі налічалася 51 ВНУ<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Адукацыя ў Беларусі|спасылка=http://www.belarus.by/by/about-belarus/education?_print=1|выдавец=Belarus.by|дата публікацыі=2017|дата доступу=19 студзеня 2020}}</ref>. У 2013/2014 нав.годзе было 430 тыс. студэнтаў. 85% моладзі атрымлівалі вышэйшую асьвету. 1,5% студэнтаў складалі магістранты<ref>{{Артыкул|аўтар=Мікалай Анішчук.|загаловак=Прымусовыя людзі не прыдатныя да рэформаў|спасылка=http://novychas.by/hramadstva/prymusovyja_liudzi_nie_prydatn|выданьне=[[Новы час (газэта)|Новы час]]|тып=газэта|год=25 ліпеня 2014|нумар=[http://novychas.by/pdf/nch_2014_29.pdf 29 (398)]|старонкі=4|issn=2218-2244}}</ref>. У 2014/2015 нав.г. студэнты складалі 4% насельніцтва Беларусі, што было 4-м паказьнікам сярод краінаў сьвету. Палова студэнтаў атрымлівала вышэйшую асьвету завочна. У дзяржаўных ВНУ 53% студэнтаў навучаліся платна, 34% — за кошт бюджэтных сродкаў з наступнай 2-гадовай адпрацоўкай па разьмеркаваньні, 13% — праходзілі мэтавую падрыхтоўку за кошт сродкаў прадпрыемстваў-наймальнікаў, што прадугледжвала ў наступным больш працяглую адпрацоўку. Студэнты пераважна вывучалі [[зносіны]], [[права]], эканоміку і арганізацыю вытворчасьці ([[мэнэджмэнт]]). Да 95% студэнтаў прыватных ВНУ атрымлівалі грамадзка-гаспадарчую асьвету. ВНУ Беларусі рыхтавалі на 1-й ступені навучаньня ([[бакаляўр]]) па 382 спэцыяльнасьцях, па 2-й ступені (магістар) — па 331 спэцыяльнасьці<ref>{{Артыкул|аўтар=Надзея Нікалаева.|загаловак=Балёнскі працэс: набыць новае і не страціць найлепшае|спасылка=http://zviazda.by/be/news/20150512/1431378926-balonski-praces-nabyc-novae-i-ne-stracic-naylepshae|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=12 траўня 2015|нумар=[http://zviazda.by/be/number/87-27945 87 (27945)]|старонкі=[http://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2015/05/ZV_20150512_05.pdf 5]|issn=1990-763x}}</ref>. Паводле 90-га артыкула Кодэксу «Аб адукацыі», «пры атрыманьні прафэсійна-тэхнічнай, сярэдняй спэцыяльнай і вышэйшай адукацыі вывучэньне беларускай мовы навучэнцамі … зьяўляецца абавязковым»<ref name="в"/>. Аднак прынамсі з 2006 году ўсе 43 дзяржаўныя і 9 прыватных ВНУ Беларусі былі расейскамоўнымі<ref>{{Кніга|аўтар=[[Станіслаў Суднік]], [[Тацяна Вабішчэвіч]].|частка=|загаловак=Летапіс дзейнасьці грамадзкага аб'яднаньня «Таварыства беларускай мовы імя Францішка Скарыны». 1989-2009|арыгінал=|спасылка=http://www.tbm-mova.by/files/blocks/летапіс%20тбм%202009.pdf|адказны=рэд. [[Алег Трусаў]]|выданьне=|месца=[[Ліда]]|выдавецтва=[[Наша слова]]|год=2009|том=|старонкі=110|старонак=164|сэрыя=|isbn=|наклад=299}}</ref>, акрамя беларускамоўнага патоку [[Гістарычны факультэт БДУ|гістарычнага факультэту БДУ]], дзе навучалася 0,1% студэнтаў краіны. У 2016/2017 нав.годзе па-беларуску навучалася 13,3% (128 600) школьнікаў<ref>{{Навіна|аўтар=Ягор Марціновіч|загаловак=Моўная катастрофа|спасылка=https://m.nn.by/articles/191559/|выдавец=Газэта «[[Наша ніва]]»|дата публікацыі=31 траўня 2017|дата доступу=19 студзеня 2020}}</ref>. == Ахова здароўя == {{Асноўны артыкул|Ахова здароўя ў Беларусі}} На канец 2016 году ў Беларусі было 41 517 занятых [[лекар]]аў (0,4% насельніцтва) і 125 849 [[Мэдычная сястра|мэдычных сясьцёр]] (3:1 да лекараў). Налічвалася 636 [[лякарня]]ў на 80 278 месцаў (0,8% насельніцтва), якія падзялялі на 5 відаў ложкаў: 1) тэрапэўтычныя — 28,8% (23 094), 2) [[Хірургія|хірургічныя]] — 20,3% (16 309), 3) дзіцячыя — 9,8% (7887), 4) радзільныя — 6,5% (5225), 5) гінэкалягічныя — 4,7%% (3798). Працавала 2 311 [[Паліклініка|паліклінік]] для дарослых, зь іх 97 дыспансэраў, а таксама 408 дзіцячых паліклінік. Дзеяла 2099 фэльчарска-акушэрскіх і 836 фэльчарскіх пунктаў, 142 жаночых кансультацыяў. За 2016 год лекары правялі 133,613 млн прыёмаў, што склала па 14 прыёмаў на жыхара. У Беларусі прынялі 116 935 [[Роды|родаў]], якія склалі 5,17% ад ліку плодных жанчынаў (у веку ад 15 да 49 гадоў). Таксама ўчынілі 27 467 спаронаў, што склалі 23,5% ад родаў. Сярод 7 911 002 (83,3% ад насельніцтва) улічаных выпадкаў захворваньняў 41,8% (3 306 201) выявілі ў дзяцей да 18 гадоў. У сярэднім на дзіця прыпала 1,8 хваробы за год. На хваробы органаў дыханьня прыпала звыш 52% (4 113 931) захваральнасьці насельніцтва. Пагатоў сярод дзяцей такія хваробы склалі 75,2% (2 487 546) выпадкаў. Таксама на [[Вострая рэсьпіраторная інфэкцыя|інфэкцыі дыхальных шляхоў]] прыпала 3 324 873 выпадкі — 35% ад усяго насельніцтва, і 121% ад ліку дзяцей (2 227 432). За год налічылі 2 286 497 выпадкаў часовай непрацаздольнасьці праз хваробу, што склала 75% ад занятых. Зь іх на хваробы органаў дыханьня прыпала 45,7% выпадкаў. Агульная працягласьць непрацаздольнасьці праз хваробу склала 26 043 593 дзён або 11,4 дня ў сярэднім<ref>{{Навіна|аўтар=Жанна Васілеўская|загаловак=Сетка, кадры арганізацыяў аховы здароўя і захваральнасьць насельніцтва ў Рэспубліцы Беларусь за 2016 год|спасылка=https://www.belstat.gov.by/upload/iblock/051/0518bbdb986950b3230dfc21e8e63c3f.zip|выдавец=Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь|мова=ru|дата публікацыі=17 красавіка 2017|дата доступу=21 студзеня 2020}}</ref>. На 2020 год [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі]] ўлучала Аддзяленьне мэдычных навук, што налічвала 3 навукова-дасьледчыя ўстановы: УП «[[Інстытут біяхіміі біялягічна актыўных злучэньняў]]» у Горадні, «[[Інстытут радыябіялёгіі]]» ў Гомелі і «[[Інстытут фізыялёгіі]]»<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Аддзяленьне мэдычных навук|спасылка=http://nasb.gov.by/bel/about/otdeleniya-nauk/medical.php|выдавец=[[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі]]|дата публікацыі=2020|дата доступу=21 студзеня 2020}}</ref>. [[Міністэрства аховы здароўя Рэспублікі Беларусь]] мела ў падпарадкаваньні 16 навукова-практычных цэнтраў: 1) [[Анкалёгія|анкалёгіі]] і мэдычнай радыялёгіі ([[Лясны (Менская вобласьць)|Лясны пасёлак]], Менскі раён), 2) [[Гігіена|гігіены]], 3) дзіцячай анкалёгіі (в. [[Бараўляны (Менскі раён)|Бараўляны]], Менскі раён), 4) дзіцячай хірургіі, 5) «[[Кардыялёгія]]», 6) «Маці і дзіця», 7) мэдычнай экспэртызы і рэабілітацыі (пас. [[Гарадзішча (Калодзішчанскі сельсавет)|Гарадзішча]], Менскі раён), 8) мэдычных тэхналёгіяў, 9) нэўралёгіі і [[Нэўрахірургія|нэўрахірургіі]], 10) отарыналярынгалёгіі, 11) псыхічнага здароўя, 12) [[Пульманалёгія|пульманалёгіі]] і фтызіятрыі, 13) радыяцыйнай мэдыцыны і экалёгіі чалавека, 14) [[Трансфузіялёгія|трансфузіялёгіі]] і мэдычных біятэхналёгіяў, 15) [[Траўматалёгія|траўматалёгіі]] і артапэдыі, 16) [[Эпідэміялёгія|эпідэміялёгіі]] і мікрабіялёгіі<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Падведамасныя арганізацыі|спасылка=http://minzdrav.gov.by/ministerstvo/struktura/podvedomstvennye-organizatsii.php|выдавец=[[Міністэрства аховы здароўя Рэспублікі Беларусь]]|дата публікацыі=2020|дата доступу=21 студзеня 2020}}</ref>. == Культура == {{Асноўны артыкул|Культура Беларусі}} Беларуская культура налічвае тысячы гадоў гісторыі. Яе адметнасьць — сынтэз старажытных мясцовых традыцыяў з заходнімі (каталіцкімі) і ўсходнімі (праваслаўнымі) уплывамі, вынікамі чаго стала зьяўленьне ўнікальных архітэктурных, музычных і літаратурных твораў. Вялікія страты беларуская культура спазнала ў выніку [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|савецкіх рэпрэсіяў]], калі большасьць вядомых беларускіх інтэлектуалаў і прыхільнікаў [[Беларускае нацыянальнае адраджэньне|нацыянальнага адраджэньня]] маральна або фізычна зьнішчылі<ref>Tereshkovich P., Valliere R. The Belarusian Road to Modernity // International Journal of Sociology. Belarus: Between the East and the West. Vol. 31 (3), 2001. P. 78—89.</ref>. === Літаратура === {{Асноўны артыкул|Беларуская літаратура}} [[Файл:Francišak Skaryna.jpg|значак|150px|зьлева|[[Францішак Скарына]] — беларускі першадрукар]] [[Файл:Jan Łucevič (Janka Kupała), Kanstantyn Mickievič (Jakub Kołas). Ян Луцэвіч (Янка Купала), Канстантын Міцкевіч (Якуб Колас) (1920-29).jpg|значак|300px|Клясыкі беларускай літаратуры [[Янка Купала|Янка Купала (Ян Луцэвіч)]] і [[Якуб Колас|Якуб Колас (Канстантын Міцкевіч)]]]] Літаратура стагодзьдзямі адыгрывала важную ролю ў культуры Беларусі. [[Беларуская літаратура]] бярэ свой пачатак ад рэлігійных тэкстаў XI стагодзьдзя. У XII стагодзьдзі працаваў вядомы рэлігійны дзяяч [[Кірыла Тураўскі]]<ref>[http://www.belarusguide.com/culture1/literature/Old_Poetry.html Old Belarusian Poetry], Virtual Guide to Belarus</ref>. У XVI стагодзьдзі ўраджэнец Полацку [[Францішак Скарына]] пераклаў [[Біблія|Біблію]] на [[беларуская мова|беларускую рэдакцыю]] [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянскай мовы]] і апублікаваў яе ў [[Прага|Празе]] і [[Вільня|Вільні]] паміж 1517 і 1525 гадамі як першую друкаваную кнігу ў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]] (Беларусі) і ва [[Усходняя Эўропа|Ўсходняй Эўропе]]<ref>[http://www.belhistory.com/skaryna.shtml Францішак Скарына], Беларусі гістарычны партал</ref>. Сучасная эпоха беларускай літаратуры пачалася ў канцы XIX стагодзьдзя. Найбольш вядомыя пісьменьнікі і паэты Беларусі — [[Мікола Гусоўскі]], [[Сымон Будны]], [[Андрэй Рымша]], [[Васіль Цяпінскі]] (XVI стагодзьдзе); [[Лаўрэнці Зізані]], [[Сьпірыдон Собаль]], [[Сімяон Полацкі]] (XVII стагодзьзе); [[Ян Баршчэўскі]], [[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч]], [[Францішак Багушэвіч]], [[Ядвігін Ш.]] (XIX стагодзьдзе); [[Алаіза Пашкевіч]], [[Максім Багдановіч]], [[Янка Купала]], [[Зьмітрок Бядуля]], [[Кузьма Чорны]], [[Якуб Колас]], [[Міхась Лынькоў]], [[Аркадзь Куляшоў]], [[Ларыса Геніюш]], [[Уладзімер Караткевіч]], [[Пятрусь Броўка]], [[Максім Танк]], [[Янка Маўр]], [[Іван Мележ]], [[Андрэй Макаёнак]], [[Кандрат Крапіва]], [[Зоська Верас]], [[Пімен Панчанка]], [[Максім Танк]], [[Васіль Быкаў]], [[Іван Шамякін]], [[Анатоль Сыс]], [[Янка Брыль]], [[Рыгор Барадулін]], [[Ніл Гілевіч]], [[Вольга Іпатава]] (XX—XXI стагодзьдзі). Працэсы [[Палянізацыя|палянізацыі]] і [[Русіфікацыя|русіфікацыі]] прычыніліся да таго, што многія пісьменьнікі і паэты, якія мелі беларускае паходжаньне і жылі ў межах [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнаграфічнай Беларусі]], стваралі свае творы па-польску або па-расейску ([[Адам Міцкевіч]], [[Уладзіслаў Сыракомля]], [[Тамаш Зан]], [[Сьвятлана Алексіевіч]] і інш.). === Архітэктура === {{Асноўны артыкул|Архітэктура Беларусі}} [[Файл:Hłybokaje, Bieraźviečča, Bazylanski. Глыбокае, Беразьвечча, Базылянскі (A. Visłocki, 1930).jpg|значак|150px|зьлева|[[Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла і манастыр базылянаў (Беразьвечча)|Беразьвецкая царква]], узор [[Віленскае барока|віленскага барока]], [[Сьпіс помнікаў гісторыі і архітэктуры Беларусі, зруйнаваных уладамі СССР|зьнішчаная за саветамі]]]] [[Файл:Belarus Mir Mir Castle Complex 8101 2085.jpg|значак|300пкс|[[Мірскі замак]], аб’ект [[Сусьветная спадчына ЮНЭСКО|Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО]]]] Архітэктура Беларусі вызначаецца разнастайнасьцю — найперш праз гістарычныя зьмены геапалітычнага стану краіны. Тут можна знайсьці ўзоры [[Традыцыйная беларуская драўляная архітэктура|традыцыйнай беларускай драўлянай архітэктуры]], будынкі [[Раманскі стыль|раманскага стылю]] і [[Готыка|готыкі]], [[барока]] і [[клясыцызм]]у, [[мадэрн]]у і [[Эклектыка (архітэктура)|эклектыкі]]. Гісторыя мураванай архітэктуры Беларусі пачалася з часоў прыняцьця хрысьціянства, калі пад [[Бізантыйская імпэрыя|бізантыйскім]] уплывам тут збудавалі першыя цэрквы ([[Сафійскі сабор (Полацак)|Полацкі Сафійскі сабор]], [[Царква Сьвятых Барыса і Глеба (Горадня)|Калоская царква ў Горадні]] і інш.). У XIV стагодзьдзі пачалося будаваньне замкаў ([[Лідзкі замак|Лідзкі]], [[Крэўскі замак|Крэўскі]], [[Стары замак (Горадня)|Гарадзенскі]] і інш.), у XVI ст. — цэркваў-фартэцыяў ([[Царква Сьвятога Міхала Арханёла (Сынковічы)|Сынковіцкая]], [[Царква Раства Багародзіцы (Мураванка)|Маламажэйкаўская]] і інш.). Тады ж сфармавалася самабытная [[Гатычная архітэктура ВКЛ|гатычная архітэктура Вялікага Княства Літоўскага (беларуская готыка)]], адметнасьцю якой ёсьць спалучэньне чырвонай цаглянай муроўкі зь белымі атынкаванымі нішамі<ref name="viacorka">[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] «Кроў лягла чырвонай паласой» // З гісторыяй на «Вы»: Публіцыстычныя артыкулы. — Менск: Беларусь, 1991. С. 355—369.</ref>. У другой палове XVI стагодзьдзя ў Нясьвіжы паўстаў другі ў Эўропе твор архітэктуры стылю барока — [[Фарны касьцёл (Нясьвіж)|Фарны касьцёл]]. Менавіта ў гэтым стылі выявіўся найбольшы ўнёсак беларусаў у агульнаэўрапейскае мастацтва праз самабытную архітэктуру [[Віленскае барока|віленскага]]<ref name="bielarus-vkl-293">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 293.</ref> і [[Магілёўскае барока|магілёўскага]] барока<ref>Якімовіч Ю. Магілёўская школа дойлідства // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 248.</ref>. Значныя страты архітэктурная спадчына Беларусі спазнала праз шматлікія войны, аднак найбольшую шкоду ўчыніла [[Сьпіс помнікаў гісторыі і архітэктуры Беларусі, зруйнаваных уладамі СССР|палітыка савецкіх уладаў з руйнаваньня помнікаў архітэктуры]]. === Музыка і тэатар === {{Асноўны артыкул|Музыка Беларусі|Тэатар Беларусі}} [[Файл:Нацыянальны акадэмічны Вялікі тэатар опэры і балету г. Менск 2.jpg|міні|300пкс|[[Нацыянальны акадэмічны Вялікі тэатар опэры і балету|Тэатар опэры і балету]] ў Менску]] Музыка ў Беларусі ў значнай ступені выяўляецца багатымі народнымі традыцыямі і рэлігійнымі ўплывамі. Народную музычную традыцыю краіны можна прасачыць да часоў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. У XIX стагодзьдзі кампазытар [[Станіслаў Манюшка]] стварыў у Менску свае сусьветна вядомыя опэры, у тым ліку «[[Сялянка (опэра)|Сялянку]]» ў супрацы зь беларускім паэтам [[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч|Вінцэнтам Дуніным-Марцінкевічам]]. У канцы XIX стагодзьдзя асноўныя беларускія гарады ўжо мелі ўласныя опэрныя і балетныя калектывы. Па [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] музыка [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускай ССР]] засяродзілася на тэме цяжкасьці лёсу беларускага народу або ўслаўленьня памяці ўдзельнікаў вайны. У гэты час [[Анатоль Багатыроў]], стваральнік опэры «[[У пушчах Палесься]]», быў адным з найбольш яскравых прадстаўнікоў сярод беларускіх кампазытараў<ref>[http://www.belarusguide.com/culture1/music/Belarusian_composers_&_classical_music.htm Classical Music of Belarus], BelarusGuide.com</ref>. Сучаснае музычнае мастацтва Беларусі імкнецца захаваць нацыянальныя традыцыі, адначасна разьвіваючы папулярныя ў сьвеце стылі і кірункі. Творы беларускіх кампазытараў, сусьветнай клясычнай і эстраднай музыкі гучаць у выкананьні як прафэсійных, гэтак і самадзейных музыкаў. === Кухня === {{Асноўны артыкул|Беларуская кухня}} [[Файл:Potato pancakes.jpg|міні|300пкс|[[Дранікі]], адна з найбольш вядомых страваў беларускай кухні]] [[Беларуская кухня]] фармавалася на аснове страваў і прыёмах гатаваньня агульных для ўсіх славянскіх і іншых індаэўрапейскіх народаў, у тым ліку балцкіх і германскіх. У мінулым у рацыёне насельніцтва Беларусі пераважалі [[Пост|посныя]] стравы з [[збожжа]], бабовых культур, [[Гародніна|агародніны]], [[Малако|малака]] і малочных прадуктаў, насеньня [[лён]]у, а таксама прадуктаў [[зьбіральніцтва]], як то [[грыбы|грыбоў]], [[ягада]]ў, [[Садавіна|садавіны]] і [[мёд]]у. Традыцыйная беларуская кухня вельмі блізкая да [[летувіская кухня|летувіскай]]. У XIII—XIX стагодзьдзяў на яе фармаваньне, асабліва ў прывілеяваных клясаў, значна ўплывалі [[польская кухня|польская]] і [[нямецкая кухня|нямецкая кухні]], а таксама кухні нацыянальных меншасьцяў, як то [[габрэйская кухня|габрэйская]] і [[татарская кухня|татарская кухні]]. З XIX стагодзьдзя найбольшы ўплыў адзначаецца з боку [[расейская кухня|расейскай кухні]]<ref>{{Кніга|аўтар=[[Алесь Белы|Белы А.]]|частка=[http://prastora.by/knihi/biely-alies-nasa-strava-sapraudnaia-bielaruskaia-kuchnia Прадмова]|загаловак=Наша страва|арыгінал=|спасылка=https://lohvinau.by/product/наша-страва-сапраўдная-беларуская-ку/|адказны=|выданьне=2-е выд|месца=Менск|выдавецтва=[[Логвінаў]]|год=2010|том=|старонкі=|старонак=288|сэрыя=Кнігарня «Наша Ніва»|isbn=978-985-6901-72-3|наклад=}}</ref>. У пачатку XXI стагодзьдзя ў сталіцы і абласных цэнтрах набылі пашырэньне хуткія страўні замежнай кухні. На 2020 год у Менску прынамсі 53 страўні прапаноўвалі беларускую кухню<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Усе рэстараны Менска, што дастаўляюць беларускую кухню (53)|спасылка=https://www.menu.by/by/minsk/delivery/restaurant/type/belarusian.html?status=all&sort=default|выдавец=ТАА «Мэнюбай»|дата публікацыі=2020|дата доступу=16 студзеня 2020}}</ref>. Іншымі 10 найбольш пашыранымі напрамкамі сярод страўняў сталіцы былі: [[шавэрма]] — прынамсі 77 страўняў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Усе рэстараны Менска, што дастаўляюць шавэрму (77)|спасылка=https://www.menu.by/by/minsk/delivery/restaurant/type/shawarma.html?status=all&sort=default|выдавец=ТАА «Мэнюбай»|дата публікацыі=2020|дата доступу=16 студзеня 2020}}</ref>, [[эўрапейская кухня]] — 70 страўняў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Усе рэстараны Менска, што дастаўляюць эўрапейскую кухню (70)|спасылка=https://www.menu.by/by/minsk/delivery/restaurant/type/european.html?status=all&sort=default|выдавец=ТАА «Мэнюбай»|дата публікацыі=2020|дата доступу=16 студзеня 2020}}</ref>, [[піца]], [[бургер]]ы і [[сэндвіч]]ы — па 69 страўняў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Усе рэстараны Менска, што дастаўляюць піцу (69)|спасылка=https://www.menu.by/by/minsk/delivery/restaurant/type/pizza.html?status=all&sort=default|выдавец=ТАА «Мэнюбай»|дата публікацыі=2020|дата доступу=16 студзеня 2020}}</ref><ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Усе рэстараны Менска, што дастаўляюць бургеры і сэндвічы (69)|спасылка=https://www.menu.by/by/minsk/delivery/restaurant/type/burger-and-sandwich.html?status=all&sort=default|выдавец=ТАА «Мэнюбай»|дата публікацыі=2020|дата доступу=16 студзеня 2020}}</ref>, [[дранікі]] і [[бліны]] — 43<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Усе рэстараны Менска, што дастаўляюць дранікі і бліны (43)|спасылка=https://www.menu.by/by/minsk/delivery/restaurant/type/draniki-pancake.html?status=all&sort=default|выдавец=ТАА «Мэнюбай»|дата публікацыі=2020|дата доступу=16 студзеня 2020}}</ref>, [[азіяцкая кухня]] — 40<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Усе рэстараны Менска, што дастаўляюць азіяцкую кухню (40)|спасылка=https://www.menu.by/by/minsk/delivery/restaurant/type/asian.html?status=all&sort=default|выдавец=ТАА «Мэнюбай»|дата публікацыі=2020|дата доступу=16 студзеня 2020}}</ref>, [[шашлык]], [[грыль]] і [[кебаб]] — 36<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Усе рэстараны Менска, што дастаўляюць шашлык, грыль і кебаб (36)|спасылка=https://www.menu.by/by/minsk/delivery/restaurant/type/bbq-grill-kebab.html?status=all&sort=default|выдавец=ТАА «Мэнюбай»|дата публікацыі=2020|дата доступу=16 студзеня 2020}}</ref>, [[італьянская кухня]] — 32<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Усе рэстараны Менска, што дастаўляюць італьянскую кухню (32)|спасылка=https://www.menu.by/by/minsk/delivery/restaurant/type/italian.html?status=all&sort=default|выдавец=ТАА «Мэнюбай»|дата публікацыі=2020|дата доступу=16 студзеня 2020}}</ref>, [[паста]] — 30<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Усе рэстараны Менска, што дастаўляюць пасту (30)|спасылка=https://www.menu.by/by/minsk/delivery/restaurant/type/pasta.html?status=all&sort=default|выдавец=ТАА «Мэнюбай»|дата публікацыі=2020|дата доступу=16 студзеня 2020}}</ref> і [[сушы]] — 26<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Усе рэстараны Менска, што дастаўляюць сушы (26)|спасылка=https://www.menu.by/by/minsk/delivery/restaurant/type/sushi.html?status=all&sort=default|выдавец=ТАА «Мэнюбай»|дата публікацыі=2020|дата доступу=16 студзеня 2020}}</ref>. == Эканоміка == {{Асноўны артыкул|Эканоміка Беларусі}} [[Файл:Tree map export 2009 Belarus.jpeg|міні|300пкс|Графічнае адлюстраваньне асноўных экспартных пазыцыяў Беларусі на 2009 год]] [[Файл:GDP_per_capita_development_of_Belarus.svg|міні|300пкс|Рост СУП у 1973–2018 гг.]] Беларуская эканоміка не рэфармуецца ў бок рынкавай. З савецкіх часоў дзяржаве дагэтуль належыць паноўная роля ў эканоміцы. Прадпрыемствы, збудаваныя за савецкім часам, моцна залежаць ад паставак сыравіны з [[Расея|Расеі]]. [[Сельская гаспадарка Беларусі]] дагэтуль складаецца пераважна з [[калгас]]аў. Эканамічна Беларусь арыентуецца на інтэграцыю на постсавецкай прасторы. Апроч нагрузкі, зьвязанай з [[інфляцыя]]й, бізнэс у Беларусі мусіць цярпець ціск з боку дзяржаўнае ўлады, увядзеньне ўсё большых абмежаваньняў дзейнасьці. Многія прыбытковыя прадпрыемствы, прыватызаваныя ў пачатку 1990-х гадоў, [[рэжым Лукашэнкі]] нацыяналізаваў назад або ўзяў пад кантроль [[Адміністрацыя прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|сваёй адміністрацыі]]. Пры гэтым Беларусь, паводле ацэнак [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў|ААН]], мае найвышэйшы ўзровень жыцьця ў СНД. У 2018 годзе намінальны налічаны сярэднемесячны заробак вырас на 18,1% (+12,6 з улікам зьняцэньваньня) да 971,4 рубля ($465,07)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Лік і заработная плата работнікаў, затраты арганізацыяў Рэспублікі Беларусь на працоўную сілу ў 2018 годзе (c. 4)|спасылка=https://www.belstat.gov.by/upload/iblock/844/8444d474777fed5cfb71521f4ee41c34.pdf|выдавец=[[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]|мова=ru|дата публікацыі=24 траўня 2019|дата доступу=14 студзеня 2020}}</ref>. Беларусь ёсьць важнай транзытнай краінай паміж Цэнтральнай Эўропай і [[Расея]]й. 50% расейскае нафты і 25% прыроднага газу, якія імпартуюцца на захад, ідуць празь Беларусь. Для Расеі Беларусь разам зь [[Летува|Летувой]] — асноўны шлях, што спалучае яе з [[экскляў|эксклявам]] [[Калінінградзкая вобласьць|Калінінградзкай вобласьцю]]. Беларусь уваходзіць у г. зв. «[[Саюзная дзяржава Беларусі і Расеі|Саюзную дзяржаву Беларусі і Расеі]]», а таксама ў [[Эўразійскі эканамічны зьвяз]]. У 2018 годзе адмоўнае сальда аплатнага балянсу Беларусі па рахунку бягучых апэрацыяў у замежным гандлі скарацілася да -$34,4 млн. Найбольшым гандлёвым партнэрам Беларусі была Расея, на якую прыпала 38,3% вывазу і 58,8% увозу тавараў. На 28 краінаў [[Эўразьвяз]]у прыпала 30% вывазу і 18,6% увозу. Сярод асобных краінаў 2-е месца паводле вывазу займала [[Украіна|Ўкраіна]] — 12%, а паводле ўвозу [[Кітай]] — 8,2%. Замежны гандаль [[паслуга]]мі вырас на 11,6% да $14,212 млрд і забясьпечыў дадатнае сальда ў памеры $3,423 млрд. У экспарце паслугаў большасьць складалі: [[Шляхі зносін Беларусі|перавозкі]] — 44,4%, у тым ліку 36,6% грузавыя; кампутарныя ([[Беларускі парк высокіх тэхналёгіяў]]) — 18% ($1,586 млрд); падарожжы для іншаземцаў — 10%; будаўнічыя — 9,4%<ref>{{Кніга|аўтар=|частка=|загаловак=Зьнешні гандаль Рэспублікі Беларусь: статыстычны зборнік|арыгінал=Внешняя торговля Республики Беларусь: статистический сборник|спасылка=https://www.belstat.gov.by/upload/iblock/7a0/7a00fbcc7c4ba0b529e873d099e6afab.pdf|адказны=гал.рэд. Іна Мядзьведзева|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=Нацстаткам Беларусі|год=2019|том=|старонкі=15, 19, 46, 207-211|старонак=212|сэрыя=|isbn=978-985-7184-78-1|наклад=}}</ref>. === Фінансы === [[Сукупны ўнутраны прадукт]] у 2014 годзе склаў больш за 75 мільярдаў даляраў, адпаведна каля 8 тысячаў даляраў на душу насельніцтва, што зьяўляецца гістарычным рэкордам у адносінах да каляндарнага году. Прырост СУП у 2014 годзе склаў 3,35%, а ў параўнаньні з паказчыкам 2012 году вырас ажно на 18,6%. Рэальны рост СУП з улікам інфляцыі склаў 1,6%<ref>[https://web.archive.org/web/20150712052225/http://bdg.by/news/economics/32547.html ВВП Беларуси в 2014 году — инфографика]. // Дзелавая газэта</ref>. Гадавая рублёвая [[інфляцыя]] ў 2014 годзе, якую можна вылічыць пры падліку СУП, склала 18,0%. У 2015 годзе СУП Беларусі зьменшыўся ў сувязі з падзеньнем гэтага паказчыку ў Расеі, асноўным гандлёвым партнэрам, што было выклікана зьмяншэньнем цэнаў на [[нафта|нафту]] і санкцыямі Эўразьвязу ў адносінах да Расеі. Сукупны вонкавы абавязак Беларусі на 1 студзеня 2015 году склаў 12,6 млрд [[Амэрыканскі даляр|даляраў ЗША]], пры гэтым нутраны дзяржаўны абавязак склаў 48,4 трлн рублёў, павялічыўшыся за год на 12,7 трлн рублёў ці 35,5%<ref>[http://www.minfin.gov.by/public_debt/pressreleases/d4ab11da7fc8023e.html Государственный долг на 1 января 2015 г], [[Міністэрства фінансаў Рэспублікі Беларусь]]</ref>. 2 студзеня 2009 году адбылася [[дэвальвацыя беларускага рубля]], калі [[Нацыянальны банк Рэспублікі Беларусь]] усталяваў курс рубля адносна даляра ЗША на ўзроўні 2650 адзінак, за дзень дагэтуль курс быў роўны 2200 рублёў за даляр. Такім чынам, дэвальвацыя за адзіны дзень склала 20%. Да канца лютага рубель яшчэ некалькі страціў адносна даляра і каштаваў ужо 2850 рублёў<ref>[https://web.archive.org/web/20150629005559/http://news.tut.by/economics/307686.html История падения рубля на территории Беларуси. До наших дней]. Tut.by</ref>. [[Фінансавы крызіс у Беларусі 2011 году]] прывёў да паўторнай дэвальвацыі, бо перад [[Прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі 2010 году|прэзыдэнцкімі выбарамі 2010 году]] ў Беларусі даволі хуткімі тэмпамі расьлі заработкі. У сувязі зь незабясьпечанасьцю рублёвай масы таварамі і паслугамі пачалі павялічвацца тэмпы скарачэньня залатавалютных рэзэрваў, гэтак у сьнежні 2010 году зьніжэньне адбылося на 11,8% (674,7 млн даляраў), за студзень рэзэрвы скараціліся ўжо на 13,7%. Акрамя таго, краіна ўжо доўгі час мела адмоўны зьнешнегандлёвы балянс. У лютым урад выказаўся за крэдытнае падсілкаваньне бюджэту ў памеры 2 млрд даляраў. Адпаведная заяўка была адпраўленая на адрас [[Антыкрызісны фонд ЭўраАзЭС|Антыкрызіснага фонду ЭўраАзЭС]]. Аднак ужо ў сакавіку Нацбанк спыніў продаж валюты камэрцыйным банкам для пунктаў абмену валюты, шэраг камэрцыйных банкаў абмежаваў валютныя апэрацыі па плястыкавых картках і выдачу крэдытаў у беларускіх рублях. У канцы месяца валюту ўжо амаль немагчыма было купіць, акрамя таго назіралася масавае скарачэньне дэпазытаў як у нацыянальнай, гэтак і ў замежнай валюце. У выніку такой сытуацыі продаж замежнай валюты перайшоў у цень, праз што адначасова ўтварыліся некалькі курсаў валюты<ref>[http://charter97.org/ru/news/2011/5/24/38868/ Девальвация. Хроника пикирующего рубля]. [[Хартыя’97]]</ref>. У выніку крызісу ўсталяваны Нацбанкам курс даляра за 2011 год вырас з 3000 да 8500 беларускіх рублёў, сукупная дэвальвацыя толькі за дзесяць месяцаў склала 189%. 1 ліпеня 2016 году Нацбанк Беларусі правёў [[Дэнамінацыі ў Беларусі|дэнамінацыю беларускага рубля]] 10 000 : 1. === Прамысловасьць === {{Асноўны артыкул|Прамысловасьць Беларусі}} У 2018 годзе 5 найбольшымі галінамі апрацоўчай прамысловасьці Беларусі былі: [[Харчовая прамысловасьць|харчовая]] — 22,8% усёй прамысловай вытворчасьці, [[нафтаперапрацоўка]] — 15,6%, [[Хімічная прамысловасьць|хімічная]] — 9,3%, [[машынабудаваньне]] — 7,2% і [[мэталюргія]] — 6,7%<ref>{{Кніга|аўтар=|частка=2.6. Аб'ём прамысловай вытворчасьці паводле відаў гаспадарчай дзейнасьці|загаловак=Прамысловасьць Рэспублікі Беларусь, 2019: статыстычны зборнік|арыгінал=Промышленность Республики Беларусь: статистический сборник|спасылка=https://www.belstat.gov.by/upload/iblock/885/885bdb65fe7077005c7c47d2748bfad0.pdf|адказны=гал.рэд. [[Іна Мядзьведзева]]|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]|год=2019|том=|старонкі=31-33|старонак=199|сэрыя=|isbn=978-985-7184-73-6|наклад=42}}</ref>. У 10-ку групаў асноўных тавараў, якія пастаўлялі за мяжу, уваходзілі: нафтапрадукты (11,9 млн тонаў) — $6986,9 млн («[[Нафтан (завод)|Нафтан]]» і «[[Мазырскі нафтаперапрацоўчы завод|Мазырскі НПЗ]]»), хімічныя валокны і ніці (148,1 тыс. тонаў) — $5353,9 млн («[[Магілёўхімвалакно]]»), мясныя (332,5 тыс. тонаў) і малочныя вырабы — $4696,9 млн («[[Магілёўскі мясакамбінат]]» і «[[Савачкаў прадукт]]» у Берасьці), [[Лядоўня|лядоўні]] (836 тыс.) і пад’ёмнікі — $2570,3 млн («[[Атлянт]]» і «[[Магілёўліфтмаш]]»), чорныя мэталы і сталёвыя трубы (241,4 тыс. тонаў) — $2321,8 млн («[[Беларускі мэталюргічны завод]]» у Жлобіне), шыны (5,554 млн) і плястмаса — $1886,3 млн («[[Белшына]]» ў Бабруйску), мэбля (310,1 тыс. тонаў) і [[ДСП]] — $1610,7 млн («[[Пінскдрэў]]»), аўтамабілі і трактары (40,2 тыс.) — $1447,2 млн («[[БелАЗ]]» у Жодзіне, «[[Менскі аўтамабільны завод|Менскі аўтазавод]]» і «[[МТЗ]]»), адзеньне і абутак (29,8 млн параў) — $1347,9 млн («[[Мілавіца]]», «[[Элема]]» і «[[Марко]]» ў Віцебску), калійныя ўгнаеньні (6,612 млн тонаў) — $1042,3 млн («[[Беларуськалій]]» у Салігорску)<ref>{{Кніга|аўтар=|частка=6.2. Экспарт асноўных відаў тавараў|загаловак=Прамысловасьць Рэспублікі Беларусь, 2019: статыстычны зборнік|арыгінал=|спасылка=|адказны=гал.рэд. Іна Мядзьведзева|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь|год=2019|том=|старонкі=154-155|старонак=199|сэрыя=|isbn=|наклад=}}</ref>. У 2015 годзе гаспадарка Беларусі зазнала [[Рэцэсія|рэцэсію]], што найперш тлумачылася спадам збыту машынабудаўнічых вырабаў. Самымі стратнымі прадпрыемствамі сталі «БелАЗ», «МАЗ» і «МТЗ»<ref>[https://web.archive.org/web/20150727011516/http://news.tut.by/economics/430246.html Топ-25 самых прибыльных и убыточных ОАО: калийщики увеличивают отрыв, крупнейшие машиностроители уходят в минус], [[TUT.BY]]</ref>. Рэцэсія выклікала скарачэньне абаротных сродкаў прадпрыемстваў, што прывяло да скарачэньня заробкаў і закупкі сыравіны. Самым прыбытковым стаў «Беларуськалій», які займаецца здабычай, вытворчасьцю і пастаўкамі калійных угнаеньняў. Пасьля калійнага крызісу, калі «Беларуськалій» разарваў партнэрства з расейскім прадпрыемствам «[[Уралкалій]]», прыбытак кампаніі за год з 2013 па 2014 год павялічыўся больш чым у 7 разоў да 5733,8 млрд рублёў. === Сельская гаспадарка === {{Асноўны артыкул|Сельская гаспадарка Беларусі}} Асноўныя галіны сельскай гаспадаркі Беларусі — мяса-малочная [[жывёлагадоўля]], бульбаводзтва, ільнаводзтва і [[сьвінагадоўля]]. Паўсюдна разьвітыя [[збожжа]]вая гаспадарка і вырошчваньне тэхнічных расьлінаў. Вылучаюць 5 зонаў адмыслоўваньня. У [[Берасьцейская вобласьць|Берасьцейскай]] і Гарадзенскай абласьцях, а таксама на паўднёвым захадзе [[Менская вобласьць|Менскай]] і ўсходзе Гомельскай вобласьцяў мелі пашырэньне пасевы [[Пшаніца|пшаніцы]]. На [[Пяшчанік|пясковай]] і супясковай глебах Палесься часьцей сеялі [[жыта]] і кармавы [[лубін]]. У Віцебскай, [[Магілёўская вобласьць|Магілёўскай]] і Менскай абласьцях былі найбольшыя плошчы [[Авёс|аўса]] і ячменю. На поўначы і паўночным усходзе сеялі [[лён]]-даўгунец. Пасевы [[Цукровы бурак|цукровых буракоў]] засяроджваліся вакол 4 цукровых заводаў ([[Гарадзейскі цукровы камбінат|Гарадзейскі]], [[Жабінка]]ўскі, [[Скідзельскі цукровы камбінат|Скідзельскі]] і [[Слуцкі цукроварафінадны камбінат|Слуцкі]]). У Лідзкім і [[Петрыкаўскі раён|Петрыкаўскім]] раёнах вырошчалі этэраалейныя расьліны. У Берасьцейскай, [[Гомельская вобласьць|Гомельскай]] і Менскай абласьцях было больш пасеваў [[Бульба|бульбы]]. У [[Менскі раён|Менскім раёне]] было разьвіта [[агародніцтва]]. У [[Гомельскі раён|Гомельскім]] і Менскім раёнах вылучалася [[садоўніцтва]]. [[Птушкагадоўля]] была найбольш аўтаматызаванай галіной жывёлагадоўлі. Буйнейшымі птушкафабрыкамі былі [[Ворша|Аршанская]], Баранавіцкая, [[Кобрын]]ская, Менская і [[Смалявічы|Смалявіцкая]]. На захадзе і поўдні больш разьвітая сьвінагадоўля. Сярод іншых галінаў жывёлагадоўлі разьвіцьцё атрымалі [[рыбаводзтва]], [[зьверагадоўля]] і [[пчалярства]]<ref name="EHB-Smalakou">{{Кніга|аўтар=[[Генадзь Смалякоў|Смалякоў Г.]]|частка=Сельская гаспадарка|загаловак=[[Беларуская энцыкляпэдыя]] ў 18 тамах|арыгінал=|спасылка=http://knihi.com/none/Bielaruskaja_encyklapiedyja_djvu.zip.html|адказны=гал.рэд. [[Генадзь Пашкоў]]|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Беларуская энцыкляпэдыя імя Петруся Броўкі]]|год=2002|том=[http://files.knihi.com/Knihi/Slounik/Bielaruskaja_encyklapedyja.djvu.zip/Bielaruskaja_encyklapedyja.14.djvu 14]|старонкі=313-[http://files.knihi.com/preview/Knihi/Store1/Slounik/Bielaruskaja_encyklapedyja.djvu.zip/Bielaruskaja_encyklapedyja.14.djvu/314_866x9999.jpeg 314]|старонак=512|сэрыя=|isbn=985-11-0238-5|наклад=10 000}}</ref>. == Сувязь == {{Асноўны артыкул|Сувязь Беларусі}} На 1 студзеня 2019 году ў Беларусі налічвалася 351 прыёмная станцыя [[спадарожнік]]авай [[Сувязь (тэхніка)|сувязі]]<ref name="а">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Справаздача аб тэхнічным стане сродкаў электрасувязі па стане на 1 студзеня 2019 г.|спасылка=https://mpt.gov.by/sites/default/files/forma_1-ts_na_sayt.pdf|выдавец=[[Міністэрства сувязі і інфарматызацыі Рэспублікі Беларусь]]|мова=ru|дата публікацыі=2019|дата доступу=17 студзеня 2020}}</ref>. === Тэлебачаньне === На 1 студзеня 2019 году ў 262 паселішчах Беларусі дзеялі 422 сеткі кабэльнага [[Тэлебачаньне|тэлебачаньня]], зь іх 342 перадавалі [[лічбавае тэлебачаньне]]. Сярод 1 628 311 абанэнтаў кабэльнага тэлебачаньня 56% (919 503) падлучылі ў лічбавым выглядзе, у тым ліку 8,5% (139 376) да этэрнага тэлебачаньня. Таксама налічвалася 1 986 263 карыстальнікі тэлебачаньня па [[IP|міжсеткавым пратаколе]], якія складалі 55% агульнага ліку абанэнтаў тэлебачаньня<ref name="а"/>. === Сеціва === {{Асноўны артыкул|Байнэт}} На 1 студзеня 2019 году ў Беларусі налічвалася 12 791 972 абанэнты [[Сеціва]], лік якіх на 35% перавышаў колькасьць насельніцтва Беларусі. Сярод іх 88,6% (11 338 275) належалі [[Фізычная асоба|фізычным асобам]] і лікам перавышалі насельніцтва на 19,6%. Пагатоў 73,2% (8 299 851) абанэнтаў фізычных асобаў мелі бяздротавы доступ да Сеціва, у тым ліку 64,7% (7 339 125) — шыракапалосны праз [[смартфон]]ы. Таксама фізычным асобам належала 95% (3 038 239) стацыянарных абанэнтаў шыракапалоснага Сеціва, рэшта (163 280) — [[Юрыдычная асоба|юрыдычным асобам]] і [[Індывідуальны прадпрымальнік|індывідуальным прадпрымальнікам]]. Сярод 1 453 697 абанэнтаў Сеціва ў юр.асобаў і [[ІП]] 88,7% (1 290 340) былі бяздротавымі, у тым ліку 56,5% (821 887) — з шыракапалосным доступам праз смартфоны. Таксама налічвалася 608 244 грамадзкіх кропак [[Wi-Fi]] пры 492 064 карыстальніках (80,9%). Прапускная здольнасьць зьнешніх каналаў доступу да Сеціва складала 1 480 280 мэгабіт/сэкунда, а каналаў, падлучаных да кропкі абмену нац.трафікам — 106 810 Мбіт/сэк (7,2%). Стацыянарныя абанэнты спажылі 83,8% (2 949,7 [[пэтабайт]]) абсягу дадзеных, хоць складалі 28,2% (3 201 519) абанэнтаў шыракапалоснага Сеціва ў Беларусі (920 гігабайт на абанэнт). Яны выкарыстоўвалі 4 асноўныя спосабы перадачы зьвестак: 1) [[оптавалакно]] (FTTx) — 1 479 457 (46,2%) абанэнтаў, зь іх 53,9% на хуткасьці 30—100 Мбіт/сэк, 2) [[Лічбавая абанэнцкая лінія|лічбавую тэлефонную лінію]] (xDSL) — 1 228 597 (38,4%) абанэнтаў, зь іх 88% пры 2—10 Мбіт/сэк, 3) [[Вітая пара|вітую пару]] (Этэрнэт) — 395 388, зь іх 44,3% пры 30—100 Мбіт/сэк, 4) [[Сувосевы кабэль|сувосевы тэлевізійны кабэль]] (DOCSIS) — 66 376, зь іх 63% пры 10—30 Мбіт/сэк<ref name="а"/>. === Пошта === {{Асноўны артыкул|Белпошта}} {{Падвойная выява|справа|Stemp Coat of arm of Belarus.jpg|145|Stemp Flag and map of Belarus.jpg|145|Маркі [[Белпошта|Белпошты]] зь дзяржаўнымі гербам [[Пагоня]]й (налева) і [[бел-чырвона-белы сьцяг|бел-чырвона-белым сьцягам]] (направа)}} За 2018 год УП «[[Белпошта]]» прыняла паводле падпіскі 4,923 млн асобнікаў [[газэта]]ў і [[часопіс]]аў (52% ад насельніцтва). Для дастаўкі прынялі: 201,571 млн выходных асобнікаў пэрыёдыкі (21 на душу насельніцтва), зь іх 74,3% (149,779 млн) для фізычных асобаў; 207,314 млн уваходных асобнікаў, зь іх 80,4% (166,677 млн) для фіз.асобаў; 173,782 млн транзытных асобнікаў (18 на душу). Таксама апрацавалі 284,629 транзытных пісьмовых адпраўленьняў (30 на душу), 213,139 млн уваходных (22 на душу) і 214,452 млн выходных. Сярод выходных пісьмовых адпраўленьняў: 1) 188,067 млн (87,7%) прыпала на простыя адпраўленьні, зь іх 41,5% (78,146 млн) склалі [[Паштоўка|паштоўкі]], 6% (11,301 млн) — пісьмовыя лісты, 2,4% (4,564 млн) — 2-складовыя адпраўленьні, 1% (1,985 млн) — міжнародныя адпраўленьні і 0,3% (0,596 млн) — [[Бандэроль|бандэролі]]; 2) 22,071 млн (11,7%) склалі заказныя адпраўленьні, зь іх 13,8% (3,041 млн) для фізычных асобаў, 4% (0,892 млн) міжнародныя і 2,4% 2-складовыя; 3) 2,3% (4,314 млн) былі з абвешчанай вартасьцю, зь іх 56% (2,445 млн) для фізычных асобаў. Урэшце поштай даставілі 8,93 млн транзытных пасылак, 5,719 млн уваходных, зь іх 52% для фіз.асобаў, і 5,554 млн выходных [[Пасылка|пасылак]], зь іх 49% платных і 35% для фіз.асобаў (94% платна). На паскораную пошту прыпала 4,737 млн (92%) унутраных і 0,416 млн міжнародных адпраўленьняў. Сярод унутраных 35,5% (1,679 млн) склалі выходныя, 34,3% (1,626 млн) уваходныя і 30,2% (1,432 млн) транзытныя. Сярод міжнародных 55,7% (0,232 млн) — транзытныя, 29,5% (0,123 млн) — выходныя і 14,8% (61 тыс.) — уваходныя<ref name="б">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Справаздача аб паслугах сувязі за 2018 год|спасылка=https://mpt.gov.by/sites/default/files/otchet_1-uslugi_za_2018_god.pdf|выдавец=Міністэрства сувязі і інфарматызацыі Рэспублікі Беларусь|мова=ru|дата публікацыі=2019|дата доступу=17 студзеня 2020}}</ref>. У 2018 годзе поштай даставілі 13,055 млн выплатаў, у асноўным [[пэнсія]]ў. На вёскі прыпадала 48,5% (6,335 млн) такіх выплатаў, на [[раён]]ныя цэнтры — 25,2% (3,294 млн), на абласныя цэнтры — 15,5% (2,02 млн) і на Менск — 10,8% (1,406 млн). Выплаты поштай склалі 4,462 млрд рублёў ($2,136 млрд) сярэднім памерам па 342 рублі. Праз пошту прайшло 7,6 млн выходных [[Грашовы перавод|грашовых пераводаў]], зь іх 99,3% электронных, 84% для фіз.асобаў і 0,5% (40,6 тыс.) міжнародных. Таксама ажыцьцявілі 7,375 млн уваходных грашовых пераводаў, зь іх 69% для фіз.асобаў і 2% (151,5 тыс.) міжнародных (97% для фіз.асобаў). Сума аплачаных пераводаў склала 784,276 рублёў ($375,485 млн), зь іх 79% ад фізасобаў. Атрыманыя пераводы склалі 730,525 млн рублёў (93% ад аплачаных), зь іх 70% фіз.асобам. Урэшце 99,7% (8,497 млн) кур’ерскіх адпраўленьняў былі выходнымі, зь іх 33,5% для фіз.асобаў. Таксама даслалі 1,638 млн [[тэлеграма]]ў, зь іх 44,5 тыс. (2,7%) былі платнымі, у тым ліку 39,4 тыс. (2,4%) міжнароднымі і 14 тыс. (0,9%) для фізасобаў<ref name="б"/>. === Тэлефонная сувязь === {{Асноўны артыкул|Сеткі стацыянарнай тэлефоннай сувязі ў Беларусі}} У 2018 годзе УП «[[Белтэлекам]]» абслужыла 334,418 млн выходных тэлефанаваньняў між сеткамі, зь іх 39% (129,669 млн) ад фізычных асобаў (па 13 на жыхара). Сярод такіх тэлефанаваньняў 320,787 млн (96%) прыпала на міжгароднія, у тым ліку 38% на сотавы. Рэшта (13,631 млн) тэлефанаваньняў была міжнароднай. Працягласьць размоваў у гарадзкіх і сельскіх тэлефонных сетках склала 8,555 млрд хвілінаў (82% выходных), зь іх 83% прыпала на фізычных асобаў (751 хвіл. на жыхара). Рэшту склалі 1,823 млрд хвіл. (17,4%) міжгародніх званкоў, зь іх 17,6% на сотавы, і 69,932 млн хвіл. (6,7%) міжнародных, зь іх 83% у краіны [[СНД]] (у асноўным у Расею). Транзытны трафік «Белтэлекама» між сотавымі апэратарамі склаў 4,059 млрд хвілінаў (428 хвіл. на жыхара), зь іх 3% прыпала на міжнародны [[роўмінг]]. Уваходны трафік склаў 1,393 млрд хвілінаў<ref name="б"/>. На 31 сьнежня 2019 году ў Беларусі налічвалася 11 627 249 абанэнтаў [[Сотавая сувязь|сотавай сувязі]], што перавышала лік насельніцтва на 22,7%. У краіне працавалі 3 сотавыя апэратары: УП «[[А1 (тэлекам-правайдэр)|А1]]» з 1999 году, ТАА «[[Мабільныя ТэлеСыстэмы (Беларусь)|Мабільныя ТэлеСыстэмы]]» з 2002-га і ЗАТ «[[БеСТ|Беларуская сетка тэлекамунікацыяў]]» з 2004-га. Ім належала 33 268 базавых станцыяў, зь іх 48% (15 930) — [[3G|3-га пакаленьня]] (UMTS) і 8% (2 792) — 4-га (LTE). Станцыі налічвалі 175 648 прыёмаперадатчыкаў (па 5 на станцыю) агульнай ёмістасьцю 20,08 млн [[камутатар]]аў (па 114 на прыёмаперадатчык). Камутатары падтрымлівалі 18 550 патокаў па 2 Мбіт/сэк (каля 37,1 гігабіт/сэк). За 4-ы квартал 2019 году 6 823 417 (59%) сотавых абанэнтаў скарысталі доступ да Сеціва, зь іх 56% (3 817 030) праз сувязь 4-га пакаленьня. Прапускная здольнасьць сотавых каналаў доступу да Сеціва складала 312 636 Мбіт/сэк (0,045 Мбіт/с на карыстальніка). Сотавая сувязь была даступнай на 98,7% земляў Беларусі, у тым ліку на 98,4% — 3-га пакаленьня (2 Мбіт/с) і на 5% — 4-га (100 Мбіт/с). Ахоп насельніцтва сотавай сувязьзю ў паселішчах складаў 99,9%, у тым ліку сувязьзю 3-га пакаленьня, а таксама 76% — 4-га пакаленьня. Штомесячны трафік на абанэнта складаў: 794 хвіліны выходных выклікаў і 11 [[Паслуга кароткага паведамленьня|тэкставых паведамленьняў]]. Сярод выходных выклікаў 82% прыпадала на ўнутрысеткавыя, 16,5% — на тэлефанаваньні ў іншыя сотавыя сеткі, 1,3% — на званкі на стацыянарныя тэлефоны, рэшта (0,2%) — на міжнародныя званкі<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Справаздача аб разьвіцьці сотавай рухомай электрасувязі за 4-ы квартал 2019 году|спасылка=https://mpt.gov.by/sites/default/files/4_spe_na_sait.pdf|выдавец=Міністэрства сувязі і інфарматызацыі Рэспублікі Беларусь|мова=ru|дата публікацыі=2020|дата доступу=17 студзеня 2020}}</ref>. == Шляхі зносін == {{Асноўны артыкул|Шляхі зносін Беларусі}} На 2020 год у Беларусі існавала 6 відаў шляхоў зносінаў: * ''Чыгуначныя''. [[Беларуская чыгунка]] ахоплівала звыш 2100 паселішчаў краіны і прапаноўвала 4 лініі перавозак паяжджанаў: 1) гарадзкія — у межах сталіцы і абласных цэнтраў да станцыяў у гарадах-спадарожніках, 2) рэгіянальныя — у межах вобласьці і да бліжэйшага гораду абласнога падпарадкаваньня ў суседняй вобласьці, 3) міжрэгіянальныя — між сталіцай і абласнымі цэнтрамі ды між абласнымі цэнтрамі, 4) міжнародныя — між Беларусьсю і іньшымі краінамі. Паводле хуткасьці руху і працягласьці прыпынкаў рэгіянальныя і міжрэгіянальныя лініі падзялялі на 2 клясы: бізнэс і эканом. Квіткі на цягнік прадавалі он-лайн праз [[Аплатная картка|аплатную картку]] і [[электронныя грошы]], па тэлефоне і ў касах на станцыях. Электронная рэгістрацыя дазваляла сесьці ў цягнік па пашпарце. Паездка міжрэгіянальнымі лініямі праз усю краіну ад Берасьця да Віцебска каштавала ад 13,8 [[Беларускі рубель|рубля]] ($7-8) у пляцкарце і да 19,1 рубля ($11-12) у купэ. У Беларусі дзеяла 20 буйных чыгуначных вакзалаў. На меншых станцыях працавалі білетныя касы і гандлёвыя кіёскі. * ''Аўтамабільныя''. У кожным горадзе Беларусі дзеялі аўтавакзал і аўтастанцыя з заляй чаканьня, дзе прадавалі ежу і квіткі на прыгарадныя, міжгароднія і міжнародныя падарожжы. У Менску працавалі Цэнтральны аўтавакзал і Аўтазаводзкая ды Паўднёва-Заходняя аўтастанцыі, куды прыбывала большасьць міжнародных аўтобусаў. Квіткі на праезд у прыгарадных і міжгародніх аўтобусах перавозчыкаў [[Міністэрства транспарту і камунікацыяў Рэспублікі Беларусь]] прадавалі он-лайн за электронныя грошы. Большасьць аўтападарожжаў ажыцьцяўлялі прыватныя [[Маршрутнае таксі|маршрутныя таксі]] на мікраўтобусах. * ''Паветраныя''. Нацыянальны аэрапорт «[[Менск (нацыянальны аэрапорт)|Менск]]» прымаў палёты зь іншых краінаў. Лётнішчы абласных цэнтраў прымалі грузавыя і чартэрныя самалёты. Зь Берасьця, Гомеля і Горадні ладзілі палёты ў расейскі [[Калінінград]]. * ''Водныя''. У Беларусі налічвалася 10 рачных партоў, што прымалі караблі праз 8 водных шляхоў: [[Дняпроўска-Бужанскі канал]] і 8 рэк — Дняпро, [[Бярэзіна|Бярэзіну]], Сож, Прыпяць, [[Дзьвіна|Дзьвіну]], Нёман і [[Мухавец]]. Улетку ладзіліся прагулкі на [[цеплаход]]ах у 13 мясьцінах: Берасьці (Мухавец), Віцебску (Дзьвіна), Горадні (Нёман і [[Аўгустоўскі канал]]), Гомелі (Сож), Магілёве ([[Дняпро]]), Бабруйску (Бярэзіна), Мазыры і Пінску ([[Прыпяць]]), «Нарачанскім» (возера [[Нарач]]) і «[[Прыпяцкі нацыянальны парк|Прыпяцкім]]» нацыянальных парках, нацпарку «Браслаўскія азёры» (возера [[Дрывяты]]), на [[Заслаўскае вадасховішча|Заслаўскім вадасховішчы]] (Менскае мора) і [[Выганашчанскае возера|Выганашчанскім возеры]] (Івацэвіцкі раён). Па Аўгустоўскім канале хадзіў рачны трамвай. З [[Тураў|Турава]] плывучая гасьцініца «Палесьсе» ладзіла 3-дзённыя рачныя круізы па Прыпяці. * ''Гарадзкія''. У большасьці гарадоў краіны дзеяў [[грамадзкі транспарт]]: аўтобус — амаль ва ўсіх; [[тралейбус]] — у сталіцы, абласных цэнтрах і [[Бабруйск]]у; [[трамвай]] — у сталіцы, [[Віцебскі трамвай|Віцебску]], Мазыры і [[Наваполацак|Наваполацку]]; [[таксі]] і маршрутнае таксі — у Менску, абласных цэнтрах і іншых буйных гарадах; [[Менскі мэтрапалітэн]]. Квіткі на праезд прадавалі ў кіёску на прыпынку, кандуктары і кіроўцы. У сталіцы цана наземнага праезду складала 60 капеек, у мэтро — 65 капеек. У іншых гарадах Беларусі праезд быў таньнейшым. Шматразовыя праязныя білеты прадавалі на месяц, 15 і 10 дзён, у тым ліку на некалькі відаў перавозак<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Транспарт Беларусі|спасылка=https://www.belarus.by/by/travel/transport-in-belarus|выдавец=[[Belarus.by]]|дата публікацыі=2020|дата доступу=22 студзеня 2020}}</ref>. * ''Трубаправодныя''. Улучалі 2861 км нафтаправодаў («[[Гомельтранснафта Дружба]]»), 1200 км нафтапрадуктаправодаў і 7,9 тыс. км [[газаправод]]аў пад кіраўніцтвам ААТ «[[Газпрам трансгаз Беларусь]]» разам з 7 магістральнымі, зь якіх 2,9 тыс. км (37%) былі транзытнымі<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Галіна дзейнасьці|спасылка=http://www.btg.by/about/activities/|выдавец=«Газпрам трансгаз Беларусь»|мова=ru|дата публікацыі=2020|дата доступу=22 студзеня 2020}}</ref>. == Узброеныя сілы == {{Асноўны артыкул|Узброеныя сілы Рэспублікі Беларусь}} [[Файл:Берет ВДВ.jpg|значак|300пкс|Барэт беларускіх [[Сілы спэцыяльных апэрацыяў УС РБ|ПДВ]] да 1995 г.]] На 2020 год Узброеныя сілы Беларусі ўлучалі: 1) [[Сухапутныя войскі Рэспублікі Беларусь|Сухапутныя войскі]], 2) [[Вайскова-паветраныя сілы і войскі супрацьпаветранай абароны Беларусі|Вайскова-паветраныя сілы і войскі супрацьпаветранай абароны]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Структура Ўзброеных Сілаў Рэспублікі Беларусь|спасылка=https://www.mil.by/by/forces/structure/|выдавец=[[Міністэрства абароны Рэспублікі Беларусь]]|дата публікацыі=2020|дата доступу=19 студзеня 2020}}</ref>. [[Генэральны штаб Узброеных сілаў Беларусі]] меў у беспасярэднім падпарадкаваньні [[Сілы спэцыяльных апэрацыяў УС РБ|Сілы спэцыяльных апэрацыяў]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Сілы спэцыяльных апэрацый|спасылка=https://www.mil.by/by/forces/sso/|выдавец=Міністэрства абароны Рэспублікі Беларусь|дата публікацыі=2020|дата доступу=19 студзеня 2020}}</ref>. Сухапутныя войскі знаходзіліся ў падпарадкаваньні [[Міністэрства абароны Рэспублікі Беларусь]] і ўлучалі 2 апэратыўныя камандаваньні: [[Заходняе апэратыўнае камандаваньне|Заходняе]] (Горадня) і [[Паўночна-Заходняе апэратыўнае камандаваньне|Паўночна-Заходняе]] (Барысаў, Менская вобласьць)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Сухапутныя войскі (прызначэньне)|спасылка=https://www.mil.by/by/forces/sv/appointment/|выдавец=Міністэрства абароны Рэспублікі Беларусь|дата публікацыі=2020|дата доступу=19 студзеня 2020}}</ref>. На люты 2018 году Ўзброеныя сілы Беларусі налічвалі 70 000 [[Вайсковец|вайскоўцаў]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Урачысты сход, прысьвечаны 100-годзьдзю Ўзброеных сілаў Беларусі|спасылка=http://president.gov.by/by/news_by/view/urachysty-sxod-prysvechany-100-goddzju-uzbroenyx-sil-belarusi-18170/|выдавец=Прэс-служба прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|дата публікацыі=22 лютага 2018|дата доступу=19 студзеня 2020}}</ref>. На 2020 год Сухапутныя войскі Беларусі лікам 29 600 чалавек мелі на ўзбраеньні: 469 [[Асноўны баявы танк|асноўных баявых танкаў]] (400 [[Т-72]]), 1111 [[Баявая машына пяхоты|баявых машынаў пяхоты]] (875 [[БМП-2]]), 247 [[бронетранспартэр]]аў (150 [[БТР-80]]), 434 [[Самаходная артылерыйская ўстаноўка|самаходных артылерыйскіх установак]] (САУ; 198 [[2С1]] «Гваздзік»), 228 палявых [[гармата]]ў (132 [[Гаўбіца|гаўбіцы]] [[2А65]]), 234 [[Рэактыўная сыстэма залпавага агню|рэактыўных сыстэмаў залпавага агню]] (РСЗА; 126 «[[Град (зброя)|Градаў]]»), 109 [[мінамёт]]аў (61 [[2С12]] «Сані»), 480 [[Супрацьтанкавы ракетны комплекс|супрацьтанкавых ракетных комплексаў]] (СТРК), 14 [[Зэнітны ракетны комплекс|зэнітных ракетных комплексаў]] (ЗРК) «[[Тор (зэнітны ракетны комплекс)|Тор]]» і 96 [[Апэратыўна-тактычны ракетны комплекс|апэратыўна-тактычных ракетных комплексаў]] (АТРК; 60 9К72 «Эльбрус»)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Сухапутныя войскі Беларусі|спасылка=https://www.globalsecurity.org/military/world/belarus/army-equipment.htm|выдавец=Партал «Сусьветная бясьпека» (Александрыя, штат [[Вірджынія]], ЗША)|мова=en|дата публікацыі=2020|дата доступу=19 студзеня 2020}}</ref>. Вайскова-паветраныя сілы і войскі супрацьпаветранае абароны Беларусі мелі на ўзбраеньні: 140 баявых самалётаў (70 [[Су-25]]), 10 транспартных (6 [[Ан-26]]) і 10 навучальных Л-39, 168 транспартных [[верталёт]]аў (125 [[Мі-8]]), 50 ударных [[Мі-24]] і 16 выведвальных Мі-24К і -Р, 2 [[дывізіён]]ы ЗРК [[С-300]], 4 дывізіёны [[С-200]], 12 [[Батарэя (войска)|батарэяў]] ЗРК «[[Бук (зброя)|Бук]]» і С-125. 22 жніўня 2016 году на ўзбраеньне 77-га дывізіёна [[336-я рэактыўная артылерыйская брыгада|336-й рэактыўнай артылерыйскай брыгады]] ў Асіпавічах (Магілёўская вобласьць) паставілі 1-ю РСЗА «[[Палянэз (зброя)|Палянэз]]»<ref>{{Навіна|аўтар=Эдуард Мартынюк|загаловак=«Палянэз» прынята на ўзбраеньне беларускай арміі|спасылка=https://blr.belta.by/society/view/palanez-prynjata-na-uzbraenne-belaruskaj-armii-50074-2016/|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=22 жніўня 2016|дата доступу=19 студзеня 2020}}</ref>. == Замежная палітыка == {{Асноўны артыкул|Замежная палітыка Беларусі}} Паводле 1-га артыкула Канстытуцыі 1994 году, Рэспубліка Беларусь самастойна ажыцьцяўляе [[Замежная палітыка|замежную палітыку]]. Згодна з 18-м артыкулам «Рэспубліка Беларусь у сваёй замежнай палітыцы зыходзіць з прынцыпаў роўнасьці дзяржаваў, непрымяненьня сілы або пагрозы сілай, непарушнасьці межаў, мірнага ўрэгуляваньня спрэчак, неўмяшаньня ва ўнутраныя справы і іншых агульнапрызнаных прынцыпаў і нормаў [[Міжнароднае права|міжнароднага права]]. Рэспубліка Беларусь ставіць за мэту зрабіць сваю тэрыторыю бязьядзернай зонай, а дзяржаву — нэўтральнай»<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Канстытуцыя 1994 году (са зьмяненьнямі і дапаўненьнямі)|спасылка=http://pravo.by/pravovaya-informatsiya/pomniki-gistoryi-prava-belarusi/kanstytutsyynae-prava-belarusi/kanstytutsyi-belarusi/kanstytutsyya-1994-goda-sa-zmyanennyami-i-dapa-nennyami-/|выдавец=Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|дата публікацыі=2018|дата доступу=21 студзеня 2020}}</ref>. 14 лістапада 2005 году А. Лукашэнка падпісаў Закон «Аб зацьвярджэньні Асноўных напрамкаў унутранай і замежнай палітыкі Рэспублікі Беларусь». Паводле 24-га артыкула Закону, «стратэгічнымі мэтамі замежнай палітыкі Рэспублікі Беларусь ёсьць: абарона дзяржаўнага [[сувэрэнітэт]]у і тэрытарыяльнай цэласнасьці Рэспублікі Беларусь; абарона правоў, свабодаў і законных зацікаўленасьцяў грамадзянаў, грамадзкіх і дзяржаўных зацікаўленасьцяў»<ref>{{Навіна|аўтар=А. Лукашэнка|загаловак=Закон Рэспублікі Беларусь «Аб зацьвярджэньні Асноўных напрамкаў унутранай і замежнай палітыкі Рэспублікі Беларусь» ад 14 лістапада 2005 г. № 60-З|спасылка=http://pravo.by/document/?guid=3871&p0=h10500060|выдавец=Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|мова=ru|дата публікацыі=10 чэрвеня 2015|дата доступу=21 студзеня 2020}}</ref>. На 2020 год грамадзяне Беларусі маглі бязьвізава выяжджаць у 44 краіны, у тым ліку ў сумежныя Расею і Ўкраіну. У Беларусь маглі бязьвізава прыяжджаць грамадзяне 23 краінаў, у тым ліку Расеі і Ўкраіны. Таксама грамадзяне 74 дзяржаваў прыбывалі ў Беларусь бязьвізава праз нацыянальны [[Менск (нацыянальны аэрапорт)|аэрапорт «Менск»]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Бязьвізавы рух|спасылка=http://mfa.gov.by/be/visa/bezvizav_ruh/d13f36405deb6bb1.html|выдавец=Міністэрства замежных справаў Рэспублікі Беларусь|дата публікацыі=2020|дата доступу=21 студзеня 2020}}</ref>. У 2017 годзе ўрад Беларусі падтрымліваў дыпляматычныя дачыненьні з 177 дзяржавамі (з 212). На 2020 год [[дыпляматычныя прадстаўніцтвы Беларусі]] працавалі ў 57 дзяржавах. Амбасадары Беларусі мелі акрэдытацыю паводле сумяшчальніцтва ў яшчэ 52 дзяржавах. У Беларусі працавала 48 амбасадаў, 4 аддзяленьні амбасадаў, 3 гандлёвыя прадстаўніцтвы і 39 консульстваў замежных дзяржаваў. Міжнародныя арганізацыі мелі ў Беларусі 18 прадстаўніцтваў. Яшчэ 91 замежная амбасада ў Варшаве, Вільні, Кіеве і Маскве мела акрэдытацыю ў Беларусі па сумяшчальніцтве<ref name="mfa.gov.by">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Замежная палітыка|спасылка=http://mfa.gov.by/be/foreign_policy/|выдавец=[[Міністэрства замежных справаў Рэспублікі Беларусь]]|дата публікацыі=2020|дата доступу=21 студзеня 2020}}</ref>. На 1 ліпеня 2019 году ўрад Беларусі браў удзел у 2566 двухбаковых і 1315 шматбаковых міжнародных дамовах<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Міжнароднае права|спасылка=http://mfa.gov.by/be/foreign_policy/interlaw/|выдавец=[[Міністэрства замежных справаў Рэспублікі Беларусь]]|дата публікацыі=1 ліпеня 2019|дата доступу=21 студзеня 2020}}</ref>. У Беларусі няма наўпроставага выхаду да адкрытага мора для беспасярэдніх зносінаў зь несумежнымі дзяржавамі. Таму ў замежнай палітыцы Беларусі павышанае значэньне маюць дачыненьні з 5 сумежнымі дзяржавамі, кожная зь якіх мае выхад да мора: [[Латвія]]й, [[Летува|Летувой]], Польшчай, Расеяй і Ўкраінай. Апасродкавана празь іх землі ўрад Беларусі ажыцьцяўляе стасункі з астатнімі дзяржавамі. На 2020 год урад Беларусі браў удзел у 10 міжурадавых арганізацыях Эўропы: [[Садружнасьць незалежных дзяржаваў]] (1991), [[Арганізацыя бясьпекі і супрацы ў Эўропе]] (Вена, Аўстрыя; 1992), [[Эўрапейскі банк рэканструкцыі і разьвіцьця]] (Лёндан, Ангельшчына; 1992), [[Нарада энэргетычнай хартыі]] (Брусэль, Бэльгія; 1994), [[Цэнтральна-эўрапейская ініцыятыва]] (Трыест, Італія; 1996), [[Рада эўраатлянтычнага партнэрства]] (Брусэль, 1997), [[Саюзная дзяржава Беларусі і Расеі]] (2000), [[Арганізацыя Дамовы аб калектыўнай бясьпецы]] (Масква, Расея; 2003) і [[Эўразійскі эканамічны зьвяз]] (Масква, 2015). На сусьветным узроўні Беларусь была дзяржавай-удзельніцай 40 міжурадавых арганізацыяў, сярод якіх: [[Арганізацыя аб’яднаных нацыяў]] (Нью-Ёрк, ЗША; 1945), [[Сусьветны паштовы саюз]] (Бэрн, Швайцарыя; 1947), [[Міжнародны саюз электрасувязі]] (Жэнэва, Швайцарыя; 1947), [[Сусьветная мэтэаралягічная арганізацыя]] (Жэнэва, 1948), [[Міжнароднае бюро выставаў]] (Парыж, Францыя; 1951), [[Міжнародная арганізацыя працы]] (Жэнэва; 1954), [[Міжнароднае агенцтва атамнай энэргіі]] (Вена, 1957), [[Пастаянны трацейскі суд]] (Гаага, Нідэрлянды; 1962), [[Сусьветная арганізацыя інтэлектуальнай уласнасьці]] (Жэнэва, 1967), [[Сусьветны банк]] (Вашынгтон, ЗША; 1992), [[Міжнародны валютны фонд]] (Вашынгтон, 1992), [[Сусьветная арганізацыя здароўя]] (Жэнэва, Швайцарыя; 1992), [[Арганізацыя супрацы чыгунак]] (Варшава, Польшча; 1993), [[Сусьветная мытная арганізацыя]] (Брусэль, 1993), [[Міжнародная арганізацыя па стандартызацыі]] (Жэнэва, 1993), [[Міжнародная арганізацыя па цукры]] (Лёндан, 1993), [[Міжнародная электратэхнічная камісія]] (Жэнэва, 1993), [[Міжнародная арганізацыя грамадзянскай авіяцыі]] (Манрэаль, Канада; 1993), [[Сусьветная арганізацыя здароўя жывёлаў]] (Парыж, 1994), [[Міжпарлямэнцкі саюз]] (Парыж, 1995), [[Рух недалучэньня]] (Нью-Ёрк, 1998) і [[Міжнародная арганізацыя міграцыі]] (Жэнэва, 2005)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Беларусь і міжнародныя арганізацыі|спасылка=http://mfa.gov.by/be/mulateral/organization/|выдавец=Міністэрства замежных справаў Рэспублікі Беларусь|дата публікацыі=2020|дата доступу=21 студзеня 2020}}</ref>. == Глядзіце таксама == * [[Аўтамабільныя рэгістрацыйныя знакі Беларусі]] == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}} * {{Літаратура/БелЭн|1}} * {{Літаратура/БелЭн|2}} * {{Літаратура/БелЭн|3}} * {{Літаратура/БелЭн|4}} * {{Літаратура/БелЭн|5}} * {{Літаратура/БелЭн|6}} * {{Літаратура/БелЭн|7}} * {{Літаратура/БелЭн|8}} * {{Літаратура/БелЭн|9}} * {{Літаратура/БелЭн|10}} * {{Літаратура/БелЭн|11}} * {{Літаратура/БелЭн|12}} * {{Літаратура/БелЭн|13}} * {{Літаратура/БелЭн|14}} * {{Літаратура/БелЭн|15}} * {{Літаратура/БелЭн|16}} * {{Літаратура/БелЭн|17}} * {{Літаратура/БелЭн|18-1}} * {{Літаратура/БелЭн|18-2}} * {{Літаратура/Беларусь: энцыкляпэдычны даведнік, 1995}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|1}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|2}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|3}} * {{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2}} * {{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)}} == Вонкавыя спасылкі == {{Вікіцытатнік}} * [https://web.archive.org/web/20130131085145/http://www.belarus.by/by Афіцыйны сайт Беларусі] * [https://web.archive.org/web/20180210152324/http://map.letapis.by/by/#intro Мапа станаўленьня Беларусі] * [http://www.bielarus.net/ Беларуская Салідарнасьць] * [http://radzima.org Беларусь: адметныя мясьціны і помнікі], [[Radzima.org]] {{Добры артыкул}} {{Беларусь у тэмах}} {{Гісторыя Беларусі}} {{Краіны Эўропы}} {{Краіны праграмы Ўсходняга Партнэрства}} {{АБСЭ}} ckzvnoakcwtw07x2oqhiaeluv3p5nm7 2619094 2618949 2025-06-07T20:18:57Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619094 wikitext text/x-wiki {{Ня блытаць|Рэжым Лукашэнкі|рэжымам Лукашэнкі}} {{Іншыя значэньні}} {{Краіна |Назва = Беларусь |НазваЎРоднымСклоне = Беларусі |Лацінка = Biełaruś |НазваНаДзяржаўнайМове = Рэспубліка Беларусь |Сьцяг = Flag of Belarus (1918, 1991-1995).svg{{!}}border |Герб = Coat of Arms of Belarus (1991).svg |НацыянальныДэвіз = [[Жыве Беларусь!]] |Месцазнаходжаньне = Europe-Belarus.svg |АфіцыйнаяМова = [[беларуская мова|беларуская]]{{Заўвага|У 1995 годзе [[Аляксандар Лукашэнка]] незаконна ([[De facto|дэ-факта]]) надаў дзяржаўны статус [[Расейская мова|расейскай мове]]}} |Сталіца = [[Выява:Flag_of_Minsk,_Belarus.svg|22px|border|Сьцяг Менску]] [[Менск]] |НайбуйнейшыГорад = [[Выява:Flag_of_Minsk,_Belarus.svg|22px|border|Сьцяг Менску]] Менск |ТыпУраду = [[Прэзыдэнцкая рэспубліка]] |ПасадыКіраўнікоў = Кіраўнік [[Расейская акупацыя Беларусі|акупацыйнай <br> адміністрацыі]]{{Заўвага|абвешчаны [[Расея]]й «[[Прэзыдэнт Беларусі|прэзыдэнтам]]»}} |ІмёныКіраўнікоў = [[Аляксандар Лукашэнка]]<br>([[інаўгурацыя]] [[Прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі 2020 году#Рэакцыі|аспрэчвалася]]) |Плошча = 207 596,76<ref name="gki">[http://www.gki.gov.by/docs/gzk_2010.doc «Дзяржаўны зямельны кадастр Рэспублікі Беларусь»] (на 1 студзеня 2010 г.)</ref> |МесцаЎСьвецеПаводлеПлошчы = 83-е |АдсотакВады = 2,26% (4702 км²)<ref name="gki" /> |ГодАцэнкіНасельніцтва = 2019 |МесцаЎСьвецеПаводлеНасельніцтва = 91-е |Насельніцтва = 9 413 446<ref name="nn2019">[https://nn.by/?c=ar&i=246398 Нас засталося 9,41 мільёна чалавек. Па выніках перапісу насельніцтва скарацілася на 41 тысячу] NN.by</ref> |ШчыльнасьцьНасельніцтва = 45,3 |ЭтнічныСклад = [[беларусы]] (84,9%),<br />[[расейцы]] (7,5%),<br />[[палякі]] (3,1%),<br />[[украінцы]] (1,7%)<ref name="belstat-perapis">[http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/5.8-0.pdf Перепись населения 2009 г. Выходные регламентрые таблицы. Национальный состав населения, гражданство: население по национальности и родному языку]{{ref-ru}}</ref> |КанфэсійныСклад = [[праваслаўны]]я (60%),<br />[[каталік]]і (15—20%)<ref name="DieWelt">{{Літаратура/DieWelt}}{{ref-de}}</ref> |Пісьменнасьць = 98%<ref name="DieWelt"/> |ГодАцэнкіСУП = 2012 |МесцаЎСьвецеПаводлеСУП = |СУП = $146,745 млрд<ref>{{спасылка|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2013/01/weodata/weorept.aspx?sy=2009&ey=2012&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=913&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=&pr.x=103&pr.y=5 |загаловак=Belarus |выдавец=International Monetary Fund |дата=3 лістапада 2014}}</ref><!--PPP--> |СУПНаДушуНасельніцтва = $15 633 |Валюта = [[Беларускі рубель]] |КодВалюты = BYN |ЧасавыПас = [[UTC+3|FET]] |ЧасРозьніцаUTC = +3 |ЧасавыПасУлетку = |ЧасРозьніцаUTCУлетку = |НезалежнасьцьПадзеі = — абвешчаная<br />— згубленая<br /><br />— абвешчаная<br />— прызнаная |НезалежнасьцьДаты = ад [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]<br />25 сакавіка 1918<br />1 студзеня 1919<br />ад [[СССР]]<br />27 ліпеня 1990<br />25 жніўня 1991 |ДзяржаўныГімн = Гімн Беларусі |АўтамабільныЗнак = BY |ДамэнВерхнягаЎзроўню = [[.бел]], [[.by]] |ТэлефонныКод = 375 |Дадаткі = [[Файл:Рэґіёны_Беларусі.svg|284пкс|цэнтар|Мапа Беларусі]] }} '''Белару́сь''', '''Рэспу́бліка Белару́сь''' — [[нацыянальная дзяржава]] [[Беларусы|беларусаў]] у [[Геаграфічны цэнтар Эўропы|геаграфічным цэнтры]] [[Эўропа|Эўропы]], на захадзе [[Усходне-Эўрапейская раўніна|Ўсходне-Эўрапейскае раўніны]]. Мяжуе з [[Польшча]]ю на захадзе, [[Летува|Летувою]] на паўночным захадзе, [[Латвія]]й на поўначы, [[Расея]]й на ўсходзе й [[Украіна]]й на поўдні. [[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Беларусі|Тэрыторыя краіны]] — 207,6 тыс. км² ([[Сьпіс краінаў паводле плошчы|84-я ў сьвеце]]). Колькасьць насельніцтва на 1 кастрычніка 2019 году — 9 413 446 чалавекі. Працягласьць з поўначы на поўдзень 560 км, з захаду на ўсход 650 км<ref>{{Літаратура/БелЭн|18-2к}} С. 11.</ref>. Сталіца й найбуйнейшае места — [[Менск]], сярод іншых буйных местаў [[Берасьце]], [[Віцебск]], [[Гомель]], [[Горадня]] й [[Магілёў]]. Больш за 40% тэрыторыі краіны мае лясны покрыў. [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]] 24 лютага 2022 году, а таксама разьмяшчэньне на тэрыторыі Беларусі расейскае [[Ядзерная зброя|ядзернае зброі]]<ref name="Usau-29-03-2023">[https://www.polskieradio.pl/396/7815/artykul/3142673,%D0%BF%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D0%BB-%D1%83%D1%81%D0%B0%D1%9E-%D1%82%D0%B0%D0%BA%D1%82%D1%8B%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F-%D1%8F%D0%B4%D0%B7%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%B0%D1%8F-%D0%B7%D0%B1%D1%80%D0%BE%D1%8F-%D1%9E-%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D1%96-%D0%BF%D0%B0%D1%86%D1%8F%D0%B3%D0%BD%D0%B5-%D1%81%D1%83%D1%80%D1%91%D0%B7%D0%BD%D1%8B%D1%8F-%D0%BD%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%83%D0%BF%D1%81%D1%82%D0%B2%D1%8B Павал Усаў: Тактычная ядзерная зброя ў Беларусі пацягне сур'ёзныя наступствы], [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё]], 29 сакавіка 2023 г.</ref> — разам з [[Сьпіс загінулых падчас акцыяў пратэсту ў Беларусі (2020—2021)|гвалтоўным здушэньнем]] [[Пратэсты ў Беларусі (2020—2022)|масавых пратэстаў беларусаў]] і [[Русіфікацыя Беларусі#Рэжым Лукашэнкі|сыстэматычным шматгадовым вынішчэньнем беларускае нацыянальнае ідэнтычнасьці]] (расейскім [[этнацыд]]ам беларусаў) на карысьць [[Расейскі фашызм|расейскага нацызму]] — адкрыта прадэманстравала, што Беларусь знаходзіцца пад [[Гібрыдная вайна|гібрыднай]]<ref name="Litwin-2024">[[Гэнрык Літвін|Litwin H.]] [https://neweasterneurope.eu/2024/02/07/belarus-between-a-difficult-yesterday-and-an-uncertain-tomorrow/ Belarus between a difficult yesterday and an uncertain tomorrow] // New Eastern Europe. Issue 1—2, 2024. P. 7—8.</ref><ref name="Usov-2023">[[Павал Вусаў|Usov P.]] From Authoritarianism to Neo-Totalitarianism in Belarus // Politics and Security of Central and Eastern Europe. — Springer, 2023. [https://books.google.by/books?id=Wx6uEAAAQBAJ&pg=PA34&dq=%22hybrid+occupation%22+belarus&hl=ru&newbks=1&newbks_redir=0&sa=X&ved=2ahUKEwis-_LaiJ-HAxUW9rsIHSTcCa0Q6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=%22hybrid%20occupation%22%20belarus&f=false P. 34].</ref><ref name="UW-2022">[https://studium.uw.edu.pl/wp-content/uploads/2022/01/Raport_Grupa_7.pdf Raport VII: Białoruś w fazie rosyjskiej okupacji hybrydowej]. — Warszawa: Studium Europy Wschodniej UW, 2022. {{ISBN|978-83-67208-14-7}}.</ref><ref name="BRN">[https://belarusnetwork.org/about-us/ The Belarus Research Network on Neighborhood Policy]</ref> [[Расейская акупацыя Беларусі|акупацыяй Расеі]]<ref name="Lichtarovic-24-02-2022">Ліхтаровіч Ю. [https://www.polskieradio.pl/396/7815/Artykul/2908261,%d0%91%d0%b5%d0%bb%d0%b0%d1%80%d1%83%d1%81%d1%8b-%d1%81%d1%83%d0%bf%d1%80%d0%b0%d1%86%d1%8c-%d0%b2%d0%b0%d0%b9%d0%bd%d1%8b-%d0%b0%d0%bb%d0%b5-%d0%ba%d1%80%d0%b0%d1%96%d0%bd%d0%b0-%d0%bf%d0%b0%d0%b4-%d1%80%d0%b0%d1%81%d1%96%d0%b9%d1%81%d0%ba%d0%b0%d0%b9-%d0%b0%d0%ba%d1%83%d0%bf%d0%b0%d1%86%d1%8b%d1%8f%d0%b9 Беларусы супраць вайны, але краіна пад расійскай акупацыяй], [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё]], 24 лютага 2022 г.</ref><ref name="Hurnievic-26-02-2022">[[Дзьмітры Гурневіч|Гурневіч Д.]] [https://www.svaboda.org/a/31724805.html 7 адказаў тым, хто абвінавачвае агулам усіх беларусаў, — меркаваньне], [[Радыё Свабода]], 26 лютага 2022 г.</ref><ref name="Daskievic-25-02-2022">[[Зьміцер Дашкевіч|Дашкевіч З.]] [https://novychas.online/hramadstva/belarus-paustala-i-cjaper-belarusy-sami-pad-akup «Беларусь паўстала, і цяпер беларусы самі пад акупацыяй»], [[Новы час (газэта)|Новы час]], 25 лютага 2022 г.</ref><ref name="AC-2022">[https://www.svaboda.org/a/31734530.html «Выглядае, што Беларусь акупаваная». Дасьледчыца Atlantic Council пра магчымы ядзерны ўдар Пуціна], [[Радыё Свабода]], 3 сакавіка 2022 г.</ref><ref name="Korsunau-2022">[https://nashaniva.com/?c=ar&i=285495 Генадзь Коршунаў: Каб у свой час сусветная супольнасць так стала побач з беларусамі, як сёння з украінцамі, то нішто не ляцела б з акупаванай тэрыторыі], [[Наша Ніва]], 27 лютага 2022 г.</ref><ref name="Dubaviec-2022">[[Сяргей Дубавец|Дубавец С.]] [https://www.svaboda.org/a/31742497.html Як «беларуская» ўлада ператварылася ў акупацыю і ўсім нам стала сорамна, — Дубавец], 8 сакавіка 2022 г.</ref>. Гісторыя Беларускае дзяржаўнасьці пачалася ад [[Полацкае княства|Полацкага княства]], вядомага паводле пісьмовых крыніцаў з ІХ стагодзьдзя. У 1307 годзе яно далучылася да [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага (ВКЛ)]], якое ўтварылася ў сярэдзіне XIII ст. вакол [[Наваградак|Наваградку]] й неўзабаве аб’яднала ўсе [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічныя беларускія землі]]. У 1569 годзе ВКЛ утварыла [[Рэч Паспалітая|Рэч Паспалітую]] з [[Карона Каралеўства Польскага|Каралеўствам Польскім]], на карысьць якога страціла [[Падляшша]] й украінскія землі. У выніку трох [[Падзелы Рэчы Паспалітай|падзелаў Рэчы Паспалітай]] у 1772—1795 гадох землі Беларусі апынуліся пад уладай [[Расейская імпэрыя|Расейскае імпэрыі]], якая праводзіла [[Русіфікацыя Беларусі|палітыку ґвалтоўнае русіфікацыі]]. У пэрыяд распаду Расейскае імпэрыі [[Дзень Волі|25 сакавіка]] 1918 году [[беларусы]] абвясьцілі пра сваю незалежнасьць утварэньнем [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускае Народнае Рэспублікі (БНР)]]. Аднак БНР [[Слуцкі збройны чын|ня здолела абараніць]] сваю тэрыторыю ад [[Бальшавікі|бальшавікоў]], якія 1 студзеня 1919 году ўтварылі [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускую Савецкую Сацыялістычную Рэспубліку (БССР)]]. Тым часам [[Заходняя Беларусь|заходняя частка краіны]] ў выніку складзенага бальшавікамі [[Рыская мірная дамова 1921 году|Рыскага міру 1921 году]] апынулася пад уладай міжваеннае [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскае Рэспублікі]] й была далучаная да БССР толькі ў 1939 годзе ў выніку агрэсіі ў бок Польшчы [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]] й [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|Савецкага Саюзу (СССР)]]. Беларусь страціла кожнага трэцяга свайго жыхара ў час спусташальнае [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнае вайны]]<ref>Axell A. Russia’s Heroes, 1941-45. — Carroll & Graf Publishers, 2002. P. 247. {{ISBN|0-7867-1011-X}}.</ref>, па сканчэньні якое ў 1945 годзе стала адным зь сяброў-заснавальнікаў [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў|Арганізацыі Аб’яднаных Нацыяў]]. У час распаду СССР 27 ліпеня 1990 году [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь 12-га скліканьня|парлямэнт БССР]] [[Дэклярацыя аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларусі|абвясьціў пра дзяржаўны сувэрэнітэт рэспублікі]], а 25 жніўня 1991 году — пра незалежнасьць Беларусі. Першы прэзыдэнт [[Аляксандар Лукашэнка]] ў 1995 годзе ўсталяваў у краіне [[Русіфікацыя Беларусі#Рэжым Лукашэнкі|прарасейскі]] [[Рэжым Лукашэнкі|аўтарытарны рэжым]]<ref>[http://hrw.org/english/docs/2005/01/13/belaru9878.htm «Essential Background — Belarus»]. Human Rights Watch.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20071212011715/http://www.amnesty.org/en/region/europe-and-central-asia/eurasia/belarus «Human rights by country — Belarus»]. Amnesty International Report 2007.</ref><ref>[http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-12037486 «'Hundreds of protesters arrested' in Belarus»]. BBC News.</ref>, які выявіўся ґвалтам, катаваньнямі й [[Сьпіс загінулых падчас акцыяў пратэсту ў Беларусі (2020)|забойствамі]] беларусаў у час здушэньньня [[Пратэсты ў Беларусі (2020)|масавых пратэстаў]] супраць фальсыфікацыі [[Прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі 2020 году|прэзыдэнцкіх выбараў 2020 году]]<ref>[https://www.radabnr.org/belarus-sanctions-nov-2020/ Рада БНР заклікае да санкцый супраць рэжыму Лукашэнкі і да ціску на Расею], [[Рада Беларускай Народнай Рэспублікі]], 16 лістапада 2020 г.</ref>. Больш за 70% грамадзянаў Беларусі пражывае ў местах. Больш за 80% грамадзянаў этнічныя [[беларусы]], этнічную меншасьць складаюць пераважна [[расейцы]], [[палякі]] й [[украінцы]]. Дзяржаўная мова — [[беларуская мова|беларуская]], аднак адным з наступстваў [[Русіфікацыя Беларусі|шматгадовае палітыкі ґвалтоўнае русіфікацыі]] (у тым ліку [[Рэфэрэндум 1995 году ў Беларусі|рэфэрэндуму 1995 году]]) стаў [[De facto|фактычны]] афіцыйны статус [[расейская мова|расейскае мовы]]. Згодна з [[канстытуцыя Рэспублікі Беларусь|канстытуцыяй]] краіна ня мае афіцыйнае [[рэлігія|рэлігіі]], тым часам асноўнай [[Хрысьціянства|хрысьціянскай]] канфэсіяй лічыцца [[праваслаўе]]. Другая паводле папулярнасьці хрысьціянская канфэсія — [[каталіцтва]], праваслаўныя й каталіцкія [[Каляды]] й [[Вялікдзень]] традыцыйна адзначаюцца як дзяржаўныя [[Сьвята|сьвяты]]<ref>[http://pravo.levonevsky.org/bazaby/org66/master/text1400.htm Закон Республики Беларусь от 19 декабря 1991 г. № 1317-XII «О праздничных днях в Республике Беларусь»]</ref>. == Назва == {{Асноўны артыкул|Назвы Беларусі|Белая Русь|Літва}} [[Файл:Samogitia, Lituania-Russia Bianca, Moscovia (G. Albrizzi, I. Tirion, 1740).jpg|значак|300пкс|Фрагмэнт мапы [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], дзе [[Літва]] (''Lituania'') цалкам атаясамліваецца зь [[Белая Русь|Белай Русьсю]] (''Russia Bianca''), тым часам [[Жамойць]] (''Samogitia'') падаецца асобна ад Літвы, а [[Маскоўская дзяржава|Масковія]] (''Moscovia'') — асобна ад [[Русь|Русі]] ([[Вэнэцыя]], 1740 г.)]] Назва ''[[Белая Русь]]'' пачала ўжывацца датычна часткі [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх земляў]] у XIV—XVI стагодзьдзях, тым часам датычна ўсёй тэрыторыі сучаснае Беларусі выкарыстоўвалася назва ''[[Літва]]''<ref name="CR-1982">Congressional Record; Proceedings and Debates of the Congress. Vol. 128, March 15—24, 1982. [https://archive.org/details/sim_congressional-record-proceedings-and-debates_march-15-24-1982_128-redacted/page/5066/mode/2up?q=licviny P. 5066].</ref>, бо гэтыя землі складалі тэрытарыяльнае ядро [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]<ref>{{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)|к}} P. 45.</ref>. Да XVII стагодзьдзя назва ''Белая Русь'' часткова замацавалася за [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускімі землямі]], тым часам дзеля ейных жыхароў існавалі азначэньні ''[[ліцьвіны]]''<ref name="CR-1982"/> й ''[[русіны]]''<ref>''Этнаграфія беларусаў : гістарыяграфія, этнагенэз, этнічная гісторыя'' / В. Бандарчык, І. Чаквін, І. Углік [і інш.]. — {{Менск (Мн.)}}: Навука і тэхніка, 1985. — С. 150.</ref>. Па [[Падзелы Рэчы Паспалітай|анэксіі земляў Вялікага Княства Літоўскага]] ўлады [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] спрыялі пашырэньню назвы ''беларусы'' (адначасна з фактычнай забаронай афіцыйнага ўжываньня назваў ''Літва'' і ''ліцьвіны'' датычна ''Беларусі'' і ''беларусаў''<ref>Cordasco F. Dictionary of American immigration history. — Metuchen, 1990. [https://archive.org/details/dictionaryofamer00cord/page/96/mode/2up?q=licviny P. 97].</ref><ref>Ethnic groups in Michigan. — Detroit, 1983. [https://archive.org/details/ethnicgroupsinmi0000unse/page/54/mode/2up?q=licviny P. 54].</ref>), бо гэтая назва больш адпавядала [[Імпэрыялізм|імпэрскім інтарэсам]] і дазваляла трактаваць гістарычных ''ліцьвінаў'' як разнавіднасьць [[расейцы|расейцаў («вялікарусаў»)]] дзеля іх [[Русіфікацыя Беларусі|маскалізацыі]] і [[Летувізацыя|сьціраньня памяці пра шматвекавую ўласную Літоўскую дзяржаўнасьць]]<ref name="Arlou-2012-161">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 161.</ref>. Пазьней, аднак, замест назвы ''Беларусь'' расейскія ўлады пачалі выкарыстоўвацца [[Каляніялізм|каляніяльны]] тэрмін «''[[Паўночна-Заходні край|Северо-западный край]]''». У канцы XIX стагодзьдзя ідэолягі нацыянальнага руху прынялі ''Беларусь'' як нацыянальную саманазву. У 1918 годзе ўтварылася ''[[Беларуская Народная Рэспубліка]]'', а ў 1919 годзе — ''[[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларуская ССР]]''. 19 верасьня 1991 году назву БССР зьмянілі на ''Рэспубліку Беларусь''<ref>[http://www.svaboda.org/content/backgrounderembedded/25110956.html 19 верасьня 1991 году], [[Радыё Свабода]], 19 верасьня 2013 г.</ref>. У 1993 годзе дэпутаты [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь 12-га скліканьня|парлямэнту Беларусі]] ад [[Апазыцыя БНФ|Апазыцыі БНФ]] выступілі з прапановай прыняць назву ''Беларусь'' замест ''Рэспублікі Беларусь'' — бо слова «[[рэспубліка]]» ў масавай сьвядомасьці асацыявалася ня з формай дзяржаўнага ладу, а з [[Каляніялізм|каляніяльным]] статусам Беларусі ў складзе СССР і не замацоўвала ўсьведамленьне Беларусі як незалежнае краіны. Аднак актывізацыя прарасейскіх настрояў у значнай часткі дэпутацкага корпусу перашкодзіла прыняцьцю гэтае прапановы<ref>[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/30488810.html У праекце Канстытуцыі 1994 прыгадваліся ВКЛ і БНР], [[Радыё Свабода]], 15 сакавіка 2020 г.</ref>. З улікам гістарычнае дзяржаўнае пераемнасьці ў 2005 годзе вылучалася прапанова прыняць поўную назву краіны ''[[Вялікае Княства Літоўскае]] Беларусь'' з захаваньнем скарочанай назвы — ''Беларусь''<ref>[https://nn.by/?c=ar&i=100976 Вялікае Княства Літоўскае Беларусь — пражэкцёрства ці візіянэрства?], [[Наша Ніва]], 11 лістапада 2005 г.</ref><ref>[http://pazniak.info/page_belarus-litva Беларусь-Літва], Пэрсанальны сайт [[Зянон Пазьняк|Зянона Пазьняка]], 27 сьнежня 2016 г.</ref>. Раней з 1950-х гадоў беларускі мовазнаўца й гісторык [[Ян Станкевіч]] укараняў датычна Беларусі назву ''Вялікалітва''<ref>[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] Як беларусы называлі сябе і сваю мову ў розныя часы? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 76.</ref>. == Сымболіка == {{Асноўны артыкул|Сымболіка Беларусі|Герб Беларусі|Сьцяг Беларусі}} {{Падвойная выява|справа|Pahonia, Žyvie Biełaruś. Пагоня, Жыве Беларусь (1918).jpg|145|Bieł-čyrvona-bieły ściah, Pahonia. Бел-чырвона-белы сьцяг, Пагоня (1920).jpg|145|Беларускія дзяржаўныя герб [[Пагоня]] (налева) і [[бел-чырвона-белы сьцяг]] (направа) на паштоўках часоў змаганьня за незалежнасьць [[Беларуская Народная Рэспубліка|першай нацыянальнай дзяржавы]]}} З 1995 году ў Беларусі паралельна існуюць дзьве сыстэмы сымбаляў<ref name="Lalkou">[[Ігар Лялькоў|Лялькоў І.]] [http://pahonia-plakat.narod.ru/bielaruskaja_simvolika.htm Пытаньне дзяржаўнай сымболікі ў Беларусі: гісторыя і сучасны стан] // [[ARCHE Пачатак]]. № 1 (21), 2002. С. 98—112.</ref> — традыцыйная гістарычная беларуская (законная дзяржаўная сымболіка Беларусі) і незаконна абвешчаная «дзяржаўнай» штучная сымболіка [[Расейская акупацыя Беларусі|расейскае акупацыйнае адміністрацыі]]. [[Беларусы|Беларуская]] [[нацыянальная сымболіка]], якая захоўвае дзяржаўны статус [[de jure]]<ref name="Navumcyk"/><ref>[https://www.svaboda.org/a/24978195.html «Афіцыйны беларускі сьцяг — таксама палітычны сымбаль»], [[Радыё Свабода]], 6 траўня 2013 г.</ref>: * [[Бел-чырвона-белы сьцяг]]{{Заўвага|У назьве сьцяга ўжываецца адметная скарочаная форма прыметніка (''бел-''), якая ёсьць адзнакай высокага (паэтычнага) стылю. Таксама сустракаецца азначэньне сьцяга з звычайнай поўнай формай прыметніка — ''бела-чырвона-белы сьцяг''. Тым часам скарот ''БЧБ'', на думку мовазнаўцы [[Вінцук Вячорка|Вінцука Вячоркі]], у гутарковай мове лепей замяняць на ''наш сьцяг''.}}<ref>[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] [https://www.svaboda.org/a/biel-cyrvona-biely/30172690.html Ці правільна казаць «бел-чырвона-белы»? А слову ўжо сто гадоў], [[Радыё Свабода]], 19 верасьня 2019 г.</ref> — гістарычны нацыянальны сьцяг беларусаў<ref name="Tkacou-391">[[Міхась Ткачоў|Ткачоў М.]] Беларускія нацыянальныя сімвалы // {{Літаратура/ЭГБ|1к}} С. 391.</ref>, дзяржаўны сьцяг Беларусі (з 1918 году). Гэта палотнішча памерамі 1:2, з трох роўных гарызантальных палосаў — дзьвюх белых і адной чырвонай між імі. Утвараецца зь беларускіх нацыянальных колераў<ref>Пастанова Вучонага савета [[Інстытут гісторыі|Інстытута гісторыі]] [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|АН Беларусі]] ад 12 верасня 1991 года // Народная газета. 7 лютага 1995. С. 1.</ref> на аснове традыцыйнага нацыянальнага гербу [[Пагоня|Пагоні]]<ref name="Tkacou-391"/>. Гістарычна-культурная каштоўнасьць беларускага народа<ref name="tut.by_11.11.2020">[https://web.archive.org/web/20210116203513/https://news.tut.by/society/707492.html Ученые из НАН Беларуси объяснили, почему «Жыве Беларусь» и БЧБ — не «циничные и оскорбительные»], [[TUT.BY]], 11.11.2020 г.</ref>, зьвязаная зь дзьвюма найважнейшымі падзеямі беларускае гісторыі — [[Трэцяя Ўстаўная грамата|абвяшчэньнем незалежнасьці]] [[Беларуская Народная Рэспубліка|нацыянальнае дзяржавы]] 25 сакавіка 1918 году й [[Дэклярацыя аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларусі|ейным аднаўленьнем]] 25 жніўня 1991 году<ref name="Navumcyk-10.11.2020">[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/30940395.html Ці патаптаўся б амапавец па фатаздымку сваёй маці], [[Радыё Свабода]], 10 лістапада 2020 г.</ref>. * [[Пагоня|Герб Пагоня]] — дзяржаўны герб Беларусі, традыцыйны нацыянальны герб беларусаў<ref name="Tkacou-391"/>, з колераў якога ўтвараецца нацыянальны [[бел-чырвона-белы сьцяг]]. Гэта выява ўзброенага вершніка на белым кані на чырвонай [[Тарча (геральдыка)|тарчы]]. Вершнік трымае ў паднятай правай руцэ меч, у левай — [[Тарча (дасьпехі)|тарчу]] з [[Крыж#Патрыяршы|шасьціканцовым крыжам]]. Дзяржаўны герб [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] й [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускае Народнае Рэспублікі]], [[Дзяржаўны сьпіс гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь|гістарычна-культурная каштоўнасьць Беларусі]]<ref>[https://pravo.by/document/?guid=3961&p0=C20700578 Пастанова Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь 14 траўня 2007 г. № 578 «Аб статусе гісторыка-культурных каштоўнасцей»]</ref> {{Падвойная выява|справа|Flag of the Byelorussian Soviet Socialist Republic (1951–1991).svg|145|Flag of Belarus.svg|145|[[Сьцяг БССР]] (налева) і [[Чырвона-зялёны сьцяг|яго мадыфікацыя]] для [[Рэжым Лукашэнкі|рэжыму Лукашэнкі]] (направа)}} {{Падвойная выява|справа|Emblem of the Byelorussian SSR (1981-1991).svg|145|Coat of arms of Belarus (2020–present).svg|145|[[Герб БССР]] (налева) і [[Герб расейскай акупацыйнай адміністрацыі ў Беларусі|яго мадыфікацыя]] для рэжыму Лукашэнкі (направа)}} Афіцыйныя сымбалі [[Расейская акупацыя Беларусі|расейскае акупацыйнае адміністрацыі]] ў Беларусі ([[Рэжым Лукашэнкі|рэжыму Лукашэнкі]]<ref>[http://www.bielarus.org/open.php?n=508&a=5 Антыбеларуская дзейнасьць прыхільнікаў Лукашэнкі] // [[Беларус (газэта)|Беларус]]. № 508, травень 2005 г.</ref><ref>[[Зянон Пазьняк|Пазьняк З.]] [http://pazniak.info/page_dziynyiya_spravyi_y_belaruskim_zamejjyi Дзіўныя справы ў беларускім замежжы], Афіцыйны сайт Зянона Пазьняка, 19 красавіка 2005 г.</ref>), незаконна абвешчаныя «дзяржаўнымі сымбалямі Беларусі» ўказам [[Аляксандар Лукашэнка|Лукашэнкі]] ад 12 чэрвеня 1995 году на фармальнай падставе сфальсыфікаванага [[Рэфэрэндум у Беларусі 1995 году|рэфэрэндуму 14 траўня 1995 году]], які праводзіўся ва ўмовах [[Зьбіцьцё дэпутатаў у будынку Вярхоўнага Савету (1995)|тэрору супраць беларусаў]]<ref name="Navumcyk">[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/27734568.html Рэфэрэндум-95 пра сымболіку і мову ня быў легітымным], [[Радыё Свабода]], 12 траўня 2019 г.</ref>: * [[Чырвона-зялёны сьцяг]]<ref name="NN-2020">[https://nn.by/?c=ar&i=262559 Сапраўдныя беларускія сімвалы: вось што трэба ведаць пра Пагоню і БЧБ], [[Наша Ніва]], 22 лістапада 2020 г.</ref> (''ЧЗ-сьцяг'') — [[Расея|расейскі]] [[Каляніялізм|каляніяльны]]<ref name="NN-2020"/> сьцяг рэжыму Лукашэнкі. Элемэнт палітыкі [[Русіфікацыя Беларусі|русіфікацыі (этнацыду) беларусаў]]. Гэта палотнішча памерамі 1:2, падзеленае гарызантальна на чырвоную й зялёную палосы ў прапорцыі адпаведна 2:1. Уздоўж тронка разьмяшчаецца арнамэнт, чырвоны на белым фоне. Мадыфікацыя [[Сьцяг Беларускай ССР|сьцяга БССР]] часоў кіраваньня [[Ёсіф Сталін|Сталіна]], распрацаванага мастаком [[Мікалай Гусеў|Мікалаем Гусевым]], ураджэнцам [[Уладзімерская губэрня|Уладзімерскае губэрні]] [[Расея|Расеі]], які ў 1940 годзе стварыў плякат «Няхай жыве Сталінская Канстытуцыя перамогшага сацыялізму й сапраўднага дэмакратызму», а ў 1941—1944 гадох маляваў партрэты афіцэраў [[Трэці Райх|Нацысцкае Нямеччыны]] й ейнага кіраўніка [[Гітлер]]а<ref>[[Дзяніс Марціновіч|Мартинович Д.]] [https://web.archive.org/web/20210124120522/https://news.tut.by/culture/710425.html Изобразил Гитлера и спасал военнопленного. Кто нарисовал красно-зеленый флаг], [[TUT.BY]], 8.12.2020 г.</ref>. * [[Герб рэжыму Лукашэнкі]] — прыніжальны для [[Беларусы|беларусаў]]<ref>[[Алесь Чайчыц]], [https://www.svaboda.org/a/30435918.html 10 аргумэнтаў за «Пагоню»], [[Радыё Свабода]], 15 лютага 2020 г.</ref> расейскі каляніяльны<ref>Мікулевіч С., Гезгала С. [https://nn.by/?c=ar&i=80310 Сёння — Дзень Пагоні і нацыянальнага сцяга], [[Наша Ніва]], 19 верасьня 2012 г.</ref> герб рэжыму Лукашэнкі. Элемэнт палітыкі русіфікацыі ([[этнацыд]]у) беларусаў. Гэта зялёны контур тэрыторыі Беларусі ў залатых промнях сонца над зямною куляй. Над контурам знаходзіцца чырвоная зорка, зьлева й справа контур абкружае вянок з залатых каласоў, пераплеценых кветкамі [[канюшына|канюшыны]] й [[лён|льну]]. Каласы абвіваюць стужкі колераў [[Чырвона-зялёны сьцяг|чырвона-зялёнага сьцяга]], унізе на стужцы разьмяшчаецца залаты надпіс «Рэспубліка Беларусь». Мадыфікацыя [[герб Беларускай ССР|гербу БССР]], распрацаванага на ўзор [[Герб СССР|савецкага гербу]] [[Расея|Расеі]] й зацьверджанага ў час кульмінацыі [[Ёсіф Сталін|Сталінскага]] [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|тэрору]] ([[генацыд]]у) у 1938 годзе<ref>{{Літаратура/Сфрагістыка і геральдыка Беларусі (1999)|к}}</ref>. Разам з чырвона-зялёным сьцягам не супадае з [[Нацыянальная сымболіка|нацыянальнымі сымбалямі]] беларусаў і асацыюецца найперш з асобай Лукашэнкі й той палітычнай і сацыяльна-эканамічнай мадэльлю, якую ён увасабляе<ref name="salanda-2019-10">[[Аляксей Шаланда|Шаланда А.]] Кароткі нарыс гісторыі беларускай нацыянальнай і дзяржаўнай сімволікі // Герольд Litherland. № 21, 2019. С. 10.</ref>. У 2020 годзе пры здушэньні [[Пратэсты ў Беларусі (2020—2021)|пратэстаў беларусаў супраць фальсыфікацыі выбараў, ґвалту й беззаконьня]] прыхільнікі сыстэмы сымбаляў рэжыму Лукашэнкі адзначыліся дзеяньнямі, якімі канчаткова дыскрэдытавалі гэтую сымболіку<ref name="Paskievic">[https://nn.by/?c=ar&i=265062 «Будучыня гэтага сцяга ім глыбока да аднаго месца»], [[Наша Ніва]], 10 сьнежня 2020 г.</ref> (вывешваньне чырвона-зялёных сьцягоў над [[аўтазак]]амі й будынкамі турмаў, дзе паводле сьведчаньняў затрыманых, учыняюцца катаваньні, допыты на фоне ЧЗ-сьцяга затрыманых беларусаў з пазнакамі фарбай на твары, якіх здымаюць на відэа<ref>[https://nn.by/?c=ar&i=262494 Сілавікі пачалі праводзіць допыты затрыманых на фоне чырвона-зялёнага сцяга і здымаць гэта на відэа], [[Наша Ніва]], 16 лістапада 2020 г.</ref>). Сярод іншага, адзначаліся факты катаваньняў (зьбіцьцё непаўналетніх<ref>[https://www.svaboda.org/a/30781512.html «Прымушалі сьпяваць гімн, хто ня ведаў — зьбівалі». У Берасьці вызвалены зь міліцыі падлетак заявіў пра катаваньні], [[Радыё Свабода]], 13 жніўня 2020 г.</ref>, засоўваньне [[АМАП]]аўскіх дручкоў у горла<ref>[https://www.svaboda.org/a/30785310.html «Пхалі дубінку ў горла, білі ў вочы». Школьнік трапіў у кому пасьля нападу АМАПу. ВІДЭА], [[Радыё Свабода]], 15 жніўня 2020 г.</ref> й задні праход<ref>[https://www.svaboda.org/a/30850657.html «Разрэзалі шорты ззаду нажом». Мянчук расказаў аб згвалтаваньні АМАПам падчас затрыманьня. ВІДЭА], [[Радыё Свабода]], 21 верасьня 2020 г.</ref>) пад гімн «[[Мы, беларусы]]», які таксама ёсьць мадыфікацыяй сталінскага гімну БССР і складае адно цэлае зь незаконна абвешчанымі «дзяржаўнымі» сьцягам і гербам<ref name="Fralou">[http://afn.by/news/i/18676 Старая мелодия Государственного гимна с новыми словами вполне соответствуют переживаемому страной трагическому периоду отечественной истории, считает изветный музыкант А. Фролов], [[БелаПАН]], 11.06.2002 г.</ref>. 24 траўня 2021 году мэр [[Рыга|Рыгі]] [[Мартыньш Стакіс]] разам зь міністрам замежных справаў [[Латвія|Латвіі]] [[Эдгарс Рынкевічс|Эдгарсам Рынкевічсам]] замяніў на адным з пляцаў места чырвона-зялёны сьцяг на [[Нацыянальныя сымбалі|нацыянальны]] [[беларусы|беларускі]] [[Бел-чырвона-белы сьцяг|бел-чырвона-белы сьцяг]] з [[Пагоня]]й з наступным абгрунтаваньнем: ''«Сьцяг, што сымбалізуе [[Рэжым Лукашэнкі|рэжым]], які займаецца дзяржаўным [[тэрарызм]]ам, недарэчны ў мескім асяродзьдзі Рыгі»''<ref>[https://www.svaboda.org/a/31271172.html Зь Беларусі высылаюць амбасадара Латвіі, дыпляматаў і тэхнічных супрацоўнікаў], [[Радыё Свабода]], 24 траўня 2021 г.</ref>. == Гісторыя == {{Асноўны артыкул|Гісторыя Беларусі}} === Раньнія часы === Першыя спробы [[чалавек]]а ([[нэандэрталец|нэандэртальца]]) пранікнуць на тэрыторыі Беларусі датуюцца часам 100—35 тысячаў гадоў таму. Пра гэта сьведчаць знаходкі [[Крэмн|крамянёвых]] вырабаў [[Муст’ерская культура|муст’ерскага тыпу]] каля вёскі [[Абідавічы|Абідавічаў]] ([[Быхаўскі раён]]), [[Падлужжа (Чачэрскі раён)|Падлужжа]] ([[Чачэрскі раён]]), [[Сьвяцілавічы (Гомельская вобласьць)|Сьвяцілавічаў]] ([[Веткаўскі раён]]). Найбольш старажытныя паселішчы чалавека, выяўленыя каля вёсак [[Юравічы|Юравічаў]] ([[Каленкавіцкі раён]]) і [[Бердыж]]у ([[Чачэрскі раён]]), адносяцца да эпохі верхняга [[палеаліт]]у, іхны век 26—23 тысячаў гадоў. Яны належалі радавым грамадам [[краманьёнец|краманьёнцаў]]. У сувязі з моцным пахаладаньнем і наступаньнем ледавіка 22—14 тысячаў гадоў таму людзі адышлі з тэрыторыі Беларусі на поўдзень. Па заканчэньні ледавіковай эпохі чалавек зноў вярнуўся на тэрыторыю Беларусі. Цалкам яе тэрыторыю засялілі ў эпоху [[мэзаліт]]у (IX—VI тысячаў да н. э.). Эпоха новага каменнага веку ([[нэаліт]]у) на Беларусі пачалася ў канцы V—IV тысячагодзьдзяў да н. э. і доўжылася каля 2 тыс. гадоў. Значнае павелічэньне насельніцтва ў нэаліце спрыяла ўзьнікненьню новых этнічных супольнасьцяў людзей. На тэрыторыі Беларусі было 5 археалягічных культур: [[дняпроўска-данецкая культура|дняпроўска-данецкая]], [[верхнедняпроўская культура|верхнедняпроўская]], [[нёманская культура|нёманская]], [[нарвенская культура|нарвенская]] і тыповай грабеньчата-ямкавай керамікі. На Беларусі вядома каля 600 нэалітычных паселішчаў, бальшыня іх сканцэнтраваная ў далінах рэк, басэйнаў [[Прыпяць|Прыпяці]], [[Сож]]у, [[Нёман]]у. У канцы III — пачатку II тысячагодзьдзя да н. э. на тэрыторыю Беларусі праніклі плямёны шнуравой керамікі культуры, якія былі часткай [[індаэўрапейцы|індаэўрапейцаў]] — продкаў сучасных народаў Эўропы, у тым ліку [[славяне|славянаў]] і [[балты|балтаў]]. Узаемадачыненьні прышлых плямёнаў і абарыгенаў характарызаваліся рознымі формамі гаспадаркі і культурнага ўзаемаўплыву і этнічнай асыміляцыі. Мова індаэўрапейцаў мела шмат дыялектаў. Разьвіцьцё ўзаемадачыненьняў прывяло да стварэньня розных індаэўрапейскіх групаў і народаў. Тэрыторыя паўднёвага ўсходу Беларусі і суседнія раёны Ўкраіны займалі плямёны [[сярэдненяпроўская культура|сярэдненяпроўскай культуры]]. Пад уплывам прышлых плямёнаў адбыўся пераход мясцовага насельніцтва да [[бронзавы век|бронзавага веку]] (канец III — пачатак I тысячагодзьдзя да н. э.). У гэты пэрыяд паўднёва-заходнюю тэрыторыю Беларусі сьпярша займалі культуры шнуравой керамікі Палесься, заходняй Беларусі — прыбалтыйскай, Паазер’е — [[Паўночна-беларуская культура|паўночна-беларускай культуры]]. Да сярэдзіны II тысячагодзьдзя да н. э. ў Палесьсі й Прыдняпроўі сфармаваліся [[тшцінецкая культура]] й [[сосьніцкая культура]]. У [[жалезны век|жалезным веку]] (працягваўся ад VIII—VI ст. да н. э. да VIII ст. н. э.) на Беларусі было некалькі археалягічных культур штрыхаванай керамікі, дняпроўска-дзьвінская, мілаградзкая, зарубінецкая, паморская. У асобную культурна-гістарычную групу ў паўднёва-ўсходняй Беларусі вылучаюць помнікі [[Кіеўская культура|кіеўскай культуры]] II—IV ст. н. э., якія бальшыня навукоўцаў лічаць славянскімі<ref name="БелЭН-21">{{Літаратура/БелЭн|3к}} С. 21.</ref>. === Утварэньне дзяржаўнасьці === {{Асноўны артыкул|Полацкае княства|Тураўскае княства|Смаленскае княства}} [[Файл:Połacak. Полацак (C. Faber du Faur, 25.07.1812).jpg|значак|300пкс|[[Полацак]]]] [[Файл:Jazep Drazdovič. Usiaslaŭ.jpg|150px|значак|зьлева|[[Усяслаў Чарадзей|Усяслаў Брачыславіч]]]] У V—VIII ст. у паўднёвай частцы Беларусі расьсяліліся славянскія плямёны [[Праская культура|праскай культуры]], сярэднюю і паўночную частку займалі плямёны [[Банцараўская культура|банцараўскай культуры]]. Працэс расьсяленьня славянаў у 2-й палове I тысячагодзьдзя суправаджаўся міжэтнічнымі кантактамі зь мясцовымі балцкімі плямёнамі ([[Літва (племя)|літвой]], [[яцьвягі|яцьвягамі]] і інш.). У IX—XI ст. сфармаваліся супольнасьці [[Крывічы|крывічоў]], [[Дрыгавічы|дрыгавічоў]], [[Радзімічы|радзімічаў]]. Крывічы ўтваралі тры вялікія групы — полацкую, смаленскую і пскоўскую (паводле назваў іх галоўных [[горад|гарадоў]])<ref name="HB-138">{{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у 6 тамох)|1к}} С. 138.</ref>. Першая згадка пра дзяржаўныя ўтварэньні на тэрыторыі Беларусі датуецца 862 годам, калі паводле паведамленьня летапісе, князь [[Рурык]], які знаходзіўся ў [[Ноўгарад]]зе, раздаў «''мужам сваім, таму — [[Полацак]], таму — Растоў, таму — Белавозера''»{{зноска|Нарысы|1994|Касцюк|80}}. У замежнай гістарыяграфіі існуе меркаваньне пра тое, што на Русі было дзьве скандынаўскія дынастыі — [[Рурыкавічы]] і Рагвалодавічы</small><ref name="Stender-Petersen">''Stender-Petersen А.'' Varangica. — Aarhus, 1953. Р. 130—131.</ref><ref name="Pritsak">''Pritsak О.'' The Origin of Rus'. — Cambridge (МА), 1981. Vol. 1. Old Scandinavian Sources other than the Sagas. Р. 137.</ref><ref name="Duczko">''Duczko W.'' Viking Rus: Studies on the Presence of Scandinavians in Eastem Europe. — Leiden, 2004. Р. 126-127.</ref>. Навуковец з [[Данія|Даніі]] [[Адольф Стэндэр-Пэтэрсэн]] лічыў, што на Русі ўтварылася дзьве скандынаўска-славянскія дзяржавы — Наўгародзка-Кіеўская і Полацкая. Аўтар падмацоўвае гэта сьведчаньнем з [[Аповесьць мінулых часоў|Аповесьці мінулых часоў]] пра княжаньне ў Полацку Рагвалода, пра скандынаўскае паходжаньне яго імя. Амэрыканскі гісторык [[Амельян Прыцак]] лічыў, што полацкая дынастыя была адзінай з старажытных скандынаўскіх дынастыяў, якая змагла захавацца ў змаганьні з Рурыкавічамі</small><ref name="Мартынюк">''Мартынюк А.В.'' Alba Ruscia: Белорусские земли на перекрестке культур и цивилизаций (Х—ХVI вв.). — Москва, 2015. С. 9.</ref>. Прыкладна ў гэты час на аснове племянного княжаньня крывічоў-палачанаў склалася буйное [[Полацкае княства]] — самастойная моцная сярэднявечная дзяржава на тэрыторыі Беларусі<ref name="HB-138"/>. Яго насельнікі называюцца крывічамі ў летапісах пад 1127, 1129, 1140 і 1162 гадох, таксама ўжывалася назва палачане. Апроч [[Полацак|Полацку]], да яго належалі гарады: [[Віцебск]], [[Менск]], [[Лукомаль]], [[Браслаў]], [[Заслаўе]], [[Лагойск]], [[Ворша]], [[Копысь]], [[Барысаў]]<ref name="HB-139">{{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у 6 тамох)|1к}} С. 139.</ref>. Полацкае княства мела ўсе атрыбуты дзяржаўнай самастойнасьці — сувэрэнную ўладу князя і [[веча]], адміністрацыю, сталіцу, войска, грашовую сыстэму і іншае<ref>[[Міхась Чарняўскі|Чарняўскі М.]] Якія беларускія дзяржавы былі ў старажытнасьці // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 3.</ref><ref>{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 24.</ref>. Адным з такіх атрыбутаў было правядзеньне ўласнай геапалітыкі, якая палягала на супрацьстаяньні агрэсіі [[Кіеўскае княства|Кіеўскага княства]] і ўласнай экспансіі ў бок [[Балтыйскае мора|Балтыйскага мора]]<ref>[[Міхась Чарняўскі|Чарняўскі М.]] Якія беларускія дзяржавы былі ў старажытнасьці // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 4.</ref>. У 980 годзе кіеўскі князь [[Уладзімер Сьвятаславіч]] захапіў Полацак, забіў яго гаспадара [[Рагвалод]]а і далучыў Полацкае княства да Кіеўскага. Аднак ужо за князем [[Ізяслаў Уладзімеравіч|Ізяславам]], сынам Уладзімера і [[Рагнеда|Рагнеды]], унукам Рагвалода, Полацак аднавіў сваю незалежнасьць. Найбольшага росквіту Полацкае княства дасягнула ў XI—XII ст. у час княжаньня [[Усяслаў Брачыславіч|Ўсяслава Брачыславіча]] (1044—1101), які збудаваў [[Сафійскі сабор (Полацак)|Сафійскую саборную царкву]]<ref>[[Сяргей Тарасаў|Тарасаў С.]] У якім часе Полацкае княства дасягнула найбольшае велічы // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 6.</ref>. Пазьней яно падзялілася на ўдзельныя княствы — [[Менскае княства|Менскае]], [[Віцебскае княства|Віцебскае]], [[Друцкае княства|Друцкае]], [[Лагойскае княства|Лагойскае]]. [[Файл:Kryž Eŭfrasińni Połackaj. Крыж Эўфрасіньні Полацкай (XIX).jpg|150px|значак|зьлева|[[Крыж Эўфрасіньні Полацкай]]]] [[Файл:Smalensk, Dniapro. Смаленск, Дняпро (1787).jpg|значак|300px|[[Смаленск]]]] У сярэдзіне X ст. на землях дрыгавічоў вылучылася [[Тураўскае княства]], якое прыкладна з 988 году трапіла ў залежнасьць ад Кіева. Звычайна вялікія князі кіеўскія надавалі Тураў сваім трэцім сынам. 3 другой паловы XII ст. Тураўскае княства здабыла незалежнасьць і неўзабаве падзялілася на [[Пінскае княства|Пінскае]], [[Клецкае княства|Клецкае]], [[Слуцкае княства|Слуцкае]], [[Дубровіцкае княства|Дубровіцкае]], [[Капыльскае княства|Капыльскае]] і іншыя ўдзельныя княствы. З канца XI ст. тэрыторыю радзімічаў падзялілі паміж сабой [[Чарнігаўскае княства|Чарнігаўскае]] і [[Смаленскае княства|Смаленскае]] княствы. Палітычнае адасабленьне Смаленску ад Кіева пачалося ў ХІ ст., а ў 1120-я гады тут усталявалася самастойная дынастыя на чале з [[Расьціслаў Мсьціславіч|Расьціславам Мсьціславічам]] (1125—1259). У гэты час Смаленскае княства дасягнула найбольшага пашырэньня, калі ў яго склад увайшлі [[Крычаў]], [[Прапойск]], [[Амсьціслаў]] (пазьней вылучыўся ва ўдзельнае [[Амсьціслаўскае княства]]), а таксама адабраныя ў Менску [[Копысь]] і [[Ворша]]. У XII—XIII стагодзьдзях удзельныя княствы ўзьніклі на землях Верхняга Панямоньня. Найбольш значную ролю адыгрывалі [[Гарадзенскае княства|Гарадзенскае]] і [[Наваградзкае княства|Наваградзкае]] княствы. Грамадзкае разьвіцьцё зямель Беларусі праходзіла аднолькавы шлях зь іншымі [[Усходнеславянскія мовы|ўсходнімі славянамі]], якія ўваходзілі ў склад [[Кіеўская Русь|Русі]]. Тут у X—XII ст. перапляталіся 3 асноўныя сацыяльна-эканамічныя ўклады: [[Першабытнае грамадзтва|грамадзкі]], [[Рабаўладальніцкі лад|рабаўладальніцкі]] і [[Фэадалізм|фэўдальны]], які паступова станавіўся паноўным<ref name="БелЭН-21"/>. У канцы X ст. пачало пашырацца [[хрысьціянства]] паводле [[Бізантыя|бізантыйскага]] абраду. У 992 годзе зьявілася першая [[Полацкая япархія|япархія ў Полацку]], у 1005 годзе — [[Тураўская япархія]], у 1136 годзе — [[Смаленская япархія]]. Аднак элемэнты [[язычніцтва]] ў некаторых мясцовасьцях захоўваліся многія стагодзьдзі. Хрысьціянская царква спрыяла разьвіцьцю беларускае культуры, у тым ліку манумэнтальнага дойлідзтва, малярства, прыкладнога мастацтва, літаратуры<ref name="БелЭН-22">{{Літаратура/БелЭн|3к}} С. 22.</ref>. === Вялікае Княства Літоўскае === {{Асноўны артыкул|Вялікае Княства Літоўскае}} [[Файл:Mindoŭh. Міндоўг (1831) crop.jpg|150px|значак|зьлева|[[Міндоўг]]]] [[Файл:Navahradzki zamak, Fara. Наваградзкі замак, Фара (A. Alés, 1835).jpg|300px|значак|[[Наваградак]]]] Створаная за часамі ўдзельных княстваў матэрыяльная і духоўная культура стала падмуркам дзяржаваўтваральных працэсаў ў XIII—XIV стагодзьдзях<ref name="ehb387">{{Літаратура/ЭГБ|2к}} С. 387.</ref>. Падобныя працэсы былі праявай і арганічнай часткай мірнага [[балты|балта]]-[[славяне|славянскага]] ўзаемадзеяньня ў біэтнічным рэгіёне верхняга Панямоньня<ref>{{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)|к}} С. 2.</ref>. Пераход балта-славянскага сымбіёзу на новую ступень эвалюцыі адбыўся з прычыны разбурэньня палітычнай сыстэмы Ўсходняй Эўропы (агрэсія [[Інфлянцкі ордэн|Інфлянцкага]] і [[Тэўтонскі ордэн|Тэўтонскага]] ордэнаў, [[мангола-татарская навала]])<ref name="kraucevic175">{{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)|к}} С. 175.</ref>. Утварэньне Вялікага Княства Літоўскага дало магчымасьць насельніцтву краю абараніць сваю незалежнасьць і стварыць умовы для далейшага сацыяльнага, палітычнага, эканамічнага і культурнага разьвіцьця. Вялікае Княства Літоўскае з цэнтрам у [[Наваградак|Наваградку]] паўстала каля 1240-х гадоў, калі на запросіны мясцовых баяраў тут пачаў княжыць [[Міндоўг]]. Абарону краю ачоліў наймацнейшы, правераны ў баёх і выправах ваенны правадыр, этнічнае паходжаньне якога ня мела істотнага значэньня, асабліва ў рэгіёне, дзе два этнасы вякамі жылі ўперамешку<ref name="kraucevic175"/>. Да прыходу Міндоўга цэнтар Гарадзенскага княства перасунуўся ў Наваградак, дзе валадарыў князь Ізяслаў, які, хутчэй за ўсё, мірна перадаў уладу й некаторы час браў удзел у выправах Міндоўга на польскія землі. Працэс фармаваньня новай дзяржавы быў даволі працяглым і адбываўся шляхам дынастычных шлюбаў, пагадненьняў (у рэдкіх выпадках захопу) паміж асобнымі княствамі пры захаваньні палёгак, прывілеяў і пэўнага самакіраваньня (паводле прынцыпу «''старыны ня рушыць, навіны ня ўводзіць''»). Упершыню гэты мэханізм быў выкарыстаны ў дачыненьні Полацку ў 1307 годзе па ўваходжаньні Полацкага княства ў склад ВКЛ, хоць да ўваходжаньня княства ў ім і раней кіравалі літоўскія князі ([[Таўцівіл]]). У дачыненьні да Панямоньня прынцып падобнай аўтаноміі невядомы. [[Файл:Giedzimin. Гедзімін (1709).jpg|150px|значак|зьлева|[[Гедзімін]]]] [[Файл:Vilnia. Вільня (1576, 1581).jpg|300px|значак|[[Вільня]]]] Неўзабаве да Вялікага Княства Літоўскага добраахвотна<ref name="ehb387"/> далучылася рэшта ўдзельных княстваў на тэрыторыі сучаснай Беларусі: [[Полацкае княства|Полацак]] — у 1307 годзе; [[Віцебскае княства|Віцебск]] — у 1320 годзе; [[Берасьцейскае княства|Берасьце]], [[Менскае княства|Менск]], [[Тураўскае княства|Тураў і Пінск]] — у 1320—1330-я<ref>{{Літаратура/ЭВКЛ|к}} С. 8.</ref> гады; [[Амсьціслаўскае княства|Амсьціслаў]] — у 1358 годзе. Найбольш пасьпяхова працэсы аб’яднаньня беларускіх зямель праходзілі ў часе княжаньня [[Гедзімін]]а (1316—1341), які перанёс сталіцу дзяржавы з Наваградку ў [[Вільня|Вільню]]. Важным ягоным дасягненьнем было стварэньне незалежнай ад [[Расейская праваслаўная царква|Масквы]] [[Літоўская мітраполія|Літоўскай праваслаўнай мітраполіі]] з цэнтрам у Наваградку. Адначасна Гедзімін паклаў падмурак [[Русь|рускаму]] вэктару палітыкі Вялікага Княства Літоўскага, які разьвіваўся ў наступныя дзесяцігодзьдзі. Значныя тэрытарыяльныя набыткі Вялікае Княства Літоўскае атрымала ў часе княжаньня [[Альгерд]]а (1345—1377). За ім у склад дзяржавы ўвайшлі [[Севершчына|Чарнігаўска-Северская]], [[Падольле|Падольская]], [[Валынь|Валынская]] і [[Кіеўскае княства|Кіеўская]] землі, [[Смаленскае княства]], а таксама [[Жамойць]]<ref name="ehb389">[[Анатоль Грыцкевіч|Грыцкевіч А.]] Вялікае Княства Літоўскае: Гістарычны нарыс // {{Літаратура/ЭГБ|2к}} С. 389.</ref>. У выніку, землі сучаснай Беларусі занялі цэнтральнае месца, што забясьпечыла рост іхнай эканомікі, разьвіцьцё культуры, умацаваньне [[беларуская мова|беларускай]] (гістарычнай [[старабеларуская мова|рускай]] або [[літоўская мова|літоўскай]]) мовы як афіцыйнай<ref>[[Анатоль Грыцкевіч|Грыцкевіч А.]] Альгерд // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 223.</ref><ref>[[Мікола Ермаловіч|Ермаловіч М.]] Альгерд // {{Літаратура/ЭГБ|2к}} С. 105.</ref>. Вялікае значэньня дзеля ўмацаваньня ВКЛ мела перамога над [[Тэўтонскі ордэн|Тэўтонскім ордэнам]] у [[Грунвальдзкая бітва|Грунвальдзкай бітве]] 1410 году. За вялікім князем [[Вітаўт]]ам (1392—1430) ВКЛ значна пашырыла сваю тэрыторыю, якая расьцягнулася ад [[Балтыйскае мора|Балтыйскага]] да [[Чорнае мора|Чорнага]] мораў<ref name="БелЭН-22"/>. [[Файл:Vitaŭt Vialiki. Вітаўт Вялікі (XVIII).jpg|150px|значак|зьлева|[[Вітаўт Вялікі]]]] [[Файл:Grunvaldzkaja bitva. Грунвальдзкая бітва (1554, 1564).jpg|значак|300px|[[Грунвальдзкая бітва]]]] На лёс беларускіх зямель у ВКЛ значна паўплываў пераход літоўскае знаці ў канцы XIV ст. у [[каталіцтва]]. Вялікі князь [[Ягайла]] (1377—1392) у 1385 годзе пагадзіўся хрысьціць насельніцтва Літвы паводле каталіцкага абраду ў якасьці адной з умоваў атрыманьня трону польскага караля ([[Крэўская унія|Крэўская унія 1385 году]]). Адгэтуль у ВКЛ пачало насьпяваць нутранае напружаньне паміж праваслаўным і каталіцкім насельніцтвам. З часоў прыняцьця [[Гарадзельскі прывілей|Гарадзельскага прывілею 1413 году]] палітычнае становішча ў ВКЛ пачало характарызавацца дамінаваньнем каталіцкае знаці, якая атрымала вынятковае права на заняцьце дзяржаўных пасадаў і тытул паноў. Усходне-славянскія баяры й князі захавалі свае ўдзелы ў ВКЛ, яны падтрымлівалі дзяржаву, спрыялі росту яе магутнасьці, але імкнуліся павялічыць свой уплыў на прыняцьце палітычных пастановаў. Выразьнікам іх інтарэсаў стаў вялікі князь [[Сьвідрыгайла]] (1430—1432), які пачаў раздаваць дзяржаўныя пасады, замкі і воласьці праваслаўным [[русіны (гістарычны этнонім)|рускім]] фэўдалам, што прывяло да працяглай фэўдальнай вайны ([[Грамадзянская вайна ў Вялікім Княстве Літоўскім 1432—1438 гадоў]]). У 1432 годзе Сьвідрыгайла ўцёк у Полацак, дзе беларускія князі й баяры пасадзілі яго на пасад [[Вялікае Княства Рускае|Вялікага Княства Рускага]], такім чынам адбыўся кароткачасовы раскол ВКЛ, і [[Полацак]] на пэўны час стаў сталіцай беларускае дзяржавы. Каталіцкія вярхі ВКЛ пайшлі на кампраміс. Ягайла [[Прывілей 1432 году|прывілеем 1432 году]] і [[Жыгімонт Кейстутавіч]] [[Прывілей 1434 году|прывілеем 1434 году]] ўраўнавалі праваслаўных фэўдалаў у некаторых эканамічных і палітычных правох з каталікамі. За вялікім князем [[Казімер Ягелончык|Казімерам]] (1440—1492) асобным землям (Наваградзкай, Полацкай, Віцебскай, Смаленскай і інш.) пацьверджаныя правы на аўтаномнае кіраваньне. Казімер зацьвердзіў [[Судзебнік Казімера|судзебнік 1468 году]] — першы ўпарадкаваны збор законаў. Па ягонай сьмерці [[Маскоўская дзяржава]] распачала некалькі войнаў з мэтай супрацьстаяць аб’яднаньню земляў Русі вакол Вялікага Княства Літоўскага. У ходзе гэтых войнаў да Маскоўскай дзяржавы ў XV—XVI ст. адышлі некаторыя ўсходнеславянскія землі ВКЛ. Па няўдачах у войнах палітычныя вярхі ВКЛ пачалі залучаць да больш актыўнага кіраваньня дзяржавай буйных праваслаўных фэўдалаў; праваслаўным ужо фактычна не забаранялася займаць найважнейшыя дзяржаўныя пасады. У 1563 годзе юрыдычна скасавалі палажэньне, паводле якога праваслаўныя фэўдалы не маглі засядаць у гаспадарскай радзе. Вялікі ўплыў на дзяржаўныя справы мелі магнаты [[Астроскія]], [[Хадкевічы]], [[Сапегі]], [[Ільлінічы]] і іншыя<ref name="БелЭН-22"/>. [[Файл:Leŭ Sapieha. Леў Сапега (1616).jpg|150px|значак|зьлева|[[Леў Сапега]]]] [[Файл:Vialikaje Kniastva Litoŭskaje. Вялікае Княства Літоўскае (1613).jpg|значак|300пкс|Вялікае Княства Літоўскае ({{мова-la|Magnus Ducatus Lithuania|скарочана}}), 1613 год]] Да сярэдзіны XVI ст. канчаткова аформіўся дзяржаўны лад ВКЛ, асновы якога замацаваныя ў [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1529 году|Статуце Вялікага Княства Літоўскага 1529 году]] і [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1566 году|Статуце Вялікага Княства Літоўскага 1566 году]]. Дзяржаўнай мовай ВКЛ была [[старабеларуская мова]]. Кіраўніком дзяржавы лічыўся [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікі князь]] (гаспадар). Сумесна з [[Рада Вялікага Княства Літоўскага|радай]] ён ажыцьцяўляў найвышэйшы суд. Рада ВКЛ ([[паны-рада]]) узьнікла ў XV ст. як дарадчы орган пры вялікім князю, а да канца XV — пачатку XVI ст. ператварылася ў найвышэйшы орган дзяржаўнае ўлады. З XV ст. на паседжаньні рады запрашаліся прадстаўнікі мясцовых фэўдалаў, г. зн. зьбіраўся [[сойм]]. У 1413 годзе тэрыторыя ВКЛ падзялілася на [[Віленскае ваяводзтва|Віленскае]] й [[Троцкае ваяводзтва|Троцкае]] ваяводзтвы. У пачатку XVI ст. утварыліся [[Полацкае ваяводзтва|Полацкае]], [[Наваградзкае ваяводзтва|Наваградзкае]], [[Смаленскае ваяводзтва|Смаленскае]] й [[Падляскае ваяводзтва|Падляскае]] ваяводзтвы; у выніку адміністрацыйна-тэрытарыяльнае рэформы 1565—1566 гадоў — [[Берасьцейскае ваяводзтва|Берасьцейскае]], [[Менскае ваяводзтва|Менскае]], [[Амсьціслаўскае ваяводзтва|Амсьціслаўскае]] ваяводзтвы, большасьць зь іх былі падзяляліся на паветы ([[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Вялікага Княства Літоўскага]]). [[Шляхта]] атрымала права браць удзел у [[Павятовы соймік|павятовых сойміках]], дзе выбіраліся паслы (дэпутаты) на [[Сойм Вялікага Княства Літоўскага|вальны сойм]]. Вялікі ўплыў на лёс ВКЛ зрабіла [[Інфлянцкая вайна|Інфлянцкая вайна 1558—1583 гадоў]]<ref name="БелЭН-22"/>. ==== Рэч Паспалітая ==== {{Асноўны артыкул|Рэч Паспалітая}} [[Файл:Horadnia. Горадня (1575).jpg|300px|значак|[[Горадня]]]] [[Файл:Statut Vialikaha Kniastva Litoŭskaha. Статут Вялікага Княства Літоўскага.jpg|міні|150пкс|зьлева|[[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588 году|III Статут ВКЛ]], 1588 г.]] Няўдачы войска Вялікага Княства Літоўскага, у тым ліку заняцьце маскоўскімі войскамі ў 1563 годзе Полацку, падштурхнулі вялікага князя ВКЛ і шляхту да больш цеснага вайсковага і дзяржаўнага зьвязу з [[Польскае Каралеўства (1385—1569)|Польшчай]]. У выніку [[Люблінская унія|Люблінскае уніі 1569 году]] ВКЛ і Каралеўства Польскае аб’ядналіся ў [[Канфэдэрацыя|канфэдэрацыю]] — [[Рэч Паспалітая|Рэч Паспалітую]]. Паводле ўмоваў уніі, ВКЛ захоўвала свае адміністрацыйны апарат, заканадаўства, армію, герб [[Пагоня|Пагоню]], дзяржаўную пячатку. Найвышэйшым органам аб’яднанае дзяржавы стаў агульны сойм, які спачатку зьбіраўся на тэрыторыі Каралеўства Польскага, а зь сярэдзіны XVII ст. кожны трэці сойм склікаўся ў [[Горадня|Горадні]] як сымбаль асобнага становішча ВКЛ. Кіраўніком дзяржавы быў кароль Рэчы Паспалітае, якога абірала шляхта. Адначасна ён быў і вялікім князем ВКЛ. У часе работы Люблінскага сойму землі Ўкраіны адышлі да Польшчы, таму ў 1569 году ВКЛ складалася ў асноўным зь літоўскіх і жамойцкіх зямель. Кароль і вялікі князь [[Стэфан Баторы]] (1576—1586) на чале аб’яднанае арміі вызваліў у 1579 годзе Полацак і перанёс ваенныя дзеяньні на тэрыторыю Масковіі. Пасьпяховае завяршэньне Інфлянцкае вайны паспрыяла ўзмацненьню ролі ВКЛ у Рэчы Паспалітай. Прыняцьце [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588 году|Статуту Вялікага Княства Літоўскага 1588 году]] падкрэсьліла асобае становішча ВКЛ у фэдэрацыйнай дзяржаве з сваім войскам, заканадаўствам, гербам. Скасоўваліся палажэньні уніі, паводле якіх палякі і іншыя замежныя падданыя маглі атрымліваць у ВКЛ зямельныя ўладаньні і адміністрацыйныя пасады<ref name="БелЭН-23">{{Літаратура/БелЭн|3к}} С. 23.</ref>. [[Файл:Jan Karal Chadkievič. Ян Караль Хадкевіч (XVII) (4).jpg|150px|значак|зьлева|[[Ян Караль Хадкевіч]]]] [[Файл:Vialikaje Kniastva Litoŭskaje. Вялікае Княства Літоўскае (T. Lotter, 1770).jpg|міні|300пкс|Вялікае Княства Літоўскае ({{мова-la|Magnus Ducatus Lithuania|скарочана}}), 1770 год]] У 1596 годзе прымаецца [[Берасьцейская унія]], да яе складаньня падштурхнула стварэньне ў Маскоўскай дзяржаве ў 1589 годзе [[Расейская праваслаўная царква|патрыярхату]], які намагаўся падначаліць сабе праваслаўных жыхароў ВКЛ. Паводле ўмоваў уніі, праваслаўная царква ВКЛ прызнавала вяршэнства [[Папа|папы рымскага]], прыняла каталіцкую дагматыку, аднак захавала сваю абраднасьць і асобную арганізацыю. Да канца XVIII ст. да грэка-каталіцкай (уніяцкай) царквы належала каля 80% насельніцтва Беларусі, у асноўным сялянаў. Праваслаўныя, што не прынялі унію, у пачатку XVII ст. стварылі ўласную царкоўную арганізацыю, узаконеную дзяржаўнай уладай<ref name="БелЭН-24">{{Літаратура/БелЭн|3к}} С. 24.</ref>. У выніку [[Вайна Рэчы Паспалітай з Маскоўскай дзяржавай 1609—1618 гадоў|вайны Рэчы Паспалітай з Маскоўскай дзяржавай 1609—1618 гадоў]] да ВКЛ вярнулася [[Смаленскае ваяводзтва|Смаленшчына]]. Катастрафічны ўплыў на гаспадарку і культурнае жыцьцё зрабіла [[вайна Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў]]. Перад ёй была [[Паўстаньне Хмяльніцкага|антыфэўдальная вайна 1647—1651 гадоў]], распачатая ўкраінскімі казакамі. Скарыстаўшы сьмерць караля і вялікага князя [[Уладзіслаў Ваза|Ўладзіслава Вазы]] (1633—1648), казакі ўварваліся на [[Палесьсе]] і ўзначалілі мясцовыя выступленьні. У 1654 годзе маскоўскія войскі занялі ўсходнюю Беларусь да Дзьвіны й Дняпра, у 1655 годзе — большую ейную частку. Паводле ўмоваў [[Андрусаўскае замірэньне|Андрусаўскага замірэньня 1667 году]], якое завяршыла гэтую вайну, беларускія землі засталіся ў Рэчы Паспалітай. Да Маскоўскай дзяржавы адышлі Кіеў, левабярэжная Ўкраіна, Севершчына ды Смаленскае ваяводзтва. Масавае вынішчэньне гарадзкога насельніцтва прывяло да заняпаду гарадоў, умацаваньня ў іх пазыцыяў шляхты і да запаволеньня разьвіцьця капіталістычных дачыненьняў. Па вайне ўзмацнілася [[палянізацыя]], якая ахапіла шырокія колы беларускае шляхты й мяшчанаў. [[Ян Казімер]] (1648—1668) празь няўдачы зрокся стальцу. Наступныя каралі й вялікія князі [[Міхал Вішнявецкі]] (1669—1673) і [[Ян Сабескі]] (1674—1696) ня здолелі прадухіліць рост уплыву шляхты і ўтаймаваць яе свавольствы. Абраны на пасад Рэчы Паспалітай саксонскі [[курфюрст]] [[Аўгуст Моцны]] у час [[Вялікая Паўночная вайна|Вялікае Паўночнае вайны 1700—1721 гадоў]] выступіў хаўрусьнікам маскоўскага гаспадара [[Пётар I|Пятра I]]. Швэды, якія часткова акупавалі Беларусь, падтрымлівалі свайго стаўленіка на стальцы [[Станіслаў Ляшчынскі|Станіслава Ляшчынскага]]. Ваенныя дзеяньні й нутранае змаганьне шляхецкіх груповак прывялі да заняпаду гаспадаркі, якую здолелі адбудаваць толькі да сярэдзіны XVIII ст. Унутрыпалітычная анархія ў краіне працягвалася, звычайным стаў зрыў працы соймаў праз свавольства шляхты. Рэч Паспалітая пачала трапляць пад палітычны ўплыў суседніх дзяржаваў. Апошні кароль й вялікі князь [[Станіслаў Аўгуст Панятоўскі]] (1764—1795) быў стаўленьнікам маскоўскай гаспадыні [[Кацярына II|Кацярыны II]], але імкнуўся праводзіць незалежную палітыку. Частка дзяржаўных колаў Рэчы Паспалітае ўзяла курс на мадэрнізацыю палітычнага ладу краіны, найперш на ўмацаваньне цэнтральнае ўлады. У 1764 годзе ўтварыліся Вайсковая й Скарбовая камісіі ВКЛ, у 1773 годзе — [[Адукацыйная камісія]], у 1791 годзе — Камісія паліцыі. [[Файл:Vilenski ŭniversytet, Pahonia. Віленскі ўнівэрсытэт, Пагоня (1781).jpg|300px|значак|[[Віленскі ўнівэрсытэт]]]] [[Файл:Tadevuš Kaściuška. Тадэвуш Касьцюшка (XVIII).jpg|150px|значак|зьлева|[[Тадэвуш Касьцюшка]]]] Разьвіцьцю капіталістычных дачыненьняў перашкаджалі панаваньне магнатаў, нацыянальныя й рэлігійныя супярэчнасьці. Складанае ўнутрыпалітычнае становішча Рэчы Паспалітай імкнуліся выкарыстаць у сваіх інтарэсах Расея, Прусія і Аўстрыя. На іхную карысьць дзеялі розныя групоўкі шляхты. У 1786 годзе ўтварылася [[Барская канфэдэрацыя]] — зьвяз шляхты, накіраваны і супраць ўмяшаньня Расеі ў нутраныя справы дзяржавы, і супраць палітычных рэформаў. Разгром канфэдэрацыі расейскімі войскамі прывёў у 1772 годзе да [[Першы падзел Рэчы Паспалітай|першага падзелу Рэчы Паспалітае]] паміж Расеяй, Прусіяй і Аўстрыяй. Пад уладу Расеі трапілі ўсходнія землі Беларусі з [[Полацак|Полацкам]], [[Віцебск]]ам, [[Магілёў|Магілёвам]], [[Гомель|Гомлем]]. Частка кіроўных колаў бачыла ўратаваньне дзяржавы ў антыфэўдальных рэформах. [[Чатырохгадовы Сойм|Чатырохгадовы сойм 1788—1792 гадоў]] прыняў [[Канстытуцыя 3 траўня 1791 году|Канстытуцыю 3 траўня 1791 году]], паводле якое ўсталяваў апеку дзяржавы над прыгоннымі сялянамі і пашырыў палітычныя правы мяшчанаў, рэарганізаваў і цэнтралізаваў дзяржаўнае кіраваньне. У адказ кансэрватарская шляхта пры дапамозе Расеі стварыла [[Таргавіцкая канфэдэрацыя|Таргавіцкую канфэдэрацыю]], з фармальных запросінаў якой ажыцьцявілася новае ўмяшаньне Расеі. У 1793 годзе адбыўся [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другі падзел Рэчы Паспалітае]], у выніку якога пад уладу Расеі трапілі землі цэнтральнае Беларусі з [[Барысаў|Барысавам]], [[Менск]]ам, [[Слуцак|Слуцкам]], [[Пінск]]ам. Згодніцкая пазыцыя кіроўных колаў Рэчы Паспалітае стала прычынай палітычнага ўздыму, які прывёў да [[Паўстаньне 1794 году|паўстаньня 1794 году]], узначаленага [[Тадэвуш Касьцюшка|Тадэвушам Касьцюшкам]]. Расея накіравала дадатковыя войскі, якія ў шэрагу бітваў здушылі паўстаньне. У выніку [[Трэці падзел Рэчы Паспалітай|трэцяга падзелу Рэчы Паспалітае]] пад уладу Расеі трапілі землі заходняе Беларусі зь Вільняй, Горадняй, Наваградкам, Берасьцем. [[Падляшша]] адышло да Прусіі. Рэч Паспалітая перастала існаваць<ref name="БелЭН-24"/>. === Пад уладай Расейскае імпэрыі === {{Асноўны артыкул|Паўночна-Заходні край|Русіфікацыя Беларусі}} [[Файл:Michał Kleafas Aginski. Міхал Клеафас Агінскі (J. Grassi, 1782-92).jpg|150px|значак|зьлева|[[Міхал Клеафас Агінскі]]]] [[Файл:Miensk, Vysoki Rynak. Менск, Высокі Рынак (Lauvergne, 1840) (2).jpg|300px|значак|[[Менск]]]] На [[анэксія|анэксаваных]]<ref>[[Кастусь Тарасаў|Тарасаў К.]] На чыім баку былі беларусы ў вайне 1812 году? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 51.</ref> Расейскай імпэрыяй землях усталёўваўся тэрытарыяльна-адміністрацыйны падзел на расейскі ўзор — паветы, правінцыі, губэрні і генэрал-губэрнатарствы. У 1772 годзе ўтварылася [[Беларускае генэрал-губэрнатарства]] ў складзе 2 губэрняў — [[Пскоўская губэрня|Пскоўскай]] (з 1776 году [[Полацкая губэрня|Полацкай]], потым [[Віцебская губэрня|Віцебскай]]) і [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай]]. У 1793 годзе ўтварыліся [[Менская губэрня|Менская]], у 1795 — [[Слонімская губэрня|Слонімская]] і [[Віленская губэрня|Віленская]] губэрні. У 1796—1801 гадох тэрыторыя Беларусі ўваходзіла ў [[Беларуская губэрня|Беларускую]], Менскую і [[Літоўская губэрня|Літоўскую губэрні]], якіх у 1801 годзе падзялілі на Віцебскую, Магілёўскую, Менскую, [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскую]] і Віленскую губэрні. У губэрнях ствараліся палаты крымінальнага (дзеялі на аснове права Расейскай імпэрыі) і цывільнага (разьвязвалі цывільныя справы паводле нормаў Статуту ВКЛ 1588 году) судоў. Па прыняцьці прысягі на вернасьць маскоўскай гаспадыні [[Кацярына II|Кацярыне II]] шляхта Беларусі атрымала правы і прывілеі расейскага дваранства. Пры гэтым шляхта страціла права абіраць манарха, разьвязваць мясцовыя справы на ваяводзкіх і павятовых сойміках, ствараць канфэдэрацыі дзеля абароны сваіх вольнасьцяў і прывілеяў. Магнатаў пазбавілі права мець уласныя фартэцыі і войска. Праводзілася чыстка шляхецкага [[Стан (сацыяльная група)|стану]] ([[Разбор шляхты]]). Кацярына II і [[Павал I]] практыкавалі раздачу дзяржаўных зямель з прыгоннымі сялянамі расейскім [[абшарнік]]ам, вайскоўцам і буйным чыноўнікам. На Беларусь пашыралася агульнарасейская сыстэма дзяржаўных падаткаў і павіннасьцяў. Галоўным падаткам стаў падушны, які быў значна цяжэйшы за ранейшы падымны. Сяляне выконвалі паншчыну, плацілі чынш, натуральныя даніны і інш. На мяшчанаў ускладаліся выдаткі на ўтрыманьні выйсковых гарнізонаў, паліцыі, турмаў, гарадзкога магістрату, паштовае службы, навучальных і мэдычных установаў. Цяжкай павіннасьцю для сялянаў і мяшчанаў Беларусі стаў абавязак пастаўляць рэкрутаў на 25-гадовую (з 1834 году — на 20-гадовую, з 1856 году — на 15-гадовую) службу ў войска. Шэраг законаў абмяжоўваў правы [[жыды|жыдоўскага]] насельніцтва: [[мяжа жыдоўскае аселасьці]], падушны падатак і рэкруцкія павіннасьці ўдвая вышэйшыя, чым для хрысьціянаў, кампаніі па прымусовым высяленьні ў гарады й мястэчкі зь сельскае мясцовасьці. [[Урадавы сынод Расейскай імпэрыі]] ([[Расейская праваслаўная царква|Маскоўская царква]]) на Беларусі атрымаў дзяржаўны статус, тым часам каталіцкая царква страціла прывілеяванае становішча і трапіла пад кантроль расейскага ўраду. Рымска-каталіцкаму духавенству давалася свабода ў выкананьні рэлігійных абрадаў, але забаранялася схіляць праваслаўных (у тым ліку [[Уніяцкая царква ў Рэчы Паспалітай|тых, што прынялі Берасьцейскую унію]]) да пераходу ў рыма-каталіцтва. Каб заахвоціць далучэньне вернікаў [[уніяцтва|ўніяцкае царквы]] да Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі (Маскоўскай царквы) выкарыстоўваліся агітацыя, прымус, матэрыяльныя ўзнагароды ўніяцкага духавенства<ref name="БелЭН-25">{{Літаратура/БелЭн|3к}} С. 25.</ref>. [[Файл:Kastuś Kalinoŭski. Кастусь Каліноўскі (G. Bonoldi, 1862-63).jpg|150px|значак|зьлева|[[Кастусь Каліноўскі]]]] [[Файл:Lithuanian (1850).jpg|значак|300px|Моўная мапа з этнаграфічнага атлясу ([[Лёндан]], 1850 г.): [[Ліцьвіны#Літоўская_мова|літоўская мова]] (''Lithuanian'') займае ўсю [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічную тэрыторыю беларусаў]] (ад [[Горадня|Горадні]] да [[Смаленск]]у), [[Летувіская мова|жамойцкая мова]] (''Samogitian'') — этнічную тэрыторыю [[Летувісы|летувісаў]]]] Беларуская шляхта ў часе [[Вайна 1812 году|вайны 1812 году]] падтрымала імпэратара [[Францыя|Францыі]] [[Напалеон Банапарт|Напалеона]], маючы спадзеў пры ягонай дапамозе аднавіць ВКЛ і Рэч Паспалітую. 1 ліпеня 1812 году Напалеон падпісаў указ аб утварэньні ВКЛ у складзе Віленскага, Гарадзенскага, Менскага і Беластоцкага дэпартамэнтаў і прызначыў [[Камісія часовага ўраду Вялікага Княства Літоўскага|Часовы ўрад]] з прадстаўнікоў мясцовае шляхты. Галоўнымі ягонымі задачамі былі: мабілізацыя насельніцтва ў францускую армію, яе матэрыяльнае забесьпячэньне, ахова камунікацыў, падтрыманьне парадкаў у тыле і г. д. Напалеон не зрабіў захадаў дзеля ліквідацыі прыгоннага права, таму сярод сялянства ён не атрымаў падтрымкі, якое адказвала на паборы й марадэрства партызанскім рухам<ref name="БелЭН-25"/>. Уплыў [[Француская рэвалюцыя|Францускае рэвалюцыі 1789—1799 гадоў]] і падзеяў 1812 году спрыяў пашырэньню на Беларусі дэмакратычных і нацыянальна-вызвольных ідэяў. У пачатку XIX ст. у [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскім унівэрсытэце]] й шэрагу навучальных установаў, у [[Літоўскі асобны корпус|Літоўскім асобным корпусе]] дзеялі гурткі мясцовае моладзі, якія выступалі за аднаўленьне Рэчы Паспалітае. Дзеялі таварыства [[Таварыства філяматаў|філяматаў]] і [[Таварыства філярэтаў|філярэтаў]], таварыства «[[Вайсковыя сябры]]». У 1830—1831 гадох адбываецца [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|вызвольнае паўстаньне]], мэтай якога было аднаўленьне дзяржаўнасьці ВКЛ і Рэчы Паспалітай. Па ягоным здушэньні расейскі ўрад узяў курс на паступовае аслабленьне эканамічных і палітычных пазыцыяў шляхты й каталіцкага духавенства. Канфіскоўваліся маёнткі ўдзельнікаў паўстаньня, зачыняліся касьцёлы й кляштары, пробашчы і насельнікі якіх мелі дачыненьне да паўстаньня. Узмацніўся «разбор» шляхты. Больш за 10 тысячаў шляхціцаў вылучылі з дваранскага стану. Справаводзтва ў мясцовых дзяржаўных установах і навучаньне ў школах пераводзілася з польскай на расейскую мову. У 1832 годзе расейскія ўлады зачынілі Віленскі ўнівэрсытэт за ўдзел студэнтаў і выкладчыкаў у паўстаньні і «прапольскі дух» выхаваньня. У студзені 1831 году яны скасавалі дзеяньне Статуту ВКЛ 1588 году ў Віцебскай і Магілёўская, у чэрвені 1840 — у Менскай, Гарадзенскай і Віленскай губэрнях. Узмацніліся рэпрэсіі супраць уніяцкай царквы. 12 лютага 1839 году Сабор вышэйшага ўніяцкага духавенства ў Полацку прыняў акт аб «узьяднаньні» ўніятаў з Урадавым сынодам Расейскай імпэрыі (Маскоўскай царквой). Узмацнілася залежнасьць праваслаўнай і каталіцкай царквы ад дзяржавы. У 1841—1843 гадох іх перавялі на дзяржаўнае ўтрыманьне<ref name="БелЭН-26">{{Літаратура/БелЭн|3к}} С. 26.</ref>. [[Файл:Congress_Poland_and_Lithuanian_governorates_-_by_Alexander_Voschinin_-_1851_AD.jpg|міні|300пкс|[[Беларусы]] ([[Ліцьвіны|«літоўцы і беларусы»]]) на мапе № 6 атлясу «Географический атлас Российской империи» (1851 г.). Аўтар — тапограф і картограф Аляксандр Ваўчынін (капітан корпусу тапографаў Расейскай імпэрыі)]] Асновай эканомікі беларускіх земляў у XIX стагодзьдзі заставалася сельская гаспадарка, у якой панавала буйнамаянтковае дваранскае землеўладаньне. Попыт на збожжа ў Заходняй Эўропе стымуляваў абшарнікаў да пашырэньня фальваркаў. Да сярэдзіны XIX ст. 97% абшарніцкіх сялянаў беларускіх земляў знаходзіліся на паншчыне, гэта значыць былі прымацаваныя да панскіх фальваркаў і пазбаўленыя магчымасьці пошукаў іншых заработкаў, перасяленьня ў месты, выяўленьня прадпрымальніцкае ініцыятывы ў сфэры прамысловасьці й гандлю, якую мелі аброчныя сяляне ў цэнтральных губэрнях Расейскай імппэрыі. У 1840—1850 гадох на Беларусі выявіўся крызіс фэўдальна-прыгоньніцкіх дачыненьняў: скарачаліся пасевы, зьніжалася ўраджайнасьць, усё большая колькасьць сялянаў ня здольная была плаціць падаткі й выконваць павіннасьці на карысьць дзяржавы; у банкаўска-крэдытных установах было закладзена каля 70% прыгонных сялянаў: нарастаў антыпрыгоньніцкі рух сялянаў. У 1856—1860 гадох масавыя выступленьні сялянаў адбыліся ў 66 маёнтках, 11 зь іх здушаныя войскамі й паліцыяй. Параза ў [[Крымская вайна|Крымскай вайне 1853—1856 гадоў]] і пагроза сялянскае рэвалюцыі вымусілі маскоўскага гаспадара [[Аляксандар II|Аляксандра II]] распачаць буржуазныя рэформы. 19 лютага 1861 году ён падпісаў Маніфэст і «Палажэньне» аб вызваленьні абшарніцкіх сялянаў ад прыгоннае залежнасьці. У выніку аграрны рэформаў на Беларусі абшарнікі захавалі больш за палову зямлі<ref name="БелЭН-26"/>. [[Файл:Francišak Bahuševič. Францішак Багушэвіч (1880-89).jpg|150px|значак|зьлева|[[Францішак Багушэвіч]]]] [[Файл:Biełarusy. Беларусы (1885).jpg|300px|значак|Беларусы на этнаграфічнай мапе Эўропы з атлясу «Géographie Militaire» ([[Парыж]], 1885 г.)]] Адбываецца [[паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнае паўстаньне 1863—1864 гадоў]] супраць расейскага панаваньня і за аднаўленьне Рэчы Паспалітай у межах 1772 году, якое пачалося абвяшчэньнем [[Маніфэст 22 студзеня|Маніфэсту Часовага нацыянальнага ўраду]] 10 студзеня 1863 году. На тэрыторыі колішняга [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] паўстаньнем кіраваў [[Кастусь Каліноўскі]], які ачоліў [[Часовы правінцыйны ўрад Літвы і Беларусі]]. Удзельнікі паўстаньня, найперш Кастусь Каліноўскі і яго блізкае кола, карысталіся паролем «''Каго любіш — Люблю Беларусь — То ўзаемна''», вярнулі [[Беларуская мова|беларускую мову]] ва ўрадавае справаводзтва, а таксама выдавалі па-беларуску газэту «[[Мужыцкая праўда]]», праклямацыі і ўлёткі. Гэта прымусіла Нацыянальны ўрад у Варшаве прызнаць гістарычную суб’ектнасьць [[беларусы|беларусаў]] 3 траўня 1863 году ў форме прыняцьця адозвы «Да братоў-беларусаў»<ref>[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Абламейка С.]] [https://www.svaboda.org/a/31162393.html Каліноўскі быў беларусам. Даказаць адваротнае немагчыма], [[Радыё Свабода]], 22 сакавіка 2021 г.</ref>. Расейскія ўлады здолелі здушыць гэтае выступленьне, яго ўдзельнікаў рэпрэсавалі. Маёнткі датычных да паўстаньня забіраліся ў расейскі дзяржаўны скарб і на льготных умовах прадаваліся выхадцам з цэнтральных расейскіх губэрняў<ref name="БелЭН-26"/>. [[Файл:Biełarusy. Беларусы (J. Karski, 1903).jpg|300пкс|значак|[[Этнічная тэрыторыя беларусаў|Этнаграфічная мапа беларусаў]] (паводле моўнага крытэру), складзеная філёлягам-славістам [[Яўхім Карскі|Яўхімам Карскім]], 1903 г.]] Па рэформе 1861 году паскорылася фармаваньне рабочае клясы. Ідэолягамі й выразьнікамі інтарэсаў сялянаў і іншых дробных вытворцаў Расейская імпэрыі выступалі арганізацыі рэвалюцыйных народнікаў («[[Зямля і воля]]», «[[Народная воля]]»). У 2-й палове 1870 — пачатку 1880-х гадоў народніцкія гурткі існавалі ў Магілёве, Менску, Віцебску, Горадні, Пінску, Горы-Горках, Слуцку, Воршы. пераважна сярод вучнёўскае моладзі, вайскоўцаў, работнікаў. Пад уплывам выданьняў польскае сацыялістычнае партыя «[[Пралетарыят (партыя)|Пралетарыят]]» і расейскае групы «Вызваленьне працы» частка народнікаў Беларусі ў сярэдзіне 1880-х гадоў перайшло на пазыцыі [[марксізм]]у. У 1895—1900 гадох у 23 населеных пунктах Беларсі адбыліся 292 эканамічныя стачкі, у якіх брала ўдзел каля 11,5 тысячаў работнікаў. У 1896 годзе ўварыўся [[Рабочы саюз Літвы]], у 1897 годзе — [[Бунд]] (Усеагульны жыдоўскі хаўрус у Літве, Польшчы і Расеі). У 1898 годзе зьезд прадстаўнікоў сацыял-дэмакратычных арганізацыяў Пецярбургу, Масквы, Кіева, [[Екацярынаслаў|Екацярынаслава]] і Бунда, што адбыўся ў Менску, абвясьціў пра ўтварэньне [[Расейская сацыял-дэмакратычная работніцкая партыя|Расейскай сацыял-дэмакратычнай работніцкай партыі]] (РСДРП). У пачатку 1900-х гадоў рабочым рухам у гарадох і мястэчках Беларусі кіравалі арганізацыі Бунду. У Горадні й Берасьці ўплыў на рабочых мелі арганізацыі [[Польская сацыялістычная партыя ў Літве|Польскай сацыялістычнай партыі ў Літве (ППС)]]. У 1902—1904 гадох на Беларусі зьявіліся арганізацыі партыі сацыялістаў-рэвалюцыянэраў (ПСР). У 1903 годзе ўтварылася [[Беларуская сацыялістычная грамада|Беларуская сацыялістычная грамада (БСГ)]]. У 1903—1904 гадох узьніклі арганізацыі РСДРП ([[Паўночна-заходні камітэт РСДРП]], [[Палескі камітэт РСДРП]]). Сярод жыдоўскага насельніцтва Беларусі з 1890-х гадоў шырокую агітацыю вялі сіяністы. У часе [[Рэвалюцыя 1905—1907 гадоў у Расеі|рэвалюцыі 1905—1907 гадоў]] на Беларусі завяршылася партыйнае афармленьне 3 палітычных лягераў: рэвалюцыйнага (РСДРП, ПСР, ППС, БСГ, Бунд, паалей-сіяністаў, сіяністаў-сацыялістаў і інш.), лібэральнага (КДП, Хаўрус дасягненьня раўнапраўя жыдоў у Расеі, сіяністы, Канстытуцыйна-каталіцкая партыя Літвы й Беларусі), урадавага (Хаўрус расейскага народу, Саюз 17 кастрычніка). У I Дзяржаўную думу ад 5 заходніх губэрняў абралі 36 дэпутатаў, у тым ліку 29 прыхільнікаў кадэтаў. На выбарах у II Дзяржаўную думу ў 5 заходніх губэрнях перамаглі 2 контрарэвалюцыйныя нацыяналістычныя групоўкі — расейская й польская<ref name="БелЭН-27">{{Літаратура/БелЭн|3к}} С. 27.</ref>. [[Файл:Jan Łucevič (Janka Kupała). Ян Луцэвіч (Янка Купала) (1921).jpg|150px|значак|зьлева|[[Янка Купала]]]] [[Файл:Vilnia, Zavalnaja. Вільня, Завальная (1907).jpg|значак|300пкс|Рэдакцыя [[Наша Ніва|Нашай Нівы]] на [[Вуліца Завальная (Вільня)|вуліцы Завальнай]] у Вільні, 1907 г.]] Аграрны й палітычны рух сялянаў прымусіў расейскі ўрад прызнаць неабходнасьць рэформаў, вынікам чаго стала [[Сталыпінская аграрная рэформа]]. На выбарах у III Дзяржаўную думу ў 5 заходніх губэрнях чарнасоценцы й акцябрысты заваявалі 29 і 36 месцаў. Каталіцкае насельніцтва Віленскае й Гарадзенскае губэрняў абралі 6 прадстаўнікоў беларуска-польскіх аўтанамістаў («краёўцаў»). З падобнымі вынікамі прайшлі выбары і ў IV Дзяржаўную думу (1912). Чарнасоценна-акцябрысцкія групоўкі і іхныя органы друку адмаўлялі самастойнасьць беларускага этнасу, зьвінавачвалі беларускі нацыянальны рух і ягоную газэту «[[Наша Ніва]]» ў сэпаратызьме. Супраць [[Беларускае нацыянальнае адраджэньне|беларускага нацыянальнага адраджэньня]] выступалі і польскія абшарніцка-клерыкальныя групоўкі. У 1907 годзе амаль усе мясцовыя арганізацыі левых партыяў былі разгромленыя ці вельмі аслабленыя. Сярод меншавікоў і бундаўцаў пашыралася ліквідатарская плынь. Згарнула свае падпольныя структуры БСГ і як партыя часова прыпыніла дзейнасьць. Ейныя кіраўнікі засяродзіліся на легальнай дзейнасьці ў газэце «Наша Ніва» і ўзначалілі беларускі нацыянальна-культурны рух. У 1905—1915 гадох ён прыкметна пашырыўся й набыў міжнародную вядомасьць. Асабліва значныя посьпехі дасягнутыя ў разьвіцьці беларускае літаратуры ([[Янка Купала]], [[Якуб Колас]], [[Цётка]], [[Максім Багдановіч]])<ref name="БелЭН-27"/>. 1 жніўня 1914 году Расейская імпэрыя ўступіла ў вайну зь [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыяй]] ([[Першая сусьветная вайна]]). Беларускія губэрні ў ліку першых перавялі на ваеннае становішча. У выніку наступленьня ([[Сьвянцянскі прарыў]], 1915) нямецкія войскі занялі заходнюю частка Беларусі. Да кастрычніка 1915 году фронт стабілізаваўся на лініі [[Дзьвінск]] — [[Паставы]] — [[Баранавічы]] — [[Пінск]]. Вайна прывяла эканоміку Беларусі да заняпаду. У сельскай мясцовасьці адчуваўся недахоп працоўных рук, скараціліся пасяўныя плошчы, паменшала колькасьць жывёлы. Каля 1/3 прамысловых прадпрыемстваў Беларусі былі эвакуяваныя або дэмантаваныя. Гарады Беларусі перапоўнілі вайскоўцы і ўцекачы<ref name="БелЭН-27"/>. Заняцьце амаль усёй Віленскае, Гарадзенскае і заходняе часткі Менскае губэрняў войскамі Нямецкае імпэрыі, мабілізацыя ў войска, масавае бежанства на ўсход на пэўны час дэзарганізавалі беларускі рух. Беларускі нацыянальна-культурныя арганізацыі распадаліся, спынялася выданьне беларускіх газэтаў і кніг. Частка кіраўнікоў «Нашае Нівы» (браты [[Антон Луцкевіч|Антон]] і [[Іван Луцкевіч]]ы, [[Вацлаў Ластоўскі]] і іншыя) засталіся ў Вільні і ўзначалілі камітэт дапамогі пацярпелым ад вайны. У Вільні дзеялі [[Беларуская сацыял-дэмакратычная работніцкая група]], [[Сувязь незалежнасьці і непадзельнасьці Беларусі]]. У якасьці каардынатара беларускага нацыянальнага руху выступаў Цэнтральны саюз беларускіх нацыянальных арганізацыяў на чале зь [[Беларускі народны камітэт|Беларускім народным камітэтам]], пад кіраўніцтвам якога ў 1916—1917 гадох з дазволу уладаў Нямецкае імпэрыі пачалося выданьне школьных падручнікаў, газэты «[[Гоман (1916)|Гоман]]». У 1916 годзе ў Петраградзе зьявіліся штотыднёвыя газэты «[[Дзяньніца]]» й «[[Сьветач (газэта)|Сьветач]]»<ref name="БелЭН-27"/>. === Беларуская Народная Рэспубліка і Беларуская ССР === {{Асноўны артыкул|Беларуская Народная Рэспубліка}} [[Файл:BNR (Ruthienie Blanche) Map 1918.jpg|міні|300пкс|Мапа [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]], 1918 г.]] [[Файл:Raman Skirmunt. Раман Скірмунт (1906).jpg|150px|значак|зьлева|[[Раман Скірмунт]]]] [[Першая сусьветная вайна]] паскорыла перамогу [[Лютаўская рэвалюцыя 1917 году ў Расеі|Лютаўскае рэвалюцыі 1917 году ў Расеі]]. У выніку зрынаньня самадзяржаўя ўлада перайшла да [[Часовы ўрад Расеі|Часовага ўраду]]. Паводле прыкладу Петраграду на Беларусі ствараліся Саветы рабочых і салдацкіх дэпутатаў, народная міліцыя. У Менскім Савеце адзначаўся ўплыў бальшавікоў. Па [[Лютаўская рэвалюцыя 1917 году ў Расеі|Лютаўскай рэвалюцыі]] аднавіла сваю дзейнасьць і [[Беларуская сацыялістычная грамада|БСГ]]<ref name="БелЭН-28">{{Літаратура/БелЭн|3к}} С. 28.</ref>. Адначасна ўзьнікла шмат іншых беларускі нацыянальных арганізацыяў і суполак ня толькі на тэрыторыі Беларусі, але і ў гарадох Расеі, дзе было шмат беларусаў-уцекачоў. 25—27 сакавіка 1917 году ў Менску адбыўся [[Зьезд беларускіх нацыянальных арганізацыяў]], які выставіў патрабаваньне дзяржаўнае аўтаноміі для Беларусі ў складзе Расейскае фэдэрацыйнае дэмакратычнае рэспублікі, абвясьціў сябе «найвышэйшай краёвай інстытуцыя» да скліканьня Беларускае краёвае рады (БКР), а сваім выканаўчым органам — [[Беларускі нацыянальны камітэт (Менск)|Беларускі нацыянальны камітэт (БНК)]], якому даручыў падрыхтаваць выбары БКР. Ягоным старшынём абралі [[Раман Скірмунт|Рамана Скірмунта]]. Ён жа ўзначаліў дэлегацыю перамоваў з Часовым урадам у пытаньнях аўтаноміі Беларусі. Але ўрад адмовіўся разьвязваць гэтае пытаньне да Ўстаноўчага сходу. Паводле ініцыятывы БСГ у ліпені 1917 году адбыўся [[Зьезд беларускіх арганізацыяў і партыяў]]. На ім БНК замяніла [[Цэнтральная рада беларускіх арганізацыяў]], рэарганізаваная ў кастрычніку 1917 году ў [[Вялікая беларуская рада|Вялікую беларускую раду (ВБР)]]<ref name="БелЭН-28"/>. 25 кастрычніка 1917 году ў выніку ўзначаленага бальшавікамі ўзброенага паўстаньня ў Петраградзе Часовы ўрад быў скінуты і ўлада перайшла да Савету Народных Камісараў на чале з [[Уладзімер Ленін|Уладзімерам Ульянавым (Леніным)]]. 26 кастрычніка савецкую ўладу абвясьцілі ў Менску. У пачатку лістапада найвышэйшым бальшавіцкім органам улады ў краі стаў Ваенна-рэвалюцыйны камітэт Заходняга фронту. 18—25 лістапада савецкую ўладу прызналі зьезд Саветаў рабочых і салдацкіх дэпутатаў, III зьезд сялянскіх дэпутатаў Менскае й Віленскае губэрняў і II зьезд арміяў Заходняга фронту. 26 лістапада абраныя зьездамі выканаўчыя камітэты аб’ядналіся і ўтварылі [[Абласны выканаўчы камітэт Саветаў рабочых, салдацкіх і сялянскіх дэпутатаў Заходняе вобласьці і фронту|Абласны выканаўчы камітэт Саветаў рабочых, салдацкіх і сялянскіх дэпутатаў Заходняе вобласьці і фронту (Аблвыкамзах)]]. У сьнежні 1917 — студзені 1918 году адбыліся зьезды Саветаў рабочых, салдацкіх і сялянскіх дэпутатаў Віцебскае й Магілёўскае губэрняў, на якіх завяршылася праца з усталяваньня бальшавіцкае ўлады ў гэтых губэрнях. Аблвыкамзах ігнараваў беларускае нацыянальнае пытаньне й не прызнаваў існаваньня самастойнага беларускага народу<ref name="БелЭН-28"/>. [[Файл:Źmicier Žyłunovič (Ciška Hartny). Зьміцер Жылуновіч (Цішка Гартны) (1910-19) (3).jpg|150px|значак|зьлева|[[Зьміцер Жылуновіч]]]] [[Файл:Biełaruś. Беларусь (1919).jpg|міні|300пкс|Мапа Беларусі ([[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускай ССР]]), 1919 г.]] У адказ на [[Кастрычніцкі пераварот 1917 году ў Расеі]] ВБР разам з Цэнтральнай беларускай вайсковай радай зьвярнулася з «Граматай да беларускага народу», дзе асудзіла дзейнасьць бальшавікоў. ВБР склікала ў Менску [[Першы Ўсебеларускі кангрэс]] 1917 году. I зьезд прызнаў неабходным стварэньне Беларускае дзяржаўнасьці, не прызнаў улады Аблвыкамзаху, таму на загад яго кіраўнікоў быў разагнаны з выкарыстаньнем вайсковае сілы. Частка дэлегатаў стварыла выканаўчы камітэт, а потым Раду зьезду, якая [[Трэцяя Ўстаўная грамата|Трэцяй Устаўной граматай]] 25 сакавіка 1918 году абвясьціла Беларусь незалежнай і свабоднай дзяржавай — [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікай (БНР)]]<ref name="БелЭН-28"/>. Ваенна-палітычныя разьлікі Расеі, міжнароднае становішча, дзейнасьць БНР сталі прычынамі фармальнага прызнаньня бальшавіцкімі ўладамі ў Маскве права беларускага народу на нацыянальную дзяржаўнасьць. Выконваючы пастанову ЦК РКП(б), VI Паўночна-Заходняя абласная канфэрэнцыя ў Смаленску пастанавіла аб абвяшчэньні [[БССР|Беларускае Савецкае Сацыялістычнае Рэспублікі (БССР)]] у межах Віцебскае, Гарадзенскае, Магілёўскае, Менскае, беларускіх паветаў Віленскае, Ковенскае і Смаленскае губэрняў. Утварэньне БССР з сталіцай у Менску 1 студзеня 1919 году абвешчанае маніфэстам [[Часовы рабоча-сялянскі савецкі ўрад Беларусі|Часовага рабоча-сялянскага савецкага ўраду Беларусі]]. Паводле патрабаваньня ЦК РКП(б) 27 лютага 1919 году ўтварылася [[ЛітБел|Літоўска-Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка (ЛітБел) ]] з сталіцай у Вільні. Другое абвяшчэньне БССР адбылося 31 ліпеня 1920 году ў Менску<ref name="БелЭН-28"/>. Утварэньне БССР фактычна стала адказам на абвяшчэньне незалежнасьці Беларускае Народнае Рэспублікі, што ад пачатку прызнавалася на афіцыйным узроўні — як зазначаў першы савецкі камісар фінансаў Беларусі [[Ісак Рэйнгольд]] на паседжаньні Цэнтральнага Бюро [[Камуністычная партыя Беларусі|КП(б)Б]] 22 студзеня 1919 году<ref>[[Дзьмітры Гурневіч|Гурневіч Д.]] [https://www.svaboda.org/a/31168020.html «Былі крыкі ў экстазе». (Не)прыдуманае інтэрвію з прэм’ерам БНР Луцкевічам пра 25 сакавіка 1918 году], [[Радыё Свабода]], 25 сакавіка 2021 г.</ref>: {{Цытата| Існаваньне Беларускай Рады змусіла вылучыць Беларускую [Савецкую] Рэспубліку {{арыгінал|ru|Существование Белорусской Рады заставило выдвинуть Белорусскую [Советскую] Республику}} }} У лістападзе — сьнежні 1920 году адбыўся [[Слуцкі збройны чын]], мэтай якога была абарона непадзельнае Беларусі ў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічных межах]], усталяваньне рэспублікі і прызнаньне Беларускай Народнай Рэспублікі, а таксама незалежнасьць ад Польшчы й Расеі. Слуцкі фронт БНР стаў рэальным вайсковым змаганьнем за незалежнасьць, а [[Першы Слуцкі полк|Слуцкая брыгада]] — увасабленьнем волі беларусаў да свае дзяржаўнасьці<ref name="Viacorka">[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] [https://www.svaboda.org/a/himn-i-dziejaslovy/29837829.html Чаму дзяржаўным гімнам БНР стаў ваяцкі марш «Мы выйдзем шчыльнымі радамі»?], [[Радыё Свабода]], 23 сакавіка 2019 г.</ref>. Аднак Слуцкае выступленьне, урэшце, здушыла [[Чырвоная армія]]<ref>{{Кніга|аўтар=[[Іван Саверчанка]], [[Зьміцер Санько]].|частка=[https://knihi.com/Ivan_Saviercanka/150_pytanniau_i_adkazau_z_historyi_Bielarusi.html#chapter117 117. Што такое Слуцкі збройны чын]|загаловак=150 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|арыгінал=|спасылка=https://knihi.com/Ivan_Saviercanka/150_pytanniau_i_adkazau_z_historyi_Bielarusi.html|адказны=|выданьне=|месца=[[Вільня]]|выдавецтва=[[Наша Будучыня]]|год=2002|старонкі=|старонак=238|сэрыя=|isbn=9986-9229-6-1|наклад=}}</ref>. === Сярэдняя Літва === [[Файл:Lithuanie historique et ennographique (1920).jpg|значак|300пкс|[[Вялікае Княства Літоўскае|Літва гістарычная]] і [[Летува]] («Літва этнаграфічная»). [[Рыга]], 1920 г.]] {{Асноўны артыкул|Сярэдняя Літва}} Рэспубліка [[Сярэдняя Літва]] — дзяржаўна-палітычнае ўтварэньне на тэрыторыі Віленшчыны і Гарадзеншчыны ў 1920—1922 гадох. Рэспубліка была апошняй спробай аднавіць [[Літва|Літву]] ў гістарычным і [[Канфэдэрацыя|канфэдэрацыйным]] сэнсе (таксама плянавалася ўтварыць Літву Верхнюю і Літву Ніжнюю). Стварэньне дзяржавы стала магчымым у выніку «Бунту Жалігоўскага» дзякуючы Першай [[Літоўска-беларускія дывізіі|Літоўска-Беларускай дывізіі]] польскай арміі пад кіраўніцтвам ураджэнца [[Ашмянскі павет|Ашмяншчыны]] [[Люцыян Жалігоўскі|Люцыяна Жалігоўскага]]. Разьмешчаная вакол гістарычнай сталіцы [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] — [[Вільня|Вільні]] — дзяржава 18 месяцаў была [[буфэрная зона|буфэрнай зонай]] паміж [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскай Рэспублікай]], ад якой залежала, і [[Летува|Летувой]], якая дэкляравала свае правы на гэтую тэрыторыю<ref name="von Rauch">{{Кніга| first=Georg von |last=Rauch |authorlink=Georg von Rauch | editor=Gerald Onn | title =The Baltic States: Years of Independence – Estonia, Latvia, Lithuania, 1917–40 | year =1974 | pages = 100–102 | chapter =The Early Stages of Independence | chapterurl= https://books.google.com/books?id=emBIdi4LPz8C&pg=PA101 |publisher =C. Hurst & Co| isbn=0-903983-00-1 }}</ref>. Па некаторых затрымках, зьвязаных з пратэстам [[Ліга народаў|Лігі народаў]] ([[Жэнэва]], [[Швайцарыя]]), якая плянавала ўвод міжнародных войскаў, 8 студзеня 1922 году адбыліся выбары ў Сойм і тэрыторыя рэспублікі была [[Анэксія|анэксаваная]] Польшчай. Люцыян Жалігоўскі пазьней у сваіх мэмуарах, выдадзеных у Лёндане ў 1943 годзе, асудзіў палітыку анэксіі і закрыцьця беларускіх школаў ды адмаўленьня ад канфэдэрацыйных плянаў маршалка [[Юзэф Пілсудзкі|Юзэфа Пілсудзкага]] польскім «саюзьнікам»<ref>{{Спасылка|url=http://history-belarus.by/images/img-figures/zeligowski/Zeligowski_Zapomnianae-prawdy.pdf|title=Zapomniane prawdy|author=Żeligowski, Lucjan|year=1943|publisher=F. Mildner & Sons|language = pl}}</ref>. {{Цытата|9 кастрычніка 1920 году заняў Вільню ня польскі генэрал Жалігоўскі, а [[літвін]] Жалігоўскі. Мараю гэтага апошняга было жыць сярод суайчыньнікаў на літоўскай зямлі. Я не вылучаў сярод іх ні палякаў, ні русінаў, ні жмудзінаў. Будучы літвінам, я ніколі не пераставаў быць палякам. Два гэтыя паняцьці зьвязаныя між сабою. Яны ўзаемна дапаўняюць адно другое. | Успаміны Люцыяна Жалігоўскага}} Таксама генэрал захапляўся ідэямі [[панславізм]]у: «''Але ня толькі геаграфічна Літва была сэрцам славянства. Была ім маральна. Яна, адна з усіх славянскіх народаў, магла лёгка пагаварыць з усімі. Як з Польшчай, так з Расеяй, так з Украінай. Уклад псыхічны літоўскіх народаў быў як бы створаны, каб прымірыць усіх. У яго ніколі не было варожасьці, ні нацыянальнай, ні рэлігійнай, ні культурнай''». Некалькімі ж дзесягодзьдзямі раней у пратаколе допыту 19-гадовага рэвалюцыянэра 10 сакавіка 1887 году пазначана, што Юзэф Пілсудзкі казаў:<ref>{{Спасылка|language = be|url = https://euroradio.fm/25-gadou-tamu-bylo-abyaulena-shto-yazep-pilsudski-belarus-fota|title = 25 гадоў таму было аб'яўлена, што Язэп Пілсудскі — беларус (фота)}}</ref> {{Цытата|Завуць мяне Восіп Восіпавіч Пілсудскі; ад роду маю 19 гадоў; паходжаньне і народнасьць дваранін, беларус… | Пратакол допыту Юзэфа Пілсудскага ад 10 сакавіка 1887 г. }} === Беларуская ССР і Заходняя Беларусь === {{Асноўны артыкул|Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка}} [[Файл:Biełaruś. Беларусь (1924).jpg|міні|300пкс|Мапа Беларусі 1924 году з пазначэньнем тагачасных граніцаў БССР і беларускіх тэрыторыяў у межах іншых дзяржаваў]] Тэрыторыя адноўленае БССР складалася толькі з 6 паветаў Менскае губэрні. Паводле [[Рыская мірная дамова|Рыскае мірнае дамовы]] 1921 году да [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польшчы]] адышла [[Заходняя Беларусь]]. 30 сьнежня 1922 году ўтварыўся [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік]] (СССР), у які ўвайшла і БССР. Паводле прапановы партыйна-савецкага кіраўніцтва БССР цэнтральныя ўлады згадзіліся ў 1924 і 1926 гадох на [[Узбуйненьне БССР|ўзбуйненьне БССР]] шляхам улучэньне ў яе склад часткі Віцебскае і Гомельскае губэрняў. У 1920-я — пачатку 1930-х гадоў у Беларусі праводзіліся сацыялістычная індустрыялізацыя і масавая калектывізацыя сельскае гаспадаркі, у 1924—1929 гадох праводзілася палітыка [[беларусізацыя|беларусізацыі]]<ref name="БелЭН-28"/>. Цяжкім злачынствам супраць усіх пластоў грамадзтва сталі [[Рэпрэсіі ў БССР|палітычныя рэпрэсіі]], якія набылі сыстэмны характар у пачатку 1930-х гадоў, а найбольшы размах мелі ў 1937—1938 гадох. У выніку [[Паход Чырвонай Арміі ў Заходнюю Беларусь і Ўкраіну 1939 году|паходу Чырвонае Арміі ў верасьні 1939 году ў Заходнюю Беларусь]] ейную тэрыторыю далучылі да БССР, аднак Віленшчыну перадалі Летуве. Летува атрымала каля 6880 квадратных кілямэтраў (2660 квадратных міляў) тэрыторыі Віленскага краю (у тым ліку Вільню, гістарычнаю сталіцу Вялікага Княства Літоўскага). Сярод жыхароў Вільні, прадстаўнікі сучаснае летувіскае нацыянальнасьці складалі тады ўсяго 3%. Далучэньне земляў ажыцьцяўлялася ў адпаведнасьці з сакрэтным пратаколам да [[Пакт Молатава — Рыбэнтропа|Дамовы аб ненападзе паміж Нямеччынай і СССР]]<ref name="БелЭН-28"/>. У час [[Нямецка-савецкая вайна|нямецка-савецкай вайны]] 1941—1945 гадоў (эпізоду [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]]) на тэрыторыі Беларусі разгарнулася партызанскае і падпольнае змаганьне. Паводле афіцыйных савецкіх зьвестак, у Савецкай Арміі, савецкіх партызанскі фармаваньнях і шэрагах савецкіх падпольнікаў супраць арміі [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]] змагалася больш за 1,5 млн жыхароў Беларусі. Вайна нанесла рэспубліцы велізарныя страты. Паводле сучасных ацэнак, загінуў кожны трэці жыхар Беларусі. Рэспубліка страціла больш за палову нацыянальнага багацьця. У 1945 годзе паводле савецка-польскае дамовы аб дзяржаўнай граніцы ад 18 жніўня 1945 году, 17 раёнаў [[Беластоцкая вобласьць|Беластоцкае вобласьці]] з горадам [[Беласток]]ам і 3 раёны Берасьцейскае вобласьці ўлады СССР перадалі ў склад [[Польская Народная Рэспубліка|Польшчы]]<ref name="БелЭН-28"/>. У 1945 годзе Беларусь стала сузаснавальніцай [[ААН]], аднак яе ўдзел ня быў самастойным, а падпарадкоўваўся дэлегацыі [[СССР]]. У 1951 годзе зацьвердзілі [[Сьцяг Беларускай ССР|новы сьцяг БССР]], у 1955 годзе — [[Гімн Беларускай ССР|рэспубліканскі гімн]]<ref name="БелЭН-28"/>. У 1986 годзе Беларусь сталася асноўнай ахвярай [[Чарнобыльская катастрофа|Чарнобыльскае катастрофы]]. === Рэcпубліка Беларусь === Сацыяльна-эканамічны крызіс другое паловы 1980 — пачатку 1990-х гадоў спрыяў нарастаньню дэзінтэграцыйных працэсаў у СССР. 27 ліпеня 1990 году Вярхоўны савет БССР прыняў [[Дэклярацыя аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі|Дэклярацыю аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі]]. [[Жнівеньскі путч]] у Маскве (19—21 жніўня 1991) і падтрымка яго кіраўніцтвам КПБ паглыбіла крызіс сыстэму ўлады, якая існавала ў той час у Беларусі. 25 жніўня 1991 году Вярхоўны савет БССР прыпыніў дзейнасьць КПБ на тэрыторыі Беларусі. 19 верасьня 1991 году афіцыйную назву Беларускай дзяржавы зьмянілі на Рэспубліку Беларусь. У якасьці дзяржаўных сымбаляў аднавілі [[Беларусы|беларускія]] [[Нацыянальныя сымбалі|нацыянальныя]] герб [[Пагоня|Пагоню]] і [[бел-чырвона-белы сьцяг]]. У сьнежні 1991 году ў выніку дэнансацыі дамовы 1922 году СССР спыніў існаваньне. 8 сьнежня 1991 году лідэры Беларусі ([[Станіслаў Шушкевіч]]), Украіны ([[Леанід Краўчук]]) і Расеі ([[Барыс Ельцын]]) у [[Белавеская пушча|Белавескай пушчы]] падпісалі [[Белавескія пагадненьні|пагадненьне]] аб утварэньні [[Садружнасьць Незалежных Дзяржаваў|Садружнасьці Незалежных Дзяржаваў]]. У 1994 годзе прынялі [[Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь|Канстытуцыю Беларусі]], адбыліся першыя прэзыдэнцкія выбары. Паводле вынікаў другога туру, першым прэзыдэнтам краіны абралі [[Аляксандар Лукашэнка|Аляксандра Лукашэнка]]. Актывізацыя прарасейскіх настрояў ва ўладных колах Беларусі адзначалася яшчэ з восені 1993 году, што выявілася ў працы Канстытуцыйнай Камісіі: большасьць яе сябраў выказаліся за тое, каб упамінаньне крыніцаў Беларускай дзяржаўнасьці — ня толькі Вялікага Княства Літоўскага і Беларускай Народнай Рэспублікі, але і Беларускай ССР — выключыць з тэксту [[Канстытуцыя Беларусі|Канстытуцыі Беларусі]]. Такую пастанову падтрымала большасьць [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь 12-га скліканьня|дэпутацкага корпусу]]<ref>[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/30488810.html У праекце Канстытуцыі 1994 прыгадваліся ВКЛ і БНР], [[Радыё Свабода]], 15 сакавіка 2020 г.</ref>. Увогуле, у 1991—1994 гадох Беларусь была адзінай краінай з былых рэспублік СССР, дзе нацыянальныя палітычныя сілы ня мелі прадстаўніцтва ў міністэрствах і структурах мясцовай выканаўчай улады — фактычна ня мелі доступу да рэальнага кіраваньня дзяржавы<ref name="navumcyk_15.04.2020">[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/30555697.html Беларусь як унікум. Адказ Прэйгерману], [[Радыё Свабода]], 15 красавіка 2020 г.</ref>. Аднак поўнае аднаўленьне [[Русіфікацыя Беларусі|русіфікацыйнай]] [[Моўная палітыка|моўнай]] і культурнай палітыкі адбылося толькі па ўсталяваньні Лукашэнкам [[Рэжым Лукашэнкі|аўтарытарнага рэжыму]], што стала вынікам супадзеньня інтарэсаў уладаў Расеі, якія рэанімавалі [[Імпэрыялізм|імпэрскую ідэю]], і Лукашэнкі, які меў спадзяваньні праз далучэньне Беларусі да Расеі замяніць яе нямоглага прэзыдэнта [[Барыс Ельцын|Барыса Ельцына]]<ref>{{Літаратура/Дзевяноста пяты (2015)|к}} С. 10.</ref>. У 1995 годзе па [[Зьбіцьцё дэпутатаў у будынку Вярхоўнага Савету (1995)|акце тэрору ў парлямэнце Беларусі]] ён правёў [[Рэфэрэндум у Беларусі 1995 году|рэфэрэндум]], які супярэчыў Канстытуцыі Беларусі і дзейнаму заканадаўству<ref name="МП">[[Міхаіл Пастухоў|Пастухоў М.]] [https://knihi.com/none/Aniamiennie_Z_kroniki_zniscennia_bielaruskaj_movy.html#chapter13 Ці законны рэфэрэндум 1995 году адносна наданьня дзяржаўнага статусу расейскай мове?] // Аняменне. З кронікі знішчэння беларускай мовы. — Вільня, 2000.</ref><ref name="zapr">[[Сяргей Запрудзкі|Запрудзкі С.]] [https://web.archive.org/web/20170814200257/http://jivebelarus.net/language/language-defeat-06.html Грамадзкае сьцьвярджэньне беларускай мовы і парушэньні правоў беларускамоўных людзей] // Аняменне. З кронікі знішчэння беларускай мовы. — Вільня, 2000.</ref><ref name="zapr1">[[Сяргей Запрудзкі|Запрудзкі С.]] [https://web.archive.org/web/20110722003014/http://arche.bymedia.net/2002-1/zapr102.html Моўная палітыка ў Беларусі ў 1990-я гады] // [[Архэ Пачатак]]. №1 (21), 2002.</ref>, адзначаўся парушэньнем законаў і фальсыфікацыяй вынікаў галасаваньня<ref>[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/27734568.html Рэфэрэндум-95 пра сымболіку і мову ня быў легітымным], [[Радыё Свабода]], 12 траўня 2019 г.</ref>. Па рэфэрэндуме, Лукашэнка пазбавіў беларускія [[Нацыянальная сымболіка|нацыянальныя сымбалі]] бел-чырвона-белы сьцяг і герб Пагоню статусу афіцыйнай дзяржаўнай сымболікі і надаў дзяржаўны статус [[расейская мова|расейскай мове]]. [[Файл:Protest actions in Minsk (Belarus) near Stella, August 16.jpg|значак|296пкс|[[Марш за свабоду (Менск, 2020)|300-тысячны мітынг супраць фальсыфікацыі выбараў, гвалту і беззаконьня]]. Менск, {{nowrap|16 жніўня 2020 г.}}]] Улетку 1996 году 70 дэпутатаў [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь 13-га скліканьня|Вярхоўнага Савету]] паставілі подпісы пад [[імпічмэнт]]ам прэзыдэнту з прычыны парушэньня ім Канстытуцыі Беларусі. У адказ Лукашэнка з парушэньнем Канстытуцыі і закону «Аб народным галасаваньні (рэфэрэндуме) у Рэспубліцы Беларусь» правёў 24 лістапада 1996 году [[Рэфэрэндум у Беларусі 1996 году|чарговы рэфэрэндум]], на падставе афіцыйна абвешчаных вынікаў якога разагнаў Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь 13-га скліканьня і ўтварыў цалкам падкантрольны [[Нацыянальны сход Рэспублікі Беларусь|Нацыянальны сход]], які стаў найвышэйшым заканадаўчым органам рэжыму ў Беларусі. Адначасна апазыцыю цалкам выціснулі з тэлевізіі і радыё, а апазыцыйным газэтам не давалі друкавацца. У знак пратэсту ў адстаўку падалі прэм’ер-міністар Беларусі, два іншыя міністры і сем судзьдзяў [[Канстытуцыйны суд Рэспублікі Беларусь|Канстытуцыйнага суду]]. У гэтых умовах [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|Злучаныя Штаты]] і [[Эўразьвяз]] адмовіліся прызнаваць легітымнасьць рэфэрэндуму. Тым часам Лукашэнка канцэнтраваў у сваіх руках уладу з дапамогаю ўзмацненьня спэцыяльных службаў, у прыватнасьці [[Камітэт дзяржаўнай бясьпекі Рэспублікі Беларусь|КДБ]]. У красавіку 1998 году Лукашэнка стварыў г. зв. «[[Саюз Расеі і Беларусі]]», пазьней абвясьціў пра стварэньне г. зв. «[[Саюзная дзяржава Беларусі і Расеі|Саюзнай дзяржавы Беларусі і Расеі]]». Улады [[Расея|Расеі]] актыўна падтрымлівалі аўтарытарны рэжым у Беларусі ад часоў палітычнай крызы 1996 году, калі Лукашэнку зь іх дапамогай удалося ўнікнуць імпічмэнту і здабыць абсалютную ўладу ў краіне<ref>[https://www.svaboda.org/a/27138163.html За што Селязьнёў атрымаў ад Лукашэнкі ордэн Скарыны?], [[Радыё Свабода]], 20 ліпеня 2015 г.</ref>. Незаконныя прэзыдэнцкія выбары з падкантрольнай Лукашэнку працэдурай падліку галасоў праходзілі ў 2001, 2006, 2010 і 2015 гадох. Кожныя зь іх выклікалі пратэсты грамадзянаў Беларусі і крытыку з боку ЗША і краінаў Эўразьвязу — найперш праз працэдуру падліку галасоў, якая дазваляла цалкам фальсыфікаваць вынікі і адкідала ўсякі кантроль за падлікам галасоў для не зьвязаных з рэжымам Лукашэнкі грамадзянаў Беларусі. 8 жніўня 2020 году прайшлі [[Прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі 2020 году|чарговыя незаконныя прэзыдэнцкія выбары]], па якіх адбыліся [[Пратэсты ў Беларусі (2020—2021)|масавыя пратэсты супраць іх фальсыфікацыі, гвалту і беззаконьня]]. Пратэсты адзначаліся найбольшай за ўсю гісторыю колькасьцю ўдзельнікаў (у Менску выходзілі сотні тысячаў чалавек, у абласных цэнтрах — дзясяткі, у многіх раённых — тысячы) і праходзілі пад [[беларусы|беларускай]] [[Нацыянальная сымболіка|нацыянальнай сымболікай]]. У час здушэньня гэтых пратэстаў гвалт рэжыму Лукашэнкі над грамадзянамі Беларусі перайшоў на прынцыпова новы ўзровень, калі ён выявіўся [[Сьпіс загінулых падчас акцыяў пратэсту ў Беларусі (2020)|забойствамі]] і масавымі катаваньнямі, а маштаб рэпрэсіяў у краіне наблізіўся да часоў [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|сталінскага тэрору]]<ref>[https://www.svaboda.org/a/30935222.html Партыя БНФ: «Беларусь ня ведала такога маштабу зьверстваў з часоў бальшавіцкага тэрору і нацысцкай акупацыі»], [[Радыё Свабода]], 7 лістапада 2020 г.</ref>. [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]] 24 лютага 2022 году адкрыта прадэманстравала, што Беларусь знаходзіцца пад [[Гібрыдная вайна|гібрыднай]]<ref name="Litwin-2024"/><ref name="Usov-2023"/><ref name="UW-2022"/><ref name="BRN"/> [[Расейская акупацыя Беларусі|акупацыяй Расеі]]<ref name="Lichtarovic-24-02-2022"/><ref name="Hurnievic-26-02-2022"/><ref name="Daskievic-25-02-2022"/><ref name="AC-2022"/><ref name="Korsunau-2022"/><ref name="Dubaviec-2022"/>. 25 сакавіка 2023 году [[Уладзімер Пуцін|Ўладзімер Пуцін]] заявіў, што Расея разьмяшчае у Беларусі сваю тактычную ядзерную зброю, што неўзабаве ажыцьцявілі<ref>[https://www.svaboda.org/a/32336402.html Сахашчык: Ядзерная зброя моцна актывізуе партызанскі рух у Беларусі], [[Радыё Свабода]], 27 сакавіка 2023 г.</ref><ref name="Usau-29-03-2023"/>. == Дзяржаўны лад == {{Асноўны артыкул|Дзяржаўны лад Рэспублікі Беларусь}} Беларусь — [[унітарная дзяржава]], форма кіраваньня — [[прэзыдэнцкая рэспубліка]]. Тэрмін для кожнага прэзыдэнту складае пяць гадоў. Паводле [[Канстытуцыя Беларусі|Канстытуцыі Беларусі 1994 году]], прэзыдэнт [[дэ-юрэ]] можа займаць пасаду ня больш за два тэрміны, аднак у 2004 годзе на падставе афіцыйна абвешчаных вынікаў [[Рэфэрэндум у Беларусі 2004 году|рэфэрэндуму]] [[рэжым Лукашэнкі]] [[дэ-факта]] прыбраў гэтае абмежаваньне<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/3882843.stm Profile: Alexander Lukashenko], [[BBC|BBC News]]</ref>. Першым прэзыдэнтам стаў [[Аляксандар Лукашэнка]], абраны на гэтую пасаду ў другім туры [[Прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі 1994 году|выбараў 1994 году]]. У 1996 годзе з ініцыятывы Лукашэнкі прайшоў [[Рэфэрэндум у Беларусі 1996 году|рэфэрэндум]], на падставе афіцыйна абвешчаных вынікаў якога ў Канстытуцыю ўнесьлі шэраг зьменаў, а Лукашэнка павялічыў свой тэрмін на 2 гады, такім чынам наступныя афіцыйныя прэзыдэнцкія выбары адбыліся ў 2001 годзе. Галоўны орган [[Заканадаўчая ўлада|заканадаўчай улады]] — [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь]], ліквідаваны Лукашэнкам на падставе афіцыйна абвешчаных вынікаў рэфэрэндуму 1996 году і заменены на падкантрольны рэжыму [[Нацыянальны сход Рэспублікі Беларусь|Нацыянальны сход]], які складаецца з [[Палата прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь|Палаты прадстаўнікоў]] (ніжняя палата) і [[Савет Рэспублікі Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь|Савету Рэспублікі]] (верхняя палата). З улікам таго, што назва «Вярхоўны [[Савет]]» небеларуская і паходзіць ад [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускай ССР]], выказваюцца прапановы вярнуць парлямэнту краіны традыцыйную ад часоў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] назву — [[Сойм]]<ref name="Cajcyc">Чайчыц А. [https://www.svaboda.org/a/28449360.html Карыснае практыкаваньне ад Зянона Пазьняка], [[Радыё Свабода]], 24 красавіка 2017 г.</ref><ref>[http://www.bielarus.net/pdf/Program_Bolnaja_Bielarus_internet.pdf Народная Праграма Вольная Беларусь — гэта праект новай Беларусі]. — Варшава — Нью-Ёрк — Менск: «Беларускія Ведамасьці», 2017. С. 13.</ref>. [[Судовая ўлада]] ажыцьцяўляецца судамі, найвышэйшы судовы орган — [[Вярхоўны суд Рэспублікі Беларусь|Вярхоўны суд]]. Гаспадарчыя спрэчкі паміж прадпрыемствамі, установамі і арганізацыямі разглядае [[Вышэйшы гаспадарчы суд Рэспублікі Беларусь|Вышэйшы гаспадарчы суд]]. Кантроль за канстытуцыйнасьцю нарматыўных актаў у дзяржаве ажыцьцяўляе [[Канстытуцыйны суд Рэспублікі Беларусь|Канстытуцыйны суд]], легітымны склад якога, аднак, разагнаны па рэфэрэндуме 1996 году<ref name="Пастухоў-2021">{{артыкул||дата публікацыі=2021-03-12|загаловак=Канстытуцыя: шматкроць перапісаная і не дзеючая|год=2021|выданьне=[[Новы час (газэта)|Новы час]]|мова=be|нумар=10 (718)|старонкі=4|дата доступу=2021-03-20|аўтар=[[Міхаіл Пастухоў|Пастухоў М.]], Пульша С.}}</ref>. Нагляд за дакладным і аднастайным выкананьнем законаў ускладаецца на [[Генэральны пракурор Рэспублікі Беларусь|Генэральнага пракурора]]. Кантроль за выкананьнем дзяржаўнага бюджэту і выкарыстаньнем дзяржаўнай уласнасьці ажыцьцяўляе [[Камітэт дзяржаўнага кантролю Рэспублікі Беларусь|Камітэт дзяржаўнага кантролю]]<ref name="BE-12">{{Літаратура/БелЭн|18-2к}} С. 12.</ref>. == Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел == {{Асноўны артыкул|Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Беларусі}} {| border=0 align=right cellpadding=0 cellspacing=0 style="margin: 0 0 1em 1em; background: transparent; border: 0px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 100%;" |<div style="position: relative">[[Файл:Belarus provinces blank.svg|300пкс|справа]] <div style="position: absolute;left:32px;top:181px">[[Файл:Coat of Arms of Brest Region.svg|17пкс]]</div> <div style="position: absolute;font-size:85%;left:55px;top:180px">[[Берасьцейская вобласьць|Берасьцейская<br />вобласьць]]</div> <div style="position: absolute;left:38px;top:96px">[[Файл:Coat of Arms of Hrodna Voblasts.svg|20пкс]]</div> <div style="position: absolute;font-size:85%;left:30px;top:120px">[[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенская<br />вобласьць]]</div> <div style="position: absolute;left:120px;top:102px">[[Файл:Coat of Arms of Minsk province.svg|20пкс]]</div> <div style="position: absolute;font-size:85%;left:122px;top:125px">[[Менская вобласьць|Менская<br />вобласьць]]</div> <div style="position: absolute;left:178px;top:185px">[[Файл:Coat of arms of Homyel Voblast.svg|20пкс]]</div> <div style="position: absolute;font-size:85%;left:200px;top:185px">[[Гомельская вобласьць|Гомельская<br />вобласьць]]</div> <div style="position: absolute;left:203px;top:105px">[[Файл:Escut Oblast Mohilev.png|20пкс]]</div> <div style="position: absolute;font-size:85%;left:225px;top:105px">[[Магілёўская вобласьць|Магілёўская<br />вобласьць]]</div> <div style="position: absolute;left:138px;top:35px">[[Файл:Coat of Arms of Vitsebsk Voblasts.svg|20пкс]]</div> <div style="position: absolute;font-size:85%;left:162px;top:34px">[[Віцебская вобласьць|Віцебская<br />вобласьць]]</div></div> |} Тэрыторыя Рэспублікі Беларусь падзяляецца на тэрыторыю [[сталіца|сталіцы]] і тэрыторыі [[вобласьць|вобласьцяў]]. Тэрыторыя вобласьці падзяляецца на тэрыторыю [[раён]]аў і гарадоў абласнога падпарадкаваньня. Тэрыторыя раёну падзяляецца на тэрыторыю [[сельсавет]]аў, [[пасёлак|пасёлкаў]] і гарадоў раённага падпарадкаваньня. Беларусь падзяляецца на шэсьць вобласьцяў, якія маюць назву паводле свайго адміністрацыйнага цэнтру. У сваю чаргу гэтыя вобласьці падзяляюцца на 118 раёнаў. Сталіца краіны Менск мае адмысловы статус. Цяперашні адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Беларусі фактычна застаўся з часоў [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускай ССР]]. Адміністрацыйна-тэрытарыльныя адзінкі маюць савецкія небеларускія афіцыйныя назвы, з гэтай прычыны прапануецца вярнуць традыцыйныя ад часоў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] назвы — [[Ваяводзтва|ваяводзтвы]] (замест вобласьцяў), [[павет]]ы (замест раёнаў) і [[Староства (Вялікае Княства Літоўскае)|староствы]] (замест сельсаветаў)<ref name="Cajcyc"/>. З улікам таго, што наяўны падзел забясьпечвае моцную цэнтралізацыю і адміністрацыйна-палітычны кантроль над мясцовай ўладай з боку цэнтральных ворганаў улады, дзеля зьмяншэньня цэнтралізацыі, адміністрацыйнай і бюджэтнай нагрузкі выказваюцца прапановы павялічыць колькасьць адзінак самакіраваньня першага ўзроўню (ваяводзтваў)<ref>[http://www.bielarus.net/pdf/Program_Bolnaja_Bielarus_internet.pdf Народная Праграма Вольная Беларусь — гэта праект новай Беларусі]. — Варшава — Нью-Ёрк — Менск: «Беларускія Ведамасьці», 2017. С. 17.</ref>. == Геаграфія == {{Асноўны артыкул|Геаграфія Беларусі}} === Геаграфічнае становішча === [[Файл:Belarus satellite image MODIS Terra true color 2010-06-29.jpg|міні|300пкс|Беларусь з космасу, чэрвень 2010 г.]] Беларусь знаходзіцца ў цэнтры [[Эўропа|Эўропы]]. Мяжуе з [[Польшча]]ю на захадзе, [[Летува|Летувою]] на паўночным захадзе, [[Латвія]]й на поўначы, [[Расея]]й на ўсходзе і [[Украіна|Ўкраінай]] на поўдні. Агульная працягласьць [[Дзяржаўная граніца Рэспублікі Беларусь|дзяржаўнай граніцы]] складае 2969 км. Адлегласьць ад Менску да сталіц суседніх дзяржаваў: [[Вільня|Вільні]] — 215 км, [[Рыга|Рыгі]] — 470, [[Варшава|Варшавы]] — 550, [[Кіеў|Кіева]] — 580, [[Масква|Масквы]] — 700 км. Плошча Беларусі — 207,598 тыс. км². Найбольшая працягласьць краіны з захаду на ўсход — 650 км, з поўначы на поўдзень — 560 км. У Эўропе Беларусь паводле плошчы нязначна саступае [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]] і [[Румынія|Румыніі]], больш чым у 2,2 разу пераўзыходзіць [[Партугалія|Партугалію]] і [[Вугоршчына|Вугоршчыну]] і прыкладна ў 5 разоў — [[Нідэрлянды]], [[Швайцарыя|Швайцарыю]]. === Рэльеф і карысныя выкапні === {{Асноўны артыкул|Рэльеф Беларусі}} [[Файл:Dzyarzhynskaya Hara 3.jpg|значак|300пкс|На [[Сьвятая (гара)|Сьвятой гары]] (345 м), найвышэйшым пункце Беларусі]] Беларусь знаходзіцца на [[Усходнеэўрапейская раўніна|Ўсходнеэўрапейскай раўніне]]. Тэрыторыя галоўным чынам раўнінная з рэдкімі ўзвышшамі ([[Менскае ўзвышша|Менскае]], [[Наваградзкае ўзвышша|Наваградзкае]], [[Ашмянскае ўзвышша|Ашмянскае]], [[Віцебскае ўзвышша|Віцебскае]] і іншыя), якія разьмяшчаюцца пераважна ў цэнтральнай частцы краіны і складаюць [[Беларуская града|Беларускую граду]]. Найвышэйшы пункт — [[Сьвятая (гара)|Сьвятая гара]], 345 м; найніжэйшы — на рацэ [[Нёман]]е, 90 м над узроўнем мора. Асаблівасьці рэльефу Беларусі вызначаюцца геалягічнай будовай тэрыторыі. Да прыпаднятых частак крышталічнага падмурка прымяркоўваюцца ўзвышшы. Тэрыторыі з глыбокім заляганьнем крышталічнага падмурка звычайна займаюць нізіны. Вызначальным фактарам фармаваньня рэльефу Беларусі сталі [[Ледавік|ледавікі]]. За апошнія 500—600 тыс. гадоў тэрыторыя краіны спазнала ня менш за 5 зьледзяненьняў. На тэрыторыі Беларусі выявілі больш за 5 тысячаў радовішчаў і пакладаў карыстных выкапняў<ref name="BE-12"/>. Сярод іх можна выдзяліць [[нафта|нафту]], [[прыродны газ]], [[жалезная руда|жалезную руду]], [[даляміт]]ы, будаўнічыя матэрыялы — [[жвір]], [[гліна|гліны]], [[пясок]], [[крэйда|крэйду]], [[граніт]], [[торф]], [[сапрапэль]] і іншыя. === Глебы === {{Асноўны артыкул|Глебы Беларусі}} Асаблівасьці геалягічнага мінулага Беларусі, яе рэльефу, клімату, расьліннасці абумовілі складаную будову глебавага покрыва тэрыторыі. Асноўныя глебаўтваральныя пароды адпавядаюць зоне ледавіковай акумуляцыі: азёрна-ледавіковыя, [[Марэна (геалёгія)|марэнавыя]], водна-ледавіковыя адклады, алювіяльныя наносы, [[торф]]. Сярод глебаўтваральных працэсаў пераважаюць дзярновы (пад лугавой травяністай расьліннасьцю), падзолісты (пад лясной расьліннасьцю), балотны (у паніжаных месцах, дзе назапашваецца вільгаць) і іх спалучэньні. З улікам ступені праяўленьня асноўнага глебаўтваральнага працэсу вылучаюцца тыпы глебаў: [[дзярнова-падзолістыя глебы|дзярнова-падзолістыя]], [[Дзярнова-падзолістыя забалочаныя глебы|дзярнова-падзолістыя забалочаныя]], [[тарфяна-балотныя глебы|тарфяна-балотныя]], [[абалонавыя глебы|абалонавыя]], [[дзярнова-карбанатныя глебы|дзярнова-карбанатныя]], [[Дзярновыя і дзярнова-карбанатныя забалочаныя глебы|дзярновыя і дзярнова-карбанатныя забалочаныя]]. Паводле мэханічнага складу адрозьніваюць гліністыя, сугліністыя, супясковыя, пясковыя і тарфяныя глебы. === Клімат === {{Асноўны артыкул|Клімат Беларусі}} [[Файл:Паміж ноччу і днём.jpg|значак|300пкс|Краявід Беларусі ўлетку]] [[Файл:Печерский лесопарк — Прекрасная зима.jpg|300px|значак|Краявід Беларусі ўзімку]] Беларусь мае [[Мерны клімат|мерны]] [[кантынэнтальны клімат]], бо месьціцца ў мерным пасе на шляху заходніх паветраных масаў з [[Атлянтычны акіян|Атлянтычнага акіяну]]. У роўнадзеньні 21 сакавіка і 23 верасьня вышыня сонца роўная 90° і 23,5°. Гадавая сумарная [[радыяцыя]] ў Беларусі складала 3500 мэга[[Джоўль|джоўляў]]/м² на поўначы і 4100 мэгаджоўляў/м² на поўначы (85—97 кіля[[калёрыя]]ў/см). У [[Ліпень|ліпені]], які ёсьць найцяплейшым месяцам, сумарная радыяцыя 9-кратна большая, чым у найхаладнейшым месяцы — [[Студзень|студзені]]. Улетку пераважае наўпроставая сонечная радыяцыя, што складае 52% ад сумарнай. Узімку — расьсеяная радыяцыя, што складае 70% ад сумарнай. Гадавая расьсеяная радыяцыя розьнілася ад 2100 мэгаджоўляў/м² на поўдні да 1900 мэгаджоўляў/м² на поўначы. Сярэднегадавая працягласьць сонечнага зьзяньня вагалася ад 73 дзён на поўначы да 78 на поўдні. Найбольшая яго працягласьць назіралася ў чэрвені (11—12 дзён), найменшая — у сьнежні (25-30 гадзінаў). На цёплае паўгодзьдзе прыпадала каля 80% гадавой працягласьці сонечнага зьзяньня. Гадавая сума [[Фотасынтэз|фотасынтэтычнаактыўнай]] радыяцыі, 1% якой спажывалі [[зялёныя расьліны]], складала да 1900 мэгаджоўляў/м² на поўначы да 2200 мэгаджоўляў/м² на поўдні. Дадатны радыяцыйны балянс краіны складаў 1500—1800 мэгаджоўляў/м² у сярэднім за год і паступова нарастаў з паўночнага ўсходу на паўднёвы захад<ref name="г">{{Кніга|аўтар=[[Павал Каўрыга]].|частка=Клімат|загаловак=[[Беларуская энцыкляпэдыя]] ў 18 тамах|арыгінал=|спасылка=http://knihi.com/none/Bielaruskaja_encyklapiedyja_djvu.zip.html|адказны=гал.рэд. [[Генадзь Пашкоў]]|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Беларуская энцыкляпэдыя імя Петруся Броўкі]]|год=2004|том=[http://files.knihi.com/Knihi/Store1/Slounik/Bielaruskaja_encyklapedyja.djvu.zip/Bielaruskaja_encyklapedyja.18-2.djvu 18. Кн. 2: Рэспубліка Беларусь]|старонкі=40-43|старонак=760|сэрыя=|isbn=985-11-0295-4|наклад=10 000}}</ref>. Цягам году над Беларусьсю пераважаюць заходнія вятры, якія пераносяць марское атлянтычнае паветра, разам зь якім перамяшчаюцца [[цыклён]]ы. Узімку пануюць паўднёва-заходнія і заходнія вятры. Паступленьне цыклёнаў зімой вядзе да павышэньня [[Вільготнасьць паветра|вільготнасьці]] і воблачнасьці, што выклікае [[Адліга|адлігу]] і туманы. Пранікненьне кантынэнтальнага паветра мерных шыротаў прыносіць марознае надвор’е з паніжэньнем сярэднесодневай тэмпэратуры да −10—15 [[°C]]. Звычайна арктычнае паветра ўрываецца пасьля адлігі, што выклікае рэзкае пахаладаньне з парывістым ветрам. Морскае арктычнае паветра стварае воблачнае надвор’е, а кантынэнтальнае з усходняй [[Арктыка|Арктыкі]] — яснае, што паніжае тэмпэратуру паветра да −40&nbsp;°C. Улетку пераважаюць паўночна-заходнія і заходнія вятры. Арктычнае паветра праграецца ў ніжніх слаях і выклікае працяглыя [[Засуха|засухі]]. На паўднёвым усходзе пераважае трапічнае паветра, што пры руху на поўнач абумоўлівае рэзкае пацяпленьне і вылікае засушлівае надвор’е ўлетку да 38&nbsp;°C і адлігу ўзімку. Сярэднегадавая хуткасьць ветру складае 3,5—4 м/с на раўнінах і ўзвышшах, 3—3,5 м/с у [[нізіна]]х і далінах рэк. Увосень і ўзімку праз цыклёны хуткасьць ветру павялічваецца, а ўвесну і ўлетку памяншаецца на 0,5 м/с. Сярэднегадавая тэмпэратура для ўсёй Беларусі складала 5,8&nbsp;°C. Сярэднегадавая ізатэрма вагаецца ад 7&nbsp;°C у Берасьцейскай вобласьці да 4,5&nbsp;°C у Віцебскай. У асобныя гады сярэдняя тэмпэратура сягае ад 4,5—5&nbsp;°C да 7—9,5&nbsp;°C. Працягласьць цёплага пэрыяду году з тэмпэратурай вышэйшай за 0&nbsp;°C складае 250—260 дзён на паўднёвым захадзе і 220—230 на паўночным усходзе. У ліпені сярэднямесячная тэмпэратура вагаецца ад 17,5&nbsp;°C на поўначы да 19&nbsp;°C на поўдні. Адхіленьні ад звычайнай тэмпэратуры можа складаць 3—4&nbsp;°C. Найбольшая тэмпэратура расьце ад 35&nbsp;°C у Віцебску да 38&nbsp;°C у Гомлі. У студзені сярэдняя тэмпэратура складала −6,7&nbsp;°C са зьмяненьнем ад −4,5&nbsp;°C на паўднёвым захадзе да −8&nbsp;°C на паўночным усходзе. На захадзе звычайна цяплей амаль на 2&nbsp;°C, чым на ўсходзе празь пераважнае ўзьдзеяньне атлянтычнага паветра. Адхіленьні тэмпэратуры могуць дасягаць 3—6&nbsp;°C. Найменшыя тэмпэратуры зьмяняліся ад −41&nbsp;°C у Віцебску да −35&nbsp;°C у Гомлі<ref name="г"/>. У гадавым ходзе найбольш пругкасьці вадзяной пары прыпадае на ліпень — 14-15 гэкта[[Паскаль (адзінка вымярэньня)|паскаляў]] (ГПа), найменш на студзень — 3-4 ГПа. Узімку пругкасьць складае ад 3,5 ГПа на поўначы да 4 ГПа на поўдні. Улетку — ад 14,5 ГПа да 15 ГПа. На марэнных узвышшах пругкасьць меншая на 0,5—1 ГПа, чым на раўнінах. Сярэднегадавая вільготнасьць складала каля 80%. Найбольшая ў сьнежні-студзені — каля 90%. Найменшая ў траўні-чэрвені — 65%. Павялічаная на 3—5% вільготнасьць адзначалася каля вадаёмаў, на балотах, у лясах і на ўзвышшах. У сухія летнія дні віготнасьць апускалася менш за 30%. У сярэднім налічвалася 5—7 сухіх дзён на поўначы і ўзвышшах і 13—17 на поўдні. Часам іх лік дасягаў 20—40 за год. Больш за ўсё сухіх дзён назіралася ў траўні. На поўначы і ўсходзе налічвалася 136—145 дзён зь вільготнасьцю звыш 80% за год, на поўдні і паўднёвым захадзе — 107—113. На ўзвышшах налічвалася да 152 вільготных дзён за год. Узімку было больш вільготных дзён, чым улетку. У сьнежні налічвалася 23—27 вільготных дзён. У траўні 2-4 такіх дні. Высокая вільготнасьць спрыяла [[туман]]ам, што часьцей узьнікалі ў замкнёных катлавінах, на балотах і азёрах. За год здаралася ад 35 да 100 дзён з туманам. На Менскім і [[Наваградзкае ўзвышша|Наваградзкім узвышшах]] 65—100 такіх дзён. Звыш 60% дзён з туманамі адбывалася ў халодную пару году з кастрычніка па [[сакавік]]. Пахмурных дзён налічвалася ад 135 на паўднёвым усходзе да 175 на паўночным захадзе. Узімку верагоднасьць пахмурнага неба складала 80—85%. У сьнежні ў сярэднім 21—23 дні бяз сонечнага надвор’я. У цёплую пару году воблачнасьць складала да 45—55%. У сярэднім за год у Беларусі выпадала звыш 600—700 мм. Марэнныя ўзвышшы сярэдзіннай Беларусі атрымлівалі звыш 650—700 мм. На Наваградзкім узвышшы выпадала 769 мм ападкаў, што было найбольшым паказьнікам у Беларусі. На нізінах выпадала 600—650 мм. Адхіленьні ад сярэднегадавой нормы складалі 100—200 мм ападкаў. Найбольш ападкаў выпадала ў [[Васілевічы|Васілевічах]] — 1115 мм, найменш у [[Брагін]]е — 298 мм. На цёплую пару з [[красавік]]а па кастрычнік прыпадала каля 70% ападкаў за год. У гадавым ходзе найбольш ападкаў выпадала ў ліпені — 75—95 мм, найменш у лютым — 30-40 мм. У цёплую пару пераважалі [[Залева|залевы]], якія перавышалі сярэднемесячныя ападкі ў 2—3 разы. Найбольшы ўлічаны ўзровень быў у жніўні ў [[Пружаны|Пружанах]] — 329 мм. Часам улетку ападкі не выпадаюць да месяца. Лік дзён з ападкамі складаў ад 193—195 на паўночным захадзе да 145 на паўднёвым усходзе. У сярэднім кожны другі-трэці дзень з ападкамі. Зрэдку за дзень выпадае месячная норма ападкаў. Найбольшы содневы лік атмасфэрнай вільгаці адзначылі ў ліпені 1973 году на станцыі [[Слаўнае (Віцебская вобласьць)|Слаўнае]] [[Талачынскі раён|Талачынскага раёну]] (Віцебская вобласьць). У халодную пару зь лістапада па сакавік утвараецца [[Сьнег|сьнегавое]] покрыва, якое ляжыць ад 75 дзён на паўднёвым захадзе да 125 на паўночным усходзе. Часам выпадзеньне сьнегу адзначаецца ў кастрычніку. Устойлівае сьнегавое покрыва ўсталёўваецца ў сьнежні. Яго разбурэньне назіраецца ў пачатку сакавіка на паўднёвым захадзе (ПдЗ) і пры канцы сакавіка на паўночным усходзе (ПнУ). Найбольшая сярэдняя вышыня сьнегу складае ад 15 см на ПдЗ да звыш 30 см на ПнУ. У цёплыя маласьнегавыя зімы вышыня сьнегу ўдвая меншая. Запас вады ў сьнегавым покрыве складае ад 30-40 мм на ПдЗ да 80-100 мм на ўсходзе ПнУ<ref name="г"/>. === Водныя багацьці === {{Асноўны артыкул|Рэкі Беларусі|Азёры Беларусі}} [[Файл:Narač - 2.jpg|міні|300пкс|[[Нарач]] — найбольшае возера Беларусі]] Тэрыторыя Беларусі знаходзіцца ў басэйне [[Чорнае мора|Чорнага]] (58% тэрыторыі) і [[Балтыйскае мора|Балтыйскага]] (42%) мораў<ref name="BE-16">{{Літаратура/БелЭн|18-2к}} С. 16.</ref>. Агульная даўжыня 20,8 тысячаў рэк краіны складае 90,6 тыс. кілямэтраў. 7 рэк маюць даўжыню звыш 500 км: [[Бярэзіна]], [[Вяльля]], [[Дзьвіна]], [[Дняпро]], [[Нёман]], [[Прыпяць]] і [[Сож]]. Шэсьць зь іх, апроч Бярэзіны, ёсьць церазьмежнымі. Агульны аб’ём воднага сьцёку рэк — 57,9 млрд кубічных мэтраў у сярэднім у год. Азёраў каля 11 тыс., 75% зь іх з плошчай люстэрка да 0,1 км². Найбольшае [[возера]] — [[Нарач]] (плошча 79,6 км²), найглыбейшае — [[Доўгае возера (Глыбоцкі раён)|Доўгае]] (53,6 м). Агульны аб’ём вады ў азёрах плошчай больш за 1 км² складае 6—7 млрд м³. Найбольшы аб’ём вады ў азёрах [[вадазбор]]аў рэк Дзьвіны (72% усіх запасаў) і Нёмана (20%)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Рэкі і азёры Беларусі|спасылка=http://news.belta.by/by/news/infographics?i_id=1347|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=14 сакавіка 2013|дата доступу=19 сакавіка 2013}}</ref>. Таксама краіна багатая на балоты, найбольшая колькасьць якіх знаходзіцца на [[Палесьсе|Палесьсі]]. === Расьліннасьць і жывёльны сьвет === [[Файл:Zubr BPN 02.jpg|150px|значак|зьлева|[[Зубар]] — жывёла-сымбаль Беларусі]] [[Файл:Восень у Белавескай пушчы.jpg|міні|300пкс|[[Белавеская пушча]], аб’ект [[Сусьветная спадчына ЮНЭСКО|Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО]]]] На 21 сакавіка 2013 году амаль 40% плошчы Беларусі займаў [[лес]], агульная плошча якога складала 9,5 мільёну [[гектар]]аў. Запас [[Драўніна|драўніны]] складаў 1,6 млрд кубічных мэтраў. Паводле мэтавага прызначэньня лясы падзяляліся на: эксплюатацыйныя (49%), аздараўленчыя (17%), вадаахоўныя (16%), прыродаахоўныя (14%) і ахоўныя (4%). Налічвалася 107 відаў дзікарослых [[дрэва]]ў і 1,5 тыс. увезеных зь іншых краёў, сярод іх — 28 мясцовых відаў дрэваў, каля 60 відаў [[хмызьняк]]оў, 15 — паўхмызьнякоў і 8 — хмызьнячкоў<ref>{{Спасылка|аўтар =[[Канстанцін Карнялюк]]| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі =9 лютага 2011| url =http://zil.mogved.by/content/my-tut-dushoj-chysceem/stati| копія = | загаловак =Мы тут душой чысьцеем| фармат = | назва праекту = | выдавец =[[Газэта]] «[[Зямля і людзі]]»| дата = 25 студзеня 2013 | мова = | камэнтар = }}</ref>. Пераважнымі пародамі былі: хвойныя (60%; [[Хвоя звычайная|хвоя]] ды [[елка]]), мяккалістыя (36,5%; [[асіна]], [[бяроза (дрэва)|бяроза]] і [[вольха]]) і цьвёрдалістыя (3,5%; [[дуб]]). Іншыя важныя лесаўтваральныя пароды: [[ясень]], [[ліпа]], [[клён (род)|клён]] і [[граб]]. Найбольш пашыраныя ўвезеныя віды дрэваў: [[Лістоўніца|лістоўніцы]] сыбірская і эўрапейская, хвоі Банкса, Мурэя і Веймутава, [[паўночны дуб]], [[таполя|таполі]] пірамідальная, ляўралістая і бальзамічная. 70% плошчы займае прыродная расьліннасьць, што налічвае 12 тыс. відаў. Звыш 200 відаў ахоўваецца дзяржавай. У гадавальніках лясных гаспадарак за год вырошчваецца звыш 280 відаў [[расьліна]]ў, больш за 310 млн лясных высадкаў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Лясы Беларусі|спасылка=http://news.belta.by/by/news/infographics?i_id=1351|выдавец=[[БелТА]]|дата публікацыі=21 сакавіка 2013|дата доступу=27 сакавіка 2013}}</ref>. [[Файл:Cornflowers Centaurea cyanus.jpg|150px|значак|зьлева|[[Валошка]] — кветка-сымбаль Беларусі]] [[Файл:XN Ciconia ciconia 86.jpg|300пкс|значак|[[Белы бусел]] — птушка-сымбаль Беларусі]] Жывёльны сьвет налічвае 457 відаў [[Хрыбетныя|хрыбетных]] (у тым ліку 73 віды [[сысун]]оў, 290 відаў [[Птушкі|птушак]], каля 60 відаў [[Рыбы|рыб]]) і больш за 20 тысячаў [[Бесхрыбетныя|бесхрыбетных]] [[жывёла]]ў. Гаспадарчае значэньне маюць прамыслова-паляўнічыя віды жывёлаў — [[Звычайная лісіца|лісіца]], [[Лясная куніца|куніца]], [[Трусы|трус]], [[выдра]], [[Тхор лясны|тхор]], [[гарнастай]], [[лось]] і [[дзік]]. 17 відаў сысуноў, 72 віды птушак, 4 віды [[Земнаводныя|земнаводных]], 10 відаў рыб, 72 віды [[Вусякі|вусякоў]] — улучаныя ў [[Чырвоная кніга Рэспублікі Беларусь|чырвоную кнігу Беларусі]]. Для іх аховы ў месцах расьсяленьня існуюць дзяржаўныя запаведнікі і заказьнікі. У студзені 2011 году 1459 сяброў [[Грамадзкае аб’яднаньне|грамадзкага аб’яднаньня]] «[[Ахова птушак Бацькаўшчыны]]» налічылі ў краіне 39 882 птахі 58 відаў, што засталіся зімаваць<ref>{{Артыкул|аўтар=Сяргей Куркач.|загаловак=Каля 40 тысяч птушак маразоў не баяцца|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=75755|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=[[газэта]]|год=12 сакавіка 2011|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2011-03-12 46 (26910)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/75720/12sak-3.indd.pdf 3]|issn=1990-763x}}</ref>. === Экалёгія === Беларусь больш за іншыя краіны пацярпела ад [[Чарнобыльская катастрофа|аварыі на Чарнобыльскай АЭС]]. Кірунак ветру ў першыя дні і тыдні па аварыі абумовіў тое, што з усяго аб’ёму [[цэз]]у-137, які выпаў ў Эўропе, каля 70% прыпала на тэрыторыю Беларусі. На пачатак 2016 году на забруджаных тэрыторыях знаходзіцца 2371 населены пункт (зь іх 28 местаў і мястэчак), дзе пражывае 1141,8 тысячы чалавек (12% насельніцтва Беларусі)<ref>[http://www.svaboda.org/content/article/27691336.html 12% беларусаў жывуць на радыяцыйна забруджаных тэрыторыях], [[Радыё Свабода]], 22 красавіка 2016 г.</ref>. == Насельніцтва == {{Асноўны артыкул|Насельніцтва Беларусі}} === Дэмаграфія === [[Файл:Насельніцтва Беларусі ў 1950—2020 гг.pdf|значак|317x317пкс|Зьмяненьне колькасьці насельніцтва Беларусі ў 1950—2020 гг.]] Колькасьць насельніцтва Беларусі на 1 кастрычніка 2019 году склала 9 413 446 чалавек<ref name="nn2019"/>. Пры гэтым у параўнаньні з уліковымі зьвесткамі колькасьць насельніцтва меншая на {{лік|41000}} чалавек. Аднак, паводле спэцыялістаў, да гэтага прычынілася памяншэньне наяўнага насельніцтва за кошт павелічэньня колькасьці мігрантаў. Сапраўдная колькасьць жыхароў зьмяняецца, бо колькасьць мігрантаў зьніжаецца, але яны не паведамляюць пра свой ад’езд у міліцыю. Таксама значны ўнёсак у станоўчы дэмаграфічны балянс зрабіў [[міграцыя|міграцыйны]] прырост, які за 2014 год склаў 15,7 тысячаў чалавек, даволі вялікі адсотак зь іх склалі грамадзяне [[Украіна|Ўкраіны]], якія пакінулі месца свайго жыхарства з прычыны [[Антытэрарыстычная апэрацыя ва Ўкраіне|ваенных дзеяньняў]]<ref name="nasielnictwa-naviny">[https://web.archive.org/web/20150629150716/http://naviny.by/rubrics/society/2015/01/26/ic_articles_116_188082/ Население Беларуси прибавляет второй год подряд], [[Naviny.by]], 26 студзеня 2015 г.</ref>. Сумарны каэфіцыент нараджальнасьці ў Беларусі складае 1,7 на адну жанчыну. У апошні час назіраецца павелічэньне сумарнага [[каэфіцыент нараджальнасьці|каэфіцыенту нараджальнасьці]]. Аднак, як і раней, ён не забясьпечвае ў краіне ўзроўню простага ўзнаўленьня насельніцтва. Сталіца Беларусі [[Менск]] — найбуйнейшы горад, насельніцтва якога на ліпень 2015 году складала 1,938 млн чалавек<ref>[https://web.archive.org/web/20150730173731/http://blr.belta.by/all_news/society/Belarus-pa-kolkasts-naselntstva-zajmae-16-e-mestsa--Erope--5-e---u-SND_i_81591.html Беларусь па колькасці насельніцтва займае 16-е месца ў Еўропе і 5-е — у СНД], [[БЕЛТА]]</ref>. Такім чынам у галоўным горадзе краіны пражывае 20,4% ад агульнай колькасьці насельніцтва. Сярод вобласьцяў лідыруе [[Гомельская вобласьць]], дзе пражывае амаль кожны сёмы жыхар, а [[Гомель]] зьяўляецца другім паводле велічыні горадам у краіне, у ім на 2014 год налічвалася 512 тысячаў чалавек. Іншыя буйныя гарады: [[Магілёў]] (371 тыс.), [[Віцебск]] (363 тыс.), [[Горадня]] (357 тыс.) і [[Берасьце]] (331 тыс.). Да гарадоў, у якіх пражываюць больш за 100 тысячаў чалавек, належаць [[Бабруйск]], [[Баранавічы]], [[Барысаў]], [[Пінск]], [[Ворша]], [[Мазыр]], [[Салігорск]] і [[Наваполацак]]<ref>[http://www.belta.by/ru/all_news/society/Chislennost-naselenija-prevyshaet-100-tys-chelovek-v-14-gorodax-Belarusi_i_674382.html Численность населения превышает 100 тыс. человек в 14 городах Беларуси], [[БЕЛТА]]</ref>. Паводле этнічнага складу пераважаюць [[беларусы]], якія складаюць 83,7% ад агульнай колькасьці насельніцтва Беларусі<ref name="belstat-perapis" />. Наступнымі найбуйнейшымі этнічнымі групамі зьяўляюцца [[расейцы]] (8,3%), [[палякі]] (3,1%) і [[украінцы|ўкраінцы]] (1,7%)<ref name="belstat-perapis" />. Шчыльнасьць насельніцтва складае каля 50 чалавек на квадратны кілямэтар. 70% ад агульнай колькасьці насельніцтва канцэнтруецца ў гарадзкіх раёнах. === Рэлігія === {{Асноўны артыкул|Рэлігія ў Беларусі|Канфэсійная гісторыя Беларусі}} [[Файл:Połacak, Eŭfrasińnia Połackaja. Полацак, Эўфрасіньня Полацкая (1600).jpg|150px|значак|зьлева|[[Эўфрасіньня Полацкая]] — нябесная заступніца Беларусі]] [[Файл:Сафійскі сабор.jpg|значак|300пкс|[[Сафійскі сабор (Полацак)|Полацкі Сафійскі сабор]] (XI ст.) — найстарэйшая [[Хрысьціянства|хрысьціянская]] царква Беларусі]] Паводле ацэнак, 60—70% жыхароў Беларусі лічаць сябе праваслаўнымі, 15—20% — рыма-каталікамі, 5—10% — пратэстантамі, грэка-каталікамі (уніятамі). Праз савецкае змаганьне з рэлігіяй у краіне пашырыўся [[атэізм]]. У старажытнасьці насельніцтва Беларусі было [[Язычніцтва|язычніцкім]]. У Х—ХІ стагодзьдзях пачало пашырацца [[хрысьціянства]]. Адным зь першых місіянэраў быў ісляндзкі вандроўнік [[Торвальд]]<ref>[[Сяргей Тарасаў|Тарасаў С.]] Калі прыйшло на Беларусь хрысціянства // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 4.</ref>. Першая [[Полацкая япархія|хрысьціянская япархія]] зьявілася ў 992 годзе. Гэта была адміністрацыйная адзінка [[Кіеўская мітраполія|Кіеўскай мітраполіі]] [[Канстантынопальскі патрыярхат|Канстантынопальскага патрыярхату]]. У 1387 годзе ў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]] зьявілася першае біскупства [[Рымска-каталіцкая царква|Сьвятога Пасаду (Рымска-каталіцкай царквы)]]. У XVI ст. з пачаткам [[Рэфармацыя|Рэфармацыі]] многія адукаваныя жыхары ВКЛ прынялі [[пратэстантызм]]. У 1596 годзе ў выніку [[Берасьцейская унія|Берасьцейскай уніі]] праваслаўныя япіскапы перападпарадкавалі [[Літоўская мітраполія|Літоўскую (Кіеўскую) мітраполію]] Сьвятому Пасаду ў выглядзе [[Уніяцкая царква ў Рэчы Паспалітай|Рускай уніяцкай царквы]]. Тым часам супольнасьці [[Беларускія татары|беларускіх татараў]] і [[Жыды ў Беларусі|жыдоў]] традыцыйна спавядалі адпаведна [[іслам]] і [[юдаізм]]. На канец XVIII ст. каля 70% беларусаў належалі да ўніяцкае (грэцка-каталіцкае) царквы, 15% былі рыма-каталікамі, 7% — юдэямі і толькі 6% — праваслаўнымі [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] ([[Расейская праваслаўная царква|Маскоўскай царквы]]). У 1839 годзе расейскія ўлады забаранілі ўніяцкую царкву і гвалтоўна далучылі яе паству да Ўрадавага сыноду. З прыходу да ўлады ў 1994 годзе [[Аляксандар Лукашэнка|Аляксандра Лукашэнкі]] і аднаўленьнем [[Русіфікацыя Беларусі|палітыкі русіфікацыі]] [[Беларускі экзархат|Беларускі экзархат]] [[Расейская праваслаўная царква|Расейскай праваслаўнай царквы]] карыстаецца ў Беларусі значнымі прывілеямі. Актыўна дзее [[Рымска-каталіцкі касьцёл у Беларусі|Рымска-каталіцкі касьцёл]], структуры якога аб’ядноўваюцца ў 4 дыяцэзіі. Агулам паводле зьвестак Касьцёлу ў краіне налічваюцца 1 402 605 вернікаў, большасьць зь якіх прыпадаюць на [[Менска-Магілёўская архідыяцэзія|Менска-Магілёўскую архідыяцэзію]]<ref>[http://catholic.by/2/belarus/dioceses.html Дыяцэзіі], [[Catholic.by]]</ref>. Колькасьць пратэстантаў (розных дэнамінацыяў) ацэньваюць у больш за паўмільёна чалавек. Паводле інфармацыі мусульманскага рэлігійнага аб’яднаньня Беларусі на лістапад 2009 году ў краіне жылі амаль 120 тысячаў [[іслам|мусульманаў]]<ref>[https://web.archive.org/web/20110825222048/http://www.nn.by/index.php?c=ar&i=31566 У Беларусі жывуць 120 тысяч мусульман], [[Наша Ніва]], 16 лістапада 2009 г.</ref>. Таксама ёсьць прадстаўнікі іншых веравызнаньняў: юдэі, стараверы і іншыя. === Мовы === {{Асноўны артыкул|Мовы Беларусі|Беларуская мова}} [[Файл:BelarusianAsHomeLanguage2009-be-x-old.png|міні|300пкс|Беларуская мова як асноўная размоўная мова паводле зьвестак перапісу насельніцтва 2009 году]] [[Беларуская мова]] — нацыянальная мова асноўнага насельніцтва краіны [[беларусы|беларусаў]]. Афіцыйны дзяржаўны статус яна атрымала ў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]], а ў 1918 годзе стала адзінай дзяржаўнай мовай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Аднаўленьне статусу беларускай мовы як адзінай дзяржаўнай адбылося ў 1990 годзе, калі [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь 12-га скліканьня|Вярхоўны Савет БССР 12-га скліканьня]] прыняў Закон аб мовах. Матывацыяй прыняцьця гэтага закону была абарона беларускай мовы, існаваньне якой апынулася пад пагрозай у выніку шматгадовай [[Русіфікацыя Беларусі|ґвалтоўнай палітыкі русіфікацыі]]<ref name="zapr"/>. Статус беларускай мовы як адзінай дзяржаўнай таксама засьведчыла [[Канстытуцыя Беларусі|Канстытуцыя Беларусі 1994 году]], прытым [[расейская мова]] ў ёй вызначаецца як мова міжнацыянальных зносінаў. Гэтыя акты практычна не пагоршылі веданьня [[Расейская мова ў Беларусі|расейскай мовы ў Беларусі]] (згодна з Законам аб мовах «''вывучэньне расейскай мовы ва ўсіх школах Беларусі зьяўляецца абавязковым''»<ref>{{Літаратура/Дзевяноста пяты (2015)|к}} С. 95.</ref>), у той жа час за кошт далучэньня да беларускай мовы ў краіне значна павялічылася колькасьць дзьвюхмоўных людзей<ref name="zapr"/>. У 1995 годзе па ўсталяваньні [[Рэжым Лукашэнкі|аўтарытарнага рэжыму]] [[Аляксандар Лукашэнка]] правёў [[Рэфэрэндум у Беларусі 1995 году|рэфэрэндум]], які супярэчыў Канстытуцыі Беларусі і дзейнаму заканадаўству, адзначаўся парушэньнем законаў і фальсыфікацыяй вынікаў галасаваньня. На падставе афіцыйны агучаных вынікаў рэфэрэндуму Лукашэнка [[дэ-факта]] надаў дзяржаўны статус расейскай мове. Па рэфэрэндуме, нягледзячы на абвешчаную поўную роўнасьць беларускай і расейскай моваў на дзяржаўным узроўні, афіцыйныя асобы (у тым ліку сам Лукашэнка) выступаюць пераважна па-расейску, расейская мова дамінуе ў дзейнасьці большасьці афіцыйных дзяржаўных інстытуцыяў. Адзначаецца бесьперапыннае скарачэньне выкарыстаньня беларускай мовы ў адукацыі. Паводле перапісаў 1999 і 2009 гадоў за 10 гадоў больш чым на 20 адсоткавых пунктаў (з 73% да 53%) зьнізілася доля жыхароў Беларусі, якія вызначылі сваёй [[Родная мова|роднай мовай]] беларускую, на 14 адсоткавых пунктаў (з 37% да 23%) стала менш беларускамоўных<ref>{{Навіна|аўтар=[[Юры Дракахруст|Дракахруст Ю.]]|загаловак=Беларуская нацыя ў люстэрку моўна-этнічных вынікаў перапісу|спасылка=http://www.svaboda.by/articleprintview/2156104.html|выдавец=[[Радыё Свабода]]|дата публікацыі=13 верасьня 2010|дата доступу=10 красавіка 2013}}</ref>. У 1990—2000-х гадох фактычна аформілася існаваньне двух [[правапіс]]аў (шырэй — [[Моўная норма|моўных нормаў]]): [[Беларускі клясычны правапіс|клясычнага беларускага (тарашкевіцы)]] і [[Наркамаўка|наркамаўкі]], якая ўтварылася ў выніку савецкай русіфікацыйнай палітыкі і ва ўмовах [[Расейская акупацыя Беларусі|расейскай акупацыі]] дазваляецца да ўжытку ў Беларусі ў [[Кірыліца|кірылічным альфабэце]]. Замест вяртаньня традыцыйнага [[Лацінка|беларускага лацінскага альфабэту]] [[рэжым Лукашэнкі|расейская акупацыйная адміністрацыя]] часткова (дзеля геаграфічных назваў) выкарыстоўвала [[Інструкцыя па трансьлітарацыі|Інструкцыю па трансьлітарацыі]], створаную на яго аснове, аднак у 2023 годзе яе значна наблізілі да [[Расейская мова|расейскага]] [[Трансьлітарацыя|трансьліту]]. == Адукацыя == {{Асноўны артыкул|Адукацыя ў Беларусі}} [[Файл:BSU Physics Faculty.jpg|значак|300пкс|[[Фізычны факультэт БДУ|Фізычны факультэт]] [[Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт|Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту (БДУ)]]]] Паводле 12-га артыкула Кодэксу Рэспублікі Беларусь «Аб адукацыі» 2011 году, асноўная адукацыя ўлучала 6 узроўняў: дашкольную, агульную сярэднюю, прафэсійна-тэхнічную, сярэднюю спэцыяльную, вышэйшую і пасьляўнівэрсытэцкую. Дадатковая асьвета падзялялася на 2 віды: для дзяцей і моладзі і для дарослых. Адмысловае навучаньне прызначалася для людзей з душэўнымі і цялеснымі парушэньнямі зь іх улікам і для іх выпраўленьня і ажыцьцяўлялася на дашкольным і агульным сярэднім узроўнях. Паводле 19-га артыкула Кодэксу, установы асьветы падзяляліся на 12 відаў: 1) дашкольнай адукацыі, 2) агульнай сярэдняй, 3) прафэсійна-тэхнічнай, 4) сярэдняй спэцыяльнай, 5) [[Вышэйшая навучальная ўстанова|вышэйшай]], 6) спэцыяльнай адукацыі, 7) дадатковай адукацыі дзяцей і моладзі, 8) дадатковай адукацыі дарослых, 9) выхаваўча-аздараўленчая ўстанова адукацыі, 10) сацыяльна-пэдадагічная, 11) спэцыяльная навучальна-выхаваўчая, 12) спэцыяльная лекавальна-выхаваўчая. 18 ліпеня 2011 году [[Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь]] ухваліла Пастанову № 84 «Аб зацьвярджэньні Палажэньня аб савеце ўстановы адукацыі», паводле якога прадстаўнікі навучэнцаў утваралі 25% яго складу. Паводле 30-га артыкула Кодэксу, налічвалася 10 відаў навучэнцаў: выхаванец, вучань, курсант, [[студэнт]], стажор, магістрант, слухач, [[Асьпірантура|асьпірант]], сушукальнік і дактарант. Паводле 42-га артыкула, стыпэндыі падзяляліся на 8 відаў: навучальная, асьпіранцкая, сацыяльная, прэзыдэнцкая, спэцыяльная, імянная, пэрсанальная і кіраўнічая. У 59-м артыкуле прыдугледжвалася 3 спосабы дамовы на адукацыю: «на платнай аснове», «за кошт сродкаў рэспубліканскага (мясцовага) бюджэту» і «мэтава»<ref name="в">{{Навіна|аўтар=А.Лукашэнка|загаловак=Кодэкс Рэспублікі Беларусь «Аб адукацыі» ад 23 студзеня 2011 году № 243-З|спасылка=http://pravo.by/document/?guid=3871&p0=hk1100243|выдавец=Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|мова=ru|дата публікацыі=17 студзеня 2014|дата доступу=19 студзеня 2020}}</ref>. На 2016 год 99,7% дарослага насельніцтва Беларусі (старэйшае за 18 гадоў) былі [[Пісьменнасьць|пісьменнымі]]. Ахоп базавай (9 клясаў), агульнай сярэдняй і прафэсійнай асьветай складаў 98% занятага насельніцтва краіны. У больш як 8000 установаў асьветы налічвалася звыш 3 млн навучэнцаў (1/3 насельніцтва) і каля 430 000 выкладнікаў, выхавальнікаў і настаўнікаў (7 навучэнцаў на 1). З 2002/2003 навучальнага году ўвялі 10-бальны парадак адзнакі ведаў замест 5-бальнага<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Школьная і дашкольная адукацыя|спасылка=http://president.gov.by/by/school_by/|выдавец=Прэс-служба прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|дата публікацыі=2016|дата доступу=19 студзеня 2020}}</ref>. Агульная сярэдняя асьвета ўлучала 3 прыступкі: 1) пачатковая (1—4 клясы); 2) базавая (5—9 клясы); 3) сярэдняя (10—11 клясы). Абедзьве дзяржаўныя мовы (беларуская і расейская) зьяўляліся абавязкоымі для вывучэньня разам з адной замежнай. З 2015/2016 нав. г. на 3-й ступені агульнай сярэдняй асьветы (10—11 клясы) увялі профільнае навучаньне. У выніку з 1 верасьня 2015 г. у 1118 установах агульнай сярэдняй асьветы (36,8%) адчынілі 10-я профільныя клясы. Каля 29 000 вучняў 10-х клясаў (1/3) сталі вывучаць навучальныя прадметы на павышаным узроўні. У 2015/2016 навучальным годзе 958,8 тыс. вучняў навучаліся ў 3038 школах, у тым ліку ў 212 [[гімназія]]х (7%) і 29 агульнаадукацыйных ліцэях (1%) з асвойваньнем навучальнай праграмы на павышаным узроўні. Залічэньне ў [[ВНУ Беларусі]] ажыцьцяўлялі па конкурсе на аснове вынікаў [[Цэнтралізаванае тэставаньне|цэнтралізаванага тэставаньня]]. Існавала 5 відаў ВНУ: клясычны [[Унівэрсытэт|ўнівэрсытэт]], профільны ўнівэрсытэт, акадэмія, інстытут і вышэйшы каледж. У траўні 2015 году ўрад Беларусі стаў удзельнікам [[Балёнскі працэс|Балёнскага працэсу]] ў выглядзе Эўрапейскай прасторы вышэйшай адукацыі паводле Лісабонскага пагадненьня 1997 году «Аб прызнаньні кваліфікацыяў датычна вышэйшай адукацыі ў Эўрапейскім рэгіёне». На 2020 год у Беларусі налічалася 51 ВНУ<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Адукацыя ў Беларусі|спасылка=http://www.belarus.by/by/about-belarus/education?_print=1|выдавец=Belarus.by|дата публікацыі=2017|дата доступу=19 студзеня 2020}}</ref>. У 2013/2014 нав.годзе было 430 тыс. студэнтаў. 85% моладзі атрымлівалі вышэйшую асьвету. 1,5% студэнтаў складалі магістранты<ref>{{Артыкул|аўтар=Мікалай Анішчук.|загаловак=Прымусовыя людзі не прыдатныя да рэформаў|спасылка=http://novychas.by/hramadstva/prymusovyja_liudzi_nie_prydatn|выданьне=[[Новы час (газэта)|Новы час]]|тып=газэта|год=25 ліпеня 2014|нумар=[http://novychas.by/pdf/nch_2014_29.pdf 29 (398)]|старонкі=4|issn=2218-2244}}</ref>. У 2014/2015 нав.г. студэнты складалі 4% насельніцтва Беларусі, што было 4-м паказьнікам сярод краінаў сьвету. Палова студэнтаў атрымлівала вышэйшую асьвету завочна. У дзяржаўных ВНУ 53% студэнтаў навучаліся платна, 34% — за кошт бюджэтных сродкаў з наступнай 2-гадовай адпрацоўкай па разьмеркаваньні, 13% — праходзілі мэтавую падрыхтоўку за кошт сродкаў прадпрыемстваў-наймальнікаў, што прадугледжвала ў наступным больш працяглую адпрацоўку. Студэнты пераважна вывучалі [[зносіны]], [[права]], эканоміку і арганізацыю вытворчасьці ([[мэнэджмэнт]]). Да 95% студэнтаў прыватных ВНУ атрымлівалі грамадзка-гаспадарчую асьвету. ВНУ Беларусі рыхтавалі на 1-й ступені навучаньня ([[бакаляўр]]) па 382 спэцыяльнасьцях, па 2-й ступені (магістар) — па 331 спэцыяльнасьці<ref>{{Артыкул|аўтар=Надзея Нікалаева.|загаловак=Балёнскі працэс: набыць новае і не страціць найлепшае|спасылка=http://zviazda.by/be/news/20150512/1431378926-balonski-praces-nabyc-novae-i-ne-stracic-naylepshae|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=12 траўня 2015|нумар=[http://zviazda.by/be/number/87-27945 87 (27945)]|старонкі=[http://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2015/05/ZV_20150512_05.pdf 5]|issn=1990-763x}}</ref>. Паводле 90-га артыкула Кодэксу «Аб адукацыі», «пры атрыманьні прафэсійна-тэхнічнай, сярэдняй спэцыяльнай і вышэйшай адукацыі вывучэньне беларускай мовы навучэнцамі … зьяўляецца абавязковым»<ref name="в"/>. Аднак прынамсі з 2006 году ўсе 43 дзяржаўныя і 9 прыватных ВНУ Беларусі былі расейскамоўнымі<ref>{{Кніга|аўтар=[[Станіслаў Суднік]], [[Тацяна Вабішчэвіч]].|частка=|загаловак=Летапіс дзейнасьці грамадзкага аб'яднаньня «Таварыства беларускай мовы імя Францішка Скарыны». 1989-2009|арыгінал=|спасылка=http://www.tbm-mova.by/files/blocks/летапіс%20тбм%202009.pdf|адказны=рэд. [[Алег Трусаў]]|выданьне=|месца=[[Ліда]]|выдавецтва=[[Наша слова]]|год=2009|том=|старонкі=110|старонак=164|сэрыя=|isbn=|наклад=299}}</ref>, акрамя беларускамоўнага патоку [[Гістарычны факультэт БДУ|гістарычнага факультэту БДУ]], дзе навучалася 0,1% студэнтаў краіны. У 2016/2017 нав.годзе па-беларуску навучалася 13,3% (128 600) школьнікаў<ref>{{Навіна|аўтар=Ягор Марціновіч|загаловак=Моўная катастрофа|спасылка=https://m.nn.by/articles/191559/|выдавец=Газэта «[[Наша ніва]]»|дата публікацыі=31 траўня 2017|дата доступу=19 студзеня 2020}}</ref>. == Ахова здароўя == {{Асноўны артыкул|Ахова здароўя ў Беларусі}} На канец 2016 году ў Беларусі было 41 517 занятых [[лекар]]аў (0,4% насельніцтва) і 125 849 [[Мэдычная сястра|мэдычных сясьцёр]] (3:1 да лекараў). Налічвалася 636 [[лякарня]]ў на 80 278 месцаў (0,8% насельніцтва), якія падзялялі на 5 відаў ложкаў: 1) тэрапэўтычныя — 28,8% (23 094), 2) [[Хірургія|хірургічныя]] — 20,3% (16 309), 3) дзіцячыя — 9,8% (7887), 4) радзільныя — 6,5% (5225), 5) гінэкалягічныя — 4,7%% (3798). Працавала 2 311 [[Паліклініка|паліклінік]] для дарослых, зь іх 97 дыспансэраў, а таксама 408 дзіцячых паліклінік. Дзеяла 2099 фэльчарска-акушэрскіх і 836 фэльчарскіх пунктаў, 142 жаночых кансультацыяў. За 2016 год лекары правялі 133,613 млн прыёмаў, што склала па 14 прыёмаў на жыхара. У Беларусі прынялі 116 935 [[Роды|родаў]], якія склалі 5,17% ад ліку плодных жанчынаў (у веку ад 15 да 49 гадоў). Таксама ўчынілі 27 467 спаронаў, што склалі 23,5% ад родаў. Сярод 7 911 002 (83,3% ад насельніцтва) улічаных выпадкаў захворваньняў 41,8% (3 306 201) выявілі ў дзяцей да 18 гадоў. У сярэднім на дзіця прыпала 1,8 хваробы за год. На хваробы органаў дыханьня прыпала звыш 52% (4 113 931) захваральнасьці насельніцтва. Пагатоў сярод дзяцей такія хваробы склалі 75,2% (2 487 546) выпадкаў. Таксама на [[Вострая рэсьпіраторная інфэкцыя|інфэкцыі дыхальных шляхоў]] прыпала 3 324 873 выпадкі — 35% ад усяго насельніцтва, і 121% ад ліку дзяцей (2 227 432). За год налічылі 2 286 497 выпадкаў часовай непрацаздольнасьці праз хваробу, што склала 75% ад занятых. Зь іх на хваробы органаў дыханьня прыпала 45,7% выпадкаў. Агульная працягласьць непрацаздольнасьці праз хваробу склала 26 043 593 дзён або 11,4 дня ў сярэднім<ref>{{Навіна|аўтар=Жанна Васілеўская|загаловак=Сетка, кадры арганізацыяў аховы здароўя і захваральнасьць насельніцтва ў Рэспубліцы Беларусь за 2016 год|спасылка=https://www.belstat.gov.by/upload/iblock/051/0518bbdb986950b3230dfc21e8e63c3f.zip|выдавец=Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь|мова=ru|дата публікацыі=17 красавіка 2017|дата доступу=21 студзеня 2020}}</ref>. На 2020 год [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі]] ўлучала Аддзяленьне мэдычных навук, што налічвала 3 навукова-дасьледчыя ўстановы: УП «[[Інстытут біяхіміі біялягічна актыўных злучэньняў]]» у Горадні, «[[Інстытут радыябіялёгіі]]» ў Гомелі і «[[Інстытут фізыялёгіі]]»<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Аддзяленьне мэдычных навук|спасылка=http://nasb.gov.by/bel/about/otdeleniya-nauk/medical.php|выдавец=[[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі]]|дата публікацыі=2020|дата доступу=21 студзеня 2020}}</ref>. [[Міністэрства аховы здароўя Рэспублікі Беларусь]] мела ў падпарадкаваньні 16 навукова-практычных цэнтраў: 1) [[Анкалёгія|анкалёгіі]] і мэдычнай радыялёгіі ([[Лясны (Менская вобласьць)|Лясны пасёлак]], Менскі раён), 2) [[Гігіена|гігіены]], 3) дзіцячай анкалёгіі (в. [[Бараўляны (Менскі раён)|Бараўляны]], Менскі раён), 4) дзіцячай хірургіі, 5) «[[Кардыялёгія]]», 6) «Маці і дзіця», 7) мэдычнай экспэртызы і рэабілітацыі (пас. [[Гарадзішча (Калодзішчанскі сельсавет)|Гарадзішча]], Менскі раён), 8) мэдычных тэхналёгіяў, 9) нэўралёгіі і [[Нэўрахірургія|нэўрахірургіі]], 10) отарыналярынгалёгіі, 11) псыхічнага здароўя, 12) [[Пульманалёгія|пульманалёгіі]] і фтызіятрыі, 13) радыяцыйнай мэдыцыны і экалёгіі чалавека, 14) [[Трансфузіялёгія|трансфузіялёгіі]] і мэдычных біятэхналёгіяў, 15) [[Траўматалёгія|траўматалёгіі]] і артапэдыі, 16) [[Эпідэміялёгія|эпідэміялёгіі]] і мікрабіялёгіі<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Падведамасныя арганізацыі|спасылка=http://minzdrav.gov.by/ministerstvo/struktura/podvedomstvennye-organizatsii.php|выдавец=[[Міністэрства аховы здароўя Рэспублікі Беларусь]]|дата публікацыі=2020|дата доступу=21 студзеня 2020}}</ref>. == Культура == {{Асноўны артыкул|Культура Беларусі}} Беларуская культура налічвае тысячы гадоў гісторыі. Яе адметнасьць — сынтэз старажытных мясцовых традыцыяў з заходнімі (каталіцкімі) і ўсходнімі (праваслаўнымі) уплывамі, вынікамі чаго стала зьяўленьне ўнікальных архітэктурных, музычных і літаратурных твораў. Вялікія страты беларуская культура спазнала ў выніку [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|савецкіх рэпрэсіяў]], калі большасьць вядомых беларускіх інтэлектуалаў і прыхільнікаў [[Беларускае нацыянальнае адраджэньне|нацыянальнага адраджэньня]] маральна або фізычна зьнішчылі<ref>Tereshkovich P., Valliere R. The Belarusian Road to Modernity // International Journal of Sociology. Belarus: Between the East and the West. Vol. 31 (3), 2001. P. 78—89.</ref>. === Літаратура === {{Асноўны артыкул|Беларуская літаратура}} [[Файл:Francišak Skaryna.jpg|значак|150px|зьлева|[[Францішак Скарына]] — беларускі першадрукар]] [[Файл:Jan Łucevič (Janka Kupała), Kanstantyn Mickievič (Jakub Kołas). Ян Луцэвіч (Янка Купала), Канстантын Міцкевіч (Якуб Колас) (1920-29).jpg|значак|300px|Клясыкі беларускай літаратуры [[Янка Купала|Янка Купала (Ян Луцэвіч)]] і [[Якуб Колас|Якуб Колас (Канстантын Міцкевіч)]]]] Літаратура стагодзьдзямі адыгрывала важную ролю ў культуры Беларусі. [[Беларуская літаратура]] бярэ свой пачатак ад рэлігійных тэкстаў XI стагодзьдзя. У XII стагодзьдзі працаваў вядомы рэлігійны дзяяч [[Кірыла Тураўскі]]<ref>[http://www.belarusguide.com/culture1/literature/Old_Poetry.html Old Belarusian Poetry], Virtual Guide to Belarus</ref>. У XVI стагодзьдзі ўраджэнец Полацку [[Францішак Скарына]] пераклаў [[Біблія|Біблію]] на [[беларуская мова|беларускую рэдакцыю]] [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянскай мовы]] і апублікаваў яе ў [[Прага|Празе]] і [[Вільня|Вільні]] паміж 1517 і 1525 гадамі як першую друкаваную кнігу ў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]] (Беларусі) і ва [[Усходняя Эўропа|Ўсходняй Эўропе]]<ref>[http://www.belhistory.com/skaryna.shtml Францішак Скарына], Беларусі гістарычны партал</ref>. Сучасная эпоха беларускай літаратуры пачалася ў канцы XIX стагодзьдзя. Найбольш вядомыя пісьменьнікі і паэты Беларусі — [[Мікола Гусоўскі]], [[Сымон Будны]], [[Андрэй Рымша]], [[Васіль Цяпінскі]] (XVI стагодзьдзе); [[Лаўрэнці Зізані]], [[Сьпірыдон Собаль]], [[Сімяон Полацкі]] (XVII стагодзьзе); [[Ян Баршчэўскі]], [[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч]], [[Францішак Багушэвіч]], [[Ядвігін Ш.]] (XIX стагодзьдзе); [[Алаіза Пашкевіч]], [[Максім Багдановіч]], [[Янка Купала]], [[Зьмітрок Бядуля]], [[Кузьма Чорны]], [[Якуб Колас]], [[Міхась Лынькоў]], [[Аркадзь Куляшоў]], [[Ларыса Геніюш]], [[Уладзімер Караткевіч]], [[Пятрусь Броўка]], [[Максім Танк]], [[Янка Маўр]], [[Іван Мележ]], [[Андрэй Макаёнак]], [[Кандрат Крапіва]], [[Зоська Верас]], [[Пімен Панчанка]], [[Максім Танк]], [[Васіль Быкаў]], [[Іван Шамякін]], [[Анатоль Сыс]], [[Янка Брыль]], [[Рыгор Барадулін]], [[Ніл Гілевіч]], [[Вольга Іпатава]] (XX—XXI стагодзьдзі). Працэсы [[Палянізацыя|палянізацыі]] і [[Русіфікацыя|русіфікацыі]] прычыніліся да таго, што многія пісьменьнікі і паэты, якія мелі беларускае паходжаньне і жылі ў межах [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнаграфічнай Беларусі]], стваралі свае творы па-польску або па-расейску ([[Адам Міцкевіч]], [[Уладзіслаў Сыракомля]], [[Тамаш Зан]], [[Сьвятлана Алексіевіч]] і інш.). === Архітэктура === {{Асноўны артыкул|Архітэктура Беларусі}} [[Файл:Hłybokaje, Bieraźviečča, Bazylanski. Глыбокае, Беразьвечча, Базылянскі (A. Visłocki, 1930).jpg|значак|150px|зьлева|[[Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла і манастыр базылянаў (Беразьвечча)|Беразьвецкая царква]], узор [[Віленскае барока|віленскага барока]], [[Сьпіс помнікаў гісторыі і архітэктуры Беларусі, зруйнаваных уладамі СССР|зьнішчаная за саветамі]]]] [[Файл:Belarus Mir Mir Castle Complex 8101 2085.jpg|значак|300пкс|[[Мірскі замак]], аб’ект [[Сусьветная спадчына ЮНЭСКО|Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО]]]] Архітэктура Беларусі вызначаецца разнастайнасьцю — найперш праз гістарычныя зьмены геапалітычнага стану краіны. Тут можна знайсьці ўзоры [[Традыцыйная беларуская драўляная архітэктура|традыцыйнай беларускай драўлянай архітэктуры]], будынкі [[Раманскі стыль|раманскага стылю]] і [[Готыка|готыкі]], [[барока]] і [[клясыцызм]]у, [[мадэрн]]у і [[Эклектыка (архітэктура)|эклектыкі]]. Гісторыя мураванай архітэктуры Беларусі пачалася з часоў прыняцьця хрысьціянства, калі пад [[Бізантыйская імпэрыя|бізантыйскім]] уплывам тут збудавалі першыя цэрквы ([[Сафійскі сабор (Полацак)|Полацкі Сафійскі сабор]], [[Царква Сьвятых Барыса і Глеба (Горадня)|Калоская царква ў Горадні]] і інш.). У XIV стагодзьдзі пачалося будаваньне замкаў ([[Лідзкі замак|Лідзкі]], [[Крэўскі замак|Крэўскі]], [[Стары замак (Горадня)|Гарадзенскі]] і інш.), у XVI ст. — цэркваў-фартэцыяў ([[Царква Сьвятога Міхала Арханёла (Сынковічы)|Сынковіцкая]], [[Царква Раства Багародзіцы (Мураванка)|Маламажэйкаўская]] і інш.). Тады ж сфармавалася самабытная [[Гатычная архітэктура ВКЛ|гатычная архітэктура Вялікага Княства Літоўскага (беларуская готыка)]], адметнасьцю якой ёсьць спалучэньне чырвонай цаглянай муроўкі зь белымі атынкаванымі нішамі<ref name="viacorka">[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] «Кроў лягла чырвонай паласой» // З гісторыяй на «Вы»: Публіцыстычныя артыкулы. — Менск: Беларусь, 1991. С. 355—369.</ref>. У другой палове XVI стагодзьдзя ў Нясьвіжы паўстаў другі ў Эўропе твор архітэктуры стылю барока — [[Фарны касьцёл (Нясьвіж)|Фарны касьцёл]]. Менавіта ў гэтым стылі выявіўся найбольшы ўнёсак беларусаў у агульнаэўрапейскае мастацтва праз самабытную архітэктуру [[Віленскае барока|віленскага]]<ref name="bielarus-vkl-293">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 293.</ref> і [[Магілёўскае барока|магілёўскага]] барока<ref>Якімовіч Ю. Магілёўская школа дойлідства // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 248.</ref>. Значныя страты архітэктурная спадчына Беларусі спазнала праз шматлікія войны, аднак найбольшую шкоду ўчыніла [[Сьпіс помнікаў гісторыі і архітэктуры Беларусі, зруйнаваных уладамі СССР|палітыка савецкіх уладаў з руйнаваньня помнікаў архітэктуры]]. === Музыка і тэатар === {{Асноўны артыкул|Музыка Беларусі|Тэатар Беларусі}} [[Файл:Нацыянальны акадэмічны Вялікі тэатар опэры і балету г. Менск 2.jpg|міні|300пкс|[[Нацыянальны акадэмічны Вялікі тэатар опэры і балету|Тэатар опэры і балету]] ў Менску]] Музыка ў Беларусі ў значнай ступені выяўляецца багатымі народнымі традыцыямі і рэлігійнымі ўплывамі. Народную музычную традыцыю краіны можна прасачыць да часоў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. У XIX стагодзьдзі кампазытар [[Станіслаў Манюшка]] стварыў у Менску свае сусьветна вядомыя опэры, у тым ліку «[[Сялянка (опэра)|Сялянку]]» ў супрацы зь беларускім паэтам [[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч|Вінцэнтам Дуніным-Марцінкевічам]]. У канцы XIX стагодзьдзя асноўныя беларускія гарады ўжо мелі ўласныя опэрныя і балетныя калектывы. Па [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] музыка [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускай ССР]] засяродзілася на тэме цяжкасьці лёсу беларускага народу або ўслаўленьня памяці ўдзельнікаў вайны. У гэты час [[Анатоль Багатыроў]], стваральнік опэры «[[У пушчах Палесься]]», быў адным з найбольш яскравых прадстаўнікоў сярод беларускіх кампазытараў<ref>[http://www.belarusguide.com/culture1/music/Belarusian_composers_&_classical_music.htm Classical Music of Belarus], BelarusGuide.com</ref>. Сучаснае музычнае мастацтва Беларусі імкнецца захаваць нацыянальныя традыцыі, адначасна разьвіваючы папулярныя ў сьвеце стылі і кірункі. Творы беларускіх кампазытараў, сусьветнай клясычнай і эстраднай музыкі гучаць у выкананьні як прафэсійных, гэтак і самадзейных музыкаў. === Кухня === {{Асноўны артыкул|Беларуская кухня}} [[Файл:Potato pancakes.jpg|міні|300пкс|[[Дранікі]], адна з найбольш вядомых страваў беларускай кухні]] [[Беларуская кухня]] фармавалася на аснове страваў і прыёмах гатаваньня агульных для ўсіх славянскіх і іншых індаэўрапейскіх народаў, у тым ліку балцкіх і германскіх. У мінулым у рацыёне насельніцтва Беларусі пераважалі [[Пост|посныя]] стравы з [[збожжа]], бабовых культур, [[Гародніна|агародніны]], [[Малако|малака]] і малочных прадуктаў, насеньня [[лён]]у, а таксама прадуктаў [[зьбіральніцтва]], як то [[грыбы|грыбоў]], [[ягада]]ў, [[Садавіна|садавіны]] і [[мёд]]у. Традыцыйная беларуская кухня вельмі блізкая да [[летувіская кухня|летувіскай]]. У XIII—XIX стагодзьдзяў на яе фармаваньне, асабліва ў прывілеяваных клясаў, значна ўплывалі [[польская кухня|польская]] і [[нямецкая кухня|нямецкая кухні]], а таксама кухні нацыянальных меншасьцяў, як то [[габрэйская кухня|габрэйская]] і [[татарская кухня|татарская кухні]]. З XIX стагодзьдзя найбольшы ўплыў адзначаецца з боку [[расейская кухня|расейскай кухні]]<ref>{{Кніга|аўтар=[[Алесь Белы|Белы А.]]|частка=[http://prastora.by/knihi/biely-alies-nasa-strava-sapraudnaia-bielaruskaia-kuchnia Прадмова]|загаловак=Наша страва|арыгінал=|спасылка=https://lohvinau.by/product/наша-страва-сапраўдная-беларуская-ку/|адказны=|выданьне=2-е выд|месца=Менск|выдавецтва=[[Логвінаў]]|год=2010|том=|старонкі=|старонак=288|сэрыя=Кнігарня «Наша Ніва»|isbn=978-985-6901-72-3|наклад=}}</ref>. У пачатку XXI стагодзьдзя ў сталіцы і абласных цэнтрах набылі пашырэньне хуткія страўні замежнай кухні. На 2020 год у Менску прынамсі 53 страўні прапаноўвалі беларускую кухню<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Усе рэстараны Менска, што дастаўляюць беларускую кухню (53)|спасылка=https://www.menu.by/by/minsk/delivery/restaurant/type/belarusian.html?status=all&sort=default|выдавец=ТАА «Мэнюбай»|дата публікацыі=2020|дата доступу=16 студзеня 2020}}</ref>. Іншымі 10 найбольш пашыранымі напрамкамі сярод страўняў сталіцы былі: [[шавэрма]] — прынамсі 77 страўняў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Усе рэстараны Менска, што дастаўляюць шавэрму (77)|спасылка=https://www.menu.by/by/minsk/delivery/restaurant/type/shawarma.html?status=all&sort=default|выдавец=ТАА «Мэнюбай»|дата публікацыі=2020|дата доступу=16 студзеня 2020}}</ref>, [[эўрапейская кухня]] — 70 страўняў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Усе рэстараны Менска, што дастаўляюць эўрапейскую кухню (70)|спасылка=https://www.menu.by/by/minsk/delivery/restaurant/type/european.html?status=all&sort=default|выдавец=ТАА «Мэнюбай»|дата публікацыі=2020|дата доступу=16 студзеня 2020}}</ref>, [[піца]], [[бургер]]ы і [[сэндвіч]]ы — па 69 страўняў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Усе рэстараны Менска, што дастаўляюць піцу (69)|спасылка=https://www.menu.by/by/minsk/delivery/restaurant/type/pizza.html?status=all&sort=default|выдавец=ТАА «Мэнюбай»|дата публікацыі=2020|дата доступу=16 студзеня 2020}}</ref><ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Усе рэстараны Менска, што дастаўляюць бургеры і сэндвічы (69)|спасылка=https://www.menu.by/by/minsk/delivery/restaurant/type/burger-and-sandwich.html?status=all&sort=default|выдавец=ТАА «Мэнюбай»|дата публікацыі=2020|дата доступу=16 студзеня 2020}}</ref>, [[дранікі]] і [[бліны]] — 43<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Усе рэстараны Менска, што дастаўляюць дранікі і бліны (43)|спасылка=https://www.menu.by/by/minsk/delivery/restaurant/type/draniki-pancake.html?status=all&sort=default|выдавец=ТАА «Мэнюбай»|дата публікацыі=2020|дата доступу=16 студзеня 2020}}</ref>, [[азіяцкая кухня]] — 40<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Усе рэстараны Менска, што дастаўляюць азіяцкую кухню (40)|спасылка=https://www.menu.by/by/minsk/delivery/restaurant/type/asian.html?status=all&sort=default|выдавец=ТАА «Мэнюбай»|дата публікацыі=2020|дата доступу=16 студзеня 2020}}</ref>, [[шашлык]], [[грыль]] і [[кебаб]] — 36<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Усе рэстараны Менска, што дастаўляюць шашлык, грыль і кебаб (36)|спасылка=https://www.menu.by/by/minsk/delivery/restaurant/type/bbq-grill-kebab.html?status=all&sort=default|выдавец=ТАА «Мэнюбай»|дата публікацыі=2020|дата доступу=16 студзеня 2020}}</ref>, [[італьянская кухня]] — 32<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Усе рэстараны Менска, што дастаўляюць італьянскую кухню (32)|спасылка=https://www.menu.by/by/minsk/delivery/restaurant/type/italian.html?status=all&sort=default|выдавец=ТАА «Мэнюбай»|дата публікацыі=2020|дата доступу=16 студзеня 2020}}</ref>, [[паста]] — 30<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Усе рэстараны Менска, што дастаўляюць пасту (30)|спасылка=https://www.menu.by/by/minsk/delivery/restaurant/type/pasta.html?status=all&sort=default|выдавец=ТАА «Мэнюбай»|дата публікацыі=2020|дата доступу=16 студзеня 2020}}</ref> і [[сушы]] — 26<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Усе рэстараны Менска, што дастаўляюць сушы (26)|спасылка=https://www.menu.by/by/minsk/delivery/restaurant/type/sushi.html?status=all&sort=default|выдавец=ТАА «Мэнюбай»|дата публікацыі=2020|дата доступу=16 студзеня 2020}}</ref>. == Эканоміка == {{Асноўны артыкул|Эканоміка Беларусі}} [[Файл:Tree map export 2009 Belarus.jpeg|міні|300пкс|Графічнае адлюстраваньне асноўных экспартных пазыцыяў Беларусі на 2009 год]] [[Файл:GDP_per_capita_development_of_Belarus.svg|міні|300пкс|Рост СУП у 1973–2018 гг.]] Беларуская эканоміка не рэфармуецца ў бок рынкавай. З савецкіх часоў дзяржаве дагэтуль належыць паноўная роля ў эканоміцы. Прадпрыемствы, збудаваныя за савецкім часам, моцна залежаць ад паставак сыравіны з [[Расея|Расеі]]. [[Сельская гаспадарка Беларусі]] дагэтуль складаецца пераважна з [[калгас]]аў. Эканамічна Беларусь арыентуецца на інтэграцыю на постсавецкай прасторы. Апроч нагрузкі, зьвязанай з [[інфляцыя]]й, бізнэс у Беларусі мусіць цярпець ціск з боку дзяржаўнае ўлады, увядзеньне ўсё большых абмежаваньняў дзейнасьці. Многія прыбытковыя прадпрыемствы, прыватызаваныя ў пачатку 1990-х гадоў, [[рэжым Лукашэнкі]] нацыяналізаваў назад або ўзяў пад кантроль [[Адміністрацыя прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|сваёй адміністрацыі]]. Пры гэтым Беларусь, паводле ацэнак [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў|ААН]], мае найвышэйшы ўзровень жыцьця ў СНД. У 2018 годзе намінальны налічаны сярэднемесячны заробак вырас на 18,1% (+12,6 з улікам зьняцэньваньня) да 971,4 рубля ($465,07)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Лік і заработная плата работнікаў, затраты арганізацыяў Рэспублікі Беларусь на працоўную сілу ў 2018 годзе (c. 4)|спасылка=https://www.belstat.gov.by/upload/iblock/844/8444d474777fed5cfb71521f4ee41c34.pdf|выдавец=[[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]|мова=ru|дата публікацыі=24 траўня 2019|дата доступу=14 студзеня 2020}}</ref>. Беларусь ёсьць важнай транзытнай краінай паміж Цэнтральнай Эўропай і [[Расея]]й. 50% расейскае нафты і 25% прыроднага газу, якія імпартуюцца на захад, ідуць празь Беларусь. Для Расеі Беларусь разам зь [[Летува|Летувой]] — асноўны шлях, што спалучае яе з [[экскляў|эксклявам]] [[Калінінградзкая вобласьць|Калінінградзкай вобласьцю]]. Беларусь уваходзіць у г. зв. «[[Саюзная дзяржава Беларусі і Расеі|Саюзную дзяржаву Беларусі і Расеі]]», а таксама ў [[Эўразійскі эканамічны зьвяз]]. У 2018 годзе адмоўнае сальда аплатнага балянсу Беларусі па рахунку бягучых апэрацыяў у замежным гандлі скарацілася да -$34,4 млн. Найбольшым гандлёвым партнэрам Беларусі была Расея, на якую прыпала 38,3% вывазу і 58,8% увозу тавараў. На 28 краінаў [[Эўразьвяз]]у прыпала 30% вывазу і 18,6% увозу. Сярод асобных краінаў 2-е месца паводле вывазу займала [[Украіна|Ўкраіна]] — 12%, а паводле ўвозу [[Кітай]] — 8,2%. Замежны гандаль [[паслуга]]мі вырас на 11,6% да $14,212 млрд і забясьпечыў дадатнае сальда ў памеры $3,423 млрд. У экспарце паслугаў большасьць складалі: [[Шляхі зносін Беларусі|перавозкі]] — 44,4%, у тым ліку 36,6% грузавыя; кампутарныя ([[Беларускі парк высокіх тэхналёгіяў]]) — 18% ($1,586 млрд); падарожжы для іншаземцаў — 10%; будаўнічыя — 9,4%<ref>{{Кніга|аўтар=|частка=|загаловак=Зьнешні гандаль Рэспублікі Беларусь: статыстычны зборнік|арыгінал=Внешняя торговля Республики Беларусь: статистический сборник|спасылка=https://www.belstat.gov.by/upload/iblock/7a0/7a00fbcc7c4ba0b529e873d099e6afab.pdf|адказны=гал.рэд. Іна Мядзьведзева|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=Нацстаткам Беларусі|год=2019|том=|старонкі=15, 19, 46, 207-211|старонак=212|сэрыя=|isbn=978-985-7184-78-1|наклад=}}</ref>. === Фінансы === [[Сукупны ўнутраны прадукт]] у 2014 годзе склаў больш за 75 мільярдаў даляраў, адпаведна каля 8 тысячаў даляраў на душу насельніцтва, што зьяўляецца гістарычным рэкордам у адносінах да каляндарнага году. Прырост СУП у 2014 годзе склаў 3,35%, а ў параўнаньні з паказчыкам 2012 году вырас ажно на 18,6%. Рэальны рост СУП з улікам інфляцыі склаў 1,6%<ref>[https://web.archive.org/web/20150712052225/http://bdg.by/news/economics/32547.html ВВП Беларуси в 2014 году — инфографика]. // Дзелавая газэта</ref>. Гадавая рублёвая [[інфляцыя]] ў 2014 годзе, якую можна вылічыць пры падліку СУП, склала 18,0%. У 2015 годзе СУП Беларусі зьменшыўся ў сувязі з падзеньнем гэтага паказчыку ў Расеі, асноўным гандлёвым партнэрам, што было выклікана зьмяншэньнем цэнаў на [[нафта|нафту]] і санкцыямі Эўразьвязу ў адносінах да Расеі. Сукупны вонкавы абавязак Беларусі на 1 студзеня 2015 году склаў 12,6 млрд [[Амэрыканскі даляр|даляраў ЗША]], пры гэтым нутраны дзяржаўны абавязак склаў 48,4 трлн рублёў, павялічыўшыся за год на 12,7 трлн рублёў ці 35,5%<ref>[http://www.minfin.gov.by/public_debt/pressreleases/d4ab11da7fc8023e.html Государственный долг на 1 января 2015 г]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, [[Міністэрства фінансаў Рэспублікі Беларусь]]</ref>. 2 студзеня 2009 году адбылася [[дэвальвацыя беларускага рубля]], калі [[Нацыянальны банк Рэспублікі Беларусь]] усталяваў курс рубля адносна даляра ЗША на ўзроўні 2650 адзінак, за дзень дагэтуль курс быў роўны 2200 рублёў за даляр. Такім чынам, дэвальвацыя за адзіны дзень склала 20%. Да канца лютага рубель яшчэ некалькі страціў адносна даляра і каштаваў ужо 2850 рублёў<ref>[https://web.archive.org/web/20150629005559/http://news.tut.by/economics/307686.html История падения рубля на территории Беларуси. До наших дней]. Tut.by</ref>. [[Фінансавы крызіс у Беларусі 2011 году]] прывёў да паўторнай дэвальвацыі, бо перад [[Прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі 2010 году|прэзыдэнцкімі выбарамі 2010 году]] ў Беларусі даволі хуткімі тэмпамі расьлі заработкі. У сувязі зь незабясьпечанасьцю рублёвай масы таварамі і паслугамі пачалі павялічвацца тэмпы скарачэньня залатавалютных рэзэрваў, гэтак у сьнежні 2010 году зьніжэньне адбылося на 11,8% (674,7 млн даляраў), за студзень рэзэрвы скараціліся ўжо на 13,7%. Акрамя таго, краіна ўжо доўгі час мела адмоўны зьнешнегандлёвы балянс. У лютым урад выказаўся за крэдытнае падсілкаваньне бюджэту ў памеры 2 млрд даляраў. Адпаведная заяўка была адпраўленая на адрас [[Антыкрызісны фонд ЭўраАзЭС|Антыкрызіснага фонду ЭўраАзЭС]]. Аднак ужо ў сакавіку Нацбанк спыніў продаж валюты камэрцыйным банкам для пунктаў абмену валюты, шэраг камэрцыйных банкаў абмежаваў валютныя апэрацыі па плястыкавых картках і выдачу крэдытаў у беларускіх рублях. У канцы месяца валюту ўжо амаль немагчыма было купіць, акрамя таго назіралася масавае скарачэньне дэпазытаў як у нацыянальнай, гэтак і ў замежнай валюце. У выніку такой сытуацыі продаж замежнай валюты перайшоў у цень, праз што адначасова ўтварыліся некалькі курсаў валюты<ref>[http://charter97.org/ru/news/2011/5/24/38868/ Девальвация. Хроника пикирующего рубля]. [[Хартыя’97]]</ref>. У выніку крызісу ўсталяваны Нацбанкам курс даляра за 2011 год вырас з 3000 да 8500 беларускіх рублёў, сукупная дэвальвацыя толькі за дзесяць месяцаў склала 189%. 1 ліпеня 2016 году Нацбанк Беларусі правёў [[Дэнамінацыі ў Беларусі|дэнамінацыю беларускага рубля]] 10 000 : 1. === Прамысловасьць === {{Асноўны артыкул|Прамысловасьць Беларусі}} У 2018 годзе 5 найбольшымі галінамі апрацоўчай прамысловасьці Беларусі былі: [[Харчовая прамысловасьць|харчовая]] — 22,8% усёй прамысловай вытворчасьці, [[нафтаперапрацоўка]] — 15,6%, [[Хімічная прамысловасьць|хімічная]] — 9,3%, [[машынабудаваньне]] — 7,2% і [[мэталюргія]] — 6,7%<ref>{{Кніга|аўтар=|частка=2.6. Аб'ём прамысловай вытворчасьці паводле відаў гаспадарчай дзейнасьці|загаловак=Прамысловасьць Рэспублікі Беларусь, 2019: статыстычны зборнік|арыгінал=Промышленность Республики Беларусь: статистический сборник|спасылка=https://www.belstat.gov.by/upload/iblock/885/885bdb65fe7077005c7c47d2748bfad0.pdf|адказны=гал.рэд. [[Іна Мядзьведзева]]|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]|год=2019|том=|старонкі=31-33|старонак=199|сэрыя=|isbn=978-985-7184-73-6|наклад=42}}</ref>. У 10-ку групаў асноўных тавараў, якія пастаўлялі за мяжу, уваходзілі: нафтапрадукты (11,9 млн тонаў) — $6986,9 млн («[[Нафтан (завод)|Нафтан]]» і «[[Мазырскі нафтаперапрацоўчы завод|Мазырскі НПЗ]]»), хімічныя валокны і ніці (148,1 тыс. тонаў) — $5353,9 млн («[[Магілёўхімвалакно]]»), мясныя (332,5 тыс. тонаў) і малочныя вырабы — $4696,9 млн («[[Магілёўскі мясакамбінат]]» і «[[Савачкаў прадукт]]» у Берасьці), [[Лядоўня|лядоўні]] (836 тыс.) і пад’ёмнікі — $2570,3 млн («[[Атлянт]]» і «[[Магілёўліфтмаш]]»), чорныя мэталы і сталёвыя трубы (241,4 тыс. тонаў) — $2321,8 млн («[[Беларускі мэталюргічны завод]]» у Жлобіне), шыны (5,554 млн) і плястмаса — $1886,3 млн («[[Белшына]]» ў Бабруйску), мэбля (310,1 тыс. тонаў) і [[ДСП]] — $1610,7 млн («[[Пінскдрэў]]»), аўтамабілі і трактары (40,2 тыс.) — $1447,2 млн («[[БелАЗ]]» у Жодзіне, «[[Менскі аўтамабільны завод|Менскі аўтазавод]]» і «[[МТЗ]]»), адзеньне і абутак (29,8 млн параў) — $1347,9 млн («[[Мілавіца]]», «[[Элема]]» і «[[Марко]]» ў Віцебску), калійныя ўгнаеньні (6,612 млн тонаў) — $1042,3 млн («[[Беларуськалій]]» у Салігорску)<ref>{{Кніга|аўтар=|частка=6.2. Экспарт асноўных відаў тавараў|загаловак=Прамысловасьць Рэспублікі Беларусь, 2019: статыстычны зборнік|арыгінал=|спасылка=|адказны=гал.рэд. Іна Мядзьведзева|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь|год=2019|том=|старонкі=154-155|старонак=199|сэрыя=|isbn=|наклад=}}</ref>. У 2015 годзе гаспадарка Беларусі зазнала [[Рэцэсія|рэцэсію]], што найперш тлумачылася спадам збыту машынабудаўнічых вырабаў. Самымі стратнымі прадпрыемствамі сталі «БелАЗ», «МАЗ» і «МТЗ»<ref>[https://web.archive.org/web/20150727011516/http://news.tut.by/economics/430246.html Топ-25 самых прибыльных и убыточных ОАО: калийщики увеличивают отрыв, крупнейшие машиностроители уходят в минус], [[TUT.BY]]</ref>. Рэцэсія выклікала скарачэньне абаротных сродкаў прадпрыемстваў, што прывяло да скарачэньня заробкаў і закупкі сыравіны. Самым прыбытковым стаў «Беларуськалій», які займаецца здабычай, вытворчасьцю і пастаўкамі калійных угнаеньняў. Пасьля калійнага крызісу, калі «Беларуськалій» разарваў партнэрства з расейскім прадпрыемствам «[[Уралкалій]]», прыбытак кампаніі за год з 2013 па 2014 год павялічыўся больш чым у 7 разоў да 5733,8 млрд рублёў. === Сельская гаспадарка === {{Асноўны артыкул|Сельская гаспадарка Беларусі}} Асноўныя галіны сельскай гаспадаркі Беларусі — мяса-малочная [[жывёлагадоўля]], бульбаводзтва, ільнаводзтва і [[сьвінагадоўля]]. Паўсюдна разьвітыя [[збожжа]]вая гаспадарка і вырошчваньне тэхнічных расьлінаў. Вылучаюць 5 зонаў адмыслоўваньня. У [[Берасьцейская вобласьць|Берасьцейскай]] і Гарадзенскай абласьцях, а таксама на паўднёвым захадзе [[Менская вобласьць|Менскай]] і ўсходзе Гомельскай вобласьцяў мелі пашырэньне пасевы [[Пшаніца|пшаніцы]]. На [[Пяшчанік|пясковай]] і супясковай глебах Палесься часьцей сеялі [[жыта]] і кармавы [[лубін]]. У Віцебскай, [[Магілёўская вобласьць|Магілёўскай]] і Менскай абласьцях былі найбольшыя плошчы [[Авёс|аўса]] і ячменю. На поўначы і паўночным усходзе сеялі [[лён]]-даўгунец. Пасевы [[Цукровы бурак|цукровых буракоў]] засяроджваліся вакол 4 цукровых заводаў ([[Гарадзейскі цукровы камбінат|Гарадзейскі]], [[Жабінка]]ўскі, [[Скідзельскі цукровы камбінат|Скідзельскі]] і [[Слуцкі цукроварафінадны камбінат|Слуцкі]]). У Лідзкім і [[Петрыкаўскі раён|Петрыкаўскім]] раёнах вырошчалі этэраалейныя расьліны. У Берасьцейскай, [[Гомельская вобласьць|Гомельскай]] і Менскай абласьцях было больш пасеваў [[Бульба|бульбы]]. У [[Менскі раён|Менскім раёне]] было разьвіта [[агародніцтва]]. У [[Гомельскі раён|Гомельскім]] і Менскім раёнах вылучалася [[садоўніцтва]]. [[Птушкагадоўля]] была найбольш аўтаматызаванай галіной жывёлагадоўлі. Буйнейшымі птушкафабрыкамі былі [[Ворша|Аршанская]], Баранавіцкая, [[Кобрын]]ская, Менская і [[Смалявічы|Смалявіцкая]]. На захадзе і поўдні больш разьвітая сьвінагадоўля. Сярод іншых галінаў жывёлагадоўлі разьвіцьцё атрымалі [[рыбаводзтва]], [[зьверагадоўля]] і [[пчалярства]]<ref name="EHB-Smalakou">{{Кніга|аўтар=[[Генадзь Смалякоў|Смалякоў Г.]]|частка=Сельская гаспадарка|загаловак=[[Беларуская энцыкляпэдыя]] ў 18 тамах|арыгінал=|спасылка=http://knihi.com/none/Bielaruskaja_encyklapiedyja_djvu.zip.html|адказны=гал.рэд. [[Генадзь Пашкоў]]|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Беларуская энцыкляпэдыя імя Петруся Броўкі]]|год=2002|том=[http://files.knihi.com/Knihi/Slounik/Bielaruskaja_encyklapedyja.djvu.zip/Bielaruskaja_encyklapedyja.14.djvu 14]|старонкі=313-[http://files.knihi.com/preview/Knihi/Store1/Slounik/Bielaruskaja_encyklapedyja.djvu.zip/Bielaruskaja_encyklapedyja.14.djvu/314_866x9999.jpeg 314]|старонак=512|сэрыя=|isbn=985-11-0238-5|наклад=10 000}}</ref>. == Сувязь == {{Асноўны артыкул|Сувязь Беларусі}} На 1 студзеня 2019 году ў Беларусі налічвалася 351 прыёмная станцыя [[спадарожнік]]авай [[Сувязь (тэхніка)|сувязі]]<ref name="а">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Справаздача аб тэхнічным стане сродкаў электрасувязі па стане на 1 студзеня 2019 г.|спасылка=https://mpt.gov.by/sites/default/files/forma_1-ts_na_sayt.pdf|выдавец=[[Міністэрства сувязі і інфарматызацыі Рэспублікі Беларусь]]|мова=ru|дата публікацыі=2019|дата доступу=17 студзеня 2020}}</ref>. === Тэлебачаньне === На 1 студзеня 2019 году ў 262 паселішчах Беларусі дзеялі 422 сеткі кабэльнага [[Тэлебачаньне|тэлебачаньня]], зь іх 342 перадавалі [[лічбавае тэлебачаньне]]. Сярод 1 628 311 абанэнтаў кабэльнага тэлебачаньня 56% (919 503) падлучылі ў лічбавым выглядзе, у тым ліку 8,5% (139 376) да этэрнага тэлебачаньня. Таксама налічвалася 1 986 263 карыстальнікі тэлебачаньня па [[IP|міжсеткавым пратаколе]], якія складалі 55% агульнага ліку абанэнтаў тэлебачаньня<ref name="а"/>. === Сеціва === {{Асноўны артыкул|Байнэт}} На 1 студзеня 2019 году ў Беларусі налічвалася 12 791 972 абанэнты [[Сеціва]], лік якіх на 35% перавышаў колькасьць насельніцтва Беларусі. Сярод іх 88,6% (11 338 275) належалі [[Фізычная асоба|фізычным асобам]] і лікам перавышалі насельніцтва на 19,6%. Пагатоў 73,2% (8 299 851) абанэнтаў фізычных асобаў мелі бяздротавы доступ да Сеціва, у тым ліку 64,7% (7 339 125) — шыракапалосны праз [[смартфон]]ы. Таксама фізычным асобам належала 95% (3 038 239) стацыянарных абанэнтаў шыракапалоснага Сеціва, рэшта (163 280) — [[Юрыдычная асоба|юрыдычным асобам]] і [[Індывідуальны прадпрымальнік|індывідуальным прадпрымальнікам]]. Сярод 1 453 697 абанэнтаў Сеціва ў юр.асобаў і [[ІП]] 88,7% (1 290 340) былі бяздротавымі, у тым ліку 56,5% (821 887) — з шыракапалосным доступам праз смартфоны. Таксама налічвалася 608 244 грамадзкіх кропак [[Wi-Fi]] пры 492 064 карыстальніках (80,9%). Прапускная здольнасьць зьнешніх каналаў доступу да Сеціва складала 1 480 280 мэгабіт/сэкунда, а каналаў, падлучаных да кропкі абмену нац.трафікам — 106 810 Мбіт/сэк (7,2%). Стацыянарныя абанэнты спажылі 83,8% (2 949,7 [[пэтабайт]]) абсягу дадзеных, хоць складалі 28,2% (3 201 519) абанэнтаў шыракапалоснага Сеціва ў Беларусі (920 гігабайт на абанэнт). Яны выкарыстоўвалі 4 асноўныя спосабы перадачы зьвестак: 1) [[оптавалакно]] (FTTx) — 1 479 457 (46,2%) абанэнтаў, зь іх 53,9% на хуткасьці 30—100 Мбіт/сэк, 2) [[Лічбавая абанэнцкая лінія|лічбавую тэлефонную лінію]] (xDSL) — 1 228 597 (38,4%) абанэнтаў, зь іх 88% пры 2—10 Мбіт/сэк, 3) [[Вітая пара|вітую пару]] (Этэрнэт) — 395 388, зь іх 44,3% пры 30—100 Мбіт/сэк, 4) [[Сувосевы кабэль|сувосевы тэлевізійны кабэль]] (DOCSIS) — 66 376, зь іх 63% пры 10—30 Мбіт/сэк<ref name="а"/>. === Пошта === {{Асноўны артыкул|Белпошта}} {{Падвойная выява|справа|Stemp Coat of arm of Belarus.jpg|145|Stemp Flag and map of Belarus.jpg|145|Маркі [[Белпошта|Белпошты]] зь дзяржаўнымі гербам [[Пагоня]]й (налева) і [[бел-чырвона-белы сьцяг|бел-чырвона-белым сьцягам]] (направа)}} За 2018 год УП «[[Белпошта]]» прыняла паводле падпіскі 4,923 млн асобнікаў [[газэта]]ў і [[часопіс]]аў (52% ад насельніцтва). Для дастаўкі прынялі: 201,571 млн выходных асобнікаў пэрыёдыкі (21 на душу насельніцтва), зь іх 74,3% (149,779 млн) для фізычных асобаў; 207,314 млн уваходных асобнікаў, зь іх 80,4% (166,677 млн) для фіз.асобаў; 173,782 млн транзытных асобнікаў (18 на душу). Таксама апрацавалі 284,629 транзытных пісьмовых адпраўленьняў (30 на душу), 213,139 млн уваходных (22 на душу) і 214,452 млн выходных. Сярод выходных пісьмовых адпраўленьняў: 1) 188,067 млн (87,7%) прыпала на простыя адпраўленьні, зь іх 41,5% (78,146 млн) склалі [[Паштоўка|паштоўкі]], 6% (11,301 млн) — пісьмовыя лісты, 2,4% (4,564 млн) — 2-складовыя адпраўленьні, 1% (1,985 млн) — міжнародныя адпраўленьні і 0,3% (0,596 млн) — [[Бандэроль|бандэролі]]; 2) 22,071 млн (11,7%) склалі заказныя адпраўленьні, зь іх 13,8% (3,041 млн) для фізычных асобаў, 4% (0,892 млн) міжнародныя і 2,4% 2-складовыя; 3) 2,3% (4,314 млн) былі з абвешчанай вартасьцю, зь іх 56% (2,445 млн) для фізычных асобаў. Урэшце поштай даставілі 8,93 млн транзытных пасылак, 5,719 млн уваходных, зь іх 52% для фіз.асобаў, і 5,554 млн выходных [[Пасылка|пасылак]], зь іх 49% платных і 35% для фіз.асобаў (94% платна). На паскораную пошту прыпала 4,737 млн (92%) унутраных і 0,416 млн міжнародных адпраўленьняў. Сярод унутраных 35,5% (1,679 млн) склалі выходныя, 34,3% (1,626 млн) уваходныя і 30,2% (1,432 млн) транзытныя. Сярод міжнародных 55,7% (0,232 млн) — транзытныя, 29,5% (0,123 млн) — выходныя і 14,8% (61 тыс.) — уваходныя<ref name="б">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Справаздача аб паслугах сувязі за 2018 год|спасылка=https://mpt.gov.by/sites/default/files/otchet_1-uslugi_za_2018_god.pdf|выдавец=Міністэрства сувязі і інфарматызацыі Рэспублікі Беларусь|мова=ru|дата публікацыі=2019|дата доступу=17 студзеня 2020}}</ref>. У 2018 годзе поштай даставілі 13,055 млн выплатаў, у асноўным [[пэнсія]]ў. На вёскі прыпадала 48,5% (6,335 млн) такіх выплатаў, на [[раён]]ныя цэнтры — 25,2% (3,294 млн), на абласныя цэнтры — 15,5% (2,02 млн) і на Менск — 10,8% (1,406 млн). Выплаты поштай склалі 4,462 млрд рублёў ($2,136 млрд) сярэднім памерам па 342 рублі. Праз пошту прайшло 7,6 млн выходных [[Грашовы перавод|грашовых пераводаў]], зь іх 99,3% электронных, 84% для фіз.асобаў і 0,5% (40,6 тыс.) міжнародных. Таксама ажыцьцявілі 7,375 млн уваходных грашовых пераводаў, зь іх 69% для фіз.асобаў і 2% (151,5 тыс.) міжнародных (97% для фіз.асобаў). Сума аплачаных пераводаў склала 784,276 рублёў ($375,485 млн), зь іх 79% ад фізасобаў. Атрыманыя пераводы склалі 730,525 млн рублёў (93% ад аплачаных), зь іх 70% фіз.асобам. Урэшце 99,7% (8,497 млн) кур’ерскіх адпраўленьняў былі выходнымі, зь іх 33,5% для фіз.асобаў. Таксама даслалі 1,638 млн [[тэлеграма]]ў, зь іх 44,5 тыс. (2,7%) былі платнымі, у тым ліку 39,4 тыс. (2,4%) міжнароднымі і 14 тыс. (0,9%) для фізасобаў<ref name="б"/>. === Тэлефонная сувязь === {{Асноўны артыкул|Сеткі стацыянарнай тэлефоннай сувязі ў Беларусі}} У 2018 годзе УП «[[Белтэлекам]]» абслужыла 334,418 млн выходных тэлефанаваньняў між сеткамі, зь іх 39% (129,669 млн) ад фізычных асобаў (па 13 на жыхара). Сярод такіх тэлефанаваньняў 320,787 млн (96%) прыпала на міжгароднія, у тым ліку 38% на сотавы. Рэшта (13,631 млн) тэлефанаваньняў была міжнароднай. Працягласьць размоваў у гарадзкіх і сельскіх тэлефонных сетках склала 8,555 млрд хвілінаў (82% выходных), зь іх 83% прыпала на фізычных асобаў (751 хвіл. на жыхара). Рэшту склалі 1,823 млрд хвіл. (17,4%) міжгародніх званкоў, зь іх 17,6% на сотавы, і 69,932 млн хвіл. (6,7%) міжнародных, зь іх 83% у краіны [[СНД]] (у асноўным у Расею). Транзытны трафік «Белтэлекама» між сотавымі апэратарамі склаў 4,059 млрд хвілінаў (428 хвіл. на жыхара), зь іх 3% прыпала на міжнародны [[роўмінг]]. Уваходны трафік склаў 1,393 млрд хвілінаў<ref name="б"/>. На 31 сьнежня 2019 году ў Беларусі налічвалася 11 627 249 абанэнтаў [[Сотавая сувязь|сотавай сувязі]], што перавышала лік насельніцтва на 22,7%. У краіне працавалі 3 сотавыя апэратары: УП «[[А1 (тэлекам-правайдэр)|А1]]» з 1999 году, ТАА «[[Мабільныя ТэлеСыстэмы (Беларусь)|Мабільныя ТэлеСыстэмы]]» з 2002-га і ЗАТ «[[БеСТ|Беларуская сетка тэлекамунікацыяў]]» з 2004-га. Ім належала 33 268 базавых станцыяў, зь іх 48% (15 930) — [[3G|3-га пакаленьня]] (UMTS) і 8% (2 792) — 4-га (LTE). Станцыі налічвалі 175 648 прыёмаперадатчыкаў (па 5 на станцыю) агульнай ёмістасьцю 20,08 млн [[камутатар]]аў (па 114 на прыёмаперадатчык). Камутатары падтрымлівалі 18 550 патокаў па 2 Мбіт/сэк (каля 37,1 гігабіт/сэк). За 4-ы квартал 2019 году 6 823 417 (59%) сотавых абанэнтаў скарысталі доступ да Сеціва, зь іх 56% (3 817 030) праз сувязь 4-га пакаленьня. Прапускная здольнасьць сотавых каналаў доступу да Сеціва складала 312 636 Мбіт/сэк (0,045 Мбіт/с на карыстальніка). Сотавая сувязь была даступнай на 98,7% земляў Беларусі, у тым ліку на 98,4% — 3-га пакаленьня (2 Мбіт/с) і на 5% — 4-га (100 Мбіт/с). Ахоп насельніцтва сотавай сувязьзю ў паселішчах складаў 99,9%, у тым ліку сувязьзю 3-га пакаленьня, а таксама 76% — 4-га пакаленьня. Штомесячны трафік на абанэнта складаў: 794 хвіліны выходных выклікаў і 11 [[Паслуга кароткага паведамленьня|тэкставых паведамленьняў]]. Сярод выходных выклікаў 82% прыпадала на ўнутрысеткавыя, 16,5% — на тэлефанаваньні ў іншыя сотавыя сеткі, 1,3% — на званкі на стацыянарныя тэлефоны, рэшта (0,2%) — на міжнародныя званкі<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Справаздача аб разьвіцьці сотавай рухомай электрасувязі за 4-ы квартал 2019 году|спасылка=https://mpt.gov.by/sites/default/files/4_spe_na_sait.pdf|выдавец=Міністэрства сувязі і інфарматызацыі Рэспублікі Беларусь|мова=ru|дата публікацыі=2020|дата доступу=17 студзеня 2020}}</ref>. == Шляхі зносін == {{Асноўны артыкул|Шляхі зносін Беларусі}} На 2020 год у Беларусі існавала 6 відаў шляхоў зносінаў: * ''Чыгуначныя''. [[Беларуская чыгунка]] ахоплівала звыш 2100 паселішчаў краіны і прапаноўвала 4 лініі перавозак паяжджанаў: 1) гарадзкія — у межах сталіцы і абласных цэнтраў да станцыяў у гарадах-спадарожніках, 2) рэгіянальныя — у межах вобласьці і да бліжэйшага гораду абласнога падпарадкаваньня ў суседняй вобласьці, 3) міжрэгіянальныя — між сталіцай і абласнымі цэнтрамі ды між абласнымі цэнтрамі, 4) міжнародныя — між Беларусьсю і іньшымі краінамі. Паводле хуткасьці руху і працягласьці прыпынкаў рэгіянальныя і міжрэгіянальныя лініі падзялялі на 2 клясы: бізнэс і эканом. Квіткі на цягнік прадавалі он-лайн праз [[Аплатная картка|аплатную картку]] і [[электронныя грошы]], па тэлефоне і ў касах на станцыях. Электронная рэгістрацыя дазваляла сесьці ў цягнік па пашпарце. Паездка міжрэгіянальнымі лініямі праз усю краіну ад Берасьця да Віцебска каштавала ад 13,8 [[Беларускі рубель|рубля]] ($7-8) у пляцкарце і да 19,1 рубля ($11-12) у купэ. У Беларусі дзеяла 20 буйных чыгуначных вакзалаў. На меншых станцыях працавалі білетныя касы і гандлёвыя кіёскі. * ''Аўтамабільныя''. У кожным горадзе Беларусі дзеялі аўтавакзал і аўтастанцыя з заляй чаканьня, дзе прадавалі ежу і квіткі на прыгарадныя, міжгароднія і міжнародныя падарожжы. У Менску працавалі Цэнтральны аўтавакзал і Аўтазаводзкая ды Паўднёва-Заходняя аўтастанцыі, куды прыбывала большасьць міжнародных аўтобусаў. Квіткі на праезд у прыгарадных і міжгародніх аўтобусах перавозчыкаў [[Міністэрства транспарту і камунікацыяў Рэспублікі Беларусь]] прадавалі он-лайн за электронныя грошы. Большасьць аўтападарожжаў ажыцьцяўлялі прыватныя [[Маршрутнае таксі|маршрутныя таксі]] на мікраўтобусах. * ''Паветраныя''. Нацыянальны аэрапорт «[[Менск (нацыянальны аэрапорт)|Менск]]» прымаў палёты зь іншых краінаў. Лётнішчы абласных цэнтраў прымалі грузавыя і чартэрныя самалёты. Зь Берасьця, Гомеля і Горадні ладзілі палёты ў расейскі [[Калінінград]]. * ''Водныя''. У Беларусі налічвалася 10 рачных партоў, што прымалі караблі праз 8 водных шляхоў: [[Дняпроўска-Бужанскі канал]] і 8 рэк — Дняпро, [[Бярэзіна|Бярэзіну]], Сож, Прыпяць, [[Дзьвіна|Дзьвіну]], Нёман і [[Мухавец]]. Улетку ладзіліся прагулкі на [[цеплаход]]ах у 13 мясьцінах: Берасьці (Мухавец), Віцебску (Дзьвіна), Горадні (Нёман і [[Аўгустоўскі канал]]), Гомелі (Сож), Магілёве ([[Дняпро]]), Бабруйску (Бярэзіна), Мазыры і Пінску ([[Прыпяць]]), «Нарачанскім» (возера [[Нарач]]) і «[[Прыпяцкі нацыянальны парк|Прыпяцкім]]» нацыянальных парках, нацпарку «Браслаўскія азёры» (возера [[Дрывяты]]), на [[Заслаўскае вадасховішча|Заслаўскім вадасховішчы]] (Менскае мора) і [[Выганашчанскае возера|Выганашчанскім возеры]] (Івацэвіцкі раён). Па Аўгустоўскім канале хадзіў рачны трамвай. З [[Тураў|Турава]] плывучая гасьцініца «Палесьсе» ладзіла 3-дзённыя рачныя круізы па Прыпяці. * ''Гарадзкія''. У большасьці гарадоў краіны дзеяў [[грамадзкі транспарт]]: аўтобус — амаль ва ўсіх; [[тралейбус]] — у сталіцы, абласных цэнтрах і [[Бабруйск]]у; [[трамвай]] — у сталіцы, [[Віцебскі трамвай|Віцебску]], Мазыры і [[Наваполацак|Наваполацку]]; [[таксі]] і маршрутнае таксі — у Менску, абласных цэнтрах і іншых буйных гарадах; [[Менскі мэтрапалітэн]]. Квіткі на праезд прадавалі ў кіёску на прыпынку, кандуктары і кіроўцы. У сталіцы цана наземнага праезду складала 60 капеек, у мэтро — 65 капеек. У іншых гарадах Беларусі праезд быў таньнейшым. Шматразовыя праязныя білеты прадавалі на месяц, 15 і 10 дзён, у тым ліку на некалькі відаў перавозак<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Транспарт Беларусі|спасылка=https://www.belarus.by/by/travel/transport-in-belarus|выдавец=[[Belarus.by]]|дата публікацыі=2020|дата доступу=22 студзеня 2020}}</ref>. * ''Трубаправодныя''. Улучалі 2861 км нафтаправодаў («[[Гомельтранснафта Дружба]]»), 1200 км нафтапрадуктаправодаў і 7,9 тыс. км [[газаправод]]аў пад кіраўніцтвам ААТ «[[Газпрам трансгаз Беларусь]]» разам з 7 магістральнымі, зь якіх 2,9 тыс. км (37%) былі транзытнымі<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Галіна дзейнасьці|спасылка=http://www.btg.by/about/activities/|выдавец=«Газпрам трансгаз Беларусь»|мова=ru|дата публікацыі=2020|дата доступу=22 студзеня 2020}}</ref>. == Узброеныя сілы == {{Асноўны артыкул|Узброеныя сілы Рэспублікі Беларусь}} [[Файл:Берет ВДВ.jpg|значак|300пкс|Барэт беларускіх [[Сілы спэцыяльных апэрацыяў УС РБ|ПДВ]] да 1995 г.]] На 2020 год Узброеныя сілы Беларусі ўлучалі: 1) [[Сухапутныя войскі Рэспублікі Беларусь|Сухапутныя войскі]], 2) [[Вайскова-паветраныя сілы і войскі супрацьпаветранай абароны Беларусі|Вайскова-паветраныя сілы і войскі супрацьпаветранай абароны]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Структура Ўзброеных Сілаў Рэспублікі Беларусь|спасылка=https://www.mil.by/by/forces/structure/|выдавец=[[Міністэрства абароны Рэспублікі Беларусь]]|дата публікацыі=2020|дата доступу=19 студзеня 2020}}</ref>. [[Генэральны штаб Узброеных сілаў Беларусі]] меў у беспасярэднім падпарадкаваньні [[Сілы спэцыяльных апэрацыяў УС РБ|Сілы спэцыяльных апэрацыяў]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Сілы спэцыяльных апэрацый|спасылка=https://www.mil.by/by/forces/sso/|выдавец=Міністэрства абароны Рэспублікі Беларусь|дата публікацыі=2020|дата доступу=19 студзеня 2020}}</ref>. Сухапутныя войскі знаходзіліся ў падпарадкаваньні [[Міністэрства абароны Рэспублікі Беларусь]] і ўлучалі 2 апэратыўныя камандаваньні: [[Заходняе апэратыўнае камандаваньне|Заходняе]] (Горадня) і [[Паўночна-Заходняе апэратыўнае камандаваньне|Паўночна-Заходняе]] (Барысаў, Менская вобласьць)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Сухапутныя войскі (прызначэньне)|спасылка=https://www.mil.by/by/forces/sv/appointment/|выдавец=Міністэрства абароны Рэспублікі Беларусь|дата публікацыі=2020|дата доступу=19 студзеня 2020}}</ref>. На люты 2018 году Ўзброеныя сілы Беларусі налічвалі 70 000 [[Вайсковец|вайскоўцаў]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Урачысты сход, прысьвечаны 100-годзьдзю Ўзброеных сілаў Беларусі|спасылка=http://president.gov.by/by/news_by/view/urachysty-sxod-prysvechany-100-goddzju-uzbroenyx-sil-belarusi-18170/|выдавец=Прэс-служба прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|дата публікацыі=22 лютага 2018|дата доступу=19 студзеня 2020}}</ref>. На 2020 год Сухапутныя войскі Беларусі лікам 29 600 чалавек мелі на ўзбраеньні: 469 [[Асноўны баявы танк|асноўных баявых танкаў]] (400 [[Т-72]]), 1111 [[Баявая машына пяхоты|баявых машынаў пяхоты]] (875 [[БМП-2]]), 247 [[бронетранспартэр]]аў (150 [[БТР-80]]), 434 [[Самаходная артылерыйская ўстаноўка|самаходных артылерыйскіх установак]] (САУ; 198 [[2С1]] «Гваздзік»), 228 палявых [[гармата]]ў (132 [[Гаўбіца|гаўбіцы]] [[2А65]]), 234 [[Рэактыўная сыстэма залпавага агню|рэактыўных сыстэмаў залпавага агню]] (РСЗА; 126 «[[Град (зброя)|Градаў]]»), 109 [[мінамёт]]аў (61 [[2С12]] «Сані»), 480 [[Супрацьтанкавы ракетны комплекс|супрацьтанкавых ракетных комплексаў]] (СТРК), 14 [[Зэнітны ракетны комплекс|зэнітных ракетных комплексаў]] (ЗРК) «[[Тор (зэнітны ракетны комплекс)|Тор]]» і 96 [[Апэратыўна-тактычны ракетны комплекс|апэратыўна-тактычных ракетных комплексаў]] (АТРК; 60 9К72 «Эльбрус»)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Сухапутныя войскі Беларусі|спасылка=https://www.globalsecurity.org/military/world/belarus/army-equipment.htm|выдавец=Партал «Сусьветная бясьпека» (Александрыя, штат [[Вірджынія]], ЗША)|мова=en|дата публікацыі=2020|дата доступу=19 студзеня 2020}}</ref>. Вайскова-паветраныя сілы і войскі супрацьпаветранае абароны Беларусі мелі на ўзбраеньні: 140 баявых самалётаў (70 [[Су-25]]), 10 транспартных (6 [[Ан-26]]) і 10 навучальных Л-39, 168 транспартных [[верталёт]]аў (125 [[Мі-8]]), 50 ударных [[Мі-24]] і 16 выведвальных Мі-24К і -Р, 2 [[дывізіён]]ы ЗРК [[С-300]], 4 дывізіёны [[С-200]], 12 [[Батарэя (войска)|батарэяў]] ЗРК «[[Бук (зброя)|Бук]]» і С-125. 