Вікіпэдыя be_x_oldwiki https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D1%9E%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D0%B0 MediaWiki 1.45.0-wmf.4 first-letter Мэдыя Спэцыяльныя Абмеркаваньне Удзельнік Гутаркі ўдзельніка Вікіпэдыя Абмеркаваньне Вікіпэдыі Файл Абмеркаваньне файла MediaWiki Абмеркаваньне MediaWiki Шаблён Абмеркаваньне шаблёну Дапамога Абмеркаваньне дапамогі Катэгорыя Абмеркаваньне катэгорыі Партал Абмеркаваньне парталу TimedText TimedText talk Модуль Абмеркаваньне модулю Ворша 0 852 2619791 2593219 2025-06-12T10:44:26Z 2A02:BF0:1416:F76F:C8E5:CF11:C0E6:C5A3 2619791 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Ворша |Лацінка = Vorša |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Воршы |Герб = Coat of Arms of Vorsza, Belarus.svg |Сьцяг = Flag of Vorsza, Belarus.svg{{!}}border |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = 1067 |Статус з = |Магдэбурскае права = 13 сьнежня 1620 |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Віцебская вобласьць|Віцебская]] |Раён = [[Аршанскі раён|Аршанскі]] |Сельсавет = |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = 36 |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 101 662 |Год падліку колькасьці = 2025 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref name="belstat2018" /> |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Паштовыя індэксы = 211030, 211381—211394, 211396—211398 |СААТА = |Выява = Orša Montage (2017).jpg |Апісаньне выявы = Віды Воршы |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 30 |Шырата сэкундаў = 27 |Даўгата градусаў = 30 |Даўгата хвілінаў = 25 |Даўгата сэкундаў = 22 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьлева |Водступ подпісу на мапе = |Сайт = }} '''Во́рша''' — [[горад|места]] ў [[Беларусь|Беларусі]], у вярхоўі [[Дняпро|Дняпра]] пры ўтоку ў яго ракі [[Аршыца|Аршыцы]]. Адміністрацыйны цэнтар [[Аршанскі раён|Аршанскага раёну]] [[Віцебская вобласьць|Віцебскай вобласьці]]. Насельніцтва на 2018 год — 115 052 чалавекі<ref name="belstat2018" />. Знаходзіцца за 93 км ад [[Віцебск]]у. [[Аршанскі чыгуначны вузел|Вузел чыгунак]] (лініі на [[Менск]], [[Магілёў]], [[Крычаў]], [[Смаленск]], [[Віцебск]], [[Лепель]]) і аўтамабільных дарог. Ворша — [[Магдэбурскае права|магдэбурскае]] [[места]], цэнтар [[Аршанскі павет|гістарычнага рэгіёну]] (частка [[Віцебскае ваяводзтва|Віцебшчыны]]), старажытны [[Аршанскі замак|замак]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. Да нашага часу тут захаваўся збудаваны ў стылі [[Магілёўскае барока|магілёўскага барока]] [[Куцеінскі Богаяўленскі манастыр|комплекс Куцеінскага Богаяўленскага манастыра з царквой Сьвятой Тройцы]], [[барока]]выя [[Аршанскі езуіцкі калегіюм|езуіцкі калегіюм]], [[Царква Покрыва Багародзіцы і манастыр базылянаў (Ворша)|манастыр базылянаў]], кляштары [[Касьцёл Нараджэньня Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар бэрнардынаў (Ворша)|бэрнардынаў]], [[Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы і кляштар трынітарыяў (Ворша)|трынітарыяў]] і [[Касьцёл Сьвятога Антонія і кляштар францішканаў (Ворша)|францішканаў]], барокава-[[клясыцызм|клясыцыстычны]] [[Касьцёл Сьвятога Язэпа і кляштар дамініканаў (Ворша)|дамініканскі касьцёл Сьвятога Язэпа]], помнікі архітэктуры XVII—XIX стагодзьдзяў. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаліся [[Аршанскі замак|мураваны замак]]<ref>Купава М. [http://media.catholic.by/nv/n7/art16.htm Рамантычная загадка беларускай культуры] // «Наша Вера» № 1(7), 1999.</ref>, касьцёлы [[Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла і калегіюм езуітаў (Ворша)|Сьвятога Міхала Арханёла (езуіцкі)]] і [[Касьцёл Нараджэньня Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар бэрнардынаў (Ворша)|Нараджэньня Найсьвяцейшай Панны Марыі (бэрнардынскі)]], помнікі архітэктуры XV—XVIII стагодзьдзяў, [[Сьпіс помнікаў архітэктуры Вялікага Княства Літоўскага, зруйнаваных уладамі Расейскай імпэрыі|зруйнаваныя расейскімі ўладамі]]. Значную частку мясцовых славутасьцяў [[Сьпіс помнікаў гісторыі і архітэктуры Беларусі, зруйнаваных уладамі СССР|зьнішчылі за савецкімі часам]]: [[Куцеінскі Прачысьценскі манастыр|комплекс Куцеінскага Прачысьценскага манастыра]] ў стылі магілёўскага барока, касьцёлы [[Касьцёл Сьвятога Антонія і кляштар францішканаў (Ворша)|Сьвятога Антонія (францішканскі)]] і [[Касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар трынітарыяў (Ворша)|Найсьвяцейшай Тройцы (трынітарскі)]], цэрквы [[царква Раства Багародзіцы (Ворша)|Раства Багародзіцы]], [[Царква Покрыва Багародзіцы і манастыр базылянаў (Ворша)|базылянскую Покрыва Багародзіцы]] ([[віленскае барока]]) і могілкавую Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла, помнікі архітэктуры XVII—XVIII стагодзьдзяў. == Назва == [[Файл:Aršanski zamak. Аршанскі замак (1539).jpg|140px|значак|зьлева|''Рша'', 1539 г.]] На думку географа [[Вадзім Жучкевіч|Вадзіма Жучкевіча]], [[тапонім]] Ворша ўтварыўся ад назвы ракі Ршы (сьпярша так звалі цяперашнюю Аршыцу). Тым часам гідронім можна прымеркаваць да часта ўжываных назваў Ржа, Ржанка<ref>{{Літаратура/Кароткі тапанімічны слоўнік Беларусі|к}} С. 273.</ref>. Таксама існуе меркаваньне, што тапонім мае [[Балтыйскія мовы|балтыйскае]] (ад найменьня ляшчыны) або [[Фіна-вугорскія мовы|фінска-вугорскае]] паходжаньне (у перакладзе «вада, якая бяжыць у рэчышчы» — рака)<ref>{{Літаратура/Памяць/Ворша і Аршанскі раён|к}}</ref>. [[Файл:Vorša. Ворша (G. Gastaldi, 1568).jpg|140px|значак|зьлева|''Арша'', 1568 г.]] Да нашага часу адбылася натуральная трансфармацыя назвы места: пачатковае ''Рша'' (''Ръшa'') праз форму ''Арша́'' і далейшы перанос націску на першы склад аформілася ў мясцовых гаворках і [[Беларускі клясычны правапіс|беларускай мове (клясычны правапіс)]] з устаўным зычным «в» — Ворша<ref>{{Спасылка | аўтар = [[Вольга Іскрык|Іскрык В.]], [[Зьміцер Саўка|Саўка З.]] | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 16 студзеня 2011 | url = https://belsat.eu/programs/sapraudnyia-nazvy-bielaruskikh-gharadou/ | загаловак = Сапраўдныя назвы беларускіх гарадоў | фармат = | назва праекту = | выдавец = [http://www.belsat.eu Белсат ТВ] | дата = 9 чэрвеня 2011 | мова = | камэнтар = }}</ref>. Цяперашняе [[Наркамаўка|афіцыйнае напісаньне]] назва места — ''Орша''. Беларускі мовазнаўца [[Вінцук Вячорка]] паказвае на тое, што пачатковае «О-» ў форме ''Орша'' немагчыма вымавіць з прыназоўнікам «у» — «у ''Оршы''», што відаць, гістарычна прычынілася да зьяўленьня прыстаўнога «В-». Увогуле, далучэньне «в-» да словаў з пачатковымі «о-» ёсьць правілам для ўласнабеларускай лексыкі (вобмаль, Восіп, Вольга, вох, вой), тым часам пачатковае «О-» — часты індыкатар небеларускасьці назвы (Ош, Омск і іншае)<ref name="viacorka">[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] [https://www.svaboda.org/a/orsa-ci-vorsa/28722802.html Пад чым гетман Астроскі перамог 80000 маскавітаў?*], [[Радыё Свабода]], 7 верасьня 2017 г.</ref>. == Гісторыя == {{Асноўны артыкул|Гісторыя Воршы}} === Раньнія часы === [[Файл:Aršanski zamak. Аршанскі замак (XVI).jpg|міні|250пкс|[[Аршанскі замак]] з мапы XVI ст.]] [[Файл:Drazdovicz Usiaslau.jpg|140px|значак|зьлева|[[Усяслаў Чарадзей]]]] Дзядзінец старажытнай Воршы (плошча 0,57 [[га]]) разьмяшчаецца ў пры ўтоку ракі Аршыцы ў Дняпро, дзе археолягі выявілі паселішчы [[Бронзавы век|бронзавага]] і [[Жалезны век|жалезнага]] вякоў<ref>[[Аляксандар Шынкевіч|Шынкевіч А.]] Орша // {{Літаратура/ЭГБ|5к}} С. 357.</ref>. Як адзін з памежных фарпостаў на ўсходных рубяжах [[Полацкая зямля|Полацкай зямлі]] Ворша ўзьнікла, імаверна, каля 1021 году, калі князь кіеўскі [[Яраслаў Мудры]] саступіў князю полацкаму [[Брачыслаў Ізяславіч|Брачыславу Ізяславічу]] [[Віцебск]] і [[Усьвяты|Ўсьвяты]]<ref name="ehb358">[[Аляксандар Шынкевіч|Шынкевіч А.]] Орша // {{Літаратура/ЭГБ|5к}} С. 358.</ref>. Першы пісьмовы ўпамін пра Воршу (пад назвай ''Ръша'') месьціцца ў «[[Аповесьць мінулых гадоў|Аповесьці мінулых гадоў]]» і датуецца 1067 годам: 10 ліпеня сюды прыехаў [[Усяслаў Чарадзей]] на перамовы з кіеўскімі князямі, аднак яны парушылі існыя дамоўленасьці і ўзялі полацкага князя ў палон. Згодна зь зьвесткамі археалягічных раскопак, у тыя часы на месцы Воршы існавала невялікае паселішча, якое ўзьнікла на [[Шлях з варагаў у грэкі|Шляху з варагаў у грэкі]]. Паміж 1101 і 1116 гадамі [[Менскае княства|князь менскі]] [[Глеб Усяславіч]] збудаваў тут фартэцыю. Адначасна мусіла вырасьці і места. З XII ст. — у складзе Смаленскага княства<ref>Principality of Smalensk in the 12th century // {{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 354.</ref>. У XIII ст. у сваім маёнтку каля Воршы жыў князь Андрэй Кабыла, далёкім нашчадкам якога (паводле меркаваньня [[Мікалай Карамзін|М. Карамзіна]] і [[Уладзімер Караткевіч|У. Караткевіча]]) быў маскоўскі гаспадар [[Міхаіл Фёдаравіч]] — заснавальнік дынастыі [[Раманавы]]х. === Вялікае Княства Літоўскае === З пачатку княжаньня ў Віцебску [[Альгерд]]а (1320 год) Ворша далучылася да [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]<ref name="evkl">{{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 379.</ref> як цэнтар намесьніцтва ў [[Віцебскае княства|Віцебскім княстве]]. З ініцыятывы вялікага князя ў першай палове XIV ст. вакол места ўзьвялі [[Аршанскія гарадзкія ўмацаваньні|абарончыя ўмацаваньні]], а ў 1398—1407 гадох ужо на загад [[Вітаўт]]а тут збудавалі [[Аршанскі замак|мураваны замак]]. У [[Сьпіс рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх|Сьпісе рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх]] (канец XIV ст.) Ворша значыцца сярод [[Літва|«літоўскіх»]] замкаў. Аршанская харугва брала ўдзел у [[Грунвальдзкая бітва|Грунвальдзкай бітве]] (15.7.1410). З дакумэнтаў XV ст. вядома, што ў месьце дзеяла [[мытня]]. [[Файл:Autor nieznany (malarz z kręgu Lukasa Cranacha Starszego), Bitwa pod Orszą.jpg|міні|250пкс|[[Бітва пад Воршай]] 8 верасьня 1514 г.]] [[Файл:Mikałaj Radzivił Čorny. Мікалай Радзівіл Чорны (1842).jpg|140px|значак|зьлева|[[Мікалай Радзівіл «Чорны»|Радзівіл «Чорны»]]]] У [[Вайна Маскоўскай дзяржавы зь Вялікім Княствам Літоўскім 1512—1522 гадоў|вайну Маскоўскай дзяржавы зь Вялікім Княствам Літоўскім]] (1512—1522) непадалёк ад Воршы 8 верасьня 1514 году адбылася [[бітва пад Воршай|адна з найбольшых бітваў]] пачатку XVI ст. на тэрыторыі [[Эўропа|Эўропы]], у выніку якой абаронцы Вялікага Княства Літоўскага перамаглі колькасна большае [[Масковія|войска маскоўскіх захопнікаў]]. Пра гэтую перамогу ў 1520—1530-я гады невядомы мастак напісаў першую ўва [[Усходняя Эўропа|Ўсходняй Эўропе]] батальную карціну (захоўваецца ў [[Нацыянальны музэі Польшчы|Нацыянальным музэі Польшчы]]). Яе копію можна пабачыць у Аршанскім дамініканскім касьцёле. Апроч таго, слава гэтай перамогі ўслаўляецца ў беларускай народнай песьні: «Слава Воршы ўжо ня горша сярод мест літоўскіх»<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-233">Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 233.</ref>. У 1555 годзе вядомы палітычны і рэлігійны дзяяч [[Мікалай Радзівіл «Чорны»]] заснаваў у Воршы першы на тэрыторыі сучаснай Беларусі [[пратэстанцтва|пратэстанцкі]] [[кальвінізм|закон кальвіністаў]]. Неўзабаве аршанцы стварылі праваслаўнае брацтва, зацьверджанае вялікім князем [[Жыгімонт Ваза|Жыгімонтам Вазам]] у 1592 годзе, а ў 1649 годзе ў месьце пры царкве Раства Багародзіцы пачала працаваць брацкая праваслаўная школа. У 1558 годзе М. Струбіч надрукаваў мапу «Вялікага Княства Літоўскага, Лівоніі і Маскоўскага княства», на якой упершыню значылася Ворша. У наступным 1559 годзе места атрымала частковае самакіраваньне (абраны войт і 6 памочнікаў), а ў 1577 годзе аршанцы дамагліся права збудаваць гасьціны двор і васкабойню, а прыбыткі ад іх пускаць на ''«потребы местские»''. У XVI ст. праз Воршу прайшоў буйны гандлёвы шлях — [[Вялікі галоўны гасьцінец]], места стала сталіцай [[Аршанскі павет|Аршанскага павету]] [[Віцебскае ваяводзтва|Віцебскага ваяводзтва]]. [[Файл:Vorša, Dniapro. Ворша, Дняпро (1840).jpg|міні|250пкс|Панарама з Задняпроўя, каля 1840 г.]] [[Файл:Vorša. Ворша (1780).jpg|140px|значак|зьлева|[[Герб Воршы|Магдэбурскі герб]]]] У 1573 годзе ў Воршы зьявіліся [[езуіты]], якія пры дапамозе [[Леў Сапега|Льва Сапегі]] ў 1616 годзе адкрылі тут свой [[Аршанскі езуіцкі калегіюм|калегіюм]]. З 1740 году калегіюм меў статус вышэйшай навучальнай установы. Тут выкладалі [[філязофія|філязофію]], [[граматыка|граматыку]], [[паэтыка|паэтыку]], [[рыторыка|рыторыку]], [[лёгіка|лёгіку]]. Пры калегіюме працавала [[музыка|музычная]] бурса і [[Аршанскі школьны тэатар|школьны тэатар]]. Аршанскі калегіюм езуітаў дзеяў да 1820 году. 23 лістапада 1593 году [[Сьпіс каралёў польскіх|кароль]] і [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікі князь]] [[Жыгімонт Ваза]] надаў Воршы грамату аб мескім органе самакіраваньня, а 13 сьнежня 1620 году места атрымала [[Магдэбурскае права]], пячатку і герб «''у блакітным полі залаты паўмесяц, паміж рагамі якога срэбны крыж''»<ref>{{Літаратура/Геральдыка беларускіх местаў|к}} С. 210.</ref> (гэты герб мае афіцыйны статус і ў наш час). 3 траўня 1621 году афіцыйна зацьвердзілі Аршанскі мескі статут. Атрымаўшы Магдэбурскае права, месьцічы збудавалі ратушу і гандлёвыя рады. Ратуша была зь вежай, гадзіньнікам і вялікім звонам. У ёй праходзілі паседжаньні магістрату і суду. Захаваліся сьведчаньні азначэньня жыхароў Воршы і ваколіцаў [[Ліцьвіны|ліцьвінамі]]: «''приехал к ним из Литвы литвин Илья Григорьев, а привез к ним от оршинского наместника… грамоту''» (1562 год)<ref>Сборник Императорского русского исторического общества. Т. 71. — СПб., 1892. [https://books.google.by/books?id=ebsNAQAAMAAJ&pg=PA47&dq=%22%D0%BD%D0%B8%D0%BC%D1%8A+%D0%B8%D0%B7%D1%8A+%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B2%D1%8B+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjGv4X9oLr8AhWM87sIHWwGBbAQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=%22%D0%BD%D0%B8%D0%BC%D1%8A%20%D0%B8%D0%B7%D1%8A%20%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B2%D1%8B%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%22&f=false С. 47].</ref>, «''…встретили нас на рубеже 2 литвина оршане, дети боярские, Свирид Пищалов да Юрья Залуский''» (1606 год)<ref>Памятники дипломатических сношений Московского государства с Польско-Литовским государством. Т. 4. — М., 1912. [https://books.google.by/books?id=HvsAAAAAMAAJ&pg=PA291&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0+%D0%BE%D1%80%D1%88%D0%B0%D0%BD%D0%B5&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiHx7yVrLL6AhVJR_EDHWOVAWIQ6AF6BAgMEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0%20%D0%BE%D1%80%D1%88%D0%B0%D0%BD%D0%B5&f=false С. 291].</ref>, «''…к литвину к оршанину к Грише Полтеву…''» (1608 год)<ref>Акты исторические, собранные и изданные Археографической комиссией. Т. 2. — СПб., 1841. [https://books.google.by/books?id=cVFfAAAAcAAJ&pg=PA292&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%D0%B8%D0%B7%D1%8A+%D0%B2%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BF%D1%81%D0%BA%D0%B0&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj59_vm-aj6AhVKDewKHbimAS0Q6AF6BAgIEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%20%D0%BE%D1%80%D1%88%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%BD%D1%83&f=false С. 123].</ref>, «''…у литвина у оршенина у Исачка Ермолина…''» (1609 год)<ref>Акты исторические, собранные и изданные Археографической комиссией. Т. 2. — СПб., 1841. [https://books.google.by/books?id=cVFfAAAAcAAJ&pg=PA292&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%D0%B8%D0%B7%D1%8A+%D0%B2%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BF%D1%81%D0%BA%D0%B0&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj59_vm-aj6AhVKDewKHbimAS0Q6AF6BAgIEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0%20%D0%BE%D1%80%D1%88%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%BD%D0%B0&f=false С. 259].</ref>, «''[[Аршанскі павет|Аршанского повету]] <…> литвин шляхтич Семен Судовский''» (1614 год)<ref>Акты Московского государства, изданные Императорской академией наук. Т. 1. — СПб., 1890. [https://books.google.by/books?id=APZZAAAAcAAJ&pg=PA427&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%D0%B8%D0%B7%D1%8A+%D0%B2%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BF%D1%81%D0%BA%D0%B0&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj59_vm-aj6AhVKDewKHbimAS0Q6AF6BAgDEAI#v=snippet&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%20%D1%88%D0%BB%D1%8F%D1%85%D1%82%D0%B8%D1%87%D1%8A%20%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9&f=false С. 99].</ref>, «''литвин Александр Лукомский… Аршанского повету, шляхтич''» (1627 год)<ref>Акты Московского государства, изданные Императорской академией наук. Т. 1. — СПб., 1890. [https://books.google.by/books?id=jCMEAAAAYAAJ&pg=PA442&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%22%D0%B8%D0%B7%D1%8A+%D0%BA%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D1%81%D0%B8%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjjhLCu6ar6AhU6YPEDHe60B8IQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%20%D0%B0%D1%80%D1%88%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE&f=false С. 215].</ref>, «''литвин Корнейко Круковский, уроженец Оршанского повету, шляхтич белоруские веры''»<ref>Акты Московского государства, изданные Императорской академией наук. Т. 1. — СПб., 1890. [https://books.google.by/books?id=APZZAAAAcAAJ&pg=PA427&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%D0%B8%D0%B7%D1%8A+%D0%B2%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BF%D1%81%D0%BA%D0%B0&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj59_vm-aj6AhVKDewKHbimAS0Q6AF6BAgDEAI#v=snippet&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%20%D0%BA%D0%BE%D1%80%D0%BD%D0%B5%D0%B9%20%D0%BA%D1%80%D1%83%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9&f=false С. 347].</ref>, «''литвин — сказался роженец де он Оршанской, а зовут де его Гришкою, прозвище Жакович''», «''литвин Гришка Романов… Оршанского повету, шляхецкий сын''»<ref>Акты Московского государства, изданные Императорской академией наук. Т. 1. — СПб., 1890. С. 401.</ref>, «''литвин Степанко Глинский… шляхтич… Оршанского повету''»<ref>Акты Московского государства, изданные Императорской академией наук. Т. 1. — СПб., 1890. С. 434.</ref> (усе 1632 год), «''Комазов Федор Петров… литвин… Оршанского повета''»<ref>Белорусы в Сибири. — Новосибирск, 2000. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=H7NMAAAAMAAJ&dq=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%BC%D1%8A%22&focus=searchwithinvolume&q=%D0%9A%D0%9E%D0%9C%D0%90%D0%97%D0%9E%D0%92 С. 49].</ref>, «''Мацулин Яска… литвин… Оршанского повету''»<ref>Белорусы в Сибири. — Новосибирск, 2000. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=H7NMAAAAMAAJ&dq=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%BC%D1%8A%22&focus=searchwithinvolume&q=%D0%BC%D0%B0%D1%86%D1%83%D0%BB%D0%B8%D0%BD+%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0 С. 56].</ref> (абодва 1635 год), «''…в роспросе сказались: Игнашко Григорьев, родом он литвин{{Заўвага|Ранейшыя сьведчаньні ўжываньня канструкцыі «''родам [[Ліцьвіны|ліцьвін (літоўка)]]''»: «''сіи [[Андрэй (япіскап цьвярскі)|Андрѣи]] бяше родомъ Литвинъ, сынъ [[Гердзень (імя)|Ерденевъ]], Литовскаго князя''»<ref>Троицкая летопись. Реконструкция текста. Изд. М. Д. Присёлков. — М. — Л., 1950. С. 344—345.</ref> ([[Траецкі летапіс]] пад 1289 годам); «''литвин родом''» ([[Жыціе|жывот]] [[Даўмонт Пскоўскі|Даўмонта Пскоўскага]] першай трэці XIV стагодзьдзя<ref>Лосева О. В. Жития русских святых в составе древнерусских Прологов XII — первой трети XV веков. — М., 2009. [https://books.google.by/books?id=9abSAAAAQBAJ&pg=PA200&dq=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%BC%D1%8A%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjchJnemq78AhWNiP0HHWRNCiA4KBDoAXoECAQQAg#v=onepage&q=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%20%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%BC%D1%8A%22&f=false С. 199—201].</ref>); «''родом литовка, а прозвище ей бысть литовское Августа''» пра дачку вялікага князя літоўскага [[Гедзімін]]а ([[Ніканаўскі летапіс]] 1526—1530 гадоў, адкуль перайшло ў [[Ліцавы летапісны звод]] 1568—1576 гадоў)}} Оршанского повету''»<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 131.</ref>, «''литвин <…> в роспросе сказался: Савастьяном зовут Иванов // Оршанского повету из-ыменья пана Казимеря Сапеги из Белынич''»<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 139.</ref> (абодва 1636 год). У [[матрыкул]]е [[Уроцлаўскі ўнівэрсытэт|Ўроцлаўскага ўнівэрсытэту]] пад 1713 годам значыцца ''Steph. Skrzebien, Litvanus, Orsensis'', а пад 1729 годам — ''Joh. Boreyko et Stan. Czeczel, Litvani, Orsensis''<ref>Oliančyn D. Aus dem Kultur- und Geistesleben der Ukraine // Kyrios. Vierteljahresschrift für Kirchen- und Geistesgeschichte Osteuropas. Bd. 2, 1937. S. 270.</ref>. У запісах мэтрыкі папскай сэмінарыі ў [[Оламаўц]]у значыцца ''Lucas Suttovitz Lithvanus ex districtu Orsensi'' (1711—1714 гады)<ref>Blažejovskyj D. Ukrainian and Armenian pontifical seminaries of Lviv (1665—1784) (Analecta OSBM. Vol. 29). — Rom, 1975. P. 59.</ref>. Паводле каталёгу ордэну трынітарыяў у Рэчы Паспалітай (1785 год), ''Jesu Ordyniec… Lithuanus, in districtu Orsanensi natus… Maria Wolknaowski… Lithuanus, in districtu Orsensi natus… Trinitate Espmont… Lithuanus, in districtu Orsanensi natus''<ref>Asuncion A. Diccionario de escritores Trinitarios de Espana y Portugal. T. 2. — Roma, 1899. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=F972OMryw8kC&q=Orsanensi#v=snippet&q=Orsanensi&f=false P. 531, 546, 567].</ref>. У XVI—XVIII стагодзьдзях у Воршы вялося маштабнае сакральнае будаваньне: касьцёл (1604 год) і калегіюм (1609 год), касьцёлы і кляштары [[бэрнардыны|бэрнардынаў]] (1636 год), [[Ордэн дамініканаў|дамініканаў]] (1649 год), [[Францішкане|францішканаў]] (1680 год), [[базыляны|базылянаў]] (1758 і 1774 гады), [[трынітарыі|трынітарыяў]] (1714 год), Куцеінскі Прачысьценскі манастыр (1631 год), царква Сьвятога Ільлі (1505 год), касьцёл Сьвятога Антонія (1680 год) і іншыя. У XVII ст. Ворша стала адным з мастацкіх цэнтраў Беларусі; тут працавалі вядомыя разьбяры, цесьляры, ювэліры, бройнікі і мастакі. У 1630—1655 гадох пры Куцеінскім манастыры дзеяла [[Куцеінская друкарня|друкарня]] асьветніка [[Сьпірыдон Собаль|Сьпірыдона Собаля]], у якой выйшла больш за 20 кнігаў на кірыліцы. Наклад некаторых выданьняў дасягаў 500 экзэмпляраў. Найбольш вядомыя кнігі: «Букварь», «Молитвослов», «Псалтырь». У [[Вайна 1654—1667 гадоў|вайну Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай]] (1654—1667) маскоўскае войска зруйнавала Воршу. У 1661 годзе [[Сойм Рэчы Паспалітай|Вальны сойм]] вынес адмысловую пастанову аб наданьні палёгак месту ў зьвязку з ваеннымі спусташэньнямі. У XVII—XVIII стагодзьдзях Ворша мела аблічча манастырскага места. Амаль палову яе земляў займалі кляштары і манастыры, частка зь якіх знаходзілася па-за межамі места. 11 кляштараў і манастыроў зь велічнымі вежамі касьцёлаў і бліскучымі купаламі цэркваў надавалі Воршы асабліва ўзьнёслы выгляд. Двухпавярховыя камяніцы для жыльля манахаў панавалі над драўлянымі аднапавярховымі дамамі аршанцаў. Для невялікага места такое архітэктурнае спалучэньне было рэдкай адметнасьцю. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === У выніку [[першы падзел Рэчы Паспалітай|першага падзелу]] [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] (1772 год) Ворша апынулася ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], дзе стала цэнтрам [[Аршанская правінцыя|Аршанскай правінцыі]] (з 1802 году — павету) [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай губэрні]]. У 1776 годзе расейскія ўлады пазбавілі места Магдэбурскага права<ref name="ehb358"/>. У гэты час тут было 309 будынкаў. У 1778 годзе зьявіўся праект пераплянаваньня Воршы, які прадугледжваў рэгуляваньне вулічнай сеткі, узбуйненьне кварталаў, стварэньне непадалёк ад цэнтру новага пляцу з гасьціным дваром і адміністрацыйнымі ўстановамі. 16 жніўня 1781 году месту даравалі новы расейскі герб «''верхняя частка гербу на залатым полі герб Расеі, ніжняя частка — на блакітным полі пяць стрэл''». У 1812 годзе ў Воршы выявілі ўнікальны помнік пісьменнасьці — «Аршанскае Дабравесьце», якое датуецца XII—XIII стагодзьдзямі. [[Файл:Vorša. Ворша (Lauvergne, 1840) (2).jpg|міні|250пкс|[[Аршанскі езуіцкі калегіюм|Езуіцкі калегіюм]]. Б. Лявэрнь, 1840 г.]] [[Файл:Stendhal.jpg|140px|зьлева|значак|[[Стэндаль]]]] У [[Вайна 1812 году|вайну 1812 году]] французы занялі Воршу і пры адступленьні спалілі яе. Мескім [[інтэндант]]ам ў час францускага панаваньня быў [[Стэндаль|Анры Бэйль]]<ref>{{Спасылка|аўтар=Корбут В.|url=http://pda.ng.by/ru/issues?art_id=32108|загаловак=«Галоўная краса горада — манастыры», або Па слядах Стэндаля і Напалеона|выданьне=«[[Народная газета]]»|год=2009}}</ref>, пазьней ужо вядомы як францускі пісьменьнік [[Стэндаль]]. За часамі вайны ў Воршы збудавалі 2 масты цераз Дняпро. Новы плян забудовы места зацьвердзілі толькі ў 1848 годзе. 28 жніўня 1863 году згодна з выракам расейскага ваеннага суду ў Воршы расстралялі І. Будзіловіча — кіраўніка паўстанцкага аддзелу, які дзеяў у Аршанскім павеце ў часе [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня]]. Па здушэньні паўстаньня расейскія ўлады зачынілі ўсе кляштары, а большасьць касьцёлаў перадалі [[Маскоўскі патрыярхат|Маскоўскаму патрыярхату]] для перабудовы пад цэрквы з мэтай [[Маскалізацыя Беларусі|маскалізацыі краю]]. У 1880 годзе ў Воршы працавала 5 навучальных установаў, а ў пачатку XX ст. — ужо 9 (657 навучэнцаў). З 1881 году пачаўся рэгулярны пасажырскі рух ракою да [[Магілёў|Магілёва]]. У гэты час у Воршы было 815 драўляных і 22 мураваныя будынкі, 163 крамаў. У пачатку 1890 году ў месьце працавала 15 прамысловых прадпрыемстваў (ільнотрапальнае, гарбарнае, крухмальнае, цагельнае, піваварнае і інш.), 9 навучальных установаў (657 вучняў у 1894 годзе), лякарня, 6 лекараў, 2 аптэкі, 3 бібліятэкі, 2 кнігарні, друкарня. Адкрыліся новыя ўстановы: тэлеграфная станцыя (1869 год) і меская публічная бібліятэка (1899 год), з 1906 году — рэальная вучэльня, з 1911 году — жаночая настаўніцкая сэмінарыя. З 1915 году выдавалася газэта [[Оршанский вестник (1915)|«Оршанский вестник»]]. У канцы XIX — пачатку XX стагодзьдзяў у Воршы апрацоўвалі [[лён]] і [[скура|скуру]], выраблялі [[крухмал]], [[цэгла|цэглу]], [[піва]], працавалі мэханічныя і жалезаліцейныя майстэрні. У месьце вялася здабыча [[вапняк]]у. Ворша славілася [[вапна]]й так, што аршанцы доўгі час мелі мянушку «вапеньнікі». На рацэ Дняпро працавала [[прыстань]], якая мела вялікае значэньне ў жыцьці места. Праз прыстань праходзілі грузавыя і пасажырскія [[параход]]ы (штогод каля 100 суднаў). Існавалі рэгулярныя кірункі руху да [[Магілёў|Магілёва]]. За часамі [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] ў лютым — кастрычніку 1918 году Воршу займалі нямецкія войскі. У 1917—1920 гадох у месьце дзеялі органы і арганізацыі розных палітычных сілаў. <gallery widths="150" heights="150" caption="Помнікі сакральнай архітэктуры, зьнішчаныя [[Сьпіс помнікаў архітэктуры Вялікага Княства Літоўскага, зруйнаваных уладамі Расейскай імпэрыі|расейскімі]] і [[Сьпіс помнікаў гісторыі і архітэктуры Беларусі, зруйнаваных уладамі СССР|савецкімі]] ўладамі" class="center"> Vorša, Bernardynskaja. Ворша, Бэрнардынская (XVIII).jpg|[[Касьцёл Нараджэньня Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар бэрнардынаў (Ворша)|Касьцёл Нараджэньня Найсьвяцейшай Панны Марыі пры кляштары бэрнардынаў]], 2-я палова XIX ст. Vorša, Rynak. Ворша, Рынак (1835).jpg|[[Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла і калегіюм езуітаў (Ворша)|Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла пры калегіюме езуітаў]], 2-я палова XIX ст. Vorša, Kuciejna. Ворша, Куцейна (1901-18) (2).jpg|[[Куцеінскі Прачысьценскі манастыр|Куцеінскі манастыр Прачыстай Багародзіцы]], 1950-я гг. Vorša, Mahiloŭskaja. Ворша, Магілёўская (1901-18) (2).jpg|[[Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы і кляштар трынітарыяў (Ворша)|Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы пры кляштары трынітарыяў]] (па [[мураўёўкі|маскоўскай перабудове]]), 1950-я гг. </gallery><gallery widths="150" heights="150" class="center"> Vorša, Zaaršyńnie. Ворша, Зааршыньне (1901-18).jpg|[[Царква Раства Багародзіцы (Ворша)|Царква Раства Багародзіцы]], 1961 г. Vorša, Muzejny. Ворша, Музэйны (1907).jpg|[[Царква Покрыва Багародзіцы і манастыр базылянаў (Ворша)|Царква Покрыва Багародзіцы пры манастыры базылянаў]], 1967 г. Vorša, Daminikanskaja-Franciškanski. Ворша, Дамініканская-Францішканскі (1945-49).jpg|[[Касьцёл Сьвятога Антонія і кляштар францішканаў (Ворша)|Касьцёл Сьвятога Антонія пры кляштары францішканаў]], 1970-я гг. Vorša, Słabadzkaja, Pietrapaŭłaŭskaja. Ворша, Слабадзкая, Петрапаўлаўская (1941).jpg|Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла, 1970-я гг. </gallery> === Найноўшы час === 25 сакавіка 1918 году згодна з [[Трэцяя Ўстаўная грамата|Трэцяй Устаўной граматай]] Ворша абвяшчалася часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. У месьце дзеялі рэгістрацыйны пункт тавараў [[Беларуская цэнтральная гандлёвая палата|Беларускай цэнтральнай гандлёвай палаты]] і рээвакуацыйны пункт для беларускіх уцекачоў<ref>{{Літаратура/ВГАБ|4к}} С. 19.</ref>. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай першага зьезду КП(б) Беларусі Ворша ўвайшла ў склад [[БССР|Беларускай ССР]]<ref name="at">{{Літаратура/150 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}</ref>, аднак 16 студзеня Масква адабрала места разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад [[РСФСР]]. Толькі ў 1924 годзе ў выніку ўзбуйненьня БССР Ворша вярнулася ў склад Беларусі, дзе стала цэнтрам [[Аршанская акруга|Аршанскай акругі]] (з 1930 году — раёну). З 1938 году — у Віцебскай вобласьці. 14 ліпеня 1941 году, у часы [[Другая Сусьветная вайна|Другой Сусьветнай вайны]], савецкая армія пасьпяхова ўжыла каля Воршы новую зброю — устаноўку залпавых стрэлаў «[[Кацюша (зброя)|Кацюша]]». Камандаваў батарэяй «Кацюшаў» капітан [[Іван Флёраў|І. Флёраў]]. 16 ліпеня 1941 году Воршу занялі войскі [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]]. У часы акупацыі існавала група [[партызан (вайна)|партызанаў]]-падпольнікаў на чале з [[Канстанцін Заслонаў|Канстанцінам Заслонавым]], якая дзеяла ў аршанскім чыгуначным дэпо. Гэтая група зрабіла 93 падрывы [[цягнік]]оў за 3 месяцы 1942 году. Па сакавіку таго ж году К. Заслонаў мусіў схавацца ў лесе ад перасьледу нямецкай акупацыйнай улады, аднак ён не спыніў сваёй дзейнасьці; партызан загінуў 14 лістапада 1942 году. 27 чэрвеня 1944 году Воршу занялі войскі [[Трэці Беларускі фронт|Трэцяга Беларускага фронту]]. {{Падвойная выява|справа|Orsha COA (Mogilev Governorate) (1781).png|120|Coat of Arms of Orša, Belarus, 1967.png|120|[[Расейская імпэрыя|Расейскі]] і [[БССР|савецкі]] гербы Воршы}} [[Файл:Karatkievich student.jpg|140px|значак|зьлева|[[Уладзімер Караткевіч|У. Караткевіч]]]] У 1950—1970-я гады савецкія ўлады зьнішчылі царкву Покрыва Багародзіцы і манастыр базылянаў, царкву Раства Багародзіцы, францішканскі касьцёл Сьвятога Антонія, Куцеінскі манастыр Прачыстай Багародзіцы, іншыя помнікі сакральнай архітэктуры, амаль цалкам зруйнавалі гістарычную забудову XVII—XX стагодзьдзяў. На месцы старажытнага места паўстала пустэча. 11 сакавіка 1971 году савецкія ўлады зацьвердзілі новы савецкі герб Воршы, аўтарамі якога былі Гаранскі і Янкоўскі. У чэрвені 1984 году за мужнасьць і стойкасьць, выяўленыя ў гады [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайны]], Воршу ўзнагародзілі [[ордэн]]ам [[ордэн Айчыннай вайны I ступені|Айчыннай вайны I ступені]]. 19 верасьня 2008 году ў Воршы прайшоў штогадовы [[Дажынкі (фэст)|фэстываль «Дажынкі»]]. У рамках падрыхтоўкі да фэсту места значна ўпарадкавалі. Агулам збудавалі альбо рэканструявалі больш за 500 аб’ектаў. Рамантаваліся мескія [[гасьцініца|гасьцініцы]], [[мост]]у цераз Аршыцу, чыгуначнага і аўтамабільнага вакзалаў. У Воршы збудавалі стадыён і лазьню. Уздоўж берагу Дняпра ўтварыўся дзіцячы парк з атракцыёнамі і невялікім паўкругам. Праводзілася ўпарадкаваньне жытловага фонду цэнтру места, цэнтральнага пляцу і мескага парку, дзе праходзілі асноўныя імпрэзы сьвята. Частку старых дамоў зьнішчылі, каб пашырыць цэнтральныя вуліцы. На падрыхтоўцы Воршы да сьвята працавала больш за 800 прадпрыемстваў з усёй краіны<ref>{{спасылка|url=http://ximik.info/modules.php?name=News&file=article&sid=1501|загаловак=На «Дожинки-2008» в Орше потратят 400 миллиардов|выдавец=[[БелТА]]|дата публікацыі=14 лютага 2008 г.|мова=ru|копія=http://web.archive.org/web/20080215203506/http://ximik.info/modules.php?name=News&file=article&sid=1501|дата копіі=15 лютага 2008}}</ref>. Працы на аршанскіх помніках гісторыі і архітэктуры пачаліся яшчэ ў 2007 годзе: рамонт даху ў [[езуіты|езуіцкім]] калегіюме (помнік архітэктуры XVII ст.), рэканструкцыя 30-мэтровай вежы гэтага комплексу, на якой паставілі купал і гадзіньнік. Па заканчэньні працаў тут адкрыўся гістарычны музэй і бібліятэка. Пры рэканструкцыі комплексу Аршанскага езуіцкага калегіюму будаўнікі неаднаразова знаходзілі чалавечыя косьці і кумпалы. За часамі СССР у гэтых будынках месьцілася вязьніца. Мяркуецца, што знойдзеныя парэшткі належаць ахвярам камуністычнага рэжыму<ref>{{Спасылка | аўтар = Граблевский О. | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 24 ліпеня 2008 | url = https://belaruspartisan.by/life/125474/| загаловак = И дожинки, и докопки| фармат = | назва праекту = | выдавец = [http://regionby.org/ Bulletinonline.org] | дата = 24 жніўня 2013 | мова =ru | камэнтар = }}</ref>. 1 красавіка 2013 году Воршу пазбавілі афіцыйнага статусу гораду абласнога падпарадкаваньня і аб’ядналі ў адну адміністрацыйна-тэрытарыяльную адзінку з Аршанскім раёнам — Аршанскі раён з адміністрацыйным цэнтрам у горадзе Воршы<ref name="pravo.by">{{спасылка|загаловак=Указ Президента Республики Беларусь от 14 января 2013 г. № 27 «Об объединении районов и городов областного подчинения Республики Беларусь, имеющих общий административный центр»|url=http://www.pravo.by/main.aspx?guid=12551&p0=P31300027&p1=1&p5=0|дата публікацыі=14 студзеня 2013|дата доступу=7 лютага 2016|мова=ru|выдавец=Нацыянальны прававы Інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|фармат=pdf}}</ref><ref name="ГВБ">{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|10-1}} С. 56</ref>. Пры гэтым [[Аршанскі гарадзкі савет]] дэпутатаў ліквідаваны, а яго паўнамоцтвы перададзены раённаму савету дэпутатаў<ref>[https://web.archive.org/web/20200814010258/https://naviny.by/node/250871/href Полномочия Оршанского и Полоцкого городских советов депутатов переданы райсоветам] // [[БелаПАН]]. (18 лютага 2013).</ref>. <gallery widths="150" heights="150" caption="Ворша на старых здымках" class="center"> Vorša, Dniapro. Ворша, Дняпро (M. Astankovič, 1890-99) (3).jpg|З боку Дняпра Vorša, Aršyca. Ворша, Аршыца (1901-18).jpg|З боку Аршыцы Vorša, Zaaršyńnie, Daminikanski-Franciškanski. Ворша, Зааршыньне, Дамініканскі-Францішканскі (J. Dzieržanoŭski, 1913).jpg|[[Касьцёл Сьвятога Язэпа і кляштар дамініканаў (Ворша)|Касьцёл дамініканаў]] Vorša, Daminikanskaja-Franciškanski. Ворша, Дамініканская-Францішканскі (J. Dzieržanoŭski, 1913).jpg|[[Касьцёл Сьвятога Антонія Падуанскага і кляштар францішканаў (Ворша)|Кляштар францішканаў]] </gallery><gallery widths="150" heights="150" class="center"> Vorša, Zaaršyńnie. Ворша, Зааршыньне (1907).jpg|Зааршыньне Vorša, Aršyca-Zaaršyńnie, Daminikanski-Baharodzickaja. Ворша, Аршыца-Зааршыньне, Дамініканскі-Багародзіцкая (1901-18).jpg|Зааршыньне Vorša, Kuciejna. Ворша, Куцейна (1910).jpg|[[Куцеінскі Прачысьценскі манастыр|Куцейна]] Vorša, Dniapro-Zadniaproŭje, Illinskaja. Ворша, Дняпро-Задняпроўе, Ільлінская (1904).jpg|Задняпроўе і [[Царква Сьвятога Ільлі Прарока (Ворша)|царква]]-[[мураўёўкі|мураўёўка]] </gallery> == Геаграфія == {{Кліматычная інфармацыя | Назва_ў_родным_склоне = Воршы | Крыніца = {{Спасылка|аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://orsha.eu/bel/Орша/геаграфія/climate_bel.html | загаловак = Клімат Воршы | фармат = | назва праекту = | выдавец = | дата = 4 сакавіка 2011 | мова = | камэнтар = }}; {{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.sunmap.eu/ru/weather/europe/belarus/vitsyebskaya-voblasts/orsha | загаловак = Клімат Воршы | фармат = | назва праекту = | выдавец = | дата = 4 сакавіка 2011 | мова = ru | камэнтар = }} <!-- тэмпэратура --> | Студзень_макс = −4 | Студзень_мін = −10 | Люты_макс = −3 | Люты_мін = −10 | Сакавік_макс = 2 | Сакавік_мін = −6 | Красавік_макс = 11 | Красавік_мін = 2 | Травень_макс = 18 | Травень_мін = 7 | Чэрвень_макс = 21 | Чэрвень_мін = 10 | Ліпень_макс = 23 | Ліпень_мін = 12 | Жнівень_макс = 22 | Жнівень_мін = 11 | Верасень_макс = 16 | Верасень_мін = 7 | Кастрычнік_макс = 9 | Кастрычнік_мін = 2 | Лістапад_макс = 2 | Лістапад_мін = −3 | Сьнежань_макс = −2 | Сьнежань_мін = −7 <!-- колькасьць ападкаў --> | Студзень_ападкі = 35 | Люты_ападкі = 30 | Сакавік_ападкі = 34 | Красавік_ападкі = 45 | Травень_ападкі = 60 | Чэрвень_ападкі = 74 | Ліпень_ападкі = 96 | Жнівень_ападкі = 79 | Верасень_ападкі = 61 | Кастрычнік_ападкі = 53 | Лістапад_ападкі = 47 | Сьнежань_ападкі = 41 | Год_ападкі = 655 }} Ворша знаходзіцца на паўднёвым усходзе Віцебскай вобласьці прыкладна за 180 км на [[усход|ўсход]] ад [[Менск]]у, за 120 км на [[захад]] ад [[Смаленск]]у, за 70 км на [[поўнач]] ад [[Магілёў|Магілёва]] і за 93 км на [[поўдзень]] ад абласнога цэнтру [[Віцебск]]у. Геамарфалягічныя ўмовы тэрыторыі места характаразуюцца яго разьмяшчэньнем у межах [[Аршанскае ўзвышша|Аршанскага ўзвышша]] [[Аршанска-Магілёўская раўніна|Аршанска-Магілёўскай раўніны]], і адначасна, даліны ракі [[Дняпро|Дняпра]] і яго прытокаў [[Аршыца|Аршыцы]] і [[Адроў|Адрова]]. Гэтыя чыньнікі абумовілі ўзгорысты рэльеф зь вялікімі перападамі вышыняў, якія дасягаюць у заходняй частцы места 12—13 м, ува ўсходняй — 20 м. Сярэдняя вышыня над ўзроўнем мора складае каля 180 мэтраў. Найбольш высокая частка Воршы — раён вуліцы Дамініканскай, дзе абсалютная адзнака вышыні складае 192,14 м. Больш роўная паверхня — гэта раён паміж чыгуначнымі станцыямі Ворша-Ўсходняя і Ворша-Заходняя. Агульны ўхіл тэрыторыі места ідзе ў бок рэчышчаў Дняпра, Аршыцы і Адрова, агульная даўжыня якіх у межах Воршы перавышае 6 км. Добра выражаны рэльеф практычна поўнасьцю забясьпечвае паверхневы сьцёк з тэрыторыі места. У даліне Дняпра знаходзіцца Аршанская мінэральная крыніца. У ваколіцах Воршы растуць [[Хваёвыя лясы|хваёвыя]], [[Яловыя лясы|яловыя]], [[Мяшаныя лясы|мяшаныя]] і дробналісьцевыя лясы. == Насельніцтва == === Дэмаграфія === * '''XVII стагодзьдзе''': 1650 год — каля 5 тыс. чал.<ref name="evkl"/><ref>{{Літаратура/Замкі Беларусі|к}} С. 86.</ref>; 1667 год — каля 1 тыс. чал. * '''XVIII стагодзьдзе''': 1772 год — 793 чал.; 1776 год — 1700 чал.<ref name="ehb358"/> * '''XIX стагодзьдзе''': 1859 год — 4992 чал. (2629 муж. і 2363 жан.), у тым ліку праваслаўных 1042 муж. і 752 жан., каталікоў 152 муж. і 162 жан., юдэяў 1428 муж. і 1443 жан.; 1880 год — 5025 чал. (2606 муж. і 2419 жан.), у тым ліку 1321 праваслаўных, 220 каталікоў, 2484 юдэі<ref>Krzywicki J. Orsza // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|7к}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_VII/598 598].</ref>; 1881 год — 5025 чал.<ref name="ehb358"/>; 1 студзеня 1896 году — 8338 чал. (4015 муж. і 4313 жан.), зь іх паводле веры: праваслаўных 4175, раскольнікаў 62, каталікоў 664, пратэстантаў 125, юдэяў 3231, іншых 71; паводле стану: мяшчанаў 6453, купцоў і ганаровых грамадзянаў 268, вайсковага стану 419, шляхты 245, духоўнага 161, сялянаў 722, іншых 60<ref>{{Літаратура/ЭСБЕ}}</ref>; 1897 год — 13&nbsp;161 чал. * '''XX стагодзьдзе''': 1904 год — 14&nbsp;764 чал.; 1912 год — 21&nbsp;583 чал.<ref>{{Літаратура/Гарады Беларусі на старых паштоўках|к}} С. 201.</ref>; 1923 год — 18 тыс. чал.<ref>{{Літаратура/Савецкая гістарычная энцыкляпэдыя}}</ref>; 1939 год — 37 тыс. чал.; 1945 год — каля 3 тыс. чал.; 1959 год — 64&nbsp;400 чал.; 1964 год — 79 тыс. чал..; 1970 год — 100,6 тыс. чал.; 1979 год — 111 тыс. чал.<ref name="bse">{{Літаратура/Вялікая Савецкая Энцыкляпэдыя (3 выданьне)}}</ref>; 1989 год — 123 тыс. чал.; 1995 год — 125 тыс. чал.; 2000 год — 123,9 тыс. чал.<ref>{{Літаратура/БелЭн|11к}} С. 450.</ref>; * '''XXI стагодзьдзе''': 2006 год — 125&nbsp;530 чал.; 2009 год — 122,2 тыс. чал.<ref>{{спасылка|url=http://belstat.gov.by/homep/ru/publications/population.pdf|загаловак=Статыстычны весьнік Нацыянальнага статыстычнага камітэту Рэспублікі Беларусь «Колькасьць насельніцтва РБ на 1 студзеня 2009 году»|мова=ru|копія=http://web.archive.org/web/20090711005306/http://belstat.gov.by/homep/ru/publications/population.pdf|дата копіі=11 ліпеня 2009}}</ref> (у [[Аршанская аглямэрацыя|Аршанскай аглямэрацыі]] — 139 тыс. чал.<ref>{{спасылка|url=http://www.nn.by/index.php?c=ar&i=24919|загаловак=У 14 гарадах Беларусі колькасць насельніцтва перавышае 100 тыс. чалавек|выдавец=«[[Наша Ніва]]»|дата публікацыі=26 сакавіка 2009|копія=http://web.archive.org/web/20090406193527/http://www.nn.by/index.php?c=ar&i=24919|дата копіі=6 красавіка 2009}}</ref>) 51 нацыянальнасьці<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.vitebsk-region.by/goroda/10-orsha.html| загаловак = Орша| фармат = | назва праекту = | выдавец = [http://www.vitebsk-region.by Витебский облисполком] | дата = 3 лістапада 2010 | мова =ru | копія = http://web.archive.org/web/20100527095147/http://www.vitebsk-region.by/goroda/10-orsha.html|дата копіі=27 мая 2010}}</ref>; 2015 год — 116 583 чал.<ref name="belstat2015">[https://web.archive.org/web/20150515134329/http://belstat.gov.by/uploads/bgd_files/1427878416014868.zip Численность населения на 1 января 2015 г. и среднегодовая численность населения за 2014 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2016 год — 116 552 чал.<ref name="belstat2016">[https://web.archive.org/web/20160706073652/http://www.belstat.gov.by/upload/iblock/567/567f8a4ac45cd80a949bb7bd7a839ca7.zip Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2017 год — 115 938 чал.<ref name="belstat2017">[https://web.archive.org/web/20170812211357/http://www.belstat.gov.by/upload/iblock/43e/43edfac75c6af0938485aaad9646212a.zip Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2018 год — 115 052 чал.<ref name="belstat2018">[https://web.archive.org/web/20180405033656/http://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_8782 Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref> {{Bar chart years |Шырыня выявы = 1100 |Вышыня выявы = 350 |Максімум шкалы = 130000 |Крок большай шкалы = 10000 |Крок меншай шкалы = 5000 |Колер большай шкалы = gray(0.8) |Колер меншай шкалы = gray(0.6) |Колер слупка = rgb(0.75,0.8,0.76) |Шырыня слупка = 23 |Зрушэнне пазнакі = (-10,5) |Год1 = 1650 |Значэньне1 = 5000 |Год2 = 1667 |Значэньне2 = 1000 |Год3 = 1772 |Значэньне3 = 793 |Год4 = 1776 |Значэньне4 = 1700 |Год5 = 1880 |Значэньне5 = 5025 |Год6 = 1896 |Значэньне6 = 8338 |Год7 = 1897 |Значэньне7 = 13161 |Год8 = 1904 |Значэньне8 = 14764 |Год9 = 1912 |Значэньне9 = 21583 |Год10 = 1923 |Значэньне10 = 18000 |Год11 = 1939 |Значэньне11 = 37000 |Год12 = 1944 |Значэньне12 = 3000 |Год13 = 1959 |Значэньне13 = 64400 |Год14 = 1970 |Значэньне14 = 100600 |Год15 = 1979 |Значэньне15 = 112397 |Год16 = 1989 |Значэньне16 = 123000 |Год17 = 1998 |Значэньне17 = 125700 |Год18 = 2001 |Значэньне18 = 123247 |Год19 = 2006 |Значэньне19 = 120566 |Год20 = 2009 |Значэньне20 = 117225 |Год21 = 2016 |Значэньне21 = 116552 |Год22 = 2017 |Значэньне22 = 115938 |Год23 = 2018 |Значэньне23 = 115052 |Год24 = 2019 |Значэньне24 = 114135 |Год25 = 2020 |Значэньне25 = 108100 }} === Адукацыя === [[Файл:Flowers in Vorša.JPG|міні|200пкс|Кветкі ў Воршы]] У Воршы працуюць 22 агульнаадукацыйныя сярэднія школы, 2 спэцыяльныя школы, 2 гімназіі, агульнаадукацыйны ліцэй (у [[Барань|Барані]]), 2 вячэрнія школы, навучальна-прамысловы камбінат (НПК), 44 дзіцячыя дашкольныя ўстановы. Сярэднюю адукацыю ў месьце атрымліваюць каля 18 тысячаў вучняў. Працуюць 3 школы мастацтваў і 5 спартовых школаў. [[Файл:Vorša. Ворша (2009).jpg|міні|200пкс|справа|Езуіцкі калегіюм, адноўлены да Дажынак]] У месьце працуюць пэдагагічны, мэханіка-эканамічны і мэдычны каледжы, каледж (былы тэхнікум) чыгуначнага транспарту, а таксама 3 ПТВ і 2 ліцэі. Найбольш значныя ўстановы: * Аршанскі пэдагагічны каледж — адна з найстарэйшых навучальных пэдагагічных установаў Беларусі. Яго гісторыя пачалася 11 ліпеня 1911 году, калі ўтварылася жаночая настаўніцкая сэмінарыя. У розныя часы яна звалася пэдагагічным тэхнікумам, вучэльняй, каледжам. У наш час установа мае назву «Аршанскі каледж УА „ВДУ імя П. М. Машэрава“» і зьяўляецца філіяй [[Віцебскі дзяржаўны ўнівэрсытэт|ВДУ імя П. Машэрава]]. У каледжы навучаецца 420 чалавек на 4 аддзяленьнях. * Аршанскі дзяржаўны мэханіка-эканамічны каледж (адкрыўся ў 1954 годзе). У ім навучаецца больш за 1500 чалавек на 6 аддзяленьнях (1 завочнае). * Аршанскі дзяржаўны тэхнікум чыгуначнага транспарту (працуе з 1929 году). Тут існуюць дзённае і завочнае аддзяленьні. Дзее Аршанская філія Інстытуту бізнэсу і мэнэджмэнту тэхналёгіяў [[БДУ]]. === Мэдыцына === У Воршы дзеюць 3 паліклінікі для дарослых, 2 паліклінікі для дзяцей, 2 мескія лякарні, 1 радзільны дом, 2 жаночыя кансультацыі, 2 стаматалягічныя паліклінікі. У канцы XX ст. у Воршы раптоўна ўзрасла колькасьць [[рак (захворваньне)|анкалягічных]] захворваньняў. Афіцыйныя мэдычныя ўлады ніяк не камэнтуюць гэты факт і нават замоўчваюць яго. Між тым толькі ў 2004 годзе фіксавалася 500 новых хворых на рак (у 1987 годзе такіх было менш за 100). Адна з вэрсіяў — уплыў на здароўе жыхароў Воршы [[радыёвыпраменьваньне|радыёвыпраменьваньня]] ад [[Радыёлякацыйная станцыя|РЛС]] [[ракета|ракетнай]] вайсковай часткі, якая знаходзілася амаль на мяжы места ў беспасярэдняй блізкасьці ад мікрараёнаў 1 і 2<ref>[http://www.charter97.org/bel/news/2006/01/19/rak «В Орше тысячи людей умирают от рака»] // «[[БДГ|БДГ. Деловая газета]]», 20 студзеня 2006.</ref>. === Культура === [[Файл:Gate_in_Vorša.JPG|міні|200пкс|Брама ў цэнтры места]] У Воршы дзее 10 бібліятэк: цэнтральная меская імя А. Пушкіна (заснаваная ў 1899 годзе), 3 дзіцячыя і 6 філіяў. У месьце ёсьць 2 паркі адпачынку, 6 палацаў і дамоў культуры, кінатэатар «Перамога». Ворша — радзіма беларускага [[рок-музыка|рок]]-гурта «[[Пані Хіда]]», некалькіх калектываў мастацкай самадзейнасьці і творчасьці. Штогод у Воршы праходзяць літаратурныя чытаньні, прысьвечаныя знакамітаму аршанцу [[Уладзімер Караткевіч|Ўладзімеру Караткевічу]]. === Спорт === [[Файл:Orsha city 2010.JPG|міні|200пкс|Краявід места]] У Воршы існуе мескі стадыён, 4 стадыёны, шмат спартовых заляў, 5 басэйнаў. У 5 [[Дзіцяча-юнацкая спартыўная школа|ДЮСШ]] займаецца спортам больш за паўтары тысячы юнакоў і дзяўчат. Ворша мае свае спартовыя каманды: * Валейбольны клюб «Узьлёт» (мужчыны) * Футбольны клюб «[[Ворша (футбольны клюб)|Ворша]]» (мужчыны) * Хакейны клюб «[[Лякаматыў Ворша|Лякаматыў]]» (мужчыны) * Футзальны клюб «[[Вітэн Ворша|Вітэн]]» (мужчыны) Раней існаваў жаночы гандбольны клюб «[[Ворша (гандбольны клюб)|Ворша]]». З Воршы паходзяць [[срэбны мэдаль|срэбны]] (1994) і [[бронзавы мэдаль|бронзавы]] (1988) прызэр [[Алімпійскія гульні|Алімпійскіх гульняў]] [[Ігар Жалязоўскі]] ([[канькабежны спорт]]), 3-разовая чэмпіёнка сьвету [[Людміла Бядрыцкая]] (барацьба [[самба]]), чэмпіён сьвету [[Ігар Сумнікаў]] ([[роварны спорт]]), [[Бронзавы мэдаль|бронзавая]] (2015) прызэрка чэмпіянату сьвету [[Аліна Талай]] ([[лёгкая атлетыка]]). === Мас-мэдыя === У Воршы працуюць ''«Аршанскае радыё»'' (5 разоў на тыдзень, апроч серады і нядзелі) і тэлеканал ''«Скіф»'' (штодзённая трансьляцыя ідзе з 1992 году), выдаюцца газэты: * ''«Аршанская газета»''. [[Грамадзтва|Грамадзка]]-[[палітыка|палітычнае]] выданьне, заснаванае ў 1917 годзе. Заснавальнік і выдавец — аршанскія мескія ўлады (Аршанскі гарадзкі савет дэпутатаў, Аршанскі раённы савет дэпутатаў, Аршанскі гарадзкі выканаўчы камітэт, Аршанскі раённы выканаўчы камітэт). Выдаецца ў аб’ёме 20 палосаў 3 разы на тыдзень, зь якіх 12 палосаў — у суботу. Наклад — у аўторак і чацьвер — 5447, у суботу — 6951 экзэмпляр. Рэгіён распаўсюджваньня — Ворша і Аршанскі раён. * ''«Трыбуна тэкстыльшчыка»'', заснаваная ў 1934 годзе. Заснавальнік — адміністрацыя РУП ВГП «Аршанскі ільнокамбінат». Выдаецца 1 раз на месяц. Наклад — 2000 экзэмпляраў. Распаўсюджваецца задарма. * ''«Телеком-экспрес»'', заснаваная 23 траўня 1994 году. Заснавальнік і выдавец — ТАА «Тэлеком-Гарант». Выдаецца ў аб’ёме 24 паласы штотыднёва ў чацьвер. Наклад газэты — 17 000 — 19 000 экзэмпляраў. Рэгіён распаўсюджваньня — Ворша, Аршанскі раён, [[Дуброўна]], [[Дубровенскі раён]], [[Талачын]], [[Талачынскі раён]]. == Забудова == === Вуліцы і пляцы === {| cellspacing="1" cellpadding="3" style="width: 700px; margin: 0 0 1em 0; border: solid darkgray; border-width: 1px 1px 1px 1px; font-size: 90%; background-color: #fff;" |- bgcolor={{Колер|Беларусь}} align="center" | '''Афіцыйная назва''' || '''Гістарычная назва''' || '''Былыя назвы''' |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Астроўскага вуліца || '''Пацыянаўская''' вуліца (каля кляштару){{Заўвага|[[:File:Vorša, Trynitarski. Ворша, Трынітарскі (1835).jpg|Плян Трынітарскага кляштару 1835 году]]}} || |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Камсамольская вуліца (з 1925) || '''Магілёўская''' вуліца || |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Карла Маркса вуліца || '''Зялёная''' вуліца || |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Леніна вуліца (з 1925) || '''Бабінавіцкая''' вуліца<ref>Русецкі Ю. А. Мастацкая культура Аршанскай зямлі ў канцы X — XIX стагоддзі. — Менск: БелЭн, 2002. С. 125.</ref> || Пецярбурская вуліца<br />Петраградзкая вуліца |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Міра вуліца || '''Красная''' вуліца<ref>Шинкевич А.Н. Очерки о земле Оршанской. — Барань, 2013. С. 65.</ref> ||Вуліца Сталіна. |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Пралетарская вуліца (з 1925) || '''Шляхецкая''' вуліца<ref>Агеева Е. [http://www.orshanka.by/?p=926 Откуда берутся названия улиц?]{{Недаступная спасылка|date=March 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} // «Аршанская газета», 25 красавіка 2010</ref><br>'''Першая Слабадзкая''' вуліца<ref>Шинкевич А.Н. Очерки о земле Оршанской. — Барань, 2013. С. 67.</ref>|| |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Савецкая вуліца || '''Магілёўская''' вуліца (частка)<br />'''Вакзальная''' вуліца (частка) || |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Францішка Скарыны вуліца || '''Ільлінская''' вуліца || |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Чарняхоўскага вуліца (з 1945) || '''Вясёлая''' вуліца || |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Энгельса вуліца || '''Гараднянская''' вуліца || |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | ? || '''Дубровенская''' вуліца || |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | ? || '''Рынак''' пляц || |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | ? || '''Смаленская''' вуліца || |} З [[урбананіміка|урбананімічнай]] спадчыны Воршы да нашага часу гістарычныя назвы захавалі вуліцы Васкрасенская, Дамініканская і Замкавая. === Мясцовасьці === Гістарычныя мясцовасьці Воршы: Зааршыньне (Зааршынны пасад), Задняпроўе, прадмесьце Куцейна (Куцеінская слабада), Ільлінская слабада, Надняпроўе (Надняпроўскі пасад). == Эканоміка == {{Асноўны артыкул|Прамысловыя прадпрыемствы Воршы}} Ворша — буйны прамысловы цэнтар Беларусі. У месьце працуе 25 прадпрыемстваў [[машынабудаваньне|машынабудаваньня]], [[мэталаапрацоўка|мэталаапрацоўкі]], [[лёгкая прамысловасьць|лёгкай прамысловасьці]], [[будаўнічыя матэрыялы|будаўнічых матэрыялаў]], прадпрыемствы мясной, малочнай і харчовай галінаў вытворчасьці. Найбольшае прадпрыемства места — РУП ВГП «[[Аршанскі льнокамбінат]]» (заснаваны ў 1930 годзе). Ягоная доля ў мескай вытворчасьці складае прыкладна 50%. Камбінат зьяўляецца адзіным у Беларусі і найбуйнейшым у краінах [[СНД]] прадпрыемствам вытворчасьці [[лён|ільняных]] тканінаў і вырабаў зь іх. Найстарэйшым прадпрыемствам Воршы зьяўляецца РУПП «Станкабудаўнічы завод „Чырвоны барацьбіт“», заснаваны ў 1900 годзе. == Транспарт == {{Падвойная выява|справа|Vorša, Čyhunačnaja. Ворша, Чыгуначная (1911) (1).jpg|198|OrshaStation2009-08-08-16.jpg|180|[[Орша-Цэнтральная|Чыгуначная станцыя Ворша]] ў пач. XX ст. (налева) і ў наш час (па перабудове савецкімі ўладамі, направа)}} Ворша — буйны транспартны і найперш чыгуначны вузел Беларусі. Аршанскі чыгуначны вакзал знаходзіцца на ўскраіне места. З Воршы адыходзяць цягнікі ў 6 кірунках, асноўныя зь якіх: [[Масква]] — [[Бэрлін]], [[Санкт-Пецярбург]] — [[Кіеў]]. Першая чыгунка [[Смаленск]] — [[Берасьце]] прайшла праз Воршу ў 1871 годзе. У 1902 годзе пачаўся рух на чыгунцы [[Новасакольнікі]] — [[Жлобін]], у 1923 годзе адкрылася лінія Ворша — [[Крычаў]], а ў 1927 годзе — Ворша — [[Лепель]]. Праз Аршанскі чыгуначны вузел праходзяць 85 пасажырскіх цягнікоў і адыходзяць 66 мясцовых. [[Файл:Orsha-M1Route.JPG|міні|200пкс|Аўтамагістраль [[Берасьце]] — [[Масква]] ({{код дарогі|Аўтамагістраль М1|М1|red|white|-}}, {{код дарогі|Эўрапейскі маршрут E30|E30|green|white|-}}) пад Воршай]] У склад Аршанскай філіі Беларускай чыгункі ўваходзяць лякаматыўнае і вагоннае дэпо. Аршанская чыгунка мае рэйказварачны цягнік і рамонтны цягнік дзеля ліквідацыі вынікаў аварыяў на чыгунцы. Ворша знаходзіцца на перакрыжаваньні аўтамабільных шляхоў на [[Менск]], [[Магілёў]], [[Крычаў]], [[Смаленск]], [[Віцебск]], [[Лепель]]. Аўтавакзал месьціцца ў цэнтры места. Таксама працуюць 2 аўтакасы. З Воршы адыходзяць прымескія і міжмескія аўтобусныя маршруты ў кірунках на [[Горкі (горад)|Горкі]], [[Магілёў]], [[Дуброўна]], [[Віцебск]], [[Менск]]. Грамадзкі транспарт улучае 16 мескіх аўтобусных маршрутаў. Значную частку пасажыраў абслугоўваюць мікрааўтобусы ў якасьці маршрутных таксі. Доля маршрутных таксі ў пасажырскіх перавозках Воршы складае 40%. == Турыстычная інфармацыя == === Інфраструктура === Ворша — цэнтар турызму нацыянальнага значэньня, уваходзіць у турыстычны маршрут «Абаронцы і вызваліцелі Віцебскага краю»<ref>{{Літаратура/Турыстычная энцыкляпэдыя Беларусі|к}}</ref>. Спыніцца можна ў гасьцініцы «Ворша», санаторыі-прафілякторыі Аршанскага льнокамбінату, турыстычна-аздараўленчым прыватным УП «Ворша». У месьце дзеюць Аршанскі мэмарыяльны музэй К. Заслонава, Аршанскі музэй гісторыі і культуры места, Аршанскі [[Музэй Уладзімера Караткевіча|музэй У. Караткевіча]], Аршанскі этнаграфічны музэй «Млын», Аршанскі музэй драўлянай скульптуры разьбяра С. Шаўрова, меская выстаўная заля. === Славутасьці === {{Падвойная выява|справа|Vorša, Zaaršyńnie, Baharodzickaja. Ворша, Зааршыньне, Багародзіцкая (1914).jpg|125|Church in Vorša.JPG|130|[[Царква Раства Багародзіцы (Ворша)|Царква Раства Багародзіцы]] з традыцыйнымі [[Баня (купал)|купаламі-банькамі]] і [[Крыж#Грэцкі|сонцакрыжамі]] (налева) і яна ж адбудаваная [[Расейская праваслаўная царква|Маскоўскім патрыярхатам]] з маскоўскімі [[купал-цыбуліна|цыбулінамі]] і [[Васьміканцовы крыж|васьміканцовымі крыжамі]] (направа)}} На тэрыторыі Воршы знаходзіцца геалягічны помнік прыроды дзяржаўнага значэньня — агаленьне горных пародаў «Ворша». * Бровар (1883) * Забудова гістарычная (XVIII — пачатак ХХ ст.; фрагмэнты) * [[Аршанскі замак|Замчышча]] (XII—XVII стагодзьдзі) * [[Аршанскі езуіцкі калегіюм|Калегіюм езуітаў]] (XVII ст.) * Капліца могілкавая (пач. ХХ ст.) * [[Касьцёл Сьвятога Язэпа і кляштар дамініканаў (Ворша)|Касьцёл Сьвятога Язэпа]] (1808) * [[Касьцёл Нараджэньня Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар бэрнардынаў (Ворша)|Кляштар бэрнардынаў]] (1650-я) * [[Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы і кляштар трынітарыяў (Ворша)|Кляштар трынітарыяў]] (XVIII ст.) * [[Касьцёл Сьвятога Антонія і кляштар францішканаў (Ворша)|Кляштар францішканаў]] (XVII ст.) * [[Царква Покрыва Багародзіцы і манастыр базылянаў (Ворша)|Манастыр базылянаў]] (1774, патрабуе неадкладнай рэстаўрацыі) * [[Куцеінскі Богаяўленскі манастыр|Манастыр Куцеінскі Богаяўленскі]]: царква Сьвятой Тройцы і манастырскі корпус (XVII ст.) * Млын (1902) * Могілкі юдэйскія * [[Царква Раства Багародзіцы (Ворша)|Царква Раства Багародзіцы]] (1691, адноўленая ў 2009) * [[Царква Сьвятога Ільлі Прарока (Ворша)|Царква Сьвятога Прарока Ільлі]] (1883; [[мураўёўкі|мураўёўка]]) Апроч таго, статус гістарычна-культурных каштоўнасьцяў маюць мост цераз замкавы роў (1902 год), культурны пласт уздоўж вуліцы Менскай, культурны пласт пасаду Зааршыньня (у бок заводу «Чырвоны барацьбіт»), падмурак царквы Покрыва Багародзіцы пры базылянскім манастыры<ref>Дадатак 1 да пастановы Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь ад 19 жніўня 2009 г. № 1088. [https://web.archive.org/web/20090920050340/http://www.government.by/public/shared/rus/solutions/rus_solution103367_2.pdf]</ref>. === Страчаная спадчына === * [[Аршанскі замак|Замак]] (XIV ст.) * [[Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы і кляштар трынітарыяў (Ворша)|Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы]] (трынітарыяў, XVIII ст.) * [[Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла і калегіюм езуітаў (Ворша)|Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла]] (езуітаў, XVII ст.) * [[Касьцёл Сьвятога Антонія і кляштар францішканаў (Ворша)|Касьцёл Сьвятога Антонія]] (францішканаў, 1680) * Кляштар бэнэдыктынак (XVII ст.) * [[Касьцёл Нараджэньня Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар бэрнардынаў (Ворша)|Касьцёл Нараджэньня Найсьвяцейшай Панны Марыі]] (бэрнардынаў, XVIII ст.) * [[Касьцёл Сьвятога Язэпа і кляштар дамініканаў (Ворша)|Кляштар дамініканаў]] (XVIII ст.) * Кляштар марыявітак (XVIII ст.) * Кляштар місіянэраў (XVII—XVIII стагодзьдзі) * [[Куцеінскі Богаяўленскі манастыр|Манастыр Куцеінскі Богаяўленскі]]: царква Божага Яўленьня (1626) * [[Куцеінскі Прачысьценскі манастыр|Манастыр Куцеінскі Прачысьценскі]]: царква Прачыстай Багародзіцы (1635) * Сынагога * Царква і манастыр базылянак<ref>{{Артыкул| аўтар =Інэса Слюнькова. | загаловак =Базыльянскія кляштары на Беларусі. | спасылка = | мова = | выданьне =[[Полымя (часопіс)|Полымя]] | тып =часопіс | год =1993 | том = | нумар =5 | старонкі =235, 236 | issn =0130=8068 }}</ref> * [[Царква Покрыва Багародзіцы і манастыр базылянаў (Ворша)|Царква Покрыва Багародзіцы]] (1774; [[Кіеўская, галіцкая і ўсяе Русі мітраполія (уніяцкая)|Сьвяты Пасад]]) * Царква Сьвятога Міхала Арханёла * Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла Пры рэканструкцыі Воршы напярэдадні фэсту «Дажынкі» (2004—2008 гады) мескія ўлады, нягледзячы на пратэсты грамадзкасьці, зьнішчылі некалькі будынкаў — помнікаў гісторыі і архітэктуры. Сярод іх дом №19 на вуліцы Менскай (уваходзіў у [[Дзяржаўны сьпіс гістарычна-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь]], помнік грамадзянскай архітэктуры апошняй чвэрці XVIII ст.)<ref>[https://www.svaboda.org/a/1048743.html У Воршы руйнуюць гістарычны будынак] // «[[Радыё Свабода]]», 21 сакавіка 2008.</ref>, драўляны будынак XIX ст. (колішні Дом рамёстваў)<ref>[http://www.svaboda.org/content/article/1187911.html?page=1&x=1#relatedInfoContainer Помнік архітэктуры — ахвяра «Дажынак»] // «[[Радыё Свабода]]», 1 жніўня 2008.</ref>, афіцына езуіцкага кляштару — помнік архітэктуры XVII—XVIII стагодзьдзяў, прывакзальны гатэль канца ХІХ ст., чыгуначная школа 1905 году пабудовы, частка жылога корпусу Куцеінскага манастыра (XVII—XVIII стагодзьдзі)<ref>Аршыца Ю. [http://news.vitebsk.cc/2007/12/28/orsha-chyinowniki-suprats-gistaryichnay-spadchyinyi/ Орша: чыноўнікі супраць гістарычнай спадчыны] // [https://web.archive.org/web/20161126020204/http://news.vitebsk.cc/ «Народныя навіны Віцебска»], 28 сьнежня 2007.</ref>. == Галерэя == <gallery widths="150" heights="150" caption="Аршанскія краявіды" class="center"> Ворша, гарадзішча.JPG|[[Аршанскі замак|Замкавая Гара]] Траецкая царква. Орша.jpg|[[Куцеінскі Богаяўленскі манастыр|Куцеінская царква Сьвятой Тройцы]] Catholic church of Saint Joseph in Vorša.JPG|[[Касьцёл Сьвятога Язэпа і кляштар дамініканаў (Ворша)|Касьцёл Сьвятога Язэпа]] Комплекс былога езуіцкага калегіюму. г. Ворша.JPG|[[Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла і калегіюм езуітаў (Ворша)|Калегіюм езуітаў]] </gallery> <gallery widths="150" heights="150" class="center"> Residential Building of Basilian Monastery in Orsha 01.JPG|[[Царква Покрыва Багародзіцы і манастыр базылянаў (Ворша)|Манастыр базылянаў]] Residential Building of Bernardinian Monastery in Orsha 03.JPG|[[Касьцёл Нараджэньня Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар бэрнардынаў (Ворша)|Кляштар бэрнардынаў]] Residential Building of Trinitarian Monastery in Orsha 05.JPG|[[Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы і кляштар трынітарыяў (Ворша)|Кляштар трынітарыяў]] Water-Mill in Vorša.JPG|Вадзяны млын </gallery> <gallery widths="150" heights="150" class="center"> Othodox Church in Vorša.JPG|[[Царква Сьвятога Ільлі Прарока (Ворша)|Ільлінская царква]]-[[мураўёўкі|мураўёўка]] Lenina 11 in Orsha 03.JPG|Гістарычная забудова Lenina 26 in Orsha 03.JPG|Гістарычная забудова Lenina 41 in Orsha 02.JPG|Рэальная вучэльня </gallery> == Месты-сябры == {| class="wikitable standard mw-collapsible mw-collapsed" style="border: none; width: 100%; background-color: transparent;" !Пералік местаў-сяброў Воршы |- | * {{Сьцяг Малдовы}} [[Бэлц]], [[Малдова]] (1996) * {{Сьцяг Францыі}} [[Воз-ан-Влен]], [[Францыя]] * {{Сьцяг Расеі}} [[Вязьма]], [[Расея]] * {{Сьцяг Польшчы}} [[Мінск Мазавецкі]], [[Польшча]] * {{Сьцяг Баўгарыі}} [[Пернік]], [[Баўгарыя]] * {{Сьцяг Летувы}} [[Цельшы]], [[Летува]] (2009) |} == Асобы == Нарадзіліся ў Воршы: * [[Сяргей Вакар]] (1928—1998) — беларускі скульптар * [[Леў Выгоцкі]] (1896—1934) — псыхоляг, заснавальнік культурна-гістарычнай школы ў псыхалёгіі * [[Францішак Дзеружынскі]] (1779—1850) — беларускі й амэрыканскі рэлігійны дзяяч, адзін з пачынальнікаў адукацыйнае сыстэмы каталіцкага касьцёлу ў ЗША * [[Тамара Драздова]] (1919 — 1980, [[Харкаў]]) — украінская мастачка, выкладчыца мастацтва * [[Леанід Ерын]] (нар. 1951) — беларускі вайсковы і дзяржаўны дзяяч * [[Ігар Жалязоўскі]] (нар. 1963) — беларускі канькабежац * [[Уладзімер Караткевіч]] (1930—1984) — беларускі пісьменьнік, паэт, стваральнік беларускага гістарычнага раману * [[Францішак Карэ]] (1731—1802) — генэральны вікары ў [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], генэрал Таварыства Езуса (езуітаў) * [[Самуэль Кміціч]] (XVII ст.) — аршанскі харунжы, правобраз Анджэя Кміціца ў рамане Г. Сянкевіча «Патоп» * [[Мікола Купава]] (нар. 1946) — беларускі мастак * [[Уладзімер Лабуноў]] (нар. 1939) — беларускі навуковец і дыплямат * [[Мікалай Ляпешка]] (нар. 1952) — беларускі дыплямат * [[Зінаіда Мажэйка]] (1933 — 2014) — беларуская этнамузыказнаўца, доктар мастацтвазнаўства; уваходзіць у сьпіс 200 найбольш вядомых жанчын-інтэлектуалаў сьвету * [[Рыгор Пархоменка]] (1904—1943) — беларускі мастак, пісьменьнік * [[Уладзімер Піпін]] (нар. 1972) — беларускі [[скульптар]] * [[Ларыса Салавей]] (нар. 1934) — настаўніца, мастацтвазнаўца * [[Павал Севярынец]] (нар. 1976) — беларускі палітык і публіцыст * [[Дзьмітры Сьняжко]] (1903—1959) — эспэрантыст, аўтар першага [[беларуская мова|беларуска]]-[[эспэранта|эспэранцкага]] [[слоўнік]]а * [[Маргарыта Яфімава]] (1927—2015) — [[Літаратуразнаўства|літаратуразнаўца]], [[Пэдагогіка|пэдагог]], адна з пачынальнікаў стварэньня гісторыі [[Беларуская дзіцячая літаратура|беларускай дзіцячай літаратуры]] == Глядзіце таксама == * [[Ворша 1991]] * [[Бітва пад Воршай (1514)]] * [[Бітва пад Воршай (1564)]] * [[Аршанскі павет]] * [[Аршанскі езуіцкі калегіюм]] * [[Аршанская бітва (фэст)]] * [[Ворша (футбольны клюб)]] == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * Аршанскі краязнаўчы зборнік / уклад. В. Лютынскі. — {{Ворша (Орша)}}, 1997. — № 2. — 48 с. * Асіноўскі С. Орша: залатыя стрэлы на блакітным полі — {{Менск (Мінск)}}, 1997. — 428 с. * {{Літаратура/БелЭн|11}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|2}} * {{Літаратура/Нашы гарады}} * {{Літаратура/Памяць/Ворша і Аршанскі раён|1}} * {{Літаратура/Памяць/Ворша і Аршанскі раён|2}} * Русецкі Ю. Мастацкая культура Аршанскай зямлі ў канцы X — XIX стагоддзі. — {{Менск (Мінск)}}: БелЭн, 2002. * {{Літаратура/Гарады Беларусі на старых паштоўках}} * {{Літаратура/Геральдыка беларускіх местаў}} * Шынкевіч А. Аршанская даўніна. — {{Менск (Мінск)}}, 1992. — 141 с. * Шынкевіч А. Аршаншчына: спадчына мінулага. — {{Ворша (Орша)}}, 1997. — 68 с. * Шынкевіч А. Падарожжа па Дняпры. Аршанскі гарадскі фонд аховы помнікаў гісторыі і культуры. — {{Ворша (Орша)}}, 1994. — 40 с. * {{Літаратура/ЭГБ|5}} * Яршоў І. Вежы над Дняпром. — {{Ворша (Орша)}}, 1996. — 255 с. * {{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)}} * {{Артыкул| аўтар = | загаловак = Orsza.| арыгінал = | спасылка = https://archive.org/details/jbc.bj.uj.edu.pl.NDIGDRUK010375_1865_T20/page/70/mode/2up| мова = | адказны = | аўтар выданьня = | выданьне =Encyklopedyja Powszechna | тып = | месца =[[Варшава|Warszawa]]| выдавецтва =Nakład, druk i własność S.Orgelbranda, Księgarza i Typografa | год = 1865| выпуск = | том = 20 (Optymacl — Polk.)| нумар = | старонкі = 70, 71| isbn = | issn = }} * {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|7}} * Левко О. Средневековая Орша и ее округа: историко-археологический очерк. — Орша, 1993. — 52 с. * {{Кніга|аўтар = Мацкевич Д. И.| частка = |загаловак = Путевые заметки|арыгінал = |спасылка =http://dspace.ut.ee/handle/10062/49669|адказны =|выданьне = |месца =Киев |выдавецтва = Университетская типография|год =1856 |том = |старонкі =231—239 |старонак =307 |сэрыя = |isbn = |наклад = }} * {{Літаратура/Турыстычная энцыкляпэдыя Беларусі}} * Шинкевич А. Н. Очерки о земле Оршанской Природа, история, народные предания, старина. — Барань, 2013. — 844 с. == Вонкавыя спасылкі == * {{radzima|orsha}} * {{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://catholic.by/2/home/news/belarus/pinsk/112207-2012-04-11-07-13-46.html|загаловак = Аршанскі дэканат|фармат = |назва праекту = |выдавец = [[Catholic.by]] |дата = 24 жніўня 2013 |мова = |камэнтар =}} * {{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://orshacity.narod.ru/index1.htm|загаловак = Старонка пра Воршу|фармат = |назва праекту = |выдавец = |дата = 24 жніўня 2013 |мова =ru |камэнтар =}} * {{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://orshagorodmoy.info|загаловак = «Орша — город мой!»|фармат = |назва праекту = |выдавец = |дата = 24 жніўня 2013 |мова =ru |камэнтар =}} * {{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://panihida.narod.ru/05_music.htm|загаловак = Старонка гурта «Пані Хіда»|фармат = |назва праекту = |выдавец = |дата =24 жніўня 2013 |мова =ru |камэнтар =}} * {{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://okvgu.vsu.by/ |загаловак = Афіцыйная старонка Аршанскага пэдагагічнага каледжу |фармат = |назва праекту = |выдавец = |дата = 24 жніўня 2013 |мова = ru |камэнтар =}} * {{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.osmec.by| загаловак = Афіцыйная старонка Аршанскага дзяражаўнага тэхніка-эканамічнага каледжу| фармат = | назва праекту = | выдавец = | дата = 24 жніўня 2013 | мова =ru | камэнтар = }} {{Навігацыйная група |назоў = Ворша ў сучасным [[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Беларусі|адміністрацыйна-тэрытарыяльным падзеле]] [[Беларусь|Беларусі]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Беларусь}}; |Аршанскі раён |Віцебская вобласьць }} {{Месты і мястэчкі гістарычнай Аршаншчыны}} {{Абраны артыкул}} [[Катэгорыя:Ворша| ]] 8kpysc3r1v05dultcq1tb5vrp4iqol2 2619792 2619791 2025-06-12T10:52:44Z 46.216.179.21 2619792 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Ворша |Лацінка = Vorša |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Воршы |Герб = Coat of Arms of Vorsza, Belarus.svg |Сьцяг = Flag of Vorsza, Belarus.svg{{!}}border |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = 1067 |Статус з = |Магдэбурскае права = 13 сьнежня 1620 |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Віцебская вобласьць|Віцебская]] |Раён = [[Аршанскі раён|Аршанскі]] |Сельсавет = |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = 36 |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 101 662 |Год падліку колькасьці = 2025 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref name="belstat2025" /> |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Паштовыя індэксы = 211030, 211381—211394, 211396—211398 |СААТА = |Выява = Orša Montage (2017).jpg |Апісаньне выявы = Віды Воршы |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 30 |Шырата сэкундаў = 27 |Даўгата градусаў = 30 |Даўгата хвілінаў = 25 |Даўгата сэкундаў = 22 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьлева |Водступ подпісу на мапе = |Сайт = }} '''Во́рша''' — [[горад|места]] ў [[Беларусь|Беларусі]], у вярхоўі [[Дняпро|Дняпра]] пры ўтоку ў яго ракі [[Аршыца|Аршыцы]]. Адміністрацыйны цэнтар [[Аршанскі раён|Аршанскага раёну]] [[Віцебская вобласьць|Віцебскай вобласьці]]. Насельніцтва на 2018 год — 115 052 чалавекі<ref name="belstat2018" />. Знаходзіцца за 93 км ад [[Віцебск]]у. [[Аршанскі чыгуначны вузел|Вузел чыгунак]] (лініі на [[Менск]], [[Магілёў]], [[Крычаў]], [[Смаленск]], [[Віцебск]], [[Лепель]]) і аўтамабільных дарог. Ворша — [[Магдэбурскае права|магдэбурскае]] [[места]], цэнтар [[Аршанскі павет|гістарычнага рэгіёну]] (частка [[Віцебскае ваяводзтва|Віцебшчыны]]), старажытны [[Аршанскі замак|замак]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. Да нашага часу тут захаваўся збудаваны ў стылі [[Магілёўскае барока|магілёўскага барока]] [[Куцеінскі Богаяўленскі манастыр|комплекс Куцеінскага Богаяўленскага манастыра з царквой Сьвятой Тройцы]], [[барока]]выя [[Аршанскі езуіцкі калегіюм|езуіцкі калегіюм]], [[Царква Покрыва Багародзіцы і манастыр базылянаў (Ворша)|манастыр базылянаў]], кляштары [[Касьцёл Нараджэньня Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар бэрнардынаў (Ворша)|бэрнардынаў]], [[Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы і кляштар трынітарыяў (Ворша)|трынітарыяў]] і [[Касьцёл Сьвятога Антонія і кляштар францішканаў (Ворша)|францішканаў]], барокава-[[клясыцызм|клясыцыстычны]] [[Касьцёл Сьвятога Язэпа і кляштар дамініканаў (Ворша)|дамініканскі касьцёл Сьвятога Язэпа]], помнікі архітэктуры XVII—XIX стагодзьдзяў. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаліся [[Аршанскі замак|мураваны замак]]<ref>Купава М. [http://media.catholic.by/nv/n7/art16.htm Рамантычная загадка беларускай культуры] // «Наша Вера» № 1(7), 1999.</ref>, касьцёлы [[Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла і калегіюм езуітаў (Ворша)|Сьвятога Міхала Арханёла (езуіцкі)]] і [[Касьцёл Нараджэньня Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар бэрнардынаў (Ворша)|Нараджэньня Найсьвяцейшай Панны Марыі (бэрнардынскі)]], помнікі архітэктуры XV—XVIII стагодзьдзяў, [[Сьпіс помнікаў архітэктуры Вялікага Княства Літоўскага, зруйнаваных уладамі Расейскай імпэрыі|зруйнаваныя расейскімі ўладамі]]. Значную частку мясцовых славутасьцяў [[Сьпіс помнікаў гісторыі і архітэктуры Беларусі, зруйнаваных уладамі СССР|зьнішчылі за савецкімі часам]]: [[Куцеінскі Прачысьценскі манастыр|комплекс Куцеінскага Прачысьценскага манастыра]] ў стылі магілёўскага барока, касьцёлы [[Касьцёл Сьвятога Антонія і кляштар францішканаў (Ворша)|Сьвятога Антонія (францішканскі)]] і [[Касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар трынітарыяў (Ворша)|Найсьвяцейшай Тройцы (трынітарскі)]], цэрквы [[царква Раства Багародзіцы (Ворша)|Раства Багародзіцы]], [[Царква Покрыва Багародзіцы і манастыр базылянаў (Ворша)|базылянскую Покрыва Багародзіцы]] ([[віленскае барока]]) і могілкавую Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла, помнікі архітэктуры XVII—XVIII стагодзьдзяў. == Назва == [[Файл:Aršanski zamak. Аршанскі замак (1539).jpg|140px|значак|зьлева|''Рша'', 1539 г.]] На думку географа [[Вадзім Жучкевіч|Вадзіма Жучкевіча]], [[тапонім]] Ворша ўтварыўся ад назвы ракі Ршы (сьпярша так звалі цяперашнюю Аршыцу). Тым часам гідронім можна прымеркаваць да часта ўжываных назваў Ржа, Ржанка<ref>{{Літаратура/Кароткі тапанімічны слоўнік Беларусі|к}} С. 273.</ref>. Таксама існуе меркаваньне, што тапонім мае [[Балтыйскія мовы|балтыйскае]] (ад найменьня ляшчыны) або [[Фіна-вугорскія мовы|фінска-вугорскае]] паходжаньне (у перакладзе «вада, якая бяжыць у рэчышчы» — рака)<ref>{{Літаратура/Памяць/Ворша і Аршанскі раён|к}}</ref>. [[Файл:Vorša. Ворша (G. Gastaldi, 1568).jpg|140px|значак|зьлева|''Арша'', 1568 г.]] Да нашага часу адбылася натуральная трансфармацыя назвы места: пачатковае ''Рша'' (''Ръшa'') праз форму ''Арша́'' і далейшы перанос націску на першы склад аформілася ў мясцовых гаворках і [[Беларускі клясычны правапіс|беларускай мове (клясычны правапіс)]] з устаўным зычным «в» — Ворша<ref>{{Спасылка | аўтар = [[Вольга Іскрык|Іскрык В.]], [[Зьміцер Саўка|Саўка З.]] | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 16 студзеня 2011 | url = https://belsat.eu/programs/sapraudnyia-nazvy-bielaruskikh-gharadou/ | загаловак = Сапраўдныя назвы беларускіх гарадоў | фармат = | назва праекту = | выдавец = [http://www.belsat.eu Белсат ТВ] | дата = 9 чэрвеня 2011 | мова = | камэнтар = }}</ref>. Цяперашняе [[Наркамаўка|афіцыйнае напісаньне]] назва места — ''Орша''. Беларускі мовазнаўца [[Вінцук Вячорка]] паказвае на тое, што пачатковае «О-» ў форме ''Орша'' немагчыма вымавіць з прыназоўнікам «у» — «у ''Оршы''», што відаць, гістарычна прычынілася да зьяўленьня прыстаўнога «В-». Увогуле, далучэньне «в-» да словаў з пачатковымі «о-» ёсьць правілам для ўласнабеларускай лексыкі (вобмаль, Восіп, Вольга, вох, вой), тым часам пачатковае «О-» — часты індыкатар небеларускасьці назвы (Ош, Омск і іншае)<ref name="viacorka">[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] [https://www.svaboda.org/a/orsa-ci-vorsa/28722802.html Пад чым гетман Астроскі перамог 80000 маскавітаў?*], [[Радыё Свабода]], 7 верасьня 2017 г.</ref>. == Гісторыя == {{Асноўны артыкул|Гісторыя Воршы}} === Раньнія часы === [[Файл:Aršanski zamak. Аршанскі замак (XVI).jpg|міні|250пкс|[[Аршанскі замак]] з мапы XVI ст.]] [[Файл:Drazdovicz Usiaslau.jpg|140px|значак|зьлева|[[Усяслаў Чарадзей]]]] Дзядзінец старажытнай Воршы (плошча 0,57 [[га]]) разьмяшчаецца ў пры ўтоку ракі Аршыцы ў Дняпро, дзе археолягі выявілі паселішчы [[Бронзавы век|бронзавага]] і [[Жалезны век|жалезнага]] вякоў<ref>[[Аляксандар Шынкевіч|Шынкевіч А.]] Орша // {{Літаратура/ЭГБ|5к}} С. 357.</ref>. Як адзін з памежных фарпостаў на ўсходных рубяжах [[Полацкая зямля|Полацкай зямлі]] Ворша ўзьнікла, імаверна, каля 1021 году, калі князь кіеўскі [[Яраслаў Мудры]] саступіў князю полацкаму [[Брачыслаў Ізяславіч|Брачыславу Ізяславічу]] [[Віцебск]] і [[Усьвяты|Ўсьвяты]]<ref name="ehb358">[[Аляксандар Шынкевіч|Шынкевіч А.]] Орша // {{Літаратура/ЭГБ|5к}} С. 358.</ref>. Першы пісьмовы ўпамін пра Воршу (пад назвай ''Ръша'') месьціцца ў «[[Аповесьць мінулых гадоў|Аповесьці мінулых гадоў]]» і датуецца 1067 годам: 10 ліпеня сюды прыехаў [[Усяслаў Чарадзей]] на перамовы з кіеўскімі князямі, аднак яны парушылі існыя дамоўленасьці і ўзялі полацкага князя ў палон. Згодна зь зьвесткамі археалягічных раскопак, у тыя часы на месцы Воршы існавала невялікае паселішча, якое ўзьнікла на [[Шлях з варагаў у грэкі|Шляху з варагаў у грэкі]]. Паміж 1101 і 1116 гадамі [[Менскае княства|князь менскі]] [[Глеб Усяславіч]] збудаваў тут фартэцыю. Адначасна мусіла вырасьці і места. З XII ст. — у складзе Смаленскага княства<ref>Principality of Smalensk in the 12th century // {{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 354.</ref>. У XIII ст. у сваім маёнтку каля Воршы жыў князь Андрэй Кабыла, далёкім нашчадкам якога (паводле меркаваньня [[Мікалай Карамзін|М. Карамзіна]] і [[Уладзімер Караткевіч|У. Караткевіча]]) быў маскоўскі гаспадар [[Міхаіл Фёдаравіч]] — заснавальнік дынастыі [[Раманавы]]х. === Вялікае Княства Літоўскае === З пачатку княжаньня ў Віцебску [[Альгерд]]а (1320 год) Ворша далучылася да [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]<ref name="evkl">{{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 379.</ref> як цэнтар намесьніцтва ў [[Віцебскае княства|Віцебскім княстве]]. З ініцыятывы вялікага князя ў першай палове XIV ст. вакол места ўзьвялі [[Аршанскія гарадзкія ўмацаваньні|абарончыя ўмацаваньні]], а ў 1398—1407 гадох ужо на загад [[Вітаўт]]а тут збудавалі [[Аршанскі замак|мураваны замак]]. У [[Сьпіс рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх|Сьпісе рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх]] (канец XIV ст.) Ворша значыцца сярод [[Літва|«літоўскіх»]] замкаў. Аршанская харугва брала ўдзел у [[Грунвальдзкая бітва|Грунвальдзкай бітве]] (15.7.1410). З дакумэнтаў XV ст. вядома, што ў месьце дзеяла [[мытня]]. [[Файл:Autor nieznany (malarz z kręgu Lukasa Cranacha Starszego), Bitwa pod Orszą.jpg|міні|250пкс|[[Бітва пад Воршай]] 8 верасьня 1514 г.]] [[Файл:Mikałaj Radzivił Čorny. Мікалай Радзівіл Чорны (1842).jpg|140px|значак|зьлева|[[Мікалай Радзівіл «Чорны»|Радзівіл «Чорны»]]]] У [[Вайна Маскоўскай дзяржавы зь Вялікім Княствам Літоўскім 1512—1522 гадоў|вайну Маскоўскай дзяржавы зь Вялікім Княствам Літоўскім]] (1512—1522) непадалёк ад Воршы 8 верасьня 1514 году адбылася [[бітва пад Воршай|адна з найбольшых бітваў]] пачатку XVI ст. на тэрыторыі [[Эўропа|Эўропы]], у выніку якой абаронцы Вялікага Княства Літоўскага перамаглі колькасна большае [[Масковія|войска маскоўскіх захопнікаў]]. Пра гэтую перамогу ў 1520—1530-я гады невядомы мастак напісаў першую ўва [[Усходняя Эўропа|Ўсходняй Эўропе]] батальную карціну (захоўваецца ў [[Нацыянальны музэі Польшчы|Нацыянальным музэі Польшчы]]). Яе копію можна пабачыць у Аршанскім дамініканскім касьцёле. Апроч таго, слава гэтай перамогі ўслаўляецца ў беларускай народнай песьні: «Слава Воршы ўжо ня горша сярод мест літоўскіх»<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-233">Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 233.</ref>. У 1555 годзе вядомы палітычны і рэлігійны дзяяч [[Мікалай Радзівіл «Чорны»]] заснаваў у Воршы першы на тэрыторыі сучаснай Беларусі [[пратэстанцтва|пратэстанцкі]] [[кальвінізм|закон кальвіністаў]]. Неўзабаве аршанцы стварылі праваслаўнае брацтва, зацьверджанае вялікім князем [[Жыгімонт Ваза|Жыгімонтам Вазам]] у 1592 годзе, а ў 1649 годзе ў месьце пры царкве Раства Багародзіцы пачала працаваць брацкая праваслаўная школа. У 1558 годзе М. Струбіч надрукаваў мапу «Вялікага Княства Літоўскага, Лівоніі і Маскоўскага княства», на якой упершыню значылася Ворша. У наступным 1559 годзе места атрымала частковае самакіраваньне (абраны войт і 6 памочнікаў), а ў 1577 годзе аршанцы дамагліся права збудаваць гасьціны двор і васкабойню, а прыбыткі ад іх пускаць на ''«потребы местские»''. У XVI ст. праз Воршу прайшоў буйны гандлёвы шлях — [[Вялікі галоўны гасьцінец]], места стала сталіцай [[Аршанскі павет|Аршанскага павету]] [[Віцебскае ваяводзтва|Віцебскага ваяводзтва]]. [[Файл:Vorša, Dniapro. Ворша, Дняпро (1840).jpg|міні|250пкс|Панарама з Задняпроўя, каля 1840 г.]] [[Файл:Vorša. Ворша (1780).jpg|140px|значак|зьлева|[[Герб Воршы|Магдэбурскі герб]]]] У 1573 годзе ў Воршы зьявіліся [[езуіты]], якія пры дапамозе [[Леў Сапега|Льва Сапегі]] ў 1616 годзе адкрылі тут свой [[Аршанскі езуіцкі калегіюм|калегіюм]]. З 1740 году калегіюм меў статус вышэйшай навучальнай установы. Тут выкладалі [[філязофія|філязофію]], [[граматыка|граматыку]], [[паэтыка|паэтыку]], [[рыторыка|рыторыку]], [[лёгіка|лёгіку]]. Пры калегіюме працавала [[музыка|музычная]] бурса і [[Аршанскі школьны тэатар|школьны тэатар]]. Аршанскі калегіюм езуітаў дзеяў да 1820 году. 23 лістапада 1593 году [[Сьпіс каралёў польскіх|кароль]] і [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікі князь]] [[Жыгімонт Ваза]] надаў Воршы грамату аб мескім органе самакіраваньня, а 13 сьнежня 1620 году места атрымала [[Магдэбурскае права]], пячатку і герб «''у блакітным полі залаты паўмесяц, паміж рагамі якога срэбны крыж''»<ref>{{Літаратура/Геральдыка беларускіх местаў|к}} С. 210.</ref> (гэты герб мае афіцыйны статус і ў наш час). 3 траўня 1621 году афіцыйна зацьвердзілі Аршанскі мескі статут. Атрымаўшы Магдэбурскае права, месьцічы збудавалі ратушу і гандлёвыя рады. Ратуша была зь вежай, гадзіньнікам і вялікім звонам. У ёй праходзілі паседжаньні магістрату і суду. Захаваліся сьведчаньні азначэньня жыхароў Воршы і ваколіцаў [[Ліцьвіны|ліцьвінамі]]: «''приехал к ним из Литвы литвин Илья Григорьев, а привез к ним от оршинского наместника… грамоту''» (1562 год)<ref>Сборник Императорского русского исторического общества. Т. 71. — СПб., 1892. [https://books.google.by/books?id=ebsNAQAAMAAJ&pg=PA47&dq=%22%D0%BD%D0%B8%D0%BC%D1%8A+%D0%B8%D0%B7%D1%8A+%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B2%D1%8B+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjGv4X9oLr8AhWM87sIHWwGBbAQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=%22%D0%BD%D0%B8%D0%BC%D1%8A%20%D0%B8%D0%B7%D1%8A%20%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B2%D1%8B%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%22&f=false С. 47].