22 жніўня 2016 году на ўзбраеньне 77-га дывізіёна [[336-я рэактыўная артылерыйская брыгада|336-й рэактыўнай артылерыйскай брыгады]] ў Асіпавічах (Магілёўская вобласьць) паставілі 1-ю РСЗА «[[Палянэз (зброя)|Палянэз]]»<ref>{{Навіна|аўтар=Эдуард Мартынюк|загаловак=«Палянэз» прынята на ўзбраеньне беларускай арміі|спасылка=https://blr.belta.by/society/view/palanez-prynjata-na-uzbraenne-belaruskaj-armii-50074-2016/|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=22 жніўня 2016|дата доступу=19 студзеня 2020}}</ref>. == Замежная палітыка == {{Асноўны артыкул|Замежная палітыка Беларусі}} Паводле 1-га артыкула Канстытуцыі 1994 году, Рэспубліка Беларусь самастойна ажыцьцяўляе [[Замежная палітыка|замежную палітыку]]. Згодна з 18-м артыкулам «Рэспубліка Беларусь у сваёй замежнай палітыцы зыходзіць з прынцыпаў роўнасьці дзяржаваў, непрымяненьня сілы або пагрозы сілай, непарушнасьці межаў, мірнага ўрэгуляваньня спрэчак, неўмяшаньня ва ўнутраныя справы і іншых агульнапрызнаных прынцыпаў і нормаў [[Міжнароднае права|міжнароднага права]]. Рэспубліка Беларусь ставіць за мэту зрабіць сваю тэрыторыю бязьядзернай зонай, а дзяржаву — нэўтральнай»<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Канстытуцыя 1994 году (са зьмяненьнямі і дапаўненьнямі)|спасылка=http://pravo.by/pravovaya-informatsiya/pomniki-gistoryi-prava-belarusi/kanstytutsyynae-prava-belarusi/kanstytutsyi-belarusi/kanstytutsyya-1994-goda-sa-zmyanennyami-i-dapa-nennyami-/|выдавец=Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|дата публікацыі=2018|дата доступу=21 студзеня 2020}}</ref>. 14 лістапада 2005 году А. Лукашэнка падпісаў Закон «Аб зацьвярджэньні Асноўных напрамкаў унутранай і замежнай палітыкі Рэспублікі Беларусь». Паводле 24-га артыкула Закону, «стратэгічнымі мэтамі замежнай палітыкі Рэспублікі Беларусь ёсьць: абарона дзяржаўнага [[сувэрэнітэт]]у і тэрытарыяльнай цэласнасьці Рэспублікі Беларусь; абарона правоў, свабодаў і законных зацікаўленасьцяў грамадзянаў, грамадзкіх і дзяржаўных зацікаўленасьцяў»<ref>{{Навіна|аўтар=А. Лукашэнка|загаловак=Закон Рэспублікі Беларусь «Аб зацьвярджэньні Асноўных напрамкаў унутранай і замежнай палітыкі Рэспублікі Беларусь» ад 14 лістапада 2005 г. № 60-З|спасылка=http://pravo.by/document/?guid=3871&p0=h10500060|выдавец=Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|мова=ru|дата публікацыі=10 чэрвеня 2015|дата доступу=21 студзеня 2020}}</ref>. На 2020 год грамадзяне Беларусі маглі бязьвізава выяжджаць у 44 краіны, у тым ліку ў сумежныя Расею і Ўкраіну. У Беларусь маглі бязьвізава прыяжджаць грамадзяне 23 краінаў, у тым ліку Расеі і Ўкраіны. Таксама грамадзяне 74 дзяржаваў прыбывалі ў Беларусь бязьвізава праз нацыянальны [[Менск (нацыянальны аэрапорт)|аэрапорт «Менск»]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Бязьвізавы рух|спасылка=http://mfa.gov.by/be/visa/bezvizav_ruh/d13f36405deb6bb1.html|выдавец=Міністэрства замежных справаў Рэспублікі Беларусь|дата публікацыі=2020|дата доступу=21 студзеня 2020}}</ref>. У 2017 годзе ўрад Беларусі падтрымліваў дыпляматычныя дачыненьні з 177 дзяржавамі (з 212). На 2020 год [[дыпляматычныя прадстаўніцтвы Беларусі]] працавалі ў 57 дзяржавах. Амбасадары Беларусі мелі акрэдытацыю паводле сумяшчальніцтва ў яшчэ 52 дзяржавах. У Беларусі працавала 48 амбасадаў, 4 аддзяленьні амбасадаў, 3 гандлёвыя прадстаўніцтвы і 39 консульстваў замежных дзяржаваў. Міжнародныя арганізацыі мелі ў Беларусі 18 прадстаўніцтваў. Яшчэ 91 замежная амбасада ў Варшаве, Вільні, Кіеве і Маскве мела акрэдытацыю ў Беларусі па сумяшчальніцтве<ref name="mfa.gov.by">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Замежная палітыка|спасылка=http://mfa.gov.by/be/foreign_policy/|выдавец=[[Міністэрства замежных справаў Рэспублікі Беларусь]]|дата публікацыі=2020|дата доступу=21 студзеня 2020}}</ref>. На 1 ліпеня 2019 году ўрад Беларусі браў удзел у 2566 двухбаковых і 1315 шматбаковых міжнародных дамовах<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Міжнароднае права|спасылка=http://mfa.gov.by/be/foreign_policy/interlaw/|выдавец=[[Міністэрства замежных справаў Рэспублікі Беларусь]]|дата публікацыі=1 ліпеня 2019|дата доступу=21 студзеня 2020}}</ref>. У Беларусі няма наўпроставага выхаду да адкрытага мора для беспасярэдніх зносінаў зь несумежнымі дзяржавамі. Таму ў замежнай палітыцы Беларусі павышанае значэньне маюць дачыненьні з 5 сумежнымі дзяржавамі, кожная зь якіх мае выхад да мора: [[Латвія]]й, [[Летува|Летувой]], Польшчай, Расеяй і Ўкраінай. Апасродкавана празь іх землі ўрад Беларусі ажыцьцяўляе стасункі з астатнімі дзяржавамі. На 2020 год урад Беларусі браў удзел у 10 міжурадавых арганізацыях Эўропы: [[Садружнасьць незалежных дзяржаваў]] (1991), [[Арганізацыя бясьпекі і супрацы ў Эўропе]] (Вена, Аўстрыя; 1992), [[Эўрапейскі банк рэканструкцыі і разьвіцьця]] (Лёндан, Ангельшчына; 1992), [[Нарада энэргетычнай хартыі]] (Брусэль, Бэльгія; 1994), [[Цэнтральна-эўрапейская ініцыятыва]] (Трыест, Італія; 1996), [[Рада эўраатлянтычнага партнэрства]] (Брусэль, 1997), [[Саюзная дзяржава Беларусі і Расеі]] (2000), [[Арганізацыя Дамовы аб калектыўнай бясьпецы]] (Масква, Расея; 2003) і [[Эўразійскі эканамічны зьвяз]] (Масква, 2015). На сусьветным узроўні Беларусь была дзяржавай-удзельніцай 40 міжурадавых арганізацыяў, сярод якіх: [[Арганізацыя аб’яднаных нацыяў]] (Нью-Ёрк, ЗША; 1945), [[Сусьветны паштовы саюз]] (Бэрн, Швайцарыя; 1947), [[Міжнародны саюз электрасувязі]] (Жэнэва, Швайцарыя; 1947), [[Сусьветная мэтэаралягічная арганізацыя]] (Жэнэва, 1948), [[Міжнароднае бюро выставаў]] (Парыж, Францыя; 1951), [[Міжнародная арганізацыя працы]] (Жэнэва; 1954), [[Міжнароднае агенцтва атамнай энэргіі]] (Вена, 1957), [[Пастаянны трацейскі суд]] (Гаага, Нідэрлянды; 1962), [[Сусьветная арганізацыя інтэлектуальнай уласнасьці]] (Жэнэва, 1967), [[Сусьветны банк]] (Вашынгтон, ЗША; 1992), [[Міжнародны валютны фонд]] (Вашынгтон, 1992), [[Сусьветная арганізацыя здароўя]] (Жэнэва, Швайцарыя; 1992), [[Арганізацыя супрацы чыгунак]] (Варшава, Польшча; 1993), [[Сусьветная мытная арганізацыя]] (Брусэль, 1993), [[Міжнародная арганізацыя па стандартызацыі]] (Жэнэва, 1993), [[Міжнародная арганізацыя па цукры]] (Лёндан, 1993), [[Міжнародная электратэхнічная камісія]] (Жэнэва, 1993), [[Міжнародная арганізацыя грамадзянскай авіяцыі]] (Манрэаль, Канада; 1993), [[Сусьветная арганізацыя здароўя жывёлаў]] (Парыж, 1994), [[Міжпарлямэнцкі саюз]] (Парыж, 1995), [[Рух недалучэньня]] (Нью-Ёрк, 1998) і [[Міжнародная арганізацыя міграцыі]] (Жэнэва, 2005)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Беларусь і міжнародныя арганізацыі|спасылка=http://mfa.gov.by/be/mulateral/organization/|выдавец=Міністэрства замежных справаў Рэспублікі Беларусь|дата публікацыі=2020|дата доступу=21 студзеня 2020}}</ref>. == Глядзіце таксама == * [[Аўтамабільныя рэгістрацыйныя знакі Беларусі]] == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}} * {{Літаратура/БелЭн|1}} * {{Літаратура/БелЭн|2}} * {{Літаратура/БелЭн|3}} * {{Літаратура/БелЭн|4}} * {{Літаратура/БелЭн|5}} * {{Літаратура/БелЭн|6}} * {{Літаратура/БелЭн|7}} * {{Літаратура/БелЭн|8}} * {{Літаратура/БелЭн|9}} * {{Літаратура/БелЭн|10}} * {{Літаратура/БелЭн|11}} * {{Літаратура/БелЭн|12}} * {{Літаратура/БелЭн|13}} * {{Літаратура/БелЭн|14}} * {{Літаратура/БелЭн|15}} * {{Літаратура/БелЭн|16}} * {{Літаратура/БелЭн|17}} * {{Літаратура/БелЭн|18-1}} * {{Літаратура/БелЭн|18-2}} * {{Літаратура/Беларусь: энцыкляпэдычны даведнік, 1995}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|1}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|2}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|3}} * {{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2}} * {{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)}} == Вонкавыя спасылкі == {{Вікіцытатнік}} * [https://web.archive.org/web/20130131085145/http://www.belarus.by/by Афіцыйны сайт Беларусі] * [https://web.archive.org/web/20180210152324/http://map.letapis.by/by/#intro Мапа станаўленьня Беларусі] * [http://www.bielarus.net/ Беларуская Салідарнасьць] * [http://radzima.org Беларусь: адметныя мясьціны і помнікі], [[Radzima.org]] {{Добры артыкул}} {{Беларусь у тэмах}} {{Гісторыя Беларусі}} {{Краіны Эўропы}} {{Краіны праграмы Ўсходняга Партнэрства}} {{АБСЭ}} tnyc65ierhh2he90emfu8bzetwh6fuy 0 9322 2619171 2595445 2025-06-08T07:47:58Z Павал палешук 77106 Павал палешук перанёс старонку [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік]] у [[Зьвяз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік]]: Памылка ў назове: Ёсьць такая рэч, лёгіка, называецца й назвы маюць падпарадкоўвацца ёй, але калі на алны і тыя ж назвы выкарыстоўваць розныя словы, гэта ня ёсьць лёгіка. 2595445 wikitext text/x-wiki {{Краіна |Назва = СССР |Лацінка = Sajuz Savieckich Sacyjalistyčnych Respublik |НазваЎРоднымСклоне = СССР |НазваНаДзяржаўнайМове = Союз Советских Социалистических Республик |Сьцяг = Flag of the Soviet Union.svg |Герб = Coat of arms of the Soviet Union (1956–1991).svg |НацыянальныДэвіз = [[Пралетарыі ўсіх краін, яднайцеся!]] |Месцазнаходжаньне = Union of Soviet Socialist Republics (orthographic projection).svg |АфіцыйнаяМова = ''de-jure'' — не было<br />''de-facto'' — [[расейская мова|расейская]] |Сталіца = [[Масква]] |НайбуйнейшыГорад = [[Масква]] |ТыпУраду = [[Савецкая рэспубліка]] пад [[Таталітарызм|таталітарнай]] [[Дыктатура|дыктатурай]] |ПасадыКіраўнікоў = |ІмёныКіраўнікоў = |Плошча = |МесцаЎСьвецеПаводлеПлошчы = |АдсотакВады = |ГодАцэнкіНасельніцтва = |МесцаЎСьвецеПаводлеНасельніцтва = |Насельніцтва = |ШчыльнасьцьНасельніцтва = |ГодАцэнкіСУП = |МесцаЎСьвецеПаводлеСУП = |СУП = |СУПНаДушуНасельніцтва = |Валюта = [[Савецкі рубель]] |КодВалюты = SUR |ЧасавыПас = +2…+12{{Заўвага|на тэрыторыі СССР быў [[дэкрэтны час]]}} |НезалежнасьцьПадзеі = |НезалежнасьцьДаты = |ДзяржаўныГімн = Гімн СССР |АўтамабільныЗнак = |ДамэнВерхнягаЎзроўню = [[.su]] |ТэлефонныКод = 7 |Дадаткі = |ПапярэдняяДзяржава1 = РСФСР |СьцягПапярэдняйДзяржавы1 = Flag_of_the_Russian_Soviet_Federative_Socialist_Republic_(1918–1925).svg |ПапярэдняяДзяржава2 = УССР |СьцягПапярэдняйДзяржавы2 = Flag_of_the_Ukrainian_Soviet_Socialist_Republic.svg |ПапярэдняяДзяржава3 = ССРБ |СьцягПапярэдняйДзяржавы3 = Flag_of_Byelorussian_SSR_(1919-1927).png |ПапярэдняяДзяржава4 = ЗСФСР |СьцягПапярэдняйДзяржавы4 = Flag_of_the_Transcaucasian_SFSR.svg |ГодПачаткуІснаваньня = 1922 |ГодКанцаІснаваньня = 1991 |НаступнаяДзяржава1 = СНД |СьцягНаступнайДзяржавы1 = Flag_of_the_CIS.svg}} [[Файл:USSR Republics Numbered Alphabetically.png|значак|300пкс|Склад СССР]] '''Саю́з Саве́цкіх Сацыялісты́чных Рэспу́блік'''{{Заўвага|[[Прыметнік]] «''савецкі''» мог пазначаць як нешта, што датычыцца да СССР, так і, у вузейшым сэнсе, што датычыцца да сыстэмы [[Рады|радаў]]}}, таксама '''Зьвяз Саве́цкіх Сацыялісты́чных Рэспу́блік''', '''ЗССР''' і '''Зьвяз Ра́давых Сацыялісты́чных Рэспу́блік''', '''ЗРСР'''{{Заўвага|У міжваенным беларускім друку (1918—1939) па-за СССР паралельна ўжывалася форма, дзе, замест «савецкіх», было «радавых». Адпаведна казалі таксама й «Радавая Беларусь» і г. д.}}, размоўна '''Савок''' ({{мова-ru|Союз Советских Социалистических Республик}}) — [[дзяржава]], якая існавала з 1922 па 1991 гады ў [[Эўропа|Эўропе]] і [[Азія|Азіі]]. СССР займаў 1/6 частку заселенае сушы і быў найбуйнейшай паводле плошчы краінаю сьвету на тэрыторыі, якую да 1917 году займала [[Расейская імпэрыя]] безь [[Фінляндыя|Фінляндыі]], часткі [[Царства Польскае|Польскага Царства]] і некаторых іншых тэрыторыяў ([[Карская вобласьць]], цяпер [[Турэччына]]), але з [[Галіцыя]]й, [[Закарпацьце]]м, часткаю [[Усходняя Прусія|Ўсходняе Прусіі]], [[Паўночная Букавіна|Паўночнай Букавінай]], [[Паўднёвы Сахалін|Паўднёвым Сахалінам]] і [[Курылы|Курыламі]]. Паводле [[Канстытуцыя СССР 1977 году|Канстытуцыі]] 1977 году, СССР абвяшчаўся адзінай [[Фэдэрацыя|саюзнаю]] шматнацыянальнай і [[Сацыялізм|сацыялістычнаю]] дзяржаваю. Пасьля [[Другая сусьветная вайна|Другое сусьветнай вайны]] СССР меў сухапутныя межы з [[Аўганістан]]ам, [[Вугоршчына]]ю, [[Іран]]ам, [[Кітай|Кітаем]], [[Карэйская Народна-Дэмакратычная Рэспубліка|КНДР]] (з 9 верасьня 1948 году), [[Манголія]]й, [[Нарвэгія]]й, [[Польшча]]й, [[Румынія]]й, [[Турэччына]]й, [[Фінляндыя]]й, [[Чэхаславаччына]]й і [[Тувінская Народная Рэспубліка|Тувой]] (па заканчэньні Другой сусьветнай вайны ўвайшла ў склад СССР як аўтаномная вобласьць РСФСР) і толькі марскія са [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]], [[Швэцыя]]й і [[Японія]]й. СССР быў створаны 30 сьнежня 1922 году шляхам аб’яднаньня [[Расейская Савецкая Фэдэратыўная Сацыялістычная Рэспубліка|РСФСР]], [[Украінская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Украінскае ССР]], [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускае ССР]] і [[Закаўкаская Сацыялістычная Фэдэратыўная Савецкая Рэспубліка|ЗСФСР]]. Складаўся з саюзных рэспублікаў (у розныя гады ад 4 да 16), паводле Канстытуцыі якія зьяўляліся [[Сувэрэнітэт|сувэрэннымі]] дзяржавамі<ref>[[wikisource:ru:Конституция СССР (1977)#Глава 9. СОЮЗНАЯ СОВЕТСКАЯ СОЦИАЛИСТИЧЕСКАЯ РЕСПУБЛИКА|Ст. 76-я Конституции СССР 1977 года]]</ref>; за кожнаю саюзнаю рэспублікаю захоўвалася права вольнага выхаду з саюзу<ref>[[wikisource:ru:Конституция СССР (1977)#Глава 8. СССР — СОЮЗНОЕ ГОСУДАРСТВО|Ст. 72-я Конституции СССР 1977 года]]</ref>. Саюзная рэспубліка мела права ўступаць у адносіны з замежнымі дзяржавамі, складаць зь імі дамовы і абменьвацца дыпляматычнымі і консульскімі прадстаўнікамі, удзельнічаць у дзейнасьці міжнародных арганізацыяў<ref>[[wikisource:ru:Конституция СССР (1977)#Глава 9. СОЮЗНАЯ СОВЕТСКАЯ СОЦИАЛИСТИЧЕСКАЯ РЕСПУБЛИКА|Ст. 80-я Конституции СССР 1977 года]]</ref>. Сярод 50 краінаў-заснавальнікаў [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў|ААН]] нароўні з СССР былі і дзьве яго саюзныя рэспублікі: [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|БССР]] і [[УССР]]. У склад некаторых рэспублік уваходзілі аўтаномныя ўтварэньні (Аўтаномныя Савецкія Сацыялістычныя Рэспублікі, аўтаномныя вобласьці, нацыянальныя (пасьля 1977 году — аўтаномныя) акругі), а таксама (не ва ўсіх) [[вобласьць|вобласьці]] і [[край (адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка)|краі]]; пры гэтым аўтаномныя акругі й аўтаномныя вобласьці ў РСФСР не ўваходзілі ў яе склад непасрэдна, уваходзячы ў яе праз край (напрыклад, Адыгейская аўтаномная вобласьць, якая ўваходзіла ў [[Краснадарскі край]]). Іншыя рэспублікі маглі падзяляцца на непасрэдна раёны, але мець у сваім складзе аўтаномныя ўтварэньні, складзеныя зь некалькіх раёнаў (напрыклад, Нахічэванская АССР і Нагорна-Карабаская аўтаномная вобласьць Азэрбайджанскай ССР). Іншыя рэспублікі маглі не зьмяшчаць аўтаномныя ўтварэньні і падзяляцца толькі на вобласьці (напрыклад, [[БССР]]), альбо на непасрэдна [[раён]]ы (рэспублікі [[Балтыя|Балтыі]], [[Малдова]]). Пасьля [[Другая сусьветная вайна|Другое сусьветнай вайны]] СССР, нароўні з [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]], быў [[звышдзяржава]]ю<ref>[https://web.archive.org/web/20090528084643/http://student.britannica.com/elementary/article?articleId=353884 Union of Soviet Socialist Republics — Britannica Student Encyclopaedia]</ref>. Савецкі Саюз дамінаваў у [[сусьветная сыстэма сацыялізму|сусьветнай сыстэме сацыялізму]], а таксама быў сталым чальцом [[Рада Бясьпекі ААН|Рады Бясьпекі ААН]]. [[Распад СССР]] характарызаваўся вострым супрацьстаяньнем паміж прадстаўнікамі цэнтральнае саюзнае ўлады і новаабранаю ўладаю на месцах ([[Вярхоўны Савет|Вярхоўныя Саветы]], прэзыдэнты саюзных рэспублікаў). У 1989—1990 гадах усе рэспубліканскія Вярхоўныя Саветы прынялі [[парад сувэрэнітэтаў|дэклярацыі пра дзяржаўны сувэрэнітэт]], некаторыя зь іх — дэклярацыі незалежнасьці. 17 сакавіка 1991 году ў 9-ці з 15-ці рэспублікаў СССР быў праведзены [[Усесаюзны рэфэрэндум пра захаваньне СССР|Ўсесаюзны рэфэрэндум пра захаваньне СССР]], на якім дзьве траціны грамадзянаў выказаліся за захаваньне абноўленага саюзу. Але саюзным уладам не атрымалася стабілізаваць сытуацыю. За [[Жнівеньскі путч|няўдалым дзяржаўным пераваротам]] [[Дзяржаўны камітэт па надзвычайным становішчы|дзяржаўнага камітэта па надзвычайным становішчы]] афіцыйна прызнаная незалежнасьць балтыйскіх рэспублікаў. Пасьля [[Усеўкраінскі рэфэрэндум (1991)|Ўсеўкраінскага рэфэрэндуму пра незалежнасьць]], дзе большасьць насельніцтва выказалася за незалежнасьць Украіны, захаваньне СССР як дзяржаўнага ўтварэньня стала фактычна немагчымым, пра што было заяўлена ў ''[[Белавеская дамова|Дамове пра стварэньне Садружнасьці Незалежных Дзяржаваў]]'', падпісаным 8 сьнежня 1991 году кіраўнікамі трох саюзных рэспублікаў — [[Барыс Ельцын|Ельцыным]] ад РСФСР (Расейскае Фэдэрацыі), [[Леанід Краўчук|Краўчуком]] ад УССР (Украіны) і [[Станіслаў Шушкевіч|Шушкевічам]] ад БССР (Рэспублікі Беларусь)<ref>[[wikisource:ru:Соглашение о создании Содружества Независимых Государств (1991)#Соглашение о создании Содружества Независимых Государств (1991)|Соглашение о создании Содружества Независимых Государств (1991)]]</ref>. Афіцыйна СССР спыніў сваё існаваньне 26 сьнежня 1991 году. У канцы 1991 году [[Расейская Фэдэрацыя]] была прызнана дзяржаваю-прадаўжальнікам Саюзу ССР у [[міжнароднае права|міжнародна-прававых]] адносінах<ref name="FedZak101">Тэрмін «дзяржава-прадаўжальнік Саюзу ССР» у дачыненьні да РФ быў замацаваны ў пункце 3 артыкула 1 і пункце 7 артыкула 37 Фэдэральнага закону «Пра міжнародныя дамовы Расейскае Фэдэрацыі» ад 15 ліпеня 1995 году № 101-ФЗ (прыняты [[Дзярждума|Дзярждумаю РФ]] 16 чэрвеня 1995 году). — Глядзіце [http://constitution.garant.ru/DOC_10003790.htm фэдэральны закон ад 15 ліпеня 1995 г. № 101-ФЗ «Пра міжнародныя дамовы Расейскае Фэдэрацыі»]</ref> і заняла яго месца ў [[Рада Бясьпекі ААН|Радзе Бясьпекі ААН]]<ref name="MotaMid">13 студзеня 1992 году [[МЗС Расеі]] разаслала часткам дыпляматычных прадстаўніцтваў у Маскве ноту, у якой заяўлялася, што Расейская Фэдэрацыя працягвае ажыцьцяўляць правы і выконваць абавязаньні па ўсіх дамовах, складзеных СССР. На аснове паказанае ноты сусьветная супольнасьць прызнала за Расейскаю Фэдэрацыяю статус дзяржавы-прадаўжальніка СССР.&nbsp;— Гл.&nbsp;[http://constitution.garant.ru/DOC_3440062.htm Міжнародныя дамовы ў прававой сыстэме Расейскае Фэдэрацыі]</ref>. == Геаграфія СССР == Маючы плошчу 22 400 000 квадратных кілямэтраў, Савецкі Саюз быў найбуйнейшай дзяржавай сьвету. Ён займаў шостую частку сушы, а сваімі памерамі быў супастаўны з памерам [[Паўночная Амэрыка|Паўночнае Амэрыкі]]. Эўрапейская частка складала чвэрць тэрыторыі краіны, і зьяўлялася яе культурным і эканамічным цэнтрам. [[Азія|Азіяцкая частка]] (да [[Ціхі акіян|Ціхага акіяну]] на ўсходзе і да мяжы з Аўганістанам на поўдні) была значна меней населенае. Працягласьць Савецкага Саюзу складала больш за 10000 км з усходу на захад (праз 11 гадзінных паясоў), і амаль 7200 кілямэтраў з поўначы на поўдзень. На тэрыторыі краіны разьмяшчалася пяць кліматычных зонаў. Савецкі Саюз меў самую працяглую мяжу ў сьвеце (больш за 60 000 км). Таксама Савецкі Саюз межаваў з ЗША, Аўганістанам, Кітаем, Чэхаславаччынаю, Фінляндыяю, Вугоршчынаю, Іранам, Манголіяю, Паўночнаю Карэяю, Нарвэгіяю, Польшчаю, Румыніяю і Турэччынаю (з 1945 па 1991 год). Самаю доўгаю ракою Савецкага Саюзу была [[Об]] (з [[Іртыш]]ом). Самая высокая гара: [[Пік Камунізму]] (7495 м, цяпер пік Ісмаіла Самані) у Таджыкістане. Таксама ў межах СССР (сумесна з Іранам) знаходзілася найбуйнейшае ў сьвеце возера — [[Касьпійскае мора|Касьпійскае]] і самае вялікае і глыбокае ў сьвеце праснаводнае возера — [[Байкал]]. == Гісторыя СССР == {{Асноўны артыкул|Гісторыя СССР}} === Стварэньне СССР (1922—1923) === {{Асноўны артыкул|Дамова пра ўтварэньне СССР|Міжнародна-прававое прызнаньне СССР}} 29 сьнежня 1922 году на канфэрэнцыі дэлегацыяў ад зьездаў Саветаў [[Расейская Савецкая Фэдэратыўная Сацыялістычная Рэспубліка|РСФСР]], [[УССР]], [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|БССР]] і [[ЗСФСР]] была падпісана [[Дамова пра ўтварэньне СССР]]. Гэты дакумэнт быў зацьверджаны 30 сьнежня 1922 [[I Усесаюзны зьезд Саветаў|I-м Усесаюзным зьездам Саветаў]] і падпісаны часткамі дэлегацыяў. Гэта дата і лічыцца датаю ўтварэньня СССР, хоць [[Савет Народных Камісараў СССР]] (Урад) і наркаматы (міністэрствы) былі створаны толькі 6 ліпеня 1923 году. === Даваенны пэрыяд (1923—1941) === {{Асноўны артыкул|НЭП|Калектывізацыя|Індустрыялізацыя СССР|Голад у СССР (1932—1933)}} {{Асноўны артыкул|Сталінскі пэрыяд|Сталінізм|Сталінскія рэпрэсіі}} [[Файл:Vladimir Lenin.jpg|міні|зьлева|Уладзімер Ленін — заснавальнік і першы кіраўнік СССР]] З восені 1923 году, і асабліва пасьля сьмерці [[Уладзімер Ленін|Ўладзімера Леніна]], у кіраўніцтве краіны разгарнулася вострая палітычная барацьба за ўладу. У кулюарнай барацьбе зь іншымі палітычнымі дзеячамі перамог Сталін і паплечнікі, у выніку чаго зацьвердзіліся аўтарытарныя мэтады кіраўніцтва, якія выкарыстоўваліся [[Ёсіф Сталін|Ёсіфам Сталіным]] для ўсталяваньня рэжыму аднаасобнае ўлады, а былыя палітычныя супернікі ва ўладзе былі рэпрэсаваныя. Зь сярэдзіны 1920-х гадоў пачалося згортваньне [[Новая эканамічная палітыка|новай эканамічнае палітыкі]] (НЭП), а затым — правядзеньне фарсіраванае [[індустрыялізацыя СССР|індустрыялізацыі]] і [[калектывізацыя|калектывізацыі]], у 1932—1933 гадах таксама быў [[голад у СССР 1932—1933|масавы голад]]. Па зацятым [[Трэці Маскоўскі працэс|фракцыйным змаганьні]], да канца 1930-х гадоў прыхільнікі Сталіна цалкам падпарадкавалі сабе структуры [[Камуністычная партыя Савецкага Саюзу|кіравальнае партыі]]. У краіне стварылі [[Таталітарызм|таталітарную]], строга цэнтралізаваную грамадзкую сыстэму. Апроч таго, кульмінацыі дасягнула савецкая ваяўнічая рыторыка — адкрытая прапаганда вайны знайшла адлюстраваньне ў зьнятым у 1937 годзе фільме «Великий гражданин» (у 1938 годзе экспэрымэнтальная тэлевізійная трансьляцыя гэтага фільму стала першай у гісторыі тэлевізіі СССР, а ў 1940 годзе калектыў фільму атрымаў [[Сталінская прэмія|Сталінскую прэмію]] I ступені), дзе галоўны пэрсанаж пад аплядысмэнты поўнай залі агучваў мары пра [[Другая сусьветная вайна|будучую вайну]]: «''Эх, гадоў праз дваццаць, па добрай вайне, выйсьці ды зірнуць на Савецкі Саюз — рэспублік гэтак з трыццаці-сарака. Чорт яго ведае, як добра!''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Эх, лет через двадцать, после хорошей войны, выйти да взглянуть на Советский Союз — республик этак из тридцати-сорока. Чёрт его знает, как хорошо!»|скарочана}}}}<ref>[https://www.prlib.ru/item/323006 Великий гражданин: сборник материалов к кинофильму] / Ленинградская ордена Ленина киностудия «Ленфильм». — Ленинград: Ленфильм, 1940. С. 74.</ref>. У 1939 годзе былі складзеныя [[савецка-нямецкія дамовы 1939 году]] (у тым ліку так званы [[пакт Молатава-Рыбэнтропа]]), якія падзялілі сфэры ўплыву ў [[Эўропа|Эўропе]], у адпаведнасьці зь якімі шэраг тэрыторыяў Усходняе Эўропы вызначаўся як сфэра інтарэсаў СССР. Азначаныя ў дамовах тэрыторыі (з выняткам [[Фінляндыя|Фінляндыі]]) увосень таго ж году і ў наступным годзе спазналі зьмены. у пачатку [[Другая сусьветная вайна|Другое сусьветнай вайны]] у 1939 годзе адбылося далучэньне да СССР [[Заходняя Ўкраіна|Заходняе Ўкраіны]] і [[Заходняя Беларусь|Заходняе Беларусі]], якія ўваходзілі на той момант у склад [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскае Рэспублікі]]; гэта тэрытарыяльная зьмена расцэньваецца па-рознаму: і як [[Рэінтэграцыя|«вяртаньне»]]<ref>[https://web.archive.org/web/20120304224405/http://www.apn.ru/publications/print1529.htm Ільля Крамнік. ''Пакт у імя перамогі'']</ref>, і як [[Анэксія|«анэксія»]]<ref>[https://web.archive.org/web/20121114024347/http://www.memo.ru/history/deport/polyan2.htm Павел Палянаў. ''Выбарковыя дэпартацыі з анэксаваных тэрыторыяў Польшчы, Прыбалтыкі і Румыніі ў 1939—1941 гг.'']</ref>. Ужо ў кастрычніку 1939 году горад [[Вільня]] ад Беларускае ССР быў перададзены тады яшчэ незалежнай [[Летува|Летуве]], а частка Палесься (напрыклад, ваколіцы гораду [[Камень-Кашырскі]]) — Украіне. <div class="tright" style="clear:none"> [[Файл:JStalin Secretary general CCCP 1942.jpg|міні|Пераемнік Леніна — [[Ёсіф Сталін]]]] </div> [[Файл:Vysokaje. Высокае (22.09.1939).jpg|значак|зьлева|Прывітальная арка ў [[Высокае|Высокім]] да ўдзельнікаў [[Супольны парад Вэрмахту і Чырвонай арміі ў Берасьці (1939)|супольнага нацысцка-савецкага параду ў Берасьці]] з усхваленьнем Сталіна і [[нацызм|нацысцкай сымболікай]], верасень 1939 г.<ref>[[Руслан Равяка|Равяка Р.]] [https://nn.by/?c=ar&i=141633&fbclid=IwAR0UJhHY5ktHBgt-v0pV4bEiezWtcTZ5Ynk1T9JPkAjxWFNXvokaiR6wAL0 Як у Высокім немцаў у 1939 годзе сустракалі], [[Наша Ніва]], 3 студзеня 2015 г.</ref>]] [[Файл:Bieraście. Берасьце (22.09.1939).jpg|значак|Прывітальная арка ў [[Берасьце|Берасьці]] з нацысцкай і савецкай сымболікай]] У 1940 годзе ў склад СССР былі інкарпараваныя [[Эстонія]], [[Латвія]] (гл., напрыклад, [[савецкая акупацыя Латвіі]]), [[Летува]], [[Бэсарабія]] (анэксаваная [[Каралеўства Румынія|Румыніяю]] ў 1918 годзе, ''глядзіце [[Бэсарабія ў складзе Румыніі]]'') і [[Паўночная Букавіна]], створаныя [[Малдаўская ССР|Малдаўская]] (на тэрыторыі Бэсарабіі бяз поўдня плюс на тэрыторыі Прыднястроўя, якое ўваходзіла ў склад СССР ад часу яго ўтварэньня і зьяўлялася аўтаномнай рэспублікай ва УССР), [[Латвійская ССР|Латвійская]], [[Летувіская ССР|Летувіская]] (уключаючы раёны [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|БССР]], якія пасьлядоўна ўвайшлі ў склад Летувіскае ССР у 1939—1940 гадох) і [[Эстонская ССР]]. [[Далучэньне Прыбалтыкі да СССР]] расцэньваецца рознымі крыніцамі як «добраахвотнае далучэньне» і як «[[анэксія]]».<ref>[https://web.archive.org/web/20090616041727/http://www.ln.mid.ru/brp_4.nsf/sps/15D712290D745332C3256FF70061D84E Камэнтар Дэпартамэнту інфармацыі і друку МЗС Расеі ў сувязі з выказваньнямі шэрагу эўрапейскіх палітыкаў адносна акупацыі краінаў Балтыі Савецкім саюзам і неабходнасьці асуджэньня гэтага з боку Расеі], 04.05.2005.</ref><ref name="EUPRes83">{{Артыкул|аўтар=|загаловак=Resolution on the situation in Estonia, Latvia, Lithuania|арыгінал=|спасылка=http://www.letton.ch/lvx_eur2.htm|аўтар выданьня=|выданьне=Official Journal of the European Communities|тып=|месца=|выдавецтва=|год=13 студзеня 1983|выпуск=|том=C 42/78|нумар=|старонкі=|isbn=}}{{ref-en}}</ref><ref name="EUPRes05">{{ref-en}} [http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?type=TA&reference=P6-TA-2005-0180&language=EN&ring=B6-2005-0290 European Parliament resolution on the sixtieth anniversary of the end of the Second World War in Europe on 8 May 1945]</ref><ref name="EUPRes07">{{ref-en}} [http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?type=TA&reference=P6-TA-2005-0180&language=EN&ring=B6-2005-0290 European Parliament resolution of 24 May 2007 on Estonia]</ref> [[Файл:Дружба народов Германии и Советского Союза, скрепленная кровью, имеет все основания быть длительной и прочной (Сталин, 23.12.1939).jpg|значак|Афіцыйная падзяка Сталіна [[Гітлер]]у і [[Ёахім фон Рыбэнтроп|Рыбэнтропу]]: «''Сяброўства народаў [[Трэці Райх|Нямеччыны]] і Савецкага Саюзу, змацаванае крывёю, мае ўсе падставы быць працяглым і трывалым''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Дружба народов Германии и Советского Союза, скрепленная кровью, имеет все основания быть длительной и прочной»|скарочана}}}}. [[Праўда (газэта)|Праўда]], 25.12.1939 г.<ref>Гелагаеў А. [https://reform.by/139787-masko-skaja-akupacyja-praz-damovu-pra-dapamogu-jak-nashyh-susedzja-zahapili-1940-m-bez-adzinaga-strjelu Маскоўская акупацыя праз «дамову пра дапамогу». Як нашых суседзяў захапілі ў 1940-м без адзінага стрэлу], Reformation, 17 чэрвеня 2020 г.</ref>]] У 1939 годзе СССР, як і незалежным на той момант краінам Балтыі, прапанаваў Фінляндыі пакт пра ненапад, але [[Фінляндыя]], у адрозьненьне ад краінаў Балтыі, адмовілася. Пачатая СССР пасьля прад’яўленьня ўльтыматуму [[Савецка-фінская вайна 1939-1940 гг.|савецка-фінская вайна]] (30 лістапада 1939 — 12 сакавіка 1940) нанесла ўдар па міжнародным аўтарытэце краіны (СССР быў выключаны зь [[Ліга Нацыяў|Лігі Нацыяў]]). У сувязі з параўнальна вялікімі стратамі і непадрыхтаванасьцю [[Чырвоная Армія|Чырвонае Арміі]], вайна, якая зацягнулася, была скончана да разгрому [[Фінляндыя|Фінляндыі]]; па яе выніках ад Фінляндыі да СССР адышоў [[Карэльскі пярэсмык]], Прыладажжа, Сала з Куолаярві і заходняя частка [[паўвостраў|паўвостраву]] [[Паўвостраў Рыбацкі|Рыбацкі]]. 31 сакавіка 1940 году ўтварылася [[Карэла-Фінская АССР|Карэла-Фінская ССР]] (са сталіцаю ў [[Петразаводзк]]у) з Карэльскае АССР і з атрыманых фінляндзкіх тэрыторыяў (апроч паўвострава Рыбацкага, што перайшоў у склад [[Мурманская вобласьць|Мурманскае вобласьці]]). Паводле некаторых гісторыкаў, утварэньне КФССР ставіла на мэце выняткова стварэньне своеасаблівага пляцдарму для анэксіі Фінляндыі. У 1956 годзе КФССР была скасаваная, а яе тэрыторыя ўвайшла ў склад РСФСР як аўтаномная савецкая сацыялістычная рэспубліка, прытым зь яе назвы прыбралі слова «Фінская». === СССР у Другой сусьветнай вайне (1941—1945) === {{Асноўны артыкул|Нямецка-савецкая вайна}} 22 чэрвеня 1941 году [[Трэці райх|Нямеччына]] напала на Савецкі Саюз, парушыўшы [[Дамова пра ненапад паміж Нямеччынаю і Савецкім Саюзам|Дамову пра ненапад]]. [[Працоўна-Сялянская Чырвоная Армія|Савецкім войскам]] атрымалася спыніць яе ўварваньне да канца восені 1941 году і перайсьці са сьнежня 1941 у контарнаступ, вызначальнай падзеяй якога стала [[Маскоўская бітва (1941—1942)|Бітва за Маскву]]. Аднак у пэрыяд лета-восені 1942 суперніку атрымалася прасунуцца да Волгі, захапіўшы велізарную частку тэрыторыі краіны. Са сьнежня 1942 і ў 1943 адбыўся карэнны пералом у вайне шляхам [[Сталінградзкая бітва|Сталінградзкай]], а потым — [[Курская бітва|Курскае]] бітваў. У пэрыяд з 1944 па травень 1945 савецкія войскі вызвалілі ўсю акупаваную Нямеччынаю тэрыторыю СССР, а таксама краіны Ўсходняе Эўропы, пераможна завяршыўшы вайну падпісаньнем [[Акт капітуляцыі Нямеччыны|Акту пра безумоўную капітуляцыю Нямеччыны]]. Вайна прынесла вялікую [[Страты ў Вялікай Айчыннай вайне|шкоду]] ўсяму насельніцтву Савецкага Саюзу, прывяла да страты 26,6 мільёнаў чалавек<ref>[http://www.rg.ru/2009/06/22/vov-anons.html Расея ўспамінае пра мільёны загінулых у гады ВАВ]</ref>, ліквідацыі велізарнай колькасьці насельніцтва на занятых Нямеччынаю тэрыторыях, разбурэньню часткі прамысловасьці — з аднога боку; стварэньню значнага вайскова-прамысловага патэнцыялу ва ўсходніх рэгіёнах краіны, адраджэньню і жыцьця ў краіне, набыцьцю значных тэрыторыяў (у прыватнасьці, частка Ўсходняй Прусіі, Закарпацьце, поўдзень Сахаліну, Тува, Печанга), перамозе над [[фашызм]]ам — зь іншай. У 1941—1945 шэраг народаў былі [[Дэпартацыя народаў у СССР|дэпартаваны]] зь месцаў свайго традыцыйнага пражываньня, што тлумачылася нібы суцэльным удзелам прадстаўнікоў гэтых народаў у калябарацыі падчас вайны. У 1944—1947 гг. у склад СССР увайшлі: * [[Тувінская Народная Рэспубліка]], якая атрымала статус [[аўтаномная вобласьць|аўтаномнае вобласьці]] ў складзе [[Расейская Савецкая Фэдэратыўная Сацыялістычная Рэспубліка|РСФСР]]; * Паўночная частка Ўсходняе Прусіі, якая ўвайшла ў склад РСФСР як [[Калінінградзкая вобласьць]]; * [[Закарпацьце]] ([[Закарпацкая вобласьць]] [[УССР]]); * [[Печанга]], што перайшла ў склад Мурманскае вобласьці; * [[Паўднёвы Сахалін]] і [[Курыльскія астравы]], што ўтварылі Паўднёва-Сахалінскую вобласьць у складзе Хабараўскага краю РСФСР. У той жа час [[Беластоцкая вобласьць Беларускай ССР|Беластоцкая вобласьць]] і часткі [[Берасьцейская вобласьць|Берасьцейскае]] абласьцей [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|БССР]], а таксама часткі [[Львоўская вобласьць|Львоўскае]] і {{Артыкул у іншым разьдзеле|Драгабыцкая вобласьць|Драгабыцкай|uk|Дрогобицька область}} абласьцей [[УССР]] увайшлі ў склад Польшчы. === Паваенны пэрыяд (1945—1953) === [[Файл:Soviet-R-12-nuclear-ballistic missile.jpg|міні|Савецкая ядравая балістычная ракета Р-12 на вайсковым парадзе на Чырвонай плошчы. 1950-я гг.]] Пасьля перамогі ў вайне была ажыцьцёўлена дэмілітарызацыя эканомікі СССР, яе аднаўленьне ў раёнах, пацярпелых ад акупацыі. Да 1950 прамысловая вытворчасьць павялічылася на 73 % у параўнаньні з даваенным<ref>[http://www.gumer.info/bibliotek_Buks/History/Gukov/44.php Бібліятэка гісторыі Расеі — Жукаў В. Гісторыя Расеі. Працоўны подзьвіг савецкага народа ў аднаўленьні і разьвіцьці народнай гаспадаркі СССР у паваенныя гады]</ref>. Сельская гаспадарка аднаўлялася павольнейшымі тэмпамі, зь велізарнымі цяжкасьцямі, памылкамі і пралікамі. Тым ня менш, ужо ў 1947 сытуацыя з харчом стабілізавалася, былі адменены [[Картачная сыстэма|карткі]] на прадукты харчаваньня і прамысловыя тавары, праведзена [[Грашовыя рэформы ў Расеі|Грашовая рэформа]], якая дазволіла стабілізаваць фінансавае становішча. У адпаведнасьці з рашэньнямі [[Ялцінская канфэрэнцыя|Ялцінскай]] і [[Патсдамская канфэрэнцыя|Патсдамскай]] канфэрэнцыяў СССР усталяваў кантроль над адпаведнымі акупацыйнымі зонамі ў Нямеччыне і Аўстрыі ў 1945—1949 гадах. У шэрагу краінаў Усходняе Эўропы пачалося ўсталяваньне [[Камунізм|камуністычных]] рэжымаў, з прычыны чаго быў створаны вайскова-палітычны блёк саюзных СССР дзяржаваў ([[сацыялістычны лягер]], [[Варшаўская дамова]]). Адразу па заканчэньні сусьветнай вайны пачаўся пэрыяд глябальнае палітычнае і ідэалягічнае канфрантацыі паміж СССР ды іншымі сацыялістычнымі краінамі, з аднога боку, і краінамі Захаду, зь іншай, які ў 1947 годзе атрымаў назву [[халодная вайна|халоднае вайны]], якая суправаджалася [[гонка ўзбраеньняў|гонкаю ўзбраеньняў]]. === «Хрушчоўская адліга» (1953—1964) === {{Асноўны артыкул|Хрушчоўская адліга|XX зьезд КПСС}} [[Файл:Soviet empire 1960.png|міні|зьлева|Максымальная тэрыторыя краінаў сусьветнай сацыялістычнай садружнасьці]] [[Файл:Yuri Gagarin in Sweden, 1964 (cropped).jpg|міні|[[Юры Гагарын]] — першы чалавек, які пабыў у космасе]] На [[XX зьезд КПСС|XX зьезьдзе КПСС]] (1956) [[Мікіта Хрушчоў]] выступіў з крытыкаю [[Культ асобы Сталіна|культу асобы]] [[Ёсіф Сталін|Ёсіфа Сталіна]]. Пачалася рэабілітацыя ахвяраў рэпрэсіяў, больш увагі стала надавацца падвышэньню ўзроўню жыцьця народу, разьвіцьцю сельскай гаспадаркі, жыльлёвага будаўніцтва, лёгкае прамысловасьці. Палітычнае становішча краіны стала мякчэйшае. Шматлікія прадстаўнікі інтэлігенцыі ўспрынялі даклад Хрушчова як заклік да галоснасьці; зьявіўся [[самвыд]], якому дазвалялася толькі выкрываць «культ асобы», крытыка КПСС і існага ладу па-ранейшаму забаранялася. Канцэнтрацыя навуковых і вытворчых сілаў, матэрыяльных сродкаў на асобных кірунках навукі і тэхнікі дазволіла ажыцьцявіць значныя дасягненьні: створана першая ў сьвеце [[Обнінская АЭС|атамная электрастанцыя]] (1954), запушчаны першы [[Спадарожнік-1|штучны спадарожнік Землі]] (1957), першы [[Усход-1|пілятаваны касьмічны карабель]] зь [[Юры Гагарын|лётчыкам-касманаўтам]] (1961) і інш. У вонкавай палітыцы гэтага пэрыяду СССР падтрымліваў выгодныя з пункту гледжаньня інтарэсаў краіны палітычныя рэжымы ў розных краінах. У 1956 годзе войска СССР удзельнічала ў прыгнечаньні [[Вугорскае паўстаньне 1956 году|паўстаньня ў Вугоршчыне]]. У 1962 годзе рознагалосьсі паміж СССР і [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]] ледзь не прывялі да ядзернай вайны ([[Кубінскі крызіс]]). Падтрымоўвалася ўтварэньне [[КНР]], а потым і [[КНДР]]. У 1960 годзе пачаўся [[Савецка-кітайскі раскол|дыпляматычны канфлікт]] з [[КНР|Кітаем]], які раскалоў сусьветны камуністычны рух. === «Застой» (1964—1985) === {{Асноўны артыкул|Пэрыяд застою}} [[Файл:Carter Brezhnev sign SALT II.jpg|міні|Брэжнеў і [[Джымі Картэр]] падпісваюць Дамову пра скарачэньне стратэгічных узбраеньняў, 1979]] У 1964 годзе Хрушчоў быў адхілены ад улады. Новым першым сакратаром ЦК КПСС, фактычна кіраўніком дзяржавы, стаў [[Леанід Брэжнеў]]. Пэрыяд 1970-х — 1980-х гадоў у крыніцах таго часу называўся '''эпохаю разьвітога сацыялізму'''. Падчас кіраваньня Брэжнева ў краіне будаваліся новыя гарады і мястэчкі, заводы і фабрыкі, палацы культуры і стадыёны; ствараліся ВНУ, адкрываліся новыя школы і лякарні. СССР выйшаў на перадавыя пазыцыі ў засваеньні космасу, разьвіцьці авіяцыі, атамнай энэргетыкі, фундамэнтальных і прыкладных навукаў. Вызначаныя дасягненьні назіраліся ў адукацыі, мэдыцыне, сыстэме сацыяльнага забесьпячэньня. Сусьветную вядомасьць і прызнаньне атрымала творчасьць вядомых дзеячаў культуры. Высокіх вынікаў на міжнароднай арэне дасягалі савецкія спартоўцы. У 1980 г. у Маскве прайшла [[Летнія Алімпійскія гульні 1980 году|XXII летняя Алімпіяда]]. Разам з гэтым адбыўся і рашучы заваротак у бок згортваньня рэшткаў адлігі. З прыходам Брэжнева да ўлады органы дзяржбясьпекі ўзмацнілі барацьбу зь іншадумствам — першым знакам гэтага быў [[працэс Сіняўскага — Даніеля]]. У 1968 годзе войска СССР увайшло ў [[Чэхаславаччына|Чэхаславаччыну]] з мэтаю прыгнечаньня тэндэнцыі палітычных рэформаў (глядзіце [[Праская вясна]]). Як знак канчатковае ліквідацыі «адлігі» была ўспрынята адстаўка [[Аляксандар Твардоўскі|Твардоўскага]] з паста рэдактара часопіса «Новы сьвет» напачатку 1970 г. У 1975 годзе адбываецца [[паўстаньне на «Вартавым»]] — узброеная праява непадпарадкаваньня з боку групы савецкіх вайсковых маракоў на вялікім супрацьлодкавым караблі (БПК) [[ВМФ СССР]] «Вартавы». Правадыром паўстаньня стаў зампаліт карабля, капітан 3-га рангу Валеры Саблін. З пачатку 1970-х гадоў са СССР ідзе [[габрэі|габрэйская]] эміграцыя. Эмігравалі шматлікія вядомыя пісьменьнікі, акторы, музыкі, спартоўцы, навукоўцы. У галіне вонкавае палітыкі Брэжнеў нямала зрабіў для дасягненьня палітычнае разрадкі ў 1970-х гадах. Былі складзены амэрыкана-савецкія дамовы пра абмежаваньне стратэгічных наступальных узбраеньняў (праўда, з 1967 году пачынаецца паскораная ўсталёўка міжкантынэнтальных ракетаў у падземныя шахты), якія, аднак, не падмацоўваліся адэкватнымі мерамі даверу і кантролю. Дзякуючы некаторай лібэралізацыі зьявіўся [[Дысыдэнты ў СССР|дысыдэнцкі рух]], сталі вядомымі такія імёны, як [[Андрэй Сахараў]] і [[Аляксандар Салжаніцын]]. З 1965 году СССР аказваў вайсковую дапамогу [[Паўночны Віетнам|Паўночнаму Віетнаму]] ў барацьбе з ЗША і [[Паўднёвы Віетнам|Паўднёвым Віетнамам]], якая працягвалася да 1973 году і скончылася вывядзеньнем амэрыканскіх войскаў і аб’яднаньнем Віетнаму з боку поўначы (глядзіце [[Вайна ў Віетнаме]]). У 1968 годзе войска СССР увайшло ў [[Чэхаславаччына|Чэхаславаччыну]] з мэтаю прыгнечаньня тэндэнцыі палітычных рэформаў (глядзіце [[Праская вясна]]). У 1979 годзе СССР увёў [[Абмежаваны кантынгент|абмежаваны вайсковы кантынгент]] у ДРА на просьбу аўганскага ўраду (глядзіце [[Афганская вайна (1979—1989)]]), што прывяло да сканчэньня разрадкі і аднаўленьня халоднае вайны. === Перабудова (1985—1991) === {{Асноўны артыкул|Перабудова|Міхаіл Гарбачоў}} [[Файл:Reagan and Gorbachev (1985).jpg|міні|зьлева|[[Міхаіл Гарбачоў]] і [[Рональд Рэйган]], 1985]] У 1985 годзе пасьля сьмерці Чарненкі да ўлады ў краіне прыйшоў [[Міхаіл Гарбачоў]]. У 1985—1986 гадах Гарбачовым праводзілася так званая палітыка паскарэньня сацыяльна-эканамічнага разьвіцьця, якая складалася ў прызнаньні асобных недахопаў тагачаснай сыстэмы і спробах выправіць іх некалькімі буйнымі кампаніямі адміністрацыйнага характару (т. зв. [[Паскарэньне (лёзунг)|«Паскарэньне»]]) — антыалькагольная кампанія, «барацьба зь непрацоўнымі прыбыткамі», увядзеньне дзяржаўнай прыёмкі, [[галоснасьць]]. Пасьля студзеньскага пленуму 1987 году кіраўніцтвам краіны былі пачаты кардынальныя рэформы. Фактычна новаю дзяржаўнаю ідэалёгіяй была абвешчана «перабудова» — сукупнасьць эканамічных і палітычных рэформаў. Падчас перабудовы (з другое паловы 1989 году, пасьля першага Зьезду народных дэпутатаў СССР) рэзка абвастрылася палітычнае супрацьстаяньне сілаў, што выступалі за сацыялістычны шлях разьвіцьця, і партыяў, рухаў, якія злучалі будучыню краіны з арганізацыяй жыцьця на прынцыпах капіталізму, а таксама супрацьстаяньне па пытаньнях будучага аблічча Савецкага Саюзу, узаемаадносінаў саюзных і рэспубліканскіх органаў дзяржаўнае ўлады і кіраваньня. Да пачатку 1990-х гадоў перабудова зайшла ў тупік. Улады ўжо не маглі спыніць набліжэньне распаду СССР. === Распад Савецкага Саюзу (1990—1991) === {{Асноўны артыкул|Распад СССР|Барыс Ельцын|Жнівеньскі путч|Дзяржаўны камітэт па надзвычайным становішчы}} Афіцыйна СССР спыніў сваё існаваньне 26 сьнежня 1991 году. На яго месцы ўтварыўся шэраг незалежных дзяржаваў (у наш час — 19, зь якіх 15 зьяўляюцца чальцамі ААН, 2 — часткова прызнаны краінамі-чальцамі ААН, і 2 — не прызнаны ніводнай з краінаў-чальцоў ААН). У выніку распаду СССР тэрыторыя Расеі (краіны-пераемніцы СССР у галіне вонкавых актываў і пасіваў, і ў ААН) паменшылася ў параўнаньні з тэрыторыяю СССР на 24 % (з 22,4 да 17 млн км²), а насельніцтва паменшылася на 49 % (з 290 да 148 млн чал), пры гэтым тэрыторыя Расеі ў параўнаньні з тэрыторыяю РСФСР практычна не зьмянілася. Распаліся [[Савецкая Армія|адзіныя ўзброеныя сілы]] і [[Савецкі рубель|рублёвая зона]]. На тэрыторыі СССР разгарэўся шэраг міжнацыянальных канфліктаў, самым вострым зь якіх становіцца [[Карабаскі канфлікт]], з 1988 году адбываюцца масавыя пагромы як армянаў, так і азэрбайджанцаў. У 1989 годзе Вярхоўны Савет [[Армянская ССР|Армянскае ССР]] аб’яўляе пра далучэньне Нагорнага Карабаху, [[Азэрбайджанская ССР]] пачынае блякаду. У красавіку 1991 паміж дзьвюма савецкімі рэспублікамі фактычна пачынаецца вайна. == Тэрытарыяльны падзел СССР == У 1954—1991 гадох у складзе [[СССР]] знаходзілася 15 саюзных Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік (ССР): # [[Азэрбайджанская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Азэрбайджанская ССР]] # [[Армянская ССР]] # [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларуская ССР]] # [[Грузінская ССР]] # [[Казаская ССР]] # [[Кіргіская ССР]] # [[Латвійская ССР]] # [[Летувіская ССР]] # [[Малдаўская ССР]] # [[Расейская Савецкая Фэдэратыўная Сацыялістычная Рэспубліка|Расейская СФСР]] # [[Таджыцкая ССР]] # [[Туркмэнская ССР]] # [[Узбэцкая ССР]] # [[Украінская ССР]] # [[Эстонская ССР]] == Глядзіце таксама == * [[Сьпіс помнікаў гісторыі і архітэктуры Беларусі, зруйнаваных уладамі СССР]] * [[Народная гаспадарка СССР]] == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * Пастанова прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР «Аб рэзультатах галасавання на рэферэндуме СССР 17 сакавіка 1991 года ў Беларускай ССР па пытанню аб захаванні Саюза Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік» N 711-ХII ад 7 красавіка 1991 года. * ''[[Островский, Александр Владимирович (историк)|Островский А. В.]]'' [https://web.archive.org/web/20200213154554/https://www.e-reading.club/book.php?book=1025297 Кто поставил Горбачёва?] — М.: «Алгоритм-Эксмо», 2010. — 544 с ("Проект «Распад СССР: Тайные пружины власти» — М. «Алгоритм», 2016. Переиздание книги «Кто поставил Горбачёва?») * ''[[Островский, Александр Владимирович (историк)|Островский А. В.]]'' [https://itexts.net/avtor-aleksandr-vladimirovich-ostrovskiy/164701-glupost-ili-izmena-rassledovanie-gibeli-sssr-aleksandr-ostrovskiy/read/page-1.html Глупость или измена? Расследование гибели СССР.] М.: «Крымский мост», 2011. — 864 с. == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.maps-world.ru/usssr.htm Карта СССР, межы, рэспублікі і тэрыторыя СССР] * Іван Кірылаў, [https://novychas.online/hramadstva/sssr-ne-adpuskae-czamu-raszystau-u-belarusi-bol СССР не адпускае. Чаму «рашыстаў» у Беларусі больш, чым «ябацек»], [[Новы час (газэта)|Новы час]], 26 красавіка 2022 г. {{СССР}} {{Усходні блёк}} {{Арганізацыя Варшаўскай дамовы}} {{Савет эканамічнай узаемадапамогі}} [[Катэгорыя:СССР| ]] [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]] [[Катэгорыя:Дзяржавы і тэрыторыі, скасаваныя ў 1991 годзе]] ttdahuckjul9fvekkad2q7fze46ch46 0 11603 2619193 2583559 2025-06-08T11:27:15Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619193 wikitext text/x-wiki {{Славутасьць |Тып = Помнік абарончай архітэктуры |Назва = Гальшанскі замак |Арыгінальная назва = |Выява = Halshanski zamak.jpg |Подпіс выявы = Гальшанскі замак |Шырыня выявы = |Статус = |Краіна = Беларусь |Назва месцазнаходжаньня = [[Вёска]] |Месцазнаходжаньне = [[Гальшаны]] |Архітэктурны стыль = |Аўтар праекту = |Будаўнік = |Першае згадваньне = |Заснаваньне = |Асноўныя даты = {{Славутасьць/Даты||||||}} |Стан = |Шырата паўшар’е = паўночнае |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 15 |Шырата сэкундаў = 4.55 |Даўгата паўшар’е = усходняе |Даўгата градусаў = 26 |Даўгата хвілінаў = 01 |Даўгата сэкундаў = 13.05 |Назва мапы = |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Сайт = |Commons = }} '''Гальша́нскі за́мак''' або '''Гальша́нскі пала́цава-за́мкавы ко́мплекс [[Сапегі|Сапе́гаў]]''' — помнік архітэктуры XVI—XVII стагодзьдзяў у [[Гальшаны|Гальшанах]]. Знаходзіцца на паўднёвай ускраіне колішняга [[мястэчка]] пры Замкавай вуліцы, на левым беразе ракі [[Альшанка (прыток Заходняй Бярэзіны)|Гальшанкі]]. Твор архітэктуры [[рэнэсанс]]у. Аб’ект [[Дзяржаўны сьпіс гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь|Дзяржаўнага сьпісу гістарычна-культурных каштоўнасьцяў Беларусі]]. == Гісторыя == === Вялікае Княства Літоўскае === Драўляны замак князёў [[Гальшанскія|Гальшанскіх]] упамінаецца ў летапісах з XIII стагодзьдзя. Ён узьнік на высокай Чырвонай гары па-над ракой Караблём (левым прытокам ракі Гальшанкі), за 1,5 км на ўсход ад мястэчка Гальшанаў. Па сьмерці [[Сямён Гальшанскі|Сямёна Гальшанскага]] (1556 год) і яго жонкі (1558 год) замак перайшоў у валоданьне Мікалая і Багдана Сапегаў — дзяцей князёўны [[Алена Гальшанская|Алены Гальшанскай]] і [[Павал Іванавіч Сапега|Паўла Сапегі]]. У другой палове XVI ст. [[Ашмяны|ашмянскі]] староста [[Павал Стэфан Сапега]] перанёс сваю рэзыдэнцыю з старога замчышча на бераг ракі Лусты (Жыганкі), дзе і пачаў будаваць мураваны палацава-замкавы комплекс. Ён стаў прыкладам значных зьменаў у архітэктуры, якія адбыліся на працягу стагодзьдзя. Гаспадары трымалі залогу — дзясяткі слуг і сотню вартаўнікоў. А ў вялікіх склепах замка, якія на некалькіх паверхаў сыходзілі пад зямлю, зьберагаліся загатаваныя правіянт і зброя. Там жа жыла княская чэлядзь, знаходзіліся кашары, скарбніца, падземная стайня. У другой палове XVIII ст. праводзілася рэканструкцыя замка<ref>{{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 490.</ref>. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === [[Файл:Halšany. Гальшаны (1821-22).jpg|значак|Мястэчка і замак, 1821—1822 гг.]] Па [[Трэці падзел Рэчы Паспалітай|трэцім падзеле Рэчы Паспалітай]] (1795 год), калі Гальшаны апынуліся ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], пачаўся заняпад замка. Па ўдзеле Сапегаў у [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольным паўстаньні]] расейскія ўлады адабралі ўсю іхную маёмасьць. Сапегі мусілі эміграваць у [[Францыя|Францыю]]. Расейскія ўлады перадалі Гальшаны разам з замкам перадалі расейскаму абшарніку Гарбанёву, які ў 1880 годзе стаў узрываць вежы і гандляваць замкавай цэглай<ref>{{Літаратура/Замкі Беларусі (1977)|к}} С. 57.</ref>. === Найноўшы час === За савецкім часам замак працягвалі разбураць. Спачатку ва ўсходнім крыле разьмяшчалася пчалярская вучэльня. Але адначасна разьбіраліся сьцены ў іншай частцы замка. На загад дырэктара вучэльні кожны вучань мусіў здабыць 80 цаглінаў дзеля будаваньня Дома культуры ў Гальшанах. За выкананую справу давалі дадатковы адпачынак дадому. Шмат гадоў на тэрыторыі замка знаходзіўся кароўнік. Працягваўся разбор сьценаў «на патрэбы» тутэйшай гаспадаркі. Па [[Дэклярацыя аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларусі|аднаўленьні незалежнасьці Беларусі]] руіны замка ўзялі пад ахову [[Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь|Міністэрства культуры]]. Але тэрыторыя замка заставалася пакрытай пустазеллем і сьмецьцем. Сьцены прасядалі, цэгла крышылася. Замак патрабаваў неадкладнай кансэрвацыі і рэстаўрацыі У 2010 годзе ў Гальшанскім замку пачалі штогод ладзіць аднайменны [[фэстываль]]. Конна-гістарычны клюб «Залатая шпора» ладзіў рэканструкцыю коньніцы 4-х эпохаў: вершнікаў [[Полацкае княства|Полацкага княства]], ваяроў Вялікага Княства Літоўскага на чале зь вялікім князем [[Вітаўт]]ам у ходзе [[Грунвальдзкая бітва|Грунвальдзкай бітвы]], [[Гусарыя|крылатых гусараў]] Рэчы Паспалітай і [[Улан|ўланаў]] ВКЛ 1812 году. На рысталішчы ладзілі [[рыцар]]скія баі. У кузьні [[каваль]] прапаноўваў выкаваць [[Падкова|падкову]]. У траўні 2014 году на фэсьце паказалі 1-ы беларускі нацыянальны [[мюзыкл]] «[[Соф'я Гальшанская (мюзыкл)|Соф'я Гальшанская]]». Сярод іншага, ладзілі майстар-клясу ў старабеларускіх і сярэднявечных танцах, якія ўлучалі «[[Ойра|Ойру]]», «[[Прачак]]», «[[Кракавяк]]» і «[[Дарога Дракулы|Дарогу Дракулы]]». Галоўным госьцем фэсту часта выступаў гурт «[[Стары Ольса]]»<ref>{{Артыкул|аўтар=Дыяна Серадзюк.|загаловак=«Гэй, ліцьвіны! Бог нам радзіць»|спасылка=|выданьне=Ігуменскі тракт|тып=|год=27 траўня 2014|нумар=[https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2014/06/27may-5.indd_.pdf 18 (76)]|старонкі=|issn=}}</ref>. Аднаўленчыя працы ў замку пачаліся ў 2018 годзе: правялі гідраізаляцыя падмуркаў, адбудавалі сьцены паўночнай вежы, а таксама аконныя і дзьвярныя праёмы. Муры вежы дзеля ўмацаваньня сьцягнулі сьпіралепадобнымі стрыжнямі, між’ярусныя перакрыцьці — таксама ўмацавалі, а наверсе паставілі дах з флюгерам. У 2019 годзе правялі рэканструкцыю фрагмэнтаў сьценаў, якія прылягаюць да вежы<ref>Рудак А. [https://web.archive.org/web/20220327015843/http://kimpress.by/index.phtml?page=2&id=15903&fbclid=IwAR2F0LMnkQzLiwHQrukR8C6xQ4VkJMIkXYiQQFKmh6dl4G9xCjHQfNGld2c Дзе карані сплятаюцца з мурамі] // [[Культура (газэта)|Культура]]. № 7 (1394), 16 лютага 2019 — 23 лютага 2019 г.</ref>. 6 траўня 2021 адбылося ўрачыстае адкрыцьцё Паўночнай вежы замка і турыстычна-інфармацыйнага цэнтра пры ім. == Архітэктура == [[Файл:Castle in Halsany.jpg|міні|Адна з гіпатэтычнах рэканструкцыяў выгляду замка]] Замак — прастакутны замкнёны будынак з жылымі корпусамі і вежамі на кутох. Сваёй плянава-кампазыцыйнай схемай нагадвае галяндзкія замкі Бэсэнштайн і Кляйдаэль каля [[Антвэрпэн]]у. Гэта тлумачыцца тым, што Вялікае Княства Літоўскае адчувала ўплыў галяндзка-флямандзкай архітэктуры, што было вынікам ажыўленых повязяў з краінамі [[Заходняя Эўропа|Заходняй Эўропы]]. Магутныя абарончыя сьцены, характэрныя для замкавага будаваньня XVI стагодзьдзя, саступілі месца фасаду жылога будынка, дзе няма надбрамнай вежы, а вонкавыя 6-гранныя вежы былі меншых памераў. Сьцены замка з цэглы-«пальчаткі». Галоўную абарончую ролю выконвалі магутныя земляныя валы і вадзяныя равы, якія атачалі замак. Уязная брама разьмяшчалася ў цэнтры паўночна-ўсходняга фасаду. Насупраць замкавай брамы, на процілеглым баку падворка, знаходзілася невялікая каплічка, убудаваная ў жылы корпус. Направа ад уваходу ў замак знаходзілася вялікая квадратная заля з 4 калёнамі, на якія абапіраліся крыжовыя скляпеньні. Сьцены залі пакрываліся багатым малярствам: на іх віселі партрэты прадстаўнікоў роду Сапегаў, маляўнічыя палотны, зброя. Вокны мелі вітражы з тоўстага каляровага шкла. Пакоі аздабляліся дарагімі дыванамі, раскошнай мэбляй, разнастайнай ляпнінай. Значную дэкаратыўную ролю выконвалі кафляныя грубкі, абрамленьні камінаў і стольі ў тэхніцы стука, падлога памяшканьняў з керамічных тэракотавых і паліваных зялёных крыжа-, зоркападобных, квадратных і прастакутных плітак<ref>{{Літаратура/Архітэктура Беларусі: Энцыкляпэдычны даведнік|к}} С. 142.</ref>. == Галерэя == === Гістарычная графіка === <gallery caption="Старая графіка" widths=150 heights=150 class="center"> Halšanski zamak. Гальшанскі замак (1800).jpg|каля 1800 г. Halšanski zamak. Гальшанскі замак (1800) (2).jpg|каля 1800 г. Halšanski zamak. Гальшанскі замак (A. Adam, 11.07.1812).jpg|А. Адам, 11 ліпеня 1812 г. Halšany. Гальшаны (A. Adam, 1812).jpg|А. Адам, 1812 г. </gallery> <gallery widths=150 heights=150 class="center"> Halšanski zamak. Гальшанскі замак (V. Dmachoŭski, 1853).jpg|[[Вінцэнт Дмахоўскі|В. Дмахоўскі]], 1853 г. Halšanski zamak. Гальшанскі замак (N. Orda, 18.05.1876).jpg|[[Напалеон Орда|Н. Орда]], 18 траўня 1876 г. Halšany. Гальшаны (N. Orda, 18.05.1876).jpg|Н. Орда, 18 траўня 1876 г. Halšanski zamak. Гальшанскі замак (B. Tamaševič, 1896).jpg|Б. Тамашэвіч, 1896 г. </gallery> <gallery widths=150 heights=150 class="center"> Halšanski zamak, Kaplica. Гальшанскі замак, Капліца (J. Drazdovič, 1929).jpg|[[Язэп Драздовіч|Я. Драздовіч]], 1929 г. Halšanski zamak, Kaplica. Гальшанскі замак, Капліца (J. Drazdovič, 1929) (2).jpg|Я. Драздовіч, 1929 г. Halšanski zamak. Гальшанскі замак (J. Drazdovič, 1929).jpg|Я. Драздовіч, 1929 г. Halšanski zamak. Гальшанскі замак (J. Drazdovič, 1929) (2).jpg|Я. Драздовіч, 1929 г. </gallery> <gallery widths=150 heights=150 class="center"> Halšanski zamak. Гальшанскі замак (V. Mieškuć, 1930-39).jpg|В. Мешкуць, 1930-я гг. Halšanski zamak. Гальшанскі замак (V. Mieškuć, 1930-39) (2).jpg|В. Мешкуць, 1930-я гг. Halšanski zamak. Гальшанскі замак (V. Mieškuć, 1930-39) (3).jpg|В. Мешкуць, 1930-я гг. Halšanski zamak. Гальшанскі замак (J. Hoppen, 1939) (2).jpg|Е. Гопэн, 1939 г. </gallery> === Гістарычныя здымкі === <gallery caption="Старыя здымкі" widths=150 heights=150 class="center"> Halšanski zamak. Гальшанскі замак (J. Lande, 1915).jpg|1915 г. Halšanski zamak. Гальшанскі замак (1915-18).jpg|1915—1918 гг. Halšanski zamak. Гальшанскі замак (1915-18) (2).jpg|1915—1918 гг. Halšanski zamak. Гальшанскі замак (1915-18) (3).jpg|1915—1918 гг. </gallery> <gallery widths=150 heights=150 class="center"> Halšanski zamak. Гальшанскі замак (1915-18) (4).jpg|1915—1918 гг. Halšanski zamak. Гальшанскі замак (02.1916).jpg|люты 1916 г. Halšanski zamak. Гальшанскі замак (02.1916) (2).jpg|люты 1916 г. Halšanski zamak. Гальшанскі замак (04.1916).jpg|красавік 1916 г. </gallery> <gallery widths=150 heights=150 class="center"> Halšanski zamak. Гальшанскі замак (05.1916).jpg|травень 1916 г. Halšanski zamak. Гальшанскі замак (05.1916) (2).jpg|травень 1916 г. Halšanski zamak. Гальшанскі замак (1916).jpg|1916 г. Halšanski zamak. Гальшанскі замак (1927).jpg|1927 г. </gallery> <gallery widths=150 heights=150 class="center"> Halšanski zamak. Гальшанскі замак (1927) (2).jpg|1927 г. Halšanski zamak. Гальшанскі замак (1927) (3).jpg|1927 г. Halšanski zamak. Гальшанскі замак (1927) (4).jpg|1927 г. Halšanski zamak. Гальшанскі замак (1930).jpg|1930 г. </gallery> <gallery widths=150 heights=150 class="center"> Halšanski zamak, Kaplica. Гальшанскі замак, Капліца (18.07.1937).jpg|18 ліпеня 1937 г. Halšanski zamak. Гальшанскі замак (18.07.1937).jpg|18 ліпеня 1937 г. Halšanski zamak. Гальшанскі замак (1930-39).jpg|1930-я гг. Halšanski zamak. Гальшанскі замак (1930-39) (2).jpg|1930-я гг. </gallery> <gallery widths=150 heights=150 class="center"> Halšanski zamak, Kaplica. Гальшанскі замак, Капліца (1918-39).jpg|да 1939 г. Halšanski zamak. Гальшанскі замак (1918-39).jpg|да 1939 г. Halšanski zamak. Гальшанскі замак (1919-39) (2).jpg|да 1939 г. Halšanski zamak. Гальшанскі замак (1919-39) (3).jpg|да 1939 г. </gallery> <gallery widths=150 heights=150 class="center"> Halšanski zamak. Гальшанскі замак (1919-39).jpg|да 1939 г. Halšanski zamak, Kaplica. Гальшанскі замак, Капліца (1919-39).jpg|да 1939 г. Halšanski zamak, Kaplica. Гальшанскі замак, Капліца (1939).jpg|1939 г. Halšanski zamak. Гальшанскі замак (1939).jpg|1939 г. </gallery> === Сучасныя здымкі === <gallery caption="Сучасны стан" widths=150 heights=150 class="center"> 20090615 007 Гальшаны (21).jpg|Да рэстаўрацыі, 2009 г. Halšanski zamak1.JPG|Да рэстаўрацыі, 2014 г. Halšany Castle Restoration 2019.jpg|Рэстаўрацыя, 2019 г. Halšany Castle, Pillars 2019.jpg|Рэстаўрацыя, 2019 г. </gallery> == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Архітэктура Беларусі: Энцыкляпэдычны даведнік}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|1}} * {{Літаратура/Замкі Беларусі (1977)}} == Вонкавыя спасылкі == {{Гісторыка-культурная каштоўнасьць Рэспублікі Беларусь|412Г000064}} * {{radzima|galyshanski-zamak|аб’ект}} * [https://web.archive.org/web/20060213014809/http://globus.tut.by/golshany/castle_gallery.htm Гальшанскі замак], [[Globus.tut.by]] * [[Кастусь Лашкевіч]], [https://web.archive.org/web/20090826102947/http://news.tut.by/culture/145527.html Топ-10 помнікаў гісторыі і архітэктуры, якія патрабуюць аднаўленьня], [[TUT.BY]] * [https://web.archive.org/web/20120510001214/http://vandrouka.by/2012/golshanskiy-zamok/ Вандроўка да Гальшанскага замка] * [https://web.archive.org/web/20160305164658/http://www.osh.by/?p=18865 На Гальшанскі замак адкрыты дабрачынны рахунак] [[Катэгорыя:Бастыённыя замкі Беларусі|Гальшаны]] [[Катэгорыя:Палацы Беларусі|Гальшаны]] [[Катэгорыя:Уладаньні Сапегаў|Гальшаны]] [[Катэгорыя:Гальшаны]] [[Катэгорыя:Славутасьці Ашмянскага раёну]] [[Катэгорыя:Замкі Вялікага Княства Літоўскага]] [[Катэгорыя:Руіны замкаў у Беларусі]] [[Катэгорыя:Архітэктурныя помнікі Беларусі пад пагрозай зьнішчэньня]] [[Катэгорыя:Збудаваньні Ашмянскага раёну]] mvm6mnmfysvpmmbepst7ofd74wrtdl4 1 12675 2619173 1185075 2025-06-08T07:47:59Z Павал палешук 77106 Павал палешук перанёс старонку [[Абмеркаваньне:Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік]] у [[Абмеркаваньне:Зьвяз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік]]: Памылка ў назове: Ёсьць такая рэч, лёгіка, называецца й назвы маюць падпарадкоўвацца ёй, але калі на алны і тыя ж назвы выкарыстоўваць розныя словы, гэта ня ёсьць лёгіка. 1185075 wikitext text/x-wiki Самая вялікая па плошчы краіна сусьветнай гісторыі? Гэта дакладна? А што наконт [http://en.wikipedia.org/wiki/Image:Mongol_Empireaccuratefinal.png імпэрыі Чынгізхана]? [[Удзельнік:Bacian|Bacian]] 14:14, 3.верасьня.2006 (UTC) ===Назва=== Чаму СССР калі павінна быць ЗССР(Зьвяз), напрыклад [[ЭЗ]], а не ЭС. [[Удзельнік:Лёкса|Лёкса]] : Таму што «[http://slounik.org/Poszuk.aspx?enc=11&t=1&z=%D1%81%D0%B0%D1%8E%D0%B7&x=0&y=0 саюз]» — цалкам дапушчальны варыянт назвы. Акрамя таго ў слоўніку НН ужываецца менавіта такі варыянт. --[[Удзельнік:Red Winged Duck|Red_Winged_Duck]] 10:01, 17 ліпеня 2009 (UTC) Пытаньне наконт другога слова "Савецкіх". Чаму не "Радзянскіх", тож у рускага слова "советский" вытокавае "совет", што аналягічна беларускаму "рада". Прыклады: "Прасіць рады...", "Мне параілі...", Рада Вялікага княства Літоўскага - вышэйшы орган дзяржаўнай ўлады ВКЛ. [[Удзельнік:Дзяніс Паляшук|Дзяніс Паляшук]], 21:21, 15 сьнежня 2011 : У дадзеным выпадку «Савецкі» — гэта фактычна ўласная назва, якая прыйшла ў беларускую мову з Расеі разам з самімі «Саветамі» (гл. [http://archive.svaboda.org/slova/rada.html артыкул] на [[Радыё Свабода]]) Паглядзіце артыкулах на іншых мовах: у большасьці зь іх гэтае слова таксама не перакладаецца. Асабіста я таксама ня бачу сэнсу зьбеларушчваць чужынскую і, як засьведчыла гісторыя, пагатоў даволі дэструктыўную зьяву. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Казімер Ляхновіч]] 18:06, 16 сьнежня 2011 (FET) :: У некаторых публікцыях пэрыяду беларусізацыі і ў эмігранцкім асяродку часам ужывалася назва «радавы» (Радавая Беларусь), але гэтае найменьне не прыжылося. --[[Удзельнік:Jauhienij|Jauhienij]] 18:15, 16 сьнежня 2011 (FET) : Спадары рэдактары, азнаёміўшыся з вашымі меркаваньнямі, я лічу што ўсёж - такі ёсьць сэнс ў зьмяненьні назвы гэтага артыкула. Я паглядзеў гэты артыкул ў некалькіх славянскіх варыянтах, і галоўнае што адзначыў - "радзянскім" названы толькі ў польскай ды й ўкраінскай вэрсіях, дзе гэтыя народы гістарычна збліжаны з Расеяй і пераклад "Советский" ў "Radzieckich" і "Радянських" аналягічна ня выклікаў цяжкасцей. Астатнія хоць і таксама славяне, але гістарычна амаль ня звязаны з Расеяй, таму чужынскае "советский" запісалі транскрыпцыяй. Гэта што датычыцца ўласнай назвы. Што наконт эмігранцкай назвы "Радавая Беларусь", то не толькі яна не прыжылася, але і самі эмігранты растварыліся ў бэзлічы народаў сьвету. -[[Удзельнік:Дзяніс Паляшук|Дзяніс Паляшук]], 19:46, 19 сьнежня 2011 :: Слоўнік «Нашай Нівы» падае для СССР выключна «[http://slounik.org/search?dict=nn&search=%D1%81%D1%81%D1%81%D1%80&x=0&y=0 савецкіх]», да таго ж слова «радзянскі» ў ім наогул няма. Каб мець хоць мінімальныя падставы для пераносу адпаведная назва мусіць фіксавацца ў аўтарытэтных крыніцах клясычным правапісам, а таксама быць больш распаўсюджанай за сынанімічныя назвы. На цяперашні момант падставаў для пераносу артыкула няма. --[[Удзельнік:Red Winged Duck|Red_Winged_Duck]] 20:51, 19 сьнежня 2011 (FET) k8xd9zv25au4b1xlma9iu91s0c4g3xa 0 15338 2618990 2468946 2025-06-07T16:13:08Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618990 wikitext text/x-wiki [[Файл:Deutsches Kfz-Kennzeichen mit Erkennungsnummer NS.jpg|міні|300пкс|Нямецкі аўтамабільны знак]] '''Аўтамабі́льны знак''' (рэгістрацыйны знак) — міжнароднае вызначэньне прыналежнасьці аўтамабіля да краіны (напрыклад, BY — [[Беларусь]], PL — [[Польшча]], RUS — [[Расея]], LV — [[Латвія]], USA — [[ЗША|Злучаныя Штаты]], D — [[Нямеччына]], A — [[Аўстрыя]] і г. д.) Першапачаткова прыналежнасьць аўтамабіля вызначалася налепкамі на вокнах, але цяпер, паступова, усе краіны пераходзяць на вызначэньне па аўтамабільных знаках. Аўтамабільныя знакі выдаюцца кампэтэнтным органам дзяржавы, у якой зарэгістраваны аўтамабіль<ref>[http://hungary.mfa.gov.by/be/visit_Belarus/travel_car/ Памятка автомобилисту в Беларуси]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{ref-ru}} Міністэрства замежных спраў</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Транспарт]] [[Катэгорыя:Клясыфікатары]] a2vi8tfv6o2kl9aqg1ixupsz32x2y14 0 16589 2619088 2182035 2025-06-07T19:14:15Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619088 wikitext text/x-wiki {{Унівэрсытэт |Назва = Беларускі тэхналягічны ўнівэрсытэт |Арыгінальная назва = Беларускі дзяржаўны тэхналягічны ўнівэрсытэт |Выява = |Памер выявы = |Подпіс выявы = |Назва лацінай = |Дэвіз = |Дэвіз па-беларуску =Працай, ведамі, навукай. |Заснаваны = {{Дата пачатку|21|6|1930|1}} |Зачынены = |Тып = [[урад]]авы |Дачыненьне да рэлігіі = |Велічыня фонду = |Прэзыдэнт = |Віцэ-прэзыдэнт = |Рэктар = [[Войтаў Ігар]] |Дэкан = |Дырэктар = |Назва кіраўніка = |Кіраўнік = |Колькасьць факультэтаў = 11 |Колькасьць пэрсаналу = |Колькасьць студэнтаў = 13 тысячаў |Колькасьць магістрантаў = |Колькасьць асьпірантаў = 130 |Горад = [[Менск]], [[Гомель]] (да 1946 г.) |Штат = |Вобласьць = |Краіна = Беларусь |Шырата_паўшар'е = |Шырата_градусаў = |Шырата_хвілінаў = |Шырата_сэкундаў = |Даўгата_паўшар'е = |Даўгата_градусаў = |Даўгата_хвілінаў = |Даўгата_сэкундаў = |Кампус = |Былыя назвы = Лясны інстытут (да 1934 г.), Беларускі лесатэхнічны інстытут (да 15 чэрвеня 1961 г.) |Іншы парамэтар = |Іншае значэньне = |Талісман = |Знаходзіцца ў складзе = [[Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь]] |Вэб-сайт = [https://www.belstu.by/ belstu.by] |Лягатып = |Нататкі = }} '''Беларускі дзяржаўны тэхналягічны ўнівэрсытэт (БДТУ)''' — адна з буйных і старэйшых [[вышэйшая навучальная ўстанова|вышэйшых навучальных установаў]] [[Рэспубліка Беларусь|Рэспублікі Беларусь]]. Тут рыхтуюць высокакваліфікаваныя інжынэрныя кадры па наступных напрамках: [[лясная справа|лясной справе]] і выкарыстаньні [[лясныя рэсурсы|лясных рэсурсаў]]; [[хімічныя тэхналёгіі|хімічных тэхналёгіях]] і [[біятэхналёгія|біятэхналёгіі]]; [[спэцыялізаваная тэхніка|спэцыялізаванай тэхніцы]]; [[машына]]х і абсталяваньні; [[аўтаматызаваныя сыстэмы кіраваньня|аўтаматызаваных сыстэмах кіраваньня]]; [[машынабудаваньне|машынабудаваньні]], [[мэтралёгія|мэтралёгіі]], [[стандартызацыя|стандартызацыі]] і [[сэртыфікацыя|сэртыфікацыі]]; [[паліграфія|паліграфіі]], [[эканоміка|эканоміцы]]; [[энэргетыка|энэргетыцы]]; [[прафэсійнае навучаньне|прафэсійным навучаньні]]. Як базавая вышэйшая навучальная ўстанова ўнівэрсытэт вызначае разьвіцьцё лясной, хіміка-тэхналягічнай і экалягічнай адукацыі ў [[Рэспубліка Беларусь|краіне]]. У структуру ўнівэрсытэту ўваходзяць 10 [[факультэт]]аў, 47 [[катэдра]]ў, 5 філіялаў катэдраў, 5 вучэбна-навукова-вытворчых комплексаў, дзе навучаюцца каля 11 000 студэнтаў, 185 [[доктар навук|дактарантаў]] і асьпірантаў. Штогод праходзяць павышэньне кваліфікацыі больш за 400 спэцыялістаў розных галін вытворчасьці. Адначасова з падрыхтоўкай інжынэрных кадраў па 27 спэцыяльнасьцях і 54 спэцыялізацыях ва [[унівэрсытэт|ўнівэрсытэце]] праводзіцца падрыхтоўка кадраў вышэйшай навуковай кваліфікацыі праз магістратуру, асьпірантуру і дактарантуру. Ва [[унівэрсытэт|ўнівэрсытэце]] сфармавана 14 навукова-пэдагагічных школаў, створаныя і дзейнічаюць 6 саветаў па абароне доктарскіх і кандыдацкіх дысэртацыяў, на якія прадстаўляюцца да абароны штогод 3-5 доктарскіх і 30-35 кандыдацкіх прац. == Гісторыя == * 21 чэрвеня 1930 — у [[Гомель|Гомелі]], згодна пастановы №50 аб’яднанага паседжаньня Савета народных камісараў і эканамічнага Савета [[БССР]] быў створаны Лясны інстытут * 1932 — Лясны інстытут перайменаваны ў Лесатэхнічны інстытут * 1934 — нарадай ЦВК [[БССР]] інстытуту дадзена імя [[Сяргей Кіраў|С. М. Кірава]]. Новая назва — Беларускі лесатэхнічны інстытут імя С. М. Кірава * 1941 — інстытут эвакуяваны ў [[Сьвярдлоўск]] дзе аб’яднаны з [[Уральскі лесатэхнічны інстытут|Уральскім лесатэхнічным інстытутам]] * 1944 — інстытут вяртаецца ў [[Гомель]] * 1946 — інстытут пераведзены ў [[Менск]] * 15 чэрвеня 1961 — паводле загаду №189 Міністра вышэйшай адукацыі [[СССР]] [[інстытут]] пераарганізаваны ў [[Беларускі тэхналягічны інстытут імя С. М. Кірава]] * 20 кастрычніка 1980 — Указам Прэзыдыюма Вярхоўнага Савета [[СССР]] БТІ імя С. М. Кірава ўзнагароджаны [[ордэн Працоўнага Чырвонага Сьцяга|ордэнам Працоўнага Чырвонага Сьцяга]] * 16 лістапада 1993 — пастановай [[Савет Міністраў Рэспублікі Беларусь|Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь]] інстытут ператвораны ў Беларускі дзяржаўны тэхналягічны ўнівэрсытэт * [[кастрычнік]] 2005 — [[унівэрсытэт]]у нададзены статус вядучай [[вышэйшая навучальная ўстанова|вышэйшай навучальнай установы]] ў [[лясная гаспадарка Беларусі|лясным]], [[хімічная прамысловасьць Беларусі|хімічным]] і [[паліграфічная вытворчасьць Беларусі|паліграфічным]] кірунках [[народная гаспадарка Рэспубліка Беларусь|народнай гаспадаркі Беларусі]] * [[чэрвень]] 2006 — Саветам кіраўнікоў урадаў [[Садружнасьць Незалежных Дзяржаваў|Садружнасьці Незалежных Дзяржаваў]] прынятая пастанова аб наданьні БДТУ статусу базавай арганізацыі дзяржаваў-удзельникаў [[СНД]] па адукацыі ў [[лясная гаспадарка Беларусі|лясной гаспадарцы]] і [[лясная прамысловасьць Беларусі|лясной прамысловасьці]] Рэктарам БДТУ зьяўляецца [[Іван Жарскі]] == Факультэты і катэдры == #[[Лесагаспадарчы факультэт БДТУ|Лесагаспадарчы факультэт]] #*[[Лесагаспадарчы факультэт БДТУ#Катэдра лесаводзтва|Катэдра лесаводзтва]] #*[[Лесагаспадарчы факультэт БДТУ#Катэдра лесаўпарадкаваньня|Катэдра лесаўпарадкаваньня]] #*[[Лесагаспадарчы факультэт БДТУ#Катэдра аховы леса і садова-паркавага будаўніцтва|Катэдра лесааховы і драўніназнаўства]] #*[[Лесагаспадарчы факультэт БДТУ#Катэдра лясных культур і глебазнаўства|Катэдра лясных культур і глебазнаўства]] #*Катэдра паляўніцтвазнаўства #*Катэдра ляндшафтнага праектаваньня i садова-паркавага будаўніцтва #*Катэдра турызму і прыродакарыстаньня #[[Факультэт тэхналёгіі і тэхнікі лясной прамысловасьці БДТУ|Факультэт тэхналёгіі і тэхнікі лясной прамысловасьці]] #*Катэдра лясных машын і тэхналёгіі лесанарыхтовак #*Катэдра тэхналёгіі дрэваапрацоўчых вытворчасьцяў #*Катэдра дрэваапрацоўчых станкоў і інструмэнтаў #*Катэдра энэргазьберажэньня, гідраўлікі і цеплатэхнікі #*Катэдра матэрыялазнаўства і тэхналёгіі мэталаў #*Катэдра дэталяў машын і пад’ёмна-транспартных прыладаў #*Катэдра лясных дарог і арганізацыі вывазкі драўніны #*Катэдра тэхналёгіі і дызайну вырабаў з драўніны #[[Факультэт тэхналёгіі арганічных рэчываў БДТУ|Факультэт тэхналёгіі арганічных рэчываў]] #*Катэдра арганічнай хіміі #*Катэдра тэхналёгіі нафтахімічнага сынтэзу і перапрацоўкі палімерных матэрыялаў #*Катэдра хімічнай перапрацоўкі драўніны #*Катэдра біятэхналёгіі і біяэкалёгіі #*Катэдра фізыка-хімічных мэтадаў сэртыфікацыі прадукцыі #*Катэдра аналітычнай хіміі #*Катэдра бясьпекі жыцьцядзейнасьці #*Катэдра замежных моў #[[Факультэт хімічнай тэхналёгіі і тэхнікі БДТУ|Факультэт хімічнай тэхналёгіі і тэхнікі]] #*Катэдра тэхналёгіі неарганічных рэчаў і агульнай хімічнай тэхналёгіі #*Катэдра хіміі, тэхналёгіі электрахімічных вытворчасьцей і матэрыялаў электроннай тэхнікі #*Катэдра машын і апаратаў хімічных і сылікатных вытворчасьцей #*Катэдра працэсаў і апаратаў хімічных вытворчасьцей #*Катэдра агульнай і неарганічнай хіміі #*Катэдра тэхналёгіі шкла і керамікі #*Катэдра хімічнай тэхналёгіі вяжучых матэрыялаў #*Катэдра фізычнай і калёіднай хіміі #*Катэдра тэарэтычнай мэханікі #*Катэдра прамысловай экалёгіі #*Катэдра аўтаматызацыі вытворчых працэсаў і электратэхнікі #*Катэдра мэханікі матэрыялаў і канструкцый #[[Інжынэрна-эканамічны факультэт БДТУ|Інжынэрна-эканамічны факультэт]] #*Катэдра эканамічнай тэорыі і маркетынга #*Катэдра мэнэджмэнта і эканомікі прыродакарыстаньня #*Катэдра эканомікі і кіраваньня на прадпрыемствах хіміка-ляснога комплексу #*Катэдра статыстыкі, бугальтарскага ўліку, аналізу і аўдыту #*Катэдра вышэйшай матэматыкі #*Катэдра фізычнага выхаваньня і спорту #*Катэдра арганізацыі вытворчасьці і эканомікі нерухомасьці #[[Факультэт выдавецкай справы і паліграфіі БДТУ|Факультэт выдавецкай справы і паліграфіі]] #*Катэдра беларускай філялёгіі #*Катэдра паліграфічных вытворчасьцей #*Катэдра рэдакцыйна-выдавецкіх тэхналёгіяў #*Катэдра паліграфічнага абсталяваньня і сродкаў апрацоўкі інфармацыі #*Катэдра філязофіі і права #Факультэт інфармацыйных тэхналёгій #*Катэдра гісторыі Беларусі і паліталёгіі #*Катэдра інжынэрнай графікі #*Катэдра фізыкі #*Катэдра інфармацыйных сыстэм і тэхналёгіяў #*Катэдра інфарматыкі і кампутарнай графікі #Завочны факультэт #Інстытут павышэньня кваліфікацыі і перападрыхтоўкі кадраў #Факультэт грамадзкіх прафэсій #Факультэт перадунівэрсытэцкай падрыхтоўкі #Дэканат па працы з замежнымі студэнтамі ==Выбітныя выпускнікі== * [[Іван Цітавец]] (нар. 1936) — беларускі літаратар, паэт-песеньнік. Сябра Саюзу пісьменьнікаў Беларусі. * [[Дзьмітры Кацярыніч]] (нар. 1957) — беларускі дзяржаўны дзяяч, міністар прамысловасьці Рэспублікі Беларусь (2011-2014). * [[Станіслаў Галактыёнаў]] (1937-2011) — савецкі беларускі і амэрыканскі навуковец, адзін з заснавальнікаў малекулярнага мадэляваньня. ==Выбітныя выкладчыкі== * [[Аляксандар Пякарскі]] (нар. 1952) — беларускі матэматык. Доктар фізыка-матэматычных навук (1991), прафэсар (1993). == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20131220192901/https://www.belstu.by/ Афіцыйны сайт]{{ref-ru}} * [http://bgtu.h1.ru Неафіцыйны сайт] * [https://web.archive.org/web/20080920095247/http://bstu.net/ Неафіцыйны сайт]{{ref-ru}} * [https://web.archive.org/web/20080706040653/http://www.bgtu.net/rus/ Сайт навукова-досьледнай лябараторыі «Фізыка-хімічных мэтадаў досьледаў»] {{ref-ru}} * [http://gapdm.narod.ru Неафіцыйны сайт катэдры тэарэтычнай мэханікі БДТУ]{{ref-ru}} {{ВНУ Беларусі}} [[Катэгорыя:Беларускі дзяржаўны тэхналягічны ўнівэрсытэт| ]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1930 годзе]] qlt2b3cao87uhtns76cmgliclcev7ck 0 18967 2619127 2612713 2025-06-08T02:11:54Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619127 wikitext text/x-wiki {{Адміністрацыйная адзінка |Назва = Бярэзінскі раён |Назва ў родным склоне = Бярэзінскага раёну |Сьцяг = |Герб = |Гімн = |Краіна = [[Беларусь]] |Статус = |Уваходзіць у = [[Менская вобласьць]] |Улучае = |Цэнтар = [[Бярэзань]] |БуйныГорад = |БуйныяГарады = |ДатаЎтварэньня = 17 ліпеня 1924 |Кіраўнік = |Назва пасады кіраўніка = |Насельніцтва = 22 015<ref name="belstat2018" /> |Год перапісу = 2018 |Адсотак ад насельніцтва = |Месца паводле насельніцтва = |Шчыльнасьць = 11,3 |Месца паводле шчыльнасьці = |Нацыянальны склад = |Рэлігійная сытуацыя = |Плошча = 1941,25<ref>[http://www.gki.gov.by/docs/gzk_2010.doc Государственный земельный кадастр Республики Беларусь]{{Ref-ru}} (па стане на 1 студзеня 2010 г.)</ref> |Адсотак ад плошчы = |Месца паводле плошчы = |Максымальная вышыня = |Сярэдняя вышыня = |Мінімальная вышыня = |Шырата = |Даўгата = |Мапа = Miensk province, Biarezań district.svg |Памер мапы = 200 |Часавы пас = [[UTC]] +3 |Скарачэньне = |ISO = |FIPS = |Тэлефонны код = +375-17-15 |Паштовыя індэксы = 223 3хх |Інтэрнэт-дамэн = |Код аўтамабільных нумароў = |Сайт = |Парамэтар1 = |Назва парамэтру 1 = |Мапа адміністрацыйнай адзінкі = |Колер фону парамэтраў = {{Колер|Беларусь}} |Колер фону герб-сьцяг = |Лацінка=Biarezinski rajon}} '''Бярэ́зінскі раён''' — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка на ўсходзе [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Плошча раёну складае 1,9 тыс. км². Насельніцтва на 2018 год — 22 015 чалавек<ref name="belstat2018" />. Адміністрацыйны цэнтар — [[места]] [[Бярэзань]]. == Геаграфічнае становішча == Мяжуе з [[Барысаўскі раён|Барысаўскім]], [[Ігуменскі раён|Ігуменскім]], [[Крупскі раён|Крупскім]] раёнамі [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]], [[Асіпавіцкі раён|Асіпавіцкім]], [[Бялыніцкі раён|Бялыніцкім]] і [[Клічаўскі раён|Клічаўскім]] раёнамі [[Магілёўская вобласьць|Магілёўскай вобласьці]]. == Рэльеф і карысныя выкапні == Разьмяшчаецца ў межах [[Цэнтральнабярэзінская раўніна|Цэнтральнабярэзінскай раўніны]]. Паверхня палогахвалістая і раўнінная. Пераважаюць вышыні 160—180 м над узроўнем мора, максымальная адзнака 190,3 м (каля вёскі [[Мікулічы (Бярэзінскі раён)|Мікулічы]]). == Клімат і расьліннасьць == Клімат [[умерана кантынэнтальны]]. Сярэдняя тэмпэратура студзеня −6,9 °С, ліпеня 17,9 °С. [[Рок (год)|Сярэднярочная]] колькасьць ападкаў складае 684 мм [[Вэгетацыйны пэрыяд]] цягнецца 187 дзён. Лясы ([[хваёвыя лясы|хваёвыя]], [[бярозавыя лясы|бярозавыя]], [[яловыя лясы|яловыя]]) займаюць 50% тэрыторыі раёну, балоты — 7,4%. == Гідраграфія == Асноўная рака — [[Бярэзіна]] з прытокамі [[Вуша (басэйн Дняпра)|Вушай]], [[Жорнаўка (рака)|Жорнаўкай]], [[Вуса (басэйн Дняпра)|Вусай]], [[Манча]]й, [[Брусята]]й, [[Клява (басэйн Дняпра)|Клявай]]. == Насельніцтва == * XXI стагодзьдзе: 2009 год — 25 031 чалавек<ref name="belstat">[https://web.archive.org/web/20101030222404/http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/1.2-6.pdf Перепись населения — 2009. Минская область]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref> (перапіс); 2016 год — 22 614 чалавек<ref name="belstat2016">[https://web.archive.org/web/20160706073652/http://www.belstat.gov.by/upload/iblock/567/567f8a4ac45cd80a949bb7bd7a839ca7.zip Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2017 год — 22 281 чалавек<ref name="belstat2017">[https://web.archive.org/web/20200813193913/http://belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_7192/ Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2018 год — 22 015 чалавек<ref name="belstat2018">[https://web.archive.org/web/20180405033656/http://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_8782 Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref> == Гаспадарчая дзейнасьць == Сельская гаспадарка спэцыялізуецца на мяса-малочная жывёлагадоўлі, таксама вырошчваюць зерневыя, кармавыя культуры, грэчку, бульбу. У раёне разьмяшчаюцца прадпрыемствы паліўнай, харчовай, лёгкай, ільно- і дрэваапрацоўчай прамысловасьці. Па тэрыторыі раёну праходзяць аўтамабільныя дарогі [[Менск]] — [[Магілёў]], зь [[Бярэзань|Бярэзані]] на [[Барысаў]], [[Клічаў]], [[Новалукомаль]]. Суднаходства на Бярэзіне. == Турыстычная інфармацыя == Захаваліся помнікі архітэктуры: у в. [[Багушэвічы (Бярэзінскі раён)|Багушэвічы]] — касьцёл (XIX ст.), у в. [[Масьляны]] — Сьвята-Раства-Багародзіцкая царква (1796), у в. [[Муравана]] — сядзіба (XIX ст.), у м. [[Бярэзань]] — сядзіба (XIX ст.). == Асобы == * [[Валенці Ваньковіч]] (1800—1842) — мастак * [[Гіпаліт Гараўскі]] (1828 — ?) — жывапісец-пэйзажыст *[[Мікалай Іванавіч Прашковіч|Мікола Прашковіч]] ([[1932]], [[Вёска Гарадзішча, Бярэзінскі раён|в. Гарадзішча]] — [[1983]]) — беларускі [[літаратуразнавец]], [[Літаратурны крытык|крытык]], [[перакладчык]] * [[Мікола Равенскі]] (1886—1953) — кампазытар, аўтар музыкі да гімну "[[Магутны Божа]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * Березинский район // {{Літаратура/Турыстычная энцыкляпэдыя Беларусі}} == Вонкавыя спасылкі == * {{radzima|byarezinski|rayon}} * {{Глёбус Беларусі|{{НАЗВА_СТАРОНКІ}}}} * [https://web.archive.org/web/20130328125502/http://berezino.minsk-region.gov.by/ Березинский райисполком. Официальный сайт]{{ref-ru}} {{Бярэзінскі раён}} {{Менская вобласьць}} [[Катэгорыя:Бярэзінскі раён| ]] dafri8cw2hxnjyttqhgdecqz1papjyw 0 18979 2619148 2382791 2025-06-08T05:37:00Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619148 wikitext text/x-wiki {{Адміністрацыйная адзінка |Назва = Ваўкавыскі раён |Назва ў родным склоне = Ваўкавыскага раёну |Сьцяг = |Герб = |Гімн = |Краіна = [[Беларусь]] |Статус = |Уваходзіць у = [[Гарадзенская вобласьць]] |Улучае = |Цэнтар = [[Ваўкавыск]] |БуйныГорад = |БуйныяГарады = |ДатаЎтварэньня = 15 студзеня 1940 |Кіраўнік = |Назва пасады кіраўніка = |Насельніцтва = 69 720<ref name="belstat2018" /> |Год перапісу = 2018 |Адсотак ад насельніцтва = |Месца паводле насельніцтва = |Шчыльнасьць = 58,4 |Месца паводле шчыльнасьці = |Нацыянальны склад = |Рэлігійная сытуацыя = |Плошча = 1192,85<ref>[http://www.gki.gov.by/upload/new%20structure/press%20service/GZK_2011.doc Государственный земельный кадастр Республики Беларусь]{{Ref-ru}} (паводле стану на 1 студзеня 2012)</ref> |Адсотак ад плошчы = |Месца паводле плошчы = |Максымальная вышыня = |Сярэдняя вышыня = |Мінімальная вышыня = |Шырата = |Даўгата = |Мапа = Harodnia province, Vaǔkavysk district.svg |Памер мапы = 200 |Часавы пас = [[UTC]] +3 |Скарачэньне = |ISO = |FIPS = |Тэлефонны код = +375-15-12 |Паштовыя індэксы = 231 9хх, 231 8хх |Інтэрнэт-дамэн = |Код аўтамабільных нумароў = |Сайт = http://volkovysk.grodno-region.by/ |Парамэтар1 = |Назва парамэтру 1 = |Мапа адміністрацыйнай адзінкі = |Колер фону парамэтраў = {{Колер|Беларусь}} |Колер фону герб-сьцяг = }} '''Ваўкавы́скі раён''' — [[адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел|адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка]] на паўднёвым захадзе [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Плошча раёну складае 1,2 тыс. км². Насельніцтва на 2018 год — 69 720 чалавек<ref name="belstat2018" />. Адміністрацыйны цэнтар — [[места]] [[Ваўкавыск]]. Ваўкавыскі раён мяжуе зь [[Бераставіцкі раён|Бераставіцкім]], [[Зэльвенскі раён|Зэльвенскім]], [[Мастоўскі раён|Мастоўскім]], [[Сьвіслацкі раён|Сьвіслацкім]] раёнамі Гарадзенскай вобласьці і [[Пружанскі раён|Пружанскім]] раёнам [[Берасьцейская вобласьць|Берасьцейскай вобласьці]]. == Гісторыя == * 15 студзеня 1940: утвораны Ваўкавыскі раён. * 1 студзеня 1998: места [[Ваўкавыск]] і Ваўкавыскі раён аб’яднаныя ў адну адміністрацыйную адзінку раённага падпарадкаваньня.<ref>[http://old.bankzakonov.com/d2008/time63/lav63929.htm Указ Президента Республики Беларусь от 1 декабря 1998 г. №563 «Об объединении районов и городов областного подчинения, имеющих общий административный центр, в одну административно-территориальную единицу»]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> * 13 студзеня 2010 году ўзнагароджаны Ганаровай граматай Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь<ref>[http://www.pravo.by/webnpa/text.asp?RN=L210p0282 ПАСТАНОВА ПРЭЗІДЫУМА САВЕТА РЭСПУБЛІКІ НАЦЫЯНАЛЬНАГА СХОДУ РЭСПУБЛІКІ БЕЛАРУСЬ 13 студзеня 2010 г. № 282-ПСР4 Аб узнагароджанні Ваўкавыскага раёна Гродзенскай вобласці Ганаровай граматай Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь]{{Недаступная спасылка|date=May 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. == Прырода == === Рэльеф === Раён разьмешчаны на [[Ваўкавыскае ўзвышша|Ваўкавыскім узвышшы]]. Пераважаюць вышыні 140—200 м, максымальная — 234 м (усходней места [[Ваўкавыск]]). === Карысныя выкапні === Найбольш распаўсюджанымі карыснымі выкапнямі зьяўляюцца [[крэйда]], пяскова-жвіровы матэрыял, гліна, прызначаная для глыбокай керамікі, будаўнічыя пяскі. === Клімат === Клімат [[умерана кантынэнтальны]]. Сярэдняя тэмпэратура студзеня −5 °С, ліпеня 17,9 °С. [[Рок (год)|Сярэднярочная]] колькасьць ападкаў складае 632 мм [[Вэгетацыйны пэрыяд]] працягваецца з [[10 красавіка]] па [[29 кастрычніка]] і складае 194 дзён. У сярэднім у [[рок (год)|року]] налічаецца 95 дзён са сьнегавым полагам. Сярэдні паказьнік глыбіні прамярзаньня глебы — да 71 см. Пераважны кірунак ветру ў Ваўкавыскім раёне — заходні і паўднёва-ўсходні. === Гідраграфія === Галоўная рака [[Рось (рака)|Рось]] (басэйн [[Нёман]]у) з прытокамі [[Ваўпянка]], [[Нятупа]], [[Харужаўка]], [[Каласоўшчына]]. === Расьліннасьць === Пад лясамі (пераважна [[хваёвыя лясы|хваёвымі]]) 23% тэрыторыі раёну. Біялягічны заказьнік дзяржаўнага значэньня [[Замкавы лес]]. == Насельніцтва == * XXI стагодзьдзе: 2009 год — 75 329 чал.<ref name="belstat">[https://web.archive.org/web/20100918162455/http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/1.2-4.pdf Перепись населения — 2009. Гродненская область]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref> (перапіс); 2016 год — 70 737 чал.<ref name="belstat2016">[https://web.archive.org/web/20160706073652/http://www.belstat.gov.by/upload/iblock/567/567f8a4ac45cd80a949bb7bd7a839ca7.zip Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2017 год — 70 371 чал.<ref name="belstat2017">[https://web.archive.org/web/20200813193913/http://belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_7192/ Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2018 год — 69 720 чал.<ref name="belstat2018">[https://web.archive.org/web/20180405033656/http://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_8782 Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref> Колькасьць насельніцтва раёну складае 80,8 тысячаў чалавек, зь іх у сельскай мясцовасьці жыве 20,5 тысячаў чалавек. Найвялікшыя паселішчы паводле колькасьці жыхароў: * [[места]] [[Ваўкавыск]] — 46,4 тыс. чал.; * [[гарадзкі пасёлак|мястэчка]] [[Рось]] — 6,1 тыс. чал.; * [[гарадзкі пасёлак|мястэчка]] [[Краснасельскі]] — 7,2 тыс. чал.<ref>[https://web.archive.org/web/20140714190610/http://volkovysk.grodno-region.by/ru/region/xarakter Характеристика района // Волковысский райисполком]</ref> У раёне жывуць людзі 56 нацыянальнасьцяў і народнасьцяў. Нацыянальны склад насельніцтва паводле перапісу 1999 [[рок (год)|року]]: * [[беларусы]] — 58,4%; * [[палякі]] — 28,2%; * [[расейцы]] — 10,6%; * [[украінцы]], [[летувісы]], [[габрэі]], [[татары]] і іншыя — 2,8%. У раёне дзейнічаюць 11 рымска-каталіцкіх, 12 праваслаўных супольнасьцяў, 1 супольнасьць Хрысьціянаў Веры Эвангельскай, 3 супольнасьці Эвангельскіх Хрысьціянаў-баптыстаў, 1 супольнасьць Адвэнтыстаў Сёмага Дня, 1 супольнасьць Сьведак Еговы.<ref>[https://web.archive.org/web/20090307170150/http://volkovysk.grodno-region.by/ru/obschestvo/religion Религия // Волковысский райисполком]</ref> === Інфраструктура === У раёне працуюць 4 спартовыя школы і 180 спартовых збудаваньняў, траса для правядзеньня эўрапейскіх чэмпіянатаў па мотаспорту. У сыстэме адукацыі дзейнічаюць 27 дашкольных установаў, 30 агульнаадукацыйных школаў, гімназія, прафтэхвучэльня, пэдагагічны каледж. Сетку культурна-асьветных установаў складаюць дзіцячая школа мастацтваў, 5 дзіцячых музычных школаў з 6 філіямі, раённы мэетадычны цэнтар народнай творчасьці, 34 бібліятэкі, ваенна-гістарычны музэй імя П. І. Баграціёна. == Гаспадарчая дзейнасьць == Агульная плошча сельгасугодзьдзяў складае 73,3 тыс. га, зь іх асушаныя 7 тыс. га. Асноўныя галіны сельскай гаспадаркі: мяса-малочная жывёлагадоўля, вырошчваюць збожжавыя, кармавыя культуры, бульбу, цукровыя буракі. Прадпрыемствы: будаўнічых матэрыялаў (цэмэнт, шыфэр, вапна, азбэста-цэмэнавыя трубы, сылікатная цагліна), дрэваапрацоўчай (драўніна і піламатэрыялы), камбікармавой, харчовай прамысловасьці. Ваўкавыск — вузел чыгунак на [[Баранавічы]], [[Масты]], [[Шчучын]], [[Слонім]], [[Ружаны]], [[Пагранічны (пасёлак)|Пагранічны]]; аўтадарогі [[Горадня]] — [[Ваўкавыск]] і [[Баранавічы]] — [[Пагранічны (пасёлак)|Пагранічны]]. == Інфармацыя для турыстаў == === Археалягічныя помнікі === * Каменныя могільнікі яцьвягаў (больш за 10 у межах раёну). * Краснасельскі археалягічны комплекс. Улучае шахты па здабычы крэменю, майстэрні па яго апрацоўцы і разьмешчаныя побач стаянкі эпохі каменнага і бронзавага вякоў каля мястэчка [[Краснасельскі]] і суседніх зь ім вёсак. Захаваліся больш за 80 амаль непашкоджаных выпрацовак. На гэтай тэрыторыі знаходзяцца таксама могільнік 3-га тысячагодзьдзя да н. э., селішчы жалезнага веку і сярэдневякоўя. З 1969 року абвешчаны дзяржаўным запаведнікам. === Помнікі прыроды === * ''батанічныя'': парк у в. [[Краскі (Гарадзенская вобласьць)|Краскі]]; 500-рочны дуб у Ваўкавыскім лесьнікоўстве; фрагмэнты паркаў у вёсках [[Шніпава]], [[Мачульна]], [[Вярэйкі]] (пачатак ХІХ ст.), [[Цеалін (Гарадзенская вобласьць)|Цеалін]] (ХІХ ст.), [[Субачы (Гарадзенская вобласьць)|Субачы]] (канец ХІХ ст.). * ''геалягічныя'': агаленьне верхнямелавых пародаў [[Рось]]. === Гісторыка-архітэктурныя каштоўнасьці === * Гістарычная забудова ў месьце [[Ваўкавыск]]у (XIX — пач. ХХ стст.) * Капліца ў месьце [[Ваўкавыск]]у. * Касьцёл Сьв. Вацлава ў месьце [[Ваўкавыск]]у (1846—1848). * Сядзіба ў месьце [[Ваўкавыск]]у (XIX ст.). * Капліца ў в. [[Воўпа]] (пач. ХХ ст.). * Касьцёл Сьв. Яна Хрысьцiцеля ў в. [[Воўпа]] (1773). * Царква Сьвв. апп. Пятра й Паўла ў в. [[Воўпа]] (1859). * Касьцёл Найсьв. Панны Марыі ў в. [[Вярэйкі]] (1848). * Могілкавая капліца ў в. [[Вярэйкі]] (XIX ст.). * Касьцёл Сьв. Міхала Арханёла ў в. [[Гнезна]] (1524—1527). * Сядзібна-паркавы комплекс Тарасовічаў у в. [[Гнезна]] (пач. ХІХ ст.). * Царква ў в. [[Дзевяткоўцы]] (1-ая палова. ХІХ ст.). * Царква Сьв. Мікалая ў в. [[Дзятлавічы (Гарадзенская вобласьць)|Дзятлавічы]] (1870—1898). * Былая вуніяцкая, цяпер праваслаўная царква Сьв. Міхала Арханёла ў в. [[Ізабелін]]е (XVIII ст.). * Касьцёл Сьвв. Апп. Пятра й Паўла ў в. [[Ізабелін]]е (1778). * Сынагога ў в. [[Ізабелін]]е (XVIII ст.). * Сядзіба Сегліцаў у в. [[Краскі (Гарадзенская вобласьць)|Краскі]] (XIX—XX стст.) * Капліца ў в. [[Кузьмічы (Ваўкавыскі раён)|Кузьмічы]] (ХІХ ст.). * Царква ў в. [[Лічыцы]] (канец ХІХ ст.). * Замчышча ў в. [[Мсьцібаў|Мсьцібаве]] (XII—XVIII стст.). * Касьцёл Сьв. Яна Хрысьцiцеля ў в. [[Мсьцібаў|Мсьцібаве]] (1910—1922). * Былы касьцёл, цяпер царква Сьв. Тройцы ў в. [[Падароск]] (XVIII ст.). * Сядзібна-паркавы комплекс Чачотаў у в. [[Падароск]] (XIX ст.). * Касьцёл у в. [[Плябанаўцы (Ваўкавыскі раён)|Плябанаўцы]] (канец ХІХ ст.). * Гаспадарчы двор Патоцкіх у мястэчку [[Рось]] (XIX ст.). * Касьцёл Найсьв. Тройцы ў мястэчку [[Рось]] (1801). * Сынагога ў мястэчку [[Рось]] (ХІХ ст.). * Царква Сьв. Тройцы ў мястэчку [[Рось]] (1909). * Касьцёл Найсьв. Панны Марыі ў в. [[Рэпля]] (пач. ХХ ст.). * Царква ў в. [[Сядзельнікі]] (канец ХІХ ст.). * Сядзібна-паркавы комплекс Грабоўскіх у в. [[Цеалін (Гарадзенская вобласьць)|Цеалін]] (XIX ст.). * Касьцёл Найсьв. Тройцы ў в. [[Шылавічы]] (1907—1914). === Страчаная спадчына === * Сынагога Вялікая ў месьце [[Ваўкавыск]] (XIX ст.) * Царква Сьвв. апп. Пятра й Паўла ў месьце [[Ваўкавыск]] (XIX ст.) * Сынагога ў в. [[Воўпа]] (XVII—XVIII стст.) * Касьцёл у в. [[Ізабелін]]е (XVIII ст.) * Кляштар дамініканаў у в. [[Канюхі (Ваўкавыскі раён)|Канюхі]] (1735) * Сядзіба Броніцаў у в. [[Канюхі (Ваўкавыскі раён)|Канюхі]] (XVIII ст.) * Сядзіба Ельскіх у в. [[Косін (Гарадзенская вобласьць)|Косін]]е (пач. ХІХ ст.) * Сядзіба Булгарынаў у в. [[Малая Лапеніца]] (XVIII ст.) * Сядзібна-паркавы комплекс Алендзкіх у в. [[Мачульна|Мачульне]] (XVIII ст.) * Касьцёл у в. [[Мсьцібаў|Мсьцібаве]] (XVIII ст.) * Царква Сьв. Георгія ў в. [[Мсьцібаў|Мсьцібаве]] (1875) * Сядзібна-паркавы комплекс Патоцкіх у мястэчку [[Рось]] (XVIII ст.) * Касьцёл у в. [[Рэпля]] (XVIII ст.) * Сядзібна-паркавы комплекс Уладычанскіх ува ўр. [[Скарбец]] (XIX ст.) * Сядзібна-паркавы комплекс Ельскіх у в. [[Хацькоўцы]] (XVIII ст.) == Асобы == * [[Ларыса Геніюш]] (1910, Жлобаўцы —1983) — беларуская паэтка, пісьменьніца, дзяячка нацыянальнага руху * [[Станіслаў Жукоўскі]] — мастак, сябра таварыства перасоўных выставаў (з 1903 року), Саюзу расейскіх мастакоў (з 1907 року) * [[Антон Каменскі]] (1860—1933) — ілюстратар і графік * [[Яраслаў Клімуць]] (1940, в. [[Вострава (Мастоўскі раён)|Вострава]] — 2022) — беларускі літаратуразнаўца == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * Волковысский район // Туристская энциклопедия Беларуси / редкол. Г. П. Пашков [и др.]; под общ. ред. И. И. Пирожника. — Мн., 2007. — 648 с {{ISBN|978-985-11-0384-9}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Радзіма майго духу|vaukavyski|раён}} * {{Глёбус Беларусі|{{НАЗВА_СТАРОНКІ}}}} * [https://web.archive.org/web/20220630103900/https://www.volkovysk.grodno-region.by/by/ Ваўкавыскі райвыканкам] {{Ваўкавыскі раён}} {{Гарадзенская вобласьць}} [[Катэгорыя:Ваўкавыскі раён| ]] [[Катэгорыя:Узнагароджаныя Ганаровай граматай Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь]] eodtzihw9rz1awrlmsecrenvfael33r 0 19313 2619115 2556321 2025-06-07T23:07:40Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619115 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Брагін |Лацінка = Brahin |Статус = пасёлак гарадзкога тыпу |Назва ў родным склоне = Брагіна |Герб = Coat of Arms of Brahin 2001.svg |Сьцяг = Flag of Bragin.svg |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1147 |Першыя згадкі = 1147 |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = Брягинь, Брягинъ |Мясцовая назва = Брагінь |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Брагінскі раён|Брагінскі]] |Сельсавет = |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 4507 |Год падліку колькасьці = 2022 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref>[https://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/solialnaya-sfera/naselenie-i-migratsiya/naselenie/statisticheskie-izdaniya/index_46933.pdf Численность населения на 1 января 2022 г. и среднегодовая численность населения за 2021 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа. — Национальный статистический комитет Республики Беларусь, 2022.]</ref> |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = 000 Brahin 07.JPG |Апісаньне выявы = У цэнтры мястэчка |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 47 |Шырата сэкундаў = |Даўгата градусаў = 30 |Даўгата хвілінаў = 16 |Даўгата сэкундаў = |Пазыцыя подпісу на мапе = зьлева |Водступ подпісу на мапе = |Сайт = [http://bragin.gomel-region.by/by/ bragin.gomel-region.by/by] }} '''Бра́гін''' — [[гарадзкі пасёлак|мястэчка]] ў [[Беларусь|Беларусі]] на рацэ [[Брагінка|Брагінцы]]. Адміністрацыйны цэнтар [[Брагінскі раён|Брагінскага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Знаходзіцца за 119 км на паўднёвы захад ад [[Гомель|Гомля]], за 28 км ад чыгуначнай станцыі [[Хвойнікі]]. Аўтамабільныя дарогі злучаюць мястэчка з [[Хвойнікі|Хвойнікамі]], [[Рэчыца]]й, [[Лоеў|Лоевам]], [[Камарын]]ам. Брагін — даўняе [[места]] ў частцы [[Палесьсе|Палесься]]{{Заўвага|«Ono Pinsk, Owrucze, Mozyr etc. na Polesiu»<ref>Документы объясняющие историю Западно-Русского края и его отношение к России и Польше. — С.-Петербург, 1865. С. 292, 293</ref>.}}, што на самай поўначы Кіеўскай зямлі-княства часоў Русі, Кіеўскага княства і [[Кіеўскае ваяводзтва|ваяводзтва]] ў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]]; [[Брагінскі замак|прыватнаўласьніцкі замак]] часоў [[Карона Каралеўства Польскага|Кароны Каралеўства Польскага]] ў [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]]. == Гісторыя == {{Асноўны артыкул|Гісторыя Брагіна}} === Раньнія часы === [[Файл:Radzivill Chronicle Cumans.jpg|значак|зьлева|Палавецкія вежы{{заўвага|Перасоўныя юрты, кібіткі.}}. Мініяцюра з Радзівілаўскага летапісу.]] Першы пісьмовы ўпамін пра паселішча, датаваны 1147 годам{{Заўвага|Въ лЂто 6655 (1147)}}, сустракаем у [[Іпацьеўскі летапіс|Іпацьеўскім летапісе]]. У тую зіму, «''како уже рекы сташа''», дружыны [[Чарнігаў|чарнігаўскіх]] князёў Ольгавічаў і Давыдавічаў «''с Половци воеваша Брягинь''», што належаў да Кіеўскага княства Ізяслава Мсьціславіча<ref>Полное собрание русских летописей (ПСРЛ). Т. 2. Ипатьевская летопись. — СПб., 1908. Стб. 359.</ref>. Імкнуліся гэтак адпомсьціць за папярэдняе разрабаваньне ім чарнігаўскіх валасьцей. Паўстаў горад у зоне кантактнага расьсяленьня [[дрыгавічы|дрыгавічоў]] і [[паляне|палянаў]]. У 1187 годзе ў [[Белагародка (Бучанскі раён)|Белгарадзе]] кіеўскі князь Рурык Расьціславіч сыну свайму Расьціславу «''створи же… велми силну свадбу ака же несть бывала в Руси… сносе же своеи''» (нявестцы Верхуславе, васьмігадовай дачцэ суздальскага князя Ўсевалада Юр’евіча, якую бацькі адпусьцілі «''в Русь{{заўвага|Акрамя іншага, зьвестка яшчэ раз наўпростую засьведчыла ўяўленьне XII ст. што да лякалізацыі Русі.}} с великою любовью''») «''далъ многи дары и городъ Брягинъ''»<ref>ПСРЛ. Т. 2. Стб. 658.</ref>. === Вялікае Княства Літоўскае === [[Файл:POL COA Leliwa.svg|150пкс|значак|зьлева|Герб Ляліва роду Манівідавічаў.]]У 1360-я гады Брагін у складзе Кіеўскага княства ўвайшоў у Вялікае Княства Літоўскае, дзе стаў цэнтрам воласьці; належаў вялікаму князю. Надалей Брагін (Brehynya) побач з [[Рэчыца]]й, [[Мазыр]]ом і [[Оўруч]]ам згаданы ў «Сьпісе гарадоў, замкаў і земляў, прыналежных князю [[Сьвідрыгайла|Сьвідрыгайлу]]», датаваным верасьнем-кастрычнікам 1432 году<ref>Полехов С. В. Наследники Витовта. Династическая война в Великом княжестве Литовском в 30-е годы XV века. — Москва: «Индрик», 2015. С. 521—525</ref>. У 1458 годзе колішні маршалак князя Сьвідрыгайлы (1438), а на той час віленскі ваявода [[Іван Манівід|Ян Манівідавіч]] склаў тэстамэнт сынам Яну і [[Войцех Манівід (сын Івана)|Войцеху]] на Брагін, [[Горваль]], [[Любеч]] і іншыя маёнткі<ref>Semkowicz W. Przywileje Witolda dla Moniwida, starosty Wileńskiego, i testament jego syna Jana Moniwidowicza. // Ateneum Wileńskie. — Wilno, 1923. № 2. S. 261, 267</ref>, набытыя ім і яго бацькам баярынам [[Войцех Манівід|Манівідам]] яшчэ ад вялікага князя [[Вітаўт]]а<ref>Вячаслаў Насевіч. Манівідавічы. // Вялікае Княства Літоўскае. Энцыклапедыя: у 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мінск: Беларуская Энцыклапедыя, 2006. Т. 2. С. 270.</ref>. У 1471 годзе Кіеўскае княства было пераўтворана ў аднаіменнае ваяводзтва. Пасьля сьмерці Войцеха Манівідавіча ў 1475 годзе Брагінам ізноў кіраваў вялікакняскі намесьнік, пра што ёсьць зьвестка на 1496 год, калі скарб атрымаў «2 копе гроше''и''». У 1499 годзе людзі з Брагінскай і іншых валасьцей бралі ўдзел у работах на Кіеўскім замку<ref>Акты, относящиеся к истории Западной России — Т. 1(6): Сборник документов канцелярии великого князя литовского Александра Ягеллончика, 1494—1506 гг. Шестая книга записей Литовской метрики / М. Е. Бычкова (отв. сост.), О. И. Хоруженко, А. В. Виноградов; отв. ред. тома С. М. Каштанов — Москва; С.-Петербург: Нестор-История, 2012. С. 397, 399.</ref>: {{пачатак цытаты}} ''А до Киева люди посланы города ωправлѧти с Поднепръ|скихъ волостеи. | З [[Бабруйск|Бобрȣиска]] с обеюхъ половицъ 80 чоловеков с топоры. | З Мозыра и зо Пчича 80 чоловековъ. | З Брагинѧ 40 чоловековъ. | З Речицы 60 чоловековъ. | З Горволѧ 40 чоловековъ'' {{канец цытаты}}. У XIV—XVII стагодзьдзях існаваў Брагінскі замак<ref>Ткачоў М. А. Замкі і людзі. — Мінск: Навука і тэхніка, 1991. С. 123—124</ref>. У чэрвені 1500 году вялікім князем [[Аляксандар Ягелончык|Аляксандрам]] выдадзены ліст пану Богушу Багавіцінавічу, намесьніку [[Пералая|пералайскаму]], «''о бране дани''» з Падняпроўскіх «''и инших руских''» валасьцей, у іх ліку з Горвальскай, Рэчыцкай, Брагінскай, Мазырскай, Бчыцкай, пра што было абвешчана тутэйшым «''наместником нашым и старцомъ, и всимъ мужом''»<ref>Lietuvos Metrika. Kniga Nr. 5 (1427—1506) / E. Banionis. — Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidykla, 1993. С. 295</ref>. Брагін названы ў дамове паміж [[Вільня]]й і [[Масква|Масквой]] 1503 году сярод валасьцей, якія кароль польскі і вялікі князь літоўскі Аляксандар прапанаваў вялікаму князю маскоўскаму [[Іван III Васільевіч|Івану Васільевічу]] і сыну яго [[Іван III Васільевіч|Васілю Іванавічу]] «''в тые перемиръные лета, шесть летъ, не воевати и не зачепляти ни чым''», з свайго боку паабяцаўшы захоўваць недатыкальнасьць валасьцей у Масковіі. Урэшце бакі ў тым пагадзіліся<ref>Lietuvos Metrika. Kniga Nr. 5 (1427—1506) / E. Banionis. С. 209; Памятники дипломатических сношений Московского государства с Польско-Литовским. — Т. 1. (1487—1532). — С.- Петербург, 1882. С. 395, 400</ref>. 3-га чэрвеня 1504 году прывілеем караля Аляксандра з Брагінскай воласьці былі вылучаныя [[Астрагляды|Астраглядавічы]] і [[Хвойнікі]] з усімі прылегласьцямі ды падараваныя на вечныя часы за вайсковыя заслугі пану [[Сямён Палазовіч|Сямёну Хведаравічу Палазовічу]]{{Заўвага|«слаўнаму русінскаму ваяку Полазу», «Полазу Русаку, слаўнаму казаку», як назвалі яго польскія гісторыкі [[Ёст Людвік Дэцый]]<ref>Decjusz, Jost Ludwik. Contenta: De vetustatibus Polonorum liber I; De Iagellonum familia liber II; De Sigismundi regis temporibus liber III. — 1521. F. LXVII</ref> і [[Марцін Бельскі]]<ref>Kronika Marcina Bielskiego. T. II (Księga IV, V). /Wydanie Józefa Turowskiego. — Sanok, 1856. S. 950</ref>. Пра С. Палазовіча гл.<ref>Черкас Б. Прикордонний намісник Семен Полозович. // Український історичний збірник : наук. пр. асп. та молодих вчених. — Київ, 2004. Вип. 7. С. 95 — 105</ref>.}}<ref>Аrchiwum Główne Akt Dawnych. Аrchiwum Рrozorów і Jelskich (далей: AGAD. APiJ). Sygn. 1. S. 3, 200. Sygn. 2. S. 78</ref>. 7 ліпеня 1506 году манарх перадаў Брагін з воласьцю ў трыманьне пану Данілу Дзедкавічу, быўшаму на «''нашои службе в Оръде Перекопскои''», пакуль той не выбера належныя яму 230 [[капа (лік)|коп]] грошаў<ref>Акты, относящиеся к истории Западной России. Т. 1(6). С. 37.</ref>. Але неўзабаве кароль Аляксандар памёр, а яго брат і пераемнік [[Жыгімонт Стары]] «''взяли есмо тую волостку Брягин къ нашои руце''», замест яе аддаўшы пану Д. Дзедкавічу на два гады карчму ў [[Чаркасы|Чаркасах]]<ref>Lietuvos Metrika. Kniga Nr. 8 (1499—1514). / A. Baliulis ir kt.- Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidykla, 1995. С. 131—132, 168—169.</ref>. У тым жа 1506 годзе праз Брагін прайшлі крымскія татары. [[Файл:Урывак тэксту абмежаваньня Брагінскай воласьці 1512 г. з кнігі Мазырскага гродзкага суда 1776 г.jpg|значак|зьлева|Урывак тэксту абмежаваньня Брагінскай воласьці 1512 г. з кнігі Мазырскага [[гродзкі суд|гродзкага суда]] 1776 г.]][[Файл:POL COA Korybut.svg|150пкс|значак|Герб Карыбут князёў Вішнявецкіх.]]Лістом ад 25 кастрычніка 1509 года кароль Жыгімонт аддаў князю [[Міхаіл Васільевіч Збараскі|Міхаілу Васільевічу Збараскаму]] «''тую волость нашу Брягин… з людми и зъ данью грошовою и медовою, и куничъною, и бобровою, и со всимъ с тымъ, какъ тая волость на насъ держана, до живота его''». Раней князь ужо карыстаўся даходамі зь яе «''до воли господаръское''»<ref>Lietuvos Metrika. Kniga Nr. 8 (1499—1514). С. 431.</ref>. 2 кастрычніка 1511 году манарх, каб абараніць людзей ад злоўжываньняў пісараў-паборцаў не адно ў ваенныя ліхалецьці, а і ў мірныя часы, выдаў прывілей у ліку іншых даньнікам з Падняпроўскіх валасьцей «''…зъ Речицы, съ Брягина{{Заўвага|Згадка пра Брагін у гэтым шэрагу гаспадарскіх валасьцей выглядае анахранізмам, бо ўжо амаль два гады ён «''со всимъ с тымъ''» (зь людзьмі і прыбыткамі) пажыцьцёва належаў князю М. Збараскаму.}}, зъ Мозыра, зъ Бчича…''», каб<ref>Акты, относящиеся к истории Западной России. Т. 2. (1506—1544). — С.-Петербург, 1848. №.75</ref>{{Заўвага|Раней зьмест дакумэнту часта альбо не раскрываўся, альбо выкладаўся зусім недарэчна. У артыкулах канца XIX ст. паведамлялася: «''Za czasów litewskich B. był własnością wyłączną wielkich książąt, a w r. 1511 otrzymał ważne przywileje od Zygmunta I''» (Al. Jel. Brahin. // Słownik geograficzny Krółewstwa Polskiego і innych krajów słowiańskich. — Warszawa, 1880. T. I. S. 348), «''… в качестве господарского города Сигизмунд I снабдил Брагин в 1511 г. грамотой, обеспечивавшей права жителей и дававшей им различные льготы''» (Запольский М. Брагинская волость (исторический очерк). // Календарь «Северо-Западного края» на 1889 год. – Москва, 1889. С. 115). Больш як праз сто гадоў апошняе было паўторана: «''У 1511 кароль Жыгімонт І Стары дараваў Б. грамату, якая давала жыхарам пэўныя правы і льготы''» (Рогалеў А. Ф. Брагін. // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 2: Беліцк — Гімн / Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мінск: БелЭн, 1994. С. 63; у сваёй кнізе аўтар яшчэ дадаваў: «''Такія граматы забытым богам мястэчкам не даваліся''» (Рогалеў А. Ф. Сцежкі ў даўніну. Геаграфічныя назвы Беларускага Палесся. — Мінск: Полымя, 1992. С. 63)). У пачатку бягучага стагодзьдзя сытуацыя са зьместам, як здавалася, нарэшце была выпраўлена: «''У 1511 вял. князь выдаў Б. грамату, паводле якой яго жыхары мелі права плаціць падаткі непасрэдна ў дзярж. скарб.''» (Грынявецкі Валерый. Брагін. // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — Мінск: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. С. 340). У лютым 2009 г., аднак, ва ўкраінскай Вікіпэдыі зьявілася дылетанцкае сьцверджаньне (існавала да 5 траўня 2021 г.), маўляў: «''1511 року поселенню надано магдебурзьке право.''», у верасьні 2009 г. яно паўторана ў францускай, а колькі гадоў таму да пастановы гэтага тэатра абсурду (тэма бо — пэрыфэрыйная) далучыліся і некаторыя навукоўцы: «''У 1511 році тодішній король польський і великий князь литовський Сигізмунд І Старий своїм привілеєм дарував мешканцям Брагіна право на самоврядування.''» (Мацук А. Брагін // Князі Вишневецькі. – Київ, 2016 (2017). С. 213), «''Пожалування міста Збаражському примусило брагінських міщан звернутися до короля Сигізмунда І та отримати від нього у 1511 р. охоронний привілей.''» (Кондратьєв І. В. Брагінщина у складі Любецько-Лоєвського староства Київського воєводства. // Днепровский паром. Материалы научно-исследовательского полевого семинара «Культурно-исторический потенциал Восточного Полесья и перспективы развития регионального туризма» (11-12 августа 2016 г., г. Брагин), Международных историко-краеведческих чтений «Днепровский паром» (8-9 августа 2017 г., г. Лоев). — Минск, 2017. С. 14; «апрабацыя» гэтай найбольш недарэчнай трактоўкі выканана яшчэ ў лістападзе 2014 г. з тлумачэньнем: «...охранный привилей, который ограничивал власть владельца в отношении горожан», гл.: Маленький город в большой истории: Брагин в XVI — XVII веках. // https://gp.by/mneniya/news36000.html). Апошнія меркаваньні асабліва уражваюць, бо прывілей выдадзены каралём не на просьбу брагінскіх мяшчанаў, а ў адказ на скаргі даньнікаў Падняпроўскіх і Задзьвінскіх гаспадарскіх валасьцей, якіх у сьпісе ажно 13! Акрамя Брагіна, з канкрэтнай падачы А. Ельскага (SGKP. 1889. T. X. S. 133), у якога дакумэнт памылкова датаваны 11 кастрычніка 1511 г., упэўнена пачалі прыпісваць магдэбурскае альбо «частковае» (гл.: Рэчыца ў Вікіпедыі) магдэбурскае права і Рэчыцы, а вось пра згаданы побач зь імі Мазыр на 1511 год — ані слова (як і ў А. Ельскага); але ж тое места атрымала сапраўдную магдэбургію ад караля Стэфана Баторыя ў 1577 г. (Цітоў Анатоль. Геральдыка Беларускіх местаў. – Мінск: Полымя, 1998. С. 192, 228; Цітоў А. Да пытання аб гербе горада Рэчыцы // Трэція Міжнародныя Доўнараўскія чытанні (г. Рэчыца, 14–15 верасня 2001 г.) / Рэд. кал.: В.М. Лебедзева (адказ. рэд.) і інш. – Мінск: Беларускі кнігазбор, 2002. С. 239, дата ў аўтара на месяц пазьнейшая, чым у А. Ельскага, у якога запазычыў зьвестку, — 11.XI.1511). Тае магдэбургіі ў Рэчыцы, якая, магчыма, мела хіба самакіраваньне, заснаванае на «рускім» праве, прынамсі, у XVI — XVII стст., а ў Брагіна дык і ніколі не было (гл.: Голубеў В., Волкаў М. Рэчыца ў часы Вялікага княства Літоўскага // Беларускі гістарычны часопіс. – 2014. № 5. С. 4, 5 – 6, у гэтых аўтараў дакумэнт чамусьці датаваны 2.XI.1511, а яшчэ, замест Т. Скрыпчанкі, дарэмна адрасавалі крытычную заўвагу наконт крыніцы 1561 г. М. Ткачову; Білоус Н. Привілеї польського короля Стефана Баторія для Лоєва 1576 та 1582 рр. // Місто: історія, культура, суспільство. Е-журнал урбаністичних студій. – Київ, 2018. Вип. 1 (5). С. 164).}}: {{пачатак цытаты}}''ихъ при старине зоставили.., какъ бывало за предковъ нашихъ, за великого князя [[Вітаўт|Витовта]] и [[Жыгімонт Кейстутавіч|Жикгимонта]], ижъ они сами собравши дань грошовую, и бобры и куницы, отношивали до скарбу нашого, а медъ пресный до ключа.., всю сполна.., на роки звычайныи, а то есть первый рокъ Божье Нароженье, другій Середопостье, третій Великъ-день…'' {{канец цытаты}} У хуткім часе князь М. Збараскі, жадаючы атрымаць воласьць «''на вечность''», біў чалом аб правядзеньні яе абмежаваньня, што і выканаў да 7 сакавіка 1512 году каралеўскі дваранін, дзяржаўца трахцемірскі і дымірскі Іван Андрэевіч Кміціч<ref>НГАБ у Менску. Ф. 1728. Воп. 1. Спр. 19. А. 1049—1050адв.</ref>. У 1514 годзе{{Заўвага|М. К. Любаўскі меркаваў, што падараваньне адбылося ў год праведзенага абмежаваньня — 1512, гл.: Любавский М. К. Областное деление и местное управление Литовско-Русского государства ко времени издания первого Литовского статута. Исторические очерки / М. К. Любавский – Москва: Университетская типография, 1892. С. 239.}} кароль Жыгімонт Стары падараваў князю «''тую волостку Брягин з местом и с корчмами, и з мытом, и з городищом, и со всими селы, и з людми, кром тых сел, што первеи того кому у тои волости будем дали''»<ref>Lietuvos Metrika. Knyga Nr. 9 (1511—1518). Užrašymų knyga 9 / Metryka Litewska. Księga Nr 9 / 9 księga wpisów / Księga-kontynuacja (1508—1518). Wydał K. Pietkiewicz (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu). — Vilnius: Žara, 2002 [2004]. С. 240</ref>.[[Файл:Кафля з Брагіна.jpg|значак|Паліхромная кафля з Брагіна, сярэдзіна XVI ст. . [[Музэй старажытнабеларускай культуры]] [[ІМЭФ]].]] Ад 1517 году маёнткам валодалі сыны М. Збараскага{{Заўвага|У 1490, 1511, 1512 гадох ён ужо, бывала, падпісваўся Вішнявецкім, а ў 1517 годзе, незадоўга да сьмерці, Вішнявецкім і Збараскім, гл.: Wolff J. Kniaziowie litewsko-ruscy od czternastego wieku. — Warszawa, 1895. S. 553.}} князі Хведар (†1533), потым Аляксандар (†1555){{Заўвага|І. В. Кандрацьеў дзіўным чынам здолеў атаясаміць яго з унукам, таксама Аляксандрам Міхайлавічам Вішнявецкім, старостам любецкім ды лоеўскім ад 1585 г., спаслаўшыся на артыкул С. П. Зімніцкай, у якім, аднак, усё выкладзена слушна (гл.: Кондратьєв І. В. Брагінщина у складі Любецько-Лоєвського староства Київського воєводства. С. 15; Кондратьєв І. В. Князі Вишневецькі на старостинських урядах Любецького староства // Днепровский паром. Природное единство и историко-культурное взаимодействие белорусско-украинского пограничья. Материалы международной конференции (26-27 апреля 2018 г., г. Гомель) / редкол. В. М. Метлицкая (отв. ред.) [и др.]. – Минск: Четыре четверти, 2018. С. 46).}} Вішнявецкія<ref>Зимницька С. П. Родові володіння Вишневецьких на території Волині, Брацлавщини і Київщини в рецепції українських і польських істориків / С. П. Зимницька // Гуманітарний журнал. — 2005. — № 1-2. — С. 128, 130</ref>. У 1535 годзе за часамі вайны Вялікага Княства Літоўскага з Маскоўскай дзяржавай (1534—1537) Брагін спалілі маскоўскія войскі<ref>Грынявецкі Валерый. Брагін. С. 340.</ref>. Прынамсі, ад 6 кастрычніка 1541 году зьявіліся судовыя зьвесткі пра памежныя спрэчкі ўладальнікаў Брагіна князёў Вішнявецкіх і ўладальнікаў Астраглядавічаў і Хвойнікаў князёў Відэніцкіх (Любецкіх){{Заўвага|Тады Брагінам валодаў князь Аляксандар Міхайлавіч Вішнявецкі, а Астраглядавічамі і Хвойнікамі князь Дзьмітры Раманавіч Відэніцкі.}}<ref>AGAD. APiJ. Sygn. 1. S. 3, 4</ref>. У 1559 годзе кароль [[Жыгімонт Аўгуст]] пацьвердзіў права на Брагінскі маёнтак князям Аляксандру, Максіму і Міхаілу Аляксандравічам Вішнявецкім. Князь Максім у 1565 годзе спачыў, не пакінуўшы нашчадкаў<ref>Wolff J. Kniaziowie litewsko-ruscy od czternastego wieku. S. 556</ref>. У ходзе адміністрацыйнай рэформы 1565—1566 гадоў была вызначана мяжа Кіеўскага павету на ўчастку, дзе знаходзілася Брагінская воласьць: «… ''Мозырскою границою до Брагиньское границы, а Брагиньскою границою до Днепра, по левои стороне пущаючи волость Речицкую, до Любеча…_… а Словешнею доловъ ажъ до Припети, по правои стороне поветъ Киевъскии, а по левои Мозырскии, а черезъ реку Припеть, оставуючи полеве Речицу со всими границами, а поправу Брягинь со всим поветомъ Киевским ажъ до Днепра''…»<ref>Русская историческая библиотека (далей: РИБ). Т. XXX. Литовская метрика. Отд. 1-2. Ч. 3. Т. 1. — Юрьев, 1914. Стб. 892 — 893</ref>{{Заўвага|У свой час А. Ябланоўскі адвольна, без апоры на крыніцы, выключна зь геаграфічных меркаваньняў, зьмясьціў Брагінскую воласьць у складзе Любецкай акругі (павету) побач зь Любецкім і Лоеўскім староствамі (Źródła dziejowe (далей: ŹD). T. XX. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. IX. Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów–Bracław) / A. Jabłonowski. – Warszawa, 1894. S. 26; ŹD. T. XXII. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. XI. — Warszawa, 1897. S. 30, 210). І. В. Кандрацьеў пайшоў яшчэ далей, абсалютна беспадстаўна залічыўшы Брагін (у іншых выпадках яго палову) да Любецкага староства і нават да Любецкай воласьці (!) [Кондратьєв І. В. Любецьке староство (XVI – середина XVII ст.). /І. В. Кондратьєв – Чернігівський національний педагогічний університет ім. Т. Г. Шевченка; Історико-археологічний музейний комплекс «Древній Любеч». – Чернігів: Видавець Лозовий В. М., 2014. С. 20, 69, 79, 196–97]. Больш за тое. Ідэя, упершыню выказаная яшчэ ў 2005 г., вельмі хутка зьявілася ў артыкуле «Любеч» адной зь беларускіх энцыкляпэдый (Вялікае Княства Літоўскае. Энцыклапедыя. Т. 3. Дадатак. А-Я – Мінск, 2010. С. 316). Відавочна, аўтар не зьмяніў сваю пазыцыю і дагэтуль, бо ў яго аўтарэфэраце (тэкст самой дысэртацыі, на жаль, недаступны) сустракаем заўвагу – «''В цей час змінюються і кордони Любецького староства, в основному після відпадіння у 1564 р. Брагінської волості.''» [Кондратьєв І. В. Лівобережні староства Київського воєводства Великого Князівства Литовського та Речі Посполитої: Соціально-територіальні трансформації XIV – XVII ст.: Автореферат дисертації на здобуття наукового ступеня доктора історичних наук. – Київ, 2020. С. 19]. Тут І. В. Кандрацьеў паўтарыў яшчэ і старую памылку М. К. Любаўскага, запазычаную А. Ябланоўскім; абодва меркавалі, што Брагінская воласьць у апісаньні межаў паказана часткай Мазырскага павету. Гэта, як вынікае з прыведзенага ўрыўку, ня так, бо — «''Брягинь со всим поветомъ Киевским''», не з Мазырскім. Да Любецкай воласьці і староства належалі некалькі паселішчаў сучаснага Брагінскага раёну, аніяк ня колішняй воласьці. «Воласьць Брагіня» у пачатку XVI ст. межавала з Мазырскай, Рэчыцкай, Любецкай и Чарнобыльскай валасьцямі (гл.: Бельскі С. В. З гісторыі ўладароў і маёнткаў Брагіншчыны XVI—XVIII стст. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 4 — 9, 41 (іл. № 3: Jakubowski J. Mapa Wielkiego Księstwa Litewskiego w połowie XVI wieku. 1, Część północna, skala 1 : 1.600.000: objaśnienie do mapy. – Kraków: Skł. gł. w księgarniach Gebethnera i Wolfa, 1928. На мапе – Брагінская воласьць у атачэньні Мазырскай, Рэчыцкай, Чарнобыльскай і Любецкай валасьцей).}}{{Заўвага|П. Г. Кляпацкі без спасылкі на крыніцу даводзіў, што Брагінская воласьць была часткай Мазырскага павету і да рэформы сярэдзіны 1560-х гг., гл.: Клепатский П. Г. Очерки по истории Киевской земли. Т. 1. Литовский период. – Одесса, 1912. С. 183, 195, 197 (ёсьць і аўтарская мапа).}}. Згодна з попісам войска ВКЛ 1567 году, князь Аляксандар Аляксандравіч Вішнявецкі выстаўляў з «''ыменья Брагини коней двонадцать''»<ref>РИБ. — Т. XXXІІІ: Литовская метрика. Отд. 1. Ч. 3: Книги публичных дел. Переписи войска Литовского. — Петроград, 1915. Стб. 471</ref>. Напярэдадні падпісаньня акту [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]] ўказам караля і вялікага князя Жыгімонта Аўгуста ад 6 чэрвеня 1569 году Кіеўскае ваяводзтва, названае княствам (разам з Брагінам), як раней [[Падляшша|Падляская]] і [[Валынь|Валынская землі]], было далучана («''вернута''») да [[Карона Каралеўства Польскага|Кароны Польскай]]<ref>Volumina Legum. Tom II. — Petersburg: Nakładem i drukiem Józafata Ohryzki, 1859. S. 77 — 87; Падалінскі У. // Беларускі гістарычны агляд. — 2012. Т. 19. С. 329—337 (Рэцэнзія на кн.: Litwin H. Równi do równych: kijowska reprezentacja sejmowa 1569—1648. — Warszawa, 2009)</ref>. Князі-русіны Аляксандар і Міхаіл Вішнявецкія, спадчыньнікі Брагінскага маёнтку, маючы зямельныя ўладаньні на Валыні, спачатку для прыняцьця прысягі ў каралеўскі замак Уладзімерскі не зьявіліся, але ўрэшце ім давялося падпарадкавацца волі манарха<ref>Жизнь князя Андрея Михайловича Курбского в Литве и на Волыни. — Киев, 1849. Том 1. С. 22, 24</ref>. === Карона Каралеўства Польскага === У сакавіку 1574 году маёнтак Брагін разам з замкам быў падзелены паміж князямі-братамі Аляксандрам і Міхаілам Аляксандравічамі Вішнявецкімі{{Заўвага|І. В. Кандрацьеў, пэўна, не чытаў сам дакумэнт, але жадаючы паказаць Брагін прыналежным да Любецкага староства, г. зн. дзяржаўным уладаньнем, сьцвярджаў нібы «''У 1574 р. Брагінський замок був описаний королівськими ревізорами.''», а гонар узьвядзеньня замку надаў князю Міхайлу Вішнявецкаму, няслушна адрозьніваючы яго ад М. Збараскага (Кондратьєв І. В. Брагінщина у складі Любецько-Лоєвського староства Київського воєводства. С. 15). І адкуль інфармацыя?..}}. Частка замку князя А. Вішнявецкага выглядала так: {{пачатак цытаты}}''…мне зосталася половина замку Брягинского, вшедши в замок, левая сторона, взявши от тое городни шостое, в которой столба ест. Которою столбою на бланковане ходят. Светлица великая над вороты. Церковь в стене святое Троицы зо всим накладом тое церкви: золотом, серебром, книгами и зо всим тым, што одно в той церкви накладу естъ. Также с попом и дьяконом и з их островами, дубровами, чертежами, полми и сеножатми и зо всими их пожитки и доходы, тое церкви належачими. Ку тому теж будоване: светлицы в стене городни, поклеты, погреб, спижарни вси, яко тая сторона полеве в собе ся мает, аж до вежи тое, што от Брягинки, которая зосталася на делу от мене брату моему его милости князю Михайлу. Такжо теж и тые домы, будоване, светлицы, которые на земли стоят в замку. А ку тому место нашо Брягинское яко люди отчизные, бояре, куничники, загородники, дворцы наши на посаде…'' {{канец цытаты}} У князя Міхаіла Вішнявецкага — свая доля замкавай спадчыны{{Заўвага|Насуперак таму, як працяглы час даводзілася ў літаратуры<ref>Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі. Гомельская вобласць. / АН БССР, Ін-т мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору. Рэд. кал.: С. В. Марцэлеў (гал. рэд.) і інш. – Мінск: БСЭ, 1985. С. 104; {{Літаратура/Памяць/Брагінскі раён|к}} С. 39—40; {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|1-1к}} С. 112; {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2к}} С. 431</ref>, у іншых месцах, у Гарадзішчы (сучас. пасёлак [[Двор-Гарадзішча|Тэльман]]) і [[Бабчын]], пры князях Вішнявецкіх замкаў не было.}}: {{пачатак цытаты}}''А его милости князю Михайлу Вишневецскому, брату моему, зосталася половина замку Брягинского, вшедши в замок, правая сторона, взявши от тое городни шостое, в которой столба ест, которою столбою на бланкованье ходят, аж до вежи, которая от реки Брягинки. Тая вежа вся зосталася брату моему его милости князю Михайлу с тою вежою, што от Глухович, зо всими городнями, свирнами, светлицами, спижарнями, пивницами, пекарнею так, яко тая сторона замку поправе в собе мает. Ку тому церковь за замком в месте святого Николы зо всим накладом тое церкви, с попы их, з их островами, полями, сеножатми и всими пожитки и доходы, ку той церкви належачими._А места нашого Брягинского его милости князю Михайлу, брату моему, зосталася яко людей отчизных, бояр, куничников, огородников ведле рейстров наших, которые промежку себе есмо подавали._…Также теж ворота замковые, мост перед замком и тот, што от места до места, и ровы около замку — то все наполы подданые наши направовати мают… Теж што ся дотыче веж, которые в месте у острозе побудованы. Мне тая вежа зостала, што от Микулич, а его милости князю Михайлу, брату моему, што от Глухович. Ку тому острог около места нашого Брягинского мают подданые мои направовати и робити от тое вежи мое, што от Микулич, поправе, а подданые его милости князя, брата моего, также острог повинни будуть робить от вежи его милости от Глухович поправе, розделивши увес острог с подданными моими наполы.''{{канец цытаты}} Што да іншых угодзьдзяў, дык князю Аляксандру дасталіся сёлы [[Мікулічы (Гомельская вобласьць)|Мікулічы]], [[Сялец (Брагінскі раён)|Селце (Сялец)]], [[Лісьцьвін]], дварэц (сядзіба) [[Высокае (Хвойніцкі раён)|Высокае]], сёлы [[Веляцін]], Зашчоб’е, востраў Дудоўшчына, а князю Міхаілу — сёлы [[Глухавічы]], [[Губарэвічы|Губаровічы]], [[Бабчын]], [[Старыя Юркавічы|Юркавічы]], Дубно, [[Крыўча]], [[Галкі]], [[Сяўкі|Сеўковцы (Сяўкі)]], [[Піркі|Перка]], [[Дублін (вёска)|Доблін]], [[Дзімамеркі|Дамамірка]], [[Рудакоў|востраў Рудакоў]], [[Удалёўка|востраў Удалёўка]]<ref>Акт о разделе имения Брягин. 1574 г. // Беларускі археаграфічны штогоднік — Выпуск 1. — 2000. С. 187—192.</ref>. Паводле рэестру 1581 году, апублікаванага А. Ябланоўскім, палова Брагіна зь сёламі на той час належала князю Міхаілу Вішнявецкаму, старосьце чаркаскаму і канеўскаму, а другая палова — удаве яго брата Аляксандра, памерлага ў 1577 годзе. Для ўсёй часткі маёнтку князя Міхаіла пададзеная толькі сума пабору — 86 флярынаў і 5 грошаў. Адносна паловы места Брагіна княгіні Аляксандры (з Капустаў) Вішнявецкай паведамляецца пра 32 дымы асадных сялянаў (×6 — прыблізна 192 чалавекі), 21 дым [[агароднікі|агароднікаў]] (126 чалавек){{Заўвага|Вось ужо больш за пятнаццаць гадоў як І. В. Кандрацьеў упарта прылічвае тых сялянаў-агароднікаў да заградовай шляхты — «… 21 осада «загродової» (убогої чи «лезної») шляхти.» (І. Кондратьєв. Лоєвське староство у 1585 – середині ХVII ст. // Пятыя міжнародныя Доўнараўскія чытанні. Рэчыца, 22-23 верасня 2005 г. – Гомель, 2005. С. 197; Кондратьєв І. В. Брагінщина у складі Любецько-Лоєвського староства Київського воєводства. С. 15), што і зусім невытлумачальна.}}, 1 сьвятара (6), 5 чабатароў (30), 4 кавалёў і сьлесараў (24), 2 краўцоў (12), 2 {{падказка|рымараў|майстроў па вырабу конскага рыштунку}} (12). Асадныя плацілі па 15 грошаў, сьвятар 2 флярыны, агароднікі па 4-6 грошаў, рамесьнікі па 15 грошаў падатку, а жыхароў было каля 402 чалавек<ref>ŹD. T. XX. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. IX. — Wykazy… S. 36, 37, 38</ref>. У іншым датаваным 13-м сакавіка 1581 году дакумэнце паведамляецца, што пан земскі пісар кіеўскі Дзьмітры Ялец надзелены паўнамоцтвамі ў справе разьмежаваньня добраў пана падкаморага кіеўскага Шчаснага Харлінскага з уладаньнямі князя Міхаіла Вішнявецкага, кашталяна брацлаўскага, «''miasta Brahinia, sioła Chłuchowic'' [Hłuchowicz]'', Hubarowa'' [Hubarowicz] ''y Babczyna''», а таксама княгіні-ўдавы Аляксандравай Вішнявецкай і яе дзяцей «''jmienia Brahina, Mikulic, Listwina y innych sioł do Brahinia nalezących''»<ref>Руська (Волинська) метрика [Текст] : регести документів Коронної канцелярії для укр. земель (Волинське, Київське, Брацлавське, Чернігівське воєводства) 1569—1673 / Держ. ком. арх. України, Центр. держ. істор. арх. України, м. Київ, Ін-т укр. археографії та джерелознавства ім. М. С. Грушевського НАН України, Генер. дирекція держ. арх., Голов. арх. давніх актів; ред. і упоряд Г. Боряк [та ін.]; передм. П. К. Грімстед. — Київ, 2002. С. 301—302</ref>. 18-м траўня 1596 года датаваны пазоў ў Оўруцкі гродзкі суд на скаргу пана Шчаснага Харлінскага, падкаморага кіеўскага, да ўладальніка паловы маёнтку Брагін князя Адама Аляксандравіча Вішнявецкага, які асадзіў падданых сваіх на грунтах Астраглядавіцкіх<ref>Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Archiwum Radziwiłłów (AGAD. AR.). Dział X. Sygn. 926. S. 1</ref>. [[Файл:Фундуш князя Адама Вішнявецкага Траецкай царкве ў Брагіне. 1603 г.jpg|значак|Фундуш князя Адама Вішнявецкага Траецкай царкве ў Брагіне. 1603 г.{{заўвага|Тут выкарыстаная копія, зьмешчаная у тэксьце Генэральнай візыты Брагінскай пратапопіі (дэканату) ад 30 студзеня 1743 г., калі добрамі валодаў князь Міхал Сэрвацы Вішнявецкі, вялікі гэтман ВКЛ.}}]]12 красавіка 1603 году князь Адам Вішнявецкі выдаў фундуш брагінскай Сьвята-Траецкай царкве<ref name="fn3">Візыты Брагінскага дэканату 1743 г. // Інстытут рукапісу Нацыянальнай бібліятэкі Украіны імя У. І. Вярнадзкага. І. 2461. А. 283 – 285адв.</ref>. У тым жа 1603 годзе пасьля Кіева, Астрога і Гошчы ў Брагіне пры двары князя Адама зьявіўся будучы Ілжэдзьмітры І, дзе ўпершыню і «прызнаўся», што ён — царскі сын<ref>Акты, собранные в библиотеках и архивах Российской империи археографической экспедицией Императорской академии наук. Т. 2. 1598—1613. — С.-Петербург, 1856. С 143; РИБ.- С.-Петербург, 1891. Т. XIII. Стб. 22, 973</ref>. [[Файл:Брагін на мапе 1613 г.jpg|значак|зьлева|Oppidum Brahin на мапе Вялікага Княства Літоўскага і сумежных рэгіёнаў 1613 г. (фрагмєнт){{Заўвага|Брагін тут пазначаны чамусьці ў Рэчыцкім павеце (зямлі) ВКЛ, хоць належаў да Кіеўскага ваяводзтва Кароны.}}.]]28 ліпеня 1606 году ў Мазырскі гродзкі суд ад імя вяльможнага князя Адама Вішнявецкага была пададзена скарга на яго ўласных слуг Юзафа Лісоўскага, Адама Брозку, як прынцыпалаў, на памагатых Паўла Плядоўскага, Яна Гаварэцкага, Мікалая Шумскага, Сэбасьціяна Савіцкага, Мацюша Брозку, Янкоўскага, Кардышэўскага і іншых за тое, што яны напярэдадні перад сьвітаньнем, «''не зважаючы на пачцівасьць і павіннасьць сваю шляхецкую.., змовіўшыся як здраднікі на здароўе пана свайго, да замку места Брагінскага з гасподаў сваіх адначасова сабраўшыся, з полгакамі{{Заўвага|Полгак – кароткая стрэльба, калібрам удвая меншым, чым у гакаўніцы.}}, з аголенымі шаблямі ў замак гвалтоўна ўламіўшыся, але з-за супрацьдзеяньня аховы князя да пакою панскага дайсьці ня здолеўшы, чэлядзь пры ім тады быўшую, як мужчын, так і белых галоў{{заўвага|Белыя галовы альбо белагаловыя – замужнія жанчыны, якія, згодна з тагачасным этыкетам, не маглі паказвацца ў публічных месцах зь непакрытай галавой.}}, разагналі.., як злачынцы і здраднікі да скарбцу, дзе ўся маёмасьць рухомая яго міласьці захоўвалася, ланцуг і замкі наперад адбіўшы, уламіліся…''». А нарабаваўшы ўсялякага дабра, «''коней есче до того подданых князя его милости до колко на поли порвавши, з места Брагиня повтекали…''». Згаданы сярод слуг-рабаўнікоў [[Аляксандар Язэп Лісоўскі|Аляксандар Юзаф Лісоўскі]] — будучы знакаміты правадыр неўтаймоўных «[[Лісоўчыкі|лісоўчыкаў]]», надта рухавых і баяздольных вершнікаў, якія былі «галаўным болем» не адно для ворагаў, але і для насельніцтва і ўладаў Рэчы Паспалітай, бо аплачвалі ўласную службу жорсткімі рабаўніцтвамі ўсюды, дзе б ні зьявіліся<ref>Бельскі С. В. З гісторыі ўладароў і маёнткаў Брагіншчыны XVI—XVIII стст. С. 19 — 23</ref>. [[Файл:Запіс князя Ярэмія Вішнявецкага 1638 г.jpg|значак|зьлева|Фрагмэнт запісу князя Ярэмія Вішнявецкага 1638 г.]][[Файл:Урывак з тэксту «darowizny Brahinia» пані Крыстыны з князёў Вішнявецкіх Даніловічавай 1641 г.jpg|значак|Урывак з тэксту «darowizny Brahinia» пані Крысьціны з князёў Вішнявецкіх Даніловічавай 1641 г.]]У 1628 годзе князь Канстанцін Карыбут Вішнявецкі, апякун дзяцей князя Міхаіла, з паловы места Брагіна з 15 дымоў плаціў па 3 злотыя, з 2-х сьвятароў па 6 зл., з 2-х мясьнікоў па 6 зл., з млынара 6 зл., з краўца 6 зл., з 6 агароднікаў па 1 зл. і 6 грошаў; усяго разам зь сёламі — 271 злоты і 6 грошаў. Пан Ян Точэвецкі з паловы маёнтку Брагін княгіні Адамавай Вішнявецкай{{Заўвага|Мужа ня стала ў 1622 годзе.}} плаціў 200 злотых.<ref>Архив Юго-Западной России (далей: Архив ЮЗР). Ч. 7. Т. 1. Акты о заселении Юго-Западной России. — Киев, 1886. С. 393—394, 399</ref>. Паловай Брагінскага замку і места з фальваркам і сялом Глухавічы, сёламі Сьпярыж, Малейкі, Казловыброды (Казялужцы?), Галкі, Рудакоў, Бабчын, Губаровічы, Дублін, [[Старыя Юркавічы|Юркавічы]], Сьцяжарна, [[Удалёўка]], Крывін, Пірка, Нудычы, [[Пучын]], [[Чахі (Гомельская вобласьць)|Чахі]], [[Рудыя (Гомельская вобласьць)|Рудыя]], Крыўча, Дамамірка, [[Хатуча]], [[Мокіш]], хутарамі [[Еўлашы (зьніклая вёска)|Еўлашы]], Гамолічы, Ілічы валодаў, а ў 1638 г. заставіў на чатыры гады за 65 000 злотых пану Мікалаю Лосятынскаму князь [[Ярэмі Вішнявецкі|Ярэмі Міхал, сын Міхаіла, Вішнявецкі]]<ref>Tomkiewicz W. Jeremi Wiśniowiecki (1612—1651) / W. Tomkiewicz. — Warszawa, 1933. S. 112, 113; зьвесткі пра паселішчы: AGAD. AR. Dział X. Sygn. 933. S. 5-6</ref>. Ён жа і аб’яднаў абедзьве паловы Брагінскай спадчыны малодшай галіны роду Вішнявецкіх у сваіх руках<ref>Czamańska I. Wiśniowieccy. Monografia rodu. — Poznań, 2007. S. 145, 171</ref>. 20 ліпеня 1641 году Крысьціна, дачка князя Адама Вішнявецкага, на той час жонка Пятра Даніловіча, крайчага кароннага, саступіла князю Ярэмію сваю палову замку і места Брагін зь сёламі Сялец, [[Каманоў|Ка''н''аноў]], [[Вуглы (Брагінскі раён)|Вуглы]]{{заўвага|У запісе перайначана ў Huły, замест Uhły.}}, [[Удалёўка]]{{Заўвага|Удалёўка згаданая і сярод уладаньняў князя Ярэмія.}}, [[Шкураты|Скураты]], [[Рыжкаў (Гомельская вобласьць)|Рыжкаў]], [[Вялікі Лес (Брагінскі раён)|Вялікі Лес]], Мікулічы, Катловіца, [[Карпілаўка (Хвойніцкі раён)|Карпілаўка]], [[Конанаўшчына]], [[Амелькаўшчына|Мількаўшчына]], Веляцін, Лісьцьвін, Высокае, [[Зьвяняцкае|Зьвінячына]], Мікітаўшчына (Mikidowszczyzna), Зашчоб’е, Слабада пры рудні, млынах і вялікім ставе, Амолічы (Omolicze){{Заўвага|Гамолічы належалі і князю Ярэмію. Альбо сытуацыя падобна як з Удалёўкай: валодалі рознымі часткамі паселішча? Але сьведчаньняў адпаведных няма...}}, з прыналежнымі да маёнтку фальваркамі слуг-шляхчічаў Бялабжэскага, Калгановічаў, Ячэвіцкага, Якубоўскага, Баськевічавай, Лінкераў, Завацкага<ref>AGAD. AR. Dział X. Sygn. 933. S. 8-13</ref>{{заўвага|Цікава, што арыгінал тэксту «darowizny Brahinia» пані Крысьціны, пададзены 24 ліпеня 1641 г. у кнігі Крэменецкага гродзкага суда, польскамоўны, а загаловак, уступ і заканчэньне запісаныя па-русінску.}}. [[Файл:Jeremi Wiśniowiecki.jpg|значак|зьлева|Партрэт князя Ярэмія Міхала Вішнявецкага. Даніэль Шульц. Трэцяя чвэрць XVII ст.]][[Файл:Gryzelda Wiśniowiecka.PNG|значак|200пкс|Партрэт княгіні Грызэльды Канстанцыі з роду Замойскіх Вішнявецкай. Невядомы мастак. 1670-я гады.]][[Файл:Michał Karybut Višniaviecki. Міхал Карыбут Вішнявецкі (1669-99).jpg|значак|зьлева|Партрэт караля Міхала Карыбута Вішнявецкага. Паміж 1669 і 1699 гг.]]Ужо за часамі казацка-сялянскай вайны 1648—1651, да 8 чэрвеня 1648 году князь Ярэмі з княгіняй Грызэльдай{{Заўвага|Княгіню і двор ён выправіў «да Брагіна за Днепр» яшчэ ў першай палове траўня.}} на працягу тыдню бавіліся ў Брагіне. Тут жа адпачывала і войска. Аўтар дыярыюша Багуслаў Казімер Машкевіч (Маскевіч) заўважыў, што як бы казакі не затрымаліся пад Чарнігавам, а працягнулі іх перасьледаваць, то князю з княгіняй было б неспакойна. Брагін стаіць у надта ліхой мясьціне — увесь на балотах сярод панурых лясоў<ref>Dyaryusz Bogusława Kazimierza Maszkiewicza. // Zbiór pamiętników historycznych o dawnej Polszcze… / Wyd. przez J. U. Niemcewicza. Wydanie nowe Jana Niepomucena Bobrowicza. — Lipsk, 1840. T. V. S. 68, 70</ref>. Мелася на ўвазе, што рэгулярнаму войску (асабліва вершнікам, бо няма дзе разьвярнуцца) вельмі нязручна ладзіць тут бітву. Пазьней жыхары Брагіна адчынілі браму войскам Багдана Хмяльніцкага, якімі кіравалі палкоўнік Нябаба і Хвясько. Брагінцы і сяляне навакольных вёсак утварылі полк, які выступіў пад камандаю казацкага галавы Магеры. За здраду места разбурана войскам Рэчы Паспалітай. Замак у якасьці былога абарончага збудаваньня не аднаўляўся, але надалей маглі існаваць, як звычайна ў тыя часы, умацаваныя двары наступных дзедзічных ды застаўных уладальнікаў. У хроніках габрэйскіх аўтараў Натана Гановэра і Мейера з Шчэбжэшына ці не ўпершыню згадана «сьвятая грамада Брагін», моцна пацярпелая ад «хмяльніччыны» ў тым жа 1648 годзе<ref>Еврейские хроники XVII столетия (Эпоха «хмельничины»). Исследование, перевод и комментарии С. Я. Боровского. — Иерусалим: Гешарим, 1997. С. 112, 164</ref>. Сярод казакоў, захопленых у палон напярэдадні і пасьля бітвы пад Загальлем, у датаваных 11 і 29 чэрвеня 1649 году дакумэнтах названыя Мацьвей Шумейка з Брагіна, паказачаны брагінскі баярын Кавальскі, Сямён Абязушанка і Хведар са Сьпярыжжа, Багдан з Брагіна, Фурс з Бабчына, падданыя князя Ярэмія Міхала Вішнявецкага, ваяводы рускага, Пётар з Мокіша, падданы пана Катарскага, Міхед з Савічаў<ref>Джерела з історії Національно-визвольної війни українського народу 1648—1658 рр. Т. 1 (1648—1649). — Київ, 2012. С. 241, 242, 243, 244, 264, 266</ref>. На 7 сакавіка 1650 году дзяржаўцам Брагіна і той часткі воласьці, якая да 1641 г. належала пані Крысьціне з князёў Вішнявецкіх Даніловічавай, названы пан Даніэль Сіліч. Тады ў самым мястэчку Брагін налічвалася 70 дымоў (каля 420 падданых), у сёлах Мікулічы, Веляцін, Лісьцьвін, у частцы Сяльца разам — 130 дымоў (≈780 жыхароў), у Карпілаўцы, Конанаўшчыне, Мількаўшчыне, Углах, Каманове не засталося ні дымоў, ні падданых. Адпаведную судовую прысягу склалі Васіль Ярмоліч, слуга Лук’ян Русаненка і Пракоп Гурскі з Брагіна<ref>Національно-визвольна війна в Україні. 1648-1657. Збірник за документами актових книг / Керівник проекту Музичук О. В.; Упор.: Сухих Л. А., Страшко В. В. Державний комітет архівів України. Центральний державний історичний архів України, м. Київ. – Київ, 2008. С. 534</ref>. [[Файл:Зьвестка пра зруйнаваны Брагін. Верасень 1669 г.png|значак|зьлева|Зьвестка пра зруйнаваны Брагін. Верасень 1669 г.]] Пасьля сьмерці ў 1651 годзе князя Ярэмія Брагін пэўны час быў уладаньнем сына, будучага караля [[Міхал Вішнявецкі|Міхала Карыбута]]{{заўвага|У фундушы 1742 г. сужэнства Міхала Сэрвацыя і Тэклі Ружы Вішнявецкіх запісана, нібыта яшчэ 16 жніўня 1670 года кароль пацьвердзіў даўні фундуш манастырам у Сяльцы<ref>НГАБ у Менску. Ф. 694. Воп. 5. Спр. 140. А. 129адв.</ref>. Аднак, у навукова-папулярным выданьні «Князі Вишневецькі» да матэрыялу А. Мацука пра Брагін зьмешчаны фотаздымак прывілею-пацьверджаньня, датаванага тым жа 16 жніўня, але 1673 г., г. зн. ужо пасьля сьмерці княгіні Грызэльды і за некалькі месяцаў да спачыну самога манарха.}}, але апошні саступіў яго маці<ref>Мацук А. Брагін. С. 213—215</ref>. Станам на 1666 год, у гетманства Івана Брухавецкага, Брагін, як і Хвойнікі, значыўся ў ліку «асобных» мястэчкаў, прыпісаных да Чарнігаўскага казацкага палка<ref>Кривошея В. В. Українське козацтво в національній пам'яті. Чернігівський полк. У 2 т. – Київ.: ДЦ «НВЦ «Пріоритети», 2012. Т. 2. С. 446</ref>. Зразумела, што пасьля [[Андрусаўскае замірэньне|Андрусаўскага замірэньня]] 1667 году ўсё павярнулася на ранейшыя колы. 12-м і 27-м верасьня 1669 году датаваныя лісты княгіні Грызэльды і яе брагінскага адміністратара пана Адама Тышэцкага да гэтмана Войска Запароскага ў левабярэжнай Украіне Дзямьяна Мнагагрэшнага пра разбураны Брагін<ref>Акты, относящиеся к Южной и Западной России (далей: АЮЗР). Т. 9. – С.-Петербург, 1877. Стб. 171</ref>. Пасьля спачыну 17 красавіка 1672 году княгіні Грызэльды Брагінскі маёнтак дастаўся яе пляменьніку і стрыечнаму брату караля пану Станіславу Канецпольскаму<ref>Czamańska I. Wiśniowieccy. S. 334—335</ref>{{Заўвага|Аўтар прывяла сьведчаньне аб валоданьні Ст. Канецпольскім Брагінам на 1676 год.}}, а ў 1682 годзе, паводле тэстамэнту, — усынаўлёнаму апошнім пану Яну Аляксандру Канецпольскаму, ваяводзічу бэлзскаму<ref>Pamiętniki o Koniecpolskich. Przyczynek do dziejów polskich XVII wieku. / Wydał Stanisław Przyłęcki. — Lwów, 1842. S. 375—389</ref>. Расейскі дакумэнт 1676 году засьведчыў, што пасланец казацкага гетмана Барыс Маршэўскі летась да [[Львоў|Львова]] ехаў накіроўваючыся ''«на Брагинъ, на [[Загальле|Загалье]], на [[Хвойнікі|Хвойники]], на [[Мазыр|Мозырь]]…»''<ref>АЮЗР. Т. 12 (1675 – 1676). – С.-Петербург, 1882. Стб. 831</ref>. [[Файл:Бабіца, Астраглядавічы і Брагін на карце Алексіса Жубера Жаліё. Парыж, 1685 г.jpg|значак|Брагін і Астраглядавічы, ізноў разьдзеленыя нейкай мяжой. Фрагмэнт мапы Алексіса Жубэра Жаліё. Парыж, 1685 г.]] У люстрацыі падымнага падатку Оўруцкага павету Кіеўскага ваяводзтва ад 25 студзеня 1683 году сказана, што пан Канецпольскі валодаў у месьце Брагін 55 дымамі (каля 330 жыхароў), пан Сіліч — 27 (162), пан Бялабжэскі — 6 (36), пан Чэрскі — 3 (18); а яшчэ тут было 8 дымоў габрэйскіх (48)<ref>Архив ЮЗР. Ч. 7. Т. 1. С. 489, 490, 502</ref>. 14 верасьня 1686 году брагінскі мешчанін Юры Андрыевіч пад прысягай паведаміў у Оўруцкім гродзкім судзе, што як з-за казакоў, так і з-за войска Вялікага Княства Літоўскага, зь места Брагін, акрамя габрэяў, адышлі 15 дымоў (прыкладна 90 жыхароў)<ref>Архив ЮЗР. Ч. 7. Т. 1. С. 550—551</ref>. [[Файл:Паборы зь мястэчка Брагіна ў пастой 1686-1687 г. казакоў палкоўніка П. Шчуроўскага.png|значак|зьлева|Паборы зь мястэчка Брагіна ў пастой 1686-1687 г. рэестравых казакоў палкоўніка П. Шчуроўскага.]] 28 чэрвеня 1687 году ў той жа суд Ваўжынцом Лавіцкім, падчашым ноўгарад-северскім, ад імя яснавяльможнага пана Яна Канецпольскага, ваяводзіча бэлзскага і каралеўскага палкоўніка, быў пададзены пратэст супраць «''нязносных крыўдаў, шкодаў, крыміналаў, наездаў і забоеў''», учыненых у маёнтку Брагінскай воласьці палкоўнікам рэестравай часткі Войска Запароскага Паўлам Апосталам Шчуроўскім, яго сотнікамі і казакамі. Тады 65 домагаспадарак (каля 390 жыхароў) пана Яна Канецпольскага ў месьце Брагіне былі моцна зруйнаваныя працяглым, ад лістапада 1686 году, пастоем 65 казакоў і 30 коней, для якіх на ўсю зіму і вясну, «''да самых świątek zielonych''», іх ператварылі ў своеасаблівую кухню. На патрэбы самога пана палкоўніка Шчуроўскага, на тры вазы скарбовыя брагінцы далі 150 злотых; сотніку Русановічу, які стаў у Брагіне, як гатовымі пенязямі, так і за гарэлку, мёд, піва, плацячы арандатарам-габрэям, аддалі 286 злотых у добрай манэце; Асавуле, палкавому пісару, далі злотых...{{заўвага|Сума, відаць, запісана неразборліва.}} і сотніку Мацьвею — 38 злотых. Выправілі 22 вазы, кожны з хамутом, раменнай шляёй, касой, сякерай, рыдлёўкай, біклагай, мазьніцай з двума {{падказка|гарцамі|гарц або гарнец — 2, 8237 л}} дзёгцю; яшчэ зь іх выбралі здору на 80 злотых, гарэлкі, рыбы, піва, мяса, мёду, для самога пана палкоўніка, калі там па тыдню і болей разам з жонкай бываў, як для казакоў тут паўсталых, так і прыязджаўшых, далі 200 злотых, для пана палкоўніка за 2 валоў і 2 лісіц аддалі 35 злотых, а ўсяго — 1009 злотых. За 65 пар хустаў палатна на ўладкаваньне паходных шатроў аддалі 73 злотыя, {{падказка|легуміны|салодкая выпечка альбо слодычы, вырабленыя з ужываньнем зьбітых яек і цукру з рознымі дадаткамі.}} жыхары выдалі 49 вёдраў, аўса для коней паўсталых у месьце і прыязджаўшых — 569 вёдраў, за соль аддалі 16 злотых, за абутак, скуры, якія браў палкоўнік, — 36 злотых. За час пастою казакі зьелі 250 кур, 103-х падсьвінкаў, 39 гусей. Што да злачынстваў, учыненых казакамі. Сотнік Русановіч моцна зьбіў брагінскага падстаросту Сташкевіча, а мешчаніна Антоненку ажно да сьмерці. Зьдзекваўся з сьвятара Мікольскага, за галаву схапіўшы, цягаў каля царквы і зьбіваў за тое, што ён словамі ўшчуваў сотніка, які ў Вялікі пост уздумаў іграць музыку і танцаваць. На загад Апостала Русановіч пасьля жорсткага катаваньня абрабаваў, а потым забіў ксяндза дамініканіна Булгака, які ехаў з Пінскага кляштару да сваякоў і заначаваў у Брагіне. Яшчэ сказана, што ўрэшце казакі П. Шчуроўскага гэткімі ўчынкамі «rozegnali chłopów i mieszczanow z Brahińszczyzny za Dniepr». Адным з сьведкаў у справе выступіў брагінскі войт Цімафей Ленчанка<ref>Архив ЮЗР. Ч. 3. Т. 2. Акты о казаках (1679—1716). — Киев, 1868. С. 148—158</ref>. [[Файл:Herb Pobog barokowy.svg|150пкс|значак|зьлева|Герб Побуг роду Канецпольскіх.]]14-м лістапада 1705 году датаваная судовая скарга панства Станіслава і Алены Сілічаў на Зыгмунта Шукшту, адміністратара ўладальніка Хвойніцкага маёнтку князя Дамініка Шуйскага, за чатырохразовае спаленьне іхнай карчмы, збор кірмашовага і гандлёвага мыта зь іх і з купцоў у м. Брагін<ref>Опись актовой книги Киевского центрального архива. № 25 / Сост. А. Т. Белоусов. — Киев, 1881. С. 12</ref>. 16 лютага 1709 году быў актыкаваны ліст каралеўскага ротмістра, лідзкага стольніка Валерыяна Антонія Талмонта, у якім паведамляецца, што ён, выправіўшыся да маёнткаў Брагін і Хвойнікі, прасіў шляхціча Мельчынскага дастаўляць для харугвы правіянт або грошы і загадаў выдаваць ад імя яго, Талмонта, расьпіскі; што за ўсе страты, нанесеныя шляхце і яе падданым войскамі, мусіць адказваць пан Мельчынскі, выбраны шляхтай дзеля забясьпечаньня войска правізіяй у Кіеўскім ваяводзтве; што за ракой Уша стаяць іншаземныя войскі і іх гэты ліст не датычыцца. 18 сьнежня 1710 году скаргу ў суд падалі мельніцкі войскі Аляксандар Бандынэлі з жонкай, якія тады валодалі часткай сёлаў Брагінскага ключа Я. Канецпольскага, на стражніка вількамірскага З. Шукшту з жонкай: за зьбіцьцё ў м. Хвойнікі іх габрэя Фроіма Абрамовіча, ад чаго той памёр; за адмову таму ж габрэю ў сьвятым хросьце, аб чым ён, зыходзячы, прасіў; за таемнае пахаваньне трупа, рабаўніцтва ў нябожчыка грошай, пагрозы самым падаўцам скаргі. Тым жа днём датавана і скарга на забойства габрэя Абрамовіча ўладальніка Брагіна Я. Канецпольскага<ref>Опись актовой книги Киевского центрального архива. № 27 / Сост. А. Т. Белоусов. — Киев, 1882. С. 5, 45</ref>. [[Файл:Падзел Вішнявеччыны на 1718 год.png|значак|Пры падзеле Вішнявеччыны з старэйшым братам Янушам Антоніем, кракаўскім каштэлянам, у 1718 г. застаўны Брагінскі маёнтак ужо прызначаўся малодшаму брату Міхалу Сэрвацыю, канцлеру ВКЛ<ref>AGAD. AR. Dział X. Sygn. 960. S. 19-24</ref>.]]29 ліпеня 1719 году А. Бандынэлі падаў скаргу на ковенскага падстолія З. Шукшту за тое, што ён гвалтоўна адабраў поле ўва ўрочышчы Тварова, падараванае брагінскай царкве сьв. Мікалая яшчэ князямі Вішнявецкімі, зьбіўшы пры гэтым царкоўных сялян і перакалоўшы дзідамі валоў. Пазбаўленая ўгодзьдзяў царква прыйшла ў заняпад, што ледзь не прывяло да бунту прыхаджанаў. Таму падаўца скаргі вырашыў вярнуць царкоўныя землі і паслаў сваіх людзей, загадаўшы ім убраць жыта, пасеянае падданымі пана Шукшты. Апошні, у сваю чаргу, сабраўшы да 200 чалавек чэлядзі, узброіўшы іх стрэльбамі, дзідамі і інш., зьявіўся на полі, калі туды прыйшлі брагінскія сяляне з сьвятарамі, несшымі крыжы ў руках. Шукшта з сваімі людзьмі напаў на сьвятароў, зьбіў іх. На абарону апошніх кінуліся брагінскія сяляне і мяшчане, адбылася жорсткая бойка, якая скончылася не на карысьць З. Шукшты. Ён вымушаны быў адыйсьці, маючы шмат людзей параненымі, а аднаго забітым; зь людзей Бандынэлі двое мяшчанаў былі цяжка параненыя. А. Бандынэлі заявіў пра адабраньне яго сялянамі зброі ў пана Шукшты падчас наезду. Возны агледзеў у Брагінскім замку тую зброю: 11 стрэльбаў, 9 бердышоў, 18 кос і г. д.<ref>Опись актовой книги Киевского центрального архива. № 34 / Сост. А. И. Савенко. — Киев, 1906. С. 28-29</ref> [[Файл:Michał Servacy Višniaviecki. Міхал Сэрвацы Вішнявецкі (1749-56) (2).jpg|значак|зьлева|Міхал Сэрвацы Вішнявецкі. Невядомы мастак. Паміж 1749 і 1756 гг.]] 3 сьнежня 1719 году апошні на той час дзедзічны ўладальнік Брагінскіх добраў Ян Канецпольскі, ваявода серадзкі, спачыў. А ўжо 10 жніўня 1720 году пан Зыгмунт Шукшта, падстолі ковенскі, падаў у Оўруцкі гродзкі суд сведчаньне за подпісамі некалькіх шляхцічаў, якія на ўласныя вочы назіралі ў Брагіне жахлівую карціну: прыходзкія могілкі Сьвята-Мікольскай царквы, зруйнаваныя на загад пана Аляксандра Бандынэлі, войскага мельніцкага, а разам косьці і чарапы, раскіданыя паўсюдна. На вызваленым жа месцы адказчыкам па-блюзьнерску закладзены быў італьянскі сад (''ogród włoski'')<ref>Архив ЮЗР. Ч. 1. Т. 4. Акты об унии и состоянии православной церкви с половины XVII века (1648—1798). — Киев, 1871. С. 401—402</ref>. 11 жніўня 1721 году А. Бандынэлі, у сваю чаргу, абвінавіціў З. Шукшту ў тым, што ён падбіў глухавіцкага сьвятара Якуба Бярнацкага сагнаць з поля ва ўрочышчы Дзяканаўскім настаяцеля брагінскай Мікалаеўскай царквы Якіма Давідовіча, хоць угодзьдзі тыя былі падараваныя царкве яшчэ князямі Вішнявецкімі. 2 жніўня Я. Бярнацкі, узяўшы ў дапамогу Мікіту, Касьяна, Уласа Канавалаў і яшчэ зь дзесятак сялян глухавіцкіх, наехаў на сенажаць і айца Давідовіча za brodę porwawszy, {{падказка|pięścią|кулаком}} bił, tłukł, za włosy na ziemię obaliwszy, targał, włosy wyrwał, pokrwawił, зь сенажаці сагнаў і касіць ня даў, а яшчэ хацеў зьвязаць і да панскага двара адвезьці<ref>Архив ЮЗР. Ч. 1. Т. 4. – С. 407 – 409</ref>. 14 чэрвеня 1724 году дорпацкі падкаморы Аляксандар Антоні Бандынэлі з жонкай заявілі ў судзе, што патрацілі вялікія сродкі на засяленьне і аднаўленьне застаўнога маёнтку Брагін, які атрымалі ў надта зруйнаваным стане<ref>Опись актовой книги Киевского центрального архива. № 38 / Сост. Е. П. Диаковский — Киев, 1906. С. 28</ref>. [[Файл:Міхал Сервацы ў чарговы раз падпісаўся графам на Брагіне. Маніфест 1734 г.png|значак|Міхал Сэрвацы ў чарговы раз падпісаўся графам на Брагіне. Маніфэст 9 чэрвеня 1734 г.<ref>AGAD. AR. Dział X. Sygn. 958. S. 17-20</ref>]] У тарыфе Оўруцкага павету Кіеўскага ваяводзтва 1734 году, складзеным паводле зьвестак папярэдняй люстрацыі, засьведчана, што ў частцы места Брагін і яшчэ 36 паселішчах, якія трымаў пан Бандынэлі, налічвалася каля 355 двароў (прыкладна 2130 жыхароў). У частцы Брагіна і прыналежных да яе 19 паселішчах (акрамя Залесься і Зашчоб’я сялецкіх айцоў базылянаў), што знаходзіліся ў заставе ў пана Сіліча, было каля 175 двароў (прыкладна 1050 жыхароў)<ref>Тарифи подимного податку, сеймикові лауди і люстрації Київського воєводства першої половини XVIII століття. /Вид. друге, доп. Укл. Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 21, 39, 283—285</ref>. А. Бандынэлі спачыў у 1733 годзе і менавіта тады [[Міхал Сэрвацы Вішнявецкі|князь Міхал Сэрвацы з старэйшай галіны і апошні ў родзе Вішнявецкіх]] ці не ўпершыню падпісаўся як «hrabia… na Brahiniu»<ref>Акты, издаваемые Виленской археографической комиссией. — Вильна, 1870. Т. IV. Акты Бресцкого гродского суда. С. 485</ref>. [[Файл:Загаловак візіты Брагінскай пратапопіі 1743 г.jpg|значак|зьлева|Загаловак візыты Брагінскай пратапопіі (дэканату) 1743 г.]][[Файл:Tekla Ruža Višniavieckaja (Radzivił). Тэкля Ружа Вішнявецкая (Радзівіл) (XVIII).jpg|значак|Тэкля Ружа Вішнявецкая (Радзівіл). Невядомы мастак. XVIII ст.]] Згодна з Генэральнай візытай Брагінскага дэканату, на 1743 год у мястэчку было тры ўніяцкія царквы. Сьвята-Траецкі прыход, настаяцелем якога Сімяон Вараб'евіч, аб'ядноўваў plus minus 163 двары, а верных, дапушчаных да споведзі, – 652 душы як у самым мястэчку, так і па вёсках. У прыходзе царквы Раства Найсьвяцейшай Багародзіцы, які ўзначальваў сьвятар Іаан Антыпенка, было 167 двароў, дапушчаных да споведзі верных – plus minus 600 душ{{заўвага|Сказана яшчэ, што царква некалі асьвечана ''od niektórego Biskupa Wołoskiego''. Прынамсі, у 1720 – 1722 гг. ім быў плябан Астраглядавіцкай рыма-каталіцкай парафіі кс. Юзафат Парышэвіч<ref>НГАБ. Ф. 320. Воп. 1. Спр. 1. А. 120</ref>.}}. Будынак узьведзены каля 100 гадоў раней сіламі жыхароў мястэчка. Прыход Сьвята-Мікалаеўскай царквы на чале зь вікарыем а. Іосіфам Барнацкім складаў 121 двор, верных, дапушчаных да споведзі, – 486 душ. У 1741 годзе князь Міхал Сэрвацы надаў фундуш Багародзіцкай<ref name="fn3"/>, а ў 1744 годзе пацьвердзіў ранейшы фундуш Мікалаеўскай (апошні ў 1774 г. быў пацьверджаны панамі Ракіцкімі), цэрквам<ref>НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 573. А. 95, 118</ref>. [[Файл:Сумы, запісаныя Міхалам Сервацыем жонцы Тэклі Ружы на добрах Вішнявец і Брагін.png|значак|зьлева|Сумы злотых, запісаныя Міхалам Сэрвацыем жонцы Тэклі Ружы на добрах Вішнявец і Брагін<ref>AGAD. AR. Dział XI. Sygn. 155. S. 35</ref>.]] Пасьля сьмерці князя Міхала Сэрвацыя Вішнявецкага ў 1744 годзе яго вялізныя ўладаньні адыйшлі да жонкі княгіні Тэклі Ружы з Радзівілаў († канец 1747). Прычым на Брагіне з прылегласьцямі ёй было запісана ажно 400 000 злотых{{Заўвага|Параўнаньня дзеля: на Вішняўцы cum attinentiis – «усяго» 111 000 злотых.}}<ref>Czamańska I. Wiśniowieccy. S. 451—452</ref>. [[Файл:Астрагляды, парафія 1748 г.jpg|значак|Астраглядавіцкая парафія ў 1748 г.]] У 1748 г. мястэчка Брагін названае ў ліку паселішчаў, частка жыхароў якіх (галоўным чынам, шляхта) належала да рыма-каталіцкай Астраглядавіцкай парафіі Оўруцкага дэканату Кіеўскай дыяцэзіі<ref>Ks. Orłowski K. N. Defensa biskupstwa y dyecezyi Kiiowskiey. — Lwów, 1748. S. 148</ref>. Ад студзеня 1749 году маёнтак стаў уласнасьцю Замойскіх<ref>Czamańska I. Wiśniowieccy. S. 452</ref>{{Заўвага|Сьпіс маёнткаў Вішнявецкіх са спасылкай на рукапіс князя Міхала Сэрвацыя гл.: Przezdziecki A. Podole, Wołyń, Ukraina: obrazy miejsc i czasów. – Wilno, 1841. Tom I. S. 57–62}}. Паводле ксяндза Ст. Залэнскага, дачцэ Міхала (†1735) і Эльжбэты (з князёў Вішнявецкіх) Замойскіх Катарыне, якая пабралася шлюбам з Янам Каралем Мнішкам, падкаморым літоўскім{{Заўвага|У аўтара памылкова — з падкаморым ''каронным''.}}, пры сямейным падзеле ў 1750 годзе дасталося ў трыманьне «Брагінскае графства». Тады ж яна і фундавала ў Брагіне пры касьцёле, які наноў паставіла, місію, прызначыла езуіцкай рэзыдэнцыі ў Юравічах пэўную суму грошай з умовай, каб нехта з місіянэраў прыбываў да Брагіна і абслугоўваў духоўныя патрэбы католікаў{{Заўвага|Некаторыя зьвесткі пра місіянэраў-езуітаў у нашай мясьціне сустракаем ў мэтрычных кнігах Астраглядаўскага касьцёла: ксяндзы Вітвіцкі (1751), Ігнацы Барановіч (1752), Адальбэрт Чэрскі (1756—1760, 1766, 1767), Юзаф Артэльскі (1766, 1769, 1772, 1773), Стэфан Маргелевіч (1773); трое апошніх названыя менавіта місіянэрамі брагінскімі, гл.: НГАБ. Ф. 1781. Воп. 27. Спр. 202. А. 153адв., 154—155адв., 156адв., 158—158адв., 207, 208, 229}}<ref>Załęski S. Jezuici w Polsce. — Kraków, 1905. T. 4. Cz. 4: Kolegia i domy założone za królów Jana Kazimierza, Michała, Jana III, obydwóch Sasów i Stanisława Augusta. 1648—1773. S. 1551</ref>. [[Файл:Roslin, Aleksander. Portret Katarzyny z Zamoyskich Mniszchowej.jpg|значак|зьлева|Партрэт Катарыны з Замойскіх Мнішкавай. Аляксандар Расьлін. Каля 1752 году.]][[Файл:POL COA Zamoyski.svg|150пкс|значак|Герб роду Замойскіх.]][[Файл:POL COA Kończyc III.png|150пкс|значак|Герб уласны роду Мнішкаў.]][[Файл:POL COA Rawicz.svg|150пкс|значак|зьлева|Герб Равіч паноў Ракіцкіх.]]Часам не абміналі Брагін і гайдамакі. У 1750, 1751 годзе мястэчка і ваколіцы, частка якіх была тады ўладаньнем пана Францішка Антонія Ракіцкага, ротмістра ашмянскага, пацярпелі ад іх рабаўніцтваў<ref>Белоруссия в эпоху феодализма. Сборник документов и материалов. Том 2: С середины XVII до конца XVIII века, до воссоединения с Россией / Под ред. А. И. Азарова, А. М. Карпачева, Е. И. Корнейчик. — Минск: Издательство Академии наук БССР, 1960. С. 396—398</ref>. З паказаньняў арыштанта, гайдамацкага ватажкі, Івана Падалякі ў Кіеўскім гродзкім судзе ад 20 кастрычніка 1750 году: «''…ідучы да Брагіня каля млыноў, што завуцца Гарадзішчам, здыбалі аднаго чалавека, з імя і прозьвішча невядомага, які… ўзяўся дабраахвотна праводзіць, і пайшлі да Брагіня; у Брагіню ўначы зрабавалі двух габрэяў: сукмані, маніста, серабро і грошы забралі; кожнаму гайдамаку ў цьвёрдай манеце дасталася па дзесятку рублёў, а ў дробнай манеце маскоўскай — па пяць рублёў і шэсць грывень; тую дробную манету ўсю аддалі правадніку Сьцяпану..; той жа Сьцяпан з Брагіня праводзіў іх да дому свайго бацькі і, там накарміўшы, у бацькі пакінуў грошы, а сам павёў іх да сваіх паноў, да Кімбараўкі…''»<ref>Архив ЮЗР. Ч. 3. Т. 3. Акты о гайдамаках (1700—1768). — Киев, 1876. С. 529—530</ref>. Нярэдка, рабаўніцтвы суправаджаліся забойствамі. Уражвае наступнае сьведчаньне: "''Тот же секунд-майор Галцов 25 августа 1750 г. рапортовал: «сего августа 25 дня писал к нему польского местечка Лоева, владельца конюшенного и ротмистра Антония Рокицкого местечка Брагина управитель шляхтич Верига, что сего августа против 25-го числа разбойников 12 ч-к, в ночи при селе Игрушине попа Павла Лазниченка разбили и двор огнем спалили, и жида разбили и огнем сожгли, а жидовку до смерти скололи; да в деревне Сувиде жида разбили, а жидовку огнем же зжгли и жиденка до смерти скололи, которое де село Игрушин и дер. Сувида разстоянием от Днепра против Любич с 15 верст''». Пазьней Ф. Ракіцкі паведамляў кіеўскаму гэнэрал-губэрнатару М. І. Лявоньцеву: «''сего 1752 г. мая 10-го н. с. два гайдамаки именем Грицько Киселенко, а другой Пархоменко пойманы с товарищи в розбое и в допросе сего мая 15 в лоевском замке показали: …Из Жаров вышев, имев всякое к пропитанию изобилие, плыли Днепром до реки Брагинки и хотели прийти до местечка Брагина, но имея предосторожность, что были в опасности, поплыли вверх Днепром к Лоеву, мимо Любеча…''»<ref>Исторические материалы из архива Киевского губернского правления. Выпуск 5. / Сост. ред. неофициальной части Ал. Андриевский. — Киев, 1883. С. 13, 16, 30</ref>. У 1750—1753 гадох памежныя канфлікты з князямі Шуйскімі, уладальнікамі Хвойнікаў і Астраглядавічаў, мелі пасэсары Брагінскага маёнтку паны Ян Караль Мнішак, падкаморы літоўскі, і Францішак Антоні Ракіцкі, войскі ашмянскі<ref>AGAD. APiJ. Sygn. 1. S. 70—71</ref>. У 1754 годзе Брагінскае графства была куплена ў княгіні Эльжбэты, дачкі Міхала Сэрвацыя, Вішнявецкай Міхалавай Замойскай за 550 000 злотых панам Францішкам Антоніем, сынам Мікалая, Ракіцкім (†1759), лідарам групоўкі [[Чартарыйскія|Чартарыйскіх]] у [[Рэчыцкі павет|Рэчыцкім павеце]]. Пасьля гэтага судовыя прэтэнзіі суседзяў, апекуноў непаўналетніх хойніцкіх Шуйскіх паноў Быстрых, старостаў ліноўскіх, наступных апекуноў князёў Шуйскіх, старостаў ніжынскіх, былі ўжо толькі да паноў Ракіцкіх і іх сваякоў паноў [[Рафал Алаіз Аскерка|Рафала Аскеркі]], Міхала Страшэвіча, якія некаторы час мелі дачыненьне да Брагінскіх добраў<ref>AGAD. APiJ. Sygn. 1. S. 71 etc.</ref>. На 1754 год у мястэчку Брагін налічвалася 117 двароў (прыкладна 702 жыхары), зь якіх «do grodu» (Оўруцкага замку) выплачвалася 18 злотых і 7 з паловай грошаў, «na milicję» (на вайсковыя патрэбы павету і ваяводзтва) 73 злотых<ref>Тариф подимного податку Київського воєводства 1754 року. /Опрацював Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 188; гл. таксама: С. 13—15, 20—22</ref>. 2 жніўня 1776 году ў Мазырскім гродзкім судзе для пана Міхала Ракіцкага, палкоўніка пяцігорскага, з падачы ротмістра ашмянскага пана Алаізія Ракіцкага, было актыкавана абмежаваньне Брагінскай воласьці 1512 года, згодна з указам караля Жыгімонта Старога, праведзенае дзеля чалабітнай князя Міхаіла Васільевіча Збараскага. У гэты раз дакумэнт быў запісаны пад назвай «Akt Ograniczenia Hrabstwa Brahińskiego»<ref>Бельскі С. В. З гісторыі ўладароў і маёнткаў Брагіншчыны XVI—XVIII стст. С. 7—11</ref>. Значная частка Брагінскага маёнтку заставалася ў валоданьні Ракіцкіх да 1880-х гадоў. [[Файл:Подпісы да мапы Брагінскага графства 1783 г.png|значак|зьлева|Подпісы на мапе Брагінскага графства 1783 г.]][[Файл:Сьпіс угодзьдзяў да мапы Брагінскага графства 1783 г.png|значак|Эксплікацыя да мапы Брагінскага графства 1783 г.]]Габрэйскія перапісы 1765, 1778 і 1784 гадоў засьведчылі, што ў Брагіне налічвалася адпаведна 64 двары, 260 жыхароў, 31 двор, 90 жыхароў і 47 двароў з 152 жыхарамі. Мястэчка — цэнтр аднаіменнага кагала, да якога ў названыя гады належалі насельнікі 41, 28 і 26 вёсак, хутароў і фальваркаў, а ў іх разам зь мястэчкам пражывала 532, 189 і 223 pogłowia żydowskiego; некаторыя ў 1784 г. запісаны хрысьціянамі, таму пагалоўшчыне не падлягалі — у Лісьцвіне, Веляціне, Еўлашах, Дубліне<ref>Архив ЮЗР. Ч. 5. Т. 2. Переписи еврейского населения в юго-западном крае в 1765—1791 гг. — Киев, 1890. С. 302, 391—392, 710—711</ref>. Прыкметнае ўбываньне колькасьці юдэяў і прыняцьце часткаю іх хрысьціянства магло быць выклікана выбухам гайдамацка-сялянскай [[Каліеўшчына|Каліеўшчыны]] 1768 г., адгалоскі якой дасягалі і нашых мясьцінаў. 27 днём жніўня 1783 году датаваная мапа Брагінскага графства{{заўвага|Эксплікацыя да мапы ўтрымлівае 131 пазыцыю (зь іх 77 і 78 не чытаюцца; трэба глядзець мапу) — назвы паселішчаў, цэркваў, іх колеры і значкі, нумары на мапе, прыналежнасьць, плошчы і характар угодзьдзяў, якасьць грунту.}}, матэрыял для якой падрыхтаваў Станіслаў Віткоўскі. Тады маёнткам, з прычыны недаросласьці сыноў Людвіка і Алаізія Рафала ўдавы пані Марыі з Аскеркаў Ракіцкай, часова валодаў жанаты зь ёй пан Міхал Страшэвіч, маршалак упіцкі. У 1786 годзе ён жа пацьвердзіў фундуш 1720 году Сьвята-Траецкай царкве<ref>НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 573. А. 103</ref>. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === [[Файл:Брагін на плане Генеральнага межавання Рэчыцкага павету 1797 г.png|значак|зьлева|Брагін на схематычным пляне Рэчыцкага павету 1800 году.]][[File:Запіс аб нараджэньні і хросьце Тэклі Ракіцкай. 1799 г.jpg|значак|зьлева|Пан Рафал Ракіцкі з Брагіня — адным з кумоў пры хросьце пляменьніцы Тэклі Юзафаты Антаніны Ракіцкай.]]У выніку [[другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] (1793 год) Брагін апынуўся ў межах Рэчыцкай акругі Чарнігаўскага намесьніцтва (губэрні), з 1796 году ў складзе тэрытарыяльна ўпарадкаванага [[Рэчыцкі павет (Расейская імпэрыя)|Рэчыцкага павету]] Маларасейскай, а з 29 жніўня 1797 году [[Менская губэрня|Менскай губэрні]] [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]<ref>Насевіч В., Скрыпчанка Т. Рэчыцкі павет / В. Насевіч, Т. Скрыпчанка // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: у 6 т. — Т. 6. Кн. 1. — Мінск: БелЭн, 2001. С. 181—182</ref>. У крыніцы, заснаванай на зьвестках расейскай рэвізіі 1795 году, сказана, што мястэчка Брагін было ў супольным валоданьні графаў Людвіка і Алаізія Ракіцкіх, мела «грунт песковатой 14 уволок», а сена па балотах тамтэйшыя жыхары накошвалі 270 вазоў. Тут існавала адна зь сямі ў Рэчыцкай акрузе юдэйскіх школ, якая месьцілася ў драўляным будынку<ref>Петреченко І. Є. «Камеральное описание… Речицкой округи» 1796 р.: інформаційний потенціал пам’ятки // Днепровский паром. Природное единство и историко-культурное взаимодействие белорусско-украинского пограничья / Материалы международной конференции (26-27 апреля 2018 г., г. Гомель). — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 71, 75</ref>. У самым канцы XVIII ст. браты Ракіцкія вызначыліся з падзелам бацькоўскай фартуны. Алаізію Рафалу і яго нашчадкам дастаўся Брагін з прылегласьцямі, а Людвіку — Гарадзішчаўскі і Ёлчанскі ключы з шэрагам фальваркаў<ref>Минские губернаторы, вице-губернаторы и губернские предводители дворянства (1793–1917): биографический справочник / сост. Ю. Н. Снапковский; редкол.: В. И. Адамушко [и др.]. – Минск: Беларусь, 2016 (далей: Минские губернаторы, etc.). С. 211</ref>. 5 студзеня 1799 году ў мэтрычных кнігах Сялецкага базылянскага кляштару ў запісе аб хросьце ў палацы Гарадзішча Тэклі, дачкі Людвіка і Ганны з Плятэраў{{Заўвага|Менш як праз тры тыдні, ва ўзросьце 19 гадоў, пакінула сьвет жывых ў выніку пасьляродавай гангрэны; 26 студзеня пахавана на Сялецкіх могілках (НГАБ. Ф. 1781. Воп. 27. Спр. 202. А. 245).}} Ракіцкіх, кашталянічаў менскіх, адным з чатырох кумоў-мужчын быў кашталяніч менскі Рафал Ракіцкі з Брагіня<ref>НГАБ. Ф. 136. Воп. 13. Спр. 1451. А. 3адв.</ref>. Але яму, падобна, даводзілася дзяліць спадчыну з шваграм Ігнацыем Аскеркам, падстаростай судовым рэчыцкім<ref>Гербоўнік беларускай шляхты. Т. 1. А. / Т. Капіца, А. Леўчык, С. Рыбчонак і інш. – Мінск, 2002. С. 331</ref>, таксама кумам на згаданай урачыстасьці. У шляхецкай рэвізіі 1811 году Брагінскі маёнтак паказаны нібыта ўласнасьцю сына Рафала{{Заўвага|Спачыў 14 траўня 1802 г. у фальварку Людамонт Менскага павету, пахаваны на Кальварыйскіх могілках (Минские губернаторы, etc. С. 212).}}, 16-ці гадовага Міхала, побач згаданы і 17-ці гадовы Ўладыслаў Аскерка, сын сястры Рафала і Людвіка Ізабэлы{{Заўвага|Ва ўзросьце 26 гадоў пайшла з жыцьця 13 траўня 1794-га, пасьля нараджэньня сына; пахаваная ў Рудакове (НГАБ. Ф. 937. Воп. 1. Спр. 60. А. 97: запіс у мэтрычных кнігах Юравіцкага касьцёлу, у якім сказана, што нябожчыца была парафіянкай касьцёлу ў Астраглядах).}}; на 1795 год фартуна налічвала 3 111 душ прыгонных мужчынскага полу<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 263. А. 206</ref>. Відавочна, граф Людвік быў на той час апекуном абодвух юнакоў. Неўзабаве і Міхал уступіў ва ўладаньне Брагінам, і Ўладыслаў – ва ўладаньне сваёй часткай брагінскіх добраў з дваром у Рудакове. 18 чэрвеня 1831 года ў навакольлях Брагіна шляхціч Міхал Лігэнза, афіцыяліст пана Крушэўскага з Ракітна, сабраў конны адзьдзел паўстанцаў у складзе крыху больш дваццаці чалавек зь ліку дворскай службы. Уначы на 19 чэрвеня ён жа з паловай тых людзей, спрабуючы ўзьняць тутэйшую чыншавую і дворскую шляхту на паўстаньне, прайшоў праз [[Шкураты]] і [[Мікулічы (Гомельская вобласьць)|Мікулічы]] ў накірунку [[Хвойнікі|Хвойнікаў]], [[Вадовічы|Вадовічаў]], потым [[Нароўля|Нароўлі]] і Мухаедаўскіх лясоў, дзе хаваліся {{падказка|інсургэнты|Паўстанцы}} з [[Оўруч|Оўруцкага]] і [[Радамышаль|Радамышльскага]] паветаў<ref>Dangel St. Rok 1831 w Mińszczyźnie. — Warszawa, 1925. Tom II. S. 59</ref>. [[Файл:Brahin, Skarachod. Брагін, Скараход (1877).jpg|значак|зьлева|Дом Івана Скарахода, здымак 1877 г. Паводле ўнука Хведара Стравінскага, пабудаваны ў 1834 г.<ref>[https://web.archive.org/web/20210501004943/http://www.bragin.by/2021/01/braginskiya-karani-muzychnyx-geniya%d1%9e-stravinskix/ Віктар Гілеўскі. Брагінскія карані музычных геніяў Стравінскіх. // Маяк Палесся. 15. 01. 2021.]</ref>{{Заўвага|В. Гілеўскі ўважае, што дом «амаль дакладна» стаяў на сучаснай вуліцы Савецкай, 83.}}, інакш кажучы, у год шлюбу яго бацькоў.]][[Файл:Запіс аб шлюбе Ігнацыя і Аляксандры Стравінскіх. 1834 г.jpg|значак|Запіс аб шлюбе Ігнацыя і Аляксандры Стравінскіх. 1834 г.]]Паводле зьвестак на 1834 год, у Брагіне праводзіліся два штогадовыя кірмашы: 1-8 студзеня і 29 чэрвеня-2 ліпеня; тавараў прывозілася адпаведна на 3 000 і 2 000 рублёў, прадавалася на 2 000 і 1 500 р., наведвалі кірмашы каля 400 і 350 чалавек<ref>Список существующих в Российской империи ярма''н''ок. – С.-Петербург, 1834. С. 190</ref>. 3-га чэрвеня 1834 года настаяцель Бабчынскай Крыжаўзьдзьвіжанскай царквы а. Іаан Данілаў Нямшэвіч абвянчаў у Брагінскай Сьвята-Траецкай царкве шляхціча-католіка Ігнацыя, сына Ігнацыя, Стравінскага з праваслаўнай дзяўчынай Аляксандрай, дачкой селяніна мястэчка Брагін, прыгоннага графа Міхала Ракіцкага, Івана Іванавага Скарахода{{заўвага|У нядаўнім пецярбургскім выданьні «Игорь Стравинский: мэтр из Ораниенбаума» сказана, нібыта брагінская сялянка Аляксандра Скараход «происходила из семьи дворян Саратовской губернии»<ref>Рожнова, О. В. Игорь Стравинский: мэтр из Ораниенбаума: монография / О. В. Рожнова. — Санкт-Петербург: Планета музыки, 2022. С. 13; [https://www.labirint.ru/books/870560/ 1]</ref>. Гэта ня можа не выглядаць спробай суседзяў прывязаць маму і бабулю знакамітых Стравінскіх да Расеі, зусім не зважаючы на крыніцы.}}<ref>НГАБ. Ф. 136. Воп. 13. Спр. 536. А. 49адв.</ref>{{Заўвага|Падзея зусім не шэраговая, бо сярод дзяцей гэтай сямейнай пары былі сыны Аляксандар, будучы ўдзельнік расейска-турэцкай вайны 1877–1878 гадоў, пазьней гэнэрал-маёр, ды Хведар – будучы знакаміты артыст Марыінскага тэатру ў Пецярбургу, бацька Ігара Стравінскага, аднаго з буйнейшых кампазытараў XX ст.}}. У 1845 годзе прыход названай царквы быў скасаваны, а храм прыпісаны да прыходу царквы Раства Найсьвяцейшай Багародзіцы<ref>НГАБ. Ф. 835. Воп. 2. Спр. 2. А. 18-19адв.</ref>. Паводле рэвізіі 1847 году брагінскае габрэйскае таварыства складалі 801 мужчына і 811 жанчын<ref name="fn2">Еврейская энциклопедия. Т. 4. — Санкт-Петебург: Брокгауз-Ефрон, 1909. Стб. 868–869</ref>. На 1850 год у Брагіне было 149 двароў, 1233 жыхары. Тракт зьвязваў Брагін з Лоевам<ref name="fn1">{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|1-1}} С. 65 – 67</ref>. У «Списках населенных мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело]: 1857 г.» засьведчана, што 782 жыхары мястэчка абодвух полаў зьяўляліся прыхаджанамі Раства-Багародзіцкай царквы, 515 жыхароў — Мікалаеўскай царквы, яшчэ 6 мужчын і 9 жанчын былі парафіянамі Астраглядаўскага касьцёлу Ўнебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі<ref>Расейскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 381, 672, 673</ref>. У 1860 годзе ў мястэчку 261 гаспадарка, 2628 жыхароў, прыходзкія Сьвята-Мікалаеўская і Раства-Багародзіцкая з прыпісной Сьвята-Траецкай{{Заўвага|9 красавіка 1874 г. будынак Сьв.-Траецкай царквы згарэў<ref>Минские епархиальные ведомости. – Минск, 1881. № 8. С. 229</ref>}} цэрквы<ref>Историко-статистическое описание Минской епархии, составленное ректором Минской духовной семинарии архимандритом Николаем. – Санкт-Петербург, 1864. С. 296</ref>, філіяльны Астраглядаўскай парафіі касьцёл, праводзіліся два кірмашы на год<ref name="fn1"/>. Маюцца зьвесткі пра ўзаемадачыненьні тутэйшых панства і праваслаўнага духавенства. У дзёньніку архіяпіскапа менскага і бабруйскага Міхаіла Галубовіча занатавана, што 19 верасьня 1860 году ён: «''Раніцой ад’ехаў у Брагін. {{падказка|Ракіцкі|Людвік}} вадзіў мяне па цэрквах, а я зацягнуў яго, неахвочага, да дабрачыннага Айца. Намагаўся памірыць іх. Заўважыў, што Ярэміч і жонка дужа катэгарычныя і непрыхільныя да Ракіцкага. Выступілі з папрокамі. Нягледзячы на гэта, граф абяцаў скончыць вясною дом і здаць ссыпку. Па абедзе з Ракіцкім паехаў у Глухавічы. Ён паказаў мне тры карціны, набытыя ў Варшаве, а калі я пахваліў «Татараў», дык прасіў, каб гэтую карціну прыняў на памяць. Тут таксама былі Аскерка і валынскі Прозар. З жонкай мяне не пазнаёміў – нібыта хворая, у ложку. Сапраўды, у яе быў павятовы лекар Філіповіч''»<ref>Янушкевіч Я. Дыярыюш з XIX стагоддзя. Дзённікі Міхіла Галубовіча як гістарычная крыніца / Я. Янушкевіч – Мінск: Хурсік, 2003. С. 124, 256</ref>. [[Файл:Двор Брагін на карце Ф. Ф. Шуберта, сярэдзіна XIX ст.png|значак|зьлева|Двор і мястэчка Брагін на мапе Ф. Ф. Шубэрта, сярэдзіна XIX ст.]] У парэформавыя часы Брагін — цэнтар воласьці ў Рэчыцкім павеце. У сувязі з чарговым паўстаньнем супраць расейскага панаваньня і за аднаўленьне Рэчы Паспалітай, 11 красавіка 1865 году будынак Брагінскага філіяльнага касьцёлу быў адабраны ў католікаў і перададзены ў праваслаўнае ведамства. Пазьней у ім уладкавалі прыпісную царкву Сьвятога Ціхана Задонскага<ref>[https://web.archive.org/web/20210619184636/http://www.bragin.by/2015/12/maksim-eremich-sluzhil-v-bragine-polveka/ Ростислав Бондаренко, священник. Настоятель Николаевской церкви Максим Еремич отдал служению в Брагине полвека. // Маяк Палесся. 11 снежня 2015.]</ref>{{Заўвага|Благачынны Брагінскай акругі і настаяцель Сьвята-Мікалаеўскай царквы протаіерэй Максім Ярэміч паведаміў тады сваёй пастве пра цэлы шэраг уласных «адкрыцьцяў», як тое: раней гэты касьцёл быў «домовой церковью» яшчэ праваслаўных князёў Вішнявецкіх, доказам чаго нібыта знойдзеныя тут пры перабудове ў царкву абломкі царскіх варот, праваслаўныя крыж і харугва, старыя чорныя ўніяцкія сьвятарскія рызы. Таксама а. Максім сьцвярджаў, што «На воротах, против дома князей, была некогда церковь Благовещения Пресвятой Богородицы» (Минские епархиальные ведомости. – Минск, 1871. № 4. С. 29). Але царква з такім тытулам заснавана ў 1609 г. Вішнявецкімі не ў Брагіне, а ў Сяльцы, дзе самі яны ніколі не жылі.}}. На 1876 год часткай Брагінскага маёнтку ў 20 000 дзесяцін зямлі, набытай 9 студзеня 1873 году, валодаў расейскі купец 1-й гільдыі Якім Сямёнавіч Каноплін. Іншая частка разам зь Мікуліцкім ключом у 26 650 дзесяцін зямлі з 2-ма ветракамі, 6 коннымі, 1 вадзяным млынам, сукнавальняй засталася за графам Людвікам, сынам Міхала, Ракіцкім<ref>{{Літаратура/Памяць/Брагінскі раён|к}} С. 60, 61.</ref>, ад якога мусіла перайсьці яго сыну Міхалу. У сьпісе прыходаў і прычтаў па чатырох благачынных акругах (у межах Рэчыцкага павету) Менскай епархіі на 1876 год у складзе прычту Багародзіцкай царквы ў Брагіне названыя настаяцель а. Юліян Мігай, в. а. штатнага псаломшчыка Дзьмітрый Федаровіч. Да прыходу належалі жыхары мястэчка Брагін, вёсак Буркі, Сабалі, Шкураты, Кавака. У прычце Мікалаеўскай царквы – настаяцель а. Максім Ярэміч, в. а. штатнага псаломшчыка Сямён Кезевіч, просьфірня Еўфрасіньня Кезевіч. Прыход – жыхары Брагіна, вёсак Дублін, Сьпярыжжа, Ясяні, Валахоўшчына<ref>Минские епархиальные ведомости. № 10, 1876. С. 456—457.</ref>. На 1879 год у прыходзе Багародзіцкай царквы налічвалася 970 душ мужчынскага і 1019 душ жаночага полу сялянскага саслоўя, у прыходзе Мікалаеўскай царквы — 860 душ мужчынскага і 1005 душ жаночага полу верных. Крыху раней вёскі Кавака і Шкураты далучаныя былі да прыходу Мікалаеўскай царквы, а Дублін і Сьпярыжжа — да прыходу царквы Раства Багародзіцы<ref>Описание церквей и приходов Минской епархии. VIII. Речицкий уезд. — Минск, 1879. С. 24, 26</ref>. У 1883 годзе Брагінскі маёнтак Ракіцкіх{{Заўвага|Цэнтрам яго, са слоў старажылаў, запісаных настаўнікамі Брагінскай пачатковай школы «под руководством Белобровика В. С.» у 1925 г., быў двор Касачоў (гл. таксама: Ганжураў І. Ф. // {{Літаратура/Памяць/Брагінскі раён|к}} С. 53—54, 58). Гэта лякальная назва, у афіцыйных дакумэнтах амаль неўжываная. Напрыклад, у справе 1905—1906 гадоў аб выкупе зямлі ў Унігаўцы сем'ямі Буйневічаў і Цішкевічаў, прыналежнасьць апошняй толькі ў першым выпадку пазначана па-тутэйшаму як да маёнтку Касачоў, а ў трох астатніх выпраўлена на афіцыйную — як да маёнтку Брагін пана Міхала Кербедзя<ref>НГАБ. Ф. 1595. Воп. 2. Спр. 6265. А. 31, 39, 40, 43</ref>. Арыенцір для зацікаўленых: паміж месцам, дзе знаходзіўся той двор, і мястэчкам, паводле сьвятара Расьціслава Бандарэнкі, сёньня бачым тэлерэтрансьлятар. Непадалёк, у былым панскім парку ад 1919 г. пачалі хаваць прыхаджанаў Раства-Багародзіцкай царквы, бо на старых Прачысьценскіх могілках ужо не хапала прасторы. На сучаснай мапе Брагіна тут пазначаны Касачоўскія могілкі.}}, выстаўлены на аўкцыён за даўгі Зямельнаму банку, «''с Высочайшего соизволения''» набыў вялікі інжынэр, сапраўдны тайны саветнік Станіслаў, сын Валерыяна, Кербедзь. Аднак, яго адміністратар і ўпаўнаважаны ў судзе Юзаф Вайткоўскі, з-за безгаспадарлівасьці папярэдніх уласьнікаў, на 1887 год здолеў улагодзіць пазямельныя спрэчкі зь сялянамі толькі 4 вёсак{{Заўвага|Ці не таму С. Кербедзь на 1888/1889 год названы ўласьнікам толькі маёнтку Канстанцінаў і Амелькаўшчына, які складаў 15 875 дзесяцін угодзьдзяў (гл.: Список землевладельцев Минской губернии. 1889 г. – Минск, 1889. С. 370)?.. Брагінскі маёнтак пад сваёй назвай на той час не згаданы ні за адным уладальнікам. За сынамі Якіма Канопліна Аляксеем і Іванам значыліся адпаведна Глухавічы з Будай Пятрыцкай і Рафалаў.}}, з насельнікамі 12-ці астатніх даводзіў справу да поўнага вырашэньня яшчэ і ў 1895 годзе{{Заўвага|Справы па разьмежаваньню зь землямі жыхароў яшчэ 11 паселішчаў перайшлі да іншых гаспадароў Брагінскіх добраў.}}<ref>НГАБ. Ф. 1595. Воп. 2. Спр. 2249. А. 82 – 86</ref>. У 1896 годзе ў Раства-Багародзіцкім прыходзе быў узьведзены мураваны будынак царквы на гонар сьв. апосталаў Пятра і Паўла, у якім разьмясьцілася і двухкласная прыходзкая школа<ref>НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 41139. А. 7</ref>. Перапіс 1897 году засьведчыў: у мястэчку Брагін было 648 двароў, 4519 жыхароў{{заўвага|Згодна зь іншымі зьвесткамі, у Брагіне тады было 4311 жыхароў, зь якіх 2254 складалі габрэі<ref name="fn2"/>.}}, дзеялі 3 царквы, капліца і 4 юдэйскія малітоўныя дамы, працавалі валасная ўправа, царкоўнапрыходзкая школа, народная вучэльня, паштова-тэлеграфны адзьдзел, хлебазапасны магазын, паравы млын, бровар, 6 крупадзёрак, 3 маслабойні, 5 гарбарняў, 5 цагельняў, 82 крамы і 2 заезныя дамы, карчма, аптэка, штотыднёва праводзіліся таргі, 2 разы на год адбываліся кірмашы<ref name="fn1"/>. На 1903/1904 год сярод зямельных уласьнікаў Менскай губэрні, якія мелі 500 і болей дзесяцін, названы ўладальнік маёнтку Брагін дваранін Міхал, сын Станіслава, Кербедзь<ref>Памятная книжка Минской губернии на 1904 г. — Минск: Издание Минского губернского статистического комитета, 1903. Приложение. С. 56</ref>. Згодна са зьвесткамі выданьня «Список населённых мест Минской губернии», на 1909 год у мястэчку Брагін налічвалася ўсяго 387 двароў, 3902 жыхары<ref>Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 17</ref>. === Найноўшы час === [[Файл:Брагінскія кустары каля былой царквы-школы. Пач. 1930-х гг.jpg|значак|Арцель брагінскіх саматужнікаў побач з былой царквой-школай. Каля 1930 г.]] 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччына]] перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Ўкраінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Ўстаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана была часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Брагін, аднак, апынуўся ў складзе часова створанай 15 чэрвеня [[Палеская акруга (1918—1919)|Палескай акругі (староства)]] з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. Прычым, старастай (губэрнатарам) гетман [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]] [[Павал Скарападзкі]] прызначыў былога ўладальніка маёнтку Гарадзішча, галаву Рэчыцкай павятовай управы П. А. Патона. Ад 18 траўня тут дзеяла «варта Ўкраінскай Дзяржавы»<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918—1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 — 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 – січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. – Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286 – 296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья. С. 85</ref>. [[Файл:Brahin, Mikolskaja. Брагін, Мікольская (18.06.1933).jpg|значак|зьлева|Канфэрэнцыя настаўнікаў, 1933 г. Здымак зроблены каля будынку Сьвята-Мікалаеўскай царквы, зачыненай уладамі{{Заўвага|Сьведчаньне іерэя Расьціслава Бандарэнкі, настаяцеля царквы Праабражэньня Гасподняга ў вёсцы Сялец.}}.]][[Файл:Brahin. Брагін (1.05.1935).jpg|значак|Брагін. Работнікі маслазаводу. 1 траўня 1935 г.]] 1 студзеня 1919 году, згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі, Брагін з воласьцю ўвайшоў у склад [[ССРБ|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], аднак 16 студзеня Масква адабрала яго разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад [[РСФСР]]. 8 сьнежня 1926 году Брагін і яго значна пашыраную тэрытарыяльна воласьць вярнулі [[БССР]]. Тады ж ён стаў цэнтрам раёну. Дзеялі 3 пачатковыя і 1 сярэдняя школы, клюб, бібліятэка, мэдыцынскі ўчастак, вэтэрынарны пункт, паштова-тэлеграфная кантора, сельскагаспадарчае крэдытнае таварыства, адзьдзяленьне спажывецкай каапэрацыі. У 1929 годзе арганізаваны калгас. Працавалі маслазавод, вятрак, кравецкая і шавецкая арцелі, кузьня. З 1938 году Брагін — у новастворанай [[Палеская вобласьць|Палескай вобласьці]] з цэнтрам у [[Мазыр]]ы). 27 верасьня 1938 году мястэчка атрымала афіцыйны статус [[гарадзкі пасёлак|гарадзкога пасёлку]]. У [[Другая сусьветная вайна|Другую сусьветную вайну]] з 28 жніўня 1941 да 23 лістапада 1943 году Брагін знаходзіўся пад акупацыяй [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]]. З 1954 году Брагін — у складзе Гомельскай вобласьці. У 1970 году да яго далучана вёска Ліпкі. У 1986 годзе ў выніку [[Чарнобыльская катастрофа|катастрофы на Чарнобыльскай АЭС]] мястэчка апынулася ў зоне радыяктыўнага забруджваньня. == Геаграфія == Каля Брагіна ёсьць паклады жалезьняку, гліны і суглінкаў. Брагін месьціцца за 100 км на паўднёвы захад ад [[Гомель|Гомлю]] і за 25 км на паўднёвы ўсход ад чыгуначнай станцыі [[Хвойнікі]]. Злучэньне аўтадарогамі існавала з [[Лоеў|Лоевам]], [[Рэчыца]]й і Хвойнікамі ў Беларусі, а таксама з [[Чарнігаў|Чарнігавам]] ва Ўкраіне. Сярэдняя тэмпэратура студзеня складала -6,6°C, а ліпеня — +18[[°C]]. Ападкаў у сярэднім выпадала 533 мм за год. [[Вэгетацыйны пэрыяд]] росту расьлінаў складаў 194 дні ў год<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Геаграфія|спасылка=http://bragin.gomel-region.by/by/geo-by/|выдавец=Брагінскі раённы выканаўчы камітэт|дата публікацыі=2022|дата доступу=9 лютага 2022}}</ref>. == Насельніцтва == * '''XIX стагодзьдзе''': 1850 год — 1233 чал.<ref>{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|1-1к}} С. 66.</ref>; 1860 год — 2628 чал.; 1880 год — 2,7 тыс. чал.<ref>[[Аляксандар Ельскі|Jelski A.]] Brahin // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|1к}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_I/348 348]</ref>; 1897 год — 4519 чал. * '''XX стагодзьдзе''': 1905 год — 2,7 тыс. чал.; 1939 год — 4,7 тыс. чал.; 1969 год — 6,7 тыс. чал.; 1985 год — 5,6 тыс. чал.; 1993 год — 3,7 тыс. чал.<ref>{{Літаратура/ЭГБ|2к}} С. 63.</ref>; 1995 год — 2 тыс. чал.<ref>{{Літаратура/БелЭн|3к}} С. 227.</ref> * '''XXI стагодзьдзе''': 2004 год — 3,6 тыс. чал.<ref>{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|1-1к}} С. 65.</ref>; 2006 год — 3,7 тыс. чал.; 2008 год — 3,7 тыс. чал.; 2009 год — 3954 чал.<ref name="belstat">[https://web.archive.org/web/20100918172105/http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/1.2-3.pdf Перепись населения — 2009. Гомельская область]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref> (перапіс); 2016 год — 3698 чал.<ref name="belstat2016">[https://web.archive.org/web/20160706073652/http://www.belstat.gov.by/upload/iblock/567/567f8a4ac45cd80a949bb7bd7a839ca7.zip Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2017 год — 3662 чал.<ref name="belstat2017">[https://web.archive.org/web/20200813193913/http://belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_7192/ Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2018 год — 3681 чал.<ref name="belstat2018">[https://web.archive.org/web/20180405033656/http://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_8782 Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2020 год — 4400 чал.<ref name="belstat2020">[https://web.archive.org/web/20210430042021/https://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_16754/ Численность населения на 1 января 2020 г. и среднегодовая численность населения за 2019 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref> == Адукацыя == На 2022 год у Брагіне дзеялі [[гімназія]], Цэнтар карэкцыйна-разьвівальнага навучаньня і рэабілітацыі, Цэнтар творчасьці дзяцей і [[Моладзь|моладзі]], Фізкультурна-спартовы цэнтар дзяцей і моладзі, Брагінскі раённы сацыяльна-пэдагагічны цэнтар зь дзіцячым [[Прытулак|прытулкам]], [[дзіцяча-юнацкая спартовая школа]] (ДЮСШ) і Брагінскія дзіцячыя [[ясьлі]]-сад, якія забясьпечвалі поўны ахоп дзяцей [[Дашкольная ўстанова|дашкольнай]] асьветай. У ясьлях-садзе працавалі 4 гурткі: 1) [[Выяўленчае мастацтва|выяўленчага мастацтва]], 2) замежных моваў, 3) падрыхтоўкі да школы, 4) [[Харэаграфія|харэаграфіі]]. Цэнтар карэкцыйна-разьвівальнага навучаньня Брагінскага раёну меў клясу для дзяцей з множнымі парушэньнямі разьвіцьця, якім забясьпечвалі падвоз. Забясьпечанасьць кампутарамі складала 1 кампутар на 16 чалавек пры стандарце 1 на 30<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Адукацыя|спасылка=http://bragin.gomel-region.by/by/aduk/|выдавец=Брагінскі раённы выканаўчы камітэт|дата публікацыі=2022|дата доступу=9 лютага 2022}}</ref>. == Мэдыцына == На 2022 год [[Брагінская цэнтральная раённая лякарня]] месьцілася па вуліцы Крылова, д. 7 і мела 91 ложак, зь іх: 40 — у тэрапэўтычным аддзяленьні; 28 — у [[Хірургія|хірургічным]]; 20 — у [[Акушэрства|акушэрска]]-[[Пэдыятрыя|пэдыятрычным]], у тым ліку 10 пэдыятрычных ложкаў і па 5 — [[Гінэкалёгія|гінэкалягічных]] і хваробаў [[Цяжарнасьць|цяжарнасьці]]; 3 — у аддзяленьні [[Анастэзіялёгія|анастэзіялёгіі]] і [[Рэанімацыя|рэанімацыі]]. У [[Паліклініка|паліклініцы]] працавалі лекары 14 спэцыяльнасьцяў: некалькі лекараў агульнай практыкі, участковых пэдыятраў, хірургаў і акушэраў-гінэколягаў, па адным [[Нэўралёгія|нэўролягу]], отарыналярынголягу, [[Анкалёгія|анколягу]], [[Эндакрыналёгія|эндакрынолягу]], [[Афтальмалёгія|афтальмолягу]], інфэкцыяністу, дэрматавэнэролягу, [[Псыхіятрыя|псыхіятру]]-нарколягу і фтызіятру, а таксама зубныя [[фэльчар]]ы<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Лекавая сетка|спасылка=http://bragincrb.by/лечебная-сеть/|выдавец=[[Брагінская цэнтральная раённая лякарня]]|мова=ru|дата публікацыі=2022|дата доступу=9 лютага 2022}}</ref>. == Культура == На 2022 год у Брагінскім раёне дзеялі: * [[Брагінскі раённы дом культуры]], які меў 12 падразьдзяленьняў у выглядзе сельскіх клюбаў, зь якіх 7 было ў [[Пасёлак|пасёлках]]; * [[Брагінская цэнтральная раённая бібліятэка]], якая мела 20 падразьдзяленьняў у выглядзе сельскіх [[Бібліятэка|бібліятэк]]; * [[Брагінская дзіцячая школа мастацтваў]], што мела падразьдзяленьне ў [[Камарын]]е і клясы ў пасёлках [[Буркі]], [[Краснае (Брагінскі раён)|Краснае]], [[Малажын]] і [[Мікулічы (Гомельская вобласьць)|Мікулічы]]; * [[Брагінскі гістарычны музэй]] з карціннай [[галерэя]]й<ref name="а"/>. У Брагіне існавала 3 народныя творчыя гурты, якія дзеялі пры Брагінскім раённым доме культуры: 1) музычны гурт «[[Бравія]]», 2) эстрадная студыя «Музычны лябірынт», 3) мужчынскі сьпеўны гурт «[[Галасы дубравы]]». У Брагінскай дзіцячай школе мастацтваў працаваў дзіцячы харэаграфічны гурт «[[Брагінка (гурт)|Брагінка]]», што быў лаўрэатам 2-й ступені абласнога конкурсу «Карагод сяброў». Бібліятэчнае абслугоўваньне ахоплівала звыш 80 % месьцічаў. Кнігазабясьпечанасьць складала 14,8 кніг на чалавека і 19,7 кніг на чытача. У Брагінскай цэнтральнай раённай бібліятэцы дзеяў публічны цэнтар прававой інфармацыі з выхадам у Сеціва, што ўлучаў эталённы банк прававых зьвестак. У Брагінскай дзіцячай школе мастацтваў дзеялі 7 клясаў па: 1) [[акардэон]]е, 2) [[баян]]е, 3) выяўленчым мастацтве, 4) [[Гітара|гітары]], 5) [[фартэпіяна]], 6) харэаграфіі, 7) [[Цымбалы|цымбалах]]. Штогод ладзіўся раённы конкурс «Брагінская музычная вясна»<ref name="а">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Культура|спасылка=http://www.bragin.gomel-region.by/ru/culture/|выдавец=Брагінскі раённы выканаўчы камітэт|мова=ru|дата публікацыі=2022|дата доступу=9 лютага 2022}}</ref>. Таксама ў Брагіне дзеялі праваслаўная царква [[Мікола Цудатворца|Міколы Цудатворцы]] і пратэстанцкая царква «Благодаць»<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Рэлігія|спасылка=http://www.bragin.gomel-region.by/ru/religiya/|выдавец=Брагінскі раённы выканаўчы камітэт|мова=ru|дата публікацыі=2022|дата доступу=9 лютага 2022}}</ref>. Вядуцца радыётрансьляцыі. Выходзіць раённая газэта «[[Маяк Палесься]]», рэдакцыя якой месьціцца па вуліцы Гагарына, д. 47<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Кантакты|спасылка=http://www.bragin.by/kontakty/|выдавец=Газэта «[[Маяк Палесься]]»|дата публікацыі=2022|дата доступу=9 лютага 2022}}</ref>. == Забудова == === Плян === Сучасны Брагін плянавальна складаецца зь сеткі кварталаў, выцягнутых уздоўж ракі. Асноўныя адміністрацыйныя і гандлёвыя будынкі канцэнтруюцца вакол пляцу. У цэнтральнай частцы разьмяшчаюцца 2-, 4- і 5-павярховыя жылыя дамы. Астатняя забудова пераважна аднапавярховая, драўляная. === Вуліцы і пляцы === {| cellspacing="1" cellpadding="3" style="width: 700px; margin: 0 0 1em 0; border: solid darkgray; border-width: 1px 1px 1px 1px; font-size: 90%; background-color: #fff;" |- bgcolor={{Колер|Беларусь}} align="center" | '''Афіцыйная назва''' || '''Гістарычная назва'''{{Заўвага|Усё, што датычыцца вуліц і мясцовасьцяў Брагіна, вядома дзякуючы Віктару Гілеўскаму і заснавана на матэрыялах Усесаюзнага перапісу 1926 г.<ref>НАРБ. Ф. 30. Воп. 2. Спр. 7031, 7130, 7131</ref> Гл. таксама: Трыбуна калгасніка. 6.04.1935 (перайменаваньні).}} || '''Былыя назвы''' |- style="background:#FAFAFA;" align="left" | Заходняя вуліца || '''Пойма''' вуліца || |- style="background:#EEEEEE;" align="left" | Каапэратыўная вуліца || '''Шайкевіча''' вуліца{{Заўвага|Гэтая і іншыя імянныя назвы ўтварыліся з прозьвішчаў гаспадароў сядзібаў.}} || |- style="background:#FAFAFA;" align="left" | Камсамольская вуліца || '''Зялёная''' вуліца || |- style="background:#EEEEEE;" align="left" | Кірава вуліца || '''Загародзьдзе''' вуліца || |- style="background:#FAFAFA;" align="left" | Кірава завулак || '''Панеўчыка''' вуліца || |- style="background:#EEEEEE;" align="left" | Мамкіна вуліца || '''Кротава''' вуліца || <br> Сялянская вуліца (па 1935 г.) |- style="background:#FAFAFA;" align="left" | Манжоса вуліца || ''Безымянная'' вуліца <br> '''Садовая''' вуліца || |- style="background:#EEEEEE;" align="left" | Махава вуліца || '''Мясная''' вуліца (частка) <br> '''Гарбарная''' вуліца (частка) <br> '''Школьны''' завулак (частка){{Заўвага|А таксама завулкі, прылеглыя да вуліцаў Траецкай, Качанава, Баранава.}} || Інтэрнацыянальная вуліца (па 1935 г.) |- style="background:#FAFAFA;" align="left" | Махава завулак || '''Баранава''' вуліца (частка) <br> '''Жэжкі''' вуліца (частка) <br> '''Процкаў''' вуліца (частка) || |- style="background:#EEEEEE;" align="left" | Набярэжная вуліца || '''Пасад''' вуліца || |- style="background:#FAFAFA;" align="left" | Партызанская вуліца || '''Новая'''{{Заўвага|Бо зьявілася пасьля 1861 г.}} вуліца || |- style="background:#EEEEEE;" align="left" | Першамайская вуліца || '''Кардашова вуліца''' (частка) <br> '''Качанава''' вуліца (частка) || |- style="background:#FAFAFA;" align="left" | Пралетарская вуліца || '''Траецкая''' вуліца || |- style="background:#EEEEEE;" align="left" | Савецкая вуліца || '''Базарная''' вуліца <br> '''Вузкі Базар''' вуліца <br> '''Прабойная''' вуліца <br> '''Пясочная''' вуліца|| |- style="background:#FAFAFA;" align="left" | Садовы завулак || '''Казінаўка (Казіміраўка)''' вуліца || |- style="background:#EEEEEE;" align="left" | Скарахода вуліца || '''Выганная''' вуліца<ref>Гілеўскі В. [https://web.archive.org/web/20210614095025/http://www.bragin.by/2021/06/bragin-gistarychny-u-poshukax-doma-syargeya-paluyana/ Брагін гістарычны. У пошуках дома Сяргея Палуяна], Маяк Палесся, 10 чэрвеня 2021 г.</ref> || |- style="background:#FAFAFA;" align="left" | Чырвонаармейская вуліца || '''Гаток''' вуліца<ref>Віктар Гілеўскі. Твой дом — Брагін. // Літаратура і мастацтва. № 17, 26 красавіка 2019. С. 6.</ref> || |- style="background:#EEEEEE;" align="left" | Чырвонаармейскі завулак || '''Сідаровіча''' вуліца || |} Вуліцы, якія не існуюць і ў пераназваным выглядзе: Кавальская, Кароткая, Вузкая, Падол, Школьная, Цясьлярская. === Мясцовасьці === [[Файл:Згадка пра двор Звярынец і замак Гарадыскі. 1812 г.png|значак|зьлева|Згадка пра двор Зьвярынец і замак Гарадыскі. 1812 г.]][[Файл:Grave crosses in Brahin - Zagorodskoje cemetery 2 - br 1900 AD.jpg|150px|значак|Надмагільны крыж з пахаваньня на Загародзкіх могілках. Перад 1900 годам.]]Гістарычныя мясцовасьці Брагіна: Загародзьдзе, Зьвярынец{{заўвага|14 студзеня 1812 г. сьвятар Актавіян Доўгірд, настаяцель Сялецкага кляштару базыльянаў, ахрысьціў Люцыю Юзафату, дачку сужэнства Рыгора і Зофіі Каплінскіх з двара Зьвярынец, пісараў пры сховішчах Брагінскага маёнтку, парафіянаў Астраглядавіцкага касьцёлу, а кумамі былі пан Антоні Зяньковіч, стражнік аршанскі, і пані Калета Лышчынская, ротмістрава, пан Антоні Мрачкоўскі і пані Францішка Згажэльская, рэгэнтава, пан Леон Згажэльскі, рэгэнт, і панна Пелагія Лышчынская, усе — з замку Гарадыскага<ref>НГАБ. Ф. 136. Воп. 13. Спр. 1451. А. 47адв.</ref>.|}} (раён сучасных вуліц Зіновіча, Юбілейнай, Паркавай, Пясочнай, канца Кастрычніцкай, Крылова, Палескай, Аэрадромнай, Чэлідзэ), Касачоў, Ліпкі, Палуянаўшчына. == Эканоміка == На 2022 год у Брагіне месьціліся: * ААТ «Брагінаграсэрвіс» (вул. Мэханізатараў, д. 4) на 69 супрацоўнікаў, якое ажыцьцяўляла грузаперавозкі і [[рамонт]] сельгастэхнікі, а таксама мела падразьдзяленьне ў [[Камарын]]е<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Сельская гаспадарка|спасылка=http://bragin.gomel-region.by/by/sels_g/|выдавец=[[Брагінскі раённы выканаўчы камітэт]]|дата публікацыі=2022|дата доступу=8 лютага 2022}}</ref>; * УП «Брагінская перасоўная мэханізаваная калёна № 91» (вул. Ігнаценкі, д. 26) на 69 працаўнікоў, якое належала ААТ «[[Палесьсебуд]]»<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Будаўніцтва|спасылка=http://bragin.gomel-region.by/by/buda/|выдавец=Брагінскі раённы выканаўчы камітэт|дата публікацыі=2022|дата доступу=8 лютага 2022}}</ref>; * 21 спажывецкая і 14 харчовых [[крама]]ў; * 7 спажывецкіх і 4 харчовыя [[павільён]]ы; * 3 спажывецкія і 2 харчовыя [[шапік]]і; * 3 спажывецкія і 2 мяшаныя гандлёвыя [[намёт]]ы<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Разьмяшчэньне гандлёвых кропак у Брагінскім раёне|спасылка=http://www.bragin.gomel-region.by/uploads/files/Dislokatsija-roznichnyx-torgovyx-objektov,-raspolozhennyx-na-territorii-rajona.xlsx|выдавец=Брагінскі раённы выканаўчы камітэт|мова=ru|дата публікацыі=1 кастрычніка 2020|дата доступу=8 лютага 2022}}</ref>. Таксама працавалі дробныя вытворцы харчаваньня і мэтэастанцыя. == Турыстычная інфармацыя == === Інфраструктура === Дзее гістарычна-этнаграфічны музэй (з 1987 году) з мастацкай галерэяй. === Страчаная спадчына === * [[Брагінскі замак|Замак]] (XV—XVII стст.) * Касьцёл (сярэдзіна XVIII ст.) * Царква Раства Багародзіцы (1790) * Царква Сьвятога Мікалая (XVII ст.) * Царква Сьвятой Тройцы (1786) == Галерэя == <gallery caption="Краявіды Брагіна" widths=150 heights=150 class="center"> 000 Brahin 04.JPG|Старая камяніца 000 Brahin 09.JPG|Вуліца 000 Brahin 08.JPG|Пляц 000 Brahin 12.JPG|Адміністрацыя </gallery> == Асобы == * [[Адам Міхал Ракіцкі]] (каля 1740—1779) — [[Кашталяны менскія|кашталян менскі]], уласьнік Брагіна * Міхал, сын Рафала, Ракіцкі (1797—1855) — рэчыцкі павятовы маршалак, уласьнік Брагіна * [[Сяргей Палуян]] (1890—1910) — беларускі публіцыст, празаік і літаратуразнавец пачатку ХХ ст. * [[Барыс Магілевіч]] (1907—1934) — удзельнік марской экспэдыцыі на параходзе «Чэлюскін» (1933—1934)<ref>[http://www.rujen.ru/index.php/МОГИЛЕВИЧ_Борис_Григорьевич]</ref> * [[Алег Мельнікаў]] (нар. 1946) — беларускі матэматык і пэдагог * [[Яўген Панамарэнка]] (нар. 1947) — беларускі мастак * [[Навум Фальковіч]] (нар. 1924) — намесьнік начальніка ваеннай катэдры Томскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту<ref>[http://wiki.tsu.ru/wiki/index.php/Фалькович,_Наум_Иосифович]</ref> == Заўвагі == {{Заўвагі|2}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/БелЭн|3}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|1}} * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|1-1}} * {{Літаратура/Памяць/Брагінскі раён}} * {{Літаратура/ЭГБ|2}} * {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|1}} {{Навігацыйная група |назоў = Брагін у сучасным [[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Беларусі|адміністрацыйна-тэрытарыяльным падзеле]] [[Беларусь|Беларусі]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Беларусь}}; |Брагінскі раён |Гомельская вобласьць }} {{Добры артыкул}} [[Катэгорыя:Брагін| ]] 4zba8l5o82hai628yf8vc1owr0mk0ej 0 19394 2619036 2536538 2025-06-07T17:35:22Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619036 wikitext text/x-wiki {{Музычны альбом | Назва = Басовішча XVII | Тып = Складанка | Выканаўца = розных выканаўцаў | Год = 2007 | Выканаўца ў родным склоне = | Вокладка = Basowiszcza XVII.jpg | Працягласьць = 63:04 | Выдадзены = [[2007]] | Запісаны = [[2006]] год, студыя «[[ОСМОС]]» | Жанр = | Выдавец = | Прадусар = [[Павал Юрцэвіч]] | Папярэдні = | Наступны = }} '''Басовішча XVII''' — складанка, прысьвечаная фэстывалю «[[Басовішча]]-2006», выдадзеная ў [[2007]] годзе. На ёй прадстаўленыя запісы ўсіх дзесяці ўдзельнікаў конкурснай часткі фэстывалю, а таксама 4 трэкі іншых вядомых беларускіх музыкаў<ref>{{Cite web|аўтар=О’К.|аўтарlink=Алег Клімаў|date=|year=2007|title=V/A Басовiшча XVII|url=http://www.nestor.minsk.by/mg/2007/24/mg72417.html|dead-url=no|publisher=[[Музыкальная газета]]|language=ru|accessdate=2020-03-20|issue=24|pages=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190903211442/http://www.nestor.minsk.by/mg/2007/24/mg72417.html|archivedate=2019-09-03|via=}}</ref>. ==Зьмест== # [[Band A]] — «Дзень сурка» # [[Krok (гурт)|Krok]] — «Адное і тое ж» # [[Nevma]] — «Я ня веру табе» # [[MoZart]] — «Нябесны сьмех» # [[РоСтра]] — «Ночка» # [[Vodar Susviet]] — «Ільдзінка» # [[Людзі Сьвятла]] — «Вясна» # [[Termin X]] — «Закрэсьлі сваё імя» # [[s.d.m.]] — «Сам сабе» # [[Parason]] — «Далучайся» # [[IQ48]] — «Схаванае сэрца» # [[Indiga]] — «Заенька (акустыка)» # [[Drum Ecstasy]] — «Farshistic» # [[Neuro Dubel]] — «Das piche» # [[Людзі Сьвятла]] — «Анёл (Осмос mix)» ==Дадатковыя зьвесткi== Усе ўдзельнікі конкурснай часткі фэстывалю «[[Басовішча]]-2006» у якасьці ўзнагароды атрымалі магчымасьць запісу адной з сваіх песьняў на студыі гуказапісу «ОСМОС». У выніку ў [[2007]] годзе была складзеная плытка з запісаў гэтых гуртоў, а таксама чатырох іншых вядомых беларускіх музыкаў — [[IQ48]], [[Indiga]], [[Drum Ecstasy]] і [[Neuro Dubel]]. Прадусарам гэтага праекту стаў [[Павал Юрцэвіч]]. == Крыніцы == {{Крыніцы|3}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20070706121456/http://www.osmos.ucoz.ru/ Сайт студыі гуказапісу «ОСМОС»] * [https://web.archive.org/web/20071018095126/http://knihi.net/index.php?productID=518 «Басовішча XVII» на knihi.net] [[Катэгорыя:Беларускія музычныя складанкі]] kxikl6e5neog02300i13q0rb2tiq2xc 0 21766 2619184 2602710 2025-06-08T08:21:41Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619184 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Відзы |Лацінка = Vidzy |Статус = пасёлак гарадзкога тыпу |Назва ў родным склоне = Відзаў |Герб = Coat of Arms of Vidzy.png |Сьцяг = Flag of Vidzy.svg |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Віцебская вобласьць|Віцебская]] |Раён = [[Браслаўскі раён|Браслаўскі]] |Сельсавет = |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 1669 |Год падліку колькасьці = 2018 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref name="belstat2018" /> |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 211990 |СААТА = |Выява = Kaścioł - Vidzy - 6.jpg |Апісаньне выявы = [[Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы (Відзы)|Касьцёл Найсьсвяцейшай Тройцы]] |Шырата градусаў = 55 |Шырата хвілінаў = 23 |Шырата сэкундаў = 42 |Даўгата градусаў = 26 |Даўгата хвілінаў = 37 |Даўгата сэкундаў = 43 |Пазыцыя подпісу на мапе = справа |Водступ подпісу на мапе = |Сайт = }} '''Ві́дзы'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Віцебская вобласьць}} С. 97.</ref> — [[пасёлак гарадзкога тыпу|мястэчка]] ў [[Беларусь|Беларусі]], паміж азёрамі [[Відзаўскае возера|Відзаўскім]], [[Маруга (возера)|Маругай]] і [[Ніпалаты|Ніпалатамі]]. Цэнтар [[Відзаўскі сельсавет|сельсавету]] [[Браслаўскі раён|Браслаўскага раёну]] [[Віцебская вобласьць|Віцебскай вобласьці]]. Насельніцтва на 2018 год — 1669 чалавек<ref name="belstat2018" />. Знаходзяцца за 41 км на поўдзень ад [[Браслаў|Браслава]], за 260 км ад [[Віцебск]]у, за 30 км ад чыгуначнай станцыі [[Гадуцішкі]] (лінія [[Лынтупы]] — [[Варапаева]]); на аўтамабільнай дарозе [[Паставы]] — [[Дзьвінск]]. Відзы — даўняе [[места]] [[Браслаўскі павет|гістарычнай Браслаўшчыны]] (частка [[Віленскае ваяводзтва|Віленшчыны]]), якое пэўны час было сталіцай [[Браслаўскае ваяводзтва|рэгіёну]]. == Назва == {{Асноўны артыкул|Від (імя)}} Віда або Від (Wido, Wid) — імя [[Германскія мовы|германскага]] паходжаньня<ref>Förstemann E. W. Altdeutsches Namenbuch. Bd. 1: Personennamen. — Bonn, 1900. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=YOBwrIPG8IQC&q=Wido+Wid#v=snippet&q=Wido%20Wid&f=false S. 1563].</ref>. Паводле адной з вэрсіяў, тапонім Відзы ўтварылася ад [[Балтыйскія мовы|балтыйскага]] этноніму «відзы» — назвы жыхароў гістарычнага рэгіёну [[Латвія|Латвіі]] [[Відзэмэ]], якія маглі перасяліцца ў гэтыя мясьціны<ref>{{Літаратура/Кароткі тапанімічны слоўнік Беларусі|к}} С. 50.</ref>. Варыянты назвы ў гістарычных крыніцах: ''Виды'' (1553 год)<ref>Rowell S. C. Acta primae visitationis diocesis vilnensis anno domini 1522 peractae. Vilniaus Kapitulos Archyvo Liber IIb atkūrimas. — Vilnius, 2015. P. 167.</ref>. == Гісторыя == === Вялікае Княства Літоўскае === Традыцыйна лічыцца, што Відзы ўпершыню ўпамінаюцца ў першай палове XV стагодзьдзя (1432? год), калі [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікі князь]] [[Жыгімонт Кейстутавіч]] перадаў землі паміж рэкамі [[Дзісна]]й і [[Дрысьвята]]й, якія зваліся Ловішчам, братам [[Даўгерд (староста ашмянскі)|Даўгерду]], Доўкшу і Нарушу (дакумэнтальна гэтыя зьвесткі не пацьвярджаюцца<ref name="evkl">{{Літаратура/ЭВКЛ|3к}} С. 110.</ref>). Побач зь Відзамі існавала некалькі [[прадмесьце|прадмесьцяў]], гістарычна зьвязаных зь мястэчкам: [[Відзы Лаўчынскія]], Відзы Альбрэхтоўскія (пазьней вёска [[Рэгуляры]]) — дзяржаўны двор, пазьней уладаньне канонікаў рэгулярных. Відзаўскі Двор (сучасная вёска [[Падварынка]]) — уладаньне біскупаў, пазьней належалі выхадцам з Грэцыі Пізані. У 1433 годзе Ганна Даўгідавіч перадала двор на карысьць касьцёла ў Відзах<ref name="evkl"/>. У 1481 годзе Ганна і Хведзька Доўгірды фундавалі драўляны касьцёл, пры якім існаваў шпіталь. У 1492 годзе тагачасны ўладальнік паселішча [[Якуб Ганусавіч]], маршалак земскі перадаў ''двор Відзы'' біскупу віленскаму [[Войцех Табар|Войцеху Табару]]. Гэтае наданьне пацьвердзіў у 1494 годзе вялікі князь [[Аляксандар Ягелончык|Аляксандар]]. У ваколіцах Відзаў пачала фармавацца лятыфундыя — буйная зямельная гаспадарка [[Віленскае біскупства|Віленскага біскупства]]. Пад 1507 годам упамінаецца «''волость Виды''» ў складзе [[Браслаўскі павет|Браслаўскага павету]]. У 1524 годзе частку паселішча за 400 [[капа (грошы)|коп]] грошай набыў [[ваявода віленскі]] [[Альбэрт Гаштольд]]. У пачатку XVI стагодзьдзя Відзы атрымалі статус [[мястэчка]]. На 1539 год тут працавалі 15 корчмаў. Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльная рэформай 1565—1566 гадоў Відзы ўвайшлі ў склад [[Браслаўскі павет|Браслаўскага павету]] [[Віленскае ваяводзтва|Віленскага ваяводзтва]]. У другой палове XVI стагодзьдзя кашталян смаленскі [[Станіслаў Нарушэвіч (сын Паўла)|Станіслаў Нарушэвіч]] заснаваў у Відзах кальвінскі збор, які дзеяў і ў першай палове XVII стагодзьдзя. У канцы XVI стагодзьдзя ў біскупскай частцы мястэчка налічвалася 5 дамоў рынкавых і 20 дамоў вулічных. У 1629 годзе частка Відзаў перайшла ў валоданьне [[Пацы|Пацаў]]. [[Гетман польны літоўскі|Гетман польны]], [[ваявода віленскі]] [[Міхал Казімер Пац]] адпісаў свае відзаўскія ўладаньні канонікам-рэгулярным з мэтай завяршэньня будаваньня касьцёла Сьвятых Пятра і Паўла ў Вільні, вядомага багатым скульптурным аздабленьнем інтэр’еру. На 1690 год, паводле рэестру падымнага падатку, біскупскія ўладаньні ў Відзах налічвалі 129 дымоў, уладаньні канонікаў-рэгулярных — 53 дымы, плябаніі — 8 дымаў, Ваўжэцкіх (разам зь некалькімі вёскамі) — 15 дымоў. За часамі [[Вялікая Паўночная вайна|Вялікай Паўночнай вайны]] ў 1709 годзе Відзы пацярпелі ад ваенных дзеяньняў. У 1711 годзе ў мястэчку існавала невялікая супольнасьць манахаў-дамініканаў. На 1731 год, паводле інвэнтару, у біскупскай частцы Відзаў (уладальнік [[Міхал Ян Зянковіч]]) існавалі вуліцы Рынкавая, Дворная, Казіная, Віленская, працавалі рамесьнікі краўцы, цесьляры, шаўцы, каваль, кушнер, шынкары. Відзаўская лятыфундыя займала плошчу каля 120 км², налічвала 140 сялянскіх, 28 шляхецкіх, 54 мяшчанскіх [[дым (адзінка падаткаабкладаньня)|дымоў]]. Да лятыфундыі належала 21 вёска: [[Балікі]], [[Біцюны]], [[Бубі]], [[Бучаны]], [[Пакульня]], [[Пушкі]], [[Эйцьмяны]], [[Мешкелі]] і іншыя. Самім мястэчкам валодала некалькі гаспадароў, якія неаднойчы зьмяняліся. У 1754 годзе лоўчы браслаўскі [[Антоні Ваўжэцкі]] заснаваў у Відзах езуіцкую місію пры парафіяльным касьцёле, у 1754—1767 гадох дзеяла пачатковая школа. У 1762 годзе езуіты распачалі тут будаваньне мураванага касьцёла, якое аднак не пасьпелі завяршыць<ref name="evkl"/>. У 1764 годзе стараверы збудавалі ў мястэчку малельню. У 1769 годзе ў Відзах дзеяў аддзел прыхільнікаў [[Барская канфэдэрацыя|Барскай канфэдэрацыі]] пад камандаю Міхала Гараіна. На 1794 год, паводле люстрацыі, у мястэчку было 182 будынкі, зь іх 50 належала Ваўжэцкім. У 1793 годзе Відзы атрымалі статус [[места]]<ref name="evkl"/>. [[Сойм Рэчы Паспалітай|Вальны сойм]] ухваліў перанос сюды з Браслава [[павятовы соймік|павятовых соймікаў]], судовых установаў і архіву. У 1794 годзе, па пажары ў Браславе, Відзы сталі сталіцай [[Браслаўскае ваяводзтва|Браслаўскага ваяводзтва]]. У часе [[Паўстаньне 1794 году|паўстаньня Тадэвуша Касьцюшкі]] [[Тамаш Ваўжэцкі]] на ўласныя сродкі ўзброіў тут аддзел з 300 ваяроў, які, аднак, неўзабаве пацярпеў паразу ад расейскіх войскаў. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === У выніку [[трэці падзел Рэчы Паспалітай|трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай]] (1795 год) Відзы апынуліся ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]. У пачатку XІХ стагодзьдзя тут разьмяшчаліся часткі расейскага 30-тысячнага гвардзейскага корпусу пад камандаю князя Канстанціна Паўлавіча. У [[вайна 1812 году|вайну 1812 году]] 4—5 ліпеня ў Відзах знаходзілася галоўная кватэра [[Аляксандар I Раманаў|Аляксандра I]] і стаўка камандуючага 1-й арміі [[Барклай дэ Толі|Барклая дэ Толі]]; 7—11 ліпеня тут была галоўная кватэра [[Ёахім Мюрат|Ёахіма Мюрата]]; 28 лістапада ў Відзах адбыўся бой паміж францускім войскам і аддзелам расейскай кавалерыі. У выніку ваенных дзеяньняў места значна пацярпела. У 1816 годзе ў Відзах утварыўся мусульманскі прыход. На 1825 год у месьце было 498 будынкаў; працавалі павятовая школа, 2 шынкі, лазьня. Будучы студэнтам [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]], у Відзы да свайго дзядзькі Маеўскага прыяжджаў [[Адам Міцкевіч|А. Міцкевіч]]. У пачатку 1820 году ў месьце жыў дзекабрыст А. Поджыя. 24 жніўня 1835 году, па пажары, цэнтар павету зь Відзаў перанесьлі ў мястэчка [[Езяросы]] (пазьней Новааляксандраўск). З 1843 году Відзы як заштатнае места і цэнтар воласьці ўвайшлі ў склад [[Ковенская губэрня|Ковенскай губэрні]]. Разьмяшчэньне на паштовым тракце Дзьвінск — Вільня спрыяла хуткай адбудове паселішча. На 1860 год у Відзах было 248 двароў; дзеялі касьцёл, капліца, сынагога, 5 юдэйскіх малітоўных дамоў і мячэт; працавалі меская дума, [[Русіфікацыя Беларусі|расейскія]] мужчынская і жаночая [[Народная вучэльня|народныя вучэльні]], паштовая станцыя, аптэка; тры разы на год праводзіліся кірмашы, найбольш вядомыя продажам коней і гусей (штогод прадавалася да 100 тыс. гусей). У месьце існавалі Рынкавая вуліца, пляцы, Салявы і Конскі рынкі. У 1858—1861 гадох зьявіўся праект гербу Відзаў: «''у чырвоным полі залатая пчала з чырвонымі вачыма''»<ref>{{Літаратура/Геральдыка беларускіх местаў|к}} С. 130.</ref>. У [[Першая сусьветная вайна|Першую сусьветную вайну]] ўвосень 1915 году Відзы занялі войскі [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыі]]. У выніку ваенных дзеяньняў места значна пацярпела. <gallery caption="Старая графіка Відзаў" widths=215 heights=180 class="center"> Vidzy, Tatarski. Відзы, Татарскі (1917) (3).jpg|Вуліца Татарская. [[Відзаўскі мячэт|Мячэт]], 1917 г. Vidzy, Uhorskaja. Відзы, Угорская (1917).jpg|Вуліца Ўгорская. [[Малельня Ўсьпеньня Прасьвятой Багародзіцы (Відзы)|Малельня]], 1917 г. Vidzy, Maruha-Kazianskaja. Відзы, Маруга-Казянская (1916) (2).jpg|Вуліца Казянская. Млын, 1916 г. </gallery> === Найноўшы час === 25 сакавіка 1918 году згодна з [[Трэцяя Ўстаўная грамата|Трэцяй Устаўной граматай]] Відзы абвяшчаліся часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. У сьнежні 1918 году ў места ўвайшлі бальшавікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі Відзы ўвайшлі ў склад [[БССР|Беларускай ССР]]<ref name="at">{{Літаратура/150 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}</ref>. У жніўні 1919 году места занялі польскія войскі. Згодна з [[Рыская мірная дамова|Рыскай мірнай дамовай 1921 году]] Відзы апынуліся ў складзе міжваеннай [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскай Рэспублікі]], дзе сталі цэнтрам гміны Браслаўскага павету. Статус паселішча панізілі да мястэчка. За польскім часам у Відзах дзеяла найбольш актыўная ў павеце арганізацыя [[КПЗБ]]. На 1931 год у мястэчку быў 431 двор. У 1939 годзе Відзы ўвайшлі ў [[БССР]], дзе 15 студзеня 1940 году атрымалі афіцыйны статус [[гарадзкі пасёлак|пасёлку гарадзкога тыпу]] і сталі цэнтрам [[Відзаўскі раён|раёну]] [[Вялейская вобласьць|Вялейскай вобласьці]]. У [[Другая сусьветная вайна|Другую сусьветную вайну]] з чэрвеня 1941 да 8 ліпеня 1944 году мястэчка знаходзілася пад акупацыяй [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]]. Як сьведчыць гісторык [[Юры Туронак]], у верасьні 1942 году ўправа [[Генэральная акруга Летува|Генэральнае акругі Летувы]] не змагла адкрыць летувіскую гімназію ў Відзах, бо не набралі дастатковае колькасьці вучняў<ref name="гімназіявідзы">{{Кніга|аўтар = |імя = Юры|прозьвішча = Туронак|частка = |загаловак = За кардонам Бацькаўшчыны: успаміны|арыгінал = |спасылка = |адказны = [[Генадзь Сагановіч|Г. Сагановіч]]|выданьне = |месца = [[Менск]]|выдавецтва = Медысонт|год = 2010|том = |старонкі = 48|старонак = 276|сэрыя = [[Бібліятэка часопіса «Беларускі Гістарычны Агляд»|Бібліятэка ч-су Беларускі гістарычны агляд]]|isbn = 978-985-6887|наклад = }}</ref>. У 1944 годзе Відзы ўвайшлі ў склад [[Полацкая вобласьць|Полацкай]], а з 1954 году — [[Маладэчанская вобласьць|Маладэчанскай вобласьці]]. У 1960 годзе Відзаўскі раён расфармавалі, само мястэчка ўвайшло ў склад Браслаўскага раёну Віцебскай вобласьці. На 1995 год у Відзах было 840 двароў. 8 красавіка 2004 году [[Відзаўскі пасялковы савет|Відзаўскага пассавет]] ліквідавалі, замест яго ўтварыўся [[Відзаўскі сельсавет|Відзаўскага сельсавету]] (само мястэчка не ўваходзяць у яго склад, але зьяўляецца яго цэнтрам). 9 лютага 2004 году афіцыйна зацьвердзілі местачковыя герб і сьцяг<ref>[http://braslav.vitebsk-region.gov.by/dfiles/000148_938019_Geraldika.doc Геральдика (.doc)]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, [https://web.archive.org/web/20140723184938/http://braslav.vitebsk-region.gov.by/ Браславский районный исполнительный комитет]</ref>. <gallery caption="Мястэчка на старых здымках" widths=150 heights=150 class="center"> Vidzy, Rynak-Vilenskaja. Відзы, Рынак-Віленская (1915).jpg|Рог Рынку і вуліцы Віленскай, 1915 г. Vidzy, Tatarskaja-Rynak. Відзы, Татарская-Рынак (1915).jpg|Рынак з боку вуліцы Татарскай, 1915 г. Vidzy, Rynak-Dynaburskaja. Відзы, Рынак-Дынабурская (1915).jpg|Рог Рынку і вуліцы Дынабурскай, 1915 г. Vidzy, Rynak, Trajecki. Відзы, Рынак, Траецкі (1916) (4).jpg|Зруйнаваны Рынак, 1916 г. </gallery><gallery widths=150 heights=150 class="center"> Vidzy, Tatarskaja. Відзы, Татарская (1917).jpg|Зруйнаваны млын, 1917 г. Vidzy, Vilenski, Kaplica. Відзы, Віленскі, Капліца (1918).jpg|Віленскі гасьцінец, 1918 г. Vidzy Łaŭčynskija, Vaŭžecki. Відзы Лаўчынскія, Ваўжэцкі (02.1918).jpg|Відзы Лаўчынскія, 1918 г. Vidzy, Tatarski. Відзы, Татарскі (1930-39).jpg|[[Відзаўскі мячэт|Новы мячэт]], 1930-я гг. </gallery> == Насельніцтва == === Дэмаграфія === <div style="float:right;margin:0 0 .5em 1em;" class="toccolours"> <timeline> ImageSize = width:auto height:150 barincrement:27 PlotArea = left:50 bottom:20 top:10 right:20 TimeAxis = orientation:vertical AlignBars = late Colors = id:linegrey2 value:gray(0.9) id:linegrey value:gray(0.7) id:cobar value:rgb(0.0,0.7,0.8) id:cobar2 value:rgb(0.6,0.9,0.6) DateFormat = yyyy Period = from:0 till:6000 ScaleMajor = unit:year increment:1000 start:0 gridcolor:linegrey ScaleMinor = unit:year increment:250 start:0 gridcolor:linegrey2 PlotData = color:cobar width:15 bar:1794 from:0 till:1270 bar:1825 from:0 till:822 bar:1860 from:0 till:3498 bar:1889 from:0 till:5641 bar:1908 from:0 till:5900 bar:1931 from:0 till:2326 bar:1969 from:0 till:2600 bar:1990 from:0 till:2184 bar:1995 from:0 till:1949 bar:2008 from:0 till:2000 bar:2009 from:0 till:1763 bar:2018 from:0 till:1669 TextData= fontsize:10px pos:(20,195) text: </timeline> </div> * '''XVIII стагодзьдзе''': 1794 год — 1270 чал. * '''XIX стагодзьдзе''': 1825 год — 822 чал.; 1860 год — 3498 чал., зь іх 1928 старавераў, 407 каталікоў, 35 праваслаўных, 949 юдэяў, 179 магамэтанаў<ref>Krzywicki J. Widze // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|13к}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XIII/294 294].</ref>; 1889 год — 5641 чал., зь іх паводле [[стан (сацыяльная група)|стану]]: духоўнага 16, шляхты 384, купцоў 12, мяшчанаў 4841, сялянаў 163, вайскоўцаў 224 і 1 замежнік; паводле веры: каталікоў 677, старавераў 369, праваслаўных 74, лютэранаў 10, юдэяў 4164, магамэтанаў 347<ref name="be">{{Літаратура/ЭСБЕ}}</ref>; 1890 год — 6417 чал.<ref name="be"/>; 1892 год — 5,6 тыс. чал., зь іх юдэяў 4263, каталікоў 678, старавераў 394, магамэтанаў 148, праваслаўных 59, пратэстантаў 11; 1893 год — 5,8 тыс. чал. * '''XX стагодзьдзе''': 1908 год — 5,9 тыс. чал.; 1931 год — 2326 чал.; 1969 год — 2,6 тыс. чал.; 1990 год — 2184 чал.<ref>[[Кастусь Шыдлоўскі|Шыдлоўскі К.]] Відзы // {{Літаратура/ЭГБ|2к}} С. 266.</ref>; 1995 год — 2,3 тыс. чал.<ref>{{Літаратура/БелЭн|4к}} С. 142.</ref>; 1999 год — 2200 чал. * '''XXI стагодзьдзе''': 2006 год — 2,0 тыс. чал.; 2008 год — 2,0 тыс. чал.; 2009 год — 1763 чал.<ref name="belstat">[https://web.archive.org/web/20100918181046/http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/1.2-2.pdf Перепись населения — 2009. Витебская область]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref> (перапіс); 2016 год — 1670 чал.<ref name="belstat2016">[https://web.archive.org/web/20160706073652/http://www.belstat.gov.by/upload/iblock/567/567f8a4ac45cd80a949bb7bd7a839ca7.zip Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2017 год — 1697 чал.<ref name="belstat2017">[https://web.archive.org/web/20200813193913/http://belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_7192/ Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2018 год — 1669 чал.<ref name="belstat2018">[https://web.archive.org/web/20180405033656/http://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_8782/ Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref> === Інфраструктура === У Відзах працуюць вучэльня мэханізацыі сельскай гаспадаркі, сярэдняя і музычная школы, лякарня, дом культуры, 2 бібліятэкі, мытны пераход на [[Беларуска-летувіская граніца|граніцы зь Летувой]]. == Забудова == === Вуліцы і пляцы === {| cellspacing="1" cellpadding="3" style="width: 500px; margin: 0 0 1em 0; border: solid darkgray; border-width: 1px 1px 1px 1px; font-size: 90%; background-color: #fff;" |- bgcolor={{Колер|Беларусь}} align="center" | '''Афіцыйная назва''' || '''Гістарычная назва''' |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Кірава вуліца || '''Віленская''' вуліца |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Куйбышава вуліца || '''Старая''' вуліца |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Леніна вуліца || '''Казянская''' вуліца (частка) <br> '''Дынабурская''' вуліца (частка) |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Спартыўная вуліца || '''Татарская''' вуліца |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Бяз назвы || '''Рынак''' пляц |} У тэлефонным даведніку 1939 году ўпамінаюцца Крамная і Угарская вуліцы<ref>Spis Abonentów Sieci Telefonicznej Okręgu Dyrekcji Poczt i Telegrafów w Wilnie na 1939 r. — Wilno, 1939. S. 54.</ref>. == Эканоміка == Прадпрыемствы харчовай, будаўнічых матэрыялаў прамысловасьці (цагельны завод, лясьніцтва). == Турыстычная інфармацыя == === Інфраструктура === У Відзах дзее аздараўленчы лягер<ref>{{Літаратура/Турыстычная энцыкляпэдыя Беларусі|к}}</ref>. === Славутасьці === * Забудова гістарычная (XIX — пачатак ХХ ст.; фрагмэнты) * Капліца каталіцкая (сярядзіна ХІХ ст.) * [[Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы (Відзы)|Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы]] (1914; архітэктар [[Вацлаў Міхневіч]]) * Магіла [[Тамаш Ваўжэцкі|Тамаша Ваўжэцкага]] * [[Малельня Ўсьпеньня Прасьвятой Багародзіцы (Відзы)|Малельня стараверская Ўсьпеньня Прасьвятой Багародзіцы]] (1910) * Млын (другая палова ХІХ ст.) * Могілкі: хрысьціянскія, татарскія (Мізар), юдэйскія * Фартыфікацыі часоў [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] === Страчаная спадчына === * [[Мячэт (Відзы)|Мячэт]] (ХІХ ст.) == Галерэя == <gallery caption="Краявіды Відзаў" widths=150 heights=150 class="center"> Kaścioł - Vidzy - 7.jpg|[[Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы (Відзы)|Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы]] Г. п.Відзы Троіцкі касцёл 3.jpg|Касьцёл, інтэр’ер Tomasz Wawrzecki's Grave.jpg|Магіла [[Тамаш Ваўжэцкі|Тамаша Ваўжэцкага]] The old house in Vidzy - panoramio.jpg|Старая камяніца </gallery> == Асобы == [[Файл:Tomaš Vaŭžecki stamp.jpg|міні|Т. Ваўжэцкі. Марка [[Белпошта|Беларускай пошты]]]] * [[Андрэй Блажэвіч]] (1895—1977) — актор, граў у трупе [[Уладзіслаў Галубок|Ўладзіслава Галубка]] * [[Тамаш Ваўжэцкі]] (1753—1816) — адзін з кіраўнікоў [[паўстаньне 1794 году|паўстаньня]] [[Тадэвуш Касьцюшка|Т. Касьцюшкі]] * [[Ян Паплонскі]] (1819—1885) — пэдагог і навуковец == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/БелЭн|4}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|3}} * Мастацкая культура Віцебскага Паазер’я: ад старажытнасці да пачатку XX стагоддзя. — {{Менск (Мн.)}}, 2005. * {{Літаратура/Памяць/Браслаўскі раён}} * {{Літаратура/Геральдыка беларускіх местаў}} * {{Літаратура/ЭГБ|2}} * {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|13}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Радзіма майго духу|vidzy}} * {{Глёбус Беларусі|vidzy}} * [http://budzma.by/news/krayby-shmatetnichnyya-vidzy.html «Край|BY»: шматэтнічныя Відзы] * {{YouTube|V1O9F6c5I-4|Падарожжа дылетанта. Відзы}} {{Навігацыйная група |назоў = Відзы ў сучасным [[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Беларусі|адміністрацыйна-тэрытарыяльным падзеле]] [[Беларусь|Беларусі]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Беларусь}}; |Відзаўскі сельсавет |Браслаўскі раён }} {{Месты і мястэчкі гістарычнай Браслаўшчыны}} [[Катэгорыя:Відзы| ]] gvxi7b3t6k26k6f2vwnnvnw1r955zhc 0 24200 2619123 2616326 2025-06-08T01:45:57Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619123 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Бялынічы |Лацінка = Białyničy |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Бялынічаў |Герб = |Сьцяг = Flag of Białyničy.svg |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = 1577 |Магдэбурскае права = 4 кастрычніка 1634 |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Магілёўская вобласьць|Магілёўская]] |Раён = [[Бялыніцкі раён|Бялыніцкі]] |Сельсавет = |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = 185.27 |Крыніца плошчы = <ref>{{Спасылка|url=http://www.pravo.by/main.aspx?guid=3961&p0=D916m0078292&p1=1&p5=0|title=«Об установлении границ некоторых административно-территориальных единиц Могилевской области». Решение Могилевского областного Совета депутатов от 8 августа 2016&nbsp;г. №&nbsp;21-4|date=2016-08-26|language=ru}}</ref> |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 9887 |Год падліку колькасьці = 2018 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref name="belstat2018" /> |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 213055 |СААТА = |Выява = Музей Бялыніцкага-Бірулі.jpg |Апісаньне выявы = Музэй [[Вітольд Бялыніцкі-Біруля|В. Бялынікага-Бірулі]] |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 0 |Шырата сэкундаў = 3 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 42 |Даўгата сэкундаў = 35 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Сайт = }} '''Бялы́нічы''' — [[горад|места]] ў [[Беларусь|Беларусі]], на рацэ [[Друць|Друці]]. Адміністрацыйны цэнтар [[Бялыніцкі раён|Бялыніцкага раёну]] [[Магілёўская вобласьць|Магілёўскай вобласьці]]. Насельніцтва на 2018 год — 9887 чалавек<ref name="belstat2018" />. Знаходзяцца за 44 км на захад ад [[Магілёў|Магілёва]], на аўтамабільнай дарозе [[Менск]] — [[Магілёў]]. Бялынічы — даўняе [[Магдэбурскае права|магдэбурскае]] [[мястэчка]] [[Аршанскі павет|гістарычнай Аршаншчыны]] (частка [[Віцебскае ваяводзтва|Віцебшчыны]]), старажытны замак [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаўся збудаваны ў стылі [[барока]] [[Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар кармэлітаў (Бялынічы)|комплекс кляштару кармэлітаў з касьцёлам Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі]], помнік архітэктуры XVIII ст., [[Сьпіс помнікаў гісторыі і архітэктуры Беларусі, зруйнаваных уладамі СССР|зруйнаваны савецкімі ўладамі]]. [[Бялыніцкі абраз Маці Божай|Цудоўны абраз Маці Божай]], што захоўваўся ў касьцёле, зьнік з Магілёўскага музэю ў [[Другая сусьветная вайна|Другую сусьветную вайну]]. == Назва == Паводле географа [[Вадзім Жучкевіч|Вадзіма Жучкевіча]], [[тапонім]] Бялынічы ўтварыўся ад уласнага прозьвішча Бялыніч<ref>{{Літаратура/Кароткі тапанімічны слоўнік Беларусі}} С. 24.</ref>. == Гісторыя == {{Асноўны артыкул|Гісторыя Бялынічаў}} === Вялікае Княства Літоўскае === Упершыню Бялынічы ўпамінаюцца ў XVI ст. як [[сяло]] ў [[Аршанскі павет|Аршанскім павеце]] [[Віцебскае ваяводзтва|Віцебскага ваяводзтва]]<ref name="evkl">[[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]] Бялынічы // {{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 363.</ref>. З 1577 году яны знаходзіліся ў складзе маёнтку [[Цяцерын]]а, якім валодалі князі [[Збараскія]]. [[Стэфан Збараскі]] заснаваў тут замак (Белагародак) і мястэчка<ref name="evkl"/>. Па сьмерці С. Збараскага ў 1591 годзе Бялынічы перайшлі ў распараджэньне [[Леў Сапега|Льва Сапегі]], апякуна маладой уладальніцы Барбары Збараскай. У 1603 годзе ён набыў у валоданьне частку мястэчка. На 1620 год тут быў 331 вулічны і 16 гандлёвых [[Пляц (дзялянка)|пляцаў]]<ref name="evkl"/>. У 1624 годзе Леў Сапега заснаваў у Бялынічах [[Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар кармэлітаў (Бялынічы)|кляштар кармэлітаў]] — адзін з найбагацейшых у [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]]. У кляштары знаходзіўся цудоўны абраз Божай Маці, шанаваны хрысьціянамі розных канфэсіяў. Праз шматлікія працэсіі і паломніцтвы да яго Бялынічы зваліся «Беларускай [[Чанстахова]]й» (абраз зьнік у [[Другая сусьветная вайна|Другую сусьветную вайну]] з [[Магілёўскі краязнаўчы музэй|Магілёўскага краязнаўчага музэю]]). У 1624 годзе коштам [[Казімер Леў Сапега|Казімера Льва Сапегі]] алтар касьцёла аздобілі срэбрам, а абраз Маці Божай — каштоўнымі камянямі. Ён жа заснаваў у мястэчку друкарню<ref name="ehb166">[[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]] Бялынічы // {{Літаратура/ЭГБ|2к}} С. 166.</ref>. З 1627 году Бялынічы сталі цэнтрам маёнтку. У мястэчку знаходзіўся Рынак, вакол якога месьціліся 12 мяшчанскіх двароў. Ад Рынку адыходзілі вуліцы Віленская з 42 дварамі на ёй, Манастырская з 19 дварамі, Цяцерынская з 20, Крукава з 25, Плітніцкая з 56, Татарская з 36, Гайная з 28 і Красная з 22 дварамі. Апроч таго, за царквой знаходзілася вуліца Глініцкая альбо Слабада (29 двароў), да мяшчанскіх гумнаў ішла новая (яшчэ, відаць, неназваная) вуліца з 20 дварамі, яшчэ адна новая вуліца з 6 дварамі на ёй вяла ад Рынку да «кладовішчаў жыдоўскіх» (юдэйскіх могілак). Насупраць Плітніцкай была яшчэ адна вуліца з 8 дварамі, зь якіх 4 былі ўласнасьцю царквы Сьвятога Ільлі, а ўжо за мястэчкам, на канцы ворыўных валокаў ля балота Бушкарова ўтварылася яшчэ адна новая вуліца з 38 дварамі. Такім чынам, Бялынічы на той час зьмяшчалі 361 двор і маглі лічыцца даволі значным паселішчам<ref>{{Літаратура/Памяць/Бялыніцкі раён|к}}</ref>. На 1630 год тут налічвалася 513 [[дым (адзінка падаткаабкладаньня)|дымоў]]<ref name="evkl"/>. 4 кастрычніка 1634 году згодна з прывілеем [[Сьпіс каралёў польскіх|караля]] і [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікага князя]] [[Уладзіслаў Ваза|Ўладзіслава Вазы]] мястэчка атрымала [[Магдэбурскае права]], пячатку і герб. Захавалася сьведчаньне азначэньня жыхароў Бялынічаў [[Ліцьвіны|ліцьвінамі]]: «''литвин <…> в роспросе сказался: Савастьяном зовут Иванов // Оршанского повету из-ыменья пана Казимеря Сапеги из Белынич''» (1636 год)<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 139.</ref>. [[Файл:Maci Božaja Białynickaja, Novaja Myš. Маці Божая Бялыніцкая, Новая Мыш (XVII).jpg|міні|185пкс|[[Бялыніцкі абраз Маці Божай|Маці Божая Бялыніцкая]]]] У [[Вайна Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў|вайну Маскоўскае дзяржавы з Рэччу Паспалітай]] (1654—1667) 24 жніўня 1654 году непадалёк ад Бялынічаў адбылася бітва паміж абаронцамі Вялікага Княства Літоўскага на чале зь [[Януш Радзівіл|Янушам Радзівілам]] і маскоўскімі захопнікамі ([[Бітва пад Шапялевічамі]]), у якой колькасна большае маскоўскае войска ўпершыню за некалькі дзесяцігодзьдзяў атрымала перамогу над невялікім літоўскім войскам. На 1667 год у Бялынічах засталося 327 дамоў, за часамі вайны яны страцілі 2/3 насельніцтва. У 1685 годзе Ўладзіслаў Язапат Сапега прадаў Бялынічы Кацярыне [[Радзівілы|Радзівілавай]]. У [[Вялікая Паўночная вайна|Вялікую Паўночную вайну]] (1700—1721) 14 ліпеня 1708 году непадалёк ад Бялынічаў (каля [[Галоўчын]]а) адбылася [[Галоўчынская бітва|бітва]] паміж расейцамі і швэдамі, якая скончылася перамогай апошніх. З 1733 году мястэчка знаходзілася ў валоданьні [[Агінскія|Агінскіх]]. На 1734 год тут было 180 двароў. Па вялікім пажары (1742), у выніку якога згарэў драўляны кляштарны комплекс, пачалося ўзьвядзеньне мураванага касьцёла ў гонар Унебаўзяцьця Маці Божай, якое завяршылася ў 1760 годзе. 13 красавіка 1756 году [[Папа Рымскі]] падпісаў Булу аб каранацыі абраза Маці Божай Бялыніцкай. У 2-й палове XVIII ст. у мястэчку дзеяў невялікі кляштар марыявітак, пры якім існаваў пансіянат (навучальная ўстанова) для шляхцянак<ref name="evkl"/>. Апроч таго, у гэты час працаваў мытны пункт, падпарадкаваны галоўнай мытні ў [[Магілёў|Магілёве]]<ref name="evkl"/>. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === У выніку першага падзелу [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] (1772 год) Бялынічы апынуліся ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], у Аршанскім павеце [[Беларуская губэрня|Беларускай]], з 1801 году [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай губэрні]]. На 1773 год у мястэчку дзеялі тры ўніяцкія царквы (Раства Багародзіцы, Сьвятога Ільлі і Святога Мікалая) і касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі{{Заўвага|LVIA. F. 1177, ap. 1, b. 4373.}}. На 1785 год у Бялынічах было 108 двароў, працаваў млын, штогод праводзіліся 4 кірмашы. У 1803—1832 гадох дзеля вяртаньня сабе правоў жыхароў вольнага мястэчка бялынічане накіравалі спачатку ў Магілёўскі павятовы суд, а потым у Сэнат арыгіналы двух прывілеяў на Магдэбурскае права — фундацыйны (1634 год) і канфірмацыйны (1703 год). Аднак расейскія ўлады назвалі гэтыя дакумэнты «несапраўднымі». Каб адбіць у местачкоўцаў ахвоту бараніць свае законныя правы, найбольш актыўных бялынічанаў залічылі ў прыгонныя, як «летуценьнікаў пра ўяўную вольнасьць» ({{мова-ru|«возмечтавших о мнимой вольности»|скарочана}}), а двух найбольш актыўных змагароў прылюдна высеклі [[бізун]]амі і выслалі на катаргу ў [[Сыбір]]<ref>[[Міхась Карпечанка|Карпечанка М.]] Вольнае мястэчка Бялынічы // Бялыніцкая даўніна. № 1 (15), кастрычнік 2007 г. С. 2—3.</ref>. Паводле інвэнтару, у 1825 годзе ў мястэчку Бялынічы было 287 дымоў, у аднайменным фальварку — 71 дым. На 1845 год налічвалася 992 двары ў мястэчку і 89 — у фальварку. з 1855 году працавала піваварня. У 1864 годзе ўлады Расейскай імпэрыі з мэтай [[Русіфікацыя Беларусі|маскалізацыі колішняга Вялікага Княства Літоўскага]] адкрылі ў Бялынічах [[Народная вучэльня|народную вучэльню]], выкладаньне ў якой вялося на [[Расейская мова|расейскай мове]]. У 1876 годзе яны гвалтоўна зачынілі касьцёл і кляштар кармэлітаў і перадалі іх у валоданьне [[Урадавы сынод Расейскай імпэрыі|Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] ([[Расейская праваслаўная царква|Маскоўскай царквы]]). На 1880 год у мястэчку было 279 драўляных будынкаў; дзеялі 2 царквы, працавалі лякарня, аптэка, бровар, крупадзёрка. У 1909 годзе адкрылася бібліятэка, у 1913 годзе ўтварылася таварыства цьвярозасьці. За часамі [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] ў лютым 1918 году Бялынічы занялі войскі [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыі]]. <gallery caption="Старая графіка Бялынічаў" widths="150" heights="150" class="center"> Białyničy, Rynak. Бялынічы, Рынак (1861).jpg|[[Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар кармэлітаў (Бялынічы)|Касьцёл і кляштар кармэлітаў]], 1861 г. Białyničy, Baharodzickaja. Бялынічы, Багародзіцкая (1863).jpg|Праект царквы-[[мураўёўкі]], 1863 г. Białyničy, Rynak. Бялынічы, Рынак (N. Orda, 1873).jpg|Рынак. [[Напалеон Орда|Н. Орда]], 1873 г. Białyničy, Rynak. Бялынічы, Рынак (1901-10).jpg|Рынак. Малюнак, {{nowrap|каля 1900 г.}} </gallery> === Найноўшы час === 25 сакавіка 1918 году згодна з [[Трэцяя Ўстаўная грамата|Трэцяй Устаўной граматай]] Бялынічы абвяшчаліся часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яны ўвайшлі ў склад [[БССР|Беларускай ССР]], аднак 16 студзеня году Масква адабрала мястэчка разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад [[РСФСР]]. У 1924 годзу Бялынічы вярнулі [[БССР]], дзе яны сталі цэнтрам раёну. 27 верасьня 1938 году паселішча атрымала афіцыйны статус [[пасёлак гарадзкога тыпу|пасёлку гарадзкога тыпу]]. У [[Другая сусьветная вайна|Другую сусьветную вайну]] з 6 ліпеня 1941 да 29 чэрвеня 1944 году Бялынічы знаходзіліся пад акупацыяй [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]]. У 1960-я гады [[Сьпіс помнікаў гісторыі і архітэктуры Беларусі, зруйнаваных уладамі СССР|савецкія ўлады зьнішчылі помнік архітэктуры]] [[барока]] — касьцёл Маці Божай Шкаплернай і кляштар кармэлітаў. 23 сьнежня 2009 году да Бялынічаў далучылі вёску [[Міхайлоў (Бялыніцкі раён)|Міхайлоў]]<ref>[https://web.archive.org/web/20151124111409/http://www.pravo.by/pdf/2010-39/2010-39%28003-014%29.pdf «Об изменении административно-территориального устройства некоторых административно-территориальных единиц Могилевской области». Решение Могилевского областного Совета депутатов от 23 декабря 2009 г. № 17-16]{{Ref-ru}}</ref>. 19 сьнежня 2016 году Бялынічы атрымалі статус места<ref>[http://nn.by/?c=ar&i=182427 Круглае і Бялынічы атрымалі статус гарадоў раённага падпарадкавання], [[Наша Ніва]], 19 сьнежня 2016 г.</ref> (пастанова набыла моц 17 студзеня 2017 году<ref>[https://web.archive.org/web/20170120182249/http://www.pravo.by/document/?guid=12551&p0=D917m0081020&p1=1&p5=0 «Об отнесении поселков городского типа Белыничи и Круглое Могилевской области к городам районного подчинения». Решение Могилевского областного Совета депутатов от 19 декабря 2016 г. № 24-4]{{Ref-ru}}</ref>). У 2020 годзе тут прайшоў [[Дзень беларускага пісьменства]]. З гэтай нагоды праводзілася аднаўленьне аб’ектаў інфраструктуры і рэканструкцыя музэю [[Вітольд Бялыніцкі-Біруля|В. Бялыніцкага-Бірулі]], а [[Белпошта]] выдала спэцыяльны сьвяточны канвэрт<ref>[https://web.archive.org/web/20201025162107/http://www.zara.by/2020/08/19/minsvyazi-vypustit-konvert-s-originalnoj-markoj-den-belorusskoj-pismennosti-v-belynichax/ Минсвязи выпустит конверт с оригинальной маркой «День белорусской письменности в Белыничах»], Зара над Друцьцю, 19 жніўня 2020 г.</ref>. <gallery caption="Мястэчка на старых здымках" widths="150" heights="150" class="center"> Białyničy, Rynak. Бялынічы, Рынак (1862).jpg|Разбудова [[Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар кармэлітаў (Бялынічы)|касьцёла]], 1862 г. Białyničy, Rynak. Бялынічы, Рынак (1911).jpg|Касьцёл і царква Białyničy, Rynak. Бялынічы, Рынак (1901-10) (2).jpg|Рынак Białyničy, Rynak. Бялынічы, Рынак (1.05.1925).jpg|Рынак. Мітынг, 1925 г. </gallery><gallery widths="150" heights="150" class="center"> Białyničy, Vilenskaja. Бялынічы, Віленская (1901-18).jpg|Вуліца Віленская Białyničy, Vilenskaja. Бялынічы, Віленская (1923).jpg|Вуліца Віленская, 1923 г. Białyničy, Słabada. Бялынічы, Слабада (1901-18).jpg|Слабада Białyničy, Manastyrskaja. Бялынічы, Манастырская (1901-18).jpg|Вуліца Манастырская </gallery> == Насельніцтва == === Дэмаграфія === <div style="float:right;margin:0 0 .5em 1em;" class="toccolours"> <timeline> ImageSize = width:auto height:180 barincrement:27 PlotArea = left:50 bottom:20 top:15 right:15 TimeAxis = orientation:vertical AlignBars = late Colors = id:linegrey2 value:gray(0.9) id:linegrey value:gray(0.7) id:cobar value:rgb(0.0,0.7,0.8) id:cobar2 value:rgb(0.6,0.9,0.6) DateFormat = yyyy Period = from:0 till:11000 ScaleMajor = unit:year increment:2500 start:0 gridcolor:linegrey ScaleMinor = unit:year increment:500 start:0 gridcolor:linegrey2 PlotData = color:cobar width:15 bar:1785 from:0 till:831 bar:1823 from:0 till:556 bar:1846 from:0 till:940 bar:1861 from:0 till:1945 bar:1897 from:0 till:2215 bar:1926 from:0 till:2425 bar:1959 from:0 till:4244 bar:1995 from:0 till:10700 bar:2004 from:0 till:10100 bar:2009 from:0 till:10688 bar:2018 from:0 till:9887 TextData= fontsize:10px pos:(10,195) text: </timeline> </div> * '''XVIII стагодзьдзе''': 1785 год — 831 чал. * '''XIX стагодзьдзе''': 1823 год — 556 чал.; 1827 год — 1085 чал.; 1846 год — 940 чал.<ref>[[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]] Бялынічы // {{Літаратура/ЭГБ|2к}} С. 167.</ref>; 1861 год — 1945 чал.<ref>{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|5-1к}} С. 333.</ref>; 1880 год — 859 чал.; 1897 год — 2215 чал. * '''XX стагодзьдзе''': 1926 год — 2425 чал.; 1959 год — 4244 чал.<ref>{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|5-1к}} С. 336.</ref>; 1977 год — 6,6 тыс. чал.; 1995 год — 10,7 тыс. чал.<ref>{{Літаратура/БелЭн|3к}} С. 403.</ref> * '''XXI стагодзьдзе''': 2004 год — 10,1 тыс. чал.; 2005 год — 9,9 тыс. чал.<ref>{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|5-1к}} С. 330.</ref>; 2006 год — 9,8 тыс. чал.; 2008 год — 9,7 тыс. чал.; 2009 год — 10 688<ref name="belstat">[https://web.archive.org/web/20100918181854/http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/1.2-7.pdf Перепись населения — 2009. Могилевская область]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref> чал. (перапіс); 2015 год — 10 316 чал.<ref name="belstat2015">[https://web.archive.org/web/20150515134329/http://belstat.gov.by/uploads/bgd_files/1427878416014868.zip Численность населения на 1 января 2015 г. и среднегодовая численность населения за 2014 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2016 год — 10 220 чал.<ref name="belstat2016">[https://web.archive.org/web/20160706073652/http://www.belstat.gov.by/upload/iblock/567/567f8a4ac45cd80a949bb7bd7a839ca7.zip Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2017 год — 10 035 чал.<ref name="belstat2017">[https://web.archive.org/web/20200813193913/http://belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_7192/ Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2018 год — 9887 чал.<ref name="belstat2018">[https://web.archive.org/web/20180405033656/http://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_8782 Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref> === Адукацыя === У Бялынічах працуюць 2 сярэднія школы, школа-інтэрнат, школа мастацтваў. === Культура === Дзеюць цэнтар культуры, 2 бібліятэкі. === [[Мас-мэдыя]] === У Бялынічах выдаецца раённая газэта «Зара над Друцьцю». == Забудова == === Плян === Бялынічы разьвіваюцца паводле генэральнага пляну і праектаў дэталёвага плянаваньня цэнтру. Галоўная вось места забудоўваецца 1—2-павярховымі дамамі, утварыўся мікрараён з 3—5-павярховай жылой забудовай. === Вуліцы і пляцы === {| cellspacing="1" cellpadding="3" style="width: 500px; margin: 0 0 1em 0; border: solid darkgray; border-width: 1px 1px 1px 1px; font-size: 90%; background-color: #fff;" |- bgcolor={{Колер|Беларусь}} align="center" | '''Афіцыйная назва''' || '''Гістарычная назва''' |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Ленінская вуліца || '''Віленская''' вуліца (частка) <br> '''Манастырская''' вуліца (частка)<ref name="Niesciarenkа31">Несцярэнка Ю. Маё мястэчка ў часе і прасторы. — {{Менск (Мінск)}}: Выдавец Зміцер Колас, 2015. С. 31.</ref> |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Сялянская вуліца || '''Глініцкая''' вуліца<ref name="Niesciarenkа31"/> |} Паводле інвэнтару 1627 году, у Бялынічах таксама існавалі вуліцы Гайная, Красная, Крукава, Плітніцкая, Татарская і Цяцерынская. Гістарычны Рынак у наш час ня мае афіцыйнай назвы. === Мясцовасьці === Гістарычныя мясцовасьці Бялынічаў: Глінішча<ref name="Niesciarenkа48">Несцярэнка Ю. Маё мястэчка ў часе і прасторы. — {{Менск (Мінск)}}: Выдавец Зміцер Колас, 2015. С. 48.</ref>, Пяскі<ref name="Niesciarenkа48"/>, Слабада, Сьвінтар<ref name="Niesciarenkа19">Несцярэнка Ю. Маё мястэчка ў часе і прасторы. — {{Менск (Мінск)}}: Выдавец Зміцер Колас, 2015. С. 19.</ref>. == Эканоміка == Прадпрыемствы харчовай прамысловасьці. {| class="wikitable standard mw-collapsible mw-collapsed" style="border: none; width: 100%; background-color: transparent;" !Пералік прамысловых прадпрыемстваў Бялынічаў |- | * Філія «Бялыніцкая» ААТ «[[Бабушкина крынка|Бабулін гарлачык]]» * Прыватнае ўнітарнае прадпрыемства «Бялыніцкі камбінат каапэратыўнай прамысловасьці» * Унітарнае камунальнае вытворчае прадпрыемства «Бялыніцкі вэтсанутыльзавод» |} == Турыстычная інфармацыя == [[Файл:Маці Божая Бялыніцкая. Каменная статуя-анёл.jpg|thumb|Маці Божая Бялыніцкая. Каменная статуя-анёл, інагураваная з нагоды [[Дзень_беларускага_пісьменства|Дня беларускага пісьменства]] ў Бялынічах (6 верасьня 2020)|справа|180пкс]] === Інфраструктура === Дзее Бялыніцкі раённы мастацкі музэй імя В. Бялыніцкага-Бірулі. Спыніцца можна ў гатэлі<ref>{{Літаратура/Турыстычная энцыкляпэдыя Беларусі|к}}</ref>. === Славутасьці === * Могілкі юдэйскія * Парк пры былой сядзібе Агінскіх (1740-я) === Страчаная спадчына === * [[Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар кармэлітаў (Бялынічы)|Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар кармэлітаў]] (1742—1763) * Кляштар марыявітак (XVIII ст.) * Палацава-паркавы комплекс Агінскіх<ref>{{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|1к}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_I/199 199].</ref> (XVIII ст.) * Царква Раства Багародзіцы (1863; [[Мураўёўкі|мураўёўка]]) == Галерэя == <gallery caption="Краявіды Бялынічаў" widths="150" heights="150" class="center"> Бровар. Бялынічы.jpg|Колішні бровар Ільінская гара.jpg|Ільлінская гара Будынак ветлячэбніцы. Бялынічы.jpg|Будынак вэтэрынарнай лячэбніцы Будынка пошты ў Бялынічах 2.jpg|Будынак пошты </gallery> == Асобы == * [[Наталя Батракова]] (нар. 1964) — беларуская пісьменьніца * [[Уладзімер Белахвостаў]] (нар. 1949) — беларускі дзяржаўны дзяяч * [[Мікалай Малюшыцкі]] (1872—1929) — аграхімік, акадэмік [[Акадэмія Навук Беларусі|АН БССР]] * [[Валяр'ян Снытка]] (нар. 1939) — географ, сябар-карэспандэнт [[Расейская акадэмія навук|РАН]] * [[Янка Шарахоўскі]] (1908—1973) — беларускі пісьменьнік * [[Міхаіл Юшкевіч]] (1899—1952) — вайсковы дзяяч, генэрал-маёр == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/БелЭн|3}} * «Бялыніцкая даўніна» № 1 (15), кастрычнік 2007. [http://kamunikat.org/download.php?item=6480-15.pdf] * {{Літаратура/ЭВКЛ|1}} * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|5-1}} * Несцярэнка Ю. Маё мястэчка ў часе і прасторы. — {{Менск (Мінск)}}: Выдавец Зміцер Колас, 2015. — 128 с. [іл.] {{ISBN|978-985-6992-81-3}} * {{Літаратура/Памяць/Бялыніцкі раён}} * {{Літаратура/ЭГБ|2}} * {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|1}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Radzima.org|byalynichy|места}} * {{Глёбус Беларусі|belynichi}} * [https://web.archive.org/web/20120221080854/http://belynichi.gov.by/ Бялыніцкі выканкам] {{Навігацыйная група |назоў = Бялынічы ў сучасным [[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Беларусі|адміністрацыйна-тэрытарыяльным падзеле]] [[Беларусь|Беларусі]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Беларусь}}; |Бялыніцкі раён |Магілёўская вобласьць }} {{Месты і мястэчкі гістарычнай Аршаншчыны}} [[Катэгорыя:Бялынічы| ]] pwhhtegmf4x2jje9qom2yvsp22rsx1o 0 26092 2619102 2573466 2025-06-07T21:33:42Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619102 wikitext text/x-wiki {{Кампанія |назва = Белшына |лягатып = |тып = [[адкрытае акцыянэрнае таварыства]] |лістынг на біржы = |дэвіз = |заснаваная = 1968 |заснавальнікі = |разьмяшчэньне = [[Бабруйск]], [[Магілёўская вобласьць]], [[Беларусь]] |ключавыя фігуры = Аляксандар Кавалёў<ref>{{Cite web |url=https://belshina.by/by/about-company/management |title=Кіраўніцтва |access-date=21 сакавіка 2024 }}</ref> |галіна = |прадукцыя = [[Аўтамабільная шына|аўтамабільныя шыны]] |абарачэньне = {{Рост}}2216 млрд. [[Беларускі рубель|рублёў]] (2010; 740,2 млн [[$]]) |апэрацыйны прыбытак = {{Рост}}72,5 млрд руб. (2010; 24,2 млн $) |чысты прыбытак = {{Рост}}18,8 млрд руб (2010; 6,3 млн $) |лік супрацоўнікаў = |матчына кампанія = «[[Белнафтахім]]» |даччыныя кампаніі = |аўдытар = |сайт = https://belshina.by/by/ }} '''«Белшына»''' — адно з найбуйнейшых прадпрыемстваў у Эўропе, якое выпускае больш 180 тыпапамераў [[шына|шын]] для легкавых, грузавых, вялікагрузных аўтамабіляў, будаўніча-дарожных і пад’ёмна-транспартных машынаў, электратранспарту, аўтобусаў, трактароў і сельскагаспадарчых машынаў. == Гісторыя == {{Абнавіць}} Падставай для пачатку будаўніцтва ў [[Бабруйск]]у Беларускага шыннага камбінату (у цяперашні час ААТ «Белшына») сталі Пастанова Рады міністраў [[СССР]] ад 25 сакавіка 1963 году № 299 «Аб мерах па больш поўным выкарыстаньні працоўных рэзэрваў Беларускае ССР» і рашэньне ВСНГ СССР № 90-р ад 11 чэрвеня 1965 году, якім было зацьверджанае праектнае заданьне на будаўніцтва БШК. Непасрэдна да будаўніцтва Беларускага шыннага камбінату прыступілі ў верасьні 1965 году. У 1968 годзе пачаў дзейнічаць блёк мэханічных вытворчасьцяў (у наступстве — мэханічны завод), дзе зьбіралася й выраблялася абсталяваньне для будучых цэхаў вытворчасьці, адпрацоўваліся новыя мэтоды зборкі шынаў, праходзіла практычнае навучаньне працоўных спэцыяльнасьцям шыннае вытворчасьці. 31 сьнежня 1971 году на экспэрымэнтальным участку блёку мэханічных вытворчасьцяў была вырабленая першая беларуская шына для 27-тонавага аўтамабіля маркі [[БЕЛАЗ]]. 31 сьнежня 1972 году пачаў працу завод буйнагабарытных шынаў. Завод масавых шынаў пачаў дзейнічаць з 30 верасьня 1976 году. 31 студзеня 1985 году ў складзе вытворчага аб’яднаньня «Бабруйскшына» пачаў дзейнічаць чацьверты па ліку завод звышбуйнагабарытных шынаў. У траўні 1992 году Загадам дзяржаўнага камітэту Рэспублікі Беларусь па прамысловасьці й міжгаліновых вытворчасьцях вытворчае аб’яднаньне «Бабруйскшына» было ператворанае ў Беларускі шынны камбінат «Белшына». 26 верасьня 2002 году [[Магілёў]]скі абласны выканаўчы камітэт прыняў рашэньне № 18-13 аб рэгістрацыі адчыненага акцыянэрнага грамадзтва «Белшына» (пасьведчаньне аб дзяржаўнай рэгістрацыі № 700016217 ад 27.09.2002 г.) Каля 90 % шынаў, якія выпускаюцца на камбінаце, зьяўляюцца радыяльнымі. Усе віды прадукцыі (пнэўматычныя шыны) абароненыя патэнтамі па двух парамэтрах: канструкцыя й вонкавы выгляд. Беларускі шынны камбінат ААТ «Белшына» падтрымлівае дзелавыя адносіны з 44 краінамі, асноўны замежнагандлёвы партнэр прадпрыемства — [[Расея]]. Больш за 60 % экспартнае прадукцыі рэалізуецца тамака. Паводле зьвестак за першыя 10 месяцаў 2005 году, аб’ём вытворчасьці прамысловае прадукцыі ў параўнаньні з аналягічным пэрыядам 2004 году склаў 120,5 % (у супастаўных коштах). У канцы 2005 году прадпрыемства прыступіла да рэалізацыі праекту па рэканструкцыі вытворчасьці буйнагабарытных і звышбуйнагабарытных цельнамэталякордных шынаў радыяльнае канструкцыі для кар’ернае тэхнікі. Паводле праекту, пасьля яго рэалізацыі аб’ём вытворчасьці новых шынаў складзе 15888 штук у год. Плянуецца, што да 90 % новай прадукцыі будзе экспартавацца, пры гэтым па тэхнічных характарыстыках такія шыны ня будуць саступаць прадукцыі кіроўных замежных вытворцаў. Агульны кошт праекту складае каля 28 млн [[эўра]], фінансаваньне яго вядзецца як за конт уласных сродкаў прадпрыемства, так і за конт інвэстыцыяў (у якасьці асноўнага фундатара выступае канцэрн «[[Белнафтахім]]»). У кастрычніку 2024 году {{Артыкул у іншым разьдзеле|Беларускі расьсьледавальніцкі цэнтар||be|Беларускі расследавальніцкі цэнтр}} заявіў, што «Белшына» пастаўляе прадукцыю для расейскіх абаронных прадпрыемстваў<ref>{{cite web|url=https://reform.news/dobivshajasja-otmeny-sankcij-belshina-obespechivaet-voenprom-rf|title=Добившаяся отмены санкций «Белшина» обеспечивает военпром РФ|work={{Артыкул у іншым разьдзеле|Reform.news||be}}|date=2024-10-08|language=ru}}</ref>. == Санкцыі == ААТ «Белшына» знаходзіцца ў санкцыйным [[Сьпіс спэцыяльна вызначаных грамадзянаў і заблякаваных асобаў|сьпісе спэцыяльна вызначаных грамадзянаў і заблякаваных асобаў]] [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]] з 2011 году<ref>{{cite web |url=https://www.govinfo.gov/content/pkg/FR-2011-08-22/html/2011-21376.htm |title=Federal Register, Volume 76 Issue 162 (Monday, August 22, 2011) |language=en |accessdate=2021-07-24}}</ref>, але з 2015 па 2021 год санкцыі супраць яе былі прыпыненыя<ref>{{cite web|author=Robin Emmott|title=EU, U.S. temporarily ease some sanctions on Belarus|url=https://www.reuters.com/article/us-belarus-eu-sanctions-idUSKCN0SN0Y820151029|publisher=[[Reuters]]|date=2015-10-29|accessdate=2021-09-21|language=en}}</ref><ref name="treasury"/>. 9 жніўня 2021 году ў сьпіс быў уключаны генэральны дырэктар «Белшыны» Андрэй Бунакоў<ref name="treasury">{{Cite web|date=2021-08-09|title=Treasury Holds the Belarusian Regime to Account on Anniversary of Fraudulent Election|url=https://home.treasury.gov/news/press-releases/jy0315|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210809161340/https://home.treasury.gov/news/press-releases/jy0315|archivedate=2021-08-09|accessdate=2021-08-10|work=|publisher=[[Міністэрства фінансаў ЗША]]|language=en}}</ref><ref name="расширили">{{Cite web|date=2021-08-09|title=США расширили санкции в отношении официального Минска. Полный список|url=https://news.zerkalo.io/economics/1392.html|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20210809213314/https://news.zerkalo.io/economics/1392.html|archivedate=2021-08-09|accessdate=2021-08-10|publisher={{артыкул у іншым разьдзеле|Zerkalo.io|Zerkalo.io|be|Zerkalo.io}}|language=ru}}</ref>. 2 сьнежня 2021 году «Белшына» была ўнесена ў [[чорны сьпіс Эўразьвязу]]<ref>{{Cite web|url=https://nashaniva.com/?c=ar&i=281293|title=ЕС прыняў пяты пакет санкцый супраць Беларусі ў сувязі з міграцыйным крызісам|work=[[Наша Ніва]]|date=2021-12-02|accessdate=2021-12-23}}</ref>. Таксама кампанію ў свой санкцыйны сьпіс уключыла Швайцарыя<ref>[https://www.seco.admin.ch/seco/en/home/Aussenwirtschaftspolitik_Wirtschaftliche_Zusammenarbeit/Wirtschaftsbeziehungen/exportkontrollen-und-sanktionen/sanktionen-embargos/sanktionsmassnahmen/suche_sanktionsadressaten.html Searching for subjects of sanctions]</ref>. 22 сьнежня да адпаведнага пакету санкцый ЭЗ далучыліся Альбанія, Ісьляндыя, Ліхтэнштайн, Нарвэгія, Паўночная Македонія, Сэрбія, Чарнагорыя<ref>{{Cite web|url=https://nashaniva.com/?c=ar&i=282093|title=Яшчэ некалькі еўрапейскіх краін далучыліся да пятага санкцыйнага пакета Еўразвязу, у тым ліку прарасійская Сербія|work=[[Наша Ніва]]|date=2021-12-23|accessdate=2021-12-23}}</ref><ref>{{cite web|title=Declaration by the High Representative on behalf of the European Union on the alignment of certain countries concerning restrictive measures in view of the situation in Belarus |url=https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2021/12/22/declaration-by-the-high-representative-on-behalf-of-the-european-union-on-the-alignment-of-certain-countries-concerning-restrictive-measures-in-view-of-the-situation-in-belarus/|publisher={{артыкул у іншым разьдзеле|Рада Эўрапейскага зьвязу|Рада Эўрапейскага зьвязу|be|Савет Еўрапейскага саюза}}|date=2021-12-22|accessdate=2021-12-23|language=en}}</ref>. У 2022 годзе да санкцый супраць «Белшыны» далучыліся Украіна ды Японія<ref>[https://web.archive.org/web/20230415204418/https://sanctions.nazk.gov.ua/sanction-company/182/ Відкрите акціонерне товариство "Бєлшина"]</ref>. У сакавіку 2024 году Суд Эўразьвязу задаволіў заяву «Белшыны» аб выключэньні з санкцыйнага сьпісу ЭЗ. Паводле суду, на момант увядзеньня санкцыяў Эўразьвязу «Белшына» была стратнай і, такім чынам, не зьяўлялася «істотнай крыніцай даходу» для [[Рэжым Лукашэнкі|рэжыму Лукашэнкі]], а Рада Эўрапейскага зьвязу не змагла давесьці, што звальненьне супрацоўнікаў «Белшыны» мела палітычны характар (афіцыйна ўдзельнікаў страйку звольнілі за прагулы)<ref>[https://globalsanctions.co.uk/2024/03/eu-court-annuls-belshyna-belarus-sanctions-listing/ EU Court annuls Belshyna Belarus sanctions listing]</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://belshina.by/by/ Афіцыйны сайт]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [https://web.archive.org/web/20070927222329/http://naviny.by/rubrics/economic/2006/11/13/ic_news_113_262015/ «Белшына» адкрые 16 гандлёвых арганізацыяў за мяжой] [[Катэгорыя:Беларускія кампаніі]] [[Катэгорыя:Беларускія хімічныя кампаніі]] [[Катэгорыя:Прадпрыемствы Бабруйску]] [[Катэгорыя:Беларускія юрыдычныя асобы ў сьпісе СВГ]] [[Катэгорыя:Беларускія юрыдычныя асобы ў Чорным сьпісе ЭЗ]] r004lnpbvosxhugpivpn7juzdk5it2o 0 36875 2619125 2386071 2025-06-08T02:05:48Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619125 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Рака |назва = Бярэзіна |выява = Bjarezina within Asipovitšy Summer2009.jpg |подпіс = Бярэзіна каля [[Асіпавічы|Асіпавічаў]] |даўжыня = 613 км |выток = каля м. [[Докшыцы|Докшыцаў]] |вышыня_вытоку = |вусьце = [[Дняпро]] |вышыня_вусьця = |сьцёк = 142 м³/с |нахіл = 0,11 ‰ |плошча_басэйну = 24,5 тыс. км² |краіны_басэйну = [[Беларусь]] |левыя_прытокі = |правыя_прытокі = |мапа = Biarezina-pos.jpg |лацінка=Biarezina}} '''Бярэ́зіна''' — рака ў [[Беларусь|Беларусі]], правы прыток [[Дняпро|Дняпра]]. Цячэ ў [[Віцебская вобласьць|Віцебскай]], [[Менская вобласьць|Менскай]], [[Магілёўская вобласьць|Магілёўскай]] і [[Гомельская вобласьць|Гомельскай]] абласьцях. Даўжыня 613 км. Плошча вадазбору 24,5 тыс. км². [[Выдатак вады]] ў вусьці 142 м³/с. Агульны спад 69 м. Сярэдні нахіл воднай паверхні 0,11 [[праміле|‰]]. == Асноўныя прытокі == * ''Правыя'': [[Гулянка]] (даўжыня 10 км), [[Асовіна]] (даўжыня 6 км), [[Гайна]] (даўжыня 100 км), [[Пліса (прыток Бярэзіны)|Пліса]] (даўжыня 64 км), [[Чапа]] (даўжыня 10 км), [[Вуша (басэйн Дняпра)|Вуша]] (даўжыня 89 км), [[Вуса (басэйн Дняпра)|Вуса]] (даўжыня 55 км), [[Каменка (прыток Бярэзіны)|Каменка]] (даўжыня 19 км), [[Сьвіслач (басэйн Дняпра)|Сьвіслач]] (даўжыня 257 км), [[Капчанка]] (даўжыня 11 км), [[Ваўчанка (басэйн Дняпра)|Ваўчанка]] (даўжыня 37,5 км), [[Рудзянка]] (даўжыня 30 км), [[Жардзянка]] (даўжыня 25 км) * ''Левыя'': [[Астраўлянка (басэйн Дняпра)|Астраўлянка]] (даўжыня 9 км), [[Сха]] (даўжыня 93 км), [[Бобр (рака)|Бобр]] (даўжыня 124 км), [[Клява (басэйн Дняпра)|Клява]] (даўжыня 80 км), [[Крапівенка (прыток Бярэзіны)|Крапівенка]] (даўжыня 14 км), [[Жалінка]] (даўжыня 6 км), [[Ольса]] (даўжыня 92 км), [[Ала (рака)|Ала]] (даўжыня 116 км) == На рацэ == * ''[[Места|Месты]]'': [[Докшыцы]], [[Барысаў]], [[Бярэзань|Бярэзань Любашанская]], [[Бабруйск]], [[Шацілавічы]] * ''[[Пасёлак гарадзкога тыпу|Мястэчкі]]'': [[Ялізава]], [[Парычы]] * ''Гістарычныя месты і [[Мястэчка|мястэчкі]]'': [[Бярэзань (Докшыцкі раён)|Бярэзань Горная]], [[Гайна (вёска)|Гайна]], [[Сьвіслач (Магілёўская вобласьць)|Сьвіслач]], [[Казімер (горад)|Казімер]], [[Горваль]] * ''Зоны адпачынку'': ** ''дзяржаўнага значэньня'' — Бярэзань і Асіпавічы ** ''мясцовага значэньня'' — Дрозьдзіна, Прырэчча і інш. * ''Курорты'': Бабруйск і [[Горваль]] * ''Вадасховішчы'': [[Заслаўскае вадасховішча]], каскад вадасховішчаў — [[Крыніца (вадасховішча)|Крыніца]], [[Дразды (вадасховішча)|Дразды]], [[Чыжоўскае вадасховішча|Чыжоўскае]], [[Асіпавіцкае вадасховішча|Асіпавіцкае]] вадасховішчы == Агульныя зьвесткі == [[Файл:Река Березина Бобруйск.jpg|значак|270пкс|Лета 2021 году на Бярэзіне]] Пачынаецца на паўднёвым захадзе ад места [[Докшыцы|Докшыцаў]]. Агульная даўжыня рачной сыстэмы (425 рэчак) 8490 км, шчыльнасьць рачной сеткі 0,35 км/км². Паводле будовы даліны, рэчышча і ўмоваў працяканьня падзяляецца на 3 дзялянкі: верхняя (ад вытоку да вусьця Гайны, 168 км), сярэдняя (паміж вусьцямі Гайны і Сьвіслачы, 205 км), ніжняя (ад утоку Сьвіслачы да вусьця 240 км). Асаблівасьць воднага рэжыму — высокія паводкі позна ўвосень і іхны спад у пэрыяд ледаставу. Значная прыродная зарэгуляванасьць сьцёку. Веснавое разводзьдзе звычайна праходзіць адной, пры зацяглым сьнегараставаньні — некалькімі хвалямі. Пад′ём узроўню (працягласьць 20—30 дзён) пачынаецца зь сярэдзіны сакавіка; сярэдняя вышыня 2,3—3,4 м над межанным узроўнем, найбольшая 4,8 м (у нізоўі). Прабег хвалі разводзьдзя ад вытоку да вусьця на працягу 8 дзён. Спад узроўню ў вярхоўі 30—40 дзён, у ніжняй плыні да 2 месяцаў. Замярзае ў 1-й палове сьнежня, крыгалом пачынаецца ў канцы сакавіка. Найбольшая таўшчыня лёду 30—60 см (канец лютага — пачатак сакавіка). Веснавы ледаход 4—7 дзён. Сярэдняя тэмпэратура вады ўлетку 18—20 °С. Сярэдні сьцёк завіслых наносаў каля Барысава 7,2 тыс. т. === Верхняя плынь === У ''верхняй плыні'' цячэ празь [[Бярэзінскі біясфэрны запаведнік]], перасякае азёры [[Медзазол]] і [[Пялік (возера)|Пялік]]. Мае 12,8 км каналізаванага рэчышча ў вярхоўі. Даліна невыразная, амаль на ўсім працягу зьліваецца з прылеглай забалочанай і аблесенай мясцовасьцю. [[Абалона]] забалочаная, купістая, шырынёй 2—3 км, у асобных месцах звужаецца да 0,5 або пашыраецца да 6 км. У разводзьдзе затапляецца на глыбіню 0,3—1,8 м, часам да 3 м. Рэчышча моцназьвілістае, багатае пратокамі і невялікімі пясковымі выспамі. Шырыня ракі 15—20 м, найбольшая 60 м. Берагі нізкія (да 0,5 м), на асобных дзялянках стромкія (вышыня да 1,5 м), пясковыя, забалочаныя. === Сярэдняя плынь === У ''сярэдняй плыні'' даліна выразная, трапэцападобная, шырыня яе 2—3 км, месцамі — да 1 км. Схілы спадзістыя і ўмерана стромкія, месцамі абрывістыя (вышыня 10—35 м), парэзаныя ярамі і далінамі прытокаў, пад лесам і хмызьняком. Каля падэшвы схілаў багата выйсьцяў грунтавых водаў. [[Абалона]] да вусьця Бабра левабярэжная, ніжэй двухбаковая, шырынёй 1,5—2 км, хмызьнякова-лугавая. У разводзьдзе затапляецца на глыбіню 0,5—3 м, тэрмінам ад 10—20 дзён да 1,5—2 месяцаў. Рэчышча зьвілістае, разгалінаванае. Шырыня ракі 60—80 м, найбольшая 100—300 м. Берагі стромкія, вышынёй 1—2 м. === Ніжняя плынь === У ''ніжняй плыні'' да вусьця даліна пераважна трапэцападобная, шырынёй 2—8 км, месцамі звужаецца да 0,3—0,5 км. Схілы стромкія, вышынёй 6—15 м, месцамі 20—25 м, парэзаныя ярамі і далінамі прытокаў. [[Абалона]] вельмі забалочаная, купістая, пераважна левабярэжная, радзей двухбаковая; шырыня яе 1,5—5 км. У разводзьдзе затапляецца на глыбіню 0,2—3,5 м тэрмінам да 1,5 месяца. Рэчышча зьвілістае, шмат плаўных лукавінаў, адмелінаў, затокаў, рукавоў, старыцаў і абалонавых азёраў. Шырыня ракі 80—130 м. Берагі ад спадзістых да абрывістых, вышынёй ад 1—2 м да 15 м<ref>{{Літаратура/Блакітная кніга Беларусі|к}} С. 82—83.</ref>. == Рэльеф == Вадазбор на паўднёва-ўсходнім схіле [[Беларуская града|Беларускай грады]], якая зьяўляецца водападзелам паміж [[Балтыйскае мора|Балтыйскім]] і [[Чорнае мора|Чорным]] морамі. На поўначы мяжуе з басэйнам ракі [[Дзьвіна|Дзьвіны]], на захадзе, усходзе і поўдні — адпаведна з басэйнамі рэчак [[Пціч]]ы, [[Друць|Друці]] і [[Прыпяць|Прыпяці]]. Найбольшая даўжыня басэйну 320 км, сярэдняя шырыня — 77 км. У верхняй плыні перасякае [[Верхнебярэзінская нізіна|Верхнебярэзінскую нізіну]] з марэннымі і дзюнавымі пагоркамі, што ўзвышаюцца на 10—15 м. Значную частку басэйну займае плоскахвалістая [[Цэнтральнабярэзінская раўніна]] (сярэдняя вышыня 150—180 м), дзе сустракаюцца дзялянкі марэнавых градаў вышынёй 20—30 м. У ніжняй плыні Цэнтральнабярэзінская раўніна плыўна пераходзіць у забалочаную нізіну [[Гомельскае Палесьсе|Гомельскага Палесься]] (сярэдняя вышыня 140—160 м) зь невялікімі пясковымі падвышэньнямі і неглыбокімі праточнымі лагчынамі. Тут знаходзіцца найніжэйшае (118 м над узроўнем мора) месца вадазбору. Найбольш прыпаднятая паўночна-заходняя частка вадазбору знаходзіцца на ўсходніх схілах моцна падзеленага [[Менскае ўзвышша|Менскага ўзвышша]] з адноснымі вышынямі асобных узгоркаў да 80—100 м. == Расьліннасьць == Значную частку басэйну (каля 35%) займаюць лясныя масівы. Вялікія масівы засяроджваюцца ў верхняй частцы вадазбору ([[Бярэзінскі біясфэрны запаведнік]]), у басэйнах прытокаў рэчак Гайны, Ольсы, Алы і ў нізоўях ракі Сьвіслачы. Пераважаюць [[хвоя]], [[елка]], у далінах нярэдка сустракаюцца абалонавыя дубровы і асінава-бярозавыя гаі. == Жывёльны сьвет == * [[шчупак]], [[акунь]], [[плотка]], [[лешч]], [[лін]], [[карась]], [[верхаводка]], [[гусьцяра]] ** ''каштоўныя віды'' — [[судак (рыба)|судак]], [[мінога]], [[галавень]], [[падуст]], [[сом звычайны|сом]], [[мянтуз]] == Гаспадарчая дзейнасьць == Суднаходзтва ад вёскі [[Броды (Барысаўскі раён)|Бродаў]] Барысаўскага раёну (494 км ад вусьця). Лесасплаў. Выкарыстоўваецца як водапрыёмнік мэліярацыйных каналаў. На вадазборы праводзіліся мэліярацыйныя працы. На 1 студзеня 2006 году мэліяраваныя каля 16% плошчы басэйну, здадзеныя ў эксплюатацыю каля 15 700 км адкрытай асушальнай сеткі каналаў. Найбольш схільнымі да мэліярацыйных пераўтварэньняў зьяўляюцца вадазборы наступных прытокаў: Поня (29%), Пліса (27%), Ала (18%), Сьведзь (30%), Ведрыч (25%)<ref>[https://web.archive.org/web/20090211053813/http://pogoda.by/315/gid.html?ind=31 Гідрамэтцэнтар Беларусі]{{ref-ru}}</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Блакітная кніга Беларусі}} * {{Літаратура/Энцыкляпэдыя прыроды Беларусі|1}} * Государственный водный кадастр: Водные ресурсы, их использование и качество вод (за 2004 год) / М-во природных ресурсов и охраны окружающей среды. — Мн., 2005. — 135 с. * Природа Белоруссии: Попул. энцикл. / БелСЭ; Редкол.: И. П. Шамякин (гл. ред.) и др. — Мн.: БелСЭ, 1986. — 599 с., 40 л. ил. * Ресурсы поверхностных вод СССР. Описание рек и озёр и расчёты основных характеристик их режима. Т. 5. Белоруссия и Верхнее Поднепровье. Ч. 1—2. — Л., 1971. == Вонкавыя спасылкі == * Масьлюкоў Т. [http://www.svaboda.org/content/transcript/1792949.html Падарожжа па самай беларускай рацэ], [[Радыё Свабода]], 5 жніўня 2009 г. {{Шаблён:Рэкі Беларусі}} [[Катэгорыя:Прытокі Дняпра]] [[Катэгорыя:Рэкі Докшыцкага раёну]] [[Катэгорыя:Рэкі Лепельскага раёну]] [[Катэгорыя:Рэкі Барысаўскага раёну]] [[Катэгорыя:Рэкі Бярэзінскага раёну]] [[Катэгорыя:Рэкі Клічаўскага раёну]] [[Катэгорыя:Рэкі Асіпавіцкага раёну]] [[Катэгорыя:Рэкі Качэрыцкага раёну]] [[Катэгорыя:Рэкі Шацілавіцкага раёну]] [[Катэгорыя:Рэкі Жлобінскага раёну]] [[Катэгорыя:Рэкі Рэчыцкага раёну]] 50msqtuj7ntm2rur77zdd7buhfeowxp 0 36887 2619126 2551798 2025-06-08T02:09:00Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619126 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Рака |назва = Бярэзіна |лацінка = Biarezina |выява = Western Byarezina.JPG |подпіс = Заходняя Бярэзіна |даўжыня = 226 км |выток = каля в. [[Калдыкі (Валожынскі раён)|Калыдкаў]] |вышыня_вытоку = |вусьце = [[Нёман]] |вышыня_вусьця = |сьцёк = 30 м³/с |нахіл = 0,8 ‰ |плошча_басэйну = 4 тыс. км² |краіны_басэйну = [[Беларусь]] |левыя_прытокі = |правыя_прытокі = |мапа = }} '''Бярэ́зіна''', '''Захо́дняя Бярэ́зіна''' — рака ў [[Беларусь|Беларусі]], правы прыток [[Нёман]]у. Цячэ ў [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай]] і [[Менская вобласьць|Менскай]] абласьцях. Даўжыня 226 км. Плошча вадазбору 4 тыс. км². [[Выдатак вады]] ў вусьці 30 м³/с. Агульны спад 172 м. Сярэдні нахіл воднай паверхні 0,8 [[праміле|‰]]. == Асноўныя прытокі == * ''Правыя'': [[Цьвецень]] (даўжыня 14 км), [[Бярозка (прыток Бярэзіны)|Бярозка]] (даўжыня 6 км), [[Баброўка (басэйн Нёмана)|Баброўка]] (даўжыня 6 км), [[Краўлянка]] (даўжыня 20 км), [[Ластаянка]] (даўжыня 18 км), [[Альшанка (прыток Заходняй Бярэзіны)|Альшанка]] (даўжыня 60 км), [[Чарніца (басэйн Нёмана)|Чарніца]] (даўжыня 20 км), [[Чапунька]] (даўжыня 38 км) * ''Левыя'': [[Дворышча (прыток Бярэзіны)|Дворышча]] (7 км), [[Іслач]] (даўжыня 102 км), [[Волка (прыток Заходняй Бярэзіны)|Волка]] (даўжыня 36 км) == На рацэ == * ''Гістарычныя [[мястэчка|мястэчкі]]'': [[Дубрава (Маладэчанскі раён)|Дубрава]], [[Гарадок (Маладэчанскі раён)|Гарадок]], [[Славенск]] * ''Зона адпачынку'': Барок (12 км на поўнач ад [[места]] [[Маладэчна]]) * ''Вадасховішча'': [[Сакаўшчынскае вадасховішча|Сакаўшчынскае]] == Агульныя зьвесткі == Пачынаецца каля вёскі [[Бортнікі (Менская вобласьць)|Бортнікаў]] [[Маладэчанскі раён|Маладэчанскага раёну]], на вышыні 300 м па-над узроўнем мора, цячэ ў [[Валожынскі раён|Валожынскім]] і [[Івейскі раён|Івейскім]] раёнах. Даліна выразная, яе шырыня ў верхняй частцы 0,5—3 км, ніжэй за вёску [[Гародзькі]] 3—4 км. [[Абалона]] нізкая, асушаная, месцамі ўзгорыстая, шырыня ў вярхоўі 0,2—0,5 км, на астатніх дзялянках ад 0,3 да 3 км. Рэчышча моцназьвілістае, шырыня ракі ў вярхоўі 5—20 м, у сярэдняй і ніжняй плыні 20—35 м, паблізу вусьця да 50 м. Найвышэйшы ўзровень разводзьдзя ў верхняй і сярэдняй плыні ў канцы сакавіка, у ніжняй — у пачатку красавіка. Замярзае ў 2-й палове сьнежня, крыгалом у сярэдзіне сакавіка<ref>{{Літаратура/Блакітная кніга Беларусі|к}}</ref>. == Рэльеф == Верхняя і сярэдняя часткі вадазбору разьмяшчаюцца на паўднёва-ўсходніх схілах [[Ашмянскае ўзвышша|Ашмянскай грады]] і паўночна-заходніх схілах [[Менскае ўзвышша|Менскага ўзвышша]], нізоўе на [[Нёманская нізіна|Нёманскай нізіне]]. Водападзел, зь невялікім выняткам у паўднёва-заходняй частцы, добра выяўлены, мае плыўныя абрысы, на поўначы аддзяляе басэйн ракі [[Вяльля]], на ўсходзе — вадазборы рэчак [[Сьвіслач (басэйн Дняпра)|Сьвіслач]] і [[Пціч]]. Агульная працягласьць водападзельнай лініі каля 310 км. Верхняя і сярэдняя часткі вадазбору адметныя дробнаўзгорыстым рэльефам, ніжняя ўяўляе сабой плоскую забалочаную раўніну, амаль паўсюдна пакрытую ляснымі масівамі ([[Налібоцкая пушча]]). == Расьліннасьць == Лясныя масівы займаюць 30% плошчы вадазбору, зь іх каля 8% прыходзіцца на забалочаны лес. Разьмеркаваньне лясоў нераўнамернае, найбольшая лясістась назіраецца ў ніжняй частцы вадазбору ([[Налібоцкая пушча]]). У лясох пераважаюць іглічныя пароды, часьцей за ўсё [[хвоя]]. == Гаспадарчая дзейнасьць == Мясцовае суднаходзтва ад вёскі [[Бакшты (Валожынскі раён)|Бакшты]] (за 45 км ад вусьця) — у пэрыяд высокай вады. Амаль усе прытокі Заходняй Бярэзіны каналізаваныя. У басэйне ракі каля 20 каналаў даўжынёй больш за 5 км (агульная даўжыня звыш 150 км). На вадазборы праводзіліся мэліярацыйныя працы, у выніку якіх, на 1 студзеня 2006 году 16,1% плошчы басэйну мэліяраваныя, працягласьць адкрытай асушальнай сеткі складае 2365 км<ref>[http://pogoda.by/315/gid.html?ind=21 Гідрамэтцэнтар Беларусі]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{ref-ru}}</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Блакітная кніга Беларусі}} С. 83—84. * {{Літаратура/Энцыкляпэдыя прыроды Беларусі|1}} * Государственный водный кадастр: Водные ресурсы, их использование и качество вод (за 2004 год) / М-во природных ресурсов и охраны окружающей среды. — Мн., 2005. — 135 с. * Природа Белоруссии: Попул. энцикл. / БелСЭ; Редкол.: И. П. Шамякин (гл.ред.) и др. — Мн.: БелСЭ, 1986. — 599 с., 40 л. ил. * Ресурсы поверхностных вод СССР. Описание рек и озёр и расчёты основных характеристик их режима. Т. 5. Белоруссия и Верхнее Поднепровье. Ч. 1-2. — Л., 1971. {{Прытокі Нёмана}} {{Рэкі Беларусі}} [[Катэгорыя:Прытокі Нёману]] [[Катэгорыя:Рэкі Маладэчанскага раёну]] [[Катэгорыя:Рэкі Валожынскага раёну]] [[Катэгорыя:Рэкі Івейскага раёну]] lo8tc9j9373hn9y4nxsrtmctx5t081n 0 36905 2619110 2545766 2025-06-07T22:27:34Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619110 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Рака |назва = Беседзь |лацінка = Biesiedź |выява = VetkaRaion2.JPG |подпіс = Рака Беседзь у Веткаўскім раёне |даўжыня = 261 км |выток = каля в. Бялоўшчына ([[Расея]]) |вышыня_вытоку = |вусьце = [[Сож]] |вышыня вусьця = |сьцёк = 28,4 м³/с |нахіл = 0,23 ‰ |плошча_басэйну = 5460 км² |краіны_басэйну = [[Беларусь]], [[Расея]] |левыя_прытокі = |правыя_прытокі = |мапа = }} '''Бе́седзь''', '''Бесядзь''' — рака ў [[Беларусь|Беларусі]] і [[Расея|Расеі]], левы прыток ракі [[Сож]]у (басэйн [[Дняпро|Дняпра]]). Цячэ ў [[Магілёўская вобласьць|Магілёўскай]], [[Гомельская вобласьць|Гомельскай]], [[Бранская вобласьць|Бранскай]] і [[Смаленская вобласьць|Смаленскай]] абласьцях. Даўжыня 261 км, у межах Беларусі 185 км. Вадазбор 5460 км², у межах Беларусі 3110 км². [[Выдатак вады]] ў вусьці 28,4 м³/с. Агульны спад ракі 59,6 м. Сярэдні нахіл воднай паверхні {{nobr|0,23 [[праміле|‰]]}}. == Асноўныя прытокі == * ''Правыя'': [[Рэкта (прыток Бесядзі)|Рэкта]], [[Мурашка]], [[Мужычок]], [[Благаўка (рака)|Благаўка]], [[Еленка (прыток Бесядзі)|Еленка]], [[Сураў (рака)|Сураў]], [[Жадунь (рака)|Жадунь]], [[Дзяражня (прыток Бесядзі)|Дзяражня]], [[Чарняўка (прыток Бесядзі)|Чарняўка]], [[Алёшня]], [[Палуж]], [[Каўпіта (рака)|Каўпіта]], [[Азярышчанская]], [[Зборхаў]] * ''Левыя'': [[Альшоўка]], [[Жадунька (левы прыток Беседзі)|Жадунька]], [[Войская (рака)|Войская]], [[Зубар (рака)|Зубар]], ручай [[Машоўка]], [[Стаўбунка]] == На рацэ == * ''[[Пасёлак гарадзкога тыпу|Мястэчкі]]'': [[Хоцімск]], [[Папова Гара]] * ''Гістарычныя [[мястэчка|мястэчкі]]'': [[Канічы]] * ''Заказьнікі'': [[Веткаўскі батанічны заказьнік]] == Агульныя зьвесткі == Пачынаецца зь невялікага балота, за 2 км на паўднёвы захад ад вёскі [[Бялоўшчына|Бялоўшчыны]] [[Шумяцкі раён|Шумяцкага раёну]] Смаленскай вобласьці, цячэ ў [[Хоцімскі раён|Хоцімскім]], [[Касьцюковіцкі раён|Касьцюковіцкім]] і [[Веткаўскі раён|Веткаўскім]] раёнах Беларусі. Тройчы перасякае [[Беларуска-расейская граніца|беларуска-расейскую граніцу]]. Даліна выразная, слабазьвілістая, трапэцападобная, шырыня да ўтоку ракі Жадунь 0,2—0,3 км, далей 0,6—1 км, ніжэй за вусьце ракі Сьвінка 1—1,5 км. [[Абалона]] пераважна двухбаковая, большай часткай лугавая, парэзаная прытокамі, старыцамі, рукавамі; вышыня ў вярхоўі 0,1—0,2 км, на астатнім працягу 0,5—0,8 км, пасьля ўтоку ракі Сьвінка да вусьця 0,5—1,5 км. Рэчышча моцназьвілістае й разгалінаванае; яго шырыня ў вярхоўі 15—20 м, у ніжняй плыні 30—40 м (на асобных дзялянках да 100 м). Берагі стромкія, нярэдка абрывістыя, вышынёй 0,3—2 м. Найвышэйшы ўзровень разводзьдзя ў пачатку красавіка, найбольшая вышыня над межанным узроўнем 3,5—5,5 м, сярэдняя 2,8 м. Замярзае ў 1-й дэкадзе сьнежня, крыгалом у канцы сакавіка<ref>{{Літаратура/Блакітная кніга Беларусі|к}} С. 67.</ref>. == Рэльеф == Вадазбор на паўднёва-ўсходняй частцы [[Аршанска-Магілёўская раўніна|Аршанска-Магілёўскай раўніны]], у нізоўях на [[Чачорская раўніна|Чачорскай раўніне]] і ў [[Гомельскае Палесьсе|Гомельскім Палесьсі]]. == Расьліннасьць == Расьліннасьць прадстаўляюць лес і хмызьняк (20%). Балоты нізіннага і пераходнага тыпу сустракаюцца невялікімі дзялянкамі ў западзінах. == Гаспадарчая дзейнасьць == Суднаходная за 78 км ад вусьця. Рэжым ракі вывучаўся на 8 пастах, у наш час дзейнічае пост каля вёскі [[Сьвяцілавічы (Гомельская вобласьць)|Сьвяцілавічаў]]<ref>[https://web.archive.org/web/20090605151500/http://pogoda.by/315/gid.html?ind=322 Гідрамэтцэнтар Беларусі]{{ref-ru}}</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Блакітная кніга Беларусі}} С. 67. * {{Літаратура/Энцыкляпэдыя прыроды Беларусі|1}} * Природа Белоруссии: Попул. энцикл. / БелСЭ; Редкол.: И. П. Шамякин (гл.ред.) и др. — Мн.: БелСЭ, 1986. — 599 с., 40 л. ил. * Ресурсы поверхностных вод СССР. Описание рек и озёр и расчёты основных характеристик их режима. Т. 5. Белоруссия и Верхнее Поднепровье. Ч. 1—2. — Л., 1971 {{Рэкі Беларусі}} [[Катэгорыя:Басэйн Дняпра]] [[Катэгорыя:Рэкі Хоцімскага раёну]] [[Катэгорыя:Рэкі Касьцюковіцкага раёну]] [[Катэгорыя:Рэкі Веткаўскага раёну]] [[Катэгорыя:Рэкі Расеі]] 2wgueke7kizr4lm29uflwvzkfl7n5f1 0 36936 2619156 2545775 2025-06-08T06:46:34Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619156 wikitext text/x-wiki {{Рака |назва = Вула |лацінка = Vuła |выява = Ulla river.JPG |подпіс = Вула каля ўтокі |даўжыня = 123 км |выток = возера [[Лепельскае]] |вышыня_вытоку = |вусьце = [[Дзьвіна]] |вышыня_вусьця = |сьцёк = 25,4 м³/с |нахіл = 0,4 ‰ |плошча_басэйну = 4090 км² |краіны_басэйну = [[Беларусь]] |левыя_прытокі = |правыя_прытокі = |мапа = }} '''Вула''', '''У́ла''' (таксама '''Вульянка''', '''Улья́нка''') — рака ў [[Беларусь|Беларусі]], левы прыток ракі [[Дзьвіна|Дзьвіны]]. Цячэ ў [[Лепельскі раён|Лепельскім]], [[Чашніцкі раён|Чашніцкім]] і [[Бешанковіцкі раён|Бешанковіцкім]] раёнах. Даўжыня 123 км. Плошча вадазбору 4090 км². [[Выдатак вады]] ў вусьці 25,4 м³/с. Агульны спад ракі 30,2 м. Сярэдні нахіл воднай паверхні 0,4 [[праміле|‰]]. == Асноўныя прытокі == * ''Правыя'': [[Лукомка]], [[Усьвейка]], [[Сьвячанка]] * ''Левыя'': [[Бярозаўка (прыток Вулы)|Бярозаўка]], [[Верацея (рака)|Верацея]], [[Хоцінка]] == На рацэ == * ''[[Места|Месты]]'': [[Лепель]], [[Чашнікі]] * ''[[Пасёлак гарадзкога тыпу|Мястэчка]]'': [[Ула]] * ''Гістарычнае [[мястэчка]]'': [[Бачэйкаў]] == Агульныя зьвесткі == Выцякае зь [[Лепельскае|Лепельскага возера]] на паўночнай ускраіне места [[Лепель|Лепеля]], вусьце каля мястэчка [[Ула|Улы]] Бешанковіцкага раёну. Цячэ [[Верхнебярэзінская нізіна|Верхнебярэзінскай нізінай]], [[Чашніцкая раўніна|Чашніцкай раўнінай]] і [[Полацкая нізіна|Полацкай нізінай]]. Даліна асімэтрычная, трапэцападобная, да вёскі [[Промыслы|Промыслаў]] Бешанковіцкага раёну скрынкападобная; яе шырыня 300—600 м, найбольшая да 1 км у сярэдняй плыні, найменшая 100 м у верхняй плыні. [[Абалона]] чаргуецца па берагах, яе шырыня 50—100 м, ніжэй 200—400 м, у сярэдняй плыні да 600 м. Рэчышча неразгалінаванае, на працягу 75 км ад вытоку моцназьвілістае, ніжэй мерна зьвілістае (шырыня 30 м, месцамі 40—50 м). Веснавое разводзьдзе з 3-й дэкады сакавіка да сярэдзіны траўня, сярэдняя працягласьць 56 дзён. Сярэдняе перавышэньне найвышэйшага ўзроўню над межаньню 4,6 м, найбольшае 7,3 м. Замярзае ў канцы 1-й дэкады сьнежня, крыгалом у пачатку красавіка<ref>{{Літаратура/Блакітная кніга Беларусі|к}} С. 374.</ref>. Рэжым ракі вывучаўся на 9 пастах, адзін зь іх (в. [[Бачэйкаў]]) дзейнічае ў наш час<ref>[https://web.archive.org/web/20090211054410/http://pogoda.by/315/gid.html?ind=17 Гідрамэтцэнтар Беларусі]{{ref-ru}}</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Блакітная кніга Беларусі}} С. 374. * {{Літаратура/Энцыкляпэдыя прыроды Беларусі|5}} * Природа Белоруссии: Попул. энцикл. / БелСЭ; Редкол.: И. П. Шамякин (гл.ред.) и др. — Мн.: БелСЭ, 1986. — 599 с., 40 л. ил. * Ресурсы поверхностных вод СССР. Описание рек и озёр и расчёты основных характеристик их режима. Т. 5. Белоруссия и Верхнее Поднепровье. Ч. 1—2. — Л., 1971. {{Рэкі Беларусі}} [[Катэгорыя:Прытокі Дзьвіны]] [[Катэгорыя:Рэкі Лепельскага раёну]] [[Катэгорыя:Рэкі Чашніцкага раёну]] [[Катэгорыя:Рэкі Бешанковіцкага раёну]] si00v5uw4eymsky7yu88w0qwzel7on9 0 41669 2619117 2467674 2025-06-07T23:25:46Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619117 wikitext text/x-wiki {{Палітык |імя = Браніслаў Герэмек |выява = 2004.05.09. Bronislaw Geremek 02.jpg |подпіс_пад_выявай = Браніслаў Герэмек у 2006 годзе |пасада = 5-ы міністар замежных справаў Польшчы |пачатак_тэрміну = [[31 кастрычніка]] [[1997]] |канец_тэрміну = [[30 чэрвеня]] [[2000]] |віцэ-прэзыдэнт = |прэзыдэнт = [[Аляксандар Квасьнеўскі]] |прэм'ер-міністар = [[Ежы Бузек]] |папярэднік = [[Дарыюш Разаці]] |наступнік = [[Уладзіслаў Барташэўскі]] |пасада2 = Кіраўнік Уніі Вольнасьці |пачатак_тэрміну2 = [[18 сьнежня]] [[2000]] |канец_тэрміну2 = [[14 кастрычніка]] [[2001]] |папярэднік2 = [[Лешэк Бальцэровіч]] |наступнік2 = [[Уладзіслаў Фрасынюк]] |прэзыдэнт2 = |дата_нараджэньня = {{Нарадзіўся|6|3|1932}} |месца_нараджэньня = [[Варшава]], [[Польшча]] |дата_сьмерці = {{Памёр|13|7|2008|гадоў=76}} |месца_сьмерці = [[Любень]], [[Польшча]] |выбарчая_акруга = |нацыянальнасьць = [[палякі|паляк]] |партыя = [[Унія Вольнасьці]] |муж = |сужэнец = Ганна Тэрэза Герэмек |прафэсія = гісторык |рэлігія = |подпіс = |камэнтар = }} '''Браніслаў Герэмек''' ([[6 сакавіка]] [[1932]], [[Варшава]] — [[13 ліпеня]] [[2008]]) — польскі палітык, па адукацыі гісторык, былы кіраўнік [[Унія Вольнасьці|Уніі Вольнасьці]], міністар замежных справаў у 1997—2000, у 1989—2001 дэпутат Сойму Х, І, ІІ і ІІІ скліканьняў, у 2004—2008 дэпутат [[Эўрапарлямэнт]]у. == Дзяцінства == Не расказваў наўпроста аб сваім паходжаньні і дзяцінстве, якія лічыў «зачыненай старонкай» у жыцьці, аднак у інтэрвію [[Яцэк Жакоўскі|Яцэку Жакоўскаму]] ўзгадваў аб ''сьвядомасьці жыдоўскай'', якую ў сабе ўвесь час насіў. У [[1940]] патрапіў разам з бацькамі ў [[Варшаўскае гета]], адкуль яны ўцяклі ў [[1943]]. Яго айцец згінуў у Аўшвіцы. <blockquote>''Nigdy nie wracałem do moich dziecięcych doświadczeń, choć to one mnie formowały. Świat palił się na moich oczach. Palił się też mały świat rodzinnych kontynuacji, w których jest ciągłość oczywistych wartości, zasad, reguł. W mojej dziecięcej biografii świat ciągle się rozpadał. To też nadawało kształt mojej późniejszej wrażliwości.''</blockquote> Пасьля вайны жыў найперш ва [[Усхова|Ўсхове]], пазьней у варшаўскім [[Жалібож]]ы. Там актыўна дзейнічаў у Зьвязе маладога змаганьня (''Związek Walki Młodych'') разам зь [[Яцэк Курань|Яцэкам Куранем]], [[Ежы Вятр]]эм і [[Януш Рэйкоўскі|Янушам Рэйкоўскім]]. Гэты апошні ўчыўся ў тым жа ліцэі, што і сам Браніслаў Герэмек. У дарослым жыцьці не лічыўся жыдом. Узгадаваў аб сваёй «жыдоўскасьці» толькі тады, калі адбываліся праявы [[антысэмітызм]]у. == Навуковая дзейнасьць == У [[1954]] скончыў вучобу на гістарычным факультэце [[Варшаўскі ўнівэрсытэт|Варшаўскага ўнівэрсытэту]], у [[1956]]—[[1958]] атрымаў пасьлядыплёмную адукацыю ў [[Парыж]]у. У [[1960]] атрымаў ступень доктара навук, а ў [[1972]] абараніў габілітацыю ў [[Польская Акадэмія Навук|Польскай Акадэміі Навук]]. У [[1989]] атрымаў тытул [[прафэсар]]а гуманітарных навук. Займаўся дасьледаваньнямі па гісторыі культуры і грамадзтва Сярэдневечча. Публікаваў артыкулы, праводзіў лекцыі, напісаў (некаторыя як суаўтар) 10 кніжак, зь якіх частка была перакладзеная на замежныя мовы. Доктарская праца [[1960]] краналася рынка працы ў сярэдневечыным парыскім рамястве, а таксама праблематыкі [[прастытуцыя|прастытуцыі]] ў гэтым горадзе; доктарская дысэртацыя [[1972]] году — пытаньняў грамадзтва сярэдневечнага Парыжу. Як навукоўца ў [[1955]]—[[1985]] працаваў у Інстытуце Гісторыі Польскай Акадэміі Навук у [[Варшава|Варшаве]]. У [[1960]]—[[1965]] быў выкладчык у парыскай [[Сарбона|Сарбоне]] і кіраўніком тамтэйшага Цэнтру польскай культуры. Узнагароджаны 23 тытуламі «ганаровага доктара навук» (''doktora honoris causa'') між іншым ва ўнівэрсытэтах Балёньні, Кракава, Утрэхту, парыскай Сарбоне, Нью-Ёрку (Калюмбійскі) і Франкфурту. У [[1992]] стаў запрошаным прафэсарам у Францускім каледжы. Быў сябрам [[Эўрапейская Акадэмія|Эўрапейскай Акадэміі]], [[Пэн Клюб]]у ды іншых арганізацыяў і таварыстваў. У [[1962]]—[[1965]] быў дырэктарам Цэнтру польскай культуры ў Парыжу. Ведаў чатыры мовы: [[француская мова|францускую]], [[ангельская мова|ангельскую]], [[італьянская мова|італьянскую]] і [[нямецкая мова|нямецкую]]. == Палітычная дзейнасьць == === ПНР === У [[1950]] уступіў у [[Польская аб’яднаная рабочая партыя|ПАРП]] (''PZPR''), быў другім сакратаром партыйнай ячэйкі ў [[Варшаўскі ўнівэрсытэт|Варшаўскім унівэрсытэце]]. У [[1968]] годзе на знак пратэсту супраць увядзеньня войскаў арганізацыі [[Варшаўская дамова|Варшаўскай дамовы]] ў [[Чэхаславаччына|Чэхаславаччыну]] выйшаў з партыі. У [[1970-я|70-х]] актыўна дзейнічаў у польскай дэмакратычнай апазыцыі. У [[1978]]—[[1981]] быў утваральнікам і выкладчыкам Таварыства Навуковых Курсаў. У жніўні [[1980]] зьвязаўся з прафсаюзным рухам [[Гданьск]]у, стаў адным з экспэртаў і дарадцаў «[[Салідарнасьць (прафсаюз)|Салідарнасьці]]». У [[1981]] на Першым зьезьдзе «Салідарнасьці» ўзначаліў праграмную камісію. Быў інтэрнаваны пасьля распачатага [[Войцех Ярузэльскі|Войцехам Ярузэльскім]] ваеннага становішча ў Польшчы, вызвалены ў сьнежні [[1982]], зноў стаў дарадцам нелегальнай на той час Салідарнасьці, блізка супрацоўнічаў зь [[Лех Валэнса|Лехам Валэнсам]]. У [[1983]] быў ізноў арыштаваны па абвінавачваньні ў арганізацыі нелегальнай палітычнай дзейнасьці. У [[1987]]—[[1989]] узначальваў Камісію палітычных рэформаў грамадзянскага камітэту. Браў удзел у пленарных перамовах у часе г. зв. Круглага стала з уладамі [[ПНР]] у 1989, якія прывялі да парлямэнцкіх выбараў у Польшчы і зьяўленьня г. зв. дамоўнага сойму. === Рэспубліка Польшча === На выбарах да дамоўнага сойму атрымаў дэпутацкі мандат, пазьней быў паўторна выбраны ў Сойм РП у [[1991]], [[1993]] i [[1997]]. У дамоўным сойме кіраваў Грамадзкім Парлямэнцкія Клюбам. Належыў да заснавальнікаў Грамадзянскага Руху Дэмакратычная Акцыя, Дэмакратычнай Уніі і Уніі Вольнасьці. Быў кіраўніком парлямэнцкага клюбу ВУ [[1990]]—[[1997]]. У [[2000]]—[[2001]] узначальваў [[Унія Вольнасьці|Унію Вольнасьці]]. Ад [[2005]] быў сябрам [[Дэмакратычная Партыя - demokraci.pl|Дэмакратычнай Партыі]]. У 1989—2001 знаходзіўся ў Сойме. У складах X, I і II скліканьнях кіраваў Камісіяй замежных справаў, кіраваў таксама Канстытуцыйнай Камісіяй (1989—1991) і Камісіяй Эўрапейскага Права (2000—2001). Пасьля парлямэнцкіх выбараў у 1991 Лех Валэнса даверыў яму фармаваньне новага ўраду, аднак гэтая місія скончылася няўдачай. Пасьля ўтварэньня кааліцыі АВС-УВ [[31 кастрычніка]] [[1997]] атрымаў пасаду Міністра справаў замежных. [[12 сакавіка]] [[1999]] у рэзыдэнцыі польскага ўраду падпісаў Акт аб уступе ў [[НАТО]]. Абавязкі выконваў да [[30 чэрвеня]] [[2000]]. На выбарах у [[Эўрапарлямэнт]] [[13 чэрвеня]] [[2004]] быў абраны дэпутатам з камітэту Уніі Вольнасьці, здабыўшы ў варшаўскай акрузе найвялікшую лічбу галасоў. У Эўрапарлямэнце ўваходзіў у склад фракцыі «Альянс Лібэралаў і Дэмакратаў для Эўропы» (''Alliance des Démocrates et des Libéraux pour l’Europe''). У [[2007]] адмовіўся даць паказаньні ў працэсе [[люстрацыя|люстрацыі]], патлумачыўшы тым што зрабіў гэта ў [[2004]]. Быў адным з суаўтараў адкрытага ліста ад [[5 ліпеня]] [[2006]], у якім былыя міністры замежных справаў ва ўрадах ІІІ РП пратэставалі супраць адмены прэзыдэнтам [[Лех Качыньскі|Лехам Качыньскім]] ваймарскага шчыту ў чэрвені 2006 і крытыкавалі характар польскай замежнай палітыкі ў польска-нямецкіх стасунках. == Прыватнае жыцьцё == Яго жонка, доктар Ганна Тэрэза Герэмек, была гісторыкам, навуковым працаўніком ВУ, памерла [[21 ліпеня]] [[2004]]. Меў двух сыноў. Займаўся калекцыянаваньнем [[файка|фаек]], якіх меў каля 70. == Сьмерць == Сканаў [[13 ліпеня]] [[2008]] у аўтакатастрофе на 92 дарозе ў [[Любень|Любені]], [[Наватамыскі павет|Наватамыскім павеце]]. Яго аўтамабіль маркі [[Mercedes-Benz]] зьехаў на процілеглы дарожны пас і сутыкнуўся з аўтамабілем маркі [[Fiat]] Ducato. == Вонкавыя спасылкі == {{Commons}} * [http://www.geremek.pl/ Афіцыйны сайт] {{ref-pl}} * [http://orka.sejm.gov.pl/ArchAll2.nsf/3RP/097 Старонка на сайце Сойму]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{ref-pl}} * [https://web.archive.org/web/20110720225458/http://www.kontrateksty.pl/index.php?action=show&type=news&newsgroup=33&id=3720 Andriej Sannikow o Bronisławie Geremku] {{ref-ru}} {{ізаляваны артыкул}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Герэмек, Браніслаў}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Варшаве]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Варшаўскага ўнівэрсытэту]] [[Катэгорыя:Польскія гісторыкі]] [[Катэгорыя:Дэпутаты Сойму Польскай Рэспублікі]] [[Катэгорыя:Міністры замежных справаў Польшчы]] [[Катэгорыя:Дэпутаты Эўрапарлямэнту з Польшчы]] [[Катэгорыя:Памерлі ў Велікапольскім ваяводзтве]] [[Катэгорыя:Загінулі ў аўтамабільных катастрофах]] ov3uyc69rkr2eqiuv5w8xs77up6u01w 0 45970 2619095 2602536 2025-06-07T20:35:55Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619095 wikitext text/x-wiki {{Абнавіць}}<!--мабыць зьмяніліся перадачы--> {{Тэлеканал |назва = «Беларусь 2» |створаны = {{Дата пачатку|18|10|2003|1}} |кіраўніцтва =Алена Абразцова<ref>{{Спасылка|url=https://news.by/company/rukovodstvo/obraztsova-elena-vladimirovna|загаловак=Образцова Елена Владимировна|мова=ru|дата=6 лютага 2025|выдавец=Белтелерадиокомпания}}</ref> }} '''«Беларусь 2»''' (да 13 лістапада 2011 г. «Лад») — забаўляльна-спартовы [[тэлеканал]], заснаваны [[Белтэлерадыёкампанія]]й 18 кастрычніка 2003 году. Вяшчаньне ажыцьцяўляецца на [[беларуская мова|беларускай]] і [[расейская мова|расейскай]] мовах. == Лягатып == * Ад 18 кастрычніка 2003 году да 14 студзеня 2007 году лягатып уяўляў сабой аранжавую акружыну вакол слова «ЛАД». Знаходзіўся ў правым верхнім куце. * Ад 15 студзеня 2007 да 13 лістапада 2011 году лягатып уяўляў сабой аранжавы авал з адсечанай часткай са словам «ЛАД». * Ад 14 лістапада 2011 году да цяперашняга часу лягатып уяўляе сабой чырвоны квадрат зь белай лічбай «2» усярэдзіне. Пад квадратам разьмешчаны зялёны прамавугольнік са словам «Беларусь». == Цяперашнія перадачы == * Тэлебаромэтар (вядоўца — [[Зьміцер Карась]]);{{ref-be}} === Сэрыялы === * Сьвятлафор; * Сьледства вядзе Да Вінчы. == Былыя перадачы тэлеканала «ЛАД» == * «[[Лабиринты]]» * «Великолепная семерка» — рэаліці-шоў * «[[Вкусно]]» з [[Барыс Бурда|Барысам Бурдом]] * «[[Врачебная тайна]]» * «[[Шок-о-ЛАД]]» — моладзевае тэлешоў * «[[ПРОдвижение+]]» тэлепраект * Бухта капітанаў<ref>{{Спасылка|url=https://osipovichi-region.by/obrazovanie/Buxta-kapitanau-19/|загаловак=“Бухта капітанаў”|дата публікацыі=10 сакавіка 2010|праект=Асіповіцкі край}}</ref> (вядоўцы [[Арсень Сядоў]]<ref>{{Спасылка|url=https://www.sb.by/articles/opyt-komandora.html|загаловак=Опыт Командора|мова=ru|дата публікацыі=27 сакавіка 2009|выдавец=СБ. Беларусь сегодня|аўтар=Прупас А.}}</ref> і [[Ангеліна Марцінкевіч]]); * Дабравест (вядоўца [[Арцём Махакееў]]); * Мір вашаму дому (нядзеля; вядоўца айцец [[Павал Сярдзюк]])<ref>{{Спасылка|url=https://n-do.by/o-hrame/klir/protoierej-pavel-serdyuk|загаловак=Протоиерей Павел Сердюк|выдавец=Храм Николая Японского г. Минска|мова=ru|дата=6 лютага 2025}}</ref>; * Халі-галі<ref>{{Спасылка|url=https://belta.by/culture/view/pervoe-belorusskoe-televizionnoe-sketch-shou-hali-gali-startuet-25-dekabrja-na-lade-121295-2010/|загаловак=Первое белорусское телевизионное скетч-шоу "Хали-гали" стартует 25 декабря на "Ладе"|мова=ru|дата публікацыі=13 сьнежня 2010|выдавец=БелТА}}</ref>; === Дзіцячыя перадачы === * «[[Калыханка (тэлеперадача)|Калыханка]]» * «[[Внеклассный час]]» * «[[Своя компания]]» === Сэрыялы === * «Дурнушка Бетти 2» * «Налетчики» * «Полюби меня снова» * «Универ» * «Любовь как любовь» * «[[Інтэрны]]» == Мінуўшчына == 24 верасьня 2003 г. ствараны на аснове абласных тэлерадыёкампаніяў тэлеканал назвалі «Лад», ягоным [[дэвіз]]ам абралі «Лад у сям’і — згода ў краіне», галоўным [[прадусар]]ам прызначылі [[Аляксандар Семярнёў|Аляксандра Семярнёва]]<ref>{{Артыкул|аўтар=[[Вікторыя Целяшук]].|загаловак=Новы «Лад» жыцьця|спасылка=http://old.zviazda.by/second.html?r=9&p=46&archiv=24092003|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=[[газэта]]|год=24 верасьня 2003|нумар=[http://old.zviazda.by/second.html?archiv=24092003 241-242]|старонкі=|issn=1990-763x}}</ref>. 18 кастрычніка тэлеканал пачаў вяшчаньне ў сталіцы на [[частасьці]] расейскага тэлеканала «[[Культура (тэлеканал)|Культура]]»<ref>{{Артыкул|аўтар=Вікторыя Целяшук.|загаловак=За здаровы «Лад» тэлебачаньня|спасылка=http://old.zviazda.by/second.html?r=9&p=27&archiv=22102003|выданьне=Зьвязда|тып=Газэта|год=22 кастрычніка 2003|нумар=[http://old.zviazda.by/second.html?archiv=22102003 265 (24949)]|старонкі=|issn=1990-763x}}</ref>, у абласьцях — на частасьцях абласных тэлерадыёкампаніяў<ref>{{Артыкул|аўтар=[[Сяргей Кузьняцоў]].|загаловак=Нацыянальны частотны рэсурс павінен выкарыстоўвацца ў інтарэсах беларускіх тэлеканалаў|спасылка=http://old.zviazda.by/second.html?r=18&p=16&archiv=18102003|выданьне=Зьвязда|тып=Газэта|год=18 кастрычніка 2003|нумар=[http://old.zviazda.by/second.html?archiv=18102003 263 (24947)]|старонкі=|issn=1990-763x}}</ref>. Ад пачатку прысьвячаўся сям’і, у абласьцях зьмяшчаў выпускі мясцовых навінаў<ref>{{Артыкул|аўтар=Сяргей Кузьняцоў.|загаловак=Аляксандар Семярнёў: «Я не бачу іншага шляху для таго, каб разьвіваць нацыянальнае тэлебачаньне...»|спасылка=http://old.zviazda.by/second.html?r=16&p=17&archiv=18102003|выданьне=Зьвязда|тып=газэта|год=18 кастрычніка 2003|нумар=263 (24947)|старонкі=|issn=1990-763x}}</ref>. На 10 лютага 2004 г. стаўся цалкам расейскамоўным<ref>{{Артыкул|аўтар=Сяргей Кузьняцоў.|загаловак=Сяргей Булацкі: «Работа большасьці апэратараў кабэльнага тэлебачаньня ўведзеная ў прававое рэчышча»|спасылка=http://old.zviazda.by/second.html?r=16&p=2&archiv=10022004|выданьне=Зьвязда|тып=газэта|год=10 лютага 2004|нумар=[http://old.zviazda.by/second.html?archiv=10022004 34 (25047)]|старонкі=|issn=1990-763x}}</ref>. 30 жніўня паводле падпісанай у чэрвені дамовы з {{Артыкул у іншым разьдзеле|Усерасейская дзяржаўная тэлерадыёкампанія|Усерасейскай дзяржаўнай тэлерадыёкампаніяй|en|All-Russia State Television and Radio Broadcasting Company}} пачаў паказ перадачаў расейскага канала «Культура»<ref>{{Артыкул|аўтар=[[Тацяна Падаляк]].|загаловак=Тураўскія агледзіны: беларуская інфармацыйная прастора мае пэрспэктыўную будучыню|спасылка=http://old.zviazda.by/second.html?r=18&p=9&archiv=04092004|выданьне=Зьвязда|тып=газэта|год=4 верасьня 2004|нумар=[http://old.zviazda.by/second.html?archiv=04092004 211 (25224)]|старонкі=|issn=1990-763x}}</ref>. 1 ліпеня 2005 г. пачаў [[Лічбавае тэлебачаньне|лічбавае]] вяшчаньне ў Менску<ref>{{Навіна|аўтар=[[Жана Катлярова]]|загаловак=У Беларусі да 2010 года восем тэлепраграмаў плянуецца трансьляваць у лічбавым фармаце|спасылка=http://news.belta.by/by/print?id=177878|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=27 верасьня 2007|дата доступу=7 красавіка 2013}}</ref>. На 18 кастрычніка вяшчаньне тэлеканала ахоплівала прастору пражываньня 85% насельніцтва<ref>{{Артыкул|аўтар=Вікторыя Целяшук.|загаловак=Два «Лад»ныя гады|спасылка=http://old.zviazda.by/second.html?r=18&p=21&archiv=18102005|выданьне=Зьвязда|тып=газэта|год=18 кастрычніка 2005|нумар=[http://old.zviazda.by/second.html?archiv=18102005 202 (25534)]|старонкі=|issn=1990-763x}}</ref>. На 12 ліпеня 2006 г. пасаду галоўнага прадусара пагадзіўся заняць [[Сяргей Кухто]]<ref>{{Артыкул|аўтар=Вікторыя Целяшук.|загаловак=Свайго «Поля цудаў» у Беларусі не будзе|спасылка=http://old.zviazda.by/second.html?r=9&p=22&archiv=12072006|выданьне=Зьвязда|тып=газэта|год=12 ліпеня 2006|нумар=[http://old.zviazda.by/second.html?archiv=12072006 154-155 (25743-25744)]|старонкі=|issn=1990-763x}}</ref>. У 2013 годзе пасаду дырэктара тэлеканала "Беларусь 2" займала тэлевядучая [[Вольга Шлягер]]<ref>{{артыкул|спасылка=http://sportpanorama.by/content/advanced/17012/|загаловак=Выберем лучших|мова=ru}}</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://news.by/by/televidenie/belarus-2 Сеціўнае вяшчаньне]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} [[Катэгорыя:Беларускія тэлеканалы]] [[Катэгорыя:Тэлеканалы на беларускай мове]] [[Катэгорыя:Тэлеканалы на расейскай мове]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 2003 годзе]] g6bqrt85yct1sjvl498whkd8r2q6m4u 0 47386 2618966 2545771 2025-06-07T15:23:48Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618966 wikitext text/x-wiki {{Рака |назва = Арэса |лацінка = Aresa |выява = Aresa river near Lyuban 2006.jpg |подпіс = Рака Арэса каля места [[Любань]] |даўжыня = 128 км |выток = каля в. [[Ляўкі (Менская вобласьць)|Ляўкі]] |вышыня_вытоку = |вусьце = [[Пціч]] |вышыня_вусьця = |сьцёк = 16,7 м³/с |нахіл = 0,26 ‰ |плошча_басэйну = 3620 км² |краіны_басэйну = [[Беларусь]] |левыя_прытокі = |правыя_прытокі = |мапа = |катэгорыя_вікісховішча = }} '''Арэ́са''', '''Раса́''' — рака ў [[Беларусь|Беларусі]], правы прыток ракі [[Пціч]]ы (басэйн [[Дняпро|Дняпра]]). Цячэ ў [[Менская вобласьць|Менскай]] і [[Гомельская вобласьць|Гомельскай]] абласьцях. Даўжыня 128 км. Плошча вадазбору 3620 км². [[Выдатак вады]] ў вусьці 16,7 м³/с. Агульны спад ракі 32,7 м. Сярэдні нахіл воднай паверхні 0,26 [[праміле|‰]]. == Асноўныя прытокі == * ''Правыя'': [[Асьвіца]], канава [[Дабрынка]], [[Таліца]] * ''Левыя'': [[Солан]], [[Нешчанка]], магістральны канал [[Чабускі]], магістральны канал [[Слаўкавіцка-Ямінскі]] == На рацэ == * ''[[Горад|Места]]'': [[Любань]] * ''Зоны адпачынку'': Арэса == Агульныя зьвесткі == Пачынаецца за 2 км на паўднёвы захад ад вёскі [[Ляўкі (Менская вобласьць)|Ляўкоў]] [[Старадароскі раён|Старадароскага раёну]], цячэ ў [[Любанскі раён|Любанскім]] і [[Рудабельскі раён|Рудабельскім]] раёнах [[Цэнтральнабярэзінская раўніна|Цэнтральнабярэзінскай раўнінай]], ніжняя плынь у [[Прыпяцкае Палесьсе|Прыпяцкім Палесьсі]]. Даліна на вялікім працягу невыразная, месцамі шырынёй 0,3—1 км. [[Абалона]] пераважна двухбаковая, ніжэй за вёску [[Падарэсьсе]] яе шырыня 0,1—1 км. Рэчышча амаль на ўсім працягу каналізаванае, шырыня яго ад 5—10 м у вярхоўі да 30—35 м у ніжняй плыні. Сустракаюцца невялікія, затапляльныя пясковыя выспы<ref>{{Літаратура/Блакітная кніга Беларусі|к}} С. 39—40.</ref>. Жыўленьне ракі мяшанае, пераважна сьнегавое. Веснавое разводзьдзе пачынаецца ў 2-й дэкадзе сакавіка і доўжыцца 40—80 дзён, затапляе вялікія прасторы, у тым ліку асушаных балатоў. Максымальны выдатак вады каля вёскі [[Андрэеўка (Рудабельскі раён)|Андрэеўка]] (за 12 км ад вусьця) адзначаны ў 1931—301 м³/с, найменшы — у 1927 каля вёскі Андрэеўка (2,14 м³/с). Летне-восеньская межань доўжыцца каля 5 месяцаў. Рака замярзае ў 2-й палове сьнежня, крыгалом — у 2-й дэкадзе сакавіка. У верхняй плыні, за 7 км на поўнач ад [[места]] [[Любань]], [[Любанскае вадасховішча]], якое ўваходзіць у Арэскую мэліярацыйную сыстэму і істотна ўплывае на гідралягічны рэжым Арэсы, бо затрымлівае веснавыя воды (65 млн м³). На шэрагу асушальных каналаў усталяваныя шлюзы-рэгулятары. Рэжым ракі вывучаўся на 5 пастах, адзін зь іх — пры в. [[Андрэеўка (Рудабельскі раён)|Андрэеўцы]] дзейнічае і ў наш час<ref>[https://web.archive.org/web/20131228085200/http://pogoda.by/315/gid.html?ind=3331 Гідрамэтцэнтар Беларусі]{{ref-ru}}</ref>. Рэльеф вадазбору ў паўночнай частцы слабаўзгорысты ў спалучэньні з раўнінным, на поўдні — плоскі. Лясы [[Мяшаныя лясы|мяшаныя]], значна забалочаныя. Пераважаюць іглічныя пароды. Сярод балотаў левабярэжжа сустракаюцца азёры, найбольшае зь іх — возера [[Вячэра]]. Рака атрымала шырокую вядомасьць па апублікаваньні ў 1933 годзе паэмы [[Янка Купала|Янкі Купалы]] «[[Над ракою Арэсай]]». == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Блакітная кніга Беларусі}} С. 39—40. * {{Літаратура/Энцыкляпэдыя прыроды Беларусі|1}} * Государственный водный кадастр: Водные ресурсы, их использование и качество вод (за 2004 год) / М-во природных ресурсов и охраны окружающей среды. — Мн., 2005. — 135 с. * Природа Белоруссии: Попул. энцикл. / БелСЭ; Редкол.: И. П. Шамякин (гл.ред.) и др. — Мн.: БелСЭ, 1986. — 599 с., 40 л. ил. * Ресурсы поверхностных вод СССР. Описание рек и озёр и расчёты основных характеристик их режима. Т. 5. Белоруссия и Верхнее Поднепровье. Ч. 1-2. — Л., 1971. {{Рэкі Беларусі}} [[Катэгорыя:Басэйн Прыпяці]] [[Катэгорыя:Рэкі Старадароскага раёну]] [[Катэгорыя:Рэкі Любанскага раёну]] [[Катэгорыя:Рэкі Рудабельскага раёну]] e7wjzt82xe0h8ehdd7bdxilfcsl3k3f 0 48996 2618916 1977522 2025-06-07T13:51:47Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618916 wikitext text/x-wiki {{Цёзкі}} '''Анто́н Мікі́тавіч Ясі́нскі''' ({{Нарадзіўся|4|10|1864}}, сяло [[Мяжэрычы]], [[Канеўскі павет]] [[Кіеўская губэрня|Кіеўскай губэрні]] — {{Памёр|13|11|1933}}) — беларускі гісторык. Акадэмік АН Беларусі (1928). == Жыцьцяпіс == У 1888 скончыў [[Кіеўскі нацыянальны ўнівэрсытэт імя Тараса Шаўчэнкі|Кіеўскі ўнівэрсытэт]]. Працаваў прафэсарам [[Тартускі ўнівэрсытэт|Юр’еўскага унівэрсытэту]], дырэктарам пэдагагічнага інстытуту імя П. Г. Лапуціна ў [[Масква|Маскве]], прафэсарам [[Маскоўскі ўнівэрсытэт|Маскоўскага ўнівэрсытэту]], Маскоўскага археалягічнага інстытуту. У [[1922]]—[[1928]] прафэсар [[БДУ]], потым працаваў у [[Інстытут гісторыі НАН Беларусі|Інстытуце гісторыі АН БССР]]. Навуковыя працы прысьвечаныя сярэднявечнай гісторыі [[Чэхія|Чэхіі]], гісторыі буйнога землеўладаньня [[Беларусь|Беларусі]]. Дасьледаваў [[менск]]ія старажытнасьці. == Літаратура == * {{Літаратура/Памяць/Менск|1}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20200919130806/http://csl.bas-net.by/anews1.asp?id=10647 Антон Никитович Ясинский] ЦНБ НАН Беларуси {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Ясінскі, Антон}} [[Катэгорыя:Выпускнікі Кіеўскага ўнівэрсытэту]] [[Катэгорыя:Беларускія гісторыкі]] [[Катэгорыя:Акадэмікі Акадэміі навук БССР]] rjuuy1ngmqonvoqpb6dxsxdnr12ihjl 0 50141 2618908 2613064 2025-06-07T12:29:44Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618908 wikitext text/x-wiki {{Двухбаковыя стасункі |назва = Амэрыканска-беларускія дачыненьні |краіна1 = Злучаныя Штаты Амэрыкі |краіна2 = Беларусь |выява = Belarus USA Locator.png |памер = 300пкс |колер1 = orange |колер2 = green |амбасада1 = [https://by.usembassy.gov/be/ Амбасада ЗША ў Беларусі] |тытул1 = [[Амбасадары ЗША ў Беларусі|Павераны ў справах]] |амбасадар1 = [[Робэрт Райлі]] |амбасада2 = [http://usa.mfa.gov.by/en/ Амбасада Рэспублікі Беларусь у ЗША] |тытул2 = Павераны ў справах |амбасадар2 = [[Павал Шыдлоўскі]] }} '''Амэрыканска-беларускія дачыненьні''' — двухбаковыя [[Міжнародныя адносіны|міжнародныя дачыненьні]] Злучаных Штатаў Амэрыкі і Рэспублікі Беларусь. == 1990-я гады == 28 сьнежня 1991 году Злучаныя Штаты Амэрыкі і Рэспубліка Беларусь усталявалі дыпляматычныя дачыненьні. У 1992 годзе адчынілі Амбасаду Беларусі ў ЗША. 31 студзеня 1992 г. адчынілі Амбасаду ЗША ў Беларусі. 7 ліпеня 1993 г. прызначэньне першым амбасадарам Беларусі ў ЗША атрымаў [[Сяргей Мартынаў]]. 25 жніўня 1992 г. першы амбасадар ЗША ў Беларусі Дэвід Сўорц прыступіў да выкананьня сваіх абавязкаў. У 1993 г. Амбасаду Беларусі перанесьлі ў будынак па Нью-Гэпшырскім прасп., д. 1619. У ліпені 1993 году ў [[Вашынгтон (акруга Калюмбія)|Вашынгтоне]] старшыня Вярхоўнага Савету Беларусі [[Станіслаў Шушкевіч]] сустрэўся з прэзыдэнтам ЗША [[Біл Клінтан|Білам Клінтанам]]. 15 студзеня 1994 г. прэзыдэнт Біл Клінтан наведаў Беларусь. У 1995 г. прэзыдэнт Беларусі [[Аляксандар Лукашэнка]] сустрэўся зь Білам Клінтанам у ЗША. Тады ж заснавалі міжурадавы камітэт разьвіцьцюя амэрыканскага бізнэсу ў Беларусі. У лістападзе 1999 г. адбылася паўторная сустрэча на [[Стамбул]]ьскім саміце [[АБСЭ]]<ref name="м">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Беларусь i краіны Амэрыкі|спасылка=http://mfa.gov.by/print/by/bilateral/america/|выдавец=[[Міністэрства замежных справаў Рэспублікі Беларусь]]|дата публікацыі=2015|дата доступу=24 траўня 2017}}</ref>. == 2000-я гады == 3 чэрвеня 2002 г. прэзыдэнт ЗША Джордж Ўокер Буш падпісаў Пастанову аб неўжываньні папраўкі Джэксана-Вэніка да Закона аб гандлі 1974 году, якім падоўжыў дзеяньне нармальнальных гандлёвых адносінаў Беларусі і ЗША тэрмінам на год<ref>{{Артыкул|аўтар=Леанід Тугарын.|загаловак=Лягічнае рашэньне ЗША|спасылка=|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=22 чэрвеня 2002|нумар=145-146 (24524-24525)|старонкі=5|issn=1990-763x}}</ref>. У верасьні 2004 году [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]] абвясьцілі аб намеры дамагацца адхіленьня ад улады [[Прэзыдэнт Беларусі|прэзыдэнта]] [[Беларусь|Беларусі]] [[Аляксандар Лукашэнка|Аляксандра Лукашэнкі]]. Пазыцыю ЗША выказаў сэнатар Джон Маккейн: «''Мы будзем змагацца за тое, каб Беларусь вызвалілася ад тыраніі. Зьмена рэжыму прэзыдэнта Лукашэнкі ў Беларусі плянуецца ня ўзброеным шляхам, а з дапамогай міжнароднага ціску''». Усьлед за гэтай заявай амэрыканскае міністэрства фінансаў абвінаваціла беларускі «[[Інфабанк]]» у адмываньні грошай [[Садам Хусэйн|Садама Хусэйна]]. 6 кастрычніка Палата прадстаўнікоў Кангрэсу ЗША аднагалосна прагаласавала за ўводзіны эканамічных санкцыяў супраць Беларусі і яе прэзыдэнта асабіста. Прыняты Кангрэсам Закон «Аб дэмакратыі ў Беларусі» ўтрымоўвае доўгі сьпіс патрабаваньняў Аляксандру Лукашэнку: * вызваленьне асобаў, якія зьмяшчаюцца ў зьняволеньні, зьмешчаных у турмы за палітычныя або рэлігійныя перакананьні, * адклікаць палітычна матываваныя абвінавачваньні супраць апазыцыянэраў і незалежных журналістаў, * падаць вычарпальнае тлумачэньне зьнікненьняў дзеячаў апазыцыі і журналістаў, * спыніць рэпрэсіі супраць незалежных СМІ, незалежных прафзьвязаў, няўрадавых і рэлігійных арганізацыяў, апазыцыі * правесьці ў Беларусі вольныя і сумленныя прэзыдэнцкія і парлямэнцкія выбары ў адпаведнасьці са стандартамі [[АБСЭ]]. Пакуль гэтыя патрабаваньні ня будуць выкананыя, адміністрацыі ЗША забароненае падаваць Беларусі якія-небудзь пазыкі, крэдытныя гарантыі, страхавыя выплаты, фінансаваньне і любое іншае фінансавае садзейнічаньне, а прадстаўнікам ЗША ў [[МВФ]], [[Сусьветны банк|Сусьветным банку]] і іншых міжнародных арганізацыях загадваецца галасаваць супраць падаваньні любога садзейнічаньня Беларусі. Паводле Акту, [[кангрэс ЗША|кангрэс]] і [[прэзыдэнт ЗША]] павінны каардынаваць рэалізацыю дадзенага закону зь іншымі дзяржавамі, у першую чаргу эўрапейскімі, «заахвочваючы іх ісьці на аналягічныя меры ў стаўленьні да ўлад Рэспублікі Беларусь». Закон «Аб дэмакратыі» патрабуе ад прэзыдэнта ЗША не пазьней чым праз 90 дзён пасьля ўступа законапраекта ў сілу накіраваць у Кангрэс адмысловы даклад аб пастаўках узбраеньняў і баявых тэхналёгій зь Беларусі ў краіны, якія падтрымліваюць [[міжнародны тэрарызм]]. У дакладзе таксама павінны быць паказаныя памеры асабістага стану і дадзеная адзнака ўласнасьці, якой валодаюць прэзыдэнт Лукашэнка і іншыя беларускія кіраўнікі, у тым ліку «афіцыйныя асобы, якія ўдзельнічалі ў прыгнечаньні свабоды ў Беларусі, уключаючы судзьдзяў і пракурораў». 20 кастрычніка 2004 году прэзыдэнт ЗША [[Джордж Ўокер Буш]] падпісаў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Закон аб народаўладзьдзі ў Беларусі|Закон «Аб народаўладзьдзі ў Беларусі»|en|Belarus Democracy Act of 2004}}<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Закон «Аб народаўладзьдзі ў Беларусі»|спасылка=https://www.congress.gov/bill/108th-congress/house-bill/854/text?overview=closed|выдавец=[[Кангрэс ЗША]]|мова=en|дата публікацыі=2006|дата доступу=24 траўня 2017}}</ref>. Такім чынам, эканамічныя санкцыі супраць улад Беларусі афіцыйна ўступілі ў сілу. Падпісаньне закона пацьвярджае, што ЗША маюць намер сур’ёзна дамагацца адхіленьня Аляксандра Лукашэнкі ад улады. Ад 2004 году ўрад Беларусі дазволіў пасадку амэрыканскіх самалётаў на беларускіх [[лётнішча]]х пры пералёце ў [[Аўганістан]]<ref name="а">{{Артыкул|аўтар=Надзея Юшкевіч.|загаловак=Супрацоўніцтва ідзе, але пытаньні застаюцца|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20140605/1402001167-supracounictva-idze-ale-pytanni-zastayucca|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=6 чэрвеня 2014|нумар=[https://zviazda.by/be/number/104-27714 104 (27714)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2014/06/6cher-2.indd_.pdf 2]|issn=1990-763x}}</ref>. Даклад аб асабістым стане беларускіх службоўцаў, азагалоўлены «Report on Belarus, the Last Dictatorship in Europe, Including Arms Sales and Leadership Assets» (Даклад па Беларусі — апошняй дыктатуры ў Эўропе, улучальны дадзеныя па гандлі зброяй і ўласнасьці кіраўнікоў) быў накіраваны [[Джордж Ўокер Буш|Джорджам Бушам]] у Кангрэс толькі 16 сакавіка 2006, гэта значыць за тры дні да [[Прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі 2006 году|прэзыдэнцкіх выбараў у Беларусі]]. У дакладзе нараўне зь іншымі крыніцамі выкарыстоўваецца інфармацыя газэт «Маскоўскі Камсамолец», «Камэрсант» і агенцтва «Інтэрфакс». У 2007 годзе аб’ём двухбаковага гандлю склаў $740,8 млн. Увесну 2010 году амэрыканскія прадпрыемствы «Ханівэл» (Морыс-Плэйнс, штат [[Нью-Джэрзі]]), «Сіско Сыстэмз» ([[Сан-Хасэ (Каліфорнія)|Сан-Хасэ]], штат Каліфорнія), «Навістар» (Лаел, штат [[Іліной]]), «Арвін-Мэрытор» (Трой, штат [[Мічыган]]), «[[Майкрасофт]]» (Рэдманд, штат [[Вашынгтон (штат)|Вашынгтон]]) і «Сігулер Гаф» ([[Нью-Ёрк]]) стварылі сумесна зь беларускімі прадпрымальнікамі Раду справавой супрацы Беларусі і ЗША. Аб’ём амэрыканскіх укладаньняў у Беларусі за 2011 год амаль падвоіўся параўнальна з 2010 годам і склаў $137,8 млн. Істотная частка амэрыканскіх укладаньняў прыпадала на [[Беларускі парк высокіх тэхналёгіяў]]. На 1 студзеня 2012 году на ўліку ў Беларусі стаялі 282 сумесных і замежных прадпрыемствы з удзелам амэрыканскага капіталу<ref name="м"/>. Ад студзеня 2011 году [[Беларуская чыгунка]] пачала правоз амэрыканскіх грузаў у Аўганістан. У 2013 годзе чыгуначныя грузаперавозкі празь Беларусь для патрэбаў [[Міжнародныя сілы садзейнічаньня бясьпецы|Міжнародных сілаў садзейнічаньня бясьпецы]] пашырылі<ref name="а"/>. == 2020-я == 1 лютага 2020 году ў менскім [[Палац незалежнасьці (Менск)|Палацы незалежнасьці]] дзяржаўны сакратар ЗША [[Майкл Пампэо]] сустрэўся з Аляксандрам Лукашэнкам. Пампэо заявіў, што пасьля 12-гадовага перапынку ўрад ЗША прызначыць амбасадара ў Беларусі, «каб амэрыканскія прадпрыемствы былі тут»<ref>{{Артыкул|аўтар=Марыя Дадалка.|загаловак=«Вы прыехалі ў нармальную краіну, дзе жыве нармальны народ, і краіна гатова працаваць на стабільнасьць і мір»|спасылка=http://zviazda.by/be/news/20200201/1580555707-dzyarzhsakratar-zsha-my-gatovy-zabyaspechyc-belarus-naftay-na-100|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=4 лютага 2020|нумар=[http://zviazda.by/be/number/22-29136 22 (29136)]|старонкі=[http://zviazda.by/sites/default/files/4lut-1_optim.pdf 1], [http://zviazda.by/sites/default/files/4lut-2_optim.pdf 2]|issn=1990-763x}}</ref>. 20 ліпеня 2020 году А. Лукашэнка прызначыў намесьніка міністра замежных справаў Беларусі [[Алег Краўчанка|Алега Краўчанку]] на пасаду амбасадара Беларусі ў ЗША, якая была вольнай 12 гадоў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Назначаны паслы ў ЗША, Нідэрланды, Аўстрыю, Вялікабрытанію і Казахстан|спасылка=https://blr.belta.by/president/view/naznachany-pasly-u-zsha-niderlandy-austryju-vjalikabrytaniju-i-kazahstan-89620-2020/|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=20 ліпеня 2020|дата доступу=20 ліпеня 2020}}</ref>. 28 лютага 2022 году [[Дзяржаўны дэпартамэнт ЗША]] прыпыніў працу [[Амбасада ЗША ў Беларусі|Амбасады ЗША ў Беларусі]] ў сувязі [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскім уварваньнем ва Ўкраіну]], у тым ліку з тэрыторыі Беларусі<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=ЗША прыпынілі работу свайго пасольства ў Менску|спасылка=https://blr.belta.by/world/view/zsha-prypynili-rabotu-svajgo-pasolstva-u-minsku-111449-2022/|выдавец=[[БелТА]]|дата публікацыі=28 лютага 2022|дата доступу=13 сакавіка 2022}}</ref>. Напярэдадні, 27 лютага, А. Лукашэнка пацьвердзіў, што з [[Гомельская вобласьць|чарнобыльскіх раёнаў]] Беларусі, дзе на вучэньнях «[[Саюзная рашучасьць-2022]]» былі расейскія войскі, запускаліся [[Ракета|ракеты]] па пазыцыях ва Ўкраіне<ref>{{Артыкул|аўтар=Марыя Дадалка.|загаловак=Канстытуцыя прапісаная ў духу народа, жаданьняў, якія ёсьць у народа|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20220227/1645971252-lukashenka-geta-kanstytucyya-prapisanaya-u-duhu-naroda-zhadannyau-yakiya|выданьне=Зьвязда|тып=|год=28 лютага 2022|нумар=[https://zviazda.by/be/number/40-29662 40 (29662)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/28lut-2_optim_2.pdf 2], [https://zviazda.by/sites/default/files/28lut-3_optim_2.pdf 3]|issn=}}</ref>. == Глядзіце таксама == * [[Амбасадары ЗША ў Беларусі]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20211204225035/https://usa.mfa.gov.by/en/ Амбасада Рэспублікі Беларусь у ЗША]{{ref-en}} * [https://by.usembassy.gov/be/ Амбасада ЗША ў Беларусі] * {{cite web|url=https://news.tut.by/politics/65546.html|title=Джордж Буш передал в Конгресс США сведения о доходах Лукашенко|work=[[TUT.BY]]|date=17-03-2006|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190115182143/https://news.tut.by/politics/65546.html|archivedate=2019-01-15|url-status=dead|lang=ru}} * [http://www.state.gov/p/eur/rls/prsrl/63297.htm Тэкст дакладу Джорджа Буша]{{ref-en}} {{Зьнешняя палітыка ЗША}} {{Міжнародныя стасункі Беларусі}} {{Накід:Беларусь}} [[Катэгорыя:Стасункі Беларусі і ЗША| ]] graxr4asyynwi7wn490l55260ebi0kz 0 59531 2619017 2618862 2025-06-07T17:08:41Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619017 wikitext text/x-wiki {{Унівэрсытэт |Назва = Баранавіцкі ўнівэрсытэт |Арыгінальная назва = Баранавіцкі дзяржаўны ўнівэрсытэт |Выява = |Памер выявы = |Подпіс выявы = |Назва лацінай = |Дэвіз = |Дэвіз па-беларуску = |Заснаваны = {{Дата пачатку|23|6|2004|1}} |Зачынены = |Тып = [[урад]]авы |Дачыненьне да рэлігіі = |Велічыня фонду = |Прэзыдэнт = |Віцэ-прэзыдэнт = |Рэктар = [[Васіль Качурка]] |Дэкан = |Дырэктар = |Назва кіраўніка = |Кіраўнік = |Колькасьць факультэтаў = 8 |Колькасьць пэрсаналу = |Колькасьць студэнтаў = 10 тысячаў |Колькасьць магістрантаў = |Колькасьць асьпірантаў = |Горад = [[Баранавічы]] |Штат = |Вобласьць = [[Берасьцейская вобласьць|Берасьцейская]] |Краіна = Беларусь |Шырата паўшар'е = |Шырата градусаў = |Шырата хвілінаў = |Шырата сэкундаў = |Даўгата паўшар'е = |Даўгата градусаў = |Даўгата хвілінаў = |Даўгата сэкундаў = |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Кампус = |Былыя назвы = |Іншы парамэтар = |Іншае значэньне = |Колеры = |Талісман = |Знаходзіцца ў складзе = [[Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь]] |Вэб-сайт = [http://www.barsu.by/by/index.php www.barsu.by] |Лягатып = |Памер = |Нататкі = }} '''Бара́навіцкі дзяржа́ўны ўнівэрсытэ́т''' (БарДУ) — вышэйшая навучальная ўстанова ў г. [[Баранавічы]]. Створаная 23 чэрвеня 2004 згодна пастановы [[Аляксандар Лукашэнка|Аляксандра Лукашэнкі]] шляхам аб’яднаньня недзяжаўных і дзяржаўных навучальных установаў гораду. Ва ўнівэрсытэце 10 факультэтаў (2009): * інжынэрны * замежных моваў * пэдагагічны * фінансава-прававы * завочнай адукацыі * безьперапынкавай адукацыі * давузаўскай падрыхтоўкі * падвышэньня кваліфікацыі і перападрыхтоўкі кадраў у сфэры эканомікі й адукацыі (завочная і вечаровая форма навучаньня) * падвышэньня кваліфікацыі і перападрыхтоўкі кадраў у сфэры эканомікі й адукацыі (дыстанцыйная форма навучаньня) * падвышэньня кваліфікацыі і перападрыхтоўкі кадраў у сфэры прамысловасьці і бізнэса Працуе 28 катэдр, навучаецца каля 10 тысячаў студэнтаў<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.barsu.by/by/university/universitet.php| загаловак = Гісторыя стварэньня| фармат = | назва праекту = | выдавец = Установа адукацыі «Баранавіцкі дзяржаўны універсітэт»| дата = 9 красавіка 2011 | мова = | камэнтар = }}</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20221011034849/https://barsu.by/by/ Афіцыйны сайт] {{ВНУ Беларусі}} [[Катэгорыя:Баранавіцкі дзяржаўны ўнівэрсытэт| ]] [[Катэгорыя:Навучальныя ўстановы, заснаваныя ў 2004 годзе]] ll8kwy8e13i6nhl8u2nsakwpdr1smee 0 60218 2619152 1550408 2025-06-08T06:20:38Z Ліцьвін 847 дапаўненьне 2619152 wikitext text/x-wiki '''Грынке́віч''' — беларускае прозьвішча. == Вядомыя носьбіты == * [[Алексус Грынкевіч]] — амэрыканскі вайскавод беларускага паходжаньня * [[Андрэй Грынкевіч]] — беларускі дыплямат * [[Станіслаў Грынкевіч]] ([[1902]]—[[1945]]) — беларускі грамадзкі й палітычны дзеяч * [[Тамаш Грыневіч|Тамаш Грыневіч (Грынкевіч)]] ([[1815]]—[[1863]]) — удзельнік [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|Паўстаньня 1863—1864 гадоў]], камандзір паўстанцкага атраду. * [[Францішак Грынкевіч]] ([[1884]]—[[1933]]) — беларускі каталіцкі дзеяч. {{неадназначнасьць}} [[Катэгорыя:Беларускія прозьвішчы]] 9ohelkqf6pbb5ypkqks654y1pacb6ak 0 61832 2618911 2587393 2025-06-07T12:51:59Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618911 wikitext text/x-wiki {{Палітык |імя = Анатоль Стэпусь |выява = |памер = |подпіс_пад_выявай = |пасада = Надзвычайны і Паўнамоцны Амбасадар Рэспублікі Беларусь у Эстонскай рэспубліцы |пачатак_тэрміну = [[30 чэрвеня]] [[2014]] |канец_тэрміну = [[22 траўня]] [[2018]] |прэзыдэнт = [[Аляксандар Лукашэнка]] |прэм’ер-міністар = |папярэднік = [[Вадзім Лазерка]] |наступнік = [[Вячаслаў Качанаў]] |пасада2 = Надзвычайны і Паўнамоцны Амбасадар Рэспублікі Беларусь у Вялікай Сацыялістычнай Народнай Лібійскай Арабскай Джамахірыі |пачатак_тэрміну2 = [[18 красавіка]] [[2008]] |канец_тэрміну2 = [[30 чэрвеня]] [[2014]] |папярэднік2 = [[Аляксандар Дзеравяшка]] |наступнік2 = |прэм’ер-міністар2 = [[Сяргей Сідорскі]] |прэзыдэнт2 = [[Аляксандар Лукашэнка]] |пасада3 = Гандлёвы прадстаўнік Рэспублікі Беларусь у Сацыялістычнай Рэспубліцы Віетнам |пачатак_тэрміну3 = [[5 красавіка]] [[1996]] |канец_тэрміну3 = [[25 ліпеня]] [[1998]] |папярэднік3 = |наступнік3 = |прэм’ер-міністар3 = |прэзыдэнт3 = [[Аляксандар Лукашэнка]] |пасада4 = |пачатак_тэрміну4 = |канец_тэрміну4 = |папярэднік4 = |наступнік4 = |прэм’ер-міністар4 = |прэзыдэнт4 = |пасада5 = |пачатак_тэрміну5 = |канец_тэрміну5 = |папярэднік5 = |наступнік5 = |прэм’ер-міністар5 = |прэзыдэнт5 = |пасада6 = |пачатак_тэрміну6 = |канец_тэрміну6 = |папярэднік6 = |наступнік6 = |прэм’ер-міністар6 = |прэзыдэнт6 = |дата_нараджэньня = {{Нарадзіўся|0|0|1960|1}} |месца_нараджэньня = |дата_сьмерці = |месца_сьмерці = |нацыянальнасьць = |назва_палітычнай_арганізацыі = <!-- Рух, Аб’яднаньне, і пад. Неабавязковы. Па змоўчаньні — «Партыя» --> |партыя = |сужэнец = |дзеці = |бацька = |маці = |род = |адукацыя = |рэлігія = |подпіс = |узнагароды = |Commons = |камэнтар = }} '''Анатоль Аляксеевіч Стэпусь''' — беларускі дыплямат. == Жыцьцяпіс == Скончыў [[Беларускі дзяржаўны эканамічны ўнівэрсытэт]], [[Менскі дзяржаўны лінгвістычны ўнівэрсытэт]]. З 5 красавіка 1996 году да 25 ліпеня 1998 году быў Гандлёвым прадстаўнікам Рэспублікі Беларусь у [[Віетнам|Сацыялістычнай Рэспубліцы Віетнам]]<ref>[https://web.archive.org/web/20120607144640/http://old.bankzakonov.com/d2008/time76/lav76429.htm Постановление Кабинета Министров Республики Беларусь от 5 апреля 1996 г. №242 «О назначении А. А. Степуся Торговым представителем Республики Беларусь в Социалистической Республике Вьетнам»] {{ref-ru}}</ref><ref>[http://old.bankzakonov.com/d2008/time66/lav66110.htm Постановление Совета Министров Республики Беларусь от 25 июня 1998 г. №1003 «Об освобождении А. А. Степуся от должности Торгового представителя Республики Беларусь в Социалистической Республике Вьетнам»]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{ref-ru}}</ref>. Займаў таксама пасаду начальніка ўпраўленьня Азіі і Афрыкі Міністэрства замежных Рэспублікі Беларусь<ref>[http://news.belta.by/by/news/president?id=212809 Анатоль Сцепусь назначаны паслом Беларусі ў Лівіі, БЕЛТА, 14.08.2008]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. 18 красавіка 2008 году прызначаны Надзвычайным і Паўнамоцным Амбасадарам Рэспублікі Беларусь у [[Лібія|Вялікай Сацыялістычнай Народнай Лібійскай Арабскай Джамахірыі]]<ref>[https://web.archive.org/web/20120505022551/http://old.bankzakonov.com/d2008/time00/lav00066.htm Указ Президента Республики Беларусь от 18 апреля 2008 г. №220 «О назначении А. А. Степуся Чрезвычайным и Полномочным Послом Республики Беларусь в Великой Социалистической Народной Ливийской Арабской Джамахирии и присвоении ему дипломатического ранга Чрезвычайного и Полномочного Посланника второго класса»] {{ref-ru}}</ref>. 15 красавіка 2011 году стаў дадаткова амбасадарам у [[Марока|Каралеўстве Марока]] па сумяшчальніцтве<ref>[http://www.pravo.by/webnpa/text.asp?RN=P31100156 Указ Президента Республики Беларусь от 15 апреля 2011 г. №156 «О назначении А. А. Степуся»]{{Недаступная спасылка|date=March 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{ref-ru}}</ref>, а [[30 чэрвеня]] [[2011]] — таксама ў [[Туніс|Туніскай Рэспубліцы]] па сумяшчальніцтве<ref>[http://pravo.by/webnpa/text.asp?RN=P31100286 Указ Президента Республики Беларусь от 30 июня 2011 г. № 286 «О назначении А.А.Степуся»]{{Недаступная спасылка|date=March 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{ref-ru}}</ref>. 30 чэрвеня 2014 году вызвалены ад гэтых пасад<ref>[https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=P31400319 Указ Президента Республики Беларусь № 319 «О назначении А. А. Степуся»]</ref> і прызначаны амсабадарам у Эстоніі<ref>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 30 чэрвеня 2014|url = http://www.belta.by/president/view/lukashenko-naznachil-poslov-belarusi-v-avstralii-pakistane-sirii-i-estonii-48518-2014|загаловак = Лукашенко назначил послов Беларуси в Австралии, Пакистане, Сирии и Эстонии|фармат = |назва праекту = Президент|выдавец = [[БелТА]]|дата доступу = 26 лютага 2016|мова = ru|камэнтар = }}</ref>. Вызвалены ад гэтай пасады 22 траўня 2018 году<ref>[https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=P31800189&p1=1&p5=0 Указ Президента Республики Беларусь № 187 «Об А. А. Степусе»]</ref>. == Крыніцы == {{зноскі}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20160313020630/http://estonia.mfa.gov.by/ru/embassy/ambassador/ Жыцьцяпіс] {{ref-ru}} на бачыне [[Амбасада Беларусі ў Эстоніі|амбасады ў Эстоніі]] {{Амбасадары Беларусі ў Лібіі}} {{Амбасадары Беларусі ў Марока}} {{Амбасадары Беларусі ў Тунісе}} {{Амбасадары Беларусі ў Эстоніі}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Стэпусь, Анатоль}} [[Катэгорыя:Амбасадары Беларусі ў Лібіі]] [[Катэгорыя:Амбасадары Беларусі ў Марока]] [[Катэгорыя:Амбасадары Беларусі ў Тунісе]] [[Катэгорыя:Амбасадары Беларусі ў Эстоніі]] 5dyryg7vqq7i0abolftrcs2jbxewngc 0 62929 2618912 2584463 2025-06-07T13:07:19Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618912 wikitext text/x-wiki {{Палітык | імя = Андрэй Дапкюнас | жанчына = <!-- любое значэньне калі жанчына--> | выява = Andrei Dapkiunas (1).jpg | подпіс_пад_выявай = | пасада = [[Пастаянныя прадстаўнікі БССР і Рэспублікі Беларусь пры Арганізацыі Аб'яднаных Нацыяў|Пастаянны прадстаўнік Рэспублікі Беларусь пры Арганізацыі Аб'яднаных Нацыяў]] | пачатак_тэрміну = 2004 | канец_тэрміну = люты 2011 | папярэднік = | наступнік = | пасада2 = | пачатак_тэрміну2 = 13 сьнежня 2011 | канец_тэрміну2 = жнівень 2017 | папярэднік2 = [[Сяргей Лінг]] | наступнік2 = Валянцін Рыбакоў | прэзыдэнт2 = | дата_нараджэньня = {{Нарадзіўся|11|4|1963|1}} | месца_нараджэньня = [[Менск]] | дата_сьмерці = | месца_сьмерці = | нацыянальнасьць = беларус | бацька = [[Вадзім Дапкюнас]] | маці = [[Жанна Дапкюнас]] | муж = | сужэнец = | прафэсія = дыплямат | рэлігія = | подпіс = | камэнтар = |лацінка=Andrej Dapkiukas}} '''Андрэй Вадзімавіч Дапкюнас''' (нарадзіўся 11 красавіка 1963 году ў [[Менск]]у) — беларускі дыплямат, надзвычайны і паўнамоцны амбасадар<ref>[http://www.mfa.gov.by/press/news_mfa/a4b0d1272190cbdb.html Аб уручэнні Пастаянным прадстаўніком Беларусі пры ААН даверчых лістоў Генэральнаму сакратару ААН]</ref>, намесьнік міністра замежных справаў Беларусі. У 1985 годзе скончыў [[перакладчыцкі факультэт]] [[Менскі дзяржаўны лінгвістычны ўнівэрсытэт|Менскага дзяржаўнага пэдагагічнага інстытуту замежных моваў]]. У 1989—1990 гадох у якасьці асьпіранта-дасьледчыка навучаўся ў [[Лёнданская школа эканомікі|Лёнданскае школе эканомікі]]. У 1991 годзе скончыў [[асьпірантура|асьпірантуру]] [[Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт|Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]]. Абараніў дысэртацыю «[[Палітычная культура]] [[моладзь|моладзі]] [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]]» у [[Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт|Беларускім дзяржаўным унівэрсытэце]]<ref>[http://cheloveknauka.com/politicheskaya-kultura-molodezhi-velikobritanii Аўтарэфэрат дысэртацыі «[[Палітычная культура]] [[Моладзь|моладзі]] [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]]»]</ref>. Кандыдат філязофскіх навук (1991). На дыпляматычнай службе з 1992 году. Працаваў другім сакратаром у Пастаянным прадстаўніцтве Рэспублікі Беларусь пры [[Арганізацыя Аб'яднаных Нацый|ААН]] у [[Нью-Ёрк]]у (1992—1994) і на розных кіраўнічых пасадах у [[Міністэрства замежных справаў Рэспублікі Беларусь|Міністэрстве замежных справаў Рэспублікі Беларусь]]. На працягу амаль 10 гадоў (1995—2004) кіраваў амэрыканскім рэгіянальным падразьдзяленьнем Міністэрства замежных справаў Беларусі. Зь [[верасень|верасьня]] 2004 году па люты 2011 году быў пастаянным прадстаўніком Рэспублікі Беларусь пры [[Арганізацыя Аб'яднаных Нацыяў|Арганізацыі Аб’яднаных Нацыяў]]<ref>[https://web.archive.org/web/20190712174613/http://www.pravo.by/pdf/2004-137/2004-137(007-013).pdf Указ Прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь № 421 ад 27 жніўня 2004 года “Аб прызначэньні А.В. Дапкюнаса Пастаянным прадстаўніком Рэспублікі Беларусь пры Арганізацыі Аб’яднаных Нацыяў”]</ref><ref>[http://www.pravo.by/webnpa/text.asp?RN=P31100048 Указ Прэзыдэнта Республікі Беларусь ад 4 лютага 2011 г. № 48 «Аб вызваленьні ад пасады А.В.Дапкюнаса»]{{Недаступная спасылка|date=March 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. У [[сьнежань|сьнежні]] 2011 году зноў прызначаны кіраўніком беларускае дыпляматычнае місіі пры [[Арганізацыя Аб'яднаных Нацый|ААН]] у [[Нью-Ёрк]]у<ref>[https://web.archive.org/web/20150924103141/http://www.pravo.by/pdf/2011-140/2011-140%28008-010%29.pdf Указ Прэзыдэнта Республікі Беларусь ад 13 сьнежня 2011 г. № 583 «Аб прызначэньні А.В.Дапкюнаса» (1/13149)]</ref>. У 2006 годзе працаваў старшынём Выканаўчай рады [[Дзіцячы фонд ААН|Дзіцячага фонду ААН]] ([[ЮНІСЭФ]])<ref>[http://www.mfa.gov.by/print/press/news_mfa/e49ae00d94712014.html Пастаянны прадстаўнік Рэспублікі Беларусь пры ААН абраны на пасаду старшыні Выканаўчай рады ЮНІСЭФ]</ref>. У 2008 годзе зьяўляўся намесьнікам старшыні [[Эканамічная і Сацыяльная Рада ААН|Эканамічнай і Сацыяльнай Рады ААН]] (ЭКАСАС)<ref>[http://www.mfa.gov.by/press/news_mfa/cb4e3915969a8a03.html Аб выбранні прадстаўніка Беларусі намесьнікам старшыні ЭКАСАС]</ref>. Сябра выканаўчай рады Міжнароднай асацыяцыі пастаянных прадстаўнікоў пры ААН<ref>[https://web.archive.org/web/20171009144500/http://un.mfa.gov.by/en/IAPR/Board/ Сьпіс выканаўчай рады Міжнароднай асацыяцыі пастаянных прадстаўнікоў пры ААН]</ref>. Быў першым прадстаўніком Рэспублікі Беларусь, які зьвярнуўся да Генэральнай Асамблеі [[Арганізацыя Аб'яднаных Нацыяў|ААН]] на беларускай мове<ref>[http://www.un.org/en/ga/63/generaldebate/belarus.shtml Выступ прадстаўніка Рэспублікі Беларусь у агульнай дыскусіі Генэральнай Асамблеі ААН, 29 верасьня 2008 года]</ref>. У жніўні 2017 году вызвалены ад пасады пастаяннага прадстаўніка пры ААН<ref>[https://web.archive.org/web/20190804115325/http://www.pravo.by/document/?guid=12551&p0=P31700278&p1=1&p5=0 Указ Прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь № 278 ад 7 жніўня 2017 года «Аб А.В. Дапкюнасу»]</ref> і прызначаны намесьнікам міністра замежных справаў Рэспублікі Беларусь<ref>[https://web.archive.org/web/20190804151837/http://www.pravo.by/document/?guid=12551&p0=C21700591&p1=1&p5=0 Пастанова Рады Міністраў Рэспублікі Беларусьб № 591 ад 7 жніўня 2017 году «Аб вызваленьні і назначэньні некаторых службовых асобаў»]</ref>. 20 ліпеня 2020 году быў прызначаны Надзвычайным і Паўнамоцным Амбасадарам Рэспублікі Беларусь у Аўстрыйскай Рэспубліцы і па сумяшчальніцтве ў Славеніі; Пастаянным прадстаўніком Рэспублікі Беларусь пры міжнародных арганізацыях у Вене і па сумяшчальніцтве пры [[Арганізацыя па бясьпецы і супрацы ў Эўропе|Арганізацыі па бясьпецы і супрацы ў Эўропе]] (АБСЭ)<ref name="Дапкюнас2020">{{Спасылка| дата публікацыі = 20 ліпеня 2020| url = https://www.pravo.by/document/?guid=12551&p0=P32000284&p1=1 | загаловак = Указ Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь № 284 «Об А. В. Дапкюнасе»| выдавецтва = Национальный правовой Интернет-портал Республики Беларусь| мова = ru}}</ref>. 21 кастрычніка 2024 году прызначаны Надзвычайным і Паўнамоцным Амбасадарам Рэспублікі Беларусь у Славаччыне па сумяшчальніцтве<ref>[https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=P32400398 Указ Президента Республики Беларусь от 21 октября 2024 г. № 398]</ref>. == Літаратура == * Хто ёсць хто ў Беларусі / Укладальнікі: Л.А. Андросік, [[Валянцін Голубеў|В.Ф. Голубеў]], К.А. Заброцкая, Г.Ф. Івуць, Л.Я. Кулажанка, В.А. Трыгубовіч, [[Аляксандар Фядута|А.І. Фядута]], В.А. Чуйко. — [[Вільня]], 2007. — С.63. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20190821083854/http://mfa.gov.by/be/ministry/ministers/ Біяграфія на сайце МЗС] * {{cite web|url=https://nn.by/?c=ar&i=160591|title=Ад Дапкюнаса да Латушкі — усе беларускія амбасадары: хто яны?|work=[[Наша Ніва]]}} * {{cite web|url=https://nn.by/?c=ar&i=195347|title=Пляменьнік Янкі Купалы стаў намесьнікам Уладзімера Макея|work=[[Наша Ніва]]}} {{Пастаянныя прадстаўнікі Беларусі пры Арганізацыі Аб'яднаных Нацыяў}} {{Амбасадары Беларусі ў Аўстрыі}} {{Амбасадары Беларусі ў Славеніі}} {{Амбасадары Беларусі ў Славаччыне}} {{Пастаянныя прадстаўнікі Беларусі пры міжнародных арганізацыях у Вене}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Дапкюнас, Андрэй}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся 11 красавіка]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1963 годзе]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Менску]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Менскага дзяржаўнага лінгвістычнага ўнівэрсытэту]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Лёнданскае школы эканомікі]] [[Катэгорыя:Кандыдаты філязофскіх навук]] [[Катэгорыя:Пастаянныя прадстаўнікі Беларусі ў ААН]] [[Катэгорыя:Намесьнікі міністра замежных справаў Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Амбасадары Беларусі ў Аўстрыі]] [[Катэгорыя:Амбасадары Беларусі ў Славеніі]] [[Катэгорыя:Амбасадары Беларусі ў Славаччыне]] 6vwmnlxwi5u2zo5wdobqgn1jodrrawu 0 67945 2619116 2602309 2025-06-07T23:23:12Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619116 wikitext text/x-wiki {{іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Расея |Назва = Бранск |Лацінка = Bransk |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Бранску |Арыгінальная назва = |Герб = Bransk_CoA_2016.gif |Сьцяг = Flag_of_Bryansk.png |Гімн = |Дата заснаваньня = 985 |Першыя згадкі = 1146 |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = Дзябранск |Мясцовая назва = |Суб’ект фэдэрацыі = [[Бранская вобласьць]] |Від раёну = |Раён = |Від паселішча = |Мэр = Аляксандар Хліманкоў |Плошча = 230 |Крыніца плошчы = |Вышыня = 190 |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 405723 |Год падліку колькасьці = 2018 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Колькасьць насельніцтва аглямэрацыі = |Год падліку колькасьці аглямэрацыі = |Крыніца колькасьці аглямэрацыі = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 241000 |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 53 |Шырата хвілінаў = 15 |Шырата сэкундаў = |Даўгата градусаў = 34 |Даўгата хвілінаў = 22 |Даўгата сэкундаў = |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = Category:Bryansk |Сайт = http://bryansk032.ru/ }} '''Брáнск''', '''Брáнск Літóўскі''' — [[горад|места]] ў [[Расея|Расеі]], на абодвух берагах ракі [[Дзясна|Дзясны]] пры ўтоку ў яе [[Болва|Болвы]] і [[Сьнежаць|Сьнежаці]]. Адміністрацыйны цэнтар [[Бранская вобласьць|Бранскай вобласьці]]. Насельніцтва на 2018 год — 405 723 чалавекі. Бранск — места [[Севершчына|гістарычнай Севершчыны]], побач зь якім праходзіць паўднёва-ўсходняя мяжа [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]]. == Назва == [[Тапонім]] Бранск, відаць, паходзіць ад [[Старажытнаруская мова|старажытнарускага]] слова ''Дьбряньскъ'' ([[Замак|горад]] упершыню ўпамінаецца ў [[Іпацьеўскі летапіс|Іпацьеўскім летапісе]] як ''Дебрянск''), утворанага ад слова ''дьбр''<ref>Этимологический словарь русского языка = Russisches etymologisches Wörterbuch : в 4 т. / авт.-сост. М. Фасмер; пер. с нем. и доп. чл.‑кор. АН СССР О. Н. Трубачёва, под ред. и с предисл. проф. Б. А. Ларина [т. I]. — Изд. 2-е, стер. — М. : Прогресс, 1986—1987.</ref>. Паводле ацэнкі мовазнаўцы [[Уладзімер Ніканаў|Ўладзімера Ніканава]], [[этымалёгія]] тапоніму застаецца незразумелай, бо да канца XII стагодзьдзя горад называўся ''Брыньню'' і незразумела, якая форма першасная: ''Брынь'' або ''Дзебранск''. Зьнікненьне пачатковага дз- разглядаецца як магчымае, але ня ёсьць фанэтычным законам<ref>Никонов В. А. Краткий топонимический словарь. — М.: Мысль, 1966. С. 66.</ref>. Дзеля адрозьненьня ад [[Бранск (Польшча)|Бранску]] на [[Падляшша|Падляшшы]] часам насіў дадатковыя азначэньні — ''Бранск [[Літва|Літоўскі]]''<ref>Голицын Н. С. Русская военная история. Ч. 1. — СПб., 1877. С. [http://elib.shpl.ru/ru/nodes/2655-ch-1-do-ioanna-iii-1877#mode/inspect/page/224/zoom/6 176], [http://elib.shpl.ru/ru/nodes/2655-ch-1-do-ioanna-iii-1877#mode/inspect/page/247/zoom/7 199].</ref><ref>Полное собрание русских летописей. Т. 11. — СПб., 1897. [https://books.google.by/books?id=GKROAQAAMAAJ&pg=PA204&dq=%22%D0%B1%D1%80%D1%8F%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiWwNa19f37AhVSh_0HHUZkD8kQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=%22%D0%B1%D1%80%D1%8F%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE%22&f=false С. 204].</ref><ref>Полное собрание русских летописей. Т. 20. — СПб., 1910. [https://books.google.by/books?id=5ppZAAAAcAAJ&pg=PA193&dq=%22%D0%B1%D1%80%D1%8F%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiWwNa19f37AhVSh_0HHUZkD8kQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=%22%D0%B1%D1%80%D1%8F%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE%22&f=false С. 193]</ref> або ''Бранск [[Севершчына|Северскі]]''<ref>Батюшков П. Н. Волынь: исторические судьбы юго-западного края. — СПб., 1888. [https://books.google.by/books?id=8UYEAAAAYAAJ&pg=PP86&dq=%22%D0%B1%D1%80%D1%8F%D0%BD%D1%81%D0%BA%D1%8A+%D1%81%D1%A3%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjPrbfPqpX8AhUtgf0HHaCxDC8Q6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=%22%D0%B1%D1%80%D1%8F%D0%BD%D1%81%D0%BA%D1%8A%20%D1%81%D1%A3%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9%22&f=false С. 58].</ref>. == Гісторыя == === Раньнія часы === [[Файл:Confluence of Desna and Bolva in Bryansk.JPG|міні|Сутока Дзясны і Болвы]] Упершыню ўпамінаецца ў [[Іпацьеўскі летапіс|Іпацьеўскім летапісы]] як «Дзебранск» пад 1146 годам<ref name="ipatievskaya_letopis">[https://web.archive.org/web/20060115144733/http://www.archeologia.ru/Library/Book/3bcf6c93aa36/page348 Іпацьцеўскі летапіс. С. 239]</ref>, пазьней — ва [[Уваскрасенскі летапіс|Ўваскрасенскім]], [[Лаўрэнцеўскі летапіс|Лаўрэнцеўскім]], [[Траецкі летапіс|Траецкім]] летапісах ды іншых крыніцах. Дакладная дата заснаваньня Бранску невядомая, але ўскосныя паказаньні на яе ўтрымоўваюцца ў раньніх рускіх летапісах і адносяцца да канца X стагодзьдзя Археалягічныя зьвесткі, атрыманыя пры раскопках старога гарадзішча на [[Чашын курган|Чашыным кургане]] ў 1976—1979 гадох, паказваюць на тое, што горад на тэрыторыі цяперашняга Бранску паўстаў у апошняй чвэрці X стагодзьдзя. Зыходзячы з гэтых ды іншых зьвестак, умоўным годам заснаваньня Бранску лічаць 985. Па пажары ў гарадзішчы на Чашыным кургане горад наноў збудавалі на Пакроўскай гары. Летапісныя крыніцы упамінаюць пра яго ў 1146 годзе. Старажытны Бранск уваходзіў у склад [[Чарнігаўскае княства|Чарнігаўскага княства]]. Па разбурэньні ў 1239 годзе [[Чарнігаў|Чарнігава]], [[Ноўгарад-Северскі|Ноўгарада-Северскага]] ды іншых гарадоў княства мангола-татарамі ўтварылася (у 1246 годзе) [[Удзельнае княства|удзельнае]] [[Бранскае княства]], а першым бранскім князем быў [[Раман Міхайлавіч]], потым яго сын [[Алег Раманавіч|Алег]]. Аднак па пастрыжэньні апошняга ў манахі бранскі і чарнігаўскі стальцы засталіся вакантнымі і Бранск перайшоў пад уладу [[Смаленскае княства|смаленскіх князёў]]. У 1310 годзе бранцы ня вытрымалі нападу татараў, іхны князь Сьвятаслаў быў забіты ў баі, і з тых часоў бранскія князі атрымлівалі дазвол на княжаньне ад Арды. Апошні князь бранскі і смаленскі Васіль атрымаў ярлык на княжаньне ад мангольскіх ханаў у 1356 годзе. === Паміж Вялікім Княствам Літоўскім і Маскоўскай дзяржавай === У 1360-я гады<ref>{{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 340</ref> [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікі князь]] [[Альгерд]] далучыў Бранск да [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. Новы князь [[Дзьмітры Альгердавіч]] пасьпяхова абараняў места ад спробаў [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]] падпарадкаваць сабе ўсё Бранскае княства. Між іншым, ён жа істотна дапамог князю Дзьмітрыю маскоўскаму ў час [[Кулікоўская бітва|Кулікоўскай бітвы]] (1380 год), выступіўшы з уласнай харугвай на ягоным баку. Па сьмерці князя Дзьмітрыя (1399 год) места перайшло да [[Вітаўт]]а, некаторы час ім кіраваў [[Ягайла]], а потым [[Сьвідрыгайла]]. У 1500 годзе Бранск захапіла войска [[Іван III|Івана III]] і далучыла места да Маскоўскай дзяржавы. У пачатку XVI стагодзьдзя пачалася вайна з ВКЛ, падчас якой Бранск выступаў як апорны пункт маскоўскіх сілаў. У разгар вайны крымскі хан [[Махмэт I Гірэй]] запатрабаваў ад [[Васіль III|Васіля III]] вярнуць места ВКЛ, аднак Васіль не выканаў патрабаваньняў. Шмат гадоў Бранск быў яблыкам разладу паміж ВКЛ (пазьней Рэччу Паспалітай) і Масковіяй. Назва места ўпаміналася амаль у кожнай мірнай дамове. У 1607 годзе на Бранск двойчы нападаў [[Дзьмітры Самазванец II]]. У першы раз места спалілі, каб не яно не дасталася «злодзею», да канца ж году Бранск адбудавалі практычна нанова. Нягледзячы на бесьперапынную ваенную пагрозу, места расло, насельніцтва павялічвалася. У 1616 годзе тут жыло 497 чалавек, а ў 1622 годзе ваявода князь Даўгарукаў адпісваў, што ў месьце ўжо 1069 здольных насіць зброю. З XVII стагодзьдзі Бранск апынуўся на ростанях найважнейшых гандлёвых шляхоў, якія зьвязалі [[Украіна|Ўкраіну]] з [[Масква|Масквой]], і з гэтага часу пачалося імклівае разьвіцьцё гандлю. Захавалася сьведчаньне азначэньня жыхароў ваколіцаў Бранску [[Ліцьвіны Севершчыны|ліцьвінамі]]: «''…приехали де к ним из Брянска два литвина на дву возех тогож села Быкович [Брянского уезда] с Матвеевым крестьянином Грудинина с Игнатом Михеевым''» (1649 год)<ref>Акты, относящиеся к истории Южной и Западной России, собранные и изданные Археографической комиссией. Т. 3. — СПб, 1861. [https://books.google.by/books?id=9jNOAAAAcAAJ&pg=RA1-PA30&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0+%D0%B1%D1%80%D1%8F%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwicupXah676AhUe7rsIHRw1BFg4ChDoAXoECAgQAg#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0%20%D0%B1%D1%80%D1%8F%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0&f=false С. 30].</ref>. А ў дакумэнце 1637 году, укладзеным у Бранску, упамінаецца жыхар [[Канстантынопаль|Канстантынопалю]] ([[Асманская імпэрыя]]) пад турэцкім імём Рэзван, які «''…был литвин и взят в полон в турки… …родом литвин{{Заўвага|Ранейшыя сьведчаньні ўжываньня канструкцыі «''родам [[Ліцьвіны|ліцьвін (літоўка)]]''»: «''сіи [[Андрэй (япіскап цьвярскі)|Андрѣи]] бяше родомъ Литвинъ, сынъ [[Гердзень (імя)|Ерденевъ]], Литовскаго князя''»<ref>Троицкая летопись. Реконструкция текста. Изд. М. Д. Присёлков. — М. — Л., 1950. С. 344—345.</ref> ([[Траецкі летапіс]] пад 1289 годам); «''литвин родом''» ([[Жыціе|жывот]] [[Даўмонт Пскоўскі|Даўмонта Пскоўскага]] першай трэці XIV стагодзьдзя<ref>Лосева О. В. Жития русских святых в составе древнерусских Прологов XII — первой трети XV веков. — М., 2009. [https://books.google.by/books?id=9abSAAAAQBAJ&pg=PA200&dq=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%BC%D1%8A%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjchJnemq78AhWNiP0HHWRNCiA4KBDoAXoECAQQAg#v=onepage&q=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%20%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%BC%D1%8A%22&f=false С. 199—201].</ref>); «''родом литовка, а прозвище ей бысть литовское Августа''» пра дачку вялікага князя літоўскага [[Гедзімін]]а ([[Ніканаўскі летапіс]] 1526—1530 гадоў, адкуль перайшло ў [[Ліцавы летапісны звод]] 1568—1576 гадоў)}}… …а [[Ліцьвіны#Літоўская мова|по литовску]] зовут ево Ондрюшкам''»<ref>Труды Саратовской ученой архивной комиссии. Вып. 29. — Саратов, 1912. [https://books.google.by/books?id=XztDAAAAIAAJ&pg=RA1-PA66&dq=%22%D0%BF%D0%BE+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%83%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwif44b-sbD6AhUSzKQKHWQgA3kQ6AF6BAgLEAI#v=snippet&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%83&f=false С. 66]—68.</ref>. === Пад уладай Маскоўскай дзяржавы і Расейскай імпэрыі === [[Файл:Свенский монастырь - Общий вид.jpg|міні|Сьвенскі манастыр, да 1918 г.]] У 1709 годзе Бранск увайшоў у склад [[Кіеўская губэрня|Кіеўскай губэрні]]. За маскоўскім гаспадаром [[Пётар I|Пятром I]] яго наноў ўмацавалі. На Дзясьне заклалі карабельную вэрф, на якой будаваліся караблі [[Бранская флятылія|Бранскай флятыліі]] дзеля паходу супраць [[Турэччына|Турэччыны]]. У 1778 годзе Бранск атрымаў мескі герб «у чырвоным полі залатая марціра зь дзьвюма пірамідамі бомбаў» і стаў цэнтрам павету [[Арлоўская губэрня|Арлоўскай губэрні]]. У 1783 годзе ў месьце заснавалі арсэнал для вырабу аблогавай і палявой артылерыі. У 1852 годзе адзначалася, што жыхароў-[[Беларусы|беларусаў]] [[Акулічы|Акуліцкай]] воласьці Бранскага павету суседняе насельніцтва называла [[Ліцьвіны Севершчыны|«літвой»]]<ref>Köppen P. Statistische Reise in’s Land der Donischen Kosaken durch die Gouvernements Tula, Orel und Woronesch im Jahre 1850. — St. Petersburg, 1852. [https://books.google.by/books?id=F5pVAAAAcAAJ&pg=PA56&dq=Akulitschi+litauer&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjDwvuKsrP6AhWONewKHS-fCx4Q6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=Akulitschi%20litauer&f=false S. 56].</ref>. У XIX стагодзьдзі Бранск — цэнтар прамысловага раёну: у 1870-х гадох узьнікла акцыянэрнае таварыства Бранскага рэйкапракатнага, жалезарабочага і мэханічнага заводаў (у наш час ЗАТ "Вытворчы комплекс «[[Бранскі машынабудаўнічы завод]]»). === Найноўшы час === 25 сакавіка 1918 году згодна з [[Трэцяя Ўстаўная грамата|Трэцяй Устаўной граматай]] Бранск абвяшчаўся часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Нягледзячы на паведамленьні асобных дасьледнікаў<ref>[https://web.archive.org/web/20081015142148/http://knihi.com/hierb/bran2.html Бранск-Северскі] // {{Літаратура/Геральдыка беларускіх местаў|к}}</ref>, места не ўваходзіла ў склад [[Гомельская губэрня|Гомельскай губэрні]]<ref>[https://web.archive.org/web/20160307012138/http://www.palacegomel.by/engine/print.php?newsid=166 90 лет со дня образования Гомельской губернии]</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20151017171014/http://archives.gov.by/index.php?id=989746 Административно-территориальное деление Беларуси]</ref>. У 1920—1929 гадох Бранск быў цэнтрам [[Бранская губэрня|губэрні]]. У 1923 годзе географ [[Аркадзь Смоліч]] у сваё кнізе «Геаграфія Беларусі» ахарактарызаваў яго як беларускае места<ref>[[Алег Трусаў]], [http://www.svaboda.org/content/transcript/763458.html Беларуская Атлянтыда: Без бар’ераў. Северскія землі], [[Радыё Свабода]], 19 кастрычніка 2007 г.</ref>. У [[Другая сусьветная вайна|Другую сусьветную вайну]] 6 кастрычніка 1941 году Бранск занялі войскі [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]]. 17 верасьня 1943 году яго зноў [[Бранская апэрацыя|занялі савецкія войскі]], з тых часоў гэтая дата адзначаецца як дзень места. У [[Бранскія лясы|лясах Браншчыны]] быў цэнтар савецкага партызанскага руху, дзейнічалі партызанскія аддзелы колькасьцю каля 60 тысячаў чалавек. 5 ліпеня 1944 году Бранск стаў цэнтра вобласьці. У 1956 годзе ў склад места ў якасьці раёну ўлучылі места-спадарожнік [[Бежыцкі раён|Бежыцу]]. == Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел == Бранск падзяляецца на чатыры раёны: [[Бежыцкі раён|Бежыцкі]], [[Валадарскі раён (Бранск)|Валадарскі]] (улучае мястэчкі [[Вялікае Поўпіна]] і [[Сьнежацкая]]), [[Савецкі раён (Бранск)|Савецкі]], [[Фокінскі раён|Фокінскі]] (улучае мястэчка [[Белыя Берагі]]). == Насельніцтва == Насельніцтва Бранску складае 405 723 чалавекі (на 2018 год). {| class="wikitable" |- ! Год ! 1897 ! 1913 ! 1939 ! 1959 ! 1970 ! 1992 ! 2002 ! 2008 ! 2018 |- ! Насельніцтва, тыс. чал. | align="center" | 23,5<ref>[http://dic.academic.ru/dic.nsf/sie/2552/БРЯНСК Брянск] // {{Літаратура/Савецкая гістарычная энцыкляпэдыя}}</ref> | align="center" | 30,7 | align="center" | 87,5 | align="center" | 207,0 | align="center" | 318,0<ref>[http://dic.academic.ru/dic.nsf/bse/71439/Брянск Брянск] // {{Літаратура/Вялікая Савецкая Энцыкляпэдыя (3 выданьне)}}</ref> | align="center" | 460,5<ref>[http://dic.academic.ru/dic.nsf/enc3p/79178 Брянск] // {{Літаратура/Вялікі энцыкляпэдычны слоўнік}}</ref> | align="center" | 431,5 | align="center" | 413,9 | align="center" | 405,7 |- |} == Эканоміка == === Прамысловасьць === Бранск — буйны прамысловы цэнтар. Асноўныя галіны прамысловасьці — машынабудаваньне, мэталаапрацоўка. Таксама разьвіты хімічная, электратэхнічная і электронная, дрэваапрацоўчая, тэкстыльная, харчовая прамысловасьць. Больш за 1200&nbsp;прадпрыемстваў выпускаюць: * цеплавозы, цеплавозныя і карабельныя дызэлі, грузавыя вагоны; * аўтагрэйдары, асфальтамяшальнікі і іншую дарожную тэхніку; * сельскагаспадарчую тэхніку; * будаўнічыя матэрыялы; * швацкія вырабы; * і іншую прамысловую прадукцыю. За 2008 год па прадпрыемствах апрацоўчых вытворчасьцяў аб’ём адгружаных тавараў уласнай вытворчасьці, выкананых працаў і паслуг уласнымі сіламі склаў 38,4 млрд рублёў. ==== Буйныя прадпрыемствы ==== * «[[Бранскі машынабудаўнічы завод]]»; * «[[Бежыцкі сталеліцейны завод]]»; * «[[Бранскі аўтамабільны завод]]»; * «[[Бранскі завод колавых цягачоў]]»; * «[[Ірмаш]]» (дарожна-будаўнічая, землекапальная тэхніка); * «[[Брансксельмаш]]»; * «[[Тэрматрон-Завод]]» (абсталяваньне для чыгунак, пад’ёмна-транспартнае абсталяваньне); * «[[Бранскі арсэнал]]» (дарожна-будаўнічае абсталяваньне); * «[[Бранскі эксперыментальны завод па рамонце дызэльных машынаў]]»; * «[[Бранскі хімічны завод ім. А. І. Паддубнага]]»; * «[[Група-Крэмній]]» (інтэгральныя схемы, паўправадніковыя прыборы); * «[[Бранскі электрамэханічны завод]]»; * «[[Бранскпрамбэтон]]»; * «[[Бранская папяровая фабрыка]]»; * «[[Бранскі кардон]]»; * «[[Бранскі камвольны камбінат]]»; * «[[Брансксьпіртпрам]]»; * «[[Бранканфі]]» (кандытарскія вырабы); * «[[Мелькрук]]» (мука, крупы, макаронныя вырабы, піва, солад); * «[[Бранскі малочны камбінат]]»; * «[[Бранскі мясакамбінат]]». <!-- Гл. Сьпіс заводаў і прамысловых прадпрыемстваў Бранску --> === Транспарт === Бранск — буйны чыгуначны вузел: праз места праходзяць лініі на Маскву, [[Кіеў]], [[Гомель]], [[Смаленск]], [[Арол (горад)|Арол]] і [[Вязьма|Вязьму]], якімі ажыцьцяўляюцца пасажырскія і грузавыя перавозкі. Разьвязка стратэгічных і міжнародных аўтамабільных шляхоў: {{таблічка-ru|М|3}} (Масква — [[Кіеў]]), {{таблічка-ru|М|13}} (Бранск — [[Кобрынь]]), {{таблічка-ru|А|141}} (Арол — [[Рослаў]]). Праз Бранск пралягае «[[Сяброўства (нафтаправод)|нафтаправод Сяброўства]]», газаправоды [[Дашава]] — Масква, [[Шабелінка]] — Масква (з адгалінаваньнем на Гомель). Тут разьмяшчаецца міжнародны [[Бранск (аэрапорт)|аэрапорт «Бранск»]], чыгуначны вакзал «[[Бранск-Арлоўскі|Бранск I]]», аўтобусны вакзал і аўтобусная станцыя. Пасажырскія перавозкі ажыцьцяўляюцца [[маршрутнае таксі|маршрутнымі таксі]] (больш за 1400 машынаў на 53 маршрутах) [[тралейбус]]амі (гл. [[Бранскі тралейбус]]), [[аўтобус]]амі (33 маршруты), а таксама прыгараднымі [[электрацягнік]]амі і [[аўтаматрыса]]мі. == Адукацыя == [[Файл:Старый корпус БГТУ Брянск.JPG|міні|Стары корпус Бранскага дзяржаўнага тэхнічнага ўнівэрсытэту]] Муніцыпальная сыстэма адукацыі ўлучае 188 адукацыйных установаў: * 76 агульнаадукацыйных школ (зь іх 2 ліцэі, 9 гімназіяў); * 98 дашкольных адукацыйных установаў (14 600 выхаванцаў); * 10 цэнтраў і дамоў творчасьці; * 2 навучальна-вытворчыя камбінаты ў Бежыцкім і Савецкім раёнах гораду; * муніцыпальная адукацыйная ўстанова для дзяцей, якія маюць патрэбу ў псыхоляга-пэдагагічнай дапамозе: «Бранскі гарадзкі цэнтар псыхоляга-мэдычна-сацыяльнага суправаджэньня»; * муніцыпальная адукацыйная ўстанова «Бранскі гарадзкі інфармацыйна-мэтадычны цэнтар у сыстэме дадатковай пэдагагічнай адукацыі (падвышэньня кваліфікацыі)». Прафэсійную вышэйшую адукацыю ажыцьцяўляюць 5 ВНУ: * [[Бранскі дзяржаўны тэхнічны ўнівэрсытэт]]; * [[Бранскі дзяржаўны ўнівэрсытэт імя акадэміка І. Г. Пятроўскага]]; * [[Бранская дзяржаўная інжынэрна-тэхналягічная акадэмія]]; * [[Бранская дзяржаўная сельскагаспадарчая акадэмія]] * [[Бранскі адкрыты інстытут кіраваньня і бізнэсу]] Акрамя таго, у Бранску працуюць філіі 18 ВНУ: * [[Маскоўскі пэдагагічны дзяржаўны ўнівэрсытэт]]; * [[Расейскі дзяржаўны сацыяльны ўнівэрсытэт]]; * [[Расейскі дзяржаўны адкрыты тэхнічны ўнівэрсытэт шляхоў зносін]]; * [[Расейскі дзяржаўны гандлёва-эканамічны ўнівэрсытэт]]; * [[Санкт-Пецярбурскі дзяржаўны ўнівэрсытэт фізычнай культуры імя П. Ф. Лесгафта]]; * [[Маскоўскі ўнівэрсытэт Міністэрства ўнутраных справаў Расейскай Фэдэрацыі]]; * [[Расейскі ўнівэрсытэт каапэрацыі]]; * [[Маскоўскі псыхоляга-сацыяльны інстытут]]; * [[Усерасейскі завочны фінансава-эканамічны інстытут]]; * [[Маскоўскі інстытут рэклямы, турызму і шоў-бізнэсу]]; * [[Маскоўскі новы юрыдычны інстытут]]; * [[Міжнародны славянскі інстытут]]; * [[Сучасная гуманітарная акадэмія]]; * [[Маскоўская фінансава-юрыдычная акадэмія]]; * [[Міжнародная акадэмія бізнэсу і кіраваньня]]; * [[Акадэмія права і кіраваньня Фэдэральнай службы выкананьня пакараньняў]]; * [[Арлоўская рэгіянальная акадэмія дзяржаўнай службы]]. У месьце працуе 168 бібліятэк рознай ведамаснай прыналежнасьці. Найбуйнейшая — [[Бранская абласная навуковая ўнівэрсальная бібліятэка ім. Ф. І. Цютчава]]. == Культура == === Тэатры, кінатэатры, канцэртныя залі === [[Файл:Bryansk Theater.JPG|міні|Бранскі драматычны тэатар]] * Бранскі абласны дзяржаўны тэатар драмы ім. [[Аляксей Талстой|А. К. Талстога]], * Бранскі абласны тэатар юнага гледача, * Бранскі абласны тэатар лялек, * Дзіцячы музычны тэатар «Арфэй». * Філярмонія (канцэртная заля «Сяброўства»). * Канцэртная заля Палаца культуры «БМЗ». * 4 кінатэатры, зь іх 3 муніцыпальныя. * Цырк на 1945 месцаў. * Плянэтар. === Музэі === * [[Бранскі Дзяржаўны аб'яднаны краязнаўчы музэй]]: ** Бранскі краязнаўчы музэй, ** Музэй гісторыі партызанскага руху на Браншчыне (Мэмарыяльны комплекс «Партызанская паляна»), ** Бранскі літаратурны музэй. * Бранскі абласны мастацкі музэй, ** Музэй братоў [[браты Ткачовы|Ткачовых]]. * [[Бранскі лес (музэй)|Музэй «Бранскі лес»]] — першы ў Расеі прафэсійны музэй лесу. Згарэў амаль дашчэнту ў ноч на 8 сакавіка 2009 году. * Парк-музэй ім. А. К. Талстога — дэкаратыўна-паркавы ансамбль драўлянай скульптуры. * Мэмарыяльны музэй [[Дзьмітры Мікалаевіч Мядзведзеў|Д. М. Мядзьведзева]]. == Славутасьці == === [[Сьвята-Пакроўскі сабор (Бранск)|Сьвята-Пакроўскі сабор]] === [[Файл:Y4110081 Heilige Pokrov-Kathedrale.jpg|міні|Пакроўскі сабор (пач. XVIII стагодзьдзя)]] Месц азнаходжаньня: Пакроўская гара. Збудаваны ў 1626 годзе на сродкі бранскага стольніка Е. Т. Алымава замест старажытнай саборнай драўлянай царквы, якая згадваецца ў дакумэнтах 1603, 1613 гадоў. Архітэктура храма спалучае старажытныя традыцыі стылю XVII ст. Гэта мураваны бясслупны пяцігаловы двухпавярховы храм. Ніжні храм асьвячоны ў гонар сьвяціцеля Аляксія, Мітрапаліта Маскоўскага і «ўсея Русі», цудатворца; верхняя — у гонар Пакрова найсьвяцейшай Багародзіцы. Цікавай асаблівасьцю храма зьяўляецца разьмяшчэньне бакавых частак па баках сьвету. Да 1798 году храм быў саборным (галоўным у горадзе), а пасьля — прыхадзкім. У 1799 годзе была разабрана верхняя шатровая званіца, а пазьней чатыры бакавых часткі і зроблена шырокая двухпавярховая прыбудова з новай званіцай. У 1918 годзе храм быў зачынены, а ў 30-я гады званіца і цэнтральная частка былі разбураныя, і ў будынку храма разьмясьціўся дзяржаўны архіў. Напачатку 70-х гадоў была зроблена рэстаўрацыя царквы з прыстасаваньнем будынка пад Дом народнай творчасьці. У 1991 годзе сабор вернуты вернікам і з 24 траўня 1991 году ў храме праходзяць рэгулярныя набажэнствы. === [[Горна-Мікольская царква (Бранск)|Горна-Мікольская царква]] === Месца знаходжаньня: Пакроўская гара. {{Каардынаты|53.248060|34.375220}} Збудаваная ў 1751 годзе. У архітэктурных дэталях карнізаў, ліштве вокнаў, кутніх лапатках прасочваюцца старыя традыцыі, узыходныя да XVII ст. === [[Камяніца купца Аўраамава (Бранск)|Камяніца купца Аўраамава]] === Месца знаходжаньня: Савецкі раён, Пакроўская гара. Збудаваная ў 1870 годзе. === [[Сьвенскі манастыр (Бранск)|Сьвенскі манастыр]] === Месца знаходжаньня: непадалёк ад тэлецэнтру. Разьмяшчаецца ў маляўнічым месцы на гары правага берага ракі Дзясны. Паводле паданьня ў 1288 годзе вялікі князь чарнігаўскі Раман Міхайлавіч, быўшы ў сваёй вотчыне ў Бранску, асьлеп, а вылечыўся з дапамогай цудатворнага абраза. У памяць пра гэта ён заснаваў на беразе Дзясны, насупраць упадзеньня ў яе рэчкі Сьвінь, Усьпенскі манастыр (немілагучная назва «Сьвінскі» ў першай палове васямнаццатага стагодзьдзя было зьменена на «Сьвенскі»). Усім пэрымэтрам манастыра праходзіць сьцяна вышынёй месцамі да 10 м, ёсьць байніцы. У наш час яго ваколіцы выкарыстоўваюцца як месца правядзеньня штогадовага Сьвенскага кірмаша. === [[Спаса-Грабаўская царква (Бранск)|Спаса-Грабаўская царква]] === [[Файл:Y4110092 eine Kirche in Brjansk.JPG|thumb|Спаса-Грабаўская царква (пач. XX стагодзьдзя)]] Храм, спраектаваны ў [[Псэўдарускі стыль|псэўдарускім стылі]] ([[Мураўёўкі|мураўёўка]]), збудаваны ў 1904 годзе. Аўтарам праекту быў бранскі архітэктар-мастак Н. А. Лебедзеў. У 1929 годзе царкву зачынілі, а яе верхнюю частку зруйнавалі. Пазьней усярэдзіне храма разьмяшчаўся морг, потым Дом займальнай навукі і тэхнікі. Прабітыя новыя вокны для першага паверху і дапушчаныя іншыя парушэньні яе архітэктурнага аблічча. З 7 студзеня 1993 году храм ізноў пачаў дзейнічаць. === [[Курган Неўміручасьці (Бранск)|Курган Неўміручасьці]] === [[Файл:BRMonument.JPG|міні|Цэнтральны манумэнт на Пакроўскай гары]] Месца знаходжаньня: парк «Салаўі». {{Каардынаты|53.268619|34.364191}} Курган Неўміручасьці — помнік загінулым у змаганьні зь нямецкім нацызмам. Гэта адзін з асноўных помнікаў места. Быў закладзены 11 траўня 1967 году ў мескім парку культуры і адпачынку «Салаўі». Сёньня гэта велічнае збудаваньне, якое вянчае велізарная пяціканцовая зорка. Сьвятую зямлю з брацкіх магіл у местах і сёлах Браншчыны, зь легендарных месцаў гарадоў-герояў, з баўгарскай Шыпкі — знака братэрства славянскіх народаў, прынесьлі да месца закладкі Кургана маці, чые сыны не вярнуліся з вайны, [[вэтэраны]] вайны, рэвалюцыі і камсамола, Героі Савецкага Саюзу, кавалеры ордэнаў Славы, кіраўнікі і ўдзельнікі партызанскага руху і падпольлі, ваяры Савецкага Войска, камсамольцы, піянэры, акцябронкі. Тысячы юнакоў і дзяўчат працавалі на збудаваньні Кургана. Ён уяўляе сабою земляны насып агульным аб’ёмам звыш 20 тысячаў кубічных мэтраў і вышынёй 12 мэтраў. У падставе Кургана закладзены гарматны ствол з капсулай, у якой утрымоўваецца зварот да нашчадкаў-бранцаў 2017 году: «Дарагія таварышы, сябры, людзі XXI стагодзьдзя!.. Ніколі не забывайце гераічнага мінулага нашага партызанскага краю! Заўсёды памятайце, якім коштам дасталася воля вашым дзядам! Беражыце яе, як зрэнку вока… Мы адпісваем вам самае дарагое, што ёсьць у савецкага чалавека, — гонар сваёй Радзімы! Любіце сваю краіну так, як любілі яе мы, вашы старэйшыя таварышы, аднадумцы, сябры. Прымнажайце магутнасьць Радзімы Саветаў!» У асновы Кургана прыступкі шырокіх сходаў падводзяць да пляцоўкі, на фасадзе якой надпіс: «У імя міру аддалых жыцьці свае Курган Неўміручасьці збудаваны камсамольцамі і моладзьдзю гораду ў год пяцідзесяцігодзьдзя ВЛКСМ». Архітэктар — В. Н. Гарадкоў, аўтар пілёна — В. А. Цяплякоў. == Месты-сябры == * {{Сьцяг Расеі|20px}} [[Арол (горад)|Арол]], [[Расея]] * {{Сьцяг Расеі|20px}} [[Паўночнадзьвінск]], [[Расея]] * {{Сьцяг Беларусі|20px}} [[Гомель]], [[Беларусь]] * {{Сьцяг Беларусі|20px}} [[Магілёў]], [[Беларусь]] * {{Сьцяг Беларусі|20px}} [[Менск]], [[Беларусь]] * {{Сьцяг Украіны|20px}} [[Чарнігаў]], [[Украіна]] * {{Сьцяг Польшчы|20px}} [[Канін]], [[Польшча]] * {{Сьцяг Баўгарыі|20px}} [[Карлава]], [[Баўгарыя]] * {{Сьцяг Баўгарыі|20px}} [[Дупніца]], [[Баўгарыя]] * {{Сьцяг Летувы|20px}} [[Новыя Акмяны]], [[Летува]] * {{Сьцяг Латвіі|20px}} [[Добеле]], [[Латвія]] * {{Сьцяг Вугоршчыны|20px}} [[Д’ёр]], [[Вугоршчына]] * {{Сьцяг ЗША|20px}} [[Лоўэл (горад)|Лоўэл]], [[ЗША]] == Асобы == * [[Аляксандар Перасьвет]] — герой [[Кулікоўская бітва|Кулікоўскай бітвы]] == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/ЭВКЛ|1}} * [[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] [https://web.archive.org/web/20151222163140/http://arche.bymedia.net/2001-2/katla201.html Беларусы Бранскага краю. Этнічная гісторыя і сучаснасць] // [[ARCHE]]. № 2, 2001 (Народны нумар). * {{Літаратура/Геральдыка беларускіх местаў}} * {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|1}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_I/353 353]. == Вонкавыя спасылкі == <!-- Калі вы прыйшлі, каб дадаць спасылку — падумайце, а ці так яна важная. Бо хутчэй за ўсё яна будзе выдалена. --> * [http://radzima.org/be/pub/8_m/ Бранск (Бранск-Северскі)], [[Radzima.org]] * [http://www.bryanskobl.ru/ Сайт адміністрацыі Бранскай вобласьці]{{ref-ru}} * [https://web.archive.org/web/20061019015033/http://www.admin.bryansk.ru/ Сайт Бранскай гарадзкой адміністрацыі]{{ref-ru}} * [https://web.archive.org/web/20181021142349/http://bryansk.gks.ru/ Тэрытарыяльны орган Фэдэральнай службы дзяржаўнай статыстыкі па Бранскай вобласьці]{{ref-ru}} * [https://archive.is/20121228122923/http://www.edu-bryansk.ru/ Бранскі адукацыйны партал]{{ref-ru}} * [http://www.heraldicum.ru/russia/subjects/towns/bransk.htm Герб горада]{{ref-ru}} * [https://web.archive.org/web/20090225111032/http://map.bryandex.ru/ Інтэрактыўная мапа Бранску]{{ref-ru}} {{Бранская вобласьць}} [[Катэгорыя:Гарады Расеі]] [[Катэгорыя:Бранск|*]] 4rtxcgydid9b059xmluqgci74aa5n57 0 81111 2619118 2242503 2025-06-08T00:34:20Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 13 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619118 wikitext text/x-wiki [[File:B._Peeters_-_Schipbreuk_op_een_rotskust_-_E37_-_Cultural_Heritage_Agency_of_the_Netherlands_Art_Collection.jpg|thumb]] '''Бу́ра''' — працяглы й моцны [[вецер]] (хуткасьць — болей за 20 [[мэтар|мэтраў]] за [[сэкунда|сэкунду]]), які ахоплівае вялікія прасторы, суправаджаецца разбурэньнямі на зямлі й моцным хваляваньнем на вадзе<ref name="enc">І. М. Балбуцкі. Бура // {{Літаратура/Энцыкляпэдыя прыроды Беларусі|1}} — С. 358—359</ref>. == Першапрычына == ''Бура'' звычайна бывае пры праходжаньні глыбокіх цыклёнаў, зрэдку на хвастах (пэрыфэрыі) антыцыклёнаў у зоне значных ціскавых (барычных) зьменаў ([[градыент]]аў)<ref name="enc"/>, а таксама пры праходжаньні віхраслупа альбо мясцовай ці франтальнай навальніцы<ref name="metar">[https://web.archive.org/web/20111014084457/http://pogoda.by/glossary/?nd=2 Гідраметэаралягічны цэнтар Беларусі. Тлумачальны слоўнік]</ref>. == Вызначэньне буры == Існуе спэцыяльная шкала для вызначэньня буры сярод астатніх тыпаў вятроў — [[шкала Бофарта]]. Згодна ёй хуткасьць прыземных вятроў пры буры прыраўноўваецца да 10 балаў (ці 25—28 мэтраў за сэкунду), моцная бура — адпаведна 11 балаў (29—32 мэтраў за сэкунду). Пры гэтым менш моцны вецер у 8—9 балаў па шкале Бофарта абазначаецца як [[шторм]] ці моцны шторм, у той жа час моцны вецер у 12 балаў (болей 32 мэтраў за сэкунду) пазначаецца як [[гураган]]<ref name="metar"/>. == Характар == На Беларусі можа назірацца ва ўсе месяцы году, але часьцей за ўсё ўвесну (сакавік, красавік) і ўвосень (кастрычнік, лістапад)<ref name="enc"/>. Такія вятры звычайна бываюць пераважна паўднёвага й паўднёва-заходняга кірункаў (верагоднасьць — 50 адсоткаў). Існуе наступнае часавае хваляваньне характара буры на адкрытых месцах: * хуткасьць ветру 18—20 м/с — 1 раз у год * хуткасьць ветру 20—23 м/с — 1 раз у 5 гадоў * хуткасьць ветру 22—25 м/с — 1 раз у 10 гадоў * хуткасьць ветру 23—27 м/с — 1 раз у 15 гадоў * хуткасьць ветру 24—28 м/с — 1 раз у 20 гадоў Абазначаны выпадкі хуткасьці ветру да 40 м/с. == Бясьпека == Дзеля засьцярогі ад [[Здарэньне|здарэньня]] пры буры варта: 1) трымацца ўдалечыні ад высокіх дрэваў і слупоў, а таксама збудаваньняў і [[Лінія электраперадачы|лініяў электраперадачы]]; 2) знаходзіцца ва ўкрыцьці, 3) захінуць вочы, [[нос]] і [[рот]] ад [[пыл]]у і пяску; 4) шчыльна зачыніць вокны і [[дзьверы]], 5) спыніць [[самаход]] і заставацца ўнутры<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Шкала колеравых узроўняў небясьпекі надвор’я|спасылка=https://blr.belta.by/infographica/view/shkala-koleravyh-uzrounjau-nebjaspeki-nadvorja-14713/|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=29 ліпеня 2021|дата доступу=3 жніўня 2021}}</ref>. == Фіксаваньні == * 17—18 студзеня 1955 бура зь вятрамі заходняга кірунку ахапіла ўсю Беларусь. Пружанская і Ваўкавыская мэтэастанцыі зафіксавалі хуткасьць ветру да 30 м/с. Значныя разбурэньні ў Гарадзенскай і Магілёўскай абласьцях. * 3 жніўня 1959 году ў Слуцку зафіксаваны вецер хуткасьцю 40 м/с<ref name="met">[https://web.archive.org/web/20150913070830/http://www.pogoda.by/315/klim.php?m=8 Гідраметэаралягічны цэнтар Беларусі, архіў — жнівень]</ref> * 12 жніўня 1961 году ў Івацэвічах зафіксаваны вецер хуткасьцю 40 м/с<ref name="met"/> * 8 ліпеня 1963 году ў Віцебску зафіксаваны вецер хуткасьцю 35 м/с<ref name="metea">[https://web.archive.org/web/20131009220341/http://www.pogoda.by/315/klim.php?m=7 Гідраметэаралягічны цэнтар Беларусі, архіў — ліпень]</ref> * 18 красавіка 1967 году ў Докшыцах зафіксаваны вецер хуткасьцю 40 м/с<ref>[https://web.archive.org/web/20150503223231/http://www.pogoda.by/315/klim.php?m=4 Гідраметэаралягічны цэнтар Беларусі, архіў — красавік]</ref> * 30 чэрвеня 1968 году ў Докшыцах зафіксаваны вецер хуткасьцю 35 м/с<ref>[https://web.archive.org/web/20150503214602/http://www.pogoda.by/315/klim.php?m=6 Гідраметэаралягічны цэнтар Беларусі, архіў — чэрвень]</ref> * 2 лістапада 1969 году ў Докшыцах і на Шаркоўшчыне быў зафіксаваны вецер хуткасьцю 40 м/с<ref>[https://web.archive.org/web/20091013060054/http://www.pogoda.by/315/klim.php?m=11 Гідраметэаралягічны цэнтар Беларусі, архіў — лістапад]</ref> * 10 сакавіка 1969 году ў Ашмянах зафіксаваны вецер хуткасьцю 35 м/с<ref>[https://web.archive.org/web/20120214065630/http://www.pogoda.by/315/klim.php?m=3 Гідраметэаралягічны цэнтар Беларусі, архіў — сакавік]</ref> * 7 лютага 1970 году ў Пінску зафіксаваны вецер хуткасьцю 29 м/с<ref>[https://web.archive.org/web/20130120191224/http://pogoda.by/315/klim.php?m=2 Гідраметэаралягічны цэнтар Беларусі, архіў — люты]</ref> * 22—23 кастрычніка 1971 году бура з заходніх краёў захапіла ўсю Беларусь. Докшыцкая й Лепельская мэтэастанцыі зафіксавалі вятры хуткасьцю да 35 м/с. Была пашкоджаная сувязь і электрычнасьць.<ref name="enc"/> * 23 кастрычніка 1971 году ў Лепелі быў зафіксаваны вецер хуткасьцю 35 м/с<ref>[https://web.archive.org/web/20150913062203/http://www.pogoda.by/315/klim.php?m=10 Гідраметэаралягічны цэнтар Беларусі, архіў — кастрычнік]</ref> * 9 верасьня 1971 году ў Бярэзані, Воршы, Ашмянах быў зафіксаваны вецер хуткасьцю 34 м/с<ref>[https://web.archive.org/web/20091013060059/http://www.pogoda.by/315/klim.php?m=9 Гідраметэаралягічны цэнтар Беларусі, архіў — верасень]</ref> * 10 сьнежня 1975 году ў Бярэзані й Езерышчах быў зафіксаваны вецер хуткасьцю 34 м/с<ref>[https://web.archive.org/web/20150504215702/http://www.pogoda.by/315/klim.php?m=12 Гідраметэаралягічны цэнтар Беларусі, архіў — сьнежань]</ref> * 29 траўня 1975 году на Шаркоўшчыне зафіксаваны вецер хуткасьцю 30 м/с<ref>[https://web.archive.org/web/20080412004021/http://pogoda.by/315/klim.php?m=5 Гідраметэаралягічны цэнтар Беларусі, архіў — травень]</ref> * 13 студзеня 1976 году ў Горадні зафіксаваны вецер хуткасьцю 32 м/с<ref>[https://web.archive.org/web/20120214065644/http://www.pogoda.by/315/klim.php?m=1 Гідраметэаралягічны цэнтар Беларусі, архіў — студзень]</ref> * 10 ліпеня 1980 году на мэтэаралягічным пункце Палескі зафіксаваны вецер хуткасьцю 35 м/с<ref name="metea"/> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == {{Commons}} {{Надвор’е}} [[Катэгорыя:Бура| ]] o9jcnnzm8byffle3ar9fnoqnakaqlu2 0 90956 2618917 2258521 2025-06-07T13:57:41Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618917 wikitext text/x-wiki {{Палітык | імя = Антоні Фуртак <br/> <small> Antoni Furtak </small> | жанчына = | выява = | подпіс_пад_выявай = | пасада = Дэпутат Сойму X і I скліканьняў | пачатак_тэрміну = [[1989]] | канец_тэрміну = [[1993]] | віцэ-прэзыдэнт = | прэзыдэнт = [[Войцех Ярузэльскі]], [[Лех Валэнса]] | прэм'ер-міністар = | папярэднік = | наступнік = | пасада2 = | пачатак_тэрміну2 = | канец_тэрміну2 = | папярэднік2 = | наступнік2 = | прэзыдэнт2 = | дата_нараджэньня = {{Нарадзіўся|12|06|1944|1}} | месца_нараджэньня = [[Хжонхувэк]] | дата_сьмерці = | месца_сьмерці = | выбарчая_акруга = 22 Гданьск | нацыянальнасьць = паляк | партыя = | муж = |сужэнец = | прафэсія = | рэлігія = | подпіс = | камэнтар = | узнагароды = }} '''Антоні Ян Фуртак''' ({{мова-pl|Antoni Jan Furtak}}; нар. [[12 чэрвеня]] [[1944]] году ў [[Хжонхувэк|Хжонхувку]]) — былы польскі палітык. Працаваў на [[Гдыня|гдынскіх]] вэрфях. Пасьля працаваў кіраўнікам аддзяленьня садоў у сельскагаспадарчай школе. З 1985 году працаваў на сваёй фэрме. У 1990—2003 гадох зноў працаваў на вэрфях. З [[2004]] году на пэнсіі. У [[1980]]—[[1981]] гадох быў дзеячом прафсаюзу [[Салідарнасьць (прафзьвяз)|Салідарнасьць]] і Салідарнасьці фэрмэраў. Пасьля ўводу ваеннага палажэньня ўходзіў у кансьпірацыйнае структуры Салідарнасьці. У [[1989]] годзе быў абраны дэпутатам Сойму X скліканьня (1989—1991) зь сьпісу кандыдатаў Грамадзкага камітэту. У [[1991]] годзе быў пераабраны дэпутатам Сойму I скліканьня (1991—1993) з акругі Гданьск. Быў старшынём сельскагаспадарчай камісіі Сойму. == Літаратура == * Hanna Malarecka-Simbierowicz (red.), Nasi w Sejmie i Senacie, Oficyna Wydawnicza Volumen, Warszawa 1990 {{ref-pl}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20080229172223/http://orka.sejm.gov.pl/ArchAll2.nsf/1RP/100 Зьвесткі пра былых дэпутатаў Сойму на старонцы Сойму] {{ref-pl}} * [http://encyklopedia-solidarnosci.pl/wiki/index.php?title=Antoni_Furtak Antoni Furtak] // Encyklopedia Solidarności {{ref-pl}} * [https://web.archive.org/web/20110203072118/http://www.afurtak.com/ Асабістая старонка] {{ref-pl}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Фуртак, Антоні}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Люблінскім ваяводзтве]] [[Катэгорыя:Дэпутаты Сойму Польскай Рэспублікі]] 5d715vhf66d7c73lrfjp6opvesspgud 0 95672 2619189 2232645 2025-06-08T10:04:15Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619189 wikitext text/x-wiki {{Унівэрсытэт |Назва = Віцебскі мэдычны ўнівэрсытэт |Арыгінальная назва = Віцебскі дзяржаўны мэдычны ўнівэрсытэт |Выява = |Памер выявы = |Подпіс выявы = |Назва лацінай = |Дэвіз = |Дэвіз па-беларуску = |Заснаваны = {{Дата пачатку|1|11|1934|1}} |Зачынены = |Тып = [[урад]]авы |Дачыненьне да рэлігіі = |Велічыня фонду = |Прэзыдэнт = |Віцэ-прэзыдэнт = |Рэктар = Анатоль Шчастны |Дэкан = |Дырэктар = |Назва кіраўніка = |Кіраўнік = |Колькасьць факультэтаў = 7 |Колькасьць пэрсаналу = |Колькасьць студэнтаў =больш за 6000<ref>[http://www.vsmu.by/about-vsmu.html Витебский государственный ордена Дружбы народов медицинский университет - Университет]{{ref-ru}}</ref> |Колькасьць магістрантаў = |Колькасьць асьпірантаў = |Горад = [[Віцебск]] |Вобласьць = |Краіна = Беларусь |Шырата паўшар'е = |Шырата градусаў = |Шырата хвілінаў = |Шырата сэкундаў = |Даўгата паўшар'е = |Даўгата градусаў = |Даўгата хвілінаў = |Даўгата сэкундаў = |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Кампус = гарадзкі |Былыя назвы = Віцебскі дзяржаўны мэдычны інстытут |Іншы парамэтар = |Іншае значэньне = |Колеры = |Талісман = |Знаходзіцца ў складзе = [[Міністэрства аховы здароўя Рэспублікі Беларусь]] |Вэб-сайт = [http://www.vsmu.by vgmu.by] |Лягатып = |Памер = |Нататкі = }} '''Віцебскі дзяржаўны мэдычны ўнівэрсытэт''' ('''ВДМУ''') — профільны [[унівэрсытэт|ўнівэрсытэт]], знаходзіцца ў [[Віцебск]]у. Утвораны пад назвай '''Віцебскі дзяржаўны мэдычны інстытут''' Пастановай Савета народных камісараў БССР 1 лістапада 1934 як бальніца-мэдычная ВНУ, на ўсіх курсах навучаліся 250 чалавек. Першым дырэктарам інстытуту быў прызначаны доктар мэдычных навук, прафэсар Майсей Анісімавіч Хазанаш, выхаванец мэдычнага факультэта Бэрнскага ўнівэрсытэту. У 1938 годзе бальніца-мэдычная ВНУ пераназваная ў Віцебскі медыцынскі інстытут. == Інстытут падчас вайны == Да 1941 году было ажыцьцёўлена сем выпускаў [[урач]]оў. У пачатку вайны інстытут быў эвакуіраваны ў [[Чалябінск]], затым у 1943 годзе — у [[Яраслаўль]]. Пасьля на базе Віцебскага мэдычнага інстытуту быў створаны Яраслаўскі мэдычны інстытут. У 1944 годзе частка супрацоўнікаў інстытуту вярнулася ў [[Менск]], удзельнічала ў аднаўленьні Менскага мэдычнага інстытуту. У 1946 годзе інстытут вярнуўся на родную Віцебшчыну. З 1946 году па 1950 ВНУ ўзначальваў Анісім Іванавіч Саўчанка, намесьнік Міністра аховы здароўя БССР. У 1948 годзе было створана студэнцкае навуковае таварыства. == Гісторыя ВДМУ пасьля вайны == У 1970-1980-я пабудаваны новы корпус мэдычнага інстытуту (арх. Данілаў<ref>{{Літаратура/Архітэктура Беларусі: Энцыклапедычны даведнік}} с. 117</ref>). У 1984 годзе з нагоды 50-годзьдзя інстытуту ён узнагароджваецца ордэнам Сяброўства народаў і адкрываецца факультэт ўдасканаленьня ўрачоў. У 1989 годзе інстытут з падначаленьня Міністэрства аховы здароўя СССР перадаецца Міністэрству аховы здароўя БССР. З 1997 па 2005 гг. унівэрсытэт узначальваў [[Аляксандар Косінец]]. За гэты пэрыяд у ўнівэрсытэце праведзены глыбокія пераўтварэньні. Адкрытыя факультэты: падрыхтоўкі замежных грамадзян (1997), павышэньня кваліфікацыі спэцыялістаў і перападрыхтоўкі кадраў (1997), прафарыентацыі і давузаўскай падрыхтоўкі (1998), стаматалягічны (2001), пэдагогікі і псыхалёгіі вышэйшай мэдычнай школы (2001). На факультэтах арганізуюцца новыя катэдры і курсы павышэньня кваліфікацыі спэцыялістаў. 10 сакавіка 2003 году загадам Міністэрства аховы здароўя Рэспублікі Беларусь была створана Клініка ВДМУ. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20160126080918/http://vsmu.by/ Віцебскі мэдычны ўнівэрсытэт]{{ref-ru}} {{ВНУ Беларусі}} [[Катэгорыя:Віцебскі дзяржаўны мэдычны ўнівэрсытэт| ]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1934 годзе]] kbqi5ui1owa2rysscd1gcn8rx8m74ka 0 102134 2619103 2324558 2025-06-07T21:46:35Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619103 wikitext text/x-wiki {{Таксанамічная інфармацыя |Назва = Бераст |Выява = Illustration Ulmus carpinifolia0.jpg |Подпіс да выявы = Бераст (''Ulmus minor'' <small>Mill.</small>) |Надцарства = [[Эўкарыёты]] (Eukaryota) |Царства = [[Расьліны]] (Plantae) |Падцарства = |Група = |Разьдзел = |Падразьдзел = |Надтып = |Тып = |Падтып = |Нададдзел = |Аддзел = [[Кветкавыя расьліны|Кветкавыя]] (Angiosperms) |Пададдзел = |Надкляса = |Кляса = [[Двухдольныя]] (Eudicots) |Падкляса = |Інфракляса = |Надатрад = |Надпарадак = |Атрад = |Парадак = [[Ружакветныя]] (Rosales) |Падатрад = |Падпарадак = |Інфраатрад = |Інфрапарадак = |Надсямейства = |Сямейства = [[Вязавыя]] (Ulmaceae) |Род = [[Вяз]] (''Ulmus'') |Від = Бераст |Лацінская назва = Ulmus minor |Лацінская назва аўтар = Mill. |Назва разьдзелу даччыных таксонаў = |Даччыныя таксоны = |Мапа = Ulmus minor range.svg |Шырыня мапы = |Подпіс мапы = |Спасылка ў Віківідах = Ulmus minor |Commons = Category:Ulmus minor }} [[Файл:Ulmus minor MHNT.BOT.2010.12.3.jpg|thumb|''Ulmus minor'']] '''Бераст''', або ''вяз малы, ільм малы, карагач'' ([[лацінская мова|лац.]] ''Ulmus minor Mill.'') — гэта канкрэтны від лістападных дрэваў з [[Род (біялёгія)|роду]] [[вяз (Ulmus)|вяз (або ільм, бераст)]] [[Сямейства (біялёгія)|сямейства]] [[вязавыя|вязавых (або ільмавых)]] (Ulmaceae). Мае шмат сынонімаў: ''Ulmus campestris auct.'', ''Ulmus carpinifolia Gled.'', ''Ulmus foliacea Gilib., nom. inval.'', ''Ulmus nitens Moench'', ''Ulmus suberosa Moench''. Кара цёмна-шэрая, глыбока патрэсканая. Крона шырокацыліндрычная, густая. Лісьце нераўнабокае, на доўгіх чараньках, цьвёрдае, пілаватае, зьнізу на жылках пакрытае чырвонымі кропкавымі залозкамі. Кветкі ў густых пучках. Плод — крылатка. У Беларусі бераст (''Ulmus minor Mill.'') забаронены да рубкі Пастановаю Савета Міністраў ад 29 сакавіка 2002 году № 383. Таксама '''бераст''', або '''вяз''', '''ільм''' ([[лацінская мова|лац.]] ''Ulmus L.'') — назва ўсяго [[Род (біялёгія)|роду]] лістападных дрэваў [[Сямейства (біялёгія)|сямейства]] [[вязавыя|вязавых (або ільмавых)]] (Ulmaceae). Існуе каля 25 відаў. Іншыя віды з роду бераст (вяз): * ''Ulmus glabra'' Huds., (сынонім: ''U. scabra'' Mill.) * ''Ulmus laevis'' Pall. * ''Ulmus alata'' Michx. * ''Ulmus americana'' L. * ''Ulmus androssowii'' Litv. * ''Ulmus crassifolia'' Nutt. * ''Ulmus davidiana'' Planch. * ''Ulmus densa'' Litv. * ''Ulmus elliptica'' K. Koch * ''Ulmus harbinensis'' S. Q. Nie & G. Q. Huang * ''Ulmus hollandica'' Mill. * ''Ulmus hybr.'' * ''Ulmus laciniata'' (Trautv.) Mayr * ''Ulmus macrocarpa'' Hance * ''Ulmus mexicana'' (Liebm.) Planch. * ''Ulmus parvifolia'' Jacq. * ''Ulmus pumila'' L. * ''Ulmus procera'' Salisb. * ''Ulmus rubra'' Muhl. * ''Ulmus szechuanica'' W. P. Fang * ''Ulmus thomasii'' Sarg. * ''Ulmus villosa'' Brandis ex Gamble * ''Ulmus ×viminalis'' Lodd. ex Bean * ''Ulmus wallichiana'' Planch. Звычайна — дрэвы вышынёй да 30 м і да 1,5 м у дыяметры, але некаторыя віды растуць у выглядзе кустоўя. Расьце ў Цэнтральнай і Паўднёвай Эўропе. Сустракаецца ў зьмяшаных і шырокалісьцевых лясах, асабліва на наносных, алювіяльных глебах у рачных далінах, у гарах падымаецца да 500 м. Усе віды даволі ценявыносьлівыя, асабліва ў маладосьці; пры поўным асьвятленьні растуць даволі добра і ўтвараюць магутную крону. [[Файл:Feldulme (Ulmus minor).jpg|міні|300пкс|Бераст]] == Вонкавыя спасылкі == * [http://hbc.bas-net.by/plantae/rus/plantinfo.php?kodnazv=6601&aaafamilia=%C2%FF%E7%EE%E2%FB%E5,%20%E8%EB%E8%20%C8%EB%FC%EC%EE%E2%FB%E5&genus=%C2%FF%E7,%20%E8%EB%E8%20%C8%EB%FC%EC&species=%EC%E0%EB%FB%E9,%20%E8%EB%E8%20%C1%E5%F0%E5%F1%F2,%20%E8%EB%E8%20%CA%E0%F0%E0%E3%E0%F7&aut_sp=&intrasp=&type=ras Вязовые, или Ильмовые. Вяз, или Ильм малый, или Берест, или Карагач. Ulmaceae Ulmus minor Mill.]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/flora_sssr1936_5.djvu Род 369. Ильм, Вяз или Берест — Ulmus L. // Флора СССР. В 30-ти томах / Главный редактор и редактор тома акад. В. Л. Комаров — М.—Л.: Издательство Академии Наук СССР, 1936. — Т. V. — С. 360—373. — 762 + XXVI с. — 5175 экз.] * [http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/der_i_kust_sssr1951_2.djvu Род 1. Ulmus L. — Вяз, Ильм или Берест // Деревья и кустарники СССР. Дикорастущие, культивируемые и перспективные для интродукции. / Редактор тома С. Я. Соколов — М.—Л.: Издательство Академии Наук СССР, 1951. — Т. II. Покрытосеменные. — С. 494—510. — 612 с — 2500 экз.] [[Катэгорыя:Дрэвы]] [[Катэгорыя:Ружакветныя]] [[Катэгорыя:Вязавыя]] 2jm62sfk1rpwp9j7fh34r53mzl5x1x0 0 102605 2619165 2498965 2025-06-08T07:26:53Z W 11741 +2 крыніцы пра Ф-16: Польскі экспэрт: беларускія пілёты, магчыма, пераацанілі свае магчымасьці // «Эўрапейскае радыё для Беларусі», 31 жніўня 2009 г. https://euroradio.by/polski-ekspert-belaruskiya-piloty-magchyma-peraacanili-svae-magchymasci 2619165 wikitext text/x-wiki {{Зьнішчальнік |Назва = Ф-16 |Выява = [[Файл:F-16 Fighting Falcon.jpg|300пкс|]] |Подпіс = |Тып = зьнішчальнік |Павозка = 1 |Краіна = [[ЗША]] <!-- Гісторыя: --> |Час эксплюатацыі = з 1975 году |Эксплюатанты = |Войны = [[Лібанская вайна]]<br />[[Вайна ў Пэрсыдзкай затоцы]]<br />[[Вайна АПАД супраць Югаславіі]]<br />[[Другая Лібанская вайна]]<br />[[Басьнійская вайна]]<br />[[Вайна ў Аўганістане (2001)]]<br />[[Вайна ў Іраку (2003)]] <!-- Гісторыя вытворчасьці: --> |Канструктар = |Час стварэньня = |Першы палёт = 2 лютага 1974 |Вытворца = [[General Dynamics]] (да 1993 году)<br />[[Lockheed Martin]] (з 1993 году) |Гады вытворчасьці = |Колькасьць = 4400 (2009 год) |Мадыфікацыі = |Кошт адзінкі = <!-- Памеры: --> |Даўжыня = 15,03 |Размах крылаў = 9,45 |Вышыня = 5,09 |Плошча крылаў = 27,87 <!-- Маса: --> |Маса пустога = 8 910 (з рухавіком F100)<br />9 017 (з рухавіком F110) |Нармалёвая ўзьлётная = 12 723 (з рухавіком F100)<br />12 852 (з рухавіком F110) |Максымальная ўзьлётная = 21 772 <!-- Рухавікі: --> |Рухавікі = 1 × Pratt & Whitney F100-PW-229 ці<br />1 × General Electric F110-GE-129 |Цяга = 1 × 129,4 кН (F100)<br />1 × 131,6 кН (F100) |Цяга на фарсажы = <!-- Характарыстыкі: --> |Максымальная хуткасьць = |Баявы радыюс = |Далёкасьць палёту = |Практычная столь = 15 240 |Хуткапад'ёмнасьць = <!-- Узбраеньне: --> |Бомбавае = [[Mark 82]], [Mark 83, Mark 84 |Абарончае = 1 × 20 мм шасьцістволавая гармата M61A1 з 511 [[снарад|сн]] |Ракетнае = AIM-7, AIM-9, AIM-120, AIM-132, Python 3, Python 4, [[Derby]], [[Sky Flash]], [[Magic 2]], [[AGM-45]], [[AGM-65 Maverick|AGM-65]], [[AGM-84]], [[AGM-88 HARM|AGM-88]], [[AGM-154 JSOW|AGM-154]], [[AGM-158 JASSM|AGM-158]] , [[Penguin Mk3]] |Commons = Category:F-16 Fighting Falcon }} '''Ф-16 «Змагарны сокал»'''<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Польскі экспэрт: беларускія пілёты, магчыма, пераацанілі свае магчымасьці|спасылка=https://euroradio.by/polski-ekspert-belaruskiya-piloty-magchyma-peraacanili-svae-magchymasci|выдавец=«[[Эўрапейскае радыё для Беларусі]]»|дата публікацыі=31 жніўня 2009|дата доступу=8 чэрвеня 2025}}</ref><ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Польскі генэрал: Расея выкарыстоўвае зброю далёкага дзеяньня ва Ўкраіне, што закранае і Польшчу|спасылка=https://www.polskieradio.pl/396/7817/artykul/3336438|выдавец=[[Беларуская служба Польскага радыё]]|дата публікацыі=17 лютага 2024|дата доступу=8 чэрвеня 2025}}</ref> ({{мова-en|F-16 Fighting Falcon|скарочана}}) — шматфункцыянальны лёгкі [[самалёт-зьнішчальнік|зьнішчальнік]], распрацаваны кампаніяй [[General Dynamics]] у [[ЗША]]. У 1993 General Dynamics прадала свой авіябудаўнічы бізнэс кампаніі Lockheed Corporation (у цяперашні час — [[Lockheed Martin]]). Дзякуючы сваёй унівэрсальнасьці і адносна невысокаму кошту, F-16 карыстаюцца посьпехам на міжнародным рынку ўзбраеньняў, знаходзяцца на ўзбраеньні 24 краін. F-16 зьяўляецца самым масавым зьнішчальнікам чацьвёртага пакаленьня — на 2009 год пабудавана больш за 4400 машын. Хоць F-16 больш не будуецца для ВПС ЗША, ён усё яшчэ вырабляецца на экспарт. == Эксплюатацыя ў ВПС ЗША == Прататып пад азначэньнем YF-16 (№ 72-01567) упершыню падняўся ў паветра 21 студзеня 1974 году, калі падчас праверкі на аэрадроме пілёт быў змушаны ўзьляцець, каб пазьбегнуць аварыйнай сытуацыі. Першы палёт па праграме выпрабаваньняў адбыўся 2 лютага таго ж году. У наступным годзе зьявіўся '''F-16A''', а ў 1977 г. — двухмесны '''F-16B'''. У адпаведнасьці з сэрыяй «Блёк 15» (праграма паступовай мадэрнізацыі), самалёты гэтых варыянтаў абсталяваныя стабілізатарам павялічанай плошчы. Праграма ўдасканаленьня Ф-16 прынятая гэтак жа [[Бэльгія]]й, [[Данія]]й, [[Нідэрлянды|Нідэрляндамі]], [[Нарвэгія]]й і [[ЗША]]. Паводле стандарту «Блёк 15», былі палепшаныя ўсё раней выпушчаныя машыны, на якіх усталяваныя новая [[радыёлякацыйная станцыя]] (РЛС) AGP-66 (V2A) і індыкатар на лабавым шкле. З кастрычніка 1986 г. ВПС ЗША прыступілі да мадэрнізацыі 270 '''F-16A/B''' па праграме ADF ({{мова-en|Air Defense Fighter}}<ref>{{Спасылка|url=https://www.f-16.net/f-16_users_article32.html|загаловак= United States of America Air National Guard - ANG |мова=en|праект=F-16.net}}</ref>; змагар супрацьпаветранай абароны) для пераабсталяваньня самалётаў у [[зьнішчальнік-перахопнік|зьнішчальнікі-перахопнікі]] [[Супрацьпаветраная абарона|СПА]]. Гэтыя машыны атрымалі ўдасканаленую РЛС, здольную адсочваць дробныя мэты, і [[пускавая ўстаноўка|пускавыя ўстаноўкі]] для ракет AIM-7 «Sparrow», здольных зьнішчаць аб’екты за межамі поля бачнасьці. F-16 СПА могуць несьці 6 [[Кіравальная ракета|КР]] [[AIM-120]], [[AIM-7]] або [[AIM-9]] клясы «паветра-паветра». == Пэрспэктыўныя праграмы == Праграмы наступнага ўдасканаленьня Ф-16 уключаюць CCV ({{мова-en|Control Configured Vehicle}}<ref>{{Спасылка|url=https://www.f-16.net/aircraft-database/F-16/airframe-profile/1/|загаловак=Airframe Details for F-16 #72-1567 |мова=en|праект=F-16.net}}</ref>; самалёты з канфігурацыяй, вызначанай сыстэмай кіраваньня) і AFTI ({{мова-en|Advanced Fighter Technology Integration}}<ref>{{Спасылка|url=https://www.f-16.net/aircraft-database/F-16/airframe-profile/8/|загаловак=Airframe Details for F-16 #75-0750|мова=en|праект=F-16.net}}</ref>) — экспэрымэнтальная машына з патройнай лічбавай сыстэмай кіраваньня палётам і вялікімі падфюзэляжнымі грабянямі. '''F-16XL''' бясхваставой схемы, мог мець магутнае ўзбраеньне, вялікую далёкасьць палёту і лепшую манэўранасьць у параўнаньні з зыходным F-16. Першы палёт новага самалёта адбыўся 3 ліпеня 1982 г.<ref>{{Спасылка|url=https://www.f-16.net/f-16_versions_article1.html|загаловак=F-16 XL|мова=en|праект=F-16.net}}</ref>, аднак лётныя выпрабаваньні па гэтай праграме былі згорнутыя ў канцы 1980-х гг. па ініцыятыве ВПС ЗША, а два пабудаваных самалёта былі перададзеныя [[NASA]] для дасьледчых мэт. [[Файл:F16cannon.JPG|міні|300пкс|Гарматныя адтуліны на F-16A]] [[Файл:Crash.arp.600pix.jpg|міні|300пкс|Пілёт катапультуецца з F-16 падчас інцыдэнту ў верасьні 2003 году]] == Авіяпарк па краінах == * {{Сьцяг Бахрэйну}} [[Бахрэйн]] — 20 (на 2023 год)<ref>{{Спасылка|url=https://vk.com/doc560136721_658070417?hash=VszI3sleBErwAM4pUq9bdRGlA0k0tlh55jvw5u2Zjb0&dl=e9LWwk8XpQZ982BJX9EvgF7AM6hOAlpZr7b92BqrWJX|загаловак=The Military Balance 2023.pdf}}</ref> * {{Сьцяг Бэльгіі}} [[Бэльгія]] — 53 * {{Сьцяг Вэнэсуэлы}} [[Вэнэсуэла]] — 18 * {{Сьцяг Грэцыі}} [[Грэцыя]] — 154 * {{Сьцяг Даніі}} [[Данія]] — 43 (на 2023 год)<ref>{{Спасылка|url=https://www.dr.dk/nyheder/indland/danske-f-16-fly-pensioneres-aar-tidligere-baner-vejen-donation-til-ukraine|загаловак=Danske F-16-fly pensioneres to år tidligere - baner vejen for donation til Ukraine |выдавец=DR|дата публікацыі=28 чэрвеня 2023|мова=dk}}</ref> * {{Сьцяг Эгіпту}} [[Эгіпет]] — 206 * {{Сьцяг Ізраілю}} [[Ізраіль]] — 196 * {{Сьцяг Інданэзіі}} [[Інданэзія]] — 33 * Ірак — 34 * {{Сьцяг Ярданіі}} [[Ярданія]] — 47 (на 2010 год) * {{Сьцяг Італіі}} [[Італія]] — 34 * Марока — 23 * {{Сьцяг Нідэрляндаў}} [[Нідэрлянды]] — 42 * {{Сьцяг Нарвэгіі}} [[Нарвэгія]] — 74 * {{Сьцяг ААЭ}} [[Аб'яднаныя Арабскія Эміраты]] — 78 * {{Сьцяг Аману}} [[Аман]] — 23 * {{Сьцяг Пакістану}} [[Пакістан]] — 75 * {{Сьцяг Польшчы}} [[Польшча]] — 48 * {{Сьцяг Партугаліі}} [[Партугалія]] — 45 * {{Сьцяг Паўднёвай Карэі}} [[Паўднёвая Карэя]] — 164 (на 2010 год) купляюцца ў [[ЗША]] і вырабляюцца па ліцэнзіі * {{Сьцяг Сынгапуру}} [[Сынгапур]] — 60 * {{Сьцяг Тайлянду}} [[Тайлянд]] — 50 (на 2010 год) * {{Сьцяг Тайваня}} [[Тайвань]] — 140 * {{Сьцяг Турэччыны}} [[Турэччына]] — 213 (на 2010 год) вырабляюцца па ліцэнзіі * {{Сьцяг Чылі}} [[Чылі]] — 46 * {{Сьцяг Марока}} [[Марока]] 24 (на 2010 год) * {{Сьцяг ЗША}} [[ЗША]] 1211 (на 2010 год) == Баявое ўжываньне == Першы выпадак баявога ўжываньня F-16 зафіксаваны 26 красавіка 1981 году ў [[Лібан]]е. === Афіцыйная статыстыка паветраных перамог і параз === Паводле афіцыйнай інфармацыі ВПС ЗША і [[Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы|Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы]], Ф-16 ВПС ЗША і краін Паўночнаатлянтычнага зьвязу атрымалі ў агульнай складанасьці 8 паветраных перамог. Усе перамогі былі здабытыя ў [[Ірак]]у і на Балканах. Акрамя таго, паводле афіцыйнай інфармацыі ВПС [[Ізраіль|Ізраілю]], ізраільскімі F-16 было здабыта каля 40 паветраных перамог над самалётамі ВПС [[Сырыя|Сырыі]]. Такім чынам агульны лік паветраных перамог Ф-16 пад кіраваньнем пілётаў з ЗША, Ізраілю і краін Паўночнаатлянтычнага зьвязу складае каля 50 самалётаў. === Баявыя страты === * Па вэрсіі СССР, падчас [[Лібанская вайна|Лібанскай вайны]] 1982 году, сырыйскім бокам было зьбіта 6 самалётаў Ф-16. Але ізраільскі бок абвяргае гэтую інфармацыю<ref>{{Спасылка|копія=https://web.archive.org/web/20080630073458/http://www.cnw.mk.ua/weapons/army/war_1982.htm|загаловак=Под жарким солнцем Сирии|url=http://www.cnw.mk.ua/weapons/army/war_1982.htm|мова=ru}}</ref>. * 29 красавіка 1987 году на аўгана-пакістанскай мяжы адзін з Ф-16 быў страчаны пры нявысьветленых абставінах (прыводзіліся чатыры вэрсіі: альбо зьнішчальнік, які заходзіў зьнізу патрапіў пад бомбы, скінутыя зь МіГ-23, альбо быў зьбіты авіяпушкай МіГ-23, альбо перавысіў дапушчальную перагрузку і разваліўся ў паветры, альбо быў зьбіты ракетай [[кіраваны|кіраванага]] самалёта). * Да 7 самалётаў Ф-16 страцілі ВПС ЗША падчас вайны ў [[Пэрсыдзкая затока|Пэрсыдзкай затоцы]] ў 1991 годзе. * 2 чэрвеня 1995 году, падчас апэрацыяў у Босьніі, быў страчаны адзін Ф-16 ВПС ЗША. Ён быў зьбіты зь зямлі, пілёт катапультаваўся. * 8 кастрычніка 1996 году, падчас інцыдэнту на грэка-турэцкай мяжы, грэцкім зьнішчальнікам [[Міраж 2000]] быў зьбіты турэцкі Ф-16, адзін з чальцоў павозкі якога загінуў. * 2 траўня 1999 году падчас апэрацыі NATO супраць Югаславіі, зэнітна-ракэтным комплексам С-125 быў зьбіты самалёт Ф-16, пілёт катапультаваўся (сэрбскія і расейскія крыніцы называюць лічбу да 7 зьбітых Ф-16). [[Файл:Norwegian F16A over Balkans.jpg|міні|300пкс|Нарвэскі F-16A ў небе над Балканамі]] === Небаявыя страты === * У 1991 годзе падчас правядзеньня апэрацыі ў Пэрсыдзкай затоцы, з-за тых ці іншых выключна тэхнічных прычын, пацярпелі крушэньне 7 самалётаў Ф-16. * 1 красавіка 2006 году адразу пасьля ўзьлёту з авіябазы [[Luke (авіябаза)|Luke]] ([[Арызона]]) разьбіўся самалёт Ф-16 (пілёт катапультаваўся)<ref>[https://persona.rin.ru/news/57458/f/v-ssha-razbilsja-f-16 В США разбился F-16]{{ref-ru}}</ref>. * 5 красавіка 2006 году адразу пасьля ўзьлёту ўпаў самалёт Ф-16 (пілёт катапультаваўся)<ref>[https://persona.rin.ru/news/40966/f/v-juzhnoj-koree-razbilsja-istrebitel-f-16 В Южной Корее разбился истребитель F-16]{{ref-ru}}</ref>. * У красавіку 2006 году падчас трэніравальнага палёту зьнішчальнік Ф-16 ВПС Паўднёвай Карэі рухнуў у Жоўтае мора (раён правінцыі Чхунчхон-Намдо). * 8 ліпеня падчас трэніровачнага палёту разьбіўся Ф-16 ВПС Грэцыі (пілёт пасьпеў катапультавацца)<ref>{{Спасылка|url=https://persona.rin.ru/news/203186/f/v-grecii-razbilsja-samolet-f-16|камэнтар=У Грэцыі разьбіўся самалёт F-16|загаловак=В Греции разбился самолет F-16|мова=ru}}</ref>. * 14 верасьня 2006 году падчас трэніровачнага палёту разьбіўся Ф-16 ВПС Ярданіі<ref>[https://persona.rin.ru/news/161297/f/v-iordanii-razbilsja-istrebitel-vvs В Иордании разбился истребитель ВВС]{{ref-ru}}</ref>. * 10 сакавіка 2009 году ля берагоў штата Паўднёвая Караліна, пацярпеў крушэньне Ф-16 ВПС ЗША<ref>[https://persona.rin.ru/news/56312/f/u-beregov-ssha-v-okean-upal-f-16 У берегов США в океан упал F-16]{{ref-ru}}</ref>. * 16 сьнежня 2009 году падчас вучэньняў у Тайляндзе «Залатая кобра», па тэхнічных прычынах пацярпеў крушэньне зьнішчальнік Ф-16, пілёт катапультаваўся<ref>[https://persona.rin.ru/news/284536/f/v-tailande-razbilsja-istrebitel-f-16 В Таиланде разбился истребитель F-16]{{ref-ru}}</ref>. == Тактыка-тэхнічныя характарыстыкі == [[Файл:F-16 Fighting Falcon launching AGM-65D Maverick during Combat Hammer 2002.jpg|міні|300пкс|F-16C запускае ракету [[AGM-65 Maverick]]]] [[Файл:General Dynamics F-16 Fighting Falcon 3-view line drawing.svg|400пкс]] [[Файл:AIM-9 AIM-120 and AGM-88 on F-16C.jpg|thumb|300px|Зьнішчальнік F-16 з ракетамі [[AIM-120 AMRAAM]] (верхняя), [[AIM-9 Sidewinder]] (сярэдзіна) ды [[AGM-88 HARM]]]] Прыведзеныя характарыстыкі адпавядаюць мадыфікацыі '''F-16C Block 50/52''': * павозка — 1 пілёт * даўжыня — 15,03 м * [[размах крылаў]] — 9,45 м ** '''з ракетамі на канцах крыла:''' — 10,0 м * вышыня — 5,09 м * [[плошча крылаў]] — 27,87 м² * '''Каэфіцыент падаўжэньня крыла:'''- 3,2 * Стрэлавіднасьць — 40° * База шасьсі — 4,0 м * Каляіна шасі — 2,36 м * маса пустога [[Файл:F-16 M61.jpeg|thumb|300px|Вопытная 6-ці стволавая гармата-кулямёт M61A1]] ** з рухавіком F100: 8910 / 9358 кг (без/з канформнымі бакамі) ** з рухавіком F110: 9017 / 9466 кг (без/з канформнымі бакамі) * маса падрыхтаванага * нармалёвая ўзьлётная маса (з двума ракетамі «паветра-паветра», без ПТБ) ** з рухавіком F100: 12723 / 14548 кг (без/з канформнымі бакамі) ** з рухавіком F110: 12852 / 14661 кг (без/з канформнымі бакамі) * максымальная узьлётная маса — 21772 кг * '''Маса вонкавай нагрузкі:''' (з поўнай запраўкай унутраных бакаў) ** з рухавіком F100: 8855 / 9635 кг (без/з канформнымі бакамі) ** з рухавіком F110: 8742 / 9190 кг (без/з канформнымі бакамі) * маса паліва — 3228 кг * '''Аб’ём паліўных бакаў''' — 3986 л ** [[Падвясны паліўны бак|Падвясныя паліўныя бакі]] — 1 на 1136 л і 2 па 1402 л * '''рухавік''' — 1 × [[General Electric]] [[F110-GE-129]] (Block 50) (турба-рэактыўны з фарсажнай камэрай) * фарсажная цяга — 131,6 кн * максымальная хуткасьць — 2,0[[лік Маху|М]] на 12200 м * '''баявы радыюс''' (Block 50): ** з канформнымі бакамі, 3940 л у ПТБ, 2×907 кг бомбы, па профілі вялікая-малая-малая-вялікая вышыня — 1361 км ** з канформнымі бакамі, 5542 л у ПТБ, 2×907 кг бомбы, па профілі вялікая-малая-малая-вялікая вышыня — 1565 км ** без канформных бакаў, 3940 л у ПТБ, 2×AIM-120, 2×AIM-9, паветраны патруль — 1759 км * перегоначная адлегласьць =(Block 50) ** з канформнымі бакамі, 3940 л у ПТБ — 3981 км ** без канформных бакаў, 5542 л у ПТБ — 4472 км * [[практычная столь]] — 15240 м * [[Хуткапад'емнасьць]] ~275 м/з * нагрузка — 781,2 кг/м² (пры максымальнай узьлётнай масе) * цягаўзброеннасьць — 1,03 (без падвесак і канформных бакаў) * '''Максымальная эксплюатацыйная [[Перагрузка (авіяцыя)|перагрузка]]:''' +9 g '''Узбраеньне:''' * Гарматы — 1 × 20 мм шасьціствольная гармата [[M61A1]] з 511 сн. * кропкі падвескі — 9 * '''баявая нагрузка''' (пры +5,5 g): ** пад фюзэляжам — 1000 кг ** унутраныя — 2 × 2041 кг ** цэнтральныя — 2 × 1&587 кг ** вонкавыя — 2 × 318 кг ** на заканцоўках: 2 × 193 кг ** дадатковыя кропкі для падвеснага абсталяваньня па баках паветразаборніка: 2 × 408 кг Бомбы: ** [[Кіраваная авіяцыйная бомба|карэктуемыя]] — [[GBU-10]], [[GBU-12]], [[GBU-15]], [[GBU-22]], [[GBU-24]], [[GBU-27]], [[JDAM|GBU-31 JDAM]] ** карэктуемыя [[Бомбавая касэта|касэтныя]] — [[CBU-103]], [[CBU-104]], [[CBU-105]], ** свабоднападальныя: [[Mark 82]], [[Mark 83]], [[Mark 84]] * Кіравальныя ракеты: ** [[Ракета «паветра-паветра»|ракеты «паветра-паветра»]]: [[AIM-7 Sparrow|AIM-7]], [[AIM-9 Sidewinder|AIM-9]], [[AIM-120]], [[AIM-132 ASRAAM|AIM-132]], [[Rafael Python 3|Python 3]], [[Rafael Python 4|Python 4]], [[Rafael Derby|Derby]], [[Sky Flash]], [[Matra R550 Magic|Magic 2]] ** [[Ракета «паветра-паверхня»|ракеты «паветра-паверхня»]]: [[AGM-65 Maverick|AGM-65A/B/D/G]], [[AGM-45 Shrike|AGM-45]], [[Гарпун (ПКР)|AGM-84]], [[AGM-88 HARM|AGM-88]], [[AGM-154 Joint Standoff Weapon|AGM-154 JSOW]], [[AGM-158 JASSM]], [[Penguin Mk.3]] Дадаткова: * '''Гарматныя кантэйнэры:''' 1 × GPU-5/A з 30 мм гарматай == Глядзіце таксама == * [[Harrier II]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://www.f-16.net Сайт, прысьвечаны зьнішчальніку F-16]{{ref-en}} * {{YouTube|yx589ztFTWY|Перадача «Ваенная справа». Сэрыя аб F-16}} * [https://www.airwar.ru/enc/fighter/f16df.html F-16E/F Block 60 Desert Falcon]{{ref-ru}} {{Самалёты Lockheed Martin}} {{Парады артыкулу|абнавіць}} [[Катэгорыя:Рэактыўныя зьнішчальнікі 4-га пакаленьня]] [[Катэгорыя:Самалёты ЗША]] [[Катэгорыя:Lockheed Martin]] [[Катэгорыя:General Dynamics]] [[Катэгорыя:Сярэднекрылы]] [[Катэгорыя:Аднаматорныя рэактыўныя самалёты]] [[Катэгорыя:Аэрадынамічна няўстойлівыя самалёты]] [[Катэгорыя:Паветраныя судны, прадстаўленыя ў 1974 годзе]] 7mtmlsc2a3e459x4sahibe0dkhhy4v4 2619166 2619165 2025-06-08T07:29:42Z W 11741 W перанёс старонку [[F-16 Fighting Falcon]] у [[Ф-16]]: Не па-беларуску: +2 крыніцы па-беларуску: Польскі экспэрт: беларускія пілёты, магчыма, пераацанілі свае магчымасьці // «Эўрапейскае радыё для Беларусі», 31 жніўня 2009 г. https://euroradio.by/polski-ekspert-belaruskiya-piloty-magchyma-peraacanili-svae-magchymasci 2619165 wikitext text/x-wiki {{Зьнішчальнік |Назва = Ф-16 |Выява = [[Файл:F-16 Fighting Falcon.jpg|300пкс|]] |Подпіс = |Тып = зьнішчальнік |Павозка = 1 |Краіна = [[ЗША]] <!-- Гісторыя: --> |Час эксплюатацыі = з 1975 году |Эксплюатанты = |Войны = [[Лібанская вайна]]<br />[[Вайна ў Пэрсыдзкай затоцы]]<br />[[Вайна АПАД супраць Югаславіі]]<br />[[Другая Лібанская вайна]]<br />[[Басьнійская вайна]]<br />[[Вайна ў Аўганістане (2001)]]<br />[[Вайна ў Іраку (2003)]] <!-- Гісторыя вытворчасьці: --> |Канструктар = |Час стварэньня = |Першы палёт = 2 лютага 1974 |Вытворца = [[General Dynamics]] (да 1993 году)<br />[[Lockheed Martin]] (з 1993 году) |Гады вытворчасьці = |Колькасьць = 4400 (2009 год) |Мадыфікацыі = |Кошт адзінкі = <!-- Памеры: --> |Даўжыня = 15,03 |Размах крылаў = 9,45 |Вышыня = 5,09 |Плошча крылаў = 27,87 <!-- Маса: --> |Маса пустога = 8 910 (з рухавіком F100)<br />9 017 (з рухавіком F110) |Нармалёвая ўзьлётная = 12 723 (з рухавіком F100)<br />12 852 (з рухавіком F110) |Максымальная ўзьлётная = 21 772 <!-- Рухавікі: --> |Рухавікі = 1 × Pratt & Whitney F100-PW-229 ці<br />1 × General Electric F110-GE-129 |Цяга = 1 × 129,4 кН (F100)<br />1 × 131,6 кН (F100) |Цяга на фарсажы = <!-- Характарыстыкі: --> |Максымальная хуткасьць = |Баявы радыюс = |Далёкасьць палёту = |Практычная столь = 15 240 |Хуткапад'ёмнасьць = <!-- Узбраеньне: --> |Бомбавае = [[Mark 82]], [Mark 83, Mark 84 |Абарончае = 1 × 20 мм шасьцістволавая гармата M61A1 з 511 [[снарад|сн]] |Ракетнае = AIM-7, AIM-9, AIM-120, AIM-132, Python 3, Python 4, [[Derby]], [[Sky Flash]], [[Magic 2]], [[AGM-45]], [[AGM-65 Maverick|AGM-65]], [[AGM-84]], [[AGM-88 HARM|AGM-88]], [[AGM-154 JSOW|AGM-154]], [[AGM-158 JASSM|AGM-158]] , [[Penguin Mk3]] |Commons = Category:F-16 Fighting Falcon }} '''Ф-16 «Змагарны сокал»'''<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Польскі экспэрт: беларускія пілёты, магчыма, пераацанілі свае магчымасьці|спасылка=https://euroradio.by/polski-ekspert-belaruskiya-piloty-magchyma-peraacanili-svae-magchymasci|выдавец=«[[Эўрапейскае радыё для Беларусі]]»|дата публікацыі=31 жніўня 2009|дата доступу=8 чэрвеня 2025}}</ref><ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Польскі генэрал: Расея выкарыстоўвае зброю далёкага дзеяньня ва Ўкраіне, што закранае і Польшчу|спасылка=https://www.polskieradio.pl/396/7817/artykul/3336438|выдавец=[[Беларуская служба Польскага радыё]]|дата публікацыі=17 лютага 2024|дата доступу=8 чэрвеня 2025}}</ref> ({{мова-en|F-16 Fighting Falcon|скарочана}}) — шматфункцыянальны лёгкі [[самалёт-зьнішчальнік|зьнішчальнік]], распрацаваны кампаніяй [[General Dynamics]] у [[ЗША]]. У 1993 General Dynamics прадала свой авіябудаўнічы бізнэс кампаніі Lockheed Corporation (у цяперашні час — [[Lockheed Martin]]). Дзякуючы сваёй унівэрсальнасьці і адносна невысокаму кошту, F-16 карыстаюцца посьпехам на міжнародным рынку ўзбраеньняў, знаходзяцца на ўзбраеньні 24 краін. F-16 зьяўляецца самым масавым зьнішчальнікам чацьвёртага пакаленьня — на 2009 год пабудавана больш за 4400 машын. Хоць F-16 больш не будуецца для ВПС ЗША, ён усё яшчэ вырабляецца на экспарт. == Эксплюатацыя ў ВПС ЗША == Прататып пад азначэньнем YF-16 (№ 72-01567) упершыню падняўся ў паветра 21 студзеня 1974 году, калі падчас праверкі на аэрадроме пілёт быў змушаны ўзьляцець, каб пазьбегнуць аварыйнай сытуацыі. Першы палёт па праграме выпрабаваньняў адбыўся 2 лютага таго ж году. У наступным годзе зьявіўся '''F-16A''', а ў 1977 г. — двухмесны '''F-16B'''. У адпаведнасьці з сэрыяй «Блёк 15» (праграма паступовай мадэрнізацыі), самалёты гэтых варыянтаў абсталяваныя стабілізатарам павялічанай плошчы. Праграма ўдасканаленьня Ф-16 прынятая гэтак жа [[Бэльгія]]й, [[Данія]]й, [[Нідэрлянды|Нідэрляндамі]], [[Нарвэгія]]й і [[ЗША]]. Паводле стандарту «Блёк 15», былі палепшаныя ўсё раней выпушчаныя машыны, на якіх усталяваныя новая [[радыёлякацыйная станцыя]] (РЛС) AGP-66 (V2A) і індыкатар на лабавым шкле. З кастрычніка 1986 г. ВПС ЗША прыступілі да мадэрнізацыі 270 '''F-16A/B''' па праграме ADF ({{мова-en|Air Defense Fighter}}<ref>{{Спасылка|url=https://www.f-16.net/f-16_users_article32.html|загаловак= United States of America Air National Guard - ANG |мова=en|праект=F-16.net}}</ref>; змагар супрацьпаветранай абароны) для пераабсталяваньня самалётаў у [[зьнішчальнік-перахопнік|зьнішчальнікі-перахопнікі]] [[Супрацьпаветраная абарона|СПА]]. Гэтыя машыны атрымалі ўдасканаленую РЛС, здольную адсочваць дробныя мэты, і [[пускавая ўстаноўка|пускавыя ўстаноўкі]] для ракет AIM-7 «Sparrow», здольных зьнішчаць аб’екты за межамі поля бачнасьці. F-16 СПА могуць несьці 6 [[Кіравальная ракета|КР]] [[AIM-120]], [[AIM-7]] або [[AIM-9]] клясы «паветра-паветра». == Пэрспэктыўныя праграмы == Праграмы наступнага ўдасканаленьня Ф-16 уключаюць CCV ({{мова-en|Control Configured Vehicle}}<ref>{{Спасылка|url=https://www.f-16.net/aircraft-database/F-16/airframe-profile/1/|загаловак=Airframe Details for F-16 #72-1567 |мова=en|праект=F-16.net}}</ref>; самалёты з канфігурацыяй, вызначанай сыстэмай кіраваньня) і AFTI ({{мова-en|Advanced Fighter Technology Integration}}<ref>{{Спасылка|url=https://www.f-16.net/aircraft-database/F-16/airframe-profile/8/|загаловак=Airframe Details for F-16 #75-0750|мова=en|праект=F-16.net}}</ref>) — экспэрымэнтальная машына з патройнай лічбавай сыстэмай кіраваньня палётам і вялікімі падфюзэляжнымі грабянямі. '''F-16XL''' бясхваставой схемы, мог мець магутнае ўзбраеньне, вялікую далёкасьць палёту і лепшую манэўранасьць у параўнаньні з зыходным F-16. Першы палёт новага самалёта адбыўся 3 ліпеня 1982 г.<ref>{{Спасылка|url=https://www.f-16.net/f-16_versions_article1.html|загаловак=F-16 XL|мова=en|праект=F-16.net}}</ref>, аднак лётныя выпрабаваньні па гэтай праграме былі згорнутыя ў канцы 1980-х гг. па ініцыятыве ВПС ЗША, а два пабудаваных самалёта былі перададзеныя [[NASA]] для дасьледчых мэт. [[Файл:F16cannon.JPG|міні|300пкс|Гарматныя адтуліны на F-16A]] [[Файл:Crash.arp.600pix.jpg|міні|300пкс|Пілёт катапультуецца з F-16 падчас інцыдэнту ў верасьні 2003 году]] == Авіяпарк па краінах == * {{Сьцяг Бахрэйну}} [[Бахрэйн]] — 20 (на 2023 год)<ref>{{Спасылка|url=https://vk.com/doc560136721_658070417?hash=VszI3sleBErwAM4pUq9bdRGlA0k0tlh55jvw5u2Zjb0&dl=e9LWwk8XpQZ982BJX9EvgF7AM6hOAlpZr7b92BqrWJX|загаловак=The Military Balance 2023.pdf}}</ref> * {{Сьцяг Бэльгіі}} [[Бэльгія]] — 53 * {{Сьцяг Вэнэсуэлы}} [[Вэнэсуэла]] — 18 * {{Сьцяг Грэцыі}} [[Грэцыя]] — 154 * {{Сьцяг Даніі}} [[Данія]] — 43 (на 2023 год)<ref>{{Спасылка|url=https://www.dr.dk/nyheder/indland/danske-f-16-fly-pensioneres-aar-tidligere-baner-vejen-donation-til-ukraine|загаловак=Danske F-16-fly pensioneres to år tidligere - baner vejen for donation til Ukraine |выдавец=DR|дата публікацыі=28 чэрвеня 2023|мова=dk}}</ref> * {{Сьцяг Эгіпту}} [[Эгіпет]] — 206 * {{Сьцяг Ізраілю}} [[Ізраіль]] — 196 * {{Сьцяг Інданэзіі}} [[Інданэзія]] — 33 * Ірак — 34 * {{Сьцяг Ярданіі}} [[Ярданія]] — 47 (на 2010 год) * {{Сьцяг Італіі}} [[Італія]] — 34 * Марока — 23 * {{Сьцяг Нідэрляндаў}} [[Нідэрлянды]] — 42 * {{Сьцяг Нарвэгіі}} [[Нарвэгія]] — 74 * {{Сьцяг ААЭ}} [[Аб'яднаныя Арабскія Эміраты]] — 78 * {{Сьцяг Аману}} [[Аман]] — 23 * {{Сьцяг Пакістану}} [[Пакістан]] — 75 * {{Сьцяг Польшчы}} [[Польшча]] — 48 * {{Сьцяг Партугаліі}} [[Партугалія]] — 45 * {{Сьцяг Паўднёвай Карэі}} [[Паўднёвая Карэя]] — 164 (на 2010 год) купляюцца ў [[ЗША]] і вырабляюцца па ліцэнзіі * {{Сьцяг Сынгапуру}} [[Сынгапур]] — 60 * {{Сьцяг Тайлянду}} [[Тайлянд]] — 50 (на 2010 год) * {{Сьцяг Тайваня}} [[Тайвань]] — 140 * {{Сьцяг Турэччыны}} [[Турэччына]] — 213 (на 2010 год) вырабляюцца па ліцэнзіі * {{Сьцяг Чылі}} [[Чылі]] — 46 * {{Сьцяг Марока}} [[Марока]] 24 (на 2010 год) * {{Сьцяг ЗША}} [[ЗША]] 1211 (на 2010 год) == Баявое ўжываньне == Першы выпадак баявога ўжываньня F-16 зафіксаваны 26 красавіка 1981 году ў [[Лібан]]е. === Афіцыйная статыстыка паветраных перамог і параз === Паводле афіцыйнай інфармацыі ВПС ЗША і [[Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы|Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы]], Ф-16 ВПС ЗША і краін Паўночнаатлянтычнага зьвязу атрымалі ў агульнай складанасьці 8 паветраных перамог. Усе перамогі былі здабытыя ў [[Ірак]]у і на Балканах. Акрамя таго, паводле афіцыйнай інфармацыі ВПС [[Ізраіль|Ізраілю]], ізраільскімі F-16 было здабыта каля 40 паветраных перамог над самалётамі ВПС [[Сырыя|Сырыі]]. Такім чынам агульны лік паветраных перамог Ф-16 пад кіраваньнем пілётаў з ЗША, Ізраілю і краін Паўночнаатлянтычнага зьвязу складае каля 50 самалётаў. === Баявыя страты === * Па вэрсіі СССР, падчас [[Лібанская вайна|Лібанскай вайны]] 1982 году, сырыйскім бокам было зьбіта 6 самалётаў Ф-16. Але ізраільскі бок абвяргае гэтую інфармацыю<ref>{{Спасылка|копія=https://web.archive.org/web/20080630073458/http://www.cnw.mk.ua/weapons/army/war_1982.htm|загаловак=Под жарким солнцем Сирии|url=http://www.cnw.mk.ua/weapons/army/war_1982.htm|мова=ru}}</ref>. * 29 красавіка 1987 году на аўгана-пакістанскай мяжы адзін з Ф-16 быў страчаны пры нявысьветленых абставінах (прыводзіліся чатыры вэрсіі: альбо зьнішчальнік, які заходзіў зьнізу патрапіў пад бомбы, скінутыя зь МіГ-23, альбо быў зьбіты авіяпушкай МіГ-23, альбо перавысіў дапушчальную перагрузку і разваліўся ў паветры, альбо быў зьбіты ракетай [[кіраваны|кіраванага]] самалёта). * Да 7 самалётаў Ф-16 страцілі ВПС ЗША падчас вайны ў [[Пэрсыдзкая затока|Пэрсыдзкай затоцы]] ў 1991 годзе. * 2 чэрвеня 1995 году, падчас апэрацыяў у Босьніі, быў страчаны адзін Ф-16 ВПС ЗША. Ён быў зьбіты зь зямлі, пілёт катапультаваўся. * 8 кастрычніка 1996 году, падчас інцыдэнту на грэка-турэцкай мяжы, грэцкім зьнішчальнікам [[Міраж 2000]] быў зьбіты турэцкі Ф-16, адзін з чальцоў павозкі якога загінуў. * 2 траўня 1999 году падчас апэрацыі NATO супраць Югаславіі, зэнітна-ракэтным комплексам С-125 быў зьбіты самалёт Ф-16, пілёт катапультаваўся (сэрбскія і расейскія крыніцы называюць лічбу да 7 зьбітых Ф-16). [[Файл:Norwegian F16A over Balkans.jpg|міні|300пкс|Нарвэскі F-16A ў небе над Балканамі]] === Небаявыя страты === * У 1991 годзе падчас правядзеньня апэрацыі ў Пэрсыдзкай затоцы, з-за тых ці іншых выключна тэхнічных прычын, пацярпелі крушэньне 7 самалётаў Ф-16. * 1 красавіка 2006 году адразу пасьля ўзьлёту з авіябазы [[Luke (авіябаза)|Luke]] ([[Арызона]]) разьбіўся самалёт Ф-16 (пілёт катапультаваўся)<ref>[https://persona.rin.ru/news/57458/f/v-ssha-razbilsja-f-16 В США разбился F-16]{{ref-ru}}</ref>. * 5 красавіка 2006 году адразу пасьля ўзьлёту ўпаў самалёт Ф-16 (пілёт катапультаваўся)<ref>[https://persona.rin.ru/news/40966/f/v-juzhnoj-koree-razbilsja-istrebitel-f-16 В Южной Корее разбился истребитель F-16]{{ref-ru}}</ref>. * У красавіку 2006 году падчас трэніравальнага палёту зьнішчальнік Ф-16 ВПС Паўднёвай Карэі рухнуў у Жоўтае мора (раён правінцыі Чхунчхон-Намдо). * 8 ліпеня падчас трэніровачнага палёту разьбіўся Ф-16 ВПС Грэцыі (пілёт пасьпеў катапультавацца)<ref>{{Спасылка|url=https://persona.rin.ru/news/203186/f/v-grecii-razbilsja-samolet-f-16|камэнтар=У Грэцыі разьбіўся самалёт F-16|загаловак=В Греции разбился самолет F-16|мова=ru}}</ref>. * 14 верасьня 2006 году падчас трэніровачнага палёту разьбіўся Ф-16 ВПС Ярданіі<ref>[https://persona.rin.ru/news/161297/f/v-iordanii-razbilsja-istrebitel-vvs В Иордании разбился истребитель ВВС]{{ref-ru}}</ref>. * 10 сакавіка 2009 году ля берагоў штата Паўднёвая Караліна, пацярпеў крушэньне Ф-16 ВПС ЗША<ref>[https://persona.rin.ru/news/56312/f/u-beregov-ssha-v-okean-upal-f-16 У берегов США в океан упал F-16]{{ref-ru}}</ref>. * 16 сьнежня 2009 году падчас вучэньняў у Тайляндзе «Залатая кобра», па тэхнічных прычынах пацярпеў крушэньне зьнішчальнік Ф-16, пілёт катапультаваўся<ref>[https://persona.rin.ru/news/284536/f/v-tailande-razbilsja-istrebitel-f-16 В Таиланде разбился истребитель F-16]{{ref-ru}}</ref>. == Тактыка-тэхнічныя характарыстыкі == [[Файл:F-16 Fighting Falcon launching AGM-65D Maverick during Combat Hammer 2002.jpg|міні|300пкс|F-16C запускае ракету [[AGM-65 Maverick]]]] [[Файл:General Dynamics F-16 Fighting Falcon 3-view line drawing.svg|400пкс]] [[Файл:AIM-9 AIM-120 and AGM-88 on F-16C.jpg|thumb|300px|Зьнішчальнік F-16 з ракетамі [[AIM-120 AMRAAM]] (верхняя), [[AIM-9 Sidewinder]] (сярэдзіна) ды [[AGM-88 HARM]]]] Прыведзеныя характарыстыкі адпавядаюць мадыфікацыі '''F-16C Block 50/52''': * павозка — 1 пілёт * даўжыня — 15,03 м * [[размах крылаў]] — 9,45 м ** '''з ракетамі на канцах крыла:''' — 10,0 м * вышыня — 5,09 м * [[плошча крылаў]] — 27,87 м² * '''Каэфіцыент падаўжэньня крыла:'''- 3,2 * Стрэлавіднасьць — 40° * База шасьсі — 4,0 м * Каляіна шасі — 2,36 м * маса пустога [[Файл:F-16 M61.jpeg|thumb|300px|Вопытная 6-ці стволавая гармата-кулямёт M61A1]] ** з рухавіком F100: 8910 / 9358 кг (без/з канформнымі бакамі) ** з рухавіком F110: 9017 / 9466 кг (без/з канформнымі бакамі) * маса падрыхтаванага * нармалёвая ўзьлётная маса (з двума ракетамі «паветра-паветра», без ПТБ) ** з рухавіком F100: 12723 / 14548 кг (без/з канформнымі бакамі) ** з рухавіком F110: 12852 / 14661 кг (без/з канформнымі бакамі) * максымальная узьлётная маса — 21772 кг * '''Маса вонкавай нагрузкі:''' (з поўнай запраўкай унутраных бакаў) ** з рухавіком F100: 8855 / 9635 кг (без/з канформнымі бакамі) ** з рухавіком F110: 8742 / 9190 кг (без/з канформнымі бакамі) * маса паліва — 3228 кг * '''Аб’ём паліўных бакаў''' — 3986 л ** [[Падвясны паліўны бак|Падвясныя паліўныя бакі]] — 1 на 1136 л і 2 па 1402 л * '''рухавік''' — 1 × [[General Electric]] [[F110-GE-129]] (Block 50) (турба-рэактыўны з фарсажнай камэрай) * фарсажная цяга — 131,6 кн * максымальная хуткасьць — 2,0[[лік Маху|М]] на 12200 м * '''баявы радыюс''' (Block 50): ** з канформнымі бакамі, 3940 л у ПТБ, 2×907 кг бомбы, па профілі вялікая-малая-малая-вялікая вышыня — 1361 км ** з канформнымі бакамі, 5542 л у ПТБ, 2×907 кг бомбы, па профілі вялікая-малая-малая-вялікая вышыня — 1565 км ** без канформных бакаў, 3940 л у ПТБ, 2×AIM-120, 2×AIM-9, паветраны патруль — 1759 км * перегоначная адлегласьць =(Block 50) ** з канформнымі бакамі, 3940 л у ПТБ — 3981 км ** без канформных бакаў, 5542 л у ПТБ — 4472 км * [[практычная столь]] — 15240 м * [[Хуткапад'емнасьць]] ~275 м/з * нагрузка — 781,2 кг/м² (пры максымальнай узьлётнай масе) * цягаўзброеннасьць — 1,03 (без падвесак і канформных бакаў) * '''Максымальная эксплюатацыйная [[Перагрузка (авіяцыя)|перагрузка]]:''' +9 g '''Узбраеньне:''' * Гарматы — 1 × 20 мм шасьціствольная гармата [[M61A1]] з 511 сн. * кропкі падвескі — 9 * '''баявая нагрузка''' (пры +5,5 g): ** пад фюзэляжам — 1000 кг ** унутраныя — 2 × 2041 кг ** цэнтральныя — 2 × 1&587 кг ** вонкавыя — 2 × 318 кг ** на заканцоўках: 2 × 193 кг ** дадатковыя кропкі для падвеснага абсталяваньня па баках паветразаборніка: 2 × 408 кг Бомбы: ** [[Кіраваная авіяцыйная бомба|карэктуемыя]] — [[GBU-10]], [[GBU-12]], [[GBU-15]], [[GBU-22]], [[GBU-24]], [[GBU-27]], [[JDAM|GBU-31 JDAM]] ** карэктуемыя [[Бомбавая касэта|касэтныя]] — [[CBU-103]], [[CBU-104]], [[CBU-105]], ** свабоднападальныя: [[Mark 82]], [[Mark 83]], [[Mark 84]] * Кіравальныя ракеты: ** [[Ракета «паветра-паветра»|ракеты «паветра-паветра»]]: [[AIM-7 Sparrow|AIM-7]], [[AIM-9 Sidewinder|AIM-9]], [[AIM-120]], [[AIM-132 ASRAAM|AIM-132]], [[Rafael Python 3|Python 3]], [[Rafael Python 4|Python 4]], [[Rafael Derby|Derby]], [[Sky Flash]], [[Matra R550 Magic|Magic 2]] ** [[Ракета «паветра-паверхня»|ракеты «паветра-паверхня»]]: [[AGM-65 Maverick|AGM-65A/B/D/G]], [[AGM-45 Shrike|AGM-45]], [[Гарпун (ПКР)|AGM-84]], [[AGM-88 HARM|AGM-88]], [[AGM-154 Joint Standoff Weapon|AGM-154 JSOW]], [[AGM-158 JASSM]], [[Penguin Mk.3]] Дадаткова: * '''Гарматныя кантэйнэры:''' 1 × GPU-5/A з 30 мм гарматай == Глядзіце таксама == * [[Harrier II]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://www.f-16.net Сайт, прысьвечаны зьнішчальніку F-16]{{ref-en}} * {{YouTube|yx589ztFTWY|Перадача «Ваенная справа». Сэрыя аб F-16}} * [https://www.airwar.ru/enc/fighter/f16df.html F-16E/F Block 60 Desert Falcon]{{ref-ru}} {{Самалёты Lockheed Martin}} {{Парады артыкулу|абнавіць}} [[Катэгорыя:Рэактыўныя зьнішчальнікі 4-га пакаленьня]] [[Катэгорыя:Самалёты ЗША]] [[Катэгорыя:Lockheed Martin]] [[Катэгорыя:General Dynamics]] [[Катэгорыя:Сярэднекрылы]] [[Катэгорыя:Аднаматорныя рэактыўныя самалёты]] [[Катэгорыя:Аэрадынамічна няўстойлівыя самалёты]] [[Катэгорыя:Паветраныя судны, прадстаўленыя ў 1974 годзе]] 7mtmlsc2a3e459x4sahibe0dkhhy4v4 2619170 2619166 2025-06-08T07:42:35Z W 11741 +«Баявы сокал» паводле: «[[Белсат]]», 30 жніўня 2023 г. https://t.me/belsat/106256 2619170 wikitext text/x-wiki {{Зьнішчальнік |Назва = Ф-16 |Выява = [[Файл:F-16 Fighting Falcon.jpg|300пкс|]] |Подпіс = |Тып = зьнішчальнік |Павозка = 1 |Краіна = [[ЗША]] <!-- Гісторыя: --> |Час эксплюатацыі = з 1975 году |Эксплюатанты = |Войны = [[Лібанская вайна]]<br />[[Вайна ў Пэрсыдзкай затоцы]]<br />[[Вайна АПАД супраць Югаславіі]]<br />[[Другая Лібанская вайна]]<br />[[Басьнійская вайна]]<br />[[Вайна ў Аўганістане (2001)]]<br />[[Вайна ў Іраку (2003)]] <!-- Гісторыя вытворчасьці: --> |Канструктар = |Час стварэньня = |Першы палёт = 2 лютага 1974 |Вытворца = [[General Dynamics]] (да 1993 году)<br />[[Lockheed Martin]] (з 1993 году) |Гады вытворчасьці = |Колькасьць = 4400 (2009 год) |Мадыфікацыі = |Кошт адзінкі = <!-- Памеры: --> |Даўжыня = 15,03 |Размах крылаў = 9,45 |Вышыня = 5,09 |Плошча крылаў = 27,87 <!-- Маса: --> |Маса пустога = 8 910 (з рухавіком F100)<br />9 017 (з рухавіком F110) |Нармалёвая ўзьлётная = 12 723 (з рухавіком F100)<br />12 852 (з рухавіком F110) |Максымальная ўзьлётная = 21 772 <!-- Рухавікі: --> |Рухавікі = 1 × Pratt & Whitney F100-PW-229 ці<br />1 × General Electric F110-GE-129 |Цяга = 1 × 129,4 кН (F100)<br />1 × 131,6 кН (F100) |Цяга на фарсажы = <!-- Характарыстыкі: --> |Максымальная хуткасьць = |Баявы радыюс = |Далёкасьць палёту = |Практычная столь = 15 240 |Хуткапад'ёмнасьць = <!-- Узбраеньне: --> |Бомбавае = [[Mark 82]], [Mark 83, Mark 84 |Абарончае = 1 × 20 мм шасьцістволавая гармата M61A1 з 511 [[снарад|сн]] |Ракетнае = AIM-7, AIM-9, AIM-120, AIM-132, Python 3, Python 4, [[Derby]], [[Sky Flash]], [[Magic 2]], [[AGM-45]], [[AGM-65 Maverick|AGM-65]], [[AGM-84]], [[AGM-88 HARM|AGM-88]], [[AGM-154 JSOW|AGM-154]], [[AGM-158 JASSM|AGM-158]] , [[Penguin Mk3]] |Commons = Category:F-16 Fighting Falcon }} '''Ф-16 «Баявы сокал»'''<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Польскі экспэрт: беларускія пілёты, магчыма, пераацанілі свае магчымасьці|спасылка=https://euroradio.by/polski-ekspert-belaruskiya-piloty-magchyma-peraacanili-svae-magchymasci|выдавец=«[[Эўрапейскае радыё для Беларусі]]»|дата публікацыі=31 жніўня 2009|дата доступу=8 чэрвеня 2025}}</ref><ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Польскі генэрал: Расея выкарыстоўвае зброю далёкага дзеяньня ва Ўкраіне, што закранае і Польшчу|спасылка=https://www.polskieradio.pl/396/7817/artykul/3336438|выдавец=[[Беларуская служба Польскага радыё]]|дата публікацыі=17 лютага 2024|дата доступу=8 чэрвеня 2025}}</ref> ({{мова-en|F-16 Fighting Falcon|скарочана}}) — шматфункцыянальны лёгкі [[самалёт-зьнішчальнік|зьнішчальнік]], распрацаваны кампаніяй [[General Dynamics]] у [[ЗША]]. У 1993 General Dynamics прадала свой авіябудаўнічы бізнэс кампаніі Lockheed Corporation (у цяперашні час — [[Lockheed Martin]]). Дзякуючы сваёй унівэрсальнасьці і адносна невысокаму кошту, F-16 карыстаюцца посьпехам на міжнародным рынку ўзбраеньняў, знаходзяцца на ўзбраеньні 24 краін. F-16 зьяўляецца самым масавым зьнішчальнікам чацьвёртага пакаленьня — на 2009 год пабудавана больш за 4400 машын. Хоць F-16 больш не будуецца для ВПС ЗША, ён усё яшчэ вырабляецца на экспарт. == Эксплюатацыя ў ВПС ЗША == Прататып пад азначэньнем YF-16 (№ 72-01567) упершыню падняўся ў паветра 21 студзеня 1974 году, калі падчас праверкі на аэрадроме пілёт быў змушаны ўзьляцець, каб пазьбегнуць аварыйнай сытуацыі. Першы палёт па праграме выпрабаваньняў адбыўся 2 лютага таго ж году. У наступным годзе зьявіўся '''F-16A''', а ў 1977 г. — двухмесны '''F-16B'''. У адпаведнасьці з сэрыяй «Блёк 15» (праграма паступовай мадэрнізацыі), самалёты гэтых варыянтаў абсталяваныя стабілізатарам павялічанай плошчы. Праграма ўдасканаленьня Ф-16 прынятая гэтак жа [[Бэльгія]]й, [[Данія]]й, [[Нідэрлянды|Нідэрляндамі]], [[Нарвэгія]]й і [[ЗША]]. Паводле стандарту «Блёк 15», былі палепшаныя ўсё раней выпушчаныя машыны, на якіх усталяваныя новая [[радыёлякацыйная станцыя]] (РЛС) AGP-66 (V2A) і індыкатар на лабавым шкле. З кастрычніка 1986 г. ВПС ЗША прыступілі да мадэрнізацыі 270 '''F-16A/B''' па праграме ADF ({{мова-en|Air Defense Fighter}}<ref>{{Спасылка|url=https://www.f-16.net/f-16_users_article32.html|загаловак= United States of America Air National Guard - ANG |мова=en|праект=F-16.net}}</ref>; змагар супрацьпаветранай абароны) для пераабсталяваньня самалётаў у [[зьнішчальнік-перахопнік|зьнішчальнікі-перахопнікі]] [[Супрацьпаветраная абарона|СПА]]. Гэтыя машыны атрымалі ўдасканаленую РЛС, здольную адсочваць дробныя мэты, і [[пускавая ўстаноўка|пускавыя ўстаноўкі]] для ракет AIM-7 «Sparrow», здольных зьнішчаць аб’екты за межамі поля бачнасьці. F-16 СПА могуць несьці 6 [[Кіравальная ракета|КР]] [[AIM-120]], [[AIM-7]] або [[AIM-9]] клясы «паветра-паветра». == Пэрспэктыўныя праграмы == Праграмы наступнага ўдасканаленьня Ф-16 уключаюць CCV ({{мова-en|Control Configured Vehicle}}<ref>{{Спасылка|url=https://www.f-16.net/aircraft-database/F-16/airframe-profile/1/|загаловак=Airframe Details for F-16 #72-1567 |мова=en|праект=F-16.net}}</ref>; самалёты з канфігурацыяй, вызначанай сыстэмай кіраваньня) і AFTI ({{мова-en|Advanced Fighter Technology Integration}}<ref>{{Спасылка|url=https://www.f-16.net/aircraft-database/F-16/airframe-profile/8/|загаловак=Airframe Details for F-16 #75-0750|мова=en|праект=F-16.net}}</ref>) — экспэрымэнтальная машына з патройнай лічбавай сыстэмай кіраваньня палётам і вялікімі падфюзэляжнымі грабянямі. '''F-16XL''' бясхваставой схемы, мог мець магутнае ўзбраеньне, вялікую далёкасьць палёту і лепшую манэўранасьць у параўнаньні з зыходным F-16. Першы палёт новага самалёта адбыўся 3 ліпеня 1982 г.<ref>{{Спасылка|url=https://www.f-16.net/f-16_versions_article1.html|загаловак=F-16 XL|мова=en|праект=F-16.net}}</ref>, аднак лётныя выпрабаваньні па гэтай праграме былі згорнутыя ў канцы 1980-х гг. па ініцыятыве ВПС ЗША, а два пабудаваных самалёта былі перададзеныя [[NASA]] для дасьледчых мэт. [[Файл:F16cannon.JPG|міні|300пкс|Гарматныя адтуліны на F-16A]] [[Файл:Crash.arp.600pix.jpg|міні|300пкс|Пілёт катапультуецца з F-16 падчас інцыдэнту ў верасьні 2003 году]] == Авіяпарк па краінах == * {{Сьцяг Бахрэйну}} [[Бахрэйн]] — 20 (на 2023 год)<ref>{{Спасылка|url=https://vk.com/doc560136721_658070417?hash=VszI3sleBErwAM4pUq9bdRGlA0k0tlh55jvw5u2Zjb0&dl=e9LWwk8XpQZ982BJX9EvgF7AM6hOAlpZr7b92BqrWJX|загаловак=The Military Balance 2023.pdf}}</ref> * {{Сьцяг Бэльгіі}} [[Бэльгія]] — 53 * {{Сьцяг Вэнэсуэлы}} [[Вэнэсуэла]] — 18 * {{Сьцяг Грэцыі}} [[Грэцыя]] — 154 * {{Сьцяг Даніі}} [[Данія]] — 43 (на 2023 год)<ref>{{Спасылка|url=https://www.dr.dk/nyheder/indland/danske-f-16-fly-pensioneres-aar-tidligere-baner-vejen-donation-til-ukraine|загаловак=Danske F-16-fly pensioneres to år tidligere - baner vejen for donation til Ukraine |выдавец=DR|дата публікацыі=28 чэрвеня 2023|мова=dk}}</ref> * {{Сьцяг Эгіпту}} [[Эгіпет]] — 206 * {{Сьцяг Ізраілю}} [[Ізраіль]] — 196 * {{Сьцяг Інданэзіі}} [[Інданэзія]] — 33 * Ірак — 34 * {{Сьцяг Ярданіі}} [[Ярданія]] — 47 (на 2010 год) * {{Сьцяг Італіі}} [[Італія]] — 34 * Марока — 23 * {{Сьцяг Нідэрляндаў}} [[Нідэрлянды]] — 42 * {{Сьцяг Нарвэгіі}} [[Нарвэгія]] — 74 * {{Сьцяг ААЭ}} [[Аб'яднаныя Арабскія Эміраты]] — 78 * {{Сьцяг Аману}} [[Аман]] — 23 * {{Сьцяг Пакістану}} [[Пакістан]] — 75 * {{Сьцяг Польшчы}} [[Польшча]] — 48 * {{Сьцяг Партугаліі}} [[Партугалія]] — 45 * {{Сьцяг Паўднёвай Карэі}} [[Паўднёвая Карэя]] — 164 (на 2010 год) купляюцца ў [[ЗША]] і вырабляюцца па ліцэнзіі * {{Сьцяг Сынгапуру}} [[Сынгапур]] — 60 * {{Сьцяг Тайлянду}} [[Тайлянд]] — 50 (на 2010 год) * {{Сьцяг Тайваня}} [[Тайвань]] — 140 * {{Сьцяг Турэччыны}} [[Турэччына]] — 213 (на 2010 год) вырабляюцца па ліцэнзіі * {{Сьцяг Чылі}} [[Чылі]] — 46 * {{Сьцяг Марока}} [[Марока]] 24 (на 2010 год) * {{Сьцяг ЗША}} [[ЗША]] 1211 (на 2010 год) == Баявое ўжываньне == Першы выпадак баявога ўжываньня F-16 зафіксаваны 26 красавіка 1981 году ў [[Лібан]]е. === Афіцыйная статыстыка паветраных перамог і параз === Паводле афіцыйнай інфармацыі ВПС ЗША і [[Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы|Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы]], Ф-16 ВПС ЗША і краін Паўночнаатлянтычнага зьвязу атрымалі ў агульнай складанасьці 8 паветраных перамог. Усе перамогі былі здабытыя ў [[Ірак]]у і на Балканах. Акрамя таго, паводле афіцыйнай інфармацыі ВПС [[Ізраіль|Ізраілю]], ізраільскімі F-16 было здабыта каля 40 паветраных перамог над самалётамі ВПС [[Сырыя|Сырыі]]. Такім чынам агульны лік паветраных перамог Ф-16 пад кіраваньнем пілётаў з ЗША, Ізраілю і краін Паўночнаатлянтычнага зьвязу складае каля 50 самалётаў. === Баявыя страты === * Па вэрсіі СССР, падчас [[Лібанская вайна|Лібанскай вайны]] 1982 году, сырыйскім бокам было зьбіта 6 самалётаў Ф-16. Але ізраільскі бок абвяргае гэтую інфармацыю<ref>{{Спасылка|копія=https://web.archive.org/web/20080630073458/http://www.cnw.mk.ua/weapons/army/war_1982.htm|загаловак=Под жарким солнцем Сирии|url=http://www.cnw.mk.ua/weapons/army/war_1982.htm|мова=ru}}</ref>. * 29 красавіка 1987 году на аўгана-пакістанскай мяжы адзін з Ф-16 быў страчаны пры нявысьветленых абставінах (прыводзіліся чатыры вэрсіі: альбо зьнішчальнік, які заходзіў зьнізу патрапіў пад бомбы, скінутыя зь МіГ-23, альбо быў зьбіты авіяпушкай МіГ-23, альбо перавысіў дапушчальную перагрузку і разваліўся ў паветры, альбо быў зьбіты ракетай [[кіраваны|кіраванага]] самалёта). * Да 7 самалётаў Ф-16 страцілі ВПС ЗША падчас вайны ў [[Пэрсыдзкая затока|Пэрсыдзкай затоцы]] ў 1991 годзе. * 2 чэрвеня 1995 году, падчас апэрацыяў у Босьніі, быў страчаны адзін Ф-16 ВПС ЗША. Ён быў зьбіты зь зямлі, пілёт катапультаваўся. * 8 кастрычніка 1996 году, падчас інцыдэнту на грэка-турэцкай мяжы, грэцкім зьнішчальнікам [[Міраж 2000]] быў зьбіты турэцкі Ф-16, адзін з чальцоў павозкі якога загінуў. * 2 траўня 1999 году падчас апэрацыі NATO супраць Югаславіі, зэнітна-ракэтным комплексам С-125 быў зьбіты самалёт Ф-16, пілёт катапультаваўся (сэрбскія і расейскія крыніцы называюць лічбу да 7 зьбітых Ф-16). [[Файл:Norwegian F16A over Balkans.jpg|міні|300пкс|Нарвэскі F-16A ў небе над Балканамі]] === Небаявыя страты === * У 1991 годзе падчас правядзеньня апэрацыі ў Пэрсыдзкай затоцы, з-за тых ці іншых выключна тэхнічных прычын, пацярпелі крушэньне 7 самалётаў Ф-16. * 1 красавіка 2006 году адразу пасьля ўзьлёту з авіябазы [[Luke (авіябаза)|Luke]] ([[Арызона]]) разьбіўся самалёт Ф-16 (пілёт катапультаваўся)<ref>[https://persona.rin.ru/news/57458/f/v-ssha-razbilsja-f-16 В США разбился F-16]{{ref-ru}}</ref>. * 5 красавіка 2006 году адразу пасьля ўзьлёту ўпаў самалёт Ф-16 (пілёт катапультаваўся)<ref>[https://persona.rin.ru/news/40966/f/v-juzhnoj-koree-razbilsja-istrebitel-f-16 В Южной Корее разбился истребитель F-16]{{ref-ru}}</ref>. * У красавіку 2006 году падчас трэніравальнага палёту зьнішчальнік Ф-16 ВПС Паўднёвай Карэі рухнуў у Жоўтае мора (раён правінцыі Чхунчхон-Намдо). * 8 ліпеня падчас трэніровачнага палёту разьбіўся Ф-16 ВПС Грэцыі (пілёт пасьпеў катапультавацца)<ref>{{Спасылка|url=https://persona.rin.ru/news/203186/f/v-grecii-razbilsja-samolet-f-16|камэнтар=У Грэцыі разьбіўся самалёт F-16|загаловак=В Греции разбился самолет F-16|мова=ru}}</ref>. * 14 верасьня 2006 году падчас трэніровачнага палёту разьбіўся Ф-16 ВПС Ярданіі<ref>[https://persona.rin.ru/news/161297/f/v-iordanii-razbilsja-istrebitel-vvs В Иордании разбился истребитель ВВС]{{ref-ru}}</ref>. * 10 сакавіка 2009 году ля берагоў штата Паўднёвая Караліна, пацярпеў крушэньне Ф-16 ВПС ЗША<ref>[https://persona.rin.ru/news/56312/f/u-beregov-ssha-v-okean-upal-f-16 У берегов США в океан упал F-16]{{ref-ru}}</ref>. * 16 сьнежня 2009 году падчас вучэньняў у Тайляндзе «Залатая кобра», па тэхнічных прычынах пацярпеў крушэньне зьнішчальнік Ф-16, пілёт катапультаваўся<ref>[https://persona.rin.ru/news/284536/f/v-tailande-razbilsja-istrebitel-f-16 В Таиланде разбился истребитель F-16]{{ref-ru}}</ref>. == Тактыка-тэхнічныя характарыстыкі == [[Файл:F-16 Fighting Falcon launching AGM-65D Maverick during Combat Hammer 2002.jpg|міні|300пкс|F-16C запускае ракету [[AGM-65 Maverick]]]] [[Файл:General Dynamics F-16 Fighting Falcon 3-view line drawing.svg|400пкс]] [[Файл:AIM-9 AIM-120 and AGM-88 on F-16C.jpg|thumb|300px|Зьнішчальнік F-16 з ракетамі [[AIM-120 AMRAAM]] (верхняя), [[AIM-9 Sidewinder]] (сярэдзіна) ды [[AGM-88 HARM]]]] Прыведзеныя характарыстыкі адпавядаюць мадыфікацыі '''F-16C Block 50/52''': * павозка — 1 пілёт * даўжыня — 15,03 м * [[размах крылаў]] — 9,45 м ** '''з ракетамі на канцах крыла:''' — 10,0 м * вышыня — 5,09 м * [[плошча крылаў]] — 27,87 м² * '''Каэфіцыент падаўжэньня крыла:'''- 3,2 * Стрэлавіднасьць — 40° * База шасьсі — 4,0 м * Каляіна шасі — 2,36 м * маса пустога [[Файл:F-16 M61.jpeg|thumb|300px|Вопытная 6-ці стволавая гармата-кулямёт M61A1]] ** з рухавіком F100: 8910 / 9358 кг (без/з канформнымі бакамі) ** з рухавіком F110: 9017 / 9466 кг (без/з канформнымі бакамі) * маса падрыхтаванага * нармалёвая ўзьлётная маса (з двума ракетамі «паветра-паветра», без ПТБ) ** з рухавіком F100: 12723 / 14548 кг (без/з канформнымі бакамі) ** з рухавіком F110: 12852 / 14661 кг (без/з канформнымі бакамі) * максымальная узьлётная маса — 21772 кг * '''Маса вонкавай нагрузкі:''' (з поўнай запраўкай унутраных бакаў) ** з рухавіком F100: 8855 / 9635 кг (без/з канформнымі бакамі) ** з рухавіком F110: 8742 / 9190 кг (без/з канформнымі бакамі) * маса паліва — 3228 кг * '''Аб’ём паліўных бакаў''' — 3986 л ** [[Падвясны паліўны бак|Падвясныя паліўныя бакі]] — 1 на 1136 л і 2 па 1402 л * '''рухавік''' — 1 × [[General Electric]] [[F110-GE-129]] (Block 50) (турба-рэактыўны з фарсажнай камэрай) * фарсажная цяга — 131,6 кн * максымальная хуткасьць — 2,0[[лік Маху|М]] на 12200 м * '''баявы радыюс''' (Block 50): ** з канформнымі бакамі, 3940 л у ПТБ, 2×907 кг бомбы, па профілі вялікая-малая-малая-вялікая вышыня — 1361 км ** з канформнымі бакамі, 5542 л у ПТБ, 2×907 кг бомбы, па профілі вялікая-малая-малая-вялікая вышыня — 1565 км ** без канформных бакаў, 3940 л у ПТБ, 2×AIM-120, 2×AIM-9, паветраны патруль — 1759 км * перегоначная адлегласьць =(Block 50) ** з канформнымі бакамі, 3940 л у ПТБ — 3981 км ** без канформных бакаў, 5542 л у ПТБ — 4472 км * [[практычная столь]] — 15240 м * [[Хуткапад'емнасьць]] ~275 м/з * нагрузка — 781,2 кг/м² (пры максымальнай узьлётнай масе) * цягаўзброеннасьць — 1,03 (без падвесак і канформных бакаў) * '''Максымальная эксплюатацыйная [[Перагрузка (авіяцыя)|перагрузка]]:''' +9 g '''Узбраеньне:''' * Гарматы — 1 × 20 мм шасьціствольная гармата [[M61A1]] з 511 сн. * кропкі падвескі — 9 * '''баявая нагрузка''' (пры +5,5 g): ** пад фюзэляжам — 1000 кг ** унутраныя — 2 × 2041 кг ** цэнтральныя — 2 × 1&587 кг ** вонкавыя — 2 × 318 кг ** на заканцоўках: 2 × 193 кг ** дадатковыя кропкі для падвеснага абсталяваньня па баках паветразаборніка: 2 × 408 кг Бомбы: ** [[Кіраваная авіяцыйная бомба|карэктуемыя]] — [[GBU-10]], [[GBU-12]], [[GBU-15]], [[GBU-22]], [[GBU-24]], [[GBU-27]], [[JDAM|GBU-31 JDAM]] ** карэктуемыя [[Бомбавая касэта|касэтныя]] — [[CBU-103]], [[CBU-104]], [[CBU-105]], ** свабоднападальныя: [[Mark 82]], [[Mark 83]], [[Mark 84]] * Кіравальныя ракеты: ** [[Ракета «паветра-паветра»|ракеты «паветра-паветра»]]: [[AIM-7 Sparrow|AIM-7]], [[AIM-9 Sidewinder|AIM-9]], [[AIM-120]], [[AIM-132 ASRAAM|AIM-132]], [[Rafael Python 3|Python 3]], [[Rafael Python 4|Python 4]], [[Rafael Derby|Derby]], [[Sky Flash]], [[Matra R550 Magic|Magic 2]] ** [[Ракета «паветра-паверхня»|ракеты «паветра-паверхня»]]: [[AGM-65 Maverick|AGM-65A/B/D/G]], [[AGM-45 Shrike|AGM-45]], [[Гарпун (ПКР)|AGM-84]], [[AGM-88 HARM|AGM-88]], [[AGM-154 Joint Standoff Weapon|AGM-154 JSOW]], [[AGM-158 JASSM]], [[Penguin Mk.3]] Дадаткова: * '''Гарматныя кантэйнэры:''' 1 × GPU-5/A з 30 мм гарматай == Глядзіце таксама == * [[Harrier II]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://www.f-16.net Сайт, прысьвечаны зьнішчальніку F-16]{{ref-en}} * {{YouTube|yx589ztFTWY|Перадача «Ваенная справа». Сэрыя аб F-16}} * [https://www.airwar.ru/enc/fighter/f16df.html F-16E/F Block 60 Desert Falcon]{{ref-ru}} {{Самалёты Lockheed Martin}} {{Парады артыкулу|абнавіць}} [[Катэгорыя:Рэактыўныя зьнішчальнікі 4-га пакаленьня]] [[Катэгорыя:Самалёты ЗША]] [[Катэгорыя:Lockheed Martin]] [[Катэгорыя:General Dynamics]] [[Катэгорыя:Сярэднекрылы]] [[Катэгорыя:Аднаматорныя рэактыўныя самалёты]] [[Катэгорыя:Аэрадынамічна няўстойлівыя самалёты]] [[Катэгорыя:Паветраныя судны, прадстаўленыя ў 1974 годзе]] 5w2jatagm08kbr4vtjym7xrhzw35lei 10 105674 2619169 1802839 2025-06-08T07:33:17Z W 11741 +[[Ф-16]] першасная спасылка 2619169 wikitext text/x-wiki {{Навігацыйная табліца |назва_шаблёну = Самалёты Lockheed Martin |выява = |стыль_карткі = background-color: #FFFfff; text-align: center; |стыль_загалоўка = |стыль_групаў = text-align:right; |стыль_сьпісаў = background: #FFFFFF; text-align: left; |назва = Самалёты [[Lockheed Martin]] |група_інфармацыі1 = [[Самалёт-зьнішчальнік|Зьнішчальнікі]] |сьпіс1 = [[Lockheed P-38 Lightning|P-38 Lightning]]{{*}}[[Lockheed F-80 Shooting Star|F-80 Shooting Star]]{{*}}[[Lockheed F-94 Starfire|F-94 Starfire]]{{*}}[[Lockheed F-104 Starfighter|F-104 Starfighter]]{{*}}[[Ф-16]]{{*}}[[Lockheed Martin F-22 Raptor|F-22 Raptor]]{{*}}[[Lockheed Martin F-35|F-35]] |група_інфармацыі2 = Ударныя |сьпіс2 = [[Lockheed F-117 Nighthawk|F-117 Nighthawk]] |група_інфармацыі3 = Вайскова-транспартныя |сьпіс3 = [[Lockheed C-130 Hercules|C-130 Hercules]]{{*}}[[Lockheed C-141 Starlifter|C-141 Starlifter]]{{*}}[[Lockheed C-5 Galaxy|C-5 Galaxy]] |група_інфармацыі4 = [[Самалёт-выведнік|Выведнікі]] |сьпіс4 = [[Lockheed P-38 Lightning|P-38 Lightning]]{{*}}[[Lockheed U-2|U-2]]{{*}}[[SR-71 Blackbird|SR-71]] |група_інфармацыі5 = Пасажырскія |сьпіс5 = [[Lockheed Vega|Vega]]{{*}}[[Lockheed Model 18 Lodestar|Model 18 Lodestar]]{{*}}[[Lockheed L-188 Electra|L-188 Electra]]{{*}}[[Lockheed L-1011 TriStar|L-1011 TriStar]]{{*}}[[L-049 Constellation]] |група_інфармацыі6 = Цяжкаўзброеныя |сьпіс6 = [[Lockheed AC-130 Spectre|AC-130 Spectre]] |група_інфармацыі7 = Агульнага прызначэньня |сьпіс7 = [[Lockheed Model 10 Electra|Model 10 Electra]]{{*}}[[Lockheed Model 12 Electra Junior|Model 12 Electra Junior]] |група_інфармацыі8 = Вучэбна-трэніровачныя |сьпіс8 = [[Lockheed T-33 Shooting Star|T-33 Shooting Star]] |група_інфармацыі9 = Патрульныя |сьпіс9 = [[Lockheed P-3 Orion|P-3 Orion]] }}<noinclude>[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Навігацыя|{{НАЗВА_СТАРОНКІ}}]] [[RU:Шаблон:Самолеты Lockheed Martin]] </noinclude> 2xzgzflk21mhddeexg76la9u7pxf0lv 2619181 2619169 2025-06-08T08:10:10Z W 11741 +[[Ф-22]] першасная спасылка 2619181 wikitext text/x-wiki {{Навігацыйная табліца |назва_шаблёну = Самалёты Lockheed Martin |выява = |стыль_карткі = background-color: #FFFfff; text-align: center; |стыль_загалоўка = |стыль_групаў = text-align:right; |стыль_сьпісаў = background: #FFFFFF; text-align: left; |назва = Самалёты [[Lockheed Martin]] |група_інфармацыі1 = [[Самалёт-зьнішчальнік|Зьнішчальнікі]] |сьпіс1 = [[Lockheed P-38 Lightning|P-38 Lightning]]{{*}}[[Lockheed F-80 Shooting Star|F-80 Shooting Star]]{{*}}[[Lockheed F-94 Starfire|F-94 Starfire]]{{*}}[[Lockheed F-104 Starfighter|F-104 Starfighter]]{{*}}[[Ф-16]] «Баявы сокал»{{*}}[[Ф-22]] «Драпежнік»{{*}}[[Lockheed Martin F-35|F-35]] |група_інфармацыі2 = Ударныя |сьпіс2 = [[Lockheed F-117 Nighthawk|F-117 Nighthawk]] |група_інфармацыі3 = Вайскова-транспартныя |сьпіс3 = [[Lockheed C-130 Hercules|C-130 Hercules]]{{*}}[[Lockheed C-141 Starlifter|C-141 Starlifter]]{{*}}[[Lockheed C-5 Galaxy|C-5 Galaxy]] |група_інфармацыі4 = [[Самалёт-выведнік|Выведнікі]] |сьпіс4 = [[Lockheed P-38 Lightning|P-38 Lightning]]{{*}}[[Lockheed U-2|U-2]]{{*}}[[SR-71 Blackbird|SR-71]] |група_інфармацыі5 = Пасажырскія |сьпіс5 = [[Lockheed Vega|Vega]]{{*}}[[Lockheed Model 18 Lodestar|Model 18 Lodestar]]{{*}}[[Lockheed L-188 Electra|L-188 Electra]]{{*}}[[Lockheed L-1011 TriStar|L-1011 TriStar]]{{*}}[[L-049 Constellation]] |група_інфармацыі6 = Цяжкаўзброеныя |сьпіс6 = [[Lockheed AC-130 Spectre|AC-130 Spectre]] |група_інфармацыі7 = Агульнага прызначэньня |сьпіс7 = [[Lockheed Model 10 Electra|Model 10 Electra]]{{*}}[[Lockheed Model 12 Electra Junior|Model 12 Electra Junior]] |група_інфармацыі8 = Вучэбна-трэніровачныя |сьпіс8 = [[Lockheed T-33 Shooting Star|T-33 Shooting Star]] |група_інфармацыі9 = Патрульныя |сьпіс9 = [[Lockheed P-3 Orion|P-3 Orion]] }}<noinclude>[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Навігацыя|{{НАЗВА_СТАРОНКІ}}]] [[RU:Шаблон:Самолеты Lockheed Martin]] </noinclude> m3kochutysfs0q0cl7s3gwh6qgznowp 0 106846 2619122 2467795 2025-06-08T01:36:20Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619122 wikitext text/x-wiki {{Картка зь ВікіЗьвестак}} '''Бюджэ́т Рэспу́блікі Белару́сь'''— намер здабыцьця й выкарыстаньня [[Грошы|грошай]] для ажыцьцяўленьня задачаў ды прызначэньня [[Беларусь|беларускай]] дзяржавы. == Даходы == Даходы дзяржавы складаюцца з: # [[Падатак|падаткаў]] на [[Падатак на прыбытак|прыбытак]], лятарэі, электронныя гульні, [[Падатак на дададзеную вартасьць|дададзеную вартасьць]], [[продаж]], адкіды й набыцьцё [[Нерухомая ўласнасьць|нерухомай уласнасьці]]; # [[мыта]]ў на [[тавар]]ы, [[патэнт]]ы й грашовыя пераводы, за праезд замежных [[Аўтамабіль|самаходаў]] й выдачу пасьведчаньняў; # пеняў за пратэрмінаваньне выплаты падаткаў; # [[Ліхвярства|ліхвярскіх]] [[Адсотак|адсоткаў]] за адтэрмінаваньне падаткаў; # страхавых складак; # прыбытку ад укладаў ды ўласных прадпрыемстваў, продажу прадпрыемстваў, зямлі, тавараў ды [[Каштоўная папера|каштоўных папераў]], дазволаў на будаўніцтва аўтазаправак ды карыстаньне [[Радыёвыпраменьваньне|радыёчастотамі]], ручальніцтваў па пазыках, вызначэньня пробаў каштоўных [[мэтал]]аў ды збораў за праезд па дарогах; # спагнаньняў за шкоду ўрадавай уласнасьці, якасьці земляў ды [[лес]]у; # бязвыплатных паступленьняў ад іншых [[дзяржава]]ў і [[Міжнародная арганізацыя|міжнародных арганізацыяў]]. == Выдаткі == Выдаткоўваньне ажыцьцяўляецца на: # дзейнасьць [[урад]]авых установаў; # выплаты насельніцтву; # падтрымку ўстановаў і [[Фізычная асоба|фізычных асобаў]]; # выплаты за мяжу; # міжурадавыя пераводы; # павелічэньне сродкаў і запасаў; # [[Крэдыт|пазыкі]]; # выплату даўгоў. Нястача грошай на выдаткі пакрываецца за кошт запазычаньняў ды продажу ўласнасьці. == Складаньне ды ўхваленьне == Не пазьней як за 10 месяцаў да новага году ўрад ухваляе парадак складаньня бюджэту [[Міністэрства фінансаў Рэспублікі Беларусь|Міністэрствам фінансаў]]. Пасьля ўхваленьня складзенага бюджэту ўрадам [[Прэзыдэнт Беларусі|прэзыдэнт]] (з 1995 г.) выносіць яго на разгляд [[парлямэнт]]а не пазьней як 1 лістапада. Канчатковае ўхваленьне бюджэту мае ажыцьцяўляцца не пазьней як 1 сьнежня. == Выкананьне й нагляд == Паводле [[Бюджэтны кодэкс Рэспублікі Беларусь|Бюджэтнага кодэксу Рэспублікі Беларусь]], урад забясьпечвае выкананьне бюджэту. Міністэрства фінансаў вызначае парадак яго ажыцьцяўленьня ды справаздачнасьці аб яго выкананьні. Паўнамоцтвамі ажыцьцяўляць нагляд за выкананьнем бюджэту валодаюць [[Камітэт дзяржаўнага кантролю Рэспублікі Беларусь|Камітэт дзяржаўнага кантролю]], [[Міністэрства па падатках і зборах Рэспублікі Беларусь|Міністэрства па падатках і зборах]], Міністэрства фінансаў ды [[Дзяржаўны мытны камітэт Рэспублікі Беларусь|Дзяржаўны мытны камітэт]]<ref>{{Навіна|аўтар=А. Лукашэнка|загаловак=Бюжэтны кодэкс Рэспублікі Беларусь ад 16 ліпеня 2008 г. № 412-З|спасылка=https://ssrlab.by/wp-content/uploads/2020/06/byudzhetny-kodeks-respubliki-belarus.pdf|выдавец=Лябараторыя распазнаваньня і сынтэзу маўленьня [[АІПІ]]|дата публікацыі=9 чэрвеня 2020|дата доступу=20 верасьня 2020}}</ref>. == Мінуўшчына == На кастрычнік 2013 году, паводле [[Нацыянальны статыстычны камітэт Беларусі|Нацыянальнага статыстычнага камітэту Беларусі]], налічвалася 854 500 працаўнікоў бюджэтных установаў, якія складалі 27,5% працаўнікоў<ref>{{Артыкул|аўтар=Сьвятлана Бусько.|загаловак=Сыстэму аплаты працы бюджэтнікаў чакае рэфармаваньне|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20131220/1387512763-sistemu-aplaty-pracy-byudzhetnikau-chakae-refarmavanne|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=20 сьнежня 2013|нумар=[https://zviazda.by/be/number/gazeta-pdf-240-27605-ot-20122013 240 (27605)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2013/12/1387512669_1.pdf 1], [https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2013/12/1387512669_2.pdf 2]|issn=1990-763x}}</ref>. У бюджэце 2019 году [[Падатак|падаткі]] склалі 77% [[даход]]аў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Дэпутаты зацьвердзілі справаздачу аб выкананьні рэспубліканскага бюджэту за 2019 год|спасылка=https://blr.belta.by/economics/view/deputaty-zatsverdzili-spravazdachu-ab-vykananni-respublikanskaga-bjudzhetu-za-2019-god-88882-2020/|выдавец=[[БелТА]]|дата публікацыі=25 чэрвеня 2020|дата доступу=9 сьнежня 2020}}</ref>. На 9 сьнежня 2020 году налічвалася звыш 800 000 працаўнікоў бюджэтных установаў Беларусі<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Прырост выдаткаў на сацыяльную сфэру ў 2021 годзе складзе больш за Br3 млрд - Мінфін|спасылка=https://blr.belta.by/economics/view/pryrost-rashodau-na-satsyjalnuju-sferu-u-2021-godze-skladze-bolsh-za-br3-mlrd-minfin-94589-2020/|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=9 сьнежня 2020|дата доступу=9 сьнежня 2020}}</ref>. 27 студзеня 2023 году [[Міністэрства па падатках і зборах Беларусі|міністар па падатках і зборах Беларусі]] [[Сяргей Налівайка]] паведаміў, што за 2022 год даход кансалідаванага бюджэту Беларусі склаў 36,5 млрд [[Беларускі рубель|рублёў]]. З гэтай сумы 62% (22,6 млрд рублёў) склалі бюджэты [[Мясцовае самакіраваньне|мясцовага самакіраваньня]], а рэшту (13,97 млрд рублёў) — рэспубліканскі бюджэт. Пры гэтым [[падатак на дададзеную вартасьць]] забясьпечыў 27,4% (звыш 10 млрд руб.) паступленьняў, [[падаходны падатак]] — 25,4% (9,28 млрд руб.), а [[падатак на прыбытак]] — 15,1% (5,5 млрд руб.). Плацяжы [[Юрыдычная асоба|юрыдычных асобаў]] склалі 94,1% (звыш 34,38 млрд руб.) паступленьняў, у тым ліку ад прыватных [[прадпрыемства]]ў — 55,5% (20,28 млрд), зь іх ад малых і сярэдніх — 36,1% (13,18 млрд). Дзяржаўныя прадпрыемствы забясьпечылі 38,6% (14 млрд руб.) паступленьняў. [[Фізычная асоба|фізычныя асобы]], лік якіх сярод падаткаплатнікаў вырас за 2022 год на 1,5 млн чалавек (+40%) да 5,3 млн, самастойна пералічылі 3,1% (звыш 1,1 млрд руб.) ад агульнай сумы даходаў бюджэту. [[Індывідуальны прадпрымальнік|Індывідуальныя прадпрымальнікі]] (ІП) на агульнаўсталяваным парадку падаткаабкладаньня павялічылі выплаты ў 2,8 разы да 536 млн рублёў. Сярод звыш 337 000 дзейнікаў гаспадараньня электронную выплату падаткаў ажыцьцяўлялі 84,5%, зь іх 88,3% юрыдычных асобаў і 82,6% ІП<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=МПЗ: у 2022 годзе ў кансалідаваны бюджэт паступіла больш за 36,5 млрд рублёў|спасылка=https://blr.belta.by/economics/view/mpz-u-2022-godze-u-kansalidavany-bjudzhet-pastupila-bolsh-za-br365-mlrd-124123-2023/|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=27 студзеня 2023|копія=https://zviazda.by/be/news/20230127/1674821547-mpz-u-2022-godze-u-kansalidavany-byudzhet-pastupila-bolsh-za-br365-mlrd|дата копіі=27 студзеня 2023|дата доступу=27 студзеня 2023}}</ref>. {| class="wikitable" style="text-align:center;" |+ Бюджэты Рэспублікі Беларусь |- ! Год ! Даходы, млрд [[Беларускі рубель|рублёў]] (млн [[Амэрыканскі даляр|$]]) ! Выдаткі, млрд руб. (млн $) ! Ухвалены ! Апошняя папраўка ! Нястача, млрд руб. (млн. $) |- | 1992 | 166 (18% [[Сукупны ўнутраны прадукт|СУП]]) | 191<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.spravka-jurist.com/base/part-ez/tx_wssuxe.htm| загаловак = Закон аб дзяржаўным каштарысе Рэспублікі Беларусь на 1992 год| фармат = | назва праекту = | выдавец = Бачына «Прававая даведка»| дата = 8 траўня 2011 | мова = ru| камэнтар = }}</ref> (20,7% [[СУП Беларусі|СУП]]) | 15 студзеня 1992 | 22 кастрычніка 1992 | 25 (2,7% ад СУП) |- | 1993 | 774 (''7,9%'' СУП) | 894<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.lawbelarus.com/repub2008/sub43/text43574.htm| загаловак = Закон аб дзяржаўным каштарысе Рэспублікі Беларусь на 1993 год| фармат = | назва праекту = | выдавец = Бачына «Заканадаўства Беларусі»| дата = 8 траўня 2011 | мова = ru| камэнтар = }}</ref> (''9,1%'' ад СУП) | 26 студзеня 1993 | | 120 (1,2% СУП) |- | 1994 | 8 830 (1 898; '''49,6%''' СУП) | 11 311<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.lawbelarus.com/repub2008/sub42/text42818.htm| загаловак = Закон аб дзяржаўным каштарысе Рэспублікі Беларусь на 1994 год| фармат = | назва праекту = | выдавец = Бачына «Заканадаўства Беларусі»| дата = 8 траўня 2011 | мова = ru| камэнтар = }}</ref> (2 431; '''63,5%''' ад СУП) | 22 сьнежня 1993 | | 2 481 (533<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.nbrb.by/bel/statistics/ForexMarket/AvrExRate/?yr=1994| загаловак = Зьвесткі аб сярэднеўзважаным курсе беларускага рубля да замежных валютаў на валютным рынку Рэспублікі Беларусь за 1994 год| фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Нацыянальны банк Рэспублікі Беларусь]]| дата = 8 красавіка 2011 | мова = | камэнтар = Паводле сярэднегадавое цаны (4652) набыцьця даляра}}</ref>; '''13,9%''' СУП) |- | 1995 | 13 069 (1 134; 10,8% СУП) | 15 740<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 31 студзеня 2010| url = http://www.newsby.org/documents/laws/law1232.htm| загаловак = Закон аб каштарысе Рэспублікі Беларусь на 1995 год| фармат = | назва праекту = | выдавец = Бачына «Навіны Беларусі»| дата = 8 траўня 2011 | мова = ru| камэнтар = }}</ref> (1 366; 13% СУП) | 17 студзеня 1995 | | 2 671 (232<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.nbrb.by/bel/statistics/ForexMarket/AvrExRate/?yr=1995| загаловак = Зьвесткі аб сярэднеўзважаным курсе беларускага рубля да замежных валютаў на валютным рынку Рэспублікі Беларусь за 1995 год| фармат = | назва праекту = | выдавец = Нацбанк Беларусі| дата = 8 красавіка 2011 | мова = | камэнтар = Паводле сярэднегадавое цаны (11'525) набыцьця даляра}}</ref>; 2,2% СУП) |- | 1996 | 36 963 (2 716; 19,2% СУП) | 42 441 (3 119; 22,1% СУП) | 19 красавіка 1996 | 17 лютага 1997 | 5 478<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.busel.org/texts/cat1et/id5ewbeuy.htm| загаловак = Закон аб каштарысе Рэспублікі Беларусь на 1996 год| фармат = | назва праекту = | выдавец = Бачына «Бусел»| дата = 8 траўня 2011 | мова = ru| камэнтар = }}</ref> (403<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.nbrb.by/bel/statistics/ForexMarket/AvrExRate/?yr=1996| загаловак = Зьвесткі аб сярэднеўзважаным курсе беларускага рубля да замежных валютаў на валютным рынку Рэспублікі Беларусь за 1996 год| фармат = | назва праекту = | выдавец = Нацбанк Беларусі| дата = 8 красавіка 2011 | мова = | камэнтар = Паводле сярэднегадавое цаны (13'608) набыцьця даляра}}</ref>; 2,9% СУП) |- | 1997 | 36 601,517 (1 464; 10% СУП) | 44 053,2478 (1 762; 12% СУП) | 21 лютага 1997 | 10 чэрвеня 1998 | 7 451,7308<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.lawbelarus.com/repub2008/sub39/text39511.htm| загаловак = Закон аб каштарысе Рэспублікі Беларусь на 1997 год| фармат = | назва праекту = | выдавец = Бачына «Заканадаўства Беларусі»| дата = 8 траўня 2011 | мова = ru| камэнтар = }}</ref> (298<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.nbrb.by/bel/statistics/ForexMarket/AvrExRate/?yr=1997| загаловак = Зьвесткі аб сярэднеўзважаным курсе беларускага рубля да замежных валютаў на валютным рынку Рэспублікі Беларусь за 1997 год| фармат = | назва праекту = | выдавец = Нацбанк Беларусі| дата = 8 красавіка 2011 | мова = | камэнтар = Паводле сярэднегадавое цаны (24'995) набыцьця даляра}}</ref>; 2% СУП) |- | 1998 | 98 481 (2 259; 14% СУП) | 115 152 (2 641; 16,4% СУП) | 29 сьнежня 1997 | 30 чэрвеня 1998 | 16 671<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.busel.org/texts/cat1et/id5ewheeu.htm| загаловак = Закон аб каштарысе Рэспублікі Беларусь на 1998 год| фармат = | назва праекту = | выдавец = Бачына «Бусел»| дата = 8 траўня 2011 | мова = ru| камэнтар = }}</ref> (382<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.nbrb.by/bel/statistics/ForexMarket/AvrExRate/?yr=1998| загаловак = Зьвесткі аб сярэднеўзважаным курсе беларускага рубля да замежных валютаў на валютным рынку Рэспублікі Беларусь за 1998 год| фармат = | назва праекту = | выдавец = Нацбанк Беларусі| дата = 8 красавіка 2011 | мова = | камэнтар = Паводле сярэднегадавое цаны (43'596) набыцьця даляра}}</ref>; 2,4% СУП) |- | 1999 | 414 824 (1 499; 13,7% СУП) | 448 352 (1 620; 14,8% СУП) | 24 лютага 1999 | 29 сьнежня 1999 | 33 528<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.pravo.by/webnpa/text.asp?rn=h19900245| загаловак = Закон аб каштарысе Рэспублікі Беларусь на 1999 год| фармат = | назва праекту = | выдавец = Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь| дата = 8 траўня 2011 | мова = ru| камэнтар = }}</ref> (121<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.nbrb.by/bel/statistics/ForexMarket/AvrExRate/?yr=1999| загаловак = Зьвесткі аб сярэднеўзважаным курсе беларускага рубля да замежных валютаў на валютным рынку Рэспублікі Беларусь за 1999 год| фармат = | назва праекту = | выдавец = Нацбанк Беларусі| дата = 8 красавіка 2011 | мова = | камэнтар = Паводле сярэднегадавое цаны (276'661) набыцьця даляра}}</ref>; 1,1% СУП<ref>{{Кніга|аўтар = |частка = |загаловак = Статыстычны штогадовік Рэспублікі Беларусь, 2005|арыгінал = {{мова-ru|Статистический ежегодник Республики Беларусь, 2005}}|спасылка = |адказны = Л. Рыбчык|выданьне = |месца = Менск|выдавецтва = Галоўны вылічальны цэнтар Мінстата РБ|год = 2005|том = |старонкі = 28—29|старонак = 609|сэрыя = |isbn = |наклад = 385}}</ref>) |- | 2000 | 1 493 (1 867; 16,3% СУП) | 1 611 (2 015; 17,6% СУП) | 31 студзеня 2000 | 22 лістапада 2000 | 118<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.pravo.by/webnpa/text.asp?rn=h10000367| загаловак = Закон аб каштарысе Рэспублікі Беларусь на 2000 год| фармат = | назва праекту = | выдавец = Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь| дата = 8 траўня 2011 | мова = ru| камэнтар = }}</ref> (148<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.nbrb.by/bel/statistics/ForexMarket/AvrExRate/?yr=2000| загаловак = Зьвесткі аб сярэднеўзважаным курсе беларускага рубля да замежных валютаў на валютным рынку Рэспублікі Беларусь за 2000 год| фармат = | назва праекту = | выдавец = Нацбанк Беларусі| дата = 8 красавіка 2011 | мова = | камэнтар = Паводле сярэднегадавое цаны (799,77) набыцьця даляра}}</ref>; 1,3% СУП) |- | 2001 | 3 223 (2 270; 18,8% СУП) | 3 471 (2 445; 20,2% СУП) | 11 лістапада 2000 | 17 сьнежня 2001 | 248<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 15 сакавіка 2006| url = http://zakanadaustva.narod.ru/zakony/zakon_ab_biudzhecie_Respubliki_Belarus_na_2001_hod_ad_11_11_2000_hoda.htm| загаловак = Закон аб каштарысе Рэспублікі Беларусь на 2001 год| фармат = | назва праекту = | выдавец = Бачына «Заканадаўства Рэспублікі Беларусь на беларускай мове»| дата = 8 траўня 2011 | мова = | камэнтар = }}</ref> (175<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.nbrb.by/bel/statistics/ForexMarket/AvrExRate/?yr=2001| загаловак = Зьвесткі аб сярэднеўзважаным курсе беларускага рубля да замежных валютаў на валютным рынку Рэспублікі Беларусь за 2001 год| фармат = | назва праекту = | выдавец = Нацбанк Беларусі| дата = 8 красавіка 2011 | мова = | камэнтар = Паводле сярэднегадавое цаны (1419,82) набыцьця даляра}}</ref>; 1,4% СУП) |- | 2002 | 3 893 (2 158; 14,9% СУП) | 4 238 (2 349; 16,2% СУП) | 29 сьнежня 2001 | 30 сьнежня 2002 | 345<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 10 красавіка 2005| url = http://zakanadaustva.narod.ru/zakony/zakon_ab_biudzhecie_Respubliki_Belarus_na_2002_hod_29_12_2001.htm| загаловак = Закон аб каштарысе Рэспублікі Беларусь на 2002 год| фармат = | назва праекту = | выдавец = Бачына «Заканадаўства Рэспублікі Беларусь на беларускай мове»| дата = 8 траўня 2011 | мова = | камэнтар = }}</ref> (191<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.nbrb.by/bel/statistics/ForexMarket/AvrExRate/?yr=2002| загаловак = Зьвесткі аб сярэднеўзважаным курсе беларускага рубля да замежных валютаў на валютным рынку Рэспублікі Беларусь за 2002 год| фармат = | назва праекту = | выдавец = Нацбанк Беларусі| дата = 8 красавіка 2011 | мова = | камэнтар = Паводле сярэднегадавое цаны (1803,89) набыцьця даляра}}</ref>; 1,3% СУП) |- | 2003 | 6 105 (2 942; 16,6% СУП) | 6 599 (3 180; 18% СУП) | 28 сьнежня 2002 | 30 сьнежня 2003 | 494<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 3 красавіка 2005| url = http://zakanadaustva.narod.ru/zakony/zakon_ab_biudzhecie_Respubliki_Bielarus_na_2003_hod_28_12_2002.htm| загаловак = Закон аб каштарысе Рэспублікі Беларусь на 2003 год| фармат = | назва праекту = | выдавец = Бачына «Заканадаўства Рэспублікі Беларусь на беларускай мове»| дата = 8 траўня 2011 | мова = | камэнтар = }}</ref> (238<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.nbrb.by/bel/statistics/ForexMarket/AvrExRate/?yr=2003| загаловак = Зьвесткі аб сярэднеўзважаным курсе беларускага рубля да замежных валютаў на валютным рынку Рэспублікі Беларусь за 2003 год| фармат = | назва праекту = | выдавец = Нацбанк Беларусі| дата = 8 красавіка 2011 | мова = | камэнтар = Паводле сярэднегадавое цаны (2074,9) набыцьця даляра}}</ref>; 1,4% СУП) |- | 2004 | 13 223 (6 111; 26,4% СУП) | 13 913 (6 430; 27,8% СУП) | 29 сьнежня 2003 | 31 сьнежня 2004 | 690<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 29 сакавіка 2005| url = http://zakanadaustva.narod.ru/zakony/zakon_ab_biudzhecie_na_2004_hod_29_12_03.htm| загаловак = Закон аб каштарысе Рэспублікі Беларусь на 2004 год| фармат = | назва праекту = | выдавец = Бачына «Заканадаўства Рэспублікі Беларусь на беларускай мове»| дата = 8 траўня 2011 | мова = | камэнтар = }}</ref> (319<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.nbrb.by/bel/statistics/ForexMarket/AvrExRate/?yr=2004| загаловак = Зьвесткі аб сярэднеўзважаным курсе беларускага рубля да замежных валютаў на валютным рынку Рэспублікі Беларусь за 2004 год| фармат = | назва праекту = | выдавец = Нацбанк Беларусі| дата = 8 красавіка 2011 | мова = | камэнтар = Паводле сярэднегадавое цаны (2163,73) набыцьця даляра}}</ref>; 1,4% СУП) |- | 2005 | 18 256 (8 471; 28,1% СУП) | 19 166 (8 893; 29,5% СУП) | 18 лістапада 2004 | 21 лютага 2006 | 910<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 1 красавіка 2005| url = http://zakanadaustva.narod.ru/zakony/zakon_biudzhet_2005_18112004.htm| загаловак = Закон аб каштарысе Рэспублікі Беларусь на 2005 год| фармат = | назва праекту = | выдавец = Бачына «Заканадаўства Рэспублікі Беларусь на беларускай мове»| дата = 8 траўня 2011 | мова = | камэнтар = }}</ref> (422<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.nbrb.by/bel/statistics/ForexMarket/AvrExRate/?yr=2005| загаловак = Зьвесткі аб сярэднеўзважаным курсе беларускага рубля да замежных валютаў на валютным рынку Рэспублікі Беларусь за 2005 год| фармат = | назва праекту = | выдавец = Нацбанк Беларусі| дата = 8 красавіка 2011 | мова = | камэнтар = Паводле сярэднегадавое цаны (2155,13) набыцьця даляра}}</ref>; 1,4% ад СУП) |- | 2006 | 25 508 (11 885; 32,2% СУП) | 26 638 (12 411; 33,6% СУП) | 31 сьнежня 2005 | 22 сьнежня 2006 | 1 130<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 22 сьнежня 2006| url = http://www.pravo.by/webnpa/text.asp?rn=h10500081| загаловак = Закон аб каштарысе Рэспублікі Беларусь на 2006 год| фармат = | назва праекту = | выдавец = Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь| дата = 8 траўня 2011 | мова = ru| камэнтар = }}</ref> (526<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.nbrb.by/bel/statistics/ForexMarket/AvrExRate/?yr=2006| загаловак = Зьвесткі аб сярэднеўзважаным курсе беларускага рубля да замежных валютаў на валютным рынку Рэспублікі Беларусь за 2006 год| фармат = | назва праекту = | выдавец = Нацбанк Беларусі| дата = 8 красавіка 2011 | мова = | камэнтар = Паводле сярэднегадавое цаны (2146,28) набыцьця даляра}}</ref>; 1,4% СУП) |- | 2007 | 30 611 (14 245; 31,5% СУП) | 32 011 (14 896; 32,9% СУП) | 29 сьнежня 2006 | 28 сьнежня 2007 | 1 400<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 28 сьнежня 2007| url = http://www.pravo.by/webnpa/text.asp?rn=h10600191| загаловак = Закон аб каштарысе Рэспублікі Беларусь на 2007 год| фармат = | назва праекту = | выдавец = Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь| дата = 8 траўня 2011 | мова = ru| камэнтар = }}</ref> (651<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.nbrb.by/bel/statistics/ForexMarket/AvrExRate/?yr=2007| загаловак = Зьвесткі аб сярэднеўзважаным курсе беларускага рубля да замежных валютаў на валютным рынку Рэспублікі Беларусь за 2007 год| фармат = | назва праекту = | выдавец = Нацбанк Беларусі| дата = 8 красавіка 2011 | мова = | камэнтар = Паводле сярэднегадавое цаны (2148,89) набыцьця даляра}}</ref>; 1,4% СУП) |- | 2008 | 38 152 (17 750; 29,4% СУП) | 40 342 (18 769; 31,1% СУП) | 26 сьнежня 2007 | 11 сьнежня 2008 | 2 190<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 11 сьнежня 2008| url = http://www.pravo.by/webnpa/text.asp?rn=h10700303| загаловак = Закон аб каштарысе Рэспублікі Беларусь на 2008 год| фармат = | назва праекту = | выдавец = Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь| дата = 8 траўня 2011 | мова = ru| камэнтар = }}</ref> (1 019<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.nbrb.by/bel/statistics/ForexMarket/AvrExRate/?yr=2008| загаловак = Зьвесткі аб сярэднеўзважаным курсе беларускага рубля да замежных валютаў на валютным рынку Рэспублікі Беларусь за 2008 год| фармат = | назва праекту = | выдавец = Нацбанк Беларусі| дата = 8 красавіка 2011 | мова = | камэнтар = Паводле сярэднегадавое цаны (2149,42) набыцьця даляра}}</ref>; 1,7% СУП) |- | 2009 | 54 899 (19 584; 39,9% СУП) | 57 699 (20 583; 41,9% СУП) | 13 лістапада 2008 | 31 сьнежня 2009 | 2 800<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 1 лютага 2009| url = http://zakanadaustva.narod.ru/z_new/13112008_450.html| загаловак = Закон Рэспублікі Беларусь аб рэспубліканскім каштарысе на 2009 год| фармат = | назва праекту = | выдавец = Бачына «Заканадаўства Рэспублікі Беларусь на беларускай мове»| дата = 8 траўня 2011 | мова = | камэнтар = }}</ref> (999<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.nbrb.by/bel/statistics/ForexMarket/AvrExRate/?yr=2009| загаловак = Зьвесткі аб сярэднеўзважаным курсе беларускага рубля да замежных валютаў на валютным рынку Рэспублікі Беларусь за 2009 год| фармат = | назва праекту = | выдавец = Нацбанк Беларусі| дата = 8 красавіка 2011 | мова = | камэнтар = Паводле сярэднегадавое цаны (2803,27) набыцьця даляра}}</ref>; 2% СУП) |- | 2010 | 35 522 (11 865; 21,8% СУП) | 38 222 (12 767; 23,5% СУП) | 29 сьнежня 2009 | 27 сьнежня 2010 | 2 700<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 27 сьнежня 2010| url = http://www.pravo.by/webnpa/text.asp?rn=h10900073| загаловак = Закон Рэспублікі Беларусь аб рэспубліканскім каштарысе на 2010 год| фармат = | назва праекту = | выдавец = Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь| дата = 8 траўня 2011 | мова = ru| камэнтар = }}</ref> (902<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.nbrb.by/bel/statistics/ForexMarket/AvrExRate/?yr=2010| загаловак = Зьвесткі аб сярэднеўзважаным курсе беларускага рубля да замежных валютаў на валютным рынку Рэспублікі Беларусь за 2010 год| фармат = | назва праекту = | выдавец = Нацбанк Беларусі| дата = 8 красавіка 2011 | мова = | камэнтар = Паводле сярэднегадавое цаны (2993,74) набыцьця даляра}}</ref>; 1,7% СУП<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://belstat.gov.by/homep/en/indicators/gross1.php| загаловак = СУП у 1995-2010 гадох| фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]| дата = 8 траўня 2011 | мова = en| камэнтар = }}</ref>) |- | 2011 | 33 611 (5 996; 11,3% СУП) | 39 611 (7 066; 13,3% СУП) | 15 кастрычніка 2010 | 29 сьнежня 2011 | 6 000<ref>{{Артыкул|аўтар=А.Лукашэнка.|загаловак=Закон Рэспублікі Беларусь аб рэспубліканскім бюджэце на 2011 год|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=67880|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=19 кастрычніка 2010|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2010-10-19 204 (26812)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/67884/19kas-2.indd.pdf 2], [http://old.zviazda.by/a2ttachments/67884/19kas-4.indd.pdf 4]|issn=1990-763x}}</ref> (1 070; 2% СУП) |- | 2012 | 92 772 (11 084; 17,6% СУП) | 92 772 (11 084; 17,6% СУП) | 30 сьнежня 2011 | 29 сьнежня 2012 | 0<ref>{{Артыкул|аўтар=А.Лукашэнка.|загаловак=Закон Рэспублікі Беларусь аб рэспубліканскім бюджэце на 2012 год|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=91382|выданьне=Зьвязда|тып=газэта|год=5 студзеня 2012|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2012-01-05 2 (27117)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/91398/5stu-7.indd.pdf 5]|issn=1990-763x}}</ref> (0; 0% СУП) |- | 2013 | 121 720 (13 568; 18,8% СУП) | 121 720 (13 568<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Сярэднеўзважаны курс беларускага рубля ў адносінах да замежных валют на валютным рынку Рэспублікі Беларусь за 2013 год (8 971,06 за даляр)|спасылка=http://www.nbrb.by/bel/statistics/ForexMarket/AvrExRate/?yr=2013|выдавец=[[Нацбанк Беларусі]]|дата публікацыі=2014|дата доступу=2 студзеня 2016}}</ref>; 18,8% СУП)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Вытворчасьць сукупнага ўнутранага прадукту (Гадавыя дадзеныя)|спасылка=http://belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/otrasli-statistiki/natsionalnye-scheta/godovye-dannye_11/proizvodstvo-valovogo-vnutrennego-produkta/|выдавец=[[Нацыянальны статыстычны камітэт Беларусі]]|мова=ru|дата публікацыі=28 сьнежня 2013|дата доступу=2 студзеня 2016}}</ref> | 26 кастрычніка 2012 | 28 сьнежня 2013 | 0<ref>{{Навіна|аўтар=А.Лукашэнка|загаловак=Закон Рэспублікі Беларусь аб рэспубліканскім каштарысе на 2013 год|спасылка=http://minfin.gov.by/upload/bp/act/zakon_261012_432z.zip|выдавец=[[Міністэрства фінансаў Рэспублікі Беларусь]]|мова=ru|дата публікацыі=28 сьнежня 2013|дата доступу=2 студзеня 2016}}</ref> (0; 0% СУП) |- | 2014 | 128 594 (12 533; 16,5% СУП) | 128 594 (12 533<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Сярэднеўзважаны курс беларускага рубля ў адносінах да замежных валют на валютным рынку Рэспублікі Беларусь за 2014 год (10 260,18 за даляр)|спасылка=http://www.nbrb.by/bel/statistics/ForexMarket/AvrExRate/?yr=2014|выдавец=[[Нацбанк Беларусі]]|дата публікацыі=2015|дата доступу=2 студзеня 2016}}</ref>; 16,5% СУП) | 31 сьнежня 2013 | — | 0<ref>{{Навіна|аўтар=А.Лукашэнка|загаловак=Закон Рэспублікі Беларусь аб рэспубліканскім каштарысе на 2014 год|спасылка=http://minfin.gov.by/upload/bp/act/zakon_311213_95z.zip|выдавец=Міністэрства фінансаў Рэспублікі Беларусь|мова=ru|дата публікацыі=28 сьнежня 2013|дата доступу=2 студзеня 2016}}</ref> (0; 0% СУП) |- | 2015 | 167 212 (10 287; 18,6% СУП) | 152 141 (9 360; 16,9% СУП) | 30 сьнежня 2014<ref>{{Навіна|аўтар=А. Лукашэнка|загаловак=Закон Рэспублікі Беларусь ад 30 сьнежня 2014 г. № 225-З «Аб рэспубліканскім бюджэце на 2015 год»|спасылка=https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=H11400225|выдавец=Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|мова=ru|дата публікацыі=3 студзеня 2015|дата доступу=14 жніўня 2020}}</ref> | 24 верасьня 2015<ref>{{Навіна|аўтар=А. Лукашэнка|загаловак=Указ прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь ад 24 верасьня 2015 г. № 399 «Аб удакладненьні асобных паказьнікаў рэспубліканскага бюджэту на 2015 год»|спасылка=http://minfin.gov.by/upload/bp/act/ukaz_240915_399.pdf|выдавец=[[Міністэрства фінансаў Рэспублікі Беларусь]]|мова=ru|дата публікацыі=3 студзеня 2015|дата доступу=14 жніўня 2020}}</ref> | +15 071<ref>{{Навіна|аўтар=А. Лукашэнка|загаловак=Закон Рэспублікі Беларусь ад 12 ліпеня 2016 г. № 395-З «Аб зацьвярджэньні справаздачы аб выкананьні рэспубліканскага бюджэту за 2015 год»|спасылка=http://minfin.gov.by/upload/budget/act/zakon_120716_395z.pdf|выдавец=[[Міністэрства фінансаў Рэспублікі Беларусь]]|мова=ru|дата публікацыі=12 ліпеня 2016|копія=https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=H11600395|дата копіі=15 ліпеня 2016|дата доступу=14 жніўня 2020}}</ref>* (+927<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Сярэднеўзважаны курс беларускага рубля ў адносінах да замежных валют на валютным рынку Рэспублікі Беларусь за 2015 год (16 253,61 за даляр)|спасылка=https://nbrb.by/bel/statistics/ForexMarket/AvrExRate/|выдавец=[[Нацыянальны банк Рэспублікі Беларусь]]|дата публікацыі=2016|дата доступу=14 жніўня 2020}}</ref>; +1,7% СУП<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Вытворчасьць сукупнага ўнутранага прадукту (2009—2018)|спасылка=http://belstat.gov.by/upload-belstat/upload-belstat-excel/Oficial_statistika/2019/GDP_production%202009-2018_rus.xlsx|выдавец=[[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]|мова=ru|дата публікацыі=2016|дата доступу=14 жніўня 2020}}</ref>) |- | 2016 | 17,763** (8 882; 18,7% СУП) | 16,75 (8 376; 17,6% СУП) | 30 сьнежня 2015<ref>{{Навіна|аўтар=А. Лукашэнка|загаловак=Закон Рэспублікі Беларусь ад 30 сьнежня 2015 г. № 341-З «Аб рэспубліканскім бюджэце на 2016 год»|спасылка=https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=H11500341|выдавец=Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|мова=ru|дата публікацыі=1 студзеня 2016|дата доступу=14 жніўня 2020}}</ref> | — | +1,012<ref>{{Навіна|аўтар=А. Лукашэнка|загаловак=Закон Рэспублікі Беларусь ад 17 ліпеня 2017 г. № 395-З «Аб зацьвярджэньні справаздачы аб выкананьні рэспубліканскага бюджэту за 2016 год»|спасылка=http://minfin.gov.by/upload/budget/act/zakon_170717_49z.pdf|выдавец=Міністэрства фінансаў Рэспублікі Беларусь|мова=ru|дата публікацыі=17 ліпеня 2017|дата доступу=14 жніўня 2020}}</ref>* (+506; +1,1% СУП) |- | 2017 | 19,771 (10 226; 18,7% СУП) | 17,001 (8 793; 16,1% СУП) | 18 кастрычніка 2016<ref>{{Навіна|аўтар=А. Лукашэнка|загаловак=Закон Рэспублікі Беларусь ад 18 кастрычніка 2016 г. № 431-З «Аб рэспубліканскім бюджэце на 2017 год»|спасылка=https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=H11600431|выдавец=Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|мова=ru|дата публікацыі=26 кастрычніка 2016|дата доступу=14 жніўня 2020}}</ref> | — | +2,771<ref>{{Навіна|аўтар=А. Лукашэнка|загаловак=Закон Рэспублікі Беларусь ад 17 ліпеня 2018 г. № 116-З «Аб зацьвярджэньні справаздачы аб выкананьні рэспубліканскага бюджэту за 2017 год»|спасылка=https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=H11800116|выдавец=Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|мова=ru|дата публікацыі=21 ліпеня 2017|дата доступу=14 жніўня 2020}}</ref> (+1 433; +2,6% СУП) |- | 2018 | 24,389 (11 954; 19,9% ад СУП) | 19,728 (9 669; 16,1% ад СУП) | 31 сьнежня 2017<ref>{{Навіна|аўтар=А. Лукашэнка|загаловак=Закон Рэспублікі Беларусь ад 31 сьнежня 2017 г. № 86-З «Аб рэспубліканскім бюджэце на 2018 год»|спасылка=https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=H11700086|выдавец=Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|мова=ru|дата публікацыі=5 студзеня 2018|дата доступу=14 жніўня 2020}}</ref> | — | +4,661<ref>{{Навіна|аўтар=А. Лукашэнка|загаловак=Закон Рэспублікі Беларусь ад 17 ліпеня 2019 г. № 215-З «Аб зацьвярджэньні справаздачы аб выкананьні рэспубліканскага бюджэту за 2018 год»|спасылка=https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=H11900215|выдавец=Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|мова=ru|дата публікацыі=24 ліпеня 2017|дата доступу=14 жніўня 2020}}</ref> (+2 284; ''+3,8%'' СУП) |- | 2019 | 24,274 (11 621; 18,4% СУП) | 21,146 (10 124; 16% СУП) | 30 сьнежня 2018<ref>{{Навіна|аўтар=А. Лукашэнка|загаловак=Закон Рэспублікі Беларусь ад 30 сьнежня 2018 г. № 160-З «Аб рэспубліканскім бюджэце на 2019 год»|спасылка=https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=H11800160|выдавец=Нацыянальны прававы партал Беларусі|мова=ru|дата публікацыі=1 студзеня 2019|дата доступу=14 жніўня 2020}}</ref> | — | +3,127<ref>{{Навіна|аўтар=А. Лукашэнка|загаловак=Закон Рэспублікі Беларусь ад 17 ліпеня 2020 г. № 49-З «Аб зацьвярджэньні справаздачы аб выкананьні рэспубліканскага бюджэту за 2019 год»|спасылка=https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=H12000049|выдавец=Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|мова=ru|дата публікацыі=23 ліпеня 2017|дата доступу=14 жніўня 2020}}</ref> (+1 497; +2,4% СУП)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Сукупны ўнутраны прадукт і сукупны рэгіянальны прадукт у 2019 г.|спасылка=https://belstat.gov.by/upload-belstat/upload-belstat-excel/Oficial_statistika/2019/GDP_by_three_methods_GRP_2019.xlsx|выдавец=[[Нацыянальны статыстычны камітэт Беларусі]]|мова=ru|дата публікацыі=17 студзеня 2020|дата доступу=14 жніўня 2020}}</ref> |- | 2020 | 23,678 (9 622<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Сярэднеўзважаны курс беларускага рубля ў адносінах да замежных валют на валютным рынку Рэспублікі Беларусь (архіў 1994—2022; 2,4607 рублі за даляр у 2020-м, 2,5385 у 2021-м і 2,6423 у 2022-м)|спасылка=https://www.nbrb.by/statistics/forexmarket/avrexrate/avrexrate-arhive.xlsx|выдавец=[[Нацыянальны банк Беларусі]]|мова=ru|дата публікацыі=2023|дата доступу=29 чэрвеня 2023}}</ref>; 15,8% СУП)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Вытворчасьць валавога ўнутранага прадукту (149 721 млн руб у 2020-м і 176 879 у 2021-м)|спасылка=https://www.belstat.gov.by/upload-belstat/upload-belstat-excel/Oficial_statistika/Godovwe/GDP_production-221230-by.xlsx|выдавец=Нацыянальны статыстычны камітэт Беларусі|дата публікацыі=30 сьнежня 2022|дата доступу=29 чэрвеня 2023}}</ref> | 25,89 (10 521; 17,3% СУП) | 16 сьнежня 2019<ref>{{Навіна|аўтар=А. Лукашэнка|загаловак=Закон Рэспублікі Беларусь ад 16 сьнежня 2019 г. № 269-З «Аб рэспубліканскім бюджэце на 2020 год»|спасылка=https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=H11900269|выдавец=[[Нацыянальны прававы партал Беларусі]]|мова=ru|дата публікацыі=24 сьнежня 2019|дата доступу=29 чэрвеня 2023}}</ref> | — | 2,212 (899; 1,5% СУП)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Дэпутаты зацьвердзілі справаздачу аб выкананьні рэспубліканскага бюджэту за 2020 год|спасылка=https://blr.belta.by/economics/view/deputaty-zatsverdzili-spravazdachu-ab-vykananni-respublikanskaga-bjudzhetu-za-2020-god-101034-2021/|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=17 чэрвеня 2021|дата доступу=29 чэрвеня 2023}}</ref> |- | 2021 | 27,893 (10 988; 15,7% СУП) | 28,927 (11 395; 16,3% СУП) | 29 сьнежня 2020<ref>{{Навіна|аўтар=А. Лукашэнка|загаловак=Закон Рэспублікі Беларусь ад 29 сьнежня 2020 г. № 73-З «Аб рэспубліканскім бюджэце на 2021 год»|спасылка=https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=H12000073|выдавец=Нацыянальны прававы партал Беларусі|мова=ru|дата публікацыі=1 студзеня 2021|дата доступу=29 чэрвеня 2023}}</ref> | — | 1,034 (407; 0,6% СУП)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=«Аб зацьвярджэньні справаздачы аб выкананьні рэспубліканскага бюджэту за 2021 год»|спасылка=http://house.gov.by/by/zakony-by/view/ab-zatsvjardzhenni-spravazdachy-ab-vykananni-respublikanskaga-bjudzhetu-za-2021-god-1285/|выдавец=[[Палата прадстаўнікоў Беларусі]]|дата публікацыі=27 чэрвеня 2022|дата доступу=29 чэрвеня 2023}}</ref> |- | 2022 | 28,624 (10 833; 14,9% СУП)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Валавы ўнутраны прадукт і валавы рэгіянальны прадукт у 2021-2023 гг. (191 374 018 тыс.руб. у 2022-м)|спасылка=https://www.belstat.gov.by/upload-belstat/upload-belstat-excel/Oficial_statistika/2023/GDP_GRP_temp_2305-by.xlsx|выдавец=Нацыянальны статыстычны камітэт Беларусі|дата публікацыі=23 траўня 2023|дата доступу=29 чэрвеня 2023}}</ref> | 32,625 (12 347; 17% СУП) | 31 сьнежня 2021<ref>{{Навіна|аўтар=А. Лукашэнка|загаловак=Закон Рэспублікі Беларусь ад 31 сьнежня 2021 г. № 142-З «Аб рэспубліканскім бюджэце на 2022 год»|спасылка=https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=H12100142|выдавец=Нацыянальны прававы партал Беларусі|мова=ru|дата публікацыі=4 студзеня 2021|дата доступу=29 чэрвеня 2023}}</ref> | — | 4,001 (1 514; 2,1% СУП)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Дэпутаты зацьвердзілі справаздачу аб выкананьні рэспубліканскага бюджэту за 2022 год|спасылка=https://blr.belta.by/economics/view/deputaty-zatsverdzili-spravazdachu-ab-vykananni-respublikanskaga-bjudzhetu-za-2022-god-129602-2023/|выдавец=[[БелТА]]|дата публікацыі=28 чэрвеня 2022|дата доступу=29 чэрвеня 2023}}</ref> |- |" colspan="6"|*+ гэта лішак.<br />**Пасьля [[Дэнамінацыя|дэнамінацыі]] 2016 году 1:10 000. |} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Законы (Выкананьне бюджэту)|спасылка=http://minfin.gov.by/be/budget_execution/legislative_acts/e59779ce8f468cea.html|выдавец=[[Міністэрства фінансаў Рэспублікі Беларусь]]|дата публікацыі=17 ліпеня 2019|дата доступу=14 жніўня 2020}} ** [http://minfin.gov.by/be/budgetary_policy/budgetary_legislation/da8d2db88c99a337.html Законы аб рэспубліканскім бюджэце на чарговы фінансавы год і пастановы Савета міністраў аб захадах іх рэалізацыі]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} [[Катэгорыя:Дзяржаўныя бюджэты паводле краінаў]] [[Катэгорыя:Дзяржаўныя фінансы Беларусі]] lz513uyvuak6me6c66xqu57pq8vrsn5 0 112279 2619153 2604412 2025-06-08T06:21:10Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619153 wikitext text/x-wiki {{Палітык | імя = Вольга Гаўрук | жанчына = так | выява = | подпіс_пад_выявай = | пасада = Надзвычайны і Паўнамоцны Амбасадар Рэспублікі Беларусь у Рэспубліцы Таджыкістан | пачатак_тэрміну = 30 чэрвеня 2011 | канец_тэрміну = 15 кастрычніка 2015 | віцэ-прэзыдэнт = | прэзыдэнт = [[Аляксандар Лукашэнка]] | прэм'ер-міністар = [[Міхаіл Мясьніковіч]] | папярэднік = | наступнік = [[Алег Мікалаевіч Іваноў]] | пасада2 = | пачатак_тэрміну2 = | канец_тэрміну2 = | папярэднік2 = | наступнік2 = | прэзыдэнт2 = | дата_нараджэньня = | месца_нараджэньня = | дата_сьмерці = | месца_сьмерці = | выбарчая_акруга = | нацыянальнасьць = | партыя = | муж = | прафэсія = | рэлігія = | подпіс = | камэнтар = }} '''Вольга Анатолеўна Гаўрук''' — беларускі дыплямат. 30 чэрвеня 2011 году была прызначана Надзвычайным і Паўнамоцным Амбасадарам Рэспублікі Беларусь у [[Таджыкістан|Рэспубліцы Таджыкістан]]<ref>[http://pravo.by/webnpa/text.asp?RN=P31100293 Указ Президента Республики Беларусь от 30 июня 2011 г. № 293 «О назначении О. А. Гаврук»]{{Недаступная спасылка|date=March 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{ref-ru}}</ref>. Займала гэтую пасаду да 15 кастрычніка 2015 году. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * [https://web.archive.org/web/20131010192036/http://tajikistan.mfa.gov.by/ru/embassy/ Чрезвычайный и Полномочный Посол Республики Беларусь в Республике Таджикистан]{{ref-ru}} {{Амбасадары Беларусі ў Таджыкістане}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Гаўрук, Вольга Анатолеўна}} [[Катэгорыя:Амбасадары Беларусі ў Таджыкістане]] jh9erty5aarylt5lo6e3m0e25yqbm5a 0 112284 2619147 2312394 2025-06-08T05:15:21Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619147 wikitext text/x-wiki {{Палітык | імя = Васіль Марковіч | жанчына = | выява = | подпіс_пад_выявай = | пасада = Надзвычайны і Паўнамоцны Амбасадар Рэспублікі Беларусь у Чэскай Рэспубліцы | пачатак_тэрміну = 3 верасьня 2010 | канец_тэрміну = 25 чэрвеня 2015 | папярэднік = [[Уладзімер Бельскі]] | наступнік = [[Валер Курдзюкоў]] | прэзыдэнт = [[Аляксандар Лукашэнка]] | прэм’ер-міністар = [[Сяргей Сідорскі]], [[Міхаіл Мясьніковіч]] | пасада2 = Надзвычайны і Паўнамоцны Амбасадар Рэспублікі Беларусь у Латвійскай Рэспубліцы | пачатак_тэрміну2 = 18 верасьня 2018 | канец_тэрміну2 = 16 верасьня 2020 | папярэднік2 = [[Марына Даўгаполава]] | прэзыдэнт2 = Аляксандар Лукашэнка | прэм’ер-міністар2 = [[Сяргей Румас]], [[Раман Галоўчанка]] | дата_нараджэньня = {{Нарадзіўся|13|10|1955}} | месца_нараджэньня = [[Берасьцейская вобласьць]] | дата_сьмерці = | месца_сьмерці = | выбарчая_акруга = | нацыянальнасьць = | партыя = | жонка = | прафэсія = | рэлігія = | подпіс = | камэнтар = }} '''Васіль Міхайлавіч Марковіч''' ({{нар.}} 13 кастрычніка 1955 году ў [[Берасьцейская вобласьць|Берасьцейскай вобласьці]]) — беларускі дыплямат. Выпускнік [[Юрыдычны факультэт БДУ|юрыдычнага факультэту БДУ]] (1981). У 1998—2002 гадох быў генэральным консулам у [[Дзьвінск]]у. У 2002—2006 гадох быў начальнікам службы дзяржаўнага пратаколу. З 2006 году быў часовым павераным у справах Рэспублікі Беларусь у [[Чэхія|Чэскай Рэспубліцы]]. 3 верасьня 2010 году быў прызначаны Надзвычайным і Паўнамоцным Амбасадарам Рэспублікі Беларусь у гэтай краіне<ref>[http://pravo.by/webnpa/text.asp?start=1&RN=P31000462 Указ Президента Республики Беларусь от 3 сентября 2010 г. № 462 «О назначении В. М. Марковича»]{{Недаступная спасылка|date=May 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{ref-ru}}</ref>. Працаваў на гэтай пасадзе да 25 чэрвеня 2015 году<ref>[https://pravo.by/upload/docs/op/P31500275_1435352400.pdf Указ Президента Республики Беларусь от 25 июня 2015 г. № 462 «Об освобождении от должности»]{{Недаступная спасылка|date=June 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. Прызначаны паслом Беларусі ў Латвіі 18 верасьня 2018 году<ref>{{cite web|url=https://naviny.by/new/20180918/1537263579-lukashenko-naznachil-poslov-belarusi-v-latvii-finlyandii-danii-i-kot-divuare|title=Лукашенко назначил послов Беларуси в Латвии, Финляндии, Дании и Кот-д'Ивуаре |lang=ru|publisher=[[naviny.by]]|date=2018-09-18|accessdate=2020-09-28}}</ref>. Звольнены з пасады пасла ды пазбаўлены дыпляматычнага рангу загадам Лукашэнкі 16 верасьня 2020 году з фармулёўкай «за неналежнае выкананьне службовых абавязкаў»<ref>{{cite web|url=https://people.onliner.by/2020/09/16/latushko-i-leshhenya-lisheny-diplomaticheskogo-ranga |title=Латушко и Лещеня лишены дипломатического ранга|lang=ru|publisher=[[Onliner.by]]|date=2020-09-16|accessdate=2020-09-28}}</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://czech.mfa.gov.by/be/embassy/history/d92b697c7b31d731.html Гісторыя амбасады Беларусі ў Чэхіі]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{Амбасадары Беларусі ў Чэхіі}} {{Амбасадары Беларусі ў Латвіі}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Марковіч, Васіль}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Берасьцейскай вобласьці]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]] [[Катэгорыя:Амбасадары Беларусі ў Чэхіі]] [[Катэгорыя:Амбасадары Беларусі ў Латвіі]] 1hl5t01ahmdart2a48ls2x79urlt6o2 0 114812 2619112 2493836 2025-06-07T22:51:01Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619112 wikitext text/x-wiki [[Файл:JonesvsTrinidad.jpg|значак|Бой з удзелам [[Рой Джонс|Роя Джонса]]]] '''Бокс''' (ад {{мова-en|box|скарочана}}, даслоўна скрынка<ref name=pr>Слоўнік іншамоўных слоў у 2-х тамах., Мн., 1999, Т.1, С.242</ref>) — кантактны від [[спорт]]у, адзінаборства, у якім спартсмэны наносяць адзін аднаму ўдары кулакамі ў адмысловых пальчатках. Рэфэры кантралюе бой, які доўжыцца ад 3 да 12 раўндаў. Перамога прысвойваецца ў выпадку, калі супраціўнік зьбіты з ног і ня можа падняцца на працягу дзесяці сэкундаў (накаўт) або калі ён атрымаў траўму, якая не дазваляе працягваць бой (тэхнічны накаўт). Калі пасьля ўстаноўленай колькасьці раўндаў паядынак ня быў спынены, то пераможца вызначаецца ацэнкамі судзьдзяў. == Выбітныя баксэры == * [[Махамад Алі]] * [[Мікалай Валуеў]] * [[Джо Ганс]] * [[Джэймз Джэй Джэфрыс]] * [[Віталь Клічко]] * [[Уладзімер Клічко]] * [[Жан-Марк Мармэк]] * [[Майк Тайсан]] * [[Джордж Форман]] * [[Джо Фрэйзэр]] * [[Марвін Гарт]] * [[Дэйвід Гэй]] == Крыніцы == {{Зноскі}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20110911001157/http://www.boks.by/ Беларускае грамадзкае аб’яднаньне прафэсійнага боксу. Зарэгістравана Міністэрствам юстыцыі Рэспублікі Беларусь (24.05.1993). Афіцыйны сайт] * [https://web.archive.org/web/20110910071143/http://www.belarusboxing.com/ РГА «Беларуская Фэдэрацыя Прафэсійнага Боксу». Заснаваная 14.01.1993] * [http://vringe.com/ vRINGe.com — Інтэрнэт-часопіс пра бокс (навіны, відэа і аналітыка)] * [https://web.archive.org/web/20110823031219/http://www.battlespirit.ru/content/blogcategory/24/63/ Знакамітыя баксэры] {{Алімпійскія віды спорту}} [[Катэгорыя:Бокс| ]] i167lfa0r9gqjfigbipy0vd0dxkllsb 0 115883 2618927 2567435 2025-06-07T14:41:50Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618927 wikitext text/x-wiki [[Файл:National historical archive of Belarus.jpg|значак|240пкс|[[Нацыянальны гістарычны архіў Беларусі]] (2012 г.)]] '''Архіў''' (грэц. άρχεϊον) — установа або структурнае падразьдзяленьне арганізацыі, якая ажыцьцяўляе захоўваньне, камплектаваньне, улік і выкарыстаньне архіўных [[дакумэнт]]аў. Як збор крыніц, архіў служыць для навуковых [[Дасьледаваньне|дасьледаваньняў]], практычных патрэбаў гаспадаркі і дзяржаўнага кіраваньня<ref name="бэ"/>. == Мінуўшчына == [[Файл:National Archive of Belarus storage 3.jpg|значак|260пкс|Сховішча Нацыянальнага архіва Рэспублікі Беларусь (2016 г.)]] Архівы існуюць са Старажытнасьці ў сувязі з вынаходзтвам [[пісьменства]]. У [[Мэсапатамія|Міжрэччы]] (цяпер Ірак) і [[Анатолія|Анатоліі]] (цяпер Турэччына) археалягічныя раскопкі выявілі ў [[Палац (пабудова)|палацах]] валадароў, іх намесьнікаў, прыватных асобаў і храмах архівы адміністратыўна-гаспадарчых запісаў на [[Гліна|гліняных]] таблічках. Таксама знайшлі [[Дыпляматыя|дыпляматычныя]] сховішчы [[Старажытны Эгіпет|эгіпецкіх]] [[фараон]]аў. Прыстасаваныя для захоўваньня пастановаў архівы існавалі ў [[Старажытная Грэцыя|Старажытных Грэцыі]] і [[Старажытны Рым|Рыме]]. У 12—13 стагодзьдзях у Францыі, [[Гішпанія|Гішпаніі]] і Ангельшчыне ўзьніклі каронныя архівы пры дварах валадароў. Значную частку крыніц у [[Сярэднявечча|Сярэднявеччы]] захоўвалі цэрквы. З 16-га стагодзьдзя дзяржаўныя ўстановы займелі ўласныя архівы. У выніку [[Калянізаваньне|калянізаваньня]] эўрапейцамі іншых [[Частка сьвету|частак сьвету]] ўзьніклі [[Калёнія (залежная тэрыторыя)|каляніяльныя]] архівы (Галоўны архіў Індыі ў Гішпаніі). З 19-га стагодзьдзя архівы зрабілі даступнымі дасьледнікам і склалася міжнародная архіўная супраца. У 1950 годзе на 1-м Міжнародным зьезьдзе архіваў зацьвердзілі статут Міжнароднай рады архіваў. На 1994 год зь ёй супрацоўнічалі архівісты каля 120 краінаў і выдаваўся міжнародны часопіс «Архівум» ({{мова-la|Archivum|скарочана}}). На 1996 год найбольшымі архівамі замежжа былі: [[Нацыянальныя архівы Францыі]] ў Парыжы, заснаваныя ў 1794 годзе; [[Публічны архіў Вялікабрытаніі]] ў Лёндане, заснаваны ў 1838 годзе; [[Нацыянальныя архівы ЗША]] ў Вашынгтоне, створаны ў 1934 годзе; [[Саюзны архіў Нямеччыны]] ў [[Кобленц]]ы (зямля Райнлянд-Пфальц), заснаваны ў 1952 годзе; [[Архіў новых актаў Польшчы]] ў Варшаве, створаны ў 1930 годзе, і [[Галоўны архіў старажытных актаў Польшчы]] ў Варшаве, заснаваны ў 1867 годзе; [[Дзяржаўны архіў Расейскай Фэдэрацыі]] і [[Расейскі дзяржаўны гістарычны архіў]]<ref name="бэ">{{Кніга|аўтар=[[Аляксандар Міхальчанка]].|частка=Архіў|загаловак=[[Беларуская энцыкляпэдыя]] ў 18 тамах|арыгінал=|спасылка=|адказны=гал.рэд. [[Генадзь Пашкоў]]|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Беларуская энцыкляпэдыя імя Петруся Броўкі]]|год=1996|том=[http://files.knihi.com/Knihi/Slounik/Encyklapiedyji/Bielaruskaja_encyklapedyja/Bielaruskaja_encyklapedyja.01.djvu 1]|старонкі=532-533|старонак=552|сэрыя=|isbn=985-11-0036-6|наклад=10 000}}</ref>. == Беларусь == Першыя ў Беларусі архівы стварылі пры княжацкіх [[Замак|замках]], [[манастыр]]ах і цэрквах. Пры канцылярыі [[Вялікі князь літоўскі|вялікага князя літоўскага]] працавала [[Мэтрыка Вялікага Княства Літоўскага]]. Свае архівы мелі гаспадарскія аканоміі і [[Места|месты]], [[магнат]]ы ([[Радзівілы]], [[Сапегі]], [[Хадкевічы]]), [[шляхта]] і заможныя [[мяшчане]]. З 1850-х гадоў дакумэнты ВКЛ зьберагалі ў [[Віленскі цэнтральны архіў старажытных актаў|Віленскім]] і [[Віцебскі цэнтральны архіў старажытных актаў|Віцебскім]] цэнтральных архівах старажытных актаў. З 1872 году ў Менску існаваў архіў скасаваных судовых месцаў [[Менская губэрня|Менскай губэрні]]. 4 жніўня 1922 году старшыня Прэзыдыюму [[Цэнтральны выканаўчы камітэт БССР|Цэнтральнага выканаўчага камітэту БССР]] [[Зьміцер Жылуновіч]] падпісаў Пастанову «Аб архіве», паводле якой стварылі [[Нацыянальны архіў Рэспублікі Беларусь|Цэнтральны архіў БССР]] для кіраваньня архіўнай справай. У 1924 і 1927 гадах у Менску правялі Ўсебеларускія канфэрэнцыі архіўных работнікаў. У 1926 годзе ў Менску адбыўся 1-ы зьезд дасьледнікаў беларускай [[Археалёгія|археалёгіі]] і археаграфіі. У 1938—1960 гадах архівы ўваходзілі ў [[Народны камісарыят унутраных справаў БССР]] (з 1946 г. [[Міністэрства ўнутраных справаў БССР]]). Пазьней навуковае і мэтадычнае кіраваньне архівамі ажыцьцяўляла Галоўнае архіўнае кіраўніцтва пры [[Савет міністраў БССР|Савеце міністраў БССР]], якое ў 1992 годзе пераўтварылі ў Камітэт па архівах і справаводзтве Рэспублікі Беларусь. У 1994 годзе зацьвердзілі Закон «Аб нацыянальным архіўным фондзе і архівах у Рэспубліцы Беларусь». На 1995 годы ў Беларусі працавала 6 галоўных дзяржаўных архіваў: [[Нацыянальны архіў Рэспублікі Беларусь]], [[Нацыянальны гістарычны архіў Беларусі|Нацыянальныя гістарычныя архівы Рэспублікі Беларусь]] у Менску і [[Горадня|Горадні]], [[Беларускі дзяржаўны архіў кінафотафонадакумэнтаў]] ([[Койданаў]], Менская вобласьць), [[Беларускі дзяржаўны архіў-музэй літаратуры і мастацтва]] і [[Беларускі дзяржаўны архіў навукова-тэхнічнай дакумэнтацыі]]. Абласныя архівы і іх аддзяленьні захоўвалі дакумэнты мясцовых установаў, прадпрыемстваў і [[калгас]]паў ([[Дзяржаўны архіў Берасьцейскай вобласьці]]). Існуюць таксама архівы [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі]] і [[Камітэт дзяржаўнай бясьпекі Рэспублікі Беларусь|Камітэта дзяржаўнай бясьпекі Рэспублікі Беларусь]]. Рукапісы і гістарычныя дакумэнты таксама захоўваюццца ў [[бібліятэка]]х, [[Музэй|музэях]] і навуковых установах. За мяжой буйныя зборы дакумэнтаў па [[Гісторыя Беларусі|гісторыі Беларусі]] знаходзяцца ў Польшчы, Расеі, Летуве, Украіне, Нямеччыне, Швэцыі і ЗША<ref name="бэ"/>. На 1 чэрвеня 2012 году ў дзяржаўных архівах Беларусі налічвалася 50 145 фондаў, 12 295 267 папяровых [[дакумэнт]]аў (97,5% усіх дакумэнтаў), 37 733 кінадакумэнтаў; 258 134 [[фота]]дакумэнтаў, 15 602 фонадакумэнтаў, 2193 [[відэа]]дакументаў, 13 электронных фондаў, 502 электронных дакумэнтаў і 569 [[музэй]]ных прадметаў. За 2011 год на пастаяннае захаваньне ў дзяржаўныя архівы краіны прынялі звыш 100 000 дакумэнтаў. Найбольш старажытнымі былі арыгінальныя пэргамэнтныя граматы 14-га стагодзьдзя, у тым ліку «Пацьвярджальны прывілей князёў Фёдара і Канстанціна Карыятавічаў пану Грынько на горад Сакалец. За верную службу» ад 20 чэрвеня 1391 году<ref>{{Артыкул|аўтар=Павал Берасьнеў.|загаловак=Штогод на пастаяннае захоўваньне беларускія архівы прымаюць больш за 100 тысяч адзінак захоўваньня|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=97969|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=2 чэрвеня 2012|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2012-06-02 104 (27219)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/97953/2cher-4.indd.pdf 4]|issn=1990-763x}}</ref>. == Глядзіце таксама == * [[Архіў найноўшае гісторыі]] * [[Архіў уніяцкіх мітрапалітаў]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20170924231843/http://www.narb.by/by Нацыянальны архіў Рэспублікі Беларусь] * [https://web.archive.org/web/20171009022106/http://niab.by/newsite/by Нацыянальны гістарычны архіў Беларусі] * [https://web.archive.org/web/20171008152318/http://www.bdamlm.by/ Беларускі дзяржаўны архіў-музэй літаратуры і мастацтва] [[Катэгорыя:Архівы| ]] [[Катэгорыя:Дакумэнты]] [[Катэгорыя:Творы пра гісторыю]] kl5dqgjphg7x30d0ty4rz2aoyqosf5d 0 121010 2619177 2604630 2025-06-08T08:06:26Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619177 wikitext text/x-wiki {{Палітык |імя = Вячаслаў Бяскосты |выява = |памер = |подпіс_пад_выявай = |пасада = Амбасадар Беларусі ў Нігерыі |пачатак_тэрміну = 21 лютага 2012 |канец_тэрміну = 26 чэрвеня 2018 |прэзыдэнт = [[Аляксандар Лукашэнка]] |прэм’ер-міністар = [[Міхаіл Мясьніковіч]] |папярэднік = |наступнік = [[Вячаслаў Станіслававіч Брыль|Вячаслаў Брыль]] |пасада2 = |пачатак_тэрміну2 = |канец_тэрміну2 = |папярэднік2 = |наступнік2 = |прэм’ер-міністар2 = |прэзыдэнт2 = |дата_нараджэньня = {{Нарадзіўся|4|8|1975|1}} |месца_нараджэньня = |дата_сьмерці = |месца_сьмерці = |нацыянальнасьць = |назва_палітычнай_арганізацыі = |партыя = |сужэнец = |дзеці = |бацька = |маці = |род = |адукацыя = |рэлігія = |подпіс = |узнагароды = }} '''Вячасла́ў Васі́льевіч Бяско́сты''' — беларускі дыплямат. == Жыцьцяпіс == Нарадзіўся ў [[Берасьцейская вобласьць|Берасьцейскай вобласьці]]. Скончыў факультэт права і эканомікі Гарадзенскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту імя Янкі Купалы (1996) па спэцыяльнасьці «міжнародныя эканамічныя стасункі», паглыблены курс па макраэканоміцы і фінансавым аналізе Аб’яднанага Венскага інстытуту (Аўстрыя, 1998). У 2009 стаў Часовым [[Павераны ў справах|павераным у справах]] Беларусі ў [[Японія|Японіі]]. 21 лютага 2012 г. прызначаны 1-м амбасадарам Беларусі ў [[Нігерыя|Нігерыі]]<ref>[https://web.archive.org/web/20120324075250/http://www.pravo.by/pdf/2012-25/2012-25(010-049).pdf Указ Президента Республики Беларусь от 21 февраля 2012 г. № 90 «О назначении В.В.Бескостого» 1/13333]</ref>, таксама па сумяшчальніцтве ў Гане (з 2013), Габоне, Гамбіі, Камэруне, Кот-д’Івуары (з 2013), Малі, Сэнэгале ды Тога. Займаў гэтыя пасады да 26 чэрвеня 2018 году. У 2018—2019 — намесьнік начальніка ўправы дзяржаваў СНД Міністэрства замежных справаў Беларусі. З 12 верасьня 2019 па 2 сьнежня 2024 — Надзвычайны і Паўнамоцны амбасадар Беларусі ў Туркмэністане. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://turkmenistan.mfa.gov.by/be/embassy/ambassador/ Жыцьцяпіс на бачыне Амбасады Беларусі ў Туркмэністане]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{Амбасадары Беларусі ў Нігерыі}} {{Амбасадары Беларусі ў Туркмэністане}} {{Бібліяінфармацыя}} {{Накід:Палітык}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Бяскосты, Вячаслаў Васілевіч}} [[Катэгорыя:Амбасадары Беларусі ў Нігерыі]] [[Катэгорыя:Амбасадары Беларусі ў Туркмэністане]] kdurhmdz1y4bvjgk9kth1fkchybrkxb 0 121321 2618981 1681820 2025-06-07T16:03:59Z Ліцьвін 847 стыль 2618981 wikitext text/x-wiki Назву '''Пунішча''' маюць: == Населеныя пункты == === [[Беларусь]] === * [[Віцебская вобласьць]]: ** [[Пунішча (Віцебскі раён)|Пунішча]] — вёска ў [[Віцебскі раён|Віцебскім раёне]] ** [[Пунішча (Лепельскі раён)|Пунішча]] — вёска ў [[Лепельскі раён|Лепельскім раёне]] ** [[Пунішча (Лёзьненскі раён)|Пунішча]] — вёска ў [[Лёзьненскі раён|Лёзьненскім раёне]] ** [[Пунішча (Шаркоўшчынскі раён)|Пунішча]] — вёска ў [[Шаркоўшчынскі раён|Шаркоўшчынскім раёне]] * [[Менская вобласьць]]: ** [[Пунішча (Койданаўскі раён)|Пунішча]] — былая вёска ў [[Койданаўскі раён|Койданаўскім раёне]] ** [[Пунішча (Лагойскі раён)|Пунішча]] — вёска ў [[Лагойскі раён|Лагойскім раёне]] ** [[Пунішча (Менскі раён)|Пунішча]] — вёска ў [[Менскі раён|Менскім раёне]] {{Неадназначнасьць}} 1i0nml3znmfflg8szajihiwjvd04ld4 0 124889 2619119 2447644 2025-06-08T00:44:14Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619119 wikitext text/x-wiki '''Бухгальтарскі ўлік''' (ад {{мова-de|Buchhaltung|скарочана}}&nbsp;— «кнігаводзтва») ці '''рахункаво́дзтва'''&nbsp;— спарадкаваная сыстэма збору, рэгістрацыі й абагульненьня [[інфармацыя|інфармацыі]] ў [[грошы|грашовым выглядзе]] пра стан [[маёмасьць|маёмасьці]], [[абавязак|абавязкаў]] [[арганізацыя|арганізацыі]] й іх зьменах (руху грашовых сродкаў) шляхам суцэльнага, бесьперапыннага й дакумэнтальнага ўліку ўсіх [[гаспадарчая апэрацыя|гаспадарчых апэрацыяў]]. Аб’ектамі бухгальтарскага ўліку зьяўляецца [[маёмасьць]] арганізацыяў, іх [[абавязак|абавязкі]] й гаспадарчыя апэрацыі, якія зьдзяйсьняюцца арганізацыямі падчас іх [[дзейнасьць|дзейнасьці]]. Бухгальтарскі ўлік ў адпаведнасьці з законам «пра бухгальтарскі ўлік і справаздачнасьць» можа весьціся: галоўным кнігаводам, прынятым на прадпрыемства па працоўнай дамове, генэральным дырэктарам пры адсутнасьці кнігавода, кнігаводам, які не зьяўляецца галоўным, альбо іншаю арганізацыяю (бухгальтарскае суправаджэньне). Асноўнаю задачаю кнігаводзтва зьяўляецца фармаваньне поўнай і пэўнай інфармацыі ([[Фінансавая справаздачнасьць|фінансавае справаздачнасьці]]) пра дзейнасьць арганізацыі й яе маёмасным становішчы, на падставе якое становіцца магчымым: * прадухіленьне адмоўных вынікаў гаспадарчае дзейнасьці арганізацыі; * выяўленьне ўнутрыгаспадарчых рэзэрваў забесьпячэньня фінансавае ўстойлівасьці арганізацыі; * кантроль выкананьня [[заканадаўства]] пры ажыцьцяўленьні арганізацыяю гаспадарчых апэрацыяў; * кантроль мэтазгоднасьці гаспадарчых апэрацыяў; * кантроль наяўнасьці й руху маёмасьці ды абавязкаў; * кантроль выкарыстаньня матэрыяльных, працоўных і фінансавых рэсурсаў; * кантроль адпаведнасьці дзейнасьці зацьверджаным нормам, нарматывам і [[каштарыс]]ам. Унутраныя карыстальнікі кнігаводнае справаздачнасьці&nbsp;— кіраўнікі, заснавальнікі, удзельнікі і ўласьнікі маёмасьці арганізацыі. Вонкавыя карыстачы кнігаводнае справаздачнасьці&nbsp;— фундатары, крэдыторы, дзяржава. Кнігаводзтва цесна зьвязана з [[падатковы ўлік|падатковым улікам]] і [[кіраўнічы ўлік|кіраўнічым улікам]] == Гісторыя бухгальтарскага ўліку == === Бухгальтарскі ўлік у цывілізацыі інкаў === Кнігаводзтва шырока выкарыстоўваўся ў [[Анды|Цэнтральных Андах]] ([[Пэру]], [[Балівія]]) у дзяржаўных і грамадзкіх мэтах у I тысячагодзьдзі н. э. на аснове вузельчыкавае пісьменнасьці [[Інкі|інкаў]]&nbsp;— [[кіпу]], якая складалася як зь лікавых запісаў [[Дзесятковая сыстэма зьлічэньня|дзесятковае сыстэмы зьлічэньня]]<ref>{{кніга|аўтар = Ordish George, Hyams, Edward.|частка = |загаловак = The last of the Incas: the rise and fall of an American empire|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = New York|выдавецтва = Barnes & Noble|год = 1996|том = |старонкі = 80|сэрыя = |isbn = 0-88029-595-3|тыраж = }}</ref>, так і не лікавых запісаў у [[двайковая сыстэма|двайковай сыстэме]] кадаваньня<ref>{{Спасылка|загаловак=Experts «decipher» Inca strings|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/4143968.stm|копія=http://www.webcitation.org/611umbKKZ|дата копіі=18 жніўня 2011|выдавец=BBC News}}</ref>. У кіпу ўжываліся першасныя й дадатковыя ключы, пазыцыйныя лікі, кадаваньне колерам і ''ўтварэньне сэрыяў'' паўтаральных дадзеных<ref>{{Кніга|аўтар=Carlos Radicati di Primeglio|загаловак = Estudios sobre los quipus.|старонкі=49 | url=http://books.google.com/books?id=TmbajGgliYYC&printsec=frontcover&hl=ru&source=gbs_v2_summary_r&cad=0#v=onepage&q=&f=false |год=2006}}</ref>. Кіпу ўпершыню ў гісторыі чалавецтва выкарыстоўвалася для ўжываньня такога спосабу вядзеньня кнігаводзтва як [[падвойны запіс]]<ref name=autogenerated1>{{Артыкул|аўтар=Dale Buckmaster |загаловак=The Incan Quipu and the Jacobsen Hypothesis |url=http://www.jstor.org/stable/2490534 |выданьне=Journal of Accounting Research |volume=12 |выпуск=1 |pages=178-181 |год=1974}}</ref>. === Новы час === У [[XVIII стагодзьдзе|XVIII стагодзьдзі]] былі сфармуляваны [[правіла Барэма]] пра [[дэбет]] і крэдыт. У [[1840]] годзе францускі прафэсар Іпаліт Ванье прапанаваў правіла, паводле якога кнігаводзтва вядзецца ад імя [[прадпрыемства]], а не яе ўласьніка. == Мэтад кнігаводзтва == Сукупнасьць усіх прыёмаў і спосабаў, з дапамогаю якіх у бухгальтэрскім уліку адлюстроўваюцца рух і стан гаспадарчых сродкаў і іх крыніцаў, ён складаецца з наступных асноўных элемэнтаў: * [[дакумэнтаваньне]]; * [[адзнака]]; * [[кнігаводны рахунак|сыстэма кнігаводных рахункаў]]; * [[падвойны запіс]]; * [[інвэнтарызацыя]]; * [[калькуляваньне]]; * складаньне [[Кнігаводны балянс|балянсу]] справаздачнасьці. == Суб’екты бухгальтарскага ўліку == Бухгальтэрскі ўлік можа весьціся: * бухгальтэрыяй, якая ўваходзіць у склад прадпрыемства; * кнігаводам; * кіраўніком арганізацыі; * іншаю арганізацыяю. == Прынцыпы кнігаводзтва == Прынцыпы кнігаводзтва&nbsp;— асноўныя, зыходныя, базавыя становішчы кнігаводзтва як навукі, якія прадвызначаюць усе наступныя, якія вынікаюць зь іх сьцьвярджэньня. Асноўнымі прынцыпамі кнігаводзтва можна лічыць наступныя: * '''Прынцып аўтаномнасьці''' прадугледжвае, што тая ці іншая арганізацыя існуе як адзіная самастойная юрыдычная асоба; яе маёмасьць строга адасоблена ад маёмасьці яе саўладальнікаў, працаўнікоў і іншых арганізацыяў. Дадзеныя кнігаводзтва ўяўляюць адзіную сыстэму, якая адказвае задачам кіраваньня маёмасьцю, абавязкам і гаспадарчым апэрацыям, што зьдзяйсьняюцца арганізацыяю падчас яе функцыянаваньня. Элемэнты ўліку, якія не аказваюць ўплыву на гаспадарчыя працэсы, выняты з сыстэмы ўліку як залішнія. У кнігаводзтве й балянсе адлюстроўваецца толькі маёмасьць, якая прызнаецца ўласнасьцю менавіта гэтай пэўнай арганізацыі. * '''Прынцып запісу'''&nbsp;— падвойнае бесьперапыннае адлюстраваньне гаспадарчых зьяваў, фактаў і апэрацыяў, наканаванае выкарыстаньнем запісу на рахунках, то бок адначасова й на аднолькавую суму па дэбеце аднаго рахунку й крэдыту іншага кнігаводнага рахунку. * '''Прынцып дзейснае арганізацыі''' прадугледжвае, што арганізацыя звычайна функцыянуе й захавае свае пазыцыі на рынку ў агляднай будучыні, гасячы абавязкі перад пастаўшчыкамі й спажыўцамі й іншымі партнэрамі ва ўсталяваным парадку. Гэты прынцып абумоўлівае неабходнасьць увязкі актываў арганізацыі зь яе прыбыткам, якая можа быць атрымана пры дапамозе гэтых актываў. Адмысловае значэньне названы прынцып набывае пры адзнацы маёмасьці й абавязкаў арганізацыі. * '''Прынцып аб’ектыўнасьці''' складаецца ў тым, што ўсе гаспадарчыя апэрацыі павінны знаходзіць адлюстраваньне ў кнігаводным уліку, быць зарэгістраванымі на працягу ўсіх этапаў уліку, пацьвярджацца апраўдальнымі дакумэнтамі, на падставе якіх вядзецца кнігаводзтва. * '''Прынцып абачлівасьці''' прадугледжвае пэўную ступень асьцярожнасьці меркаваньняў, неабходных пры разьліках, зробленых ва ўмовах нявызначанасьці, якая дазваляе пазьбегнуць завышэньня актываў ці прыбыткаў, і памяншэньня абавязкаў, ці выдаткаў. Выкананьне прынцыпу абачлівасьці прадухіляе ўзьнікненьне ўтоеных рэзэрваў і празьмерных запасаў, сьвядомае прыніжэньне актываў ці прыбыткаў, альбо наўмыснае завышэньне абавязкаў ці выдаткаў. Грэбаваньне гэтым прынцыпам прывядзе да таго, што фінансавая справаздачнасьць перастане быць нэўтральнай і, такім чынам, страціць надзейнасьць. * '''Прынцып налічэньняў'''&nbsp;— усе апэрацыі запісваюцца па меры іх узьнікненьня, а не ў момант аплаты, і ставяцца да таго справаздачнага пэрыяду, калі была зьдзейсьнена апэрацыя. Гэты прынцып умоўна можна падзяліць на: ** ''прынцып рэгістрацыі прыбытку (выручкі)''&nbsp;— прыбытак адлюстроўваецца ў тым пэрыядзе, калі ён атрыманы, а не калі выраблена аплата. У Беларусі момант продажу прадукцыі вызначаецца па адгрузцы й па аплаце. Міжнародныя стандарты дапушчаюць фіксаваць рэалізацыю па адгрузцы, пастаўцы, атрыманьню грошай прадаўцом ці агентам; ** ''прынцып адпаведнасьці''&nbsp;— прыбыткі справаздачнага пэрыяду павінны быць суаднесены з выдаткамі, дзякуючы якім гэтыя прыбыткі былі атрыманы. Зразумела, выдаткі (прыбыткі), якія адносяцца да адпаведных прыбыткаў (выдаткам), прызнаным у іншым справаздачным пэрыядзе, улічваюцца асобна. * '''Прынцып пэрыядычнасьці''' накіраваны на рэгулярнае, пэрыядычна паўтаральнае балянсавае абагульненьне&nbsp;— складаньне балянсу й справаздачнасьці за год, паўгодзьдзе, квартал, месяц. Названы прынцып забясьпечвае супастаўнасьць справаздачных дадзеных, дазваляе па заканчэньні вызначаных пэрыядаў часу вылічыць фінансавыя вынікі. * '''Прынцып прыватнасьці'''. Утрыманьне ўнутранай ўліковай інфармацыі&nbsp;— камэрцыйная таямніца арганізацыі, за разгалашэньне і нанясеньне шкоды яе інтарэсам прадугледжана ўсталяваная заканадаўствам адказнасьць. * '''Прынцып грашовага вымярэньня''', то бок колькаснае вымярэньне й вылічэньне фактаў гаспадарчае дзейнасьці й вытворчых працэсаў; у якасьці адзінкі вымярэньня выступае валюта краіны. * '''Прынцып пераемнасьці''' прадугледжвае разумную прыхільнасьць нацыянальным традыцыям, дасягненьням айчыннае навукі й практыкі. == Ахоўная функцыя кнігаводзтва == Пад ахоўнай функцыяй кнігаводзтва разумеюць забесьпячэньне аховы маёмасных інтарэсаў удзельнікаў эканамічнае дзейнасьці, а менавіта: * [[Уласнасьць|уласьнікаў]] (удзельнікаў, [[акцыянэр]]аў) прадпрыемствы; * працаўнікоў прадпрыемства; * дзяржавы. Адрозьніваюць два этапы ахоўнае функцыі кнігаводзтва: * папераджальны (прэвэнтыўны); * ахавальны (пасьлядуючы). '''Папераджальная (прэвентыўная) функцыя''' накіравана на цяжкасьць зьдзяйсьненьня парушэньняў тымі ці іншымі асобамі шляхам ажыцьцяўленьня [[фінансавы кантроль|бягучага кантролю]]. Гэта значыць сама сыстэма кнігаводзтва пабудавана такім чынам, каб усе дзеяньні асобаў, якія ўдзельнічаюць у ажыцьцяўленьні [[Гаспадарчая апэрацыя|гаспадарчых апэрацыяў]] былі максымальна празрыстыя; вядомыя вялікаму кругу асобаў; схільныя да неадкладнага кантролю; узаемазлучаныя зь дзеяньнямі іншых асобаў. '''Ахавальная (пасьлядуючая) функцыя''' спрацоўвае пасьля таго, як зьдзейсьнена парушэньне. Яна забясьпечваецца здольнасьцю сыстэмы ўліку адэкватна адлюстроўваць [[факт]]ы дэструктыўных адхіленьняў у гаспадарчай дзейнасьці супраць волі зламысьнікаў. Гэта значыць нягледзячы на высілкі асобаў, зацікаўленых схаваць [[Інфармацыя|інфармацыю]] пра парушэньні, пры пісьменна пастаўленым кнігаводзтве ва ўліковых дакумэнтах застаюцца сьляды, якія дазваляюць выяўляць такія факты. Ахавальная функцыя рэалізуецца праз сыстэму наступнага [[фінансавы кантроль|фінансавага кантролю]]: * у плянавым парадку; * пры ўзьнікненьні інфармацыі пра супрацьпраўныя дзеяньні. == Прававое рэгуляваньне кнігаводзтва ў Рэспубліцы Беларусь == * [https://web.archive.org/web/20160304204427/http://pravo.by/main.aspx?guid=3871&p0=H11300057&p1=1 Закон Республики Беларусь 12 июля 2013 г. № 57-З «О бухгалтерском учете и отчетности»]{{Ref-ru}}. * Шэраг іншых нарматыўных дакумантаў Савета Міністраў, Міністэрства фінансаў і іншых органаў кіраваньня. == Прафэсія кнігавода == Для таго, каб авалодаць прафэсіяю [[Рахункавод|кнігавода]], неабходна ведаць [[Тэорыя кнігаводзтва|тэорыю кнігаводзтва]]&nbsp;— тэарэтычныя, мэтадалягічныя й практычныя асновы яго арганізацыі. Большае значэньне мае разуменьне [[Функцыі кнігаводзтва|функцыяў кнігаводзтва]]&nbsp;— кантрольнай, інфармацыйнай і аналітычнай. Для дасягненьня посьпеху ў прафэсіі кнігавода патрабуецца таксама авалоданьне мэтадамі кнігаводзтва. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Кніга | аўтар = Каморджанова Н. А., Карташова И. В. | загаловак = Бухгалтерский учет. Краткий курс | выданьне = 6-ое изд | выдавецта = [[Питер (выдавецтва)|Питер]] | год = 2009 | старонак = 320 | isbn = 978-5-91180-661-3 }}{{ref-ru}} * {{Кніга |аўтар = Шаўлюкоў А. П. | загаловак = Фінансавы менеджмент на прадпрыемстве: Вучэбны дапаможнік | спасылка = |месца = Гомель |выдавецтва = Гомельскі кааператыўны інстытут |год = 2001 |старонак = 562 |isbn = 985-6545-87-0 |наклад = 2000 }} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20140609075053/http://www.minfin.gov.by/accounting/ Афіцыйны сайт міністэрства фінансаў РБ, разьдзел кнігаводзтва] [[Катэгорыя:Рахункаводзтва| ]] [[Катэгорыя:Віды ўліку]] su7dqm7jbaidt4kt67mlylvwgi0qth1 0 125112 2619070 2352524 2025-06-07T18:44:06Z Ліцьвін 847 стыль 2619070 wikitext text/x-wiki {{Адміністрацыйная адзінка}} '''Папярня́нскі сельсавет''' — [[адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка]] ў складзе [[Менскі раён|Менскага раёну]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]]. Адміністрацыйны цэнтар — [[вёска]] [[Бальшавік (Менская вобласьць)|Бальшавік]]. == Гісторыя == [[29 чэрвеня]] [[1934]] году створаны Папярнянскі сельсавет у складзе прыгараднага Менскага раёну, з [[15 студзеня]] [[1938]] году ў Менскай вобласьці. 28 траўня 2013 году вёскі [[Відагошч|Камсамолец]], [[Лускава]], [[Лясіны (Менская вобласьць)|Лясіны]], [[Саламарэчча]] перададзеныя з Папярнянскага ў [[Юзуфоўскі сельсавет]]<ref>[https://web.archive.org/web/20160331143206/http://www.pravo.by/main.aspx?guid=12551&p0=D913n0058646&p1=1 «Об изменении административно-территориального устройства районов Минской области». Решение Минского областного Совета депутатов от 28 мая 2013 г. № 234]{{Ref-ru}}</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/ЭГБ|5|193}} {{Папярнянскі сельсавет}} {{Менскі раён}} [[Катэгорыя:Папярнянскі сельсавет| ]] [[Катэгорыя:Сельсаветы, створаныя ў 1934 годзе]] 4wi6xs8wx5xyeh4gs43gy2t1dzkh1z0 0 125175 2619071 2352523 2025-06-07T18:44:25Z Ліцьвін 847 выпраўленьне спасылак 2619071 wikitext text/x-wiki {{Адміністрацыйная адзінка}} '''Юзуфо́ўскі сельсаве́т''' — [[адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка]] ў складзе [[Менскі раён|Менскага раёну]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]]. Адміністрацыйны цэнтар — [[вёска]] [[Юзуфова]]. == Гісторыя == 28 траўня 2013 году вёскі [[Відагошч|Камсамолец]], [[Лускава]], [[Лясіны (Менская вобласьць)|Лясіны]], [[Саламарэчча]] перададзеныя з [[Папярнянскі сельсавет|Папярнянскага]] ў Юзуфоўскі сельсавет<ref>[https://web.archive.org/web/20160331143206/http://www.pravo.by/main.aspx?guid=12551&p0=D913n0058646&p1=1 «Об изменении административно-территориального устройства районов Минской области». Решение Минского областного Совета депутатов от 28 мая 2013 г. № 234]{{Ref-ru}}</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Юзуфоўскі сельсавет}} {{Менскі раён}} [[Катэгорыя:Юзуфоўскі сельсавет| ]] 6vk6irdl4upsgo4p4m222fkjbbd2ab2 0 126368 2619084 2296902 2025-06-07T18:53:35Z Ліцьвін 847 стыль 2619084 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Лускава |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Лускава |Трансьлітараваная назва = Luskava |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Менскі раён|Менскі]] |Сельсавет = [[Юзуфоўскі сельсавет|Юзуфоўскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 137 |Год падліку колькасьці = 2010 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 223044 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 5 |Шырата сэкундаў = 32 |Даўгата градусаў = 27 |Даўгата хвілінаў = 32 |Даўгата сэкундаў = 46 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Лу́скава'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}} С. 313</ref> — [[вёска]] ў [[Менскі раён|Менскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]], на шашы {{таблічка-by|P|58}}. Лускава ўваходзіць у склад [[Юзуфоўскі сельсавет|Юзуфоўскага сельсавету]]. Вёска месьціцца на беразе ракі [[Чарніца (Менскі раён)|Чарніца]]. == Гісторыя == 28 траўня 2013 году перададзеная з [[Папярнянскі сельсавет|Папярнянскага сельсавету]] ў [[Юзуфоўскі сельсавет|Юзуфоўскі]]<ref>[https://web.archive.org/web/20160331143206/http://www.pravo.by/main.aspx?guid=12551&p0=D913n0058646&p1=1 «Об изменении административно-территориального устройства районов Минской области». Решение Минского областного Совета депутатов от 28 мая 2013 г. № 234]{{Ref-ru}}</ref>. == Насельніцтва == * 1999 год — 119 чалавек * 2010 год — 137 чалавек == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Юзуфоўскі сельсавет}} {{Менскі раён}} [[Катэгорыя:Юзуфоўскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Менскага раёну]] 9zc4dupvkn1j8u4xifow52r0bj5intc 0 126369 2619065 2313082 2025-06-07T18:40:23Z Ліцьвін 847 стыль 2619065 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Лясіны}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Лясіны |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Лясінаў |Трансьлітараваная назва = Liasiny |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Менскі раён|Менскі]] |Сельсавет = [[Юзуфоўскі сельсавет|Юзуфоўскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 52 |Год падліку колькасьці = 2010 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 223044 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 6 |Шырата сэкундаў = 47 |Даўгата градусаў = 27 |Даўгата хвілінаў = 32 |Даўгата сэкундаў = 35 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Лясі́ны'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}} С. 313</ref> — [[вёска]] ў [[Менскі раён|Менскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]], на дарозе {{таблічка-by|Н|8976}}, недалёка ад шашы {{таблічка-by|Р|58}}. Лясіны ўваходзяць у склад [[Юзуфоўскі сельсавет|Юзуфоўскага сельсавету]]. Вёска месьціцца на беразе ракі [[Чарніца (Менскі раён)|Чарніца]]. == Гісторыя == 28 траўня 2013 году перададзеная з [[Папярнянскі сельсавет|Папярнянскага сельсавету]] ў [[Юзуфоўскі сельсавет|Юзуфоўскі]]<ref>[https://web.archive.org/web/20160331143206/http://www.pravo.by/main.aspx?guid=12551&p0=D913n0058646&p1=1 «Об изменении административно-территориального устройства районов Минской области». Решение Минского областного Совета депутатов от 28 мая 2013 г. № 234]{{Ref-ru}}</ref>. == Насельніцтва == * 1999 год — 40 чалавек * 2010 год — 52 чалавекі == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Юзуфоўскі сельсавет}} {{Менскі раён}} [[Катэгорыя:Юзуфоўскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Менскага раёну]] laklz1fdu9vdx90xeqgenzj5j3il6gv 0 126836 2619063 1834113 2025-06-07T18:39:31Z Ліцьвін 847 стыль 2619063 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Буцэвічы |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Буцэвічаў |Трансьлітараваная назва = Bucevičy |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Менскі раён|Менскі]] |Сельсавет = [[Юзуфоўскі сельсавет|Юзуфоўскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 28 |Год падліку колькасьці = 2010 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 223045 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 7 |Шырата сэкундаў = 38 |Даўгата градусаў = 27 |Даўгата хвілінаў = 28 |Даўгата сэкундаў = 33 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Буцэ́вічы'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}} С. 323</ref> — [[вёска]] ў [[Менскі раён|Менскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]], на дарозе {{таблічка-by|Н|8971}}. Буцэвічы ўваходзяць у склад [[Юзуфоўскі сельсавет|Юзуфоўскага сельсавету]]. Вёска месьціцца на беразе ракі [[Чарняўка (прыток Вячы)|Чарняўка]]. == Насельніцтва == * 1999 год — 43 чалавекі * 2010 год — 28 чалавек == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Юзуфоўскі сельсавет}} {{Менскі раён}} [[Катэгорыя:Юзуфоўскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Менскага раёну]] 44o8s472hylwoao8hpje2kjgcnm4l55 0 126839 2619069 1834111 2025-06-07T18:42:51Z Ліцьвін 847 стыль 2619069 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Буды}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Буды |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Будаў |Трансьлітараваная назва = Budy |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Менскі раён|Менскі]] |Сельсавет = [[Юзуфоўскі сельсавет|Юзуфоўскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 4 |Год падліку колькасьці = 2010 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 223046 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 11 |Шырата сэкундаў = 9 |Даўгата градусаў = 27 |Даўгата хвілінаў = 32 |Даўгата сэкундаў = 15 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Бу́ды'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}} С. 323</ref> — [[вёска]] ў [[Менскі раён|Менскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]], на дарозе {{таблічка-by|Н|8971}}. Буды ўваходзяць у склад [[Юзуфоўскі сельсавет|Юзуфоўскага сельсавету]]. Каля вёскі месьціцца выток ракі [[Лукавая]]. == Насельніцтва == * 1999 год — 5 чалавек * 2010 год — 4 чалавекі == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Юзуфоўскі сельсавет}} {{Менскі раён}} [[Катэгорыя:Юзуфоўскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Менскага раёну]] 1ouroa7tuzc85t81fhzd9khbg96kod3 0 126840 2619086 1834134 2025-06-07T18:54:15Z Ліцьвін 847 стыль 2619086 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Лысая Гара}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Лысая Гара |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Лысай Гары |Трансьлітараваная назва = Lysaja Hara |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Менскі раён|Менскі]] |Сельсавет = [[Юзуфоўскі сельсавет|Юзуфоўскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 93 |Год падліку колькасьці = 2010 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 223046 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 10 |Шырата сэкундаў = 41 |Даўгата градусаў = 27 |Даўгата хвілінаў = 33 |Даўгата сэкундаў = 6 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Лы́сая Гара́'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}} С. 323</ref> — [[вёска]] ў [[Менскі раён|Менскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]], на дарозе {{таблічка-by|Н|8971}}. Лысая Гара ўваходзіць у склад [[Юзуфоўскі сельсавет|Юзуфоўскага сельсавету]]. == Насельніцтва == * 1999 год — 24 чалавекі * 2010 год — 93 чалавекі == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Юзуфоўскі сельсавет}} {{Менскі раён}} [[Катэгорыя:Юзуфоўскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Менскага раёну]] ecragw3qv8zyzdctiyt3djolxlz4ajt 0 126842 2618980 1834138 2025-06-07T16:02:44Z Ліцьвін 847 стыль 2618980 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Пунішча}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Пунішча |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Пунішча |Трансьлітараваная назва = Punišča |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Менскі раён|Менскі]] |Сельсавет = [[Юзуфоўскі сельсавет|Юзуфоўскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 10 |Год падліку колькасьці = 2010 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 223046 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 10 |Шырата сэкундаў = 7 |Даўгата градусаў = 27 |Даўгата хвілінаў = 33 |Даўгата сэкундаў = 0 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Пу́нішча'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}} С. 323</ref> — [[вёска]] ў [[Менскі раён|Менскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]], на дарозе {{таблічка-by|Н|8971}}. Пунішча ўваходзіць у склад [[Юзуфоўскі сельсавет|Юзуфоўскага сельсавету]]. == Насельніцтва == * 1999 год — 21 чалавек * 2010 год — 10 чалавек == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Юзуфоўскі сельсавет}} {{Менскі раён}} [[Катэгорыя:Юзуфоўскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Менскага раёну]] tof2xonkduc9g8v6dgjlf4uduw0goig 0 126845 2619064 1834131 2025-06-07T18:40:01Z Ліцьвін 847 стыль 2619064 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Лекараўка |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Лекараўкі |Трансьлітараваная назва = Liekaraŭka |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Менскі раён|Менскі]] |Сельсавет = [[Юзуфоўскі сельсавет|Юзуфоўскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 26 |Год падліку колькасьці = 2010 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 223046 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 9 |Шырата сэкундаў = 26 |Даўгата градусаў = 27 |Даўгата хвілінаў = 31 |Даўгата сэкундаў = 20 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Ле́караўка'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}} С. 323</ref> — [[вёска]] ў [[Менскі раён|Менскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]], на дарозе {{таблічка-by|Н|8971}}. Лекараўка ўваходзіць у склад [[Юзуфоўскі сельсавет|Юзуфоўскага сельсавету]]. == Насельніцтва == * 1999 год — 33 чалавекі * 2010 год — 26 чалавек == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Юзуфоўскі сельсавет}} {{Менскі раён}} [[Катэгорыя:Юзуфоўскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Менскага раёну]] f09h8smj1edyjpkh4rlom05m9rbec6z 0 126846 2619082 1834129 2025-06-07T18:52:42Z Ліцьвін 847 стыль 2619082 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Жукаўка (неадназначнасьць)}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Жукаўка |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Жукаўкі |Трансьлітараваная назва = Žukaŭka |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Менскі раён|Менскі]] |Сельсавет = [[Юзуфоўскі сельсавет|Юзуфоўскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 19 |Год падліку колькасьці = 2010 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 223046 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 11 |Шырата сэкундаў = 2 |Даўгата градусаў = 27 |Даўгата хвілінаў = 30 |Даўгата сэкундаў = 14 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Жу́каўка'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}} С. 323</ref> — [[вёска]] ў [[Менскі раён|Менскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]], на скрыжаваньні шашы {{таблічка-by|P|58}} з {{таблічка-by|Н|8971}}. Жукаўка ўваходзіць у склад [[Юзуфоўскі сельсавет|Юзуфоўскага сельсавету]]. Каля вёскі працякае рака [[Лукавая]]. == Насельніцтва == * 1999 год — 30 чалавек * 2010 год — 19 чалавек == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Юзуфоўскі сельсавет}} {{Менскі раён}} [[Катэгорыя:Юзуфоўскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Менскага раёну]] mt15v8zq3x66u2rm9t5paa3o1p85p1n 0 126874 2619078 1834121 2025-06-07T18:51:27Z Ліцьвін 847 стыль 2619078 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Вугляны}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Вугляны |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Вуглянаў |Трансьлітараваная назва = Vuhliany |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Менскі раён|Менскі]] |Сельсавет = [[Юзуфоўскі сельсавет|Юзуфоўскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 39 |Год падліку колькасьці = 2010 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 223045 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 6 |Шырата сэкундаў = 16 |Даўгата градусаў = 27 |Даўгата хвілінаў = 29 |Даўгата сэкундаў = 0 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Вугля́ны'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}} С. 323</ref> — [[вёска]] ў [[Менскі раён|Менскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]], на дарозе {{таблічка-by|Н|8964}}. Вугляны ўваходзяць у склад [[Юзуфоўскі сельсавет|Юзуфоўскага сельсавету]]. Каля вёскі працякае рака [[Чарняўка (прыток Вячы)|Чарняўка]]. == Насельніцтва == * 1999 год — 76 чалавек * 2010 год — 39 чалавек == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Юзуфоўскі сельсавет}} {{Менскі раён}} [[Катэгорыя:Юзуфоўскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Менскага раёну]] e2d0gqmq9airxa6ozg09ykdvs9591xr 0 126877 2618986 1834135 2025-06-07T16:06:07Z Ліцьвін 847 стыль 2618986 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Маславічы |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Маславічаў |Трансьлітараваная назва = Maslavičy |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Менскі раён|Менскі]] |Сельсавет = [[Юзуфоўскі сельсавет|Юзуфоўскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 93 |Год падліку колькасьці = 2010 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 223044 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 5 |Шырата сэкундаў = 45 |Даўгата градусаў = 27 |Даўгата хвілінаў = 30 |Даўгата сэкундаў = 6 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Ма́славічы'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}} С. 323</ref> — [[вёска]] ў [[Менскі раён|Менскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]], на скрыжаваньні дарогі {{таблічка-by|Н|8964}} з {{таблічка-by|Н|8963}}. Маславічы ўваходзяць у склад [[Юзуфоўскі сельсавет|Юзуфоўскага сельсавету]]. == Насельніцтва == * 1999 год — 73 чалавекі * 2010 год — 93 чалавекі == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Юзуфоўскі сельсавет}} {{Менскі раён}} [[Катэгорыя:Юзуфоўскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Менскага раёну]] 3vt0gusbln84maavvqfw8ln8qdaypyh 0 126878 2619079 1834123 2025-06-07T18:51:40Z Ліцьвін 847 стыль 2619079 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Гатовіна |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Гатовіна |Трансьлітараваная назва = Hatovina |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Менскі раён|Менскі]] |Сельсавет = [[Юзуфоўскі сельсавет|Юзуфоўскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 47 |Год падліку колькасьці = 2010 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 223045 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 5 |Шырата сэкундаў = 26 |Даўгата градусаў = 27 |Даўгата хвілінаў = 26 |Даўгата сэкундаў = 44 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Гато́віна'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}} С. 323</ref> — [[вёска]] ў [[Менскі раён|Менскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]], на дарозе {{таблічка-by|Н|8955}}. Гатовіна ўваходзіць у склад [[Юзуфоўскі сельсавет|Юзуфоўскага сельсавету]]. Каля вёскі працякае рака [[Чарняўка (прыток Вячы)|Чарняўка]]. == Насельніцтва == * 1999 год — 45 чалавек * 2010 год — 47 чалавек == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Юзуфоўскі сельсавет}} {{Менскі раён}} [[Катэгорыя:Юзуфоўскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Менскага раёну]] 7n83o6gef7vm6dh7hwdxwuq76gs3zd2 0 126879 2618984 1834128 2025-06-07T16:05:26Z Ліцьвін 847 стыль 2618984 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Жабаўшчына |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Жабаўшчыны |Трансьлітараваная назва = Žabaŭščyna |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Менскі раён|Менскі]] |Сельсавет = [[Юзуфоўскі сельсавет|Юзуфоўскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 3 |Год падліку колькасьці = 2010 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 223045 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 9 |Шырата сэкундаў = 23 |Даўгата градусаў = 27 |Даўгата хвілінаў = 28 |Даўгата сэкундаў = 16 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Жа́баўшчына'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}} С. 323</ref> — [[вёска]] ў [[Менскі раён|Менскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]], на дарозе {{таблічка-by|Н|8971}}. Жабаўшчына ўваходзіць у склад [[Юзуфоўскі сельсавет|Юзуфоўскага сельсавету]]. == Насельніцтва == * 1999 год — 6 чалавек * 2010 год — 3 чалавекі == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Юзуфоўскі сельсавет}} {{Менскі раён}} [[Катэгорыя:Юзуфоўскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Менскага раёну]] kdoiz8zlumilasy6fk6u54xkluxj397 0 126880 2618985 1834132 2025-06-07T16:05:46Z Ліцьвін 847 стыль 2618985 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Лысавічы |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Лысавічаў |Трансьлітараваная назва = Lysavičy |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Менскі раён|Менскі]] |Сельсавет = [[Юзуфоўскі сельсавет|Юзуфоўскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 35 |Год падліку колькасьці = 2010 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 223046 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 9 |Шырата сэкундаў = 10 |Даўгата градусаў = 27 |Даўгата хвілінаў = 28 |Даўгата сэкундаў = 47 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Лы́савічы'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}} С. 323</ref> — [[вёска]] ў [[Менскі раён|Менскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]], на дарозе {{таблічка-by|Н|8971}}. Лысавічы ўваходзяць у склад [[Юзуфоўскі сельсавет|Юзуфоўскага сельсавету]]. == Насельніцтва == * 1999 год — 46 чалавек * 2010 год — 35 чалавек == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Юзуфоўскі сельсавет}} {{Менскі раён}} [[Катэгорыя:Юзуфоўскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Менскага раёну]] 208b8ujpw1bc5zvbpej76tifykot9d0 0 126881 2619085 1980284 2025-06-07T18:53:54Z Ліцьвін 847 стыль 2619085 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Мацкі}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Мацкі |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Мацкоў |Трансьлітараваная назва = Macki |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Менскі раён|Менскі]] |Сельсавет = [[Юзуфоўскі сельсавет|Юзуфоўскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 17 |Год падліку колькасьці = 2010 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 223046 |СААТА = |Выява = Царква св. Іаана - panoramio.jpg |Апісаньне выявы = царква сьв. Яна |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 8 |Шырата сэкундаў = 2 |Даўгата градусаў = 27 |Даўгата хвілінаў = 31 |Даўгата сэкундаў = 46 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Мацкі́'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}} С. 323</ref> — [[вёска]] ў [[Менскі раён|Менскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]], на дарозе {{таблічка-by|Н|8976}}, недалёка ад шашы {{таблічка-by|P|58}}. Мацкі ўваходзяць у склад [[Юзуфоўскі сельсавет|Юзуфоўскага сельсавету]]. На вясковых могілках стаяць руіны Царквы сьв. Яна, пабудаванай у 18 ст. == Насельніцтва == * 1999 год — 28 чалавек * 2010 год — 17 чалавек == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Юзуфоўскі сельсавет}} {{Менскі раён}} [[Катэгорыя:Юзуфоўскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Менскага раёну]] j36h6ejfojdv6yzhzdfr30jaqn9100r 0 126882 2618987 1931934 2025-06-07T16:06:48Z Ліцьвін 847 стыль 2618987 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Сады |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Садоў |Трансьлітараваная назва = Sady |Першыя згадкі = 16 стагодзьдзе |Былая назва = Скнаравічы |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Менскі раён|Менскі]] |Сельсавет = [[Юзуфоўскі сельсавет|Юзуфоўскі]] |Колькасьць насельніцтва = 24 |Год падліку колькасьці = 2010 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref>Сады // {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|8-3к}} С. 450. </ref> |Колькасьць двароў = 11 |Паштовы індэкс = 223045 |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 8 |Шырата сэкундаў = 20 |Даўгата градусаў = 27 |Даўгата хвілінаў = 26 |Даўгата сэкундаў = 45 }} '''Сады́'''<ref name="daviednik">{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}} С. 323—324</ref> (раней — ''Скна́равічы''<ref name="daviednik" />) — [[вёска]] ў [[Менскі раён|Менскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]], на дарозе {{таблічка-by|Н|8972}}. Сады ўваходзяць у склад [[Юзуфоўскі сельсавет|Юзуфоўскага сельсавету]]. == Гісторыя == У 16 стагодзьдзі сяло, ва ўладаньні шляхты. Знаходзілася ў Менскім павеце Менскага ваяводзтва Вялікага Княства Літоўскага. У 1567 годзе сяло, уладальнікам якога быў К. В. Тышкевіч, згадана ў попісе войска Вялікага Княства Літоўскага, у Менскім ваяводзтве. У 1667 годзе маёнтак, які складаўся з чатырох [[Дым (адзінка падаткаабкладаньня)|дымоў]], уладальнік — К. Уніхоўскі. У 1791 годзе вёска, у складзе маёнтку Жабаўшчына, каталіцкае ўладаньне, частка Менскай парафіі. Перайшла ў склад Расейскай імпэрыі пасьля другога падзелу Рэчы Паспалітай у 1793 годзе. У 1800 годзе была ўласнасьцю Менскага Петрапаўлаўскага праваслаўнага кляштара. У 1815 годзе мела 28 гаспадарак, 178 чалавек насельніцтва, ва ўладаньні Менскага Богаяўленскага манастыра. У 1858 годзе ўжо ва ўладаньні казны. У 1886 годзе ў вёсцы жылі 78 чалавек, мелася 7 гаспадарак. Уваходзіла ў склад Бяларуцкай воласьці Менскага павету Менскай губэрні. Паводле перапісу насельніцтва Расейскай імпэрыі 1897 году, у вёсцы жылі 218 чалавек, 36 гаспадарак, была хлебазапасная крама. Ад 1909 году ў вёсцы была народная вучэльня. У 1917 годзе 53 гаспадаркі, у якіх жылі 278 чалавек. Ад лютага да сьнежню 1918 году вёска акупаваная войскамі кайзэраўскай Нямеччыны. Ад ліпеня 1919 году напрацягу прыкладна аднаго году — войскамі Польшчы. Ад 1919 году ў складзе БССР. У 1924 годзе адкрылася працоўная школа, у якой навучаліся 149 дзетак. Ад 20 жніўня 1924 году вёска знаходзілася ў складзе Навадворчкага сельсавету Заслаўскага раёну Менскай акругі (да 26 ліпеня 1930 году). У 1926 годзе ў вёсцы жылі 280 чалавек, 58 гаспадарак. 13 чэрвеня 1929 году перададзеная Рагаўскому сельсавету. 20 лютага 1938 году ўключаная ў склад Менскай вобласьці. Пад час Вялікай Айчыннай вайны ад канца чэрвеня 1941 году да пачатку ліпеня 1944 году акупаваная нямецкімі войскамі. Ад 8 жніўня 1959 году ў Менскім раёне, ад 19 сакавіка 1974 году — ў Юзуфоўскім сельсавеце. У 1997 годзе ў вёсцы было 35 жыхароў, 19 гаспадарак. Адносілася да саўгасу «Буцэвічы», цэнтрам якога зьяўляецца вёска Юзуфова. У 2010 годзе пачала працаваць крама. == Насельніцтва == * 1999 год — 46 чалавек * 2010 год — 23 чалавекі == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Юзуфоўскі сельсавет}} {{Менскі раён}} [[Катэгорыя:Юзуфоўскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Менскага раёну]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XVI стагодзьдзі]] lwdwumzu3y91931fx9zktvbrj5pikf6 0 129384 2618913 2536431 2025-06-07T13:24:00Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618913 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст}} '''Андрэй Хачатуран''' (нарадзіўся 2 верасьня 1987 году, [[Менск]], [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|БССР]]) — беларускі футбаліст, паўабаронца віцебскага «[[Макслайн Віцебск|Макслайну]]». У 2012—2013 гадах правёў два матчы за [[Зборная Беларусі па футболе|нацыянальную зборную Беларусі]]. Бацька — армянін, які нарадзіўся ў [[Гюмры]]<ref>[https://web.archive.org/web/20120818090549/http://goals.by/football/news/143720 Андрей Хачатурян: «Выбрал ту команду, которая пригласила первой»]{{Ref-ru}}</ref>. == Кар’ера == === Клюбная === Андрэй зьяўляецца выхаванцам футбольнай школы ФК «[[Менск (футбольны клюб)|Менск]]». З 2004 году на працягу 5 сэзонаў выступаў за сталічны клюб «Менск». 15 студзеня 2010 году Хачатуран падпісаў конракт з [[БАТЭ Барысаў|БАТЭ]]<ref>[https://web.archive.org/web/20140221162131/http://naviny.by/rubrics/sport/2010/01/15/ic_news_125_324369/ БАТЭ подписал Андрея Хачатуряна из «Минска»]. naviny.by</ref>. Аднак пазьней на мэдаглядзе высьветлілася, што ў паўабаронцы ёсьць некаторыя адхіленьні ад нормы ў працы сардэчна-сасудзістай сыстэмы, якія маглі быць сьледзтвам магчымай паталёгіі, і кантракт быў скасаваны. Футбаліст вярнуўся ў «Менск»<ref>[http://bate-best.ucoz.ru/news/andrej_khachaturjan_prodolzhit_vystupat_za_futbolnuju_komandu_minsk/2010-02-12-533 Андрей Хачатурян продолжит выступать за футбольную команду «Минск»]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}. bate-best.ucoz.ru</ref>. 27 жніўня 2010 году стала вядома, што нападнік заключыў кантракт з сочынскай «[[Жамчужына Сочы|Жамчужынай]]»<ref>[https://web.archive.org/web/20100829082009/http://fc-zhemchuzhina.com/news_posts/112 Андрей Хачатурян подписал контракт с «Жемчужиной-Сочи»]. fc-zhemchuzhina.com</ref>. У сэзоне 2011 году зноўку вярнуўся ў «Менск». Аднак ужо летам на правах вольнага агента пакінуў сталічную каманду. У пачатку восені заключыў кантракт з салігорскім «[[Шахцёр Салігорск|Шахцёрам]]»<ref>[http://www.pressball.by/news/football/91249 Солигорский «Шахтер» подписал контракт с Андреем Хачатуряном]. pressball.by</ref>. У сакавіку 2014 году перайшоў у гарадзенскі «[[Нёман Горадня|Нёман]]»<ref>[http://www.football.by/news/55709.html Карлсонс, Тарасовс и Хачатурян продолжат карьеру в «Немане»]{{Ref-ru}}</ref>. У чэрвені 2015 году пакінуў «Нёман»<ref>[http://www.football.by/news/70878.html Андрей Хачатурян отказался продлевать контракт с «Неманом»]{{Ref-ru}}</ref>. У ліпені 2015 году падпісаў кантракт з жодзінскім клюбам «[[Тарпэда-БелАЗ Жодзін|Тарпэда-БелАЗ]]»<ref>[http://www.football.by/news/72209.html Андрей Хачатурян заключил контракт с «Торпедо-БелАЗ»]{{Ref-ru}}</ref>. У студзені 2016 году перайшоў у бабруйскую «[[Белшына Бабруйск|Белшыну]]»<ref>[http://football.by/news/80884.html Матвеенко, Булыга, Комаровский, Хачатурян и еще пять игроков подписали контракты с «Белшиной»]{{Ref-ru}}</ref>. У ліпені 2016 году вярнуўся ў «[[Тарпэда-БелАЗ Жодзін|Тарпэда-БелАЗ]]»<ref>[http://by.tribuna.com/football/1041994028.html Афанасьев, Хачатурян и Загинайлов перешли в «Торпедо-БелАЗ»]{{Ref-ru}}</ref>. Ня быў заяўлены на першую палову чэмпіянату 2018 году праз траўму<ref>[http://www.football.by/news/111301.html Калугин и Хачатурян пока вне заявки «Торпедо-БелАЗ» на чемпионат]{{Ref-ru}}</ref>. Вярнуўся на поле ў жніўні і неўзабаве зноў замацаваўся ў стартавым складзе каманды. У 2019 годзе стаў капітанам «Тарпэда-БелАЗ». У 2020 годзе забіў шэсьць галоў у Найвышэйшай лізе і аддаў шэсьць галявых перадач, чым дапамог камандзе заваяваць бронзавыя мэдалі чэмпіянату. У студзені 2021 году падоўжыў кантракт з жодзінскім клюбам<ref>{{cite web|date = 2021-01-18|url = https://football.by/news/147691 |title = Андрей Хачатурян продолжит карьеру в Жодино |website = football.by|access-date = 2024-02-05|language = ru}}</ref>. У 2021—2022 гадах пачаў радзей зьяўляцца на полі праз пашкоджаньні. У пачатку 2023 году быў адхілены ад асноўнай каманды, аднак адмовіўся скасоўваць кантракт і пераходзіць у іншы клюб, у выніку застаўся ў «Тарпэда-БелАЗ» на кантракце, аднак толькі трэнаваўся з рэзэрвовай камандай. У афіцыйных матчах не гуляў ані за аснову, ані за дубль<ref>{{cite web|date = 2023-12-06|url = https://charter97.org/ru/news/2023/12/6/574448/ |title = Белорусскому футболисту платили по $5 тысяч в месяц, но не выпускали на поле |website = charter97.org|access-date = 2024-02-05|language = ru}}</ref>. Пакінуў жодзінскі клюб у канцы 2023 году. У студзені 2024 году пачаў трэнавацца зь віцебскім «[[Макслайн Віцебск|Макслайнам]]» і ў лютым афіцыйна ўзмоцніў склад каманды<ref>{{cite web|date = 2024-02-03|url = https://football.by/news/183569 |title = Хачатурян перешел в "Макслайн" |website = football.by|access-date = 2024-02-05|language = ru}}</ref>. === Міжнародная === Гуляў за [[Юніёрская зборная Беларусі па футболе|зборную Беларусі (да 19 гадоў)]]. 15 жніўня 2012 году дэбютаваў у нацыянальнай зборнай Беларусі ў таварыскай гульні з [[Зборная Армэніі па футболе|зборнай Армэніі]]. Пасьля лютага 2013 году не прыцягваўся да зборнай, зноў быў выкліканы на матчы ў верасьні 2020 году. == Дасягненьні == * Срэбраны прызэр чэмпіянату Беларусі: [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2012 году|2012]], [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2013 году|2013]] * У сьпісе 22 найлепшых гульцоў чэмпіянату Беларусі: 2012 == Статыстыка == {| class="wikitable" style="text-align: center;" |- !rowspan="2"| Клюб !!rowspan="2"| Сэзон !!colspan="3"| Чэмпіянат |- ! Дывізіён !! Матчы !! Галы |- | [[Нёман Горадня|Нёман]] ||rowspan="2"| [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2015 году|2015]] ||rowspan="2"| [[Найвышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2015 году|Найвышэйшая ліга]] || 7 || 0 |- | [[Тарпэда-БелАЗ Жодзін|Тарпэда-БелАЗ]] || 12 || 2 |- | [[Белшына Бабруйск|Белшына]] ||rowspan="2"| [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2016 году|2016]] ||rowspan="2"| [[Найвышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2016 году|Найвышэйшая ліга]] || 5 || 0 |- |rowspan="3"| [[Тарпэда-БелАЗ Жодзін|Тарпэда-БелАЗ]] || 15 || 1 |- | [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2017 году|2017]] || [[Найвышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2017 году|Найвышэйшая ліга]] || 27 || 2 |- | [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2018 году|2018]] || [[Найвышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2018 году|Найвышэйшая ліга]] || 12 || 2 |} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.transfermarkt.de/en/andrey-khachaturyan/profil/spieler_140402.html Профіль на сайце transfermarkt.de]{{Ref-en}} * [http://www.pressball.by/footballstat/andrey_hachaturyan/ Статыстыка «ПБ-Инфо»]{{Ref-ru}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Хачатуран, Андрэй}} [[Катэгорыя:Беларускія армяне]] [[Катэгорыя:Беларускія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Беларусі]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Менск»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Жамчужына» Сочы]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Шахцёр» Салігорск]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Нёман» Горадня]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Тарпэда-БелАЗ» Жодзін]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Белшына» Бабруйск]] hawgkipajspueabdyof6e783p1gsjej 0 134305 2619120 2223250 2025-06-08T01:09:22Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619120 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Бытча |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Бытча |Трансьлітараваная назва = Bytča |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = [[16 стагодзьдзе]]<ref name=blagobor>[https://web.archive.org/web/20140404152634/http://www.blagobor.by/hram/bytcha Храм Святой Троицы, д.Бытча Борисовского района | Борисовское благочиние Минская епархия Белорусская Православная Церковь]{{ref-ru}}</ref> |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Барысаўскі раён|Барысаўскі]] |Сельсавет = [[Прыгарадны сельсавет|Прыгарадны]] |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = 181<ref>[http://foto-planeta.com/np/57367/bytcha.html Бытча (Борисовский район)] Фото Планета</ref> |Колькасьць насельніцтва = 399 |Год падліку колькасьці = 2010 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = 6208874016 |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 18 |Шырата сэкундаў = 15.4 |Даўгата градусаў = 28 |Даўгата хвілінаў = 24 |Даўгата сэкундаў = 24 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Бы́тча'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}} С. 83</ref> — [[вёска]] ў [[Барысаўскі раён|Барысаўскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]], за 2 км на поўдзень ад [[Студзёнка (Прыгарадны сельсавет)|Студзёнкі]] па [[Дарога Р63 (Беларусь)|дарозе Р63]]. У адлегласьці 17 км на паўночны захад ад Барысава, 83 км ад Менску<ref name=mo>{{Кніга|аўтар = |частка =Бытча |загаловак =Минская область: энциклопедия |арыгінал = |спасылка = |адказны =Редкол.: Л. Ф. Крупец, Г. П. Пашков и др |выданьне = |месца =Минск |выдавецтва =БелЭн |год =2007 |том =1 |старонкі =353|сэрыя = |isbn =978-985-11-0390-0 |наклад =}}</ref>. == Геаграфія == Рэльеф раўнінна-ўзгорысты, на поўдні забалочаны. Празь вёску цячэ ручай (прыток р. [[Бярэзіна]]), на паўднёвым захадзе мяжуе зь лесам<ref>{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|8-1к}} С. 75</ref>. На захад ад вёскі (у бок Бярэзіны) ёсьць Рыўчына гара (названая ў гонар жыхаркі вёскі — габрэйкі Рыўчы ці Равекі). == Гісторыя == Раней вёска мела назву Стоянка. Паводле пісьмовых крыніц вядома з 16 ст. У 1582 годзе ўваходзіла ў склад Барысаўскай воласьці [[Аршанскі павет|Аршанскага павету]] Вялікага Княства Літоўскага, ўласнасьць казны<ref name=mo/>. У 1670 г. налічвалася 48 гаспадарак, дзейнічалі Траецкая царква<ref>[http://fk.archives.gov.by/fond/101969/ Бытчанская Троицкая церковь, село Бытча Борисовского уезда Минской губернии]{{ref-ru}}</ref>, млын. Пасьля першага падзелу Рэчы Паспалітай у 1772 годзе адышла ў склад Расейскай імпэрыі<ref name=pam>{{кніга |загаловак= Памяць: Гісторыка-дакументальная хроніка горада Барысава і Барысаўскага раёна |месца=Мн. |выдавецтва=Беларуская энцыклапедыя|год=1997|старонкі=775}}</ref>. На тэрыторыі Менскага намесьніцтва. Вёска ўваходзіла ў склад Старабарысаўскага маёнтку, спачатку належала [[Агінскія|Агінскім]], потым у пачатку 19 ст. князю М. [[Радзівілы|Радзівілу]]. Налічвалася 52 двары, 343 жыхары. 26 лістапада 1812 году вёска падвержаная асадзе [[Нікаля Шарль Удзіно|герцага Рэджа]]<ref name=slovari/>, вёска спаленая і абрабаваная францускімі войскамі. Ад 1857 перайшла вялікім князям Раманавым. Вёска ўспамінаецца ў часы вайны ў 1812 годзе<ref name=slovari>[http://slovari.yandex.ru/~книги/Брокгауз%20и%20Ефрон/Бытча/ Бытча]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} [[Энцыкляпэдычны слоўнік Бракгаўза і Эфрона|Брокгауз и Ефрон]] — Яндекс. Словари{{ref-ru}}</ref>. У 1863 г. адчыненая школа (народная вучэльня), у якой у 1892 г. навучаліся 40 хлопчыкаў і 7 дзяўчынак<ref name=mo/>. У 1870 годзе сяло, налічвалася 54 двары, зьяўлялася цэнтрам Бытчанскай воласьці Барысаўскага павету Менскай губэрні<ref name=mo/>. У 1886 г. у Бытчы было 59 двароў, валасная сядзіба, школа, хлебазапасная крама (склад), царква, капліца, карчма. У 1888—1891 гадох пабудаваны мураваны Храм Сьвятой Троіцы<ref name=blagobor/><ref>[https://web.archive.org/web/20160215122231/http://globus.tut.by/bytcha/index.htm Бытча] [[Глёбус Беларусі]]</ref> (цяпер помнік архітэктуры псэўдарускага стылю). Цэнтар Бытчанскай воласьці Барысаўскага павету<ref>[http://fk.archives.gov.by/fond/5936/ Бытченский сельский Совет депутатов трудящихся и его исполнительный комитет, д. Бытча Борисовского района, Минской области, БССР]{{ref-ru}}</ref>. У мескай школе ў 1905 г. выкладаў [[Янка Маўр]] (у 1971 г. на будынку школы ўсталяваная мэмарыяльная дошка). У 1908 г. налічвалася 165 двароў. У 1911 г. празь вёску праяжджаў расейскі фатограф [[Сяргей Пракудзін-Горскі]], які зрабіў некалькі фатаздымкаў мясцовасьці<ref>[http://prokudin-gorskiy.ru/tree.php?ID=318 Фотографии Прокудина-Горского: Бытча]{{ref-ru}}</ref>. [[Файл:Aziarod Prakudzin-Horski La s Bychi.jpg|значак|Азярод ля Бытчы (1911 г.)]] У 1917 годзе налічвалася 153 двары, дзейнічылі смалакурня ды вадзяны млын<ref name=mo/>. У вёсцы існавала чырвонагвардзейская дружына пад камандаваньнем П. Ф. Голуба. Ад лютага да сьнежню 1918 г. пад нямецкай акупацыяй<ref name=pam/>. Падчас савецка-польскай вайны ў жніўні 1919 — чэрвені 1920 г. непадалёк ад вёскі праходзіла лінія фронту<ref name=mo/>. У 1918 г. на базе земскай адчыненая працоўная школа 1-й ступені, у якой у 1920 г. быў 151 вучань<ref name=mo/>. У 1921 г. у вёсцы дзейнічала бібліятэка, вэтэрынарны пункт, ад 1923 г. — хата-чытальня<ref name=mo/>. 19 траўня 1924 году арганізаванае мэліярацыйнае таварыства «Чырвоная праца»<ref name=pam/>. З 20 жніўня 1924 па 17 жніўня 1963 году Бытча была цэнтрам [[Бытчанскі сельсавет|Бытчанскага сельскага савету]] Барысаўскага раёну. Ад 1926 да 1961 году ў вёсцы бясьсьменна працаваў фэльчар Аўрам Андрэевіч Ярош, які сам быў ураджэнцам гэтай вёскі. Праславіўся як непераўзыдзены дыягност, які ніколі не памыляўся. У 1926 годзе налічвалася 162 двары<ref name=pam/>. У 1930 г. арганізаваны калгас «Рассвет»<ref name=mo/>, які ў 1931 годзе аб’ядноўваў 15 гаспадарак. Да 1942 году праз Бытчу праходзіла ваенна-палявая вузкакалейная чыгунка «Барысаў — Бытча — Лачшыны»<ref>{{Спасылка|аўтар = |дата публікацыі = |url = http://narrow.parovoz.com/emb/index.php?ID=437 |копія = http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:3oZuxbgg7V8J:narrow.parovoz.com/emb/index.php%3FID%3D437+%D0%91%D1%8B%D1%82%D1%87%D0%B0&cd=34&hl=be&ct=clnk&gl=by& |загаловак = ЭМБ // Борисов — Бытча — Лощины |фармат = |назва праекту = |выдавец = |дата = 25 лістапада 2012 |мова =}}</ref>. Ад 3 ліпеня 1941 г. да 29 чэрвеня 1944 г. вёска пад нямецкай акупацыяй. У вёсцы стаялі немцы і [[Украінскі калябарацыянізм у Другой сусьветнай вайне|ўкраінскія пасобнікі]]. Загінула 8 жыхароў, 16 вывезена на прымусовыя працы ў Нямеччыну. 29 чэрвеня 1944 г вёска вызваленая 1-й Маскоўскай гвардзейскай мотастралковай дывізіяй<ref name=pam/>. Для ўшанаваньня памяці Янкі Маўра Савет Міністраў БССР сваёй пастановай No 54 ад 1 сакавіка 1972 году прысвоіў 8-гадовай школе ў вёсцы Бытча імя Я. Маўра<ref name=homan>{{Артыкул|аўтар=Іван Белы.|загаловак=Да 130-годдзя Янкі Маўра|выданьне=[[Гоман Барысаўшчыны]]|нумар=5 (170)|год=2013|старонкі=7}}</ref>. У 1976 годзе каля вёскі выкапанае штучнае возера. У вёсцы разьмешчаны лягер «Мара»<ref>[http://www.rco.by/?articles=4399 Перечень стационарных оздоровительных лагерей Минской области]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} Республиканский центр по оздоровлению и санаторно-курортному лечению населения{{ref-ru}}</ref>. у 1996 г. вёска была ў складзе саўгасу «Старабарысаў», налічвалася 187 гаспадарак, у 2006 г. — 164 гаспадарак. Паводле стану на 2007 г., вёска ўваходзіла ў склад Менскага абласнога ўнітарнага сельскагаспадарчага прадпрыемства «Старабарысаў». У жніўні 2007 рашэньнем аддзелу адукацыі Барысаўскага райвыканкаму школа ў Бытчы была зачыненая, музэй Янкі Маўра перададзены беларускай гімназіі No 2 г. Барысава<ref name=homan/>. Маюцца бібліятэка, фэльчарска-акушэрскі пункт, крама. == Насельніцтва == * 2010 год — 399 чалавек * 2008 год — 427 жыхароў, 159 двароў<ref name=gvb76>{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|8-1к}} С. 76</ref> * 2006 год — 432 жыхары * 2005 год — каля 500 чалавек, 187 падвор’яў * 1999 год — 456 чалавек * 1996 год — 513 жыхароў * 1960 год — 821 жыхар * 1926 год — 889 жыхароў * 1917 год — 879 чалавек * 1908 год — 720 жыхароў * 1886 год — 488 жыхароў * пач. 19 ст. — 343 чалавекі, 52 двары<ref>{{артыкул|загаловак=Ёсць такая вёска...|выданьне=Белорусская нива|год=2005|нумар=19 (1363)|старонкі=11|аўтар=Букаціч С.}}</ref> == Інфармацыя для турыстаў == * Сьвята-Траецкая царква (1891 г.). Чатырохчасткавая кампазыцыя будынку складаецца з асноўнага кубападобнага аб’ёму з пакатым шатровым дахам, апсіды, бабінца і двух’яруснай званіцы (чацьвярык на чацьверыку). У дэкоры выкарыстаныя кілепадобныя франтоны і аркі, здвоеныя бочкападобныя паўнаклоны. Фасады асноўнага аб’ёму дэкарыраваныя філёнгавым фрызам і вуглавымі лапаткамі. Галоўны і бакавыя ўваходы прамавугольныя<ref name=zbor>{{Кніга|частка =Барысаўскі раён |загаловак =Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі. Мінская вобласць |спасылка = |адказны =Рэдкал.: С. В. Марцэлаў (гал. рэд.) і інш| месца =Мн |выдавецтва =БелСЭ |год =1987 |старонкі =65}}</ref>. * Музэй Янкі Маўра == Страчаная спадчына == * Царква Сьвятога Мікалая<ref>[http://www.radzima.org/be/miesca/bytcha.html вёска Бытча | фота і помнікі] [[Radzima.org]]</ref> (1882) * Вадзяны млын * Млын на Рыўчынай гары == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://prokudin-gorskiy.ru/tree.php?ID=318 Прокудин-Горский: географический каталог фотографий]{{ref-ru}} {{Прыгарадны сельсавет}} {{Барысаўскі раён}} [[Катэгорыя:Прыгарадны сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Барысаўскага раёну]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XVI стагодзьдзі]] 9yyv5egc0y3uwsums1li7go5v9cspwc 0 138263 2619175 2180121 2025-06-08T07:59:14Z W 11741 +Крыніца пра Ф-22: У ЗША за тыдзень разьбіліся 2 самыя дарагія зьнішчальнікі ў сьвеце // [[Белтэлерадыёкампанія]], 20 траўня 2020 г. https://news.by/by/news/v_mire/v_ssha_za_nedelyu_razbilis_2_samykh_dorogikh_istrebitelya_v_mire 2619175 wikitext text/x-wiki {{Зьнішчальнік |Назва = Ф-22 «Драпежнік» |Выява = [[Файл:F-22 Raptor edit1 (cropped).jpg|300пкс]] |Подпіс = |Тып = |Павозка = |Краіна = [[ЗША]] <!-- Гісторыя: --> |Час эксплюатацыі = |Эксплюатанты = |Войны = <!-- Гісторыя вытворчасьці: --> |Канструктар = |Час стварэньня = |Першы палёт = |Вытворца = [[Lockheed Martin|Lockheed Martin Aeronautics]] |Гады вытворчасьці = 1997—2011 |Колькасьць = |Мадыфікацыі = |Кошт адзінкі = <!-- Памеры: --> |Даўжыня = 18,90 |Размах крылаў = 13,56 |Вышыня = 5,09 |Плошча крылаў = 78,04 <!-- Маса: --> |Маса пустога = {{лік|19700}} |Нармалёвая ўзьлётная = {{лік|30206}} |Максымальная ўзьлётная = {{лік|38000}} <!-- Рухавікі: --> |Рухавікі = |Цяга = |Цяга на фарсажы = <!-- Характарыстыкі: --> |Максымальная хуткасьць = |Баявы радыюс = |Далёкасьць палёту = |Практычная столь = {{лік|~ 20000}} |Хуткапад'ёмнасьць = <!-- Узбраеньне: --> |Бомбавае = |Абарончае = |Ракетнае = |Commons = }} '''Ф-22 «Драпежнік»'''<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=У ЗША за тыдзень разьбіліся 2 самыя дарагія зьнішчальнікі ў сьвеце|спасылка=https://news.by/by/news/v_mire/v_ssha_za_nedelyu_razbilis_2_samykh_dorogikh_istrebitelya_v_mire|выдавец=[[Белтэлерадыёкампанія]]|дата публікацыі=20 траўня 2020|дата доступу=8 чэрвеня 2025}}</ref> ({{мова-en|F-22 Raptor|скарочана}}) — шматмэтавы [[самалёт-зьнішчальнік|зьнішчальнік]] пятага пакаленьня, распрацаваны кампаніямі [[Lockheed Martin]], [[Boeing]] і [[General Dynamics]] для замены [[F-15 Eagle]]. Ф-22 на сёньняшні дзень зьяўляецца адзіным зьнішчальнікам пятага пакаленьня на ўзбраеньні і самым дарагім зьнішчальнікам у сьвеце. [[Файл:F22 Parked.jpg|міні|300пкс|Від з заду. Добра бачны плоскія рэактыўныя соплы]] == Гісторыя == === Пачатак прац над зьнішчальнікам пятага пакаленьня === У 1981 годзе [[ВПС ЗША]] сфармавалі патрабаваньне да новага рэактыўнага зьнішчальніка заваёвы перавагі ў паветры — перадавому франтавому зьнішчальніку (ATF), які павінен быў замяніць [[F-15 Eagle]]. Новы зьнішчальнік павінен быў складацца з усе найноўшыя распрацоўкі, уключаючы перадавую авіёніку, новыя рухавікі зь лічбавым кіраваньнем, а таксама павінен быць малапрыкметным для [[радар]]аў і шматфункцыянальным па ўжываньні. У ліпені 1986 году было абвешчана пра пачатак конкурсу на праект зьнішчальніка пятага пакаленьня. У кастрычніку таго ж году былі адабраны дзьве каманды — Lockheed/Boeing/General Dynamics і Northrop/McDonnell Douglas, якія на працягу 50 месяцаў павінны былі стварыць новы зьнішчальнік. Да 1990 году кожная каманда пабудавала па два прататыпа самалётаў — YF-22 і YF-23. На распрацоўку самалётаў ATF да канца 80-х гадоў былі выдаткаваны велізарныя сродкі, таму кампаніям прыйшлося адмовіцца ад РЛС бакавога агляду, оптыка-лакацыённай станцыі і сыстэмы папярэджаньня пра ракетны напад (на самалётах F-22 усталёўваецца сыстэма AN/ALR-94). Патрабаваньні да самалёта былі зьніжаныя, каб пазьбегнуць павелічэньня кошту праграмы распрацоўкі, а затым і сэрыйных самалётаў.<ref>Advanced tactical fighter to F-22 raptor: origins of the 21st century air … by David C. Aronstein, Michael J. Hirschberg, стр. 108</ref> 23 красавіка 1991 году [[ВПС ЗША]] абвясьцілі групу кампаній Lockheed/Boeing/General Dynamics пераможцамі ў конкурсе на зьнішчальнік пятага пакаленьня. === Праграма ATF і F-22 Raptor === [[Файл:Two Lockheed-Boeing-General Dynamics YF-22s.jpg|міні|300пкс|Пары прататыпаў YF-22 з рухавікамі GE YF120 і PW YF119]] Першая перадсэрыйная машына паднялася ў паветра 7 верасьня 1997 году. У параўнаньні з дасьведчаным узорам, F-22 абсталёўваўся больш магутнымі рухавікамі (15876 кгс супраць 13900 на прататыпе) з кіраваным у вэртыкальнай плоскасьці вэктарам цягі, плянэр самалёта быў часткова зьменены: зьмянілася форма крыла, рулёў вышыні, насавога абцякальніка, ліхтар кабіны пілёта быў перамешчаны наперад. Сэрыйная вытворчасьць самалёта пачалася ў 2001 годзе. 14 студзеня 2003 году першы F-22 паступіў на ваенную базу «Нэліс», разьмешчаную ў пустэльні Нэвада. Да 2004 году быў пабудаваны ў агульнай складанасьці 51 самалёт. У 2006 годзе на новыя зьнішчальнікі ўпершыню цалкам перайшла баявая частка — 27-я эскадрыльля тактычных зьнішчальнікаў, якая дысьлякуецца на авіябазе Лэнглі.<ref>F-22 excels at establishing air dominance</ref> У 2006 годзе плянавалася закупіць 384 самалёта для абсталяваньня сямі эскадрыльляў баявога дзяжурства, у 2008 годзе плян закупу скараціўся да 188 самалётаў, 127 зь якіх былі ўжо пабудаваны. Эканамічны крызіс і велізарны кошт самалёта прымусілі ўрад ЗША адмовіцца ад закупаў дадзенага самалёта і зрабіць упор на праграму [[F-35]]. 21 студзеня 2009 году група кангрэсмэнаў ЗША накіравалі прэзыдэнту [[Барак Абама|Бараку Абаме]] ліст, у якім даклалі пра распаўсюджаньне ЗРК С-200/300 па ўсім сьвеце, як галоўным аргумэнце за працяг вытворчасьці зьнішчальнікаў F-22 Raptor.<ref>Новости@Mail.Ru: Обаме сообщили о распространении российских «смертоносных систем ПВО»</ref> 6 красавіка 2009 году, у рамках публікацыі праекту бюджэту [[Пэнтагон]]у на 2010 год, міністар абароны ЗША Робэрт Гэйтс паведаміў пра пляны завяршэньня вытворчасьці зьнішчальнікаў F-22 у 2011 годзе на ўхваленай раней Кангрэсам ЗША колькасьці ў 187 машын. У ліпені таго ж году Кангрэс адмовіўся ад павелічэньня закупаў дадзенага зьнішчальніка ад 2010 году на карысьць павелічэньня выдаткаў па праграме распрацоўкі шматмэтавага зьнішчальніка [[F-35]]. 13 сьнежня 2011 году зборачны цэх карпарацыі Lockheed Martin у Марыэта, штат [[Джорджыя]] пакінуў апошні сэрыйны зьнішчальнік F-22A з бартавым нумарам 10-4195. Ён стаў 195-м F-22A выпушчаным з 1997 году і 2 траўня 2012 году стаў апошнім, 187-м сэрыйным зьнішчальнікам перададзеным ВПС ЗША. == Канструкцыя == [[Файл:F-22 AIM-120.jpg|міні|300пкс|F-22 з ракетамі падвешанымі да вонкавых падвесак]] У аснову праектаваньня самалёта пакладзены прынцып забесьпячэньня падвышанай выжывальнасьці за кошт рэалізацыі прынцыпу «First look — first kill» (першы выявіў — першы паразіў мэту). Для гэтага шырока скарыстаны тэхналёгіі зьніжэньня прыкметнасьці («Стэлс тэхналёгіі»). Важным, характэрным для зьнішчальнікаў 5-га пакаленьня канструктыўным рашэньнем, якія зьніжаюць прыкметнасьць самалёта, зьяўляецца месцаваньне штатнага ўзбраеньня ва ўнутраных адсеках. F-22 мае і вонкавыя падвескі, але ўсталёўка на іх боекамплекта пагаршае малапрыкметнасьць. Мэтай дадзенага канструктарскага рашэньня было падвышэньне ўнівэрсальнасьці самалёта. === Плянэр === У канструкцыі [[планэр самалёта|планэра самалёта]] дзель палімэрных кампазыцыённых матэрыялаў складае ня менш 40% (па розных зьвестках 40-60%), а таксама шырока ўжыты радыёпаглынальныя матэрыялы (кромкі крылаў напрыклад). Контуры шчылін, якія ўтвараюцца ў месцах злучэньня ліхтара кабіны з [[фюзеляж]]ам, створкі адсекаў [[шасі лятальнага апарата|шасі]] і ўзбраеньня маюць пілападобную форму, што таксама забясьпечвае эфэктыўнае расьсейваньне электрамагнітнай энэргіі і прадухіляе яе прамое адлюстраваньне ў кірунку прыёмаперадаючай антэны [[Радыёлакацыйная станцыя|РЛС]] суперніка. [[крыло самалёта|Крыло]] — ромбападобнае, вэртыкальны стабілізатар V-вобразнай формы. Праектаваньне самалёта вялося з улікам патрабаваньняў [[баявая жывучасьць (лятальных апаратаў)|баявой жывучасьці]]. Па цэлым шэрагу дадзеных<ref>[http://www.nap.edu/openbook.php?record_id=4971 Live fire testing of the F-22. Washington D.C.: National Academy Press, 1995, pp. 45-46, 95]</ref><ref>Aviation Week, 1993, N 22, May 31, 1993</ref>, жывучасьць канструкцыі плянэра вырашана ў дачыненьні да аскепкава-фугаснага запальнага (АФЗ) снараду, які складае аснову боекамплекта расейскіх 30-мм авіяцыйных гармат. === Рухавікі === [[Файл:F-22F119.JPG|міні|300пкс|Рухавікі [[Pratt & Whitney F119|P&W F119-PW-100]] з плоскім рэактыўным соплам для зьніжэньня ІЧ-прыкметнасьці]] F-22 абсталяваны двума турбарэактыўнымі двухконтурнымі рухавікамі з фарсажнымі камэрамі [[Pratt & Whitney F119|Pratt & Whitney F119-PW-100]] зь цягай 15876 [[кгс]], і абсталяванымі [[кіраваньне вэктарам цягі|кіраваным у вэртыкальнай плоскасьці вэктарам цягі]]. Дадзеныя рухавікі маюць бесфарсажную цягу каля 11000 [[кгс]] і дазваляюць самалёту зьдзяйсьняць палёт на звышгукавой хуткасьці без выкарыстаньня фарсажу, што зьяўляецца важнай тактычнай перавагай. Соплы рухавікоў маюць плоскую форму, якая зьніжае прыкметнасьць самалёта ў [[Інфрачырвонае выпраменьваньне|інфрачырвоным дыяпазоне]]. У канструкцыі соплавых прыладаў ужыты радыёпаглынальны матэрыял на аснове [[кераміка|керамікі]], які зьмяншае радыёлякацыйную прыкметнасьць самалёта. === Бартавое абсталяваньне === Кіраваньне F-22 Raptor ажыцьцяўляецца пры дапамозе двух адказаўстойлівых бартавых ЭВМ, званых CIP — Common Integrated Processor. У кожнай зь іх — 66 модуляў, асновай кожнага модуля зьяўляецца 32-разрадны RISC-працэсар [[i960]]. ==== Бартавая РЛС ==== F-22 абсталяваны [[Радыёлакацыйная станцыя|РЛС]] [[AN/APG-77]] з [[Актыўная фазаваная антэнная рашотка|актыўнай фазаванай антэнай]]. Антэна такога тыпу складаецца з 1500 прыёмна-выпраменьваючых элемэнтаў. Асноўнай вартасьцю такой антэны зьяўляецца электроннае кіраваньне галоўным пялёсткам дыяграмы скіраванасьці (аналяг сканаваньня прамянём) — няма патрэбы ў мэханічным сканаваньні, што спрашчае канструкцыю і павышае надзейнасьць працы. Далёкасьць выяўленьня буйной аэрадынамічнай мэты тыпу зьнішчальнік (ЭПР> 3 м ²) да 270—300 км, крылатая ракета (0,1-0,5 м ²) — да 150 км, наземныя мэты — да 70 км.<ref>[Http://paralay.com/f22.html F-22]</ref>. ==== Каналы перадачы зьвестак ==== Самалёт абсталяваны інтэграванай сыстэмай сувязі, навігацыі і ідэнтыфікацыі, першапачаткова распрацаванай кампаніяй [[TRW]]. У яе склад уваходзіць [[Сістэма радыёлакацыйнага апазнаваньня|сыстэма радыёлакацыйнага апазнаваньня — «свой-чужы»]], а таксама [[Інфармацыйная бясьпека|абароненыя]] і перашкодаўстойлівасьць каналы [[IFDL]] і [[Link 16|Link-16 JTIDS]]. На самалёце рэалізаваная схема як прыёму, так і перадачы дадзеных па канале IFDL паміж іншымі F-22, тады як канал Link-16 JTIDS па меркаваньнях паляпшэньня радыёлакацыйнай малапрыкметнасьці рэалізаваны толькі для прыёму дадзеных. === Узбраеньне === F-22 узброены 20-мілімэтровай гарматай [[M61 Vulcan|M61A2 Vulcan]], ракетамі клясы [[Ракеты кляса «паветра-паветра»|паветра-паветра]]: шасьцю [[AIM-120 AMRAAM|AIM-120C AMRAAM]] і дзьвюма [[AIM-9 Sidewinder|AIM-9M Sidewinder]]. А таксама карэктуючыміся бомбамі [[JDAM]] і кіраванымі высокадакладнымі авіябомбамі клясу SDB (Small Diameter Bomb) [[GBU-39]]. Зьнішчальнік здольны ажыцьцяўляць пускі ракет і скід бомбаў з унутраных адсекаў на звышгукавых хуткасьцях.<ref>[http://www.youtube.com/watch?v=5-EHOXqTo-E F-22, пуск ракеты на звышгукавай хуткасьці]</ref> [[Файл:F22 Raptor info.jpg|міні|350пкс|Плякат USAF, агляд асноўных асаблівасьцяў і ўзбраеньня]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == {{Commons}} * [http://www.f22-raptor.com/ F-22] * [http://www.airwar.ru/enc/fighter/f22.html#LTH «airwar.ru» аб F-22] * [https://web.archive.org/web/20090102154232/http://rutube.ru/tracks/1107748.html?v=73d541cad733bdecad0e18d0eb95ec4b Відэа на RuTube.ru: F-22 Raptor.] {{Самалёты Lockheed Martin}} [[Катэгорыя:Lockheed Martin]] [[Катэгорыя:Самалёты ЗША]] cfadtai7aml6y5hd9az456d45ph6qm1 2619178 2619175 2025-06-08T08:07:30Z W 11741 +Правапіс 2619178 wikitext text/x-wiki {{Зьнішчальнік |Назва = Ф-22 «Драпежнік» |Выява = [[Файл:F-22 Raptor edit1 (cropped).jpg|300пкс]] |Подпіс = |Тып = |Павозка = |Краіна = [[ЗША]] <!-- Гісторыя: --> |Час эксплюатацыі = |Эксплюатанты = |Войны = <!-- Гісторыя вытворчасьці: --> |Канструктар = |Час стварэньня = |Першы палёт = |Вытворца = [[Lockheed Martin|Lockheed Martin Aeronautics]] |Гады вытворчасьці = 1997—2011 |Колькасьць = |Мадыфікацыі = |Кошт адзінкі = <!-- Памеры: --> |Даўжыня = 18,90 |Размах крылаў = 13,56 |Вышыня = 5,09 |Плошча крылаў = 78,04 <!-- Маса: --> |Маса пустога = {{лік|19700}} |Нармалёвая ўзьлётная = {{лік|30206}} |Максымальная ўзьлётная = {{лік|38000}} <!-- Рухавікі: --> |Рухавікі = |Цяга = |Цяга на фарсажы = <!-- Характарыстыкі: --> |Максымальная хуткасьць = |Баявы радыюс = |Далёкасьць палёту = |Практычная столь = {{лік|~ 20000}} |Хуткапад'ёмнасьць = <!-- Узбраеньне: --> |Бомбавае = |Абарончае = |Ракетнае = |Commons = }} '''Ф-22 «Драпежнік»'''<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=У ЗША за тыдзень разьбіліся 2 самыя дарагія зьнішчальнікі ў сьвеце|спасылка=https://news.by/by/news/v_mire/v_ssha_za_nedelyu_razbilis_2_samykh_dorogikh_istrebitelya_v_mire|выдавец=[[Белтэлерадыёкампанія]]|дата публікацыі=20 траўня 2020|дата доступу=8 чэрвеня 2025}}</ref> ({{мова-en|F-22 Raptor|скарочана}}) — шматмэтавы [[самалёт-зьнішчальнік|зьнішчальнік]] пятага пакаленьня, распрацаваны кампаніямі [[Lockheed Martin]], [[Boeing]] і [[General Dynamics]] для замены [[F-15 Eagle]]. Ф-22 на сёньняшні дзень зьяўляецца адзіным зьнішчальнікам пятага пакаленьня на ўзбраеньні і самым дарагім зьнішчальнікам у сьвеце. [[Файл:F22 Parked.jpg|міні|300пкс|Від з заду. Добра бачны плоскія рэактыўныя соплы]] == Гісторыя == === Пачатак прац над зьнішчальнікам пятага пакаленьня === У 1981 годзе [[ВПС ЗША]] сфармавалі патрабаваньне да новага рэактыўнага зьнішчальніка заваёвы перавагі ў паветры — перадавому франтавому зьнішчальніку (ATF), які павінен быў замяніць [[F-15 Eagle]]. Новы зьнішчальнік павінен быў складацца з усе найноўшыя распрацоўкі, уключаючы перадавую авіёніку, новыя рухавікі зь лічбавым кіраваньнем, а таксама павінен быць малапрыкметным для [[радар]]аў і шматфункцыянальным па ўжываньні. У ліпені 1986 году было абвешчана пра пачатак конкурсу на праект зьнішчальніка пятага пакаленьня. У кастрычніку таго ж году былі адабраны дзьве каманды — Lockheed/Boeing/General Dynamics і Northrop/McDonnell Douglas, якія на працягу 50 месяцаў павінны былі стварыць новы зьнішчальнік. Да 1990 году кожная каманда пабудавала па два прататыпа самалётаў — YF-22 і YF-23. На распрацоўку самалётаў ATF да канца 80-х гадоў былі выдаткаваны велізарныя сродкі, таму кампаніям прыйшлося адмовіцца ад РЛС бакавога агляду, оптыка-лакацыённай станцыі і сыстэмы папярэджаньня пра ракетны напад (на самалётах Ф-22 усталёўваецца сыстэма AN/ALR-94). Патрабаваньні да самалёта былі зьніжаныя, каб пазьбегнуць павелічэньня кошту праграмы распрацоўкі, а затым і сэрыйных самалётаў.<ref>Advanced tactical fighter to F-22 raptor: origins of the 21st century air … by David C. Aronstein, Michael J. Hirschberg, стр. 108</ref> 23 красавіка 1991 году [[ВПС ЗША]] абвясьцілі групу кампаній Lockheed/Boeing/General Dynamics пераможцамі ў конкурсе на зьнішчальнік пятага пакаленьня. === Праграма ATF === [[Файл:Two Lockheed-Boeing-General Dynamics YF-22s.jpg|міні|300пкс|Пары прататыпаў YF-22 з рухавікамі GE YF120 і PW YF119]] Першая перадсэрыйная машына паднялася ў паветра 7 верасьня 1997 году. У параўнаньні з дасьведчаным узорам, Ф-22 абсталёўваўся больш магутнымі рухавікамі (15876 кгс супраць 13900 на прататыпе) з кіраваным у вэртыкальнай плоскасьці вэктарам цягі, плянэр самалёта быў часткова зьменены: зьмянілася форма крыла, рулёў вышыні, насавога абцякальніка, ліхтар кабіны пілёта быў перамешчаны наперад. Сэрыйная вытворчасьць самалёта пачалася ў 2001 годзе. 14 студзеня 2003 году першы Ф-22 паступіў на ваенную базу «[[Нэліс (авіябаза)|Нэліс]]», разьмешчаную ў пустэльні Нэвада. Да 2004 году быў пабудаваны ў агульнай складанасьці 51 самалёт. У 2006 годзе на новыя зьнішчальнікі ўпершыню цалкам перайшла баявая частка — 27-я эскадрыльля тактычных зьнішчальнікаў, якая дысьлякуецца на авіябазе Лэнглі.<ref>F-22 excels at establishing air dominance</ref> У 2006 годзе плянавалася закупіць 384 самалёта для абсталяваньня сямі эскадрыльляў баявога дзяжурства, у 2008 годзе плян закупу скараціўся да 188 самалётаў, 127 зь якіх былі ўжо пабудаваны. Эканамічны крызіс і велізарны кошт самалёта прымусілі ўрад ЗША адмовіцца ад закупаў дадзенага самалёта і зрабіць упор на праграму [[F-35]]. 21 студзеня 2009 году група кангрэсмэнаў ЗША накіравалі прэзыдэнту [[Барак Абама|Бараку Абаме]] ліст, у якім даклалі пра распаўсюджаньне ЗРК С-200/300 па ўсім сьвеце, як галоўным аргумэнце за працяг вытворчасьці зьнішчальнікаў Ф-22 «Драпежнік»<ref>Новости@Mail.Ru: Обаме сообщили о распространении российских «смертоносных систем ПВО»</ref>. 6 красавіка 2009 году, у рамках публікацыі праекту бюджэту [[Пэнтагон]]у на 2010 год, міністар абароны ЗША Робэрт Гэйтс паведаміў пра пляны завяршэньня вытворчасьці зьнішчальнікаў F-22 у 2011 годзе на ўхваленай раней Кангрэсам ЗША колькасьці ў 187 машын. У ліпені таго ж году Кангрэс адмовіўся ад павелічэньня закупаў дадзенага зьнішчальніка ад 2010 году на карысьць павелічэньня выдаткаў па праграме распрацоўкі шматмэтавага зьнішчальніка [[F-35]]. 13 сьнежня 2011 году зборачны цэх карпарацыі Lockheed Martin у Марыэта, штат [[Джорджыя]] пакінуў апошні сэрыйны зьнішчальнік F-22A з бартавым нумарам 10-4195. Ён стаў 195-м F-22A выпушчаным з 1997 году і 2 траўня 2012 году стаў апошнім, 187-м сэрыйным зьнішчальнікам перададзеным ВПС ЗША. == Канструкцыя == [[Файл:F-22 AIM-120.jpg|міні|300пкс|Ф-22 з ракетамі падвешанымі да вонкавых падвесак]] У аснову праектаваньня самалёта пакладзены прынцып забесьпячэньня падвышанай выжывальнасьці за кошт рэалізацыі прынцыпу «First look — first kill» (першы выявіў — першы паразіў мэту). Для гэтага шырока скарыстаны тэхналёгіі зьніжэньня прыкметнасьці («Стэлс тэхналёгіі»). Важным, характэрным для зьнішчальнікаў 5-га пакаленьня канструктыўным рашэньнем, якія зьніжаюць прыкметнасьць самалёта, зьяўляецца месцаваньне штатнага ўзбраеньня ва ўнутраных адсеках. F-22 мае і вонкавыя падвескі, але ўсталёўка на іх боекамплекта пагаршае малапрыкметнасьць. Мэтай дадзенага канструктарскага рашэньня было падвышэньне ўнівэрсальнасьці самалёта. === Плянэр === У канструкцыі [[планэр самалёта|планэра самалёта]] дзель палімэрных кампазыцыённых матэрыялаў складае ня менш 40% (па розных зьвестках 40-60%), а таксама шырока ўжыты радыёпаглынальныя матэрыялы (кромкі крылаў напрыклад). Контуры шчылін, якія ўтвараюцца ў месцах злучэньня ліхтара кабіны з [[фюзеляж]]ам, створкі адсекаў [[шасі лятальнага апарата|шасі]] і ўзбраеньня маюць пілападобную форму, што таксама забясьпечвае эфэктыўнае расьсейваньне электрамагнітнай энэргіі і прадухіляе яе прамое адлюстраваньне ў кірунку прыёмаперадаючай антэны [[Радыёлакацыйная станцыя|РЛС]] суперніка. [[крыло самалёта|Крыло]] — ромбападобнае, вэртыкальны стабілізатар V-вобразнай формы. Праектаваньне самалёта вялося з улікам патрабаваньняў [[баявая жывучасьць (лятальных апаратаў)|баявой жывучасьці]]. Па цэлым шэрагу дадзеных<ref>[http://www.nap.edu/openbook.php?record_id=4971 Live fire testing of the F-22. Washington D.C.: National Academy Press, 1995, pp. 45-46, 95]</ref><ref>Aviation Week, 1993, N 22, May 31, 1993</ref>, жывучасьць канструкцыі плянэра вырашана ў дачыненьні да аскепкава-фугаснага запальнага (АФЗ) снараду, які складае аснову боекамплекта расейскіх 30-мм авіяцыйных гармат. === Рухавікі === [[Файл:F-22F119.JPG|міні|300пкс|Рухавікі [[Pratt & Whitney F119|P&W F119-PW-100]] з плоскім рэактыўным соплам для зьніжэньня ІЧ-прыкметнасьці]] F-22 абсталяваны двума турбарэактыўнымі двухконтурнымі рухавікамі з фарсажнымі камэрамі [[Pratt & Whitney F119|Pratt & Whitney F119-PW-100]] зь цягай 15876 [[кгс]], і абсталяванымі [[кіраваньне вэктарам цягі|кіраваным у вэртыкальнай плоскасьці вэктарам цягі]]. Дадзеныя рухавікі маюць бесфарсажную цягу каля 11000 [[кгс]] і дазваляюць самалёту зьдзяйсьняць палёт на звышгукавой хуткасьці без выкарыстаньня фарсажу, што зьяўляецца важнай тактычнай перавагай. Соплы рухавікоў маюць плоскую форму, якая зьніжае прыкметнасьць самалёта ў [[Інфрачырвонае выпраменьваньне|інфрачырвоным дыяпазоне]]. У канструкцыі соплавых прыладаў ужыты радыёпаглынальны матэрыял на аснове [[кераміка|керамікі]], які зьмяншае радыёлякацыйную прыкметнасьць самалёта. === Бартавое абсталяваньне === Кіраваньне зьнішчальнікам Ф-22 «Драпежнік» ажыцьцяўляецца пры дапамозе двух адмоваўстойлівых бартавых ЭВМ, званых CIP — Common Integrated Processor. У кожнай зь іх — 66 модуляў, асновай кожнага модуля зьяўляецца 32-разрадны RISC-працэсар [[i960]]. ==== Бартавая РЛС ==== F-22 абсталяваны [[Радыёлакацыйная станцыя|РЛС]] [[AN/APG-77]] з [[Актыўная фазаваная антэнная рашотка|актыўнай фазаванай антэнай]]. Антэна такога тыпу складаецца з 1500 прыёмна-выпраменьваючых элемэнтаў. Асноўнай вартасьцю такой антэны зьяўляецца электроннае кіраваньне галоўным пялёсткам дыяграмы скіраванасьці (аналяг сканаваньня прамянём) — няма патрэбы ў мэханічным сканаваньні, што спрашчае канструкцыю і павышае надзейнасьць працы. Далёкасьць выяўленьня буйной аэрадынамічнай мэты тыпу зьнішчальнік (ЭПР> 3 м ²) да 270—300 км, крылатая ракета (0,1-0,5 м ²) — да 150 км, наземныя мэты — да 70 км.<ref>[Http://paralay.com/f22.html F-22]</ref>. ==== Каналы перадачы зьвестак ==== Самалёт абсталяваны інтэграванай сыстэмай сувязі, навігацыі і ідэнтыфікацыі, першапачаткова распрацаванай кампаніяй [[TRW]]. У яе склад уваходзіць [[Сістэма радыёлакацыйнага апазнаваньня|сыстэма радыёлакацыйнага апазнаваньня — «свой-чужы»]], а таксама [[Інфармацыйная бясьпека|абароненыя]] і перашкодаўстойлівасьць каналы [[IFDL]] і [[Link 16|Link-16 JTIDS]]. На самалёце рэалізаваная схема як прыёму, так і перадачы дадзеных па канале IFDL паміж іншымі Ф-22, тады як канал Link-16 JTIDS па меркаваньнях паляпшэньня радыёлякацыйнай малапрыкметнасьці рэалізаваны толькі для прыёму дадзеных. === Узбраеньне === Ф-22 узброены 20-мілімэтровай гарматай [[M61 Vulcan|M61A2 Vulcan]], ракетамі клясы [[Ракеты кляса «паветра-паветра»|паветра-паветра]]: шасьцю [[AIM-120 AMRAAM|AIM-120C AMRAAM]] і дзьвюма [[AIM-9 Sidewinder|AIM-9M Sidewinder]]. А таксама карэктуючыміся бомбамі [[JDAM]] і кіраванымі высокадакладнымі авіябомбамі клясу SDB (Small Diameter Bomb) [[GBU-39]]. Зьнішчальнік здольны ажыцьцяўляць пускі ракет і скід бомбаў з унутраных адсекаў на звышгукавых хуткасьцях.<ref>[http://www.youtube.com/watch?v=5-EHOXqTo-E F-22, пуск ракеты на звышгукавай хуткасьці]</ref> [[Файл:F22 Raptor info.jpg|міні|350пкс|Плякат ВПС ЗША, агляд асноўных асаблівасьцяў і ўзбраеньня]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.f22-raptor.com/ F-22] * [http://www.airwar.ru/enc/fighter/f22.html#LTH «airwar.ru» аб F-22] * [https://web.archive.org/web/20090102154232/http://rutube.ru/tracks/1107748.html?v=73d541cad733bdecad0e18d0eb95ec4b Відэа на RuTube.ru: F-22 Raptor.] {{Самалёты Lockheed Martin}} [[Катэгорыя:Lockheed Martin]] [[Катэгорыя:Самалёты ЗША]] ifen0supotca70tivq96fzb4z3iywrx 2619179 2619178 2025-06-08T08:08:59Z W 11741 W перанёс старонку [[Lockheed Martin F-22 Raptor]] у [[Ф-22]]: Не па-беларуску: +Крыніца: У ЗША за тыдзень разьбіліся 2 самыя дарагія зьнішчальнікі ў сьвеце // [[Белтэлерадыёкампанія]], 20 траўня 2020 г. https://news.by/by/news/v_mire/v_ssha_za_nedelyu_razbilis_2_samykh_dorogikh_istrebitelya_v_mire 2619178 wikitext text/x-wiki {{Зьнішчальнік |Назва = Ф-22 «Драпежнік» |Выява = [[Файл:F-22 Raptor edit1 (cropped).jpg|300пкс]] |Подпіс = |Тып = |Павозка = |Краіна = [[ЗША]] <!-- Гісторыя: --> |Час эксплюатацыі = |Эксплюатанты = |Войны = <!-- Гісторыя вытворчасьці: --> |Канструктар = |Час стварэньня = |Першы палёт = |Вытворца = [[Lockheed Martin|Lockheed Martin Aeronautics]] |Гады вытворчасьці = 1997—2011 |Колькасьць = |Мадыфікацыі = |Кошт адзінкі = <!-- Памеры: --> |Даўжыня = 18,90 |Размах крылаў = 13,56 |Вышыня = 5,09 |Плошча крылаў = 78,04 <!-- Маса: --> |Маса пустога = {{лік|19700}} |Нармалёвая ўзьлётная = {{лік|30206}} |Максымальная ўзьлётная = {{лік|38000}} <!-- Рухавікі: --> |Рухавікі = |Цяга = |Цяга на фарсажы = <!-- Характарыстыкі: --> |Максымальная хуткасьць = |Баявы радыюс = |Далёкасьць палёту = |Практычная столь = {{лік|~ 20000}} |Хуткапад'ёмнасьць = <!-- Узбраеньне: --> |Бомбавае = |Абарончае = |Ракетнае = |Commons = }} '''Ф-22 «Драпежнік»'''<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=У ЗША за тыдзень разьбіліся 2 самыя дарагія зьнішчальнікі ў сьвеце|спасылка=https://news.by/by/news/v_mire/v_ssha_za_nedelyu_razbilis_2_samykh_dorogikh_istrebitelya_v_mire|выдавец=[[Белтэлерадыёкампанія]]|дата публікацыі=20 траўня 2020|дата доступу=8 чэрвеня 2025}}</ref> ({{мова-en|F-22 Raptor|скарочана}}) — шматмэтавы [[самалёт-зьнішчальнік|зьнішчальнік]] пятага пакаленьня, распрацаваны кампаніямі [[Lockheed Martin]], [[Boeing]] і [[General Dynamics]] для замены [[F-15 Eagle]]. Ф-22 на сёньняшні дзень зьяўляецца адзіным зьнішчальнікам пятага пакаленьня на ўзбраеньні і самым дарагім зьнішчальнікам у сьвеце. [[Файл:F22 Parked.jpg|міні|300пкс|Від з заду. Добра бачны плоскія рэактыўныя соплы]] == Гісторыя == === Пачатак прац над зьнішчальнікам пятага пакаленьня === У 1981 годзе [[ВПС ЗША]] сфармавалі патрабаваньне да новага рэактыўнага зьнішчальніка заваёвы перавагі ў паветры — перадавому франтавому зьнішчальніку (ATF), які павінен быў замяніць [[F-15 Eagle]]. Новы зьнішчальнік павінен быў складацца з усе найноўшыя распрацоўкі, уключаючы перадавую авіёніку, новыя рухавікі зь лічбавым кіраваньнем, а таксама павінен быць малапрыкметным для [[радар]]аў і шматфункцыянальным па ўжываньні. У ліпені 1986 году было абвешчана пра пачатак конкурсу на праект зьнішчальніка пятага пакаленьня. У кастрычніку таго ж году былі адабраны дзьве каманды — Lockheed/Boeing/General Dynamics і Northrop/McDonnell Douglas, якія на працягу 50 месяцаў павінны былі стварыць новы зьнішчальнік. Да 1990 году кожная каманда пабудавала па два прататыпа самалётаў — YF-22 і YF-23. На распрацоўку самалётаў ATF да канца 80-х гадоў былі выдаткаваны велізарныя сродкі, таму кампаніям прыйшлося адмовіцца ад РЛС бакавога агляду, оптыка-лакацыённай станцыі і сыстэмы папярэджаньня пра ракетны напад (на самалётах Ф-22 усталёўваецца сыстэма AN/ALR-94). Патрабаваньні да самалёта былі зьніжаныя, каб пазьбегнуць павелічэньня кошту праграмы распрацоўкі, а затым і сэрыйных самалётаў.<ref>Advanced tactical fighter to F-22 raptor: origins of the 21st century air … by David C. Aronstein, Michael J. Hirschberg, стр. 108</ref> 23 красавіка 1991 году [[ВПС ЗША]] абвясьцілі групу кампаній Lockheed/Boeing/General Dynamics пераможцамі ў конкурсе на зьнішчальнік пятага пакаленьня. === Праграма ATF === [[Файл:Two Lockheed-Boeing-General Dynamics YF-22s.jpg|міні|300пкс|Пары прататыпаў YF-22 з рухавікамі GE YF120 і PW YF119]] Першая перадсэрыйная машына паднялася ў паветра 7 верасьня 1997 году. У параўнаньні з дасьведчаным узорам, Ф-22 абсталёўваўся больш магутнымі рухавікамі (15876 кгс супраць 13900 на прататыпе) з кіраваным у вэртыкальнай плоскасьці вэктарам цягі, плянэр самалёта быў часткова зьменены: зьмянілася форма крыла, рулёў вышыні, насавога абцякальніка, ліхтар кабіны пілёта быў перамешчаны наперад. Сэрыйная вытворчасьць самалёта пачалася ў 2001 годзе. 14 студзеня 2003 году першы Ф-22 паступіў на ваенную базу «[[Нэліс (авіябаза)|Нэліс]]», разьмешчаную ў пустэльні Нэвада. Да 2004 году быў пабудаваны ў агульнай складанасьці 51 самалёт. У 2006 годзе на новыя зьнішчальнікі ўпершыню цалкам перайшла баявая частка — 27-я эскадрыльля тактычных зьнішчальнікаў, якая дысьлякуецца на авіябазе Лэнглі.<ref>F-22 excels at establishing air dominance</ref> У 2006 годзе плянавалася закупіць 384 самалёта для абсталяваньня сямі эскадрыльляў баявога дзяжурства, у 2008 годзе плян закупу скараціўся да 188 самалётаў, 127 зь якіх былі ўжо пабудаваны. Эканамічны крызіс і велізарны кошт самалёта прымусілі ўрад ЗША адмовіцца ад закупаў дадзенага самалёта і зрабіць упор на праграму [[F-35]]. 21 студзеня 2009 году група кангрэсмэнаў ЗША накіравалі прэзыдэнту [[Барак Абама|Бараку Абаме]] ліст, у якім даклалі пра распаўсюджаньне ЗРК С-200/300 па ўсім сьвеце, як галоўным аргумэнце за працяг вытворчасьці зьнішчальнікаў Ф-22 «Драпежнік»<ref>Новости@Mail.Ru: Обаме сообщили о распространении российских «смертоносных систем ПВО»</ref>. 6 красавіка 2009 году, у рамках публікацыі праекту бюджэту [[Пэнтагон]]у на 2010 год, міністар абароны ЗША Робэрт Гэйтс паведаміў пра пляны завяршэньня вытворчасьці зьнішчальнікаў F-22 у 2011 годзе на ўхваленай раней Кангрэсам ЗША колькасьці ў 187 машын. У ліпені таго ж году Кангрэс адмовіўся ад павелічэньня закупаў дадзенага зьнішчальніка ад 2010 году на карысьць павелічэньня выдаткаў па праграме распрацоўкі шматмэтавага зьнішчальніка [[F-35]]. 13 сьнежня 2011 году зборачны цэх карпарацыі Lockheed Martin у Марыэта, штат [[Джорджыя]] пакінуў апошні сэрыйны зьнішчальнік F-22A з бартавым нумарам 10-4195. Ён стаў 195-м F-22A выпушчаным з 1997 году і 2 траўня 2012 году стаў апошнім, 187-м сэрыйным зьнішчальнікам перададзеным ВПС ЗША. == Канструкцыя == [[Файл:F-22 AIM-120.jpg|міні|300пкс|Ф-22 з ракетамі падвешанымі да вонкавых падвесак]] У аснову праектаваньня самалёта пакладзены прынцып забесьпячэньня падвышанай выжывальнасьці за кошт рэалізацыі прынцыпу «First look — first kill» (першы выявіў — першы паразіў мэту). Для гэтага шырока скарыстаны тэхналёгіі зьніжэньня прыкметнасьці («Стэлс тэхналёгіі»). Важным, характэрным для зьнішчальнікаў 5-га пакаленьня канструктыўным рашэньнем, якія зьніжаюць прыкметнасьць самалёта, зьяўляецца месцаваньне штатнага ўзбраеньня ва ўнутраных адсеках. F-22 мае і вонкавыя падвескі, але ўсталёўка на іх боекамплекта пагаршае малапрыкметнасьць. Мэтай дадзенага канструктарскага рашэньня было падвышэньне ўнівэрсальнасьці самалёта. === Плянэр === У канструкцыі [[планэр самалёта|планэра самалёта]] дзель палімэрных кампазыцыённых матэрыялаў складае ня менш 40% (па розных зьвестках 40-60%), а таксама шырока ўжыты радыёпаглынальныя матэрыялы (кромкі крылаў напрыклад). Контуры шчылін, якія ўтвараюцца ў месцах злучэньня ліхтара кабіны з [[фюзеляж]]ам, створкі адсекаў [[шасі лятальнага апарата|шасі]] і ўзбраеньня маюць пілападобную форму, што таксама забясьпечвае эфэктыўнае расьсейваньне электрамагнітнай энэргіі і прадухіляе яе прамое адлюстраваньне ў кірунку прыёмаперадаючай антэны [[Радыёлакацыйная станцыя|РЛС]] суперніка. [[крыло самалёта|Крыло]] — ромбападобнае, вэртыкальны стабілізатар V-вобразнай формы. Праектаваньне самалёта вялося з улікам патрабаваньняў [[баявая жывучасьць (лятальных апаратаў)|баявой жывучасьці]]. Па цэлым шэрагу дадзеных<ref>[http://www.nap.edu/openbook.php?record_id=4971 Live fire testing of the F-22. Washington D.C.: National Academy Press, 1995, pp. 45-46, 95]</ref><ref>Aviation Week, 1993, N 22, May 31, 1993</ref>, жывучасьць канструкцыі плянэра вырашана ў дачыненьні да аскепкава-фугаснага запальнага (АФЗ) снараду, які складае аснову боекамплекта расейскіх 30-мм авіяцыйных гармат. === Рухавікі === [[Файл:F-22F119.JPG|міні|300пкс|Рухавікі [[Pratt & Whitney F119|P&W F119-PW-100]] з плоскім рэактыўным соплам для зьніжэньня ІЧ-прыкметнасьці]] F-22 абсталяваны двума турбарэактыўнымі двухконтурнымі рухавікамі з фарсажнымі камэрамі [[Pratt & Whitney F119|Pratt & Whitney F119-PW-100]] зь цягай 15876 [[кгс]], і абсталяванымі [[кіраваньне вэктарам цягі|кіраваным у вэртыкальнай плоскасьці вэктарам цягі]]. Дадзеныя рухавікі маюць бесфарсажную цягу каля 11000 [[кгс]] і дазваляюць самалёту зьдзяйсьняць палёт на звышгукавой хуткасьці без выкарыстаньня фарсажу, што зьяўляецца важнай тактычнай перавагай. Соплы рухавікоў маюць плоскую форму, якая зьніжае прыкметнасьць самалёта ў [[Інфрачырвонае выпраменьваньне|інфрачырвоным дыяпазоне]]. У канструкцыі соплавых прыладаў ужыты радыёпаглынальны матэрыял на аснове [[кераміка|керамікі]], які зьмяншае радыёлякацыйную прыкметнасьць самалёта. === Бартавое абсталяваньне === Кіраваньне зьнішчальнікам Ф-22 «Драпежнік» ажыцьцяўляецца пры дапамозе двух адмоваўстойлівых бартавых ЭВМ, званых CIP — Common Integrated Processor. У кожнай зь іх — 66 модуляў, асновай кожнага модуля зьяўляецца 32-разрадны RISC-працэсар [[i960]]. ==== Бартавая РЛС ==== F-22 абсталяваны [[Радыёлакацыйная станцыя|РЛС]] [[AN/APG-77]] з [[Актыўная фазаваная антэнная рашотка|актыўнай фазаванай антэнай]]. Антэна такога тыпу складаецца з 1500 прыёмна-выпраменьваючых элемэнтаў. Асноўнай вартасьцю такой антэны зьяўляецца электроннае кіраваньне галоўным пялёсткам дыяграмы скіраванасьці (аналяг сканаваньня прамянём) — няма патрэбы ў мэханічным сканаваньні, што спрашчае канструкцыю і павышае надзейнасьць працы. Далёкасьць выяўленьня буйной аэрадынамічнай мэты тыпу зьнішчальнік (ЭПР> 3 м ²) да 270—300 км, крылатая ракета (0,1-0,5 м ²) — да 150 км, наземныя мэты — да 70 км.<ref>[Http://paralay.com/f22.html F-22]</ref>. ==== Каналы перадачы зьвестак ==== Самалёт абсталяваны інтэграванай сыстэмай сувязі, навігацыі і ідэнтыфікацыі, першапачаткова распрацаванай кампаніяй [[TRW]]. У яе склад уваходзіць [[Сістэма радыёлакацыйнага апазнаваньня|сыстэма радыёлакацыйнага апазнаваньня — «свой-чужы»]], а таксама [[Інфармацыйная бясьпека|абароненыя]] і перашкодаўстойлівасьць каналы [[IFDL]] і [[Link 16|Link-16 JTIDS]]. На самалёце рэалізаваная схема як прыёму, так і перадачы дадзеных па канале IFDL паміж іншымі Ф-22, тады як канал Link-16 JTIDS па меркаваньнях паляпшэньня радыёлякацыйнай малапрыкметнасьці рэалізаваны толькі для прыёму дадзеных. === Узбраеньне === Ф-22 узброены 20-мілімэтровай гарматай [[M61 Vulcan|M61A2 Vulcan]], ракетамі клясы [[Ракеты кляса «паветра-паветра»|паветра-паветра]]: шасьцю [[AIM-120 AMRAAM|AIM-120C AMRAAM]] і дзьвюма [[AIM-9 Sidewinder|AIM-9M Sidewinder]]. А таксама карэктуючыміся бомбамі [[JDAM]] і кіраванымі высокадакладнымі авіябомбамі клясу SDB (Small Diameter Bomb) [[GBU-39]]. Зьнішчальнік здольны ажыцьцяўляць пускі ракет і скід бомбаў з унутраных адсекаў на звышгукавых хуткасьцях.<ref>[http://www.youtube.com/watch?v=5-EHOXqTo-E F-22, пуск ракеты на звышгукавай хуткасьці]</ref> [[Файл:F22 Raptor info.jpg|міні|350пкс|Плякат ВПС ЗША, агляд асноўных асаблівасьцяў і ўзбраеньня]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.f22-raptor.com/ F-22] * [http://www.airwar.ru/enc/fighter/f22.html#LTH «airwar.ru» аб F-22] * [https://web.archive.org/web/20090102154232/http://rutube.ru/tracks/1107748.html?v=73d541cad733bdecad0e18d0eb95ec4b Відэа на RuTube.ru: F-22 Raptor.] {{Самалёты Lockheed Martin}} [[Катэгорыя:Lockheed Martin]] [[Катэгорыя:Самалёты ЗША]] ifen0supotca70tivq96fzb4z3iywrx 0 139403 2619080 2160769 2025-06-07T18:52:02Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619080 wikitext text/x-wiki {{Збудаваньне |Назва = Беларуская дзяржаўная філярмонія |Выява = |Апісаньне выявы = |Краіна = Беларусь |Былыя назвы = |Іншыя назвы = |Статус = |Тып = філярмонія |Архітэктурны стыль = |Структурная сыстэма = |Месцазнаходжаньне = |Горад = Менск |Адрас = [[праспэкт Незалежнасьці (Менск)|праспэкт Незалежнасьці]], 50 |Узвышэньне = |Замоўца = |Уладальнік = |Цяперашнія арандатары = |Кіраўнік = |Клясыфікацыя = |Пачатак будаўніцтва = |Сканчэньне будаўніцтва = |Дата адкрыцьця = {{Дата пачатку|25|4|1937|скала}} |Дата рэканструкцыі = |Дата зносу = |Дата разбурэньня = |Вышыня = |Вышыня з антэнай = |Дах = |Найвышэйшы паверх = |Дыямэтар = |Іншыя велічыні памеру = |Колькасьць паверхаў = |Агульная плошча = |Умяшчальнасьць = |Колькасьць ліфтаў = |Галоўны падрадчык = |Кошт будаўніцтва = |Кошт рэканструкцыі = |Архітэктар = |Кампанія-архітэктар = |Распрацоўнік = |Канструктар = |Праектавальнік канструкцыі = |Інжынэр-будаўнік = |Іншыя праектавальнікі = |Кантралёр якасьці = |Узнагароды і прызы = |Колькасьць крамаў = |Колькасьць пакояў = |Колькасьць аддзелаў = |Паркінг = |Сайт = [https://philharmonic.by/by http://www.philharmonic.by] |Шырата паўшар'е = паўночнае |Шырата градусаў = 53 |Шырата хвілінаў = 54 |Шырата сэкундаў = 53.20 |Даўгата паўшар'е = усходняе |Даўгата градусаў = 27 |Даўгата хвілінаў = 35 |Даўгата сэкундаў = 3.34 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = }} '''Устано́ва «Белару́ская дзяржа́ўная о́рдэна Працо́ўнага Чырво́нага Сьця́га філярмо́нія»''' — [[філярмонія]] ў [[Менск]]у, [[Беларусь]]. Архітэктар будынку — [[Георгі Бенядзіктаў]]. == Мінуўшчына == Адкрыцьцё адбылося 25 красавіка 1937 у складзе сымфанічнага аркестру, аркестру беларускіх народных інструмэнтаў, Беларускага ансамблю народнай песьні і танцу і Беларускай харавой капэлі. Красавік 1963 року — адкрыцьцё канцэртнай залі (930 месцаў, раён [[Плошча Якуба Коласа (Менск)|плошчы Якуба Коласа]], [[Бульвар Уладзімера Мулявіна (Менск)|бульвар Луначарскага]]). На працягу двух гадоў праводзіліся рамонтныя работы, была палепшаная акустыка залі, падсьвятленьне. Колькасьць месцаў у Вялікай залі была скарочаная да 688 і адкрытая Малая заля імя [[Рыгор Шырма|Р. Шырмы]] (200 месцаў). 26 студзеня 2005 — першы канцэрт у абноўленай залі. == Творчыя калектывы == * Дзяржаўны акадэмічны сымфанічны аркестар Рэспублікі Беларусь * Нацыянальны акадэмічны народны аркестар Рэспублікі Беларусь імя І. Жыновіча * Заслужаны калектыў Дзяржаўная акадэмічная харавая капэла Рэспублікі Беларусь імя Р. Шырмы * [[Дзяржаўны камэрны аркестар Беларусі]] * Дзяржаўны камэрны хор Рэспублікі Беларусь * Ансамбль салістаў «Клясык-авангард» * Менскі струнны квартэт * Ансамбль салістаў пад кіраваньнем І. Іванова * Беларускі дзяржаўны ансамбль народнай музыкі «Сьвята» * Ансамбль «[[Камерата]]» * Фальклёрная група «Купалінка» * Канцэртна-гастрольны аддзел * Філярмонія для дзяцей і юнацтва * Беларускі паэтычны тэатар аднаго актора «Зьніч» == Глядзі таксама == * [[Гарадзенская абласная філярмонія]] == Вонкавыя спасылкі == * [https://philharmonic.by/by Афіцыйная бачына]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} [[Катэгорыя:Арганізацыі Менску]] [[Катэгорыя:Праспэкт Незалежнасьці (Менск)]] [[Катэгорыя:Культура Менску]] [[Катэгорыя:Філярмоніі Беларусі]] aoepysaxm3i77tkjp1hnex3co5x9j9f 0 139456 2618938 2608953 2025-06-07T14:46:45Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618938 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст}} '''Арцём Генадзевіч Быкаў''' ({{Н}} 19 кастрычніка 1992 году, [[Менск]], [[Беларусь]]) — беларускі футбаліст, паўабаронца берасьцейскага «[[Дынама Берасьце|Дынама]]». Мае на сваім рахунку матчы ў складзе [[Зборная Беларусі па футболе|нацыянальнай зборнай Беларусі]]. == Кар’ера == === Клюбная === Пачынаў кар’еру ў «[[Зорка-БДУ Менск|Зорцы-БДУ]]», а ў 2011 годзе перайшоў у менскае «[[Дынама Менск (футбольны клюб)|Дынама]]», дзе спачатку выступаў за дубль. Першую палову 2012 году правёў у арэндзе ў «[[Бяроза-2010 (футбольны клюб)|Бярозе-2010]]», а пасьля вяртаньня стаў зьяўляцца ў асноўным складзе «Дынама». У [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2013 году|сэзоне 2013 году]] замацаваўся на пазыцыі апорнага паўабаронцы, дзе нярэдка стаў зьяўляцца ў стартавым складзе. 22 верасьня 2013 году ў канцы матча супраць «[[Нёман Горадня|Нёману]]» здарыўся канфлікт паміж Быкавым і [[Гі Стэфан Эсамэ|Гі Стэфанам Эсамэ]]<ref>[http://by.tribuna.com/football/156455763.html Ги Эссаме: «Быков попросил у меня прощения»]. By.Tribuna.com{{ref-ru}}</ref>, з-за якога Арцём быў на некаторы час адхілены ад асноўнага складу. Адразу пасьля вяртаньня, 26 кастрычніка 2013 году, забіў свой першы гол у чэмпіянаце, з далёкай адлегласьці паразіўшы браму «[[Гомель (футбольны клюб)|Гомлю]]». У [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2014 году|сэзоне 2014 году]] заставаўся асноўным апорным паўабаронцам менчукоў, часам гуляў як флянгавы паўабаронца. 20 ліпеня 2014 году падчас матчу зь берасьцейскім «[[Дынама Берасьце|Дынама]]» атрымаў цяжкую траўму ў сутыкненьні зь [[Любэн Нікалаў|Любэнам Нікалавым]], вярнуўся на поле толькі ў лістападзе 2014 году. У жніўні 2015 году аддадзены ў арэнду клюбу «[[Менск (футбольны клюб)|Менск]]» да канца сэзону<ref>[http://www.football.by/news/73699.html Артем Быков до конца сезона на правах аренды будет играть в «Минске»]{{Ref-ru}}</ref>. У складзе «Менску» замацаваўся ў асноўным складзе на пазыцыі левага паўабаронцы. Па заканчэньні сэзону вярнуўся ў «Дынама»<ref>[http://www.pressball.by/news/football/218491 Футбол. Артем Быков может продолжить карьеру в "Минске"]</ref>. У сэзоне 2016 году трывала гуляў у аснове дынамаўцаў, часам выкарыстоўваўся на пазыцыі цэнтральнага абаронцы. Сэзон 2017 году пачынаў у цэнтры паўабароны, пазьней стаў выступаць у якасьці левага абаронцы. У студзені 2018 года падоўжыў кантракт з «Дынама»<ref>[http://football.by/news/108819.html Быков продлил контракт с минским "Динамо"]</ref>. У жніўні 2018 году паводле пагадненьня бакоў пакінуў сталічны клюб<ref>[http://football.by/news/116413.html Артем Быков покинул минское "Динамо"]</ref> і неўзабаве падпісаў кантракт зь берасьцейскім «[[Дынама Берасьце|Дынама]]»<ref>{{cite web|url=http://www.football.by/news/116672.html|title=Артем Быков перешел в брестское "Динамо"|lang=ru}}</ref>. У складзе берасьцейскай каманды стаў гуляць у пачатковым складзе. Сэзон 2019 году таксама пачынаў у асноўным складзе, аднак у траўні атрымаў траўму, і да канца сэзону зьяўляўся на полі толькі эпізадычна. У сьнежні 2019 году падоўжыў кантракт з «Дынама» на сэзон 2020 году<ref>[http://football.by/news/135039.html Веретило и Быков на сезон продлили контракты с брестским "Динамо"]</ref>. У студзені 2021 году вярнуўся ў менскае «Дынама»<ref>[https://football.by/news/147554.html Минское "Динамо" обявило о возвращении Артема Быкова]</ref>, дзе стаў гульцом стартавай адзінаццаткі. У студзені 2023 году падоўжыў кантракт з сталічным клюбам<ref>{{cite web|date = 2023-01-23|url = https://www.pressball.by/news/football/432240|title = Футбол. Артем Быков продлил контракт с минским "Динамо"|website = pressball.by|accessdate = 2023-01-23|language = ru|archiveurl = https://web.archive.org/web/20230123140532/https://www.pressball.by/news/football/432240|archivedate = 23 студзеня 2023|deadurl = yes}}</ref>. Улетку 2024 году прыяднаўся да грэцкага клюбу «[[Лямія (футбольны клюб)|Лямія]]»<ref>[https://football.by/news/191206 Артем Быков подписал контракт с "Ламией"]{{Ref-ru}}. Football.by</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20240809221359/https://sport5.by/news/football/Artem-Bykov--igrok-grecheskoy-Lamii/ Артем Быков — игрок греческой "Ламии"]{{Ref-ru}}. Sport5.by</ref><ref>[https://pressball.by/news/football/grecheskaya-lamiya-obyavila-o-podpisanii-kontrakta-s-artemom-bykovym/ Греческая "Ламия" объявила о подписании контракта с Артемом Быковым]{{Ref-ru}}. Прессбол.</ref>. У складзе грэцкай каманды ня здолеў замацавацца, згуляўшы вобмаль матчаў у стартавым складзе, а апошнія матчы чэмпіянату ўвогуле на полі не зьяўляўся. У лютым 2025 году вярнуўся ў складзе берасьцейскага «Дынама»<ref>{{Спасылка|дата публікацыі = 2025-02-10 |url = https://football.by/news/198300 |загаловак = Артем Быков вернулся в брестское "Динамо" |выдавец = Football.by |дата доступу = 2025-03-23 |мова = ru}}</ref><ref>{{Спасылка|дата публікацыі = 2025-02-10 |url = https://sport5.by/news/football/rossiya/Artem-Bykov-vernulsya-v-brestskoe-Dinamo/ |загаловак = Артем Быков вернулся в брестское "Динамо" |выдавец = Sport5 |дата доступу = 2025-03-23 |мова = ru}}</ref>. === Міжнародная === 18 траўня 2014 году дэбютаваў у [[Зборная Беларусі па футболе|нацыянальнай зборнай Беларусі]] ў таварыскім матчы супраць [[Зборная Ірану па футболе|зборнай Ірану]]. У 2015—2016 гадах не выклікаўся ў зборную, а 1 чэрвеня 2017 году пасьля доўгага перапынку зноў згуляў за нацыянальную каманду, правёўшы на полі другі тайм таварыскага матчу супраць [[Зборная Швайцарыі па футболе|зборнай Швайцарыі]] (0:1). З 2018 году чарговы раз заставаўся па-за складам зборнай, пакуль 2 чэрвеня 2021 году не згуляў у таварыскім матчы супраць [[Зборная Азэрбайджану па футболе|зборнай Азэрбайджану]] (1:2), калі выйшаў у стартавым складзе і быў заменены ў другім тайме. == Дасягненьні == '''«Дынама» Берасьце''': * [[Чэмпіянат Беларусі па футболе|Чэмпіён Беларусі]]: 2019 * Срэбраны прызэр [[Чэмпіянат Беларусі па футболе|чэмпіянату Беларусі]]: [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2014 году|2014]], [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2017 году|2017]] * Бронзавы прызэр [[Чэмпіянат Беларусі па футболе|чэмпіянату Беларусі]]: [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2013 году|2013]], [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2016 году|2016]] * Уладальнік [[Супэркубак Беларусі па футболе|Супэркубка Беларусі]]: 2019, 2020 '''«Дынама» Менск''': * [[Чэмпіянат Беларусі па футболе|Чэмпіён Беларусі]]: 2023 * Бронзавы прызэр [[Чэмпіянат Беларусі па футболе|чэмпіянату Беларусі]]: [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2021 году|2021]] == Статыстыка == {| class="wikitable" style="text-align: center;" |- !rowspan="2"| Клюб !!rowspan="2"| Сэзон !!colspan="3"| Чэмпіянат |- ! Дывізіён !! Матчы !! Галы |- | [[Дынама Менск (футбольны клюб)|Дынама Менск]] ||rowspan="2"| [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2015 году|2015]] ||rowspan="2"| [[Найвышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2015 году|Найвышэйшая ліга]] || 12 || 1 |- | [[Менск (футбольны клюб)|Менск]] || 10 || 1 |- |rowspan="3"| [[Дынама Менск (футбольны клюб)|Дынама Менск]] || [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2016 году|2016]] || [[Найвышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2016 году|Найвышэйшая ліга]] || 20 || 3 |- | [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2017 году|2017]] || [[Найвышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2017 году|Найвышэйшая ліга]] || 29 || 2 |- |rowspan="2"| [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2018 году|2018]] ||rowspan="2"| [[Найвышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2018 году|Найвышэйшая ліга]] || 15 || 1 |- | [[Дынама Берасьце]] || 12 || 2 |} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20150303222928/http://dinamo-minsk.by/be/komanda/igrok/~show/bykov Профіль на сайце менскага «Дынама»] * [http://www.pressball.by/footballstat/artem_bykov/ Статыстыка «ПБ-Инфо»]{{Ref-ru}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Быкаў, Арцём}} [[Катэгорыя:Беларускія футбалісты]] adge8te3abxzg9n1h80vw4z3ij33ou9 0 141244 2618915 2576086 2025-06-07T13:46:00Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618915 wikitext text/x-wiki {{Герарх}} '''Анто́н Мітрафа́навіч Ке́цка''' (14 лютага 1907, в. [[Замагільле]] [[Слуцкі павет (Расейская імпэрыя)|Слуцкага павету]] [[Менская губэрня|Менскай губэрні]], цяпер у [[Салігорскі раён|Салігорскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] — 29 сакавіка 1978) — прэсьбітар царквы [[Эвангельскія хрысьціяне-баптысты|эвангельскіх хрысьціянаў-баптыстаў]] (ЭХБ). [[Праведнік народаў сьвету]]<ref name="ЯдВашэм1">{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = https://www.yadvashem.org/ru/righteous/stories/orlov.html| копія = | дата копіі = | загаловак = Василий Орлов, Антон Кецко, Мария Воронич, Вера Спарнинг| фармат = | назва праекту = Праведники| выдавец = [[Яд Вашэм]]. Мэмарыяльны комплекс гісторыі Галакосту| дата доступу = 8 чэрвеня 2020 | мова = ru| камэнтар = }}</ref>. == Жыцьцяпіс == Нарадзіўся ў сям’і сялянаў, якія мелі 6 дзяцей. Зь 10-гадовага веку працаваў пастухом у заможных сялянаў, з 1928 — лесьніком, пазьней кавалём. У 1923 року пачуў казаньне аднаго з братоў Слуцкай царквы ЭХБ, стаў наведваць хатнія грамады вернікаў і слуцкі Дом малітвы. У 1928 року прыняў воднае хрышчэньне ў [[Старобін]]скай грамадзе ЭХБ. Неўзабаве быў абраны чальцом царкоўнай рады. У 1930 року арыштаваны поруч зь яшчэ 200 эвангельскімі, праваслаўнымі, каталіцкімі сьвятарамі і жыдоўскімі рабінамі, а таксама сем’ямі заможных сялянаў<ref name="зашто?">{{Спасылка | аўтар = Andrei.| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 9 ліпеня 2019| url = https://krinica.org/za-chto/| копія = | дата копіі = | загаловак = За что?| фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Крыніца жыцьця]]| дата доступу = 8 чэрвеня 2020 | мова = ru| камэнтар = }}</ref>. Трапіў у лягер на будаўніцтве чыгункі Ворша — Лепель. Вызвалены ў 1933 року. Працаваў інструктарам вайскова-будаўнічых працаў УВБРВ у Слуцку. У 1937 року выгнаны з працы як «вораг народа». У канцы року з жонкай зьехаў у [[Башкірыя|Башкірыю]], асьцерагаючыся рэпрэсіяў. Працаваў на Беларэцкай чыгунцы, а ў 1940 року, зноў спрабуючы ўнікнуць арышту, вярнуўся ў БССР і ўладкаваўся прарабам на будаўніцтва авіязаводу (цяпер [[Менскі трактарны завод]]). З пачаткам [[Вялікая Айчынная вайна|нямецка-савецкай вайны]] Антон Кецка удзельнічаў у збудаваньні бамбасховішча ў Менску. Пасьля ўладкаваўся [[шкляр]]ом пры вайсковым шпіталі. У студзені 1942 року абраны [[прэсьбітар]]ам ЭХБ [[Менск]]у<ref name="necropole">{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = https://timenote.info/ru/person/view?id=1115328|загаловак = Антон Кецко|фармат = |назва праекту = Timenote|выдавец = |дата доступу = 8 чэрвеня 2020|мова = ru|камэнтар = }}</ref>. Антон Кецка разам зь іншым вернікам ЭХБ Уладзімерам Канатушам дамогся ад нямецкіх акупацыйных уладаў дазволу на правядзеньне набажэнстваў, бо нелегальныя сходы пагражалі расстрэлам усім вернікам. Нямецкая адміністрацыя таксама вылучыла царкве ЭХБ памяшканьне на [[Няміга (вуліца, Менск)|Няміскай вуліцы]]. На просьбу старосты мескай управы [[Вацлаў Іваноўскі|Вацлава Іваноўскага]] менская суполка ЭХБ апекавалася дзіцячымі дамамі №№2 і 7, зьбіраючы для іх харчаваньне, адзежу, мэдыкамэнты. Дзякуючы добрым кантактам зь нямецкім афіцэрам Гергардам Кругерам, які быў ягоным парафіянінам, Антон Кецка здолеў зьберагчы ад сьмерці ў гэтых дзіцячых дамох 72 [[жыд]]оўскіх дзяцей з [[Менскае гета|гета]]. У чэрвені 1944 року вывезены на прымусовыя працы ў [[Нямеччына|Нямеччыну]]<ref name="ЯдВашэм1" />, дабраахвотна вярнуўся ў [[БССР]] у красавіку 1945. Жылі ў кватэры жончынай сястры на [[Вуліца Янкі Купалы (Менск)|вуліцы Пралетарскай]]. Антон Кецка ўладкаваўся стэльмахам у Акадэмію навук, але адпрацаваў толькі 8 дзён<ref name="зашто?" />. 2 лістапада 1945 року арыштаваны па дарозе на працу. 28 сакавіка 1946 трыбуналам войскаў НКУС Менскай вобласьці асуджаны на 10 гадоў зьняволеньня і 5 гадоў паразы ў правох з канфіскацыяй маёмасьці «за правядзеньне кантрарэвалюцыйнай прапаганды і ўзьвядзеньне паклёпу на савецкую ўладу». Пакараньне адбываў у лягеры «{{Не перакладзена|Тахтамыгда||d|Q16016109}}» [[Амурская вобласьць|Амурскай вобласьці]] [[РСФСР]]<ref name="necropole" />. Вызвалены ў пачатку 1953, па сконе Сталіна, дзякуючы хадайніцтву пэрсаналу дзіцячых дамоў і выратаваных дзяцей. Вярнуўся ў Менск, працаваў будаўніком у розных прадпрыемствах Менску. У 1967 року абраны старэйшым прэсьбітарам ЭХБ па [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]]. У 1972—1974 служыў прэсьбітарам Менскай царквы ЭХБ. Кіраваў будоўляй новага малітоўнага дому менскай грамады ЭХБ. Памёр 29 сакавіка 1978 року. Пахаваны на [[Чыжоўскія могілкі (Менск)|Чыжоўскіх могілках]] у Менску, па помніку выбіты словы з [[Другое пасланьне да Цімафея|2 Цім.]] 4:7-8: «Змагаўся я добрым змаганьнем, бег зьдзейсьніў, веру захаваў. Нарэшце, вызначаны мне вянок праведнасьці, які дасьць мне Госпад». [[Рэабілітацыя|Рэабілітаваны]] пасьмяротна 9 лютага 1994 року прэзыдыюмам Менскага абласнога суду<ref name="necropole" />. == Дзейнасьць == У час нямецкай акупацыі апрацаваў беларускамоўны «[[Эвангельскі хрысьціянскі сьпеўнік]]»{{Зноска|БКПНК|2002|Туронак|46}} (1943), выдаў Новы Запавет 15-тысячным накладам<ref name="necropole" />. Пісаў у «[[Беларуская газэта (1941)|Беларускай газеце]]» пра становішча царквы ЭХБ у Беларусі. == Сям’я == У 1933 року ўзяў шлюб зь верніцай слуцкай грамады ЭХБ Нінай Адамаўнай (памерла ў 1966 року). Зь ёй мелі трох дачок — Ліду, Валю, Галю — і сына Мікалая. Пасьля арышту бацькі Валя трапіла ў дзіцячы дом, дзе жыла да вызваленьня Антона Кецкі ў 1953 року. Валя і Галя сьпявалі ў хоры Менскай царквы ЭХБ. == Памяць == 16 лістапада 2005 року ўганараваны званьнем [[Праведнік народаў сьвету|Праведніка народаў сьвету]] ад інстытуту [[Яд Вашэм]]<ref name="ЯдВашэм1" />. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Беларуская кніга пад нямецкім кантролем}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20200608105905/http://www.warmuseum.by/index.php/yubilyary/740-110-let-so-dnya-rozhdeniya-antona-mitrofanovicha-ketsko Біяграфія] {{ref-ru}} на бачыне [[Беларускі дзяржаўны музэй гісторыі Вялікай Айчыннай вайны|Беларускага дзяржаўнага музэю гісторыі Вялікай Айчыннай вайны]] * [https://web.archive.org/web/20200608105901/https://base.memo.ru/person/show/2809874 Ахвяры палітычнага тэрору ў СССР] {{ref-ru}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Кецка, Антон Мітрафанавіч}} [[Катэгорыя:Беларускія пратэстанцкія дзеячы]] [[Катэгорыя:Беларускія Праведнікі народаў сьвету]] [[Катэгорыя:Рэпрэсаваныя ў БССР]] [[Катэгорыя:Высланыя]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Салігорскім раёне]] h6iv2e8tipnl9po3bbdm0rf4x4efzhz 0 143329 2618925 1921669 2025-06-07T14:37:52Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618925 wikitext text/x-wiki [[Файл:7 archangels.jpg|міні|180пкс|Сем арханёлаў, расейская ікона (1900)]] '''Арханё́л''' ({{мова-el|ἀρχάγγελος}}, літаральна «галоўны анёл») — [[анёл]] высокага рангу. Істоты падобныя на арханёлаў знаходзяцца ў шэрагу рэлігійных традыцыяў, але слова «арханёл» само, як правіла, зьвязана з абрамічнымі рэлігіямі, як то [[юдаізм]]ам, [[хрысьціянства]]м і [[іслам]]ам. [[Міхаіл (арханёл)|Міхаіл]] і [[Гаўрыіл (арханёл)|Гаўрыіл]] прызнаюцца арханёламі ў юдаізьме, ісламе й большасьцю хрысьціян. [[Кніга Тобіт]], якая ўваходзіць у [[Каталіцтва|каталіцкую]] й [[Праваслаўе|праваслаўную]] [[Біблія|Бібліі]], але лічыцца апакрыфічнай для [[Пратэстантызм|пратэстантаў]], згадвае [[Рафаэль (арханёл)|Рафаэля]], які таксама лічыцца арханёлам. Арханёлы Міхаіл, Гаўрыіл і Рафаэль шануюцца [[Рымска-каталіцкая царква|Рымска-каталіцкай царквой]] сьвятам [[29 верасьня]] й [[Праваслаўная царква|Праваслаўнай царквой]] [[21 лістапада]]. Гаўрыіл, Міхаіл, [[Ізрафіл]] і [[Азраэль]] лічацца арханёламі ў ісламе. Габрэйская літаратура, як то [[Кніга Эноха]], згадвае [[Мэтатрон]]а як арханёла, званы «высокім анёлам», хоць прыняцьце гэтага анёла не зьяўляецца кананічным ва ўсіх галінах веры. У [[зараастрызм]]е, сьвятыя тэксты спасылаюцца на шэсьць вялікіх [[Амэша Спэнта]], літаральна «чароўныя іскры». Некаторыя галіны канфэсіяў згадваюць групу зь [[Сем арханёлаў|сямі арханёлаў]], але фактычна самі анёлы адрозьніваюцца ў залежнасьці ад крыніцы. Рафаэль, Гаўрыіл і Міхаіл заўсёды згадваюцца ў якасьці арханёлаў, але іншыя арханёлы вар’ююцца, але часьцей за ўсё ўключаюць [[Урыел]]я. Большасьць арханёлаў лічацца добрымі анёламі. [[Люцыфэр|Сатана]], якога часам называюць Люцыфэрам, таксама лічыцца арханёлам, але які зьбіўся з шляху праўдзівага [[Бог]]у й лічыцца злом, вядучым паўшых анёлаў супраць Богу ў [[Вайна на Нябёсах|вайне на Нябёсах]] у традыцыях, у якіх такі панятак існуе. == Вонкавыя спасылкі == {{Commons|Category:Archangels}} * [https://web.archive.org/web/20110425085519/http://angelstoday.net/?lang=ru Арханёлы: герархія, іхныя выявы й малюнкі]. {{ref-ru}} [[Катэгорыя:Выдуманыя пэрсанажы]] [[Катэгорыя:Арханёлы| ]] 6jsajigxkiezqsjalbgl87iwhdh106a 0 150968 2619109 2217190 2025-06-07T22:19:14Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619109 wikitext text/x-wiki [[Файл:Traktat brzeski 1918.jpg|значак|260пкс|Першая старонка Берасьцейскай мірнай дамовы]] '''Берасьцейскі мір''', '''Берасьцейская мірная дамова''' — [[Сэпаратны мір|сэпаратная]] міжнародная мірная дамова, падпісаная 3 сакавіка 1918 году ў [[Берасьце-Літоўскае|Берасьці-Літоўскім]] прадстаўнікамі [[РСФСР|Савецкай Расеі]], з аднаго боку, і [[Цэнтральныя дзяржавы|Цэнтральных дзяржаваў]] ([[Нямеччына|Нямеччыны]], [[Аўстра-Вугоршчына|Аўстра-Вугоршчыны]], [[Турэччына|Турэччыны]] і [[Баўгарыя|Баўгарыі]]) — зь іншага. Адзначыў паразу і выхад [[РСФСР|Савецкай Расеі]] зь [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]]. [[Ратыфікацыя|Ратыфікаваны]] Надзвычайным IV Усерасейскім Зьездам Саветаў 15 сакавіка 2/3 галасоў і нямецкім імпэратарам [[Вільгельм II|Вільгельмам II]] 26 сакавіка 1918 року. [[Дэнансацыя|Ануляваны]] [[УЦВК РСФСР]] у лістападзе таго ж року. == Перадумовы == {{СС|7 лістапада|1917|25 кастрычніка}} году ў выніку [[Кастрычніцкі пераварот|ўзброенага перавароту]] ў Расеі быў зрынуты [[Часовы ўрад Расеі|Часовы ўрад]]. {{СС|8 лістапада||26 кастрычніка}} Другі ўсерасейскі зьезд Саветаў прыняў [[Дэкрэт пра мір]], у якім прапанаваў усім дзяржавам-удзельніцам Першай сусьветнай вайны неадкладна заключыць замірэньне і пачаць перамовы пра мірнае пагадненьне. Усе дзяржавы-хаўрусьніцы Расейскай імпэрыі ў вайне праігнаравалі заклік савецкага ўраду і ўручылі вярхоўнаму галоўнакамандуючаму расейскага войска [[Мікалай Духонін|Мікалаю Духоніну]] калектыўную ноту, у якой выказалі пратэст супраць парушэньня дамовы ад 5 верасьня 1914 року, якая забараняла заключэньне [[Сэпаратны мір|сэпаратнага міру]] або замірэньня. Духонін, які адмовіўся зьвярнуцца да камандаваньня войскаў супернікаў з прапановаю замірэньня, быў зьняты з пасады {{СС|21 лістапада||8 лістапада}}, а ягонае месца заняў прапаршчык царскага войска [[Мікалай Крыленка]]. Савецкі ўрад, не дачакаўшыся ад [[Антанта|Антанты]] падтрымкі мірнае ініцыятывы, пачаў сэпаратныя перамовы пра мір зь Нямеччынай. == Заключэньне замірэньня == {{СС|2 сьнежня||19 лістапада}} мірная дэлегацыя Савецкага ўраду на чале з [[Адольф Ёфэ|Адольфам Ёфэ]] прыбыла ў Берасьце-Літоўскае, дзе разьмяшчалася Стаўка нямецкага камандаваньня на [[Усходні фронт (Першая сусьветная вайна)|Ўсходнім фронце]]. Перамовы зь Нямеччынай пачаліся наступным днём. {{СС|4 сьнежня||21 лістапада}} савецкая дэлегацыя выклала свае ўмовы: * замірэньне заключаецца на 6 месяцаў; * ваенныя дзеяньні прыпыняюцца на ўсіх франтох; * нямецкія войскі выходзяць з [[Рыга|Рыгі]] і з [[Маанзундзкі архіпэляг|Маанзундзкіх астравоў]]; * забароненыя якія-кольвек перакідкі нямецкіх войскаў на [[Заходні фронт (Першая сусьветная вайна)|Заходні фронт]]. У выніку былі дасягнутыя наступныя пагадненьні: * замірэньне заключанае на пэрыяд з {{СС|7 сьнежня||24 лістапада}} да {{СС|17 сьнежня||4}}; * войскі застаюцца на займаных пазыцыях; * спыняюцца ўсе перакідкі войскаў, акрамя тых, што ўжо пачаліся. == Перамовы пра мір == Пасьля падпісаньня замірэньня пачаліся мірныя перамовы ({{СС|22 сьнежня|1917|9}}). Дэлегацыі дзяржаваў [[Цэнтральныя дзяржавы|Чацьвярнога саюзу]] ўзначальвалі: ад [[Нямеччына|Нямеччыны]] — статс-сакратар ведамства замежных справаў [[Рыхард фон Кюльман]]; ад [[Аўстра-Вугоршчына|Аўстра-Вугоршчыны]] — міністар замежных справаў граф [[Атакар Чэрнін]]; ад [[Баўгарыя|Баўгарыі]] — міністар юстыцыі {{Не перакладзена|Хрыста Попаў||bg|Христо Попов (юрист)}}; ад [[Турэччына|Турэччыны]] — старшыня мэджлісу [[Мэхмэд Талаат|Талаат-бэй]]. У савецкую дэлегацыю на першым этапе ўваходзілі 5 упаўнаважаных — чальцоў [[УЦВК]]: бальшавікі [[Адольф Ёфэ]] — старшыня дэлегацыі, [[Леў Каменеў|Леў Разэнфэльд]] і [[Рыгор Сакольнікаў|Рыгор Брыльянт)]], эсэры [[Настасься Біцэнка]] і [[Сяргей Маслоўскі-Мсьціслаўскі]], 8 чальцоў вайсковай дэлегацыі, 3 перакладнікі і 6 тэхнічных супрацоўнікаў, а таксама 5 шараговых сябраў дэлегацыі<ref>{{Кніга|аўтар = Иванов, И. С.|частка = |загаловак = Очерки истории Министерства иностранных дел России. 1802—2002|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = {{М.}}|выдавецтва = Olma Media Group|год = 2002|том = 2|старонкі = 39—40|старонак = |сэрыя = |isbn = 9785224036530|наклад = }}</ref>. Савецкі бок, грунтуючыся на [[Дэкрэт пра мір|Дэкрэце пра мір]], прапанаваў прыняць за аснову перамоваў наступную праграму: # Недапушчальныя ніякія гвалтоўныя далучэньні захопленых у час вайны тэрыторыяў; войскі, якія акупавалі гэтыя тэрыторыі, мусяць быць выведзеныя ў найкарацейшы тэрмін. # Аднаўляецца поўная палітычная самастойнасьць народаў, якія былі яе пазбаўленыя ў часе вайны. # Нацыянальным групам, якія ня мелі палітычнай самастойнасьці да войны, гарантаваная магчымасьць вольна вырашыць пытаньне пра прыналежнасьць да якое-кольвек дзяржавы ці пра сваю дзяржаўную самастойнасьць шляхам вольнага рэфэрэндуму. # Забясьпечваецца культурна-нацыянальная і, пры наяўнасьці пэўных умоваў, адміністрацыйная [[аўтаномія]] нацыянальных мяньшыняў. # Адмова ад [[кантрыбуцыя]]ў. # Разьвязаньне каляніяльных пытаньняў на падставе вышэй выкладзеных прынцыпаў. # Недапушчальнасьць ускосных прыгнятаньняў свабоды больш слабых нацыяў з боку нацыяў больш моцных. Па трохдзённым абмеркаваньні Рыхард фон Кюльман зрабіў заяву пра тое, што Нямеччына і ейныя хаўрусьнікі прымаюць гэтыя ўмовы з адной агаворкай, якая зьніякавала згоду Нямеччыны на мір без [[анэксія]]ў і кантрыбуцыяў. У выніку савецкая дэлегацыя ўзяла перапынак дзеля таго, каб паспрабаваць прыцягнуць да перамоваў дзяржавы Антанты. Падчас перапынку высьветлілася, што Нямеччына разумее мір без анэксіяў інакш, чым Саветы — яны ня маюць намеру адводзіць войскі да межаў 1914 року, тым болей што Польшча, Летува і Курляндыя ўжо выказаліся за аддзяленьне ад Расеі, таму гэта ня будзе лічыцца анэксіяй. {{СС|28 сьнежня||15}} савецкая дэлегацыя выехала на кансультацыю ў [[Петраград]]. На нарадзе ЦК РСДРП(б) было прынятае рашэньне як мага даўжэй зацягваць перамовы ў спадзеве на рэвалюцыю ў самой Нямеччыне. Пазьней пазыцыя была ўдакладненая: «Трымаемся да нямецкага [[Ультыматум|ўльтыматуму]], пасьля здаем.» На чале дэлегацыі быў пастаўлены [[Леў Троцкі]], які зацягваў перамовы і адначасна за сьпінамі перамоўнікаў зьвяртаўся з заклікамі да паўстаньня да вайскоўцаў Нямеччыны й Аўстра-Вугоршчыны. Калі ж Нямеччына абвясьціла свае жорсткія ўмовы міру, Троцкі пайшоў супраць Леніна, які выступаў за мір любым коштам, аднак не падтрымаў і [[Мікалай Бухарын|Бухарына]], які заклікаў да «рэвалюцыйнай вайны». Замест гэтага Троцкі вылучыў прамежкавы лёзунг «ні вайны, ні міру», то бок заклікаў да спыненьня вайны, аднак без падпісаньня мірнай дамовы. {{СС|4 студзеня|1918|22 сьнежня 1917}} [[Канцлер Нямеччыны|нямецкі канцлер]] [[Георг фон Гертлінг]] паведаміў [[Райхстаг (Нямецкая імпэрыя)|Райхстагу]], што ў [[Берасьце-Літоўскае]] прыбыла дэлегацыя [[Украінская цэнтральная рада|Украінскай цэнтральнай рады]]. Нямеччына спадзявалася выкарыстаць гэты факт і як рычаг супраць Расеі, і супраць свайго хаўрусьніка — Аўстра-Вугоршчыны. Перамовы з украінцамі зацягнуліся так, што адкрыцьцё канфэрэнцыі давялося перанесьці на {{СС|9 студзеня|1918|27 сьнежня 1917}} року. На {{СС|10 студзеня|1918|28 сьнежня 1917}} была запрошаная ўкраінская дэлегацыя. Ейны старшыня [[Усевалад Галубовіч|Ўсевалад Галубовіч]] абвясьціў дэклярацыю Цэнтральнае рады пра тое, што ўлада Саветаў не распаўсюджваецца на Ўкраіну, а таму тая будзе самастойна весьці мірныя перамовы. {{СС|12 студзеня|1918|30 сьнежня 1917}} савецкая дэлегацыя запатрабавала ад урадаў Нямеччыны й Аўстра-Вугоршчыны гарантыяў таго, што яны не намерваюцца далучаць да сябе якія-кольвек тэрыторыі былой Расейскай імпэрыі; генэрал Гофман у прамове ў адказ паведаміў, што нямецкі ўрад адмаўляецца вызваляць акупаваныя тэрыторыі Курляндыі, Летувы, Рыгі і астравы Рыскай затокі. {{СС|18 студзеня|1918|5}} генэрал Гофман прад’явіў умовы Цэнтральных дзяржаваў — яны ўяўлялі сабою мапу былой Расейскай імпэрыі, на якой на карысьць Нямеччыны й Аўстра-Вугоршчыны адыходзілі Польшча, Летува, частка Беларусі й Украіны, Эстоніі й Латвіі, Маанзундзкія астравы й Рыская затока. Гэта дазваляла Нямеччыне кантраляваць марскія шляхі да Фінскай і Батніцкай затокаў, а таксама разьвіваць наступ на Петраград. Прапанаваная граніца была скрайне нявыгадная для Расеі, савецкая дэлегацыя запатрабавала дзесяцідзённага перапынку дзеля азнаямленьня з новымі патрабаваньнямі свайго ўраду. Пасьля гарачае ўнутрыпартыйнае барацьбы Ленін загадаў Троцкаму ўсемагчыма зацягваць перамовы, аднак у выпадку прад’яўленьня ўльтыматуму мір падпісаць. Тым часам у Берасьці-Літоўскім нямецкая й аўстрыйская дэлегацыі падпісалі мір з Украінскай цэнтральнай радай. У абмен на вайсковую дапамогу супраць савецкіх войскаў УНР абавязвалася паставіць Нямеччыне й Аўстра-Вугоршчыне да 31 ліпеня 1918 року мільён тон зерня, 400 млн яек, да 50 тыс. тон мяса рагатай жывёлы, сала, цукар, пяньку, марганцавую руду й інш. Аўстра-Вугоршчына таксама ўзяла на сябе абавязьніцтва стварыць аўтаномную Ўкраінскую вобласьць ва Ўсходняй Галіччыне. Аднак ужо ў красавіку 1918 року нямецкія ўлады разагналі ўрад Цэнтральнае рады, замяніўшы яго на больш [[Украінская Дзяржава|кансэрватыўны рэжым]] гетмана [[Паўло Скарападзкі|Скарападзкага]]. Неадкладна пасьля падпісаньня мірнае ўмовы з УНР і па наўпроставым загадзе імпэратара Вільгельма II фон Кюльман выставіў Савецкай Расеі ўльтыматум з наступнай фармулёўкай: «Расея прымае да ведама наступныя тэрытарыяльныя зьмены, якія набываюць моц разам з ратыфікацыяй гэтай мірнай дамовы: рэгіёны між граніцамі Нямеччыны й Аўстра-Вугоршчыны і лініяй, якая праходзіць… адгэтуль ня будуць падлягаць тэрытарыяльнаму верхавенству Расеі. З факту іхняй прыналежнасьці да былой Расейскай імпэрыі для іх ня будуць выцякаць аніякія абавязьніцтвы ў дачыненьні да Расеі. Будучы лёс гэтых рэгіёнаў будзе вырашацца ў згодзе з гэтымі народамі, а менавіта на падставе тых пагадненьняў, якія заключаць зь імі Нямеччына й Аўстра-Вугоршчына». Троцкі, парушыўшы прыказаньні Леніна, адрынуў нямецкія ўмовы, вылучыўшы лёзунг «Ні міру, ні вайны: мір не падпісваем, вайну спыняем, а войска дэмабілізуем». Нямецкі бок у адказ абвясьціў, што непадпісаньне Расеяй мірнай дамовы аўтаматычна спрычыньвае спыненьне замірэньня. Пасьля гэтага савецкая дэлегацыя дэманстрацыйна пакінула перамовы. У той самы дзень Троцкі аддаў загад вярхоўнаму галоўнакамандуючаму Крыленку неадкладна аддаць загад пра спыненьне стану вайны зь Нямеччынай і ўсеагульную мабілізацыю. Гэты загад быў скасаваны Леніным ужо праз 6 гадзінаў, аднак яго атрымалі ўсе франты. == Падпісаньне == {{СС|13 лютага|1918|31 студзеня}} на нарадзе з удзелам Вільгельма II, імпэрскага канцлера Гертлінга, кіраўніка нямецкага ведамства замежных справаў фон Кюльмана, Гіндэнбурга, Людэндорфа, начальніка марскога штабу і віцэ-канцлера было прынятае рашэньне аднавіць наступ на Ўсходнім фронце. Плянавалася заняць усю Прыбалтыку ўсутыч да Нарвы і аказаць узброеную падтрымку Фінляндыі. Плян да апошняга моманту трымаўся ў сакрэце, і толькі 16 лютага ўвечары пра гэта было паведамлена савецкаму прадстаўніку, які заставаўся ў Берасьці-Літоўскім. Ужо 18 лютага ўдзень немцы пачалі наступ і да вечара ўзялі [[Дзьвінск]], дзе на той час знаходзіўся штаб расейскай 5-й арміі Паўночнага фронту. Бальшавіцкія часткі не аказалі па ўсім фронце сур’ёзнага супраціву<ref name="volkov">{{Артыкул|аўтар = Волков С. В.|загаловак = Праздник государственной измены?|арыгінал = |спасылка = http://www.novayagazeta.ru/society/51205.html|аўтар выданьня = |выданьне = Новая газета|тып = газэта|месца = |выдавецтва = |год = 2012-02-12|выпуск = |том = |нумар = 19|старонкі = |isbn = }}</ref>. Савецкі ўрад уночы з 18 на 19 лютага накіраваў ураду Нямеччыны радыёграму з выказваньнем пратэсту і згодаю падпісаць мірную дамову на нямецкіх умовах. Тым часам у ходзе наступу немцы рушылі на [[Рэвель]], [[Пскоў]] і [[Нарва (горад)|Нарву]]. 19 лютага быў узяты [[Менск]], 20 — [[Полацак]], 21 — [[Рэчыца]] й [[Ворша]], 22 — латвійскія [[Вольмар]] і [[Вэндэн]] і эстонскія [[Валк]] і [[Гапсала]]. 24 лютага немцы, страціўшы ў баёх за Пскоў каля 300 вайскоўцаў, спынілі прасоўваньне<ref>[https://web.archive.org/web/20131230233447/http://gubernia.pskovregion.org/number_427/08.php Андрей Михайлов. История начала Красной армии и Гражданской войны]</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20131230235245/http://txt.rushkolnik.ru/docs/index-7154.html?page=13 Иванов С. А. Большевики Псковской губернии в борьбе за победу Великой Октябрьской революции]</ref>. У гэты час у Пецярбургу нарэшце атрымалі ўльтыматум нямецкага ўраду. Ва Ўкраіне 21 лютага нямецкія войскі ўвайшлі ў [[Кіеў]], 1 сакавіка занялі [[Гомель]], [[Чарнігаў]] і [[Магілёў]]. Бальшавіцкія войскі адступалі без усялякага супраціву. Як згадваў генэрал Гофман, «мне яшчэ не даводзілася бачыць такой недарэчнай вайны. Мы вялі яе практычна на цягнікох і аўтамабілях. Саджаеш на цягнік купку пяхоты з кулямётамі і адной гарматай і едзеш да наступнай станцыі. Бярэш вакзал, арыштоўваеш бальшавікоў, саджаеш на цягнік яшчэ жаўнераў і едзеш далей». Прадпрынятая 21 лютага бальшавікамі спроба зладзіць абарону Петраграду правалілася ўжо 25 лютага. Хоць за дзень да таго большасьць ваенных частак прынялі рэзалюцыі «стаяць насьмерць», на справе ніхто ня рушыў на фронт, за выняткам [[Латыскія стралкі|латыскіх стралкоў]]. У такіх умовах пагроза акупацыі Петраграду стала цалкам рэальнай, і было вырашана перанесьці сталіцу ў Маскву. На прыняцьце ўльтыматуму з 10 пунктаў Савецкаму ўраду надавалася 48 гадзінаў. Першыя два пункты паўтаралі ўльтыматум ад 27 студзеня, то бок тычыліся тэрытарыяльных прэтэнзіяў. Акрамя таго, было прапанавана неадкладна ачысьціць [[Ліфляндыя|Ліфляндыю]] й [[Эстонія|Эстонію]] ад расейскіх войскаў і чырвонагвардзейцаў. Расея абавязвалася заключыць мір з [[УЦР|Украінскай цэнтральнай радай]], вывесьці войскі з [[Украіна|Украіны]] і [[Фінляндыя|Фінляндыі]], вярнуць [[Турэччына|Турэччыне]] анаталійскія правінцыі і прызнаць скасаваньне турэцкіх капітуляцыяў, неадкладна дэмабілізаваць войска, у тым ліку наваўтвораныя злучэньні, адвесьці свой флёт у [[Чорнае мора|Чорным]] і [[Балтыйскае мора|Балтыйскім морах]] і ў [[Паўночны Ледавіты акіян|Паўночным Ледавітым акіяне]] ў расейскія парты і раззброіць яго. Акрамя вайскова-палітычных, ультыматум таксама зьмяшчаў патрабаваньні гандлёва-эканамічнага характару. 23 лютага, ужо ў пэрыяд 48-гадзіннага ўльтыматуму, адбылося паседжаньне ЦК РСДРП(б), на якім Ленін запатрабаваў прыняцьця нямецкіх умоваў, пагражаючы сваёй адстаўкай, што фактычна азначала раскол партыі. Пад уплывам пагрозы Леніна Троцкі, нягледзячы на непрыняцьце мірнай дамовы, адмовіўся ўдзельнічаць у дыскусіі. Ягоная пазыцыя прымусіла завагацца й іншых удзельнікаў. Падчас галасаваньня Троцкі, [[Фэлікс Дзяржынскі|Дзяржынскі]], Ёфэ й [[Мікалай Красьцінскі|Красьцінскі]] ўстрымаліся, што дазволіла прыняць рашэньне сям’ю галасамі супраць чатырох. Толькі за 2,5 гадзіны да сканчэньня тэрміну ўльтыматуму з агромністымі цяжкасьцямі, 126 галасамі супраць 85 з 26 устрымаўшыміся Ленін здолеў прасунуць рашэньне праз [[УЦВК]]. А 7-й раніцы 24 лютага ў Бэрлін пайшла тэлеграма пра прыняцьце нямецкіх умоваў і гатоўнасьць выслаць дэлегацыю ў Берасьце-Літоўскае. Гэтае рашэньне выклікала рашучыя пратэсты «левых камуністаў» і [[эсэр]]аў. Савецкая дэлегацыя вярнулася ў Берасьце-Літоўскае 1 сакавіка. Да гэтага часу міністры замежных справаў супернікаў ужо зьехалі ў Бухарэст заключаць дамову з Румыніяй. Ніхто з бальшавіцкіх лідэраў ня маў жаданьня ставіць свае подпісы пад ганебнай для Расеі дамовай (наркамзамспраў Троцкі сышоў у адстаўку, Ёфэ й Зіноўеў адмовіліся ехаць, [[Рыгор Сакольнікаў|Сакольнікаў]] пагражаў падаць у адстаўку), аднак пазьней Сакольнікаў усё ж пагадзіўся. Дэлегацыя на чале зь ім і ў складзе: Пятроўскі, Чычэрын, Карахан і 8 кансультантаў — падпісала дамову без усялякіх абмеркаваньняў 3 сакавіка. Цырымонія падпісаньня адбылася ў Белым палацы{{Заўвага|Колішняя царква сьвв. Пятра й Паўла, пабудаваная ў XVII стагодзьдзі}}<ref>[https://web.archive.org/web/20140908231427/http://www.brest-fortress.by/?sec=21 Мемориальный комлекс «Брестская крепость-герой»]</ref>. Пасьля падпісаньня мірнае дамовы ў асяродзьдзі вышэйшых ваенных кіраўнікоў адбыўся раскол з нагоды легітымнасьці дагавору. [[Кірыл Шутко]], [[Мікалай Падвойскі]] й [[Мікалай Крыленка]] папрасілі Саўнаркам вызваліць іх ад займаных пасадаў, што было прынята 13 лістапада. == Умовы == У канчатковым варыянце дамова складалася з 14 артыкулаў, розных дадаткаў, 2 заключных і 4 дадатковых дамоваў (між Расеяй і кожнай зь дзяржаваў Чацьвярнога зьвязу). * Ад Расеі былі адлучаныя [[Прывісьлінскі край|прывісьлінскія губэрні]], [[Украіна]], губэрні зь пераважным беларускім насельніцтвам, Эстляндзкая, Курляндзкая і Ліфляндзкая губэрні, [[Вялікае княства Фінляндзкае]]. Большасьць гэтых тэрыторыяў мусілі быць пераўтвораныя ў нямецкія пратэктараты альбо ўвайсьці ў склад Нямеччыны, а ва Ўкраіне Расея была абавязаная прызнаць уладу Рады УНР. * На Каўказе Расея саступала [[Карская вобласьць|Карскую]] і [[Батумская вобласьць|Батумскую вобласьць]]. * Савецкі ўрад спыняў вайну з Цэнтральнай Радай [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспублікі]] і заключаў зь ёй мір. * Армія і флёт дэмабілізаваліся. * [[Балтыйскі флёт]] выводзіўся са сваіх базаў у Фінляндыі і Прыбалтыцы. * [[Чарнаморскі флёт]] з усёй інфраструктурай перадаваўся [[Цэнтральныя дзяржавы|Цэнтральным дзяржавам]]. * Расея выплочвала 6 мільярдаў марак рэпарацыяў плюс сплата стратаў, панесеных Нямеччынай у хадзе расейскай рэвалюцыі — 500 млн залатых рублёў. * Савецкі ўрад абавязваўся спыніць рэвалюцыйную прапаганду ў Цэнтральных дзяржавах й іхніх хаўрусьніках, утвораных на тэрыторыі Расейскай імпэрыі. == Глядзіце таксама == * [[Берасьцейскі мір (9 лютага 1918)]] * [[Парыская мірная канфэрэнцыя]] * [[Бухарэсцкая мірная дамова]] * [[Рэвалюцыя 1917 году ў Расеі]] == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * Бутаков А. Н. Брестский мир. Ловушка Ленина для кайзеровской Германии. М.: Вече, 2012. — 448 с, ил. — (Военный аржив). 2000 экз., {{ISBN|978-5-9533-6333-4}} * «История дипломатии. Т. 2, Дипломатия в новое время (1872—1919 гг.)» под ред. акад. В. П. Потёмкина. ОГИЗ, М. — Л., 1945. Главы 14 — 15. == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.hrono.ru/dokum/brest1918.html Тэкст дамовы]{{ref-ru}} [[Катэгорыя:Берасьцейскі мір| ]] [[Катэгорыя:Падзеі 1918 году]] [[Катэгорыя:Гісторыя Берасьця|Мір]] [[Катэгорыя:Мірныя пагадненьні XX стагодзьдзя]] [[Катэгорыя:Першая сусьветная вайна]] [[Катэгорыя:Міжнародныя пагадненьні Асманскай імпэрыі]] [[Катэгорыя:Міжнародныя пагадненьні Аўстрыі]] [[Катэгорыя:Міжнародныя пагадненьні Нямеччыны]] d70yhawavkok2zetcraeen2nmim6aqv 0 151856 2619194 2355783 2025-06-08T11:35:35Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619194 wikitext text/x-wiki '''Гандбо́льная бундэсьлі́га''' ({{Мова-de|Handball-Bundesliga}}, HBL) — найвышэйшы [[Нямеччына|нямецкі]] прафэсійны [[гандбол]]ьны дывізыён. З 2012 року галоўным спонсарам зьяўляецца [[Deutsche Kreditbank]] (DKB)<ref>[https://web.archive.org/web/20130720145431/http://www.handball-world.com/o.red.c/news-1-1-1-39399.html ''DKB wird Namenssponsor der Handball-Bundesliga'']</ref>, таму поўная назва спаборніцтва гучыць як ''DKB Гандбольная бундэсьліга''. Пераможца бундэсьлігі атрымоўвае тытул чэмпіёну Нямеччыны. == Мінуўшчына == Першы ў гісторыі неафіцыйны розыгрыш чэмпіёна Нямеччыны ([[ФРН]]) адбыўся ў сэзоне 1947—1948, афіцыйныя спаборніцтвы разыгрываюцца з сэзону 1949—1950. У [[НДР]] першы чэмпіянат прайшоў у 1949—1950 роках. Бундэсьліга была створаная ў 1966 року і спачатку была падзеленая на паўночную і паўднёвую сэкцыі. З 1977 дзьве часткі былі аб’яднаныя ў адзіны дывізіён, у якім цяпер выступаюць 18 клюбаў. У 1981 была створаная ''2-я бундэсьліга'', а ''Рэгіянальная ліга'' такім чынам стала трэцім па зроўні дывізыёнам. ''2-я бундэсьліга'' таксама сьпярша падзялялася на паўночную і паўднёвую сэкцыі (а ў першыя два гады пасьля аб’яднаньня Нямеччыны і на тры), і толькі ў сэзоне 2011—2012 усе каманды былі аб’яднаныя ў адну групу з 20 клюбаў. == Сэзон == Сэзон складаецца з 34 тураў і гуляецца па [[Кругавая сыстэма|кругавой сыстэме]] без [[плэй-оф]]аў і [[фінал]]аў. Сэзон пачынаецца ў жніўні-верасьні і сканчаецца ў траўні. Першыя тры клюбы па выніках чэмпіянату ўдзельнічаюць у наступным сэзоне [[Ліга чэмпіёнаў ЭГФ|Лігі чэмпіёнаў]], чацьверты клюб гуляе ў кваліфікацыйным раўндзе. У [[Кубак ЭГФ|Кубку ЭГФ]] удзельнічае пяты клюб. Калі нямецкі клюб стаў пераможцам Лігі чэмпіёнаў, Кубку ЭГФ ці [[Кубак кубкаў ЭГФ|Кубку кубкаў]], ён аўтаматычна трапляе ў наступны розыгрыш гэтага спаборніцтва, але на колькасьць удзельнікаў ад сваёй краіны гэта не ўплывае; такім чынам, колькасьць клюбаў ад Нямеччыны можа быць і большай. Тры апошнія клюбы па выніках сэзону апускаюцца ў 2-ю бундэсьлігу, адкуль наўзамен прыходзяць 3 першыя клюбы. == Клюбы == Удзельнікі сэзону 2013—2014. {{Лякалізацыйная мапа/Пункты | Нямеччыны |float=right |Шырыня мапы=300|Назва=Location of teams in the Handball-Bundesliga |Пункты= {{Лякалізацыйная мапа/Пункт | Нямеччыны |Шырата=54.325278 |Даўгата=10.140556 |Назва=[[Кіль (гандбольны клюб)|Кіль]]}} {{Лякалізацыйная мапа/Пункт | Нямеччыны |Шырата=51.033333 |Даўгата=7.566667 |Назва=[[Гумэрсбах (гандбольны клюб)|Гумэрсбах]] |Пазыцыя=зьнізу}} {{Лякалізацыйная мапа/Пункт | Нямеччыны |Шырата=48.7025 |Даўгата=9.652778 |Назва=[[Фрыш Аўф Гэпінгэн|Гэпінгэн]]}} {{Лякалізацыйная мапа/Пункт | Нямеччыны |Шырата=52.10 |Даўгата=7.32 |Назва=[[Эмсдэтэн (гандбольны клюб)|Эмсдэтэн]] |Пазыцыя=зьнізу}} {{Лякалізацыйная мапа/Пункт | Нямеччыны |Шырата=52.5 |Даўгата=13.4 |Назва=[[Фюксэ Бэрлін|Бэрлін]] |Пазыцыя=справа}} {{Лякалізацыйная мапа/Пункт | Нямеччыны |Шырата=48.273056 |Даўгата=8.850556 |Назва=[[Балінген-Вайльштэтэн|Балінген]]}} {{Лякалізацыйная мапа/Пункт | Нямеччыны |Шырата=50.566667 |Даўгата=8.5 |Назва=[[Вэцляр (гандбольны клюб)|Вэцляр]]}} {{Лякалізацыйная мапа/Пункт | Нямеччыны |Шырата=53.583 |Даўгата=9.983 |Назва=[[Гамбург (гандбольны клюб)|Гамбург]]}} {{Лякалізацыйная мапа/Пункт | Нямеччыны |Шырата=51.133333 |Даўгата=9.55 |Назва=[[Мэльзунген (гандбольны клюб)|Мэльзунген]]}} {{Лякалізацыйная мапа/Пункт | Нямеччыны |Шырата=52.133333 |Даўгата=11.616667 |Назва=[[Магдэбург (гандбольны клюб)|Магдэбург]]}} {{Лякалізацыйная мапа/Пункт | Нямеччыны |Шырата=54.781944 |Даўгата=9.436667 |Назва=[[Фленсбург-Гандэвіт|Фленсбург]] |Пазыцыя=зьлева}} {{Лякалізацыйная мапа/Пункт | Нямеччыны |Шырата=49.488889 |Даўгата=8.469167 |Назва=[[Райн-Нэкар Лёвэн|Лёвэн]]|Пазыцыя=справа}} {{Лякалізацыйная мапа/Пункт | Нямеччыны |Шырата=52.027222 |Даўгата=8.911667 |Назва=[[Лемга (гандбольны клюб)|Лемга]]|Пазыцыя=зьнізу}} {{Лякалізацыйная мапа/Пункт | Нямеччыны |Шырата=52.308056 |Даўгата=8.623056 |Назва=[[Нэтэльштэт-Любэке|Любэке]] |Пазыцыя=зьлева}} {{Лякалізацыйная мапа/Пункт | Нямеччыны |Шырата=52.27 |Даўгата=10.0 |Назва=[[Гановэр-Бургдорф|Бургдорф]] |Пазыцыя=справа}} {{Лякалізацыйная мапа/Пункт | Нямеччыны |Шырата=50.58 |Даўгата=10.29 |Назва=[[Айзэнах (гандбольны клюб)|Айзэнах]] |Пазыцыя=справа}} {{Лякалізацыйная мапа/Пункт | Нямеччыны |Шырата=52.28 |Даўгата=8.91 |Назва=[[Міндэн (гандбольны клюб)|Міндэн]] |Пазыцыя=зьверху}} {{Лякалізацыйная мапа/Пункт | Нямеччыны |Шырата=51.10 |Даўгата=7.05 |Назва=[[Бергішэр (гандбольны клюб)|Золінген]] |Пазыцыя=зьлева}} {{Лякалізацыйная мапа/Пункт | Нямеччыны |Шырата=51.16 |Даўгата=7.11 |Назва=[[Бергішэр (гандбольны клюб)|Вупэрталь]] |Пазыцыя=зьверху}} }} {| class="wikitable sortable" style="text-align: left;" ! Клюб ! Разьмяшчэньне ! Пляцоўка ! Зьмяшчальнасьць |- | [[Фрыш Аўф Гэпінгэн]] | [[Гэпінгэн]] | [[EWS Arena]] | align="center" | 4300 |- | [[Фюксэ Бэрлін]] | [[Бэрлін]] | [[Max-Schmeling-Halle]] | align="center" | 8500 |- | [[Магдэбург (гандбольны клюб)|Магдэбург]] | [[Магдэбург]] | [[Bördelandhalle]] | align="center" | 7782 |- | [[Нэтэльштэт-Любэке]] | [[Любэке]] | [[Kreissporthalle Lübbecke]] | align="center" | 3300 |- | [[Гамбург (гандбольны клюб)|Гамбург]] | [[Гамбург]] | [[O2 World Hamburg]] | align="center" | 13 000 |- | [[Вэцляр (гандбольны клюб)|Вэцляр]] | [[Вэцляр]] | [[Arena Wetzlar|RITTAL Arena]] | align="center" | 4412 |- | [[Балінген-Вайльштэтэн]] | [[Балінген]] | [[Sparkassen-Arena Balingen|Sparkassen-Arena]] | align="center" | 2000 |- | [[Райн-Нэкар Лёвэн]] | [[Мангайм]] | [[SAP Arena]] | align="center" | 14 500 |- | [[Фленсбург-Гандэвіт]] | [[Фленсбург]] | [[Campushalle]] | align="center" | 6300 |- | [[Лемга (гандбольны клюб)|Лемга]] | [[Лемга]] | [[Lipperlandhalle]] | align="center" | 5000 |- | [[Кіль (гандбольны клюб)|Кіль]] | [[Кіль]] | [[Sparkassen-Arena]] | align="center" | 10 250 |- | [[Гановэр-Бургдорф]] | [[Гановэр]] | [[AWD Hall]] | align="center" | 4200 |- | [[Мэльзунген (гандбольны клюб)|Мэльзунген]] | [[Мэльзунген]] | [[Rothenbach-Halle]] | align="center" | 4300 |- | [[Эмсдэтэн (гандбольны клюб)|Эмсдэтэн]] | [[Эмсдэтэн]] | [[Small EWE Arena]] | align="center" | 2200 |- | [[Гумэрсбах (гандбольны клюб)|Гумэрсбах]] | [[Гумэрсбах]] | [[Eugen-Haas-Halle]] | align="center" | 2100 |- | [[Айзэнах (гандбольны клюб)|Айзэнах]] | [[Айзэнах]] | [[Werner-Aßmann-Halle]] | align="center" | 3100 |- | [[Міндэн (гандбольны клюб)|Міндэн]] | [[Міндэн]] | [[Kreissporthalle]] | align="center" | 4059 |- | [[Бергішэр (гандбольны клюб)|Бергішэр]] | [[Вупэрталь]]<br />[[Золінген]] | [[Uni-Halle]]<br />[[Klingenhalle]] | align="center" | 4100<br />2600 |} == Чэмпіёны == Сьпіс пераможцаў чэмпіянатаў з 1948. {| |valign="top" width=0%| {| class=wikitable ! Сэзон!! Чэмпіён |- | 1947-48 || [[Бэрлінэр 92]]<br /><small>(афіцыйна не прызнаны DHB)</small> |- | 1948-49 || [[Мюльгайм Рур]]<br /><small>(афіцыйна не прызнаны DHB)</small> |- | 1949-50 || [[Паліцай Гамбург]] |- | 1950-51 || [[Паліцай Гамбург]] |- | 1951-52 || [[Паліцай Гамбург]] |- | 1952-53 || [[Паліцай Гамбург]] |- | 1953-54 || [[Фрыш Аўф Гэпінгэн]] |- | 1954-55 || [[Фрыш Аўф Гэпінгэн]] |- | 1955-56 || [[Бэрлінэр 92]] |- | 1956-57 || [[Кіль (гандбольны клюб)|Кіль]] |- | 1957-58 || [[Фрыш Аўф Гэпінгэн]] |- | 1958-59 || [[Фрыш Аўф Гэпінгэн]] |- | 1959-60 || [[Фрыш Аўф Гэпінгэн]] |- | 1960-61 || [[Фрыш Аўф Гэпінгэн]] |- | 1961-62 || [[Кіль (гандбольны клюб)|Кіль]] |- | 1962-63 || [[Кіль (гандбольны клюб)|Кіль]] |- | 1963-64 || [[Бэрлінэр 92]] |- | 1964-65 || [[Фрыш Аўф Гэпінгэн]] |- | 1965-66 || [[Гумэрсбах (гандбольны клюб)|Гумэрсбах]] |- | 1966-67 || [[Гумэрсбах (гандбольны клюб)|Гумэрсбах]] |- | 1967-68 || [[Лёйтэрсгаўзэн (гандбольны клюб)|Лёйтэрсгаўзэн]] |- | 1968-69 || [[Гумэрсбах (гандбольны клюб)|Гумэрсбах]] |- | 1969-70 || [[Фрыш Аўф Гэпінгэн]] |- | 1970-71 || [[Міндэн (гандбольны клюб)|Грун-Вайс Данкерсэн]] |- | 1971-72 || [[Фрыш Аўф Гэпінгэн]] |- | 1972-73 || [[Гумэрсбах (гандбольны клюб)|Гумэрсбах]] |- | 1973-74 || [[Гумэрсбах (гандбольны клюб)|Гумэрсбах]] |- | 1974-75 || [[Гумэрсбах (гандбольны клюб)|Гумэрсбах]] |- | 1975-76 || [[Гумэрсбах (гандбольны клюб)|Гумэрсбах]] |- | 1976-77 || [[Міндэн (гандбольны клюб)|Грун-Вайс Данкерсэн]] |- | 1977-78 || [[Гросвальштат (гандбольны клюб)|Гросвальштат]] |- | 1978-79 || [[Гросвальштат (гандбольны клюб)|Гросвальштат]] |- | 1979-80 || [[Гросвальштат (гандбольны клюб)|Гросвальштат]] |- | 1980-81 || [[Гросвальштат (гандбольны клюб)|Гросвальштат]] |- | 1981-82 || [[Гумэрсбах (гандбольны клюб)|Гумэрсбах]] |- | 1982-83 || [[Гумэрсбах (гандбольны клюб)|Гумэрсбах]] |- | 1983-84 || [[Гросвальштат (гандбольны клюб)|Гросвальштат]] |- |} |valign="top"| {| class=wikitable |- ! Сэзон !! Чэмпіён |- | 1984-85 || [[Гумэрсбах (гандбольны клюб)|Гумэрсбах]] |- | 1985-86 || [[ТУСЭМ Эсэн]] |- | 1986-87 || [[ТУСЭМ Эсэн]] |- | 1987-88 || [[Гумэрсбах (гандбольны клюб)|Гумэрсбах]] |- | 1988-89 || [[ТУСЭМ Эсэн]] |- | 1989-90 || [[Гросвальштат (гандбольны клюб)|Гросвальштат]] |- | 1990-91 || [[Гумэрсбах (гандбольны клюб)|Гумэрсбах]] |- | 1991-92 || [[Валяў-Масэнгайм]] |- | 1992-93 || [[Валяў-Масэнгайм]] |- | 1993-94 || [[Кіль (гандбольны клюб)|Кіль]] |- | 1994-95 || [[Кіль (гандбольны клюб)|Кіль]] |- | 1995-96 || [[Кіль (гандбольны клюб)|Кіль]] |- | 1996-97 || [[Лемга (гандбольны клюб)|Лемга]] |- | 1997-98 || [[Кіль (гандбольны клюб)|Кіль]] |- | 1998-99 || [[Кіль (гандбольны клюб)|Кіль]] |- | 1999-20 || [[Кіль (гандбольны клюб)|Кіль]] |- | 2000-01 || [[Магдэбург (гандбольны клюб)|Магдэбург]] |- | 2001-02 || [[Кіль (гандбольны клюб)|Кіль]] |- | 2002-03 || [[Лемга (гандбольны клюб)|Лемга]] |- | 2003-04 || [[Фленсбург-Гандэвіт]] |- | 2004-05 || [[Кіль (гандбольны клюб)|Кіль]] |- | 2005-06 || [[Кіль (гандбольны клюб)|Кіль]] |- | 2006-07 || [[Кіль (гандбольны клюб)|Кіль]] |- | 2007-08 || [[Кіль (гандбольны клюб)|Кіль]] |- | 2008-09 || [[Кіль (гандбольны клюб)|Кіль]] |- | 2009-10 || [[Кіль (гандбольны клюб)|Кіль]] |- | 2010-11 || [[Гамбург (гандбольны клюб)|Гамбург]] |- | 2011-12 || [[Кіль (гандбольны клюб)|Кіль]] |- | 2012-13 || [[Кіль (гандбольны клюб)|Кіль]] |- | 2013-14 || [[Кіль (гандбольны клюб)|Кіль]] |- | 2014-15 || [[Кіль (гандбольны клюб)|Кіль]] |- | 2015-16 || [[Райн-Нэкар Лёвэн Мангайм|Райн-Нэкар Лёвэн]] |- | 2016-17 || [[Райн-Нэкар Лёвэн Мангайм|Райн-Нэкар Лёвэн]] |- | 2017-18 || [[Фленсбург-Гандэвіт]] |- | 2018-19 || [[Фленсбург-Гандэвіт]] |- | 2019-20 || [[Кіль (гандбольны клюб)|Кіль]] |- | 2020-21 || [[Кіль (гандбольны клюб)|Кіль]] |- | 2020-21 || [[Магдэбург (гандбольны клюб)|Магдэбург]] |} {{Слупок-2}} {{Слупок-канец}} == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.dkb-handball-bundesliga.de/ Афіцыйная бачына] * [http://www.handball-statistik.de Статыстыка Бундэсьлігі] {{Гандбольная бундэсьліга}} [[Катэгорыя:Гандбольная бундэсьліга| ]] l7kre4pno4fmszymzd260kkeym1sghh 0 160821 2619144 2606316 2025-06-08T04:39:49Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 2 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619144 wikitext text/x-wiki {{Пісьменьнік |Імя = Валянціна Аколава |Жанчына = так |Партрэт = |Памер = |Апісаньне = |Імя пры нараджэньні = Валянціна Валянцінаўна Аколава |Псэўданімы = |Дата нараджэньня = {{Нарадзілася|25|7|1954}} |Месца нараджэньня = в. [[Мазуршчына]], [[Салігорскі раён]], [[Менская вобласьць]] |Дата сьмерці = {{Памерла|24|12|2013|гадоў=59}} |Месца сьмерці = [[Менск]] |Род дзейнасьці = паэтка, перакладчыца |Гады актыўнасьці = |Напрамак = |Жанр = |Дэбют = 1968 |Значныя творы = |Прэміі = |Палічка = |Сайт = }} '''Валянці́на Ако́лава''' (25 ліпеня 1954, в. [[Мазуршчына]], [[Салігорскі раён]], [[Менская вобласьць]] — 24 сьнежня 2013, [[Менск]]) — беларуская паэтка, перакладчыца. == Біяграфія == Нарадзілася 25 ліпеня 1954 году ў в. [[Мазуршчына]] ([[Салігорскі раён]], [[Менская вобласьць]]) у сялянскай сям’і. Бацька — Валянцін Ёсіфавіч, удзельнічаў у [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайне]], працаваў у калгасе «Праўда» Салігорскога раёну. Маці — Марыя Ермалаеўна, настаўніца. Сёстры Алена і Людміла таксама працавалі настаўніцамі<ref name="Случанская паэтэса">[http://shahter.by/index.php?type=nom&art=4611 Случанская паэтэса]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. У 1969 годзе Валянціна скончыла няпоўную сярэднюю школу ў вёсцы Мазуршчына, дзе нарадзілася<ref name="Случанская паэтэса"/>. Скончыла Полацкую музычна-пэдагагічную вучэльню імя Ф. Скарыны. У 1973—1977 гг. працавала настаўніцай у Ветрынскай школе-інтэрнаце [[Полацкі раён|Полацкага раёну]]. У 1977 годзе працавала мэтадыстам наваполацкага Палацу культуры нафтавікоў. У 1977—1978 гг. была карэспандэнтам шматтыражнай газэты «Знамя новостройки» трэста №16 «Нафтабуд». У 1979—1980 гг. працавала ў рэдакцыі радыёвяшчаньня Наваполацкага вытворчага аб’яднаньня «Палімір». У 1980 годзе скончыла завочнае аддзяленьне філялягічнага факультэту [[БДУ]]. У 1981—1986 гг. працавала ў выдавецтве «Юнацтва». У 1987—1988 гг. была літкансультантам газэты «Знамя юности». Член СП СССР з 1986 году<ref name="ReferenceA">Беларускія пісьменнікі (1917—1990): Даведнік. Склад. А. К. Гардзіцкі. С. 11</ref>. Памерла 24 сьнежня 2013 году<ref>[http://shahter.by/index.php?type=nom&art=4611 Памерла Валянціна Аколава]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. == Творчасьць == Валянціна Аколава пачала пісаць вершы яшчэ ў васьмігадовым узросьце. Паэтычны талент атрымала ад маці<ref name="Случанская паэтэса"/>. У 1968 годзе ў [[салігорск]]ай газэце «Шахцёр» надрукавала свае першыя вершы. Выпусьціла некалькі зборнікаў паэзіі («За тым лугам зеляненькім» (1987), «Вяртанне ў заўтра» (1990), «Я люблю сваю Белую Русь» (1990)). Аўтар паэмы-п’есы «Палачанка Інгрэна, альбо Вяртанне Скарыны» (1990). Некаторыя яе вершы пакладзеныя на музыку. Перакладала з [[расейская мова|расейскай]], [[украінская мова|украінскай]] і [[славацкая мова|славацкай]] моваў<ref name="ReferenceA"/>. Пераклала на беларускую мову зборнік вершаў [[Марына Цьвятаева|М. Цьвятаевай]]<ref name="Случанская паэтэса"/>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Пісьменьнікі і паэты Беларусі}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Аколава, Валянціна}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Салігорскім раёне]] [[Катэгорыя:Беларускія паэткі]] [[Катэгорыя:Беларускія перакладчыцы]] [[Катэгорыя:Перакладчыкі з украінскай мовы]] [[Катэгорыя:Сябры Саюзу пісьменьнікаў Беларусі]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]] j3r8so7v8eq5vrsealq8qs7xnnifmsb 0 161815 2618995 2460533 2025-06-07T16:31:16Z Ясамойла 35429 /* Крыніцы */ правапіс 2618995 wikitext text/x-wiki {{Сайт |імя = Тузін Гітоў |лягатып = |здымак экрана = |подпіс = |url = [http://www.tuzinfm.by www.tuzinfm.by] |слоган = Слушны музычны партал |alexa = [https://www.alexa.com/siteinfo/tuzinfm.by 6013] (2015; у Беларусі) |камэрцыйны = не |тып = [[Сродкі масавай інфармацыі|СМІ]] |рэгістрацыя = ёсьць: не абавязкова, задарма |мовы = [[Беларуская мова|беларуская]] |уладальнік = |аўтар = [[Сяргей Будкін]], Вецер Мэханічны, Аляксей Мінчонак |пачатак працы = {{Дата пачатку|12|10|2003|1}} |прыбытак = |бягучы стан = дзейны }} «'''Тузін Гітоў'''» (''Tuzin.fm'', ''Tuzinfm.by'') — прыватнае [[Некамэрцыйная арганізацыя|некамэрцыйнае]] беларускамоўнае сеціўнае выданьне, заснаванае ў 2003 годзе для асьвятленьня музычнай творчасьці ў Беларусі<ref>{{Cite web|url=https://www.svaboda.org/a/30068737.html|title=Дзе шукаць новую беларускую музыку. Спасылкі і ня толькі|last=АА|first=|date=2019-07-22|website=|publisher=[[Свабода (радыё)|Свабода]]|language=be|author=АА.|dead-url=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190723142712/https://www.svaboda.org/a/30068737.html|archivedate=2019-07-23|accessdate=2020-04-03}}</ref>. Ставіць у якасьці задачаў: прасоўваньне музыкі, створанай у Беларусі; заахвочваньне да праслухоўваньня беларускіх твораў як мага большую аўдыторыю<ref>{{Cite web|аўтар=Катерина Карпицкая.|last=Карпицкая|first=Катерина|last2=|date=|year=2011|title=Пациент скорее мёртв, чем жив|url=https://readmemagazine.files.wordpress.com/2011/05/read-me-n2-3d0b3d180.pdf|dead-url=no|publisher=Read Me|language=ru|volume=2 (2)|pages=28–30|archiveurl=http://web.archive.org/web/20190915070540/https://readmemagazine.files.wordpress.com/2011/05/read-me-n2-3d0b3d180.pdf|archivedate=2019-09-15|accessdate=2019-09-15|via=}}</ref>. Ініцыюе і рэалізуе музычныя праекты ды выступае інфармацыйным партнэрам самых значных падзеяў на беларускай незалежнай сцэне. Самастойна вызначае сваю інфармацыйную палітыку, характар і зьмест інфармацыі, рэклямы, аўдыё і відэа-матэрыялаў. На 2009 год меў больш за 50 тыс. штомесячных наведнікаў, якія спампоўвалі больш за 80 тыс. песьняў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=«Тузін Гітоў» выдаў лепшыя песьні 2009|спасылка=http://www.experty.by/node/529|выдавец=[[Экспэрты.by]]|дата публікацыі=24 сьнежня 2009|дата доступу=1 сьнежня 2014}}</ref>. == Гісторыя == Сайт распачаў дзейнасьць 12 кастрычніка 2003 году<ref>{{Cite web|last=|first=|date=|year=2005|first1=Татьяна|last1=Замировская|first2=Максим|last2=Иващенко|author=Татьяна Замировская|coauthors=Максим Иващенко.|title=СЕМЬ ДНЕЙ ИСТОРИИ БЕЛОРУССКОГО РОК-Н-РОЛЛА|url=http://www.nestor.minsk.by/mg/articles/2005/38/1000.html|dead-url=no|publisher=[[Музыкальная газета]]|language=ru|volume=|issue=38|pages=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20191103090049/http://www.nestor.minsk.by/mg/articles/2005/38/1000.html|archivedate=2019-11-03|accessdate=2019-11-03|via=}}</ref>. Сайт некалькі разоў мяняў свой адрас. Першапачаткова ён знаходзіўся па адрасе ''music.fromby.net''. Пазьней адрас зьмяніўся на ''tuzin.fm<ref>{{Cite web|url=http://belmarket.by/iz-potoka-novostey-161|title=Из потока новостей|last=Александров|first=Алексей|date=2011-09-26|аўтар=Алексей Александров.|publisher=[[Белорусы и рынок]]|language=ru|dead-url=no|archiveurl=http://web.archive.org/web/20200408195128/http://belmarket.by/iz-potoka-novostey-161|archivedate=2020-04-08|accessdate=2020-04-08}}</ref>'', але празь цяжкасьці з дамэнам перамясьціўся на ''tuzinfm.by''<ref>{{Cite web|url=https://www.svaboda.org/a/tuzin/27414736.html|title=12 гадоў беларускага року: тузін пытаньняў «Тузіну Гітоў»|last=АА|first=|date=2015-12-09|аўтар=АА.|publisher=[[Свабода (радыё)|Свабода]]|language=be|url-status=live|archiveurl=http://web.archive.org/web/20191005091421/https://www.svaboda.org/a/tuzin/27414736.html|archivedate=2019-10-05|accessdate=2019-10-05}}</ref>. З траўня 2017 году партал даступны й на ''tuzin.by''. Бэк-каталёг артыкулаў прадстаўлен на ''mpby.ru''. У 2004 г. сумесна зь [[Беларускі калегіюм|Беларускім калегіюмам]] выдаў кнігу «Залатыя дыскі беларускага рок-н-ролу» з апісаньнем 20 музычных альбомаў 1970—1990-х гадоў<ref>{{Навіна|аўтар=[[Сяргей Будкін]], [[Максім Жбанкоў]], [[Павал Сьвярдлоў]]|загаловак=Залатыя дыскі беларускага рок-н-ролу|спасылка=http://kamunikat.org/halounaja.html?pubid=3348|выдавец=[[Kamunikat.org]]|дата публікацыі=2015|дата доступу=13 лістапада 2015}}</ref>. Зь 2004 г. выпускае радыёперадачу свайго гіт-параду пад назовам «Радыё Тузін», якую вядзе саліст гурта «[[Палац (гурт)|Палац]]» [[Алег Хаменка]]. Ад пачатку перадача выходзіла на [[Радыё Рокс|Радыё «Рокс»]] (Менск), з 2005 г. — на [[Радыё Менск|Радыё «Менск»]], з 2006 г. — на [[Беларускае Радыё Рацыя|Радыё «Рацыя»]] ([[Беласток]])<ref>{{Cite web|url=http://belapan.com/archive/2009/01/28/tuzin/|title=Музыкальный интернет-портал "Тузін Гітоў" отметил пятилетие|last=Клещук|аўтар=Ольга Клещук.|first=Ольга|date=2009-01-28|website=|publisher=[[БелаПАН]]|language=ru|dead-url=no|archiveurl=http://web.archive.org/web/20200408194140/http://belapan.com/archive/2009/01/28/tuzin/|archivedate=2020-04-08|accessdate=2020-04-08}}</ref>. У 2005—2011 гг. штогод выпускаў складанку з 12 песьняў-пераможцаў свайго сеціўнага гіт-параду пад назовам «Прэм’ер Тузін» ([[Прэм’ер Тузін 2005|2005]]<ref>{{Кніга|аўтар=[[Вітаўт Мартыненка]], [[Анатоль Мяльгуй]].|частка=|загаловак=222 альбомы беларускага року і ня толькі|арыгінал=|спасылка=http://pdf.kamunikat.org/5143-1.pdf|адказны=[[Віталь Супрановіч]]|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Беларуская музычная альтэрнатыва]]|год=2006|том=|старонкі=|старонак=440|сэрыя=|isbn=000-5673-16-4|наклад=2000|старонкі=70-73}}</ref><ref name=":0" />, [[Прэм’ер Тузін 2006|2006]], [[Прэм’ер Тузін 2007|2007]], [[Прэм’ер Тузін 2008|2008]], [[Прэм’ер Тузін 2009|2009]], [[Шосты Прэм’ер Тузін|2011]]). У 2005—2007 гадах браў удзел у ладжаньні цырымоніі ўзнагароджаньня найлепшых музыкаў краіны «[[Рок-каранацыя]]»<ref>{{Cite web|аўтар=Ольга Самусик.|аўтарlink=Вольга Самусік||date=|year=2007|title=Сергей Будкин Короны за 2006-й!|accessdate=2019-11-03|url=http://www.nestor.minsk.by/mg/2007/06/mg70601.html|dead-url=no|publisher=[[Музыкальная газета]]|language=ru|volume=|issue=6|pages=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200710044141/http://www.nestor.minsk.by/mg/2007/06/mg70601.html|archivedate=2020-07-10|via=}}</ref>. 16 сакавіка 2006 году ў [[Вільня|Вільні]] ([[Летува]]) правёў канцэрт «Рок-рэвалюцыя» з удзелам гурта [[N.R.M.]] У 2006 г. разам з выдавецтвам [[Volia Music]] выдаў складанку «[[Песьні свабоды]]». 3 лістапада 2007 году зладзіў у менскім [[Касьцёл Сьвятых Сымона і Алены (Менск)|касьцёле сьв. Сымона і Алены]] [[канцэрт]] памяці паэта [[Анатоль Сыс|Анатоля Сыса]] для збору сродкаў на помнік<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Канцэрт памяці Анатоля Сыса|спасылка=http://studfarmat.org/blogs/kancert-pamjaci-anatolja-sysa.html|выдавец=[[СтудФармат]]|дата публікацыі=25 кастрычніка 2007|дата доступу=13 лістапада 2015}}</ref>. 31 жніўня 2008 году аднавіў у Менску пасьля 12-гадовага перапынку музычны фэстываль «[[Рок па вакацыях]]». 23 траўня 2009 году на лётнішчы Баравая (Менскі раён) браў удзел у фэстывалі «Bela Music», які ладзіла [[Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь]]. У 2009 і 2011 гг. разам з кампаніяй «[[Будзьма беларусамі!]]» выдаў музычныя кружэлкі «[[Тузін. Перазагрузка]]» й «[[Будзьма! Тузін. Перазагрузка-2]]» зь перакладзенымі на беларускую мову песьнямі іншамоўных выканаўцаў. У 2011—2012 гг. ладзіў акустычныя канцэрты «Тузін. Unplugged» з удзелам беларускіх рок-выканаўцаў<ref>{{Cite web|url=https://budzma.by/news/syamihoddzye-partala-tuzin-hitow-fotarepartazh.html|title=Сямігоддзе партала “Тузін Гітоў” (фотарэпартаж)|last=|first=|date=2011-04-27|website=|publisher=[[Будзьма беларусамі!]]|language=be|dead-url=no|archiveurl=http://web.archive.org/web/20191209153909/https://budzma.by/news/syamihoddzye-partala-tuzin-hitow-fotarepartazh.html|archivedate=2019-12-09|accessdate=2019-12-09}}</ref>. У 2012—2013 гг. правёў шэраг канцэртаў «Жывы Тузін». У 2012 г. сумесна з [[Беларускае Радыё Рацыя|радыё «Рацыя»]] ([[Беласток]]) выдаў аўдыёкнігу [[Сяржук Вітушка|Сяржука Вітушкі]] «Дзінь-дзілінь: пара гуляць у казкі». У 2012—2013 гг. супольна з Падляскай опэрай і філярмоніяй падрыхтаваў дыск музычнай агучкі клясыкі беларускага нямога кіно «Тузін. Немаўля»<ref>{{Cite web|url=https://novychas.by/hramadstva/fihury_tydnia_sjarhiej_budkin|title=Фігуры тыдня: Сяргей Будкін, Таццяна Шаракова, Сяргей Дарафееў|last=|first=|date=2012-12-08|website=|publisher=[[Новы час (газэта)|Новы час]]|language=be|dead-url=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200405071745/https://novychas.by/hramadstva/fihury_tydnia_sjarhiej_budkin|archivedate=2020-04-05|accessdate=2020-04-05}}</ref>. У чэрвені 2014 г. разам з праваабарончым цэнтрам «[[Вясна (цэнтар)|Вясна]]» выпусьціў складанку песьняў «Апошні золак»<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Музычны праект супраць смяротнага пакараньня «Апошні золак»|спасылка=http://m.tut.by/news/culture/403508.html|выдавец=[[TUT.BY|Tut.by]]|дата публікацыі=17 чэрвеня 2014|дата доступу=13 лістапада 2015}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://euroradio.by/ru/aposhni-zolak-ili-vozvrashchenie-sovmestnyh-muzykalnyh-proektov-video|title="Апошні золак" или возвращение совместных музыкальных проектов (видео)|last=Малиновский|first=Илья|date=2013-10-08|website=|publisher=[[Эўрапейскае радыё для Беларусі]]|language=ru|dead-url=no|archiveurl=http://web.archive.org/web/20200331072609/https://euroradio.by/ru/aposhni-zolak-ili-vozvrashchenie-sovmestnyh-muzykalnyh-proektov-video|archivedate=2020-03-31|accessdate=2020-03-31|author=Илья Малиновский.}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://euroradio.by/prezentavany-novy-belaruski-supolny-muzychny-praekt-aposhni-zolak-videa|title=“Апошні золак” ці вяртанне супольных музычных праектаў (відэа)|last=Маліноўскі|first=Ілля|date=2013-10-08|website=|publisher=[[Эўрапейскае радыё для Беларусі]]|language=be|dead-url=no|archiveurl=http://web.archive.org/web/20200331073106/https://euroradio.by/prezentavany-novy-belaruski-supolny-muzychny-praekt-aposhni-zolak-videa|archivedate=2020-03-31|accessdate=2020-03-31|author=Ілля Маліноўскі.}}</ref>. Таксама ў 2014 г. супольна з фондам «[[Вяртаньне]]» правёў конкурс маладых выканаўцаў «Засьпявай.by»<ref>{{Cite web|url=https://www.svaboda.org/a/29652056.html|title=«Тузіну» — 15. Як стварыць найбуйнейшы музычны партал Беларусі насуперак усяму|last=АЗ|аўтар=АЗ.|first=|date=2018-12-12|website=|publisher=[[Свабода (радыё)|Свабода]]|language=be|trans-title=“Tuizin” – 15. How to create the largest music portal in Belarus in spite of everything|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190702052903/https://www.svaboda.org/a/29652056.html|archivedate=2019-07-02|dead-url=no|accessdate=2019-07-02}}</ref>, чарговы быў распачаты ў 2017 годзе<ref>{{Cite web|url=https://novychas.by/kultura/zaspjavaj-projdze-farmace-4x4|title=«Заспявай» пройдзе ў фармаце 4x4|first=|last=|website=|date=2017-03-17|publisher=[[Новы час (газэта)|Новы час]]|language=be|accessdate=2020-02-09|archiveurl=http://web.archive.org/web/20200209150848/https://novychas.by/kultura/zaspjavaj-projdze-farmace-4x4|archivedate=2020-02-09|dead-url=no}}</ref>. == Створаныя пры ўдзеле партала дыскі == *[[Прэм’ер Тузін|Прэм'ер Тузін]] (2005–2011) * [[Песьні свабоды]] (2006) * [[Тузін. Перазагрузка]] (2009) * [[Будзьма! Тузін. Перазагрузка-2]] (2011) * Дзінь-дзілінь: Пара гуляць у казкі (казкі [[Сяржук Вітушка|Сяржука Вітушкі]], 2012) * [[Тузін.Немаўля]] (дыск і арт-праект, 2012–2013) * [[Апошні золак]] (супольны праект і зборнік песень, 2013–2014) * [[Re:Песняры]] (канцэрт і дыск, 2014)<ref>{{Cite web|url=https://kyky.org/cult/iesli-by-mik-dzhaghghier-rodilsia-v-bielarusi-rabotal-by-bukhghaltierom|title=Если бы Мик Джаггер родился в Беларуси, работал бы бухгалтером|last=|first=|date=2014-06-27|website=|publisher=KYKY.ORG|language=ru|dead-url=no|archiveurl=http://web.archive.org/web/20200330163632/https://kyky.org/cult/iesli-by-mik-dzhaghghier-rodilsia-v-bielarusi-rabotal-by-bukhghaltierom|archivedate=2020-03-30|accessdate=2020-03-30|камэнтар=Вот сейчас «Тузін гітоў» завершает песняровский трибьют-проект. Приятно прийти на студию и встретиться со всеми|аўтар=Руся.|аўтарlink=Руся}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.belmarket.by/opyt-i-molodost-pesnyarov|title=Опыт и молодость "Песняров"|last=Жданович|first=Анна|date=2014-03-17|website=|publisher=[[Белорусы и рынок]]|language=ru|аўтар=Анна Жданович.|dead-url=no|archiveurl=http://web.archive.org/web/20200409065901/http://www.belmarket.by/opyt-i-molodost-pesnyarov|archivedate=2020-04-09|accessdate=2020-04-09}}</ref> == Дзяржаўны ціск == У 2013 годзе [[берасьце]]йскі канцэрт у падтрымку праекту [[Тузін.Немаўля]] быў адменены гарадзкімі ўладамі па ідэялягічных прычынах<ref>{{Cite web|url=http://spring96.org/be/news/67843|title=У Брэсце забаранілі канцэрт праекту «Тузін.Немаўля»|last=|first=|date=2013-12-13|website=|publisher=[[Вясна (цэнтар)|Вясна]]|language=be|dead-url=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200403181743/http://spring96.org/be/news/67843|archivedate=2020-04-03|accessdate=2020-04-03}}</ref>. == Ацэнкі == У інтэрвію з заснавальнікам Сяргеем Будкіным у сувязі зь першай гадавінаю сайту [[Вольга Самусік]] з «[[Музыкальная газета|Музыкальной газеты]]» зазначыла, што music.fromby.net самы папулярны сярод беларускамоўных інтэрнэт-парталаў<ref>{{Cite web|last=Самусик|first=Ольга|аўтарlink=Вольга Самусік|аўтар=Ольга Самусик.|date=|year=2004|title=Будкин, Сергей :: Гости из Интернета, или Обо всем помногу|url=http://www.nestor.minsk.by/mg/articles/2004/23/0600.html|dead-url=no|publisher=[[Музыкальная газета]]|language=ru|volume=|issue=23|pages=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200624193058/http://www.nestor.minsk.by/mg/articles/2004/23/0600.html|archivedate=2020-06-24|via=|accessdate=2020-06-24}}</ref>. У сваім тэматычным артыкуле 2005 году яна ж назвала Tuzin.fm'' «самым запатрабаваным беларускім музычным сайтам»''<ref name=":0">{{Cite web|last=Самусик|first=Ольга|аўтарlink=Вольга Самусік|аўтар=Ольга Самусик.|date=|year=2005|title=«Тузін гітоу» :: Первый сборник -- первая ласточка?|url=http://www.nestor.minsk.by/mg/articles/2005/40/0500.html|dead-url=no|тип=газета|publisher=[[Музыкальная газета]]|language=ru|volume=|issue=40|pages=|archiveurl=http://web.archive.org/web/20200407232517/http://www.nestor.minsk.by/mg/articles/2005/40/0500.html|archivedate=2020-04-07|accessdate=2020-04-07|via=}}</ref>. У справаздачы зь вечара з нагоды пяцігодзьдзя партала Tuzin.fm быў рэкамэндаваны Ганнай Ждановіч з «[[Белорусы и рынок|Белорусов и рынка]]» ў якасьці аднаго ''«з найбольш буйных рэсурсаў у Інтэрнэце, прысвечаных беларускай музыцы»''<ref>{{Cite web|url=http://www.belmarket.by/ot-interneta-do-open-air|title=От Интернета до open-air|last=Жданович|first=Анна|date=2009-02-02|аўтар=Анна Жданович.|publisher=[[Белорусы и рынок]]|language=ru|dead-url=no|archiveurl=http://web.archive.org/web/20200408191144/http://www.belmarket.by/ot-interneta-do-open-air|archivedate=2020-04-08|accessdate=2020-04-08}}</ref>. У інтэрвію «[[Музыкальная газета|Музыкальной газете]]» ў 2006 годзе рок-князёўна [[Руся]] прызнавала, што партал, які ''«набраў абароты»'', — хросны бацька яе гурту «[[Indiga]]»<ref name="Итоги года 2006">{{Cite web|first=Людмила|last=Погодина|author=Людмила Погодина.|url=http://www.nestor.minsk.by/mg/2007/01/mg70176.html|title=ИТОГИ ГОДА: К итогам 2006-го|language=ru|accessdate=2018-12-03|publisher=[[Музыкальная газета]]|volume=|issue=1|pages=|via=|year=2007|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200727120215/http://www.nestor.minsk.by/mg/2007/01/mg70176.html|archivedate=2020-07-27|deadurl=no|last1=|last2=|first2=}}</ref>. Падчас прэзэнтацыі складанкі «[[Прэм’ер Тузін 2007]]» у 2008 годзе музыка [[Лявон Вольскі]] адзначыў, што «Тузін Гітоў» ''«зьяўляецца адзіным кампэтэнтным гіт-парадам [[Беларусь|Беларусі]]»''<ref>{{Cite web|url=http://livesound.by/articles/tuzin2007|title=«Прэм’ер Тузін-2007» — адзіны ці апошні з Магікан?|last=Осипчик|first=Екатерина “Fobia_L”|date=|year=2008|аўтар=Екатерина “Fobia_L” Осипчик.|publisher=[[LiveSound.by]]|language=be|dead-url=yes|archiveurl=http://web.archive.org/web/20080212141636/http://livesound.by:80/articles/tuzin2007|archivedate=2008-02-12|accessdate=2019-11-22}}</ref>. Заснавальнік «[[Ultra-music.com]]» Вячаслаў Радзівонаў праз «[[Будзьма беларусамі!]]» даў сваю ацэнку парталу на яго сямігодзьдзе: ''«Унікальная й вельмі своечасовая'' ''зьява.'' ''Ён'' ''зьявіўся менавіта тады, калі беларускамоўнай музыцы была неабходная падтрымка, магчымасьць давесьці яе да вялікай аўдыторыі»''<ref>{{Cite web|url=https://budzma.by/news/syamihoddzye-prayekta-tuzin-hitow-interviyu-z-stvaralnikami.html|title=Сямігоддзе праекта “Тузін Гітоў”. Інтэрвію з стваральнікамі|last=|first=|date=2010-10-15|website=|publisher=[[Будзьма беларусамі!]]|language=be|dead-url=no|archiveurl=http://web.archive.org/web/20191209145127/https://budzma.by/news/syamihoddzye-prayekta-tuzin-hitow-interviyu-z-stvaralnikami.html|archivedate=2019-12-09|accessdate=2019-12-09}}</ref>. Павал Сьвярдлоў, рэдактар «KYKY.ORG», у аглядзе ўсіх музычных прэміяў Беларусі на 2013 год пакрытыкаваў партал за тое, што гіт-парад не працаваў цягам году, але пахваліў афлайнавую актыўнасьць, ''«два цудоўных праекта: „Дзінь-дзілінь: пара гуляць у казкі“ і „[[Тузін.Немаўля]]“»''<ref>{{Cite web|url=https://kyky.org/music/pliaski-na-kostiakh-rok-karanatsyi-ili-zachiem-bielarusi-shiest-muzykalnykh-priemii|title=Пляски на костях «Рок-каранацыі», или зачем Беларуси шесть музыкальных премий|last=Свердлов|first=Павел|date=2013-01-31|website=|publisher=KYKY.ORG|language=ru|dead-url=no|archiveurl=http://archive.vn/EXclY|archivedate=2020-03-21|accessdate=2020-03-21|author=Павел Свердлов.}}</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Вонкавыя крыніцы == * [[RSS]]-[http://www.tuzinfm.by/rss.html паток] [[Катэгорыя:Беларускія вэб-сайты]] [[Катэгорыя:Байнэт]] [[Катэгорыя:Беларускія інтэрнэт-СМІ]] [[Катэгорыя:Беларуская музыка]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 2003 годзе]] ma6e4i50kmh5pxra9rz9mnl64yb6cld 0 162595 2619091 2518170 2025-06-07T19:49:10Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619091 wikitext text/x-wiki {{Арганізацыя |назва = Беларускі дзяржаўны акадэмічны тэатар юнага гледача |арыгінальная назва = |выява = Enhieĺsa Street 26.jpg |рамка выявы = |памер выявы = |альтэрнатыўны тэкст выявы = |подпіс выявы = |мапа = |памер мапы = |альтэрнатыўны тэкст мапы = |подпіс мапы = |мапа 2 = |абрэвіятура =ТЮГ |дэвіз = |папярэднік = |наступнік = |дата ўтварэньня = 1931<br />1956 (адноўлены) |дата спыненьня існаваньня = |тып = [[тэатар]] |юрыдычны статус = дзяржаўная ўстанова |мэта = |штабкватэра = |месцазнаходжаньне = [[Менск]], вул. Энгельса, д. 26 |каардынаты = {{Каардынаты|53.89851601|N|27.56433201|E|region:US-MS_type:edu|выяўленьне=тэкст,загаловак}} |дзейнічае ў рэгіёнах = |сяброўства = |афіцыйныя мовы = |генэральны сакратар = |пасада кіраўніка = Дырэктар |імя кіраўніка = [[Уладзімер Савіцкі]] |пасада кіраўніка 3 = Галоўны мастак |імя кіраўніка 3 = Ларыса Рулёва |пасада кіраўніка 4 = Загадчык музычнае часткі |імя кіраўніка 4 = Тамара Пігулеўская |пасада кіраўніка 5 = Загадчык літаратурна-драматургічнае часткі |імя кіраўніка 5 = Жана Лашкевіч |пасада кіраўніка 6 = загадчык мастацка-пастановачнай часткі |пасада кіраўніка 7 = Загадчык трупы |імя кіраўніка 7 = Тацьцяна Малюціна |асноўныя асобы = |кіроўны орган = |матчыная кампанія = |зьвязаныя кампаніі = |бюджэт = |колькасьць супрацоўнікаў = |колькасьць валянтэраў = |сайт = [http://www.beltuz.by http://www.beltuz.by] |заўвагі = |колішняя назва = Тэатар юнага гледача БССР імя Н.Крупскай }} '''Белару́скі дзяржа́ўны акадэмічны тэа́тар ю́нага гледача́''' — адзін з найстарэйшых беларускамоўных тэатраў краіны, галоўны дзіцячы тэатар [[Беларусь|Беларусі]]. == Гісторыя == Створаны ў [[Менск]]у ў красавіку 1931 году пры Доме камсамолу. Яго арганізатарам стаў вядомы рэжысэр [[Мікалай Кавязін]], на той час — энтузіяст тэатральнага мастацтва, настаўнік маляваньня і кіраўнік драматычнага гуртка чыгуначнай школы. У 1937 годзе тэатар узначаліў рэжысэр і пэдагог [[Яўсьцігней Міровіч]], а ў 1941 годзе, незадоўга перад вайной, — вядомы актор і рэжысэр [[Міхаіл Зораў]]. З 1939 году тэатар насіў імя [[Надзея Крупская|Н. Крупскай]].<ref name="teatr"/> Тэатар быў вядомы ня толькі ў Беларусі. У лістападзе 1940 году тэатар стаў самым маладым сярод 16 найлепшых тэатраў [[СССР]], якія паказвалі свае спэктаклі на заключным туры Ўсесаюзнага агляду тэатраў для дзяцей у [[Масква|Маскве]] (спэктакль «Цудоўная дудка» [[Віталь Вольскі|В. Вольскага]]). Спыніў сваё існаваньне тэатар у ліпені 1941 году ў сувязі з пачаткам [[Вялікая Айчынная вайна|вайны]].<ref name="teatr">{{Спасылка|аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.beltuz.by/be/about.html| загаловак = Беларускі рэспубліканскі тэатар юнага гледача| фармат = | назва праекту = вэб-старонка тэатру| выдавец = | дата = 10 студзеня 2015 | мова = | камэнтар = }}</ref> У 1949 годзе пра неабходнасьць аднаўленьня дзіцячага тэатру нагадала пісьменьніца, дзеяч культуры [[Зінаіда Бандарына]].<ref>{{Артыкул | аўтар = Зінаіда Бандарына | загаловак = Тэатральнае мастацтва дзецям | арыгінал = | спасылка = | мова = | адказны = | аўтар выданьня = | выданьне = [[Літаратура і Мастацтва]] | тып = газэта | месца = Менск | выдавецтва = | год = 1949 | выпуск = | том = | нумар = 8 кастрычніка | старонкі = | isbn = | issn = }}</ref> У 1951 годзе на бюро ЦК КП(б) Беларусі была прынятая пастанова пабудаваць у 1951-52 гг. ў Менску дзіцячы рэспубліканскі тэатар, выкарыстаўшы дзеля гэтага каробку, што належала менскаму палацу піянэраў.<ref>Пратакол пасяджэння № 139 ад 2 сакавіка 1951 году / [[Нацыянальны архіў Рэспублікі Беларусь]], Ф.4П, вопіс 81, справа 405, ліст 27.</ref> У верасьні 1955 году быў падпісаны загад міністра культуры БССР [[Рыгор Кісялёў|Р. Кісялёва]] аб стварэньні Беларускага рэспубліканскага тэатру юнага гледача і 8 красавіка 1956 году тэатар адкрыў свае дзьверы ізноў. [[Уладзімер Стэльмах]], які быў прызначаны дырэктарам тэатру, вельмі хацеў, каб не парывалася сувязь з даваенным тэатрам, каб сучасны стаў працягам яго дзейнасьці. Але ж кіраўніцтва рэспублікі вырашыла інакш. Магчымай прычынай афіцыйнага стварэньня дзіцячага тэатру наноў можа быць тое, што ў час вайны частка актораў ТЮГ засталася ў акупаваным Менску і працавала ў Гарадзкім тэатры.<ref name="teatr"/> == Рэпэртуар == Пераемнасьць даваеннага і сучаснага тэатраў юнага гледача, а таксама агульныя мастацка-пэдагагічныя прынцыпы іх дзейнасьці — відавочныя. Перадусім на працягу ўсёй гісторыі тэатру была ўласьцівая арыентацыя на нацыянальны рэпэртуар. На адкрыцьці тэатру М. Кавязін спрабаваў паказаць (праўда, няўдала) напісаную для тэатру п’есу «На штурм» [[Янка Маўр|Я. Маўра]]. У 1936 годзе зьявіліся «Мікола Гоман» [[Васіль Сташэўскі|В. Сташэўскага]] (п’еса і спэктакль былі высока ацэненыя крытыкай) і «Ная» [[Міхась Зарэцкі|М. Зарэцкага]]. Л. Мазалеўская заахвоціла зьяўленьне п’есаў Я. Пасава, А. Гутковіча, У. Хазанскага, [[Артур Вольскі|А. Вольскага]], [[Пятрусь Макаль|П. Макаля]], І. Козела (спэктакль «Папараць-кветка» стаў візытоўкай тэатру на шмат гадоў і атрымаў дыплём першай ступені Ўсесаюзнага фэстывалю тэатраў юнага гледача ў 1958 годзе).<ref name="teatr"/> Сучасны тэатар, як і даваенны пад кіраўніцтвам Я. Міровіча (пасьля рэфармаваньня) у 1937 годзе, адкрыўся спэктаклем «Як гартавалася сталь» паводле [[Мікалай Астроўскі|М. Астроўскага]]. Двойчы ставіліся «Цудоўная дудка» [[Віталь Вольскі|В. Вольскага]] (у 1939 і 1968 гадох) і «Рэвізор» [[Мікалай Гогаль|М. Гогаля]] (у 1941 годзе зь яго распачаў сваю працу ў тэатры новы галоўны рэжысэр М. Зораў (рэпэтыцыі перапыніла вайна), а сучасны ТЮГ паставіў гэтую [[Камэдыя|камэдыю]] ў 1960 годзе).<ref name="teatr"/> У сёньняшнім рэпэртуары тэатру 25 спэктакляў, зь іх 24 — на [[Беларуская мова|беларускай мове]]:<ref name="repertuar">{{Спасылка|аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.beltuz.by/be/repertuar.html| загаловак = Рэпэртуар Беларускага тэатру юнага гледача| фармат = | назва праекту = вэб-старонка тэатру| выдавец = | дата = 10 студзеня 2015 | мова = | камэнтар = }}</ref> {| valign=top |- |valign=top| * «Аднаклясьнікі» (Ю. Кулік) * «Беласьнежка і сем гномаў» ([[браты Грым]]) * «Блакітны аўтамабіль» (Я. Стэльмах, на [[Расейская мова|расейскай мове]]) * «Брык і Шуся шукаюць лета» (Т. Сівец) * «Вясёлы Роджар» (Д. Салімзянаў) * «Дарога на Віфлеем» (С. Кавалёў) * «Казка чароўнага лесу» (С. Казлоў, Л. Жухавіцкі) * «Кот у ботах» (Ш. Пэро) * «Крыху пяшчоты» (А. Нікалаі) |valign=top| * «Куды падзеўся сьнег» (К. Драгунская) * «Ліса і вінаград» (Г. Фігейрэду) * «Міхалава зямля» ([[Якуб Колас|Я. Колас]]) * «Майго юнацтва крылы» * «Маленькі лорд Фаўнтлярой» ([[Фрэнсіс Эліза Бэрнэт|Ф. Бэрнэт]]) * «Мой бедны Марат» (А.Арбузаў) * «Пан міністар» ([[Францішак Аляхновіч|Ф. Аляхновіч]])<ref>{{Артыкул| аўтар = Вераніка Ярмалінская. | загаловак = Класіка вяртаецца. | спасылка = https://zviazda.by/sites/default/files/lim17_2012.pdf | мова = | выданьне =[[Літаратура і мастацтва]] | тып =газэта | год = 2012, 27 красавіка| том = | нумар = 17(4663)| старонкі = 20 | issn = }}</ref> * «Пані Завіруха» ([[браты Грым]], Ю. Кулік) * «Прыгоды Бібігона» ([[Карней Чукоўскі|К. Чукоўскі]]) |valign=top| * «Прыгоды пад Новы год» (Н. Марчук) * «Сакрэт сапраўднага сяброўства» (Я. Лёгкін) * «[[Тарас на Парнасе]]» (С.Кавалёў) * «Тры парсючкі» ([[Карней Чукоўскі|К. Чукоўскі]]) * «Тэдзі» (А. Хромаў) * «Царэўна-жабка» (В. Ткачук) * «Шытая лялька Рэгэдзі Эн» ([[Ўільям Гібсан|Ў. Гібсан]]) |} == Трупа == У сучасным ТЮГу працаваў шэраг актораў даваеннага тэатру: А. Ротар, В. Окалаў, А. Якуцік, П. Бондараў, Ул. Говар-Бандарэнка, Л. Міхайлаў, Ул. Стэльмах (як дырэктар), З. Зяленка (памочнік рэжысэра), В. Станкевіч (загадчык бутафорскага цэху) А. Сагальчык (загадчык пастановачнай часткі).<ref name="teatr"/> У розны час у тэатры працавалі вядомыя беларускія рэжысэры і акторы [[Ігар Дабралюбаў]], [[Аляксей Дудараў]], [[Зьдзіслаў Стома]], [[Мікола Трухан]]. {| valign=top |- |valign=top| Заслужаныя артысты Беларусі * [[Барыс Барысёнак]] * [[Ларыса Горцава]] * [[Вера Кавалерава]] * [[Леанід Улашчанка]] |valign=top| Артысты * Людміла Асмалоўская * Раіса Астрадзінава * Натальля Ваўчок * Генадзь Гаранскі * Натальля Гарбаценка * Алеся Гераська * Аляксандар Гладкі * Тацьцяна Жданава * Аляксандар Зелянко * Ганна Казлова * Васіль Казлоў |valign=top| * Андрэй Каламіец * Андрэй Каралевіч * Зьміцер Козел * Аляксандра Крывашэй * Кацярына Крылова * Мікалай Лявончык * Сяргей Марговіч * Васіль Ніцко * Аляксандар Палазкоў * Ала Паплаўская * Тацьцяна Ражаўская |valign=top| * Людміла Разумава * Ігар Сідорчык * Вольга Сініца * Аляксандар Станілевіч * Іван Ушакевіч * Жанета Чацьверыкова * Алена Шабад * Марта Шантар * Іван Шрубейка * Натальля Якаўлева |} == Дырэктары == * [[Уладзімер Стэльмах]] (1955—1966) * [[Артур Вольскі]] (1966—1978) * [[Вадзім Дапкюнас]] (1978—1981) * Ігар Аўдзееў (1985—1995) * Юры Вуто (1997—2006) * Павел Палякоў (2006—2009) * Юры Кулік (2009—2013) * Мікалай Казюлін (2013—2014) * Ігар Варонін (2014 — цяпер) == Мастацкае кіраўніцтва == * [[Мікалай Кавязін]] (1931—1935) * [[Яўсьцігней Міровіч]] (1935—1940) * [[Міхаіл Зораў]] (1941) Галоўныя рэжысэры: * [[Любоў Мазалеўская]] (1955—1961, 1963—1964) * [[Барыс Дакутовіч]] (1962—1963) * [[Уладзімер Маланкін]] (1965—1967) * [[Барыс Ганага]] (1965—1971) * [[Мікалай Шыйко]] (1972—1973) * [[Рыгор Баравік]] (1974—1978) * [[Ігар Папоў]] (1978—1979) * [[Валер Анісенка]] (1979—1980) * [[В. Рыжы]] (1980—1983) * [[Уладзімер Караткевіч (актор, рэжысэр)|Уладзімер Караткевіч]] (1983—1988) * [[В. Глубокава]] (1989—1990) * [[Мадэст Абрамаў]] (1991—1995) * [[Андрэй Андросік]] (1995—2003, таксама мастацкі кіраўнік) * [[Наталля Башава]] (2003—2010) * [[Уладзімер Савіцкі]] (з 2010, мастацкі кіраўнік) == Будынак тэатру == Будынак тэатру (вуліца Энгельса, 26) зьяўляецца помнікам савецкай архітэктуры, прыкладам творчага выкарыстаньня элемэнтаў архітэктуры клясыцызму. Пабудаваны ў 1936—1937 гадох (арх. Аляксандар Воінаў, Уладзімер Вараксін) у адным комплексе з палацам піянэраў і школьнікаў (вул. Кірава, 16). Разбураны ў гады [[Вялікая Айчынная вайна|вайны]] і адноўлены ў 1952—1954 гадох у некалькі зьмененым выглядзе. Часткова была выкарыстаная старая каробка будынку з прыбудовай новай сцэнічнай часткі. Галоўны фасад у асноўных рысах захаваў даваеннае архітэктурнае вырашэньне. Нягледзячы на распрацоўку праекту капітальнага рамонту ў 1972 годзе, да нашага часу захавалася аздабленьне [[інтэр’ер]]аў, выкананае паводле праекту аднаўленьня тэатру ў 1951—1952 гадох пад кіраўніцтвам Аляксандра Воінава і Любові Усавай<ref name="ГККРБ"/>. У 2007 годзе комплексу тэатру юнага гледача і палацу піянэраў і школьнікаў нададзены статус [[Дзяржаўны сьпіс гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь|гісторыка-культурнай каштоўнасьці рэспубліканскага значэньня]].<ref name="ГККРБ">{{крыніцы/ГККРБ-2009|}}</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * Тэатр юнага гледача імя Н. К. Крупскай. Менск, 1940. * Вольскі В., Рамановіч Я., Сегедзі А. Драматические театры Белоруссии / Искусство Советской Белоруссии. Менск, 1940. * Стэльмах Ул. Шчыры сябар школы. Народная асвета, 1966, №4. * Пятровіч С. Дзіцячы тэатр БССР (1931—1941 гг.). Менск, 1983. * Гісторыя беларускага тэатра. Менск, 1985, Т.2. * Тэатру юнага гледача Рэспублікі Беларусь — 40 гадоў / [падрыхт. да друку Дзіяна Стэльмах] // Тэатральная творчасць. 1996. № 2. С. 23-50. * Стэльмах, Дз. «Ах, колькі самых светлых мар схавана за заслонай!» : пасляюбілейн. нататкі пра Тэатр юнага гледача Беларусі / Дзіяна Стэльмах // Роднае слова. 1996. № 8. С. 198—201. * Лебедзеў, В. З любоўю да тэатра… / Віктар Лебедзеў // Мастацтва. 1996. № 5. С. 50-52. * Беларускі рэспубліканскі тэатр юнага гледача// Тэатры Беларусі. Менск, 1998. С. 44-47. * Беларускі рэспубліканскі тэатр юнага гледача / М-ва культуры Рэсп. Беларусь; [склад. А. Ганчароў і інш. ; аўт. уступ. арт. Т. Арлова]. — Менск : Палібіг, 2000. — 21 с. * Стэльмах, Дз. З мінулага — у будучыню : старонкі гісторыі / Дзіяна Стэльмах // Мастацтва. 2001. № 3. С. 17. * З асаблівай місіяй / Леанід Улашчанка, Вера Кавалерава, Ігар Сідорчык [і інш. ; гутаркі запісалі Людміла Грамыка, Андрэй Ахметшын] // Мастацтва. 2001. № 3. С. 7-16. * Беларускі рэспубліканскі тэатр юнага гледача // Тэатральная Беларусь : энцыклапедыя : у 2 т. Менск, 2002. Т. 1. С. 128—137. * Клімковіч, І. Тры чароўныя постаці ў рампе ТЮГа / Ірына Клімковіч // Маладосць. 2003. № 11. С. 118—125. * Тэатр юнага гледача Беларусі // Бел. энцыкл. : у 18 т. Менск, 2003. Т. 16. С. 95-97. * Ярмалінская, В. Разумныя казкі для маленькіх і дарослых / Вераніка Ярмалінская // Беларуская думка. 2004. № 5. С. 172—180. * Беларускі рэспубліканскі тэатр юнага гледача. Менск, 2006. == Вонкавыя спасылкі == {{Гісторыка-культурная каштоўнасьць Рэспублікі Беларусь|712Г000279}} * [https://web.archive.org/web/20150126051716/http://www.beltuz.by/ Афіцыйны вэб-сайт Беларускага рэспубліканскага тэатру юнага гледача] * [https://web.archive.org/web/20150114080858/http://beltuz.blogspot.com/ Блог Беларускага рэспубліканскага тэатру юнага гледача] * [https://web.archive.org/web/20141002110902/http://news.tut.by/culture/417698.html Марціновіч Дз. Новы сезон на старым месцы. Тэатр юнага гледача распачаў 59-ы сезон — зноў у Доме літаратара] на сайце [https://web.archive.org/web/20210518082035/https://www.tut.by/ tut.by] * [http://nn.by/?c=ar&i=121608 Міхальцоў В. Трупа Беларускага тэатра юнага гледача аб’явіла вотум недаверу дырэктару] на сайце [https://web.archive.org/web/20180912072355/http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/8490524.stm://nn.by «[[Наша Ніва]]»] {{Менск}} {{Беларускія тэатры}} [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1931 годзе]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1956 годзе]] [[Катэгорыя:Тэатры Менску]] 3j5ul9mjxw2mtx5utz9nhhadvrvnyeu 0 166610 2618907 2181311 2025-06-07T12:25:30Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618907 wikitext text/x-wiki '''Амбаса́да Эсто́ніі ў Рэспу́бліцы Белару́сь''' — дыпляматычная місія [[Эстонія|Эстоніі]] ў [[Беларусь|Рэспубліцы Беларусь]]. Знаходзіцца ў [[Менск]]у па адрасе [[Вуліца Платонава (Менск)|вул. Платонава]], 1Б. == Гісторыя дыпляматычных стасункаў == [[Дыпляматычныя стасункі]] паміж [[Беларуска-эстонскія стасункі|Эстоніяй і Беларусяй]] устаноўленыя 6 красавіка 1992. У сакавіку 1994 року было адкрытае генэральнае консульства Беларусі ў [[Талін]]е, якое 1 ліпеня 2010 ператварылася ў амбасаду. Генэральнае консульства Эстоніі ў Менску дзейнічае з 21 ліпеня 1995 року, а са студзеня 2009 року зьяўляецца амбасадай Эстоніі ў Беларусі. == Амбасадары == * Яак Ленсмэнт ({{Мова-et|Jaak Lensment|скарочана}}; 2010—2014)<ref name="lensment">{{Спасылка|аўтар = Tanya Korovenkova.|прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 30 ліпеня 2014|url = http://belapan.com/archive/2014/07/30/en_30071047b/|загаловак = Estonia appoints new ambassador to Belarus|фармат = |назва праекту = |выдавец = [[БелаПАН]]|дата доступу = 16 чэрвеня 2015|мова = en|камэнтар = }}</ref> * Майт Мартынсан ({{Мова-et|Mait Martinson|скарочана}}; з 2014) == Глядзіце таксама == * [[Амбасада Беларусі ў Эстоніі]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20150408125120/http://www.estemb.by/ Афіцыйная бачына амбасады]{{ref-ee}}{{ref-en}}{{ref-ru}} * [http://estonia.mfa.gov.by/en/bilateral_relations/ Амбасада Рэспублікі Беларусь у Эстоніі]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{ref-en}}{{ref-ru}} [[Катэгорыя:Дыпляматычныя прадстаўніцтвы ў Менску|Эстонія]] [[Катэгорыя:Дыпляматычныя прадстаўніцтвы Эстоніі|Беларусь]] [[Катэгорыя:Беларуска-эстонскія стасункі]] t5mt6gf8id67ukps7n43w6aenrtjl5v 0 170915 2619121 2612485 2025-06-08T01:16:19Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619121 wikitext text/x-wiki {{Палітык |імя = Бэата Шыдла |арыгінал_імя = {{мова-pl|Beata Szydło|скарочана}} |жанчына = так |выява = |памер = |подпіс_пад_выявай = |пасада = Прэм’ер-міністарка Польшчы |пачатак_тэрміну = 16 лістапада 2015 |канец_тэрміну = 8 сьнежня 2017 |прэзыдэнт = [[Анджэй Дуда]] |прэм'ер-міністар = |папярэднік = [[Эва Копач]] |наступнік = [[Матэвуш Маравецкі]] |пасада2 = |пачатак_тэрміну2 = |канец_тэрміну2 = |папярэднік2 = |наступнік2 = |прэм'ер-міністар2 = |прэзыдэнт2 = |назва_палітычнай_арганізацыі = <!-- Рух, Аб’яднаньне, і пад. Неабавязковы. Па змоўчаньні — «Партыя» --> |партыя = [[Права і справядлівасьць]] |муж = |дзеці = |бацька = |маці = |род = |адукацыя = |подпіс = |узнагароды = }} '''Бэата Марыя Шыдла''' з роду Камінскіх ({{мова-pl|Beata Maria Szydło|скарочана}}); нарадзілася 15 красавіка 1963 году, [[Асьвенцім (горад)|Асьвенцім]], [[Польская Народная Рэспубліка|Польшча]]) — [[Польшча|польская]] дзяржаўная і грамадзкая дзяячка, пасол [[Сэйм Рэспублікі Польшча|Соймаў]] з 2005 году (перавыбіралася 4 разы запар). З 16 лістапада 2015 году да 8 сьнежня 2017 году ўзначальвала ўрад Польшчы. == Асабістае жыцьцё == Бэата Шыдла мае мужа з 1987 году Эдварда Шыдла, ёсьць двое сыноў: Ціматэй і Блажэй. == Жыцьцяпіс == === Вучоба й праца === У 1987 годзе скончыла этнаграфію на факультэце філязофіі й гісторыі [[Ягелонскі ўнівэрсытэт|Ягелонскага ўнівэрсытэту]] ў [[Кракаў|Кракаве]]<ref name="sejm.gov.pl">http://www.sejm.gov.pl/sejm7.nsf/posel.xsp?id=384</ref>. У 1989—1995 гады была асьпірантам на факультэце філязофіі й гісторыі Ягелонскага ўнівэрсытэту. У 1997 годзе яна скончыла асьпірантуру для мэнэджараў культуры ў Варшаўскай школе эканомікі, а ў 2001 годзе ў Акадэміі эканомікі ў Кракаве — кіраваньне мясцовага самакіраваньня ў Эўрапейскім Саюзе<ref name="sejm.gov.pl"/>. З 1987 па 1995 яна працавала ў якасьці асыстэнта ў Гістарычным музэі Кракава, затым начальнікам мэтадычнага аддзела ў Доме культуры [[места]] Лібяж. У 1997—1998 гадах яна была дырэктарам культурнага цэнтру ў Берашчах. У 1998 годзе яна была прызначаная галавою места Берашчы, дзе рабіла да 2005 году. Таксама Б. Шыдла была дарадцам павету Асьвенцім са сьпісу «[[Салідарнасьць (прафсаюз)|Салідарнасьці]]» (1998—2002 гады). У 2004 годзе яна была Падстаршынём Дэпартаманта добраахвотнай пажарнай аховы ў горадзе Берашчы. У 2004 годзе яна прайшла курс па Міжнароднай праграме лідэрства ў профілі, арганізаванай Дзяржаўным дэпартамэнтам [[ЗША]]<ref>https://web.archive.org/web/20180910072115/http://wybierzpis.org.pl/beata-szydlo</ref>. === Палітычная дзейнасьць 2015 === У 2005 годзе яна далучылася да «[[Права й справядлівасьць (Польшча)|Права і справядлівасьць]]», і зь ім была абраны чальцом пятага Сойму з найлепшымі вынікамі ў ваколіцы Хшаноўскі (14447 галасоў)<ref>http://www.wybory2005.pkw.gov.pl/SJM/PL/WYN/M/12.htm</ref>. Падчас пятага Сойму Б. Шыдла была сябрам рады па эканамічных пытаньнях і Камітэта па пытаньнях мясцовага самакіраваньня і рэгіянальнай палітыкі<ref>http://orka.sejm.gov.pl/SQL.nsf/poselk5arch?OpenAgent&377{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. На выбарах у Сойм у 2007 годзе, у другі раз яна атрымала мандат у Сойм, маючы 20486 галасоў. 24 ліпеня 2010 году была Падстаршынём Права і справядлівасьць<ref>https://web.archive.org/web/20151208152022/http://old.pis.org.pl/article.php?id=17484</ref>. На выбарах у Сойм у 2011 годзе пасьпяхова была перавыбрана, атрымала 43612 галасоў<ref>http://wybory2011.pkw.gov.pl/wsw/pl/000000.html</ref>. У верасьні 2014 яна замяняе Станіслава Кастшэўскага на пасадзе скарбніка [[ПіС]]. З 2007 па 2015 гады была сябрам соймавае рады дзяржаўных фінансаў, дзе была намесьнікам старшыні<ref>http://www.sejm.gov.pl/sejm7.nsf/agent.xsp?symbol=SKLADKOMST&NrKadencji=7&KodKom=FPB</ref>. === Прэм’ер-міністр === 20 чэрвеня 2015 году [[Яраслаў Качынскі]] абвясьціў аб прызначэньні Беаты Шыдла як магчымага кандыдата ПіС на пасаду галавы ўрада пасьля выбараў у Сойм у 2015 годзе<ref>http://wpolityce.pl/polityka/256697-cale-przemowienie-jaroslawa-kaczynskiego-musimy-odniesc-jeszcze-jedno-zwyciestwo-zwyciestwo-w-wyborach-parlamentarnych</ref>, якая была пераабраная ў Сойм, атрымаўшы 96127 галасоў<ref>https://web.archive.org/web/20160613164659/http://parlament2015.pkw.gov.pl/349_wyniki_sejm</ref>. 25 кастрычніка 2015 адбыліся выбары ў Сойм, дзе ваыйграла грамада ПіС<ref>https://web.archive.org/web/20200918133544/https://www.racyja.com/palityka/ekzit-pol-vybary-u-polski-parlament-v/</ref>. 27 кастрычніка 2015 году ПіС вырашыў, што Права і справядлівасьць будзе ставіць на пасаду галавы ўрада Б. Шыдла<ref>http://www.tvn24.pl/szydlo-na-premiera-zebralo-sie-scisle-kierownictwo-pis,589610,s.html</ref>. 9 лістапада, пасьля чарговага пасяджэньня вузкага кола кіраўніцтва ПіС, яе кандыдатура была пацьверджана Яраславам Качынскім і ён абвясьціў імёны патэнцыйных кандыдатаў на пасады міністраў<ref>http://www.kurierlubelski.pl/wiadomosci/art/9072594,beata-szydlo-i-jaroslaw-kaczynski-przedstawili-sklad-rzadu-wideo-zdjecia,id,t.html</ref>. 13 лістапада 2015 Прэзыдэнт Польшчы [[Анджэй Дуда]] прапрасіў Сойм аб прызначэньні Б. Шыдла на пасаду Старшыні Рады міністраў<ref>http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WMP20150001089{{Недаступная спасылка|date=May 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> і 16 лістапада 2015 году прызначыў яе на гэтую пасаду<ref>https://web.archive.org/web/20160206063647/http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WMP20150001090</ref> і прывёў да прысягі членаў новага ўрада<ref>https://web.archive.org/web/20151116143425/http://www.prezydent.pl/aktualnosci/nominacje/art,3,prezydent-powolal-rzad.html</ref>. 18 лістапада 2015 г. Права і справядлівасьць Б. Шыдла выступіла з праграмным прамоваю ў Сойме, і ўрад атрымаў падтрымку ад большасьці 236 галасамі супраць 202 галасоў і 18 ўстрымаўшыхся<ref>http://sejm.gov.pl/Sejm8.nsf/agent.xsp?symbol=glosowania&NrKadencji=8&NrPosiedzenia=1&NrGlosowania=21</ref><ref>https://web.archive.org/web/20160820224503/http://www.racyja.com/palityka/premer-polshchy-pradstavila-pragram/</ref>. 8 сьнежня 2017 году падала ў адстаўку<ref>[https://www.svaboda.org/a/28903763.html Прэм’ер-міністар Польшчы Бэата Шыдла падала ў адстаўку], Радыё Свабода</ref>. Яе месца заняў міністар фінансаў [[Матэвуш Маравецкі]]. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.beataszydlo.pl/ Афіцыйны сайт] {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Шыдла, Бэата}} [[Катэгорыя:Палітыкі мясцовага кіраваньня Польшчы]] [[Катэгорыя:Дэпутаты Сойму Польскай Рэспублікі]] [[Катэгорыя:Сябры партыі «Права і справядлівасьць»]] [[Катэгорыя:Прэм’ер-міністры Польшчы]] [[Катэгорыя:Жанчыны-кіраўніцы дзяржаваў і ўрадаў]] [[Катэгорыя:Дэпутаты Эўрапарлямэнту з Польшчы]] o3h47pyzs5loyoeaemw401747ptntzx 0 171243 2619188 2319362 2025-06-08T09:56:58Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619188 wikitext text/x-wiki {{Унівэрсытэт |Назва = Віцебская акадэмія вэтэрынарнай мэдыцыны |Арыгінальная назва = |Выява = |Памер выявы = |Подпіс выявы = Ліпень 2012 г. |Назва лацінай = |Дэвіз = |Дэвіз па-беларуску = Чалавечая мэдыцына захоўвае чалавека, вэтэрынарная мэдыцына аберагае чалавецтва |Заснаваны = {{Дата пачатку|8|11|1924|1}} |Зачынены = |Тып = [[Урад]]авы |Дачыненьне да рэлігіі = |Велічыня фонду = |Прэзыдэнт = |Віцэ-прэзыдэнт = |Рэктар = [[Мікалай Гаўрычэнка]] |Дэкан = |Дырэктар = |Назва кіраўніка = |Кіраўнік = |Колькасьць факультэтаў = 5 |Колькасьць пэрсаналу = 355 (2017) |Колькасьць студэнтаў = 5500 |Колькасьць магістрантаў = |Колькасьць асьпірантаў = |Горад = Віцебск |Штат = |Вобласьць = |Краіна = Беларусь |Шырата паўшар'е = паўночнае |Шырата градусаў = 55 |Шырата хвілінаў = 11 |Шырата сэкундаў = 50 |Даўгата паўшар'е = усходняе |Даўгата градусаў = 30 |Даўгата хвілінаў = 13 |Даўгата сэкундаў = 0 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Кампус = Гарадзкі |Былыя назвы = Віцебскі вэтэрынарны інстытут (да 1 кастрычніка 1994 г.), Віцебскі вэтэрынарна-заатэхнічны інстытут (1933—1939 гг.) |Іншы парамэтар = Узнагароды |Іншае значэньне = {{Ордэн Знак Пашаны}} |Колеры = |Талісман = |Знаходзіцца ў складзе = [[Міністэрства сельскай гаспадаркі і харчаваньня Рэспублікі Беларусь]] |Вэб-сайт = [http://www.vsavm.by/ www.vsavm.by] |Лягатып = |Памер = |Нататкі = }} '''Віцебская дзяржаўная акадэмія вэтэрынарнай мэдыцыны''' (ВДАВМ) — [[вышэйшая навучальная ўстанова]] Беларусі заснаваная ў лістападзе 1924 году. На 2012 год налічвала 28 катэдраў і ўлучала аграрны каледж (вёска [[Лужасна]], [[Віцебскі раён]]), навукова-дасьледніцкі інстытут і лябараторыю [[Інфармацыйныя тэхналёгіі|інфармацыйных тэхналёгіяў]]. Таксама меліся філіялы ў [[Пінск]]у ([[Берасьцейская вобласьць]]) і [[Рэчыца|Рэчыцы]] ([[Гомельская вобласьць]]). Факультэты: біятэхналягічны, [[Вэтэрынарыя|вэтэрынарнай]] мэдыцыны, даакадэмічнай падрыхтоўкі, завочнага навучаньня, павышэньня кваліфікацыі. Галоўны корпус месьціцца па вул. Даватара, д. 7. == Мінуўшчына == У лістападзе 1924 г. заснавалі Віцебскі вэтэрынарны інстытут на аснове мясцовых вышэйшага сельскагаспадарчага тэхнікуму (засн. 1921 г.), губэрнскага вэтэрынарнага-заалягічнага музэю (1918 г.) і вэтэрынарна-бактэрыялягічнай лябараторыі (1913 г.)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Віцебская дзяржаўная акадэмія вэтэрынарнай мэдыцыны|спасылка=http://unicat.nlb.by/scient/pls/dict.prn_ref?tu=e&tq=v0&name_view=va_all&a001=BY-NLB-ar285825&strq=l_siz=20|выдавец=[[Нацыянальная бібліятэка Беларусі]]|дата публікацыі=2009|дата доступу=8 сьнежня 2015}}</ref>. У 2009 годзе 37% выпушчаных акадэміяй вэтэрынараў і заатэхнікаў засталіся працаваць на ранейшым месцы пасьля адпрацоўкі 2 гадоў па разьмеркаваньні. У 2011 годзе — засталіся 45% выпушчаных акадэміяй вэтэрынараў і заатэхнікаў. Тры месячныя заробкі вэтэрынарнага лекара складалі [[Цана|цану]] адной [[Карова|каровы]]. За 2011 год у акадэміі распрацавалі 86 вэтэрынарных прэпаратаў, як [[Лекі-адпаведнікі|аналягаў]], гэтак і ўласнай распрацоўкі. Выпусьцілі каля 150 падручнікаў, даведнікаў і навуковых манаграфіяў. Выканалі навуковых працаў на 4 млрд [[Беларускі рубель|рублёў]] ($714 тыс.), што складала звыш паловы адпаведных выдаткаў у сельскагаспадарчых ВНУ Беларусі. Зь верасьня 2011 г. акадэмія перайшла да 3-узроўневага практычнага навучаньня на вытворчасьці ў 6-8 месяцаў. 1-ы ўзровень — пасьля 1-га курса студэнты атрымлівалі вырабы жывёлагадоўлі і нарыхтоўвалі кармы ў навучальнай гаспадарцы і 40 філіялах гаспадарак па дамове. 2-і ўзровень — практыка на буйных сельскагаспадарчых прадпрыемствах з новым абсталяваньнем. 3-і ўзровень — пераддыплёмная праца на прадпрыемстве наступнага разьмеркаваньня<ref name="з">{{Артыкул|аўтар=Алена Дзядзюля, Алена Даўжанок.|загаловак=«Навука — гэта фундамэнт для росту вытворчасьці»|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=96554|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=28 красавіка 2012|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2012-04-28 82 (27197)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/96561/28kras-3.indd.pdf 3]|issn=1990-763x}}</ref>. На лістапад 2011 г. Акадэмія амаль цалкам забясьпечвала студэнтаў інтэрнатамі. У студэнцкім гарадку працавала [[страўня]] на 240 месцаў і [[кавярня]]. За 2007—2011 гг. у ходзе абароны дысэртацыяў дасьледнікі атрымалі 44 [[патэнт]]ы на вынаходніцтвы і карысныя мадэлі. Цягам існаваньня ВНУ распрацоўнікі стварылі навукова-тэхнічную дакумэнтацыю на 391 вэтэрынарны прэпарат і ўкаранілі 153 распрацоўкі. На лістапад 2011 г. ВНУ скончылі 28 809 адмыслоўцаў, у тым ліку 8532 (30%) завочна. Сярод выпускнікоў 16 255 (56%) былі вэтэрынарнымі лекарамі і 5022 (17%) зааінжынэрамі, у тым ліку сярод апошніх было 2722 завочнікі (54%)<ref>{{Артыкул|аўтар=Віктар Бойка, Алена Даўжанок.|загаловак=«Наша прафэсія служыць чалавецтву на працягу 250 гадоў»|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=88999|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=[[газэта]]|год=17 лістапада 2011|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2011-11-17 219 (27083)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/89033/17lis-8.indd.pdf 6]|issn=1990-763x}}</ref>. На 2012 г. звыш 70% студэнтаў удзельнічалі ў навуковай працы. Налічвалася 16 навуковых школ. Каля 56% выкладнікаў мелі навуковыя ступені і званьні. Звыш 65% заняткаў складала практыка. Падрыхтоўка вялася па 10 кірунках. Вывучаліся 15 відаў жывёлаў, у тым ліку разводзілі [[Авечка|авечак]], коз, [[страўс]]аў і перапёлак<ref name="з"/>. === Рэктары === * [[Яўген Алонаў]] (8 лістапада 1924 — 1 сьнежня 1929) * [[Сяргей Вышалескі]] (сьнежань 1929 — 1930) * [[Уладзімер Лемеш]] (1944—1968) * [[Анатоль Магіленка]] (1995—1997) * [[Антон Ятусевіч]] (1998 — 20 сьнежня 2016) * [[Мікалай Гаўрычэнка]] (з 20 сьнежня 2016 г.) == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20160308230855/http://86.57.180.90/cgi-bin/vgavm/cgiirbis_64.exe?C21COM=F&I21DBN=AVTZ&P21DBN=AVTZ Каталёг бібліятэкі]{{ref-ru}} * [https://web.archive.org/web/20160419182626/http://clinic.vsavm.by/ Клінікі Акадэміі]{{ref-ru}} {{ВНУ Беларусі}} [[Катэгорыя:Віцебская дзяржаўная акадэмія вэтэрынарнай мэдыцыны]] [[Катэгорыя:Акадэміі Беларусі]] [[Катэгорыя:Віцебск]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1924 годзе]] [[Катэгорыя:Вэтэрынарыя]] 6pxgcxivjr1q1wusafnl9mmeqgoc1ut 0 171636 2619072 1829372 2025-06-07T18:45:27Z Ліцьвін 847 стыль, выпраўленьне спасылак 2619072 wikitext text/x-wiki Назву '''Камсамолец''' маюць: == Населеныя пункты == === [[Беларусь]] === * [[Менская вобласьць]]: ** [[Відагошч|Камсамолец]] — вёска ў [[Менскі раён|Менскім раёне]] ** [[Камсамолец (Салігорскі раён)|Камсамолец]] — вёска ў [[Салігорскі раён|Салігорскім раёне]] ** [[Камсамолец (Узьдзенскі раён)|Камсамолец]] — пасёлак ва [[Узьдзенскі раён|Ўзьдзенскім раёне]] {{Неадназначнасьць}} jd1ov35qh8uxzmg8230an2rtfk56bid 0 171638 2619066 1829376 2025-06-07T18:41:31Z Ліцьвін 847 стыль 2619066 wikitext text/x-wiki Назву '''Лясіны''' маюць: == Населеныя пункты == === [[Беларусь]] === * [[Віцебская вобласьць]]: ** [[Лясіны (Полацкі раён)|Лясіны]] — вёска ў [[Полацкі раён|Полацкім раёне]] ** [[Лясіны (Ушацкі раён)|Лясіны]] — вёска ва [[Ушацкі раён|Ўшацкім раёне]] * [[Менская вобласьць]]: ** [[Лясіны (Менская вобласьць)|Лясіны]] — вёска ў [[Менскі раён|Менскім раёне]] {{Неадназначнасьць}} c8xhbp4xxoyhtb5avk1sviffmyf8cgv 0 171946 2619186 2548546 2025-06-08T09:35:33Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619186 wikitext text/x-wiki {{Баскетбаліст}} '''Віта́ль Лю́тыч''' (нарадзіўся 9 траўня 1992 году, [[Бяроза (горад)|Бяроза]]) — беларускі [[Баскетбол|баскетбаліст]] сэрбскага клюбу «[[Златыбар Чаетына|Златыбар]]» і [[Мужчынская зборная Беларусі па баскетболе|нацыянальнай зборнай Беларусі]]. Найлепшы баскетбаліст Беларусі 2018 году. == Кар’ера == Пераможца рэгулярнага сэзону [[Балтыйская мужчынская ліга (баскетбол)|Балтыйскай лігі]] (2012), паўфіналіст Балтыйскай лігі (2012), паўфіналіст кубку Балтыйскай лігі (2012), паўфіналіст Кубка Летувы (2013). Выступаў за беларускія зборныя ўсіх узростаў (U-16, U-18, U-20). Быў уключаны ў другую сымбалічную зборную чэмпіянату Эўропы ў дывізіёне Б U-20 (2011, 2012) па вэрсіі eurobasket.com. За галоўную зборную Беларусі выступае з 2012 году. У сэзоне 2009—2010 гуляў за беларускі [[Віталюр-РДВАР]]. У сэзоне 2010—2011 за летувіскі [[АБРО-Унівэрсітэт Шаўлі]]. З 2010 па 2013 гады таксама граў за «[[Шаўлі (баскетбольны клюб)|Шаўлі]]» ([[Летува]])<ref>[https://web.archive.org/web/20151113140901/http://bc-tsmoki.by/club/vital-lyutych Віталь Лютыч]. Сайт «Цмокаў»</ref>. У 2013 годзе заключыў кантракт зь беларускім клюбам «[[Цмокі-Менск]]». У 2016-м форвард зьмяніў клюбную прапіску і перайшоў у эстонскі «[[Калеў Талін (баскетбольны клюб)|Калеў]]», дзе стаў адным зь лідэраў каманды. У матчах [[Адзіная ліга ВТБ|Адзінай Лігі ВТБ]] гулец адзначаўся 14,7 пунктамі і 3,8 падборамі ў сярэднім за 26,29 хвіліны на пляцоўцы. Сэзон 2017—2018 гадоў правёў у краснаярскім «[[Енісей Краснаярск (баскетбольны клюб)|Енісеі]]». У 19 сустрэчах Лігі ВТБ набіраў у сярэднім 9,3 пункту і зьдзяйсьняў 2,5 падбору за 21,4 хвіліны на пляцоўцы. У 2018 годзе вярнуўся ў «[[Цмокі-Менск]]»<ref>{{Cite web |title=Виталий Лютыч. Нельзя войти в одну реку дважды? Если зовет тренер сборной, то можно |url=https://www.pressball.by/articles/basketball/interview/102598 |access-date=10 кастрычніка 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221010104337/https://www.pressball.by/articles/basketball/interview/102598 |archive-date=10 кастрычніка 2022 |url-status=dead }}</ref>. У сэзоне 2020—2021 гадоў выступаў за расейскі клюб «[[Самара (баскетбольны клюб)|Самара]]»<ref>{{Cite web |title=Виталий Лютыч. Два месяца предсезонной подготовки вылетели в трубу |url=https://www.pressball.by/articles/basketball/interview/108894 |access-date=10 кастрычніка 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221010104335/https://www.pressball.by/articles/basketball/interview/108894 |archive-date=10 кастрычніка 2022 |url-status=dead }}</ref>. Сэзон 2021—2022 гадоў прапускаў праз траўму. У сэзоне 2022—2023 гадоў абараняў колеры расейскага клюбу «[[Ніжні Ноўгарад (баскетбольны клюб)|Ніжні Ноўгарад]]»<ref>{{Cite web |title=Белорус Виталий Лютыч, который пропустил прошлый сезон, подписал контракт с "Нижним Новгородом" |url=https://www.pressball.by/news/basketball/422327 |access-date=10 кастрычніка 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221010104334/https://www.pressball.by/news/basketball/422327 |archive-date=10 кастрычніка 2022 |url-status=dead }}</ref><ref>[https://sportpanorama.by/fans/vitalii-liutych-pokidaet-nizhnii-novgorod Виталий Лютыч покидает «Нижний Новгород»]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. У жніўні 2023 году склаў кантракт з сэрбскім клюбам «[[Златыбар Чаетына|Златыбар]]»<ref>[https://www.sports.ru/basketball/1115423084-vitalij-lyutych-prodolzhit-kareru-v-serbskom-zlatibore.html Виталий Лютыч продолжит карьеру в сербском «Златиборе»]</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Facebook|vitali.liutych}} * [https://web.archive.org/web/20161226110341/http://sportbrest.com/sport1122.php Виталий Лютыч: Мой первый тренер — обычный физрук], Сайт «Спортивный Брест», 9-9-2013 {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Лютыч, Віталь}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Бярозе]] [[Катэгорыя:Беларускія баскетбалісты]] t8v69yv995xm3gdxcnoo82jybwp786x 0 179032 2618988 2611762 2025-06-07T16:10:00Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 2 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618988 wikitext text/x-wiki {{Картка зь Вікізьвестак}} '''Аўтамабільная прамысловасьць у Беларусі''' — галіна [[Эканоміка Беларусі|эканомікі Беларусі]]. Ахоплівае прадпрыемствы, якія ўдзельнічаюць у праектаваньні, распрацоўцы, вытворчасьці, [[маркетынг]]у і продажах [[легкавік]]оў, лёгкіх камэрцыйных аўтамабіляў, [[цяжкавік]]оў і [[аўтобус]]аў, прычэпаў, [[матацыкл]]аў, [[мапэд]]аў, спэцыяльнай і вайсковай аўтамабільнай тэхнікі, запчастак і камплектуючых для аўтамабіляў, матацыклаў і мапэдаў. [[File:МАЗ_слева.jpg|значак|250px|[[Менскі аўтамабільны завод]] — найбуйнейшы вытворца аўтобусаў у Беларусі]] == Гісторыя == [[File:Минский_завод_колесных_тягачей.jpg|значак|250px|[[Менскі завод колавых цягачоў]]]] 9 ліпеня 1935 году запусьцілі «[[Магілёўскі аўтамабільны завод|Магілёўскі дзяржаўны аўтарамонтны завод № 7]]» ([[Беларуская ССР]]), які стаў першым беларускім прадпрыемствам у галіне аўтамабілебудаваньня. 16 ліпеня 1944 году пачаў працу «[[Менскі аўтамабільны завод|Менскі аўтазборачны завод]]». 28 верасьня 1948 году адчынілі «[[Беларускі аўтамабільны завод|Жодзінскі завод тарфянога машынабудаваньня]]». У 1951 годзе «Менскі аўтамабільны завод» сабраў 25 тыс. самаходаў. У красавіку 1951 году менскі завод «[[Амкадар|Ударнік]]» перавялі на вытворчасьць дарожных і земляройных машынаў. У 1951 годзе «Менскі роварны завод» пераўтварылі ў «[[Мотавела|Менскі матацыклетна-вэлясыпэдны завод]]», на якім да 2010 году выпусьцілі 6,5 млн матацыклаў. 23 ліпеня 1954 году заснавалі «[[Менскі завод колавых цягачоў]]». 1 ліпеня 1973 году стварылі «[[Белкамунмаш|Менскі рамонтны трамвайна-тралейбусны завод]]». 11 траўня 1984 году ў [[Ліда|Лідзе]] заснавалі завод «[[Нёман (аўтазавод)|Нёман]]», які з красавіка 1994 году пачаў выпускаць аўтобусы. За 1990 год «[[Магілёўскі аўтамабільны завод]]» паставіў у больш як 30 краінаў звыш 2500 [[скрэпэр]]аў, што было найбольшым паказьнікам у сьвеце. У савецкія часы [[Беларуская ССР]] была трэцяй рэспублікай з гадавым паказчыкам вытворчасьці каля 40 000 аўтамабіляў. З тых часоў Беларусь пачала спэцыялізавацца на выпуску цяжкавікоў і [[цягач]]оў ўласнай распрацоўкі, а таксама аўтобусаў, [[тралейбус]]аў і [[Трамвай|трамваяў]], распрацаваных у постсавецкі час. У 1993 годзе «[[Беларускі аўтамабільны завод]]» выпусьціў звыш 14 000 кар’ерных самазвалаў для горнаруднай і будаўнічай прамысловасьці, што зрабіла яго найбольшым іх вытворцам у сьвеце (звыш 30 %). 23 сьнежня 2011 году ў [[Барысаўскі раён|Барысаўскім раёне]] заснавалі завод легкавікоў «[[Белджы]]». У 2014 годзе «[[МЗКЦ]]» выпускаў цягачы для перавозу грузаў вагой да 250 тонаў. У 2021 годзе на «Белджы» выпусьцілі 29 400 самаходаў «[[Джылі]]». У 2010-я гады аўтазаводы ў Беларусі ўключалі «[[Менскі аўтамабільны завод]]», «[[Беларускі аўтамабільны завод]]» (Жодзін), «[[Менскі завод колавых цягачоў]]», «[[Магілёўскі аўтамабільны завод]]», «[[Нёман (аўтазавод)|Нёман]]» (Ліда), «[[Юнісон]]» (Менскі раён) і «[[Белджы]]» (Барысаўскі раён). За 2022 год продажы новых аўтамабіляў у Беларусі скараціліся з 46 837 ў 2021 годзе на 63 % да 17 234. Сярод іх было 86 % (14 843) [[легкавік]]оў, а рэшту склалі [[Мататанажны цяжкавік|лёгкія камэрцыйныя самаходы]]. Пры гэтым найбольш прадалі самаходаў «[[Джылі]]» — 25 % (4355), якія вырабляў завод «[[Белджы]]» ў Барысаўскім раёне<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Аўтамабіль «Джылі» стаў лідэрам продажаў у Беларусі ў 2022 годзе|спасылка=https://blr.belta.by/economics/view/autamabil-geely-stau-lidaram-prodazhau-u-belarusi-u-2022-godze-125089-2023/|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=21 лютага 2023|дата доступу=22 лютага 2023}}</ref>. За 2022 год «[[Белкамунмаш]]» вырабіў 158 тралейбусаў. У 2024 годзе продажы «Белджы» ў Беларусі вырасьлі да 25 239 самаходаў, якія склалі 47 % ад агульнага ліку аўтапродажаў у Беларусі. Пры гэтым на выпушчаныя «Белджы» і «Джылі» прыпала каля 90 % продажаў кітайскіх марак<ref>{{Навіна|аўтар=Віталь Піваварчык|загаловак=Лідэрам продажаў на аўтарынку Беларусі ў 2024 годзе стаў «Джылі»|спасылка=https://blr.belta.by/economics/view/lidaram-prodazhau-na-autarynku-belarusi-u-2024-godze-stau-geely-144140-2025/|выдавец=[[БелТА]]|дата публікацыі=15 красавіка 2025|дата доступу=16 красавіка 2025}}</ref>. == Вытворцы == [[File:МАЗ_6х6.jpg|значак|250px|МАЗ-6317]] [[File:Geely_Emgrand_EC7.jpg|значак|250px|Geely Emgrand EC7 (Белджы)]] '''Дзейныя''': * [[Беларускі аўтамабільны завод]] * [[Белджы]] * [[Белкамунмаш]] * [[Менскі аўтамабільны завод]] * [[МАЗ-MAN]] * [[Магілёўскі аўтамабільны завод]] * [[Менскі завод колавых цягачоў]] * [[Нёман (аўтазавод)|Нёман]] * [[Юнісон]] '''Нядзейныя''': * [[Вытворчасьць Ford у Беларусі|Форд Юніён]] == Глядзіце таксама == * [[Аўтамабільная прамысловасьць ва Ўкраіне]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Кантакты|спасылка=https://belaz.by/by/about/contacts/|выдавец=ААТ «[[Беларускі аўтамабільны завод]]»|дата публікацыі=2025|дата доступу=16 красавіка 2025}} ** [https://web.archive.org/web/20250121182929/https://belgee.by/contacts ЗАТ «Белджы»]{{ref-ru}} ** [https://moaz.by/contacts Філія «Магілёўскі аўтамабільны завод»]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Зьвесткі для сувязі|спасылка=https://maz.by/about/contact|выдавец=ААТ «[[Менскі аўтамабільны завод]]»|мова=ru|дата публікацыі=2025|дата доступу=16 красавіка 2025}} * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Кантактная інфармацыя|спасылка=https://www.mzkt.by/by/contacts/|выдавец=ААТ «[[Менскі завод колавых цягачоў]]»|дата публікацыі=2025|дата доступу=16 красавіка 2025}} ** [https://www.mzkt.by/by/katalog/avtobusy/ Аўтобусы «Нёман»]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{Беларускае аўтамабілебудаваньне}} {{Постсавецкія вытворцы аўтамабіляў}} [[Катэгорыя:Аўтамабілебудаўнічыя кампаніі Беларусі| ]] [[Катэгорыя:Прамысловасьць Беларусі]] [[Катэгорыя:Аўтамабілебудаваньне]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1935 годзе]] et871y2u35si59707y792un7vs1kqb4 0 179704 2619113 2551871 2025-06-07T22:54:12Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619113 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Бокшышкі |Лацінка = Bokšyški |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Бокшышкаў |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенская]] |Раён = [[Івейскі раён|Івейскі]] |Сельсавет = [[Юрацішкаўскі сельсавет|Юрацішкаўскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 10 |Год падліку колькасьці = 2009 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 231350 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 5 |Шырата сэкундаў = 23 |Даўгата градусаў = 25 |Даўгата хвілінаў = 56 |Даўгата сэкундаў = 25 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Бо́кшышкі'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гарадзенская вобласьць}} С. 218</ref> — [[вёска]] ў [[Івейскі раён|Івейскім раёне]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]]. Уваходзіць у склад [[Юрацішкаўскі сельсавет|Юрацішкаўскага сельсавету]]. == Насельніцтва == * 2010 год — 10 чалавек<ref>[https://web.archive.org/web/20191002065531/http://pop-stat.mashke.org/belarus-census.htm Вынікі перапісу]</ref> * 1999 год — 32 чалавекі == Асобы == * [[Мечыслаў Яцкевіч]] (1931)<ref>[http://www.ostrovets.by/?p=6968 Прафесар Мечыслаў Яцкевіч]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, [[Адам Мальдзіс]], Астравецкая праўда, 30.03.2011</ref> — доктар габілітаваны, літаратуразнавец, перакладчык, грамадзка-культурны дзеяч, дыплямат == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * Памяць: Іўеўскі раён. — Мінск: Белта, 2002. == Вонкавыя спасылкі == * {{Радзіма майго духу|bokshyshki}} {{Юрацішкаўскі сельсавет}} {{Івейскі раён}} [[Катэгорыя:Населеныя пункты Івейскага раёну]] [[Катэгорыя:Юрацішкаўскі сельсавет]] 4uihhyo4l8lgn7nwfads78olgf1xfq3 0 180636 2619143 2446963 2025-06-08T04:31:54Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619143 wikitext text/x-wiki {{навуковец}} '''Валянці́н Ге́нрыхавіч Ма́зец''' ({{Н}} {{Н}} 6 верасьня 1965, в. [[Станелевічы]], [[Зэльвенскі раён]] Гарадзенскай вобласьці) — беларускі гісторык. Кандыдат гістарычных навук (1995). == Жыцьцяпіс == Скончыў [[БДУ]] (1989). У 1989—1991 гадох навучаўся ў асьпірантуры Інстытуту гісторыі. 3 1992 годзе пачынаў працу на пасадзе малодшага навуковага супрацоўніка сэктара гісторыі нацыянальна-культурнага разьвіцьця Беларусі XX стагодзьдзя ў [[Інстытут гісторыі НАНБ|Інстытуце гісторыі Нацыянальнай АН Беларусі]]. У 1995 годзе абараніў дысэртацыю на тэму «Беларуская народная рэспубліка: абвяшчэньне і дзейнасьць (1918 год)», навуковы кіраўнік — акадэмік [[Іларыён Ігнаценка|І. Ігнаценка]]. У 1996 годзе прызначаны на пасаду навуковага супрацоўніка інстытуту. Ад 2000 году працаваў старэйшым навуковым супрацоўнікам. У 2005 атрымаў званьне дацэнта. У 2016 годзе стаў вядучым навуковым супрацоўнікам. Дасьледуе праблемы нацыянальна-дзяржаўнага будаўніцтва, пытаньні разьвіцьця культуры і міжнацыянальных адносін у Беларусі<ref>{{Спасылка|url=https://store.arche.by/authors/356|загаловак=Мазец Валянцін | выдавец=Кнігарня Arche|дата=21 верасьня 2019}}</ref>. Апублікаваў больш за 100 навуковых прац. Складальнік (зь [[Ігар Кузьняцоў|І. М. Кузьняцовым]]) зборніка «Гісторыя Беларусі ў дакумэнтах і матэрыялах» (2000). Адначасова выкладае ў БДУ, Міжнародным гуманітарна-эканамічным інстытуце, Менскім філіяле Маскоўскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту эканомікі, статыстыкі і інфарматыкі, Інстытуце парлямэнтарызму і прадпрымальніцтва, Беларускім гуманітарным ліцэі. == Выбраная бібліяграфія == * {{Артыкул|загаловак=За сваё, кроўнае|выданьне=Маладосць|год=1994|нумар=5}} * {{Кніга|частка=Беларускі нацыянальны рух ад снежня 1917 да лютага 1918|загаловак=Гуманітарныя і сацыяльныя навукі на зыходзе XX ст|месца=Мн.|выдавецтва=[АНІГН НАН Беларусі]|год=1998}} * {{Кніга|частка=М. В. Доўнар-Запольскі і БНР|загаловак=Даследчык гісторыі трох народаў: М. В. Доўнар-Запольскі : Зб.навук.арт.і дак|месца=Гомель|выдавецтва=[Гомел.дзярж.ун-т імя Ф.Скарыны]|год=2000}} * {{Кніга|частка=Беларускі студэнцкі саюз як фактар нацыянальна-культурнага жыцця моладзі Заходняй Беларусі|загаловак=Праблемы ўз’яднання Заходняй Беларусі з БССР: Гісторыя і сучаснасць: Матэрыялы Міжнар. навук.-тэарэт. канф|месца=Мн.|выдавецтва=[БДУ]|год=2000}} * {{Кніга|частка=Да пытання фарміравання беларускай нацыянальнай ідэі ў Другой Рэчы Паспалітай (1921—1939 гг.)|загаловак=XX стагоддзе ў гісторыі палякаў і беларусаў: Матэрыялы бел.-пол. навук. канф|месца=Мн.|год=2001}} * {{Кніга|частка=Мы мабілізуем свае сілы і … тут выкуем дзяржаўную волю свайго народа»|загаловак=Беларусь у XX ст|месца=Мн.|выдавецтва=Б. в.|год=2002|выпуск=1}} * {{Артыкул|загаловак=Грамадзянства і межы БНР|выданьне=Бел. гіст. зб|месца=Беласток|год=2001|нумар=15}} == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20190908200514/http://history.by/be/mazets/ Мазец Валянцін Генрыхавіч]. ІГ НАНБ {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Мазец, Валянцін Генрыхавіч}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Зэльвенскім раёне]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]] [[Катэгорыя:Беларускія гісторыкі]] [[Катэгорыя:Кандыдаты гістарычных навук]] 56bp08rajwfity0dbnilj77dhe4ncgi 0 183025 2619061 2586985 2025-06-07T18:29:43Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619061 wikitext text/x-wiki {{Двухбаковыя стасункі |назва = Беларуска-чэскія дачыненьні |краіна1 = Беларусь |краіна2 = Чэхія |выява = Belarus_Czech_Republic_Locator.png |колер1 = green |колер2 = orange |амбасада1 = [http://czech.mfa.gov.by/cs/ Амбасада Рэспублікі Беларусь у Чэскай Рэспубліцы] |тытул1 = [[Шаблён:Амбасадары Беларусі ў Чэхіі|Амбасадар]] |амбасадар1 = [[Валеры Курдзюкоў]] |амбасада2 = [http://www.mzv.cz/minsk/be/ Амбасада Чэшскай Рэспублікі ў Рэспубліцы Беларусь] |тытул2 = Амбасадар |амбасадар2 = [[Мілан Экерт]] }} '''Беларуска-чэскія дачыненьні''' — двухбаковыя [[Міжнародныя адносіны|міжнародныя дачыненьні]] Беларусі і Чэхіі. == Даўнія сувязі == У 1397 годзе ў [[Карлаў унівэрсытэт|Карлавым унівэрсытэце]] (Прага, Чэскае каралеўства) стварылі калегію для студэнтаў зь [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] (ВКЛ). У выніку з [[Чэская мова|чэскай]] на [[Старабеларуская мова|старабеларускую мову]] пераклалі «Паданьне аб Сівіле-прарочыцы», кнігу «Аб Тоўдале-рыцары» і «Гісторыю Траянскай вайны» Гвіда дэ Калюмна. 15 ліпеня 1410 году чэска-мараўскія дружыны на чале зь [[Ян Жыжка|Янам Жыжкам]] ўдзельнічалі ў пераможнай [[Грунвальдзкая бітва|Дубровенскай (Грунвальдзкай) бітве]] на баку ВКЛ<ref>{{Навіна|аўтар=Міхал Плавец|загаловак=Чэшска-беларускія адносіны ад старажытных часоў да сучаснасьці|спасылка=http://www.mzv.cz/minsk/be/x2004_02_11_1/x2012_05_29.mobi|выдавец=Амбасада Чэскай Рэспублікі ў Рэспубліцы Беларусь|дата публікацыі=29 траўня 2012|дата доступу=3 чэрвеня 2017}}</ref>. У 1413 годзе ўсход Беларусі наведаў хрысьціянскі прапаведнік [[Геранім Праскі]], які быў удзельнікам гусіцкага руху. У 1422 і 1427 гадах вайсковыя дружыны зь Беларусі выступалі на баку чэскіх [[Табарыты|табарытаў]]<ref name="к">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Аб супрацы ў галіне культуры|спасылка=http://czech.mfa.gov.by/ru/bilateral_relations/cultural/|выдавец=Амбасада Рэспублікі Беларусь у Чэскай Рэспубліцы|мова=ru|дата публікацыі=2017|дата доступу=3 чэрвеня 2017}}</ref>. 6 жніўня 1517 году беларускі першадрукар [[Францішак Скарына]] надрукаваў у [[Прага|Празе]] сваю першую кнігу «Псалтыр». Да 1519 году ў Празе выйшлі яшчэ 19 кніг [[Біблія Францішка Скарыны|Бібліі Францішка Скарыны]]. У 19 стагодзьдзі ў Беларусі працавалі чэскія дырыгенты І.Булва і Ф.Шпачак (Бабруйск), В.Гелцл (Барысаў), Г.Мраз (Гомель) і Д.Градоўскі ([[Заслаўе]]). Таксама ў [[Нясьвіж]]ы працаваў чэскі кампазытар Ёзэф Вашак. Урэшце ўклад у беларускую музыку зрабіў чэскі кампазытар Гінек Ваячак. У 1887 годзе чэскі этнограф [[Людвік Куба]] (1863—1956) выдаў працу «Беларуская песьня» ў «Славянскі зборніку» пасьля запісу народных песьняў у Беларусі. У 1914 годзе беларускі паэт [[Максім Багдановіч]] выдаў брашуру «Браты-чэхі»<ref name="к"/>. == Міжваенны час == У 1918—1945 гадах у Празе дзейнічалі [[Беларускае (Крывіцкае) культурнае таварыства імя Францішка Скарыны|Беларускае культурнае таварыства]] імя Францішка Скарыны, беларускае таварыства «Сокал» і Беларускі архіў. У міжваенны час урад Чэхіі фінансаваў навучаньне беларускіх студэнтаў пераважна з [[Заходняя Беларусь|Заходняй Беларусі]] у чэскіх унівэрсытэтах, дзейнічала [[Аб’яднаньне беларускіх студэнцкіх арганізацыяў]], якое выдавала свой бюлетэнь. У 1923 годзе ў сталіцу [[Чэхаславаччына|Чэхаславаччыны]] перамясьціліся з [[Коўна|Коўны]] Рада і ўрад [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Рада БНР знаходзілася ў Празе да сакавіка 1943 году. Існавала і дыпляматычнае прадстаўніцтва БНР. == 1990-я гады == 5 студзеня 1993 году Рэспубліка Беларусь і Чэская Рэспубліка ўсталявалі дыпляматычныя дачыненьні. У жніўні 1994 году ў Празе адчынілі Амбасаду Рэспублікі Беларусь. Першым амбасадарам Рэспублікі Беларусь у Чэхіі стаў [[Міхаіл Марыніч]]. У тым жа 1994 годзе адчынілі Амбасаду Чэскай Рэспублікі ў Рэспубліцы Беларусь. У сьнежні 1994 году ў Будапэшце ([[Вугоршчына]]) прэзыдэнт Беларусі [[Аляксандар Лукашэнка]] і прэзыдэнт Чэхіі [[Вацлаў Гавэл]] (1993—2003) сустрэліся на [[Арганізацыя бясьпекі і супрацы ў Эўропе|Нарадзе па бясьпецы і супрацы ў Эўропе]]. 24 чэрвеня 1999 году ў [[Карлавы Вары|Карлавых Варах]] (Чэхія) міністар замежных справаў Беларусі [[Урал Латыпаў]] (1998—2000) узяў удзел у сустрэчы міністраў замежных справаў дзяржаваў-удзельніцаў [[Цэнтральнаэўрапейская ініцыятыва|Цэнтральнаэўрапейскай ініцыятывы]] (ЦЭІ), на якой старшыняваў міністар замежных справаў Чэхіі [[Ян Каван]] (1998—2002). == 21-е стагодзьдзе == У траўні 2000 году між Беларусьсю і Чэхіяй увялі візавы рэжым<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Устанаўленьне дыпляматычных адносін|спасылка=http://www.mzv.cz/minsk/be/x2004_02_11_1/x2012_08_29.mobi|выдавец=Амбасада Чэскай Рэспублікі ў Рэспубліцы Беларусь|дата публікацыі=29 жніўня 2012|дата доступу=3 чэрвеня 2017}}</ref>. У лістападзе 2001 году ў [[Нью-Ёрк]]у міністры замежных справаў Беларусі і Чэхіі — [[Міхаіл Хвастоў]] (2000—2003) і Ян Каван адпаведна — сустрэліся на 56-й сэсіі [[Генэральная Асамблея ААН|Генэральнай асамблеі ААН]]. 22 студзеня 2009 году ў Менску адбылося падпісаньне міжурадавага Пагадненьня «Аб эканамічнай, прамысловай і навукова-тэхнічнай супрацы». 17 красавіка 2009 году ў Менску міністар замежных справаў Чэхіі [[Карэл Шварцэнбэрг]] (2007—2009) сустрэўся з А.Лукашэнкам. У красавіку 2009 году ў [[Брно|Брне]] (Чэхія) прайшло 1-е пасяджэньне Беларуска-чэская зьмяшанай камісіі эканамічнай, прамысловай і навукова-тэхнічнай супрацы. У ліпені 2009 году прызначэньне ганаровым консулам Беларусі ў Чэхіі атрымаў кіраўнік прадпрыемства «Трада Холдынг» Іржы Кржыван<ref name="п"/>. У ліпені 2009 году ўрад Чэхіі павысіў узровень кіраўніка свайго дыпляматычнага прадстаўніцтва ў Беларусі да надзвычайнага і паўнамоцнага амбасадара. 19 кастрычніка 2009 году надзвычайны і паўнамоцны амбасадар Чэская Рэспублікі Іржы Карас уручыў даверчыя граматы А.Лукашэнку. 4 сьнежня 2009 году ў [[Атэны|Атэнах]] (Грэцыя) міністры замежных справаў Беларусі і Чэхіі — [[Сяргей Мартынаў]] (2003—2012) і [[Ян Кагоўт]] (2009—2010) адпаведна — сустрэліся на нарадзе [[АБСЭ]]. 3 верасьня 2010 году А.Лукашэнка падпісаў Указ аб прызначэньні надзвычайнага і паўнамоцнага амбасадара Рэспублікі Беларусі ў Чэскай Рэспубліцы, якім павысіў узровень кіраўніка дыпляматычнага прадстаўніцтва Беларусі ў Чэхіі. 30 верасьня 2010 году беларускі амбасадар [[Васіль Марковіч]] уручыў даверчыя граматы прэзыдэнту Чэхіі [[Вацлаў Клаўс|Вацлаву Клаўсу]] (2003—2013). У верасьні 2015 году ў Нью-Ёрку міністры замежных справаў Беларусі і Чэхіі — [[Уладзімер Макей]] і [[Любамір Зааралек]] адпаведна — сустрэліся на 70-й сэсіі Генэральнай асамблеі ААН<ref name="п">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Пра палітычныя дачыненьні Рэспублікі Беларусь і Чэскай Рэспублікі|спасылка=http://czech.mfa.gov.by/ru/bilateral_relations/|выдавец=Амбасада Рэспублікі Беларусь у Чэскай Рэспубліцы|мова=ru|дата публікацыі=1 ліпеня 2016|дата доступу=3 чэрвеня 2017}}</ref>. На 1 студзеня 2015 году ў Беларусі працавалі 125 прадпрыемстваў з удзелам чэскага капіталу (+23 з 2013 г.), у тым ліку 72 сумесных і 53 замежных. З 2002 году з Чэхіі паступіла $430 млн укладаньняў. За 2015 г. дадалося яшчэ $46 млн укладаньняў. У 2015 годзе беларускі экспарт тавараў у Чэхію скараціўся на 4% да $123 млн. У выніку Чэхія засталася 30-цы найбольшых гандлёвых партнэраў Беларусі. У асноўным ў Чэхію паставілі [[нафтапрадукты]], вырабы з чорных мэталаў і [[алюмін]]у, кабэлі і дрот, угнаеньні, сынтэтычныя ніці, запчасткі для аўтамабіляў і [[трактар]]оў [[Беларус (трактар)|«Беларус»]]. Увоз тавараў з Чэхіі скараціўся на 33% да $275 млн. У выніку адмоўнае сальда, якім яно пастаянна застаецца з 2007 году, скарацілася да $-152 млн. З Чэхіі пераважна паставілі [[кампутар]]ы, прамысловае абсталяваньне для нафтахіміі, мэталаапрацоўкі і энэргетыкі, харчаваньне, прадметы гігіены і легкавыя аўтамабілі «[[Шкода Аўта]]»<ref name="г">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Вынікі гандлёва-эканамічнай супрацы Рэспублікі Беларусь з Чэскай Рэспублікай у 2015 годзе|спасылка=http://czech.mfa.gov.by/ru/bilateral_relations/trade_economic/de3eec7d1c60f2ce.html|выдавец=Амбасада Рэспублікі Беларусь у Чэскай Рэспубліцы|мова=ru|дата публікацыі=21 траўня 2016|дата доступу=3 чэрвеня 2017}}</ref>. На 1 сакавіка 2016 году ў Беларусі дзейнічала 16 прадстаўніцтваў прадпрыемстваў Чэхіі, у тым ліку «Масэнза Інтэрнэшнл» (дарожныя машыны), «ОілІмпЭкс» (нафтахімія), «Пап-Цэл» (Літовел, [[Оламаўцкі край]], абсталяваньне для папяровай прамысловасьці), «ІТП Група Брно» (нафтахімічнае абсталяваньне), «Тэкнокап» (Стрмілаў, [[Паўднёвачэскі край]]; выраб упакоўкі)<ref name="г"/>. 3-4 траўня 2016 году Ўладзімер Макей наведаў Прагу для ўдзелу ў штогадовай Нарадзе МЗС дзяжаваў-удзельніцаў [[Вышаградзкая група|Вышаградзкай групы]] і ініцыятывы Эўразьвазу «[[Усходняе партнэрства]]». У рамках візыту У.Макей правёў перамовы з Л.Зааралекам. 29-30 чэрвеня 2016 году Л.Зааралек наведаў Менск, дзе сустрэўся з А.Лукашэнкам<ref name="п"/>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20170605224400/http://czech.mfa.gov.by/cs/ Амбасада Рэспублікі Беларусь у Чэскай Рэспубліцы]{{ref-cz}} * [http://www.mzv.cz/minsk/be/ Амбасада Чэшскай Рэспублікі ў Рэспубліцы Беларусь] {{Накід}} {{Міжнародныя стасункі Беларусі}} [[Катэгорыя:Двухбаковыя стасункі Беларусі]] [[Катэгорыя:Чэская палітыка]] 4c2yxyt4s1ukktoxu4lhxbgf16qmcqn 0 192774 2619044 2142040 2025-06-07T17:42:30Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619044 wikitext text/x-wiki [[Файл:Poor_boy.jpg|міні|Хлочык зь беднай сям’і апрануты ў рызьзё.]] [[Файл:Homeless man in Toronto across from old City Hall.jpg|міні|Бясхатні мужчына ў [[Таронта]], [[Канада]]]] '''Бе́днасьць''' — дэфіцыт або адсутнасьць пэўнай сумы матэрыяльнай маёмасьці або [[грошы|грошай]]. Беднасьць уяўляе сабой шматгранны панятак, які можа ўключаць у сябе сацыяльныя, эканамічныя і палітычныя элемэнты. Абсалютная беднасьць, ускрайняя беднасьць або [[галеча]] ставяцца да поўнай адсутнасьці сродкаў, неабходных для задавальненьня асноўных асабістых патрэбаў, як то прадукты харчаваньня, адзеньне і жыльлё<ref>[http://www.unesco.org/new/en/social-and-human-sciences/themes/international-migration/glossary/poverty/ «Poverty»]. UNESCO.</ref>. Парог, пры якім вызначаецца абсалютная беднасьць лічыцца прыкладна такі жа, незалежна ад месца пражываньня або часу існаваньня чалавека. Зь іншага боку, адносная беднасьць мае месца ў той ці іншай краіне, калі чалавек ня здольны дасягнуць мінімальнага ўзроўня жыцьця, у параўнаньні з астатняй часткай насельніцтва гэтай краіны. Такім чынам, парог, пры якім вызначаецца адносная беднасьць вар’іруецца ад адной краіны да іншай або ад аднаго грамадзтва да іншага<ref>Sabates, Ricardo (2008). [https://web.archive.org/web/20150528172200/http://www.niace.org.uk/lifelonglearninginquiry/docs/Public-value-paper-1.pdf ''«The Impact of Lifelong Learning on Poverty Reduction»'']. IFLL Public Value Paper 1. Latimer Trend, Plymouth, UK: 5–6. {{ISBN|978 1 86201 3797}}.</ref>. Забесьпячэньне асноўных патрэбаў можа быць абмежавана няздольнасьцю ўрада прадастаўляць паслугі праз [[карупцыя|карупцыю]], ухіленьне ад выплаты падаткаў, запазычанасьці і крэдытных умоваў, і ад уцечкі мазгоў у сфэры аховы здароўя і спэцыялістаў у галіне адукацыі. Стратэгіі павелічэньня даходаў, каб зрабіць асноўныя патрэбы больш даступнымі, як правіла, уключаюць у сябе сацыяльнае забесьпячэньне, прадастаўленьне [[эканамічная свабода|эканамічнай свабоды]] і фінансавых паслуг<ref>[http://www.globalissues.org/issue/2/causes-of-poverty «Causes of Poverty»]. Global Issues</ref>. Скарачэньне беднасьці па-ранейшаму зьяўляецца сур’ёзнай праблемай і мэтай для шматлікіх міжнародных арганізацыяў, як то [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў]] і [[Сусьветны банк]]. == Вымярэньне беднасьці == === Ускрайняя беднасьць === {{Асноўны артыкул|Галеча}} Абсалютная беднасьць альбо галеча ёсьць стандартызаваным унівэрсальным паказчыкам. Упершыню ён быў уведзены ў 1990 годзе як лінія, якая вызначала абсалютную беднасьць у вымярэньні да [[даляр ЗША|даляру ЗША]] па стандартах найбяднейшых краінаў сьвету. Адразу паказчык быў роўны 1 даляру на дзень. У 2008 годзе [[Сусьветны банк]] вызначыў новую міжнародную мяжу галечы як 1,25 даляру на дзень, што было эквівалентна 1 даляру на дзень у коштах у ЗША ў 1996 годзе<ref>Ravallion, Martin; Chen, Shaohua; Sangraula, Prem (May 2008). [http://www-wds.worldbank.org/servlet/WDSContentServer/WDSP/IB/2008/09/02/000158349_20080902095754/Rendered/PDF/wps4620.pdf ''«Dollar a Day Revisited»''] (Report). Washington DC: The World Bank.</ref>. У кастрычніку 2015 году паказчык зноўку быў зьменены ў раўняецца з таго часу роўным 1,90 даляру на дзень<ref>[http://www.worldbank.org/en/news/press-release/2015/10/04/world-bank-forecasts-global-poverty-to-fall-below-10-for-first-time-major-hurdles-remain-in-goal-to-end-poverty-by-2030 «The Bank uses an updated international poverty line of US $1.90 a day, which incorporates new information on differences in the cost of living across countries (the PPP exchange rates)»]. The World Bank.</ref>. Ускрайняя ці абсалютная беднасьць альбо галеча ёсьць станам, які характарызуецца сур’ёзным пазбаўленьнем асноўных патрэбаў чалавека, уключаючы [[ежа|ежу]], бясьпечную пітную воду, санітарныя паслугі, [[жытло|жыльлё]], [[адукацыя|адукацыю]] і [[інфармацыя|інфармацыю]]. Галеча залежыць ня толькі ад паказчыку прыбытку, але і ад доступу да паслугаў, які забясьпечваюць базавыя патрэбы. Тэрмін абсалютная беднасьць, які выкарыстоўваецца такім чынам, звычайна зьяўляецца сынонімам ускрайняй беднасьці. [[Робэрт Макнамара]], былы прэзыдэнт Сусьветнага банку, ахарактарызаваў абсалютную альбо ускрайнюю беднасьць як настолькі абмежаваны стан, выкліканы недаяданьнем, непісьменнасьцю, [[хвароба]]мі, благім асяродзьдзем, высокай дзіцячай сьмяротнасцю і нізкай працягласьцю жыцьця, што ён знаходзіцца па-за любым разумным вызначэньнем прыстойнасьці чалавека<ref>[https://web.archive.org/web/20040830075349/http://www.worldbank.org/poverty/mission/up2.htm «Poverty»]. World Bank.</ref><ref>Sachs, Jeffrey D. (30 December 2005). ''«The End of Poverty»''. Penguin Press. — С. 20. — ISBN 978-1-59420-045-8.</ref>. === Адносная беднасьць === Адносная беднасьць разглядае беднасьць як сацыяльна вызначаную і залежную ад сацыяльнага кантэксту, таму адносная беднасьць ёсьць паказчыкам няроўнасьці [[прыбытак|прыбытку]]. Звычайна адносная беднасьць вымяраецца як доля насельніцтва з прыбыткамі, меншымі за пэўную долю сярэдняга прыбытку. Існуе некалькі іншых паказчыкаў няроўнасьці ў прыбытку, як то [[каэфіцыент Джыні]] ці [[індэкс Тэйля]]. Адносная беднасьць зьяўляецца найбольш карыснай мерай для вызначэньня ўзроўню беднасьці ў заможных разьвітых краінах<ref name="dennis">Raphael, Dennis (June 2009). [https://web.archive.org/web/20180314094520/http://www.ingentaconnect.com/content/mcgill/cjnr/2009/00000041/00000002/art00002 «Poverty, Human Development, and Health in Canada: Research, Practice, and Advocacy Dilemmas»]. Canadian Journal of Nursing Research. 41 (2): 7—18. [[:PMID:19650510|PMID 19650510]].</ref><ref name="innocenti">«Child poverty in rich nations: Report card no. 6» (Report). Innocenti Research Centre. 2005.</ref><ref name="OECD">[http://www.oecd.org/els/soc/41527936.pdf «Growing unequal? Income distribution and poverty in OECD countries»]. Paris, France. Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD).</ref><ref name="canada">[http://www.conferenceboard.ca/hcp/details/society/child-poverty.aspx «Child Poverty»]. Ottawa, ON. Conference Board of Canada.</ref>. Яна выкарыстоўваецца [[Праграма разьвіцьця ААН|Праграмай разьвіцьця ААН]], [[Дзіцячы фонд ААН|Дзіцячым фондам ААН]] (ЮНІСЭФ) і [[Арганізацыя эканамічнага супрацоўніцтва і разьвіцьця|Арганізацыяй эканамічнага супрацоўніцтва і разьвіцьця]]<ref name="dennis"/><ref name="innocenti"/><ref name="OECD"/><ref name="canada"/>. У [[Эўрапейскі Зьвяз|Эўрапейскім Зьвязе]] паказчыкі меры адноснай беднасьці часьцяком цытуюцца палітыкамі і дасьледчыкамі, калі гаворка ідзе пра сацыяльную палітыку і стан грамадзтва ЭЗ. == Глядзіце таксама == * [[Карупцыя]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.wfp.org/ Сусьветная праграма забесьпячэньня харчам.] [[Катэгорыя:Галеча]] [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]] 6akvbsnqq0ay2nkn3w8z6z90o75zgmb 0 196066 2618920 2572787 2025-06-07T14:24:52Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618920 wikitext text/x-wiki {{Навуковец |Навуковая сфэра = [[мовазнаўства]], [[славістыка]] |Месца працы = [[Інстытут мовазнаўства імя Якуба Коласа]] |Альма-матэр = [[Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт]] |Навуковы кіраўнік = |Вучні = |Вядомы як = |Узнагароды і прэміі = {{Блёк узнагародаў|{{Ордэн Айчыннай вайны 2 ступені|1985}}|{{Мэдаль Францішка Скарыны}}||[[Дзяржаўная прэмія Беларусі]]}} |Сайт = }} '''Арка́дзь Язэ́павіч Жура́ўскі''' (5 жніўня 1924, вёска [[Янава (Талачынскі раён)|Янава]] [[Талачынскі раён|Талачынскага раёну]] [[Віцебская вобласьць|Віцебскай вобласьці]] — 9 студзеня 2009) — беларускі мовазнавец, славіст. Чалец-карэспандэнт [[АН БССР]] (1980). Доктар філялягічных навук (1968), прафэсар (1970). [[Заслужаны дзяяч навукі Беларускай ССР]] (1978). Ляўрэат [[Дзяржаўная прэмія Беларусі|Дзяржаўнай прэміі Рэспублікі Беларусі]] (1994). == Жыцьцяпіс == Нарадзіўся ў сялянскай сям’і. Скончыў Янаўскую пачатковую школу, у 1935—1938 гг. навучаўся ў Няклюдаўскай няпоўнай сярэдняй школе, у 1938—1941 — у Талачынскай сярэдняй школе № 1. У час [[Нямецка-савецкая вайна|нямецка-савецкай вайны]] Аркадзь Жураўскі разам з чатырма братамі Іванам, Васілём, Мікалаем, Казімерам удзельнічаў у партызанскім руху ў аддзеле брыгады Мікалая Гудкова, прымаў удзел ва ўсіх найважнейшых баявых апэрацыях. Падзеі вайны А. І. Жураўскі апісаў у кнізе «За родныя хаты» (1974). У верасьні 1945 паступіў на [[філялягічны факультэт БДУ]], які скончыў у 1950 г. і паводле рэкамэндацыі навучальнай рады быў залічаны ў асьпірантуру [[Інстытут мовазнаўства|Інстытуту мовы, літаратуры і мастацтва АН БССР]]. У 1953 г. абараніў кандыдацкую дысэртацыю, прысьвечаную гісторыі формаў загаднага ладу ў [[беларуская мова|беларускай мове]]. Доктарская дысэртацыя на тэму «Гісторыя беларускай літаратурнай мовы» абароненая ў 1968 г. З 1953 г. працаваў у Інстытуце мовазнаўства імя Якуба Коласа АН БССР, займаў пасаду вучонага сакратара Інстытуту мовазнаўства, загадчыка сэктару [[Тэрміналёгія|тэрміналёгіі]], старшага навуковага супрацоўніка, а затым у 1960—1992 г. і загадчыка сэктару (аддзелу) [[Гісторыя беларускай мовы|гісторыі беларускай мовы]], адначасова з 1974 г. — намесьнік дырэктара, у 1983—1988 г. — дырэктар інстытуту, у 1992—1996 г. — дарадца пры дырэкцыі інстытуту, з 1997 г. — галоўны навуковы супрацоўнік аддзелу гісторыі беларускай мовы. У 1985—1990 г. — старшыня Беларускага камітэту славістаў. == Навуковая дзейнасьць == Дасьледаваў гісторыю беларускай мовы і беларускага мовазнаўства. Першым у славянскім мовазнаўстве даказаў існаваньне беларускага варыянту [[царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянскай мовы]] ў ''старабеларускі пэрыяд'', прааналізаваў мову дзеячоў беларускай культуры мінулага ([[Ф. Скарына|Ф. Скарыны]], [[С. Будны|С. Буднага]], [[В. Цяпінскі|В. Цяпінскага]] і інш.). Вывучаў пытаньні нармалізацыі сучаснай беларускай літаратурнай мовы. Аўтар болей за 300 навуковых прац, у т. л. 15 манаграфіяў і слоўнікаў. == Бібліяграфія == * История повелительного наклонения в белорусском языке (1953) * Очерки по истории белорусского языка. Морфология (1957) * Хрестоматия по истории белорусского языка (ч. 1-2, 1961—1962). * Гісторыя беларускай літаратурнай мовы. Т. 1 (1967) * Руска-беларускі слоўнік грамадска-палітычнай тэрміналогіі. — Мн., 1970 (у суаўт.). * Гістарычная лексікалогія беларускай мовы. Мн., 1970 (у суаўт.). * Гістарычная марфалогія беларускай мовы. Мн., 1979 (у суаўт.). * Гістарычны слоўнік беларускай мовы (тт. 1—13, 1982—1996) * Мова выданняў Францыска Скарыны. Мн., 1990 (у суаўт.). * Франциск Скорина и его время. Энциклопедический справочник (1990). == Узнагароды == Узнагароджаны ордэнам Айчыннай вайны II ступені (1985), мэдалём Францішка Скарыны. Ляўрэат Дзяржаўнай прэміі Рэспублікі Беларусь (1994) за цыкль прац «Скорина и белорусская культура». Заслужаны дзяяч навукі БССР (1978). == Літаратура == * ''Булыка А. М.'', ''Паляшчук Н. В.'' Аркадзь Іосіфавіч Жураўскі (Да 80-годдзя з дня нараджэння) // Весці НАН Беларусі. Сер. гуманіт. навук. 2004. № 3 * Г. П. Півторак. Журавський Аркадій Йосипович // Українська мова : енциклопедія. — К. : Українська енциклопедія, 2000. — {{ISBN|966-7492-07-9}} * ''Турцэвіч З. К.'' Аркадзь Іосіфавіч Жураўскі (Да 75-годдзя з дня нараджэння) // Весці НАН Беларусі. Сер. гуманіт. навук. 1999. № 3 == Вонкавыя спасылкі == {{Вікіцытатнік|Аркадзь Жураўскі}} * [http://nasb.gov.by/bel/members/memoriam/zhuravskii.php Памяці вучонага — Член-карэспандэнт Жураўскі Аркадзь Іосіфавіч] * [https://web.archive.org/web/20210115182920/http://csl.bas-net.by/anews1.asp?id=44848 Выстава да 90-годдзя А. І. Жураўскага на сайце ЦНБ НАН Беларусі] {{Бібліяінфармацыя}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Жураўскі, Аркадзь Язэпавіч}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Талачынскім раёне]] [[Катэгорыя:Супрацоўнікі Інстытуту мовазнаўства Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі]] [[Катэгорыя:Дактары філялягічных навук]] [[Катэгорыя:Сябры-карэспандэнты Акадэміі навук Беларусі]] [[Катэгорыя:Беларускія мовазнаўцы]] [[Катэгорыя:Савецкія мовазнаўцы]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]] [[Катэгорыя:Партызаны нямецка-савецкай вайны]] [[Катэгорыя:Ляўрэаты Дзяржаўнай прэміі Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Заслужаныя дзеячы навукі БССР]] [[Катэгорыя:Беларускія славісты]] [[Катэгорыя:Савецкія славісты]] [[Катэгорыя:Беларускія пэдагогі]] [[Катэгорыя:Савецкія пэдагогі]] [[Катэгорыя:Выкладчыкі БДУ]] 8qbiwyfnv07l83q12wijykuzhyw9zeo 4 197933 2618989 2617891 2025-06-07T16:11:35Z Ліцьвін 847 /* Беларусь (А-НП) */ дапаўненьне 2618989 wikitext text/x-wiki '''Дадатак''' да правіла [[Вікіпэдыя:Беларускія традыцыйныя гістарычныя назвы|Беларускія традыцыйныя гістарычныя назвы]]. У гэты дадатак зьмяшчаюцца пацьверджаныя перайменаваньні. Сьпіс абнаўляецца і дапаўняецца з улікам выяўленьня новых зьвестак. == Афіцыйныя == === Адміністрацыйна-тэрытарыяльныя адзінкі === ==== [[Беларусь]] (А-АТА) ==== # [[Бельскі сельсавет (Полацкі раён)]] — [[Азінскі сельсавет]] # [[Блудзенскі сельсавет]] — [[Першамайскі сельсавет (Бярозаўскі раён)]] # [[Гавінавіцкі сельсавет]] — [[Падгорнаўскі сельсавет]] # [[Гавязьнянскі сельсавет]] — [[Вішнявецкі сельсавет]] # [[Гасподаўскі сельсавет]] — [[Першамайскі сельсавет (Дрыбінскі раён)]] # [[Германаваслабадзкі сельсавет]] — [[Чырвонаслабадзкі сельсавет (Рудабельскі раён)]] ці [[Краснаслабадзкі сельсавет (Рудабельскі раён)]] # [[Дзюрдзеўскі сельсавет]] — [[Камсамольскі сельсавет (Рэчыцкі раён)]] # [[Дрысенскі раён]] — [[Верхнядзьвінскі раён]] # [[Жаробненскі сельсавет]] — [[Чкалаўскі сельсавет (Гомельскі раён)]] # [[Жываглодавіцкі сельсавет]] — [[Першамайскі сельсавет (Салігорскі раён)]] # [[Заборскі сельсавет (Крупскі раён)]] — [[Кастрычніцкі сельсавет (Крупскі раён)]] або [[Акцябарскі сельсавет (Крупскі раён)]] # [[Ігуменскі павет]] — [[Чэрвеньскі павет]] # [[Кабылеўскі сельсавет]] — [[Першамайскі сельсавет (Рэчыцкі раён)]] # [[Кабыльнікаўскі сельсавет]] — [[Акцябарскі сельсавет (Віцебскі раён)]] # [[Кабыльніцкі сельсавет]] — [[Нарацкі сельсавет]] # [[Кабыльшчынскі сельсавет]] — [[Палескі сельсавет (Шацілавіцкі раён)]] # [[Кабылянскі сельсавет]] — [[Акцябарскі сельсавет (Клічаўскі раён)]] # [[Какуевіцкі сельсавет]] — [[Чкалаўскі сельсавет (Каленкавіцкі раён)]] # [[Клімавіцкая акруга]] — [[Калінінская акруга]] # [[Койданаўскі раён]] — [[Дзяржынскі раён (Менская вобласьць)]] # [[Лукаедзкі сельсавет]] — [[Кіраўскі сельсавет (Камарынскі раён)]] # ''[[Махаедаўскі сельсавет]]'' — [[Кіраўскі сельсавет (Нараўлянскі раён)]] # [[Менская вобласьць]] — Мінская вобласьць # [[Падонкаўскі сельсавет]] — [[Знаменскі сельсавет (Лагойскі раён)]] # [[Папоўская воласьць]] — [[Ленінская воласьць (Гомельскі павет)]] # [[Папоўскі сельсавет (Добрускі раён)]] — [[Ленінскі сельсавет (Добрускі раён)]] # [[Папоўскі сельсавет (Лоеўскі раён)]] — [[Першамайскі сельсавет (Лоеўскі раён)]] # [[Паршавіцкі сельсавет]] — [[Бярозавіцкі сельсавет]] # [[Пляцяніцкі сельсавет]] — [[Чырванасельскі сельсавет]] # [[Прапойскі раён]] — [[Слаўгарадзкі раён (Магілёўская вобласьць)]] # [[Рудабельская воласьць]] — [[Акцябарская воласьць]] # [[Рылаўшчынскі сельсавет]] — [[Чырванагорскі сельсавет]] ці [[Краснагорскі сельсавет (Амсьціслаўскі раён)]] # [[Сабакінскі сельсавет]] — [[Першамайскі сельсавет (Шчучынскі раён)]] <!--# [[Старобінскі раён]] — [[Салігорскі раён]] (быў не перайменаваны, а створаны)--> # [[Старчыцкі сельсавет]] — [[Акцябарскі сельсавет (Салігорскі раён)]] # [[Сьвятоўскі сельсавет (Жлобінскі раён)]] — [[Кіраўскі сельсавет (Жлобінскі раён)]] # [[Узьніцкі сельсавет]] — [[Чырвонаслабадзкі сельсавет (Быхаўскі раён)]] ці [[Краснаслабадзкі сельсавет (Быхаўскі раён)]] # [[Хатаевіцкі сельсавет]] — [[Акцябарскі сельсавет (Лагойскі раён)]] # [[Цараўскі сельсавет]] — [[Кіраўскі сельсавет (Слуцкі раён)]] # [[Царковішчанскі сельсавет]] — [[Пралетарскі сельсавет (Касьцюковіцкі раён)]] # [[Царкоўнаасавецкі сельсавет]] — [[Чырвонаасавецкі сельсавет]] # [[Шапілаўскі сельсавет]] — [[Майскі сельсавет]] ==== [[Бранская вобласьць]] ==== # [[Паповагорская воласьць]] — [[Чырванагорская воласьць]] ==== [[Калуская вобласьць]] ==== # [[Кондраўскі раён]] — [[Дзяржынскі раён (Калуская вобласьць)]] # [[Мокраўскі раён]] — [[Куйбышаўскі раён (Калуская вобласьць)]] # [[Плохінскі раён]] — [[Румянцаўскі раён]] — [[Ульянаўскі раён (Калуская вобласьць)]] # [[Пясочанскі раён]] — [[Кіраўскі раён (Калуская вобласьць)]] ==== [[Латвія]] ==== # [[Аглонская воласьць]] — [[Агланская воласьць]] # [[Аглонскі край]] — [[Агланскі край]] # [[Люцынскі край]] — [[Лудзенскі край]] # [[Рыбінішкаўская воласьць]] — [[Рыебінская воласьць]] # [[Рыбінішкаўскі край]] — [[Рыебінскі край]] # [[Рэжыцкі край]] — [[Рэзэкненскі край]] ==== [[Смаленская вобласьць]] ==== # [[Гжацкі раён]] — [[Гагарынскі раён (Смаленская вобласьць)]] # [[Парэцкі павет]] — [[Дзямідаўскі павет]] === Азёры === # [[Вісагіня (возера)]] — [[Вісагінас (возера)]] # [[Князь-возера]] — [[Чырвонае возера]] === Вуліцы/Завулкі/Плошчы === # [[Вуліца Ветраная (Магілёў)]] — [[Вуліца Ленінская (Магілёў)]] # [[Вуліца Койданаўская (Менск)]] — [[Вуліца Рэвалюцыйная (Менск)]] # [[Вуліца Міхайлаўская (Менск)]] — [[Вуліца Мопраўская (Менск)]] ці [[Вуліца Камуністычная (Менск)]] # [[Вуліца Фэліцыянаўская (Менск)]] — [[Вуліца Камсамольская (Менск)]] # [[Вуліца Шклоўская (Магілёў)]] — [[Вуліца Першамайская (Магілёў)]] # [[Рынак (Магілёў)]] — [[Плошча Славы (Магілёў)]] === Горы === # [[Сьвятая (гара)]] — [[Дзяржынская (гара)]] === Населеныя пункты === ==== [[Беларусь]] (А-НП) ==== # [[Авечкі (Смаргонскі раён)]] — [[Сасноўка (Смаргонскі раён)]] # [[Адверніца]] — [[Чырвоная Слабодка]] # [[Аколіца Лісьцьвін]] — [[Мархлеўск]] # [[Алеская]] — [[Роза Люксэмбург (вёска)]] ці [[Розы Люксэмбург]] # [[Амэрыка (Аршанскі раён)]] — [[Краснапольцы]] # [[Амэрыка (Гомельская вобласьць)]] — [[Савецкі (Гомельская вобласьць)]] # [[Апляўніца]] — [[Ягадная (Менская вобласьць)]] ці [[Ягаднае (Менская вобласьць)]] # [[Асецкае]] або [[Асецкая]] — [[Труд (Гомельская вобласьць)]] # [[Асмаленік]] — [[Ударная (Гомельская вобласьць)]] — [[Ударнае]] # [[Аўрамаўская]] — [[Партызанская (Гомельская вобласьць)]] # [[Бабавозаўшчына]] — [[Ураджайная (Менская вобласьць)]] # [[Бабнева]] — [[Садовая (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Багі]] — [[Загорнае (Віцебская вобласьць)]] # [[Багуславец]] — [[Грачыхіна]] # [[Бадзялы]] — [[Крынічная (Віцебская вобласьць)]] # [[Бажкі (Віцебская вобласьць)]] — [[Першамайская (Дрысенскі раён)]] # [[Баламутавічы]] — [[Зарачаны (Менская вобласьць)]] # [[Балванаўка]] — [[Новікі (Магілёўская вобласьць)]] # [[Балванішкі]] — [[Зялёны Бор (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Балвань]] ([[Вялікая Балвань]] + [[Малая Балвань]]) — [[Загорнае (Клецкі раён)]] ці [[Загорная]] # [[Балобанавічы]] — [[Прыазёрная (Берасьцейская вобласьць)]] # [[Бальдзюкі]] + [[Кулакоўцы]] — [[Зарэчная (Койданаўскі раён)]], [[Зарэчнае (Койданаўскі раён)]] # [[Баля Касьцельная]] — [[Зарачанка]] # [[Бараны (Маладэчанскі раён)]] — [[Дубкі (Маладэчанскі раён)]] # [[Баславічы]] — [[Барок (Слуцкі раён)]] # [[Баўтухі]] — [[Дружная (Віцебская вобласьць)]] # [[Белае (Бельскі сельсавет)]] — [[Азіна]] # [[Белы Морг]] — [[Сьветлы (Буда-Кашалёўскі раён)]] # [[Бераставіца (Бераставіцкі раён)]] — [[Пагранічны (пасёлак)]] # [[Берасьцяны Завод]] — [[Чапаеўскі (Гомельская вобласьць)]] # [[Більдзейкі]] — [[Грушаўка (Камянецкі раён)]] # [[Блевачы]] — [[Прыбярэжная]] # [[Блёўка]] — [[Усход (Бялыніцкі раён)]] або [[Васток (Магілёўская вобласьць)]] # [[Блошна]] — [[Падгорная (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Блудзень]] — [[Першамайская (Берасьцейская вобласьць)]] # [[Блудзім]] — [[Дзенісовічы]] # ''[[Блячына]]'' + [[Брыкаўшчына]] — [[Садовая (Менская вобласьць)]] # [[Божадары]] — [[Беразоўшчына (Менская вобласьць)]] ці [[Бярозаўшчына]] # '''''[[Божына]]''''' — [[Прырэчча (Менская вобласьць)]] # [[Боўдзілаўцы]] — [[Слабажаны]] # [[Брак]] — [[Дальні (Прапойскі раён)]] # [[Брухачы]] — [[Дружная (Менская вобласьць)]] # [[Брылёва (Гомельскі раён)]] — [[Мічурынская (вёска)]] # [[Бубалі II]] — [[Дуброва (Шумілінскі раён)]] або [[Дубрава (Шумілінскі раён)]] # [[Быкі (Вярэнаўскі раён)]] — [[Мілавідная]] # [[Быкі (Маладэчанскі раён)]] — [[Рабінавая]] # [[Бычкі (Іўеўскі раён)]] — [[Новы Сьвет (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Бычкі (Менская вобласьць)]] — [[Атраднае (Менская вобласьць)]] # [[Бычыншчына]] — [[Зарачанская]] # [[Бяднішкі]] — [[Зернавая]] # [[Бясхлебічы]] — [[Сасновічы]] # [[Ваўкі (Менская вобласьць)]] — [[Загорскае]] # [[Відокі (пасёлак, Дрысенскі раён)]] — [[Новае Жыцьцё (Дрысенскі раён)]] # [[Вонькі]] — [[Набярэжная (вёска)]] # [[Воўкавічы (Гомельская вобласьць)]] — [[Ваўковіцкі Крупец]] — [[Урыцкае]] # [[Воўкаразь]] — [[Пабеда (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Вошкаўцы]] — [[Ураджайная (Берасьцейская вобласьць)]] # [[Вызна]] — [[Чырвоная Слабада]] # [[Гавенавічы]] — [[Валадарск]] # [[Гавінавічы]] — [[Падгорная (Берасьцейская вобласьць)]] # [[Гавязна]] — [[Вішнявец (Менская вобласьць)]] # [[Гавязна 1]] — [[Навапольцы]] # [[Гадзень]] — [[Зялёны Бор (Салігорскі раён)]] # [[Галоднічы]] — [[Краснаазёрнае]] — [[Краснаазёрная]] # [[Ганна-Спаская]] — [[Заазёрная (Берасьцейская вобласьць)]] # [[Гараваха]] — [[Першамай (Гомельская вобласьць)]] # [[Гарбы]] — [[Рамашкі (Менская вобласьць)]] # [[Гаруны (вёска)]] — [[Свабода (Віцебская вобласьць)]] # [[Гарэлышы]] — [[Высокая (Віцебская вобласьць)]] # [[Гасподы]] — [[Першае Мая (Магілёўская вобласьць)]] ці [[Першамайск (Магілёўская вобласьць)]] # [[Германава Слабада]] — [[Чырвоная Слабада (Рудабельскі раён)]] ці [[Красная Слабада (Рудабельскі раён)]] # ''[[Германы]]'' — [[Дняпроўка]] # [[Гібайлавічы]] — [[Знаменская]] # [[Глод]] — [[Мірная (Менская вобласьць)]] # [[Глупікі]] — [[Мірная (Магілёўская вобласьць)]] # [[Гніліца (Магілёўская вобласьць)]] — [[Леніна (Краснапольскі раён)]] # [[Гноеў]] — [[Віць (вёска)]] # [[Гнойна]] — [[Вішнёўка (Берасьцейская вобласьць)]] # [[Гнойніца]] — [[Вішнявец (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Гнойны Рак]] — [[Чырвоны Бераг (Салігорскі раён)]] — [[Красны Бераг (Салігорскі раён)]] # [[Голя]] — [[Пагранічная (вёска)]] # [[Горач]] — [[Сьветач (Берасьцейская вобласьць)]] # [[Данілаўская Буда]] — [[Данілаўка (Ельскі раён)]] # [[Дарагакупава (Віцебскі раён)]] — [[Прыдзьвіньне (Віцебскі раён)]] # [[Двор-Гарадзішча]] — [[Тэльман (Гомельская вобласьць)]] ці [[Тэльмана (Гомельская вобласьць)]]<!--СННП і ГВБ 1-1, с. 76--> # [[Дзёхаўка]] — [[Наберажная (Менская вобласьць)]] # [[Дзіракі]] — [[Горная (Менская вобласьць)]] # [[Дзюрдзеў]] — [[Камсамольск (Рэчыцкі раён)]] # [[Дзякі]] — [[Крыніцы (Ваўкавыскі раён)]] <!--або [[Раднікі (Гарадзенская вобласьць)]]--> # [[Дзяругі (Дубровенскі раён)]] — [[Каўровае]] # [[Доргунская Вулька]] — [[Вусава (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Доўгі Памёт]] — [[Навасёлы]] # [[Дракі]] — [[Вясеньняя]] # [[Драхча Буглацкая]] — [[Праўда (Менская вобласьць)]] # [[Драхча Паненская]] — [[Кутузаўка (Менская вобласьць)]] # [[Драчылава]] — [[Гагарына]] # [[Дрыса]] — [[Верхнядзьвінск]] # [[Дубенск]] — [[Новае Жыцьцё (Губіцкі сельсавет)]] # '''[[Дуравічы (Менская вобласьць)]]''' — [[Зялёная (Вялейскі раён)]] # [[Дурневічы]] — [[Лугавая (Берасьцейская вобласьць)]] # [[Дурычы]] — [[Знаменка (Берасьцейская вобласьць)]] # [[Жандовая Вулька]] — [[Лясная (Гарадзенскі раён)]] # [[Жарабілавічы]] — [[Сасновая (Берасьцейская вобласьць)]] # [[Жарабцы]] — [[Вішнявец (Віцебская вобласьць)]] # [[Жаробнае]] — [[Чкалава (Гомельскі раён)]] # [[Жываглодавічы (Капыльскі раён)]] — [[Першамайскі (Капыльскі раён)]] # [[Жываглодавічы (Салігорскі раён)]] — [[Першамайск (Салігорскі раён)]] # [[Жыдаўка]] — [[Першамайская (Лагойскі раён)]] # [[Забалеўскі Двор]] — [[Чырвоны Кастрычнік (Чырвонакастрычніцкі сельсавет)]] або [[Красны Акцябар (Менская вобласьць)]] # [[Загразь]] — [[Беразьнянка]] # [[Замагільле]] — [[Расьсьвет (Салігорскі раён)]] # [[Зарэзаў]] — [[Кірава (Лоеўскі раён)]] # [[Засуньне]] — [[Першамайск (Лельчыцкі раён)]] # [[Затычына]] — [[Чаромуха (Менская вобласьць)]] # [[Зламышле]] — [[Загародная]] # [[Злодзін]] — [[Чырвонабярэжжа]] # [[Злыднікі]] — [[Першамайка]] # [[Зьдзецел]] — [[Дзятлава]] # [[Ігнатычы]] або [[Ігнацічы]] — [[Калініна (Менскі раён)]] # [[Ігумен]] — [[Чэрвень (горад)]] # [[Кабакі (Зэльвенскі раён)]] — [[Сьнежная]] # [[Кабакі (Слонімскі раён)]] — [[Прырэчча (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Кабаны (Менская вобласьць)]] — [[Чырвонаармейская]] — [[Краснаармейская]] # [[Кабылева]] або [[Кабылёва]] — [[Першамайск (Караваціцкі сельсавет)]] # '''[[Кабылінцы]]''' ці [[Кабыленцы]] ці [[Кабыльнікі (Дрысенскі раён)]] — [[Пабеда (Дрысенскі раён)]] # [[Кабылічы (Гомельская вобласьць)]] — [[Дубравіна]] # [[Кабылічы (Магілёўская вобласьць)]] — [[Вішнёўка (Бабруйскі раён)]] # [[Кабылічы (Навапольскі сельсавет)]] — [[Прыстань (Пухавіцкі раён)]] # [[Кабылічы (Навасёлкаўскі сельсавет)]] — [[Пцічанская]] # [[Кабылкі]] — [[Зоранька]] # [[Кабыльле]] — [[Кастрычніцкая]] ці [[Акцябарская (Менская вобласьць)]] # [[Кабыльнік]] або [[Кабыльнікі]] — [[Нарач (Нарачанскі сельсавет)]] # [[Кабыльнікі (Віцебскі раён)]]<!--раней у Лёзьненскім раёне--> — [[Акцябарская (Віцебская вобласьць)]] ці [[Кастрычнік (Віцебская вобласьць)]] ці [[Акцябар (Віцебская вобласьць)]] # [[Кабыльнікі (Лідзкі раён)]] — [[Крыніцы (Лідзкі раён)]] # [[Кабыльнікі (Наваградзкі раён)]] — [[Клёны (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Кабыльчыцы (Капыльскі раён)]] — [[Калінава (Менская вобласьць)]] # [[Кабыльшчына (Гомельская вобласьць)]] — [[Палесьсе (Шацілавіцкі раён)]] # [[Кабыльшчына (Менская вобласьць)]] — [[Садоўшчына (Барысаўскі раён)]] # [[Кабылякі (Віцебская вобласьць)]] — [[Прыдняпроўе (вёска)]] # [[Кабылякі (Гарадзенская вобласьць)]] — [[Дружная (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Кабылянка (Гомельская вобласьць)]] — [[Расьсьветная (Гомельская вобласьць)]] # [[Кабылянка (Асіпавіцкі раён)]] — [[Знаменка (Магілёўская вобласьць)]] # [[Кабылянка (Клічаўскі раён)]] — [[Акцябарск (Магілёўская вобласьць)]] # [[Кажаны (Гомельская вобласьць)]] — [[Першая Ступень]] # [[Казарэзы (Менская вобласьць)]] — [[Крыніцы (Валожынскі раён)]] <!