</ref>, «''…встретили нас на рубеже 2 литвина оршане, дети боярские, Свирид Пищалов да Юрья Залуский''» (1606 год)<ref>Памятники дипломатических сношений Московского государства с Польско-Литовским государством. Т. 4. — М., 1912. [https://books.google.by/books?id=HvsAAAAAMAAJ&pg=PA291&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0+%D0%BE%D1%80%D1%88%D0%B0%D0%BD%D0%B5&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiHx7yVrLL6AhVJR_EDHWOVAWIQ6AF6BAgMEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0%20%D0%BE%D1%80%D1%88%D0%B0%D0%BD%D0%B5&f=false С. 291].</ref>, «''…к литвину к оршанину к Грише Полтеву…''» (1608 год)<ref>Акты исторические, собранные и изданные Археографической комиссией. Т. 2. — СПб., 1841. [https://books.google.by/books?id=cVFfAAAAcAAJ&pg=PA292&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%D0%B8%D0%B7%D1%8A+%D0%B2%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BF%D1%81%D0%BA%D0%B0&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj59_vm-aj6AhVKDewKHbimAS0Q6AF6BAgIEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%20%D0%BE%D1%80%D1%88%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%BD%D1%83&f=false С. 123].</ref>, «''…у литвина у оршенина у Исачка Ермолина…''» (1609 год)<ref>Акты исторические, собранные и изданные Археографической комиссией. Т. 2. — СПб., 1841. [https://books.google.by/books?id=cVFfAAAAcAAJ&pg=PA292&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%D0%B8%D0%B7%D1%8A+%D0%B2%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BF%D1%81%D0%BA%D0%B0&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj59_vm-aj6AhVKDewKHbimAS0Q6AF6BAgIEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0%20%D0%BE%D1%80%D1%88%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%BD%D0%B0&f=false С. 259].</ref>, «''[[Аршанскі павет|Аршанского повету]] <…> литвин шляхтич Семен Судовский''» (1614 год)<ref>Акты Московского государства, изданные Императорской академией наук. Т. 1. — СПб., 1890. [https://books.google.by/books?id=APZZAAAAcAAJ&pg=PA427&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%D0%B8%D0%B7%D1%8A+%D0%B2%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BF%D1%81%D0%BA%D0%B0&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj59_vm-aj6AhVKDewKHbimAS0Q6AF6BAgDEAI#v=snippet&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%20%D1%88%D0%BB%D1%8F%D1%85%D1%82%D0%B8%D1%87%D1%8A%20%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9&f=false С. 99].</ref>, «''литвин Александр Лукомский… Аршанского повету, шляхтич''» (1627 год)<ref>Акты Московского государства, изданные Императорской академией наук. Т. 1. — СПб., 1890. [https://books.google.by/books?id=jCMEAAAAYAAJ&pg=PA442&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%22%D0%B8%D0%B7%D1%8A+%D0%BA%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D1%81%D0%B8%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjjhLCu6ar6AhU6YPEDHe60B8IQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%20%D0%B0%D1%80%D1%88%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE&f=false С. 215].</ref>, «''литвин Корнейко Круковский, уроженец Оршанского повету, шляхтич белоруские веры''»<ref>Акты Московского государства, изданные Императорской академией наук. Т. 1. — СПб., 1890. [https://books.google.by/books?id=APZZAAAAcAAJ&pg=PA427&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%D0%B8%D0%B7%D1%8A+%D0%B2%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BF%D1%81%D0%BA%D0%B0&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj59_vm-aj6AhVKDewKHbimAS0Q6AF6BAgDEAI#v=snippet&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%20%D0%BA%D0%BE%D1%80%D0%BD%D0%B5%D0%B9%20%D0%BA%D1%80%D1%83%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9&f=false С. 347].</ref>, «''литвин — сказался роженец де он Оршанской, а зовут де его Гришкою, прозвище Жакович''», «''литвин Гришка Романов… Оршанского повету, шляхецкий сын''»<ref>Акты Московского государства, изданные Императорской академией наук. Т. 1. — СПб., 1890. С. 401.</ref>, «''литвин Степанко Глинский… шляхтич… Оршанского повету''»<ref>Акты Московского государства, изданные Императорской академией наук. Т. 1. — СПб., 1890. С. 434.</ref> (усе 1632 год), «''Комазов Федор Петров… литвин… Оршанского повета''»<ref>Белорусы в Сибири. — Новосибирск, 2000. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=H7NMAAAAMAAJ&dq=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%BC%D1%8A%22&focus=searchwithinvolume&q=%D0%9A%D0%9E%D0%9C%D0%90%D0%97%D0%9E%D0%92 С. 49].</ref>, «''Мацулин Яска… литвин… Оршанского повету''»<ref>Белорусы в Сибири. — Новосибирск, 2000. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=H7NMAAAAMAAJ&dq=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%BC%D1%8A%22&focus=searchwithinvolume&q=%D0%BC%D0%B0%D1%86%D1%83%D0%BB%D0%B8%D0%BD+%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0 С. 56].</ref> (абодва 1635 год), «''…в роспросе сказались: Игнашко Григорьев, родом он литвин{{Заўвага|Ранейшыя сьведчаньні ўжываньня канструкцыі «''родам [[Ліцьвіны|ліцьвін (літоўка)]]''»: «''сіи [[Андрэй (япіскап цьвярскі)|Андрѣи]] бяше родомъ Литвинъ, сынъ [[Гердзень (імя)|Ерденевъ]], Литовскаго князя''»<ref>Троицкая летопись. Реконструкция текста. Изд. М. Д. Присёлков. — М. — Л., 1950. С. 344—345.</ref> ([[Траецкі летапіс]] пад 1289 годам); «''литвин родом''» ([[Жыціе|жывот]] [[Даўмонт Пскоўскі|Даўмонта Пскоўскага]] першай трэці XIV стагодзьдзя<ref>Лосева О. В. Жития русских святых в составе древнерусских Прологов XII — первой трети XV веков. — М., 2009. [https://books.google.by/books?id=9abSAAAAQBAJ&pg=PA200&dq=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%BC%D1%8A%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjchJnemq78AhWNiP0HHWRNCiA4KBDoAXoECAQQAg#v=onepage&q=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%20%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%BC%D1%8A%22&f=false С. 199—201].</ref>); «''родом литовка, а прозвище ей бысть литовское Августа''» пра дачку вялікага князя літоўскага [[Гедзімін]]а ([[Ніканаўскі летапіс]] 1526—1530 гадоў, адкуль перайшло ў [[Ліцавы летапісны звод]] 1568—1576 гадоў)}} Оршанского повету''»<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 131.</ref>, «''литвин <…> в роспросе сказался: Савастьяном зовут Иванов // Оршанского повету из-ыменья пана Казимеря Сапеги из Белынич''»<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 139.</ref> (абодва 1636 год). У [[матрыкул]]е [[Уроцлаўскі ўнівэрсытэт|Ўроцлаўскага ўнівэрсытэту]] пад 1713 годам значыцца ''Steph. Skrzebien, Litvanus, Orsensis'', а пад 1729 годам — ''Joh. Boreyko et Stan. Czeczel, Litvani, Orsensis''<ref>Oliančyn D. Aus dem Kultur- und Geistesleben der Ukraine // Kyrios. Vierteljahresschrift für Kirchen- und Geistesgeschichte Osteuropas. Bd. 2, 1937. S. 270.</ref>. У запісах мэтрыкі папскай сэмінарыі ў [[Оламаўц]]у значыцца ''Lucas Suttovitz Lithvanus ex districtu Orsensi'' (1711—1714 гады)<ref>Blažejovskyj D. Ukrainian and Armenian pontifical seminaries of Lviv (1665—1784) (Analecta OSBM. Vol. 29). — Rom, 1975. P. 59.</ref>. Паводле каталёгу ордэну трынітарыяў у Рэчы Паспалітай (1785 год), ''Jesu Ordyniec… Lithuanus, in districtu Orsanensi natus… Maria Wolknaowski… Lithuanus, in districtu Orsensi natus… Trinitate Espmont… Lithuanus, in districtu Orsanensi natus''<ref>Asuncion A. Diccionario de escritores Trinitarios de Espana y Portugal. T. 2. — Roma, 1899. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=F972OMryw8kC&q=Orsanensi#v=snippet&q=Orsanensi&f=false P. 531, 546, 567].</ref>. У XVI—XVIII стагодзьдзях у Воршы вялося маштабнае сакральнае будаваньне: касьцёл (1604 год) і калегіюм (1609 год), касьцёлы і кляштары [[бэрнардыны|бэрнардынаў]] (1636 год), [[Ордэн дамініканаў|дамініканаў]] (1649 год), [[Францішкане|францішканаў]] (1680 год), [[базыляны|базылянаў]] (1758 і 1774 гады), [[трынітарыі|трынітарыяў]] (1714 год), Куцеінскі Прачысьценскі манастыр (1631 год), царква Сьвятога Ільлі (1505 год), касьцёл Сьвятога Антонія (1680 год) і іншыя. У XVII ст. Ворша стала адным з мастацкіх цэнтраў Беларусі; тут працавалі вядомыя разьбяры, цесьляры, ювэліры, бройнікі і мастакі. У 1630—1655 гадох пры Куцеінскім манастыры дзеяла [[Куцеінская друкарня|друкарня]] асьветніка [[Сьпірыдон Собаль|Сьпірыдона Собаля]], у якой выйшла больш за 20 кнігаў на кірыліцы. Наклад некаторых выданьняў дасягаў 500 экзэмпляраў. Найбольш вядомыя кнігі: «Букварь», «Молитвослов», «Псалтырь». У [[Вайна 1654—1667 гадоў|вайну Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай]] (1654—1667) маскоўскае войска зруйнавала Воршу. У 1661 годзе [[Сойм Рэчы Паспалітай|Вальны сойм]] вынес адмысловую пастанову аб наданьні палёгак месту ў зьвязку з ваеннымі спусташэньнямі. У XVII—XVIII стагодзьдзях Ворша мела аблічча манастырскага места. Амаль палову яе земляў займалі кляштары і манастыры, частка зь якіх знаходзілася па-за межамі места. 11 кляштараў і манастыроў зь велічнымі вежамі касьцёлаў і бліскучымі купаламі цэркваў надавалі Воршы асабліва ўзьнёслы выгляд. Двухпавярховыя камяніцы для жыльля манахаў панавалі над драўлянымі аднапавярховымі дамамі аршанцаў. Для невялікага места такое архітэктурнае спалучэньне было рэдкай адметнасьцю. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === У выніку [[першы падзел Рэчы Паспалітай|першага падзелу]] [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] (1772 год) Ворша апынулася ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], дзе стала цэнтрам [[Аршанская правінцыя|Аршанскай правінцыі]] (з 1802 году — павету) [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай губэрні]]. У 1776 годзе расейскія ўлады пазбавілі места Магдэбурскага права<ref name="ehb358"/>. У гэты час тут было 309 будынкаў. У 1778 годзе зьявіўся праект пераплянаваньня Воршы, які прадугледжваў рэгуляваньне вулічнай сеткі, узбуйненьне кварталаў, стварэньне непадалёк ад цэнтру новага пляцу з гасьціным дваром і адміністрацыйнымі ўстановамі. 16 жніўня 1781 году месту даравалі новы расейскі герб «''верхняя частка гербу на залатым полі герб Расеі, ніжняя частка — на блакітным полі пяць стрэл''». У 1812 годзе ў Воршы выявілі ўнікальны помнік пісьменнасьці — «Аршанскае Дабравесьце», якое датуецца XII—XIII стагодзьдзямі. [[Файл:Vorša. Ворша (Lauvergne, 1840) (2).jpg|міні|250пкс|[[Аршанскі езуіцкі калегіюм|Езуіцкі калегіюм]]. Б. Лявэрнь, 1840 г.]] [[Файл:Stendhal.jpg|140px|зьлева|значак|[[Стэндаль]]]] У [[Вайна 1812 году|вайну 1812 году]] французы занялі Воршу і пры адступленьні спалілі яе. Мескім [[інтэндант]]ам ў час францускага панаваньня быў [[Стэндаль|Анры Бэйль]]<ref>{{Спасылка|аўтар=Корбут В.|url=http://pda.ng.by/ru/issues?art_id=32108|загаловак=«Галоўная краса горада — манастыры», або Па слядах Стэндаля і Напалеона|выданьне=«[[Народная газета]]»|год=2009}}</ref>, пазьней ужо вядомы як францускі пісьменьнік [[Стэндаль]]. За часамі вайны ў Воршы збудавалі 2 масты цераз Дняпро. Новы плян забудовы места зацьвердзілі толькі ў 1848 годзе. 28 жніўня 1863 году згодна з выракам расейскага ваеннага суду ў Воршы расстралялі І. Будзіловіча — кіраўніка паўстанцкага аддзелу, які дзеяў у Аршанскім павеце ў часе [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня]]. Па здушэньні паўстаньня расейскія ўлады зачынілі ўсе кляштары, а большасьць касьцёлаў перадалі [[Маскоўскі патрыярхат|Маскоўскаму патрыярхату]] для перабудовы пад цэрквы з мэтай [[Маскалізацыя Беларусі|маскалізацыі краю]]. У 1880 годзе ў Воршы працавала 5 навучальных установаў, а ў пачатку XX ст. — ужо 9 (657 навучэнцаў). З 1881 году пачаўся рэгулярны пасажырскі рух ракою да [[Магілёў|Магілёва]]. У гэты час у Воршы было 815 драўляных і 22 мураваныя будынкі, 163 крамаў. У пачатку 1890 году ў месьце працавала 15 прамысловых прадпрыемстваў (ільнотрапальнае, гарбарнае, крухмальнае, цагельнае, піваварнае і інш.), 9 навучальных установаў (657 вучняў у 1894 годзе), лякарня, 6 лекараў, 2 аптэкі, 3 бібліятэкі, 2 кнігарні, друкарня. Адкрыліся новыя ўстановы: тэлеграфная станцыя (1869 год) і меская публічная бібліятэка (1899 год), з 1906 году — рэальная вучэльня, з 1911 году — жаночая настаўніцкая сэмінарыя. З 1915 году выдавалася газэта [[Оршанский вестник (1915)|«Оршанский вестник»]]. У канцы XIX — пачатку XX стагодзьдзяў у Воршы апрацоўвалі [[лён]] і [[скура|скуру]], выраблялі [[крухмал]], [[цэгла|цэглу]], [[піва]], працавалі мэханічныя і жалезаліцейныя майстэрні. У месьце вялася здабыча [[вапняк]]у. Ворша славілася [[вапна]]й так, што аршанцы доўгі час мелі мянушку «вапеньнікі». На рацэ Дняпро працавала [[прыстань]], якая мела вялікае значэньне ў жыцьці места. Праз прыстань праходзілі грузавыя і пасажырскія [[параход]]ы (штогод каля 100 суднаў). Існавалі рэгулярныя кірункі руху да [[Магілёў|Магілёва]]. За часамі [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] ў лютым — кастрычніку 1918 году Воршу займалі нямецкія войскі. У 1917—1920 гадох у месьце дзеялі органы і арганізацыі розных палітычных сілаў. <gallery widths="150" heights="150" caption="Помнікі сакральнай архітэктуры, зьнішчаныя [[Сьпіс помнікаў архітэктуры Вялікага Княства Літоўскага, зруйнаваных уладамі Расейскай імпэрыі|расейскімі]] і [[Сьпіс помнікаў гісторыі і архітэктуры Беларусі, зруйнаваных уладамі СССР|савецкімі]] ўладамі" class="center"> Vorša, Bernardynskaja. Ворша, Бэрнардынская (XVIII).jpg|[[Касьцёл Нараджэньня Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар бэрнардынаў (Ворша)|Касьцёл Нараджэньня Найсьвяцейшай Панны Марыі пры кляштары бэрнардынаў]], 2-я палова XIX ст. Vorša, Rynak. Ворша, Рынак (1835).jpg|[[Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла і калегіюм езуітаў (Ворша)|Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла пры калегіюме езуітаў]], 2-я палова XIX ст. Vorša, Kuciejna. Ворша, Куцейна (1901-18) (2).jpg|[[Куцеінскі Прачысьценскі манастыр|Куцеінскі манастыр Прачыстай Багародзіцы]], 1950-я гг. Vorša, Mahiloŭskaja. Ворша, Магілёўская (1901-18) (2).jpg|[[Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы і кляштар трынітарыяў (Ворша)|Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы пры кляштары трынітарыяў]] (па [[мураўёўкі|маскоўскай перабудове]]), 1950-я гг. </gallery><gallery widths="150" heights="150" class="center"> Vorša, Zaaršyńnie. Ворша, Зааршыньне (1901-18).jpg|[[Царква Раства Багародзіцы (Ворша)|Царква Раства Багародзіцы]], 1961 г. Vorša, Muzejny. Ворша, Музэйны (1907).jpg|[[Царква Покрыва Багародзіцы і манастыр базылянаў (Ворша)|Царква Покрыва Багародзіцы пры манастыры базылянаў]], 1967 г. Vorša, Daminikanskaja-Franciškanski. Ворша, Дамініканская-Францішканскі (1945-49).jpg|[[Касьцёл Сьвятога Антонія і кляштар францішканаў (Ворша)|Касьцёл Сьвятога Антонія пры кляштары францішканаў]], 1970-я гг. Vorša, Słabadzkaja, Pietrapaŭłaŭskaja. Ворша, Слабадзкая, Петрапаўлаўская (1941).jpg|Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла, 1970-я гг. </gallery> === Найноўшы час === 25 сакавіка 1918 году згодна з [[Трэцяя Ўстаўная грамата|Трэцяй Устаўной граматай]] Ворша абвяшчалася часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. У месьце дзеялі рэгістрацыйны пункт тавараў [[Беларуская цэнтральная гандлёвая палата|Беларускай цэнтральнай гандлёвай палаты]] і рээвакуацыйны пункт для беларускіх уцекачоў<ref>{{Літаратура/ВГАБ|4к}} С. 19.</ref>. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай першага зьезду КП(б) Беларусі Ворша ўвайшла ў склад [[БССР|Беларускай ССР]]<ref name="at">{{Літаратура/150 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}</ref>, аднак 16 студзеня Масква адабрала места разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад [[РСФСР]]. Толькі ў 1924 годзе ў выніку ўзбуйненьня БССР Ворша вярнулася ў склад Беларусі, дзе стала цэнтрам [[Аршанская акруга|Аршанскай акругі]] (з 1930 году — раёну). З 1938 году — у Віцебскай вобласьці. 14 ліпеня 1941 году, у часы [[Другая Сусьветная вайна|Другой Сусьветнай вайны]], савецкая армія пасьпяхова ўжыла каля Воршы новую зброю — устаноўку залпавых стрэлаў «[[Кацюша (зброя)|Кацюша]]». Камандаваў батарэяй «Кацюшаў» капітан [[Іван Флёраў|І. Флёраў]]. 16 ліпеня 1941 году Воршу занялі войскі [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]]. У часы акупацыі існавала група [[партызан (вайна)|партызанаў]]-падпольнікаў на чале з [[Канстанцін Заслонаў|Канстанцінам Заслонавым]], якая дзеяла ў аршанскім чыгуначным дэпо. Гэтая група зрабіла 93 падрывы [[цягнік]]оў за 3 месяцы 1942 году. Па сакавіку таго ж году К. Заслонаў мусіў схавацца ў лесе ад перасьледу нямецкай акупацыйнай улады, аднак ён не спыніў сваёй дзейнасьці; партызан загінуў 14 лістапада 1942 году. 27 чэрвеня 1944 году Воршу занялі войскі [[Трэці Беларускі фронт|Трэцяга Беларускага фронту]]. {{Падвойная выява|справа|Orsha COA (Mogilev Governorate) (1781).png|120|Coat of Arms of Orša, Belarus, 1967.png|120|[[Расейская імпэрыя|Расейскі]] і [[БССР|савецкі]] гербы Воршы}} [[Файл:Karatkievich student.jpg|140px|значак|зьлева|[[Уладзімер Караткевіч|У. Караткевіч]]]] У 1950—1970-я гады савецкія ўлады зьнішчылі царкву Покрыва Багародзіцы і манастыр базылянаў, царкву Раства Багародзіцы, францішканскі касьцёл Сьвятога Антонія, Куцеінскі манастыр Прачыстай Багародзіцы, іншыя помнікі сакральнай архітэктуры, амаль цалкам зруйнавалі гістарычную забудову XVII—XX стагодзьдзяў. На месцы старажытнага места паўстала пустэча. 11 сакавіка 1971 году савецкія ўлады зацьвердзілі новы савецкі герб Воршы, аўтарамі якога былі Гаранскі і Янкоўскі. У чэрвені 1984 году за мужнасьць і стойкасьць, выяўленыя ў гады [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайны]], Воршу ўзнагародзілі [[ордэн]]ам [[ордэн Айчыннай вайны I ступені|Айчыннай вайны I ступені]]. 19 верасьня 2008 году ў Воршы прайшоў штогадовы [[Дажынкі (фэст)|фэстываль «Дажынкі»]]. У рамках падрыхтоўкі да фэсту места значна ўпарадкавалі. Агулам збудавалі альбо рэканструявалі больш за 500 аб’ектаў. Рамантаваліся мескія [[гасьцініца|гасьцініцы]], [[мост]]у цераз Аршыцу, чыгуначнага і аўтамабільнага вакзалаў. У Воршы збудавалі стадыён і лазьню. Уздоўж берагу Дняпра ўтварыўся дзіцячы парк з атракцыёнамі і невялікім паўкругам. Праводзілася ўпарадкаваньне жытловага фонду цэнтру места, цэнтральнага пляцу і мескага парку, дзе праходзілі асноўныя імпрэзы сьвята. Частку старых дамоў зьнішчылі, каб пашырыць цэнтральныя вуліцы. На падрыхтоўцы Воршы да сьвята працавала больш за 800 прадпрыемстваў з усёй краіны<ref>{{спасылка|url=http://ximik.info/modules.php?name=News&file=article&sid=1501|загаловак=На «Дожинки-2008» в Орше потратят 400 миллиардов|выдавец=[[БелТА]]|дата публікацыі=14 лютага 2008 г.|мова=ru|копія=http://web.archive.org/web/20080215203506/http://ximik.info/modules.php?name=News&file=article&sid=1501|дата копіі=15 лютага 2008}}</ref>. Працы на аршанскіх помніках гісторыі і архітэктуры пачаліся яшчэ ў 2007 годзе: рамонт даху ў [[езуіты|езуіцкім]] калегіюме (помнік архітэктуры XVII ст.), рэканструкцыя 30-мэтровай вежы гэтага комплексу, на якой паставілі купал і гадзіньнік. Па заканчэньні працаў тут адкрыўся гістарычны музэй і бібліятэка. Пры рэканструкцыі комплексу Аршанскага езуіцкага калегіюму будаўнікі неаднаразова знаходзілі чалавечыя косьці і кумпалы. За часамі СССР у гэтых будынках месьцілася вязьніца. Мяркуецца, што знойдзеныя парэшткі належаць ахвярам камуністычнага рэжыму<ref>{{Спасылка | аўтар = Граблевский О. | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 24 ліпеня 2008 | url = https://belaruspartisan.by/life/125474/| загаловак = И дожинки, и докопки| фармат = | назва праекту = | выдавец = [http://regionby.org/ Bulletinonline.org] | дата = 24 жніўня 2013 | мова =ru | камэнтар = }}</ref>. 1 красавіка 2013 году Воршу пазбавілі афіцыйнага статусу гораду абласнога падпарадкаваньня і аб’ядналі ў адну адміністрацыйна-тэрытарыяльную адзінку з Аршанскім раёнам — Аршанскі раён з адміністрацыйным цэнтрам у горадзе Воршы<ref name="pravo.by">{{спасылка|загаловак=Указ Президента Республики Беларусь от 14 января 2013 г. № 27 «Об объединении районов и городов областного подчинения Республики Беларусь, имеющих общий административный центр»|url=http://www.pravo.by/main.aspx?guid=12551&p0=P31300027&p1=1&p5=0|дата публікацыі=14 студзеня 2013|дата доступу=7 лютага 2016|мова=ru|выдавец=Нацыянальны прававы Інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|фармат=pdf}}</ref><ref name="ГВБ">{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|10-1}} С. 56</ref>. Пры гэтым [[Аршанскі гарадзкі савет]] дэпутатаў ліквідаваны, а яго паўнамоцтвы перададзены раённаму савету дэпутатаў<ref>[https://web.archive.org/web/20200814010258/https://naviny.by/node/250871/href Полномочия Оршанского и Полоцкого городских советов депутатов переданы райсоветам] // [[БелаПАН]]. (18 лютага 2013).</ref>. <gallery widths="150" heights="150" caption="Ворша на старых здымках" class="center"> Vorša, Dniapro. Ворша, Дняпро (M. Astankovič, 1890-99) (3).jpg|З боку Дняпра Vorša, Aršyca. Ворша, Аршыца (1901-18).jpg|З боку Аршыцы Vorša, Zaaršyńnie, Daminikanski-Franciškanski. Ворша, Зааршыньне, Дамініканскі-Францішканскі (J. Dzieržanoŭski, 1913).jpg|[[Касьцёл Сьвятога Язэпа і кляштар дамініканаў (Ворша)|Касьцёл дамініканаў]] Vorša, Daminikanskaja-Franciškanski. Ворша, Дамініканская-Францішканскі (J. Dzieržanoŭski, 1913).jpg|[[Касьцёл Сьвятога Антонія Падуанскага і кляштар францішканаў (Ворша)|Кляштар францішканаў]] </gallery><gallery widths="150" heights="150" class="center"> Vorša, Zaaršyńnie. Ворша, Зааршыньне (1907).jpg|Зааршыньне Vorša, Aršyca-Zaaršyńnie, Daminikanski-Baharodzickaja. Ворша, Аршыца-Зааршыньне, Дамініканскі-Багародзіцкая (1901-18).jpg|Зааршыньне Vorša, Kuciejna. Ворша, Куцейна (1910).jpg|[[Куцеінскі Прачысьценскі манастыр|Куцейна]] Vorša, Dniapro-Zadniaproŭje, Illinskaja. Ворша, Дняпро-Задняпроўе, Ільлінская (1904).jpg|Задняпроўе і [[Царква Сьвятога Ільлі Прарока (Ворша)|царква]]-[[мураўёўкі|мураўёўка]] </gallery> == Геаграфія == {{Кліматычная інфармацыя | Назва_ў_родным_склоне = Воршы | Крыніца = {{Спасылка|аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://orsha.eu/bel/Орша/геаграфія/climate_bel.html | загаловак = Клімат Воршы | фармат = | назва праекту = | выдавец = | дата = 4 сакавіка 2011 | мова = | камэнтар = }}; {{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.sunmap.eu/ru/weather/europe/belarus/vitsyebskaya-voblasts/orsha | загаловак = Клімат Воршы | фармат = | назва праекту = | выдавец = | дата = 4 сакавіка 2011 | мова = ru | камэнтар = }} <!-- тэмпэратура --> | Студзень_макс = −4 | Студзень_мін = −10 | Люты_макс = −3 | Люты_мін = −10 | Сакавік_макс = 2 | Сакавік_мін = −6 | Красавік_макс = 11 | Красавік_мін = 2 | Травень_макс = 18 | Травень_мін = 7 | Чэрвень_макс = 21 | Чэрвень_мін = 10 | Ліпень_макс = 23 | Ліпень_мін = 12 | Жнівень_макс = 22 | Жнівень_мін = 11 | Верасень_макс = 16 | Верасень_мін = 7 | Кастрычнік_макс = 9 | Кастрычнік_мін = 2 | Лістапад_макс = 2 | Лістапад_мін = −3 | Сьнежань_макс = −2 | Сьнежань_мін = −7 <!-- колькасьць ападкаў --> | Студзень_ападкі = 35 | Люты_ападкі = 30 | Сакавік_ападкі = 34 | Красавік_ападкі = 45 | Травень_ападкі = 60 | Чэрвень_ападкі = 74 | Ліпень_ападкі = 96 | Жнівень_ападкі = 79 | Верасень_ападкі = 61 | Кастрычнік_ападкі = 53 | Лістапад_ападкі = 47 | Сьнежань_ападкі = 41 | Год_ападкі = 655 }} Ворша знаходзіцца на паўднёвым усходзе Віцебскай вобласьці прыкладна за 180 км на [[усход|ўсход]] ад [[Менск]]у, за 120 км на [[захад]] ад [[Смаленск]]у, за 70 км на [[поўнач]] ад [[Магілёў|Магілёва]] і за 93 км на [[поўдзень]] ад абласнога цэнтру [[Віцебск]]у. Геамарфалягічныя ўмовы тэрыторыі места характаразуюцца яго разьмяшчэньнем у межах [[Аршанскае ўзвышша|Аршанскага ўзвышша]] [[Аршанска-Магілёўская раўніна|Аршанска-Магілёўскай раўніны]], і адначасна, даліны ракі [[Дняпро|Дняпра]] і яго прытокаў [[Аршыца|Аршыцы]] і [[Адроў|Адрова]]. Гэтыя чыньнікі абумовілі ўзгорысты рэльеф зь вялікімі перападамі вышыняў, якія дасягаюць у заходняй частцы места 12—13 м, ува ўсходняй — 20 м. Сярэдняя вышыня над ўзроўнем мора складае каля 180 мэтраў. Найбольш высокая частка Воршы — раён вуліцы Дамініканскай, дзе абсалютная адзнака вышыні складае 192,14 м. Больш роўная паверхня — гэта раён паміж чыгуначнымі станцыямі Ворша-Ўсходняя і Ворша-Заходняя. Агульны ўхіл тэрыторыі места ідзе ў бок рэчышчаў Дняпра, Аршыцы і Адрова, агульная даўжыня якіх у межах Воршы перавышае 6 км. Добра выражаны рэльеф практычна поўнасьцю забясьпечвае паверхневы сьцёк з тэрыторыі места. У даліне Дняпра знаходзіцца Аршанская мінэральная крыніца. У ваколіцах Воршы растуць [[Хваёвыя лясы|хваёвыя]], [[Яловыя лясы|яловыя]], [[Мяшаныя лясы|мяшаныя]] і дробналісьцевыя лясы. == Насельніцтва == === Дэмаграфія === * '''XVII стагодзьдзе''': 1650 год — каля 5 тыс. чал.<ref name="evkl"/><ref>{{Літаратура/Замкі Беларусі|к}} С. 86.</ref>; 1667 год — каля 1 тыс. чал. * '''XVIII стагодзьдзе''': 1772 год — 793 чал.; 1776 год — 1700 чал.<ref name="ehb358"/> * '''XIX стагодзьдзе''': 1859 год — 4992 чал. (2629 муж. і 2363 жан.), у тым ліку праваслаўных 1042 муж. і 752 жан., каталікоў 152 муж. і 162 жан., юдэяў 1428 муж. і 1443 жан.; 1880 год — 5025 чал. (2606 муж. і 2419 жан.), у тым ліку 1321 праваслаўных, 220 каталікоў, 2484 юдэі<ref>Krzywicki J. Orsza // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|7к}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_VII/598 598].</ref>; 1881 год — 5025 чал.<ref name="ehb358"/>; 1 студзеня 1896 году — 8338 чал. (4015 муж. і 4313 жан.), зь іх паводле веры: праваслаўных 4175, раскольнікаў 62, каталікоў 664, пратэстантаў 125, юдэяў 3231, іншых 71; паводле стану: мяшчанаў 6453, купцоў і ганаровых грамадзянаў 268, вайсковага стану 419, шляхты 245, духоўнага 161, сялянаў 722, іншых 60<ref>{{Літаратура/ЭСБЕ}}</ref>; 1897 год — 13&nbsp;161 чал. * '''XX стагодзьдзе''': 1904 год — 14&nbsp;764 чал.; 1912 год — 21&nbsp;583 чал.<ref>{{Літаратура/Гарады Беларусі на старых паштоўках|к}} С. 201.</ref>; 1923 год — 18 тыс. чал.<ref>{{Літаратура/Савецкая гістарычная энцыкляпэдыя}}</ref>; 1939 год — 37 тыс. чал.; 1945 год — каля 3 тыс. чал.; 1959 год — 64&nbsp;400 чал.; 1964 год — 79 тыс. чал..; 1970 год — 100,6 тыс. чал.; 1979 год — 111 тыс. чал.<ref name="bse">{{Літаратура/Вялікая Савецкая Энцыкляпэдыя (3 выданьне)}}</ref>; 1989 год — 123 тыс. чал.; 1995 год — 125 тыс. чал.; 2000 год — 123,9 тыс. чал.<ref>{{Літаратура/БелЭн|11к}} С. 450.</ref>; * '''XXI стагодзьдзе''': 2006 год — 125&nbsp;530 чал.; 2009 год — 122,2 тыс. чал.<ref>{{спасылка|url=http://belstat.gov.by/homep/ru/publications/population.pdf|загаловак=Статыстычны весьнік Нацыянальнага статыстычнага камітэту Рэспублікі Беларусь «Колькасьць насельніцтва РБ на 1 студзеня 2009 году»|мова=ru|копія=http://web.archive.org/web/20090711005306/http://belstat.gov.by/homep/ru/publications/population.pdf|дата копіі=11 ліпеня 2009}}</ref> (у [[Аршанская аглямэрацыя|Аршанскай аглямэрацыі]] — 139 тыс. чал.<ref>{{спасылка|url=http://www.nn.by/index.php?c=ar&i=24919|загаловак=У 14 гарадах Беларусі колькасць насельніцтва перавышае 100 тыс. чалавек|выдавец=«[[Наша Ніва]]»|дата публікацыі=26 сакавіка 2009|копія=http://web.archive.org/web/20090406193527/http://www.nn.by/index.php?c=ar&i=24919|дата копіі=6 красавіка 2009}}</ref>) 51 нацыянальнасьці<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.vitebsk-region.by/goroda/10-orsha.html| загаловак = Орша| фармат = | назва праекту = | выдавец = [http://www.vitebsk-region.by Витебский облисполком] | дата = 3 лістапада 2010 | мова =ru | копія = http://web.archive.org/web/20100527095147/http://www.vitebsk-region.by/goroda/10-orsha.html|дата копіі=27 мая 2010}}</ref>; 2015 год — 116 583 чал.<ref name="belstat2015">[https://web.archive.org/web/20150515134329/http://belstat.gov.by/uploads/bgd_files/1427878416014868.zip Численность населения на 1 января 2015 г. и среднегодовая численность населения за 2014 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2016 год — 116 552 чал.<ref name="belstat2016">[https://web.archive.org/web/20160706073652/http://www.belstat.gov.by/upload/iblock/567/567f8a4ac45cd80a949bb7bd7a839ca7.zip Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2017 год — 115 938 чал.<ref name="belstat2017">[https://web.archive.org/web/20170812211357/http://www.belstat.gov.by/upload/iblock/43e/43edfac75c6af0938485aaad9646212a.zip Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2018 год — 115 052 чал.<ref name="belstat2018">[https://web.archive.org/web/20180405033656/http://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_8782 Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref> {{Bar chart years |Шырыня выявы = 1100 |Вышыня выявы = 350 |Максімум шкалы = 130000 |Крок большай шкалы = 10000 |Крок меншай шкалы = 5000 |Колер большай шкалы = gray(0.8) |Колер меншай шкалы = gray(0.6) |Колер слупка = rgb(0.75,0.8,0.76) |Шырыня слупка = 23 |Зрушэнне пазнакі = (-10,5) |Год1 = 1650 |Значэньне1 = 5000 |Год2 = 1667 |Значэньне2 = 1000 |Год3 = 1772 |Значэньне3 = 793 |Год4 = 1776 |Значэньне4 = 1700 |Год5 = 1880 |Значэньне5 = 5025 |Год6 = 1896 |Значэньне6 = 8338 |Год7 = 1897 |Значэньне7 = 13161 |Год8 = 1904 |Значэньне8 = 14764 |Год9 = 1912 |Значэньне9 = 21583 |Год10 = 1923 |Значэньне10 = 18000 |Год11 = 1939 |Значэньне11 = 37000 |Год12 = 1944 |Значэньне12 = 3000 |Год13 = 1959 |Значэньне13 = 64400 |Год14 = 1970 |Значэньне14 = 100600 |Год15 = 1979 |Значэньне15 = 112397 |Год16 = 1989 |Значэньне16 = 123000 |Год17 = 1998 |Значэньне17 = 125700 |Год18 = 2001 |Значэньне18 = 123247 |Год19 = 2006 |Значэньне19 = 120566 |Год20 = 2009 |Значэньне20 = 117225 |Год21 = 2016 |Значэньне21 = 116552 |Год22 = 2017 |Значэньне22 = 115938 |Год23 = 2018 |Значэньне23 = 115052 |Год24 = 2019 |Значэньне24 = 114135 |Год25 = 2020 |Значэньне25 = 108100 }} === Адукацыя === [[Файл:Flowers in Vorša.JPG|міні|200пкс|Кветкі ў Воршы]] У Воршы працуюць 22 агульнаадукацыйныя сярэднія школы, 2 спэцыяльныя школы, 2 гімназіі, агульнаадукацыйны ліцэй (у [[Барань|Барані]]), 2 вячэрнія школы, навучальна-прамысловы камбінат (НПК), 44 дзіцячыя дашкольныя ўстановы. Сярэднюю адукацыю ў месьце атрымліваюць каля 18 тысячаў вучняў. Працуюць 3 школы мастацтваў і 5 спартовых школаў. [[Файл:Vorša. Ворша (2009).jpg|міні|200пкс|справа|Езуіцкі калегіюм, адноўлены да Дажынак]] У месьце працуюць пэдагагічны, мэханіка-эканамічны і мэдычны каледжы, каледж (былы тэхнікум) чыгуначнага транспарту, а таксама 3 ПТВ і 2 ліцэі. Найбольш значныя ўстановы: * Аршанскі пэдагагічны каледж — адна з найстарэйшых навучальных пэдагагічных установаў Беларусі. Яго гісторыя пачалася 11 ліпеня 1911 году, калі ўтварылася жаночая настаўніцкая сэмінарыя. У розныя часы яна звалася пэдагагічным тэхнікумам, вучэльняй, каледжам. У наш час установа мае назву «Аршанскі каледж УА „ВДУ імя П. М. Машэрава“» і зьяўляецца філіяй [[Віцебскі дзяржаўны ўнівэрсытэт|ВДУ імя П. Машэрава]]. У каледжы навучаецца 420 чалавек на 4 аддзяленьнях. * Аршанскі дзяржаўны мэханіка-эканамічны каледж (адкрыўся ў 1954 годзе). У ім навучаецца больш за 1500 чалавек на 6 аддзяленьнях (1 завочнае). * Аршанскі дзяржаўны тэхнікум чыгуначнага транспарту (працуе з 1929 году). Тут існуюць дзённае і завочнае аддзяленьні. Дзее Аршанская філія Інстытуту бізнэсу і мэнэджмэнту тэхналёгіяў [[БДУ]]. === Мэдыцына === У Воршы дзеюць 3 паліклінікі для дарослых, 2 паліклінікі для дзяцей, 2 мескія лякарні, 1 радзільны дом, 2 жаночыя кансультацыі, 2 стаматалягічныя паліклінікі. У канцы XX ст. у Воршы раптоўна ўзрасла колькасьць [[рак (захворваньне)|анкалягічных]] захворваньняў. Афіцыйныя мэдычныя ўлады ніяк не камэнтуюць гэты факт і нават замоўчваюць яго. Між тым толькі ў 2004 годзе фіксавалася 500 новых хворых на рак (у 1987 годзе такіх было менш за 100). Адна з вэрсіяў — уплыў на здароўе жыхароў Воршы [[радыёвыпраменьваньне|радыёвыпраменьваньня]] ад [[Радыёлякацыйная станцыя|РЛС]] [[ракета|ракетнай]] вайсковай часткі, якая знаходзілася амаль на мяжы места ў беспасярэдняй блізкасьці ад мікрараёнаў 1 і 2<ref>[http://www.charter97.org/bel/news/2006/01/19/rak «В Орше тысячи людей умирают от рака»] // «[[БДГ|БДГ. Деловая газета]]», 20 студзеня 2006.</ref>. === Культура === [[Файл:Gate_in_Vorša.JPG|міні|200пкс|Брама ў цэнтры места]] У Воршы дзее 10 бібліятэк: цэнтральная меская імя А. Пушкіна (заснаваная ў 1899 годзе), 3 дзіцячыя і 6 філіяў. У месьце ёсьць 2 паркі адпачынку, 6 палацаў і дамоў культуры, кінатэатар «Перамога». Ворша — радзіма беларускага [[рок-музыка|рок]]-гурта «[[Пані Хіда]]», некалькіх калектываў мастацкай самадзейнасьці і творчасьці. Штогод у Воршы праходзяць літаратурныя чытаньні, прысьвечаныя знакамітаму аршанцу [[Уладзімер Караткевіч|Ўладзімеру Караткевічу]]. === Спорт === [[Файл:Orsha city 2010.JPG|міні|200пкс|Краявід места]] У Воршы існуе мескі стадыён, 4 стадыёны, шмат спартовых заляў, 5 басэйнаў. У 5 [[Дзіцяча-юнацкая спартыўная школа|ДЮСШ]] займаецца спортам больш за паўтары тысячы юнакоў і дзяўчат. Ворша мае свае спартовыя каманды: * Валейбольны клюб «Узьлёт» (мужчыны) * Футбольны клюб «[[Ворша (футбольны клюб)|Ворша]]» (мужчыны) * Хакейны клюб «[[Лякаматыў Ворша|Лякаматыў]]» (мужчыны) * Футзальны клюб «[[Вітэн Ворша|Вітэн]]» (мужчыны) Раней існаваў жаночы гандбольны клюб «[[Ворша (гандбольны клюб)|Ворша]]». З Воршы паходзяць [[срэбны мэдаль|срэбны]] (1994) і [[бронзавы мэдаль|бронзавы]] (1988) прызэр [[Алімпійскія гульні|Алімпійскіх гульняў]] [[Ігар Жалязоўскі]] ([[канькабежны спорт]]), 3-разовая чэмпіёнка сьвету [[Людміла Бядрыцкая]] (барацьба [[самба]]), чэмпіён сьвету [[Ігар Сумнікаў]] ([[роварны спорт]]), [[Бронзавы мэдаль|бронзавая]] (2015) прызэрка чэмпіянату сьвету [[Аліна Талай]] ([[лёгкая атлетыка]]). === Мас-мэдыя === У Воршы працуюць ''«Аршанскае радыё»'' (5 разоў на тыдзень, апроч серады і нядзелі) і тэлеканал ''«Скіф»'' (штодзённая трансьляцыя ідзе з 1992 году), выдаюцца газэты: * ''«Аршанская газета»''. [[Грамадзтва|Грамадзка]]-[[палітыка|палітычнае]] выданьне, заснаванае ў 1917 годзе. Заснавальнік і выдавец — аршанскія мескія ўлады (Аршанскі гарадзкі савет дэпутатаў, Аршанскі раённы савет дэпутатаў, Аршанскі гарадзкі выканаўчы камітэт, Аршанскі раённы выканаўчы камітэт). Выдаецца ў аб’ёме 20 палосаў 3 разы на тыдзень, зь якіх 12 палосаў — у суботу. Наклад — у аўторак і чацьвер — 5447, у суботу — 6951 экзэмпляр. Рэгіён распаўсюджваньня — Ворша і Аршанскі раён. * ''«Трыбуна тэкстыльшчыка»'', заснаваная ў 1934 годзе. Заснавальнік — адміністрацыя РУП ВГП «Аршанскі ільнокамбінат». Выдаецца 1 раз на месяц. Наклад — 2000 экзэмпляраў. Распаўсюджваецца задарма. * ''«Телеком-экспрес»'', заснаваная 23 траўня 1994 году. Заснавальнік і выдавец — ТАА «Тэлеком-Гарант». Выдаецца ў аб’ёме 24 паласы штотыднёва ў чацьвер. Наклад газэты — 17 000 — 19 000 экзэмпляраў. Рэгіён распаўсюджваньня — Ворша, Аршанскі раён, [[Дуброўна]], [[Дубровенскі раён]], [[Талачын]], [[Талачынскі раён]]. == Забудова == === Вуліцы і пляцы === {| cellspacing="1" cellpadding="3" style="width: 700px; margin: 0 0 1em 0; border: solid darkgray; border-width: 1px 1px 1px 1px; font-size: 90%; background-color: #fff;" |- bgcolor={{Колер|Беларусь}} align="center" | '''Афіцыйная назва''' || '''Гістарычная назва''' || '''Былыя назвы''' |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Астроўскага вуліца || '''Пацыянаўская''' вуліца (каля кляштару){{Заўвага|[[:File:Vorša, Trynitarski. Ворша, Трынітарскі (1835).jpg|Плян Трынітарскага кляштару 1835 году]]}} || |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Камсамольская вуліца (з 1925) || '''Магілёўская''' вуліца || |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Карла Маркса вуліца || '''Зялёная''' вуліца || |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Леніна вуліца (з 1925) || '''Бабінавіцкая''' вуліца<ref>Русецкі Ю. А. Мастацкая культура Аршанскай зямлі ў канцы X — XIX стагоддзі. — Менск: БелЭн, 2002. С. 125.</ref> || Пецярбурская вуліца<br />Петраградзкая вуліца |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Міра вуліца || '''Красная''' вуліца<ref>Шинкевич А.Н. Очерки о земле Оршанской. — Барань, 2013. С. 65.</ref> ||Вуліца Сталіна. |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Пралетарская вуліца (з 1925) || '''Шляхецкая''' вуліца<ref>Агеева Е. [http://www.orshanka.by/?p=926 Откуда берутся названия улиц?]{{Недаступная спасылка|date=March 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} // «Аршанская газета», 25 красавіка 2010</ref><br>'''Першая Слабадзкая''' вуліца<ref>Шинкевич А.Н. Очерки о земле Оршанской. — Барань, 2013. С. 67.</ref>|| |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Савецкая вуліца || '''Магілёўская''' вуліца (частка)<br />'''Вакзальная''' вуліца (частка) || |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Францішка Скарыны вуліца || '''Ільлінская''' вуліца || |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Чарняхоўскага вуліца (з 1945) || '''Вясёлая''' вуліца || |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Энгельса вуліца || '''Гараднянская''' вуліца || |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | ? || '''Дубровенская''' вуліца || |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | ? || '''Рынак''' пляц || |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | ? || '''Смаленская''' вуліца || |} З [[урбананіміка|урбананімічнай]] спадчыны Воршы да нашага часу гістарычныя назвы захавалі вуліцы Васкрасенская, Дамініканская і Замкавая. === Мясцовасьці === Гістарычныя мясцовасьці Воршы: Зааршыньне (Зааршынны пасад), Задняпроўе, прадмесьце Куцейна (Куцеінская слабада), Ільлінская слабада, Надняпроўе (Надняпроўскі пасад). == Эканоміка == {{Асноўны артыкул|Прамысловыя прадпрыемствы Воршы}} Ворша — буйны прамысловы цэнтар Беларусі. У месьце працуе 25 прадпрыемстваў [[машынабудаваньне|машынабудаваньня]], [[мэталаапрацоўка|мэталаапрацоўкі]], [[лёгкая прамысловасьць|лёгкай прамысловасьці]], [[будаўнічыя матэрыялы|будаўнічых матэрыялаў]], прадпрыемствы мясной, малочнай і харчовай галінаў вытворчасьці. Найбольшае прадпрыемства места — РУП ВГП «[[Аршанскі льнокамбінат]]» (заснаваны ў 1930 годзе). Ягоная доля ў мескай вытворчасьці складае прыкладна 50%. Камбінат зьяўляецца адзіным у Беларусі і найбуйнейшым у краінах [[СНД]] прадпрыемствам вытворчасьці [[лён|ільняных]] тканінаў і вырабаў зь іх. Найстарэйшым прадпрыемствам Воршы зьяўляецца РУПП «Станкабудаўнічы завод „Чырвоны барацьбіт“», заснаваны ў 1900 годзе. == Транспарт == {{Падвойная выява|справа|Vorša, Čyhunačnaja. Ворша, Чыгуначная (1911) (1).jpg|198|OrshaStation2009-08-08-16.jpg|180|[[Орша-Цэнтральная|Чыгуначная станцыя Ворша]] ў пач. XX ст. (налева) і ў наш час (па перабудове савецкімі ўладамі, направа)}} Ворша — буйны транспартны і найперш чыгуначны вузел Беларусі. Аршанскі чыгуначны вакзал знаходзіцца на ўскраіне места. З Воршы адыходзяць цягнікі ў 6 кірунках, асноўныя зь якіх: [[Масква]] — [[Бэрлін]], [[Санкт-Пецярбург]] — [[Кіеў]]. Першая чыгунка [[Смаленск]] — [[Берасьце]] прайшла праз Воршу ў 1871 годзе. У 1902 годзе пачаўся рух на чыгунцы [[Новасакольнікі]] — [[Жлобін]], у 1923 годзе адкрылася лінія Ворша — [[Крычаў]], а ў 1927 годзе — Ворша — [[Лепель]]. Праз Аршанскі чыгуначны вузел праходзяць 85 пасажырскіх цягнікоў і адыходзяць 66 мясцовых. [[Файл:Orsha-M1Route.JPG|міні|200пкс|Аўтамагістраль [[Берасьце]] — [[Масква]] ({{код дарогі|Аўтамагістраль М1|М1|red|white|-}}, {{код дарогі|Эўрапейскі маршрут E30|E30|green|white|-}}) пад Воршай]] У склад Аршанскай філіі Беларускай чыгункі ўваходзяць лякаматыўнае і вагоннае дэпо. Аршанская чыгунка мае рэйказварачны цягнік і рамонтны цягнік дзеля ліквідацыі вынікаў аварыяў на чыгунцы. Ворша знаходзіцца на перакрыжаваньні аўтамабільных шляхоў на [[Менск]], [[Магілёў]], [[Крычаў]], [[Смаленск]], [[Віцебск]], [[Лепель]]. Аўтавакзал месьціцца ў цэнтры места. Таксама працуюць 2 аўтакасы. З Воршы адыходзяць прымескія і міжмескія аўтобусныя маршруты ў кірунках на [[Горкі (горад)|Горкі]], [[Магілёў]], [[Дуброўна]], [[Віцебск]], [[Менск]]. Грамадзкі транспарт улучае 16 мескіх аўтобусных маршрутаў. Значную частку пасажыраў абслугоўваюць мікрааўтобусы ў якасьці маршрутных таксі. Доля маршрутных таксі ў пасажырскіх перавозках Воршы складае 40%. == Турыстычная інфармацыя == === Інфраструктура === Ворша — цэнтар турызму нацыянальнага значэньня, уваходзіць у турыстычны маршрут «Абаронцы і вызваліцелі Віцебскага краю»<ref>{{Літаратура/Турыстычная энцыкляпэдыя Беларусі|к}}</ref>. Спыніцца можна ў гасьцініцы «Ворша», санаторыі-прафілякторыі Аршанскага льнокамбінату, турыстычна-аздараўленчым прыватным УП «Ворша». У месьце дзеюць Аршанскі мэмарыяльны музэй К. Заслонава, Аршанскі музэй гісторыі і культуры места, Аршанскі [[Музэй Уладзімера Караткевіча|музэй У. Караткевіча]], Аршанскі этнаграфічны музэй «Млын», Аршанскі музэй драўлянай скульптуры разьбяра С. Шаўрова, меская выстаўная заля. === Славутасьці === {{Падвойная выява|справа|Vorša, Zaaršyńnie, Baharodzickaja. Ворша, Зааршыньне, Багародзіцкая (1914).jpg|125|Church in Vorša.JPG|130|[[Царква Раства Багародзіцы (Ворша)|Царква Раства Багародзіцы]] з традыцыйнымі [[Баня (купал)|купаламі-банькамі]] і [[Крыж#Грэцкі|сонцакрыжамі]] (налева) і яна ж адбудаваная [[Расейская праваслаўная царква|Маскоўскім патрыярхатам]] з маскоўскімі [[купал-цыбуліна|цыбулінамі]] і [[Васьміканцовы крыж|васьміканцовымі крыжамі]] (направа)}} На тэрыторыі Воршы знаходзіцца геалягічны помнік прыроды дзяржаўнага значэньня — агаленьне горных пародаў «Ворша». * Бровар (1883) * Забудова гістарычная (XVIII — пачатак ХХ ст.; фрагмэнты) * [[Аршанскі замак|Замчышча]] (XII—XVII стагодзьдзі) * [[Аршанскі езуіцкі калегіюм|Калегіюм езуітаў]] (XVII ст.) * Капліца могілкавая (пач. ХХ ст.) * [[Касьцёл Сьвятога Язэпа і кляштар дамініканаў (Ворша)|Касьцёл Сьвятога Язэпа]] (1808) * [[Касьцёл Нараджэньня Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар бэрнардынаў (Ворша)|Кляштар бэрнардынаў]] (1650-я) * [[Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы і кляштар трынітарыяў (Ворша)|Кляштар трынітарыяў]] (XVIII ст.) * [[Касьцёл Сьвятога Антонія і кляштар францішканаў (Ворша)|Кляштар францішканаў]] (XVII ст.) * [[Царква Покрыва Багародзіцы і манастыр базылянаў (Ворша)|Манастыр базылянаў]] (1774, патрабуе неадкладнай рэстаўрацыі) * [[Куцеінскі Богаяўленскі манастыр|Манастыр Куцеінскі Богаяўленскі]]: царква Сьвятой Тройцы і манастырскі корпус (XVII ст.) * Млын (1902) * Могілкі юдэйскія * [[Царква Раства Багародзіцы (Ворша)|Царква Раства Багародзіцы]] (1691, адноўленая ў 2009) * [[Царква Сьвятога Ільлі Прарока (Ворша)|Царква Сьвятога Прарока Ільлі]] (1883; [[мураўёўкі|мураўёўка]]) Апроч таго, статус гістарычна-культурных каштоўнасьцяў маюць мост цераз замкавы роў (1902 год), культурны пласт уздоўж вуліцы Менскай, культурны пласт пасаду Зааршыньня (у бок заводу «Чырвоны барацьбіт»), падмурак царквы Покрыва Багародзіцы пры базылянскім манастыры<ref>Дадатак 1 да пастановы Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь ад 19 жніўня 2009 г. № 1088. [https://web.archive.org/web/20090920050340/http://www.government.by/public/shared/rus/solutions/rus_solution103367_2.pdf]</ref>. === Страчаная спадчына === * [[Аршанскі замак|Замак]] (XIV ст.) * [[Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы і кляштар трынітарыяў (Ворша)|Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы]] (трынітарыяў, XVIII ст.) * [[Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла і калегіюм езуітаў (Ворша)|Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла]] (езуітаў, XVII ст.) * [[Касьцёл Сьвятога Антонія і кляштар францішканаў (Ворша)|Касьцёл Сьвятога Антонія]] (францішканаў, 1680) * Кляштар бэнэдыктынак (XVII ст.) * [[Касьцёл Нараджэньня Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар бэрнардынаў (Ворша)|Касьцёл Нараджэньня Найсьвяцейшай Панны Марыі]] (бэрнардынаў, XVIII ст.) * [[Касьцёл Сьвятога Язэпа і кляштар дамініканаў (Ворша)|Кляштар дамініканаў]] (XVIII ст.) * Кляштар марыявітак (XVIII ст.) * Кляштар місіянэраў (XVII—XVIII стагодзьдзі) * [[Куцеінскі Богаяўленскі манастыр|Манастыр Куцеінскі Богаяўленскі]]: царква Божага Яўленьня (1626) * [[Куцеінскі Прачысьценскі манастыр|Манастыр Куцеінскі Прачысьценскі]]: царква Прачыстай Багародзіцы (1635) * Сынагога * Царква і манастыр базылянак<ref>{{Артыкул| аўтар =Інэса Слюнькова. | загаловак =Базыльянскія кляштары на Беларусі. | спасылка = | мова = | выданьне =[[Полымя (часопіс)|Полымя]] | тып =часопіс | год =1993 | том = | нумар =5 | старонкі =235, 236 | issn =0130=8068 }}</ref> * [[Царква Покрыва Багародзіцы і манастыр базылянаў (Ворша)|Царква Покрыва Багародзіцы]] (1774; [[Кіеўская, галіцкая і ўсяе Русі мітраполія (уніяцкая)|Сьвяты Пасад]]) * Царква Сьвятога Міхала Арханёла * Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла Пры рэканструкцыі Воршы напярэдадні фэсту «Дажынкі» (2004—2008 гады) мескія ўлады, нягледзячы на пратэсты грамадзкасьці, зьнішчылі некалькі будынкаў — помнікаў гісторыі і архітэктуры. Сярод іх дом №19 на вуліцы Менскай (уваходзіў у [[Дзяржаўны сьпіс гістарычна-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь]], помнік грамадзянскай архітэктуры апошняй чвэрці XVIII ст.)<ref>[https://www.svaboda.org/a/1048743.html У Воршы руйнуюць гістарычны будынак] // «[[Радыё Свабода]]», 21 сакавіка 2008.</ref>, драўляны будынак XIX ст. (колішні Дом рамёстваў)<ref>[http://www.svaboda.org/content/article/1187911.html?page=1&x=1#relatedInfoContainer Помнік архітэктуры — ахвяра «Дажынак»] // «[[Радыё Свабода]]», 1 жніўня 2008.</ref>, афіцына езуіцкага кляштару — помнік архітэктуры XVII—XVIII стагодзьдзяў, прывакзальны гатэль канца ХІХ ст., чыгуначная школа 1905 году пабудовы, частка жылога корпусу Куцеінскага манастыра (XVII—XVIII стагодзьдзі)<ref>Аршыца Ю. [http://news.vitebsk.cc/2007/12/28/orsha-chyinowniki-suprats-gistaryichnay-spadchyinyi/ Орша: чыноўнікі супраць гістарычнай спадчыны] // [https://web.archive.org/web/20161126020204/http://news.vitebsk.cc/ «Народныя навіны Віцебска»], 28 сьнежня 2007.</ref>. == Галерэя == <gallery widths="150" heights="150" caption="Аршанскія краявіды" class="center"> Ворша, гарадзішча.JPG|[[Аршанскі замак|Замкавая Гара]] Траецкая царква. Орша.jpg|[[Куцеінскі Богаяўленскі манастыр|Куцеінская царква Сьвятой Тройцы]] Catholic church of Saint Joseph in Vorša.JPG|[[Касьцёл Сьвятога Язэпа і кляштар дамініканаў (Ворша)|Касьцёл Сьвятога Язэпа]] Комплекс былога езуіцкага калегіюму. г. Ворша.JPG|[[Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла і калегіюм езуітаў (Ворша)|Калегіюм езуітаў]] </gallery> <gallery widths="150" heights="150" class="center"> Residential Building of Basilian Monastery in Orsha 01.JPG|[[Царква Покрыва Багародзіцы і манастыр базылянаў (Ворша)|Манастыр базылянаў]] Residential Building of Bernardinian Monastery in Orsha 03.JPG|[[Касьцёл Нараджэньня Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар бэрнардынаў (Ворша)|Кляштар бэрнардынаў]] Residential Building of Trinitarian Monastery in Orsha 05.JPG|[[Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы і кляштар трынітарыяў (Ворша)|Кляштар трынітарыяў]] Water-Mill in Vorša.JPG|Вадзяны млын </gallery> <gallery widths="150" heights="150" class="center"> Othodox Church in Vorša.JPG|[[Царква Сьвятога Ільлі Прарока (Ворша)|Ільлінская царква]]-[[мураўёўкі|мураўёўка]] Lenina 11 in Orsha 03.JPG|Гістарычная забудова Lenina 26 in Orsha 03.JPG|Гістарычная забудова Lenina 41 in Orsha 02.JPG|Рэальная вучэльня </gallery> == Месты-сябры == {| class="wikitable standard mw-collapsible mw-collapsed" style="border: none; width: 100%; background-color: transparent;" !Пералік местаў-сяброў Воршы |- | * {{Сьцяг Малдовы}} [[Бэлц]], [[Малдова]] (1996) * {{Сьцяг Францыі}} [[Воз-ан-Влен]], [[Францыя]] * {{Сьцяг Расеі}} [[Вязьма]], [[Расея]] * {{Сьцяг Польшчы}} [[Мінск Мазавецкі]], [[Польшча]] * {{Сьцяг Баўгарыі}} [[Пернік]], [[Баўгарыя]] * {{Сьцяг Летувы}} [[Цельшы]], [[Летува]] (2009) |} == Асобы == Нарадзіліся ў Воршы: * [[Сяргей Вакар]] (1928—1998) — беларускі скульптар * [[Леў Выгоцкі]] (1896—1934) — псыхоляг, заснавальнік культурна-гістарычнай школы ў псыхалёгіі * [[Францішак Дзеружынскі]] (1779—1850) — беларускі й амэрыканскі рэлігійны дзяяч, адзін з пачынальнікаў адукацыйнае сыстэмы каталіцкага касьцёлу ў ЗША * [[Тамара Драздова]] (1919 — 1980, [[Харкаў]]) — украінская мастачка, выкладчыца мастацтва * [[Леанід Ерын]] (нар. 1951) — беларускі вайсковы і дзяржаўны дзяяч * [[Ігар Жалязоўскі]] (нар. 1963) — беларускі канькабежац * [[Уладзімер Караткевіч]] (1930—1984) — беларускі пісьменьнік, паэт, стваральнік беларускага гістарычнага раману * [[Францішак Карэ]] (1731—1802) — генэральны вікары ў [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], генэрал Таварыства Езуса (езуітаў) * [[Самуэль Кміціч]] (XVII ст.) — аршанскі харунжы, правобраз Анджэя Кміціца ў рамане Г. Сянкевіча «Патоп» * [[Мікола Купава]] (нар. 1946) — беларускі мастак * [[Уладзімер Лабуноў]] (нар. 1939) — беларускі навуковец і дыплямат * [[Мікалай Ляпешка]] (нар. 1952) — беларускі дыплямат * [[Зінаіда Мажэйка]] (1933 — 2014) — беларуская этнамузыказнаўца, доктар мастацтвазнаўства; уваходзіць у сьпіс 200 найбольш вядомых жанчын-інтэлектуалаў сьвету * [[Рыгор Пархоменка]] (1904—1943) — беларускі мастак, пісьменьнік * [[Уладзімер Піпін]] (нар. 1972) — беларускі [[скульптар]] * [[Ларыса Салавей]] (нар. 1934) — настаўніца, мастацтвазнаўца * [[Павал Севярынец]] (нар. 1976) — беларускі палітык і публіцыст * [[Дзьмітры Сьняжко]] (1903—1959) — эспэрантыст, аўтар першага [[беларуская мова|беларуска]]-[[эспэранта|эспэранцкага]] [[слоўнік]]а * [[Маргарыта Яфімава]] (1927—2015) — [[Літаратуразнаўства|літаратуразнаўца]], [[Пэдагогіка|пэдагог]], адна з пачынальнікаў стварэньня гісторыі [[Беларуская дзіцячая літаратура|беларускай дзіцячай літаратуры]] == Глядзіце таксама == * [[Ворша 1991]] * [[Бітва пад Воршай (1514)]] * [[Бітва пад Воршай (1564)]] * [[Аршанскі павет]] * [[Аршанскі езуіцкі калегіюм]] * [[Аршанская бітва (фэст)]] * [[Ворша (футбольны клюб)]] == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * Аршанскі краязнаўчы зборнік / уклад. В. Лютынскі. — {{Ворша (Орша)}}, 1997. — № 2. — 48 с. * Асіноўскі С. Орша: залатыя стрэлы на блакітным полі — {{Менск (Мінск)}}, 1997. — 428 с. * {{Літаратура/БелЭн|11}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|2}} * {{Літаратура/Нашы гарады}} * {{Літаратура/Памяць/Ворша і Аршанскі раён|1}} * {{Літаратура/Памяць/Ворша і Аршанскі раён|2}} * Русецкі Ю. Мастацкая культура Аршанскай зямлі ў канцы X — XIX стагоддзі. — {{Менск (Мінск)}}: БелЭн, 2002. * {{Літаратура/Гарады Беларусі на старых паштоўках}} * {{Літаратура/Геральдыка беларускіх местаў}} * Шынкевіч А. Аршанская даўніна. — {{Менск (Мінск)}}, 1992. — 141 с. * Шынкевіч А. Аршаншчына: спадчына мінулага. — {{Ворша (Орша)}}, 1997. — 68 с. * Шынкевіч А. Падарожжа па Дняпры. Аршанскі гарадскі фонд аховы помнікаў гісторыі і культуры. — {{Ворша (Орша)}}, 1994. — 40 с. * {{Літаратура/ЭГБ|5}} * Яршоў І. Вежы над Дняпром. — {{Ворша (Орша)}}, 1996. — 255 с. * {{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)}} * {{Артыкул| аўтар = | загаловак = Orsza.| арыгінал = | спасылка = https://archive.org/details/jbc.bj.uj.edu.pl.NDIGDRUK010375_1865_T20/page/70/mode/2up| мова = | адказны = | аўтар выданьня = | выданьне =Encyklopedyja Powszechna | тып = | месца =[[Варшава|Warszawa]]| выдавецтва =Nakład, druk i własność S.Orgelbranda, Księgarza i Typografa | год = 1865| выпуск = | том = 20 (Optymacl — Polk.)| нумар = | старонкі = 70, 71| isbn = | issn = }} * {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|7}} * Левко О. Средневековая Орша и ее округа: историко-археологический очерк. — Орша, 1993. — 52 с. * {{Кніга|аўтар = Мацкевич Д. И.| частка = |загаловак = Путевые заметки|арыгінал = |спасылка =http://dspace.ut.ee/handle/10062/49669|адказны =|выданьне = |месца =Киев |выдавецтва = Университетская типография|год =1856 |том = |старонкі =231—239 |старонак =307 |сэрыя = |isbn = |наклад = }} * {{Літаратура/Турыстычная энцыкляпэдыя Беларусі}} * Шинкевич А. Н. Очерки о земле Оршанской Природа, история, народные предания, старина. — Барань, 2013. — 844 с. == Вонкавыя спасылкі == * {{radzima|orsha}} * {{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://catholic.by/2/home/news/belarus/pinsk/112207-2012-04-11-07-13-46.html|загаловак = Аршанскі дэканат|фармат = |назва праекту = |выдавец = [[Catholic.by]] |дата = 24 жніўня 2013 |мова = |камэнтар =}} * {{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://orshacity.narod.ru/index1.htm|загаловак = Старонка пра Воршу|фармат = |назва праекту = |выдавец = |дата = 24 жніўня 2013 |мова =ru |камэнтар =}} * {{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://orshagorodmoy.info|загаловак = «Орша — город мой!»|фармат = |назва праекту = |выдавец = |дата = 24 жніўня 2013 |мова =ru |камэнтар =}} * {{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://panihida.narod.ru/05_music.htm|загаловак = Старонка гурта «Пані Хіда»|фармат = |назва праекту = |выдавец = |дата =24 жніўня 2013 |мова =ru |камэнтар =}} * {{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://okvgu.vsu.by/ |загаловак = Афіцыйная старонка Аршанскага пэдагагічнага каледжу |фармат = |назва праекту = |выдавец = |дата = 24 жніўня 2013 |мова = ru |камэнтар =}} * {{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.osmec.by| загаловак = Афіцыйная старонка Аршанскага дзяражаўнага тэхніка-эканамічнага каледжу| фармат = | назва праекту = | выдавец = | дата = 24 жніўня 2013 | мова =ru | камэнтар = }} {{Навігацыйная група |назоў = Ворша ў сучасным [[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Беларусі|адміністрацыйна-тэрытарыяльным падзеле]] [[Беларусь|Беларусі]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Беларусь}}; |Аршанскі раён |Віцебская вобласьць }} {{Месты і мястэчкі гістарычнай Аршаншчыны}} {{Абраны артыкул}} [[Катэгорыя:Ворша| ]] 7robpteq791fcejh9lbaptadm3ipwy7 2619793 2619792 2025-06-12T10:54:46Z 2A02:BF0:1416:F76F:C8E5:CF11:C0E6:C5A3 2619793 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Ворша |Лацінка = Vorša |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Воршы |Герб = Coat of Arms of Vorsza, Belarus.svg |Сьцяг = Flag of Vorsza, Belarus.svg{{!}}border |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = 1067 |Статус з = |Магдэбурскае права = 13 сьнежня 1620 |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Віцебская вобласьць|Віцебская]] |Раён = [[Аршанскі раён|Аршанскі]] |Сельсавет = |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = 36 |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 101 662 |Год падліку колькасьці = 2025 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <https://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_148167/> |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Паштовыя індэксы = 211030, 211381—211394, 211396—211398 |СААТА = |Выява = Orša Montage (2017).jpg |Апісаньне выявы = Віды Воршы |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 30 |Шырата сэкундаў = 27 |Даўгата градусаў = 30 |Даўгата хвілінаў = 25 |Даўгата сэкундаў = 22 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьлева |Водступ подпісу на мапе = |Сайт = }} '''Во́рша''' — [[горад|места]] ў [[Беларусь|Беларусі]], у вярхоўі [[Дняпро|Дняпра]] пры ўтоку ў яго ракі [[Аршыца|Аршыцы]]. Адміністрацыйны цэнтар [[Аршанскі раён|Аршанскага раёну]] [[Віцебская вобласьць|Віцебскай вобласьці]]. Насельніцтва на 2018 год — 115 052 чалавекі<ref name="belstat2018" />. Знаходзіцца за 93 км ад [[Віцебск]]у. [[Аршанскі чыгуначны вузел|Вузел чыгунак]] (лініі на [[Менск]], [[Магілёў]], [[Крычаў]], [[Смаленск]], [[Віцебск]], [[Лепель]]) і аўтамабільных дарог. Ворша — [[Магдэбурскае права|магдэбурскае]] [[места]], цэнтар [[Аршанскі павет|гістарычнага рэгіёну]] (частка [[Віцебскае ваяводзтва|Віцебшчыны]]), старажытны [[Аршанскі замак|замак]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. Да нашага часу тут захаваўся збудаваны ў стылі [[Магілёўскае барока|магілёўскага барока]] [[Куцеінскі Богаяўленскі манастыр|комплекс Куцеінскага Богаяўленскага манастыра з царквой Сьвятой Тройцы]], [[барока]]выя [[Аршанскі езуіцкі калегіюм|езуіцкі калегіюм]], [[Царква Покрыва Багародзіцы і манастыр базылянаў (Ворша)|манастыр базылянаў]], кляштары [[Касьцёл Нараджэньня Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар бэрнардынаў (Ворша)|бэрнардынаў]], [[Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы і кляштар трынітарыяў (Ворша)|трынітарыяў]] і [[Касьцёл Сьвятога Антонія і кляштар францішканаў (Ворша)|францішканаў]], барокава-[[клясыцызм|клясыцыстычны]] [[Касьцёл Сьвятога Язэпа і кляштар дамініканаў (Ворша)|дамініканскі касьцёл Сьвятога Язэпа]], помнікі архітэктуры XVII—XIX стагодзьдзяў. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаліся [[Аршанскі замак|мураваны замак]]<ref>Купава М. [http://media.catholic.by/nv/n7/art16.htm Рамантычная загадка беларускай культуры] // «Наша Вера» № 1(7), 1999.</ref>, касьцёлы [[Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла і калегіюм езуітаў (Ворша)|Сьвятога Міхала Арханёла (езуіцкі)]] і [[Касьцёл Нараджэньня Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар бэрнардынаў (Ворша)|Нараджэньня Найсьвяцейшай Панны Марыі (бэрнардынскі)]], помнікі архітэктуры XV—XVIII стагодзьдзяў, [[Сьпіс помнікаў архітэктуры Вялікага Княства Літоўскага, зруйнаваных уладамі Расейскай імпэрыі|зруйнаваныя расейскімі ўладамі]]. Значную частку мясцовых славутасьцяў [[Сьпіс помнікаў гісторыі і архітэктуры Беларусі, зруйнаваных уладамі СССР|зьнішчылі за савецкімі часам]]: [[Куцеінскі Прачысьценскі манастыр|комплекс Куцеінскага Прачысьценскага манастыра]] ў стылі магілёўскага барока, касьцёлы [[Касьцёл Сьвятога Антонія і кляштар францішканаў (Ворша)|Сьвятога Антонія (францішканскі)]] і [[Касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар трынітарыяў (Ворша)|Найсьвяцейшай Тройцы (трынітарскі)]], цэрквы [[царква Раства Багародзіцы (Ворша)|Раства Багародзіцы]], [[Царква Покрыва Багародзіцы і манастыр базылянаў (Ворша)|базылянскую Покрыва Багародзіцы]] ([[віленскае барока]]) і могілкавую Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла, помнікі архітэктуры XVII—XVIII стагодзьдзяў. == Назва == [[Файл:Aršanski zamak. Аршанскі замак (1539).jpg|140px|значак|зьлева|''Рша'', 1539 г.]] На думку географа [[Вадзім Жучкевіч|Вадзіма Жучкевіча]], [[тапонім]] Ворша ўтварыўся ад назвы ракі Ршы (сьпярша так звалі цяперашнюю Аршыцу). Тым часам гідронім можна прымеркаваць да часта ўжываных назваў Ржа, Ржанка<ref>{{Літаратура/Кароткі тапанімічны слоўнік Беларусі|к}} С. 273.</ref>. Таксама існуе меркаваньне, што тапонім мае [[Балтыйскія мовы|балтыйскае]] (ад найменьня ляшчыны) або [[Фіна-вугорскія мовы|фінска-вугорскае]] паходжаньне (у перакладзе «вада, якая бяжыць у рэчышчы» — рака)<ref>{{Літаратура/Памяць/Ворша і Аршанскі раён|к}}</ref>. [[Файл:Vorša. Ворша (G. Gastaldi, 1568).jpg|140px|значак|зьлева|''Арша'', 1568 г.]] Да нашага часу адбылася натуральная трансфармацыя назвы места: пачатковае ''Рша'' (''Ръшa'') праз форму ''Арша́'' і далейшы перанос націску на першы склад аформілася ў мясцовых гаворках і [[Беларускі клясычны правапіс|беларускай мове (клясычны правапіс)]] з устаўным зычным «в» — Ворша<ref>{{Спасылка | аўтар = [[Вольга Іскрык|Іскрык В.]], [[Зьміцер Саўка|Саўка З.]] | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 16 студзеня 2011 | url = https://belsat.eu/programs/sapraudnyia-nazvy-bielaruskikh-gharadou/ | загаловак = Сапраўдныя назвы беларускіх гарадоў | фармат = | назва праекту = | выдавец = [http://www.belsat.eu Белсат ТВ] | дата = 9 чэрвеня 2011 | мова = | камэнтар = }}</ref>. Цяперашняе [[Наркамаўка|афіцыйнае напісаньне]] назва места — ''Орша''. Беларускі мовазнаўца [[Вінцук Вячорка]] паказвае на тое, што пачатковае «О-» ў форме ''Орша'' немагчыма вымавіць з прыназоўнікам «у» — «у ''Оршы''», што відаць, гістарычна прычынілася да зьяўленьня прыстаўнога «В-». Увогуле, далучэньне «в-» да словаў з пачатковымі «о-» ёсьць правілам для ўласнабеларускай лексыкі (вобмаль, Восіп, Вольга, вох, вой), тым часам пачатковае «О-» — часты індыкатар небеларускасьці назвы (Ош, Омск і іншае)<ref name="viacorka">[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] [https://www.svaboda.org/a/orsa-ci-vorsa/28722802.html Пад чым гетман Астроскі перамог 80000 маскавітаў?*], [[Радыё Свабода]], 7 верасьня 2017 г.</ref>. == Гісторыя == {{Асноўны артыкул|Гісторыя Воршы}} === Раньнія часы === [[Файл:Aršanski zamak. Аршанскі замак (XVI).jpg|міні|250пкс|[[Аршанскі замак]] з мапы XVI ст.]] [[Файл:Drazdovicz Usiaslau.jpg|140px|значак|зьлева|[[Усяслаў Чарадзей]]]] Дзядзінец старажытнай Воршы (плошча 0,57 [[га]]) разьмяшчаецца ў пры ўтоку ракі Аршыцы ў Дняпро, дзе археолягі выявілі паселішчы [[Бронзавы век|бронзавага]] і [[Жалезны век|жалезнага]] вякоў<ref>[[Аляксандар Шынкевіч|Шынкевіч А.]] Орша // {{Літаратура/ЭГБ|5к}} С. 357.</ref>. Як адзін з памежных фарпостаў на ўсходных рубяжах [[Полацкая зямля|Полацкай зямлі]] Ворша ўзьнікла, імаверна, каля 1021 году, калі князь кіеўскі [[Яраслаў Мудры]] саступіў князю полацкаму [[Брачыслаў Ізяславіч|Брачыславу Ізяславічу]] [[Віцебск]] і [[Усьвяты|Ўсьвяты]]<ref name="ehb358">[[Аляксандар Шынкевіч|Шынкевіч А.]] Орша // {{Літаратура/ЭГБ|5к}} С. 358.</ref>. Першы пісьмовы ўпамін пра Воршу (пад назвай ''Ръша'') месьціцца ў «[[Аповесьць мінулых гадоў|Аповесьці мінулых гадоў]]» і датуецца 1067 годам: 10 ліпеня сюды прыехаў [[Усяслаў Чарадзей]] на перамовы з кіеўскімі князямі, аднак яны парушылі існыя дамоўленасьці і ўзялі полацкага князя ў палон. Згодна зь зьвесткамі археалягічных раскопак, у тыя часы на месцы Воршы існавала невялікае паселішча, якое ўзьнікла на [[Шлях з варагаў у грэкі|Шляху з варагаў у грэкі]]. Паміж 1101 і 1116 гадамі [[Менскае княства|князь менскі]] [[Глеб Усяславіч]] збудаваў тут фартэцыю. Адначасна мусіла вырасьці і места. З XII ст. — у складзе Смаленскага княства<ref>Principality of Smalensk in the 12th century // {{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 354.</ref>. У XIII ст. у сваім маёнтку каля Воршы жыў князь Андрэй Кабыла, далёкім нашчадкам якога (паводле меркаваньня [[Мікалай Карамзін|М. Карамзіна]] і [[Уладзімер Караткевіч|У. Караткевіча]]) быў маскоўскі гаспадар [[Міхаіл Фёдаравіч]] — заснавальнік дынастыі [[Раманавы]]х. === Вялікае Княства Літоўскае === З пачатку княжаньня ў Віцебску [[Альгерд]]а (1320 год) Ворша далучылася да [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]<ref name="evkl">{{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 379.</ref> як цэнтар намесьніцтва ў [[Віцебскае княства|Віцебскім княстве]]. З ініцыятывы вялікага князя ў першай палове XIV ст. вакол места ўзьвялі [[Аршанскія гарадзкія ўмацаваньні|абарончыя ўмацаваньні]], а ў 1398—1407 гадох ужо на загад [[Вітаўт]]а тут збудавалі [[Аршанскі замак|мураваны замак]]. У [[Сьпіс рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх|Сьпісе рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх]] (канец XIV ст.) Ворша значыцца сярод [[Літва|«літоўскіх»]] замкаў. Аршанская харугва брала ўдзел у [[Грунвальдзкая бітва|Грунвальдзкай бітве]] (15.7.1410). З дакумэнтаў XV ст. вядома, што ў месьце дзеяла [[мытня]]. [[Файл:Autor nieznany (malarz z kręgu Lukasa Cranacha Starszego), Bitwa pod Orszą.jpg|міні|250пкс|[[Бітва пад Воршай]] 8 верасьня 1514 г.]] [[Файл:Mikałaj Radzivił Čorny. Мікалай Радзівіл Чорны (1842).jpg|140px|значак|зьлева|[[Мікалай Радзівіл «Чорны»|Радзівіл «Чорны»]]]] У [[Вайна Маскоўскай дзяржавы зь Вялікім Княствам Літоўскім 1512—1522 гадоў|вайну Маскоўскай дзяржавы зь Вялікім Княствам Літоўскім]] (1512—1522) непадалёк ад Воршы 8 верасьня 1514 году адбылася [[бітва пад Воршай|адна з найбольшых бітваў]] пачатку XVI ст. на тэрыторыі [[Эўропа|Эўропы]], у выніку якой абаронцы Вялікага Княства Літоўскага перамаглі колькасна большае [[Масковія|войска маскоўскіх захопнікаў]]. Пра гэтую перамогу ў 1520—1530-я гады невядомы мастак напісаў першую ўва [[Усходняя Эўропа|Ўсходняй Эўропе]] батальную карціну (захоўваецца ў [[Нацыянальны музэі Польшчы|Нацыянальным музэі Польшчы]]). Яе копію можна пабачыць у Аршанскім дамініканскім касьцёле. Апроч таго, слава гэтай перамогі ўслаўляецца ў беларускай народнай песьні: «Слава Воршы ўжо ня горша сярод мест літоўскіх»<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-233">Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 233.</ref>. У 1555 годзе вядомы палітычны і рэлігійны дзяяч [[Мікалай Радзівіл «Чорны»]] заснаваў у Воршы першы на тэрыторыі сучаснай Беларусі [[пратэстанцтва|пратэстанцкі]] [[кальвінізм|закон кальвіністаў]]. Неўзабаве аршанцы стварылі праваслаўнае брацтва, зацьверджанае вялікім князем [[Жыгімонт Ваза|Жыгімонтам Вазам]] у 1592 годзе, а ў 1649 годзе ў месьце пры царкве Раства Багародзіцы пачала працаваць брацкая праваслаўная школа. У 1558 годзе М. Струбіч надрукаваў мапу «Вялікага Княства Літоўскага, Лівоніі і Маскоўскага княства», на якой упершыню значылася Ворша. У наступным 1559 годзе места атрымала частковае самакіраваньне (абраны войт і 6 памочнікаў), а ў 1577 годзе аршанцы дамагліся права збудаваць гасьціны двор і васкабойню, а прыбыткі ад іх пускаць на ''«потребы местские»''. У XVI ст. праз Воршу прайшоў буйны гандлёвы шлях — [[Вялікі галоўны гасьцінец]], места стала сталіцай [[Аршанскі павет|Аршанскага павету]] [[Віцебскае ваяводзтва|Віцебскага ваяводзтва]]. [[Файл:Vorša, Dniapro. Ворша, Дняпро (1840).jpg|міні|250пкс|Панарама з Задняпроўя, каля 1840 г.]] [[Файл:Vorša. Ворша (1780).jpg|140px|значак|зьлева|[[Герб Воршы|Магдэбурскі герб]]]] У 1573 годзе ў Воршы зьявіліся [[езуіты]], якія пры дапамозе [[Леў Сапега|Льва Сапегі]] ў 1616 годзе адкрылі тут свой [[Аршанскі езуіцкі калегіюм|калегіюм]]. З 1740 году калегіюм меў статус вышэйшай навучальнай установы. Тут выкладалі [[філязофія|філязофію]], [[граматыка|граматыку]], [[паэтыка|паэтыку]], [[рыторыка|рыторыку]], [[лёгіка|лёгіку]]. Пры калегіюме працавала [[музыка|музычная]] бурса і [[Аршанскі школьны тэатар|школьны тэатар]]. Аршанскі калегіюм езуітаў дзеяў да 1820 году. 23 лістапада 1593 году [[Сьпіс каралёў польскіх|кароль]] і [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікі князь]] [[Жыгімонт Ваза]] надаў Воршы грамату аб мескім органе самакіраваньня, а 13 сьнежня 1620 году места атрымала [[Магдэбурскае права]], пячатку і герб «''у блакітным полі залаты паўмесяц, паміж рагамі якога срэбны крыж''»<ref>{{Літаратура/Геральдыка беларускіх местаў|к}} С. 210.</ref> (гэты герб мае афіцыйны статус і ў наш час). 3 траўня 1621 году афіцыйна зацьвердзілі Аршанскі мескі статут. Атрымаўшы Магдэбурскае права, месьцічы збудавалі ратушу і гандлёвыя рады. Ратуша была зь вежай, гадзіньнікам і вялікім звонам. У ёй праходзілі паседжаньні магістрату і суду. Захаваліся сьведчаньні азначэньня жыхароў Воршы і ваколіцаў [[Ліцьвіны|ліцьвінамі]]: «''приехал к ним из Литвы литвин Илья Григорьев, а привез к ним от оршинского наместника… грамоту''» (1562 год)<ref>Сборник Императорского русского исторического общества. Т. 71. — СПб., 1892. [https://books.google.by/books?id=ebsNAQAAMAAJ&pg=PA47&dq=%22%D0%BD%D0%B8%D0%BC%D1%8A+%D0%B8%D0%B7%D1%8A+%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B2%D1%8B+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjGv4X9oLr8AhWM87sIHWwGBbAQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=%22%D0%BD%D0%B8%D0%BC%D1%8A%20%D0%B8%D0%B7%D1%8A%20%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B2%D1%8B%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%22&f=false С. 47].</ref>, «''…встретили нас на рубеже 2 литвина оршане, дети боярские, Свирид Пищалов да Юрья Залуский''» (1606 год)<ref>Памятники дипломатических сношений Московского государства с Польско-Литовским государством. Т. 4. — М., 1912. [https://books.google.by/books?id=HvsAAAAAMAAJ&pg=PA291&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0+%D0%BE%D1%80%D1%88%D0%B0%D0%BD%D0%B5&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiHx7yVrLL6AhVJR_EDHWOVAWIQ6AF6BAgMEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0%20%D0%BE%D1%80%D1%88%D0%B0%D0%BD%D0%B5&f=false С. 291].</ref>, «''…к литвину к оршанину к Грише Полтеву…''» (1608 год)<ref>Акты исторические, собранные и изданные Археографической комиссией. Т. 2. — СПб., 1841. [https://books.google.by/books?id=cVFfAAAAcAAJ&pg=PA292&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%D0%B8%D0%B7%D1%8A+%D0%B2%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BF%D1%81%D0%BA%D0%B0&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj59_vm-aj6AhVKDewKHbimAS0Q6AF6BAgIEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%20%D0%BE%D1%80%D1%88%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%BD%D1%83&f=false С. 123].</ref>, «''…у литвина у оршенина у Исачка Ермолина…''» (1609 год)<ref>Акты исторические, собранные и изданные Археографической комиссией. Т. 2. — СПб., 1841. [https://books.google.by/books?id=cVFfAAAAcAAJ&pg=PA292&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%D0%B8%D0%B7%D1%8A+%D0%B2%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BF%D1%81%D0%BA%D0%B0&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj59_vm-aj6AhVKDewKHbimAS0Q6AF6BAgIEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0%20%D0%BE%D1%80%D1%88%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%BD%D0%B0&f=false С. 259].</ref>, «''[[Аршанскі павет|Аршанского повету]] <…> литвин шляхтич Семен Судовский''» (1614 год)<ref>Акты Московского государства, изданные Императорской академией наук. Т. 1. — СПб., 1890. [https://books.google.by/books?id=APZZAAAAcAAJ&pg=PA427&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%D0%B8%D0%B7%D1%8A+%D0%B2%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BF%D1%81%D0%BA%D0%B0&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj59_vm-aj6AhVKDewKHbimAS0Q6AF6BAgDEAI#v=snippet&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%20%D1%88%D0%BB%D1%8F%D1%85%D1%82%D0%B8%D1%87%D1%8A%20%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9&f=false С. 99].</ref>, «''литвин Александр Лукомский… Аршанского повету, шляхтич''» (1627 год)<ref>Акты Московского государства, изданные Императорской академией наук. Т. 1. — СПб., 1890. [https://books.google.by/books?id=jCMEAAAAYAAJ&pg=PA442&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%22%D0%B8%D0%B7%D1%8A+%D0%BA%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D1%81%D0%B8%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjjhLCu6ar6AhU6YPEDHe60B8IQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%20%D0%B0%D1%80%D1%88%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE&f=false С. 215].</ref>, «''литвин Корнейко Круковский, уроженец Оршанского повету, шляхтич белоруские веры''»<ref>Акты Московского государства, изданные Императорской академией наук. Т. 1. — СПб., 1890. [https://books.google.by/books?id=APZZAAAAcAAJ&pg=PA427&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%D0%B8%D0%B7%D1%8A+%D0%B2%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BF%D1%81%D0%BA%D0%B0&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj59_vm-aj6AhVKDewKHbimAS0Q6AF6BAgDEAI#v=snippet&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%20%D0%BA%D0%BE%D1%80%D0%BD%D0%B5%D0%B9%20%D0%BA%D1%80%D1%83%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9&f=false С. 347].</ref>, «''литвин — сказался роженец де он Оршанской, а зовут де его Гришкою, прозвище Жакович''», «''литвин Гришка Романов… Оршанского повету, шляхецкий сын''»<ref>Акты Московского государства, изданные Императорской академией наук. Т. 1. — СПб., 1890. С. 401.</ref>, «''литвин Степанко Глинский… шляхтич… Оршанского повету''»<ref>Акты Московского государства, изданные Императорской академией наук. Т. 1. — СПб., 1890. С. 434.</ref> (усе 1632 год), «''Комазов Федор Петров… литвин… Оршанского повета''»<ref>Белорусы в Сибири. — Новосибирск, 2000. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=H7NMAAAAMAAJ&dq=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%BC%D1%8A%22&focus=searchwithinvolume&q=%D0%9A%D0%9E%D0%9C%D0%90%D0%97%D0%9E%D0%92 С. 49].</ref>, «''Мацулин Яска… литвин… Оршанского повету''»<ref>Белорусы в Сибири. — Новосибирск, 2000. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=H7NMAAAAMAAJ&dq=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%BC%D1%8A%22&focus=searchwithinvolume&q=%D0%BC%D0%B0%D1%86%D1%83%D0%BB%D0%B8%D0%BD+%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0 С. 56].</ref> (абодва 1635 год), «''…в роспросе сказались: Игнашко Григорьев, родом он литвин{{Заўвага|Ранейшыя сьведчаньні ўжываньня канструкцыі «''родам [[Ліцьвіны|ліцьвін (літоўка)]]''»: «''сіи [[Андрэй (япіскап цьвярскі)|Андрѣи]] бяше родомъ Литвинъ, сынъ [[Гердзень (імя)|Ерденевъ]], Литовскаго князя''»<ref>Троицкая летопись. Реконструкция текста. Изд. М. Д. Присёлков. — М. — Л., 1950. С. 344—345.</ref> ([[Траецкі летапіс]] пад 1289 годам); «''литвин родом''» ([[Жыціе|жывот]] [[Даўмонт Пскоўскі|Даўмонта Пскоўскага]] першай трэці XIV стагодзьдзя<ref>Лосева О. В. Жития русских святых в составе древнерусских Прологов XII — первой трети XV веков. — М., 2009. [https://books.google.by/books?id=9abSAAAAQBAJ&pg=PA200&dq=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%BC%D1%8A%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjchJnemq78AhWNiP0HHWRNCiA4KBDoAXoECAQQAg#v=onepage&q=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%20%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%BC%D1%8A%22&f=false С. 199—201].</ref>); «''родом литовка, а прозвище ей бысть литовское Августа''» пра дачку вялікага князя літоўскага [[Гедзімін]]а ([[Ніканаўскі летапіс]] 1526—1530 гадоў, адкуль перайшло ў [[Ліцавы летапісны звод]] 1568—1576 гадоў)}} Оршанского повету''»<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 131.</ref>, «''литвин <…> в роспросе сказался: Савастьяном зовут Иванов // Оршанского повету из-ыменья пана Казимеря Сапеги из Белынич''»<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 139.</ref> (абодва 1636 год). У [[матрыкул]]е [[Уроцлаўскі ўнівэрсытэт|Ўроцлаўскага ўнівэрсытэту]] пад 1713 годам значыцца ''Steph. Skrzebien, Litvanus, Orsensis'', а пад 1729 годам — ''Joh. Boreyko et Stan. Czeczel, Litvani, Orsensis''<ref>Oliančyn D. Aus dem Kultur- und Geistesleben der Ukraine // Kyrios. Vierteljahresschrift für Kirchen- und Geistesgeschichte Osteuropas. Bd. 2, 1937. S. 270.</ref>. У запісах мэтрыкі папскай сэмінарыі ў [[Оламаўц]]у значыцца ''Lucas Suttovitz Lithvanus ex districtu Orsensi'' (1711—1714 гады)<ref>Blažejovskyj D. Ukrainian and Armenian pontifical seminaries of Lviv (1665—1784) (Analecta OSBM. Vol. 29). — Rom, 1975. P. 59.</ref>. Паводле каталёгу ордэну трынітарыяў у Рэчы Паспалітай (1785 год), ''Jesu Ordyniec… Lithuanus, in districtu Orsanensi natus… Maria Wolknaowski… Lithuanus, in districtu Orsensi natus… Trinitate Espmont… Lithuanus, in districtu Orsanensi natus''<ref>Asuncion A. Diccionario de escritores Trinitarios de Espana y Portugal. T. 2. — Roma, 1899. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=F972OMryw8kC&q=Orsanensi#v=snippet&q=Orsanensi&f=false P. 531, 546, 567].</ref>. У XVI—XVIII стагодзьдзях у Воршы вялося маштабнае сакральнае будаваньне: касьцёл (1604 год) і калегіюм (1609 год), касьцёлы і кляштары [[бэрнардыны|бэрнардынаў]] (1636 год), [[Ордэн дамініканаў|дамініканаў]] (1649 год), [[Францішкане|францішканаў]] (1680 год), [[базыляны|базылянаў]] (1758 і 1774 гады), [[трынітарыі|трынітарыяў]] (1714 год), Куцеінскі Прачысьценскі манастыр (1631 год), царква Сьвятога Ільлі (1505 год), касьцёл Сьвятога Антонія (1680 год) і іншыя. У XVII ст. Ворша стала адным з мастацкіх цэнтраў Беларусі; тут працавалі вядомыя разьбяры, цесьляры, ювэліры, бройнікі і мастакі. У 1630—1655 гадох пры Куцеінскім манастыры дзеяла [[Куцеінская друкарня|друкарня]] асьветніка [[Сьпірыдон Собаль|Сьпірыдона Собаля]], у якой выйшла больш за 20 кнігаў на кірыліцы. Наклад некаторых выданьняў дасягаў 500 экзэмпляраў. Найбольш вядомыя кнігі: «Букварь», «Молитвослов», «Псалтырь». У [[Вайна 1654—1667 гадоў|вайну Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай]] (1654—1667) маскоўскае войска зруйнавала Воршу. У 1661 годзе [[Сойм Рэчы Паспалітай|Вальны сойм]] вынес адмысловую пастанову аб наданьні палёгак месту ў зьвязку з ваеннымі спусташэньнямі. У XVII—XVIII стагодзьдзях Ворша мела аблічча манастырскага места. Амаль палову яе земляў займалі кляштары і манастыры, частка зь якіх знаходзілася па-за межамі места. 11 кляштараў і манастыроў зь велічнымі вежамі касьцёлаў і бліскучымі купаламі цэркваў надавалі Воршы асабліва ўзьнёслы выгляд. Двухпавярховыя камяніцы для жыльля манахаў панавалі над драўлянымі аднапавярховымі дамамі аршанцаў. Для невялікага места такое архітэктурнае спалучэньне было рэдкай адметнасьцю. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === У выніку [[першы падзел Рэчы Паспалітай|першага падзелу]] [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] (1772 год) Ворша апынулася ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], дзе стала цэнтрам [[Аршанская правінцыя|Аршанскай правінцыі]] (з 1802 году — павету) [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай губэрні]]. У 1776 годзе расейскія ўлады пазбавілі места Магдэбурскага права<ref name="ehb358"/>. У гэты час тут было 309 будынкаў. У 1778 годзе зьявіўся праект пераплянаваньня Воршы, які прадугледжваў рэгуляваньне вулічнай сеткі, узбуйненьне кварталаў, стварэньне непадалёк ад цэнтру новага пляцу з гасьціным дваром і адміністрацыйнымі ўстановамі. 16 жніўня 1781 году месту даравалі новы расейскі герб «''верхняя частка гербу на залатым полі герб Расеі, ніжняя частка — на блакітным полі пяць стрэл''». У 1812 годзе ў Воршы выявілі ўнікальны помнік пісьменнасьці — «Аршанскае Дабравесьце», якое датуецца XII—XIII стагодзьдзямі. [[Файл:Vorša. Ворша (Lauvergne, 1840) (2).jpg|міні|250пкс|[[Аршанскі езуіцкі калегіюм|Езуіцкі калегіюм]]. Б. Лявэрнь, 1840 г.]] [[Файл:Stendhal.jpg|140px|зьлева|значак|[[Стэндаль]]]] У [[Вайна 1812 году|вайну 1812 году]] французы занялі Воршу і пры адступленьні спалілі яе. Мескім [[інтэндант]]ам ў час францускага панаваньня быў [[Стэндаль|Анры Бэйль]]<ref>{{Спасылка|аўтар=Корбут В.|url=http://pda.ng.by/ru/issues?art_id=32108|загаловак=«Галоўная краса горада — манастыры», або Па слядах Стэндаля і Напалеона|выданьне=«[[Народная газета]]»|год=2009}}</ref>, пазьней ужо вядомы як францускі пісьменьнік [[Стэндаль]]. За часамі вайны ў Воршы збудавалі 2 масты цераз Дняпро. Новы плян забудовы места зацьвердзілі толькі ў 1848 годзе. 28 жніўня 1863 году згодна з выракам расейскага ваеннага суду ў Воршы расстралялі І. Будзіловіча — кіраўніка паўстанцкага аддзелу, які дзеяў у Аршанскім павеце ў часе [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня]]. Па здушэньні паўстаньня расейскія ўлады зачынілі ўсе кляштары, а большасьць касьцёлаў перадалі [[Маскоўскі патрыярхат|Маскоўскаму патрыярхату]] для перабудовы пад цэрквы з мэтай [[Маскалізацыя Беларусі|маскалізацыі краю]]. У 1880 годзе ў Воршы працавала 5 навучальных установаў, а ў пачатку XX ст. — ужо 9 (657 навучэнцаў). З 1881 году пачаўся рэгулярны пасажырскі рух ракою да [[Магілёў|Магілёва]]. У гэты час у Воршы было 815 драўляных і 22 мураваныя будынкі, 163 крамаў. У пачатку 1890 году ў месьце працавала 15 прамысловых прадпрыемстваў (ільнотрапальнае, гарбарнае, крухмальнае, цагельнае, піваварнае і інш.), 9 навучальных установаў (657 вучняў у 1894 годзе), лякарня, 6 лекараў, 2 аптэкі, 3 бібліятэкі, 2 кнігарні, друкарня. Адкрыліся новыя ўстановы: тэлеграфная станцыя (1869 год) і меская публічная бібліятэка (1899 год), з 1906 году — рэальная вучэльня, з 1911 году — жаночая настаўніцкая сэмінарыя. З 1915 году выдавалася газэта [[Оршанский вестник (1915)|«Оршанский вестник»]]. У канцы XIX — пачатку XX стагодзьдзяў у Воршы апрацоўвалі [[лён]] і [[скура|скуру]], выраблялі [[крухмал]], [[цэгла|цэглу]], [[піва]], працавалі мэханічныя і жалезаліцейныя майстэрні. У месьце вялася здабыча [[вапняк]]у. Ворша славілася [[вапна]]й так, што аршанцы доўгі час мелі мянушку «вапеньнікі». На рацэ Дняпро працавала [[прыстань]], якая мела вялікае значэньне ў жыцьці места. Праз прыстань праходзілі грузавыя і пасажырскія [[параход]]ы (штогод каля 100 суднаў). Існавалі рэгулярныя кірункі руху да [[Магілёў|Магілёва]]. За часамі [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] ў лютым — кастрычніку 1918 году Воршу займалі нямецкія войскі. У 1917—1920 гадох у месьце дзеялі органы і арганізацыі розных палітычных сілаў. <gallery widths="150" heights="150" caption="Помнікі сакральнай архітэктуры, зьнішчаныя [[Сьпіс помнікаў архітэктуры Вялікага Княства Літоўскага, зруйнаваных уладамі Расейскай імпэрыі|расейскімі]] і [[Сьпіс помнікаў гісторыі і архітэктуры Беларусі, зруйнаваных уладамі СССР|савецкімі]] ўладамі" class="center"> Vorša, Bernardynskaja. Ворша, Бэрнардынская (XVIII).jpg|[[Касьцёл Нараджэньня Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар бэрнардынаў (Ворша)|Касьцёл Нараджэньня Найсьвяцейшай Панны Марыі пры кляштары бэрнардынаў]], 2-я палова XIX ст. Vorša, Rynak. Ворша, Рынак (1835).jpg|[[Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла і калегіюм езуітаў (Ворша)|Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла пры калегіюме езуітаў]], 2-я палова XIX ст. Vorša, Kuciejna. Ворша, Куцейна (1901-18) (2).jpg|[[Куцеінскі Прачысьценскі манастыр|Куцеінскі манастыр Прачыстай Багародзіцы]], 1950-я гг. Vorša, Mahiloŭskaja. Ворша, Магілёўская (1901-18) (2).jpg|[[Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы і кляштар трынітарыяў (Ворша)|Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы пры кляштары трынітарыяў]] (па [[мураўёўкі|маскоўскай перабудове]]), 1950-я гг. </gallery><gallery widths="150" heights="150" class="center"> Vorša, Zaaršyńnie. Ворша, Зааршыньне (1901-18).jpg|[[Царква Раства Багародзіцы (Ворша)|Царква Раства Багародзіцы]], 1961 г. Vorša, Muzejny. Ворша, Музэйны (1907).jpg|[[Царква Покрыва Багародзіцы і манастыр базылянаў (Ворша)|Царква Покрыва Багародзіцы пры манастыры базылянаў]], 1967 г. Vorša, Daminikanskaja-Franciškanski. Ворша, Дамініканская-Францішканскі (1945-49).jpg|[[Касьцёл Сьвятога Антонія і кляштар францішканаў (Ворша)|Касьцёл Сьвятога Антонія пры кляштары францішканаў]], 1970-я гг. Vorša, Słabadzkaja, Pietrapaŭłaŭskaja. Ворша, Слабадзкая, Петрапаўлаўская (1941).jpg|Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла, 1970-я гг. </gallery> === Найноўшы час === 25 сакавіка 1918 году згодна з [[Трэцяя Ўстаўная грамата|Трэцяй Устаўной граматай]] Ворша абвяшчалася часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. У месьце дзеялі рэгістрацыйны пункт тавараў [[Беларуская цэнтральная гандлёвая палата|Беларускай цэнтральнай гандлёвай палаты]] і рээвакуацыйны пункт для беларускіх уцекачоў<ref>{{Літаратура/ВГАБ|4к}} С. 19.</ref>. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай першага зьезду КП(б) Беларусі Ворша ўвайшла ў склад [[БССР|Беларускай ССР]]<ref name="at">{{Літаратура/150 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}</ref>, аднак 16 студзеня Масква адабрала места разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад [[РСФСР]]. Толькі ў 1924 годзе ў выніку ўзбуйненьня БССР Ворша вярнулася ў склад Беларусі, дзе стала цэнтрам [[Аршанская акруга|Аршанскай акругі]] (з 1930 году — раёну). З 1938 году — у Віцебскай вобласьці. 14 ліпеня 1941 году, у часы [[Другая Сусьветная вайна|Другой Сусьветнай вайны]], савецкая армія пасьпяхова ўжыла каля Воршы новую зброю — устаноўку залпавых стрэлаў «[[Кацюша (зброя)|Кацюша]]». Камандаваў батарэяй «Кацюшаў» капітан [[Іван Флёраў|І. Флёраў]]. 16 ліпеня 1941 году Воршу занялі войскі [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]]. У часы акупацыі існавала група [[партызан (вайна)|партызанаў]]-падпольнікаў на чале з [[Канстанцін Заслонаў|Канстанцінам Заслонавым]], якая дзеяла ў аршанскім чыгуначным дэпо. Гэтая група зрабіла 93 падрывы [[цягнік]]оў за 3 месяцы 1942 году. Па сакавіку таго ж году К. Заслонаў мусіў схавацца ў лесе ад перасьледу нямецкай акупацыйнай улады, аднак ён не спыніў сваёй дзейнасьці; партызан загінуў 14 лістапада 1942 году. 27 чэрвеня 1944 году Воршу занялі войскі [[Трэці Беларускі фронт|Трэцяга Беларускага фронту]]. {{Падвойная выява|справа|Orsha COA (Mogilev Governorate) (1781).png|120|Coat of Arms of Orša, Belarus, 1967.png|120|[[Расейская імпэрыя|Расейскі]] і [[БССР|савецкі]] гербы Воршы}} [[Файл:Karatkievich student.jpg|140px|значак|зьлева|[[Уладзімер Караткевіч|У. Караткевіч]]]] У 1950—1970-я гады савецкія ўлады зьнішчылі царкву Покрыва Багародзіцы і манастыр базылянаў, царкву Раства Багародзіцы, францішканскі касьцёл Сьвятога Антонія, Куцеінскі манастыр Прачыстай Багародзіцы, іншыя помнікі сакральнай архітэктуры, амаль цалкам зруйнавалі гістарычную забудову XVII—XX стагодзьдзяў. На месцы старажытнага места паўстала пустэча. 11 сакавіка 1971 году савецкія ўлады зацьвердзілі новы савецкі герб Воршы, аўтарамі якога былі Гаранскі і Янкоўскі. У чэрвені 1984 году за мужнасьць і стойкасьць, выяўленыя ў гады [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайны]], Воршу ўзнагародзілі [[ордэн]]ам [[ордэн Айчыннай вайны I ступені|Айчыннай вайны I ступені]]. 19 верасьня 2008 году ў Воршы прайшоў штогадовы [[Дажынкі (фэст)|фэстываль «Дажынкі»]]. У рамках падрыхтоўкі да фэсту места значна ўпарадкавалі. Агулам збудавалі альбо рэканструявалі больш за 500 аб’ектаў. Рамантаваліся мескія [[гасьцініца|гасьцініцы]], [[мост]]у цераз Аршыцу, чыгуначнага і аўтамабільнага вакзалаў. У Воршы збудавалі стадыён і лазьню. Уздоўж берагу Дняпра ўтварыўся дзіцячы парк з атракцыёнамі і невялікім паўкругам. Праводзілася ўпарадкаваньне жытловага фонду цэнтру места, цэнтральнага пляцу і мескага парку, дзе праходзілі асноўныя імпрэзы сьвята. Частку старых дамоў зьнішчылі, каб пашырыць цэнтральныя вуліцы. На падрыхтоўцы Воршы да сьвята працавала больш за 800 прадпрыемстваў з усёй краіны<ref>{{спасылка|url=http://ximik.info/modules.php?name=News&file=article&sid=1501|загаловак=На «Дожинки-2008» в Орше потратят 400 миллиардов|выдавец=[[БелТА]]|дата публікацыі=14 лютага 2008 г.|мова=ru|копія=http://web.archive.org/web/20080215203506/http://ximik.info/modules.php?name=News&file=article&sid=1501|дата копіі=15 лютага 2008}}</ref>. Працы на аршанскіх помніках гісторыі і архітэктуры пачаліся яшчэ ў 2007 годзе: рамонт даху ў [[езуіты|езуіцкім]] калегіюме (помнік архітэктуры XVII ст.), рэканструкцыя 30-мэтровай вежы гэтага комплексу, на якой паставілі купал і гадзіньнік. Па заканчэньні працаў тут адкрыўся гістарычны музэй і бібліятэка. Пры рэканструкцыі комплексу Аршанскага езуіцкага калегіюму будаўнікі неаднаразова знаходзілі чалавечыя косьці і кумпалы. За часамі СССР у гэтых будынках месьцілася вязьніца. Мяркуецца, што знойдзеныя парэшткі належаць ахвярам камуністычнага рэжыму<ref>{{Спасылка | аўтар = Граблевский О. | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 24 ліпеня 2008 | url = https://belaruspartisan.by/life/125474/| загаловак = И дожинки, и докопки| фармат = | назва праекту = | выдавец = [http://regionby.org/ Bulletinonline.org] | дата = 24 жніўня 2013 | мова =ru | камэнтар = }}</ref>. 1 красавіка 2013 году Воршу пазбавілі афіцыйнага статусу гораду абласнога падпарадкаваньня і аб’ядналі ў адну адміністрацыйна-тэрытарыяльную адзінку з Аршанскім раёнам — Аршанскі раён з адміністрацыйным цэнтрам у горадзе Воршы<ref name="pravo.by">{{спасылка|загаловак=Указ Президента Республики Беларусь от 14 января 2013 г. № 27 «Об объединении районов и городов областного подчинения Республики Беларусь, имеющих общий административный центр»|url=http://www.pravo.by/main.aspx?guid=12551&p0=P31300027&p1=1&p5=0|дата публікацыі=14 студзеня 2013|дата доступу=7 лютага 2016|мова=ru|выдавец=Нацыянальны прававы Інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|фармат=pdf}}</ref><ref name="ГВБ">{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|10-1}} С. 56</ref>. Пры гэтым [[Аршанскі гарадзкі савет]] дэпутатаў ліквідаваны, а яго паўнамоцтвы перададзены раённаму савету дэпутатаў<ref>[https://web.archive.org/web/20200814010258/https://naviny.by/node/250871/href Полномочия Оршанского и Полоцкого городских советов депутатов переданы райсоветам] // [[БелаПАН]]. (18 лютага 2013).</ref>. <gallery widths="150" heights="150" caption="Ворша на старых здымках" class="center"> Vorša, Dniapro. Ворша, Дняпро (M. Astankovič, 1890-99) (3).jpg|З боку Дняпра Vorša, Aršyca. Ворша, Аршыца (1901-18).jpg|З боку Аршыцы Vorša, Zaaršyńnie, Daminikanski-Franciškanski. Ворша, Зааршыньне, Дамініканскі-Францішканскі (J. Dzieržanoŭski, 1913).jpg|[[Касьцёл Сьвятога Язэпа і кляштар дамініканаў (Ворша)|Касьцёл дамініканаў]] Vorša, Daminikanskaja-Franciškanski. Ворша, Дамініканская-Францішканскі (J. Dzieržanoŭski, 1913).jpg|[[Касьцёл Сьвятога Антонія Падуанскага і кляштар францішканаў (Ворша)|Кляштар францішканаў]] </gallery><gallery widths="150" heights="150" class="center"> Vorša, Zaaršyńnie. Ворша, Зааршыньне (1907).jpg|Зааршыньне Vorša, Aršyca-Zaaršyńnie, Daminikanski-Baharodzickaja. Ворша, Аршыца-Зааршыньне, Дамініканскі-Багародзіцкая (1901-18).jpg|Зааршыньне Vorša, Kuciejna. Ворша, Куцейна (1910).jpg|[[Куцеінскі Прачысьценскі манастыр|Куцейна]] Vorša, Dniapro-Zadniaproŭje, Illinskaja. Ворша, Дняпро-Задняпроўе, Ільлінская (1904).jpg|Задняпроўе і [[Царква Сьвятога Ільлі Прарока (Ворша)|царква]]-[[мураўёўкі|мураўёўка]] </gallery> == Геаграфія == {{Кліматычная інфармацыя | Назва_ў_родным_склоне = Воршы | Крыніца = {{Спасылка|аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://orsha.eu/bel/Орша/геаграфія/climate_bel.html | загаловак = Клімат Воршы | фармат = | назва праекту = | выдавец = | дата = 4 сакавіка 2011 | мова = | камэнтар = }}; {{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.sunmap.eu/ru/weather/europe/belarus/vitsyebskaya-voblasts/orsha | загаловак = Клімат Воршы | фармат = | назва праекту = | выдавец = | дата = 4 сакавіка 2011 | мова = ru | камэнтар = }} <!-- тэмпэратура --> | Студзень_макс = −4 | Студзень_мін = −10 | Люты_макс = −3 | Люты_мін = −10 | Сакавік_макс = 2 | Сакавік_мін = −6 | Красавік_макс = 11 | Красавік_мін = 2 | Травень_макс = 18 | Травень_мін = 7 | Чэрвень_макс = 21 | Чэрвень_мін = 10 | Ліпень_макс = 23 | Ліпень_мін = 12 | Жнівень_макс = 22 | Жнівень_мін = 11 | Верасень_макс = 16 | Верасень_мін = 7 | Кастрычнік_макс = 9 | Кастрычнік_мін = 2 | Лістапад_макс = 2 | Лістапад_мін = −3 | Сьнежань_макс = −2 | Сьнежань_мін = −7 <!-- колькасьць ападкаў --> | Студзень_ападкі = 35 | Люты_ападкі = 30 | Сакавік_ападкі = 34 | Красавік_ападкі = 45 | Травень_ападкі = 60 | Чэрвень_ападкі = 74 | Ліпень_ападкі = 96 | Жнівень_ападкі = 79 | Верасень_ападкі = 61 | Кастрычнік_ападкі = 53 | Лістапад_ападкі = 47 | Сьнежань_ападкі = 41 | Год_ападкі = 655 }} Ворша знаходзіцца на паўднёвым усходзе Віцебскай вобласьці прыкладна за 180 км на [[усход|ўсход]] ад [[Менск]]у, за 120 км на [[захад]] ад [[Смаленск]]у, за 70 км на [[поўнач]] ад [[Магілёў|Магілёва]] і за 93 км на [[поўдзень]] ад абласнога цэнтру [[Віцебск]]у. Геамарфалягічныя ўмовы тэрыторыі места характаразуюцца яго разьмяшчэньнем у межах [[Аршанскае ўзвышша|Аршанскага ўзвышша]] [[Аршанска-Магілёўская раўніна|Аршанска-Магілёўскай раўніны]], і адначасна, даліны ракі [[Дняпро|Дняпра]] і яго прытокаў [[Аршыца|Аршыцы]] і [[Адроў|Адрова]]. Гэтыя чыньнікі абумовілі ўзгорысты рэльеф зь вялікімі перападамі вышыняў, якія дасягаюць у заходняй частцы места 12—13 м, ува ўсходняй — 20 м. Сярэдняя вышыня над ўзроўнем мора складае каля 180 мэтраў. Найбольш высокая частка Воршы — раён вуліцы Дамініканскай, дзе абсалютная адзнака вышыні складае 192,14 м. Больш роўная паверхня — гэта раён паміж чыгуначнымі станцыямі Ворша-Ўсходняя і Ворша-Заходняя. Агульны ўхіл тэрыторыі места ідзе ў бок рэчышчаў Дняпра, Аршыцы і Адрова, агульная даўжыня якіх у межах Воршы перавышае 6 км. Добра выражаны рэльеф практычна поўнасьцю забясьпечвае паверхневы сьцёк з тэрыторыі места. У даліне Дняпра знаходзіцца Аршанская мінэральная крыніца. У ваколіцах Воршы растуць [[Хваёвыя лясы|хваёвыя]], [[Яловыя лясы|яловыя]], [[Мяшаныя лясы|мяшаныя]] і дробналісьцевыя лясы. == Насельніцтва == === Дэмаграфія === * '''XVII стагодзьдзе''': 1650 год — каля 5 тыс. чал.<ref name="evkl"/><ref>{{Літаратура/Замкі Беларусі|к}} С. 86.</ref>; 1667 год — каля 1 тыс. чал. * '''XVIII стагодзьдзе''': 1772 год — 793 чал.; 1776 год — 1700 чал.<ref name="ehb358"/> * '''XIX стагодзьдзе''': 1859 год — 4992 чал. (2629 муж. і 2363 жан.), у тым ліку праваслаўных 1042 муж. і 752 жан., каталікоў 152 муж. і 162 жан., юдэяў 1428 муж. і 1443 жан.; 1880 год — 5025 чал. (2606 муж. і 2419 жан.), у тым ліку 1321 праваслаўных, 220 каталікоў, 2484 юдэі<ref>Krzywicki J. Orsza // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|7к}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_VII/598 598].</ref>; 1881 год — 5025 чал.<ref name="ehb358"/>; 1 студзеня 1896 году — 8338 чал. (4015 муж. і 4313 жан.), зь іх паводле веры: праваслаўных 4175, раскольнікаў 62, каталікоў 664, пратэстантаў 125, юдэяў 3231, іншых 71; паводле стану: мяшчанаў 6453, купцоў і ганаровых грамадзянаў 268, вайсковага стану 419, шляхты 245, духоўнага 161, сялянаў 722, іншых 60<ref>{{Літаратура/ЭСБЕ}}</ref>; 1897 год — 13&nbsp;161 чал. * '''XX стагодзьдзе''': 1904 год — 14&nbsp;764 чал.; 1912 год — 21&nbsp;583 чал.<ref>{{Літаратура/Гарады Беларусі на старых паштоўках|к}} С. 201.</ref>; 1923 год — 18 тыс. чал.<ref>{{Літаратура/Савецкая гістарычная энцыкляпэдыя}}</ref>; 1939 год — 37 тыс. чал.; 1945 год — каля 3 тыс. чал.; 1959 год — 64&nbsp;400 чал.; 1964 год — 79 тыс. чал..; 1970 год — 100,6 тыс. чал.; 1979 год — 111 тыс. чал.<ref name="bse">{{Літаратура/Вялікая Савецкая Энцыкляпэдыя (3 выданьне)}}</ref>; 1989 год — 123 тыс. чал.; 1995 год — 125 тыс. чал.; 2000 год — 123,9 тыс. чал.<ref>{{Літаратура/БелЭн|11к}} С. 450.</ref>; * '''XXI стагодзьдзе''': 2006 год — 125&nbsp;530 чал.; 2009 год — 122,2 тыс. чал.<ref>{{спасылка|url=http://belstat.gov.by/homep/ru/publications/population.pdf|загаловак=Статыстычны весьнік Нацыянальнага статыстычнага камітэту Рэспублікі Беларусь «Колькасьць насельніцтва РБ на 1 студзеня 2009 году»|мова=ru|копія=http://web.archive.org/web/20090711005306/http://belstat.gov.by/homep/ru/publications/population.pdf|дата копіі=11 ліпеня 2009}}</ref> (у [[Аршанская аглямэрацыя|Аршанскай аглямэрацыі]] — 139 тыс. чал.<ref>{{спасылка|url=http://www.nn.by/index.php?c=ar&i=24919|загаловак=У 14 гарадах Беларусі колькасць насельніцтва перавышае 100 тыс. чалавек|выдавец=«[[Наша Ніва]]»|дата публікацыі=26 сакавіка 2009|копія=http://web.archive.org/web/20090406193527/http://www.nn.by/index.php?c=ar&i=24919|дата копіі=6 красавіка 2009}}</ref>) 51 нацыянальнасьці<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.vitebsk-region.by/goroda/10-orsha.html| загаловак = Орша| фармат = | назва праекту = | выдавец = [http://www.vitebsk-region.by Витебский облисполком] | дата = 3 лістапада 2010 | мова =ru | копія = http://web.archive.org/web/20100527095147/http://www.vitebsk-region.by/goroda/10-orsha.html|дата копіі=27 мая 2010}}</ref>; 2015 год — 116 583 чал.<ref name="belstat2015">[https://web.archive.org/web/20150515134329/http://belstat.gov.by/uploads/bgd_files/1427878416014868.zip Численность населения на 1 января 2015 г. и среднегодовая численность населения за 2014 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2016 год — 116 552 чал.<ref name="belstat2016">[https://web.archive.org/web/20160706073652/http://www.belstat.gov.by/upload/iblock/567/567f8a4ac45cd80a949bb7bd7a839ca7.zip Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2017 год — 115 938 чал.<ref name="belstat2017">[https://web.archive.org/web/20170812211357/http://www.belstat.gov.by/upload/iblock/43e/43edfac75c6af0938485aaad9646212a.zip Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2018 год — 115 052 чал.<ref name="belstat2018">[https://web.archive.org/web/20180405033656/http://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_8782 Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref> {{Bar chart years |Шырыня выявы = 1100 |Вышыня выявы = 350 |Максімум шкалы = 130000 |Крок большай шкалы = 10000 |Крок меншай шкалы = 5000 |Колер большай шкалы = gray(0.8) |Колер меншай шкалы = gray(0.6) |Колер слупка = rgb(0.75,0.8,0.76) |Шырыня слупка = 23 |Зрушэнне пазнакі = (-10,5) |Год1 = 1650 |Значэньне1 = 5000 |Год2 = 1667 |Значэньне2 = 1000 |Год3 = 1772 |Значэньне3 = 793 |Год4 = 1776 |Значэньне4 = 1700 |Год5 = 1880 |Значэньне5 = 5025 |Год6 = 1896 |Значэньне6 = 8338 |Год7 = 1897 |Значэньне7 = 13161 |Год8 = 1904 |Значэньне8 = 14764 |Год9 = 1912 |Значэньне9 = 21583 |Год10 = 1923 |Значэньне10 = 18000 |Год11 = 1939 |Значэньне11 = 37000 |Год12 = 1944 |Значэньне12 = 3000 |Год13 = 1959 |Значэньне13 = 64400 |Год14 = 1970 |Значэньне14 = 100600 |Год15 = 1979 |Значэньне15 = 112397 |Год16 = 1989 |Значэньне16 = 123000 |Год17 = 1998 |Значэньне17 = 125700 |Год18 = 2001 |Значэньне18 = 123247 |Год19 = 2006 |Значэньне19 = 120566 |Год20 = 2009 |Значэньне20 = 117225 |Год21 = 2016 |Значэньне21 = 116552 |Год22 = 2017 |Значэньне22 = 115938 |Год23 = 2018 |Значэньне23 = 115052 |Год24 = 2019 |Значэньне24 = 114135 |Год25 = 2020 |Значэньне25 = 108100 }} === Адукацыя === [[Файл:Flowers in Vorša.JPG|міні|200пкс|Кветкі ў Воршы]] У Воршы працуюць 22 агульнаадукацыйныя сярэднія школы, 2 спэцыяльныя школы, 2 гімназіі, агульнаадукацыйны ліцэй (у [[Барань|Барані]]), 2 вячэрнія школы, навучальна-прамысловы камбінат (НПК), 44 дзіцячыя дашкольныя ўстановы. Сярэднюю адукацыю ў месьце атрымліваюць каля 18 тысячаў вучняў. Працуюць 3 школы мастацтваў і 5 спартовых школаў. [[Файл:Vorša. Ворша (2009).jpg|міні|200пкс|справа|Езуіцкі калегіюм, адноўлены да Дажынак]] У месьце працуюць пэдагагічны, мэханіка-эканамічны і мэдычны каледжы, каледж (былы тэхнікум) чыгуначнага транспарту, а таксама 3 ПТВ і 2 ліцэі. Найбольш значныя ўстановы: * Аршанскі пэдагагічны каледж — адна з найстарэйшых навучальных пэдагагічных установаў Беларусі. Яго гісторыя пачалася 11 ліпеня 1911 году, калі ўтварылася жаночая настаўніцкая сэмінарыя. У розныя часы яна звалася пэдагагічным тэхнікумам, вучэльняй, каледжам. У наш час установа мае назву «Аршанскі каледж УА „ВДУ імя П. М. Машэрава“» і зьяўляецца філіяй [[Віцебскі дзяржаўны ўнівэрсытэт|ВДУ імя П. Машэрава]]. У каледжы навучаецца 420 чалавек на 4 аддзяленьнях. * Аршанскі дзяржаўны мэханіка-эканамічны каледж (адкрыўся ў 1954 годзе). У ім навучаецца больш за 1500 чалавек на 6 аддзяленьнях (1 завочнае). * Аршанскі дзяржаўны тэхнікум чыгуначнага транспарту (працуе з 1929 году). Тут існуюць дзённае і завочнае аддзяленьні. Дзее Аршанская філія Інстытуту бізнэсу і мэнэджмэнту тэхналёгіяў [[БДУ]]. === Мэдыцына === У Воршы дзеюць 3 паліклінікі для дарослых, 2 паліклінікі для дзяцей, 2 мескія лякарні, 1 радзільны дом, 2 жаночыя кансультацыі, 2 стаматалягічныя паліклінікі. У канцы XX ст. у Воршы раптоўна ўзрасла колькасьць [[рак (захворваньне)|анкалягічных]] захворваньняў. Афіцыйныя мэдычныя ўлады ніяк не камэнтуюць гэты факт і нават замоўчваюць яго. Між тым толькі ў 2004 годзе фіксавалася 500 новых хворых на рак (у 1987 годзе такіх было менш за 100). Адна з вэрсіяў — уплыў на здароўе жыхароў Воршы [[радыёвыпраменьваньне|радыёвыпраменьваньня]] ад [[Радыёлякацыйная станцыя|РЛС]] [[ракета|ракетнай]] вайсковай часткі, якая знаходзілася амаль на мяжы места ў беспасярэдняй блізкасьці ад мікрараёнаў 1 і 2<ref>[http://www.charter97.org/bel/news/2006/01/19/rak «В Орше тысячи людей умирают от рака»] // «[[БДГ|БДГ. Деловая газета]]», 20 студзеня 2006.</ref>. === Культура === [[Файл:Gate_in_Vorša.JPG|міні|200пкс|Брама ў цэнтры места]] У Воршы дзее 10 бібліятэк: цэнтральная меская імя А. Пушкіна (заснаваная ў 1899 годзе), 3 дзіцячыя і 6 філіяў. У месьце ёсьць 2 паркі адпачынку, 6 палацаў і дамоў культуры, кінатэатар «Перамога». Ворша — радзіма беларускага [[рок-музыка|рок]]-гурта «[[Пані Хіда]]», некалькіх калектываў мастацкай самадзейнасьці і творчасьці. Штогод у Воршы праходзяць літаратурныя чытаньні, прысьвечаныя знакамітаму аршанцу [[Уладзімер Караткевіч|Ўладзімеру Караткевічу]]. === Спорт === [[Файл:Orsha city 2010.JPG|міні|200пкс|Краявід места]] У Воршы існуе мескі стадыён, 4 стадыёны, шмат спартовых заляў, 5 басэйнаў. У 5 [[Дзіцяча-юнацкая спартыўная школа|ДЮСШ]] займаецца спортам больш за паўтары тысячы юнакоў і дзяўчат. Ворша мае свае спартовыя каманды: * Валейбольны клюб «Узьлёт» (мужчыны) * Футбольны клюб «[[Ворша (футбольны клюб)|Ворша]]» (мужчыны) * Хакейны клюб «[[Лякаматыў Ворша|Лякаматыў]]» (мужчыны) * Футзальны клюб «[[Вітэн Ворша|Вітэн]]» (мужчыны) Раней існаваў жаночы гандбольны клюб «[[Ворша (гандбольны клюб)|Ворша]]». З Воршы паходзяць [[срэбны мэдаль|срэбны]] (1994) і [[бронзавы мэдаль|бронзавы]] (1988) прызэр [[Алімпійскія гульні|Алімпійскіх гульняў]] [[Ігар Жалязоўскі]] ([[канькабежны спорт]]), 3-разовая чэмпіёнка сьвету [[Людміла Бядрыцкая]] (барацьба [[самба]]), чэмпіён сьвету [[Ігар Сумнікаў]] ([[роварны спорт]]), [[Бронзавы мэдаль|бронзавая]] (2015) прызэрка чэмпіянату сьвету [[Аліна Талай]] ([[лёгкая атлетыка]]). === Мас-мэдыя === У Воршы працуюць ''«Аршанскае радыё»'' (5 разоў на тыдзень, апроч серады і нядзелі) і тэлеканал ''«Скіф»'' (штодзённая трансьляцыя ідзе з 1992 году), выдаюцца газэты: * ''«Аршанская газета»''. [[Грамадзтва|Грамадзка]]-[[палітыка|палітычнае]] выданьне, заснаванае ў 1917 годзе. Заснавальнік і выдавец — аршанскія мескія ўлады (Аршанскі гарадзкі савет дэпутатаў, Аршанскі раённы савет дэпутатаў, Аршанскі гарадзкі выканаўчы камітэт, Аршанскі раённы выканаўчы камітэт). Выдаецца ў аб’ёме 20 палосаў 3 разы на тыдзень, зь якіх 12 палосаў — у суботу. Наклад — у аўторак і чацьвер — 5447, у суботу — 6951 экзэмпляр. Рэгіён распаўсюджваньня — Ворша і Аршанскі раён. * ''«Трыбуна тэкстыльшчыка»'', заснаваная ў 1934 годзе. Заснавальнік — адміністрацыя РУП ВГП «Аршанскі ільнокамбінат». Выдаецца 1 раз на месяц. Наклад — 2000 экзэмпляраў. Распаўсюджваецца задарма. * ''«Телеком-экспрес»'', заснаваная 23 траўня 1994 году. Заснавальнік і выдавец — ТАА «Тэлеком-Гарант». Выдаецца ў аб’ёме 24 паласы штотыднёва ў чацьвер. Наклад газэты — 17 000 — 19 000 экзэмпляраў. Рэгіён распаўсюджваньня — Ворша, Аршанскі раён, [[Дуброўна]], [[Дубровенскі раён]], [[Талачын]], [[Талачынскі раён]]. == Забудова == === Вуліцы і пляцы === {| cellspacing="1" cellpadding="3" style="width: 700px; margin: 0 0 1em 0; border: solid darkgray; border-width: 1px 1px 1px 1px; font-size: 90%; background-color: #fff;" |- bgcolor={{Колер|Беларусь}} align="center" | '''Афіцыйная назва''' || '''Гістарычная назва''' || '''Былыя назвы''' |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Астроўскага вуліца || '''Пацыянаўская''' вуліца (каля кляштару){{Заўвага|[[:File:Vorša, Trynitarski. Ворша, Трынітарскі (1835).jpg|Плян Трынітарскага кляштару 1835 году]]}} || |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Камсамольская вуліца (з 1925) || '''Магілёўская''' вуліца || |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Карла Маркса вуліца || '''Зялёная''' вуліца || |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Леніна вуліца (з 1925) || '''Бабінавіцкая''' вуліца<ref>Русецкі Ю. А. Мастацкая культура Аршанскай зямлі ў канцы X — XIX стагоддзі. — Менск: БелЭн, 2002. С. 125.</ref> || Пецярбурская вуліца<br />Петраградзкая вуліца |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Міра вуліца || '''Красная''' вуліца<ref>Шинкевич А.Н. Очерки о земле Оршанской. — Барань, 2013. С. 65.</ref> ||Вуліца Сталіна. |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Пралетарская вуліца (з 1925) || '''Шляхецкая''' вуліца<ref>Агеева Е. [http://www.orshanka.by/?p=926 Откуда берутся названия улиц?]{{Недаступная спасылка|date=March 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} // «Аршанская газета», 25 красавіка 2010</ref><br>'''Першая Слабадзкая''' вуліца<ref>Шинкевич А.Н. Очерки о земле Оршанской. — Барань, 2013. С. 67.</ref>|| |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Савецкая вуліца || '''Магілёўская''' вуліца (частка)<br />'''Вакзальная''' вуліца (частка) || |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Францішка Скарыны вуліца || '''Ільлінская''' вуліца || |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Чарняхоўскага вуліца (з 1945) || '''Вясёлая''' вуліца || |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Энгельса вуліца || '''Гараднянская''' вуліца || |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | ? || '''Дубровенская''' вуліца || |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | ? || '''Рынак''' пляц || |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | ? || '''Смаленская''' вуліца || |} З [[урбананіміка|урбананімічнай]] спадчыны Воршы да нашага часу гістарычныя назвы захавалі вуліцы Васкрасенская, Дамініканская і Замкавая. === Мясцовасьці === Гістарычныя мясцовасьці Воршы: Зааршыньне (Зааршынны пасад), Задняпроўе, прадмесьце Куцейна (Куцеінская слабада), Ільлінская слабада, Надняпроўе (Надняпроўскі пасад). == Эканоміка == {{Асноўны артыкул|Прамысловыя прадпрыемствы Воршы}} Ворша — буйны прамысловы цэнтар Беларусі. У месьце працуе 25 прадпрыемстваў [[машынабудаваньне|машынабудаваньня]], [[мэталаапрацоўка|мэталаапрацоўкі]], [[лёгкая прамысловасьць|лёгкай прамысловасьці]], [[будаўнічыя матэрыялы|будаўнічых матэрыялаў]], прадпрыемствы мясной, малочнай і харчовай галінаў вытворчасьці. Найбольшае прадпрыемства места — РУП ВГП «[[Аршанскі льнокамбінат]]» (заснаваны ў 1930 годзе). Ягоная доля ў мескай вытворчасьці складае прыкладна 50%. Камбінат зьяўляецца адзіным у Беларусі і найбуйнейшым у краінах [[СНД]] прадпрыемствам вытворчасьці [[лён|ільняных]] тканінаў і вырабаў зь іх. Найстарэйшым прадпрыемствам Воршы зьяўляецца РУПП «Станкабудаўнічы завод „Чырвоны барацьбіт“», заснаваны ў 1900 годзе. == Транспарт == {{Падвойная выява|справа|Vorša, Čyhunačnaja. Ворша, Чыгуначная (1911) (1).jpg|198|OrshaStation2009-08-08-16.jpg|180|[[Орша-Цэнтральная|Чыгуначная станцыя Ворша]] ў пач. XX ст. (налева) і ў наш час (па перабудове савецкімі ўладамі, направа)}} Ворша — буйны транспартны і найперш чыгуначны вузел Беларусі. Аршанскі чыгуначны вакзал знаходзіцца на ўскраіне места. З Воршы адыходзяць цягнікі ў 6 кірунках, асноўныя зь якіх: [[Масква]] — [[Бэрлін]], [[Санкт-Пецярбург]] — [[Кіеў]]. Першая чыгунка [[Смаленск]] — [[Берасьце]] прайшла праз Воршу ў 1871 годзе. У 1902 годзе пачаўся рух на чыгунцы [[Новасакольнікі]] — [[Жлобін]], у 1923 годзе адкрылася лінія Ворша — [[Крычаў]], а ў 1927 годзе — Ворша — [[Лепель]]. Праз Аршанскі чыгуначны вузел праходзяць 85 пасажырскіх цягнікоў і адыходзяць 66 мясцовых. [[Файл:Orsha-M1Route.JPG|міні|200пкс|Аўтамагістраль [[Берасьце]] — [[Масква]] ({{код дарогі|Аўтамагістраль М1|М1|red|white|-}}, {{код дарогі|Эўрапейскі маршрут E30|E30|green|white|-}}) пад Воршай]] У склад Аршанскай філіі Беларускай чыгункі ўваходзяць лякаматыўнае і вагоннае дэпо. Аршанская чыгунка мае рэйказварачны цягнік і рамонтны цягнік дзеля ліквідацыі вынікаў аварыяў на чыгунцы. Ворша знаходзіцца на перакрыжаваньні аўтамабільных шляхоў на [[Менск]], [[Магілёў]], [[Крычаў]], [[Смаленск]], [[Віцебск]], [[Лепель]]. Аўтавакзал месьціцца ў цэнтры места. Таксама працуюць 2 аўтакасы. З Воршы адыходзяць прымескія і міжмескія аўтобусныя маршруты ў кірунках на [[Горкі (горад)|Горкі]], [[Магілёў]], [[Дуброўна]], [[Віцебск]], [[Менск]]. Грамадзкі транспарт улучае 16 мескіх аўтобусных маршрутаў. Значную частку пасажыраў абслугоўваюць мікрааўтобусы ў якасьці маршрутных таксі. Доля маршрутных таксі ў пасажырскіх перавозках Воршы складае 40%. == Турыстычная інфармацыя == === Інфраструктура === Ворша — цэнтар турызму нацыянальнага значэньня, уваходзіць у турыстычны маршрут «Абаронцы і вызваліцелі Віцебскага краю»<ref>{{Літаратура/Турыстычная энцыкляпэдыя Беларусі|к}}</ref>. Спыніцца можна ў гасьцініцы «Ворша», санаторыі-прафілякторыі Аршанскага льнокамбінату, турыстычна-аздараўленчым прыватным УП «Ворша». У месьце дзеюць Аршанскі мэмарыяльны музэй К. Заслонава, Аршанскі музэй гісторыі і культуры места, Аршанскі [[Музэй Уладзімера Караткевіча|музэй У. Караткевіча]], Аршанскі этнаграфічны музэй «Млын», Аршанскі музэй драўлянай скульптуры разьбяра С. Шаўрова, меская выстаўная заля. === Славутасьці === {{Падвойная выява|справа|Vorša, Zaaršyńnie, Baharodzickaja. Ворша, Зааршыньне, Багародзіцкая (1914).jpg|125|Church in Vorša.JPG|130|[[Царква Раства Багародзіцы (Ворша)|Царква Раства Багародзіцы]] з традыцыйнымі [[Баня (купал)|купаламі-банькамі]] і [[Крыж#Грэцкі|сонцакрыжамі]] (налева) і яна ж адбудаваная [[Расейская праваслаўная царква|Маскоўскім патрыярхатам]] з маскоўскімі [[купал-цыбуліна|цыбулінамі]] і [[Васьміканцовы крыж|васьміканцовымі крыжамі]] (направа)}} На тэрыторыі Воршы знаходзіцца геалягічны помнік прыроды дзяржаўнага значэньня — агаленьне горных пародаў «Ворша». * Бровар (1883) * Забудова гістарычная (XVIII — пачатак ХХ ст.; фрагмэнты) * [[Аршанскі замак|Замчышча]] (XII—XVII стагодзьдзі) * [[Аршанскі езуіцкі калегіюм|Калегіюм езуітаў]] (XVII ст.) * Капліца могілкавая (пач. ХХ ст.) * [[Касьцёл Сьвятога Язэпа і кляштар дамініканаў (Ворша)|Касьцёл Сьвятога Язэпа]] (1808) * [[Касьцёл Нараджэньня Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар бэрнардынаў (Ворша)|Кляштар бэрнардынаў]] (1650-я) * [[Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы і кляштар трынітарыяў (Ворша)|Кляштар трынітарыяў]] (XVIII ст.) * [[Касьцёл Сьвятога Антонія і кляштар францішканаў (Ворша)|Кляштар францішканаў]] (XVII ст.) * [[Царква Покрыва Багародзіцы і манастыр базылянаў (Ворша)|Манастыр базылянаў]] (1774, патрабуе неадкладнай рэстаўрацыі) * [[Куцеінскі Богаяўленскі манастыр|Манастыр Куцеінскі Богаяўленскі]]: царква Сьвятой Тройцы і манастырскі корпус (XVII ст.) * Млын (1902) * Могілкі юдэйскія * [[Царква Раства Багародзіцы (Ворша)|Царква Раства Багародзіцы]] (1691, адноўленая ў 2009) * [[Царква Сьвятога Ільлі Прарока (Ворша)|Царква Сьвятога Прарока Ільлі]] (1883; [[мураўёўкі|мураўёўка]]) Апроч таго, статус гістарычна-культурных каштоўнасьцяў маюць мост цераз замкавы роў (1902 год), культурны пласт уздоўж вуліцы Менскай, культурны пласт пасаду Зааршыньня (у бок заводу «Чырвоны барацьбіт»), падмурак царквы Покрыва Багародзіцы пры базылянскім манастыры<ref>Дадатак 1 да пастановы Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь ад 19 жніўня 2009 г. № 1088. [https://web.archive.org/web/20090920050340/http://www.government.by/public/shared/rus/solutions/rus_solution103367_2.pdf]</ref>. === Страчаная спадчына === * [[Аршанскі замак|Замак]] (XIV ст.) * [[Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы і кляштар трынітарыяў (Ворша)|Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы]] (трынітарыяў, XVIII ст.) * [[Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла і калегіюм езуітаў (Ворша)|Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла]] (езуітаў, XVII ст.) * [[Касьцёл Сьвятога Антонія і кляштар францішканаў (Ворша)|Касьцёл Сьвятога Антонія]] (францішканаў, 1680) * Кляштар бэнэдыктынак (XVII ст.) * [[Касьцёл Нараджэньня Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар бэрнардынаў (Ворша)|Касьцёл Нараджэньня Найсьвяцейшай Панны Марыі]] (бэрнардынаў, XVIII ст.) * [[Касьцёл Сьвятога Язэпа і кляштар дамініканаў (Ворша)|Кляштар дамініканаў]] (XVIII ст.) * Кляштар марыявітак (XVIII ст.) * Кляштар місіянэраў (XVII—XVIII стагодзьдзі) * [[Куцеінскі Богаяўленскі манастыр|Манастыр Куцеінскі Богаяўленскі]]: царква Божага Яўленьня (1626) * [[Куцеінскі Прачысьценскі манастыр|Манастыр Куцеінскі Прачысьценскі]]: царква Прачыстай Багародзіцы (1635) * Сынагога * Царква і манастыр базылянак<ref>{{Артыкул| аўтар =Інэса Слюнькова. | загаловак =Базыльянскія кляштары на Беларусі. | спасылка = | мова = | выданьне =[[Полымя (часопіс)|Полымя]] | тып =часопіс | год =1993 | том = | нумар =5 | старонкі =235, 236 | issn =0130=8068 }}</ref> * [[Царква Покрыва Багародзіцы і манастыр базылянаў (Ворша)|Царква Покрыва Багародзіцы]] (1774; [[Кіеўская, галіцкая і ўсяе Русі мітраполія (уніяцкая)|Сьвяты Пасад]]) * Царква Сьвятога Міхала Арханёла * Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла Пры рэканструкцыі Воршы напярэдадні фэсту «Дажынкі» (2004—2008 гады) мескія ўлады, нягледзячы на пратэсты грамадзкасьці, зьнішчылі некалькі будынкаў — помнікаў гісторыі і архітэктуры. Сярод іх дом №19 на вуліцы Менскай (уваходзіў у [[Дзяржаўны сьпіс гістарычна-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь]], помнік грамадзянскай архітэктуры апошняй чвэрці XVIII ст.)<ref>[https://www.svaboda.org/a/1048743.html У Воршы руйнуюць гістарычны будынак] // «[[Радыё Свабода]]», 21 сакавіка 2008.</ref>, драўляны будынак XIX ст. (колішні Дом рамёстваў)<ref>[http://www.svaboda.org/content/article/1187911.html?page=1&x=1#relatedInfoContainer Помнік архітэктуры — ахвяра «Дажынак»] // «[[Радыё Свабода]]», 1 жніўня 2008.</ref>, афіцына езуіцкага кляштару — помнік архітэктуры XVII—XVIII стагодзьдзяў, прывакзальны гатэль канца ХІХ ст., чыгуначная школа 1905 году пабудовы, частка жылога корпусу Куцеінскага манастыра (XVII—XVIII стагодзьдзі)<ref>Аршыца Ю. [http://news.vitebsk.cc/2007/12/28/orsha-chyinowniki-suprats-gistaryichnay-spadchyinyi/ Орша: чыноўнікі супраць гістарычнай спадчыны] // [https://web.archive.org/web/20161126020204/http://news.vitebsk.cc/ «Народныя навіны Віцебска»], 28 сьнежня 2007.</ref>. == Галерэя == <gallery widths="150" heights="150" caption="Аршанскія краявіды" class="center"> Ворша, гарадзішча.JPG|[[Аршанскі замак|Замкавая Гара]] Траецкая царква. Орша.jpg|[[Куцеінскі Богаяўленскі манастыр|Куцеінская царква Сьвятой Тройцы]] Catholic church of Saint Joseph in Vorša.JPG|[[Касьцёл Сьвятога Язэпа і кляштар дамініканаў (Ворша)|Касьцёл Сьвятога Язэпа]] Комплекс былога езуіцкага калегіюму. г. Ворша.JPG|[[Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла і калегіюм езуітаў (Ворша)|Калегіюм езуітаў]] </gallery> <gallery widths="150" heights="150" class="center"> Residential Building of Basilian Monastery in Orsha 01.JPG|[[Царква Покрыва Багародзіцы і манастыр базылянаў (Ворша)|Манастыр базылянаў]] Residential Building of Bernardinian Monastery in Orsha 03.JPG|[[Касьцёл Нараджэньня Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар бэрнардынаў (Ворша)|Кляштар бэрнардынаў]] Residential Building of Trinitarian Monastery in Orsha 05.JPG|[[Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы і кляштар трынітарыяў (Ворша)|Кляштар трынітарыяў]] Water-Mill in Vorša.JPG|Вадзяны млын </gallery> <gallery widths="150" heights="150" class="center"> Othodox Church in Vorša.JPG|[[Царква Сьвятога Ільлі Прарока (Ворша)|Ільлінская царква]]-[[мураўёўкі|мураўёўка]] Lenina 11 in Orsha 03.JPG|Гістарычная забудова Lenina 26 in Orsha 03.JPG|Гістарычная забудова Lenina 41 in Orsha 02.JPG|Рэальная вучэльня </gallery> == Месты-сябры == {| class="wikitable standard mw-collapsible mw-collapsed" style="border: none; width: 100%; background-color: transparent;" !Пералік местаў-сяброў Воршы |- | * {{Сьцяг Малдовы}} [[Бэлц]], [[Малдова]] (1996) * {{Сьцяг Францыі}} [[Воз-ан-Влен]], [[Францыя]] * {{Сьцяг Расеі}} [[Вязьма]], [[Расея]] * {{Сьцяг Польшчы}} [[Мінск Мазавецкі]], [[Польшча]] * {{Сьцяг Баўгарыі}} [[Пернік]], [[Баўгарыя]] * {{Сьцяг Летувы}} [[Цельшы]], [[Летува]] (2009) |} == Асобы == Нарадзіліся ў Воршы: * [[Сяргей Вакар]] (1928—1998) — беларускі скульптар * [[Леў Выгоцкі]] (1896—1934) — псыхоляг, заснавальнік культурна-гістарычнай школы ў псыхалёгіі * [[Францішак Дзеружынскі]] (1779—1850) — беларускі й амэрыканскі рэлігійны дзяяч, адзін з пачынальнікаў адукацыйнае сыстэмы каталіцкага касьцёлу ў ЗША * [[Тамара Драздова]] (1919 — 1980, [[Харкаў]]) — украінская мастачка, выкладчыца мастацтва * [[Леанід Ерын]] (нар. 1951) — беларускі вайсковы і дзяржаўны дзяяч * [[Ігар Жалязоўскі]] (нар. 1963) — беларускі канькабежац * [[Уладзімер Караткевіч]] (1930—1984) — беларускі пісьменьнік, паэт, стваральнік беларускага гістарычнага раману * [[Францішак Карэ]] (1731—1802) — генэральны вікары ў [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], генэрал Таварыства Езуса (езуітаў) * [[Самуэль Кміціч]] (XVII ст.) — аршанскі харунжы, правобраз Анджэя Кміціца ў рамане Г. Сянкевіча «Патоп» * [[Мікола Купава]] (нар. 1946) — беларускі мастак * [[Уладзімер Лабуноў]] (нар. 1939) — беларускі навуковец і дыплямат * [[Мікалай Ляпешка]] (нар. 1952) — беларускі дыплямат * [[Зінаіда Мажэйка]] (1933 — 2014) — беларуская этнамузыказнаўца, доктар мастацтвазнаўства; уваходзіць у сьпіс 200 найбольш вядомых жанчын-інтэлектуалаў сьвету * [[Рыгор Пархоменка]] (1904—1943) — беларускі мастак, пісьменьнік * [[Уладзімер Піпін]] (нар. 1972) — беларускі [[скульптар]] * [[Ларыса Салавей]] (нар. 1934) — настаўніца, мастацтвазнаўца * [[Павал Севярынец]] (нар. 1976) — беларускі палітык і публіцыст * [[Дзьмітры Сьняжко]] (1903—1959) — эспэрантыст, аўтар першага [[беларуская мова|беларуска]]-[[эспэранта|эспэранцкага]] [[слоўнік]]а * [[Маргарыта Яфімава]] (1927—2015) — [[Літаратуразнаўства|літаратуразнаўца]], [[Пэдагогіка|пэдагог]], адна з пачынальнікаў стварэньня гісторыі [[Беларуская дзіцячая літаратура|беларускай дзіцячай літаратуры]] == Глядзіце таксама == * [[Ворша 1991]] * [[Бітва пад Воршай (1514)]] * [[Бітва пад Воршай (1564)]] * [[Аршанскі павет]] * [[Аршанскі езуіцкі калегіюм]] * [[Аршанская бітва (фэст)]] * [[Ворша (футбольны клюб)]] == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * Аршанскі краязнаўчы зборнік / уклад. В. Лютынскі. — {{Ворша (Орша)}}, 1997. — № 2. — 48 с. * Асіноўскі С. Орша: залатыя стрэлы на блакітным полі — {{Менск (Мінск)}}, 1997. — 428 с. * {{Літаратура/БелЭн|11}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|2}} * {{Літаратура/Нашы гарады}} * {{Літаратура/Памяць/Ворша і Аршанскі раён|1}} * {{Літаратура/Памяць/Ворша і Аршанскі раён|2}} * Русецкі Ю. Мастацкая культура Аршанскай зямлі ў канцы X — XIX стагоддзі. — {{Менск (Мінск)}}: БелЭн, 2002. * {{Літаратура/Гарады Беларусі на старых паштоўках}} * {{Літаратура/Геральдыка беларускіх местаў}} * Шынкевіч А. Аршанская даўніна. — {{Менск (Мінск)}}, 1992. — 141 с. * Шынкевіч А. Аршаншчына: спадчына мінулага. — {{Ворша (Орша)}}, 1997. — 68 с. * Шынкевіч А. Падарожжа па Дняпры. Аршанскі гарадскі фонд аховы помнікаў гісторыі і культуры. — {{Ворша (Орша)}}, 1994. — 40 с. * {{Літаратура/ЭГБ|5}} * Яршоў І. Вежы над Дняпром. — {{Ворша (Орша)}}, 1996. — 255 с. * {{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)}} * {{Артыкул| аўтар = | загаловак = Orsza.| арыгінал = | спасылка = https://archive.org/details/jbc.bj.uj.edu.pl.NDIGDRUK010375_1865_T20/page/70/mode/2up| мова = | адказны = | аўтар выданьня = | выданьне =Encyklopedyja Powszechna | тып = | месца =[[Варшава|Warszawa]]| выдавецтва =Nakład, druk i własność S.Orgelbranda, Księgarza i Typografa | год = 1865| выпуск = | том = 20 (Optymacl — Polk.)| нумар = | старонкі = 70, 71| isbn = | issn = }} * {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|7}} * Левко О. Средневековая Орша и ее округа: историко-археологический очерк. — Орша, 1993. — 52 с. * {{Кніга|аўтар = Мацкевич Д. И.| частка = |загаловак = Путевые заметки|арыгінал = |спасылка =http://dspace.ut.ee/handle/10062/49669|адказны =|выданьне = |месца =Киев |выдавецтва = Университетская типография|год =1856 |том = |старонкі =231—239 |старонак =307 |сэрыя = |isbn = |наклад = }} * {{Літаратура/Турыстычная энцыкляпэдыя Беларусі}} * Шинкевич А. Н. Очерки о земле Оршанской Природа, история, народные предания, старина. — Барань, 2013. — 844 с. == Вонкавыя спасылкі == * {{radzima|orsha}} * {{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://catholic.by/2/home/news/belarus/pinsk/112207-2012-04-11-07-13-46.html|загаловак = Аршанскі дэканат|фармат = |назва праекту = |выдавец = [[Catholic.by]] |дата = 24 жніўня 2013 |мова = |камэнтар =}} * {{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://orshacity.narod.ru/index1.htm|загаловак = Старонка пра Воршу|фармат = |назва праекту = |выдавец = |дата = 24 жніўня 2013 |мова =ru |камэнтар =}} * {{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://orshagorodmoy.info|загаловак = «Орша — город мой!»|фармат = |назва праекту = |выдавец = |дата = 24 жніўня 2013 |мова =ru |камэнтар =}} * {{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://panihida.narod.ru/05_music.htm|загаловак = Старонка гурта «Пані Хіда»|фармат = |назва праекту = |выдавец = |дата =24 жніўня 2013 |мова =ru |камэнтар =}} * {{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://okvgu.vsu.by/ |загаловак = Афіцыйная старонка Аршанскага пэдагагічнага каледжу |фармат = |назва праекту = |выдавец = |дата = 24 жніўня 2013 |мова = ru |камэнтар =}} * {{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.osmec.by| загаловак = Афіцыйная старонка Аршанскага дзяражаўнага тэхніка-эканамічнага каледжу| фармат = | назва праекту = | выдавец = | дата = 24 жніўня 2013 | мова =ru | камэнтар = }} {{Навігацыйная група |назоў = Ворша ў сучасным [[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Беларусі|адміністрацыйна-тэрытарыяльным падзеле]] [[Беларусь|Беларусі]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Беларусь}}; |Аршанскі раён |Віцебская вобласьць }} {{Месты і мястэчкі гістарычнай Аршаншчыны}} {{Абраны артыкул}} [[Катэгорыя:Ворша| ]] qesn62de1aa46g5kgwpokx0r7bjqz3y 2619794 2619793 2025-06-12T10:57:11Z 2A02:BF0:1416:F76F:C8E5:CF11:C0E6:C5A3 2619794 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Ворша |Лацінка = Vorša |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Воршы |Герб = Coat of Arms of Vorsza, Belarus.svg |Сьцяг = Flag of Vorsza, Belarus.svg{{!}}border |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = 1067 |Статус з = |Магдэбурскае права = 13 сьнежня 1620 |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Віцебская вобласьць|Віцебская]] |Раён = [[Аршанскі раён|Аршанскі]] |Сельсавет = |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = 36 |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 101 662 |Год падліку колькасьці = 2025 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Паштовыя індэксы = 211030, 211381—211394, 211396—211398 |СААТА = |Выява = Orša Montage (2017).jpg |Апісаньне выявы = Віды Воршы |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 30 |Шырата сэкундаў = 27 |Даўгата градусаў = 30 |Даўгата хвілінаў = 25 |Даўгата сэкундаў = 22 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьлева |Водступ подпісу на мапе = |Сайт = }} '''Во́рша''' — [[горад|места]] ў [[Беларусь|Беларусі]], у вярхоўі [[Дняпро|Дняпра]] пры ўтоку ў яго ракі [[Аршыца|Аршыцы]]. Адміністрацыйны цэнтар [[Аршанскі раён|Аршанскага раёну]] [[Віцебская вобласьць|Віцебскай вобласьці]]. Насельніцтва на 2018 год — 115 052 чалавекі<ref name="belstat2018" />. Знаходзіцца за 93 км ад [[Віцебск]]у. [[Аршанскі чыгуначны вузел|Вузел чыгунак]] (лініі на [[Менск]], [[Магілёў]], [[Крычаў]], [[Смаленск]], [[Віцебск]], [[Лепель]]) і аўтамабільных дарог. Ворша — [[Магдэбурскае права|магдэбурскае]] [[места]], цэнтар [[Аршанскі павет|гістарычнага рэгіёну]] (частка [[Віцебскае ваяводзтва|Віцебшчыны]]), старажытны [[Аршанскі замак|замак]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. Да нашага часу тут захаваўся збудаваны ў стылі [[Магілёўскае барока|магілёўскага барока]] [[Куцеінскі Богаяўленскі манастыр|комплекс Куцеінскага Богаяўленскага манастыра з царквой Сьвятой Тройцы]], [[барока]]выя [[Аршанскі езуіцкі калегіюм|езуіцкі калегіюм]], [[Царква Покрыва Багародзіцы і манастыр базылянаў (Ворша)|манастыр базылянаў]], кляштары [[Касьцёл Нараджэньня Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар бэрнардынаў (Ворша)|бэрнардынаў]], [[Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы і кляштар трынітарыяў (Ворша)|трынітарыяў]] і [[Касьцёл Сьвятога Антонія і кляштар францішканаў (Ворша)|францішканаў]], барокава-[[клясыцызм|клясыцыстычны]] [[Касьцёл Сьвятога Язэпа і кляштар дамініканаў (Ворша)|дамініканскі касьцёл Сьвятога Язэпа]], помнікі архітэктуры XVII—XIX стагодзьдзяў. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаліся [[Аршанскі замак|мураваны замак]]<ref>Купава М. [http://media.catholic.by/nv/n7/art16.htm Рамантычная загадка беларускай культуры] // «Наша Вера» № 1(7), 1999.</ref>, касьцёлы [[Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла і калегіюм езуітаў (Ворша)|Сьвятога Міхала Арханёла (езуіцкі)]] і [[Касьцёл Нараджэньня Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар бэрнардынаў (Ворша)|Нараджэньня Найсьвяцейшай Панны Марыі (бэрнардынскі)]], помнікі архітэктуры XV—XVIII стагодзьдзяў, [[Сьпіс помнікаў архітэктуры Вялікага Княства Літоўскага, зруйнаваных уладамі Расейскай імпэрыі|зруйнаваныя расейскімі ўладамі]]. Значную частку мясцовых славутасьцяў [[Сьпіс помнікаў гісторыі і архітэктуры Беларусі, зруйнаваных уладамі СССР|зьнішчылі за савецкімі часам]]: [[Куцеінскі Прачысьценскі манастыр|комплекс Куцеінскага Прачысьценскага манастыра]] ў стылі магілёўскага барока, касьцёлы [[Касьцёл Сьвятога Антонія і кляштар францішканаў (Ворша)|Сьвятога Антонія (францішканскі)]] і [[Касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар трынітарыяў (Ворша)|Найсьвяцейшай Тройцы (трынітарскі)]], цэрквы [[царква Раства Багародзіцы (Ворша)|Раства Багародзіцы]], [[Царква Покрыва Багародзіцы і манастыр базылянаў (Ворша)|базылянскую Покрыва Багародзіцы]] ([[віленскае барока]]) і могілкавую Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла, помнікі архітэктуры XVII—XVIII стагодзьдзяў. == Назва == [[Файл:Aršanski zamak. Аршанскі замак (1539).jpg|140px|значак|зьлева|''Рша'', 1539 г.]] На думку географа [[Вадзім Жучкевіч|Вадзіма Жучкевіча]], [[тапонім]] Ворша ўтварыўся ад назвы ракі Ршы (сьпярша так звалі цяперашнюю Аршыцу). Тым часам гідронім можна прымеркаваць да часта ўжываных назваў Ржа, Ржанка<ref>{{Літаратура/Кароткі тапанімічны слоўнік Беларусі|к}} С. 273.</ref>. Таксама існуе меркаваньне, што тапонім мае [[Балтыйскія мовы|балтыйскае]] (ад найменьня ляшчыны) або [[Фіна-вугорскія мовы|фінска-вугорскае]] паходжаньне (у перакладзе «вада, якая бяжыць у рэчышчы» — рака)<ref>{{Літаратура/Памяць/Ворша і Аршанскі раён|к}}</ref>. [[Файл:Vorša. Ворша (G. Gastaldi, 1568).jpg|140px|значак|зьлева|''Арша'', 1568 г.]] Да нашага часу адбылася натуральная трансфармацыя назвы места: пачатковае ''Рша'' (''Ръшa'') праз форму ''Арша́'' і далейшы перанос націску на першы склад аформілася ў мясцовых гаворках і [[Беларускі клясычны правапіс|беларускай мове (клясычны правапіс)]] з устаўным зычным «в» — Ворша<ref>{{Спасылка | аўтар = [[Вольга Іскрык|Іскрык В.]], [[Зьміцер Саўка|Саўка З.]] | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 16 студзеня 2011 | url = https://belsat.eu/programs/sapraudnyia-nazvy-bielaruskikh-gharadou/ | загаловак = Сапраўдныя назвы беларускіх гарадоў | фармат = | назва праекту = | выдавец = [http://www.belsat.eu Белсат ТВ] | дата = 9 чэрвеня 2011 | мова = | камэнтар = }}</ref>. Цяперашняе [[Наркамаўка|афіцыйнае напісаньне]] назва места — ''Орша''. Беларускі мовазнаўца [[Вінцук Вячорка]] паказвае на тое, што пачатковае «О-» ў форме ''Орша'' немагчыма вымавіць з прыназоўнікам «у» — «у ''Оршы''», што відаць, гістарычна прычынілася да зьяўленьня прыстаўнога «В-». Увогуле, далучэньне «в-» да словаў з пачатковымі «о-» ёсьць правілам для ўласнабеларускай лексыкі (вобмаль, Восіп, Вольга, вох, вой), тым часам пачатковае «О-» — часты індыкатар небеларускасьці назвы (Ош, Омск і іншае)<ref name="viacorka">[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] [https://www.svaboda.org/a/orsa-ci-vorsa/28722802.html Пад чым гетман Астроскі перамог 80000 маскавітаў?*], [[Радыё Свабода]], 7 верасьня 2017 г.</ref>. == Гісторыя == {{Асноўны артыкул|Гісторыя Воршы}} === Раньнія часы === [[Файл:Aršanski zamak. Аршанскі замак (XVI).jpg|міні|250пкс|[[Аршанскі замак]] з мапы XVI ст.]] [[Файл:Drazdovicz Usiaslau.jpg|140px|значак|зьлева|[[Усяслаў Чарадзей]]]] Дзядзінец старажытнай Воршы (плошча 0,57 [[га]]) разьмяшчаецца ў пры ўтоку ракі Аршыцы ў Дняпро, дзе археолягі выявілі паселішчы [[Бронзавы век|бронзавага]] і [[Жалезны век|жалезнага]] вякоў<ref>[[Аляксандар Шынкевіч|Шынкевіч А.]] Орша // {{Літаратура/ЭГБ|5к}} С. 357.</ref>. Як адзін з памежных фарпостаў на ўсходных рубяжах [[Полацкая зямля|Полацкай зямлі]] Ворша ўзьнікла, імаверна, каля 1021 году, калі князь кіеўскі [[Яраслаў Мудры]] саступіў князю полацкаму [[Брачыслаў Ізяславіч|Брачыславу Ізяславічу]] [[Віцебск]] і [[Усьвяты|Ўсьвяты]]<ref name="ehb358">[[Аляксандар Шынкевіч|Шынкевіч А.]] Орша // {{Літаратура/ЭГБ|5к}} С. 358.</ref>. Першы пісьмовы ўпамін пра Воршу (пад назвай ''Ръша'') месьціцца ў «[[Аповесьць мінулых гадоў|Аповесьці мінулых гадоў]]» і датуецца 1067 годам: 10 ліпеня сюды прыехаў [[Усяслаў Чарадзей]] на перамовы з кіеўскімі князямі, аднак яны парушылі існыя дамоўленасьці і ўзялі полацкага князя ў палон. Згодна зь зьвесткамі археалягічных раскопак, у тыя часы на месцы Воршы існавала невялікае паселішча, якое ўзьнікла на [[Шлях з варагаў у грэкі|Шляху з варагаў у грэкі]]. Паміж 1101 і 1116 гадамі [[Менскае княства|князь менскі]] [[Глеб Усяславіч]] збудаваў тут фартэцыю. Адначасна мусіла вырасьці і места. З XII ст. — у складзе Смаленскага княства<ref>Principality of Smalensk in the 12th century // {{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 354.</ref>. У XIII ст. у сваім маёнтку каля Воршы жыў князь Андрэй Кабыла, далёкім нашчадкам якога (паводле меркаваньня [[Мікалай Карамзін|М. Карамзіна]] і [[Уладзімер Караткевіч|У. Караткевіча]]) быў маскоўскі гаспадар [[Міхаіл Фёдаравіч]] — заснавальнік дынастыі [[Раманавы]]х. === Вялікае Княства Літоўскае === З пачатку княжаньня ў Віцебску [[Альгерд]]а (1320 год) Ворша далучылася да [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]<ref name="evkl">{{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 379.</ref> як цэнтар намесьніцтва ў [[Віцебскае княства|Віцебскім княстве]]. З ініцыятывы вялікага князя ў першай палове XIV ст. вакол места ўзьвялі [[Аршанскія гарадзкія ўмацаваньні|абарончыя ўмацаваньні]], а ў 1398—1407 гадох ужо на загад [[Вітаўт]]а тут збудавалі [[Аршанскі замак|мураваны замак]]. У [[Сьпіс рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх|Сьпісе рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх]] (канец XIV ст.) Ворша значыцца сярод [[Літва|«літоўскіх»]] замкаў. Аршанская харугва брала ўдзел у [[Грунвальдзкая бітва|Грунвальдзкай бітве]] (15.7.1410). З дакумэнтаў XV ст. вядома, што ў месьце дзеяла [[мытня]]. [[Файл:Autor nieznany (malarz z kręgu Lukasa Cranacha Starszego), Bitwa pod Orszą.jpg|міні|250пкс|[[Бітва пад Воршай]] 8 верасьня 1514 г.]] [[Файл:Mikałaj Radzivił Čorny. Мікалай Радзівіл Чорны (1842).jpg|140px|значак|зьлева|[[Мікалай Радзівіл «Чорны»|Радзівіл «Чорны»]]]] У [[Вайна Маскоўскай дзяржавы зь Вялікім Княствам Літоўскім 1512—1522 гадоў|вайну Маскоўскай дзяржавы зь Вялікім Княствам Літоўскім]] (1512—1522) непадалёк ад Воршы 8 верасьня 1514 году адбылася [[бітва пад Воршай|адна з найбольшых бітваў]] пачатку XVI ст. на тэрыторыі [[Эўропа|Эўропы]], у выніку якой абаронцы Вялікага Княства Літоўскага перамаглі колькасна большае [[Масковія|войска маскоўскіх захопнікаў]]. Пра гэтую перамогу ў 1520—1530-я гады невядомы мастак напісаў першую ўва [[Усходняя Эўропа|Ўсходняй Эўропе]] батальную карціну (захоўваецца ў [[Нацыянальны музэі Польшчы|Нацыянальным музэі Польшчы]]). Яе копію можна пабачыць у Аршанскім дамініканскім касьцёле. Апроч таго, слава гэтай перамогі ўслаўляецца ў беларускай народнай песьні: «Слава Воршы ўжо ня горша сярод мест літоўскіх»<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-233">Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 233.</ref>. У 1555 годзе вядомы палітычны і рэлігійны дзяяч [[Мікалай Радзівіл «Чорны»]] заснаваў у Воршы першы на тэрыторыі сучаснай Беларусі [[пратэстанцтва|пратэстанцкі]] [[кальвінізм|закон кальвіністаў]]. Неўзабаве аршанцы стварылі праваслаўнае брацтва, зацьверджанае вялікім князем [[Жыгімонт Ваза|Жыгімонтам Вазам]] у 1592 годзе, а ў 1649 годзе ў месьце пры царкве Раства Багародзіцы пачала працаваць брацкая праваслаўная школа. У 1558 годзе М. Струбіч надрукаваў мапу «Вялікага Княства Літоўскага, Лівоніі і Маскоўскага княства», на якой упершыню значылася Ворша. У наступным 1559 годзе места атрымала частковае самакіраваньне (абраны войт і 6 памочнікаў), а ў 1577 годзе аршанцы дамагліся права збудаваць гасьціны двор і васкабойню, а прыбыткі ад іх пускаць на ''«потребы местские»''. У XVI ст. праз Воршу прайшоў буйны гандлёвы шлях — [[Вялікі галоўны гасьцінец]], места стала сталіцай [[Аршанскі павет|Аршанскага павету]] [[Віцебскае ваяводзтва|Віцебскага ваяводзтва]]. [[Файл:Vorša, Dniapro. Ворша, Дняпро (1840).jpg|міні|250пкс|Панарама з Задняпроўя, каля 1840 г.]] [[Файл:Vorša. Ворша (1780).jpg|140px|значак|зьлева|[[Герб Воршы|Магдэбурскі герб]]]] У 1573 годзе ў Воршы зьявіліся [[езуіты]], якія пры дапамозе [[Леў Сапега|Льва Сапегі]] ў 1616 годзе адкрылі тут свой [[Аршанскі езуіцкі калегіюм|калегіюм]]. З 1740 году калегіюм меў статус вышэйшай навучальнай установы. Тут выкладалі [[філязофія|філязофію]], [[граматыка|граматыку]], [[паэтыка|паэтыку]], [[рыторыка|рыторыку]], [[лёгіка|лёгіку]]. Пры калегіюме працавала [[музыка|музычная]] бурса і [[Аршанскі школьны тэатар|школьны тэатар]]. Аршанскі калегіюм езуітаў дзеяў да 1820 году. 23 лістапада 1593 году [[Сьпіс каралёў польскіх|кароль]] і [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікі князь]] [[Жыгімонт Ваза]] надаў Воршы грамату аб мескім органе самакіраваньня, а 13 сьнежня 1620 году места атрымала [[Магдэбурскае права]], пячатку і герб «''у блакітным полі залаты паўмесяц, паміж рагамі якога срэбны крыж''»<ref>{{Літаратура/Геральдыка беларускіх местаў|к}} С. 210.</ref> (гэты герб мае афіцыйны статус і ў наш час). 3 траўня 1621 году афіцыйна зацьвердзілі Аршанскі мескі статут. Атрымаўшы Магдэбурскае права, месьцічы збудавалі ратушу і гандлёвыя рады. Ратуша была зь вежай, гадзіньнікам і вялікім звонам. У ёй праходзілі паседжаньні магістрату і суду. Захаваліся сьведчаньні азначэньня жыхароў Воршы і ваколіцаў [[Ліцьвіны|ліцьвінамі]]: «''приехал к ним из Литвы литвин Илья Григорьев, а привез к ним от оршинского наместника… грамоту''» (1562 год)<ref>Сборник Императорского русского исторического общества. Т. 71. — СПб., 1892. [https://books.google.by/books?id=ebsNAQAAMAAJ&pg=PA47&dq=%22%D0%BD%D0%B8%D0%BC%D1%8A+%D0%B8%D0%B7%D1%8A+%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B2%D1%8B+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjGv4X9oLr8AhWM87sIHWwGBbAQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=%22%D0%BD%D0%B8%D0%BC%D1%8A%20%D0%B8%D0%B7%D1%8A%20%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B2%D1%8B%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%22&f=false С. 47].</ref>, «''…встретили нас на рубеже 2 литвина оршане, дети боярские, Свирид Пищалов да Юрья Залуский''» (1606 год)<ref>Памятники дипломатических сношений Московского государства с Польско-Литовским государством. Т. 4. — М., 1912. [https://books.google.by/books?id=HvsAAAAAMAAJ&pg=PA291&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0+%D0%BE%D1%80%D1%88%D0%B0%D0%BD%D0%B5&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiHx7yVrLL6AhVJR_EDHWOVAWIQ6AF6BAgMEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0%20%D0%BE%D1%80%D1%88%D0%B0%D0%BD%D0%B5&f=false С. 291].</ref>, «''…к литвину к оршанину к Грише Полтеву…''» (1608 год)<ref>Акты исторические, собранные и изданные Археографической комиссией. Т. 2. — СПб., 1841. [https://books.google.by/books?id=cVFfAAAAcAAJ&pg=PA292&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%D0%B8%D0%B7%D1%8A+%D0%B2%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BF%D1%81%D0%BA%D0%B0&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj59_vm-aj6AhVKDewKHbimAS0Q6AF6BAgIEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%20%D0%BE%D1%80%D1%88%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%BD%D1%83&f=false С. 123].</ref>, «''…у литвина у оршенина у Исачка Ермолина…''» (1609 год)<ref>Акты исторические, собранные и изданные Археографической комиссией. Т. 2. — СПб., 1841. [https://books.google.by/books?id=cVFfAAAAcAAJ&pg=PA292&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%D0%B8%D0%B7%D1%8A+%D0%B2%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BF%D1%81%D0%BA%D0%B0&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj59_vm-aj6AhVKDewKHbimAS0Q6AF6BAgIEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0%20%D0%BE%D1%80%D1%88%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%BD%D0%B0&f=false С. 259].</ref>, «''[[Аршанскі павет|Аршанского повету]] <…> литвин шляхтич Семен Судовский''» (1614 год)<ref>Акты Московского государства, изданные Императорской академией наук. Т. 1. — СПб., 1890. [https://books.google.by/books?id=APZZAAAAcAAJ&pg=PA427&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%D0%B8%D0%B7%D1%8A+%D0%B2%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BF%D1%81%D0%BA%D0%B0&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj59_vm-aj6AhVKDewKHbimAS0Q6AF6BAgDEAI#v=snippet&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%20%D1%88%D0%BB%D1%8F%D1%85%D1%82%D0%B8%D1%87%D1%8A%20%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9&f=false С. 99].</ref>, «''литвин Александр Лукомский… Аршанского повету, шляхтич''» (1627 год)<ref>Акты Московского государства, изданные Императорской академией наук. Т. 1. — СПб., 1890. [https://books.google.by/books?id=jCMEAAAAYAAJ&pg=PA442&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%22%D0%B8%D0%B7%D1%8A+%D0%BA%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D1%81%D0%B8%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjjhLCu6ar6AhU6YPEDHe60B8IQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%20%D0%B0%D1%80%D1%88%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE&f=false С. 215].</ref>, «''литвин Корнейко Круковский, уроженец Оршанского повету, шляхтич белоруские веры''»<ref>Акты Московского государства, изданные Императорской академией наук. Т. 1. — СПб., 1890. [https://books.google.by/books?id=APZZAAAAcAAJ&pg=PA427&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%D0%B8%D0%B7%D1%8A+%D0%B2%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BF%D1%81%D0%BA%D0%B0&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj59_vm-aj6AhVKDewKHbimAS0Q6AF6BAgDEAI#v=snippet&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%20%D0%BA%D0%BE%D1%80%D0%BD%D0%B5%D0%B9%20%D0%BA%D1%80%D1%83%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9&f=false С. 347].</ref>, «''литвин — сказался роженец де он Оршанской, а зовут де его Гришкою, прозвище Жакович''», «''литвин Гришка Романов… Оршанского повету, шляхецкий сын''»<ref>Акты Московского государства, изданные Императорской академией наук. Т. 1. — СПб., 1890. С. 401.</ref>, «''литвин Степанко Глинский… шляхтич… Оршанского повету''»<ref>Акты Московского государства, изданные Императорской академией наук. Т. 1. — СПб., 1890. С. 434.</ref> (усе 1632 год), «''Комазов Федор Петров… литвин… Оршанского повета''»<ref>Белорусы в Сибири. — Новосибирск, 2000. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=H7NMAAAAMAAJ&dq=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%BC%D1%8A%22&focus=searchwithinvolume&q=%D0%9A%D0%9E%D0%9C%D0%90%D0%97%D0%9E%D0%92 С. 49].</ref>, «''Мацулин Яска… литвин… Оршанского повету''»<ref>Белорусы в Сибири. — Новосибирск, 2000. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=H7NMAAAAMAAJ&dq=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%BC%D1%8A%22&focus=searchwithinvolume&q=%D0%BC%D0%B0%D1%86%D1%83%D0%BB%D0%B8%D0%BD+%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0 С. 56].</ref> (абодва 1635 год), «''…в роспросе сказались: Игнашко Григорьев, родом он литвин{{Заўвага|Ранейшыя сьведчаньні ўжываньня канструкцыі «''родам [[Ліцьвіны|ліцьвін (літоўка)]]''»: «''сіи [[Андрэй (япіскап цьвярскі)|Андрѣи]] бяше родомъ Литвинъ, сынъ [[Гердзень (імя)|Ерденевъ]], Литовскаго князя''»<ref>Троицкая летопись. Реконструкция текста. Изд. М. Д. Присёлков. — М. — Л., 1950. С. 344—345.</ref> ([[Траецкі летапіс]] пад 1289 годам); «''литвин родом''» ([[Жыціе|жывот]] [[Даўмонт Пскоўскі|Даўмонта Пскоўскага]] першай трэці XIV стагодзьдзя<ref>Лосева О. В. Жития русских святых в составе древнерусских Прологов XII — первой трети XV веков. — М., 2009. [https://books.google.by/books?id=9abSAAAAQBAJ&pg=PA200&dq=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%BC%D1%8A%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjchJnemq78AhWNiP0HHWRNCiA4KBDoAXoECAQQAg#v=onepage&q=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%20%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%BC%D1%8A%22&f=false С. 199—201].</ref>); «''родом литовка, а прозвище ей бысть литовское Августа''» пра дачку вялікага князя літоўскага [[Гедзімін]]а ([[Ніканаўскі летапіс]] 1526—1530 гадоў, адкуль перайшло ў [[Ліцавы летапісны звод]] 1568—1576 гадоў)}} Оршанского повету''»<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 131.</ref>, «''литвин <…> в роспросе сказался: Савастьяном зовут Иванов // Оршанского повету из-ыменья пана Казимеря Сапеги из Белынич''»<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 139.</ref> (абодва 1636 год). У [[матрыкул]]е [[Уроцлаўскі ўнівэрсытэт|Ўроцлаўскага ўнівэрсытэту]] пад 1713 годам значыцца ''Steph. Skrzebien, Litvanus, Orsensis'', а пад 1729 годам — ''Joh. Boreyko et Stan. Czeczel, Litvani, Orsensis''<ref>Oliančyn D. Aus dem Kultur- und Geistesleben der Ukraine // Kyrios. Vierteljahresschrift für Kirchen- und Geistesgeschichte Osteuropas. Bd. 2, 1937. S. 270.</ref>. У запісах мэтрыкі папскай сэмінарыі ў [[Оламаўц]]у значыцца ''Lucas Suttovitz Lithvanus ex districtu Orsensi'' (1711—1714 гады)<ref>Blažejovskyj D. Ukrainian and Armenian pontifical seminaries of Lviv (1665—1784) (Analecta OSBM. Vol. 29). — Rom, 1975. P. 59.</ref>. Паводле каталёгу ордэну трынітарыяў у Рэчы Паспалітай (1785 год), ''Jesu Ordyniec… Lithuanus, in districtu Orsanensi natus… Maria Wolknaowski… Lithuanus, in districtu Orsensi natus… Trinitate Espmont… Lithuanus, in districtu Orsanensi natus''<ref>Asuncion A. Diccionario de escritores Trinitarios de Espana y Portugal. T. 2. — Roma, 1899. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=F972OMryw8kC&q=Orsanensi#v=snippet&q=Orsanensi&f=false P. 531, 546, 567].</ref>. У XVI—XVIII стагодзьдзях у Воршы вялося маштабнае сакральнае будаваньне: касьцёл (1604 год) і калегіюм (1609 год), касьцёлы і кляштары [[бэрнардыны|бэрнардынаў]] (1636 год), [[Ордэн дамініканаў|дамініканаў]] (1649 год), [[Францішкане|францішканаў]] (1680 год), [[базыляны|базылянаў]] (1758 і 1774 гады), [[трынітарыі|трынітарыяў]] (1714 год), Куцеінскі Прачысьценскі манастыр (1631 год), царква Сьвятога Ільлі (1505 год), касьцёл Сьвятога Антонія (1680 год) і іншыя. У XVII ст. Ворша стала адным з мастацкіх цэнтраў Беларусі; тут працавалі вядомыя разьбяры, цесьляры, ювэліры, бройнікі і мастакі. У 1630—1655 гадох пры Куцеінскім манастыры дзеяла [[Куцеінская друкарня|друкарня]] асьветніка [[Сьпірыдон Собаль|Сьпірыдона Собаля]], у якой выйшла больш за 20 кнігаў на кірыліцы. Наклад некаторых выданьняў дасягаў 500 экзэмпляраў. Найбольш вядомыя кнігі: «Букварь», «Молитвослов», «Псалтырь». У [[Вайна 1654—1667 гадоў|вайну Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай]] (1654—1667) маскоўскае войска зруйнавала Воршу. У 1661 годзе [[Сойм Рэчы Паспалітай|Вальны сойм]] вынес адмысловую пастанову аб наданьні палёгак месту ў зьвязку з ваеннымі спусташэньнямі. У XVII—XVIII стагодзьдзях Ворша мела аблічча манастырскага места. Амаль палову яе земляў займалі кляштары і манастыры, частка зь якіх знаходзілася па-за межамі места. 11 кляштараў і манастыроў зь велічнымі вежамі касьцёлаў і бліскучымі купаламі цэркваў надавалі Воршы асабліва ўзьнёслы выгляд. Двухпавярховыя камяніцы для жыльля манахаў панавалі над драўлянымі аднапавярховымі дамамі аршанцаў. Для невялікага места такое архітэктурнае спалучэньне было рэдкай адметнасьцю. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === У выніку [[першы падзел Рэчы Паспалітай|першага падзелу]] [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] (1772 год) Ворша апынулася ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], дзе стала цэнтрам [[Аршанская правінцыя|Аршанскай правінцыі]] (з 1802 году — павету) [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай губэрні]]. У 1776 годзе расейскія ўлады пазбавілі места Магдэбурскага права<ref name="ehb358"/>. У гэты час тут было 309 будынкаў. У 1778 годзе зьявіўся праект пераплянаваньня Воршы, які прадугледжваў рэгуляваньне вулічнай сеткі, узбуйненьне кварталаў, стварэньне непадалёк ад цэнтру новага пляцу з гасьціным дваром і адміністрацыйнымі ўстановамі. 16 жніўня 1781 году месту даравалі новы расейскі герб «''верхняя частка гербу на залатым полі герб Расеі, ніжняя частка — на блакітным полі пяць стрэл''». У 1812 годзе ў Воршы выявілі ўнікальны помнік пісьменнасьці — «Аршанскае Дабравесьце», якое датуецца XII—XIII стагодзьдзямі. [[Файл:Vorša. Ворша (Lauvergne, 1840) (2).jpg|міні|250пкс|[[Аршанскі езуіцкі калегіюм|Езуіцкі калегіюм]]. Б. Лявэрнь, 1840 г.]] [[Файл:Stendhal.jpg|140px|зьлева|значак|[[Стэндаль]]]] У [[Вайна 1812 году|вайну 1812 году]] французы занялі Воршу і пры адступленьні спалілі яе. Мескім [[інтэндант]]ам ў час францускага панаваньня быў [[Стэндаль|Анры Бэйль]]<ref>{{Спасылка|аўтар=Корбут В.|url=http://pda.ng.by/ru/issues?art_id=32108|загаловак=«Галоўная краса горада — манастыры», або Па слядах Стэндаля і Напалеона|выданьне=«[[Народная газета]]»|год=2009}}</ref>, пазьней ужо вядомы як францускі пісьменьнік [[Стэндаль]]. За часамі вайны ў Воршы збудавалі 2 масты цераз Дняпро. Новы плян забудовы места зацьвердзілі толькі ў 1848 годзе. 28 жніўня 1863 году згодна з выракам расейскага ваеннага суду ў Воршы расстралялі І. Будзіловіча — кіраўніка паўстанцкага аддзелу, які дзеяў у Аршанскім павеце ў часе [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня]]. Па здушэньні паўстаньня расейскія ўлады зачынілі ўсе кляштары, а большасьць касьцёлаў перадалі [[Маскоўскі патрыярхат|Маскоўскаму патрыярхату]] для перабудовы пад цэрквы з мэтай [[Маскалізацыя Беларусі|маскалізацыі краю]]. У 1880 годзе ў Воршы працавала 5 навучальных установаў, а ў пачатку XX ст. — ужо 9 (657 навучэнцаў). З 1881 году пачаўся рэгулярны пасажырскі рух ракою да [[Магілёў|Магілёва]]. У гэты час у Воршы было 815 драўляных і 22 мураваныя будынкі, 163 крамаў. У пачатку 1890 году ў месьце працавала 15 прамысловых прадпрыемстваў (ільнотрапальнае, гарбарнае, крухмальнае, цагельнае, піваварнае і інш.), 9 навучальных установаў (657 вучняў у 1894 годзе), лякарня, 6 лекараў, 2 аптэкі, 3 бібліятэкі, 2 кнігарні, друкарня. Адкрыліся новыя ўстановы: тэлеграфная станцыя (1869 год) і меская публічная бібліятэка (1899 год), з 1906 году — рэальная вучэльня, з 1911 году — жаночая настаўніцкая сэмінарыя. З 1915 году выдавалася газэта [[Оршанский вестник (1915)|«Оршанский вестник»]]. У канцы XIX — пачатку XX стагодзьдзяў у Воршы апрацоўвалі [[лён]] і [[скура|скуру]], выраблялі [[крухмал]], [[цэгла|цэглу]], [[піва]], працавалі мэханічныя і жалезаліцейныя майстэрні. У месьце вялася здабыча [[вапняк]]у. Ворша славілася [[вапна]]й так, што аршанцы доўгі час мелі мянушку «вапеньнікі». На рацэ Дняпро працавала [[прыстань]], якая мела вялікае значэньне ў жыцьці места. Праз прыстань праходзілі грузавыя і пасажырскія [[параход]]ы (штогод каля 100 суднаў). Існавалі рэгулярныя кірункі руху да [[Магілёў|Магілёва]]. За часамі [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] ў лютым — кастрычніку 1918 году Воршу займалі нямецкія войскі. У 1917—1920 гадох у месьце дзеялі органы і арганізацыі розных палітычных сілаў. <gallery widths="150" heights="150" caption="Помнікі сакральнай архітэктуры, зьнішчаныя [[Сьпіс помнікаў архітэктуры Вялікага Княства Літоўскага, зруйнаваных уладамі Расейскай імпэрыі|расейскімі]] і [[Сьпіс помнікаў гісторыі і архітэктуры Беларусі, зруйнаваных уладамі СССР|савецкімі]] ўладамі" class="center"> Vorša, Bernardynskaja. Ворша, Бэрнардынская (XVIII).jpg|[[Касьцёл Нараджэньня Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар бэрнардынаў (Ворша)|Касьцёл Нараджэньня Найсьвяцейшай Панны Марыі пры кляштары бэрнардынаў]], 2-я палова XIX ст. Vorša, Rynak. Ворша, Рынак (1835).jpg|[[Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла і калегіюм езуітаў (Ворша)|Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла пры калегіюме езуітаў]], 2-я палова XIX ст. Vorša, Kuciejna. Ворша, Куцейна (1901-18) (2).jpg|[[Куцеінскі Прачысьценскі манастыр|Куцеінскі манастыр Прачыстай Багародзіцы]], 1950-я гг. Vorša, Mahiloŭskaja. Ворша, Магілёўская (1901-18) (2).jpg|[[Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы і кляштар трынітарыяў (Ворша)|Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы пры кляштары трынітарыяў]] (па [[мураўёўкі|маскоўскай перабудове]]), 1950-я гг. </gallery><gallery widths="150" heights="150" class="center"> Vorša, Zaaršyńnie. Ворша, Зааршыньне (1901-18).jpg|[[Царква Раства Багародзіцы (Ворша)|Царква Раства Багародзіцы]], 1961 г. Vorša, Muzejny. Ворша, Музэйны (1907).jpg|[[Царква Покрыва Багародзіцы і манастыр базылянаў (Ворша)|Царква Покрыва Багародзіцы пры манастыры базылянаў]], 1967 г. Vorša, Daminikanskaja-Franciškanski. Ворша, Дамініканская-Францішканскі (1945-49).jpg|[[Касьцёл Сьвятога Антонія і кляштар францішканаў (Ворша)|Касьцёл Сьвятога Антонія пры кляштары францішканаў]], 1970-я гг. Vorša, Słabadzkaja, Pietrapaŭłaŭskaja. Ворша, Слабадзкая, Петрапаўлаўская (1941).jpg|Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла, 1970-я гг. </gallery> === Найноўшы час === 25 сакавіка 1918 году згодна з [[Трэцяя Ўстаўная грамата|Трэцяй Устаўной граматай]] Ворша абвяшчалася часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. У месьце дзеялі рэгістрацыйны пункт тавараў [[Беларуская цэнтральная гандлёвая палата|Беларускай цэнтральнай гандлёвай палаты]] і рээвакуацыйны пункт для беларускіх уцекачоў<ref>{{Літаратура/ВГАБ|4к}} С. 19.</ref>. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай першага зьезду КП(б) Беларусі Ворша ўвайшла ў склад [[БССР|Беларускай ССР]]<ref name="at">{{Літаратура/150 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}</ref>, аднак 16 студзеня Масква адабрала места разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад [[РСФСР]]. Толькі ў 1924 годзе ў выніку ўзбуйненьня БССР Ворша вярнулася ў склад Беларусі, дзе стала цэнтрам [[Аршанская акруга|Аршанскай акругі]] (з 1930 году — раёну). З 1938 году — у Віцебскай вобласьці. 14 ліпеня 1941 году, у часы [[Другая Сусьветная вайна|Другой Сусьветнай вайны]], савецкая армія пасьпяхова ўжыла каля Воршы новую зброю — устаноўку залпавых стрэлаў «[[Кацюша (зброя)|Кацюша]]». Камандаваў батарэяй «Кацюшаў» капітан [[Іван Флёраў|І. Флёраў]]. 16 ліпеня 1941 году Воршу занялі войскі [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]]. У часы акупацыі існавала група [[партызан (вайна)|партызанаў]]-падпольнікаў на чале з [[Канстанцін Заслонаў|Канстанцінам Заслонавым]], якая дзеяла ў аршанскім чыгуначным дэпо. Гэтая група зрабіла 93 падрывы [[цягнік]]оў за 3 месяцы 1942 году. Па сакавіку таго ж году К. Заслонаў мусіў схавацца ў лесе ад перасьледу нямецкай акупацыйнай улады, аднак ён не спыніў сваёй дзейнасьці; партызан загінуў 14 лістапада 1942 году. 27 чэрвеня 1944 году Воршу занялі войскі [[Трэці Беларускі фронт|Трэцяга Беларускага фронту]]. {{Падвойная выява|справа|Orsha COA (Mogilev Governorate) (1781).png|120|Coat of Arms of Orša, Belarus, 1967.png|120|[[Расейская імпэрыя|Расейскі]] і [[БССР|савецкі]] гербы Воршы}} [[Файл:Karatkievich student.jpg|140px|значак|зьлева|[[Уладзімер Караткевіч|У. Караткевіч]]]] У 1950—1970-я гады савецкія ўлады зьнішчылі царкву Покрыва Багародзіцы і манастыр базылянаў, царкву Раства Багародзіцы, францішканскі касьцёл Сьвятога Антонія, Куцеінскі манастыр Прачыстай Багародзіцы, іншыя помнікі сакральнай архітэктуры, амаль цалкам зруйнавалі гістарычную забудову XVII—XX стагодзьдзяў. На месцы старажытнага места паўстала пустэча. 11 сакавіка 1971 году савецкія ўлады зацьвердзілі новы савецкі герб Воршы, аўтарамі якога былі Гаранскі і Янкоўскі. У чэрвені 1984 году за мужнасьць і стойкасьць, выяўленыя ў гады [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайны]], Воршу ўзнагародзілі [[ордэн]]ам [[ордэн Айчыннай вайны I ступені|Айчыннай вайны I ступені]]. 19 верасьня 2008 году ў Воршы прайшоў штогадовы [[Дажынкі (фэст)|фэстываль «Дажынкі»]]. У рамках падрыхтоўкі да фэсту места значна ўпарадкавалі. Агулам збудавалі альбо рэканструявалі больш за 500 аб’ектаў. Рамантаваліся мескія [[гасьцініца|гасьцініцы]], [[мост]]у цераз Аршыцу, чыгуначнага і аўтамабільнага вакзалаў. У Воршы збудавалі стадыён і лазьню. Уздоўж берагу Дняпра ўтварыўся дзіцячы парк з атракцыёнамі і невялікім паўкругам. Праводзілася ўпарадкаваньне жытловага фонду цэнтру места, цэнтральнага пляцу і мескага парку, дзе праходзілі асноўныя імпрэзы сьвята. Частку старых дамоў зьнішчылі, каб пашырыць цэнтральныя вуліцы. На падрыхтоўцы Воршы да сьвята працавала больш за 800 прадпрыемстваў з усёй краіны<ref>{{спасылка|url=http://ximik.info/modules.php?name=News&file=article&sid=1501|загаловак=На «Дожинки-2008» в Орше потратят 400 миллиардов|выдавец=[[БелТА]]|дата публікацыі=14 лютага 2008 г.|мова=ru|копія=http://web.archive.org/web/20080215203506/http://ximik.info/modules.php?name=News&file=article&sid=1501|дата копіі=15 лютага 2008}}</ref>. Працы на аршанскіх помніках гісторыі і архітэктуры пачаліся яшчэ ў 2007 годзе: рамонт даху ў [[езуіты|езуіцкім]] калегіюме (помнік архітэктуры XVII ст.), рэканструкцыя 30-мэтровай вежы гэтага комплексу, на якой паставілі купал і гадзіньнік. Па заканчэньні працаў тут адкрыўся гістарычны музэй і бібліятэка. Пры рэканструкцыі комплексу Аршанскага езуіцкага калегіюму будаўнікі неаднаразова знаходзілі чалавечыя косьці і кумпалы. За часамі СССР у гэтых будынках месьцілася вязьніца. Мяркуецца, што знойдзеныя парэшткі належаць ахвярам камуністычнага рэжыму<ref>{{Спасылка | аўтар = Граблевский О. | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 24 ліпеня 2008 | url = https://belaruspartisan.by/life/125474/| загаловак = И дожинки, и докопки| фармат = | назва праекту = | выдавец = [http://regionby.org/ Bulletinonline.org] | дата = 24 жніўня 2013 | мова =ru | камэнтар = }}</ref>. 1 красавіка 2013 году Воршу пазбавілі афіцыйнага статусу гораду абласнога падпарадкаваньня і аб’ядналі ў адну адміністрацыйна-тэрытарыяльную адзінку з Аршанскім раёнам — Аршанскі раён з адміністрацыйным цэнтрам у горадзе Воршы<ref name="pravo.by">{{спасылка|загаловак=Указ Президента Республики Беларусь от 14 января 2013 г. № 27 «Об объединении районов и городов областного подчинения Республики Беларусь, имеющих общий административный центр»|url=http://www.pravo.by/main.aspx?guid=12551&p0=P31300027&p1=1&p5=0|дата публікацыі=14 студзеня 2013|дата доступу=7 лютага 2016|мова=ru|выдавец=Нацыянальны прававы Інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|фармат=pdf}}</ref><ref name="ГВБ">{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|10-1}} С. 56</ref>. Пры гэтым [[Аршанскі гарадзкі савет]] дэпутатаў ліквідаваны, а яго паўнамоцтвы перададзены раённаму савету дэпутатаў<ref>[https://web.archive.org/web/20200814010258/https://naviny.by/node/250871/href Полномочия Оршанского и Полоцкого городских советов депутатов переданы райсоветам] // [[БелаПАН]]. (18 лютага 2013).</ref>. <gallery widths="150" heights="150" caption="Ворша на старых здымках" class="center"> Vorša, Dniapro. Ворша, Дняпро (M. Astankovič, 1890-99) (3).jpg|З боку Дняпра Vorša, Aršyca. Ворша, Аршыца (1901-18).jpg|З боку Аршыцы Vorša, Zaaršyńnie, Daminikanski-Franciškanski. Ворша, Зааршыньне, Дамініканскі-Францішканскі (J. Dzieržanoŭski, 1913).jpg|[[Касьцёл Сьвятога Язэпа і кляштар дамініканаў (Ворша)|Касьцёл дамініканаў]] Vorša, Daminikanskaja-Franciškanski. Ворша, Дамініканская-Францішканскі (J. Dzieržanoŭski, 1913).jpg|[[Касьцёл Сьвятога Антонія Падуанскага і кляштар францішканаў (Ворша)|Кляштар францішканаў]] </gallery><gallery widths="150" heights="150" class="center"> Vorša, Zaaršyńnie. Ворша, Зааршыньне (1907).jpg|Зааршыньне Vorša, Aršyca-Zaaršyńnie, Daminikanski-Baharodzickaja. Ворша, Аршыца-Зааршыньне, Дамініканскі-Багародзіцкая (1901-18).jpg|Зааршыньне Vorša, Kuciejna. Ворша, Куцейна (1910).jpg|[[Куцеінскі Прачысьценскі манастыр|Куцейна]] Vorša, Dniapro-Zadniaproŭje, Illinskaja. Ворша, Дняпро-Задняпроўе, Ільлінская (1904).jpg|Задняпроўе і [[Царква Сьвятога Ільлі Прарока (Ворша)|царква]]-[[мураўёўкі|мураўёўка]] </gallery> == Геаграфія == {{Кліматычная інфармацыя | Назва_ў_родным_склоне = Воршы | Крыніца = {{Спасылка|аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://orsha.eu/bel/Орша/геаграфія/climate_bel.html | загаловак = Клімат Воршы | фармат = | назва праекту = | выдавец = | дата = 4 сакавіка 2011 | мова = | камэнтар = }}; {{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.sunmap.eu/ru/weather/europe/belarus/vitsyebskaya-voblasts/orsha | загаловак = Клімат Воршы | фармат = | назва праекту = | выдавец = | дата = 4 сакавіка 2011 | мова = ru | камэнтар = }} <!-- тэмпэратура --> | Студзень_макс = −4 | Студзень_мін = −10 | Люты_макс = −3 | Люты_мін = −10 | Сакавік_макс = 2 | Сакавік_мін = −6 | Красавік_макс = 11 | Красавік_мін = 2 | Травень_макс = 18 | Травень_мін = 7 | Чэрвень_макс = 21 | Чэрвень_мін = 10 | Ліпень_макс = 23 | Ліпень_мін = 12 | Жнівень_макс = 22 | Жнівень_мін = 11 | Верасень_макс = 16 | Верасень_мін = 7 | Кастрычнік_макс = 9 | Кастрычнік_мін = 2 | Лістапад_макс = 2 | Лістапад_мін = −3 | Сьнежань_макс = −2 | Сьнежань_мін = −7 <!-- колькасьць ападкаў --> | Студзень_ападкі = 35 | Люты_ападкі = 30 | Сакавік_ападкі = 34 | Красавік_ападкі = 45 | Травень_ападкі = 60 | Чэрвень_ападкі = 74 | Ліпень_ападкі = 96 | Жнівень_ападкі = 79 | Верасень_ападкі = 61 | Кастрычнік_ападкі = 53 | Лістапад_ападкі = 47 | Сьнежань_ападкі = 41 | Год_ападкі = 655 }} Ворша знаходзіцца на паўднёвым усходзе Віцебскай вобласьці прыкладна за 180 км на [[усход|ўсход]] ад [[Менск]]у, за 120 км на [[захад]] ад [[Смаленск]]у, за 70 км на [[поўнач]] ад [[Магілёў|Магілёва]] і за 93 км на [[поўдзень]] ад абласнога цэнтру [[Віцебск]]у. Геамарфалягічныя ўмовы тэрыторыі места характаразуюцца яго разьмяшчэньнем у межах [[Аршанскае ўзвышша|Аршанскага ўзвышша]] [[Аршанска-Магілёўская раўніна|Аршанска-Магілёўскай раўніны]], і адначасна, даліны ракі [[Дняпро|Дняпра]] і яго прытокаў [[Аршыца|Аршыцы]] і [[Адроў|Адрова]]. Гэтыя чыньнікі абумовілі ўзгорысты рэльеф зь вялікімі перападамі вышыняў, якія дасягаюць у заходняй частцы места 12—13 м, ува ўсходняй — 20 м. Сярэдняя вышыня над ўзроўнем мора складае каля 180 мэтраў. Найбольш высокая частка Воршы — раён вуліцы Дамініканскай, дзе абсалютная адзнака вышыні складае 192,14 м. Больш роўная паверхня — гэта раён паміж чыгуначнымі станцыямі Ворша-Ўсходняя і Ворша-Заходняя. Агульны ўхіл тэрыторыі места ідзе ў бок рэчышчаў Дняпра, Аршыцы і Адрова, агульная даўжыня якіх у межах Воршы перавышае 6 км. Добра выражаны рэльеф практычна поўнасьцю забясьпечвае паверхневы сьцёк з тэрыторыі места. У даліне Дняпра знаходзіцца Аршанская мінэральная крыніца. У ваколіцах Воршы растуць [[Хваёвыя лясы|хваёвыя]], [[Яловыя лясы|яловыя]], [[Мяшаныя лясы|мяшаныя]] і дробналісьцевыя лясы. == Насельніцтва == === Дэмаграфія === * '''XVII стагодзьдзе''': 1650 год — каля 5 тыс. чал.<ref name="evkl"/><ref>{{Літаратура/Замкі Беларусі|к}} С. 86.</ref>; 1667 год — каля 1 тыс. чал. * '''XVIII стагодзьдзе''': 1772 год — 793 чал.; 1776 год — 1700 чал.<ref name="ehb358"/> * '''XIX стагодзьдзе''': 1859 год — 4992 чал. (2629 муж. і 2363 жан.), у тым ліку праваслаўных 1042 муж. і 752 жан., каталікоў 152 муж. і 162 жан., юдэяў 1428 муж. і 1443 жан.; 1880 год — 5025 чал. (2606 муж. і 2419 жан.), у тым ліку 1321 праваслаўных, 220 каталікоў, 2484 юдэі<ref>Krzywicki J. Orsza // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|7к}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_VII/598 598].</ref>; 1881 год — 5025 чал.<ref name="ehb358"/>; 1 студзеня 1896 году — 8338 чал. (4015 муж. і 4313 жан.), зь іх паводле веры: праваслаўных 4175, раскольнікаў 62, каталікоў 664, пратэстантаў 125, юдэяў 3231, іншых 71; паводле стану: мяшчанаў 6453, купцоў і ганаровых грамадзянаў 268, вайсковага стану 419, шляхты 245, духоўнага 161, сялянаў 722, іншых 60<ref>{{Літаратура/ЭСБЕ}}</ref>; 1897 год — 13&nbsp;161 чал. * '''XX стагодзьдзе''': 1904 год — 14&nbsp;764 чал.; 1912 год — 21&nbsp;583 чал.<ref>{{Літаратура/Гарады Беларусі на старых паштоўках|к}} С. 201.</ref>; 1923 год — 18 тыс. чал.<ref>{{Літаратура/Савецкая гістарычная энцыкляпэдыя}}</ref>; 1939 год — 37 тыс. чал.; 1945 год — каля 3 тыс. чал.; 1959 год — 64&nbsp;400 чал.; 1964 год — 79 тыс. чал..; 1970 год — 100,6 тыс. чал.; 1979 год — 111 тыс. чал.<ref name="bse">{{Літаратура/Вялікая Савецкая Энцыкляпэдыя (3 выданьне)}}</ref>; 1989 год — 123 тыс. чал.; 1995 год — 125 тыс. чал.; 2000 год — 123,9 тыс. чал.<ref>{{Літаратура/БелЭн|11к}} С. 450.</ref>; * '''XXI стагодзьдзе''': 2006 год — 125&nbsp;530 чал.; 2009 год — 122,2 тыс. чал.<ref>{{спасылка|url=http://belstat.gov.by/homep/ru/publications/population.pdf|загаловак=Статыстычны весьнік Нацыянальнага статыстычнага камітэту Рэспублікі Беларусь «Колькасьць насельніцтва РБ на 1 студзеня 2009 году»|мова=ru|копія=http://web.archive.org/web/20090711005306/http://belstat.gov.by/homep/ru/publications/population.pdf|дата копіі=11 ліпеня 2009}}</ref> (у [[Аршанская аглямэрацыя|Аршанскай аглямэрацыі]] — 139 тыс. чал.<ref>{{спасылка|url=http://www.nn.by/index.php?c=ar&i=24919|загаловак=У 14 гарадах Беларусі колькасць насельніцтва перавышае 100 тыс. чалавек|выдавец=«[[Наша Ніва]]»|дата публікацыі=26 сакавіка 2009|копія=http://web.archive.org/web/20090406193527/http://www.nn.by/index.php?c=ar&i=24919|дата копіі=6 красавіка 2009}}</ref>) 51 нацыянальнасьці<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.vitebsk-region.by/goroda/10-orsha.html| загаловак = Орша| фармат = | назва праекту = | выдавец = [http://www.vitebsk-region.by Витебский облисполком] | дата = 3 лістапада 2010 | мова =ru | копія = http://web.archive.org/web/20100527095147/http://www.vitebsk-region.by/goroda/10-orsha.html|дата копіі=27 мая 2010}}</ref>; 2015 год — 116 583 чал.<ref name="belstat2015">[https://web.archive.org/web/20150515134329/http://belstat.gov.by/uploads/bgd_files/1427878416014868.zip Численность населения на 1 января 2015 г. и среднегодовая численность населения за 2014 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2016 год — 116 552 чал.<ref name="belstat2016">[https://web.archive.org/web/20160706073652/http://www.belstat.gov.by/upload/iblock/567/567f8a4ac45cd80a949bb7bd7a839ca7.zip Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2017 год — 115 938 чал.<ref name="belstat2017">[https://web.archive.org/web/20170812211357/http://www.belstat.gov.by/upload/iblock/43e/43edfac75c6af0938485aaad9646212a.zip Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2018 год — 115 052 чал.