--або [[Раднікі (Менская вобласьць)]]--> # [[Какаль]] — [[Сьветач (Гомельская вобласьць)]] # [[Какуевічы]] — [[Чкалава (Шацілавіцкі раён)]] # [[Калатуны]] — [[Дружба (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Калёнія Белін]] — [[Малінаўка (Дарагічынскі раён)]] # [[Калёнія Равіны]] — [[Сірэнеўка]] # '''[[Каралі (Сеньненскі раён)]]''' — [[Бальшавік (Віцебская вобласьць)]] # [[Каравяк]] — [[Дружная (Магілёўская вобласьць)]] # [[Каралін (Пружанскі раён)]] — [[Сонечны (Берасьцейская вобласьць)]] # [[Каростычы]] — [[Холмічы]] # [[Каросьцін]] — [[Новае Палесьсе (Гомельская вобласьць)]] # [[Касалапы]] — [[Турынец]] або [[Турынец 1]] # [[Каты (Бабруйскі раён)]] — [[Сасновая (Магілёўская вобласьць)]] # [[Каўбасічы]] — [[Турцэвічы]] # [[Каўбасы (вёска)]] — [[Радамля (Гомельская вобласьць)]] # [[Качэрычы]] — [[Кіраўск]] # ''[[Кашчыца]]'' — [[Першамайскі (Карэліцкі раён)]] # [[Кісялёўка (Касьцюковіцкі раён)]] — [[Вязавец (Магілёўская вобласьць)]] # [[Кішкарэпы]] — [[Малькевічы]] # [[Клапытычы]] або [[Клапыцічы]] — [[Іскры]] # [[Клёпкі]] — [[Кастрычнік (Барысаўскі раён)]] # [[Кліндупаўка]] — [[Чырвонае Возера (Гомельская вобласьць)]] # [[Клюндзеўка]] — [[Вішнёвая (Менская вобласьць)]] ці [[Вішнёвае]] # [[Кныроўка]] — [[Калінічы]] # [[Княжыца (Гомельская вобласьць)]] — [[Слабажанка]] # [[Князь-Возера]] — [[Чырвонае Возера (вёска)]] # ''[[Койданава]]'' — [[Дзяржынск]] # [[Конскі Бор]] — [[Бярозавая Рошча (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Кралёўка]] — [[Новае Жыцьцё (Добрускі раён)]] # [[Краснае Сяло]] — [[Краснасельскі]] # [[Крысьцінава]] — [[Палескі]] # '''[[Куляшова (Віцебская вобласьць)]]''' — [[Краснае Знамя]] # [[Куляшова (Магілёўская вобласьць)]] — [[Праабражэнск]] # [[Курадзічы]] — [[Казанск]] # [[Курдзюкі]] — [[Слаўная]] # [[Ламское (былы хутар)]] — [[Кастрычнік (Крупскі раён)]] # [[Лапоці]] — [[Беразьнякі (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Лапцевічы]] — [[Васількава]] або [[Васількова (Койданаўскі раён)]] # [[Лапці]] — [[Майская]] # [[Лапціха]] — [[Камунарка (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Лаўна (былы фальварак)]] — [[Нёман (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Ліхадзеі]] — [[Прагрэс (Слуцкі раён)]] # [[Ліхасельцы (Сьвіслацкі раён)]] — [[Каліноўская (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Лукаеды]] — [[Кірава (Брагінскі раён)]] # [[Лускі]] — [[Камуна (Гомельская вобласьць)]] — [[Авангард (вёска)]] # [[Лягушкі (вёска)]] — [[Новае Жыцьцё (Забялышынскі сельсавет)]] # ''[[Малое Мажэйкава]]'' — [[Мажэйкава]] # [[Магільнае (Лельчыцкі раён)]] — [[Мірнае]] # [[Магільніца]] — [[Рошчыца]] # [[Макранскі]] — [[Брацкі]] # [[Малая Блошна]] — [[Ягадная (Берасьцейская вобласьць)]] # [[Малая Дзяцель]] — [[Лугавая (Віцебская вобласьць)]] # [[Малышы (Шаркоўшчынскі раён)]] — [[Чарамхова]] # [[Мартышкі]] — [[Бярозы]] # [[Машарына]] — [[Усход (Аторскі сельсавет)]] # [[Машні]] — [[Сямёнава (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Менск]] — [[Мінск]] # ''[[Міхалёва (Гомельская вобласьць)]]'' — [[Нарыманаў (пасёлак)]] # [[Млынавы]] — [[Новае Жыцьцё (Смалявіцкі раён)]] # [[Мнагаверш]] — [[Міроненкі]] # ''[[Мондзіна]]'' — [[Чаромушкі (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Мордычы]] — [[Зорычы (Берасьцейская вобласьць)]] # [[Мухаеды]] — [[Махаеды]] — [[Кіраў (вёска)]] # [[Муцькавічы]] — [[Зорная (Берасьцейская вобласьць)]] # [[Наважукаўка]] — [[Траянаўка (Магілёўская вобласьць)]] # [[Навозы (Менская вобласьць)]] — [[Арэшніца]] # [[Нараты (Каранёўскі сельсавет)]] — [[Арэхаўка (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Неўмывакі]] — [[Арэхаўская]] # [[Новы Старобін]] — [[Новастаробінск]] або [[Нова-Старобінск]] — [[Салігорск]] # [[Нявошы]] — [[Зарэчча (Вярэнаўскі раён)]] # '''[[Пагосьцішча]]''' — [[Чырвоны Пасёлак]] # [[Пагулянка (Гомельская вобласьць)]] — [[Першае Мая (Гомельская вобласьць)]] # [[Падонкі]] — [[Знаменка (Менская вобласьць)]] # [[Пад’яўменьне]] — [[Новая Вёска (Чачэрскі раён)]] # [[Пазьдзюткі]] — [[Радуга (Віцебская вобласьць)]] # [[Панскае]] — [[Майск (Менская вобласьць)]] # [[Папіхова]] — [[Сьвярдлова (Віцебская вобласьць)]] # [[Папоўка (Добрускі раён)]] — [[Леніна (Добрускі раён)]] # [[Папоўка (Лоеўскі раён)]] — [[Першамайск (Лоеўскі раён)]] # [[Папоўшчына (Гомельская вобласьць)]] — [[Кастрычнік (Хвойніцкі раён)]] # [[Парасятнікі]] — [[Маячная]] ці [[Маячнае]] # [[Паршавічы]] — [[Бярозавічы]] # [[Пастралкі]] — [[Варварына (Гомельская вобласьць)]] # [[Пахабаўшчына]] — [[Альбянка]] # [[Пералаз (Гомельская вобласьць)]] — [[Уладзімераўка (Мікалаеўскі сельсавет)]] # [[Пішчакі]] — [[Арэхава (Магілёўская вобласьць)]] # [[Плевакі]] — [[Першамай (Менская вобласьць)]] # [[Плехава (Гарадзенская вобласьць)]] — [[Ягадная (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Плёхава]] — [[Залесаўцы]] # [[Плутоўка]] — [[Чырвоны Партызан (Гомельская вобласьць)]] # [[Плюгаўкі]] — [[Дубровіна]] # [[Пляцянічы]] — [[Чырвонае Сяло (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Пляшкі (Гарадзенская вобласьць)]] — [[Партызанаўка (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Поразаў]] — [[Поразава (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Прапойск]] — [[Слаўгарад]] # [[Прыступаўшчына]] — [[Розаўка]] # [[Прышыхвасты]] — [[Першамайск (Дарагічынскі раён)]] # [[Пузава (Вялейскі раён)]] — [[Лясная (Менская вобласьць)]] # ''[[Пузава (Капыльскі раён)]]'' — [[Вясёлая (Менская вобласьць)]], [[Вясёлае (Капыльскі раён)]] # [[Пузавічы (Слонімскі раён)]] — [[Паўлава (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Пузікі (Магілёўская вобласьць)]] — [[Сафонава (Магілёўская вобласьць)]] # [[Пузікі (Менская вобласьць)]] або [[Пузыкі]] — [[Бароўшчына]] # ''[[Пукава]]'' — [[Камсамольская]] # [[Пупелічы]] — [[Крынічка]] — [[Крынічкі]] # [[П’янькава]] — [[Вішня (Магілёўская вобласьць)]] # [[Пярхайлы]] — [[Зарэчная (Валожынскі раён)]] # [[Пяцюлі]] — [[Новая (Менская вобласьць)]] # [[Радзівілімонты]] — [[Чырвоная Зорка (Клецкі раён)]] ці [[Красная Зьвязда (Менская вобласьць)]] # [[Радзілавічы]] — [[Дзяржынск (Лельчыцкі раён)]] # [[Ракаедаўшчына]] — [[Пабеднае (Менская вобласьць)]] # [[Раманава (Гомельская вобласьць)]] — [[Барба]] # ''[[Раманава (Магілёўская вобласьць)]]'' — [[Леніна (Горацкі раён)]] # ''[[Раманава (Менская вобласьць)]]'' — [[Леніна (Слуцкі раён)]] # [[Рыкаўка]] — [[Кірава (Крупскі раён)]] # [[Рылавічы (Гомельская вобласьць)]] — [[Ніканава]] # [[Рылаўшчына (Магілёўская вобласьць)]] — [[Чырвоная Горка (Магілёўская вобласьць)]] ці [[Красная Горка (Амсьціслаўскі раён)]] # [[Рылаўшчына (Менская вобласьць)]] — [[Дружба (Менскі раён)]] # [[Сабакінцы]] (раней [[Забалацьце (Шчучынскі раён)]]) — [[Пакроўскае (Гарадзенская вобласьць)]], [[Нарбутава (Гарадзенская вобласьць)]], [[Першамайская (Першамайскі сельсавет)]], [[Першамайск (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Сабачкі]] — [[Сьветлая]] # [[Самадураўшчына]] — [[Радзіма]] # [[Серадзібор]] — [[Канстанцінаўка (Менская вобласьць)]] # [[Сіпораўка]] — [[Партызаны (Гомельская вобласьць)]] # [[Скаблы]] — [[Клёнаўка (Віцебская вобласьць)]] # [[Скнаравічы]] — [[Сады]] # [[Скорбічы]] або [[Скарбічы]] — [[Дружба (Берасьцейская вобласьць)]] # [[Скулаўка]] — [[Прымор’е]] # [[Слатвін]] — [[Вінаградаўка (Ігуменскі раён)]] # [[Сморкава]] — [[Пабядзіцель (Менская вобласьць)]] ці [[Пераможац]] # [[Снапкоў]] — [[Уладзімераўка (Хоцімскі раён)]] # [[Старцавічы]] — [[Знамя (Менская вобласьць)]] # [[Старчыцы]] — [[Акцябар (Салігорскі раён)]] # [[Стары Фальварак]] — [[Пабеднае (Гомельская вобласьць)]] # [[Стралічаў]] — [[Стралічава]] # [[Страшныя]] — [[Новы Лад (вёска)]] або [[Новы Строй (вёска)]] # [[Суднікі (Койданаўскі раён)]] — [[Леніна (Койданаўскі раён)]] # [[Сумы (Віцебская вобласьць)]] — [[Красная Іскра]] # [[Сучкі]] — [[Коласава (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Сыроваткі]] — [[Журавінка]] # [[Сьвінашкі]] — [[Зорная (Гарадзенская вобласьць)]] — [[Зьвёздная (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Сьвінева]] — [[Дубраўцы]] # [[Сьвінка (Гарадзенская вобласьць)]] — [[Малінавая]] # [[Сьвінка (Менская вобласьць)]] — [[Лугавая (Менская вобласьць)]] # [[Сьвіное]] — [[Першамайск (Віцебская вобласьць)]] # [[Сьвятое (Сьвятоўскі сельсавет)]] — [[Кірава (Жлобінскі раён)]] # [[Сьвятое (Рэчыцкі раён)]] — [[Першамайск (Дзюрдзеўскі сельсавет)]] # [[Сьвятоцак]] — [[Дзяржынск (Нараўлянскі раён)]] ці [[Дзяржынскага]] # [[Сьвяты Дух (вёска)]] — [[Будзёнаўка (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Сьлепцы]] — [[Знаменка (Гомельская вобласьць)]] # [[Сьмярдзяча]] — [[Красіеўка]] # [[Сьпягліца]] — [[Сьвяцілавічы (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Тараканаўка]] — [[Салаўёўка (Менская вобласьць)]] # [[Тракуціха]] — [[Беразьніца (Менская вобласьць)]] # ''[[Троцкае (вёска)]]'' — [[Сталіна (Гомельская вобласьць)]] — [[Акцябар (Буда-Кашалёўскі раён)]] # [[Троцкія]] — [[Бярозкі (Менская вобласьць)]] # [[Трыбушкі]] — [[Мірная (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Турчылава (Гарадоцкі раён)]] — [[Вішнёўка (Віцебская вобласьць)]] # [[Ужывец]] — [[Вішнёўка (Клічаўскі раён)]] # [[Узьнікі]] — [[Чырвоная Слабада (Магілёўская вобласьць)]] # [[Федзькаў Засьценак]] — [[Узнацкі Вугал]] # ''[[Халуі (Магілёўская вобласьць)]]'' — [[Ліпень (вёска)]] # [[Халуі (Менская вобласьць)]] — [[Салаўінае]] — [[Салаўіная]] # [[Хапаны]] — [[Раманаўка (Рагачоўскі раён)]] # [[Хатаевічы]] — [[Акцябар (Лагойскі раён)]] # [[Хацінава (пасёлак, Менская вобласьць)]] — [[Радуга (Менская вобласьць)]] # [[Хвасты (Гарадзенская вобласьць)]] — [[Лугавая (Іўеўскі раён)]] # [[Храсты]] або [[Хрысты]] — [[Крынічнае (Менская вобласьць)]] # [[Худзяні]] — [[Мірная (Віцебская вобласьць)]] # [[Цараўцы]] — [[Кірава (Слуцкі раён)]] # [[Царкавішча (Віцебскі раён)]] — [[Уладзімераўка (Віцебскі раён)]] # [[Царковішча (Касьцюковіцкі раён)]] — [[Пралетарскае]] ці [[Пралетарская]] # '''[[Царкоўе (Буда-Кашалёўскі раён)]]''' — [[Саўхозная]] ці [[Саўгаснае]] ці [[Саўгасная]] # [[Царкоўны Асавец]] — [[Чырвоны Асавец]] # ''[[Цешаўля]]'' — [[Цешаўле]] # [[Цкуі]] — [[Марачанка]] # [[Цыцкавічы]] — [[Расьсьветная (Менская вобласьць)]] # [[Чамярыца]] — [[Першамайская (Чашніцкі раён)]] # [[Чортава]] — [[Расьсьвет (Магілёўская вобласьць)]] # [[Чысталужжа]] — [[Усход (Веткаўскі раён)]] # [[Чэрапаўка II]] — [[Чырвоны Акцябар]] # ''[[Шаламы I]]'' або ''[[Шаламы 1]]'' — [[Чырвоны Ўсход]] # [[Шалухоўка]] — [[Перамога (Вяліканямкоўскі сельсавет)]] — [[Пабеда (Вяліканямкоўскі сельсавет)]] # [[Шапілава]] — [[Майскае (Гомельская вобласьць)]] # ''[[Шацілкі]]'' — [[Сьветлагорск (Гомельская вобласьць)]] # [[Шляхецкі Камень]] або [[Камень Шляхецкі]] — [[Акцябар (Берасьцейская вобласьць)]] # [[Шляхтаўшчына]] — [[Трудавая (Гарадзенская вобласьць)]] ці [[Працоўная (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Шопа (вёска)]] — [[Высачаны (Менская вобласьць)]] # [[Эмус]] — [[Новае Жыцьцё (Гомельскі раён)]] # [[Юдзенічы]] — [[Савецкая (Сеньненскі раён)]] # [[Язвы (Менская вобласьць)]] — [[Вясёлкі]] # [[Янаў]] — [[Іванава (Берасьцейская вобласьць)]] # [[Яўтушкавічы]] — [[Прасьвет (Сьветлагорскі раён)]] ==== [[Бранская вобласьць]] ==== # [[Папова Гара]] — [[Чырвоная Гара (Бранская вобласьць)]] ==== [[Калуская вобласьць]] ==== # ''[[Плохіна]]'' — [[Румянцава (Калуская вобласьць)]] — [[Ульянава (Калуская вобласьць)]] # [[Пясочня (горад)]] — [[Кіраў (Калуская вобласьць)]] ==== [[Каралявецкая вобласьць]] (Калінінградзкая вобласьць) ==== # [[Рагніт]] — [[Неман (горад)]] # [[Тыльзыт]] — [[Савецк (Калінінградзкая вобласьць)]] ==== [[Латвія]] ==== # [[Аглонь]] — [[Аглана]] # [[Дзьвінск]] — [[Даўгаўпілс]] # [[Люцын]] — [[Лудза]] # [[Пасінь]] — [[Пасіенэ]] # [[Рыбінішкі]] — [[Рыебіні]] # [[Рэжыца]] — [[Рэзэкнэ]] ==== [[Летува]] ==== # [[Вільня]] — [[Вільнюс]] # [[Вісагіня]] — Вісагінас # [[Друскенікі]] — Друскенінкай # [[Кашадары]] — [[Кайшадорыс]] # [[Коўна]] — [[Каўнас]] # [[Лаварышкі]] — Лаварышкес # [[Сьвянцяны]] — [[Швянчоніс]] # [[Трокі]] — [[Тракай]] ==== [[Польшча]] ==== # [[Аўгустоў]] — Аўгустуў # [[Беласток]] — Бялыстак # [[Белая (горад)]] — [[Белая Падляска]] ці [[Бяла Падляска]] # [[Гайнаўка]] — Хайнуўка # [[Гараны (Падляскае ваяводзтва)]] — Гураны # [[Дарагічын (Падляскае ваяводзтва)]] — [[Драгічын (Падляскае ваяводзтва)]] # [[Дуброва Гарадзенская]] — [[Дуброва Беластоцкая]] # [[Ружанасток]] (раней [[Крывасток]] ці [[Табеншчына]], [[Краснасток]]) — [[Ружанысток]] # [[Новы Двор (Сакольскі павет)]] — Новы Двур # [[Холм]] — [[Хэлм]] ==== [[Смаленская вобласьць]] ==== # [[Гжацак]] — [[Гагарын (Смаленская вобласьць)]] # [[Парэчча (горад)]] — [[Дзямідаў (горад)]] # [[Слабада (гарадзкі пасёлак)]] — [[Пржавальскае]] ==== [[Украіна]] ==== # [[Харомнае]] — [[Чапаеўка (Чарнобыльскі раён)]] === Рэкі === ==== [[Польшча]] ==== # [[Кросна (рака)]] — [[Кшна]] == Неафіцыйныя == === Адміністрацыйна-тэрытарыяльныя адзінкі === ==== [[Беларусь]] (Н-АТА) ==== # [[Амсьціслаўскі павет]] — [[Мсьціслаўскі павет]] # [[Амсьціслаўскі раён]] — [[Мсьціслаўскі раён]] # [[Асіпавіцкі раён]] — [[Асіповіцкі раён]] # [[Асіпавіцкі сельсавет (Асіпавіцкі раён)]] — [[Асіповіцкі сельсавет]] # [[Ахрэмаўскі сельсавет]] — [[Ахрэмавецкі сельсавет]] # [[Бешанкавіцкі раён]] — [[Бешанковіцкі раён]] # [[Бешанкавіцкі сельсавет]] — [[Бешанковіцкі сельсавет]] # [[Бухавіцкі сельсавет]] — [[Буховіцкі сельсавет]] # [[Гаранскі сельсавет (Бераставіцкі раён)]] — [[Гуранскі сельсавет]] # [[Дзьмітравіцкі сельсавет (Камянецкі раён)]] — [[Дзьмітровіцкі сельсавет]] # [[Дзямянаўскі сельсавет]] — [[Дзямянавецкі сельсавет]] # [[Каленкавіцкі раён]] — [[Калінкавіцкі раён]] # [[Каленкавіцкі сельсавет (Каленкавіцкі раён)]] — [[Калінкавіцкі сельсавет]] # [[Макараўскі сельсавет (Бераставіцкі раён)]] — [[Макаравецкі сельсавет]] # [[Малахоўскі сельсавет]] — [[Малахавецкі сельсавет]] # [[Мухаедаўскі сельсавет]] — [[Махаедаўскі сельсавет]] # [[Хамянтоўскі сельсавет]] — [[Хамантоўскі сельсавет]] # [[Чашаўлянскі сельсавет]] — [[Цешаўлянскі сельсавет]] # [[Чырвонакастрычніцкі сельсавет (Пухавіцкі раён)]] — [[Краснаакцябарскі сельсавет (Пухавіцкі раён)]] === Населеныя пункты === ==== [[Беларусь]] (Н-НП) ==== # [[Азярычын]] — [[Азярычына]] # [[Алёхнавічы (Менская вобласьць)]] — [[Аляхновічы (Менская вобласьць)]] <!--# [[Апчак-Горкі]] — [[Прывольны]]--> # [[Амсьціслаў]] — [[Мсьціслаў]] # [[Асіпавічы]] — [[Асіповічы]] # [[Баркулабаў]] — [[Баркулабава]] — [[Баркалабава]] # [[Баўбасаў]] — Балбасава # [[Баўсуны]] — [[Балсуны]], [[Казацкія Балсуны]] <!--# [[Белагуша]] — [[Белавуша]]--> # [[Бешанкавічы]] — [[Бешанковічы]] # [[Блячын]] — ''[[Блячына]]'' # [[Борак (Жыткавіцкі раён)]] — [[Боркі (Жыткавіцкі раён)]] # [[Божын]] — '''''[[Божына]]''''' # '''[[Брылёў (Чачэрскі раён)]]''' — [[Брылёва (Чачэрскі раён)]] # [[Брынёў (Жыткавіцкі раён)]] — [[Брынёва]] # [[Буда-Кашалёў]] — [[Буда-Кашалёва]] # [[Бухавічы]] — [[Буховічы]] # [[Бярэзань]] — [[Беразіно]] # [[Васількоў (Гомельская вобласьць)]] — [[Васількова (Гомельская вобласьць)]] # [[Вішнеў (Гарадзенская вобласьць)]] — [[Вішнева (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Вішнеў (Менская вобласьць)]] — [[Вішнева (Менская вобласьць)]] # [[Вобрына]] — ''[[Кашчыца]]'' # [[Ворша]] — [[Орша]] # [[Вялікі Малешаў]] — [[Вялікае Малешава]] # [[Вярэнаў]] — [[Воранава]] # [[Гарманы]] — ''[[Германы]]'' # [[Грабаў (Жыткавіцкі раён)]] — [[Грабава (Жыткавіцкі раён)]] # '''[[Грабаў (Рагачоўскі раён)]]''' — [[Грабава (Рагачоўскі раён)]] # [[Грозаў]] — [[Грозава]] # [[Грычын]] — [[Грычына]] # [[Даўгінаў]] — [[Даўгінава (Вялейскі раён)]] # [[Дзьмітравічы (Берасьцейская вобласьць)]] — [[Дзьмітровічы]] # [[Душылаўка]] — [[Леванпольле (Магілёўская вобласьць)]] <!--# [[Еўхімова]] — [[Яўхімова]]--> # [[Жодзін]] — [[Жодзіна]] # [[Жыровічы]] — [[Жыровіцы]] # [[Зорная (Віцебская вобласьць)]] — [[Зьвёздная (Віцебская вобласьць)]] # [[Зьдзітаў (Зьдзітаўскі сельсавет)]] — [[Зьдзітава (Зьдзітаўскі сельсавет)]] # [[Зьдзітаў (Спораўскі сельсавет)]] — [[Зьдзітава (Спораўскі сельсавет)]] # [[Каленкавічы]] — [[Калінкавічы]] <!--# [[Калодзішкі]] — [[Калодзежкі]]--> # [[Кастрычніцкі (Менская вобласьць)]] — [[Акцябарскі (Менская вобласьць)]] # [[Каты (Хоцімскі раён)]] (вёска) — [[Міхайлаўскі (Хоцімскі раён)]] (пасёлак) # [[Клёнкі]] — [[Ільіч (Гомельскі раён)]] ці [[Ільліч (Гомельскі раён)]] # [[Койданаў]] — ''[[Койданава]]'' # [[Косаў]] — [[Косава (горад)]] # [[Косін (Гарадзенская вобласьць)]] — [[Косіна (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Косін (Менская вобласьць)]] — [[Косіна (Менская вобласьць)]] # [[Коханаў]] — [[Коханава]] # [[Крашын]] — [[Крошын]] # '''[[Ланькаў]]''' — [[Ланькава]] # '''[[Ленін (вёска)]]''' — [[Леніна (Жыткавіцкі раён)]] # [[Лагоўская Слабада]] — [[Лугавая Слабада]] # [[Лунін (Менская вобласьць)]] — [[Луніна]] # [[Лыскаў]] — [[Лыскава (Берасьцейская вобласьць)]] # [[Мажэйкаў (Лідзкі раён)]] — [[Малы Мажэйкаў]] — ''[[Малое Мажэйкава]]'' # [[Мажэйкаў (Шчучынскі раён)]] — [[Вялікі Мажэйкаў]] — [[Вялікае Мажэйкава]] # [[Мардашэвічы]] або [[Мардашавічы]] — [[Мардахі]] # [[Міхалёў (Гомельская вобласьць)]] — ''[[Міхалёва (Гомельская вобласьць)]]'' # [[Міхалёў (Магілёўская вобласьць)]] — [[Міхалёва (Магілёўская вобласьць)]] # [[Міхалёў (Менская вобласьць)]] — [[Міхалёва (Бярэзінскі раён)]] # [[Мондзін]] — ''[[Мондзіна]]'' # [[Мсьцібаў]] — [[Мсьцібава]] # [[Новы Ленін]] — [[Новае Леніна]] — [[Наваленін]] # [[Новыя Шаламы]] — ''[[Шаламы I]]'' або ''[[Шаламы 1]]'' # [[Папоўка (Буда-Кашалёўскі раён)]] — ''[[Троцкае (вёска)]]'' # [[Пасудаў]] — [[Пасудава]] # [[Побалаў]] — [[Побалава]] # [[Прусінаў]] — [[Прусінава]] # [[Пузаў]] — ''[[Пузава (Капыльскі раён)]]'' # [[Пукаў]] — ''[[Пукава]]'' # [[Радастаў]] — [[Радастава]] # [[Радашкавічы]] — [[Радашковічы]] # [[Раманаў (Магілёўская вобласьць)]] — [[Раманава (Магілёўская вобласьць)]] # [[Раманаў (Менская вобласьць)]] — [[Раманава (Менская вобласьць)]] # [[Семежаў]] — [[Семежава]] <!--# [[Сінін]] — [[Сініло]] ці [[Сіняло]]--> # [[Спораў]] — [[Спорава]] # [[Станькаў]] — [[Станькава]] # [[Строхаў]] — [[Строхава]] # [[Сынковічы]] — [[Сынкавічы]] # [[Таўмачаў]] — [[Талмачаў]] — [[Талмачава (Берасьцейская вобласьць)]] # [[Усход (Веткаўскі раён)]] — [[Васток (Веткаўскі раён)]] # [[Усход (Гомельскі раён)]] — [[Васток (Гомельскі раён)]] # [[Усход (Кабінагорскі сельсавет)]] — [[Васход (Кабінагорскі сельсавет)]] # [[Хамянтоўцы]] — [[Хамантова]], [[Хамантоўцы]] # [[Холы]] — ''[[Халуі (Магілёўская вобласьць)]]'' # [[Хоўхла]] — [[Хоўхлава]] # [[Чэрнеў]] — [[Чэрнева (Менская вобласьць)]] # [[Чэшаўля]] — ''[[Цешаўля]]'' # [[Шарашоў]] — [[Шарашова]] ці [[Шарашэва]] # [[Шацілавічы]] — ''[[Шацілкі]]'' # [[Шыкаў]] — [[Шыкава]] == Іншае == === Адміністрацыйна-тэрытарыяльныя адзінкі === ==== [[Беларусь]] (І-АТА) ==== # [[Алёхнавіцкі сельсавет]] — [[Аляхновіцкі сельсавет]] # [[Асмаленіцкі сельсавет]] — [[Ударненскі сельсавет]] # [[Баркулабаўскі сельсавет]] — [[Баркалабаўскі сельсавет]] # [[Баўбасаўскі сельсавет]] — Балбасаўскі сельсавет # [[Баўсунскі сельсавет]] — [[Балсунскі сельсавет]], [[Казацкабалсунскі сельсавет]] # [[Берасьцейская вобласьць]] — Брэсцкая вобласьць # [[Берасьцейскі раён]] — Брэсцкі раён # [[Бягомельскі раён]] — [[Бягомльскі раён]] або [[Бягомскі раён]] # [[Бягомельскі пасялковы савет]] — [[Бягомльскі пасялковы савет]] або [[Бягомскі пасялковы савет]] # [[Бягомельскі сельсавет]] — [[Бягомльскі сельсавет]] або [[Бягомскі сельсавет]] # [[Бярэзанскі раён]] — [[Бярэзінскі раён]] # [[Бярэзанскі сельсавет (Бярэзанскі раён)]] — [[Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)]] # [[Бярэзанскі сельсавет (Докшыцкі раён)]] — [[Бярэзінскі сельсавет (Докшыцкі раён)]] # [[Валевачоўскі сельсавет]] — Валевачскі сельсавет # [[Ваўкалацкі сельсавет (Докшыцкі раён)]] — [[Валкалацкі сельсавет]] # [[Воўкавіцкі сельсавет (Гомельскі раён)]] — [[Урыцкі сельсавет]] # [[Вызьненскі пасялковы савет]] — [[Чырвонаслабадзкі пасялковы савет]] # [[Вызьненскі раён]] — [[Чырвонаслабадзкі раён]] # [[Вызьненскі сельсавет (Вызьненскі раён)]] — [[Чырвонаслабадзкі сельсавет (Чырвонаслабадзкі раён)]] # [[Вызьненскі сельсавет (Салігорскі раён)]] — [[Чырвонаслабадзкі сельсавет (Салігорскі раён)]] # [[Вялейская вобласьць]] — Вілейская вобласьць # [[Вялейскі павет (Віленская губэрня)]] — Вілейскі павет # [[Вялейскі раён]] — [[Вілейскі раён]] # [[Вярэнаўскі раён]] — [[Воранаўскі раён]] # [[Вярэнаўскі сельсавет]] — [[Воранаўскі сельсавет]] # [[Гарадзенская вобласьць]] — Гродзенская вобласьць # [[Гарадзенская губэрня]] — Гродзенская губэрня # [[Гарадзенскі раён]] — Гродзенскі раён # [[Дарагічынскі павет]] — [[Драгічынскі павет]] # [[Дарагічынскі павет (1918—1939)]] — [[Драгічынскі павет (1918—1939)]] # [[Дарагічынскі раён]] — [[Драгічынскі раён]] # [[Дарагічынскі сельсавет]] — [[Драгічынскі сельсавет]] # [[Дурыцкі сельсавет]] — [[Знаменскі сельсавет (Берасьцейскі раён)]] # [[Забалеўскадворскі сельсавет]] — [[Чырвонакастрычніцкі сельсавет (Пухавіцкі раён)]] або [[Краснаакцябарскі сельсавет (Пухавіцкі раён)]] # [[Зьдзецельскі раён]] — [[Дзятлаўскі раён]] # [[Зьдзецельскі сельсавет]] — [[Дзятлаўскі сельсавет]] # [[Івейскі раён]] — [[Іўеўскі раён]] # [[Ігуменскі раён]] — [[Чэрвеньскі раён]] # [[Кабыліцкі сельсавет]] — [[Вішнёўскі сельсавет]] # [[Карпілаўскі раён]] (цэнтар [[Карпілаўка (Карпілаўскі раён)|Карпілаўка]]) — [[Акцябарскі раён (Гомельская вобласьць)]] # [[Качэрыцкі раён]] — [[Кіраўскі раён (Магілёўская вобласьць)]] # [[Крашынскі сельсавет]] — [[Крошынскі сельсавет]] # [[Крычаўская акруга]] — [[Калінінская акруга]] # [[Маладэчанскі павет]] — Маладзечанскі павет # [[Маладэчанскі раён]] — [[Маладзечанскі раён]] # [[Маладэчанская вобласьць]] — Маладзечанская вобласьць # [[Менская губэрня]] — Мінская губэрня # [[Менскі павет (Менская губэрня)]] — Мінскі павет # [[Наваградзкае ваяводзтва (1921—1939)]] — Навагрудзкае ваяводзтва # [[Наваградзкі павет]] — Навагрудзкі павет # [[Наваградзкі павет (Менская губэрня)]] — Навагрудзкі павет # [[Наваградзкі раён]] — Навагрудзкі раён # [[Папоўскі сельсавет (Буда-Кашалёўскі раён)]] — [[Акцябарскі сельсавет (Буда-Кашалёўскі раён)]] # [[Пузавіцкі сельсавет]] — [[Паўлаўскі сельсавет (Слонімскі раён)]] # [[Радзівілімонтаўскі сельсавет]] — [[Красназьвёздаўскі сельсавет]] # [[Рудабельскі раён]] (цэнтар [[Рудабелка]]) — [[Акцябарскі раён (Гомельская вобласьць)]] # [[Рудабельскі сельсавет]] — [[Акцябарскі сельсавет (Акцябарскі раён)]] # [[Стаўпецкі раён]] — [[Стаўбцоўскі раён]] # [[Сынковіцкі сельсавет]] — [[Сынкавіцкі сельсавет]] # [[Хвойнаўскі сельсавет]] — [[Хойнаўскі сельсавет]] # [[Хвойніцкі раён]] — [[Хойніцкі раён]] # [[Хольскі сельсавет]] — [[Ліпеньскі сельсавет]] # [[Шарашоўскі сельсавет]] — [[Шарашэўскі сельсавет]] # [[Шаркоўшчынскі раён]] — Шаркаўшчынскі раён # [[Шацілавіцкі сельсавет]] — [[Шацілкаўскі сельсавет]] # [[Шацілавіцкі раён]] — [[Сьветлагорскі раён]] # [[Янаўскі раён (Берасьцейская вобласьць)]] — [[Іванаўскі раён (Берасьцейская вобласьць)]] ==== [[Бранская вобласьць]] ==== # [[Паповагорскае гарадзкое паселішча]] — [[Чырванагорскае гарадзкое паселішча (Чырванагорскі раён)]] # [[Паповагорскі раён]] — [[Чырванагорскі раён (Бранская вобласьць)]] ==== [[Каралявецкая вобласьць]] ==== # [[Каралявецкая вобласьць]] — [[Калінінградзкая вобласьць]] ==== [[Падляскае ваяводзтва]] ==== # [[Бакаларава (гміна)]] — [[Бакалажава (гміна)]] # [[Пераросьля (гміна)]] — [[Пшэрасьль (гміна)]] ==== [[Смаленская вобласьць]] ==== # [[Вяліскі раён]] — Веліскі раён # [[Парэцкае гарадзкое паселішча]] — [[Дзямідаўскае гарадзкое паселішча]] # [[Парэцкі раён (Смаленская вобласьць)]] — [[Дзямідаўскі раён (Смаленская вобласьць)]] # [[Слабадзкое гарадзкое паселішча]] — [[Пржавальскае гарадзкое паселішча]] # [[Хаславіцкае гарадзкое паселішча]] — [[Хіславіцкае гарадзкое паселішча]] # [[Хаславіцкі раён]] — [[Хіславіцкі раён]] === Населеныя пункты === ==== [[Беларусь]] (І-НП) ==== <!--# [[Асіпавічы (Горацкі раён)]] — [[Асіповічы (вёска)]]--> # [[Ашмяна]] — [[Ашмяны]] # [[Баўгары (вёска)]] — Балгары # [[Берасьце]] — Брэст або [[Брэст-Літоўск]] або [[Берасьце над Бугам]] # [[Бягомель]] — [[Бягомль]] # [[Ваўкалата]] — [[Валкалата]] <!--# [[Вобаль]] — [[Обаль]]--> # [[Вулькан (вёска)]] — Вулкан # [[Вялейка]] — [[Вілейка]] # [[Горадня]] — [[Гродна]] # [[Дарагічын]] — [[Драгічын (Берасьцейская вобласьць)]] # [[Заходні]] — [[Западны]] # [[Казімераў]] — [[Казімірава (Жлобінскі раён)]] # [[Каралеўшчына (Віцебская вобласьць)]] — [[Крулеўшчына]] # [[Клецак]] — [[Клецк]] # [[Кобрынь]] — [[Кобрын]] # [[Крупка]] — [[Крупкі]] # [[Маладэчна]] — [[Маладзечна]] # [[Наваградак]] — [[Навагрудак]] # [[Наваполацак]] — [[Наваполацк]] # [[Новалукомаль]] — [[Новалукомль]] <!--# [[Петрыкоў]] — [[Петрыкаў]]--> # [[Полацак]] — [[Полацк]] # [[Пружана]] — [[Пружаны]] # [[Рудабелка]] — [[Акцябарскі (Гомельская вобласьць)]] # [[Ружана]] — [[Ружаны]] # [[Селецак]] — [[Селецк]] # [[Сенна]] — [[Сянно]] # [[Слуцак]] — [[Слуцк]] # [[Смаргоні]] — [[Смаргонь]] # [[Стоўпцы]] — [[Стоўбцы]] # [[Траецкая (Магілёўская вобласьць)]] — [[Троіцкая (Магілёўская вобласьць)]] # [[Усход (Менскі раён)]] — [[Васток (Менская вобласьць)]] # [[Усход (Рэчыцкі раён)]] — [[Васток (Рэчыцкі раён)]] # [[Хаславічы]] — [[Хіславічы]] # [[Хвойна]] — [[Хойна]] # [[Хвойнікі]] — [[Хойнікі]] # [[Шаркоўшчына]] — [[Шаркаўшчына]] # [[Шацак]] — [[Шацк (вёска)]] ==== [[Каралявецкая вобласьць]] ==== # [[Каралявец]] — [[Калінінград]] ==== [[Летува]] ==== # [[Віцюны]] — [[Вецюны]] # [[Вішвіль]] — [[Вешвіле]] ==== [[Падляскае ваяводзтва]] ==== # [[Бакаларава]] — Бакалажава # [[Пераросьля]] — [[Пшэрасьль]] ==== [[Смаленская вобласьць]] ==== # [[Вяліж]] — [[Веліж]] ==== [[Украіна]] (І-НП-У) ==== # [[Будымель]] — [[Будымле]] — [[Будымля]] == Заўвагі == * ''назва'' — геаграфічны аб’ект некалькі разоў пераймяноўваўся (афіцыйна і неафіцыйна); * '''назва''' — геаграфічнаму аб’екту вярнулі гістарычную назву на афіцыйным узроўні. pjikf9vfa9nvarw9ep466tkwkqfpk0g 2619077 2618989 2025-06-07T18:50:39Z Ліцьвін 847 /* Беларусь (А-НП) */ дапаўненьне 2619077 wikitext text/x-wiki '''Дадатак''' да правіла [[Вікіпэдыя:Беларускія традыцыйныя гістарычныя назвы|Беларускія традыцыйныя гістарычныя назвы]]. У гэты дадатак зьмяшчаюцца пацьверджаныя перайменаваньні. Сьпіс абнаўляецца і дапаўняецца з улікам выяўленьня новых зьвестак. == Афіцыйныя == === Адміністрацыйна-тэрытарыяльныя адзінкі === ==== [[Беларусь]] (А-АТА) ==== # [[Бельскі сельсавет (Полацкі раён)]] — [[Азінскі сельсавет]] # [[Блудзенскі сельсавет]] — [[Першамайскі сельсавет (Бярозаўскі раён)]] # [[Гавінавіцкі сельсавет]] — [[Падгорнаўскі сельсавет]] # [[Гавязьнянскі сельсавет]] — [[Вішнявецкі сельсавет]] # [[Гасподаўскі сельсавет]] — [[Першамайскі сельсавет (Дрыбінскі раён)]] # [[Германаваслабадзкі сельсавет]] — [[Чырвонаслабадзкі сельсавет (Рудабельскі раён)]] ці [[Краснаслабадзкі сельсавет (Рудабельскі раён)]] # [[Дзюрдзеўскі сельсавет]] — [[Камсамольскі сельсавет (Рэчыцкі раён)]] # [[Дрысенскі раён]] — [[Верхнядзьвінскі раён]] # [[Жаробненскі сельсавет]] — [[Чкалаўскі сельсавет (Гомельскі раён)]] # [[Жываглодавіцкі сельсавет]] — [[Першамайскі сельсавет (Салігорскі раён)]] # [[Заборскі сельсавет (Крупскі раён)]] — [[Кастрычніцкі сельсавет (Крупскі раён)]] або [[Акцябарскі сельсавет (Крупскі раён)]] # [[Ігуменскі павет]] — [[Чэрвеньскі павет]] # [[Кабылеўскі сельсавет]] — [[Першамайскі сельсавет (Рэчыцкі раён)]] # [[Кабыльнікаўскі сельсавет]] — [[Акцябарскі сельсавет (Віцебскі раён)]] # [[Кабыльніцкі сельсавет]] — [[Нарацкі сельсавет]] # [[Кабыльшчынскі сельсавет]] — [[Палескі сельсавет (Шацілавіцкі раён)]] # [[Кабылянскі сельсавет]] — [[Акцябарскі сельсавет (Клічаўскі раён)]] # [[Какуевіцкі сельсавет]] — [[Чкалаўскі сельсавет (Каленкавіцкі раён)]] # [[Клімавіцкая акруга]] — [[Калінінская акруга]] # [[Койданаўскі раён]] — [[Дзяржынскі раён (Менская вобласьць)]] # [[Лукаедзкі сельсавет]] — [[Кіраўскі сельсавет (Камарынскі раён)]] # ''[[Махаедаўскі сельсавет]]'' — [[Кіраўскі сельсавет (Нараўлянскі раён)]] # [[Менская вобласьць]] — Мінская вобласьць # [[Падонкаўскі сельсавет]] — [[Знаменскі сельсавет (Лагойскі раён)]] # [[Папоўская воласьць]] — [[Ленінская воласьць (Гомельскі павет)]] # [[Папоўскі сельсавет (Добрускі раён)]] — [[Ленінскі сельсавет (Добрускі раён)]] # [[Папоўскі сельсавет (Лоеўскі раён)]] — [[Першамайскі сельсавет (Лоеўскі раён)]] # [[Паршавіцкі сельсавет]] — [[Бярозавіцкі сельсавет]] # [[Пляцяніцкі сельсавет]] — [[Чырванасельскі сельсавет]] # [[Прапойскі раён]] — [[Слаўгарадзкі раён (Магілёўская вобласьць)]] # [[Рудабельская воласьць]] — [[Акцябарская воласьць]] # [[Рылаўшчынскі сельсавет]] — [[Чырванагорскі сельсавет]] ці [[Краснагорскі сельсавет (Амсьціслаўскі раён)]] # [[Сабакінскі сельсавет]] — [[Першамайскі сельсавет (Шчучынскі раён)]] <!--# [[Старобінскі раён]] — [[Салігорскі раён]] (быў не перайменаваны, а створаны)--> # [[Старчыцкі сельсавет]] — [[Акцябарскі сельсавет (Салігорскі раён)]] # [[Сьвятоўскі сельсавет (Жлобінскі раён)]] — [[Кіраўскі сельсавет (Жлобінскі раён)]] # [[Узьніцкі сельсавет]] — [[Чырвонаслабадзкі сельсавет (Быхаўскі раён)]] ці [[Краснаслабадзкі сельсавет (Быхаўскі раён)]] # [[Хатаевіцкі сельсавет]] — [[Акцябарскі сельсавет (Лагойскі раён)]] # [[Цараўскі сельсавет]] — [[Кіраўскі сельсавет (Слуцкі раён)]] # [[Царковішчанскі сельсавет]] — [[Пралетарскі сельсавет (Касьцюковіцкі раён)]] # [[Царкоўнаасавецкі сельсавет]] — [[Чырвонаасавецкі сельсавет]] # [[Шапілаўскі сельсавет]] — [[Майскі сельсавет]] ==== [[Бранская вобласьць]] ==== # [[Паповагорская воласьць]] — [[Чырванагорская воласьць]] ==== [[Калуская вобласьць]] ==== # [[Кондраўскі раён]] — [[Дзяржынскі раён (Калуская вобласьць)]] # [[Мокраўскі раён]] — [[Куйбышаўскі раён (Калуская вобласьць)]] # [[Плохінскі раён]] — [[Румянцаўскі раён]] — [[Ульянаўскі раён (Калуская вобласьць)]] # [[Пясочанскі раён]] — [[Кіраўскі раён (Калуская вобласьць)]] ==== [[Латвія]] ==== # [[Аглонская воласьць]] — [[Агланская воласьць]] # [[Аглонскі край]] — [[Агланскі край]] # [[Люцынскі край]] — [[Лудзенскі край]] # [[Рыбінішкаўская воласьць]] — [[Рыебінская воласьць]] # [[Рыбінішкаўскі край]] — [[Рыебінскі край]] # [[Рэжыцкі край]] — [[Рэзэкненскі край]] ==== [[Смаленская вобласьць]] ==== # [[Гжацкі раён]] — [[Гагарынскі раён (Смаленская вобласьць)]] # [[Парэцкі павет]] — [[Дзямідаўскі павет]] === Азёры === # [[Вісагіня (возера)]] — [[Вісагінас (возера)]] # [[Князь-возера]] — [[Чырвонае возера]] === Вуліцы/Завулкі/Плошчы === # [[Вуліца Ветраная (Магілёў)]] — [[Вуліца Ленінская (Магілёў)]] # [[Вуліца Койданаўская (Менск)]] — [[Вуліца Рэвалюцыйная (Менск)]] # [[Вуліца Міхайлаўская (Менск)]] — [[Вуліца Мопраўская (Менск)]] ці [[Вуліца Камуністычная (Менск)]] # [[Вуліца Фэліцыянаўская (Менск)]] — [[Вуліца Камсамольская (Менск)]] # [[Вуліца Шклоўская (Магілёў)]] — [[Вуліца Першамайская (Магілёў)]] # [[Рынак (Магілёў)]] — [[Плошча Славы (Магілёў)]] === Горы === # [[Сьвятая (гара)]] — [[Дзяржынская (гара)]] === Населеныя пункты === ==== [[Беларусь]] (А-НП) ==== # [[Авечкі (Смаргонскі раён)]] — [[Сасноўка (Смаргонскі раён)]] # [[Адверніца]] — [[Чырвоная Слабодка]] # [[Аколіца Лісьцьвін]] — [[Мархлеўск]] # [[Алеская]] — [[Роза Люксэмбург (вёска)]] ці [[Розы Люксэмбург]] # [[Амэрыка (Аршанскі раён)]] — [[Краснапольцы]] # [[Амэрыка (Гомельская вобласьць)]] — [[Савецкі (Гомельская вобласьць)]] # [[Апляўніца]] — [[Ягадная (Менская вобласьць)]] ці [[Ягаднае (Менская вобласьць)]] # [[Асецкае]] або [[Асецкая]] — [[Труд (Гомельская вобласьць)]] # [[Асмаленік]] — [[Ударная (Гомельская вобласьць)]] — [[Ударнае]] # [[Аўрамаўская]] — [[Партызанская (Гомельская вобласьць)]] # [[Бабавозаўшчына]] — [[Ураджайная (Менская вобласьць)]] # [[Бабнева]] — [[Садовая (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Багі]] — [[Загорнае (Віцебская вобласьць)]] # [[Багуславец]] — [[Грачыхіна]] # [[Бадзялы]] — [[Крынічная (Віцебская вобласьць)]] # [[Бажкі (Віцебская вобласьць)]] — [[Першамайская (Дрысенскі раён)]] # [[Баламутавічы]] — [[Зарачаны (Менская вобласьць)]] # [[Балванаўка]] — [[Новікі (Магілёўская вобласьць)]] # [[Балванішкі]] — [[Зялёны Бор (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Балвань]] ([[Вялікая Балвань]] + [[Малая Балвань]]) — [[Загорнае (Клецкі раён)]] ці [[Загорная]] # [[Балобанавічы]] — [[Прыазёрная (Берасьцейская вобласьць)]] # [[Бальдзюкі]] + [[Кулакоўцы]] — [[Зарэчная (Койданаўскі раён)]], [[Зарэчнае (Койданаўскі раён)]] # [[Баля Касьцельная]] — [[Зарачанка]] # [[Бараны (Маладэчанскі раён)]] — [[Дубкі (Маладэчанскі раён)]] # [[Баславічы]] — [[Барок (Слуцкі раён)]] # [[Баўтухі]] — [[Дружная (Віцебская вобласьць)]] # [[Белае (Бельскі сельсавет)]] — [[Азіна]] # [[Белы Морг]] — [[Сьветлы (Буда-Кашалёўскі раён)]] # [[Бераставіца (Бераставіцкі раён)]] — [[Пагранічны (пасёлак)]] # [[Берасьцяны Завод]] — [[Чапаеўскі (Гомельская вобласьць)]] # [[Більдзейкі]] — [[Грушаўка (Камянецкі раён)]] # [[Блевачы]] — [[Прыбярэжная]] # [[Блёўка]] — [[Усход (Бялыніцкі раён)]] або [[Васток (Магілёўская вобласьць)]] # [[Блошна]] — [[Падгорная (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Блудзень]] — [[Першамайская (Берасьцейская вобласьць)]] # [[Блудзім]] — [[Дзенісовічы]] # ''[[Блячына]]'' + [[Брыкаўшчына]] — [[Садовая (Менская вобласьць)]] # [[Божадары]] — [[Беразоўшчына (Менская вобласьць)]] ці [[Бярозаўшчына]] # '''''[[Божына]]''''' — [[Прырэчча (Менская вобласьць)]] # [[Боўдзілаўцы]] — [[Слабажаны]] # [[Брак]] — [[Дальні (Прапойскі раён)]] # [[Брухачы]] — [[Дружная (Менская вобласьць)]] # [[Брылёва (Гомельскі раён)]] — [[Мічурынская (вёска)]] # [[Бубалі II]] — [[Дуброва (Шумілінскі раён)]] або [[Дубрава (Шумілінскі раён)]] # [[Быкі (Вярэнаўскі раён)]] — [[Мілавідная]] # [[Быкі (Маладэчанскі раён)]] — [[Рабінавая]] # [[Бычкі (Іўеўскі раён)]] — [[Новы Сьвет (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Бычкі (Менская вобласьць)]] — [[Атраднае (Менская вобласьць)]] # [[Бычыншчына]] — [[Зарачанская]] # [[Бяднішкі]] — [[Зернавая]] # [[Бясхлебічы]] — [[Сасновічы]] # [[Ваўкі (Менская вобласьць)]] — [[Загорскае]] # [[Відагошч]] — [[Камсамолец (Менскі раён)]] # [[Відокі (пасёлак, Дрысенскі раён)]] — [[Новае Жыцьцё (Дрысенскі раён)]] # [[Вонькі]] — [[Набярэжная (вёска)]] # [[Воўкавічы (Гомельская вобласьць)]] — [[Ваўковіцкі Крупец]] — [[Урыцкае]] # [[Воўкаразь]] — [[Пабеда (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Вошкаўцы]] — [[Ураджайная (Берасьцейская вобласьць)]] # [[Вызна]] — [[Чырвоная Слабада]] # [[Гавенавічы]] — [[Валадарск]] # [[Гавінавічы]] — [[Падгорная (Берасьцейская вобласьць)]] # [[Гавязна]] — [[Вішнявец (Менская вобласьць)]] # [[Гавязна 1]] — [[Навапольцы]] # [[Гадзень]] — [[Зялёны Бор (Салігорскі раён)]] # [[Галоднічы]] — [[Краснаазёрнае]] — [[Краснаазёрная]] # [[Ганна-Спаская]] — [[Заазёрная (Берасьцейская вобласьць)]] # [[Гараваха]] — [[Першамай (Гомельская вобласьць)]] # [[Гарбы]] — [[Рамашкі (Менская вобласьць)]] # [[Гаруны (вёска)]] — [[Свабода (Віцебская вобласьць)]] # [[Гарэлышы]] — [[Высокая (Віцебская вобласьць)]] # [[Гасподы]] — [[Першае Мая (Магілёўская вобласьць)]] ці [[Першамайск (Магілёўская вобласьць)]] # [[Германава Слабада]] — [[Чырвоная Слабада (Рудабельскі раён)]] ці [[Красная Слабада (Рудабельскі раён)]] # ''[[Германы]]'' — [[Дняпроўка]] # [[Гібайлавічы]] — [[Знаменская]] # [[Глод]] — [[Мірная (Менская вобласьць)]] # [[Глупікі]] — [[Мірная (Магілёўская вобласьць)]] # [[Гніліца (Магілёўская вобласьць)]] — [[Леніна (Краснапольскі раён)]] # [[Гноеў]] — [[Віць (вёска)]] # [[Гнойна]] — [[Вішнёўка (Берасьцейская вобласьць)]] # [[Гнойніца]] — [[Вішнявец (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Гнойны Рак]] — [[Чырвоны Бераг (Салігорскі раён)]] — [[Красны Бераг (Салігорскі раён)]] # [[Голя]] — [[Пагранічная (вёска)]] # [[Горач]] — [[Сьветач (Берасьцейская вобласьць)]] # [[Данілаўская Буда]] — [[Данілаўка (Ельскі раён)]] # [[Дарагакупава (Віцебскі раён)]] — [[Прыдзьвіньне (Віцебскі раён)]] # [[Двор-Гарадзішча]] — [[Тэльман (Гомельская вобласьць)]] ці [[Тэльмана (Гомельская вобласьць)]]<!--СННП і ГВБ 1-1, с. 76--> # [[Дзёхаўка]] — [[Наберажная (Менская вобласьць)]] # [[Дзіракі]] — [[Горная (Менская вобласьць)]] # [[Дзюрдзеў]] — [[Камсамольск (Рэчыцкі раён)]] # [[Дзякі]] — [[Крыніцы (Ваўкавыскі раён)]] <!--або [[Раднікі (Гарадзенская вобласьць)]]--> # [[Дзяругі (Дубровенскі раён)]] — [[Каўровае]] # [[Доргунская Вулька]] — [[Вусава (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Доўгі Памёт]] — [[Навасёлы]] # [[Дракі]] — [[Вясеньняя]] # [[Драхча Буглацкая]] — [[Праўда (Менская вобласьць)]] # [[Драхча Паненская]] — [[Кутузаўка (Менская вобласьць)]] # [[Драчылава]] — [[Гагарына]] # [[Дрыса]] — [[Верхнядзьвінск]] # [[Дубенск]] — [[Новае Жыцьцё (Губіцкі сельсавет)]] # '''[[Дуравічы (Менская вобласьць)]]''' — [[Зялёная (Вялейскі раён)]] # [[Дурневічы]] — [[Лугавая (Берасьцейская вобласьць)]] # [[Дурычы]] — [[Знаменка (Берасьцейская вобласьць)]] # [[Жандовая Вулька]] — [[Лясная (Гарадзенскі раён)]] # [[Жарабілавічы]] — [[Сасновая (Берасьцейская вобласьць)]] # [[Жарабцы]] — [[Вішнявец (Віцебская вобласьць)]] # [[Жаробнае]] — [[Чкалава (Гомельскі раён)]] # [[Жываглодавічы (Капыльскі раён)]] — [[Першамайскі (Капыльскі раён)]] # [[Жываглодавічы (Салігорскі раён)]] — [[Першамайск (Салігорскі раён)]] # [[Жыдаўка]] — [[Першамайская (Лагойскі раён)]] # [[Забалеўскі Двор]] — [[Чырвоны Кастрычнік (Чырвонакастрычніцкі сельсавет)]] або [[Красны Акцябар (Менская вобласьць)]] # [[Загразь]] — [[Беразьнянка]] # [[Замагільле]] — [[Расьсьвет (Салігорскі раён)]] # [[Зарэзаў]] — [[Кірава (Лоеўскі раён)]] # [[Засуньне]] — [[Першамайск (Лельчыцкі раён)]] # [[Затычына]] — [[Чаромуха (Менская вобласьць)]] # [[Зламышле]] — [[Загародная]] # [[Злодзін]] — [[Чырвонабярэжжа]] # [[Злыднікі]] — [[Першамайка]] # [[Зьдзецел]] — [[Дзятлава]] # [[Ігнатычы]] або [[Ігнацічы]] — [[Калініна (Менскі раён)]] # [[Ігумен]] — [[Чэрвень (горад)]] # [[Кабакі (Зэльвенскі раён)]] — [[Сьнежная]] # [[Кабакі (Слонімскі раён)]] — [[Прырэчча (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Кабаны (Менская вобласьць)]] — [[Чырвонаармейская]] — [[Краснаармейская]] # [[Кабылева]] або [[Кабылёва]] — [[Першамайск (Караваціцкі сельсавет)]] # '''[[Кабылінцы]]''' ці [[Кабыленцы]] ці [[Кабыльнікі (Дрысенскі раён)]] — [[Пабеда (Дрысенскі раён)]] # [[Кабылічы (Гомельская вобласьць)]] — [[Дубравіна]] # [[Кабылічы (Магілёўская вобласьць)]] — [[Вішнёўка (Бабруйскі раён)]] # [[Кабылічы (Навапольскі сельсавет)]] — [[Прыстань (Пухавіцкі раён)]] # [[Кабылічы (Навасёлкаўскі сельсавет)]] — [[Пцічанская]] # [[Кабылкі]] — [[Зоранька]] # [[Кабыльле]] — [[Кастрычніцкая]] ці [[Акцябарская (Менская вобласьць)]] # [[Кабыльнік]] або [[Кабыльнікі]] — [[Нарач (Нарачанскі сельсавет)]] # [[Кабыльнікі (Віцебскі раён)]]<!--раней у Лёзьненскім раёне--> — [[Акцябарская (Віцебская вобласьць)]] ці [[Кастрычнік (Віцебская вобласьць)]] ці [[Акцябар (Віцебская вобласьць)]] # [[Кабыльнікі (Лідзкі раён)]] — [[Крыніцы (Лідзкі раён)]] # [[Кабыльнікі (Наваградзкі раён)]] — [[Клёны (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Кабыльчыцы (Капыльскі раён)]] — [[Калінава (Менская вобласьць)]] # [[Кабыльшчына (Гомельская вобласьць)]] — [[Палесьсе (Шацілавіцкі раён)]] # [[Кабыльшчына (Менская вобласьць)]] — [[Садоўшчына (Барысаўскі раён)]] # [[Кабылякі (Віцебская вобласьць)]] — [[Прыдняпроўе (вёска)]] # [[Кабылякі (Гарадзенская вобласьць)]] — [[Дружная (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Кабылянка (Гомельская вобласьць)]] — [[Расьсьветная (Гомельская вобласьць)]] # [[Кабылянка (Асіпавіцкі раён)]] — [[Знаменка (Магілёўская вобласьць)]] # [[Кабылянка (Клічаўскі раён)]] — [[Акцябарск (Магілёўская вобласьць)]] # [[Кажаны (Гомельская вобласьць)]] — [[Першая Ступень]] # [[Казарэзы (Менская вобласьць)]] — [[Крыніцы (Валожынскі раён)]] <!--або [[Раднікі (Менская вобласьць)]]--> # [[Какаль]] — [[Сьветач (Гомельская вобласьць)]] # [[Какуевічы]] — [[Чкалава (Шацілавіцкі раён)]] # [[Калатуны]] — [[Дружба (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Калёнія Белін]] — [[Малінаўка (Дарагічынскі раён)]] # [[Калёнія Равіны]] — [[Сірэнеўка]] # '''[[Каралі (Сеньненскі раён)]]''' — [[Бальшавік (Віцебская вобласьць)]] # [[Каравяк]] — [[Дружная (Магілёўская вобласьць)]] # [[Каралін (Пружанскі раён)]] — [[Сонечны (Берасьцейская вобласьць)]] # [[Каростычы]] — [[Холмічы]] # [[Каросьцін]] — [[Новае Палесьсе (Гомельская вобласьць)]] # [[Касалапы]] — [[Турынец]] або [[Турынец 1]] # [[Каты (Бабруйскі раён)]] — [[Сасновая (Магілёўская вобласьць)]] # [[Каўбасічы]] — [[Турцэвічы]] # [[Каўбасы (вёска)]] — [[Радамля (Гомельская вобласьць)]] # [[Качэрычы]] — [[Кіраўск]] # ''[[Кашчыца]]'' — [[Першамайскі (Карэліцкі раён)]] # [[Кісялёўка (Касьцюковіцкі раён)]] — [[Вязавец (Магілёўская вобласьць)]] # [[Кішкарэпы]] — [[Малькевічы]] # [[Клапытычы]] або [[Клапыцічы]] — [[Іскры]] # [[Клёпкі]] — [[Кастрычнік (Барысаўскі раён)]] # [[Кліндупаўка]] — [[Чырвонае Возера (Гомельская вобласьць)]] # [[Клюндзеўка]] — [[Вішнёвая (Менская вобласьць)]] ці [[Вішнёвае]] # [[Кныроўка]] — [[Калінічы]] # [[Княжыца (Гомельская вобласьць)]] — [[Слабажанка]] # [[Князь-Возера]] — [[Чырвонае Возера (вёска)]] # ''[[Койданава]]'' — [[Дзяржынск]] # [[Конскі Бор]] — [[Бярозавая Рошча (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Кралёўка]] — [[Новае Жыцьцё (Добрускі раён)]] # [[Краснае Сяло]] — [[Краснасельскі]] # [[Крысьцінава]] — [[Палескі]] # '''[[Куляшова (Віцебская вобласьць)]]''' — [[Краснае Знамя]] # [[Куляшова (Магілёўская вобласьць)]] — [[Праабражэнск]] # [[Курадзічы]] — [[Казанск]] # [[Курдзюкі]] — [[Слаўная]] # [[Ламское (былы хутар)]] — [[Кастрычнік (Крупскі раён)]] # [[Лапоці]] — [[Беразьнякі (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Лапцевічы]] — [[Васількава]] або [[Васількова (Койданаўскі раён)]] # [[Лапці]] — [[Майская]] # [[Лапціха]] — [[Камунарка (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Лаўна (былы фальварак)]] — [[Нёман (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Ліхадзеі]] — [[Прагрэс (Слуцкі раён)]] # [[Ліхасельцы (Сьвіслацкі раён)]] — [[Каліноўская (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Лукаеды]] — [[Кірава (Брагінскі раён)]] # [[Лускі]] — [[Камуна (Гомельская вобласьць)]] — [[Авангард (вёска)]] # [[Лягушкі (вёска)]] — [[Новае Жыцьцё (Забялышынскі сельсавет)]] # ''[[Малое Мажэйкава]]'' — [[Мажэйкава]] # [[Магільнае (Лельчыцкі раён)]] — [[Мірнае]] # [[Магільніца]] — [[Рошчыца]] # [[Макранскі]] — [[Брацкі]] # [[Малая Блошна]] — [[Ягадная (Берасьцейская вобласьць)]] # [[Малая Дзяцель]] — [[Лугавая (Віцебская вобласьць)]] # [[Малышы (Шаркоўшчынскі раён)]] — [[Чарамхова]] # [[Мартышкі]] — [[Бярозы]] # [[Машарына]] — [[Усход (Аторскі сельсавет)]] # [[Машні]] — [[Сямёнава (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Менск]] — [[Мінск]] # ''[[Міхалёва (Гомельская вобласьць)]]'' — [[Нарыманаў (пасёлак)]] # [[Млынавы]] — [[Новае Жыцьцё (Смалявіцкі раён)]] # [[Мнагаверш]] — [[Міроненкі]] # ''[[Мондзіна]]'' — [[Чаромушкі (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Мордычы]] — [[Зорычы (Берасьцейская вобласьць)]] # [[Мухаеды]] — [[Махаеды]] — [[Кіраў (вёска)]] # [[Муцькавічы]] — [[Зорная (Берасьцейская вобласьць)]] # [[Наважукаўка]] — [[Траянаўка (Магілёўская вобласьць)]] # [[Навозы (Менская вобласьць)]] — [[Арэшніца]] # [[Нараты (Каранёўскі сельсавет)]] — [[Арэхаўка (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Неўмывакі]] — [[Арэхаўская]] # [[Новы Старобін]] — [[Новастаробінск]] або [[Нова-Старобінск]] — [[Салігорск]] # [[Нявошы]] — [[Зарэчча (Вярэнаўскі раён)]] # '''[[Пагосьцішча]]''' — [[Чырвоны Пасёлак]] # [[Пагулянка (Гомельская вобласьць)]] — [[Першае Мая (Гомельская вобласьць)]] # [[Падонкі]] — [[Знаменка (Менская вобласьць)]] # [[Пад’яўменьне]] — [[Новая Вёска (Чачэрскі раён)]] # [[Пазьдзюткі]] — [[Радуга (Віцебская вобласьць)]] # [[Панскае]] — [[Майск (Менская вобласьць)]] # [[Папіхова]] — [[Сьвярдлова (Віцебская вобласьць)]] # [[Папоўка (Добрускі раён)]] — [[Леніна (Добрускі раён)]] # [[Папоўка (Лоеўскі раён)]] — [[Першамайск (Лоеўскі раён)]] # [[Папоўшчына (Гомельская вобласьць)]] — [[Кастрычнік (Хвойніцкі раён)]] # [[Парасятнікі]] — [[Маячная]] ці [[Маячнае]] # [[Паршавічы]] — [[Бярозавічы]] # [[Пастралкі]] — [[Варварына (Гомельская вобласьць)]] # [[Пахабаўшчына]] — [[Альбянка]] # [[Пералаз (Гомельская вобласьць)]] — [[Уладзімераўка (Мікалаеўскі сельсавет)]] # [[Пішчакі]] — [[Арэхава (Магілёўская вобласьць)]] # [[Плевакі]] — [[Першамай (Менская вобласьць)]] # [[Плехава (Гарадзенская вобласьць)]] — [[Ягадная (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Плёхава]] — [[Залесаўцы]] # [[Плутоўка]] — [[Чырвоны Партызан (Гомельская вобласьць)]] # [[Плюгаўкі]] — [[Дубровіна]] # [[Пляцянічы]] — [[Чырвонае Сяло (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Пляшкі (Гарадзенская вобласьць)]] — [[Партызанаўка (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Поразаў]] — [[Поразава (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Прапойск]] — [[Слаўгарад]] # [[Прыступаўшчына]] — [[Розаўка]] # [[Прышыхвасты]] — [[Першамайск (Дарагічынскі раён)]] # [[Пузава (Вялейскі раён)]] — [[Лясная (Менская вобласьць)]] # ''[[Пузава (Капыльскі раён)]]'' — [[Вясёлая (Менская вобласьць)]], [[Вясёлае (Капыльскі раён)]] # [[Пузавічы (Слонімскі раён)]] — [[Паўлава (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Пузікі (Магілёўская вобласьць)]] — [[Сафонава (Магілёўская вобласьць)]] # [[Пузікі (Менская вобласьць)]] або [[Пузыкі]] — [[Бароўшчына]] # ''[[Пукава]]'' — [[Камсамольская]] # [[Пупелічы]] — [[Крынічка]] — [[Крынічкі]] # [[П’янькава]] — [[Вішня (Магілёўская вобласьць)]] # [[Пярхайлы]] — [[Зарэчная (Валожынскі раён)]] # [[Пяцюлі]] — [[Новая (Менская вобласьць)]] # [[Радзівілімонты]] — [[Чырвоная Зорка (Клецкі раён)]] ці [[Красная Зьвязда (Менская вобласьць)]] # [[Радзілавічы]] — [[Дзяржынск (Лельчыцкі раён)]] # [[Ракаедаўшчына]] — [[Пабеднае (Менская вобласьць)]] # [[Раманава (Гомельская вобласьць)]] — [[Барба]] # ''[[Раманава (Магілёўская вобласьць)]]'' — [[Леніна (Горацкі раён)]] # ''[[Раманава (Менская вобласьць)]]'' — [[Леніна (Слуцкі раён)]] # [[Рыкаўка]] — [[Кірава (Крупскі раён)]] # [[Рылавічы (Гомельская вобласьць)]] — [[Ніканава]] # [[Рылаўшчына (Магілёўская вобласьць)]] — [[Чырвоная Горка (Магілёўская вобласьць)]] ці [[Красная Горка (Амсьціслаўскі раён)]] # [[Рылаўшчына (Менская вобласьць)]] — [[Дружба (Менскі раён)]] # [[Сабакінцы]] (раней [[Забалацьце (Шчучынскі раён)]]) — [[Пакроўскае (Гарадзенская вобласьць)]], [[Нарбутава (Гарадзенская вобласьць)]], [[Першамайская (Першамайскі сельсавет)]], [[Першамайск (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Сабачкі]] — [[Сьветлая]] # [[Самадураўшчына]] — [[Радзіма]] # [[Серадзібор]] — [[Канстанцінаўка (Менская вобласьць)]] # [[Сіпораўка]] — [[Партызаны (Гомельская вобласьць)]] # [[Скаблы]] — [[Клёнаўка (Віцебская вобласьць)]] # [[Скнаравічы]] — [[Сады]] # [[Скорбічы]] або [[Скарбічы]] — [[Дружба (Берасьцейская вобласьць)]] # [[Скулаўка]] — [[Прымор’е]] # [[Слатвін]] — [[Вінаградаўка (Ігуменскі раён)]] # [[Сморкава]] — [[Пабядзіцель (Менская вобласьць)]] ці [[Пераможац]] # [[Снапкоў]] — [[Уладзімераўка (Хоцімскі раён)]] # [[Старцавічы]] — [[Знамя (Менская вобласьць)]] # [[Старчыцы]] — [[Акцябар (Салігорскі раён)]] # [[Стары Фальварак]] — [[Пабеднае (Гомельская вобласьць)]] # [[Стралічаў]] — [[Стралічава]] # [[Страшныя]] — [[Новы Лад (вёска)]] або [[Новы Строй (вёска)]] # [[Суднікі (Койданаўскі раён)]] — [[Леніна (Койданаўскі раён)]] # [[Сумы (Віцебская вобласьць)]] — [[Красная Іскра]] # [[Сучкі]] — [[Коласава (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Сыроваткі]] — [[Журавінка]] # [[Сьвінашкі]] — [[Зорная (Гарадзенская вобласьць)]] — [[Зьвёздная (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Сьвінева]] — [[Дубраўцы]] # [[Сьвінка (Гарадзенская вобласьць)]] — [[Малінавая]] # [[Сьвінка (Менская вобласьць)]] — [[Лугавая (Менская вобласьць)]] # [[Сьвіное]] — [[Першамайск (Віцебская вобласьць)]] # [[Сьвятое (Сьвятоўскі сельсавет)]] — [[Кірава (Жлобінскі раён)]] # [[Сьвятое (Рэчыцкі раён)]] — [[Першамайск (Дзюрдзеўскі сельсавет)]] # [[Сьвятоцак]] — [[Дзяржынск (Нараўлянскі раён)]] ці [[Дзяржынскага]] # [[Сьвяты Дух (вёска)]] — [[Будзёнаўка (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Сьлепцы]] — [[Знаменка (Гомельская вобласьць)]] # [[Сьмярдзяча]] — [[Красіеўка]] # [[Сьпягліца]] — [[Сьвяцілавічы (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Тараканаўка]] — [[Салаўёўка (Менская вобласьць)]] # [[Тракуціха]] — [[Беразьніца (Менская вобласьць)]] # ''[[Троцкае (вёска)]]'' — [[Сталіна (Гомельская вобласьць)]] — [[Акцябар (Буда-Кашалёўскі раён)]] # [[Троцкія]] — [[Бярозкі (Менская вобласьць)]] # [[Трыбушкі]] — [[Мірная (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Турчылава (Гарадоцкі раён)]] — [[Вішнёўка (Віцебская вобласьць)]] # [[Ужывец]] — [[Вішнёўка (Клічаўскі раён)]] # [[Узьнікі]] — [[Чырвоная Слабада (Магілёўская вобласьць)]] # [[Федзькаў Засьценак]] — [[Узнацкі Вугал]] # ''[[Халуі (Магілёўская вобласьць)]]'' — [[Ліпень (вёска)]] # [[Халуі (Менская вобласьць)]] — [[Салаўінае]] — [[Салаўіная]] # [[Хапаны]] — [[Раманаўка (Рагачоўскі раён)]] # [[Хатаевічы]] — [[Акцябар (Лагойскі раён)]] # [[Хацінава (пасёлак, Менская вобласьць)]] — [[Радуга (Менская вобласьць)]] # [[Хвасты (Гарадзенская вобласьць)]] — [[Лугавая (Іўеўскі раён)]] # [[Храсты]] або [[Хрысты]] — [[Крынічнае (Менская вобласьць)]] # [[Худзяні]] — [[Мірная (Віцебская вобласьць)]] # [[Цараўцы]] — [[Кірава (Слуцкі раён)]] # [[Царкавішча (Віцебскі раён)]] — [[Уладзімераўка (Віцебскі раён)]] # [[Царковішча (Касьцюковіцкі раён)]] — [[Пралетарскае]] ці [[Пралетарская]] # '''[[Царкоўе (Буда-Кашалёўскі раён)]]''' — [[Саўхозная]] ці [[Саўгаснае]] ці [[Саўгасная]] # [[Царкоўны Асавец]] — [[Чырвоны Асавец]] # ''[[Цешаўля]]'' — [[Цешаўле]] # [[Цкуі]] — [[Марачанка]] # [[Цыцкавічы]] — [[Расьсьветная (Менская вобласьць)]] # [[Чамярыца]] — [[Першамайская (Чашніцкі раён)]] # [[Чортава]] — [[Расьсьвет (Магілёўская вобласьць)]] # [[Чысталужжа]] — [[Усход (Веткаўскі раён)]] # [[Чэрапаўка II]] — [[Чырвоны Акцябар]] # ''[[Шаламы I]]'' або ''[[Шаламы 1]]'' — [[Чырвоны Ўсход]] # [[Шалухоўка]] — [[Перамога (Вяліканямкоўскі сельсавет)]] — [[Пабеда (Вяліканямкоўскі сельсавет)]] # [[Шапілава]] — [[Майскае (Гомельская вобласьць)]] # ''[[Шацілкі]]'' — [[Сьветлагорск (Гомельская вобласьць)]] # [[Шляхецкі Камень]] або [[Камень Шляхецкі]] — [[Акцябар (Берасьцейская вобласьць)]] # [[Шляхтаўшчына]] — [[Трудавая (Гарадзенская вобласьць)]] ці [[Працоўная (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Шопа (вёска)]] — [[Высачаны (Менская вобласьць)]] # [[Эмус]] — [[Новае Жыцьцё (Гомельскі раён)]] # [[Юдзенічы]] — [[Савецкая (Сеньненскі раён)]] # [[Язвы (Менская вобласьць)]] — [[Вясёлкі]] # [[Янаў]] — [[Іванава (Берасьцейская вобласьць)]] # [[Яўтушкавічы]] — [[Прасьвет (Сьветлагорскі раён)]] ==== [[Бранская вобласьць]] ==== # [[Папова Гара]] — [[Чырвоная Гара (Бранская вобласьць)]] ==== [[Калуская вобласьць]] ==== # ''[[Плохіна]]'' — [[Румянцава (Калуская вобласьць)]] — [[Ульянава (Калуская вобласьць)]] # [[Пясочня (горад)]] — [[Кіраў (Калуская вобласьць)]] ==== [[Каралявецкая вобласьць]] (Калінінградзкая вобласьць) ==== # [[Рагніт]] — [[Неман (горад)]] # [[Тыльзыт]] — [[Савецк (Калінінградзкая вобласьць)]] ==== [[Латвія]] ==== # [[Аглонь]] — [[Аглана]] # [[Дзьвінск]] — [[Даўгаўпілс]] # [[Люцын]] — [[Лудза]] # [[Пасінь]] — [[Пасіенэ]] # [[Рыбінішкі]] — [[Рыебіні]] # [[Рэжыца]] — [[Рэзэкнэ]] ==== [[Летува]] ==== # [[Вільня]] — [[Вільнюс]] # [[Вісагіня]] — Вісагінас # [[Друскенікі]] — Друскенінкай # [[Кашадары]] — [[Кайшадорыс]] # [[Коўна]] — [[Каўнас]] # [[Лаварышкі]] — Лаварышкес # [[Сьвянцяны]] — [[Швянчоніс]] # [[Трокі]] — [[Тракай]] ==== [[Польшча]] ==== # [[Аўгустоў]] — Аўгустуў # [[Беласток]] — Бялыстак # [[Белая (горад)]] — [[Белая Падляска]] ці [[Бяла Падляска]] # [[Гайнаўка]] — Хайнуўка # [[Гараны (Падляскае ваяводзтва)]] — Гураны # [[Дарагічын (Падляскае ваяводзтва)]] — [[Драгічын (Падляскае ваяводзтва)]] # [[Дуброва Гарадзенская]] — [[Дуброва Беластоцкая]] # [[Ружанасток]] (раней [[Крывасток]] ці [[Табеншчына]], [[Краснасток]]) — [[Ружанысток]] # [[Новы Двор (Сакольскі павет)]] — Новы Двур # [[Холм]] — [[Хэлм]] ==== [[Смаленская вобласьць]] ==== # [[Гжацак]] — [[Гагарын (Смаленская вобласьць)]] # [[Парэчча (горад)]] — [[Дзямідаў (горад)]] # [[Слабада (гарадзкі пасёлак)]] — [[Пржавальскае]] ==== [[Украіна]] ==== # [[Харомнае]] — [[Чапаеўка (Чарнобыльскі раён)]] === Рэкі === ==== [[Польшча]] ==== # [[Кросна (рака)]] — [[Кшна]] == Неафіцыйныя == === Адміністрацыйна-тэрытарыяльныя адзінкі === ==== [[Беларусь]] (Н-АТА) ==== # [[Амсьціслаўскі павет]] — [[Мсьціслаўскі павет]] # [[Амсьціслаўскі раён]] — [[Мсьціслаўскі раён]] # [[Асіпавіцкі раён]] — [[Асіповіцкі раён]] # [[Асіпавіцкі сельсавет (Асіпавіцкі раён)]] — [[Асіповіцкі сельсавет]] # [[Ахрэмаўскі сельсавет]] — [[Ахрэмавецкі сельсавет]] # [[Бешанкавіцкі раён]] — [[Бешанковіцкі раён]] # [[Бешанкавіцкі сельсавет]] — [[Бешанковіцкі сельсавет]] # [[Бухавіцкі сельсавет]] — [[Буховіцкі сельсавет]] # [[Гаранскі сельсавет (Бераставіцкі раён)]] — [[Гуранскі сельсавет]] # [[Дзьмітравіцкі сельсавет (Камянецкі раён)]] — [[Дзьмітровіцкі сельсавет]] # [[Дзямянаўскі сельсавет]] — [[Дзямянавецкі сельсавет]] # [[Каленкавіцкі раён]] — [[Калінкавіцкі раён]] # [[Каленкавіцкі сельсавет (Каленкавіцкі раён)]] — [[Калінкавіцкі сельсавет]] # [[Макараўскі сельсавет (Бераставіцкі раён)]] — [[Макаравецкі сельсавет]] # [[Малахоўскі сельсавет]] — [[Малахавецкі сельсавет]] # [[Мухаедаўскі сельсавет]] — [[Махаедаўскі сельсавет]] # [[Хамянтоўскі сельсавет]] — [[Хамантоўскі сельсавет]] # [[Чашаўлянскі сельсавет]] — [[Цешаўлянскі сельсавет]] # [[Чырвонакастрычніцкі сельсавет (Пухавіцкі раён)]] — [[Краснаакцябарскі сельсавет (Пухавіцкі раён)]] === Населеныя пункты === ==== [[Беларусь]] (Н-НП) ==== # [[Азярычын]] — [[Азярычына]] # [[Алёхнавічы (Менская вобласьць)]] — [[Аляхновічы (Менская вобласьць)]] <!--# [[Апчак-Горкі]] — [[Прывольны]]--> # [[Амсьціслаў]] — [[Мсьціслаў]] # [[Асіпавічы]] — [[Асіповічы]] # [[Баркулабаў]] — [[Баркулабава]] — [[Баркалабава]] # [[Баўбасаў]] — Балбасава # [[Баўсуны]] — [[Балсуны]], [[Казацкія Балсуны]] <!--# [[Белагуша]] — [[Белавуша]]--> # [[Бешанкавічы]] — [[Бешанковічы]] # [[Блячын]] — ''[[Блячына]]'' # [[Борак (Жыткавіцкі раён)]] — [[Боркі (Жыткавіцкі раён)]] # [[Божын]] — '''''[[Божына]]''''' # '''[[Брылёў (Чачэрскі раён)]]''' — [[Брылёва (Чачэрскі раён)]] # [[Брынёў (Жыткавіцкі раён)]] — [[Брынёва]] # [[Буда-Кашалёў]] — [[Буда-Кашалёва]] # [[Бухавічы]] — [[Буховічы]] # [[Бярэзань]] — [[Беразіно]] # [[Васількоў (Гомельская вобласьць)]] — [[Васількова (Гомельская вобласьць)]] # [[Вішнеў (Гарадзенская вобласьць)]] — [[Вішнева (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Вішнеў (Менская вобласьць)]] — [[Вішнева (Менская вобласьць)]] # [[Вобрына]] — ''[[Кашчыца]]'' # [[Ворша]] — [[Орша]] # [[Вялікі Малешаў]] — [[Вялікае Малешава]] # [[Вярэнаў]] — [[Воранава]] # [[Гарманы]] — ''[[Германы]]'' # [[Грабаў (Жыткавіцкі раён)]] — [[Грабава (Жыткавіцкі раён)]] # '''[[Грабаў (Рагачоўскі раён)]]''' — [[Грабава (Рагачоўскі раён)]] # [[Грозаў]] — [[Грозава]] # [[Грычын]] — [[Грычына]] # [[Даўгінаў]] — [[Даўгінава (Вялейскі раён)]] # [[Дзьмітравічы (Берасьцейская вобласьць)]] — [[Дзьмітровічы]] # [[Душылаўка]] — [[Леванпольле (Магілёўская вобласьць)]] <!--# [[Еўхімова]] — [[Яўхімова]]--> # [[Жодзін]] — [[Жодзіна]] # [[Жыровічы]] — [[Жыровіцы]] # [[Зорная (Віцебская вобласьць)]] — [[Зьвёздная (Віцебская вобласьць)]] # [[Зьдзітаў (Зьдзітаўскі сельсавет)]] — [[Зьдзітава (Зьдзітаўскі сельсавет)]] # [[Зьдзітаў (Спораўскі сельсавет)]] — [[Зьдзітава (Спораўскі сельсавет)]] # [[Каленкавічы]] — [[Калінкавічы]] <!--# [[Калодзішкі]] — [[Калодзежкі]]--> # [[Кастрычніцкі (Менская вобласьць)]] — [[Акцябарскі (Менская вобласьць)]] # [[Каты (Хоцімскі раён)]] (вёска) — [[Міхайлаўскі (Хоцімскі раён)]] (пасёлак) # [[Клёнкі]] — [[Ільіч (Гомельскі раён)]] ці [[Ільліч (Гомельскі раён)]] # [[Койданаў]] — ''[[Койданава]]'' # [[Косаў]] — [[Косава (горад)]] # [[Косін (Гарадзенская вобласьць)]] — [[Косіна (Гарадзенская вобласьць)]] # [[Косін (Менская вобласьць)]] — [[Косіна (Менская вобласьць)]] # [[Коханаў]] — [[Коханава]] # [[Крашын]] — [[Крошын]] # '''[[Ланькаў]]''' — [[Ланькава]] # '''[[Ленін (вёска)]]''' — [[Леніна (Жыткавіцкі раён)]] # [[Лагоўская Слабада]] — [[Лугавая Слабада]] # [[Лунін (Менская вобласьць)]] — [[Луніна]] # [[Лыскаў]] — [[Лыскава (Берасьцейская вобласьць)]] # [[Мажэйкаў (Лідзкі раён)]] — [[Малы Мажэйкаў]] — ''[[Малое Мажэйкава]]'' # [[Мажэйкаў (Шчучынскі раён)]] — [[Вялікі Мажэйкаў]] — [[Вялікае Мажэйкава]] # [[Мардашэвічы]] або [[Мардашавічы]] — [[Мардахі]] # [[Міхалёў (Гомельская вобласьць)]] — ''[[Міхалёва (Гомельская вобласьць)]]'' # [[Міхалёў (Магілёўская вобласьць)]] — [[Міхалёва (Магілёўская вобласьць)]] # [[Міхалёў (Менская вобласьць)]] — [[Міхалёва (Бярэзінскі раён)]] # [[Мондзін]] — ''[[Мондзіна]]'' # [[Мсьцібаў]] — [[Мсьцібава]] # [[Новы Ленін]] — [[Новае Леніна]] — [[Наваленін]] # [[Новыя Шаламы]] — ''[[Шаламы I]]'' або ''[[Шаламы 1]]'' # [[Папоўка (Буда-Кашалёўскі раён)]] — ''[[Троцкае (вёска)]]'' # [[Пасудаў]] — [[Пасудава]] # [[Побалаў]] — [[Побалава]] # [[Прусінаў]] — [[Прусінава]] # [[Пузаў]] — ''[[Пузава (Капыльскі раён)]]'' # [[Пукаў]] — ''[[Пукава]]'' # [[Радастаў]] — [[Радастава]] # [[Радашкавічы]] — [[Радашковічы]] # [[Раманаў (Магілёўская вобласьць)]] — [[Раманава (Магілёўская вобласьць)]] # [[Раманаў (Менская вобласьць)]] — [[Раманава (Менская вобласьць)]] # [[Семежаў]] — [[Семежава]] <!--# [[Сінін]] — [[Сініло]] ці [[Сіняло]]--> # [[Спораў]] — [[Спорава]] # [[Станькаў]] — [[Станькава]] # [[Строхаў]] — [[Строхава]] # [[Сынковічы]] — [[Сынкавічы]] # [[Таўмачаў]] — [[Талмачаў]] — [[Талмачава (Берасьцейская вобласьць)]] # [[Усход (Веткаўскі раён)]] — [[Васток (Веткаўскі раён)]] # [[Усход (Гомельскі раён)]] — [[Васток (Гомельскі раён)]] # [[Усход (Кабінагорскі сельсавет)]] — [[Васход (Кабінагорскі сельсавет)]] # [[Хамянтоўцы]] — [[Хамантова]], [[Хамантоўцы]] # [[Холы]] — ''[[Халуі (Магілёўская вобласьць)]]'' # [[Хоўхла]] — [[Хоўхлава]] # [[Чэрнеў]] — [[Чэрнева (Менская вобласьць)]] # [[Чэшаўля]] — ''[[Цешаўля]]'' # [[Шарашоў]] — [[Шарашова]] ці [[Шарашэва]] # [[Шацілавічы]] — ''[[Шацілкі]]'' # [[Шыкаў]] — [[Шыкава]] == Іншае == === Адміністрацыйна-тэрытарыяльныя адзінкі === ==== [[Беларусь]] (І-АТА) ==== # [[Алёхнавіцкі сельсавет]] — [[Аляхновіцкі сельсавет]] # [[Асмаленіцкі сельсавет]] — [[Ударненскі сельсавет]] # [[Баркулабаўскі сельсавет]] — [[Баркалабаўскі сельсавет]] # [[Баўбасаўскі сельсавет]] — Балбасаўскі сельсавет # [[Баўсунскі сельсавет]] — [[Балсунскі сельсавет]], [[Казацкабалсунскі сельсавет]] # [[Берасьцейская вобласьць]] — Брэсцкая вобласьць # [[Берасьцейскі раён]] — Брэсцкі раён # [[Бягомельскі раён]] — [[Бягомльскі раён]] або [[Бягомскі раён]] # [[Бягомельскі пасялковы савет]] — [[Бягомльскі пасялковы савет]] або [[Бягомскі пасялковы савет]] # [[Бягомельскі сельсавет]] — [[Бягомльскі сельсавет]] або [[Бягомскі сельсавет]] # [[Бярэзанскі раён]] — [[Бярэзінскі раён]] # [[Бярэзанскі сельсавет (Бярэзанскі раён)]] — [[Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)]] # [[Бярэзанскі сельсавет (Докшыцкі раён)]] — [[Бярэзінскі сельсавет (Докшыцкі раён)]] # [[Валевачоўскі сельсавет]] — Валевачскі сельсавет # [[Ваўкалацкі сельсавет (Докшыцкі раён)]] — [[Валкалацкі сельсавет]] # [[Воўкавіцкі сельсавет (Гомельскі раён)]] — [[Урыцкі сельсавет]] # [[Вызьненскі пасялковы савет]] — [[Чырвонаслабадзкі пасялковы савет]] # [[Вызьненскі раён]] — [[Чырвонаслабадзкі раён]] # [[Вызьненскі сельсавет (Вызьненскі раён)]] — [[Чырвонаслабадзкі сельсавет (Чырвонаслабадзкі раён)]] # [[Вызьненскі сельсавет (Салігорскі раён)]] — [[Чырвонаслабадзкі сельсавет (Салігорскі раён)]] # [[Вялейская вобласьць]] — Вілейская вобласьць # [[Вялейскі павет (Віленская губэрня)]] — Вілейскі павет # [[Вялейскі раён]] — [[Вілейскі раён]] # [[Вярэнаўскі раён]] — [[Воранаўскі раён]] # [[Вярэнаўскі сельсавет]] — [[Воранаўскі сельсавет]] # [[Гарадзенская вобласьць]] — Гродзенская вобласьць # [[Гарадзенская губэрня]] — Гродзенская губэрня # [[Гарадзенскі раён]] — Гродзенскі раён # [[Дарагічынскі павет]] — [[Драгічынскі павет]] # [[Дарагічынскі павет (1918—1939)]] — [[Драгічынскі павет (1918—1939)]] # [[Дарагічынскі раён]] — [[Драгічынскі раён]] # [[Дарагічынскі сельсавет]] — [[Драгічынскі сельсавет]] # [[Дурыцкі сельсавет]] — [[Знаменскі сельсавет (Берасьцейскі раён)]] # [[Забалеўскадворскі сельсавет]] — [[Чырвонакастрычніцкі сельсавет (Пухавіцкі раён)]] або [[Краснаакцябарскі сельсавет (Пухавіцкі раён)]] # [[Зьдзецельскі раён]] — [[Дзятлаўскі раён]] # [[Зьдзецельскі сельсавет]] — [[Дзятлаўскі сельсавет]] # [[Івейскі раён]] — [[Іўеўскі раён]] # [[Ігуменскі раён]] — [[Чэрвеньскі раён]] # [[Кабыліцкі сельсавет]] — [[Вішнёўскі сельсавет]] # [[Карпілаўскі раён]] (цэнтар [[Карпілаўка (Карпілаўскі раён)|Карпілаўка]]) — [[Акцябарскі раён (Гомельская вобласьць)]] # [[Качэрыцкі раён]] — [[Кіраўскі раён (Магілёўская вобласьць)]] # [[Крашынскі сельсавет]] — [[Крошынскі сельсавет]] # [[Крычаўская акруга]] — [[Калінінская акруга]] # [[Маладэчанскі павет]] — Маладзечанскі павет # [[Маладэчанскі раён]] — [[Маладзечанскі раён]] # [[Маладэчанская вобласьць]] — Маладзечанская вобласьць # [[Менская губэрня]] — Мінская губэрня # [[Менскі павет (Менская губэрня)]] — Мінскі павет # [[Наваградзкае ваяводзтва (1921—1939)]] — Навагрудзкае ваяводзтва # [[Наваградзкі павет]] — Навагрудзкі павет # [[Наваградзкі павет (Менская губэрня)]] — Навагрудзкі павет # [[Наваградзкі раён]] — Навагрудзкі раён # [[Папоўскі сельсавет (Буда-Кашалёўскі раён)]] — [[Акцябарскі сельсавет (Буда-Кашалёўскі раён)]] # [[Пузавіцкі сельсавет]] — [[Паўлаўскі сельсавет (Слонімскі раён)]] # [[Радзівілімонтаўскі сельсавет]] — [[Красназьвёздаўскі сельсавет]] # [[Рудабельскі раён]] (цэнтар [[Рудабелка]]) — [[Акцябарскі раён (Гомельская вобласьць)]] # [[Рудабельскі сельсавет]] — [[Акцябарскі сельсавет (Акцябарскі раён)]] # [[Стаўпецкі раён]] — [[Стаўбцоўскі раён]] # [[Сынковіцкі сельсавет]] — [[Сынкавіцкі сельсавет]] # [[Хвойнаўскі сельсавет]] — [[Хойнаўскі сельсавет]] # [[Хвойніцкі раён]] — [[Хойніцкі раён]] # [[Хольскі сельсавет]] — [[Ліпеньскі сельсавет]] # [[Шарашоўскі сельсавет]] — [[Шарашэўскі сельсавет]] # [[Шаркоўшчынскі раён]] — Шаркаўшчынскі раён # [[Шацілавіцкі сельсавет]] — [[Шацілкаўскі сельсавет]] # [[Шацілавіцкі раён]] — [[Сьветлагорскі раён]] # [[Янаўскі раён (Берасьцейская вобласьць)]] — [[Іванаўскі раён (Берасьцейская вобласьць)]] ==== [[Бранская вобласьць]] ==== # [[Паповагорскае гарадзкое паселішча]] — [[Чырванагорскае гарадзкое паселішча (Чырванагорскі раён)]] # [[Паповагорскі раён]] — [[Чырванагорскі раён (Бранская вобласьць)]] ==== [[Каралявецкая вобласьць]] ==== # [[Каралявецкая вобласьць]] — [[Калінінградзкая вобласьць]] ==== [[Падляскае ваяводзтва]] ==== # [[Бакаларава (гміна)]] — [[Бакалажава (гміна)]] # [[Пераросьля (гміна)]] — [[Пшэрасьль (гміна)]] ==== [[Смаленская вобласьць]] ==== # [[Вяліскі раён]] — Веліскі раён # [[Парэцкае гарадзкое паселішча]] — [[Дзямідаўскае гарадзкое паселішча]] # [[Парэцкі раён (Смаленская вобласьць)]] — [[Дзямідаўскі раён (Смаленская вобласьць)]] # [[Слабадзкое гарадзкое паселішча]] — [[Пржавальскае гарадзкое паселішча]] # [[Хаславіцкае гарадзкое паселішча]] — [[Хіславіцкае гарадзкое паселішча]] # [[Хаславіцкі раён]] — [[Хіславіцкі раён]] === Населеныя пункты === ==== [[Беларусь]] (І-НП) ==== <!--# [[Асіпавічы (Горацкі раён)]] — [[Асіповічы (вёска)]]--> # [[Ашмяна]] — [[Ашмяны]] # [[Баўгары (вёска)]] — Балгары # [[Берасьце]] — Брэст або [[Брэст-Літоўск]] або [[Берасьце над Бугам]] # [[Бягомель]] — [[Бягомль]] # [[Ваўкалата]] — [[Валкалата]] <!--# [[Вобаль]] — [[Обаль]]--> # [[Вулькан (вёска)]] — Вулкан # [[Вялейка]] — [[Вілейка]] # [[Горадня]] — [[Гродна]] # [[Дарагічын]] — [[Драгічын (Берасьцейская вобласьць)]] # [[Заходні]] — [[Западны]] # [[Казімераў]] — [[Казімірава (Жлобінскі раён)]] # [[Каралеўшчына (Віцебская вобласьць)]] — [[Крулеўшчына]] # [[Клецак]] — [[Клецк]] # [[Кобрынь]] — [[Кобрын]] # [[Крупка]] — [[Крупкі]] # [[Маладэчна]] — [[Маладзечна]] # [[Наваградак]] — [[Навагрудак]] # [[Наваполацак]] — [[Наваполацк]] # [[Новалукомаль]] — [[Новалукомль]] <!--# [[Петрыкоў]] — [[Петрыкаў]]--> # [[Полацак]] — [[Полацк]] # [[Пружана]] — [[Пружаны]] # [[Рудабелка]] — [[Акцябарскі (Гомельская вобласьць)]] # [[Ружана]] — [[Ружаны]] # [[Селецак]] — [[Селецк]] # [[Сенна]] — [[Сянно]] # [[Слуцак]] — [[Слуцк]] # [[Смаргоні]] — [[Смаргонь]] # [[Стоўпцы]] — [[Стоўбцы]] # [[Траецкая (Магілёўская вобласьць)]] — [[Троіцкая (Магілёўская вобласьць)]] # [[Усход (Менскі раён)]] — [[Васток (Менская вобласьць)]] # [[Усход (Рэчыцкі раён)]] — [[Васток (Рэчыцкі раён)]] # [[Хаславічы]] — [[Хіславічы]] # [[Хвойна]] — [[Хойна]] # [[Хвойнікі]] — [[Хойнікі]] # [[Шаркоўшчына]] — [[Шаркаўшчына]] # [[Шацак]] — [[Шацк (вёска)]] ==== [[Каралявецкая вобласьць]] ==== # [[Каралявец]] — [[Калінінград]] ==== [[Летува]] ==== # [[Віцюны]] — [[Вецюны]] # [[Вішвіль]] — [[Вешвіле]] ==== [[Падляскае ваяводзтва]] ==== # [[Бакаларава]] — Бакалажава # [[Пераросьля]] — [[Пшэрасьль]] ==== [[Смаленская вобласьць]] ==== # [[Вяліж]] — [[Веліж]] ==== [[Украіна]] (І-НП-У) ==== # [[Будымель]] — [[Будымле]] — [[Будымля]] == Заўвагі == * ''назва'' — геаграфічны аб’ект некалькі разоў пераймяноўваўся (афіцыйна і неафіцыйна); * '''назва''' — геаграфічнаму аб’екту вярнулі гістарычную назву на афіцыйным узроўні. 1uxr1uuoowe4s2w6hsja53mwsw8kx68 0 205833 2619098 2182083 2025-06-07T20:58:40Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619098 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Белая Вада |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Белай Вады |Трансьлітараваная назва = Bielaja Vada |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенская]] |Раён = [[Астравецкі раён|Астравецкі]] |Сельсавет = [[Рытанскі сельсавет (Астравецкі раён)|Рытанскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 51 |Год падліку колькасьці = 2009 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref name="pop" /> |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 53 |Шырата сэкундаў = 32 |Даўгата градусаў = 26 |Даўгата хвілінаў = 8 |Даўгата сэкундаў = 16 |Пазыцыя подпісу на мапе = справа |Пазыцыя подпісу на мапе2 = зьнізу |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Бе́лая Вада́'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гарадзенская вобласьць}} С. 75</ref> — вёска ў [[Астравецкі раён|Астравецкім раёне]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]]. Уваходзіць у склад [[Рытанскі сельсавет (Астравецкі раён)|Рытанскага сельсавету]]. == Гісторыя == У 1553 годзе — сяло ў маёнтку Трокенікі, уласнасьць берасьцейскіх ваяводзічаў Фёдара і Марціна Юр’евічаў Тышкевічаў. У XVII стагодзьдзі вёска ў Ашмянскім павеце Віленскага ваяводзтва ВКЛ. У 1690 г. адносі­­лася да Быстрыцкай парафіі. У XIX стагодзьдзі Завілейскім павеце [[Літоўская губэрня|Літоўскай]], а з 1801 г. — [[Віленская губэрня|Віленскай губэрні]]. Прыватная ўласнасьць маёнтку Шайкуны. Належала памешчыку Сволькену. У 1872 г. 29 рэвіскіх душ у Сьвянцянскім павеце Віленскай губэрні. Належала да Падольскай сельскай грамады. У пачатку XX стагодзьдзя 114,13 дзесяціны зямлі ў Аляксандраўскай воласьці Сьвянцянскага павету Віленскай губэрні. З 1922 г. у складзе Польшчы, з 1939 г. — у складзе БССР. З 12 кастрычніка 1940 году ў Жукойніцкім сельсавеце Сьвірскага раёну, Вялейскай, а з 20 верасьня 1944 году — Маладэчанскай вобласьці. З 20 студзеня 1960 году — у Гарадзенскай вобласьці ў складзе саўгасу «Падольскі». Да 26 лютага 2013 году ўваходзіла ў склад ліквідаванага [[Падольскі сельсавет|Падольскага сельсавету]]<ref>[https://web.archive.org/web/20160305141112/http://naviny.org/2013/02/26/by91042.htm Решение Гродненского областного Совета депутатов от 26.02.2013 N 224 О некоторых вопросах административно-территориального устройства Островецкого района Гродненской области]</ref>. == Насельніцтва == * XIX стагодзьдзе: 1897 год — 170 жыхароў і 28 двароў * XX стагодзьдзе: 1927 год — 190 жыхароў і 36 двароў, 4 дамы-калёніі і 20 жыхароў; 1999 год — 73 жыхары * XXI стагодзьдзе: 2004 год — 55 чалавек і 31 двор; 2009 год — 51 чалавек<ref name="pop">[https://web.archive.org/web/20191002065531/http://pop-stat.mashke.org/belarus-census.htm Колькасьць насельніцтва Беларусі на кастрычнік 2009 году]</ref>; 2018 год — 28 чалавек і 16 двароў (зь іх 3 — дачныя) == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.ostrovets.by/news/novosti/news18953.html Вёска Белая вада: гісторыя і сучаснасць]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, Астравецкая праўда, 19.01.2019 {{Рытанскі сельсавет (Астравецкі раён)}} {{Астравецкі раён}} [[Катэгорыя:Рытанскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Астравецкага раёну]] l9k1ix9csz48cjcei0yu9ygyn72077k 0 205837 2619022 2181874 2025-06-07T17:15:15Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619022 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Барані |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Бараняў |Трансьлітараваная назва = Barani |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенская]] |Раён = [[Астравецкі раён|Астравецкі]] |Сельсавет = [[Рытанскі сельсавет (Астравецкі раён)|Рытанскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 20 |Год падліку колькасьці = 2009 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref name="pop" /> |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 55 |Шырата сэкундаў = 9 |Даўгата градусаў = 26 |Даўгата хвілінаў = 6 |Даўгата сэкундаў = 47 |Пазыцыя подпісу на мапе = справа |Пазыцыя подпісу на мапе2 = зьнізу |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Бара́ні'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гарадзенская вобласьць}} С. 75</ref> — вёска ў [[Астравецкі раён|Астравецкім раёне]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]]. Уваходзіць у склад [[Рытанскі сельсавет (Астравецкі раён)|Рытанскага сельсавету]]. == Гісторыя == Згадваецца ў 1593 годзе, калі была ўласнасьцю берасьцейскіх ваяводзічаў Фёдара і Марціна Тышкевічаў. Пазьней сяло падзялілася на дзьве часткі: Барані-І, якія належалі памешчыку Кучэўскаму і Барані-ІІ — уласнасьць памешчыка Сволькена. У 1905 годзе ў вёсцы пражывала 163 жыхары. У 1953 годзе падчас пажару згарэла палова вёскі. Да 26 лютага 2013 году ўваходзіла ў склад ліквідаванага [[Падольскі сельсавет|Падольскага сельсавету]]<ref>[https://web.archive.org/web/20160305141112/http://naviny.org/2013/02/26/by91042.htm Решение Гродненского областного Совета депутатов от 26.02.2013 N 224 О некоторых вопросах административно-территориального устройства Островецкого района Гродненской области]</ref>. == Насельніцтва == * 2009 год — 20 чалавек<ref name="pop">[https://web.archive.org/web/20191002065531/http://pop-stat.mashke.org/belarus-census.htm Колькасьць насельніцтва Беларусі на кастрычнік 2009 году]</ref> * 1999 год — 30 чалавек == Інфармацыя для турыстаў == * Дом-музэй Казімера Сваяка<ref>[https://westki.info/artykuly/10428/u-vioscy-barani-adchynilasia-ekspazicyia-dom-kazimira-svaiaka У вёсцы Барані адчынілася экспазіцыя «Дом Казіміра Сваяка»]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, 14.10.2010</ref> == Асобы == * [[Казімер Сваяк]] (1890—1926) — беларускі каталіцкі сьвятар, грамадзка-нацыянальны дзеяч, паэт * [[Альбін Стаповіч]] (1894—1934) — беларускі грамадзка-палітычны і музычны дзеяч, публіцыст == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://ostrovets.by/news/13071/news/konkursy/news/na-karte-ostrovetchiny/news1727.html Барані і іх жыхары]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, Астравецкая праўда, 25.10.2010 {{Рытанскі сельсавет (Астравецкі раён)}} {{Астравецкі раён}} [[Катэгорыя:Рытанскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Астравецкага раёну]] e8bkozdc91o7bu9y8cnvji8ug10g17d 0 210643 2618978 2613564 2025-06-07T15:54:42Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618978 wikitext text/x-wiki {{Аэрапорт |назва = Міжнародны аэрапорт Прышціны |арыгінал_назвы = {{мова-sr|Међународни аеродром Приштина|скарочана}} |IATA = PRN |ICAO = BKPR |выява = Pristina International Airport 2014.jpg |тып = вайсковы, грамадзянскі |уласьнік = АТ «Лімак Холдынг» ([[Анкара]], Турэччына) |апэратар = АТ «Аэрапорты [[Ліён]]у» (Францыя) |абслуга = [[Прышціна|Прышціну]] (аўт.край [[Косава]] і Мятохія, [[Сэрбія]]) |месцазнаходжаньне = Слаціна ({{Артыкул у іншым разьдзеле|Прышцінская акруга||sr|Приштински округ}}) |адкрыты = 1965 |вузел = «Авіялініі Адрыя» (Згорны Бэрнік, [[Славенія]]) |пабудаваны = 1965 |вышыня = 545 |каардынаты = {{Каардынаты|42|34|22|паўночнае|21|2|9|усходняе|выяўленьне=загаловак}} |сайт = [http://airportpristina.com/srb/home airportpristina.com] }} '''Міжнародны аэрапорт Прышціны''' — [[лётнішча]] за 15 км на паўднёвы захад ад [[Прышціна|Прышціны]] (аўт.край [[Косава]] і Мятохія, [[Сэрбія]]), заснаванае ў 1965 годзе пад назвай {{Артыкул у іншым разьдзеле|Слаціна (лётнішча)|«Слаціна»|cs|Letiště Slatina (Kosovo)}}. На 2019 год даўжыня ўзьлетна-пасадачнай паласы складала 2500 мэтраў. На лётнішчы дзейнічала [[курса-глісадная сыстэма]] 2-й катэгорыі, што прадугледжвала бачнасьць паласы з 350 мэтраў і заход на пасадку на вышыні 30—60 мэтраў. Для суаднясеньня месцазнаходжаньня выкарыстоўвалася [[Сусьветная геадэзічная сыстэма]] 1984 году. Лётнішча мела цьвёрдае пакрыцьцё нізкай трываласьці, што не абмяжоўвала ціск у колах пры пасадцы (дапускала звыш 1,75 мэга[[Паскаль (адзінка вымярэньня)|паскаль]]). Перапад вышыні ўздоўж узьлётна-пасадачнай паласы складаў 5 мэтраў (540—545 мэтраў над узроўнем мора). Лётнішча прымала самалёты 8 мадэляў: амэрыканскія «Боінг 727», «Боінг 737-800» і «Макдаўэл-Дуглас DC-10F», ангельскі «Вікерс VC10», нямецкі «Аэробус А321», расейскія «[[Іл-62]]» і «[[Іл-76]]», украінскі «[[Ан-124]]»<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Акалічнасьці|спасылка=http://airportpristina.com/srb/facts|выдавец=Міжнародны аэрапорт Прышціны|мова=sr|дата публікацыі=2019|дата доступу=11 траўня 2019}}</ref>. Стойкі рэгістрацыі пасажыраў адчынялі за 2 гадзіны да вылету і зачыналі за 40 хвілінаў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Прачытайце перад палётам|спасылка=http://airportpristina.com/srb/read-before-flight|выдавец=Міжнародны аэрапорт Прышціны|мова=sr|дата публікацыі=2019|дата доступу=11 траўня 2019}}</ref>. Міжнародны аэрапорт Прышціны і авіябаза «Слаціна» маюць агульную ўзьлётна-пасадачную паласу. На 2019 год вайсковую базу «Слаціна», дзе разьмясьцілі [[верталёт]]ы, абслугоўвала Група падтрымкі штабу Косаўскіх сілаў [[АПАД]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Група падтрымкі штабу (Косаўскіх сілаў)|спасылка=https://jfcnaples.nato.int/kfor/about-us/units/hsg|выдавец=[[Нэапаль]]скае саюзнае агульнавайсковае камандаваньне [[АПАД]] (Італія)|мова=en|дата публікацыі=2019|дата доступу=11 траўня 2019}}</ref>. == Кірункі палётаў == [[Файл:Golesh Mountain and airport.jpg|значак|260пкс|Дыспэтчарская вежа лётнішча (2018 г.)]] На 2019 год Міжнародны аэрапорт Прышціны прымаў самалёты 16 замежных авіялініяў 9 краінаў, у тым ліку 11 авіякампаніяў з 8 краінаў Эўропы і 5 з [[Турэччына|Турэччыны]]. Палёты ажыцьцяўлялі ў 22 гарады 13 краінаў. Зь іх у 2 гарады Турэччыны — [[Анталья|Анталью]] і [[Стамбул]] — і ў 21 горад 12 краінаў Эўропы: Ангельшчыну, Аўстрыю, Бэльгію, Вугоршчыну, Данію, Славенію, Нарвэгію, Нямеччыну (6 гарадоў), Францыю, Швайцарыю (2), Швэцыю (2) і Фінляндыю<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Авіякампаніі і кірункі|спасылка=http://airportpristina.com/srb/airlines-destination|выдавец=Міжнародны аэрапорт Прышціны|мова=sr|дата публікацыі=2019|дата доступу=11 траўня 2019}}</ref>. {| class="wikitable" style="text-align:center;" ! Паветраны перавозчык (краіна) ! Лік кірункаў (лік краінаў) !! Месцы прыбыцьця (краіны) |- | «Авіялініі Адрыя» (Славенія) | 5 (4) || [[Мюнхэн]] і [[Франкфурт-на-Майне (аэрапорт)|Франкфурт-на-Майне]] (Нямеччына), [[Любляна]] (Славенія), [[Мюлюз]] (Францыя) і [[Мальмё]] (Швэцыя) |- | «Нарвэскі паветраны чаўнок» | 4 (4) || [[Капэнгаген]] (Данія), [[Осьлё]] (Нарвэгія), [[Гётэборг]] (Швэцыя) і [[Хэльсынкі]] (Фінляндыя) |- | «Оранж2палёт» (Грэцыя) | 5 (3) || [[Дусэльдорф]], Мюнхэн і [[Штутгарт]] (Нямеччына), Мюлюз (Францыя) і Мальмё (Швэцыя) |- | «Скандынаўскія авіялініі» (Швэцыя) | 4 (3) || Капэнгаген (Данія), Осьлё (Нарвэгія), Гётэборг і [[Стакгольм]] (Швэцыя) |- | «Палёт Міжнароднага турыстычнага зьвязу» (Нямеччына) | 3 (3) || [[Брусэль]] (Бэльгія), Штутгарт (Нямеччына) і Мюлюз (Францыя) |- | «[[Wizz Air|Віз Эйр]]» (Вугоршчына) | 2 (2) || [[Лутан]] (Ангельшчына) і [[Будапэшт]] (Вугоршчына) |- | «Сонечны экспрэс» (Турэччына) | 2 (2) || [[Анталья]] (Турэччына) і [[Кёльн]] (Нямеччына) |- | «Ізіджэт Швайцарыі» | 2 (2) || Мюлюз (Францыя) і [[Жэнэва]] (Швайцарыя) |- | «Эўракрылы» (Нямеччына) | 6 (1) || [[Гамбург]], [[Гановэр]], Дусэльдорф, Кёльн, Мюнхэн і Штутгарт (Нямеччына) |- | «Турэцкія авіялініі» | 2 (1) || Анталья і [[Стамбул]] (Турэччына) |- | «Аўстрыйскія авіялініі» | 1 (1) || [[Вена]] (Аўстрыя) |- | «Авіялініі Карэндон» (Турэччына) | 1 (1) || Анталья (Турэччына) |- | «Атлас-Глобал» (Турэччына) | 1 (1) || Анталья (Турэччына) |- | «Авіялініі Пэгас» (Турэччына) | 1 (1) || Стамбул (Турэччына) |- | «Швайцарскія міжнародныя авіялініі» | 1 (1) || Жэнэва (Швайцарыя) |- | «Эдэльвэйс» (Швайцарыя) | 1 (1) || [[Цюрых]] (Швайцарыя) |} == Расцэнкі == [[Файл:Buses on Arrival.jpg|значак|270пкс|Аўтобусы для падвозу пасажыраў да самалёта (2013 г.)]] На 2019 год Міжнародны аэрапорт Прышціны выстаўляў авіялініям наступныя расцэнкі за свае паслугі — * паветраплавальныя: падлёт — 5,2 [[эўра]] за кожную тону [[Максімальная ўзьлётная маса|максімальнай узьлётнай масы]] (МУМ), прызямленьне — €5,27 за кожную тону МУМ, стаянка — €1,8 з тоны МУМ за содні, [[трап]] — €80 за першую гадзіну і па €50 за кожныя наступныя 30 хвілінаў, вылет — €12,53 з пасажыра, ахова — €6 з пасажыра пры вылеце, Управа грамадзянскага паветраплаваньня Косава — €2 з пасажыра пры вылеце; * дапаможныя: абсталяваньне ўліку падарожнікаў і багажу — €0,4 з пасажыра пры вылеце, офіс — €100 штомесяц за кв.м., офіс падтрымкі — €50 штомесяц за кв.м., грузавы офіс — €50 штомесяц за кв.м., склад — €10 штосодні за кв.м. (пасьля першых бясплатных содняў), пад’езд і наземны догляд — ад €50 пры МУМ менш за 2 тоны да €2925 пры МУМ 231—250 тонаў, * дадатковыя: размарожвальны самаход — €200 за чалавека-гадзіну, 3-тонны [[вілачны пагрузчык]] — €85 за гадзіну, канвэер багажу — €20 за гадзіну, багажная тачка — €5 за адзінку, ручны вазок — €10 за адзінку, трактар — €50 за гадзіну, гідраўлічны вазок — €150 за гадзіну, загрузка (разгрузка) вайсковага самалёта — €10 за тону, пагрузачна-разгрузачная работа — €13 за чалавека-гадзіну, праверка асабістага багажу пры пасадцы — €200 з самалёта, блёк наземнага электрасілкаваньня — €25 за 15 хвілінаў, паветраны рухавік пуску — €100 за пуск, пасажырская лесьвіца — €50 за гадзіну, самалётны буксір — €200 за гадзіну, 25-кіляграмовы баляст — €3 за кожны, пажарная дапамога — €30 за кожную паслугу<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Унёскі і зборы|спасылка=http://airportpristina.com/themes/simpleweb-startit/assets/files/Business%20Activities%20-%20Airport%20Price%20List%20SRB.pdf|выдавец=Міжнародны аэрапорт Прышціны|мова=sr|дата публікацыі=2019|дата доступу=11 траўня 2019}}</ref>. == Мінуўшчына == [[Файл:Pristina Airport Inside 2015 Shops.JPG|значак|260пкс|Аэравакзал лётнішча знутры (2015 г.)]] У 1965 годзе на паўднёвы захад ад [[Прышціна|Прышціны]] (аўтаномны край [[Косава і Мятохія]], [[Сацыялістычная Рэспубліка Сэрбія]], СФР [[Югаславія]]) заснавалі лётнішча «Слаціна». Мясцовыя авіялініі пачалі палёты на [[Бялград]]. 12 верасьня 1972 году на лётнішчы разьмясьцілі {{Артыкул у іншым разьдзеле|83-і зьнішчальны авіяполк|83-ю авіябрыгаду|sr|83. ловачки авијацијски пук}} {{Артыкул у іншым разьдзеле|Югаслаўская народная армія|Югаслаўскай народнай арміі|be|Югаслаўская народная армія}}. Для захоўваньня вайсковых самалётаў пабудавалі падземныя ангары. У 1985 годзе лётнішча пераабсталявалі паводле ўмоваў [[Міжнародная арганізацыя грамадзянскай авіяцыі|Міжнароднай арганізацыі грамадзянскай авіяцыі]] (Манрэаль, Канада). У выніку пачаліся палёты ў Нямеччыну і Швайцарыю. 12 чэрвеня 1999 году зводны [[батальён]] Паветрана-дэсантных войскаў Расеі са складу [[Міратворчыя сілы ААН|Міратворчых сілаў ААН]] у Босьніі і Герцагавіне заняў лётнішча «Слаціна» у выніку марш-кідка з [[Углевік]]а ў [[Рэспубліка Сэрбская|Рэспубліцы Сэрбскай]]. 15 кастрычніка 1999 году 53-і палявы [[эскадрон]] Корпусу каралеўскіх інжынэраў Брытаніі аднавіў міжнародныя палёты зь лётнішча. У 2002 годзе пашырылі аэравакзал лётнішча «Слаціна», якое перайменавалі ў Міжнародны аэрапорт Прышціны. 12 лістапада 2008 году на лётнішча ўпершыню прыбыў мільённы з пачатку году пасажыр. У 2009 годзе аэравакзал зноў пашырылі. 18 траўня 2010 году ўрад [[Косава]] саступіў 90% паёў АТ «Міжнародны аэрапорт Косава» на 20 гадоў турэцкаму АТ «Лімак Холдынг» ([[Анкара]]) і 10% францускаму АТ «Аэрапорты [[Ліён]]у». У абмен тыя мелі ўкласьці 140 млн эўра ў разбудову лётнішча да 10 гектараў. 3 сьнежня 2018 году ў Прышціну прыляцеў 2-мільённы пасажыр ад пачатку году. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Кантактныя зьвесткі|спасылка=http://airportpristina.com/srb/contact-info|выдавец=Міжнародны аэрапорт Прышціны|мова=sr|дата публікацыі=2019|дата доступу=11 траўня 2019}} ** [https://web.archive.org/web/20190425015953/http://www.airportpristina.com/en/news-announcements Навіны]{{ref-en}} {{Накід}} [[Катэгорыя:Аэрапорты Сэрбіі]] [[Катэгорыя:Косава]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1965 годзе]] o7wglktvi9x9nud3f824nuug8klwjzg 14 215691 2618932 2171221 2025-06-07T14:43:46Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2618932 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле дзесяцігодзьдзяў|Арганізацыі, заснаваныя ў|1970|}} [[Катэгорыя:Арганізацыі паводле дзесяцігодзьдзяў заснаваньня|1970-я]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1970-я гады]] [[Катэгорыя:Арганізацыі, заснаваныя ў XX стагодзьдзі|70-я]] pncijdbe8lallr06p15q9u2o3t6pokd 0 221084 2618905 2602471 2025-06-07T12:17:38Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618905 wikitext text/x-wiki {{Арганізацыя | назва = Амбасада Рэспублікі Беларусь у Фэдэратыўнай Рэспубліцы Нямеччыне | выява = Be Embassy of Belarus 01.jpg | рамка выявы = | памер выявы = 400px | альтэрнатыўны тэкст выявы = | подпіс выявы = Будынак амбасады Беларусі ў Нямеччыне | мапа = | памер мапы = | альтэрнатыўны тэкст мапы = | подпіс мапы = | мапа 2 = | абрэвіятура = | дэвіз = | папярэднік = | наступнік = | дата ўтварэньня = 1994 г. | дата спыненьня існаваньня = | тып = | юрыдычны статус = | мэта = | штабкватэра = | месцазнаходжаньне = | каардынаты = Am Treptower Park 32, <br>12435, [[Бэрлін]], <br>{{сьцяг|Нямеччына}} [[Нямеччына]] | дзейнічае ў рэгіёнах = | сяброўства = | афіцыйныя мовы = | генэральны сакратар = | пасада кіраўніка = Амбасадар | імя кіраўніка = | пасада кіраўніка 2 = | імя кіраўніка 2 = | пасада кіраўніка 3 = | імя кіраўніка 3 = | пасада кіраўніка 4 = | імя кіраўніка 4 = | асноўныя асобы = | кіроўны орган = | матчыная кампанія = | зьвязаныя кампаніі = | бюджэт = | колькасьць супрацоўнікаў = | колькасьць валянтэраў = | сайт = [http://germany.mfa.gov.by/be/ germany.mfa.gov.by/be/] | заўвагі = | колішняя назва = }} '''Амбаса́да Белару́сі ў Няме́ччыне''' ({{Мова-de|Botschaft der Republik Belarus in der Bundesrepublik Deutschland}}, [[беларускі афіцыйны правапіс]]: ''Пасольства Рэспублікі Беларусь у Федэратыўнай Рэспубліцы Германія'') зьяўляецца дыпляматычнай місіяй [[Беларусь|Рэспублікі Беларусь]] у [[Нямеччына|Фэдэратыўнай Рэспубліцы Нямеччыне]] і знаходзіцца ў [[Бэрлін]]е. Беларускім амбасадарам у Нямеччыне да 2024 году зьяўляўся [[Дзяніс Сідарэнка]]. == Гісторыя == [[File:Berlin, Motzstrasse 21, former Belarusian mission.jpg|thumb|Бэрлін, Моцштрасэ 21, будынак, дзе разьмяшчалася дыпляматычная місія [[БНР|Беларускай Народнай Рэспублікі]] ў Нямеччыне]] У 1919—1925 гг. у Бэрліне дзейнічала надзвычайная [[дыпляматычная місія Беларускай Народнай Рэспублікі ў Нямеччыне|дыпляматычная місія Беларускае Народнае Рэспублікі]]<ref name="sakalouski">[http://www.radabnr.org/pradstaunictva-bnr-niamieccyna/ У. Сакалоўскі. Прадстаўніцтва БНР у Нямеччыне] — Афіцыйны сайт [[Рада БНР|Рады БНР]]</ref>. Нягледзячы на тое, што БНР не атрымала афіцыйнага прызнаньня з боку Нямеччыны, яе дыпляматычная місія была зарэгістраваная ў нямецкім Міністэрстве замежных справаў у сакавіку 1919 г.<ref name=sakalouski/> Прадстаўнікі БНР мелі афіцыйныя кантакты зь нямецкім урадам<ref>[http://www.radabnr.org/1920-spravazdaca-niamieccyna/ З справаздачы пра беларуска-нямецкія стасункі — жнівень 1920] — Афіцыйны сайт [[Рада БНР|Рады БНР]]</ref> і сустракаліся зь нямецкім міністрам замежных справаў [[Вальтэр Зіманс|Вальтарам Зімансам]]<ref>[http://www.radabnr.org/cvikievic-simons-1920/ Сустрэча з замежным міністрам Нямеччыны — 30.11.1920] — Афіцыйны сайт [[Рада БНР|Рады БНР]]</ref>. Місія займалася дапамогай ваеннапалонным беларусам, распаўсюджвала інфармацыю пра Беларусь у нямецкім грамадзтве. Пры дыпляматычнай місіі дзейнічала Беларускае прэсавае бюро. У 1923 г. Нямеччына ўсталявала фармальныя дыпляматычныя адносіны з кантраляванай бальшавікамі [[БССР|Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікай]]<ref name="bilaterale">[http://germany.mfa.gov.by/be/bilateral_relations/ Двухбаковыя адносіны]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} — Афіцыйны сайт амбасады Беларусі ў Нямеччыне {{ref-de}}</ref>. Практычна дзьвюхбаковых адносінаў не вялося, амбасадаў у Менску і Бэрліне адкрыта не было. Пасьля [[Распад СССР|распаду СССР]] і аднаўленьня незалежнасьці Беларусі дыпляматычныя стасункі зь Нямеччынай былі адноўленыя з спасылкай на стасункі, усталяваныя ў 1923 годзе<ref name=bilaterale/>. [[Файл:2013-08-05_Fritz-Schäffer-Straße_20,_Bonn_IMG_4956.jpg|thumb|Колішні будынак амбасады Рэспублікі Беларусь у Нямеччыне ў Боне па адрасе Fritz-Schäffer-Straße 20 (пазьней зьнесены)]] У 1994 годзе ў прысутнасьці амбасадара [[Пётра Садоўскі|Пётры Садоўскага]], міністра замежных справаў Беларусі [[Пятро Краўчанка|Пятра Краўчанкі]] і статс-сакратара міністэрства замежных справаў Нямеччыны Дытэра Каструпа была афіцыйна адкрытая амбасада Беларусі ў Нямеччыне. Яна разьмяшчалася ў тагачаснай сталіцы [[Бон (Нямеччына)|Боне]] па адрасе Fritz-Schäffer-Straße 20<ref>[http://www.radabnr.org/ambasada-bielarus-bonn-1994/ Адкрыцьцё амбасады Рэспублікі Беларусь у Нямеччыне, 1994 г. (Відэа)] — Афіцыйны сайт [[Рада БНР|Рады БНР]]</ref>. У 1996 г. амбасада была пераведзеная ў [[Бэрлін]] пасьля таго, як туды была перанесеная сталіца Нямеччыны. == Будынкі == Амбасада займае дзьве вілы XIX стагодзьдзя ў раёне бэрлінскага [[Трэптаў-парк]]а. Адна зь іх да [[Другая Сусьветная вайна|Другой Сусьветнай вайны]] была жылым домам, а ў часы камуністычнай [[Нямецкая Дэмакратычная Рэспубліка|Нямецкай Дэмакратычнай Рэспублікі]] — паштовым аддзяленьнем<ref name=geschichte>[http://germany.mfa.gov.by/be/embassy/history/ Гісторыя Пасольства Рэспублікі Беларусь у ФРГ] — Афіцыйны сайт амбасады Беларусі ў Нямеччыне</ref>. Другі будынак вядомы як «Віла Люізэ» і быў пабудаваны архітэктарам Паўлем Гёфхенам у 1888 г. Нямецкі паэт [[Тэадор Фантанэ]] згадвае гэты дом у сваіх «Падарожжах па [[Брандэнбург]]у»<ref name=geschichte/>. == Амбасадары == === Беларуская Народная Рэспубліка (кіраўнікі надзвычайнай дыпляматычнай місіі) === * [[Аркадзь Смоліч]] (травень — жнівень 1919 г.) * [[Лявон Заяц]] (жнівень — кастрычнік 1919 г.) * [[Леанід Баркоў]] (кастрычнік 1919 г. — 1921 г.) * [[Андрэй Бароўскі]] (1921—1925 гг.) === Рэспубліка Беларусь (амбасадары) === * [[Пётра Садоўскі]] (1992—1994) * [[Пётар Бяляеў]] (1995—1998) * [[Уладзімер Скварцоў]] (1999—2009) * [[Андрэй Гіро]] (2009—2015) * Дзяніс Сідарэнка (2016—2024) == Крыніцы == {{зноскі}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20200203070832/http://germany.mfa.gov.by/be/ Афіцыйны сайт] * [http://www.radabnr.org/ambasada-bielarus-bonn-1994/ Адкрыцьцё амбасады Рэспублікі Беларусь у Нямеччыне, 1994 г. (Відэа)] [[Катэгорыя:Беларуска-нямецкія стасункі]] [[Катэгорыя:Дыпляматычныя прадстаўніцтвы Беларусі|Нямеччына]] [[Катэгорыя:Дыпляматычныя прадстаўніцтвы краінаў сьвету ў Нямеччыне|Беларусь]] cbungef9kjzh620l5i7tlmlsiryzjpi 14 227946 2618941 2560753 2025-06-07T14:48:27Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2618941 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле дзесяцігодзьдзяў|Арганізацыі, заснаваныя ў|1910|}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:1910-я}} [[Катэгорыя:Арганізацыі паводле дзесяцігодзьдзяў заснаваньня]] [[Катэгорыя:Арганізацыі, заснаваныя ў XX стагодзьдзі]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1910-я гады|Арганізацыі]] 2qilke2z9ttz7me9hw5x3ohzlf4jzpf 14 228492 2618930 2406796 2025-06-07T14:43:05Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2618930 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле дзесяцігодзьдзяў|Арганізацыі, заснаваныя ў|1950|}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:1950-я}} [[Катэгорыя:Арганізацыі паводле дзесяцігодзьдзяў заснаваньня]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1950-я гады|Арганізацыі]] [[Катэгорыя:Арганізацыі, заснаваныя ў XX стагодзьдзі]] rkeopuahhvv2urf8xn7javno51de3dn 0 229037 2619130 2134466 2025-06-08T03:33:30Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619130 wikitext text/x-wiki {{адміністрацыйная адзінка}} '''Валандава''' ({{мова-mk|Општина Валандово}}) — грамада ў [[Паўночная Македонія|паўночнай Македоніі]]. Знаходзіцца на паўднёвым ўходозе краіны ў [[Паўднёва-Ўсходні рэгіён (Паўночная Македонія)|Паўднёва-Ўсходні рэгіёне]]. Насельніцтва складае 11 890 чалавек<ref name="KnPerp">[http://www.stat.gov.mk/pdf/kniga_13.pdf Вынікі перапісу насельніцтва 2002 году] {{ref-mk}}, {{ref-en}}</ref>. Адміністрацыйны цэнтар — горад [[Валандава]]. Плошча тэрыторыі грамады 331,4 км². У склад грамады акрамя гораду Валандава ўваходзіць 28 вёсак. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20201126184607/http://www.valandovo.gov.mk/ Афіцыйны сайт грамады] {{ref-mk}}, {{ref-en}} [[Катэгорыя:Грамады Паўночнай Македоніі]] cyl2jx9clgmwkg8fk07swwupzm3nrrm 14 230852 2618933 2142884 2025-06-07T14:44:24Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2618933 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле дзесяцігодзьдзяў|Арганізацыі, заснаваныя ў|1980|}} [[Катэгорыя:Арганізацыі паводле дзесяцігодзьдзяў заснаваньня|1980-я]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1980-я гады]] [[Катэгорыя:Арганізацыі, заснаваныя ў XX стагодзьдзі|80-я]] besh5l4pyzjqe6e4vj2coby9h9d1qn7 14 232112 2618934 2149021 2025-06-07T14:44:44Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2618934 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле дзесяцігодзьдзяў|Арганізацыі, заснаваныя ў|1990|}} [[Катэгорыя:Арганізацыі паводле дзесяцігодзьдзяў заснаваньня|1990-я]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1990-я гады]] [[Катэгорыя:Арганізацыі, заснаваныя ў XX стагодзьдзі|90-я]] rchu5un5opyh96gfnmrwhyjipdve1hr 0 232305 2619053 2155891 2025-06-07T17:54:09Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619053 wikitext text/x-wiki {{Кампанія|назва=«Інстытут БелНДІБ»|лягатып=|тып=[[Унітарнае прадпрыемства|Рэспубліканскае унітарнае прадпрыемства]]|заснаваная={{Дата|5|6|1957|1}}|разьмяшчэньне=[[Менск]], [[Першамайскі раён (Менск)|Першамайскі раён]], вул. Ф. Скарыны, 15Б|галіна=[[Будаўніцтва]]|даччыныя кампаніі=Філія РУП "Інстытут БелНДІБ" — Навукова-тэхнічны цэнтар|аўдытар=|сайт=[https://belniis.by/by/ belniis.by]|паслугі=Навуковыя дасьледаваньні, праектаваньне, сэртыфікацыя, іспыты, абсьледаваньні, навуковы суправод будаўніцтва|уласьнікі=[[Міністэрства архітэктуры і будаўніцтва Рэспублікі Беларусь]]}} '''«Інстытут БелНДІБ»''' — беларускі навукова-дасьледчы інстытут будаўніцтва, заснаваны ў 1957 году ў Менску. Улучае філію — "Навукова-тэхнічны цэнтар" (г. [[Берасьце]], вул. Маскоўская, 267/2)<ref>[https://ntcbrest.by/ Філія РУП "Інстытут БелНДІБ" — Навукова-тэхнічны цэнтар]</ref>. == Мінуўшчына == Падстава для інстытута была заснавана 2 сьнежня 1944 году ў складзе Адзьдзяленьня тэхнічных навук АН БССР на правах Сэктара па навуковых праблемах будаўніцтва і архітэктуры. З 2-й паловы 1940-х гг. — Адзьдзел будаўніцтва і архітэктуры АН БССР. * З 1957 па 1963 год – Інстытут будаўніцтва і архітэктуры АН БССР, які ўяўляў сабой комплексны навукова-дасьледчы інстытут, які распрацоўваў горадабудаўнічыя, архітэктурна-будаўнічыя, цеплафізычныя і акустычныя праблемы індустрыяльнага жыльлёвага, прамысловага і сельскагаспадарчага будаўніцтва <ref>[https://web.archive.org/web/20200726201812/https://belniis.by/by/about-institute-belniis/about-institute/ Пра Інстытут БелНДІБ]</ref>^, <ref>[https://ais.by/story/1258 Потенциал БелНИИС – ресурс благополучия строительной отрасли] ([[Расейская мова|рас]].)</ref>. * З 1963 па 1988 год – Інстытут будаўніцтва і архітэктуры Дзяржаўнага камітэту БССР па справах будаўніцтва (Дзяржбуд БССР), на базе якога супольна з праектнымі арганізацыямі былі створаны БелНДІПгорадабудаўніцтва, БелНДІПдзіпрасельбуд, БелНДІАКБ (''прым. арганізацыі і кіраваньні будаўніцтвам''). * З 1988 па 1991 год – Беларускі навукова-дасьледчы інстытут будаўніцтва НПТА «Белбуднавука», аб’яднаў ІБіА, БелНДІАКБ і досьледны завод. * З 1991 па 1994 год – Беларускі навукова-дасьледчы інстытут будаўніцтва Дзяржбуду Рэспублікі Беларусь. * З 1994 па 2006 год – Беларускі навукова-дасьледчы інстытут будаўніцтва [[Міністэрства архітэктуры і будаўніцтва Рэспублікі Беларусь|Мінбудархітэктуры Рэспублікі Беларусь]]. * З 2006 году – РУП «Інстытут БелНДІБ» (Навукова-дасьледчае рэспубліканскае ўнітарнае прадпрыемства па будаўніцтве ”Інстытут БелНДІБ”). == Выдавецкая дзейнасць == З 2007 году інстытут выдае штогадовы зборнік навуковых працаў ”Праблемы сучаснага бэтону і жалезабэтону” <ref>[https://web.archive.org/web/20200726082925/https://belniis.by/collected-research-papers/about/ А зборніке "Праблемы сучаснага бэтону і жалезабэтону"] (рас.)</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Беларускія навуковыя інстытуты]] [[Катэгорыя:Арганізацыі Менску]] b63w4rdtk8pa7wkz41iiaotk6kuxikr 0 234220 2618950 2587727 2025-06-07T14:57:31Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618950 wikitext text/x-wiki {{АУСБ |назва = Аршанскі аддзел унутраных справаў на транспарце |арыгінальная назва = <!-- назва арганізацыі на арыгінальнай мове (калі не беларуская) --> |выява = Emblem of the Ministry of Internal Affairs of Belarus.svg |рамка выявы = |памер выявы = 100 пкс |альтэрнатыўны тэкст выявы = |подпіс выявы = Знак [[МУС РБ]] |мапа = <!-- неабавязковы --> |памер мапы = |альтэрнатыўны тэкст мапы = |подпіс мапы = <!-- неабавязковы --> |мапа 2 = |скарот = Аршанскі АУСТ |кліч = |папярэднік = |дата ўтварэньня = {{Дата пачатку|10|8|1944|1}} |від = [[Выканаўчая ўлада|Выканаўчая]] |праўны стан = дзяржаўная ўстанова |мэта = барацьба са злачыннасьцю |сядзіба = [[Беларусь]], м. [[Ворша]], вул. Дзяржынскага, д. 5<ref>[https://vitebsk.mvd.gov.by/by/page/orshanskij-ovdt Аршанскі аддзел унутраных справаў на транспарце]</ref> |месцазнаходжаньне = |каардынаты = <!-- Месцазнаходжаньне і каардынаты з дапамогай шаблёну {{Каардынаты}} --> |дзейнічае ў акрузе = [[Віцебская вобалсьць]] |сяброўства = |службовыя мовы = [[Беларуская мова|Беларуская]], [[Расейская мова|Расейская]] |пасада кіраўніка = Начальнік |імя кіраўніка = [[Алег Валера'евіч Юрчанка]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Аршанскі АУСТ|спасылка=https://vitebsk.mvd.gov.by/ru/page/orshanskij-ovdt|выдавец=[[Управа ўнутраных справаў Віцебскага аблвыканкаму]]|мова=ru|дата публікацыі=2022|дата доступу=16 красавіка 2022}}</ref> |пасада кіраўніка 2 = Першы намесьнік начальніка АУСТ |імя кіраўніка 2 = Міхаіл Леанідавіч Гедройць |пасада кіраўніка 3 = Намесьнік па ідэалягічнае рабоце і кадраваму забясьпячэньню |імя кіраўніка 3 = Вераніка Міхайлаўна Дземяновіч |пасада кіраўніка 4 = |імя кіраўніка 4 = |асноўныя асобы = |вышэйшы начальнік = <!-- рада дырэктароў, генэральная асамблея і інш. --> |вышэйшы ўрад = [[УУС Віцебскага аблвыканкаму]] |расходы = |колькасьць супрацоўнікаў = |колькасьць дабраахвотнікаў = |сайт = [https://vitebsk.mvd.gov.by/by/page/orshanskij-ovdt Старонка сеціва] |заўвагі = |колішняя назва = }} {{Асноўны артыкул|АУСТ}} '''Аршанскі аддзел унутраных справаў на транспарце'''<ref>[https://web.archive.org/web/20230531125244/http://narodny.org/bnf/naviny/u_presie/173.shtml Ворша. Дапыталі Алеся Шутава і Сяргея Каржова]</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20230531125243/https://telegraf.news/arhiv/u_belaruskx_cjagnkax_dazvoll_pc__pva/ У беларускіх цягніках дазволілі піць піва]</ref> (скарочана: '''Аршанскі АУСТ''') — аддзел [[Міністэрства ўнутраных справаў Беларусі]] у [[Ворша|Воршы]]. Падпарадкаваны [[УУС Віцебскага аблвыканкаму]]. Разьмешчаны па адрасе: м. Ворша, вул. Дзяржынскага, д. 5. На 2022 год начальнікам быў [[Алег Юрчанка]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Аршанскі АУСТ|спасылка=https://vitebsk.mvd.gov.by/ru/page/orshanskij-ovdt|выдавец=[[Управа ўнутраных справаў Віцебскага аблвыканкаму]]|мова=ru|дата публікацыі=2022|дата доступу=16 красавіка 2022}}</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://vitebsk.mvd.gov.by/by/page/orshanskij-ovdt Старонка сеціва]{{Недаступная спасылка|date=May 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [https://www.orshanka.by/?p=84219 Оршанский отдел внутренних дел на транспорте отмечает 85-летие со дня основания]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{МУС}} [[Катэгорыя:Управа ўнутраных справаў Віцебскага аблвыканкаму]] [[Катэгорыя:Аддзелы ўнутраных справаў на транспарце (Беларусь)]] [[Катэгорыя:Віцебск]] r3czlmhqzeww7fnk6s8mnpuc8y0i96q 0 235111 2619056 2603532 2025-06-07T18:06:04Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 3 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619056 wikitext text/x-wiki {{Двухбаковыя стасункі |назва = Беларуска-кітайскія<br>дачыненьні |краіна1 = Беларусь |краіна2 = Кітай |выява = Belarus China Locator.png |колер1 = green |колер2 = orange |амбасада1 = [https://china.mfa.gov.by/be/ Амбасада Беларусі<br>ў Кітаі] |тытул1 = |амбасадар1 = [[Аляксандар Віктаравіч Чарвякоў|Аляксандар Чарвякоў]] |амбасада2 = [http://by.chineseembassy.org/chn/ Амбасада Кітаю<br>ў Беларусі] |тытул2 = |амбасадар2 = [[Се Сяоюн]] }} '''Белару́ска-кіта́йскія дачыне́ньні''' — двухбаковыя [[міжнародныя дачыненьні]] Беларусі і Кітаю. == Візы == 10 жніўня 2018 году ўрады Беларусі і Кітаю ўвялі бязьвізавы рэжым між сваімі краінамі<ref name="а">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Двухбаковыя адносіны Рэспублікі Беларусь і Кітайскай Народнай Рэспублікі|спасылка=https://china.mfa.gov.by/be/bilateral/|выдавец=[[Амбасада Беларусі ў Кітаі]]|дата публікацыі=2020|дата доступу=28 лістапада 2020}}</ref>. Грамадзяне Беларусі са звычайнымі [[пашпарт]]амі атрымалі магчымасьць знаходзіцца ў Кітаі, у тым ліку ў [[Ганконг]]у і [[Макао]], да 30 дзён падчас адной паездкі і да 90 дзён у каляндарным годзе<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Бязвізавы ўезд у КНР для ўладальнікаў звычайных пашпартоў Рэспублікі Беларусь|спасылка=https://shanghai.mfa.gov.by/be/ab.consulstve/consular.issues/bezviz/|выдавец=Генэральнае консульства Беларусі ў Шанхаі|дата публікацыі=2020|дата доступу=28 лістапада 2020}}</ref>. Пры гэтым грамадзяне Беларусі мелі зарэгістравацца ў паліцэйскім участку па месцы часовага пражываньня цягам 24 гадзінаў ад прыбыцьця ў Кітай, за выняткам пражываньня ў [[Гасьцініца|гасьцініцы]], чыё кіраўніцтва мае самастойна зарэгістраваць пастаяльцаў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Выезд у Кітай|спасылка=https://shanghai.mfa.gov.by/be/comp/viezd/|выдавец=Генэральнае консульства Беларусі ў Шанхаі|дата публікацыі=2020|дата доступу=28 лістапада 2020}}</ref>. На 2020 год [[Амбасада Беларусі ў Кітаі]] месьцілася ў Пэкіне ў акрузе [[Чаоян]] па праезьдзе Храма Сонца, д. 1. Амбасада працавала з панядзелка па чацьвер а 9:00—18:45 зь перапынкам на абед (12:30—14:00), а таксама ў пятніцу а 9:00—17:30 зь перапынкам на абед<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Адрас і час працы|спасылка=https://china.mfa.gov.by/be/embassy/address/|выдавец=[[Амбасада Беларусі ў Кітаі]]|дата публікацыі=2020|дата доступу=28 лістапада 2020}}</ref>. Генэральныя консульствы Беларусі дзейнічалі ў [[Гуанчжоў]] і [[Шанхай|Шанхаі]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Генеральныя консульствы Рэспублікі Беларусь у Кітайскай Народнай Рэспубліцы|спасылка=https://china.mfa.gov.by/be/consulate/|выдавец=Амбасада Беларусі ў Кітаі|дата публікацыі=2020|дата доступу=28 лістапада 2020}}</ref>. Генконсульства ў Шанхаі налічвала 3 супрацоўнікі разам з генконсулам<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Супрацоўнікі Генконсульства|спасылка=https://shanghai.mfa.gov.by/be/ab.consulstve/dip/|выдавец=Генэральнае консульства Беларусі ў Шанхаі|дата публікацыі=2020|дата доступу=28 лістапада 2020}}</ref>. Яна знаходзілася ў акрузе [[Чаннін]] па Яньанскім Заходнім праезьдзе, д. 2299 пры Сусьветнай гандлёвай выставачнай зале<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Аб генеральным консульстве|спасылка=https://shanghai.mfa.gov.by/be/ab.consulstve/|выдавец=Генэральнае консульства Беларусі ў Шанхаі|дата публікацыі=2020|дата доступу=28 лістапада 2020}}</ref>. Консульскі прыём ажыцьцяўлялі ў панядзелак, сераду і пятніцу а 9:00—12:00<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Графік працы і актуальная інфармацыя|спасылка=https://shanghai.mfa.gov.by/be/ab.consulstve/consular.issues/|выдавец=Генэральнае консульства Беларусі ў Шанхаі|дата публікацыі=2020|дата доступу=28 лістапада 2020}}</ref>. Генэральнае консульства Беларусі ў Гуанчжоў месьцілася ў акрузе [[Цяньхэ]] па Лінцзянскім праспэкце, д. 3<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Аб Генэральным консульстве|спасылка=https://guangzhou.mfa.gov.by/be/cg/|выдавец=Генэральнае консульства Беларусі ў Гуанчжоў|дата публікацыі=2020|дата доступу=28 лістапада 2020}}</ref>. У Генконсульстве ў Гуанчжоў налічвалася 2 супрацоўнікі разам з генконсулам<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Супрацоўнікі|спасылка=https://guangzhou.mfa.gov.by/be/cg/staff/|выдавец=Генэральнае консульства Беларусі ў Гуанчжоў|дата публікацыі=2020|дата доступу=28 лістапада 2020}}</ref>. [[Амбасада Кітаю ў Беларусі]] афармляла доўгатэрміновыя візы на навучаньне і працу ў аўторак, чацьвер і пятніцу а 9:00—11:30. Консульскі аддзел Амбасады выдаваў візы праз тыдзень пасьля афармленьня<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Час афармленьня і атрыманьня візы|спасылка=http://by.chineseembassy.org/rus/lsfw/t218062.htm|выдавец=Амбасада Кітаю ў Беларусі|мова=ru|дата публікацыі=2020|дата доступу=28 лістапада 2020}}</ref>. Амбасада Кітаю месьцілася ў [[Савецкі раён (Менск)|Савецкім раёне]] Менску па [[Берасьцянская вуліца|Берасьцянскай вуліцы]], д. 22 (мікрараён [[Залатая Горка]]). == Гандаль == [[Файл:China. 15 years of diplomatic relations (silver) rv.png|значак|260пкс|Памятная манэта «Беларусь — Кітай. 15 год дыпляматычных адносін» (2006 год)]] У 2016 годзе беларуска-кітайскі гандаль скараціўся да 3,6 млрд даляраў ЗША з 4,2 млрд $. У 2017—2019 гады аднавіўся рост гандлю, які дасягнуў 4,4 млрд $ у 2018 годзе і 5,3 млрд $ у 2019-м. Пры гэтым адмоўнае сальда пасьлядоўна павялічвалася з 2015 па 2019 год ад -1,7 млрд $ да 3,2 млрд $. Кітайскі ўвоз у Беларусь скарачаўся толькі ў 2016 годзе да 2,8 млрд $ з 2,9 млрд $ у 2015 годзе. Беларускі вываз у Кітай зьмяншаўся ў 2016—2017 гадах да 800 млн $ і 740 млн $. У 2018—2019 гадах беларускі вываз вырас да 905 млн $ і 1,033 млрд $, але не аднавіўся да ўзроўню 2015 году ў памеры 1,257 млрд $. Пры гэтым за 2015—2019 гадах доля [[Каль|калійных]] [[Угнаеньне|угнаеньняў]] упала з 81 % да 51 %, а доля харчаваньня вырасла за 2015—2019 гады з 1 % (6 млн $) да 17 % (124 млн $)<ref name="б">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Гандлёва-эканамічнае супрацоўніцтва|спасылка=https://china.mfa.gov.by/be/bilateral/trade/|выдавец=Амбасада Беларусі ў Кітаі|дата публікацыі=2020|дата доступу=24 лістапада 2020}}</ref>. У лістападзе 2018 году да кітайскай [[Аплатная сыстэма|аплатнай сеткі]] «ЮніёнПэй» падлучылі звыш 10 000 тэрміналаў і 500 [[банкамат]]аў у Беларусі. У 2018 годзе [[Банк разьвіцьця Кітаю]] адчыніў сваё прадстаўніцтва ў Беларусі<ref name="а"/>. У 2019 годзе кітайскі ўвоз у Беларусь найбольш вырас: праз інтэрнэт-крамы на 141 млн $, дэталі аўтамабіляў на 70 млн $, [[абутак]] на 63 млн $, [[паўправаднік]]і на 58 млн $, мукамольнае абсталяваньне на 34 млн $, дэталі прыладаў [[Сувязь (тэхніка)|сувязі]] на 27 млн $ і фільтры для вадкасьцяў на 21 млн $. Беларускі вываз у Кітай найбольш дадаў у: калійных угнаеньнях на 82 млн $, [[Цэлюлёза|цэлюлёзе]] на 35 млн $, [[Ялавічына|ялавічыне]] на 32 млн $, лесаматэрыялах на 21 млн $ і мясе птушкі 20 млн $. Пры гэтым беларускі вываз тавараў вырас на 38 % да 712 млн $, а вываз паслуг упаў на 18 % да 321 млн $, што было абумоўлена завяршэньне будаўніцтва кітайскім прадпрыемствам «[[Сьветлагорскі цэлюлёзна-кардонны камбінат|Сьветлагорскага цэлюлёзна-кардоннага камбінату]]» (Гомельская вобласьць). У іншых галінах вывазу беларускіх паслуг назіраўся рост: перавозкі — 79 млн $ (+6 %), справавыя — 43 млн $ (+18 %), [[апраграмаваньне]] і сувязь — 37 млн $ (+36 %), [[адукацыя ў Беларусі]] — 14 млн $ (+37 %) і падарожжы — 9 млн $ (+56 %)<ref name="б"/>. У 2018—2019 гадах [[Крама|крамы]] беларускіх вырабаў адчынілі ў 8 кітайскіх гарадах: [[Гуанчжоў]], [[Гуйян]], [[Нінбо]], [[Сіань]], [[Чындао]], [[Чунцын]], [[Чэнду]] і [[Шанхай]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Беларуска-кітайскае міжрэгіянальнае супрацоўніцтва і пабрацімскія сувязі|спасылка=https://china.mfa.gov.by/be/bilateral/regional/|выдавец=Амбасада Беларусі ў Кітаі|дата публікацыі=2020|дата доступу=26 лістапада 2020}}</ref>. За 2015—2019 гады прамыя замежныя ўкладаньні з Кітаю вырасьлі з 77 млн $ ад 141 млн $, што зрабіла Кітай 7-м найбольшым укладальнікам у Беларусі. 17 студзеня 2019 году ўрад Беларусі стаў 70-м сябрам [[Азіяцкі банк інфраструктурных укладаньняў|Азіяцкага банку інфраструктурных укладаньняў]] (АБІУ)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Крэдытна-фінансавае і інвэстыцыйнае супрацоўніцтва Беларусі і Кітаю|спасылка=https://china.mfa.gov.by/be/bilateral/credinvest/|выдавец=Амбасада Беларусі ў Кітаі|дата публікацыі=2020|дата доступу=26 лістапада 2020}}</ref>. 15 лістапада 2022 году беларускі амбасадар у Кітаі [[Юры Сянько]] паведаміў, што празь Беларусь праходзіла 65 % чыгуначных кантэйнэрных маршрутаў з Кітаю ў Эўропу, у тым ліку найбольшы зь іх маршрут [[Чунцын]] — Эўропа<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Сянько: Беларусь стала апорнай пляцоўкай кітайскай ініцыятывы «Пояс і шлях»|спасылка=https://blr.belta.by/politics/view/sjanko-belarus-stala-apornaj-pljatsoukaj-kitajskaj-initsyjatyvy-pojas-i-shljah-121668-2022/|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=15 лістапада 2022|копія=https://zviazda.by/be/news/20221115/1668528992-syanko-belarus-stala-apornay-plyacoukay-kitayskay-inicyyatyvy-poyas-i|дата копіі=15 лістапада 2022|дата доступу=16 лістапада 2022}}</ref>. == Культура == [[Файл:2012. Stamp of Belarus 02-2012-01-12-bl.jpg|значак|260пкс|[[Паштовы блёк]] «Беларусь — Кітай. 20-годзьдзе дыпляматычных адносін» (2012 год)]] За 1992—2019 гады выканаўчыя камітэты абласных цэнтраў і вобласьцяў Беларусі падпісалі пагадненьні аб пабрацімскіх сувязях з: * 17 гарадамі Кітаю — [[Чанчунь]] (прав. Цзілінь, 1992), [[Сяогань]] (прав. Хубэй, 1993), [[Пэкін]] і [[Хуайань]] (прав. Цзянсу, 1997), [[Чунцын]] (2002), [[Цзінань]] (прав. Шаньдун, 2006), [[Лоян]] і [[Чжэнчжоў]] (прав. Хэнань, 2007), [[Харбін]] (прав. Хэйлуцзян, 2009), [[Шэньчжэнь]] (прав. Гуандун), 2013), [[Нанкін]] (прав. Цзянсу, 2014), [[Шэньян]] (2016), [[Луннань]] (2017), [[Шанхай]] (2018), [[Сіань]] (прав. Шэньсі), [[Хайкоў]] (прав. Хайнань) і [[Цяньцзінь]] (2019); * 21 правінцыяй Кітаю — [[Хубэй]] (1994), [[Цзянсу]] (1997), [[Шаньдун]] (2004), [[Хэйлунцзян]] (2005), [[Ганьсу]] (2007), [[Хэнань]] (2008), [[Унутраная Манголія]] (2011), [[Гуандун]] (2012), [[Гуйчжоў]], [[Сычуань]], [[Цынхай]] і [[Чжэцзян]] (2015), [[Аньхой]], [[Сіньцьзян-Уйгурскі аўтаномны раён]] і [[Хунань]] (2016), [[Фуцзянь]], [[Цзянсі]], [[Чэнду]] і [[Шэньсі]] (2018), [[Хайнань]] і [[Шаньсі]] (2019)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Пагадненьні паміж рэгіёнамі Рэспублікі Беларусь і Кітайскай Народнай Рэспублікі|спасылка=https://china.mfa.gov.by/be/bilateral/regional/agreements/|выдавец=Амбасада Беларусі ў Кітаі|дата публікацыі=2020|дата доступу=28 лістапада 2020}}</ref>. 23 верасьня 2009 году запусьцілі беларускамоўную бачыну [[Міжнароднае радыё Кітая|Міжнароднага радыё Кітая]]. У 2013 годзе [[Беларусь (радыё)|Радыё «Беларусь»]] пачало выпускаць перадачы на кітайскай мове<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Аб радыё|спасылка=https://radiobelarus.by/be/content/about|выдавец=Радыё «Беларусь»|дата публікацыі=2020|дата доступу=28 лістапада 2020}}</ref>. У верасьні 2018 году [[Цзяньцінскі ўнівэрсытэт|Цзяньцінскім унівэрсытэце]] адчынілі 3-і ў Кітаі Цэнтар вывучэньня Беларусі і ўсталявалі помнік [[Якуб Колас|Якубу Коласу]] скульптара [[Сяргей Гумілёўскі|Сяргея Гумілёўскага]], які стаў 1-м помнікам беларусу ў Кітаі<ref name="а"/>. У 2018 годзе беларускі вываз адукацыйных паслуг у Кітай вырас на 25 % да 10,5 млн даляраў ЗША. У 1-й палове 2019 году адчынілі 2 цэнтры вывучэньня Беларусі ў [[Пэкінскі ўнівэрсытэт замежных моваў|Пэкінскім унівэрсытэце замежных моваў]] і [[Сычуаньскі ўнівэрсытэт замежных моваў|Сычуаньскім унівэрсытэце замежных моваў]]. 24 траўня 2019 году на 5-м паседжаньні Камісіі супрацы ў галіне адукацыі падпісалі міжурадавае Пагадненьне аб ўзаемным прызнаньні дакумэнтаў аб адукацыі і аб навуковых ступенях. На 1 лістапада 2019 году ў Беларусі навучалася каля 3000 [[студэнт]]аў з Кітаю, а ў Кітаі — звыш 1000 беларускіх студэнтаў. У Кітаі дзейнічала 11 цэнтраў вывучэньня Беларусі, а таксама Інстытут дасьледаваньня Беларусі пры [[Ланьчжоўскі ўнівэрсытэт эканомікі і фінансаў|Ланьчжоўскім унівэрсытэце эканомікі і фінансаў]]. Беларускую мову ў якасьці спэцыяльнасьці выкладалі ў ВНУ 4 гарадоў Кітаю — Пэкіну, Сіяня, Цяньцзіня і Шанхаю. У ВНУ Беларусі працавала 4 інстытуты Канфуцыя, у тым ліку адзін у [[БДУ]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Супрацоўніцтва ў сфэры адукацыі|спасылка=https://china.mfa.gov.by/be/bilateral/education/|выдавец=Амбасада Беларусі ў Кітаі|дата публікацыі=2020|дата доступу=27 лістапада 2020}}</ref>. У 2018 годзе правялі 5 выставаў беларускага жывапісу ў 3-х гарадах Кітаю — Гуанчжоў, Пэкіне ([[Нацыянальны мастацкі музэй Кітаю]]) і Шанхаі, а таксама 3 выставы беларускага фотамастацтва ў Пэкіне і Чунцыне. 3-4 траўня 2019 году [[Вялікі тэатар Беларусі]] правёў гастролі ў Пэкіне са спэктаклем «Спартак» [[Валянцін Валянцін Елізар’еў|Валянціна Елізар’ева]]. У чэрвені 2019 году помнік [[Янка Купала|Янку Купалу]] скульптара У.К. Капача адкрылі ў Сіяньскім унівэрсытэце замежных моваў (правінцыя Шэньсі)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Гуманітарнае супрацоўніцтва|спасылка=https://china.mfa.gov.by/be/bilateral/humanitarian/|выдавец=Амбасада Беларусі ў Кітаі|дата публікацыі=2020|дата доступу=27 лістапада 2020}}</ref>. На 3 сьнежня 2019 году Беларуска-кітайскі індустрыяльны парк «[[Вялікі Камень (індустрыяльны парк)|Вялікі камень]]» налічваў 60 прадпрыемстваў, якія працавалі ў [[Смалявіцкі раён|Смалявіцкім раёне]] Беларусі<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Кітайска-беларускі індустрыяльны парк «Вялікі камень»|спасылка=https://china.mfa.gov.by/be/greatstone/|выдавец=Амбасада Беларусі ў Кітаі|дата публікацыі=2020|дата доступу=27 лістапада 2020}}</ref>. 21 лютага 2022 году на [[Міжнародны дзень роднай мовы]] амбасадар Беларусі ў Кітаі [[Юры Сянько]] прадставіў у Пэкіне [[падручнік]] беларускай мовы для кітайскіх студэнтаў і 1-ы ў гісторыі кітайска-беларускі і беларуска-кітайскі [[слоўнік]]. Выданьне слоўніка падрыхтаваў [[Рэспубліканскі інстытут кітаязнаўства імя Канфуцыя]] пры [[Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт|Беларускім дзяржаўным унівэрсытэце]] пад навуковым кіраўніцтвам яго дырэктара [[Анатоль Тозік|Анатоля Тозіка]] cумесна зь [[Інстытут мовазнаўства|Інстытутам мовазнаўства]] імя Якуба Коласа Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=У Пэкіне прэзэнтавалі падручнік беларускай мовы і беларуска-кітайскі слоўнік|спасылка=https://blr.belta.by/society/view/u-pekine-prezentavali-padruchnik-belaruskaj-movy-i-belaruska-kitajski-slounik-110999-2022/|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=21 лютага 2021|дата доступу=21 лютага 2022}}</ref>. == Мінуўшчына == [[Файл:1178 (25-hoddzie ŭstaliavannia dyplamatyčnych adnosin pamiž Respublikaj Bielaruś i Kitajskaj Narodnaj Respublikaj) - Sheet.jpg|значак|270|Малы аркуш «25-годзьдзе ўсталяваньня дыпляматычных адносін паміж Рэспублікай Беларусь і Кітайскай Народнай Рэспублікай» (2017 год)]] 20 студзеня 1992 году ўрады Беларусі і Кітаю ўсталявалі [[дыпляматычныя дачыненьні]]. 18 сакавіка 1993 году ў Пэкіне адчынілі Амбасаду Беларусі ў Кітаі. Яе разьмясьцілі ў дыпляматычным комплексе «Тайюань». Часовым павераным у справах Беларусі ў Кітаі стаў [[Міхаіл Шаліма]]<ref name="в">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Гісторыя Пасольства|спасылка=https://china.mfa.gov.by/be/embassy/history/|выдавец=Амбасада Беларусі ў Кітаі|дата публікацыі=2020|дата доступу=27 лістапада 2020}}</ref>. У 1995 годзе прэм’ер Дзяржаўнай рады Кітаю [[Лі Пэн]] наведаў Беларусь, а прэзыдэнт Беларусі [[Аляксандар Лукашэнка]] наведаў Кітай. У 1995 годзе 1-м амбасадарам Беларусі ў Кітаі стаў [[Вячаслаў Кузьняцоў]]. У 1997 годзе А. Лукашэнка паўторна наведаў Кітай. У 2000 годзе намесьнік старшыні Кітаю [[Ху Цзіньтао]] і старшыня Пастаяннага камітэту [[Усекітайскі сход народных прадстаўнікоў|Ўсекітайскага сходу народных прадстаўнікоў]] (УСНП) Лі Пэн прыляталі ў Беларусь. У 2001 годзе старшыня Кітаю [[Цзян Цзэмінь]] наведаў Беларусь, а Лукашэнка — Кітай. У 2005 году Лукашэнка прылятаў у Кітай 4-ы раз. У 2007 годзе прэм’ер Дзяржаўнай рады Кітаю [[Вэнь Цзябао]] ажыцьцявіў візыт у Беларусь. У 2008-м Лукашэнка наведаў Кітай 5-ы раз. У 2010 годзе намесьнік старшыні Кітаю [[Сі Цзіньпін]] прылятаў у Беларусь, а Лукашэнка — у Кітай. 24 сакавіка 2010 году было падпісана Пагадненьне аб арэндзе дзялянкі сучаснай Амбасады Беларусі ў Кітаі цягам 70 гадоў за 1 даляр ЗША. Пабудовы Амбасады разьмясьцілі ў Пасольскім квартале Пэкіну<ref name="в"/>. У 2011-м старшыня Пастаяннага камітэту УСНП [[У Банго]] наведаў Беларусь. У 2013-м Лукашэнка зноў прылятаў у Кітай. У 2014-м старшыня ўраду Беларусі [[Міхаіл Мясьніковіч]] ажыцьцявіў візыт у Кітай, у выніку якога ўтварылі Беларуска-кітайскі міжурадавы камітэт супрацы. Паседжаньні Камітэту сталі праводзіць аднойчы на 2 гады. У траўні 2015 году А. Лукашэнка і старшыня Кітаю Сі Цзіньпін падпісалі ў Беларусі Дамову аб сяброўстве і супрацы, якая набыла моц у верасьні 2016 году. У жніўні 2015 году А. Лукашэнка зацьвердзіў Дырэктыву «Аб разьвіцьці двухбаковых адносін Рэспублікі Беларусь з Кітайскай Народнай Рэспублікай», а таксама наведаў Кітай. У верасьні 2016 году А.Лукашэнка і Сі Цзіньпін падпісалі ў Кітаі Сумесную дэклярацыю аб усталяваньні давернага ўсебаковага стратэгічнага партнэрства і ўзаемавыгаднай супрацы. У 2016 і 2017 гадах старшыня ўраду Беларусі [[Андрэй Кабякоў]] і прэм’ер Дзяржаўнай рады Кітаю [[Лі Кэцян]] правялі сустрэчы падчас паседжаньня прэм’ер-міністраў краінаў Цэнтральнай і Ўсходняй Эўропы «17+1» у [[Рыга|Рызе]] (Латвія) і Рады кіраўнікоў урадаў [[Шанхайская арганізацыя супрацы|Шанхайскай арганізацыі супрацы]] (ШАс) ў [[Сочы]] (Расея). У траўні 2017 году А. Лукашэнка прыняў удзел у 1-м міжнародным форуме «Адзін пояс, адзін шлях» у [[Пэкін]]е. У 2017 годзе старшыня Пастаяннага камітэту УСНП [[Чжан Дэцзян]] наведаў Беларусь, У 2018-м Лукашэнка наведаў Кітай 11-ы раз, а намесьнік старшыні Кітаю [[Ван Цішань]] прылятаў у Беларусь. Таксама ў 2018 годзе старшыні ўрадаў Беларусі і Кітаю — [[Сяргей Румас]] і Лі Кэцян — правялі сустрэчу падчас Рады прэм’ер-міністраў ШАС у [[Душанбэ]] (Таджыкістан). У красавіку 2019 году А. Лукашэнка прыняў удзел у 2-м Форуме міжнароднай супрацы «Пояс і Шлях»<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Пра палітычныя адносіны Беларусі і Кітая|спасылка=https://china.mfa.gov.by/be/bilateral/political/|выдавец=[[Амбасада Беларусі ў Кітаі]]|дата публікацыі=2020|дата доступу=24 лістапада 2020}}</ref>. 10 чэрвеня 2018 году ў [[Цындао]] А. Лукашэнка і старшыня Кітаю [[Сі Цзіньпін]] правялі 2-баковую сустрэчу падчас саміту [[Шанхайская арганізацыя супрацы|Шанхайскай арганізацыі супрацы]]. У лістападзе 2018 году ў Кітаі адбылося 3-е паседжаньне Беларуска-кітайскага міжурадавага камітэту супрацы пад сустаршыньствам намесьніка кіраўніка Адміністрацыі прэзыдэнта Беларусі [[Мікалай Снапкоў|Мікалая Снапкова]] і сябра Палітбюро ды сакратара Палітыка-юрыдычнай камісіі ЦК Камуністычнай партыі Кітаю Го Шэнкуня<ref name="а"/>. === Беларускія амбасадары === * [[Міхаіл Шаліма]], [[часовы павераны ў справах]] (1993—1995) * [[Вячаслаў Кузьняцоў]] (1995—2000) * [[Уладзімер Русакевіч]] (2000—2003) * [[Анатоль Харлап]] (2004—2006) * [[Анатоль Тозік]] (2006—2011) * [[Віктар Бура]] (2011—2016) * [[Кірыл Руды]] (2016 — кастрычнік 2020)<ref name="в"/> * [[Юры Сянько]] (19 лістапада 2020<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Прэзыдэнт прызначыў паслоў Беларусі ў Кітай, Азэрбайджан, Армэнію, Пакістан і Кенію|спасылка=https://blr.belta.by/president/view/naznachany-pasly-belarusi-u-kitaj-azerbajdzhan-armeniju-pakistan-i-keniju-93872-2020/|выдавец=[[БелТА]]|дата публікацыі=19 лістапада 2020|дата доступу=28 лістапада 2020}}</ref> — 20 лістапада 2023<ref>{{cite web|title=УКАЗ ПРЕЗИДЕНТА РЕСПУБЛИКИ БЕЛАРУСЬ 20 ноября 2023 г. № 365|url=https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=P32300365|accessdate=2024-04-08|language=ru}}</ref>) * [[Аляксандар Віктаравіч Чарвякоў|Аляксандар Чарвякоў]] (ад 20 лістапада 2023<ref>{{cite web|title=УКАЗ ПРЕЗИДЕНТА РЕСПУБЛИКИ БЕЛАРУСЬ 20 ноября 2023 г. № 366|url=https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=P32300366|accessdate=2024-04-08|language=ru}}</ref>) === Кітайскія амбасадары === * [[Ван Сіньда]] (красавік 1992 — сакавік 1995) * [[Чжао Сідзі]] (сакавік 1995 — люты 1998) * [[Ву Сяоціў]] (жанчына, сакавік 1998 — люты 2002) * [[Ю Чжэнці]] (сакавік 2002 — жнівень 2005) * [[Ву Хонбін]] (верасень 2005 — верасень 2008) * [[Лу Гуічэнь]] (лістапад 2008 — сьнежань 2011) * [[Гун Цзяньвэй]] (студзень 2012 — 12 сьнежня 2013)<ref>{{Артыкул|аўтар=Вольга Мядзьведзева.|загаловак=Без перакладчыка|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20131212/1386819054-bez-perakladchyka|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=12 сьнежня 2013|нумар=[https://zviazda.by/be/number/gazeta-pdf-234-27599-ot-12122013 234 (27599)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2013/12/1386818980_2.pdf 2]|issn=1990-763x}}</ref> * [[Цуй Цымін]] (студзень 2014 — кастрычнік 2020)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Кітайскія амбасадары ў Беларусі|спасылка=https://www.fmprc.gov.cn/mfa_eng/ziliao_665539/wjrw_665549/3607_665555/3611_665563/t18174.shtml|выдавец=[[Міністэрства замежных справаў Кітаю]]|мова=en|дата публікацыі=2020|дата доступу=28 лістапада 2020}}</ref> * [[Се Сяоюн]] (з 24 лістапада 2020 году)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Лукашэнка прыняў даверчыя граматы паслоў 6 краін і Мальтыйскага ордэна|спасылка=https://blr.belta.by/president/view/lukashenka-prynjau-daverchyja-gramaty-paslou-6-krain-i-maltyjskaga-ordena-93989-2020/|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=24 лістапада 2020|дата доступу=28 лістапада 2020}}</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == {{Commonscat|Relations of Belarus and China}} * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Звароты грамадзянаў|спасылка=https://china.mfa.gov.by/be/feedback/|выдавец=[[Амбасада Беларусі ў Кітаі]]|дата публікацыі=2020|дата доступу=28 лістапада 2020}} ** [https://web.archive.org/web/20201208170923/https://china.mfa.gov.by/be/embassy/contacts/ Кантакты] ** [https://china.mfa.gov.by/be/emergency/ Экстраная дапамога грамадзянам Беларусі]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Звароты грамадзянаў|спасылка=https://shanghai.mfa.gov.by/be/feedback/|выдавец=Генэральнае консульства Беларусі ў Шанхаі|дата публікацыі=2020|дата доступу=28 лістапада 2020}} ** [https://shanghai.mfa.gov.by/be/ab.consulstve/news/ Навіны]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} ** [https://shanghai.mfa.gov.by/be/ab.consulstve/consular.issues/grazhd/ Парадак разгляду пытаньняў, зьвязаных з грамадзянствам Рэспублікі Беларусь]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Звароты грамадзянаў|спасылка=https://guangzhou.mfa.gov.by/be/feedback/|выдавец=Генэральнае консульства Беларусі ў Гуанчжоў|дата публікацыі=2020|дата доступу=28 лістапада 2020}} ** [https://web.archive.org/web/20201209180606/https://guangzhou.mfa.gov.by/be/embassy/news/ Навіны] * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Консульскі тэлефон|спасылка=http://by.chineseembassy.org/rus/tplj/t1778773.htm|выдавец=[[Амбасада Кітаю ў Беларусі]]|мова=ru|дата публікацыі=2020|дата доступу=28 лістапада 2020}} ** [http://by.chineseembassy.org/rus/DS/JH/ Дзейнасьць]{{ref-ru}} ** [http://by.chineseembassy.org/rus/lsfw/ Консульская служба] ** [http://by.chineseembassy.org/rus/sbgx/ Беларуска-кітайскія дачыненьні] * [https://web.archive.org/web/20201206110436/http://by2.mofcom.gov.cn/ Гандлёва-эканамічны аддзел Амбасады Кітаю]{{ref-ru}} * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Двухбаковыя кантакты зь Беларусьсю|спасылка=https://www.fmprc.gov.cn/rus/wjb/zzjg/dozys/dozysgjlb/1686/1688/|выдавец=[[Міністэрства замежных справаў Кітаю]]|мова=ru|дата публікацыі=27 красавіка 2016|дата доступу=28 лістапада 2020}} ** [https://www.fmprc.gov.cn/mfa_eng/wjb_663304/zzjg_663340/dozys_664276/gjlb_664280/3140_664302/3142_664306/ Дзейнасьць зь Беларусьсю]{{ref-en}} ** [https://www.fmprc.gov.cn/web/gjhdq_676201/gj_676203/oz_678770/1206_678892/1207_678904/ Важныя дакумэнты]{{ref-zh}} {{Накід}} {{Амбасадары Беларусі ў Кітаі}} {{Міжнародныя стасункі Беларусі}} [[Катэгорыя:Двухбаковыя стасункі Беларусі]] [[Катэгорыя:Двухбаковыя стасункі Кітаю]] g45ltsny2z6jmmea2wg13m7v96oya92 0 236317 2618956 2547901 2025-06-07T15:09:08Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 2 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618956 wikitext text/x-wiki {{Асноўны артыкул|Выканаўчы камітэт}} '''Аршанскі раённы выканаўчы камітэт''' (скарочана '''Аршанскі райвыканкам''') — выканаўчы камітэт у [[Аршанскі раён|Аршанскім раёне]]. Падпарадкаваны [[Віцебскі аблвыканкам|Віцебскаму аблвыканкаму]], але старшыню райвыканкаму прызначае асабіста [[прэзыдэнт Беларусі]]. Разьмешчаны па адрасе: м. [[Орша]]. Старшыня райвыканкаму — Ігар Мароз (з 30 траўня 2023 году)<ref>[https://web.archive.org/web/20230531095027/https://blr.belta.by/president/view/kiraunik-dzjarzhpagrankamiteta-i-kirauniki-mjastsovaj-vertykali-lukashenka-razgledzeu-kadravyja-pytanni-128522-2023/ Кіраўнік Дзяржпагранкамітэта і кіраўнікі мясцовай вертыкалі. Лукашэнка разгледзеў кадравыя пытанні]</ref>. == Будова == Аршанскі райвыканком мае наступную будову<ref>[https://web.archive.org/web/20240302153635/https://www.orsha.vitebsk-region.gov.by/be/rajispolkom Будова Аршанскага равыканкому]</ref>: * Старшыня райвыканкома ** Першы намесьнік Старшыні ** Намесьнік старшыні — Начальнік Управы сельскае гаспадаркі і харчаваньня ** Намесьнік старшыні ** Кіраўнік справамі — Начальнік Управы справамі ** Намесьнік старшыні камісіі па справах непаўналетніх * Управы: ** Управа справамі ** Управа эканомікі ** управа па працы, занятасці і сацыяльнае абароне ** Управа па сельскае гаспадарцы і харчаваньня ** Управа па адукацыі ** Управа па землеўпарадкавання * Аддзелы: ** Фінансавы аддзел ** Аддзел арганізацыйна-кадравае работы ** Аддзел гандлю і паслуг ** Аддзел архітэктуры і будаўніцтва ** Аддзел жыллёва-камунальнай гаспадаркі ** Аддзел запісу актаў грамадзянскага стану ** Аддзел па працы са зваротамі грамадзян і юрыдычных асоб ** Аддзел ідэалягічнай работы і па справах моладзі ** Аддзел культуры ** Аддзел спорту і турызму ** Аддзел унутраных спраў * Юрыдычны сэктар * Аддзяленьне бухгалтарскага ўліку і справаздач == Глядзіце таксама == * [[Аршанскі чыгуначны вузел]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20240302153635/https://www.orsha.vitebsk-region.gov.by/be/rajispolkom Старонка ў сеціве] * [https://www.orsha.vitebsk-region.gov.by/be/gorselispolkomy Сьпіс сельскіх саветаў Аршанскага райвыканкаму]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{ВКБ}} [[Катэгорыя:Раённыя выканаўчыя камітэты БССР]] [[Катэгорыя:Раённыя выканаўчыя камітэты Віцебскай вобласьці]] [[Катэгорыя:Аршанскі раён]] iml7ib37v6v76yr9qyk9a8oy5cu0a2b 0 236349 2619124 2547984 2025-06-08T01:59:34Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619124 wikitext text/x-wiki {{Асноўны артыкул|Выканаўчы камітэт}} '''Бяро́заўскі раённы выкана́ўчы камітэ́т'''<ref>[https://web.archive.org/web/20230608074743/http://bereza.brest-region.gov.by/by/ Бяро́заўскі раённы выкана́ўчы камітэ́т]</ref> (скарочана '''Бярозаўскі райвыканкам''') &mdash; выканаўчы камітэт у [[Бярозаўскі раён|Бярозаўскім раёне]]. Падпарадкаваны [[Берасьцейскі аблвыканкам|Берасьцейскаму аблвыканкаму]], але старшыню райвыканкаму прызначае асабіста [[прэзыдэнт Беларусі]]. Разьмешчаны па адрасе: м. [[Бяроза (горад)|Бяроза]]. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{ВКБ}} [[Катэгорыя:Раённыя выканаўчыя камітэты БССР]] [[Катэгорыя:Раённыя выканаўчыя камітэты Берасьцейскай вобласьці]] [[Катэгорыя:Бярозаўскі раён]] il155w574dxpj95n4fa2ikobfqf40ck 0 237989 2619090 2364874 2025-06-07T19:42:32Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619090 wikitext text/x-wiki {{Кніжная сэрыя|назва=Беларускі кнігазбор|мова=[[Беларуская мова|беларуская]]|краіна=[[Беларусь]]|даты=1995 — дасюль|выдавецтва=«[[Кнігазбор (фонд)|Кнігазбор]]»}} '''«Беларускі кнігазбор»''' — кніжны праект клясыкі [[Беларуская літаратура|беларускае літаратуры]] й літаратуры пра [[Беларусь]] ад старажытнасьці да нашых дзён. Заснаваны Міжнародным Фондам «[[Беларускі кнігазбор (фонд)|Беларускі кнігазбор]]» ў 1995 року. Асноўная дзейнасьць — падрыхтоўка кніг праекту. Галоўны рэдактар праекту — беларускі пісьменьнік і [[літаратуразнаўца]] [[Кастусь Цьвірка]]. У праекце «Беларускім кнігазборы» прадстаўленыя найлепшыя творы мастацкае літаратуры, беларускага літаратуразнаўства й гістарыяграфіі. Праект складаецца з трох сэрыяў: мастацкая літаратура, гісторыка-літаратурныя помнікі й пераклады замежнае літаратуры. Найбольшай сярод іх зьяўляецца мастацкая літаратура. == Гісторыя == 17 сакавіка 1995 року выбітнымі беларускімі навукоўцамі й пісьменьнікамі як зь Беларусі, так і замежжа быў створаны й зарэгістраваны Міжнародны Фонд «Беларускі кнігазбор», галоўнай мэтай якога было — збор матэрыялаў і падрыхтоўка да друку аднайменнага 200-томнага кніжнага праекту. Ідэя была распрацаваная беларускім пісьменьнікам і літаратуразнаўцам [[Кастусь Цьвірка|Кастусём Цьвіркам]]. Сярод заснавальнікаў Фонду былі: [[Ніл Гілевіч|Н. Гілевіч]], [[Р. Барадулін]], [[Станіслаў Шушкевіч|С. Шушкевіч]], [[Радзім Гарэцкі|Р. Гарэцкі]], [[Васіль Зуёнак|В. Зуёнак]], [[Анатоль Вярцінскі|А. Вярцінскі,]] [[Генадзь Бураўкін|Г. Бураўкін]], [[Анатоль Клышка|А. Клышка]], [[Г. Вінярскі]], [[Вітаўт Кіпель|В. Кіпель]], [[Янка Запруднік|Я. Запруднік]], [[Аляксандар Баршчэўскі|А. Баршчэўскі]], [[Аляксей Каўка|А. Каўка]], [[Васіль Сёмуха|В. Сёмуха]] і інш. Нязьменнымі кіраўнікамі зьяўляюцца К. Цьвірка (прэзыдэнт, надалей кіраўнік і галоўны рэдактар) і Г. Вінярскі (выканаўчы дырэктар). «Беларускі кнігазбор» меў дзьве філіі — у [[Вільня|Вільні]] (кір. [[Лілея Плыгаўка]]) і ў [[СП Беларусі|СПБ]](кір. [[Мікалай Нікалаеў]]). Распачыналі дзейнасьць тры чалавекі — К. Цьвірка (прэзыдэнт), Г. Вінярскі (выканаўчы дырэктар) і [[Марына Адамовіч]] (гал. рахункаводка й юркансультантка). У 1995 року была выдадзеная брашура плян-каталёг сэрыі. Першай надрукаванай кнігай стала «[[Ян Чачот]]. Выбраныя творы» (1996 год). Першыя тамы Фонд выдаваў пры частковай дзяржаўнай субсыдыі, пазьней — за ўласныя сродкі й пры дапамозе спонсараў. Наклады першых тамоў былі ад 4000 да 10000 («[[Філяматы]] і [[Філярэты|Філарэты]]»). У сувязі са зьмяненьнямі ў заканаўстве ў 2006 годзе зьмяняліся назвы з МФ «Беларускі кнігазбор» на МГА «Беларускі кнігазбор» і на МГА «Белкнігазбор». Напрыканцы 2018 року Аб’яднаньне спыніла сваю дзейнасьць, але каардынаваньне працы па збору й апрацаваньні матэрыялаў, па падрыхтоўцы да друку кніг праекту «Беларускі кнігазбор» працягвае ПУП «Кнігазбор». З заплянаваных 200 на стан 2019 року было выдадзена каля 100 кніг; шэраг аўтараў выдадзеныя ўпершыню пасьля замоўчваньня ў [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|савецкія часы]]. == Выдавецкая дзейнасьць == Праект «Беларускі кнігазбор» складаецца зь трох асноўных сэрыяў: * «Мастацкая літаратура»; * «Гістарычна-літаратурныя помнікі»; * «Пераклады замежнай клясыкі». == Узнагароды == * 2019 — у сьнежні 2019 року падчас, прэзэнтацыі 100-тага тома выданьня, нагруднымі значкамі імя [[У. М. Ігнатоўскі|У. М. Ігнатоўскага]] быў адзначаны кіраўнік праекту «Беларускі кнігазбор» і ўкладальнік кніг [[Кастусь Цьвірка]]. Падзяку [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі]] атрымала ўкладальніца кніг праекту [[Лідзія Савік]]. Граматамі аддзяльеньня гуманітарных навук і мастацтваў Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі ўзнагароджаныя навуковы супрацоўнік і ўкладальнікі выданьняў кнігазбору [[Міхась Тычына]], [[Аляксандар Бразгуноў|Аляксандр Бразгуноў]], [[Тэрэза Голуб]], [[Генадзь Вінярскі]]. == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20161122113816/http://bk.knihi.com/ Старонка «Беларускага кнігазбору»] * [https://www.svaboda.org/a/30270846.html «Літаратура — гэта грунт нацыі». Размова са стваральнікам «Беларускага кнігазбору» // www.svaboda.org <small>(18 студзеня 2021)</small>] * [https://novychas.by/kultura/belaruskamu-knihazboru-25 ''Грушэцкі А.'' «Беларускаму Кнігазбору» – 25!. Новы Час <small>(18 студзеня 2021)</small>]. * ''Будовіч, Я.'' [http://www.zviazda.by/sites/default/files/49-2019_compressed.pdf Стаўка на перспектыву] // ''Літаратура і мастацтва'' : газ.. — Мн.: 20 студзеня 2019. — В. 5054. — № 49. — С. 4 * [https://web.archive.org/web/20210127191758/https://oz.by/producer/more1207172.html Кнігазбор. Oz.by]. <small>(18 студзеня 2021)</small> * [https://web.archive.org/web/20210120213423/https://zbsb.org/news/zbsb/1242/ Святочная вечарына “Збіраўся скарб: 50 тамоў “Беларускага кнігазбору”. ЗБС «Бацькаўшчына» <small>(18 студзеня 2021 г.)</small>] * [http://budzma.by/news/vydavyec-hyenadz-vinyarski-byelaruski-pismyennik-pavinyen-sam-zaymacca-svayoy-raskrutkay.html ''Аляксандра Дорская'' Выдавец Генадзь Вінярскі: «Беларускі пісьменнік павінен сам займацца сваёй раскруткай». Будзьма беларусамі! <small>(18 студзеня 2021)</small>] * [http://grodno.rsek.nlb.by/cgi-bin/koha/opac-MARCdetail.pl?biblionumber=23350 Філаматы і філарэты : зборнік. НББ. <small>(18 студзеня 2021</small>]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<small>)</small> [[Катэгорыя:Кніжныя сэрыі]] [[Катэгорыя:1995 год у Беларусі]] [[Катэгорыя:Друкаваныя выданьні, якія зьявіліся ў 1995 годзе]] [[Катэгорыя:Выданьні Беларусі]] c9ki281pibk6ppt99n8424h9m37qyg0 14 239122 2618929 2377236 2025-06-07T14:42:42Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2618929 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле дзесяцігодзьдзяў|Арганізацыі, заснаваныя ў|1940|}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:1940-я}} [[Катэгорыя:Арганізацыі паводле дзесяцігодзьдзяў заснаваньня]] [[Катэгорыя:Арганізацыі, заснаваныя ў XX стагодзьдзі]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1940-я гады|Арганізацыі]] 6yut6oc3g9fvvc6dq1sxlwag6ixol9t 14 239144 2618935 2377237 2025-06-07T14:45:06Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2618935 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле дзесяцігодзьдзяў|Арганізацыі, заснаваныя ў|2000|}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:2000-я}} [[Катэгорыя:Арганізацыі паводле дзесяцігодзьдзяў заснаваньня]] [[Катэгорыя:Арганізацыі, заснаваныя ў XX стагодзьдзі]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 2000-я гады|Арганізацыі]] kglc50vfzsxgtg5k6w3nopvo6jb9dne 14 239161 2618939 2377235 2025-06-07T14:47:54Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2618939 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле дзесяцігодзьдзяў|Арганізацыі, заснаваныя ў|1930|}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:1930-я}} [[Катэгорыя:Арганізацыі паводле дзесяцігодзьдзяў заснаваньня]] [[Катэгорыя:Арганізацыі, заснаваныя ў XX стагодзьдзі]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1930-я гады|Арганізацыі]] 93ax9wxq7vxs242gv984sgywzcp65hb 0 239389 2618947 2196675 2025-06-07T14:53:41Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618947 wikitext text/x-wiki {{Газэта | назва = Аршанская газэта | выява = |подпіс = | памер = | тып = тры разы на тыдзень | фармат = | заснавальнік = Аршанскі раённы выканаўчы камітэт<br>Аршанскі раённы Савет дэпутатаў | уладальнік = | выдавец = | рэдактар = Настасься Турок | заснаваная = {{Дата пачатку|14|5|1917|1}} | зачыненая = | палітыка = [[Урад]]авая | мова = | штаб-кватэра = [[Ворша]], вул. Аляксандра Герцэна, 4а | наклад = | кошт = | ISSN = | сайт = }} '''Аршанская газэта''' — раённая газэта [[Аршанскі раён|Аршанскага раёну]] [[Віцебская вобласьць|Віцебскай вобласьці]]. Выдаецца з 1917 году. Заснавальнікі: Аршанскі раённы выканаўчы камітэт і Аршанскі раённы Савет дэпутатаў. == Гісторыя == Газэта пачыналася яна «Известия рабочих, солдатских и крестьянских депутатов Оршанского района». Першы нумар газэты выйшаў 14 траўня 1917 году. З лютага па сакавік 1918 году ў сувязі з набліжэньнем нямецкіх войскаў да [[Ворша|Воршы]] выхад газэты прыпыняўся. 3 кастрычніка 1918 году замест «Известий» пачынае выдавацца новая газэта «Набат», якая выходзіла на 4 палосах малога фармату з перыядычнасьцю выхаду штодзённа, акрамя нядзелі. 3ь 1 траўня 1921 году ў сувязі з заканчэньнем грамадзянскай вайны выдантне «Набату» спыняецца і пачынае выходзіць газэта «Известия». У сувязі з уваходжаньнем [[Аршанскі павет (Расейская імпэрыя)|Аршанскага павету]] ў склад [[Смаленская губэрня|Смаленскай губэрні]] РСФСР з 1923 году выданьне «Известий» спыняецца. У 1924 годзе Ворша вяртаецца ў склад [[БССР]] і 26 верасьня 1925 году выйшаў пробны, так званы «нулявы нумар» газэты «Камуністычны шлях». Газэта спачатку выдавалася на беларускай і расейскай мовах, але паступова перайшла толькі на беларускую. Фармат — 4 паласы на аркушах вялікага памеру, перыядычнасьць выхаду — 2 разы на тыдні (у чацьвер і нядзелю), наклад 3500 асобнікаў. У кастрычніку 1930 году па невядомых прычынах выхад «Камуністычнага шляху» спыняецца. 3 другой паловы кастрычніку пачынае выходзіць новая газэта «Змычка». Фармат — 4 паласы на вялікіх аркушах, перыядычнасьць выхаду — 3 разы ў 10 дзён. У сакавіку 1931 году газэта «Змычка» была перайменаваная ў «Ленінскі прызыў», назва якой існавала да 1991 году. У 1991 годзе «Ленінскі прызыў» стаў «Аршанскай газэтай»<ref>[https://web.archive.org/web/20210122103232/http://www.orshanka.by/?page_id=141 О редакции]</ref>. У «Аршанскай газэце» пачыналі свой жыцьцёвы і творчы шлях такія вядомыя беларускія пісьменьнікі, як [[Уладзімер Корбан|У. Корбан]], [[Уладзімер Караткевіч|У. Караткевіч]], [[Яўген Васілёнак|Я. Васілёнак]], [[Аляксандар Міронаў|А. Міронаў]], [[Мікола Садковіч|М. Садковіч]], [[Алесь Стаховіч|А. Стаховіч]], [[Янка Сіпакоў|Я. Сіпакоў]], [[Леанід Калодзежны|Л. Калодзежны]]<ref>[http://pridvinie.vlib.by/index.php/drukavanyya-smi/218-suchasnyya-smi/3352-arshanskaya-gazeta-arshanski-rajon-g-orsha Аршанская газета, Аршанскі раён. г. Орша]</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Беларускія газэты]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1917 годзе]] q8um3nl15wcetk7x8z6q3tmp6mtdd0k 0 240368 2619191 2343127 2025-06-08T11:10:16Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619191 wikitext text/x-wiki {{Дзяржаўная ўстанова |назва = Галоўная ўправа юстыцыі Магілёўскага аблвыканкаму |першасная назва = <!-- назва арганізацыі на арыгінальнай мове (калі не беларуская) --> |выява = Bel minjust.gif |рамка выявы = |памер выявы = <!-- па змоўчаньні 200пкс --> |альтэрнатыўны тэкст выявы = |подпіс выявы = Знак міністэрства юстыцыі Беларусі |мапа = <!-- неабавязковы --> |памер мапы = |альтэрнатыўны тэкст мапы = |подпіс мапы = <!-- неабавязковы --> |мапа 2 = |скарот = |позва = |папярэднік = |наступнік = |дзень утварэньня = {{Дата пачатку|25|8|1991|Паказаць колькасьць гадоў}} |дзень спыненьня існаваньня = <!-- дата спыненьня існаваньня, неабавязковы --> |від = <!-- дзяржаўная арганізацыя, недзяржаўная арганізацыя, міжнародная арганізацыя, і г. д. --> |праўны стан = <!-- фундацыя, асацыяцыя і г. д. --> |задача = <!-- фокус дзеяньня арганізацыі: гуманітарная, міратворчая і інш. --> |сядзіба = м. [[Магілёў]], Першамайская вул., д. 71 |месцазнаходжаньне = |каардынаты = <!-- Месцазнаходжаньне і каардынаты з дапамогай шаблёну {{Каардынаты}} --> |дзейнічае ў месцах = |сяброўства = |службовыя мовы = [[Беларуская мова|беларуская]], [[Расейская мова|расейская]] |начальнік = |пасада кіраўніка = <!-- назва пасады кіраўніка арганізацыі --> |імя кіраўніка = <!-- імя кіраўніка арганізацыі --> |пасада кіраўніка 2 = |імя кіраўніка 2 = |пасада кіраўніка 3 = |імя кіраўніка 3 = |пасада кіраўніка 4 = |імя кіраўніка 4 = |асноўныя асобы = |управа = [[Міністэрства юстыцыі Рэспублікі Беларусь|Мін. юст. РБ]] |галоўная ўправа = [[Урад Беларусі]]<br>[[Прэзыдэнт Беларусі]] |зьвязаныя службы = <!-- калі ёсьць --> |расходы = |колькасьць работнікаў = |колькасьць дабраахвотнікаў = |старонка = [http://mogjust.gov.by/ Старонка ў сеціве] |заўвагі = |колішняя назва = }} '''Галоўная ўправа юстыцыі Магілёўскага аблвыканкаму''' — ўправа [[Міністэрства юстыцыі Беларусі]] ў [[Магілёўская вобласьць|Магілёўскай вобласьці]]. Ёсьць часткай [[Магілёўскі аблвыканкам|Магілёўскага аблвыканкаму]]. Месцазнаходжаньне: Беларусь, м. Магілёў, Першамайская вул., д. 71. Галава галуправы — начальнік<ref>[https://web.archive.org/web/20210301174732/http://mogjust.gov.by/ СТРУКТУРА ГЛАВНОГО УПРАВЛЕНИЯ ЮСТИЦИИ]</ref>. Зараз ім ёсьць [[Аляксандар Маймусаў|Аляксандар Сяргеевіч Маймусаў]]<ref>[https://mogjust.gov.by/governance/about-administration/contacts-phone НАЧАЛЬНИК ГЛАВНОГО УПРАВЛЕНИЯ/]</ref>. == Службы == Мае ў падпарадкаваньні: * аддзелы прымусовага выкананьня местаў і раёнаў вобласьці * ЗАГС местаў і раёнаў вобласьці === Сьпіс аддзелаў прымусовага выкананьня === * [[Аддзел прымусовага выкананьня Горацкага раёну]] * [[Аддзел прымусовага выкананьня Шклоўскага раёну]] * [[Аддзел прымусовага выкананьня Круглянскага раёну]] * [[Аддзел прымусовага выкананьня Бялыніцкага раёну]] * [[Аддзел прымусовага выкананьня Магілёўскага раёну]] * [[Аддзел прымусовага выкананьня Дрыбінскага раёну]] * [[Аддзел прымусовага выкананьня Амсьціслаўскага раёну]] * [[Аддзел прымусовага выкананьня Чавускага раёну]] * [[Аддзел прымусовага выкананьня Крычаўскага раёну]] * [[Аддзел прымусовага выкананьня Чэрыкаўскага раёну]] * [[Аддзел прымусовага выкананьня Клімавіцкага раёну]] * [[Аддзел прымусовага выкананьня Хоцімскага раёну]] * [[Аддзел прымусовага выкананьня Касьцюковіцкага раёну]] * [[Аддзел прымусовага выкананьня Краснапольскага раёну]] * [[Аддзел прымусовага выкананьня Прапойскага раёну]] * [[Аддзел прымусовага выкананьня Быхаўскага раёну]] * [[Аддзел прымусовага выкананьня Клічаўскага раёну]] * [[Аддзел прымусовага выкананьня Качэрыцкага раёну]] * [[Аддзел прымусовага выкананьня Бабруйскага гарвыканкаму]] * [[Аддзел прымусовага выкананьня Асіпавіцкага раёну]] * [[Аддзел прымусовага выкананьня Глускага раёну]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{МінюстБеларусі}} [[Катэгорыя:Міністэрства юстыцыі Беларусі]] [[Катэгорыя:Магілёўскі абласны выканаўчы камітэт]] [[Катэгорыя:Выканаўчая ўлада Магілёўскай вобласьці]] [[Катэгорыя:Арганізацыі Магілёву]] tf4tcnp0u8llhxyu6mczudi0thu67el 0 240369 2619192 2343131 2025-06-08T11:13:22Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619192 wikitext text/x-wiki {{Дзяржаўная ўстанова |назва = Галоўная управа юстыцыі Менскага абласнога выканаўчага камітэту |першасная назва = <!-- назва арганізацыі на арыгінальнай мове (калі не беларуская) --> |выява = Bel minjust.gif |рамка выявы = |памер выявы = <!-- па змоўчаньні 200пкс --> |альтэрнатыўны тэкст выявы = |подпіс выявы = Знак міністэрства юстыцыі Беларусі |мапа = <!-- неабавязковы --> |памер мапы = |альтэрнатыўны тэкст мапы = |подпіс мапы = <!-- неабавязковы --> |мапа 2 = |скарот = |позва = |папярэднік = |наступнік = |дзень утварэньня = {{Дата пачатку|25|8|1991|Паказаць колькасьць гадоў}} |дзень спыненьня існаваньня = <!-- дата спыненьня існаваньня, неабавязковы --> |від = <!-- дзяржаўная арганізацыя, недзяржаўная арганізацыя, міжнародная арганізацыя, і г. д. --> |праўны стан = <!-- фундацыя, асацыяцыя і г. д. --> |задача = <!-- фокус дзеяньня арганізацыі: гуманітарная, міратворчая і інш. --> |сядзіба = м. [[Менск]], вул. К. Лібкнэхта, 68 |месцазнаходжаньне = |каардынаты = <!-- Месцазнаходжаньне і каардынаты з дапамогай шаблёну {{Каардынаты}} --> |дзейнічае ў месцах = |сяброўства = |службовыя мовы = [[Беларуская мова|беларуская]], [[Расейская мова|расейская]] |начальнік = |пасада кіраўніка = <!-- назва пасады кіраўніка арганізацыі --> |імя кіраўніка = <!-- імя кіраўніка арганізацыі --> |пасада кіраўніка 2 = |імя кіраўніка 2 = |пасада кіраўніка 3 = |імя кіраўніка 3 = |пасада кіраўніка 4 = |імя кіраўніка 4 = |асноўныя асобы = |управа = [[Міністэрства юстыцыі Рэспублікі Беларусь|Мін. юст. РБ]] |галоўная ўправа = [[Урад Беларусі]]<br>[[Прэзыдэнт Беларусі]] |зьвязаныя службы = <!-- калі ёсьць --> |расходы = |колькасьць работнікаў = |колькасьць дабраахвотнікаў = |старонка = [https://minobljust.gov.by/be/ Старонка ў сеціве] |заўвагі = |колішняя назва = }} '''Галоўная управа юстыцыі Менскага абласнога выканаўчага камітэту''' &mdash; упраўленьне [[Міністэрства юстыцыі Рэспублікі Беларусь]] у [[Менская вобласьць|Менскае вобласьці]]. Галупраўленьне &mdash; частка [[Менскі аблвыканкам|Менскага аблвыканкама]]. Месцазнаходжаньне: Беларусь, м. Менск, вул. К. Лібкнэхта, 68. Галава галупраўленьня &mdash; начальнік<ref>[https://web.archive.org/web/20201026070554/https://www.minobljust.gov.by/be/struktura2/struktura Структура]</ref>. На 2021 год ім быў [[Аляксандар Бачыла|Аляксандар Аляксандравіч Бачыла]]<ref>[https://web.archive.org/web/20210117052349/https://www.minobljust.gov.by/be/struktura2/kira-nitstva Начальнік Аляксандар Бачыла]</ref>. == Службы Галупраўленьня == Мае ў падпарадкаваньні: * адзьдзелы прымусовага выкананьня местаў і раёнаў вобласьці * ЗАГС местаў і раёнаў вобласьці === Сьпіс адзьдзелаў прымусовага выкананьня === * [[Аддзел прымусовага выкананьня Мядзельскага раёну|Аддзел прымусовага выкананьня Мядзельскага раёну]] * [[Аддзел прымусовага выкананьня Вялейскага раёну]] * [[Аддзел прымусовага выкананьня Маладэчанскага раёну]] * [[Аддзел прымусовага выкананьня Валожынскага раёну]] * [[Аддзел прымусовага выкананьня Лагойскага раёну]] * [[Аддзел прымусовага выкананьня Смалявіцкага раёну]] * [[Аддзел прымусовага выкананьня Барысаўскага раёну]] * [[Аддзел прымусовага выкананьня Крупскага раёну]] * [[Аддзел прымусовага выкананьня Беразінскага раёну]] * [[Аддзел прымусовага выкананьня Ігуменскага раёну]] * [[Аддзел прымусовага выкананьня Менскага раёну]] * [[Аддзел прымусовага выкананьня Койданаўскага раёну]] * [[Аддзел прымусовага выкананьня Стаўбцоўскага раёну]] * [[Аддзел прымусовага выкананьня Узьдзенскага раёну]] * [[Аддзел прымусовага выкананьня Мар'інагорскага раёну]] * [[Аддзел прымусовага выкананьня Нясьвіскага раёну]] * [[Аддзел прымусовага выкананьня Клецкага раёну]] * [[Аддзел прымусовага выкананьня Капыльскага раёну]] * [[Аддзел прымусовага выкананьня Слуцкага раёну]] * [[Аддзел прымусовага выкананьня Салігорскага раёну]] * [[Аддзел прымусовага выкананьня Старадароскага раёну]] * [[Аддзел прымусовага выкананьня Любанскага раёну]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{МінюстБеларусі}} [[Катэгорыя:Міністэрства юстыцыі Беларусі]] [[Катэгорыя:Менскі абласны выканаўчы камітэт]] [[Катэгорыя:Менская вобласьць]] [[Катэгорыя:Менск]] p3hkqdrhevoq0fzozcnx3g877943wgp 0 242628 2619128 2365696 2025-06-08T02:47:38Z Дамінік 64057 /* Карона Каралеўства Польскага */ 2619128 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Валокі |Статус = |Назва ў родным склоне = |Назва па-расейску = |Трансьлітараваная назва = Vałoki |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1683 годам |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Сельсавет = |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 53 |Шырата сэкундаў = 12 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 58 |Даўгата сэкундаў = 33 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьлева |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Валокі''' — гістарычная мясцовасьць [[Хвойнікі|Хвойнікаў]] у паўднёвай частцы [[места]]. Сёньня — вуліцы Паўночная, Ю. Гагарына, Р. Катоўскага (былая вёска Валокі), Садовая, 60-ці Камсамольцаў-падпольшчыкаў, Калгасная. == Назва == [[Тапонім]] Валокі ўтварыўся ад слова [[валока]]. Так у XVI-XIX стст. называлася адзінка вымярэньня плошчы зямельных участкаў роўная 21,36 га. Сяло Хвойнікі, калісьці самае паўночнае ў Брагінскай воласьці, было заснаванае на ўскрайку балота, дакуль пушча не даходзіла, таму і асесьці атрымалася лягчэй. Але ворыўнай зямлі зь цягам часу стала не хапаць. Зьявілася патрэба ў асваеньні суседняга больш высокага, парослага лесам вострава, дзе ўрэшце і былі намераныя валокі для хвойніцкіх аратых. Потым каля іх пачалі сяліцца людзі, у выніку чаго ўзьнікла аднайменная вёска. == Гісторыя == ===Карона Каралеўства Польскага === [[Файл:Герб князёў Шуйскіх.png|165пкс|значак|зьлева|Герб Сьвяты Юры (Георгі Пераможац) князёў Шуйскіх. Фота Анатоля Бензярука{{Заўвага|Выява з надмагільля Віталіса Шуйскага (†1. VI. 1849) у в. Чыжэўшчына (былыя Крупчыцы) Жабінкаўскага р-ну Берасьцейшчыны.}}.]]Найбольш раньняя згадка пра вёску Валокі сустрэтая пакуль што ў люстрацыі падымнага падатку Оўруцкага і Жытомірскага паветаў [[Кіеўскае ваяводзтва|Кіеўскага ваяводзтва]] 1683 году. Належала да włości Choynickiej князя [[Канстанцін Ян Шуйскі|Канстанціна Яна Шуйскага]]. Зь яе 32 дымоў выплачваліся 3 злотыя, у другі пабор з 3 дымоў яшчэ 3 злотыя<ref>Архив Юго-Западной России (далей: Архив ЮЗР). Ч. VII. T. I. Акты о заселении Юго-Западной России. — Киев, 1886. С. 488, 506</ref>. Наступная зьвестка датаваная 12-м днём лютага 1694 году, калі Сэбасціян Яроцкі зь іншай шляхетнай чэлядзьдзю прыехаў на стрэчанскі кірмаш у [[мястэчка]] Хвойнікі дзеля закупкі правіянту на ўтрыманьне сваёй харугвы, якая выправілася была пад [[Фастаў|Хвастаў]] супраць казакоў палкоўніка Сямёна Палія, ды спыніўся на ноч у доме ўдавы Казачыхі «''na Wołokach''»{{Заўвага|Удава Казачыха з сынамі згаданая сярод жыхароў Валокаў у інвэнтары 1698 году. У 1716 і 1721 гадох названы Назар Казачэнка.}}<ref>Архив ЮЗР. Ч. III. Т. II. Акты о казаках (1679—1716). — Киев, 1868. С. 286</ref>. На 1698 год, паводле інвэнтара маёнтку Хвойнікі, перададзенага ў кіраваньне пана Зыгмунта Шукшты, у Валоках было 27 двароў; гаспадары васьмі зь іх, старэйшыя ўзростам, памерлі, яшчэ трое ўцеклі. Паводле рэвізіі 1716 году, тут налічвалася 28 гаспадарак, адна зь іх вызваленая ад павіннасьцяў (słoboda). Згодна з інвэнтаром 1721 году, калі абцяжараны даўгамі маёнтак ад {{падказка|пасэсара|Пасэсар — часовы ўладальнік}} Юзафата Парышэвіча, біскупа валоскага, перайшоў дзедзічнаму ўладальніку князю Мікалаю Шуйскаму, харунжычу берасьцейскаму, у вёсцы Валокі было 28 двароў, адзін зь якіх належаў баярыну «na wsłudze», з астатніх жа выбіралася 114 злотых чыншу, даніны мядовай 62 бельцы, а таксама іншае [[дзякла]]. Супольна жыхары адпрацоўвалі паншчыну ад Вялікадня (Wielkiej Nocy) да сьв. Міхайлы па тры дні, ад Міхайлы да Вялікадня па два дні, гвалты адбывалі, грэблі масьцілі, з падводамі езьдзілі або грашыма адкупаліся, «быдла рагатага і нерагатага», птушку, як і збожжа ярыннага давалі. Прозьвішчы жыхароў — Жаўняк, Лобан, Чэкан, Карась, Лукашэнка, Дрозд, Піліпенка, Бондар, Ліцьвінка, Амелька, Кудака, Шмотка, Гусак, Колас, Кукальнік, Казак (Казачыха, Казачэнка), Цярэшчанка<ref>НГАБ у Менску. Ф. 320. Воп. 1. Спр. 1. А. 119, 120, 122адв.-123, 130, 140</ref>. Паводле тарыфу падымнага падатку Кіеўскага ваяводзтва 1734 году, Валокі ў складзе Хвойніцкай воласьці належалі князю Ігнацыю Шуйскаму, харунжычу берасьцейскаму<ref>Тарифи подимного податку, сеймикові лауди і люстрації Київського воєводства першої половини XVIII століття. /Вид. друге, доп. Укл. Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 285</ref>. У тарыфе 1754 году вёска не згаданая. Відавочна, яе двары і падаткі зь іх былі аб'яднаныя люстратарамі ці паборцамі зь мястэчкавымі. Згодна зь перапісам габрэйскага насельніцтва 1765 году, у Валоках жылі 2 плацельшчыкі пагалоўшчыны, якія належалі да Хвойніцкага кагалу. Перапісы 1778 і 1784 гадоў не засьведчылі ніводнага<ref>Архив ЮЗР. Ч. 5. Т. 2. Переписи еврейского населения в юго-западном крае в 1765—1791 гг. — Киев, 1890. С. 301, 391, 710</ref>. === Расейская імпэрыя === [[Файл:Настольле і Хвойнікі на пляне Гэнэральнага межаваньня 1797 г.jpg|значак|зьлева|Фальварак і вёска Валокі на схематычным пляне Рэчыцкага павету 1800 г.]][[Файл:Герб уласны роду Прозараў.png|165пкс|значак|Герб уласны роду Прозараў]]У выніку [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] (1793 год) Валокі апынуліся ў межах Чарнігаўскага намесьніцтва (губэрні), з 1796 году ў складзе адноўленага [[Рэчыцкі павет|Рэчыцкага павету]] Маларасейскай, а з 29 жніўня 1797 году [[Менская губэрня|Менскай губэрні]] [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]<ref>Насевіч В., Скрыпчанка Т. Рэчыцкі павет / В. Насевіч, Т. Скрыпчанка // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: у 6 т. — Т. 6. Кн. 1. — Мінск: БелЭн, 2001. C. 181—182.</ref>. Згодна з кантрактам, падпісаным 4 красавіка 1794 году, добры Валокі і Хвойнікі дзедзічнай уладальніцы пані Людвікі з Шуйскіх Прозаравай, аддадзеныя ў «арэндную пасэсію» да 2 красавіка 1796 году за суму ў 7 947 польскіх злотых і 29 грошаў ксяндзу Юзафу, сыну Марціна, Корсаку, каноніку інфлянцкаму. Адміністратарам быў яго пляменьнік Юзаф, сын Станіслава, Віткоўскі. Вёска Валокі на той час мела 69 двароў з 219 душамі мужчынскага і 202 жаночага полу прыгонных сялянаў<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 59. А. 171-189адв.</ref>. У «Камеральном описании... Речицкой округи», датаваным 29 студзеня 1796 году, [[фальварак]] і вёска Валокі названыя сярод паселішчаў у складзе Хвойніцкіх добраў Людвіка Прозара{{Заўвага|Тут, напэўна, дапушчана памылка прачытаньня тэксту рэвізіі, бо ў ёй згаданая Людвіка з князёў Шуйскіх Прозарава, жонка абознага Караля.}}, якія раней былі перайшлі «в казну», але «по высочайшему повелению» вернутыя Луізе Прозаравай<ref>Петреченко І. Є. «Камеральное описание… Речицкой округи» 1796 р.: інформаційний потенціал пам’ятки // Днепровский паром. Природное единство и историко-культурное взаимодействие белорусско-украинского пограничья / Материалы международной конференции (26-27 апреля 2018 г., г. Гомель). — Минск, 2018. С. 70 — 71</ref> З шляхецкай рэвізіі 1811 года вынікае, што фальварак Валокі трымаў у пасэсіі пан Трацяк, эканомам быў 26-гадовы Касьпер Канаржэўскі, на ўслугах — 12-гадовы Ануфрый Крушэўскі<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 263. А. 104</ref>. [[Файл:Jezapoŭ-Vałoki. Езапоў-Валокі (1887).jpg|значак|зьлева|Плян фальваркаў Езапоў і Валокі. 1887 г.]]Паводле інвэнтару Хвойніцкага маёнтка 1844 году, прыналежнага рэчыцкаму падкамораму Ўладыславу, сыну Караля, Прозару, адным зь сямі яго фальваркаў быў Валоцкі. У складзе апошняга — вёскі Валокі, Людвінопаль, Гарошкаў, мястэчка Хвойнікі<ref>НГАБ. Ф. 142. Воп. 1. Спр. 1475. А. 33адв. etc.</ref>. У «Списках населённых мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело]: 1857 г.» засьведчана, што 236 жыхароў абодвух полаў зь вёскі Валокі былі прыхаджанамі Хвойніцкай Сьвята-Пакроўскай царквы, 78 валоцкіх мужчын і 80 жанчын, якія жылі ў фальварку і ў вёсцы, зьяўляліся парафіянамі Астраглядаўскага касьцёлу Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі<ref>Расійскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 382, 666</ref>. У парэформавы пэрыяд Валокі адміністрацыйна належалі да Хвойніцкай воласьці. У пачатку 1870 году ў вёсцы было 218 сялян-уласьнікаў, прыпісаных да Валоцкага сельскага таварыства<ref>Список волостей, обществ и селений Минской губернии на 01. 01. 1870 г. — Минск, 1870. Л. 68адв.</ref>, да якога належаў яшчэ і Людвінопаль са сваімі 58 уласьнікамі. Згодна зь ведамасьцю Пакроўскай царквы ў Хвойніках на 1875 год, яе прыхаджанамі былі 223 асобы мужчынскага і 226 жаночага полу з 25 двароў вёскі Валокі<ref>НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 40937. А. 234, 239адв.; гл. таксама: Минские епархиальные ведомости. — Минск, 1876. № 10. С. 458; Описание церквей и приходов Минской епархии. VIII. Речицкий уезд. — Минск, 1879. С. 140</ref>. [[Файл:Museum in Chojniki.jpg|значак|Сядзібны дом А. Аўраамава на месцы фальварку Валокі. Сучасная вуліца Карла Маркса, 19]]Паводле пляну 1886 году, у мястэчку Хвойніках існавала Валоцкая вуліца, якая вяла да фальварку і вёскі Валокі<ref name="plan-1886">[[:Файл:Chvojniki. Хвойнікі (1886).jpg|Плян Хвойнікаў 1886 году]]</ref>. 2 лістапада 1887 году праўнук абознага Канстанцін, сын Мечыслава, Прозар прадаў абцяжараны даўгамі маёнтак Хвойнікі расейскім купцам з Арлоўскай губэрні, карачаўскаму Міхаілу Пятровічу Аўраамаву і трубчэўскаму Гаўрылу Сямёнавічу Курындзіну за 580 000 рублёў серабром<ref>Виноградов Д. Л. Живые прошлого страницы. / Дмитрий Леонидович Виноградов. — Минск: А. Н. Вараксин, 2018. С. 99 — 102</ref>. На 1909 год у вёсцы Валокі 136 двароў, 749 жыхароў, у дзьвюх аднайменных сядзібах адпаведна 1 двор, 35 жыхароў і 1 двор, 14 жыхароў<ref>Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 30</ref>. У 1912 годзе Андрэй Міхайлавіч Аўраамаў завершыў узьвядзеньне мураванага палацыка «u wjazdu do Chojnik», як вызначыў яго месцазнаходжаньне Анджэй Раствароўскі, унук Аляксандра Аскеркі, якому з-за дажджу ўвосень 1915 г., не даехаўшы да Рудакова, давялося тут заначаваць<ref>Rostworowski A. Ziemia, której już nie zobaczysz. Wspomnienia Kresowe. — Warszawa, 2001. S. 110.</ref>. А гэта — якраз на месцы першай з названых сядзібаў альбо уласна былога фальварку Валокі. === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскай мірнай дамовы]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), Германія перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Ўстаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана была часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Валокі і Хвойнікі, аднак, апынуліся ў складзе часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка – у Мазыры. Ад 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918 – 1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 – 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917 – 1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. – Минск: Современная школа, 2011. С. 92 – 93; Ільїн О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. – 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 – січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. – Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286 – 296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918 – 1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 85</ref>. [[Файл:Пасёлак Лянтэрня на карце, складзенай ў 1924-26 гг.jpg|значак|зьлева|Вёска Валокі на мапе, складзенай у 1924-26 гг.]]1 студзеня 1919 году, паводле пастановы І зьезду КП(б) Беларусі, Хвойнікі ўвайшлі ў склад [[ССРБ|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], аднак 16 студзеня Масква адабрала іх разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад [[РСФСР]]. 8 сьнежня 1926 году Валокі з Хвойнікамі вярнулі [[БССР]]. Тады ж вёска стала цэнтрам сельсавету ў складзе Хвойніцкага раёну [[Рэчыцкая акруга|Рэчыцкай акругі]]. З 9 чэрвеня 1927 году Валокі ў складзе [[Гомельская акруга|Гомельскай акругі]]. 30 сьнежня 1927 году сельсавет узбуйнены, у яго склад увайшла тэрыторыя скасаванага Малішаўскага сельсавету. 26 ліпеня 1930 году акруговы падзел быў скасаваны. З 20 лютага 1938 году Валокі з Хвойніцкім раёнам апынуліся ў межах [[Палеская вобласьць|Палескай вобласьці]] з цэнтрам у Мазыры, з 8 студзеня 1954 году — у Гомельскай вобласьці. 16 красавіка 1959 году Валоцкі сельсавет скасаваны, тэрыторыя перададзена ў адміністрацыйнае падпарадкаваньне Хвойніцкага пасялковага савету<ref>Рашэнне выканкома Гомельскага абласнога Савета дэпутатаў працоўных ад 16 красавіка 1959 г. // Збор законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1959, № 5.</ref>. У 1972 годзе вёска Валокі далучаная да места Хвойнікі і названая вуліцай імя Катоўскага. == Асобы == * Віктар Дашук (нар. 1938) — беларускі кінарэжысэр-дакумэнталіст. == Заўвагі == {{заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} {{Гістарычныя мясцовасьці Хвойнікаў}} [[Катэгорыя:Хвойнікі]] brul51xp1lq5trzw9c5f9397bczy1ws 2619154 2619128 2025-06-08T06:23:57Z Ліцьвін 847 /* Найноўшы час */ артаграфія 2619154 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Валокі |Статус = |Назва ў родным склоне = |Назва па-расейску = |Трансьлітараваная назва = Vałoki |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1683 годам |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Сельсавет = |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 53 |Шырата сэкундаў = 12 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 58 |Даўгата сэкундаў = 33 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьлева |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Валокі''' — гістарычная мясцовасьць [[Хвойнікі|Хвойнікаў]] у паўднёвай частцы [[места]]. Сёньня — вуліцы Паўночная, Ю. Гагарына, Р. Катоўскага (былая вёска Валокі), Садовая, 60-ці Камсамольцаў-падпольшчыкаў, Калгасная. == Назва == [[Тапонім]] Валокі ўтварыўся ад слова [[валока]]. Так у XVI-XIX стст. называлася адзінка вымярэньня плошчы зямельных участкаў роўная 21,36 га. Сяло Хвойнікі, калісьці самае паўночнае ў Брагінскай воласьці, было заснаванае на ўскрайку балота, дакуль пушча не даходзіла, таму і асесьці атрымалася лягчэй. Але ворыўнай зямлі зь цягам часу стала не хапаць. Зьявілася патрэба ў асваеньні суседняга больш высокага, парослага лесам вострава, дзе ўрэшце і былі намераныя валокі для хвойніцкіх аратых. Потым каля іх пачалі сяліцца людзі, у выніку чаго ўзьнікла аднайменная вёска. == Гісторыя == ===Карона Каралеўства Польскага === [[Файл:Герб князёў Шуйскіх.png|165пкс|значак|зьлева|Герб Сьвяты Юры (Георгі Пераможац) князёў Шуйскіх. Фота Анатоля Бензярука{{Заўвага|Выява з надмагільля Віталіса Шуйскага (†1. VI. 1849) у в. Чыжэўшчына (былыя Крупчыцы) Жабінкаўскага р-ну Берасьцейшчыны.}}.]]Найбольш раньняя згадка пра вёску Валокі сустрэтая пакуль што ў люстрацыі падымнага падатку Оўруцкага і Жытомірскага паветаў [[Кіеўскае ваяводзтва|Кіеўскага ваяводзтва]] 1683 году. Належала да włości Choynickiej князя [[Канстанцін Ян Шуйскі|Канстанціна Яна Шуйскага]]. Зь яе 32 дымоў выплачваліся 3 злотыя, у другі пабор з 3 дымоў яшчэ 3 злотыя<ref>Архив Юго-Западной России (далей: Архив ЮЗР). Ч. VII. T. I. Акты о заселении Юго-Западной России. — Киев, 1886. С. 488, 506</ref>. Наступная зьвестка датаваная 12-м днём лютага 1694 году, калі Сэбасціян Яроцкі зь іншай шляхетнай чэлядзьдзю прыехаў на стрэчанскі кірмаш у [[мястэчка]] Хвойнікі дзеля закупкі правіянту на ўтрыманьне сваёй харугвы, якая выправілася была пад [[Фастаў|Хвастаў]] супраць казакоў палкоўніка Сямёна Палія, ды спыніўся на ноч у доме ўдавы Казачыхі «''na Wołokach''»{{Заўвага|Удава Казачыха з сынамі згаданая сярод жыхароў Валокаў у інвэнтары 1698 году. У 1716 і 1721 гадох названы Назар Казачэнка.}}<ref>Архив ЮЗР. Ч. III. Т. II. Акты о казаках (1679—1716). — Киев, 1868. С. 286</ref>. На 1698 год, паводле інвэнтара маёнтку Хвойнікі, перададзенага ў кіраваньне пана Зыгмунта Шукшты, у Валоках было 27 двароў; гаспадары васьмі зь іх, старэйшыя ўзростам, памерлі, яшчэ трое ўцеклі. Паводле рэвізіі 1716 году, тут налічвалася 28 гаспадарак, адна зь іх вызваленая ад павіннасьцяў (słoboda). Згодна з інвэнтаром 1721 году, калі абцяжараны даўгамі маёнтак ад {{падказка|пасэсара|Пасэсар — часовы ўладальнік}} Юзафата Парышэвіча, біскупа валоскага, перайшоў дзедзічнаму ўладальніку князю Мікалаю Шуйскаму, харунжычу берасьцейскаму, у вёсцы Валокі было 28 двароў, адзін зь якіх належаў баярыну «na wsłudze», з астатніх жа выбіралася 114 злотых чыншу, даніны мядовай 62 бельцы, а таксама іншае [[дзякла]]. Супольна жыхары адпрацоўвалі паншчыну ад Вялікадня (Wielkiej Nocy) да сьв. Міхайлы па тры дні, ад Міхайлы да Вялікадня па два дні, гвалты адбывалі, грэблі масьцілі, з падводамі езьдзілі або грашыма адкупаліся, «быдла рагатага і нерагатага», птушку, як і збожжа ярыннага давалі. Прозьвішчы жыхароў — Жаўняк, Лобан, Чэкан, Карась, Лукашэнка, Дрозд, Піліпенка, Бондар, Ліцьвінка, Амелька, Кудака, Шмотка, Гусак, Колас, Кукальнік, Казак (Казачыха, Казачэнка), Цярэшчанка<ref>НГАБ у Менску. Ф. 320. Воп. 1. Спр. 1. А. 119, 120, 122адв.-123, 130, 140</ref>. Паводле тарыфу падымнага падатку Кіеўскага ваяводзтва 1734 году, Валокі ў складзе Хвойніцкай воласьці належалі князю Ігнацыю Шуйскаму, харунжычу берасьцейскаму<ref>Тарифи подимного податку, сеймикові лауди і люстрації Київського воєводства першої половини XVIII століття. /Вид. друге, доп. Укл. Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 285</ref>. У тарыфе 1754 году вёска не згаданая. Відавочна, яе двары і падаткі зь іх былі аб'яднаныя люстратарамі ці паборцамі зь мястэчкавымі. Згодна зь перапісам габрэйскага насельніцтва 1765 году, у Валоках жылі 2 плацельшчыкі пагалоўшчыны, якія належалі да Хвойніцкага кагалу. Перапісы 1778 і 1784 гадоў не засьведчылі ніводнага<ref>Архив ЮЗР. Ч. 5. Т. 2. Переписи еврейского населения в юго-западном крае в 1765—1791 гг. — Киев, 1890. С. 301, 391, 710</ref>. === Расейская імпэрыя === [[Файл:Настольле і Хвойнікі на пляне Гэнэральнага межаваньня 1797 г.jpg|значак|зьлева|Фальварак і вёска Валокі на схематычным пляне Рэчыцкага павету 1800 г.]][[Файл:Герб уласны роду Прозараў.png|165пкс|значак|Герб уласны роду Прозараў]]У выніку [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] (1793 год) Валокі апынуліся ў межах Чарнігаўскага намесьніцтва (губэрні), з 1796 году ў складзе адноўленага [[Рэчыцкі павет|Рэчыцкага павету]] Маларасейскай, а з 29 жніўня 1797 году [[Менская губэрня|Менскай губэрні]] [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]<ref>Насевіч В., Скрыпчанка Т. Рэчыцкі павет / В. Насевіч, Т. Скрыпчанка // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: у 6 т. — Т. 6. Кн. 1. — Мінск: БелЭн, 2001. C. 181—182.</ref>. Згодна з кантрактам, падпісаным 4 красавіка 1794 году, добры Валокі і Хвойнікі дзедзічнай уладальніцы пані Людвікі з Шуйскіх Прозаравай, аддадзеныя ў «арэндную пасэсію» да 2 красавіка 1796 году за суму ў 7 947 польскіх злотых і 29 грошаў ксяндзу Юзафу, сыну Марціна, Корсаку, каноніку інфлянцкаму. Адміністратарам быў яго пляменьнік Юзаф, сын Станіслава, Віткоўскі. Вёска Валокі на той час мела 69 двароў з 219 душамі мужчынскага і 202 жаночага полу прыгонных сялянаў<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 59. А. 171-189адв.</ref>. У «Камеральном описании... Речицкой округи», датаваным 29 студзеня 1796 году, [[фальварак]] і вёска Валокі названыя сярод паселішчаў у складзе Хвойніцкіх добраў Людвіка Прозара{{Заўвага|Тут, напэўна, дапушчана памылка прачытаньня тэксту рэвізіі, бо ў ёй згаданая Людвіка з князёў Шуйскіх Прозарава, жонка абознага Караля.}}, якія раней былі перайшлі «в казну», але «по высочайшему повелению» вернутыя Луізе Прозаравай<ref>Петреченко І. Є. «Камеральное описание… Речицкой округи» 1796 р.: інформаційний потенціал пам’ятки // Днепровский паром. Природное единство и историко-культурное взаимодействие белорусско-украинского пограничья / Материалы международной конференции (26-27 апреля 2018 г., г. Гомель). — Минск, 2018. С. 70 — 71</ref> З шляхецкай рэвізіі 1811 года вынікае, што фальварак Валокі трымаў у пасэсіі пан Трацяк, эканомам быў 26-гадовы Касьпер Канаржэўскі, на ўслугах — 12-гадовы Ануфрый Крушэўскі<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 263. А. 104</ref>. [[Файл:Jezapoŭ-Vałoki. Езапоў-Валокі (1887).jpg|значак|зьлева|Плян фальваркаў Езапоў і Валокі. 1887 г.]]Паводле інвэнтару Хвойніцкага маёнтка 1844 году, прыналежнага рэчыцкаму падкамораму Ўладыславу, сыну Караля, Прозару, адным зь сямі яго фальваркаў быў Валоцкі. У складзе апошняга — вёскі Валокі, Людвінопаль, Гарошкаў, мястэчка Хвойнікі<ref>НГАБ. Ф. 142. Воп. 1. Спр. 1475. А. 33адв. etc.</ref>. У «Списках населённых мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело]: 1857 г.» засьведчана, што 236 жыхароў абодвух полаў зь вёскі Валокі былі прыхаджанамі Хвойніцкай Сьвята-Пакроўскай царквы, 78 валоцкіх мужчын і 80 жанчын, якія жылі ў фальварку і ў вёсцы, зьяўляліся парафіянамі Астраглядаўскага касьцёлу Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі<ref>Расійскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 382, 666</ref>. У парэформавы пэрыяд Валокі адміністрацыйна належалі да Хвойніцкай воласьці. У пачатку 1870 году ў вёсцы было 218 сялян-уласьнікаў, прыпісаных да Валоцкага сельскага таварыства<ref>Список волостей, обществ и селений Минской губернии на 01. 01. 1870 г. — Минск, 1870. Л. 68адв.</ref>, да якога належаў яшчэ і Людвінопаль са сваімі 58 уласьнікамі. Згодна зь ведамасьцю Пакроўскай царквы ў Хвойніках на 1875 год, яе прыхаджанамі былі 223 асобы мужчынскага і 226 жаночага полу з 25 двароў вёскі Валокі<ref>НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 40937. А. 234, 239адв.; гл. таксама: Минские епархиальные ведомости. — Минск, 1876. № 10. С. 458; Описание церквей и приходов Минской епархии. VIII. Речицкий уезд. — Минск, 1879. С. 140</ref>. [[Файл:Museum in Chojniki.jpg|значак|Сядзібны дом А. Аўраамава на месцы фальварку Валокі. Сучасная вуліца Карла Маркса, 19]]Паводле пляну 1886 году, у мястэчку Хвойніках існавала Валоцкая вуліца, якая вяла да фальварку і вёскі Валокі<ref name="plan-1886">[[:Файл:Chvojniki. Хвойнікі (1886).jpg|Плян Хвойнікаў 1886 году]]</ref>. 2 лістапада 1887 году праўнук абознага Канстанцін, сын Мечыслава, Прозар прадаў абцяжараны даўгамі маёнтак Хвойнікі расейскім купцам з Арлоўскай губэрні, карачаўскаму Міхаілу Пятровічу Аўраамаву і трубчэўскаму Гаўрылу Сямёнавічу Курындзіну за 580 000 рублёў серабром<ref>Виноградов Д. Л. Живые прошлого страницы. / Дмитрий Леонидович Виноградов. — Минск: А. Н. Вараксин, 2018. С. 99 — 102</ref>. На 1909 год у вёсцы Валокі 136 двароў, 749 жыхароў, у дзьвюх аднайменных сядзібах адпаведна 1 двор, 35 жыхароў і 1 двор, 14 жыхароў<ref>Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 30</ref>. У 1912 годзе Андрэй Міхайлавіч Аўраамаў завершыў узьвядзеньне мураванага палацыка «u wjazdu do Chojnik», як вызначыў яго месцазнаходжаньне Анджэй Раствароўскі, унук Аляксандра Аскеркі, якому з-за дажджу ўвосень 1915 г., не даехаўшы да Рудакова, давялося тут заначаваць<ref>Rostworowski A. Ziemia, której już nie zobaczysz. Wspomnienia Kresowe. — Warszawa, 2001. S. 110.</ref>. А гэта — якраз на месцы першай з названых сядзібаў альбо уласна былога фальварку Валокі. === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскай мірнай дамовы]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), Нямеччына перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Ўкраінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Ўстаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана была часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Валокі і Хвойнікі, аднак, апынуліся ў складзе часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка – у Мазыры. Ад 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Ўкраінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918 – 1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 – 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917 – 1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. – Минск: Современная школа, 2011. С. 92 – 93; Ільїн О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. – 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 – січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. – Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286 – 296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918 – 1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 85</ref>. [[Файл:Пасёлак Лянтэрня на карце, складзенай ў 1924-26 гг.jpg|значак|зьлева|Вёска Валокі на мапе, складзенай у 1924-26 гг.]]1 студзеня 1919 году, паводле пастановы І зьезду КП(б) Беларусі, Хвойнікі ўвайшлі ў склад [[ССРБ|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], аднак 16 студзеня Масква адабрала іх разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад [[РСФСР]]. 8 сьнежня 1926 году Валокі з Хвойнікамі вярнулі [[БССР]]. Тады ж вёска стала цэнтрам сельсавету ў складзе Хвойніцкага раёну [[Рэчыцкая акруга|Рэчыцкай акругі]]. З 9 чэрвеня 1927 году Валокі ў складзе [[Гомельская акруга|Гомельскай акругі]]. 30 сьнежня 1927 году сельсавет узбуйнены, у яго склад увайшла тэрыторыя скасаванага Малішаўскага сельсавету. 26 ліпеня 1930 году акруговы падзел быў скасаваны. З 20 лютага 1938 году Валокі з Хвойніцкім раёнам апынуліся ў межах [[Палеская вобласьць|Палескай вобласьці]] з цэнтрам у Мазыры, з 8 студзеня 1954 году — у Гомельскай вобласьці. 16 красавіка 1959 году Валоцкі сельсавет скасаваны, тэрыторыя перададзена ў адміністрацыйнае падпарадкаваньне Хвойніцкага пасялковага савету<ref>Рашэнне выканкома Гомельскага абласнога Савета дэпутатаў працоўных ад 16 красавіка 1959 г. // Збор законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1959, № 5.</ref>. У 1972 годзе вёска Валокі далучаная да места Хвойнікі і названая вуліцай імя Катоўскага. == Асобы == * Віктар Дашук (нар. 1938) — беларускі кінарэжысэр-дакумэнталіст. == Заўвагі == {{заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} {{Гістарычныя мясцовасьці Хвойнікаў}} [[Катэгорыя:Хвойнікі]] 53klo73fceqou88cj22qt74kl0na8he 2619155 2619154 2025-06-08T06:25:44Z Ліцьвін 847 /* Найноўшы час */ артаграфія 2619155 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Валокі |Статус = |Назва ў родным склоне = |Назва па-расейску = |Трансьлітараваная назва = Vałoki |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1683 годам |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Сельсавет = |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 53 |Шырата сэкундаў = 12 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 58 |Даўгата сэкундаў = 33 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьлева |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Валокі''' — гістарычная мясцовасьць [[Хвойнікі|Хвойнікаў]] у паўднёвай частцы [[места]]. Сёньня — вуліцы Паўночная, Ю. Гагарына, Р. Катоўскага (былая вёска Валокі), Садовая, 60-ці Камсамольцаў-падпольшчыкаў, Калгасная. == Назва == [[Тапонім]] Валокі ўтварыўся ад слова [[валока]]. Так у XVI-XIX стст. называлася адзінка вымярэньня плошчы зямельных участкаў роўная 21,36 га. Сяло Хвойнікі, калісьці самае паўночнае ў Брагінскай воласьці, было заснаванае на ўскрайку балота, дакуль пушча не даходзіла, таму і асесьці атрымалася лягчэй. Але ворыўнай зямлі зь цягам часу стала не хапаць. Зьявілася патрэба ў асваеньні суседняга больш высокага, парослага лесам вострава, дзе ўрэшце і былі намераныя валокі для хвойніцкіх аратых. Потым каля іх пачалі сяліцца людзі, у выніку чаго ўзьнікла аднайменная вёска. == Гісторыя == ===Карона Каралеўства Польскага === [[Файл:Герб князёў Шуйскіх.png|165пкс|значак|зьлева|Герб Сьвяты Юры (Георгі Пераможац) князёў Шуйскіх. Фота Анатоля Бензярука{{Заўвага|Выява з надмагільля Віталіса Шуйскага (†1. VI. 1849) у в. Чыжэўшчына (былыя Крупчыцы) Жабінкаўскага р-ну Берасьцейшчыны.}}.]]Найбольш раньняя згадка пра вёску Валокі сустрэтая пакуль што ў люстрацыі падымнага падатку Оўруцкага і Жытомірскага паветаў [[Кіеўскае ваяводзтва|Кіеўскага ваяводзтва]] 1683 году. Належала да włości Choynickiej князя [[Канстанцін Ян Шуйскі|Канстанціна Яна Шуйскага]]. Зь яе 32 дымоў выплачваліся 3 злотыя, у другі пабор з 3 дымоў яшчэ 3 злотыя<ref>Архив Юго-Западной России (далей: Архив ЮЗР). Ч. VII. T. I. Акты о заселении Юго-Западной России. — Киев, 1886. С. 488, 506</ref>. Наступная зьвестка датаваная 12-м днём лютага 1694 году, калі Сэбасціян Яроцкі зь іншай шляхетнай чэлядзьдзю прыехаў на стрэчанскі кірмаш у [[мястэчка]] Хвойнікі дзеля закупкі правіянту на ўтрыманьне сваёй харугвы, якая выправілася была пад [[Фастаў|Хвастаў]] супраць казакоў палкоўніка Сямёна Палія, ды спыніўся на ноч у доме ўдавы Казачыхі «''na Wołokach''»{{Заўвага|Удава Казачыха з сынамі згаданая сярод жыхароў Валокаў у інвэнтары 1698 году. У 1716 і 1721 гадох названы Назар Казачэнка.}}<ref>Архив ЮЗР. Ч. III. Т. II. Акты о казаках (1679—1716). — Киев, 1868. С. 286</ref>. На 1698 год, паводле інвэнтара маёнтку Хвойнікі, перададзенага ў кіраваньне пана Зыгмунта Шукшты, у Валоках было 27 двароў; гаспадары васьмі зь іх, старэйшыя ўзростам, памерлі, яшчэ трое ўцеклі. Паводле рэвізіі 1716 году, тут налічвалася 28 гаспадарак, адна зь іх вызваленая ад павіннасьцяў (słoboda). Згодна з інвэнтаром 1721 году, калі абцяжараны даўгамі маёнтак ад {{падказка|пасэсара|Пасэсар — часовы ўладальнік}} Юзафата Парышэвіча, біскупа валоскага, перайшоў дзедзічнаму ўладальніку князю Мікалаю Шуйскаму, харунжычу берасьцейскаму, у вёсцы Валокі было 28 двароў, адзін зь якіх належаў баярыну «na wsłudze», з астатніх жа выбіралася 114 злотых чыншу, даніны мядовай 62 бельцы, а таксама іншае [[дзякла]]. Супольна жыхары адпрацоўвалі паншчыну ад Вялікадня (Wielkiej Nocy) да сьв. Міхайлы па тры дні, ад Міхайлы да Вялікадня па два дні, гвалты адбывалі, грэблі масьцілі, з падводамі езьдзілі або грашыма адкупаліся, «быдла рагатага і нерагатага», птушку, як і збожжа ярыннага давалі. Прозьвішчы жыхароў — Жаўняк, Лобан, Чэкан, Карась, Лукашэнка, Дрозд, Піліпенка, Бондар, Ліцьвінка, Амелька, Кудака, Шмотка, Гусак, Колас, Кукальнік, Казак (Казачыха, Казачэнка), Цярэшчанка<ref>НГАБ у Менску. Ф. 320. Воп. 1. Спр. 1. А. 119, 120, 122адв.-123, 130, 140</ref>. Паводле тарыфу падымнага падатку Кіеўскага ваяводзтва 1734 году, Валокі ў складзе Хвойніцкай воласьці належалі князю Ігнацыю Шуйскаму, харунжычу берасьцейскаму<ref>Тарифи подимного податку, сеймикові лауди і люстрації Київського воєводства першої половини XVIII століття. /Вид. друге, доп. Укл. Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 285</ref>. У тарыфе 1754 году вёска не згаданая. Відавочна, яе двары і падаткі зь іх былі аб'яднаныя люстратарамі ці паборцамі зь мястэчкавымі. Згодна зь перапісам габрэйскага насельніцтва 1765 году, у Валоках жылі 2 плацельшчыкі пагалоўшчыны, якія належалі да Хвойніцкага кагалу. Перапісы 1778 і 1784 гадоў не засьведчылі ніводнага<ref>Архив ЮЗР. Ч. 5. Т. 2. Переписи еврейского населения в юго-западном крае в 1765—1791 гг. — Киев, 1890. С. 301, 391, 710</ref>. === Расейская імпэрыя === [[Файл:Настольле і Хвойнікі на пляне Гэнэральнага межаваньня 1797 г.jpg|значак|зьлева|Фальварак і вёска Валокі на схематычным пляне Рэчыцкага павету 1800 г.]][[Файл:Герб уласны роду Прозараў.png|165пкс|значак|Герб уласны роду Прозараў]]У выніку [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] (1793 год) Валокі апынуліся ў межах Чарнігаўскага намесьніцтва (губэрні), з 1796 году ў складзе адноўленага [[Рэчыцкі павет|Рэчыцкага павету]] Маларасейскай, а з 29 жніўня 1797 году [[Менская губэрня|Менскай губэрні]] [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]<ref>Насевіч В., Скрыпчанка Т. Рэчыцкі павет / В. Насевіч, Т. Скрыпчанка // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: у 6 т. — Т. 6. Кн. 1. — Мінск: БелЭн, 2001. C. 181—182.</ref>. Згодна з кантрактам, падпісаным 4 красавіка 1794 году, добры Валокі і Хвойнікі дзедзічнай уладальніцы пані Людвікі з Шуйскіх Прозаравай, аддадзеныя ў «арэндную пасэсію» да 2 красавіка 1796 году за суму ў 7 947 польскіх злотых і 29 грошаў ксяндзу Юзафу, сыну Марціна, Корсаку, каноніку інфлянцкаму. Адміністратарам быў яго пляменьнік Юзаф, сын Станіслава, Віткоўскі. Вёска Валокі на той час мела 69 двароў з 219 душамі мужчынскага і 202 жаночага полу прыгонных сялянаў<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 59. А. 171-189адв.</ref>. У «Камеральном описании... Речицкой округи», датаваным 29 студзеня 1796 году, [[фальварак]] і вёска Валокі названыя сярод паселішчаў у складзе Хвойніцкіх добраў Людвіка Прозара{{Заўвага|Тут, напэўна, дапушчана памылка прачытаньня тэксту рэвізіі, бо ў ёй згаданая Людвіка з князёў Шуйскіх Прозарава, жонка абознага Караля.}}, якія раней былі перайшлі «в казну», але «по высочайшему повелению» вернутыя Луізе Прозаравай<ref>Петреченко І. Є. «Камеральное описание… Речицкой округи» 1796 р.: інформаційний потенціал пам’ятки // Днепровский паром. Природное единство и историко-культурное взаимодействие белорусско-украинского пограничья / Материалы международной конференции (26-27 апреля 2018 г., г. Гомель). — Минск, 2018. С. 70 — 71</ref> З шляхецкай рэвізіі 1811 года вынікае, што фальварак Валокі трымаў у пасэсіі пан Трацяк, эканомам быў 26-гадовы Касьпер Канаржэўскі, на ўслугах — 12-гадовы Ануфрый Крушэўскі<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 263. А. 104</ref>. [[Файл:Jezapoŭ-Vałoki. Езапоў-Валокі (1887).jpg|значак|зьлева|Плян фальваркаў Езапоў і Валокі. 1887 г.]]Паводле інвэнтару Хвойніцкага маёнтка 1844 году, прыналежнага рэчыцкаму падкамораму Ўладыславу, сыну Караля, Прозару, адным зь сямі яго фальваркаў быў Валоцкі. У складзе апошняга — вёскі Валокі, Людвінопаль, Гарошкаў, мястэчка Хвойнікі<ref>НГАБ. Ф. 142. Воп. 1. Спр. 1475. А. 33адв. etc.</ref>. У «Списках населённых мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело]: 1857 г.» засьведчана, што 236 жыхароў абодвух полаў зь вёскі Валокі былі прыхаджанамі Хвойніцкай Сьвята-Пакроўскай царквы, 78 валоцкіх мужчын і 80 жанчын, якія жылі ў фальварку і ў вёсцы, зьяўляліся парафіянамі Астраглядаўскага касьцёлу Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі<ref>Расійскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 382, 666</ref>. У парэформавы пэрыяд Валокі адміністрацыйна належалі да Хвойніцкай воласьці. У пачатку 1870 году ў вёсцы было 218 сялян-уласьнікаў, прыпісаных да Валоцкага сельскага таварыства<ref>Список волостей, обществ и селений Минской губернии на 01. 01. 1870 г. — Минск, 1870. Л. 68адв.</ref>, да якога належаў яшчэ і Людвінопаль са сваімі 58 уласьнікамі. Згодна зь ведамасьцю Пакроўскай царквы ў Хвойніках на 1875 год, яе прыхаджанамі былі 223 асобы мужчынскага і 226 жаночага полу з 25 двароў вёскі Валокі<ref>НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 40937. А. 234, 239адв.; гл. таксама: Минские епархиальные ведомости. — Минск, 1876. № 10. С. 458; Описание церквей и приходов Минской епархии. VIII. Речицкий уезд. — Минск, 1879. С. 140</ref>. [[Файл:Museum in Chojniki.jpg|значак|Сядзібны дом А. Аўраамава на месцы фальварку Валокі. Сучасная вуліца Карла Маркса, 19]]Паводле пляну 1886 году, у мястэчку Хвойніках існавала Валоцкая вуліца, якая вяла да фальварку і вёскі Валокі<ref name="plan-1886">[[:Файл:Chvojniki. Хвойнікі (1886).jpg|Плян Хвойнікаў 1886 году]]</ref>. 2 лістапада 1887 году праўнук абознага Канстанцін, сын Мечыслава, Прозар прадаў абцяжараны даўгамі маёнтак Хвойнікі расейскім купцам з Арлоўскай губэрні, карачаўскаму Міхаілу Пятровічу Аўраамаву і трубчэўскаму Гаўрылу Сямёнавічу Курындзіну за 580 000 рублёў серабром<ref>Виноградов Д. Л. Живые прошлого страницы. / Дмитрий Леонидович Виноградов. — Минск: А. Н. Вараксин, 2018. С. 99 — 102</ref>. На 1909 год у вёсцы Валокі 136 двароў, 749 жыхароў, у дзьвюх аднайменных сядзібах адпаведна 1 двор, 35 жыхароў і 1 двор, 14 жыхароў<ref>Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 30</ref>. У 1912 годзе Андрэй Міхайлавіч Аўраамаў завершыў узьвядзеньне мураванага палацыка «u wjazdu do Chojnik», як вызначыў яго месцазнаходжаньне Анджэй Раствароўскі, унук Аляксандра Аскеркі, якому з-за дажджу ўвосень 1915 г., не даехаўшы да Рудакова, давялося тут заначаваць<ref>Rostworowski A. Ziemia, której już nie zobaczysz. Wspomnienia Kresowe. — Warszawa, 2001. S. 110.</ref>. А гэта — якраз на месцы першай з названых сядзібаў альбо уласна былога фальварку Валокі. === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскай мірнай дамовы]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), Нямеччына перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Ўкраінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Ўстаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана была часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Валокі і Хвойнікі, аднак, апынуліся ў складзе часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка – у Мазыры. Ад 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Ўкраінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918 – 1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 – 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917 – 1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. – Минск: Современная школа, 2011. С. 92 – 93; Ільїн О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. – 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 – січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. – Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286 – 296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918 – 1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 85</ref>. [[Файл:Пасёлак Лянтэрня на карце, складзенай ў 1924-26 гг.jpg|значак|зьлева|Вёска Валокі на мапе, складзенай у 1924-26 гг.]] 1 студзеня 1919 году, паводле пастановы І зьезду КП(б) Беларусі, Хвойнікі ўвайшлі ў склад [[ССРБ|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], аднак 16 студзеня Масква адабрала іх разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад [[РСФСР]]. 8 сьнежня 1926 году Валокі з Хвойнікамі вярнулі [[БССР]]. Тады ж вёска стала цэнтрам сельсавету ў складзе Хвойніцкага раёну [[Рэчыцкая акруга|Рэчыцкай акругі]]. З 9 чэрвеня 1927 году Валокі ў складзе [[Гомельская акруга|Гомельскай акругі]]. 30 сьнежня 1927 году сельсавет узбуйнены, у яго склад увайшла тэрыторыя скасаванага Малішаўскага сельсавету. 26 ліпеня 1930 году акруговы падзел быў скасаваны. З 20 лютага 1938 году Валокі з Хвойніцкім раёнам апынуліся ў межах [[Палеская вобласьць|Палескай вобласьці]] з цэнтрам у Мазыры, з 8 студзеня 1954 году — у Гомельскай вобласьці. 16 красавіка 1959 году Валоцкі сельсавет скасаваны, тэрыторыя перададзеная ў адміністрацыйнае падпарадкаваньне Хвойніцкага пасялковага савету<ref>Рашэнне выканкома Гомельскага абласнога Савета дэпутатаў працоўных ад 16 красавіка 1959 г. // Збор законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1959, № 5.</ref>. У 1972 годзе вёска Валокі далучаная да места Хвойнікі і названая вуліцай імя Катоўскага. == Асобы == * Віктар Дашук (нар. 1938) — беларускі кінарэжысэр-дакумэнталіст. == Заўвагі == {{заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} {{Гістарычныя мясцовасьці Хвойнікаў}} [[Катэгорыя:Хвойнікі]] 2ojpztt7phtj25wuiwjc9jafex8gjbp 2619157 2619155 2025-06-08T06:48:17Z Дамінік 64057 /* Найноўшы час */ 2619157 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Валокі |Статус = |Назва ў родным склоне = |Назва па-расейску = |Трансьлітараваная назва = Vałoki |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1683 годам |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Сельсавет = |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 53 |Шырата сэкундаў = 12 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 58 |Даўгата сэкундаў = 33 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьлева |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Валокі''' — гістарычная мясцовасьць [[Хвойнікі|Хвойнікаў]] у паўднёвай частцы [[места]]. Сёньня — вуліцы Паўночная, Ю. Гагарына, Р. Катоўскага (былая вёска Валокі), Садовая, 60-ці Камсамольцаў-падпольшчыкаў, Калгасная. == Назва == [[Тапонім]] Валокі ўтварыўся ад слова [[валока]]. Так у XVI-XIX стст. называлася адзінка вымярэньня плошчы зямельных участкаў роўная 21,36 га. Сяло Хвойнікі, калісьці самае паўночнае ў Брагінскай воласьці, было заснаванае на ўскрайку балота, дакуль пушча не даходзіла, таму і асесьці атрымалася лягчэй. Але ворыўнай зямлі зь цягам часу стала не хапаць. Зьявілася патрэба ў асваеньні суседняга больш высокага, парослага лесам вострава, дзе ўрэшце і былі намераныя валокі для хвойніцкіх аратых. Потым каля іх пачалі сяліцца людзі, у выніку чаго ўзьнікла аднайменная вёска. == Гісторыя == ===Карона Каралеўства Польскага === [[Файл:Герб князёў Шуйскіх.png|165пкс|значак|зьлева|Герб Сьвяты Юры (Георгі Пераможац) князёў Шуйскіх. Фота Анатоля Бензярука{{Заўвага|Выява з надмагільля Віталіса Шуйскага (†1. VI. 1849) у в. Чыжэўшчына (былыя Крупчыцы) Жабінкаўскага р-ну Берасьцейшчыны.}}.]]Найбольш раньняя згадка пра вёску Валокі сустрэтая пакуль што ў люстрацыі падымнага падатку Оўруцкага і Жытомірскага паветаў [[Кіеўскае ваяводзтва|Кіеўскага ваяводзтва]] 1683 году. Належала да włości Choynickiej князя [[Канстанцін Ян Шуйскі|Канстанціна Яна Шуйскага]]. Зь яе 32 дымоў выплачваліся 3 злотыя, у другі пабор з 3 дымоў яшчэ 3 злотыя<ref>Архив Юго-Западной России (далей: Архив ЮЗР). Ч. VII. T. I. Акты о заселении Юго-Западной России. — Киев, 1886. С. 488, 506</ref>. Наступная зьвестка датаваная 12-м днём лютага 1694 году, калі Сэбасціян Яроцкі зь іншай шляхетнай чэлядзьдзю прыехаў на стрэчанскі кірмаш у [[мястэчка]] Хвойнікі дзеля закупкі правіянту на ўтрыманьне сваёй харугвы, якая выправілася была пад [[Фастаў|Хвастаў]] супраць казакоў палкоўніка Сямёна Палія, ды спыніўся на ноч у доме ўдавы Казачыхі «''na Wołokach''»{{Заўвага|Удава Казачыха з сынамі згаданая сярод жыхароў Валокаў у інвэнтары 1698 году. У 1716 і 1721 гадох названы Назар Казачэнка.}}<ref>Архив ЮЗР. Ч. III. Т. II. Акты о казаках (1679—1716). — Киев, 1868. С. 286</ref>. На 1698 год, паводле інвэнтара маёнтку Хвойнікі, перададзенага ў кіраваньне пана Зыгмунта Шукшты, у Валоках было 27 двароў; гаспадары васьмі зь іх, старэйшыя ўзростам, памерлі, яшчэ трое ўцеклі. Паводле рэвізіі 1716 году, тут налічвалася 28 гаспадарак, адна зь іх вызваленая ад павіннасьцяў (słoboda). Згодна з інвэнтаром 1721 году, калі абцяжараны даўгамі маёнтак ад {{падказка|пасэсара|Пасэсар — часовы ўладальнік}} Юзафата Парышэвіча, біскупа валоскага, перайшоў дзедзічнаму ўладальніку князю Мікалаю Шуйскаму, харунжычу берасьцейскаму, у вёсцы Валокі было 28 двароў, адзін зь якіх належаў баярыну «na wsłudze», з астатніх жа выбіралася 114 злотых чыншу, даніны мядовай 62 бельцы, а таксама іншае [[дзякла]]. Супольна жыхары адпрацоўвалі паншчыну ад Вялікадня (Wielkiej Nocy) да сьв. Міхайлы па тры дні, ад Міхайлы да Вялікадня па два дні, гвалты адбывалі, грэблі масьцілі, з падводамі езьдзілі або грашыма адкупаліся, «быдла рагатага і нерагатага», птушку, як і збожжа ярыннага давалі. Прозьвішчы жыхароў — Жаўняк, Лобан, Чэкан, Карась, Лукашэнка, Дрозд, Піліпенка, Бондар, Ліцьвінка, Амелька, Кудака, Шмотка, Гусак, Колас, Кукальнік, Казак (Казачыха, Казачэнка), Цярэшчанка<ref>НГАБ у Менску. Ф. 320. Воп. 1. Спр. 1. А. 119, 120, 122адв.-123, 130, 140</ref>. Паводле тарыфу падымнага падатку Кіеўскага ваяводзтва 1734 году, Валокі ў складзе Хвойніцкай воласьці належалі князю Ігнацыю Шуйскаму, харунжычу берасьцейскаму<ref>Тарифи подимного податку, сеймикові лауди і люстрації Київського воєводства першої половини XVIII століття. /Вид. друге, доп. Укл. Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 285</ref>. У тарыфе 1754 году вёска не згаданая. Відавочна, яе двары і падаткі зь іх былі аб'яднаныя люстратарамі ці паборцамі зь мястэчкавымі. Згодна зь перапісам габрэйскага насельніцтва 1765 году, у Валоках жылі 2 плацельшчыкі пагалоўшчыны, якія належалі да Хвойніцкага кагалу. Перапісы 1778 і 1784 гадоў не засьведчылі ніводнага<ref>Архив ЮЗР. Ч. 5. Т. 2. Переписи еврейского населения в юго-западном крае в 1765—1791 гг. — Киев, 1890. С. 301, 391, 710</ref>. === Расейская імпэрыя === [[Файл:Настольле і Хвойнікі на пляне Гэнэральнага межаваньня 1797 г.jpg|значак|зьлева|Фальварак і вёска Валокі на схематычным пляне Рэчыцкага павету 1800 г.]][[Файл:Герб уласны роду Прозараў.png|165пкс|значак|Герб уласны роду Прозараў]]У выніку [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] (1793 год) Валокі апынуліся ў межах Чарнігаўскага намесьніцтва (губэрні), з 1796 году ў складзе адноўленага [[Рэчыцкі павет|Рэчыцкага павету]] Маларасейскай, а з 29 жніўня 1797 году [[Менская губэрня|Менскай губэрні]] [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]<ref>Насевіч В., Скрыпчанка Т. Рэчыцкі павет / В. Насевіч, Т. Скрыпчанка // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: у 6 т. — Т. 6. Кн. 1. — Мінск: БелЭн, 2001. C. 181—182.</ref>. Згодна з кантрактам, падпісаным 4 красавіка 1794 году, добры Валокі і Хвойнікі дзедзічнай уладальніцы пані Людвікі з Шуйскіх Прозаравай, аддадзеныя ў «арэндную пасэсію» да 2 красавіка 1796 году за суму ў 7 947 польскіх злотых і 29 грошаў ксяндзу Юзафу, сыну Марціна, Корсаку, каноніку інфлянцкаму. Адміністратарам быў яго пляменьнік Юзаф, сын Станіслава, Віткоўскі. Вёска Валокі на той час мела 69 двароў з 219 душамі мужчынскага і 202 жаночага полу прыгонных сялянаў<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 59. А. 171-189адв.</ref>. У «Камеральном описании... Речицкой округи», датаваным 29 студзеня 1796 году, [[фальварак]] і вёска Валокі названыя сярод паселішчаў у складзе Хвойніцкіх добраў Людвіка Прозара{{Заўвага|Тут, напэўна, дапушчана памылка прачытаньня тэксту рэвізіі, бо ў ёй згаданая Людвіка з князёў Шуйскіх Прозарава, жонка абознага Караля.}}, якія раней былі перайшлі «в казну», але «по высочайшему повелению» вернутыя Луізе Прозаравай<ref>Петреченко І. Є. «Камеральное описание… Речицкой округи» 1796 р.: інформаційний потенціал пам’ятки // Днепровский паром. Природное единство и историко-культурное взаимодействие белорусско-украинского пограничья / Материалы международной конференции (26-27 апреля 2018 г., г. Гомель). — Минск, 2018. С. 70 — 71</ref> З шляхецкай рэвізіі 1811 года вынікае, што фальварак Валокі трымаў у пасэсіі пан Трацяк, эканомам быў 26-гадовы Касьпер Канаржэўскі, на ўслугах — 12-гадовы Ануфрый Крушэўскі<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 263. А. 104</ref>. [[Файл:Jezapoŭ-Vałoki. Езапоў-Валокі (1887).jpg|значак|зьлева|Плян фальваркаў Езапоў і Валокі. 1887 г.]]Паводле інвэнтару Хвойніцкага маёнтка 1844 году, прыналежнага рэчыцкаму падкамораму Ўладыславу, сыну Караля, Прозару, адным зь сямі яго фальваркаў быў Валоцкі. У складзе апошняга — вёскі Валокі, Людвінопаль, Гарошкаў, мястэчка Хвойнікі<ref>НГАБ. Ф. 142. Воп. 1. Спр. 1475. А. 33адв. etc.</ref>. У «Списках населённых мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело]: 1857 г.» засьведчана, што 236 жыхароў абодвух полаў зь вёскі Валокі былі прыхаджанамі Хвойніцкай Сьвята-Пакроўскай царквы, 78 валоцкіх мужчын і 80 жанчын, якія жылі ў фальварку і ў вёсцы, зьяўляліся парафіянамі Астраглядаўскага касьцёлу Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі<ref>Расійскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 382, 666</ref>. У парэформавы пэрыяд Валокі адміністрацыйна належалі да Хвойніцкай воласьці. У пачатку 1870 году ў вёсцы было 218 сялян-уласьнікаў, прыпісаных да Валоцкага сельскага таварыства<ref>Список волостей, обществ и селений Минской губернии на 01. 01. 1870 г. — Минск, 1870. Л. 68адв.</ref>, да якога належаў яшчэ і Людвінопаль са сваімі 58 уласьнікамі. Згодна зь ведамасьцю Пакроўскай царквы ў Хвойніках на 1875 год, яе прыхаджанамі былі 223 асобы мужчынскага і 226 жаночага полу з 25 двароў вёскі Валокі<ref>НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 40937. А. 234, 239адв.; гл. таксама: Минские епархиальные ведомости. — Минск, 1876. № 10. С. 458; Описание церквей и приходов Минской епархии. VIII. Речицкий уезд. — Минск, 1879. С. 140</ref>. [[Файл:Museum in Chojniki.jpg|значак|Сядзібны дом А. Аўраамава на месцы фальварку Валокі. Сучасная вуліца Карла Маркса, 19]]Паводле пляну 1886 году, у мястэчку Хвойніках існавала Валоцкая вуліца, якая вяла да фальварку і вёскі Валокі<ref name="plan-1886">[[:Файл:Chvojniki. Хвойнікі (1886).jpg|Плян Хвойнікаў 1886 году]]</ref>. 2 лістапада 1887 году праўнук абознага Канстанцін, сын Мечыслава, Прозар прадаў абцяжараны даўгамі маёнтак Хвойнікі расейскім купцам з Арлоўскай губэрні, карачаўскаму Міхаілу Пятровічу Аўраамаву і трубчэўскаму Гаўрылу Сямёнавічу Курындзіну за 580 000 рублёў серабром<ref>Виноградов Д. Л. Живые прошлого страницы. / Дмитрий Леонидович Виноградов. — Минск: А. Н. Вараксин, 2018. С. 99 — 102</ref>. На 1909 год у вёсцы Валокі 136 двароў, 749 жыхароў, у дзьвюх аднайменных сядзібах адпаведна 1 двор, 35 жыхароў і 1 двор, 14 жыхароў<ref>Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 30</ref>. У 1912 годзе Андрэй Міхайлавіч Аўраамаў завершыў узьвядзеньне мураванага палацыка «u wjazdu do Chojnik», як вызначыў яго месцазнаходжаньне Анджэй Раствароўскі, унук Аляксандра Аскеркі, якому з-за дажджу ўвосень 1915 г., не даехаўшы да Рудакова, давялося тут заначаваць<ref>Rostworowski A. Ziemia, której już nie zobaczysz. Wspomnienia Kresowe. — Warszawa, 2001. S. 110.</ref>. А гэта — якраз на месцы першай з названых сядзібаў альбо уласна былога фальварку Валокі. === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскай мірнай дамовы]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), [[Нямецкая імпэрыя]] перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Ўкраінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Ўстаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана была часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Валокі і Хвойнікі, аднак, апынуліся ў складзе часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка – у Мазыры. Ад 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Ўкраінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918 – 1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 – 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917 – 1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. – Минск: Современная школа, 2011. С. 92 – 93; Ільїн О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. – 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 – січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. – Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286 – 296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918 – 1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 85</ref>. [[Файл:Пасёлак Лянтэрня на карце, складзенай ў 1924-26 гг.jpg|значак|зьлева|Вёска Валокі на мапе, складзенай у 1924-26 гг.]] 1 студзеня 1919 году, паводле пастановы І зьезду КП(б) Беларусі, Хвойнікі ўвайшлі ў склад [[ССРБ|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], аднак 16 студзеня Масква адабрала іх разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад [[РСФСР]]. 8 сьнежня 1926 году Валокі з Хвойнікамі вярнулі [[БССР]]. Тады ж вёска стала цэнтрам сельсавету ў складзе Хвойніцкага раёну [[Рэчыцкая акруга|Рэчыцкай акругі]]. З 9 чэрвеня 1927 году Валокі ў складзе [[Гомельская акруга|Гомельскай акругі]]. 30 сьнежня 1927 году сельсавет узбуйнены, у яго склад увайшла тэрыторыя скасаванага Малішаўскага сельсавету. 26 ліпеня 1930 году акруговы падзел быў скасаваны. З 20 лютага 1938 году Валокі з Хвойніцкім раёнам апынуліся ў межах [[Палеская вобласьць|Палескай вобласьці]] з цэнтрам у Мазыры, з 8 студзеня 1954 году — у Гомельскай вобласьці. 16 красавіка 1959 году Валоцкі сельсавет скасаваны, тэрыторыя перададзеная ў адміністрацыйнае падпарадкаваньне Хвойніцкага пасялковага савету<ref>Рашэнне выканкома Гомельскага абласнога Савета дэпутатаў працоўных ад 16 красавіка 1959 г. // Збор законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1959, № 5.</ref>. У 1972 годзе вёска Валокі далучаная да места Хвойнікі і названая вуліцай імя Катоўскага. == Асобы == * Віктар Дашук (нар. 1938) — беларускі кінарэжысэр-дакумэнталіст. == Заўвагі == {{заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} {{Гістарычныя мясцовасьці Хвойнікаў}} [[Катэгорыя:Хвойнікі]] go1iof6j0cf0maygyabxzr5o68fghuv 2619168 2619157 2025-06-08T07:31:15Z Дамінік 64057 2619168 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Валокі |Статус = |Назва ў родным склоне = |Назва па-расейску = |Трансьлітараваная назва = Vałoki |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1683 годам |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Сельсавет = |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 53 |Шырата сэкундаў = 12 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 58 |Даўгата сэкундаў = 33 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьлева |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Валокі''' — гістарычная мясцовасьць [[Хвойнікі|Хвойнікаў]] у паўднёвай частцы [[места]]. Сёньня — вуліцы Паўночная, Ю. Гагарына, Р. Катоўскага (былая вёска Валокі), Садовая, 60-ці Камсамольцаў-падпольшчыкаў, Калгасная. == Назва == [[Тапонім]] Валокі ўтварыўся ад слова [[валока]]. Так у XVI-XIX стст. называлася адзінка вымярэньня плошчы зямельных участкаў роўная 21,36 га. Сяло Хвойнікі, калісьці самае паўночнае ў Брагінскай воласьці, было заснаванае на ўскрайку балота, дакуль пушча не даходзіла, таму і асесьці атрымалася лягчэй. Але ворыўнай зямлі зь цягам часу стала не хапаць. Зьявілася патрэба ў асваеньні суседняга больш высокага, парослага лесам вострава, дзе ўрэшце і былі намераныя валокі для хвойніцкіх аратых. Потым каля іх пачалі сяліцца людзі, у выніку чаго ўзьнікла аднайменная вёска. == Гісторыя == ===Карона Каралеўства Польскага === [[Файл:Герб князёў Шуйскіх.png|165пкс|значак|зьлева|Герб Сьвяты Юры (Георгі Пераможац) князёў Шуйскіх. Фота Анатоля Бензярука{{Заўвага|Выява з надмагільля Віталіса Шуйскага (†1. VI. 1849) у в. Чыжэўшчына (былыя Крупчыцы) Жабінкаўскага р-ну Берасьцейшчыны.}}.]][[Файл:Падданыя вёскі Валокі ў інвэнтары 1721 г. (пачатак).png|значак|зьлева|Падданыя вёскі Валокі ў інвэнтары 1721 г. (пачатак).]][[Файл:Падданыя вёскі Валокі ў інвэнтары 1721 г. (працяг).png|значак|Падданыя вёскі Валокі ў інвэнтары 1721 г. (працяг).]] Найбольш раньняя згадка пра вёску Валокі сустрэтая пакуль што ў люстрацыі падымнага падатку Оўруцкага і Жытомірскага паветаў [[Кіеўскае ваяводзтва|Кіеўскага ваяводзтва]] 1683 году. Належала да włości Choynickiej князя [[Канстанцін Ян Шуйскі|Канстанціна Яна Шуйскага]]. Зь яе 32 дымоў выплачваліся 3 злотыя, у другі пабор з 3 дымоў яшчэ 3 злотыя<ref>Архив Юго-Западной России (далей: Архив ЮЗР). Ч. VII. T. I. Акты о заселении Юго-Западной России. — Киев, 1886. С. 488, 506</ref>. Наступная зьвестка датаваная 12-м днём лютага 1694 году, калі Сэбасціян Яроцкі зь іншай шляхетнай чэлядзьдзю прыехаў на стрэчанскі кірмаш у [[мястэчка]] Хвойнікі дзеля закупкі правіянту на ўтрыманьне сваёй харугвы, якая выправілася была пад [[Фастаў|Хвастаў]] супраць казакоў палкоўніка Сямёна Палія, ды спыніўся на ноч у доме ўдавы Казачыхі «''na Wołokach''»{{Заўвага|Удава Казачыха з сынамі згаданая сярод жыхароў Валокаў у інвэнтары 1698 году. У 1716 і 1721 гадох названы Назар Казачэнка.}}<ref>Архив ЮЗР. Ч. III. Т. II. Акты о казаках (1679—1716). — Киев, 1868. С. 286</ref>. На 1698 год, паводле інвэнтара маёнтку Хвойнікі, перададзенага ў кіраваньне пана Зыгмунта Шукшты, у Валоках было 27 двароў; гаспадары васьмі зь іх, старэйшыя ўзростам, памерлі, яшчэ трое ўцеклі. Паводле рэвізіі 1716 году, тут налічвалася 28 гаспадарак, адна зь іх вызваленая ад павіннасьцяў (słoboda). Згодна з інвэнтаром 1721 году, калі абцяжараны даўгамі маёнтак ад {{падказка|пасэсара|Пасэсар — часовы ўладальнік}} Юзафата Парышэвіча, біскупа валоскага, перайшоў дзедзічнаму ўладальніку князю Мікалаю Шуйскаму, харунжычу берасьцейскаму, у вёсцы Валокі было 28 двароў, адзін зь якіх належаў баярыну «na wsłudze», з астатніх жа выбіралася 114 злотых чыншу, даніны мядовай 62 бельцы, а таксама іншае [[дзякла]]. Супольна жыхары адпрацоўвалі паншчыну ад Вялікадня (Wielkiej Nocy) да сьв. Міхайлы па тры дні, ад Міхайлы да Вялікадня па два дні, гвалты адбывалі, грэблі масьцілі, з падводамі езьдзілі або грашыма адкупаліся, «быдла рагатага і нерагатага», птушку, як і збожжа ярыннага давалі. Прозьвішчы жыхароў — Жаўняк, Лобан, Чэкан, Карась, Лукашэнка, Дрозд, Піліпенка, Бондар, Ліцьвінка, Амелька, Кудака, Шмотка, Гусак, Колас, Кукальнік, Казак (Казачыха, Казачэнка), Цярэшчанка<ref>НГАБ у Менску. Ф. 320. Воп. 1. Спр. 1. А. 119, 120, 122адв.-123, 130, 140</ref>. Паводле тарыфу падымнага падатку Кіеўскага ваяводзтва 1734 году, Валокі ў складзе Хвойніцкай воласьці належалі князю Ігнацыю Шуйскаму, харунжычу берасьцейскаму<ref>Тарифи подимного податку, сеймикові лауди і люстрації Київського воєводства першої половини XVIII століття. /Вид. друге, доп. Укл. Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 285</ref>. У тарыфе 1754 году вёска не згаданая. Відавочна, яе двары і падаткі зь іх былі аб'яднаныя люстратарамі ці паборцамі зь мястэчкавымі. Згодна зь перапісам габрэйскага насельніцтва 1765 году, у Валоках жылі 2 плацельшчыкі пагалоўшчыны, якія належалі да Хвойніцкага кагалу. Перапісы 1778 і 1784 гадоў не засьведчылі ніводнага<ref>Архив ЮЗР. Ч. 5. Т. 2. Переписи еврейского населения в юго-западном крае в 1765—1791 гг. — Киев, 1890. С. 301, 391, 710</ref>. === Расейская імпэрыя === [[Файл:Настольле і Хвойнікі на пляне Гэнэральнага межаваньня 1797 г.jpg|значак|зьлева|Фальварак і вёска Валокі на схематычным пляне Рэчыцкага павету 1800 г.]][[Файл:Герб уласны роду Прозараў.png|165пкс|значак|Герб уласны роду Прозараў]]У выніку [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] (1793 год) Валокі апынуліся ў межах Чарнігаўскага намесьніцтва (губэрні), з 1796 году ў складзе адноўленага [[Рэчыцкі павет|Рэчыцкага павету]] Маларасейскай, а з 29 жніўня 1797 году [[Менская губэрня|Менскай губэрні]] [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]<ref>Насевіч В., Скрыпчанка Т. Рэчыцкі павет / В. Насевіч, Т. Скрыпчанка // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: у 6 т. — Т. 6. Кн. 1. — Мінск: БелЭн, 2001. C. 181—182.</ref>. Згодна з кантрактам, падпісаным 4 красавіка 1794 году, добры Валокі і Хвойнікі дзедзічнай уладальніцы пані Людвікі з Шуйскіх Прозаравай, аддадзеныя ў «арэндную пасэсію» да 2 красавіка 1796 году за суму ў 7 947 польскіх злотых і 29 грошаў ксяндзу Юзафу, сыну Марціна, Корсаку, каноніку інфлянцкаму. Адміністратарам быў яго пляменьнік Юзаф, сын Станіслава, Віткоўскі. Вёска Валокі на той час мела 69 двароў з 219 душамі мужчынскага і 202 жаночага полу прыгонных сялянаў<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 59. А. 171-189адв.</ref>. У «Камеральном описании... Речицкой округи», датаваным 29 студзеня 1796 году, [[фальварак]] і вёска Валокі названыя сярод паселішчаў у складзе Хвойніцкіх добраў Людвіка Прозара{{Заўвага|Тут, напэўна, дапушчана памылка прачытаньня тэксту рэвізіі, бо ў ёй згаданая Людвіка з князёў Шуйскіх Прозарава, жонка абознага Караля.}}, якія раней былі перайшлі «в казну», але «по высочайшему повелению» вернутыя Луізе Прозаравай<ref>Петреченко І. Є. «Камеральное описание… Речицкой округи» 1796 р.: інформаційний потенціал пам’ятки // Днепровский паром. Природное единство и историко-культурное взаимодействие белорусско-украинского пограничья / Материалы международной конференции (26-27 апреля 2018 г., г. Гомель). — Минск, 2018. С. 70 — 71</ref> З шляхецкай рэвізіі 1811 года вынікае, што фальварак Валокі трымаў у пасэсіі пан Трацяк, эканомам быў 26-гадовы Касьпер Канаржэўскі, на ўслугах — 12-гадовы Ануфрый Крушэўскі<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 263. А. 104</ref>. [[Файл:Jezapoŭ-Vałoki. Езапоў-Валокі (1887).jpg|значак|зьлева|Плян фальваркаў Езапоў і Валокі. 1887 г.]]Паводле інвэнтару Хвойніцкага маёнтка 1844 году, прыналежнага рэчыцкаму падкамораму Ўладыславу, сыну Караля, Прозару, адным зь сямі яго фальваркаў быў Валоцкі. У складзе апошняга — вёскі Валокі, Людвінопаль, Гарошкаў, мястэчка Хвойнікі<ref>НГАБ. Ф. 142. Воп. 1. Спр. 1475. А. 33адв. etc.</ref>. У «Списках населённых мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело]: 1857 г.» засьведчана, што 236 жыхароў абодвух полаў зь вёскі Валокі былі прыхаджанамі Хвойніцкай Сьвята-Пакроўскай царквы, 78 валоцкіх мужчын і 80 жанчын, якія жылі ў фальварку і ў вёсцы, зьяўляліся парафіянамі Астраглядаўскага касьцёлу Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі<ref>Расійскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 382, 666</ref>. У парэформавы пэрыяд Валокі адміністрацыйна належалі да Хвойніцкай воласьці. У пачатку 1870 году ў вёсцы было 218 сялян-уласьнікаў, прыпісаных да Валоцкага сельскага таварыства<ref>Список волостей, обществ и селений Минской губернии на 01. 01. 1870 г. — Минск, 1870. Л. 68адв.</ref>, да якога належаў яшчэ і Людвінопаль са сваімі 58 уласьнікамі. Згодна зь ведамасьцю Пакроўскай царквы ў Хвойніках на 1875 год, яе прыхаджанамі былі 223 асобы мужчынскага і 226 жаночага полу з 25 двароў вёскі Валокі<ref>НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 40937. А. 234, 239адв.; гл. таксама: Минские епархиальные ведомости. — Минск, 1876. № 10. С. 458; Описание церквей и приходов Минской епархии. VIII. Речицкий уезд. — Минск, 1879. С. 140</ref>. [[Файл:Museum in Chojniki.jpg|значак|Сядзібны дом А. Аўраамава на месцы фальварку Валокі. Сучасная вуліца Карла Маркса, 19]]Паводле пляну 1886 году, у мястэчку Хвойніках існавала Валоцкая вуліца, якая вяла да фальварку і вёскі Валокі<ref name="plan-1886">[[:Файл:Chvojniki. Хвойнікі (1886).jpg|Плян Хвойнікаў 1886 году]]</ref>. 2 лістапада 1887 году праўнук абознага Канстанцін, сын Мечыслава, Прозар прадаў абцяжараны даўгамі маёнтак Хвойнікі расейскім купцам з Арлоўскай губэрні, карачаўскаму Міхаілу Пятровічу Аўраамаву і трубчэўскаму Гаўрылу Сямёнавічу Курындзіну за 580 000 рублёў серабром<ref>Виноградов Д. Л. Живые прошлого страницы. / Дмитрий Леонидович Виноградов. — Минск: А. Н. Вараксин, 2018. С. 99 — 102</ref>. На 1909 год у вёсцы Валокі 136 двароў, 749 жыхароў, у дзьвюх аднайменных сядзібах адпаведна 1 двор, 35 жыхароў і 1 двор, 14 жыхароў<ref>Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 30</ref>. У 1912 годзе Андрэй Міхайлавіч Аўраамаў завершыў узьвядзеньне мураванага палацыка «u wjazdu do Chojnik», як вызначыў яго месцазнаходжаньне Анджэй Раствароўскі, унук Аляксандра Аскеркі, якому з-за дажджу ўвосень 1915 г., не даехаўшы да Рудакова, давялося тут заначаваць<ref>Rostworowski A. Ziemia, której już nie zobaczysz. Wspomnienia Kresowe. — Warszawa, 2001. S. 110.</ref>. А гэта — якраз на месцы першай з названых сядзібаў альбо уласна былога фальварку Валокі. === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскай мірнай дамовы]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), [[Нямецкая імпэрыя]] перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Ўкраінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Ўстаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана была часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Валокі і Хвойнікі, аднак, апынуліся ў складзе часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка – у Мазыры. Ад 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Ўкраінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918 – 1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 – 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917 – 1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. – Минск: Современная школа, 2011. С. 92 – 93; Ільїн О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. – 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 – січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. – Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286 – 296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918 – 1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 85</ref>. [[Файл:Пасёлак Лянтэрня на карце, складзенай ў 1924-26 гг.jpg|значак|зьлева|Вёска Валокі на мапе, складзенай у 1924-26 гг.]] 1 студзеня 1919 году, паводле пастановы І зьезду КП(б) Беларусі, Хвойнікі ўвайшлі ў склад [[ССРБ|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], аднак 16 студзеня Масква адабрала іх разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад [[РСФСР]]. 8 сьнежня 1926 году Валокі з Хвойнікамі вярнулі [[БССР]]. Тады ж вёска стала цэнтрам сельсавету ў складзе Хвойніцкага раёну [[Рэчыцкая акруга|Рэчыцкай акругі]]. З 9 чэрвеня 1927 году Валокі ў складзе [[Гомельская акруга|Гомельскай акругі]]. 30 сьнежня 1927 году сельсавет узбуйнены, у яго склад увайшла тэрыторыя скасаванага Малішаўскага сельсавету. 26 ліпеня 1930 году акруговы падзел быў скасаваны. З 20 лютага 1938 году Валокі з Хвойніцкім раёнам апынуліся ў межах [[Палеская вобласьць|Палескай вобласьці]] з цэнтрам у Мазыры, з 8 студзеня 1954 году — у Гомельскай вобласьці. 16 красавіка 1959 году Валоцкі сельсавет скасаваны, тэрыторыя перададзеная ў адміністрацыйнае падпарадкаваньне Хвойніцкага пасялковага савету<ref>Рашэнне выканкома Гомельскага абласнога Савета дэпутатаў працоўных ад 16 красавіка 1959 г. // Збор законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1959, № 5.</ref>. У 1972 годзе вёска Валокі далучаная да места Хвойнікі і названая вуліцай імя Катоўскага. == Асобы == * Віктар Дашук (нар. 1938) — беларускі кінарэжысэр-дакумэнталіст. == Заўвагі == {{заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} {{Гістарычныя мясцовасьці Хвойнікаў}} [[Катэгорыя:Хвойнікі]] mxhvp5rfhx0ux0vrfep12jd42hxdk6s 14 245166 2618931 2561333 2025-06-07T14:43:21Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2618931 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле дзесяцігодзьдзяў|Арганізацыі, заснаваныя ў|1960|}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:1960-я}} [[Катэгорыя:Арганізацыі паводле дзесяцігодзьдзяў заснаваньня]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1960-я гады|Арганізацыі]] [[Катэгорыя:Арганізацыі, заснаваныя ў XX стагодзьдзі]] gujziugyr87swrbqu8zv93fbamq4j5v 14 245175 2618940 2377234 2025-06-07T14:48:11Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2618940 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле дзесяцігодзьдзяў|Арганізацыі, заснаваныя ў|1920|}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:1920-я}} [[Катэгорыя:Арганізацыі паводле дзесяцігодзьдзяў заснаваньня]] [[Катэгорыя:Арганізацыі, заснаваныя ў XX стагодзьдзі]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1920-я гады|Арганізацыі]] 5d1k440tkdj3ub61j7uvyp14iddkekh 0 245520 2619146 2356717 2025-06-08T04:51:38Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619146 wikitext text/x-wiki {{навуковец}} '''Варвара Кухарэнка''' ({{Нарадзілася|9|3|1981}}, [[Менск]] — {{Памерла|22|6|2021}}, [[Менск]]<ref>[https://nn.by/?c=ar&i=274943 Памерла гісторык Варвара Кухарэнка, адна з найлепшых спецыялістак па Балканах. Ёй было 40 гадоў], Наша Ніва, 23-06-2021</ref>) — беларускі гісторык, кандыдат гістарычных навук (2007), спэцыяліст па Балканах. Скончыла Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт па спэцыяльнасьці "Гісторыя" ў 1999 годзе. Магістратуру — у 2005 годзе; асьпірантуру па спэцыяльнасьці "Ўсеагульная гісторыя", 2007 годзе. Абараніла кандыдацкую дысэртацыю па гісторыі Харватыі 1920-х гадоў. Працавала ў Беларускім дзяржаўным унівэрсытэце на гістарычным факультэце, катэдра гісторыі паўднёвых і заходніх славян. Навуковыя інтарэсы: гісторыя славянскіх краінаў. Дасьледчыца вяла па-беларуску сацыяльныя сеткі, была аўтаркай часопісу «[[Наша гісторыя]]». Хварэла на анкалёгію. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20210624204822/https://bsu.by/employee/40321-d Варвара Кухарэнка] на сайце БДУ * [https://scientby.nlb.by/by/documents/171544 Кухарэнка Варвара Мікалаеўна, кандыдат гістарычных навук]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, Вучоныя Беларусі {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Кухарэнка, Варвара}} [[Катэгорыя:Беларускія гісторыкі]] [[Катэгорыя:Кандыдаты гістарычных навук]] e2kw4aj4cy1st9ct91tfvhy8ed1mh5m 0 245947 2619089 2611039 2025-06-07T19:38:10Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 9 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619089 wikitext text/x-wiki {{Унівэрсытэт |Назва = Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту |Выява = |Памер выявы = |Подпіс выявы = |Дэвіз = |Дэвіз па-беларуску = |Заснаваны = {{Дата пачатку|1|10|1953|1}} |Тып = урадавы |Велічыня фонду = |Рэктар = Мікалай Казакоў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Кіраўніцтва ўнівэрсытэту|спасылка=https://bsut.by/by/university/about-by/rectorate-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту}}</ref> |Колькасьць факультэтаў = 9 (2021 год) |Колькасьць пэрсаналу = 300 (2021 год) |Колькасьць студэнтаў = 6000 (2021 год) |Колькасьць магістрантаў = |Колькасьць асьпірантаў = |Горад = [[Гомель]] |Краіна = Беларусь |Шырата паўшар’е = паўночнае |Шырата градусаў = 52 |Шырата хвілінаў = 25 |Шырата сэкундаў = 55 |Даўгата паўшар’е = усходняе |Даўгата градусаў = 31 |Даўгата хвілінаў = 0 |Даўгата сэкундаў = 7 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Кампус = гарадзкі |Былыя назвы = Беларускі інстытут інжынэраў чыгуначнага транспарту (да 6 кастрычніка 1993 году) |Колеры = |Талісман = |Знаходзіцца ў складзе = [[Міністэрства адукацыі Беларусі]] |Вэб-сайт = [https://bsut.by/by/ bsut.by/by] |Лягатып = |Памер лягатыпу = |Нататкі = }} '''Белару́скі дзяржа́ўны ўнівэрсытэ́т тра́нспарту''' (БелДУТ) — [[унівэрсытэт]] Беларусі, заснаваны ў кастрычніку 1953 году ў [[Гомель|Гомлі]] (цяпер [[Беларусь]]) ў якасьці Беларускага інстытуту інжынэраў чыгуначнага транспарту. На 2021 год БелДУТ улучаў 9 [[факультэт]]аў, Інстытут павышэньня кваліфікацыі і перападрыхтоўкі (ІПКП), Навукова-дасьледчы інстытут [[Чыгунка|чыгуначнага]] транспарту (НДІЧТ), Выпрабавальны цэнтар чыгуначнага транспарту (ВЦЧТ) і орган сэртыфікацыі. У якасьці філіяў БелДУТ працавала 3 [[каледж]]ы чыгуначнага транспарту ў [[Берасьце|Берасьці]], [[Ворша|Воршы]] і Гомлі. Налічвалася звыш 6000 [[студэнт]]аў і 300 выкладнікаў, сярод якіх было 150 [[дацэнт]]аў і [[прафэсар]]аў. Пры факультэтах дзейнічала 13 навуковых школаў. НДІЧТ налічваў 7 навукова-дасьледчых лябараторыяў. Студэнцкае мястэчка ўлучала спартовы комплекс і [[басэйн]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Аб унівэрсытэце|спасылка=https://bsut.by/by/university/about-by/bsut-resume-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>, а таксама налічвала 4 [[інтэрнат]]ы — № 1 (вул. Карповіча, д. 3), № 2 (вул. Кірава, д. 33), № 3 (Чырвонаармейская вул., д. 4) і № 4 (Чырвонаармейская вул., д. 4а). Пры гэтым інтэрнат № 4 належаў да 2-й катэгорыі, а №№ 1—3 — да 3-й катэгорыі жытла для іншагародніх<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Студэнцкае мястэчка|спасылка=https://bsut.by/by/university/about-by/stud-gorodok-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>. На 2019 год у ВНУ налічвалася 34 [[Імянная стыпэнцыя|імянныя]] [[стыпэндыя]]ты, зь іх: 4 — [[стыпэндыі прэзыдэнта Беларусі]], 3 — [[Стыпэндыя Францішка Скарыны|стыпэндыі Францішка Скарыны]], 23 — стыпэндыяў Рады ВНУ, 4 — стыпэндыі за высокія вытворчыя паказьнікі<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Імянныя стыпэндыяты|спасылка=https://bsut.by/by/university/about-by/imennye-stipendiaty-by/ii-semestr-2018-2019-navuchalnaga-goda|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2019|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>. БелДУТ месьціўся ў [[Чыгуначны раён (Гомель)|Чыгуначным раёне]] Гомлю па [[Вуліца Кірава (Гомель)|вул. Кірава]], д. 34<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Кантакты|спасылка=https://bsut.by/by/contacts-by/all-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2019|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>. == Факультэты і катэдры == На 2021 год Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту ў Гомлі налічваў 9 факультэтаў: 1) будаўнічы, 2) вайскова-транспартны, 3) эканомікі і бізнэс-тэхналёгіяў, 4) завочны, 5) мэханічны, 6) навучаньня замежных грамадзянаў, 7) кіраваньня працэсамі перавозак, 8) прамысловага і грамадзянскага будаўніцтва, 9) электратэхнічны<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Факультэты|спасылка=https://bsut.by/by/university/faculties-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>. У ВНУ дзейнічала 26 катэдраў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Катэдры|спасылка=https://bsut.by/by/university/faculties-by/department-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>. * ''[[Будаўнічы факультэт БелДУТ|Будаўнічы]]'' (БФ). Месьціўся ў навучальным корпусе № 2 па вул. Кірава, д. 34<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Кантакты Будаўнічага факультэту|спасылка=https://bsut.by/by/university/faculties-by/sf-by/kontakty-sf-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>. Ажыцьцяўляў навучаньне па 4-х спэцыяльнасьцях: 1) [[будаўніцтва]] чыгунак і шляхавая гаспадарка, 2) будаўніцтва дарог і [[лётнішча]]ў, 3) водазабесьпячэньне і водаадвядзеньне, 4) энэргаэфэктыўныя тэхналёгіі і энэргетычнае кіраваньне ў перавозках<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Спэцыяльнасьці Будаўнічага факультэту|спасылка=https://bsut.by/by/university/faculties-by/sf-by/spetsialnosti-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>. Поруч з асноўнай спэцыяльнасьцю студэнты маглі атрымаць падрыхтоўку па праграмах [[афіцэр]]аў запасу і малодшых камандзіраў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Будаўнічы факультэт|спасылка=https://bsut.by/by/university/faculties-by/sf-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>. Дзейнічала 3 катэдры, сярод іх агульнаадукацыйная катэдра водазабесьпячэньня, хіміі і [[Экалёгія|экалёгіі]], а таксама 2 выпускальныя: 1) праектаваньня, будаўніцтва і эксплюатацыі транспартных аб’ектаў; 2) фізыкі і энэргаэфэктыўных [[тэхналёгія]]ў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Катэдры і падразьдзяленьні Будаўнічага факультэту|спасылка=https://bsut.by/by/university/faculties-by/sf-by/kafedry-i-podrazdeleniya-str-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>. Заснаваны 23 кастрычніка 1954 году Загадам Галоўнай управы навучальных установаў Міністэрства шляхоў зносінаў СССР № 252/4<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Гісторыя Будаўнічага факультэту|спасылка=https://bsut.by/by/university/faculties-by/sf-by/istoriya-sf-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>. * ''[[Вайскова-транспартны факультэт БелДУТ|Вайскова-транспартны]]'' (ВТФ). Рыхтаваў афіцэраў з прысваеньнем званьне [[лейтэнант]]а для [[Дзяржаўны памежны камітэт Беларусі|Дзяржаўнага памежнага камітэту Беларусі]] і [[Узброеныя сілы Беларусі|Ўзброеных сілаў Беларусі]]. Улучаў камандаваньне, навучальна-мэтадычную частку і [[батальён]] курсантаў, 2 аддзяленьні — 1) страявое і кадраў, 2) матэрыяльна-тэхнічнага забесьпячэньня, а таксама 2 катэдры — 1) агульнавайскавой падрыхтоўкі, 2) вайскова-спэцыяльнай падрыхтоўкі<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Вайскова-транспартны факультэт|спасылка=https://bsut.by/by/university/faculties-by/vtf-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>. Месьціўся ў навучальным корпусе № 1<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Кантакты Вайскова-транспартнага факультэту|спасылка=https://bsut.by/by/university/faculties-by/vtf-by/kontakty-vtf-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>. Па сканчэньні 4-гадовага навучаньня выпускаў будаўнікоў і [[інжынэр]]аў шляхоў зносінаў, а таксама інжынэраў-мэханікаў па 6 спэцыяльнасьцях: 1) кіраваньне падразьдзяленьнямі транспартных войскаў, 2) аднаўленьне і будаўніцтва чыгуначнага шляху, 3) аднаўленьне і будаўніцтва штучных [[Збудаваньне|збудаваньняў]], 4) аднаўленьне і будаўніцтва транспартных камунікацыяў, 5) выкарыстаньне транспартных машынаў і абсталяваньня, 6) выкарыстаньне вайсковых [[самаход]]аў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Спэцыяльнасьці Вайскова-транспартнага факультэту|спасылка=https://bsut.by/by/university/faculties-by/vtf-by/spetsialnosti-vtf-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>. Заснаваны 11 чэрвеня 2003 году паводле Пастановы Савету міністраў Беларусі № 775 на аснове вайсковай катэдры БелДУТ. У 2005 годзе ў пасёлку [[Бярозка (Гомельскі раён)|Бярозкі]] [[Гомельскі раён|Гомельскага раёну]] стварылі Навучальна-палявы цэнтар ВТФ пры ўдзеле [[Вайсковая частка|вайсковай часткі]] № 83469 Дэпартамэнту чыгуначных войскаў Беларусі<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Гісторыя Вайскова-транспартнага факультэту|спасылка=https://bsut.by/by/university/faculties-by/vtf-by/istoriya-fakulteta-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>. * ''[[Факультэт эканомікі і бізнэс-тэхналёгіяў БелДУТ|Эканомікі і бізнэс-тэхналёгіяў]]'' (ФЭБТ). Улучаў 4 катэдры: 1) [[Бухгальтарскі ўлік|бухгальтарскага ўліку]], аналізу і [[аўдыт]]у; 2) эканомікі транспарту; 3) мытнай справы; 4) [[Філязофія|філязофіі]], гісторыі і [[Паліталёгія|паліталёгіі]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Факультэт эканомікі і бізнэс-тэхналёгіяў|спасылка=https://bsut.by/by/university/faculties-by/gef-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>. Месьціўся ў навучальным корпусе № 2<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Кантакты Факультэту эканомікі і бізнэс-тэхналёгіяў|спасылка=https://bsut.by/by/university/faculties-by/gef-by/contacts-td-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>. Выпускаў [[бухгальтар]]аў, аўдытараў, падатковых рэвізораў, адмыслоўцаў у галіне статыстыкі і лягістаў, а таксама бізнэс-аналітыкаў па 3-х спэцыяльнасьцях: 1) бухгальтарскі ўлік, аналіз і аўдыт; 2) мытная справа, 3) [[Інфармацыйная сыстэма|інфармацыйныя сыстэмы]] і тэхналёгіі<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Спэцыяльнасьці Факультэту эканомікі і бізнэс-тэхналёгіяў|спасылка=https://bsut.by/by/university/faculties-by/gef-by/specialities-gef-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>. Заснаваны ў лютым 1990 году ў якасьці Гуманітарнага факультэту, які ў лютым 1996 году перайменавалі ў Гуманітарна-эканамічны<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Гісторыя Факультэту эканомікі і бізнэс-тэхналёгіяў|спасылка=https://bsut.by/by/university/faculties-by/gef-by/istoriya-fakulteta-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>. * ''Завочны'' (ЗФ). На 2021 год налічваў каля 2000 студэнтаў, якія складалі 1/3 навучэнцаў БелДУТ, таму зьяўляўся найбольшым факультэтам [[ВНУ]]. Большасьцю навучаньне праходзілі будаўнікі і перавозчыкі<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Завочны факультэт|спасылка=https://bsut.by/by/university/faculties-by/zf-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>. Рыхтаваў адмыслоўцаў па 12 спэцыяльнасьцях: 1) ладжаньне перавозак і кіраваньне на чыгунцы, 2) транспартная лягістыка, 3) бухгальтарскі ўлік і аўдыт, 4) гаспадарка і ладжаньне вытворчасьці, 5) выкарыстаньне пагрузачна-разгрузачных і дарожна-будаўнічых машынаў і абсталяваньня, 6) электразабесьпячэньне, 7) [[цеплавоз]]ы, 8) [[вагон]]ы, 9) грамадзянскае і прамыслоўвае будаўніцтва, 10) будаўніцтва чыгункі і шляхавая гаспадарка, 11) будаўніцтва дарог і лётнішчаў, 12) аўтаматыка і сувязь на чыгунцы<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Спэцыяльнасьці Завочнага факультэту|спасылка=https://bsut.by/by/university/faculties-by/zf-by/spetsialnosti-zf-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>. Месьціўся ў навучальным корпусе № 4 па вул. Кірава, д. 34<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Кантакты Завочнага факультэту|спасылка=https://bsut.by/by/university/faculties-by/zf-by/kontakty-zf-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>. * ''[[Мэханічны факультэт БелДУТ|Мэханічны]]'' (МФ). Існаваў з 1953 году. Улучаў [[Магістратура|магістратуру]] і [[Асьпірантура|асьпірантуру]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Мэханічны факультэт|спасылка=https://bsut.by/by/university/faculties-by/mf-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>. Месьціўся ў навучальным корпусе № 1<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Кантакты Мэханічнага факультэту|спасылка=https://bsut.by/by/university/faculties-by/mf-by/contacts-mf-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>. Рыхтаваў электрамэханікаў, інжынэраў-мэханікаў і энэргетыкаў па 7 спэцыяльнасьцях: 1) цеплавозы, 2) [[электратранспарт]] і [[мэтрапалітэн]], 3) вагоны, 4) кантроль і дыягностыка на чыгунцы, 5) абсталяваньне і спосабы павышэньня зносаўстойлівасьці аднаўленьня дэталяў машынаў і прыбораў, 6) выкарыстаньне пагрузачна-разгрузачных і дарожна-будаўнічых машынаў і абсталяваньня, 7) электразабесьпячэньне чыгункі<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Спэцыяльнасьці Мэханічнага факультэту|спасылка=https://bsut.by/by/university/faculties-by/mf-by/spetsialnosti-mf-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>. Налічваў 5 катэдраў: 1) вагонаў, 2) [[Графіка|графікі]], 3) транспартна-тэхналягічных [[машына]]ў і абсталяваньня, 4) [[Лякаматыў|лякаматываў]], 5) тэхнічнай [[Фізыка|фізыкі]] і тэарэтычнай [[Мэханіка|мэханікі]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Катэдры і падразьдзяленьні Мэханічнага факультэту|спасылка=https://bsut.by/by/university/faculties-by/mf-by/kafedry-fakulteta-mf-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>. * ''Навучаньня замежных грамадзянаў'' (ФНЗГ). Навучаў іншаземцаў, у тым ліку на ступенях магістратуры, вочнай і завочнай асьпірантуры і [[Дактарантура|дактарантуры]]. Таксама ажыцьцяўляў іх навуковае стажаваньне і павышэньне кваліфікацыі. На 2021 год навучаў грамадзянаў зь 10 краінаў [[Азія|Азіі]] — [[Азэрбайджан]]у, [[Емэн]]у, Ізраілю, Іраку, Кітаю, [[Лібан]]у, Пакістану, [[Сырыя|Сырыі]], [[Туркмэністан]]у і [[Узбэкістан|Ўзбэкістану]]; 3-х суседніх краінаў Эўропы — Латвіі, [[Летува|Летувы]] і Ўкраіны, а таксама з [[Мазамбік]]у]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Факультэт навучаньня замежных грамадзянаў|спасылка=https://bsut.by/by/university/faculties-by/inostrannykh-studentov-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>. Знаходзіўся ў навучальным корпусе № 4<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Кантакты Факультэту навучаньня замежных грамадзянаў|спасылка=https://bsut.by/by/university/faculties-by/inostrannykh-studentov-by/contacts-fs-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>. Заснаваны 1 кастрычніка 1993 году ў якасьці Факультэту замежных студэнтаў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Гісторыя Факультэту навучаньня замежных грамадзянаў|спасылка=https://bsut.by/by/university/faculties-by/inostrannykh-studentov-by/istoriya-fakulteta-fis-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>. * ''[[Факультэт кіраваньня працэсамі перавозак БелДУТ|Кіраваньня працэсамі перавозак]]'' (ФКПП). Утвораны 23 кастрычніка 1954 году ў якасьці Эксплюатацыйнага факультэту, які займеў сучасную назву ў 1981 годзе. На 2021 год налічваў 50 выкладнікаў і каля 500 студэнтаў. Меў магістратуру і рыхтаваў лягістаў, інжынэраў-кіраўнікоў, інспэктараў і эканамістаў для чыгункі, аўтамабільных і рачных перавозак па 5 спэцыяльнасьцях: 1) ладжаньне міжнародных перавозак і кіраваньне на аўтамабільным і гарадзкім транспарце, 2) ладжаньне бясьпекі дарожнага руху, 3) ладжаньне перавозак і кіраваньне на чыгунцы, 4) ладжаньне рачных перавозак, 5) [[лягістыка]] чыгункай. Спадарожна студэнты маглі прайсьці падрыхтоўку малодшых камандзіраў і афіцэраў запасу з прысваеньнем вайсковага званьня. Налічваў 3 катэдры: 1) кіраваньня эксплюатацыйнай працай і ахова працы, 2) кіраваньня грузавой і камэрцыйнай працай, 3) кіраваньня аўтаперавозкамі і дарожным рухам. На катэдрах існавалі навучальныя лябараторыі<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Факультэт кіраваньня працэсамі перавозак|спасылка=https://bsut.by/by/university/faculties-by/upp-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>. Месьціўся ў навучальным корпусе № 1<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Кантакты Факультэту кіраваньня працэсамі перавозак|спасылка=https://bsut.by/by/university/faculties-by/upp-by/contacts-kpp-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>. Дзейнічалі ансамбль народнага танцу «[[Палескія зоры]]» і студыя эстраднага танцу<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Жыцьцё Факультэту кіраваньня працэсамі перавозак|спасылка=https://bsut.by/by/university/faculties-by/upp-by/zhizn-fakulteta-upp-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>. * ''[[Факультэт прамысловага і грамадзянскага будаўніцтва БелДУТ|Прамысловага і грамадзянскага будаўніцтва]]'' (ФПГБ). Створаны ў 1957 годзе на аснове аднайменнай катэдры. Працавала 3 катэдры: 1) [[Архітэктура|архітэктуры]] і будаўніцтва, 2) будаўнічых тэхналёгіяў і канструкцыяў, 3) будаўнічай мэханікі. На 2021 год налічваў 14 [[Кандыдат навук|кандыдатаў навук]] і 5 прафэсараў. Дзейнічалі выпрабавальныя лябараторыі. Выпускальныя катэдры мелі аддзяленьні на будаўнічых прадпрыемствах «[[Гомельжалезабетон]]» і «[[Гомельскі дарожна-будаўнічы камбінат]]», а таксама ў інстытутах «[[Гомельграмадзянпраект]]» і «[[Гомельаблбудпраект]]». Рыхтаваў дойлідаў, інжынэраў-будаўнікоў і тэхнолягаў, інжынэраў [[Нерухомасьць|нерухомасьці]] па спэцыяльнасьцях і спэцыялізацыях: 1) спосабы і ладжаньне будаўнічай вытворчасьці, 2) выкарыстаньне [[Будынак|будынкаў]] і збудаваньняў, 3) адбудова і [[рэстаўрацыя]] будынкаў і збудаваньняў, 4) вытворчасьць зборных і маналітных [[жалезабэтон]]ных канструкцыў, 5) экспэртыза і кіраваньне нерухомасьцю, 6) архітэктура прамысловых будынкаў і збудаваньняў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Факультэт прамысловага і грамадзянскага будаўніцтва|спасылка=https://bsut.by/by/university/faculties-by/pgs-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>. Знаходзіўся ў навучальным корпусе № 2<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Кантакты Факультэту прамысловага і грамадзянскага будаўніцтва|спасылка=https://bsut.by/by/university/faculties-by/pgs-by/contacts-pgs-by-2|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>. * ''[[Электратэхнічны факультэт БелДУТ|Электратэхнічны]]'' (ЭТФ). Рыхтаваў інжынэраў чыгункі па 3-х [[спэцыялізацыя]]х: 1) аўтаматыка і [[тэлемэханіка]], 2) сыстэмы перадачы і разьмеркаваньня інфармацыі, 3) мікра[[працэсар]]ныя інфармацыйна-кіраўнічыя сыстэмы. Існавалі магістратура, асьпірантура і дактарантура. Заснаваны ў 1970 годзе. Дзейнічала 2 базавыя катэдры: 1) [[Найвышэйшая матэматыка|найвышэйшай матэматыкі]], 2) [[Электратэхніка|электратэхнікі]], а таксама 2 выпускальныя катэдры: 1) аўтаматыкі, тэлемэханікі і сувязі, 2) інфармацыйна-кіраўнічых сыстэмаў і тэхналёгіяў. Апошнія 2 катэдры вялі спэцкурсы і дыплёмнае праектаваньне. Выпускнікі складалі аснову супрацоўнікаў [[Беларуская чыгунка|Беларускай чыгункі]]. У ходзе навуковых дасьледаваньняў распрацоўвалі чыгуначную аўтаматыку і сродкі сувязі, а таксама сеткі кіраваньня. Студэнты маглі таксама прайсьці падрыхтоўку малодшых камандзіраў і афіцэраў запасу на вайсковай катэдры з прысваеньнем званьня<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Электратэхнічны факультэт|спасылка=https://bsut.by/by/university/faculties-by/etf-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>. ЭТФ месьціўся ў навучальным корпусе № 3<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Кантакты Электратэхнічнага факультэту|спасылка=https://bsut.by/by/university/faculties-by/etf-by/rosters-etf-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>. == Падразьдзяленьні == [[Файл:BelSUT Gomel-3.jpg|значак|260пкс|Адзін з карпусоў БелДУТ (2007 год) у будынку былой [[Гомельская мужчынская гімназія|Гомельскай мужчынскай гімназіі]] (2007 год)]] На 2021 год Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту ў Гомлі ўлучаў наступныя падразьдзяленьні: * 3 цэнтры — выдавецкі, вылічальны (утвораны ў студзені 1984 году)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Гісторыя Вылічальнага цэнтру|спасылка=https://bsut.by/by/university/departments-by/vc-by/history-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref> і выпрабавальны<ref name="г"/>; * 15 аддзелаў: 1) [[Інфармацыйная сыстэма|інфармацыйных сыстэмаў]], 2) кадраў, 3) [[Магістратура|магістратуры]] і студэнцкай навукі, 4) міжнародных сувязяў, 5) выхаваўчай працы з [[моладзь]]дзю, 6) якасьці і інфармацыйнага забесьпячэньня навучальнага працэсу, 7) навучальна-мэтадычны, 8) плянава-эканамічны, 9) праектна-канструктарскі (заснаваны 10 лістапада 2009 году)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Праектна-канструктарскі аддзел|спасылка=https://bsut.by/by/university/departments-by/pka-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>, 10) арганізацыйнай працы і прававога забесьпячэньня, 11) забесьпячэньня, 12) галоўнага энэргетыка, 13) экплюатацыйна-тэхнічны, 14) забесьпячэньня [[Бясьпека|бясьпекі]] і аховы працы, 15) сэртыфікацыі<ref name="г"/>; * навукова-тэхнічная [[бібліятэка]] і [[музэй]] (адчынены 1 кастрычніка 1985 году)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Музэй|спасылка=https://bsut.by/by/university/departments-by/muzej-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>; * плавальны [[басэйн]] (з сакавіка 2003-га) і спартовы клюб (створаны ў 1958 годзе)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Гісторыя Спартовага клюбу|спасылка=https://bsut.by/by/university/departments-by/sportivnyj-klub-by/istoriya-kluba-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>; * канцылярыя і бухгальтэрыя, студэнцкае мястэчка, пункт аховы здароўя і навукова-дасьледчы сэктар<ref name="г">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Кантакты падразьдзяленьняў|спасылка=https://bsut.by/by/contacts-by/all-by/podrazdeleniya-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>. Зь верасьня 1956 году выпускалі газэту «Весьці БелДУТ», якая на 2021 год выходзіла двойчы на месяц накладам 700 асобнікаў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Рэдакцыя газэт «Весьці БелДУТ»|спасылка=https://bsut.by/by/bsut-media-by/gazeta-vesti-belguta-by/vsjo-o-gazete-by/redaktsiya-gazety-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>. === Каледжы і Інстытут перападрыхтоўкі === На 2021 году Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту ў Гомлі меў у падпарадкаваньні 3 каледжы чыгуначнага транспарту, далучаныя 23 траўня 2015 году загадам [[Міністэрства транспарту і камунікацыяў Беларусі]] № 35: * [[Аршанскі каледж чыгуначнага транспарту|Аршанскі]] (вул. Клімента Ціміразева, д. 26)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Аршанскі каледж - філія БелДУТ|спасылка=https://bsut.by/by/university/colleges-by/orshanskij-kolledzh-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>, заснаваны ў кастрычніку 1929 году<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Пра каледж|спасылка=http://ogkjt.bsut.by/about|выдавец=Аршанскі каледж чыгуначнага транспарту|мова=ru|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>; * [[Берасьцейскі каледж чыгуначнага транспарту|Берасьцейскі]] (Пушкінская вул, д. 65)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Берасьцейскі каледж - філія БелДУТ|спасылка=https://bsut.by/by/university/colleges-by/brestski-kaledzh-filiyal-beldut|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>, заснаваны 14 чэрвеня 1940 году<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Этапы разьвіцьця|спасылка=http://brest.bsut.by/history_1.html|выдавец=Берасьцейскі каледж чыгуначнага транспарту|мова=ru|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>; * [[Гомельскі каледж чыгуначнага транспарту|Гомельскі]] ([[Савецкая вуліца (Гомель)|Савецкая вул.]], д. 59)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Гомельскі каледж - філія БелДУТ|спасылка=https://bsut.by/by/university/colleges-by/gomelski-kaledzh|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>, заснаваны ў кастрычніку 1878 году<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Гісторыя Гомельскага каледжу|спасылка=https://bsut.by/by/university/colleges-by/gomelski-kaledzh/gomel-history-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>. Інстытут павышэньня кваліфікацыі і перападрыхтоўкі (ІПКП) БелДУТ набіраў слухачоў для завочнага навучаньня працягласьцю ад 18 да 24 месяцаў па 8 спэцыяльнасьцях. Ажыцьцяўлася перападрыхтоўка эканамістаў, [[бухгальтар]]аў, мэнэджэраў, лягістаў, [[праграміст]]аў, ахоўнікаў працы і будаўнікоў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Перападрыхтоўка кіраўнічых працаўнікоў і спэцыялістаў, якія маюць вышэйшую адукацыю|спасылка=https://bsut.by/by/students-by/ipk-pk-by/ipk-by/ipk-pd-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>. Таксама праводзілася перадатэстацыйная падрыхтоўка будаўнікоў у групах паводле 11 пасадаў: 1) інжынэр-каштарысьнік, 2) начальнік падразьдзяленьня праектнай дакумэнтацыі, 3) галоўны каштарысьнік, 4) [[прараб]] і майстар цепласетак і [[мантаж]]у праветрываньня, 5) прараб і майстар [[вадаправод]]у і [[Каналізацыя|каналізацыі]], 6) прараб і майстар будоўлі, 7) інжынэр тэхнагляду за будоўляй, 8) галоўны інжынэр вадаправоду, цепласетак і мантажу праветрываньня, 9) галоўны інжынэр электрасетак, праветрываньня, цепласетак і вадаправоду, 10) галоўны інжынэр будоўлі, 11) начальнік вытворча-тэхнічнага аддзелу агульнабудаўнічай працы<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Перадатэстацыйная падрыхтоўка спэцыялістаў будаўнічай галіны|спасылка=https://bsut.by/by/students-by/ipk-pk-by/ipk-by/predattestatsionnaya-podgotovka-spetsialistov-stroitelnoj-otrasli-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>. Інстытут заснавалі 19 сьнежня 1968 году ў якасьці Факультэту павышэньня кваліфікацыі (ФПК) паводле Загаду Міністэрства шляхоў зносінаў № 1491. 19 ліпеня 1994 году [[Міністэрства адукацыі Беларусі]] і [[Міністэрства транспарту і камунікацыяў Беларусі]] сумесным Загадам № 131-П/208 пераўтварылі ФПК БелДУТ у Інстытут павышэньня кваліфікацыі і перападрыхтоўкі (ІПКП)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Гісторыя Інстытуту павышэньня кваліфікацыі і перападрыхтоўкі|спасылка=https://bsut.by/by/students-by/ipk-pk-by/ipk-by/istoriya-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>. == Грамадзкія аб’яднаньні == На 2021 год у Беларускім дзяржаўным унівэрсытэце транспарту дзейнічалі суполкі 5 [[Грамадзкае аб’яднаньне|грамадзкіх аб’яднаньняў]]: «[[Белая Русь (грамадзкая арганізацыя)|Белая Русь]]» (зь 2008 году)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Гісторыя разьвіцьця РГА «Белая Русь»|спасылка=https://bsut.by/by/university/social-communities-by/belayarus-by/istoriya-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>, [[Беларускі рэспубліканскі саюз моладзі]], [[Беларускае грамадзкае аб’яднаньне вэтэранаў]] (з 25 лютага 1987 году)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Гісторыя вэтэранскай арганізацыі|спасылка=https://bsut.by/by/university/social-communities-by/belayarus-by/istoriya-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>, Камітэт прафсаюза супрацоўнікаў (1145 дзейных сябраў і 195 на пэнсіі на 2021 год<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Камітэт прафсаюза супрацоўнікаў|спасылка=https://bsut.by/by/university/social-communities-by/belayarus-by/istoriya-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>, заснаваны 12 кастрычніка 1953 году)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Гісторыя Камітэту прафсаюза супрацоўнікаў|спасылка=https://bsut.by/by/university/social-communities-by/komitet-profsoyuza-sotrudnikov-by/istoriya-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref> у складзе [[Фэдэрацыя прафсаюзаў Беларусі|Фэдэрацыі прафсаюзаў Беларусі]] і таварыства «[[Веды (таварыства)|Веды]]» (дзейнічае з 1998 году, налічвала звыш 100 лектараў на 2021 год)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Гісторыя ПА РДГА таварыства «Веды»|спасылка=https://bsut.by/by/university/social-communities-by/znanie-by/istoriya-po-obshchestva-znanie-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>. Таксама існаваў Студэнцкі клюб імя [[Алег Коваль|Алега Коваля]], заснаваны ў 1976 годзе ў якасьці моладзевага клюбу «Сталёвыя магістралі». На 2021 год у клюбе дзейнічала 17 творчых суполак: народны ансамбль танцу «[[Палескія зоры]]» (з 1976 году), тэатральная студыя (створаная ў 1988 годзе на аснове тэатру «Карчагінцы»), тэатар эстрадных мініяцюраў «Альянс» (з 1993 году каманда [[КВЗ]], якая ў 1995 годзе была чэмпіёнам Беларусі), студыя бальна-спартовага танцу (з 1997 году) і студыя спартовага танцу «Максімум» (з 2006 году), а таксама [[Хор|харавая]] студыя, [[тэатар]] ценяў, ВІА «Пунсовыя гвазьдзікі», студыя чытальнікаў, гурт [[брэйк-данс]]у «Магніт», духавы [[аркестар]], кінастудыя «Экспрэс», аркестар народных інструмэнтаў, [[джаз]]авы гурт «Прывітаньне Вам», клюб [[Аўтарская песьня|аўтарскай песьні]], вакальны гурт і студыя салістаў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Студэнцкі клюб імя Алега Коваля|спасылка=https://bsut.by/by/university/social-communities-by/studen-klub-kovalya-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>. Гісторыка-патрыятычны клюб «Айчына» стварылі 15 лютага 2018 году для паездак па гістарычных мясьцінах [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]] і ўтварэньня навыкаў [[Грамадзянская абарона|грамадзянскай абароны]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Вайскова-патрыятычны клуб «Айчына»|спасылка=https://bsut.by/by/university/social-communities-by/otechestvo-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>. == Магістратура і навука == На 2021 год Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту ў Гомлі прымаў у магістратуру па 7 спэцыяльнасьцях: 1) эканоміка; 2) бухгальтарскі ўлік, аналіз і [[аўдыт]]; 2) інавацыйныя тэхналёгіі і [[Машынабудаваньне|машынабудаваньні]], 4) чыгуначны транспарт, 5) аўтаматызацыя, 6) архітэктура, 7) узьвядзеньне будынкаў і [[Збудаваньне|збудаваньняў]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Магістратура|спасылка=https://bsut.by/by/students-by/vtoraya-stupen-obucheniya-by/magisters-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>. У [[Асьпірантура|асьпірантуру]] набіралі на 10 спэцыяльнасьцяў: 1) матэматычныя [[лёгіка]], [[альгебра]] і [[тэорыя лікаў]]; 2) мэханіка дэфармуемага цьвёрдага цела; 3) дынаміка і трываласьць [[машына]]ў, прыладаў і апаратуры; 4) матэматычнае [[мадэляваньне]], лікавыя спосабы і комплексы праграмаў; 5) [[матэрыялазнаўства]] ў [[Машынабудаваньне|машынабудаваньні]]; 6) рухомы склад [[Чыгунка|чыгункі]], цяга [[цягнік]]оў і электрыфікацыя; 7) кіраваньне працэсамі перавозак; 8) архітэктура [[Будынак|будынкаў]] і збудаваньняў, гарадзкіх і [[Вёска|сельскіх]] паселішчаў, міжсялёных земляў; 10) эканоміка і кіраваньне [[Народная гаспадарка|народнай гаспадаркай]]. На 2 гады ў асьпірантуру таксама платна без уступных іспытаў залічвалі сушукальнікаў для здачы кандыдацкіх экзамэнаў і заліку агульнаадукацыйных дысцыплінаў. Набор у дактарантуру ажыцьцяўлялі на 3 спэцыяльнасьці: 1) дынаміка і трываласьць машынаў, прыладаў і апаратуры; 2) рухомы склад чыгункі, цяга цягнікоў і электрыфікацыя; 3) кіраваньне працэсамі перавозак. Тэрмін дзённай падрыхтоўкі складаў 3 гады, а [[сушукальніцтва]] — 5 гадоў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Асьпірантура і дактарантура|спасылка=https://bsut.by/by/science-by/aspirantura-doktorantura-by/aspirantura-i-doktorantura-by/asp-enter-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>. [[Найвышэйшая атэстацыйная камісія Беларусі]] стварыла пры БелДУТ у Гомлі 2 рады па абароне дысэртацыяў на атрыманьне ступені: * [[Кандыдат навук|кандыдата]] і доктара [[Тэхнічныя навукі|тэхнічных навук]] па 2 спэцыяльнасьцях — 1) рухомы склад чыгункі, цяга цягнікоў і электрыфікацыя, 2) кіраваньне працэсамі перавозак; * кандыдата фізыка-матэматычных навук па спэцыяльнасьці — мэханіка дэфармаванага цьвёрдага цела<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Рады па абароне|спасылка=https://bsut.by/by/science-by/research-activities-by/sertifikatsiya-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>. === Навукова-дасьледчы інстытут === На 2021 год Навукова-дасьледчы інстытут чыгуначнага транспарту (НДІЧТ) БелДУТ налічваў 6 лябараторыяў: # кіраваньня перавозачным працэсам (КПП) — заснаваная ў 1999 годзе на аднайменнай катэдры<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=НДЛ «Кіраваньне перавозачным працэсам»|спасылка=https://bsut.by/by/science-by/niizht-by/nil-upp-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>, налічвала 5 дасьледнікаў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Склад НДЛ «Кіраваньне перавозачным працэсам»|спасылка=https://bsut.by/by/science-by/niizht-by/nil-upp-by/sostav-nil-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>; # дыягностыкі, выпрабаваньня і [[Дасьледаваньне|дасьледаваньня]] будаўнічых матэрыялаў і канструкцыяў (ДВДБМК) імя [[Ігар Кудраўцаў|Ігара Кудраўцава]], створаная 5 лютага 1991 году ў якасьці лябараторыі мэханікі грунтоў, падставаў і [[Падмурак|падмуркаў]] — з 2009 году дзейнічае пры катэдры прамысловых і грамадзянскіх збудаваньняў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=НДЛ «Дыягностыка, выпрабаваньне і дасьледаваньне будаўнічых матэрыялаў і канструкцый» імя праф. I.