<ref name="belstat2018">[https://web.archive.org/web/20180405033656/http://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_8782 Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref> {{Bar chart years |Шырыня выявы = 1100 |Вышыня выявы = 350 |Максімум шкалы = 130000 |Крок большай шкалы = 10000 |Крок меншай шкалы = 5000 |Колер большай шкалы = gray(0.8) |Колер меншай шкалы = gray(0.6) |Колер слупка = rgb(0.75,0.8,0.76) |Шырыня слупка = 23 |Зрушэнне пазнакі = (-10,5) |Год1 = 1650 |Значэньне1 = 5000 |Год2 = 1667 |Значэньне2 = 1000 |Год3 = 1772 |Значэньне3 = 793 |Год4 = 1776 |Значэньне4 = 1700 |Год5 = 1880 |Значэньне5 = 5025 |Год6 = 1896 |Значэньне6 = 8338 |Год7 = 1897 |Значэньне7 = 13161 |Год8 = 1904 |Значэньне8 = 14764 |Год9 = 1912 |Значэньне9 = 21583 |Год10 = 1923 |Значэньне10 = 18000 |Год11 = 1939 |Значэньне11 = 37000 |Год12 = 1944 |Значэньне12 = 3000 |Год13 = 1959 |Значэньне13 = 64400 |Год14 = 1970 |Значэньне14 = 100600 |Год15 = 1979 |Значэньне15 = 112397 |Год16 = 1989 |Значэньне16 = 123000 |Год17 = 1998 |Значэньне17 = 125700 |Год18 = 2001 |Значэньне18 = 123247 |Год19 = 2006 |Значэньне19 = 120566 |Год20 = 2009 |Значэньне20 = 117225 |Год21 = 2016 |Значэньне21 = 116552 |Год22 = 2017 |Значэньне22 = 115938 |Год23 = 2018 |Значэньне23 = 115052 |Год24 = 2019 |Значэньне24 = 114135 |Год25 = 2020 |Значэньне25 = 108100 }} === Адукацыя === [[Файл:Flowers in Vorša.JPG|міні|200пкс|Кветкі ў Воршы]] У Воршы працуюць 22 агульнаадукацыйныя сярэднія школы, 2 спэцыяльныя школы, 2 гімназіі, агульнаадукацыйны ліцэй (у [[Барань|Барані]]), 2 вячэрнія школы, навучальна-прамысловы камбінат (НПК), 44 дзіцячыя дашкольныя ўстановы. Сярэднюю адукацыю ў месьце атрымліваюць каля 18 тысячаў вучняў. Працуюць 3 школы мастацтваў і 5 спартовых школаў. [[Файл:Vorša. Ворша (2009).jpg|міні|200пкс|справа|Езуіцкі калегіюм, адноўлены да Дажынак]] У месьце працуюць пэдагагічны, мэханіка-эканамічны і мэдычны каледжы, каледж (былы тэхнікум) чыгуначнага транспарту, а таксама 3 ПТВ і 2 ліцэі. Найбольш значныя ўстановы: * Аршанскі пэдагагічны каледж — адна з найстарэйшых навучальных пэдагагічных установаў Беларусі. Яго гісторыя пачалася 11 ліпеня 1911 году, калі ўтварылася жаночая настаўніцкая сэмінарыя. У розныя часы яна звалася пэдагагічным тэхнікумам, вучэльняй, каледжам. У наш час установа мае назву «Аршанскі каледж УА „ВДУ імя П. М. Машэрава“» і зьяўляецца філіяй [[Віцебскі дзяржаўны ўнівэрсытэт|ВДУ імя П. Машэрава]]. У каледжы навучаецца 420 чалавек на 4 аддзяленьнях. * Аршанскі дзяржаўны мэханіка-эканамічны каледж (адкрыўся ў 1954 годзе). У ім навучаецца больш за 1500 чалавек на 6 аддзяленьнях (1 завочнае). * Аршанскі дзяржаўны тэхнікум чыгуначнага транспарту (працуе з 1929 году). Тут існуюць дзённае і завочнае аддзяленьні. Дзее Аршанская філія Інстытуту бізнэсу і мэнэджмэнту тэхналёгіяў [[БДУ]]. === Мэдыцына === У Воршы дзеюць 3 паліклінікі для дарослых, 2 паліклінікі для дзяцей, 2 мескія лякарні, 1 радзільны дом, 2 жаночыя кансультацыі, 2 стаматалягічныя паліклінікі. У канцы XX ст. у Воршы раптоўна ўзрасла колькасьць [[рак (захворваньне)|анкалягічных]] захворваньняў. Афіцыйныя мэдычныя ўлады ніяк не камэнтуюць гэты факт і нават замоўчваюць яго. Між тым толькі ў 2004 годзе фіксавалася 500 новых хворых на рак (у 1987 годзе такіх было менш за 100). Адна з вэрсіяў — уплыў на здароўе жыхароў Воршы [[радыёвыпраменьваньне|радыёвыпраменьваньня]] ад [[Радыёлякацыйная станцыя|РЛС]] [[ракета|ракетнай]] вайсковай часткі, якая знаходзілася амаль на мяжы места ў беспасярэдняй блізкасьці ад мікрараёнаў 1 і 2<ref>[http://www.charter97.org/bel/news/2006/01/19/rak «В Орше тысячи людей умирают от рака»] // «[[БДГ|БДГ. Деловая газета]]», 20 студзеня 2006.</ref>. === Культура === [[Файл:Gate_in_Vorša.JPG|міні|200пкс|Брама ў цэнтры места]] У Воршы дзее 10 бібліятэк: цэнтральная меская імя А. Пушкіна (заснаваная ў 1899 годзе), 3 дзіцячыя і 6 філіяў. У месьце ёсьць 2 паркі адпачынку, 6 палацаў і дамоў культуры, кінатэатар «Перамога». Ворша — радзіма беларускага [[рок-музыка|рок]]-гурта «[[Пані Хіда]]», некалькіх калектываў мастацкай самадзейнасьці і творчасьці. Штогод у Воршы праходзяць літаратурныя чытаньні, прысьвечаныя знакамітаму аршанцу [[Уладзімер Караткевіч|Ўладзімеру Караткевічу]]. === Спорт === [[Файл:Orsha city 2010.JPG|міні|200пкс|Краявід места]] У Воршы існуе мескі стадыён, 4 стадыёны, шмат спартовых заляў, 5 басэйнаў. У 5 [[Дзіцяча-юнацкая спартыўная школа|ДЮСШ]] займаецца спортам больш за паўтары тысячы юнакоў і дзяўчат. Ворша мае свае спартовыя каманды: * Валейбольны клюб «Узьлёт» (мужчыны) * Футбольны клюб «[[Ворша (футбольны клюб)|Ворша]]» (мужчыны) * Хакейны клюб «[[Лякаматыў Ворша|Лякаматыў]]» (мужчыны) * Футзальны клюб «[[Вітэн Ворша|Вітэн]]» (мужчыны) Раней існаваў жаночы гандбольны клюб «[[Ворша (гандбольны клюб)|Ворша]]». З Воршы паходзяць [[срэбны мэдаль|срэбны]] (1994) і [[бронзавы мэдаль|бронзавы]] (1988) прызэр [[Алімпійскія гульні|Алімпійскіх гульняў]] [[Ігар Жалязоўскі]] ([[канькабежны спорт]]), 3-разовая чэмпіёнка сьвету [[Людміла Бядрыцкая]] (барацьба [[самба]]), чэмпіён сьвету [[Ігар Сумнікаў]] ([[роварны спорт]]), [[Бронзавы мэдаль|бронзавая]] (2015) прызэрка чэмпіянату сьвету [[Аліна Талай]] ([[лёгкая атлетыка]]). === Мас-мэдыя === У Воршы працуюць ''«Аршанскае радыё»'' (5 разоў на тыдзень, апроч серады і нядзелі) і тэлеканал ''«Скіф»'' (штодзённая трансьляцыя ідзе з 1992 году), выдаюцца газэты: * ''«Аршанская газета»''. [[Грамадзтва|Грамадзка]]-[[палітыка|палітычнае]] выданьне, заснаванае ў 1917 годзе. Заснавальнік і выдавец — аршанскія мескія ўлады (Аршанскі гарадзкі савет дэпутатаў, Аршанскі раённы савет дэпутатаў, Аршанскі гарадзкі выканаўчы камітэт, Аршанскі раённы выканаўчы камітэт). Выдаецца ў аб’ёме 20 палосаў 3 разы на тыдзень, зь якіх 12 палосаў — у суботу. Наклад — у аўторак і чацьвер — 5447, у суботу — 6951 экзэмпляр. Рэгіён распаўсюджваньня — Ворша і Аршанскі раён. * ''«Трыбуна тэкстыльшчыка»'', заснаваная ў 1934 годзе. Заснавальнік — адміністрацыя РУП ВГП «Аршанскі ільнокамбінат». Выдаецца 1 раз на месяц. Наклад — 2000 экзэмпляраў. Распаўсюджваецца задарма. * ''«Телеком-экспрес»'', заснаваная 23 траўня 1994 году. Заснавальнік і выдавец — ТАА «Тэлеком-Гарант». Выдаецца ў аб’ёме 24 паласы штотыднёва ў чацьвер. Наклад газэты — 17 000 — 19 000 экзэмпляраў. Рэгіён распаўсюджваньня — Ворша, Аршанскі раён, [[Дуброўна]], [[Дубровенскі раён]], [[Талачын]], [[Талачынскі раён]]. == Забудова == === Вуліцы і пляцы === {| cellspacing="1" cellpadding="3" style="width: 700px; margin: 0 0 1em 0; border: solid darkgray; border-width: 1px 1px 1px 1px; font-size: 90%; background-color: #fff;" |- bgcolor={{Колер|Беларусь}} align="center" | '''Афіцыйная назва''' || '''Гістарычная назва''' || '''Былыя назвы''' |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Астроўскага вуліца || '''Пацыянаўская''' вуліца (каля кляштару){{Заўвага|[[:File:Vorša, Trynitarski. Ворша, Трынітарскі (1835).jpg|Плян Трынітарскага кляштару 1835 году]]}} || |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Камсамольская вуліца (з 1925) || '''Магілёўская''' вуліца || |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Карла Маркса вуліца || '''Зялёная''' вуліца || |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Леніна вуліца (з 1925) || '''Бабінавіцкая''' вуліца<ref>Русецкі Ю. А. Мастацкая культура Аршанскай зямлі ў канцы X — XIX стагоддзі. — Менск: БелЭн, 2002. С. 125.</ref> || Пецярбурская вуліца<br />Петраградзкая вуліца |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Міра вуліца || '''Красная''' вуліца<ref>Шинкевич А.Н. Очерки о земле Оршанской. — Барань, 2013. С. 65.</ref> ||Вуліца Сталіна. |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Пралетарская вуліца (з 1925) || '''Шляхецкая''' вуліца<ref>Агеева Е. [http://www.orshanka.by/?p=926 Откуда берутся названия улиц?]{{Недаступная спасылка|date=March 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} // «Аршанская газета», 25 красавіка 2010</ref><br>'''Першая Слабадзкая''' вуліца<ref>Шинкевич А.Н. Очерки о земле Оршанской. — Барань, 2013. С. 67.</ref>|| |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Савецкая вуліца || '''Магілёўская''' вуліца (частка)<br />'''Вакзальная''' вуліца (частка) || |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Францішка Скарыны вуліца || '''Ільлінская''' вуліца || |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Чарняхоўскага вуліца (з 1945) || '''Вясёлая''' вуліца || |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Энгельса вуліца || '''Гараднянская''' вуліца || |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | ? || '''Дубровенская''' вуліца || |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | ? || '''Рынак''' пляц || |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | ? || '''Смаленская''' вуліца || |} З [[урбананіміка|урбананімічнай]] спадчыны Воршы да нашага часу гістарычныя назвы захавалі вуліцы Васкрасенская, Дамініканская і Замкавая. === Мясцовасьці === Гістарычныя мясцовасьці Воршы: Зааршыньне (Зааршынны пасад), Задняпроўе, прадмесьце Куцейна (Куцеінская слабада), Ільлінская слабада, Надняпроўе (Надняпроўскі пасад). == Эканоміка == {{Асноўны артыкул|Прамысловыя прадпрыемствы Воршы}} Ворша — буйны прамысловы цэнтар Беларусі. У месьце працуе 25 прадпрыемстваў [[машынабудаваньне|машынабудаваньня]], [[мэталаапрацоўка|мэталаапрацоўкі]], [[лёгкая прамысловасьць|лёгкай прамысловасьці]], [[будаўнічыя матэрыялы|будаўнічых матэрыялаў]], прадпрыемствы мясной, малочнай і харчовай галінаў вытворчасьці. Найбольшае прадпрыемства места — РУП ВГП «[[Аршанскі льнокамбінат]]» (заснаваны ў 1930 годзе). Ягоная доля ў мескай вытворчасьці складае прыкладна 50%. Камбінат зьяўляецца адзіным у Беларусі і найбуйнейшым у краінах [[СНД]] прадпрыемствам вытворчасьці [[лён|ільняных]] тканінаў і вырабаў зь іх. Найстарэйшым прадпрыемствам Воршы зьяўляецца РУПП «Станкабудаўнічы завод „Чырвоны барацьбіт“», заснаваны ў 1900 годзе. == Транспарт == {{Падвойная выява|справа|Vorša, Čyhunačnaja. Ворша, Чыгуначная (1911) (1).jpg|198|OrshaStation2009-08-08-16.jpg|180|[[Орша-Цэнтральная|Чыгуначная станцыя Ворша]] ў пач. XX ст. (налева) і ў наш час (па перабудове савецкімі ўладамі, направа)}} Ворша — буйны транспартны і найперш чыгуначны вузел Беларусі. Аршанскі чыгуначны вакзал знаходзіцца на ўскраіне места. З Воршы адыходзяць цягнікі ў 6 кірунках, асноўныя зь якіх: [[Масква]] — [[Бэрлін]], [[Санкт-Пецярбург]] — [[Кіеў]]. Першая чыгунка [[Смаленск]] — [[Берасьце]] прайшла праз Воршу ў 1871 годзе. У 1902 годзе пачаўся рух на чыгунцы [[Новасакольнікі]] — [[Жлобін]], у 1923 годзе адкрылася лінія Ворша — [[Крычаў]], а ў 1927 годзе — Ворша — [[Лепель]]. Праз Аршанскі чыгуначны вузел праходзяць 85 пасажырскіх цягнікоў і адыходзяць 66 мясцовых. [[Файл:Orsha-M1Route.JPG|міні|200пкс|Аўтамагістраль [[Берасьце]] — [[Масква]] ({{код дарогі|Аўтамагістраль М1|М1|red|white|-}}, {{код дарогі|Эўрапейскі маршрут E30|E30|green|white|-}}) пад Воршай]] У склад Аршанскай філіі Беларускай чыгункі ўваходзяць лякаматыўнае і вагоннае дэпо. Аршанская чыгунка мае рэйказварачны цягнік і рамонтны цягнік дзеля ліквідацыі вынікаў аварыяў на чыгунцы. Ворша знаходзіцца на перакрыжаваньні аўтамабільных шляхоў на [[Менск]], [[Магілёў]], [[Крычаў]], [[Смаленск]], [[Віцебск]], [[Лепель]]. Аўтавакзал месьціцца ў цэнтры места. Таксама працуюць 2 аўтакасы. З Воршы адыходзяць прымескія і міжмескія аўтобусныя маршруты ў кірунках на [[Горкі (горад)|Горкі]], [[Магілёў]], [[Дуброўна]], [[Віцебск]], [[Менск]]. Грамадзкі транспарт улучае 16 мескіх аўтобусных маршрутаў. Значную частку пасажыраў абслугоўваюць мікрааўтобусы ў якасьці маршрутных таксі. Доля маршрутных таксі ў пасажырскіх перавозках Воршы складае 40%. == Турыстычная інфармацыя == === Інфраструктура === Ворша — цэнтар турызму нацыянальнага значэньня, уваходзіць у турыстычны маршрут «Абаронцы і вызваліцелі Віцебскага краю»<ref>{{Літаратура/Турыстычная энцыкляпэдыя Беларусі|к}}</ref>. Спыніцца можна ў гасьцініцы «Ворша», санаторыі-прафілякторыі Аршанскага льнокамбінату, турыстычна-аздараўленчым прыватным УП «Ворша». У месьце дзеюць Аршанскі мэмарыяльны музэй К. Заслонава, Аршанскі музэй гісторыі і культуры места, Аршанскі [[Музэй Уладзімера Караткевіча|музэй У. Караткевіча]], Аршанскі этнаграфічны музэй «Млын», Аршанскі музэй драўлянай скульптуры разьбяра С. Шаўрова, меская выстаўная заля. === Славутасьці === {{Падвойная выява|справа|Vorša, Zaaršyńnie, Baharodzickaja. Ворша, Зааршыньне, Багародзіцкая (1914).jpg|125|Church in Vorša.JPG|130|[[Царква Раства Багародзіцы (Ворша)|Царква Раства Багародзіцы]] з традыцыйнымі [[Баня (купал)|купаламі-банькамі]] і [[Крыж#Грэцкі|сонцакрыжамі]] (налева) і яна ж адбудаваная [[Расейская праваслаўная царква|Маскоўскім патрыярхатам]] з маскоўскімі [[купал-цыбуліна|цыбулінамі]] і [[Васьміканцовы крыж|васьміканцовымі крыжамі]] (направа)}} На тэрыторыі Воршы знаходзіцца геалягічны помнік прыроды дзяржаўнага значэньня — агаленьне горных пародаў «Ворша». * Бровар (1883) * Забудова гістарычная (XVIII — пачатак ХХ ст.; фрагмэнты) * [[Аршанскі замак|Замчышча]] (XII—XVII стагодзьдзі) * [[Аршанскі езуіцкі калегіюм|Калегіюм езуітаў]] (XVII ст.) * Капліца могілкавая (пач. ХХ ст.) * [[Касьцёл Сьвятога Язэпа і кляштар дамініканаў (Ворша)|Касьцёл Сьвятога Язэпа]] (1808) * [[Касьцёл Нараджэньня Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар бэрнардынаў (Ворша)|Кляштар бэрнардынаў]] (1650-я) * [[Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы і кляштар трынітарыяў (Ворша)|Кляштар трынітарыяў]] (XVIII ст.) * [[Касьцёл Сьвятога Антонія і кляштар францішканаў (Ворша)|Кляштар францішканаў]] (XVII ст.) * [[Царква Покрыва Багародзіцы і манастыр базылянаў (Ворша)|Манастыр базылянаў]] (1774, патрабуе неадкладнай рэстаўрацыі) * [[Куцеінскі Богаяўленскі манастыр|Манастыр Куцеінскі Богаяўленскі]]: царква Сьвятой Тройцы і манастырскі корпус (XVII ст.) * Млын (1902) * Могілкі юдэйскія * [[Царква Раства Багародзіцы (Ворша)|Царква Раства Багародзіцы]] (1691, адноўленая ў 2009) * [[Царква Сьвятога Ільлі Прарока (Ворша)|Царква Сьвятога Прарока Ільлі]] (1883; [[мураўёўкі|мураўёўка]]) Апроч таго, статус гістарычна-культурных каштоўнасьцяў маюць мост цераз замкавы роў (1902 год), культурны пласт уздоўж вуліцы Менскай, культурны пласт пасаду Зааршыньня (у бок заводу «Чырвоны барацьбіт»), падмурак царквы Покрыва Багародзіцы пры базылянскім манастыры<ref>Дадатак 1 да пастановы Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь ад 19 жніўня 2009 г. № 1088. [https://web.archive.org/web/20090920050340/http://www.government.by/public/shared/rus/solutions/rus_solution103367_2.pdf]</ref>. === Страчаная спадчына === * [[Аршанскі замак|Замак]] (XIV ст.) * [[Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы і кляштар трынітарыяў (Ворша)|Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы]] (трынітарыяў, XVIII ст.) * [[Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла і калегіюм езуітаў (Ворша)|Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла]] (езуітаў, XVII ст.) * [[Касьцёл Сьвятога Антонія і кляштар францішканаў (Ворша)|Касьцёл Сьвятога Антонія]] (францішканаў, 1680) * Кляштар бэнэдыктынак (XVII ст.) * [[Касьцёл Нараджэньня Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар бэрнардынаў (Ворша)|Касьцёл Нараджэньня Найсьвяцейшай Панны Марыі]] (бэрнардынаў, XVIII ст.) * [[Касьцёл Сьвятога Язэпа і кляштар дамініканаў (Ворша)|Кляштар дамініканаў]] (XVIII ст.) * Кляштар марыявітак (XVIII ст.) * Кляштар місіянэраў (XVII—XVIII стагодзьдзі) * [[Куцеінскі Богаяўленскі манастыр|Манастыр Куцеінскі Богаяўленскі]]: царква Божага Яўленьня (1626) * [[Куцеінскі Прачысьценскі манастыр|Манастыр Куцеінскі Прачысьценскі]]: царква Прачыстай Багародзіцы (1635) * Сынагога * Царква і манастыр базылянак<ref>{{Артыкул| аўтар =Інэса Слюнькова. | загаловак =Базыльянскія кляштары на Беларусі. | спасылка = | мова = | выданьне =[[Полымя (часопіс)|Полымя]] | тып =часопіс | год =1993 | том = | нумар =5 | старонкі =235, 236 | issn =0130=8068 }}</ref> * [[Царква Покрыва Багародзіцы і манастыр базылянаў (Ворша)|Царква Покрыва Багародзіцы]] (1774; [[Кіеўская, галіцкая і ўсяе Русі мітраполія (уніяцкая)|Сьвяты Пасад]]) * Царква Сьвятога Міхала Арханёла * Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла Пры рэканструкцыі Воршы напярэдадні фэсту «Дажынкі» (2004—2008 гады) мескія ўлады, нягледзячы на пратэсты грамадзкасьці, зьнішчылі некалькі будынкаў — помнікаў гісторыі і архітэктуры. Сярод іх дом №19 на вуліцы Менскай (уваходзіў у [[Дзяржаўны сьпіс гістарычна-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь]], помнік грамадзянскай архітэктуры апошняй чвэрці XVIII ст.)<ref>[https://www.svaboda.org/a/1048743.html У Воршы руйнуюць гістарычны будынак] // «[[Радыё Свабода]]», 21 сакавіка 2008.</ref>, драўляны будынак XIX ст. (колішні Дом рамёстваў)<ref>[http://www.svaboda.org/content/article/1187911.html?page=1&x=1#relatedInfoContainer Помнік архітэктуры — ахвяра «Дажынак»] // «[[Радыё Свабода]]», 1 жніўня 2008.</ref>, афіцына езуіцкага кляштару — помнік архітэктуры XVII—XVIII стагодзьдзяў, прывакзальны гатэль канца ХІХ ст., чыгуначная школа 1905 году пабудовы, частка жылога корпусу Куцеінскага манастыра (XVII—XVIII стагодзьдзі)<ref>Аршыца Ю. [http://news.vitebsk.cc/2007/12/28/orsha-chyinowniki-suprats-gistaryichnay-spadchyinyi/ Орша: чыноўнікі супраць гістарычнай спадчыны] // [https://web.archive.org/web/20161126020204/http://news.vitebsk.cc/ «Народныя навіны Віцебска»], 28 сьнежня 2007.</ref>. == Галерэя == <gallery widths="150" heights="150" caption="Аршанскія краявіды" class="center"> Ворша, гарадзішча.JPG|[[Аршанскі замак|Замкавая Гара]] Траецкая царква. Орша.jpg|[[Куцеінскі Богаяўленскі манастыр|Куцеінская царква Сьвятой Тройцы]] Catholic church of Saint Joseph in Vorša.JPG|[[Касьцёл Сьвятога Язэпа і кляштар дамініканаў (Ворша)|Касьцёл Сьвятога Язэпа]] Комплекс былога езуіцкага калегіюму. г. Ворша.JPG|[[Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла і калегіюм езуітаў (Ворша)|Калегіюм езуітаў]] </gallery> <gallery widths="150" heights="150" class="center"> Residential Building of Basilian Monastery in Orsha 01.JPG|[[Царква Покрыва Багародзіцы і манастыр базылянаў (Ворша)|Манастыр базылянаў]] Residential Building of Bernardinian Monastery in Orsha 03.JPG|[[Касьцёл Нараджэньня Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар бэрнардынаў (Ворша)|Кляштар бэрнардынаў]] Residential Building of Trinitarian Monastery in Orsha 05.JPG|[[Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы і кляштар трынітарыяў (Ворша)|Кляштар трынітарыяў]] Water-Mill in Vorša.JPG|Вадзяны млын </gallery> <gallery widths="150" heights="150" class="center"> Othodox Church in Vorša.JPG|[[Царква Сьвятога Ільлі Прарока (Ворша)|Ільлінская царква]]-[[мураўёўкі|мураўёўка]] Lenina 11 in Orsha 03.JPG|Гістарычная забудова Lenina 26 in Orsha 03.JPG|Гістарычная забудова Lenina 41 in Orsha 02.JPG|Рэальная вучэльня </gallery> == Месты-сябры == {| class="wikitable standard mw-collapsible mw-collapsed" style="border: none; width: 100%; background-color: transparent;" !Пералік местаў-сяброў Воршы |- | * {{Сьцяг Малдовы}} [[Бэлц]], [[Малдова]] (1996) * {{Сьцяг Францыі}} [[Воз-ан-Влен]], [[Францыя]] * {{Сьцяг Расеі}} [[Вязьма]], [[Расея]] * {{Сьцяг Польшчы}} [[Мінск Мазавецкі]], [[Польшча]] * {{Сьцяг Баўгарыі}} [[Пернік]], [[Баўгарыя]] * {{Сьцяг Летувы}} [[Цельшы]], [[Летува]] (2009) |} == Асобы == Нарадзіліся ў Воршы: * [[Сяргей Вакар]] (1928—1998) — беларускі скульптар * [[Леў Выгоцкі]] (1896—1934) — псыхоляг, заснавальнік культурна-гістарычнай школы ў псыхалёгіі * [[Францішак Дзеружынскі]] (1779—1850) — беларускі й амэрыканскі рэлігійны дзяяч, адзін з пачынальнікаў адукацыйнае сыстэмы каталіцкага касьцёлу ў ЗША * [[Тамара Драздова]] (1919 — 1980, [[Харкаў]]) — украінская мастачка, выкладчыца мастацтва * [[Леанід Ерын]] (нар. 1951) — беларускі вайсковы і дзяржаўны дзяяч * [[Ігар Жалязоўскі]] (нар. 1963) — беларускі канькабежац * [[Уладзімер Караткевіч]] (1930—1984) — беларускі пісьменьнік, паэт, стваральнік беларускага гістарычнага раману * [[Францішак Карэ]] (1731—1802) — генэральны вікары ў [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], генэрал Таварыства Езуса (езуітаў) * [[Самуэль Кміціч]] (XVII ст.) — аршанскі харунжы, правобраз Анджэя Кміціца ў рамане Г. Сянкевіча «Патоп» * [[Мікола Купава]] (нар. 1946) — беларускі мастак * [[Уладзімер Лабуноў]] (нар. 1939) — беларускі навуковец і дыплямат * [[Мікалай Ляпешка]] (нар. 1952) — беларускі дыплямат * [[Зінаіда Мажэйка]] (1933 — 2014) — беларуская этнамузыказнаўца, доктар мастацтвазнаўства; уваходзіць у сьпіс 200 найбольш вядомых жанчын-інтэлектуалаў сьвету * [[Рыгор Пархоменка]] (1904—1943) — беларускі мастак, пісьменьнік * [[Уладзімер Піпін]] (нар. 1972) — беларускі [[скульптар]] * [[Ларыса Салавей]] (нар. 1934) — настаўніца, мастацтвазнаўца * [[Павал Севярынец]] (нар. 1976) — беларускі палітык і публіцыст * [[Дзьмітры Сьняжко]] (1903—1959) — эспэрантыст, аўтар першага [[беларуская мова|беларуска]]-[[эспэранта|эспэранцкага]] [[слоўнік]]а * [[Маргарыта Яфімава]] (1927—2015) — [[Літаратуразнаўства|літаратуразнаўца]], [[Пэдагогіка|пэдагог]], адна з пачынальнікаў стварэньня гісторыі [[Беларуская дзіцячая літаратура|беларускай дзіцячай літаратуры]] == Глядзіце таксама == * [[Ворша 1991]] * [[Бітва пад Воршай (1514)]] * [[Бітва пад Воршай (1564)]] * [[Аршанскі павет]] * [[Аршанскі езуіцкі калегіюм]] * [[Аршанская бітва (фэст)]] * [[Ворша (футбольны клюб)]] == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * Аршанскі краязнаўчы зборнік / уклад. В. Лютынскі. — {{Ворша (Орша)}}, 1997. — № 2. — 48 с. * Асіноўскі С. Орша: залатыя стрэлы на блакітным полі — {{Менск (Мінск)}}, 1997. — 428 с. * {{Літаратура/БелЭн|11}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|2}} * {{Літаратура/Нашы гарады}} * {{Літаратура/Памяць/Ворша і Аршанскі раён|1}} * {{Літаратура/Памяць/Ворша і Аршанскі раён|2}} * Русецкі Ю. Мастацкая культура Аршанскай зямлі ў канцы X — XIX стагоддзі. — {{Менск (Мінск)}}: БелЭн, 2002. * {{Літаратура/Гарады Беларусі на старых паштоўках}} * {{Літаратура/Геральдыка беларускіх местаў}} * Шынкевіч А. Аршанская даўніна. — {{Менск (Мінск)}}, 1992. — 141 с. * Шынкевіч А. Аршаншчына: спадчына мінулага. — {{Ворша (Орша)}}, 1997. — 68 с. * Шынкевіч А. Падарожжа па Дняпры. Аршанскі гарадскі фонд аховы помнікаў гісторыі і культуры. — {{Ворша (Орша)}}, 1994. — 40 с. * {{Літаратура/ЭГБ|5}} * Яршоў І. Вежы над Дняпром. — {{Ворша (Орша)}}, 1996. — 255 с. * {{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)}} * {{Артыкул| аўтар = | загаловак = Orsza.| арыгінал = | спасылка = https://archive.org/details/jbc.bj.uj.edu.pl.NDIGDRUK010375_1865_T20/page/70/mode/2up| мова = | адказны = | аўтар выданьня = | выданьне =Encyklopedyja Powszechna | тып = | месца =[[Варшава|Warszawa]]| выдавецтва =Nakład, druk i własność S.Orgelbranda, Księgarza i Typografa | год = 1865| выпуск = | том = 20 (Optymacl — Polk.)| нумар = | старонкі = 70, 71| isbn = | issn = }} * {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|7}} * Левко О. Средневековая Орша и ее округа: историко-археологический очерк. — Орша, 1993. — 52 с. * {{Кніга|аўтар = Мацкевич Д. И.| частка = |загаловак = Путевые заметки|арыгінал = |спасылка =http://dspace.ut.ee/handle/10062/49669|адказны =|выданьне = |месца =Киев |выдавецтва = Университетская типография|год =1856 |том = |старонкі =231—239 |старонак =307 |сэрыя = |isbn = |наклад = }} * {{Літаратура/Турыстычная энцыкляпэдыя Беларусі}} * Шинкевич А. Н. Очерки о земле Оршанской Природа, история, народные предания, старина. — Барань, 2013. — 844 с. == Вонкавыя спасылкі == * {{radzima|orsha}} * {{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://catholic.by/2/home/news/belarus/pinsk/112207-2012-04-11-07-13-46.html|загаловак = Аршанскі дэканат|фармат = |назва праекту = |выдавец = [[Catholic.by]] |дата = 24 жніўня 2013 |мова = |камэнтар =}} * {{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://orshacity.narod.ru/index1.htm|загаловак = Старонка пра Воршу|фармат = |назва праекту = |выдавец = |дата = 24 жніўня 2013 |мова =ru |камэнтар =}} * {{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://orshagorodmoy.info|загаловак = «Орша — город мой!»|фармат = |назва праекту = |выдавец = |дата = 24 жніўня 2013 |мова =ru |камэнтар =}} * {{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://panihida.narod.ru/05_music.htm|загаловак = Старонка гурта «Пані Хіда»|фармат = |назва праекту = |выдавец = |дата =24 жніўня 2013 |мова =ru |камэнтар =}} * {{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://okvgu.vsu.by/ |загаловак = Афіцыйная старонка Аршанскага пэдагагічнага каледжу |фармат = |назва праекту = |выдавец = |дата = 24 жніўня 2013 |мова = ru |камэнтар =}} * {{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.osmec.by| загаловак = Афіцыйная старонка Аршанскага дзяражаўнага тэхніка-эканамічнага каледжу| фармат = | назва праекту = | выдавец = | дата = 24 жніўня 2013 | мова =ru | камэнтар = }} {{Навігацыйная група |назоў = Ворша ў сучасным [[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Беларусі|адміністрацыйна-тэрытарыяльным падзеле]] [[Беларусь|Беларусі]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Беларусь}}; |Аршанскі раён |Віцебская вобласьць }} {{Месты і мястэчкі гістарычнай Аршаншчыны}} {{Абраны артыкул}} [[Катэгорыя:Ворша| ]] 4esru9qc0u204s33cd65y8qk5ymevgk Маладэчна 0 4551 2619708 2612378 2025-06-12T03:56:39Z CommonsDelinker 521 Са старонкі прыбраны файл Roman_Catholic_Church_in_Molodechno_(Belarus).JPG, бо ён быў выдалены з Commons удзельнікам [[c:User:Jameslwoodward|Jameslwoodward]]. Прычына: per [[:c:Commons:Deletion requests/Files in Category:St. Josef Church, Maladziečna|]]. 2619708 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Маладэчна |Лацінка = Maładečna |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Маладэчна |Герб = Coat of Arms of Maładečna, Belarus.svg |Сьцяг = Flag of Maladzechna, Belarus.svg |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = 16 сьнежня 1388 |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Маладэчанскі раён|Маладэчанскі]] |Сельсавет = |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = 30 |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 88290 |Год падліку колькасьці = 2025 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref name="belstat2018" /> |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Паштовыя індэксы = 222301, 222303, 222304, 222306, 222307, 222310 |СААТА = |Выява = Maładečna - centralny plac.jpg |Апісаньне выявы = Цэнтральны пляц |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 19 |Шырата сэкундаў = |Даўгата градусаў = 26 |Даўгата хвілінаў = 51 |Даўгата сэкундаў = |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Сайт = }} '''Маладэ́чна''' — [[горад|места]] ў [[Беларусь|Беларусі]], на рацэ [[Вуша (прыток Вяльлі)|Вушы]]. Адміністрацыйны цэнтар [[Маладэчанскі раён|Маладэчанскага раёну]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]]. Насельніцтва на 2025 год — 88 290 чалавек<ref name="belstat2018" />. Знаходзіцца за 73 км на паўночны захад ад [[Менск]]у; вузел чыгунак на [[Менск]], [[Полацак]], [[Вільня|Вільню]], [[Ліда|Ліду]] і аўтамабільных дарог на [[Менск]], [[Вільня|Вільню]], [[Нарач (курортны пасёлак)|Нарач]]. Маладэчна — [[места]] [[Менскі павет|гістарычнай Меншчыны]], колішняя сталіца [[Маладэчанскае графства|графства]], старажытны [[Маладэчанскі замак|замак]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]<ref>{{Літаратура/Замкі і людзі|к}} С. 127.</ref>. Да нашага часу тут захаваўся збудаваны ў стылі [[барока]] [[Касьцёл Сьвятога Казімера і кляштар трынітарыяў (Маладэчна)|комплекс кляштару трынітарыяў з касьцёлам Сьвятога Казімера]], помнік архітэктуры XVIII ст., часткова [[Сьпіс помнікаў гісторыі і архітэктуры Беларусі, зруйнаваных уладамі СССР|зруйнаваны савецкімі ўладамі]]. == Назва == [[Тапонім]] Маладэчна, відаць, паходзіць ад назвы рэчкі [[Маладачанка|Маладачанкі]], якая зьнікла ў выніку мэліярацыйных працаў. Таксама існуе меркаваньне, што назва места ўтварылася ад словаў маладзец (у значэньні — 'дзяцюк, ваяр у княскай дружыне'<ref>{{Літаратура/Кароткі тапанімічны слоўнік Беларусі}} С. 240.</ref>), малады, малодшы або ад спалучэньня двух даўніх словаў мала і надэчыць, што азначае 'малазьмяшчальнае месца'<ref>Краязнаўчы маршрут. Ільянскія далягляды-2, [http://isshgrimot.by.ru/ Ільянская сярэдняя школа імя А. Грымаця]{{Недаступная спасылка|date=December 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. Ад пачатку XX ст. у беларускай літаратурнай мове ўсталявалася форма ''Маладэчна'' ў адпаведнасьці з гаворкай мясцовых жыхароў<ref>Мухін В. [http://knihi.com/www/nazvy/ Спрадвечныя назовы]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} // Студэнцкая думка. № ?</ref>. У той жа час назва ''Маладзечна'' ёсьць прыкладам уплыву [[польская мова|польскае мовы]], адкуль перайшла спачатку ў [[расейская мова|расейскую]], а потым і ў [[наркамаўка|афіцыйны правапіс беларускае мовы]]<ref>[[Ніна Баршчэўская|Баршчэўская Н.]] [https://web.archive.org/web/20090409012214/http://kamunikat.org/7947.html Беларуская эміграцыя пра польска-беларускія моўныя ўзаемаўплывы ў XV—XІX ст.], [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё]], 10 студзеня 2008 г.</ref>. == Гісторыя == {{Асноўны артыкул|Гісторыя Маладэчна}} === Вялікае Княства Літоўскае === Першы пісьмовы ўпамін пра Маладэчна зьмяшчаецца ў прысяжным лісьце князя ноўгарад-северскага [[Дзьмітры Альгердавіч|Дзьмітрыя Альгердавіча]] [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікаму князю]] [[Ягайла|Ягайлу]] і датуецца 16 сьнежня 1388 году<ref name="evkl">[[Генадзь Каханоўскі|Каханоўскі Г.]] Маладзечна // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 263.</ref>. У 1413 годзе паселішча ўвайшло ў склад [[Віленскае ваяводзтва|Віленскага ваяводзтва]]. У XV стагодзьдзі ля сутокаў Маладачанкі і Вушы збудавалі [[Маладэчанскі замак|драўляны замак]], які неднаразова цярпеў ад пажараў (1519 год — двойчы, а таксама ў 1533 годзе) і быў зруйнаваны ў XVIII ст. Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў Маладэчна ўвайшло ў склад [[Менскі павет|Менскага павету]] [[Менскае ваяводзтва|Менскага ваяводзтва]]. У 1567 годзе тут праходзілі папярэднія перамовы прадстаўнікоў Вялікага Княства Літоўскага і Каралеўства Польскага датычна ўмоваў [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]]<ref name="evkl"/>. У канцы ХVI стагодзьдзя Маладэчна ўваходзіла ў шэрагі 20 найбольшых местаў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] на тэрыторыі сучаснай Беларусі<ref name="evkl"/>. У розныя часы паселішча знаходзілася ў валоданьні [[Заслаўскія (Яўнуцьевічы)|Заслаўскіх]], [[Мсьціслаўскія (Яўнуцьевічы)|Мсьціслаўскіх]], [[Сангушкі|Сангушкаў]], [[Агінскія|Агінскіх]] і іншых. За часамі [[Вялікая Паўночная вайна|Вялікай Паўночнай вайны]] (1700—1721) у 1708 годзе Маладэчна пэўны час займалі швэдзкія войскі. У 1757 годзе [[Сьпіс каралёў польскіх|кароль]] і [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікі князь]] [[Аўгуст Сас]] надаў мястэчку прывілей на таргі. У 1758 годзе ўладальнік паселішча [[Міхал Казімер Агінскі]] збудаваў тут касьцёл Імя Найсьвяцейшай Панны Марыі, пры якім з 1762 году дзеяў кляштар трынітарыяў (ліквідаваны расейскімі ўладамі ў 1831 годзе)<ref>{{Літаратура/Каталіцкія храмы Беларусі (2008)|к}} С. 215.</ref>. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === У выніку [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу]] [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітае]] (1793 год) Маладэчна апынулася ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], у [[Вялейскі павет (Расейская імпэрыя)|Вялейскім павеце]] [[Менская губэрня|Менскай]], з 1847 году [[Віленская губэрня|Віленскай губэрні]]. У [[вайна 1812 году|вайну 1812 году]] 4 сьнежня каля мястэчка расейскія войскі разьбілі ар’ергард францускай арміі маршала Віктора. 14 красавіка 1831 году за часамі [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|вызвольнага паўстаньня]] аддзел [[Міхал Ходзька|Міхала Ходзькі]] пры падтрымцы местачкоўцаў вызваліў Маладэчна з-пад расейскага панаваньня. Аднак ужо 22 красавіка 1831 году царскія карнікі занялі паселішча, пачалі дзеяць ваенна-палявыя суды над паўстанцамі. У 1864 годзе з мэтаю [[Маскалізацыя Беларусі|маскалізацыі краю]] ўлады адкрылі [[Маладэчанская настаўніцкая сэмінарыя|настаўніцкую сэмінарыю]], выкладаньне ў якой вялося на расейскай мове пад наглядам [[Маскоўскі патрыярхат|Маскоўскага патрыярхату]]. У 1873 годзе будаваньне [[Лібава-Роменская чыгунка|Лібаўска-Роменскай чыгункі]] спрыяла пераўтварэньню невялікага мястэчка ў чыгуначны вузел. За часамі [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] ў 1918 годзе [[Маладэчна пад кантролем Нямецкай імпэрыі|Маладэчна занялі войскі Нямецкай імпэрыі]]. <gallery caption="Старая графіка Маладэчна" widths="150" heights="150" class="center"> Maładečna. Маладэчна (D. Strukov, 1864-67).jpg|Старая царква. Д. Струкаў, 1864 г. Maładečna, Zamkavaja. Маладэчна, Замкавая (1887).jpg|Вуліца Замкавая. [[Касьцёл Сьвятога Казімера і кляштар трынітарыяў (Маладэчна)|Касьцёл]] (направа), 1887 г. Maładečanskaja synagoga. Маладэчанская сынагога (1887).jpg|Сынагога, 1887 г. Maładečna, Vilenskaja-Zamkavaja. Маладэчна, Віленская-Замкавая (1896).jpg|[[Царква Покрыва Багародзіцы (Маладэчна)|Царква]]-[[мураўёўкі|мураўёўка]], 1896 г. </gallery> === Найноўшы час === [[Файл:Coat of arms of Maladzechna 1988-1999, Belarus (MQ).jpg|alt=Герб Маладэчна 1988—1999|значак|129x129пкс|Герб Маладэчна 1988—1999 гг.]] 25 сакавіка 1918 году згодна з [[Трэцяя Ўстаўная грамата|Трэцяй Устаўной граматай]] Маладэчна абвяшчалася часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускае Народнае Рэспублікі]]. Жыхары мястэчка і воласьці накіроўвалі ў Народны Сакратарыят скаргі на дзеяньні нямецкіх войскаў, жыхары Маладэчанскай воласьці атрымалі Пасьведчаньні [[Народны Сакратарыят БНР|Народнага Сакратарыяту БНР]], а ў самім мястэчку дзеяў рээвакуацыйны пункт для беларускіх уцекачоў<ref>{{Літаратура/ВГАБ|4к}} С. 19.</ref>. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі Маладэчна ўвайшло ў склад [[БССР|Беларускай ССР]]. Паводле [[Рыская мірная дамова 1921 году|Рыскай мірнай дамовы 1921 году]] [[Маладэчна ў складзе Польшчы|яно апынулася ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі]], дзе стала самастойнай гмінай у Вялейскім павеце [[Віленскае ваяводзтва (1923—1939)|Віленскага ваяводзтва]]. У 1925 годзе Маладэчна атрымала статус асобнага павету, а ў 1929 годзе — зноў статус [[места]]. У 1922—1939 гадах на тэрыторыі фальварку Гелянова (з 1929 году ў складзе места) разьмяшчаўся<ref>Садоўскі У. [https://web.archive.org/web/20160304215941/http://www.rh.by/by/190/10/5361/ Гарнізон у Гелянове: горад у горадзе] // [[Рэгіянальная газета]]. 2 кастрычніка 2010 г.</ref> [[Гарнізон у Гелянове|гарнізон]] 86-га пяхотнага палка Войска Польскага. У 1939 годзе Маладэчна ўвайшло ў [[БССР]], дзе ў 1940 годзе стала цэнтрам раёну [[Вялейская вобласьць|Вялейскай вобласьці]] (у 1944—1960 гадах цэнтар [[Маладэчанская вобласьць|асобнай вобласьці]]). На 1940 год тут адкрылася пэдагагічная вучэльня, працавалі 2 клюбы, бібліятэка, лякарня, 2 аптэкі. У [[Другая сусьветная вайна|Другую сусьветную вайну]] з 25 чэрвеня 1941 да 5 ліпеня 1944 году места знаходзілася пад акупацыяй [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]]. У 1946—1947 гадох у Маладэчне дзеяла суполка [[Саюз беларускіх патрыётаў|Саюзу беларускіх патрыётаў]], сярод мэтаў якога была абарона нацыянальных і грамадзянскіх правоў, захаваньне і разьвіцьцё беларускай культуры і мовы, і ўрэшце — пабудова сувэрэннай, незалежнай Беларусі<ref>Ялугін Э. Што такое СБП? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 71.</ref>. У 1949—1951 гадох тут дзеяла грамада [[Саюз супольнай справы]], мэтай якой было змаганьне з бальшавікамі. 25 красавіка 1993 году за часамі дэмакратычных мескіх уладаў на чале з [[Генадзь Карпенка|Генадзем Карпенкам]] на галоўным [[пляц]]ы Маладэчна ў прысутнасьці некалькіх тысячаў месьцічаў адбылося ўрачыстае адкрыцьцё помніка пакутнікам за волю і незалежнасьць Беларусі (у наш час пры падрыхтоўцы да «[[Рэспубліканскі фэстываль-кірмаш працаўнікоў вёскі «Дажынкі»|Дажынак]]» помнік перанесьлі ў мескі парк). 18 сакавіка 1997 году ў месьце адбылася ўрачыстая кансэкрацыя новага касьцёла Сьвятога Язэпа<ref>[https://web.archive.org/web/20160305202809/http://catholic.by/port/news/belarus/2-3/2007-03-18.htm 10-годдзе кансэкрацыі касцёла св. Юзафа ў Маладзечне], [[Catholic.by]], 20 сакавіка 2007 г.</ref>. <gallery caption="Места на старых здымках" widths="150" heights="150" class="center"> Maładečna, Vilenskaja-Zamkavaja. Маладэчна, Віленская-Замкавая (1900).jpg|[[Царква Покрыва Багародзіцы (Маладэчна)|Царква]]-[[мураўёўкі|мураўёўка]], каля 1900 г. Maładečna, Zamkavaja. Маладэчна, Замкавая (1925).jpg|Вуліца Замкавая, 1925 г. Maładečna, Zamkavaja. Маладэчна, Замкавая (1930).jpg|[[Касьцёл Сьвятога Казімера і кляштар трынітарыяў (Маладэчна)|Касьцёл і кляштар трынітарыяў]], 1930 г. Maładečna, Hielanova, Mienskaja brama. Маладэчна, Гелянова, Менская брама (1937) (2).jpg|[[Трыюмфальная арка (Маладэчна)|Трыюмфальная брама]], {{nowrap|1930 г.}} </gallery><gallery caption="Места на старых здымках" widths="150" heights="150" class="center"> Maładečna, Vilenskaja. Маладэчна, Віленская (1930).jpg|Колішняя каталіцкая капліца, 1930 г. Maładečna, Vakzalnaja. Маладэчна, Вакзальная (1915) (2).jpg|Чыгуначная станцыя, 1917 г. Maładečna, Vakzalnaja. Маладэчна, Вакзальная (1930).jpg|Чыгуначная станцыя, 1930 г. Maładečna, Libava-Romienskaja. Маладэчна, Лібава-Роменская (1930-39).jpg|Будынак староства, 1930 г. </gallery> {{Гістарычныя раёны Маладэчна}} == Геаграфія == === Геаграфічнае становішча === Разьмяшчаецца на паўночным захадзе Менскай вобласьці, уваходзіць у склад Маладэчанскага раёну і знаходзіцца паблізу межаў [[Валожынскі раён|Валожынскага]], [[Вялейскі раён|Вялейскага]], [[Менскі раён|Менскага]] і [[Смаргонскі раён|Смаргонскага раёнаў]]. 75% тэрыторыі знаходзіцца на [[Менскае ўзвышша|Менскім ўзвышшы]], рэльеф пагорысты. Займае выгаднае геаграфічнае становішча паміж дзьвюма сталіцамі — [[Менск]]ам і [[Вільня]]й. Праз Маладэчна працякае рака [[Вуша (прыток Вяльлі)|Вуша]], басэйн ракі [[Вяльля|Вяльлі]]. {|class=toccolours style="text-align:center" align="center" !colspan=10|Адлегласьць ад Маладэчна да розных местаў (аўтамабільнымі шляхамі)<ref>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://della.com.ua/distance/|загаловак = Адлегласьці ад Маладэчна да розных местаў транспартнымі шляхамі|фармат = |назва праекту = Автоперевезення|выдавец = DELLA|дата = 3 жніўня 2014|мова = uk|камэнтар = }}</ref> |- ||||||| [[Вільня]] ~ 145 км<br />[[Осьлё]] ~ 2206 км<br />[[Гданьск]] ~ 710 км || [[Талін]] ~ 706 км<br />[[Хэльсынкі]] ~ 793 км<br />[[Рыга]] ~ 401 км || [[Полацак]] ~ 222 км<br />[[Санкт-Пецярбург]] ~ 783 км<br />[[Мурманск]] ~ 2101 км |||||| |- ||||||| [[Горадня]] ~ 266 км<br />[[Варшава]] ~ 609 км<br />[[Бэрлін]] ~ 1176 км |||[[Файл:Compass Rose English North.svg|150px|center|Ружа вятроў]]|| [[Магілёў]] ~ 285 км<br />[[Смаленск]] ~ 387 км<br />[[Казань]] ~ 1600 км |||||| |- ||||||| [[Берасьце]] ~ 421 км<br />[[Кракаў]] ~ 838 км<br />[[Барсэлёна]] ~ 3008 км || [[Львоў]] ~ 683 км<br />[[Адэса]] ~ 1082 км<br />[[Стамбул]] ~ 1905 км || [[Менск]] ~ 77 км<br />[[Ерэван]] ~ 2650 км<br />[[Доха]] ~ 5221 км |||||| |} === Клімат === {{Кліматычная інфармацыя |Назва_ў_родным_склоне = Маладэчна |Крыніца = {{Спасылка|аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.meteonovosti.ru/index.php?index=76&value=26001 | загаловак = Клімат Маладэчна | фармат = | назва праекту = [http://www.hmn.ru/ Метеоновости] | выдавец = | дата = 14 чэрвеня 2014 | мова = ru | камэнтар = }} <!-- сярэдняя тэмпэратура --> | Студзень_сяр = −5.5 | Люты_сяр = −4 | Сакавік_сяр = 0.5 | Красавік_сяр = 6.5 | Травень_сяр = 12 | Чэрвень_сяр = 15 | Ліпень_сяр = 16 | Жнівень_сяр = 16 | Верасень_сяр = 10.5 | Кастрычнік_сяр = 5.5 | Лістапад_сяр = 0.5 | Сьнежань_сяр = −3 <!-- колькасьць ападкаў --> | Студзень_ападкі = 50 | Люты_ападкі = 40 | Сакавік_ападкі = 55 | Красавік_ападкі = 50 | Травень_ападкі = 65 | Чэрвень_ападкі = 95 | Ліпень_ападкі = 100 | Жнівень_ападкі = 70 | Верасень_ападкі = 75 | Кастрычнік_ападкі = 60 | Лістапад_ападкі = 60 | Сьнежань_ападкі = 65 }} == Насельніцтва == === Дэмаграфія === <div style="float:right;margin:0 0 .5em 1em;" class="toccolours"> <timeline> ImageSize = width:auto height:180 barincrement:27 PlotArea = left:50 bottom:20 top:15 right:15 TimeAxis = orientation:vertical AlignBars = late Colors = id:linegrey2 value:gray(0.9) id:linegrey value:gray(0.7) id:cobar value:rgb(0.0,0.7,0.8) id:cobar2 value:rgb(0.6,0.9,0.6) DateFormat = yyyy Period = from:0 till:100000 ScaleMajor = unit:year increment:25000 start:0 gridcolor:linegrey ScaleMinor = unit:year increment:5000 start:0 gridcolor:linegrey2 PlotData = color:cobar width:15 bar:1600 from:0 till:3000 bar:1850 from:0 till:1330 bar:1897 from:0 till:2393 bar:1921 from:0 till:1997 bar:1939 from:0 till:6600 bar:1959 from:0 till:26300 bar:1973 from:0 till:58000 bar:1991 from:0 till:93500 bar:1997 from:0 till:98200 bar:2004 from:0 till:98384 bar:2009 from:0 till:94282 bar:2018 from:0 till:95011 bar:2020 from:0 till:91719 bar:2023 from:0 till:89268 TextData= fontsize:10px pos:(10,195) text: </timeline> </div> * '''ХVI стагодзьдзе''': каля 1600 году — 3 тыс. чал.<ref name="evkl"/> * '''ХIХ стагодзьдзе''': 1850 год — 1330 чал.; 1885 год — 1332 чал. (629 муж. і 703 жан.)<ref>Krzywicki J. Mołodeczno // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|6к}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_VI/647 647].</ref>; 1897 год — 2393 чал.<ref>[https://web.archive.org/web/20180722071306/http://www.molodechno.minsk-region.by/ru/region/history История], [http://www.molodechno.minsk-region.by Молодеченский районный исполнительный комитет]</ref>. * '''ХХ стагодзьдзе''': 1921 год — 1997 чал.; 1939 год — 6,6 тыс. чал.<ref name="bse">{{Літаратура/Вялікая Савецкая Энцыкляпэдыя (3 выданьне)}}</ref>; 1959 год — 26,3 тыс.чал.<ref name="bse"/>; 1970 год — 50 тыс. чал.<ref name="bse"/>; 1972 год — 56,1 тыс. чал.<ref name="evkl5-53">[[Генадзь Каханоўскі|Каханоўскі Г.]] Маладзечна // {{Літаратура/ЭГБ|5к}} С. 53.</ref>; 1973 год — 58 тыс. чал.<ref name="bse"/>; 1991 год — 93,5 тыс. чал.; 1997 год — 98,2 тыс. чал.<ref name="evkl5-52">[[Генадзь Каханоўскі|Каханоўскі Г.]] Маладзечна // {{Літаратура/ЭГБ|5к}} С. 52.</ref>; 1998 год — 98 тыс. чал.<ref>{{Літаратура/БелЭн|9к}} С. 554.</ref> * '''ХХI стагодзьдзе''': 2004 год — 98&nbsp;384 чал.; 2006 год — 98&nbsp;514 чал.; 1 студзеня 2007 году — 104&nbsp;021 чал.; 1 кастрычніка 2007 году — 101,3 тыс. чал.; 2008 год — 98&nbsp;415 чал.; 1 студзеня 2009 году — 97,6 тыс. чал.; 2009 год — 94 282 чал.<ref name="belstat">[https://web.archive.org/web/20101030222404/http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/1.2-6.pdf Перепись населения — 2009. Минская область]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref> (перапіс); 2015 год — 94 686 чал.<ref name="belstat2015">[https://web.archive.org/web/20150515134329/http://belstat.gov.by/uploads/bgd_files/1427878416014868.zip Численность населения на 1 января 2015 г. и среднегодовая численность населения за 2014 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2016 год — 94 922 чал.<ref name="belstat2016">[https://web.archive.org/web/20160706073652/http://www.belstat.gov.by/upload/iblock/567/567f8a4ac45cd80a949bb7bd7a839ca7.zip Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2017 год — 95 233 чал.<ref name="belstat2017">[https://web.archive.org/web/20200813193913/http://belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_7192/ Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2018 год — 95 011 чал.<ref name="belstat2018">[https://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_148167/ Численность населения на 1 января 2025 г. и среднегодовая численность населения за 2024 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2020 год — 91 719 чал.; 2023 год — 89 268 чал.<ref>https://www.belstat.gov.by/upload/iblock/a5d/ldk4wixkq91lgnvvgplqizlt02u8d43a.pdf</ref> === Рэлігія === У Маладэчне дзеюць цэрквы Покрыва Багародзіцы, Прачыстай Багародзіцы або Сьвята-Ўсьпенская, Раства Хрыстова, Усіх Сьвятых ([[Беларускі экзархат|Беларускі экзархат Маскоўскага патрыярхату]]) і Хрыста Чалавекалюбцы ([[Беларуская грэка-каталіцкая царква|Беларуская грэцка-каталіцкая царква]]), касьцёлы [[Касьцёл Сьвятога Язэпа (Маладэчна)|Сьвятога Язэпа]] парфіі Сьвятога Язэпа й [[Касьцёл Сьвятога Айца Піо (Маладэчна)|Касьцёл Сьвятога Айца Піо]] парафіі Сьвятога Казімера<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі =1 кастрычніка 2023 | url = https://pio.by/budova-kastsjola/gistoryya| копія = | дата копіі = | загаловак = Парафія св. Казіміра, касцёл св. Піо ў Маладзечне| фармат = | назва праекту = | выдавец = | дата доступу = | accessyear = | мова = | камэнтар = }}</ref>. === Адукацыя === [[Файл:Молодечно.jpg|міні|Дзяржаўны політэхнічны каледж]] У Маладэчне працуюць 15 школаў, зь іх адна беларускамоўная (Маладэчанская беларуская гімназія на базе сярэдняй школы № 10, але яе беларускамоўныя клясы згортваюцца з кожным годам), мастацкая школа; 6 навучальных установаў тыпу вучэльні, у іх ліку мэдычная і музычная; політэхнічны каледж, гандлёва-эканамічны каледж, 4 публічныя бібліятэкі. === Культура === [[Файл:Belarus-Maladzechna-Palace of Culture.jpg|міні|Палац культуры]] Маладэчна лічыцца [[рэп]] ці [[гіп-гоп]] местам, тут таксама існуюць і [[альтэрнатыва|альтэрнатыўныя]] гурты ([[Usplёsk]], [[Буркіна Фасо (гурт)|Буркіна Фасо]], [[ХЗКН]], [[Stickoxydal]], [[Botanic Project]] ды іншыя). Раз на два гады, з 1993 году, у Маладэчне праходзіць [[фэстываль]] беларускай песьні і паэзіі «[[Маладзечна (фэстываль)|Маладзечна]]». Значнае месца ў культурным жыцьці места займае [[Менскі абласны драматычны тэатар|абласны драматычны тэатар]], а таксама абласны тэатар лялек «[[Батлейка]]». Выпускаецца гістарычна-краязнаўчы і літаратурна-мастацкі альманах «[[Куфэрак Віленшчыны]]». === [[Мас-мэдыя]] === Друк: * «Маладэчанская газэта» * [[Рэгіянальная газета|«Рэгіянальная газета»]] Мясцовыя тэлебачаньне і [[радыё]]: * Маладэчанскае кабэльнае [[тэлебачаньне]] * Мясцовае радыё === Грамадзкія аб’яднаньні, палітычныя партыі === Прадстаўніцтва [[Партыя БНФ|партыі БНФ]], аддзяленьне [[праваабарончыя арганізацыі|праваабарончай арганізацыі]] [[Беларускі Хэльсынскі камітэт]], [[скаўтынг|скаўцкая]] дружына «Маладэчына» (кіраўнік Валеры Трацяк). == Забудова == === Плян === Сетка вуліцаў [[Прастакутнік|прастакутная]]. Чыгункі падзяляюць места на чатыры плянавальныя раёны: заходні (раён канцэнтрацыі большасьці прамысловых прадпрыемстваў); паўночны (зона індывідуальнай жылой забудовы); усходні (прамысловы раён; старая частка места з пляцам Старое Места, дзе захаваліся Пакроўская царква, сынагога і частка гістарычнай забудовы); паўднёвы (зона шматпавярховай капітальнай жылой забудовы, грамадзкі цэнтар). На вуліцы Замкавай часткова захаваўся помнік архітэктуры XVIII ст. — кляштар трынітарыяў. Забудова цэнтральнай часткі места 2—9-павярховая. === Вуліцы і пляцы === Маладэчна — адзінае места ў Беларусі, дзе ў наш час большасьць афіцыйных [[урбанонім]]аў зьяўляюцца альбо гістарычнымі, альбо маюць беспасярэдні зьвязак з тутэйшай гісторыяй і культурай. Выпраўленьне перайменаваных і нададзеных савецкімі ўладамі назваў, зьвязаных з [[Русіфікацыя Беларусі|палітыкай маскалізацыі Беларусі]], адбылося за часамі дэмакратычных мескіх уладаў на чале з [[Генадзь Карпенка|Генадзем Карпенкам]]. Вернутыя гістарычныя назвы — нематэрыяльныя культурныя каштоўнасьці: вуліцы Віленская, Гарадоцкая, Замкавая, Лебедзеўская<ref name="tat">Татаринов Ю. Города Беларуси в некоторых интересных исторических сведениях. Минщина. — Минск, 2008.</ref>, Новы Сьвет. Аб’екты, пераназваныя на падставе мясцовай тапанімікі: Вялікі Гасьцінец, пляц Старое Места, вуліцы Бухаўшчына, Вялікасельская, Заслаўская, Лібава-Роменская, Маладэчанская, Местачковая, Нагорная, Полацкая, Рымарская, Сьвятаянская, Сэмінарская, Ушацкая, Цівідаўская. Аб’екты, пераназваныя ў гонар выдатных дзеячоў лякальнай і агульнабеларускай гісторыі: вуліцы Канстантына Астроскага, Канстанцыі Буйло, Ігната Буйніцкага, Уладзіслава Галубка, Язэпа Драздовіча, Міхася Забэйды-Суніцкага, Язэпа Лёсіка, Францішка Скарыны, Якуба Ясінскага. == Эканоміка == Прадпрыемствы машынабудаваньня і мэталаапрацоўкі, лёгкай, харчовай, дрэваапрацоўчай, будаўнічых матэрыялаў прамысловасьці. {| class="wikitable standard mw-collapsible mw-collapsed" style="border: none; width: 100%; background-color: transparent;" !Пералік прамысловых прадпрыемстваў Маладэчна |- | * ААТ «Электрамодуль» * РУП «Маладэчанскі станкабудаўнічы завод» * РУП «[[Маладэчанскі завод мэталаканструкцыяў]]» * РУВП «Завод жалезабэтонных вырабаў» * ААТ «Маладэчанскі камбінат хлебапрадуктаў» * ЗАТ «Маладэчнамэбля» * ААТ «Маладэчнажалезабэтон» * РВУП «Маладэчанскі завод парашковай мэталургіі» * РУП «Маладэчанскі радыёзавод „Спадарожнік“» * Фірма «Надзея» РУП «Маладэчанскі радыёзавод „Спадарожнік“» * Філія «Маладэчанскі хлебазавод» РУП «Барысаўхлебпрам» * РУП «Мінпрамтара» Маладзечанская вытворчая дзялянка * Філія «Маладэчнаэнэргарамонт» ААТ «Белэнэргарамналадка» * ААТ «Белпрамкультура-Маладэчна» * ААТ «Завод жалезабэтонавых канструкцыяў» * ПУП «Маладэчанскі харчовы камбінат» * ААТ «Маладэчанскі завод мэталавырабаў» * ААТ «Маладэчнапіва» * ТАА «Трайпл-Велес» * ААТ «Маладэчанскі мескі малочны завод» * ААТ «Маладэчанскі райаграсэрвіс» * ААТ «Забудова» * ДП «Маладэчнабудматэрыялы» * ІП ЗАТ «Маладэчанскі трубапракатны завод» * СП «Менскі мэблевы цэнтар» |} == Транспарт == [[Файл:Maładečna - Vialiki Haściniec.jpg|міні|Вялікі Гасьцінец — галоўная вуліца места]] Маладэчна — чыгуначны вузел на [[Менск]], [[Вільня|Вільню]], [[Ліда|Ліду]] і [[Полацак]]. Места мае зручную транспартную сетку. Яна ўлучае: * аўтобусны парк (рух аўтобусаў ажыцьцяўляецца на 23 маршрутах); * службы таксі; * маршрутныя таксі (рух ажыцьцяўляецца на найбольш загружаных аўтобусных маршрутах). == Турыстычная інфармацыя == === Інфраструктура === [[Файл:Maładečna - Broadway.jpg|міні|«Брадвэй» — пешаходная частка вуліцы Прытыцкага, папулярнае сярод моладзі месца сустрэчаў]] Маладэчна ўваходзіць у турыстычны маршрут «У краі Нарачанскім»<ref>{{Літаратура/Турыстычная энцыкляпэдыя Беларусі|к}}</ref>. Гатэль «Маладэчна» знаходзіцца побач з цэнтральнай плошчай, за 10 хвілінаў хады ад чыгуначнага і аўтобуснага вакзалаў. У месьце працуе краязнаўчы музэй. === Славутасьці === * Гарадзішча (XV—XVII стагодзьдзі) * Забудова гістарычная (ХІХ — пачатак ХХ ст.; фрагмэнты) * [[Касьцёл Сьвятога Казімера і кляштар трынітарыяў (Маладэчна)|Касьцёл Сьвятога Казімера і кляштар трынітарыяў]] (1762, ад касьцёла часткова захаваліся сьцены бакавых фасадаў<ref>{{Літаратура/Каталіцкія сьвятыні (2003)|к}} С. 117.</ref>) * Мэмарыяльны комплекс «Шталаг 342» * Сынагога (XIX—XX стагодзьдзі) * [[Царква Покрыва Багародзіцы (Маладэчна)|Царква Покрыва Багародзіцы]] (1867—1871; [[мураўёўкі|мураўёўка]]) * Чыгуначная станцыя (1907) === Страчаная спадчына === * [[Трыюмфальная арка (Маладэчна)|Арка Трыюмфальная]] (1929) * Капліца рымска-каталіцкая, пазьней Аляксандра Неўскага (1776) * Касьцёл Сьвятога Язэпа (1930-я) * Палац Агінскіх (XVІІI ст.) * Царква (XVI ст.) * Царква Сьвятых Космы і Даміяна (XVІІI ст.) == Галерэя == <gallery caption="Краявіды Маладэчна" widths="150" heights="150" class="center"> PloshchaStarojeMesca.jpg|Пляц Старое Места Vilienskaja vulica. Maladziečna Old Town.jpg|Камяніцы на Віленскай вуліцы Eastern Orthodox Church in Maladzechna, Belarus.JPG|[[Царква Покрыва Багародзіцы (Маладэчна)|Царква Покрыва Багародзіцы]] </gallery><gallery widths="150" heights="150" class="center"> MaladzetšnaStation Minsk Region2.jpg|Чыгуначная станцыя Адзін з 8-кватэрных жылых дамоў на тэрыторыі гарнізона выгляд на 2012 год.JPG|Міжваенная забудова ў Гелянова Theatre in Maladzechna.JPG|Драматычны тэатар Belarus-Maladzechna-Steam Locomotive-1.jpg|Помнік-паравоз </gallery> == Месты-сябры == {| class="wikitable standard mw-collapsible mw-collapsed" style="border: none; width: 100%; background-color: transparent;" !Пералік местаў-сяброў Маладэчна |- | * [[Велінград]], [[Баўгарыя]] * [[Елгава]], [[Латвія]] * [[Ірпень]], [[Украіна]] * [[Каломна]], [[Расея]] * [[Панявеж]], [[Летува]] * [[Пётркаў-Трыбунальскі]], [[Польшча]] * [[Саколка (горад)|Саколка]], [[Польшча]] * [[Фларэшць]], [[Малдова]] * [[Чарапавец]], [[Расея]] * [[Эсьлінген-на-Некары]], [[Нямеччына]] |} == Асобы == * [[Зэлік Аксэльрод]] (1904—1941) — пісьменьнік * [[Меер Аксэльрод]] (1902—1970) — мастак * [[Тацьцяна Беланогая]] (нар. 1984) — беларуская паэтка і бард * [[Леся Беларуска]] (пам. 1948?) — беларуская пісьменьніца * [[Сяржук Вітушка]] (1965—2012) — беларускі грамадзка-палітычны дзяяч. Кіраўнік менскага таварыства «[[Талака (Менск)|Талака]]» * [[Ірына Ганецкая]] (нар. 1961) — археоляг, гісторык * [[Аляксандар Грышкевіч]] (нар. 1961) — мастак * [[Уладзімер Карыцька]] (нар. 1979) — футбаліст * [[Аляксандар Каханоўскі]] (нар. 1963) — гісторык * [[Генадзь Каханоўскі]] (1936—1994) — гісторык * [[Аляксандар Куган]] (нар. 1991) — футбаліст * [[Ян Станіслаў Сапега]] (1589—1635) — дзяржаўны дзяяч [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] * [[Людміла Сільнова]] (нар. 1957) — беларуская паэтка == Глядзіце таксама == * [[Маладзечна-2007]] * Гурт «[[Марцін С.]]» * [[14-ы полк урадавай сувязі]] == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/БелЭн|9}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|2}} * Каханоўскі Г. Маладзечна: гіст.-экан. нарыс / Г. Каханоўскі. — {{Менск (Мн.)}}: Полымя, 1988. — 118, [2] с. * {{Літаратура/ЭГБ|5}} * {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|6}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://radzima.org/be/gorad/maladzechna.html Маладэчна], [[Radzima.org]] * [http://catholic.by/2/belarus/dioceses/minsk-mohilev/100291.html Маладзечанскі дэканат], [[Catholic.by]] * [https://web.archive.org/web/20111208070715/http://weather-in.by/by/minskaja/1507 Прагноз надвор’я ў м. Маладэчна] * [https://web.archive.org/web/20200918095439/https://rh.by/ Рэгіянальная газета] * [https://web.archive.org/web/20050210023415/http://bhcmld.bizland.com/ Маладэчанскае аддзяленьне РАА «БХК»]{{ref-ru}} {{Маладэчна ў тэмах}} {{Маладэчна}} {{Зьнішчаныя славутасьці Маладэчна}} {{Навігацыйная група |назоў = Маладэчна ў сучасным [[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Беларусі|адміністрацыйна-тэрытарыяльным падзеле]] [[Беларусь|Беларусі]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Беларусь}}; |Маладэчанскі раён |Менская вобласьць }} {{Месты і мястэчкі гістарычнай Меншчыны}} [[Катэгорыя:Маладэчна| ]] [[Катэгорыя:Абласныя цэнтры БССР]] hbgghhhodz2wqrcm1r5ewvaehygrd4g Нідэрлянды 0 7559 2619678 2533401 2025-06-11T17:40:40Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619678 wikitext text/x-wiki {{Ня блытаць|Галяндыя|Галяндыяй|геаграфічным рэгіёнам і былой правінцыяй на захадзе Нідэрляндаў}} {{Краіна2 | СУП ППЗ = 1,29 трлн $ | Год падліку СУП ППЗ = 2023 | Месца паводле СУП ППЗ = | СУП ППЗ на чалавека = 69 715 $ | Год падліку СУП ППЗ на чалавека = 2023 | Месца паводле СУП ППЗ на чалавека = | СУП намінал = 1,08 трлн $ | Год падліку СУП намінал = 2023 | Месца паводле СУП намінал = | СУП намінал на чалавека = 61 098 $ | Год падліку СУП намінал на чалавека = 2023 | Месца паводле СУП намінал на чалавека = }} '''Нідэрля́нды''' ({{мова-nl|Nederland}}) — краіна ў паўночна-заходняй [[Эўропа|Эўропе]] на ўзьбярэжжы [[Паўночнае мора|Паўночнага мора]] (даўжыня берагавой лініі — 451 км), мяжуе з [[Бэльгія]]й на поўдні і [[Нямеччына]]й на ўсходзе (даўжыня мяжы — 1027 км). Нідэрлянды зьяўляюцца часткай [[Каралеўства Нідэрляндаў]], у якое таксама ўваходзяць астравы колішніх [[Нідэрляндзкія Антылы|Нідэрляндзкіх Антылаў]], як то [[Аруба]], [[Кюрасао]], [[Банэйр]] ды іншыя. Афіцыйная назва краіны — Каралеўства Нідэрлянды ({{мова-nl|Koninkrijk der Nederlanden}}). Дачыненьні паміж чальцамі каралеўства рэгулююцца Статутам Каралеўства Нідэрляндаў ({{мова-nl|Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden}}), прынятым у 1954 годзе. Сталіцай дзяржавы ёсьць горад [[Амстэрдам]], але [[парлямэнт]] і [[урад|ўрад]] знаходзяцца ў [[Гаага|Гаазе]]. Іншымі важнымі местамі ёсьць [[Ратэрдам]], які ня толькі ёсьць самы вялікі порт краіны, але адным з найбуйнейшых партоў сьвету, [[Утрэхт (горад)|Утрэхт]], які ёсьць цэнтрам [[чыгунка|чыгуначнай]] сыстэмы краіны, і [[Эйндговэн]] як цэнтар [[электроніка|электронікі]] і высокіх [[тэхналёгія]]ў. Нідэрлянды ёсьць краінай-заснавальніцай [[Эўрапейскі Зьвяз|Эўрапейскага Зьвязу]], [[Эўразона|Эўразоны]], [[Група дзесяці|Група 10]], [[Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы|Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы]], [[Арганізацыя эканамічнага супрацоўніцтва і разьвіцьця|АЭСіР]] і [[Сусьветная гандлёвая арганізацыя|СГА]], а таксама часткай [[Шэнгенская зона|Шэнгенскай зоны]] і трохбаковага зьвязу [[Бэнілюкс]]. У краіне месьцяцца некалькі міжурадавых арганізацый і міжнародных судоў, многія зь якіх свае сядзібы маюць ў Гаазе<ref>van Krieken, Peter J.; David McKay (2005). [https://archive.org/details/haguelegalcapita0000unse «The Hague: Legal Capital of the World»]. Cambridge University Press. — ISBN 978-90-6704-185-0.</ref>. Нідэрланды ёсьць [[парлямэнт|парлямэнцкай]] [[канстытуцыя|канстытуцыйнай]] [[манархія]]й з унітарнай структурай з 1848 году. Краіна традыцыйна мае [[піларызацыя|піларызацыю]] грамадзтва, але і даўнюю сацыяльную талерантнасьць, узаконіўшы [[прастытуцыя|прастытуцыю]] і [[эўтаназія|эўтаназію]], а таксама прытрымліваючыся лібэральнай палітыкі ў дачыненьні да [[наркотык]]аў. Жанчыны атрымалі выбарчае права ў 1919 годзе. А краіна стала першай дзяржавай, якая легалізавала аднаплоцевыя шлюбы ў 2001 годзе. Зьмяшаная рынкавая эканоміка краіны досыць разьвітая і займае трынаццатае месца ў сьвеце паводле прыбытку на душу насельніцтва. == Назва == Назва ''Нідэрлянды'' ў перакладзе азначае «ніжнія землі», аднак перакладаць яго літаральна няправільна, бо, паводле гістарычных чыньнікаў, гэтым тэрмінам прынята зваць тэрыторыю, якая прыкладна адпавядае сёньняшнім Нідэрляндам, Бэльгіі і [[Люксэмбург]]у ([[Бэнілюкс]]). Нідэрлянды часта завуць ''Галяндыяй'', хоць гэта палітычна некарэктна, бо Паўднёвая і Паўночная Галяндыя — гэта толькі дзьве з дванаццаці правінцыяў Нідэрляндаў. == Гісторыя == {{Асноўны артыкул|Гісторыя Нідэрляндаў}} === Старажытнасьць === [[Файл:Celtic expansion in Europe.svg|значак|зьлева|[[Кельты|Кельцкі]] распаўсюд ва [[Эўропа|Эўропе]]. Жоўтым пазначаны першапачатковае засяленьні, зялёным - далейшая экспансія.]] Нідэрлянды былі заселеныя з апошняга ледавіковага пэрыяду. Падчас прыбыцьця [[Рымская імпэрыя|рымлянаў]] Нідэрлянды былі заселеныя германскімі плямёнамі, гэткімі як [[тубанты]], [[канінэфаты]] і [[фрызы]], якія пасяліліся тамака каля 600-х гадоў да н. э. Першым аўтарам, які апісаў узьбярэжжа Галяндыі і [[Фляндрыя (гістарычная вобласьць)|Фляндрыі]], быў грэцкі географ [[Пітэй]], які адзначыў яшчэ каля 325 году да н. э., што ў гэтых рэгіёнах «больш людзей загінулі ў барацьбе з вадой, чым у барацьбе зь людзьмі»<ref>Lendering, Jona. [https://www.livius.org/articles/concept/the-edges-of-the-earth-1/the-edges-of-the-earth-3/ «The Edges of the Earth (3)»]. Livius.</ref>. За часам [[Гальская война|Гальскай войны]] тэрыторыя на поўдзень і захад ад [[Райн]]у была заваяваная рымскімі войскамі, ачоленыя [[Гай Юліюс Цэзар|Юліюсам Цэзара]] з 57 году да н. э. да 53 году да н. э.<ref>Lendering, Jona. [https://web.archive.org/web/20161027034706/http://www.livius.org/ga-gh/germania/inferior.htm «Germania Inferior»]. Livius.</ref> Цэзар узгадаў толькі два асноўныя кельцкія плямёны, якія жывуць на тэрыторыі сучасных паўднёвых Нідэрляндаў: [[эбуроны]] і [[мэнапіі]]. Пры [[Актавіян Аўгуст|Актавіяну Аўгусту]] Рымская імпэрыя заваявала б усю тэрыторыю сучасных Нідэрляндаў, уключыўшы іх у склад правінцыі Старая Нямеччына ў 7 годзе да н. э., але пасьля [[бітва ў Тэўтабурскім лесе|бітвы ў Тэўтабурскім лесе]] ў 9 годзе меэы імпэрыі замацаваліся на мяжы Райну каля 12 году. У пачатку рымскай калянізацыі ў краіну таксама прыбылі нямецкія плямёны [[батавы]] і [[токсандры]]. У пэрыяд Рымскай імпэрыі паўднёвая частка цяперашніх Нідэрляндаў была акупаваная рымлянамі і стала часткай правінцыі [[Бэльгіка]] ({{мова-la|Gallia Belgica}}), а пазьней — правінцыяй Ніжняя Нямеччына ({{мова-la|Germania Inferior}}). === Сярэднявечча === [[Файл:Franks expansion.gif|значак|Франская дзяржава з 481 па 870 гады.]] Пасьля таго як Рым страціў уплыў у гэтым рэгіёне свае ўладаньні пашырылі [[франкі]]. Да 490-х гадоў [[Хлёдвіг I]] заваяваў і аб’яднаў усе гэтыя тэрыторыі ў паўднёвых Нідэрляндах у адзінае [[Франская дзаржава|Франскае каралеўства]], а адтуль працягнуў свае заваёвы ў [[Галія|Галіі]]. За часам экспансіі, франкі рушылі на поўдзень на тэрыторыю сучаснае [[Францыя|Францыі]] і [[Валёнія|валёнскае]] часткі [[Бэльгія|Бэльгіі]], у канчатковым выніку яны перанялі прастанародную [[лацінская мова|лацінскую мову]] мясцовага насельніцтва<ref name="Vries">de Vries, Jan W.; Willemyns, Roland; Burger, Peter. «Het verhaal van een taal». Amsterdam: Prometheus, 2003. — С. 21—27.</ref>. Пры гэтым франкі працягвалі размаўляць на роднай мове на поўначы, гэта значыць у паўднёвых Нідэрляндах і Фляндрыі. Да IX стагодзьдзя ператварылася ў стараніжнефранскую альбо старанідэрляндзкую мову<ref name="Vries"/>. Такім чынам узьнікла нідэрляндза-француская моўная мяжа<ref name="Vries"/><ref>Blom, J. C. H. (30.06.2006). [https://books.google.com/books?id=j10lCgAAQBAJ «History of the Low Countries»]. Berghahn Books. — С. 6—18. — ISBN 978-1-84545-272-8.</ref>. У час перасяленьня народаў [[саксы]], і блізкія да іх [[англы]], [[юты]] і [[фрызы]] засялілі прыбярэжныя землі<ref name="Bazelmans">Bazelmans, Jos (2009). [https://web.archive.org/web/20170830194912/http://s393993344.online.de/ssoar/handle/document/27183 «The early-medieval use of ethnic names from classical antiquity: The case of the Frisians»], in Derks, Ton; Roymans, Nico (eds.). [http://s393993344.online.de/ssoar/handle/document/27183 «Ethnic Constructs in Antiquity: The Role of Power and Tradition»]. Amsterdam: Amsterdam University. — С. 321—337. — ISBN 978-90-8964-078-9.</ref>. Многія зь іх рушылі да [[Ангельшчына|Ангельшчыны]] і сталі вядомыя як [[англасаксы]], але тыя, хто застаўся, пачалі называцца фрызамі, а іхняя мовай была [[заходнефрыская мова|фрыская]]<ref name="Bazelmans"/>. На фрыскай мове размаўлялі па ўсім паўднёвым узьбярэжжы [[Паўночнае мора|Паўночнага мора]], і яна па-ранейшаму ёсьць найбольш блізкай да [[ангельская мова|ангельскай]] сярод усіх жывых моваў кантынэнтальнай Эўропы. Да VII стагодзьдзя ўзьнікла [[Фрыскае каралеўства]] (650—734), якім кіраваў кароль [[Альдгісьль]]. Горад [[Утрэхт (горад)|Утрэхт]] стай сталіцай новай дзяржавы<ref name="Bazelmans"/><ref>[https://web.archive.org/web/20111003101550/http://www.bertsgeschiedenissite.nl/ijzertijd/eeuw1ac/frisii.html «Frisii en Frisiaevones»]. Bert’s Geschiedenis Site.</ref>. Паміж 600 і прыблізна 719 годам паміж фрызамі і франкамі часта вяліся бітвы за гарады. У 734 годзе ў [[бітва пры Боарне|бітве пры Боарне]] фрызы пацярпелі паразу пасьля шэрагу войнаў. На згоду франкаў англасаксонскі місіянэр [[Віліброрд]] навярнуў фрыскі народ у [[хрысьціянства]]. Ён заснаваў [[Утрэхцкае арцыбіскупства]] і стаў біскупам фрызаў. Аднак ягоны наступнік Баніфацыюс быў забіты фрызамі ў [[Докюм]]е ў 754 годзе. [[Файл:Rorik by H. W. Koekkoek.jpg|значак|зьлева|Рамантычная выява кіраўніка Фрызіі вікінга [[Рорык Фрыскі|Рорыка Фрыскага]].]] Франская [[Каралінская імпэрыя]] была магутнай сілай і кантралявала большую частку заходняй Эўропы, у тым ліку тэрыторыю сучасных Нідэрляндаў. Аднак, па сьмерці [[Карл Вялікі|Карла Вялікага]] і падзелу дзяржавы на тры землі на ўзьбярэжжы Паўночнага мора апынуліся ў складзе слабога [[Сярэдняе каралеўства|Сярэдняга каралеўства]]. Прыкладна ў 850 годзе кароль [[Лётар I]] вызнаў вікінга [[Рорык Ютляндзкі|Рорыка Ютляндзкага]] кіраўніком большай часткі Фрызіі. Пасьля падзелу каралеўства ў 855 годзе ягоная паўночная частка ўлучна зь Нідэрляндамі перайшлі пад кантроль [[Лётар II|Лётара II]], атрымаўшы назву [[Лятарынгія (каралеўства)|Лятарынгія]], у гонар караля. Паўночныя фрыскія і франскія гарады працягвалі цярпець ад нападу вікінгаў. Прыблізна ў 879 годзе экспэдыцыя вікінгаў пад кіраўніцтвам [[Годфрыд Фрыскі|Годфрыда Фрыскага]] зьдзейсьніла набег на фрыскія землі. Вікінгаўская навала паслабіла ўплыў францускіх і нямецкіх лордаў у рэгіёне. Супраціў заваёўнікам, калі ён і быў, зыходзіў ад мясцовай шдяхты, якая ў выніку набыла моц, што сталася грунтам да распаду [[Ніжняя Лятарынгія|Ніжняй Лятарынгіі]] на паўнезалежныя дзяржавы. Адным з гэтых мясцовых шляхцічаў быў [[Герульф (граф Заходняга Фрысьлянду)|Герульф]], які здабыў уладу ў Фрызіі пасьля таго, як дапамог забіць Годфрыда. Панаваньне вікінгаў пасьля гэтага скончылася. У [[Сярэднявечча|Сярэднявеччы]] Ніжнія краіны (якія складаюцца прыкладна зь цяперашніх Бэльгіі і Нідэрляндаў) уключалі ў сябе розныя графствы, герцагствы і япархіі, што ўваходзілі ў склад [[Сьвятая Рымская імпэрыя|Сьвятой Рымскай імпэрыі]]. Каля 1000 году празь некалькі сельскагаспадарчых інавацыяў эканоміка рэгіёну пачала разьвівацца хуткімі тэмпамі, а больш высокая прадукцыйнасьць працы дазволіла сялянам апрацоўваць больш зямлі альбо стаць гандлярамі. Вакол манастыроў і замкаў пачалі расьці гарады, у якіх асабліва ў Фляндрыі, а пазьней і ў [[Брабант|Брабанце]], пачала ўзьнікаць сярэдняя кляса гандляроў. Заможныя гарады пачалі купляць сабе пэўныя прывілеі. На практыцы гэта азначала, што [[Бруге]] і [[Антвэрпэн]] сталі квазінезалежнымі рэспублікамі самі па сабе і пазьней ператварыліся ў найважнейшыя гарады і парты Эўропы. Каля 1100 году сяляне з Фляндрыі і Утрэхта пачалі асушваць і апрацоўваць незаселеныя балоцістыя землі ў заходніх Нідэрляндах, што ўзвысіла [[Галяндыя (графства)|графства Галяндыя]] як цэнтра ўлады. [[Файл:William I, Prince of Orange by Adriaen Thomasz. Key Rijksmuseum Amsterdam SK-A-3148.jpg|значак|[[Вільгельм Аранскі|Вільгэльм I]] прынц Аранскі ачоліў нідэрляндзае паўстаньне супраць Габсбургаў.]] Большасьць імпэрскіх і францускіх фэодаў на тэрыторыі сучасных Нідэрляндаў і Бэльгіі былі аб’яднаны ў асабістую унію з герцагам Бургундыі [[Філіп III Добры|Філіпам Добрым]] у 1433 годзе. Пасьля спадкаемцамі дынастыі бургундзкіх [[Валюа (дынастыя)|Валюа]] сталі [[Габсбургі]], якія працягнулі кіраваць Ніжнімі землямі. Да Бургундзкай уніі нідэрляндцы часта атаесамлялі сябе толькі з горадам, у якім яны жылі, альбо мясцовым герцагствам ці графствам. Бургундзкі пэрыяд фактычна стаў часам, калі пачаўся шлях фармаваньня нацыі. Новыя кіраўнікі абаранялі нідэрляндзкія гандлёвыя інтарэсы, якія тады хутка разьвіваліся. Флёт графства Галяндыі некалькі разоў перамагаў флёт [[Ганза|Ганзейскага зьвязу]]. [[Амстэрдам]] квітнеў і ў XV стагодзьдзі стаў галоўным гандлёвым портам у Эўропе, бо празь яго адбываўся гандаль збожжам з балтыйскага рэгіёну. Праз Амстэрдам развозілася збожжа ў буйныя гарады Бэльгіі, Паўночнай Францыі і Ангельшчыны. Гэты гандаль быў жыцьцёва важным, таму што Нідэрлянды больш не маглі вырошчваць дастаткова [[збожжа]], каб пракарміць сябе. Асушваньне зямель прывёў да таго, што слой торфу на былых балотах скараціўся, што прыводзіла да затапленьня зямлі. Пры Габсбургу [[Карл V (імпэратар Сьвятой Рымскай імпэрыі)|Карле V]], кіраўніку [[Сьвятая Рымская імпэрыя|Сьвятой Рымскай імпэрыі]] і каралю Гішпаніі, усе фэоды ў цяперашнім рэгіёне Нідэрляндаў былі аб’яднаныя ў [[Сямнаццаць правінцыяў]], якія таксама ўлучалі большую частку сучаснай Бэльгіі, [[Люксэмбург]]у і некаторых прылеглых тэрыторыяў на тэрыторыі сучаснай Францыі і Нямеччыны. Пасьля распаўсюджваньня [[кальвінізм]]у пасьледавала [[Контрарэфармацыя]], што выклікала раскол у краіне. Спробы гішпанскага караля [[Філіп II (кароль Гішпаніі)|Філіпа II]] цэнтралізаваць дзяржаву прывялі да паўстаньня супраць гішпанскага панаваньня пад правадырствам [[Вільгельм Аранскі|Вільгэльма I Аранскага]]. === Галяндзкая рэспубліка === [[Файл:Johannes Lingelbach 001.jpg|значак|зьлева|Амстэрдамскі пляц [[Дам (пляц)|Дам]] у 1656 годзе.]] 26 ліпеня 1581 году была абвешчаная незалежнасьць краіны, афіцыйна прызнаная іншымі дзяржавамі толькі пасьля [[Васьмідзесяцігадовая вайна|Васьмідзясяцігадовай вайны]] (1568—1648). У гады вайны за незалежнасьць пачаўся «Залаты век» Нідэрляндаў, пэрыяд эканамічнага і культурнага росквіту, які працягваўся ўсё XVII стагодзьдзьдзе. Шырокае разьвіцьцё ў Нідэрляндах набылі навука, вайсковая справа і мастацтва (асабліва [[жывапіс]]). Да 1650 году галяндцы валодалі 16 тысячамі гандлёвых караблёў<ref>[https://web.archive.org/web/20120114182245/http://www.digitalhistory.uh.edu/database/article_display_printable.cfm?HHID=682 «The Middle Colonies: New York»]. Digital History.</ref>. [[Нідэрляндзкая Ост-Індзкая кампанія]] і [[Нідэрляндзкая Вэст-Індзкая кампанія]] заснавалі калёніі і гандлёвыя пункты ва ўсім сьвеце, у тым ліку кіравалі заходнімі часткамі [[Рэспубліка Кітай|Тайваня]] паміж 1624—1662 і 1664—1667 гадамі. Засяленьне нідэрляндцамі [[Паўночная Амэрыка|Паўночнай Амэрыкі]] пачалося з закладу [[Нью-Ёрк|Новага Амстэрдама]] ў паўднёвай частцы [[Мангэтан]]у ў 1614 годзе. У Паўднёвай Афрыцы нідэрляндцы засялілі [[Капская калёнія|Капскую калёнію]] ў 1652 годзе. Калёніі ў [[Паўднёвая Амэрыка|Паўднёвай Амэрыцы]] былі заснаваныя ўздоўж шматлікіх рэкаў ва ўрадлівай [[Гаяна|Гаяне]]. Сучасны [[Сурынам]] некалі быў нідэрляндзкай калёніяй. У [[Азія|Азіі]] нідэрлянцы стварылі Нідэрляндзую Ост-Індыю (цяпер [[Інданэзія]]) і гандлёвы пункт у [[Японія|Японіі]] на востраве [[Дэдзіма]]. У даіндустрыяльны час нідэрляндзкая імпэрыя атрымлівала 50% тэкстылю і 80% шоўку з індыйскай [[Імпэрыя Вялікіх Маголаў|імпэрыі Вялікіх Маголаў]]<ref>Junie T. Tong (2016). [https://books.google.com/books?id=_UQGDAAAQBAJ&pg=PA151 «Finance and Society in 21st Century China: Chinese Culture Versus Western Markets»]. CRC Press. — С. 151. — ISBN 978-1-317-13522-7.</ref><ref>John L. Esposito, ed. (2004). [https://books.google.com/books?id=KZcohRpc4OsC&pg=PT190 «The Islamic World: Past and Present»]. Vol. 1: Abba — Hist. Oxford University Press. — С. 174. — ISBN 978-0-19-516520-3.</ref>. Многія эканамічныя гісторыкі зважаюць Нідэрлянды першай цалкам [[капіталізм|капіталістычнай]] краінай у сьвеце, бо тут месьціўся самы заможны гандлёвы горад (Амстэрдам) і была створаная першая [[фондавая біржа]]. Вынаходлівасьць гандляроў прывяла да стварэньня страхавых і пэнсійных фондаў. === Батаўская рэспубліка і каралеўства === Пасьля [[Француская рэвалюцыя|Францускай рэвалюцыі]] і ўзвышэньня [[Напалеон I Банапарт|Напалеона]] Нідэрлянды страцілі кантроль над дзяржавай. Пасьля нядоўгага часу існаваньня [[Батаўская рэспубліка|Батаўскай рэспублікі]] было створанае марыянэткавае [[Каралеўства Галяндыя]], якое ачоліў Напалеонавы брат [[Люі Банапарт]]. Банапарт спрабаваў служыць нідэрляндзкім інтарэсам замест інтарэсаў свайго брата і быў вымушаны адмовіцца ад трону 1 ліпеня 1810 году. Імпэратар накіраваў войскі, і Нідэрлянды сталі часткай [[Француская імпэрыя|Францускай імпэрыі]] да восені 1813 году, калі Напалеон пацярпеў паразу ў [[бітва пры Ляйпцыгу|бітве пры Ляйпцыгу]]. Пасьля спыненьня францускай акупацыі ў пачатку XIX стагодзьдзя Нідэрлянды ператварыліся ў манархію пад уладай дынастыі Аранскіх. У 1830 годзе [[Бэльгія]] канчаткова аддзялілася ад Нідэрляндаў і стала самастойным каралеўствам. [[Люксэмбург]] здабыў незалежнасьць у 1890 годзе. Пад ціскам лібэральных палітыкаў краіна ў 1848 годзе была ператвораная ў парлямэнцкую дэмакратыю з канстытуцыйным манархам. Такі палітычны лад захаваўся і дагэтуль, з кароткім перапынкам падчас [[Нямеччына|нямецкай]] акупацыі. === За часам сусьветных войнаў і апасьля === [[Файл:Rotterdam, Laurenskerk, na bombardement van mei 1940.jpg|значак|зьлева|Зруйнаваны [[Ратэрдам]] пасьля нямецкіх бамбаваньняў у 1940 годзе.]] Падчас [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] Нідэрлянды захоўвалі нэўтралітэт, але падчас [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] на працягу пяці гадоў былі акупаваныя Нямеччынай. Падчас нямецкага ўварваньня Ратэрдам быў падвергнуты бамбаваньню, пад час якога быў амаль цалкам разбураны цэнтар гораду. Падчас акупацыі ахвярамі [[галакост]]у сталі каля пяцідзесяці тысячаў нідэрляндзкіх [[габрэі|габрэяў]]. Нідэрляндзкія рабочыя былі вывезеныя на прымусовыя работы ў Нямеччыну, а мірныя жыхары, якія зьдзяйсьнялі супраціў забіваліся ў адплату за напады на нямецкіх жаўнераў. Вёскі рабаваліся, бо [[Нямецкі Райх|Трэцяму Райху]] была патрэба ў ежы. Зважаючы на тое, што тысячы нідэрляндцаў рызыкавалі жыцьцём, хаваючы габрэяў ад немцаў, больш за 20 тысяч нідэрляндзкіх фашыстаў далучыліся да шэрагаў [[Ахоўныя атрады|СС]]<ref>[https://web.archive.org/web/20151202043232/http://www.waffen-ss.nl/main.php «Nederlanders in de Waffen-SS»]. Waffen-SS.</ref>, змагаючыся на [[Усходні фронт (Другая сусьветная вайна)|Усходнім фронце]]<ref>[http://www.closecombatseries.net/CCS/modules.php?name=Forums&file=viewtopic&t=7686&highlight= «Indonesian SS Volunteers»]. Close Combat Series.</ref>. Палітычныя калябаранты былі сябрамі фашыстоўскага [[Нацыянал-сацыялістычны рух (Нідэрлянды)|Нацыянал-сацыялістычнага руху]], адзінай легальнай палітычнай партыі ў акупаваных Нідэрляндах. 8 сьнежня 1941 году нідэрляндзкі ўрад у выгнаньні ў [[Лёндан]]е аб’явіў вайну [[Японія|Японіі]]<ref>[http://www.ibiblio.org/pha/policy/1941/411208c.html «The Kingdom of the Netherlands declares war with Japan»]. ibiblio.</ref>, але ня здолеў прадухіліць японскую акупацыю Нідэрляндзкай Ост-Індыі<ref>[http://lcweb2.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field(DOCID+id0029) «Indonesia: World War II and the Struggle For Independence, 1942–50; The Japanese Occupation, 1942–45»]. Library of Congress.</ref>. У 1944—1945 гадах [[Першая канадзкая армія]], якая ўключала канадзкія, брытанскія і польскія войскі, была адказная за вызваленьне большай часткі Нідэрляндаў<ref>[https://archive.org/details/gov.archives.arc.39141 «Video: Allies Set For Offensive»]. Universal Newsreel.</ref>. Пасьля сусьветнай вайны нідэрляндцы працягнулі ваяваць у [[Інданэзія|Інданэзіі]], якая пасьля японскай акупацыі ўжо змагалася за ўласную незалежнасьць. [[Файл:Kok VanAgt DeJong Rutte Lubbers Balkenende.jpg|значак|Колішнія прэм’ер-міністры краіны поруч зь дзейным прэм’ерам [[Марк Рутэ|Маркам Рутэ]] ў 2011 годзе.]] Пасьля вайны пачалося хуткае аднаўленьне краіны, чаму спрыяў [[плян Маршала]], прапаваны [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|Злучанымі Штатамі Амэрыкі]]. Дзякуючы гэтаму Нідэрлянды хутка змаглі стаць сучаснай індустрыяльнай краінай. Дзяржаўную незалежнасьць набылі былыя калёніі [[Інданэзія]] і [[Сурынам]]. У выніку масавай іміграцыі з Інданэзіі, [[Турэччына|Турэччыны]], [[Марока]], Сурынаму і [[Нідэрляндзкія Антылы|Антыльскіх астравоў]] Нідэрлянды сталі шматкультурнай краінай зь вялікай доляй мігрантаў. Па вайне Нідэрлянды сталіся адной з краінаў заснавальніцаў арганізацыі [[Бэнілюкс]] поруч з Бэльгіяй і Люксэмбургам. У 1949 годзе краіна далучылася да вайсковай [[Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы|Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы]]. 25 сакавіка 1957 году Нідэрлянды сталі адным з заснавальнікаў арганізцыі, зь якой у 1990-х паўстаў [[Эўрапейскі Зьвяз|Эўрапейскага зьвязу]]. У 1960-я і 1970-я гады рушылі вялікія сацыяльныя і культурныя зьмены. [[Каталіцтва|Каталікі]] і [[Пратэстанцтва|пратэстанты]] сталі мець большыя дачыненьні між сабой, і адрозьненьні паміж клясамі таксама сталі меней прыкметнымі праз росту роўня жыцьця і адукацыі. Студэнты і моладзь агулам адмаўляліся ад традыцыйных нораваў і настойвалі на зьменах у такіх пытаннях, як [[правы жанчынаў]], [[сэксуальнасьць чалавека|сэксуальнасьць]], раззбраеньне і праблемы навакольнага асяродзьдзя. У 2002 годзе дзяржаўнай валютай сталася [[эўра]]. У 2010 годзе былі ліквідаваныя [[Нідэрляндзкія Антылы|Нідэрландзкія Антыльскія астравы]], а на кожным востраве быў зладжаны рэфэрэндум аб вызначэньні ўласнага статусу. У выніку астравы захавалі цесныя дачыненьні зь Нідэрляндамі, атрымаўшы незалежнасьць, але пад нідэрляндзкай каронай. На рэфэрэндуме па [[Эўрапейская канстытуцыя|Эўрапейскай канстытуцыйнай дамове]] ў чэрвені 2005 году больш за паловы нідэрляндцаў прагаласавалі супраць яе прыняцьця. == Геаграфія == [[Файл:2012-NL-prov-relief-3000.jpg|значак|Рэльефная мапа эўрапейскай часткі Нідэрляндаў.]] Краіна разьмешчаная на землях у вусьцях рэк [[Райн]]у, [[Маас]]у і [[Шэльда|Шэльды]]. З глебы, нанесенай гэтымі рэкамі, утварыліся дэльта і шырокая пляскатая нізіна. Палова тэрыторыі ляжыць ніжэй за ўзровень [[мора]], і толькі на поўдні Нідэрляндаў мясцовасьць падвышаецца да 30 мэтраў і вышэй. Вялікая частка нізінаў знаходзіцца ў правінцыях [[Паўночная Галяндыя]], [[Паўднёвая Галяндыя]] і [[Флевалянд]]. Берагавая лінія сфармаваная наноснымі выдмамі. За імі ідуць некалі адваяваныя ў мора зямлі, званыя [[польдэр]]амі і абароненыя выдмамі і дамбамі ад марскіх водаў. Нідэрлянды падзеленыя на паўночную і паўднёвую часткі Райнам, [[Вааль|Ваалем]] і Маасам. У мінулым гэтыя рэкі дзейнічалі як натуральны бар’ер паміж фэадальнымі ўладаньнямі і, такім чынам, гістарычна стварылі культурны падзел, што відаць у некаторых фанэтычных рысах. Не дарма, што нідэрляндцы называюць памянёныя рэкі вялікімі. === Паводкі === [[Файл:Christmas flood 1717.jpg|значак|[[Калядная паводка (1717)|Каляднае разводзьдзе]] 1717 году прывяло да загібелі тысячаў жыцьцяў.]] На працягу стагодзьдзяў берагавая лінія Нідэрляндаў значна зьмянілася ў выніку прыродных катаклізмаў і ўмяшальніцтва чалавека. З часоў [[Рымская імпэрыя|Рымскай імпэрыі]] галяндцы адваёўваюць зямлю ў мора. Першыя польдэры зьявіліся яшчэ ў XIII стагодзьдзі, і з тых часоў уздоўж узьбярэжжа былі асушаныя значныя плошчы. 14 сьнежня 1287 году [[паводка Сэнт-Люсіі]] закранула Нідэрлянды і Нямеччыну, загубіўшы больш за 50 тысяч чалавек. Гэтая непагадзь лічыцца адной з самых разбуральных паводак у пісьмовай гісторыі<ref>[https://www.britannica.com/EBchecked/topic/1485002/Zuiderzee-floods «Zuiderzee floods (Netherlands history)»]. Encyclopedia Britannica.</ref>. [[Паводка Сэнт-Элізабэт]] 1421 году і безгаспадарчае кіраваньне зьнішчылі нядаўна адноўлены польдэр, замяніўшы яго прыплыўнымі поймамі Бісбосх плошчай у 72 км². Велізарная паводка ў [[Паўночнае мора|Паўночным моры]] ў лютым 1953 году прывяла да абвальваньня некалькіх дамбаў на паўднёвым захадзе Нідэрляндаў. Падчас паводкі патанулі больш за 1800 чалавек. Пасьля гэтага ўрад Нідэрляндаў распачаў буйнамаштабную праграму «[[Плян Дэльта]]», каб абараніць краіну ад будучых паводак. Праграма прадугледжвала аддзяленьне ад мора вусьцяў рэк, з захаваньнем [[суднаходзтва]] па шматлікіх каналах і рэалізоўвалася на працягу больш чым трыццаці гадоў. [[Файл:Netherlands, Zoetermeer, Zoetermeerse Meerpolder (1).JPG|значак|зьлева|Збудаваны польдэр вышынёю 5,5 мэтраў ніжэй узроўню мора.]] Узьдзеяньне катастрофаў у пэўнай ступені ўзмацняецца дзейнасьцю чалавека. Адносна высока разьмешчаныя балоты былі асушаныя дзеля выкарыстаньня ў [[сельская гаспадарка|сельскай гаспадарцы]]. Дрэнаж прывёў да скарачэньня ўрадлівага [[торф]]у і паніжэньня ўзроўню зямлі, пасьля чаго ўзровень грунтовых водаў быў паніжаны, што прывяло да далейшага скарачэньня торфу. Акрамя таго, да XIX стагодзьдзя торф здабывалі, сушылі і выкарыстоўвалі ў якасьці паліва, што яшчэ больш пагаршала праблему. Стагодзьдзі дрэнна кантраляванай здабычы торфу панізілі і без таго нізкую паверхню зямлі на некалькі мэтраў. Нават на затопленых тэрыторыях працягвалася здабыча торфу. Праз загрозу паводак земляробства было цяжкім, што стымулявала замежны гандаль, у выніку чаго нідэрляндцы актыўна бралі ўдзел у сусьветных справах з пачатку XIV і XV стагодзьдзяў. Каб засьцерагчыся ад паводак, быў прыдуманы шэраг абарончых збудаваньняў ад вады. У першым тысячагодзьдзі нашай эры вёскі і хутары будаваліся на пагорках, якія называліся [[тэрп]]амі. Пазьней гэтыя тэрпы злучылі дамбамі. У XII стагодзьдзі пачалі зьяўляцца мясцовыя дзяржаўныя ўстановы пад назвай «водныя рады», задачай якіх было падтрымліваць узровень вады і абараняць рэгіён ад паводак. Цікава, што яны працягваюць дзеіць і да нашых дзён. Пры зьніжэньні ўзроўня зямлі, пры неабходнасьці будаваліся дамбы, якія злучаліся ў інтэграваную сыстэму. Да XIII стагодзьдзя дзеля адпампоўваньня вады пачалі выкарыстоўваць ветраныя млыны, дзе землі месьціліся ніжэй за ўзровень мора. Пазьней ветракі выкарыстоўваліся дзеля асушваньня азёр, ствараючы знакамітыя польдэры<ref>[https://web.archive.org/web/20170705084250/http://www.let.rug.nl/polders/boekje/history.htm «Windmills in Dutch History»]. Rijks Universiteit Groningen.</ref>. Буйныя мэліярацыйныя праекты былі ажыцьцёўленыя ў 1930—1950 гадах. === Прырода === [[Файл:Phoca vitulina Terschelling.jpg|значак|[[Цюлень звычайны|Цюлені звычайныя]] на пляжах на астравах [[Вадэнскае мора|Вадэнскага мора]].]] У Нідэрляндах маецца 21 нацыянальны парк<ref>[https://nationaalpark.nl/ «Home»]. Nationaal Park.</ref> і сотні іншых прыродных запаведнікаў, якія ўключаюць азёры, пусттэльні, лясы, дзюны і іншыя месцы. Большасьць зь іх належаць нацыянальнаму дэпартамэнту лясной гаспадаркі і аховы прыроды. Іншыя зь іх кіруюцца прыватнай арганізацыяў Помнікі прыроды. [[Вадэнскае мора]] на поўначы краіны зь мелізнамі і забалочанымі тэрыторымі, багатая на біялагічную разнастайнасьцю і ўлучаныя да сьпісу [[Сусьветная спадчына ЮНЭСКО|Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО]]<ref>[https://whc.unesco.org/en/list/1314/ «Wadden Sea»]. UNESCO World Heritage Centre.