А.Кудраўцава|спасылка=https://bsut.by/by/science-by/niizht-by/nil-skoif-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>, аснашчалася 3-ма гідраўлічнымі [[прэс]]амі і вымяральнікам трываласьці будаўнічых матэрыялаў, малатком Кашкарава і вызначальнікам воданепранікальнасьці [[бэтон]]у і 3-ма сушыльнымі [[шафа]]мі<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Выпрабавальнае абсталяваньне НДЛ «Дыягностыка, выпрабаваньне і дасьледаваньне будаўнічых матэрыялаў і канструкцый» імя праф. I.А.Кудраўцава|спасылка=https://bsut.by/by/science-by/niizht-by/nil-skoif-by/ispytatelnoe-oborudovanie-nil-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>; # грузавой і камэрцыйнай працы і тарыфаў (ГКПТ), заснаваная 2 сакавіка 1998 году і 1 чэрвеня ўлучаная ў Цэнтар комплексных транспартных праблемаў — налічвала 5 дасьледнікаў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=НДЛ «Грузавая, камэрцыйная праца і тарыфы»|спасылка=https://bsut.by/by/science-by/niizht-by/nil-hkrt|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>; # эканамічнага аналізу, мэтадалёгіі бухгальтарскага і [[Падатак|падатковага]] ўліку — заснаваная 17 сьнежня 2001 году<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=НДЛ «Эканамічны аналіз, мэтадалёгія бухгальтарскага і падатковага ўліку»|спасылка=https://bsut.by/by/science-by/niizht-by/nil-emb-i-nu-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>; # тэхнічных і тэхналягічных ацэнак рэсурсу адзінак рухомага складу — створаная 24 студзеня 1997 году сумесным зь [[Беларуская чыгунка|Беларускай чыгункай]] распараджэньнем<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=ГНДЛ «Тэхнічныя і тэхналягічныя ацэнкі рэсурсу адзінак рухомага складу»|спасылка=https://bsut.by/by/science-by/niizht-by/onil-toreps-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>; # бясьпекі і электрамагнітнай сумяшчальнасьці тэхнічных сродкаў — заснаваная 10 сакавіка 1999 году<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Пра нас|спасылка=http://ems.bsut.by/o-laboratorii/|выдавец=Навукова-дасьледчая лябараторыя бясьпекі і электрамагнітнай сумяшчальнасьці тэхнічных сродкаў БелДУТ|мова=ru|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>, налічвала 6 навукоўцаў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Супрацоўнікі|спасылка=http://ems.bsut.by/sotrudniki/|выдавец=Навукова-дасьледчая лябараторыя бясьпекі і электрамагнітнай сумяшчальнасьці тэхнічных сродкаў БелДУТ|мова=ru|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>. === Выпрабавальны цэнтар === На 2021 год Выпрабавальны цэнтар чыгуначнага транспарту (ВЦЧТ) БелДУТ выконваў: * выпрабаваньні 107 відаў чыгуначнага абсталяваньня, у тым ліку грузавых і пасажырскіх [[вагон]]аў, [[электрацягнік]]аў і [[цеплавоз]]аў, міжвагонных злучэньняў і вагонных колавых параў, высакавольтных зазямляльнікаў і рэлейных чуйнікаў, надрэсорных бэлек і бакавых рамаў цялежак, спружынаў рэсорнага падвешваньня і паветраных рэзэрвуараў для аўтатармазоў, прыладаў кіраваньня і злучальных рукавоў для тармазоў, тармазных цыліндраў і аўтасчэпкі, электрапеччак і аўтарэгулятараў тармазной рычажнай перадачы, тармазных калодак і ліставых [[рысора]]ў, чыставых і чарнавых восяў, ролікавых падшыпнікаў і вэнтыльных разраднікаў перанапругі, тармазных дыскаў і цыліндрычных зубчастых колаў цягавых перадачаў, чыгуначных [[Рэйка|рэек]] і кантактных [[Дрот|дратоў]], [[шпала]]ў і стрэлачных прывадаў; * распрацоўку і вымярэньні ў 16 галінах экалягічнай бясьпекі і аховы працы на прадпрыемствах перавозак і прамысловасьці; * 10 відаў абсьледаваньняў і вымярэньняў у галіне энэргаспажываньня і ашчаджэньня паліўна-энэргетычных рэсурсаў на прадпрыемствах<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Выпрабавальны цэнтр чыгуначнага транспарту|спасылка=https://www.bsut.by/by/science-by/izt-by/vyprab-centr|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>. Выпрабавальны цэнтар БелДУТ улучаў 2 аддзелы: * выпрабаваньняў аб’ектаў чыгуначнага транспарту і інфраструктуры, які меў: выпрабавальны [[палігон]], 2 сэктары — 1) тэхнічнага забесьпячэньня, 2) аналізу і пэрспэктыўнага разьвіцьця, а таксама 4 лябараторыі: 1) тармазных сыстэмаў рухомага складу, 2) электрычных і [[Электроніка|электронных]] сыстэмаў, 3) дынамікі і трываласьці, 4) камплектавальных і матэрыялаў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Аддзел выпрабаваньняў аб'ектаў чыгуначнага транспарту і інфраструктуры ВЦЧТ|спасылка=https://www.bsut.by/by/science-by/izt-by/vyprab-centr/otdel-ispytanij-ob-ektov-zheleznodorozhnogo-transporta-i-infrastruktury-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>; * [[Экалягічная бясьпека|экалягічнай бясьпекі]] і энэргазьберажэньня на транспарце, які ўлучаў 3 лябараторыі: 1) экалягічнай бясьпекі, 2) энэргаэфэктыўнасьці і аховы працы, 3) фізыка-хімічную — налічваў звыш 150 выпрабавальных прыладаў і 33 навуковыя супрацоўнікі<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Аддзел экалягічнай бясьпекі і энэргазьберажэньня на транспарце ВЦЧТ|спасылка=https://www.bsut.by/by/science-by/izt-by/vyprab-centr/otdel-ekologicheskoj-bezopasnosti-i-energosberezheniya-na-transporte-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>, заснаваны ў 2000 годзе ў якасьці навукова-дасьледчага цэнтру, які 7 верасьня 2015 году загадам рэктара БелДУТ № 696 улучылі ў склад ВЦЧТ<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Гісторыя Аддзелу экалягічнай бясьпекі і энэргазьберажэньня на транспарце ВЦЧТ|спасылка=https://www.bsut.by/by/science-by/izt-by/vyprab-centr/otdel-ekologicheskoj-bezopasnosti-i-energosberezheniya-na-transporte-by/istoriya-otdela-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>. === Выданьні і канфэрэнцыі === На 2021 год Беларусі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту ў Гомлі выпускаў 5 навуковых выданьняў, зь іх першыя 4 былі ўхваленыя [[Найвышэйшая атэстацыйная камісія Беларусі|Найвышэйшай атэстацыйнай камісіяй Беларусі]]: * часопіс «[[Весьнік БелДУТ]]: навука і транспарт» ([[ISSN]] 2227-1120) двойчы на год з красавіка 2000 году сумесна зь [[Міністэрства транспарту і камунікацыяў Беларусі|Міністэрствам транспарту і камунікацыяў Беларусі]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Весьнік БелДУТ: навука і транспарт (аб часопісе)|спасылка=https://bsut.by/by/science-by/scientific-publication-bi/vestnik-2#ab-chasopise|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>; * 3 міжнародныя зборнікі навуковых працаў: «Мэханіка. Дасьледаваньні і інавацыі» (ISSN 2519-8742), «Праблемы пэрспэктыўнага разьвіцьця чыгуначных станцый і вузлоў» (ISSN 2664-5025) і «Рынак транспартных паслуг» (ISSN 2225-6741, штогод з 23 лістапада 2001 году)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Навуковы зборнік «Рынак транспартных паслуг»|спасылка=https://bsut.by/by/science-by/scientific-publication-bi/rynok-transportnykh-uslug-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>; * «Зборнік студэнцкіх навуковых працаў» (ISSN 2227-1155)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Навуковыя выданьні|спасылка=https://bsut.by/by/science-by/scientific-publication-bi|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>. БелДУТ ладзіў 2 міжнародныя навукова-практычныя канфэрэнцыі, матэрыялы якіх абнародаваў: 1) «Праблемы бясьпекі на транспарце» (штогод, у 2020 годзе 10-я) і «Актуальныя пытаньні і пэрспэктывы разьвіцьця транспартнага і будаўнічага комплексаў». Таксама абнародавалі матэрыялы міжнароднай навукова-тэхнічнай канфэрэнцыі [[магістрант]]аў «Інавацыі. Транспарт. Энэргаэфэктыўнасьць. Будаўніцтва» (6-я «ІТЭБ» у 2020 годзе)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Матэрыялы канфэрэнцыяў|спасылка=https://bsut.by/by/science-by/conferences-by/conference-materials-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>. == Мінуўшчына == 1 кастрычніка 1953 году ў [[Гомель|Гомлі]] ([[Беларуская ССР]]) распачаў заняткі Беларускі інстытут інжынэраў чыгуначнага транспарту (БІІЧТ). Ад пачатку існаваў мэханічны факультэт. 23 кастрычніка 1954 году Загадам Галоўнай управы навучальных установаў Міністэрства шляхоў зносінаў СССР № 252/4 заснавалі Будаўнічы і Эксплюатацыйны факультэты БІІЧТ<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Гісторыя Факультэту кіраваньня працэсамі перавозак|спасылка=https://bsut.by/by/university/faculties-by/upp-by/istoriya-fakulteta-upp-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>. У верасьні 1956 году пачалі выпускаць газэту «Весьці БІІЧТ». У 1957 годзе на аснове аднайменнай катэдры заснавалі Факультэт прамысловага і грамадзянскага будаўніцтва (ФПГБ). У 1958-м адчынілі спартовы клюб БІІЧТ. 19 сьнежня 1968 году паводле Загаду Міністэрства шляхоў зносінаў № 1491 заснавалі Факультэт павышэньня кваліфікацыі (ФПК). У 1970 годзе ўтварылі Электратэхнічны факультэт. У 1976 годзе заснавалі моладзевы клюб «Сталёвыя магістралі», пры якім стварылі ансамбль танцу «[[Палескія зоры]]». У 1981 годзе Эксплюатацыйны факультэт перайменавалі ў Факультэт кіраваньня працэсамі перавозак (ФКПП). У студзені 1984 году заснавалі Вылічальны цэнтар БІІЧТ. 1 кастрычніка 1985 году пры БІІЧТ адчынілі [[Музэй]] гісторыі. 21 сакавіка 1992 году загадам рэктара БелІІЧТ № 232 моладзевы клюб «Сталёвыя магістралі», які належаў прафсаюзу Гомельскага аддзяленьня [[Беларуская чыгунка|Беларускай чыгункі]], пераўтварылі ў Студэнцкі клюб БІІЧТ. У лютым 1993 году стварылі Гуманітарны факультэт. 1 лютага 1993 году стварылі Факультэт замежных студэнтаў (ФЗС). 6 кастрычніка 1993 году БІІЧТ перайменавалі ў Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту (БелДУТ) паволе Пастановы Савету міністраў Беларусі № 768<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту (Гомель)|спасылка=http://unicat.nlb.by/scient/pls/dict.prn_ref?tu=e&tq=v0&name_view=va_all&a001=BY-NLB-ar634307&strq=l_siz=40|выдавец=[[Зводны электронны каталёг бібліятэк Беларусі]]|дата публікацыі=2015|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>. 19 ліпеня 1994 году [[Міністэрства адукацыі Беларусі]] і Міністэрства транспарту і камунікацыяў Беларусі сумесным Загадам № 131-П/208 пераўтварылі Факультэт павышэньня кваліфікацыі БелДУТ у Інстытут павышэньня кваліфікацыі і перападрыхтоўкі (ІПКП). У лютым 1996 году Гуманітарны факультэт перайменавалі ў Гуманітарна-эканамічны, які пазьней стане Факультэтам эканомікі і бізнэс-тэхналёгіяў. У красавіку 2000 году сумесна зь Міністэрствам транспарту і камунікацыяў Беларусі сталі выпускаць навукова-практычны [[часопіс]] «[[Весьнік БелДУТ]]: навука і транспарт», які ўхваліла [[Найвышэйшая атэстацыйная камісія Беларусі]]. 23 лістапада 2001 году пачаў выходзіць штогадовы міжнародны зборнік навуковых працаў «Рынак транспартных паслуг». У сакавіку 2003 году пачаў прымаць наведнікаў плавальны [[басэйн]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Плавальны басэйн|спасылка=https://bsut.by/by/university/departments-by/pool-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref>. 11 чэрвеня 2003 году заснавалі Вайскова-транспартны факультэт (ВТФ) паводле Пастановы [[Савет міністраў Беларусі|Савету міністраў Беларусі]] № 775 на аснове вайсковай катэдры БелДУТ. 10 лістапада 2009 году ўтварылі праектна-канструктарскі аддзел БелДУТ. Зь 2010 году сталі ладзіць штогадовую міжнародную навукова-практычную канфэрэнцыю «Праблемы бясьпекі на транспарце». 23 траўня 2015 году [[Міністэрства транспарту і камунікацыяў Беларусі]] № 35 у падпарадкаваньне БелДУТ перадалі 3 каледжы чыгуначнага транспарту: [[Аршанскі каледж чыгуначнага транспарту|Аршанскі]] ([[Віцебская вобласьць]]), [[Берасьцейскі каледж чыгуначнага транспарту|Берасьцейскі]] і [[Гомельскі каледж чыгуначнага транспарту|Гомельскі]]. === Рэктары === * [[Аляксей Петруковіч]] (1953—1961) * [[Пётар Сыцко]] (1961—1986) * [[Пётар Грунтоў]] (1986—1996) * [[Валянцін Ярашэвіч]] (1997—2000) * [[Веньямін Сянько]] (2001—2016) * [[Юры Кулажанка]] (2016—2024) * Мікалай Казакоў (з 2025) === Выпускнікі === [[Файл:RIAN archive 161286 Mikhail Fradkov and Sergei Sidorsky (cropped).jpg|значак|220пкс|[[Сяргей Сідорскі]] — выпускнік БелІІЧТ 1976 году]] * [[Ігар Малкаў]] (1959) — доктар архітэктуры * [[Анатоль Грачанікаў]] (1960) — беларускі паэт і перакладнік * [[Яфім Басін]] (1962) — міністар будаўніцтва Расеі (1994—1997) * [[Уладзімер Чартовіч]] (1971) — старшыня ГА «Трыадзіная Русь» * [[Канстанцін Бачкоў]] (1973) — доктар тэхнічных навук і прафэсар * [[Леанід Ерын]] (1973) — 5-ы старшыня [[Камітэт дзяржаўнай бясьпекі Беларусі|Камітэту дзяржаўнай бясьпекі Беларусі]] * [[Аляксандар Якабсон]] (1973) — 5-ы старшыня Камітэту дзяржаўнага кантролю Беларусі (2010—2014)<ref name="а"/> * [[Сяргей Сідорскі]] (1976) — 6-ы старшыня ўраду Беларусі (2003—2010) * [[Анатоль Фейгін]] (1976) — кіраўнік «[[Гомельаблгаз]]у» * [[Валер Шубадзёраў]] (1976) — галоўны інжынэр «Беларускай чыгункі» * [[Васіль Гапееў]] (1977) — 4-ы начальнік Беларускай чыгункі (2002—2004) * [[Мікалай Максіменка]] (1977) — начальнік «[[Белтрансаўтаматыка|Белтрансаўтаматыкі]]» * [[Фёдар Сатыроў]] (1977) — [[дэкан]] Электратэхнічнага факультэту БелДУТ<ref name="в"/> * [[Міхаіл Мельнічэнка]] (1978) — галоўны інжынэр трэсту «[[Белтрансбуд]]»<ref name="б"/> * [[Юры Бародзіч]] (1979) — генэрал-маёр і старшыня фізкультурна-спартовага таварыства «[[Дынама]]» (2004—2013) * [[Віктар Рахманько]] (1980) — 3-і начальнік Беларускай чыгункі (1998—2001) * [[Андрэй Семянюта]] (1981) — доктар тэхнічных навук і прафэсар * [[Зьміцер Ярмоленка]] (1981) — доктар тэхнічных навук і прафэсар<ref name="в"/> * [[Алесь Яўсеенка]] (1981) — старшыня гомельскай «[[Талака (Гомель)|Талакі]]» (1986—1990) * [[Уладзімер Жарэла]] (1982) — 5-ы начальнік Беларускай чыгункі (2004—2008) * [[Уладзімер Сотнікаў]] (1982) — кіраўнік «[[Менскі мэтрапалітэн|Менскага мэтрапалітэну]]» * [[Ігар Мацьвяцоў]] (1984) — кіраўнік «[[Гомельаўтадар]]у» * [[Сяргей Сізін]] (1984) — намесьнік начальніка «[[Беларуская чыгунка|Беларускай чыгункі]]»<ref name="б"/> * [[Уладзімер Чушаў]] (1985) — беларускі дыплямат, 3-і амбасадар Беларусі ў Сэрбіі (2011—2017) і 8-ы ў Польшчы (зь 2019-га) * [[Анатоль Сівак]] (1986) — 7-ы [[Міністэрства транспарту і камунікацыяў Рэспублікі Беларусь|міністар транспарту і камунікацыяў Беларусі]] (2012—2018)<ref name="а">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Выпускнікі Факультэту прамысловага і грамадзянскага будаўніцтва|спасылка=https://bsut.by/by/university/faculties-by/pgs-by/nashi-vypuskniki-pgs-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref> * [[Аляксандар Пятрэнка]] (1989) — кіраўнік «[[Дарожна-будаўнічы трэст № 2|Дарожна-будаўнічага трэсту № 2]]» Гомлю * [[Пётар Стоцкі]] (1989) — намесьнік начальніка «Беларускай чыгункі» * [[Сяргей Кавалёў]] (1991) — кіраўнік «[[Гомельскі аб'яднаны будаўнічы трэст|Гомельскага аб’яднанага будаўнічага трэсту]]»<ref name="б"/> * [[Аляксандар Зянкевіч]] (1992) — кіраўнік Інстытуту павышэньня кваліфікацыі і перападрыхтоўкі БелДУТ<ref name="в">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Выпускнікі Электратэхнічнага факультэту|спасылка=https://bsut.by/by/university/faculties-by/etf-by/nashi-vypuskniki-byet|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref> * [[Ігар Краўчанка]] (1993) — кіраўнік «[[Гомельаблдарбуд]]у»<ref name="б"/> * [[Ганна Яравая]] (1994) — доктарка фізыка-матэматычных навук<ref name="а"/> * [[Уладзімер Гарбачоў]] (1996) — намесьнік старшыні [[Гомельскі абласны выканаўчы камітэт|Гомельскага аблвыканкаму]]<ref name="б">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Выпускнікі Будаўнічага факультэту|спасылка=https://bsut.by/by/university/faculties-by/sf-by/vip-str-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}}</ref> * [[Дзяніс Леаненка]] (2004) — доктар фізыка-матэматычных навук<ref name="а"/> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Электронны зварот|спасылка=https://bsut.by/by/contacts-by/electronic-appeal-by|выдавец=Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}} ** [https://web.archive.org/web/20210709185430/https://bsut.by/by/contacts-by/electronic-appeal-rector Задаць пытаньне рэктару] ** [https://bsut.by/by/timetable-by Расклад]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}: [https://web.archive.org/web/20210709184248/https://bsut.by/by/students-by/pervaya-stupen-obucheniya-by/umkd-by навучальна-мэтадычная дакумэнтацыя], [https://web.archive.org/web/20210709184550/https://bsut.by/by/students-by/pervaya-stupen-obucheniya-by/stipendiya-by стыпэндыя] ** [https://web.archive.org/web/20210709184519/https://bsut.by/by/university/platnye-uslugi-by/pay-by Тэрміны і парадак аплаты за навучаньне]: [https://web.archive.org/web/20210709183612/https://bsut.by/by/university/platnye-uslugi-by/price-by цэны на платныя паслугі] ** [https://web.archive.org/web/20210709190759/https://bsut.by/by/applicants-by/admission-info-by/admission-info-by Уступная кампанія] ** [https://web.archive.org/web/20210709185403/https://bsut.by/by/news-by Навіны]: [https://web.archive.org/web/20210709184529/https://bsut.by/by/bsut-media-by/announcements-by анонсы], [https://web.archive.org/web/20210709184521/https://bsut.by/by/bsut-media-by/gazeta-vesti-belguta-by/vsjo-o-gazete-by/arkhiv-gazety-vesti-belguta-by архіў газэты «Весьці БелДУТ»] * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Пакінуць камэнтар|спасылка=http://elib.bsut.by/feedback|выдавец=Электронная бібліятэка БелДУТ|мова=ru|дата публікацыі=2021|дата доступу=6 ліпеня 2021}} {{Добры артыкул}} {{Рэктары БелДУТ}} {{ВНУ Беларусі}} [[Катэгорыя:Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту| ]] [[Катэгорыя:Чыгуначны раён (Гомель)]] [[Катэгорыя:Тэхнічныя ўнівэрсытэты]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1953 годзе]] [[Катэгорыя:Падзеі 1 кастрычніка]] 5yewf5cezys47161fias4jtw1v3bupd 0 247095 2619097 2489594 2025-06-07T20:55:31Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619097 wikitext text/x-wiki {{Кампанія |назва = «Белаэранавігацыя» |арыгінальная_назва = |лягатып = |выява = |тып = [[унітарнае прадпрыемства]] |лістынг = |дэвіз = |заснаваная = 1 сакавіка 1996 |заснавальнікі = |уласьнікі = |краіна = [[Беларусь]] |разьмяшчэньне = [[Менск]] |адрас = [[Вуліца Караткевіча (Менск)|вул. Караткевіча]], д. 19 |ключавыя постаці = генэральны дырэктар Леанід Мікалаевіч Чуро |галіна = [[сфэра паслугаў]] |прадукцыя = |паслугі = аэранавігацыя |абарачэньне = |апэрацыйны прыбытак = |чысты прыбытак = |лік супрацоўнікаў = |матчына кампанія = |даччыныя кампаніі = |аўдытар = |сайт = [http://www.ban.by/be ban.by/be] }} '''«Белаэранавігацыя»''' — дзяржаўнае [[прадпрыемства]] аэранавігацыйнага абслугоўваньня паветранага руху Беларусі, заснаванае ў сакавіку 1996 году. Таксама прадпрыемства аказвае аэрапортавыя, транспартна-лягістычныя й аздараўленчыя паслугі. == Гісторыя == Прадпрыемства было створана 1 сакавіка 1996 году ў адпаведнасьці з загадам Дзяржаўнага камітэту па авіяцыі Рэспублікі Беларусь. За 2013 год «Белаэранавігацыя» абслужыла 1082 паветраных перавозчыкі зь 97 краінаў. Лік палётаў вырас на 6 % да 255 208. Пры гэтым, на 11 % вырас лік узьлётаў і пасадак у Беларусі да 18 130 (7 % палётаў). Лік пералётаў празь Беларусь павялічыўся на 5 % да 211 311 (82 % усіх палётаў). Звыш 36 % (92 890) палётаў прыпала на авіяпрадпрыемствы Расеі, 9 % (23 790) — на авіяперавозчыкаў Нямеччыны і 8 % (22 570) — на беларускія авіяпрадпрыемствы<ref>{{Артыкул|аўтар=Сяргей Расолька.|загаловак=Прывабнасьць паветранай прасторы расьце|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20140211/1392069490-pryvabnasc-pavetranay-prastory-rasce|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=11 лютага 2014|нумар=[https://zviazda.by/be/number/25-27635 25 (27635)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2014/02/11lut-2.indd_.pdf 2]|issn=1990-763x}}</ref>. Асноўныя віды дзейнасьці «Белаэранавігацыі»: прадастаўленьне аэранавігацыйнага абслугоўваньня паветранага руху й аказаньне аэрапортавых паслугаў. Прадпрыемства аб’ядноўвае ў сабе ўсю сыстэму аэранавігацыі рэспублікі, у тым ліку ўсе абласныя аэрапорты краіны, а таксама філію па аздараўленьню. Абслугоўваньнем паветранага руху ў паветранае прасторы Рэспублікі Беларусь займаюцца Менскі раённы дыспэтчарскі цэнтар і Менскі аэрадромны дыспэтчарскі цэнтар дзяржаўнага прадпрыемства «Белаэранавігацыя», якія месьцяцца на тэрыторыі [[Менск (нацыянальны аэрапорт)|Нацыянальнага аэрапорту «Менск»]], а таксама службы паветранага руху ва ўсіх абласных аэрапортах Беларусі. == Структурныя падразьдзяленьні == * [[Берасьце (аэрапорт)|Берасьцейская філія]]; * [[Віцебск (аэрапорт)|Віцебская філія]]; * [[Гомель (аэрапорт)|Гомельская філія]]; * [[Горадня (аэрапорт)|Гарадзенская філія]]; * [[Магілёў (аэрапорт)|Магілёўская філія]]. == Міжнародныя санкцыі == 21 чэрвеня 2021 году прадпрыемства трапіла ў чацьвёрты пакет санкцый [[Эўрапейскі Зьвяз|Эўрапейскага Зьвязу]] з-за [[Захоп самалёта рэйсу Ryanair 4978|захопу самалёта рэйсу Ryanair 4978]]<ref name=":0">https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:32021D1001&qid=1626079014254&from=EN</ref>. {{артыкул у іншым разьдзеле|Эўрапейская рада|Эўрапейская рада|be|Еўрапейскі савет}} аргумэнтавала рашэньне тым, што яно адказвае за кантроль паветранага руху ў Беларусі й, як вынік, перанакіраваньне пасажырскага рэйсу FR4978 у менскі аэрапорт без належнага абгрунтаваньня 23 траўня 2021 году дзеля арышту журналіста [[Раман Пратасевіч|Рамана Пратасевіча]] й [[Соф’я Сапега|Соф’і Сапегі]] — рэпрэсіі супраць [[Грамадзянская супольнасьць|грамадзянскае супольнасьці]] й {{артыкул у іншым разьдзеле|Беларуская дэмакратычная апазыцыя|дэмакратычнае апазыцыі|be|Беларуская дэмакратычная апазіцыя}}<ref name=":0" />. Адначасова з гэтым генэральны дырэктар «Белаэранавігацыі» [[Леанід Чуро]] быў унесены ў [[чорны сьпіс Эўразьвязу]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Хто ў чацьвёртым пакеце санкцыяў Эўразьвязу|спасылка=https://www.svaboda.org/a/31318409.html|выдавец=[[Радыё Свабода]]|дата публікацыі=21 чэрвеня 2021|дата доступу=7 жніўня 2021}}</ref>. Акрамя таго, «Белаэранавігацыю» й Чуро ў свае санкцыйныя сьпісы ўключылі [[Вялікабрытанія]]<ref>{{Cite web|language=en|url=https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/996772/Belarus.pdf|title=Consolidated List of Financial Sanctions Targets in the UK|publisher=Office of Financial Sanctions Implementation HM Treasury|date=2021-06-25}}</ref>, [[Канада]]<ref>{{Cite web|url=https://www.international.gc.ca/world-monde/international_relations-relations_internationales/sanctions/consolidated-consolide.aspx?lang=eng|title=Consolidated Canadian Autonomous Sanctions List|date=2015-10-19|publisher={{артыкул у іншым разьдзеле|Міністэрства міжнародных справаў Канады|Міністэрства міжнародных справаў Канады|en|Global Affairs Canada}}|accessdate=2021-06-29|language=en}}</ref>, востраў [[Джэрзі]]<ref>https://www.gov.je/gazette/pages/financialsanctionsnoticebelarus12july2021.aspx</ref>, [[Швайцарыя]]<ref>{{Cite web|last=Shields|first=Michael|date=2021-07-07|editor-last=Liffey|editor-first=Kevin|title=Swiss widen sanctions list against Belarus|url=https://www.reuters.com/world/europe/swiss-widen-sanctions-list-against-belarus-2021-07-07/|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210707215407/https://www.reuters.com/world/europe/swiss-widen-sanctions-list-against-belarus-2021-07-07/|archivedate=2021-07-07|accessdate=2021-07-10|аўтар=Michael Shields|суаўтары=Kevin Liffey.|publisher=[[Reuters]]|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|last=|first=|date=2021-07-07|title=Sanctions program: Belarus: Verordnung vom 11. Dezember 2020 über Massnahmen gegenüber Belarus (SR 946.231.116.9), Anhang 1 Origin: EU Sanctions: Art. 2 Abs. 1 (Finanzsanktionen) und Art. 3 Abs. 1 (Ein- und Durchreiseverbot)|url=https://www.seco.admin.ch/dam/seco/de/dokumente/Aussenwirtschaft/Wirtschaftsbeziehungen/Exportkontrollen/Sanktionen/Verordnungen/Belarus/belarus_2021-07-07.pdf.download.pdf/Belarus_2021-07-07.pdf|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210707175409/https://www.seco.admin.ch/dam/seco/de/dokumente/Aussenwirtschaft/Wirtschaftsbeziehungen/Exportkontrollen/Sanktionen/Verordnungen/Belarus/belarus_2021-07-07.pdf.download.pdf/Belarus_2021-07-07.pdf|archivedate=2021-07-07|accessdate=2021-07-10|publisher={{артыкул у іншым разьдзеле|Дзяржаўны сакратарыят па эканамічных пытаньнях|Дзяржаўны сакратарыят па эканамічных пытаньнях|de|Staatssekretariat für Wirtschaft}}|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|last=|date=2021-08-12|title=Switzerland slaps additional sanctions on Belarus|url=https://www.swissinfo.ch/eng/politics/switzerland-slaps-additional-sanctions-on-belarus/46862306|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20210812095840/https://www.swissinfo.ch/eng/switzerland-slaps-additional-sanctions-on-belarus/46862306|archive-date=2021-08-12|access-date=2021-08-12|publisher={{артыкул у іншым разьдзеле|swissinfo.ch|swissinfo.ch|de|SWI swissinfo.ch}}|work=[[Reuters]]|language=en}}</ref>. 6 ліпеня да чэрвеньскага пакету санкцыяў [[Эўрапейскі Зьвяз|ЭЗ]] далучыліся [[Альбанія]], [[Ісьляндыя]], [[Ліхтэнштайн]], [[Нарвэгія]], [[Паўночная Македонія]], [[Чарнагорыя]]<ref>{{cite web|title=Declaration by the High Representative on behalf of the European Union on the alignment of certain third countries with the Council Decision (CFSP) 2021/1002 concerning restrictive measures in view of the situation in Belarus|url=https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2021/07/06/declaration-by-the-high-representative-on-behalf-of-the-eu-on-the-alignment-of-certain-countries-concerning-restrictive-measures-in-view-of-the-situation-in-belarus/|publisher={{артыкул у іншым разьдзеле|Рада Эўрапейскага зьвязу|Рада Эўрапейскага зьвязу|be|Савет Еўрапейскага саюза}}|date=2021-07-06|accessdate=2021-09-10|language=en}}</ref>. Таксама Чуро трапіў у санкцыйны [[сьпіс спэцыяльна вызначаных грамадзянаў і заблякаваных асобаў]] [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]<ref>{{Cite web|date=2021-08-09|title=Treasury Holds the Belarusian Regime to Account on Anniversary of Fraudulent Election|url=https://home.treasury.gov/news/press-releases/jy0315|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210809161340/https://home.treasury.gov/news/press-releases/jy0315|archivedate=2021-08-09|accessdate=2021-08-10|website=|publisher=[[Міністэрства фінансаў ЗША]]|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=2021-08-09|title=США расширили санкции в отношении официального Минска. Полный список|url=https://news.zerkalo.io/economics/1392.html|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20210809213314/https://news.zerkalo.io/economics/1392.html|archivedate=2021-08-09|accessdate=2021-08-10|website=|publisher={{артыкул у іншым разьдзеле|ZERKALO.IO|ZERKALO.IO|be|ZERKALO.IO}}|language=ru}}</ref>. 18 сьнежня 2023 году начальніка Гомельскага філіялу «Белаэранавігацыі» Уладзімера Чаравухіна дадалі ў [[Чорны сьпіс Эўразьвязу|санкцыйны сьпіс Эўразьвязу]], накіраваны супраць асоб, якія маюць дачыненьне да [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (з 2022)|ўварваньня Расіі ва Ўкраіну]]<ref>{{Cite web|language=en|url=https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=OJ:L_202302871|title=COUNCIL DECISION (CFSP) 2023/2871|website=Official Journal of the European Union|date=18.12.2023}}</ref>. Празь некалькі дзён пасьля гэтага да эўрапейскага пакету санкцый далучылася Швайцарыя<ref>{{cite web|title=Швейцарія приєдналася до 12-го пакета санкцій ЄС проти Росії|url=https://www.eurointegration.com.ua/news/2023/12/22/7176080/|website=[[Еўрапейская праўда]]|date=2023-12-22|accessdate=2024-03-02|language=uk}}</ref>, а ў лютым 2024 году – Альбанія, Босьнія і Герцагавіна, Ісьляндыя, Ліхтэнштайн, Малдова, Нарвэгія, Паўночная Македонія, Чарнагорыя, Украіна<ref>{{cite web|url=https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2024/02/08/statement-by-the-high-representative-on-behalf-of-the-eu-on-the-alignment-of-certain-countries-concerning-restrictive-measures-in-respect-of-actions-undermining-or-threatening-the-territorial-integrity-sovereignty-and-independence-of-ukrain/|title=Statement by the High Representative on behalf of the EU on the alignment of certain countries concerning restrictive measures in respect of actions undermining or threatening the territorial integrity, sovereignty and independence of Ukraine|work=[[Рада Эўрапейскага Зьвязу]]|date=2024-02-08|accessdate=2024-02-29|language=en}}</ref>. ==Крыніцы== {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.ban.by/be/ Афіцыйны сайт]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{Сьпіс беларускіх службоўцаў, у стаўленьні да якіх былі ўведзеныя санкцыі ЭЗ}} [[Катэгорыя:Кампаніі, заснаваныя ў 1996 годзе]] [[Катэгорыя:Авіяцыя Беларусі]] [[Катэгорыя:Беларускія юрыдычныя асобы ў Чорным сьпісе ЭЗ]] hw01ll9sdda4ospoaivmecp3wx3zqlg 0 247648 2619129 2617848 2025-06-08T03:27:00Z Дамінік 64057 /* Карона Каралеўства Польскага */ 2619129 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Руднае |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Руднага |Трансьлітараваная назва = Rudnaje |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1590 годам |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Сельсавет = [[Судкоўскі сельсавет|Судкоўскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 0 |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 247620 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 50 |Шырата сэкундаў = 27 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 55 |Даўгата сэкундаў = 36 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьверху |Водступ подпісу на мапе = 2.3 |Commons = |Сайт = }} '''Руднае'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}} С. 314</ref> — былая [[вёска]] ў [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкім раёне]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Да ліквідацыі ўваходзіла ў склад [[Судкоўскі сельсавет|Судкоўскага сельсавету]]. == Гісторыя == === Карона Каралеўства Польскага === [[File:POL COA Bończa.svg|150пкс|значак|зьлева|Герб «Бонча» роду Харлінскіх.]] Упершыню вёска згаданая ў судовым акце ад 6 красавіка 1590 году. Гэта пратэст пана кіеўскага падкаморага Шчаснага Харлінскага на адрас князя Аляксандра Вішнявецкага, старосты чаркаскага, які наслаў быў нібыта некалькі соцень (!) падданых сваіх брагінскіх на чале з ураднікам Кірыянам Вайніловічам на вёскі Руднае, [[Храпкаў]], [[Навасёлкі (Хвойніцкі раён)|Навасёлкі]], [[Багушы (Гомельская вобласьць)|Багушы]], да [[Астрагляды|ключа Астраглядавіцкага]] прыналежныя, а яны людзей зьбілі і скалечылі, каморы і іншыя будынкі пашкодзілі, начыньне рознае, худобу з быдлам пазабіралі і да [[Брагін|ключа Брагінскага]] адвялі<ref>Аrchiwum Główny Akt Dawnych. Аrchiwum Рrozorów і Jelskich (далей: AGAD. APiJ). Sygn. 1. S. 7</ref>. Ад таго часу і да парэформавага пэрыяду ўжо ў Расейскай імпэрыі Навасёлкі належалі тым уладальнікам, што і Хвойнікі з Астраглядамі, г. зн. пасьля Харлінскіх, — Абрамовічу, Бжазоўскім, Шуйскім і Прозарам<ref>Бельскі С. В. З гісторыі ўладароў і маёнткаў Брагіншчыны XVI—XVIII стст. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 12—18</ref>. У 1637 годзе М. Абрамовіч за плату ў 12 000 злотых перадаў фальварак і сяло Руднае ды сёлы [[Дворышча (Хвойніцкі раён)|Дворышча]] і Навасёлкі на тры гады ў карыстаньне зямяніну Стэфану Воўку<ref>Sumariusz Metryki Koronnej. Księga wpisów MK184 z Archiwum Głównego Akt Dawnych [Electronic resource] / Oprac. Janusz Dąbrowski. № 62 – Mode of access: [http://www.agad.gov.pl/inwentarze/6SumariuszMK184.pdf]</ref>. Згодна з інвэнтаром 1721 году, калі абцяжараны даўгамі Хвойніцкі маёнтак ад {{падказка|пасэсара|Пасэсар — часовы ўладальнік}} Юзафата Парышэвіча, біскупа валоскага, перайшоў дзедзічнаму ўладальніку князю Мікалаю Шуйскаму, харунжычу берасьцейскаму, у вёсцы Руднае было 7 двароў, зь якіх выбіралася 33 злотых чыншу, {{падказка|ачковага|ачковае — грашовая даніна за валоданьне пасекай}} 9 злотых, 62 бельцы, а таксама рознага [[дзякла]] жытам, грэчкай і інш. Зазначана, што руднаўцы выконвалі тыя ж павіннасьці, што і [[Валокі (Хвойнікі)|валоцкія]] сяляне, г. зн. адпрацоўвалі [[паншчына|паншчыну]] ад Вялікадня (Wielkiej Nocy) да сьв. Міхайлы па тры дні, ад Міхайлы да Вялікадня па два дні, гвалты адбывалі, грэблі масьцілі, з падводамі езьдзілі або грашыма адкупаліся, «быдла рагатага і нерагатага», птушку, як і збожжа ярыннага давалі. Прозьвішчы жыхароў, паводле таксама і рэвізіі 1716 г., — Назаранка, Атрошка (Атрошчанка), Лук'яненка, Брухавецкі, Мікалайчык<ref>НГАБ у Менску. Ф. 320. Воп. 1. Спр. 1. А. 120, 124, 141</ref>. У тарыфе падымнага падатку Кіеўскага ваяводзтва 1734 году сказана, што вёска Руднае (Rudno) ў складзе Хвойніцкай воласьці належала князю Ігнацыю Шуйскаму, харунжычу берасьцейскаму<ref>Тарифи подимного податку, сеймикові лауди і люстрації Київського воєводства першої половини XVIII століття. /Вид. друге, доп. Укл. Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 286</ref>. У 1754 годзе з 13 двароў (×6 — прыкладна 78 жыхароў) вёскі Навасёлкі Хвойніцкага маёнтку «do grodu» (Оўруцкага замку) выплачвалася 2 злотых і паўгроша, «na milicję» (пераважна дзеля барацьбы з гайдамакамі) 8 злотых і 2 грошы<ref>Тариф подимного податку Київського воєводства 1754 року. / Опрацював Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 192</ref>. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === Пасьля [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] (1793) Руднае — у межах Чарнігаўскага намесьніцтва (губэрні), з 1796 году ў складзе тэрытарыяльна ўпарадкаванага [[Рэчыцкі павет (Расейская імпэрыя)|Рэчыцкага павету]] Маларасейскай, а з 29 жніўня 1797 году [[Менская губэрня|Менскай губэрні]] [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]<ref>Насевіч, В., Скрыпчанка, Т. Рэчыцкі павет / В. Насевіч, Т. Скрыпчанка // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: у 6 т. – Т. 6. Кн. 1. – Мінск: БелЭн, 2001. C. 181–182</ref>. У крыніцы, заснаванай на матэрыялах рэвізіі 1795 году, вёска Руднае згаданая сярод уладаньняў пана ''Людвіка''{{заўвага|Тут, напэўна, дапушчана памылка прачытаньня тэксту рэвізіі, бо ў ёй згаданая Людвіка з князёў Шуйскіх Прозарава, жонка абознага Караля.}} Прозара, якія былі перайшлі «в казну», але потым «по высочайшему повелению» вернутыя пані Луізе (з князёў Шуйскіх) Прозаравай<ref>Петреченко І. Є. «Камеральное описание… Речицкой округи» 1796 р.: інформаційний потенціал пам’ятки // Днепровский паром. Природное единство и историко-культурное взаимодействие белорусско-украинского пограничья / Материалы международной конференции (26-27 апреля 2018 г., г. Гомель). — Минск, 2018. С. 70 — 71</ref>, спадчыннай іх уладальніцы. Тады тут налічвалася 25 двароў з 85 душамі мужчынскага і 101 душой жаночага полу сялянаў<ref>НГАБ у Менску. Ф. 333. Воп.9. Спр. 59. А. 149—153</ref>. Інвэнтар Юзафаўскага (Езапоўскага) маёнтку 1844 году засьведчыў прыналежнасьць Руднага з 35 сем’ямі ў складзе аднайменнага фальварку пану Юзафу, сыну Караля, Прозару<ref>НГАБ. Ф. 142. Воп. 1. Спр. 1481. А. 14 і наст.</ref>. «Список населённых мест Минской губернии на 1857 год» паказвае, што 247 жыхароў Руднага абодвух полаў зьяўляліся прыхаджанамі Сьвята-Міхайлаўскай царквы ў сяле Стралічаў, 3 мужчыны і 4 жанчыны належалі да парафіі Астраглядаўскага касьцёлу Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі<ref>Расейскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 381, 696</ref>. У парэформавы пэрыяд Руднае адміністрацыйна належалі да Хвойніцкай воласьці. На пачатак 1870 году ў вёсцы налічвалася 120 гаспадароў зь сялянаў-уласьнікаў, прыпісаных да Руднаўскага сельскага таварыства, 1 аднадворац, прыпісаны да воласьці<ref>Список волостей, обществ и селений Минской губернии на 01. 01. 1870 г. — Минск, 1870. Л. 69</ref>. Паводле перапісу 1897 году, у Рудным — 82 двары, 525 жыхароў, капліца, хлебазапасны магазын. На 1909 год у вёсцы было 96 двароў, 592 жыхары, побач — аднадворны хутар з 26 жыхарамі<ref>Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 173</ref>. === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччына]] перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Руднае, аднак, у складзе Хвойніцкай воласьці апынулася ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918—1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 — 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 — січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. — Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286—296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья. С. 85</ref>. 1 студзеня 1919 году, згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі, Рэчыцкі павет увайшоў у склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], але 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да [[РСФСР]]. Паводле запіскі «Сведения о количестве учащихся школ Хойникской волости Речицкого уезда», на 8 сьнежня 1920 і на 15 красавіка 1921 году ў Руднаўскай школе першай ступені (г. зн. пачатковай) было адпаведна 35 і 49 вучняў<ref>Дзяржаўны архіў Гомельскай вобласці. Ф. 68. Воп. 1. Спр. 16. А. 19</ref>. Вёска Руднае ліквідаваная ў 2013 годзе<ref>[https://web.archive.org/web/20211104044431/https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=D913g0059062&p1=1 Решение Хойникского районного Совета депутатов от 25 июня 2013 г. № 134 Об упразднении сельских населенных пунктов Хойникского района]</ref>. == Асобы == * Віктар Жаўняк (нар. 1938) — беларускі архітэктар. == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} {{Судкоўскі сельсавет}} {{Хвойніцкі раён}} [[Катэгорыя:Колішнія населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XVI стагодзьдзі]] cko8jjetlg7e85pxkvu99d5bflbvtyy 2619131 2619129 2025-06-08T03:35:09Z Дамінік 64057 2619131 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Руднае |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Руднага |Трансьлітараваная назва = Rudnaje |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1590 годам |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Сельсавет = [[Судкоўскі сельсавет|Судкоўскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 0 |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 247620 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 50 |Шырата сэкундаў = 27 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 55 |Даўгата сэкундаў = 36 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьверху |Водступ подпісу на мапе = 2.3 |Commons = |Сайт = }} '''Руднае'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}} С. 314</ref> — былая [[вёска]] ў [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкім раёне]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Да ліквідацыі ўваходзіла ў склад [[Судкоўскі сельсавет|Судкоўскага сельсавету]]. == Гісторыя == === Карона Каралеўства Польскага === [[File:POL COA Bończa.svg|150пкс|значак|зьлева|Герб «Бонча» роду Харлінскіх.]] Упершыню вёска згаданая ў судовым акце ад 6 красавіка 1590 году. Гэта пратэст пана кіеўскага падкаморага Шчаснага Харлінскага на адрас князя Аляксандра Вішнявецкага, старосты чаркаскага, які наслаў быў нібыта некалькі соцень (!) падданых сваіх брагінскіх на чале з ураднікам Кірыянам Вайніловічам на вёскі Руднае, [[Храпкаў]], [[Навасёлкі (Хвойніцкі раён)|Навасёлкі]], [[Багушы (Гомельская вобласьць)|Багушы]], да [[Астрагляды|ключа Астраглядавіцкага]] прыналежныя, а яны людзей зьбілі і скалечылі, каморы і іншыя будынкі пашкодзілі, начыньне рознае, худобу з быдлам пазабіралі і да [[Брагін|ключа Брагінскага]] адвялі<ref>Аrchiwum Główny Akt Dawnych. Аrchiwum Рrozorów і Jelskich (далей: AGAD. APiJ). Sygn. 1. S. 7</ref>. Ад таго часу і да парэформавага пэрыяду ўжо ў Расейскай імпэрыі Навасёлкі належалі тым уладальнікам, што і Хвойнікі з Астраглядамі, г. зн. пасьля Харлінскіх, — Абрамовічу, Бжазоўскім, Шуйскім і Прозарам<ref>Бельскі С. В. З гісторыі ўладароў і маёнткаў Брагіншчыны XVI—XVIII стст. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 12—18</ref>. У 1637 годзе М. Абрамовіч за плату ў 12 000 злотых перадаў фальварак і сяло Руднае ды сёлы [[Дворышча (Хвойніцкі раён)|Дворышча]] і Навасёлкі на тры гады ў карыстаньне зямяніну Стэфану Воўку<ref>Sumariusz Metryki Koronnej. Księga wpisów MK184 z Archiwum Głównego Akt Dawnych [Electronic resource] / Oprac. Janusz Dąbrowski. № 62 – Mode of access: [http://www.agad.gov.pl/inwentarze/6SumariuszMK184.pdf]</ref>. [[Файл:Падданыя вёскі Руднае ў інвэнтары 1721 г.png|значак|зьлева|Падданыя вёскі Руднае ў інвэнтары 1721 г.]] Згодна з інвэнтаром 1721 году, калі абцяжараны даўгамі Хвойніцкі маёнтак ад {{падказка|пасэсара|Пасэсар — часовы ўладальнік}} Юзафата Парышэвіча, біскупа валоскага, перайшоў дзедзічнаму ўладальніку князю Мікалаю Шуйскаму, харунжычу берасьцейскаму, у вёсцы Руднае было 7 двароў, зь якіх выбіралася 33 злотых чыншу, {{падказка|ачковага|ачковае — грашовая даніна за валоданьне пасекай}} 9 злотых, 62 бельцы, а таксама рознага [[дзякла]] жытам, грэчкай і інш. Зазначана, што руднаўцы выконвалі тыя ж павіннасьці, што і [[Валокі (Хвойнікі)|валоцкія]] сяляне, г. зн. адпрацоўвалі [[паншчына|паншчыну]] ад Вялікадня (Wielkiej Nocy) да сьв. Міхайлы па тры дні, ад Міхайлы да Вялікадня па два дні, гвалты адбывалі, грэблі масьцілі, з падводамі езьдзілі або грашыма адкупаліся, «быдла рагатага і нерагатага», птушку, як і збожжа ярыннага давалі. Прозьвішчы жыхароў, паводле таксама і рэвізіі 1716 г., — Назаранка, Атрошка (Атрошчанка), Лук'яненка, Брухавецкі, Мікалайчык<ref>НГАБ у Менску. Ф. 320. Воп. 1. Спр. 1. А. 120, 124, 141</ref>. У тарыфе падымнага падатку Кіеўскага ваяводзтва 1734 году сказана, што вёска Руднае (Rudno) ў складзе Хвойніцкай воласьці належала князю Ігнацыю Шуйскаму, харунжычу берасьцейскаму<ref>Тарифи подимного податку, сеймикові лауди і люстрації Київського воєводства першої половини XVIII століття. /Вид. друге, доп. Укл. Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 286</ref>. У 1754 годзе з 13 двароў (×6 — прыкладна 78 жыхароў) вёскі Навасёлкі Хвойніцкага маёнтку «do grodu» (Оўруцкага замку) выплачвалася 2 злотых і паўгроша, «na milicję» (пераважна дзеля барацьбы з гайдамакамі) 8 злотых і 2 грошы<ref>Тариф подимного податку Київського воєводства 1754 року. / Опрацював Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 192</ref>. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === Пасьля [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] (1793) Руднае — у межах Чарнігаўскага намесьніцтва (губэрні), з 1796 году ў складзе тэрытарыяльна ўпарадкаванага [[Рэчыцкі павет (Расейская імпэрыя)|Рэчыцкага павету]] Маларасейскай, а з 29 жніўня 1797 году [[Менская губэрня|Менскай губэрні]] [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]<ref>Насевіч, В., Скрыпчанка, Т. Рэчыцкі павет / В. Насевіч, Т. Скрыпчанка // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: у 6 т. – Т. 6. Кн. 1. – Мінск: БелЭн, 2001. C. 181–182</ref>. У крыніцы, заснаванай на матэрыялах рэвізіі 1795 году, вёска Руднае згаданая сярод уладаньняў пана ''Людвіка''{{заўвага|Тут, напэўна, дапушчана памылка прачытаньня тэксту рэвізіі, бо ў ёй згаданая Людвіка з князёў Шуйскіх Прозарава, жонка абознага Караля.}} Прозара, якія былі перайшлі «в казну», але потым «по высочайшему повелению» вернутыя пані Луізе (з князёў Шуйскіх) Прозаравай<ref>Петреченко І. Є. «Камеральное описание… Речицкой округи» 1796 р.: інформаційний потенціал пам’ятки // Днепровский паром. Природное единство и историко-культурное взаимодействие белорусско-украинского пограничья / Материалы международной конференции (26-27 апреля 2018 г., г. Гомель). — Минск, 2018. С. 70 — 71</ref>, спадчыннай іх уладальніцы. Тады тут налічвалася 25 двароў з 85 душамі мужчынскага і 101 душой жаночага полу сялянаў<ref>НГАБ у Менску. Ф. 333. Воп.9. Спр. 59. А. 149—153</ref>. Інвэнтар Юзафаўскага (Езапоўскага) маёнтку 1844 году засьведчыў прыналежнасьць Руднага з 35 сем’ямі ў складзе аднайменнага фальварку пану Юзафу, сыну Караля, Прозару<ref>НГАБ. Ф. 142. Воп. 1. Спр. 1481. А. 14 і наст.</ref>. «Список населённых мест Минской губернии на 1857 год» паказвае, што 247 жыхароў Руднага абодвух полаў зьяўляліся прыхаджанамі Сьвята-Міхайлаўскай царквы ў сяле Стралічаў, 3 мужчыны і 4 жанчыны належалі да парафіі Астраглядаўскага касьцёлу Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі<ref>Расейскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 381, 696</ref>. У парэформавы пэрыяд Руднае адміністрацыйна належалі да Хвойніцкай воласьці. На пачатак 1870 году ў вёсцы налічвалася 120 гаспадароў зь сялянаў-уласьнікаў, прыпісаных да Руднаўскага сельскага таварыства, 1 аднадворац, прыпісаны да воласьці<ref>Список волостей, обществ и селений Минской губернии на 01. 01. 1870 г. — Минск, 1870. Л. 69</ref>. Паводле перапісу 1897 году, у Рудным — 82 двары, 525 жыхароў, капліца, хлебазапасны магазын. На 1909 год у вёсцы было 96 двароў, 592 жыхары, побач — аднадворны хутар з 26 жыхарамі<ref>Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 173</ref>. === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччына]] перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Руднае, аднак, у складзе Хвойніцкай воласьці апынулася ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918—1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 — 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 — січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. — Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286—296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья. С. 85</ref>. 1 студзеня 1919 году, згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі, Рэчыцкі павет увайшоў у склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], але 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да [[РСФСР]]. Паводле запіскі «Сведения о количестве учащихся школ Хойникской волости Речицкого уезда», на 8 сьнежня 1920 і на 15 красавіка 1921 году ў Руднаўскай школе першай ступені (г. зн. пачатковай) было адпаведна 35 і 49 вучняў<ref>Дзяржаўны архіў Гомельскай вобласці. Ф. 68. Воп. 1. Спр. 16. А. 19</ref>. Вёска Руднае ліквідаваная ў 2013 годзе<ref>[https://web.archive.org/web/20211104044431/https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=D913g0059062&p1=1 Решение Хойникского районного Совета депутатов от 25 июня 2013 г. № 134 Об упразднении сельских населенных пунктов Хойникского района]</ref>. == Асобы == * Віктар Жаўняк (нар. 1938) — беларускі архітэктар. == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} {{Судкоўскі сельсавет}} {{Хвойніцкі раён}} [[Катэгорыя:Колішнія населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XVI стагодзьдзі]] 4h4javrgoa1684spl0ticz22cyavh1r 2619132 2619131 2025-06-08T03:42:08Z Дамінік 64057 2619132 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Руднае |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Руднага |Трансьлітараваная назва = Rudnaje |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1590 годам |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Сельсавет = [[Судкоўскі сельсавет|Судкоўскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 0 |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 247620 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 50 |Шырата сэкундаў = 27 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 55 |Даўгата сэкундаў = 36 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьверху |Водступ подпісу на мапе = 2.3 |Commons = |Сайт = }} '''Руднае'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}} С. 314</ref> — былая [[вёска]] ў [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкім раёне]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Да ліквідацыі ўваходзіла ў склад [[Судкоўскі сельсавет|Судкоўскага сельсавету]]. == Гісторыя == === Карона Каралеўства Польскага === [[File:POL COA Bończa.svg|150пкс|значак|зьлева|Герб «Бонча» роду Харлінскіх.]] Упершыню вёска згаданая ў судовым акце ад 6 красавіка 1590 году. Гэта пратэст пана кіеўскага падкаморага Шчаснага Харлінскага на адрас князя Аляксандра Вішнявецкага, старосты чаркаскага, які наслаў быў нібыта некалькі соцень (!) падданых сваіх брагінскіх на чале з ураднікам Кірыянам Вайніловічам на вёскі Руднае, [[Храпкаў]], [[Навасёлкі (Хвойніцкі раён)|Навасёлкі]], [[Багушы (Гомельская вобласьць)|Багушы]], да [[Астрагляды|ключа Астраглядавіцкага]] прыналежныя, а яны людзей зьбілі і скалечылі, каморы і іншыя будынкі пашкодзілі, начыньне рознае, худобу з быдлам пазабіралі і да [[Брагін|ключа Брагінскага]] адвялі<ref>Аrchiwum Główny Akt Dawnych. Аrchiwum Рrozorów і Jelskich (далей: AGAD. APiJ). Sygn. 1. S. 7</ref>. Ад таго часу і да парэформавага пэрыяду ўжо ў Расейскай імпэрыі Навасёлкі належалі тым уладальнікам, што і Хвойнікі з Астраглядамі, г. зн. пасьля Харлінскіх, — Абрамовічу, Бжазоўскім, Шуйскім і Прозарам<ref>Бельскі С. В. З гісторыі ўладароў і маёнткаў Брагіншчыны XVI—XVIII стст. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 12—18</ref>. У 1637 годзе М. Абрамовіч за плату ў 12 000 злотых перадаў фальварак і сяло Руднае ды сёлы [[Дворышча (Хвойніцкі раён)|Дворышча]] і Навасёлкі на тры гады ў карыстаньне зямяніну Стэфану Воўку<ref>Sumariusz Metryki Koronnej. Księga wpisów MK184 z Archiwum Głównego Akt Dawnych [Electronic resource] / Oprac. Janusz Dąbrowski. № 62 – Mode of access: [http://www.agad.gov.pl/inwentarze/6SumariuszMK184.pdf]</ref>. [[Файл:Падданыя вёскі Руднае ў інвэнтары 1721 г.png|значак|зьлева|Падданыя вёскі Руднае ў інвэнтары 1721 г.]] Згодна з інвэнтаром 1721 году, калі абцяжараны даўгамі Хвойніцкі маёнтак ад {{падказка|пасэсара|Пасэсар — часовы ўладальнік}} Юзафата Парышэвіча, біскупа валоскага, перайшоў дзедзічнаму ўладальніку князю Мікалаю Шуйскаму, харунжычу берасьцейскаму, у вёсцы Руднае было 7 двароў, зь якіх выбіралася 33 злотых чыншу{{заўвага|У дакумэнце чамусьці значацца 43 злотыя, але 32 зл. + 15 гр. + 15 гр. = 33 зл.}}, {{падказка|ачковага|ачковае — грашовая даніна за валоданьне пасекай}} 9 злотых, а таксама рознага [[дзякла]] жытам, грэчкай і інш. Зазначана, што руднаўцы выконвалі тыя ж павіннасьці, што і [[Валокі (Хвойнікі)|валоцкія]] сяляне, г. зн. адпрацоўвалі [[паншчына|паншчыну]] ад Вялікадня (Wielkiej Nocy) да сьв. Міхайлы па тры дні, ад Міхайлы да Вялікадня па два дні, гвалты адбывалі, грэблі масьцілі, з падводамі езьдзілі або грашыма адкупаліся, «быдла рагатага і нерагатага», птушку, як і збожжа ярыннага давалі. Прозьвішчы жыхароў, паводле таксама і рэвізіі 1716 г., — Назаранка, Атрошка (Атрошчанка), Лук'яненка, Брухавецкі, Мікалайчык<ref>НГАБ у Менску. Ф. 320. Воп. 1. Спр. 1. А. 120, 124, 141</ref>. У тарыфе падымнага падатку Кіеўскага ваяводзтва 1734 году сказана, што вёска Руднае (Rudno) ў складзе Хвойніцкай воласьці належала князю Ігнацыю Шуйскаму, харунжычу берасьцейскаму<ref>Тарифи подимного податку, сеймикові лауди і люстрації Київського воєводства першої половини XVIII століття. /Вид. друге, доп. Укл. Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 286</ref>. У 1754 годзе з 13 двароў (×6 — прыкладна 78 жыхароў) вёскі Навасёлкі Хвойніцкага маёнтку «do grodu» (Оўруцкага замку) выплачвалася 2 злотых і паўгроша, «na milicję» (пераважна дзеля барацьбы з гайдамакамі) 8 злотых і 2 грошы<ref>Тариф подимного податку Київського воєводства 1754 року. / Опрацював Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 192</ref>. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === Пасьля [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] (1793) Руднае — у межах Чарнігаўскага намесьніцтва (губэрні), з 1796 году ў складзе тэрытарыяльна ўпарадкаванага [[Рэчыцкі павет (Расейская імпэрыя)|Рэчыцкага павету]] Маларасейскай, а з 29 жніўня 1797 году [[Менская губэрня|Менскай губэрні]] [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]<ref>Насевіч, В., Скрыпчанка, Т. Рэчыцкі павет / В. Насевіч, Т. Скрыпчанка // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: у 6 т. – Т. 6. Кн. 1. – Мінск: БелЭн, 2001. C. 181–182</ref>. У крыніцы, заснаванай на матэрыялах рэвізіі 1795 году, вёска Руднае згаданая сярод уладаньняў пана ''Людвіка''{{заўвага|Тут, напэўна, дапушчана памылка прачытаньня тэксту рэвізіі, бо ў ёй згаданая Людвіка з князёў Шуйскіх Прозарава, жонка абознага Караля.}} Прозара, якія былі перайшлі «в казну», але потым «по высочайшему повелению» вернутыя пані Луізе (з князёў Шуйскіх) Прозаравай<ref>Петреченко І. Є. «Камеральное описание… Речицкой округи» 1796 р.: інформаційний потенціал пам’ятки // Днепровский паром. Природное единство и историко-культурное взаимодействие белорусско-украинского пограничья / Материалы международной конференции (26-27 апреля 2018 г., г. Гомель). — Минск, 2018. С. 70 — 71</ref>, спадчыннай іх уладальніцы. Тады тут налічвалася 25 двароў з 85 душамі мужчынскага і 101 душой жаночага полу сялянаў<ref>НГАБ у Менску. Ф. 333. Воп.9. Спр. 59. А. 149—153</ref>. Інвэнтар Юзафаўскага (Езапоўскага) маёнтку 1844 году засьведчыў прыналежнасьць Руднага з 35 сем’ямі ў складзе аднайменнага фальварку пану Юзафу, сыну Караля, Прозару<ref>НГАБ. Ф. 142. Воп. 1. Спр. 1481. А. 14 і наст.</ref>. «Список населённых мест Минской губернии на 1857 год» паказвае, што 247 жыхароў Руднага абодвух полаў зьяўляліся прыхаджанамі Сьвята-Міхайлаўскай царквы ў сяле Стралічаў, 3 мужчыны і 4 жанчыны належалі да парафіі Астраглядаўскага касьцёлу Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі<ref>Расейскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 381, 696</ref>. У парэформавы пэрыяд Руднае адміністрацыйна належалі да Хвойніцкай воласьці. На пачатак 1870 году ў вёсцы налічвалася 120 гаспадароў зь сялянаў-уласьнікаў, прыпісаных да Руднаўскага сельскага таварыства, 1 аднадворац, прыпісаны да воласьці<ref>Список волостей, обществ и селений Минской губернии на 01. 01. 1870 г. — Минск, 1870. Л. 69</ref>. Паводле перапісу 1897 году, у Рудным — 82 двары, 525 жыхароў, капліца, хлебазапасны магазын. На 1909 год у вёсцы было 96 двароў, 592 жыхары, побач — аднадворны хутар з 26 жыхарамі<ref>Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 173</ref>. === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччына]] перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Руднае, аднак, у складзе Хвойніцкай воласьці апынулася ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918—1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 — 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 — січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. — Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286—296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья. С. 85</ref>. 1 студзеня 1919 году, згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі, Рэчыцкі павет увайшоў у склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], але 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да [[РСФСР]]. Паводле запіскі «Сведения о количестве учащихся школ Хойникской волости Речицкого уезда», на 8 сьнежня 1920 і на 15 красавіка 1921 году ў Руднаўскай школе першай ступені (г. зн. пачатковай) было адпаведна 35 і 49 вучняў<ref>Дзяржаўны архіў Гомельскай вобласці. Ф. 68. Воп. 1. Спр. 16. А. 19</ref>. Вёска Руднае ліквідаваная ў 2013 годзе<ref>[https://web.archive.org/web/20211104044431/https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=D913g0059062&p1=1 Решение Хойникского районного Совета депутатов от 25 июня 2013 г. № 134 Об упразднении сельских населенных пунктов Хойникского района]</ref>. == Асобы == * Віктар Жаўняк (нар. 1938) — беларускі архітэктар. == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} {{Судкоўскі сельсавет}} {{Хвойніцкі раён}} [[Катэгорыя:Колішнія населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XVI стагодзьдзі]] esqqwiu9lcxkxicv0up3pn1rbmpn82q 2619133 2619132 2025-06-08T03:49:43Z Дамінік 64057 /* Карона Каралеўства Польскага */ 2619133 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Руднае |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Руднага |Трансьлітараваная назва = Rudnaje |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1590 годам |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Сельсавет = [[Судкоўскі сельсавет|Судкоўскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 0 |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 247620 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 50 |Шырата сэкундаў = 27 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 55 |Даўгата сэкундаў = 36 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьверху |Водступ подпісу на мапе = 2.3 |Commons = |Сайт = }} '''Руднае'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}} С. 314</ref> — былая [[вёска]] ў [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкім раёне]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Да ліквідацыі ўваходзіла ў склад [[Судкоўскі сельсавет|Судкоўскага сельсавету]]. == Гісторыя == === Карона Каралеўства Польскага === [[File:POL COA Bończa.svg|150пкс|значак|зьлева|Герб «Бонча» роду Харлінскіх.]] Упершыню вёска згаданая ў судовым акце ад 6 красавіка 1590 году. Гэта пратэст пана кіеўскага падкаморага Шчаснага Харлінскага на адрас князя Аляксандра Вішнявецкага, старосты чаркаскага, які наслаў быў нібыта некалькі соцень (!) падданых сваіх брагінскіх на чале з ураднікам Кірыянам Вайніловічам на вёскі Руднае, [[Храпкаў]], [[Навасёлкі (Хвойніцкі раён)|Навасёлкі]], [[Багушы (Гомельская вобласьць)|Багушы]], да [[Астрагляды|ключа Астраглядавіцкага]] прыналежныя, а яны людзей зьбілі і скалечылі, каморы і іншыя будынкі пашкодзілі, начыньне рознае, худобу з быдлам пазабіралі і да [[Брагін|ключа Брагінскага]] адвялі<ref>Аrchiwum Główny Akt Dawnych. Аrchiwum Рrozorów і Jelskich (далей: AGAD. APiJ). Sygn. 1. S. 7</ref>. Ад таго часу і да парэформавага пэрыяду ўжо ў Расейскай імпэрыі Навасёлкі належалі тым уладальнікам, што і Хвойнікі з Астраглядамі, г. зн. пасьля Харлінскіх, — Абрамовічу, Бжазоўскім, Шуйскім і Прозарам<ref>Бельскі С. В. З гісторыі ўладароў і маёнткаў Брагіншчыны XVI—XVIII стст. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 12—18</ref>. У 1637 годзе М. Абрамовіч за плату ў 12 000 злотых перадаў фальварак і сяло Руднае ды сёлы [[Дворышча (Хвойніцкі раён)|Дворышча]] і Навасёлкі на тры гады ў карыстаньне зямяніну Стэфану Воўку<ref>Sumariusz Metryki Koronnej. Księga wpisów MK184 z Archiwum Głównego Akt Dawnych [Electronic resource] / Oprac. Janusz Dąbrowski. № 62 – Mode of access: [http://www.agad.gov.pl/inwentarze/6SumariuszMK184.pdf]</ref>. [[Файл:Падданыя вёскі Руднае ў інвэнтары 1721 г.png|значак|зьлева|Падданыя вёскі Руднае ў інвэнтары 1721 г.]] Згодна з інвэнтаром 1721 году, калі абцяжараны даўгамі Хвойніцкі маёнтак ад {{падказка|пасэсара|Пасэсар — часовы ўладальнік}} Юзафата Парышэвіча, біскупа валоскага, перайшоў дзедзічнаму ўладальніку князю Мікалаю Шуйскаму, харунжычу берасьцейскаму, у вёсцы Руднае было 7 двароў, зь якіх выбіралася 33 злотых чыншу{{заўвага|У дакумэнце чамусьці значацца 43 злотыя, але 32 зл. + 15 гр. + 15 гр. = 33 зл.}}, {{падказка|ачковага|грашовая даніна за валоданьне пасекай}} 9 злотых, а таксама рознага [[дзякла]] жытам, грэчкай і інш. Зазначана, што руднаўцы выконвалі тыя ж павіннасьці, што і [[Валокі (Хвойнікі)|валоцкія]] сяляне, г. зн. адпрацоўвалі [[паншчына|паншчыну]] ад Вялікадня (Wielkiej Nocy) да сьв. Міхайлы па тры дні, ад Міхайлы да Вялікадня па два дні, гвалты адбывалі, грэблі масьцілі, з падводамі езьдзілі або грашыма адкупаліся, «быдла рагатага і нерагатага», птушку, як і збожжа ярыннага давалі. Прозьвішчы жыхароў, паводле таксама і рэвізіі 1716 г., — Назаранка, Атрошка (Атрошчанка), Лук'яненка, Брухавецкі, Мікалайчык<ref>НГАБ у Менску. Ф. 320. Воп. 1. Спр. 1. А. 120, 124, 141</ref>. У тарыфе падымнага падатку Кіеўскага ваяводзтва 1734 году сказана, што вёска Руднае (Rudno) ў складзе Хвойніцкай воласьці належала князю Ігнацыю Шуйскаму, харунжычу берасьцейскаму<ref>Тарифи подимного податку, сеймикові лауди і люстрації Київського воєводства першої половини XVIII століття. /Вид. друге, доп. Укл. Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 286</ref>. У 1754 годзе з 13 двароў (×6 — прыкладна 78 жыхароў) вёскі Навасёлкі Хвойніцкага маёнтку «do grodu» (Оўруцкага замку) выплачвалася 2 злотых і паўгроша, «na milicję» (пераважна дзеля барацьбы з гайдамакамі) 8 злотых і 2 грошы<ref>Тариф подимного податку Київського воєводства 1754 року. / Опрацював Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 192</ref>. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === Пасьля [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] (1793) Руднае — у межах Чарнігаўскага намесьніцтва (губэрні), з 1796 году ў складзе тэрытарыяльна ўпарадкаванага [[Рэчыцкі павет (Расейская імпэрыя)|Рэчыцкага павету]] Маларасейскай, а з 29 жніўня 1797 году [[Менская губэрня|Менскай губэрні]] [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]<ref>Насевіч, В., Скрыпчанка, Т. Рэчыцкі павет / В. Насевіч, Т. Скрыпчанка // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: у 6 т. – Т. 6. Кн. 1. – Мінск: БелЭн, 2001. C. 181–182</ref>. У крыніцы, заснаванай на матэрыялах рэвізіі 1795 году, вёска Руднае згаданая сярод уладаньняў пана ''Людвіка''{{заўвага|Тут, напэўна, дапушчана памылка прачытаньня тэксту рэвізіі, бо ў ёй згаданая Людвіка з князёў Шуйскіх Прозарава, жонка абознага Караля.}} Прозара, якія былі перайшлі «в казну», але потым «по высочайшему повелению» вернутыя пані Луізе (з князёў Шуйскіх) Прозаравай<ref>Петреченко І. Є. «Камеральное описание… Речицкой округи» 1796 р.: інформаційний потенціал пам’ятки // Днепровский паром. Природное единство и историко-культурное взаимодействие белорусско-украинского пограничья / Материалы международной конференции (26-27 апреля 2018 г., г. Гомель). — Минск, 2018. С. 70 — 71</ref>, спадчыннай іх уладальніцы. Тады тут налічвалася 25 двароў з 85 душамі мужчынскага і 101 душой жаночага полу сялянаў<ref>НГАБ у Менску. Ф. 333. Воп.9. Спр. 59. А. 149—153</ref>. Інвэнтар Юзафаўскага (Езапоўскага) маёнтку 1844 году засьведчыў прыналежнасьць Руднага з 35 сем’ямі ў складзе аднайменнага фальварку пану Юзафу, сыну Караля, Прозару<ref>НГАБ. Ф. 142. Воп. 1. Спр. 1481. А. 14 і наст.</ref>. «Список населённых мест Минской губернии на 1857 год» паказвае, што 247 жыхароў Руднага абодвух полаў зьяўляліся прыхаджанамі Сьвята-Міхайлаўскай царквы ў сяле Стралічаў, 3 мужчыны і 4 жанчыны належалі да парафіі Астраглядаўскага касьцёлу Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі<ref>Расейскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 381, 696</ref>. У парэформавы пэрыяд Руднае адміністрацыйна належалі да Хвойніцкай воласьці. На пачатак 1870 году ў вёсцы налічвалася 120 гаспадароў зь сялянаў-уласьнікаў, прыпісаных да Руднаўскага сельскага таварыства, 1 аднадворац, прыпісаны да воласьці<ref>Список волостей, обществ и селений Минской губернии на 01. 01. 1870 г. — Минск, 1870. Л. 69</ref>. Паводле перапісу 1897 году, у Рудным — 82 двары, 525 жыхароў, капліца, хлебазапасны магазын. На 1909 год у вёсцы было 96 двароў, 592 жыхары, побач — аднадворны хутар з 26 жыхарамі<ref>Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 173</ref>. === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччына]] перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Руднае, аднак, у складзе Хвойніцкай воласьці апынулася ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918—1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 — 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 — січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. — Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286—296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья. С. 85</ref>. 1 студзеня 1919 году, згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі, Рэчыцкі павет увайшоў у склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], але 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да [[РСФСР]]. Паводле запіскі «Сведения о количестве учащихся школ Хойникской волости Речицкого уезда», на 8 сьнежня 1920 і на 15 красавіка 1921 году ў Руднаўскай школе першай ступені (г. зн. пачатковай) было адпаведна 35 і 49 вучняў<ref>Дзяржаўны архіў Гомельскай вобласці. Ф. 68. Воп. 1. Спр. 16. А. 19</ref>. Вёска Руднае ліквідаваная ў 2013 годзе<ref>[https://web.archive.org/web/20211104044431/https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=D913g0059062&p1=1 Решение Хойникского районного Совета депутатов от 25 июня 2013 г. № 134 Об упразднении сельских населенных пунктов Хойникского района]</ref>. == Асобы == * Віктар Жаўняк (нар. 1938) — беларускі архітэктар. == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} {{Судкоўскі сельсавет}} {{Хвойніцкі раён}} [[Катэгорыя:Колішнія населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XVI стагодзьдзі]] bbljldknhj731aqxaez1ylhvq2skcfo 2619134 2619133 2025-06-08T03:51:09Z Дамінік 64057 /* Карона Каралеўства Польскага */ 2619134 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Руднае |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Руднага |Трансьлітараваная назва = Rudnaje |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1590 годам |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Сельсавет = [[Судкоўскі сельсавет|Судкоўскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 0 |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 247620 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 50 |Шырата сэкундаў = 27 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 55 |Даўгата сэкундаў = 36 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьверху |Водступ подпісу на мапе = 2.3 |Commons = |Сайт = }} '''Руднае'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}} С. 314</ref> — былая [[вёска]] ў [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкім раёне]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Да ліквідацыі ўваходзіла ў склад [[Судкоўскі сельсавет|Судкоўскага сельсавету]]. == Гісторыя == === Карона Каралеўства Польскага === [[File:POL COA Bończa.svg|150пкс|значак|зьлева|Герб «Бонча» роду Харлінскіх.]] Упершыню вёска згаданая ў судовым акце ад 6 красавіка 1590 году. Гэта пратэст пана кіеўскага падкаморага Шчаснага Харлінскага на адрас князя Аляксандра Вішнявецкага, старосты чаркаскага, які наслаў быў нібыта некалькі соцень (!) падданых сваіх брагінскіх на чале з ураднікам Кірыянам Вайніловічам на вёскі Руднае, [[Храпкаў]], [[Навасёлкі (Хвойніцкі раён)|Навасёлкі]], [[Багушы (Гомельская вобласьць)|Багушы]], да [[Астрагляды|ключа Астраглядавіцкага]] прыналежныя, а яны людзей зьбілі і скалечылі, каморы і іншыя будынкі пашкодзілі, начыньне рознае, худобу з быдлам пазабіралі і да [[Брагін|ключа Брагінскага]] адвялі<ref>Аrchiwum Główny Akt Dawnych. Аrchiwum Рrozorów і Jelskich (далей: AGAD. APiJ). Sygn. 1. S. 7</ref>. Ад таго часу і да парэформавага пэрыяду ўжо ў Расейскай імпэрыі Навасёлкі належалі тым уладальнікам, што і Хвойнікі з Астраглядамі, г. зн. пасьля Харлінскіх, — Абрамовічу, Бжазоўскім, Шуйскім і Прозарам<ref>Бельскі С. В. З гісторыі ўладароў і маёнткаў Брагіншчыны XVI—XVIII стст. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 12—18</ref>. У 1637 годзе М. Абрамовіч за плату ў 12 000 злотых перадаў фальварак і сяло Руднае ды сёлы [[Дворышча (Хвойніцкі раён)|Дворышча]] і Навасёлкі на тры гады ў карыстаньне зямяніну Стэфану Воўку<ref>Sumariusz Metryki Koronnej. Księga wpisów MK184 z Archiwum Głównego Akt Dawnych [Electronic resource] / Oprac. Janusz Dąbrowski. № 62 – Mode of access: [http://www.agad.gov.pl/inwentarze/6SumariuszMK184.pdf]</ref>. [[Файл:Падданыя вёскі Руднае ў інвэнтары 1721 г.png|значак|зьлева|Падданыя вёскі Руднае ў інвэнтары 1721 г.]] Згодна з інвэнтаром 1721 году, калі абцяжараны даўгамі Хвойніцкі маёнтак ад {{падказка|пасэсара|Пасэсар — часовы ўладальнік}} Юзафата Парышэвіча, біскупа валоскага, перайшоў дзедзічнаму ўладальніку князю Мікалаю Шуйскаму, харунжычу берасьцейскаму, у вёсцы Руднае было 7 двароў, зь якіх выбіралася 33{{заўвага|У дакумэнце чамусьці значацца 43 злотыя, але 32 зл. + 15 гр. + 15 гр. = 33 зл.}} злотых чыншу, {{падказка|ачковага|грашовая даніна за валоданьне пасекай}} 9 зл., а таксама рознага [[дзякла]] жытам, грэчкай і інш. Зазначана, што руднаўцы выконвалі тыя ж павіннасьці, што і [[Валокі (Хвойнікі)|валоцкія]] сяляне, г. зн. адпрацоўвалі [[паншчына|паншчыну]] ад Вялікадня (Wielkiej Nocy) да сьв. Міхайлы па тры дні, ад Міхайлы да Вялікадня па два дні, гвалты адбывалі, грэблі масьцілі, з падводамі езьдзілі або грашыма адкупаліся, «быдла рагатага і нерагатага», птушку, як і збожжа ярыннага давалі. Прозьвішчы жыхароў, паводле таксама і рэвізіі 1716 г., — Назаранка, Атрошка (Атрошчанка), Лук'яненка, Брухавецкі, Мікалайчык<ref>НГАБ у Менску. Ф. 320. Воп. 1. Спр. 1. А. 120, 124, 141</ref>. У тарыфе падымнага падатку Кіеўскага ваяводзтва 1734 году сказана, што вёска Руднае (Rudno) ў складзе Хвойніцкай воласьці належала князю Ігнацыю Шуйскаму, харунжычу берасьцейскаму<ref>Тарифи подимного податку, сеймикові лауди і люстрації Київського воєводства першої половини XVIII століття. /Вид. друге, доп. Укл. Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 286</ref>. У 1754 годзе з 13 двароў (×6 — прыкладна 78 жыхароў) вёскі Навасёлкі Хвойніцкага маёнтку «do grodu» (Оўруцкага замку) выплачвалася 2 злотых і паўгроша, «na milicję» (пераважна дзеля барацьбы з гайдамакамі) 8 злотых і 2 грошы<ref>Тариф подимного податку Київського воєводства 1754 року. / Опрацював Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 192</ref>. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === Пасьля [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] (1793) Руднае — у межах Чарнігаўскага намесьніцтва (губэрні), з 1796 году ў складзе тэрытарыяльна ўпарадкаванага [[Рэчыцкі павет (Расейская імпэрыя)|Рэчыцкага павету]] Маларасейскай, а з 29 жніўня 1797 году [[Менская губэрня|Менскай губэрні]] [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]<ref>Насевіч, В., Скрыпчанка, Т. Рэчыцкі павет / В. Насевіч, Т. Скрыпчанка // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: у 6 т. – Т. 6. Кн. 1. – Мінск: БелЭн, 2001. C. 181–182</ref>. У крыніцы, заснаванай на матэрыялах рэвізіі 1795 году, вёска Руднае згаданая сярод уладаньняў пана ''Людвіка''{{заўвага|Тут, напэўна, дапушчана памылка прачытаньня тэксту рэвізіі, бо ў ёй згаданая Людвіка з князёў Шуйскіх Прозарава, жонка абознага Караля.}} Прозара, якія былі перайшлі «в казну», але потым «по высочайшему повелению» вернутыя пані Луізе (з князёў Шуйскіх) Прозаравай<ref>Петреченко І. Є. «Камеральное описание… Речицкой округи» 1796 р.: інформаційний потенціал пам’ятки // Днепровский паром. Природное единство и историко-культурное взаимодействие белорусско-украинского пограничья / Материалы международной конференции (26-27 апреля 2018 г., г. Гомель). — Минск, 2018. С. 70 — 71</ref>, спадчыннай іх уладальніцы. Тады тут налічвалася 25 двароў з 85 душамі мужчынскага і 101 душой жаночага полу сялянаў<ref>НГАБ у Менску. Ф. 333. Воп.9. Спр. 59. А. 149—153</ref>. Інвэнтар Юзафаўскага (Езапоўскага) маёнтку 1844 году засьведчыў прыналежнасьць Руднага з 35 сем’ямі ў складзе аднайменнага фальварку пану Юзафу, сыну Караля, Прозару<ref>НГАБ. Ф. 142. Воп. 1. Спр. 1481. А. 14 і наст.</ref>. «Список населённых мест Минской губернии на 1857 год» паказвае, што 247 жыхароў Руднага абодвух полаў зьяўляліся прыхаджанамі Сьвята-Міхайлаўскай царквы ў сяле Стралічаў, 3 мужчыны і 4 жанчыны належалі да парафіі Астраглядаўскага касьцёлу Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі<ref>Расейскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 381, 696</ref>. У парэформавы пэрыяд Руднае адміністрацыйна належалі да Хвойніцкай воласьці. На пачатак 1870 году ў вёсцы налічвалася 120 гаспадароў зь сялянаў-уласьнікаў, прыпісаных да Руднаўскага сельскага таварыства, 1 аднадворац, прыпісаны да воласьці<ref>Список волостей, обществ и селений Минской губернии на 01. 01. 1870 г. — Минск, 1870. Л. 69</ref>. Паводле перапісу 1897 году, у Рудным — 82 двары, 525 жыхароў, капліца, хлебазапасны магазын. На 1909 год у вёсцы было 96 двароў, 592 жыхары, побач — аднадворны хутар з 26 жыхарамі<ref>Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 173</ref>. === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччына]] перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Руднае, аднак, у складзе Хвойніцкай воласьці апынулася ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918—1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 — 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 — січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. — Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286—296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья. С. 85</ref>. 1 студзеня 1919 году, згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі, Рэчыцкі павет увайшоў у склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], але 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да [[РСФСР]]. Паводле запіскі «Сведения о количестве учащихся школ Хойникской волости Речицкого уезда», на 8 сьнежня 1920 і на 15 красавіка 1921 году ў Руднаўскай школе першай ступені (г. зн. пачатковай) было адпаведна 35 і 49 вучняў<ref>Дзяржаўны архіў Гомельскай вобласці. Ф. 68. Воп. 1. Спр. 16. А. 19</ref>. Вёска Руднае ліквідаваная ў 2013 годзе<ref>[https://web.archive.org/web/20211104044431/https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=D913g0059062&p1=1 Решение Хойникского районного Совета депутатов от 25 июня 2013 г. № 134 Об упразднении сельских населенных пунктов Хойникского района]</ref>. == Асобы == * Віктар Жаўняк (нар. 1938) — беларускі архітэктар. == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} {{Судкоўскі сельсавет}} {{Хвойніцкі раён}} [[Катэгорыя:Колішнія населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XVI стагодзьдзі]] bfvhzhtg8ud2zs45opu74z6ufptc93u 2619135 2619134 2025-06-08T03:53:24Z Дамінік 64057 /* Карона Каралеўства Польскага */ 2619135 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Руднае |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Руднага |Трансьлітараваная назва = Rudnaje |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1590 годам |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Сельсавет = [[Судкоўскі сельсавет|Судкоўскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 0 |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 247620 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 50 |Шырата сэкундаў = 27 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 55 |Даўгата сэкундаў = 36 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьверху |Водступ подпісу на мапе = 2.3 |Commons = |Сайт = }} '''Руднае'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}} С. 314</ref> — былая [[вёска]] ў [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкім раёне]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Да ліквідацыі ўваходзіла ў склад [[Судкоўскі сельсавет|Судкоўскага сельсавету]]. == Гісторыя == === Карона Каралеўства Польскага === [[File:POL COA Bończa.svg|150пкс|значак|зьлева|Герб «Бонча» роду Харлінскіх.]] Упершыню вёска згаданая ў судовым акце ад 6 красавіка 1590 году. Гэта пратэст пана кіеўскага падкаморага Шчаснага Харлінскага на адрас князя Аляксандра Вішнявецкага, старосты чаркаскага, які наслаў быў нібыта некалькі соцень (!) падданых сваіх брагінскіх на чале з ураднікам Кірыянам Вайніловічам на вёскі Руднае, [[Храпкаў]], [[Навасёлкі (Хвойніцкі раён)|Навасёлкі]], [[Багушы (Гомельская вобласьць)|Багушы]], да [[Астрагляды|ключа Астраглядавіцкага]] прыналежныя, а яны людзей зьбілі і скалечылі, каморы і іншыя будынкі пашкодзілі, начыньне рознае, худобу з быдлам пазабіралі і да [[Брагін|ключа Брагінскага]] адвялі<ref>Аrchiwum Główny Akt Dawnych. Аrchiwum Рrozorów і Jelskich (далей: AGAD. APiJ). Sygn. 1. S. 7</ref>. Ад таго часу і да парэформавага пэрыяду ўжо ў Расейскай імпэрыі Навасёлкі належалі тым уладальнікам, што і Хвойнікі з Астраглядамі, г. зн. пасьля Харлінскіх, — Абрамовічу, Бжазоўскім, Шуйскім і Прозарам<ref>Бельскі С. В. З гісторыі ўладароў і маёнткаў Брагіншчыны XVI—XVIII стст. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 12—18</ref>. У 1637 годзе М. Абрамовіч за плату ў 12 000 злотых перадаў фальварак і сяло Руднае ды сёлы [[Дворышча (Хвойніцкі раён)|Дворышча]] і Навасёлкі на тры гады ў карыстаньне зямяніну Стэфану Воўку<ref>Sumariusz Metryki Koronnej. Księga wpisów MK184 z Archiwum Głównego Akt Dawnych [Electronic resource] / Oprac. Janusz Dąbrowski. № 62 – Mode of access: [http://www.agad.gov.pl/inwentarze/6SumariuszMK184.pdf]</ref>. [[Файл:Падданыя вёскі Руднае ў інвэнтары 1721 г.png|значак|зьлева|Падданыя вёскі Руднае ў інвэнтары 1721 г.]] Згодна з інвэнтаром 1721 году, калі абцяжараны даўгамі Хвойніцкі маёнтак ад {{падказка|пасэсара|Пасэсар — часовы ўладальнік}} Юзафата Парышэвіча, біскупа валоскага, перайшоў дзедзічнаму ўладальніку князю Мікалаю Шуйскаму, харунжычу берасьцейскаму, у вёсцы Руднае было 7 двароў, зь якіх выбіралася 33{{заўвага|У дакумэнце чамусьці значацца 43 злотыя, але 32 зл. + 15 гр. + 15 гр. = 33 зл.| }} злотых чыншу, {{падказка|ачковага|грашовая даніна за валоданьне пасекай}} 9 зл., а таксама рознага [[дзякла]] жытам, грэчкай і інш. Зазначана, што руднаўцы выконвалі тыя ж павіннасьці, што і [[Валокі (Хвойнікі)|валоцкія]] сяляне, г. зн. адпрацоўвалі [[паншчына|паншчыну]] ад Вялікадня (Wielkiej Nocy) да сьв. Міхайлы па тры дні, ад Міхайлы да Вялікадня па два дні, гвалты адбывалі, грэблі масьцілі, з падводамі езьдзілі або грашыма адкупаліся, «быдла рагатага і нерагатага», птушку, як і збожжа ярыннага давалі. Прозьвішчы жыхароў, паводле таксама і рэвізіі 1716 г., — Назаранка, Атрошка (Атрошчанка), Лук'яненка, Брухавецкі, Мікалайчык<ref>НГАБ у Менску. Ф. 320. Воп. 1. Спр. 1. А. 120, 124, 141</ref>. У тарыфе падымнага падатку Кіеўскага ваяводзтва 1734 году сказана, што вёска Руднае (Rudno) ў складзе Хвойніцкай воласьці належала князю Ігнацыю Шуйскаму, харунжычу берасьцейскаму<ref>Тарифи подимного податку, сеймикові лауди і люстрації Київського воєводства першої половини XVIII століття. /Вид. друге, доп. Укл. Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 286</ref>. У 1754 годзе з 13 двароў (×6 — прыкладна 78 жыхароў) вёскі Навасёлкі Хвойніцкага маёнтку «do grodu» (Оўруцкага замку) выплачвалася 2 злотых і паўгроша, «na milicję» (пераважна дзеля барацьбы з гайдамакамі) 8 злотых і 2 грошы<ref>Тариф подимного податку Київського воєводства 1754 року. / Опрацював Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 192</ref>. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === Пасьля [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] (1793) Руднае — у межах Чарнігаўскага намесьніцтва (губэрні), з 1796 году ў складзе тэрытарыяльна ўпарадкаванага [[Рэчыцкі павет (Расейская імпэрыя)|Рэчыцкага павету]] Маларасейскай, а з 29 жніўня 1797 году [[Менская губэрня|Менскай губэрні]] [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]<ref>Насевіч, В., Скрыпчанка, Т. Рэчыцкі павет / В. Насевіч, Т. Скрыпчанка // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: у 6 т. – Т. 6. Кн. 1. – Мінск: БелЭн, 2001. C. 181–182</ref>. У крыніцы, заснаванай на матэрыялах рэвізіі 1795 году, вёска Руднае згаданая сярод уладаньняў пана ''Людвіка''{{заўвага|Тут, напэўна, дапушчана памылка прачытаньня тэксту рэвізіі, бо ў ёй згаданая Людвіка з князёў Шуйскіх Прозарава, жонка абознага Караля.}} Прозара, якія былі перайшлі «в казну», але потым «по высочайшему повелению» вернутыя пані Луізе (з князёў Шуйскіх) Прозаравай<ref>Петреченко І. Є. «Камеральное описание… Речицкой округи» 1796 р.: інформаційний потенціал пам’ятки // Днепровский паром. Природное единство и историко-культурное взаимодействие белорусско-украинского пограничья / Материалы международной конференции (26-27 апреля 2018 г., г. Гомель). — Минск, 2018. С. 70 — 71</ref>, спадчыннай іх уладальніцы. Тады тут налічвалася 25 двароў з 85 душамі мужчынскага і 101 душой жаночага полу сялянаў<ref>НГАБ у Менску. Ф. 333. Воп.9. Спр. 59. А. 149—153</ref>. Інвэнтар Юзафаўскага (Езапоўскага) маёнтку 1844 году засьведчыў прыналежнасьць Руднага з 35 сем’ямі ў складзе аднайменнага фальварку пану Юзафу, сыну Караля, Прозару<ref>НГАБ. Ф. 142. Воп. 1. Спр. 1481. А. 14 і наст.</ref>. «Список населённых мест Минской губернии на 1857 год» паказвае, што 247 жыхароў Руднага абодвух полаў зьяўляліся прыхаджанамі Сьвята-Міхайлаўскай царквы ў сяле Стралічаў, 3 мужчыны і 4 жанчыны належалі да парафіі Астраглядаўскага касьцёлу Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі<ref>Расейскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 381, 696</ref>. У парэформавы пэрыяд Руднае адміністрацыйна належалі да Хвойніцкай воласьці. На пачатак 1870 году ў вёсцы налічвалася 120 гаспадароў зь сялянаў-уласьнікаў, прыпісаных да Руднаўскага сельскага таварыства, 1 аднадворац, прыпісаны да воласьці<ref>Список волостей, обществ и селений Минской губернии на 01. 01. 1870 г. — Минск, 1870. Л. 69</ref>. Паводле перапісу 1897 году, у Рудным — 82 двары, 525 жыхароў, капліца, хлебазапасны магазын. На 1909 год у вёсцы было 96 двароў, 592 жыхары, побач — аднадворны хутар з 26 жыхарамі<ref>Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 173</ref>. === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччына]] перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Руднае, аднак, у складзе Хвойніцкай воласьці апынулася ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918—1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 — 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 — січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. — Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286—296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья. С. 85</ref>. 1 студзеня 1919 году, згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі, Рэчыцкі павет увайшоў у склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], але 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да [[РСФСР]]. Паводле запіскі «Сведения о количестве учащихся школ Хойникской волости Речицкого уезда», на 8 сьнежня 1920 і на 15 красавіка 1921 году ў Руднаўскай школе першай ступені (г. зн. пачатковай) было адпаведна 35 і 49 вучняў<ref>Дзяржаўны архіў Гомельскай вобласці. Ф. 68. Воп. 1. Спр. 16. А. 19</ref>. Вёска Руднае ліквідаваная ў 2013 годзе<ref>[https://web.archive.org/web/20211104044431/https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=D913g0059062&p1=1 Решение Хойникского районного Совета депутатов от 25 июня 2013 г. № 134 Об упразднении сельских населенных пунктов Хойникского района]</ref>. == Асобы == * Віктар Жаўняк (нар. 1938) — беларускі архітэктар. == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} {{Судкоўскі сельсавет}} {{Хвойніцкі раён}} [[Катэгорыя:Колішнія населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XVI стагодзьдзі]] a8lk8dqdise3imvyek3cindbrsppz3j 2619136 2619135 2025-06-08T03:54:07Z Дамінік 64057 /* Карона Каралеўства Польскага */ 2619136 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Руднае |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Руднага |Трансьлітараваная назва = Rudnaje |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1590 годам |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Сельсавет = [[Судкоўскі сельсавет|Судкоўскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 0 |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 247620 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 50 |Шырата сэкундаў = 27 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 55 |Даўгата сэкундаў = 36 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьверху |Водступ подпісу на мапе = 2.3 |Commons = |Сайт = }} '''Руднае'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}} С. 314</ref> — былая [[вёска]] ў [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкім раёне]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Да ліквідацыі ўваходзіла ў склад [[Судкоўскі сельсавет|Судкоўскага сельсавету]]. == Гісторыя == === Карона Каралеўства Польскага === [[File:POL COA Bończa.svg|150пкс|значак|зьлева|Герб «Бонча» роду Харлінскіх.]] Упершыню вёска згаданая ў судовым акце ад 6 красавіка 1590 году. Гэта пратэст пана кіеўскага падкаморага Шчаснага Харлінскага на адрас князя Аляксандра Вішнявецкага, старосты чаркаскага, які наслаў быў нібыта некалькі соцень (!) падданых сваіх брагінскіх на чале з ураднікам Кірыянам Вайніловічам на вёскі Руднае, [[Храпкаў]], [[Навасёлкі (Хвойніцкі раён)|Навасёлкі]], [[Багушы (Гомельская вобласьць)|Багушы]], да [[Астрагляды|ключа Астраглядавіцкага]] прыналежныя, а яны людзей зьбілі і скалечылі, каморы і іншыя будынкі пашкодзілі, начыньне рознае, худобу з быдлам пазабіралі і да [[Брагін|ключа Брагінскага]] адвялі<ref>Аrchiwum Główny Akt Dawnych. Аrchiwum Рrozorów і Jelskich (далей: AGAD. APiJ). Sygn. 1. S. 7</ref>. Ад таго часу і да парэформавага пэрыяду ўжо ў Расейскай імпэрыі Навасёлкі належалі тым уладальнікам, што і Хвойнікі з Астраглядамі, г. зн. пасьля Харлінскіх, — Абрамовічу, Бжазоўскім, Шуйскім і Прозарам<ref>Бельскі С. В. З гісторыі ўладароў і маёнткаў Брагіншчыны XVI—XVIII стст. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 12—18</ref>. У 1637 годзе М. Абрамовіч за плату ў 12 000 злотых перадаў фальварак і сяло Руднае ды сёлы [[Дворышча (Хвойніцкі раён)|Дворышча]] і Навасёлкі на тры гады ў карыстаньне зямяніну Стэфану Воўку<ref>Sumariusz Metryki Koronnej. Księga wpisów MK184 z Archiwum Głównego Akt Dawnych [Electronic resource] / Oprac. Janusz Dąbrowski. № 62 – Mode of access: [http://www.agad.gov.pl/inwentarze/6SumariuszMK184.pdf]</ref>. [[Файл:Падданыя вёскі Руднае ў інвэнтары 1721 г.png|значак|зьлева|Падданыя вёскі Руднае ў інвэнтары 1721 г.]] Згодна з інвэнтаром 1721 году, калі абцяжараны даўгамі Хвойніцкі маёнтак ад {{падказка|пасэсара|Пасэсар — часовы ўладальнік}} Юзафата Парышэвіча, біскупа валоскага, перайшоў дзедзічнаму ўладальніку князю Мікалаю Шуйскаму, харунжычу берасьцейскаму, у вёсцы Руднае было 7 двароў, зь якіх выбіралася 33 злотых чыншу, {{падказка|ачковага|грашовая даніна за валоданьне пасекай}} 9 зл., а таксама рознага [[дзякла]] жытам, грэчкай і інш. Зазначана, што руднаўцы выконвалі тыя ж павіннасьці, што і [[Валокі (Хвойнікі)|валоцкія]] сяляне, г. зн. адпрацоўвалі [[паншчына|паншчыну]] ад Вялікадня (Wielkiej Nocy) да сьв. Міхайлы па тры дні, ад Міхайлы да Вялікадня па два дні, гвалты адбывалі, грэблі масьцілі, з падводамі езьдзілі або грашыма адкупаліся, «быдла рагатага і нерагатага», птушку, як і збожжа ярыннага давалі. Прозьвішчы жыхароў, паводле таксама і рэвізіі 1716 г., — Назаранка, Атрошка (Атрошчанка), Лук'яненка, Брухавецкі, Мікалайчык<ref>НГАБ у Менску. Ф. 320. Воп. 1. Спр. 1. А. 120, 124, 141</ref>. У тарыфе падымнага падатку Кіеўскага ваяводзтва 1734 году сказана, што вёска Руднае (Rudno) ў складзе Хвойніцкай воласьці належала князю Ігнацыю Шуйскаму, харунжычу берасьцейскаму<ref>Тарифи подимного податку, сеймикові лауди і люстрації Київського воєводства першої половини XVIII століття. /Вид. друге, доп. Укл. Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 286</ref>. У 1754 годзе з 13 двароў (×6 — прыкладна 78 жыхароў) вёскі Навасёлкі Хвойніцкага маёнтку «do grodu» (Оўруцкага замку) выплачвалася 2 злотых і паўгроша, «na milicję» (пераважна дзеля барацьбы з гайдамакамі) 8 злотых і 2 грошы<ref>Тариф подимного податку Київського воєводства 1754 року. / Опрацював Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 192</ref>. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === Пасьля [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] (1793) Руднае — у межах Чарнігаўскага намесьніцтва (губэрні), з 1796 году ў складзе тэрытарыяльна ўпарадкаванага [[Рэчыцкі павет (Расейская імпэрыя)|Рэчыцкага павету]] Маларасейскай, а з 29 жніўня 1797 году [[Менская губэрня|Менскай губэрні]] [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]<ref>Насевіч, В., Скрыпчанка, Т. Рэчыцкі павет / В. Насевіч, Т. Скрыпчанка // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: у 6 т. – Т. 6. Кн. 1. – Мінск: БелЭн, 2001. C. 181–182</ref>. У крыніцы, заснаванай на матэрыялах рэвізіі 1795 году, вёска Руднае згаданая сярод уладаньняў пана ''Людвіка''{{заўвага|Тут, напэўна, дапушчана памылка прачытаньня тэксту рэвізіі, бо ў ёй згаданая Людвіка з князёў Шуйскіх Прозарава, жонка абознага Караля.}} Прозара, якія былі перайшлі «в казну», але потым «по высочайшему повелению» вернутыя пані Луізе (з князёў Шуйскіх) Прозаравай<ref>Петреченко І. Є. «Камеральное описание… Речицкой округи» 1796 р.: інформаційний потенціал пам’ятки // Днепровский паром. Природное единство и историко-культурное взаимодействие белорусско-украинского пограничья / Материалы международной конференции (26-27 апреля 2018 г., г. Гомель). — Минск, 2018. С. 70 — 71</ref>, спадчыннай іх уладальніцы. Тады тут налічвалася 25 двароў з 85 душамі мужчынскага і 101 душой жаночага полу сялянаў<ref>НГАБ у Менску. Ф. 333. Воп.9. Спр. 59. А. 149—153</ref>. Інвэнтар Юзафаўскага (Езапоўскага) маёнтку 1844 году засьведчыў прыналежнасьць Руднага з 35 сем’ямі ў складзе аднайменнага фальварку пану Юзафу, сыну Караля, Прозару<ref>НГАБ. Ф. 142. Воп. 1. Спр. 1481. А. 14 і наст.</ref>. «Список населённых мест Минской губернии на 1857 год» паказвае, што 247 жыхароў Руднага абодвух полаў зьяўляліся прыхаджанамі Сьвята-Міхайлаўскай царквы ў сяле Стралічаў, 3 мужчыны і 4 жанчыны належалі да парафіі Астраглядаўскага касьцёлу Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі<ref>Расейскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 381, 696</ref>. У парэформавы пэрыяд Руднае адміністрацыйна належалі да Хвойніцкай воласьці. На пачатак 1870 году ў вёсцы налічвалася 120 гаспадароў зь сялянаў-уласьнікаў, прыпісаных да Руднаўскага сельскага таварыства, 1 аднадворац, прыпісаны да воласьці<ref>Список волостей, обществ и селений Минской губернии на 01. 01. 1870 г. — Минск, 1870. Л. 69</ref>. Паводле перапісу 1897 году, у Рудным — 82 двары, 525 жыхароў, капліца, хлебазапасны магазын. На 1909 год у вёсцы было 96 двароў, 592 жыхары, побач — аднадворны хутар з 26 жыхарамі<ref>Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 173</ref>. === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччына]] перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Руднае, аднак, у складзе Хвойніцкай воласьці апынулася ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918—1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 — 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 — січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. — Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286—296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья. С. 85</ref>. 1 студзеня 1919 году, згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі, Рэчыцкі павет увайшоў у склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], але 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да [[РСФСР]]. Паводле запіскі «Сведения о количестве учащихся школ Хойникской волости Речицкого уезда», на 8 сьнежня 1920 і на 15 красавіка 1921 году ў Руднаўскай школе першай ступені (г. зн. пачатковай) было адпаведна 35 і 49 вучняў<ref>Дзяржаўны архіў Гомельскай вобласці. Ф. 68. Воп. 1. Спр. 16. А. 19</ref>. Вёска Руднае ліквідаваная ў 2013 годзе<ref>[https://web.archive.org/web/20211104044431/https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=D913g0059062&p1=1 Решение Хойникского районного Совета депутатов от 25 июня 2013 г. № 134 Об упразднении сельских населенных пунктов Хойникского района]</ref>. == Асобы == * Віктар Жаўняк (нар. 1938) — беларускі архітэктар. == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} {{Судкоўскі сельсавет}} {{Хвойніцкі раён}} [[Катэгорыя:Колішнія населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XVI стагодзьдзі]] qjkkmikrf1hrg2v1xzycy9f7u7r3o07 2619137 2619136 2025-06-08T04:00:59Z Дамінік 64057 /* Карона Каралеўства Польскага */ 2619137 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Руднае |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Руднага |Трансьлітараваная назва = Rudnaje |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1590 годам |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Сельсавет = [[Судкоўскі сельсавет|Судкоўскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 0 |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 247620 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 50 |Шырата сэкундаў = 27 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 55 |Даўгата сэкундаў = 36 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьверху |Водступ подпісу на мапе = 2.3 |Commons = |Сайт = }} '''Руднае'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}} С. 314</ref> — былая [[вёска]] ў [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкім раёне]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Да ліквідацыі ўваходзіла ў склад [[Судкоўскі сельсавет|Судкоўскага сельсавету]]. == Гісторыя == === Карона Каралеўства Польскага === [[File:POL COA Bończa.svg|150пкс|значак|зьлева|Герб «Бонча» роду Харлінскіх.]] Упершыню вёска згаданая ў судовым акце ад 6 красавіка 1590 году. Гэта пратэст пана кіеўскага падкаморага Шчаснага Харлінскага на адрас князя Аляксандра Вішнявецкага, старосты чаркаскага, які наслаў быў нібыта некалькі соцень (!) падданых сваіх брагінскіх на чале з ураднікам Кірыянам Вайніловічам на вёскі Руднае, [[Храпкаў]], [[Навасёлкі (Хвойніцкі раён)|Навасёлкі]], [[Багушы (Гомельская вобласьць)|Багушы]], да [[Астрагляды|ключа Астраглядавіцкага]] прыналежныя, а яны людзей зьбілі і скалечылі, каморы і іншыя будынкі пашкодзілі, начыньне рознае, худобу з быдлам пазабіралі і да [[Брагін|ключа Брагінскага]] адвялі<ref>Аrchiwum Główny Akt Dawnych. Аrchiwum Рrozorów і Jelskich (далей: AGAD. APiJ). Sygn. 1. S. 7</ref>. Ад таго часу і да парэформавага пэрыяду ўжо ў Расейскай імпэрыі Навасёлкі належалі тым уладальнікам, што і Хвойнікі з Астраглядамі, г. зн. пасьля Харлінскіх, — Абрамовічу, Бжазоўскім, Шуйскім і Прозарам<ref>Бельскі С. В. З гісторыі ўладароў і маёнткаў Брагіншчыны XVI—XVIII стст. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 12—18</ref>. У 1637 годзе М. Абрамовіч за плату ў 12 000 злотых перадаў фальварак і сяло Руднае ды сёлы [[Дворышча (Хвойніцкі раён)|Дворышча]] і Навасёлкі на тры гады ў карыстаньне зямяніну Стэфану Воўку<ref>Sumariusz Metryki Koronnej. Księga wpisów MK184 z Archiwum Głównego Akt Dawnych [Electronic resource] / Oprac. Janusz Dąbrowski. № 62 – Mode of access: [http://www.agad.gov.pl/inwentarze/6SumariuszMK184.pdf]</ref>. [[Файл:Падданыя вёскі Руднае ў інвэнтары 1721 г.png|значак|зьлева|Падданыя вёскі Руднае ў інвэнтары 1721 г.]] Згодна з інвэнтаром 1721 году, калі абцяжараны даўгамі Хвойніцкі маёнтак ад {{падказка|пасэсара|Пасэсар — часовы ўладальнік}} Юзафата Парышэвіча, біскупа валоскага, перайшоў дзедзічнаму ўладальніку князю Мікалаю Шуйскаму, харунжычу берасьцейскаму, у вёсцы Руднае было 7 двароў, зь якіх выбіралася 33{{Заўвага|У дакумэнце чамусьці значацца 43 злотыя, але 32 зл. + 15 гр. + 15 гр. = 33 зл.}} злотых чыншу, {{падказка|ачковага|грашовая даніна за валоданьне пасекай}} 9 зл., а таксама рознага [[дзякла]] жытам, грэчкай і інш. Зазначана, што руднаўцы выконвалі тыя ж павіннасьці, што і [[Валокі (Хвойнікі)|валоцкія]] сяляне, г. зн. адпрацоўвалі [[паншчына|паншчыну]] ад Вялікадня (Wielkiej Nocy) да сьв. Міхайлы па тры дні, ад Міхайлы да Вялікадня па два дні, гвалты адбывалі, грэблі масьцілі, з падводамі езьдзілі або грашыма адкупаліся, «быдла рагатага і нерагатага», птушку, як і збожжа ярыннага давалі. Прозьвішчы жыхароў, паводле таксама і рэвізіі 1716 г., — Назаранка, Атрошка (Атрошчанка), Лук'яненка, Брухавецкі, Мікалайчык<ref>НГАБ у Менску. Ф. 320. Воп. 1. Спр. 1. А. 120, 124, 141</ref>. У тарыфе падымнага падатку Кіеўскага ваяводзтва 1734 году сказана, што вёска Руднае (Rudno) ў складзе Хвойніцкай воласьці належала князю Ігнацыю Шуйскаму, харунжычу берасьцейскаму<ref>Тарифи подимного податку, сеймикові лауди і люстрації Київського воєводства першої половини XVIII століття. /Вид. друге, доп. Укл. Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 286</ref>. У 1754 годзе з 13 двароў (×6 — прыкладна 78 жыхароў) вёскі Навасёлкі Хвойніцкага маёнтку «do grodu» (Оўруцкага замку) выплачвалася 2 злотых і паўгроша, «na milicję» (пераважна дзеля барацьбы з гайдамакамі) 8 злотых і 2 грошы<ref>Тариф подимного податку Київського воєводства 1754 року. / Опрацював Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 192</ref>. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === Пасьля [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] (1793) Руднае — у межах Чарнігаўскага намесьніцтва (губэрні), з 1796 году ў складзе тэрытарыяльна ўпарадкаванага [[Рэчыцкі павет (Расейская імпэрыя)|Рэчыцкага павету]] Маларасейскай, а з 29 жніўня 1797 году [[Менская губэрня|Менскай губэрні]] [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]<ref>Насевіч, В., Скрыпчанка, Т. Рэчыцкі павет / В. Насевіч, Т. Скрыпчанка // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: у 6 т. – Т. 6. Кн. 1. – Мінск: БелЭн, 2001. C. 181–182</ref>. У крыніцы, заснаванай на матэрыялах рэвізіі 1795 году, вёска Руднае згаданая сярод уладаньняў пана ''Людвіка''{{заўвага|Тут, напэўна, дапушчана памылка прачытаньня тэксту рэвізіі, бо ў ёй згаданая Людвіка з князёў Шуйскіх Прозарава, жонка абознага Караля.}} Прозара, якія былі перайшлі «в казну», але потым «по высочайшему повелению» вернутыя пані Луізе (з князёў Шуйскіх) Прозаравай<ref>Петреченко І. Є. «Камеральное описание… Речицкой округи» 1796 р.: інформаційний потенціал пам’ятки // Днепровский паром. Природное единство и историко-культурное взаимодействие белорусско-украинского пограничья / Материалы международной конференции (26-27 апреля 2018 г., г. Гомель). — Минск, 2018. С. 70 — 71</ref>, спадчыннай іх уладальніцы. Тады тут налічвалася 25 двароў з 85 душамі мужчынскага і 101 душой жаночага полу сялянаў<ref>НГАБ у Менску. Ф. 333. Воп.9. Спр. 59. А. 149—153</ref>. Інвэнтар Юзафаўскага (Езапоўскага) маёнтку 1844 году засьведчыў прыналежнасьць Руднага з 35 сем’ямі ў складзе аднайменнага фальварку пану Юзафу, сыну Караля, Прозару<ref>НГАБ. Ф. 142. Воп. 1. Спр. 1481. А. 14 і наст.</ref>. «Список населённых мест Минской губернии на 1857 год» паказвае, што 247 жыхароў Руднага абодвух полаў зьяўляліся прыхаджанамі Сьвята-Міхайлаўскай царквы ў сяле Стралічаў, 3 мужчыны і 4 жанчыны належалі да парафіі Астраглядаўскага касьцёлу Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі<ref>Расейскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 381, 696</ref>. У парэформавы пэрыяд Руднае адміністрацыйна належалі да Хвойніцкай воласьці. На пачатак 1870 году ў вёсцы налічвалася 120 гаспадароў зь сялянаў-уласьнікаў, прыпісаных да Руднаўскага сельскага таварыства, 1 аднадворац, прыпісаны да воласьці<ref>Список волостей, обществ и селений Минской губернии на 01. 01. 1870 г. — Минск, 1870. Л. 69</ref>. Паводле перапісу 1897 году, у Рудным — 82 двары, 525 жыхароў, капліца, хлебазапасны магазын. На 1909 год у вёсцы было 96 двароў, 592 жыхары, побач — аднадворны хутар з 26 жыхарамі<ref>Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 173</ref>. === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччына]] перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Руднае, аднак, у складзе Хвойніцкай воласьці апынулася ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918—1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 — 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 — січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. — Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286—296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья. С. 85</ref>. 1 студзеня 1919 году, згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі, Рэчыцкі павет увайшоў у склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], але 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да [[РСФСР]]. Паводле запіскі «Сведения о количестве учащихся школ Хойникской волости Речицкого уезда», на 8 сьнежня 1920 і на 15 красавіка 1921 году ў Руднаўскай школе першай ступені (г. зн. пачатковай) было адпаведна 35 і 49 вучняў<ref>Дзяржаўны архіў Гомельскай вобласці. Ф. 68. Воп. 1. Спр. 16. А. 19</ref>. Вёска Руднае ліквідаваная ў 2013 годзе<ref>[https://web.archive.org/web/20211104044431/https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=D913g0059062&p1=1 Решение Хойникского районного Совета депутатов от 25 июня 2013 г. № 134 Об упразднении сельских населенных пунктов Хойникского района]</ref>. == Асобы == * Віктар Жаўняк (нар. 1938) — беларускі архітэктар. == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} {{Судкоўскі сельсавет}} {{Хвойніцкі раён}} [[Катэгорыя:Колішнія населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XVI стагодзьдзі]] b2egolxazzeict8dy5076g16edvhrfv 2619138 2619137 2025-06-08T04:01:45Z Дамінік 64057 /* Карона Каралеўства Польскага */ 2619138 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Руднае |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Руднага |Трансьлітараваная назва = Rudnaje |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1590 годам |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Сельсавет = [[Судкоўскі сельсавет|Судкоўскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 0 |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 247620 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 50 |Шырата сэкундаў = 27 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 55 |Даўгата сэкундаў = 36 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьверху |Водступ подпісу на мапе = 2.3 |Commons = |Сайт = }} '''Руднае'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}} С. 314</ref> — былая [[вёска]] ў [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкім раёне]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Да ліквідацыі ўваходзіла ў склад [[Судкоўскі сельсавет|Судкоўскага сельсавету]]. == Гісторыя == === Карона Каралеўства Польскага === [[File:POL COA Bończa.svg|150пкс|значак|зьлева|Герб «Бонча» роду Харлінскіх.]] Упершыню вёска згаданая ў судовым акце ад 6 красавіка 1590 году. Гэта пратэст пана кіеўскага падкаморага Шчаснага Харлінскага на адрас князя Аляксандра Вішнявецкага, старосты чаркаскага, які наслаў быў нібыта некалькі соцень (!) падданых сваіх брагінскіх на чале з ураднікам Кірыянам Вайніловічам на вёскі Руднае, [[Храпкаў]], [[Навасёлкі (Хвойніцкі раён)|Навасёлкі]], [[Багушы (Гомельская вобласьць)|Багушы]], да [[Астрагляды|ключа Астраглядавіцкага]] прыналежныя, а яны людзей зьбілі і скалечылі, каморы і іншыя будынкі пашкодзілі, начыньне рознае, худобу з быдлам пазабіралі і да [[Брагін|ключа Брагінскага]] адвялі<ref>Аrchiwum Główny Akt Dawnych. Аrchiwum Рrozorów і Jelskich (далей: AGAD. APiJ). Sygn. 1. S. 7</ref>. Ад таго часу і да парэформавага пэрыяду ўжо ў Расейскай імпэрыі Навасёлкі належалі тым уладальнікам, што і Хвойнікі з Астраглядамі, г. зн. пасьля Харлінскіх, — Абрамовічу, Бжазоўскім, Шуйскім і Прозарам<ref>Бельскі С. В. З гісторыі ўладароў і маёнткаў Брагіншчыны XVI—XVIII стст. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 12—18</ref>. У 1637 годзе М. Абрамовіч за плату ў 12 000 злотых перадаў фальварак і сяло Руднае ды сёлы [[Дворышча (Хвойніцкі раён)|Дворышча]] і Навасёлкі на тры гады ў карыстаньне зямяніну Стэфану Воўку<ref>Sumariusz Metryki Koronnej. Księga wpisów MK184 z Archiwum Głównego Akt Dawnych [Electronic resource] / Oprac. Janusz Dąbrowski. № 62 – Mode of access: [http://www.agad.gov.pl/inwentarze/6SumariuszMK184.pdf]</ref>. [[Файл:Падданыя вёскі Руднае ў інвэнтары 1721 г.png|значак|зьлева|Падданыя вёскі Руднае ў інвэнтары 1721 г.]] Згодна з інвэнтаром 1721 году, калі абцяжараны даўгамі Хвойніцкі маёнтак ад {{падказка|пасэсара|Пасэсар — часовы ўладальнік}} Юзафата Парышэвіча, біскупа валоскага, перайшоў дзедзічнаму ўладальніку князю Мікалаю Шуйскаму, харунжычу берасьцейскаму, у вёсцы Руднае было 7 двароў, зь якіх выбіралася 33{{Заўвага|У дакумэнце чамусьці значацца 43 злотыя.}} злотых чыншу, {{падказка|ачковага|грашовая даніна за валоданьне пасекай}} 9 зл., а таксама рознага [[дзякла]] жытам, грэчкай і інш. Зазначана, што руднаўцы выконвалі тыя ж павіннасьці, што і [[Валокі (Хвойнікі)|валоцкія]] сяляне, г. зн. адпрацоўвалі [[паншчына|паншчыну]] ад Вялікадня (Wielkiej Nocy) да сьв. Міхайлы па тры дні, ад Міхайлы да Вялікадня па два дні, гвалты адбывалі, грэблі масьцілі, з падводамі езьдзілі або грашыма адкупаліся, «быдла рагатага і нерагатага», птушку, як і збожжа ярыннага давалі. Прозьвішчы жыхароў, паводле таксама і рэвізіі 1716 г., — Назаранка, Атрошка (Атрошчанка), Лук'яненка, Брухавецкі, Мікалайчык<ref>НГАБ у Менску. Ф. 320. Воп. 1. Спр. 1. А. 120, 124, 141</ref>. У тарыфе падымнага падатку Кіеўскага ваяводзтва 1734 году сказана, што вёска Руднае (Rudno) ў складзе Хвойніцкай воласьці належала князю Ігнацыю Шуйскаму, харунжычу берасьцейскаму<ref>Тарифи подимного податку, сеймикові лауди і люстрації Київського воєводства першої половини XVIII століття. /Вид. друге, доп. Укл. Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 286</ref>. У 1754 годзе з 13 двароў (×6 — прыкладна 78 жыхароў) вёскі Навасёлкі Хвойніцкага маёнтку «do grodu» (Оўруцкага замку) выплачвалася 2 злотых і паўгроша, «na milicję» (пераважна дзеля барацьбы з гайдамакамі) 8 злотых і 2 грошы<ref>Тариф подимного податку Київського воєводства 1754 року. / Опрацював Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 192</ref>. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === Пасьля [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] (1793) Руднае — у межах Чарнігаўскага намесьніцтва (губэрні), з 1796 году ў складзе тэрытарыяльна ўпарадкаванага [[Рэчыцкі павет (Расейская імпэрыя)|Рэчыцкага павету]] Маларасейскай, а з 29 жніўня 1797 году [[Менская губэрня|Менскай губэрні]] [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]<ref>Насевіч, В., Скрыпчанка, Т. Рэчыцкі павет / В. Насевіч, Т. Скрыпчанка // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: у 6 т. – Т. 6. Кн. 1. – Мінск: БелЭн, 2001. C. 181–182</ref>. У крыніцы, заснаванай на матэрыялах рэвізіі 1795 году, вёска Руднае згаданая сярод уладаньняў пана ''Людвіка''{{заўвага|Тут, напэўна, дапушчана памылка прачытаньня тэксту рэвізіі, бо ў ёй згаданая Людвіка з князёў Шуйскіх Прозарава, жонка абознага Караля.}} Прозара, якія былі перайшлі «в казну», але потым «по высочайшему повелению» вернутыя пані Луізе (з князёў Шуйскіх) Прозаравай<ref>Петреченко І. Є. «Камеральное описание… Речицкой округи» 1796 р.: інформаційний потенціал пам’ятки // Днепровский паром. Природное единство и историко-культурное взаимодействие белорусско-украинского пограничья / Материалы международной конференции (26-27 апреля 2018 г., г. Гомель). — Минск, 2018. С. 70 — 71</ref>, спадчыннай іх уладальніцы. Тады тут налічвалася 25 двароў з 85 душамі мужчынскага і 101 душой жаночага полу сялянаў<ref>НГАБ у Менску. Ф. 333. Воп.9. Спр. 59. А. 149—153</ref>. Інвэнтар Юзафаўскага (Езапоўскага) маёнтку 1844 году засьведчыў прыналежнасьць Руднага з 35 сем’ямі ў складзе аднайменнага фальварку пану Юзафу, сыну Караля, Прозару<ref>НГАБ. Ф. 142. Воп. 1. Спр. 1481. А. 14 і наст.</ref>. «Список населённых мест Минской губернии на 1857 год» паказвае, што 247 жыхароў Руднага абодвух полаў зьяўляліся прыхаджанамі Сьвята-Міхайлаўскай царквы ў сяле Стралічаў, 3 мужчыны і 4 жанчыны належалі да парафіі Астраглядаўскага касьцёлу Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі<ref>Расейскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 381, 696</ref>. У парэформавы пэрыяд Руднае адміністрацыйна належалі да Хвойніцкай воласьці. На пачатак 1870 году ў вёсцы налічвалася 120 гаспадароў зь сялянаў-уласьнікаў, прыпісаных да Руднаўскага сельскага таварыства, 1 аднадворац, прыпісаны да воласьці<ref>Список волостей, обществ и селений Минской губернии на 01. 01. 1870 г. — Минск, 1870. Л. 69</ref>. Паводле перапісу 1897 году, у Рудным — 82 двары, 525 жыхароў, капліца, хлебазапасны магазын. На 1909 год у вёсцы было 96 двароў, 592 жыхары, побач — аднадворны хутар з 26 жыхарамі<ref>Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 173</ref>. === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччына]] перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Руднае, аднак, у складзе Хвойніцкай воласьці апынулася ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918—1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 — 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 — січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. — Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286—296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья. С. 85</ref>. 1 студзеня 1919 году, згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі, Рэчыцкі павет увайшоў у склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], але 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да [[РСФСР]]. Паводле запіскі «Сведения о количестве учащихся школ Хойникской волости Речицкого уезда», на 8 сьнежня 1920 і на 15 красавіка 1921 году ў Руднаўскай школе першай ступені (г. зн. пачатковай) было адпаведна 35 і 49 вучняў<ref>Дзяржаўны архіў Гомельскай вобласці. Ф. 68. Воп. 1. Спр. 16. А. 19</ref>. Вёска Руднае ліквідаваная ў 2013 годзе<ref>[https://web.archive.org/web/20211104044431/https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=D913g0059062&p1=1 Решение Хойникского районного Совета депутатов от 25 июня 2013 г. № 134 Об упразднении сельских населенных пунктов Хойникского района]</ref>. == Асобы == * Віктар Жаўняк (нар. 1938) — беларускі архітэктар. == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} {{Судкоўскі сельсавет}} {{Хвойніцкі раён}} [[Катэгорыя:Колішнія населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XVI стагодзьдзі]] il5698qbnbmpkdhm6mbrj6owpakk6ts 2619139 2619138 2025-06-08T04:04:57Z Дамінік 64057 /* Карона Каралеўства Польскага */ 2619139 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Руднае |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Руднага |Трансьлітараваная назва = Rudnaje |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1590 годам |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Сельсавет = [[Судкоўскі сельсавет|Судкоўскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 0 |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 247620 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 50 |Шырата сэкундаў = 27 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 55 |Даўгата сэкундаў = 36 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьверху |Водступ подпісу на мапе = 2.3 |Commons = |Сайт = }} '''Руднае'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}} С. 314</ref> — былая [[вёска]] ў [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкім раёне]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Да ліквідацыі ўваходзіла ў склад [[Судкоўскі сельсавет|Судкоўскага сельсавету]]. == Гісторыя == === Карона Каралеўства Польскага === [[File:POL COA Bończa.svg|150пкс|значак|зьлева|Герб «Бонча» роду Харлінскіх.]] Упершыню вёска згаданая ў судовым акце ад 6 красавіка 1590 году. Гэта пратэст пана кіеўскага падкаморага Шчаснага Харлінскага на адрас князя Аляксандра Вішнявецкага, старосты чаркаскага, які наслаў быў нібыта некалькі соцень (!) падданых сваіх брагінскіх на чале з ураднікам Кірыянам Вайніловічам на вёскі Руднае, [[Храпкаў]], [[Навасёлкі (Хвойніцкі раён)|Навасёлкі]], [[Багушы (Гомельская вобласьць)|Багушы]], да [[Астрагляды|ключа Астраглядавіцкага]] прыналежныя, а яны людзей зьбілі і скалечылі, каморы і іншыя будынкі пашкодзілі, начыньне рознае, худобу з быдлам пазабіралі і да [[Брагін|ключа Брагінскага]] адвялі<ref>Аrchiwum Główny Akt Dawnych. Аrchiwum Рrozorów і Jelskich (далей: AGAD. APiJ). Sygn. 1. S. 7</ref>. Ад таго часу і да парэформавага пэрыяду ўжо ў Расейскай імпэрыі Навасёлкі належалі тым уладальнікам, што і Хвойнікі з Астраглядамі, г. зн. пасьля Харлінскіх, — Абрамовічу, Бжазоўскім, Шуйскім і Прозарам<ref>Бельскі С. В. З гісторыі ўладароў і маёнткаў Брагіншчыны XVI—XVIII стст. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 12—18</ref>. У 1637 годзе М. Абрамовіч за плату ў 12 000 злотых перадаў фальварак і сяло Руднае ды сёлы [[Дворышча (Хвойніцкі раён)|Дворышча]] і Навасёлкі на тры гады ў карыстаньне зямяніну Стэфану Воўку<ref>Sumariusz Metryki Koronnej. Księga wpisów MK184 z Archiwum Głównego Akt Dawnych [Electronic resource] / Oprac. Janusz Dąbrowski. № 62 – Mode of access: [http://www.agad.gov.pl/inwentarze/6SumariuszMK184.pdf]</ref>. [[Файл:Падданыя вёскі Руднае ў інвэнтары 1721 г.png|значак|зьлева|Падданыя вёскі Руднае ў інвэнтары 1721 г.]] Згодна з інвэнтаром 1721 году, калі абцяжараны даўгамі Хвойніцкі маёнтак ад {{падказка|пасэсара|Пасэсар — часовы ўладальнік}} Юзафата Парышэвіча, біскупа валоскага, перайшоў дзедзічнаму ўладальніку князю Мікалаю Шуйскаму, харунжычу берасьцейскаму, у вёсцы Руднае было 7 двароў, зь якіх выбіралася 33{{Заўвага|У дакумэнце чамусьці значацца 43 злотыя, але чыншу па гаспадарках выбрана 32 зл. и 30 грошаў, г. зн. усяго 33 злотыя.}} злотых чыншу, {{падказка|ачковага|грашовая даніна за валоданьне пасекай}} 9 зл., а таксама рознага [[дзякла]] жытам, грэчкай і інш. Зазначана, што руднаўцы выконвалі тыя ж павіннасьці, што і [[Валокі (Хвойнікі)|валоцкія]] сяляне, г. зн. адпрацоўвалі [[паншчына|паншчыну]] ад Вялікадня (Wielkiej Nocy) да сьв. Міхайлы па тры дні, ад Міхайлы да Вялікадня па два дні, гвалты адбывалі, грэблі масьцілі, з падводамі езьдзілі або грашыма адкупаліся, «быдла рагатага і нерагатага», птушку, як і збожжа ярыннага давалі. Прозьвішчы жыхароў, паводле таксама і рэвізіі 1716 г., — Назаранка, Атрошка (Атрошчанка), Лук'яненка, Брухавецкі, Мікалайчык<ref>НГАБ у Менску. Ф. 320. Воп. 1. Спр. 1. А. 120, 124, 141</ref>. У тарыфе падымнага падатку Кіеўскага ваяводзтва 1734 году сказана, што вёска Руднае (Rudno) ў складзе Хвойніцкай воласьці належала князю Ігнацыю Шуйскаму, харунжычу берасьцейскаму<ref>Тарифи подимного податку, сеймикові лауди і люстрації Київського воєводства першої половини XVIII століття. /Вид. друге, доп. Укл. Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 286</ref>. У 1754 годзе з 13 двароў (×6 — прыкладна 78 жыхароў) вёскі Навасёлкі Хвойніцкага маёнтку «do grodu» (Оўруцкага замку) выплачвалася 2 злотых і паўгроша, «na milicję» (пераважна дзеля барацьбы з гайдамакамі) 8 злотых і 2 грошы<ref>Тариф подимного податку Київського воєводства 1754 року. / Опрацював Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 192</ref>. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === Пасьля [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] (1793) Руднае — у межах Чарнігаўскага намесьніцтва (губэрні), з 1796 году ў складзе тэрытарыяльна ўпарадкаванага [[Рэчыцкі павет (Расейская імпэрыя)|Рэчыцкага павету]] Маларасейскай, а з 29 жніўня 1797 году [[Менская губэрня|Менскай губэрні]] [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]<ref>Насевіч, В., Скрыпчанка, Т. Рэчыцкі павет / В. Насевіч, Т. Скрыпчанка // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: у 6 т. – Т. 6. Кн. 1. – Мінск: БелЭн, 2001. C. 181–182</ref>. У крыніцы, заснаванай на матэрыялах рэвізіі 1795 году, вёска Руднае згаданая сярод уладаньняў пана ''Людвіка''{{заўвага|Тут, напэўна, дапушчана памылка прачытаньня тэксту рэвізіі, бо ў ёй згаданая Людвіка з князёў Шуйскіх Прозарава, жонка абознага Караля.}} Прозара, якія былі перайшлі «в казну», але потым «по высочайшему повелению» вернутыя пані Луізе (з князёў Шуйскіх) Прозаравай<ref>Петреченко І. Є. «Камеральное описание… Речицкой округи» 1796 р.: інформаційний потенціал пам’ятки // Днепровский паром. Природное единство и историко-культурное взаимодействие белорусско-украинского пограничья / Материалы международной конференции (26-27 апреля 2018 г., г. Гомель). — Минск, 2018. С. 70 — 71</ref>, спадчыннай іх уладальніцы. Тады тут налічвалася 25 двароў з 85 душамі мужчынскага і 101 душой жаночага полу сялянаў<ref>НГАБ у Менску. Ф. 333. Воп.9. Спр. 59. А. 149—153</ref>. Інвэнтар Юзафаўскага (Езапоўскага) маёнтку 1844 году засьведчыў прыналежнасьць Руднага з 35 сем’ямі ў складзе аднайменнага фальварку пану Юзафу, сыну Караля, Прозару<ref>НГАБ. Ф. 142. Воп. 1. Спр. 1481. А. 14 і наст.</ref>. «Список населённых мест Минской губернии на 1857 год» паказвае, што 247 жыхароў Руднага абодвух полаў зьяўляліся прыхаджанамі Сьвята-Міхайлаўскай царквы ў сяле Стралічаў, 3 мужчыны і 4 жанчыны належалі да парафіі Астраглядаўскага касьцёлу Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі<ref>Расейскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 381, 696</ref>. У парэформавы пэрыяд Руднае адміністрацыйна належалі да Хвойніцкай воласьці. На пачатак 1870 году ў вёсцы налічвалася 120 гаспадароў зь сялянаў-уласьнікаў, прыпісаных да Руднаўскага сельскага таварыства, 1 аднадворац, прыпісаны да воласьці<ref>Список волостей, обществ и селений Минской губернии на 01. 01. 1870 г. — Минск, 1870. Л. 69</ref>. Паводле перапісу 1897 году, у Рудным — 82 двары, 525 жыхароў, капліца, хлебазапасны магазын. На 1909 год у вёсцы было 96 двароў, 592 жыхары, побач — аднадворны хутар з 26 жыхарамі<ref>Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 173</ref>. === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччына]] перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Руднае, аднак, у складзе Хвойніцкай воласьці апынулася ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918—1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 — 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 — січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. — Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286—296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья. С. 85</ref>. 1 студзеня 1919 году, згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі, Рэчыцкі павет увайшоў у склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], але 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да [[РСФСР]]. Паводле запіскі «Сведения о количестве учащихся школ Хойникской волости Речицкого уезда», на 8 сьнежня 1920 і на 15 красавіка 1921 году ў Руднаўскай школе першай ступені (г. зн. пачатковай) было адпаведна 35 і 49 вучняў<ref>Дзяржаўны архіў Гомельскай вобласці. Ф. 68. Воп. 1. Спр. 16. А. 19</ref>. Вёска Руднае ліквідаваная ў 2013 годзе<ref>[https://web.archive.org/web/20211104044431/https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=D913g0059062&p1=1 Решение Хойникского районного Совета депутатов от 25 июня 2013 г. № 134 Об упразднении сельских населенных пунктов Хойникского района]</ref>. == Асобы == * Віктар Жаўняк (нар. 1938) — беларускі архітэктар. == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} {{Судкоўскі сельсавет}} {{Хвойніцкі раён}} [[Катэгорыя:Колішнія населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XVI стагодзьдзі]] t5dwdtmdbl9m0bvefp2skulphy21o87 2619140 2619139 2025-06-08T04:06:30Z Дамінік 64057 /* Карона Каралеўства Польскага */ 2619140 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Руднае |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Руднага |Трансьлітараваная назва = Rudnaje |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1590 годам |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Сельсавет = [[Судкоўскі сельсавет|Судкоўскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 0 |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 247620 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 50 |Шырата сэкундаў = 27 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 55 |Даўгата сэкундаў = 36 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьверху |Водступ подпісу на мапе = 2.3 |Commons = |Сайт = }} '''Руднае'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}} С. 314</ref> — былая [[вёска]] ў [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкім раёне]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Да ліквідацыі ўваходзіла ў склад [[Судкоўскі сельсавет|Судкоўскага сельсавету]]. == Гісторыя == === Карона Каралеўства Польскага === [[File:POL COA Bończa.svg|150пкс|значак|зьлева|Герб «Бонча» роду Харлінскіх.]] Упершыню вёска згаданая ў судовым акце ад 6 красавіка 1590 году. Гэта пратэст пана кіеўскага падкаморага Шчаснага Харлінскага на адрас князя Аляксандра Вішнявецкага, старосты чаркаскага, які наслаў быў нібыта некалькі соцень (!) падданых сваіх брагінскіх на чале з ураднікам Кірыянам Вайніловічам на вёскі Руднае, [[Храпкаў]], [[Навасёлкі (Хвойніцкі раён)|Навасёлкі]], [[Багушы (Гомельская вобласьць)|Багушы]], да [[Астрагляды|ключа Астраглядавіцкага]] прыналежныя, а яны людзей зьбілі і скалечылі, каморы і іншыя будынкі пашкодзілі, начыньне рознае, худобу з быдлам пазабіралі і да [[Брагін|ключа Брагінскага]] адвялі<ref>Аrchiwum Główny Akt Dawnych. Аrchiwum Рrozorów і Jelskich (далей: AGAD. APiJ). Sygn. 1. S. 7</ref>. Ад таго часу і да парэформавага пэрыяду ўжо ў Расейскай імпэрыі Навасёлкі належалі тым уладальнікам, што і Хвойнікі з Астраглядамі, г. зн. пасьля Харлінскіх, — Абрамовічу, Бжазоўскім, Шуйскім і Прозарам<ref>Бельскі С. В. З гісторыі ўладароў і маёнткаў Брагіншчыны XVI—XVIII стст. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 12—18</ref>. У 1637 годзе М. Абрамовіч за плату ў 12 000 злотых перадаў фальварак і сяло Руднае ды сёлы [[Дворышча (Хвойніцкі раён)|Дворышча]] і Навасёлкі на тры гады ў карыстаньне зямяніну Стэфану Воўку<ref>Sumariusz Metryki Koronnej. Księga wpisów MK184 z Archiwum Głównego Akt Dawnych [Electronic resource] / Oprac. Janusz Dąbrowski. № 62 – Mode of access: [http://www.agad.gov.pl/inwentarze/6SumariuszMK184.pdf]</ref>. [[Файл:Падданыя вёскі Руднае ў інвэнтары 1721 г.png|значак|зьлева|Падданыя вёскі Руднае ў інвэнтары 1721 г.]] Згодна з інвэнтаром 1721 году, калі абцяжараны даўгамі Хвойніцкі маёнтак ад {{падказка|пасэсара|Пасэсар — часовы ўладальнік}} Юзафата Парышэвіча, біскупа валоскага, перайшоў дзедзічнаму ўладальніку князю Мікалаю Шуйскаму, харунжычу берасьцейскаму, у вёсцы Руднае было 7 двароў, зь якіх выбіралася 33{{Заўвага|У дакумэнце чамусьці значацца 43 злотыя, але чыншу па гаспадарках выбрана 32 зл. и 30 грошаў, што складае ўсяго 33 зл.}} злотых чыншу, {{падказка|ачковага|грашовая даніна за валоданьне пасекай}} 9 зл., а таксама рознага [[дзякла]] жытам, грэчкай і інш. Зазначана, што руднаўцы выконвалі тыя ж павіннасьці, што і [[Валокі (Хвойнікі)|валоцкія]] сяляне, г. зн. адпрацоўвалі [[паншчына|паншчыну]] ад Вялікадня (Wielkiej Nocy) да сьв. Міхайлы па тры дні, ад Міхайлы да Вялікадня па два дні, гвалты адбывалі, грэблі масьцілі, з падводамі езьдзілі або грашыма адкупаліся, «быдла рагатага і нерагатага», птушку, як і збожжа ярыннага давалі. Прозьвішчы жыхароў, паводле таксама і рэвізіі 1716 г., — Назаранка, Атрошка (Атрошчанка), Лук'яненка, Брухавецкі, Мікалайчык<ref>НГАБ у Менску. Ф. 320. Воп. 1. Спр. 1. А. 120, 124, 141</ref>. У тарыфе падымнага падатку Кіеўскага ваяводзтва 1734 году сказана, што вёска Руднае (Rudno) ў складзе Хвойніцкай воласьці належала князю Ігнацыю Шуйскаму, харунжычу берасьцейскаму<ref>Тарифи подимного податку, сеймикові лауди і люстрації Київського воєводства першої половини XVIII століття. /Вид. друге, доп. Укл. Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 286</ref>. У 1754 годзе з 13 двароў (×6 — прыкладна 78 жыхароў) вёскі Навасёлкі Хвойніцкага маёнтку «do grodu» (Оўруцкага замку) выплачвалася 2 злотых і паўгроша, «na milicję» (пераважна дзеля барацьбы з гайдамакамі) 8 злотых і 2 грошы<ref>Тариф подимного податку Київського воєводства 1754 року. / Опрацював Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 192</ref>. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === Пасьля [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] (1793) Руднае — у межах Чарнігаўскага намесьніцтва (губэрні), з 1796 году ў складзе тэрытарыяльна ўпарадкаванага [[Рэчыцкі павет (Расейская імпэрыя)|Рэчыцкага павету]] Маларасейскай, а з 29 жніўня 1797 году [[Менская губэрня|Менскай губэрні]] [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]<ref>Насевіч, В., Скрыпчанка, Т. Рэчыцкі павет / В. Насевіч, Т. Скрыпчанка // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: у 6 т. – Т. 6. Кн. 1. – Мінск: БелЭн, 2001. C. 181–182</ref>. У крыніцы, заснаванай на матэрыялах рэвізіі 1795 году, вёска Руднае згаданая сярод уладаньняў пана ''Людвіка''{{заўвага|Тут, напэўна, дапушчана памылка прачытаньня тэксту рэвізіі, бо ў ёй згаданая Людвіка з князёў Шуйскіх Прозарава, жонка абознага Караля.}} Прозара, якія былі перайшлі «в казну», але потым «по высочайшему повелению» вернутыя пані Луізе (з князёў Шуйскіх) Прозаравай<ref>Петреченко І. Є. «Камеральное описание… Речицкой округи» 1796 р.: інформаційний потенціал пам’ятки // Днепровский паром. Природное единство и историко-культурное взаимодействие белорусско-украинского пограничья / Материалы международной конференции (26-27 апреля 2018 г., г. Гомель). — Минск, 2018. С. 70 — 71</ref>, спадчыннай іх уладальніцы. Тады тут налічвалася 25 двароў з 85 душамі мужчынскага і 101 душой жаночага полу сялянаў<ref>НГАБ у Менску. Ф. 333. Воп.9. Спр. 59. А. 149—153</ref>. Інвэнтар Юзафаўскага (Езапоўскага) маёнтку 1844 году засьведчыў прыналежнасьць Руднага з 35 сем’ямі ў складзе аднайменнага фальварку пану Юзафу, сыну Караля, Прозару<ref>НГАБ. Ф. 142. Воп. 1. Спр. 1481. А. 14 і наст.</ref>. «Список населённых мест Минской губернии на 1857 год» паказвае, што 247 жыхароў Руднага абодвух полаў зьяўляліся прыхаджанамі Сьвята-Міхайлаўскай царквы ў сяле Стралічаў, 3 мужчыны і 4 жанчыны належалі да парафіі Астраглядаўскага касьцёлу Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі<ref>Расейскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 381, 696</ref>. У парэформавы пэрыяд Руднае адміністрацыйна належалі да Хвойніцкай воласьці. На пачатак 1870 году ў вёсцы налічвалася 120 гаспадароў зь сялянаў-уласьнікаў, прыпісаных да Руднаўскага сельскага таварыства, 1 аднадворац, прыпісаны да воласьці<ref>Список волостей, обществ и селений Минской губернии на 01. 01. 1870 г. — Минск, 1870. Л. 69</ref>. Паводле перапісу 1897 году, у Рудным — 82 двары, 525 жыхароў, капліца, хлебазапасны магазын. На 1909 год у вёсцы было 96 двароў, 592 жыхары, побач — аднадворны хутар з 26 жыхарамі<ref>Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 173</ref>. === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччына]] перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Руднае, аднак, у складзе Хвойніцкай воласьці апынулася ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918—1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 — 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 — січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. — Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286—296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья. С. 85</ref>. 1 студзеня 1919 году, згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі, Рэчыцкі павет увайшоў у склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], але 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да [[РСФСР]]. Паводле запіскі «Сведения о количестве учащихся школ Хойникской волости Речицкого уезда», на 8 сьнежня 1920 і на 15 красавіка 1921 году ў Руднаўскай школе першай ступені (г. зн. пачатковай) было адпаведна 35 і 49 вучняў<ref>Дзяржаўны архіў Гомельскай вобласці. Ф. 68. Воп. 1. Спр. 16. А. 19</ref>. Вёска Руднае ліквідаваная ў 2013 годзе<ref>[https://web.archive.org/web/20211104044431/https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=D913g0059062&p1=1 Решение Хойникского районного Совета депутатов от 25 июня 2013 г. № 134 Об упразднении сельских населенных пунктов Хойникского района]</ref>. == Асобы == * Віктар Жаўняк (нар. 1938) — беларускі архітэктар. == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} {{Судкоўскі сельсавет}} {{Хвойніцкі раён}} [[Катэгорыя:Колішнія населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XVI стагодзьдзі]] 7wgo9nqmbcu69yvg196jbyge0jb2g08 2619141 2619140 2025-06-08T04:10:23Z Дамінік 64057 2619141 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Руднае |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Руднага |Трансьлітараваная назва = Rudnaje |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1590 годам |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Сельсавет = [[Судкоўскі сельсавет|Судкоўскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 0 |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 247620 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 50 |Шырата сэкундаў = 27 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 55 |Даўгата сэкундаў = 36 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьверху |Водступ подпісу на мапе = 2.3 |Commons = |Сайт = }} '''Руднае'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}} С. 314</ref> — былая [[вёска]] ў [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкім раёне]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Да ліквідацыі ўваходзіла ў склад [[Судкоўскі сельсавет|Судкоўскага сельсавету]]. == Гісторыя == === Карона Каралеўства Польскага === [[File:POL COA Bończa.svg|150пкс|значак|зьлева|Герб «Бонча» роду Харлінскіх.]] Упершыню вёска згаданая ў судовым акце ад 6 красавіка 1590 году. Гэта пратэст пана кіеўскага падкаморага Шчаснага Харлінскага на адрас князя Аляксандра Вішнявецкага, старосты чаркаскага, які наслаў быў нібыта некалькі соцень (!) падданых сваіх брагінскіх на чале з ураднікам Кірыянам Вайніловічам на вёскі Руднае, [[Храпкаў]], [[Навасёлкі (Хвойніцкі раён)|Навасёлкі]], [[Багушы (Гомельская вобласьць)|Багушы]], да [[Астрагляды|ключа Астраглядавіцкага]] прыналежныя, а яны людзей зьбілі і скалечылі, каморы і іншыя будынкі пашкодзілі, начыньне рознае, худобу з быдлам пазабіралі і да [[Брагін|ключа Брагінскага]] адвялі<ref>Аrchiwum Główny Akt Dawnych. Аrchiwum Рrozorów і Jelskich (далей: AGAD. APiJ). Sygn. 1. S. 7</ref>. Ад таго часу і да парэформавага пэрыяду ўжо ў Расейскай імпэрыі Навасёлкі належалі тым уладальнікам, што і Хвойнікі з Астраглядамі, г. зн. пасьля Харлінскіх, — Абрамовічу, Бжазоўскім, Шуйскім і Прозарам<ref>Бельскі С. В. З гісторыі ўладароў і маёнткаў Брагіншчыны XVI—XVIII стст. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 12—18</ref>. У 1637 годзе М. Абрамовіч за плату ў 12 000 злотых перадаў фальварак і сяло Руднае ды сёлы [[Дворышча (Хвойніцкі раён)|Дворышча]] і Навасёлкі на тры гады ў карыстаньне зямяніну Стэфану Воўку<ref>Sumariusz Metryki Koronnej. Księga wpisów MK184 z Archiwum Głównego Akt Dawnych [Electronic resource] / Oprac. Janusz Dąbrowski. № 62 – Mode of access: [http://www.agad.gov.pl/inwentarze/6SumariuszMK184.pdf]</ref>. [[Файл:Падданыя вёскі Руднае ў інвэнтары 1721 г.png|значак|зьлева|Падданыя вёскі Руднае ў інвэнтары 1721 г.]] Згодна з інвэнтаром 1721 году, калі абцяжараны даўгамі Хвойніцкі маёнтак ад {{падказка|пасэсара|Пасэсар — часовы ўладальнік}} Юзафата Парышэвіча, біскупа валоскага, перайшоў дзедзічнаму ўладальніку князю Мікалаю Шуйскаму, харунжычу берасьцейскаму, у вёсцы Руднае было 7 двароў, зь якіх выбіралася 33{{Заўвага|У дакумэнце чамусьці значацца 43 злотыя, але чыншу па гаспадарках выбрана 32 зл. і 30 грошаў, што складае ўсяго 33 зл.}} злотых чыншу, {{падказка|ачковага|грашовая даніна за валоданьне пасекай}} 9 зл., а таксама рознага [[дзякла]] жытам, грэчкай і інш. Зазначана, што руднаўцы выконвалі тыя ж павіннасьці, што і [[Валокі (Хвойнікі)|валоцкія]] сяляне, г. зн. адпрацоўвалі [[паншчына|паншчыну]] ад Вялікадня (Wielkiej Nocy) да сьв. Міхайлы па тры дні, ад Міхайлы да Вялікадня па два дні, гвалты адбывалі, грэблі масьцілі, з падводамі езьдзілі або грашыма адкупаліся, «быдла рагатага і нерагатага», птушку, як і збожжа ярыннага давалі. Прозьвішчы жыхароў, паводле таксама і рэвізіі 1716 г., — Назаранка, Атрошка (Атрошчанка), Лук'яненка, Брухавецкі, Мікалайчык<ref>НГАБ у Менску. Ф. 320. Воп. 1. Спр. 1. А. 120, 124, 141</ref>. У тарыфе падымнага падатку Кіеўскага ваяводзтва 1734 году сказана, што вёска Руднае (Rudno) ў складзе Хвойніцкай воласьці належала князю Ігнацыю Шуйскаму, харунжычу берасьцейскаму<ref>Тарифи подимного податку, сеймикові лауди і люстрації Київського воєводства першої половини XVIII століття. /Вид. друге, доп. Укл. Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 286</ref>. У 1754 годзе з 13 двароў (×6 — прыкладна 78 жыхароў) вёскі Навасёлкі Хвойніцкага маёнтку «do grodu» (Оўруцкага замку) выплачвалася 2 злотых і паўгроша, «na milicję» (пераважна дзеля барацьбы з гайдамакамі) 8 злотых і 2 грошы<ref>Тариф подимного податку Київського воєводства 1754 року. / Опрацював Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 192</ref>. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === Пасьля [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] (1793) Руднае — у межах Чарнігаўскага намесьніцтва (губэрні), з 1796 году ў складзе тэрытарыяльна ўпарадкаванага [[Рэчыцкі павет (Расейская імпэрыя)|Рэчыцкага павету]] Маларасейскай, а з 29 жніўня 1797 году [[Менская губэрня|Менскай губэрні]] [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]<ref>Насевіч, В., Скрыпчанка, Т. Рэчыцкі павет / В. Насевіч, Т. Скрыпчанка // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: у 6 т. – Т. 6. Кн. 1. – Мінск: БелЭн, 2001. C. 181–182</ref>. У крыніцы, заснаванай на матэрыялах рэвізіі 1795 году, вёска Руднае згаданая сярод уладаньняў пана ''Людвіка''{{заўвага|Тут, напэўна, дапушчана памылка прачытаньня тэксту рэвізіі, бо ў ёй згаданая Людвіка з князёў Шуйскіх Прозарава, жонка абознага Караля.}} Прозара, якія былі перайшлі «в казну», але потым «по высочайшему повелению» вернутыя пані Луізе (з князёў Шуйскіх) Прозаравай<ref>Петреченко І. Є. «Камеральное описание… Речицкой округи» 1796 р.: інформаційний потенціал пам’ятки // Днепровский паром. Природное единство и историко-культурное взаимодействие белорусско-украинского пограничья / Материалы международной конференции (26-27 апреля 2018 г., г. Гомель). — Минск, 2018. С. 70 — 71</ref>, спадчыннай іх уладальніцы. Тады тут налічвалася 25 двароў з 85 душамі мужчынскага і 101 душой жаночага полу сялянаў<ref>НГАБ у Менску. Ф. 333. Воп.9. Спр. 59. А. 149—153</ref>. Інвэнтар Юзафаўскага (Езапоўскага) маёнтку 1844 году засьведчыў прыналежнасьць Руднага з 35 сем’ямі ў складзе аднайменнага фальварку пану Юзафу, сыну Караля, Прозару<ref>НГАБ. Ф. 142. Воп. 1. Спр. 1481. А. 14 і наст.</ref>. «Список населённых мест Минской губернии на 1857 год» паказвае, што 247 жыхароў Руднага абодвух полаў зьяўляліся прыхаджанамі Сьвята-Міхайлаўскай царквы ў сяле Стралічаў, 3 мужчыны і 4 жанчыны належалі да парафіі Астраглядаўскага касьцёлу Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі<ref>Расейскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 381, 696</ref>. У парэформавы пэрыяд Руднае адміністрацыйна належалі да Хвойніцкай воласьці. На пачатак 1870 году ў вёсцы налічвалася 120 гаспадароў зь сялянаў-уласьнікаў, прыпісаных да Руднаўскага сельскага таварыства, 1 аднадворац, прыпісаны да воласьці<ref>Список волостей, обществ и селений Минской губернии на 01. 01. 1870 г. — Минск, 1870. Л. 69</ref>. Паводле перапісу 1897 году, у Рудным — 82 двары, 525 жыхароў, капліца, хлебазапасны магазын. На 1909 год у вёсцы было 96 двароў, 592 жыхары, побач — аднадворны хутар з 26 жыхарамі<ref>Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 173</ref>. === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччына]] перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Руднае, аднак, у складзе Хвойніцкай воласьці апынулася ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918—1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 — 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 — січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. — Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286—296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья. С. 85</ref>. 1 студзеня 1919 году, згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі, Рэчыцкі павет увайшоў у склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], але 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да [[РСФСР]]. Паводле запіскі «Сведения о количестве учащихся школ Хойникской волости Речицкого уезда», на 8 сьнежня 1920 і на 15 красавіка 1921 году ў Руднаўскай школе першай ступені (г. зн. пачатковай) было адпаведна 35 і 49 вучняў<ref>Дзяржаўны архіў Гомельскай вобласці. Ф. 68. Воп. 1. Спр. 16. А. 19</ref>. Вёска Руднае ліквідаваная ў 2013 годзе<ref>[https://web.archive.org/web/20211104044431/https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=D913g0059062&p1=1 Решение Хойникского районного Совета депутатов от 25 июня 2013 г. № 134 Об упразднении сельских населенных пунктов Хойникского района]</ref>. == Асобы == * Віктар Жаўняк (нар. 1938) — беларускі архітэктар. == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} {{Судкоўскі сельсавет}} {{Хвойніцкі раён}} [[Катэгорыя:Колішнія населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XVI стагодзьдзі]] j24fgcb4rlkwivge109ln8gu1wid6w6 0 247669 2618993 2469088 2025-06-07T16:27:51Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 3 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618993 wikitext text/x-wiki {{Каардынаты|53|10|44|паўночнае|29|12|55|усходняе|выяўленьне=загаловак}} {{Кампанія |назва = «Бабруйскаграмаш» |лягатып = |выява = Agromash office.jpg |тып = [[адкрытае акцыянэрнае таварыства]] |лістынг = |дэвіз = |заснаваная = {{Дата пачатку|23|9|1974|1}} |заснавальнікі = Міністэрства машынабудаваньня для жывёлагадоўлі і кормавытворчасьці СССР |уласьнікі = [[Міністэрства прамысловасьці Беларусі]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Інфармацыя аб выплаце дывідэндаў за 2020 год|спасылка=https://bobruiskagromach.com/upload/medialibrary/70b/2.04.2021-informatsiya-o-vyplate-dividendov-za-2020.pdf|выдавец=ААТ «Бабруйскаграмаш»|мова=ru|дата публікацыі= 2 красавіка 2021|дата доступу=2 верасьня 2021}}</ref> |краіна = [[Беларусь]] |разьмяшчэньне = [[Магілёўская вобласьць]] |адрас = [[Бабруйск]], [[Шынная вуліца|Шынная вул.]], д. 5<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Кантакты|спасылка=https://bobruiskagromach.com/contacts/|выдавец=ААТ «Бабруйскаграмаш»|мова=ru|дата публікацыі=2021|дата доступу=2 верасьня 2021}}</ref> |ключавыя постаці = Надзея Лазарэвіч, Аляксей Іваноў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Кіраўніцтва|спасылка=https://bobruiskagromach.com/about/the-supervisory-board/|выдавец=ААТ «Бабруйскаграмаш»|мова=ru|дата публікацыі=2021|дата доступу=2 верасьня 2021}}</ref> |галіна = [[машынабудаваньне]] |прадукцыя = [[барана]], [[касілка]], кормараздатчык, [[плуг]], трактарны [[прычэп]], [[прэс-падборшчык]], разьмеркавальнік угнаеньняў, [[сеялка]] |абарачэньне = {{Рост}}125,473 млн [[Беларускі рубель|рублёў]] (2020 год; 48,653 млн $) |апэрацыйны прыбытак = {{Рост}}761 тыс. рублёў (2020 год; 295 тыс. $) |чысты прыбытак = {{Рост}}723 тыс рублёў (2020 год<ref name="б"/>; 280 тыс. $<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Афіцыйны курс беларускага рубля ў адносінах да замежных валют, які ўстанаўліваецца штодзённа (2,5789 за даляр ЗША)|спасылка=https://www.nbrb.by/bel/statistics/rates/ratesDaily.asp|выдавец=[[Нацыянальны банк Рэспублікі Беларусь]]|дата публікацыі=31 сьнежня 2020|дата доступу=2 верасьня 2021}}</ref>) |лік супрацоўнікаў = 1796 (2021 год) |матчына кампанія = |даччыныя кампаніі = «[[Воршааграпраммаш]]», «[[Маладэчанскі станкабудаўнічы завод]]», «[[НДІбудаўталінія]]» ([[Магілёў]]) і «[[Берасьцейскі электрамэханічны завод]]» |аўдытар = «[[ААБ Кансалт]]» (Менск) |сайт = [https://bobruiskagromach.com/ bobruiskagromach.com] }} '''«Бабруйскаграмаш»''' — дзяржаўнае машынабудаўнічае [[прадпрыемства]] Беларусі, заснаванае ў верасьні 1974 году ў якасьці «[[Бабруйск]]ага заводу раскідвальнікаў угнаеньняў» ([[Магілёўская вобласьць]]). На 2021 год прадпрыемства выпускала звыш 150 найменьняў навясных і паўпрычэпных сельскагаспадарчых машынаў і было найбольшым іх вытворцам ва Ўсходняй Эўропе. Звыш паловы вырабаў пастаўлялі ў [[Расея|Расею]]. Рэшту замежных паставак штогод накіроўвалі пераважна ў Казахстан і [[Эгіпет]], а таксама ў такія краіны Эўропы, як [[Украіна|Ўкраіна]], [[Славаччына]], [[Фінляндыя]], [[Чэхія]] і [[Швэцыя]]. Агулам сельгасмашыны прадавалі ў 50 краінах, у тым ліку Заходняга паўшар’я<ref name="а" />. У склад [[холдынг]]у «Бабруйскаграмаш» уваходзілі філія «Берасьнеўскі сельскагаспадарчы вытворчы [[каапэратыў]]» ([[Баравіца (Магілёўская вобласьць)|Баравіца]], [[Качэрыцкі раён]]) і 5 машынабудаўнічых [[ААТ]]: «[[Бабруйсксельмаш]]», «[[Воршааграпраммаш]]» (Віцебская вобласьць), «[[Маладэчанскі станкабудаўнічы завод]]» (Менская вобласьць), «[[НДІбудаўталінія]]» ([[Магілёў]]) і «[[Берасьцейскі электрамэханічны завод]]»<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Будова холдынгу|спасылка=https://bobruiskagromach.com/about/the-structure-of-the-holding/|выдавец=ААТ «Бабруйскаграмаш»|мова=ru|дата публікацыі=2021|дата доступу=2 верасьня 2021}}</ref>. Прадпрыемства мела за мяжой 5 зборачных вытворчасьцяў, у тым ліку ў [[Казахстан]]е, Расеі і [[Таджыкістан]]е<ref name="в"/>. == Вытворчасьць == На 2021 год плошча заводу «Бабруйскаграмаш» складала 60 [[гектар]]аў. Зь іх 29 га прыпадала на [[Будынак|будынкі]], у тым ліку 16,8 га — на вытворчыя, 3,8 га — на побытава-кіраўнічыя і 1,1 га на склады. Прадпрыемства налічвала 1972 прылады абсталяваньня і 5 вытворчасьцяў: * ''Нарыхтоўча-прэсавая''. Улучала крывашыпныя гільяцінныя [[нажніцы]] і плязмарэзы з [[Лічбавае праграмнае кіраваньне|праграмным кіраваньнем]] (ЛПК) для раскрою ліставога мэталу таўшчынёй да 25 мілімэтраў, гідраўлічны каардынатна-прабіўны прэс з ЛПК 250/30-2500, дыскавыя пілы і крывашыпныя прэсы 40—1000 т, чаканачныя прэсы да 1600 тонаў і гідраўлічныя прэсы да 160 тонаў, а таксама лістазгінальныя прэсы з ЛПК, намаганьнем ад 135—350 тонаў і даўжынёй згіну да 620 см. [[Цэх]] аснашчаўся кранамі грузападымальнасьцю ад 10 да 30 тонаў. * ''Зборачна-зварачная''. Ажыцьцяўлялася 4 віды [[Зварка|зваркі]]: паўаўтаматычная ў асяродзьдзі [[Вуглякіслы газ|вуглякіслага газу]], аўтаматычная пад слоем [[флюс]]у, кантактная і ў асяродзьдзі [[аргон]]у. Для вырабу [[цыстэрна]]ў пры аўтазварцы выкарыстоўвалі безупынную навіўку [[сьпіраль]]на-[[шоў]]най трубы рулённай [[Сталь|сталі]] таўшчынёй 5 мілімэтраў. У цэху месьціліся стэнды, вытворчыя лініі і кантавальнікі, [[Стапэль|стапэлі]] і перавозьнікі, а таксама краны грузападымальнасьцю да 10 тонаў. * ''Мэханаапрацоўчая''. На такарных станках з ЛПК апрацоўвалі дэталі [[прамер]]ам да 40 см і даўжынёй да мэтру, а на агульных такарных станках — дэталі прамерам да мэтру і даўжынёй да 5 мэтраў. На гарызантальным станку з ЛПК НВ-630 фрэзэравалі, сьвідравалі і расточвалі вузлы прамерам і вышынёй да мэтру пры вазе да 1200 кг. Канічныя зубчатыя колы наразалі прамерам да 32 см, а [[Цыліндар|цыліндрычныя]] зубчатыя колы — прамерам да 2-х мэтраў. На шліфавальным станках з ЛПК аўтаматычна апрацоўвалі валы прамерам да 20 см і даўжынёй да 2-х мэтраў. * ''Зборачная''. Пры стапэльнай зборцы на канвэеры выкарыстоўвалі: 1) станок МС9717Д-2Б рухомага разьмяшчэньня зборачных і зварачных дэталяў даўжынёй да 3-х мэтраў і вагой ад 10 да 500 кг; 2) стэнды зборкі дыскавых колаў прамерам 150 см, шырынёй 80 см і прамерам вобаду 14—26 цаляў; 3) стэнды выпрабаваньня вузлоў і машынаў. * ''Фарбавальная''. Дзейнічала лінія фарбаваньня буйнапамерных вырабаў і ўстаноўка бескамэрнага фарбаваньня пнэўмараспыляльнікам, а таксама беспаветраны распыляльнік. Канчаткова сабраныя вырабы фарбавалі дакафарбай у прахадных камэрах з наступнай сушкай і маркіроўкай. У гальванічным аддзяленьні на лініі выконвалі цьвёрдае [[Хром|храмаваньне]], цынкаваньне з храматаваньнем і аксыдаваньне. Цэхі аснашчаліся кранамі грузападымальнасьцю ад 5 да 30 тонаў, а адкрытыя складзкія пляцоўкі — кранамі падымальнасьцю да 32-х тонаў. Матэрыялы перавозілі аўтапагрузчыкамі, [[трактар]]амі і самаходамі, а таксма дызэльным [[Лякаматыў|лякаматывам]] па чыгунцы. Дапаможнымі цэхамі былі: інструмэнтальны і [[рамонт]]на-мэханічны, электрацэх і энэргацэх, а таксама дрэваапрацоўчая вытворчасьць, ачышчальныя збудаваньні і станцыя рэгазіфікаваньня вадкага [[прапан]]у-бутану<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Вытворчыя магутнасьці|спасылка=https://bobruiskagromach.com/about/production-capacity/|выдавец=ААТ «Бабруйскаграмаш»|мова=ru|дата публікацыі=2021|дата доступу=2 верасьня 2021}}</ref>. == Вырабы == [[Файл:МЖТ-11.jpg|значак|270пкс|Раскідвальнік арганічных угнаеньняў «МЖТ-11» (2018 год)]] На 2021 год «Бабруйскаграмаш» выпускаў 247 узораў тэхнікі, зь іх 88 дапаможнай: * 34 узоры кормаўборачнай тэхнікі — 17 відаў дыскавых і сэгмэнтна-пальцавых [[Касілка|касілак]], 12 відаў рулённых і цюкавых [[прэс-падборнік]]аў, а таксама 5 відаў трактарных грабляў-валкавальнікаў і варашылак<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Кормаўборачная тэхніка|спасылка=https://bobruiskagromach.com/catalog/harvesting_equipment/|выдавец=ААТ «Бабруйскаграмаш»|мова=ru|дата публікацыі=2021|дата доступу=2 верасьня 2021}}</ref>; * 22 узоры тэхнікі для ўнясеньня [[Угнаеньне|ўгнаеньняў]] — 7 відаў раскідвальнікаў арганічых угнаеньняў і 15 відаў разьмеркавальнікаў для мінэральных<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Тэхніка для ўнясеньня ўгнаеньняў|спасылка=https://bobruiskagromach.com/catalog/technique_for_application_of_fertilizers/|выдавец=ААТ «Бабруйскаграмаш»|мова=ru|дата публікацыі=2021|дата доступу=2 верасьня 2021}}</ref>; * 30 узораў трактарных [[прычэп]]аў, у тым ліку 12 самазвальных і агульных [[паўпрычэп]]аў, 9 адмысловых паўпрычэпаў для кармоў і рулёнаў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Трактарныя прычэпы|спасылка=https://bobruiskagromach.com/catalog/tractor_trailers/|выдавец=ААТ «Бабруйскаграмаш»|мова=ru|дата публікацыі=2021|дата доступу=2 верасьня 2021}}</ref>; * 23 узоры прыгатавальнікаў і раздатчыкаў кармоў — 3 віды здрабняльнікаў грубых кармоў і рулёнаў, 13 відаў кормараздатчыкаў з выгрузным канвэерам і зьмешвальнікам, а таксама 7 відаў корманарыхтоўнікаў у выглядзе здрабняльнікаў збожжа і ўпакоўшчыкаў [[сена]] і сілажу<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Тэхніка для прыгатаваньня і раздачы кармоў|спасылка=https://bobruiskagromach.com/catalog/appliances_for_cooking_and_feeding/|выдавец=ААТ «Бабруйскаграмаш»|мова=ru|дата публікацыі=2021|дата доступу=2 верасьня 2021}}</ref>; * 30 узораў глебаапрацоўчага абсталяваньня — 6 відаў дыскавых агрэгатаў, 7 відаў дыскавых і зубавых [[Барана|баронаў]], кольчата-зубчатую катку і 3 віды акучнікаў, 13 дыскавых і корпусных [[плуг]]оў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Глебаапрацоўчае абсталяваньне|спасылка=https://bobruiskagromach.com/catalog/tillage_equipment/|выдавец=ААТ «Бабруйскаграмаш»|мова=ru|дата публікацыі=2021|дата доступу=2 верасьня 2021}}</ref>; * 4 узоры тэхнікі для ўрабленьня [[Лёна|льну]] — 2 віды прэс-падборшчыкаў і па адным відзе абарочвальніка і ўспушвальніка стужак льну<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Тэхніка для ўрабленьня льну|спасылка=https://bobruiskagromach.com/catalog/flax/|выдавец=ААТ «Бабруйскаграмаш»|мова=ru|дата публікацыі=2021|дата доступу=2 верасьня 2021}}</ref>; * 11 узораў пунктырных і шыроказахопных [[Сеялка|сеялак]], у тым ліку 4 пасяўныя агрэгаты<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Сеялкі і глебаапрацоўчыя агрэгаты|спасылка=https://bobruiskagromach.com/catalog/seyalki_i_pochvoobrabatyvayushchie_agregaty/|выдавец=ААТ «Бабруйскаграмаш»|мова=ru|дата публікацыі=2021|дата доступу=2 верасьня 2021}}</ref>; * 5 узораў лесапрамысловых машынаў — па 2 віды лесавозных паўпрычэпаў і пажаратушыльных машынаў, а таксама машыну для пасадкі сажанцаў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Машыны для лесапрамысловага комплексу|спасылка=https://bobruiskagromach.com/catalog/forest_machines/|выдавец=ААТ «Бабруйскаграмаш»|мова=ru|дата публікацыі=2021|дата доступу=2 верасьня 2021}}</ref>; * 88 узораў дапаможнага абсталяваньня — падавальныя бункеры і дазатары, драбілкі і палівамыечныя машыны, канвэеры і [[кантэйнэр]]ы, гідраўлічныя нажы і [[пэрфаратар]]ы плястыкавых пляшак, гідраўлічныя прэсы і дыскавыя сартавальнікі, вэртыкальна-сьвідравальныя і цэнтравальна-падразныя станкі, кармушкі для рыбы і апілкападавальнікі, брыкетавальнікі і лініі прэсаваньня [[кардон]]у і пляшак<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Іншае абсталяваньне і тэхніка|спасылка=https://bobruiskagromach.com/catalog/other_equipment_and_machinery/|выдавец=ААТ «Бабруйскаграмаш»|мова=ru|дата публікацыі=2021|дата доступу=2 верасьня 2021}}</ref>. == Збытавая сетка == [[Файл:Belagro-2019 (21).jpg|значак|280пкс|Разьмеркавальнік мінэральных угнаеньняў «РУ-8» на выставе «[[Белагра]]-2019»]] На 2021 год «Бабруйскаграмаш» меў 56 [[дылер]]аў у 45 краінах: * 12 краінах Азіі — [[Аб’яднаныя Арабскія Эміраты]], [[Азэрбайджан]], [[Армэнія]] (2), [[Віетнам]], Грузія, Індыя, Казахстан (3), [[Кыргыстан]], Манголія, [[Сырыя]], Таджыкістан, [[Узбэкістан]] (2); * 17 краінах Афрыкі — Ангола, [[Буркіна-Фасо]], [[Гана]] (2), [[Гвінэя]], Замбія, [[Зымбабвэ]], Кенія, Мадагаскар, Мазамбік, [[Малаві]], Нігерыя, [[Паўднёвы Судан]], Судан, [[Сьера-Леонэ]], Тога, Чад і [[Эгіпет]]; * 1-й краіне Паўночнай Амэрыкі — [[Куба]]; * 15 краінах Эўропы — Беларусь, Латвія, [[Летува]], Расея, Польшча і Ўкраіна (4), а таксама [[Баўгарыя]], [[Вугоршчына]], [[Малдова]] (2), [[Сэрбія]], Фінляндыя, Францыя, Чэхія, [[Швэцыя]] і Эстонія<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Дылеры|спасылка=https://bobruiskagromach.com/dealers/|выдавец=ААТ «Бабруйскаграмаш»|мова=ru|дата публікацыі=2021|дата доступу=3 верасьня 2021}}</ref>. Збыт праз [[Пазыка|пазыку]] ў Беларусі фінансавалі «[[Белаграпрамбанк]]» і «[[Беларусбанк]]», а празь [[лізінг]] — «[[Прамагралізінг]]». Пры пастаўцы за мяжу збыт фінансавалі «[[Банк разьвіцьця Рэспублікі Беларусь]]» і «Прамагралізінг», а ў Казахстане і Ўкраіне дадаткова — «[[Казаграфінанс]]» і «[[Укргазбанк]]»<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Схема фінансаваньня набыцьця тэхнікі|спасылка=https://bobruiskagromach.com/about/financing/|выдавец=ААТ «Бабруйскаграмаш»|мова=ru|дата публікацыі=2021|дата доступу=3 верасьня 2021}}</ref>. Гарантыйны тэрмін выкарыстаньня тэхнікі «Бабруйскаграмаш» у Беларусі складаў 2 гады, а за мяжой — 1 год. На прадпрыемстве дзейнічала 5 выязных брыгадаў, якія аднаўлялі тэхніку ў [[Магілёўская вобласьць|Магілёўскай вобласьці]]. У астатніх 5 абласьцях Беларусі тэхніку абслугоўвалі 15 тэхнічных цэнтраў: 1) 3 у Берасьцейскай — [[Бяроза (горад)|Бяроза]], [[Жабінка]] і Пінск; 2) 4 у Віцебскай — Віцебск, [[Ворша]], [[Глыбокае]] і [[Полацак]]; 3) 1 у Гарадзенскай — [[Іўе]]; 4) 3 у Гомельскай — Гомель, [[Петрыкаў]] і [[Шацілавічы]]; 5) 4 у Менскай — [[Барысаў]], [[Любань]], [[Фаніпаль]] (Койданаўскі раён) і [[Юбілейны (Менская вобласьць)|Юбілейны]] пасёлак (Менскі раён). За мяжой такія тэхнічныя цэнтры працавалі ў 14 краінах: * 7 краінах Азіі — Азэрбайджан (Баку), Армэнія ([[Бюрэгаван]] і [[Шаўмян]]), Грузія ([[Тбілісі]]), Казахстан ([[Какшатаў]] і [[Уральск|Ўральск]]), Таджыкістан ([[Гісар]]), Туркмэністан ([[Ашгабад]]), Узбэкістан ([[Ургенч]], Харэзмская вобласьць); * 7 краінах Эўропы — Латвія ([[Улброка]], [[Ропаскі край]]), Летува ([[Вільня]]), Расея (27: [[Арэнбург]], [[Барнавул]], [[Белгарад]], [[Бузулук]], [[Вінзілі]] ў [[Цюменская вобласьць|Цюменскай вобласьці]], [[Волскі]], [[Іжэўск]], [[Канск]], [[Краснадар]], [[Курск]], Леніна ў [[Растоўская вобласьць|Растоўскай вобласьці]], [[Малая Шыльна]] ў [[Татарстан]]е, Масква, [[Міхайлаўск (Стаўрапольскі край)|Міхайлаўск]] у Стаўрапольскім краі, [[Нявіннамыск]], [[Омск]], Падгорны пасёлак у [[Валагодзкая вобласьць|Валагодзкай вобласьці]], [[Перм]], [[Саранск]], [[Саратаў]], [[Смаленск]], [[Уладзівасток]], [[Уршак]] у Башкірыі, [[Юрузань]] у [[Чалябінская вобласьць|Чалябінскай вобласьці]]) і Ўкраіна (Кіеў і [[Мікалаеў (Мікалаеўская вобласьць)|Мікалаеў]]), а таксама Малдова ([[Чадыр-Лунга]]), Румынія ([[Галац]]), [[Славаччына]] ([[Кошыцы]]), Чэхія ([[Клічаны]], [[Сярэднечэскі край]])<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Гарантыйнае і сэрвіснае абслугоўваньне|спасылка=https://bobruiskagromach.com/about/warranty-and-service/|выдавец=ААТ «Бабруйскаграмаш»|мова=ru|дата публікацыі=2021|дата доступу=3 верасьня 2021}}</ref>. == Мінуўшчына == === БССР === 23 верасьня 1974 году Міністэрства машынабудаваньня для жывёлагадоўлі і кормавытворчасьці [[СССР]] ухваліла Загад № 166 аб стварэньні «[[Бабруйск]]ага заводу раскідвальнікаў угнаеньняў» ([[Беларуская ССР]]). Прадпрыемства налічвала 988 супрацоўнікаў. У верасьні 1975 году выпусьцілі першыя 11 [[досьлед]]ных узораў раскідвальнікаў вадкіх арганічных угнаеньняў «РЖТ-8. Да канца 1975 году выпусьцілі 250 такіх раскідвальнікаў. У 1981 годзе дасягнулі праектнай магутнасьці заводу ў 26 000 машынаў. Спачатку выпускалі 4 узоры раскідвальнікаў арганічных [[Угнаеньне|угнаеньняў]]: «РЖТ-8» для вадкіх грузападымальнасьцю 8 тонаў, «ПРТ-10» на 10 тонаў, «РЖТ-16» для вадкіх падымальнасьцю 16 тонаў і «ПРТ-16» на 16 тонаў. У сьнежні 1982 году раскідвальнік «ПРТ-10» атрымаў Дзяржаўны знак якасьці, бо вызначаў дозу ўнясеньня ўгнаеньня ў глебу. У складзе прадпрыемства стварылі Дзяржаўнае спэцыялізаванае праектна-канструктарскае тэхналягічнае бюро (ДСПКТБ). На заводзе ўкаранілі [[Плязма|плязьменную]] рэзку дэталяў і гарачую накатку зубцоў зорак, аўтазварку пад своем [[флюс]]у і аўта[[цынк]]аваньне, афарбоўку струменевым аблівам і апрацоўку станкамі дэталяў хадавой сыстэмы на лініі. Таксама ўвялі лініі штампоўкі [[лянжэрон]]аў, выраб днішчаў і бартоў машынаў. Абнавілі лінію [[Абечак|абечкаў]] машынаў, [[канвэер]] зборкі балянсіраў і аўтаматычную лінію афарбоўкі бартоў і рамаў. === Незалежная Беларусь === У 1991 годзе пачалі распрацоўку кормазагатовачных машынаў. Спачатку асвоілі вытворчасьць [[рулён]]ных прэс-падборшчыкаў «ПРФ». У сэрыйную вытворчасьць запусьцілі «ПРФ-110», «ПРФ-145» і «ПРФ-180». Пазьней запусьцілі вытворчасьць перавозчыкаў рулёнаў «ТР-Ф-5» і размотчыкаў-раздатчыкаў грубых кармоў «РГ-1». Урэшце пачалі выраб 4-[[ротар]]ных дыскавых [[Касілка|касілак]] «КДН-210», грубляў-варашылак «ГВР-630» і кормараздатчыкаў «КРФ-10». Пасьля 2000 году сталі выпускаць машыны ўнясеньня мінэральных угнаеньняў «МСВД-0,5», «РШУ-12», «МТТ-4У» і «МТТ-4Ш». У 2005 годзе [[Унітарнае прадпрыемства|ўнітарнае прадпрыемства]] «Бабруйскаграмаш» пераўтварылі ў [[адкрытае акцыянэрнае таварыства]]. 19 кастрычніка 2012 году [[Савет міністраў Беларусі]] ўхваліў Пастанову № 948 аб стварэньні [[холдынг]]у «Бабруйскаграмаш», у склад якога ўвайшлі 5 [[ААТ]]: «[[Бабруйсксельмаш]]», «[[Воршааграпраммаш]]» (Віцебская вобласьць), «[[Маладэчанскі станкабудаўнічы завод]]» (Менская вобласьць), «[[НДІбудаўталінія]]» ([[Магілёў]]) і «[[Берасьцейскі электрамэханічны завод]]»<ref name="а">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Аб прадпрыемстве|спасылка=https://bobruiskagromach.com/about/about-the-company/|выдавец=ААТ «Бабруйскаграмаш»|мова=ru|дата публікацыі=2021|дата доступу=2 верасьня 2021}}</ref> (апошні ў 2020-м пасьля выхаду «Тэхналіт Полацак»). У 2015 годзе ў Расеі адчынілі Гандлёвы дом «Бабруйскаграмаш», які да 2021 году стварыў звыш 100 дылераў і прадстаўніцтваў у большасьці вобласьцяў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=«Бабруйскаграмаш» падпісаў дыстрыб'ютарскае пагадненьне з гандлёвым домам у РФ|спасылка=https://blr.belta.by/economics/view/babrujskagramash-padpisau-dystrybjutarskae-pagadnenne-z-gandlevym-domam-u-rf-101315-2021/|выдавец=БелТА|дата публікацыі=24 чэрвеня 2021|дата доступу=3 верасьня 2021}}</ref>. На травень 2015 году ў [[Казахстан]]е дзейнічала сумесная зборачная вытворчасьць прэс-падборшчыкаў «Бабруйскаграмашу»<ref>{{Артыкул|аўтар=Надзея Юшкевіч.|загаловак=«Нашыя краіны толькі ў пачатку вялікага шляху»|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20150520/1432071040-pasol-belarusi-u-kazahstane-anatol-nichkasau-nashy-krainy-tolki-u-pachatku|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=20 траўня 2015|нумар=[https://zviazda.by/be/number/93-27951 93 (27951)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2015/05/20may-4.indd_.pdf 4]|issn=1990-763x}}</ref>. На красавіка 2016 году працавала прадстаўніцтва «Бабруйскаграмашу» ў [[Румынія|Румыніі]]<ref>{{Навіна|аўтар=Надзея Юшкевіч|загаловак=У Румыніі працуе ўжо 38 сумесных з нашай краінай фірмаў|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20160420/1461167905-u-rumynii-pracue-uzho-38-sumesnyh-z-nashay-krainay-firm|выдавец=Газэта «[[Зьвязда]]»|дата публікацыі=20 красавіка 2016|дата доступу=3 верасьня 2021}}</ref>. У 2017 годзе «Бабруйскаграмаш» выступіў сузаснавальнікам зборачнай вытворчасьці «УзБелАграмаш» ва [[Узбэкістан|Ўзбэкістане]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=За год у адносінах з Узбэкістанам зроблена больш, чым за 20 папярэдніх|спасылка=https://blr.belta.by/president/view/lukashenka-za-god-u-adnosinah-z-uzbekistanam-zroblena-bolsh-chym-za-20-papjarednih-gadou-69595-2018/|выдавец=[[БелТА]]|дата публікацыі=13 чэрвеня 2018|дата доступу=3 верасьня 2021}}</ref>. У лістападзе 2017 году зборачная вытворчасьць запрацавала ў таджыцкім горадзе [[Гісар]]<ref>{{Артыкул|аўтар=Надзея Юшкевіч.|загаловак=Узорныя адносіны і амбіцыйныя пэрспэктывы|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20171201/1512145966-alyaksandr-lukashenka-sustreusya-z-prezidentam-tadzhykistana|выданьне=Зьвязда|тып=|год=2 сьнежня 2017|нумар=[https://zviazda.by/be/number/233-28597 233 (28597)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/2sne-1_-_kopiya.pdf 1], [https://zviazda.by/sites/default/files/2sne-2_optim.pdf 2]|issn=}}</ref>. У сьнежні 2017 году ў Грузію паставілі 120 машынаў «Бабруйскаграмаш». 22 сакавіка 2018 году на Беларуска-грузінскім бізнэс-форуме ў [[Тбілісі]] заключылі пагадненьне з ТАА «Гермэс» аб гандлёвым прадстаўніцтве ў Грузіі<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Каля 30 дакумэнтаў падпісана на грузінска-беларускім бізнэс-форуме|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20180322/1521708419-kalya-30-dakumentau-padpisana-na-gruzinska-belaruskim-biznes-forume|выдавец=Газэта «Зьвязда»|дата публікацыі=22 сакавіка 2018|дата доступу=3 верасьня 2021}}</ref>. Пры гэтым падпісалі кантракт на пастаўку 70 машынаў у 1-м паўгодзьдзі<ref>{{Навіна|аўтар=Вераніка Бута, тэлеканал «[[Беларусь 1]]»|загаловак=Беларуска-грузінскі бізнэс-форум. Шматмільённыя кантракты і рашэньні на пэрспэктыву|спасылка=https://www.tvr.by/bel/news/ekonomika/belorussko_gruzinskiy_biznes_forum_mnogomillionnye_kontrakty_i_resheniya_na_perspektivu/|выдавец=[[Белтэлерадыёкампанія]]|дата публікацыі=25 сакавіка 2018|дата доступу=3 верасьня 2021}}</ref>. На сакавік 2018 году «Бабруйскаграмаш» вырабляў 70 відаў навясной і прычапной сельгастэхнікі<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=«Бабруйскаграмаш» - адзін з буйнейшых вытворцаў сельгастэхнікі ў Беларусі|спасылка=https://blr.belta.by/photonews/view/babrujskagramash-adzin-z-bujnejshyh-vytvortsau-selgastehniki-u-belarusi-6836/|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=27 сакавіка 2018|дата доступу=3 верасьня 2021}}</ref>. У ліпені 2018 году ў [[Каір]]ы (Эгіпет) запусьцілі зборачную вытворчасьць касілак, прэс-падборшчыкаў і раскідвальнікаў угнаеньняў сумесна з прадпрыемствам «Хэлван»<ref>{{Артыкул|аўтар=Уладзіслаў Лукашэвіч.|загаловак=Дакумэнт дае вынік|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20180803/1533310443-zborachnaya-vytvorchasc-aat-babruyskagramash-zapracavala-u-egipce|выданьне=Зьвязда|тып=|год=4 жніўня 2018|нумар=[https://zviazda.by/be/number/148-28764 148 (28764)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/4zni-3_optim.pdf 3]|issn=}}</ref>. 8 жніўня 2019 году на Міжнароднай выставе харчаваньня і сельскай гаспадаркі ў [[Найробі]] (Кенія) падпісалі Мэмарандум аб узаемаразуменьні з прадпрыемствам «Пэвін» і дасягнулі дамоўленасьці аб пастаўцы тэхнікі празь яго<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Беларускія прадпрыемствы на выставе ежы і сельскай гаспадаркі дамовіліся аб пастаўках сельгастэхнікі ў Кенію|спасылка=https://blr.belta.by/economics/view/belaruskija-pradpryemstvy-na-foodagro-damovilisja-ab-pastaukah-selgastehniki-u-keniju-80381-2019/|выдавец=[[БелТА]]|дата публікацыі=8 жніўня 2019|дата доступу=3 верасьня 2021}}</ref>. 30 жніўня 2019 году [[Навукова-практычны цэнтар мэханізацыі сельскай гаспадаркі]] прадставіў на [[Шклоў]]скім ільнозаводзе 4 машыны для поўнага цыклю зборкі [[Лён|льну]]. У стварэньні машынаў узяў удзел і «Бабруйскаграмаш»<ref>{{Артыкул|аўтар=Марыя Дадалка.|загаловак=Новыя тэхналёгіі для спрадвечнага|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20190830/1567183720-belaruskiya-navukoucy-prezentavali-pershy-aychynny-kompleks-pa-uborcy-lyonu|выданьне=Зьвязда|тып=|год=31 жніўня 2019|нумар=[https://zviazda.by/be/number/165-28764 165 (28764)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/31zni-3_optim_0.pdf 3]|issn=}}</ref>. На верасень 2019 году на 6 заводах холдынгу «Бабруйскаграмаш» працавала 2400 чалавек, зь якіх каля 1900 на заводзе ў Бабруйску. Сярэднемесячны заробак складаў 820 [[Беларускі рубель|рублёў]] (392 даляры ЗША)<ref>{{Артыкул|аўтар=|загаловак=Ад сацыяльнай сферы да разьвіцьця вытворчай базы|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20190926/1569510846-natallya-kachanava-pabyvala-z-rabochay-paezdkay-u-babruysku|выданьне=Мясцовае самакіраваньне|тып=|год=27 верасьня 2019|нумар=39 (524)|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/27ver-11_optim_1.pdf 3]|issn=}}</ref>. 18 лютага 2020 году зь [[Міністэрства прамысловасьці Беларусі|Міністэрствам прамысловасьці Беларусі]] падпісалі дарожную мапу пра выхад з холдынгу ААТ «[[Тэхналіт Полацак]]», месца якога да восені заняў «[[Берасьцейскі электрамэханічны завод]]». «Бабруйскаграмаш» вырабляў звыш 90 мадэляў сельскагаспадарчых машынаў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Берасьцейскі электрамэханічны завод увойдзе ў холдынг «Бабруйскаграмаш» у 2020 годзе|спасылка=https://blr.belta.by/economics/view/brestski-elektramehanichny-zavod-uvojdze-u-holdyng-babrujskagramash-u-2020-godze-85329-2020/|выдавец=БелТА|дата публікацыі=18 лютага 2020|дата доступу=3 верасьня 2021}}</ref>. На лістапад 2020 году прадпрыемства мела за мяжой 5 зборачных вытворчасьцяў, у тым ліку ў Казахстане, Расеі і Таджыкістане. Каля 75 % агрэгатаў адгружалі ў Расею па перадаплаце праз уласны гандлёвы дом<ref name="в">{{Артыкул|аўтар=|загаловак=Эліта нацыянальнай эканомікі|спасылка=|выданьне=Зьвязда|тып=|год=11 лістапада 2020|нумар=[https://zviazda.by/be/number/220-29334 220 (29334)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/11lis-2020-11.pdf 11]|issn=}}</ref>. У 2020 годзе на [[прэс-падборшчык]]і прыпала 39 % вытворчасьці<ref name="б">{{Навіна|аўтар=А.М. Судніковіч, А.В. Дрэйзін|загаловак=Справаздача за 2020 год|спасылка=https://bobruiskagromach.com/upload/medialibrary/965/godovoj_otchet_2020.pdf|выдавец=ААТ «Бабруйскаграмаш»|мова=ru|дата публікацыі=7 красавіка 2021|дата доступу=2 верасьня 2021}}</ref>. У 2021 годзе прадпрыемствы холдынгу выпускалі звыш 150 найменьняў тэхнікі, якую пастаўлялі ў больш як 50 краінаў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=«Бабруйскаграмаш» пашырыць зборачную вытворчасьць у Таджыкістане|спасылка=https://blr.belta.by/economics/view/babrujskagramash-pashyryts-zborachnuju-vytvorchasts-u-tadzhykistane-98740-2021/|выдавец=БелТА|дата публікацыі=12 красавіка 2021|дата доступу=3 верасьня 2021}}</ref>. 15 чэрвеня 2021 году распрацавалі кампутарызаваны разьмеркавальнік мінэральных угнаеньняў, які дазваляў вызначаць дозу ўнясеньня ўгнаеньня з кабіны трактара<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=«Бабруйскаграмаш» распрацаваў новы размеркавальнік мінеральных угнаенняў|спасылка=https://blr.belta.by/economics/view/babrujskagramash-raspratsavau-novy-razmerkavalnik-mineralnyh-ugnaennjau-100916-2021/|выдавец=БелТА|дата публікацыі=15 чэрвеня 2021|дата доступу=3 верасьня 2021}}</ref>. === Кіраўнікі === * Барыс Лапенка (1974—1975) * Анатоль Увараў (1975—1987) * Яўген Пахілка (1987—2010) * Сяргей Казачонак (2010—2014) * Аляксандар Ерамееў (27 сьнежня 2014<ref>{{Артыкул|аўтар=|загаловак=Кірунак вызначаны|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20141229/1419800459-kirunak-vyznachany|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=29 сьнежня 2014|нумар=[https://zviazda.by/be/number/246-27856 246 (27856)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2014/12/29sne-1.indd_.pdf 1]|issn=1990-763x}}</ref> — 2018) * Надзея Лазарэвіч (ад 13 лістапада 2018 году<ref>{{Артыкул|аўтар=Надзея Анісовіч.|загаловак=На новым рабочым месцы|спасылка=|выданьне=Зьвязда|тып=|год=14 лістапада 2018|нумар=[https://zviazda.by/be/number/219-28835 219 (28835)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/14lis-2_optim_0.pdf 2]|issn=}}</ref>) == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Навіна|аўтар=|загаловак=«Бабруйскаграмаш»|спасылка=https://zviazda.by/be/tags/babruyskagramash-0|выдавец=Газэта «[[Зьвязда]]»|дата публікацыі=7 чэрвеня 2021|дата доступу=2 верасьня 2021}} * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Навіны|спасылка=https://bobruiskagromach.com/press-room/news/|выдавец=ААТ «Бабруйскаграмаш»|мова=ru|дата публікацыі=26 жніўня 2021|дата доступу=2 верасьня 2021}} * [https://web.archive.org/web/20210903214109/https://bobruiskagromach.com/about/innovation-and-development/ Інавацыі і распрацоўкі]{{ref-ru}} * [https://web.archive.org/web/20210903222126/https://bobruiskagromach.com/about/vacancy/ Вакансіі] * [https://web.archive.org/web/20210903210053/https://bobruiskagromach.com/about/ideology/vestnik_bobrujskagromash.php Весьнік «Бабруйскаграмашу»] {{Добры артыкул}} [[Катэгорыя:Прадпрыемствы Бабруйску]] [[Катэгорыя:Машынабудаўнічыя прадпрыемствы]] [[Катэгорыя:Транснацыянальныя карпарацыі]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1974 годзе]] [[Катэгорыя:Таварныя знакі]] 1uxmjaf3ffrs4nkr5d7ga37y3w06f8d 0 249590 2619093 2333705 2025-06-07T20:08:18Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 4 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619093 wikitext text/x-wiki {{Каардынаты|53|53|55|паўночнае|27|33|29|усходняе|выяўленьне=загаловак}} {{Кампанія |назва = «Беларускія воблачныя тэхналёгіі» |арыгінальная_назва = {{мова-наркамаўка|«Беларускія воблачныя тэхналогіі»|скарочана}} |лягатып = |выява = |тып = [[таварыства з абмежаванай адказнасьцю]] |лістынг = |дэвіз = Набліжаем будучыню |заснаваная = {{Дата пачатку|19|12|2012|1}} |заснавальнікі = «[[Нацыянальны цэнтар абмену трафікам]]», «Сабсіка» ([[Канстанцін Нікалаеў]]) |уласьнікі = «[[Нацыянальны цэнтар абмену трафікам]]» (51%) |краіна = [[Беларусь]] |разьмяшчэньне = [[Менск]] |адрас = [[Ленінскі раён (Менск)|Ленінскі раён]], [[Вуліца Карла Маркса (Менск)|вул. К. Маркса]], д. 29<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Кантакты|спасылка=https://by.becloud.by/contacts/|выдавец=ТАА «Беларускія воблачныя тэхналёгіі»|дата публікацыі=2022|дата доступу=16 сакавіка 2022}}</ref> |ключавыя постаці = Алег Сядзельнік ([[генэральны дырэктар]]), Андрэй Гарунчык ([[галоўны інжынэр]])<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Нашае кіраўніцтва|спасылка=https://by.becloud.by/about-company/head/|выдавец=ТАА «Беларускія воблачныя тэхналёгіі»|дата публікацыі=2022|дата доступу=16 сакавіка 2022}}</ref> |галіна = [[сфэра паслугаў]] |паслугі = [[Сувязь (тэхніка)|сувязь]] |абарачэньне = |апэрацыйны прыбытак = |чысты прыбытак = |лік супрацоўнікаў = |матчына кампанія = «[[Нацыянальны цэнтар абмену трафікам]]» |даччыныя кампаніі = |аўдытар = |сайт = [https://by.becloud.by/ by.becloud.by] }} '''«Белару́скія во́блачныя тэхналё́гіі»''' («БВТ») — дзяржаўнае [[прадпрыемства]] сувязі Беларусі, заснаванае ў сьнежні 2012 году. На 2021 году аказвала іншым прадпрыемствам сувязі паслугі пропуску [[тэлефон]]нага трафіку і доступу да замежных рэсурсаў [[Сеціва]] праз уласныя сеткі<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=СТАА «Беларускія воблачныя тэхналёгіі»|спасылка=https://www.ncot.by/by/about/enterprises/bot/|выдавец=УП «Нацыянальны цэнтар абмену трафікам»|дата публікацыі=2021|дата доступу=3 лістапада 2021}}</ref>. Уласная і адзіная ў Беларусі сотавая сетка 4-га пакаленьня выкарыстоўвала [[дуплекс]] падзелу [[Частасьць|частасьцяў]] 800, 1800 і 2600 мэга[[гэрц]] з наміналамі частасьці DL 6400 (шырыня 10 МГц), 1300 (20 МГц) і 3150/3325 (20 і 15 МГц) адпаведна<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Тэхнічныя характарыстыкі сеткі «БеКлаўд»|спасылка=http://belnetmon.bn.by/by/becloud.html|выдавец=Партал «Манiторынг сотавых сетак у Беларусi»|дата публікацыі=2021|дата доступу=3 лістапада 2021}}</ref>. «Беларускія воблачныя тэхналёгіі» займаліся праектаваньнем, [[будаўніцтва]]м і аснашчэньнем: * апорнай сеткі перадачы зьвестак для Адзінай рэспубліканскай сеткі перадачы зьвестак (АРСПЗ); * адзінай сеткі доўгатэрміновага разьвіцьця для мабільнага Сеціва 4-га пакаленьня; * Рэспубліканскага цэнтру апрацоўкі зьвестак (РЦАЗ) у [[Калодзішчы|Калодзішчах]] на ўсходзе Менскага раёну<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Парадак наведваньня РЦАЗ|спасылка=https://by.becloud.by/customers/regulations-rcod/|выдавец=СТАА «Беларускія воблачныя тэхналёгіі»|дата публікацыі=2022|дата доступу=16 сакавіка 2022}}</ref>; * Рэспубліканскай воблачнай плятформы на аснове АРСПЗ, РЦАЗ і віртуалізацыі; * мабільнага Сеціва 5-га пакаленьня; * рэспубліканскай смарт-плятформы<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Аб прадпрыемстве|спасылка=https://by.becloud.by/about-company/|выдавец=ТАА «Беларускія воблачныя тэхналёгіі»|дата публікацыі=2022|дата доступу=16 сакавіка 2022}}</ref>. == Інфраструктура == На 2021 год «Беларускія воблачныя тэхналёгіі» мелі Рэспубліканскі цэнтар апрацоўкі зьвестак (РЦАЗ) у [[Калодзішчы|Калодзішчах]] на ўсходзе Менскага раёну, які займаў 12 [[гектар]]аў. Плошча сэрвэрных[[Памяшканьне|памяшканьняў]] РЦАЗ складала 3200 кв.м. У памяшканьнях знаходзілася 624 [[Сэрвэр (апаратнае забесьпячэньне)|сэрвэрныя]] стойкі з 4-х модуляў па 156 стоек кожны. Інжынэрная інфраструктура РЦАЗ дублявалася, а яго сумарная магутнасьць складала 7,2 мэга[[ват]]ы. Высоканагружаныя стойкі мелі падведзеную магутнасьць 12 кіляват. РЦАЗ меў гадавую [[энэргаэфэктыўнасьць]] на ўзроўні 1,4, што вымяралася дзяленьнем магутнасьцяў дата-цэнтру і сэрвэрнага абсталяваньня ў кіляватах. Рэспубліканская воблачная плятформа на аснове РЦАЗ аказвала паслугі: [[Апраграмавальная паслуга|воблачнага апраграмаваньня]], [[Дата-цэнтар|дата-цэнтру]] і [[Кампутарная плятформа|кампутарнай плятформы]], [[Інфраструктурная паслуга|воблачнай інфраструктуры]] і [[Віртуалізацыя працоўнага месца|віртуалізацыі працоўнага месца]], [[Воблачныя вылічэньні|прыватнага «воблака»]] і [[Запасное капіяваньне|запаснога капіяваньня]]. Воблачныя паслугі забясьпечвалі плятформа «вСфэра» амэрыканскага прадпрыемства «ВМвэар» ([[Пала-Альта]], штат [[Каліфорнія]]) і «ФьюжнСфэра» ад кітайскага «[[Хуавэй|Хуавэя]]» ([[Шэньчжэнь]], правінцыя [[Гуандун]])<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Пра РЦАЗ і Рэспубліканскую плятформу|спасылка=https://by.becloud.by/customers/o-rtsod-i-respublikanskoy-platforme/|выдавец=ТАА «Беларускія воблачныя тэхналёгіі»|дата публікацыі=2022|дата доступу=16 сакавіка 2022}}</ref>. Таксама «Беларускія воблачныя тэхналёгіі» валодалі Адзінай рэспубліканскай сеткай перадачы зьвестак (АРСПЗ), якую задзейнічалі пры будоўлі Адзінай сеткі сотавай сувязі 4-га пакаленьня і РЦАЗ. Апорай АРСПЗ ёсьць [[спэктральнае ўшчыльненьне каналаў]], што дазваляе праз [[Шматканальная камутацыя паводле пазнакаў|шматканальную камутацыю паводле пазнакаў]] аказваць паслугі сувязі на падставе [[інтэрнэт-пратакол]]у. У 2021 годзе на «БВТ» штомесяц прыпадала 35 % галасавога транзыту для сотавых апэратараў Беларусі. Вонкавым каналам «БВТ» карысталася звыш 40 пастаўнікоў Сеціва ў Беларусі, у тым ліку ў абласных цэнтрах і іншых буйных гарадах. Хуткасьць доступу да АРСПЗ складала ад 1 да 10 гіга[[біт]]/сэкунда. Фізычная прапускная здольнасьць вонкавых каналаў перавышала 480 Гбіт/сэк., апоры АРСПЗ між абласьцямі — да 200 Гбіт/сэк., між буйнымі гарадамі вобласьці — 80 Гбіт/сэк., між драбнейшымі раённымі цэнтрамі да 50 000 жыхароў — да 20 Гбіт/сэкунда<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Пра Адзіную рэспубліканскую сеткі перадачы зьвестак|спасылка=https://by.becloud.by/customers/o-edinoy-respublikanskoy-seti-peredachi-dannykh/|выдавец=ТАА «Беларускія воблачныя тэхналёгіі»|дата публікацыі=2022|дата доступу=16 сакавіка 2022}}</ref>. На 10 верасьня 2021 году налічвалася 53 кропкі доступу да апорных вузлоў АРСПЗ ва ўсіх 6 абласьцях Беларусі: * [[Берасьцейская вобласьць|Берасьцейская]] (8) — Берасьце (2), [[Дарагічын]], [[Кобрын]], [[Лунінец]], [[Пінск]], [[Пружаны]] і [[Вялікая Каўпеніца]] ў Баранавіцкім раёне; * Віцебская вобласьць (10) — [[Бешанковічы]], [[Браслаў]], Віцебск (2), [[Ворша]], [[Дрыса]], [[Лепель]], [[Наваполацак]], [[Паставы]] і [[Полацак]]; * [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенская]] (7) — [[Ашмяны]], [[Ваўкавыск]], [[Горадня]] (2), [[Іўе]], [[Ліда]] і [[Слонім]]; * [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] (9) — [[Буда-Кашалёва]], Гомель (2), [[Жлобін]], [[Жыткавічы]], [[Каленкавічы]], [[Мазыр]], [[Петрыкаў]] і [[Рэчыца]]; * [[Магілёўская вобласьць|Магілёўская]] (5) — [[Бабруйск]], [[Магілёў]] (2), [[Качэрычы]] і [[Шклоў]]; * [[Менская вобласьць|Менская]] (14) — [[Барысаў]], [[Жодзін]], [[Заслаўе]] (Менскі раён), [[Койданаў]], [[Маладэчна]], [[Мар’іна Горка]] (Пухавіцкі раён), Менск (2), [[Мядзель]], [[Салігорск]], [[Слуцак]], [[Смалявічы]], [[Стоўпцы]] і [[Фаніпаль]] (Койданаўскі раён)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Пералік кропак доступу да АРСПЗ праз апорную сетку|спасылка=https://becloud.by/upload/iblock/506/99eky06p802u8ks0zevyiinf2i6hzj3a/Perechen-tochek-10.09.2021.pdf|выдавец=ТАА «Беларускія воблачныя тэхналёгіі»|мова=ru|дата публікацыі=10 верасьня 2021|дата доступу=3 лістапада 2021}}</ref>. На 15 сакавіка 2022 году Адзіная сетка сотавай сувязі 4-га пакаленьня «БВТ» налічвала 5090 базавыя станцыі ва ўсіх 6 абласьцях краіны, сярод іх: 1) 1496 (29 %) у дыяпазоне 2600 мэга[[гэрц]] у буйных гарадах з насельніцтвам звыш 50 000 чалавек, 2) 2347 (46 %) у [[дыяпазон]]е 1800 МГэрц, 3) 1247 (25 %) у дыяпазоне 800 МГц у сельскай мясцовасьці. Пры гэтым, станцыі 4-пакаленьня ў дыяпазоне 800 МГц адсутнічалі ў Берасьцейскай і Гарадзенскай абласьцях Беларусі, а ў Віцебскай, Гомельскай і Магілёўскай — наадварот былі найбольш пашыраным відам. Агулам базавыя станцыі разьмяркоўваліся па абласьцях наступным чынам: 1) Менская — 1888 (37 %), 2) Гомельская — 843 (17 %), 3) Віцебская — 779 (15 %), 4) Магілёўская — 607 (12 %), 5) Берасьцейская — 541 (11 %), 6) Гарадзенская — 432 (8 %). Сярэдняя хуткасьць сеткі 4-га пакаленьня ў Менску складала 25 мэгабіт/сэкунда, а ў абласьцях даходзіла да 150 Мбіт/сэк. У 2017 годзе швэдзкае даччынае прадпрыемства «[[Эрыксан (прадпрыемства)|Эрыксан]] Нікола Тэсла» з [[Харватыя|Харватыі]] паставіла абсталяваньне для пуску сеткі ў Гомельскай, Берасьцейскай і Магілёўскай абласьцях. Сярод сотавых апэратараў «[[Мабільныя тэлесыстэмы]]» выкарыстоўвалі 1490 (99,5 %) базавых станцыяў у дыяпазоне 2600 МГц, а «[[БеСТ|Лайф]]» — 762 (51 %). Сярод станцыяў у дыяпазоне 1800 МГц «МТС» выкарыстоўваў 2307 (98,2 %), «Лайф» — 2302 (98 %), «[[А1 (тэлекам-правайдэр)|А1]]» — 2295 (97,7 %). Таксама «А1» і «Лайф» выкарыстоўвалі па 1245 (99,8 %) станцыяў дыяпазону 800 МГц, «МТС» — 863 (69 %)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Аб прасунутай сетцы доўгатэрміновага разьвіцьця|спасылка=https://by.becloud.by/customers/ob-lte-advanced/|выдавец=ТАА «Беларускія воблачныя тэхналёгіі»|мова=ru|дата публікацыі=15 сакавіка 2022|дата доступу=16 сакавіка 2022}}</ref>. == Паслугі == На 2021 год «Беларускія воблачныя тэхналёгіі» праз Рэспубліканскі цэнтар апрацоўкі зьвестак (РЦАЗ) аказвалі [[паслугі]]: 1) віртуальнага сэрвэра, віртуальнай інфраструктуры і [[Воблачныя вылічэньні|прыватнага воблака]]; 2) [[хостынг]]а на віртуальным сэрвэры і віртуальнага хостынга, уліку [[дамэн]]ных імёнаў і выпуску пасьведчаньняў [[SSL|слою бясьпечных раздымаў]] (SSL); 3) воблачнай [[Інфраструктурная паслуга|інфраструктуры]] [[Дата-цэнтар|дата-цэнтру]]; [[Апраграмаваньне|апраграмаваньня]], у тым ліку беларускія [[антывірус]]ы «[[ВірусБлякада]]» («ВБА») і «Каноэ», карпаратыўная і [[электронная пошта]], амэрыканскіх прадпрыемстваў «[[Майкрасофт]]» (штат Вашынгтон) і «[[Оракл]]» (штат Каліфорнія), расейскай «[[Лябараторыя Касьперскага|Лябараторыі Касьперскага]]» і славацкага «[[ESET|Эсэт]]», відэаканфэрэнцсувязі «Іва» (Расея), збор і захоўваньне тэлемэтрычных зьвестак; 4) [[Запасное капіяваньне|запаснога капіяваньня]], у тым ліку праз воблачнае злучэньне «[[Віэм]]» (штат [[Агаё]], ЗША); 5) тэхнічнай падтрымкі і кіраваньня хостынгам<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Паслугі РЦАЗ|спасылка=https://by.becloud.by/services/uslugi-rtsod/|выдавец=ТАА «Беларускія воблачныя тэхналёгіі»|дата публікацыі=2022|дата доступу=16 сакавіка 2022}}</ref>. Адзіная рэспубліканская сетка перадачы зьвестак (АРСПЗ) аказвала паслугі: доступу да Сеціва, падлучэньня да сыстэмы міжведамаснага дакумэнтаабароту, каналу сувязі, давядзеньня да кропкі абмену нацыянальным трафікам і транзыту трафіка<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Паслугі АРСПЗ|спасылка=https://by.becloud.by/services/uslugi-rtsod/|выдавец=ТАА «Беларускія воблачныя тэхналёгіі»|дата публікацыі=2022|дата доступу=16 сакавіка 2022}}</ref>. Таксама «Беларускія воблачныя тэхналёгіі» аказвалі сотавым апэратарам паслугу доступу да Адзінай сеткі сотавай сувязі 4-га пакаленьня<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Паслугі доступу да Адзінай сеткі доўгатэрміновага разьвіцьця|спасылка=https://by.becloud.by/services/uslugi-lte-advanced/dostup-k-edinoy-seti-lte5856/usluga-dostupa-k-edinoy-seti-lte/|выдавец=ТАА «Беларускія воблачныя тэхналёгіі»|дата публікацыі=2022|дата доступу=16 сакавіка 2022}}</ref>. == Мінуўшчына == 13 сьнежня 2012 году А. Лукашэнка падпісаў Указ № 556 «Аб умовах рэалізацыі інвэстыцыйнага праекту ў галіне [[Інфармацыйныя тэхналёгіі|інфармацыйна-камунікацыйных тэхналёгіяў]]», першыя 12 зь 15 пунктаў якога прызначаліся для «для службовага карыстаньня», як і 14-ы пункт, і не абнародаваліся. У 13-м пункце Ўказу згадвалася сумеснае [[таварыства з абмежаванай адказнасьцю]] «Беларускія воблачныя тэхналёгіі», якое вызвалілі ад штогадовай платы за выкарыстаньне радыёчастотнага спэктру. На гэтае прадпрыемства ўсклалі «да 31 сьнежня 2014 году завяршэньне аб'яднаньня ў Адзіную рэспубліканскую сетку перадачы зьвестак (АРСПЗ) існых сетак перадачы зьвестак»<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Указ прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь ад 13 сьнежня 2012 г. № 556 «Аб умовах рэалізацыі інвэстыцыйнага праекту ў галіне інфармацыйна-камунікацыйных тэхналёгіяў»|спасылка=https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=P31200556|выдавец=[[Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь]]|мова=ru|дата публікацыі=15 сьнежня 2012|дата доступу=3 лістапада 2021}}</ref>. 19 лістапада 2012 году [[Менскі гарвыканкам]] паставіў на ўлік «Беларускія воблачныя тэхналёгіі» («БВТ») ў Адзіны дзяржаўны рэгістар юрыдычных асобаў і індывідуальных прадпрымальнікаў за № 191772685 ([[УНП]])<ref>{{Навіна|аўтар=Д.В. Антаневіч|загаловак=Пасьведчаньне аб рэгістрацыі юрыдычнай асобы|спасылка=https://becloud.by/upload/iblock/a1a/Svidetelstvo_o_gos_registracii_beCloud.pdf|выдавец=ТАА «Беларускія воблачныя тэхналёгіі»|мова=ru|дата публікацыі=2021|дата доступу=3 лістапада 2021}}</ref>. Заснавальнікамі прадпрыемства выступілі: 1) УП «[[Нацыянальны цэнтар абмену трафікам]]» («НЦАТ») зь 51 % паёў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Заснаваныя прадпрыемствы|спасылка=https://ncot.by/by/about/enterprises/|выдавец=УП «Нацыянальны цэнтар абмену трафікам»|дата публікацыі=2021|дата доступу=3 лістапада 2021}}</ref>, які ў сваю чаргу належаў [[Апэратыўна-аналітычны цэнтар пры прэзыдэнце Беларусі|Апэратыўна-аналітычнаму цэнтру пры прэзыдэнце Беларусі]] (ААЦ)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Заснавальнік прадпрыемства|спасылка=https://ncot.by/by/about/founder/|выдавец=УП «Нацыянальны цэнтар абмену трафікам»|дата публікацыі=2021|дата доступу=3 лістапада 2021}}</ref>; 2) [[кіпр]]скі [[холдынг]] «Сабсіка» расейскага транаспартнага прадпрымальніка [[Канстанцін Нікалаеў|Канстанціна Нікалаева]] на 49 % паёў<ref name="а"/><ref>{{Навіна|аўтар=Мікалай Вітаўт, «Заўтра тваёй краіны»|загаловак=На чым багацеюць у Беларусі расейскія алігархі|спасылка=https://novychas.online/hramadstva/na-czym-bahacejuc-u-belarusi-rasejskija-aliharhi|выдавец=Партал «[[Новы час (газэта)|Новы час]]»|дата публікацыі=2 кастрычніка 2021|дата доступу=3 лістапада 2021}}</ref><ref name="б"/>. 22 лютага 2013 году міністар сувязі і інфарматызацыі Беларусі [[Мікалай Панцялей]] паведаміў, што ТАА «Беларускія воблачныя тэхналёгіі» атрымала права будаваць сотавую сетку доўгатэрміновага разьвіцьця 4-га пакаленьня<ref>{{Навіна|аўтар=Андрэй Асфура|загаловак=Рынак сувязі ў Беларусі чакае лібэралізацыя|спасылка=https://blr.belta.by/interview/view/rynak-suvjazi-u-belarusi-chakae-liberalizatsyja-837/|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=22 лютага 2013|дата доступу=3 лістапада 2021}}</ref>. 7 чэрвеня 2013 году кіраўнік прадпрыемства Сяргей Паблагуеў абвясьціў пра пачатак стварэньня Рэспубліканскага цэнтру апрацоўкі зьвестак (РЦАЗ) і пабудовы Адзінай рэспубліканскай сеткі перадачы зьвестак (АРСПЗ) агульным коштам каля 400 млн даляраў ЗША<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Наведваньне Апэратыўна-аналітычнага цэнтру|спасылка=https://president.gov.by/be/events/aljaksandr-lukashenka-navedau-aperatyuna-analitychny-tsentr-pry-prezidentse-respubliki-belarus-6207|выдавец=[[Прэзыдэнт Рэспублікі Беларусь]]|дата публікацыі=7 чэрвеня 2013|дата доступу=3 лістапада 2021}}</ref>. 12 жніўня 2013 году [[Міністэрства сувязі і інфарматызацыі Беларусі]] ўхваліла Рашэньне № 37/2 аб выдачы «БВТ» спэцыяльнага дазволу на права ажыцьцяўленьня дзейнасьці ў галіне сувязі за № 02140/2227. Тэрмін дазволу складаў 15 гадоў да 12 жніўня 2028 году. «Беларускія воблачныя тэхналёгіі» атрымалі дазвол на: паслугі [[Сотавая сувязь|сотавай сувязі]] і перадачу зьвестак паводле [[Інтэрнэт-пратакол]]у, перадачу ў карыстаньне каналаў электрасувязі, а таксама аказаньне мясцовага, міжгародняга і міжнароднага [[тэлефон]]нага злучэньня<ref>{{Навіна|аўтар=[[Мікалай Панцялей]]|загаловак=Спэцыяльны дазвол № 02140/2227 на права ажыцьцяўленьня дзейнасьці ў галіне сувязі|спасылка=https://becloud.by/upload/iblock/a1a/Svidetelstvo_o_gos_registracii_beCloud.pdf|выдавец=ТАА «Беларускія воблачныя тэхналёгіі»|мова=ru|дата публікацыі=2021|дата доступу=3 лістапада 2021}}</ref>. 23 студзеня 2014 году А. Лукашэнка падпісаў Указ № 46 «Аб выкарыстаньні дзяржаўнымі органамі і іншымі дзяржаўнымі арганізацыямі тэлекамунікацыйных тэхналёгіяў», на падставе якое «Беларускія воблачныя тэхналёгіі» мелі стварыць рэспубліканскую воблачную плятформу для разьмяшчэньня праграмна-тэхнічных сродкаў і інфармацыйных рэсурсаў і сыстэмаў дзяржаўных установаў<ref name="а">{{Навіна|аўтар=|загаловак=ААЦ будзе праслухоўваць міжнародны трафік|спасылка=https://charter97.org/be/news/2014/1/29/85182/|выдавец=Прэс-цэнтар «[[Хартыя'97|Хартыі'97]]»|дата публікацыі=29 студзеня 2014|дата доступу=3 лістапада 2021}}</ref>. У ліпені 2014 году «Беларускія воблачныя тэхналёгіі» запусьцілі апорную сетку АРСПЗ, якая злучыла 40 гарадоў Беларусі<ref>{{Навіна|аўтар=[[БелаПАН]]|загаловак=Сетку LTE плянуецца запусьціць у Менску ў 2015 годзе|спасылка=https://m.nashaniva.com/articles/132660/|выдавец=Газэта «[[Наша ніва]]»|дата публікацыі=1 жніўня 2014|дата доступу=3 лістапада 2021}}</ref>. На 12 студзеня 2015 году «Беларускія воблачныя тэхналёгіі» сталі 3-м прадпрыемствам Беларусі з правам на пропуск вонкавага інтэрнэт-трафіку між краінамі, разам зь «[[Белтэлекам]]ам» і матчыным «Нацыянальным цэнтрам абмену трафікам». Такое права надаў сваёй пастановай ААЦ пры прэзыдэнце Беларусі<ref>{{Навіна|аўтар=Канстанцін Сідаровіч, «[[Анлайнэр]]»|загаловак=«Белтэлекам» назваў станоўчы момант інтэрнэт-манаполіі|спасылка=https://m.nashaniva.com/articles/142077/|выдавец=Газэта «Наша ніва»|дата публікацыі=12 студзеня 2015|дата доступу=3 лістапада 2021}}</ref>. 7 траўня 2015 году ў пасёлку [[Калодзішчы]] на ўсходзе Менскага раёну распачалі ўзьвядзеньне Рэспубліканскага цэнтру апрацоўкі зьвестак (РЦАЗ) на 600 стоек плошчай 1200 кв.м пры агульнай плошчы каля 3000 кв.м. Пры гэтым, увесь рынак [[Дата-цэнтар|дата-цэнтраў]] Беларусі складаў каля 250 стоек. Інжынэрную [[Інфраструктура|інфраструктуру]] пастаўляла амэрыканскае прадпрыемства «[[Эмэрсан]]» ([[Фэргюсан (Мізуры)|Фэргюсан]], штат [[Мізуры]]), а [[апраграмаваньне]] — ангельскае «[[Софтлайн]]» (акруга [[Хамэрсьміт]], графства [[Вялікі Лёндан]]), заснаванае ў 1993 годзе ў Расеі<ref>{{Навіна|аўтар=БелаПАН|загаловак=Апэратар «БеКлаўд» пачаў будаўніцтва Рэспубліканскага цэнтру апрацоўкі даных|спасылка=https://m.nashaniva.com/articles/149145/|выдавец=Газэта «Наша ніва»|дата публікацыі=7 траўня 2015|дата доступу=3 лістапада 2021}}</ref>. 13 жніўня 2015 году Апэратыўна-аналітычны цэнтар пры прэзыдэнце Беларусі зацьвердзіў Загад № 73 аб наданьні «БВТ» спэцыяльнага дазволу на права ажыцьцяўленьня дзейнасьці па тэхнічнай і [[Крыптаграфія|крыптаграфічнай]] абароне інфармацыі за № 01019/324<ref>{{Навіна|аўтар=С.В. Жарнасек|загаловак=Спэцыяльны дазвол № 01019/324 на права ажыцьцяўленьня дзейнасьці па тэхнічнай і крыптаграфічнай абароне інфармацыі|спасылка=https://becloud.by/upload/iblock/648/Litsenziya-OATS.pdf|выдавец=ТАА «Беларускія воблачныя тэхналёгіі»|мова=ru|дата публікацыі=2021|дата доступу=3 лістапада 2021}}</ref>. 17 сьнежня 2015 году «Беларускія воблачныя тэхналёгіі» запусьцілі сетку сотавай сувязі 4-га пакаленьня ў Менску для камэрцыйнага выкарыстаньня<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Янчэўскі: запуск 4G - гэта толькі пачатак|спасылка=https://blr.belta.by/society/view/jancheuski-zapusk-4g-geta-tolki-pachatak-41656-2015/|выдавец=[[БелТА]]|дата публікацыі=17 сьнежня 2015|дата доступу=3 лістапада 2021}}</ref>. Такая сувязь забясьпечвала хуткасьць перадачы зьвестак да 250 мэга[[біт]]/сэкунда, што дазваляла імгненна адчыняць здымкі і слухаць музыку ў Сеціве. Таксама зьявілася магчымасьць удзелу ў відэаканфэрэнцыях праз смартфон<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=У Беларусь прыходзіць 4G-сувязь|спасылка=https://blr.belta.by/infographica/view/u-belarus-pryhodzits-4g-suvjaz-1591/|выдавец=[[БелТА]]|дата публікацыі=17 сьнежня 2015|дата доступу=3 лістапада 2021}}</ref>. 17 сьнежня кіраўнік «БВТ» Паблагуеў заявіў, што з агульнай сумы ўкладаньняў у 30 млн даляраў на стварэньне АРСПЗ пайшло 20 млн $, а на запуск сотавай сувязі 4-га пакаленьня ў Менску — каля 10 млн $<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Інвэстыцыі ў стварэньне сеткі LTE Advanced ў Беларусі склалі каля $ 30 млн|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20151217/1450349696-investycyi-u-stvarenne-setki-lte-advanced-u-belarusi-sklali-kalya-30-mln|выдавец=Газэта «[[Зьвязда]]»|дата публікацыі=17 сьнежня 2015|дата доступу=3 лістапада 2021}}</ref>. «[[Мабільныя тэлесыстэмы]]» сталі першым сотавым апэратарам Беларусі, які стаў выкарыстоўваць сотавую сетку 4-га пакаленьня ад «БВТ». У дзень яе пуску ў Менску пакрыцьцё забясьпечвалі 150 базавых станцыяў ў дыяпазоне 1800 мэга[[гэрц]]. Падраднікам пабудовы сеткі 4-га пакаленьня выступіла [[кітай]]скае даччынае прадпрыемства «Бел [[Хуавэй]] Тэхноладжыс», якое паставіла і наладзіла абсталяваньне. Сярэдняя хуткасьць сувязі ў сетцы складала каля 30 мэгабіт/сэкунда і дасягала 100 Мбіт/сэк. пры набліжанасьці да базавай станцыі<ref>{{Артыкул|аўтар=Сьвятлана Барысенка.|загаловак=4G запушчана ў Менску|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20151218/1450388989-4g-zapushchana-u-minsku|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=18 сьнежня 2015|нумар=[https://zviazda.by/be/number/245-28103 245 (28103)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2015/12/18sne-3.indd_.pdf 3]|issn=1990-763x}}</ref>. 19 красавіка 2016 году на [[Форум тэлекамунікацыяў, інфармацыйных і банкаўскіх тэхналёгіяў|Форуме тэлекамунікацыяў, інфармацыйных і банкаўскіх тэхналёгіяў]] (ТІБО) «БВТ» прадставіла сотавую сувязь з хуткасьцю Сеціва да 800 мэгабіт/сэкунда<ref>{{Навіна|аўтар=Зьміцер Цітоў, тэлеканал «[[Беларусь 1]]»|загаловак=Міжнародны форум ТІБО-2016 адчыніў свае дзьверы для наведвальнікаў|спасылка=https://www.tvr.by/bel/news/ekonomika/mezhdunarodnyy_forum_tibo_2016_otkryl_svoi_dveri_dlya_posetiteley_/|выдавец=[[Белтэлерадыёкампанія]]|дата публікацыі=19 красавіка 2016|дата доступу=3 лістапада 2021}}</ref>. 9 траўня 2016 году амэрыканскі [[Інстытут часу падлучанасьці]] ([[Сіетл]], штат Вашынгтон) выдаў дата-цэнтру «Беларускіх воблачных тэхналёгіяў» пасьведчаньне адмоваўстойлівасьці 3-га ўзроўню. Пасьведчаньне прадугледжвала: 1) дубляваньне інжынэрнай інфраструктуры, 2) незалежнасьць запасных лініяў вонкавых сетак электразабесьпячэньня і [[Оптавалаконная лінія сувязі|оптавалаконнай лініі сувязі]], 3) даступнасьць 99,98 % часу з дапушчальнасьцю адмовы абсталяваньня аднойчы на год працягласьцю да 1-й гадзіны і 34 хвілінаў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Нашыя пасьведчаньні|спасылка=https://becloud.by/about-company/certificates/|выдавец=ТАА «Беларускія воблачныя тэхналёгіі»|мова=ru|дата публікацыі=2021|дата доступу=3 лістапада 2021}}</ref>. 1 ліпеня 2016 году «БВТ» стварыў для [[Міністэрства па падатках і зборах Беларусі]] партал «Улік рахункаў-фактур» (vat.gov.by), які прызначаўся для больш за 130 000 плацежнікаў [[Падатак на дададзеную вартасьць|падатку на дададзеную вартасьць]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Плацельшчыкі ПДВ стварылі з пачатку месяца больш за 10 тыс. электронных рахункаў-фактур|спасылка=https://blr.belta.by/economics/view/platselshchyki-pdv-stvaryli-z-pachatku-mesjatsa-bolsh-za-10-tys-elektronnyh-rahunkau-faktur-48492-2016/|выдавец=[[БелТА]]|дата публікацыі=5 ліпеня 2016|дата доступу=3 лістапада 2021}}</ref>. 2 сакавіка 2017 году «Беларускія воблачныя тэхналёгіі» прадставіў Рэспубліканскую воблачную плятформу на аснове Рэспубліканскага цэнтру апрацоўкі зьвестак (РЦАЗ) у Калодзішчах<ref>{{Навіна|аўтар=Тэлеканал «Беларусь 1»|загаловак=Да канца 2018 году ўсе дзяржорганы краіны цалкам пяройдуць на «БеКлаўд»|спасылка=https://www.tvr.by/bel/news/obshchestvo/k_kontsu_2018_goda_vse_gosorgany_strany_polnostyu_pereydut_na_becloud/|выдавец=Белтэлерадыёкампанія|дата публікацыі=2 сакавіка 2017|дата доступу=3 лістапада 2021}}</ref>. 25 жніўня 2017 году [[Міністэрства адукацыі Беларусі]] стала 1-м ведамствам, якое абвясьціла пра пераход свайго парталу на рэспубліканскую воблачную плятформу «БВТ». На анлайн-сэрвісах паставілі на ўлік звыш 2000 сярод 3200 школ Беларусі. Ад траўня 2016-га па травень 2017 году лік наведваньняў электронных дзёньнікаў вырас з 32 000 да 95 000 за содні<ref>{{Навіна|аўтар=Алёна Крывянкова|загаловак=Адукацыя будучыні — дапоўненая рэальнасьць і воблачныя тэхналёгіі|спасылка=https://nastgaz.by/adukatsyya-buduchyni-dapounenaya-realnasts-i-voblachnyya-tehnalogii/|выдавец=Газэта «[[Настаўніцкая газэта]]»|дата публікацыі=26 жніўня 2017|дата доступу=3 лістапада 2021}}</ref>. 12 верасьня 2017 году «БВТ» запусьцілі воблачны сэрвіс для 5000 дзяржаўных установаў Беларусі на аснове РЦАЗ у Калодзішчах, які стаў найбольшым дата-цэнтрам ва Ўсходняй Эўропе. Папярэдне на яго перайшоў [[Менскі гарвыканкам]]<ref>{{Навіна|аўтар=Тэлеканал «Беларусь 1»|загаловак=Кампанія «БеКлаўд» запусьціла глябальны праект у Беларусі для дзяржорганаў|спасылка=https://www.tvr.by/bel/news/obshchestvo/kompaniya_becloud_zapustila_globalnyy_proekt_v_belarusi_dlya_gosorganov_/|выдавец=Белтэлерадыёкампанія|дата публікацыі=12 верасьня 2017|дата доступу=3 лістапада 2021}}</ref>. На 14 лютага 2018 году «БВТ» разбудавалі адзіную сотавую сетку 4-га пакаленьня ў абласных цэнтрах Беларусі і буйных раённых цэнтрах зь лікам насельніцтва звыш 50 000 чалавек. У выніку на 1 студзеня 2018 году сетка ахоплівала землі, дзе пражывала 68,5 % насельніцтва Беларусі. На той час «БВТ» прадавала доступ да інфраструктуры сеткі сотавым апэратарам «[[БеСТ|Лайф]]» і «МТС»<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Доступ да 4G у 2019 годзе будзе ў 76 працэнтаў насельніцтва Беларусі|спасылка=https://blr.belta.by/society/view/dostup-da-4g-u-2019-godze-budze-u-76-pratsentau-naselnitstva-belarusi-66215-2018/|выдавец=БелТА|дата публікацыі=14 лютага 2018|дата доступу=3 лістапада 2021}}</ref>. 15 траўня 2018 году на «Форуме [[ТIBO]]» «Беларускія воблачныя тэхналёгіі» прадставілі сотавую сувязь 5-га пакаленьня, якая дазваляла перадаваць зьвесткі з хуткасьцю да 20 гігабіт/сэкунда<ref>{{Навіна|аўтар=Вікторыя Антоненкава, тэлеканал «Беларусь 1»|загаловак=У Менску адкрыліся экспазыцыйныя стэнды ТIBO-2018|спасылка=https://www.tvr.by/bel/news/ekonomika/v_minske_otkrylis_ekspozitsionnye_stendy_tibo_2018/|выдавец=Белтэлерадыёкампанія|дата публікацыі=15 траўня 2018|дата доступу=3 лістапада 2021}}</ref>. На 16 кастрычніка 2018 году сетка 4-га пакаленьня налічвала 1505 базавых станцыяў дыяпазону 1800 мэгагэрц і працавала 185 паселішчах Беларусі. Найбольш базавых станцыях (БС) налічвалася ў Менску — 429, а таксама ў абласных цэнтрах: [[Берасьце]] — 120, [[Горадня]] — 106, Віцебск — 99, [[Магілёў]] — 62 і Гомель — 53. У абласьцях па-за абласнымі цэнтрамі быў параўнальны лік БС: у [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] — 209, у [[Віцебская вобласьць|Віцебскай]] — 120, у Берасьцейскай — 112, у [[Гомельская вобласьць|Гомельскай]] — 76, у Гарадзенскай — 64 і ў Магілёўскай — 55<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Разьвіцьцё сеткі 4G у Беларусі|спасылка=https://blr.belta.by/infographica/view/razvitstse-setki-4g-u-belarusi-7998/|выдавец=БелТА|дата публікацыі=16 кастрычніка 2018|дата доступу=3 лістапада 2021}}</ref>. На 19 сакавіка 2019 году сотавая сетка 4-га пакаленьня ахоплівала землі, дзе пражывала 75,7 % насельніцтва краіны<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Сотавая сувязь у Беларусі|спасылка=https://blr.belta.by/infographica/view/sotavaja-suvjaz-u-belarusi-8780/|выдавец=БелТА|дата публікацыі=19 сакавіка 2019|дата доступу=3 лістапада 2021}}</ref>. 1 траўня 2019 году «БВТ» стварылі асобную сетку 5-га пакаленьня на палігоне «[[БелАЗ]]а» для [[самазвал]]а-бесьпілётніка. Час водгуку абсталяваньня склаў 0,01 сэкунды, бо хуткасьць перадачы зьвестак магла дасягаць 1 гігабіт/сэкунда. Каманды перадавалі з аддаленай кабіны самазвала, якая ўлучала [[джойстык]]і, [[стырно]], пэдалі і 3 [[манітор]]ы. Таксама на палігоне выпрабавалі аддаленае кіраваньне [[пагрузчык]]ам<ref>{{Навіна|аўтар=Сьвятлана Чарнова, тэлеканал «Беларусь 1»|загаловак=На бесьпілётным самазвале і пагрузчыку «БелАЗ» усталявалі 5G|спасылка=https://www.tvr.by/bel/news/ekonomika/na_bespilotnom_samosvale_i_pogruzchike_belaz_ustanovili_5g/|выдавец=Белтэлерадыёкампанія|дата публікацыі=1 траўня 2019|дата доступу=3 лістапада 2021}}</ref>. 16 сьнежня 2019 году А. Лукашэнка падпісаў Указ № 461, якім вызначыў, што «не прызнаюцца прадметам падаткаабкладаньня падаткам на дададзеную вартасьць ([[ПДВ]]) абароты па збыце паслугаў РЦАЗ і рэспубліканскай плятформы». Пры гэтым, згодна з Указам «дзяржаўныя органы абавязаныя разьмяшчаць існыя і ствараемыя праграмна-тэхнічныя сродкі і інфармацыйныя рэсурсы на рэсурсах РЦАЗ і рэспубліканскай плятформы». Разам з тым, не падлягалі такому разьмяшчэньню сродкі, «прызначаныя для апрацоўкі інфармацыі, аднесенай да [[Дзяржаўная таямніца|дзяржаўных таямніцаў]]»<ref>{{Навіна|аўтар=А. Лукашэнка|загаловак=Указ прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь ад 16 сьнежня 2019 г. № 461 «Аб зьмяненьні Указу»|спасылка=https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=P31900461|выдавец=Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|дата публікацыі=18 сьнежня 2019|дата доступу=3 лістапада 2021}}</ref>. 24 сьнежня 2019 году кіраўнік «БВТ» Алег Сядзельнік паведаміў пра пераход на Рэспубліканскую воблачную плятформу больш за 400 дзяржаўных установаў, у тым ліку [[Міністэрства фінансаў Беларусі]], [[Міністэрства юстыцыі Беларусі]] і [[Фонд сацыяльнай абароны насельніцтва|Фонду сацыяльнай абароны насельніцтва]] Мінпрацы Беларусі<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Больш за 400 дзяржорганаў разьмясьцілі свае інфармацыйныя сыстэмы на плятформе «БеКлаўд»|спасылка=https://radiobelarus.by/be/content/becloud-2019|выдавец=[[Беларусь (радыё)|Радыё «Беларусь»]]|дата публікацыі=24 сьнежня 2019|дата доступу=3 лістапада 2021}}</ref>. 20 ліпеня 2020 году «Беларускія воблачныя тэхналёгіі» перадалі на Сітніцкае радовішча УП «[[Граніт (прадпрыемства)|Граніт]]» у [[Лунінецкі раён|Лунінецкім раёне]] сотавае абсталяваньне 5-га пакаленьня. Яго ўсталявалі на 3-х мачтах для аддаленага кіраваньня рабатызаваным кар'ерам з дыспэтчарскага будынка. Спадарожна ўзьвялі 48 мачтаў, празь якія працягнулі звыш 4 км сеткавага і электрычнага кабэлю. Рабатызаванае абсталяваньне і абсталяваньне аддаленага кіраваньня паставіла расейскае прадпрыемства «Віст» (Масква). Яго ўсталявалі на кар'ерны самазвал «[[БелАЗ-7558]]» грузападымальнасьцю 90 тонаў і франтальны пагрузчык «[[БелАЗ-7825]]». У красавіку 2021 году ўсталявалі 3-вымерныя [[чуйнік]]і і [[радар]]ы для сканаваньня навакольля, што дазволіла выявіць пабочныя прадметы на шляху рабатызаванага самазвала і наладзіць сустрэчны разьезд самазвалаў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Бесьпілётная тэхніка і інтэлектуальныя распрацоўкі - Лукашэнка азнаёміўся зь інавацыямі пры здабычы друзу на «Граніце»|спасылка=https://blr.belta.by/president/view/bespilotnaja-tehnika-i-intelektualnyja-raspratsouki-lukashenka-aznaemiusja-z-inavatsyjami-pry-zdabychy-100565-2021/|выдавец=БелТА|дата публікацыі=4 чэрвеня 2021|дата доступу=3 лістапада 2021}}</ref>. 25 жніўня 2021 году Апэратыўна-аналітычны цэнтар пры прэзыдэнце Беларусі зацьвердзіз Загад № 138, якім з 1 студзеня 2022 году прызначыў «Беларускія воблачныя тэхналёгіі» тэхнічным кіраўніком беларускіх дамэнных зонаў [[.бел]] і [[.by]] ([[Байнэт]]), якія разам налічвалі каля 150 000 [[дамэн]]аў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Адміністраваць байнэт замест hoster.by будзе «БеКлаўд»|спасылка=https://novychas.online/hramadstva/administravac-bajnet-zamest-hoster-by-budze-beclou|выдавец=Партал «[[Новы час (газэта)|Новы час]]»|дата публікацыі=27 жніўня 2021|дата доступу=3 лістапада 2021}}</ref>. На верасень 2021 году статутны фонд «БВТ» складаў 17,88 млн [[Беларускі рубель|рублёў]] (звыш 7,14 млн даляраў), якія ўнесла кіпрскае ТАА «Сабсіка»<ref name="б">{{Навіна|аўтар=ІІ|загаловак=Хто насамрэч стаіць за кампаніяй «beCloud», якую прызначылі новым адміністратарам байнэту|спасылка=https://belsat.eu/news/28-09-2021-hto-nasamrech-staits-za-kampaniyaj-becloud-yakuyu-pryznachyli-novym-administrataram-bajnetu/|выдавец=Тэлеканал «[[Белсат]]»|дата публікацыі=28 верасьня 2021|дата доступу=3 лістапада 2021}}</ref>. 2 кастрычніка 2021 году кіраўнік кіпрскага холдынгу «Сабсіка» Артэміс Тамаідэс паведаміў: «Сабсіка» прадала сваю долю ў «БеКлаўд» і больш не мае дачыненьня да гэтай кампаніі»<ref>{{Навіна|аўтар=ІІ|загаловак=Кіпрыёцкая кампанія адхрысьцілася ад «beCloud», якому ААЦ даручыў адміністраваць байнэт|спасылка=https://belsat.eu/news/02-10-2021-kipryyotskaya-kampaniya-adhrystsilasya-ad-becloud-yakomu-aats-daruchyu-administravats-bajnet/|выдавец=Тэлеканал «Белсат»|дата публікацыі=2 кастрычніка 2021|дата доступу=3 лістапада 2021}}</ref>. На 2 лістапада 2021 году Адзіная сетка сотавай сувязі 4-га пакаленьня «БВТ» налічвала 4873 базавыя станцыі ва ўсіх 6 абласьцях краіны, сярод іх: 1) 1420 (29 %) у дыяпазоне 2600 мэга[[гэрц]] у буйных гарадах з насельніцтвам звыш 50 000 чалавек, 2) 2229 (46 %) у [[дыяпазон]]е 1800 МГэрц, 3) 1224 (25 %) у дыяпазоне 800 МГц у сельскай мясцовасьці. Пры гэтым, станцыі 4-пакаленьня ў дыяпазоне 800 МГц адсутнічалі ў Берасьцейскай і Гарадзенскай абласьцях Беларусі, а ў Віцебскай, Гомельскай і Магілёўскай — наадварот былі найбольш пашыраным відам. Агулам базавыя станцыі разьмяркоўваліся па абласьцях наступным чынам: 1) Менская — 1769 (36 %), 2) Гомельская — 817 (17 %), 3) Віцебская — 737 (15 %), 4) Магілёўская — 604 (12 %), 5) Берасьцейская — 531 (11 %), 6) Гарадзенская — 415 (9 %). Сярэдняя хуткасьць сеткі 4-га пакаленьня ў Менску складала 25 мэгабіт/сэкунда, а ў абласьцях даходзіла да 150 Мбіт/сэк. У 2017 годзе швэдзкае даччынае прадпрыемства «[[Эрыксан (прадпрыемства)|Эрыксан]] Нікола Тэсла» з [[Харватыя|Харватыі]] паставіла абсталяваньне для пуску сеткі ў Гомельскай, Берасьцейскай і Магілёўскай абласьцях. Сярод сотавых апэратараў «[[Мабільныя тэлесыстэмы]]» выкарыстоўвалі 1419 (99,9 %) базавых станцыяў у дыяпазоне 2600 МГц, а «[[БеСТ|Лайф]]» — 691 (49 %). Сярод станцыяў у дыяпазоне 1800 МГц «Лайф» выкарыстоўваў 2222 (99,7 %), «МТС» — 2212 (99,2 %), «[[А1 (тэлекам-правайдэр)|А1]]» — 2150 (96 %). Таксама «А1» і «Лайф» выкарыстоўвалі ўсе станцыі дыяпазону 800 МГц, «МТС» — 842 (68 %)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Аб прасунутай сетцы доўгатэрміновага разьвіцьця|спасылка=https://becloud.by/customers/ob-lte-advanced/|выдавец=ТАА «Беларускія воблачныя тэхналёгіі»|мова=ru|дата публікацыі=10 верасьня 2021|дата доступу=3 лістапада 2021}}</ref>. === Кіраўнікі === * Сяргей Паблагуеў (2013—2018) * Алег Сядзельнік (зь 2019-га) == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Звароты|спасылка=https://by.becloud.by/contacts/feedback/|выдавец=ТАА «Беларускія воблачныя тэхналёгіі»|дата публікацыі=2022|дата доступу=16 сакавіка 2022}} ** [https://becloud.by/media-center/news/ Навіны]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, [https://becloud.by/customers/informing/ інфармаваньне]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, [https://becloud.by/customers/tariffs/ расцэнкі]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, [https://becloud.by/customers/documents/ дакумэнты і заявы]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Паведаміць пра інцыдэнт|спасылка=https://bc-cert.by/#form|выдавец=Аддзел рэагаваньня на кампутарныя інцыдэнты|мова=ru|дата публікацыі=2021|дата доступу=3 лістапада 2021}} * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Апісаньне|спасылка=https://smart.by/about/|выдавец=Нацыянальная смарт-плятформа|мова=ru|дата публікацыі=2021|дата доступу=3 лістапада 2021}} [[Катэгорыя:Прадпрыемствы Менску]] [[Катэгорыя:Тэлекамунікацыйныя кампаніі Беларусі]] [[Катэгорыя:Ленінскі раён (Менск)]] [[Катэгорыя:Апэратары мабільнай сувязі Беларусі]] [[Катэгорыя:Воблачныя плятформы]] [[Катэгорыя:Воблачныя сховішчы]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 2012 годзе]] [[Катэгорыя:Калодзішчанскі сельсавет]] lr59jrctij13xlde5ilcewqitjextaj 0 249789 2619033 2490714 2025-06-07T17:32:31Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619033 wikitext text/x-wiki {{Іншыя_значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Барысаўшчына |Назва ў родным склоне = барысаўшчыны |Трансьлітараваная назва = Barysaŭščyna |Арыгінальная назва = |Краіны = Беларусі |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = Перад 1621 годам |Першыя згадкі = |Горад з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = Барысавічы |Мясцовая назва = |Адміністрацыйная адзінка = Вобласьць |Назва адміністрацыйнай адзінкі = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Адміністрацыйная адзінка2 = Раён |Назва адміністрацыйнай адзінкі2 = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Адміністрацыйная адзінка3 = |Назва адміністрацыйнай адзінкі3 = |Сельсавет = [[Барысаўшчынскі сельсавет|Барысаўшчынскі]] |Пасялковы савет = |Кіраўнік = |Імя кіраўніка = |Плошча = |Вышыня = |Колькасьць насельніцтва = 275 |Год падліку насельніцтва = 2021 |Шчыльнасьць насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу насельніцтва = |Колькасьць двароў = 104 |Часавы пас = |Летні час = |Тэлефонны код = |Паштовы індэкс = |Аўтамабільны код = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата паўшар'е = паўночнае |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 52 |Шырата сэкундаў = 19 |Даўгата паўшар'е = усходняе |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 47 |Даўгата сэкундаў = 25 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьверху |Водступ подпісу на мапе = 2.5 |Commons = |Сайт = |Колер = {{Колер|Беларусь}} }} '''Бары́саўшчына'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць|}}</ref> — [[вёска]] ў [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкім раёне]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Барысаўшчынскі сельсавет|Барысаўшчынскага сельсавету]]. == Геаграфія == Вёска Барысаўшчына знаходзіцца за 11 км на захад ад места [[Хвойнікі]]<ref name="bel2">{{Літаратура/БелЭн|2к}}</ref>, за 121 км ад [[Гомель|Гомля]]<ref name="bel2" />, за 17 км ад чыгуначнай станцыі Хвойнікі<ref name="bel2" />, каля ракі [[Віць (рака)|Віць]]. == Гісторыя == === Вялікае Княства Літоўскае === [[Файл:POL COA Gozdawa.svg|150пкс|значак|зьлева|Герб Газдава роду Храпавіцкіх]] На сёньняшні дзень найбольш раньняя згадка пра Барысаўшчыну сустрэтая ў разьмежаваньні [[Кіеўскае ваяводзтва|Кіеўскага ваяводзтва]] [[Карона Каралеўства Польскага|Кароны Польскай]] і [[Мазырскі павет|Мазырскага павету]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] ў сьнежні 1621 — студзені 1622 гадоў. Тады паны камісары згодна пацьвердзілі прыналежнасьць «sioła Borysewicze» войскага мазырскага пана Яўстахія, сына Яна, Храпавіцкага і яго жонкі пані Крыстыны з Лавейкаў<ref>Herbarz Polski. Cz. 1, Wiadomości historyczno-genealogiczne o rodach szlacheckich. / Ułożył i wydał Adam Boniecki (надалей: Boniecki). – Warszawa, 1900. T. III. S. 80 — 83 (82); Uruski S. Rodzina. Herbarz szlachty polskiej. — Warszawa, 1912. Tom IX. S. 382</ref>, разам з [[Тульгавічы|Тульгавічамі]] паноў Лавейкаў і [[Загальле|Загальлем]] маршалка мазырскага пана Лозкі і іншымі{{заўвага|Тульгавічы і Загальле названыя дзеля доказу таго, што вялося пра хвойніцкую Барысаўшчыну. С. В. Марцэлеў у свой час памылкова прыпісаў ёй зьвесткі пра Барыскавічы (раней — Барысавічы) у сучасным Мазырскім раёне, маўляў, паводле попісу 1567 г. выстаўляла сваіх апалчэнцаў у войска ВКЛ<ref>Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т. 2. Кн. 2. Гомельская вобласць / С. В. Марцэлеў; рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) [і інш.]. — Мінск: БелЭн, 2005. С. 432</ref>.}}, да Мазырскага павету<ref>Źródła dziejowe. T. XX. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. IX. Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów — Bracław). Dział I-szy. Opisane przez Aleksandra Jabłonowskiego. — Warszawa, 1894. S. 96 — 97; Крикун Н. Г. Административно-территориальное устройство Правобережной Украины в XV—XVIII вв. — Киев, 1992. С. 142—145.</ref>. 16 сьнежня 1702 году паселішча, уласнасьць пана Антонія Вольскага, згаданае ў скарзе былога эканома Хвойніцкага маёнтку капітана Фрыдэрыка Левенфатэра на тагачаснага яго адміністратара пана Зыгмунта Шукшту, дасланай у [[Оўруч|Оўруцкі]] [[гродзкі суд]]. Пан Левенфатэр зь сям'ёй, ратуючыся, як і іншая шляхта Кіеўскага ваяводзтва, ад казацкай навалы, прыехаў быў да вёскі Барысаўшчына. Даведаўшыся пра тое, З. Шукшта, папярэдне ў лісьце да пана Вольскага гонар і рэпутацыю пратэстанта зьняважыўшы, пачаў пільнаваць яго на дарогах, маючы намер забіць з-за нейкай даўняй да яго нянавісьці{{заўвага| Замахі на здароўе і жыцьцё капітана З. Шукшта чыніў яшчэ ў 1696 г., калі, стоячы з харугвай у Загальлі, наведаў Хвойнікі, дзе Ф. Левенфатэр служыў эканомам.}}<ref>Архив Юго-Западной России. Ч. 3. Т. 2. Акты о казаках (1679—1716). — Киев, 1868. С. 509—510</ref>. [[Файл:Парафія Юравіцкага касьцёлу на 1748 год.jpg|значак|зьлева|Парафія Юравіцкага касьцёлу ў 1748 годзе.]][[File:POL COA Oskierka.svg|150пкс|значак|Герб Мурдэліо зменены роду Аскеркаў.]]На 1748 год Барысаўшчына названая сярод паселішчаў, частка жыхароў якіх (пераважна зь ліку шляхты) належала да рыма-каталіцкай Юравіцкай парафіі Нараджэньня Найсьвяцейшай Панны Марыі Оўруцкага дэканату Кіеўскай дыяцэзіі<ref>Ks. Orłowski K. N. Defensa biskupstwa y dyecezyi Kiiowskiey. — Lwów, 1748. S. 148</ref>. У 1752 годзе ротмістар Мазырскага павету Францішак, сын Пятра, Збароўскі атрымаў па адказу сужэнства Ігнацыя і Людвікі з дому Збароўскіх князёў Шуйскіх зямлю ў Барысаўшчыне<ref name="fn1">Шпунт А. Збароўскія гербу «Ястрабец». // Малы гербоўнік Наваградзкай шляхты. Склад. С. А. Рыбчонак; маст. А. Леўчык. — Мінск: БелНДІДАС, 1997. С. 54—55</ref>. Згодна з запісам у мэтрычных кнігах Юравіцкага касьцёлу, 23 чэрвеня 1754 году айцец-езуіт Адальбэрт Чэрскі ахрысьціў у Барысаўшчыне Яна Алаізія, сына шляхетных Францішка і Ганны Збароўскіх, кумамі выступілі Багуслаў Аскерка і Катарына Стоцкая. 4 сакавіка 1769 году айцец Стэфан Кладкевіч, парох Загальскай уніяцкай царквы, ахрысьціў у Барысаўшчыне Ёзафа Леона, сына Аляксандра і Юстыны Арлоўскіх<ref>НГАБ у Менску. Ф. 937. Воп. 1. Спр. 60. А. 13, 20адв.</ref>. Як засьвечыла {{падказка|інтрамісія|уводзіны ў валоданьне нерухомасьцю}} 1775 году, зямля ў Барысаўшчыне перайшла ў спадчыну сыну Францішка Збароўскага Алаізію<ref name="fn1"/>, хрэсьніку Багуслава Аскеркі. А ў 1782 годзе каштэляніч навагародзкі Багуслаў Леапольд Аскерка запавяшчаў маёнткі Новы Двор і Барысаўшчыну свайму сыну Фларэнцыю<ref>НГАБ. Ф. 319. Воп. 2. Спр. 2386. А. 71адв.</ref>. 9 лютага 1778 году ў матэрыяле Генэральнай візытацыі Алексіцкай Сьвята-Мікалаеўскай уніяцкай царквы Мазырскага дэканату, што месьцілася ў добрах пана Багуслава Аскеркі, харунжага мазырскага, праведзенай а. Эліяшам (Ільлёй) Бародзічам, протанатарыем апостальскім дыяцэзіі Пінскай і Тураўскай, паведамлялася пра старую капліцу Ўсьпеньня Найсьвяцейшай Багародзіцы ў Барысаўшчыне, адміністрацыйна прыналежную да прыходу названай царквы. У візытацыі, выкананай 10 студзеня 1787 году {{падказка|каад'ютарам|намесьнікам епархіяльнага япіскапа}} пінскім і тураўскім [[Язафат Булгак|Язафатам Булгакам]], сказана, што ў вёсцы Барысаўшчына тады налічвалася 15 двароў, ды што старая капліца ў зусім лядашчым стане, а ўзьвядзеньне новай яшчэ не завершана<ref>НГАБ у Менску. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 41240. А. 105, 106адв., 108адв., 171, 171адв., 172</ref>. 24 кастрычніка 1785 году айцец-капуцын Маўрыцы, настаяцель юравіцкі, ахрысьціў {{падказка|''jam baptisatos ex aqua per presbiterum ritus graeci''| ужо ахрышчаных з вады сьвятаром грэцкага абраду}}{{заўвага|Першае: тут вядзецца пра хрост уніяцкім сьвятаром, хоць і не сказана, што ён вызнаваў ritus graeci unici, а толькі — ritus graeci. Другое: хрост уніяцкім сьвятаром датычыўся адно Ганны, бо Леанарда 10 лістапада 1782 г. у Барысаўшчыне ахрысьціў «толькі з вады» брат-капуцын Юзаф<ref>НГАБ. Ф. 937. Воп. 1. Спр. 60. А. 29адв.</ref>.}} Леанарда і Ганну, дзяцей законных сужэнцаў шляхетных Фларэнціна і Тэадоры з Кунцэвічаў Аскеркаў; кумамі выступілі Багуслаў Аскерка, харунжы мазырскі, Марцыяна Шышкава, падчашына рэчыцкая, і шмат іншых de villa Borysowszczyzna. 4 чэрвеня 1786 году айцец-капуцын Юзафат, прапаведнік, ахрысьціў сына тых жа бацькоў на імя Казімер Адам Фларыян<ref>НГАБ. Ф. 937. Воп. 1. Спр. 60. А. 31адв., 32</ref>. 15 ліпеня 1791 году айцец-дамінікан Эгідыюс Аніхоўскі ахрысьціў Ануфрыя Ўладыслава, народжанага 12 чэрвеня і ахрышчанага «ex aquа» айцом Іаанам Транцэвічам, уніяцкім парохам{{заўвага|І. Транцэвіч быў парохам царквы ў Алексічах.}} у Барысаўшчыне, сына стольніка мсьціслаўскага{{заўвага|Запісана памылкова — менскага.}} Юстыніяна і Брыгіды з Дамброўскіх Фурсаў, кумамі былі судзьдзя земскі мазырскі Леапольд Аскерка і Людвіка Прозарава, абозны вялікалітоўскі і кавалер Караль Прозар і Эльжбэта Аскерчына, падстароста рэчыцкі Ігнацы Аскерка і Марыяна Стоцкая, паручнік Міхал Александровіч і Петранэля Капарніцкая de villa Borysowszczyzna<ref>НГАБ. Ф. 937. Воп. 1. Спр. 60. А. 39-39адв.</ref>. === Расейская імпэрыя === [[Файл:Барысаўшчына на схематычным плане Рэчыцкага павету 1800 г.png|значак|зьлева|Барысаўшчына, Гноеў, Загальле на схематычным пляне Рэчыцкага павету 1800 г.]][[File:POL COA Zaremba.svg|значак|150px|Герб Зарэмба роду Ястржэмбскіх.]][[Файл:Метрычны запіс аб нараджэнні-хросце Мікалая Ястшэмбскага.png|значак|зьлева|Запіс у мэтрычнай кнізе царквы [[Сялец (Брагінскі раён)|Сялецкага]] базылянскага кляштару аб хросьце Мікалая Ястржэмбскага.]]У выніку [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] (1793) Барысаўшчына апынулася ў межах Рэчыцкай акругі Чарнігаўскага намесьніцтва (губэрні), з 1796 году — у складзе тэрытарыяльна ўпарадкаванага [[Рэчыцкі павет (Расейская імпэрыя)|Рэчыцкага павету]] Маларасейскай, а з 29 жніўня 1797 году [[Менская губэрня|Менскай губэрні]] [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]<ref>Насевіч В., Скрыпчанка Т. Рэчыцкі павет / В. Насевіч, Т. Скрыпчанка // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: у 6 т. — Т. 6. Кн. 1. — Мінск: БелЭн, 2001. C. 181—182</ref>. З крыніцы, заснаванай на матэрыялах рэвізіі 1795 году, вынікае, што «сельцо Алексичи и двор, местечко Богуслав, село Борисовщина, деревня Туновщизна» былі ўласнасьцю мазырскага [[Земскі суд|земскага судзьдзі]] Фларыяна Аскеркі, але знаходзіліся ў заставе ў пана Садкоўскага<ref>Петреченко І. Є. «Камеральное описание… Речицкой округи» 1796 р.: інформаційний потенціал пам’ятки // Днепровский паром. Природное единство и историко-культурное взаимодействие белорусско-украинского пограничья / Материалы международной конференции (26-27 апреля 2018 г., г. Гомель). — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 73</ref>. 30 чэрвеня 1803 году было складзена, а 13 сакавіка 1806 году зьмешчана да кніг Рэчыцкага земскага суда разьмежаваньне добраў Хвойнікі абозных літоўскіх Караля і Людвікі Прозараў і Барысаўшчына былога падсудка земскага рэчыцкага Фелікса Ястржэмбскага{{заўвага|Паводле А. Банецкага Барысаўшчыну Ян Ястржэмбскі, бацька Фелікса, набыў ад Аскеркаў у 1804 г.<ref name="fn2">Boniecki. – Warszawa, 1905. T. VІІІ. S. 326</ref> Відавочна, адбылося гэта крыху раней. Але, згодна з рэвізіяй 1795 г., былы шамбялян каралеўскага двара 67-гадовы Ян, сын Уладыслава, Ястржэмбскі быў пасэсарам, уласнай нерухомасьці ў Рэчыцкім павеце яшчэ ня меў. Жыў у арандаваным у Прозараў двары [[Астрагляды|Астраглядавічы]] разам зь сямействам — з жонкай Францішкай (57 г.), сынам Мацеем, ротмістрам рэчыцкім, (27 г.), нявесткай Канстанцыяй (20 г.), сынам Феліксам, рэгентам рэчыцкім (22 г.), пляменьнікам Пятром Ястржэмбскім (20 г.), пляменьніцай Марцыянай Касінскай (25 г.), яе сынам Юзафам (1 г.) і дачкой Каятанай (4 г.)<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 181. А. 127</ref>.}}. У названым дакумэнце грунты Барысаўшчыны разьмяжоўваліся насыпанымі праз вымераныя шнурамі адлегласьці капцамі з угодзьдзямі хвойніцкага Храпкава і тымі, што належалі да Загальскага староства<ref>Аrchiwum Główny Akt Dawnych. Аrchiwum Рrozorów і Jelskich. Sygn. 12. S. 33–35</ref>. З «Метричной тетради_Епархии и губернии Минской повета Речицкого местечка Загалья церкви Вознесенской Борисовщинской о родившихся, бракосочетавшихся и умерших — 1807-го года{{заўвага|Аднайменны дакумэнт ёсьць і для 1816 году: НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 516. А. 489}}»<ref>НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 506. А. 345</ref>, вынікае, што функцыі прыходзкай царквы, будынак якой у Загальлі згарэў і працяглы час не аднаўляўся, выконвала Барысаўшчынская Ўзьнясенская прыпісная царква. Прыходзкім сьвятаром у 1811 годзе быў Лука Іванаў Транцэвіч, дыяканам Кліменцій Іванаў Транцэвіч, панамаром Хведар Іванаў Кайдашэўскі<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 263. А. 321-321адв.</ref>. 11 ліпеня{{заўвага|Гэта — дата хросту, але, магчыма, яна супадае з датай нараджэньня. Адбылося яно ў двары Тэкліноў, дзе жылі сваякі Ястржэмбскія. Царква Сялецкага базылянскага кляштару і яе сьвятар зусім блізка. Ці не таму ўсе тутэйшыя Ястржэмбскія хрысьцілі дзяцей у Сяльцы, хоць належалі да Астраглядаўскай рыма-каталіцкай парафіі, што без асаблівых цяжкасьцяў маглі сабрацца разам?}} 1808 году ў сям'і рэчыцкага падсудка Фелікса і Яанны з дому Крушэўскіх Ястржэмбскіх{{заўвага|14 ліпеня 1805 г. нарадзілася і ахрышчаная іх дачка Апалінарыя Анеля<ref>НГАБ. Ф. 136. Воп. 13. Спр. 1451. А. 28 адв.</ref>.}} нарадзіўся сын Ян Ксенафонт (Зэнафонт) Мікалай<ref>НГАБ. Ф. 136. Воп. 13. Спр. 1451. А. 36</ref> — асоба ў будучыні знакамітая<ref>Гусак А. А. Практычная механіка і «Мёртвыя душы»: Мікалай Ястрэбскі. – Мінск: Навука і тэхніка, 1992</ref>. У 1811 годзе ў маёнтку Барысаўшчына жыло таксама сямейства стрыечнага брата пана Фелікса Яна, сына Францішка, Ястржэмбскага, межавога судзьдзі рэчыцкага<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 263. А. 235</ref>. [[Файл:Гноеў, Барысаўшчына, Клівы на карце Ф. Ф. Шуберта. 1850 г.png|значак|Барысаўшчына, Гноеў, Клівы на мапе Ф. Ф. Шубэрта. 1850 г.]] Згодна з інвэнтаром 1844 году, у вёсцы Барысаўшчына аднайменнага маёнтку пана Фелікса, сына Яна, Ястржэмбскага, налічвалася 35 цяглых двароў і 4 двары, прыналежныя агароднікам. Усяго — 144 душы мужчынскага і 140 душ жаночага полу прыгонных сялянаў<ref>НГАБ. Ф. 142. Воп. 1. Спр. 1393. А 1-30</ref>. На 1850 год — 44 двары, 288 жыхароў. У «Списках населённых мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело]: 1857 г.» засьведчана, што 302 жыхары сяла Барысаўшчына зьяўляліся прыхаджанамі Загальскай Сьвята-Троіцкай царквы, 7 жыхароў двара Барысаўшчына былі парафіянамі Юравіцкага касьцёлу Нараджэньня Найсьвяцейшай Панны Марыі<ref>Расейскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 379адв., 708</ref>. [[Файл:Сядзібны дом у Барысаўшчыне. Мал. Ігнацыя Урублеўскага. 1891 год.jpg|значак|зьлева|Сядзібны дом у Барысаўшчыне. Малюнак Ігнацыя Ўрублеўскага. 1891 г.]][[Файл:Бровар - panoramio.jpg|значак|Воданапорная вежа.]][[Файл:Бровар - panoramio (1).jpg|значак|зьлева|Фрагмэнты сядзібнага комплексу ў Барысаўшчыне: воданапорная вежа і мураваная агароджа.]][[Файл:Цэгла з кляймом Ястржэмбскіх.jpg|значак|Будаўнічы матэрыял зь сядзібы Ястржэмбскіх у Барысаўшчыне.]]У парэформавы пэрыяд Барысаўшчына належала да Хвойніцкай воласьці. На пачатак 1870 году тут — 135 рэвізскіх душ з сялянаў уласьнікаў, прыпісаных да Барысаўшчынскага сельскага таварыства<ref>Список волостей, обществ и селений Минской губернии на 01. 01. 1870 г. — Минск, 1870. Л. 71</ref>. У 1876 годдзе ў маёнтку Барысаўшчына нябожчыка Мікалая, сына Фелікса, Ястржэмбскага (†1874) налічвалася 773 дзесяціны зямлі. Згодна са зьвесткамі 1876 і 1879 гадоў, Барысаўшчына заставалася ў прыходзе Загальскай царквы<ref>Минские епархиальные ведомости. — Минск, 1876. № 10. С. 456; Описание церквей и приходов Минской епархии. VIII. Речицкий уезд. — Минск, 1879. С. 71</ref>. У 1886 годзе ў сяле — 36 двароў, 359 жыхароў, царква<ref>Волости и важнейшие селения Европейской России. — С.-Петербург, 1886. Вып. 5. С. 113</ref>. На 1889 год уладальнікамі добраў Барысаўшчына ў 1500 дзесяцін угодзьдзяў названыя дваране Уладзімер, Канстанцін і Станіслаў, сыны Мікалая, Ястржэмбскія<ref>Список землевладельцев Минской губернии. 1889 г. — Минск, 1889. С. 378</ref>. Недзе ў той час на беразе ракі Віць і яе прытоку Гаранкі ў двары Барысаўшчына{{заўвага|Р. Афтаназы чамусьці атаясаміў Барысаўшчыну, якая належала да Хвойніцкай воласьці Рэчыцкага павету, з аднаіменным маёнткам Воўк-Ланеўскага па-над ракою Пціч у Глускай воласьці павету Бабруйскага, скарыстаўшы артыкул А. Ельскага ў «Слоўніку геаграфічным…»<ref>Słownik geograficzny Krółewstwa Polskiego і innych krajów słowiańskich. – Warszawa, 1880. T. I. S. 337</ref>.<ref>Aftanazy R. Dzieje rezydencji na dawnych Kresach Rzeczypospolitej. Tom 1. Województwa mińskie, mścisławskie, połockie, witebskie. Wydanie drugie, przejrzane i uzupelnione. / R. Aftanazy – Wrocław; Warszawa; Kraków: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich Wydawnictwo, 1991. S. 25–26</ref>}} закладзена новая сядзіба — цэлы комплекс мураваных жылых і гаспадарчых пабудоваў{{заўвага|Рэшткі іх захаваліся да нашых дзён<ref>[https://globustut.by/borisovsch/index.htm Барысаўшчына на сайце «Глобус Беларусі»]</ref>.}}, парк. Апошні асабліва адметны. На ніжняй тэрасе ён складаўся ў асноўным з мясцовых пародаў, сярод якіх высаджаныя лістоўніцы і піхты. На верхняй расьлі шматлікія экзоты, у большасьці сваёй прывезеныя з пітомнікаў Рыгі, Кіева, Варшавы, а часткова вырашчаныя на месцы. Наколькі багатай была калекцыя дрэваў і кустоў сьведчыць тое, што ў парку калісьці зарэгістравана да 300 іх відаў і формаў<ref>Антипов В. Парки Белоруссии. — Минск, 1975; Федорук А. Т. Садово-парковое искусство Белоруссии. – Минск: Ураджай, 1989. С. 188–189</ref>. З 1890 году працавала вінакурня, з 1896 году — маслабойня і паравы млын. Паводле перапісу 1897 году ў Барысаўшчыне было 88 двароў, 552 жыхары, дзейнічалі прыпісная царква, хлебазапасны магазын. У даведніку 1903 году сказана, што маслабойня і млын належалі тайнаму саветніку Станіславу Ястржэмбскаму{{заўвага|Сам маёнтак у 1903 г. і надалей належаў пляменьніку Міхалу Ястржэмбскаму<ref>Памятная книжка Минской губернии на 1904 г. — Минск: Издание Минского губернского статистического комитета, 1903. Приложение. С. 60</ref>, бацька якого Ўладзімер памёр у Барысаўшчыне ў 1901 г.<ref name="fn2"/>}}. Сіламі 5 работнікаў выраблялі мукі і масла на 9 900 рублёў у год, па заказах — на 1000 рублёў<ref>Список фабрик и заводов европейской России. – С.-Петербург, 1903. С. 575</ref>. На 1909 год у сяле налічвалася 95 двароў з 611 жыхарамі, у аднадворным фальварку – 35 жыхароў. У 1911 годзе маёнтак Барысаўшчына ў 1927 дзесяцін быў уласнасьцю Міхала, сына Ўладзімера, Ястржэмбскага<ref>Список землевладельцев Минской губернии. 1911 г. — Б. м. С. 5</ref>. У 1912 годзе вінакурня сіламі 8 работнікаў і коннага рухавіка, кіраванага адным чалавекам, вырабляла прадукцыі на 11 172 рублі<ref>Список фабрик и заводов Российской империи. / Под ред. В. Е. Варзара. – С.-Петербург, 1912. Гр. XIб. С. 200</ref>. === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччына]] перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Барысаўшчына ў складзе Хвойніцкай воласьці Рэчыцкага павету, аднак, апынулася ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918—1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 — 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 — січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. — Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286—296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 85</ref>. [[Файл:Храпкаў на карце генштаба РККА Беларусі і Літвы. 1935 г.jpg|значак|зьлева|Барысаўшчына на мапе гэнштабу РККА Беларусі і Літвы. 1935 г.]]1 студзеня 1919 году, згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі, Рэчыцкі павет увайшоў у склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], але 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да [[РСФСР]]. Паводле запіскі «Сведения о количестве учащихся школ Хойникской волости Речицкого уезда», на 8 сьнежня 1920 і на 15 красавіка 1921 году ў Барысаўшчынскай школе першай ступені (г. зн. пачатковай) налічвалася адпаведна 21 і 40 вучняў<ref>Дзяржаўны архіў Гомельскай вобласьці. Ф. 68. Воп. 1. Спр. 16. А. 19</ref>. У пачатку 1920-х гадоў арганізаваны саўгас «Барысаўшчына». Пасьля другога [[Узбуйненьне БССР|ўзбуйненьня БССР]] з 8 сьнежня 1926 году Барысаўшчына — цэнтар сельсавету ў Хвойніцкім раёне [[Рэчыцкая акруга|Рэчыцкай акругі]] [[БССР]]. З 9 чэрвеня 1927 году ў складзе [[Гомельская акруга|Гомельскай акругі]]. 30 сьнежня 1927 году сельсавет узбуйнены за кошт далучэньня тэрыторыі скасаваных Гноеўскага і часткі Храпкаўскага сельсаветаў. У 1930 годзе тут налічвалася 138 двароў, 741 жыхар. Працавалі пачатковая школа, хата-чытальня, адзьдзяленьне спажывецкай каапэрацыі. З 20 лютага 1938 году — у [[Палеская вобласьць|Палескай вобласьці]]з цэнтрам у Мазыры. Напярэдадні Вялікай Айчыннай вайны ў Барысаўшчыне было 184 двары з 729 жыхарамі. У вайну акупанты разбурылі 31 дом, загубілі 9 вяскоўцаў<ref>Без срока давности. Беларусь: преступления нацистов и их пособников против мирного населения на оккупированной территории БССР в годы Великой Отечественной войны. Гомельская область. Сборник архивных документов и материалов / сост.: А. Р. Дюков, В. Д. Селеменев (рук.) [и др.]; редкол.: А. К. Демянюк [и др.]. — Минск: НАРБ; М.: Фонд «Историческая память», 2021. С. 498</ref>. 88 жыхароў сяла загінулі на франтах. З 8 студзеня 1954 году — у складзе Гомельскай вобласьці. 16 ліпеня 1954 году да сельсавета далучана тэрыторыя скасаванага Загальскага сельсавету<ref>Указ Президиума Верховного Совета БССР от 16 июля 1954 г. Об объединении сельских советов Гомельской области // Сборник законов Белорусской ССР и указов Президиума Верховного Совета Белорусской ССР: 1938—1955 гг. — Мн.: Изд. Президиума Верхов. Совета БССР, 1956. — 347 с.</ref>. Паводле перапісу 1959 года ў Барысаўшчыне налічвалася 982, у 1970 годзе — 299 жыхароў. Цэнтар саўгасу «Барысаўшчына». Працавалі пачатковая школа, дом культуры, бібліятэка, дзіцячыя ясьлі, фельчарска-акушэрскі пункт, сталовая, 2 крамы, швейная майстэрня, адзьдзяленьне сувязі. У 1986 — 1987 гадох пабудаваныя дамы на 50 кватэраў, у якіх разьмясьціліся перасяленцы з забруджаных пасьля аварыі на Чарнобыльскай АЭС месцаў. 1 сьнежня 2009 году ў склад Барысаўшчынскага сельсавету перададзеная вёска [[Храпкаў]], якая ўваходзіла ў [[Судкоўскі сельсавет|Дварышчанскі сельсавет]]<ref>[https://web.archive.org/web/20131029210409/http://www.pravo.by/pdf/2009-309/2009-309(003-022).pdf Решение Гомельского областного Совета депутатов от 1 декабря 2009 г. № 290 Об изменении административно-территориального устройства Хойникского района Гомельской области]</ref>. == Насельніцтва == * 1995 год — 188 двароў, 435 жыхароў<ref name="bel2" />. * 2004 год — 134 двары, 340 жыхароў. * 2021 год — 104 двары, 275 жыхароў<ref>[https://web.archive.org/web/20211020023912/http://hoiniki.gov.by/ru/borisovsh/ Барысаўшчынскі сельскі савет]</ref>. == Помнікі гісторыі і культуры == * На ўскраіне вёскі помнік архітэктуры — рэшткі былой сядзібы Ястржэмбскіх (канец XIX — пачатак XX стагодзьдзя)<ref>[http://gosspisok.gov.by/?size=10&page=244 Дзяржаўны сьпіс гісторыка-культурнай спадчыны Рэспублікі Беларусь]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> * За 2 км на поўдзень ад вёскі [[Гарадзішча (археалягічны аб’ект)|гарадзішча]] пэрыяду раньняга [[Жалезны век|жалезнага веку]], за 0,5 км на поўдзень — паселішча эпохі [[неаліт]]у і [[мезаліт]]у<ref>Ісаенка У. Ф. Барысаўшчына. // Археалогія і нумізматыка Беларусі. Энцыклапедыя. — Мінск: Беларуская энцыклапедыя імя Пятруся Броўкі, 1993. С. 79</ref> == Асобы == * Мікалай Ястржэмбскі (1808—1874) — інжынер-палкоўнік, вучоны і пэдагог, укладальнік першага расейскамоўнага дапаможніка па практычнай механіцы, лаўрэат палавіннай Дзямідаўскай прэміі Расейскай акадэміі навук, аўтар праектаў мастоў праз Дняпро і Заходнюю Дзьвіну, літаратурны містыфікатар што да «Мёртвых душ» М. В. Гогаля. == Заўвагі == {{Заўвагі|2}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} {{Барысаўшчынскі сельсавет}} {{Хвойніцкі раён}} [[Катэгорыя:Барысаўшчынскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] 4glxeotgxvdv10iq3ljkm186gqysdee 0 251338 2619185 2283306 2025-06-08T09:29:27Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619185 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Быкаў}} {{кінэматаграфіст}} '''Віталь Быкаў''' ({{ДН|26|6|1941}}, [[Дзьвінск]] — {{ДС|27|12|2021}}<ref>[https://www.rustheatre.by/news/1234-bikov-death.html Нэкралёг на сайце тэатру]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>, [[Менск]]) — беларускі актор тэатру і кіно. == Жыцьцяпіс == У 1964 годзе скончыў Ленінградзкі інстытут тэатру, музыкі і кіно, перабраўся ў Менск. У [[Нацыянальны акадэмічны драматычны тэатар імя Максіма Горкага|Тэатар імя Горкага|Тэатры імя Горкага]] працаваў з 1972 года, там сыграў больш за 60 роляў. Сярод якіх: Гаўрыла — «Гарачае сэрца» А. Астроўскага, Чорт — «Птушкі нашай маладосці», Дональбайн — «Макбет», Роберт — «Трохграшовая опера» Б. Брэхта, Гільдэнстэрн — «Гамлет», Каландзёнак — «Знак бяды» ды інш. Сыграў таксама некалькі роляў у кіно, у тым ліку дырэктара дзіцячага дому ў культавых савецкіх стужках «Корцік» і «Бронзавай птушка», а таксама перакладчыка Сьвянткоўскага ў «[[Знак бяды (фільм)|Знаку бяды]]». == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://www.kinopoisk.ru/name/290220/ Віталь Быкаў на кінапошуку.ру] {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Быкаў, Віталь}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Дзьвінску]] [[Катэгорыя:Беларускія акторы]] [[Катэгорыя:Беларускія тэатральныя дзеячы]] [[Катэгорыя:Асобы Нацыянальнага акадэмічнага драматычнага тэатру імя Максіма Горкага]] [[Катэгорыя:Памерлі ў Менску]] k96igptblhxaclsamd2hi5jah9goen3 0 252008 2619142 2563567 2025-06-08T04:28:36Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619142 wikitext text/x-wiki {{Тэатрал}} '''Валянцін Мікалаевіч Еліза́р’еў''' {{Н}} 30 кастрычніка 1947, [[Баку]], [[Азэрбайджанская ССР]], [[СССР]]) — савецкі і беларускі [[балетмайстар]], [[харэограф]], [[пэдагог]]. [[Народны артыст СССР]] (1985). == Жыцьцяпіс == Нарадзіўся ў [[Баку]]. Скончыў [[Акадэмія расейскага балету імя Ваганавай|Ленінградзкую акадэмічную хареаграфічную вучэльню імя Ваганавай]] (1967). У 1967—1968 роках — кіраўнік харэаграфічнага гуртку Дома культуры ў [[Ленінград]]зе. У 1968—1970 — кіраўнік студыі танцу [[Санкт-Пецярбурскі дзяржаўны ўнівэрсытэт|Ленінградзкага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]]. У 1973 скончыў балетмайстарскае аддзяленьне [[Санкт-Пецярбурская дзяржаўная кансэрваторыя імя Рымскага-Корсакава|Ленінградзкай кансэрваторыі імя Рымскага-Корсакава]] і ў 26-гадовым веку стаў галоўным [[Балетмайстар|балетмайстрам]] [[Вялікі тэатар Беларусі|Дзяржаўнага акадэмічнага Вялікага тэатру опэры і балету Беларускай ССР]]. У 1982 року па стыпэндыі [[ЮНЭСКО]] стажаваўся ў галіне рэжысуры балету ў [[Парыж]]ы ([[Францыя]]). У 1992—1996 роках — мастацкі кіраўнік балетнай трупы, у 1996—2009 — дырэктар-мастацкі кіраўнік Вялікага тэатру опэры і балету Беларусі. З 1995 року — прафэсар [[Беларуская дзяржаўная акадэмія музыкі|Беларускай дзяржаўнай акадэміі музыкі]]. Сябра [[Рада Эўропы|Рады Эўропы па культуры]] (1996), акадэмік Міжнароднай славянскай акадэміі ([[Масква]], [[Расея]]), акадэмік Пятроўскай акадэміі навук і мастацтваў ([[Санкт-Пецярбург]], Расея, 1997). У 2000—2008 роках — сябра [[Савет Рэспублікі Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь|Савету Рэспублікі Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь]]. З 2018 року — мастацкі кіраўнік Нацыянальнага акадэмічнага Вялікага тэатру опэры і балету Беларусі. == Прэміі і ўзнагароды == * [[Заслужаны дзяяч мастацтваў Беларускай ССР]] (1976)<ref>[https://web.archive.org/web/20090828082727/http://www.ballet-enc.ru/html/e/elizar5ev.html ЕЛИЗАРЬЕВ в энциклопедии балета<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> * [[Народны артыст Беларускай ССР]] (1979) * [[Народны артыст СССР]] (11 траўня 1985) — ''за вялікія заслугі ў разьвіцьці савецкага харэаграфічнага мастацтва''<ref>[https://naukaprava.ru/catalog/1/127/146/45408?view=1 Указ Президиума Верховного Совета СССР от 11 мая 1985 года № 2421 «О присвоении почётного звания „Народный артист СССР“ тов. Елизарьеву В. Н.»]</ref> * [[Дзяржаўная прэмія Рэспублікі Беларусі]] (1996) * Прэмія Саюзнай дзяржавы ў галіне літаратуры і мастацтва за 2017—2018 рокі (Беларусь — Расея) * Спэцыяльная прэмія [[Прэзыдэнт Рэспублікі Беларусі|прэзыдэнта Рэспублікі Беларусі]] за дасягненьні ў галіне харэаграфічнага мастацтва і ўнёсак у разьвіцьцё міжнародных сувязяў Рэспублікі Беларусі (1998, 2001) * [[Ордэн Айчыны (Беларусь)|Ордэн Айчыны]] II ступені (28 сьнежня 2007) — ''за шматгадовую плённую працу, высокае прафэсійнае майстэрства, дасягненьне значных паказьнікаў, мужнасьць і адвагу, праяўленыя пры выкананьні службовых абавязкаў, заслугі ў разьвіцьці судовай справы, машынабудаваньня, будаўнічай галіны, аховы здароўя, навукі і культуры''<ref>[https://web.archive.org/web/20220120235725/https://pravo.by/document/?guid=2012&oldDoc=2008-5%2F2008-5%28008-083%29.pdf&oldDocPage=17 Указ Президента Республики Беларусь от 28 декабря 2007 года № 675 «О награждении государственными наградами Республики Беларусь»]</ref> * Ордэн Айчыны III ступені (23 сьнежня 2003) — ''за выбітныя дасягненьні ў творчай дзейнасьці, значны асабісты ўнёсак у разьвіцьцё беларускага балету, пашырэньне міжнародных культурных сувязяў''<ref>[https://web.archive.org/web/20220205195522/https://pravo.by/document/?guid=2012&oldDoc=2004-1%2F2004-1%28006-028%29.pdf&oldDocPage=3 Указ Президента Республики Беларусь от 23 декабря 2003 года № 570 «О награждении В. Н. Елизарьева орденом Отечества III степени»]</ref> * [[Ордэн Францішка Скарыны]] (30 кастрычніка 1997) — ''за вялікі асабісты ўнёсак у станаўленьне і разьвіцьцё беларускага балету''<ref>{{Cite web |url=http://old.bankzakonov.com/d2008/time69/lav69964.htm |title=Указ Президента Республики Беларусь от 30 октября 1997 года № 555 «О награждении В.Н.