</ref>. [[Усходняя Шэльда]], былы паўночна-ўсходні [[эстуарый]] ракі [[Шэльда|Шэльды]], быў зроблены нацыянальным паркам у 2002 годзе. Такім чынам, ён сташся найвялікшым нацыянальным паркам у Нідэрляндах, маючы плошчу у 370 км². Празь вялікую разнастайнасьць марскіх насельнiкаў, уключаючы ўнікальных рэгіянальных відаў, парк папулярны сярод аквалангістаў. Таксама тут прапануюцца паслугі [[ветразевы спорт|ветразевага спорту]], рыбалкі, язды на [[ровар]]ы і назіраньне за птушкамі. Фітагеаграфічна эўрапейская частка Нідэрляндаў падзеленая паміж Атлянтычнай і Цэнтральна-эўрапейскіай правінцыямі [[Цыркумбарэальны рэгіён|Цыркумбарэальнага рэгіёну]]. Паводле зьвестак [[Сусьветны фонд дзікай прыроды|Сусьветнага фонду дзікай прыроды]], эўрапейская тэрыторыя Нідэрляндаў адносіцца да экарэгіёну атлянтычных зьмяшаных лясоў<ref>Dinerstein, Eric; et al. (2017). [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5451287 «An Ecoregion-Based Approach to Protecting Half the Terrestrial Realm»]. BioScience. 67 (6): 534—545. [[doi]]:[https://doi.org/10.1093%2Fbiosci%2Fbix014 10.1093/biosci/bix014]. [[:PMID:28608869|PMID 28608869]].</ref>. У 1871 годзе былі высечаныя апошнія старыя арыгінальныя натуральныя лясы<ref>[https://www.natuurmonumenten.nl/natuurgebieden/beekbergerwoud «Beekbergerwoud — Natuurgebied»]. Natuurmonumenten.</ref>, і большасьць лясоў сёньня ўяўляюць сабой монакультуры дрэваў, такіх як [[хвоя звычайная]], і дрэвы, якія не зьяўляюцца гістарычна тыповымі для Нідэрляндаў. Гэтыя лясы былія высаджаны на антрапагенных верасах і пясчаных [[намул]]аў. Індэкс цэласнасьці ляснога ляндшафту Нідэрляндаў у 2019 годзе ёсьць даволі нізкім<ref>Grantham, H. S.; et al. (2020). [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7723057 «Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity — Supplementary Material»]. Nature Communications. 11 (1): 5978. [[doi]]:[https://doi.org/10.1038%2Fs41467-020-19493-3 10.1038/s41467-020-19493-3]. [[:PMID:33293507|PMID 33293507]].</ref>. Маюцца праблемы з забруджваньнем [[азот]]ам<ref>[https://www.economist.com/europe/2023/03/23/the-cucumber-saudis-how-the-dutch-got-too-good-at-farming «The cucumber Saudis: how the Dutch got too good at farming»]. The Economist.</ref>. Колькасць лятучых [[вусякі|вусякоў]] у Нідэрляндах скарацілася на 75% з 1990-х гадоў<ref>Malo, Paul (18.11.2019). [https://www.consoglobe.com/insectes-disparaitre-cg «Les insectes sont bel et bien en train de disparaître»]. ConsoGlobe.</ref>. == Палітыка == [[Файл:Den Haag - panoramio - Nikolai Karaneschev.jpg|значак|зьлева|У комплексу [[Бінэнгоф]] праводзяцца паседжаньні абедзьвюх палатаў [[Генэральныя штаты|Генэральных штатаў]].]] Першая канстытуцыя Нідэрляндаў 1815 году надавала асноўную ўладу каралю, але давала [[Заканадаўчая ўлада|заканадаўчыя паўнамоцтвы]] дзьвюхпалатнаму [[парлямэнт]]у, вядомаму як [[Генэральныя штаты]]. Сучасная канстытуцыя краіны была прынятая ў 1848 годзе з ініцыятывы караля [[Вілем ІІ|Вілема II]] і вядомага лібэрала [[Ёган Рудольф Торбэке|Ёгана Рудольфа Торбэке]]. Гэтую канстытуцыю можна лічыць «мірнай рэвалюцыяй», таму што яна рэзка абмежавала ўладу караля і перадала [[выканаўчая ўлада|выканаўчую ўладу]] кабінэту міністраў. Парлямэнт з гэтага часу абіраецца на прамых выбарах, атрымаўшы вялікі ўплыў на рашэньні ўраду. Такім чынам, Нідэрлянды аднымі зь першых у Эўропе зьдзейсьнілі пераход ад абсалютнай манархіі да канстытуцыйнай манархіі і парлямэнцкай дэмакратыі. [[Файл:Willem-Alexander (Royal Wedding in Stockholm, 2010) cropped.jpg|значак|Кароль Нідэрляндаў [[Вілем-Аляксандар]].]] У 1917 годзе празь зьмяненьні ў канстытуцыі выбарчыя правы былі нададзеныя ўсім мужчынам ад веку 23 гадоў. У 1919 годзе права голасу атрымалі ўсе жанчыны. З 1971 году правы голасу маюць усе грамадзяне з 18 гадоў. Канстытуцыя была істотна перагледжаная ў 1983 годзе. З гэтага часу насельніцтву гарантаваліся ня толькі палітычныя, але і сацыяльныя правы, як то абарона ад дыскрымінацыі на падставе рэлігіі, палітычных перакананьняў, расы і іншага, скасоўвалася сьмяротнае пакараньне, і абвяшчалася права на [[пражытковы мінімум]]. Урад атрымаў абавязак бараніць насельніцтва ад беспрацоўя і ахоўваць навакольнае асяродзьдзе. Шэраг зьменаў у канстытуцыі пасьля 1983 году адмянілі службу ў войску паводле прызыву і дазволілі выкарыстоўваць узброеныя сілы дзеля міратворчых апэрацыяў па-за мяжой. Манарх Нідэрляндаў афіцыйна ачольвае дзяржавы, аднак дэлегуе ўладу кабінэту міністраў. З 2013 году каралём ёсьць [[Вілем-Аляксандар]] з старадаўняй [[Аранье|Аранскай дынастыі]]. Манарх нярэдка адракаецца ад пасады на карысьць спадчыньніка па дасягненьні паважнага веку, як зрабіла і каралева Бэатрыкс у 2013 годзе. На практыцы манарх амаль ня ўмешваецца ў палітычнае жыцьцё і абмяжоўваецца афіцыйнымі цырымоніямі, але ў той жа час мае вырашальны ўплыў на фармаваньне новага ўраду пасьля парлямэнцкіх выбараў і на прызначэньне каралеўскіх камісараў у правінцыях. Заканадаўчай уладай валодаюць Генэральныя штаты і ў меншай ступені ўрад. Парлямэнт складаецца зь дзьвюх палатаў: першай (75 месцаў) і другой (150 месцаў). Другая палата, якая валодае асноўнай уладай, абіраецца ўсеагульным прамым галасаваньнем раз на 4 гады. Першая палата абіраецца правінцыйнымі парлямэнтамі. Ейныя функцыі зводзяцца да ратыфікацыі законапраектаў, ужо распрацаваных і прынятых другой палатай. === Палітычныя партыі === [[Файл:Ineke van Gent, Han ten Broeke en Kees Verhoeven, Lancering Europese Mobiliteitsweek 2010.jpg|значак|зьлева|У Нідэрляндах існуе культура паважлівых і сяброўскіх дэбатаў у палітыцы. На фатаздымку сябры Палаты прадстаўнікоў ад розных палітычных партыяў.]] Аніводная партыя ня мела большасьці ў парламэнце з XIX стагодзьдзя, і ў выніку звычайна партыі мусяць фармаваць кааліцыйныя кабінэты. З таго часу, як выбарчае права стала ўсеагульным у 1917 годзе, у палітычнай сыстэме Нідэрляндаў дамінавалі тры групы палітычных партый, як то [[хрысьціянская дэмакратыя|хрысьціянскія дэмакраты]], [[сацыяльная дэмакратыя|сацыял-дэмакраты]] і [[лібэралізм|лібэралы]]. Гэтыя партыі звычайна ладзілі кааліцыі адно з адным, пры гэтым звычайна хрысьціянскія дэмакраты фармавалі левацэнтрысцую кааліцыю з сацыял-дэмакратамі альбо правацэнтрысцкую кааліцыю зь лібэраламі. У 1970-я гады партыйная сыстэма стала больш няўстойлівай, бо хрысьціянска-дэмакратычныя партыі страцілі сваю магутнасьць, у той час як новыя партыі сталі больш пасьпяховымі. Гэтак зьявіліся радыкальн дэмакратычная і прагрэсіўная лібэральная партыя [[Дэмакраты-66]] (Д66) і экалягічная партыя [[Зяленыя левыя]]. Асноўнымі палітычнымі партыямі Нідэрляндаў ёсьць [[Хрысьціянска-дэмакратычны заклік]] (ХДЗ), [[Партыя працы (Нідэрлянды)|Партыя працы]] (ПП), [[Сацыялістычная партыя (Нідэрлянды)|Сацыялістычная партыя]] і [[Народная партыя за свабоду і дэмакратыю]] (НПСіД). На [[усеагульныя выбары ў Нідэрляндах 1994 году|выбарах 1994 году]] ХДЗ страціла дамінуючае становішча. Гэтак званы фіялетавы кабінэт быў сфармаваны поруч з НПСіД, Д66 і ПП. На [[усеагульныя выбары ў Нідэрляндах 2002 году|выбарах 2002 году]] гэты кабінэт страціў большасьць праз павелічэньне падтрымкі ХДЗ і ўздыму правай партыі [[Сьпіс Піма Фартэйна|Сьпісу Піма Фартэйна]], новай палітычнай партыі, згуртаванай вакол [[Пім Фартэйн|Піма Фартэйна]], які быў забіты за тыдзень да выбараў. Кароткачасовы кабінэт быў ачолены лідэрам ХДЗ [[Ян Пэтэр Балькенэндэ|Янам Пэтэрам Балькенэндэ]]. Пасьля [[усеагульныя выбары ў Нідэрляндах 2003 году|выбараў 2003 году]], на якіх правая партыя страціла большасьць сваіх месцаў, быў сфармаваны кабінет з ХДЗ, НПСіД і Д66. Кабінэт ініцыяваў амбітную праграму рэфармаваньня сацыяльнай дзяржавы, сыстэмы аховы здароўя і іміграцыйнай палітыкі. НПСіД і ПП атрымалі большасьць у Палаце прадстаўнікоў падчас [[усеагульныя выбары ў Нідэрляндах 2012 году|усеагульных выбараў 2012 году]]. 5 лістапада 2012 году яны сфармавалі другі кабінэт Рутэ. Пасьля [[усеагульныя выбары ў Нідэрляндах 2017 году|ўсеагульных выбараў 2017 году]] НПСіД, ХДЗ, Д66 і [[Хрысьціянскі зьвяз (Нідэрлянды)|Хрысьціянскі зьвяз]] сфармавалі трэці кабінэт Рутэ. Кабінэт міністраў сышоў у адстаўку ў студзені 2021 году, за два месяцы да ўсеагульных выбараў, пасьля скандалу з махлярствам з сацыяльнай дапамогай на дзяцей<ref>[https://ghostarchive.org/archive/20221210/https://www.ft.com/content/b37fa75e-af06-4f40-8c26-76c70abe1af2 «Dutch government resigns over child benefits scandal»]. Financial Times.</ref>. У сакавіку 2021 году правацэнтрысты з Народнай партыі за свабоду і дэмакратыю сталі пераможцамі выбараў, здабыўшы 34 з 150 месцаў. Другой па велічыні партыяй былі левацэнтрысты Дэмакраты-66 разам з 24 месцамі ў парлямэнце. Ультраправая [[Партыя свабоды (Нідэрлянды)|Партыя свабоды]] [[Герт Вільдэрс|Герта Вільдэрса]] страціла падтрымку сярод выбарнікаў. Прэм’ер-міністар [[Марк Рутэ]], які знаходзіцца ва ўладзе з 2010 году, сфармаваў свой чацьверты кааліцыйны ўрад, які складаецца з тых жа партыяў, што ўваходзілі ў папярэдні кабінэт<ref>[https://www.bbc.com/news/world-europe-56436297 «Dutch election: PM Mark Rutte claims victory and fourth term»]. BBC News.</ref>. === Адміністрацыйны падзел === [[Файл:Map provinces Netherlands-en.svg|значак|Мапа правінцыяў і тэрыторыяў Нідэрляндаў.]] Нідэрлянды падзеленыя на 12 правінцыяў, кожная зь якіх падпарадкоўваецца каралеўскаму камісару. Апошняя правінцыя [[Флевалянд]] была створаная ў 1986 годзе на асушаных тэрыторыях. Усе правінцыі ў сваю чаргу падзеленыя на гарадзкія і сельскія грамады, якіх паводле стану на 2023 год налічвалася 342<ref>[https://www.cbs.nl/nl-nl/onze-diensten/methoden/classificaties/overig/gemeentelijke-indelingen-per-jaar/indeling-per-jaar/gemeentelijke-indeling-op-1-januari-2023 «Gemeentelijke indeling op 1 januari 2023»]. CBS Classifications.</ref>. Правінцыі маюць выбарны орган самакіраваньня выдомы як [[Правінцыйныя штаты]]. Абіраюць іх на чатыры гады. Акрамя таго краіна падзяляецца на 21 водную акругу, кожна зь якіх кіруецца [[водная рада|воднай радай]]. Гэты орган мае паўнамоцтвы ў пытаньнях кіравання воднымі рэсурсамі<ref>[https://web.archive.org/web/20131103064157/http://www.uvw.nl/de-waterschappen.html «De waterschappen»]. Unie van Waterschappen.</ref><ref>[https://www.waterschappen.nl/mijn-waterschap/ «Mijn waterschap»]. Unie van Waterschappen.</ref>. Стварэньне водных радаў насамрэч датуецца стварэньнем самой нацыі, першая зь іх зьявілася ў 1196 годзе. Нідэрляндзкія водныя рады ёсьць аднымі з найстарэйшых існых дэмакратычных утварэньняў у сьвеце. Прамыя выбары ў водныя рады таксама ладзяцца раз на чатыры гады. Асобную адміністрацыйную структуру маюць тэрыторыі па-за межамі Эўропы. У нідэрляндзкім горадзе [[Баарле-Насаў]] знаходзяцца 22 бэльгійскія эксклавы<ref>[https://web.archive.org/web/20210202163735/https://www.exclave.eu/index.php?option=com_content&view=article&id=4&Itemid=10 «Baarle-Hertog and Baarle Nassau»]. Exclave.</ref>, а ў іх яшчэ 8 нідэрляндзкіх анклаваў. Сьпіс правінцыяў: {{Слупок-пачатак}} {{Слупок-новы}} * [[Авэрэйсэль]] * [[Гельдэрлянд]] * [[Гронінген (правінцыя)|Гронінген]] * [[Дрэнтэ]] * [[Зэляндыя]] * [[Лімбург (Нідэрлянды)|Лімбург]] {{Слупок-новы}} * [[Паўднёвая Галяндыя]] * [[Паўночная Галяндыя]] * [[Паўночны Брабант]] * [[Утрэхт (правінцыя)|Утрэхт]] * [[Флевалянд]] * [[Фрысьлянд (Нідэрлянды)|Фрысьлянд]] {{Слупок-канец}} === Сымбалі === Нідэрляндзкі сьцяг складаецца з трох гарызантальных стужак аднолькавае вышыні: чырвоная, белая ды сінія. Зьяўленьне сьцяга адносіцца да 1579 року, калі была абвешчаная незалежнасьць Нідэрляндаў. Сьцяг быў афіцыйна ўхвалены ў 1796 року і зацьверджаны як нацыянальная эмблема ў 1937 годзе. Колеры белы ды сіні — гэта колеры ліўрэяў францускага княскага роду [[Аранье]]. Чырвоны колер спачатку быў аранжавым, і быў прыняты ў гонар імя княскага роду, аднак на працягу XVII стагодзьдзя зьмяніўся на чырвоны. На сёньня аранжавы колер застаецца сымбалем каралеўскае сям’і, таму падчас нацыянальных сьвятаў побач са сьцягам вывешваюць аранжавыя стужкі ці носяць аранжавае адзеньне. Упершыню [[герб Нідэрляндаў|герб Каралеўства Нідэрляндаў]] быў вынайдзены ў 1815 року і дапрацаваны ў 1907 годзе. На гербе маецца выява льву зь мячом ды стрэламі, разьмешчанага на шчыту ў сінія краты: гэта геральдычны сымбаль каралевы і краіны. ''«[[Гімн Нідэрляндаў|Песьня Вільгэльма]]»'' выконвае ролю нацыянальнага гімну краіны з 10 траўня 1932 року. Да гэтага з 1817 року (з выключэньнямі 1832 ды 1833) гімнам быў ''«[[Тыя, у кім цячэ нідэрляндзкая кроў]]»''. == Эканоміка == [[Файл:9-028 Rotterdam ECT.jpg|значак|[[Ратэрдамскі порт]] ёсьць найвялікшым марскім портам у Эўропе і адным з самых загружаных у сьвеце.]] Нідэрлянды маюць разьвітую эканоміку і на працягу многіх стагодзьдзяў гуляюць асаблівую ролю ў эўрапейскай эканоміцы. З XVI стагодзьдзя [[суднаходзтва]], [[рыбалоўства]], [[сельская гаспадарка]], [[гандаль]] і [[банкаўская справа]] сталі вядучымі галінамі эканомікі Нідэрляндаў. У Нідэрляндах высокі ўзровень эканамічнай свабоды. Нідэрлянды ёсьць адной з найлепшых краінаў паводле [[Глябальнай справаздачы аб дапамозе гандлю]], то бок на 2016 год краіна займала 2 месца. Швайцарскі [[міжнародны інстытут кіраўніцкага разьвіцьця]] вызнаў Нідэрлянды ў 2017 годзе пятай найбольш канкурэнтаздольнай эканомікай у сьвеце<ref>[https://web.archive.org/web/20170604200349/http://www.imd.org/globalassets/wcc/docs/release-2017/2017-world_competitiveness_ranking.pdf «The 2017 IMD World Competitiveness Ranking»]. IMD.</ref>. Акрамя таго, Нідэрлянды занялі 5 месца ў рэйтынгу самых інавацыйных краінаў у сьвеце паводле [[Глябальны інавацыйны індэкс|Глябальнага інавацыйнага індэксу]] 2022 году<ref>[https://www.wipo.int/global_innovation_index/en/2022/index.html «Global Innovation Index 2022»]. WIPO.</ref>. Паводле стану на 2020 год ключавымі гандлёвымі партнэрамі Нідэрляндаў былі [[Нямеччына]], [[Бэльгія]], [[Вялікабрытанія]], [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]], [[Францыя]], [[Італія]], [[Кітай]] і [[Расея]]<ref>[https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/netherlands/ «Netherlands»]. The World Factbook.</ref>. Нідэрлянды ўваходзяць да ліку 10 вядучых краінаў-экспартэраў у сьвеце. Прадукты харчаваньня складаюць найбуйнейшы сэктар прамысловасьці. Іншыя асноўныя галіны прамысловасьці ўлучаюць суднабудаваньне, [[хімічная прамысловасьць|хімічную прамысловасьць]], [[мэталюргія|мэталюргію]], [[машынабудаваньне]], электратавары, гандаль, паслугі і [[турызм]]. Прыклады міжнародных нідэрляндзкіх кампаніяў, якія працуюць у Нідэрляндах, ўлучаюць [[Randstad]], [[Heineken]], [[KLM]], [[ING]], [[ABN AMRO]], [[Rabobank]], [[DSM]], [[AKZO]], [[Royal Dutch Shell]], [[Philips]], [[ASML]] і [[TomTom]]. Цяжкая індустрыя — нафтаперапрацоўка, хімічная вытворчасьць, чорная мэталюргія і машынабудаваньне засяроджаныя ў прыбярэжных раёнах, асабліва ў [[Ратэрдам]]е, а таксама ў [[Эймяйдэн]]е, [[Дордрэхт|Дордрэхце]], [[Арнэм]]е і [[Нэймэген]]е. Усе гэтыя гарады стаяць на суднаходных рэках або каналах. На марскім узьбярэжжы разьмешчаныя ветраэнэргетычныя фэрмы. Разьвіта таксама вытворчасьць [[шакаляд]]а, [[цыгара]]ў, [[джын (напой)|джына]], піва. Вядомай галінай, нягледзячы на сьціплыя маштабы, зьяўляецца апрацоўка [[алмаз|дыямэнтаў]] у [[Амстэрдам]]е. У гарадах [[Хенгела]] і [[Дэлфзяйл]] працавалі [[павараная соль|саляныя]] [[шахта|шахты]] з аб’ёмам здабычы 4 мільёны тон у год. === Энэргетыка === [[Файл:Wildervank natural gas field.jpg|значак|[[Гронінгенскае газавае радовішча]], адкрыцьцё якога ў 1959 годзе зьмяніла эканоміку Нідэрляндаў, ёсьць адным з найбуйнейшых радовішчаў прыроднага газу ў сьвеце.]] Пачынаючы з 1950-х гадоў Нідэрлянды выявілі велізарныя запасы [[прыродны газ|прыроднага газу]]. Продаж прыроднага газу прыносіў велізарныя прыбыткі Нідэрляндам на працягу дзесяцігодзьдзяў, дадаючы за шэсцьдзесят гадоў сотні мільярдаў эўра ва ўрадавы бюджэт<ref name="nrc">[https://web.archive.org/web/20161221000129/http://vorige.nrc.nl//international/article2274261.ece/The_Dutch_curse_how_billions_from_natural_gas_went_up_in_smoke «The Dutch curse: how billions from natural gas went up in smoke»]. NRC Handelsblad.</ref>. Аднак непрадбачаныя наступствы велізарнага энэргетычнага багацьця краіны паўплывалі на канкурэнтаздольнасьць іншых сэктараў эканомікі, што прывяло да зьяўленьня [[галяндзкая хвароба|галяндзкай хваробы]]<ref name="nrc"/>. Радовішча кіруюцца дзяржаўнай кампаніяй [[Gasunie]], а прыбыткі ад здабычу сумесна маюць урад, кампаніі Royal Dutch Shell і [[ExxonMobil]]. Праз [[трубаправод]]ы газ перадаецца з [[Гронінген (горад)|Гронінгену]] па ўсёй краіне і на [[экспарт]]. Да 1975 году ў правінцыі [[Лімбург (Нідэрлянды)|Лімбург]] здабывалі [[вугаль]]. Нідэрлянды дасягнулі прыкметнага прагрэсу ў пераходзе да вугляродна-нэўтральнай эканомікі. Дзякуючы павышэньню энэргаэфэктыўнасьці попыт на энэргію дэманструе прыкметы адрыву ад эканамічнага росту. Доля энэргіі з аднаўляльных крыніцаў павялічылася ў два разы з 2008 па 2019 гады, прычым асабліва моцны рост адбыўся за кошт ветравай і сонечнай энэргіі. Тым ня менш, Нідэрлянды па-ранейшаму моцна залежаць ад выкапнёвага паліва і маюць канцэнтрацыю энэргаёмістых і выкідных галінаў, якія будзе няпроста дэкарбанізаваць. Пагадненьне аб клімаце 2019 году вызначае палітыку і захады па падтрымцы дасягненьня кліматычных мэтаў Нідэрляндаў і было распрацавана ў працэсе супрацоўніцтва з удзелам бакоў з усяго нідэрляндзкага грамадзтва<ref>[https://iea.blob.core.windows.net/assets/93f03b36-64a9-4366-9d5f-0261d73d68b3/The_Netherlands_2020_Energy_Policy_Review.pdf «The Netherlands 2020: Energy Policy Review»]. International Energy Agency.</ref>. Паводле стану на 2018 год Нідэрлянды мелі адзін з самых высокіх паказьнікаў адкідаў [[дыяксыд вугляроду|вуглякіслага газу]] на чалавека ў [[Эўрапейскі Зьвяз|Эўрапейскім Зьвязе]]<ref>[https://ec.europa.eu/jrc/en/publication/fossil-co2-emissions-all-world-countries-2018-report «Fossil CO2 emissions of all world countries — 2018 Report»]. EU Science Hub.</ref>. === Сельская гаспадарка === [[Файл:Dutch belted cows at Park Sonsbeek meadows in the centre of the city of Arnhem (look the background) - panoramio.jpg|значак|зьлева|Каровы на выгане ля [[Арнэм]]у.]] Сельская гаспадарка ў Нідэрляндах ёсьць высокаінтэнсіўным і значным сэктарам эканомікі, хоць у ім у 2005 годзе было занята ўсяго каля 1% насельніцтва краіны і выраблялася ня больш за 1,6% [[Сукупны ўнутраны прадукт|СУП]]. У 2005 годзе сельскагаспадарчы экспарт перавысіў 17 млрд эўра, то бок больш за 6% таварнага экспарту краіны, каля 80% экспарту спажываюць краіны Эўразьвязу, у тым ліку Нямеччына — 25%, Вялікабрытанія — 12%. У структуры аграрнага экспарту пераважаюць гародніна і кветкі і прадукты малочнай жывёлагадоўлі. Землі сельскагаспадарчага прызначэньня займаюць каля 65% тэрыторыяў краіны. Каля 27% сельскагаспадарчых угодзьдзяў занятыя ворнымі землямі, 32% — [[паша]]мі і 9% пакрытыя [[лес|лясамі]]. Дзель пашаў бесьперапынна падае, з 1995 па 2005 гады гэтыя ўгодзьдзі скараціліся на 8,2%, што зьвязана ў асноўным з пашырэньнем жыльлёвага будаўніцтва. За глебай у Нідэрляндах даглядаюць дбайна, акрамя таго, паводле колькасьці ўносных [[мінэральныя ўгнаеньні|мінэральных угнаеньняў]] на 1 гектар краіна ў 2005 годзе займала першае месца ў сьвеце. У некаторых раёнах краіны пераважае кветкаводзтва. Выгадоўваецца таксама [[бульба]], [[цукровы бурак]] і збожжавыя культуры. Важны артыкул экспарту — высакаякасная [[Шклярніца|парніковая]] і кансэрваваная гародніна. Паводле плошчах, адведзеным пад цяплічную гаспадарку, Нідэрлянды займаюць першае месца ў сьвеце. З 1994 году па 2005 год плошча цяпліцаў узрасла з 13 да 15 тысячаў гектараў, абаграваюцца цяпліцы звычайна пры дапамозе мясцовага [[прыродны газ|прыроднага газу]]. 60% абароненага грунта адведзена пад кветкаводзтва. === Транспарт === [[Файл:Bike entrance Rotterdam Central Station.jpg|значак|Роварны праезд на цэнтральным вакзале [[Ратэрдам]]а.]] Плоскі рэльеф стварае спрыяльныя ўмовы для разьвіцьця сеткі [[Аўтастрада|дарог]], але вялікі лік рэк і каналаў стварае вызначаныя цяжкасьці і рызыкі ў дарожным будаўніцтве. * Агульная даўжыня [[Чыгунка|чыгуначнай сеткі]] складае 2753 кілямэтры (зь іх электрыфікаваныя 68% — 1897 км). * Агульная даўжыня аўтамабільных дарог — 111 891 км. * Агульная даўжыня суднаходных рэк і каналаў — 5052 км. Важную ролю ў эканоміцы краіны таксама гуляе [[акіян]]скае суднаходзтва. Ратэрдам зьяўляецца адным з найбуйнейшых марскіх партоў сьвету па [[грузазварот]]у. Нідэрлянды перапрацоўваюць значную частку эўрапейскіх грузаплыняў. Авіякампанія [[KLM]] абслугоўвае шматлікія міжнародныя маршруты. == Дэмаграфія == [[Файл:Grote drukte zomercarnaval Rotterdam.jpg|значак|зьлева|У [[Ратэрдам]]е вялікая колькасьць людзей маюць замежнае паходжаньне.]] Колькасьць насельніцтва паводле стану на красавік 2021 складала {{Лік|17493969}} чалавек<ref>[https://opendata.cbs.nl/statline/#/CBS/nl/dataset/37230ned/table?dl=543D2 «Bevolkingsontwikkeling; regio per maand»]. Statistics Netherlands.</ref>. У сьпісе краінаў паводле колькасьці насельніцтва<ref name="CIA">{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url =https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2119rank.html | копія =http://web.archive.org/web/20130724082136/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2119rank.html | дата копіі =24 ліпеня 2013 | загаловак =CIA Factbook | фармат = | назва праекту = | выдавец = | дата = 10 жніўня 2013 | мова =en | камэнтар = }}</ref> Нідэрлянды займаюць 64-е месца. У параўнаньні зь іншымі краінамі Эўропы, насельніцтва Нідэрляндаў вельмі хутка расло апошнія паўтара стагодзьдзі, то бок колькасьць насельніцтва складала 3 мільёнаў жыхароў у 1850 годзе, 5 мільёнаў — у 1900 годзе і 16 мільёнаў — у 2000 годзе. Для параўнаньня: насельніцтва [[Бэльгія|Бэльгіі]] ў той жа час павялічылася ўсяго прыкладна ўдвая, то бок з 4,5 мільёнаў жыхароў у 1850 году да 10 мільёнаў у 2000 годзе. Пры плошчы краіны 41 526 км² Нідэрлянды маюць шчыльнасьць насельніцтва 520 чалавек на км². Такім чынам, Нідэрлянды зьяўляюцца 16-й паводле шчыльнасьці насельніцтва дзяржавай у сьвеце. У Нідэрляндах жывуць дзьве карэнныя групы насельніцтва — [[нідэрляндцы]] і [[фрызы]], а таксама шмат імігрантаў. Паводле этнічнага складу насельніцтва паводле стану на 2022 год самай вялікай групай былі нідэрляндцы (74,8%). Наступнымі былі іншыя эўрапейцы (8,3%), [[туркі]] (2,4%), [[мараканцы]] (2,0%), [[інданэзійцы]] (2,0%), [[сурынамцы]] (2,0%) ды іншыя (8,1%). Прыкладна ад 150 тысяч да 200 тысяч чалавек, якія жывуць і працуюць у Нідэрляндах, ёсьць экспатамі. Большасьць зь іх сканцэнтраваныя ў [[Амстэрдам]]е і [[Гаага|Гаазе]] і вакол іх. На сёньня яны фармуюць амаль 10% насельніцтва гэтых гарадоў<ref>[https://web.archive.org/web/20141019004614/http://www.verhurenaanexpats.nl/verhuren-aan-expats/expats-de-feiten/ «Expats in Nederland»]. Verhuren aan Expats.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20180618025728/http://www.onsamsterdam.nl/tijdschrift/jaargang-2011/1158-nummer-11-12-november-december-2011.html?start=4 «Feiten en cijfers over immigratie»]. Ons Amsterdam.</ref>. Паводле зьвестак [[Эўрастат]]а, у 2010 годзе ў Нідэрляндах налічвалася 1,8 мільёнаў жыхароў, якія нарадзіліся за мяжой, што адпавядае 11,1% ад агульнай колькасьці насельніцтва. Зь іх 1,4 мільёна (8,5%) нарадзіліся па-за межамі [[Эўрапейскі Зьвяз|ЭЗ]] і 0,43 мільёнаў (2,6%) нарадзіліся ў іншай дзяржаве ЭЗ<ref>Vasileva, Katya (2011) [https://web.archive.org/web/20120128101046/http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_OFFPUB/KS-SF-11-034/EN/KS-SF-11-034-EN.PDF «6.5% of the EU population are foreigners and 9.4% are born abroad»]. Eurostat.</ref>. На 21 лістапада 2016 году ў Нідэрляндах налічвалася 3,8 мільёнаш жыхароў, у якіх хаця б адзін з бацькоў нарадзіўся за мяжой<ref>[https://web.archive.org/web/20200611213242/https://www.cbs.nl/en-gb/news/2016/47/migration-background-still-plays-a-role «Migration background still plays a role»]. Centraal Bureau voor de Statistiek</ref>. Насельніцтва Нідэрляндаў ёсьць самым высокім у сьвеце, то бок сярэдні рост дарослых мужчынаў складае 1,83 мэтры, дарослых жанчын — 1,70 мэтры. === Мова === [[Файл:Foreign languages Netherlands, 2005.png|значак|300пкс|Веданьне замежных моваў у Нідэрляндах сярод насельніцтва ад 15 гадоў і старэй у 2006 годзе. Першая месца займае [[ангельская мова]] (89%), далей рушаць [[нямецкая мова|нямецкая]] (70%), [[француская мова|француская]] (29%) і [[гішпанская мова|гішпанская]] (5%).]] Афіцыйнай мовай дзяржавы ёсьць [[нідэрляндзкая мова]], на якой размаўляе пераважная большасьць жыхароў. Найбольш распаўсюджанымі дыялектамі ў Нідэрляндах ёсьць брабанцка-галяндзкія дыялекты<ref>[http://www.taalcanon.nl/vragen/hoeveel-dialecten-heeft-het-nederlands/ «Hoeveel dialecten heeft het Nederlands?»]. Taalcanon.</ref>. Акрамя нідэрляндзкай, [[заходнефрыская мова]] прызнаная другой афіцыйнай мовай у паўночнай правінцыі [[Фрысьлянд (Нідэрлянды)|Фрысьлянд]]<ref>[http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/erkende-talen/talen-in-nederland «Talen in Nederland — Erkende talen»]. Rijksoverheid.</ref>. Яна мае афіцыйны статус у дзяржаўных установах у гэтае правінцыі. Нідэрлянды маюць даўнюю традыцыю вывучэньня замежных моваў, фармалізаваную ў нідэрляндзкіх законах аб адукацыі. Каля 90% усяго насельніцтва адзначаюць, што яны здольныя размаўляць [[ангельская мова|па-ангельску]], 70% — [[нямецкая мова|па-нямецку]] і 29% — [[француская мова|па-француску]]<ref>[https://web.archive.org/web/20070128095746/http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_237.en.pdf «European Union survey»]. Eurobarometer.</ref>. Ангельская мова ёсьць абавязковай да навучаньня ў сярэдняй школе<ref>[https://web.archive.org/web/20110429185145/http://www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/vragen-en-antwoorden/wat-is-het-aanbod-aan-vreemde-talen-in-de-onderbouw-van-het-voortgezet-onderwijs-vo.html «Foreign languages in secondary education»]. Wat is het aanbod aan vreemde talen in de onderbouw van het voortgezet onderwijs (vo)?. Rijksoverheid.</ref>. У большасьці школах таксама на працягу некалькіх гадоў вывучаюццца дадатковыя замежныя мовы. Звычайна дзеці абіраюць францускую альбо нямецкую мову, але можна выбраць [[кітайская мова|кітайскую]], гішпанскую, [[расейская мова|расейскую]], [[італьянская мова|італьянскую]], [[турэцкая мова|турэцкую]] альбо [[арабская мова|арабскую]]<ref>[https://web.archive.org/web/20230403211152/https://www.examenblad.nl/item/talen/2019?sectorid=vg41h1h4i9qe «Examenblad talen, vwo in 2019»]. Examenblad.</ref>. Акрамя таго, у школах Фрысьлянду выкладаньне і экзамены праводзяцца на заходнефрыскай мове<ref>Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (14.07.2020). [https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/erkende-talen/de-friese-taal «De Friese taal — Erkende talen»]. Rijksoverheid.</ref>, а ў гімназіях выкладаюць старажытнагрэцкую і [[лацінская мова|лацінскую мовы]]. === Рэлігія === [[Файл:Amsterdam (NL), Westerkerk -- 2015 -- 7186.jpg|значак|зьлева|Кальвінісцкая царква [[Вэстэркерк]] у цэнтральным [[Амстэрдам]]е.]] Розныя кірункі [[хрысьціянства]] дамінавалі ў рэлігійным жыцьці на тэрыторыі сучасных Нідэрляндаў больш за 1200 гадоў<ref>Milis, L.J.R. (1999). «A Long Beginning: The Low Countries Through the Tenth Century» in J.C.H. Blom & E. Lamberts History of the Low Countries. Berghahn Books — С. 6—18. — ISBN 978-1-84545-272-8.</ref>, а да сярэдзіны XVI стагодзьдзя краіна пераважна вызнавала [[кальвінізм]]<ref>Israel, Jonathan (1995). «The Dutch Republic: Its Rise, Greatness, and Fall, 1477—1806». — С. 361—395. — ISBN 978-0-19-820734-4.</ref>. Да сканчэньня XX стагодзьдзя жыхары краіны было пераважна хрысьціянскім, зьяўляючыся вернікамі шэрагу канфэсіяў<ref>Numbers, Ronald L. (2014). [https://books.google.com/books?id=uSuhBQAAQBAJ&q=netherlands+protestant+country&pg=PA65 «Creationism in Europe»]. Johns Hopkins University Press. — ISBN 9781421415628.</ref>. Не зважаючы на захаваньне значнай рэлігійнай разнастайнасьці, назіраецца зьніжэньне рэлігійнасьці. Цяпер у Нідэрляндах жыве адно з самых сьвецкіх грамадзтваў у сьвеце. Паўднёвыя правінцыі [[Паўночны Брабант]] і [[Лімбург (Нідэрлянды)|Лімбург]] гістарычна былі моцна [[Каталіцкая Царква|каталіцкімі]], і некаторыя жыхары лічаць каталіцкую царкву асновай сваёй культурнай ідэнтычнасьці. [[Пратэстанцтва]] ў Нідэрляндах складаецца з шэрагу цэркваў у розных традыцыях. Найбуйнейшай зь іх ёсьць [[Пратэстанцкая царква Нідэрляндаў]], Аб’яднаная царква кальвінісцкай і [[лютэранства|лютэранскай]] кірункаў<ref>[https://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?DM=SLNL&PA=37944&D1=0-5,10&D2=29-40&VW=T «Kerkelijke gezindte en kerkbezoek; vanaf 1849; 18 jaar of ouder»]. CBS.</ref>. Яна была створаная ў 2004 годзе ў выніку зьліцьця [[Нідэрляндзкая рэфармацкая царква|Нідэрляндзкай рэфармацкай царквы]], рэфармацкіх цэркваў у Нідэрляндах і меншых лютэранскіх царкваў. Не зважаючы на тое, што агулам у Нідэрляндах хрысьціянства страціла свой уплыў, ад [[Зэляндыя|Зэляндыі]] да паўночных частак правінцыі [[Авэрэйсэль]] цягнецца гэтак званы [[Біблейскі пас (Нідэрлянды)|Біблейскі пас]]. На гэтай тэрыторыі застаюцца моцнымі пратэстанцкімі (асабліва кальвінісцкія) перакананьні, а вернікі маюць большасьць у грамадзкіх радах. Паводле веравызнаньні большасьць насельніцтва (41%) не належыць аніводнай рэлігіі, 30% ёсьць каталікамі, 21% — пратэстанты, 5,8% — [[іслам|мусульмане]], 0,6% — [[Індуізм|індуісты]], а 1,6% вызнаюць іншыя рэлігіі. Канстытуцыя Нідэрляндаў гарантуе свабоду адукацыі, што азначае, што ўсе школы, якія прытрымліваюцца агульных крытэраў якасьці, атрымліваюць аднолькавае дзяржаўнае фінансаваньне. Гэта азначае, што школы, заснаваныя на рэлігійных прынцыпах ці рэлігійнымі групамі, таксама ўваходзяць да іхняга ліку. == Культура == [[Файл:Rijksmuseum 2022.jpg|значак|Знакаміты [[Рэйксмюзэўм]].]] У Нідэрляндах працавалі шматлікія вядомыя мастакі. У Сярэднявеччы піянэрамі нідэрляндзкага мастацтва былі [[Геранімус Босх]] і [[Пітэр Брэйгель Старэйшы]]. Агулам жа за часам [[Залатога веку Нідэрляндаў|Залатога веку]] Галяндзкая Рэспубліка была квітнеючай і стала цэнтрам росквіту мастацкага руху. У XVII стагодзьдзі жылі і працавалі такія майстры, як [[Рэмбрант]], [[Ян Вэрмээр]], Ян Стэйн і шматлікія іншыя. У XIX і XX стагодзьдзях дзеялі знакамітыя [[Вінцэнт ван Гог]] і [[Піт Мандрыян]]. Вядомым мастаком-графікам быў [[Маўрыц Карнэліс Эшэр]]. [[Вілем дэ Конінг]] атрымаў адукацыю ў [[Ратэрдам]]е, і пасьля стаў вядомым амэрыканскім мастаком. [[Нан ван Мэйгэрэн]] уславіўся за свае падробкі клясычных карцінаў. [[Файл:Rembrandt Self-portrait (Kenwood).jpg|значак|зьлева|[[Рэмбрант]] — адзін з самых вядомых мастакоў сьвету.]] Квітнела ў памянёны Залаты век Нідэрляндаў і літаратура. Выбітнымі паэтамі таго часу былі [[Ёст ван дэн Вондэль]] і [[Пітэр Карнэлісан Гоофт]]. У XIX стагодзьдзі [[Эдуард Доўвэс Дэкер]] пісаў пра дрэннае абыходжаньне з карэннымі жыхарамі ў нідэрляндзкіх калёніях. Істотнымі пісьменьнікамі XX стагодзьдзя былі [[Гары Муліш]], [[Ян Волькерс]], [[Сымон Вэстдэйк]], [[Гэрард Рэвэ]], [[Вільлем Фрэдэрык Герман|В. Ф. Герман]] і [[Сэйс Нотэбоом]]. [[Ганна Франк]] напісала знакаміты ''«[[Дзёньнік Ганны Франк]]»'', які быў выдадзены па ейнай сьмерці ў [[Нацыянал-сацыялізм|нацыскім]] канцлягеры і перакладзены зь нідэрляндзкай на ўсе асноўныя мовы. У Нідэрляндах можна вылучыць розныя архітэктурныя стылі. Раманская архітэктура панавала паміж 950 і 1250 гадамі. Гэты архітэктурны стыль найбольш сканцэнтраваны ў правінцыях [[Гельдэрлянд]] і [[Лімбург (Нідэрлянды)|Лімбург]]. Гатычная архітэктура выкарыстоўвалася ў Нідэрляндах прыкладна з 1230 году. Будынкі ў гэтым стылі мелі вялікія вокны, сьпічастыя аркі і былі багата ўпрыгожаныя. [[Брабанцкая готыка]] ўзьнікла з узьнікненьнем герцагства [[Брабант]] і распаўсюдзілася ва ўсіх правінцыях [[Бургундыя|Бургундыі]]. Архітэктура галяндзкага барока (1525—1630) і [[клясыцызм]]у (1630—1700) асабліва ярка выявілася на захадзе Нідэрляндаў. У Нідэрляндах жылі філёзафы [[Эразм Ратэрдамскі]] і [[Бэнэдыкт Сьпіноза]], і тамака былі выкананыя ўсе асноўныя працы [[Рэнэ Дэкарт]]а. Навуковец [[Крыстыян Гюйгэнс]] адкрыў спадарожнік [[Сатурн]]а [[Тытан (спадарожнік Сатурна)|Тытан]] і вынайшаў ківачовыя гадзіны. [[Антоні ван Леэўвэнгук]] быў першым, хто назіраў і апісаў аднавузныя арганізмы з дапамогай [[мікраскоп]]у. Зь Нідэрляндамі звычайна атаясамліваюцца [[вятрак (генэратар)|ветракі]], [[тульпан]]ы, драўляныя [[чаравікі]] і гліняны [[посуд]] з [[Дэльфт]]а. === Спорт === Самым папулярным відам спорту зьяўляецца [[футбол]]. Вялікае значэньне таксама маюць [[тэніс]], [[роварны спорт]], [[хакей]] на траве, [[валейбол]], [[гандбол]], [[канькабежны спорт]] і [[гольф]]. Верагодна, адзіным вядомым відам спорту, вынайдзеным у Нідэрляндах, зьяўляецца [[карфбол]] — вельмі спрошчаная форма [[баскетбол]]а, не якае не патрабуе вялікага атлетызму. На [[Алімпійскія гульні|Алімпіядах]] і чэмпіянатах сьвету спартоўцы Нідэрляндаў выйграваюць вельмі вялікі лік мэдаляў па стаўленьні да насельніцтва краіны. Тысячы заўзятараў зь Нідэрляндаў наведваюць змаганьні ў замежных краінах, апрануўшыся ў аранжавыя майкі, якія заўсёды носяць гульцы [[Зборная Нідэрляндаў па футболе|нацыянальнай зборнай па футболе]]. == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * В. А. Бакир, Ю. Б. Ларионова. ''Нидерланды. Путеводитель.'' Вокруг света, 2005. 216 стр. ISBN 5-98652-011-4. * Paul Arblaster. ''A History of the Low Countries''. Palgrave Essential Histories Series New York: Palgrave Macmillan, 2006. 298 pp. ISBN 1-4039-4828-3. * J. C. H. Blom and E. Lamberts, eds. ''History of the Low Countries'' (1999). * Jonathan Israel. ''The Dutch Republic: Its Rise, Greatness, and Fall 1477—1806'' (1995). * J. A. Kossmann-Putto and E. H. Kossmann. ''The Low Countries: History of the Northern and Southern Netherlands'' (1987). * Christophe de Voogd. ''Geschiedenis van Nederland.'' Arena Amsterdam, 2000. 368 стр. ISBN 90-6974-367-1. == Вонкавыя спасылкі == {{Партал|Эўропа}} * [http://www.government.nl/ Афіцыйны сайт]. * [http://www.holland.com/ Турыстычны сайт]. * {{Curlie|Regional/Europe/Netherlands}}. * [https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/netherlands/ Нідэрлянды]. The World Factbook. {{Краіны Эўропы}} {{Краіны Эўразьвязу}} {{NATO}} {{АБСЭ}} [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]] 8yr72b7uzqaoic9pse651v7nb4z4d00 Турфан 0 15406 2619784 2347560 2025-06-12T10:04:08Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619784 wikitext text/x-wiki [[Файл:Turpan-calles-d01.jpg|міні|250пкс|Вуліца ў Турфане]] '''Турфа́н''' (''Турпа́н'', {{мова-zh|''吐魯番''}}, {{мова-ug|تۇرپان شەھىرى}}) — [[горад]] ва ўсходняй частцы [[Сіньцьзян-Уйгурскі аўтаномны раён|Сіньцьзян-Уйгурскага аўтаномнага раёну]] [[Кітай|Кітаю]]. [[Плошча]] 69 324 [[км²]], [[насельніцтва]] каля 570 000 чалавек (2004). У старажытныя часы і ў эпоху [[Сярэднявечча]] праз Турфан пралягала паўночная галіна [[Вялікі Шаўковы шлях|Вялікага Шаўковага шляху]]. Ад часоў дынастыі [[Заходняя Хань]] (206 да н. э. — 8 год н. э.), Турфан становіцца значным [[палітыка|палітычным]], [[эканоміка|эканамічным]] і [[культура|культурным]] цэнтрам Заходняга Кітаю. Сучасныя Турфан і [[Кашгар]] — адзіныя зь вялікіх гарадоў Сіньцьзяну, у якіх яшчэ захаваліся адметныя рысы традыцыйнай уйгурскай культуры. Як сьведчаць кітайскія [[летапіс]]ныя крыніцы, першымі вядомымі жыхарамі [[Турфанская катлавіна|Турфанскай катлавіны]] былі [[сагдыйцы]] — старажытны ўсходне-іранскі [[этнас]]. Сагдыйцы добра ведалі тэхніку кярызнага абвадненьня, а таму пасьпяхова валодалі майстэрствам ажыўленьня пустынь. Кітайцы ж праніклі ў Турфан толькі ў II ст. да н. э., сустрэўшы там нешматлікі самастойны этнас, які атрымаў назву [[чэшы]]<ref>[http://gumilevica.kulichki.net/HPH/hph07.htm Гумилев Л. Н. История народа Хунну. VII. Взлет дракона]</ref>. [[Файл:Turpan-jiaohe-ruinas-d23.jpg|значак|250пкс|Руіны гарадзішча Цьзяохэ.]] Горад славіцца сваім сусьветнавядомым салодкім белым турфанскім [[вінаград]]ам бяз костак, а таксама сакавітымі [[хамійская дыня|хамійскімі дынямі]]. == Геаграфія і клімат == Турфан ляжыць на адлегласьці 150 км ад [[Урумчы]], сталіцы [[Сіньцьзян-Уйгурскі аўтаномны раён|Сіньцьзяну]]. [[Турфанская нізіна]] зьяўляецца самым гарачым рэгіёнам Кітаю, а Турфан самым знойным месцам краіны, за што гэтыя мясьціны таксама называюць ''вогнены край'' альбо ''вогненая зямля''. Турфанская катлавіна таксама зьяўляецца самым нізкім месцам Кітаю пааодле [[вышыня над узроўнем мора|вышыні над узроўнем мора]] і самым нізкім месцам Зямлі пасьля [[Мёртвае мора|Мёртвага мора]]. Вышыня самага нізкага месца катлавіны, [[берагавая лінія|берагавой лініі]] вакол возера [[Айдын-куль]], складае 154,50 м ніжэй за ўзровень мора. Дастаткова распаўсюджаным у Турфанскай даліне фэномэнам зьяўляюцца моцныя ветры — [[аркан]]ы — хуткасьцю вышэй за 32,6 м/с (12 балаў). Моцныя [[паветра]]ныя патокі, якія ўзьнікаюць у выніку значнага перападу [[ціск]]у паветра паміж далінай і зьнешнімі зонамі павялічанага ціску, накіроўваюцца з паўночнага захаду празь [[Цяньшань]] у Турфанскую катлавіну. Таму штогод на працягу 30-40 дзён над Турфанам праносяцца ветры сілай у 8 і больш балаў. 19 траўня 1977 году над Турфанскай далінай прайшоў аркан, моц якога дасягала 50 м/с. У 1949 пачалі прымацца першыя меры па ахове аазісу ад моцных вятроў, і былі закладзеныя [[лесапаласа|лесаполасы]] з 30 мільёнамі [[дрэва]]ў.<ref>[http://reisebuch.de/zentralasien_und_ferner_osten/chinas_norden_die_seidenstrasse-19_info_4.html Der zweittiefste Ort der Welt: Die Oase Turfan, 150 m unter dem Meeresspiegel]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Дэмаграфія == <div style="float:right"> {| style="border:1px solid silver; margin-left:22px; margin-bottom: 20px;" |-bgcolor=#bbcced ! Народ/этнас ! Колькасьць ! Суадносіны |- | [[Уйгуры]] | 385.546 | 70,01% |- | [[Хань]] | 128.313 | 23,3% |- | [[Хуэй]] | 35.140 | 6,38% |- | [[Казахі]] | 321 | 0,06% |- | [[Туцьзя]] | 274 | 0,05% |- | [[Маньчжуры]] | 254 | 0,04% |- | [[Манголы]] | 158 | 0,03% |- | [[Ту]] | 154 | 0,03% |- | [[Тыбэтцы]] | 105 | 0,02% |- | [[Мяо]] | 98 | 0,02% |- | [[Чжуаны]] | 88 | 0,02% |- | [[Дунгане]] | 79 | 0,01% |- | Іншыя | 201 | 0,04% |} </div> Адпаведна з апошнім [[перапіс насельніцтва|перапісам насельніцтва]] у 2000 годзе насельніцтва Турфану складала 251 652 чалавек, зь якіх 70,38% — уйгуры. Шчыльнасьць насельніцтва — 7,94 чалавек/км². == Адміністрацыйны падзел == Уваходзіць у склад [[Сіньцьзян-Уйгурскі аўтаномны раён|Сіньцьзян-Уйгурскага]] аўтаномнага раёну Кітаю, у складзе якога ўваходзіць у аднайменны павет аднайменнай акругі. == Гісторыя == [[Файл:Transasia trade routes 1stC CE gr2.png|right|thumb|left|300px|Вялікі шаўковы шлях у I ст.]] Аднымі зь першых навакольлі Турфану [[тахары]], якія прыйшлі ў рэгіён каля ІІ тыс. да н. э. і ўрэшце былі асыміляваныя пасьля ўварваньня цюрак (продкаў уйгураў) каля [[9 стагодзьдзе|ІХ]] ст. н. э. Тахары пакінулі па сабе вялікія аб’ёмы пісьмовых помнікаў на рэлігійную й культурную тэматыку, расьпісных насьценных пячорных твораў. Таксама гэты ж народ вядомы дзякуючы тахарскім муміям (добра захаваныя муміфікаваныя трупы эўрапэоіднага насельніцтва), апрача таго, тахары, хутчэй за ўсё, сталі распаўсюджвальнікамі [[будызм]]у ва Ўсходняй Азіі. Доўгі час Турфан быў цэнтрам урадлівага [[аазіс]]у, [[вада]] ў які падавалася з дапамогай [[кярыз]]аў — [[Гідратэхніка|гідратэхнічнай]] сыстэмы падземных [[канал]]аў, а таксама важным гандлёвым цэнтрам. У 840 годзе пасьля заняпаду [[Трэці ўйгурскі каганат|Трэцяга ўйгурскага каганату]] [[уйгуры|ўйгуры]] заснавалі дзяржаву з цэнтрам у Турфане на тэрыторыі [[Усходні Туркестан|Ўсходняга Туркестану]]<ref>http://www.pereplet.ru/cgi/gbook.cgi?guestbook=hist&command=view442</ref>. У 1420 годзе Турфан падпарадкавалі сабе манголы, пасьля чаго горад пачаў інтэнсіўна [[іслам]]ізавацца. З XVIII стагодзьдзя мясцовыя ўйгурскія кіраўнікі прызнаюць васалітэт [[цын]]скае дынастыі Кітаю, хоць гэты рэгіён зь перапынкамі кіраваўся Кітаем і раней. '''Мусульманскае паўстаньне ў Сіньцьзяне''': у красавіку 1931 году насельніцтва Турфану падтрымала стыхійныя выступы пад кіраўніцтвам байскіх вярхоў і купецтва, мэтай паўстаньня было ўтварэньне незалежнай ісламскай рэспублікі. У 1932 горад быў захоплены атрадамі [[Шэн Шыцай|Шэн Шыцая]] пры падтрымцы [[казакі|казакоў]]<ref>[https://web.archive.org/web/20160304135812/http://new.hist.asu.ru/biblio/zalk/178-186.pdf Е. Н. Наземцева. Роль белогвардейских военных подразделений в подавлении мусульманского восстания в Синьцзяне в первой половине 30-х гг. ХХ в.]</ref>. == Гістарычныя помнікі == [[Файл:Turpan-minarete-emir-d01.jpg|210px|thumb|right|Мінарэт Іміна]] '''Гарадзішча Цьзяохэ''' ({{мова-zh|''交河故城''|скарочана}}). Знаходзіцца за 10 км ад Турфану. Заснавальнікамі старажытнага гораду былі чэшы, першыя жыхары Турфанскай даліны. Знаходзіцца на месцы раздваеньня ракі. Зьнішчана манголамі ў 13 стагодзьдзі. '''Гарадзішча Гаочан''' ({{мова-zh|''高昌故城''|скарочана}}). На месцы сёньняшняга [[гарадзішча Гаочан]] стаяў старажытны горад. Гарадзішча знаходзіцца за 30 км на паўднёвым захадзе ад сучаснага Турфану. Гаочан быў заснаваны ў 1 стагодзьдзі да н. э. Зьнішчаны пажарам у час вайны ў 14 стагодзьдзі. '''Мінарэт Іміна'''. Помнік мусульманскага [[дойлідзтва]]. Будаўніцтва [[мінарэт]]у было завершанае ў 1778 годзе ў часы княжаньня [[Сулейман]]а, сына [[Імін]]а. [[Мінарэт Іміна]] аб’яўлены ахоўваемым помнікам дзяржаўнага значэньня. '''Базыкліцкія пячоры''' ({{мова-zh|''柏孜克里克千佛洞''|скарочана}}). [[Базыкліцкія пячоры тысячы Буддаў]] знаходзяцца на адлегласьці 45 км ад Турфану. Узьніклі ў 5-9 стагодзьдзях н. э. паміж гарадамі Турфан і [[Шаньшань]] (Лаўлань) на паўночным усходзе пустыні [[Такла-Макан]]. == Краявіды == [[Файл:Turpan-flaming-mountains-d02.jpg|210px|thumb|right|Вогненая гара]] '''Вогненая гара''' ({{мова-zh|''火焰山''|скарочана}}). Знаходзіцца за 10 км ад гораду. Даўжыня з захаду на ўсход каля 98 км, шырыня каля 10 м. Шырокую вядомасьць і папулярнасьць сярод турыстаў Вогненая гара набыла між іншым дзякуючы клясычнаму раману кітайскай літаратуры «[[Падарожжа на Захад]]». '''Айдын-куль''' ({{мова-zh|''艾丁湖''|скарочана}}). Возера [[Айдын-куль]] зьяўляецца самым нізкім месцам Кітаю. Дабрацца да гэтых мясьцінаў летам амаль што немагчыма: возера з усіх бакоў абступаюць багністыя [[балота|балоты]], тэмпэратура паверхні якіх падымаецца да 70 градусаў [[градус Цэльсія|Цэльсія]]<ref>[https://web.archive.org/web/20160304192556/http://russian.people.com.cn/31517/5272265.html В Синьцзяне проводится повторная топографическая съемка самой низкой точки в Китае.]</ref>. [[Альтытуда]] возера Айдын-куль — каля 155 м ніжэй за ўзровень мора. '''Вінаградная даліна''' ({{мова-zh|''葡萄沟''|скарочана}}) == Эканоміка == [[Вінаградарства]]: 75% сукупнай вытворчасьці [[разынкі|разынак]] Кітаю. Пераважная большасьць насельніцтва Турфанскай даліны — [[іслам|мусульмане]], таму амаль што ўвесь турфанскі [[вінаград]] перапрацоўваецца на разынкі, нязначная доля перапрацоўваецца на [[віно]]. '''[[Карысныя выкапні]]''': * [[Вугаль]]: Турфан-Хамійскае вугальнае [[радовішча]] ўваходзіць у склад 10 буйнейшых у сьвеце вугальных басэйнаў, запасы вуглю басэйну дасягаюць 500 мільярдаў тон. * [[Нафта]]: Перапрацоўка сыравіны з Турфан-Хамійскага нафтавага радовішча. == Транспарт == [[Чыгунка]]: Турфан называюць перадапошнім чыгуначным вакзалам Кітаю. Бліжэйшы [[аэрапорт]] знаходзіцца ва Ўрумчы. == Рэлігія == У I ст. да н. э. у Турфан пачаў пранікаць [[будызм]], [[рэлігія]] паступова набывала папулярнасьць сярод насельніцтва, а ў IV стагодзьдзі будызм атрымаў [[статус]] [[дзяржаўная рэлігія|дзяржаўнай рэлігіі]] ў рэгіёне. == Турфанскія фрагмэнты == [[Файл:Museum für Indische Kunst Dahlem Berlin Mai 2006 063.jpg|міні|200пкс|Уйгурскія прынцы, фрагмэнт фрэскі з Базыкліцкай пячоры нумар 9, захоўваецца ў Музэі індыйскай культуры ў Бэрліне]] Паміж 1902 і 1914 гадамі па ініцыятыве дырэктара індыйскага аддзелу музэю этнаграфіі ў Бэрліне [[Альбэрт Грунвэдэль|Альбэрта Грунвэдэля]] былі зьдзейстненыя чатыры нямецкія экспэдыцыі ў Турфан. У арганізацыі экспэдыцыяў таксама актыўна ўдзельнічаў нямецкі цюрколяг [[Альбэрт фон Ле Кок]]. У выніку [[турфансая экспэдыцыя|турфанскіх экспэдыцыяў]] вучонымі было прывезена ў [[Бэрлін]] звыш тысячы фрагмэнтаў прадметаў жывапісу і іншых мастацкіх аб’ектаў, а таксама звыш 40 000 тэкставых фрагмэнтаў, якія сёньня захоўваюцца ў [[Музэй індыйскай культуры (Бэрлін)|Бэрлінскім музэі індыйскай культуры]]. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == {{Commons}} * [https://web.archive.org/web/20160304221615/http://veten.uyghurlar.biz/index.php?module=ContentExpress&func=display&ceid=12 Турпан]{{ref-ru}} * [http://www.example.com Турфан, Tianshannet, Окно в Синьцзян]{{ref-ru}} * [https://web.archive.org/web/20070126031005/http://www.poedem.ru/smap/nf/CntFLPics/id/4/index.htm Турфан і навакольле, фатаздымкі] * [https://web.archive.org/web/20071122093643/http://russian.people.com.cn/31516/4592660.html Удивительный Турфан, Газэта «Жэньмінь Жыбао»]{{ref-ru}} * [https://web.archive.org/web/20060909050836/http://xinjiang.yiyou.com/html/13/205.html 富庶丰饶之地 — 吐鲁番绿洲]{{ref-zh}} === Відэаматэрыялы === * [http://www.youtube.com/watch?v=a_wTSzf__24 Турфан, вогненая гара] * [http://www.youtube.com/watch?v=Q1pul4FgP-M Вінаграднікі ў Турфане, панарама з даху будынку] * [http://www.youtube.com/watch?v=6rpUzFh2GQg Турфан: гарадзішча Цьзяохэ] * [http://www.youtube.com/watch?v=g2s_KaRJCuQ Турфан: гарадзішча Гаочан] * [http://www.youtube.com/watch?v=4MfPO78-zDA Турфан: Мінарэт Іміна] [[Катэгорыя:Гарады Кітаю]] hx12kyn5e4akpcb3jy037tn2sdv1yfn Каба-Вэрдэ 0 19945 2619709 2613371 2025-06-12T03:57:40Z CommonsDelinker 521 Са старонкі прыбраны файл Monumento_a_Amílcar_Cabral,_Praia,_Cape_Verde.jpg, бо ён быў выдалены з Commons удзельнікам [[c:User:Jameslwoodward|Jameslwoodward]]. Прычына: per [[:c:Commons:Deletion requests/File:Monumento a Amílcar Cabral, Praia, Cape Verde. 2619709 wikitext text/x-wiki {{Краіна2 | СУП ППЗ = 4,413 млрд $ | Год падліку СУП ППЗ = 2022 | Месца паводле СУП ППЗ = | СУП ППЗ на чалавека = 7 740 $ | Год падліку СУП ППЗ на чалавека = 2022 | Месца паводле СУП ППЗ на чалавека = | СУП намінал = 1,997 млрд $ | Год падліку СУП намінал = 2022 | Месца паводле СУП намінал = | СУП намінал на чалавека = 3 502 $ | Год падліку СУП намінал на чалавека = 2022 | Месца паводле СУП намінал на чалавека = }} '''Рэспубліка Каба-Вэрдэ''' ({{мова-pt|Cabo Verde}}; таксама '''Астравы Зялёнага Мысу''') — дзяржава на астравах [[архіпэляг]]у Каба-Вэрдэ ў [[Атлянтычны акіян|Атлянтычным акіяне]] за 620 км ад заходняга ўзьбярэжжа [[Афрыка|Афрыкі]]. Да складу дзяржавы ўваходзяць 10 вялікіх і 5 маленькіх астравоў вульканічнага паходжаньня. Побач з Каба-Вэрдэ ў рэгіёне месьцяцца [[Канарскі архіпэляг|Канарскія астравы]], якія належаць [[Гішпанія|Гішпаніі]], і востраў [[Мадэйра]], якая належыць [[Партугалія|Партугаліі]]. Архіпэляг ня быў залюднены ажно да XV стагодзьдзя, калі партугальскія дасьледчыкі адкрылі і калянізавалі астравы, заклаўшы, такім чынам, першае эўрапейскае паселішча ў [[тропікі|тропіках]]. Паколькі астравы былі разьмешчаныя ў зручным месцы, празь іх ладзіўся гандль [[рабства|рабоў]] праз [[Атлянтычны акіян]], дзякуючы чаму Каба-Вэрдэ квітнела цягам XVI і XVII стагодзьдзяў. Эканамічны росквіт скараціўся ў XIX стагодзьдзі пасьля сканчэньня гандлю рабамі. У 1951 годзе Каба-Вэрдэ сталася замежным дэпартамэнтам Партугаліі, але ягоныя жыхары прагнулі незалежнасьці, якую нарэшце здабылі ў 1975 годзе. З пачатку 1990-х гадоў Каба-Вэрдэ ёсьць стабільнай прадстаўнічай [[дэмакратыя]]й і лічыцца адной з самых разьвітых і дэмакратычных краінаў Афрыкі. Ня маючы прыродных рэсурсаў, эканоміка краю базуецца на сэктару паслуг, факусуючыся на [[турызм|турызьме]] і прыцягненьні замежных [[інвэстыцыя]]ў. Жыхары краіны маюць зьмяшаную афрыканскую і эўрапейскую спадчыну і ёсьць пераважна [[Каталіцкая Царква|каталікамі]]. Досыць вялікая каба-вэрдыянская супольнасьць існуе ў [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]] і Партугаліі, значна перавышаючы колькасьць жыхароў на астравах. Краіна ўваходзіць у шэраг міжнародных арганізацыяў, як то [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў|ААН]], [[Сусьветная гандлёвая арганізацыя|СГА]], [[Афрыканскі зьвяз]] ды іншых. == Гісторыя == Архіпэляг сучаснага Каба-Вэрдэ быў утвораны прыблізна 40–50 мільёнаў гадоў таму ў эпоху [[эацэн]]. === Адкрыцьцё і росквіт === Да прыбыцьця эўрапейцаў, астравы Каба-Вэрдэ не былі заселенымі<ref>[https://www.britannica.com/place/Cabo-Verde/Cultural-life#ref516606 «Cabo Verde — Cultural life»]. Encyclopedia Britannica.</ref><ref>[https://www.sahistory.org.za/place/cape-verde-country-west-coast-africa «Cape Verde, Country on the West Coast of Africa»]. South Africa History Online.</ref><ref>Halter, Marilyn (2013). «Cape Verdeans and Cape Verdean Americans, 1870—1940». У Barkan, Elliott Robert. [https://books.google.com/books?id=AP7QCteb0o0C&q=Cape+Verde «Immigrants in American History: Arrival, Adaptation, and Integration, Volume 1»]. ABC—CLIO Publisher. — С. 269. — ISBN 978-1-59884-219-7.</ref>. Іх адкрылі [[Генуя|генуэскія]] і партугальскія мараплаўцы каля 1456 году. Паводле афіцыйных запісаў партугальцаў, упершыню перабываў тутака ўраджэнцец Генуі [[Антоніё дэ Нолі]], які пасьля быў прызначаны губэрнатарам астравоў партугальскім каралём [[Афонсу V]]. Да ліку іншых мараплаўцаў, якія могуць быць далучаныя да ліку адкрывацеляў Каба-Вэрдэ, адносяцца [[Д’ёгу Дыяш]], [[Д’ёгу Афонсу]], [[Д’ёгу Гоміш]] і вэнэцыянец [[Альвізэ Кадамоста]]. Як вядома, Д’ёгу Гоміш суправаджаў дэ Нолі ў ягоным падарожжы і стаўся першым чалавекам, які высадзіўся на востраў [[Сант’яга (востраў)|Сант’яга]]. [[Файл:BARROW(1806) p098 PORTO PRAYA, ISLAND OF ST.JAGO.jpg|значак|зьлева|[[Прая|Порту-Прая]] на выяве 1806 году.]] У 1462 годзе на Сант’яга прыбылі партугальскія [[асаднік]]і і заснавалі паселішча, якое яны назвалі Рыбэйру-Грандзі. На сёньня яно вядомае як горад [[Сыдадзі-Вэльля]], што з партугальскае мовы перакладаецца як «Стары горад». Перайначваньне назвы адбылося, каб унікнуць ейнай блытаніны з [[Рыбэйру-Грандзі|аднім з астравоў]] архіпэлягу. Гэтая першапачаткова вёсачка сталася першым сталым эўрапейскім паселішчам у [[тропікі|тропіках]]<ref name="stategov">[https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/2835.htm «Cape Verde background note»]. United States Department of State</ref>. Пэўны час новыя тэрыторыя былі месцам высылкі непажаданых асобаў, у тым ліку шляхетнага паходжаньня. Да пачатку XVI стагодзьдзя пераважала дробная плянтацыйная гаспадарка, якая палягала на жывёлагадоўлі і вырошчваньні бавоўны і цукровага трысьнягу. Празь недахоп таннай працоўнай сілы з 1466 году плянтатары ўвозілі афрыканскіх [[Афрыка|афрыканскіх]] [[раб]]оў. Паводле справаздачы, у 1513 годзе на астравах жылі 162 чалавекі, у тым ліку 130 эўрапейцаў (партугальцаў, [[Галісія|галісійцаў]] і [[Італія|італьянцаў]]) і толькі 32 мурыны. Але пасьля адкрыцця [[Амэрыка|Амэрыкі]] і ўзьнікненьня буйных плянтацыяў на поўдні [[Бразылія|Бразыліі]] і [[Антыльскія астравы|Антыльскіх астравоў]] Каба-Вэрдэ ператварылася ў транзытную базу для гандляроў рабамі. У XVI стагодзьдзі эканоміка архіпэлягу квітнела менавіта дзякуючы гэтаму гандлю<ref name="stategov"/>. Час ад часу на партугальскія паселішчы чынілі напады піраты. Гэтак ангельскі пірат [[Фрэнсіс Дрэйк]] двойчы рабіў набег на тагачасную сталіцу Рыбэйру-Грандзі ў 1585 годзе за часам існаваньня [[Ібэрыйская унія|Ібэрыйскай уніі]]<ref name="stategov"/>. Пасьля нападу Францыі ў 1712 годзе мястэчка пазбавілася свайго статусу, бо сталіцай у 1770 годзе стала суседняя [[Прая]]<ref name="stategov"/>. Заняпад гандлю рабамі ў XIX стагодзьдзі спрычыніў эканамічную крызу і былы росквіт астравоў павольна зьнік. Аднак, геаграфічнае становішча архіпэлягу зрабіла яго ідэальным месцам да перагрузкі караблёў, якія кіраваліся з [[Эўропа|Эўропы]] праз [[Атлянтычны акіян]]. Дзякуючы выгоднай гавані горад [[Міндэлу]], які месьціцца на востраве [[Сан-Вісэнці (Каба-Вэрдэ)|Сан-Вісэнці]], стаў важным гандлёвым цэнтрам у XIX стагодзьдзі<ref name="stategov"/>. Менавіта астравы Каба-Вэрдэ сталіся першым прыпынкам падарожжа [[Чарлз Дарвін|Чарлза Дарвіна]] на караблі «[[HMS Beagle (1820)|Бігл]]» у 1832 годзе. Вытворчасьць таварных культураў, як то бавоўны, [[тытунь|тытуню]], цукровага трысьнягу, паступова пачала саступаць месца вырошчаньню зерневых, бабовых, [[садавіна|садавіны]] і [[гародніна|гародніны]]. Важную ролю пачалі гуляць марскі промысел, здабыча [[пэмза|пэмзы]] і [[соль|солі]], рамонт і абслугоўваньне суднаў. === Шлях да незалежнасьці === З прычыны браку дастатковай колькасьці прыродных рэсурсаў і ўстойлівых інвэстыцыяў з боку мэтраполіі, сярод жыхароў архіпэлягу павялічылася незадаволенасьць цэнтральнай уладай, якая яшчэ і адмовілася ўсталяваць аўтаномію. Пасьля ўсталяваньня ў 1926 годзе ў Партугаліі дыктатуры [[Антонію ды Алівэйра Салазар|Антонію Салазара]] эканамічнае і прававое становішча астравіцянаў пагоршылася. За часам засушы 1945—1949 гадоў з прычыны галоднае сьмерці памерла каля 30 тысяч чалавек. Каля мястэчка Тарафал на востраве Сант’ягу дзейнічаў канцэнтрацыйны лягер, у якім утрымоўваліся палітычныя вязні з Партугаліі ды іншых калёніяў. Праз высокую сьмяротнасьць яго параўноўвалі з падобнымі ўстановамі ў [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]]. У 1951 годзе Партугалія зьмяніла статус Каба-Вэрдэ з калёніі ў замежную правінцыю ў спробе здушыць нацыяналістычныя настроі<ref name="stategov"/>. Тым ня менш, у 1956 годзе [[Амілкар Кабрал]] і група ягоных паплечнікаў з астравоў і [[Партугальская Гвінэя|Партугальскае Гвінэі]] заклалі падпольную [[Афрыканская партыя за незалежнасьць Гвінэі і Каба-Вэрдэ|Афрыканскую партыю за незалежнасьць Гвінэі і Каба-Вэрдэ]] (АПНГіК)<ref name="stategov"/>. Прадстаўнікі партыі запатрабавалі паляпшэньня эканамічных, сацыяльных і палітычных умоваў у Каба-Вэрдэ і Партугальскай Гвінэі і заклалі аснову руху за незалежнасьць абедзьвюх краінаў. Пасьля пераносу штаб-кватэры сваёй арганізацыі ў сталіцу [[Гвінэя|Гвінэі]] гораду [[Канакры]] ў 1960 годзе АПНГіК пачала ўзброенае паўстаньне супраць Партугаліі ў 1961 годзе. Акты сабатажу ў выніку ператварыліся да сапраўднай [[Вайна за незалежнасьць Гвінэі-Бісаў|вайны ў Партугальскай Гвінэі]], у якой узялі ўдзел 10 тысяч паўстанцаў, падтрыманых савецкім блёкам, супраць партугальскіх сілаў, да складу якіх належалі 35 тысяч жаўнераў партугальскіх часьцяў і афрыканскага корпусу<ref name="stategov"/>. Да 1972 году АПНГіК кантралявала большую частку Партугальскае Гвінэі, не зважаючы на прысутнасьць партугальскіх войскаў, але арганізацыя ня здолела ўсталяваць кантроль над Каба-Вэрдэ. [[Гвінэя-Бісаў]] абвесьціла сваю незалежнасьць у 1973 годзе і дэ-юрэ атрымала незалежнасьць наступнымы годам. Рух незалежнасьці ачоліў браценік забітага ў 1973 годзе Амілкара Кабрала [[Луіш Кабрал]]. === Па здабыцьці незалежнасьці === Пасьля [[Рэвалюцыя гвазьдзікоў|Рэвалюцыі гвазьдзікоў]], якая адбылася ў красавіку 1974 году ў Партугаліі, АПНГіК пашырыў свой рух у Каба-Вэрдэ. У сьнежні 1974 году партыя і ўрад Партугаліі склалі пагадненьне аб стварэньні пераходнага ўраду, які мусіць быў складацца з партугальцаў і каба-вэрдыянцаў. 30 чэрвеня 1975 году ў краіне пачала працу [[Нацыянальная асамблея Каба-Вэрдэ|Нацыянальная асамблея]], якая атрымаў інструмэнты да здабыцьця незалежнасьці ад Партугаліі 5 ліпеня 1975 году<ref name="stategov"/>. У канцы 1970-х і 1980-х гадоў большасьць афрыканскіх краінаў забаранялі дзейнасьць [[Паўднёваафрыканскія авіялініі|Паўднёваафрыканскіх авіялініяў]], праз непрыняцьцё палітыкі [[апартэід]]у ў [[Паўднёва-Афрыканская Рэспубліка|ПАР]] у дачыненьні да мурынавага насельніцтва краіны, але Каба-Вэрдэ дазволілі стварыць авіякампаніі з краіны Паўднёвай Афрыкі перасядачны вузел, дзякуючы якому Паўднёваафрыканскія авіялініі атрымалі магчымасьць выконваць рэйсы ў Эўропу і [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]. У 1970-х гадах вялікая засуш прымусіла больш за паўмільён чалавек зьехаць з краіны ў [[Партугалія|Партугалію]] і [[Італія|Італію]]. Адразу пасьля перавароту ў лістападзе 1980 году ў Гвінэі-Бісаў адносіны паміж Каба-Вэрдэ і памянёнай краінай сталі напружанымі. Каба-Вэрдэ адмовілася ад ідэі ўзьяднаньня з Гвінэяй-Бісаў, прадстаўнікі АПНГіК стварылі ўласную [[Афрыканская партыя за незалежнасьць Каба-Вэрдэ|Афрыканскую партыю за незалежнасьць Каба-Вэрдэ]] (АПНКВ). З тых часоў праблемы ў дачыненьнях былі разьвязаныя і сёньня паміж імі няма напружанасьці. АПНКВ, як і ейная папярэдніца, зладзілі ў краіне аднапартыйную сыстэму і кіравалі дзяржавай да 1990 году<ref name="stategov"/>. [[Файл:09 11 2021 Cerimônia de Posse do Presidente da República de Cabo Verde, Senhor José Maria Neves (51669580216).jpg|значак|Цырымонія інаўгурацыі прэзыдэнта [[Жузэ Марыя Нэвіш|Жузэ Марыі Нэвіша]].]] У 1982 годзе Нацыянальная асамблея прыняла першы чатырохгадовы плян разьвіцьця гаспадаркі. Пераход да [[плянавая эканоміка|плянавае эканомікі]] меў супярэчлівыя вынікі. Дзякуючы замежнай падтрымцы, у тым ліку з боку [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў|ААН]] і [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]], была пашыраная сетка адукацыйных установаў, пабудаваныя новыя прамысловыя і транспартныя прадпрыемствы. Аднак гэта прывяло да вялізарнай замежнай запазычанасьці, якая дасягнула 400 млн даляраў ЗША ў 1986 годзе, скарачэньня вытворчасьці таварных сельскагаспадарчых культур, міграцыі працаздольнага насельніцтва зь вёскі ў гарады і, як вынік, павелічэньня беспрацоўя. У другой палове 1980-х гадоў узровень жыцьця значна зьнізіўся. З ростам ціску ўнутры краіны, які быў выкліканы запытам у грамадзтве на плюралістычную дэмакратыю, АПНКВ склікала ў лютым 1990 годзе кангрэс, каб абмеркаваць прапанаваныя канстытуцыйныя зьмены і скончыць пэрыяд дзеі аднапартыйнае сыстэмы. Апазыцыйныя групы ў красавіку таго ж году зладзілі ў Праі ўласны зьезд, каб сфармаваць [[Рух за дэмакратыю (Каба-Вэрдэ)|Рух за дэмакратыю]]. Аднапартыйная сыстэма была скасаваная 28 верасьня 1990 году, а першыя шматпартыйныя выбары былі зладжаныя ў студзені 1991 году. Рух атрымаў большасьць месцаў у Нацыянальнай асамблеі, а кандыдат ад руху [[Антонію Машкарэньяш Мантэйру]] перамог з 73,5% галасоў і здабыў пасаду прэзыдэнта. Выбары ў сьнежні 1995 году павялічылі большасьць прадстаўнікоў руху ў парлямэнце, то бок партыя здабыла 50 месцаў з 72 магчымых. У наступным узгаданыя дзьве партыі, чаргуючыся, атрымлівалі большасьць галасоў на наступных выбарах. Гэтак у студзені 2001 году АПНКВ вярнулі большасьць у парлямэнце, а іхны прадстаўнік [[Пэдру Пірыш]] займаў пасаду прэзыдэнта краіны дзьве кадэнцыі з 2001 па 2011 гады. З 2011 па 2021 гады на чале дзяржавы стаяў прадстаўнік Руху за дэмакратыю [[Жоржы Карлуш Фансэка]], а ў 2016 годзе ягоная партыя здабыла большасьць месцаў у Нацыянальнай асамблеі. Паводле вынікаў галасаваньня ў кастрычніку 2021 году пасаду прэзыдэнта зноўку заняў кандыдат ад АПНКВ. == Геаграфія == === Астравы === [[Файл:Kapverdische Inseln.jpg|значак|Астравы Каба-Вердэ з космасу.]] Архіпэляг Каба-Вэрдэ мае [[вулькан]]ічнaе паходжаньне і разьмяшчаецца на шырокім падводным вульканічным плято, агульнай плошчай звыш за 70 тысяч км². Рэльеф астравоў ёсьць гарыстым, а берагі зьвілістыя. Глыбіня акіяну каля астравоў часам дасягае 1000 мэтраў. Ён складаецца з 10 адносна буйных і 15 невялікіх астравоў і скалаў. Агульная працягласьць берагавой лініі складае 1053 км. У залежнасьці ад становішча ў дачыненьні да [[пасат]]аў астравы падзяляюцца на 2 групы — Барлавэнту (Наветраныя) і Сатавэнту (Падветраныя). * Буйныя астравы Барлавэнту: [[Санту-Антан]], [[Сан-Вісэнці (Каба-Вэрдэ)|Сан-Вісэнці]], [[Санта-Лузія (Каба-Вэрдэ)|Санта-Лузія]], [[Сан-Нікалаў]], [[Сал|Сал]], [[Боа-Вішта]]. * Буйныя астравы Сатавэнту: [[Брава (востраў)|Брава]], [[Фогу]], [[Сант’ягу (Каба-Вэрдэ)|Сант’ягу]], [[Маю]]. Дзякуючы паходжаньню і кліматычным умовам кожны буйны востраў мае непаўторны [[ляндшафт]], эканамічную інфраструктуру і этнакультурныя асаблівасьці. На ўсім архіпэлягу маецца толькі адзін вулькан [[Фогу (вулькан)|Фогу]] (2830 м), які ёсьць дзейным. === Клімат === [[Файл:Calhau.jpg|значак|зьлева|Пляж на востраве [[Сан-Вісэнці (Каба-Вэрдэ)|Сан-Вісэнці]].]] [[Клімат]] астравоў [[трапічны клімат|трапічны]] [[пасат]]ны, вельмі сухі і сьпякотны. Сярэднемесячныя тэмпэратуры складаюць 22—27 °C. Штогадовая колькасьць ападкаў складае 100—250 мм. Кліматычныя ўмовы ў значнай ступені залежаць ад сэзонных пануючых [[вецер|вятроў]]. Паўночна-ўсходнія [[пасат]]ы прыносяць сухое і халоднае паветра. З кастрычніка па чэрвень з [[Сахара|Сахары]] дзьмуць усходнія сьпякотныя вятры [[гарматан]]ы, якія часам фармуюць пылавую смугу. З жніўня па кастрычнік пануюць вільготныя паўднёвыя і паўднёва-заходнія вятры. У жніўні і верасьні паветра досыць парнае, дзённая тэмпэратура уздымаецца да 36 градусаў і вышэй, а ноччу падае да 18—20 градусаў. Найбольш халодная паравіна назіраецца ў студзені і лютым. Халодная [[Канарская плынь]] таксама моцна ўплывае на мясцовы клімат. Яна астуджае паверхневыя воды акіяна і паветра над астравамі. У чэрвені Канарская плынь адступае на поўнач. Затое з поўдня набліжаецца цёплая [[Гвінэйская плынь]]. Прыбярэжныя воды награваюцца да 24—28 градусаў. Малая колькасьць ападкаў стварае сталыя праблемы з забесьпячэньнем вадою. Найбольшая частка вільгаці прыпадае на высокія астравы, дзе хмары затрымоўваюцца гарамі. Але ападкі разьмеркаваныя сэзонна, часьцяком у выглядзе кароткіх, але моцных залеваў, калі за дзень ці два можа выльліца палова сярэднягадавой нормы. Залевы ствараюць рэчышчы, якія запаўняюцца вадою толькі ў вільготны сэзон. Засушы цягнуцца 5—10 і болей гадоў. === Глебы === Для паверхні астравоў так ці інакш характэрныя скальныя выступы. Глебы ў асноўным складаюць багатыя трапічныя чырвоназёмы, але празь недахопу вады ў сельскагаспадарчай вытворчасьці многія землі не выкарыстоўваюцца. На адкрытых ветру раўнінах, дзе ёсьць спрыяньне эрозіі, можна пабачыць самотны пустэльны ці паўпустэльны пэйзаж, як то стромыя голыя скалы, шэрыя глебы, пясок або каменьне. Урадлівы пласт хутка выносіцца ветрам. Толькі ў вільготны сэзон раўніны пакрываюцца расьліннасьцю. На некаторых маленькіх астравах бракуе натуральных крыніцаў пітное вады. === Расьлінны і жывёльны сьвет === [[Файл:Fogo-Monte Velha.jpg|значак|Лес на востраве Фогу.]] Расьлінны сьвет наагул бедны. На паўночных схілах гор сустракаюцца невысокія дрэвы бамбардэйра з шырокім мясістым лісьцем. Іхны сок выкарыстоўваюць у якасьці лекаў. Натуральныя лясы захаваліся толькі ў горных рэгіёнах, асабліва на поўначы вострава [[Фогу]]. Большасьць астатніх насаджэньняў мае штучны характар. Ля крыніц вады часта саджаюць [[Пальма какосавая|какосавую]] і [[Фінікавая пальма|фінікавую пальму]], а ў населеных пунктах — акацыі, садовыя дрэвы, трысьнягі і хмызняк. Да прыбыцьця эўрапейцаў на астравах не існавала [[Сысуны|сысуноў]]. Нават птушыны сьвет быў бедным. Перасяленцы прывезлі з сабою [[Трусы|трусаў]], [[малпа]]ў, [[пацук]]оў і [[мышы|мышаў]], якія хутка распладзіліся. Звычайнымі сталі [[Свойскі асёл|аслы]], [[Карова|каровы]], [[Конь свойскі|коні]], [[сьвіньні]]. У гарах трымаюць [[буйвалы|буйвалаў]]. Маюцца ў вялікай колькасьці [[вусякі]]. Прыбярэжныя воды насяляюць самыя розныя [[рыбы|рыбіны]], у тым ліку прамысловыя. Сустракаюцца розныя віды [[акулы|акул]], марскія [[чарапахі]], [[лянгусты]]. == Палітыка == === Дзяржаўны лад === [[Файл:CV-praia-just-pal.jpg|значак|Палац юстыцыі ў Праі.]] Каба-Вэрдэ ёсьць стабільнай паўпрэзыдэнцкай прадстаўнічай [[дэмакратыя|дэмакратычнай]] [[рэспубліка]]й<ref>Neto, Octávio Amorim; Lobo, Marina Costa (2010). «Between Constitutional Diffusion and Local Politics: Semi-Presidentialism in Portuguese-Speaking Countries». Social Science Research Network. — SSRN 1644026.</ref>. Гэта адна з самых дэмакратычных краінаў у Афрыцы, якая паводле [[індэкс дэмакратыі|індэксу дэмакратыі]] паводле стану на 2018 году займала 26-е месца ў сьвеце<ref>The Economist Intelligence Unit (8.01.2019). [https://web.archive.org/web/20190112100059/https://www.eiu.com/Handlers/WhitepaperHandler.ashx?fi=Democracy_Index_2018.pdf&mode=wp&campaignid=Democracy2018 «Democracy Index 2018: Me Too?»]. The Economist Intelligence Unit.</ref>. У сувязі з гэтым у 2013 годзе прэзыдэнт [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]] [[Барак Абама]] заявіў, што Каба-Вэрдэ мае сапраўдную гісторыю посьпеху<ref>[https://obamawhitehouse.archives.gov/photos-and-video/video/2013/03/28/president-obama-welcomes-african-leaders#transcript «Remarks by the President After Meeting with African Leaders»]. Obama White House Archives.</ref>. Канстытуцыя дзяржавы набыла сваю моц у 1980 годзе, але некаторыя папраўкі былі зробленыя ў 1992, 1995 і 1999 гадах. Прэзыдэнт ёсьць кіраўніком дзяржавы і абіраецца ўсенародным галасаваньнем за пяцігадовы тэрмін<ref name="stategov"/>. Кіраўніком ураду ёсьць прэм’ер-міністар. Сябры [[Нацыянальная асамблея Каба-Вэрдэ|Нацыянальнай асамблеі]] абіраюцца народным галасаваньнем за пяцігадовы тэрмін. Галоўнымі і самымі ўплывовымі партыямі ёсьць [[Афрыканская партыя за незалежнасьць Каба-Вэрдэ]] і [[Рух за дэмакратыю (Каба-Вэрдэ)|Рух за дэмакратыю]]. Тым ня менш у дзяржаве існуюць іншыя другарадныя партыі, самай пасьпяховай зь якіх ёсьць [[Дэмакратычны і незалежны каба-вэрдыянскі зьвяз]]. Гэты зьвяз стала атрымлівае некалькі месцаў у парлямэнт, гэтак на парлямэнцкіх выбарах 2021 году ён здабыў 4 дэпутацкія мандаты. === Замежныя дачыненьні === [[Файл:Cape Verdean embassies.PNG|значак|зьлева|Сінім колерам на мапе пазначаны краіны, у якіх маюцца амбасады Каба-Вэрдэ.]] Каба-Вэрдэ кіруецца палітыкай [[рух недалучэньня|недалучэньня]] і шукае каапэратыўных дачыненьняў з усімі прыязнымі дзяржавамі<ref name="stategov"/>. Свае амбасады ў сталіцы Праі маюць наступныя дзяржавы, як то [[Ангола]], [[Бразылія]], [[Кітай]], [[Лібія]], [[Куба]], [[Францыя]], [[Нямеччына]], [[Партугалія]], [[Гішпанія]], [[Сэнэгал]], [[Расея]], [[Люксэмбург]] і [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]<ref name="stategov"/>. Каба-Вэрдэ актыўна бярэ ўдзел у афрыканскай палітыцы<ref name="stategov"/>. У дадатак, краіна ўваходзіць да ліку заснавальніц [[Садружнасьць партугаламоўных дзяржаваў|Садружнасьці партугаламоўных дзяржаваў]], міжнароднай арганізацыі і палітычнай асацыяцыі краінаў, дзе пануе [[партугальская мова]]. Каба-Вэрдэ мае двухбаковыя дачыненьні зь некаторымі [[лузафоны|лузафонскімі]] краінамі і ўтрымлівае сяброўства ў шэрагу міжнародных арганізацыяў. Край таксама бярэ ўдзел у міжнародных канфэрэнцыях па эканамічных і палітычных пытаньнях. З 2007 году Каба-Вэрдэ мае адмысловы статус партнэрства з [[Эўрапейскі Зьвяз|Эўразьвязам]]<ref>Percival, Debra (25.05.2008). [https://web.archive.org/web/20110511233031/http://www.acp-eucourier.info/Newsview.79.0.html?&tx_ttnews%5Btt_news%5D=507&tx_ttnews%5BbackPid%5D=6&cHash=6032424471 «Cape Verde—EU 'Special Partnership' takes shape»]. The Courier.</ref>, паводле [[Катанускае пагадненьне|Катанускага пагадненьня]], і можа скласьці заяўку на адмысловае сяброўства, бо, у прыватнасьці, нацыянальная валюта [[Эскуда Каба-Вэрдэ|эскуда]] ёсьць індэксаванай да [[эўра]]<ref>[https://web.archive.org/web/20090707013625/http://www.eubusiness.com/Portugal/050507114923.9ivv9852 «Cape Verde could seek EU membership this year»]. Eubusiness.</ref>. У 2011 годзе Каба-Вэрдэ ратыфікавала [[Рымскі статут Міжнароднага крымінальнага суду|Рымскі статут]] [[Міжнародны крымінальны суд|Міжнароднага крымінальнага суду]]<ref>[https://web.archive.org/web/20111017135201/http://www.icc-cpi.int/NR/exeres/D7A59C22-56B6-4E8F-A451-BB737DEEC225.htm «Cape Verde becomes the 119th State to join the Rome Statute system»]. ICC-CPI.</ref>. У 2017 годзе дзяржава падпісала [[Дагавор аб забароне ядзернай зброі|Дагавор ААН аб забароне ядзернай зброі]]<ref>[https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en «Chapter XXVI: Disarmament – No. 9 Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons»]. United Nations Treaty Collection.</ref>. === Узброеныя сілы === [[Файл:Marins du Cap-Vert en 2011.jpg|значак|Вайскоўцы зь Берагавой аховы Каба-Вэрдэ.]] Узброеныя сілы Каба-Вэрдэ складаюцца з Нацыянальнай гвардыі і Сілаў берагавой аховы. Паводле бюджэту 2005 году на войска выдаткоўвалася 0,7% СУП краіны. Фактычна войска брало ўдзел у бітвах вайны за незалежнасьць супраць [[Партугалія|Партугаліі]] ў пэрыяд з 1974 па 1975 гады, але апасьля узброеныя сілы свае намаганьні скіроўваюць на барацьбу зь міжнародным гандлем наркотыкамі. У 2007 годзе разам з паліцыяй Каба-Вэрдэ вайскоўцы правялі ўдалую апэрацыю па спыненьні дзейнасьці групы гандляроў наркотыкамі, якая кантрабавала какаін з [[Калюмбія|Калюмбіі]] да [[Нідэрлянды|Нідэрляндаў]] і [[Нямеччына|Нямеччыны]], выкарыстоўваючы Каба-Вэрдэ як перавалачны пункт. Апэрацыя агулам усьцяж доўжылася больш за тры гады. У 2016 годзе ўзброеныя сілы краіны былі ўцягнутыя ў [[разаніна ў Монці-Чота|разаніну ў Монці-Чота]], у выніку якой загінулі 11 чалавек<ref>[https://web.archive.org/web/20160427142548/http://www.reuters.com/article/us-capeverde-killings-idUSKCN0XN2LA «Eleven shot dead in Cape Verde, including two Spanish citizens»]. Reuters.</ref>. Не зважаючы на тое, што Каба-Вэрдэ месьціцца ў Афрыцы, дзяржава заўсёды мела цесныя адносіны з [[Эўропа]]й. Праз гэта некаторыя адмыслоўцы сьцьвярджаюць, што краіна можа мець права на далучэньне да [[Арганізацыя па бясьпецы і супрацы ў Эўропе|Арганізацыі па бясьпецы і супрацы ў Эўропе]] (АБСЭ) і [[Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы|Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы]]<ref>[https://web.archive.org/web/20180207012528/http://davidnoack.net/v2/2010/01/sprungbrett-nach-westafrika/ «Sprungbrett nach Westafrika»]. David X. Noack.</ref>. == Эканоміка == [[Файл:TACV B757 D4-CBG MUC.jpg|значак|зьлева|Ключовы нацыянальны грузавы перавозьнік TACV.]] У апошнія гады Каба-Вэрдэ зьведала эканамічны рост і павышэньне ўмоваў жыцьця, не зважаючы на брак прыродных рэсурсаў і неспрыяльны [[клімат]]. Аднак жыцьцё на астравах усё яшчэ ёсьць досыць цяжкім. З 2007 году [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў|ААН]] клясыфікуе краіну як [[разьвіваная краіна|разьвіваную]], а да таго адносіла яе да ліку [[найменш разьвітая краіна|найменш разьвітых краінаў]] сьвету. Толькі пяць зь дзесяці асноўных астравоў, як то Сант’яга, Санту-Антан, Сан-Нікалаў, Фогу і Брава, маюць значную [[сельская гаспадарка|сельскагаспадарчую]] вытворчасьць, але больш за 90% усёй спажыванай у дзяржаве ежы імпартуецца. На астравах маецца невялікая колькасьць вінаградарных заводаў, якія вырабляюць партугальскія віны, але іхнае спажываньне звычайна абмяжоўваецца нутраным рынкам і на экспарт амаль не ідзе. Вырошчваюць [[цукровы трысьнёг]], [[банан]]ы, [[кава|каву]], [[клешчавіна|клешчавіну]], [[кукуруза|кукурузу]], [[бульба|бульбу]], [[фасоля|фасолю]], [[маніёк]], [[памідоры]] і [[садавіна|садавіну]] ў асноўным на землях з [[арашэньне]]м. У сельскай гаспадарцы занята каля 50 % працаздольнага насельніцтва. Плошча культываваных земляў сягае 42 тысяч га, то бок 10% агульнай плошчы архіпэлягу. У [[рыбалоўства|рыбалоўстве]] (6% СУП) занятае 3% актыўнага насельніцтва краіны. Асноўная частка морапрадуктаў экспартуецца ў краіны [[Эўропа|Эўропы]]. [[Файл:Assomada-Marché (2).jpg|значак|Вулічны гандаль у Каба-Вэрдэ.]] Эканоміка Каба-Вэрдэ арыентавана на [[сэктар паслуг]], то бок агулам камэрцыя, [[транспарт]] і дзяржаўныя паслугі фармуюць больш за 70% СУП<ref>[https://www.globalsecurity.org/military/world/africa/cv-economy.htm «Cabo Verde — Economy»]. Global Security.</ref>. Прамысловасьць разьвіта слаба (16% ад СУП краіны) і сканцэнтраваная на трох астравах — Сант’ягу, Сан-Вісэнці і Сал — на долю якіх прыпадае каля 80% прадпрыемстваў. Маюцца прадпрыемствы харчовай, тэкстыльнай, абутковай прамысловасьці і вырабу будаўнічых матэрыялаў. Дзейнічае таксама нацыянальная авіякампанія, будаўнічыя, аўта- і суднарэмонтныя прадпрыемствы. Здабываюць [[галіт|соль]], [[пуцалан]], [[гліна|гліну]], [[вапняк]] і [[базальт]]. Значную долю СУП, як то 20%, складаюць грашовыя пераводы з-за мяжы<ref name="stategov"/>. Асноўным фактарам, які вызначае жыцьцяздольнасьць эканомікі, па-ранейшаму застаецца значная бязвыплатная замежная дапамога, а таксама ільготныя крэдыты. Не зважаючы на гэтыя фактары, Каба-Вэрдэ можа пахваліцца высокім узроўнем жыцьця ў рэгіёне. З 1991 году ўрад праводзіць рынкавую эканамічную палітыку, стварыўшы ўмовы да прыцягненьня замежных інвэстыцыяў і распрацаваўшы праграму [[прыватызацыя|прыватызацыі]]. Асаблівай увагай пачалі карыстацца разьвіцьцё [[турызм]]у, лёгкай прамысловасьці і рыбалоўства. Таксама былі прыцягнутыя рэсурсы да будаўніцтва і пашырэньне транспарту, камунікацыяў і энэргетычных аб’ектаў. У 2011 годзе на чатырох астравах былі пабудаваныя аб’екты ветравай энэргетыкі, якія прадукавалі каля 30% ад патрэбаў электраэнэргіі Каба-Вэрдэ<ref>[https://web.archive.org/web/20120611092910/http://www.infracoafrica.com/news.asp?id=11 «Turbines arrive for ground-breaking wind farm in Africa»]. InfraCo Limited.</ref>. Згодна з праграмай разьвіцьця энэргетыкі краіны мусіць напоўніцу карыстацца толькі ад аднаўляльных крыніцаў энэргіі да 2025 году<ref>Schneegans, S.; Straza, T.; Lewis, J., eds. (11.06.2021). [https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000377433/PDF/377433eng.pdf.multi «UNESCO Science Report: the Race Against Time for Smarter Development»]. Paris: UNESCO. — ISBN 978-92-3-100450-6.</ref>. Такая трансфармацыйная палітыка павінна адкрыць шлях да больш устойлівага разьвіцьця афрыканскае краіны. У пэрыяд з 2000 па 2009 гады рэальны СУП у сярэднім павялічваўся на больш чым на сем адсоткаў на год, што значна вышэй за сярэдні паказьнік краінаў на поўдзень ад [[Сахара|Сахары]] і хутчэй за большасьць малых астраўных эканомік у рэгіёне. Моцныя эканамічныя паказьнікі былі падмацаваны хуткарослай турыстычнай галіной, а таксама значным прытокам капіталу, што дазволіла Каба-Вэрдэ павялічыць валютныя запасы да 3,5 месяцаў бягучага імпарту. Пры гэтым на астравах бракуе выдатных пляжаў, тым ня менш турыстаў прываблівае добры [[клімат]], як то амаль нязьменная сярэднегадавая тэмпэратура 25°С. Найбольш актыўныя гандлёва-эканамічныя сувязі краіна падтрымлівае з [[Партугалія]]й, на долю якой прыпадае каля 49,7% экспарту і 31% імпарту. Такая каапэрацыя прывяла ў свой час да рашэньня узалежненьня курса [[эскуда Каба-Вэрдэ|каба-вэрдыянскага эскуда]] да партугальскага. Пасьля пераходу Партугаліі на выкарыстаньне эўра, вочапка эскуда працягвае існаваць, але ўжо да [[эўра]]. Іншымі значнымі эканамічнымі партнэрамі ёсьць [[Нідэрлянды]], [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]], [[Нямеччына]], [[Гішпанія]] і [[Францыя]]. 23 чэрвеня 2008 году Каба-Вэрдэ сталася сябрам Сусьветнай гандлёвай арганізацыі<ref>[https://web.archive.org/web/20080708091440/http://www.wto.org/english/news_e/news08_e/acc_capverde_june08_e.htm «Cape Verde to join WTO on 23 July 2008»]. WTO News.</ref>. == Насельніцтва == [[Файл:Cape-Verde-demography.png|значак|Графік зьмяненьня колькасьці насельніцтва Каба-Вэрдэ ў час з 1961 па 2003 гады.]] Афіцыйны перапіс зафіксаваў, што ў Каба-Вэрдэ на 2013 год налічвала {{Лік|512096}} чалавек. Вялікі адсотак зь іх, то бок 236 тысяч чалавек, былі жыхарамі галоўнага вострава [[Сант’яга (востраў)|Сант’яга]]<ref>[https://web.archive.org/web/20141114140611/http://www.capeverde.com/population.html «Cape Verde: Population»]. Cape Verde.</ref>. Сучасныя жыхары Каба-Вэрдэ ёсьць нашчадкамі ад зьмяшаных шлюбаў паміж афрыканцамі і эўрапейцамі рознага паходжаньня. Існуе невялікая група каба-вэрдынцаў, якія маюць продкаў [[габрэі|жыдоў]] з [[Паўночная Афрыка|Паўночнай Афрыкі]]. Яны жывуць у асноўным на астравах [[Боа-Вішта]], Сант’яга і [[Санту-Антан]]. Значная частка жыхароў астравоў эмігравала за мяжу, у асноўным у [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]], [[Партугалія|Партугалію]] і [[Францыя|Францыю]], і, такім чынам, большасьць каба-вэрдынцаў пражываюць за мяжой чым дома. У адрозьненьне ад іншых дзяржаваў Афрыкі, у Каба-Вэрдэ няма плямёнаў. === Мовы === Афіцыйнай мовай Каба-Вэрдэ ёсьць [[партугальская мова|партугальская]]<ref name="icrc">[https://web.archive.org/web/20170312062840/https://ihl-databases.icrc.org/applic/ihl/ihl-nat.nsf/0/1437105f604ce363c1257082003ea54a/$FILE/Constitution%20Cape%20Verde%20-%20POR.pdf «Constituição da República de Cabo Verde»]. ICRC.</ref>. Яна выконвае функцыі мовы навучаньня і дзейнасьці ўраду, а таксама выкарыстоўваецца ў газэтах, на тэлебачаньні і радыё. Тым ня менш, шырокае ўжываньне мае партугальская крэольская мова, вядомая як [[кабувэрд’яну]], якая ёсьць роднай мовай практычна ўсіх каба-вэрдыянцаў. Нацыянальная канстытуцыя патрабуе выкананьня захадаў дзеля наданьня парытэту крэольскай мовы з партугальскай мовай<ref name="icrc"/>. На кабувэрд’яну існуе літаратура, а ейны прэстыж узвысіўся па здабыцьці Каба-Вэрдэ незалежнасьці. Адрозьненьні паміж формамі кабувэрд’яну на астравах ёсьць галоўнай перашкодай на шляху да стандартызацыі гэтае мовы. Некаторыя навукоўцы выступалі за распрацоўку двух стандартаў крэольскае мовы, як то паўночны варыянт, які б грунтаваўся на мову вострава [[Сан-Вісэнці (Каба-Вэрдэ)|Сан-Вісэнці]], а таксама паўднёвы варыянт, які б базаваўся на крэольскай мове вострава Сант’яга. Каба-вэрдыянскі літаратар і лінгвіст [[Мануэл Вэйга]] ёсьць галоўным прыхільнікам стандартызацыі крэольскай мовы<ref>Amado, Abel D. (2015). [https://hdl.handle.net/2144/15999 «The Illegible State in Cape Verde: Language Policy and the Quality of Democracy»]. Boston University.</ref>. === Рэлігія === Пераважная большасьць каба-вэрдынцаў ёсьць [[хрысьціянства|хрысьціянскімі]] вернікамі. Адбіткам партугальскана панаваньня на астравах некалькі стагодзьдзяў ёсьць тое, што пераважную большасьць зь іх складаюць [[каталіцтва|рыма-каталікі]]. Паводле стану на 2010 год іх налічвалася крыху менш за 80%, у той час як у 2007 годзе іх было каля 85%. Сярод інных хрысьціянскіх цэркваў вылучаюцца [[пратэстанцтва|пратэстанты]], як то [[Царква адвэнтыстаў сёмага дня]], [[Асамблеі Бога]], эвангельская царква «[[Царства Боскае]]» і [[мармоны|царквы Ісуса Хрыста Сьвятых апошніх дзён]]. Прысутнічаюць на астравах таксама грамады [[іслам|мусульманаў]] і [[юдаізм|юдэяў]]. Атэісты складаюць менш за 1% насельніцтва. Многія каба-вэрдынцы сумяшчаюць хрысьціянскія традыцыі з карэннымі афрыканскімі вераваньнямі і звычаямі. === Злачыннасьць === [[Крадзеж|Крадзяжы]] і [[Узлом|ўзломы]] даволі распаўсюджаныя на Каба-Вэрдэ, асабліва злачынасьць павялічваецца на рынках, фэстывалях і ўрачыстасьцях<ref name="travel">[https://web.archive.org/web/20120125120707/http://travel.state.gov/travel/cis_pa_tw/cis/cis_1083.html «Cape Verde»]. United States Bureau of Consular Affairs.</ref>. Часта злачынствамі займаюцца зраі падлеткаў<ref name="travel"/>. Забойствы ў асноўным чыняцца ў буйных населеных пунктах, як то ў [[Прая|Праі]] і [[Міндэлу]]<ref name="travel"/>. == Культура == [[Файл:Chã das Caldeiras-Musiciens.jpg|значак|Мужчыны сьпяваюць, седзячы ля стала.]] Культура Каба-Вэрдэ характарызуецца сумесьсю афрыканскіх і эўрапейскіх элемэнтаў, што надае ёй асаблівую адметнасьць. Такое сумяшчэньне пачалося яшчэ ў XV стагодзьдзі. Сацыяльныя і культурніцкія паводзіны жыхароў Каба-Вэрдэ ёсьць ўнікальнымі<ref name="peace-corps">[https://web.archive.org/web/20170427225315/http://files.peacecorps.gov/manuals/welcomebooks/cvwb655.pdf «The Peace Corps Welcomes You to Cape Verde»]. Peace Corps.</ref>. Футбольныя гульні і царкоўныя набажэнствы ёсьць звычайнымі крыніцы сацыяльнага ўзаемадзеяньня і забаваў<ref name="peace-corps"/>. Традыцыйны шпацір праз гарадзкі пляц з мэтай сустрэчы зь сябрамі ёсьць часткай культурнага жыцьця мяшчанаў Каба-Вэрдэ<ref name="peace-corps"/>. === Музыка === [[Файл:Cesária Évora (3).jpg|значак|зьлева|Сьпявачка [[Сэзарыя Эвара]] ёсьць слыннай па-за межамі Каба-Вэрдэ.]] Народ Каба-Вэрдэ вядомы сваёй музычнасьцю, якія ў тым ліку адлюстраваюцца праз [[карнавал]]ы, як то карнавал Міндэлу. Музыка спалучае ў сябе афрыканскія, партугальскія і бразыльскія ўплывы. Самым папулярны музычны жанрам ёсьць [[морна]], які характарызуецца мэлянхалічнымі і лірычнымі сьпевамі, якія звычайна выконваюцца на крэольскай мове. Да іншых папулярных жанраў адносяцца [[куладэйра]], [[фунана]] і [[батук]]. Самай вядомай у сьвеце сьпявачкай Каба-Вэрдэ ёсьць [[Сэзарыя Эвара]], вядомая пад мянушкай «басаногая дзіва», бо ёй заўжды падабалася выконваць песьні басанож на сцэне. Яе таксама ахрысьцілі «Каралевай морны»<ref>Pareles, Jon (19.12.2011). [https://www.nytimes.com/2011/12/19/arts/music/cesaria-evora-morna-singer-from-cape-verde-dies.html «Cesária Évora, Singer From Cape Verde, Dies at 70 (Published 2011)»]. The New York Times.