Елизарьева орденом Франциска Скорины» |accessdate=2019-08-21 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190821133626/http://old.bankzakonov.com/d2008/time69/lav69964.htm |archivedate=2019-08-21 |deadlink=yes }}</ref> * [[Ордэн Сяброўства народаў]] (1981) * [[Мэдаль Пушкіна]] ([[Расея]], 4 сьнежня 2007) — ''за вялікі ўнёсак у распаўсюд, вывучэньне маскальскай мовы і захаваньне культурнай спадчыны, збліжэньне і ўзаемаабагачэньне культураў нацый і народаў''<ref>[http://www.kremlin.ru/acts/bank/26610 Указ Президента Российской Федерации от 4 декабря 2007 года № 1631 «О награждении медалью Пушкина иностранных граждан»]</ref> * [[Мэдаль Сяброўства (Віетнам)|Мэдаль Сяброўства]] ([[Віетнам]], 1983) * Мэдаль «Benedictvs XVI Pont.Max.Anno III» ([[Ватыкан]], 2008) * Мэдаль ЮНЭСКО «Пяць кантынэнтаў» (Парыж, 2016)<ref>http://portal.unesco.org/en/ev.php-URL_ID=26469&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html</ref> * Прэмія Ўсесаюзнага конкурсу балетмайстраў (Масква, 1972) * Прэмія за найлепшую сучасную харэаграфію 7-га [[Міжнародны конкурс артыстаў балету і харэографаў (Масква)|Міжнароднага конкурсу артыстаў балету і харэографаў]] (Масква, [[Вялікі тэатар Расеі|Вялікі тэатар]]; 1993) * Прэмія «[[Бэнуа танцу]]» ў намінацыі «Найлепшы харэограф 1995 року» * Прэмія «[[Бэнуа танцу]]» (1996) * Ляўрэат Нацыянальнай тэатральнай прэміі (Менск, 2011 і 2021) * «Крыштальная Паўлінка» — галоўны прыз Саюзу тэатральных дзеячоў Беларусі (2012) * Ганаровая грамата [[Вярхоўны Савет Летувіскай ССР|Вярхоўнага Савету Летувіскай ССР]] (1976) * Ганаровая грамата [[Вярхоўны Савет Беларускай ССР|Вярхоўнага Савету Беларускай ССР]] (1983) * Ганаровая грамата Савету Рэспублікі Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусі (2007) * Падзяка прэзыдэнта Рэспублікі Беларусі (2007) * Падзяка прэм’ер-міністра Рэспублікі Беларусі (2012) * Ганаровы знак Міністэрства культуры Беларусі «За значны асабіствы ўнёсак у разьвіцьцё беларускай культуры» (1997) * Ганаровы знак «За ўнёсак у разьвіцьцё расейскай культуры і супрацоўніцтва» (2005) * Нагрудны знак Міністэрства культуры Беларусі «За ўнёсак у разьвіцьцё культуры Беларусі» (2003) * «Чалавек году» ў галіне музычнага мастацтва з уручэньнем прызу «Залатая Нэфэрціці» (1996) * «Чалавек году ў сфэры культуры» (2017) * Ганаровы грамадзянін Менску (2007) == Харэаграфічныя пастановы == '''Вялікі тэатар опэры і балету Рэспублікі Беларусі''' * 1974 — [[Жорж Бізэ]]—[[Радыён Шчадрын]] «[[Кармэн-сюіта]]», аднаўленьне ў 2019 * 1975 — Радыён Шчадрын «Камэрная сюіта» * 1976 — [[Андрэй Пятроў]] «Стварэньне сьвету» * 1978 — [[Яўген Глебаў]] «Тыль Уленшпігель» * 1980 — [[Арам Хачатуран]] «[[Спартак (балет)|Спартак]]» * 1981 — [[Густаў Малер]] «Адажыета» * 1982 — [[Пётар Чайкоўскі]] «[[Шчаўкунок]]» * 1983 — [[Карл Орф]] «[[Карміна Бурана (Орф)|Карміна Бурана]]» * 1984 — [[Марыс Равэль]] «[[Балеро (Равэль)|Балеро]]» * 1985 — Пётар Чайкоўскі «[[Лебядзінае возера]]» (мастацкі кіраўнік пастаноўкі) * 1986 — [[Ігар Стравінскі]] «[[Вясна сьвятая]]» * 1988 — [[Сяргей Пракоф’еў]] «[[Рамэо і Джульета (Пракоф’еў)|Рамэо і Джульета]]» * 1989 — [[Людвіг Мінкус]] «[[Дон Кіхот (балет)|Дон Кіхот]]» * 1995 — [[Андрэй Мдзівані]] «Жарсьці» («Рагнеда») * 1997 — Ігар Стравінскі «Вясна сьвятая» (другая рэдакцыя) * 1998 — Ігар Стравінскі «[[Жар-птушка (балет)|Жар-птушка]]» * 1998 — Андрэй Пятроў «Стварэньне сьвету» (другая рэдакцыя) * 2001 — Пётар Чайкоўскі «[[Сонная прыгажуня (балет)|Сонная прыгажуня]]» * 2004 — Яўген Глебаў «Легенда пра Уленшпігеля» (другая рэдакцыя) * 2007 — [[Барыс Асаф’еў]] «[[Бахчысарайскі фантан (балет)|Бахчысарайскі фантан]]» (мастацкі кіраўнік пастаноўкі) * 2017 — Юбілейны канцэрт «Балет — мастацтва думкі» * 2017 — Арам Хачатуран «Спартак» (другая рэдакцыя) * 2018 — Сяргей Пракоф’еў «Рамэо і Джульета» (новая аўтарская рэдакцыя) * 2019 — Андрэй Пятроў «Стварэньне сьвету» (новая аўтарская рэдакцыя) * 2020 — Пётар Чайкоўскі «Шчаўкунок» (новая аўтарская рэдакцыя) * 2021 — Пётар Чайкоўскі «Лебядзінае возера» (новая аўтарская рэдакцыя) '''Па-за межамі Беларусі''' * 1973 — Андрэй Пятроў «Неўміручасьць» ([[Тэатар клясычнага балету Касаткінай і Васілёва|Маскоўскі клясычны балет]], [[РСФСР]]) * 1974 — Сяргей Пракоф’еў «Клясычная сымфонія» (Маскоўскі клясычны балет, РСФСР) * 1976 — Радыён Шчадрын «Настроі» ([[Вялікі тэатар Расеі|Вялікі тэатар Саюзу ССР]], РСФСР) * 1977 — Яўген Глебаў «Легенда пра Тыля» ([[Марыінскі тэатар|Ленінградзкі тэатар опэры і балету імя Кірава]], РСФСР) * 1979 — Балеты В. Елізар’ева («Клясычная сымфонія» Сяргея Пракоф’ева, «Адажыета» Густава Малера, «Кармэн-сюіта» Жоржа Бізэ — Радыёна Шчадрына) ([[Вялікі тэатар(Варшава)|Вялікі тэатар]], [[Варшава]], [[Польшча]]) * 1990 — [[Адольф Адан]] «[[Жызэль]]» ([[Славенскі нацыянальны тэатар опэры і балету|Славенскі тэатар опэры і балету]], [[Любляна]], [[Югаславія]]) * 1993 — Людвіг Мінкус «Дон Кіхот» (Тэатар опэры і балету, [[Стамбул]], [[Турэччына]]) * 1995 — Арам Хачатуран «Спартак» (Тэатар опэры і балету, [[Анкара]], Турэччына) * 2003 — [[Цэзар Пуні]] «[[Эсмэральда (балет)|Эсмэральда]]» ([[NBA Ballet Company]], [[Токіё]], [[Японія]]) * 2010 — Арам Хачатуран «Спартак» ([[Каірскі опэрны тэатар, [[Эгіпет]]) * 2011 — Людвіг Мінкус «Дон Кіхот» (Японская балетная асацыяцыя, Токіё, Японія) * 2013 — Пётар Чайкоўскі «Лебядзінае возера» (Японская балетная асацыяцыя, Токіё, Японія) * Харэаграфічныя мініятюры і аднаактавыя балеты: «Кантрасты» на музыку Радыёна Шчадрына, «Дарога» на музыку Самойлава, «Паэма» на музыку Андрэя Пятрова й інш. '''У кіно і на тэлевізіі''' * 1975 — «Фантазія» (тэлефільм-балет) [[Анатоль Эфрас|Анатоля Эфраса]] паводле аповесьці «[[Веснавыя воды (аповесьць)|Веснавыя воды]]» [[Іван Тургенеў|Івана Тургенева]] (Масква, [[Цэнтральнае тэлебачаньне СССР|ЦТ]]) * 1979 — «Стварэньне» (тэлефільм) [[Вячаслаў Шавялевіч|Вячаслава Шавялевіча]] (Менск, [[Беларусь 1|БТ]]) * 1987 — «Вяртаньне „Вясны“» Адольфа Канеўскага (Менск, «[[Беларусьфільм]]») * 1988 — «Вясна сьвятая», відэафільм (Менск, «[[Белвідэацэнтар]]») * 1990 — «Рамэо і Джульета» (відэафільм) [[Мікалай Лук’янаў|Мікалая Лук’янава]] (Менск, «Белвідэацэнтар») * 1991 — «Дон Кіхот» (відэафільм) Генадзя Нікалаева (Менск, «Белвідэацэнтар») * 1992 — «Балеро» (відэафільм) Генадзя Нікалаева (Менск, «Белвідэацэнтар») * 1992 — «Кармэн-сюіта» (відэафільм) Генадзя Нікалаева (Менск, «Белвідэацэнтар») * 1992 — «Карміна Бурана» (відэафільм) Вячаслава Шавялевіча (Менск, «Белвідэацэнтар») * 1992 — «Шчаўкунок» (відэафільм) Вячаслава Шавялевіча (Менск, «Белвідэацэнтар») * 1993 — «Валянцінаў дзень» (тэлефільм) Вячаслава Шавялевіча (Менск, «Белвідэацэнтар») * 1993 — «Спартак» (відэафільм) Вячаслава Шавялевіча (Менск, «Белвідэацэнтар») * 1995 — «Жарсьці» («Рагнеда») (відэафільм) Вячаслава Шавялевіча (Менск, «Белвідэацэнтар») * 1998 — «Жар-птушка» (відэафільм) Вячаслава Шавялевіча (Менск, «Белвідэацэнтар») * 2000 — «Спартак» (тэлефільм) Вячаслава Шавялевіча (Менск, «Белвідэацэнтар») * 2001 — «Работа, якая называецца сачыненьнем» (відэафільм) Вячаслава Шавялевіча (Менск, «Белвідэацэнтар», ТРА Саюзу) * 2002 — «Валянцін Елізар’еў» (відэафільм) Вячаслава Шавялевіча (Менск, «Белвідэацэнтар») * 2003 — «Валянцін Елізар’еў — люстра часу» (хроніка-дакумэнтальны фільм) Вячаслава Шавялевіча (Менск, «Белвідэацэнтар») * 2003 — «Колькі гісторый з жыцьця хареографа» (відэафільм) Вячаслава Шавялевіча (Менск, ТРА Саюзу) * 2003 — «Балет, балет, балет», да 70-рочча беларускага балету. Хроніка-дакумэнтальны фільм Вячаслава Шавялевіча (Менск, «Белвідэацэнтар») * 2008 — «Шклоўскі афорт» (хроніка-дакумэнтальны фільм) [[Юры Цьвяткоў|Юрыя Цьвяткова]] (Менск, «Белвідэацэнтар») * 2012 — «Беларускі балет. Гісторыя» (мастацка-публіцыстычны фільм) [[Алег Лукашэвіч|Алега Лукашэвіча]] (Менск, «Белвідэацэнтар») * 2014 — «Рагнеда». Інтрыга парыскай сцэны. Тэлефільм Натальлі Голубевай и Тацяны Краўчанка (Менск, «Адваротны адлік АНТ») * 2014 — «Агульны інтарэс». № 269 ад 09.12.2014 (Міждзяржаўная ТРК «Мір») * 2017 — «Панарама зь Я. Айзіковічам». ТАА «Кінэманія» на замову ДУ «ТРА саюзнай дзяржавы» * 2017 — «Майстры i куміры. Народны артыст СССР i Беларусi — Валянцін Елізар’еў» (Менск, ТК «Беларусь 3») * 2017 — «Балет — мастацтва думкі», хроніка-дакумэнтальны фільм. Рэжысэры: Алег Лукашэвіч, Аляксандар Аляксееў (Менск, ТК «Беларусь 1») * 2017 — «Камэртон», Народны артыст СССР Валянцін Елізар’еў (Менск, ТК «Беларусь 3») * 2017 — Валянцін Елізар’еў — пра ўласны юбілей, натхненьне, цяпершчыну і будучыню балету (ТК СТБ)] * 2019 — «Тэатар у дэталях. Балет „Рамэа i Джульета“» (Менск, ТК «Беларусь 3») * 2019 — «Маркаў. Нічога асабістага» (Менск, ТК «АНТ») * 2019 — «У людзях» (РТР-Беларусь) * 2020 — «Тэатар у дэталях. Балет „Стварэньне сьвету“» (Беларусь 3) == Сям’я == * Жонка — Маргарыта Ізворская-Елізар’ева, рэжысэрка опэры, доктарка філязофскіх і пэдагагачных навук, прафэсарка Беларускай акадэміі музыкі, [[заслужаная дзяячка мастацтваў Беларускай ССР]] (1990). * Сын — Аляксандар, дачка — Ганна. * Унукі — Баян, Руслан, Мікіта == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/БелЭн|6|385}} * {{Літаратура/Культура Беларусі|3|584}} * {{Літаратура/Рэспубліка Беларусь: Энцыкляпэдыя ў 7 тамах|3|494}} * {{Літаратура/Тэатральная Беларусь|1|399}} * {{Літаратура/ЭЛіМ|2|415}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20220205123343/https://bolshoibelarus.by/bel/o-teatre-by/ciraunik/3348-.html Профіль] на бачыне Вялікага тэатру Беларусі {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Елізар’еў, Валянцін Мікалаевіч}} [[Катэгорыя:Выпускнікі Акадэміі расейскага балету імя Ваганавай]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Санкт-Пецярбурскай кансэрваторыі]] [[Катэгорыя:Выкладчыкі Беларускай дзяржаўнай акадэміі музыкі]] [[Катэгорыя:Ляўрэаты Дзяржаўнай прэміі Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Асобы Нацыянальнага акадэмічнага Вялікага тэатру опэры і балету]] [[Катэгорыя:Ганаровыя грамадзяне Менску]] [[Катэгорыя:Ляўрэаты прызу «Бэнуа танцу»]] [[Катэгорыя:Сябры Савету Рэспублікі Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь 2-га скліканьня]] [[Катэгорыя:Сябры Савету Рэспублікі Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь 3-га скліканьня]] ibso7z8wmae1f6hzzjgvczznuud9ii8 0 255866 2619060 2604689 2025-06-07T18:26:28Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619060 wikitext text/x-wiki {{Двухбаковыя стасункі |назва = Беларуска-турэцкія дачыненьні |краіна1 = Беларусь |краіна2 = Турэччына |выява = Belarus Turkey Locator.png |колер1 = green |колер2 = orange |амбасада1 = [https://turkey.mfa.gov.by/be/ Амбасада Беларусі<br>ў Турэччыне] |амбасадар1 = [[Анатоль Анатолевіч Глаз|Анатоль Глаз]] |амбасада2 = [http://minsk.be.mfa.gov.tr/ Амбасада Турэччыны<br>ў Беларусі] |амбасадар2 = [[Джэм Ышык]] }} '''Беларуска-турэцкія дачыненьні''' — двухбаковыя [[міжнародныя дачыненьні]] Беларусі і Турэччыны. На 2022 год [[Амбасада Беларусі ў Турэччыне]] месьцілася ў [[Анкара|Анкары]] па вуліцы Абідзіна Давэра, д. 17 (Гузэльтэпскі раён, акруга [[Чанкая]]). Амбасада працавала з панядзелка па чацьвер ад 8:45 да 18:00, а яе консульскі аддзел зь 9-й да 13-й гадзіны. У пятніцу Амбсада Беларусі працавала да 16:45<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Адрас і час працы|спасылка=https://turkey.mfa.gov.by/be/embassy/address/|выдавец=Амбасада Беларусі ў Турэччыне|дата публікацыі=2022|дата доступу=25 траўня 2022}}</ref>. Генэральнае [[консульства]] Беларусі ў [[Стамбул]]е месьцілася ў акрузе [[Бакыркёй]] па Ружовай вуліцы, д. 1<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Адрас, тэлефоны і час працы Генконсульства|спасылка=https://istanbul.mfa.gov.by/be/embassy/address/|выдавец=[[Генэральнае консульства Беларусі ў Стамбуле]]|дата публікацыі=17 траўня 2022|дата доступу=25 траўня 2022}}</ref>. [[Амбасада Турэччыны ў Беларусі]] знаходзілася ў Менску па [[Вуліца Валадарскага (Менск)|вуліцы Валадарскага]], д. 6. Амбасада працавала з панядзелка па пятніцу зь 9-й да 17-й гадзіны. Заявы на консульскія паслугі прымалі да 12-й гадзіны<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Сувязныя зьвесткі|спасылка=http://minsk.be.mfa.gov.tr/Mission/Contact|выдавец=Амбасада Турэччыны ў Беларусі|мова=tr|дата публікацыі=2022|дата доступу=25 траўня 2022}}</ref>. Ад 1 чэрвеня 2014 году між краінамі дзейнічаў бязьвізавы рэжым паездак да 30 дзён для грамадзянаў. == Гандаль == 8 верасьня 1993 году ўрады Беларусі і Турэччыны заключылі Пагадненьне аб гандлёвай і эканамічнай супрацы, якое набыло моц 1 сьнежня 1993 году. 8 жніўня 1995 году заключылі Пагадненьне аб міжнародных аўтамабільных зносінах, якое набыло чыннасьць 18 студзеня 1996 году. У той самы дзень падпісалі Пагадненьне аб узаемным садзеяньні і ўзаемнай абароне [[Укладаньні|інвэстыцыяў]], што набыло моц 20 лютага 1997 году. Адначасна падпісалі Пагадненьне аб паветраных зносінах, што набыло чыннасьць 14 сьнежня 2000 году. 24 ліпеня 1996 году падпісалі Пагадненьне аб пазьбяганьні двайнога падаткаабкладаньня ў дачыненьні да [[Падатак на даход|падаткаў на даходы]], якое набыло моц 29 красавіка 1998 году. Адначасна падпісалі Пагадненьне аб супрацы ў галіне [[турызм]]у, што набыло чыннасьць 11 студзеня 1997 году. 11 лістапада 2008 году заключылі Пагадненьне аб супрацы і ўзаемадапамозе ў мытных справах, што набыло моц 14 ліпеня 2011 году. У жніўні 2010 году [[Нацыянальны банк Беларусі]] і [[Цэнтральны банк Турэччыны]] заключылі Пагадненьне аб супрацы<ref name="г"/>. У 2009—2018 гады беларуска-турэцкі таваразварот устойліва рос з 266 млн даляраў ЗША да 983-х млн даляраў, але зьнізіўся да 735 млн даляраў у 2020 годзе. Пры гэтым, устойліва расло адмоўнае сальда са 108 млн даляраў да 673 млн даляраў у 2017 годзе, якое ў 2020-м скарацілася да 477 млн $. Зь Беларусі ў асноўным пастаўлялі нафтахімічныя і мэталаапрацоўчыя вырабы, тавары [[Лёгкая прамысловасьць|лёгкай]] і [[Дрэваапрацоўчая прамысловасьць|дрэваапрацоўчай прамысловасьці]]. У 2020 годзе абарачэньне [[паслуга]]ў скарацілася на 6 % да 58,6 млн $, зь якіх 39,4 млн $ склаў беларускі [[экспарт]]. Найбольш экспартавалі паслугі [[Шляхі зносін Беларусі|перавозкі]], [[Апраграмаваньне|апраграмаваньня]], [[Сувязь Беларусі|сувязі]] і [[Падарожніцтва па Беларусі|падарожніцтва]]. У 2020 годзе турэцкія ўкладаньні ў Беларусі склалі 58,6 млн $. На 1 студзеня 2021 году ў Беларусі дзейнічала звыш 130 прадпрыемстваў з турэцкім [[капітал]]ам, зь якіх 5 бралі ўдзел у [[Свабодная эканамічная зона|свабодных эканамічных зонах]] у якасьці вытворцаў гума-тэхнічных, санітарна-гігіенічных і [[Будаўнічы матэрыял|будаўнічых матэрыялаў]]. Найбольшым прыкладам турэцкіх укладаньняў было набыцьцё сотавага апэратара «[[БеСТ]]» прадпрыемствам «[[Турксэл]]» у 2008 годзе. У Турэччыне прадпрыемствы канцэрну «[[Белнафтахім]]» мелі даччынае ТАА «БНХ Пэтракімія» ў [[Стамбул]]е. У 2016 годзе «[[Менскі аўтамабільны завод]]» адчыніў тамсама сваё прадстаўніцтва<ref name="д"/>. 14 лютага 2018 году падпісалі міжурадавае Пагадненьне аб узаемным заахвочваньні абароне інвэстыцыяў, якое набыло моц 26 лістапада 2018 году. Адначасна заключылі міжурадавае Пагадненьне аб міжнародных камбінаваных перавозках грузаў, якое набыло чыннасьць 8 красавіка 2018 году<ref name="г"/>. У студзені 2020 году ў [[Сіноп]]е адчынілі беларуска-турэцкае [[сумеснае прадпрыемства]] «Палесьсе ТР», дзе наладзілі выпуск плястмасавых [[Цацка|цацак]]<ref name="д">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Беларуска-турэцкая гандлёва-эканамічная супрацы|спасылка=https://turkey.mfa.gov.by/be/torgovo_ekonomicheskaya_slujba/bel_turk/|выдавец=Амбасада Беларусі ў Турэччыне|дата публікацыі=2022|дата доступу=25 траўня 2022}}</ref>. На 2022 год агульныя ўкладаньні 50 турэцкіх прадпрыемстваў у Беларусі складалі 1,5 млрд даляраў. З 1991 году адпаведныя падрадныя прадпрыемствы ўзялі ўдзел у 46 будоўлях на 918 млн даляраў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Дачынаньні Беларусі і Турэччыны|спасылка=https://www.mfa.gov.tr/turkiye-belarus-siyasi-iliskileri.tr.mfa|выдавец=[[Міністэрства замежных справаў Турэччыны]]|мова=tr|дата публікацыі=2022|дата доступу=25 траўня 2022}}</ref>. == Культура == 8 жніўня 1995 году ўрады Беларусі заключылі Пагадненьне аб супрацы ў галіне адукацыі, навукі, культуры і спорту. У 2007 годзе [[Міністэрства культуры Беларусі]] і [[Міністэрства культуры і турызму Турэччыны]] падпісалі Пратакол аб супрацы ў галіне культуры і мастацтва. У лістападзе 2016 году ў ходзе Дзён культуры Беларусі ў Турэччыне [[Дзяржаўны ансамбль танцу Беларусі]] пад кіраўніцтвам [[В. Дудкевіч]]а даў канцэрты ў [[Анкара|Анкары]] і [[Эскішэхір]]ы. У 2016 годзе пры фінансавай дапамозе ўраду Турэччыны ў Менску адчынілі [[Саборны мячэт (Менск)|Саборны мячэт]]. У лістападзе—сьнежні 2017 году правялі Дні культуры Турэччыны ў Беларусі. У красавіку—жніўні 2019 году [[Нацыянальны цэнтар сучасных мастацтваў Беларусі]] зладзіў выставу працаў сваіх прадстаўнікоў у Цэнтры культуры і мастацтва Хамамаркасі ў Анкары. У кастрычніку 2019 году на 14-м Міжнародным фэстывалі [[Юры Башмет|Юрыя Башмета]] адбыўся канцэрт турэцкага музыкі [[Ф. Сай|Ф. Сая]] ў вялікай залі [[Беларуская дзяржаўная філярмонія|Беларускай дзяржаўнай філярмоніі]]. У лістападзе 2019 году ў вялікай залі Стамбулу адбыўся канцэрт беларускага камэрнага аркестру «Ўсход-Захад» пад кіраўніцтвам дырыгента [[Р. Крымер]]а. У Міжнародным фэстывалі народнай творчасьці «[[Вянок сяброўства]]» ў [[Бабруйск]]у (Магілёўская вобласьць) штогод браў удзел танцавальны гурт [[Унівэрсытэт Хаджэтэпэ|Унівэрсытэту Хаджэтэпэ]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Супраца ў галіне культуры|спасылка=https://turkey.mfa.gov.by/be/bilateral_relations/cultural/|выдавец=Амбасада Беларусі ў Турэччыне|дата публікацыі=2022|дата доступу=25 траўня 2022}}</ref>. 11 лістапада 2016 году ў Менску падпісалі міжурадавае Пагадненьне аб супрацы ў галіне навукі і тэхналёгіяў. У ліпені 2019 году ў Анкары кіраўнік [[Беларускі рэспубліканскі фонд фундамэнтальных дасьледаваньняў|Беларускага рэспубліканскага фонду фундамэнтальных дасьледаваньняў]] [[Сяргей Гапоненка]] і кіраўнік Нацыянальнага цэнтру нанатэхналёгіяў Турэччыны В. Дэмір падпісалі Пагадненьне аб супрацы, якое прадугледжвала фінансаваньне сумесных распрацовак<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Супраца ў галіне навукі|спасылка=https://turkey.mfa.gov.by/be/bilateral_relations/scientific/|выдавец=Амбасада Беларусі ў Турэччыне|дата публікацыі=2022|дата доступу=25 траўня 2022}}</ref>. == Мінуўшчына == 25 сакавіка 1992 году ўрады Беларусі і Турэччыны ўсталявалі [[дыпляматычныя дачыненьні]]. У 1992 годзе адчынілі [[Амбасада Турэччыны ў Беларусі|Амбасаду Турэччыны ў Беларусі]]<ref name="а"/>. 24 ліпеня 1996 году [[прэзыдэнт Беларусі]] А. Лукашэнка зрабіў 1-ы афіцыйны візыт у Турэччыну, падчас якога падпісалі Дамову «Аб сяброўстве і супрацы»<ref name="б">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Палітычныя адносіны|спасылка=https://turkey.mfa.gov.by/be/bilateral_relations/political/relations/|выдавец=[[Амбасада Беларусі ў Турэччыне]]|дата публікацыі=2022|дата доступу=25 траўня 2022}}</ref>, якое набыло чыннасьць 25 красавіка 2000 году. У 1997 годзе ў [[Анкара|Анкары]] адчынілі [[Амбасада Беларусі ў Турэччыне|Амбасаду Беларусі ў Турэччыне]]<ref name="а"/>. У 2010 годзе А. Лукашэнкі наведаў Турэччыну з 2-м афіцыйным візытам. У 2011 годзе па выніках дамоўленасьцяў пачало працу Генэральнае [[консульства]] Беларусі ў [[Стамбул]]е. 29 сакавіка 2013 годзе міністар замежных справаў Турэччыны [[Ахмэт Давутоглу]] наведаў Беларусь, дзе падпісаў міжурадавае Пагадненьні аб узаемнай адмене [[віза]]ў і аб [[Рэадмісія|рэадмісіі]]. У 2013 годземіністар замежных справаў Беларусі [[Уладзімер Макей|Ўладзімер Макей]] наведаў Турэччыну, дзе ўзяў удзел у паседжаньні Беларуска-турэцкай міжурадавай эканамічнай камісіі<ref name="б"/>. У лістападзе 2013 году старшыня Вялікага нацыянальнага сходу Турэччыны [[Джаміль Чычэк]] наведаў Беларусь, дзе падпісаў Пратакол аб супрацы між парлямэнтамі<ref name="в">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Міжпарлямэнцкая супрацы|спасылка=https://turkey.mfa.gov.by/be/bilateral_relations/political/interparliamentary/|выдавец=Амбасада Беларусі ў Турэччыне|дата публікацыі=2022|дата доступу=25 траўня 2022}}</ref>. 1 чэрвеня 2014 году на ўзаемнай аснове скасавалі кароткатэрміновыя візы для паездак грамадзянаў<ref name="б"/>. У кастрычніку 2014 году старшыня Савету Рэспублікі Беларусі [[Анатоль Мікалаевіч Рубінаў|Анатоль Рубінаў]] наведаў Турэччыну<ref name="в"/>. У 2014 годзе старшыня ўраду Беларусі [[Міхаіл Мясьніковіч]] наведаў Турэччыну, а ў 2015 годзе ягоны наступнік на гэтай пасадзе — [[Андрэй Кабякоў]]. У лістападзе 2016 году турэцкі прэзыдэнт [[Рэджэп Эрдаган]] упершыню наведаў Беларусь<ref name="б"/>. 11 лістапада 2016 году падпісалі міжурадавае Пагадненьне аб супрацы ў галіне выкарыстаньня атамнай энэргіі ў мірных мэтах, якое набыло чыннасьць 12 лютага 2019 году. Адначасна [[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]] і агенцтва [[Анадолу]] падпісалі Пагадненьне аб супрацы<ref name="г"/>. У жніўні 2017 году Міхаіл Мясьніковіч наведаў Турэччыну ў якасьці старшыні [[Савет Рэспублікі Беларусі|Савету Рэспублікі Беларусі]]. У лютым 2018 году старшыня ўраду Турэччыны [[Біналі Ілдырым]] зрабіў афіцыйны візыт у Беларусь. У лістападзе 2018 году Біналі Ілдырым паўторна наведаў Беларусь у якасьці старшыні [[Вялікі нацыянальны сход Турэччыны|Вялікага нацыянальнага сходу Турэччыны]]. У красавіку 2019 году А. Лукашэнка наведаў Турэччыну. У жніўні 2019 году міністар замежных справаў Турэччыны [[Мэўлют Чавушаглу]] наведаў Беларусь<ref name="б"/>. На 2022 годзе [[Ганаровы консул|ганаровыя консулы]] Беларусі працавалі ў 5 гарадах Турэччыны — [[Адана|Адане]], [[Аланія|Аланіі]], [[Анталья|Антальі]], [[Бурса|Бурсе]] і [[Ізьмір]]ы<ref name="а">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Беларусь і Турцыя абмеркавалі аднаўленьне рэгулярных рэйсаў «Турэцкіх авіяліній» у Менск|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20220516/1652680170-belarus-i-turcyya-abmerkavali-adnaulenne-regulyarnyh-reysau-tureckih|выдавец=Газэта «Зьвязда»|дата публікацыі=16 траўня 2022|дата доступу=25 траўня 2022}}</ref>. На 2022 год налічвалася звыш 40 двухбаковых пагадненьняў<ref name="г">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Дамоўна-прававая база|спасылка=https://turkey.mfa.gov.by/be/bilateral_relations/agreements/|выдавец=Амбасада Беларусі ў Турэччыне|дата публікацыі=2022|дата доступу=25 траўня 2022}}</ref>. === Беларускія амбасадары === * [[Мікалай Ляпешка]] (1997—2002) * [[Натальля Жылевіч]] (2002—2008) * [[Валер Калесьнік]] (2008—2013) * [[Андрэй Савіных]] (2013—2019) * [[Віктар Рыбак]] (2019—2025) * [[Анатоль Анатолевіч Глаз|Анатоль Глаз]] (зь 2025 года) === Турэцкія амбасадары === * [[Джэм Ышык]]<ref>{{cite web|title=Биография Посла|url=https://minsk-be.mfa.gov.tr/Mission/Biography|work=Амбасада Турцыі ў Беларусі|language=ru}}</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Навіны|спасылка=https://turkey.mfa.gov.by/be/embassy/news/|выдавец=[[Амбасада Беларусі ў Турэччыне]]|дата публікацыі=17 траўня 2022|дата доступу=25 траўня 2022}} ** [https://web.archive.org/web/20220525192811/https://turkey.mfa.gov.by/be/honorary_consul/ Ганаровыя консулы], [https://turkey.mfa.gov.by/be/consular_issues/department/translate/ акрэдытаваныя перакладніцы]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Натарыяльныя дзеяньні|спасылка=https://istanbul.mfa.gov.by/be/consular_issues/notarial/|выдавец=[[Генэральнае консульства Беларусі ў Стамбуле]]|дата публікацыі=17 траўня 2022|дата доступу=25 траўня 2022}} * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Абвесткі|спасылка=http://minsk.be.mfa.gov.tr/Mission/Announcements|выдавец=[[Амбасада Турэччыны ў Беларусі]]|мова=tr|дата публікацыі=20 траўня 2022|дата доступу=25 траўня 2022}} ** [https://www.konsolosluk.gov.tr/Procedure Працэдуры]{{ref-tr}} {{Накід:Беларусь}} {{Амбасадары Беларусі ў Турэччыне}} {{Міжнародныя стасункі Беларусі}} [[Катэгорыя:Двухбаковыя стасункі Беларусі]] [[Катэгорыя:Двухбаковыя стасункі Турэччыны]] jn2mp7i8e4b7s5n0pvpi40no6koihmv 0 256239 2618910 2319396 2025-06-07T12:44:03Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618910 wikitext text/x-wiki {{Навуковец |Імя = Анатоль Магіленка |Арыгінал імя = Анатоль Філімонавіч Магіленка |Фота = |Шырыня = |Подпіс = |Дата нараджэньня = {{Нарадзіўся|10|08|1938|1}} |Месца нараджэньня = [[вёска]] [[Карабанавічы]], [[Дубровенскі раён]], [[Віцебская вобласьць]] |Дата сьмерці = {{Памёр|2|09|1997}} |Месца сьмерці = [[Віцебск]] |Навуковая сфэра = [[вэтэрынарыя]] |Месца працы = [[Віцебская дзяржаўная акадэмія вэтэрынарнай мэдыцыны]] |Альма-матэр = [[Віцебская дзяржаўная акадэмія вэтэрынарнай мэдыцыны]] |Навуковы кіраўнік = |Знакамітыя вучні = |Вядомы як = аўтар прац па разьвіцьці незаразных хвароб маладняку гаспадарчых жывёл, іх прафіляктыцы й лячэньні;<br/> імуннай рэактыўнасьці й імунапаталёгіі буйной рагатай жывёлы. |Узнагароды і прэміі = Ганаровая Грамата Прэзыдыюма Вярхоўнага Савета Рэспублікі Беларусь (1994) |Сайт = }} '''Анатоль Магіленка''' (10 жніўня 1938, [[вёска]] [[Карабанавічы]], [[Дубровенскі раён]], [[Віцебская вобласьць]] — 02 верасьня 1997, [[Віцебск]]) — навуковец у галіне [[Вэтэрынарыя|вэтэрынарыі]], [[Чалец-карэспандэнт]] [[Акадэмія аграрных навук Рэспублікі Беларусь|Акадэміі аграрных навук Беларусі]] й [[Беларуская акадэмія адукацыі|Акадэміі Адукацыіі]] (1996), [[Доктар навук|доктар]] вэтэрынарных навук (1990), [[прафэсар]] (1991) [[Віцебская дзяржаўная акадэмія вэтэрынарнай мэдыцыны|Віцебскай дзяржаўнай акадэмія вэтэрынарнай мэдыцыны]]. Акадэмік акадэміі аграрнай адукацыі Расеі (1996). == Жыцьцяпіс == Пасьля заканчэньня ў 1959 годзе Гусеўскага сельскагаспадарчага тэхнікуму ў [[Калінінградзкая вобласьць|Калінінградзкай вобласьці]] працаваў да 1962 году заатэхнікам у саўгасе ў [[Омская вобласьць|Омскай вобласьці]] [[Расея|Расеі]]. У 1964 годзе паступіў у [[Омск]]і вэтэрынарны інстытут, а скончыў [[Віцебская дзяржаўная акадэмія вэтэрынарнай мэдыцыны|Віцебскі вэтэрынарны інстытут]] у 1967 годзе. Пасьля заканчэньня інстытута працаваў старэйшым вэтэрынарным доктарам эпізаатолёгам і намесьнікам начальніка [[Жабінка]]ўскай раённай вэтэрынарнай станцыі да 1969 году. З 1969 году асьпірантура пры катэдры паталёгіі й тэрапіі ў [[Віцебская дзяржаўная акадэмія вэтэрынарнай мэдыцыны|Віцебскім вэтэрынарным інстытуце]]. У 1973 годзе абараніў дысэртацыю кандыдата вэтэрынарных навук<ref>{{Кніга|аўтар = Могиленко, А. Ф. |частка = |загаловак = Изменение иммунобиологической реактивности организма телят в норме и при комплексном лечении острой бронхопневмонии: автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата ветеринарных наук |арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца =[[Віцебск|Витебск]]|выдавецтва = |год = 1973 |том = |старонкі = |старонак = 17 |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>. Застаўся працаваць асыстэнтам катэдры клінічнай дыягностыкі ў [[Віцебская дзяржаўная акадэмія вэтэрынарнай мэдыцыны|Віцебскім вэтэрынарным інстытуце]]. З 1981 году дацэнт катэдры клінічнай дыягностыкі. У пэрыяд рэфармаваньня й станаўленьня вышэйшай сельскагаспадарчай адукацыі Беларусі працаваў прарэктарам па навучальнай працы з 1988 да 1995 году, адначасова 1991—1995 гадах загадчык катэдры клінічнай дыягностыкі. Дысэртацыю навуковай ступені доктара вэтэрынарных навук абараняў у Ленінградзкім вэтэрынарным інстытуце ў 1990 годзе<ref>{{Кніга|аўтар = Могиленко, А. Ф. |частка = |загаловак = Иммунный статус молодняка крупного рогатого скота при внутренних незаразных болезнях и его коррекция: дисертация доктора ветеринарных наук; Ленинградский ветеринарный институт. |арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца =[[Віцебск|Витебск]]|выдавецтва =|год = 1990 |том = |старонкі = |старонак = 488 |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>. З 1995 да 1997 году прафэсар Анатоль Магіленка працаваў на пасадзе рэктара [[Віцебская дзяржаўная акадэмія вэтэрынарнай мэдыцыны|Віцебскай дзяржаўнай акадэмія вэтэрынарнай мэдыцыны]]. == Навуковая дзейнасьць == Анатолем апублікавана больш за 230 прац, прысьвечаныя пытаньням вэтэрынарнай навукі й практыкі, а таксама ўдасканаленьню падрыхтоўкі вэтэрынарных лекараў. Навуковыя працы па разьвіцьці незаразных хвароб маладняку гаспадарчых жывёл, іх прафіляктыцы й лячэньні; імуннай рэактыўнасьці й імунапаталёгіі буйнай рагатай жывёлы. Распрацаваў спосаб комплекснага лячэньня вострай бронхапнэўманіі цялят. У 1996 годзе ён абраны [[Чалец-карэспандэнт|чальцом-карэспандэнтам]] [[Беларуская акадэмія адукацыі|Беларускай Акадэміі адукацыі]], [[Акадэмія аграрных навук Рэспублікі Беларусь|Акадэміі аграрных навук Рэспублікі Беларусь]] і акадэмікам Акадэміі аграрнай адукацыі Расейскай Фэдэрацыі. == Выбраная бібліяграфія == * {{Артыкул| аўтар = Магіленка, А. Ф. | загаловак = Рэзістэнтнасць арганізма бычкоў, хворых на остэадыстрафію, у працэсе тэрапіі.| арыгінал = | спасылка =http://vesti.belal.by/vesti/pdf/198903s.pdf | мова = | адказны = | аўтар выданьня = | выданьне = Весці Акадэміі навук Беларускай ССР | тып = | месца ={{Менск (Мінск)}}| выдавецтва =| год = 1989 | выпуск =Серыя сельскагаспадарчых навук | том = | нумар = 3 | старонкі = 102—106| isbn = | issn = }} * {{Артыкул| аўтар = Магіленка, А. Ф. | загаловак = Прыродаахоўнае навучанне студэнтаў. | арыгінал = | спасылка = | мова = | адказны =навуковы рэдактар Яцкевіч, Сяргей Анатольевіч | аўтар выданьня = | выданьне = Нацыянальная адукацыя: гісторыя, сучаснасць, перспектывы : тэматычны зборнік Міжнароднай навукова-практычнай канферэнцыі | тып = | месца =[[Берасьце|Брэст]] | выдавецтва = | год = 1995 | выпуск = Зб. 2 | том = | нумар = | старонкі = 67—68 | isbn = | issn = }} == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * Ятусевіч А. І. Магіленка, Анатоль Філімонавіч. // {{Літаратура/БелЭн|9}} — С. 445. * {{Кніга|аўтар =|частка = |загаловак = Ветэрынарная энцыклапедыя: А — Я (Каля 2 тыс.арт. і 10 тыс. тэрмінаў) |арыгінал = |спасылка = |адказны = рэд. [[Антон Ятусевіч|А. І. Ятусевіч]] |выданьне = |месца ={{Менск (Мінск)}}|выдавецтва =[[Беларуская энцыкляпэдыя імя Петруся Броўкі|Беларуская Энцыклапедыя]] |год = 1995 |том = |старонкі = 243 |старонак = 444 |сэрыя = |isbn = 985-11-0013-7 |наклад = 3000 }} * {{Кніга|аўтар = |частка = |загаловак = Ветеринарная энциклопедия: в 2 т. |арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне =пад агульнай рэдакцыяй [[Антон Ятусевіч|А. І. Ятусевіч]] |месца =[[Менск|Минск]]|выдавецтва =[[Беларуская энцыкляпэдыя імя Петруся Броўкі|Белорусская Энциклопедия имени Петруся Бровки]]|год = 2013|том = 2 |старонкі = 99 |старонак = |сэрыя = |isbn =978-985-11-0731-1 |наклад = 1600}} * {{Кніга|аўтар = |частка = |загаловак = Витебская ордена «Знак Почета» государственная академия ветеринарной медицины : история и современность : (к 85-летию со дня основания) : 1924―2009 |арыгінал = |спасылка = |адказны = пад агульнай рэдакцыяй [[Антон Ятусевіч|А. І. Ятусевіч]] |выданьне = |месца =[[Віцебск|Витебск]]|выдавецтва =[[Віцебская дзяржаўная акадэмія вэтэрынарнай мэдыцыны|ВГАВМ]] |год = |том = |старонкі = 152 |старонак = 500|сэрыя = |isbn =978-985-512-270-9 |наклад = 100}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://bis.nlb.by/ru/documents/137255 Магіленка Анатоль Філімонавіч]. Беларусь у асобах і падзеях. * [https://web.archive.org/web/20221110205700/https://www.vsavm.by/2014/11/03/mogilenko-anatolij-filimonovich/ Магіленка Анатоль Філімонавіч]. УА «Віцебская ордэна „Знак Пашаны“ дзяржаўная акадэмія ветэрынарнай медыцыны» * [http://unicat.nlb.by/scient/pls/dict.prn_ref?tu=e&tq=v0&name_view=va_all&a001=BY-NLB-ar691777&strq=l_siz=20 Магіленка, Анатоль Філімонавіч (доктар ветэрынарных навук; 1938—1997)]. Вучоныя Беларусі. {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Магіленка, Анатоль Філімонавіч}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Дубровенскім раёне]] [[Катэгорыя:Беларускія вэтэрынары]] [[Катэгорыя:Беларускія пэдагогі]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Віцебскай дзяржаўнай акадэміі вэтэрынарнай мэдыцыны]] [[Катэгорыя:Выкладчыкі Віцебскай дзяржаўнай акадэміі вэтэрынарнай мэдыцыны]] [[Катэгорыя:Рэктары Віцебскай дзяржаўнай акадэміі вэтэрынарнай мэдыцыны]] [[Катэгорыя:Чальцы-карэспандэнты Акадэміі аграрных навук Беларусі]] 5ry6msaxamknfj1nlucm8edtuj3870n 0 259537 2618904 2516298 2025-06-07T12:11:30Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618904 wikitext text/x-wiki {{Арганізацыя | назва = Амбасада Рэспублікі Беларусь у Рэспубліцы Аўстрыя | выява = | рамка выявы = | памер выявы = | альтэрнатыўны тэкст выявы = | подпіс выявы = | мапа = | памер мапы = | альтэрнатыўны тэкст мапы = | подпіс мапы = | мапа 2 = | абрэвіятура = | дэвіз = | папярэднік = | наступнік = | дата ўтварэньня = 1993 г. | дата спыненьня існаваньня = | тып = | юрыдычны статус = | мэта = | штабкватэра = | месцазнаходжаньне = | каардынаты = Hüttelbergstrasse 6, <br>1140 [[Вена]], <br>{{сьцяг|Аўстрыя}} [[Аўстрыя]] | дзейнічае ў рэгіёнах = | сяброўства = | афіцыйныя мовы = | генэральны сакратар = | пасада кіраўніка = Амбасадар | імя кіраўніка = [[Андрэй Дапкюнас]] | пасада кіраўніка 2 = | імя кіраўніка 2 = | пасада кіраўніка 3 = | імя кіраўніка 3 = | пасада кіраўніка 4 = | імя кіраўніка 4 = | асноўныя асобы = | кіроўны орган = | матчыная кампанія = | зьвязаныя кампаніі = | бюджэт = | колькасьць супрацоўнікаў = | колькасьць валянтэраў = | сайт = [https://austria.mfa.gov.by/be/ austria.mfa.gov.by] | заўвагі = | колішняя назва = }} '''Амбасада Беларусі ў Аўстрыі''' ({{Мова-de|Botschaft der Republik Belarus in der Republik Österreich}}, [[беларускі афіцыйны правапіс]]: ''Пасольства Рэспублікі Беларусь у Аўстрыйскай Рэспубліцы'') зьяўляецца дыпляматычнай місіяй [[Беларусь|Рэспублікі Беларусь]] у [[Аўстрыя|Рэспубліцы Аўстрыя]] і знаходзіцца ў [[Вена|Вене]]. Беларускім амбасадарам у Аўстрыі цяпер зьяўляецца [[Андрэй Дапкюнас]]. == Гісторыя == Цяперашні будынак амбасады, вядомы як Віля Бістэгі (Villa Bisteghi), пабудаваны ў 1909 годзе ў нэабарокавым стылі архітэктарам Пэтэрам Брыцы па замове банкіра Рудольфа Бістэгі. Раней гэтым месцы стаяў іншы, меншы, будынак, які належаў сям’і Бістэгі. Будынак быў захоплены савецкімі войскамі падчас акупацыі Вены ў 1945 годзе і пазьней перададзены францускай акупацыйнай адміністрацыі.<ref name=historywebsite>[https://austria.mfa.gov.by/be/embassy/history/building/ Пра будынак пасольства]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} Афіцыйны сайт амбасады</ref> У 1996 годзе будынак быў набыты ўрадам Беларусі і ў яго пераехала амбасада, заснаваная ў 1993 годзе<ref>[https://web.archive.org/web/20221003120405/https://austria.mfa.gov.by/be/bilateral_relations/austria/politics/ Беларусь — Аўстрыя] — Афіцыйны сайт амбасады</ref><ref name=historywebsite/>. ==Міжнародныя арганізацыі== Беларуская амбасада ў Вене адначасова зьяўляецца пастаянным прадстаўніцтвам Беларусі пры міжнародных арганізацыях, разьмешчаных у Вене: * Упраўленьне [[ААН]] па наркотыках і злачыннасьці * [[ЮНІДА]] (UNIDO) * [[МАГАТЭ]] (IAEA) * Падрыхтоўчая камісія Дамовы аб усёабдымнай забароне ядзерных выпрабаваньняў * Навуковы камітэт ААН па дзеяньні атамнай радыяцыі * [[Арганізацыя па бясьпецы і супрацы ў Эўропе]] і яе структуры == Амбасадары == * [[Валянцін Фісенка]] (1994—2000) * [[Віктар Гайсёнак]] (2000—2005) * [[Аляксандар Сычоў]] (2005—2011) * [[Валеры Варанецкі]] (2011—2016) * [[Алена Купчына]] (2016—2020) * [[Андрэй Дапкюнас]] (з 2020 г.) == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20221003143715/https://austria.mfa.gov.by/be/ Афіцыйны сайт] [[Катэгорыя:Беларуска-аўстрыйскія стасункі]] [[Катэгорыя:Дыпляматычныя прадстаўніцтвы Беларусі|Аўстрыя]] [[Катэгорыя:Дыпляматычныя прадстаўніцтвы краінаў сьвету ў Аўстрыі|Беларусь]] [[Катэгорыя:Арганізацыі, заснаваныя ў 1993 годзе]] p6660v07nf6ohmwme01uzdlbep795ln 0 259989 2619190 2468515 2025-06-08T10:12:42Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619190 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Вішоў |Лацінка = Višoŭ |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Вішова |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Магілёўская вобласьць|Магілёўская]] |Раён = [[Бялыніцкі раён|Бялыніцкі]] |Сельсавет = [[Вішоўскі сельсавет|Вішоўскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 1232 |Год падліку колькасьці = 2009 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 53 |Шырата хвілінаў = 58 |Шырата сэкундаў = 52 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 59 |Даўгата сэкундаў = 35 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Вішо́ў'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Магілёўская вобласьць}}</ref> (таксама ''Вішо́ва, н.'') — [[Аграгарадок|вёска]] ў [[Беларусь|Беларусі]], на левым беразе ракі [[Вабіч]]у. Цэнтар [[Вішоўскі сельсавет|сельсавету]] [[Бялыніцкі раён|Бялыніцкага раёну]] [[Магілёўская вобласьць|Магілёўскай вобласьці]]. Знаходзіцца за 20 км на ўсход ад [[Бялынічы|Бялынічаў]], за 24 км ад [[Магілёў|Магілёва]]. == Назва == {{Асноўны артыкул|Віс}} Віс або Віса (Wis, Wiso) — імя [[Германскія мовы|германскага]] паходжаньня<ref>Förstemann E. W. Altdeutsches Namenbuch. Bd. 1: Personennamen. — Bonn, 1900. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=YOBwrIPG8IQC&q=Wis+Wiso#v=snippet&q=Wis%20Wiso&f=false S. 1622].</ref>. Паводле менскага дасьледніка Алёхны Дайліды, які разьвівае германскую (перадусім [[Усходнегерманскія мовы|усходнегерманскую]]) этымалёгію [[Імёны ліцьвінаў|імёнаў]] [[Ліцьвіны|літоўскіх князёў і баяраў]], [[Двухасноўнае імя|іменная аснова]] -віс- (-віш-) паходзіць ад [[Гоцкая мова|гоцкага]] wis 'мудры, абазнаны'<ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 17.</ref>. == Гісторыя == [[Файл:Višoŭ. Вішоў (1930).jpg|значак|Царква ў Вішове, 1930 г.]] Упершыню ўпамінаецца ў 1636 годзе як вёска ў складзе маёнтку [[Княжыцы|Княжыцаў]] удавы [[Пісар вялікі літоўскі|вялікага пісара літоўскага]] [[Крыштап Стэфан Сапега|Крыштапа Стэфана Сапегі]] Ганны Аляксандраўны (у дзявоцтве [[Аляксандар Галоўчынскі|Галоўчынскай]]) у [[Аршанскі павет|Аршанскім павеце]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]{{Заўвага|НГАБ. Ф. 1775, воп. 1, спр. 1, с. 31.}}. На 1675 год вёска ў валоданьні Андрэя Аўрамовіча{{Заўвага|НГАБ. Ф. 1875, воп. 1, спр. 2, с. 717.}}. На 1996 год у вёсцы было 504 двары. == Насельніцтва == === Дэмаграфія === * 1910 год — 417 чалавек<ref>Список населенных мест Могилевской губернии. — Могилев, 1910. С. 9.</ref> * 1996 год — 1421 чалавек * 2009 год — 1232 чалавекі === Інфраструктура === Працуюць сярэдняя школа, Вішоўская сельская бібліятэка-філіял № 6 Бялыніцкай цэнтралізаванай бібліятэчнай сеткі<ref>[http://www.lib-belynichi.mogilev.by/contact.html Сайт ДУК «Бялыніцкая ЦБС»]</ref>, Нежкаўская лекарская амбуляторыя, аптэка № 137 Магілёўскага ДУП «Фармацыя», пошта. Па 2000 годзе ў вёсцы збудавалі Сьвята-Петра-Паўлаўскую царкву. == Эканоміка == СПК «Калгас „Радзіма“». == Турыстычная інфармацыя == === Інфраструктура === Дзеюць база адпачынку «Вабіч» і іузэй СПК "Калгас «Радзіма»<ref>[https://web.archive.org/web/20160304133735/http://mogilevnews.by/photo-gallery/12-07-2014-19-15/11765 В агрогородке Вишов Белыничского района состоялось торжественное открытие музея // Информационное агентство «Могилёвские ведомости»] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160304133735/http://mogilevnews.by/photo-gallery/12-07-2014-19-15/11765 |date=4 сакавіка 2016 }}{{ref-ru}}</ref> Помнікі: Братэрскія могілкі савецкіх воінаў; [[Помнік землякам (Вішоў)|Помнік землякам]] (1950). === Славутасьці === * Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла (XVIII—XIX стагодзьдзі) == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/БелЭн|4|242}} * {{кніга|загаловак=Республика Беларусь. Атлас охотника и рыболова: Могилёвская область|адказны=Редактор Г. Г. Науменко|месца=Мн.|выдавецтва=РУП «Белкартография»|год=2012|старонкі=16|старонак=64|isbn=978-985-508-173-0|тыраж=10&nbsp;000}}{{ref-ru}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://hram.by/rus/cities/view/74 Праваслаўная архітэктура Беларусі]{{ref-ru}} * {{bis.nlb.by|173444|Вішоў, в. (Бялыніцкі р-н)}} * [http://foto-planeta.com/np/177093/vishov.html Сайт «Фото Планета»]{{ref-ru}} * [https://web.archive.org/web/20160304121458/http://belinles.by/news?view=1873604&p=11 Яблоневый сад в честь 70-летия Победы советского народа в Великой Отечественной войне посадили 15 апреля в агрогородке Вишов Белыничского района] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160304121458/http://belinles.by/news?view=1873604&p=11 |date=4 сакавіка 2016 }}{{ref-ru}} {{Вішоўскі сельсавет}} {{Бялыніцкі раён}} [[Катэгорыя:Вішоўскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Бялыніцкага раёну]] 6g7rh4tswy7iat735bqqa9zm2fjtwp9 0 262508 2619101 2354867 2025-06-07T21:26:32Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619101 wikitext text/x-wiki {{Каардынаты|53|53|49|паўночнае|27|33|22|усходняе|выяўленьне=загаловак}} {{Кампанія |назва = «Белпалівагаз» |лягатып = |выява = Вул. К. Маркса 16 - 31 вул. Камсамольская -3.JPG |тып = [[дзяржаўнае аб’яднаньне]] |дэвіз = |заснаваная = {{Дата пачатку|6|11|1958|1}} |заснавальнікі = [[Савет міністраў Беларускай ССР]] |уласьнікі = [[Міністэрства энэргетыкі Беларусі]] |краіна = [[Беларусь]] |разьмяшчэньне = [[Менск]] |адрас = [[Ленінскі раён (Менск)|Ленінскі раён]], мікрараён [[Новае Места (Менск)|Новае Места]], [[Вуліца Карла Маркса (Менск)|вул. К.Маркса]], д. 14<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Кантактная інфармацыя|спасылка=http://topgas.by/content/kontakty/kontaktnaya-informatsiya/|выдавец=ДВА «Белпалівагаз»|мова=ru|дата публікацыі=2022|дата доступу=27 сьнежня 2022}}</ref> |ключавыя постаці = [[Аляксей Кушнарэнка]] ([[генэральны дырэктар]]), [[Зьміцер Шаўлоўскі]] (1-ы намесьнік)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Кіраўніцтва|спасылка=http://topgas.by/content/o-gpo-beltopgaz/rukovodstvo/|выдавец=ДВА «Белпалівагаз»|мова=ru|дата публікацыі=2022|дата доступу=27 сьнежня 2022}}</ref> |галіна = [[горная справа]], [[машынабудаваньне]] |прадукцыя = [[паліўны брыкет]], тарфяная сушонка, верхавы і паліўны [[торф]], торфадраўнянае [[паліва]], фрэзэрны барабан, [[пагрузчык]], газавы [[балён]], [[воданагравальнік]] і лічыльнік, [[вогнетушыльнік]] |абарачэньне = |апэрацыйны прыбытак = |чысты прыбытак = |лік супрацоўнікаў = 23 000 (2022 год) |матчына кампанія = [[Міністэрства энэргетыкі Беларусі]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Вышэйстаячая арганізацыя|спасылка=http://topgas.by/content/o-gpo-beltopgaz/vyshestoyashchaya-organizatsiya/|выдавец=ДВА «Белпалівагаз»|мова=ru|дата публікацыі=2022|дата доступу=27 сьнежня 2022}}</ref> |даччыныя кампаніі = Завод тарфянога машынабудаваньня «[[Бальшавік (Гомельская вобласьць)|Бальшавік]]» (Гомельскі раён), «[[Наваградзкі завод газавай апаратуры]]» |аўдытар = |сайт = [http://topgas.by/ topgas.by] }} '''«Белпалівагаз»''' — дзяржаўнае вытворчае аб’яднаньне [[паліва]] і газіфікацыі Беларусі, заснаванае ў лістападзе 1958 году ў якасьці Галоўнай управы газіфікацыі [[Беларуская ССР|Беларускай ССР]]. На 2022 год улучаў 28 [[прадпрыемства]]ў, якія налічвалі звыш 23 000 супрацоўнікаў. Пастаўляў [[звадкаваны прыродны газ]] (ЗПГ) [[чыгунка]]й і загадваў сеткай разьмеркавальных [[газаправод]]аў у Беларусі. Вёў здабычу [[торф]]у і вытворчасьць паліўных брыкетаў. Выконваў [[праектаваньне]] ў тарфяной прамысловасьці і [[будаўніцтва]] газавых сетак. Вырабляў газавыя эўра[[балён]]ы, газавыя і [[Электрапліта|электрапліты]], прылады газазабесьпячэньня і машыны для здабычы і перапрацоўкі торфу. Ажыцьцяўляў навучаньне ў прамысловай цеплаэнэргетыцы і торфаздабычы<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Аб аб'яднаньні|спасылка=http://topgas.by/content/o-gpo-beltopgaz/o-kompanii/|выдавец=ДВА «Белпалівагаз»|мова=ru|дата публікацыі=2022|дата доступу=27 сьнежня 2022}}</ref>. == Будова == На 2022 год «Белпалівагаз» улучаў: * 12 торфабрыкетных заводаў — «ТБЗ [[Усяж]]» ([[Смалявіцкі раён]]), «Лідзкі ТБЗ» ([[Першамайскі (Лідзкі раён)|Першамайскі]], Лідзкі раён), «Жыткавіцкі ТБЗ» ([[Чырвонае (Гомельская вобласьць)|Чырвонае]], Жыткавіцкі раён), «Браслаўскі ТБЗ» ([[Ахрэмаўцы]], Браслаўскі раён), «[[Старобін]]скі ТБЗ» (Салігорскі раён), «Туршоўка» ([[Ухвала (вёска)|Ухвала]], Крупскі раён), «Гатча-Асоўскі ТБЗ» ([[Ленінскі (Берасьцейская вобласьць)|Ленінскі]], Жабінкаўскі раён), «Торфапрадпрыемства Глінка» ([[Лука (Столінскі раён)|Лука]], Столінскі раён), «Ляхавіцкі ТБЗ» ([[Тухавічы]], Ляхавіцкі раён), «ТБЗ [[Дзітва (пасёлак)|Дзітва]]» (Лідзкі раён), «ТБЗ [[Нёман (Менская вобласьць)|Нёман]]» (Стаўпецкі раён) і «Дняпроўскае торфапрадпрыемства» ([[Гадылёва]], [[Быхаўскі раён]]); * 7 газазабесьпячальных прадпрыемстваў — «[[Берасьце]]аблгаз», «[[Віцебск]]аблгаз», «[[Магілёў]]аблгаз», «[[Гомель]]аблгаз», «[[Горадня]]аблгаз», «Менгаз» і «Менскаблгаз»; * 7 галіновых прадпрыемстваў — «СД-Транс» ([[Наваполацак]]), «Белгазтэхніка», «Газ-Інстытут», «Навуковая арганізацыя працы», «[[Наваградзкі завод газавай апаратуры]]», «Белпалівагазкамплект» і «Белдзіпрапалівагаз»; * Завод тарфянога машынабудаваньня «[[Бальшавік (Гомельская вобласьць)|Бальшавік]]» (Гомельскі раён)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Падведамныя прадпрыемствы|спасылка=http://topgas.by/content/o-gpo-beltopgaz/podvedomstvennye-predpriyatiya/|выдавец=ДВА «Белпалівагаз»|мова=ru|дата публікацыі=2022|дата доступу=27 сьнежня 2022}}</ref>. == Вырабы == На 2022 год прадпрыемствы «Белпалівагазу» выраблялі: * [[паліўны брыкет]], верхавы і паліўны [[торф]], тарфяную сушонку і торфадраўнянае [[паліва]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Тарфяная прадукцыя|спасылка=http://topgas.by/content/produktsiya/torfyanaya-produktsiya/|выдавец=ДВА «Белпалівагаз»|мова=ru|дата публікацыі=2022|дата доступу=27 сьнежня 2022}}</ref>; * машыны для мэханічнай і пнэўматычнай здабычы кавалкавага і фрэзэрнага торфу — фрэзэрны барабан, варашылка, валкавальнік, скрэпэрна-бункерныя машыны на вусенічным ходзе, штабэлявальныя машыны, пнэўмаўборачныя машыны на пнэўмаколавым ходзе, машыны здабычы кавалкавага торфу, пагрузчыкі і транспартныя сродкі для кавалкавага торфу<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Машынабудаваньне|спасылка=http://topgas.by/content/produktsiya/Машиностроение/|выдавец=ДВА «Белпалівагаз»|мова=ru|дата публікацыі=2022|дата доступу=27 сьнежня 2022}}</ref>; * побытавыя газавыя [[балён]]ы ёмістасьцю 5, 12, 27 і 50 літраў, [[Вэнтыль|вэнтылі]], [[кляпан]]ы, рэгулятары [[ціск]]у вады і газу, газавыя [[воданагравальнік]]і, вузлы газавых плітаў, газавыя лічыльнікі, парашковыя [[вогнетушыльнік]]і і апаратуру пераводу самаходаў на звадкаваны і сьціснуты [[прыродны газ]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Газавае абсталяваньне|спасылка=http://topgas.by/content/produktsiya/gazovoe-oborudovanie/|выдавец=ДВА «Белпалівагаз»|мова=ru|дата публікацыі=2022|дата доступу=27 сьнежня 2022}}</ref>. == Мінуўшчына == 6 лістапада 1958 году [[Савет міністраў Беларускай ССР]] ухваліў Пастанову № 738 «Аб пляне газіфікацыі гарадоў і населеных пунктаў [[Беларуская ССР|Беларускай ССР]] у 1959—1965 гадах». Паводле 3-га пункту Пастановы, стварылі Галоўную ўправу газіфікацыі БССР (Галоўгаз БССР) для кіраваньня праектаваньнем, [[будаўніцтва]]м і выкарыстаньнем сетак і газавых станцыяў. У склад Галоўгазу БССР улучылі абласныя і сталічная газавыя гаспадаркі Беларусі. На той час доля торфу ў паліўным балянсе БССР дасягала 60 %. У сьнежні 1960 году ўвялі магістральны [[газаправод]] «[[Дашава]] — Менск» для пастаўкі [[Прыродны газ|прыроднага газу]] са Львоўскай вобласьці [[Украінская ССР|Ўкраінскай ССР]]. Наступны пуск газаправодаў «[[Таржок]] — Менск — [[Івацэвічы]]» і «Таржок — [[Даліна (горад)|Даліна]]» дазволіў падаць газ з паўночных радовішчаў і распачаць газіфікаваньне гарадоў Беларусі. У 1978 годзе Галоўгаз БССР пераўтварылі ў Дзяржаўны камітэт газіфікацыі БССР (Дзяржкамгаз БССР). У 1988 годзе Савет міністраў БССР ухваліў Пастанову аб пераўтварэньні Дзяржкамгазу БССР у Дзяржаўны камітэт паліва і газіфікацыі БССР (Дзяржкампалівагаз БССР) у выніку далучэньня Міністэрства паліўнай прамысловасьці БССР<ref name="а">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Гісторыя|спасылка=http://topgas.by/content/o-gpo-beltopgaz/istoriya/|выдавец=ДВА «Белпалівагаз»|мова=ru|дата публікацыі=2022|дата доступу=27 сьнежня 2022}}</ref>. 13 красавіка 1992 году [[Савет міністраў Беларусі]] зацьвердзіў Пастанову № 204 аб пераўтварэньні Дзяржкампалівагазу ў [[канцэрн]] «Белпалівагаз». 24 верасьня 2001 году А. Лукашэнка падпісаў Указ № 516, якім падпарадкаваў «Белпалівагаз» [[Міністэрства энэргетыкі Беларусі|Міністэрству энэргетыкі Беларусі]]. 30 лістапада 2006 году Міністэрства энэргетыкі Беларусі зацьвердзіла Загад № 326 аб пераўтварэньні канцэрну «Белпалівагаз» у [[дзяржаўнае аб’яднаньне]]<ref name="а"/>. На 2014 год «Белпалівагаз» меў у сваім складзе 26 торфаздабыўных прадпрыемстваў, у склад якіх уваходзіла 19 торфабрыкетных заводаў. Торфабрыкеты пастаўлялі для патрэбаў звыш 200 000 сельскіх дамоў. Гадавая здабыча торфу склала каля 3 млн тонаў пры геалягічных запасах у 4 млрд тонаў на амаль 9000 тарфяных радовішчах плошчай 24 000 кв.км. За год вырабілі 1,3 млн тонаў торфабрыкетаў. Доля торфу ў энэргабалянсе Беларусі перавышла 2 %, што дазволіла замяніць 590 млн кубамэтраў прыроднага газу коштам 107,7 млн даляраў<ref>{{Артыкул|аўтар=Сяргей Куркач.|загаловак=Грошы на балоце|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20140320/1395265733-groshy-na-baloce|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=20 сакавіка 2014|нумар=[https://zviazda.by/be/number/51-27661 51 (27661)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2014/03/20sak-1.indd_.pdf 1], [https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2014/03/20sak-4.indd_.pdf 4]|issn=1990-763x}}</ref>. На 2022 год «Белпалівагаз» налічваў 28 [[прадпрыемства]]ў, дзе працавала звыш 23 000 чалавек. Спажыўцам пастаўлялі [[торф]] і [[Паліўны брыкет|паліўныя брыкеты]] зь яго, а таксама [[Звадкаваны прыродны газ|звадкаваны]] (ЗПГ) і прыродны газ<ref name="а"/>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Навіны|спасылка=http://topgas.by/content/sobytiya/novosti/|выдавец=ДВА «Белпалівагаз»|мова=ru|дата публікацыі=19 сьнежня 2022|дата доступу=27 сьнежня 2022}} ** [https://web.archive.org/web/20221227061146/http://topgas.by/content/produktsiya/tseny-i-tarify-na-prirodnyy-i-szhizhennyy-gaz-dlya-naseleniya/ Цэны на прыродны і звадкаваны газ для насельніцтва]{{ref-ru}} {{Накід:Беларусь}} {{Бібліяінфармацыя}} [[Катэгорыя:Прадпрыемствы Менску]] [[Катэгорыя:Прамысловыя прадпрыемствы Беларусі]] [[Катэгорыя:Вытворцы энэргетычнага абсталяваньня]] [[Катэгорыя:Горная справа]] [[Катэгорыя:Машынабудаўнічыя прадпрыемствы]] [[Катэгорыя:Ленінскі раён (Менск)]] [[Катэгорыя:Транспартаваньне газу]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1958 годзе]] t01wh9s9zucwctjvif7z0cayfprrrz2 0 263571 2618909 2617769 2025-06-07T12:41:03Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618909 wikitext text/x-wiki {{Палітык |імя = Анатоль Лапо |арыгінал імя = |выява = |шырыня = |апісанне выявы = |пасада = старшыня [[Дзяржаўны пагранічны камітэт Рэспублікі Беларусь|Дзяржаўнага пагранічнага камітэта Беларусі]] |пачатак_тэрміну = [[29 сьнежня]] [[2016]] |перыядканец = [[30 траўня]] [[2023]] |папярэднік = [[Леанід Мальцаў]] |пераемнік = [[Канстанцін Моластаў]] |прэм'ер-міністар = [[Андрэй Кабякоў]]<br/>[[Сяргей Румас]]<br/>[[Раман Галоўчанка]] |прэзыдэнт = [[Аляксандр Лукашэнка]] |дата_нараджэньня = 24 траўня 1963 г. |месца_нараджэньня = [[Бялыніцкі раён]] [[Магілёўская вобласьць|Магілёўскай вобласьці]] |дата_сьмерці = |месца_сьмерці = |назва_палітычнай_арганізацыі = <!-- Рух, Аб’яднаньне, і пад. Неабавязковы. Па змоўчаньні — «Партыя» --> |партыя = |сужэнец = |дзеці = |бацька = |маці = |род = |адукацыя = |подпіс = |узнагароды = |Commons = |камэнтар = |лацінка=Anatol Łapo}} '''Анатоль Пятровіч Лапо''' (нар. {{ДН|24|5|1963}}, в. [[Кулакоўка]], [[Бялыніцкі раён]] [[Магілёўская вобласьць|Магілёўскай вобласьці]]) — савецкі і беларускі вайсковец, памежнік. Старшыня [[Дзяржаўны пагранічны камітэт Рэспублікі Беларусь|Дзяржаўнага пагранічнага камітэта Беларусі]] (2016—2023). Кавалер ордэна «[[За службу Радзіме]]» II ступені (7 сакавіка 2023 г.)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Лукашэнка: у сувязі з інцыдэнтам у Мачулішчах быў затрыманы ўкраінскі тэрарыст|спасылка=https://blr.belta.by/president/view/lukashenka-u-suvjazi-z-intsydentam-u-machulishchah-byu-zatrymany-ukrainski-teraryst-125658-2023/|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=7 сакавіка 2023|дата доступу=7 сакавіка 2023}}</ref>. == Біяграфія == У 1986 годзе скончыў Галіцынскае Вышэйшае пагранічнае ваенна-палітычнае вучылішча КДБ СССР імя Варашылава (Галіцына, [[Расея]]), у 2001 годзе — Акадэмію [[ФСБ]] Расійскай Фэдэрацыі. У 1981—1992 гадах праходзіў службу Закаўказскай пагранічнай акрузе [[КДБ СССР]] на розных пасадах: ад радавога тэрміновай службы, намесьніка начальніка пагранічнай заставы, начальніка пагранічнай заставы да намесьніка каманданта — начальніка штаба пагранкамандатуры ў [[Батумі|Батумскім]] пагранатрадзе. У 1992—2008 праходзіў службу ў [[Смаргонь|Смаргонскім]] пагранічным атрадзе (Беларусь), пачынаў начальнікам пагранкамандатуры «Астравец», з 2004 году займаў пасаду камандзіра пагранічнага атрада.<ref>[https://web.archive.org/web/20220929070939/https://www.ostrovets.by/news/novosti/news26911.html От солдата до генерала: председатель Госпогранкомитета Анатолий Лаппо рассказал о своей службе] [Ад салдата да генэрала: старшыня Дзяржаўнага памежнага камітэту Анатоль Лапо распавёў пра сваю службу] (на расейскай мове) // Астравецкая праўда</ref>. У 2008 годзе прызначаны на пасаду намесьніка начальніка галоўнага апэратыўнага ўпраўленьня [[Дзяржаўны пагранічны камітэт Рэспублікі Беларусь|Дзяржаўнага пагранічнага камітэту Беларусі]], з 2014 году — намесьнік старшыні Дзяржаўнага пагранічнага камітэту. У 2010 годзе атрымаў воінскае званьне [[генэрал-маёр]]а. 29 сьнежня 2016 году прызначаны старшынёй [[Дзяржаўны пагранічны камітэт Рэспублікі Беларусь|Дзяржаўнага пагранічнага камітэта Рэспублікі Беларусь]]<ref>{{cite web|url = http://blr.belta.by/president/view/anatol-lapo-naznachany-starshynej-dzjarzhpagrankamiteta-54241-2016/ |title = Анатоль Лапо назначаны старшынёй Дзяржпагранкамітэта |first = |last = |author = |authorlink = |coauthors = |date = 29.12.2016|month = |year = |work = |publisher = Тэлеграфнае агенцтва Белта|location = |page = |pages = |at = |language = |trans_title = |format = |doi = |archiveurl = |archivedate = |accessdate = |quote = |ref = |separator = |postscript = }}</ref>. У кастрычніку 2020 году атрымаў воінскае званьне генэрал-леўтэнант<ref>[https://web.archive.org/web/20230128203336/https://blr.belta.by/president/view/lukashenka-prysvoiu-zvanni-general-lejtenanta-lapo-tertelju-i-hreninu-93356-2020/ belta.by]</ref>. 30 траўня 2023 году быў вызвалены ад пасады старшыні Дзяржаўнага пагранічнага камітэту Беларусі<ref>[https://www.belarus.kp.ru/online/news/5293034/ Александр Лукашенко высказался о будущем экс-главы Госпогранкомитета Анатолия Лаппо]</ref>. == Санкцыі і публічныя заявы == 2 сьнежня 2021 году Міністэрства фінансаў [[ЗША]] ўключыла Анатоля Лапо ў амэрыканскі санкцыйны сьпіс<ref>{{cite web|title=ЗША, Канада і Брытанія ўвялі новыя санкцыі супраць Беларусі|url=https://nashaniva.com/?c=ar&i=281292|website=[[Наша Ніва (1991)|Наша Ніва]]|date=2021-12-02|accessdate=2021-12-11}}</ref>. Таксама ён трапіў пад санкцыі [[Канада|Канады]]<ref>{{cite web|url=https://www.canada.ca/en/global-affairs/news/2021/12/belarus-sanctions.html|title=Backgrounder: Belarus sanctions|publisher=Міністэрства міжнародных справаў Канады|en|Global Affairs Canada}}|accessdate=2022-01-02|lang=en}}</ref> і ў чорны сьпіс Эўразьвязу<ref>{{Cite web|url=https://nashaniva.com/?c=ar&i=281293|title=ЕС прыняў пяты пакет санкцый супраць Беларусі ў сувязі з міграцыйным крызісам|work=[[Наша Ніва (1991)|Наша Ніва]]|date=2021-12-02|accessdate=2021-12-23}}</ref>. 20 сьнежня Лапо ў свой санкцыйны сьпіс уключыла Швайцарыя<ref>[https://www.seco.admin.ch/seco/en/home/Aussenwirtschaftspolitik_Wirtschaftliche_Zusammenarbeit/Wirtschaftsbeziehungen/exportkontrollen-und-sanktionen/sanktionen-embargos/sanktionsmassnahmen/suche_sanktionsadressaten.html Searching for subjects of sanctions]</ref>. 22 сьнежня да адпаведнага пакету санкцый ЭЗ далучыліся Альбанія, Ісьляндыя, Ліхтэнштайн, Нарвэгія, Паўночная Македонія, Сэрбія, Чарнагорыя<ref>{{Cite web|url=https://nashaniva.com/?c=ar&i=282093|title=Яшчэ некалькі еўрапейскіх краін далучыліся да пятага санкцыйнага пакета Еўразвязу, у тым ліку прарасійская Сербія|work=[[Наша Ніва (1991)|Наша Ніва]]|date=2021-12-23|accessdate=2021-12-23}}</ref><ref>{{cite web|title=Declaration by the High Representative on behalf of the European Union on the alignment of certain countries concerning restrictive measures in view of the situation in Belarus|url=https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2021/12/22/declaration-by-the-high-representative-on-behalf-of-the-european-union-on-the-alignment-of-certain-countries-concerning-restrictive-measures-in-view-of-the-situation-in-belarus/|publisher=[[Рада Эўрапейскага Зьвязу]]|date=2021-12-22|accessdate=2021-12-23|language=en}}</ref>. У 2022 годзе санкцыі супраць яго ўвялі [[Японія]] ды [[Украіна]]<ref>[https://web.archive.org/web/20230408220524/https://sanctions.nazk.gov.ua/sanction-person/38/ ЛАППО Анатолій Петрович]</ref>. У 2023 годзе публічна зьняважыў беларускі нацыянальны [[бел-чырвона-белы сьцяг]] у інтэрвію тэлеканалу «[[Беларусь-1]]» і назваў яго вывешваньне ўкраінскімі памежнікамі насупраць беларускага прапускнога пункту «абразай»<ref>[https://d367rzjs5oyeba.cloudfront.net/_mobile_/articles/308632/ «Вісіць нацыянальны сцяг украінскі, і павесілі яшчэ бэчэбэшную анучу». Старшыня Дзяржпагранкамітэта пра сітуацыю на мяжы] — [[Наша Ніва]], 28.01.2023</ref>. == Сям’я == Выхоўвае двух дачок<ref>[http://www.skpw.ru/sections/skpw/pv/belarus.html Председатель Государственного пограничного комитета Республики Беларусь генерал-лейтенант ЛАППО Анатолий Петрович] // Совет командующих пограничными войсками</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20170101155416/http://gpk.gov.by/news/gpk/25357/ Біяграфічная даведка на сайце Дзяржаўнага пагранічнага камітэта Рэспублікі Беларусь] {{Бібліяінфармацыя}} {{DEFAULTSORT:Лапо Анатоль Пятровіч}} [[Катэгорыя:Старшыні Дзяржаўнага пагранічнага камітэту Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Бялыніцкім раёне]] [[Катэгорыя:Беларускія асобы ў Чорным сьпісе ЭЗ]] [[Катэгорыя:Беларускія асобы ў сьпісе СВГ]] r052lnhkjq0q3gxomjhp0ynjfd6nfed 0 265395 2619149 2400814 2025-06-08T05:50:14Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 2 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619149 wikitext text/x-wiki {{Пісьменьніца | Імя=Вераніка Чарняхоўская | Арыгінал імя=укр. Вероніка Черняхівська | Імя пры нараджэньні=укр. Вероніка Олександрівна Черняхівська | Гады актыўнасьці=1920-1938 | Дэбют=1920 }} '''Верані́ка Алякса́ндраўна Чарняхо́ўская''' ({{мова-укр|Вероні́ка Олекса́ндрівна Черняхі́вська}}; 25 красавіка 1900, [[Кіеў]], [[Расейская імпэрыя]] — 22 верасьня 1938, [[Кіеў]], [[УССР]], [[СССР]]) — украінская [[паэтка]], [[перакладніца]]. Ахвяра сталінскіх рэпрэсіяў, дзяячка [[Расстралянае адраджэньне|Расстралянага адраджэньня]]. == Жыцьцяпіс == Нарадзілася ў сям’і вядомай пісьменніцы і паэткі [[Людміла Старыцкая-Чарняхоўская|Людмілы Старыцкай-Чарняхоўскай]] і прафэсара-мэдыка [[Кіеўскі ўнівэрсытэт|Кіеўскага ўнівэрсытэту]] А. Р. Чарняхоўскага. Унучка пісьменьніка, драматурга і грамадзкага дзеяча М. П. Старыцкага<ref>Хорунжий Юрій. Шляхетні українки: Есеї-парсуни. Вероніка Черняхівська: Зрубана гілка древа Старицьких, http://ukrlife.org/main/minerva/parsuny_chern.htm</ref>. Пасьля заканчэньня ў 1918 годзе з адзнакай Другой украінскай гімназіі ім. Кірыла-Мяфодзіеўскага брацтва навучалася на эканамічным факультэце Кіеўскага камэрцыйнага інстытуту і курсах замежных моваў<ref>Хорунжий Юрій. Шляхетні українки: Есеї-парсуни. Вероніка Черняхівська: Зрубана гілка древа Старицьких, http://ukrlife.org/main/minerva/parsuny_chern.htm</ref>. Разам з бацькам, прафэсарам мэдыцыны А. Р. Чарняхоўскім, па заданьні Наркамату аховы здароўя, дзе яна працавала рэфэрэнткай — перакладніцай, зьезьдзіла ў камандыроўку ў [[Нямеччына|Нямеччыну]]. Там выйшла замуж за нямецкага падданага, зь якім пазнаёмілася ў Кіеве, швайцарца Тэадора Гекена<ref>Хорунжий Юрій. Великий родовід // Дзеркало тижня. — 2001. — № 3, https://zn.ua/ukr/SOCIUM/velikiy_rodovid.html</ref>. За мяжой Вераніка ўдасканальвала свае веды нямецкай і ангельскай у [[Бэрлінскі ўнівэрсытэт|Бэрлінскім унівэрсытэце]]. Наведала [[Швайцарыя|Швайцарыю]] і [[Італія|Італію]]. З 1920 году была ў ліку актыўных удзельнікаў украінскай літаратурна-мастацкай групы «Грона»<ref>Вероніка Олександрівна Черняхівська: до 125-річчя від дня народження української поетеси, перекладачки, https://web.archive.org/web/20230316100938/http://younglibzp.com.ua/veronika-oleksandrivna-chernyaxivska-do-125-richchya-vid-dnya-narodzhennya-ukra%D1%97nsko%D1%97-poetesi-perekladachki/</ref>. Увосень 1929 году Вераніка Чарняхоўская была арыштаваная па абвінавачаньні ў датычнасьці да «справы СВУ». Утрымлівалася ў харкаўскай турме. У студзені 1930 г. яе вызвалілі, маці ўгаварыла чэкістаў і замяніла дачку падчас працэсу на лаве падсудных. Тэрмін пакараньня быў умоўным. Але арыштавалі бацьку і маці<ref>Хорунжий Юрій. Великий родовід // Дзеркало тижня. — 2001. — № 3, https://zn.ua/ukr/SOCIUM/velikiy_rodovid.html</ref>. Другі раз Вераніку арыштавалі 8 студзеня 1938 году па абвінавачаньні ў правядзеньні «шпіёнска-контррэвалюцыйнай дзейнасьці». Нагодай стала тое, што яна з бацькам у 1928—1929 гадах пабывала ў творчай камандзіроўцы ў Нямеччыне. Падчас зьняволеньня ў Лук’янаўскай турме Вераніка Чарняхоўская звар’яцела<ref>Ольга Гураль. «В ДУШІ ЛЮДИНИ Я БАЧУ ВІЧНІСТЬ…»: ТРАГІЧНА ДОЛЯ ВЕРОНІКИ ЧЕРНЯХІВСЬКОЇ, http://www.historians.in.ua/index.php/en/doslidzhennya/1139-olha-hural-v-dushi-liudyny-ia-bachu-vichnist-trahichna-dolia-veroniky-cherniakhivskoi</ref>. 22 верасьня 1938 году яна была вырачаная на расстрэл. Вырак прыведзены ў выкананьне ў той жа дзень. Месца ейнага пахаваньня невядомае<ref>Ольга Гураль. «В ДУШІ ЛЮДИНИ Я БАЧУ ВІЧНІСТЬ…»: ТРАГІЧНА ДОЛЯ ВЕРОНІКИ ЧЕРНЯХІВСЬКОЇ, http://www.historians.in.ua/index.php/en/doslidzhennya/1139-olha-hural-v-dushi-liudyny-ia-bachu-vichnist-trahichna-dolia-veroniky-cherniakhivskoi</ref>. == Творчасьць == Вераніка Чарняхоўская пісала лірычныя вершы («Стелиться мла і туман. Містичне співає когут…» альбо «Постать мила, тінь, що я любила…»)<ref>Хорунжий Юрій. Шляхетні українки: Есеї-парсуни. Вероніка Черняхівська: Зрубана гілка древа Старицьких, http://ukrlife.org/main/minerva/parsuny_chern.htm</ref>. Вершы друкаваліся ў альманахах Гроно" і «Вихрь революции»<ref>Вероніка Олександрівна Черняхівська: до 125-річчя від дня народження української поетеси, перекладачки, http://younglibzp.com.ua/veronika-oleksandrivna-chernyaxivska-do-125-richchya-vid-dnya-narodzhennya-ukra%D1%97nsko%D1%97-poetesi-perekladachki/{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. Ведала старажытнагрэчаскую, лацінскую, рускую, французскую, нямецкую, англійскую мовы. Акрамя мэдычных працаў яна перакладала на ўкраінскую мову і выдала: • «Месяцовая даліна» Джэка Лёндана(1927, перавыдадзены ў 1971), • «Жэрміналь» Эміля Заля, • «Олівер Твіст» Чарльза Дыкенса (1929, перавыдадзены ў 1963 і 1993). Пасьля арышту бацькоў ананімна друкавала пераклады<ref>Вероніка Олександрівна Черняхівська: до 125-річчя від дня народження української поетеси, перекладачки, https://web.archive.org/web/20230316100938/http://younglibzp.com.ua/veronika-oleksandrivna-chernyaxivska-do-125-richchya-vid-dnya-narodzhennya-ukra%D1%97nsko%D1%97-poetesi-perekladachki/</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Парады артыкулу|артаграфія|вікіфікаваць}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Чарняхоўская, Вераніка Аляксандраўна}} [[Катэгорыя:Расстралянае адраджэньне]] [[Катэгорыя:Украінскія паэткі]] [[Катэгорыя:Украінскія перакладчыкі]] [[Катэгорыя:Украінскія літаратаркі]] [[Катэгорыя:Расстраляныя на акупаванай тэрыторыі СССР]] [[Катэгорыя:Расстраляныя НКУС]] e51uw09a2r5befczkf9k61cbu120l4v 0 269230 2618962 2527213 2025-06-07T15:19:53Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 3 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618962 wikitext text/x-wiki '''Аршанскі чыгуначны вузел'''<ref>[https://web.archive.org/web/20230531115616/https://pass.rw.by/be/help/tickets/registration/priobretenie_biletov_po_beznal.html Набыццё праязных дакументаў па безнаяўным разліку для юрыдычных асоб]</ref> &mdash; сукупнасьць чыгуначных дарог, якія зьвязваюць наступныя напрамкі з [[Ворша|Воршы]]: [[Віцебск]], [[Менск]], [[Магілёў|Магілеў]], [[Крычаў]], [[Лепель]], [[Смаленск]] ([[Расея]]). У часы [[СССР]] перавозілі грузы з-за межаў СССР, забясьпечваў перавозкі грузаў у нутры СССР і [[БССР]], перавозіў людзей у нутры СССР, прадстаўляў прадпрыемствам Воршы вагоны і кантэйнэры для перавозкі грузаў. == Заснаваньне == Чыгуначны вузел — важны вузел на сучасных землях Беларусі. Праезд цягнікоў праз чыгуначны вузел пачаўся ў 19 ст. У час паўстаньня 1863 году на чыгунцы ў месьце былі баі паўстанцаў і расейскага войска. З 1917 па 1921 гады вузел не рабіў. Рух па чыгуначным вузьле аднавілі ў 1921 годзе. Нямеччына мае ўладу з 1941 па 1944 гады. У 1944 годзе СССР аднавіла ўладу над чыгуначным вузлом. За гады савецкае ўлады былі адноўленыя чыгуначныя рэйкі і масты. Вузел быў поўнасьцю абноўлены: прыпынкі і перагоны мелі сучасныя сродкі сувязі, пабудаваная электрычная сувязь стрэлак і знакаў на прыпынках. Была ўведзеная ў карыстаньне АСУ для збору ведаў па перавозках грузаў і людзей Беларускае чыгункі. == Установы == Аршанскі чыгуначны вузел мае ў сваім складзе некалькі ўстаноў, якія даюць магчымасьць карыстацца чыгункаю. Іх існуе некалькі<ref>[https://www.orsha.vitebsk-region.gov.by/be/naviny-rajona/item/26123-lepshyx-rabotnikau-arshanskaga-chygunachnaga-vuzla-uznagarodzili-u-gonar-150-goddzja-chygunachnyx-znosinau-22052 Узнагароды работнікаў Аршанскага чыгуначнага вузла]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>: * Лякаматыўнае дэпо імя К. С. Заслонава * Аршанская дастанцы сігналізацыі і сувязі Існуюць іншыя грамады: Савет вэтэранаў, прафком райкому прафсаюзаў Беларусі. Дзейнічае [[Транспартная міліцыя (Беларусь)|транспартная міліцыя]] пад назваю [[Аршанскі АУСТ]]<ref>[https://www.orsha.vitebsk-region.gov.by/be/orshanskij-otdel-vnutrennikh-del-na-transporte Аршанскі АУСТ]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. == Красавік 1991 году == «Гэта быў пратэст у сувязі з рэзкім падвышэньнем коштаў і нізкімі заробкамі. Пратэставалі ў Менску, і пратэстныя настроі паўсталі амаль на ўсіх прадпрыемствах Воршы на пачатку красавіка 1991 году, — Віктар Андрэеў у тыя часы быў сакратаром страйкому. Разам з тым, кіраўнікі некаторых прадпрыемстваў штодня абяцалі дадатковыя выплаты, прасілі пацярпець. А некаторыя зь іх цалкам падзялялі пратэстныя настроі сваіх работнікаў. «З пачатку красавіка па чарзе практычна спыніліся заводы „Легмаш“, „Чырвоны Барацьбіт“, інструмэнтальны завод, часткова або цалкам спынілі працу аўтобусны парк, трактарарамонтны завод, кравецкая фабрыка. Першы вялікі сход рабочых прайшоў у гарадзкім парку. На ім выступілі з заспакаяльнымі прамовамі старшыня [[Аршанскі гарвыканком (БССР)|гарвыканкаму]] Ўладзімер Жвікаў, першы сакратар [[Аршанскі гарком КПБ|гаркаму КПБ]] Генадзь Скокаў, старшыня [[Аршанскі гарадзкі савет народных дэпутатаў|гарсавету]] Ўладзімер Навацкі», — працягвае Андрэеў. Мясцовую ўладу рабочыя ня слухалі, бо іх непакоіў лёс сем’яў, якія не было чым карміць. Рабочых падтрымала [[Аршанская суполка БНФ|Аршанская рада БНФ]], якую ў той час ачольваў Юры Санько. У гарадзкім парку некалькі дзён запар ішлі вечы. На адным зь іх утварылі страйкавы камітэт (коратка '''''страйком'''''). Старшынём абралі рабочага інструмэнтальнага заводу Мікалая Разумава. Там жа, на мітынгах, зьбіралі грошы для патрэбаў страйкому. На іх пасьля ў аршанскай друкарні пачалі друкаваць газэту «Рабочая воля», якую раздавалі на прадпрыемствах. Да патрабаваньня падвысіць заробкі хутка далучыліся палітычныя заклікі. Рабочыя патрабавалі скасаваць [[Райком КПБ|райкомы]] і [[Гарком КПБ|гаркомы]] [[КПБ]] і перадаць іхныя будынкі пад дзіцячыя ўстановы. Пратэстныя настроі мацнелі дзень пры дні, бо рабочыя натхняліся і ўласнай сьмеласьцю, і палымянымі прамовамі кіраўніка страйкаму Мікалая Разумава. А ў 1991 годзе людзі былі ўзрушаныя ўжо тым, што іхныя патрабаваньні, агучаныя Разумавым, выглядаюць важка і пераканаўча. Гэта былі абсалютна новыя ўражаньні пасьля звыклай савецкай крывадушнай дзейнасьці работнікаў КПБ. == Пачатак затвору чыгункі == Блякада была вельмі простая — прыйшлі і селі на рэйкі. 23 красавіка пракаціліся невялікія вечы на інструмэнтальным заводзе, заводах «Легмаш», «Чырвоны барацьбіт», на заводзе ПАК. Большая частка рабочых пакінула прадпрыемствы і строем пайшла да Галоўную плошчу Воршы. Там Мікалай Разумаў зачытаў патрабаваньні гарадзкога страйкавага камітэту да [[Вярхоўны Савет БССР|Вярхоўнага Савету]] і [[Савет Міністраў БССР|Савету міністраў БССР]]. Акрамя эканамічных патрабаваньняў, гаворка ўжо ішла пра дзяржаўныя патрабавньні: * вывад [[партком]]аў з прадпрыемстваў, * нацыяналізацыю партыйнае ўласнасьці КПБ, * адмену ўсіх ільготаў і прывілеяў партыйна-дзяржаўнай намэнклятуры КПБ, * пра скарачэньне на траціну дзяржаўнага апарату. Людзі на плошчы ў Воршы падтрымалі ўсе патрабаваньні, і адпаведная тэлеграма была адпраўлена ў Менск. Таксама было прынята рашэньне аб вальным саборы мяшчанаў на галоўнае плошчы 24 красавіка 1991 году. Іменна на тым шматтысячным сходзе каля помніка Леніну і прагучаў заклік Мікалая Разумава: «Дык што, пойдзем блякаваць чыгунку?» І людзі пайшлі. Ішлі арганізавана, пехатой па галоўных вуліцах Воршы. Удзельнікі тых падзеяў згадваюць, што настрой быў прыўзьняты, амаль сьвяточны: усе спадзяваліся, што блякада рэек буйнога [[Чыгуначны вузел|чыгуначнага вузла]] не застанецца незаўважанай. Праз Воршу ідуць цягнікі з усіх геаграфічных напрамкаў, і калі іх не прапусьціць, то падзеі будуць ужо не мясцовыя, а займеюць «агульнасаюзны» маштаб... «Аршанскія рабочыя ішлі з аднаго боку, а ў гэты самы час з [[Барань|Барані]], горада-спадарожніка Воршы, выйшла шматтысячная грамада работнікаў заводу «Чырвоны Кастрычнік». Трэба было бачыць, як яны браталіся на вакзале! Людзі адчувалі еднасьць мэтаў, еднасьць памкненьняў. Яны абдымаліся, цалаваліся, плакалі — пераважна, канечне, жанчыны. Іх было вельмі шмат сярод тых, хто блякаваў чыгунку. Блякада была простая: прыйшлі і селі на рэйкі — не прапускалі цягнікі ні ў Воршу, ні з Воршы. На рэйках сядзелі ня толькі ў раёне вакзалу: чыгунка ж у Воршы па ўсім горадзе, цягнікі можна было пусьціць у аб’езд. І каб гэта прадухіліць, людзі таксама выходзілі на рэйкі на станцыях «Ворша-Заходняя» і «Ворша-Ўсходняя», — гаварыў удзельнік страйку Васіль Леўчанкаў, насельнік Барані. Ня ўсе зь іх сталі пасьля грамадзкімі лідэрамі, як, да прыкладу, актывісты незалежных прафсаюзаў Віктар Андрэеў ці Васіль Леўчанкаў, або Ігар Грышанаў, стараста вёскі [[Стаўры]], вядомы ў Аршанскім раёне сваімі ініцыятывамі. Ігар Грышанаў здымаў многа здымкаў падзеяў у Воршы і іх захаваў. Калісьці іх было каля 300, і пасьля завяршэньня страйку ён вырашыў зладзіць фотавыставу пра блякаду чыгункі ў сябе на рабоце, ў аўтапарку. Тады ледзьве не дайшло да звальненьня, бо пану прадпрыемства такі чын дужа не спадабаўся. == Пасьля падзеі, кон удзельнікаў == Ня ўсе зь удзельнікаў сталі пасьля грамадзкімі лідэрамі, як, да прыкладу, актывісты незалежных прафсаюзаў Віктар Андрэеў ці Васіль Леўчанкаў, або Ігар Грышанаў, стараста вёскі [[Стаўры]], вядомы ў Аршанскім раёне сваімі ініцыятывамі. Ігар Грышанаў падабраў шмат здымкаў з асабістага архіву, дзе відаць падзеі ў Воршы. Калісьці іх было каля 300, і пасьля завяршэньня страйку ён вырашыў зладзіць фотавыставу пра блякаду чыгункі ў сябе на працы, у аўтапарку. Тады ледзьве не дайшло да звальненьня, бо дырэктару такая ініцыятыва дужа не спадабалася. У спадара Грышанава з тых часоў засталося шмат знаёмых. Аднак большасьць зь іх катэгарычна адмовіліся здымацца для фільму «[[Ворша 1991]]», баючыся наступстваў ужо ў нашы дні. У красавіку 1991 году, Ігар Грышанаў быў старшынём сходаў і вечаў, трымаў мікрафон падчас выступаў Мікалая Разумава. Пра тое, што сталася з Разумавым пасьля, вядома мала. Толькі тое, што ягонае здароўе ня ў лепшым стане і што ён даўно адышоў ад грамадзкай дзейнасьці. Некалькі разважлівых фразаў з інтэрвію для дакумэнтальнага фільму — гэта ўжо зусім ня тыя гарачыя прамовы, якія запомніліся ягоным сучасьнікам. Мікалай Разумаў быў кіраўніком страйкому, потым прафсаюзным лідэрам, потым заняўся земляробствам, але няўдала. Жыў у нішчымніцы, даходзіла нават да таго, што былыя аднадумцы зьбіралі грошы, каб падтрымаць ягоную сям’ю... Аднак аршанцы памятаюць іншага Разумава, здольнага запаліць асабістай энэргетыкай кожнага слухача і гледача. І можна хоць сёньня спытацца на вуліцы, хто такі Мікалай Разумаў, як пачуеш процьму словаў. Вельмі розных і супрацьлеглых, аднак неабыякавых: ад «мы былі дурні, а ён на нас піярыўся, бо хацеў стаць прэзыдэнтам» і да «ён, каб захацеў, мог бы лёгка перамагчы Лукашэнку, бо людзі б за яго прагаласавалі». Ад «ён нас вадзіў на рэйкі, і мы верылі, што змагаемся за лепшае» і да «гэта ён так разваліў Савецкі Саюз, што спыніліся прадпрыемствы ў Воршы і няма дзе працаваць». Ад «ён вар’ят і жулік» да «гэта быў найпрыгажэйшы мужчына, і ўсе жанчыны за ім беглі навыперадкі». == Падзеі на вакзале == 25 красавіка 1991 году М. Разумаў безупынна выступаў каля вакзалу. На самім вакзале для стачкому выдзелілі пакой. А ў пакоі насупраць сядзелі работнікі КДБ і міліцыі. На прывакзальнай плошчы стаяла гукаўзмацняльная апаратура, пастаянна хтосьці прамаўляў, зачытваліся інфармацыйныя паведамленьні, тэлеграмы, сьпявалі, чыталі вершы. Аднак сытуацыя станавілася ўсё больш крытычнай: пад Воршай стаялі цягнікі. І пасажыры былі не ў захапленьні — гэта калі мякка ахарактарызаваць агульны настрой тых, хто аказаўся закладнікам блякады. Удзельнікі ж чакалі нейкай рэакцыі, але яе не было і не было. Адно што да вакзалу сьцягнулі ўсе міліцэйскія сілы, якія толькі былі ў бліжэйшых рэгіёнах. == Дзеяньні міліцыі == Начальнік гарадзкога аддзелу міліцыі Аляксандар Длугаш у інтэрвію для фільму «Ворша 1991» распавядае: «Мы ўпершыню сутыкнуліся з такой зьявай, як масавыя выступленьні рабочых. І я разумеў, што любое няправільнае дзеяньне з боку работнікаў міліцыі або наяўнасьць якіх-небудзь правакатараў у асяродзьдзі людзей, якія добрасумленна выйшлі, каб прад’явіць свае патрабаваньні, можа скончыцца масавымі беспарадкамі. І потым будуць сур’ёзныя наступствы з аргвысновамі, як для работнікаў міліцыі, так і для іншых людзей. Калі веча скончылася заклікам ісьці блякаваць чыгунку, з боку камуністычнай партыі, гаркому партыі ніхто ня выйшаў да народу. Ніхто не патлумачыў сваю пазыцыю. Так, трохі з-за кута назіралі. Асобныя кіраўнікі гаркому ад мяне патрабавалі прымяніць сілу, патрабавалі разгону рабочых. Я тлумачыў, што падстаў для прымяненьня сілы няма. Спыніліся на тым, што мы будзем працаваць на вакзале і выкарыстаем усе наяўныя сілы і сродкі для таго, каб папярэдзіць блякаваньне чыгункі. 25 красавіка была праведзена расстаноўка сіл і сродкаў. Кіраўнікі МУС і КДБ рэспублікі, як я потым пачытаў, дэкляравалі, што ў Воршу накіравана паўтары тысячы АМАПа. Ні пра які АМАП там, вядома, гаворкі не ішло. Толькі зь Менску прыбыла невялікая група спэцназу, якую я разьмясьціў на чыгуначным вакзале — каб прадухіліць доступ у дыспэтчарскую, што магло б пацягнуць за сабой цяжкія наступствы. Падразьдзяленьне Магілёўскай школы міліцыі і рота патрульна-паставой службы Аршанскага ГАУС не дапускала мітынгоўцаў у будынак вакзалу. Яны, у канчатковым выніку, сваю задачу выканалі. Але людзі, тым ня менш, здолелі выйсьці на заходні бок шляхоў і блякаваць іх, рух цягнікоў спыніўся. Я ўгаворваў, натуральна, каб людзі спынілі блякаваньне. З пасажырскіх цягнікоў сталі выходзіць жанчыны, дзеці плакалі, прасілі разблякаваць дарогу, даць рух цягнікоў. Пасьля абеду прыбыў дэпутат Вярхоўнага Савету Глушкевіч Яўген Міхайлавіч, прыехаў Чаргінец Мікалай Іванавіч — начальнік лінейнага ўпраўленьня міліцыі на транспарце. Таксама выступалі на мітынгу. Зь Менску, зь Міністэрства ўнутраных спраў два разы паступалі каманды прымяніць сілу для разблякаваньня чыгункі, для разгону дэманстрантаў. Але я, параіўшыся з Уладзімерам Навацкім, старшынём гарвыканкому, прыйшоў да высновы, што ў стане, якая склалася на вакзале, ужываць сілу катэгарычна было нельга. Таму што гэта магло пацягнуць за сабой, па-першае, траўмаваньне людзей, якія гронкамі віселі на пешаходных пераходах, на рэйках і гэтак далей. Маглі быць траўмы, маглі быць ахвяры. Па-другое, разгон дэманстрантаў і іх затрыманьне маглі б пацягнуць за сабой акцыі грамадзкага непадпарадкаваньня, прыступ на міліцыю аж да яе штурму. Таму зьдзяйсьняць нейкія такія дзеяньні ў той сытуацыі было катэгарычна нельга». == Абвастрэньне стану на вакзале == Пра тое, наколькі драматычнымі маглі б быць наступствы, згадвае і ўдзельнік блякады Андрэй Шляпнікаў: «Памятаю момант, калі Мікалай Разумаў спытаўся: „Дык што ж рабіць? Нас не заўважаюць, нас абкружыла міліцыя і гэтак далей... Няўжо ж мы хочам крыві?“ І раптам у натоўпе пачалі крычаць „Хочам, хочам крыві!“ Вось тут стала страшна. Бо ў натоўпе сьпела гістэрыя, і як яна магла выбухнуць, невядома». Страйкком прыняў рашэньне накіраваць на перамовы ў Вярхоўны Савет БССР намесьніка старшыні страйкому Юрыя Санько і сакратара страйкому Віктара Андрэева. Спадар Андрэеў згадвае: «Перамовы там ня мелі значнага выніку. І ў Воршы падзеі зайшлі ў тупік. Ні страйкоўцы, ні ўлады ня ведалі, што рабіць далей. У Менск на сваёй машыне нас вёз вядомы бард [[Сяржук Сокалаў-Воюш]]. А назад мы прыехалі на міліцэйскіх машынах зь „мігалкамі“. Ніколі ў жыцьці я так хутка ня езьдзіў! Нас імчалі зь неймавернай скорасьцю, каб страйком, які ўжо прыняў гэтае рашэньне, найхутчэй зьвярнуўся да людзей з прапановай спыніць блякаваньне чыгункі. Бо гэта ж страшныя эканамічныя страты, крымінальная адказнасьць... Але ў гэтым пытаньні адзінства не было. Мікалай Разумаў прапаноўваў стаяць да перамогі. Але ня мог патлумачыць, да якой канкрэтна. Іншыя лічылі, што трэба неяк прыгожа разысьціся — каб людзі не адчувалі сябе пераможанымі або абражанымі. Відавочным было тое, што беларускія ўлады ня могуць самі, без Масквы, задаволіць нейкія эканамічныя, а тым больш палітычныя патрабаваньні. Да ўсяго, людзі стаміліся. Можна было б дачакацца, што страйк згасьне сам сабой. Але вырашылі, што найбольш годны ўчынак — гэта разысьціся арганізавана. Так і зрабілі». == Роспуск народу == Было вырашана сысьці з вакзалу і адзначыць угодкі Чарнобыльскай трагедыі агульнагарадзкім шэсьцем. 26 красавіка 1991 году на галоўнае плошчы сабраліся тысячы людзей. Тут прайшло веча, а пасьля арганізаваная грамада пайшла да Куцеінскага манастыра, на дварэ якога адбыўся малебен. == Вынікі == Людзі разышліся па дамах. Але гэта ня значыць, што гісторыя з блякадай чыгункі скончылася. Была распачата крымінальная справа супраць арганізатараў. Пакуль на прывакзальнай плошчы гучалі заклікі і выступы, а людзі сядзелі на рэйках, міліцэйскія фота- і відэаапэратары ўсё фіксавалі. Гэтыя здымкі дагэтуль захоўваюцца ў сакрэце, а тады актывістаў страйкому выклікалі ў міліцыю, пракуратуру, і там паказвалі зьнятае. == Ганеньні міліцыі БССР == Непрыемнасьці пачаліся і ў паспалітых рабочых. Страйком з гэтай нагоды зрабіў заяву: «Калі пачнуцца ганеньні на людзей за іх удзел у страйку, то мы пакідаем за сабой права зноў праводзіць падрыхтоўчую работу да новага страйку». І ў другой палове траўня на пасяджэньне страйкому прыйшлі прадстаўнікі гарадзкое улады, якія прапанавалі абмеркаваць усе праблемы і далейшыя дзеяньні за «круглым сталом» з прэзыдыюмам гарсавету. Але людзі ўжо пачулі «смак да страйкаў». 22–24 траўня 1991 году страйкавалі грузчыкі камбінату хлебапрадуктаў. Асноўная прычына — дрэнныя ўмовы працы і малыя заробкі. Дырэктар звольніў пяцярых самых дзейных. А яны абвясьцілі галадоўку і пасяліліся ў намёце ля гарвыканкаму. На ноч да іх прыходзілі некаторыя члены гарадзкога страйкому, бо невядомыя людзі ладзілі правакацыі. Урэшце пракурор гораду выдаў прадпісаньне аднавіць на рабоце незаконна звольненых грузчыкаў. Але дырэктар яго ня выканаў. У другое палове ліпеня 1991 году яны вярнуліся на работу рашэньнем [[Суд места Ворша (БССР)|аршанскага суду]]. Расьсьледаваньне па карнае справе супраць правадыроў страйкому, якія арганізавалі блякаваньне чыгункі, ішло некалькі месяцаў. Слуханьне справы было прызначана ў судзе Магілёва. Але магілёўскі суд ня стаў браць на сябе адказнасьць і перадаў справу ў Вярхоўны суд. Ад крымінальнага пакараньня арганізатараў уратавалі толькі далейшыя гістарычныя падзеі, лічыць Віктар Андрэеў: «Я ці ня штодня хадзіў у пракуратуру на допыты. Аж пакуль у жніўні ня скончыў сваё існаваньне СССР — тады і справа аб аршанскім страйку закрылася сама сабой. Страйкомы на прадпрыемствах паступова распадаліся, бо страйком — гэта часовае ўтварэньне. Пратэстная сытуацыя скончылася, і страйкомы пачалі пераўтварацца ў нешта іншае. Найчасьцей — у прафсаюзы. Бывала, „уліваліся“ ў прафсаюзы афіцыйныя — а тыя на той час збольшага займаліся разьмеркаваньнем дэфіцытных тавараў. Некаторая частка страйкомаўцаў стала стваральнай сілай незалежных прафсаюзаў. Я таксама пайшоў у Свабодны прафсаюз беларускі, дзе працаваў да 2004 году». == Пасьля падзеі, кон удзельнікаў == Ня ўсе зь удзельнікаў сталі пасьля грамадзкімі лідэрамі, як, да прыкладу, актывісты незалежных прафсаюзаў Віктар Андрэеў ці Васіль Леўчанкаў, або Ігар Грышанаў, стараста вёскі [[Стаўры]], вядомы ў Аршанскім раёне сваімі ініцыятывамі. Ігар Грышанаў падабраў шмат здымкаў з асабістага архіву, дзе відаць падзеі ў Воршы. Калісьці іх было каля 300, і пасьля завяршэньня страйку ён вырашыў зладзіць фотавыставу пра блякаду чыгункі ў сябе на працы, у аўтапарку. Тады ледзьве не дайшло да звальненьня, бо дырэктару такая ініцыятыва дужа не спадабалася. У спадара Грышанава з тых часоў засталося шмат знаёмых. Аднак большасьць зь іх катэгарычна адмовіліся здымацца для фільму «[[Ворша 1991]]», баючыся наступстваў ужо ў нашы дні. У красавіку 1991 году, Ігар Грышанаў быў старшынём сходаў і вечаў, трымаў мікрафон падчас выступаў Мікалая Разумава. Пра тое, што сталася з Разумавым пасьля, вядома мала. Толькі тое, што ягонае здароўе ня ў лепшым стане і што ён даўно адышоў ад грамадзкай дзейнасьці. Некалькі разважлівых фразаў з інтэрвію для дакумэнтальнага фільму — гэта ўжо зусім ня тыя гарачыя прамовы, якія запомніліся ягоным сучасьнікам. Мікалай Разумаў быў кіраўніком страйкому, потым прафсаюзным лідэрам, потым заняўся земляробствам, але няўдала. Жыў у нішчымніцы, даходзіла нават да таго, што былыя аднадумцы зьбіралі грошы, каб падтрымаць ягоную сям’ю... Аднак аршанцы памятаюць іншага Разумава, здольнага запаліць асабістай энэргетыкай кожнага слухача і гледача. І можна хоць сёньня спытацца на вуліцы, хто такі Мікалай Разумаў, як пачуеш процьму словаў. Вельмі розных і супрацьлеглых, аднак неабыякавых: ад «мы былі дурні, а ён на нас піярыўся, бо хацеў стаць прэзыдэнтам» і да «ён, каб захацеў, мог бы лёгка перамагчы Лукашэнку, бо людзі б за яго прагаласавалі». Ад «ён нас вадзіў на рэйкі, і мы верылі, што змагаемся за лепшае» і да «гэта ён так разваліў Савецкі Саюз, што спыніліся прадпрыемствы ў Воршы і няма дзе працаваць». Ад «ён вар’ят і жулік» да «гэта быў найпрыгажэйшы мужчына, і ўсе жанчыны за ім беглі навыперадкі». == Водгукі ў мяшчанаў Воршы == Віктар Андрэеў расказвае, як некалі яны праводзілі апытаньне: «Ці пайшлі б вы зноў на страйк за свае правы?» І атрымалі адмоўныя адказы. «Людзі аргумэнтавалі такім чынам: „Нас Мікалай ужо вадзіў, і мы нічога не дамагліся!“ Па вялікім рахунку, так. Не дамагліся падвышэньня заробку для ўсіх рабочых у СССР, ды яшчэ частка аршанскіх працаўнікоў трапіла пад рэпрэсіі пасьля страйку. Але ж трэба разумець: ня ў Воршы вырашаліся гэткія пытаньні! Затое людзі ўсё ж атрымалі змагарскі досьвед і адчулі, як гэта — быць свабодным чалавекам, адстойваць сваё!» — кажа Віктар Андрэеў. Ад аршанскіх мяшчанаў старэйшага веку можна пачуць і больш катэгарычныя адказы на пытаньне, ці памятаюць яны блякаду чыгункі і ці лічаць магчымым яе паўтарэньне. «Разумаў разваліў СССР, і ляснула ўся эканоміка, цяпер у нас стаяць заводы і няма дзе працаваць». «Пасьля той блякады людзі расчараваліся ў БНФ, бо „бээнэфаўцы“ падтрымалі страйк, а мы ім паверылі і нічога не дамагліся». «Гэта былі вельмі страшныя дні, калі спынялі цягнікі, бо на вакзале зьбіраўся натоўп, і ў ім былі ўзброеныя зладзюгі з „калашамі“ — Ворша ж „бандыцкі“ горад, на той час тут было тры турмы». «Навошта нам страйкі, калі мы й так добра жывем? Няма вайны, і ладна!» «Хто цяпер пойдзе страйкаваць? Мы ж усе на кантрактах, ледзь што ня так — і застанесься бяз працы. Таму людзі будуць маўчаць і цярпець, што зь імі ні рабі!» «Няма каму блякаваць чыгунку — амаль не засталося рабочае клясы. Заводы стаяць, рабочыя — хто ў Расеі працуе, хто сьпіўся». == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://www.youtube.com/watch?v=IzQEbm5wUfs дакумэнтальнай стужкі «Ворша 1991»] * [https://www.orsha.vitebsk-region.gov.by/be/naviny-rajona/item/26123-lepshyx-rabotnikau-arshanskaga-chygunachnaga-vuzla-uznagarodzili-u-gonar-150-goddzja-chygunachnyx-znosinau-22052 Узнагароды работнікаў Аршанскага чыгуначнага вузла]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{БЧ}} [[Катэгорыя:Ворша]] [[Катэгорыя:Беларуская чыгунка| ]] 0jfwyu8grtjlx4879l28vh3w42enei5 0 269633 2619161 2608948 2025-06-08T07:01:09Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619161 wikitext text/x-wiki {{Катастрофа | Назва = Выбух на ААТ „Сьветлагорскі цэлюлёзна-кардонны камбінат“ | Выява = | Апісаньне выявы = | Краіна = Беларусь | Месца = [[Шацілавічы]], [[Гомельская вобласьць]] | Тып = выбух | Прычына = | Дата = 7 чэрвеня 2023 | Час = паміж 15:30 і 15:40 ([[UTC+3]]) | Загінулі = 3 чалавекі | Параненыя = | Пацярпелі = 4 чалавекі | Зьніклі = | Шырата паўшар’е = паўночнае | Шырата градусаў = 52 | Шырата хвілінаў = 37 | Шырата сэкундаў = 00 | Даўгата паўшар’е = усходняе | Даўгата градусаў = 29 | Даўгата хвілінаў = 47 | Даўгата сэкундаў = 43 | Пазыцыя подпісу на мапе = зьверху | Водступ подпісу на мапе = | Commons = }} '''Выбух на ААТ „Сьветлагорскі цэлюлёзна-кардонны камбінат“''' — надзвычайнае здарэньне, што адбылося 7 чэрвеня 2023 году ў горадзе [[Шацілавічы]] (Гомельская вобласьць, Беларусь). == Храналёгія == 7 чэрвеня прыкладна а 15.30 ратавальнікі атрымалі паведамленьні пра ўспышку газапаветранай сумесі без наступнага гарэньня на тэрыторыі [[Сьветлагорскі цэлюлёзна-кардонны камбінат|Сьветлагорскага цэлюлёзна-кардоннага камбінату]] і выехалі на месца здарэньня, паведамілі ў МНС Беларусі<ref>[https://web.archive.org/web/20230607145211/http://sn.by/2023/06/07/na-svetlogorskom-ckk-chp/ На Светлогорском ЦКК произошло ЧП], Светлагорскія навіны, 7-06-2023</ref>. Выбух адбыўся на ўчастку выпаркі шкіпінару цэха рэгенэрацыі. У выніку былі пашкоджаны мэталічныя абшыўкі трох рэзэрвуараў і парушаная цэласнасьць аднаго з рэзэрвуараў, пашкоджаны будаўнічыя канструкцыі ўчастка і бліжэйшых будынкаў<ref>[https://web.archive.org/web/20230725230108/https://www.sckk.by/node/349 Заява кіраўніцтва Сьветлагорскага ЦКК], афіцыйны сайт ЦКК</ref>. «Выбух быў чутны ў суседняй з заводам вёсцы Якімава Слабада. Людзі папужаліся вельмі», — расказала сьведка выбуху<ref>[https://www.svaboda.org/a/32448879.html «Выбух быў, як бомба ўпала». На Сьветлагорскім цэлюлёзна-кардонным камбінаце ў выніку выбуху загінулі 3 чалавекі, 4 параненыя], Радыё Свабода, 7-06-2023</ref>. == Ахвяры == Міністэрства аховы здароўя паведаміла а 18.30, што вядома пра 4 пацярпелых (1985—1996 г.н.). Ва ўсіх дыягнаставаны паверхневыя раны галавы і паверхневыя апёкі рук. Мэдычная дапамога аказана брыгадамі хуткай дапамогі на месцы. Ад шпіталізацыі пацярпелыя адмовіліся. Праз некалькі гадзін МНС заявіла, што пошукава-выратавальных работ на месцы аварыі знойдзеныя парэшткі меркавана траіх чалавек<ref>[https://web.archive.org/web/20230609090450/https://bar24.by/2023/06/07/minimum-tri-cheloveka-pogibli-pri-vzryve-na-czellyulozno-kartonnom-kombinate-v-svetlogorske/ Мінімум тры чалавекі загінулі пры выбуху на цэлюлёзна-кардонным камбінаце ў Сьветлагорску], bar24.by, 7-06-2023</ref>. Разбор завалаў і пошукавыя работы працягваюцца. === Сьпіс загінулых === * Алег Кацуба * Віктар Раманькоў * Міхаіл Шаціца == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Катастрофы ў Беларусі}} [[Катэгорыя:Тэхнагенныя катастрофы ў Беларусі]] [[Катэгорыя:Катастрофы 2023 году]] [[Катэгорыя:Падзеі 7 чэрвеня]] [[Катэгорыя:Гісторыя Шацілавічаў]] 7rafbfl260eio4j4x5v7kmfsot67xzq 14 269917 2618942 2618855 2025-06-07T14:48:46Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2618942 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле дзесяцігодзьдзяў|Арганізацыі, заснаваныя ў|1900|}} {{Тэма паводле дзесяцігодзьдзяў|Арганізацыі, заснаваныя ў|1900|}} [[Катэгорыя:Арганізацыі паводле дзесяцігодзьдзяў заснаваньня|1900-я]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1900-я гады]] [[Катэгорыя:Арганізацыі, заснаваныя ў XX стагодзьдзі|00-я]] 68d1b5424ktevxe28btkejx3zhmmkil 0 271469 2619039 2596480 2025-06-07T17:39:37Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619039 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} [[Файл:Jean Joseph Weerts - Pour l'Humanité, pour la Patrie - PPP3782 - Musée des Beaux-Arts de la ville de Paris.jpg|значак|Карціна [[Жан-Жазэф Вэртс|Жан-Жазэфа Вэртса]] ''За чалавецтва, за бацькаўшчыну'' (1883).]] '''{{Праслухаць|Be-бацькаўшчына.ogg|Ба́цькаўшчына}}''', '''{{Праслухаць|Be-айчына.ogg|Айчы́на}}''' — філязофскае паняцьце, якое азначае краіну паходжаньня пэўнага [[народ]]у, а ў вузейшым сэнсе — родны край, месца нараджэньня [[Чалавек|асобы]] або [[Радавод|месца паходжаньня ейных продкаў]], [[Сям’я|сям’і]] (малая радзіма). Часта паняцьце ''бацькаўшчына'' таксама мае эмацыйны падтэкст, які падразумявае, што асоба адчувае да бацькаўшчыны асаблівае, сакральнае пачуцьцё, якое злучае любоў і адчуваньне [[патрыятызм]]у. У такім разе на [[Пісьмо|пісьме]] гэта пазначаецца напісаньнем зь [[Вялікая літара|вялікай літары]]: «Бацькаўшчына, Айчына». Тэрмін «бацькаўшчына» ня ёсьць юрыдычным паняцьцем, а адносіцца выключна да чалавечых [[Пачуцьцё|пачуцьцяў]]. У праве выкарыстоўваюцца тэрміны [[нацыянальнасьць]] і [[грамадзянства]], а таксама [[месца нараджэньня]], [[месца пражываньня]] і [[месца рэгістрацыі]]. == Этымалёгія == Паняцьце «бацькаўшчына» («зямля бацькоў» ад [[бацькі]]) шырока распаўсюджанае ў [[Індаэўрапейскія мовы|індаэўрапейскіях мовах]]: беларускае слова сэмантычна адпавядае словам у шматлікіх іншых славянскіх мовах ({{Мова-pl|ojczyzna}}, {{Мова-ru|отечество}}, {{Мова-uk|батьківщина}}; таксама ў раманскіх мовах вытворным ад {{Мова-la|patria|скарочана}} (адкуль паходзіць тэрмін [[патрыятызм]]), а ў германскіх яму адпавядаюць {{Мова-en|fatherland|скарочана}} й {{Мова-de|Vaterland|скарочана}}). У шэрагу моваў існуюць таксама сынонімы, утвораныя ад слова «[[маці]]» ({{Мова-en|motherland}}, {{Мова-tr|anavatan}}) або са значэньнем «родныя, свае мясьціны» ({{Мова-en|homeland|скарочана}}, {{Мова-de|Heimat|скарочана}}, {{Мова-hr|domovina|скарочана}}, {{Мова-sv|fosterland(et)|скарочана}} і да т. п.). == Мінуўшчына == У [[Другая сусьветная вайна|даваенным]] [[СССР|Савецкім Саюзе]] слова «Бацькаўшчына» ({{Мова-ru|отечество|скарочана}}) было непажаданым, бо атаясамлівала з «царом-бацькам». Пасьля {{Не перакладзена|Прамова Сталіна па радыё 3 ліпеня 1941 году|прамовы|d|Q4129660}} Восіпа Сталіна 3 ліпеня 1941 року «бацькаўшчына» і «радзіма» сталі выкарыстоўвацца нароўні<ref name="rodoman">''Б. Б. Родоман'' [https://proza.ru/2020/02/03/975? Образы Государства, внедряемые в массовое сознание] // Сайт Проза.ру, 2020 — см. п. 1.4.</ref>. У [[Трэці райх|нацысцкай Нямеччыне]] слова Vaterland 'айчына, зямля бацькоў' (у адрозьненьне ад Heimat 'радзіма') шырока выкарыстоўвалася ў прапагандзе, а пазьней і ў контрапрапагандзе хаўрусьнікаў. У кнізе Адольфа Гітлера «[[Mein Kampf]]» такія словы, як нацыя, народ, мараль, закон, вайна, ворагі, ахвяра, крывя, сьмерць фігуруюць побач з «Бацькаўшчынай», а не «Радзімай»<ref name="ignatova">''Е. М. Игнатова'' [https://pandia.ru/393621/? Концепт «Родина» в идеологическом дискурсе]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} (на материале немецкой политической пропаганды 20-40-х гг. ХХ в.) // Автореф. дисс. к. филол. н., Институт языкознания РАН, М., 2008.</ref>. У выніку само слова Vaterland, а нават і адпаведнае ангельскае ''fatherland'' атрымала нацысцкія канатацыі, і пасьля Другой сусьветнай вайны ў ангельскай мове ў нэўтральным кантэксьце пераважна ўжываецца слова ''homeland''. У нямецкай жа мове такога ня сталася, і слова Vaterland двойчы згаданае ў сучасным [[Гімн Нямеччыны|гімне Нямеччыны]]. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * [https://archive.org/stream/etnoderzhavoznavstvo#page/n21/mode/2up Батьківщина] // Мала енциклопедія етнодержавознавства / Інститут держави і права ім. В. М. Корецького НАН України, Упорядник Юрій Іванович Римаренко [та ін.]. — Київ: Генеза, : Довіра, 1996. — 942 с — С. 21—22. {{Бібліяінфармацыя}} [[Катэгорыя:Патрыятызм]] [[Катэгорыя:Сацыяльная філязофія]] [[Катэгорыя:Этналёгія]] [[Катэгорыя:Палітычная геаграфія]] b6ji3shhgth898w8xf7et3pknsjd8j5 14 271702 2618936 2418112 2025-06-07T14:45:39Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2618936 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле дзесяцігодзьдзяў|Арганізацыі, заснаваныя ў|2010|}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:2010-я}} [[Катэгорыя:Арганізацыі паводле дзесяцігодзьдзяў заснаваньня]] [[Катэгорыя:Арганізацыі, заснаваныя ў XXI стагодзьдзі]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 2010-я гады|Арганізацыі]] 5jb4r1ez9psi4f22t5ghnzx2oubf53v 0 272139 2619062 2599122 2025-06-07T18:32:50Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619062 wikitext text/x-wiki {{Двухбаковыя стасункі |назва = Беларуска-іранскія дачыненьні |краіна1 = Беларусь |краіна2 = Іран |выява = Belarus Iran Locator.png |колер1 = green |колер2 = orange |амбасада1 = [https://iran.mfa.gov.by/be/ Амбасада Беларусі<br>ў Іране] |амбасадар1 = [[Зьміцер Кальцоў]] |амбасада2 = [https://belarus.mfa.gov.ir/ Амбасада Ірану<br>ў Беларусі] |амбасадар2 = [[Алірэза Санеі]] }} '''Беларуска-іранскія дачыненьні''' — двухбаковыя [[міжнародныя дачыненьні]] між [[Беларусь]]сю і [[Іран]]ам. На 2023 год [[Амбасада Беларусі ў Іране]] месьцілася на поўнач ад [[Тэгеран]]у ў мікрараёне [[Зафаранье]] (ваколіца [[Таджрыш]], [[Шэміранcкая акруга]]) па завулку Азара, д. 1. Амбасада працавала зь нядзелі па чацьвер а 9:00—13:00 і 14:00—18:00<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Адрас і часы працы Пасольства Беларусі ў Іране|спасылка=https://iran.mfa.gov.by/be/embassy/address/|выдавец=Амбасада Беларусі ў Іране|дата публікацыі=2023|дата доступу=2 жніўня 2023}}</ref>. Консульскі збор за выдачу беларускай візы складаў 60 эўра<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Cтаўкі консульскіх збораў|спасылка=https://belarusfacts.by/be/belarus/consul/issues/cost/|выдавец=Беларусь, факты|дата публікацыі=2023|дата доступу=2 жніўня 2023}}</ref>. [[Амбасада Ірану ў Беларусі]] знаходзілася ў [[Цэнтральны раён (Менск)|Цэнтральным раёне]] Менску па [[Старавіленскі тракт|Старавіленскім тракце]], д. 41А<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Дыпляматычны даведнік|спасылка=https://mfa.gov.by/kcfinder/upload/files/SGP/23.07.10_handbook.pdf|выдавец=[[Міністэрства замежных справаў Беларусі]]|дата публікацыі=ліпень 2023|дата доступу=2 жніўня 2023}}</ref>. Афармленьне турыстычнай [[Віза|візы]] каштавала 15 [[эўра]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Консульскі аддзел|спасылка=https://belarus.mfa.gov.ir/ru/generalcategoryservices/10473|выдавец=[[Амбасада Ірану ў Беларусі]]|мова=ru|дата публікацыі=ліпень 2023|дата доступу=2 жніўня 2023}}</ref>. == Гандаль == У 2021 годзе беларуса-іранскі гандаль павялічыўся да больш як 30 млн даляраў, зь якіх каля 20 млн $ складаў увоз у Беларусь. Разам з тым, у 2015—2019 гады перад [[Пандэмія каронавіруснай інфэкцыі (2019)|каронавіруснай пандэміяй]] узаемны гандаль перавышаў 40 млн $, хоць пасьля дасягненьня 150 млн $ у 2017 годзе ўстойліва памяншаўся<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Гандлёва-эканамічныя адносіны|спасылка=https://iran.mfa.gov.by/be/bilateral_relations/economic/|выдавец=[[Амбасада Беларусі ў Іране]]|дата публікацыі=2023|дата доступу=2 жніўня 2023}}</ref>. Па выніках 2022 год двухбаковы гандаль патроіўся да 100 млн даляраў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Чаму візыт Лукашэнкі ў Тэгеран называюць пераломным момантам|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20230312/1678626296-sustrecha-alyaksandra-lukashenki-i-ebrahima-raisi-prahodzic-u-tegerane|выдавец=Газэта «[[Зьвязда]]»|дата публікацыі=13 сакавіка 2023|дата доступу=2 жніўня 2023}}</ref>. == Культура == 14 ліпеня 1995 году прадстаўнікі ўрадаў Беларусі і Ірану падпісалі Мэмарандум аб узаемаразуменьні і супрацоўніцтве ў галіне культуры, навукі, адукацыі, спорту і турызму. У 2003 годзе Дні культуры Беларусі ў Іране, у рамках якіх зладзілі прагляд беларускіх фільмаў. Таксама выступілі беларускія сьпевакі [[Уладзімер Громаў|Ўладзімер Громаў]] і [[Якаў Навуменка]]. У 2005, 2010 і 2011 гадох прайшлі Дні культуры Ірану ў Беларусі, падчас якіх Беларусь наведалі каля 100 іранскіх дзеячоў культуры: майстры [[дыван]]оў, акторы, танцоры, краўцы народных строяў, [[Каліграфія|каліграфы]] і майстры [[Пантаміма|пантамімы]]. 16 чэрвеня 2019 году ўзнагародзілі пераможцаў 1-га беларуска-іранскага конкурсу мастацкіх [[пераклад]]аў «Літаратурны мост», якія атрымалі магчымасьць наведаць Беларусь. Агулам 30 іранскіх студэнтаў пераклалі вершы беларускіх пісьменьнікаў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Культурнае супрацоўніцтва|спасылка=https://iran.mfa.gov.by/be/bilateral_relations/cultural/|выдавец=Амбасада Беларусі ў Іране|дата публікацыі=2023|дата доступу=2 жніўня 2023}}</ref>. [[Дзяржаўны камітэт па навуцы і тэхналёгіях Беларусі]] і [[Міністэрства навукі, дасьледаваньняў і тэхналёгіяў Ірану]] заключылі Мэмарандум аб узаемаразуменьні ў навукова-тэхнічнай супрацы. На пачатак 2020 году ва ўнівэрсытэтах Беларусі навучалася каля 1000 іранскіх [[студэнт]]аў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Навукова-тэхнічнае супрацоўніцтва|спасылка=https://iran.mfa.gov.by/be/bilateral_relations/scientific/|выдавец=Амбасада Беларусі ў Іране|дата публікацыі=2023|дата доступу=2 жніўня 2023}}</ref>. == Мінуўшчына == 18 сакавіка 1993 году ўрады Беларусі і Ірану ўсталявалі [[дыпляматычныя дачыненьні]]. 8 сакавіка 1998 году адчынілася [[Амбасада Беларусі ў Іране]]<ref name="а"/>. 20 верасьня 1996 годзе [[Кабінэт міністраў Беларусі]] ўхваліў Пастанову № 621 «Аб адкрыцьці Гандлёвага прадстаўніцтва Рэспублікі Беларусь у Ісламскай Рэспубліцы Іран», якое адкрылі 23 траўня 1997 году. 5 сьнежня 1997 году Савет міністраў Беларусі зацьвердзіў Пастанову № 1608 «Аб пераўтварэньні Гандлёвага прадстаўніцтва Рэспублікі Беларусь у Ісламскай Рэспубліцы Іран у Амбасаду Рэспублікі Беларусь у Ісламскай Рэспубліцы Іран»<ref name="б">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Гісторыя Пасольства Беларусі ў Іране|спасылка=https://iran.mfa.gov.by/be/embassy/history/|выдавец=Амбасада Беларусі ў Іране|дата публікацыі=2023|дата доступу=2 жніўня 2023}}</ref>. 8 сакавіка 1998 году [[Амбасада Беларусі ў Іране|Амбасаду Беларусі ў Іране]] адчынілі ў ходзе першага візыту [[Прэзыдэнт Беларусі|прэзыдэнта Беларусі]] [[Аляксандар Лукашэнка|Алякандра Лукашэнкі]] ў Іран. У лютым 2001 году запрацавала [[Амбасада Ірану ў Беларусі]]. У 2004 годзе першы візыт у Беларусі ажыцьцявіў прэзыдэнт Ірану [[Махамад Хатамі]]. У 2006 годзе А. Лукашэнка паўторна наведаў Іран. У 2007 годзе Беларусь наведваў іранскі прэзыдэнт [[Махмуд Ахмадзінэжад]]<ref name="а">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Палітычнае супрацоўніцтва|спасылка=https://iran.mfa.gov.by/be/bilateral_relations/political/|выдавец=Амбасада Беларусі ў Іране|дата публікацыі=2023|дата доступу=2 жніўня 2023}}</ref>. 16 красавіка 2014 году А. Лукашэнка сустрэўся са старшынём [[Сход ісламскай рады Ірану|Сходу ісламскай рады Ірану]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Алі Ларыджані||be}}<ref>{{Артыкул|аўтар=Валяр'ян Шкленьнік.|загаловак=Напрацаваны вопыт і новая атмасфэра|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20140417/1397690423-napracavany-vopyt-i-novaya-atmasfera|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=17 красавіка 2014|нумар=[https://zviazda.by/be/number/71-27681 71 (27681)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2014/04/ZV_20140417_02.pdf 2]|issn=1990-763x}}</ref>. У лютым і жніўні 2017 году старшыня [[Савет Рэспублікі Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь|Савету Рэспублікі]] Нацсходу Беларусі [[Міхаіл Мясьніковіч]] правёў афіцыйныя візыты ў Іран. 6—8 верасьня 2018 году Беларусь паўторна наведаў старшыня Сходу ісламскай рады Ірану Алі Ларыджані. 5 жніўня 2021 году ў Тэгеране старшыня [[Палата прадстаўнікоў Беларусі|Палаты прадстаўнікоў Беларусі]] [[Уладзімер Андрэйчанка|Ўладзімер Андрэйчанка]] сустрэўся зь іранскім прэзыдэнтам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ібрагім Раісі|Ібрагімам Раісі|be}} і старшынём Сходу ісламскай рады [[Махамад-Багер Галібаф|Махамадам-Багерам Галібафам]]<ref name="а"/>. 26—27 кастрычніка 2022 году міністар замежных справаў Беларусі [[Уладзімер Макей|Ўладзімер Макей]] наведаў Іран з афіцыйным візытам, дзе правёў перамовы зь іранскім міністрам замежных справаў [[Хасэйн Абдалахіян|Хасэйнам Абдалахіянам]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Аб чым дамаўляюцца Беларусь і Іран|спасылка=https://blr.belta.by/politics/view/ab-chym-damauljajutstsa-belarus-i-iran-padrabjaznastsi-vizitu-makeja-u-tegeran-121143-2022/|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=28 кастрычніка 2022|дата доступу=2 жніўня 2023}}</ref>. 22—23 лістапада 2022 году старшыня ўраду Беларусі [[Раман Галоўчанка]] наведаў Іран, дзе сустрэўся зь 1-м намесьнікам прэзыдэнта Ірану<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Галоўчанка: пазыцыі Беларусі і Ірана супадаюць па ўсім коле пытаньняў эканамічнага парадку дня|спасылка=https://blr.belta.by/economics/view/galouchanka-pazitsyi-belarusi-i-irana-supadajuts-pa-usim-kole-pytannjau-ekanamichnaga-paradku-dnja-121953-2022/|выдавец=[[БелТА]]|дата публікацыі=23 лістапада 2023|дата доступу=2 жніўня 2023}}</ref>. 12—13 сакавіка 2023 году ў Тэгеране А. Лукашэнка правёў перамовы зь іранскім прэзыдэнтам Ібрагімам Раісі. Па выніках гэтага візыту падпісалі 8 пагадненьняў<ref>{{Навіна|аўтар=[[БелТА]]|загаловак=Пасол Ірана ў Беларусі: дамоўленасьці кіраўнікоў дзяржаў дадуць магчымасьць павялічыць гандаль у некалькі разоў|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20230320/1679301051-pasol-irana-u-belarusi-damoulenasci-kiraunikou-dzyarzhau-daduc-magchymasc|выдавец=Газэта «Зьвязда»|дата публікацыі=20 сакавіка 2023|дата доступу=2 жніўня 2023}}</ref>. 31 ліпеня 2023 году [[Міністэрства абароны Беларусі|міністар абароны Беларусі]] [[Віктар Хрэнін]] ажыцьцявіў афіцыйны візыт у Іран, дзе сустрэўся зь [[Міністэрства абароны Ірану|міністрам абароны і падтрымкі Ўзброеных сілаў Ірану]] [[Махамад Ашціяні|Махамада Ашціяні]]. У ходзе візыту міністры падпісалі Мэмарандум аб узаемаразуменьні ў вайсковай супрацы<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Кіраўнікі ваенных ведамстваў Беларусі і Ірана падпісалі Мэмарандум аб ваенным супрацоўніцтве|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20230731/1690808770-kirauniki-vaennyh-vedamstvau-belarusi-i-irana-padpisali-memarandum-ab|выдавец=Газэта «[[Зьвязда]]»|дата публікацыі=31 ліпеня 2023|дата доступу=2 жніўня 2023}}</ref>. === Беларускія амбасадары === * [[Леанід Рачкоў]] (1998—2008) * [[Віктар Рыбак]] (2008—2016) * [[Юры Лазарчык]] (ліпень 2016 — 2021)<ref name="б"/> * [[Зьміцер Кальцоў]] (зь 2021 году)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Пасол|спасылка=https://iran.mfa.gov.by/be/embassy/ambassador/|выдавец=Амбасада Беларусі ў Іране|дата публікацыі=2023|дата доступу=2 жніўня 2023}}</ref> === Іранскія амбасадары === * [[Махамад Сабуры]] (да сьнежня 2016 году)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Узровень беларуска-іранскага супрацоўніцтва неабходна значна павысіць|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20161215/1481820991-uzroven-belaruska-iranskaga-supracounictva-neabhodna-znachna-pavysic|выдавец=Газэта «[[Зьвязда]]»|дата публікацыі=16 сьнежня 2016|дата доступу=2 жніўня 2023}}</ref> * [[Мастафа Авейсі]] (2017—2019)<ref>{{Артыкул|аўтар=Вераніка Пуставіт.|загаловак=Ад палітыкі да рыбалоўства|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20171024/1508853957-mihail-myasnikovich-pravyou-sustrechu-z-paslom-irana|выданьне=Мясцовае самакіраваньне|год=25 кастрычніка 2017|нумар=40 (424)|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/25kas-10_optim.pdf 2]}}</ref> * [[Саід Яры]] (29 студзеня 2020 — 2022)<ref>{{Артыкул|аўтар=[[Мікола Берлеж]].|загаловак=«Шукаць пункты судакрананьня»|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20210208/1612800228-pasol-irana-u-belarusi-ekanamichnyya-i-gandlyovyya-magchymasci-irana-i|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=9 лютага 2021|нумар=[https://zviazda.by/be/number/177-29546 177 (29546)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/9lut-2021-8.pdf 8]|issn=1990-763x}}</ref> * [[Алірэза Санеі]] (з 21 сакавіка 2023 году)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=У Менск прыбыў новы пасол Ірана|спасылка=https://blr.belta.by/politics/view/u-minsk-prybyu-novy-pasol-irana-126159-2023/|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=21 сакавіка 2023|дата доступу=2 жніўня 2023}}</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Звароты грамадзян|спасылка=https://iran.mfa.gov.by/be/feedback/|выдавец=Амбасада Беларусі ў Іране|дата публікацыі=2023|дата доступу=2 жніўня 2023}} ** [https://web.archive.org/web/20230802184658/https://iran.mfa.gov.by/be/embassy/news/ Навіны] * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Навіны|спасылка=https://belarus.mfa.gov.ir/ru/newsarchive|выдавец=Амбасада Ірану ў Беларусі|мова=ru|дата публікацыі=2 жніўня 2023|дата доступу=2 жніўня 2023}} {{Накід}} {{Амбасадары Беларусі ў Іране}} {{Міжнародныя стасункі Беларусі}} [[Катэгорыя:Двухбаковыя стасункі Беларусі]] [[Катэгорыя:Іранская палітыка]] 5k68z6d57utqpm3y7nmot9wpdnlxj7z 0 273439 2618979 2466599 2025-06-07T15:57:59Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2618979 wikitext text/x-wiki {{Фільм |назва = Ворша 1991 |арыгназва = |выява = |памер = |подпіс = Плякат |рэжысэр = [[Віктар Трацьцякоў]]. |прадусар = [[Паліна Сьцепаненка]]. |сцэнарыст = [[Віктар Трацьцякоў]]. |дыктар = |ролі = [[Алесь Шутаў]]<br />Васіль Леўчанкаў<br />Ігар Грышанаў<br />інш. |кампазытар = |апэратар = |мантаж = |вытворчасьць = |дата = 26 красавіка 2016 году |час = 28 хвілін |мова = [[Беларуская мова|беларусская]]<br />[[Расейская мова|расейская]] |краіна = {{Сьцяг БНР}}[[Беларусь]] |бюджэт = |прыбытак = |папярэдні = |наступны = }} '''Ворша 1991'''<ref>[https://vytoki.net/?news=00022264 Карціна Ворша 1991]</ref> — беларускі фільм пра падзеі, якія адбыліся ў [[Ворша|Воршы]] з 1 па 26 красавіка 1991 году. == Сюжэт == Васіль Леўчанкаў — адзін з герояў дакумэнтальнай стужкі «[[Ворша 1991]]», створанай [[рэжысэр]]ам Віктарам Трацьцяковым і літаратаркай Палінай Сьцепаненкай, кіраўніцай грамадзкай арганізацыі «Цэнтар дасьледаваньняў грамадзянскай супольнасьці Беларусі». Перад здыкамі яны некалькі месяцаў шукалі і апытвалі сьведак тагачасных падзеяў. Шукалі праз сваіх знаёмых і з дапамогаю [[Сацыяльная сетка|сацыяльных сетак]]. Галоўнае месца ў карціне — падзеі з 25 па 26 красавіка 1991 году ў Воршы, дзе мяшчане места Ворша захапілі [[Аршанскі чыгуначны вузел|чыгунку]]. == Выпуск == Прэм’ера фільму і прэзэнтацыя выставы дакумэнтальных фатаздымкаў адбылася ў Воршы 26 красавіка 2016 году падчас публічнай дыскусіі «Блякада чыгункі ў Воршы — што гэта было?», арганізаванай мясцовымі актывістамі. Найперш гэта была падзея для саміх удзельнікаў чыгуначнага страйку, якіх удалося адшукаць праз знаёмых або [[Сацыяльная сетка|сацыяльныя сеткі]]. Вядома, ня ўсе зь іх сталі пасьля грамадзкімі лідэрамі, як, да прыкладу, актывісты незалежных прафсаюзаў Віктар Андрэеў ці Васіль Леўчанкаў, або Ігар Грышанаў, стараста вёскі [[Стаўры]], вядомы ў Аршанскім раёне сваімі ініцыятывамі. Для фотавыставы Ігар Грышанаў падабраў шмат [[Фатаграфія|здымкаў]] з асабістага архіву. Калісьці іх было каля 300, і пасьля завяршэньня страйку ён вырашыў зладзіць фотавыставу пра блякаду чыгункі ў сябе на рабоце, ў аўтапарку. Тады ледзьве не дайшло да звальненьня, бо пану такі чын дужа не спадабаўся. У спадара Грышанава з тых часоў засталося шмат знаёмых. Аднак большасьць зь іх катэгарычна адмовіліся здымацца для фільму «Ворша 1991», баючыся наступстваў ад ўладаў. «Вар’ят і жулік», «найпрыгажэйшы мужчына, і ўсе жанчыны за ім беглі навыперадкі» Зьбіральніца сьведчаньняў відавочцаў Паліна Сьцепаненка: «Я шмат працавала са зборам дакумэнтаў, інтэрвію, размаўляла зь людзьмі, якія мелі дачыненьне ў тым ліку і да трагічных сытуацыяў. Але мяне дужа, аж да сьлёз, закранула менавіта гэтая гісторыя — пра аршанскіх рабочых. Пра людзей, якія былі свабодныя, якія хацелі самі вырашаць свой лёс і якіх спляжылі за гэтыя 25 гадоў пасьля таго выхаду на рэйкі. Так, гэта была супярэчлівая зьява, і цяжка сказаць, чаго страйкоўцы дасягнулі. Аднак гэта былі людзі, якія хацелі жыць зусім іншым жыцьцём. Але ў 1994 годзе падзеі пайшлі так, як яны пайшлі… І тыя самыя людзі — цікавыя, разумныя, харызматычныя — маглі б жыць зусім у іншай краіне, і зусім ня так, як жывуць, на жаль, цяпер»<ref>[https://web.archive.org/web/20230830140722/https://www.racyja.com/palityka/25-yya-ugodki-blakady-chygunki-u-vorshy-lyud/ Радыё рацыя]</ref>. «Цэнтар дасьледаваньняў грамадзянскай супольнасьці Беларусі» мае намер выдаць кнігу пра аршанскую блякаду чыгункі ў красавіку 1991 году. Кніга будзе складацца з успамінаў удзельнікаў. == Глядзіце таксама == * [[БНР 101. Вялікі канцэрт у Горадні]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://vytoki.net/?news=00022264 Фільм] * [https://orsha.eu/bel/%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D1%96%D0%BD%D1%8B/%D0%BE%D1%80%D1%88%D0%B0?page=211 Фільм на старонцы Воршы] * [https://vytoki.net/?news=00022253 Выстава з-за выпуску фільму Ворша 1991] * [https://www.youtube.com/watch?v=IzQEbm5wUfs Фільм на Ютубе] [[Катэгорыя:Фільмы беларускіх рэжысэраў]] [[Катэгорыя:Беларускія дакумэнтальныя фільмы]] [[Катэгорыя:Беларускія гістарычныя фільмы]] [[Катэгорыя:Дакумэнтальныя гістарычныя фільмы]] [[Катэгорыя:Незалежныя беларускія фільмы]] [[Катэгорыя:Беларускія кароткамэтражныя фільмы]] [[Катэгорыя:Фільмы пра ўспаміны]] [[Катэгорыя:Фільмы пра спэцслужбы]] [[Катэгорыя:Фільмы пра камунізм]] [[Катэгорыя:Беларускія фільмы 2016 году]] 3q996fomr5surkdape9ioavzvoksbhc 2619019 2618979 2025-06-07T17:11:30Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619019 wikitext text/x-wiki {{Фільм |назва = Ворша 1991 |арыгназва = |выява = |памер = |подпіс = Плякат |рэжысэр = [[Віктар Трацьцякоў]]. |прадусар = [[Паліна Сьцепаненка]]. |сцэнарыст = [[Віктар Трацьцякоў]]. |дыктар = |ролі = [[Алесь Шутаў]]<br />Васіль Леўчанкаў<br />Ігар Грышанаў<br />інш. |кампазытар = |апэратар = |мантаж = |вытворчасьць = |дата = 26 красавіка 2016 году |час = 28 хвілін |мова = [[Беларуская мова|беларусская]]<br />[[Расейская мова|расейская]] |краіна = {{Сьцяг БНР}}[[Беларусь]] |бюджэт = |прыбытак = |папярэдні = |наступны = }} '''Ворша 1991'''<ref>[https://vytoki.net/?news=00022264 Карціна Ворша 1991]</ref> — беларускі фільм пра падзеі, якія адбыліся ў [[Ворша|Воршы]] з 1 па 26 красавіка 1991 году. == Сюжэт == Васіль Леўчанкаў — адзін з герояў дакумэнтальнай стужкі «[[Ворша 1991]]», створанай [[рэжысэр]]ам Віктарам Трацьцяковым і літаратаркай Палінай Сьцепаненкай, кіраўніцай грамадзкай арганізацыі «Цэнтар дасьледаваньняў грамадзянскай супольнасьці Беларусі». Перад здыкамі яны некалькі месяцаў шукалі і апытвалі сьведак тагачасных падзеяў. Шукалі праз сваіх знаёмых і з дапамогаю [[Сацыяльная сетка|сацыяльных сетак]]. Галоўнае месца ў карціне — падзеі з 25 па 26 красавіка 1991 году ў Воршы, дзе мяшчане места Ворша захапілі [[Аршанскі чыгуначны вузел|чыгунку]]. == Выпуск == Прэм’ера фільму і прэзэнтацыя выставы дакумэнтальных фатаздымкаў адбылася ў Воршы 26 красавіка 2016 году падчас публічнай дыскусіі «Блякада чыгункі ў Воршы — што гэта было?», арганізаванай мясцовымі актывістамі. Найперш гэта была падзея для саміх удзельнікаў чыгуначнага страйку, якіх удалося адшукаць праз знаёмых або [[Сацыяльная сетка|сацыяльныя сеткі]]. Вядома, ня ўсе зь іх сталі пасьля грамадзкімі лідэрамі, як, да прыкладу, актывісты незалежных прафсаюзаў Віктар Андрэеў ці Васіль Леўчанкаў, або Ігар Грышанаў, стараста вёскі [[Стаўры]], вядомы ў Аршанскім раёне сваімі ініцыятывамі. Для фотавыставы Ігар Грышанаў падабраў шмат [[Фатаграфія|здымкаў]] з асабістага архіву. Калісьці іх было каля 300, і пасьля завяршэньня страйку ён вырашыў зладзіць фотавыставу пра блякаду чыгункі ў сябе на рабоце, ў аўтапарку. Тады ледзьве не дайшло да звальненьня, бо пану такі чын дужа не спадабаўся. У спадара Грышанава з тых часоў засталося шмат знаёмых. Аднак большасьць зь іх катэгарычна адмовіліся здымацца для фільму «Ворша 1991», баючыся наступстваў ад ўладаў. «Вар’ят і жулік», «найпрыгажэйшы мужчына, і ўсе жанчыны за ім беглі навыперадкі» Зьбіральніца сьведчаньняў відавочцаў Паліна Сьцепаненка: «Я шмат працавала са зборам дакумэнтаў, інтэрвію, размаўляла зь людзьмі, якія мелі дачыненьне ў тым ліку і да трагічных сытуацыяў. Але мяне дужа, аж да сьлёз, закранула менавіта гэтая гісторыя — пра аршанскіх рабочых. Пра людзей, якія былі свабодныя, якія хацелі самі вырашаць свой лёс і якіх спляжылі за гэтыя 25 гадоў пасьля таго выхаду на рэйкі. Так, гэта была супярэчлівая зьява, і цяжка сказаць, чаго страйкоўцы дасягнулі. Аднак гэта былі людзі, якія хацелі жыць зусім іншым жыцьцём. Але ў 1994 годзе падзеі пайшлі так, як яны пайшлі… І тыя самыя людзі — цікавыя, разумныя, харызматычныя — маглі б жыць зусім у іншай краіне, і зусім ня так, як жывуць, на жаль, цяпер»<ref>[https://web.archive.org/web/20230830140722/https://www.racyja.com/palityka/25-yya-ugodki-blakady-chygunki-u-vorshy-lyud/ Радыё рацыя]</ref>. «Цэнтар дасьледаваньняў грамадзянскай супольнасьці Беларусі» мае намер выдаць кнігу пра аршанскую блякаду чыгункі ў красавіку 1991 году. Кніга будзе складацца з успамінаў удзельнікаў. == Глядзіце таксама == * [[БНР 101. Вялікі канцэрт у Горадні]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://vytoki.net/?news=00022264 Фільм] * [https://orsha.eu/bel/%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D1%96%D0%BD%D1%8B/%D0%BE%D1%80%D1%88%D0%B0?page=211 Фільм на старонцы Воршы] * [https://vytoki.net/?news=00022253 Выстава з-за выпуску фільму Ворша 1991] * [https://www.youtube.com/watch?v=IzQEbm5wUfs Фільм на Ютубе] [[Катэгорыя:Фільмы беларускіх рэжысэраў]] [[Катэгорыя:Беларускія дакумэнтальныя фільмы]] [[Катэгорыя:Беларускія гістарычныя фільмы]] [[Катэгорыя:Дакумэнтальныя гістарычныя фільмы]] [[Катэгорыя:Незалежныя беларускія фільмы]] [[Катэгорыя:Беларускія кароткамэтражныя фільмы]] [[Катэгорыя:Фільмы пра ўспаміны]] [[Катэгорыя:Фільмы пра спэцслужбы]] [[Катэгорыя:Фільмы пра камунізм]] [[Катэгорыя:Беларускія фільмы 2016 году]] [[Катэгорыя:Фільмы, зьнятыя ў Беларусі]] [[Катэгорыя:Фільмы, зьнятыя ў Воршы]] mdn8fw2fxz7iizg5xo4jo1us0tjer8m 0 273854 2618970 2616255 2025-06-07T15:30:27Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618970 wikitext text/x-wiki {{Комплексная навука | Іншая_назва = Экзабіялёгія<br>Ксэналёгія | Выява = DNA Overview.png | Памер_выявы = 155 | Подпіс да выявы = [[Нуклійныя кісьлі]] могуць зьяўляцца не адзінымі біямалекуламі, здольнымі несьці жыцьцёвую інфармацыю<ref name="AstroDNA">{{cite web|url=http://www.astrobio.net/news/article2168.html|title=Launching the Alien Debates (part 1 of 7)|accesdate=2008-10-20|date=December 8.2006|worc=Astrobiology Magazine|publisher=NASA|deadlinc=404|archiveurl=http://web.archive.org/20070929093365/www.astrobio.net/news/article2168.html|archivedate=2007-09-29}}</ref>. | Тэма = паходжаньне, [[эвалюцыя]] й распаўсюджаньне [[жыцьцё|жыцьця]] ў [[Сусьвет|Сусьвеце]] | Прадмет_вывучэньня = магчымасьць існаваньня жыцьця на іншых [[плянэта]]х | Пэрыяд_заснаваньня = XX стагодзьдзе | Асноўныя_кірункі = | Дапаможныя_дысцыпліны = абапіраецца на навуковыя дасягненьні ў галіне [[Фізыка|фізыкі]], [[Астраномія|астраноміі]], [[Біялёгія|біялёгіі]], [[Экалёгія|экалёгіі]], [[Плянэталёгія|плянэталёгіі]], [[Геаграфія|геаграфіі]] й [[Геалёгія|геалёгіі]] | Цэнтры_дасьледаваньняў = | Значныя_навукоўцы = | Вікісховішча = Astrobiology }} '''Астрабіялёгія''', таксама '''экзабіялёгія''', '''ксэналёгія'''&nbsp;— [[навука]], прадметам якой зьяўляецца вывучэньне паходжаньня, [[Эвалюцыя|эвалюцыі]] й распаўсюджаньня [[Жыцьцё|жыцьця]] ў [[Сусьвет|Сусьвеце]]. Астрабіялёгія абапіраецца на навуковыя дасягненьні ў галіне [[Фізыка|фізыкі]], [[Астраномія|астраноміі]], [[Біялёгія|біялёгіі]], [[Экалёгія|экалёгіі]], [[Плянэталёгія|плянэталёгіі]], [[Геаграфія|геаграфіі]] й [[Геалёгія|геалёгіі]] для вывучэньня магчымасьці існаваньня жыцьця на іншых [[плянэта]]х<ref>[http://www.itwire.com.au/content/view/11647/1066/ iTWire&nbsp;— Sciencist will look for alien life, but Where and How?]</ref><ref>{{cite book |title=The life and death of planeth Earth |last=Ward |first=P. D |authorlinc= |coauthors=Brownlee, D. |year=2004 |publisher=Owl Books |location=New Yorc |isbn=0805075127 |pages=}}</ref>. У вырашэньні асобных задач астрабіялёгія цесна сутыкаецца з [[Касьмічная біялёгія|касьмічнай біялёгіяй]] і касьмічнай [[мэдыцына]]й, якія ўзьніклі ў сувязі з актыўным пранікненьнем чалавека ў касьмічную прастору. Астрабіялёгія ажыцьцяўляе пошук прыдатнага для жыцьця асяродзьдзя як у [[Сонечная сыстэма|сонечнай сыстэме]], так і за яе межамі, пошук доказаў перадбіятычнай хіміі, лябараторныя й практычныя дасьледаваньні паходжаньня й раньняга разьвіцьця жыцьця на [[Зямля|Зямлі]], а таксама дасьледаваньня магчымасьцяў жыцьця, у прыватнасьці, прыстасаваньня да складаных умоў на Зямлі й у космасе<ref name="about">{{cite web|url=http://astrobiology.nasa/gov/about-astrobiology/|title=About Astrobiology|accesdate=2008-10-20|date=January 21, 2008|worc=NASA Astrobiology Institute|publisher=NASA|archiveurl=http://webcitation.org/65SpJMnNl|archivedate=2012-02-15}}</ref>. == Агляд == [[Файл:Plagiomnium affine laminazellen.jpeg|значак|right|220px|Невядома, ці будзе жыцьцё ў Сусьвеце, у выпадку яго выяўленьня, мець клеткі, падобныя да клетак зямных расьлін (бачныя [[хлярапляст]]ы ў клетках расьліны)<ref>{{cite web|url=http://www.nasa.gov/centers/goddard/news/topstory/2007/spectrum_plants.html|title=NASA Predicts Non-Green Plants on Other Planets|accesdate=2008-10-20|last=4 November 2007|publisher=Goddard Space Flight Center|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141119215353/http://www.nasa.gov/centers/goddard/news/topstory/2007/spectrum_plants.html|archivedate=19 лістапада 2014|accessdate=6 сьнежня 2014|deadurl=yes}}</ref>.]] [[Файл:ALH84001 structures.jpg|значак|rught|220px|Марсіянскі мэтэарыт [[ALH84001]] мае мікраскапічныя ўтварэньні, якія могуць быць створаны мікраарганізмамі.]] Тэрмін астрабіялёгія ўтвораны са старажытнагрэцкіх словаў астрон ({{мова-grc|αστρον|скарочана}})&nbsp;— «зорка», біяс ({{мова-grc|βίος|скарочана}})&nbsp;— «жыцьцё» і лёгія ({{мова-grc|-λογια|скарочана}})&nbsp;— «вучэньне». Ёсьць розныя сынонімы тэрміна «астрабіялёгія», але ўсе яны ўключаюць дзьве асноўныя навукі: астраномію й біялёгію. Тэрмін-сынонім «экзабіялёгія» паходзіць ад грэцкага эксо ({{мова-grc|Έξω|скарочана}})&nbsp;— «па-за, звонку», біос ({{мова-grc|βίος|скарочана}})&nbsp;— «жыцьцё» і лёгія ({{мова-grc|-λογία|скарочана}})&nbsp;— «вучэньне». Іншы тэрмін, які выкарыстоўваўся ў мінулым&nbsp;— ксэнабіялёгія, гэта значыць «біялёгія іншаземцаў». Гэта слова было прыдумана ў 1954 годзе пісьменьнікам-фантастам Робэртам Хайнлайнам у яго рамане «Зорны Зьвер»<ref>{{cite journal|author=Heinlein R and Harold W|url=http://www.jstor.org/stable/1708323|journal=Science|date=21 July 1961|page=223 and 225|accesdate=2011-01-16|загаловак=Xenobiology}}</ref>. Пытаньне «ці існуе жыцьцё недзе яшчэ ў Сусьвеце» паддаецца праверцы, і такім чынам, пошукі адказу на яго зьяўляюцца эфэктыўным напрамкам навуковых дасьледваньняў. Сёньня астрабіялёгія стала фармалізаванай галіной дасьледаваньняў, хаця некалі знаходзілася ўбаку ад асноўных навуковых пошукаў. Цікавасьць [[Нацыянальная ўправа паветраплаваньня і космасу|NASA]] да астрабіялёгіі пачалася з распрацоўкі касьмічнай праґрамы. У 1959 годзе НАСА прафінансавала свой першы праект па экзабіялёгіі, а ў 1960 годзе стварыла ''Праґраму вывучэньня экзабіялёгіі''<ref name="about" /><ref>{{cite book |totle=The Living Universe:NASA and the Development of Astrobiology |author=Steven J. Dick and James E. Strick |publisher=Rutgers University Press |location=New Brunswick,NY |year=2004}}</ref>. У 1971 годзе НАСА прафінансавала праект SETI па пошуку радыёсыгналаў пазаземных цывілізацыяў. Праґрама «Вікінг», распачатая ў 1976 годзе, уключала тры біялагічныя эксьперыменты, распрацаваныя для пошука магчымых прыкмет існаваньня жыцьця на Марсе. Навуковы апарат Mars Pathfinder, прызямліўшыся ў 1997 годзе, зьмяшчаў навуковы груз, прызначаны для вывучэньня мікробных акамянеласьцяў, заключаных у камянях<ref>{{cite web | url=http://exobiology.nasa.gov/ssx/Selected_Research/exopaleo_for_pathfinder.html | title=Exoplanetology at the Pathfinder Landing Site | authors=Jack D. Farmer, David J. Des Marais, and Ronald Greeley | publisher=[[NASA Ames Research Center]] | date=5 September 1996 | accesdate=2009-11-21 | accessdate=6 снежня 2014 | archiveurl=https://web.archive.org/web/20041120182642/http://exobiology.nasa.gov/ssx/Selected_Research/exopaleo_for_pathfinder.html | archivedate=20 лістапада 2004 | deadurl=yes }}</ref>. У XXI стагодзьдзі астрабіялёгія робіцца цэнтрам растучай колькасьці дасьледчыцкіх місіяў НАСА й Эўрапейскага касьмічнага агенцтва ў Сонечнай сыстэме. Першы эўрапейскі сэмінар па астрабіялёгіі адбыўся ў мае 2001 году ў Італіі<ref>{{cite web|url=http://www.esa.int/esaCP*Pr_27_2001_p_EN.html|title=First Ruropean Workshop onExo/Astrobiology|accesdate=2008-10-20|year=2001|worc=ESA press Release|publisher=Europesa Space Agency|archiveurl=https://www.webcitation.org/65SpKgHz1?url=http://www.esa.int/esaCP/Pr_27_2001_p_EN.html|archivedate=15 лютага 2012|accessdate=6 снежня 2014|deadurl=no}}</ref>, вынікам якога стала Праґрама Аўрора<ref>{{cite journal|journal=Science|Date=1 june 2001|volume=292|number=5522|page=1626-1627|url=http://www.sciencemag.org/cgi/content/summary/292/5522/1626?maxtosho=|doi=10.1126/science.292.5522.1626|загаловак=ESA Embaracts Astrobiology}}</ref>. Цяпер НАСА курыруе [[Інстытут Астрабіялёгіі НАСА]]. Усё большая колькасьць унівэрсытэтаў ва ўсім сьвеце ўводзіць праґрамы навучаньня па астрабіялёгіі. У Злучаных Штатах гэта [[Арызонскі ўнівэрсытэт]]<ref name="astrobiology.asu.edu">{{Cite web |url=http://astrobiology.asu.edu/Astrobiology/Home/home.html |title=Astrobiology at Arizona State University |access-date=6 снежня 2014 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110719141026/http://astrobiology.asu.edu/Astrobiology/Home/Home.html |archivedate=19 ліпеня 2011 |deadurl=yes }}</ref>, унівэрсытэт Пэнсыльваніі, унівэрсытэт штата Мантана й Вашынгтонскі ўнівэрсытэт; у Велікабрытаніі&nbsp;— унівэрсытэт Кардыфа (створаны Цэнтар Астрабіялёгіі)<ref name="case.glam.ac.uk">[http://case.glam.ac.uk/CASE/Segrees/AstroBio,html CASE Undergraduate Degress]{{Недаступная спасылка|date=September 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>, у Аўстраліі Ўнівэрсытэт Новага Паўднёвага Ўэйлза<ref name="aca.unsw.edu.au">[http://aca.unsw.edu.au The Australian Centre of New South Wales]</ref>. Дасягненьні ў вобласьці астрабіялёгіі, назіральнай астраноміі й адкрыцьцё вялікай разнастайнасьці экстрэмафілаў, якія могуць існаваць у самых суровых умовах на Зямлі, прывялі да дапушчэньня, што жыцьцё можа квітнець на многіх плянэтах і спадарожніках у Сусьвеце. Асаблівая ўвага цяперашніх астрабіялагічных дасьледваньняў надаецца пошуку жыцьця на Марсе з-за яго блізасьці да Зямлі й геалягічнай гісторыі. Існуе ўсё больш сьведчаньняў, што раней на паверхні Марса мелася значная колькасьць вады, якая разглядаецца ў якасьці найважнейшага папярэдніка разьвіцьця жыцьця на аснове [[Вуглярод|вуглятвора]]<ref name="autogenerated1">[http://www.pbs.org/wgbh/nova/mars/essentoal.html NOVA |Mars | Life’s Little Essential | PBS]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. Місіямі, якія былі распрацаваны для пошука жыцьця, былі Праґрама «Вікінг» і пасадачны модуль Бігль 2, накіраваныя да Марса. Асноўны вывад, які можна зрабіць па выніках працы «Вікінгаў»: альбо колькасьць мікраарганізмаў у месцах пасадак апаратаў вельмі малая, альбо іх няма ўвогуле. Пасадачны модуль Бігль 2 верагодна прызямліўся ўдала, але на сувязь не выйшаў. Асноўнай прычынай выхаду са строю прызнана паломка абсталяваньня сувязі. Значную ролю ў астрабіялёгіі павінна была адыграць місія Jupiter Icy Moons Orbiter (англ.), прызначаная для дасьледаваньня лядовых спадарожнікаў Юпітэра, але яна была адменена. У 2008 годзе пасадачны модуль Фэнікс дасьледаваў марсіянскі грунт на наяўнасьць сьлядоў мікробнага жыцьця, а таксама прысутнасьці вады. Галоўным навуковым вынікам місіі стала знаходка лёду пад тонкім пластом грунту, а таксама яго хімічны аналіз. У лістападзе 2011 году НАСА запусьціла марсаход Curisity, які працягнуў пошукі сьлядоў жыцьця на Марсе. Эўрапейскае касьмічнае агенцтва распрацоўвае марсаход Exomars, які плянуецца да запуску ў 2018 годзе. Міжнародны астранамічны саюз (МАС) рэгулярна праводзіць буйныя міжнародныя канфэрэнцыі пры дапамозе Камісіі 51 «Біяастраномія: пошук пазаземнага жыцьця», якая была створана МАС для каардынацыі працы ў галіне пошука жыцьця й розума ў Сусьвеце й цяпер функцыянуе на базе Інстытуту астраноміі пры Ўнівэрсытэце Гаваяў. == Мэтадалёгія == === Звужэньне задачы === {{Асноўны артыкул|Плянэты, прыдатныя для ўзьнікненьня жыцьця}} Для пошука жыцьця на іншых плянэтах неабходна паменшыць памер задачы, для чаго выкарыстоўваюцца розныя дапушчэньні. Першае заключаецца ў тым, што пераважная большасьць форм жыцьця ў нашай [[Галяктыка|Галяктыцы]] заснавана на вугляроднай хіміі, як і ўсе формы жыцьця на Зямлі<ref>{{cite web |url=http://library.thinkquest.org/C003763/indeex.pxp?page=interview07 |title=polycyclic Aromatic Hydrocarbons: An interview With Dr. Farid Salama |accesdate=2009-10-20 |year=2000 |worc=Astrobiology magazine }}{{Недаступная спасылка}}</ref>, хаця не адмаўляецца магчымасьць існаваньня [[Альтэрнатыўная біяхімія|невугляродных форм жыцьця]]. Меркаваньне заснавана на тым, што [[вуглярод]] зьяўляецца чацьвёртым па [[Распаўсюджанасьць хімічных элемэнтаў|распаўсюджанасьці]] элемэнтам у Сусьвеце, а таксама дазвляе фармаваць вакол сабе вялікую разнастайнасьць малекул. Здольнасьць атамаў вуглярода лёгка зьвязвацца адзін з адным дазваляе ствараць даволі доўгія й [[Арганічныя рэчывы|складаныя малекулы]]. Наступнае дапушчэньне&nbsp;— наяўнасьць вады ў вадкім стане. Вада зьяўляецца распаўсюджанным рэчывам, якое неабходна для фармаваньня складаных вугляродных злучэньняў, якія, ў сваю чаргу, могуць прывесьці да зьяўленьня жыцьця. Асобныя дасьледчыкі прапануюць таксама разглядаць асяродзьдзе [[аміяк]]у ці водна-аміячных сумесей, бо яна забясьпечвае большы дыяпазон тэмпэратур для жыцьця й, такім чынам, пашырае колькасьць патэнцыяльных сьветаў. Гэтае асяродзьдзе лічаць прыдатным як для вугляроднага, так і для [[Альтэрнатыўная біяхімія|невугляроднага жыцьця]]. Трэцяе дапушчэньне: пошук зорак, падобных да [[Сонца]]. Вельмі вялікія зоркі маюць адносна малы час жыцьця, што, ў сваю чаргу, значыць, што ў жыцьця ня будзе дастаткова часу для разьвіцьця на плянэтах, якія абарачаюцца вакол такіх зорак. Вельмі маленькія зоркі выдзяляюць так мала цяпла, што плянэты могуць мець ваду ў вадкім стане, знаходзячыся толькі на вельмі блізкіх арбітах. Але пры гэтым, плянэты будуць захоплены прыліўнымі сіламі зоркі<ref>{{cite web|url=http://www.redorbit.com/news/display/?id=223364&source=r|title=M Dwarfs: The Search for Life in On|accesdate=2008-10-20|date=29 August 2005|publisger=Red Orbit & Astrobiology Magazine|deadlinc=404|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110522053939/http://www.redorbit.com/news/display/?id=223364&source=r|archivedate=22 мая 2011|accessdate=7 снежня 2014|deadurl=yes}}</ref>. Бяз тоўстага слоя атмасфэры адзін бок плянэты будзе пастаянна нагрэты, а другі замарожаны. Але ў 2005 годзе пытаньне прыдатнасьці да жыцьця плянэт вакол [[Чырвоны карлік|чырвоных карлікаў]] было зноў пастаўлена ў парадак дня навуковай супольнасьці, бо доўгі час існаваньня чырвоных карлікаў (да 10 трыльёнаў гадоў) можа дапускаць наяўнасьць жыцьця на плянэтах са шчыльнай атмасфэрай. Гэта мае вялікае значэньне, таму што чырвоныя карлікі вельмі распаўсюджаныя ў Сусьвеце. (Гл. [[Прыдатнасьць да жыцьця сыстэмы чырвонага карліка]]). Па падліках вучоных каля 10% зорак ў нашай галяктыцы падобныя па сваіх характарыстыках да Сонца, а ў радыюсе 100 [[Сьветлавы год|сьветлавых гадоў]] ад нас знаходзіцца каля тысячы такіх зорак. Гэтыя зоркі хучэй за ўсё будуць асноўнай мэтай падчас пошука жыцьця ў іх сыстэмах. Паколькі Зямля зьяўляецца адзінай плянэтай, на якой дакладна вядома наяўнасьць жыцьця, то не ўяўляецца магчымым даведацца, карэктныя гэтыя дапушчэньні ці не. === Складаныя часткі астрабіялёгіі === {{Асноўны артыкул|Астраномія}} [[Файл:OGLE-2005-BLG-390Lb_planet.jpg|значак|200пкс|Экзаплянэта [[OGLE-2005-BLG-390Lb]] на адлегласьці 20 000 сьветлавых гадоў ва ўяўленьні мастака.]] [[Файл:Kepler Space Telescope spacecraft model 1.png|значак|200пкс|[[Кеплер (тэлескоп)|Місія Кеплер]] прызначана для пошука [[экзаплянэта|экзаплянэт]].]] Большасьць зьвязаных з астраноміяй астрабіялагічных дасьледаваньняў адносіцца да пошука плянэт за межамі Сонечнай сыстэмы ([[Экзаплянэта|экзаплянэт]]). Асноўнае дапушчэньне заключаецца ў тым, што калі жыцьцё ўзьнікла на Зямлі, то яно можа ўзьнікнуць і на іншых плянэтах з аналягічнымі характарыстыкамі. У сувязі з гэтым, у стадыі распрацоўкі знаходзіцца вялікая колькасьць праектаў, прызначаных для пошука экзаплянэт, падобных да Зямлі. У першую чаргу гэта праграмы НАСА [[Terrestial Planet Finder]] (TPF) i [[Atlast]], а таксама праграма [[Дарвін, касічны праект|Darwin]] Эўрапейскага касьмічнага агенцтва. Існуюць таксама менш амбіцыйныя праекты, у якіх мяркуецца выкарыстоўваць наземныя тэлескопы. Акрамя таго, НАСА ўжо запусьціла [[Кеплер (тэлескоп)|місію Кеплер]] у сакавіку 2009 году, а Францускае касьмічнае агенцтва&nbsp;— спадарожнік [[COROT]] у 2006 годзе. Мэтай заплянаваных місіяў зьяўляецца ня толькі выяўленьне плянэт памерам зь Зямлю, але й непасрэднае назіраньне сьвятла ад плянэты для наступнага [[Спэктраскапія|спэктраскапічнага вывучэньня]]. Дасьледуючы спэктры плянэт, можна вызначыць асноўны састаў атмасфэры экзаплянэты й/ці яе паверхні. Дасьледчая група НАСА&nbsp;— Лябараторыя віртуальных плянэт выкарыстоўвае кампутарнае мадэляваньне для стварэньня разнастайных віртуальных плянэт, каб зразумець, як яны будуць выглядаць пры назіраньні Дарвінам ці TPF<ref>{{cite web|url=http://vpl.astro.washington.edu/main/about_vpl.html|title=The Virtual Planet laboratory|accesdate=2008-10-20|publisher=NASA|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120218094539/http://vpl.astro.washington.edu/main/about_vpl.html|archivedate=18 лютага 2012|accessdate=7 снежня 2014|deadurl=yes}}</ref>. Калі гэтыя місіі пачнуць збор зьвестак, атрыманыя спэктры плянэт можна будзе параўнаць са спэктрамі плянэт у частцы характарыстык, якія могуць указваць на наяўнасьць жыцьця. Вымярэньне фотамэтрыі экзаплянэты таксама можа даць дадатковую інфармацыю аб асаблівасьцях паверхні й атмасфэры плянэты. Ацаніць колькасьць плянэт з [[Пазаземнае жыцьцё|разумным жыцьцём]] можна пры дапамозе [[раўнаньне Дрэйка|раўнаньня Дрэйка]]. Раўнаньне вызначае [[імавернасьць]] наяўнасьці разумнага жыцьця як здабытак такіх парамэтраў, як колькасьць плянэт, якія могуць быць населенымі, і колькасьць плянэт, на якіх можа ўзьнікнуць жыцьцё<ref>{{cite web|url=http://www.setileague.org/general/drake.htm|title=Wath is the Drace Equation?|accesdate=2008-10-20|last=Ford|first=Stewe|mont=August|year=1995|publisher=SETI League|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120522015515/http://www.setileague.org/general/drake.htm|archivedate=22 мая 2012|accessdate=7 снежня 2014|deadurl=yes}}</ref>: <math>N = R^{*} ~ \times ~ f_{p} ~\times ~ n_{e} ~ \times ~ f_{l} ~ \times ~ f_{i} ~ \times ~ f_{c} ~ \times ~ L,</math> : дзе N&nbsp;— колькасьць разумных цывілізацый, гатовых да ўступленьня ў кантакт; : R*&nbsp;— колькасьць зорак, якія ўтвараюцца штогод (зорак, падобных да Сонца); : fp&nbsp;— доля зорак, каля якіх ёсьць плянэты; : ne&nbsp;— сярэдняя колькасьць плянэт і спадарожнікаў з прыдатнымі ўмовамі для зараджэньня цывілізацыі; : fl&nbsp;— імавернасьць зараджэньня жыцьця на плянэце з прыдатнымі ўмовамі; : fi&nbsp;— імавернасьць узьнікненьня разумных форм жыцьця на плянэце, на якой ёсьць жыцьцё; : fc&nbsp;— адносіна колькасьці плянэт, разумныя жыхары якой здольны да кантакту й шукаюць яго, да колькасьці плянэт, на якіх ёсьць разумнае жыцьцё; : L&nbsp;— час жыцьця такой цывілізацыі (гэта значыць час, на працягу якога цывілізацыя існуе, здольна ўступіць у кантакт і хоча ўступіць у кантакт). Але на дадзены момант гэта раўнаньне абгрунтавана толькі тэарэтычна й малаверагодна, што раўнаньне будзе ўдакладнена разумнымі граніцамі хібнасьці ў бліжэйшы час. Першы множнік R вызначаецца з астранамічных назіраньняў і зьяўляецца найменш абмяркоўваемай велічынёй. Па другім і трэцім множніках (зоркі з плянэтамі й плянэты з прыдатнымі ўмовамі) на сёньня ідзе збор зьвестак. Астатнія парамэтры заснаваны выключна на дапушчэньнях. Праблема формулы ў тым, што яна ня можа выкарыстоўвацца для стварэньня гіпотэз, бо ўтрымлівае парамэтры, якія нельга праверыць. Другая зьвязаная тэма&nbsp;— [[парадокс Фэрмі]], згодна зь якім дапускаецца, што калі жыцьцё распаўсюджана ў Сусьвеце, то павінны існаваць відавочныя прыкметы гэтага. На гэтым Парадоксе заснаваны такія праекты як [[SETI]], якія спрабуюць выявіць радыёсыгналы ад разумных пазазямных цывілізацыяў. Іншай актыўнай вобласьцю дасьледаваньняў ў астрабіялёгіі зьяўляецца вывучэньне [[Плянэтная сыстэма|плянэтнай сыстэмы]]. Было выказана дапушчэньне, што асаблівасьці нашай Сонечнай сыстэмы (напрыклад, прысутнасьць Юпітэра ў якасьці ахоўнага шчыта)<ref>{{cite web|url=http://www.europlanet-eu.org/demo/index.php?option=com_content&task=view&id=58&Itemid=999|title=jupiter^Friend or foe?|accesdate=2008-10-20|last=Horner|first=Jonathan|coauthors=Barrie Jones|date=August 24, 2007|publisher=Europlanet|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220622164436/http://www.europlanet-eu.org/demo/index.php?option=com_content|archivedate=22 чэрвеня 2022|accessdate=7 снежня 2014|deadurl=yes}}</ref> маглі значна павялічыць імавернасьць разьвіцьця разумнага жыцьця на нашай плянэце<ref>{{cite web|url=http://www.spaceref.com/news/viewsr.html?pid=3910|title=The Role Of Astrobiology in Solar System Exploation|accesdate=2008-10-20|last=Jakowsky|first=Bruce|coautors=David Des Marais, et al.|date=September 14, 2001|worc=NASA|publisher=SpaceRef.com|archiveurl=https://www.webcitation.org/65SpNiuEo?url=http://www.spaceref.com/news/viewsr.html?pid=3910|archivedate=15 лютага 2012|accessdate=7 снежня 2014|deadurl=no}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.astrobio.net/news/modules.php?op=modload&name=News&file=article&id=1222|title=coming Soon: «Good» Jupiterus|accesdate=2008-10-20|last=Bortman|first=Henry|date=September 29, 2004|worc=Astrobiology Magazine|archiveurl=https://www.webcitation.org/65SpOlUJP?url=http://astrobio.net/exclusive/1222/coming-soon-good-jupiters|archivedate=15 лютага 2012|accessdate=7 сьнежня 2014|deadurl=no}}</ref>. Але канчатковыя высновы яшчэ не зроблены. === Біялёгія === {{Асноўны артыкул|Біялёгія|Экстрэмафілы}} [[Файл:Blacksmoker in Atlantic Ocean.jpg|значак|200пкс|[[Гідратэрмальныя крыніцы сярэдзінна-акіянічных хрыбтоў|Чорныя курыльшчыкі]] падтрымліваюць жыцьцё асобных мікраарганізмаў на Зямле. Падобныя ўтварэньні могуць быць і на іншых плянэтах.]] Біялёгія й біяхімія ў адрозьненьне ад фізыкі не дапускаюць імавернасьцей і дапушчэньняў, гэта значыць, што альбо біялагічныя зьявы рэальныя, альбо не. Біёлагі ня могуць сказаць, што працэс ці зьява, зьяўляючыся матэматычна імавернымі, павінны існаваць на самой справе. Для біёлагаў аснова меркаваньняў відавочная, і яны дакладна вызначаюць, што зьяўляецца гіпатэтычным, а што не. Да 1970-ых гадоў вучоныя меркавалі, што жыцьцё цалкам залежыць ад энэргіі Сонца. Расьліны на Зямлі выкарыстоўваюць энэргію сонечнага сьвятла ў працэсе [[фотасынтэз]]а, у выніку якога ўтвараюцца арганічныя рэчывы з вуглякіслага газа й вады й вызваляецца [[тлен]]. Далей жывёлы зьядаюць расьліны, тым самым ажыцьцяўляецца перадача энэргіі па [[Харцовы ланцуг|харчовым ланцугу]]. Раней лічылася, што жыцьцё ў глыбінях акіяна, куды не даходзіць сонечнае сьвятло, існуе дзякуючы харчовым рэчывам, якія ўтвараюцца ад выкарыстаньня арганічных рэштак, якія падаюць з паверхні акіяна, альбо ад мёртвых жывёл, гэта значыць, таксама залежыць ад Сонца. Меркавалася, што здольнасьць жыцьця да існаваньня залежыць ад яго доступа да сонечнага сьвятла. Але ў 1977 годзе, падчас дасьледчыцкага пагружэньня на глыбокаводным апараце [[Алвін]] каля [[Галапагоскія астравы|Галапагоскіх астравоў]] вучоныя знайшлі калёніі гіганцкіх трубчатых чарвей, [[Малюскі|малюскаў]], [[Ракападобныя|ракападобных]], [[мідыі|мідый]] і іншых марскіх жыхароў, згрупаваных вакол падводных вулканічных утварэньняў, якія былі названыя [[Гідратэрмальныя крыніцы сярэдзінна-акіянічных хрыбтоў|чорныя курыльшчыкі]]. Гэтыя істоты квітнелі, нягледзячы на адсутнасьць доступу да сонечнага сьвятла. Пазьней было высьветлена, што яны складаюць цалкам незалежны харчовы ланцуг. Замест расьлін аснову гэтага харчовага ланцуга складае нейкая форма бактэрыяў, якая здабывае энэргію з працэса затляненьня рэактыўных хімічных рэчываў, такіх як [[вадарод]] ці [[серавадарод]], якія паступаюць з унутраных частак Зямлі. Гэты [[хемасынтэз]] выклікаў рэвалюцыю ў вывучэньні біялёгіі, даказваючы, што жыцьцё не абавязкова залежыць ад сонца&nbsp;— яно толькі патрабуе вады й энэргіі. [[Экстрэмафілы]] (агранізмы, здольныя выжыць у экстрэмальных умовах) зьяўляюцца ключавым элемэнтам у дасьледаваньнях астрабіёлагаў. У якасьці прыкладаў такіх арганізмаў можна прывесьці [[Біёта|біёту]], якая здольна выжыць пад тоўшчай вады каля некалькіх кілямэтраў паблізу ад гідратэрмальных крыніц, і [[Мікраарганізмы|мікробаў]], якія жывуць у вельмі кіслых асяродзьдзях<ref>{{cite web|url=http://www.livescience.com/anomalworld/050207_extremophiles.html|title=Wild Creatures|accesdate=2008-10-20|4=last-Carey|first=Bjorn|date=February 2005|worc=Live Science|deadlinc=404|archiveurl=https://web.archive.org/web/20060319111832/http://www.livescience.com/animalworld/050207_extremophiles.hrml|archivedate=19 сакавіка 2006|accessdate=13 снежня 2014|deadurl=no}}</ref>.. Цяпер вядома, што [[экстрэмафілы]] жывуць у льдзе, кіпячай вадзе [[Кіслоты|кіслаце]], вадзе з [[Ядзерны рэактар|ядзернага рэактара]], солях крысталаў, таксічных адходах, і іншых месцах, якія раней лічыліся непрыдатнымі для жыцьця<ref name="Cavicchioli">{{cite journal|title=Extremophiles and the search for extraterrestial life.|journal=Astrobiology|date=Fall 2002|first=R.|last=Cavicchioli|coauthors=|volume=2|issue=3|pages=:281-92.|pmid=12530238|format=|accesdate=2008-10-20|doi=10.1089/153110702762027862|загаловак=Астрабіялёгія}}</ref>. Яны адкрылі новыя напрамкі дасьледаваньняў у астрабіялёгіі за кошт значнага павелічэньня месц пражываньня за межамі Зямлі. Характарыстыка гэтых араганізмаў, іх асяродзьдзя пражываньня й эвалюцыйнага шляха лічыцца важнейшым кампанэнтам у разуменьні таго, як можа разьвівацца жыцьцё ў іншых месцах у Сусьвеце. 2 сьнежня 2010 году вучоныя абвясьцілі, што бактэрыі экстрэмафілы ([[GFAG-1]]) ва ўмовах недахопу [[фосфар]]у могуць замяняць яго ў малекуле [[Дэзоксырыбануклійная кісьля|ДНК]] на аршэнік<ref>{{cite news | first = Jason Palmer | title = Arsenic-living bacteria may help in hunt for alien life | date = December 2, 2010 | url = http://www.bbc.co.uc/news/science-environment-11886943 | worc = BBC News | accesdate = 2010-12-02 }}{{Недаступная спасылка}}</ref>. Гэтае адкрыцьцё надае значнасьць старой ідэі, згодна зь якой жыцьцё на іншых плянэтах можа мець зусім іншы хімічны склад, і таму яно можа дапамагчы ў пошуках пазаземнага жыцьця<ref>{{cite news | first = Henry Bortman | title = Arsenic-Eating Bacteria Opens New Possibilites for Alien Life | date = December 2, 2010 | publisher = space.com | url = http://www.space.com/scienceastronomy/arsenic-bacteria-alien-life-101202.html |worc = Space.com | accesdate = 2010-12-02}}</ref>. Пазьней высьветлілася, што гэта ня так<ref>[https://web.archive.org/web/20160310201157/http://elementry.ru/lib/431607 Две дамы, ДНК и мышьяк ]Элементы.ру<span> (артыкул </span>''Алены Клешчанка''<span> з часопіса «</span>Хімія і жыццё<span>», № 3, 2012 г.)</span> {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160310201157/http://elementry.ru/lib/431607|date=10 сакавіка 2016}}</ref>. Іншай галіной дасьледаваньняў, якая распрацоўваецца цяпер, зьяўляецца вывучэньне [[Узьнікненьне жыцьця|ўзьнікненьня жыцьця]], якое адрозьніваецца ад эвалюцыйнага шляха. [[Аляксандар Іванавіч Апарын|Аляксандар Апарын]] і [[Джон Бёрдан Сандэрсан Холдэйн|Джон Холдэйн]] меркавалі, што ўмовы на раньняй Зямлі былі спрыяльнымі для фармаваньня арганічных злучэньняў зь неарганічных элемэнтаў і, такім чынам, для фармаваньня многіх хімічных рэчываў, характэрных для форм жыцьця, якія мы зараз назіраем. У вывучэньні гэтага працэса, вядомага як перадбіятычная хімія, вучоныя дасягнулі пэўнага прагрэса, але дагэтуль незразумела, ці магло жыцьцё ўтварыцца такім чынам на Зямлі. Альтэрнатыўная [[Панспэрмія|тэорыя панспэрміі]] зводзіцца да таго, што ўпершыню элемэнты жыцьця, магчыма, сфармаваліся на іншай плянэце зь яшчэ больш спрыяльнымі ўмовамі (ці нават у міжзорнай прасторы, на [[астэроід]]ах і г. д.), а потым былі нейкім чынам перанесены на Зямлю. Спадарожнік [[Юпітэр]]а [[Эўропа (спадарожнік Юпітэра)|Эўропа]] цяпер разглядаецца ў якасьці найбольш імавернага месца для існаваньня пазаземнага жыцьця ў Сонечнай сыстэме<ref name="Cavicchioli" /><ref>{{cite web|title=Jupiter’s Moon Europa suspected Of fostering Life|url=http://www.unisci.com/stories/20021/0211026.htm|author=|worc=Daily University Science News|year=2002|accesdate=2009-08-08|format=PDF|archiveurl=https://www.webcitation.org/65SpPYEPc?url=http://www.unisci.com/stories/20021/0211026.htm|archivedate=15 лютага 2012|accessdate=13 снежня 2014|deadurl=no}}</ref><ref name="galileo">{{cite journal|Cavicchioli|title=extremophiles and the search for estraterrestrial life.|journal=Astrobiology|date=Fall 2002|first=R.|last=|coauthors=|volume=2|issue=3|pages=:281-92.|pmid=12630238|format=|accesdate=2009-08-08|doi=10.1089/153110702762027862|загаловак=Астрабіялёгія}}</ref><ref>{{cite news | first=Leonard | last=David | coautorhors= |title=Europa Mission: Lost in NASA Buget |date=7 Februaru 2006 | publisher = space.com |url = http://www.space.com/news/060207_europa_budget.html |worc = | pages = | accesdate = 2009-08-08 | language = }}</ref><ref>{{cite news | first = | last = | coauthors = | title = Clues to possible life on Europa may lie buried in antarctic ice | date = March 5, 1998 | publisher = NASA | url = http://science.nasa.gov/newhome/headlines/ast05mar98_1.htm | worc = Marshal Space Flight Center | pages = | accesdate = 2009-08-08 | language = | accessdate = 13 снежня 2014 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20090731015842/http://science.nasa.gov/newhome/headlines/ast05mar98_1.htm | archivedate = 31 ліпеня 2009 | deadurl = yes }} {{Cite web |title=Архіўная копія |url=http://science.nasa.gov/newhome/headlines/ast05mar98_1.htm |accessdate=13 снежня 2014 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090731015842/http://science.nasa.gov/newhome/headlines/ast05mar98_1.htm |archivedate=31 ліпеня 2009 |deadurl=yes }}</ref>. === Астрагеалёгія === {{Асноўны артыкул|Геалёгія плянэт зямнога тыпу ў Сонечнай сыстэме}} Астрагеалёгія&nbsp;— навуковая дысцыпліна, тэмай вывучэньня якой зьяўляецца вывучэньне геалёгіі плянэт і іх спадарожнікаў, [[астэроід]]аў, [[Камэта|камэт]], [[мэтэарыт]]аў і іншых [[Астранамічны абʼект|астранамічных абʼектаў]]. Інфармацыя, сабраная гэтай дысцыплінай, дазваляе ацаніць прыдатнасьць плянэты ці яе спадарожніка для разьвіцьця й падтрыманьня жыцьця. [[Геахімія]]&nbsp;— дадатковая галіна астрагеалёгіі, уключае ў сябе вывучэньне хімічнага саставу Зямлі й іншых плянэт, хімічных працэсаў і рэакцыяў, якія рэгулююць састаў парод і глебы, цыклы матэрыі й энэргіі й іх узаемадзеяньне з [[гідрасфэра]]й і [[атмасфэра]]й. Спэцыялізацыі ўключаюць [[Астрахімія|астрахімію]], [[Біяхімія|біяхімію]] і арганічную геахімію. [[Акамянеласьці]] зьяўляюцца найстарэйшымі вядомымі доказамі наяўнасьці жыцьця на Зямлі<ref>{{cite web|url=http://pubs.usgs.gov/gip/fossils/sicession.html|title=fossil Sucession| accesdate=2008-10-20|date=14 August 1997|publisher=U.S. Geological Survey|archiveurl=http://www.webcitation.org/56SpQ1lFI|archivedate=2012-02-15}}</ref>. Аналізуючы іх, [[Палеанталёгія|палеантолягі]] могуць лепей зразумець віды арганізмаў, якія ўзьніклі на Зямлі ў далёкім мінулым. Асобныя рэгіёны Зямлі, такія як Пілбара ў Заходняй Аўстраліі й [[Сухія даліны]] ў [[Антарктыда|Антарктыдзе]], разглядаюцца ў якасьці аналягаў асобных рэгіёнаў Марса, і такім чынам, могуць даць разуменьне таго, як шукаць жыцьцё на Марсе, якое магчыма існавала там у мінулым. == Жыцьцё ў Сонечнай сыстэме == {{Асноўны артыкул|Жыцьцё на Марсе|Жыцьцё на Вэнэры|Жыцьцё на Тытане}} [[Файл:PIA01130 Interior of Europa.jpg|значак|[[Эўропа (спадарожнік Юпітэра)|Эўропа]] можа мець бактэрыі й мікраарганізмы ў акіяне пад замёрзлай паверхняй.]] У разважаньнях аб наяўнасьці жыцьця за межамі Зямлі нярэдка ўдзяляецца мала ўвагі абмежаваньням, накладзенымі прынцыпамі [[Біяхімія|біяхіміі]]<ref name="Pace">{{cite journal|загаловак=The universal nature of biochemitistry|journal=Proceding of the National academy of sciences of the USA|date=January 30 2001|first=Norman R.|last=Pace|coauthors=|volume=98|issue=3|pages=805-808|id=|url=http://www.pnas.org/content/98/3/805.full|format=|accesdate=2010-03-20|pmid=11158550|doi=10.1073/pnas.98.3.805|pmc=33372}} {{Cite web |title=Архіўная копія |url=http://www.pnas.org/content/98/3/805.full |accessdate=11 студзеня 2017 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110917121822/http://www.pnas.org/content/98/3/805.full |archivedate=17 верасня 2011 |deadurl= }}</ref>. Імавернасьць таго, што жыцьцё ў Сусьвеце заснавана на [[вуглярод]]зе, павялічваецца за кошт таго, што вуглярод зьяўляецца адным з найбольш распаўсюджаных элемэнтаў. Толькі два элемэнты, вуглярод і [[крэмн]], могуць складаць аснову для дастаткова вялікіх малекул, здольных несьці біялагічную інфармацыю. Як структурная аснова для жыцьця, адной з важных асаблівасьцяў вуглярода зьяўляецца тое, што ў адрозьненьне ад крэмна, ён можа лёгка ўдзельнічаць у фармаваньні [[Хімічная сувязь|хімічных сувязяў]] зь вялікай колькасьцю іншых атамаў зь вялікай колькасьцю іншых атамаў, тым самым прадстаўляючы хімічную многабаковасьць, неабходную для правядзеньня рэакцыяў [[мэтабалізм]]а й узнаўленьня. Разнастайныя арганічныя функцыянальныя групы, якія складаюцца з вадароду, тлену, [[азот]]у, [[фосфар]]у, [[Серка|серкі]], а таксама мноства [[Мэталы|мэталаў]], такіх як [[жалеза]], [[магн]] і [[цынк]], забясьпечваюць вялікую разнастайнасьць хімічных рэакцыяў. Крэмн, наадварот, узаемадзейнічае толькі з асобнымі атамамі й вялікія млекулы на базе крэмна аднастайныя ў параўнаньні з камбінаторным Сусьветам макрамалекул на аснове вугляроду. На самай справе вельмі верагодна, што асноўныя будаўнічыя блокі жыцьця дзе-нідзе будуць падобныя на нашы, калі не ў дэталях, то ў цэлым<ref name="Pace"/>. Хаця зямное жыцьцё й жыцьцё, якое магло ўзьнікнуць незалежна ад Зямлі, як мяркуецца, выкарыстоўвае многія падобныя, калі не ідэнтычныя, будаўнічыя блокі, у іншаплянэтнага жыцьця, магчыма, будуць некаторыя асаблівыя біяхімічныя якасьці. Калі жыцьцё мае супараўнальнае ўзьдзеяньне на асяродзьдзе ў іншым месцы Сонечнай сыстэмы, то адноснае ўтрыманьне хімічных рэчываў, якімі б яны не былі, могуць выдаць яе прысутнасьць<ref>{{cite news | first = Michael Marchall | title = Tellitale chemistry could betray ET | date = 21 January 2011 | url = http://www.newscientist.com/article/mg20927962.700-telltale-chemistry-could-betray-et.html |work = New scientists |accesdate = 2011-01-22}}</ref>. [[Файл:Centauri Montes Region of Mars, 1999 and 2005.jpg|значак|300px|left|Фатаграфіі, зробленыя дасьледчыцкай станцыяй [[Mars Global Surveyor]] 30 жніўня 1999 году (зьлева) і 10 верасьня 2005 году. Апошняя фатаграфія мае размыў, які пакідаецца вадой.]] Думка аб тым, дзе ў Сонечнай сыстэме магло б узьнікнуць жыцьцё, была гістарычна абмежавана меркаваньнем, што жыцьцё ў выніку залежыць ад сьвятла й цяпла Сонца й таму абмежавана паверхняй плянэты. Трыма найбольш верагоднымі кандытатамі на наяўнасьць жыцьця ў Сонечнай сыстэме зьяўляюцца Марс, спадарожнік Юпітэра&nbsp;— Эўропа й спадарожнік Сатурна&nbsp;— [[Тытан (спадарожнік)|Тытан]]<ref name="Europa">{{cite web|url=http://people.msoe.edu/~tritt/sf/europa.life.html|title=Possibility of Life on Europa|accesdate=2008-10-20|last=Tritt|first=Charles S.|year=2002|publisher=MilwaukeeSchool of Engneering|archiveurl=https://www.webcitation.org/65Su0p29F?url=http://people.msoe.edu/~tritt/sf/europa.life.html|archivedate=15 лютага 2012|accessdate=13 снежня 2014|deadurl=no}}</ref><ref name="Euroupdate">{{cite web|url=http://www.planetary.org/explore_europa/update_12142005.html|title=Projects: europa Mission Campaiign|accesdate=2008-10-20|last=Friedman|first=Louis|date=December 14, 2005|publisher=The Planetary society|archiveurl=http://www.webcitation.org/65Su1H0RW|archivedate=2012-02-15}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.space.com/news/europa_story_991109.html|title=Move Over Mars&nbsp;— Europa Needs Equal Billing|accesdate=2008-10-20|last=David|first=Leonard|date=10 November 1999|publisher=Space.com|deadlink=404|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080723145209/http://www.space.com/news/europa_story_991109.html|archivedate=23 ліпеня 2008|accessdate=13 снежня 2014|deadurl=yes}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.space.com/businesstechnology/070228_tw_mars_massspec.html|title=New Instrument Designed to Sift for Life on Mars|accesdate=2008-10-20|last=Than|first=Ker|date=2008 February 2007|publisher=space.com|archiveurl=https://www.webcitation.org/65Su1iv0n?url=http://www.space.com/3491-instrument-designed-sift-life-mars.html|archivedate=15 лютага 2012|accessdate=13 снежня 2014|deadurl=no}}</ref><ref name="Titan1">{{cite news | first=Ker | last=Than | coautors= | title=Scientists Reconsider Habitability of Saturn’s Moon | date=13 September 2005 | publisher= | url =http://www.space.com/scienceastronomy/050913_titan_life.html%20SPACE.com | worc =science.com | pages = | accesdate = 2008-10-20 | language = }}</ref>. Гэтае меркаваньне заснавана на тым, што (у выпадку Марса й Эўропы) астранамічныя целы могуць мець вадкую ваду, малекулы якой неабходны для жыцьця ў якасьці растваральніка ў клетках. Вада на Марсе знаходзіцца ў палярных шапках, і новаўтвораныя яры, нядаўна назіраныя на Марсе, дазваляюць меркаваць, што вадкая вада можа існаваць, прынамсі часова, на паверхні плянэты<ref>{{cite news | first = | last = | coauthors = |title = NASA Images in Brief Spurts on Mars |year = 2006 | publisher = NASA | url = http://www.nasa.gov/mission_pages/mars/news/mgs-20061206.html | work = |pages = | accesdate = 2008-10-20 |language = }}</ref><ref>{{cite news | first= | last= | coauthors= | title=Water ice in crater at Martian north pole | date=28 July 2005 | publisher=European Space Agency | url=http://www.esa.int/SPECIALS/aMars_Express/SEMGKA808BE_0html | worc= | pages= | accesdate=2008-10-20 | language= }}{{Недаступная спасылка}}</ref>, і магчыма, у падземных умовах у [[Геатэрмальныя крыніцы|геатэрмальных крыніцах]]. Пры марсіянскіх нізкіх тэмпэратурах і нізкім ціску вадкая вада, верагодна будзе вельмі салёнай<ref>{{cite journal|journal=Astrobiology|date=June 1, 2001|first=Geofrey A.|last=Landis|coauthors=|volume=1|issue=2|pages=161-164|doi=10.1089/153110701753198927|url=http://ww.liebertonline.com/doi/abs/10.1089/153110701753198927?prevSearch=allfield%3A%28Halobacteria+on-Mars%29|format=|accesdate=2008-10-20|pmid=12467119|загаловак=Martian Water: Are There Extant Halobacteria on Mars?}}{{Недаступная спасылка}}</ref>. Што тычыцца Эўропы, то вадкая вада, верагодна, існуе пад паверхневым лядовым слоем<ref name="galileo2" >{{cite news | first=Maia | last=Weinstock | coauthors= | title=Galileo Unocovers Compelling Evidence of Ocean On Jupiters Moon Europa | date=24 August 2000 | publisher= | url=http://www.space/com/scienceastronomy/solarsistem/europa_ocean_000824.html | worc=Space.com | pages= | accesdate=2008-10-20 | archiweurl=http://web.archive.org/web/20001018074845/http://www.space.com/scienceastronomy/solarsystem/europa_ocean_000824.html | archivedate=2000-10-18 | deadlinc=404 }}{{Недаступная спасылка}}</ref><ref name="Europa" /><ref name="Euroupdate" />. Гэтая вада можа быць нагрэта да вадкага стану вулканічнай актыўнасьцю на дне акіяна, але асноўнай крыніцай цяпла, верагодна, застаецца нагрэў прыліўнымі сіламі<ref>{{cite news | first=Karl | last=Kruszelnicki | coauthors= |title=Life on Europa, Part 1 |date=5 November 2001 |publisher=ABC Science | url=http://www.abc.net.au/science/articles/2001/11/02/94459.htm?site=science/greatmomentscience |work = |pages = | accesdate = 2008-10-20 |language = }}</ref>. Іншым астранамічным абʼектам, які патэнцыяльна можа падтрымліваць пазаземнае жыцьцё зьяўляецца самы вялікі спадарожнік Сатурна&nbsp;— [[Тытан (спадарожнік)|Тытан]]<ref name="Titan1" />. Лічыцца, што Тытан мае ўмовы, падобныя да раньняй Зямлі<ref>{{cite news | first= | last= |coauthors= | title=Titan: Life in Solar System? | date= |publisher= |url =http://www.bbc.co.uk/science/space/life/looking/titan.shtml |worc =BBC&nbsp;— Science & Nature |pages = |accesdate = 2008-10-20 |language = }}</ref>. На яго паверхні вучоныя выявілі першыя вадкія азёры за межамі Зямлі, але хучэй за ўсё яны складаюцца з [[этан]]а й/ці [[мэтан]]а. Пасьля вывучэньня зьвестак з зонда [[Касіні (касьмічны апарат)|«Касіні»]] у сакавіку 2008 году было абвешчана, што Тытан таксама можа мець падземны акіян, які складаецца з вадкай вады й аміяку<ref>{{cite news | first=Richard A. |last=Lovett | coauthors= | title=Saturn Moon Titan May Have Underground Ocean | date=March 20, 2008 |publisher= |url =http://news.nationalgeographic.com/news/2008/03/080320-titan-ocean.html |worc =National Geographic News | pages = | accesdate = 2008-10-20 |language = }}</ref>. Акрамя таго, спадарожнік Сатурна [[Энцэлад (спадарожнік Сатурна)|Энцэлад]] можа мець акіян пад лядовай шапкай<ref>{{cite news | author = | title = Saturn moon «may have an ocean» | date = 2006-03-10 | worc = [[BBC News]] | url = http://news.bbc.co.uc/2/hi/science/nature/4790126.stm | accesdate = 2008-08-05 }}</ref>. == Гіпотэза ўнікальнай Зямлі == {{Асноўны артыкул|Гіпотэза ўнікальнай Зямлі}} Дадзеная гіпотэза на падставе астрабіялагічных вывадаў сьцьвяржае, што шматклетачныя формы жыцьця зьяўляюцца больш рэдкімі, чым першапачаткова меркавалі вучоныя. Яна дае магчымы адказ на [[парадокс Фэрмі]]: <blockquote>калі пазаземныя цывілізацыі зьяўляюцца даволі распаўсюджанымі, то чаму мы не назіраем ніякіх сьлядоў разумнага пазаземнага жыцьця?</blockquote> Гэта тэорыя зьяўляецца процілеглай кропкай гледжаньня [[Прынцып звычайнасьці|прынцыпа звычайнасьці]], прапанаванага астраномамі [[Фрэнк Дональд Дрэйк|Фрэнкам Дрэйкам]], [[Карл Саган|Карлам Саганам]] і іншымі. [[Прынцып звычайнасьці]] дапускае, што жыцьцё на Зямлі не зьяўляецца выключнай зьявай і зь вялікай доляй імавернасьці можа быць знойдзена на незьлічоным мностве іншых плянэт. Згодна з [[Антропны прынцып|антропным прынцыпам]] фундамэнтальныя законы Сусьвету наладжаны такім чынам, каб была магчымасьць існаваньня жыцьця. Антропны прынцып падтрымлівае гіпотэзу ўнікальнай Зямлі, сьцьвяржаючы, што элемэнты, якія неабходны для падтрыманьня жыцьця на Зямлі так «дакладна наладжаны», што шанс паўтарэньня ў іншым месцы вельмі малы. [[Сьцівен Джэй Гулд]] параўнаў сьцьвяржэньне, што «Сусьвет добра прыстасаваны для нашага тыпу жыцьця» з выказаваньнямі, што «сасіскі былі створаны такімі доўгімі й вузкімі, каб іх было добра класьці на сучасныя булачкі для хот-дога» ці «караблі былі вынайдзены ў якасьці дома для малюскаў»<ref>{{cite book | last=Gould | first=Stephen Jay | year=1998 | title=clear Thinking in the Sciences | title=Lectures at Harvard University}}</ref><ref>{{cite book| last=gould| first=Stefen Jay | year=2002| title=Why People Belive Weird Things:Pseudoscience, superstition, and Other confusions of Our Time}}</ref>. == Дасьледаваньні == Хаця апісаньне пазаземнага жыцьця зьяўляецца нявырашаным пытаньнем, а гіпотэзы й прагнозы наконт яе існаваньня й паходжаньня значна варʼіруюцца, тым ня менш, разьвіцьцё тэорыяў для падтрымкі пошука жыцьця ў бягучы момант можна лічыць найбольш канкрэтным практычным прымяненьнем астрабіялёгіі. Біёлагі Джэк Коэн і матэматык Ян Сьцюарт, сярод іншага разглядаюць [[Ксенабіялёгія|ксенабіялёгію]] асобна ад астрабіялёгіі. Коэн і Сьцюарт лічаць, што астрабіялогія&nbsp;— гэта пошук жыцьця падобнага да таго, якое існуе на Зямле за межамі Сонечнай сыстэмы, у той час, як [[ксенабіялёгія]] займаецца дасьледаваньнямі ў тых выпадках, калі мы мяркуем, што жыцьцё не заснавана на базе вуглярода ці тленнага дыханьня, але пакуль яна мае вызначаючыя характарыстыкі жыцьця. (Гл. [[Вугляродны шавінізм]]). === Вынікі дасьледаваньняў === [[Файл:951 Gaspra.jpg|значак|220px|Астэроіды маглі перанесьці «зародкі жыцьця» на Зямлю.]] На гэты момант доказаў наяўнасьці пазаземнага жыцьця знойдзена не было. Але 6 жніўня 1996 году вучоныя НАСА пасьля дасьледаваньня мэтэарыта [[ALH84001]] абвясьцілі, што мэтэарыт можа ўтрымліваць доказы жыцьця на Марсе. Пры сканаваньні структур мэтэарыта [[Растравы электронны мікраскоп|растравым электронным мікраскопам]] былі выяўлены скамянеласьці, якія нагадалі навукоўцам «сьляды» зямных арганізмаў&nbsp;— так званых магнітатактычных бактэрыяў. Дасьледчыкі сьцьвяржалі, што менавіта такія спэцыфічныя скамянеласьці пакідаюць бактэрыі на Зямле, таму знаходка ідэнтычных скамянеласьцяў у мэтэарыце гаворыць на карысьць існаваньня бактэрыяў на яго роднай плянэце. Разам з тым, структуры, знойдзеныя на [[ALH 84001]], складаюць 20-100 нанамэтраў у дыямэтры, што блізка да тэарэтычных [[Нанабактэрыі|нанабактэрыяў]] і значна менш за любую вядомую навуцы форму клетачнага жыцьця. Застаецца незразумелым, ці сьведчыць гэта аб тым, што на Марсе было ці ёсьць жыцьцё, ці верагодныя мікраарганізмы апынуліся на мэтэарыце ўжо на Зямлі, пасьля яго падзеньня<ref name="disbelief">{{cite web|title=after 10 years, few belivwe life on Mars|url=http://www.space.com/scienceastronomy/ap_060806_mars_rock.html|last=Crenson|first=Matt|publisher=[[Associated Press]] (on [http://www.space.com space com|date=2006-08-06accesdate=2008-10-20|deadlinc=404|archiveurl=https://web.archive.org/web/20060809161936/http://www.space.com/scienceastronomy/ap_060806_mars_rock.html|archivedate=9 жніўня 2006|accessdate=14 снежня 2014|deadurl=no}}</ref><ref name="life">McKay, David S., et al. (1996) [http://www.sciencemag.org/cgi/content/full/273/5277/924 «Searc for Past Life on Mars: Possible Relic biogenic Activity in Martian Meteorite ALH84001»]. [[Science, часопіс|Science]]. Vol. 273. no. 5277, pp. 924—930. URL accesed March 18, 2006.</ref><ref>{{cite journal|title=Search for past life on Mars: Possible relic biogenic activity in Martian meteorite ALH84001|author=McKay D. S., Gibson E. K., ThomasKeprta K. L., Vali H., Romanek C. S., Clemmett S. J., Chillier X. D. F., Maechling C. R., Zare R. N.|journal=Science|volume=273|pages=924-930|year=1996|doi=10.1126/science.273.5277.924|pmid=868069|issue=5277|загаловак=Search for past life on Mars: Possible relic biogenic activity in Martian meteorite ALH84001}}</ref><ref name="jsc2009">[http://www.nasa.gov/centers/jonson/pdf/403089main_7441-1.pdf USa.gov: The U.S. Goverment’s Official Web Portal]{{Недаступная спасылка}}</ref>. Аб магчымай наяўнасьці жывых істот на паверхні [[Плянэта Вэнэра|Вэнэры]] абвясьціў у студзені 2012 году галоўны навуковы супрацоўнік [[Інстытут касьмічных дасьледаваньняў РАН|Інстытуту касьмічных дасьледаваньняў РАН]] Леанід Ксанфомаліті. Пры вывучэньні фатаграфіяў, перасланых савецкімі апаратамі ў 1970-я й 1980-я гады, ён знайшоў нейкія абʼекты, якія зьяўляюцца й зьнікаюць на серыі пасьлядоўных здымкаў. Напрыклад, абʼект «скарпіён» зьяўляецца праз 90 хвілін пасьля ўключэньня камэры й праз 26 хвілін зьнікае, пакінуўшы пасьля сябе равок у глебе. Ксанфомаліті лічыць, што падчас пасадкі модуль стварыў моцны шум і «прабывальнікі» пакінулі месца пасадкі, а празь нейкі час, калі ўсё сьцішылася, яны вярнуліся<ref name="iki">{{cite web|date=20 студзеня 2012|url=http://ria.ru/science/20120120/544264872.html|title=Советские зонды, возможно, засняли живых существ на Венере|publisher=РИА Новости|accesdate=2012=2012-01-20|archiveurl=https://www.webcitation.org/65Su2jqdp?url=http://ria.ru/science/20120120/544264872.html|archivedate=15 лютага 2012|accessdate=14 снежня 2014}}</ref>. === Мэтан === У 2004 годзе наземнымі тэлескопамі й зондам [[Марс-экспрэс|Mars Express]] быў выяўлены спэктральны маркер [[мэтан]]а ў [[Атмасфэра Марса|Атмасфэры Марса]]. З-за [[Сонечная радыяцыя|сонечнай радыяцыі]] і [[Касьмічныя прамяні|касьмічнага выпраменьваньня]] згодна з прагнозамі навукоўцаў мэтан павінен быў зьнікнуць з атмасфэры Марса на працягу некалькіх гадоў. Такім чынам, газ павінен быў актыўна папаўняцца, каб падтрымаць цяперашнюю канцэнтрацыю<ref name="results">{{cite journal|totle=Some problem related to the origin of methane on Mars|author=Vladimir A. Krasnopersky|journal=Icarus|volume=180|issue=2|pages=359-367|month=February|year=2005|url=http://www.sciencdirect.com/science?_ob=ArticleURL&_Udi=B6WGF-4HTCW36-2&_User=10&_rdoc=1&_fmt=&_orig=searh&_sort=d&view=c&_acct=C000050221&_version=1&_urlVersion=0&_userid=10&md5=a614a9e35a422b94cc2611ccdc4bf180|doi=10.1016/j.icarus.2005.10.015|загаловак=Some problem related to the origin of methane on Mars}}</ref><ref name="fourier-spec">[http://www.pfs-results.it/Planetary FourierSpectrometr website]{{Недаступная спасылка}} (ESA, Mars Express)</ref>. Адным з вопытаў марсахода [[Curiosity|Mars Science laboratory]], запушчанага 25 сьнежня 2011 году, зьяўляецца выкананьне больш дакладных вымярэньняў суадносін ізатопаў тлену і вуглярода ў вуглякіслым газе й мэтане ў атмасфэры Марса з мэтай вызначэньня геахімічнага альбо біялагічнага паходжаньня мэтана<ref name="SAM">{{cite web|url=http://ael.gsfc.nasa.gov/marsSAM.shtml|title=Sample Analysis at Mars (SAM) Instrument Suite|accesdate=2008-10-09|month=October|year=2008|publisher=NASA|archiveurl=https://www.webcitation.org/65Su9rBK9?url=http://science.gsfc.nasa.gov/sed/index.cfm?fuseAction=home.main|archivedate=15 лютага 2012|accessdate=14 снежня 2014|deadurl=no}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.astrobio.net/news/modules.php?op=modload&name=News&file=article&sid=2765&mode=thread&order=0&thold=0|title=Making Sense of Mars Methane|accessdate=2008-10-08|last=Tenenbaum|first=David|date=June 09,2008|work=Astroiology Magazine|archiveurl=https://www.webcitation.org/65SuAiZkd?url=http://astrobio.net/exclusive/2765/making-sense-of-mars-methane|archivedate=15 лютага 2012|deadurl=no}}</ref><ref>{{cite journal|author=Tartsitano, C.G. and Webster, C.R.|journal=Applied Optics,|volume=46|pages=6923-6935|year=2007|doi=10.1364/A).46.006923|issue=28|загаловак=Multilaser Herriot cell for planetary tunable laser spectrometrs}}</ref>. === Плянэтныя сыстэмы === Магчыма, што ў асобных плянэт у Сонечнай сыстэме, такіх як газавы гігант [[Юпітэр (плянэта)|Юпітэр]] могуць быць спадарожнікі зь цьвёрдай паверхняй ці вадкім акіянам, якія зьяўляюцца больш прыдатнымі для жыцьця. Большасьць плянэт, выяўленых да 2014 году за межамі Сонечнай сыстэмы, зьяўляюцца гарачымі газавымі гігантамі й непрыдатныя для жыцьця. Такім чынам, дакладна невядома, ці зьяўляецца Сонечная сыстэма, з такой плянэтай як Зямля, унікальнай ці не. Палепшаныя мэтады выяўленьня й павялічаны час назіраньня безумоўна дазволяць знайсьці болей плянэтных сыстэм і, магчыма асобныя зь іх будуць падобныя да Зямлі. Напрыклад, [[Кеплер (тэлескоп)|місія Кеплер]], прызначаная для выяўленьня плянэт памерам зь Зямлю вакол іншых зорак шляхам вымярэньня самых дробных зьмен у крывой бляску зоркі, калі плянэта праходзіць між зоркай і тэлескопам. Прагрэс у галіне інфрачырвонай і субмілімэтровай астраноміі дазволіў адкыць кампанеты іншых зорных сыстэм. Інфрачырвоныя дасьледаваньні выявілі паясы пылу й астэроідаў вакол далёкіх зорак, якія ляжаць у аснове фармаваньня плянэт. === Прыгоднасьць плянэты да жыцьця === {{Асноўны артыкул|Прыгоднасьць плянэты для жыцьця}} Намаганьні, накіраваныя для адказу на пытаньне: «Наколькі распаўсюджаныя патэнцыяльна населеныя плянэты» мелі пэўны посьпех. 2 лютага 2011 году вучоныя, якія дасьледавалі зьвесткі з тэлескопа Кеплер, абвясьцілі, што ёсьць 54 кандыдаты ў плянэты, якія знаходзяцца ў населенай зоне сваіх зорак. Прычым 5 зь іх маюць памер супастаўны зь Зямлёй<ref name="Kepler nevs">[https://web.archive.org/web/20110212045426/http://www.nasa.gov/mission_pages/kepler/news/kepler_data_release.html NASA Finds Earth-size Planet Canditates in the Habitable Zone]</ref>. Таксама вядзецца дасьледаваньне адносна абмежаваньняў навакольнага асяродзьдзя для жыцьця й працы экстрэмальных экасыстэм, дазваляючы дасьледчыкам прадказаць, якая плянэтная сыстэма магла бы быць найбольш прыгоднай для жыцьця. Такія місіі, як спускаемы апарат [[Фэнікс, касімчны апарат|Фэнікс]], [[Curiosity|Mars Science Laboratory]] і [[ЭкзаМарс|ExoMars]] да Марса, [[Касіні (касьмічны апарат)|«Касіні»]] да спадарожніка Сатурна Тытан і місія «Ice Cliper» да спадарожнік Юпітэра Эўропы, даюць надзею на далейшае пашырэньне ведаў аб магчымасьці жыцьця на іншых плянэтах у Сонечнай сыстэме. == Навукова-папулярныя фільмы == * «Сусьвет. Астрабіялёгія» ({{мова-en|The Universe. Astrobiology}})&nbsp;— навукова-папулярны фільм, зьняты [[History Channel]] у 2008 годзе. == Глядзіце таксама == * [[METI]] * [[SETI]] * [[Жыцьцё]] * [[Пазаземнае жыцьцё]] * [[Альтэрнатыўная біяхімія]] * [[Прыгоднасьць плянэты для жыцьця]] * [[Гіпотэза ўнікальнай Зямлі]] * [[Прыдатнасьць для жыцьця сыстэмы чырвонага карліка]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{кніга|частка=Астробиология|загаловак=Большой энциклопедический словарь|месца=М.|выдавецтва=Большая Российская энциклопедия|год=1999}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://astrobio.eu Astrobio.eu] * [http://astrobiology.nasa.gov Astrobiology.nasa.gov] * [http://www.astrobiology.com/ The Astrobiology Web] * [http://www.astrobio.net/ Astrobiology Magazine] * [http://aca.unsw.edu.au/ Australian Centre for Astrobiology] * [https://web.archive.org/web/20060718180056/http://www.biocab.org/Exobiology.html Condition for Life Eweryhwere] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20060718180056/http://www.biocab.org/Exobiology.html |date=18 ліпеня 2006 }} * [https://web.archive.org/web/20160311074115/http://www.standart3d.com/ Standart3D Stereoscopic Space Simulator including 30 exoplanet] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160311074115/http://www.standart3d.com/ |date=11 сакавіка 2016 }} * [http://ifa.hawaii.edu/~meech/iau/ International Astronomical Union Commission 51: Bioastronomy, official website] * [https://web.archive.org/web/20060815002519/http://nai.nasa.gov/ NASA astrobiology Institute] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20060815002519/http://nai.nasa.gov/ |date=15 жніўня 2006 }} * [https://archive.today/20121127110236/http://pilbara.mq.edu.au/ NASA-Macquarie University Pilbara Education Project] * [http://planetquest.jpl.nasa.gov/ NASA’s PlanetQuest] * [https://web.archive.org/web/20110904052622/http://www.exoplanetology.com/ Official Exoplanetology Website] * [http://omegataupodcast.net/2009/09/18-astrobiology-at-the-nasa-astrobiology-institute/ Podcast Interwiew with NAI’s Director Dr. Carl Pilcher] * [https://web.archive.org/web/20130613135659/http://www.nemoramjet.com/snduterus.html Snaiad, a world-building project with creatures designed with evolutionary biology in mind.] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20130613135659/http://www.nemoramjet.com/snduterus.html |date=13 чэрвеня 2013 }} * [http://www.solstation.com/habitable.htm Stars and Habitable Planets] {{Разьдзелы біялёгіі}} {{Парады артыкулу|артаграфія}} [[Катэгорыя:Астрабіялёгія| ]] [[Катэгорыя:Пазазямны розум]] [[Катэгорыя:Паходжаньне жыцьця]] 6xr5x1x60q1frxlf7uyjs6vh0c3krmx 0 278123 2618918 2595584 2025-06-07T14:02:12Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618918 wikitext text/x-wiki {{Гандбаліст}} '''А́нхэль Фэрна́ндэс Пэ́рэс''' ({{мова-es|Ángel Fernández Pérez}}; {{Н}} 16 верасьня 1988 году) — гішпанскі гандбаліст клюбу «[[Тарэлявэга (гандбольны клюб)|Тарэлявэга]]» і нацыянальнай [[Мужчынская зборная Гішпаніі па гандболе|зборнай Гішпаніі]]. Выступае на пазыцыі левага скрайняга гульца. == Кар’ера == Анхэль Фэрнандэс пачаў гуляць у гандбол у сваім родным горадзе [[Эль-Астыльера]]. У 2006 годзе перайшоў да складу экс-пераможцы [[Ліга чэмпіёнаў ЭГФ|Лігі чэмпіёнаў ЭГФ]] «[[Кантабрыя Сантандэр|Тэка Кантабрыя]]». Праз два гады далучыўся да клюба трэцяга дывізіёну «[[Тарэлявэга (гандбольны клюб)|Тарэлявэга]]», зь якім гулец прасунуўся ў другі дывізіён у першы год і заставаўся там да 2013 году. З гэтага часу ён выступаў за клюб «[[Лягроньнё ля Рыёха (гандбольны клюб)|Натургаўс Ля-Рыёха]]», які спаборнічаў у [[Ліга Асабаль|Лізе Асабаль]]. Поруч з клюбам Фэрнандэс часта займаў другое месца ў гішпанскім чэмпіянаце ды дасягаў фіналаў кубка, але спаборнічаць з «[[Барсэлёна (гандбольны клюб)|Барсэлёнай]]» было цяжка. Гулец тройчы запар абіраўся ў каманду ўсіх зорак лігі<ref>[https://web.archive.org/web/20211113154322/https://www.handball-world.news/o.red.r/news-1-1-10-124941.html «Hintergrund: Die Geschichte der „siete ideal“»]. Handballworld.</ref>. У 2018 годзе пераехаў у [[Польшча|Польшчу]], дзе выступаў за клюб «[[Вівэ Кельцы|Вівэ]]», якім кіраваў гішпанскі трэнэр [[Талант Дуйшабаеў]]. Сэзон 2021—2022 гадоў гандбаліст абараняў колеры «Барсэлёны»<ref>[https://www.handball-world.news/o.red.r/news-1-1-10-133155.html «FC Barcelona präsentiert Ersatz für Casper Mortensen»]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}. Handballworld.</ref>. З гэтым клюбам, між іншым, гулец стаў чэмпіёнам Гішпаніі і Лігі чэмпіёнаў ЭГФ. У 2022 годзе далучыўся да францускага «[[Лімож (гандбольны клюб)|Ліможу]]»<ref>[https://www.lh-handball.fr/blog/2022/02/07/angel-fernandez-du-barca-au-lh-%f0%9f%94%b5%f0%9f%94%b4/ «Ángel Fernández, du Barça au LH!»]. LH Handball.</ref>. У 2024 годзе вярнуўся на радзіму, узгадніўшы дамову з «Тарэлявэгай»<ref>[https://as.com/masdeporte/balonmano/angel-fernandez-otro-hispano-que-regresa-a-casa-n/ «Ángel Fernández, otro Hispano que regresa a casa»]. AS.</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://history.eurohandball.com/player/554536 Старонка] на [[Эўрапейская гандбольная фэдэрацыя|Эўрапейскай гандбольнай фэдэрацыі]]. {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Фэрнандэс Пэрэс, Анхэль}} [[Катэгорыя:Гішпанскія гандбалісты]] [[Катэгорыя:Гандбалісты зборнай Гішпаніі]] 6gnqvdpvmm76w0mhx8hhcpxbtt5vh1b 0 281179 2618914 2611700 2025-06-07T13:27:03Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618914 wikitext text/x-wiki {{Палітык |імя = Андрэй Валер’евіч Хмель |лацінка = |арыгінал_імя = |выява = |памер = |подпіс_пад_выявай = |пасада = старшыня [[Гарадзенскі гарвыканкам|Гарадзенскага ГВК]] |пачатак_тэрміну = 30 траўня 2023 |канец_тэрміну = |прэзыдэнт = [[Аляксандар Лукашэнка]] |прэм’ер-міністар = [[Раман Галоўчанка]] |папярэднік = [[Мечыслаў Гой]] |наступнік = |пасада2 = Міністар [[Міністэрства жыльлёва-камунальнай гаспадаркі Рэспублікі Беларусь|Мінжылкамгасу]] |пачатак_тэрміну2 = 4 чэрвеня 2020 |канец_тэрміну2 = 29 траўня 2023 |папярэднік2 = [[Аляксандар Церахаў]] |наступнік2 = [[Генадзь Трубіла]] |прэм’ер-міністар2 = [[Раман Галоўчанка]] |прэзыдэнт2 = [[Аляксандар Лукашэнка]] |пасада3 = намесьнік міністра [[Міністэрства прыродных рэсурсаў і аховы навакольнага асяродзьдзя Рэспублікі Беларусь|Мінпрыроды]] |пачатак_тэрміну3 = 8 сьнежня 2017 |канец_тэрміну3 = 3 чэрвеня 2020 |папярэднік3 = |наступнік3 = |прэм’ер-міністар3 = [[Андрэй Кабякоў]] |прэзыдэнт3 = [[Аляксандар Лукашэнка]] |пасада4 = |пачатак_тэрміну4 = |канец_тэрміну4 = |папярэднік4 = |наступнік4 = |прэм’ер-міністар4 = |прэзыдэнт4 = |пасада5 = |пачатак_тэрміну5 = |канец_тэрміну5 = |папярэднік5 = |наступнік5 = |прэм’ер-міністар5 = |прэзыдэнт5 = |пасада6 = |пачатак_тэрміну6 = |канец_тэрміну6 = |папярэднік6 = |наступнік6 = |прэм’ер-міністар6 = |прэзыдэнт6 = |дата_нараджэньня = |месца_нараджэньня = |дата_сьмерці = |месца_сьмерці = |назва_палітычнай_арганізацыі = <!-- Рух, Аб’яднаньне, і пад. Неабавязковы. Па змоўчаньні — «Партыя» --> |партыя = |сужэнец = |дзеці = |бацька = |маці = |род = |адукацыя = |подпіс = |узнагароды = |Commons = |камэнтар = }} '''Андрэй Валер’евіч Хмель''' ({{нар.}} 1983, [[Ліда]]) — беларускі [[дзяржаўны дзеяч]]. == Жыцьцяпіс == Нарадзіўся ў 1983 годзе ў [[Ліда|Лідзе]]. Скончыў [[Беларускі дзяржаўны аграры тэхнічны ўніверсітэт]] у 2006 годзе, у 2011 годзе скончыў [[Акадэмія кіраваньня пры Прэзыдэнце Рэспублікі Беларусь|Акадэмію кіраваньня пры Прэзыдэнце Рэспублікі Беларусь]]. Рабіў інжынэрам-энэргетыкам аддзела галоўнага энергетыка ТАА «Біякам Тэхналогія», галоўным спэцыялістам аддзела энэргетыкі і паліва [[Гарадзенскі абласны выканаўчы камітэт|Гарадзенскага абласнога выканаўчага камітэта]], узначальваў Гарадзенскае ўнітарнае камунальнае вытворчае прадпрыемства «Гарсьвятло»<ref name="вгр">[https://vgr.by/2023/05/30/v-grodno-novyj-mer-smotrite-kto-im-stal/ В Гродно новый мэр — смотрите, кто им стал]</ref>. З траўня 2016 году рабіў генэральным дырэктарам АУПП «Гарадзенская гарадзкая жыльлёва-камунальная гаспадарка»<ref name="вгр"/>. З 8 сьнежня 2017 году — намесьнік [[Міністэрства прыродных рэсурсаў і аховы навакольнага асяродзьдзя Рэспублікі Беларусь|Міністра прыродных рэсурсаў і аховы навакольнага асяродзьдзя Рэспублікі Беларусь]]. З 4 чэрвеня 2020 году па 30 траўня 2023 году быў [[Міністэрства жыльлёва-камунальнай гаспадаркі Рэспублікі Беларусь|Міністрам жыльлёва-камунальнай гаспадаркі Рэспублікі Беларусь]]<ref>,[https://web.archive.org/web/20240329104759/https://minpriroda.gov.by/by/news-by/view/xmel-zajaviu-ab-pavelichenni-vykarystannja-tska-za-kosht-budaunitstva-regijanalnyx-kompleksau-4941/ Хмель заявіў аб павелічэнні выкарыстання ЦКА за кошт будаўніцтва рэгіянальных комплексаў]</ref>. 30 траўня 2023 году прызначаны старшынём [[Гарадзенскі гарадзкі выканаўчы камітэт|Гарадзенскага гарадзкога выканаўчага камітэту]]<ref>{{Cite web |url=https://blr.belta.by/president/view/kiraunik-dzjarzhpagrankamiteta-i-kirauniki-mjastsovaj-vertykali-lukashenka-razgledzeu-kadravyja-pytanni-128522-2023/ |title=Кіраўнік Дзяржпагранкамітэта і кіраўнікі мясцовай вертыкалі. Лукашэнка разгледзеў кадравыя пытанні |access-date=30 мая 2023 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20230531095027/https://blr.belta.by/president/view/kiraunik-dzjarzhpagrankamiteta-i-kirauniki-mjastsovaj-vertykali-lukashenka-razgledzeu-kadravyja-pytanni-128522-2023/ |archivedate=31 мая 2023 |deadurl=yes }}</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20240329104800/https://new.minpriroda.gov.by/special/ru/1-ru/ Кіраўніцтва Мінпрыроды] {{Міністры жыльлёва-камунальнай гаспадаркі Рэспублікі Беларусь}} [[Катэгорыя:Старшыні Гарадзенскага гарадзкога выканаўчага камітэту]] [[Катэгорыя:Намесьнікі міністраў Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Міністры жыльлёва-камунальнай гаспадаркі Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Акадэміі кіраваньня пры прэзыдэнце Рэспублікі Беларусь]] a5lcydco48iiygd6zial5lykaqb2m8b 0 284135 2619164 2521349 2025-06-08T07:24:08Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619164 wikitext text/x-wiki [[Файл:Bierastavickaja_ratuša._Бераставіцкая_ратуша_(A._Kazarski,_1882).jpg|значак|250пкс|Ратуша паводле здымку 1873 г.]] [[Файл:Bierastavica_Vialikaja,_Rynak,_Karmelicki._Бераставіца_Вялікая,_Рынак,_Кармэліцкі_(S._Kasakoŭski,_1895).jpg|значак|250пкс|Ратуша праваруч ад касьцёлу на здымку С. Касакоўскага 1895 г.]] [[Файл:Bierastavica_Vialikaja,_Rynak._Бераставіца_Вялікая,_Рынак_(1916).jpg|значак|250пкс|Ратуша паводле здымку 1916 г.]] [[Файл:Bierastavickaja_ratuša._Бераставіцкая_ратуша_(1919-39).jpg|значак|250пкс|Бераставіцкая ратуша 1939 г.]] [[Файл:Bierastavickaja ratuša. Бераставіцкая ратуша (1941).jpg|значак|250пкс|Бераставіцкая ратуша (1941)]] '''Вялікабераставі́цкая ра́туша''' — колішняя ратуша ў [[Вялікая Бераставіца|Вялікай Бераставіцы]]. Стаяла на рынку<ref>https://web.archive.org/web/20240529205636/https://grodno-region.by/special/ru/dostoprim_ber-ru/</ref>. Ратуша згарэла пад час другой сусьветнае вайны і па вайне яе падмуркі былі разабраныя. == Гісторыя == Лічыцца, што ратушу ў мястэчку ўзвялі ў сярэдзіне, альбо ў 2-й палове XVIII ст., калі населенаму пункту надалі магдэбургскае права (права горада на самакіраванне) і зацвердзілі самастойны герб ў выглядзе вавёркі з каронай. Пры Польшчы (20-30-я гады ХХ ст.) фактычна ўвесь цэнтр Бераставіцы быў забудаваны адна-двухпавярховымі драўлянымі дамамі. Сярод гэтай шэрай забудовы выразна вылучаўся адзін стары доўгі прамавугольны будынак. Арыгінальны ў архітэктурным плане і вялікі па памерах, ён моцна адрозніваўся ад іншых драўляных хат, што шчыльна «туліліся» адна пры адной па перыметры Рынку — галоўнай плошчы мястэчка. А стаяў гэты будынак на тым месцы, дзе цяпер знаходзяцца раённая бібліятэка і музычная школа. У часы даваеннай Польшчы нешматлікая бераставіцкая інтэлігенцыя, дзяржаўныя службоўцы і прыезджыя з Заходняй Польшчы людзі называлі яго на польскі манер сукенніцамі (sukiennice, ад слова сукно, гандаль сукном). Асноўная ж частка местачкоўцаў называла пабудову «абэржай». Дзіўная назва, як аказалася, замацавалася за будынкам з даўніх часоў і перадавалася ў пакаленнях. Я паспрабаваў высветліць у людзей, якія яшчэ памятаюць даваенныя часы, значэнне гэтай назвы. Мне растлумачылі, што слова «абэржа» мае мясцовае паходжанне і, у першую чаргу, асацыіруецца з вялікім доўгім будынкам. На гэтым усё скончылася. Тады я ўзяў польска-рускі слоўнік. Аказалася, такое слова ёсць у польскай мове. «Оberїa» у перакладзе на рускую мову азначае «трактир», «корчма» альбо «заезд». Адзначу, што слова старое, яно ўжо амаль выйшла з сучаснага лексікону, таму не ў кожны цяперашні слоўнік яно можа быць уключана. Гэта і быў той самы будынак, які называюць сёння бераставіцкай ратушай. Цікава, што ў часы даваеннай Польшчы слова «ратуша» ў дачыненні да пабудовы фактычна не ўжывалася. Між тым, ёсць меркаванне, што гэтую самую «абэржу» пабудавалі задоўга да вышэйназваных гістарычных падзей. Па некаторых звестках будынак паходзіць яшчэ з тых часоў, калі Бераставіца ўваходзіла ў зямельныя ўладанні Хадкевічаў (1-я палова ХVII ст.). У тыя старадаўнія часы ён выконваў ролю заезнага двара. Такую думку, напрыклад, выказвае ў сваіх успамінах аб падарожжы ў Вялікую Бераставіцу вядомы ў даваеннай Польшчы публіцыст і гісторык Мельхіёр Ваньковіч. Цікава, што ў мястэчку перад вайной існаваў яшчэ адзін старажытны драўляны будынак, пабудаваны ў тыя ж самыя хадкевічоўскія часы — гэта адзін з трох карпусоў графскага палаца Касакоўскіх. == Архітэктура == За сваю доўгую гісторыю бераставіцкі заезны двор неаднаразова рамантаваўся, змяняліся некаторыя дэталі яго канструкцыі і, тым не менш, пабудова захавала свой першапачатковы знешні выгляд. «Абэржа» складалася з трох частак. У цэнтры яе была аднапавярховая мураваная камяніца пад высокім двухсхільным дахам, а па баках знаходзіліся доўгія двухпавярховыя будынкі-крылы. Першыя паверхі гэтых бакавых прыбудоваў (крылаў), як і сама цэнтральная частка, былі мураванымі. З фасаднага боку яны аздабляліся скляпеністымі галерэямі (аркамі), а ў глыбіні за гэтымі аркамі размяшчаліся рады гандлёвых крамаў. Пры кожным крыле знаходзіліся яшчэ па дзве арыгінальныя драўляныя лесвіцы, якія вялі ўгару на другі, цалкам драўляны паверх. На другім паверсе ад фасада будынка знаходзіліся павеці (навесы). Па сваёй канструкцыі гэтыя крылы ўяўлялі сабой тыповыя франтальныя лямусы, якія характэрны былі перш за ўсё ў ХVII ст. Лямусы — даволі распаўсюджаная пабудова у старажытнай Рэчы Паспалітай. У тыя даўнія часы яны былі як каменнымі, так і драўлянымі, і спалучалі функцыі гаспадарчай і жылой пабудовы. На першым паверсе звычайна размяшчаліся крамы, альбо нейкія склады, а на другім — жылыя памяшканні. Адзначу, што тыповай рысай лямусаў, пабудаваных у XVII ст., было тое, што першы іх паверх часцей за ўсё быў мураваным, а другі — драўляным, што мела месца і ў бераставіцкім будынку. Ўся канструкцыя ўнікальнага бераставіцкага заезнага двара была накрытая гонтай, а пад будынкам былі абсталяваны гаспадарчыя паграбы для захоўвання тавару. Дарэчы, у Гродна да сённяшняга дня захаваўся цікавы старажытны лямус, зроблены з масіўных дубовых брусоў, які нечым нагадвае былую бераставіцкую пабудову. Даследчыкі сцвярджаюць, што ўзведзены ён ў першай палове XVII ст.(каля 1630 г.). Стаіць гэта ўнікальная канструкцыя ў двары Брыгіцкага манастыра па вуліцы К.Маркса. == Заездны двор == Бераставіцкі заезны двор размяшчаўся так, што даваенная вуліца Гродзенская (цяпер Леніна) выходзіла прама на шырокі фасад яго цэнтральнай часткі. Гэтая цэнтральная частка, як ужо адзначалася, адрознівалася ад бакавых крылаў (лямусаў) і нагадвала на першы погляд вялікую аднапавярховую хату-карчму з высокім двухсхільным дахам. У ёй хутчэй за ўсё было некалькі жылых пакояў для пастаяльцаў, а таксама вялікае памяшканне для харчавання — шынок з драўлянымі лавамі і сталамі. Цікава, што карчмарства ў Літве (Беларусі) дасягнула вышэйшай кропкі свайго развіцця менавіта ў XVII ст. У тыя часы назіраецца тэндэнцыя да масавага ўзвядзення корчмаў па ўсім краі. Будынкі звычайна ставілі шырокім фасадам (фронтам) да дарогі, альбо гандлёвай плошчы гарадоў і мястэчак. Ззаду бераставіцкага заезнага двара знаходзілася вялікая прамавугольная гаспадарчая прыбудова. Яна называлася «стан». Падзяляўся «стан» на дзве часткі — стайню, дзе прывязвалі распрэжаных коней, і вазоўню для пастаноўкі брычак і загружаных таварам купецкіх вазоў. Не выключана, што ўжо пазней сярэдняя частка будынка (карчма) на працягу амаль100 гадоў магла з’яўляцца той самай ратушай — сядзібай органаў гарадскога самакіравання Бераставіцы (магістрата). Хаця гэта трэба яшчэ ўдакладняць. Нагадаю, што магдэбургскім (майдэборскім) правам Бераставіца пачала карыстацца адносна позна — толькі з сярэдзіны ХVIII ст. У 1754 годзе кароль Рэчы Паспалітай Аўгуст ІІІ Сас у сувязі з гэтым выдаў спецыяльны прывілей. А дзесьці ў палове ХIX ст.(у часы расійскай імперыі) згаданы прывілей царскія ўлады ў мястэчка адабралі. Некаторыя спытаюцца: чаму ў старой бераставіцкай ратушы адсутнічала вежа, альбо якая-небудзь іншая падобная да яе надбудова (прынамсі на адзіным вядомым сёння старым малюнку гэтай вежы няма). Пытанне слушнае, паколькі вежа — выключна важны элемент старажытных ратуш. Яна выконвала ў тыя часы функцыю вартаўнічай вышкі, і пры неабходнасці з яе даносіўся апавяшчальны сігнал аб пажары ці іншых надзвычайных здарэннях у наваколлі. Тут трэба адзначыць, што сустракаліся ратушы і без вежы таксама, напрыклад, у Вільні ці Слоніме. Аднак у нашым выпадку, лічу, што прычына ў тым, што будынак узвялі задоўга да атрымання мястэчкам магдэбургскіх правоў, і перад гэтым даволі працяглы час ён выконваў ролю заезнага двара, а не ратушы. Тут некалі спыняліся на пастой праязджаючыя праз населены пункт абозы, наведваліся купцы, вандроўнікі, кур’еры, розныя дзяржаўныя асобы і г. д. У заезным двары можна было заначаваць, някепска падсілкавацца ў тутэйшай карчме, прывесці ў парадак збрую і нават падкаваць у кузні каня. Хто быў фундатарам і першым уладальнікам заезнага двара невядома. Хутчэй за ўсё імі маглі быць Хадкевічы альбо бераставіцкі касцёл. Як ні дзіўна, але у тыя часы каталіцкая царква была ўладальнікам у краі вялікіх зямельных угоддзяў, заезных двароў, корчмаў, млыноў і, нават, вінакурняў. Пазней мясцовыя ўлады, верагодна, выкупіўшы заезны двор, вымушана прыстасавалі сярэднюю частку будынка пад ратушу. == Найноўшы час == Па словах жыхароў Бераставіцы сталага ўзросту, якія яшчэ памятаюць даваенныя часы, былая ратуша ўяўляла з сябе доўгі двухпавярховы будынак. Пачынаўся ён прыкладна за некалькі метраў ад старога дома па вуліцы Савецкай, 3 (былая яўрэйская крама, потым у савецкія часы аптэка, а цяпер — БТІ) і цягнуўся ў бок вуліцы Прабашчоўскай (Чкалава). Першы паверх быў мураваны з арачнымі праходамі, за якімі размяшчаліся прыватныя яўрэйскія крамы. На прылаўках ляжалі разнастайныя тавары. Прадавалі адзенне, абутак, гаспадарчыя тавары, гузікі, ніткі, іншыя дробязі. Кожную пятніцу пасля абеду, калі набліжалася суботняе яўрэйскае свята Шабас, дзверы і вокны ратушных крамаў зачыняліся аканіцамі, на іх чапляліся навясныя замкі. Местачковы Рынак паволі пусцеў, а бліжэй да вечара па ўсёй Бераставіцы разносіўся пах ад гатаваных да свята яўрэйскіх рыбных страў. З усіх гэтых гандлёвых кропак ратушы толькі адна крама была польскай. Знаходзілася яна ў тарцы будынка з боку вуліцы Прабашчоўскай. Гэта была дзяржаўная крама, якую ўсе называлі «вспулдзельня». Тут можна было набыць цукар, гарбату, каву, пячэнне, розныя цукеркі, апельсіны («бамбанеркі», як казалі тады простыя жыхары мястэчка), іншыя прысмакі і далікатэсы, а таксама сшыткі, ручкі, алоўкі, запалкі, пасту для абутку вядомай польскай маркі «Dobrolin» і г. д. Чамусьці менавіта гэтую «вспулдзельню» часцей за ўсё любіла наведваць графіня Марыя Касакоўская. На другім драўляным паверсе ратушы жылі ўладальнікі гандлёвых кропак. Кватэра кожнага гандляра знаходзілася прама над яго лаўкай. Уздоўж усяго другога паверха цягнуўся драўляны навес, крыты гонтай. Часта яўрэі, якія засялялі гэтыя кватэры, любілі сядзець пад навесам, піць на свежым паветры гарбату і размаўляць. Перш за ўсё гэта была субота — вольны для яўрэяў дзень (Шабас). Цікава, што ззаду ратушы ў даваенны час яшчэ захоўваліся рэшткі старажытных сцен былой прыбудовы — «стану» для коней і вазоў, праўда ўжо без даху. Сярэдневяковы каменны мур быццам літарай «П» туліўся да заезнага двара. На абгароджанай пляцоўцы, як і 300 гадоў назад, купцы выгружалі з фурманак прывезены ў крамы тавар. У даваенны час бераставіцкія гандляры за таварам ездзілі пераважна ў буйныя прамысловыя гарады — Вільню, Беласток, Варшаву ці Лодзь, цягніком дастаўлялі яго на станцыю Бераставіца (Пагранічны), дзе быў невялікі аднапавярховы мураваны вакзал, перагружалі ў фурманкі і прывозілі на шматлікія склады ў Вялікую Бераставіцу. Дарэчы, фурманамі ў асноўным працавалі таксама яўрэі. Яны дакладна ведалі расклад руху цягнікоў і прыязджалі на вакзал загадзя, каб своечасова перахапіць прыбываючых цягніком кліентаў. Жорсткая канкурэнцыя была і ў тыя далёкія часы. Паміж вуліцай Прабашчоўскай і «абэржай» стаялі яшчэ два драўляныя дамы на каменных падмурках. У адным з іх пражывала вядомая ў Бераставіцы сям’я Расінскіх. Аб гэтай сям’і варта было б сказаць некалькі слоў у сваіх наступных артыкулах. Гаспадыняй другога, бліжэйшага да вуліцы Прабашчоўскай дома, з’яўлялася Аляксандра Хвясько. У яе хаце была абсталявана невялікая, але ўтульная і папулярная ў даваенным мястэчку харчэўня, дзе таксама былі пакоі і для адпачынку прыезджых. Асабліва было шмат наведвальнікаў па аўторках, падчас славутых бераставіцкіх кірмашоў. Гэтых дамоў даўно ўжо няма. Што датычыцца вядомага сёння ў пасёлку драўлянага заезнага двара, які захаваўся да нашых дзён, і знаходзіцца на скрыжаванні вуліц Чырвонаармейскай і Чкалава (Чырвонаармейская, 10), то ён быў пабудаваны значна пазней, а назва яму, верагодна, дасталася ад куды больш старога заезнага двара-ратушы. Вядома, што перад Другой су-светнай вайной гэта быў звычайны жылы дом. Ён падзяляўся на некалькі частак, якія засялялі яўрэйскія сем’і. Падчас нямецкай акупацыі ўсіх жыхароў былога заезнага двара («абэржы») прымусова выселілі ў бераставіцкае яўрэйскае гета, што знаходзілася на тэрыторыі за сучасным кінатэатрам, а потым вывезлі. Будынак нейкі час пуставаў, а адна з яго вонкавых сцен выконвала ролю кінаэкрана. Кіно для жыхароў мястэчка пры немцах «круцілі» прама на вуліцы. Як сцвярджаюць сёння бераставіцкія старажылы, дах і другі (драўляны) паверх «абэржы», як зрэшты і ўвесь драўляны цэнтр населенага пункта, згарэў, калі акупанты адступалі. Абгарэлыя рэшткі некалі аднаго з самых галоўных у нашым мястэчку дамоў разабралі ўжо ў першыя пасля вызвалення Бераставіцы гады<ref>https://web.archive.org/web/20240529205636/https://www.beresta.by/%D0%B1%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B2%D1%96%D1%86%D0%BA%D0%B0%D1%8F-%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%88%D0%B0/</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Парады артыкулу|артаграфія|няма катэгорыяў|вікіфікаваць}} 1vy22779g50worrklf8dl1icre3qfpr 0 285308 2619092 2522771 2025-06-07T19:58:37Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619092 wikitext text/x-wiki {{Каардынаты|53|23|29|паўночнае|32|0|48|усходняе|выяўленьне=загаловак}} {{Кампанія |назва = «Беларускі цэмэнтны завод» |лягатып = |выява = Завод в тумане. Костюковичи. Plant in a fog. Kostukovichi. - panoramio.jpg |тып = [[адкрытае акцыйнае таварыства]] |лістынг = |дэвіз = |заснаваная = {{Дата пачатку|11|9|1996|1}} |заснавальнікі = |уласьнікі = [[Міністэрства архітэктуры і будаўніцтва Беларусі]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Балянс за 2022 год|спасылка=https://belcement.by/company/godovoy-otchet-emitenta/2022/%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%BE%D0%BE%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9%20%D1%86%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%BD%D1%8B%D0%B9%20%D0%B7%D0%B0%D0%B2%D0%BE%D0%B4%20%D0%B1%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D1%81%20%202022%204%20%D0%BA%D0%B2%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%BB.xls|выдавец=ААТ «Беларускі цэмэнтны завод»|мова=ru|дата публікацыі=18 красавіка 2023|дата доступу=4 ліпеня 2024}}</ref> (99,3%) |краіна = [[Беларусь]] |разьмяшчэньне = [[Магілёўская вобласьць]] |адрас = [[Касьцюковічы]], Юнацкая вул., д. 117<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Кантакты|спасылка=https://belcement.by/by/contacts/|выдавец=ААТ «Беларускі цэмэнтны завод»|дата публікацыі=2024|дата доступу=4 ліпеня 2024}}</ref> |ключавыя постаці = [[Ігар Алегавіч Сяргееў]] ([[генэральны дырэктар]]), [[Уладзімер Дравалёў]] ([[галоўны інжынэр]])<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Графік асабістага прыёму|спасылка=https://belcement.by/by/upravlenie/grafik-lichnogo-priema/|выдавец=ААТ «Беларускі цэмэнтны завод»|дата публікацыі=2024|дата доступу=4 ліпеня 2024}}</ref> |галіна = [[прамысловасьць]] будаўнічых матэрыялаў |прадукцыя = [[цэмэнт]], [[вапна]], [[крэйда]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Прадукцыя|спасылка=https://belcement.by/by/product/|выдавец=ААТ «Беларускі цэмэнтны завод»|дата публікацыі=2024|дата доступу=4 ліпеня 2024}}</ref> |абарачэньне = {{Рост}}445,218 млн [[Беларускі рубель|рублёў]] (2022 год; 162,702 млн $) |апэрацыйны прыбытак = {{Рост}}44,543 млн рублёў (2022 год; 16,277 млн $) |чысты прыбытак = {{Падзеньне}}-40,9 млн рублёў (2022 год; 14,946 млн $)<ref>{{Навіна|аўтар=Ігар Сяргееў, Н.В. Кулік|загаловак=Сьціслыя зьвесткі за 2022 год|спасылка=https://belcement.by/company/godovoy-otchet-emitenta/2022/краткая%20информация.pdf|выдавец=ААТ «Беларускі цэмэнтны завод»|мова=ru|дата публікацыі=18 красавіка 2023|дата доступу=4 ліпеня 2024}}</ref> |лік супрацоўнікаў = 2589 (2023 год) |матчына кампанія = «[[Беларуская цэмэнтная кампанія]]»<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Інфармацыя аб тэлефонах вышэйстаячых арганізацый|спасылка=https://belcement.by/by/upravlenie/informatsiya-o-telefonakh-vyshestoyashchikh-organizatsiy.php|выдавец=ААТ «Беларускі цэмэнтны завод»|мова=ru|дата публікацыі=2024|дата доступу=4 ліпеня 2024}}</ref> |даччыныя кампаніі = «[[Воршабудматэрыялы]]»<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=«Воршабудматэрыялы» за 2020 год павялічылі аб'ём вытворчасьці на Br1,2 млн|спасылка=https://blr.belta.by/economics/view/orshabudmateryjaly-za-2020-god-pavjalichyli-abem-vytvorchastsi-na-br12-mln-97165-2021/|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=21 лютага 2021|дата доступу=4 ліпеня 2024}}</ref>, «[[Менскі камбінат сылікатных вырабаў]]»<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=«Менскі камбінат сылікатных вырабаў» у I паўгодзьдзі павялічыў рэалізацыю прадукцыі амаль на 20 працэнтаў|спасылка=https://blr.belta.by/economics/view/minski-kambinat-silikatnyh-vyrabau-u-i-paugoddzi-pavjalichyu-realizatsyju-praduktsyi-amal-na-20-102903-2021/|выдавец=[[БелТА]]|дата публікацыі=11 жніўня 2021|дата доступу=4 ліпеня 2024}}</ref> |аўдытар = «[[Белрасаўдыт]]»<ref>{{Навіна|аўтар=І.Н. Долмат, Ігар Сяргееў|загаловак=Аўдытарскія высновы па бухгальтарскай справаздачнасьці за 2022 год|спасылка=https://belcement.by/company/godovoy-otchet-emitenta/2023/Аудиторское%20заключение%20за%202023%20год.pdf|выдавец=ААТ «Беларускі цэмэнтны завод»|мова=ru|дата публікацыі=30 красавіка 2024|дата доступу=4 ліпеня 2024}}</ref> |сайт = [https://belcement.by/by/ belcement.by/by/] }} '''«Беларускі цэмэнтны завод»''' — дзяржаўнае прамысловае [[прадпрыемства]] Беларусі, заснаванае ў верасьні 1996 году ў [[Касьцюковічы|Касьцюковічах]] (Магілёўская вобласьць). На 2024 год быў адным з найбольшых вытворцаў [[Будаўнічы матэрыял|будаўнічых матэрыялаў]] у Беларусі. Вырабляў пескаваты, тампанажны, клінкерны і сульфатастойкі [[цэмэнт]]. Меў падразьдзяленьні: «[[Воршабудматэрыялы]]» (Віцебская вобласьць), «[[Менскі камбінат сылікатных вырабаў]]» і «Цэмагра» ў [[Нізькі|Нізьках]] ([[Касьцюковіцкі раён]]). На прадпрыемстве разам з падразьдзяленьнямі працавала 2600 чалавек<ref name="а"/>, большасьць якіх пражывала ў асобным [[мікрараён]]е Касьцюковічаў, а рэшта ў [[Новыя Саматэвічы|Новых Саматэвічах]]<ref>{{Артыкул|аўтар=Нэлі Зігуля.|загаловак=Хочаце кватэру? Пераяжджайце ў Касьцюковічы|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20190411/1554997782-yak-razvivayucca-kascyukovichy|выданьне=Мясцовае самакіраваньне|тып=газэта|год=12 красавіка 2019|нумар=15 (500)|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/12kra-12_optim_0.pdf 4]|issn=}}</ref>. Сярод іншага, вырабляў будаўнічую вапну і молатую крэйду для камбікармоў, а таксама ў падразьдзяленьнях сылікатную [[Цэгла|цэглу]], [[бэтон]]ныя блёкі і [[жалезабэтон]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=«БЦЗ» у студзені-ліпені павялічыў экспарт цэмэнту на 53,7 працэнта|спасылка=https://blr.belta.by/economics/view/btsz-u-studzeni-lipeni-pavjalichyu-ekspart-tsementu-na-537-pratsenta-104057-2021/|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=15 верасьня 2021|дата доступу=4 ліпеня 2024}}</ref>. «БЦЗ» уваходзіў у 5-ку найбольшых прамысловых прадпрыемстваў [[Магілёўская вобласьць|Магілёўскай вобласьці]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Пералік найбуйнейшых прамысловых прадпрыемстваў Магілёўскай вобласьці|спасылка=https://mogilev-region.gov.by/be/category/pramyslovasc/peralik-naybuyneyshyh-pramyslovyh-pradpryemstvau-magilyouskay-voblasci|выдавец=[[Магілёўскі абласны выканаўчы камітэт]]|дата публікацыі=15 верасьня 2021|дата доступу=4 ліпеня 2024}}</ref>. [[Беларускі дзяржаўны тэхналягічны ўнівэрсытэт]] меў на прадпрыемстве падразьдзяленьне катэдры<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Адукацыя|спасылка=https://belstu.by/by/adukaczyiya/|выдавец=[[Беларускі дзяржаўны тэхналягічны ўнівэрсытэт]]|дата публікацыі=2024|дата доступу=4 ліпеня 2024}}</ref>. На «БЦЗ» таксама разьмяркоўвалі выпускнікоў Электратэхнічнага факультэту [[Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту транспарту]] (Гомель)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Электратэхнічны факультэт (Накіраванне на працу)|спасылка=https://www.bsut.by/by/university/faculties-by/etf-by/raspredelenie-by|выдавец=[[Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту]]|дата публікацыі=2024|дата доступу=4 ліпеня 2024}}</ref> і Факультэту горнай справы і інжынэрнай экалёгіі [[БНТУ]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=ФГСіІЭ (Працаўладкаваньне)|спасылка=https://bntu.by/be/departments/fgde/pages/fgde-trud|выдавец=[[Беларускі нацыянальны тэхнічны ўнівэрсытэт]]|дата публікацыі=2024|дата доступу=4 ліпеня 2024}}</ref>. == Вырабы == На 2024 год «Беларускі цэмэнтны завод» вырабляў: * 19 гатункаў [[портляндцэмэнт]]у, у тым ліку шлакапортляндцэмэнт (з 6—20, 21—35 і 36—65 % грануляванага даменнага [[шлак]]у), [[сульфат]]астойкі (з трох[[кальц]]ыевым [[алюмінат]]ам да 3, 3,5 і 5 %), высокатрывалы (з сульфатам да 4 % і іёнам [[хлёр]]у да 0,1 % для мастоў і тунэляў), тампанажны (для нізкай тэмпэратуры), хуткацьвярдзельны (з [[Паленая магнэзія|паленай магнэзіяй]] да 5 % і [[Серкавы газ|серкавым газам]] да 4 % для водных збудаваньняў) і пескаваты (з [[кварц]]авым пяском да 45 % для пена[[бэтон]]у)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Портляндмэцэнт|спасылка=https://belcement.by/by/product/portlandtsement/|выдавец=ААТ «Беларускі цэмэнтны завод»|мова=ru|дата публікацыі=2024|дата доступу=4 ліпеня 2024}}</ref>; * 6 гатункаў будаўнічай надзьмутай нягашанай [[Вапна|вапны]], у тым ліку парашковую і камавую недрабнёную<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Вапна|спасылка=https://belcement.by/by/product/izvest/|выдавец=ААТ «Беларускі цэмэнтны завод»|мова=ru|дата публікацыі=2024|дата доступу=4 ліпеня 2024}}</ref>; * 2 гатункі молатай [[Крэйда|крэйды]] для корму<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Крэйда|спасылка=https://belcement.by/by/product/mel/|выдавец=ААТ «Беларускі цэмэнтны завод»|мова=ru|дата публікацыі=2024|дата доступу=4 ліпеня 2024}}</ref>. == Мінуўшчына == 15 чэрвеня 1994 году ў [[Касьцюковічы|Касьцюковічах]] (Магілёўская вобласьць) заснавалі [[Унітарнае прадпрыемства|ўнітарнае прадпрыемства]] «Беларускі цэмэнтны завод»<ref name="г"/>. 11 верасьня 1996 году на «Беларускім цэмэнтным заводзе» пусьцілі 1-ю вытворчую лінію, дзе ўпершыню ў Беларусі ўкаранілі «сухі» спосаб вытворчасьці цэмэнту зь вільготнай [[Крэйда|крэйды]]. У жніўні 2000 году запусьцілі лінію ўпакоўкі магутнасьцю 225 000 тонаў цэмэнту за год, упакаванага ў папяровыя мяхі вагой 25 і 50 кг, а таксама ў мяккія пакункі па 800 грамаў і 1,5 кг. У жніўні 2002 году запрацавалі 4 дадатковыя модулі да расфасавальнай машыны цэмэнту, што дазволіла павялічыць пастаўкі за мяжу. У 2003 годзе да прадпрыемства далучылі недабудаваны «[[Клімавічы|Клімавіцкі]] вапнавы завод», які 15 сакавіка 2004 году пераўтварылі ў [[цэх]] магутнасьцю 100 000 тонаў надзьмутай нягашанай [[Вапна|вапны]] за год, у тым ліку камавую і парашкападобную 2-га і 3-га гатункаў. 25 сьнежня 2003 году ўкаранілі газавую турбіну магутнасьцю 16 мэга[[ват]]аў для таньнейшай вытворчасьці 60 % электраэнэргіі. Адыходзячыя ад яе газы скарысталі для сушкі сыравіны<ref name="а">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Аб кампаніі|спасылка=https://belcement.by/by/company/|выдавец=ААТ «Беларускі цэмэнтны завод»|мова=ru|дата публікацыі=2024|дата доступу=4 ліпеня 2024}}</ref>. 2 красавіка 2005 году да «БЦЗ» далучылі [[калгас]] «Ленінскі шлях» ([[Нізькаўскі сельсавет]]), які пераўтварылі ў падразьдзяленьне «Цэмагра» ў складзе 7 [[Жывёлагадоўчая фэрма|фэрмаў]] і машыннага двара. На малочна-таварнай фэрме ў [[Нізькі|Нізьках]] для вырошчваньня цялятаў да 20 дзён усталявалі даільную сыстэму «Елачка». На фэрме ў [[Негін]]е паставілі абсталяваньне саматужнага выпойваньня цялятаў. Адбудавалі фэрмы ў [[Валаськоўня|Валаськоўні]] ([[Пралетарскі сельсавет (Касьцюковіцкі раён)|Пралетарскі сельсавет]]) і [[Забычаньне|Забычаньні]], а таксама цялятнік фэрмы ў [[Мурын Бор|Мурыным Бары]] ([[Забычанскі сельсавет]]), машынна-трактарныя майстэрні і 12 [[сянаж]]ных ямаў. Пабудавалі дамы жывёлавода ў Нізьках і Мурыным Бары, а таксама запусьцілі збожжасушылку<ref name="б">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Гісторыя|спасылка=https://belcement.by/by/company/history/|выдавец=ААТ «Беларускі цэмэнтны завод»|мова=ru|дата публікацыі=2024|дата доступу=4 ліпеня 2024}}</ref>. У 2005 годзе дабудавалі мэханічны транспарт сыравіннай мукі 2-х сыравінных лініяў, што скараціла выдатак электраэнэргіі на вытворчасьць сьціснутага паветра і выкіды пылу. У сьнежні 2007 году ў цэху абпалу запусьцілі вярчальную [[печ]] прамерам 3,6х110 м зь [[лядоўня]]й, што дазволіла дадаткова выпускаць 200 000 тонаў цэмэнту за год. У лютым 2008 году пачалі выкарыстоўваюць аўтамабільныя шыны ў якасьці паліва пры абпале клінкеру, каб замясьціць частку завазнога газу. У студзені 2009 году запусьцілі ролікавы прэс для папярэдняга памолу [[клінкер]]у, каб павысіць выніковасьць цэмэнтных млыноў і панізіць энэргавыдаткі пры памоле. У жніўні 2009 году адчынілі кар'ер [[Канічы|Каніцкага]] радовішча будаўнічага [[Пясок|пяску]] і грунту для будоўлі 2-й вытворчай лініі заводу. У лютым 2010 году ўвялі 2-ю газавую турбіну ГТЭ-15Ц<ref name="а"/>, што цалкам забясьпечыла прадпрыемства ўласнай [[электраэнэргія]]й і панізіла сабекошт вырабаў на 6 %. Для супрацоўнікаў узьвялі 8 [[каапэратыў]]ных дамоў, у тым ліку па 2 у 2009 і 2010 гадох<ref name="б"/>. 30 жніўня 2011 году печ № 2 перавялі на пылавугальнае паліва з прыроднага газу пры вытворчасьці клінкеру. Поўны перавод пры спажываньні 30 000 тонаў вугалю за месяц меў заашчаджаць 2,4 млн даляраў і падвоіць магутнасьць вытворчасьці. Абсталяваньне паставіла і запусьціла «[[Кітайская міжнародная даверна-інвэстыцыйная кампанія]]»<ref>{{Навіна|аўтар=[[БелТА]]|загаловак=«Беларускі цэмэнтны завод» пачаў выкарыстоўваць вугальнае паліва|спасылка=https://nashaniva.com/59645|выдавец=Газэта «[[Наша ніва]]»|дата публікацыі=7 верасьня 2011|дата доступу=4 ліпеня 2024}}</ref>. 13 студзеня 2012 году [[Унітарнае прадпрыемства|ўнітарнае прадпрыемства]] «Беларускі цэмэнтны завод» пераўтварылі ў [[адкрытае акцыйнае таварыства]]<ref name="г">{{Навіна|аўтар=|загаловак=ААТ «Беларускі цэмэнтны завод», УНП 700002051|спасылка=https://bizinspect.by/inst/5c1fc6ad37b6871c5c30374d|выдавец=ТАА «БізІнспэкт»|мова=ru|дата публікацыі=2024|дата доступу=4 ліпеня 2024}}</ref>. 30 чэрвеня 2012 году скончылі будаўніцтва 2-й лініі вытворчасьці цэмэнту сухім спосабам і вуглепадрыхтоўчага аддзяленьня зь пераводам дзейнай лініі вытворчасьці клінкера на [[вугаль]] магутнасьцю 1,8 млн тонаў цэмэнту за год<ref name="а"/>. 30 жніўня 2013 году заснавалі [[холдынг]] «[[Беларуская цэмэнтная кампанія]]», галаўным прадпрыемствам якога ў 2014—2019 гадох быў «БЦЗ»<ref>{{Навіна|аўтар=Марына Носава, [[БелаПАН]]|загаловак=Лукашэнка ўхваліў стварэньне «Беларускай цэментнай карпарацыі»|спасылка=https://nashaniva.com/114079|выдавец=Газэта «Наша ніва»|дата публікацыі=16 жніўня 2013|дата доступу=4 ліпеня 2024}}</ref><ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Дзяржаўнае прадпрыемства "Кіруючая кампанія холдынга «Беларуская цэмэнтная кампанія», УНП 192039638|спасылка=https://bizinspect.by/inst/5c1fc78b37b6871c5c313d00|выдавец=ТАА «БізІнспэкт»|мова=ru|дата публікацыі=2024|дата доступу=4 ліпеня 2024}}</ref>. 23 красавіка 2015 году [[Савет міністраў Беларусі]] ўхваліў Пастанову № 324, згодна зь якой [[Міністэрства энэргетыкі Беларусі]] мела вылучыць «БЦЗ» 6,99 млрд [[Беларускі рубель|рублёў]] (430 тыс. $) на ўкараненьне торфабрыкетаў у вытворчасьці<ref>{{Навіна|аўтар=БелТА|загаловак=Міністэрства энэргетыкі Беларусі выдзеліць амаль Br14 млрд заводам будматэрыялаў на ўкараненьне тэхналёгіяў выкарыстаньня торфабрыкетаў|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20150425/1429963259-ministerstva-energetyki-belarusi-vydzelic-amal-br14-mlrd-zavodam|выдавец=Газэта «[[Зьвязда]]»|дата публікацыі=25 красавіка 2015|дата доступу=4 ліпеня 2024}}</ref>. У сьнежні 2015 году запусьцілі лінію падрыхтоўкі [[торф]]у для спальваньня ў гарэлках дэкарбанізатара, што дазволіла на 40 % замясьціць [[каменны вугаль]] брыкетам<ref name="а"/>. 1 студзеня 2016 году да прадпрыемства ў якасьці падразьдзяленьня далучылі «[[Воршабудматэрыялы]]» (Віцебская вобласьць). У 2016 годзе ўвялі лінію спальваньня здробненага каменнага вугалю ў печы цэху вапны ў [[Клімавічы|Клімавічах]]. На чыгунцы пры пагрузцы ў Касьцюковічых усталявалі вагі. 1 сьнежня 2016 году да «БЦЗ» далучылі ў якасьці падразьдзяленьня «[[Менскі завод сылікатных вырабаў]]»<ref name="б"/>. У кастрычніку 2019 году запусьцілі кацельню на мясцовым паліве, што панізіла выдаткі на цеплаэнэргію і гарачае водазабесьпячэньне<ref name="а"/>. За 2014—2020 гады пэрсанал заводу скараціўся на 17 % з 2764 да 2354 чалавек<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Стратнасьць, запазычанасьць, скарачэньні: з чым увайшлі ў 2021 год цэмэнтныя заводы Беларусі|спасылка=https://nashaniva.com/272321|выдавец=Газэта «[[Наша ніва]]»|дата публікацыі=30 красавіка 2011|дата доступу=4 ліпеня 2024}}</ref>. На ліпень 2021 году «БЦЗ» меў 5 падразьдзяленьняў: «[[Цэмагра]]» ([[Нізькаўскі сельсавет]]), «Менскі завод сылікатных вырабаў», «[[Магілёўжалезабэтон]]», «[[Любанскі камбінат будаўнічых матэрыялаў]]» (Менская вобласьць) і «Воршабудматэрыялы». Агульны лік супрацоўнікаў разам з падразьдзяленьнямі перавышаў 2600 чалавек<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=«Беларускі цэмэнтны завод» у маі атрымаў амаль Br1,7 млн чыстага прыбытку|спасылка=https://www.belarus.by/by/business/business-news/belarusk-tsementny-zavod-u-ma-atryma-amal-br17-mln-chystaga-prybytku_i_132010.html|выдавец=[[Belarus.by]]|дата публікацыі=7 ліпеня 2021|дата доступу=4 ліпеня 2024}}</ref>. Па выніках 2021 году вытворчасьць цэмэнту ўпершыню перавысіла 2 млн тонаў за год<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=«Беларускі цэмэнтны завод» выпусьціў рэкордныя 2 млн тон цэмэнту за год|спасылка=https://belcement.by/by/news/belaruski-tsementny-zavod-vypustsi-rekordnyya-2-mln-ton-tsementu-za-god/|выдавец=ААТ «Беларускі цэмэнтны завод»|дата публікацыі=29 сьнежня 2021|дата доступу=4 ліпеня 2024}}</ref>. 3 студзеня 2022 году Савет міністраў Беларусі выдаў Пастанову № 1, згодна зь якой меў выплаціць «[[Беларусбанк]]у» адсотак па [[Пазыка|пазыцы]] для «БЦЗ», якая складала 70 млн даляраў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Беларускі парадокс|спасылка=https://nashaniva.com/282812|выдавец=Партал «[[Наша ніва]]»|дата публікацыі=10 студзеня 2022|дата доступу=4 ліпеня 2024}}</ref>. 14 траўня 2022 году Ўрад Беларусі ўхваліў Пастанову № 305, якой павялічыў долю [[Міністэрства архітэктуры і будаўніцтва Беларусі]] ў «БЦЗ» на суму аказанай у 2021 годзе падтрымкі на 9,344 млн рублёў (3,566 млн даляраў)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Беларусь павялічыла долю ў статутных фондах 9 прадпрыемстваў будаўнічай галіны і дрэваапрацоўкі|спасылка=https://blr.belta.by/economics/view/belarus-pavjalichyla-dolju-u-statutnyh-fondah-9-pradpryemstvau-budaunichaj-galiny-i-drevaapratsouki-115007-2022/|выдавец=[[БелТА]]|дата публікацыі=17 траўня 2022|дата доступу=4 ліпеня 2024}}</ref><ref>{{Навіна|аўтар=[[Раман Галоўчанка]]|загаловак=Пастанова Савета міністраў Рэспублікі Беларусь ад 14 траўня 2022 г. № 305 «Аб павелічэньні долі Рэспублікі Беларусь у статутных фондах акцыйных таварыстваў»|спасылка=https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=C22200305|выдавец=[[Нацыянальны прававы партал Беларусі]]|мова=ru|дата публікацыі=17 траўня 2022|дата доступу=4 ліпеня 2024}}</ref>. У 2022 годзе «[[Беларуская цэмэнтная кампанія]]» павялічыла продажы цэмэнту на «[[Беларуская ўнівэрсальная таварная біржа|Беларускай ўнівэрсальнай таварнай біржы]]» ад імя «БЦЗ» зь менш як 5 да 25 % ад агульнай вытворчасьці<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=У Беларусі кожная чацьвёртая тона цэмэнту прадаецца праз БУТБ|спасылка=https://blr.belta.by/economics/view/u-belarusi-kozhnaja-chatsvertaja-tona-tsementu-pradaetstsa-praz-butb-114481-2022/|выдавец=БелТА|дата публікацыі=6 траўня 2022|дата доступу=4 ліпеня 2024}}</ref>. Па выніках 2022 году «Беларускі цэмэнтны завод» увайшоў у 5-ку найбольшых прадпрыемстваў [[Магілёўская вобласьць|Магілёўскай вобласьці]]<ref>{{Навіна|аўтар=Вольга Кісьляк|загаловак=Анатоль Ісачанка: наша задача – напоўніць любоўю, душэўнай цеплынёй і дастаткам наш агульны дом|спасылка=https://mogilev.mogilev-region.by/by/news-reg-by/view/anatol-isachanka-nasha-zadacha-napounits-ljubouju-dusheunaj-tseplynej-i-dastatkam-nash-agulny-dom-16941/|выдавец=Газэта «[[Беларусь сёньня]]»|дата публікацыі=16 студзеня 2023|дата доступу=4 ліпеня 2024}}</ref>. За 2008—2022 гады ў завод уклалі 233 млн даляраў. За 2022 год чыстыя страты склалі 15,6 млн даляраў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=У гэтыя 12 заводаў улады ўлілі 1,5 млрд даляраў|спасылка=https://www.svaboda.org/a/32629605.html|выдавец=[[Беларуская служба Радыё Свабода|Беларуская служба Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=10 кастрычніка 2023|дата доступу=4 ліпеня 2024}}</ref>. За 2023 год на «Беларускім цэмэнтным заводзе» вырабілі 2,002 млн тонаў [[цэмэнт]]у<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=«Беларускі цэмэнтны завод» выпусьціў 33 млн. тон цэмэнту|спасылка=https://mogilev-region.gov.by/be/news/belaruski-cementny-zavod-vypusciu-33-mln-ton-cementu|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=27 чэрвеня 2024|дата доступу=4 ліпеня 2024}}</ref>. Чыстыя страты за год зьменшыліся на 16 % да 34,36 млн рублёў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Беларускія цэмэнтныя заводы зноў спрацавалі ў страту|спасылка=https://euroradio.by/belaruskiya-cementnyya-zavody-znou-spracavali-u-stratu|выдавец=«[[Эўрапейскае радыё для Беларусі]]»|дата публікацыі=12 красавіка 2024|дата доступу=4 ліпеня 2024}}</ref>. На заводзе ў Касьцюковічах, дзе дзейнічала 2 лініі вытворчасьці цэмэнту сухім спосабам, працавала 1553 чалавекі<ref>{{Навіна|аўтар=БелТА|загаловак=«Беларускі цэмэнтны завод» выпусьціў 33 млн. тон цэмэнту|спасылка=https://mogilev-region.gov.by/be/news/belaruski-cementny-zavod-vypusciu-33-mln-ton-cementu|выдавец=[[Магілёўскі абласны выканаўчы камітэт]]|дата публікацыі=27 чэрвеня 2024|дата доступу=4 ліпеня 2024}}</ref>. === Кіраўнікі === * [[Уладзімер Аляксеевіч Кісялёў]] (15 чэрвеня 2012<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Аляксандар Лукашэнка разгледзеў кадравыя пытаньні|спасылка=https://president.gov.by/be/events/alyaksandr-lukashenka-razgledzeu-kadravyya-pytanni-3513|выдавец=[[Прэзыдэнт Беларусі]]|дата публікацыі=15 чэрвеня 2012|дата доступу=4 ліпеня 2024}}</ref><ref>{{Навіна|аўтар=[[БелТА]]|загаловак=Новыя прызначэньні|спасылка=https://nashaniva.com/75370|выдавец=Газэта «[[Наша ніва]]»|дата публікацыі=15 чэрвеня 2012|дата доступу=4 ліпеня 2024}}</ref> — ) * [[Аляксандар Станіслававіч Даўгала]] * [[Ігар Алегавіч Сяргееў]] (на 2024 год) == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Цэны|спасылка=https://belcement.by/by/price/|выдавец=ААТ «Беларускі цэмэнтны завод»|дата публікацыі=2024|дата доступу=4 ліпеня 2024}} ** [https://belcement.by/by/news/ Навіны]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{Накід:Беларусь}} [[Катэгорыя:Прамысловыя прадпрыемствы Беларусі]] [[Катэгорыя:Касьцюковічы]] [[Катэгорыя:Будаўнічая прамысловасьць]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1996 годзе]] 3bp8pxxxbuyio7kpw5hr6mco8pndtk3 0 286103 2619055 2547346 2025-06-07T17:55:50Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619055 wikitext text/x-wiki {{Фільм | назва = Футбольны покер | арыгназва = {{мова-pl|Piłkarski poker}} | выява = | памер = | подпіс = | жанр = | рэжысэр = | прадусар = | сцэнарыст = | дыктар = | ролі = | кампазытар = | апэратар = | мантаж = | вытворчасьць = [[Дом (кінастудыя)|Дом]] | дата = 1 сакавіка 1989 | час = 101 хв. | мова = [[Польская мова|Польская]] | краіна = [[ПНР]] | бюджэт = | прыбытак = | папярэдні = | наступны = | сайт = }} {{Асноўны артыкул|Кінэматограф Польшчы}} «'''Футбольны покер'''»<ref>[http://www.filmpolski.pl/fp/index.php/122939 Зьмест]</ref> ({{мова-pl|Piłkarski poker}}) — польская стужка пра злачынцаў [[рэжысэр]]а [[Януш Заорскі|Януша Заорскага]], зьняты ў 1988 годзе ў [[ПНР]]. Стужка мае [[Мяккая парнаграфія|мяккую парнаграфію]]. Стужка паказвае распусту і прагу да грашовых заробкаў сярод футбалістаў Польшчы. == Зьмест == Галоўны вобраз стужкі — Лагуна ([[Януш Гаяс]]), які судзіць футбольныя матчы. Раней ён быў футбалістам і праславіўся ў сустрэчы з дружынаю СССР, дзе забіў два голы, а потым ударам мяча зламаў штангу на варатах дружыны СССР. Зараз Лагуна судзіць футбольныя матчы. Ён міжнародны футбольны судзьдзя. Яго жонка ([[Малгажата Пячынская]]) і старшыня футбольнага клюбу з Варшавы «Павісьле» Януш Кміта ([[Марыюш Дмахоўскі]]) хочуць уплываць на Лагуну і на вынікі матчаў. Гэта павінна даць магчымасьць зарабіць грошы. Лагуна адкрыў гэта і пачынае піць, бо яго колішні таварыш Боля ([[Марыян Апаня]]) таксама цісьне на Лагуну. Боля і Лагуна пачынаюць разам рабіць махінацыі на спаборах польскіх футбольных клюбаў. Аднак Лагуна шкодзіць усім: сваёй жонцы, старшыні клюбу Янушу Кміце, Боля і іншым. Боля ў стужцы мае [[плоцкае каханьне]] з [[Прастытуцыя|прастытуткаю]]. У карчме паказаны [[стрыптыз]]. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.filmpolski.pl/fp/index.php/122939 Зьмест]{{ref-pl}} * [https://www.filmweb.pl/film/Pi%C5%82karski+poker-1988-8686 Фільмвэб] * [https://www.imdb.com/title/tt0098096/ Футбольны покер] на [[БЗФІ]] * [https://fototeka.fn.org.pl/pl/strona/wyszukiwarka.html?key=Pi%C5%82karski+poker&search_type_in=tytul&view_type=tile&sort=alfabetycznie&result%5B%5D=3181&lastResult%5B%5D=3181&pageNumber=1&howmany=50&view_id=&hash=1721481173 Здымкі зь кіно] {{БЛДПСЛХ}} [[Катэгорыя:Польскія эратычныя фільмы]] [[Катэгорыя:Фільмы на польскай мове]] [[Катэгорыя:Фільмы 1988 году]] [[Катэгорыя:Польскія фільмы 1988 году]] [[Катэгорыя:Фільмы Януша Заорскага]] [[Катэгорыя:Фільмы, зьнятыя ў Беластоку]] dvwcbfcffbcrhjfex4ecbh2o8mnu7ps 0 286152 2619057 2615026 2025-06-07T18:09:13Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619057 wikitext text/x-wiki {{Двухбаковыя стасункі |назва = Беларуска-латвійскія дачыненьні |краіна1 = Беларусь |краіна2 = Латвія |выява = Belarus Latvia Locator.png |колер1 = green |колер2 = orange |амбасада1 = [https://daugavpils.mfa.gov.by/be/ Генэральнае консульства<br>Беларусі ў Дзьвінску] |тытул1 = Генконсул |амбасадар1 = [[Ільля Лапуць]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Генэральны консул|спасылка=https://daugavpils.mfa.gov.by/be/embassy/General/|выдавец=Генэральнае консульства Беларусі ў Дзьвінску|дата публікацыі=2024|дата доступу=21 ліпеня 2024}}</ref> |амбасада2 = [https://www2.mfa.gov.lv/by/vitebsk Консульства Латвіі<br>ў Віцебску] |тытул2 = Консул |амбасадар2 = [[Клаўс Сьніедзэ]] }} '''Беларуска-латвійскія дачыненьні''' — двухбаковыя [[міжнародныя дачыненьні]] Беларусі і Латвіі. [[Беларуска-латвійская граніца]] была зацьверджаная Дамоваю ад 1994 году. Абедзьве дзяржавы мелі сяброўства ў [[Арганізацыя бясьпекі і супрацы ў Эўропе|Арганізацыі бясьпекі і супрацы ў Эўропе]]. Гістарычна землі Беларусі і Латвіі былі павязаныя гандлёва [[Дзьвіна|Дзьвіной]]. Пазьней абедзьве краіны ўваходзілі ў склад [[Рэч Паспалітая|Рэч Паспалітай]], [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] і [[Савецкі Саюз|Савецкага Саюзу]]. На 2024 год дзейнічала Генэральнае [[консульства]] Беларусі ў [[Дзьвінск]]у, якое месьцілася па [[Вуліца 18 лістапада (Дзьвінск)|вуліцы 18 лістапада]], д. 44. Генконсульства працавала з панядзелка па пятніцу ад 8:00 да 12:00 і выдавала дакумэнты ад 10:00 да 12:00<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Адрас і час працы|спасылка=https://daugavpils.mfa.gov.by/be/embassy/Adressandworktime/|выдавец=[[Генэральнае консульства Беларусі ў Дзьвінску]]|дата публікацыі=2024|дата доступу=21 ліпеня 2024}}</ref>. [[Консульства Латвіі ў Віцебску]] месьцілася па [[Вуліца Багдана Хмяльніцкага (Віцебск)|вуліцы Багдана Хмяльніцкага]], д. 27а. Консульства працавала ў будні ад 8:30 да 17:00 і ажыцьцяўляла кансультацыі па тэлефоне ад 15:00 да 17:00. Пры консуле працавала 3 віцэ-консулы і 2 трэція сакратары<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Консульства Латвіі ў Віцебску|спасылка=https://www2.mfa.gov.lv/by/vitebsk|выдавец=[[Міністэрства замежных справаў Латвіі]]|дата публікацыі=19 сьнежня 2023|дата доступу=21 ліпеня 2024}}</ref>. Ганаровым консулам Латвіі ў [[Магілёў|Магілёве]] быў Аляксей Саўчук<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Ганаровыя консулы Латвіі|спасылка=https://www.mfa.gov.lv/lv/latvijas-goda-konsuli|выдавец=Міністэрства замежных справаў Латвіі|мова=lv|дата публікацыі=18 ліпеня 2024|дата доступу=21 ліпеня 2024}}</ref>. == Візы == 15 красавіка 2022 году ўрад Беларусі ўвёў бязьвізавы ўезд для грамадзянаў Латвіі неабмежаваную колькасьць разоў пры знаходжаньні ў Беларусі да 90 дзён у каляндарным годзе. Для ўезду было дастаткова мець [[пашпарт]] і мэдычную страхоўку, а таксама зялёную картку пры руху на сваім самаходзе<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Парадак бязьвізавага ўезду для грамадзян Летувы, Латвіі і Польшчы|спасылка=https://mfa.gov.by/be/visa/freemove/states/|выдавец=[[Міністэрства замежных справаў Беларусі]]|дата публікацыі=2024|дата доступу=21 ліпеня 2024}}</ref>. Ад 3 студзеня 2024 году візы ў Латвію стала выдаваць [[ААЭ|эмірацкае]] прадпрыемства {{Артыкул у іншым разьдзеле|Сусьветнае візавае садзейнічаньне|«Сусьветнае візавае садзейнічаньне»|en|VFS Global}} праз прадстаўніцтвы ў Менску па [[Бабруйская вуліца (Менск)|Бабруйскай вуліцы]], д. 6 і ў [[Віцебск]]у па [[Вуліца Янкі Купалы (Віцебск)|вуліцы Янкі Купалы]], д. 2-1<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Консульскія зьвесткі|спасылка=https://www2.mfa.gov.lv/vitebsk/konsulara-informacija|выдавец=[[Міністэрства замежных справаў Латвіі]]|дата публікацыі=10 чэрвеня 2024|дата доступу=21 ліпеня 2024}}</ref>. Консульскі збор за яе афармленьне складаў 35 эўра згодна з Пагадненьнем 2020 году між Беларусьсю і Эўразьвязам аб спрашчэньні выдачы [[віза]]ў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак = Стаўкі консульскіх збораў|спасылка=https://belarusfacts.by/be/belarus/consul/issues/cost/|выдавец=Партал МЗС «Беларусь. Факты»|дата публікацыі=2024|дата доступу=21 ліпеня 2024}}</ref>. == Гандаль == Латвія служыла істотным транзытным шляхам для вывазу беларускіх тавараў у трэція краіны морам. У 2015—2020 гады беларускі вываз тавараў у 3—8 разоў перавышаў увоз латвійскіх тавараў. У 2015 годзе ўзаемны таваразварот склаў 675 млн даляраў, зь якіх 598 млн $ прыпала на беларускі экспарт. У 2016 годзе таваразварот 2-кратна да 340 млн $ пераважна праз падзеньне беларускага экспарту да 270 млн $. Да 2018 году двухбаковы таваразварот вырас да 583 млн $, дзе беларускі экспарт склаў 485 млн $. Да 2020 году таваразварот зноў упаў да 394 млн $, у тым ліку экспарт да 310 млн $. Па выніках 2020 году Латвія заняла 16-е месца па таваразвароце і 13-е паводле экспарту сярод гандлёвых партнэраў Беларусі. Аснову паставак беларускіх тавараў у Латвію складалі вырабы дрэваапрацоўкі, [[нафтапрадукты]], нафтахімічныя вырабы, мэталавырабы, [[угнаеньні]], ізаляваныя [[дрот]]ы і [[Кабэль|кабэлі]], [[будаўнічыя матэрыялы]] і [[моцныя сьпіртныя напоі]]. З Латвіі ў Беларусь пастаўлялі пераважна [[лекі]], абсталяваньне харчаваньне, [[тэкстыль]]ныя і [[Плястмаса|плястмасавыя]] вырабы<ref name="б">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Аб гандлёва-эканамічным супрацоўніцтве|спасылка=https://latvia.mfa.gov.by/be/bilateral_relations/trade_economic/|выдавец=[[Амбасада Беларусі ў Латвіі]]|дата публікацыі=2021|дата доступу=21 ліпеня 2024}}</ref>. У 2020 годзе продаж беларускіх паслугаў у Латвію ўпаў на 20% да 131 млн $, а продаж латвійскіх у Беларусі скараціўся на 14% да 67 млн $. У гандлі паслугамі пераважалі [[перавозкі]], кампутарныя паслугі, [[Сувязь (тэхніка)|сувязь]] і падарожніцтва. У 2015—2020 гады латвійскія [[Укладаньні|ўкладаньні]] ў Беларусі штогод перавышалі 70 млн даляраў, зь якіх звыш паловы складалі наўпроставыя ўкладаньні. За 2015—2017 гады латвійскія ўкладаньні вырасьлі са 101 да 125 млн $, пасьля чаго ўпалі да 70 млн $. Прычым зь 2017 году доля наўпроставых укладаньняў стала перавышаць 80%. У Беларусі працавала 322 прадпрыемствы з удзелам латвійскага капіталу, сярод якіх пераважалі прадпрыемствы [[Гандаль|гандлю]], паслуг, дрэваапрацоўкі, фармацэўтыкі і [[Харчовая прамысловасьць|харчовай прамысловасьці]]. Гэтак «Анколс і партнёры» стварылі сетку страўняў, «Нью Юроп Сінэма» стварыла сетку [[Кінатэатар|кінатэатраў]], а {{Артыкул у іншым разьдзеле|Рэм Про|«Рэм Про»|lv|REM PRO}} (Дзьвінск) перабудавала сетку [[Кабэльнае тэлебачаньне|кабэльнага тэлебачаньня]] і сеціва. У 2015 годзе малакаперапрацоўнік {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фуд Юніён|«Фуд Юніён»|lv|Food Union}} набыў [[гомель]]скі завод «[[Інгман марозіва]]». У 2016 годзе «[[Олайнфарм]]» набыў [[Горадня|гарадзенскі]] завод [[Харчовы дадатак|харчовых дадаткаў]] «[[Біятэст]]». Латвійскае падразьдзяленьне дацкай сеткі крамаў «[[Юск]]» запусьціла раздробную сетку тавараў для дому ў Беларусі. На 2020 год «[[Беларуская ўнівэрсальная таварная біржа]]» налічвала ў базе свайго латвійскага прадстаўніцтва каля 400 прадпрыемстваў, якія закупалі тавары<ref name="б"/>. Беларуска-латвійскую міжурадавую камісію гандлёва-эканамічнай і навукова-тэхнічнай супрацы ўзначальвалі [[Міністэрства транспарту і камунікацыяў Беларусі|міністры транспарту Беларусі]] і Латвіі. Яе 14-е паседжаньне адбылося ў Менску 2 кастрычніка 2019 году. Раду дзелавой супрацы ўзначальвалі начальнікі [[Беларуская чыгунка|Беларускай чыгункі]] і чыгункі Латвіі. Яе паседжаньне 5 верасьня 2018 году. Таксама дзейнічала Камісія міжнародных аўтамабільных зносінаў<ref name="б"/>. Па выніках 2022 году Латвія ўзьнялася на 15-е месца паводле таваразвароту і 12-е паводле экспарту сярод гандлёвых партнэраў Беларусі, хоць таваразварот упаў у 1,5 разы з больш як 600 млн $ у 2021 годзе да менш як 400 млн $<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Гандлёва-эканамічныя адносіны|спасылка=https://daugavpils.mfa.gov.by/be/bilateral_relations/trade/|выдавец=[[Генэральнае консульства Беларусі ў Дзьвінску]]|дата публікацыі=2023|дата доступу=21 ліпеня 2024}}</ref>. == Культура == [[Файл:Belarusian Consulate in Daugavpils 2.JPG|значак|280пкс|Генконсульства Беларусі ў Дзьвінску (2009 год)]] У лістападзе 1988 году ў Рызе стварылі Беларускае культурнае таварыства «[[Сьвітанак (Латвія)|Сьвітанак]]». У 1991 годзе ўтварылі Аб’яднаньне мастакоў-беларусаў Балтыі «[[Маю гонар]]», якое штогод брало ўдзел у выставах у Беларусі і Латвіі. Карціны мастакоў аб’яднаньня ўключылі ў зборы музэяў Беларусі. У 1994 годзе высілкамі таварыства «Сьвітанак» пры падтрымцы Амбасады Беларусі ў Латвіі адчынілі [[Рыская беларуская асноўная школа імя Янкі Купалы|беларускую школу]], якая ў 2011 годзе атрымала імя [[Янка Купала|Янкі Купалы]]. У школе стварылі музэйную экспазыцыю пра [[Якуб Колас|Якуба Коласа]], Янку Купалу і [[Янка Маўр|Янку Маўра]]. Таксама пры школе дзейнічаў ансамбль «Вавёрачка», які браў удзел у канцэртах. Вучні школы штогод наведвалі з экскурсіямі Беларусь. У 2003 годзе беларускія таварыствы [[Вэнтсьпілс]]у, [[Дзьвінск]]у, [[Ліепая|Ліепаі]] і Рыгі заснавалі [[Саюз беларусаў Латвіі]], які злучыў 13 таварыстваў беларусаў Латвіі і 2 суполкі. Беларускія таварыствы Латвіі штогод ладзілі сьвяты беларускай культуры, беларускія лекцыі і выставы. У большасьці суполак дзейнічалі творчыя гурты. На 2021 год у Латвіі налічвалася каля 66 000 беларусаў, якія складалі каля 3,5% [[насельніцтва Латвіі]] і былі 2-й найбольшай нацыянальнай меншасьцю краіны. [[Беларусы ў Латвіі]] пераважна пражывалі ў Рызе, [[Дзьвінск]]у, [[Ліепая|Ліепаі]], [[Вэнтсьпілс]]е, [[Елгава|Елгаве]] і мястэчках [[Латгалія|Латгаліі]]<ref name="в"/>. На 2024 год налічвался 24 беларускія суполкі ў Латвіі<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Беларускія суполкі|спасылка=https://latvia.mfa.gov.by/be/bielarusy/supolki/|выдавец=Амбасада Беларусі ў Латвіі|дата публікацыі=2021|дата доступу=21 ліпеня 2024}}</ref>. * ''[[Саюз беларусаў Латвіі]]'' (заснаваны ў чэрвені 2003 году). Кіраўніца ад заснаваньня: [[Валянціна Піскунова]]. Заснавальнікамі сталі беларускія таварыствы «Прамень» (Рыга), «Спадчына» ([[Вэнтсьпілс]]), «Мара» ([[Ліепая]]) і «Ўздым» (Дзьвінск). Пазьней далучылася яшчэ 11 беларускіх таварыстаў: «Вясёлка» ([[Краслаўка]]), «Крыніца» ([[Люцын]]), «Сузор’е» ([[Рэжыца]]), «Спатканьне» ([[Екабпілс]]), «Лянок» ([[Елгава]]), «Вясёлка» ([[Прэйліскі край]]) і «Ўзоры» ([[Ліваны]]). Стварылі вэб-бачыну, а ў 2006 годзе перанялі беларускамоўную газэту «Прамень», галоўным рэдактарам якой ад заснаваньня ў 1994 годзе быў [[Лявон Шакавец]]. Таксама стварылі бібліятэку<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Саюз беларусаў Латвіі (Рыга)|спасылка=https://latvia.mfa.gov.by/be/bielarusy/supolki/belsouz/|выдавец=Амбасада Беларусі ў Латвіі|дата публікацыі=2021|дата доступу=21 ліпеня 2024}}</ref>. Газэта выходзіла кожныя 2 месяцы накладам 1000 асобнікаў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Газета беларусаў Латвіі «Прамень» (Рыга)|спасылка=https://latvia.mfa.gov.by/be/bielarusy/supolki/newspaperpramen/|выдавец=Амбасада Беларусі ў Латвіі|дата публікацыі=2021|дата доступу=21 ліпеня 2024}}</ref>. * ''«[[Даўгапілскае культурна-асьветнае таварыства «Уздым»|Уздым]]»'' (Дзьвінск). Створаная 6 ліпеня 1993 году. У горадзе і краі пражывала 8000 беларусаў. Кіраўніца: [[Жанна Раманоўская]]. Падтрымлівала беларускую [[Нядзельная школа|нядзельную школу]] «Вясёлка», якую адчынілі 8 кастрычніка 1995 году. Выдавала штоквартал газэту «Уздым». Пры Цэнтры беларускай культуры (ЦБК) Дзьвінскага гарадзкога самакіраваньня стварыла 7 творчых гуртоў: сьпеўны «Купалінка» (1992), танцавальны «Лянок» (2000), тэатральны «Паўлінка» (2007), харавы «Спадчына» (2013) і музычны «Пралескі» (2014). У 2017 годзе заснавалі мастацкую студыю «Калярытны сьвет», а ў 2019-м дзіцячую студыю «Скарбніца». Творчыя гурты бралі ўдзел у такіх міжнародных фэстах, [[Латвійскае сьвята танцу і песьні]], [[Славянскі базар у Віцебску]], «Балтыка», «Верхняя Дзьвіна», «[[Браслаўскія зарніцы]]», «[[Жураўлі і журавіны Мёрскага краю]]», «[[Залесьсе зьбірае сяброў]]» і «[[Вэнтсьпілскі вянок]]». У 2018-м адчынілі музэйны пакой «Беларуская хатка». Беларуская бібліятэка налічвала 1750 кніг. У ЦБК ладзілі міжнародны фэст «Беларускі [[кірмаш]] у Дзьвінску», Дні беларускай культуры, [[Купальле]] і літаратурныя вечарыны зь пісьменьнікамі. Рыхтавалі гульн для дзіцячых садкоў «Нашыя суседзі — беларусы» і экскурсіі для школьнікаў «Беларускі дом»<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=«Уздым» (Дзьвінск)|спасылка=https://latvia.mfa.gov.by/be/bielarusy/supolki/uzdim/|выдавец=Амбасада Беларусі ў Латвіі|дата публікацыі=2021|дата доступу=21 ліпеня 2024}}</ref>. * «Вясёлка» ([[Краслаўка]]). Заснаваная 18 сакавіка 2005 году. У Краслаўцы пражывала каля 3000 беларусаў. Кіраўніца: [[Сьвятлана Стэльмачанак]], якая выкладала беларускую мову і літаратуру ў Краслаўскай сярэдняй школе «Варавікснэ» для 5-6 клясаў. [[Краслаўскі краязнаўчы музэй]] меў экспазыцыю пра Ягена Ільлінца, які стварыў сьпеўны гурт «Куток». У Доме культуры Краслаўкі працаваў сьпеўны гурт «Накцюрн» пад кіраўніцтвам Рыты Андрэевай<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=«Вясёлка» (Краслава)|спасылка=https://latvia.mfa.gov.by/be/bielarusy/supolki/vyaselka/|выдавец=Амбасада Беларусі ў Латвіі|дата публікацыі=2021|дата доступу=21 ліпеня 2024}}</ref>. * [[Рыская беларуская асноўная школа імя Янкі Купалы]]. Заснаваная ў 1994 годзе ў якасьці беларускіх клясаў пры сярэдняй школе № 15 на прапанову старшыні таварыства «Сьвітанак» [[Вячаслаў Целеш|Вячаслава Целеша]] і амбсадара Беларусі [[Валянцін Вялічка|Валянціна Вялічкі]]. У Рызе пражывала каля 35 000 беларусаў. Кіраўніца беларускіх клясаў: [[Ганна Іванэ]] зь 1995 году, якая загадвала школай у 2002—2018 гадох. У 1998 годзе стала асноўнай дзяржаўнай школай, а 17 чэрвеня 2010 году пераехала ў будынак сярэдняй школы № 86 паводле рашэньня Рыскай гарадзкой думы. У 2011 годзе школа атрымала імя [[Янка Купала|Янкі Купалы]]. У школе дзейнічаў музэй пра творчасьць Янку Купалы, [[Якуб Колас|Якуба Коласа]] і [[Янка Маўр|Янкі Маўра]]. На 2021 год у 1-9 клясах навучалася 150 чалавек і каля 20 чалавек займалася ў падрыхтоўчай клясе. Першы выпуск адбыўся ў 2003 годзе. Ад таго часу выпусьцілі звыш 100 вучняў. У школе выкладалі беларускую мову і літаратуру. У школе стварылі сьпеўны гурт «Вавёрачка», гурт візуальнага мастацтва і гурток мяккай цацкі<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Беларуская школа ў Рызе|спасылка=https://latvia.mfa.gov.by/be/bielarusy/supolki/belschool/|выдавец=Амбасада Беларусі ў Латвіі|дата публікацыі=2021|дата доступу=21 ліпеня 2024}}</ref>. ** «Вытокі» (засн. 2009). Кіраўніца: Таісія Бачкарова. Аднайменны сьпеўны гурт браў удзел у фэстах<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=«Вытокі» (Рыга)|спасылка=https://latvia.mfa.gov.by/be/bielarusy/supolki/vitoki/|выдавец=Амбасада Беларусі ў Латвіі|дата публікацыі=2021|дата доступу=21 ліпеня 2024}}</ref>. * ''«Спадчына»'' ([[Вэнтсьпілс]]). Створаная ў студзені 1993 году. У Вэнтсьпілсе і ваколіцах пражывала каля 1000 беларусаў. Кіраўніца: Натальля Бальшакова. Дзейнічаў сьпеўны гурт «Журавінка», якім кіравала Анжаліка Зрайчэнка. Гурт браў удзел у такіх міжнародных фэстах, як Рэспубліканскі форум нацыянальных меншасьцяў Латвіі, «Ад Ліга да Купалы», «Маленькія зорачкі», «[[Залатая пчолка]]» ([[Магілёўская вобласьць]]), «Славянскі базар у Віцебску» і Міжнародны фэст мастацтваў беларусаў сьвету<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=«Спадчына» (Вэнтсьпілс)|спасылка=https://latvia.mfa.gov.by/be/bielarusy/supolki/spadchina/|выдавец=Амбасада Беларусі ў Латвіі|дата публікацыі=2021|дата доступу=21 ліпеня 2024}}</ref>. * ''«Вербіца»'' ([[Дагда]]). Створаная 30 сьнежня 2011 году. У Дагдзе пражывала каля 500 беларусаў. Кіраўніца: Тамара Гагалінская. Дзейнічалі гурты: сьпеўныя «Вярба» (засн. 2011), якім кіравала Ларыса Тукіша, і «Ваколіца» (2013), якім кіравала Тамара Старавойтава, а таксама «Нацыянальная студыя» (2017), якім кіравала Віта Вітанэ. Выкарыстоўвалі песьні на вершы [[Станіслаў Валодзька|Станіслава Валодзькі]]. Бралі ўдзел у фэстах: «Беларускі кірмаш у Дзьвінску» Фэст сяброўства нацыянальных меншасьцяў, «Залесьсе запрашае сяброў» ([[Смаргонскі раён]]), «Славянскі базар», «Беларускі народны фэстын» у [[Нараўка (вёска)|Нараўцы]] (Падляскае ваяводзтва), «Вішнёвы фэстываль» у [[Глыбокае|Глыбокім]], «Завалінка» (Сварынцы, [[Дагдзкі край]]) і Дні беларускай культуры ў [[Люцын]]е<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=«Вербіца» (Дагда)|спасылка=https://latvia.mfa.gov.by/be/bielarusy/supolki/verbitsa/|выдавец=Амбасада Беларусі ў Латвіі|дата публікацыі=2021|дата доступу=21 ліпеня 2024}}</ref>. * ''«Спатканьне»'' ([[Екабпілс]]). Заснаваная 10 сакавіка 2010 году. У горадзе і ваколіцах пражывала 400 беларусаў. Кіраўніца: Іна Янсане. Ад пачатку дзейнічаў сьпеўны гурт «Завіруха» (кіраўніца Вольга Прановіч), які браў удзел у фэстах народнай песьні ([[Ліваны]]), «Беларускі кірмаш» у Дзьвінску і «Балтыка» ў [[Рэжыца|Рэжыцы]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=«Спатканьне» (Екабпілс)|спасылка=https://latvia.mfa.gov.by/be/bielarusy/supolki/spatkanne/|выдавец=Амбасада Беларусі ў Латвіі|дата публікацыі=2021|дата доступу=21 ліпеня 2024}}</ref>. * ''«Лянок»'' ([[Елгава]]). Створаная 25 лістапада 2006 году. У акрузе каля 4000 беларусаў. Кіраўніца: [[Алена Грысьле]]. У сакавіку 2007 году стварылі аднайменны сьпеўны гурт, які пры заснаваньні выступіў на ІІ Міжнародным фэсьце беларускай песьні ў Рызе да 125-годзьдзя Янкі Купалы і Якуба Коласа. У 2010 годзе выстуіў на 5-м фэсьце нацменшасьцяў у Рэжыцы і 10-м ТБ-фэсьце «Амбэрстар» у [[Стакгольм]]е. У 2017 годзе выступіў на ХХ фэсьце «[[Зьвіняць цымбалы і гармонік]]» у [[Паставы|Паставах]]. У 2013 і 2019 гадоз адбыліся выступы на «Славянскім базары»<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=«Лянок» (Елгава)|спасылка=https://latvia.mfa.gov.by/be/bielarusy/supolki/lyanok/|выдавец=Амбасада Беларусі ў Латвіі|дата публікацыі=2021|дата доступу=21 ліпеня 2024}}</ref>. Ад 2012 году дзейнічаў гурт «[[Злата (таварыства)|Злата]]», якім кіравала Зэнта Трацьцяк<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=«Злата» (Елгава)|спасылка=https://latvia.mfa.gov.by/be/bielarusy/supolki/zlata/|выдавец=Амбасада Беларусі ў Латвіі|дата публікацыі=2021|дата доступу=21 ліпеня 2024}}</ref>. * ''«Мара»'' ([[Ліепая]]). Створаная 14 траўня 1999 году. У акрузе пражывала 2800 беларусаў. Кіраўнік: [[Віктар Янцэвіч]]. У 2000 годзе стварылі сьпеўны гурт «Паўлінка», які выступаў на такіх фэстах, як «Славянскі базар», «Браслаўскія зарніцы», «[[Смаргонь]] зьбірае сяброў», песьні і танцу ў Рызе, беларускай песьні ў [[Клайпеда|Клайпедзе]] (Летува). У 2013 годзе сабралі сродкі, на якія набылы будынак для будучага Беларускага дому ў цэнтры Ліепаі. У 2018 годзе пачалі прыбіраць вайсковыя брацкія могілкі ў Ліекнях ([[Скрундзкі край]]), дзе пахаваны яфрэйтар П. І. Купрыянаў з [[Жодзін]]а, які атрымаў годнасьць героя Савецкага Саюзу<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=«Мара» (Ліепая)|спасылка=https://latvia.mfa.gov.by/be/bielarusy/supolki/mara/|выдавец=Амбасада Беларусі ў Латвіі|дата публікацыі=2021|дата доступу=21 ліпеня 2024}}</ref>. * ''«Крыніца»'' ([[Люцын]]). Створаная 9 траўня 2006 году. У акрузе пражывала 330 беларусаў. Кіраўнік: [[Ігар Ермакоў]]. У 2017 годзе стварылі аднайменны сьпеўны гурт, якім кіравала Вера Дарэйка-Сінкевіч. Бралі ўдзел у конкурсе «Пазнай Беларусь»<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=«Крыніца» (Люцын)|спасылка=https://latvia.mfa.gov.by/be/bielarusy/supolki/krynitsa/|выдавец=Амбасада Беларусі ў Латвіі|дата публікацыі=2021|дата доступу=21 ліпеня 2024}}</ref>. * ''«Пралеска»'' ([[Зілупэ]]). Заснаваная 13 лютага 2012 году. У краі пражывала 500 беларусаў. Кіраўніца: Натальля Мірцхулава. Ладзілі беларускія сьвяты са сьпевамі<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=«Пралеска» (Зілупэ)|спасылка=https://latvia.mfa.gov.by/be/bielarusy/supolki/praleska/|выдавец=Амбасада Беларусі ў Латвіі|дата публікацыі=2021|дата доступу=21 ліпеня 2024}}</ref>. * ''«Сябры»'' ({{Артыкул у іншым разьдзеле|Сокалы (Латвія)|Сокалы|lv|Strupļi}}, [[Вілянскі край]]). Заснаваная 6 сьнежня 2010 году. Кіраўнік: [[Віктар Гардзейка]]. Ладзілі творчыя вечарыны ў Сокалах і [[Віляны|Вілянах]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=«Сябры» (Струплі)|спасылка=https://latvia.mfa.gov.by/be/bielarusy/supolki/syabry/|выдавец=Амбасада Беларусі ў Латвіі|дата публікацыі=2021|дата доступу=21 ліпеня 2024}}</ref>. * ''«Сузор’е»'' ([[Рэжыца]]). Заснаваная 7 чэрвеня 2007 году ў краі пражывала 400 беларусаў. Кіраўніца: Людміла Стэц. У 2012 годзе стварылі аднайменны сьпеўны гурт, а пазьней моладзевы гурт «Пралескі», якія штогод выступалі на дні горада і фэстах. У Рэжыцы працавала нядзельная кляса з вывучэньнем беларускай мовы<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=«Сузор'е» (Рэжыца)|спасылка=https://latvia.mfa.gov.by/be/bielarusy/supolki/syzore/|выдавец=Амбасада Беларусі ў Латвіі|дата публікацыі=2021|дата доступу=21 ліпеня 2024}}</ref>. * ''«Узоры»'' ([[Ліваны]]). Створаная 14 лютага 2000 году. У ваколіцах пражывала 300 беларусаў. Кіраўніца: Лідзія Знотыня. У 2010 годзе заснавалі аднайменны музычы гурт, які ўзначальвала Яніна Юзэфовіч. Гурт браў удзел у сьвяце песьні і танцу, украінскім фэсьце {{Артыкул у іншым разьдзеле|Чырвоная каліна (фэстываль)|«Чырвоная каліна»|uk|Червона калина (фестиваль)}} ([[Шманькаўцы]], [[Тарнопальская вобласьць]]) і міжнародным фэсьце «Балтыка»<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=«Узоры» (Ліваны)|спасылка=https://latvia.mfa.gov.by/be/bielarusy/supolki/uzory/|выдавец=Амбасада Беларусі ў Латвіі|дата публікацыі=2021|дата доступу=21 ліпеня 2024}}</ref>. У Беларусі дзейнічаў Саюз латышоў [[Віцебская вобласьць|Віцебскай вобласьці]] «Даўгава», які ўзначальвала [[Сандра Новікава]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=База ГА нацыянальных меншасьцяў (3-я старонка)|спасылка=https://ngo.by/database/ngo/tag/national-minorities/3/|выдавец=Партал грамадзкіх аб'яднаньняў Беларусі|дата публікацыі=2024|дата доступу=27 красавіка 2025}}</ref>. == Мінуўшчына == З Раньняга [[Сярэднявечча]] [[крывічы]] і [[латгалы]] мяшана пражывалі ў [[Латгалія|Латгаліі]], што заклала прысутнасьць [[Полацкае княства|Полацкага княства]] ў ніжнім цячэньні [[Дзьвіна|Дзьвіны]]. Пасьля заснаваньня [[Рыга|Рыгі]] ў 1201 годзе і яе ўваходжаньня [[Ганза|Ганзейскі]] саюз пры латвійскіх местах пачалі ўзьнікаць беларускія [[Слабада|слабодкі]]. За часамі [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] ў насельніцтве значна вырасла выхадцаў зь земляў Беларусі. У 1650-я гады беларусы складалі значную частку насельніцтва Латгаліі, асабліва [[Люцынскі край|Люцынскага]], [[Краслаўскі край|Краслаўскага]] і [[Дзьвінскі край|Дзьвінскага]] краёў. Па ўсёй Латвіі існавалі тэрыторыі [[Беларусы ў Латвіі|кампактнага пражываньня беларусаў]]. У XVIII стагодзьдзі ў Латвіі ўзьнікла некалькі беларускіх [[Праваслаўе|праваслаўных]] цэркваў<ref name="в"/>. Пад Дзьвінскам нарадзіўся натурфілёзаф [[Станіслаў Шадурскі]] (1726—1789), які навучаўся ў [[Віленскі езуіцкі калегіюм|Віленскім езуіцкім калегіюме]], працаваў прафэсарам у [[Наваградзкі езуіцкі калегіюм|Наваградзкім езуіцкім калегіюме]] ды выдаў творы «[[Прынцыпы філязофіі мысьленьня і адчуваньняў]]» (1758) і «[[Фізыка, або філязофія прыроды]]»<ref name="в"/>. Пасьля адмены [[Прыгоннае права|прыгоннага права]] ў [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] ў 1861 годзе павялічылася [[перасяленьне]] беларусаў у партовыя гарады Латвіі. Паводле [[Усерасейскі перапіс 1897 году|Ўсерасейскага перапісу 1897 году]] ў Латвіі налічвалася звыш 80 000 беларусаў. У ХІХ — пачатку XX стагодзьдзяў з Латвіі паходзілі, тут навучаліся і працавалі такія беларускія дзеячы, як: [[Ігнат Буйніцкі]], [[Віктар Вальтар]], [[Ніна Ватацы]], [[Кастусь Езавітаў]], [[Карусь Каганец]], [[Уладзімер Кудрэвіч]], [[Вацлаў Ластоўскі]], [[Іван Луцкевіч]] і [[Янка Маўр]]<ref name="в">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Беларусы Латвіі|спасылка=https://latvia.mfa.gov.by/be/bielarusy/supolki_info/|выдавец=[[Амбасада Беларусі ў Латвіі]]|дата публікацыі=2021|дата доступу=21 ліпеня 2024}}</ref>. [[Файл:Diplomatic mission of BNR.jpg|значак|260пкс|Шыльда [[Вайскова-дыпляматычная місія БНР у Латвіі і Эстоніі|Вайскова-дыпляматычнай місіі БНР у Латвіі і Эстоніі]].]] У жніўні 1919 году [[Беларуская Народная Рэспубліка]] адчыніла [[Консульства БНР у Рызе]], якое ўзначаліў [[Кузьма Цярэшчанка]]. На яго аснове ў 1919—1921 гадох дзейнічала [[Вайскова-дыпляматычная місія БНР у Латвіі і Эстоніі]] на чале з [[Кастусь Езавітаў|Кастусём Езавітавым]], якая кіравала [[Асобны аддзел войскаў БНР у Балтыі|Асобным аддзелам войскаў БНР у Балтыі]] пад загадам генэрала [[Станіслаў Булак-Балаховіч|Станіслава Булак-Балаховіча]]. На пачатку ХХ стагодзьдзя [[Беларускія настаўніцкія курсы ў Дзьвінску]] працавалі на вуліцы Страдніеку, дзе цяпер месьціцца [[Латгальскі транспартны каледж]]. Сярод 70 навучэнцаў іх скончылі 25 чалавек. У 1922—1939 гадох дзейнічала [[Дзьвінская дзяржаўная беларуская гімназія]], заснаваная дзякуючы намаганьням культурна-асьветніцкага таварыства «[[Бацькаўшчына (Дзьвінск)|Бацькаўшчына]]». Гімназіяй загадвалі [[Іван Краскоўскі]] (1922—1925), [[Сяргей Сахараў]] (1925—1932), [[Я. Чаман]] (1932—1935) і [[Я. Плоніс]] (1935—1939). У ёй выкладалі [[Паўліна Мядзёлка]]-Грыб, [[Андрэй Якубецкі]], [[У. Раткін]], [[І. Фёдараў]], [[У. Відаўскі]], [[Сава Трубіцын]] і [[Язэп Гайлевіч]]. У гімназіі дзейнічалі [[аркестар]] і [[хор]], радыётэхнічны і літаратурна-гістарычны гурткі, выдаваўся на гектографе вучнёўскі часопіс «[[Школьная праца]]». Гістарычны музэй гімназіі захоўваў частку [[Слуцкія паясы|слуцкага пояса]], падараванага Вацлавам Ластоўскім. Вучні ладзілі пастаноўкі па п’есах беларускіх драматургаў. Пры гімназіі існаваў 45-ы [[Скаўцкі рух|скаўцкі]] атрад. Пры гімназіі працавалі мэханічная сьлясарна-такарная і шавецка-ткацкая майстэрні пад кіраўніцтвам інжынэра Я. Комісара<ref name="г">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Беларускія мясьціны Дзьвінска|спасылка=https://latvia.mfa.gov.by/be/bielarusy/myustiny/|выдавец=Амбасада Беларусі ў Латвіі|дата публікацыі=2021|дата доступу=21 ліпеня 2024}}</ref>. У 1922 годзе ў Дзьвінску адчынілі беларускую пачатковую школу пад кіраўніцтвам Андрэя Якубецкага, якая спачатку месьцілася ў будынку беларускай гімназіі, а потым працавала на Стараверскай вуліцы, д. 53 пад кіраўніцтвам [[Кастусь Александровіч|Кастуся Александровіча]], дзе цяпер месьціцца [[Дзьвінскі расейскі ліцэй|расейскі ліцэй]]. На 1923 годзе ў пачатковай школе вучылася 175 дзяцей. Пазьней ёй кіраваў [[Аляксей Барткевіч]]. Большую частку часу тая школа працавала ў 2-павярховым будынку на [[Ковенская вуліца (Дзьвінск)|Ковенскай вуліцы]], д. 98, які зьнесьлі за савецкім часам. Падчас Нямецка-савецкай вайны пачатковая школа працавала ў будынку на Ковенскай вуліцы, д. 8, дзе цяпер таксама дзейнічае [[Дзьвінская дзяржаўная гарадзкая сярэдняя школа]]. Таксама падчас вайны каля скрыжаваньня вуліцаў Венібас і Імантас у 2-павярховым цагляным будынку працавала Ўправа беларускіх школаў, якой кіраваў [[Алесь Махноўскі]]<ref name="г"/>. У 1920—1930-я гады беларусы таксама стварылі культурна-асьветніцкія таварыствы «[[Рунь (Латвія)|Рунь]]» і «[[Беларуская хата (Латвія)|Беларуская хата]]», [[Беларускае навуковае таварыства ў Рызе]] і [[Таварыства беларускіх настаўнікаў у Латвіі]]. Выдавалі часопісы «[[На чужыне]]» і «[[Беларуская школа ў Латвіі]]». Дзейнічала [[Таварыства беларускага тэатру]]. Паводле [[Перапіс насельніцтва СССР 1979 году|перапісу насельніцтва СССР 1979 году]] ў [[Латвійская ССР|Латвійскай ССР]] налічвалася 111 500 беларусаў, якія складалі 4,5% насельніцтва<ref name="в"/>. 16 сьнежня 1991 году ўрады Беларусі і Латвіі падпісалі Дэклярацыю аб прынцыпах добрасуседзкіх дачыненьняў. 7 красавіка 1992 году дзяржавы ўсталявалі [[дыпляматычныя дачыненьні]]. У 1993 годзе адчыніліся [[Амбасада Беларусі ў Латвіі]] і [[Амбасада Латвіі ў Беларусі]]. 21 лютага 1994 году ўрады Беларусі і Латвіі заключылі міждзяржаўную дамову аб [[Беларуска-латвійская граніца|беларуска-латвійскай граніцы]]. У 1994 годзе запрацавалі Генэральнае консульства Беларусі ў Дзьвінску і Консульства Латвіі ў Віцебску. У 1994 годзе прэм’ер-міністр Латвіі [[Валдзіс Біркаўс]] наведаў Беларусь. У 1995 годзе ў Беларусь прыяжджаў латвійскі прэм’ер [[Марыс Гайліс]]. У 1998 годзе старшыня ўраду Беларусі [[Сяргей Лінг]] наведаў Латвію. У 2001 годзе ў Латвію прыяжджаў беларускі прэм’ер [[Уладзімер Ярмошын]]<ref name="а">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Палітычныя адносіны|спасылка=https://latvia.mfa.gov.by/be/bilateral_relations/political/|выдавец=Амбасада Беларусі ў Латвіі|дата публікацыі=2021|дата доступу=21 ліпеня 2024}}</ref>. === Скандал === У 2006 годзе супраць латвійскага дыпламата ў Менску была ўзбуджаная крымінальная справа аб распаўсюджваньні [[парнаграфія|парнаграфічнай прадукцыі]]<ref>[http://vsesmi.ru/news/9433/19027/ Латышскае порна ў Беларусі пераследуецца па законе] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20140714171215/http://vsesmi.ru/news/9433/19027/ |date=14 ліпеня 2014 }}</ref>, пасьля чаго пасол Латвіі быў адкліканы для кансультацыяў амаль на тры месяцы<ref>[https://web.archive.org/web/20140714163929/http://bdg.by/news/news.htm?95550,109 Пасол Латвіі Майра Мора: «Пасля ўсяго, што здарылася, гарката нейкая засталася…»] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20140714163929/http://bdg.by/news/news.htm?95550,109 |date=14 ліпеня 2014 }}</ref>. === 2008 год і пасьля яго === [[Файл:Baltkrievijas premjerministra Sergeja Sidorska vizīte Latvijā (5016890335).jpg|значак|270пкс|Сустрэча старшыняў урадаў Беларусі (справа) і Латвіі ў Рызе (2010 год)]] У 2008 годзе старшыня ўраду Беларусі [[Сяргей Сідорскі]] наведаў Латвію. У 2009 годзе старшыня ўраду Латвіі [[Іварс Годманіс]] зрабіў візыт у адказ. У 2010 годзе ў Латвію паўторна прыяжджаў прэм’ер Сідорскі. У красавіку 2013 году міністар замежных справаў Латвіі [[Эдгарс Рынкевічс]] наведаў Беларусь. У лютым 2014 годзе міністар замежных справаў Беларусі [[Уладзімер Макей|Ўладзімер Макей]] наведаў Латвію. У 2015 годзе міністры замежных справаў Макей і Рынкевічс сустракаліся ў Менску і [[Рыга|Рызе]]. У 2016 годзе Латвію наведаў беларускі прэм’ер [[Андрэй Кабякоў]], а ў ліпені 2016 году — паўторна Ўладзімер Макей. У ліпені 2017 году Беларусь наведаў Эдгарс Рынкевічс. 7 лютага 2018 году ў Беларусь прыяжджаў латвійскі прэм’ер [[Марыс Кучынскіс]], які падпісаў Мэмарандум аб узаемаразуменьні па асноўных напрамках эканамічнага супрацоўніцтва на сярэднетэрміновую пэрспэктыву, а ў ліпені 2018-га Латвію наведаў Макей. 16 студзеня 2020 году візыт у Беларусі зрабіў латвійскі прэм’ер [[Крыш’яніс Карыньш]], які таксама завітаў у індустрыяльны парк «[[Вялікі Камень (індустрыяльны парк)|Вялікі Камень]]» (Смалявіцкі раён), а ў ліпені 2020 году ў Латвію прыяжджаў Уладзімер Макей. Да гэтага часу між гарадамі і абласьцямі Беларусі і Латвіі заключылі каля 60 пагадненьняў аб пабрацімскіх сувязях. Таксама падпісалі каля 60 двухбаковых міжнародных дамоваў<ref name="а"/>. [[Файл:1209 (25-hoddzie ŭstaliavannia dyplamatyčnych adnosin pamiž Respublikaj Bielaruś i Latvijskaj Respublikaj) - First day cover.jpg|значак|280пкс|[[Канвэрт першага дня]] Беларусі, прысьвечаны 25-годзьдзю беларуска-латвійскіх дачыненьняў (2017 год)]] У жніўні 2020 году [[Сойм Латвіі]] ўхваліў Заяву аб непрызнаньні легітымнасьці [[Прэзыдэнт Беларусі|прэзыдэнта Беларусі]]<ref name="а"/>. 25 траўня 2021 году Амбасада Латвіі ў Беларусі спыніла працу праз выправаджэньне латвійскіх дыпляматаў зь Беларусі<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Амбасада Латвіі ў Менску спыняе выкананьне консульскіх функцыяў|спасылка=https://www2.mfa.gov.lv/ru/novosti/novosti-ministerstva/68010-posolstvo-latvii-v-minske-prekrashchaet-vypolnenie-konsulskikh-funktsij|выдавец=Міністэрства замежных справаў Латвіі|мова=ru|дата публікацыі=25 траўня 2021|дата доступу=21 ліпеня 2024}}</ref>. Напярэдадні, 24 траўня перад адкрыцьцём [[Чэмпіянат сьвету па хакеі з шайбай 2021 году|Чэмпіянату сьвету па хакеі з шайбай 2021 году]] мэр Рыгі [[Мартыньш Стакіс]] і міністар замежных справаў Латвіі [[Эдгарс Рынкевічс]] замянілі [[чырвона-зялёны сьцяг]] і [[бела-чырвона-белы сьцяг]] у цэнтры гораду, дзе стаялі сьцягі краінаў-удзельніцваў першынства. У адказ міністар замежных справаў Беларусі Ўладзімер Макей прапанаваў латвійскім дыпляматам пакінуць Беларусь цягам 48 гадзінаў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Макей: паслу Латвіі прапанавана пакінуць Беларусь на працягу сутак|спасылка=https://blr.belta.by/politics/view/makej-paslu-latvii-prapanavana-pakinuts-belarus-na-pratsjagu-sutak-100111-2021/|выдавец=[[БелТА]]|дата публікацыі=24 траўня 2021|дата доступу=21 ліпеня 2024}}</ref>. 26 чэрвеня 2021 году Амбасада Беларусі ў Латвіі прыпыніла працу на патрабаваньне ўраду Латвіі<ref name="а"/>. Пасьля таго праект [[Народныя амбасады Беларусі]] распачаў працу ў Латвіі. 16 ліпеня 2024 году ўрад Латвіі забараніў уезд з [[Аўтамабільныя рэгістрацыйныя знакі Беларусі|аўтамабільнымі рэгістрацыйнымі знакамі Беларусі]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Бесчалавечным і антыгуманным назвалі ў МЗС Беларусі рашэньне Латвіі аб забароне на ўезд беларускіх аўтамабіляў|спасылка=https://blr.belta.by/society/view/beschalavechnym-i-antygumannym-nazvali-u-mzs-belarusi-rashenne-latvii-ab-zabarone-na-uezd-belaruskih-133548-2024/|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=15 ліпеня 2024|дата доступу=21 ліпеня 2024}}</ref>. === Ваеннае супрацоўніцтва === 8 ліпеня 2022 году памочнік Міністра абароны Рэспублікі Беларусь па пытаньнях міжнароднага ваеннага супрацоўніцтва палкоўнік Валерый Равенка паведаміў, што латвійскі бок адмовіў беларускім ваенным спэцыялістам у наведваньні воінскай часьці ў Латвіі згодна зь Венскім дакумэнтам аб мерах умацаваньня даверу і бясьпекі<ref>{{cite web|url = https://twitter.com/revenko_valery/status/1545388452585345024?s=12|title = The West's frivolity towards...|author = |date = 2022-07-08|work = Twitter-старонка Валерий Ревенко|language = ru|accessdate = 2022-07-09}}</ref>. == Сьпіс дыпляматаў == === Беларускія амбасадары === # [[Валянцін Вялічка]] (1993—1997) # [[Міхаіл Марыніч]] (1999—2001) # [[Вадзім Ламкоў]] (2002—2005) # [[Аляксандар Герасіменка]] (2006—2013) # [[Марына Даўгаполава]] (2013—2018) # [[Васіль Марковіч]] (2018—2020) === Латвійскія амбасадары === * [[Агніс Томас]] ([[часовы павераны]], 1992—1993) * [[Яніс Лоўнікс]] (1993—1997) * [[Інгрыда Леўрэнцэ]] (часовая павераная, 1997—2000) * [[Эган Нейманіс]] (часовы павераны, 2000—2004) * [[Майра Мора]] (2004—2010) * [[Міхаіл Васільевіч Папкоў|Міхаіл Папкоў]] (2010—2015) * [[Марціньш Вірсіс]] (2015<ref>{{Навіна|аўтар=Сяргей Гаўрыцкі|загаловак=Латвія гатова садзейнічаць выхаду беларускіх тавараў на еўрапейскі рынак|спасылка=https://blr.belta.by/economics/view/latvija-gatova-sadzejnichats-vyhadu-belaruskih-tavarau-na-eurapejski-rynak-46068-2016/|выдавец=БелТА|дата публікацыі=20 красавіка 2016|дата доступу=21 ліпеня 2024}}</ref> — 2019<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Беларусь і Латвія маюць добрую аснову для далейшага эфектыўнага ўзаемадзеяньня - Краўчанка|спасылка=https://blr.belta.by/politics/view/belarus-i-latvija-majuts-dobruju-asnovu-dlja-dalejshaga-efektyunaga-uzaemadzejannja-krauchanka-73658-2018/|выдавец=БелТА|дата публікацыі=15 лістапада 2018|дата доступу=21 ліпеня 2024}}</ref>) * [[Эйнарс Семаніс]] (1 жніўня 2019<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Новым паслом Латвіі ў Беларусі прызначаны Эйнарс Семаніс|спасылка=https://blr.belta.by/politics/view/novym-paslom-latvii-u-belarusi-naznachany-ejnars-semanis-80200-2019/|выдавец=[[БелТА]]|дата публікацыі=1 жніўня 2019|дата доступу=21 ліпеня 2024}}</ref> — 25 траўня 2021)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Амбасадар|спасылка=https://www2.mfa.gov.lv/by/belarus/posolstvo/posol|выдавец=Амбасада Латвіі ў Беларусі|дата публікацыі=6 кастрычніка 2021|дата доступу=21 ліпеня 2024}}</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Артыкул| аўтар = Вольга Іванова. | загаловак = Асабістыя архівы ў Латвійскіх сховішчах як крыніца па гісторыі Беларусі. | арыгінал = | спасылка = https://elib.bsu.by/handle/123456789/288880 | мова = | адказны = склад. В. С. Пазднякоў, П. П. Журкевіч| аўтар выданьня = | выданьне = Сучасныя праблемы дакументазнаўства, архівазнаўства і археаграфіі | тып =матэрыялы навук.-практ. канф., прысвеч. 85-годдзю Дзярж. архіўн. службы і 80-годдзю Нац. архіва Рэсп. Беларусь. (Мінск, 12 красавіка 2007) | месца ={{Менск (Мінск)}}| выдавецтва =[[БДУ]] | год = 2007| выпуск = | том = | нумар = | старонкі = 162—168 | isbn = | issn = 2519—4437 | архіўная спасылка = | недасяжны}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Навіны|спасылка=https://daugavpils.mfa.gov.by/be/embassy/news/|выдавец=[[Генэральнае консульства Беларусі ў Дзьвінску]]|дата публікацыі=17 ліпеня 2024|дата доступу=21 ліпеня 2024}} * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Навіны|спасылка=https://daugavpils.mfa.gov.by/be/embassy/news/|выдавец=[[Амбасада Беларусі ў Латвіі]]|дата публікацыі=7 чэрвеня 2021|дата доступу=21 ліпеня 2024}} ** [https://web.archive.org/web/20240721173332/https://latvia.mfa.gov.by/be/bielarusy/supolki_news/ Навіны беларускіх суполак Латвіі] * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Навіны|спасылка=https://www2.mfa.gov.lv/vitebsk/aktualitates|выдавец=[[Консульства Латвіі ў Віцебску]]|мова=lv|дата публікацыі=3 траўня 2024|дата доступу=21 ліпеня 2024}} {{Амбасадары Беларусі ў Латвіі}} {{Міжнародныя стасункі Беларусі}} {{Добры артыкул}} [[Катэгорыя:Беларуска-латвійскія стасункі]] oxi1la05v9whoohjbn66pxfifva2y3e 0 288957 2619100 2565024 2025-06-07T21:15:06Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619100 wikitext text/x-wiki {{кампанія}} '''Белкартаграфія''' — беларускае рэспубліканскае ўнітарнае прадпрыемства. == Гісторыя == Рэспубліканскае ўнітарнае прадпрыемства «Белкартаграфія» было створана ў лістападзе 1999 году. Стварэньне спэцыялізаванага [[Картаграфія|картаграфічнага]] прадпрыемства ў сыстэме дзяржаўнага органа кіраваньня картаграфічнай галіной было вызначана неабходнасьцю прыняцьця радыкальных мер па карэннай рэарганізацыі картаграфічнай вытворчасьці ў Рэспубліцы Беларусь. Патрабавалася замена састарэлых традыцыйных тэхналёгіяў на сучасныя кампутэрныя тэхналёгіі складаньня й падрыхтоўкі мап да выданьня, павелічэньне вытворчых магутнасьцяў для поўнага задавальненьня патрэбнасьцей рэспублікі ў картаграфічных творах<ref>{{Cite web|url=https://belkarta.by/by/o-predpriyatii/|title=Аб прадпрыемстве|website=Белкартаграфія|access-date=2024-09-13}}</ref>. Найпершай задачай прадпрыемства было вызначана стварэньне па Ўказу Прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь ад 12 мая 1999 году № 269 «Нацыянальнага атляса Беларусі», што заняло каля трох гадоў. == Крыніцы == {{крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20240915121013/https://belkarta.by/ Афіцыйны сайт] {{Бібліяінфармацыя}} [[Катэгорыя:Картаграфія]] s4n9516rg4802k19fsbvvg1y6v3lmi7 0 290255 2618906 2573492 2025-06-07T12:20:54Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618906 wikitext text/x-wiki {{Арганізацыя |назва = Амбасада Рэспублікі Беларусі ў Сырыйскай Арабскай Рэспубліцы |выява = |рамка выявы = |памер выявы = |альтэрнатыўны тэкст выявы = |подпіс выявы = |мапа = |памер мапы = |альтэрнатыўны тэкст мапы = |подпіс мапы = |мапа 2 = |абрэвіятура = |дэвіз = |папярэднік = |наступнік = |дата ўтварэньня = лістапад 1998 |дата спыненьня існаваньня = |тып = [[амбасада]] |юрыдычны статус = |мэта = |штабкватэра = вул. Куртажа, 13, Вілы Іст Мэзэ, [[Дамаск]] |месцазнаходжаньне = Сырыя |каардынаты = |дзейнічае ў рэгіёнах = [[Лібан]], [[Сырыя]], [[Ярданія]] |сяброўства = |афіцыйныя мовы = беларуская, ангельская, расейская |генэральны сакратар = |пасада кіраўніка = Амбасадар |імя кіраўніка = [[Юры Слука]] |пасада кіраўніка 2 = |імя кіраўніка 2 = |пасада кіраўніка 3 = |імя кіраўніка 3 = |пасада кіраўніка 4 = |імя кіраўніка 4 = |асноўныя асобы = |кіроўны орган = |матчыная кампанія = [[Міністэрства замежных справаў Беларусі|МЗС]] |зьвязаныя кампаніі = |бюджэт = |колькасьць супрацоўнікаў = |колькасьць валянтэраў = |сайт = [https://syria.mfa.gov.by/be/ syria.mfa.gov.by] |заўвагі = |колішняя назва = }} '''Амбасада Рэспублікі Беларусі ў Сырыйскай Арабскай Рэспубліцы''' — [[Амбасада|дыпляматычнае прадстаўніцтва]] [[Рэспубліка Беларусь|Беларусі]] ў [[Сырыйская Арабская Рэспубліка|Сырыі]], [[Лібанская Рэспубліка|Лібане]] і [[Ярданскае Хашыміцкае Каралеўства|Ярданіі]], разьмешчанае ў сталіцы Сырыі [[Дамаск]]у. == Мінуўшчына == Дыпляматычныя стасункі між Рэспублікай Беларусі і Сырыйскай Арабскай Рэспублікай завязаныя 26 жніўня 1993 року. Амбасада Беларусі адкрытая ў Сырыі ў лістападзе 1998 року; [[Амбасада Сырыі ў Беларусі]] — у ліпені 2007. 21 сакавіка 1996 року ўсталяваныя дыпляматычныя стасункі зь Лібанскай Рэспублікай. У чэрвені 2002 року ў [[Бэйрут|Бэйруце]] адкрытая Ганаровая амбасада Рэспублікі Беларусі; у студзені 2006 — Ганаровая амбасада Лібану ў Беларусі<ref name="lib" />. 15 кастрычніка 1996 року завязаныя дыпляматычныя стасункі зь Ярданскім Хашыміцкім Каралеўствам. == Глядзіце таксама == * [[Амбасада Сырыі ў Беларусі]] == Крыніцы == {{Крыніцы|refs = <ref name="lib">{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = https://liban-consulate.by/| копія = | дата копіі = | загаловак = Официальны сайт Почётного консульства Ливанской Республики в Республике Беларусь| фармат = | назва праекту = | выдавец = | дата доступу = 18 кастрычніка 2024 | мова = ru| камэнтар = }}</ref> }} == Вонкавыя спасылкі == * [https://syria.mfa.gov.by/be/ Афіцыйная бачына]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{ref-be}}{{ref-en}}{{ref-ru}} {{Амбасадары Беларусі ў Лібане}} {{Амбасадары Беларусі ў Сырыі}} {{Амбасадары Беларусі ў Ярданіі}} [[Катэгорыя:Беларуска-сырыйскія стасункі]] [[Катэгорыя:Дыпляматычныя прадстаўніцтвы Беларусі|Лібан]] [[Катэгорыя:Дыпляматычныя прадстаўніцтвы краінаў сьвету ў Лібане|Беларусь]] mp3mbrunn46fsn0iq5ew79wlefqrv68 0 290352 2619176 2573878 2025-06-08T08:03:21Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619176 wikitext text/x-wiki {{Гандбаліст}} '''Вячаслаў Бохан''' (нар. 7 красавіка 1996 году) — [[Беларусь|беларускі]] гандбаліст, які гуляе на пазыцыі [[паўсярэдні (гандбол)|левы паўсярэдні]] расейскага клюбу «[[Зэніт Санкт-Пецярбург (гандбольны клюб)|Зэніт]]» і [[Мужчынская зборная Беларусі па гандболе|нацыянальнай зборнай Беларусі]]. == Кар’ера == Выхаванец наваполацкай ДЮСШ гульнявых відаў спорту. Пачынаў кар’еру ў мясцовым [[Ганндбольны клюб імя Лёвіна Наваполацак|ГК імя Лёвіна]] ў сэзоне 2013—2014 гадоў. У 2014 годзе перайшоў у менскі [[СКА Менск|СКА]]. Паводле вынікаў сэзону 2019—2020 гадоў быў улучаны ў каманду ўсіх зорак лігі<ref>[https://web.archive.org/web/20211130221502/https://www.handball-world.news/o.red.r/news-1-1-3-124568.html «Topteams dominieren All-Star-Teams in Weißrussland»]. Handball World.</ref>. У красавіку 2020 году падпісаў кантракт з украінскім клюбам [[Матор Запарожжа|«Маторам»]], які пачаў дзеіць з сэзону 2020—2021 гадоў<ref>[https://handballfast.com/news/23284-lineynyy_minskogo_ska_vyacheslav_bokhan_stanet_igrokom_zaporozhskogo_motora_v_sleduyushchem_sezone_k «Линейный минского СКА Вячеслав Бохан в межсезонье станет игроком запорожского "Мотора" — контракт рассчитан на два года»]. Быстрый центр.</ref>. У [[Ліга чэмпіёнаў ЭГФ 2020—2021 гадоў|Лізе чэмпіёнаў ЭГФ 2020—2021 гадоў]] дакрочыў з «Маторам» да 1/8 фіналу. Па спыненьні чэмпіянату Ўкраіны праз [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (з 2022)|напад Расеі на Украіну]] ў лютым 2022 году Бохан поруч зь іншымі трыма беларускімі аднаклюбнікамі быў аддадзены ў арэнду ў менскі СКА. З сталічным клюбам у 2022 годзе здабыў айчынны кубак. У сэзоне 2022—2023 гадоў прыяднаўся да румынскага «[[Дынама Бухарэст (гандбольны клюб)|Дынама]]»<ref>[https://web.archive.org/web/20240520065633/https://www.handball-world.news/o.red.r/news-1-1-3-143779.html «Dinamo Bukarest verpflichtet Kreisläufer aus Belarus»]. Handball World.</ref>, зь якім станавіўся чэмпіёнам краіны і ўладальнікам кубка. Улетку 2024 году склаў працоўную ўгоду з расейскім «[[Зэніт Санкт-Пецярбург (гандбольны клюб)|Зэнітам]]»<ref>[https://betnews.by/vyacheslav-bohan-predstavlen-v-kachestve-gandbolista-zenita/ «Вячеслав Бохан представлен в качестве гандболиста „Зенита“»]. BetNews.</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://history.eurohandball.com/ec/ct/men/player/559939 Профіль] на бачыне [[Эўрапейская гандбольная фэдэрацыя|Эўрапейскай гандбольнай фэдэрацыі]]. {{Навігацыйная група |назоў = Бохан у складзе [[Мужчынская зборная Беларусі па гандболе|зборнай Беларусі]] на [[Чэмпіянат сьвету па гандболе сярод мужчынаў|чэмпіянатах сьвету]] і [[Чэмпіянат Эўропы па гандболе сярод мужчынаў|Эўропы]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Беларусь}}; |Беларусь на ЧЭ-2018 па гандболе |Беларусь на ЧЭ-2020 па гандболе |Беларусь на ЧС-2021 па гандболе }} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Бохан, Вячаслаў}} [[Катэгорыя:Беларускія гандбалісты]] [[Катэгорыя:Гандбалісты зборнай Беларусі]] j59dg4d129d6u3j8qday3rdgpictka9 0 290477 2619045 2610197 2025-06-07T17:45:01Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619045 wikitext text/x-wiki {{Фільм | назва = Гавораць беларусы Падляшша | арыгназва = <!-- {{мова-xx|}} --> | афіша = | выява = | памер = | подпіс = | жанр = | рэжысэр = [[Мікола Ваўранюк]] | прадусар = [[Мікола Ваўранюк]] | сцэнарыст = [[Мікола Ваўранюк]] | дыктар = [[Мікола Ваўранюк]] | ролі = Кацярына Бялькевіч<br>Надзея Бялькевіч<br>Васіль Бялькевіч <br>Дар'я Вапа<br>Надзея Вапа<br>Лідзія Пякарская<br>Ніна Кучынская<br>Грырог Баена<br>Ганна Каралюк<br>Ніна Ваўранюк<br>Вольга Абрамюк<br>Надзея Гічан<br>Валянцін Гічан<br>Мікалай Кучынскі<br>Канстанцін Белюк | кампазытар = Куба Шміт<br>Марк Папай | апэратар = Раман Васілюк | мантаж = Пётр Зданоўскі | мастак = | аніматар = | заснаваны = | вытворчасьць = [[АБ-БА]]<br>Народны цэнтар культуры<br>Управа Маршалка Падляскага ваяводзтва | распаўсюд = [[АБ-БА]]<ref name="абба">[http://www.ab-ba.com.pl/page.php?id=131 Гавораць беларусы Падляшша]</ref> | дата = | час = 40 хв. 58 сэк. | мова = [[Польская мова|польская]]<br>[[Беларуская мова|беларускія гаворкі]] | краіна = {{Сьцяг Польшчы}}[[Польшча]] | бюджэт = | прыбытак = | папярэдні = | наступны = | сайт = }} '''Гавораць беларусы Падляшша'''<ref name="абба"/> — [[Дакумэнтальны фільм|дакумэнтальнае дзіва]], якон зьнялі ў [[Польшча|Польшчы]]. Яго зьнялі ў 2014 годзе. Выпусьцілі на прагляд 31 жніўня 2014 году ў [[Беласток]]у. Вытворчасьць дзіва было з дапамогаю «Народнага цэнтру культуры» і Управы Маршалка Падляскага ваяводзтва. Прымаў удзел у здымках «Беластоцкі асяродак культуры». Выпусьцілі для прагляду дзіва «Гавораць беларусы Падляшша» 31 жніўня 2014 году пад час фэстывалю «Усход культуры / Іншае вымярэньне». Аўтарам дзіва стаў [[Мікола Ваўранюк]]. Ён вядзе перадачу на [[ПТБ-3 Беласток]] пад назваю «[[Беларускі тыдзень]]». == Зьмест == Дзіва «Гавораць беларусы Падляшша» было зьнятае для таго, каб паказаць розныя гаворкі народу ў [[Падляскае ваяводзтва|Падляскім ваяводзтве]]. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20241109174520/http://ab-ba.com.pl/page.php?id=131 Гавораць беларусы Падляшша] {{Беларусы ў Польшчы}} [[Катэгорыя:Фільмы 2014 году]] [[Катэгорыя:Польскія фільмы]] [[Катэгорыя:Польскія фільмы 2014 году]] [[Катэгорыя:Беларусы ў Польшчы]] [[Катэгорыя:Беларуская мова ў Польшчы]] [[Катэгорыя:Польскія дакумэнтальныя фільмы]] [[Катэгорыя:Фільмы на польскай мове]] [[Катэгорыя:Фільмы на беларускай мове]] [[Катэгорыя:Фільмы пра мовы]] [[Катэгорыя:Фільмы пра рэгіёны]] [[Катэгорыя:Фільмы пра ўспаміны]] [[Катэгорыя:Запіс адразу на відэа]] [[Катэгорыя:Фільмы, зьнятыя ў Беластоку]] hid982uftcj7p7lkpcypq4k6itkve58 0 290844 2619099 2586843 2025-06-07T21:05:08Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619099 wikitext text/x-wiki {{Каардынаты|53|54|45|паўночнае|27|33|43|усходняе|выяўленьне=загаловак}} {{Кампанія |назва = «Белводгас» |лягатып = |выява = |тып = [[дзяржаўнае аб’яднаньне]] |лістынг = |дэвіз = |заснаваная = {{Дата пачатку|0|0|1932|1}} |заснавальнікі = [[Народны камісарыят земляробства Беларускай ССР]] |уласьнікі = [[Міністэрства сельскай гаспадаркі і харчаваньня Беларусі]] |краіна = [[Беларусь]] |разьмяшчэньне = [[Менск]] |адрас = [[Цэнтральны раён (Менск)|Цэнтральны раён]], [[Камуністычная вуліца (Менск)|Камуністычная вул.]], д. 11<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Кантакты|спасылка=https://belvodhoz.by/be/kantakty|выдавец=ДА «Белводгас»|дата публікацыі=2024|дата доступу=3 лістапада 2024}}</ref> |ключавыя постаці = [[Віктар Аскерка]] ([[генэральны дырэктар]]), [[Іван Лазоўскі]] ([[галоўны інжынэр]]) |галіна = [[будаўніцтва]], [[рыбаводзтва]] |прадукцыя = [[дамба]], [[плаціна]], [[рыба]] |паслугі = [[рыбалка]] |абарачэньне = |апэрацыйны прыбытак = |чысты прыбытак = |лік супрацоўнікаў = |матчына кампанія = [[Міністэрства сельскай гаспадаркі і харчаваньня Беларусі]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Палажэнне аб міністэрстве|спасылка=https://mshp.gov.by/by/provision-by/|выдавец=[[Міністэрства сельскай гаспадаркі і харчаваньня Беларусі]]|дата публікацыі=2024|дата доступу=3 лістапада 2024}}</ref> |даччыныя кампаніі = «[[Белдзіправодгас]]», «[[Пінскводбуд]]» |аўдытар = |сайт = [https://belvodhoz.by/be belvodhoz.by/be] }} «'''Белводгас'''» — дзяржаўнае [[прадпрыемства]] Беларусі, заснаванае ў 1932 годзе ў якасьці Ўправы [[Мэліярацыя|мэліярацыі]] і воднай гаспадаркі Наркамзему [[Беларуская ССР|Беларускай ССР]]. На 2024 год выступала заказчыкам абслугоўваньня і [[Будаўніцтва ў Беларусі|будаўніцтва]] гідратэхнічных прыладаў і збудаваньняў паводле заявак земляробчых і [[Сяляне|сялянскіх]] гаспадарак у рамках выкананьня дзяржаўных праграмаў мэліярацыі земляў. Наглядала за выкарыстаньнем і вяла дзяржаўны ўлік гідратэхнічных збудаваньняў Беларусі. Загадвала [[Рыбная гаспадарка|рыбнай гаспадаркай]] на паверхневых вадаёмах<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Дзейнасьць|спасылка=https://belvodhoz.by/be/dzeynasc|выдавец=ДА «Белводгас»|дата публікацыі=2024|дата доступу=3 лістапада 2024}}</ref>. Праз даччыныя рыбныя гаспадаркі прадавала таварную рыбу, у тым ліку [[Асётр|асятроў]], [[карп]]аў, [[Стронга|стронгу]] і [[таўсталобік]]аў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Рыбапасадачны матэрыял|спасылка=https://belvodhoz.by/be/info/rybapasadachny-materyyal|выдавец=ДА «Белводгас»|дата публікацыі=2024|дата доступу=3 лістапада 2024}}</ref>. Тамсама аказвала паслугі платнай [[Рыбалка|рыбалкі]] ў 8 раёнах Беларусі, у тым ліку ў Ганцавіцкім («[[Лактышы (вадасховішча)|Лактышы]]», [[Вялікія Круговічы]]), Дарагічынскім ([[Навасёлкі (Дарагічынскі раён)|Навасёлкі]]), Ігуменскім («[[Волма (вадасховішча)|Волма]]», [[Азёрны (Ігуменскі раён)|Азёрны]] пасёлак), Любанскім, Маладэчанскім ([[Цеменіца (вёска)|Цеменіца]]), Пінскім ([[Вяз (Берасьцейская вобласьць)|Вяз]]) і Салігорскім ([[Вызна]]). Там дадаткова для вылаву былі даступныя: [[акунь]] і [[белы амур]], [[карась]], [[платва]] і [[шчупак]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Платная рыбалка|спасылка=https://belvodhoz.by/be/news/platnaya-rybalka|выдавец=ДА «Белводгас»|дата публікацыі=28 жніўня 2020|дата доступу=3 лістапада 2024}}</ref>. Іншымі паслугамі былі: разьлік кармленьня рыбы і ўгнаеньня [[Сажалка|сажалкі]], адбор рыбы паводле [[Плоць|плоці]] для [[нераст]]у і падбор разьмяшчэньня аэратараў для папярэджаньня [[замор]]у рыбы<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Платныя паслугі аддзелу сажалкавага рыбаводзтва|спасылка=https://belvodhoz.by/be/info/platnye-uslugi-otdela-prudovogo-rybovodstva|выдавец=ДА «Белводгас»|мова=ru|дата публікацыі=2024|дата доступу=3 лістапада 2024}}</ref>. == Будова == На 2024 год «Белводгас» улучаў 12 прадпрыемстваў: * 7 рыбных гаспадарак — рыбакамбінат «[[Любань]]» (Менская вобласьць) і досьледная «[[Лахва]]» (Лунінецкі раён), «[[Волма (вадасховішча)|Волма]]» ([[Азёрны (Ігуменскі раён)|Азёрны]] пасёлак, Ігуменскі раён), «Грыцава» ([[Цеменіца (вёска)|Цеменіца]], Маладэчанскі раён), «[[Трэмля (рака)|Трэмля]]» ([[Капаткевічы]], Петрыкаўскі раён) і «Чырвоная Слабада» ([[Вызна]], Салігорскі раён); * 2 будаўнічыя прадпрыемствы — «[[Калінкавічыводбуд]]» (Гомельская вобласьць) і «[[Пінскводбуд]]» (Берасьцейская вобласьць); * 2 праектныя інстытуты — «[[Белдзіправодгас]]» (Менск, [[Праспэкт Машэрава (Менск)|прасп. Машэрава]], д. 25) і «[[Палесьседзіправодгас]]» ([[Пінск]]); * рэдакцыю газэты «[[Жывая вада (газэта)|Жывая вада]]» (Пінск)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Каталёг прадпрыемстваў-удзельнікаў аб’яднаньня|спасылка=https://belvodhoz.by/be/dzeynasc|выдавец=ДА «Белводгас»|дата публікацыі=2024|дата доступу=3 лістапада 2024}}</ref>. == Мінуўшчына == У 1932 годзе [[Народны камісарыят земляробства Беларускай ССР]] утварыў Управу [[Мэліярацыя|мэліярацыі]] і воднай гаспадаркі (Белводгас). У 1938 году яе перайменавалі ва Ўправу мэліярацыі і [[торф]]у пры Наркамземе [[Беларуская ССР|Беларускай ССР]]. 15 сакавіка 1941 году Ўправу пераўтварылі ў Народны камісарыят мэліярацыі і торфу БССР<ref name="а"/>. 26 сакавіка 1946 году [[ведамства]] стала Міністэрствам мэліярацыі БССР. 15 сакавіка 1953 году яго пераўтварылі ў Галоўную ўправу мэліярацыі Міністэрства сельскай гаспадаркі і нарыхтовак БССР. 5 красавіка 1954 году яе зноў зрабілі Міністэрствам мэліярацыі БССР. 30 чэрвеня 1957 году ведамства пераўтварылі ў Галоўную ўправу мэліярацыі і воднай гаспадаркі Міністэрства сельскай гаспадаркі БССР. 13 чэрвеня 1960 году яе перайменавалі ў Галоўную ўправу мэліярацыі і [[рамонт]]на-тэхнічных і мэліярацыйных станцыяў Міністэрства сельскай гаспадаркі БССР<ref name="а">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Гісторыя мэліярацыі|спасылка=https://belvodhoz.by/be/ab-abyadnanni/gistoryya-meliyaracyi|выдавец=ДА «Белводгас»|мова=ru|дата публікацыі=2024|дата доступу=3 лістапада 2024}}</ref>. 19 красавіка 1961 году [[Савет міністраў Беларускай ССР]] наўпрост падпарадкаваў сабе Галоўную ўправу мэліярацыі і [[Водная гаспадарка|воднай гаспадаркі]]. 19 лістапада 1965 году ведамства пераўтварылі ў Міністэрства мэліярацыі і воднай гаспадаркі БССР<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Міністэрства мэліярацыі і воднай гаспадаркі БССР, г. Менск|спасылка=https://fk.archives.gov.by/fond/20290/|выдавец=Фондавы каталёг дзяржаўных архіваў Рэспублікі Беларусь|мова=ru|дата публікацыі=2024|дата доступу=3 лістапада 2024}}</ref>. У 1990 годзе яго перайменавалі ў Міністэрства воднай гаспадаркі і аднаўленьня земляў БССР. На [[Дзень Адраджэньня]] 25 жніўня 1991 году Міністэрства стала ведамствам незалежнай Беларусі. 19 верасьня 1991 году атрымала назву Міністэрства воднай гаспадаркі і аднаўленьня земляў Рэспублікі Беларусь паводле Закону № 1085-XII «Аб назьве Беларускай ССР і ўнясеньні зьмяненьняў ў [[Дэклярацыя аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларусі|Дэклярацыю Вярхоўнага Савету БССР аб дзяржаўным сувэрэнітэце БССР]] і [[Канстытуцыя Беларускай ССР 1978 году|Канстытуцыю БССР]]». У сакавіку 1992 году ведамства стала дзяржаўным [[канцэрн]]ам водагаспадарчага будаўніцтва і эксплюатацыі мэліярацыйных сыстэмаў «Белводгас». 23 красавіка 1992 году «Белводгас» зарэгістравалі ў Менску па [[Камуністычная вуліца (Менск)|Камуністычнай вуліцы]], д. 11. 3 жніўня 1994 году канцэрн перайменавалі ў «Белмэліяводгас». <ref name="б">{{Навіна|аўтар=|загаловак=ДА «Белводгас», УНП 100736093|спасылка=https://bizinspect.by/inst/5c1fc6f737b6871c5c30bcac|выдавец=ТАА «БізІнспэкт»|мова=ru|дата публікацыі=25 красавіка 2024|дата доступу=3 лістапада 2024}}</ref>. У 1999 годзе «Белмэліяводгас» вырасьціў 5000 тонаў прамысловай рыбы<ref name="г"/>. 28 сьнежня 2006 году канцэрн пераўтварылі ў [[дзяржаўнае аб’яднаньне]]<ref name="б"/>. За 2010 год «Белмэліяводгас» аднавіў збудаваньні асушэньня на 220 кв.км земляў Беларусі<ref name="в"/>. У 2012 годзе адлоў рыбы павялічылі да 16 100 тонаў<ref name="г"/>. У 2013 годзе плошчу асушэньня павялічылі на 650 кв.км за год. Агульная плошча асушаных прадпрыемствам земляў Беларусі складала 36 000 кв.км, зь якіх большасьць была пад [[Корм|кармавымі]] культурамі<ref name="в">{{Артыкул|аўтар=Яраслаў Лыскавец.|загаловак=Дыягностыка на службе ў мэліярацыі|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20140602/1401741727-dyyagnostyka-na-sluzhbe-u-meliyaracyi|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=3 чэрвеня 2014|нумар=[https://zviazda.by/be/number/101-27711 101 (27711)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2014/06/3cher-4.indd_.pdf 4]|issn=1990-763x}}</ref>. 30 ліпеня 2013 году прадпрыемства зноў перайменавалі ў «Белводгас»<ref name="б"/>. У 2014 годзе адлавілі 9600 тонаў рыбы, што рабіла Беларусь адным з найбольшых вытворцаў прэснаводнай рыбы ў Эўропе на ўзроўні Вугоршчыны і Чэхіі. Большасьць таварнай рыбы паставілі ў Расею, а рыбапасадачнага матэрыялу — у [[Летува|Летуву]]. На [[карп]] прыпадала 75% вырашчанай рыбы, бо з 1 [[гектар]]у сажалкі было магчыма атрымаць да 3-х тонаў такой рыбы. Іншымі пашыранымі расьлінаеднымі рыбамі былі стракаты і [[белы таўсталобік]], а таксама [[белы амур]], вырошчваньне якіх дазваляла атрымаць па 600 кг рыбы з 1 га сажалкі. Таксама разводзілі [[Карась|карася]]. Менш за ўсё вырошчвалі [[шчупак]]а і [[Сом звычайны|сом]]а, бо іх магчыма было атрымаць да 50 кг/га. Сярод іншага, вырасьцілі 500 тонаў такіх высокакаштоўных відаў рыбы, як [[вясёлкавая стронга]], [[сёмга]] і [[сьцерлядзь]]. У 2014 годзе наладзілі вытворчасьць [[Ікра|ікры]] сьцерлядзі, якая склала 400 кг<ref name="г">{{Артыкул|аўтар=Марына Шыпулька.|загаловак=Прэснаводная рыба нашых вадаёмаў|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20151027/1445893984-presnavodnaya-ryba-nashyh-vadayomau|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=|год=27 кастрычніка 2015|нумар=[https://zviazda.by/be/number/207-28065 207 (28065)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2015/10/27kas-9.indd_.pdf 9]|issn=}}</ref>. У 2023 годзе «Белводгас» павялічыў гадаваньне рыбы на 10% да 10 500 тонаў, зь якіх прамысловым спосабам вылавілі 8513 тонаў. Сярод 16 рыбаводчых установаў 11 аказвалі паслугі платнай [[Рыбалка|рыбалкі]], якая доўжылася ад 1 красавіка да 1 кастрычніка і каштавала ад 30 да 50 [[Беларускі рубель|рублёў]] за 5 кг рыбы. Прадалі 7200 тонаў вылаўленай рыбы, у тым ліку 3000 тонаў насельніцтву і 2000 тонаў установам, 1600 тонаў накіравалі на перапрацоўку. Пры гэтым лоўлю карпа павялічылі на 12% да 5582 тонаў. Улоў таўсталобіка ўпаў да 552 тонаў, белага амура вырас да 314 тонаў, ласося вырас да 402 тонаў, асётра ўпаў да 37 тонаў, а сома вырас да 23-х тонаў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Праз канкурэнцыю з боку РФ рэнтабельнасьць беларускай рыбы «мінімальная» — намесьнік кіраўніка «Белводгаса»|спасылка=https://pozirk.online/be/news/81681/|выдавец=Інфармагенцтва «[[Позірк (агенцтва)|Позірк]]»|дата публікацыі=23 красавіка 2024|дата доступу=3 лістапада 2024}}</ref>. На 2024 год [[Беларуская сельскагаспадарчая акадэмія]] накіроўвала ва ўстановы «Белводгасу» на навучаньне студэнтаў мэліярацыйна-будаўнічага факультэту<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Факультэты|спасылка=https://baa.by/en/bel/faculties/|выдавец=[[Беларуская сельскагаспадарчая акадэмія]]|дата публікацыі=2024|дата доступу=3 лістапада 2024}}</ref>. === Кіраўнікі === * [[Мікалай Кудракоў]] (1941) * [[Даніл Юневіч]] (1946—1947) * [[Захар Галадушка]] (1947—1951) * [[Фёдар Вінакураў]] (1954—1956) * [[Васіль Зубец]] (1956—1957) * [[Аляксандар Аляксанкін]] (1965—1971) * [[Уладзімер Паўлючук]] (1971—1986) * [[Аляксей Шахновіч]] (1986—1991) * [[Адам Басюкевіч]] (1991—1992) * [[Анатоль Булыня]] (на 2014 год)<ref name="в"/> * [[Віктар Аскерка]] (на 2024 год) == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Электронныя звароты грамадзянаў|спасылка=https://belvodhoz.by/be/elektronnyya-zvaroty-gramadzyan|выдавец=ДА «Белводгас»|дата публікацыі=2024|дата доступу=3 лістапада 2024}} ** [https://web.archive.org/web/20221129154735/https://belvodhoz.by/be/news Навіны] [[Катэгорыя:Прадпрыемствы Менску]] [[Катэгорыя:Сельская гаспадарка Беларусі]] [[Катэгорыя:Водная гаспадарка]] [[Катэгорыя:Цэнтральны раён (Менск)]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1932 годзе]] iqtaovyoycv3ccwoje6it1bigyzezdz 0 291808 2619058 2584385 2025-06-07T18:16:13Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619058 wikitext text/x-wiki {{літаратурны твор}} '''«Беларуска-польска-расейскі слоўнік»''' (арыг. '''Biełaruska-polska-rasijski sloŭnik''') — 16-томны трохмоўны слоўнік новай беларускай літаратурнай мовы (125 тыс. рэестравых словаў), складзены дробным памешчыкам [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай губэрні]] [[Язэп Ціхінскі|Язэпам Ціхінскім]], які каля 40 гадоў займаўся лексыкаграфічнай дзейнасьцю (1870-я — пачатак XX ст.) і па гэтай прычыне страціў зрок. У рукапісным аддзеле [[Бібліятэка імя Ўрублеўскіх|бібліятэкі Летувіскай АН імя Ўрублеўскіх]] захавалася толькі частка матэрыялаў складальніка (7308 с.), што ацалела пасьля нямецка-савецкай вайны і адшуканая ў пачатку 1958 г. малодшым навуковым супрацоўнікам Інстытуту мовазнаўства імя Якуба Коласа АН БССР [[А. А. Вяржбоўскі]]м (страчаныя 4 тамы на літары Б, В, Н, О, Р, Ц, каля 3 тыс. с.)<ref>[[А. Вяржбоўскі|Вяржбоўскі, А.]] Пошукі трэба працягваць… (рэцэнзія на рукапісны слоўнік Я. Ціхінскага) / А. Вяржбоўскі // БДАМЛМ. − Ф. 12. − Воп. 1. — Д. 622. — Л. 23—31. , с. 24−25</ref>. == Мінуўшчына == Працу па зьбіраньні лексыкі беларускай мовы для вялікага трохмоўнага «Biełaruska-polska-rasijskaga sloŭnika» дробны памешчык Магілёўскай губерні [[Я. Ціхінскі]] распачаў яшчэ ў 1870-я гады. Яна была завершана аўтарам толькі ў 1900-х гадах. Пра гэта сьведчаць надпісы, зробленыя на старонках рукапісу: над літарай Д (''daliczania − dalikacicca'') складальнік пазначыў алоўкам ''«1 styc. 1906»'', над літарай К (''kaczacca — kaczan'') ''«4 listap. 1906»'' (933, 3r). Дасьледнік [[М. Ф. Гуліцкі]] ўказвае на своеасаблівасьць слоўнікавай працы, паколькі ў ёй выкарыстоўваецца трохмоўе, што абумоўлена грамадзка-палітычнымі ўмовамі Беларусі таго часу. ''«Разьвіцьцё слоўнікавага саставу беларускай літаратурнай мовы ў XIX ст. адбывалася ва ўмовах існаваньня на Беларусі так званага полілінгвізму, калі расейскія і польскія словы мелі шырокі доступ і ўзбагачалі яе моўна-стылістычныя сродкі»''. Ціхінскі імкнуўся адштурхнуцца ў пэўным сэнсе ад гэтых моваў, пераважна абапіраючыся на наяўныя сродкі беларускай мовы. Праца над слоўнікам адбывалася на працягу 40 гадоў, з гэтай прычыны аўтар [[Сьлепата|страціў зрок]] (пра тэмп ягонай працы сьведчаць некаторыя факты. З 1904 г. пачаў пісаць у наступным тэмпе: том А на кожным з 11 аркушаў па 16 старонак мае даты: 1, 7, 9, 12, 16, 18, 20, 25 верасьня, 8, 9, 19 кастрычніка 1905 г., 37 аркушаў тома К напісаны з 1 лістапада 1906 г. па 26 траўня 1907 г.; 96 аркушаў тома Т (каля 30 тыс. слоў) напісаны за год і г. д.). Пасьля 1917 г. Ціхінскі цяжка хварэў і ў новых эканамічных умовах ня меў магчымасці выдаць слоўнік за ўласныя сродкі. У 1921 г. рукапіс трапіў прадстаўніку навукова-літаратурнага аддзелу [[Народны камісарыят асьветы БССР|Народнага камісарыяту асьветы Беларусі]]. Пасьля заснаваньня [[Інбелкульт]]у перададзены ў [[бібліятэка Інбелкульту|бібліятэку Інстытуту]]. 16-томны рукапіс перакладнога «Biełaruska-polska-rasijskaga sloŭnika» Ціхінскага ў 641 аўтарскі аркуш прадстаўляў на той час галоўную каштоўнасьць Інстытуту. [[М. Байкоў]] добра быў знаёмы з рукапісам слоўніка і адзначаў памер працы прыкладна ў 10 250 старонак на 150 тысяч словаў беларускай мовы. == Мэгаструктура == У мэгаструктуру слоўніку Ціхінскага ўваходзяць аўтарская прадмова і корпус лексычных адзінак. У якасьці прадмовы да рукапісу аўтар падае шэсьць кароткіх заўваг, якія датычаць напісаньня беларускіх словаў і ілюстрацыйнага матэрыялу: # Każde «О», na które nie pada akcent, zamienia się na «А». # W niektórych odcieniach tej mowy, a mianowicie w ziemiach północno-wschodnich «О», na które nie pada akcent, przechodzi w tępy odgłos, jak by w «У» (myłydaja). # Każde «E», na które nie pada akcent, zamienia się w «JA». # W ziemiach polodniowo-zachodnich w wielu wyrazach nieakcentowane «E» zamienia się na «I» (cipier, nima, nijaki). # W powiecie Wołkowyskim od Świsłoczy mówią: poŭchodzili, poŭspadali, poŭmierali. # Forma CCA używana w cześciach ziem północno-wschodnich, wschodnich i środkowych, widąc na zachód zmienia się na CSIA lub ną CCIA, a więcej wszystkiego na CSA i ta ostatnia forma wypiera pierwsze z używania З прадмовы зразумела, што аўтар карыстаецца фанэтычным прынцыпам у перадачы беларускіх рэестравых словаў. У слоўніку пасьлядоўна перадаецца: * '''[[аканьне]]:''' paradkam, pa paradku, ażanicca, z rozumam, litar, wokam, razhladać, jakoha, padaszwa, astarożna, stalica. * '''[[яканьне]]:''' jadomy, biareznikach, pryniasli, lanicca, hladzieć, ziamli, niapraŭda, apiakunstwa, piata, lażyć, ciakawaści, hladzieć, ahladna. * '''[[дзеканьне]]:''' адлюстравана пасьлядоўна пры дапамозе спалучэньняў dz і дз адпаведна: zwadzić (звадзіць), wadzić, zdziełacca, pachodzić, ludziej, bazhluzdzić. * '''[[цеканьне]]:''' адлюстравана пасьлядоўна незалежна ад месца ў слове. * '''напісаньне ў нескладовага ''': гэтая фанэтычная зьява беларускай мовы адлюстроўваецца ў графіка-артаграфічнай сыстэме слоўніка пры дапамозе графэмы ŭ у большасьці выпадкаў у пазыцыі сярэдзіны ці канца слова пасьля галоснага: ababkaŭ, ażaniŭszysia, paczaŭ, doŭha, nasiŭszy, daŭsia, kroŭju, Prusakaŭ, Palakaŭ, abazachociŭsia. У пазыцыі пачатку слова нават пасьля папярэдняга галоснага аўтар ставіць звычайнае u: i udow, zapaczkany u krowi, mnie u znaki, na usiakam dzieli, nia uczynić. * '''гук і:''' як ужо было відаць з вышэйпрыведзеных прыкладаў, Ціхінскі пры кірылічным запісе беларускіх лексэм ужываў графэму и: абабицца, абацадляникъ, абачиць, абачиваць, абдзирацца, злыдникъ, абакулиць. Гэтая ж графэма ўжывалася і для абазначэньня гука [ы]: адуриць (параўн. запіс лацінкай aduryć). * '''фрыкатыўны г:''' перадаецца дастаткова пасьлядоўна пры дапамозе знака h: hety, abahrawać, hreć, jaho, hetyja, darohi, uhniatania, (w) hrawstwi, zhnusnieć. == Корпус == Корпус слоўніку Ціхінскага зьмяшчае 125 тыс. рэестравых словаў. Супраць іншых беларускіх перакладных прац XIX — пачатку XX ст. названы слоўнік самы абʼёмны. Крыніцы матэрыялу слоўніка пакуль што дакладна ня высьветленыя. ''«Вядома, Я. Ціхінскі прымаў актыўны ўдзел у дваранскіх выбарах і такім чынам быў знаёмы з шматлікімі валаснымі, павятовымі і губэрнскімі пісарамі, якія маглі дапамагаць яму зьбіраць картатэку, ад якой пакуль што нічога ня знойдзена»''<ref>[[С. Астанковіч|Астанковіч С.]] [[І. Будзько|Будзько І.]] Язэп Ціхінскі (1843—1922?) і Адраджэнне Беларусі // [[Гістарычны альманах]]. Т. 17. Гародня, 2011. С. 130</ref>. Словы ў корпусе разьмешчаныя паводле [[Лацінскі альфабэт|лацінскага альфабэту]], з выкарыстаньнем часткова альфабэтна-гнездавога спосабу, у выніку чаго слоўнік дасягнуў найбольшага ахопу лексыкі, адлюстраваў яе сыстэмныя сувязі, бо ў гняздо ўключаліся многія вытворныя словы: ''dár, darénia, dareawánia, darawáć, darýe, padarúnak, abdárany, abdarénie, abdarawány, abdarawánia, abdarawánie, abdarówywanie, abdarawá ć, abdarówywá ć,abdarýć, abdarýcial, abdarýcialka, abdarýwać''. Нават у параўнаньні са слоўнікам Насовіча ў слоўніку Ціхінскага больш дасканала выпісаныя дэрываты: ''kachá́ć, pakacháć, zakacháć, kachácca, pakachácca, zakachácca, kachánaczak, kachánaczka, kachának, kachánka, kachánia, pakachánia, zakachánia, kachány, zakachány, kachánianki; коха́ненький, коха́нка, коха́нне, коха́нокъ, коха́ный, коха́ць, коха́цься''. Слоўнікавыя артыкулы складаюцца паводле гэткага прынцыпу: намінацыя (у беларускай лексэмы пазначаны [[націск]]), [[сынонім]]ы і лексычныя варыянты (калі яны ёсьць), тлумачэньне, тэкставая ілюстрацыя: {| class="wikitable" |- ! Abábak (абабакъ) !! grzyb czarny !! Березовикъ |- | Hryb zwyczajny jadomy szto najbolej rascieć u biareznikach || Grzyb pospolity, jedalny, rosnący przeważnie w lasach brzozowych|| Обыкновенный грибъ, съедобный, ростущий преимущественно въ лесахъ березовыхъ |- | Pryniasli ababkaŭ ||Przynieśli czarnych grzybów|| Принесли березовиковъ |- |} Як відаць з прыведзеных прыкладаў, да кожнай лексэмы даецца тлумачэнне на адпаведнай мове, чаго не назіраецца ў іншых беларускіх слоўніках таго часу (напрыклад [[слоўнік Насовіча|слоўніку]] [[Іван Іванавіч Насовіч|Івана Насовіча]], у якім беларускія лексэмы растлумачаны па-расейску). У параўнаньні са [[Беларускі слоўнік Мядзьведзкага|слоўнікам Мядзьведзкага]] лэксыкаграфічнае апісаньне тэрмінаадзінак Ціхінскага зроблена больш дасканала. Так, да многіх загалоўных паняцьцяў аўтар падае [[акцэнталёгія|акцэнталягічныя]], [[фанэтыка|фанэтычныя]] і [[Марфалёгія мовы|марфалягічныя]] варыянты, зьмешчаныя ў адным або розных артыкулах з адсылкай да галоўнага: ''danína і daṅ'' (930, 11r); ''kabzá, kobzá і kapszá'' (931, 6r); ''káchla, káfla і káfal'' (931, 7v); ''sábas, sábat і szábus'' (933, 1v); ''sahajdák і sajdák'' (933, 5v); ''saká, sóka і asaká'' (933, 6r)) або суправаджае іх шэрагам сынонімаў, якія ўтвараюць сынанімічныя рады: ''dalína ʻдалинаʼ − nizína — padól'' (930, 3r); ''kabán — wiaprúk — parsiúk'' (931, 2v)<ref name="Памазенка"/>. Навуковыя назвы пасьлядоўна праакцэнтаваныя, часам з указаньнем рухомага [[націск]]у: ''sahán'' (933, 5r), ''samabytność'' (933, 10v), ''kabálny, kabalistýczny i kabalístaŭski'' (931, 2r); ''sakrúszywacca і sakruszácca'' (933, 57v), забясьпечаныя [[Часьціны мовы|часьцінамоўнымі]] паметамі (''kabiércawy pr. ковровый'' (931, 4r); ''kablón s.m. треска'' (931, 5 r)), [[адсылка]]мі (''pabréżża — pabiareża, pabiareża — przybreże − прибережье'' (932, 20v)), [[этымалёгія|этымалягічнымі]] даведкамі (''dalmátyka z lacin. — далматика'' (930, 3v); ''dalihójda z litowsk. — przypiewek — припевъ'' (930, 1r); ''damahóh z greck. — демагогъ'' (930, 5r); ''kabatáż z hrancuz. − каботажъ'' (931, 3r)), багатым ілюстрацыйным матэрыялам: ''Kaadjútar ʻкоадьютаръʼ. Kaadjutar biskupa. Коадьютаръ бискупа'' (931, 1v); ''Káchla ʻкафляʼ. Pieczka z kafhaj. Кафлявая печь'' (931, 7v)<ref name="Памазенка"/>. Аналіз рэестру слоўніка сьведчыць, што складальнік усебакова раскрываў значэньні словаў, даваў ім кваліфікаванае, даходлівае тлумачэньне шляхам падбору польскіх і расейскіх адпаведнікаў, у многіх выпадках дапаўняючы іх [[энцыкляпэдыя|энцыкляпэдычнымі зьвесткамі]]: ''kábuz — кобецъ. Ptuszka z hatunka drapieżnych dziannych rodu sakalow, maje 13 hatunkaŭ. Птица изъ ряда хищныхъ дневныхъ породы соколовъ, имеетъ 13 сортовъ'' (931, 5v); ''zaalóhija ʻзоологіяʼ. Nawuka, szto maić za pradmiet usiakuju żywiolu i ich apisania. Наука, имеющая за предметъ животныхъ и ихъ описаніе'' (934, 3r)<ref name="Памазенка"/>. Полісэманты выдзяляюцца ў межах аднаго артыкулу са шматзначным рэестравым словам: ''Sadzíba ʻsaedziba, asada; kusok hruntu hdzie budynki, ahkrod, dwor. Pancki dwor u dziareŭniʼ'' (933, 4v); ''saldát ʻToj szto slużyć u wojska, bawicca żaŭnierkaju. Saldaciuha, rycar, wajaka, bahatyrʼ'' (933, 9r). У падачы [[амонім]]аў няма строга вытрыманай сыстэмы: у адных выпадках яны разьмяжоўваюцца і прыводзяцца ў асобных слоўнікавых артыкулах, у другіх аб’яднаны ў адзін: ''Dalína ʻNizina, padolʼ; Daliná ʻAddalenia, adlehlaśćʼ'' (930, 3r); ''Kabála ʻTradycja, padania żydoŭskaja; umienia tajemnaja abcawać z duchami. Hadania u karty sztob wiedać szto budzić. Spisak, intryha, plotka, zmovaʼ'' (931, 2r)<ref name="Памазенка"/>. Аснову слоўніка складае агульнаўжывальная лексыка беларускай мовы. Разам з тым у ім адзначана шмат рэгіянальных словаў пераважна з тэрыторыі [[Усходняя Беларусь|ўсходняй Беларусі]]: ''pożnia, pachać, piańka, але не толькі: milta, paranasznik, pajedzie''. Адначасова ў слоўніку адзначаецца шмат лексэмаў, якія маглі існаваць толькі ва ўжытку адукаванай, [[інтэлігенцыя|інтэлігентнай]] часткі беларускамоўнага грамадзтва: ''abacadła, lamantar, abacadlanik, abanament, abanawać, abaraniać'' і інш. Слоўнік Ціхінскага зьмяшчае і шмат анамастычных намінацый: тапонімы (''Albania, Abchazja, Hawana, Dancyh'', назвы міталягічных істотаў (''Minerwa, Jason''), прозьвішчы вядомых гістарычных асобаў, уласныя імёны (''Albin, Aksiuta''). Тлумачэньне такога роду намінацый набліжана да [[энцыкляпэдычны артыкул|энцыкляпэдычных артыкулаў]]. Асаблівую каштоўнасьць і матэрыял для вывучэньня складаюць [[Анамастыка|анамастычныя]] назвы, якія маюць дачыненьне да [[Гісторыя Беларусі|гісторыі]], [[Культура Беларусі|культуры]] і [[этнаграфія Беларусі|этнаграфіі Беларусі]]: {| class="wikitable" |- !Palésia(Паліеся) !! Polesie!! Полѣсье |- | Palesica (Палѣсица) kraj szto lażyć pad wialikimi lasami, lasisty. Biarahi, koncy lasoŭ. Szmaty daŭnych wajawodztw: Bresko-Litoŭskoho, Wałyńskaho i Kijaŭskoho, szto najbolaj usiaho majuć lasoŭ.|| Kraj pod wielkomo lasami leżący, lesisty. Brzegi, krańce lasów. Cześć dawnych województw: Bresko-Litewskiego, Wołyńskiego i Kijowskiego najwięcej obfitujących w lasy. || Край около большихъ лѣсовъ лежащий, лѣсной. Берега, концы лѣсовъ. Часть бывшихъ воеводствъ: Бреско-Литовского, Волынского и Киевского, болѣе всего изобильныхъ въ лѣса |} Зьвяртаюць на сябе ўвагу адсутнасьць функцыянальна-стылістычнай характарыстыкі слова, недастатковая распрацаванасьць сыстэмы граматычных памет, разнабой у адлюстраваньні [[амонім]]аў, а таксама недахопы і памылкі ў перакладзе асобных [[сэмантыка|сэмантычных]] адценьняў словаў (''papléchnik — popléchnik — заступникъ'' (932, 68v)), у адзнаках стылістычных характарыстык (''sabáczka — lopuch — репейникъ'' (933, 4r), ''kabýlnik — mleczaj — груздь'' (931, 6r), ''sadúchi — smierć − смерть'' (933, 4r)), у падачы форм тэрмінаадзінак і іх адпаведнікаў (''zaaktykawać — zaoblatować — явить'' (934, 2v), ''pabiaréżnik — prybrezny − прибережный'' (932, 12v))<ref name="Памазенка"/>. Аднак названыя няпэўнасьці не зьмяншаюць агульнай каштоўнасьці рукапісу. Улічваючы такія станоўчыя бакі, як паўната рэестру, фанэтычна дакладнае адлюстраваньне асаблівасьцей беларускай мовы, багацьце афіксальнага словаўтварэньня, лексычная шырыня слоўнікавага матэрыялу, дакладнае вызначэньне этымалёгіі слова, праца Ціхінскага адыграла ''«немалаважную ролю як зыходны пункт у разьвіцьці перакладной шматмоўнай лексыкаграфіі»''<ref>Гуліцкі, М. Ф. З лексікаграфічных набыткаў (перакладны трохмоўны беларуска-польска-рускі слоўнік Я. Ціхінскага) / М. Ф. Гуліцкі // Беларуская мова. — 1983. — Вып. 8. — С. 111−119</ref><ref name="Памазенка">[[Т. Л. Памазенка]]. [http://elib.bspu.by/bitstream/doc/10523/1/3.%20%D0%9B%D0%B5%D0%BA%D1%81%C2%A6%D0%BA%D0%B0%20%D0%B7%20%D1%82%D1%8D%D1%80%D0%BC%C2%A6%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%B3%C2%A6%D1%87%D0%BD%D1%8B%D0%BC%20%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D1%87%D1%8D%D0%BD%D0%BD%D0%B5%D0%BC.pdf ЛЕКСІКА З ТЭРМІНАЛАГІЧНЫМ ЗНАЧЭННЕМ Ў ПЕРАКЛАДНЫХ ЛЕКСІКАГРАФІЧНЫХ КРЫНІЦАХ КАНЦА XIX — ПАЧАТКУ XX СТ.]</ref>. == Лёс рукапісу == Упершыню слоўнік Ціхінскага быў апісаны [[Мікола Байкоў|Міколам Байковым]] яшчэ ў 1922 г. Выдатны беларускі лексыкограф вельмі высока ацэньваў працу свайго папярэдніка, прылічыўшы яе да галоўнай каштоўнасьці Інбелкульта. У 1930-я гады слоўнік пачалі рыхтаваць да друку. Але падрыхтаваная копія разам з рукапісам загінула ў час [[Вялікая Айчынная вайна|нямецка-савецкай вайны]]. Выйшла, аднак, на тое, што існаваў яшчэ адзін варыянт працы беларускага дасьледніка. З крыніц становіцца зразумелым тое, што Ціхінскі стварыў два асобнікі слоўніка. Да нямецка-савецкай вайны [[Інстытут мовазнаўства]] з машынапіснай копіі, зробленай у [[Масква|Маскве]], рыхтаваў слоўнік да выданьня, аднак у 1941—1944 гг. рэдакцыйныя матэрыялы слоўніка загінулі ў Менску разам зь іншымі навуковымі каштоўнасьцямі АН БССР (4 тамы на літары В, Н, О, Р, каля 3 тыс. старонак). Частку рукапісу, якая захавалася, адшукаў у пачатку 1958 г. малодшы навуковы супрацоўнік Інстытуту мовазнаўства імя Якуба Коласа [[АН БССР]] [[А. А. Вяржбоўскі]] ў фондах [[АН Летувы]] разам зь лістом вядомага беларускага этнографа і фальклярыста [[М. Федароўскі|М. Федароўскага]] ў лісьце да дачкі складальніка ад 10 траўня 1906 року, дзе даецца высокая ацэнка ягонай працы − тома А на 30 тыс. слоў. Па словах А. А. Вяржбоўскага, у час вайны рукапіс трапіў у Вільню. Пасьля вызваленьня горада розныя архіўныя матэрыялы, сярод якіх знаходзіўся рукапіс, у 1945 г. былі апячатаны і ў 1946 г. разьмеркаваны паміж [[Віленскі дзяржаўны ўнівэрсытэт|Віленскім дзяржаўным унівэрсытэтам]], АН і Цэнтральным Архівам Летувіскай ССР, а часткова адпраўлены ў [[Менск]]. Пра гэта сьведчыць кароткае паведамленьне ў летувіскай газэце «[[Tiesa]]» ({{Мова-бел|«Праўда»|скарочана}}) ад 9 сакавіка 1958 г. і рэцэнзія на «Biełaruska-polska-rasijski sloŭnik» навукоўца, надрукаваная 18 жніўня 1961 г. (машынапіс), якая захавалася ў фондах [[Беларускі дзяржаўны архіў-музэй літаратуры і мастацтва|Беларускага дзяржаўнага архіву-музэю літаратуры і мастацтва]] ў Менску. Пазьней зьявіліся й іншыя працы — [[Эльжбета Смулкова|Эльжбеты Смулковай]] і [[Мікалай Гуліцкі|Мікалая Гуліцкага]], аднак дагэтуль 7308 старонак віленскага рукапісу застаюцца маладасьледаванымі. У наш час рукапіс слоўніку зьберагаецца ў аддзеле рукапісаў і рэдкіх кніг бібліятэкі Акадэміі Навук Летувы. Гэтая праца вельмі цікавая для дасьледчыкаў усіх трох славянскіх моваў — беларускай, [[Расейская мова|расейскай]] і [[Польская мова|польскай]]. == Крыніцы == {{reflist}} == Літаратура == * Анічэнка, У. В. Гістарычная лексікалогія ўсходнеславянскіх моў: вучэб.дапаможнік / У. В. Анічэнка. − Гомель: ГДУ, 1978. − 94 с. * Астанковіч С., Будзько І. Язэп Ціхінскі (1843—1922?) і Адраджэнне Беларусі // Гістарычны альманах. Т. 17. — Гародня, 2011, С. 124—141. * Байкоў, М. Я. Слоўнікавая праца ў беларускай мове / М. Я. Байкоў// Лінгвістыка 1920-х: тэрміналёгія, лексыкаграфія, правапіс, фармаваньне літаратурнай мовы / уклад. С. Запрудзкі // ARCHE. − 2010. − № 11 (98). − С. 109 − 126. * Вяржбоўскі, А. Пошукі трэба працягваць… (рэцэнзія на рукапісны слоўнік Я. Ціхінскага) / А. Вяржбоўскі // БДАМЛМ. − Ф. 12. − Воп. 1. — Д. 622. — Л. 23 — 31. * Гуліцкі, М. Ф. З лексікаграфічных набыткаў (перакладны трохмоўны беларуска-польска-рускі слоўнік Я. Ціхінскага) / М. Ф. Гуліцкі // Беларуская мова. — 1983. — Вып. 8. — С. 111−119. * Гуліцкі М. Ф. Ціхінскі Язэп // Беларуская мова: Энцыклапедыя. Мн.: БелЭН, 1994. С. 604. * Суднік М. Р. Ціхінскі Язэп // Беларуская энцыклапедыя. У 18 Т. Т. 17. Мн.: БелЭН, 2003. С. 130. * Smułkowa E. Informacja o białorusko-polsko-rosyjskim thesaurusie z przełomu XIX i XX wieku // Slavia Orientalis. Rocznik XI. Nr. 1. Warszawa, 1962. S. 109—114 == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20241215195143/https://niab.by/newsite/ru/vistava-tsihinski Язэп Ціхінскі, беларускі лексікограф і краязнаўца (да 100-годдзя са дня смерці)] віртуальная выстава дакументаў на сайце [[НГАБ]], падрыхтаваная [[С. П. Астанковіч|Сяргеем Астанковічам]] і [[Уладзімер Мікалаевіч Дзянісаў|Ўладзімерам Дзянісавым]] у 2022 годзе. {{Бібліяінфармацыя}} [[Катэгорыя:Слоўнікі беларускай мовы]] [[Катэгорыя:Перакладныя слоўнікі]] jvjp9rtwu77rfjfk3o9zhj4aeix5yg7 0 292241 2619050 2588749 2025-06-07T17:49:29Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619050 wikitext text/x-wiki {{Каардынаты|54|25|6|паўночнае|25|55|37|усходняе|выяўленьне=загаловак}} {{Кампанія | назва = «БелКава» | тып = [[адкрытае акцыйнае таварыства]] | лістынг = [[Беларуская валютна-фондавая біржа|Беларусь]]: [https://bcse.by/investors/issuer/500057141 BY106903] | заснаваная = {{Дата пачатку|0|0|1946|1}} | заснавальнікі = [[Маладэчанская вобласьць|Маладэчанская абласная]] рада прамысловай каапэрацыі | уласьнікі = [[Дзяржаўны камітэт па маёмасьці Беларусі]] (32{{%}}) | краіна = [[Беларусь]] | разьмяшчэньне = [[Гарадзенская вобласьць]] | адрас = [[Ашмяны]], вул. Пушкіна, д. 2 |ключавыя постаці = [[Уладзімер Галашэўскі]] ([[генэральны дырэктар]]), Тацяна Гелай (начальніца вытворчасьці)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Зьвесткі для сувязі|спасылка=http://belcofe.by/контакты/|выдавец=ААТ «БелКава»|мова=ru|дата публікацыі=2024|дата доступу=11 сьнежня 2024}}</ref> | галіна = харчовая [[прамысловасьць]] |прадукцыя = [[збожжавая кава]], [[кава]], [[затаўка]] | абарачэньне = {{Падзеньне}}2,033 млн [[Беларускі рубель|рублёў]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Справаздача ААТ «БелКава» за 2023 год|спасылка=https://epfr.gov.by/a393fc0a-3c9a-4b8f-a7d3-fa099b98a14e|выдавец=Адзіны партал фінансавага рынку Беларусі|мова=ru|дата публікацыі=10 красавіка 2024|дата доступу=11 сьнежня 2024}}</ref> (2023 г.; 639 тыс. $)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Афіцыйныя курсы беларускага рубля ў адносінах да замежных валют, якія ўстанаўліваюцца штодзённа, на 31.12.2023 (3,1775 рублі за даляр)|спасылка=https://www.nbrb.by/bel/statistics/rates/ratesdaily|выдавец=[[Нацыянальны банк Беларусі]]|дата публікацыі=31 сьнежня 2023|дата доступу=11 сьнежня 2024}}</ref> | апэрацыйны прыбытак = {{Падзеньне}}33 тыс. рублёў (2023 г.; 10 тыс. $ $) | чысты прыбытак = {{Падзеньне}}7 тыс. рублёў (2023 г.; 2 тыс. $) |лік супрацоўнікаў = 49 (2016 год)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Справаздачы ААТ за 2015 год|спасылка=http://minfin.gov.by/upload/depcen/oao/otchet2015.zip|выдавец=[[Міністэрства фінансаў Беларусі]]|мова=ru|дата публікацыі=2016|дата доступу=11 сьнежня 2024}}</ref> | матчына кампанія = канцэрн «[[Белдзяржхарчпрам]]»<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Анлайн-перамовы аб пастаўках прадукцыі на буйныя прамысловыя прадпрыемствы канцэрна «Белдзяржхарчпрам»|спасылка=https://polotsk.vitebsk-region.gov.by/be/novosti/novosti-regiona/item/14665-onlajn-peregovory-o-postavkakh-produktsii-na-krupnye-promyshlennye-predpriyatiya-kontsern-belgompishcheprom|выдавец=[[Полацкі раённы выканаўчы камітэт]]|дата публікацыі=2 сьнежня 2024|дата доступу=11 сьнежня 2024}}</ref> |сайт = [http://belcofe.by/be/галоўная/ belcofe.by/be] }} «'''БелКава'''» — харчовае [[прадпрыемства]] Беларусі, заснаванае ў 1946 годзе ў [[Ашмяны|Ашмянах]] (Гарадзенская вобласьць) у якасьці [[Арцель|арцелі]] «9 траўня». На 2024 год вырабляла [[Збожжавая кава|збожжавую]] і звычайную [[Кава|каву]], а таксама 27 найменьняў [[Затаўка|затавак]] пад таварным знакам «Велес»<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=ААТ «Белкава»|спасылка=https://oshmiany.gov.by/by/belkava|выдавец=[[Ашмянскі раённы выканаўчы камітэт]]|дата публікацыі=2024|дата доступу=11 сьнежня 2024}}</ref>. Уваходзіла ў 5-ку найбольшых прамысловых прадпрыемстваў Ашмянаў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=680 гадоў г.Ашмяны|спасылка=http://biblio-oshm.by/index.php/component/content/article/85-680-gado-g-ashmyany/2153-680-gado-g-ashmyany|выдавец=[[Ашмянская раённая бібліятэка]]|дата публікацыі=2021|дата доступу=11 сьнежня 2024}}</ref>. == Вырабы == На 2024 год «БелКава» вырабляла: * 9 найменьняў [[Збожжавая кава|збожжавай кавы]] з [[Авёс|аўсу]], [[жыта]] і [[Ячмень|ячменю]] ў пакунках па 100 і 200 грамаў, у тым ліку 7 нераспушчальных<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Напоі на збожжавай аснове|спасылка=http://belcofe.by/product-category/products/kofejnye-napitki/|выдавец=ААТ «БелКава»|мова=ru|дата публікацыі=2024|дата доступу=11 сьнежня 2024}}</ref>; * 8 найменьняў хуткараспушчальнай збожжавай кавы ў пакунках па 18 грамаў, у тым ліку [[капучына]] і [[лятэ]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Кававыя напоі 3 у 1|спасылка=http://belcofe.by/product-category/products/kofejnye-napitki-3-v-1/|выдавец=ААТ «БелКава»|мова=ru|дата публікацыі=2024|дата доступу=11 сьнежня 2024}}</ref>; * 11 найменьняў [[Кава|кавы]] ў пакунках па 2, 75, 100, 250 і 500 грамаў, у тым ліку 6 молатай і 4 распушчальнай, зь якіх па 2 грануляванай і сублімаванай<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Натуральная кава|спасылка=http://belcofe.by/product-category/products/kofe/|выдавец=ААТ «БелКава»|мова=ru|дата публікацыі=2024|дата доступу=11 сьнежня 2024}}</ref>; * 10 найменьняў молатых і цэлых мона[[Затаўка|затавак]] у пакунках па 10 і 15 грамаў — [[Духмяны перац|духмяны]], [[Чорны перац|чорны]] і [[чырвоны перац]], [[лаўровы ліст]], [[Каляндра|каляндру]], [[Папрыка|папрыку]], [[кмен]] і [[Карыца|карыцу]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Моназатаўкі|спасылка=http://belcofe.by/product-category/products/monospetsii/|выдавец=ААТ «БелКава»|мова=ru|дата публікацыі=2024|дата доступу=11 сьнежня 2024}}</ref>; * 6 найменьняў затавак бяз солі ў пакунках па 100 грамаў, у тым ліку для курыцы, рыбы і каўбасы<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Затаўкі бяз солі|спасылка=http://belcofe.by/product-category/products/pripravy-bez-soli/|выдавец=ААТ «БелКава»|мова=ru|дата публікацыі=2024|дата доступу=11 сьнежня 2024}}</ref>; * 19 найменьняў затавак у пакунках па 15, 20, 25, 30, 37 і 90 грамаў, у тым ліку [[кары]] і [[хмелі-сунэлі]], а таксама для [[шашлык]]а, [[булён]]у і засолкі, [[глінтвайн]]у, [[фарш]]у, [[Бульба|бульбы]], [[Плоў|плову]], [[Морква|морквы]] і [[катлета]]ў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Затаўкі|спасылка=http://belcofe.by/product-category/products/pripravy/|выдавец=ААТ «БелКава»|мова=ru|дата публікацыі=2024|дата доступу=11 сьнежня 2024}}</ref>; * 9 найменьняў [[Харчовы дадатак|харчовых дадаткаў]] у пакунках па 2, 10, 15, 30, 50 і 100 грамаў, у тым ліку [[кісель]], [[жэлятын]], разрыхляльнік [[цеста]] (харчовую соду), [[Макавае насеньне|макавае]] начыньне, [[какава-парашок]], [[дрожджы]], [[Лімонная кісьля|лімонную кісьлю]] і [[ванілін]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Іншыя харчовыя вырабы|спасылка=http://belcofe.by/product-category/products/prochie-pishhevye-produkty/|выдавец=ААТ «БелКава»|мова=ru|дата публікацыі=2024|дата доступу=11 сьнежня 2024}}</ref>. == Мінуўшчына == У 1946 годзе [[Маладэчанская вобласьць|Маладэчанская абласная]] рада прамысловай каапэрацыі заснавала ў [[Ашмяны|Ашмянах]] ([[Беларуская ССР]]) прамысловую [[арцель]] «9 траўня». У склад арцелі ўвайшлі [[цэх]] [[сыроп]]аў і [[Наліўка|налівак]], [[гарбар]]ны цэх, [[мука]]мольна-крупяная вытворчасьць, [[Каўбаса|каўбасны]] цэх, [[хлеб]]абулачны цэх, [[каваль]]скі і [[Бляха|бляшаны]] цэхі. 20 чэрвеня 1954 году «Маладэчанскі абласны харчовы камбінат» зацьвердзіў Загад аб пераўтварэньні арцелі ў «Ашмянскі раённы харчовы камбінат». 24 чэрвеня 1960 году прадпрыемства перайменавалі ў «Ашмянскі [[кансэрва]]вы завод». У сакавіку 1970 году завод далучылі да «[[Ліда|Лідзкага]] камбінату харчовых канцэнтратаў». Вытворчасьць звузілі да [[Збожжавая кава|збожжавай кавы]] з аўсу, жыта і ячменю, а таксама [[Кукуруза|кукурузных]] палачак. Завод быў адзіным у Беларускай ССР вытворцам такіх вырабаў, якія таксама пастаўлялі ва ўсе 15 рэспублік [[Савецкі Саюз|Савецкага Саюзу]]. У сьнежні 1982 году пачалі ўстаноўку абсталяваньня абсмажваньня на [[Прыродны газ|газу]], што дазволіла павялічыць вытворчую магутнасьць да 120 тонаў збожжавай і звычайнай кавы за месяц<ref name="а">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Гісторыя прадпрыемства|спасылка=http://belcofe.by/history/|выдавец=ААТ «БелКава»|мова=ru|дата публікацыі=2024|дата доступу=11 сьнежня 2024}}</ref>. У ліпені 1993 году прадпрыемства стала самастойным пад назвай «Ашмянская кавава-[[Цыкорыя|цыкорная]] фабрыка». 27 сакавіка 1997 году фабрыку пераўтварылі ў [[адкрытае акцыйнае таварыства]] «БелКава»<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=ААТ «Белкава», УНП 500057141|спасылка=https://bizinspect.by/inst/5c1fc78a37b6871c5c31296a|выдавец=ТАА «БізІнспэкт»|мова=ru|дата публікацыі=10 траўня 2024|дата доступу=11 сьнежня 2024}}</ref>. Да 2000 году пераважна абсмажвалі і пакавалі каву з давальніцкай сыравіны для пастаўкі ў Расею. Пасьля гэтага наладзілі выпуск уласнай молатай кавы. У 2010 годзе стварылі цэх [[Затаўка|затавак]]. Запусьцілі аўтаматычную лінію фасаваньня<ref name="а"/>. На 2014 год «БелКава» вырабляла звыш 2-х тонаў [[Кава|кавы]] штомесяц. Зялёнае зерне кавы закупалі ў [[Лацінская Амэрыка|Лацінскай Амэрыцы]] (Бразыліі), [[Індыя|Індыі]] і Афрыцы. Нераспушчальную каву прадавалі ў зерні і молатай. Таксама выраблялі тузін найменьняў [[Збожжавая кава|збожжавай кавы]] з [[Авёс|аўсу]], [[жыта]] і [[Ячмень|ячменю]], якая складала 70 % вытворчасьці. Сярод іншага, выпускалі «Ячменна-аматарскі вітамінізаваны» напой для школьнага харчаваньня, які зьмяшчаў 10 вітамінаў, у тым ліку 6 з [[Вітаміны групы Б|групы Б]]. [[Міністэрства аховы здароўя Беларусі]] ўхваліла спажываньне гэтага напою з 3-х гадоў, таму яго таксама пастаўлялі ў [[Дзіцячы садок|дзіцячыя садкі]] і [[Лякарня|лякарні]], у тым ліку за мяжу. У выпусканай збожжавай кавы таксама адсутнічалі абмежаваньні паводле абсягу і часу спажываньня. Іншыя 4 віды кавы мелі ў складзе ад 15 да 30 % [[кафэін]]у. Урэшце, выпускалі каву з [[цыкорыя]]й, [[імбір]]ом і [[мэліса]]й<ref name="б">{{Артыкул|аўтар=Надзея Дрыла, Валяр’ян Шкленьнік і Алена Даўжанок.|загаловак=Напой, знаёмы зь дзяцінства|спасылка=|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=10 чэрвеня 2014|нумар=[https://zviazda.by/be/number/106-27716 106 (27716)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2014/06/ZV_20140610_6.pdf 6]|issn=1990-763x}}</ref>. У 2022 годзе запусьцілі вытворчасьць затавак бяз солі. Каля 40 % вытворчасьці склала смажаная кава. Сярод іншага, выпускалі [[Харчовы дадатак|харчовыя дадаткі]], у тым ліку [[жэлятын]], [[Лімонная кісьля|лімонную кісьлю]] і [[Харчовая сода|харчовую соду]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=ААТ «Белкава»|спасылка=https://bgp.by/ru/belkofe-ru/|выдавец=Канцэрн «Белдзяржхарчпрам»|мова=ru|дата публікацыі=2024|дата доступу=11 сьнежня 2024}}</ref>. === Кіраўнікі === * [[Андрэй Гарцуеў]] (2014 год)<ref name="б"/> * [[Аляксандар Сушчэўскі]] (2016 год)<ref>{{Навіна|аўтар=Аліна Санюк|загаловак=Дзед Мароз на «Волзе» прыехаў у Ашмянскую школу-інтэрнат|спасылка=https://www.osh.by/?p=27540|выдавец=Газэта «[[Ашмянскі весьнік]]»|дата публікацыі=29 сьнежн 2016|дата доступу=11 сьнежня 2024}}</ref> * [[Уладзімер Галашэўскі]] (2024 год) == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Электронны звароот|спасылка=http://belcofe.by/ehlektronnoe-obrashhenie/|выдавец=ААТ «БелКава»|мова=ru|дата публікацыі=2024|дата доступу=11 сьнежня 2024}} ** [https://web.archive.org/web/20241213161824/http://belcofe.by/category/novosti/ Навіны]{{ref-ru}} [[Катэгорыя:Прамысловыя прадпрыемствы Беларусі]] [[Катэгорыя:Прадпрыемствы Гарадзенскай вобласьці]] [[Катэгорыя:Вытворцы напояў]] [[Катэгорыя:Ашмяны]] [[Катэгорыя:Беларускія харчовыя кампаніі]] [[Катэгорыя:Кава]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1946 годзе]] 1iku768df4n4s7p8o6ep3g4fbapff5q 0 292304 2619145 2614142 2025-06-08T04:49:16Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 2 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619145 wikitext text/x-wiki [[Файл:Limestone_quarry.jpg|значак|Здабыча вапняку ([[Нарвэгія]]).]] '''Ва́пна'''<ref>[https://slounik.org/392827.html Вапна] на [[Слоўнікорг]]у</ref><ref>[https://www.skarnik.by/tsbm/11879 Вапна] на [[Скарнік]]у</ref><ref>[https://verbum.by/tsblm/vapna Вапна]</ref> — матэрыял, які атрымліваецца шляхам абпалу (не да расплаву) карбанатных горных парод ([[вапняк]]оў, [[крэйда|крэйды]] — пераважна СаСО₃), якія пры награваньні распадаюцца да [[аксыд]]аў. Па хімічным складзе яна амаль цалкам складаецца з вольных аксыдаў кальца й [[магн]]а зь пераважным утрыманьнем СаО. Ужываецца ў будаўніцтве<ref>[https://belcement.by/by/product/izvest/vapna-parashkapadobnaya-z-dadatkami-2-gatunku-dast-9179-2018/ Выкарыстаньне вапны]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>, а таксама для атрыманьня розных хімічных рэчываў, некаторыя зь якіх таксама носяць назву «вапна». У залежнасьці ад тыпу пароды, зь якой выраблена вапна, яна можа быць кальцавай, магнэзыяльнай альбо далямітавай. Таксама такі матэрыял прынята падзяляць на вапну сярэдняга, хуткага ці павольнага гашэньня<ref>[https://www.epicmilling.com/be/how-to-distinguish-quicklime-slaked-lime-limestone-lime-milk-and-soda-lime/ Як адрозніць негашеную, гашаную вапна, вапняк, вапнавае малако і натрыю?]</ref><ref>[https://be.birmiss.com/%D0%B3%D0%B0%D1%88%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%8F-%D0%B2%D0%B0%D0%BF%D0%BD%D0%B0-%D0%B0%D0%BF%D1%96%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D0%B5-%D0%BC%D0%B5%D1%82%D0%B0%D0%B4%D1%8B/ Гашаная вапна. Апісанне. метады атрымання]</ref>. Вапну ня варта блытаць з [[гіпс]]ам, які складаецца пераважна з [[сульфат кальца|сульфату кальца]] (СаSО₄). == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == {{Commons|Category:Limestone}} * [https://www.skarnik.by/tsbm/11879 Вапна] на [[Скарнік]]у * [https://verbum.by/tsblm/vapna Вапна] * [https://slounik.org/392827.html Вапна] на [[Слоўнікорг]]у * [https://belcement.by/by/product/izvest/vapna-parashkapadobnaya-z-dadatkami-2-gatunku-dast-9179-2018/ Выкарыстаньне вапны]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [https://starnik.by/pravapis/13340 Вапна правапіс] * [https://www.butb.by/by/shedule/perspektivnye-tovary/tsement/ Продаж вапны] * [https://be.atomiyme.com/%D0%B2%D0%B0%D0%BF%D0%BD%D0%B0-%D0%BD%D0%B5%D0%B3%D0%B0%D1%88%D0%B5%D0%BD%D0%B0%D1%8F-%D0%B2%D0%B0%D0%BF%D0%BD%D0%B0-%D0%BD%D0%B5%D0%B3%D0%B0%D1%88%D0%B5%D0%BD%D0%B0%D1%8F/ Прымяненьне вапны] * [https://be.birmiss.com/%D0%B3%D0%B0%D1%88%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%8F-%D0%B2%D0%B0%D0%BF%D0%BD%D0%B0-%D0%B0%D0%BF%D1%96%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D0%B5-%D0%BC%D0%B5%D1%82%D0%B0%D0%B4%D1%8B/ Гашаная вапна. Апісанне. метады атрымання] * [https://www.epicmilling.com/be/how-to-distinguish-quicklime-slaked-lime-limestone-lime-milk-and-soda-lime/ Як адрозніць негашеную, гашаную вапна, вапняк, вапнавае малако і натрыю?] * [https://be.potatoes.news/keeping-potatoes-disease-free-why-lime-can-harm-more-than-help/ Захаванне бульбы без хвароб: чаму вапна можа больш нашкодзіць, чым дапамагчы] [[Катэгорыя:Будаўнічыя матэрыялы]] [[Катэгорыя:Мінэралы вапню]] [[Катэгорыя:Аксыдныя мінэралы]] [[Катэгорыя:Вапняк]] [[Катэгорыя:Тынкаваньне]] [[Катэгорыя:Альхімічныя рэчывы]] d58t3goyk2pkci31pufuny6524jwuvi 0 293622 2618919 2599285 2025-06-07T14:06:08Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2618919 wikitext text/x-wiki {{Гандбаліст}} '''Аніел Лангару''' ({{мова-pt|Haniel Langaro}}; {{Н}} 7 сакавіка 1995 году) — бразыльскі гандбаліст румынскага клюбу «[[Дынама Бухарэст (гандбольны клюб)|Дынама]]» і нацыянальнай [[Мужчынская зборная Бразыліі па гандболе|зборнай Бразыліі]]. Гуляе на пазыцыі левага гульнёвага гульца. == Кар’ера == Да студзеня 2016 году Лангару гуляў на радзіме за клюб «[[Піньейрус Сан-Паўлу (гандбольны клюб)|Піньейрус]]», пасьля чаго пераехаў за акіян, падпісаўшы кантракт з гішпанскім клюбам «[[Лягроньнё ля Рыёха (гандбольны клюб)|Натургаўс]]». У Гішпаніі затрымаўся на адзін сэзон, пасьля чаго наступныя тры гады бараніў колеры францускага клюбу «[[Дункерк (гандбольны клюб)|Дункерк]]»<ref>[https://www.handball-world.news/o.red.r/news-1-1-70-93386.html «Dunkerque verpflichtet brasilianischen Nationalspieler»]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}. Handball World.</ref>. З 2020 году выступаў у складзе гішпанскага гранда «[[Барсэлёна (гандбольны клюб)|Барсэлёны]]»<ref>[https://web.archive.org/web/20250214085325/https://www.handball-world.news/o.red.r/news-1-1-70-124081.html «US Dunkerque bestätigt Langaro-Abschied und vermeldet weiteren Abgang»]. Handball World.</ref>, зь якім выйграў усе магчымыя тытулы ўнутры Гішпаніі. У камандзе тройчы станавіўся пераможцам [[Ліга чэмпіёнаў ЭГФ|Лігі чэмпіёнаў]] у 2021, 2022 і 2024 гадах. Улетку 2024 году Лангару далучыўся да румынскага «[[Дынама Бухарэст (гандбольны клюб)|Дынама]]»<ref>[https://www.handball-world.news/artikel/dinamo-bukarest-mit-neuzugang-vom-fc-barcelona-1022772 «Dinamo Bukarest mit Neuzugang vom FC Barcelona»]. Handball World.</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://history.eurohandball.com/player/566115 Старонка] на [[Эўрапейская гандбольная фэдэрацыя|Эўрапейскай гандбольнай фэдэрацыі]]. {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Лангару, Аніел}} [[Катэгорыя:Бразыльскія гандбалісты]] [[Катэгорыя:Гандбалісты зборнай Бразыліі]] g07up5i4wlun7a216z5722whfbrean8 0 294222 2619059 2607498 2025-06-07T18:20:18Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619059 wikitext text/x-wiki {{Двухбаковыя стасункі | назва = Беларуска-сэрбскія дачыненьні | краіна1 = Беларусь | краіна2 = Сэрбія | выява = Belarus Serbia Locator.svg | колер1 = green | колер2 = orange | амбасада1 = [https://serbia.mfa.gov.by/be/ Амбасада Беларусі<br>ў Сэрбіі] | тытул1 = | амбасадар1 = [[Сяргей Маліноўскі]] | амбасада2 = [http://www.minsk.mfa.gov.rs/cir/index.php Амбасада Сэрбіі<br>ў Беларусі] | тытул2 = | амбасадар2 = [[Іліна Вукайлавіч]] }} '''Беларуска-сэрбскія дачыненьні''' — двухбаковыя [[міжнародныя дачыненьні]] Беларусі і Сэрбіі. На 2025 год [[Амбасада Беларусі ў Сэрбіі]] месьцілася ў [[Бялград]]зе па [[Дэліградзкая вуліца (Бялград)|Дэліградзкай вуліцы]], дом 13. Амбасада працавала а 9:00—13:00, 14:00—18:00 і прымала наведнікаў па консульскіх пытаньнях у панядзелак, сераду і пятніцу а 9:00—12:00<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Адрас і час працы Пасольства|спасылка=https://serbia.mfa.gov.by/be/embassy/address/|выдавец=[[Амбасада Беларусі ў Сэрбіі]]|дата публікацыі=2024|дата доступу=6 лютага 2025}}</ref>. Між Беларусьсю і Сэрбіяй дзейнічаў бязьвізавы ўезд на тэрмін да 30 дзён<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Бязьвізавы рух (агульная інфармацыя)|спасылка=https://belarusfacts.by/be/belarus/consul/visa_free/all/|выдавец=Партал МЗС «Беларусь. Факты»|дата публікацыі=2024|дата доступу=6 лютага 2025}}</ref>. Ад 2013 году ў Сэрбіі працавала 3 [[Ганаровы консул|ганаровыя консулы]] Беларусі: {{Артыкул у іншым разьдзеле|Драгамір Карыч|||Dragomir Karić}} у Бялградзе, Зоран Вулавіч у [[Крагуевац]]ы і Драгалюб Швоня ў [[Новы Сад|Новым Садзе]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Ганаровыя консулы Рэспублікі Беларусь|спасылка=https://serbia.mfa.gov.by/be/honorary_consul/|выдавец=[[Амбасада Беларусі ў Сэрбіі]]|дата публікацыі=2024|дата доступу=6 лютага 2025}}</ref>. [[Амбасада Сэрбіі ў Беларусі]] месьцілася ў [[Партызанскі раён (Менск)|Партызанскім раёне]] Менску па [[Вуліца Румянцава (Менск)|вуліцы Румянцава]], дом 4. Амбасада працавала ў будні зь 9-й да 17-й гадзіны. Консульскі аддзел прымаў наведнікаў у панядзелак, сераду і пятніцу зь 10-й да 12-й гадзіны<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Зьвесткі для сувязі|спасылка=http://www.minsk.mfa.gov.rs/cir/contact.php|выдавец=[[Амбасада Сэрбіі ў Беларусі]]|мова=sr|дата публікацыі=2024|дата доступу=6 лютага 2025}}</ref>. Пры Амбасадзе Сэрбіі працаваў [[пасланьнік]] абароны<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Дыпляматычны пэрсанал|спасылка=http://www.minsk.mfa.gov.rs/cir/embassy.php|выдавец=[[Амбасада Сэрбіі ў Беларусі]]|мова=sr|дата публікацыі=2024|дата доступу=6 лютага 2025}}</ref>. Ганаровым консулам Сэрбіі ў Менску быў Жыварад Сьмільковіч<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Амбасада ў Беларусі|спасылка=https://www.mfa.gov.rs/spoljna-politika/bilateralna-saradnja/belorusija-republika/ambasade-konzulati|выдавец=[[Міністэрства замежных справаў Сэрбіі]]|мова=sr|дата публікацыі=2024|дата доступу=6 лютага 2025}}</ref>. == Гандаль == [[Файл:Аксјдх.JPG|значак|280пкс|Амбасада Беларусі ў Сэрбіі (2012 год)]] У 2009 годзе ўрады Беларусі і Сэрбіі заключылі Пагадненьне аб зоне вольнага гандлю. Зь 2007 па 2013 год узаемны таваразварот вырас зь 50 да 200 млн даляраў. На 2014 год у Сэрбіі дзейнічалі сумесныя прадпрыемствы па вытворчасьці беларускай сельскагаспадарчай тэхнікі. [[Гандлёва-прамысловая палата Беларусі|Гандлёва-прамысловыя палаты Беларусі]] і Сэрбіі мелі Раду справавой супрацы<ref name="а"/>. 25 кастрычніка 2019 году Сэрбія і [[Эўразійскі эканамічны зьвяз]], у які ўваходзіла Беларусь, заключылі Пагадненьне аб зоне вольнага гандлю, якое пачало дзейнічаць 10 ліпеня 2021 году. У 2023 годзе двухбаковы гандаль таварамі склаў 133 млн даляраў, зь якіх увоз зь Сэрбіі склаў 69,5 млн даляраў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Гандлёва-эканамічнае супрацоўніцтва Беларусi з Сэрбіяй|спасылка=https://serbia.mfa.gov.by/be/bilateral_relations/trade_economic/|выдавец=[[Амбасада Беларусі ў Сэрбіі]]|дата публікацыі=2024|дата доступу=6 лютага 2025}}</ref>. [[Файл:Embassy of Serbia in Belarus — Посольство Сербии в Беларуси - 1.jpg|значак|280пкс|Амбасада Сэрбіі ў Беларусі (2019 год)]] У 2021 годзе таваразварот склаў 176 млн даляраў, зь іх беларускі вываз павялічыўся на 131 % да 125 млн $. У пастаўках зь Беларусі ў Сэрбію пераважалі [[дрот]], [[канат]]ы, [[трос]]ы, [[этылен]], [[прапілен]], [[бутылен]], [[трактар]]ы, [[Драўняна-стружкавая пліта|драўняна-стружкавыя пліты]] і [[бульба]]. З Сэрбіі ў Беларусь пастаўлялі [[Аўтамабільная шына|аўтамабільныя шыны]], ваконная фурнітура, [[шлянг]]і, штучны корм, падлогавае пакрыцьцё, [[папера]], [[кардон]], [[поліэтэр]] і сталёвыя лісты<ref name="в">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Двухбаковыя дачыненьні зь Беларусьсю|спасылка=https://www.mfa.gov.rs/spoljna-politika/bilateralna-saradnja/belorusija-republika|выдавец=[[Міністэрства замежных справаў Сэрбіі]]|дата публікацыі=2024|дата доступу=6 лютага 2025}}</ref>. == Мінуўшчына == 15 лістапада 1994 году ўрады Беларусі і [[Югаславія|Югаславіі]] ўсталявалі [[дыпляматычныя дачыненьні]]<ref name="в"/>. У 1996 годзе адчынілі амбасады ў Менску і Бялградзе, калі югаслаўскі прэзыдэнт [[Зоран Ліліч]] наведаў Беларусь. У 1998 годзе прэзыдэнт Беларусі [[Аляксандар Лукашэнка]] ўпершыню наведаў Сэрбію<ref name="б">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Палітычныя адносіны|спасылка=https://serbia.mfa.gov.by/be/bilateral_relations/political/|выдавец=Амбасада Беларусі ў Сэрбіі|дата публікацыі=2024|дата доступу=6 лютага 2025}}</ref>. [[Файл:46-2014-11-04-blok.jpg|значак|280пкс|[[Паштовая марка]] Беларусі «20-годзьдзе ўсталяваньня дыпляматычных адносін паміж Рэспублікай Беларусь і Рэспублікай Сэрбія»]] У 1999 годзе А. Лукашэнка наведаў Сэрбію падчас [[Бамбаваньне Югаславіі 1999 году|бамбаваньня Югаславіі]] з боку [[Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы|Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы]]. Пасьля гэтага ў Югаславію накіравалі беларускую гуманітарную дапамогу для адновы разбуранай гаспадаркі. У 2009 годзе А. Лукашэнка зноў наведаў Сэрбію, пасьля чаго ўрады Беларусі падпісалі Пагадненьне аб зоне вольнага гандлю. У сакавіку 2013 году сэрбскі прэзыдэнт [[Томіслаў Ніколіч]] наведаў Беларусь. 4-5 ліпеня 2013 году міністаў замежны справаў Беларусі [[Уладзімер Макей]] зрабіў 1-ы візыт у Сэрбію. У траўні 2014 году беларускія ратаўнікі выляталі ў Сэрбію на [[верталёт]]ах для працы падчас [[Паводка|паводкі]], ад якой загінулі дзясяткі чалавек. У чэрвені 2014 году А. Лукашэнка ажыцьцявіў 4-ы візыт у Сэрбію<ref name="а">{{Артыкул|аўтар=Аляксандар Шпакоўскі.|загаловак=Па практычных крытэрах|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20140613/1402686069-pa-praktychnyh-kryteryyah|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=14 чэрвеня 2014|нумар=[https://zviazda.by/be/number/110-27720 110 (27720)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2014/06/14cher-2.indd_.pdf 2]|issn=1990-763X}}</ref>. У 2015 годзе сэрбскі прэзыдэнт Томіслаў Ніколіч паўторна наведаў Беларусь. У чэрвені 2015 году старшыня [[Народная скупшчына Сэрбіі|Народнай скупшчыны Сэрбіі]] [[Мая Гойкавіч]] зрабіла афіцыйны візыт у Беларусь, дзе падпісала Мэмарандум аб супрацы з [[Нацыянальны сход Беларусі|Нацыянальным сходам Беларусі]]. У 2017 годзе Беларусь наведалі прэзыдэнт і старшыня ўраду Сэрбіі. У 2018 годзе старшыня ўраду Сэрбіі [[Ана Брнабіч]] наведала Беларусь. У 2019 годзе прэзыдэнты Беларусі і Сэрбіі абмяняліся візытамі<ref name="б"/>. На 2025 год між Беларусьсю і Сэрбіяй дзейнічала 51 двухбаковае пагадненьне, сярод якіх найбольш важнымі былі Пагадненьні «Аб вольным гандлі», «Аб супрацы ў галіне абароны», «Аб ўзаемным заахвочваньні і абароне ўкладаньняў» і «Аб пазьбяганьні двайнога падаткаабкладаньня ў дачыненьні [[Падаходны падатак|падаткаў на даходы]] і [[маёмасьць]]»<ref name="в"/>. === Беларускія амбасадары === # [[Валер Брылёў]] (1998—2001) # [[Уладзімер Аляксандравіч Мацкевіч]] (2001—2008) # [[Уладзімер Чушаў]] (2011—2017) # Валер Брылёў (2017—2023) # [[Сяргей Маліноўскі]] (ад 2023 году) === Сэрбскія амбасадары === * [[Срэчка Джукіч]] (2004—2011)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Сэрбскі амбасадар раскрыў тайну Белавескіх пагадненьняў|спасылка=https://euroradio.by/serbski-ambasadar-raskryu-taynu-belavezhskih-pagadnennyau|выдавец=«[[Эўрапейскае радыё для Беларусі]]»|дата публікацыі=9 жніўня 2010|дата доступу=6 лютага 2025}}</ref> * [[Велька Кавачавіч]] (ліпень 2014<ref>{{Артыкул|аўтар=[[Іван Чарота]].|загаловак=«Я, сэрб, знаходжуся тут між сваякоў»|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20140709/1404855227-ya-serb-znahodzhusya-tut-mizh-svayakou|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=9 ліпеня 2014|нумар=[https://zviazda.by/be/number/126-27736 126 (27736)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2014/07/9lip-5.indd_.pdf 5]|issn=1990-763X}}</ref> — чэрвень 2020)<ref>{{Навіна|аўтар=Аліна Грышкевіч|загаловак=Макей узнагародзіў пасла Сэрбіі знакам узнагароды дыпслужбы «Партнэрства»|спасылка=https://blr.belta.by/politics/view/makej-uznagarodziu-pasla-serbii-znakam-uznagarody-dypsluzhby-partnerstva-88753-2020/|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=22 чэрвеня 2020|дата доступу=6 лютага 2025}}</ref> * [[Іліна Вукайлавіч]] (ад 1 кастрычніка 2024 году)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Новы пасол Сэрбіі — Лукашэнку: гэта прывілея працаваць у такой традыцыйна дружалюбнай краіне|спасылка=https://blr.belta.by/politics/view/novy-pasol-serbii-lukashenku-geta-pryvileja-pratsavats-u-takoj-tradytsyjna-druzhaljubnaj-kraine-136728-2024/|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=1 кастрычніка 2024|дата доступу=6 лютага 2025}}</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Звароты грамадзянаў|спасылка=https://serbia.mfa.gov.by/be/feedback/|выдавец=[[Амбасада Беларусі ў Сэрбіі]]|дата публікацыі=2024|дата доступу=6 лютага 2025}} ** [https://serbia.mfa.gov.by/be/embassy/news/ Навіны]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Навіны|спасылка=http://www.minsk.mfa.gov.rs/cir/news.php|выдавец=[[Амбасада Сэрбіі ў Беларусі]]|мова=sr|дата публікацыі=2024|дата доступу=6 лютага 2025}} {{Амбасадары Беларусі ў Югаславіі, у Сэрбіі і Чарнагорыі ды ў Сэрбіі}} {{Міжнародныя стасункі Беларусі}} [[Катэгорыя:Двухбаковыя стасункі Беларусі]] [[Катэгорыя:Двухбаковыя стасункі Сэрбіі]] ghut75lpc9oo9jrybfzj0p1aze9izhs 14 296803 2618943 2618856 2025-06-07T14:49:06Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2618943 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле дзесяцігодзьдзяў|Арганізацыі, заснаваныя ў|1890|}} {{Тэма паводле дзесяцігодзьдзяў|Арганізацыі, заснаваныя ў|1890|}} [[Катэгорыя:Арганізацыі паводле дзесяцігодзьдзяў заснаваньня|1890-я]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1890-я гады]] [[Катэгорыя:Арганізацыі, заснаваныя ў XIX стагодзьдзі|90-я]] 7vq1oiliuurqshup17ujeneg0k5fnrr 2618944 2618943 2025-06-07T14:49:22Z Ясамойла 35429 правапіс 2618944 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле дзесяцігодзьдзяў|Арганізацыі, заснаваныя ў|1890|}} [[Катэгорыя:Арганізацыі паводле дзесяцігодзьдзяў заснаваньня|1890-я]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1890-я гады]] [[Катэгорыя:Арганізацыі, заснаваныя ў XIX стагодзьдзі|90-я]] 9jrkb45lzocxxsmre435nmn8q85qrp1 14 296812 2618921 2025-06-07T14:30:44Z Ясамойла 35429 пачатак 2618921 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле гадоў|Навучальныя ўстановы, заснаваныя ў|1811|годзе}} {{Аўтаазначнік катэгорыі}} [[Катэгорыя:Арганізацыі, заснаваныя ў 1811 годзе]] [[Катэгорыя:Навучальныя ўстановы паводле гадоў заснаваньня|1811]] [[Катэгорыя:Навучальныя ўстановы, заснаваныя ў 1810-я|1]] clwt6k9sl9z6rduecm18zqn1i2yebxo 14 296813 2618922 2025-06-07T14:34:11Z Ясамойла 35429 пачатак 2618922 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1811 годзе]] nxq9hv2wfs20hjj9ygsx43e52ehjph7 2618923 2618922 2025-06-07T14:35:25Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2618923 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1811 годзе]] [[Катэгорыя:Арганізацыі паводле гадоў заснаваньня]] o29lcopj9ngcxm71mi464zes46bpqi2 2618924 2618923 2025-06-07T14:36:27Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2618924 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле гадоў|Арганізацыі, заснаваныя ў|1821|годзе}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:1811}} [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1811 годзе|Арганізацыі]] [[Катэгорыя:Арганізацыі, заснаваныя ў 1810-я]] [[Катэгорыя:Арганізацыі паводле гадоў заснаваньня]] lzqzdoagjkluyk1wcdyopc7l6sk6pcn 2618954 2618924 2025-06-07T15:07:21Z Ясамойла 35429 правапіс 2618954 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле гадоў|Арганізацыі, заснаваныя ў|1811|годзе}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:1811}} [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1811 годзе|Арганізацыі]] [[Катэгорыя:Арганізацыі, заснаваныя ў 1810-я]] [[Катэгорыя:Арганізацыі паводле гадоў заснаваньня]] i7pyknnk9ro0ryjsuu05ce90d2hhw7n 14 296814 2618926 2025-06-07T14:38:14Z Ясамойла 35429 пачатак 2618926 wikitext text/x-wiki {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:1810-я}} [[Катэгорыя:Арганізацыі паводле дзесяцігодзьдзяў заснаваньня]] [[Катэгорыя:Арганізацыі, заснаваныя ў XIX стагодзьдзі]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1810-я гады|Арганізацыі]] r5205fztbbo2zx2hehsif8zu14abf37 2618928 2618926 2025-06-07T14:42:00Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2618928 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле дзесяцігодзьдзяў|Арганізацыі, заснаваныя ў|1810|}}{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:1810-я}} [[Катэгорыя:Арганізацыі паводле дзесяцігодзьдзяў заснаваньня]] [[Катэгорыя:Арганізацыі, заснаваныя ў XIX стагодзьдзі]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1810-я гады|Арганізацыі]] ctsv1wgvqm9ierxrqyfb6wtrfa5k3xi 14 296815 2618937 2025-06-07T14:45:59Z Ясамойла 35429 пачатак 2618937 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле дзесяцігодзьдзяў|Арганізацыі, заснаваныя ў|2020|}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:2020-я}} [[Катэгорыя:Арганізацыі паводле дзесяцігодзьдзяў заснаваньня]] [[Катэгорыя:Арганізацыі, заснаваныя ў XXI стагодзьдзі]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 2020-я гады|Арганізацыі]] cu8vum2vvf2bwwnbyub5rcrtj70iibb 14 296816 2618945 2025-06-07T14:50:58Z Ясамойла 35429 пачатак 2618945 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле гадоў|Навучальныя ўстановы, заснаваныя ў|1585|годзе}} {{Аўтаазначнік катэгорыі}} [[Катэгорыя:Арганізацыі, заснаваныя ў 1585 годзе]] [[Катэгорыя:Навучальныя ўстановы паводле гадоў заснаваньня|1585]] [[Катэгорыя:Навучальныя ўстановы, заснаваныя ў 1580-я|5]] jg1fvh8e8pmu4i2oj0be04r2j0c7ej6 14 296817 2618946 2025-06-07T14:52:27Z Ясамойла 35429 пачатак 2618946 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле дзесяцігодзьдзяў|Арганізацыі, заснаваныя ў|1580|}} [[Катэгорыя:Арганізацыі паводле дзесяцігодзьдзяў заснаваньня|1580-я]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1570-я гады]] [[Катэгорыя:Арганізацыі, заснаваныя ў XVI стагодзьдзі|80-я]] 6trnqhqwkswxicwoy1cf2johfgzwmf6 2618963 2618946 2025-06-07T15:21:47Z Ясамойла 35429 абнаўленьне зьвестак 2618963 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле дзесяцігодзьдзяў|Арганізацыі, заснаваныя ў|1580|}} [[Катэгорыя:Арганізацыі паводле тэматыкі і дзесяцігодзьдзяў заснаваньня|1580-я]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1570-я гады]] [[Катэгорыя:Арганізацыі, заснаваныя ў XVI стагодзьдзі|80-я]] ejcw2bzyyfs8p1zokxhcn35cbnvcd03 14 296818 2618948 2025-06-07T14:53:49Z Ясамойла 35429 пачатак 2618948 wikitext text/x-wiki {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:16}} [[Катэгорыя:Арганізацыі паводле стагодзьдзяў заснаваньня]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў XVI стагодзьдзі|Арганізацыі]] [[Катэгорыя:Арганізацыі, заснаваныя ў II тысячагодзьдзі]] 6v17m55bfbvn0tfe5xh38g8ijdqjy1s 14 296819 2618951 2025-06-07T14:58:53Z Ясамойла 35429 пачатак 2618951 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле дзесяцігодзьдзяў|Арганізацыі, заснаваныя ў|1580|}} {{Тэма паводле гадоў|Арганізацыі, заснаваныя ў|1585|годзе}} [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1585 годзе]] [[Катэгорыя:Арганізацыі, заснаваныя ў 1580-я]] e0rtib9iqh1gqbjaihl44eka72ofv9g 14 296820 2618952 2025-06-07T15:02:32Z Ясамойла 35429 пачатак 2618952 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле дзесяцігодзьдзяў|Арганізацыі, заснаваныя ў|1580|}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:1580-я}} [[Катэгорыя:Арганізацыі паводле дзесяцігодзьдзяў заснаваньня]] [[Катэгорыя:Арганізацыі, заснаваныя ў XVI стагодзьдзі]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1580-я гады|Арганізацыі]] f2rxd58n6ra4f7in69smjy9qe49ezxl 14 296821 2618953 2025-06-07T15:06:01Z Ясамойла 35429 пачатак 2618953 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле гадоў|Навучальныя ўстановы, заснаваныя ў|1816|годзе}} {{Аўтаазначнік катэгорыі}} [[Катэгорыя:Арганізацыі, заснаваныя ў 1816 годзе]] [[Катэгорыя:Навучальныя ўстановы паводле гадоў заснаваньня|1816]] [[Катэгорыя:Навучальныя ўстановы, заснаваныя ў 1810-я|1]] p38uty54pl5emox9wlib6cfzhd9o118 14 296822 2618955 2025-06-07T15:08:01Z Ясамойла 35429 пачатак 2618955 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле гадоў|Арганізацыі, заснаваныя ў|1816|годзе}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:1816}} [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1816 годзе|Арганізацыі]] [[Катэгорыя:Арганізацыі, заснаваныя ў 1810-я]] [[Катэгорыя:Арганізацыі паводле гадоў заснаваньня]] 6uw5ketg22txtusfbk8a301324jatz4 14 296823 2618957 2025-06-07T15:09:45Z Ясамойла 35429 пачатак 2618957 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле гадоў|Навучальныя ўстановы, заснаваныя ў|1994|годзе}} {{Аўтаазначнік катэгорыі}} [[Катэгорыя:Арганізацыі, заснаваныя ў 1994 годзе|*]] [[Катэгорыя:Навучальныя ўстановы паводле гадоў заснаваньня|1994]] [[Катэгорыя:Навучальныя ўстановы, заснаваныя ў 1990-я|4]] l4p2pvosm1tjhg4lfjkwfg5h5xz5msy 14 296824 2618958 2025-06-07T15:12:53Z Ясамойла 35429 пачатак 2618958 wikitext text/x-wiki {{Зьявіліся|166|2}} 16wvs6w0jyes0447pxz0esvpto7zhpt 14 296825 2618959 2025-06-07T15:15:32Z Ясамойла 35429 пачатак 2618959 wikitext text/x-wiki {{Зьніклі|181|0|1809|1870}} r7z3ivmtp9303ndi8p2cagnba36w0cg 14 296826 2618960 2025-06-07T15:17:16Z Ясамойла 35429 пачатак 2618960 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле гадоў|Навучальныя ўстановы, заснаваныя ў|1662|годзе}} {{Аўтаазначнік катэгорыі}} [[Катэгорыя:Арганізацыі, заснаваныя ў 1662 годзе]] [[Катэгорыя:Навучальныя ўстановы паводле гадоў заснаваньня|1662]] [[Катэгорыя:Навучальныя ўстановы, заснаваныя ў 1660-я|2]] kdbu0j8o4too8sxbjeowtyey94jtkal 14 296827 2618961 2025-06-07T15:18:45Z Ясамойла 35429 пачатак 2618961 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле дзесяцігодзьдзяў|Арганізацыі, заснаваныя ў|1662|}} {{Тэма паводле гадоў|Арганізацыі, заснаваныя ў|1662|годзе}} [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1662 годзе]] [[Катэгорыя:Арганізацыі, заснаваныя ў 1660-я]] abmz7u37ppocd36fnak5ws31bl3wg5k 2618965 2618961 2025-06-07T15:23:19Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2618965 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле дзесяцігодзьдзяў|Арганізацыі, заснаваныя ў|1662|}} {{Тэма паводле гадоў|Арганізацыі, заснаваныя ў|1662|годзе}} [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1662 годзе]] [[Катэгорыя:Арганізацыі, заснаваныя ў 1660-я|2]] 7s0kx6xqi66z4yheka363ld0e7rro1n 14 296828 2618964 2025-06-07T15:22:53Z Ясамойла 35429 пачатак 2618964 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле дзесяцігодзьдзяў|Арганізацыі, заснаваныя ў|1660|}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:1660-я}} [[Катэгорыя:Арганізацыі паводле дзесяцігодзьдзяў заснаваньня]] [[Катэгорыя:Арганізацыі, заснаваныя ў XVII стагодзьдзі]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1660-я гады|Арганізацыі]] 90gctc0oajcf4m6ul74p6un6v2ps7t6 14 296829 2618967 2025-06-07T15:25:18Z Ясамойла 35429 пачатак 2618967 wikitext text/x-wiki {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:17}} [[Катэгорыя:Арганізацыі паводле стагодзьдзяў заснаваньня]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў XVII стагодзьдзі|Арганізацыі]] [[Катэгорыя:Арганізацыі, заснаваныя ў II тысячагодзьдзі]] 6m450gknreeowyop4uhtfdu8gr5h00k 14 296830 2618968 2025-06-07T15:27:57Z Ясамойла 35429 пачатак 2618968 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле гадоў|Навучальныя ўстановы, заснаваныя ў|1669|годзе}} {{Аўтаазначнік катэгорыі}} [[Катэгорыя:Арганізацыі, заснаваныя ў 1669 годзе]] [[Катэгорыя:Навучальныя ўстановы паводле гадоў заснаваньня|1669]] [[Катэгорыя:Навучальныя ўстановы, заснаваныя ў 1660-я|9]] d27a2kg5ljckc6yzr8buowdy6dt30h6 14 296831 2618969 2025-06-07T15:29:52Z Ясамойла 35429 пачатак 2618969 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле дзесяцігодзьдзяў|Арганізацыі, заснаваныя ў|1660|}} {{Тэма паводле гадоў|Арганізацыі, заснаваныя ў|1669|годзе}} [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1669 годзе]] [[Катэгорыя:Арганізацыі, заснаваныя ў 1660-я|9]] 7egk3oy30f8a3bequj0p7c1zlrpr9z3 14 296832 2618971 2025-06-07T15:31:04Z Ясамойла 35429 пачатак 2618971 wikitext text/x-wiki {{Зьявіліся|166|9}} 7fcn71um7aalrfyn822aivjqzr5u3f2 14 296833 2618972 2025-06-07T15:33:37Z Ясамойла 35429 пачатак 2618972 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле гадоў|Навучальныя ўстановы, заснаваныя ў|1841|годзе}} {{Аўтаазначнік катэгорыі}} [[Катэгорыя:Арганізацыі, заснаваныя ў 1841 годзе]] [[Катэгорыя:Навучальныя ўстановы паводле гадоў заснаваньня|1841]] [[Катэгорыя:Навучальныя ўстановы, заснаваныя ў 1840-я|1]] a1zeb0wb14qy90h9fkvxkffmi2qgs91 14 296834 2618973 2025-06-07T15:35:19Z Ясамойла 35429 пачатак 2618973 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле гадоў|Арганізацыі, заснаваныя ў|1421|годзе}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:1841}} [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1841 годзе|Арганізацыі]] [[Катэгорыя:Арганізацыі, заснаваныя ў 1840-я]] [[Катэгорыя:Арганізацыі паводле гадоў заснаваньня|1841]] i0n9s4o29kdj0ebe4p2tjiepdl9g8w2 14 296835 2618974 2025-06-07T15:37:09Z Ясамойла 35429 пачатак 2618974 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле дзесяцігодзьдзяў|Арганізацыі, заснаваныя ў|1840|}}{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:1810-я}} [[Катэгорыя:Арганізацыі паводле дзесяцігодзьдзяў заснаваньня]] [[Катэгорыя:Арганізацыі, заснаваныя ў XIX стагодзьдзі]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1840-я гады|Арганізацыі]] 95ma6m4a9sopvlon5r82m369ne26qyx 0 296836 2618975 2025-06-07T15:45:11Z Ясамойла 35429 пачатак 2618975 wikitext text/x-wiki [[Выява:Poster - Gone With the Wind 01.jpg|міні|Вокладка рамантычнага фільма [[Зьнесеныя ветрам (фільм)|Зьнесеныя ветрам]] (1939).]] '''Стужка пра каханьне''', або '''Рамантычны фільм''' — жанр [[Кінамастацтва|кінамастацтва]], сюжэт якога сканцэнтраваны на любоўных адносінах паміж галоўнымі героямі<ref>[https://www.allmovie.com/genre/romance-d948 Romance.] «Аllmovie» {{ref-en}}</ref>. Часта драматычны эфэкт зьвязаны з рознымі перашкодамі ў іх адносінах: фінансавымі цяжкасьцямі, клясавымі адрозьненьнямі, псыхалягічнымі бар'ерамі, хваробамі і гэтак далей, якія героі павінны пераадолець. == Паджанры == * [[Гістарычная рамантыка]] * [[Рамантычная камэдыя]] * Рамантычнае дзеянне == Глядзі таксама == * [[Рамантычнае каханьне]] * [[Рамантыка]] * [[Біяграфічны фільм]] * [[Гістарычны фільм]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Жанры кіно]] [[Катэгорыя:Рамантычныя фільмы]] bva1d3mv24raadd0y4az8vxufd6gt6d 2618976 2618975 2025-06-07T15:46:14Z Ясамойла 35429 правапіс 2618976 wikitext text/x-wiki [[Выява:Poster - Gone With the Wind 01.jpg|міні|Вокладка рамантычнага фільма [[Зьнесеныя ветрам (фільм)|Зьнесеныя ветрам]] (1939).]] '''Стужка пра каханьне''', або '''Рамантычны фільм''' — жанр [[Кінамастацтва|кінамастацтва]], сюжэт якога сканцэнтраваны на любоўных адносінах паміж галоўнымі героямі<ref>[https://www.allmovie.com/genre/romance-d948 Romance.] «Аllmovie» {{ref-en}}</ref>. Часта драматычны эфэкт зьвязаны з рознымі перашкодамі ў іх адносінах: фінансавымі цяжкасьцямі, клясавымі адрозьненьнямі, псыхалягічнымі бар'ерамі, хваробамі і гэтак далей, якія героі павінны пераадолець. == Паджанры == * [[Гістарычная рамантыка]] * [[Рамантычная камэдыя]] * [[Рамантычнае дзеяньне]] == Глядзі таксама == * [[Рамантычнае каханьне]] * [[Рамантыка]] * [[Біяграфічны фільм]] * [[Гістарычны фільм]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Жанры кіно]] [[Катэгорыя:Рамантычныя фільмы]] 3me0bwzs21l7x219n1cknk1hnym1u6y 0 296837 2618977 2025-06-07T15:46:40Z Ясамойла 35429 пачатак 2618977 wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Фільм пра каханьне]] mbh79dnko79lw225y4ks2kkor8rr07v 0 296838 2618982 2025-06-07T16:04:19Z Ліцьвін 847 Перанакіроўвае на [[Пунішча]] 2618982 wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Пунішча]] o7njgby1bjasi7zam072np9u3etrb6f 0 296839 2618983 2025-06-07T16:04:41Z Ліцьвін 847 Перанакіроўвае на [[Пунішча]] 2618983 wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Пунішча]] o7njgby1bjasi7zam072np9u3etrb6f 0 296840 2618991 2025-06-07T16:23:19Z Ясамойла 35429 пачатак 2618991 wikitext text/x-wiki {{Фільм |назва = БНР 101. Вялікі канцэрт у Горадні |арыгназва = |выява = |памер = |подпіс = Плякат |рэжысэр = |прадусар = |сцэнарыст = |дыктар = [[Аляксандар Памідораў]] |ролі = [[Нізкіз]]<br />[[Крама (гурт)|Крама]]<br />[[Зьміцер Вайцюшкевіч]]<br />[[Лявон Вольскі]]<br />[[Дзецюкі]]<br />інш. |кампазытар = |апэратар = |мантаж = |вытворчасьць = [[Белсат]] |дата = 7 траўня 2019 году |час = 2 гадзіны 6 хвілін |мова = [[Беларуская мова|беларуская]]<br />[[Расейская мова|расейская]] |краіна = {{Сьцяг БНР}}[[Беларусь]] |бюджэт = |прыбытак = |папярэдні = |наступны = }} '''БНР 101. Вялікі канцэрт у Горадні'''<ref>[https://vytoki.net/?news=00022264 Карціна Ворша 1991]</ref> — беларускі дакумэнтальны запіс падзеі, якая адбылася 25 сакавіка 2019 году ў Горадні пад час веча<ref>НАША СЛОВА № 13 (1424), 27 сакавіка 2019 г.</ref>. На ім сьвяткавалі [[Дзень Волі]], або 101 год са дня абвяшчэньня незалежнасьці [[БНР]]. У запісе можна слузаць наступныя песьні гуртоў: * [[Нізкіз]] * [[Крама (гурт)|Крама]] * [[Зьміцер Вайцюшкевіч]] * [[Лявон Вольскі]] * [[Дзецюкі]]<br />інш. == Глядзіце таксама == * [[Ворша 1991]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * [[Наша слова]] № 13 (1424), 27 сакавіка 2019 г. == Вонкавыя спасылкі == * [https://www.facebook.com/bnr100by/videos/%D0%B1%D0%BD%D1%80101-%D0%BD%D0%B0%D1%88%D0%B0-%D0%BA%D1%80%D0%B0%D1%96%D0%BD%D0%B0-%D0%BD%D0%B0%D1%88%D0%B0-%D1%81%D0%B2%D1%8F%D1%82%D0%B0/2303303453286404/ Пра сьвята ў Горадні] * [https://bnr100.by/ БНР 100] * [https://pawet.net/ns/2019/13/%E2%84%96_13_(1424).html 101-я ўгодкі Беларускай Народнай Рэспублікі] на [[Павет (сайт)|Павеце]] * [https://vytoki.net/?news=00022264 Фільм Ворша 1991] * [https://orsha.eu/bel/%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D1%96%D0%BD%D1%8B/%D0%BE%D1%80%D1%88%D0%B0?page=211 Фільм Ворша 1992 на старонцы Воршы] * [https://vytoki.net/?news=00022253 Выстава з-за выпуску фільму Ворша 1991] * [https://www.youtube.com/watch?v=IzQEbm5wUfs Фільм Ворша 1991 на Ютубе] [[Катэгорыя:Фільмы беларускіх рэжысэраў]] [[Катэгорыя:Беларускія дакумэнтальныя фільмы]] [[Катэгорыя:Беларускія гістарычныя фільмы]] [[Катэгорыя:Дакумэнтальныя гістарычныя фільмы]] [[Катэгорыя:Незалежныя беларускія фільмы]] [[Катэгорыя:Беларускія фільмы 2019 году]] i3xuctkz4o1vpw6fvau3x922cd4hclf 2618994 2618991 2025-06-07T16:28:56Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2618994 wikitext text/x-wiki {{Фільм |назва = БНР 101. Вялікі канцэрт у Горадні |арыгназва = |выява = |памер = |подпіс = Плякат |рэжысэр = |прадусар = |сцэнарыст = |дыктар = [[Аляксандар Памідораў]] |ролі = [[Нізкіз]]<br />[[Крама (гурт)|Крама]]<br />[[Зьміцер Вайцюшкевіч]]<br />[[Лявон Вольскі]]<br />[[Дзецюкі (гурт)|Дзецюкі]]<br />інш. |кампазытар = |апэратар = |мантаж = |вытворчасьць = [[Белсат]] |дата = 7 траўня 2019 году |час = 2 гадзіны 6 хвілін |мова = [[Беларуская мова|беларуская]]<br />[[Расейская мова|расейская]] |краіна = {{Сьцяг БНР}}[[Беларусь]] |бюджэт = |прыбытак = |папярэдні = |наступны = }} '''БНР 101. Вялікі канцэрт у Горадні'''<ref>[https://vytoki.net/?news=00022264 Карціна Ворша 1991]</ref> — беларускі дакумэнтальны запіс падзеі, якая адбылася 25 сакавіка 2019 году ў Горадні пад час веча<ref>НАША СЛОВА № 13 (1424), 27 сакавіка 2019 г.</ref>. На ім сьвяткавалі [[Дзень Волі]], або 101 год са дня абвяшчэньня незалежнасьці [[БНР]]. У запісе можна слузаць наступныя песьні гуртоў: * [[Нізкіз]] * [[Крама (гурт)|Крама]] * [[Зьміцер Вайцюшкевіч]] * [[Лявон Вольскі]] * [[Дзецюкі (гурт)|Дзецюкі]]<br />інш. == Глядзіце таксама == * [[Ворша 1991]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * [[Наша слова]] № 13 (1424), 27 сакавіка 2019 г. == Вонкавыя спасылкі == * [https://www.facebook.com/bnr100by/videos/%D0%B1%D0%BD%D1%80101-%D0%BD%D0%B0%D1%88%D0%B0-%D0%BA%D1%80%D0%B0%D1%96%D0%BD%D0%B0-%D0%BD%D0%B0%D1%88%D0%B0-%D1%81%D0%B2%D1%8F%D1%82%D0%B0/2303303453286404/ Пра сьвята ў Горадні] * [https://bnr100.by/ БНР 100] * [https://pawet.net/ns/2019/13/%E2%84%96_13_(1424).html 101-я ўгодкі Беларускай Народнай Рэспублікі] на [[Павет (сайт)|Павеце]] * [https://www.youtube.com/watch%3Fv%3DypQ_mUh4lyI&ved=2ahUKEwjlmdi61d-NAxXXSPEDHfyHKnMQwqsBegQIFBAE&usg=AOvVaw0RpgnGhWdXwNgo6Ry6NO8_ Запіс дзіва] на [[Ютуб]]е * [https://vytoki.net/?news=00022264 Фільм Ворша 1991] * [https://orsha.eu/bel/%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D1%96%D0%BD%D1%8B/%D0%BE%D1%80%D1%88%D0%B0?page=211 Фільм Ворша 1992 на старонцы Воршы] * [https://vytoki.net/?news=00022253 Выстава з-за выпуску фільму Ворша 1991] * [https://www.youtube.com/watch?v=IzQEbm5wUfs Фільм Ворша 1991 на Ютубе] [[Катэгорыя:Фільмы беларускіх рэжысэраў]] [[Катэгорыя:Беларускія дакумэнтальныя фільмы]] [[Катэгорыя:Беларускія гістарычныя фільмы]] [[Катэгорыя:Дакумэнтальныя гістарычныя фільмы]] [[Катэгорыя:Незалежныя беларускія фільмы]] [[Катэгорыя:Беларускія фільмы 2019 году]] 6r9deg8nurjz8blz1nqh3gio0s1076r 2618996 2618994 2025-06-07T16:31:37Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2618996 wikitext text/x-wiki {{Фільм |назва = БНР 101. Вялікі канцэрт у Горадні |арыгназва = |выява = |памер = |подпіс = Плякат |рэжысэр = |прадусар = |сцэнарыст = |дыктар = [[Аляксандар Памідораў]] |ролі = [[Нізкіз]]<br />[[Крама (гурт)|Крама]]<br />[[Зьміцер Вайцюшкевіч]]<br />[[Лявон Вольскі]]<br />[[Дзецюкі (гурт)|Дзецюкі]]<br />інш. |кампазытар = |апэратар = |мантаж = |вытворчасьць = [[Белсат]] |распаўсюд = [[Ютуб]]<br>[[Тузін гітоў]] |дата = 7 траўня 2019 году |час = 2 гадзіны 6 хвілін |мова = [[Беларуская мова|беларуская]]<br />[[Расейская мова|расейская]] |краіна = {{Сьцяг БНР}}[[Беларусь]] |бюджэт = |прыбытак = |папярэдні = |наступны = }} '''БНР 101. Вялікі канцэрт у Горадні'''<ref>[https://vytoki.net/?news=00022264 Карціна Ворша 1991]</ref> — беларускі дакумэнтальны запіс падзеі, якая адбылася 25 сакавіка 2019 году ў Горадні пад час веча<ref>НАША СЛОВА № 13 (1424), 27 сакавіка 2019 г.</ref>. На ім сьвяткавалі [[Дзень Волі]], або 101 год са дня абвяшчэньня незалежнасьці [[БНР]]. У запісе можна слузаць наступныя песьні гуртоў: * [[Нізкіз]] * [[Крама (гурт)|Крама]] * [[Зьміцер Вайцюшкевіч]] * [[Лявон Вольскі]] * [[Дзецюкі (гурт)|Дзецюкі]]<br />інш. == Глядзіце таксама == * [[Ворша 1991]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * [[Наша слова]] № 13 (1424), 27 сакавіка 2019 г. == Вонкавыя спасылкі == * [https://www.facebook.com/bnr100by/videos/%D0%B1%D0%BD%D1%80101-%D0%BD%D0%B0%D1%88%D0%B0-%D0%BA%D1%80%D0%B0%D1%96%D0%BD%D0%B0-%D0%BD%D0%B0%D1%88%D0%B0-%D1%81%D0%B2%D1%8F%D1%82%D0%B0/2303303453286404/ Пра сьвята ў Горадні] * [https://bnr100.by/ БНР 100] * [https://pawet.net/ns/2019/13/%E2%84%96_13_(1424).html 101-я ўгодкі Беларускай Народнай Рэспублікі] на [[Павет (сайт)|Павеце]] * [https://www.youtube.com/watch%3Fv%3DypQ_mUh4lyI&ved=2ahUKEwjlmdi61d-NAxXXSPEDHfyHKnMQwqsBegQIFBAE&usg=AOvVaw0RpgnGhWdXwNgo6Ry6NO8_ Запіс дзіва] на [[Ютуб]]е * [https://vytoki.net/?news=00022264 Фільм Ворша 1991] * [https://orsha.eu/bel/%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D1%96%D0%BD%D1%8B/%D0%BE%D1%80%D1%88%D0%B0?page=211 Фільм Ворша 1992 на старонцы Воршы] * [https://vytoki.net/?news=00022253 Выстава з-за выпуску фільму Ворша 1991] * [https://www.youtube.com/watch?v=IzQEbm5wUfs Фільм Ворша 1991 на Ютубе] [[Катэгорыя:Фільмы беларускіх рэжысэраў]] [[Катэгорыя:Беларускія дакумэнтальныя фільмы]] [[Катэгорыя:Беларускія гістарычныя фільмы]] [[Катэгорыя:Дакумэнтальныя гістарычныя фільмы]] [[Катэгорыя:Незалежныя беларускія фільмы]] [[Катэгорыя:Беларускія фільмы 2019 году]] r4h9q8hifq6sozvy86e34o2w9958s4o 2618997 2618996 2025-06-07T16:33:45Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2618997 wikitext text/x-wiki {{Фільм |назва = БНР 101. Вялікі канцэрт у Горадні |арыгназва = |выява = Flag of Belarus (1918, 1991–1995).svg |памер = |подпіс = Сьцяг [[БНР]] |рэжысэр = |прадусар = |сцэнарыст = |дыктар = [[Аляксандар Памідораў]] |ролі = [[Нізкіз]]<br />[[Крама (гурт)|Крама]]<br />[[Зьміцер Вайцюшкевіч]]<br />[[Лявон Вольскі]]<br />[[Дзецюкі (гурт)|Дзецюкі]]<br />інш. |кампазытар = |апэратар = |мантаж = |вытворчасьць = [[Белсат]] |распаўсюд = [[Ютуб]]<br>[[Тузін гітоў]] |дата = 7 траўня 2019 году |час = 2 гадзіны 6 хвілін |мова = [[Беларуская мова|беларуская]]<br />[[Расейская мова|расейская]] |краіна = {{Сьцяг БНР}}[[Беларусь]] |бюджэт = |прыбытак = |папярэдні = |наступны = }} '''БНР 101. Вялікі канцэрт у Горадні'''<ref>[https://vytoki.net/?news=00022264 Карціна Ворша 1991]</ref> — беларускі дакумэнтальны запіс падзеі, якая адбылася 25 сакавіка 2019 году ў Горадні пад час веча<ref>НАША СЛОВА № 13 (1424), 27 сакавіка 2019 г.</ref>. На ім сьвяткавалі [[Дзень Волі]], або 101 год са дня абвяшчэньня незалежнасьці [[БНР]]. У запісе можна слузаць наступныя песьні гуртоў: * [[Нізкіз]] * [[Крама (гурт)|Крама]] * [[Зьміцер Вайцюшкевіч]] * [[Лявон Вольскі]] * [[Дзецюкі (гурт)|Дзецюкі]]<br />інш. == Глядзіце таксама == * [[Ворша 1991]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * [[Наша слова]] № 13 (1424), 27 сакавіка 2019 г. == Вонкавыя спасылкі == * [https://www.facebook.com/bnr100by/videos/%D0%B1%D0%BD%D1%80101-%D0%BD%D0%B0%D1%88%D0%B0-%D0%BA%D1%80%D0%B0%D1%96%D0%BD%D0%B0-%D0%BD%D0%B0%D1%88%D0%B0-%D1%81%D0%B2%D1%8F%D1%82%D0%B0/2303303453286404/ Пра сьвята ў Горадні] * [https://bnr100.by/ БНР 100] * [https://pawet.net/ns/2019/13/%E2%84%96_13_(1424).html 101-я ўгодкі Беларускай Народнай Рэспублікі] на [[Павет (сайт)|Павеце]] * [https://www.youtube.com/watch%3Fv%3DypQ_mUh4lyI&ved=2ahUKEwjlmdi61d-NAxXXSPEDHfyHKnMQwqsBegQIFBAE&usg=AOvVaw0RpgnGhWdXwNgo6Ry6NO8_ Запіс дзіва] на [[Ютуб]]е * [https://vytoki.net/?news=00022264 Фільм Ворша 1991] * [https://orsha.eu/bel/%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D1%96%D0%BD%D1%8B/%D0%BE%D1%80%D1%88%D0%B0?page=211 Фільм Ворша 1992 на старонцы Воршы] * [https://vytoki.net/?news=00022253 Выстава з-за выпуску фільму Ворша 1991] * [https://www.youtube.com/watch?v=IzQEbm5wUfs Фільм Ворша 1991 на Ютубе] [[Катэгорыя:Фільмы беларускіх рэжысэраў]] [[Катэгорыя:Беларускія дакумэнтальныя фільмы]] [[Катэгорыя:Беларускія гістарычныя фільмы]] [[Катэгорыя:Дакумэнтальныя гістарычныя фільмы]] [[Катэгорыя:Незалежныя беларускія фільмы]] [[Катэгорыя:Беларускія фільмы 2019 году]] 8c3civtxj7uhath56nsxi9lwrbenj9m 2619000 2618997 2025-06-07T16:39:59Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619000 wikitext text/x-wiki {{Фільм |назва = БНР 101. Вялікі канцэрт у Горадні |арыгназва = |выява = Flag of Belarus (1918, 1991–1995).svg |памер = |подпіс = Сьцяг [[БНР]] |рэжысэр = |прадусар = |сцэнарыст = |дыктар = [[Аляксандар Памідораў]] |ролі = [[Нізкіз]]<br />[[Крама (гурт)|Крама]]<br />[[Зьміцер Вайцюшкевіч]]<br />[[Лявон Вольскі]]<br />[[Дзецюкі (гурт)|Дзецюкі]]<br />інш. |кампазытар = |апэратар = |мантаж = |вытворчасьць = [[Белсат]] |распаўсюд = [[Ютуб]]<br>[[Тузін гітоў]] |дата = 7 траўня 2019 году |час = 2 гадзіны 6 хвілін |мова = [[Беларуская мова|беларуская]]<br />[[Расейская мова|расейская]] |краіна = {{Сьцяг БНР}}[[Беларусь]] |бюджэт = |прыбытак = |папярэдні = |наступны = }} '''БНР 101. Вялікі канцэрт у Горадні'''<ref>[https://vytoki.net/?news=00022264 Карціна Ворша 1991]</ref> — беларускі дакумэнтальны запіс падзеі, якая адбылася 25 сакавіка 2019 году ў Горадні пад час веча<ref>НАША СЛОВА № 13 (1424), 27 сакавіка 2019 г.</ref>. На ім сьвяткавалі [[Дзень Волі]], або 101 год са дня абвяшчэньня незалежнасьці [[БНР]]. У запісе можна слузаць наступныя песьні гуртоў: * [[Нізкіз]] * [[Крама (гурт)|Крама]] * [[Зьміцер Вайцюшкевіч]] * [[Лявон Вольскі]] * [[Дзецюкі (гурт)|Дзецюкі]]<br />інш. == Глядзіце таксама == * [[Ворша 1991]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * [[Наша слова]] № 13 (1424), 27 сакавіка 2019 г. == Вонкавыя спасылкі == * [https://www.facebook.com/bnr100by/videos/%D0%B1%D0%BD%D1%80101-%D0%BD%D0%B0%D1%88%D0%B0-%D0%BA%D1%80%D0%B0%D1%96%D0%BD%D0%B0-%D0%BD%D0%B0%D1%88%D0%B0-%D1%81%D0%B2%D1%8F%D1%82%D0%B0/2303303453286404/ Пра сьвята ў Горадні] * [https://bnr100.by/ БНР 100] * [https://pawet.net/ns/2019/13/%E2%84%96_13_(1424).html 101-я ўгодкі Беларускай Народнай Рэспублікі] на [[Павет (сайт)|Павеце]] * [https://www.youtube.com/watch%3Fv%3DypQ_mUh4lyI&ved=2ahUKEwjlmdi61d-NAxXXSPEDHfyHKnMQwqsBegQIFBAE&usg=AOvVaw0RpgnGhWdXwNgo6Ry6NO8_ Запіс дзіва] на [[Ютуб]]е * [https://vytoki.net/?news=00022264 Фільм Ворша 1991] * [https://orsha.eu/bel/%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D1%96%D0%BD%D1%8B/%D0%BE%D1%80%D1%88%D0%B0?page=211 Фільм Ворша 1992 на старонцы Воршы] * [https://vytoki.net/?news=00022253 Выстава з-за выпуску фільму Ворша 1991] * [https://www.youtube.com/watch?v=IzQEbm5wUfs Фільм Ворша 1991 на Ютубе] [[Катэгорыя:Фільмы беларускіх рэжысэраў]] [[Катэгорыя:Беларускія дакумэнтальныя фільмы]] [[Катэгорыя:Дакумэнтальныя фільмы]] [[Катэгорыя:Беларускія музычныя фільмы]] [[Катэгорыя:Музычнае кіно]] [[Катэгорыя:Беларускія гістарычныя фільмы]] [[Катэгорыя:Дакумэнтальныя гістарычныя фільмы]] [[Катэгорыя:Незалежныя беларускія фільмы]] [[Катэгорыя:Незалежныя фільмы]] [[Катэгорыя:Беларускія фільмы 2019 году]] [[Катэгорыя:Польскія фільмы 2019 году]] [[Катэгорыя:Фільмы 2019 году]] fpjjo4aeui5e9hwrlgmpfnv4g2593x0 2619001 2619000 2025-06-07T16:42:33Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619001 wikitext text/x-wiki {{Фільм |назва = БНР 101. Вялікі канцэрт у Горадні |арыгназва = |выява = Flag of Belarus (1918, 1991–1995).svg |памер = |подпіс = Сьцяг [[БНР]] |рэжысэр = |прадусар = |сцэнарыст = |дыктар = [[Аляксандар Памідораў]] |ролі = [[Нізкіз]]<br />[[Крама (гурт)|Крама]]<br />[[Зьміцер Вайцюшкевіч]]<br />[[Лявон Вольскі]]<br />[[Дзецюкі (гурт)|Дзецюкі]]<br />інш. |кампазытар = |апэратар = |мантаж = |вытворчасьць = [[Белсат]] |распаўсюд = [[Ютуб]]<br>[[Тузін гітоў]] |дата = 7 траўня 2019 году |час = 2 гадзіны 6 хвілін |мова = [[Беларуская мова|беларуская]]<br />[[Расейская мова|расейская]] |краіна = {{Сьцяг БНР}}[[Беларусь]] |бюджэт = |прыбытак = |папярэдні = |наступны = }} '''БНР 101. Вялікі канцэрт у Горадні'''<ref>[https://vytoki.net/?news=00022264 Карціна Ворша 1991]</ref> — беларускі дакумэнтальны запіс падзеі, якая адбылася 25 сакавіка 2019 году ў Горадні пад час веча<ref>НАША СЛОВА № 13 (1424), 27 сакавіка 2019 г.</ref>. На ім сьвяткавалі [[Дзень Волі]], або 101 год са дня абвяшчэньня незалежнасьці [[БНР]]. У запісе можна слузаць наступныя песьні гуртоў: * [[Нізкіз]] * [[Крама (гурт)|Крама]] * [[Зьміцер Вайцюшкевіч]] * [[Лявон Вольскі]] * [[Дзецюкі (гурт)|Дзецюкі]]<br />інш. == Глядзіце таксама == * [[Ворша 1991]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * [[Наша слова]] № 13 (1424), 27 сакавіка 2019 г. == Вонкавыя спасылкі == * [https://www.facebook.com/bnr100by/videos/%D0%B1%D0%BD%D1%80101-%D0%BD%D0%B0%D1%88%D0%B0-%D0%BA%D1%80%D0%B0%D1%96%D0%BD%D0%B0-%D0%BD%D0%B0%D1%88%D0%B0-%D1%81%D0%B2%D1%8F%D1%82%D0%B0/2303303453286404/ Пра сьвята ў Горадні] * [https://bnr100.by/ БНР 100] * [https://pawet.net/ns/2019/13/%E2%84%96_13_(1424).html 101-я ўгодкі Беларускай Народнай Рэспублікі] на [[Павет (сайт)|Павеце]] * [https://www.youtube.com/watch%3Fv%3DypQ_mUh4lyI&ved=2ahUKEwjlmdi61d-NAxXXSPEDHfyHKnMQwqsBegQIFBAE&usg=AOvVaw0RpgnGhWdXwNgo6Ry6NO8_ Запіс дзіва] на [[Ютуб]]е * [https://vytoki.net/?news=00022264 Фільм Ворша 1991] * [https://orsha.eu/bel/%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D1%96%D0%BD%D1%8B/%D0%BE%D1%80%D1%88%D0%B0?page=211 Фільм Ворша 1992 на старонцы Воршы] * [https://vytoki.net/?news=00022253 Выстава з-за выпуску фільму Ворша 1991] * [https://www.youtube.com/watch?v=IzQEbm5wUfs Фільм Ворша 1991 на Ютубе] [[Катэгорыя:Фільмы беларускіх рэжысэраў]] [[Катэгорыя:Беларускія дакумэнтальныя фільмы]] [[Катэгорыя:Дакумэнтальныя фільмы]] [[Катэгорыя:Беларускія музычныя фільмы]] [[Катэгорыя:Музычнае кіно]] [[Катэгорыя:Беларускія гістарычныя фільмы]] [[Катэгорыя:Дакумэнтальныя гістарычныя фільмы]] [[Катэгорыя:Незалежныя беларускія фільмы]] [[Катэгорыя:Незалежныя фільмы]] [[Катэгорыя:Беларускія фільмы 2019 году]] [[Катэгорыя:Беларускія фільмы]] [[Катэгорыя:Польскія фільмы]] [[Катэгорыя:Польскія фільмы 2019 году]] [[Катэгорыя:Фільмы 2019 году]] mtl09re7cim6vuu2v8b1ftbvcqva40o 2619002 2619001 2025-06-07T16:44:45Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619002 wikitext text/x-wiki {{Фільм |назва = БНР 101. Вялікі канцэрт у Горадні |арыгназва = |выява = Flag of Belarus (1918, 1991–1995).svg |памер = |подпіс = Сьцяг [[БНР]] |рэжысэр = |прадусар = |сцэнарыст = |дыктар = [[Аляксандар Памідораў]] |ролі = [[Нізкіз]]<br />[[Крама (гурт)|Крама]]<br />[[Зьміцер Вайцюшкевіч]]<br />[[Лявон Вольскі]]<br />[[Дзецюкі (гурт)|Дзецюкі]]<br />інш. |кампазытар = |апэратар = |мантаж = |вытворчасьць = [[Белсат]] |распаўсюд = [[Ютуб]]<br>[[Тузін гітоў]] |дата = 7 траўня 2019 году |час = 2 гадзіны 6 хвілін |мова = [[Беларуская мова|беларуская]]<br />[[Расейская мова|расейская]] |краіна = {{Сьцяг БНР}}[[Беларусь]] |бюджэт = |прыбытак = |папярэдні = |наступны = }} '''БНР 101. Вялікі канцэрт у Горадні'''<ref>[https://vytoki.net/?news=00022264 Карціна Ворша 1991]</ref> — беларускі дакумэнтальны запіс падзеі, якая адбылася 25 сакавіка 2019 году ў Горадні пад час веча<ref>НАША СЛОВА № 13 (1424), 27 сакавіка 2019 г.</ref>. На ім сьвяткавалі [[Дзень Волі]], або 101 год са дня абвяшчэньня незалежнасьці [[БНР]]. У запісе можна слузаць наступныя песьні гуртоў: * [[Нізкіз]] * [[Крама (гурт)|Крама]] * [[Зьміцер Вайцюшкевіч]] * [[Лявон Вольскі]] * [[Дзецюкі (гурт)|Дзецюкі]]<br />інш. == Глядзіце таксама == * [[Ворша 1991]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * [[Наша слова]] № 13 (1424), 27 сакавіка 2019 г. == Вонкавыя спасылкі == * [https://www.facebook.com/bnr100by/videos/%D0%B1%D0%BD%D1%80101-%D0%BD%D0%B0%D1%88%D0%B0-%D0%BA%D1%80%D0%B0%D1%96%D0%BD%D0%B0-%D0%BD%D0%B0%D1%88%D0%B0-%D1%81%D0%B2%D1%8F%D1%82%D0%B0/2303303453286404/ Пра сьвята ў Горадні] * [https://bnr100.by/ БНР 100] * [https://pawet.net/ns/2019/13/%E2%84%96_13_(1424).html 101-я ўгодкі Беларускай Народнай Рэспублікі] на [[Павет (сайт)|Павеце]] * [https://www.youtube.com/watch%3Fv%3DypQ_mUh4lyI&ved=2ahUKEwjlmdi61d-NAxXXSPEDHfyHKnMQwqsBegQIFBAE&usg=AOvVaw0RpgnGhWdXwNgo6Ry6NO8_ Запіс дзіва] на [[Ютуб]]е * [https://vytoki.net/?news=00022264 Фільм Ворша 1991] * [https://orsha.eu/bel/%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D1%96%D0%BD%D1%8B/%D0%BE%D1%80%D1%88%D0%B0?page=211 Фільм Ворша 1992 на старонцы Воршы] * [https://vytoki.net/?news=00022253 Выстава з-за выпуску фільму Ворша 1991] * [https://www.youtube.com/watch?v=IzQEbm5wUfs Фільм Ворша 1991 на Ютубе] [[Катэгорыя:Фільмы беларускіх рэжысэраў]] [[Катэгорыя:Беларускія дакумэнтальныя фільмы]] [[Катэгорыя:Дакумэнтальныя фільмы]] [[Катэгорыя:Беларускія музычныя фільмы]] [[Катэгорыя:Музычнае кіно]] [[Катэгорыя:Беларускія гістарычныя фільмы]] [[Катэгорыя:Дакумэнтальныя гістарычныя фільмы]] [[Катэгорыя:Незалежныя беларускія фільмы]] [[Катэгорыя:Незалежныя фільмы]] [[Катэгорыя:Беларускія фільмы 2019 году]] [[Катэгорыя:Беларускія фільмы]] [[Катэгорыя:Польскія фільмы]] [[Катэгорыя:Польскія фільмы 2019 году]] [[Катэгорыя:Польскія гістарычныя фільмы]] [[Катэгорыя:Польскія дакумэнтальныя фільмы]] [[Катэгорыя:Польскія музычныя фільмы]] [[Катэгорыя:Фільмы 2019 году]] nrh8pm8kandq7diphe6hnfld38n3hpi 2619005 2619002 2025-06-07T16:48:19Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619005 wikitext text/x-wiki {{Фільм |назва = БНР 101. Вялікі канцэрт у Горадні |арыгназва = БНР 101. Вялікі канцэрт у Гародні |выява = Flag of Belarus (1918, 1991–1995).svg |памер = |подпіс = Сьцяг [[БНР]] |рэжысэр = |прадусар = |сцэнарыст = |дыктар = [[Аляксандар Памідораў]] |ролі = [[Нізкіз]]<br />[[Крама (гурт)|Крама]]<br />[[Зьміцер Вайцюшкевіч]]<br />[[Лявон Вольскі]]<br />[[Дзецюкі (гурт)|Дзецюкі]]<br />інш. |кампазытар = |апэратар = |мантаж = |вытворчасьць = [[Белсат]] |распаўсюд = [[Ютуб]]<br>[[Тузін гітоў]] |дата = 7 траўня 2019 году |час = 2 гадзіны 6 хвілін |мова = [[Беларуская мова|беларуская]]<br />[[Расейская мова|расейская]] |краіна = {{Сьцяг БНР}}[[Беларусь]] |бюджэт = |прыбытак = |папярэдні = |наступны = }} '''БНР 101. Вялікі канцэрт у Горадні'''<ref>[https://vytoki.net/?news=00022264 Карціна Ворша 1991]</ref> — беларускі дакумэнтальны запіс падзеі, якая адбылася 25 сакавіка 2019 году ў Горадні пад час веча<ref>НАША СЛОВА № 13 (1424), 27 сакавіка 2019 г.</ref>. На ім сьвяткавалі [[Дзень Волі]], або 101 год са дня абвяшчэньня незалежнасьці [[БНР]]. У запісе можна слузаць наступныя песьні гуртоў: * [[Нізкіз]] * [[Крама (гурт)|Крама]] * [[Зьміцер Вайцюшкевіч]] * [[Лявон Вольскі]] * [[Дзецюкі (гурт)|Дзецюкі]]<br />інш. == Глядзіце таксама == * [[Ворша 1991]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * [[Наша слова]] № 13 (1424), 27 сакавіка 2019 г. == Вонкавыя спасылкі == * [https://www.facebook.com/bnr100by/videos/%D0%B1%D0%BD%D1%80101-%D0%BD%D0%B0%D1%88%D0%B0-%D0%BA%D1%80%D0%B0%D1%96%D0%BD%D0%B0-%D0%BD%D0%B0%D1%88%D0%B0-%D1%81%D0%B2%D1%8F%D1%82%D0%B0/2303303453286404/ Пра сьвята ў Горадні] * [https://bnr100.by/ БНР 100] * [https://pawet.net/ns/2019/13/%E2%84%96_13_(1424).html 101-я ўгодкі Беларускай Народнай Рэспублікі] на [[Павет (сайт)|Павеце]] * [https://www.youtube.com/watch%3Fv%3DypQ_mUh4lyI&ved=2ahUKEwjlmdi61d-NAxXXSPEDHfyHKnMQwqsBegQIFBAE&usg=AOvVaw0RpgnGhWdXwNgo6Ry6NO8_ Запіс дзіва] на [[Ютуб]]е * [https://vytoki.net/?news=00022264 Фільм Ворша 1991] * [https://orsha.eu/bel/%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D1%96%D0%BD%D1%8B/%D0%BE%D1%80%D1%88%D0%B0?page=211 Фільм Ворша 1992 на старонцы Воршы] * [https://vytoki.net/?news=00022253 Выстава з-за выпуску фільму Ворша 1991] * [https://www.youtube.com/watch?v=IzQEbm5wUfs Фільм Ворша 1991 на Ютубе] [[Катэгорыя:Фільмы беларускіх рэжысэраў]] [[Катэгорыя:Беларускія дакумэнтальныя фільмы]] [[Катэгорыя:Дакумэнтальныя фільмы]] [[Катэгорыя:Беларускія музычныя фільмы]] [[Катэгорыя:Музычнае кіно]] [[Катэгорыя:Беларускія гістарычныя фільмы]] [[Катэгорыя:Дакумэнтальныя гістарычныя фільмы]] [[Катэгорыя:Незалежныя беларускія фільмы]] [[Катэгорыя:Незалежныя фільмы]] [[Катэгорыя:Беларускія фільмы 2019 году]] [[Катэгорыя:Беларускія фільмы]] [[Катэгорыя:Польскія фільмы]] [[Катэгорыя:Польскія фільмы 2019 году]] [[Катэгорыя:Польскія гістарычныя фільмы]] [[Катэгорыя:Польскія дакумэнтальныя фільмы]] [[Катэгорыя:Польскія музычныя фільмы]] [[Катэгорыя:Фільмы 2019 году]] kuw37d5apz2ayjlbrb9sty66bwarx5h 2619006 2619005 2025-06-07T16:50:33Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619006 wikitext text/x-wiki {{Фільм |назва = БНР 101. Вялікі канцэрт у Горадні |арыгназва = БНР 101. Вялікі канцэрт у Гародні |выява = Flag of Belarus (1918, 1991–1995).svg |памер = |подпіс = Сьцяг [[БНР]] |рэжысэр = |прадусар = |сцэнарыст = |дыктар = [[Аляксандар Памідораў]] |ролі = [[Нізкіз]]<br />[[Крама (гурт)|Крама]]<br />[[Зьміцер Вайцюшкевіч]]<br />[[Лявон Вольскі]]<br />[[Дзецюкі (гурт)|Дзецюкі]]<br />інш. |кампазытар = |апэратар = |мантаж = |вытворчасьць = [[Белсат]] |распаўсюд = [[Ютуб]]<br>[[Тузін гітоў]] |дата = 7 траўня 2019 году |час = 2 гадзіны 6 хвілін |мова = [[Беларуская мова|беларуская]]<br />[[Расейская мова|расейская]] |краіна = {{Сьцяг БНР}}[[Беларусь]] |бюджэт = |прыбытак = |папярэдні = |наступны = }} '''БНР 101. Вялікі канцэрт у Горадні'''<ref>[https://youtube.com/ypQ_mUh4lyI?si=dyu5p2D9io3QRH7L Запіс канцэрту на Ютубе]</ref> — беларускі дакумэнтальны запіс падзеі, якая адбылася 25 сакавіка 2019 году ў Горадні пад час веча<ref>НАША СЛОВА № 13 (1424), 27 сакавіка 2019 г.</ref>. На ім сьвяткавалі [[Дзень Волі]], або 101 год са дня абвяшчэньня незалежнасьці [[БНР]]. У запісе можна слузаць наступныя песьні гуртоў: * [[Нізкіз]] * [[Крама (гурт)|Крама]] * [[Зьміцер Вайцюшкевіч]] * [[Лявон Вольскі]] * [[Дзецюкі (гурт)|Дзецюкі]]<br />інш. == Глядзіце таксама == * [[Ворша 1991]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * [[Наша слова]] № 13 (1424), 27 сакавіка 2019 г. == Вонкавыя спасылкі == * [https://www.facebook.com/bnr100by/videos/%D0%B1%D0%BD%D1%80101-%D0%BD%D0%B0%D1%88%D0%B0-%D0%BA%D1%80%D0%B0%D1%96%D0%BD%D0%B0-%D0%BD%D0%B0%D1%88%D0%B0-%D1%81%D0%B2%D1%8F%D1%82%D0%B0/2303303453286404/ Пра сьвята ў Горадні] * [https://bnr100.by/ БНР 100] * [https://pawet.net/ns/2019/13/%E2%84%96_13_(1424).html 101-я ўгодкі Беларускай Народнай Рэспублікі] на [[Павет (сайт)|Павеце]] * [https://www.youtube.com/watch%3Fv%3DypQ_mUh4lyI&ved=2ahUKEwjlmdi61d-NAxXXSPEDHfyHKnMQwqsBegQIFBAE&usg=AOvVaw0RpgnGhWdXwNgo6Ry6NO8_ Запіс дзіва] на [[Ютуб]]е * [https://vytoki.net/?news=00022264 Фільм Ворша 1991] * [https://orsha.eu/bel/%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D1%96%D0%BD%D1%8B/%D0%BE%D1%80%D1%88%D0%B0?page=211 Фільм Ворша 1992 на старонцы Воршы] * [https://vytoki.net/?news=00022253 Выстава з-за выпуску фільму Ворша 1991] * [https://www.youtube.com/watch?v=IzQEbm5wUfs Фільм Ворша 1991 на Ютубе] [[Катэгорыя:Фільмы беларускіх рэжысэраў]] [[Катэгорыя:Беларускія дакумэнтальныя фільмы]] [[Катэгорыя:Дакумэнтальныя фільмы]] [[Катэгорыя:Беларускія музычныя фільмы]] [[Катэгорыя:Музычнае кіно]] [[Катэгорыя:Беларускія гістарычныя фільмы]] [[Катэгорыя:Дакумэнтальныя гістарычныя фільмы]] [[Катэгорыя:Незалежныя беларускія фільмы]] [[Катэгорыя:Незалежныя фільмы]] [[Катэгорыя:Беларускія фільмы 2019 году]] [[Катэгорыя:Беларускія фільмы]] [[Катэгорыя:Польскія фільмы]] [[Катэгорыя:Польскія фільмы 2019 году]] [[Катэгорыя:Польскія гістарычныя фільмы]] [[Катэгорыя:Польскія дакумэнтальныя фільмы]] [[Катэгорыя:Польскія музычныя фільмы]] [[Катэгорыя:Фільмы 2019 году]] lvdiin0a1ij4dulyalob9ieedbo256w 2619007 2619006 2025-06-07T16:51:37Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619007 wikitext text/x-wiki {{Фільм |назва = БНР 101. Вялікі канцэрт у Горадні |арыгназва = БНР 101. Вялікі канцэрт у Гародні |выява = Flag of Belarus (1918, 1991–1995).svg |памер = |подпіс = Сьцяг [[БНР]] |рэжысэр = |прадусар = |сцэнарыст = |дыктар = [[Аляксандар Памідораў]] |ролі = [[Нізкіз]]<br />[[Крама (гурт)|Крама]]<br />[[Зьміцер Вайцюшкевіч]]<br />[[Лявон Вольскі]]<br />[[Дзецюкі (гурт)|Дзецюкі]]<br />інш. |кампазытар = |апэратар = |мантаж = |вытворчасьць = [[Белсат]] |распаўсюд = [[Ютуб]]<br>[[Тузін гітоў]] |дата = 7 траўня 2019 году |час = 2 гадзіны 6 хвілін |мова = [[Беларуская мова|беларуская]]<br />[[Расейская мова|расейская]] |краіна = {{Сьцяг БНР}}[[Беларусь]] |бюджэт = |прыбытак = |папярэдні = |наступны = }} '''БНР 101. Вялікі канцэрт у Горадні'''<ref>[https://youtube.com/ypQ_mUh4lyI?si=dyu5p2D9io3QRH7L Запіс канцэрту на Ютубе]</ref> — беларускі дакумэнтальны запіс падзеі, якая адбылася 25 сакавіка 2019 году ў Горадні пад час веча<ref>НАША СЛОВА № 13 (1424), 27 сакавіка 2019 г.</ref>. На ім сьвяткавалі [[Дзень Волі]], або 101 год са дня абвяшчэньня незалежнасьці [[БНР]]. У запісе можна слузаць наступныя песьні гуртоў: * [[Нізкіз]] * [[Крама (гурт)|Крама]] * [[Зьміцер Вайцюшкевіч]] * [[Лявон Вольскі]] * [[Дзецюкі (гурт)|Дзецюкі]]<br />інш. == Глядзіце таксама == * [[Ворша 1991]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * [[Наша слова]] № 13 (1424), 27 сакавіка 2019 г. == Вонкавыя спасылкі == * [https://www.facebook.com/bnr100by/videos/%D0%B1%D0%BD%D1%80101-%D0%BD%D0%B0%D1%88%D0%B0-%D0%BA%D1%80%D0%B0%D1%96%D0%BD%D0%B0-%D0%BD%D0%B0%D1%88%D0%B0-%D1%81%D0%B2%D1%8F%D1%82%D0%B0/2303303453286404/ Пра сьвята ў Горадні] * [https://bnr100.by/ БНР 100] * [https://pawet.net/ns/2019/13/%E2%84%96_13_(1424).html 101-я ўгодкі Беларускай Народнай Рэспублікі] на [[Павет (сайт)|Павеце]] * [https://www.youtube.com/watch%3Fv%3DypQ_mUh4lyI&ved=2ahUKEwjlmdi61d-NAxXXSPEDHfyHKnMQwqsBegQIFBAE&usg=AOvVaw0RpgnGhWdXwNgo6Ry6NO8_ Запіс дзіва] на [[Ютуб]]е * [https://vytoki.net/?news=00022264 Фільм Ворша 1991] * [https://orsha.eu/bel/%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D1%96%D0%BD%D1%8B/%D0%BE%D1%80%D1%88%D0%B0?page=211 Фільм Ворша 1992 на старонцы Воршы] * [https://vytoki.net/?news=00022253 Выстава з-за выпуску фільму Ворша 1991] * [https://www.youtube.com/watch?v=IzQEbm5wUfs Фільм Ворша 1991 на Ютубе] [[Катэгорыя:Белсат]] [[Катэгорыя:Фільмы беларускіх рэжысэраў]] [[Катэгорыя:Беларускія дакумэнтальныя фільмы]] [[Катэгорыя:Дакумэнтальныя фільмы]] [[Катэгорыя:Беларускія музычныя фільмы]] [[Катэгорыя:Музычнае кіно]] [[Катэгорыя:Беларускія гістарычныя фільмы]] [[Катэгорыя:Дакумэнтальныя гістарычныя фільмы]] [[Катэгорыя:Незалежныя беларускія фільмы]] [[Катэгорыя:Незалежныя фільмы]] [[Катэгорыя:Беларускія фільмы 2019 году]] [[Катэгорыя:Беларускія фільмы]] [[Катэгорыя:Польскія фільмы]] [[Катэгорыя:Польскія фільмы 2019 году]] [[Катэгорыя:Польскія гістарычныя фільмы]] [[Катэгорыя:Польскія дакумэнтальныя фільмы]] [[Катэгорыя:Польскія музычныя фільмы]] [[Катэгорыя:Фільмы 2019 году]] qcxd6plcbw6bm8jtvavfr0bmzcw2dhb 2619008 2619007 2025-06-07T16:54:50Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619008 wikitext text/x-wiki {{Фільм |назва = БНР 101. Вялікі канцэрт у Горадні |арыгназва = БНР 101. Вялікі канцэрт у Гародні |выява = Flag of Belarus (1918, 1991–1995).svg |памер = |подпіс = Сьцяг [[БНР]] |рэжысэр = |прадусар = |сцэнарыст = |дыктар = [[Аляксандар Памідораў]] |ролі = [[Нізкіз]]<br />[[Крама (гурт)|Крама]]<br />[[Зьміцер Вайцюшкевіч]]<br />[[Лявон Вольскі]]<br />[[Дзецюкі (гурт)|Дзецюкі]]<br />інш. |кампазытар = |апэратар = |мантаж = |вытворчасьць = [[Белсат]] |распаўсюд = [[Ютуб]]<br>[[Тузін гітоў]] |дата = 7 траўня 2019 году |час = 2 гадзіны 6 хвілін |мова = [[Беларуская мова|беларуская]]<br />[[Расейская мова|расейская]] |краіна = {{Сьцяг БНР}}[[Беларусь]] |бюджэт = |прыбытак = |папярэдні = |наступны = }} '''БНР 101. Вялікі канцэрт у Горадні'''<ref>[https://youtube.com/ypQ_mUh4lyI?si=dyu5p2D9io3QRH7L Запіс канцэрту на Ютубе]</ref> — беларускі дакумэнтальны запіс падзеі, якая адбылася 25 сакавіка 2019 году ў Горадні пад час веча<ref>НАША СЛОВА № 13 (1424), 27 сакавіка 2019 г.</ref>. На ім сьвяткавалі [[Дзень Волі]], або 101 год са дня абвяшчэньня незалежнасьці [[БНР]]. У запісе можна слузаць наступныя песьні гуртоў: * [[Нізкіз]] * [[Крама (гурт)|Крама]] * [[Зьміцер Вайцюшкевіч]] * [[Лявон Вольскі]] * [[Дзецюкі (гурт)|Дзецюкі]]<br />інш. == Глядзіце таксама == * [[Ворша 1991]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * [[Наша слова]] № 13 (1424), 27 сакавіка 2019 г. == Вонкавыя спасылкі == * [https://www.facebook.com/bnr100by/videos/%D0%B1%D0%BD%D1%80101-%D0%BD%D0%B0%D1%88%D0%B0-%D0%BA%D1%80%D0%B0%D1%96%D0%BD%D0%B0-%D0%BD%D0%B0%D1%88%D0%B0-%D1%81%D0%B2%D1%8F%D1%82%D0%B0/2303303453286404/ Пра сьвята ў Горадні] * [https://bnr100.by/ БНР 100] * [https://pawet.net/ns/2019/13/%E2%84%96_13_(1424).html 101-я ўгодкі Беларускай Народнай Рэспублікі] на [[Павет (сайт)|Павеце]] * [https://www.youtube.com/watch%3Fv%3DypQ_mUh4lyI&ved=2ahUKEwjlmdi61d-NAxXXSPEDHfyHKnMQwqsBegQIFBAE&usg=AOvVaw0RpgnGhWdXwNgo6Ry6NO8_ Запіс дзіва] на [[Ютуб]]е * [https://vytoki.net/?news=00022264 Фільм Ворша 1991] * [https://orsha.eu/bel/%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D1%96%D0%BD%D1%8B/%D0%BE%D1%80%D1%88%D0%B0?page=211 Фільм Ворша 1992 на старонцы Воршы] * [https://vytoki.net/?news=00022253 Выстава з-за выпуску фільму Ворша 1991] * [https://www.youtube.com/watch?v=IzQEbm5wUfs Фільм Ворша 1991 на Ютубе] [[Катэгорыя:Белсат]] [[Катэгорыя:Фільмы беларускіх рэжысэраў]] [[Катэгорыя:Беларускія дакумэнтальныя фільмы]] [[Катэгорыя:Дакумэнтальныя фільмы]] [[Катэгорыя:Беларускія музычныя фільмы]] [[Катэгорыя:Музычнае кіно]] [[Катэгорыя:Беларускія гістарычныя фільмы]] [[Катэгорыя:Дакумэнтальныя гістарычныя фільмы]] [[Катэгорыя:Незалежныя беларускія фільмы]] [[Катэгорыя:Незалежныя фільмы]] [[Катэгорыя:Беларускія фільмы 2019 году]] [[Катэгорыя:Беларускія фільмы]] [[Катэгорыя:Польскія фільмы]] [[Катэгорыя:Польскія фільмы 2019 году]] [[Катэгорыя:Польскія гістарычныя фільмы]] [[Катэгорыя:Польскія дакумэнтальныя фільмы]] [[Катэгорыя:Польскія музычныя фільмы]] [[Катэгорыя:Фільмы 2019 году]] [[Катэгорыя:Фільмы, зьнятыя ў Горадні]] [[Катэгорыя:Фільмы, зьнятыя ў Беларусі]] 8jfgz74e3wg2ugvqk5ne46w8zhd320l 0 296841 2618992 2025-06-07T16:25:52Z Ясамойла 35429 пачатак 2618992 wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Dzieciuki]] 9rx46pqmzbfkomb6ttep1941kxk4d3a 14 296842 2618998 2025-06-07T16:34:55Z Ясамойла 35429 пачатак 2618998 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле гадоў|Беларускія фільмы|2019|году}} {{Аўтаазначнік катэгорыі}} [[Катэгорыя:Беларускія фільмы паводле гадоў|2019]] [[Катэгорыя:Фільмы 2019 году|Беларусь]] c1721pvshzoi9uvy6branydddlmh1cg 14 296843 2618999 2025-06-07T16:39:32Z Ясамойла 35429 пачатак 2618999 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле гадоў|Польскія фільмы|2019|году}} [[Катэгорыя:Польскія фільмы паводле гадоў|2019]] [[Катэгорыя:Фільмы 2019 году]] a68qcnxshg318acmeii7odssy3928u1 14 296844 2619003 2025-06-07T16:45:10Z Ясамойла 35429 пачатак 2619003 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Польскія фільмы паводле жанраў|Музыка]] dgwrbfgulkd9342c7mq1gkjfju99zfy 2619004 2619003 2025-06-07T16:47:11Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619004 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Польскія фільмы паводле жанраў|Музыка]] [[Катэгорыя:Музычныя фільмы паводле краінаў]] [[Катэгорыя:Польская музыка]] qzv6wffy956g6nbvriw6xq639wz917j 14 296845 2619009 2025-06-07T16:57:16Z Ясамойла 35429 пачатак 2619009 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Беларускі кінэматогрф]] [[Катэгорыя:Фільмы па месцы здымкаў]] 699htxxmwgxkknr9auonp3k85t10r1s 2619010 2619009 2025-06-07T16:57:26Z Ясамойла 35429 правапіс 2619010 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Беларускі кінэматограф]] [[Катэгорыя:Фільмы па месцы здымкаў]] 0ubf1yo3pk9sxen2mubgmngmzwu6qei 2619012 2619010 2025-06-07T17:01:01Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619012 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Беларускі кінэматограф]] [[Катэгорыя:Фільмы па месцы здымкаў|Беларусь]] f9twfhgy72d3wuw9pglj965qiep08kx 14 296846 2619011 2025-06-07T16:59:30Z Ясамойла 35429 пачатак 2619011 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Фільмы]] [[Катэгорыя:Катэгорыі паводле геаграфічнага разьмяшчэньня]] pho2dbs6xaid92jgokr1snb3hvkgiq2 14 296847 2619013 2025-06-07T17:01:37Z Ясамойла 35429 пачатак 2619013 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Фільмы, зьнятыя ў Беларусі]] rm6hqcuxli7jkvr00o4j1duc03wp8hs 2619014 2619013 2025-06-07T17:03:07Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619014 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Фільмы, зьнятыя ў Беларусі|Горадня]] [[Катэгорыя:Культура Горадні]] mbqlx9bli68chazhkz8b0v83elkhyr0 2619015 2619014 2025-06-07T17:05:41Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619015 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Фільмы, зьнятыя ў Беларусі|Горадня]] [[Катэгорыя:Фільмы, зьнятыя па гарадах|Горадня]] [[Катэгорыя:Культура Горадні]] 6klb7uoramarb8dkx5nuhsa1e4ct6fi 2619028 2619015 2025-06-07T17:29:51Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619028 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Фільмы, зьнятыя ў Беларусі|Горадня]] [[Катэгорыя:Фільмы, зьнятыя па гарадах|Горадня]] [[Катэгорыя:Фільмы, зьнятыя па гарадах Беларусі|Беларусь]] [[Катэгорыя:Культура Горадні]] sle0cauqwtl1n210qj7zqvnjvsh7y2l 2619031 2619028 2025-06-07T17:31:07Z Ясамойла 35429 правапіс 2619031 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Фільмы, зьнятыя ў Беларусі|Горадня]] [[Катэгорыя:Фільмы, зьнятыя па гарадах|Горадня]] [[Катэгорыя:Фільмы, зьнятыя па гарадах Беларусі|Горадня]] [[Катэгорыя:Культура Горадні]] 0nmwcghwjf4mg6mrqs5w7feognd11ft 2619041 2619031 2025-06-07T17:41:23Z Ясамойла 35429 абнаўленьне зьвестак 2619041 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Фільмы, зьнятыя па гарадах|Горадня]] [[Катэгорыя:Фільмы, зьнятыя па гарадах Беларусі|Горадня]] [[Катэгорыя:Культура Горадні]] 4ssuoxgwdj43sieqm8ssfl2etp378vn 14 296848 2619016 2025-06-07T17:06:28Z Ясамойла 35429 пачатак 2619016 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Фільмы па месцы здымкаў]] 4qkdp4ngq9l8l2l3k6217oh116vzsg5 2619018 2619016 2025-06-07T17:10:19Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619018 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Фільмы па месцы здымкаў]] [[Катэгорыя:Фільмы паводле гарадоў]] a91pioae6a2gm3tcvosjtci0523tssl 2619021 2619018 2025-06-07T17:14:28Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619021 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Фільмы па месцы здымкаў]] [[Катэгорыя:Фільмы паводле гарадоў]] [[Катэгорыя:Фільмы па краінах і месцах здымкаў]] temhgughja87l8m2th57048ong061nb 14 296849 2619020 2025-06-07T17:12:01Z Ясамойла 35429 пачатак 2619020 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Фільмы, зьнятыя ў Беларусі|Ворша]] [[Катэгорыя:Фільмы, зьнятыя па гарадах|Ворша]] [[Катэгорыя:Культура Воршы]] ji2srfs102b4t1x8c4iilrklxfs32qe 2619034 2619020 2025-06-07T17:33:07Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619034 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Фільмы, зьнятыя ў Беларусі|Ворша]] [[Катэгорыя:Фільмы, зьнятыя па гарадах|Ворша]] [[Катэгорыя:Фільмы, зьнятыя гарадах Беларусі|Ворша]] [[Катэгорыя:Культура Воршы]] kgfgwa5v05fmjta8pd9j5t2r445b1xv 2619035 2619034 2025-06-07T17:33:45Z Ясамойла 35429 правапіс 2619035 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Фільмы, зьнятыя ў Беларусі|Ворша]] [[Катэгорыя:Фільмы, зьнятыя па гарадах|Ворша]] [[Катэгорыя:Фільмы, зьнятыя па гарадах Беларусі|Ворша]] [[Катэгорыя:Культура Воршы]] 8mig50dlxhonai55b44ha42dnjahtng 2619042 2619035 2025-06-07T17:41:45Z Ясамойла 35429 абнаўленьне зьвестак 2619042 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Фільмы, зьнятыя па гарадах|Ворша]] [[Катэгорыя:Фільмы, зьнятыя па гарадах Беларусі|Ворша]] [[Катэгорыя:Культура Воршы]] 7llyc0iz8qjvnx30z8pjpps0b8vx9qe 14 296850 2619023 2025-06-07T17:16:41Z Ясамойла 35429 пачатак 2619023 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Культура паводле краінаў і гарадоў]] qbg2fjww1ij5yftawla4vbw9gdozc63 2619024 2619023 2025-06-07T17:19:33Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619024 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Культура паводле краінаў і гарадоў]] [[Катэгорыя:Фільмы, зьнятыя па гарадах|Краіна]] [[Катэгорыя:Фільмы, зьнятыя па краінах]] [[Катэгорыя:Фільмы па гарадах і краінах месцаў здымкаў]] i9vbfgl3695zv2zl97nm1r4mam1x4wn 2619025 2619024 2025-06-07T17:24:44Z Ясамойла 35429 правапіс 2619025 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Культура паводле краінаў і гарадоў]] [[Катэгорыя:Фільмы, зьнятыя па гарадах|Краіна]] [[Катэгорыя:Фільмы, зьнятыя па краінах]] [[Катэгорыя:Фільмы па краінах і гарадах месцаў здымкаў]] 7uqomwjikwij82zvklivpyaajkmqteh 2619026 2619025 2025-06-07T17:25:44Z Ясамойла 35429 абнаўленьне зьвестак 2619026 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Культура паводле краінаў і гарадоў]] [[Катэгорыя:Фільмы]] [[Катэгорыя:Фільмы, зьнятыя па краінах]] [[Катэгорыя:Фільмы па краінах і гарадах месцаў здымкаў]] i60icteijfn9dopnumpwg29sa63yku5 2619037 2619026 2025-06-07T17:35:35Z Ясамойла 35429 правапіс 2619037 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Культура паводле краінаў і гарадоў]] [[Катэгорыя:Фільмы]] [[Катэгорыя:Кінэматограф паводле краінаў]] [[Катэгорыя:Фільмы па краінах і гарадах месцаў здымкаў]] h8y7582srwxo9620w0bv0uf8lb03ngy 2619038 2619037 2025-06-07T17:37:10Z Ясамойла 35429 правапіс 2619038 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Культура паводле краінаў і гарадоў]] [[Катэгорыя:Фільмы]] [[Катэгорыя:Кінэматограф паводле краінаў]] [[Катэгорыя:Фільмы па месцы здымкаў]] gqwrj99ua30avfojlikwvq2yfzde9hg 14 296851 2619027 2025-06-07T17:27:14Z Ясамойла 35429 пачатак 2619027 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Культура паводле краінаў і гарадоў]] [[Катэгорыя:Фільмы, зьнятыя па гарадах|Краіна]] [[Катэгорыя:Фільмы, зьнятыя па краінах]] kvxj3ormo170bcsm7isat49biz5up9z 2619043 2619027 2025-06-07T17:42:25Z Ясамойла 35429 абнаўленьне зьвестак 2619043 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Культура паводле краінаў і гарадоў]] [[Катэгорыя:Фільмы, зьнятыя па гарадах|Краіна]] r4vkeje2b7aim9w8whjxxbgy1oc9onh 14 296852 2619029 2025-06-07T17:30:19Z Ясамойла 35429 пачатак 2619029 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Фільмы па гарадах і месцах здымкаў]] 36ins35n3ff2yh9ks6v58391t3yu774 2619030 2619029 2025-06-07T17:30:47Z Ясамойла 35429 правапіс 2619030 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Фільмы па краінах і гарадах месцаў здымкаў]] slay22ioqjfg8fyalfty6p5b07x0vk2 2619032 2619030 2025-06-07T17:31:32Z Ясамойла 35429 правапіс 2619032 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Фільмы па краінах і гарадах месцаў здымкаў|Беларусь]] oj61xc7cszyhwld9u0wbqwdnue6s4od 2619040 2619032 2025-06-07T17:40:45Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619040 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Фільмы па краінах і гарадах месцаў здымкаў|Беларусь]] [[Катэгорыя:Фільмы, зьнятыя ў Беларусі|Гарады]] rjurottojhd30mshllk87j674r2idu7 14 296853 2619046 2025-06-07T17:46:15Z Ясамойла 35429 пачатак 2619046 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Фільмы, зьнятыя па гарадах|Беласток]] [[Катэгорыя:Фільмы, зьнятыя па гарадах Польшчы|Беласток]] [[Катэгорыя:Культура Беластоку]] en6wt396uqk9qesbn2ibaafozqmrd1s 2619051 2619046 2025-06-07T17:51:28Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619051 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Фільмы, зьнятыя па гарадах|Беласток]] [[Катэгорыя:Фільмы, зьнятыя па гарадах Польшчы|Беласток]] [[Катэгорыя:Фільмы, зьнятыя ў Падляскім ваяводзтве|Беласток]] [[Катэгорыя:Культура Беластоку]] qx8jaunsr7j8m6xb05a07iuamcobqfn 14 296854 2619048 2025-06-07T17:47:26Z Ясамойла 35429 пачатак 2619048 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Фільмы па краінах і гарадах месцаў здымкаў|Польшча]] [[Катэгорыя:Фільмы, зьнятыя ў Польшчы|Гарады]] j0vzyzzcjuhavnaflf9s8gjr4icudxd 14 296855 2619049 2025-06-07T17:48:07Z Ясамойла 35429 пачатак 2619049 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Польскі кінэматограф]] [[Катэгорыя:Фільмы па месцы здымкаў|Польшча]] 6lcpoggnzq9owfhck8h963p0g4sukct 14 296856 2619052 2025-06-07T17:52:40Z Ясамойла 35429 пачатак 2619052 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Культура Падляскага ваяводзтва]] [[Катэгорыя:Фільмы, зьнятыя ў Польшчы|Падляскае]] aafz68kbrpa4snzf6ym1h2nnfdaa1rr 14 296857 2619054 2025-06-07T17:54:50Z Ясамойла 35429 пачатак 2619054 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Беласток]] [[Катэгорыя:Культура Падляскага ваяводзтва|Беласток]] [[Катэгорыя:Культура паводле гарадоў Польшчы|Беласток]] 6mo5yoqnij3ek04c0678a8ficrh0dnq 0 296858 2619067 2025-06-07T18:41:52Z Ліцьвін 847 Перанакіроўвае на [[Лясіны]] 2619067 wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Лясіны]] lvmqkcm0ugenl06n6exvpwbds7zk98y 0 296859 2619068 2025-06-07T18:42:14Z Ліцьвін 847 Перанакіроўвае на [[Лясіны]] 2619068 wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Лясіны]] lvmqkcm0ugenl06n6exvpwbds7zk98y 0 296860 2619073 2025-06-07T18:47:23Z Ліцьвін 847 Перанакіроўвае на [[Камсамолец]] 2619073 wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Камсамолец]] 3iv3tjjvy90a898wkv3a7etqk8rm9ga 0 296861 2619074 2025-06-07T18:47:48Z Ліцьвін 847 Перанакіроўвае на [[Камсамолец]] 2619074 wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Камсамолец]] 3iv3tjjvy90a898wkv3a7etqk8rm9ga 0 296862 2619075 2025-06-07T18:48:22Z Ліцьвін 847 Перанакіроўвае на [[Камсамолец]] 2619075 wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Камсамолец]] 3iv3tjjvy90a898wkv3a7etqk8rm9ga 0 296863 2619076 2025-06-07T18:49:01Z Ліцьвін 847 Перанакіроўвае на [[Камсамолец]] 2619076 wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Камсамолец]] 3iv3tjjvy90a898wkv3a7etqk8rm9ga 0 296864 2619081 2025-06-07T18:52:22Z Ліцьвін 847 Перанакіроўвае на [[Вугляны]] 2619081 wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Вугляны]] 2ghi6xyp4zjy5ldtgym1ka2vc9b00wj 0 296865 2619083 2025-06-07T18:53:04Z Ліцьвін 847 Перанакіроўвае на [[Вугляны]] 2619083 wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Вугляны]] 2ghi6xyp4zjy5ldtgym1ka2vc9b00wj 0 296866 2619087 2025-06-07T18:54:59Z Ліцьвін 847 Перанакіроўвае на [[Лысая Гара]] 2619087 wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Лысая Гара]] n91m66rskfcprgcz1ccnbjgbyykipfy 0 296867 2619104 2025-06-07T21:50:04Z W 11741 +Пачатак, [[Шаблён:Вайсковец]] і 2 крыніцы: 2619104 wikitext text/x-wiki {{Вайсковы дзяяч |поўнае імя = Алексус Рыгоравіч Грынкевіч |арыгінальнае імя = {{мова-en|Alexus Gregory Grynkewich|скарочана}} |пэрыяд жыцьця = ад {{Нарадзіўся|0|0|1972}} |месца нараджэньня = |партрэт = Lt Gen Alexus G. Grynkewich (4).jpg |подпіс = 2024 год |мянушка = Грынч |прыналежнасьць = [[Злучаныя Штаты Амэрыкі]] |гады службы = ад {{Дата пачатку|0|0|1993|1}} |званьне = [[генэрал-лейтэнант]] (2022) |род войскаў = [[Вайскова-паветраныя сілы ЗША]] |камандаваў = [[Эўрапейскае камандаваньне ЗША]], [[Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе]] |частка = |бітвы = «[[Непахісная рашучасьць]]» |узнагароды = [[мэдаль за найвышэйшую абаронную службу]] (4), ордэн «[[Легіён пашаны]]» (2) |сувязі = }} '''Алексус Рыгоравіч Грынкевіч''' ({{Н}} 1972, ЗША) — амэрыканскі вайсковец [[беларус]]кага паходжаньня. 21-ы [[вярхоўны саюзны камандзір у Эўропе]] (ВСКЭ) ад 2025 году. Камандзір [[9-я паветраная армія|9-й паветранай арміі]] ([[Паўднёвая Караліна]], 2022—2024), на чале якой загадваў ударамі па [[іран]]скіх групоўках на Блізкім Усходзе. Камандзір [[386-е паветрана-экспэдыцыйнае крыло|9-й]] паветрана-экспэдыцыйнай групы ў [[Кувэйт|Кувэйце]] (2019—2020), на чале якой браў удзел у апэрацыі «[[Непахісная рашучасьць]]» супраць [[Ісламская дзяржава|Ісламскай дзяржавы]] Іраку і Леванту. [[Магістар навук]] (2010). == Паходжаньне == Прадзед Алексуса Грынкевіча — Ільля Сьцяпанавіч Грынкевіч — нарадзіўся ў 1873 годзе ў [[Менск]]у ([[Паўночна-Заходні край]]) ў беларускай сям’і Сьцяпана і Агаты Грынкевічаў. У 1899 годзе Ільля Грынкевіч прыехаў у ЗША на заробкі. Ён належаў да пачатку хвалі беларускіх перасяленцаў 1899—1908 гадоў, якая налічвала звыш 60 000 чалавек. 7 кастрычніка 1906 году Ільля Грынкевіч ажаніўся з 22-гадовай Настасьсяй Адамаўнай Сьнігірэвіч (1884—1945), якая нарадзілася ў [[Вільня|Вільні]] і прыехала ў Новы Ёрк у 1901 годзе. [[Вянчаньне]] адбылося ў [[Сабор Міколы Цудатворцы (Нью-Ёрк)|саборы Міколы Цудатворцы]] на [[Мангэтан]]е, які быў галоўным храмам [[Расейская праваслаўная царква|Расейскай праваслаўнай царквы]] ў ЗША. Адным са сьведкаў [[шлюб]]у быў Фёдар Лях. На час [[Перапіс насельніцтва ЗША 1920 году|перапісу насельніцтва ЗША 1920 году]] Грынкевічы з 4-ма дзецьмі жылі ў [[Бруклін]]е і працавалі ў [[Гасьцініца|гасьцініцы]]. Адным зь іх дзяцей быў Мікалай Ільліч Грынкевіч (1915—1969), які быў [[дзед]]ам Алексуса Грынкевіча. [[Бацька]] Алексуса Грынкевіча — [[Доктар навук|доктар]] мэталаарганічнай хіміі Рыгор Мікалаевіч Грынкевіч (1949, [[Балтымор]] — 2012, [[Гілбэрт (Арызона)|Гілбэрт]], штат [[Арызона]]) — быў навукоўцам, які запатэнтаваў 14 вынаходак у галіне ўдасканаленьня прадукцыйнасьці і вытворчасьці [[паўправаднік]]оў<ref name="а">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Камандуючым сіламі АПАД у Эўропе можа стаць нашчадак беларускіх імігрантаў у ЗША|спасылка=https://www.svaboda.org/a/33432121.html|выдавец=[[Беларуская служба Радыё Свабода|Беларуская служба Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=3 чэрвеня 2025|дата доступу=7 чэрвеня 2025}}</ref>. == Кар'ера == У 1993 годзе скончыў [[Акадэмія Вайскова-паветраных сілаў ЗША|Акадэмію]] Вайскова-паветраных сілаў ЗША ў штаце [[Каларада]]. Пры гэтым атрымаў ступеню [[бакаляўр]]а навук у [[Вайсковая гісторыя|вайсковай гісторыі]] і вайсковую годнасьць [[Другі лейтэнант|другога лейтэнанта]]. У 1994 годзе атрымаў ступеню [[Магістар мастацтва|магістра мастацтва]] ў гісторыі ва [[Унівэрсытэт Джорджыі|Ўнівэрсытэце Джорджыі]] ў [[Атэнс (Джорджыя)|Атэнсе]]. Ад верасьня 1994 году па жнівень 1996 году праходзіў падрыхтоўку пілётам на авіябазах [[Вэнс (авіябаза)|Вэнс]] у штаце [[Аклахома]] і [[Люк (авіябаза)|Люк]] у штаце [[Арызона]]. Ад верасьня 1996 году па ліпень 1999 году быў пілётам [[зьнішчальнік]]а [[Ф-16]] «Змагарны сокал» і начальнікам падрыхтоўкі [[18-я зьнішчальная эскадрыльля перахопнікаў|18-й]] зьнішчальнай [[Эскадрыльля|эскадрыльлі]] на авіябазе [[Эельсан (авіябаза)|Эельсан]] на [[Аляска|Алясцы]]. У 1997 годзе навучаўся ў [[Эскадрыльна-афіцэрская школа|эскадрыльна-афіцэрскай школе]]. Ад жніўня 1999 году па сьнежань 2001 году займаў пасаду [[пілёт]]а-інструктара, камандзіра палётаў і ацэншчыка ў [[421-я зьнішчальная эскадрыльля|421-й]] зьнішчальнай эскадрыльлі на авіябазе [[Хіл (авіябаза)|Хіл]] у штаце [[Юта]]. Ад студеня 2002 году па студзень 2003 году быў пілётам-інструктарам Ф-16Ц і начальнікам узбраеньня [[80-я зьнішчальная эскадрыльля|80-й]] зьнішчальнай эскадрыльлі на авіябазе [[Кунсан (авіябаза)|Кунсан]] у [[Паўднёвая Карэя|Паўднёвай Карэі]]<ref name="а"/>. У 2003 годзе прайшоў навучаньне ў [[Паветраны камандна-штабны каледж|Паветраным камандна-штабным каледжы]] (ПКШК) ў штаце [[Алабама]]. У лютым 2003 году стаў пілётам-інструктарам выпрабаваньня і ацэнкі Ф-16Ц і [[Ф-22]]А «Драпежнік» [[422-я выпрабавальна-ацэнкавая эскадрыльля|422-й]] выпрабавальна-ацэнкавай эскадрыльлі на авіябазе [[Нэліс (авіябаза)|Нэліс]] у штаце [[Нэвада]]. Затым тамсама заняў пасаду начальніка ацэнкі Ф-22А [[53-я выпрабавальна-ацэнкавая група|53-й]] выпрабавальна-ацэнкавай групы і кіраўніка апэрацыяў [[59-я выпрабавальна-ацэнкавая эскадрыльля|59-й]] выпрабавальна-ацэнкавай эскадрыльлі. За час працы пілётам дасягнуў узроўня камандзіра пры больш як 2300 гадзінах налёту<ref name="а"/>. У верасьні 2005 году пачаў навучаньне ў [[Вайскова-марская пасьлядыплёмная школа|Вайскова-марской пасьлядыплёмнай школе]] (МВПШ) ў Каліфорніі, якую скончыў у 2006 годзе. У 2006 годзе прайшоў падрыхтоўку ў [[Вайскова-паветраны каледж|Вайскова-паветраным каледжы]] (ВПК) ў штаце [[Алабама]]. Ад студзеня па сьнежань 2007 году працаваў у [[Паветрана-баявое камандаваньне|Паветрана-баявым камандаваньні]] (ПБК) на авіябазе [[Лэнглі (авіябаза)|Лэнглі]] ў штаце [[Вірджынія]]. Ад студзеня 2008 году па чэрвень 2009 году быў камандзірам [[49-я апэрацыйная група|49-й]] эскадрыльлі апэрацыйнага забесьпячэньня на авіябазе [[Холаман (авіябаза)|Холаман]] у штаце [[Нью-Мэксыка]]. Пасьля гэтага навучаўся ў Аб'яднана-перадавой баявой школе [[Агульнавайсковы штабны каледж|Агульнавайсковага штабнога каледжу]] (АВШК) ў [[Норфалк (Вірджынія)|Норфалку]] (штат Вірджынія), дзе ў 2010 годзе атрымаў ступеню [[Магістар навук|магістра навук]]. Ад ліпеня 2010 году па травень 2012 году працаваў у штабе [[Эўрапейскае камандаваньне ЗША|Эўрапейскага камандаваньня]] Ўзброеных сілаў ЗША ў [[Штутгарт|Штутгарце]] (Нямеччына), у тым ліку ў якасьці начальніка аддзелу плянаваньня. Ад чэрвеня 2012 году быў намесьнікам камандзіра [[57-е крыло|57-га крыла]] на авіябазе Нэліс, а ад траўня 2013 году — камандзірам [[53-е крыло|53-га крыла]] на авіябазе [[Эглін (авіябаза)|Эглін]] у штаце [[Флорыда]]. У чэрвені 2015 году атрымаў прызначэньне начальнікам аддзелу інтэграцыі стратэгічнага плянаваньня [[Вайскова-паветраныя сілы ЗША|Вайскова-паветраных сілаў ЗША]] ў [[Пэнтагон]]е (акруга [[Арлінгтан]], штат Вірджынія). У чэрвені 2016 году стаў намесьнікам кіраўніка па апэрацыях 3-й апэрацыйнай дружыны ў [[Камітэт начальнікаў штабоў|Камітэце начальнікаў штабоў]] (КНШ) ЗША, а затым — намесьнікам кіраўніка па сусьветных апэрацыях Управы апэрацыяў КНШ. Ад красавіка 2019 году па травень 2020 году займаў пасада намесьніка камандзіра па апэрацыях Сумесна-аб'яднанай апэрацыйнай групы апэрацыі «[[Непахісная рашучасьць]]» супраць [[Ісламская дзяржава|Ісламскай дзяржавы]] Іраку і Леванту, а таксама быў камандзірам [[386-е паветрана-экспэдыцыйнае крыло|9-й]] паветрана-экспэдыцыйнай групы ў [[Кувэйт|Кувэйце]]. Ад чэрвеня 2020 году па чэрвеня 2022 году быў кіраўніком апэрацыяў [[Цэнтральнае камандаваньне ЗША|Цэнтральнага камандаваньня]] Ўзброеных сілаў ЗША ў Флорыдзе. Ад ліпеня 2022 году да красавіка 2024 году быў камандзірам [[9-я паветраная армія|9-й паветранай арміі]] ў штаце [[Паўднёвая Караліна]], на чале якой загадваў дзеяньнямі на Блізкім Усходзе, у тым ліку ўдарамі па [[іран]]скіх групоўках. У траўні 2024 году стаў кіраўніком апэрацыяў Камітэту начальнікаў штабоў ЗША<ref name="а"/>. 5 чэрвеня 2025 году амэрыканскі прэзыдэнт [[Дональд Трамп]] прызначыў Алексуса Грынкевіча камандзірам Эўрапейскага камандаваньня ЗША і вылучыў на пасаду [[Вярхоўны саюзны камандзір у Эўропе|вярхоўнага саюзнага камандзіра ў Эўропе]] (ВСКЭ), што ўхвалілі ўсе 32 дзяржавы-ўдзельніцы [[Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы|Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы]] (Бэльгія)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=ЗША прызначылі галоўнакамандуючым сіламі АПАД у Эўропе нашчадка беларускіх імігрантаў|спасылка=https://www.svaboda.org/a/33435192.html|выдавец=Беларуская служба Радыё «Свабода»|дата публікацыі=5 чэрвеня 2025|дата доступу=7 чэрвеня 2025}}</ref>. == Вайсковыя годнасьці == * [[Другі лейтэнант]] (2 чэрвеня 1993) * [[Першы лейтэнант]] (2 чэрвеня 1995) * [[Капітан]] (2 чэрвеня 1997) * [[Маёр]] (1 жніўня 2003) * [[Падпалкоўнік]] (1 верасьня 2007) * [[Палкоўнік]] (1 верасьня 2011) * [[Брыгадны генэрал]] (24 траўня 2017) * [[Генэрал-маёр]] (1 сьнежня 2019) * [[Генэрал-лейтэнант]] (21 ліпеня 2022) == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Ваяры ў дзеяньні з камандзірам Цэнтральнай паветранай арміі генерал-лейтэнантам Алексусам Грынкевічам|спасылка=https://www.youtube.com/watch?v=05mHX3tR6pI|выдавец=Аб'яднаньне паветрана-касьмічных сілаў|мова=en|дата публікацыі=14 лютага 2023|дата доступу=7 чэрвеня 2025}} {{Накід:Асоба}} [[Катэгорыя:Амэрыканцы беларускага паходжаньня]] [[Катэгорыя:Выпускнікі ВНУ ЗША]] [[Катэгорыя:Амэрыканскія генэралы]] dotgh0birtkta539p1tqqqno3l5a5g2 2619106 2619104 2025-06-07T21:57:18Z W 11741 +Дата народзінаў 1971 2619106 wikitext text/x-wiki {{Вайсковы дзяяч |поўнае імя = Алексус Рыгоравіч Грынкевіч |арыгінальнае імя = {{мова-en|Alexus Gregory Grynkewich|скарочана}} |пэрыяд жыцьця = ад {{Нарадзіўся|15|10|1971}} |месца нараджэньня = |партрэт = Lt Gen Alexus G. Grynkewich (4).jpg |подпіс = 2024 год |мянушка = Грынч |прыналежнасьць = [[Злучаныя Штаты Амэрыкі]] |гады службы = ад {{Дата пачатку|0|0|1993|1}} |званьне = [[генэрал-лейтэнант]] (2022) |род войскаў = [[Вайскова-паветраныя сілы ЗША]] |камандаваў = [[Эўрапейскае камандаваньне ЗША]], [[Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе]] |частка = |бітвы = «[[Непахісная рашучасьць]]» |узнагароды = [[мэдаль за найвышэйшую абаронную службу]] (4), ордэн «[[Легіён пашаны]]» (2) |сувязі = }} '''Алексус Рыгоравіч Грынкевіч''' ({{Н}} 1971, ЗША) — амэрыканскі вайсковец [[беларус]]кага паходжаньня. 21-ы [[вярхоўны саюзны камандзір у Эўропе]] (ВСКЭ) ад 2025 году. Камандзір [[9-я паветраная армія|9-й паветранай арміі]] ([[Паўднёвая Караліна]], 2022—2024), на чале якой загадваў ударамі па [[іран]]скіх групоўках на Блізкім Усходзе. Камандзір [[386-е паветрана-экспэдыцыйнае крыло|9-й]] паветрана-экспэдыцыйнай групы ў [[Кувэйт|Кувэйце]] (2019—2020), на чале якой браў удзел у апэрацыі «[[Непахісная рашучасьць]]» супраць [[Ісламская дзяржава|Ісламскай дзяржавы]] Іраку і Леванту. [[Магістар навук]] (2010). == Паходжаньне == Прадзед Алексуса Грынкевіча — Ільля Сьцяпанавіч Грынкевіч — нарадзіўся ў 1873 годзе ў [[Менск]]у ([[Паўночна-Заходні край]]) ў беларускай сям’і Сьцяпана і Агаты Грынкевічаў. У 1899 годзе Ільля Грынкевіч прыехаў у ЗША на заробкі. Ён належаў да пачатку хвалі беларускіх перасяленцаў 1899—1908 гадоў, якая налічвала звыш 60 000 чалавек. 7 кастрычніка 1906 году Ільля Грынкевіч ажаніўся з 22-гадовай Настасьсяй Адамаўнай Сьнігірэвіч (1884—1945), якая нарадзілася ў [[Вільня|Вільні]] і прыехала ў Новы Ёрк у 1901 годзе. [[Вянчаньне]] адбылося ў [[Сабор Міколы Цудатворцы (Нью-Ёрк)|саборы Міколы Цудатворцы]] на [[Мангэтан]]е, які быў галоўным храмам [[Расейская праваслаўная царква|Расейскай праваслаўнай царквы]] ў ЗША. Адным са сьведкаў [[шлюб]]у быў Фёдар Лях. На час [[Перапіс насельніцтва ЗША 1920 году|перапісу насельніцтва ЗША 1920 году]] Грынкевічы з 4-ма дзецьмі жылі ў [[Бруклін]]е і працавалі ў [[Гасьцініца|гасьцініцы]]. Адным зь іх дзяцей быў Мікалай Ільліч Грынкевіч (1915—1969), які быў [[дзед]]ам Алексуса Грынкевіча. [[Бацька]] Алексуса Грынкевіча — [[Доктар навук|доктар]] мэталаарганічнай хіміі Рыгор Мікалаевіч Грынкевіч (1949, [[Балтымор]] — 2012, [[Гілбэрт (Арызона)|Гілбэрт]], штат [[Арызона]]) — быў навукоўцам, які запатэнтаваў 14 вынаходак у галіне ўдасканаленьня прадукцыйнасьці і вытворчасьці [[паўправаднік]]оў<ref name="а">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Камандуючым сіламі АПАД у Эўропе можа стаць нашчадак беларускіх імігрантаў у ЗША|спасылка=https://www.svaboda.org/a/33432121.html|выдавец=[[Беларуская служба Радыё Свабода|Беларуская служба Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=3 чэрвеня 2025|дата доступу=7 чэрвеня 2025}}</ref>. == Кар'ера == У 1993 годзе скончыў [[Акадэмія Вайскова-паветраных сілаў ЗША|Акадэмію]] Вайскова-паветраных сілаў ЗША ў штаце [[Каларада]]. Пры гэтым атрымаў ступеню [[бакаляўр]]а навук у [[Вайсковая гісторыя|вайсковай гісторыі]] і вайсковую годнасьць [[Другі лейтэнант|другога лейтэнанта]]. У 1994 годзе атрымаў ступеню [[Магістар мастацтва|магістра мастацтва]] ў гісторыі ва [[Унівэрсытэт Джорджыі|Ўнівэрсытэце Джорджыі]] ў [[Атэнс (Джорджыя)|Атэнсе]]. Ад верасьня 1994 году па жнівень 1996 году праходзіў падрыхтоўку пілётам на авіябазах [[Вэнс (авіябаза)|Вэнс]] у штаце [[Аклахома]] і [[Люк (авіябаза)|Люк]] у штаце [[Арызона]]. Ад верасьня 1996 году па ліпень 1999 году быў пілётам [[зьнішчальнік]]а [[Ф-16]] «Змагарны сокал» і начальнікам падрыхтоўкі [[18-я зьнішчальная эскадрыльля перахопнікаў|18-й]] зьнішчальнай [[Эскадрыльля|эскадрыльлі]] на авіябазе [[Эельсан (авіябаза)|Эельсан]] на [[Аляска|Алясцы]]. У 1997 годзе навучаўся ў [[Эскадрыльна-афіцэрская школа|эскадрыльна-афіцэрскай школе]]. Ад жніўня 1999 году па сьнежань 2001 году займаў пасаду [[пілёт]]а-інструктара, камандзіра палётаў і ацэншчыка ў [[421-я зьнішчальная эскадрыльля|421-й]] зьнішчальнай эскадрыльлі на авіябазе [[Хіл (авіябаза)|Хіл]] у штаце [[Юта]]. Ад студеня 2002 году па студзень 2003 году быў пілётам-інструктарам Ф-16Ц і начальнікам узбраеньня [[80-я зьнішчальная эскадрыльля|80-й]] зьнішчальнай эскадрыльлі на авіябазе [[Кунсан (авіябаза)|Кунсан]] у [[Паўднёвая Карэя|Паўднёвай Карэі]]<ref name="а"/>. У 2003 годзе прайшоў навучаньне ў [[Паветраны камандна-штабны каледж|Паветраным камандна-штабным каледжы]] (ПКШК) ў штаце [[Алабама]]. У лютым 2003 году стаў пілётам-інструктарам выпрабаваньня і ацэнкі Ф-16Ц і [[Ф-22]]А «Драпежнік» [[422-я выпрабавальна-ацэнкавая эскадрыльля|422-й]] выпрабавальна-ацэнкавай эскадрыльлі на авіябазе [[Нэліс (авіябаза)|Нэліс]] у штаце [[Нэвада]]. Затым тамсама заняў пасаду начальніка ацэнкі Ф-22А [[53-я выпрабавальна-ацэнкавая група|53-й]] выпрабавальна-ацэнкавай групы і кіраўніка апэрацыяў [[59-я выпрабавальна-ацэнкавая эскадрыльля|59-й]] выпрабавальна-ацэнкавай эскадрыльлі. За час працы пілётам дасягнуў узроўня камандзіра пры больш як 2300 гадзінах налёту<ref name="а"/>. У верасьні 2005 году пачаў навучаньне ў [[Вайскова-марская пасьлядыплёмная школа|Вайскова-марской пасьлядыплёмнай школе]] (МВПШ) ў Каліфорніі, якую скончыў у 2006 годзе. У 2006 годзе прайшоў падрыхтоўку ў [[Вайскова-паветраны каледж|Вайскова-паветраным каледжы]] (ВПК) ў штаце [[Алабама]]. Ад студзеня па сьнежань 2007 году працаваў у [[Паветрана-баявое камандаваньне|Паветрана-баявым камандаваньні]] (ПБК) на авіябазе [[Лэнглі (авіябаза)|Лэнглі]] ў штаце [[Вірджынія]]. Ад студзеня 2008 году па чэрвень 2009 году быў камандзірам [[49-я апэрацыйная група|49-й]] эскадрыльлі апэрацыйнага забесьпячэньня на авіябазе [[Холаман (авіябаза)|Холаман]] у штаце [[Нью-Мэксыка]]. Пасьля гэтага навучаўся ў Аб'яднана-перадавой баявой школе [[Агульнавайсковы штабны каледж|Агульнавайсковага штабнога каледжу]] (АВШК) ў [[Норфалк (Вірджынія)|Норфалку]] (штат Вірджынія), дзе ў 2010 годзе атрымаў ступеню [[Магістар навук|магістра навук]]. Ад ліпеня 2010 году па травень 2012 году працаваў у штабе [[Эўрапейскае камандаваньне ЗША|Эўрапейскага камандаваньня]] Ўзброеных сілаў ЗША ў [[Штутгарт|Штутгарце]] (Нямеччына), у тым ліку ў якасьці начальніка аддзелу плянаваньня. Ад чэрвеня 2012 году быў намесьнікам камандзіра [[57-е крыло|57-га крыла]] на авіябазе Нэліс, а ад траўня 2013 году — камандзірам [[53-е крыло|53-га крыла]] на авіябазе [[Эглін (авіябаза)|Эглін]] у штаце [[Флорыда]]. У чэрвені 2015 году атрымаў прызначэньне начальнікам аддзелу інтэграцыі стратэгічнага плянаваньня [[Вайскова-паветраныя сілы ЗША|Вайскова-паветраных сілаў ЗША]] ў [[Пэнтагон]]е (акруга [[Арлінгтан]], штат Вірджынія). У чэрвені 2016 году стаў намесьнікам кіраўніка па апэрацыях 3-й апэрацыйнай дружыны ў [[Камітэт начальнікаў штабоў|Камітэце начальнікаў штабоў]] (КНШ) ЗША, а затым — намесьнікам кіраўніка па сусьветных апэрацыях Управы апэрацыяў КНШ. Ад красавіка 2019 году па травень 2020 году займаў пасада намесьніка камандзіра па апэрацыях Сумесна-аб'яднанай апэрацыйнай групы апэрацыі «[[Непахісная рашучасьць]]» супраць [[Ісламская дзяржава|Ісламскай дзяржавы]] Іраку і Леванту, а таксама быў камандзірам [[386-е паветрана-экспэдыцыйнае крыло|9-й]] паветрана-экспэдыцыйнай групы ў [[Кувэйт|Кувэйце]]. Ад чэрвеня 2020 году па чэрвеня 2022 году быў кіраўніком апэрацыяў [[Цэнтральнае камандаваньне ЗША|Цэнтральнага камандаваньня]] Ўзброеных сілаў ЗША ў Флорыдзе. Ад ліпеня 2022 году да красавіка 2024 году быў камандзірам [[9-я паветраная армія|9-й паветранай арміі]] ў штаце [[Паўднёвая Караліна]], на чале якой загадваў дзеяньнямі на Блізкім Усходзе, у тым ліку ўдарамі па [[іран]]скіх групоўках. У траўні 2024 году стаў кіраўніком апэрацыяў Камітэту начальнікаў штабоў ЗША<ref name="а"/>. 5 чэрвеня 2025 году амэрыканскі прэзыдэнт [[Дональд Трамп]] прызначыў Алексуса Грынкевіча камандзірам Эўрапейскага камандаваньня ЗША і вылучыў на пасаду [[Вярхоўны саюзны камандзір у Эўропе|вярхоўнага саюзнага камандзіра ў Эўропе]] (ВСКЭ), што ўхвалілі ўсе 32 дзяржавы-ўдзельніцы [[Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы|Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы]] (Бэльгія)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=ЗША прызначылі галоўнакамандуючым сіламі АПАД у Эўропе нашчадка беларускіх імігрантаў|спасылка=https://www.svaboda.org/a/33435192.html|выдавец=Беларуская служба Радыё «Свабода»|дата публікацыі=5 чэрвеня 2025|дата доступу=7 чэрвеня 2025}}</ref>. == Вайсковыя годнасьці == * [[Другі лейтэнант]] (2 чэрвеня 1993) * [[Першы лейтэнант]] (2 чэрвеня 1995) * [[Капітан]] (2 чэрвеня 1997) * [[Маёр]] (1 жніўня 2003) * [[Падпалкоўнік]] (1 верасьня 2007) * [[Палкоўнік]] (1 верасьня 2011) * [[Брыгадны генэрал]] (24 траўня 2017) * [[Генэрал-маёр]] (1 сьнежня 2019) * [[Генэрал-лейтэнант]] (21 ліпеня 2022) == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Ваяры ў дзеяньні з камандзірам Цэнтральнай паветранай арміі генерал-лейтэнантам Алексусам Грынкевічам|спасылка=https://www.youtube.com/watch?v=05mHX3tR6pI|выдавец=Аб'яднаньне паветрана-касьмічных сілаў|мова=en|дата публікацыі=14 лютага 2023|дата доступу=7 чэрвеня 2025}} {{Накід:Асоба}} [[Катэгорыя:Амэрыканцы беларускага паходжаньня]] [[Катэгорыя:Выпускнікі ВНУ ЗША]] [[Катэгорыя:Амэрыканскія генэралы]] dacd11zd08qelkqpz3tpeqgmqrzjzr0 2619108 2619106 2025-06-07T21:58:54Z W 11741 +Удакладненьне 2619108 wikitext text/x-wiki {{Вайсковы дзяяч |поўнае імя = Алексус Рыгоравіч Грынкевіч |арыгінальнае імя = {{мова-en|Alexus Gregory Grynkewich|скарочана}} |пэрыяд жыцьця = ад {{Нарадзіўся|15|10|1971}} |месца нараджэньня = |партрэт = Lt Gen Alexus G. Grynkewich (4).jpg |подпіс = 2024 год |мянушка = Грынч |прыналежнасьць = [[Злучаныя Штаты Амэрыкі]] |гады службы = ад {{Дата пачатку|0|0|1993|1}} |званьне = [[генэрал-лейтэнант]] (2022) |род войскаў = [[Вайскова-паветраныя сілы ЗША]] |камандаваў = [[Эўрапейскае камандаваньне ЗША]], [[Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе]] |частка = |бітвы = «[[Непахісная рашучасьць]]» |узнагароды = [[мэдаль за найвышэйшую абаронную службу]] (4), ордэн «[[Легіён пашаны]]» (2) |сувязі = }} '''Алексус Рыгоравіч Грынкевіч''' ({{Н}} 1971, ЗША) — амэрыканскі вайскавод [[беларус]]кага паходжаньня. 21-ы [[вярхоўны саюзны камандзір у Эўропе]] (ВСКЭ) ад 2025 году. Камандзір [[9-я паветраная армія|9-й паветранай арміі]] ([[Паўднёвая Караліна]], 2022—2024), на чале якой загадваў ударамі па [[іран]]скіх групоўках на Блізкім Усходзе. Камандзір [[386-е паветрана-экспэдыцыйнае крыло|9-й]] паветрана-экспэдыцыйнай групы ў [[Кувэйт|Кувэйце]] (2019—2020), на чале якой браў удзел у апэрацыі «[[Непахісная рашучасьць]]» супраць [[Ісламская дзяржава|Ісламскай дзяржавы]] Іраку і Леванту. [[Магістар навук]] (2010). == Паходжаньне == Прадзед Алексуса Грынкевіча — Ільля Сьцяпанавіч Грынкевіч — нарадзіўся ў 1873 годзе ў [[Менск]]у ([[Паўночна-Заходні край]]) ў беларускай сям’і Сьцяпана і Агаты Грынкевічаў. У 1899 годзе Ільля Грынкевіч прыехаў у ЗША на заробкі. Ён належаў да пачатку хвалі беларускіх перасяленцаў 1899—1908 гадоў, якая налічвала звыш 60 000 чалавек. 7 кастрычніка 1906 году Ільля Грынкевіч ажаніўся з 22-гадовай Настасьсяй Адамаўнай Сьнігірэвіч (1884—1945), якая нарадзілася ў [[Вільня|Вільні]] і прыехала ў Новы Ёрк у 1901 годзе. [[Вянчаньне]] адбылося ў [[Сабор Міколы Цудатворцы (Нью-Ёрк)|саборы Міколы Цудатворцы]] на [[Мангэтан]]е, які быў галоўным храмам [[Расейская праваслаўная царква|Расейскай праваслаўнай царквы]] ў ЗША. Адным са сьведкаў [[шлюб]]у быў Фёдар Лях. На час [[Перапіс насельніцтва ЗША 1920 году|перапісу насельніцтва ЗША 1920 году]] Грынкевічы з 4-ма дзецьмі жылі ў [[Бруклін]]е і працавалі ў [[Гасьцініца|гасьцініцы]]. Адным зь іх дзяцей быў Мікалай Ільліч Грынкевіч (1915—1969), які быў [[дзед]]ам Алексуса Грынкевіча. [[Бацька]] Алексуса Грынкевіча — [[Доктар навук|доктар]] мэталаарганічнай хіміі Рыгор Мікалаевіч Грынкевіч (1949, [[Балтымор]] — 2012, [[Гілбэрт (Арызона)|Гілбэрт]], штат [[Арызона]]) — быў навукоўцам, які запатэнтаваў 14 вынаходак у галіне ўдасканаленьня прадукцыйнасьці і вытворчасьці [[паўправаднік]]оў<ref name="а">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Камандуючым сіламі АПАД у Эўропе можа стаць нашчадак беларускіх імігрантаў у ЗША|спасылка=https://www.svaboda.org/a/33432121.html|выдавец=[[Беларуская служба Радыё Свабода|Беларуская служба Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=3 чэрвеня 2025|дата доступу=7 чэрвеня 2025}}</ref>. == Кар'ера == У 1993 годзе скончыў [[Акадэмія Вайскова-паветраных сілаў ЗША|Акадэмію]] Вайскова-паветраных сілаў ЗША ў штаце [[Каларада]]. Пры гэтым атрымаў ступеню [[бакаляўр]]а навук у [[Вайсковая гісторыя|вайсковай гісторыі]] і вайсковую годнасьць [[Другі лейтэнант|другога лейтэнанта]]. У 1994 годзе атрымаў ступеню [[Магістар мастацтва|магістра мастацтва]] ў гісторыі ва [[Унівэрсытэт Джорджыі|Ўнівэрсытэце Джорджыі]] ў [[Атэнс (Джорджыя)|Атэнсе]]. Ад верасьня 1994 году па жнівень 1996 году праходзіў падрыхтоўку пілётам на авіябазах [[Вэнс (авіябаза)|Вэнс]] у штаце [[Аклахома]] і [[Люк (авіябаза)|Люк]] у штаце [[Арызона]]. Ад верасьня 1996 году па ліпень 1999 году быў пілётам [[зьнішчальнік]]а [[Ф-16]] «Змагарны сокал» і начальнікам падрыхтоўкі [[18-я зьнішчальная эскадрыльля перахопнікаў|18-й]] зьнішчальнай [[Эскадрыльля|эскадрыльлі]] на авіябазе [[Эельсан (авіябаза)|Эельсан]] на [[Аляска|Алясцы]]. У 1997 годзе навучаўся ў [[Эскадрыльна-афіцэрская школа|эскадрыльна-афіцэрскай школе]]. Ад жніўня 1999 году па сьнежань 2001 году займаў пасаду [[пілёт]]а-інструктара, камандзіра палётаў і ацэншчыка ў [[421-я зьнішчальная эскадрыльля|421-й]] зьнішчальнай эскадрыльлі на авіябазе [[Хіл (авіябаза)|Хіл]] у штаце [[Юта]]. Ад студеня 2002 году па студзень 2003 году быў пілётам-інструктарам Ф-16Ц і начальнікам узбраеньня [[80-я зьнішчальная эскадрыльля|80-й]] зьнішчальнай эскадрыльлі на авіябазе [[Кунсан (авіябаза)|Кунсан]] у [[Паўднёвая Карэя|Паўднёвай Карэі]]<ref name="а"/>. У 2003 годзе прайшоў навучаньне ў [[Паветраны камандна-штабны каледж|Паветраным камандна-штабным каледжы]] (ПКШК) ў штаце [[Алабама]]. У лютым 2003 году стаў пілётам-інструктарам выпрабаваньня і ацэнкі Ф-16Ц і [[Ф-22]]А «Драпежнік» [[422-я выпрабавальна-ацэнкавая эскадрыльля|422-й]] выпрабавальна-ацэнкавай эскадрыльлі на авіябазе [[Нэліс (авіябаза)|Нэліс]] у штаце [[Нэвада]]. Затым тамсама заняў пасаду начальніка ацэнкі Ф-22А [[53-я выпрабавальна-ацэнкавая група|53-й]] выпрабавальна-ацэнкавай групы і кіраўніка апэрацыяў [[59-я выпрабавальна-ацэнкавая эскадрыльля|59-й]] выпрабавальна-ацэнкавай эскадрыльлі. За час працы пілётам дасягнуў узроўня камандзіра пры больш як 2300 гадзінах налёту<ref name="а"/>. У верасьні 2005 году пачаў навучаньне ў [[Вайскова-марская пасьлядыплёмная школа|Вайскова-марской пасьлядыплёмнай школе]] (МВПШ) ў Каліфорніі, якую скончыў у 2006 годзе. У 2006 годзе прайшоў падрыхтоўку ў [[Вайскова-паветраны каледж|Вайскова-паветраным каледжы]] (ВПК) ў штаце [[Алабама]]. Ад студзеня па сьнежань 2007 году працаваў у [[Паветрана-баявое камандаваньне|Паветрана-баявым камандаваньні]] (ПБК) на авіябазе [[Лэнглі (авіябаза)|Лэнглі]] ў штаце [[Вірджынія]]. Ад студзеня 2008 году па чэрвень 2009 году быў камандзірам [[49-я апэрацыйная група|49-й]] эскадрыльлі апэрацыйнага забесьпячэньня на авіябазе [[Холаман (авіябаза)|Холаман]] у штаце [[Нью-Мэксыка]]. Пасьля гэтага навучаўся ў Аб'яднана-перадавой баявой школе [[Агульнавайсковы штабны каледж|Агульнавайсковага штабнога каледжу]] (АВШК) ў [[Норфалк (Вірджынія)|Норфалку]] (штат Вірджынія), дзе ў 2010 годзе атрымаў ступеню [[Магістар навук|магістра навук]]. Ад ліпеня 2010 году па травень 2012 году працаваў у штабе [[Эўрапейскае камандаваньне ЗША|Эўрапейскага камандаваньня]] Ўзброеных сілаў ЗША ў [[Штутгарт|Штутгарце]] (Нямеччына), у тым ліку ў якасьці начальніка аддзелу плянаваньня. Ад чэрвеня 2012 году быў намесьнікам камандзіра [[57-е крыло|57-га крыла]] на авіябазе Нэліс, а ад траўня 2013 году — камандзірам [[53-е крыло|53-га крыла]] на авіябазе [[Эглін (авіябаза)|Эглін]] у штаце [[Флорыда]]. У чэрвені 2015 году атрымаў прызначэньне начальнікам аддзелу інтэграцыі стратэгічнага плянаваньня [[Вайскова-паветраныя сілы ЗША|Вайскова-паветраных сілаў ЗША]] ў [[Пэнтагон]]е (акруга [[Арлінгтан]], штат Вірджынія). У чэрвені 2016 году стаў намесьнікам кіраўніка па апэрацыях 3-й апэрацыйнай дружыны ў [[Камітэт начальнікаў штабоў|Камітэце начальнікаў штабоў]] (КНШ) ЗША, а затым — намесьнікам кіраўніка па сусьветных апэрацыях Управы апэрацыяў КНШ. Ад красавіка 2019 году па травень 2020 году займаў пасада намесьніка камандзіра па апэрацыях Сумесна-аб'яднанай апэрацыйнай групы апэрацыі «[[Непахісная рашучасьць]]» супраць [[Ісламская дзяржава|Ісламскай дзяржавы]] Іраку і Леванту, а таксама быў камандзірам [[386-е паветрана-экспэдыцыйнае крыло|9-й]] паветрана-экспэдыцыйнай групы ў [[Кувэйт|Кувэйце]]. Ад чэрвеня 2020 году па чэрвеня 2022 году быў кіраўніком апэрацыяў [[Цэнтральнае камандаваньне ЗША|Цэнтральнага камандаваньня]] Ўзброеных сілаў ЗША ў Флорыдзе. Ад ліпеня 2022 году да красавіка 2024 году быў камандзірам [[9-я паветраная армія|9-й паветранай арміі]] ў штаце [[Паўднёвая Караліна]], на чале якой загадваў дзеяньнямі на Блізкім Усходзе, у тым ліку ўдарамі па [[іран]]скіх групоўках. У траўні 2024 году стаў кіраўніком апэрацыяў Камітэту начальнікаў штабоў ЗША<ref name="а"/>. 5 чэрвеня 2025 году амэрыканскі прэзыдэнт [[Дональд Трамп]] прызначыў Алексуса Грынкевіча камандзірам Эўрапейскага камандаваньня ЗША і вылучыў на пасаду [[Вярхоўны саюзны камандзір у Эўропе|вярхоўнага саюзнага камандзіра ў Эўропе]] (ВСКЭ), што ўхвалілі ўсе 32 дзяржавы-ўдзельніцы [[Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы|Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы]] (Бэльгія)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=ЗША прызначылі галоўнакамандуючым сіламі АПАД у Эўропе нашчадка беларускіх імігрантаў|спасылка=https://www.svaboda.org/a/33435192.html|выдавец=Беларуская служба Радыё «Свабода»|дата публікацыі=5 чэрвеня 2025|дата доступу=7 чэрвеня 2025}}</ref>. == Вайсковыя годнасьці == * [[Другі лейтэнант]] (2 чэрвеня 1993) * [[Першы лейтэнант]] (2 чэрвеня 1995) * [[Капітан]] (2 чэрвеня 1997) * [[Маёр]] (1 жніўня 2003) * [[Падпалкоўнік]] (1 верасьня 2007) * [[Палкоўнік]] (1 верасьня 2011) * [[Брыгадны генэрал]] (24 траўня 2017) * [[Генэрал-маёр]] (1 сьнежня 2019) * [[Генэрал-лейтэнант]] (21 ліпеня 2022) == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Ваяры ў дзеяньні з камандзірам Цэнтральнай паветранай арміі генерал-лейтэнантам Алексусам Грынкевічам|спасылка=https://www.youtube.com/watch?v=05mHX3tR6pI|выдавец=Аб'яднаньне паветрана-касьмічных сілаў|мова=en|дата публікацыі=14 лютага 2023|дата доступу=7 чэрвеня 2025}} {{Накід:Асоба}} [[Катэгорыя:Амэрыканцы беларускага паходжаньня]] [[Катэгорыя:Выпускнікі ВНУ ЗША]] [[Катэгорыя:Амэрыканскія генэралы]] si4eese6unzqihaks5fbnzbhxw1xk8k 2619114 2619108 2025-06-07T22:57:48Z W 11741 +слушны пераклад 2619114 wikitext text/x-wiki {{Вайсковы дзяяч |поўнае імя = Алексус Рыгоравіч Грынкевіч |арыгінальнае імя = {{мова-en|Alexus Gregory Grynkewich|скарочана}} |пэрыяд жыцьця = ад {{Нарадзіўся|15|10|1971}} |месца нараджэньня = |партрэт = Lt Gen Alexus G. Grynkewich (4).jpg |подпіс = 2024 год |мянушка = Грынч |прыналежнасьць = [[Злучаныя Штаты Амэрыкі]] |гады службы = ад {{Дата пачатку|0|0|1993|1}} |званьне = [[генэрал-лейтэнант]] (2022) |род войскаў = [[Вайскова-паветраныя сілы ЗША]] |камандаваў = [[Эўрапейскае камандаваньне ЗША]], [[Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе]] |частка = |бітвы = «[[Непахісная рашучасьць]]» |узнагароды = [[мэдаль за найвышэйшую абаронную службу]] (4), ордэн «[[Легіён заслугі]]» (2) |сувязі = }} '''Алексус Рыгоравіч Грынкевіч''' ({{Н}} 1971, ЗША) — амэрыканскі вайскавод [[беларус]]кага паходжаньня. 21-ы [[вярхоўны саюзны камандзір у Эўропе]] (ВСКЭ) ад 2025 году. Камандзір [[9-я паветраная армія|9-й паветранай арміі]] ([[Паўднёвая Караліна]], 2022—2024), на чале якой загадваў ударамі па [[іран]]скіх групоўках на Блізкім Усходзе. Камандзір [[386-е паветрана-экспэдыцыйнае крыло|9-й]] паветрана-экспэдыцыйнай групы ў [[Кувэйт|Кувэйце]] (2019—2020), на чале якой браў удзел у апэрацыі «[[Непахісная рашучасьць]]» супраць [[Ісламская дзяржава|Ісламскай дзяржавы]] Іраку і Леванту. [[Магістар навук]] (2010). == Паходжаньне == Прадзед Алексуса Грынкевіча — Ільля Сьцяпанавіч Грынкевіч — нарадзіўся ў 1873 годзе ў [[Менск]]у ([[Паўночна-Заходні край]]) ў беларускай сям’і Сьцяпана і Агаты Грынкевічаў. У 1899 годзе Ільля Грынкевіч прыехаў у ЗША на заробкі. Ён належаў да пачатку хвалі беларускіх перасяленцаў 1899—1908 гадоў, якая налічвала звыш 60 000 чалавек. 7 кастрычніка 1906 году Ільля Грынкевіч ажаніўся з 22-гадовай Настасьсяй Адамаўнай Сьнігірэвіч (1884—1945), якая нарадзілася ў [[Вільня|Вільні]] і прыехала ў Новы Ёрк у 1901 годзе. [[Вянчаньне]] адбылося ў [[Сабор Міколы Цудатворцы (Нью-Ёрк)|саборы Міколы Цудатворцы]] на [[Мангэтан]]е, які быў галоўным храмам [[Расейская праваслаўная царква|Расейскай праваслаўнай царквы]] ў ЗША. Адным са сьведкаў [[шлюб]]у быў Фёдар Лях. На час [[Перапіс насельніцтва ЗША 1920 году|перапісу насельніцтва ЗША 1920 году]] Грынкевічы з 4-ма дзецьмі жылі ў [[Бруклін]]е і працавалі ў [[Гасьцініца|гасьцініцы]]. Адным зь іх дзяцей быў Мікалай Ільліч Грынкевіч (1915—1969), які быў [[дзед]]ам Алексуса Грынкевіча. [[Бацька]] Алексуса Грынкевіча — [[Доктар навук|доктар]] мэталаарганічнай хіміі Рыгор Мікалаевіч Грынкевіч (1949, [[Балтымор]] — 2012, [[Гілбэрт (Арызона)|Гілбэрт]], штат [[Арызона]]) — быў навукоўцам, які запатэнтаваў 14 вынаходак у галіне ўдасканаленьня прадукцыйнасьці і вытворчасьці [[паўправаднік]]оў<ref name="а">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Камандуючым сіламі АПАД у Эўропе можа стаць нашчадак беларускіх імігрантаў у ЗША|спасылка=https://www.svaboda.org/a/33432121.html|выдавец=[[Беларуская служба Радыё Свабода|Беларуская служба Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=3 чэрвеня 2025|дата доступу=7 чэрвеня 2025}}</ref>. == Кар'ера == У 1993 годзе скончыў [[Акадэмія Вайскова-паветраных сілаў ЗША|Акадэмію]] Вайскова-паветраных сілаў ЗША ў штаце [[Каларада]]. Пры гэтым атрымаў ступеню [[бакаляўр]]а навук у [[Вайсковая гісторыя|вайсковай гісторыі]] і вайсковую годнасьць [[Другі лейтэнант|другога лейтэнанта]]. У 1994 годзе атрымаў ступеню [[Магістар мастацтва|магістра мастацтва]] ў гісторыі ва [[Унівэрсытэт Джорджыі|Ўнівэрсытэце Джорджыі]] ў [[Атэнс (Джорджыя)|Атэнсе]]. Ад верасьня 1994 году па жнівень 1996 году праходзіў падрыхтоўку пілётам на авіябазах [[Вэнс (авіябаза)|Вэнс]] у штаце [[Аклахома]] і [[Люк (авіябаза)|Люк]] у штаце [[Арызона]]. Ад верасьня 1996 году па ліпень 1999 году быў пілётам [[зьнішчальнік]]а [[Ф-16]] «Змагарны сокал» і начальнікам падрыхтоўкі [[18-я зьнішчальная эскадрыльля перахопнікаў|18-й]] зьнішчальнай [[Эскадрыльля|эскадрыльлі]] на авіябазе [[Эельсан (авіябаза)|Эельсан]] на [[Аляска|Алясцы]]. У 1997 годзе навучаўся ў [[Эскадрыльна-афіцэрская школа|эскадрыльна-афіцэрскай школе]]. Ад жніўня 1999 году па сьнежань 2001 году займаў пасаду [[пілёт]]а-інструктара, камандзіра палётаў і ацэншчыка ў [[421-я зьнішчальная эскадрыльля|421-й]] зьнішчальнай эскадрыльлі на авіябазе [[Хіл (авіябаза)|Хіл]] у штаце [[Юта]]. Ад студеня 2002 году па студзень 2003 году быў пілётам-інструктарам Ф-16Ц і начальнікам узбраеньня [[80-я зьнішчальная эскадрыльля|80-й]] зьнішчальнай эскадрыльлі на авіябазе [[Кунсан (авіябаза)|Кунсан]] у [[Паўднёвая Карэя|Паўднёвай Карэі]]<ref name="а"/>. У 2003 годзе прайшоў навучаньне ў [[Паветраны камандна-штабны каледж|Паветраным камандна-штабным каледжы]] (ПКШК) ў штаце [[Алабама]]. У лютым 2003 году стаў пілётам-інструктарам выпрабаваньня і ацэнкі Ф-16Ц і [[Ф-22]]А «Драпежнік» [[422-я выпрабавальна-ацэнкавая эскадрыльля|422-й]] выпрабавальна-ацэнкавай эскадрыльлі на авіябазе [[Нэліс (авіябаза)|Нэліс]] у штаце [[Нэвада]]. Затым тамсама заняў пасаду начальніка ацэнкі Ф-22А [[53-я выпрабавальна-ацэнкавая група|53-й]] выпрабавальна-ацэнкавай групы і кіраўніка апэрацыяў [[59-я выпрабавальна-ацэнкавая эскадрыльля|59-й]] выпрабавальна-ацэнкавай эскадрыльлі. За час працы пілётам дасягнуў узроўня камандзіра пры больш як 2300 гадзінах налёту<ref name="а"/>. У верасьні 2005 году пачаў навучаньне ў [[Вайскова-марская пасьлядыплёмная школа|Вайскова-марской пасьлядыплёмнай школе]] (МВПШ) ў Каліфорніі, якую скончыў у 2006 годзе. У 2006 годзе прайшоў падрыхтоўку ў [[Вайскова-паветраны каледж|Вайскова-паветраным каледжы]] (ВПК) ў штаце [[Алабама]]. Ад студзеня па сьнежань 2007 году працаваў у [[Паветрана-баявое камандаваньне|Паветрана-баявым камандаваньні]] (ПБК) на авіябазе [[Лэнглі (авіябаза)|Лэнглі]] ў штаце [[Вірджынія]]. Ад студзеня 2008 году па чэрвень 2009 году быў камандзірам [[49-я апэрацыйная група|49-й]] эскадрыльлі апэрацыйнага забесьпячэньня на авіябазе [[Холаман (авіябаза)|Холаман]] у штаце [[Нью-Мэксыка]]. Пасьля гэтага навучаўся ў Аб'яднана-перадавой баявой школе [[Агульнавайсковы штабны каледж|Агульнавайсковага штабнога каледжу]] (АВШК) ў [[Норфалк (Вірджынія)|Норфалку]] (штат Вірджынія), дзе ў 2010 годзе атрымаў ступеню [[Магістар навук|магістра навук]]. Ад ліпеня 2010 году па травень 2012 году працаваў у штабе [[Эўрапейскае камандаваньне ЗША|Эўрапейскага камандаваньня]] Ўзброеных сілаў ЗША ў [[Штутгарт|Штутгарце]] (Нямеччына), у тым ліку ў якасьці начальніка аддзелу плянаваньня. Ад чэрвеня 2012 году быў намесьнікам камандзіра [[57-е крыло|57-га крыла]] на авіябазе Нэліс, а ад траўня 2013 году — камандзірам [[53-е крыло|53-га крыла]] на авіябазе [[Эглін (авіябаза)|Эглін]] у штаце [[Флорыда]]. У чэрвені 2015 году атрымаў прызначэньне начальнікам аддзелу інтэграцыі стратэгічнага плянаваньня [[Вайскова-паветраныя сілы ЗША|Вайскова-паветраных сілаў ЗША]] ў [[Пэнтагон]]е (акруга [[Арлінгтан]], штат Вірджынія). У чэрвені 2016 году стаў намесьнікам кіраўніка па апэрацыях 3-й апэрацыйнай дружыны ў [[Камітэт начальнікаў штабоў|Камітэце начальнікаў штабоў]] (КНШ) ЗША, а затым — намесьнікам кіраўніка па сусьветных апэрацыях Управы апэрацыяў КНШ. Ад красавіка 2019 году па травень 2020 году займаў пасада намесьніка камандзіра па апэрацыях Сумесна-аб'яднанай апэрацыйнай групы апэрацыі «[[Непахісная рашучасьць]]» супраць [[Ісламская дзяржава|Ісламскай дзяржавы]] Іраку і Леванту, а таксама быў камандзірам [[386-е паветрана-экспэдыцыйнае крыло|9-й]] паветрана-экспэдыцыйнай групы ў [[Кувэйт|Кувэйце]]. Ад чэрвеня 2020 году па чэрвеня 2022 году быў кіраўніком апэрацыяў [[Цэнтральнае камандаваньне ЗША|Цэнтральнага камандаваньня]] Ўзброеных сілаў ЗША ў Флорыдзе. Ад ліпеня 2022 году да красавіка 2024 году быў камандзірам [[9-я паветраная армія|9-й паветранай арміі]] ў штаце [[Паўднёвая Караліна]], на чале якой загадваў дзеяньнямі на Блізкім Усходзе, у тым ліку ўдарамі па [[іран]]скіх групоўках. У траўні 2024 году стаў кіраўніком апэрацыяў Камітэту начальнікаў штабоў ЗША<ref name="а"/>. 5 чэрвеня 2025 году амэрыканскі прэзыдэнт [[Дональд Трамп]] прызначыў Алексуса Грынкевіча камандзірам Эўрапейскага камандаваньня ЗША і вылучыў на пасаду [[Вярхоўны саюзны камандзір у Эўропе|вярхоўнага саюзнага камандзіра ў Эўропе]] (ВСКЭ), што ўхвалілі ўсе 32 дзяржавы-ўдзельніцы [[Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы|Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы]] (Бэльгія)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=ЗША прызначылі галоўнакамандуючым сіламі АПАД у Эўропе нашчадка беларускіх імігрантаў|спасылка=https://www.svaboda.org/a/33435192.html|выдавец=Беларуская служба Радыё «Свабода»|дата публікацыі=5 чэрвеня 2025|дата доступу=7 чэрвеня 2025}}</ref>. == Вайсковыя годнасьці == * [[Другі лейтэнант]] (2 чэрвеня 1993) * [[Першы лейтэнант]] (2 чэрвеня 1995) * [[Капітан]] (2 чэрвеня 1997) * [[Маёр]] (1 жніўня 2003) * [[Падпалкоўнік]] (1 верасьня 2007) * [[Палкоўнік]] (1 верасьня 2011) * [[Брыгадны генэрал]] (24 траўня 2017) * [[Генэрал-маёр]] (1 сьнежня 2019) * [[Генэрал-лейтэнант]] (21 ліпеня 2022) == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Ваяры ў дзеяньні з камандзірам Цэнтральнай паветранай арміі генерал-лейтэнантам Алексусам Грынкевічам|спасылка=https://www.youtube.com/watch?v=05mHX3tR6pI|выдавец=Аб'яднаньне паветрана-касьмічных сілаў|мова=en|дата публікацыі=14 лютага 2023|дата доступу=7 чэрвеня 2025}} {{Накід:Асоба}} [[Катэгорыя:Амэрыканцы беларускага паходжаньня]] [[Катэгорыя:Выпускнікі ВНУ ЗША]] [[Катэгорыя:Амэрыканскія генэралы]] bebx9qr4j1eop9lpy9e3t0i7yl0jxkf 2619150 2619114 2025-06-08T06:19:01Z Ліцьвін 847 ’, стыль 2619150 wikitext text/x-wiki {{Вайсковы дзяяч |поўнае імя = Алексус Рыгоравіч Грынкевіч |арыгінальнае імя = {{мова-en|Alexus Gregory Grynkewich|скарочана}} |пэрыяд жыцьця = ад {{Нарадзіўся|15|10|1971}} |месца нараджэньня = |партрэт = Lt Gen Alexus G. Grynkewich (4).jpg |подпіс = 2024 год |мянушка = Грынч |прыналежнасьць = [[Злучаныя Штаты Амэрыкі]] |гады службы = ад {{Дата пачатку|0|0|1993|1}} |званьне = [[генэрал-лейтэнант]] (2022) |род войскаў = [[Вайскова-паветраныя сілы ЗША]] |камандаваў = [[Эўрапейскае камандаваньне ЗША]], [[Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе]] |частка = |бітвы = «[[Непахісная рашучасьць]]» |узнагароды = [[мэдаль за найвышэйшую абаронную службу]] (4), ордэн «[[Легіён заслугі]]» (2) |сувязі = }} '''Алексус Рыгоравіч Грынкевіч''' ({{Н}} 1971, ЗША) — амэрыканскі вайскавод [[беларус]]кага паходжаньня. 21-ы [[вярхоўны саюзны камандзір у Эўропе]] (ВСКЭ) ад 2025 году. Камандзір [[9-я паветраная армія|9-й паветранай арміі]] ([[Паўднёвая Караліна]], 2022—2024), на чале якой загадваў ударамі па [[іран]]скіх групоўках на Блізкім Усходзе. Камандзір [[386-е паветрана-экспэдыцыйнае крыло|9-й]] паветрана-экспэдыцыйнай групы ў [[Кувэйт|Кувэйце]] (2019—2020), на чале якой браў удзел у апэрацыі «[[Непахісная рашучасьць]]» супраць [[Ісламская дзяржава|Ісламскай дзяржавы]] Іраку і Леванту. [[Магістар навук]] (2010). == Паходжаньне == Прадзед Алексуса Грынкевіча — Ільля Сьцяпанавіч Грынкевіч — нарадзіўся ў 1873 годзе ў [[Менск]]у ([[Паўночна-Заходні край]]) ў беларускай сям’і Сьцяпана і Агаты Грынкевічаў. У 1899 годзе Ільля Грынкевіч прыехаў у ЗША на заробкі. Ён належаў да пачатку хвалі беларускіх перасяленцаў 1899—1908 гадоў, якая налічвала звыш 60 000 чалавек. 7 кастрычніка 1906 году Ільля Грынкевіч ажаніўся з 22-гадовай Настасьсяй Адамаўнай Сьнігірэвіч (1884—1945), якая нарадзілася ў [[Вільня|Вільні]] і прыехала ў Новы Ёрк у 1901 годзе. [[Вянчаньне]] адбылося ў [[Сабор Міколы Цудатворцы (Нью-Ёрк)|саборы Міколы Цудатворцы]] на [[Мангэтан]]е, які быў галоўным храмам [[Расейская праваслаўная царква|Расейскай праваслаўнай царквы]] ў ЗША. Адным са сьведкаў [[шлюб]]у быў Фёдар Лях. На час [[Перапіс насельніцтва ЗША 1920 году|перапісу насельніцтва ЗША 1920 году]] Грынкевічы з 4-ма дзецьмі жылі ў [[Бруклін]]е і працавалі ў [[Гасьцініца|гасьцініцы]]. Адным зь іх дзяцей быў Мікалай Ільліч Грынкевіч (1915—1969), які быў [[дзед]]ам Алексуса Грынкевіча. [[Бацька]] Алексуса Грынкевіча — [[Доктар навук|доктар]] мэталаарганічнай хіміі Рыгор Мікалаевіч Грынкевіч (1949, [[Балтымор]] — 2012, [[Гілбэрт (Арызона)|Гілбэрт]], штат [[Арызона]]) — быў навукоўцам, які запатэнтаваў 14 вынаходак у галіне ўдасканаленьня прадукцыйнасьці і вытворчасьці [[паўправаднік]]оў<ref name="а">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Камандуючым сіламі АПАД у Эўропе можа стаць нашчадак беларускіх імігрантаў у ЗША|спасылка=https://www.svaboda.org/a/33432121.html|выдавец=[[Беларуская служба Радыё Свабода|Беларуская служба Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=3 чэрвеня 2025|дата доступу=7 чэрвеня 2025}}</ref>. == Кар’ера == У 1993 годзе скончыў [[Акадэмія Вайскова-паветраных сілаў ЗША|Акадэмію]] Вайскова-паветраных сілаў ЗША ў штаце [[Каларада]]. Пры гэтым атрымаў ступеню [[бакаляўр]]а навук у [[Вайсковая гісторыя|вайсковай гісторыі]] і вайсковую годнасьць [[Другі лейтэнант|другога лейтэнанта]]. У 1994 годзе атрымаў ступеню [[Магістар мастацтва|магістра мастацтва]] ў гісторыі ва [[Унівэрсытэт Джорджыі|Ўнівэрсытэце Джорджыі]] ў [[Атэнс (Джорджыя)|Атэнсе]]. Ад верасьня 1994 году па жнівень 1996 году праходзіў падрыхтоўку пілётам на авіябазах [[Вэнс (авіябаза)|Вэнс]] у штаце [[Аклахома]] і [[Люк (авіябаза)|Люк]] у штаце [[Арызона]]. Ад верасьня 1996 году па ліпень 1999 году быў пілётам [[зьнішчальнік]]а [[Ф-16]] «Змагарны сокал» і начальнікам падрыхтоўкі [[18-я зьнішчальная эскадрыльля перахопнікаў|18-й]] зьнішчальнай [[Эскадрыльля|эскадрыльлі]] на авіябазе [[Эельсан (авіябаза)|Эельсан]] на [[Аляска|Алясцы]]. У 1997 годзе навучаўся ў [[Эскадрыльна-афіцэрская школа|эскадрыльна-афіцэрскай школе]]. Ад жніўня 1999 году па сьнежань 2001 году займаў пасаду [[пілёт]]а-інструктара, камандзіра палётаў і ацэншчыка ў [[421-я зьнішчальная эскадрыльля|421-й]] зьнішчальнай эскадрыльлі на авіябазе [[Хіл (авіябаза)|Хіл]] у штаце [[Юта]]. Ад студеня 2002 году па студзень 2003 году быў пілётам-інструктарам Ф-16Ц і начальнікам узбраеньня [[80-я зьнішчальная эскадрыльля|80-й]] зьнішчальнай эскадрыльлі на авіябазе [[Кунсан (авіябаза)|Кунсан]] у [[Паўднёвая Карэя|Паўднёвай Карэі]]<ref name="а"/>. У 2003 годзе прайшоў навучаньне ў [[Паветраны камандна-штабны каледж|Паветраным камандна-штабным каледжы]] (ПКШК) ў штаце [[Алабама]]. У лютым 2003 году стаў пілётам-інструктарам выпрабаваньня і ацэнкі Ф-16Ц і [[Ф-22]]А «Драпежнік» [[422-я выпрабавальна-ацэнкавая эскадрыльля|422-й]] выпрабавальна-ацэнкавай эскадрыльлі на авіябазе [[Нэліс (авіябаза)|Нэліс]] у штаце [[Нэвада]]. Затым тамсама заняў пасаду начальніка ацэнкі Ф-22А [[53-я выпрабавальна-ацэнкавая група|53-й]] выпрабавальна-ацэнкавай групы і кіраўніка апэрацыяў [[59-я выпрабавальна-ацэнкавая эскадрыльля|59-й]] выпрабавальна-ацэнкавай эскадрыльлі. За час працы пілётам дасягнуў узроўня камандзіра пры больш як 2300 гадзінах налёту<ref name="а"/>. У верасьні 2005 году пачаў навучаньне ў [[Вайскова-марская пасьлядыплёмная школа|Вайскова-марской пасьлядыплёмнай школе]] (МВПШ) ў Каліфорніі, якую скончыў у 2006 годзе. У 2006 годзе прайшоў падрыхтоўку ў [[Вайскова-паветраны каледж|Вайскова-паветраным каледжы]] (ВПК) ў штаце [[Алабама]]. Ад студзеня па сьнежань 2007 году працаваў у [[Паветрана-баявое камандаваньне|Паветрана-баявым камандаваньні]] (ПБК) на авіябазе [[Лэнглі (авіябаза)|Лэнглі]] ў штаце [[Вірджынія]]. Ад студзеня 2008 году па чэрвень 2009 году быў камандзірам [[49-я апэрацыйная група|49-й]] эскадрыльлі апэрацыйнага забесьпячэньня на авіябазе [[Холаман (авіябаза)|Холаман]] у штаце [[Нью-Мэксыка]]. Пасьля гэтага навучаўся ў Аб’яднана-перадавой баявой школе [[Агульнавайсковы штабны каледж|Агульнавайсковага штабнога каледжу]] (АВШК) ў [[Норфалк (Вірджынія)|Норфалку]] (штат Вірджынія), дзе ў 2010 годзе атрымаў ступеню [[Магістар навук|магістра навук]]. Ад ліпеня 2010 году па травень 2012 году працаваў у штабе [[Эўрапейскае камандаваньне ЗША|Эўрапейскага камандаваньня]] Ўзброеных сілаў ЗША ў [[Штутгарт|Штутгарце]] (Нямеччына), у тым ліку ў якасьці начальніка аддзелу плянаваньня. Ад чэрвеня 2012 году быў намесьнікам камандзіра [[57-е крыло|57-га крыла]] на авіябазе Нэліс, а ад траўня 2013 году — камандзірам [[53-е крыло|53-га крыла]] на авіябазе [[Эглін (авіябаза)|Эглін]] у штаце [[Флорыда]]. У чэрвені 2015 году атрымаў прызначэньне начальнікам аддзелу інтэграцыі стратэгічнага плянаваньня [[Вайскова-паветраныя сілы ЗША|Вайскова-паветраных сілаў ЗША]] ў [[Пэнтагон]]е (акруга [[Арлінгтан]], штат Вірджынія). У чэрвені 2016 году стаў намесьнікам кіраўніка па апэрацыях 3-й апэрацыйнай дружыны ў [[Камітэт начальнікаў штабоў|Камітэце начальнікаў штабоў]] (КНШ) ЗША, а затым — намесьнікам кіраўніка па сусьветных апэрацыях Управы апэрацыяў КНШ. Ад красавіка 2019 году па травень 2020 году займаў пасада намесьніка камандзіра па апэрацыях Сумесна-аб’яднанай апэрацыйнай групы апэрацыі «[[Непахісная рашучасьць]]» супраць [[Ісламская дзяржава|Ісламскай дзяржавы]] Іраку і Леванту, а таксама быў камандзірам [[386-е паветрана-экспэдыцыйнае крыло|9-й]] паветрана-экспэдыцыйнай групы ў [[Кувэйт|Кувэйце]]. Ад чэрвеня 2020 году па чэрвеня 2022 году быў кіраўніком апэрацыяў [[Цэнтральнае камандаваньне ЗША|Цэнтральнага камандаваньня]] Ўзброеных сілаў ЗША ў Флорыдзе. Ад ліпеня 2022 году да красавіка 2024 году быў камандзірам [[9-я паветраная армія|9-й паветранай арміі]] ў штаце [[Паўднёвая Караліна]], на чале якой загадваў дзеяньнямі на Блізкім Усходзе, у тым ліку ўдарамі па [[іран]]скіх групоўках. У траўні 2024 году стаў кіраўніком апэрацыяў Камітэту начальнікаў штабоў ЗША<ref name="а"/>. 5 чэрвеня 2025 году амэрыканскі прэзыдэнт [[Дональд Трамп]] прызначыў Алексуса Грынкевіча камандзірам Эўрапейскага камандаваньня ЗША і вылучыў на пасаду [[Вярхоўны саюзны камандзір у Эўропе|вярхоўнага саюзнага камандзіра ў Эўропе]] (ВСКЭ), што ўхвалілі ўсе 32 дзяржавы-ўдзельніцы [[Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы|Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы]] (Бэльгія)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=ЗША прызначылі галоўнакамандуючым сіламі АПАД у Эўропе нашчадка беларускіх імігрантаў|спасылка=https://www.svaboda.org/a/33435192.html|выдавец=Беларуская служба Радыё «Свабода»|дата публікацыі=5 чэрвеня 2025|дата доступу=7 чэрвеня 2025}}</ref>. == Вайсковыя годнасьці == * [[Другі лейтэнант]] (2 чэрвеня 1993) * [[Першы лейтэнант]] (2 чэрвеня 1995) * [[Капітан]] (2 чэрвеня 1997) * [[Маёр]] (1 жніўня 2003) * [[Падпалкоўнік]] (1 верасьня 2007) * [[Палкоўнік]] (1 верасьня 2011) * [[Брыгадны генэрал]] (24 траўня 2017) * [[Генэрал-маёр]] (1 сьнежня 2019) * [[Генэрал-лейтэнант]] (21 ліпеня 2022) == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Ваяры ў дзеяньні з камандзірам Цэнтральнай паветранай арміі генерал-лейтэнантам Алексусам Грынкевічам|спасылка=https://www.youtube.com/watch?v=05mHX3tR6pI|выдавец=Аб’яднаньне паветрана-касьмічных сілаў|мова=en|дата публікацыі=14 лютага 2023|дата доступу=7 чэрвеня 2025}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Грынкевіч, Алексус}} [[Катэгорыя:Амэрыканцы беларускага паходжаньня]] [[Катэгорыя:Выпускнікі ВНУ ЗША]] [[Катэгорыя:Амэрыканскія генэралы]] qpflazkvzy2k3ykxuvvbszzip4i3gye 2619151 2619150 2025-06-08T06:19:50Z Ліцьвін 847 + {{Цёзкі}} 2619151 wikitext text/x-wiki {{Цёзкі}} {{Вайсковы дзяяч |поўнае імя = Алексус Рыгоравіч Грынкевіч |арыгінальнае імя = {{мова-en|Alexus Gregory Grynkewich|скарочана}} |пэрыяд жыцьця = ад {{Нарадзіўся|15|10|1971}} |месца нараджэньня = |партрэт = Lt Gen Alexus G. Grynkewich (4).jpg |подпіс = 2024 год |мянушка = Грынч |прыналежнасьць = [[Злучаныя Штаты Амэрыкі]] |гады службы = ад {{Дата пачатку|0|0|1993|1}} |званьне = [[генэрал-лейтэнант]] (2022) |род войскаў = [[Вайскова-паветраныя сілы ЗША]] |камандаваў = [[Эўрапейскае камандаваньне ЗША]], [[Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе]] |частка = |бітвы = «[[Непахісная рашучасьць]]» |узнагароды = [[мэдаль за найвышэйшую абаронную службу]] (4), ордэн «[[Легіён заслугі]]» (2) |сувязі = }} '''Алексус Рыгоравіч Грынкевіч''' ({{Н}} 1971, ЗША) — амэрыканскі вайскавод [[беларус]]кага паходжаньня. 21-ы [[вярхоўны саюзны камандзір у Эўропе]] (ВСКЭ) ад 2025 году. Камандзір [[9-я паветраная армія|9-й паветранай арміі]] ([[Паўднёвая Караліна]], 2022—2024), на чале якой загадваў ударамі па [[іран]]скіх групоўках на Блізкім Усходзе. Камандзір [[386-е паветрана-экспэдыцыйнае крыло|9-й]] паветрана-экспэдыцыйнай групы ў [[Кувэйт|Кувэйце]] (2019—2020), на чале якой браў удзел у апэрацыі «[[Непахісная рашучасьць]]» супраць [[Ісламская дзяржава|Ісламскай дзяржавы]] Іраку і Леванту. [[Магістар навук]] (2010). == Паходжаньне == Прадзед Алексуса Грынкевіча — Ільля Сьцяпанавіч Грынкевіч — нарадзіўся ў 1873 годзе ў [[Менск]]у ([[Паўночна-Заходні край]]) ў беларускай сям’і Сьцяпана і Агаты Грынкевічаў. У 1899 годзе Ільля Грынкевіч прыехаў у ЗША на заробкі. Ён належаў да пачатку хвалі беларускіх перасяленцаў 1899—1908 гадоў, якая налічвала звыш 60 000 чалавек. 7 кастрычніка 1906 году Ільля Грынкевіч ажаніўся з 22-гадовай Настасьсяй Адамаўнай Сьнігірэвіч (1884—1945), якая нарадзілася ў [[Вільня|Вільні]] і прыехала ў Новы Ёрк у 1901 годзе. [[Вянчаньне]] адбылося ў [[Сабор Міколы Цудатворцы (Нью-Ёрк)|саборы Міколы Цудатворцы]] на [[Мангэтан]]е, які быў галоўным храмам [[Расейская праваслаўная царква|Расейскай праваслаўнай царквы]] ў ЗША. Адным са сьведкаў [[шлюб]]у быў Фёдар Лях. На час [[Перапіс насельніцтва ЗША 1920 году|перапісу насельніцтва ЗША 1920 году]] Грынкевічы з 4-ма дзецьмі жылі ў [[Бруклін]]е і працавалі ў [[Гасьцініца|гасьцініцы]]. Адным зь іх дзяцей быў Мікалай Ільліч Грынкевіч (1915—1969), які быў [[дзед]]ам Алексуса Грынкевіча. [[Бацька]] Алексуса Грынкевіча — [[Доктар навук|доктар]] мэталаарганічнай хіміі Рыгор Мікалаевіч Грынкевіч (1949, [[Балтымор]] — 2012, [[Гілбэрт (Арызона)|Гілбэрт]], штат [[Арызона]]) — быў навукоўцам, які запатэнтаваў 14 вынаходак у галіне ўдасканаленьня прадукцыйнасьці і вытворчасьці [[паўправаднік]]оў<ref name="а">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Камандуючым сіламі АПАД у Эўропе можа стаць нашчадак беларускіх імігрантаў у ЗША|спасылка=https://www.svaboda.org/a/33432121.html|выдавец=[[Беларуская служба Радыё Свабода|Беларуская служба Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=3 чэрвеня 2025|дата доступу=7 чэрвеня 2025}}</ref>. == Кар’ера == У 1993 годзе скончыў [[Акадэмія Вайскова-паветраных сілаў ЗША|Акадэмію]] Вайскова-паветраных сілаў ЗША ў штаце [[Каларада]]. Пры гэтым атрымаў ступеню [[бакаляўр]]а навук у [[Вайсковая гісторыя|вайсковай гісторыі]] і вайсковую годнасьць [[Другі лейтэнант|другога лейтэнанта]]. У 1994 годзе атрымаў ступеню [[Магістар мастацтва|магістра мастацтва]] ў гісторыі ва [[Унівэрсытэт Джорджыі|Ўнівэрсытэце Джорджыі]] ў [[Атэнс (Джорджыя)|Атэнсе]]. Ад верасьня 1994 году па жнівень 1996 году праходзіў падрыхтоўку пілётам на авіябазах [[Вэнс (авіябаза)|Вэнс]] у штаце [[Аклахома]] і [[Люк (авіябаза)|Люк]] у штаце [[Арызона]]. Ад верасьня 1996 году па ліпень 1999 году быў пілётам [[зьнішчальнік]]а [[Ф-16]] «Змагарны сокал» і начальнікам падрыхтоўкі [[18-я зьнішчальная эскадрыльля перахопнікаў|18-й]] зьнішчальнай [[Эскадрыльля|эскадрыльлі]] на авіябазе [[Эельсан (авіябаза)|Эельсан]] на [[Аляска|Алясцы]]. У 1997 годзе навучаўся ў [[Эскадрыльна-афіцэрская школа|эскадрыльна-афіцэрскай школе]]. Ад жніўня 1999 году па сьнежань 2001 году займаў пасаду [[пілёт]]а-інструктара, камандзіра палётаў і ацэншчыка ў [[421-я зьнішчальная эскадрыльля|421-й]] зьнішчальнай эскадрыльлі на авіябазе [[Хіл (авіябаза)|Хіл]] у штаце [[Юта]]. Ад студеня 2002 году па студзень 2003 году быў пілётам-інструктарам Ф-16Ц і начальнікам узбраеньня [[80-я зьнішчальная эскадрыльля|80-й]] зьнішчальнай эскадрыльлі на авіябазе [[Кунсан (авіябаза)|Кунсан]] у [[Паўднёвая Карэя|Паўднёвай Карэі]]<ref name="а"/>. У 2003 годзе прайшоў навучаньне ў [[Паветраны камандна-штабны каледж|Паветраным камандна-штабным каледжы]] (ПКШК) ў штаце [[Алабама]]. У лютым 2003 году стаў пілётам-інструктарам выпрабаваньня і ацэнкі Ф-16Ц і [[Ф-22]]А «Драпежнік» [[422-я выпрабавальна-ацэнкавая эскадрыльля|422-й]] выпрабавальна-ацэнкавай эскадрыльлі на авіябазе [[Нэліс (авіябаза)|Нэліс]] у штаце [[Нэвада]]. Затым тамсама заняў пасаду начальніка ацэнкі Ф-22А [[53-я выпрабавальна-ацэнкавая група|53-й]] выпрабавальна-ацэнкавай групы і кіраўніка апэрацыяў [[59-я выпрабавальна-ацэнкавая эскадрыльля|59-й]] выпрабавальна-ацэнкавай эскадрыльлі. За час працы пілётам дасягнуў узроўня камандзіра пры больш як 2300 гадзінах налёту<ref name="а"/>. У верасьні 2005 году пачаў навучаньне ў [[Вайскова-марская пасьлядыплёмная школа|Вайскова-марской пасьлядыплёмнай школе]] (МВПШ) ў Каліфорніі, якую скончыў у 2006 годзе. У 2006 годзе прайшоў падрыхтоўку ў [[Вайскова-паветраны каледж|Вайскова-паветраным каледжы]] (ВПК) ў штаце [[Алабама]]. Ад студзеня па сьнежань 2007 году працаваў у [[Паветрана-баявое камандаваньне|Паветрана-баявым камандаваньні]] (ПБК) на авіябазе [[Лэнглі (авіябаза)|Лэнглі]] ў штаце [[Вірджынія]]. Ад студзеня 2008 году па чэрвень 2009 году быў камандзірам [[49-я апэрацыйная група|49-й]] эскадрыльлі апэрацыйнага забесьпячэньня на авіябазе [[Холаман (авіябаза)|Холаман]] у штаце [[Нью-Мэксыка]]. Пасьля гэтага навучаўся ў Аб’яднана-перадавой баявой школе [[Агульнавайсковы штабны каледж|Агульнавайсковага штабнога каледжу]] (АВШК) ў [[Норфалк (Вірджынія)|Норфалку]] (штат Вірджынія), дзе ў 2010 годзе атрымаў ступеню [[Магістар навук|магістра навук]]. Ад ліпеня 2010 году па травень 2012 году працаваў у штабе [[Эўрапейскае камандаваньне ЗША|Эўрапейскага камандаваньня]] Ўзброеных сілаў ЗША ў [[Штутгарт|Штутгарце]] (Нямеччына), у тым ліку ў якасьці начальніка аддзелу плянаваньня. Ад чэрвеня 2012 году быў намесьнікам камандзіра [[57-е крыло|57-га крыла]] на авіябазе Нэліс, а ад траўня 2013 году — камандзірам [[53-е крыло|53-га крыла]] на авіябазе [[Эглін (авіябаза)|Эглін]] у штаце [[Флорыда]]. У чэрвені 2015 году атрымаў прызначэньне начальнікам аддзелу інтэграцыі стратэгічнага плянаваньня [[Вайскова-паветраныя сілы ЗША|Вайскова-паветраных сілаў ЗША]] ў [[Пэнтагон]]е (акруга [[Арлінгтан]], штат Вірджынія). У чэрвені 2016 году стаў намесьнікам кіраўніка па апэрацыях 3-й апэрацыйнай дружыны ў [[Камітэт начальнікаў штабоў|Камітэце начальнікаў штабоў]] (КНШ) ЗША, а затым — намесьнікам кіраўніка па сусьветных апэрацыях Управы апэрацыяў КНШ. Ад красавіка 2019 году па травень 2020 году займаў пасада намесьніка камандзіра па апэрацыях Сумесна-аб’яднанай апэрацыйнай групы апэрацыі «[[Непахісная рашучасьць]]» супраць [[Ісламская дзяржава|Ісламскай дзяржавы]] Іраку і Леванту, а таксама быў камандзірам [[386-е паветрана-экспэдыцыйнае крыло|9-й]] паветрана-экспэдыцыйнай групы ў [[Кувэйт|Кувэйце]]. Ад чэрвеня 2020 году па чэрвеня 2022 году быў кіраўніком апэрацыяў [[Цэнтральнае камандаваньне ЗША|Цэнтральнага камандаваньня]] Ўзброеных сілаў ЗША ў Флорыдзе. Ад ліпеня 2022 году да красавіка 2024 году быў камандзірам [[9-я паветраная армія|9-й паветранай арміі]] ў штаце [[Паўднёвая Караліна]], на чале якой загадваў дзеяньнямі на Блізкім Усходзе, у тым ліку ўдарамі па [[іран]]скіх групоўках. У траўні 2024 году стаў кіраўніком апэрацыяў Камітэту начальнікаў штабоў ЗША<ref name="а"/>. 5 чэрвеня 2025 году амэрыканскі прэзыдэнт [[Дональд Трамп]] прызначыў Алексуса Грынкевіча камандзірам Эўрапейскага камандаваньня ЗША і вылучыў на пасаду [[Вярхоўны саюзны камандзір у Эўропе|вярхоўнага саюзнага камандзіра ў Эўропе]] (ВСКЭ), што ўхвалілі ўсе 32 дзяржавы-ўдзельніцы [[Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы|Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы]] (Бэльгія)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=ЗША прызначылі галоўнакамандуючым сіламі АПАД у Эўропе нашчадка беларускіх імігрантаў|спасылка=https://www.svaboda.org/a/33435192.html|выдавец=Беларуская служба Радыё «Свабода»|дата публікацыі=5 чэрвеня 2025|дата доступу=7 чэрвеня 2025}}</ref>. == Вайсковыя годнасьці == * [[Другі лейтэнант]] (2 чэрвеня 1993) * [[Першы лейтэнант]] (2 чэрвеня 1995) * [[Капітан]] (2 чэрвеня 1997) * [[Маёр]] (1 жніўня 2003) * [[Падпалкоўнік]] (1 верасьня 2007) * [[Палкоўнік]] (1 верасьня 2011) * [[Брыгадны генэрал]] (24 траўня 2017) * [[Генэрал-маёр]] (1 сьнежня 2019) * [[Генэрал-лейтэнант]] (21 ліпеня 2022) == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Ваяры ў дзеяньні з камандзірам Цэнтральнай паветранай арміі генерал-лейтэнантам Алексусам Грынкевічам|спасылка=https://www.youtube.com/watch?v=05mHX3tR6pI|выдавец=Аб’яднаньне паветрана-касьмічных сілаў|мова=en|дата публікацыі=14 лютага 2023|дата доступу=7 чэрвеня 2025}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Грынкевіч, Алексус}} [[Катэгорыя:Амэрыканцы беларускага паходжаньня]] [[Катэгорыя:Выпускнікі ВНУ ЗША]] [[Катэгорыя:Амэрыканскія генэралы]] q56rsb89fad4sq9c4vp4px2xwxgno0r 2619162 2619151 2025-06-08T07:01:44Z W 11741 . 2619162 wikitext text/x-wiki {{Цёзкі}} {{Вайсковы дзяяч |поўнае імя = Алексус Рыгоравіч Грынкевіч |арыгінальнае імя = {{мова-en|Alexus Gregory Grynkewich|скарочана}} |пэрыяд жыцьця = ад {{Нарадзіўся|15|10|1971}} |месца нараджэньня = |партрэт = Lt Gen Alexus G. Grynkewich (4).jpg |подпіс = 2024 год |мянушка = Грынч |прыналежнасьць = [[Злучаныя Штаты Амэрыкі]] |гады службы = ад {{Дата пачатку|0|0|1993|1}} |званьне = [[генэрал-лейтэнант]] (2022) |род войскаў = [[Вайскова-паветраныя сілы ЗША]] |камандаваў = [[Эўрапейскае камандаваньне ЗША]], [[Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе]] |частка = |бітвы = «[[Непахісная рашучасьць]]» |узнагароды = [[мэдаль за найвышэйшую абаронную службу]] (4), ордэн «[[Легіён заслугі]]» (2) |сувязі = }} '''Алексус Рыгоравіч Грынкевіч''' ({{Н}} 1971, ЗША) — амэрыканскі вайскавод [[беларус]]кага паходжаньня. 21-ы [[вярхоўны саюзны камандзір у Эўропе]] (ВСКЭ) і камандзір [[Эўрапейскае камандаваньне ЗША|Эўрапейскага камандаваньня ЗША]] ад 2025 году. Камандзір [[9-я паветраная армія|9-й паветранай арміі]] ([[Паўднёвая Караліна]], 2022—2024), на чале якой загадваў ударамі па [[іран]]скіх групоўках на Блізкім Усходзе. Камандзір [[386-е паветрана-экспэдыцыйнае крыло|9-й]] паветрана-экспэдыцыйнай групы ў [[Кувэйт|Кувэйце]] (2019—2020), на чале якой браў удзел у апэрацыі «[[Непахісная рашучасьць]]» супраць [[Ісламская дзяржава|Ісламскай дзяржавы]] Іраку і Леванту. [[Магістар навук]] (2010). == Паходжаньне == Прадзед Алексуса Грынкевіча — Ільля Сьцяпанавіч Грынкевіч — нарадзіўся ў 1873 годзе ў [[Менск]]у ([[Паўночна-Заходні край]]) ў беларускай сям’і Сьцяпана і Агаты Грынкевічаў. У 1899 годзе Ільля Грынкевіч прыехаў у ЗША на заробкі. Ён належаў да пачатку хвалі беларускіх перасяленцаў 1899—1908 гадоў, якая налічвала звыш 60 000 чалавек. 7 кастрычніка 1906 году Ільля Грынкевіч ажаніўся з 22-гадовай Настасьсяй Адамаўнай Сьнігірэвіч (1884—1945), якая нарадзілася ў [[Вільня|Вільні]] і прыехала ў Новы Ёрк у 1901 годзе. [[Вянчаньне]] адбылося ў [[Сабор Міколы Цудатворцы (Нью-Ёрк)|саборы Міколы Цудатворцы]] на [[Мангэтан]]е, які быў галоўным храмам [[Расейская праваслаўная царква|Расейскай праваслаўнай царквы]] ў ЗША. Адным са сьведкаў [[шлюб]]у быў Фёдар Лях. На час [[Перапіс насельніцтва ЗША 1920 году|перапісу насельніцтва ЗША 1920 году]] Грынкевічы з 4-ма дзецьмі жылі ў [[Бруклін]]е і працавалі ў [[Гасьцініца|гасьцініцы]]. Адным зь іх дзяцей быў Мікалай Ільліч Грынкевіч (1915—1969), які быў [[дзед]]ам Алексуса Грынкевіча. [[Бацька]] Алексуса Грынкевіча — [[Доктар навук|доктар]] мэталаарганічнай хіміі Рыгор Мікалаевіч Грынкевіч (1949, [[Балтымор]] — 2012, [[Гілбэрт (Арызона)|Гілбэрт]], штат [[Арызона]]) — быў навукоўцам, які запатэнтаваў 14 вынаходак у галіне ўдасканаленьня прадукцыйнасьці і вытворчасьці [[паўправаднік]]оў<ref name="а">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Камандуючым сіламі АПАД у Эўропе можа стаць нашчадак беларускіх імігрантаў у ЗША|спасылка=https://www.svaboda.org/a/33432121.html|выдавец=[[Беларуская служба Радыё Свабода|Беларуская служба Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=3 чэрвеня 2025|дата доступу=7 чэрвеня 2025}}</ref>. == Кар’ера == У 1993 годзе скончыў [[Акадэмія Вайскова-паветраных сілаў ЗША|Акадэмію]] Вайскова-паветраных сілаў ЗША ў штаце [[Каларада]]. Пры гэтым атрымаў ступеню [[бакаляўр]]а навук у [[Вайсковая гісторыя|вайсковай гісторыі]] і вайсковую годнасьць [[Другі лейтэнант|другога лейтэнанта]]. У 1994 годзе атрымаў ступеню [[Магістар мастацтва|магістра мастацтва]] ў гісторыі ва [[Унівэрсытэт Джорджыі|Ўнівэрсытэце Джорджыі]] ў [[Атэнс (Джорджыя)|Атэнсе]]. Ад верасьня 1994 году па жнівень 1996 году праходзіў падрыхтоўку пілётам на авіябазах [[Вэнс (авіябаза)|Вэнс]] у штаце [[Аклахома]] і [[Люк (авіябаза)|Люк]] у штаце [[Арызона]]. Ад верасьня 1996 году па ліпень 1999 году быў пілётам [[зьнішчальнік]]а [[Ф-16]] «Змагарны сокал» і начальнікам падрыхтоўкі [[18-я зьнішчальная эскадрыльля перахопнікаў|18-й]] зьнішчальнай [[Эскадрыльля|эскадрыльлі]] на авіябазе [[Эельсан (авіябаза)|Эельсан]] на [[Аляска|Алясцы]]. У 1997 годзе навучаўся ў [[Эскадрыльна-афіцэрская школа|эскадрыльна-афіцэрскай школе]]. Ад жніўня 1999 году па сьнежань 2001 году займаў пасаду [[пілёт]]а-інструктара, камандзіра палётаў і ацэншчыка ў [[421-я зьнішчальная эскадрыльля|421-й]] зьнішчальнай эскадрыльлі на авіябазе [[Хіл (авіябаза)|Хіл]] у штаце [[Юта]]. Ад студеня 2002 году па студзень 2003 году быў пілётам-інструктарам Ф-16Ц і начальнікам узбраеньня [[80-я зьнішчальная эскадрыльля|80-й]] зьнішчальнай эскадрыльлі на авіябазе [[Кунсан (авіябаза)|Кунсан]] у [[Паўднёвая Карэя|Паўднёвай Карэі]]<ref name="а"/>. У 2003 годзе прайшоў навучаньне ў [[Паветраны камандна-штабны каледж|Паветраным камандна-штабным каледжы]] (ПКШК) ў штаце [[Алабама]]. У лютым 2003 году стаў пілётам-інструктарам выпрабаваньня і ацэнкі Ф-16Ц і [[Ф-22]]А «Драпежнік» [[422-я выпрабавальна-ацэнкавая эскадрыльля|422-й]] выпрабавальна-ацэнкавай эскадрыльлі на авіябазе [[Нэліс (авіябаза)|Нэліс]] у штаце [[Нэвада]]. Затым тамсама заняў пасаду начальніка ацэнкі Ф-22А [[53-я выпрабавальна-ацэнкавая група|53-й]] выпрабавальна-ацэнкавай групы і кіраўніка апэрацыяў [[59-я выпрабавальна-ацэнкавая эскадрыльля|59-й]] выпрабавальна-ацэнкавай эскадрыльлі. За час працы пілётам дасягнуў узроўня камандзіра пры больш як 2300 гадзінах налёту<ref name="а"/>. У верасьні 2005 году пачаў навучаньне ў [[Вайскова-марская пасьлядыплёмная школа|Вайскова-марской пасьлядыплёмнай школе]] (МВПШ) ў Каліфорніі, якую скончыў у 2006 годзе. У 2006 годзе прайшоў падрыхтоўку ў [[Вайскова-паветраны каледж|Вайскова-паветраным каледжы]] (ВПК) ў штаце [[Алабама]]. Ад студзеня па сьнежань 2007 году працаваў у [[Паветрана-баявое камандаваньне|Паветрана-баявым камандаваньні]] (ПБК) на авіябазе [[Лэнглі (авіябаза)|Лэнглі]] ў штаце [[Вірджынія]]. Ад студзеня 2008 году па чэрвень 2009 году быў камандзірам [[49-я апэрацыйная група|49-й]] эскадрыльлі апэрацыйнага забесьпячэньня на авіябазе [[Холаман (авіябаза)|Холаман]] у штаце [[Нью-Мэксыка]]. Пасьля гэтага навучаўся ў Аб’яднана-перадавой баявой школе [[Агульнавайсковы штабны каледж|Агульнавайсковага штабнога каледжу]] (АВШК) ў [[Норфалк (Вірджынія)|Норфалку]] (штат Вірджынія), дзе ў 2010 годзе атрымаў ступеню [[Магістар навук|магістра навук]]. Ад ліпеня 2010 году па травень 2012 году працаваў у штабе [[Эўрапейскае камандаваньне ЗША|Эўрапейскага камандаваньня]] Ўзброеных сілаў ЗША ў [[Штутгарт|Штутгарце]] (Нямеччына), у тым ліку ў якасьці начальніка аддзелу плянаваньня. Ад чэрвеня 2012 году быў намесьнікам камандзіра [[57-е крыло|57-га крыла]] на авіябазе Нэліс, а ад траўня 2013 году — камандзірам [[53-е крыло|53-га крыла]] на авіябазе [[Эглін (авіябаза)|Эглін]] у штаце [[Флорыда]]. У чэрвені 2015 году атрымаў прызначэньне начальнікам аддзелу інтэграцыі стратэгічнага плянаваньня [[Вайскова-паветраныя сілы ЗША|Вайскова-паветраных сілаў ЗША]] ў [[Пэнтагон]]е (акруга [[Арлінгтан]], штат Вірджынія). У чэрвені 2016 году стаў намесьнікам кіраўніка па апэрацыях 3-й апэрацыйнай дружыны ў [[Камітэт начальнікаў штабоў|Камітэце начальнікаў штабоў]] (КНШ) ЗША, а затым — намесьнікам кіраўніка па сусьветных апэрацыях Управы апэрацыяў КНШ. Ад красавіка 2019 году па травень 2020 году займаў пасада намесьніка камандзіра па апэрацыях Сумесна-аб’яднанай апэрацыйнай групы апэрацыі «[[Непахісная рашучасьць]]» супраць [[Ісламская дзяржава|Ісламскай дзяржавы]] Іраку і Леванту, а таксама быў камандзірам [[386-е паветрана-экспэдыцыйнае крыло|9-й]] паветрана-экспэдыцыйнай групы ў [[Кувэйт|Кувэйце]]. Ад чэрвеня 2020 году па чэрвеня 2022 году быў кіраўніком апэрацыяў [[Цэнтральнае камандаваньне ЗША|Цэнтральнага камандаваньня]] Ўзброеных сілаў ЗША ў Флорыдзе. Ад ліпеня 2022 году да красавіка 2024 году быў камандзірам [[9-я паветраная армія|9-й паветранай арміі]] ў штаце [[Паўднёвая Караліна]], на чале якой загадваў дзеяньнямі на Блізкім Усходзе, у тым ліку ўдарамі па [[іран]]скіх групоўках. У траўні 2024 году стаў кіраўніком апэрацыяў Камітэту начальнікаў штабоў ЗША<ref name="а"/>. 5 чэрвеня 2025 году амэрыканскі прэзыдэнт [[Дональд Трамп]] прызначыў Алексуса Грынкевіча камандзірам Эўрапейскага камандаваньня ЗША і вылучыў на пасаду [[Вярхоўны саюзны камандзір у Эўропе|вярхоўнага саюзнага камандзіра ў Эўропе]] (ВСКЭ), што ўхвалілі ўсе 32 дзяржавы-ўдзельніцы [[Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы|Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы]] (Бэльгія)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=ЗША прызначылі галоўнакамандуючым сіламі АПАД у Эўропе нашчадка беларускіх імігрантаў|спасылка=https://www.svaboda.org/a/33435192.html|выдавец=Беларуская служба Радыё «Свабода»|дата публікацыі=5 чэрвеня 2025|дата доступу=7 чэрвеня 2025}}</ref>. == Вайсковыя годнасьці == * [[Другі лейтэнант]] (2 чэрвеня 1993) * [[Першы лейтэнант]] (2 чэрвеня 1995) * [[Капітан]] (2 чэрвеня 1997) * [[Маёр]] (1 жніўня 2003) * [[Падпалкоўнік]] (1 верасьня 2007) * [[Палкоўнік]] (1 верасьня 2011) * [[Брыгадны генэрал]] (24 траўня 2017) * [[Генэрал-маёр]] (1 сьнежня 2019) * [[Генэрал-лейтэнант]] (21 ліпеня 2022) == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Ваяры ў дзеяньні з камандзірам Цэнтральнай паветранай арміі генерал-лейтэнантам Алексусам Грынкевічам|спасылка=https://www.youtube.com/watch?v=05mHX3tR6pI|выдавец=Аб’яднаньне паветрана-касьмічных сілаў|мова=en|дата публікацыі=14 лютага 2023|дата доступу=7 чэрвеня 2025}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Грынкевіч, Алексус}} [[Катэгорыя:Амэрыканцы беларускага паходжаньня]] [[Катэгорыя:Выпускнікі ВНУ ЗША]] [[Катэгорыя:Амэрыканскія генэралы]] bwm4mbq55qx5qsows4jjj5wtqpc7ag4 2619163 2619162 2025-06-08T07:05:13Z W 11741 /* Кар’ера */ +[[Аклагома]] 2619163 wikitext text/x-wiki {{Цёзкі}} {{Вайсковы дзяяч |поўнае імя = Алексус Рыгоравіч Грынкевіч |арыгінальнае імя = {{мова-en|Alexus Gregory Grynkewich|скарочана}} |пэрыяд жыцьця = ад {{Нарадзіўся|15|10|1971}} |месца нараджэньня = |партрэт = Lt Gen Alexus G. Grynkewich (4).jpg |подпіс = 2024 год |мянушка = Грынч |прыналежнасьць = [[Злучаныя Штаты Амэрыкі]] |гады службы = ад {{Дата пачатку|0|0|1993|1}} |званьне = [[генэрал-лейтэнант]] (2022) |род войскаў = [[Вайскова-паветраныя сілы ЗША]] |камандаваў = [[Эўрапейскае камандаваньне ЗША]], [[Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе]] |частка = |бітвы = «[[Непахісная рашучасьць]]» |узнагароды = [[мэдаль за найвышэйшую абаронную службу]] (4), ордэн «[[Легіён заслугі]]» (2) |сувязі = }} '''Алексус Рыгоравіч Грынкевіч''' ({{Н}} 1971, ЗША) — амэрыканскі вайскавод [[беларус]]кага паходжаньня. 21-ы [[вярхоўны саюзны камандзір у Эўропе]] (ВСКЭ) і камандзір [[Эўрапейскае камандаваньне ЗША|Эўрапейскага камандаваньня ЗША]] ад 2025 году. Камандзір [[9-я паветраная армія|9-й паветранай арміі]] ([[Паўднёвая Караліна]], 2022—2024), на чале якой загадваў ударамі па [[іран]]скіх групоўках на Блізкім Усходзе. Камандзір [[386-е паветрана-экспэдыцыйнае крыло|9-й]] паветрана-экспэдыцыйнай групы ў [[Кувэйт|Кувэйце]] (2019—2020), на чале якой браў удзел у апэрацыі «[[Непахісная рашучасьць]]» супраць [[Ісламская дзяржава|Ісламскай дзяржавы]] Іраку і Леванту. [[Магістар навук]] (2010). == Паходжаньне == Прадзед Алексуса Грынкевіча — Ільля Сьцяпанавіч Грынкевіч — нарадзіўся ў 1873 годзе ў [[Менск]]у ([[Паўночна-Заходні край]]) ў беларускай сям’і Сьцяпана і Агаты Грынкевічаў. У 1899 годзе Ільля Грынкевіч прыехаў у ЗША на заробкі. Ён належаў да пачатку хвалі беларускіх перасяленцаў 1899—1908 гадоў, якая налічвала звыш 60 000 чалавек. 7 кастрычніка 1906 году Ільля Грынкевіч ажаніўся з 22-гадовай Настасьсяй Адамаўнай Сьнігірэвіч (1884—1945), якая нарадзілася ў [[Вільня|Вільні]] і прыехала ў Новы Ёрк у 1901 годзе. [[Вянчаньне]] адбылося ў [[Сабор Міколы Цудатворцы (Нью-Ёрк)|саборы Міколы Цудатворцы]] на [[Мангэтан]]е, які быў галоўным храмам [[Расейская праваслаўная царква|Расейскай праваслаўнай царквы]] ў ЗША. Адным са сьведкаў [[шлюб]]у быў Фёдар Лях. На час [[Перапіс насельніцтва ЗША 1920 году|перапісу насельніцтва ЗША 1920 году]] Грынкевічы з 4-ма дзецьмі жылі ў [[Бруклін]]е і працавалі ў [[Гасьцініца|гасьцініцы]]. Адным зь іх дзяцей быў Мікалай Ільліч Грынкевіч (1915—1969), які быў [[дзед]]ам Алексуса Грынкевіча. [[Бацька]] Алексуса Грынкевіча — [[Доктар навук|доктар]] мэталаарганічнай хіміі Рыгор Мікалаевіч Грынкевіч (1949, [[Балтымор]] — 2012, [[Гілбэрт (Арызона)|Гілбэрт]], штат [[Арызона]]) — быў навукоўцам, які запатэнтаваў 14 вынаходак у галіне ўдасканаленьня прадукцыйнасьці і вытворчасьці [[паўправаднік]]оў<ref name="а">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Камандуючым сіламі АПАД у Эўропе можа стаць нашчадак беларускіх імігрантаў у ЗША|спасылка=https://www.svaboda.org/a/33432121.html|выдавец=[[Беларуская служба Радыё Свабода|Беларуская служба Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=3 чэрвеня 2025|дата доступу=7 чэрвеня 2025}}</ref>. == Кар’ера == У 1993 годзе скончыў [[Акадэмія Вайскова-паветраных сілаў ЗША|Акадэмію]] Вайскова-паветраных сілаў ЗША ў штаце [[Каларада]]. Пры гэтым атрымаў ступеню [[бакаляўр]]а навук у [[Вайсковая гісторыя|вайсковай гісторыі]] і вайсковую годнасьць [[Другі лейтэнант|другога лейтэнанта]]. У 1994 годзе атрымаў ступеню [[Магістар мастацтва|магістра мастацтва]] ў гісторыі ва [[Унівэрсытэт Джорджыі|Ўнівэрсытэце Джорджыі]] ў [[Атэнс (Джорджыя)|Атэнсе]]. Ад верасьня 1994 году па жнівень 1996 году праходзіў падрыхтоўку пілётам на авіябазах [[Вэнс (авіябаза)|Вэнс]] у штаце [[Аклагома]] і [[Люк (авіябаза)|Люк]] у штаце [[Арызона]]. Ад верасьня 1996 году па ліпень 1999 году быў пілётам [[зьнішчальнік]]а [[Ф-16]] «Змагарны сокал» і начальнікам падрыхтоўкі [[18-я зьнішчальная эскадрыльля перахопнікаў|18-й]] зьнішчальнай [[Эскадрыльля|эскадрыльлі]] на авіябазе [[Эельсан (авіябаза)|Эельсан]] на [[Аляска|Алясцы]]. У 1997 годзе навучаўся ў [[Эскадрыльна-афіцэрская школа|эскадрыльна-афіцэрскай школе]]. Ад жніўня 1999 году па сьнежань 2001 году займаў пасаду [[пілёт]]а-інструктара, камандзіра палётаў і ацэншчыка ў [[421-я зьнішчальная эскадрыльля|421-й]] зьнішчальнай эскадрыльлі на авіябазе [[Хіл (авіябаза)|Хіл]] у штаце [[Юта]]. Ад студеня 2002 году па студзень 2003 году быў пілётам-інструктарам Ф-16Ц і начальнікам узбраеньня [[80-я зьнішчальная эскадрыльля|80-й]] зьнішчальнай эскадрыльлі на авіябазе [[Кунсан (авіябаза)|Кунсан]] у [[Паўднёвая Карэя|Паўднёвай Карэі]]<ref name="а"/>. У 2003 годзе прайшоў навучаньне ў [[Паветраны камандна-штабны каледж|Паветраным камандна-штабным каледжы]] (ПКШК) ў штаце [[Алабама]]. У лютым 2003 году стаў пілётам-інструктарам выпрабаваньня і ацэнкі Ф-16Ц і [[Ф-22]]А «Драпежнік» [[422-я выпрабавальна-ацэнкавая эскадрыльля|422-й]] выпрабавальна-ацэнкавай эскадрыльлі на авіябазе [[Нэліс (авіябаза)|Нэліс]] у штаце [[Нэвада]]. Затым тамсама заняў пасаду начальніка ацэнкі Ф-22А [[53-я выпрабавальна-ацэнкавая група|53-й]] выпрабавальна-ацэнкавай групы і кіраўніка апэрацыяў [[59-я выпрабавальна-ацэнкавая эскадрыльля|59-й]] выпрабавальна-ацэнкавай эскадрыльлі. За час працы пілётам дасягнуў узроўня камандзіра пры больш як 2300 гадзінах налёту<ref name="а"/>. У верасьні 2005 году пачаў навучаньне ў [[Вайскова-марская пасьлядыплёмная школа|Вайскова-марской пасьлядыплёмнай школе]] (МВПШ) ў Каліфорніі, якую скончыў у 2006 годзе. У 2006 годзе прайшоў падрыхтоўку ў [[Вайскова-паветраны каледж|Вайскова-паветраным каледжы]] (ВПК) ў штаце [[Алабама]]. Ад студзеня па сьнежань 2007 году працаваў у [[Паветрана-баявое камандаваньне|Паветрана-баявым камандаваньні]] (ПБК) на авіябазе [[Лэнглі (авіябаза)|Лэнглі]] ў штаце [[Вірджынія]]. Ад студзеня 2008 году па чэрвень 2009 году быў камандзірам [[49-я апэрацыйная група|49-й]] эскадрыльлі апэрацыйнага забесьпячэньня на авіябазе [[Холаман (авіябаза)|Холаман]] у штаце [[Нью-Мэксыка]]. Пасьля гэтага навучаўся ў Аб’яднана-перадавой баявой школе [[Агульнавайсковы штабны каледж|Агульнавайсковага штабнога каледжу]] (АВШК) ў [[Норфалк (Вірджынія)|Норфалку]] (штат Вірджынія), дзе ў 2010 годзе атрымаў ступеню [[Магістар навук|магістра навук]]. Ад ліпеня 2010 году па травень 2012 году працаваў у штабе [[Эўрапейскае камандаваньне ЗША|Эўрапейскага камандаваньня]] Ўзброеных сілаў ЗША ў [[Штутгарт|Штутгарце]] (Нямеччына), у тым ліку ў якасьці начальніка аддзелу плянаваньня. Ад чэрвеня 2012 году быў намесьнікам камандзіра [[57-е крыло|57-га крыла]] на авіябазе Нэліс, а ад траўня 2013 году — камандзірам [[53-е крыло|53-га крыла]] на авіябазе [[Эглін (авіябаза)|Эглін]] у штаце [[Флорыда]]. У чэрвені 2015 году атрымаў прызначэньне начальнікам аддзелу інтэграцыі стратэгічнага плянаваньня [[Вайскова-паветраныя сілы ЗША|Вайскова-паветраных сілаў ЗША]] ў [[Пэнтагон]]е (акруга [[Арлінгтан]], штат Вірджынія). У чэрвені 2016 году стаў намесьнікам кіраўніка па апэрацыях 3-й апэрацыйнай дружыны ў [[Камітэт начальнікаў штабоў|Камітэце начальнікаў штабоў]] (КНШ) ЗША, а затым — намесьнікам кіраўніка па сусьветных апэрацыях Управы апэрацыяў КНШ. Ад красавіка 2019 году па травень 2020 году займаў пасада намесьніка камандзіра па апэрацыях Сумесна-аб’яднанай апэрацыйнай групы апэрацыі «[[Непахісная рашучасьць]]» супраць [[Ісламская дзяржава|Ісламскай дзяржавы]] Іраку і Леванту, а таксама быў камандзірам [[386-е паветрана-экспэдыцыйнае крыло|9-й]] паветрана-экспэдыцыйнай групы ў [[Кувэйт|Кувэйце]]. Ад чэрвеня 2020 году па чэрвеня 2022 году быў кіраўніком апэрацыяў [[Цэнтральнае камандаваньне ЗША|Цэнтральнага камандаваньня]] Ўзброеных сілаў ЗША ў Флорыдзе. Ад ліпеня 2022 году да красавіка 2024 году быў камандзірам [[9-я паветраная армія|9-й паветранай арміі]] ў штаце [[Паўднёвая Караліна]], на чале якой загадваў дзеяньнямі на Блізкім Усходзе, у тым ліку ўдарамі па [[іран]]скіх групоўках. У траўні 2024 году стаў кіраўніком апэрацыяў Камітэту начальнікаў штабоў ЗША<ref name="а"/>. 5 чэрвеня 2025 году амэрыканскі прэзыдэнт [[Дональд Трамп]] прызначыў Алексуса Грынкевіча камандзірам Эўрапейскага камандаваньня ЗША і вылучыў на пасаду [[Вярхоўны саюзны камандзір у Эўропе|вярхоўнага саюзнага камандзіра ў Эўропе]] (ВСКЭ), што ўхвалілі ўсе 32 дзяржавы-ўдзельніцы [[Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы|Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы]] (Бэльгія)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=ЗША прызначылі галоўнакамандуючым сіламі АПАД у Эўропе нашчадка беларускіх імігрантаў|спасылка=https://www.svaboda.org/a/33435192.html|выдавец=Беларуская служба Радыё «Свабода»|дата публікацыі=5 чэрвеня 2025|дата доступу=7 чэрвеня 2025}}</ref>. == Вайсковыя годнасьці == * [[Другі лейтэнант]] (2 чэрвеня 1993) * [[Першы лейтэнант]] (2 чэрвеня 1995) * [[Капітан]] (2 чэрвеня 1997) * [[Маёр]] (1 жніўня 2003) * [[Падпалкоўнік]] (1 верасьня 2007) * [[Палкоўнік]] (1 верасьня 2011) * [[Брыгадны генэрал]] (24 траўня 2017) * [[Генэрал-маёр]] (1 сьнежня 2019) * [[Генэрал-лейтэнант]] (21 ліпеня 2022) == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Ваяры ў дзеяньні з камандзірам Цэнтральнай паветранай арміі генерал-лейтэнантам Алексусам Грынкевічам|спасылка=https://www.youtube.com/watch?v=05mHX3tR6pI|выдавец=Аб’яднаньне паветрана-касьмічных сілаў|мова=en|дата публікацыі=14 лютага 2023|дата доступу=7 чэрвеня 2025}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Грынкевіч, Алексус}} [[Катэгорыя:Амэрыканцы беларускага паходжаньня]] [[Катэгорыя:Выпускнікі ВНУ ЗША]] [[Катэгорыя:Амэрыканскія генэралы]] thsg550hq38tnafyqpxf4n1poxcsuu9 2619182 2619163 2025-06-08T08:12:17Z W 11741 +[[Шаблён:Н]] у картку 2619182 wikitext text/x-wiki {{Цёзкі}} {{Вайсковы дзяяч |поўнае імя = Алексус Рыгоравіч Грынкевіч |арыгінальнае імя = {{мова-en|Alexus Gregory Grynkewich|скарочана}} |пэрыяд жыцьця = {{Н}} {{Нарадзіўся|15|10|1971}} |месца нараджэньня = |партрэт = Lt Gen Alexus G. Grynkewich (4).jpg |подпіс = 2024 год |мянушка = Грынч |прыналежнасьць = [[Злучаныя Штаты Амэрыкі]] |гады службы = ад {{Дата пачатку|0|0|1993|1}} |званьне = [[генэрал-лейтэнант]] (2022) |род войскаў = [[Вайскова-паветраныя сілы ЗША]] |камандаваў = [[Эўрапейскае камандаваньне ЗША]], [[Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе]] |частка = |бітвы = «[[Непахісная рашучасьць]]» |узнагароды = [[мэдаль за найвышэйшую абаронную службу]] (4), ордэн «[[Легіён заслугі]]» (2) |сувязі = }} '''Алексус Рыгоравіч Грынкевіч''' ({{Н}} 1971, ЗША) — амэрыканскі вайскавод [[беларус]]кага паходжаньня. 21-ы [[вярхоўны саюзны камандзір у Эўропе]] (ВСКЭ) і камандзір [[Эўрапейскае камандаваньне ЗША|Эўрапейскага камандаваньня ЗША]] ад 2025 году. Камандзір [[9-я паветраная армія|9-й паветранай арміі]] ([[Паўднёвая Караліна]], 2022—2024), на чале якой загадваў ударамі па [[іран]]скіх групоўках на Блізкім Усходзе. Камандзір [[386-е паветрана-экспэдыцыйнае крыло|9-й]] паветрана-экспэдыцыйнай групы ў [[Кувэйт|Кувэйце]] (2019—2020), на чале якой браў удзел у апэрацыі «[[Непахісная рашучасьць]]» супраць [[Ісламская дзяржава|Ісламскай дзяржавы]] Іраку і Леванту. [[Магістар навук]] (2010). == Паходжаньне == Прадзед Алексуса Грынкевіча — Ільля Сьцяпанавіч Грынкевіч — нарадзіўся ў 1873 годзе ў [[Менск]]у ([[Паўночна-Заходні край]]) ў беларускай сям’і Сьцяпана і Агаты Грынкевічаў. У 1899 годзе Ільля Грынкевіч прыехаў у ЗША на заробкі. Ён належаў да пачатку хвалі беларускіх перасяленцаў 1899—1908 гадоў, якая налічвала звыш 60 000 чалавек. 7 кастрычніка 1906 году Ільля Грынкевіч ажаніўся з 22-гадовай Настасьсяй Адамаўнай Сьнігірэвіч (1884—1945), якая нарадзілася ў [[Вільня|Вільні]] і прыехала ў Новы Ёрк у 1901 годзе. [[Вянчаньне]] адбылося ў [[Сабор Міколы Цудатворцы (Нью-Ёрк)|саборы Міколы Цудатворцы]] на [[Мангэтан]]е, які быў галоўным храмам [[Расейская праваслаўная царква|Расейскай праваслаўнай царквы]] ў ЗША. Адным са сьведкаў [[шлюб]]у быў Фёдар Лях. На час [[Перапіс насельніцтва ЗША 1920 году|перапісу насельніцтва ЗША 1920 году]] Грынкевічы з 4-ма дзецьмі жылі ў [[Бруклін]]е і працавалі ў [[Гасьцініца|гасьцініцы]]. Адным зь іх дзяцей быў Мікалай Ільліч Грынкевіч (1915—1969), які быў [[дзед]]ам Алексуса Грынкевіча. [[Бацька]] Алексуса Грынкевіча — [[Доктар навук|доктар]] мэталаарганічнай хіміі Рыгор Мікалаевіч Грынкевіч (1949, [[Балтымор]] — 2012, [[Гілбэрт (Арызона)|Гілбэрт]], штат [[Арызона]]) — быў навукоўцам, які запатэнтаваў 14 вынаходак у галіне ўдасканаленьня прадукцыйнасьці і вытворчасьці [[паўправаднік]]оў<ref name="а">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Камандуючым сіламі АПАД у Эўропе можа стаць нашчадак беларускіх імігрантаў у ЗША|спасылка=https://www.svaboda.org/a/33432121.html|выдавец=[[Беларуская служба Радыё Свабода|Беларуская служба Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=3 чэрвеня 2025|дата доступу=7 чэрвеня 2025}}</ref>. == Кар’ера == У 1993 годзе скончыў [[Акадэмія Вайскова-паветраных сілаў ЗША|Акадэмію]] Вайскова-паветраных сілаў ЗША ў штаце [[Каларада]]. Пры гэтым атрымаў ступеню [[бакаляўр]]а навук у [[Вайсковая гісторыя|вайсковай гісторыі]] і вайсковую годнасьць [[Другі лейтэнант|другога лейтэнанта]]. У 1994 годзе атрымаў ступеню [[Магістар мастацтва|магістра мастацтва]] ў гісторыі ва [[Унівэрсытэт Джорджыі|Ўнівэрсытэце Джорджыі]] ў [[Атэнс (Джорджыя)|Атэнсе]]. Ад верасьня 1994 году па жнівень 1996 году праходзіў падрыхтоўку пілётам на авіябазах [[Вэнс (авіябаза)|Вэнс]] у штаце [[Аклагома]] і [[Люк (авіябаза)|Люк]] у штаце [[Арызона]]. Ад верасьня 1996 году па ліпень 1999 году быў пілётам [[зьнішчальнік]]а [[Ф-16]] «Змагарны сокал» і начальнікам падрыхтоўкі [[18-я зьнішчальная эскадрыльля перахопнікаў|18-й]] зьнішчальнай [[Эскадрыльля|эскадрыльлі]] на авіябазе [[Эельсан (авіябаза)|Эельсан]] на [[Аляска|Алясцы]]. У 1997 годзе навучаўся ў [[Эскадрыльна-афіцэрская школа|эскадрыльна-афіцэрскай школе]]. Ад жніўня 1999 году па сьнежань 2001 году займаў пасаду [[пілёт]]а-інструктара, камандзіра палётаў і ацэншчыка ў [[421-я зьнішчальная эскадрыльля|421-й]] зьнішчальнай эскадрыльлі на авіябазе [[Хіл (авіябаза)|Хіл]] у штаце [[Юта]]. Ад студеня 2002 году па студзень 2003 году быў пілётам-інструктарам Ф-16Ц і начальнікам узбраеньня [[80-я зьнішчальная эскадрыльля|80-й]] зьнішчальнай эскадрыльлі на авіябазе [[Кунсан (авіябаза)|Кунсан]] у [[Паўднёвая Карэя|Паўднёвай Карэі]]<ref name="а"/>. У 2003 годзе прайшоў навучаньне ў [[Паветраны камандна-штабны каледж|Паветраным камандна-штабным каледжы]] (ПКШК) ў штаце [[Алабама]]. У лютым 2003 году стаў пілётам-інструктарам выпрабаваньня і ацэнкі Ф-16Ц і [[Ф-22]]А «Драпежнік» [[422-я выпрабавальна-ацэнкавая эскадрыльля|422-й]] выпрабавальна-ацэнкавай эскадрыльлі на авіябазе [[Нэліс (авіябаза)|Нэліс]] у штаце [[Нэвада]]. Затым тамсама заняў пасаду начальніка ацэнкі Ф-22А [[53-я выпрабавальна-ацэнкавая група|53-й]] выпрабавальна-ацэнкавай групы і кіраўніка апэрацыяў [[59-я выпрабавальна-ацэнкавая эскадрыльля|59-й]] выпрабавальна-ацэнкавай эскадрыльлі. За час працы пілётам дасягнуў узроўня камандзіра пры больш як 2300 гадзінах налёту<ref name="а"/>. У верасьні 2005 году пачаў навучаньне ў [[Вайскова-марская пасьлядыплёмная школа|Вайскова-марской пасьлядыплёмнай школе]] (МВПШ) ў Каліфорніі, якую скончыў у 2006 годзе. У 2006 годзе прайшоў падрыхтоўку ў [[Вайскова-паветраны каледж|Вайскова-паветраным каледжы]] (ВПК) ў штаце [[Алабама]]. Ад студзеня па сьнежань 2007 году працаваў у [[Паветрана-баявое камандаваньне|Паветрана-баявым камандаваньні]] (ПБК) на авіябазе [[Лэнглі (авіябаза)|Лэнглі]] ў штаце [[Вірджынія]]. Ад студзеня 2008 году па чэрвень 2009 году быў камандзірам [[49-я апэрацыйная група|49-й]] эскадрыльлі апэрацыйнага забесьпячэньня на авіябазе [[Холаман (авіябаза)|Холаман]] у штаце [[Нью-Мэксыка]]. Пасьля гэтага навучаўся ў Аб’яднана-перадавой баявой школе [[Агульнавайсковы штабны каледж|Агульнавайсковага штабнога каледжу]] (АВШК) ў [[Норфалк (Вірджынія)|Норфалку]] (штат Вірджынія), дзе ў 2010 годзе атрымаў ступеню [[Магістар навук|магістра навук]]. Ад ліпеня 2010 году па травень 2012 году працаваў у штабе [[Эўрапейскае камандаваньне ЗША|Эўрапейскага камандаваньня]] Ўзброеных сілаў ЗША ў [[Штутгарт|Штутгарце]] (Нямеччына), у тым ліку ў якасьці начальніка аддзелу плянаваньня. Ад чэрвеня 2012 году быў намесьнікам камандзіра [[57-е крыло|57-га крыла]] на авіябазе Нэліс, а ад траўня 2013 году — камандзірам [[53-е крыло|53-га крыла]] на авіябазе [[Эглін (авіябаза)|Эглін]] у штаце [[Флорыда]]. У чэрвені 2015 году атрымаў прызначэньне начальнікам аддзелу інтэграцыі стратэгічнага плянаваньня [[Вайскова-паветраныя сілы ЗША|Вайскова-паветраных сілаў ЗША]] ў [[Пэнтагон]]е (акруга [[Арлінгтан]], штат Вірджынія). У чэрвені 2016 году стаў намесьнікам кіраўніка па апэрацыях 3-й апэрацыйнай дружыны ў [[Камітэт начальнікаў штабоў|Камітэце начальнікаў штабоў]] (КНШ) ЗША, а затым — намесьнікам кіраўніка па сусьветных апэрацыях Управы апэрацыяў КНШ. Ад красавіка 2019 году па травень 2020 году займаў пасада намесьніка камандзіра па апэрацыях Сумесна-аб’яднанай апэрацыйнай групы апэрацыі «[[Непахісная рашучасьць]]» супраць [[Ісламская дзяржава|Ісламскай дзяржавы]] Іраку і Леванту, а таксама быў камандзірам [[386-е паветрана-экспэдыцыйнае крыло|9-й]] паветрана-экспэдыцыйнай групы ў [[Кувэйт|Кувэйце]]. Ад чэрвеня 2020 году па чэрвеня 2022 году быў кіраўніком апэрацыяў [[Цэнтральнае камандаваньне ЗША|Цэнтральнага камандаваньня]] Ўзброеных сілаў ЗША ў Флорыдзе. Ад ліпеня 2022 году да красавіка 2024 году быў камандзірам [[9-я паветраная армія|9-й паветранай арміі]] ў штаце [[Паўднёвая Караліна]], на чале якой загадваў дзеяньнямі на Блізкім Усходзе, у тым ліку ўдарамі па [[іран]]скіх групоўках. У траўні 2024 году стаў кіраўніком апэрацыяў Камітэту начальнікаў штабоў ЗША<ref name="а"/>. 5 чэрвеня 2025 году амэрыканскі прэзыдэнт [[Дональд Трамп]] прызначыў Алексуса Грынкевіча камандзірам Эўрапейскага камандаваньня ЗША і вылучыў на пасаду [[Вярхоўны саюзны камандзір у Эўропе|вярхоўнага саюзнага камандзіра ў Эўропе]] (ВСКЭ), што ўхвалілі ўсе 32 дзяржавы-ўдзельніцы [[Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы|Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы]] (Бэльгія)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=ЗША прызначылі галоўнакамандуючым сіламі АПАД у Эўропе нашчадка беларускіх імігрантаў|спасылка=https://www.svaboda.org/a/33435192.html|выдавец=Беларуская служба Радыё «Свабода»|дата публікацыі=5 чэрвеня 2025|дата доступу=7 чэрвеня 2025}}</ref>. == Вайсковыя годнасьці == * [[Другі лейтэнант]] (2 чэрвеня 1993) * [[Першы лейтэнант]] (2 чэрвеня 1995) * [[Капітан]] (2 чэрвеня 1997) * [[Маёр]] (1 жніўня 2003) * [[Падпалкоўнік]] (1 верасьня 2007) * [[Палкоўнік]] (1 верасьня 2011) * [[Брыгадны генэрал]] (24 траўня 2017) * [[Генэрал-маёр]] (1 сьнежня 2019) * [[Генэрал-лейтэнант]] (21 ліпеня 2022) == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Ваяры ў дзеяньні з камандзірам Цэнтральнай паветранай арміі генерал-лейтэнантам Алексусам Грынкевічам|спасылка=https://www.youtube.com/watch?v=05mHX3tR6pI|выдавец=Аб’яднаньне паветрана-касьмічных сілаў|мова=en|дата публікацыі=14 лютага 2023|дата доступу=7 чэрвеня 2025}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Грынкевіч, Алексус}} [[Катэгорыя:Амэрыканцы беларускага паходжаньня]] [[Катэгорыя:Выпускнікі ВНУ ЗША]] [[Катэгорыя:Амэрыканскія генэралы]] 1sbr95irbmdhoybux9xtweanjml52yi 2619183 2619182 2025-06-08T08:15:17Z W 11741 /* Паходжаньне */ +[[Балтымар]] 2619183 wikitext text/x-wiki {{Цёзкі}} {{Вайсковы дзяяч |поўнае імя = Алексус Рыгоравіч Грынкевіч |арыгінальнае імя = {{мова-en|Alexus Gregory Grynkewich|скарочана}} |пэрыяд жыцьця = {{Н}} {{Нарадзіўся|15|10|1971}} |месца нараджэньня = |партрэт = Lt Gen Alexus G. Grynkewich (4).jpg |подпіс = 2024 год |мянушка = Грынч |прыналежнасьць = [[Злучаныя Штаты Амэрыкі]] |гады службы = ад {{Дата пачатку|0|0|1993|1}} |званьне = [[генэрал-лейтэнант]] (2022) |род войскаў = [[Вайскова-паветраныя сілы ЗША]] |камандаваў = [[Эўрапейскае камандаваньне ЗША]], [[Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе]] |частка = |бітвы = «[[Непахісная рашучасьць]]» |узнагароды = [[мэдаль за найвышэйшую абаронную службу]] (4), ордэн «[[Легіён заслугі]]» (2) |сувязі = }} '''Алексус Рыгоравіч Грынкевіч''' ({{Н}} 1971, ЗША) — амэрыканскі вайскавод [[беларус]]кага паходжаньня. 21-ы [[вярхоўны саюзны камандзір у Эўропе]] (ВСКЭ) і камандзір [[Эўрапейскае камандаваньне ЗША|Эўрапейскага камандаваньня ЗША]] ад 2025 году. Камандзір [[9-я паветраная армія|9-й паветранай арміі]] ([[Паўднёвая Караліна]], 2022—2024), на чале якой загадваў ударамі па [[іран]]скіх групоўках на Блізкім Усходзе. Камандзір [[386-е паветрана-экспэдыцыйнае крыло|9-й]] паветрана-экспэдыцыйнай групы ў [[Кувэйт|Кувэйце]] (2019—2020), на чале якой браў удзел у апэрацыі «[[Непахісная рашучасьць]]» супраць [[Ісламская дзяржава|Ісламскай дзяржавы]] Іраку і Леванту. [[Магістар навук]] (2010). == Паходжаньне == Прадзед Алексуса Грынкевіча — Ільля Сьцяпанавіч Грынкевіч — нарадзіўся ў 1873 годзе ў [[Менск]]у ([[Паўночна-Заходні край]]) ў беларускай сям’і Сьцяпана і Агаты Грынкевічаў. У 1899 годзе Ільля Грынкевіч прыехаў у ЗША на заробкі. Ён належаў да пачатку хвалі беларускіх перасяленцаў 1899—1908 гадоў, якая налічвала звыш 60 000 чалавек. 7 кастрычніка 1906 году Ільля Грынкевіч ажаніўся з 22-гадовай Настасьсяй Адамаўнай Сьнігірэвіч (1884—1945), якая нарадзілася ў [[Вільня|Вільні]] і прыехала ў Новы Ёрк у 1901 годзе. [[Вянчаньне]] адбылося ў [[Сабор Міколы Цудатворцы (Нью-Ёрк)|саборы Міколы Цудатворцы]] на [[Мангэтан]]е, які быў галоўным храмам [[Расейская праваслаўная царква|Расейскай праваслаўнай царквы]] ў ЗША. Адным са сьведкаў [[шлюб]]у быў Фёдар Лях. На час [[Перапіс насельніцтва ЗША 1920 году|перапісу насельніцтва ЗША 1920 году]] Грынкевічы з 4-ма дзецьмі жылі ў [[Бруклін]]е і працавалі ў [[Гасьцініца|гасьцініцы]]. Адным зь іх дзяцей быў Мікалай Ільліч Грынкевіч (1915—1969), які быў [[дзед]]ам Алексуса Грынкевіча. [[Бацька]] Алексуса Грынкевіча — [[Доктар навук|доктар]] мэталаарганічнай хіміі Рыгор Мікалаевіч Грынкевіч (1949, [[Балтымар]], штат Мэрылэнд — 2012, [[Гілбэрт (Арызона)|Гілбэрт]], штат [[Арызона]]) — быў навукоўцам, які запатэнтаваў 14 вынаходак у галіне ўдасканаленьня прадукцыйнасьці і вытворчасьці [[паўправаднік]]оў<ref name="а">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Камандуючым сіламі АПАД у Эўропе можа стаць нашчадак беларускіх імігрантаў у ЗША|спасылка=https://www.svaboda.org/a/33432121.html|выдавец=[[Беларуская служба Радыё Свабода|Беларуская служба Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=3 чэрвеня 2025|дата доступу=7 чэрвеня 2025}}</ref>. == Кар’ера == У 1993 годзе скончыў [[Акадэмія Вайскова-паветраных сілаў ЗША|Акадэмію]] Вайскова-паветраных сілаў ЗША ў штаце [[Каларада]]. Пры гэтым атрымаў ступеню [[бакаляўр]]а навук у [[Вайсковая гісторыя|вайсковай гісторыі]] і вайсковую годнасьць [[Другі лейтэнант|другога лейтэнанта]]. У 1994 годзе атрымаў ступеню [[Магістар мастацтва|магістра мастацтва]] ў гісторыі ва [[Унівэрсытэт Джорджыі|Ўнівэрсытэце Джорджыі]] ў [[Атэнс (Джорджыя)|Атэнсе]]. Ад верасьня 1994 году па жнівень 1996 году праходзіў падрыхтоўку пілётам на авіябазах [[Вэнс (авіябаза)|Вэнс]] у штаце [[Аклагома]] і [[Люк (авіябаза)|Люк]] у штаце [[Арызона]]. Ад верасьня 1996 году па ліпень 1999 году быў пілётам [[зьнішчальнік]]а [[Ф-16]] «Змагарны сокал» і начальнікам падрыхтоўкі [[18-я зьнішчальная эскадрыльля перахопнікаў|18-й]] зьнішчальнай [[Эскадрыльля|эскадрыльлі]] на авіябазе [[Эельсан (авіябаза)|Эельсан]] на [[Аляска|Алясцы]]. У 1997 годзе навучаўся ў [[Эскадрыльна-афіцэрская школа|эскадрыльна-афіцэрскай школе]]. Ад жніўня 1999 году па сьнежань 2001 году займаў пасаду [[пілёт]]а-інструктара, камандзіра палётаў і ацэншчыка ў [[421-я зьнішчальная эскадрыльля|421-й]] зьнішчальнай эскадрыльлі на авіябазе [[Хіл (авіябаза)|Хіл]] у штаце [[Юта]]. Ад студеня 2002 году па студзень 2003 году быў пілётам-інструктарам Ф-16Ц і начальнікам узбраеньня [[80-я зьнішчальная эскадрыльля|80-й]] зьнішчальнай эскадрыльлі на авіябазе [[Кунсан (авіябаза)|Кунсан]] у [[Паўднёвая Карэя|Паўднёвай Карэі]]<ref name="а"/>. У 2003 годзе прайшоў навучаньне ў [[Паветраны камандна-штабны каледж|Паветраным камандна-штабным каледжы]] (ПКШК) ў штаце [[Алабама]]. У лютым 2003 году стаў пілётам-інструктарам выпрабаваньня і ацэнкі Ф-16Ц і [[Ф-22]]А «Драпежнік» [[422-я выпрабавальна-ацэнкавая эскадрыльля|422-й]] выпрабавальна-ацэнкавай эскадрыльлі на авіябазе [[Нэліс (авіябаза)|Нэліс]] у штаце [[Нэвада]]. Затым тамсама заняў пасаду начальніка ацэнкі Ф-22А [[53-я выпрабавальна-ацэнкавая група|53-й]] выпрабавальна-ацэнкавай групы і кіраўніка апэрацыяў [[59-я выпрабавальна-ацэнкавая эскадрыльля|59-й]] выпрабавальна-ацэнкавай эскадрыльлі. За час працы пілётам дасягнуў узроўня камандзіра пры больш як 2300 гадзінах налёту<ref name="а"/>. У верасьні 2005 году пачаў навучаньне ў [[Вайскова-марская пасьлядыплёмная школа|Вайскова-марской пасьлядыплёмнай школе]] (МВПШ) ў Каліфорніі, якую скончыў у 2006 годзе. У 2006 годзе прайшоў падрыхтоўку ў [[Вайскова-паветраны каледж|Вайскова-паветраным каледжы]] (ВПК) ў штаце [[Алабама]]. Ад студзеня па сьнежань 2007 году працаваў у [[Паветрана-баявое камандаваньне|Паветрана-баявым камандаваньні]] (ПБК) на авіябазе [[Лэнглі (авіябаза)|Лэнглі]] ў штаце [[Вірджынія]]. Ад студзеня 2008 году па чэрвень 2009 году быў камандзірам [[49-я апэрацыйная група|49-й]] эскадрыльлі апэрацыйнага забесьпячэньня на авіябазе [[Холаман (авіябаза)|Холаман]] у штаце [[Нью-Мэксыка]]. Пасьля гэтага навучаўся ў Аб’яднана-перадавой баявой школе [[Агульнавайсковы штабны каледж|Агульнавайсковага штабнога каледжу]] (АВШК) ў [[Норфалк (Вірджынія)|Норфалку]] (штат Вірджынія), дзе ў 2010 годзе атрымаў ступеню [[Магістар навук|магістра навук]]. Ад ліпеня 2010 году па травень 2012 году працаваў у штабе [[Эўрапейскае камандаваньне ЗША|Эўрапейскага камандаваньня]] Ўзброеных сілаў ЗША ў [[Штутгарт|Штутгарце]] (Нямеччына), у тым ліку ў якасьці начальніка аддзелу плянаваньня. Ад чэрвеня 2012 году быў намесьнікам камандзіра [[57-е крыло|57-га крыла]] на авіябазе Нэліс, а ад траўня 2013 году — камандзірам [[53-е крыло|53-га крыла]] на авіябазе [[Эглін (авіябаза)|Эглін]] у штаце [[Флорыда]]. У чэрвені 2015 году атрымаў прызначэньне начальнікам аддзелу інтэграцыі стратэгічнага плянаваньня [[Вайскова-паветраныя сілы ЗША|Вайскова-паветраных сілаў ЗША]] ў [[Пэнтагон]]е (акруга [[Арлінгтан]], штат Вірджынія). У чэрвені 2016 году стаў намесьнікам кіраўніка па апэрацыях 3-й апэрацыйнай дружыны ў [[Камітэт начальнікаў штабоў|Камітэце начальнікаў штабоў]] (КНШ) ЗША, а затым — намесьнікам кіраўніка па сусьветных апэрацыях Управы апэрацыяў КНШ. Ад красавіка 2019 году па травень 2020 году займаў пасада намесьніка камандзіра па апэрацыях Сумесна-аб’яднанай апэрацыйнай групы апэрацыі «[[Непахісная рашучасьць]]» супраць [[Ісламская дзяржава|Ісламскай дзяржавы]] Іраку і Леванту, а таксама быў камандзірам [[386-е паветрана-экспэдыцыйнае крыло|9-й]] паветрана-экспэдыцыйнай групы ў [[Кувэйт|Кувэйце]]. Ад чэрвеня 2020 году па чэрвеня 2022 году быў кіраўніком апэрацыяў [[Цэнтральнае камандаваньне ЗША|Цэнтральнага камандаваньня]] Ўзброеных сілаў ЗША ў Флорыдзе. Ад ліпеня 2022 году да красавіка 2024 году быў камандзірам [[9-я паветраная армія|9-й паветранай арміі]] ў штаце [[Паўднёвая Караліна]], на чале якой загадваў дзеяньнямі на Блізкім Усходзе, у тым ліку ўдарамі па [[іран]]скіх групоўках. У траўні 2024 году стаў кіраўніком апэрацыяў Камітэту начальнікаў штабоў ЗША<ref name="а"/>. 5 чэрвеня 2025 году амэрыканскі прэзыдэнт [[Дональд Трамп]] прызначыў Алексуса Грынкевіча камандзірам Эўрапейскага камандаваньня ЗША і вылучыў на пасаду [[Вярхоўны саюзны камандзір у Эўропе|вярхоўнага саюзнага камандзіра ў Эўропе]] (ВСКЭ), што ўхвалілі ўсе 32 дзяржавы-ўдзельніцы [[Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы|Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы]] (Бэльгія)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=ЗША прызначылі галоўнакамандуючым сіламі АПАД у Эўропе нашчадка беларускіх імігрантаў|спасылка=https://www.svaboda.org/a/33435192.html|выдавец=Беларуская служба Радыё «Свабода»|дата публікацыі=5 чэрвеня 2025|дата доступу=7 чэрвеня 2025}}</ref>. == Вайсковыя годнасьці == * [[Другі лейтэнант]] (2 чэрвеня 1993) * [[Першы лейтэнант]] (2 чэрвеня 1995) * [[Капітан]] (2 чэрвеня 1997) * [[Маёр]] (1 жніўня 2003) * [[Падпалкоўнік]] (1 верасьня 2007) * [[Палкоўнік]] (1 верасьня 2011) * [[Брыгадны генэрал]] (24 траўня 2017) * [[Генэрал-маёр]] (1 сьнежня 2019) * [[Генэрал-лейтэнант]] (21 ліпеня 2022) == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Ваяры ў дзеяньні з камандзірам Цэнтральнай паветранай арміі генерал-лейтэнантам Алексусам Грынкевічам|спасылка=https://www.youtube.com/watch?v=05mHX3tR6pI|выдавец=Аб’яднаньне паветрана-касьмічных сілаў|мова=en|дата публікацыі=14 лютага 2023|дата доступу=7 чэрвеня 2025}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Грынкевіч, Алексус}} [[Катэгорыя:Амэрыканцы беларускага паходжаньня]] [[Катэгорыя:Выпускнікі ВНУ ЗША]] [[Катэгорыя:Амэрыканскія генэралы]] mh0srgvd42caoy3qkgj4jhcb8tbqo4z 0 296868 2619167 2025-06-08T07:29:43Z W 11741 W перанёс старонку [[F-16 Fighting Falcon]] у [[Ф-16]]: Не па-беларуску: +2 крыніцы па-беларуску: Польскі экспэрт: беларускія пілёты, магчыма, пераацанілі свае магчымасьці // «Эўрапейскае радыё для Беларусі», 31 жніўня 2009 г. https://euroradio.by/polski-ekspert-belaruskiya-piloty-magchyma-peraacanili-svae-magchymasci 2619167 wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Ф-16]] mfdjw9h8kx7j2us9j7umv4r3torre6m 0 296869 2619172 2025-06-08T07:47:59Z Павал палешук 77106 Павал палешук перанёс старонку [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік]] у [[Зьвяз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік]]: Памылка ў назове: Ёсьць такая рэч, лёгіка, называецца й назвы маюць падпарадкоўвацца ёй, але калі на алны і тыя ж назвы выкарыстоўваць розныя словы, гэта ня ёсьць лёгіка. 2619172 wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Зьвяз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік]] ckfhg7tnann8ea6h6ixgbmlo6mkl763 1 296870 2619174 2025-06-08T07:47:59Z Павал палешук 77106 Павал палешук перанёс старонку [[Абмеркаваньне:Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік]] у [[Абмеркаваньне:Зьвяз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік]]: Памылка ў назове: Ёсьць такая рэч, лёгіка, называецца й назвы маюць падпарадкоўвацца ёй, але калі на алны і тыя ж назвы выкарыстоўваць розныя словы, гэта ня ёсьць лёгіка. 2619174 wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Абмеркаваньне:Зьвяз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік]] b378by8m6i1b763x7wz5dutppx8338g 0 296871 2619180 2025-06-08T08:08:59Z W 11741 W перанёс старонку [[Lockheed Martin F-22 Raptor]] у [[Ф-22]]: Не па-беларуску: +Крыніца: У ЗША за тыдзень разьбіліся 2 самыя дарагія зьнішчальнікі ў сьвеце // [[Белтэлерадыёкампанія]], 20 траўня 2020 г. https://news.by/by/news/v_mire/v_ssha_za_nedelyu_razbilis_2_samykh_dorogikh_istrebitelya_v_mire 2619180 wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Ф-22]] m06mrsuoxfw5ybfqwjseihhx6abe80h