</ref>, бо ейны дзядзька Бана меў мянушку «Кароль морны». Міжнародны посьпех Эвары выбудаваў шлях іншым сьпевакам і выканаўцам з Каба-Вэрдэ ці нашчадкам вышлых з астравоў, як то [[Сара Таварыш|Сары Таварыш]], [[Лура (сьпявачка)|Луры]] і [[Мэйра Андрадзі|Мэйры Андрадзі]]. Яшчэ адным выбітным музыкам традыцыйнай каба-вэрдыянскай музыкі быў [[Антонію Травадыньня|Антонію Вісэнці Лопіш]], больш вядомы пад мянушкай Травадыньня, і [[Ілда Лобу]], які памёр у 2004 годзе. Дом культуры ў цэнтры Праі ўшанаваны імём Лобу. === Спорт === [[Файл:Estádio Nacional de Cabo Verde panorama.jpg|значак|[[Нацыянальны стадыён (Прая)|Нацыянальны стадыён]] у [[Прая|Праі]].]] Самай пасьпяховай спартовай камандай краіны ёсьць нацыянальная [[мужчынская зборная Каба-Вэрдэ па баскетболе|баскетбольная зборная Каба-Вэрдэ]], якая здабыла бронзавы мэдаль на [[чэмпіянат Афрыкі па баскетболе 2007 году|чэмпіянаце Афрыкі 2007 году]], выгуляўшы ў апошнім сваім матчы на турніры [[мужчынская зборная Эгіпту па баскетболе|зборную Эгіпту]]. Выбітным гульцом у баскетбол краіны ёсьць [[Валтэр Таварыш]], шмат часу гуляў за гішпанскія клюбы, а таксама мае досьвед выступаў у [[Нацыянальная баскетбольная асацыяцыя|НБА]] за клюбы «[[Атланта Гокс]]» і «[[Кліўлэнд Кавальерз]]». Таксама папулярнасьць мае [[футбол]], а [[зборная Каба-Вэрдэ па футболе|нацыянальная зборная]] гэтае краіны часам прабіваецца ў асноўны розыгрыш [[Кубак афрыканскіх нацыяў|Кубкаў афрыканскіх нацыяў]]. Гэтак «Сінія акулы», мянушка каба-вэрдынскае дружыны, брала ўдзел у [[Кубак афрыканскіх нацыяў 2013 году|Кубках афрыканскіх нацыяў 2013]], [[Кубак афрыканскіх нацыяў 2015 году|2015]] і [[Кубак афрыканскіх нацыяў 2021 году|2021]] гадоў<ref>[https://web.archive.org/web/20150327145930/http://www.bbc.com/sport/0/football/19883659 «Africa Cup of Nations: Cape Verde and Ethiopia qualify»]. BBC Sport.</ref>. Першым футбалістам з Каба-Вэрдэ у беларускім чэмпіянаце стаў [[Нівалду Алвіш Фрэйташ Сантуш|Нівалду]], які ў красавіку 2015 году склаў кантракт зь менскім «[[Дынама Менск (футбольны клюб)|Дынама]]». Нажаль, гулец праз хваробу ня здолеў замацавацца ў складзе, і ўжо ў жніўні дамова была скасаваная<ref>[https://football.by/news/74691 «Минское „Динамо“ расторгло контракт с Нивалдо»]. Football.by.</ref>. Каба-Вэрдэ бярэ ўдзел у кожных [[летнія Алімпійскія гульні|летніх Алімпійскіх гульнях]], пачынаюы з 1996 году. У 2016 годзе [[Грэсэліну Барбоса]] стаў першым грамадзянінам краіны, які здабыў мэдаль на [[Паралімпійскія гульні|Паралімпійскіх гульнях]]<ref>[https://www.dw.com/pt-002/rio-2016-cabo-verdiano-conquista-primeira-medalha-dos-palop-na-paralimp%C3%ADada/a-19540693 «Rio 2016: Cabo-verdiano conquista primeira medalha dos PALOP na Paralimpíada»]. Deutsche Welle</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://curlie.org/Regional/Africa/Cape_Verde Каба-Вэрдэ]. Сurlie. * [https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/cabo-verde/ Каба-Вэрдэ]. The World Factbook. * [https://www.bbc.co.uk/news/world-africa-13148486 Каба-Вэрдэ]. BBC News. {{Краіны Афрыкі}} d0d9j84fmt24ntqrhyiqj0hgtsj8aql Тур (неадназначнасьць) 0 22955 2619773 2615957 2025-06-12T07:05:58Z Ліцьвін 847 /* Глядзіце таксама */ выпраўленьне спасылак 2619773 wikitext text/x-wiki Назва '''Тур''' мае некалькі сэнсаў: * [[Тур]] — вымерлы дзікі бык. == Населеныя пункты == === [[Расея]] === * [[Смаленская вобласьць]]: ** [[Тур (Смаленская вобласьць)|Тур]] — [[вёска]] ў [[Руднянскі раён (Смаленская вобласьць)|Руднянскім раёне]] === [[Украіна]] === * [[Тур (Валынская вобласьць)|Тур]] — вёска ў [[Валынская вобласьць|Валынскай вобласьці]] === [[Францыя]] === * [[Тур (горад)|Тур]] — горад == Прозьвішчы == === Вядомыя носьбіты === * [[Тур (князь)|Тур]] — [[тураў]]скі князь. * [[Андрэй Тур]] — намесьнік міністра эканомікі Беларусі. * [[Іван Тур]] — савецкі партыйны дзеяч. * [[Ігар Тур]] — беларускі журналіст. == Рэкі == === [[Беларусь]] === * [[Гомельская вобласьць]] ** [[Тур (пратока)|Тур]] — пратока ў [[Жыткавіцкі раён|Жыткавіцкім раёне]]. ** [[Тур (рака)|Тур]] — рака ў [[Мазырскі раён|Мазырскім раёне]]. == Войска == * [[Тур (падразьдзяленьне)]] — падразьдзяленьне эвакуацыі цяжкай тэхнікі Ўзброеных сілаў Украіны == Глядзіце таксама == * [[Турава]] * [[Туравічы]] * [[Тураў (неадназначнасьць)|Тураў]] * [[Тураўка]] * [[Тураўская]] * [[Тураўскі]] * [[Тур’е]] * [[Тур’ева]] * [[Тур’я]] * [[Турск]] * [[Турское]] * [[Турскі]] * [[Туры]] {{неадназначнасьць}} bs3g65b2u5ub2x9d78u874sg42xi2lo Роменскі раён 0 29424 2619545 2303345 2025-06-11T12:48:43Z Ziv 89155 ([[c:GR|GR]]) [[File:Coats of arms of Romenskij district.png]] → [[File:Coat of arms of Romny Raion, Sumy Oblast.svg]] → File replacement: jpg/png/gif to svg vector image ([[c::c:GR]]) 2619545 wikitext text/x-wiki {{Адміністрацыйная адзінка | Назва = Роменскі раён | Арыгінальная назва = Роменський район | Герб = Coat of arms of Romny Raion, Sumy Oblast.svg | Сьцяг = Flag of Romny Raion.svg | Краіна = [[Украіна]] | Гімн = | Статус = раён | Уваходзіць у = [[Сумская вобласьць]] | Улучае = | Цэнтар = [[Ромны]] | БуйныГорад = | БуйныяГарады = | ДатаЎтварэньня = 1930 | Кіраўнік = |Назва пасады кіраўніка = | АфіцыйныяМовы = украінская | Насельніцтва = 41,1 тыс. |Год перапісу = |Адсотак ад насельніцтва = |Месца паводле насельніцтва = |Шчыльнасьць = 21 |Месца паводле шчыльнасьці = |Нацыянальны склад = |Канфэсійны склад = | Плошча = 1,9 тыс. |Адсотак ад плошчы = |Месца паводле плошчы = | Максымальная вышыня = | Сярэдняя вышыня = | Мінімальная вышыня = | Шырата = | Даўгата = | Мапа = Romenskyi-Raion.png | Памер мапы = 200 | Часавы пас = [[GMT]] +2 | Скарачэньне = | ISO = | FIPS = | Тэлефонны код = +380-5448 | Паштовыя індэксы = 42000—42088 | Інтэрнэт-дамэн = | Код аўтамабільных нумароў = | Сайт = http://www.state-gov.sumy.ua/docs/region/romen_rayon.htm | Катэгорыя ў Commons = | Парамэтр1 = | Назва парамэтру 1 = | Дадаткі = | Мапа адміністрацыйнай адзінкі = | Колер фону парамэтраў = {{Колер|Украіна}} }} '''Роменскі раён''' ({{мова-uk|Роменський район}}) — адміністрацыйна-тэрытарыяльная на захадзе цэнтральнай часткі [[Сумская вобласьць|Сумской вобласьці]] [[Украіна|Ўкраіны]]. Адміністрацыйны цэнтар — [[места]] [[Ромны]]. {{Накід:Украіна}} {{Сумская вобласьць}} [[Катэгорыя:Раёны Сумской вобласьці]] csanlgk8hffh0jecnyi8p4o9nwamjnr Мэтэаралёгія 0 43482 2619546 2609423 2025-06-11T13:06:49Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619546 wikitext text/x-wiki {{Комплексная навука|Катэгорыя(па-ангельску)=Meteorology|Цэнтрыдасьледаваньняў=—|Значныявучоныя=—|Назва=Мэтэаралёгія|Файл=Golden Gate Bridge as seen at twilight from Baker Beach.jpg|Асноўныякірункі=—|Дапаможныядысцыпліны=—|Пэрыядзараджэньня=антычнасьць|Прадметвывучэньня=будова і ўласьцівасьці зямной атмасфэры; таксама фізычныя працэсы, якія ў ёй адбываюцца.}} '''Мэтэаралё́гія''' — навука пра будову і ўласьцівасьці зямной [[Атмасфэра Зямлі|атмасфэры]], а таксама фізычныя працэсы, якія ў ёй адбываюцца. == Разьдзелы мэтэаралёгіі == * [[фізыка атмасфэры]] * [[хімія атмасфэры]] * [[дынамічная мэтэаралёгія]] * сынаптычная мэтэаралёгія і [[кліматалёгія]] * біялягічная мэтэаралёгія == Асноўныя аб’екты дасьледаваньня == * склад атмасфэры * будова атмасфэры * цеплавы рэжым атмасфэры * вільгацеабмен у атмасфэры * агульная цыркуляцыя атмасфэры * [[электрычнасьць|электрычныя]] палі * [[оптыка|аптычныя]] і [[акустыка|акустычныя]] зьявы. == Вывучае == * [[цыклён]]ы * [[антыцыклён]]ы * [[тэмпэратура паветра|тэмпэратуру атмасфэры]] * [[вільготнасьць паветра|вільготнасьць]] * [[хмарнасьць]] * [[вецер|вятры]] == Кароткая гісторыя мэтэаралёгіі ў Расеі і СССР == * канец XVII ст. (пры [[Пётар I|Пятры I]]) — пачаліся сталыя назіраньні за надвор’ем. * 1715 г. — першы ў Расеі вадамерны пост, па загадзе Пятра I на [[Нява|Няве]] ў [[Петрапаўлаўская крэпасьць|Петрапаўлаўскай крэпасьці]]. * 30-я гады XVIII ст. — створаная сетка з 20 [[Мэтэастанцыя|мэтэастанцый]] («[[Вялікая паўночная экспэдыцыя]]»). * 1 красавіка 1849 г. — у [[Пецярбург]]у заснаваная «[[Галоўная фізычная абсэрваторыя]]» ([[ГФА]]). (Цяпер «[[Галоўная геафізычная абсэрваторыя]]» ім. [[Ваейкаў А. І.|А. І. Ваейкава]] ([[ГГО]])). ** [[1868]]—[[1895]] — дырэктар [[Генрых Вільд|Г. І. Вільд]] ** [[1896]]…? — дырэктар [[Міхаіл Рыкачоў|М. А. Рыкачоў]] ** [[1913]]—[[1916]] — дырэктар [[Барыс Галіцын|Б. Б. Галіцын]] * 70-я гады XIX ст. — масавае разьвіцьцё сеткі пунктаў гідралягічных назіраньняў на буйных рэках і азёрах. * [[1 студзеня]] 1872 г. — ГФА прыступіла да стварэньня штодзённых сынаптычных мапаў Эўропы і Сыбіры і да выпуску мэтэаралягічнага бюлетэня (дату прынята лічыць днём нараджэньня службы надвор’я ў Расеі). * [[21 чэрвеня]] 1921 г. — [[Уладзімер Ленін|У. І. Ленін]] падпісаў [[дэкрэт]] «Аб арганізацыі мэтэаралягічнай службы ў РСФСР». * жнівень 1929 г. — пастанова [[СНК СССР]] аб арганізацыі адзінай Гідрамэтэаралягічнай службы. ** стваральнік і кіраўнік — [[Аляксей Вангенгейм|А. Ф. Вангенгейм]], старшыня Гідрамэтэаралягічнага камітэту пры СНК СССР. (У 1934 годзе прысуджаны да 10 гадоў [[ВПЛ]])<ref>https://web.archive.org/web/20071016135141/http://svobodanews.ru/Transcript/2007/08/25/20070825202230603.html</ref> * 1 студзеня 1930 г. — пачало працу «Цэнтральнае бюро надвор’я». == Глядзіце таксама == * [[Радыёвыпраменьваньне]] == Крыніцы == {{Зноскі}} == Літаратура == * {{кніга |аўтар = Хромов С. П. |частка = |загаловак = Метеорология и климатология для географических факультетов |арыгінал = |спасылка = |выданьне = |месца = Л. |выдавецтва = Гидрометеорологическое изд-во |год = 1964 |тым = |старонкі = 30 |старонак = 500 |isbn = }} * {{кніга |аўтар = Городецкий О. А., Гуральник И. И., Ларин В. В. |частка = |загаловак = Метеорология, методы и технические средства наблюдений |арыгінал = |спасылка = |выданьне = 2-е выд |месца = Л. |выдавецтва = Гидрометеоиздат |год = 1991 |тым = |старонкі = 8 |старонак = 336 |isbn = 5-268-00646-9 }} == Вонкавыя спасылкі == * [http://rshu.ru/ Расейскі дзяржаўны гідрамэтэаралягічны ўнівэрсытэт (РДГМУ)] {{ref-ru}} * [http://meteoinfo.ru/ Гідрамэтэаралягічны навукова-даследчы цэнтар Расейскай Фэдэрацыі] {{ref-ru}} * [https://web.archive.org/web/20070513220152/http://rgo.msk.ru/commissions/climatology/ Аддзяленьне мэтэаралёгіі і кліматалёгіі Маскоўскага цэнтра Расейскага геаграфічнага грамадзтва] {{ref-ru}} * [https://web.archive.org/web/20060623080433/http://skywatching.net/stories/meteo/observ/xronos.php Пахаладаньне 2006] {{ref-ru}} * [http://www.dvgu.ru/meteo/book/Airfront.htm Фронты]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{ref-ru}} * [http://potomy.ru/world/434.html Як мэтэаролягі прадказваюць надвор’е]{{Недаступная спасылка|date=March 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{ref-ru}} {{Накід}} [[Катэгорыя:Мэтэаралёгія| ]] id5qqkoyspmzu0gw4nj5yg6g5o0cchy Пціч 0 45115 2619699 2412948 2025-06-11T22:31:21Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619699 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Рака |назва = Пціч |лацінка = Pcič |выява = Ptsich River.jpg |подпіс = Рака Пціч у верхняй плыні |даўжыня = 421 км |выток = каля в. [[Нарэйкі (Путчынскі сельсавет)|Нарэйкаў]] |вышыня_вытоку = |вусьце = [[Прыпяць]] |вышыня_вусьця = |сьцёк = 49,7 м³/с |нахіл = 0,4 ‰ |плошча_басэйну = 9470 км² |краіны_басэйну = [[Беларусь]] |левыя_прытокі = |правыя_прытокі = |мапа = }} '''Пціч''' (таксама ''Птыч''<ref>[[Віктар Мухін|Мухін В.]] [http://knihi.com/www/nazvy/ Спрадвечныя назовы]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>) — рака ў [[Беларусь|Беларусі]], левы і найбольшы прыток [[Прыпяць|Прыпяці]] (басэйн [[Дняпро|Дняпра]]). Цячэ ў [[Менская вобласьць|Менскай]], [[Магілёўская вобласьць|Магілёўскай]] і [[Гомельская вобласьць|Гомельскай]] абласьцях. Даўжыня 421 км. Плошча вадазбору 9470 км². [[Выдатак вады]] ў вусьці 49,7 м³/с. Агульны спад ракі 176 м. Сярэдні нахіл воднай паверхні 0,4 [[праміле|‰]]. == Асноўныя прытокі == * ''Правыя'': [[Шача]], [[Асінаўка (басэйн Дняпра)|Асінаўка]], [[Даколька]], [[Арэса]], [[Асачанка]] * ''Левыя'': [[Нератоўка]], [[Няслаўка]], [[Красная (рака)|Красная]] == На рацэ == * ''[[гарадзкі пасёлак|Мястэчкі]]'': [[Праўдзінскі]], [[Глуск]], [[Капаткевічы]] * ''Гістарычныя мястэчкі'': [[Самахвалавічы]], [[Дудзічы]], [[Гарадок (Глускі раён)|Глуск Пагарэлы (Гарадок)]] * ''Вадасховішчы'': [[Воўчкавіцкае вадасховішча|Воўчкавіцкае]] == Агульныя зьвесткі == Пачынаецца на вышыні 295 м над узроўнем мора за 1 км на захад ад вёскі [[Нарэйкі (Путчынскі сельсавет)|Нарэйкаў]] [[Койданаўскі раён|Койданаўскага раёну]], вусьце за 1 км на ўсход ад вёскі [[Багрымавічы|Багрымавічаў]] [[Петрыкаўскі раён|Петрыкаўскага раёну]]. Верхняя плынь у межах [[Менскае ўзвышша|Менскага ўзвышша]], сярэдняя — на захадзе [[Цэнтральнабярэзінская раўніна|Цэнтральнабярэзінскай раўніны]], ніжняя — на нізіне [[Прыпяцкае Палесьсе|Прыпяцкім Палесьсі]]. Паводле будовы даліна і рэчышча падзяляюцца на 2 дзялянкі: верхняя (ад вытоку да вёскі Дараганава Асіпавіцкага раёну, 203 км) і ніжняя (ад вёскі [[Дараганава]] да вусьця, 218 км). Даліна на ўсім працягу пераважна трапэцападобная (шырыня ад 1,5 км да 5,5 км, у вытоку да 0,1 км), у нізоўі невыразная. [[Абалона]] двухбаковая, яе шырыня да вёскі [[Гарадзішча (Шчомысьліцкі сельсавет)|Гарадзішча]] Менскага раёну ад 60 м да 300 м, ніжэй 1—3 км, каля вёскі [[Пясчанка (Асіпавіцкі раён)|Пясчанкі]] Асіпавіцкага раёну да 5 км. Рэчышча вольна мэандруе, разгаліноўваецца пратокамі, якія ўтвараюць выспы. Яго шырыня ў верхняй плыні да вусьця ракі [[Асачанка|Асачанкі]] (85 км ад вытоку) 5—10 м, ніжэй 20—45 м, у ніжняй плыні 45—70 м. Разводзьдзе ў канцы сакавіка, у верхняй плыні каля 40 дзён, у ніжняй 84 дні. Найвышэйшы ўзровень разводзьдзя ў пачатку красавіка, сярэдняя вышыня над межанным узроўнем 1,4—3,2 м, найбольшая — 3,7 м. Замярзае ў сярэдзіне сьнежня, крыгалом у канцы сакавіка. У час веснавога разводзьдзя частка вады з Пцічы пераліваецца ў [[Сьвіслач (басэйн Дняпра)|Сьвіслач]] празь [[Цітаўка (рака)|Цітаўку]] і [[Трэмля (рака)|Трэмлю]]. Каля вёскі [[Лучыца|Лучыцы]] Петрыкаўскага раёну (60 км ад вусьця) найбольшы выдатак вады 800 м³/с (1931 год), найменшы 5,76 м³/с (1915 год)<ref>{{Літаратура/Блакітная кніга Беларусі|к}} С. 301.</ref>. Расьліннасьць прадстаўляюць [[мяшаныя лясы]]. Лясістасьць — 35%. Балоты ў асноўным нізінныя, пашыраныя ў сярэдняй і ніжняй частках вадазбору. Азёраў мала (менш за 1%). У большасьці гэта невялікія, нярэдка абалонавыя, дробныя, зарослыя вадаёмы<ref>[https://web.archive.org/web/20090211053037/http://pogoda.by/315/gid.html?ind=333 Гідрамэтцэнтар Беларусі]{{ref-ru}}</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Блакітная кніга Беларусі}} С. 301. * {{Літаратура/Памяць/Койданаўскі раён}} * {{Літаратура/Энцыкляпэдыя прыроды Беларусі|4}} * Государственный водный кадастр: Водные ресурсы, их использование и качество вод (за 2004 год) / М-во природных ресурсов и охраны окружающей среды. — Мн., 2005. — 135 с. * Ресурсы поверхностных вод СССР. Описание рек и озёр и расчёты основных характеристик их режима. Т. 5. Белоруссия и Верхнее Поднепровье. Ч. 1—2. — Л., 1971. {{Шаблён:Рэкі Беларусі}} [[Катэгорыя:Прытокі Прыпяці]] [[Катэгорыя:Рэкі Койданаўскага раёну]] [[Катэгорыя:Рэкі Менскага раёну]] [[Катэгорыя:Рэкі Пухавіцкага раёну]] [[Катэгорыя:Рэкі Старадароскага раёну]] [[Катэгорыя:Рэкі Асіпавіцкага раёну]] [[Катэгорыя:Рэкі Глускага раёну]] [[Катэгорыя:Рэкі Рудабельскага раёну]] [[Катэгорыя:Рэкі Петрыкаўскага раёну]] [[Катэгорыя:Басэйн Пцічы| ]] eglbprajulspxuh2x828947be9ikonb Тураў (неадназначнасьць) 0 45954 2619775 2589790 2025-06-12T07:07:20Z Ліцьвін 847 стыль 2619775 wikitext text/x-wiki '''Ту́раў''' — шматзначны тэрмін. == Геаграфічныя назвы == * [[Тураў]] — горад у Беларусі == Прозьвішча == * [[Віктар Тураў]] (1936—1996) — [[кінарэжысэр]] == Глядзіце таксама == * [[Тур]] * [[Турава]] * [[Туравічы]] * [[Тураўка]] * [[Тураўская]] * [[Тураўскі]] {{Неадназначнасьць}} pqp2832is1tqj7nnp1kf2et4lxxj29f Вікіпэдыя:Добрыя артыкулы 4 45992 2619570 2616805 2025-06-11T14:44:26Z W 11741 /* Цяперашні добры артыкул */ +[[Кэршкаўская атамная электрастанцыя]] 2619570 wikitext text/x-wiki {{Панэль індэксу ўнутраных матэрыялаў|колер={{Колер|Добрыя артыкулы}}}} __БЯЗЬ_ЗЬМЕСТУ__ {{/Шапка}} <!-- ЦЯПЕРАШНІ ДОБРЫ АРТЫКУЛ --> {| width="80%" style="margin: 0 10% 0 10%; background: transparent;" | [[Файл:P_cal_euro-blue.png|32пкс]] | width="100%"|<div style="border-bottom: solid 2px {{Колер|Фон добрых артыкулаў}};"></div> |} <div style="width=80%; float: center; margin: 0 10% 5em 10%; border-bottom: solid 2px {{Колер|Фон добрых артыкулаў}};"> === Цяперашні добры артыкул === {{Цяперашні добры артыкул}} </div> <!-- УСЕ ДОБРЫЯ АРТЫКУЛЫ --> {| width="100%" |- | style="vertical-align:top; padding-right: 1em; width:50%" | [[Файл:P ps-blue.png|32пкс|зьлева|Навука]] <h3 style="margin-left:40px; padding-bottom:6px; border-bottom:solid 2px {{Колер|Фон добрых артыкулаў}};">Навука</h3> * '''Біялёгія:''' [[Звычайная пустальга]]{{*}}[[Цягліцы]] * '''Геральдыка:''' * '''Мовы:''' [[Праўральская мова]]{{*}}[[Пушту]]{{*}}[[Саамскія мовы]]{{*}}[[Чэская мова]]{{*}}[[Шатляндзкая мова (кельцкая)]] * '''Установы:''' [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі]]{{*}}[[Інстытут мікрабіялёгіі]] * '''Філязофія:''' [[Файл:P_countries-blue.png|32пкс|зьлева|Геаграфія]] <h3 style="margin-left:40px; padding-bottom:6px; border-bottom:solid 2px {{Колер|Фон добрых артыкулаў}};">Геаграфія</h3> * '''Вадаёмы:''' [[Проня]] * '''Краіны:''' [[Беларусь]]{{*}}[[Рэльеф Беларусі]]{{*}}[[Этнічная тэрыторыя беларусаў]]{{*}}[[Жамойць]]{{*}}[[Малая Летува]]{{*}}[[Аўкштота]] * '''Населеныя пункты:''' [[Берасьце]]{{*}}[[Віцебск]]{{*}}[[Горадня]]{{*}}[[Дзераўная (Драгічынскі раён)]]{{*}}[[Лёзна]]{{*}}[[Магілёў]]{{*}}[[Пружаны]]{{*}}[[Салігорск]]{{*}}[[Слуцак]]{{*}}[[Хвойнікі]]{{*}}[[Брагін]] * '''Часткі гарадоў, вуліцы:''' [[Койданаўская вуліца (Менск)]]{{*}}[[Вуліца Валадарскага (Менск)]]{{*}}[[Першамайскі раён (Менск)]]{{*}}[[Савецкі раён (Менск)]] [[Файл:P_history-blue.png|32пкс|зьлева|Гісторыя]] <h3 style="margin-left:40px; padding-bottom:6px; border-bottom:solid 2px {{Колер|Фон добрых артыкулаў}};">Гісторыя</h3> * '''Гісторыя Беларусі:''' [[Беларуска-польская адміністрацыя Менску]]{{*}}[[Вайна Расеі з Рэччу Паспалітай 1792 году]]{{*}}[[Грамадзянская вайна ў Вялікім Княстве Літоўскім 1381—1384 гадоў]]{{*}}[[Грамадзянская вайна ў Вялікім Княстве Літоўскім 1389—1392 гадоў]]{{*}}[[Загляне сонца і ў наша аконца]]{{*}}[[Маладэчна ў складзе Польшчы]]{{*}}[[Пружанскае гета]]{{*}}[[Ліцьвіны]] * '''Гісторыя Эўропы:''' [[Бітва на Косавым полі (1389)]]{{*}}[[Бітва пры Гастынгсе]]{{*}}[[Гісторыя Беларусі]]{{*}}[[Кніганошы]]{{*}}[[Літва]] * '''Гісторыя Азіі:''' [[Гісторыя Ізраілю]] [[Файл:P art-blue.png|32пкс|зьлева|Мастацтва]] <h3 style="margin-left:40px; padding-bottom:6px; border-bottom:solid 2px {{Колер|Фон добрых артыкулаў}};">Мастацтва</h3> * '''Архітэктура:''' [[Грабніца антыпапы Яна XXIII]]{{*}}[[Замак]]{{*}}[[Калізэй]]{{*}}[[Касьцёл Сьвятога Яна Хрысьціцеля і Сьвятога Яна Апостала і Эвангеліста (Вільня)]] * '''Архітэктура Беларусі: '''[[Касьцёл Сьвятога Тамаша Аквінскага і кляштар дамініканаў (Менск)]]{{*}}[[Пружанскі палацык]]{{*}}[[Царква Сьвятога Духа (Менск)]]{{*}}[[Сабор Пакрова Багародзіцы (Горадня)]] * '''Літаратура Беларусі:''' [[Беларускі лемантар або першая навука чытаньня]]{{*}}[[Новая зямля]]{{*}}[[Як вада, як агонь]] * '''Музыка:''' [[Martin S.]]{{*}}[[Jitters]]{{*}}[[Gentleman]]{{*}}[[Юзары]]{{*}}[[Нізкіз]]{{*}}[[Split Before, Together Now]]{{*}}[[Бяседа]] | style="vertical-align:top;" | [[Файл:P social sciences-blue.png|32пкс|зьлева|Культура і грамадзтва]] <h3 style="margin-left:40px; padding-bottom:6px; border-bottom:solid 2px {{Колер|Фон добрых артыкулаў}};">Культура і грамадзтва</h3> * '''Палітыка:''' [[Прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі 2006 году]]{{*}}[[Прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі 2010 году]]{{*}}[[Дзяржаўны камітэт судовых экспэртызаў Рэспублікі Беларусь]]{{*}}[[Усеўкраінскае аб’яднаньне «Свабода»]]{{*}}[[Эўрамайдан]]{{*}}[[Рэфэрэндум у Беларусі 1995 году]] {{*}} [[Мясцовыя выбары ў Беларусі 2014 году]] {{*}} [[Мясцовыя выбары ў Беларусі 2018 году]] {{*}} [[Беларуска-латвійскія дачыненьні]] * '''Мерапрыемствы:''' [[Дзень Волі]]{{*}}[[Сьвяткаваньне 600-годзьдзя Грунвальдзкай бітвы]]{{*}}[[Захад-2013]]{{*}}[[Захад-2017]]{{*}}[[Саюзная рашучасьць-2022]]{{*}}[[Захад-2021]] * '''Культура:''' [[Адукацыя ў Беларусі]]{{*}}[[Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту]]{{*}}[[Менская міжнародная кніжная выстава-кірмаш]]{{*}}[[Рэспубліканскі фэстываль нацыянальных культураў]] * '''Грамадзтва:''' [[Беларускія немцы]]{{*}}[[Жыве Беларусь!]]{{*}}[[Таварыства беларускай мовы імя Францішка Скарыны]] * '''Войска:''' [[Вайсковая акадэмія Рэспублікі Беларусь]]{{*}}[[Генэральны штаб Узброеных сілаў Беларусі]]{{*}}[[61-я зьнішчальная авіябаза]]{{*}}[[Служба вонкавай выведкі Расеі]]{{*}}[[Вузел Баранавічы]] [[Файл:Персоналії 4.png|32пкс|зьлева|Пэрсаналіі]] <h3 style="margin-left:40px; padding-bottom:6px; border-bottom:solid 2px {{Колер|Фон добрых артыкулаў}};">Пэрсаналіі</h3> * '''Вайсковыя дзеячы:''' [[Станіслаў Булак-Балаховіч]]{{*}}[[Ян Караль Хадкевіч]] * '''Кіраўнікі і манархі:''' [[Юзэф Пілсудзкі]]{{*}}[[Міндоўг]] * '''Мастакі:''' [[Рэмбрант]] * '''Навукоўцы:''' [[Нікола Тэсла]] * '''Палітыкі:''' [[Ежы Чапскі]]{{*}}[[Пётар Сталыпін]]{{*}}[[Юры Сянько]]{{*}}[[Аляксандар Церахаў]]{{*}}[[Аляксандар Шумілін]]{{*}}[[Дзьмітры Піневіч]]{{*}}[[Юры Селівёрстаў]]{{*}}[[Руслан Пархамовіч]]{{*}}[[Зьміцер Матусевіч]]{{*}}[[Аляксандар Мароз]] * '''Пісьменьнікі:''' [[Зоська Верас]]{{*}}[[Міхась Чарот]]{{*}}[[Тамаш Зан]]{{*}}[[Францішак Аляхновіч]]{{*}}[[Францішак Багушэвіч]]{{*}}[[Юзэф Ігнацы Крашэўскі]]{{*}}[[Янка Купала]]{{*}}[[Кірыл Стаселька]] * '''Рэлігійныя дзеячы:''' [[Афанасі Філіповіч]]{{*}}[[Павал (Панамароў)]] * '''Іншыя:''' [[Робэрт Бадэн-Паўэл]] [[Файл:P economy blue.png|32пкс|зьлева|Эканоміка й фінансы]] <h3 style="margin-left:40px; padding-bottom:6px; border-bottom:solid 2px {{Колер|Фон добрых артыкулаў}};">Эканоміка й фінансы</h3> * '''Арганізацыі:''' [[Агенцтва шматбаковай аховы інвэстыцыяў]]{{*}}[[Варшаўская фондавая біржа]]{{*}}[[Міжнародная фінансавая карпарацыя]]{{*}}[[Сусьветная гандлёвая арганізацыя]]{{*}}[[Сусьветны банк]]{{*}}[[Беларуская гандлёва-прамысловая палата]]{{*}}[[Азіяцкі банк разьвіцьця]]{{*}}[[Паўднёваазіяцкае аб’яднаньне рэгіянальнай супрацы]]{{*}}[[Банк міжнародных разьлікаў]]{{*}}[[Эўрапейскі банк рэканструкцыі і разьвіцьця]] * '''Паслугі:''' [[Транспарт у Беларусі]]{{*}}[[Турызм у Беларусі]] * '''Прадпрыемствы:''' [[Дзяржаўная нафтавая кампанія Азэрбайджанскай Рэспублікі]]{{*}}[[Менскі завод колавых цягачоў]]{{*}}[[Фольксваген_(канцэрн)]]{{*}}[[Гомсельмаш]]{{*}}[[Інтэграл (кампанія)]]{{*}}[[Бабруйскаграмаш]]{{*}}[[Віцязь (прадпрыемства)]]{{*}}[[Аэрафлёт]]{{*}}[[Беларускае оптыка-мэханічнае аб’яднаньне]]{{*}}[[Казатампрам]] * '''Энэргетыка:''' [[АЭС-2006]]{{*}}[[Беларуская АЭС]]{{*}}[[Кэршкаўская атамная электрастанцыя]] [[Файл:P religion-blue.png|32пкс|зьлева|Рэлігія]] <h3 style="margin-left:40px; padding-bottom:6px; border-bottom:solid 2px {{Колер|Фон добрых артыкулаў}};">Рэлігія</h3> * '''Хрысьціянства:''' [[Рэфармацыя]]{{*}}[[Беларуская аўтакефальная праваслаўная царква]] [[Файл:P sport-blue.png|32пкс|зьлева|Спорт і забавы]] <h3 style="margin-left:40px; padding-bottom:6px; border-bottom:solid 2px {{Колер|Фон добрых артыкулаў}};">Спорт і забавы</h3> * '''Гульні''': [[Шахматы]] * '''Спаборніцтвы''': [[Міжнародная алімпіяда па матэматыцы]]{{*}}[[Міжнародная алімпіяда па інфарматыцы]] <!-- [[Файл:P transport-blue.png|32пкс|зьлева|Тэхніка й тэхналёгіі]] <h3 style="margin-left:40px; padding-bottom:6px; border-bottom:solid 2px {{Колер|Фон добрых артыкулаў}};">Тэхніка й тэхналёгіі</h3> --> [[Файл:P_icon_q.png|32пкс|зьлева|Рознае]] <h3 style="margin-left:40px; padding-bottom:6px; border-bottom:solid 2px {{Колер|Фон добрых артыкулаў}};">Рознае</h3> * '''Рамяство:''' [[Бортніцтва]]{{*}}[[Бортны промысел у Беларусі]] * '''Філятэлія:''' [[Гісторыя пошты і паштовых марак Эстоніі]] * '''Тэхніка:''' [[Вагон 81-717/714]]{{*}}[[Дарожныя знакі Беларусі]]{{*}}[[Міжнародны саюз электрасувязі]]{{*}}[[Палянэз (зброя)]]{{*}}[[Сувязь Беларусі]]{{*}}[[Цягнік]] |} [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Афармленьне добрых артыкулаў]] td1tov30pns9til56zdjqdjhigk3kyo Вікіпэдыя:Кандыдаты ў добрыя артыкулы 4 45993 2619573 2616823 2025-06-11T14:46:18Z W 11741 /* Кандыдаты ў добрыя */ +[[Кэршкаўская атамная электрастанцыя]] абраная ў [[Вікіпэдыя:Добрыя артыкулы]] 2619573 wikitext text/x-wiki {{Панэль індэксу ўнутраных матэрыялаў}} __БЯЗЬ_ЗЬМЕСТУ__ {{/Шапка}} {{/Працэдура}} <inputbox> type=create editintro=Вікіпэдыя:Кандыдаты ў добрыя артыкулы/Памятка preload=Вікіпэдыя:Кандыдаты ў добрыя артыкулы/Шаблён заяўкі default=Вікіпэдыя:Кандыдаты ў добрыя артыкулы/Назва артыкула buttonlabel=Стварыць </inputbox> == Кандыдаты ў добрыя == {| class="wikitable" ! Дата вылучэньня ! Падстаронка абмеркаваньня ! Хада абмеркаваньня |- {{Намінацыя/Добры|Кэршкаўская атамная электрастанцыя|26.05.2025|абраньне}} |} * <big>З завершанымі абмеркаваньнямі можна азнаёміцца ў [[Вікіпэдыя:Кандыдаты ў добрыя артыкулы/Архіў#Завершаныя абмеркаваньні|архіве абмеркаваньняў]].</big> == На пазбаўленьне статусу == Абмеркаваньні аб пазбаўленьні статусу добрых артыкулаў адбываюцца на старонцы [[/На пазбаўленьне статусу|На пазбаўленьне статусу]]. Тут коратка прадстаўлены сьпіс такіх артыкулаў ([http://be-x-old.wikipedia.org/w/index.php?title=Вікіпэдыя:Кандыдаты_ў_добрыя_артыкулы/На_пазбаўленьне_статусу/Сьпіс&action=edit правіць сьпіс]): {{/На пазбаўленьне статусу/Сьпіс}} == Каардынатарам на зацемку == Каардынатары павінны сачыць за выкананьнем правілаў намінаваньня і абмеркаваньня, пэрыядычна абіраць адзін з артыкулаў, аднаўляць табліцу бягучых кандыдатаў, а таксама сачыць за тым, каб выбраныя артыкулы ня ўтрымлівалі матэрыялаў, абароненых аўтарскімі правамі. Калі вы зьяўляецеся асноўным аўтарам артыкула, рашэньне пытаньня аб яго абраньні даручыце іншым каардынатарам ці аднаму з адміністратараў. ==== Які артыкул выбраць? ==== * Артыкул павінен быць на абмеркаваньні '''ня меней за два тыдні'''. Зь іншага боку, артыкул, які ня быў абраны цягам 3-х месяцаў і мае нявыпраўленыя недахопы, можа здымацца з галасаваньня і не павінен паўторна высоўвацца, пакуль яны ня будуць выпраўленыя. * У падтрымку артыкула павінна прагаласаваць '''ня меней за 4 удзельнікі''' (3 акрамя ініцыятару) і пры гэтым '''ня меней за палову ўсіх прагаласаваўшых'''. * Артыкул павінен адпавядаць [[Вікіпэдыя:Крытэры добрых артыкулаў|крытэрам]]. * Неабходна ўважліва азнаёміцца зь меркаваньнямі і аргумэнтамі ўдзельнікаў. Напрыклад, артыкул могуць адхіляць таму, што не падабаецца тэма, аднак гэта не зьяўляецца аргумэнтам. * Не выбіраць заўсёды артыкулы «ўверсе сьпісу», — выдатныя артыкулы могуць быць забытыя і заставацца ў канцы табліцы. * Не выбіраць толькі артыкулы, дзе «ўсе за»: бывае, што артыкул з дробнымі заўвагамі лепшы, чым артыкул зусім без заўваг, таму што, можа стацца, у ягоным абмеркаваньні ўдзельнічала больш людзей. ==== Працэдура абраньня артыкула ==== * Падвесьці вынік на падстаронцы, што артыкул абраны. Закрыць абмеркаваньне. * Адзначыць у агульнай табліцы колерам і запісам «Артыкул абраны» ў калёнцы «Хада абмеркаваньня». * Прыбраць з табліцы папярэдні абраны і перанесьці гэты радок табліцы ў [[Вікіпэдыя:Кандыдаты ў добрыя артыкулы/Архіў|архіў]]. * Зьмясьціць унізе артыкула шаблён {{Ш|Добры артыкул}}. * Зьмясьціць вытрымку з артыкула і 1 выяву на [[Галоўная старонка|Галоўную старонку]] праз рэдагаваньне шаблёна {{Ш|Цяперашні добры артыкул}}. Лепш за ўсё браць уводзіны ў артыкул і першую выяву ў ім. Але гэта ня догма, галоўнае, каб вытрымка была збалянсаванай і цікавай. Малюнак павінен быць толькі пад свабоднай ліцэнзіяй. * Зьмясьціць запіс пра артыкул на старонцы [[Вікіпэдыя:Добрыя артыкулы]]. * Дадаць запіс у табліцу [[Вікіпэдыя:Сьпіс добрых артыкулаў]]. [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Ацэньваньне артыкулаў|Кандыдаты ў добрыя артыкулы]] toei1i0h1ri3suxh8b1yvqwh5f3lh01 Сток Сіці 0 46860 2619710 2607685 2025-06-12T04:50:34Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619710 wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Сток Сіці |Лягатып = Stoke City FC.svg |ПоўнаяНазва = |Горад = [[Сток-он-Трэнт]], [[Ангельшчына]] |Заснаваны = |Стадыён = [[Брытанія (стадыён)|Брытанія]] |Умяшчальнасьць = 28 383 |Прэзыдэнт = |Чэмпіянат = {{Ангельскі папярэдні футбольны сэзон|СтокСіціЛіга}} |Сэзон = {{Ангельскі папярэдні футбольны сэзон|СтокСіціСэзон}} |Месца = {{Ангельскі папярэдні футбольны сэзон|СтокСіці}} |pattern_la1=_whiteshoulders|pattern_b1=_thickwhitestripes|pattern_ra1=_whiteshoulders |leftarm1=FF0000|body1=FF0000|rightarm1=FF0000|shorts1=FFFFFF|socks1=FFFFFF |pattern_la2=|pattern_b2=|pattern_ra2= |leftarm2=FFff00|body2=FFff00|rightarm2=FFff00|shorts2=0000FF|socks2=0000FF |Сайт = |Прыналежнасьць = Ангельскія }} «'''Сток Сіці'''» ({{мова-en|Stoke City Football Club}}) — прафэсійны ангельскі [[футбольны клюб]], які разьмяшчаецца ў горадзе [[Сток-он-Трэнт]], графства [[Стафардшыр]]. Выступае ў [[Прэм’ер-Ліга|ангельскай Прэм’ер-Лізе]]. Зьяўляецца другім найстарэйшым прафэсійным клюбам Ангельшчыны пасьля «[[Нотс Каўнці Нотынггэм|Нотс Каўнці]]». Клюбная мянушка «ганчары» зьявілася з-за разьвіцьця керамічнай прамысловасьці ў [[Сток-он-Трэнт|Сток-он-Трэнце]]. Хатнюю форму складаюць белая футболка з чырвонымі вэртыкальнымі палосамі і белыя шорты. Першым і галоўным трафэем клюбу стаў выйграны ў 1972 годзе [[Кубак футбольнай лігі Ангельшчыны|Кубак футбольнай лігі]], калі «Сток Сіці» быў мацнейшы за «[[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]]» зь лікам 2:1. Клюб выйграваў трафэй Футбольнай лігі двойчы, у 1992 і 2000 годзе. Найвышэйшай пазыцыяй у чэмпіянаце Ангельшчыны зьяўляецца 4 месца, якое клюб двойчы займаў, спачатку ў [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 1935—1936 гадоў|сэзоне 1935—1936 гадоў]], а потым у [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 1946—1947 гадоў|сэзоне 1946—1947 гадоў]]. «Сток Сіці» не аднойчы рэпрэзэнтаваў ангельскі футбол у эўрапейскіх клюбных спаборніцтвах, а ў 2011 годзе дайшоў да фіналу [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубка Ангельшчыны]], дзе быў пераможаны клюбам «[[Манчэстэр Сіці]]». Хатні стадыён «[[Брытанія (стадыён)|Брытанія]]» месьціць 28 383 гледачы, ён быў адчынены ў 1997 годзе, а з 1878 году клюб гуляў на стадыёне «[[Вікторыя Граўнд]]». Дзейны прэзыдэнт [[Пітэр Коўтс]] кіруе клюбам з 22 траўня 2006 году. Традыцыйнымі для клюбу зьяўляюцца кашулі з чырвонымі й белымі вэртыкальнымі палосамі, белыя шорты й панчохі. == Гісторыя == === Раньнія гады === «Сток Сіці» быў утвораны ў 1863 годзе пад назвай «Валацугі са Стоку» ({{мова-en|Stoke Ramblers}}), калі вучні школы [[Charterhouse]] сфармавалі футбольны клюб<ref>[https://web.archive.org/web/20081019231021/http://www.stokecityfc.premiumtv.co.uk/page/History/0%2C%2C10310~401090%2C00.html «1863–1888 In The Beginning»]. Stoke City Official Website</ref>. Першы задакумэнтаваны матч клюбу адбыўся ў кастрычніку 1868 году, калі каманды правяла гульню супраць клюбу «EW May XV» на пляцоўцы Крыкетнага клюбу імя Вікторыі. [[Гэнры Альманд]], заснавальнік клюбу, які таксама быў ягоным капітанам, забіў першы гол клюбу. У гэты пэрыяд каманда праводзіла свае матчы на пляцоўцы Крыкетнага клюбу, аднак зь цягам часу «Сток» перайшоў на суседняе поле «[[Сўітынгз Філд]]» у 1875 годзе, каб справіцца з ростам наведвальнасьці матчаў. У 1878 годзе клюб быў аб’яднаны з Крыкетным клюбам імя Вікторыі. Клюб зноўку пераехаў на сваю былую гульнявую пляцоўку, які неўзабаве стаў вядомы як «[[Вікторыя Граўнд]]»<ref>[https://web.archive.org/web/20080916173021/http://albionroad.com/club-profiles/stoke-city.html «Stoke City Football Club»]. albionroad.com.</ref>. Прыкладна ў гэты ж час клюб прыняў сваю традыцыйную чырвона-белую перапялясую форму. У жніўні 1885 году клюб атрымаў статус прафэсійнай каманды. «Сток» быў адным з дванаццаці чальцоў-заснавальнікаў [[Футбольная ліга Ангельшчыны|Футбольнай Лігі]], калі яна паўстала ў 1888 годзе<ref>[http://www.bbc.co.uk/dna/h2g2/A416413 «Blackburn Rovers FC»]. BBC.</ref>. Клюб змагаўся ў першых двух сэзонах, сканчаючы абодва разы чэмпіянат на апошнім радку выніковай табліцы<ref>[https://web.archive.org/web/20081019231028/http://www.stokecityfc.premiumtv.co.uk/page/History/0,,10310~401114,00.html «1888–1900 Election Fever»]. Stoke City Official Website.</ref>. У 1890 годзе «Сток» ня здолеў пераабрацца ў Лігу й уступіў у зьвяз футболу, які яны адразу ж перамаглі, і такім чынам былі пераабраны ў Футбольную лігу. «Сток» правёў наступныя 15 сэзонаў у першым дывізіёне, дасягнуўшы ў 1899 годзе паўфіналу [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубку Ангельшчыны]], пакуль ня вылецеў зь Лігі ў 1907 годзе. «Сток» збанкрутаваўся й на пачатку [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] не ўдзульнічаў у розыгрышу Футбольнай лігі. Падчас ваеннага пэрыяду, «Сток» увайшоў у Лігу Ланкашыра<ref>[https://web.archive.org/web/20081019231038/http://www.stokecityfc.premiumtv.co.uk/page/History/0,,10310~401134,00.html «1910–1920 Rebirth»]. Stoke City Official Website.</ref>. Калі футбольныя турніры ў [[Ангельшчына|Ангельшчыне]] былі адноўлены ў жніўні 1919 году, «Сток» паўторна далучыўся да Лігі. === Уздым === У 1919 годзе клюб стаў уладальнікам «Вікторыі Граўнд». За гэтым рушыла ўсьлед будаўніцтва новай трыбуны, якая павялічыла агульную ёмістасьць стадыёну да 50 тысячаў чалавек<ref>[https://web.archive.org/web/20081019231043/http://www.stokecityfc.premiumtv.co.uk/page/History/0,,10310~401148,00.html «1920–1930 The Fall And Rise»]. Stoke City Official Website.</ref>. У 1925 годзе, [[Сток-он-Трэнт]] атрымаў статусу гораду, што дало магчымасьць пераназваць клюб у «Сток Сіці» ў 1928 годзе<ref>The Oatcake. [https://web.archive.org/web/20051024065731/http://www.oatcake.co.uk/default.asp?sid=944&p=2&stid=7961133 «SCFC History»]. oatcake.co.uk.</ref>. У 1930-я гады дэбютаваў за клюб самы знакаміты зь яго гульцоў, [[Стэнлі Мэт’юз]]. Стэнлі, які вырас у [[Гэнлі]] й быў вучнем клюбу, у першы раз выйшаў на пляцоўку ў футболцы клюбу ў сакавіку 1932 году ў матчы супраць «[[Бэры (футбольны клюб)|Бэры]]» ва ўзросьце 17 гадоў<ref>[http://news.bbc.co.uk/1/hi/sport/football/654300.stm «The first gentleman of soccer»]. BBC News</ref>. Да канца дзесяцігодзьдзя, Мэт’юз зарэкамэндаваў сябе як у [[Зборная Ангельшчыны па футболе|зборнай Ангельшчыне]], гэтак як адзін зь лепшых футбалістаў свайго пакаленьня. «Сток Сіці» дасягнуў прасоўваньня ў Футбольную лігу ў 1933 годзе, аднак Мэт’юз згуляў толькі 15 гульняў у тым сэзоне. Ён тым ня менш забіў свой ​​першы гол за клюб у матчы супраць аднаго з прынцыповых супернікаў клюбу «[[Порт Вэйл Сток-он-Трэнт|Порт Вэйл]]» у пераможным матчы 3:1<ref>[https://web.archive.org/web/20080927175924/http://www.stokecityfc.premiumtv.co.uk/page/History/0,,10310~401166,00.html «1930–1940 Stan's The Man»]. Stoke City Official Website.</ref>. Да 1934 году сярэдняя наведвальнасьць клюбу ўзрасла да больш чым 23 тысячаў чалавек, што, у сваю чаргу, дало магчымасьць клюбу павялічыць колькасьць сродкаў, якія выдзяляюцца на трэнфэрную дзейнасьць. Клюб стаў адным зь лідэраў ангельскага футболу, і менавіта ў гэты пэрыяд клюб аформіў сваю рэкордную перамогу ў лізе, перайграўшы зь лікам 10:3 «[[Ўэст Бромўіч Альбіён]]» у лютым 1937 году. У красавіку таго ж году клюб дасягнуў і рэкорду наведвальнасьці, калі на гульні супраць «[[Арсэнал Лёндан|Арсэналу]]» былі зафіксаваныя на трыбунах 51 373 чалавекі. Фрэдзі Стыл забіў 33 галы ў [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 1936—1937 гадоў|сэзоне 1936—1937 гадоў]], што застаецца рэкордам клюбу. === Далейшая гісторыя === У 1952 годзе клюб пакінуў [[Першы Дывізіён Футбольнай Лігі]], вышэйшай на той момант футбольнай лігі Ангельшчыны. У 1960 годзе клюбам стаў кіраваць [[Тоні Ўодынгтан]], а праз 2 гады ён вывеў каманду ў найвышэйшы дывізіён. У 1972 годзе клюб заваяваў [[Кубак Футбольнай Лігі]], першы сур’ёзны трафэй у сваёй гісторыі. 4 траўня 2008 году клюб упершыню з 1985 году выйшаў у [[Прэм’ер-Ліга|Прэм’ер-Лігу]]. == Дасягненьні == === Айчынныя === * '''[[Чэмпіянат Футбольнай Лігі]]''' ** '''Чэмпіён (2):''' 1933, 1963 ** '''Другое месца (1):''' 20008 * '''[[Першая футбольная ліга Ангельшчыны|Першая футбольная ліга]]''' ** '''Чэмпіён (1):''' 1993 ** '''Пераможцы плэй-оф (1):''' 2002 * '''[[Трэці паўночны дывізіён Ангельшчыны|Трэці паўночны дывізіён]]''' ** '''Чэмпіён (1):''' 1927 * '''[[Кубак Футбольнай Лігі]]''' ** '''Уладальнік (1):''' 1972 ** '''Фіналіст (1):''' 1964 * '''[[Трафэй футбольнай Лігі]]''' ** '''Уладальнік (2):''' 1992, 2000 * '''[[Кубак Ўотні]]''' ** '''Уладальнік (1):''' 1973 * '''[[Кубак выспы Мэн]]''' ** '''Уладальнік (3):''' 1988, 1992, 1993 == Рэкорды == === Наведвальнасьць === * 51&nbsp;130 («Вікторыя Граўнд») — супраць [[Арсэнал Лёндан|лёнданскага «Арсэналу»]] (29 сакавіка 1937) * 28&nbsp;218 («Брытанія») — супраць «[[Эвэртан Лівэрпул|Эвэртану]]» (5 студзеня 2002) === Выніковасьць === * Перамога — 10:3 над «[[Ўэст Бромўіч Альбіён]]» (1937) * Параза — 0:10 ад «[[Прэстан Норт Энд]]» (1889) == Трэнэры == {{Слупок-пачатак}} {{Слупок-новы}} * [[Томас Слэйні]] (1874—1883) * [[Ўолтэр Кокс]] (1883—1884) * [[Гары Локет]] (1884—1890) * [[Джозэф Брэдшоў]] (1890—1892) * [[Артур Рыўз]] (1892—1895) * [[Біл Роўлі]] (1895—1897) * [[Горас Астэрбэры]] (1897—1908) * [[Алфрэд Баркер]] (1908—1914) * [[Пітэр Годж]] (1914—1915) * [[Джо Скофілд]] (1915—1919) {{Слупок-новы}} * [[Артур Шэлкрос]] (1919—1923) * [[Джон Рутэрфорд]] (1923) * [[Том Мэтэр]] (1923—1935) * [[Боб Макгроры]] (1935—1952) * [[Фрэнк Тэйлар]] (1952—1960) * [[Тоні Ўодынгтан]] (1960—1977) * [[Джордж Істгэм]] (1977—1978) * [[Алан А’Курт]] (1978) * [[Алан Дэрбан]] (1978—1981) * [[Рычы Баркер]] (1981—1983) {{Слупок-новы}} * [[Біл Эспры]] (1983—1985) * [[Тоні Лэйсі]] (1985) * [[Мік Мілз]] (1985—1989) * [[Алан Джэймз Бол|Алан Бол]] (1989—1991) * [[Грэм Пэдан]] (1991) * [[Лу Макары]] (1991—1993) * [[Джо Джордан]] (1993—1994) * [[Аса Гартфард]] (1994) * [[Лу Макары]] (1994—1997) * [[Чык Бэйтс]] (1997—1998) {{Слупок-новы}} * [[Крыс Камара]] (1998) * [[Алан Дэрбан]] (1998) * [[Браян Літл]] (1998—1999) * [[Гары Мэгсан]] (1999) * [[Гуд’ён Тордарсан]] (1999—2002) * [[Стыў Котэрыл]] (2002) * [[Дэйв Кеван]] (2002) * [[Тоні П’юліс]] (2002—2005) * [[Ёган Боскамп]] (2005—2006) * [[Тоні П’юліс]] (2006—2013) * [[Марк Г’юз]] (2013—2018) {{Слупок-канец}} == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20021201121033/http://www.stokecityfc.premiumtv.co.uk/ Афіцыйны сайт] * [https://web.archive.org/web/20080817114534/http://premiership.ru/posts/2960/ Гісторыя клюбу на Premiership.Ru] {{Чэмпіянат футбольнай лігі Ангельшчыны}} [[Катэгорыя:Сток-он-Трэнт]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1863 годзе]] hjl1ina3mpkw291n65tf7qwk81je9g3 Тым О’Рэйлі 0 49402 2619787 2475245 2025-06-12T10:13:38Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619787 wikitext text/x-wiki {{ізаляваны артыкул|сіраціна1}} [[Выява:Tim O'Reilly2.jpg|міні|210пкс|Тым О'Рэйлі]] '''Tim O'Reilly''' ({{мова-ga|Tadhg Ó Raghallaigh}}, нарадзіўся ў [[1954]] годзе ў месту [[Корк]], [[Ірляндыя]]) ёсьць заснавальнікам кампаніі [[O'Reilly Media]] (папярэдні назоў O'Reilly & Associates) ды актывістам руху за распаўсюджаньне [[бясплатнае апраграмаваньне|бясплатнага апраграмаваньня]] й [[open source|апраграмаваньня на адкрытым кодзе]]. Менавіта зь ягоным імём зьвязваюць паўстаньне тэрміну [[Web 2.0|Ўэб 2.0]]. Пасьля школы малады О'Рэйлі зацікавіўся літаратурай, аднак навучаньне ў каледжы істотна зьмяніла ягоныя перавагі: па заканчэньні ў 1975 годзе [[Гарвардзкі каледж|Гарвардзкага каледжу]] й атрыманьні ступені бакалаўра з адзнакай ён заглыбіўся ў дзядзіну кампутарных [[мануал|інструкцыяў для карыстальнікаў]]. Ён акрасьляе сваю кампанію ня як выдаўца кнігаў, анлайн-выдаўца або канфэрэнцыйнага арганізатара (хаця [[O'Reilly Media]] займаецца ўсім гэтым), але як пасярэдніка ў перадачы тэхналягічных ведаў, што "зьмяняе сьвет празь распаўсюд найноўшых ведаў". Тым О'Рэйлі таксама зьяўляецца чальцом Рады дырэктароў [[CollabNet]]. Апроч таго, ён займаў пасаду дырэктара [[Macromedia]] да ейнага зьліцьця ў 2005 годзе з [[Adobe]]. Зь 2007 - чалец Рады дырэктароў карпарацыі [[MySQL AB]]. У 2001 годзе О'Рэйлі [http://tim.oreilly.com/patents/index.csp ачольвае пратэст] супраць [[Amazon.com|амазонаўскага]] [[патэнт|патэнту]] [[1-Click|"аднаго кліку"]], а менавіта выкарыстаньня праз [[Amazon.com]] апошняга як зброі супраць канкурэнту, [[Barnes and Noble|barnesandnoble.com]]. Празь некаторы час О'Рэйлі й [[Джэф Бэзас]] пачынаюць у Вашынгтоне кампанію за рэформу патэнтавага заканадаўства. У сьнежні 2006 году кампанія О'Рэйлі ахвяруе $10,000 для [[Creative Commons]], тым самым дэманструючы цікавасьць да прасоўваньня культуры бясплатнага зьмесьціва ў Сеціве. == Вонкавыя спасылкі == {{Commons|Tim O'Reilly|выгляд=міні}} * [http://tim.oreilly.com Хатняя старонка й архіў Тыма О'Рэйлі] * [http://www.latimes.com/business/la-fi-oreilly10-2008oct10,0,3371018.story Тэхнічны гуру Тым О'Рэйлі: "Наступнае пакаленьне мае быць сур'ёзным"]" - ''[[Los Angeles Times]]'' * [https://web.archive.org/web/20080908012039/http://wfs.org/May-June%20files/futurist_interview_tim_oreilly.htm Інтэрвію для часопісу FUTURIST] * [http://www.itconversations.com/shows/detail197.html Watching the Alpha Geeks.] Запіс прамовы О'Рэйлі на SDForum у 2002 годзе * [http://www.itconversations.com/shows/detail50.html Эвалюцыя праграмнай парадыґмы.] Запіс інтэрвію Тыма О'Рэйлі для IT Conversations ў 2003 годзе * [https://web.archive.org/web/20060408075613/http://www.pbs.org/cringely/nerdtv/shows/#5 Інтэрвію для NerdTV] (зь відэа-, аўдыёзапісамі й транскрыптам) - 29 верасьня 2005 года * [https://web.archive.org/web/20071219023648/http://www.pcpro.co.uk/news/44559 О'Рэйлі аб налецьці Лінукса] Інтэрвію для PC Pro аб пэрспэктывах Linux, Java ды кнігаў * [http://www.wired.com/wired/archive/13.10/oreilly.html Той, хто вызначае тэндэнцыі] Wired Magazine - кастрычнік 2005, "Тым О'Рэйлі будаваў сваю імпэрыю на кампутарных мануалах ды канфэрэнцыях па новых тэхналёгіях. Паралельна з тым ён пераўтварыўся ў гуру веку Ўэб 2.0." * [https://web.archive.org/web/20090104200618/http://uk.intruders.tv/Web-2-0-Expo-Berlin-Fireside-chat-with-Tim-O-Reilly_a242.html Тым О'Рэйлі камэнтуе па сацыяльных мэдыях], лістапад 2007 года * [http://twitter.com/timoreilly Тым на Твітэры] {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:О'Рэйлі, Тым}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1954 годзе]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Гарварду]] [[Катэгорыя:Праграмісты ЗША]] 6d7s31epzt7kkjovvww4uvwmck2glpg Сурвілішкі (неадназначнасьць) 0 54258 2619715 2561904 2025-06-12T06:33:21Z Ліцьвін 847 стыль 2619715 wikitext text/x-wiki Назву '''Сурвілішкі''' маюць: == Населеныя пункты == === [[Беларусь]] === * [[Сурвілішкі (Віцебская вобласьць)|Сурвілішкі]] — вёска ў [[Пастаўскі раён|Пастаўскім раёне]] [[Віцебская вобласьць|Віцебскай вобласьці]] * [[Сурвілішкі (Гарадзенская вобласьць)|Сурвілішкі]] — вёска ў [[Івейскі раён|Івейскім раёне]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]] == Глядзіце таксама == * [[Сурвілы]] {{неадназначнасьць}} 8rsw6zirhdiho3yo9n8m3034w02apxy Сурвілішкі 0 54263 2619739 2528916 2025-06-12T06:47:32Z Ліцьвін 847 /* Літаратура */ выпраўленьне спасылак 2619739 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Сурвілішкі |Лацінка = Surviliški |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Сурвілішкаў |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенская]] |Раён = [[Іўеўскі раён|Іўеўскі]] |Сельсавет = [[Трабскі сельсавет|Трабскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = Сурвілішкі. Званіца на могілках (01).jpg |Апісаньне выявы = [[Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы (Сурвілішкі)|Брама старога касьцёла]] |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 10 |Шырата сэкундаў = 48 |Даўгата градусаў = 25 |Даўгата хвілінаў = 49 |Даўгата сэкундаў = 33 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = Category:Surviliški |Сайт = }} '''Сурвілішкі''' — [[вёска]] ў [[Беларусь|Беларусі]], на рацэ [[Баранка|Баранцы]]. Уваходзяць у склад [[Трабскі сельсавет|Трабскага сельсавету]] [[Іўеўскі раён|Іўеўскага раёну]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]]. Насельніцтва на 1999 год — 129 чалавек. Сурвілішкі — даўняе [[мястэчка]] [[Ашмянскі павет|гістарычнай Ашмяншчыны]] (частка [[Віленскае ваяводзтва|Віленшчыны]]). Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаліся [[Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы (Сурвілішкі)|касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы]] і палацава-паркавы комплекс Паплаўскіх, помнікі архітэктуры XVII—XIX стагодзьдзяў. == Назва == {{Асноўны артыкул|Сурвіла}} Сурвіла (Surville) — імя [[Германскія мовы|германскага]] паходжаньня<ref name="Schmittlein-1962-115-116">Schmittlein R. L’anthroponyme germanique employé d’une façon absolue en fonction toponymique // Revue internationale d’onomastique. Nr. 2, 1962. P. 115—116.</ref>. [[Двухасноўнае імя|Іменная аснова]] [[Сыр (імя)|-сір- (-сер-, -сіс-)]] (імёны [[Ліцьвіны|ліцьвінаў]] [[Сіргоўд]], [[Сіргут]], [[Сысымунд|Сірмонт]]; германскія імёны Siriaud, Sergudo, Sirmont) паходзіць ад гоцкага sisu 'чароўны сьпеў, заклён'<ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 19.</ref>, а аснова [[Віла|-віл-]] (імёны ліцьвінаў [[Вільбут]], [[Вільгейда]], [[Монтвіл|Мунтвіл]]; германскія імёны Willebut, Williheid, Muntwil) — ад гоцкага wilja 'воля'<ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 17.</ref>. Такім парадкам, імя Сурвіла (Сірвіла) азначае «заклён волі»<ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 26.</ref>. Адпаведнасьць імя Сурвіла германскаму імю Surville, ад якога ўтварыліся назвы некалькіх мясцовасьцяў у [[Францыя|Францыі]], сьцьвердзіў францускі лінгвіст-[[Германістыка|германіст]] [[Раймонд Шмітляйн]], які на падставе шматгадовых дасьледаваньняў прыйшоў да высноваў пра германскае паходжаньне літоўскіх уласных імёнаў<ref name="Schmittlein-1962-115-116"/>. Яшчэ этнограф і мовазнаўца [[Яўхім Карскі]] зьвяртаў увагу на тое, што ў [[Латышы|латыскай]] [[Курляндыя|Курляндыі]], «''большасьць [[Беларуская мова|беларускіх]] населеных месцаў заканчваюцца на -ішкі''»<ref>Карский Е. Ф. Белорусы. Т. 1. — Минск, 2006. [https://books.google.by/books?id=ohcsAQAAMAAJ&q=%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%BE%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%B8%D1%85+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D1%85+%D0%BC%D0%B5%D1%81%D1%82+%D0%BE%D0%BA%D0%B0%D0%BD%D1%87%D0%B8%D0%B2%D0%B0%D0%B5%D1%82%D1%81%D1%8F&dq=%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%BE%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%B8%D1%85+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D1%85+%D0%BC%D0%B5%D1%81%D1%82+%D0%BE%D0%BA%D0%B0%D0%BD%D1%87%D0%B8%D0%B2%D0%B0%D0%B5%D1%82%D1%81%D1%8F&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjfmJmpp9X5AhUa7qQKHRoNCsAQ6AF6BAgBEAI С. 559].</ref>, пазьней у рэчышчы [[Летувізацыя|палітыкі летувізацыі]] падобныя тапонімы на -ішкі азначылі як «гістарычна [[балты]]йскія» і нават «тыпова [[Летувісы|летувіскія]]»<ref>[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/_articles/zaj1/%D0%97%D0%B0%D0%B9%D0%BA%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%AD._%D0%91%D0%B0%D0%BB%D1%82%D1%8B_%D1%86%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D0%B9_i_%D1%83%D1%81%D1%85%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D1%8F%D0%B9_%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D1%96_%D1%9E_%D1%81%D1%8F%D1%80%D1%8D%D0%B4%D0%BD%D1%8F%D0%B2%D0%B5%D1%87%D1%87%D1%8B.html Балты цэнтральнай і ўсходняй Беларусі ў сярэднявеччы] // Спадчына. № 1, 1999. С. 61—72.</ref>. Тым часам менскі дасьледнік Алёхна Дайліда зазначае, што «''ва [[Усходнегерманскія мовы|ўсходнегерманскіх мовах]] быў пашыраны суфікс -isk-: такім парадкам, так менаваная „лінія Сафарэвіча“ (мяжа перавагі паселішчаў з назовамі на -ішкі ў Панямоньні) не абавязкова зьнітаваная з балтамі''»<ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 31.</ref>. Варыянты назвы ў гістарычных крыніцах: ''Szurwylyski'' (3 ліпеня 1510 году)<ref>Rowell S. C. Acta primae visitationis diocesis vilnensis anno domini 1522 peractae. Vilniaus Kapitulos Archyvo Liber IIb atkūrimas. — Vilnius, 2015. P. 127.</ref>; ''Сурвилишки… Сурвилишъки'' (1553 год)<ref>Rowell S. C. Acta primae visitationis diocesis vilnensis anno domini 1522 peractae. Vilniaus Kapitulos Archyvo Liber IIb atkūrimas. — Vilnius, 2015. P. 168, 172.</ref>. == Гісторыя == === Вялікае Княства Літоўскае === [[Файл:Surviliški, Trajecki. Сурвілішкі, Траецкі (1900).jpg|міні|[[Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы (Сурвілішкі)|Траецкі касьцёл]], каля 1900 г.]] Упершыню Сурвілішкі ўпамінаюцца ў XVI ст. як вёска ў [[Ашмянскі павет|Ашмянскім павеце]] [[Віленскае ваяводзтва|Віленскага ваяводзтва]], шляхецкая ўласнасьць. У 1542 годзе маёнтак часткова належаў Сурвілам (ад іх і назва), часткова Я. Гайцы. [[Сурвілы]] жылі ў палацы, які стаяў пры гасьцінцы з [[Трабы|Трабаў]] у [[Вільня|Вільню]]. Дзеяў касьцёл. У 1591 годзе ўдава Я. Гайкі заснавала новы касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы. Да 1601 году паступова ўвесь маёнтак перайшоў да [[Шорцы|Шорцаў]]. У сярэдзіне XVII ст. Сурвілішкі знаходзіліся ў валоданьні Вільчыкаў, з 1678 году — ордэна езуітаў. На 1690 год тут было 8 [[Дым (адзінка падаткаабкладаньня)|дымоў]], на 1735 год — 24 дымы. У 1774 годзе мястэчка і маёнтак перайшлі да Ю. Стыпалкоўскага, пісара [[Лідзкі павет|Лідзкага павету]]. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === [[Файл:Surviliški, Papłaŭski. Сурвілішкі, Паплаўскі (1919-39).jpg|значак|Сядзіба Паплаўскіх, да 1939 г.]] У выніку [[трэці падзел Рэчы Паспалітай|трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай]] (1795 год) Сурвілішкі апынуліся ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], у Ашмянскім павеце [[Віленская губэрня|Віленскай губэрні]]. 3 1802 году маёнткам валодаў Адам Калышка. У гэты час тут існавалі касьцел, шпіталь і карчма. У 1811 годзе Сурвілішкі перайшлі да Земскіх, у 1840 годзе — да Паплаўскіх. На 1866 год у мястэчку было 4 двары, касьцёл, капліца, заезны двор, вадзяны млын. Паводле вынікаў перапісу 1897 году, існавалі аднайменныя вёска (2 двары) і сяло (6 двароў). На 1905 год — сяло (27 дзесяцінаў зямлі), засьценак (1 двор) і маёнтак Паплаўскага (18 дзесяцінаў зямлі). За часамі [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] Сурвілішкі занялі войскі [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыі]]. === Найноўшы час === 25 сакавіка 1918 году згодна з [[Трэцяя Ўстаўная грамата|Трэцяй Устаўной граматай]] Сурвілішкі абвяшчаліся часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яны ўвайшлі ў склад [[БССР|Беларускай ССР]]<ref name="at">{{Літаратура/150 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}</ref>. Згодна з [[Рыская мірная дамова 1921 году|Рыскай мірнай дамовай 1921 году]] Сурвілішкі апынуліся ў складзе міжваеннай [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскай Рэспублікі]], у Трабскай гміне Валожынскага павету Наваградзкага ваяводзтва. У гэты час існавалі аднайменныя мястэчка (16 двароў) і фальварак (10 двароў). У 1939 годзе Сурвілішкі ўвайшлі ў [[БССР]], статус паселішча панізілі да вёскі. На 1940 год тут было 16 двароў, таксама існаваў маёнтак (5 двароў). Працавалі смалакурня, вадзяны млын, пачатковая школа, крама. У [[Другая сусьветная вайна|Другую сусьветную вайну]] з 26 чэрвеня 1941 да 8 ліпеня 1944 году Сурвілішкі знаходзіліся пад акупацыяй [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]]. На 1999 год у вёсцы было 50 двароў. == Насельніцтва == === Дэмаграфія === * '''XIX стагодзьдзе''': 1866 год — 79 чал., зь іх 51 мешчанін; 1890 год — 39 чал., зь іх 30 каталікоў і 9 юдэяў<ref>Krzywicki J. Surwiliszki // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|11к}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XI/599 599].</ref>; 1897 год — 9 чал. у ''вёсцы Сурвілішках'' і 41 чал. у ''сяле Сурвілішках''<ref>{{Літаратура/Памяць/Іўеўскі раён|к}}</ref> * '''XX стагодзьдзе''': 1905 год — 40 чал. у ''сяле Сурвілішках'', 13 чал. у ''засьценку Сурвілішках'' і 9 чал. у ''маёнтку Сурвілішках''; 1921 год — 87 чал. у ''мястэчку Сурвілішках'' і 121 чал. у ''фальварку Сурвілішках''; 1940 год — 115 чал.; 1970 год — 169 чал.; 1999 год — 129 чал. === Інфраструктура === У Сурвілішках працуюць базавая школа, фэльчарска-акушэрскі пункт, клюб, бібліятэка, пошта. == Турыстычная інфармацыя == === Славутасьці === * Гаспадарчы двор (XIX ст.) * [[Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы (Сурвілішкі)|Званіца]] (XIX ст.) * Могілкі старыя каталіцкія === Страчаная спадчына === * [[Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы (Сурвілішкі)|Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы]] (1640) * Сядзібна-паркавы комплекс Паплаўскіх (XIX ст.) == Галерэя == <gallery caption="Краявіды Сурвілішак" widths=150 heights=150 class="center"> Сурвілішкі. Рэшткі агароджы альбо падмуркаў касцёла.jpg|[[Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы (Сурвілішкі)|Падмуркі касьцёла]] Сурвілішкі. Званіца на могілках (02).jpg|Званіца Сурвілішкі. Будынак пач. 20 ст (02).jpg|Старая камяніца Сурвілішкі. Рэшткі гаспадарчых пабудоў (02).jpg|Гаспадарчая пабудова </gallery> == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Памяць/Івейскі раён}} * {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|11}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://www.radzima.org/be/miesca/survilishki.html Сурвілішкі], [[Radzima.org]] {{Навігацыйная група |назоў = Сурвілішкі ў сучасным [[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Беларусі|адміністрацыйна-тэрытарыяльным падзеле]] [[Беларусь|Беларусі]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Беларусь}}; |Трабскі сельсавет |Іўеўскі раён }} {{Месты і мястэчкі гістарычнай Ашмяншчыны}} [[Катэгорыя:Сурвілішкі| ]] d4mwv9p6exzmoe9jkkeukkhr984tdth Шаблён:Трабскі сельсавет 10 54985 2619683 2143340 2025-06-11T18:37:46Z Ліцьвін 847 выпраўленьне спасылак 2619683 wikitext text/x-wiki {{Навігацыйная табліца/Сельсавет |1 = {{{1|}}} |назва_шаблёну = Трабскі сельсавет |назва = [[Трабскі сельсавет]] |цэнтар_савету = '''[[Трабы]]''' |вёскі = * [[Аколіца Баранавічы]] * [[Багданцы]] * [[Баранавічы (Івейскі раён)|Баранавічы]] * [[Барэйкаўшчына (Беларусь)|Барэйкаўшчына]] * [[Батукі]] * [[Бобрыкі (Гарадзенская вобласьць)|Бобрыкі]] * [[Брагі (Гарадзенская вобласьць)|Брагі]] * [[Галубіцкаўшчына]] * [[Ганчары (Трабскі сельсавет)|Ганчары]] * [[Гаяўцы (Гарадзенская вобласьць)|Гаяўцы]] * [[Дварцоўшчына]] * [[Дзюраны]] * [[Дзядзічы (Гарадзенская вобласьць)|Дзядзічы]] * [[Дубаносы (Гарадзенская вобласьць)|Дубаносы]] * [[Загорцы (Івейскі раён)|Загорцы]] * [[Зарэчныя Батукі]] * [[Кавалі (Трабскі сельсавет)|Кавалі]] * [[Кулікі (Івейскі раён)|Кулікі]] * [[Куцькі (Гарадзенская вобласьць)|Куцькі]] * [[Ладзецянята]] * [[Лычкаўцы (Івейскі раён)|Лычкаўцы]] * [[Макары (Івейскі раён)|Макары]] * [[Мацюкі (Івейскі раён)|Мацюкі]] * [[Медзікі]] * [[Наздракі]] * [[Пазьнякі (Гарадзенская вобласьць)|Пазьнякі]] * [[Палудаўшчына]] * [[Паякунь]] * [[Пелкаўшчына]] * [[Пяцкуны]] * [[Раменікі]] * [[Расальшчына]] * [[Самішчы]] * [[Сенкіняты]] * [[Сурвілішкі]] * [[Трокі (вёска)|Трокі]] * [[Харытоны (Гарадзенская вобласьць)|Харытоны]] * [[Чэневічы]] * [[Яцкаўшчына (Гарадзенская вобласьць)|Яцкаўшчына]] |хутары = * [[Альтарыя]] * [[Вораўшчына]] * [[Гаявішча]] * [[Занямонцы]] * [[Падакуп’е]] * [[Сяргееўка (Гарадзенская вобласьць)|Сяргееўка]] * [[Татарка (Івейскі раён)|Татарка]] }}<noinclude>[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Навігацыя:Сельсаветы Беларусі]]</noinclude> mchdfuuw4pa0vebsxcvicgyal31zmdv Радунь 0 58135 2619549 2529747 2025-06-11T13:41:36Z Ywi 37428 Дробная памылка 2619549 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Радунь |Лацінка = Raduń |Статус = пасёлак гарадзкога тыпу |Назва ў родным склоне = Радуні |Герб = Coat of Arms of Raduń.svg |Сьцяг = Flag of Raduń.svg |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = 1649 |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенская]] |Раён = [[Вярэнаўскі раён|Вярэнаўскі]] |Сельсавет = [[Радунскі сельсавет|Радунскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = 5.113 |Крыніца плошчы = <ref>{{Спасылка|url=http://www.pravo.by/document/?guid=3961&p0=D917r0082070|title=«О некоторых вопросах административно-территориального устройства Вороновского района Гродненской области». Решение Гродненского областного Совета депутатов от 21 февраля 2017 г. №227|language=ru}}</ref> |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 2229 |Год падліку колькасьці = 2018 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref name="belstat2018" /> |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 231390 |СААТА = |Выява = Радунь. Касцёл Маці Божай Ружанцовай. (01).jpg |Апісаньне выявы = [[Касьцёл Маці Божай Ружанцовай (Радунь)|Касьцёл Маці Божай Ружанцовай]] |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 3 |Шырата сэкундаў = 0 |Даўгата градусаў = 24 |Даўгата хвілінаў = 59 |Даўгата сэкундаў = 40 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Сайт = }} '''Ра́дунь''' — [[пасёлак гарадзкога тыпу|мястэчка]] ў [[Беларусь|Беларусі]], на рацэ [[Радунька|Радуньцы]]. Цэнтар [[Радунскі сельсавет|сельсавету]] [[Вярэнаўскі раён|Вярэнаўскага раёну]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]]. Насельніцтва на 2018 год — 2229 чалавек<ref name="belstat2018" />. Знаходзіцца за 30 км ад [[Вярэнаў|Вярэнава]], 93 км ад [[Горадня|Горадні]], 24 км ад чыгуначнай станцыі [[Бастуны]] (лінія [[Вільня]] — [[Ліда]]). Вузел аўтамабільных дарог на Вільню, Ліду, [[Іўе]], [[Васілішкі]], [[Астрына|Астрыну]]. Радунь — даўняе [[Магдэбурскае права|магдэбурскае]] [[места]] [[Лідзкі павет|гістарычнай Лідчыны]] (частка [[Віленскае ваяводзтва|Віленшчыны]]), старажытны [[Радунскі замак|замак]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. == Назва == На думку географа [[Вадзім Жучкевіч|Вадзіма Жучкевіча]], [[тапонім]] Ра́дунь<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гарадзенская вобласьць}}</ref>, найбольш імаверна, утварыўся ад назвы ракі Радунькі<ref>{{Літаратура/Кароткі тапанімічны слоўнік Беларусі|к}} С. 316—317.</ref>. == Гісторыя == === Вялікае Княства Літоўскае === [[Файл:Coat of Arms of Raduń (1792).jpg|міні|165пкс|зьлева|[[Герб Радуні|Мескі герб]], 1792 г.]] [[Файл:Радунь. Умацаваны гаспадарскі двор радуньскага старасты, сяр. XVII ст.jpg|значак|[[Радунскі замак|Замак]] у сярэдзіне XVII ст. Рэканструкцыя [[Павал Татарнікаў|П. Татарнікава]]]] Паводле археалягічных зьвестак, старажытнае славянскае паселішча зьявілася тут каля ХІ ст. Тым часам першы пісьмовы ўпамін пра Радунь зьмяшчаецца ў хроніцы «Манумэнта Германіка» ў аповедзе пра крыжовы паход нямецкіх рыцараў супраць балтыйскіх плямёнаў і датуецца 1217 годам. У 1259 годзе паселішча далучылася да дзяржавы [[Міндоўг|Міндоўга]], у Дайноўскім княстве. У XIV ст. Радунь атрымала статус мястэчка, на 1328 год тут было 5 вуліц і Рынак, працавалі 4 крамы і 12 заможных гандляроў<ref>{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|9-1к}}</ref>. У 1387 годзе Радунь ўпамінаецца ў грамаце [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікага князя]] [[Ягайла|Ягайлы]] князю [[Скіргайла Альгердавіч|Скіргайлу Альгердавічу]], якому перадалі «''[[замак|град]] Радыня и вся тая волость со всякою службою, все люди и села…''». У ХIV—ХVII стагодзьдзях у ваколіцах Радуні (за 2 км ад мястэчка, цяпер вёска Гарадзішча) існаваў [[Радунскі замак|замак]]. У 1440 годзе Радунь упамінаецца як гаспадарскі двор, уладаньне вялікага князя [[Казімер Ягелончык|Казімера]]. У ХV—ХVI стагодзьдзях Радунь была цэнтрам староства ў складзе каралеўскай эканоміі. У актах вялікіх князёў [[Аляксандар Ягелончык|Аляксандра]] і [[Жыгімонт Стары|Жыгімонта Старога]] адміністратары ў Радунскім старостве называюцца намесьнікамі і дзяржаўцамі. У 1522 годзе за пазыку грошай (1000 коп) Жыгімонт Стары перадаў гаспадарскі двор Радунь намесьніку і дзяржаўцу староства, ваяводзе падляскаму і маршалку гаспадарскаму Я. Касьцевічу (1498—1527). У 1528 годзе ўпамінаецца Радунскі павет у Троцкім павеце, які меў сваю ўзброеную харугву. На 1538 год у мястэчку было, апрача Рынку, 7 вуліцаў і 210 хрысьціянскіх дамоў. У сярэдзіне ХVI ст. утварыўся Радунскі дэканат у складзе 11 парафіяў (7522 вернікі). У 1556 годзе ў мястэчку збудавалі драўляны касьцёл. Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў Радунь як цэнтар староства ўвайшла ў склад [[Лідзкі павет|Лідзкага павету]] [[Віленскае ваяводзтва|Віленскага ваяводзтва]]. Радунскае староства падзялялася на 4 войтаўствы. У мястэчку быў 141 двор, дзеяў касьцёл (заснаваны каралевай Бонай, 1541 год). У 1649 годзе [[Сьпіс каралёў польскіх|кароль]] і [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікі князь]] [[Уладзіслаў Ваза]] надаў месту [[Магдэбурскае права]] і [[герб]]: «у срэбным полі чырвоны рак»<ref>{{Літаратура/Геральдыка беларускіх местаў|к}}</ref>. У 2-й палове ХVIІI стагодзьдзя Радунь перайшла ў валоданьне [[Тышкевічы|Тышкевічаў]]. У 1777 годзе ў Радунскім дэканаце працавалі 11 школ, у 1781 годзе — 6 шпіталяў. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === У выніку [[трэці падзел Рэчы Паспалітай|трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай]] (1795 год) Радунь апынулася ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], у [[Лідзкі павет|Лідзкім павеце]] з 1797 году [[Літоўская губэрня|Літоўскай]], з 1801 году [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай]], з 1842 году [[Віленская губэрня|Віленскай]] губэрняў. На 1829 год у Радуні было 88 будынкаў (47 хрысьціянскіх і 41 юдэйскі) і 8 вінакурняў<ref>{{Літаратура/Мястэчкі Беларусі (2010)|к}} С. 155.</ref>, на 1861 год — 121 двор, на 1866 год — 91 двор. Паводле вынікаў перапісу 1897 году, у мястэчку было 313 будынкаў, гарбарня, млын, [[Русіфікацыя Беларусі|расейская]] [[народная вучэльня]]. За часамі [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] ў 1915 годзе Радунь занялі войскі [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыі]]. <gallery caption="Старая графіка Радуні" widths=150 heights=150 class="center"> Raduń, Mažejkaŭskaja. Радунь, Мажэйкаўская (1915-18).jpg|Вуліца, 1915—18 гг. Raduń, Maci Božaj Ružancovaj. Радунь, Маці Божай Ружанцовай (J. Baroŭski, 1928).jpg|Праект [[Касьцёл Маці Божай Ружанцовай (Радунь)|касьцёла]], 1928 г. Raduń, Maci Božaj Ružancovaj. Радунь, Маці Божай Ружанцовай (1933) (2).jpg|Інтэр'ер касьцёла, 1933 г. Radun - synagogue 1964 Anatoly Nalivaev.jpg|Сынагога. А. Наліваеў, {{nowrap|1964 г.}} </gallery> === Найноўшы час === 25 сакавіка 1918 году згодна з [[Трэцяя Ўстаўная грамата|Трэцяй Устаўной граматай]] Радунь абвяшчалася часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў склад [[БССР|Беларускай ССР]]<ref name="at">{{Літаратура/150 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}</ref>. Згодна з [[Рыская мірная дамова 1921 году|Рыскай мірнай дамовай]] (1921 год) Радунь апынулася ў складзе міжваеннай [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскай Рэспублікі]], дзе стала цэнтрам гміны Лідзкага павету. У 1939 годзе Радунь увайшла ў [[БССР]], дзе ў 1940 годзе стала цэнтрам [[Радунскі раён|раёну]]. У [[Другая сусьветная вайна|Другую сусьветную вайну]] з чэрвеня 1941 да 13 ліпеня 1944 году мястэчка знаходзілася пад акупацыяй [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]]. Да пачатку 1950-х гадоў у ваколіцах Радуні [[НКВД]]-[[Камітэт дзяржаўнай бясьпекі|КГБ]] вяло змаганьне з антысавецкім падпольлем. 30 красавіка 1958 году паселішча атрымала афіцыйны статус [[пасёлак гарадзкога тыпу|пасёлку гарадзкога тыпу]]. 25 сьнежня 1962 году Радунскі раён расфармавалі, мястэчка ўвайшло ў склад Вярэнаўскага раёну. <gallery caption="Мястэчка на старых здымках" widths=150 heights=150 class="center"> Radunskaja synagoga. Радунская сынагога (1920-29).jpg|Сынагога, 1920-я гг. Raduń, Rynak. Радунь, Рынак (1930-39).jpg|Вуліца, 1930-я гг. Raduń. Радунь (1933).jpg|[[Касьцёл Маці Божай Ружанцовай (Радунь)|Касьцёл]], 1933 г. Raduń, Maci Božaj Ružancovaj. Радунь, Маці Божай Ружанцовай (1941-44).jpg|Касьцёл, 1941—44 гг. </gallery> == Насельніцтва == === Дэмаграфія === * '''XIX стагодзьдзе''': 1829 год — 379 чал., у тым ліку 174 хрысьціяніны і 205 юдэяў<ref>[[Іна Соркіна|Сокіна І.]] Мястэчкі Лідскага ўезда ў XIX — пачатку ХХ ст. // Ліда і Лідчына: да 685-годдзя з дня заснавання горада: матэрыялы рэспуб. навук.-практ. канф., (Ліда, 3 кастр. 2008 г.) / рэдкал.: Худык А. П. (гал. рэд.). — Ліда, 2008.</ref>; 1863 год — 737 чал.; 1866 год — 869 чал., у тым ліку 361 каталік і 508 юдэяў<ref>Krzywicki J. Raduń // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|9к}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_IX/450 450].</ref>; 1881 год — 1526 чал. (757 муж. і 769 жан.); 1897 год — 1621 чал., у тым ліку 896 юдэяў * '''XX стагодзьдзе''': 1905 год — 1394 чал.; 1999 год — 3,4 тыс. чал.<ref>{{Літаратура/ЭГБ|6-1к}} С. 69.</ref>; 2000 год — 3,1 тыс. чал.<ref>{{Літаратура/БелЭн|13к}} С. 224.</ref> * '''XXI стагодзьдзе''': 2006 год — 2,8 тыс. чал.<ref>{{Літаратура/Турыстычная энцыкляпэдыя Беларусі|к}}</ref>; 2008 год — 2,7 тыс. чал.; 2009 год — 2673 чал.<ref name="belstat">[https://web.archive.org/web/20100918162455/http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/1.2-4.pdf Перепись населения — 2009. Гродненская область]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref> (перапіс); 2016 год — 2355 чал.<ref name="belstat2016">[https://web.archive.org/web/20160706073652/http://www.belstat.gov.by/upload/iblock/567/567f8a4ac45cd80a949bb7bd7a839ca7.zip Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2017 год — 2299 чал.<ref name="belstat2017">[https://web.archive.org/web/20200813193913/http://belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_7192/ Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2018 год — 2229 чал.<ref name="belstat2018">[https://web.archive.org/web/20180405033656/http://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_8782 Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref> === Інфраструктура === У Радуні працуюць 2 сярэднія школы, школа-інтэрнат, дзіцячая музычная школа, 2 бібліятэкі, дом культуры. == Забудова == === Вуліцы і пляцы === {| cellspacing="1" cellpadding="3" style="width: 500px; margin: 0 0 1em 0; border: solid darkgray; border-width: 1px 1px 1px 1px; font-size: 90%; background-color: #fff;" |- bgcolor={{Колер|Беларусь}} align="center" | '''Афіцыйная назва''' || '''Гістарычная назва''' |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Леніна вуліца || '''Касьцельная''' вуліца |} У тэлефонным даведніку 1939 году ўпамінаюцца Рынак і Дольная вуліца<ref>Spis Abonentów Sieci Telefonicznej Okręgu Dyrekcji Poczt i Telegrafów w Wilnie na 1939 r. — Wilno, 1939. S. 47.</ref>. == Эканоміка == Прадпрыемствы харчовай прамысловасьці. == Турыстычная інфармацыя == === Славутасьці === * Забудова гістарычная (XIX — пачатак XX ст.; фрагмэнты) * Ешыбот (1882) * [[Касьцёл Маці Божай Ружанцовай (Радунь)|Касьцёл Маці Божай Ружанцовай]] (1929—1933) * Могілкі: хрысьціянскія; юдэйскія * Сынагога (ХІХ ст.) За савецкім часам у Радуні паставілі помнік савецкім салдатам, якія загінулі ў бітве пад [[Сурконты|Сурконтамі]] з жаўнерамі [[Армія Краёва|Арміяй Краёвай]] (надпіс іншы, «Загінулі ў барацьбе з захопнікам»)<ref>Drużyńska J., Jankowski S.M. Wyklęte życiorysy. — Poznań: Dom Wydawniczy REBIS, 2009. {{ISBN|978-83-7510-373-1}}. — S. 212.</ref>. === Страчаная спадчына === * [[Радунскі замак|Замак]] (XIV ст.) == Галерэя == <gallery caption="Краявіды Радуні" widths="150px" heights="150px" class="center"> Радунь. Касцёл Маці Божай Ружанцовай. (02).jpg|[[Касьцёл Маці Божай Ружанцовай (Радунь)|Касьцёл]] з боку [[апсыда|апсыды]] Raduń, Belarus - panoramio (5).jpg|Інтэр'ер касьцёла Радунь. Ешыва (02).jpg|Ешыбот Радунь. Шэраговая забудова (01).jpg|Гістарычная забудова </gallery> == Асобы == * [[Юры Бандажэўскі]] (нар. 1957) — беларускі навуковец, доктар мэдычных навук * [[Пятро Бітэль]] (1912—1991) — беларускі паэт, перакладнік, краязнавец, настаўнік == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/БелЭн|13}} * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|9-1}} * {{Літаратура/Мястэчкі Беларусі (2010)}} * {{Літаратура/Геральдыка беларускіх местаў}} * {{Літаратура/ЭГБ|6-1}} * {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|9}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://radzima.org/be/miesca/raduny.html Радунь], [[Radzima.org]] {{Навігацыйная група |назоў = Радунь у сучасным [[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Беларусі|адміністрацыйна-тэрытарыяльным падзеле]] [[Беларусь|Беларусі]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Беларусь}}; |Радунскі сельсавет |Вярэнаўскі раён |Гарадзенская вобласьць }} {{Месты і мястэчкі гістарычнай Лідчыны}} [[Катэгорыя:Радунь| ]] o6tz2hwilu3t2jc0trrmo9w76oca2zt Яцкаўшчына 0 62065 2619747 2561867 2025-06-12T06:51:02Z Ліцьвін 847 стыль 2619747 wikitext text/x-wiki Назву '''Я́цкаўшчына''' маюць: == Населеныя пункты == === [[Беларусь]] === * [[Берасьцейская вобласьць]]: ** [[Яцкаўшчына (Берасьцейская вобласьць)|Яцкаўшчына]] — вёска ў [[Ляхавіцкі раён|Ляхавіцкім раёне]] * [[Віцебская вобласьць]]: ** [[Яцкаўшчына (Талачынскі раён)|Яцкаўшчына]] — вёска ў [[Талачынскі раён|Талачынскім раёне]] ** [[Яцкаўшчына (Шаркоўшчынскі раён)|Яцкаўшчына]] — вёска ў [[Шаркоўшчынскі раён|Шаркоўшчынскім раёне]] * [[Гарадзенская вобласьць]]: ** [[Яцкаўшчына (Гарадзенская вобласьць)|Яцкаўшчына]] — вёска ў [[Івейскі раён|Івейскім раёне]] == Глядзіце таксама == * [[Яцкавічы]] {{Неадназначнасьць}} 5s86pd6mfpqtdog7nq8j9n8vy2vnb36 Пэлікан (герб) 0 64586 2619700 2445597 2025-06-11T22:47:06Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619700 wikitext text/x-wiki {{Герб}} {{Іншыя значэньні|Пэлікан}} '''Пэліка́н''' ({{мова-pl|Pelikan}}) — шляхецкі герб у [[Польшча|Польшчы]] й [[ВКЛ]]. Паходзіць з XVI стагодзьдзя. == Апісаньне == У чырвоным полі ў гнязьдзе [[пэліканы|пэлікан]] корміць золатам трох пэліканятаў. У кляйноце тры страўсіныя пёры. == Роды == Гербам карысталіся 20 шляхецкіх родаў, сярод іх: [[Гатцукі]], [[Ільляшэвічы]], [[Коцелы]], [[Ханеневы]], [[Хорваты]], [[Шыраевы]]. == Глядзіце таксама == * [[Пэлікан (геральдыка)]] == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.nobility.by/forum/index.php?action=printpage;topic=179.0 Форум ЗБШ] * [https://web.archive.org/web/20080701015055/http://www.hsi.zhp.info/piotrek/pelikan.html Pelikan] * [http://www.petergen.com/history/jackfam.htm Дмитрий Яцкевич. Малый гербовник Холопеницкой шляхты] * [https://web.archive.org/web/20090803065842/http://uiro.narod.ru/rodoved2/02_08s.txt СПИСОК ФАМИЛИЙ, УПОТРЕБЛЯЮЩИХ ПОЛЬСКО-ЛИТОВСКИЕ ГЕРБЫ] [[Катэгорыя:Шляхецкія гербы]] [[Катэгорыя:Гербы з птушкамі]] 87ewxpd1zq65nqx0d5drqsmd1x6b62x Лань 0 68741 2619777 1080548 2025-06-12T07:08:37Z Ліцьвін 847 стыль 2619777 wikitext text/x-wiki Назву '''Лань''' маюць: * [[Лані]] — род [[парнакапытныя|парнакапытных]] сямейства [[аленевыя|аленевых]] * [[Лань (вёска)|Лань]] — вёска ў [[Нясьвіскі раён|Нясьвіскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] * [[Лань (рака)|Лань]] — рака ў [[Менская вобласьць|Менскай]] і [[Берасьцейская вобласьць|Берасьцейскай]] абласьцях Беларусі, левы прыток ракі [[Прыпяць]] (басэйн [[Дняпро|Дняпра]]) {{Неадназначнасьць}} szit9folhjv7pwga5sqp0qznuh0lqh8 Вікіпэдыя:Сьпіс добрых артыкулаў 4 69295 2619577 2616807 2025-06-11T14:50:43Z W 11741 +[[Кэршкаўская атамная электрастанцыя]] 2619577 wikitext text/x-wiki Тут зьмяшчаецца сьпіс артыкулаў, якія калі-небудзь былі на галоўнай старонцы ў якасьці [[Вікіпэдыя:Добрыя артыкулы|добрых]]. {{Аўтанумарацыя табліцы | {{ {| class="wikitable sortable" |- ! № ! Дата абраньня ! Назва артыкула ! Тэрмін знаходжаньня на галоўнай старонцы ! На галоўнай <!-- |- | нумар | дата | [[назва артыкула]] | --> |- | 1 | 16 чэрвеня 2010{{Заўвага|name="zabranaha"}} | [[Янка Купала]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2013-02|люты 2013 г.]], жнівень 2016 г. | 2 месяцы |- | 1 | 13 ліпеня 2010 | [[Сусьветная гандлёвая арганізацыя]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2016-02|люты 2016 г.]], верасень 2016 г. | 2 месяцы |- | 1 | 20 жніўня 2010 | [[Прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі 2006 году]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2016-03|сакавік 2016 г.]], кастрычнік 2016 г. | 2 месяцы |- | 1 | 11 верасьня 2010 | [[Сьвяткаваньне 600-годзьдзя Грунвальдзкай бітвы]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2010-09|верасень 2010 г.]], лістапад 2016 г. | 2 месяцы |- | 1 | 22 лістапада 2010 | [[Пагоня]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2010-12|сьнежань 2010 г.]], сьнежань 2016 г. | 2 месяцы |- | 1 | 8 студзеня 2011 | [[Робэрт Бадэн-Паўэл]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2011-03|сакавік 2011 г.]], студзень 2017 г. | 2 месяцы |- | 1 | 8 студзеня 2011 | [[Царква Сьвятога Духа (Менск)]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2011-04|красавік 2011 г.]], сакавік 2017 г. | 2 месяцы |- | 1 | 31 траўня 2011 | [[Касьцёл Сьвятога Тамаша Аквінскага і кляштар дамініканаў (Менск)]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2011-06|чэрвень 2011 г.]], верасень 2017 г. | 2 месяцы |- | 1 | 28 верасьня 2011 | [[Прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі 2010 году]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2011-10|кастрычнік 2011 г. — студзень 2012 г.]] | 4 месяцы |- | 1 | 29 лютага 2012 | [[Бітва пры Гастынгсе]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2012-03|сакавік — красавік 2012 г.]] | 2 месяцы |- | 1 | 12 красавіка 2012 | [[Тамаш Зан]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2012-05|травень — чэрвень 2012 г.]] | 2 месяцы |- | 1 | 30 чэрвеня 2012 | [[Бортны промысел у Беларусі]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2012-07|ліпень 2012 г.]], лістапад 2017 г. | 2 месяцы |- | 1 | 23 ліпеня 2012 | [[Беларуска-польская адміністрацыя Менску]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2012-08|жнівень 2012 г.]], люты 2018 г. | 2 месяцы |- | 1 | 25 жніўня 2012{{Заўвага|Статус артыкула паніжаны з абранага|name="zabranaha"}} | [[Дзераўная (Дарагічынскі раён)]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2016-04|красавік 2016 г.]], сакавік 2018 г. | 2 месяцы |- | 1 | 27 жніўня 2012 | [[Чэская мова]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2012-09|верасень 2012 г.]], чэрвень 2018 г. | 2 месяцы |- | 1 | 1 кастрычніка 2012 | [[Францішак Аляхновіч]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2012-10|кастрычнік — лістапад 2012 г.]] | 2 месяцы |- | 1 | 26 лютага 2013 | [[Юзэф Ігнацы Крашэўскі]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2013-03|сакавік 2013 г.]], студзень 2019 г. | 2 месяцы |- | 1 | 16 сакавіка 2013 | [[Цягліцы]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2013-04|красавік 2013 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 4 красавіка 2013 | [[Зоська Верас]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2013-05|травень 2013 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 13 траўня 2013 | [[Вайна Расеі з Рэччу Паспалітай 1792 году]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2013-06|чэрвень 2013 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 13 траўня 2013 | [[Афанасі Філіповіч]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2013-08|жнівень 2013 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 13 траўня 2013 | [[Саамскія мовы]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2013-10|кастрычнік 2013 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 18 траўня 2013 | [[Рэфармацыя]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2013-11|лістапад 2013 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 25 чэрвеня 2013 | [[Нікола Тэсла]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2013-07|ліпень 2013 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 18 ліпеня 2013 | [[Новая зямля]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2013-12|сьнежань 2013 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 21 ліпеня 2013 | [[Францішак Багушэвіч]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2014-01|студзень 2014 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 30 ліпеня 2013 | [[Беларускі лемантар або першая навука чытаньня]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2013-09|верасень 2013 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 25 жніўня 2013 | [[Грамадзянская вайна ў Вялікім Княстве Літоўскім 1389—1392 гадоў]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2014-02|люты 2014 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 25 жніўня 2013 | [[Пружанскі палацык]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2014-03|сакавік 2014 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 31 жніўня 2013 | [[Загляне сонца і ў наша аконца]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2014-04|красавік 2014 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 27 кастрычніка 2013 | [[Проня]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2014-05|травень 2014 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 30 лістапада 2013 | [[Грамадзянская вайна ў Вялікім Княстве Літоўскім 1381—1384 гадоў]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2014-06|чэрвень 2014 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 30 лістапада 2013 | [[Пушту]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2014-07|ліпень 2014 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 8 сьнежня 2013 | [[Калізэй]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2014-08|жнівень 2014 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 16 сьнежня 2013 | [[Гісторыя пошты і паштовых марак Эстоніі]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2014-10|кастрычнік 2014 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 12 студзеня 2014 | [[Бітва на Косавым полі (1389)]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2014-11|лістапад 2014 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 30 студзеня 2014 | [[Юзэф Пілсудзкі]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2014-12|сьнежань 2014 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 15 лютага 2014 | [[Праўральская мова]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2015-01|студзень 2015 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 3 чэрвеня 2014 | [[Маладэчна ў складзе Польшчы]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2015-02|люты 2015 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 20 ліпеня 2014 | [[Міхась Чарот]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2015-03|сакавік 2015 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 8 жніўня 2014 | [[Ежы Чапскі]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2015-04|красавік 2015 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 18 жніўня 2014 | [[Пружаны]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2015-05|травень 2015 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 18 жніўня 2014 | [[Пружанскае гета]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2015-06|чэрвень 2015 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 18 жніўня 2014 | [[Шатляндзкая мова (кельцкая)]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2015-07|ліпень 2015 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 19 жніўня 2014 | [[Вуліца Рэвалюцыйная (Менск)]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2014-09|верасень 2014 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 28 верасьня 2014{{Заўвага|name="zabranaha"}} | [[Ян Караль Хадкевіч]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2016-05|травень 2016 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 30 верасьня 2014{{Заўвага|name="zabranaha"}} | [[Звычайная пустальга]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2016-06|чэрвень 2016 г.]] | 1 месяц |- |1 | 2 лістапада 2014{{Заўвага|name="zabranaha"}} | [[Шахматы]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2016-07|ліпень 2016 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 27 лістапада 2014 | [[Рэмбрант]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2015-08|жнівень 2015 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 27 лістапада 2014 | [[Касьцёл Сьвятога Яна Хрысьціцеля і Сьвятога Яна Апостала і Эвангеліста (Вільня)]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2015-09|верасень 2015 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 27 лістапада 2014 | [[Грабніца антыпапы Яна XXIII]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2015-10|кастрычнік 2015 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 16 сьнежня 2014 | [[Вуліца Валадарскага (Менск)]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2015-11|лістапад 2015 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 10 студзеня 2015 | [[Кніганошы]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2015-12|сьнежань 2015 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 17 лютага 2015 | [[Станіслаў Булак-Балаховіч]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2016-01|студзень 2016 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 26 студзеня 2017 | [[Белы кій]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2017-02|люты 2017 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 2 сакавіка 2017 | [[Агенцтва шматбаковай аховы інвэстыцыяў]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2017-04|красавік 2017 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 9 сакавіка 2017 | [[Пётар Сталыпін]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2017-05|травень 2017 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 16 сакавіка 2017 | [[АЭС-2006]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2017-06|чэрвень 2017 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 23 сакавіка 2017 | [[Адукацыя ў Беларусі]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2017-07|ліпень 2017 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 5 траўня 2017 | [[Варшаўская фондавая біржа]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2017-08|жнівень 2017 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 12 верасьня 2017 | [[Салігорск]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2017-10|кастрычнік 2017 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 13 лістапада 2017 | [[Захад-2017]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2017-12|сьнежань 2017 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 11 сьнежня 2017 | [[Беларуская аўтакефальная праваслаўная царква]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2018-01|студзень 2018 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 26 сакавіка 2018{{Заўвага|name="zabranaha"}} | [[Замак]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2018-04|красавік 2018 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 26 сакавіка 2018{{Заўвага|name="zabranaha"}} | [[Бортніцтва]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2018-05|травень 2018 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 6 чэрвеня 2018 | [[Генэральны штаб Узброеных сілаў Беларусі]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2018-07|ліпень 2018 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 9 ліпеня 2018 | [[Volkswagen (канцэрн)]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2018-08|жнівень 2018 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 23 жніўня 2018 | [[Першамайскі раён (Менск)]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2018-09|верасень 2018 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 11 верасьня 2018 | [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2018-10|кастрычнік 2018 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 25 верасьня 2018 | [[Міжнародная алімпіяда па матэматыцы]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2018-11|лістапад 2018 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 9 кастрычніка 2018 | [[Міжнародны саюз электрасувязі]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2018-12|сьнежань 2018 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 22 кастрычніка 2018 | [[Вайсковая акадэмія Рэспублікі Беларусь]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2019-02|люты 2019 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 5 лістапада 2018 | [[Беларускія немцы]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2019-03|сакавік 2019 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 20 сьнежня 2018 | [[Дзяржаўны камітэт судовых экспэртызаў Рэспублікі Беларусь]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2019-04|красавік 2019 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 9 студзеня 2019 | [[Горадня]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2019-06|чэрвень 2019 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 9 студзеня 2019 | [[Захад-2013]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2019-07|ліпень 2019 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 2 лютага 2019 | [[Сусьветны банк]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2019-08|жнівень 2019 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 5 лютага 2019 | [[Слуцак]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2019-09|верасень 2019 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 4 сакавіка 2019 | [[Гісторыя Ізраілю]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2019-10|кастрычнік 2019 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 9 сакавіка 2019 | [[Лёзна]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2019-11|лістапад 2019 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 11 красавіка 2019 | [[Martin S.]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2019-12|сьнежань 2019 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 9 траўня 2019 | [[Вагон 81-717/714]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2020-01|студзень 2020 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 9 траўня 2019 | [[Jitters]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2020-02|люты 2020 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 13 траўня 2019 | [[Віцебск]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2020-03|сакавік 2020 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 5 чэрвеня 2019 | [[Юры Сянько]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2020-04|красавік 2020 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 23 ліпеня 2019 | [[Аляксандар Шумілін]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2020-05|травень 2020 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 22 жніўня 2019 | [[Міжнародная фінансавая карпарацыя]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2020-06|чэрвень 2020 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 24 жніўня 2019 | [[Gentleman]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2020-07|ліпень 2020 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 5 верасьня 2019 | [[Менскі завод колавых цягачоў]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2020-08|жнівень 2020 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 21 верасьня 2019 | [[Аляксандар Церахаў]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2020-09|верасень 2020 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 6 кастрычніка 2019 | [[Палянэз (зброя)]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2020-10|кастрычнік 2020 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 20 кастрычніка 2019 | [[Юзары]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2020-11|лістапад 2020 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 5 сьнежня 2019 | [[Транспарт у Беларусі]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2020-12|сьнежань 2020 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 9 студзеня 2020 | [[Дарожныя знакі Беларусі]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2021-01|студзень 2021 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 23 студзеня 2020 | [[Усеўкраінскае аб’яднаньне «Свабода»]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2021-02|люты 2021 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 7 лютага 2020 | [[Беларусь]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2021-03|сакавік 2021 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 28 сакавіка 2020 | [[Савецкі раён (Менск)]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2021-04|красавік 2021 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 25 красавіка 2020 | [[Нізкіз]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2021-05|травень 2021 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 20 траўня 2020 | [[Дзяржаўная нафтавая кампанія Азэрбайджанскай Рэспублікі]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2021-06|чэрвень 2021 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 16 чэрвеня 2020 | [[Цягнік]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2021-07|ліпень 2021 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 2 ліпеня 2020 | [[61-я зьнішчальная авіябаза]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2021-08|жнівень 2021 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 2 жніўня 2020 | [[Магілёў]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2021-09|верасень 2021 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 8 жніўня 2020 | [[Рэльеф Беларусі]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2021-10|кастрычнік 2021 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 6 верасьня 2020 | [[Этнічная тэрыторыя беларусаў]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2021-11|лістапад 2021 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 18 лістапада 2020 | [[Эўрамайдан]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2021-12|сьнежань 2021 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 22 лістапада 2020 | [[Split Before, Together Now]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2022-01|студзень 2022 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 7 сьнежня 2020 | [[Гомсельмаш]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2022-02|люты 2022 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 23 сьнежня 2020 | [[Рэфэрэндум у Беларусі 1995 году]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2022-03|сакавік 2022 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 12 студзеня 2021 | [[Сувязь Беларусі]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2022-04|красавік 2022 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 27 студзеня 2021 | [[Інтэграл (кампанія)]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2022-05|травень 2022 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 14 лютага 2021 | [[Кірыл Стаселька]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2022-06|чэрвень 2022 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 24 лютага 2021 | [[Берасьце]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2022-07|ліпень 2022 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 11 сакавіка 2021 | [[Жыве Беларусь!]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2022-08|жнівень 2022 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 25 сакавіка 2021 | [[Гісторыя Беларусі]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2022-09|верасень 2022 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 6 красавіка 2021 | [[Дзень Волі]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2022-10|кастрычнік 2022 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 23 красавіка 2021 | [[Хвойнікі]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2022-11|лістапад 2022 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 22 траўня 2021 | [[Як вада, як агонь]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2022-12|сьнежань 2022 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 22 чэрвеня 2021 | [[Служба вонкавай выведкі Расеі]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2023-01|студзень 2023 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 28 ліпеня 2021 | [[Сабор Пакрова Багародзіцы (Горадня)]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2023-02|люты 2023 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 11 жніўня 2021 | [[Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2023-03|сакавік 2023 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 18 жніўня 2021 | [[Міндоўг]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2023-04|красавік 2023 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 27 жніўня 2021 | [[Павал (Панамароў)]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2023-05|травень 2023 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 23 верасьня 2021 | [[Міжнародная алімпіяда па інфарматыцы]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2023-06|чэрвень 2023 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 8 кастрычніка 2021 | [[Бабруйскаграмаш]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2023-07|ліпень 2023 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 7 лістапада 2021 | [[Ліцьвіны]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2023-08|жнівень 2023 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 24 лістапада 2021 | [[Турызм у Беларусі]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2023-09|верасень 2023 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 22 сьнежня 2021 | [[Мясцовыя выбары ў Беларусі 2014 году]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2023-10|кастрычнік 2023 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 20 студзеня 2022 | [[Віцязь (прадпрыемства)]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2023-11|лістапад 2023 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 14 лютага 2022 | [[Брагін]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2023-12|сьнежань 2023 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 15 сакавіка 2022 | [[Дзьмітры Піневіч]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2024-01|студзень 2024 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 16 сакавіка 2022 | [[Жамойць]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2024-02|люты 2024 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 30 сакавіка 2022 | [[Саюзная рашучасьць-2022]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2024-03|сакавік 2024 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 28 красавіка 2022 | [[Менская міжнародная кніжная выстава-кірмаш]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2024-04|красавік 2024 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 13 траўня 2022 | [[Малая Летува]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2024-05|травень 2024 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 12 чэрвеня 2022 | [[Таварыства беларускай мовы імя Францішка Скарыны]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2024-06|чэрвень 2024 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 15 чэрвеня 2022 | [[Аўкштота]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2024-07|ліпень 2024 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 7 ліпеня 2022 | [[Вузел Баранавічы]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2024-08|жнівень 2024 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 23 ліпеня 2022 | [[Беларуская гандлёва-прамысловая палата]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2024-09|верасень 2024 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 15 жніўня 2022 | [[Бяседа]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2024-10|кастрычнік 2024 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 30 жніўня 2022 | [[Мясцовыя выбары ў Беларусі 2018 году]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2024-11|лістапад 2024 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 2 кастрычніка 2022 | [[Юры Селівёрстаў]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2024-12|сьнежань 2024 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 19 лістапада 2022 | [[Інстытут мікрабіялёгіі]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2025-01|студзень 2025 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 17 сьнежня 2022 | [[Азіяцкі банк разьвіцьця]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2025-02|люты 2025 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 9 студзеня 2023 | [[Паўднёваазіяцкае аб’яднаньне рэгіянальнай супрацы]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2025-03|сакавік 2025 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 7 чэрвеня 2023 | [[Літва]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2025-04|красавік 2025 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 16 ліпеня 2023 | [[Руслан Пархамовіч]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2025-05|травень 2025 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 12 жніўня 2023 | [[Зьміцер Матусевіч]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2025-06|чэрвень 2025 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 26 жніўня 2023 | [[Захад-2021]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2025-07|ліпень 2025 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 18 верасьня 2023 | [[Банк міжнародных разьлікаў]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2025-08|жнівень 2025 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 14 кастрычніка 2023 | [[Эўрапейскі банк рэканструкцыі і разьвіцьця]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2025-09|верасень 2025 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 5 сьнежня 2023 | [[Беларуская АЭС]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2025-10|кастрычнік 2025 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 7 сакавіка 2024 | [[Рэспубліканскі фэстываль нацыянальных культураў]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2025-11|лістапад 2025 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 5 чэрвеня 2024{{Заўвага|Раней быў добрым ад 1 ліпеня 2011 году па 23 верасьня 2014 году.}} | [[Аляксандар Мароз]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2011-07|ліпень — жнівень 2011 г.]], [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2025-12|сьнежань 2025 г.]] | 3 месяцы |- | 1 | 20 чэрвеня 2024 | [[Аэрафлёт]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2026-01|студзень 2026 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 30 сакавіка 2025 | [[Беларускае оптыка-мэханічнае аб’яднаньне]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2026-02|люты 2026 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 6 траўня 2025 | [[Беларуска-латвійскія дачыненьні]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2026-03|сакавік 2026 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 26 траўня 2025 | [[Казатампрам]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2026-04|красавік 2026 г.]] | 1 месяц |- | 1 | 11 чэрвеня 2025 | [[Кэршкаўская атамная электрастанцыя]] | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2026-05|травень 2026 г.]] | 1 месяц |} }}}} === Былыя добрыя артыкулы === {| class="wikitable sortable" |- ! Назва артыкула ! Дата абраньня ! Дата пазбаўленьня ! Тэрмін на галоўнай ! На галоўнай |- | [[Зьмітрок Бядуля]] | 17 траўня 2010 | 19 верасьня 2014 | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2012-12|сьнежань 2012 г.]] | 1 месяц |- | [[Беларуская дуда]] | 16 чэрвеня 2010 | 12 верасьня 2014 | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2013-01|студзень 2013 г.]] | 1 месяц |- | [[Выбух і пажар на заводзе «Пінскдрэў-ДСП» (2010)]] | 8 студзеня 2011 | 1 кастрычніка 2013{{Заўвага|Нададзены статус абранага|name="abrany"}} | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2011-01|студзень 2011 г.]] | 1 месяц |- | [[Беларускі клясычны правапіс]] | 8 студзеня 2011 | 1 траўня 2011{{Заўвага|name="abrany"}} | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2011-02|люты 2011 г.]] | 1 месяц |- | [[Тэрарыстычны акт у менскім мэтро]] | 1 траўня 2011 | 1 кастрычніка 2013{{Заўвага|name="abrany"}} | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2011-05|травень 2011 г.]] | 1 месяц |- | [[Слуцкі аўтобус]] | 1 верасьня 2011 | 12 верасьня 2014 | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2011-09|верасень 2011 г.]] | 1 месяц |- | [[Польскае таварыства «Асьвета» (Менск)]] | 25 лістапада 2013 | 15 сьнежня 2013{{Заўвага|name="abrany"}} | | |- | [[Старабеларуская мова]] | 22 кастрычніка 2018 | 9 лістапада 2018{{Заўвага|name="abrany"}} | | |- | [[Бел-чырвона-белы сьцяг]] | 20 сьнежня 2018 | 30 студзеня 2021{{Заўвага|name="abrany"}} | [[Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2019-05|травень 2019 г.]] | 1 месяц |} == Заўвагі == {{Заўвагі}} [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Афармленьне добрых артыкулаў|Сьпіс]] m9t7i2yzbrygthsaizbr53zbikl5dej Сьцяг Зямлі 0 72386 2619778 2568699 2025-06-12T07:09:28Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619778 wikitext text/x-wiki [[Файл:Earth flag PD.jpg|міні|250пкс|Апошні варыянт прапанаванага Дж. Маконэлам сьцягу Зямлі на аснове [[Блю марбл|фатаздымку плянэты з космасу]] («Сьцяг Зямнога Дня»)]] '''Сьцяг Зямлі''' — гіпатэтычны [[сымбаль (знак)|сымбаль]] [[плянэта|плянэты]] [[Зямля]]. Нягледзячы на тое, што ў міжнароднай супольнасці не існуе пагадненьня адносна [[сьцяг]]у, які быў бы сымбалем усёй плянэты, некаторыя асобы і арганізацыі распрацавалі разнастайныя праекты дызайну сьцягу Зямлі. Аднак да гэтае пары ніводны з гэтых праектаў ня здолеў атрымаць значнага прызнаньня. == «Сьцяг Міру» == Сусьветны кангрэс міру прапанаваў<ref>Devere Allen, «The Fight for Peace». 1940. ст. 553.</ref> сьцяг з выявай Зямлі на блакітным фоне зь белымі зорамі ў якасьці «Сьцягу Міру». == «Сьцяг Зямнога Дня» == [[Файл:John McConnell's Flag of Earth 1970.svg|міні|200пкс|зьлева|Першы варыянт «Сьцягу Зямнога Дня»]] Дызайн сьцягу, распрацаваны Джонам Маконэлам да першага [[Дзень Зямлі|Дня Зямлі]] ў 1969 годзе. Сьцяг уяўляе сабою цёмна-сіняе поле, на якім зьмешчаная выява плянэты са знакамітага здымку, вядомага як «[[Блю марбл]]». Сьцяг таксама асацыюецца з Рухам за ахову навакольнага асяроддзя і глябалізацыяй. У першым варыянце сьцягу выкарыстоўвалася толькі два колеры дзеля адлюстраваньня Зямлі: белы для акіянаў і сушы, ды блякітны — дзеля аблокаў. Пазьней выяву Зямлі сталі маляваць з выкарыстаньнем яе сапраўдных колераў. == «Сьцяг Зямлі» Дж. Кэдла == Іншы варыянт сьцягу Зямлі быў створаны амаль ў той жа час (у 1970 годзе) Джэймсам Кэдлам, [[фермер]]ам з [[Ілінойс]]у. Сьцяг Кэдла зьмяшчае на чорным фоне блакітны круг, які сымбалізуе Зямлю, у цэнтры палатна; частку вялікага жоўтага круга, які сымбалізуе [[Сонца]] — зь левага боку; справа ўнізе — маленькі белы кружок, які сымбалізуе [[Месяц (спадарожнік Зямлі)|Месяц]]. Сьцяг Кэдла асабліва папулярны сярод даследнікаў [[SETI]] і выкарыстоўваецца SETI ва ўсім сьвеце. == «Сусьветнае Каханьне» Джоан Мэнас == Створаны жыхаркай [[Нью-Джэрзі]] Джоан Мэнас<ref>http://www.bluflag.com/beta/images/inquirerarticle.pdf{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. Ідэя стварэньня сьцягу зьявілася падчас сьпірытычнага сэансу ў 1988 годзе. На палатне Зямля намаляваная ў цэнтры блакітнага неба. Неба прадстаўляе Зямлю як частку ўпарадкаванага Сусьвету. Акрамя Сонца і Месяца на сьцягу таксама прысутнічаюць выявы чатырох плянэтаў, якія прадстаўляюць чалавецтва ў збалансаваным гарманічным стане ({{Артыкул у іншым разьдзеле|масавая сьвядомасць||ru|Массовое сознание}}). Зоркі сымбалізуюць усіх нашых продкаў і старадаўнія ўзаемаадносіны з пазаземным жыцьцём, што адлюстравана ў старажытных наскальных малюнках ва ўсім сьвеце. Сіняя аблямоўка вакол сьцяга была апошнім элементам, дададзеным да сцяга для таго, каб «Праўда ўзяла верх на Зямлі». Назоў сьцяга — «BLU» — [[акронім]] ад «Being Love Universally», што па-беларуску прыкладна гучыць як «Сусьветнае Каханьне». == Іншыя варыянты == * '''[[Сьцяг ААН]]''' выкарыстоўваецца як сымбаль сусьветнага адзінства, хаця фармальна толькі прадстаўляе [[ААН|Арганізацыю Аб’яднаных Нацыяў]]. Ён прадстаўляе сабою блакітнае палатно з палярнай роўнаадлеглай азімутальнай [[праекцыя]]й мапы Зямлі, акружанай дзьвума аліўкавымі галінамі. Аліўкавая галіна ў старажытнай [[Грэцыя|Грэцыі]] служыла сымбалем міру. [[Карта сьвету]] азначае межы, у якіх Арганізацыя займаецца дасягненьнем сваёй асноўнай мэты — міру. Сьцяг выкарыстоўваецца падчас разнастайных мерапрыемстваў пад эгідай ААН ва ўсім сьвеце, яго нярэдка можна ўбачыць па [[тэлебачаньне|тэлебачаньні]], што робіць яго даволі вядомым у самых розных краінах, і, як след, значным прэтэндэнтам на званьне «Сьцяга Зямлі». Напрыклад, падчас плянаваньня высадкі амэрыканскіх астранаўтаў на паверхню Месяца было прапанавана выкарыстоўваць сьцяг ААН замест сьцяга [[ЗША]]<ref>https://web.archive.org/web/20080916161228/http://ston.jsc.nasa.gov/collections/TRS/_techrep/cr188251.html Where No Flag Has Gone Before: Political and Technical Aspects of Placing a Flag on the Moon (NASA Contractor Report 188251)</ref> [[Файл:Earth flaq 2008.svg|міні|250пкс|Прапанова П. Кесада]] * Суполка «Fibitz Reality Adjustment» прапанавала '''«Сьцяг Планэты Тэра»''', які ўяўляе сабою сіні сэгмэнт круга з блакітнай і зялёнай дугамі на чорным фоне. Круг прадстаўляе планэту, дугі — атмасфэру. Акрамя таго на палатне зьмешчана выява паўмесяца<ref>[http://www.madpoetry.org/terraflg.html Fibitz Reality Adjustment], Flags for Planet Terra</ref> * '''«Агульнасусьветны сьцяг»''' («One World Flag») Д. Барталам’ю складаецца зялёна-сіняга сымбалю «Тайджыту», больш вядомага як «Інь і Янь» (аналягічнага таму, што зьмешчаны на сьцягу [[Паўднёвая Карэя|Паўднёвай Карэі]]). Палатно акаймаванае палосамі белага, чорнага, чырвонага ды жоўтага колераў<ref>[http://flagspot.net/flags/qp-3-owf.html «One World Flag»]</ref> * '''Сьцяг «грамадзяніна сьвету»''' Дж. Дыбернса («citizen of the world» flag) адрозьніваецца ад іншых прапаноў тым, што зьмяшчае нацыяналістычныя ды рэлігіёзныя сымбалі. На белым полі знаходзіцца чырвоны крыж (крыж [[сьвяты Георгій|сьвятога Георгія]]), які накладаецца на сіняе кольца. У куце размешчана чырвоная зорка.<ref>[http://flagspot.net/flags/qp-3dib.html Citizen of the World Flag]</ref> * Арганізацыя «World Service Authority» таксама распрацавала '''«Сьцяг грамадзяніна Сьвету»''' з выявай бела-зяленага глёбусу і зялёнай фігуры чалавека на жоўтым фоне<ref>[https://web.archive.org/web/20101201195939/http://worldgovernment.org/wcd.html The World Citizen Flag]</ref>. Арганізацыя вядомая тым, што займаецца выпускам «пашпартоў грамадзяніна Сьвету». * '''«Сьцяг Сьвету»''' Ж.-С. Дэльруа створаны ў [[1970]]. Гэтаксама як і на сьцягу Кэдла, на ім намалявана Зямля ў выглядзе блакітнага круга, але няма выяў Сонца і Месяца. Замест гэтага астатняя частка сьцягу падзелена на чатыры каляровыя сэкцыі, якія сымбалізуюць чатыры чалавечыя [[раса|расы]]<ref>https://web.archive.org/web/20070208204759/http://webspace.ship.edu/cgboer/worldflag.html</ref>. Апублікаваны ў францускім журнале «La Vie». * Суполка «The World Unity Flag Project» прапанавала ў якасьці '''«Сьцяга Адзінства Сьвету»''' рознакаляровае палатно з выявай Зямлі ([[Блю марбл]]) ў цэнтры<ref>https://web.archive.org/web/20060506005905/http://www.worldunityflag.org/</ref>. * Вэксілёлаг (сьцягазнаўца) '''П. Кесада''' свой варыянт прэзэнтаваў на Гішпансікім нацыянальным кангрэсе вэксілёлагаў у [[2008]]<ref>[http://www.terra.es/personal/vexileon/sev/congresobasauri.htm Sociedad Española de Vexilología, XXIII Congress]{{Недаступная спасылка|date=July 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. Сьцяг складаецца з чатырох вертыкальных палосаў (цёмна-сіняй, цёмна-зялёнай, карычневай ды аранжавай) рознай шырыні. * '''«Сьцяг Зямнога адзінства»''' (з 2000 году — у свабодным карыстаньні). Аб’ядноўвае усе краіны, [[нацыянальнасьць|нацыянальнасьці]] і [[веравызнаньне|веравызнаньні]]. На сьцягу азначаны Сонца, Зямля і Месяц. Усё жывое прадстаўлена ўчасткам чырвонага колеру, мноства веравызнаньняў — аранжавым, разнастайнасьць грамадзкіх аб’яднаньняў — пурпуровым. Разнастайнасьць палітычных ладоў азначана чаргаваньнем сьветлых ды цёмных палосаў. «Сьцяг Зямнога адзінства» зьмяшчае восем асноўных колераў сьцягах усіх краінаў сьвету<ref>https://web.archive.org/web/20091025125553/http://www.earthunityflag.org/</ref>. == Сьцягі Зямлі ў [[навуковая фантастыка|навуковай фантастыцы]] == [[Файл:Futurama flag of Earth.svg|міні|Сьцяг Зямлі, «Old Freebie», з «[[Футурама|Футурамы]]»]] * ''[[Футурама]]'': сьцяг [[ЗША]], з выявай плянэты замест зорак * ''[[Star Trek]]: Enterprise'': белы сьцяг з выявай Зямлі (падобны да сьцяга ААН) * ''Looney Tunes'': жоўты сьцяг з выявай Зямлі * ''Invader Zim'': белы сьцяг з выявай Зямлі * ''Gundam'': чырвоны сьцяг з раслінай; кветка — у выглядзе сіняга кругу з белым паўмесяцам * ''Gundam Wing'': чырвоны сьцяг з залатым дыскам. Дыск акружаны аліўкавымі галінамі (як на сьцягу ААН). Яшчэ адзін варыянт сьцягу — з залатой птушкай у цэнтры * ''Space: Above and Beyond'': белы сьцяг з выявай Зямлі і трыма сінімі зоркамі * Раман Г. Ўэлса «Божае пакараньне»: сьцяг [[Шатляндыя|Шатляндыі]]<ref>http://flagspot.net/flags/qp-3.html#top</ref> * [[Кампутарная гульня]] ''[[Starcraft]]'': чырвона-жоўта-чорны сьцяг. Таксама выкарыстоўваецца сымбаль у выглядзе Зямлі з каршаком, які стаіць на Паўночным полюсе, з дзвюма галінамі маланкі каля яго галавы == Галерэя == <gallery> Peace Congress flag.jpg|«Сьцяг Міру» Earth flag PD.jpg|«Сьцяг Зямнога Дня» CadleFlagEarth.svg|«Сьцяг Зямлі» Дж. Кэдла Tera-Flago2.jpg|Другт варыянт «Сьцяга Зямлі» Дж. Кэдла Tera-flago-kvadrata.jpg|Другт варыянт «Сьцяга Зямлі» Дж. Кэдла Flag of the United Nations.svg|Сьцяг Арганізацыі Аб’яднаных Нацыяў Flag of Planet Terra.svg|«Сьцяг Планэты Тэрра» En_1940,_de_George_Dibbern.png|Сьцяг «грамадзяніна сьвету» Дж. Дыбернса En_1970_de_Jean-Sylvain_Delroux.png|«Сьцяг Сьвету» Ж.-С. Дэльруа Earth flaq 2008.svg|Сьцяг П. Кесада Earth_unity_flag_large_horz_200.jpg|«Сьцяг Зямнога адзінства» Futurama flag of Earth.svg|Сьцяг Зямлі з сэрыялу «Футурама» Flag of Scotland.svg|Сьцяг Зямлі паводле Г. Уэлса Bandera de la Tierra.png|Сьцяг Зямлі невядомага паходжаньня </gallery> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.earthflag.net Authentic Earth Flag Website] Афіцыйны сайт * [https://web.archive.org/web/20160331103256/http://www.earthsite.org/flag.htm Authentic Earth Flag Endorsement] John McConell’s Endorsement of earthflag.net as the Authentic Earth Flag. * [https://web.archive.org/web/20090924030326/http://www.earthflag.net/history.htm Гісторыя сьцяга Зямлі] Джона МакКанэла * [http://flagspot.net/flags/qp-3.html Flags of the World] * [https://web.archive.org/web/20071017212334/http://www.flagofearth.net/Cadle_Website.htm Portions of James Cadle’s «Flag of Earth» website] * [https://web.archive.org/web/20080516235514/http://www.allstates-flag.com/fotw/flags/qp-3-jwc.html James Cadle’s «Flag of Earth» description] * [http://www.Bluflag.com/ Афіцыйны сайт сьцяга «Сусьветнае Каханне» («BLU») Дж. Мэнас] [[Катэгорыя:Сьцягі|Зямля]] qztyplaur83lqcii4h7xwpqjs4hob3s Шаблён:Лякалізацыйная мапа Дэмакратычнай Рэспублікі Конга 10 75859 2619779 1553971 2025-06-12T07:12:54Z Milenioscuro 25313 2619779 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{{1}}} |top = 6 |bottom = -14 |left = 11 |right = 32 |Мапа = Democratic Republic of the Congo adm location map.svg |Назва тэрыторыі = Дэмакратычная Рэспубліка Конга }}<noinclude> {{Лякалізацыйная мапа/Зьвесткі}} [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Інфармацыя:Лякалізацыйныя мапы|{{НАЗВА_СТАРОНКІ}}]] </noinclude> 2hcep9b9cce5lgwfw7zljkyfq19vkl4 Вікіпэдыя:Кандыдаты ў добрыя артыкулы/Архіў 4 80643 2619574 2616804 2025-06-11T14:46:48Z W 11741 /* Завершаныя абмеркаваньні */ +[[Кэршкаўская атамная электрастанцыя]] 2619574 wikitext text/x-wiki ''Гэтая старонка зьмяшчае сьпісы ўжо скончаных абмеркаваньняў. Абмеркаваньні пакінутыя ў гістарычных мэтах.'' == Завершаныя абмеркаваньні == <!-- Падчас пераносу ва ўсе спасылкі з адноснай адрасацыяй (кшт. '/Артыкул') мусіць дадавацца прэфікс '..'. --> {| class="wikitable" ! Дата вылучэньня ! Падстаронка абмеркаваньня ! Вынік абмеркаваньня {{Намінацыя/Добры|Кэршкаўская атамная электрастанцыя|26.05.2025|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Казатампрам|11.05.2025|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Беларуска-латвійскія дачыненьні|22.04.2025|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Беларускае оптыка-мэханічнае аб’яднаньне|30.01.2025|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Аэрафлёт|05.06.2024|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Аляксандар Мароз|22.04.2024|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Рэспубліканскі фэстываль нацыянальных культураў|29.02.2024|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Беларуская АЭС|19.11.2023|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Эўрапейскі банк рэканструкцыі і разьвіцьця|28.09.2023|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Банк міжнародных разьлікаў|02.09.2023|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Захад-2021|12.08.2023|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Зьміцер Матусевіч|28.07.2023|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Руслан Пархамовіч|02.07.2023|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Літва|04.02.2023|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Паўднёваазіяцкае аб’яднаньне рэгіянальнай супрацы|26.12.2022|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Азіяцкі банк разьвіцьця|03.12.2022|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Інстытут мікрабіялёгіі|05.11.2022|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Юры Селівёрстаў|18.09.2022|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Мясцовыя выбары ў Беларусі 2018 году|15.08.2022|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Бяседа|30.07.2022|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Беларуская гандлёва-прамысловая палата|09.07.2022|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Вузел Баранавічы|23.06.2022|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Аўкштота|30.05.2022|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Таварыства беларускай мовы імя Францішка Скарыны|28.05.2022|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Малая Летува|21.04.2022|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Менская міжнародная кніжная выстава-кірмаш|14.04.2022|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Саюзная рашучасьць-2022|16.03.2022|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Дзьмітры Піневіч|01.03.2022|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Брагін|31.01.2022|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Віцязь (прадпрыемства)|06.01.2022|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Жамойць|28.12.2021|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Мясцовыя выбары ў Беларусі 2014 году|08.12.2021|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Турызм у Беларусі|10.11.2021|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Ліцьвіны|24.10.2021|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Бабруйскаграмаш|23.09.2021|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Міжнародная алімпіяда па інфарматыцы|09.09.2021|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Павал (Панамароў)|12.08.2021|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Міндоўг|6.06.2021|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту|28.07.2021|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Сабор Пакрова Багародзіцы (Горадня)|14.07.2021|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Служба вонкавай выведкі Расеі|8.06.2021|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Як вада, як агонь|18.04.2021|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Хвойнікі|09.04.2021|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Дзень Волі|23.03.2021|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Гісторыя Беларусі|11.03.2021|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Жыве Беларусь!|24.02.2021|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Берасьце|08.02.2021|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Кірыл Стаселька|31.01.2021|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Інтэграл (кампанія)|13.01.2021|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Сувязь Беларусі|28.12.2020|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Рэфэрэндум у Беларусі 1995 году|8.12.2020|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Гомсельмаш|23.11.2020|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Эўрамайдан|04.11.2020|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Split Before, Together Now|07.09.2020|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Этнічная тэрыторыя беларусаў|23.08.2020|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Рэльеф Беларусі|25.07.2020|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Магілёў|19.07.2020|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|61-я зьнішчальная авіябаза|16.06.2020|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Цягнік|02.06.2020|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Дзяржаўная нафтавая кампанія Азэрбайджанскай Рэспублікі|06.05.2020|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Нізкіз|11.04.2020|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Савецкі раён (Менск)|14.03.2020|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Беларусь|24.01.2020|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Усеўкраінскае аб’яднаньне «Свабода»|30.10.2019|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Дарожныя знакі Беларусі|26.12.2019|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Транспарт у Беларусі|21.11.2019|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Юзары|06.10.2019|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Палянэз (зброя)|21.09.2019|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Аляксандар Церахаў|07.09.2019|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Менскі завод колавых цягачоў|22.08.2019|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Gentleman|22.07.2019|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Міжнародная фінансавая карпарацыя|06.08.2019|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Аляксандар Шумілін|24.06.2019|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Юры Сянько|22.05.2019|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Віцебск|09.03.2019|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Jitters|25.04.2019|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Вагон 81-717/714|24.04.2019|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Martin S.|24.03.2019|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Лёзна|22.02.2019|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Гісторыя Ізраілю|18.02.2019|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Слуцак|10.01.2019|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Сусьветны банк|19.01.2019|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Захад-2013|25.12.2018|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Горадня|22.12.2018|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Бел-чырвона-белы сьцяг|07.12.2018|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Дзяржаўны камітэт судовых экспэртызаў Рэспублікі Беларусь|03.12.2018|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Беларускія немцы|22.10.2018|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Вайсковая акадэмія Рэспублікі Беларусь|09.10.2018|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Старабеларуская мова|05.10.2018|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Міжнародны саюз электрасувязі|25.09.2018|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Міжнародная алімпіяда па матэматыцы|11.09.2018|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|28.08.2018|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Першамайскі раён (Менск)|01.08.2018|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Volkswagen (канцэрн)|25.06.2018|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Генэральны штаб Узброеных сілаў Беларусі|21.05.2018|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Беларуская аўтакефальная праваслаўная царква|26.11.2017|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Захад-2017|30.10.2017|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Салігорск|16.08.2017|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Варшаўская фондавая біржа|21.04.2017|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Адукацыя ў Беларусі|16.03.2017|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|АЭС-2006|09.03.2017|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Пётар Сталыпін|02.03.2017|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Агенцтва шматбаковай аховы інвэстыцыяў|23.02.2017|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Белы кій|22.06.2016|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Станіслаў Булак-Балаховіч|9.12.2014|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Кніганошы|7.10.2014|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Грабніца антыпапы Яна XXIII|1.10.2014|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Касьцёл Сьвятога Яна Хрысьціцеля і Сьвятога Яна Апостала і Эвангеліста (Вільня)|1.10.2014|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Ансамбль Віленскага ўнівэрсытэту|1.10.2014|адмова|5|3}} {{Намінацыя/Добры|Рэмбрант|15.09.2014|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Літоўска-маскоўская вайна 1512—1522 гадоў|10.09.2014|адмова|1|0}} {{Намінацыя/Добры|Вуліца Валадарскага (Менск)|01.09.2014|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Юры Чапскі|30.07.2014|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Шатляндзкая мова (кельцкая)|29.07.2014|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Пружанскае гета|26.07.2014|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Пружаны|26.07.2014|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Вуліца Рэвалюцыйная (Менск)|20.07.2014|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Міхась Чарот|6.07.2014|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Маладэчна ў складзе Польшчы|29.03.2014|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Праўральская мова|12.01.2014|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Юзэф Пілсудзкі|11.01.2014|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Бітва на Косавым полі (1389)|2.01.2014|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Пушту|16.11.2013|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Гісторыя пошты і паштовых марак Эстоніі|16.11.2013|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Грамадзянская вайна ў Вялікім Княстве Літоўскім 1381—1384 гадоў|11.11.2013|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Калізэй|02.11.2013|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Польскае таварыства «Асьвета» (Менск)|20.10.2013|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Проня|5.09.2013|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Міхась Чарот|5.09.2013|адмова|1|0}} {{Намінацыя/Добры|Загляне сонца і ў наша аконца|23.08.2013|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Пружанскі палацык|1.08.2013|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Грамадзянская вайна ў Вялікім Княстве Літоўскім 1389—1392 гадоў|22.07.2013|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Беларускі лемантар, або першая навука чытаньня|22.07.2013|абраньне}} {{Намінацыя/Добры|Дынама Дрэздэн|9.07.2013|адмова|1|4}} |- style="background-color: #f06859;" | 26 чэрвеня 2013 | [[../Бранск|Бранск]] | ''Вылучэньне не падтрыманае'' (1 — «за», 1 — «нэўтральна» 3 — «супраць») |- |- style="background:gold;" | 26 чэрвеня 2013 | [[../Новая зямля|Новая зямля]] | Артыкул абраны |- style="background:gold;" | 16 чэрвеня 2013 | [[../Францішак Багушэвіч|Францішак Багушэвіч]] | Артыкул абраны |- style="background:gold;" | 12 чэрвеня 2013 | [[../Нікола Тэсла|Нікола Тэсла]] | Артыкул абраны |- style="background:#AAA;" | 15 траўня 2013 | [[../Мяцеж Глінскіх|Мяцеж Глінскіх]] | Выстаўлены на галасаваньне ў абраныя |- style="background:gold;" | 21 красавіка 2013 | [[../Вайна Расеі з Рэччу Паспалітай 1792 году|Вайна Расеі з Рэччу Паспалітай 1792 году]] | Артыкул абраны |- style="background:gold;" | 14 красавіка 2013 | [[../Рэфармацыя|Рэфармацыя]] | Артыкул абраны |- style="background:gold;" | 5 сакавіка 2013 | [[../Зоська Верас|Зоська Верас]] | Артыкул абраны |- style="background:gold;" | 6 лютага 2013 | [[../Цягліцы|Цягліцы]] | Артыкул абраны |- style="background:gold;" | 17 жніўня 2012 | [[../Афанасі Філіповіч|Афанасі Філіповіч]] | Артыкул абраны |- style="background:gold;" | 23 ліпеня 2012 | [[../Саамскія мовы|Саамскія мовы]] | Артыкул абраны |- style="background:gold;" | 12 ліпеня 2012 | [[../Францішак Аляхновіч|Францішак Аляхновіч]] | Артыкул абраны |- style="background:gold;" | 10 ліпеня 2012 | [[../Юзэф Ігнацы Крашэўскі|Юзэф Ігнацы Крашэўскі]] | Артыкул абраны |- style="background-color: #f06859;" | 30 красавіка 2012 | [[../Узброеныя сілы Рэспублікі Беларусь|Узброеныя сілы Рэспублікі Беларусь]] | ''Вылучэньне не падтрыманае'' (2 — «за», 2 — «супраць») |- style="background:gold;" | 20 лютага 2012 | [[../Беларуска-польская адміністрацыя Менску|Беларуска-польская адміністрацыя Менску]] | Артыкул абраны |- style="background:gold;" | 29 сьнежня 2011 | [[../Чэская мова|Чэская мова]] | Артыкул абраны |- style="background:gold;" | 9 сьнежня 2011 | [[../Тамаш Зан|Тамаш Зан]] | Артыкул абраны |- style="background:gold;" | 29 верасьня 2011 | [[../Бортны промысел у Беларусі|Бортны промысел у Беларусі]] | Артыкул абраны |- style="background:gold;" | 21 верасьня 2011 | [[../Прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі 2010 году|Прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі 2010 году]] | Артыкул абраны |- style="background-color: #f06859;" | 13 ліпеня 2011 | [[../Польскае таварыства «Асьвета» (Менск)|Польскае таварыства «Асьвета» (Менск)]] | ''Вылучэньне не падтрыманае'' (1 — «за», 3 — «супраць») |- style="background:gold;" | 28 жніўня 2010 | [[../Бітва пры Гастынгсе|Бітва пры Гастынгсе]] | Артыкул абраны |- style="background:gold;" | 2 траўня 2011 | [[../Слуцкі аўтобус|Слуцкі аўтобус]] | Артыкул выбраны добрым |- style="background:gold;" | 18 красавіка 2011 | [[../Тэрарыстычны акт у менскім мэтро|Тэрарыстычны акт у менскім мэтро]] | Артыкул выбраны добрым |- style="background:gold;" | 3 сакавіка 2011 | [[../Касьцёл Сьвятога Тамаша Аквінскага і кляштар дамініканаў (Менск)|Касьцёл Сьвятога Тамаша Аквінскага і кляштар дамініканаў (Менск)]] | Артыкул выбраны добрым |- style="background:gold;" | 10 сьнежня 2010 | [[../Выбух і пажар на заводзе «Пінскдрэў-ДСП» (2010)|Выбух і пажар на заводзе «Пінскдрэў-ДСП» (2010)]] | Артыкул выбраны добрым |- style="background:red;" | 4 сьнежня 2010 | [[../Цягнік|Цягнік]] | Артыкул зьняты з намінацыі |- style="background:gold;" | 1 сьнежня 2010 | [[../Тарашкевіца|Тарашкевіца]] | Артыкул выбраны добрым, а неўзабаве і [[Вікіпэдыя:Кандыдаты ў абраныя артыкулы/Тарашкевіца|абраным]] |- style="background:gold;" | 23 кастрычніка 2010 | [[../Робэрт Бадэн-Паўэл|Робэрт Бадэн-Паўэл]] | Артыкул выбраны добрым |- style="background:gold;" | 19 кастрычніка 2010 | [[../Пагоня|Пагоня]] | Артыкул выбраны добрым |- style="background:gold;" | 15 жніўня 2010 | [[../Сьвяткаваньне 600-годзьдзя Грунвальдзкай бітвы|Сьвяткаваньне 600-годзьдзя Грунвальдзкай бітвы]] | Артыкул абраны ў добрыя |- style="background:gold;" | 8 жніўня 2010 | [[../Прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі 2006 году|Прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі 2006 году]] | Артыкул абраны ў добрыя |- style="background:gold;" | 28 чэрвеня 2010 | [[../Сусьветная гандлёвая арганізацыя|Сусьветная гандлёвая арганізацыя]] | Артыкул абраны ў добрыя |- style="background:gold;" | 26 траўня 2010 | [[../Царква Сьвятога Духа (Менск)|Царква Сьвятога Духа (Менск)]] | Артыкул абраны ў добрыя |- style="background:gold;" | 15 красавіка 2010 | [[../Дуда|Дуда]] | Артыкул абраны ў добрыя |- style="background:gold;" | 27 сакавіка 2010 | [[../Аляксандар Мароз/Архіў 1|Аляксандар Мароз]] | Артыкул выбраны добрым |- style="background: gold;" | 21 сакавіка 2010 | [[../Зьмітрок Бядуля|Зьмітрок Бядуля]] | Артыкул абраны ў добрыя |} <noinclude>[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Кандыдаты ў добрыя артыкулы/Афармленьне|{{НАЗВА_ПАДСТАРОНКІ}}]] [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Кандыдаты ў добрыя артыкулы/Архіў| ]]</noinclude> s2uwpddf7evlvr9t2vry7ehsy0zenwx Новавалынск 0 81194 2619658 2608743 2025-06-11T17:04:35Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619658 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт |Назва = Новавалынск |Назва ў родным склоне = Новавалынску |Назва на мове краіны = Нововолинськ |Код мовы назвы краіны = uk |Від адміністрацыйнай адзінкі 1 = Вобласьць |Назва адміністрацыйнай адзінкі 1 = [[Валынская вобласьць|Валынская]] }} '''Новавалы́нск''' ({{мова-uk|Нововолинськ}}) — [[горад|места]] абласнога падпарадкаваньня ў [[Валынская вобласьць|Валынскай вобласьці]] [[Украіна|Ўкраіны]]. Плошча 17 км². Насельніцтва 59 000 чал. ([[2025]]). Знаходзіцца за 81 км ад [[Луцак|Луцку]], за 18 км ад чыгуначнай станцыі [[Іванічы]]. == Гісторыя == Места ўзьнікла ў [[1951]] року на землях вёсак Нізкінічы, Дарагінічы, Будзятычы і Русовічы Іваніцкага раёну. == Насельніцтва == * [[1974]] — 44 тыс. чал.<ref>[http://dic.academic.ru/dic.nsf/bse/114264/Нововолынск Нововолынск] // {{Літаратура/Вялікая Савецкая Энцыкляпэдыя (3 выданьне)}}</ref> * [[1991]] — 56,4 тыс. чал.<ref>[http://dic.academic.ru/dic.nsf/enc3p/214378 Нововолынск] // {{Літаратура/Вялікі энцыкляпэдычны слоўнік}}</ref> == Эканоміка == Здабыча каменнага вугля. == Месты-сябры == * {{Сьцяг Польшчы}} [[Білгорай]], [[Польшча]] * {{Сьцяг Польшчы}} [[Рыманаў]], [[Польшча]] == Крыніцы == {{зноскі}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20051103172159/http://www.novovolynsk-rada.gov.ua/ Новавалынская меская рада] {{Валынская вобласьць}} {{Украіна}} [[Катэгорыя:Новавалынск| ]] [[Катэгорыя:Гарады Валынскай вобласьці]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты, заснаваныя ў XX стагодзьдзі]] r5e1wqa42vqs1dww6ivud6jqwx6yfrq Падводная лодка 0 81797 2619682 2537555 2025-06-11T18:30:59Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619682 wikitext text/x-wiki {{Перанакіроўваецца сюды|Субмарына|Субмарына (неадназначнасьць)}} [[Файл:Akula (Typhoon) class submarine DD-ST-85-06625.jpg|міні|Расейская атамная падводная лодка [[Праект Акула|тыпу «Акула»]] (SSBN «Typhoon»)]] '''Падво́дная ло́дка''' (''падлодка'', ''субмарына'' ад {{мова-en|submarine|скарочана}}, састарэлая назва ''падводны човен'') — плывучае судна, здольнае апускацца і доўгі час дзейнічаць у падводным становішчы. Адрозьніваецца ад [[падводны апарат|падводных апаратаў]], якія маюць больш абмежаваную здольнасьць знаходзіцца пад вадой. Тэрмін часьцей за ўсё адносіцца да вялікага пілатуемага судна. Хоць экспэрымэнтальныя падводныя лодкі былі пабудаваныя і раней, але канструкцыя сучасных падводных лодак зьявілася толькі ў XIX стагодзьдзі, калі яны былі прынятыя на ўзбраеньне шэрагу ваенна-марскіх сілаў. Упершыню шырока прымяняліся падчас [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] (1914—1918), і цяпер стаяць на ўзбраеньні амаль ва ўсіх [[Ваенна-марскі флёт|ваенна-марскіх флётах]] [[узброеныя сілы|ўзброеных сіл]] шматлікіх [[дзяржава]]ў сьвету. Найважнейшай тактычнай уласьцівасьцю падводнай лодкі зьяўляецца [[утоенасьць падводнай лодкі|ўтоенасьць]]. Вайсковае прымяненьне ўключае ў сябе напад на надводныя карабелі праціўніка, як гандлёвыя, гэтак і вайсковыя, напад на іншыя падводныя лодкі, абарону авіяносцаў, парушэньне блякады, выведку, звычайную сухапутную атаку, напрыклад, з выкарыстаньнем крылатых ракет, і таемная перавозка атраду адмысловага прызначэньня. Грамадзянскае выкарыстаньне ўключае марскую навуковую дзейнасьць, выратаваньне людзей, выведку і агляд аб’ектаў і тэхнічнае абслугоўваньне. Падводныя лодкі могуць быць выкарыстаньні для выкананьня больш спэцыялізаваных функцыяў, як то пошука-выратавальныя працы або для правядзеньня падводнага кабэльнага рамонту. Субмарыны таксама выкарыстоўваюцца ў сфэры [[турызм]]у, а таксама для падводнай архэалёгіі. Падводныя лодкі маюць шырокі дыяпазон тыпаў і магчымасьцяў. Яны вар’іруюцца ад невялікіх аўтаномных суднаў для аднаго ці двух чалавек, якія здольныя заставацца пад вадой на працягу некалькіх гадзінаў, да суднаў, якія могуць заставацца пад вадой на працягу шасьці месяцаў, як то расейскія падводныя лодкі [[Праект Акула|тыпу «Акула»]], самыя вялікія падводныя лодкі калі-небудзь пабудаваныя. Субмарыны могуць працаваць на вялікіх глыбінях, большых за бясьпечную глыбыню, на якой могуць знаходзяцца вадалазы<ref>[http://englishrussia.com/2009/04/14/worlds-biggest-submarine/ «Worlds Biggest Submarine»]. English Russia.</ref>. Сучасныя глыбакаводныя вадалазныя падводныя лодкі ствараны на базе [[батыскаф]]у, які ў сваю чаргу быў вынадзены з [[вадалазны калпак|вадалазнага калпаку]]. == Прызначэньне == '''Ваеннае ўжываньне''' [[Файл:Ohio-class submarine launches Tomahawk Cruise missiles (artist concept).jpg|міні|250пкс|Падводная лодка [[Падводныя лодкі тыпу «Агаё»|тыпу «Агаё»]] запускае ракеты «[[Трайдэнт (ракета)|Трайдэнт]]». (кампутарная графіка)]] Падводныя лодкі ў асноўным выкарыстоўваюцца ў якасьці зброі. У залежнасьці ад клясы і абсталяваньня яны могуць быць прызначаныя: * для зьнішчэньня важных [[Ваенна-прамысловы комплекс|ваенна-прамысловых]] і [[Адміністрацыйны цэнтар|адміністрацыйных]] цэнтраў, [[ваенна-марская база|ваенна-марскіх баз]], і іншых наземных аб’ектаў, * для зьнішчэньня падводных лодак, караблёў і суднаў суперніка, * утойлівай пастаноўкі [[Марская міна|мінных]] загарод, * вядзеньня [[выведка|выведкі]], як непасрэднай, так і ў сыстэме далёкага [[Радыёлякацыя|радыёлякацыйнага]] выяўленьня * выкарыстаньне ў якасьці карабля [[Сувязь (тэхніка)|сувязі]], ажыцьцяўленьне рэтрансьляцыі паведамленьняў, што тэарытычна дазваляе падтрымліваць сувязь [[штаб]]у з караблямі, зьмешчанымі ў любым пункце [[Сусьветны акіян|сусьветнага акіяна]], * высаджваньні [[Баявыя плывуны|дывэрсійна-выведвальных]] груп і выкананьні іншых баявых задачаў. У гады [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] [[Японія]] ўпершыню ўжыла [[падводны авіяносец|падводныя авіяносцы]]. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20060218000124/http://www.submarinehistory.com/21stCentury.html Роля сучасных субмарынаў]. {{ref-en}} * [http://www.uboat.net/ Нямецкія падводныя лодкі Другой сусьветнай вайны]. uboat.net {{ref-en}} * [https://web.archive.org/web/20210308211743/http://www.navsource.org/archives/subidx.htm Архіў фотаздымкаў падводных лодак]. {{ref-en}} {{Парады артыкулу|артаграфія}} [[Катэгорыя:Зьявіліся ў XVII стагодзьдзі]] [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]] [[Катэгорыя:Падводныя лодкі| ]] [[Катэгорыя:Электрычныя транспартныя сродкі]] [[Катэгорыя:Тыпы караблёў]] [[Катэгорыя:Ангельскія вынаходніцтвы]] [[Катэгорыя:Нідэрляндзкія вынаходніцтвы]] 0idpogh3iwqt2w8orkcs8hl6bu1s7rj Сацыялізм 0 83983 2619706 2520004 2025-06-12T02:29:56Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619706 wikitext text/x-wiki {{камунізм}} '''Сацыялізм''' — эканамічная, сацыяльна-палітычная сыстэма, якая характарызуецца [[грамадзкая ўласнасьць|грамадзкай уласнасьцю]] на [[сродкі вытворчасьці]] й сумеснага кіраваньня [[эканоміка|эканомікі]], а таксама тэорыяй абароны такіх прынцыпаў<ref>[http://www.oed.com/viewdictionaryentry/Entry/183741. «Home : Oxford English Dictionary»]{{Недаступная спасылка|date=August 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}. Oed.com.</ref>. Грамадзкая [[Уласнасьць|ўласнасьць]] можа ставіцца да любога з наступных спалучэньняў, як то [[кааператыў]]ныя прадпрыемствы, агульная ўласнасьць, прамая [[дзяржаўная ўласнасьць]] альбо аўтаномныя дзяржаўныя прадпрыемствы<ref>O'Hara, Phillip (September 2003). «Encyclopedia of Political Economy, Volume 2». Routledge. p. 71. ISBN 0-415-24187-1.</ref><ref>Nove, Alec. [http://www.dictionaryofeconomics.com/article?id=pde2008_S000173 «Socialism»]. New Palgrave Dictionary of Economics, Second Edition (2008)</ref>. Сацыялістычная эканоміка заснаваная на вытворчасьці для выкарыстаньня й мае прамое разьмеркаваньне эканамічных унёскаў дзеля задавальненьня эканамічных патрэбаў і патрэбаў чалавека, у залежнасьці ад фізычных аб’ёмаў рэсурсаў, некаторых фізычных велічыняў альбо прамога вымярэньня працоўнага часу<ref>David Schweickart, James Lawler, Hillel Ticktin, Bertell Ollman (1998) «The Difference Between Marxism and Market Socialism». pp. 61-63</ref>. Як палітычны рух, сацыялізм спалучае ў сябе разнастайныя палітычных філязофіі, пачынаючы ад [[рэфармізм]]а да [[рэвалюцыйны сацыялізм|рэвалюцыйнага сацыялізма]]. Прыхільнікі дзяржаўнага сацыялізму выступаюць за [[нацыяналізацыя|нацыяналізацыю]] сродкаў вытворчасьці, разьмеркаваньня й абмену, як стратэгіі рэалізацыі сацыялізму. Сацыял-дэмакраты выступаюць за пераразьмеркаваньне [[падаткаабкладаньне|падаткаабкладаньня]] й дзяржаўнага рэгуляваньня капіталу ў рамках рынкавай эканомікі<ref>Frank Roosevelt, David Belkin (1994). «Why Market Socialism?» M. E. Sharpe, Inc. p. 314. ISBN 1-56324-465-9.</ref>. У адрозьненьне ад [[анархізм|анархісцкага]] руху, які зьяўляецца прыхільнікам кантролю прамога кантролю працоўнікамі сродкаў вытворчасьці, не абапіраючыся на дзяржаўную ўладу, сацыялізм абапіраецца на дзяржаўную ўласнасьць на [[прамысловасьць]]. Сучасны сацыялізм паходзіць з палітычных рухаў інтэлігенцыі й працоўных XVIII стагодзьдзя, якія крытыкавалі наступствы [[індустрыялізацыя|індустрыялізацыі]] й прыватнай уласнасьці на грамадзтва. Нягледзячы на тое, што на пачатку XIX стагодзьдзя тэрмін «сацыялізм», адносіўся да сацыяльных праблемаў [[капіталізм]]у, па-за залежнасьці ад іхных вырашэньняў, да канца XIX стагодзьдзя, сацыялізм стаўся альтэрнатыўнай сыстэмай да капіталізму, заснаванай на некаторых формах грамадзкай уласнасьці<ref>Phillip Gasper (October 2005). «The Communist Manifesto: a road map to history's most important political document». Haymarket Books. p. 24. ISBN 1-931859-25-6.</ref>. Сацыялісты-ўтапісты, як то [[Робэрт Оўэн]], спрабавалі знайсьці саамападртымліваючыся камуны, каб выйсьці з капіталістычнага грамадзтва. Сацыялісты савецкай мадэлі эканамічнага разьвіцьця, як то [[марксізм-ленінізм|марксісты-ленінцы]], выступалі за стварэньне цэнтралізаванай плянавай эканомікі ў аднапартыйнай дзяржаве, якая валодае сродкамі вытворчасьці. [[Сацыялістычная Фэдэратыўная Рэспубліка Югаславія|Югаслаўскі]], [[Вугорская Народная Рэспубліка|вугорскі]], [[Нямецкая Дэмакратычная Рэспубліка|усходненямецкі]] й [[Кітайская Народная Рэспубліка|кітайскі]] камуністычныя ўрады ўвялі розныя формы рынкавага сацыялізму, спалучаючы каапэратыўныя й дзяржаўныя мадэлі валоданьня вольнага [[валюта (фінансы)|валютнага]] рынку й свабоднай сыстэмы цэнаў, але не свабоды цэнаўтварэньня на сродкі вытворчасьці<ref>«Market socialism» Dictionary of the Social Sciences. Craig Calhoun, ed. Oxford University Press 2002</ref>. == Эканоміка == Арыгінальная канцэпцыя сацыялізму ёсьць [[эканоміка|эканамічнай сыстэмай]], пры якой вытворчасьць арганізавана такім чынам, каб тавары й паслугі непасрэдна вырабляліся па [[сабекошт]]у, а таксама існавала прамое разьмеркаваньне рэсурсаў у адпаведнасьці з задавальненьнем эканамічных патрабаваньняў безь фінансавых разьлікаў у адрозьненьне ад падпарадкаваньня да эканамічных законаў капіталізму, як то [[закон кошту]]. Сацыялізм часьцяком цягне за сабой канец капіталістычным эканамічнмым катэгорыям, як то [[арэндная плата]], [[працэнтны прыбытак|працэнты]], [[прыбытак]] і [[грошы]]<ref>Bockman, Johanna (2011). Markets in the name of Socialism: The Left-Wing origins of Neoliberalism. Stanford University Press. p. 20. ISBN 978-0-8047-7566-3.</ref>. Гэты панятак вельмі кантрастуе з [[капіталізм]]ам, дзе вытворчасьць ажыцьцяўляецца з мэтай атрыманьня прыбытку, і, такім чынам, заснаваны на ўскосным разьмеркаваньні. У ідэальным капіталізьме, заснаваным на [[вольная канкурэнцыя|вольнай канкурэнцыі]], узмацненьне канкурэнтнага ціску прымушае камэрцыйныя прадпрыемствы рэагаваць на патрэбы спажыўцоў. Рынкавы сацыялізм ставіцца да мноства розных эканамічных тэорыяў і сыстэм, якія выкарыстоўваюць рынкавыя мэханізмы, каб арганізаваць вытворчасьць і выдзяленьне фактараў вытворчасьці сярод сацыяльных прадпрыемстваў з эканамічным прыбыткам, які атрымлівае грамадзтва як [[сацыяльныя дывідэнды]], а не прыватны капітал уладальнікаў<ref>O'Hara, Phillip (September 2003). Encyclopedia of Political Economy, Volume 2. Routledge. p. 70. ISBN 0-415-24187-1</ref>. Варыяцыі рынкавага сацыялізму ўключаюць [[мюцюялізм]] і нэаклясычныя эканамічныя мадэлі, як то [[мадэль Ланге]]. Права ўласнасьці на [[сродкі вытворчасьці]] могуць быць заснаваны на прамой уласнасьці карыстальнікаў прадукцыйнай уласнасьці праз працоўны [[каапэратыў]], або [[сумесная ўласнасьць|сумеснай уласнасьці]] ўсяго грамадзтва з кіраваньнем і кантролем дэлегаванымі працоўнаму калектыву сродкаў вытворчасьці, або [[дзяржаўная ўласнасьць|дзяржаўнай уласнасьці]] ад дзяржаўнага апарату. Дзяржаўная ўласнасьць можа выяўляцца праз стварэньне [[дзяржаўнае прадпрыемства|дзяржаўных прадпрыемстваў]], [[нацыяналізацыя|нацыяналізацыі]] або [[муніцыпалізацыя|муніцыпалізацыі]]. Асноўнай асаблівасьцю сацыялістычнай эканомікі зьяўляецца тое, што прадпрыемствы, якія маюць формы дзяржаўнай уласнасьці, вырабляюць тавары й паслугі, па меншай меры па даведзеных плянах зь верху, што зьяўляецца па сутнасьці [[камандная эканоміка|каманднай эканомікай]]<ref>[https://web.archive.org/web/20120224204911/http://www.dlc.org/ndol_ci.cfm?contentid=1570&kaid=125&subid=162 «Review of Commanding Heights by the Fred Seigel of the Democratic Leadership Council»]. Dlc.org. 1 July 1998.</ref><ref>[http://www.amazon.com/dp/product-description/068483569X «Excerpt from Commanding Heights»]. Amazon.com.</ref>. Роля й выкарыстаньне грошай у гіпатэтычнай сацыялістычнай эканоміцы зьяўляецца спрэчнай праблемай. Такія сацыялісты, як то [[Карл Маркс]], [[Робэрт Оўэн]] і [[П’ер-Жазэф Прудон]] выступалі за розныя віды працоўных расьпісак альбо працоўных крэдытаў, якія, як і грошы могуць быць выкарыстаны для набыцьця прадметаў спажываньня, але ў адрозьненьне ад грошай яны ня могуць быць здольныя стаць капіталам і выкарыстоўвацца для разьмеркаваньня рэсурсаў у працэсе вытворчасьці. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20111211140243/http://www.dmoz.org/Society/Politics/Socialism/ Сацыялізм] на Open Directory Project * [http://www.marxists.org/archive/marx/works/1880/soc-utop/index.htm «Сацыялізм: утопія й навука»]. Фрыдрых Энгельс * [http://www.socialistinfo.ru/index.html Сацыяліст]. Расейскі інтэрнэт-часопіс левага руху * [https://web.archive.org/web/20130122191107/http://philosophy.ru/library/berd/dem.html «Дэмакратыя, сацыялізм і тэакратыя»]. Нікалай Бердзяеў [[Катэгорыя:Сацыялёгія]] [[Катэгорыя:Сацыялізм| ]] [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]] [[Катэгорыя:Эканоміка]] 3wfe4f6l05rx68g8rqilkm5w1ybl7if Харытоны 0 84106 2619756 2561903 2025-06-12T06:56:57Z Ліцьвін 847 стыль, дапаўненьне 2619756 wikitext text/x-wiki Назву '''Харытоны''' маюць: == Населеныя пункты == === [[Беларусь]] === * [[Харытоны (Берасьцейская вобласьць)|Харытоны]] — вёска ў [[Берасьцейскі раён|Берасьцейскім раёне]] [[Берасьцейская вобласьць|Берасьцейскай вобласьці]] * [[Харытоны (Гарадзенская вобласьць)|Харытоны]] — вёска ў [[Івейскі раён|Івейскім раёне]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]] * [[Харытоны (Менская вобласьць)|Харытоны]] — вёска ў [[Валожынскі раён|Валожынскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] == Глядзіце таксама == * [[Харытон]] * [[Харытонава]] * [[Харытонаў]] * [[Харытонаўка]] * [[Харытонаўцы]] {{Неадназначнасьць}} c3tcguf1a1tnnlg7ukqmrul41g4oj7m Пярну (рака) 0 86947 2619701 2618230 2025-06-11T22:55:52Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619701 wikitext text/x-wiki {{Рака |назва = Пярну |арыгінальная_назва = Pärnu jõgi |выява = Pärnu_jõgi.jpg |памер_выявы = |подпіс = Рака Пярну |выток = Цэнтральная эстонская раўніна |вышыня_вытоку = |вусьце = [[Рыскі заліў]] |вышыня вусьця = 76,2 [[м]] |краіны_басэйну = |даўжыня = 144 [[км]] |сьцёк = 64,4 м³/сэк |плошча_басэйну = 6920 [[км²]] |нахіл = |назва_парамэтру1 = |парамэтар1 = |мапа = |памер_мапы = |подпіс_мапы = |левыя_прытокі = |правыя_прытокі = }} '''Пя́рну''' — рака ў [[Эстонія|Эстоніі]]. Даўжыня 144 км, плошча басэйна 6920 км². Упадае ў [[Пярнуская затока|Пярнускую затоку]] [[Рыская затока|Рыскай затокі]] [[Балтыйскае мора|Балтыйскага мора]]. На рацэ Пярну знаходзіцца [[Пярну|аднайменны горад]]. == Гідраграфія == Сілкаваньне зьмяшанае, у вярхоўях зь перавагай падземнага, у нізавых — дажджавое. Сярэднегадавы сьцёк вады — 64,4 м³/сэк<ref>[https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://www.webcitation.org/6DDxqHRDR?url=http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"]. AS Maves http://www.maves.ee</ref>. Замярзае не штогод (звычайна ў сярэдзіне сьнежня, ускрываюць у канцы сакавіка). У прывусьцевай частцы суднаходная. На Пярну маецца 11 плацінаў і малыя ГЭС. == Крыніцы == {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Рэкі Эстоніі]] [[Катэгорыя:Пярнумаа]] [[Катэгорыя:Ярвамаа]] 32dm0fpw33a5j4p5gi4lra7rn3fskh1 Леапольд фон Захер-Мазох 0 96067 2619616 2102447 2025-06-11T15:58:32Z Ясамойла 35429 /* Бібліяграфія */ дапаўненьне 2619616 wikitext text/x-wiki {{Пісьменьнік |Імя = Леапольд Захер-Мазох |Арыгінал імя = {{мова-de|Leopold Ritter<br>von Sacher-Masoch|скарочана}} |Партрэт = Leopold von Sacher-Masoch, portrait 2.jpg |Памер = |Апісаньне = 1860-я гг. |Імя пры нараджэньні = |Псэўданімы = |Дата нараджэньня = {{Нарадзіўся|27|1|1836}} |Месца нараджэньня = [[Львоў]], {{Артыкул у іншым разьдзеле|Каралеўства Галічыны і Ўладзімерыі||uk|Королівство Галичини та Володимирії}}, [[Аўстрыйская імпэрыя]] |Дата сьмерці = {{Памёр|9|3|1895}} |Месца сьмерці = [[замак]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ліндхайм (замак)|Ліндхайм|en|Lindheim Castle}}, правінцыя {{Артыкул у іншым разьдзеле|Верхні Гэсэн||en|Upper Hesse}}, {{Артыкул у іншым разьдзеле|Вялікае княства Гэсэн||en|Grand Duchy of Hesse}}, [[Нямецкая імпэрыя]] |Грамадзянства = [[Аўстра-Вугоршчына]] |Род дзейнасьці = |Гады актыўнасьці = 1858—1882 |Напрамак = |Жанр = [[Апавяданьне]], [[раман]] |Мова = Нямецкая |Дэбют = |Значныя творы = Раман {{Артыкул у іншым разьдзеле|Вэнэра ў футры|«Вэнэра ў футры»|en|Venus in Furs}} (1870) |Прэміі = |Узнагароды = |Подпіс = |Апісаньне подпісу = |ВікіКрыніца = |ВікіКрыніца пераклады на беларускую = |Палічка = |Камунікат = |Сайт = }} '''Леапольд фон Захер-Мазох''' (1836; Львоў, цяпер [[Украіна]] — 1895; замак Ліндхайм, цяпер [[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Нямеччыны|зямля]] [[Гэсэн]], [[Нямеччына]]) — аўстрыйскі [[пісьменьнік]] 19-га стагодзьдзя. 12 гадоў пражыў у родным Львове, рэшту ў Аўстрыі і Нямеччыне. Праз лупцаваньне ў [[Дзіця|дзяцінстве]] [[Дарослы|дарослай]] сваячкай [[Бацька|бацькі]] захварэў на [[эратычны пасівізм]], які стаў пастаянным прадметам яго апісаньня (раман «Вэнэра ў футры», 1870). У 1886 годзе псыхіятар [[Рыхард Крафт-Эбінг]] выдаў у [[Штутгарт|Штутгарце]] ({{Артыкул у іншым разьдзеле|Каралеўства Вюртэмбэрг||en|Kingdom of Württemberg}}, Нямецкая імпэрыя) кнігу «Плоцевыя [[Разлад асобы|псыхапатыі]]» ({{мова-la|Psychopathia Sexualis|скарочана}}), дзе назваў гэтае {{Артыкул у іншым разьдзеле|Парафілія|плоцевае адхіленьне|en|Paraphilia}} [[мазахізм]]ам у гонар пісьменьніка. == Ушанаваньне == У родным Львове пісьменьніку прысьвяцілі помнік і [[Кавярня|кавярню]]<ref>{{Артыкул|аўтар=[[Надзея Дрыла]].|загаловак=Чаму беларусам не перашкодзіла б павучыцца ў львоўцаў|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=75736|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=[[газэта]]|год=12 сакавіка 2011|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2011-03-12 46 (26910)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/75720/12sak-6.indd.pdf 6]|issn=1990-763x}}</ref>. == Бібліяграфія == * 1858 — Адна Галіцкая гісторыя. Год 1846 * 1867 — Апошні кароль мадзьяраў * 1870—1877 — Спадчына Каіна * 1870 — [[Вэнэра ў футра * 1870 х]]— Разьведзеная жанчына * 1872 — Дон Жуан з Каламыі * 1874 — Мэсалінкі * 1876 — Галіцынскія апавяданьні * 1876 — Ідэалы нашага часу * 1878 — Габрэйскія гісторыі * 1882 — Гайдамакаў * 1882 — Рай на Днястры == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == {{Commons|Category:Leopold von Sacher-Masoch}} {{Накід:Пісьменьнік}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Захер-Мазох, Леапольд фон}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Львове]] [[Катэгорыя:Памерлі ў Франкфурце-на-Майне]] [[Катэгорыя:Аўстрыйскія літаратары]] mut0v3co4d6wqfqymdf0tqwzdckif1a 2619617 2619616 2025-06-11T15:58:49Z Ясамойла 35429 /* Бібліяграфія */ правапіс 2619617 wikitext text/x-wiki {{Пісьменьнік |Імя = Леапольд Захер-Мазох |Арыгінал імя = {{мова-de|Leopold Ritter<br>von Sacher-Masoch|скарочана}} |Партрэт = Leopold von Sacher-Masoch, portrait 2.jpg |Памер = |Апісаньне = 1860-я гг. |Імя пры нараджэньні = |Псэўданімы = |Дата нараджэньня = {{Нарадзіўся|27|1|1836}} |Месца нараджэньня = [[Львоў]], {{Артыкул у іншым разьдзеле|Каралеўства Галічыны і Ўладзімерыі||uk|Королівство Галичини та Володимирії}}, [[Аўстрыйская імпэрыя]] |Дата сьмерці = {{Памёр|9|3|1895}} |Месца сьмерці = [[замак]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ліндхайм (замак)|Ліндхайм|en|Lindheim Castle}}, правінцыя {{Артыкул у іншым разьдзеле|Верхні Гэсэн||en|Upper Hesse}}, {{Артыкул у іншым разьдзеле|Вялікае княства Гэсэн||en|Grand Duchy of Hesse}}, [[Нямецкая імпэрыя]] |Грамадзянства = [[Аўстра-Вугоршчына]] |Род дзейнасьці = |Гады актыўнасьці = 1858—1882 |Напрамак = |Жанр = [[Апавяданьне]], [[раман]] |Мова = Нямецкая |Дэбют = |Значныя творы = Раман {{Артыкул у іншым разьдзеле|Вэнэра ў футры|«Вэнэра ў футры»|en|Venus in Furs}} (1870) |Прэміі = |Узнагароды = |Подпіс = |Апісаньне подпісу = |ВікіКрыніца = |ВікіКрыніца пераклады на беларускую = |Палічка = |Камунікат = |Сайт = }} '''Леапольд фон Захер-Мазох''' (1836; Львоў, цяпер [[Украіна]] — 1895; замак Ліндхайм, цяпер [[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Нямеччыны|зямля]] [[Гэсэн]], [[Нямеччына]]) — аўстрыйскі [[пісьменьнік]] 19-га стагодзьдзя. 12 гадоў пражыў у родным Львове, рэшту ў Аўстрыі і Нямеччыне. Праз лупцаваньне ў [[Дзіця|дзяцінстве]] [[Дарослы|дарослай]] сваячкай [[Бацька|бацькі]] захварэў на [[эратычны пасівізм]], які стаў пастаянным прадметам яго апісаньня (раман «Вэнэра ў футры», 1870). У 1886 годзе псыхіятар [[Рыхард Крафт-Эбінг]] выдаў у [[Штутгарт|Штутгарце]] ({{Артыкул у іншым разьдзеле|Каралеўства Вюртэмбэрг||en|Kingdom of Württemberg}}, Нямецкая імпэрыя) кнігу «Плоцевыя [[Разлад асобы|псыхапатыі]]» ({{мова-la|Psychopathia Sexualis|скарочана}}), дзе назваў гэтае {{Артыкул у іншым разьдзеле|Парафілія|плоцевае адхіленьне|en|Paraphilia}} [[мазахізм]]ам у гонар пісьменьніка. == Ушанаваньне == У родным Львове пісьменьніку прысьвяцілі помнік і [[Кавярня|кавярню]]<ref>{{Артыкул|аўтар=[[Надзея Дрыла]].|загаловак=Чаму беларусам не перашкодзіла б павучыцца ў львоўцаў|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=75736|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=[[газэта]]|год=12 сакавіка 2011|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2011-03-12 46 (26910)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/75720/12sak-6.indd.pdf 6]|issn=1990-763x}}</ref>. == Бібліяграфія == * 1858 — Адна Галіцкая гісторыя. Год 1846 * 1867 — Апошні кароль мадзьяраў * 1870—1877 — Спадчына Каіна * 1870 — [[Вэнэра ў футрах]] * 1870 — Разьведзеная жанчына * 1872 — Дон Жуан з Каламыі * 1874 — Мэсалінкі * 1876 — Галіцынскія апавяданьні * 1876 — Ідэалы нашага часу * 1878 — Габрэйскія гісторыі * 1882 — Гайдамакаў * 1882 — Рай на Днястры == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == {{Commons|Category:Leopold von Sacher-Masoch}} {{Накід:Пісьменьнік}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Захер-Мазох, Леапольд фон}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Львове]] [[Катэгорыя:Памерлі ў Франкфурце-на-Майне]] [[Катэгорыя:Аўстрыйскія літаратары]] 6p5fms9v6vbar8fcxc2ihx3o092auao 2619618 2619617 2025-06-11T15:59:52Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619618 wikitext text/x-wiki {{Пісьменьнік |Імя = Леапольд Захер-Мазох |Арыгінал імя = {{мова-de|Leopold Ritter<br>von Sacher-Masoch|скарочана}} |Партрэт = Leopold von Sacher-Masoch, portrait 2.jpg |Памер = |Апісаньне = 1860-я гг. |Імя пры нараджэньні = |Псэўданімы = |Дата нараджэньня = {{Нарадзіўся|27|1|1836}} |Месца нараджэньня = [[Львоў]], {{Артыкул у іншым разьдзеле|Каралеўства Галічыны і Ўладзімерыі||uk|Королівство Галичини та Володимирії}}, [[Аўстрыйская імпэрыя]] |Дата сьмерці = {{Памёр|9|3|1895}} |Месца сьмерці = [[замак]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ліндхайм (замак)|Ліндхайм|en|Lindheim Castle}}, правінцыя {{Артыкул у іншым разьдзеле|Верхні Гэсэн||en|Upper Hesse}}, {{Артыкул у іншым разьдзеле|Вялікае княства Гэсэн||en|Grand Duchy of Hesse}}, [[Нямецкая імпэрыя]] |Грамадзянства = [[Аўстра-Вугоршчына]] |Род дзейнасьці = |Гады актыўнасьці = 1858—1882 |Напрамак = |Жанр = [[Апавяданьне]], [[раман]] |Мова = Нямецкая |Дэбют = |Значныя творы = Раман {{Артыкул у іншым разьдзеле|Вэнэра ў футры|«Вэнэра ў футры»|en|Venus in Furs}} (1870) |Прэміі = |Узнагароды = |Подпіс = |Апісаньне подпісу = |ВікіКрыніца = |ВікіКрыніца пераклады на беларускую = |Палічка = |Камунікат = |Сайт = }} '''Леапольд фон Захер-Мазох''' (1836; Львоў, цяпер [[Украіна]] — 1895; замак Ліндхайм, цяпер [[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Нямеччыны|зямля]] [[Гэсэн]], [[Нямеччына]]) — аўстрыйскі [[пісьменьнік]] 19-га стагодзьдзя. 12 гадоў пражыў у родным Львове, рэшту ў Аўстрыі і Нямеччыне. Праз лупцаваньне ў [[Дзіця|дзяцінстве]] [[Дарослы|дарослай]] сваячкай [[Бацька|бацькі]] захварэў на [[эратычны пасівізм]], які стаў пастаянным прадметам яго апісаньня (раман «Вэнэра ў футры», 1870). У 1886 годзе псыхіятар [[Рыхард Крафт-Эбінг]] выдаў у [[Штутгарт|Штутгарце]] ({{Артыкул у іншым разьдзеле|Каралеўства Вюртэмбэрг||en|Kingdom of Württemberg}}, Нямецкая імпэрыя) кнігу «Плоцевыя [[Разлад асобы|псыхапатыі]]» ({{мова-la|Psychopathia Sexualis|скарочана}}), дзе назваў гэтае {{Артыкул у іншым разьдзеле|Парафілія|плоцевае адхіленьне|en|Paraphilia}} [[мазахізм]]ам у гонар пісьменьніка. == Ушанаваньне == У родным Львове пісьменьніку прысьвяцілі помнік і [[Кавярня|кавярню]]<ref>{{Артыкул|аўтар=[[Надзея Дрыла]].|загаловак=Чаму беларусам не перашкодзіла б павучыцца ў львоўцаў|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=75736|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=[[газэта]]|год=12 сакавіка 2011|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2011-03-12 46 (26910)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/75720/12sak-6.indd.pdf 6]|issn=1990-763x}}</ref>. == Бібліяграфія == * 1858 — Адна Галіцкая гісторыя. Год 1846 * 1867 — Апошні кароль мадзьяраў * 1870—1877 — Спадчына Каіна * 1870 — [[Вэнэра ў футрах]] * 1870 — Разьведзеная жанчына * 1872 — Дон Жуан з Каламыі * 1874 — Мэсалінкі * 1876 — Галіцынскія апавяданьні * 1876 — Ідэалы нашага часу * 1878 — Габрэйскія гісторыі * 1882 — Гайдамакаў * 1882 — Рай на Днястры == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == {{Commons|Category:Leopold von Sacher-Masoch}} {{Накід:Пісьменьнік}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Захер-Мазох, Леапольд фон}} {{БЛДПСАСТР}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Львове]] [[Катэгорыя:Памерлі ў Франкфурце-на-Майне]] [[Катэгорыя:Аўстрыйскія літаратары]] 8m6d1mzsp7b5jz0ut71f6jjig84ed3l Прэзэрватыў 0 96193 2619698 2476446 2025-06-11T21:56:07Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 2 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619698 wikitext text/x-wiki [[Файл:Kondom.jpg|right|thumb|Мужчынскі прэзэрватыў]] '''Прэзэрваты́ў'''<ref>[https://be.desertanglican.org/condom-types-and-how-they-can-improve-your-sex-life-5128 Віды прэзерватываў і як яны могуць палепшыць вага сэксуальнае жыццё]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> ({{мова-fr|préservatif}}, ад позьнелат. ''praeservo'' — засьцерагаю), таксама '''кандом''' ({{мова-en|condom}}) або '''начэпнік''' — сродак мужчынскай [[кантрацэпцыя|кантрацэпцыі]] бар’ернага тыпу. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://be.desertanglican.org/condom-types-and-how-they-can-improve-your-sex-life-5128 Віды прэзерватываў і як яны могуць палепшыць вага сэксуальнае жыццё]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{Накід:Мэдыцына}} [[Катэгорыя:Мэдыцына]] cuxr5975ypshmbmbdmlqo5rgk33xx4j Сяргеевічы 0 96392 2619687 1623812 2025-06-11T18:44:47Z Ліцьвін 847 дапаўненьне 2619687 wikitext text/x-wiki Назву '''Сярге́евічы''' маюць: == Населеныя пункты == === [[Беларусь]] === * [[Віцебская вобласьць]]: ** [[Сяргеевічы (Віцебская вобласьць)|Сяргеевічы]] — вёска ў [[Пастаўскі раён|Пастаўскім раёне]] * [[Гарадзенская вобласьць]]: ** [[Сяргеевічы (Гарадзенская вобласьць)|Сяргеевічы]] — вёска ў [[Слонімскі раён|Слонімскім раёне]] * [[Магілёўская вобласьць]]: ** [[Сяргеевічы (Магілёўская вобласьць)|Сяргеевічы]] — вёска ў [[Кіраўскі раён|Кіраўскім раёне]] * [[Менская вобласьць]]: ** [[Сяргеевічы (Менская вобласьць)|Сяргеевічы]] — вёска ў [[Пухавіцкі раён|Пухавіцкім раёне]] == Глядзіце таксама == * [[Сяргеева]] * [[Сяргееў]] * [[Сяргееўка]] * [[Сяргееўцы]] * [[Сяргееўшчына]] {{Неадназначнасьць}} g3qo9a0fdo1rsv0zcxdk7t9btwnd41s Трабы 0 104098 2619727 2538025 2025-06-12T06:41:16Z Ліцьвін 847 /* Літаратура */ выпраўленьне спасылак 2619727 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Трабы |Лацінка = Traby |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Трабаў |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенская]] |Раён = [[Іўеўскі раён|Іўеўскі]] |Сельсавет = [[Трабскі сельсавет|Трабскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 865 |Год падліку колькасьці = 2010 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 231352 |СААТА = |Выява = Трабы. Касцёл Раства Дзевы Марыі (01).jpg |Апісаньне выявы = [[Касьцёл Нараджэньня Найсьвяцейшай Панны Марыі (Трабы)|Касьцёл Нараджэньня Найсьвяцейшай Панны Марыі]] |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 9 |Шырата сэкундаў = 27 |Даўгата градусаў = 25 |Даўгата хвілінаў = 54 |Даўгата сэкундаў = 21 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Сайт = }} '''Тра́бы'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гарадзенская вобласьць}} С. 237.</ref> — [[аграгарадок|вёска]] ў [[Беларусь|Беларусі]], на рацэ [[Клява (басэйн Нёмана)|Кляве]]. Цэнтар [[Трабскі сельсавет|сельсавету]] [[Іўеўскі раён|Іўеўскага раёну]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]]. Насельніцтва на 2010 год — 865 чалавек. Знаходзяцца за 34 км на паўночны ўсход ад [[Іўе|Іўя]], за 11 км ад чыгуначнай станцыі [[Юрацішкі]]; на аўтамабільнай дарозе [[Юрацішкі]] — [[Ашмяны]]. Трабы — даўняе [[мястэчка]] [[Ашмянскі павет|гістарычнай Ашмяншчыны]] (частка [[Віленскае ваяводзтва|Віленшчыны]]), старажытны замак [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. Да нашага часу тут захавалася [[Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла (Трабы)‎|царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла]], помнік традыцыйнай беларускай драўлянай архітэктуры XVIII стагодзьдзя, [[Сьпіс помнікаў гісторыі і архітэктуры Беларусі, зруйнаваных Маскоўскім патрыярхатам|часткова зруйнаваны Маскоўскім патрыярхатам]]. == Назва == {{Асноўны артыкул|Імёны ліцьвінаў}} Паводле [[Хроніка літоўская і жамойцкая|Хронікі літоўскай і жамойцкай]], назва паселішча ўтварылася ад імя яго заснавальніка легендарнага князя Трабуса<ref>ПСРЛ. Т. 32. — М., 1975. С. 32.</ref>{{Заўвага|Прыклады імёнаў з [[Хроніка літоўская і жамойцкая|Хронікі літоўскай і жамойцкай]]: «''Емелюс, кроль албанский, учинил Ромуля и Румулюся… Устиагес, кроль медский… кроль напреднейши гишпанский Болгорос… зостал вторым царем гишпанским по отцу своем и деду, которому то имя дано Габис… Париса сына Приамусового, кролевича троянского''»<ref>ПСРЛ. Т. 32. — М., 1975. С. 39—40.</ref>}}. Адзначалася старажытнае [[Германскія мовы|германскае]] імя *Thrabo, пазьнейшае Trabe<ref>Kapff R. Deutsche Vornamen: mit den von ihnen abstammenden Geschlechtsnamen sprachlich erläutert. — Nürtingen am Neckar, 1889. [https://books.google.by/books?id=PWgSAAAAYAAJ&pg=PA83&dq=%22thrabo%22+trabe&hl=ru&newbks=1&newbks_redir=0&sa=X&ved=2ahUKEwjdn73iwqOFAxWkgP0HHZmFCugQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&q&f=false S. 83].</ref>. Варыянты назвы ў гістарычных крыніцах: ''Traby'' (3 ліпеня 1510 году)<ref>Rowell S. C. Acta primae visitationis diocesis vilnensis anno domini 1522 peractae. Vilniaus Kapitulos Archyvo Liber IIb atkūrimas. — Vilnius, 2015. P. 127.</ref>; ''Трабы'' (1553 год)<ref>Rowell S. C. Acta primae visitationis diocesis vilnensis anno domini 1522 peractae. Vilniaus Kapitulos Archyvo Liber IIb atkūrimas. — Vilnius, 2015. P. 168.</ref>. == Гісторыя == === Вялікае Княства Літоўскае === Паводле паданьня, зафіксаванага ў другой рэдакцыі [[Літоўская хроніка|Літоўскай хронікі]], Трабы заснаваў князь [[Трабус]] альбо Трубас, які збудаваў тут замак. Упершыню паселішча ўпамінаецца ў XV ст. як уладаньне князёў [[Гальшанскія|Гальшанскіх]]. [[Файл:Traby. Трабы (B. Tamaševič, 1898).jpg|значак|Агульны выгляд, 1898 г.]] У 1490—1498 гадох Трабы паступова перайшлі ў валоданьне ваяводы троцкага [[Альбэрт Гаштольд|Альбэрта Гаштольда]], унука княгіні Марыі з Гальшанскіх (дачкі [[Сямён Трабскі|Сямёна Трабскага]]). У 1534 годзе тут збудавалі касьцёл, адкрылася прыватная сьвецкая школа. У 1543 годзе Трабы перайшлі ў валоданьне вялікага князя [[Жыгімонт Стары|Жыгімонта Старога]], які падараваў іх свайму сыну [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонту Аўгусту]]. У мястэчку знаходзілася рэзыдэнцыя вялікага князя, праходзілі зьезды. 3 1558 году Трабы сталі цэнтрам староства, першы староста — [[Станіслаў Пац]]. У 1550 годзе ў мястэчку было 33 дамы, 7 службаў. Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў Трабы ўвайшлі ў склад [[Ашмянскі павет|Ашмянскага павету]] [[Віленскае ваяводзтва|Віленскага ваяводзтва]]. У 1690 годзе мястэчка знаходзілася ў валоданьні Е. Шымковіча, старосты трабскага. Пазьней уладальнікамі Трабаў былі Францковічы, Зяньковічы, з 1774 году — Дамінік Нарбут. У 1784 годзе тут збудавалі драўляную царкву. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === [[Файл:Traby. Трабы (B. Tamaševič, 1898) (2).jpg|значак|Вуліца, 1898 г.]] У выніку [[трэці падзел Рэчы Паспалітай|трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай]] (1795 год) Трабы апынулася ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], дзе сталі цэнтрам воласьці Ашмянскага павету [[Віленская губэрня|Віленскай губэрні]]. У 1-й палове XIX стагодзьдзя ў мястэчку працавалі суконная мануфактура (на 1813 год — 156 работнікаў) і мэталаапрацоўчая майстэрня (на 1828 год — 5 работнікаў). Мясцовыя жыхары, апроч [[земляробства]], займаліся ганчарным, суконным і іншымі рамёствамі, дробным гандлем. У 1851 годзе ў Трабах адкрылася сельская вучэльня (на 1861 год — 45 вучняў). На 1885 год у мястэчку было 57 двароў, валасная ўправа, касьцёл, царква, капліца, школа, юдэйская школа, 12 крамаў, вадзяны млын, двойчы на год праводзіліся [[кірмаш]]ы. На 1897 год — 176 двароў, касьцёл, царква, капліца, сынагога, юдэйская школа, [[Русіфікацыя Беларусі|расейская]] [[народная вучэльня]], 2 хлебазапасныя магазыны, аптэка, вадзяны млын, 5 тытунёвых крамаў, 15 крамаў дробнага тавару, 4 піўныя дамы, штотыднёвыя таргі, штогод праводзіліся 4 кірмашы. У народнай вучэльні ў 1897 годзе навучалася 67 хлопчыкаў і 16 дзяўчынак, у 1903 годзе — 93 хлопчыкі і 7 дзяўчынак. На 1905 год у Трабах было 1264 дзесяціны зямлі. За часамі [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] ў 1915 годзе Трабы занялі войскі [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыі]]. === Найноўшы час === 25 сакавіка 1918 году згодна з [[Трэцяя Ўстаўная грамата|Трэцяй Устаўной граматай]] Трабы абвяшчаліся часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яны ўвайшлі ў склад [[БССР|Беларускай ССР]]<ref name="at">{{Літаратура/150 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}</ref>. Згодна з [[Рыская мірная дамова 1921 году|Рыскай мірнай дамовай 1921 году]] Трабы апынуліся ў складзе міжваеннай [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскай Рэспублікі]], дзе сталі цэнтрам гміны Валожынскага павету [[Наваградзкае ваяводства|Наваградзкага ваяводзтва]]. У гэты час тут было 176 двароў. У 1939 годзе Трабы ўвайшлі ў [[БССР]], дзе 12 кастрычніка 1940 году сталі цэнтрам сельсавету [[Юрацішкаўскі раён|Юрацішкаўскага раёну]]. Статус паселішча панізілі да вёскі, у якой было 275 двароў, працавалі млын, ваўначоска, 7-гадовая школа, крама. У [[Другая сусьветная вайна|Другую сусьветную вайну]] з 26 чэрвеня 1941 году да 7 ліпеня 1944 году Трабы знаходзіліся пад акупацыяй [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]]. 20 студзеня 1960 году вёска ўвайшла ў склад Іўеўскага раёну. На 1999 год у Трабах быў 351 двор, на 2002 год — 355. У 2000-я гады вёска атрымала афіцыйны статус «[[аграгарадок|аграгарадку]]». <gallery caption="Мястэчка на старых здымках" widths=150 heights=150 class="center"> Traby, Carkoŭnaja, Pietrapaŭłaŭskaja. Трабы, Царкоўная, Петрапаўлаўская (1900).jpg|[[Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла (Трабы)|Царква]], каля 1900 г. Traby, Naradžeńnia. Трабы, Нараджэньня (1900).jpg|Стары касьцёл, каля 1900 г. Traby, Klava, Naradžeńnia. Трабы, Клява, Нараджэньня (1915).jpg|Мост цераз Кляву, 1915 г. Traby. Трабы (1915-18).jpg|Агульны выгляд, {{nowrap|1915—1918 гг.}} </gallery><gallery widths=150 heights=150 class="center"> Traby. Трабы (1917).jpg|Агульны выгляд, 1917 г. Traby, Naradžeńnia. Трабы, Нараджэньня (1915).jpg|Каля [[Касьцёл Нараджэньня Найсьвяцейшай Панны Марыі (Трабы)|касьцёла]], 1915 г. Traby, Rynak. Трабы, Рынак (1915-18).jpg|Рынак (?), 1918 г. Traby. Трабы (V. Ravienskaja, 1938).jpg|Вуліца, 1938 г. </gallery> == Насельніцтва == === Дэмаграфія === * '''XIX стагодзьдзе''': 1866 год — 499 чал., зь іх 159 праваслаўных, 65 каталікоў, 275 юдэяў; 1882 год — 1238 чал. (599 муж. і 639 жан.)<ref>Krzywicki J. Traby // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|12к}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XII/441 441].</ref>; 1897 год — 1083 чал.<ref>{{Літаратура/Памяць/Іўеўскі раён|к}}</ref> * '''XX стагодзьдзе''': 1905 год — 1080 чал.; 1923 год — 981 чал.<ref>[[Марат Батвіньнік|Батвіннік М.]] Трабы // {{Літаратура/ЭГБ|6-1к}} С. 517.</ref>; 1940 год — 1340 чал.; 1970 год — 870 чал.; 1999 год — 929 чал.; 2000 год — 842 чал. * '''XXI стагодзьдзе''': 2002 год — 816 чал.<ref>{{Літаратура/БелЭн|15к}} С. 495</ref>; 2010 год — 865 чал. === Інфраструктура === У Трабах працуюць сярэдняя школа, дашкольная ўстанова, лякарня, бібліятэка, дом культуры. == Забудова == === Вуліцы і пляцы === У тэлефонным даведніку 1939 году ўпамінаецца Царкоўная вуліца<ref>Spis Abonentów Sieci Telefonicznej Okręgu Dyrekcji Poczt i Telegrafów w Wilnie na 1939 r. — Wilno, 1939. S. 53.</ref>. == Эканоміка == Трабы — цэнтар аднайменнага сельскагаспадарчага прадпрыемтсва. == Турыстычная інфармацыя == === Славутасьці === * [[Касьцёл Нараджэньня Найсьвяцейшай Панны Марыі (Трабы)|Касьцёл Нараджэньня Найсьвяцейшай Панны Марыі]] (1900—1905) * [[Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла (Трабы)‎|Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла]] (1784) === Страчаная спадчына === * Сынагога == Галерэя == <gallery caption="Краявіды Трабаў" widths=150 heights=150 class="center"> Трабы. Петрапаўлаўская царква.jpg|[[Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла (Трабы)|Царква]] [[сьпіс помнікаў гісторыі і архітэктуры Беларусі, зруйнаваных Маскоўскім патрыярхатам|па частковым руйнаваньні]] Трабы. Касцёл Раства Дзевы Марыі (03).jpg|[[Касьцёл Нараджэньня Найсьвяцейшай Панны Марыі (Трабы)|Касьцёл]], хоры Трабы. Гаспадарчыя пабудовы.jpg|Старая гаспадарчая пабудова Трабы. Местачковая забудова (01).jpg|Местачковая забудова </gallery> == Ураджэнцы == * [[Сямён Клінцэвіч]] (1899—1937) — дзяяч рэвалюцыйнага руху ў Заходняй Беларусі, публіцыст * [[Пятро Юргялевіч]] (1894—1973) — мовазнаўца, аўтар «Нарысу сучаснай беларускай мовы з гістарычнымі камэнтарамі» (1958). == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/БелЭн|15}} * {{Літаратура/Памяць/Івейскі раён}} * {{Літаратура/ЭГБ|6-1}} * {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|12}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://radzima.org/be/miesca/traby.html Трабы], [[Radzima.org]] {{Навігацыйная група |назоў = Трабы ў сучасным [[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Беларусі|адміністрацыйна-тэрытарыяльным падзеле]] [[Беларусь|Беларусі]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Беларусь}}; |Трабскі сельсавет |Іўеўскі раён }} {{Месты і мястэчкі гістарычнай Ашмяншчыны}} [[Катэгорыя:Трабы| ]] fp6u9gadl2t62ax3put7egnwalsz023 Пётар Манькоўскі 0 109169 2619702 2258133 2025-06-11T23:08:18Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619702 wikitext text/x-wiki {{Асоба |імя = Пётар Манькоўскі |арыгінал імя = |партрэт = Mańkowski Piotr miniatura.jpg |апісаньне = |род дзейнасьці = журналістыка |дата нараджэньня = [[1973]] |месца нараджэньня = |дата сьмерці = |месца сьмерці = |цоммонс = Category:Piotr Mańkowski }} '''Пётар Манькоўскі''' ({{мова-pl|Piotr Mańkowski}}, нар. [[1973]]) — польскі журналіст, спецыяліст у галіне кампютэраў, кампютэрных гульняў і фільму; у гады 1993—2001 пісаў для некалькіх польскіх часопісаў пра гульні, пазьней рэцэнзэнт фільмаў у польскай прэсе; мастацкі дырэктар фэсту харрораў; суаўтар і аўтар 2 кнігаў пра кампютэрныя гульні; быўшы мастэр Польшчы журналістаў у Скрабль. == Крыніцы == * Piotr Mańkowski: Cyfrowe marzenia: Historia gier komputerowych i wideo. Warszawa: Wydawnictwo TRIO, 2010, s. 378. ISBN 978-83-7436-228-3. == Бонкавыя спасылкі == * [http://www.esensja.pl/gry/wywiady/tekst.html?id=10472 Wywiad z Piotrem Mańkowskim na stronie «Esensja»] {{ref-pl}} * [http://www.newsweek.pl/artykuly/sekcje/recenzje_ksiazka/cyfrowe-marzenia--historia-gier-komputerowych-i-wideo-,69095,1 Recenzja «Cyfrowych marzeń» w «Newsweeku»]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{ref-pl}} * [https://web.archive.org/web/20120306022745/http://www.rp.pl/artykul/107684,553303-Marzenia-spelniane--w-komputerze-.html Rozmowa z Piotrem Mańkowskim w «Rzeczypospolitej»] {{ref-pl}} * [https://web.archive.org/web/20111013012645/http://gameplay.pl/news.asp?ID=56050 Recenzja «Cyfrowych marzeń» na stronie gameplay.pl] {{ref-pl}} * [https://web.archive.org/web/20100121073217/http://horrory.com.pl/teksty/35.html Wywiad w Piotrem Mańkowskim na stronie horrory.com.pl] {{ref-pl}} * [http://www.wprost.pl/ar/78039/Seks-fryzjer-i-Jackie-Kennedy/ Artykuł Piotra Mańkowskiego we «Wprost»] {{ref-pl}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Манькоўскі, Пётар}} [[Катэгорыя:Польскія журналісты]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1973 годзе]] phmjxqba7jrcw5w7spdi3wzsho9jx75 Супрэматызм 0 110791 2619711 2284486 2025-06-12T05:39:01Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619711 wikitext text/x-wiki [[Файл:Malevici06.jpg|thumb|right|200px|[[Казімер Малевіч]], ''Супрэматызм''. 1915—1916. Краснадарскі краявы мастацкі музэй імя Ф. А. Каваленка]] '''Супрэматызм''' (ад {{мова-la|supremus}} — найвышэйшы) — умоўная назва напрамку ў мастацтве [[абстракцыянізм]]у, уведзеная ў [[1913]] годзе [[Казімер Малевіч|Казімерам Малевічам]]. Супрэматызм выяўляўся ў камбінацыях рознакаляровых [[роўніца]]ў прасьцейшых гемэтрычных нарысаў (у геамэтрычных формах прамой лініі, квадрата, круга і простакутніка). Спалучэньне рознакаляровых і рознавялікіх геамэтрычных фігураў утварае прасякнутыя нутраным рухам ураўнаважаныя асымэтрычныя супрэматычныя кампазыцыі. На пачатковым этапе гэты тэрмін, які ўзыходзіў да лацінскага кораня «suprem», азначаў дамінаваньне, перавагу колеру над усімі астатнімі ўласьцівасьцямі [[жывапіс]]у. У беспрадметных палотнах фарба, па думку К. Малевіча, была ўпершыню вызваленая ад дапаможнай ролі, ад служэньня іншым мэтам, — супрэматычныя карціны сталі першым крокам «чыстай творчасьці», гэта значыць акту, які раўнаваў творчую сілу чалавека і Прыроды (Бога). == Бібліяграфія == * ''Шишанов В. А.'' [[Витебский музей современного искусства]]: история создания и коллекции. 1918—1941. Минск: Медисонт, [[2007]]. — 144 с.[https://web.archive.org/web/20131103160055/http://issuu.com/linkedin63/docs/shishanov_vitebsk_museum_modern_art] * Шишанов В. «Витебские будетляне» (к вопросу об освещении театральных опытов Уновиса в витебской периодической печати) / В. Шишанов // Малевич. Классический авангард. Витебск — 12: [альманах / ред. Т. Котович]. — Минск: Экономпресс, 2010. — С.57-63.[http://issuu.com/linkedin63/docs/shishanov_vitebskie_budetljane_2010] [[Катэгорыя:Супрэматызм]] hhluslect02hze6nk8mp24qt7xb8cbv ПАОК Тэсалёнікі 0 113965 2619681 2613897 2025-06-11T18:12:44Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619681 wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = ПАОК |Лягатып = PAOK FC.svg |Горад = [[Тэсалёнікі]], [[Грэцыя]] |Стадыён = [[Тумба (стадыён)|Тумба]] |Умяшчальнасьць = 28 703 |Чэмпіянат = {{Папярэдні футбольны сэзон Грэцыі|ПАОКТэсалёЛіга}} |Сэзон = {{Папярэдні футбольны сэзон Грэцыі|ПАОКТэсалёСэзон}} |Месца = {{Папярэдні футбольны сэзон Грэцыі|ПАОКТэсалё}} |Прыналежнасьць = Грэцкія }} '''ПАОК''' ({{мова-el|Π.Α.Ο.Κ.}}) — грэцкі футбольны клюб з гораду [[Тэсалёнікі|Тэсалёнікаў]]. Заснаваны ў 1926 годзе. Чатырохразовы [[Чэмпіянат Грэцыі па футболе|чэмпіён Грэцыі]], васьміразовы ўладальнік [[Кубак Грэцыі па футболе|Кубка Грэцыі]]. Паводле апошніх апытаньняў і дасьледаваньняў, ПАОК ёсьць адным зь вядучых айчынных клюбаў, які найбольш шырока падтрымліваецца ў Паўночнае Грэцыі і мае трэцюю паводле велічыні колькасьць прыхільнікаў у краіне<ref>[http://www.sdna.gr/podosfairo/article/23312/o-opadikos-xartis-tis-elladas «Ο οπαδικός χάρτης της Ελλάδας - Πανελλαδική δημοσκόπηση της Metron Analysis για το SDNA»]. SDNA.</ref><ref>[https://tvxs.gr/news/ellada/polites-bromiko-podosfairo-ftaine-oi-paragontes «Δημοσκόπηση της Palmos Analysis για το Tvxs»]. Tvxs.</ref><ref>[http://www.kathimerini.gr/791452/article/epikairothta/a8lhtismos/apa3iwmeno-to-ellhniko-podosfairo «Ερευνα για το ελληνικό επαγγελματικό ποδόσφαιρο από το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας για λογαριασμό του ΣΚΑΪ»]. Kathimerini.</ref><ref>[http://www.gazzetta.gr/article/521539/ti-elavan-oles-oi-omades-sto-opadopsifisma-pics «Τι έλαβαν όλες οι ομάδες στη μεγαλύτερη απογραφή που έγινε ποτέ από ένα αθλητικό website»]. Gazzetta.</ref>. Паводле дасьледаваньня гішпанскае газэты ''«[[Marca]]»'', якое было праведзенае ў жніўні 2018 году, паведамляецца, што ПАОК ёсьць самым папулярным грэцкім футбольным клюбам ў сацыяльных сетках<ref>[http://www.marca.com/en/football/real-madrid/album/2018/08/22/5b7d454e22601d18428b463b_4.html «The most popular teams on social media in Europe»]. Marca.</ref><ref>[http://www.paokfc.gr/en/news/20180823-dimofilesteri-omada-stin-elladao-paok/ «PAOK are the most popular team in Greece»]. PAOK FC.</ref><ref>[http://www.gazzetta.gr/weekend-journal/article/1279196/i-paok-mania-sta-social-media-pics-vids «Η ΠΑΟΚ-mania στα social media!»]. Gazzetta.</ref>. ПАОК быў заснаваны ў 1926 годзе грэцкімі перасяленцамі з [[Канстантынопаль|Канстантынопалю]], пасьля грэка-турэцкага абмену насельніцтвам. Хатнім стадыёнам з 1960-х гадоў зьяўляецца арэна «[[Тумба (стадыён)|Тумба]]». Афіцыйным спонсарам футбольнага клюбу выступае кампанія [[DEPA]], якая займаецца разьмеркаваньнем прыроднага газу ў Грэцыі. Клюбная назва, а таксама эмблема клюбу, якая ўяўляе сабой выяву дзьвюхгаловага арла бізантыйскага стылю з прыбранымі крыламі, ушаноўваюць памяць людзей і мясьцінаў, пераважна Канстантынопалю, якія калісьці належалі да [[Бізантыйская імпэрыя|Бізантыйскае імпэрыі]]<ref>[https://web.archive.org/web/20150529021439/http://www.paokfc.gr/en/history-2/time-line/special-1/ «History»]. PAOK FC.</ref><ref>[http://www.footballhistory.org/club/paok.html «PAOK FC»]. Football History.</ref>. Каманда некалькі разоў выступала ў [[Ліга Эўропы УЭФА|Лізе Эўропы]], але ніколі не дасягала групавога этапу [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігі чэмпіёнаў]]. Найлепшым выступам у эўрапейскіх спаборніцтвах ёсьць выступ у сэзоне 1973-1974 гадоў, калі ПАОК дайшоў да чвэрцьфіналу [[Кубак уладальнікаў кубкаў УЭФА|Кубка ўладальнікаў кубкаў]]. ПАОК ёсьць адзіным грэцкім клюбам, які ў эўрапейскіх спаборніцтвах мае на сваім рахунку перамог больш чым паразаў. 16 верасьня 1999 году ПАОК перамог у [[Тбілісі]] мясцовы «[[Лякаматыў Тбілісі|Лякаматыў]]» зь лікам 7:0, што зьяўляецца самай буйной перамогаў грэцкіх клюбаў у спаборніцтвах пад эгідай УЭФА<ref>[http://www.paokfc.gr/en/history-2/paok-in-europe-en-nchc/paok-europe/«PAOK's European journey»]{{Недаступная спасылка|date=October 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}. PAOK FC.</ref>. == Гісторыя == [[Файл:Paok 1926.jpg|міні|зьлева|ПАОК у 1926 годзе.]] ПАОК зьяўляецца найстарэйшым падразьдзяленьнем спартовага клюбу ПАОК, які зьяўляецца спадчыньнікам клюбу «[[Гэрмэс Канстантынопаль|Гэрмэс]]» ({{мова-el|Ερμής|скарочана}}), якая была сфармавана ў 1877 годзе ў грэцкай камуне Пэра, у адным з раёнаў [[Стамбул]]у<ref>[https://web.archive.org/web/20090830042600/http://www.paokfc.gr/swift.jsp?CMCCode=100309&extLang= History of PAOK]. paokfc.gr</ref>. Аднак пасьля сканчэньня [[грэка-турэцкая вайна|грэка-турэцкай вайны]] й абмену насельніцтвам паміж краінамі, большасьць гульцоў была вымушаная эміграваць у Грэцыю. Многія з тых, хто пераехаў на новую радзіму пасяліліся ў [[Тэсалёнікі|Тэсалёніках]], дзе яны заснавалі клюб ПАОК, аднак першапачаткова клюб атрымаў назву АЕК у 1925 годзе. Частка гульцоў зьехала з Канстантынопалю ў [[Атэны]], дзе эмігрантамі быў сфармаваны атэнскі клюб [[АЕК Атэны|АЕК]]. Стварэньнем клюбу афіцыйна лічыцца 20 красавіка 1926 году, калі кіраўніцтва клюбу атрымала адпаведныя дакумэнты, аднак трэніроўкі каманда пачала яшчэ раней. Пасьля двух месяцаў падрыхтоўкі каманды клюб правёў таварыскія гульні зь іншымі клюбамі Тэсалёнікаў. Гэтак 26 ліпеня 1925 году ПАОК правёў матч супраць клюбу «[[Іракліс Тэсалёнікі|Іракліс]]», які скончыўся перамогай навастворанай каманды зь лікам 2:1. Праз два тыдні ПАОК трываў паразу ад «[[Арыс Тэсалёнікі|Арысу]]» зь лікам 5:2. У сэзоне 1926—1927 гадоў ПАОК узяў удзел у другой лізе чэмпіянату [[Асацыяцыя футбольных клюбаў Македоніі|Асацыяцыі футбольных клюбаў Македоніі]]. Першы афіцыйны матч клюбу адбыўся 12 сьнежня 1926 году супраць клюбу «Нэа-Генэа Калямарыя», у якой тэсалёніскі клюб атрымаў перамогу зь лікам 3:1. Не зважаючы на тое, што паводле вынікаў ПАОК фінішаваў першым ў другім дывізіёне, аргкамітэт чэмпіянату палічыў, што ПАОК быць дапушчаны да першай лігі мясцовага чэмпіянату толькі калі клюб здолее атрымаць перамогі ў матчах супраць уміх клюбаў першай лігі. У рэшце рэшт ПАОК здабыў усе чатыры перамогі ў матчах супраць «[[Тэрмаікос (футбольны клюб)|Тэрмаікосу]]» зь лікам 4:1, «Арысу» зь лікам 2:1, «Атлясу Іпадромію» дь лікам 1:0 і «[[Іракліс Тэсалёнікі|Іраклісу]]» зь лікам 1:0. У 1927—1928 гадох ПАОК упершыню ўдзельнічаў у першай лізе чэмпіянату Асацыяцыі футбольных клюбаў Македоніі<ref>[http://www.sport24.gr/football/omades/Paok/o-paok-giortazei-91-xronia-zwhs.4622150.html «Ο ΠΑΟΚ γιορτάζει 91 χρόνια ζωής»]{{Недаступная спасылка|date=March 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}. Sport24.</ref>. Першы прафэсійны кантракт клюб падпісаў 5 верасьня 1928 году з францускім футбалістам Раймонам Эт’енам, які меў габрэйскае паходжаньне. Заробак легіянэра складаў 4 тысячы драхмаў у месяц. У сакавіку 1929 году тэсалёніскі АЕК быў распушчаны й іхныя чальцы ўступілі ў ПАОК. Пасьля гэтага ПАОК зьмяніў сваю эмблему, дадаўшы [[дзьвюхгаловы арол|дзьвюхгаловага арла]] як сымбал бізантыйскае й канстантынопальскае спадчыны клюбу. ПАОК таксама набыў спартовыя аб’екты AEKу, разьмешчаныя каля плошчы Сынтрывані, побач з Фондам дзіцячай спадчыны, дзе сёньня месьціцца тэалягічны факультэт [[Арыстотэльскі ўнівэрсытэт|Арыстотэльскага ўнівэрсытэту]] ў Тэсалёніках. У [[Чэмпіянат Грэцыі па футболе 1930—1931 гадоў|сэзоне 1930—1931 гадоў]] ПАОК дэбютаваў у чэмпіянаце Грэцыі, правёўшы свой першы матч 1 лютага 1931 году супраць пірэйскага «[[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякосу]]» ў гасьцёх, дзе трывалі паразу зь лікам 3:1. Сэзон клюб скончыў на 5-м месцы. Першым замежным трэнэрам у гісторыі каманды быў аўстрыец Рудольф Гаснэр, які працаваў у клюбе ў [[Чэмпіянат Грэцыі па футболе 1931—1932 гадоў|сэзоне 1931—1932 гадоў]]<ref>[http://www.paokmania.gr/stiles/arxeio/aspromavres-istories/109570-o-protos-ksenos-texnikos-tou-paok «Ο πρώτος ξένος τεχνικός του ΠΑΟΚ!»]. PAOK Mania.</ref>. 5 чэрвеня 1932 году стадыён «[[Сынтрывані (стадыён)|Сынтрывані]]» быў урачыста адкрыты перамогай над клюбам «Іракліс» зь лікам 3:2. Новы стадыён стаў хатняй арэнай ПАОКу на працягу наступных 27 гадоў<ref>[http://www.paokfc.gr/en/history-2/the-stadium/to-suntrivani/ «The first PAOK's home»]. PAOK FC.</ref><ref>[http://www.paokfc.gr/istoria/chronologio/oi-stathmoi-tis-istorias/ «Σταθμοί στην ιστορία»]. PAOK FC.</ref>. У 1937 годзе ПАОК здабыў свой першы тытул, атрымаўшы перамогу ў чэмпіянаце Асацыяцыі футбольных клюбаў Македоніі. У тым жа сэзоне ў чэмпіянаце Грэцыі клюб фінішаваў на другім месцы. 28 траўня 1939 году ПАОК упершыню выйшаў у фінал [[Кубак Грэцыі па футболе|Кубка Грэцыі]], але ў вырашальным матчы трываў паразу ад атэнскага АЕКу зь лікам 2:1 на стадыёне «[[Апосталяс Нікаляідыс (стадыён)|Апосталяс Нікаляідыс]]» у грэцкае сталіцы<ref>[https://sport-retro.gr/aek-paok-prwta-pozaran-agkaliasmenoi-meta-epaixan-ton-teliko-kypellou-tou-1939/ «1939 Greek Cup final AEK–PAOK 2–1»]. Sport-Retro.</ref>. У наступным сэзоне ПАОК атрымаў перамогу ў чэмпіянаце Паўночнае Грэцыі й выйшаў у фінал чэмпіянату Грэцыі, дзе зноўку саступіў клюбу АЕК<ref>[http://www.paokmania.gr/stiles/mme/160646-to-oneiro-kratise-ena-imixrono «1940 Panhellenic Championship two-legged final AEK–PAOK (5–3 agg.)»]. PAOK Mania.</ref>. == Заўзятары == Брама 4 ёсьць сэктарам, дзе месьцяцца на матчах прыхільнікі клюбу. Як правіла, яны падтрымліваюць усе каманды клюбу ПАОК і носяць адзеньне ў традыцыйных чорна-белых колерах. Заўзятары ў цэлым традыцыйна падтрымліваюць добрыя адносіны з заўзятарамі сэрбскага клюбу «[[Партызан Бялград|Партызан]]», а таксама заўзятарамі крыцкага клюбу [[ОФІ Іракліён|ОФІ]]. Сяброўства з ОФІ падтрымліваецца штогадовым абменам квіткоў і заўсёды выдатнай атмасфэрай на матчах паміж клюбамі. == Тытулы == * '''[[Чэмпіянат Грэцыі па футболе|Чэмпіён Грэцыі]]''': 4 ** 1976, 1985, 2019, 2024 * '''Уладальнік [[Кубак Грэцыі па футболе|Кубка Грэцыі]]''': 8 ** 1972, 1974, 2001, 2003, 2017, 2018, 2019, 2021 == Склад == : ''Актуальны на 15 лютага 2025 году'' {{Склад}} {{Гулец|1|{{Сьцяг Чэхіі}}|Бр|[[Іржы Паўленка]]||1992}} {{Гулец|2|{{Сьцяг Гвінэі}}|ПА|[[Мадзі Камара]]||1997}} {{Гулец|4|{{Сьцяг Пэру}}|ПА|[[Сэрхіё Пэньня Флёрэс|Сэрхіё Пэньня]]||1995}} {{Гулец|5|{{Сьцяг Грэцыі}}|Аб|[[Яніс Міхайлідыс]]||2000}} {{Гулец|6|{{Сьцяг Харватыі}}|Аб|[[Дэян Лоўрэн]]||1989}} {{Гулец|7|{{Сьцяг Грэцыі}}|ПА|[[Яніс Канстантэліяс]]||2003}} {{Гулец|8|{{Сьцяг Францыі}}|ПА|[[Т’емуэ Бакаяко]]||1994}} {{Гулец|9|{{Сьцяг Расеі}}|Нап|[[Фёдар Чалаў]]||1998}} {{Гулец|11|{{Сьцяг Бразыліі}}|Нап|[[Тайсан]]||1988}} {{Гулец|14|{{Сьцяг Сэрбіі}}|Нап|[[Андрыя Жыўкавіч]]||1996}} {{Гулец|15|{{Сьцяг Гамбіі}}|Аб|[[Амар Колі]]||1992}} {{Гулец|16|{{Сьцяг Польшчы}}|Аб|[[Томаш Кендзёра]]||1994}} {{Гулец|18|{{Сьцяг ЗША}}|Аб|[[Джонатан Гомэс]]||2003}} {{Гулец|19|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Аб|[[Хонатан Кастра Ота|Хоні Кастра]]||1994}} {{Гулец|20|{{Сьцяг Партугаліі}}|Аб|[[Віейрыньня]]|капітан|1986}} {{Гулец|21|{{Сьцяг Ганы}}|Аб|[[Абдул Рагман Баба|Абдул Баба]]||1994}} {{Падзел складу}} {{Гулец|22|{{Сьцяг Аўстрыі}}|ПА|[[Штэфан Шваб]]||1990}} {{Гулец|23|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Аб|[[Хаан Састрэ]]||1997}} {{Гулец|25|{{Сьцяг Грэцыі}}|ПА|[[Канстантынас Тыміяніс]]||2001}} {{Гулец|27|{{Сьцяг Расеі}}|ПА|[[Магамэд Аздоеў]]||1992}} {{Гулец|28|{{Сьцяг Польшчы}}|Аб|[[Матэвуш Вятэска]]|{{Падказка|ар.|арэнда}} [[Кальяры (футбольны клюб)|Кальяры]]|1997}} {{Гулец|41|{{Сьцяг Грэцыі}}|Бр|[[Дымітрыс Манастырліс]]||2004}} {{Гулец|42|{{Сьцяг Харватыі}}|Бр|[[Домінік Котарскі]]||2000}} {{Гулец|47|{{Сьцяг Ангельшчыны}}|Нап|[[Шола Шарэтырэй]]||2004}} {{Гулец|54|{{Сьцяг Грэцыі}}|Бр|[[Канстантынас Балямэнас]]||2002}} {{Гулец|70|{{Сьцяг Танзаніі}}|Нап|[[Мбвана Самата]]||1992}} {{Гулец|71|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Нап|[[Брэндан Томас Льямас|Брэндан Льямас]]||1995}} {{Гулец|77|{{Сьцяг Баўгарыі}}|Нап|[[Кірыл Дэспадаў]]||1996}} {{Гулец|80|{{Сьцяг Грэцыі}}|ПА|[[Дымітрыс Пэлькас]]||1993}} {{Гулец|82|{{Сьцяг Францыі}}|ПА|[[Суаліё Мэйтэ]]|{{Падказка|ар.|арэнда}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]]|1994}} {{Гулец|99|{{Сьцяг Грэцыі}}|Бр|[[Антоніс Цыфцыс]]||1999}} {{Канец складу}} == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20200924211614/http://www.paokfc.gr/ Афіцыйны сайт] {{Супэрліга чэмпіянату Грэцыі па футболе}} [[Катэгорыя:Тэсалёнікі]] 5232ks4nwepq9e7ztyp08xri67egvrp Магас 0 117257 2619550 2547202 2025-06-11T14:03:11Z Ziv 89155 → File has been renamed on Commons ([[:c:GR]]) 2619550 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Расея |Назва = Магас |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Магасу |Арыгінальная назва = Магас |Герб = Coat of Arms of Magas.svg |Сьцяг = Flag of Magas.svg |Гімн = |Дата заснаваньня = 1995 |Статус з = 2000 |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Суб’ект фэдэрацыі = [[Інгушэтыя]] |Від раёну = |Раён = |Від паселішча = |Мэр = |Плошча = 12.63 |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 4106 |Год падліку колькасьці = 2013 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Колькасьць насельніцтва аглямэрацыі = |Год падліку колькасьці аглямэрацыі = |Крыніца колькасьці аглямэрацыі = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 386001 |Выява = Magas001.jpg |Апісаньне выявы = Будынак адміністрацыі прэзыдэнта Інгушэтыі |Шырата градусаў = 43 |Шырата хвілінаў = 10 |Шырата сэкундаў = |Даўгата градусаў = 44 |Даўгата хвілінаў = 49 |Даўгата сэкундаў = |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Сайт = [http://www.adm-magas.ru/ www.adm-magas.ru] }} '''Мага́с''' — горад у [[Расея|Расеі]], на [[Паўночны Каўказ|Паўночным Каўказе]], сталіца [[Інгушэтыя|Рэспублікі Інгушэтыя]]. Горад быў заснаваны ў 1995 годзе з мэтай замяніць ранейшую сталіцу — [[Назрань]]. Сталічныя функцыі Магас пераняў у 2000 годзе. Паводле насельніцтва Магас зьяўляецца наймалейшай сталіцай фэдэральнага суб’екту Расеі: ў 2010 годзе гарадзкое насельніцтва склала 2505 чалавек (у 2002-м — 275 чал.) Горад разьмешчаны за 4 км на паўднёвы ўсход ад Назрані, на беразе ракі [[Сунжа (рака)|Сунжа]]. [[Катэгорыя:Населеныя пункты Інгушэтыі]] [[Катэгорыя:Гарады Расеі]] dk8nxdhqjsji972lczez910ox8dqvtj Александрыя (Магілёўская вобласьць) 0 124364 2619789 2618245 2025-06-12T10:32:28Z 2A02:BF0:1416:F76F:C8E5:CF11:C0E6:C5A3 2619789 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Александрыя (неадназначнасьць)}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Александрыя |Лацінка = Aleksandryja |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Александрыі |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Магілёўская вобласьць|Магілёўская]] |Раён = [[Шклоўскі раён|Шклоўскі]] |Сельсавет = [[Александрыйскі сельсавет|Александрыйскі]] |Пасялковы савет = |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 683 |Год падліку колькасьці = 2019 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 19 |Шырата сэкундаў = 33.8 |Даўгата градусаў = 30 |Даўгата хвілінаў = 16 |Даўгата сэкундаў = 56.7 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьлева |Водступ подпісу на мапе = 7.5 |Commons = Category:Aleksandryja |Сайт = }} '''Александры́я'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Магілёўская вобласьць}}</ref> — [[вёска]] ў [[Беларусь|Беларусі]], на правым беразе [[Дняпро|Дняпра]]. Уваходзіць у склад [[Александрыйскі сельсавет|Александрыйскага сельсавету]] [[Шклоўскі раён|Шклоўскага раёну]] [[Магілёўская вобласьць|Магілёўскай вобласьці]]. Насельніцтва на 2019 год — 683 чалавекі. Знаходзіцца за 12 км на поўнач ад [[Шклоў|Шклова]], за 1 км ад чыгуначнай станцыі [[Копысь]]. Александрыя — даўняе мястэчка [[Аршанскі павет|гістарычнай Аршаншчыны]] (частка [[Віцебскае ваяводзтва|Віцебшчыны]]), разьмешчанае цераз раку насупраць даўняга места Копысі. == Назва == [[Тапонім]] Александры́я ўтварыўся ад імя заснавальніка паселішча — графа [[Аляксандар Хадкевіч|Аляксандра Хадкевіча]]<ref>Старжынскі А. [https://web.archive.org/web/20220305201621/http://www.kimpress.by/index.phtml?page=2&id=591 Разгорнем часаў шаты, або Чытаем Шклоўшчыну як кнігу] // Культура. № 35 (801), 1—7 верасьня 2007 г.</ref>. == Гісторыя == === Вялікае Княства Літоўскае === Упершыню Александрыя ўпамінаецца ў XVII ст. як спадчыннае ўладаньне ў [[Шклоўскае графства|Шклоўскім графстве]]. У гэты час тут працавалі крамы, млын, карчма. Александрыя знаходзілася ў валоданьні [[Хадкевічы|Хадкевічаў]] і ўваходзіла ў склад [[Аршанскі павет|Аршанскага павету]] [[Віцебскае ваяводзтва|Віцебскага ваяводзтва]]. Пад 1643 годам яна ўпамінаецца як мястэчка ў складзе Шклоўскай воласьці{{Заўвага|Biblioteka Czartoryskich w Krakowie. Sygn. 9233, ark. 145.}}, тут існавалі царква, 2 шпіталі, млын на рацэ Копысіцы, перавоз на Дняпры, крамы, некалькі бровараў. У 1695 годзе Александрыя стала цэнтрам войтаўства ў складзе Шклоўскага графства, у гэты час тут быў 41 двор. На 1771 год у мястэчку быў 71 двор. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === У выніку [[першы падзел Рэчы Паспалітай|першага падзелу Рэчы Паспалітай]] (1772 год) Александрыя апынулася ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], у Копыскім павеце [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай губэрні]]. З 1775 году мястэчкам валодаў граф С. Зорыч. Паводле генэральнага межаваньня, у 1783—1784 гадох тут было 61 двор, праваслаўная царква, паштовы двор, млын. У 1800 годзе — 53 двары, 2 царквы, вадзяны млын; Дняпром хадзіў паром{{Заўвага|Российский государственный архив древних актов. Ф. 1355, о. 1, д. 715 и 716.}}. Пад 1847 годам Александрыя значыцца як сяло ў складзе аднайменнага маёнтку. На 1886 год — 54 двары, 2 праваслаўныя царквы, 2 царкоўна-прыходзкія школы, юдэйскі малітоўны дом, 2 вадзяныя млыны, кузьня. З адкрыцьцём у 1902 годзе чыгуначнай лініі [[Віцебск]] — [[Ворша]] — [[Жлобін]], якая прайшла за 1,5 км ад Александрыі, разьвіцьцё мястэчка паскорылася. На 1909 год — 99 двароў. За часамі [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] ў лютым 1918 году Александрыю занялі войскі [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыі]]<ref name="VHAB-19">{{Літаратура/ВГАБ|4к}} С. 19.</ref>. === Найноўшы час === 25 сакавіка 1918 году згодна з [[Трэцяя Ўстаўная грамата|Трэцяй Устаўной граматай]] Александрыя абвяшчалася часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў склад [[БССР|Беларускай ССР]], аднак [[16 студзеня]] Масква адабрала мястэчка разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад [[РСФСР]]. У сакавіку 1924 году Александрыю вярнулі БССР, дзе яна стала цэнтрам сельсавету. На 1 студзеня 1925 году тут было 175 двароў, пачатковая школа, клюб з хатай-чытальняй. Статус паселішча панізілі да вёскі. На 1939 год — 147 двароў. У [[Другая сусьветная вайна|Другую сусьветную вайну]] зь ліпеня 1941 да чэрвеня 1944 году вёска знаходзілася пад акупацыяй [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]]. На 1944 год у Александрыі быў 131 двор, на 1990 год — 178. У 2007 годзе вёска атрымала афіцыйны статус «[[Аграгарадок|аграгарадку]]». 19 чэрвеня 2010 году правялі першае сьвята «[[Александрыя зьбірае сяброў]]», якое стала штогадовым і ад 2012 году зьбірала звыш 50 000 наведнікаў. <gallery caption="Мястэчка на старых здымках" widths="150" heights="150" class="center"> Aleksandryja, Rynak. Александрыя, Рынак (1918).jpg|Рынак, 1918 г. Aleksandryja, Dniapro. Александрыя, Дняпро (1918).jpg|Перавоз, 1918 г. Kopyś, Dniapro. Копысь, Дняпро (1918).jpg|Копысь з боку Александрыі, 1918 г. Aleksandryja. Александрыя (1941).jpg|Чыгунка, 1941 г. </gallery> == Насельніцтва == === Дэмаграфія === * '''XVIII стагодзьдзе''': 1771 год — 129 чал.; 1784 год — 378 чал., зь іх 188 муж. і 190 жан. * '''XIX стагодзьдзе''': 1886 год — 312 чал.<ref>{{Літаратура/БелЭн|1к}} С. 243.</ref>; 1897 год — 613 чал.<ref>{{Літаратура/ГВБ|7-3к}} С. 423.</ref>; 1900 год — 330 чал. (141 муж. і 189 жан.), зь іх 302 праваслаўныя, 28 юдэяў<ref> {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|15-1к}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XV_cz.1/20 20].</ref> * '''XX стагодзьдзе''': 1909 год — 682 чал. у ''мястэчку Александрыі'', зь іх паводле стану: духоўнага 10 чал., мяшчанаў 30, сялянаў 642; паводле веры: хрысьціянаў 652, юдэяў 30; таксама 13 чал. у ''маёнтку Александрыі''; 1 студзеня 1925 году — 990 чал.; 1939 год — 1371 чал.<ref>{{Літаратура/ГВБ|7-3к}} С. 424.</ref>; 1944 год — 860 чал.; 1990 год — 357 чал.<ref>Лук’янаў П. Александрыя // {{Літаратура/ЭГБ|1к}} С. 100.</ref>; 1991 год — 347 чал.<ref>{{Літаратура/ГВБ|7-3к}} С. 425.</ref>; 1995 год — 333 чал.<ref>{{Літаратура/БелЭн|1к}} С. 242.</ref>; 1997 год — 344 чал.<ref>{{Літаратура/ГВБ|7-3к}} С. 425.</ref>; 1999 год — 376 чал. * '''XXI стагодзьдзе''': 2007 год — 434 чал.<ref>{{Літаратура/ГВБ|7-3к}} С. 422.</ref>; 2010 год — 524 чал. === Інфраструктура === У Александрыі працуюць сярэдняя школа, дашкольная ўстанова, клюб, бібліятэка. == Турыстычная інфармацыя == === Страчаная спадчына === * Царква (XVIII ст.) == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/БелЭн|1}} * {{Літаратура/ГВБ|7-3}} * {{Літаратура/ЭГБ|1}} * {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|15-1}} {{Навігацыйная група |назоў = Александрыя ў сучасным [[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Беларусі|адміністрацыйна-тэрытарыяльным падзеле]] [[Беларусь|Беларусі]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Беларусь}}; |Александрыйскі сельсавет |Шклоўскі раён }} {{Месты і мястэчкі гістарычнай Аршаншчыны}} [[Катэгорыя:Александрыйскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Шклоўскага раёну]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XVII стагодзьдзі]] nkbc3y6bbzs8u9t4cmxf80j8hdvbsbc Мі-24 0 125885 2619548 2532674 2025-06-11T13:22:44Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619548 wikitext text/x-wiki {{Лятальны апарат |назва = Мі-24 |тып = ударна-транспартны верталёт |вытворца = ОАО «Роствертол» |выява = 000618-F-3050V-004 (438242722).jpg |подпіс = |распрацоўнік = |канструктар = |першы палёт = 19 верасьня 1969 |пачатак эксплюатацыі = 1976 |канец эксплюатацыі = |статус = |асноўны эксплюатант = [[СССР]] |іншыя эксплюатанты = [[Расея]], [[Беларусь]], [[Украіна]] |гады вытворчасьці = |колькасьць = 3500 |кошт распрацоўкі = |кошт адзінкі = |базавая мадэль = |варыянты з асобнымі артыкуламі = |катэгорыя на Вікіскладзе = Mil Mi-24 }} '''Мі-24''' (паводле [[клясыфікацыя НАТО|клясыфікацыі НАТО]] {{мова-en|'''Hind'''}}) — савецкі транспартна-баявы [[верталёт]] распрацоўкі АКБ Міля. Стаў першым савецкім і другім у сьвеце (пасьля [[AH-1 Cobra|AH-1 «Кобра»]]) спэцыялізаваным баявым верталётам. Сэрыйны выпуск пачаўся ў 1971 годзе. Мае мноства мадыфікацыяў, экспартаваўся ў шматлікія краіны сьвету. Актыўна выкарыстоўваўся ў гады [[Аўганская вайна (1979—1989)|Аўганскае вайны]], у пэрыяд [[Чачэнскі канфлікт|баявых дзеяньняў у Чачэніі]], а таксама ў шматлікіх рэґіянальных канфліктах. Вырабляецца на ААТ «[[Роствертол]]» (Раней — РВПО). Неафіцыйная назва — «Кракадзіл». Верталёты раньніх выпускаў звалі таксама «Шклянка» — дзеля плоскага шкла кабінаў пілётаў, якія выклікаюць асацыяцыі з гранямі кантаванай шклянкі. == Гісторыя стварэньня == Распрацоўка праекту выраба «240» (У-24) пачалася пасьля зьяўленьня Пастановы СМ СССР і ЦК КПСС 6 траўня 1968 году ў АКБ М. Л. Міля. Дасьледчыя машыны (ОП-1 і ОП-2) былі гатовыя праз год. Значная частка вузлоў і аґрэґатаў была ўніфікаваная зь [[Мі-8]] і [[Мі-14]]. [[Файл:Mil Mi-24A Hind.jpg|міні|зьлева|Мі-24А]] Дасьледчы верталёт меў агульную пярэднюю двухмесную кабіну (так званую «веранду») з падвойным кіраваньнем. Экіпаж складаўся зь лётчыка і апэратара. У далейшым, у склад экіпажу дадалі бартавога мэханіка. У сярэдняй частцы верталёту знаходзілася грузавая кабіна, якая зьмяшчае 8 чалавек дэсанту. Па правым і левым бортам грузавое кабіны меліся двухстворкавыя дзьверы, зь верхняй і ніжняй створкамі. Адкрываныя вокны былі абсталяваныя шкварнявымі ўсталёўкамі для вядзеньня агню падчас палёту з асабістай зброі. Абедзьве кабіны гермэтызаваныя, з наддувам ад рухавікоў. Ад самага пачатку ў экіпіяваньне экіпажу ўваходзілі каскі і бронекамізэлькі. Браняваньне кабіны складалася ў браняшкле, браняваньні сядушкаў экіпажу, браняплітах па бартах кабіны і капотах рухавікоў. З-за негатовасьці комплексу ўзбраеньня «Штурм» было прынята рашэньне на першых машынах усталяваць комплекс К4В верталёта [[Мі-4]] — ракеты «Фалянга-М» з ручною сыстэмаю навядзеньня і кулямётнаю ўсталёўкаю НУВ-1 з кулямётам [[А-12,7]], чатыры бэлечныя трымальнікі пад НУР ці свабоднападальныя бомбы. Завадзкія выпрабаваньні пачаліся 15 верасьня 1969 году (лётчык-выпрабавальнік [[Герман Алфёраў]]). Адразу ж пачалася пабудова дасьледчай сэрыі зь дзесяці верталётаў. У канцы 1970 году дзьве машыны дапрацавалі — для паляпшэньня ўстойлівасьці на хуткасьцях больш 200 км/г на верталёт усталявалі крыло з адмоўным V-12 градусаў і падоўжаную кабіну. Першыя сэрыйныя верталёты Мі-24А (выраб «245»), выкананыя ў такім выглядзе і абсталяваныя комплексам «Фалянга-М» паступілі для дасьведчанай эксплюатацыі ў войскі. Мі-24А будаваліся заводам у горадзе [[Арсеньяў]]. Было выраблена амаль 250 машынаў, якія паступілі на ўзбраеньне фармаваных структураў армейскае авіяцыі, у асобныя верталётныя палкі СА агульнавайсковых войскаў і дэсантна-штурмавых брыгадаў. На базе Мі-24А была распрацавана навучальная мадыфікацыя Мі-24У (выр. «244») з паўнавартасным падвойным кіраваньнем. Мі-24Б (выр."241") атрымаў новую кулямётную ўсталёўку УСПУ-24 з кулямётам [[ЯКБ-12,7]] (4500 выс/хв), ракетны комплекс «Фалянга-П». Але даводка верталёта была прыпыненая і зроблены прынцыповыя зьмены — кабіна перароблена ў тандэмную, хваставы вінт з рэдуктарам усталяваны ад [[Мі-14]] — вінт стаў цягнучым, што рэзка павялічыла эфэктыўнасьць шляхавога кіраваньня. Верталёт атрымаў назву «Мі-24В», ці выраб «242». Але дзеля недапрацоўкі комплексу «Штурм» верталёты з новаю кабінаю прыйшлося абсталёўваць па тыпу Мі-24Б, і гэты «прамежкавы варыянт» пайшоў у сэрыю пад пазначэньнем Мі-24Д (выраб «246»). Літару «Г» на ўсялякі выпадак вырашылі не выкарыстоўваць… На даводку Мі-24В сышло 8 гадоў. У 1976 годзе верталёт афіцыйна быў прыняты на ўзбраеньне і будаваўся самаю масаваю сэрыяю. Такім чынам, да 1973 году склалася аблічча верталёта, шырока вядомага ва ўсім сьвеце. == Канструкцыя == [[Файл:Helicopter Cockpit Mil Mi-24D Hind.jpg|міні|зьлева|Кабіна пілёта Мі-24Д]] Мі-24 пабудаваны па клясычнай аднавінтавой схеме зь пяцілёпасным трохшарнірным апорным і трохлопёсьцевым рулявым вінтамі. Шасі трохстоячнае, якое прыбіраецца, з кіраванаю пярэдняю апораю. У насавой частцы фюзэляжу зьмесцавана двухмясцовая кабіна экіпажу па тандэмнай схеме: стралок-апэратар знаходзіцца ў асобнай пярэдняй кабіне, за ім лётчык, кабіна якога для выгоды агляду прыпаднятая на 0.3 м над кабінаю стралка, бартавы мэханік можа месцавацца на адкідной сядушцы ў адсеку абсталяваньня за кабінаю лётчыка. Экіпаж знаходзіцца ў гэрмэтызаваных кабінах, забясьпечаных сыстэмаю абаграваньня і вэнтыляцыі, для прадухіленьня пападаньня заражоннага паветра і радыяактыўнага пы­лу ў іх пад­трымліваецца невялікі з­бы­точ­ны ціск. [[Файл:Green Mil Mi-24 Hind cabin interior MW.JPG|міні|Усярэдзіне грузавое кабіны Мі-24]] Сталёвымі плітамі браняваліся кабіна экіпажу, скрынка прывадаў, маслабакі рухавікоў, рэдуктар і гідрабак. Крэсла лётчыка браняванае, з адкідной бранявой сьпінкай і бранезагалоўнікам, крэсла стралка не браняванае, паміж кабінамі разьмешчана браняваная перагародка, лабавое шкло бранявое, плоскае, забясьпечана шклоачышчальнікамі, бакавое выпуклае шкло сылікатнае, не браняванае. Цэнтральная сэкцыя фю­зэ­ля­жу складаецца з грузавой ка­бі­ны, у якой могуць зьмесцавацца да васьмі дэсантнікаў, і задняй конусаабразнай часткі для разьмяшчэньня прыладаў і нішаў прыбраньня часткаў­ных ног шас­і. Трансьмісія і дубляваная сыстэма кіраваньня такая ж, як на верталёце [[Мі-8]]. Вал апорнага вінта нахілены ня толькі наперад на 4,5°, але і направа на 2,5°, каб забясьпечыць устойлівасьць пры паступальным прамалінейным па­лёце. Адной з галоўных асаблівасьцяў верталёту зьяўляецца крыло пляцам 6.75м2 з адмоўным папярочным V — 12°, якое забясьпечвае ад 22 да 28 адсоткаў пад’ёмнае сілы, у залежнасьці ад хуткасьці і іншых фактараў. <ref>[https://web.archive.org/web/20090324002842/http://www.mi-helicopter.ru/rus/index.php?id=138 Шрубалёт Мі-24. Гісторыя стварэньня]</ref> == Уласьцівасьці == [[Дыямэтар]] нясучага [[вінт]]а — 17,3 [[Мэтар|мэтра]]. [[Даўжыня]] [[фюзэляж]]у — 17,51 м [[Шырыня]] фюзэляжу — 1,7 м [[Вышыня]] — 5,7 м [[Размах крыла]] — 6,4 м. Нармальная ўзьлётная [[маса]] — 10500 [[кіляграм]]аў. [[Экіпаж]] — 2-3 [[чалавек]]і. Крэйсэрская [[хуткасьць]] — 270 км/[[гадзіна]]. Дапушчальны [[кут]] нахілу — 70 градусаў<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі =30 лістапада 2011| url =http://news.belta.by/by/news/infographics?i_id=1020| копія = | загаловак =Верталёт Мі-24 пацярпеў крушэньне пад Пружанамі| фармат = | назва праекту =Інфаграфіка| выдавец =[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]| дата = 10 ліпеня 2012 | мова = | камэнтар = }}</ref>. == Мадыфікацыі == [[Файл:Mil Mi-24A wing detail @ Central Air Force Museum.jpg|міні|Узбраеньне Мі-24А]] [[Файл:Mil Mi-24B @ Central Air Force Museum.jpg|міні|Мі-24В]] '''Мі-24''' — дасьледчыя машыны. кабіна «вэрандаю», узбраеньне: у носу — рухомая кулямётная ўсталёўка НУВ-1 з кулямётам А-12,7(баекамплект — 900 патронаў), блёкі НАР УБ-32А з НУРС З-5 і 4 [[ПТУР]] 9М17 супрацьтанкавага комплексу «Фалянга-М». Рулявы вінт разьмяшчаўся справа. '''Мі-24А''' (выраб 245) — сэрыйны варыянт, у параўнаньні з дасьледчымі машынамі падоўжана кабіна, зьменена мацаваньне [[ПТУР]] (на падкрылавых пілонах). Выпускаўся ў 1971—1973 гг. Пабудавана каля 250 штукаў. На першых прадстаўніках гэтае сэрыі рулявы вінт разьмяшчаўся збоку. У позьніх варыянтах Мі-24А рулявы вінт быў перанесены на левы бок, і заставаўся там на ўсіх наступных мадыфікацыях. '''Мі-24Б''' (выраб 241) — Мі-24А з рухомаю кулямётнаю ўсталёўкаю УСПУ-24 з кулямётам ЯКБ-12,7. Сэрыйна не будаваўся з-за паступленьня на ўзбраеньне больш сучаснай мадыфікацыі Д, выкарыстоўваўся для адпрацоўкі ўзбраеньня. Верталёт прайшоў выпрабаваньні ў 1971-72 гг.<ref name=autogenerated2>[https://web.archive.org/web/20120704230305/http://www.air-transport.ru/machinery/helicopters/106 Мі-24 / Шрубалёты / Авіятэхніка / Air-Transport]</ref> '''Мі-24БМТ''' (выраб 247) — мінны тральшчык на базе Мі-24А. Зьнята ўсё ўзбраеньне, браня і крыло. Усталявана тралавая прылада і дадатковы паліўны бак. Пабудаваны ў адзіным асобніку ў 1974 годзе, больш не выпускаўся. '''Мі-24У''' (выраб 244) — навучальная мадыфікацыя. Ад баявога адрозьніваецца адсутнасьцю насавога кулямёту, замест якога ў пярэдняй кабіне лётчыка-інструктара былі ўсталяваны паўнавартаснае пілятажна-навіґацыйнае абсталяваньне і стандартныя рычагі кіраваньня. '''Мі-24Д''' (выраб 246) — з новым разьмяшчэньнем кабінаў (тандэмам). Кабіны ізаляваны. Комплекс узбраеньня такой жа як на Мі-24Б. [[ПТУР]] 9М17ПВ Фалянга-ПВ. Выпускаўся ў 1973—1977 гг. Выраблена больш 600 машынаў.<ref>[https://web.archive.org/web/20111101140943/http://www.rostvertolplc.ru/about/history/#tabs-8 ААТ «Роствертол» / Наша кампанія / Гісторыя]</ref> '''Мі-24ДУ''' (выраб 249) — навучальны варыянт Мі-24Д са зьменамі, аналягічнымі Мі-24У. '''Мі-25''' — экспартны варыянт Мі-24Д. Адрозьніваецца некалькі зьмененым складам абсталяваньня. '''Мі-24В''' (выраб 242) — самы масавы варыянт Мі-24, з рухомаю кулямётнаю ўсталёўкаю УСПУ-24 з кулямётам ЯКБ-12,7. Верталёт Мі-24В з 4 [[ПТУР]] 9М114 Штурм-У і з сыстэмаю навядзеньня Вясёлка-Ш прыняты на ўзбраеньне 29 сакавіка 1976 г.<ref name=autogenerated2 />. У 1986 годзе прыняты на ўзбраеньне мадэрнізаваны варыянт з 16 ПТУР Штурм-В. Прыцэл АСП-17В. Рухавікі ТВ3-117В. У складзе ўзбраеньня зьявіліся блёкі Б8В20-А з НАРАЎ З-8, блёкі Б13Л1 з НАР З-13 і АПУ-68УМ3 зь цяжкімі НАР З-24Б. Выпускаўся ў 1976—1986 гг. Пабудавана каля 1000 верталётаў. '''[[Мі-35]]''' — экспартны варыянт Мі-24В. '''Мі-24П''' (выраб 243) — Мі-24 з гарматаю ГШ-30К, зьмесцаванае на правым борце ў нерухомай усталёўцы НПУ-30, баекамплект — 250 снарадаў. Кулямёт дэмантаваны. Выпускаўся ў 1981—1989 гг. '''[[Мі-35П]]''' — экспартны варыянт Мі-24П. '''Мі-24ВП''' (выраб 258) — Мі-24В з гарматаю ГШ-23Л (баекамплект 460 снарадаў) у рухомай усталёўкай У-23 новым БРЭО і ўзбраеньнем. На позьніх сэрыйных верталётах зьявіліся васьміпазыцыйныя АПУ-4 (уніфікаваныя зь Мі-8МТ) для [[ПТУР]] Напад-У (такім чынам, агульная колькасьць ПТУР даведзена да 12-ці, з захаваньнем на ўнутраных падкрылавых пілонах двух блёкаў Б8В20-А з 20-ю 80мм НАР З-8 розных мадыфікацыяў у кожным блёку). Пры гэтым, апцыянальнае ўзбраеньне РВВ блізкага бою Р-60М, Р-62М, Р-63В, станавілася абавязковым. АПУ-60-1В з прычыны кампактнасьці ракетаў сямейства Р-60, мантаваліся паміж вонкавым пілонам і заканцоўкай, або, як і на АПУ-60-11, на якое другая ракета разьмешчана пэрпэндыкулярна, усталёўвалі АПУ-60-1 з боку, пэрпэндыкулярна заканцоўкі. Такім чынам, на 1989 год, Мі-24ВП быў адзіным верталётам, здольным да эфэктыўнай абароны ад зьнішчальнікаў, пры дапамозе высокаманэўравых і памехаабаронных ракетаў з далёкасьцю да 14 км. Для паразы дагукавых і моцнаабароненых у/ц (верталёты і штурмавікі патэнцыйных супернікаў) у комплекс ПТУР гэтак жа была ўведзена РВВ (ракета «паветра-паветра») 9М220О з далёкасьцю ў 8 км і некантактным выбухоўнікам. Для паразы лёгкіх і маланебясьпечных паветраных мэтаў — БПЛА і верталёты-выведнікі, пад заканцоўныя АПУ для дзьвюх ПТУР «Напад» падвесілі паўаўтаномны (але які кіруецца лётчыкам) 72-мм ПЗРК «Іголка» з далёкасьцю да 5200 м. Галоўнаю асаблівасьцю БРЭО Мі-24ВП зьяўляецца абноўлены ПНК разам з новаю апаратураю радыёкаманднага навядзеньня для ПТУР, неадчувальнымі да трас НАР і ПТУР акулярамі начнога бачаньня для лётчыка ОНВ-58В, новы ОЭПС (інфрачырвоны пасіўны лякатар цэляў) для пошуку цэляў лётчыкам на дыстанцыі да 26 км (самалёт памернасьці F-16) і да 7 км (халодны танк), і ОПС «Вясёлка-УН». Выпускаўся з 1989 году па люты 1992 г. Агульны выпуск — 179 машынаў. Мі-24ВП па ўсіх парамэтрах — хуткасьці, абароненасьці, паветраным бою, кругласуткавым ужываньні пераўзыходзіў свайго заакіянскага канкурэнта — AH-64A «Apache», як і ягоны ўдасканалены варыянт, калі апошні яшчэ толькі распрацоўваўся. Але распад СССР і цяжкае эканамічнае становішча ў Расеі паставілі крыж на буйнасэрыйнай вытворчасьці Мі-24ВП. '''Мі-24ВМ''' — мадэрнізацыя Мі-24В/П/ВП. Непрыбіральнае шасі, вінты ад Мі-28Н (Х-абразны рулявы вінт), усенадворнае БРЭО, станцыя актыўных ІЧ перашкодаў [[СОЭП Ліпа]], рухомая ўсталёўка Ў-23 з гарматаю ГШ-23Л (як на Мі-24ВП), удасканаленая апаратура РК навядзеньня для [[ПТУР]] «Напад» — Тор-24. Таксама Мі-24ВМ можа несьці ПТУР «Малютка», «Штурм» і «Фалянга-М». УР У-Ў Р-64В і "Іголка-В.На 2004 год плянавалася завяршыць ГСІ<ref>[http://www.aviaport.ru/digest/2003/02/04/45066.html Выпрабаваньні мадэрнізаванага шрубалёта Мі-24ВМ падоўжацца яшчэ не меней за год — эксэерт // Авіяпорт. Дайджэст]</ref> [[Файл:Mil Mi-24 HIND.png|350пкс|міні|Мі-24 у трох праекцыях]] [[Файл:World operators of the Mi-24.png|350пкс|міні|Краіны, у якіх мадыфікацыі Мі-24 існуюць на ўзбраеньні]] '''[[Мі-35М]]''' — экспартны варыянт Мі-24ВМ ([[Вэнэсуэла|Вэнэсуэле]] пад дадзенаю мадыфікацыяю пастаўляліся Мі-24ПК2). Шасі непрыбіральнае. '''Мі-24ВК2/ПК2 ці Мі-35ВН/ПН''' — мадэрнізацыя Мі-24 на экспарт. Новае БРЭО, якое ўключае аглядна-прыцэльную сыстэму ОПС-24Н зь гірастабілізаванаю оптыка-электроннаю сыстэмаю ГОЭС-342, і прыцэльна-вылічальны комплекс ПРВК-24. Таксама маецца навіґацыйны комплекс КНЭІ-24. Варта, аднак, дадаць, што Мі-24ВК/ПК (растоўская мадыфікацыя) і Мі-24ВМ/ПМ (маскоўская) маюць сур’ёзныя адрозьненьні па плёнэры і ўзбраеньні. '''Мі-24ВК-1/2/1.2''' (экспартны, для Індыі, Сырыі і АРЫ), для АА ВПС РФ — Мі-24ВП-М, Мі-24ВП-І, ня толькі маюць нашмат праўзыходную АПС [[Мі-35]]М2, асноўную прыцэльную сыстэму ГОЭС-342, але і ОЭПС-27 ідэнтычны пасіўны інфралякатар з РЛ-далямэрам, які стаяў на раньніх Су-27, выяўляльны ў сэктары ±30 па курсе малапамернаю, нізкаізлючальную паветраную цэль да 37 км, наземную, клясы «халодны танк» — з 14 км. Па плянёры растоўскія баявыя верталёты (як якія мадэрнізуюцца, так і новыя) маюць нескарочанае крыло з 4-мя (замест дзьвюх) кропкамі падвескі, на дзьвюх зь якіх разьмешчаныя Р-64В — адаптаваныя для верталётаў ракеты блізкага бою пятага пакаленьня, здольныя зьбіць надыходзячы на звышгуку зьнішчальнік на сустрэчных курсах больш за 20 км. А гэтак жа, 4 «Хвоя-У» пад АПУ-4 «Напад» Для параўнаньня — ПЗРК «Іголка», якімі абсталёўваюцца Мі-24ВМ, захопліваюць надыходзячы зьнішчальнік з 2500-3200 м, а гіпэргукавая ЗУР «Хвоя» — да 14 км. Тым ня менш, і «Іголка-З» уваходзіць у склад узбраеньня Мі-24ВК і Мі-24ВП-М. '''Мі-24ВП-М і Мі-24ВП-І''' пастаўляецца ў АА войскаў Расеі з 2006 г '''Мі-24К''' (выраб 201) — выведнік-карэктоўшчык, з сыстэмаю назіраньня «Касач», лічбавым выведвальна-карэктоўным комплексам «Рута» і аэрафотаапаратам АФА-100 у правым борце кабіны. '''Мі-24Р''' (выраб 2462) — верталёт РХБ-выведкі з рухомаю кулямётнаю ўсталёўкаю УСПУ-24 з кулямётам ЯКБ-12,7, з падвышанаю сыстэмаю жыцьцезабесьпячэньня. Пускавыя ўсталёўкі на пілонах [[ПТУР]] дэмантаваны, на іх месца ўсталяваны экскаватары плота грунта (па 3 каўша). На першым трымальніку штатна ўсталяваны падвесны кантэйнер з дадатковаю апаратураю, на хваставой бэльцы ўсталявана пускавая прылада для ракетаў СХТ. У склад экіпажу ўведзеныя два хімікі-выведнікі. Браў удзел у ліквідацыі аварыі на ЧАЭС (Адзнака ўзроўню заражэньня мясцовасьці). Пабудавана 160 машынаў. '''Мі-24РА''' — верталёт РХБ-выведкі на базе Мі-24Р. Больш дасканалае абсталяваньне, экіпаж скарочаны на аднаго хіміка-выведніка. '''Мі-24ПН''' — прыстасаваны да начных баявых дзеяньняў. На верталёце Мі-24ПН усталяваны бартавы комплекс радыёэлектроннага абсталяваньня БРЭО-24 і начная цеплавізійная прыцэльная падсыстэма навядзеньня «Полынь». Мадэрнізаваныя верталёты гэтае мадыфікацыі пастаўляюцца ў войскі з 2004 году. '''Мі-24М''' (выраб 247) — супрацьлодкавы варыянт. Распрацоўка спынена па асабістым указаньні Міхаіла Міля. '''[[Мі-24 Super Hind]]''' ці '''Мі-24G''' — глубокамадэрнізаваны Мі-24 паўднёваафрыканскае фірмы АТЕ, з удзелам АТ «Роствертол»<ref>[http://www.airwar.ru/enc/ah/shind.html#camo Super Hind]</ref> == Дадатковае ўзбраеньне == Спэцыяльна для Мі-24 у канцы 70-х гг. былі распрацаваны верталётныя гандолы [[ГУВ-1]] (уключае аўтаматычны гранатамёт [[АГС-17|АГС-17 «Полымя»]]) і [[ГУВ-8700]] (адзін чатырохствольны кулямёт [[Якб-12.7]] і два чатырохствольных [[ГШГ|ГШГ-7.62]]). Таксама Мі-24 можа несьці два гарматныя кантэйнеры [[УПК-23-250]] з гарматаю [[ГШ-23Л]] і баекамплектам 250 снарадаў. Некаторыя Мі-24П у канцы 80-х гг. атрымалі па 2 ракеты паветра-паветра [[Р-60]]/[[Р-60М]] для самаабароны ад зьнішчальнікаў супэрніка і для барацьбы з варожымі верталётамі. АПУ з ракетамі ўсталёўваліся на ўнутраных трымальніках. == На ўзбраеньні == [[Файл:National Historic Museum Sofia Bojana outside 123.JPG|Кабіна баўгарскага Мі-24|thumb]] [[Файл:Mi24 tehran.jpg|thumb|right|Ірацкі верталёт Мі-24, зьбіты падчас [[Ірана-іракская вайна (1980—1988)|ірана-іракскае вайны]] і выстаўлены ў якасьці трафея ў Вайсковым музэі ў [[Тэгеран]]е]] [[Файл:Mi24ukraine.JPG|thumb|right|Мі-24 украінскай арміі]] [[Файл:Mil Mi-35P.jpg|thumb|200px|Мі-35П]] * {{Сьцягафікацыя|Расея}} ** '''[[ВПС Расеі]]''' — 620<ref name='militarybalance2010'>{{кніга |аўтар = The International Institute For Strategic Studies IISS |загаловак = The Military Balance 2010 |выдавецтва = Nuffield Press |год = 2010 |старонкаў = 492 |старонкі = 227, 228 |isbn = 9781857435573 }}</ref> ** '''[[Унутраныя войскі МУС Расеі#Авіяцыя Ўнутраных войскаў Расіі|Авіяцыя Ўнутраных войскаў Расеі]]''' ** '''[[авіяцыя ВМФ Расеі]]''' ** '''[[авіяцыя Пагранвойск Расеі]]''' * {{Сьцягафікацыя|Азэрбайджан}} 39<ref>The Military Balance 2010. p.-177</ref><ref>[http://pik.tv/ru/news/story/azerbaydjan-priobrel-u-rossii-24-vertoleta-mi-35m Расея паставіла Азэрбайджану 24 баявыя верталёты Мі-35М — Канал ПІК]</ref><ref>[http://www.1news.az/politics/20110224112731122.html Азербайджан набыў у Расеі 24 верталёты Мі-35М — 1NEWS.AZ]</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20140330142601/http://aze.az/news_nazvana_stoimost__70403.html Названа кошт закупу Азэрбайджанам верталётаў Мі-35М — AZE.AZ]</ref> ** '''[[Вайскова-паветраныя сілы Азэрбайджана|ВПС Азэрбайджана]]''' * {{Сьцягафікацыя|Армэнія}} 8<ref>The Military Balance 2010. p.-174</ref> * {{Сьцягафікацыя|Альжыр}} * {{Сьцягафікацыя|Нігерыя}} 9<ref>The Military Balance 2010. p.-320</ref> * {{Сьцягафікацыя|Ангола}} 14<ref>The Military Balance 2010. p.-294</ref> * {{Сьцяг Аўганістану}} [[Аўганістан]] * {{Сьцягафікацыя|Беларусь}} 70<ref>The Military Balance 2010. p.-178</ref> * {{Сьцягафікацыя|Баўгарыя}} — 18<ref>The Military Balance 2010. p.-122</ref> У канцы 70-х пачалося ўзбраеньне ВПС НРБ штурмавымі верталётамі. У 1979 ізноў сфармаваная эскадрыльля агнявое падтрымкі ў складзе 44-га верталётнага авіяпалка атрымала першыя 4 Мі-24Д. У 1980 годзе полк быў перадысьлякаваны з Плоўдзіва на аэрадром Крумава, а эскадрыльля агнявое падтрымкі ў г. Старая Загора, дзе яна стала асноваю 13-го баявога верталётнага палка. Усяго да 1985 годзе полк атрымаў 38 Мі-24Д і 6 Мі-24В. У кастрычніку 2000 году верталёты былі перабазаваняы ў Крумава, дзе ўвайшлі ў склад 2-й эскадрыльлі 24-й верталётнае базы.<ref>''Мікольскі, Міхась''. Пэрспэктывы разьвіцьця ВПС Баўгарыі. // Авіяцыя і Касманаўтыка. — 2006. — № 11. — С.36.</ref> * {{Сьцягафікацыя|Бразылія}} — 6 Мі-35М пастаўлены ў красавіку 2010 году, усяго па кантракце будзе пастаўлена 12 машынаў коштам 150 млн даляраў ЗША<ref>[http://www.armstrade.org/includes/periodics/mainnews/2011/1006/09559869/detail.shtml ЦАМТО / Галоўнае / ВПС Бразыліі выпрабоўваюць узбраеньне расейскіх верталётаў Мі-35]</ref><ref>[http://arms-tass.su/?page=article&aid=83248&cid=25 ВПС Бразыліі атрымаюць першыя тры транспартна-баявыя верталёты Мі-35М]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> * {{Сьцягафікацыя|Вугоршчына}} — 12<ref>The Military Balance 2010. p.-140</ref> У 1978-79 гадах на ўзбраеньне 87-га верталётнага авіяпалка паступіла 30 Мі-24Д. У 1984-85 гадах полк атрымаў яшчэ 12 Мі-24В. У 1995 году Вугоршчына набыла ў Нямеччыне 14 Мі-24Д і 6 Мі-24П, якія раней былі на ўзбраеньні [[Нацыянальная народная армія|войска НДР]].<ref>''Мікольскі, Міхась''. ВПС Вугоршчыны // Авіяцыя і Касманаўтыка. — 2007. — № 7. — С.46-47.</ref> * {{Сьцягафікацыя|Вэнэсуэла}} — 10 Мі-35М2<ref>[https://web.archive.org/web/20090912063103/http://pda.avia.ru/news/?id=1212484105 Расея завяршыла пастаўку верталётаў Вэнэсуэле]</ref> * {{Сьцягафікацыя|Віетнам}} * {{Сьцягафікацыя|Грузія}} * {{Сьцягафікацыя|Індыя}} — Першым злучэньнем ВПС Індыі ўзброеным штурмавымі верталётамі, стала 125-я эскадрыльля штурмавых верталётаў, сфармаваная 1 лістапада 1983 году. Першапачаткова пілёты эскадрыльлі трэніраваліся на верталётах іншых тыпаў, бо першыя Мі-25 паступілі ў эскадрыльлю толькі 5 траўня 1984 году. Другою штурмавою эскадрыльляю стала 104-я эскадрыльля, якая атрымала Мі-35 у 1990 году. Усяго індыйскія ВПС набылі каля 40 Мі-25 і прыкладна 20 Мі-35. у 2001—2003 гадах, 25 верталётаў былі мадэрнізаваныя фірмаю IAI, было ўсталявана больш сучаснае БРЭО, а таксама верталёты былі абсталяваныя супрацьтанкавымі ракетамі Рафаэл Спайк.<ref>[http://indianairforce.nic.in/ Official website of Indian AirForce.]</ref><ref>[http://www.bharat-rakshak.com/IAF/ Indian Air Force]</ref> * {{Сьцяг Іраку}} [[Ірак]] * {{Сьцягафікацыя|Казахстан}} — 42 Мі-24В * {{Сьцягафікацыя|КНДР}} 20<ref>The Military Balance 2010. p.-413</ref> * {{Сьцягафікацыя|Куба}} * {{Сьцягафікацыя|Македонія}} 14<ref>The Military Balance 2010. p.-187</ref> * {{Сьцяг Манголіі}} [[Манголія]] 11<ref>The Military Balance 2010. p.-419</ref> * {{Сьцягафікацыя|Нікарагуа}} — У кастрычніку 1984 баўгарскі транспарт «Христо Ботев» выгрузіў у нікарагуанскім порце Эль Блуфф першую чацьвёрку Мі-25. Усяго ў Нікарагуа было пастаўлена 18 верталётаў, якія адразу ж уключыліся ў баявыя дзеяньні супраць контрас, падчас якіх было страчана прынамсі два Мі-25.<ref>[http://s188567700.online.de/CMS/index.php?option=com_content&task=view&id=94&Itemid=47 Nicaragua, 1980—1988]</ref> * {{Сьцягафікацыя|Польшча}} — 31<ref>The Military Balance 2010. p.-153</ref> Першыя Мі-24Д Польшча атрымала ў 1978 годзе, а ў канцы 80-х пачалі паступаць удасканаленыя Мі-24В. Усяго на ўзбраеньне 49-го палку штурмавых верталётаў паступіла 16 Мі-24Д, гэтулькі ж Мі-24В стаяла на ўзбраеньні 56-го палка. У 1996 годзе парк ударных верталётаў папоўніўся шаснаццацю Мі-24Д з арсэналу былое [[НДР]]. Шэсьць Мі-24В з 56-га палка былі адпраўленыя ў Ірак. 24 сьнежня 2004 году гэтыя верталёты прыбылі ў Кувэйт, а 23 студзеня 2005 году яны ўжо выканалі першыя баявыя вылеты.<ref>''Мікольскі, Міхась''. ВПС Польшчы // Авіяцыя і Касманаўтыка. — 2006. — № 9. — С.47.</ref> * {{Сьцягафікацыя|Пэру}} 16<ref>The Military Balance 2010. p.-94</ref> У 2010 купяць новыя 2 Мі-35<ref>[http://www.rian.ru/world/20100423/225727659.html Пэру закупіць у РФ верталёты для барацьбы з наркагандлярамі і мяцежнікамі 05:56 23/04/2010 РІА Навіны]</ref> * {{Сьцягафікацыя|Сырыя}} * {{Сьцягафікацыя|Славаччына}} — 16<ref>The Military Balance 2010. p.-159</ref> Пасьля рэарганізацыі ў 1993 году ВС Чэхаславаччыны ў сувязі з распадам краіны, [[Паветраныя сілы Славаччыны|ВПС Славаччыны]] адышлі 8 Мі-24Д, 10 Мі-24В і адзін Мі-24ДУ, разьмешчаныя ў [[Прэшаў|Прэшаве]].<ref>''Мікольскі, Міхась''. ВПС Славакіі // Авіяцыя і Касманаўтыка. — 2007. — № 2. — С.52.</ref> * {{Сьцягафікацыя|Судан}} 23<ref>The Military Balance 2010. p.-327</ref> * {{Сьцягафікацыя|Усходні Тымор}} 26<ref>The Military Balance 2010. p.-434</ref> * {{Сьцягафікацыя|Украіна}} 139<ref>The Military Balance 2010. p.-196</ref> * {{Сьцягафікацыя|Узбэкістан}} 29<ref>The Military Balance 2010. p.-373</ref> * {{Сьцягафікацыя|Харватыя}} — У траўні-чэрвені 1992 году на ўзбраеньні Харватыі, нягледзячы на эмбарга, зьявілася 11 ударных верталётаў Мі-24Д і Мі-24В. Крыніца паходжаньня верталётаў невядомая, аднак мяркуецца, што харваты набылі іх ці ў [[ФРН]], ці ва Ўкраіны. Са верталётаў было зьнятае ўзбраеньне, і зь іх была сфармаваная 1-я эскадрыльля баявых верталётаў, дзе яны выкарыстоўваліся для транспартных перавозак. Аднак ужо ў 1993 годзе Кракадзілы зноў атрымалі ўзбраеньне: кулямёты ЯКБ-12,7, НАР і ПТУР «Сьпіраль». Адзін няўзброены Мі-24Д быў пераабсталяваны ў выратавальны, на ім усталявалі лябёдку. Яшчэ адзін верталёт быў пераабсталяваны ў супрацьлодкавы, ён атрымаў магчымасьць несьці на падкрылавых пілонах чатыры тарпэды Мк.44. І адзін Мі-24 быў абсталяваны ІЧ сыстэмаю агляду пярэдняе паўсфэры і выкарыстоўваўся ў якасьці выведніка. Мі-24 ВПС Харватыі бралі ўдзел у баявых дзеяньнях супраць сэрбаў, падчас якіх быў страчаны прынамсі адзін верталёт. У 2004 годзе, 29-я эскадрыльля, у якое на той момант знаходзілі ўсе выжылыя Мі-24, была расфармавана, а Мі-24В былі пастаўлены на захоўваньне.<ref>''Мікольскі, Міхась''. ВПС Харватыі // Авіяцыя і Касманаўтыка. — 2007. — № 12. — С.42-45.</ref> * '''{{Сьцяг Чэхаславаччыны}}''' — Узброеныя сілы Чэхаславаччыны атрымалі першыя Мі-24 у жніўні 1978. Усяго ў складзе першае партыі было атрымана 38 Мі-24Д і 2 навучальна-трэніравальных Мі-24ДУ, якія паступілі на ўзбраеньне 51-го верталётнага палка. Другая партыя складалася з 30 Мі-24В, якія паступілі ў 11-ы верталётны полк.<ref>''Мікольскі, Міхась''. Пэрспэктывы разьвіцьця ВПС Чэхіі // Авіяцыя і Касманаўтыка. — 2007. — № 1. — С.47-48.</ref> * {{Сьцягафікацыя|Чэхія}} — 24<ref name=autogenerated1>The Military Balance 2010. p.-126</ref> Пасьля рэарганізацыі ў 1993 годзе УС Чэхаславаччыны ў сувязі з распадам краіны, Чэхіі адышлі 16 Мі-24Д, 20 Мі-24В і адзін Мі-24ДУ. Усе яны былі зьведзеныя ў адну 331-ю верталётную эскадрыльлю. З 2003 па 2006 год, у рахунак пагашэньня савецкага абавязку Чэхія атрымала 17 новых Мі-35 у цэлым ідэнтычных Мі-24В.<ref>''Мікольскі, Міхась''. Пэрспэктывы разьвіцьця ВПС Чэхіі // Авіяцыя і Касманаўтыка. — 2007. — № 1. — С.48.</ref> * {{Сьцягафікацыя|Шры-Ланка}}  — У 1995 годзе ВПС Шры Ланкі набылі першыя тры ўжываныя ўкраінскія Мі-24В, якія паступілі ў 401-ю эскадрыльлю, неўзабаве ў лістападзе таго ж году, Мі-24 былі згрупаваныя ў ізноў створанай 9-й верталётнай штурмавой эскадрыльлі. Затым было набыта яшчэ тры Мі-24В, ізноў жа ўкраінскіх. У 1996—1999 гадах ва Ўкраіны, з мэтаю папаўненьня стратаў, было закуплена яшчэ некалькі Мі-24, па розных дадзеных іх лік вагаецца ад чатырох да дзесяці. Акрамя таго, было закуплена пару Мі-35, якія сталі адзінымі машынамі гэтага тыпу, набытыя Шры Ланкаю ў Расеі. У 2000 годзе было набыта яшчэ тры Мі-35П. Пасьля 2000 году, усе пакінутыя ў ладу штурмавыя верталёты былі мадэрнізаваныя ізраільскаю кампаніяю IAI Elta. Мі-24 актыўна выкарыстоўваліся супраць баявікоў ТОТІ і пры гэтым яны несьлі адчувальныя страты, усяго было зьбіта і зьнішчана на аэрадромах ня меней дзесяці верталётаў.<ref>[https://web.archive.org/web/20081003013212/http://www.acig.org/artman/publish/article_336.shtml ACIG:Sri Lanka, since 1971]</ref><ref>[http://www.airwar.ru/history/locwar/asia/shrilank/shrilank.html Міхась Жирохов. Вайна ў «раі»]</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20071119151813/http://www.airforce.lk/ Sri Lanka Air Force]</ref> * {{Сьцягафікацыя|Экватарыяльная Гвінэя}} — 5<ref name=autogenerated1 /> да 5 верталётаў Мі-24 рознае мадыфікацыі * {{Сьцяг Этыёпіі}} '''[[Этыёпія]]''' 18<ref>The Military Balance 2010. p.-308</ref> Навучальныя дапаможнікі: * {{Сьцягафікацыя|ЗША}} пасьля распаду Варшаўскага блёку ЗША атрымалі зь Нямеччыны 3-6 верталётаў, якія выкарыстоўваюцца для трэніроўкі паказу верталётных удараў з дапамогаю ПЗРК. == Аварыі і катастрофы == * у 2000 годзе ў Чачэніі страчаны Мі-24, пілёты мёртвыя<ref>http://lenta.ru/news/2005/12/17/copter1/</ref> * 16 жніўня 2001 у Чачэніі зьбіты Мі-24<ref>https://web.archive.org/web/20080819180148/http://www.lenta.ru/vojna/2001/08/16/mi24/helicopter.htm</ref> * 3 лютага 2002 у Чачэніі страчаны 1 Мі-24<ref>https://web.archive.org/web/20141024085559/http://lenta.ru/vojna/2002/02/03/mi24/</ref> * 20 сакавіка 2003 разьбіліся 2 Мі-24, пілёты загінулі.<ref>https://web.archive.org/web/20141024085912/http://lenta.ru/vojna/2003/04/02/choper/</ref> * 8 траўня 2003 ва Ўкраіне зваліўся Мі-24,пілёт мёртвы<ref>https://web.archive.org/web/20140318210618/http://lenta.ru/world/2003/05/08/chopper/</ref> * 3 жніўня 2003 у Чачэніі зваліўся Мі-24, праз суткі быў зьнішчаны.<ref>https://web.archive.org/web/20141024090137/http://lenta.ru/vojna/2003/08/04/mi24/</ref> * 26 жніўня 2003 году на аэрадроме Чарнігаўка адбылося<ref>https://web.archive.org/web/20140502195340/http://lenta.ru/russia/2003/08/26/copters2/</ref> сутыкненьне двух верталётаў Мі-24В 319-га ОВП, у выніку катастрофы загінулі: П/п-к Аксёнаў Аляксандраў, камандзір эскадрыльлі; Ст. л-т Усатаў Юры, бартавы тэхнік; К-н Хлышчук Уладзімер, старэйшы лётчык; К-н Бялоў Зьміцер, штурман зьвяна; Ст. л-т Кулагмн Андрэй, лётчык-апэратар; Ст. л-т Дзярбеняў Зьміцер, бартавы тэхнік. * 19 лістапада 2003 у Чачэніі ў 5 м над аэрадромам Хінкалы зваліўся Мі-24, ахвяраў няма.<ref>https://web.archive.org/web/20141024090107/http://lenta.ru/vojna/2003/11/19/mi24/</ref> * 25 жніўня 2007 у Амурскай вобласьці разьбіўся Мі-24<ref>http://lenta.ru/news/2007/08/25/mi/</ref> * 3 лютага 2009 у 11:45 у 18 кілямэтрах ад [[аэрадром]]у [[Пугачоў (аэрадром)|Пугачоў]] [[Саратаўская вобласьць|Саратаўскае вобласьці]] падчас выкананьня плянавых палётаў пацярпеў [[Катастрофа Мі-24 у Пугачове 3 лютага 2009|катастрофу]] [[верталёт]] Мі-24, прыналежны [[Сызранскі вайсковы авіяцыйны інстытут|Сызранскай Вышэйшай вайсковай авіяцыйнай вучэльні лётчыкаў]]. Як паведаміў памагаты галаўкама ВПС РФ, верталёт згарэў, экіпаж загінуў. <ref>[https://web.archive.org/web/20090913115736/http://interfax.ru/news.asp?id=60825 У Саратаўскай вобласьці разьбіўся ўдарны верталёт Мі-24, экіпаж загінуў]</ref>. Чыньнікам аварыі паслужыла разбурэньне рэдуктара і лопасьцяў, верталёт быў выраблены ў 1987, прайшоў капрамонт у 2007 і налятаў усяго 400 з 500 прызначаных гадзінаў<ref>http://old.lenta.ru/news/2009/02/04/okay/{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> * 13 ліпеня 2010 каля 12.00 у гарах [[Ботліхскі раён|Ботліхскага раёну]] [[Дагестан]]у зваліўся і цалкам згарэў вайсковы верталёт Мі-24. Лётчыкі пасьпелі пакінуць машыну і пазьней былі падабраныя. <ref>[http://lenta.ru/news/2010/07/14/copter/ У Дагестане цалкам згарэў Мі-24]</ref> * 29 лістапада 2011 г. у 19:45 па мясцовым часе на аэрадроме пад [[Пружаны|Пружанамі]] Берасьцейскае вобласьці Беларусі разьбіўся верталёт Мі-24 [[Вайскова-паветраныя сілы й войскі супрацьпаветранае абароны Беларусі|ВПС]] і войскаў СПА Беларусі. Авіякатастрофа адбылася ў Берасьцейскай вобласьці падчас плянавых навучальна-трэніравальных палётаў. Верталёт паваліўся пры заходзе на пасадку ў раёне аэрадрому. Загінулі ўсе чальцы экіпажу — камандзір экіпажу маёр Алег Кахно, бартавы мэханік капітан Валер Бабко, лётчык лейтэнант Дзяніс Глушчанка<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі =29 лістапада 2011| url =http://pda.nn.by/artykul/64110.html| копія = | загаловак =У Пружанскім раёне разьбіўся вайсковы верталёт: экіпаж загінуў| фармат = | назва праекту =[[БелаПАН]]| выдавец =[[Наша Ніва]]| дата = 10 ліпеня 2012 | мова = | камэнтар = }}</ref>. * 26 жніўня 2011 г., патрываў крушэньне баявы верталёт Мі-24 у Прыморскім краі. Катастрофа адбылася ў 19:16 па мясцовым часе (12:16 мск) побач з населеным пунктам Маркушаўка недалёка ад мястэчка Чарнігаўка. У выніку аварыі загінуў адзін чалавек. Астатнім двум чальцам экіпажу ўдалося выратавацца. == Баявое ўжываньне == Усе сэрыйныя верталёты выкарыстоўваліся для рашэньня задачаў агульнавайсковага характару — высадкі [[дэсант]]аў, агнявое падтрымкі, зьнішчэньня жывой сілы, бранетэхнікі і агнявых пунктаў, перавозкі грузаў, эвакуацыі параненых больш чым у 30 войнах і ваенных канфліктах сьвету. Вядомы факт, у якім верталётам Мі-24В быў зьбіты зьнішчальнік «Фантом» падчас ірана-ірацкае вайны (незалежныя дасьледнікі выказваюць сумневы ў пэўнасьці гэтага эпізоду<ref>[https://web.archive.org/web/20100112024755/http://s188567700.online.de/CMS/index.php?option=com_content&task=view&id=59&Itemid=47 Tom Cooper, Farzad Bishop. Fire in the Hills: Iranian and Iraqi Battles of Autumn 1982]</ref>). <!-- часовы няпоўны спіс --> * [[Грамадзянская вайна ў Анголе]] (1975—2002; Ангола) * [[Кампучыйска-віетнамскі канфлікт]] (1975—1989; Віетнам) * [[Этыёпа-самалійская вайна]] (1977—1978; Куба) — першы выпадак баявога ўжываньня * [[Чадзка-лібійскі канфлікт]] (1978—1987; Лібія) * [[Аўганская вайна (1979—1989)|Аўганская вайна]] (1979—1989; СССР, Аўганістан) * [[Ірана-ірацкая вайна]] (1980—1988; Ірак) * [[Грамадзянская вайна на Шры-Ланцы]] (1983—2009; Шры-Ланка, Індыя) * [[Другая грамадзянская вайна ў Судане]] (1983—2002; Судан) * [[Карабаская вайна]] (1988—1994; Армэнія, Азэрбайджан, СССР) * [[Узброены канфлікт у Прыднястроўе]] (1992; Расея) * [[Грамадзянская вайна ў Сьера-Леонэ]] (1991—2002; Сьера-Леонэ) * [[Абхаская вайна]] (1992—1993; Грузія) * [[Першая чачэнская вайна]] (1994—1996; Расея) * [[Вайна ў Харватыі (1991-1995)]] (1992—1995; Харватыя) * [[Этыёпа-эрытрэйская вайна]] (1998—2000; Этыёпія) * [[Другая чачэнская вайна]] (з 1999; Расея) * [[Канфлікт у Македоніі (2001)|Канфлікт у Македоніі]] (2001; Македонія) * [[Вайна ў Аўганістане (з 2001)|Вайна ў Аўганістане]] (з 2001; Польшча) * [[Іракская вайна]] (2003—2010; Польшча) * [[Вайна ў Паўднёвай Асеціі (2008)|Вайна ў Паўднёвай Асеціі]] (2008; Расея, Грузія) * [[Палітычны крызыс у Кот-д’Івуары|Грамадзянская вайна ў Кот-д’Івуары]] (2011; Украіна, у складзе міратворчых сілаў ААН) === Аўганская вайна === Ад самага пачатку вайны Мі-24 мелі ролю лідэраў, выкарыстоўваючыся для выведкі і прычыненьня высадкі на займаныя аэрадромы. У Аўганістане гэтаму верталёту далі мянушку «Д’ябальская калясьніца». Да канца 1980 году верталётную [[40-я армія (СССР, 1979-1989)|40-ю армію]] ўзмацнілі, давёўшы яе да 251 машыны. Асноўнымі ў баявой рабоце сталі плянавыя вылеты й вы­ле­ты па вы­за­ву ў ходзе апэрацыяў. Пры зьмяшанам ракетна-бомбавым узбраеньні практыкавалася комплекснае правядзеньне: з дыстанцыі 1200—1500 м лётчык пус­каў [[НАР]], а на падлёце адкрываў агонь з кулямёту, даючы апэратару магчымасьць прыцэльна скінуць бом­бы. Бом­бы буйнага ка­ліб­ру бы­ли неабходныя ў барацьбе з крэпасьцямі, якія захаваліся ўва многіх месцах і якія служылі прытулкам для маджахедаў. Складзеныя з каменю ці глінабэтонныя з мурамі трохмэтровай таўшчыні, гэтыя будынкі прыкрывалі ўваходы ў сяленьні, скрыжаваньні дарогаў і навісалі са скалаў, неўспрымальныя да агня некіраваных рэактыўных снарадаў [[С-5 (НАР)|С-5]]. Некіравальныя ракеты [[С-8]] у 20-зарадных блё­ках Б-8В20 былі вельмі эфэктыўныя. [[Баегаловка]] мас­аю 3,6 кг валодала моцным фу­гас­ным дзеяньнем, які паражаў праціўніка ў радыюсе 10-12 м. У бліжнім бою, з дыстанцыі 800—1000 м, верталёт выкарыстоўваў [[ЯкБ-12,7|чатырохствольны кулямёт ЯкБ-12,7]], які даваў плот­ны ды дакладны аг­онь, здольны прабіць [[Дувал|ду­вал]] паўмэт­ро­вай таўшчыні. Пілёт Анатоль Волкаў у траўні 1983 го­ду пад [[Талукан|Талу­ка­нам]], выкарыстаў увесь бае­кам­плект, працягваў імітаваць напады, разганяючы [[Аўганскія маджахеды|душманаў]] машыны, якая на іх ляціць, і здолеў выратаваць адыходзячую [[Паветрана-дэсантныя войскі|дэсант­ную]] [[Рота (армія)|ро­ту]]. Найбольш эфэктыўнай супраць Мі-24 зброяй працяглы час заставаліся буйнакалібарныя кулямёты [[ДШК]] і [[ЗГУ-1|ЗГУ]], якімі ў 1985 годзе былі зьбітыя 42 % и 25 % адпаведна страчаных савецкімі войскамі Мі-24. Пачыная з 1983 году на ўзбраеньні маджахедаў пачалі паступаць [[ПЗРК]]. У асноўным гэта былі савецкія [[Страла-2]] ды амэрыканскія [[FIM-43 Redeye]], на зьмену якім пасьля прыйшоў [[FIM-92 Stinger|«Стынгер»]].<ref>[https://web.archive.org/web/20120104092120/http://otvaga2004.narod.ru/publ_w1/2007-03-30.htm ЖАРКОЕ НЕБО АФГАНИСТАНА Боевые вертолёты Ми-24]</ref> == Рэкорды == * У 1978 г. Г. Карапецян усталяваў абсалютны сусьветны рэкорд хуткасьці палёту для верталётаў — 368,4 км/г * Рэкорд скораўздымнасьці: 8 жніўня 1975 году — 3000 м за 2 мін 34 с, а 26 жніўня — 6000 м за 8 мін 31 с.<ref>[https://web.archive.org/web/20110727010800/http://vadimvswar.narod.ru/ALL_OUT/AiKOut09/HelRecHi/HelRecHi090.htm Гісторыя верталётных рэкордаў — 0090.htm<!-- Загаловак дададзены ботам -->]</ref> == Глядзіце таксама == * [[Мі-28]] * [[ПЗРК Стынгер]] * [[Напад (ПТУР)]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Артыкул|аўтар=Бэрнэ Л.|загаловак=Другое нараджэньне Мі-24. У небе - мадэрнізаваны верталёт|мова=ru|выданьне=[[Крылы Радзімы]]|месца=М.|год=1999|нумар=4|старонкі=2-3|issn=0130-2701}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20090129212304/http://www.mi-helicopter.ru/rus/index.php?id=137 Мі-24 на сайце МВЗ ім. М. Л. Міля] * [http://www.aviastar.org/helicopters_rus/mi-24-r.html матэрыял па Мі-24 на сайце Шрубалёты Сьвету] * [http://www.airforce.ru/articles/mi24usa/mi24usa.htm Мі-24 у ЗША. Пераклад артыкула William L. Smallwood] [[Катэгорыя:Ударныя верталёты]] [[Катэгорыя:Верталёты Беларусі]] [[Катэгорыя:Верталёты СССР]] [[Катэгорыя:Верталёты Расеі]] [[Катэгорыя:Верталёты Мі]] bgx3q8lvrj4pjiapdpr8icxlch0rt9f Бобрык 0 127204 2619764 1414191 2025-06-12T07:01:19Z Ліцьвін 847 стыль, дапаўненьне 2619764 wikitext text/x-wiki Назву '''Бобрык''' маюць: == Населеныя пункты == === [[Беларусь]] === * [[Бобрык (Берасьцейская вобласьць)|Бобрык]] — вёска ў [[Пінскі раён|Пінскім раёне]] [[Берасьцейская вобласьць|Берасьцейскай вобласьці]] * [[Бобрык (Гомельская вобласьць)|Бобрык]] — вёска ў [[Петрыкаўскі раён|Петрыкаўскім раёне]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]] * [[Бобрык (Менская вобласьць)|Бобрык]] — вёска ў [[Крупскі раён|Крупскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] == Глядзіце таксама == * [[Бобрыкі]] {{Неадназначнасьць}} dvcjvmri15ct2om6orhsve08rkr1zew Труймяста 0 134855 2619783 2615902 2025-06-12T09:44:48Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619783 wikitext text/x-wiki '''Труймяста''' ({{мова-pl|Trójmiasto}}, па-кашубску: ''Trzëgard'') — [[канурбацыя]] на поўначы [[Польшча|Польшчы]], у [[Паморскае ваяводзтва|Паморскім ваяводзтве]]. Складаецца галоўным чынам, з трох гарадоў (местаў) — [[Гданьск]]у, [[Гдыня|Гдыні]] і [[Сопат]]у, ад чаго і атрымала сваю назву. Насельніцтва на 31 сьнежня 2010 год — 742 432 чалавекі. Плошча 414,38 км². Да канурбацыі належаць таксама разьмешчаныя на паўночны захад ад вышэйзгаданых гарадоў, гарады [[Вэйгерава]], [[Рэда]] і [[Румя]], якія называюць [[Малое Кашубскае Труймяста]], а таксама дробныя населеныя пункты. Насельніцтва ўсёй канурбацыі складае больш за 1 000 000 чалавек. У трохмесьце дзейнічае беларускае аб'яднанне [[БКТ Хатка]]<ref>[https://www.btkchatka.org/%D0%BA%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B0%D0%BA%D1%82%D1%8B сеціва]</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20250524193518/https://poland.mfa.gov.by/be/bilateral_relations/belarusiny/zgurtowania/ Беларускае культурнае таварыства «Хатка»] на [[МЗС Беларусі]]</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * http://www.trojmiasto.pl/ [[Катэгорыя:Геаграфія Польшчы]] [[Катэгорыя:Паморскае ваяводзтва]] [[Катэгорыя:Гданьск]] 9k91nqedhscfig0ki07zy2cyzyssuio Катэгорыя:Мастацкія творы 14 143820 2619575 2316479 2025-06-11T14:47:05Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619575 wikitext text/x-wiki {{Партал|Мастацтва}} {{Іншыя катэгорыі|Творы мастацтва}} {{болей}} [[Катэгорыя:Мастацтва]] [[Катэгорыя:Творы]] 935ioiyr0km84n0qspqdpyj8igqj2rn Рудар Плеўля 0 159993 2619705 2580396 2025-06-12T00:51:01Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619705 wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Рудар Плеўля |Лягатып = |ПоўнаяНазва = Fudbalski klub Rudar Pljevlja |Заснаваны = 1920 |Горад = [[Плеўля]], [[Чарнагорыя]] |Стадыён = [[Гарадзкі стадыён (Плеўля)|Гарадзкі]] |Умяшчальнасьць = 10 000 |Прэзыдэнт = |Чэмпіянат = {{Папярэдні футбольны сэзон Чарнагорыі|РударПлеўлЛіга}} |Сэзон = {{Папярэдні футбольны сэзон Чарнагорыі|РударПлеўлСэзон}} |Месца = {{Папярэдні футбольны сэзон Чарнагорыі|РударПлеўл}} |Сайт = http://www.fcrudarpljevlja.com/ |Прыналежнасьць = Чарнагорскія }} «'''Рудар'''» — чарнагорскі футбольны клюб з гораду [[Плеўля|Плеўлі]]. Заснаваны ў 1920 годзе. Двухразовы [[Чэмпіянат Чарнагорыі па футболе|чэмпіён Чарнагорыі]] (2010, 2015), чатырохразовы ўладальнік [[Кубак Чарнагорыі па футболе|Кубка Чарнагорыі]] (2007, 2010, 2011, 2016). == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20210215001051/http://www.fcrudarpljevlja.com/ Афіцыйны сайт] [[Катэгорыя:Плеўля]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1920 годзе]] fmo2w8lt5sm9kkn82m6thvijbx6awze Харытонава 0 160209 2619755 1743778 2025-06-12T06:56:52Z Ліцьвін 847 стыль, дапаўненьне 2619755 wikitext text/x-wiki Назву '''Харытонава''' маюць: == Населеныя пункты == === [[Беларусь]] === * [[Харытонава (Віцебская вобласьць)|Харытонава]] — вёска ў [[Расонскі раён|Расонскім раёне]] [[Віцебская вобласьць|Віцебскай вобласьці]] * [[Харытонава (Менская вобласьць)|Харытонава]] — вёска ў [[Стаўпецкі раён|Стаўпецкім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] == Глядзіце таксама == * [[Харытон]] * [[Харытонаў]] * [[Харытонаўка]] * [[Харытонаўцы]] * [[Харытоны]] {{Неадназначнасьць}} 95323695qqyjnbp5d4trjo3kg6kn4pz Міхаіл Марфін 0 165785 2619599 2315979 2025-06-11T15:23:04Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619599 wikitext text/x-wiki {{Кінэматаграфіст |Імя = Міхаіл Марфін |Імя (арыгінал) = Михаил Марфин |Фота = |Шырыня = |Подпіс = |Імя пры нараджэньні = Міхаіл Навумавіч Марфін |Дата нараджэньня = {{Нарадзіўся|14|9|1958|1}} |Месца нараджэньня = {{Сьцяг|СССР}} [[Масква]], [[РСФСР]] |Дата сьмерці = |Месца сьмерці = |Прафэсія = тэлевядоўца, сцэнарыст, сьпявак |Грамадзянства = {{USSR}} → {{RUS}} |Гады актыўнасьці = |Напрамак = |Узнагароды = |imdb_id = |Сайт = }} '''Міхаі́л Наву́мавіч Ма́рфін''' ({{Мова-ru|Михаил Наумович Марфин}}; {{Н}} 14 верасьня 1958, [[Масква]], [[РСФСР]], [[СССР]]) — расейскі тэлевядоўца і сцэнарыст. == Жыцьцяпіс == Скончыў музычную школу імя Ісака Дунаеўскага<ref name="bards.ru">[https://web.archive.org/web/20160304193022/http://www.bards.ru/archives/author.php?id=1667 Михаил Наумович Марфин на.bards.ru]</ref>, факультэт прамысловай экалёгіі [[Расейскі хіміка-тэхналягічны ўнівэрсытэт|Маскоўскага хіміка-тэхналягічнага інстытуту імя Мендзялеева]], Унівэрсытэт марксізма-ленінізма, факультэт журналістыкі, стаў кандыдатам тэхнічных навук. Гуляў у [[Клюб вясёлых і кемлівых|КВК]], быў капітанам каманды МХТІ. Пісаў сцэнары для КВК. Быў рэдактарам Найвышэйшай лігі ў 1992—2004 роках. Вёў перадачу «Шчасьлівы выпадак», напісаў сцэнары для 500 тэлевізыйных перадачаў і некалькіх сэрыялаў<ref name="screenwriter/ros">[http://www.kino-teatr.ru/kino/screenwriter/ros/38672/bio Марфин Михаил Наумович на kino-teatr.ru]</ref>. З 2013 вядзе на беларускім тэлеканале «[[СТБ]]» перадачу «Разумней не прыдумаеш» ({{Мова-ru|Умнее не придумаешь|скарочана}}). Грае на гітары і сьпявае. Станавіўся ляўрэатам раённых конкурсаў бардаўскай песьні<ref name="bards.ru" />. == Фільмаграфія == === Актор === * 2001 — «[[FM і рабяты]]» (''Марфін'') * 2008 — «[[Мая любімая вядзьмарка]]» (''вядоўца'') === Сцэнарыст === * 2005—2006 — «[[Люба, дзеці і завод]]» * 2008 — «[[Жыцьцё, якога не было]]» * 2009 — «[[Два Антоны (тэлесэрыял)|Два Антоны]]» * 2010 — «[[Доктар Тырса]]» == Бібліяграфія == Разам з Андрэем Чывурыным: * «Што такое КВК»<ref>[http://www.e-reading.org.ua/bookreader.php/130170/Marfin_-_Chto_takoe_KVN.html Михаил Марфин. Что такое КВН Андрей Чивурин]</ref> * «Мы пачыналі КВК»<ref>[https://web.archive.org/web/20160304135514/http://today.shadrinsk.info/star-birthday/151/ Михаил Наумович МАРФИН]</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Марфін, Міхаіл Навумавіч}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Маскве]] [[Катэгорыя:Савецкія тэлевядучыя]] [[Катэгорыя:Расейскія тэлевядучыя]] [[Катэгорыя:Расейскія сцэнарысты]] [[Катэгорыя:Савецкія сьпевакі і сьпявачкі]] [[Катэгорыя:Расейскія сьпевакі і сьпявачкі]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Расейскага хіміка-тэхналягічнага ўнівэрсытэту]] [[Катэгорыя:Удзельнікі Клюбу вясёлых і кемлівых]] l2p1p88j25y06lwvx5igsw6bwub1xoy Украінскае Палесьсе 0 168783 2619769 2506053 2025-06-12T07:03:57Z Ліцьвін 847 /* Рэкі й азёры */ выпраўленьне спасылак 2619769 wikitext text/x-wiki [[Файл:Ukraine-Polissya.png|значак|250px|Мапа ўкраінскага Палесься]] '''Украінскае Палесьсе''' — частка [[Палесьсе|Палесься]], якая знаходзіцца на тэрыторыі [[Украіна|Ўкраіны]]. == Тэрыторыя == Украінскае Палесьсе ўяўляе сабою шырокую амаль стокілямэтровую паласу на поўначы краіны і складае каля 19 % ад усёй тэрыторыі Ўкраіны.<ref>[https://web.archive.org/web/20091028050027/http://www.nashkray.kiev.ua/zapovednik/zgit.htm Заповедники Украины. Житомирская область.]</ref> На поўначы мяжуе зь [[Беларускае Палесьсе|Беларускім Палесьсем]]. У залежнасьці ад разьмяшчэньня адносна [[Дняпро|Дняпра]] падзяляецца на правабярэжнае і левабярэжнае Палесьсе. Паводле прыродна-геаграфічных і адміністрацыйных (у залежнасьці ад [[Адміністрацыйны падзел Украіны|Адміністрацыйнага падзелу Ўкраіны]]) асаблівасьцяў вылучаюць пяць фізыка-геаграфічных абласьцей: [[Валынскае Палесьсе]], [[Жытомірскае Палесьсе]], [[Кіеўскае Палесьсе]], [[Чарнігаўскае Палесьсе]] і [[Ноўгарад-Северскае Палесьсе]].<ref>[http://www.photoukraine.com/russian/articles?id=147 Украинское Полесье.]</ref> == Геаграфічная паверхня Ўкраінскага Палесься == Паверхня — водна-ледніковая і азёрна-алювіяльная пясочная нізіна са старажытнымі надпойменымі тэрасамі, слабым нахілам на паўднёвы ўсход, на невялічкім участку ў басэйне [[Заходні Буг|Буга]] на захад, з блізкім да паверхні ўзроўнем заляганьня грунтовых вод. Абсалютная вышыня — 100-150 м. У найнізшай частцы нізіны (100-130 м) з амаль плоскім рэльефам сустракаюцца буйные масівы [[балота]]ў (Паддубічы, [[Вялікі Лес (балота)|Вялікі Лес]], Грычын, Загальскі і інш.) і значныя забалочаныя ўчасткі зь пясочнымі дзюнамі, мікрасхіламі, азёрнымі катлавінамі і старажытнымі берагавымі валамі [[Прыпяць|Прыпяці]] й яе прытокаў. == Клімат == Клімат цёплы, няўстойліва-вільготны, на паўднёвым усходзе блізкі да лесастэпнага. Сярэдняя тэмпэратура студзеня ад —4,4° на захадзе да — 7° на ўсходзе (мінімальная — 36&nbsp;°C), ліпеня ад 18° да 19° (макс. 38&nbsp;°C). Ападкаў 520—645 мм у год. [[Вэгетацыйны пэрыяд]] 193—208 сутак. == Рэкі й азёры == Асноўная рака — [[Прыпяць]], з прытокамі [[Лань]], [[Случ]], [[Бобрык (рака)|Бобрык]], [[Брагінка]], [[Тур’я]], [[Стыр]], [[Гарынь]], [[Сьцьвіга]], [[Убарць]], [[Выжаўка]] і інш. == Глядзіце таксама == * [[Беларускае Палесьсе]] * [[Палесьсе]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Геаграфія Ўкраіны]] [[Катэгорыя:Геаграфія Палесься]] {{Рэгіёны Палесься}} 3pufc0hjdo1cs8qesdwjftxrzc4tqtd 2619770 2619769 2025-06-12T07:04:22Z Ліцьвін 847 /* Рэкі й азёры */ выпраўленьне спасылак 2619770 wikitext text/x-wiki [[Файл:Ukraine-Polissya.png|значак|250px|Мапа ўкраінскага Палесься]] '''Украінскае Палесьсе''' — частка [[Палесьсе|Палесься]], якая знаходзіцца на тэрыторыі [[Украіна|Ўкраіны]]. == Тэрыторыя == Украінскае Палесьсе ўяўляе сабою шырокую амаль стокілямэтровую паласу на поўначы краіны і складае каля 19 % ад усёй тэрыторыі Ўкраіны.<ref>[https://web.archive.org/web/20091028050027/http://www.nashkray.kiev.ua/zapovednik/zgit.htm Заповедники Украины. Житомирская область.]</ref> На поўначы мяжуе зь [[Беларускае Палесьсе|Беларускім Палесьсем]]. У залежнасьці ад разьмяшчэньня адносна [[Дняпро|Дняпра]] падзяляецца на правабярэжнае і левабярэжнае Палесьсе. Паводле прыродна-геаграфічных і адміністрацыйных (у залежнасьці ад [[Адміністрацыйны падзел Украіны|Адміністрацыйнага падзелу Ўкраіны]]) асаблівасьцяў вылучаюць пяць фізыка-геаграфічных абласьцей: [[Валынскае Палесьсе]], [[Жытомірскае Палесьсе]], [[Кіеўскае Палесьсе]], [[Чарнігаўскае Палесьсе]] і [[Ноўгарад-Северскае Палесьсе]].<ref>[http://www.photoukraine.com/russian/articles?id=147 Украинское Полесье.]</ref> == Геаграфічная паверхня Ўкраінскага Палесься == Паверхня — водна-ледніковая і азёрна-алювіяльная пясочная нізіна са старажытнымі надпойменымі тэрасамі, слабым нахілам на паўднёвы ўсход, на невялічкім участку ў басэйне [[Заходні Буг|Буга]] на захад, з блізкім да паверхні ўзроўнем заляганьня грунтовых вод. Абсалютная вышыня — 100-150 м. У найнізшай частцы нізіны (100-130 м) з амаль плоскім рэльефам сустракаюцца буйные масівы [[балота]]ў (Паддубічы, [[Вялікі Лес (балота)|Вялікі Лес]], Грычын, Загальскі і інш.) і значныя забалочаныя ўчасткі зь пясочнымі дзюнамі, мікрасхіламі, азёрнымі катлавінамі і старажытнымі берагавымі валамі [[Прыпяць|Прыпяці]] й яе прытокаў. == Клімат == Клімат цёплы, няўстойліва-вільготны, на паўднёвым усходзе блізкі да лесастэпнага. Сярэдняя тэмпэратура студзеня ад —4,4° на захадзе да — 7° на ўсходзе (мінімальная — 36&nbsp;°C), ліпеня ад 18° да 19° (макс. 38&nbsp;°C). Ападкаў 520—645 мм у год. [[Вэгетацыйны пэрыяд]] 193—208 сутак. == Рэкі й азёры == Асноўная рака — [[Прыпяць]], з прытокамі [[Лань (рака)|Лань]], [[Случ]], [[Бобрык (рака)|Бобрык]], [[Брагінка]], [[Тур’я]], [[Стыр]], [[Гарынь]], [[Сьцьвіга]], [[Убарць]], [[Выжаўка]] і інш. == Глядзіце таксама == * [[Беларускае Палесьсе]] * [[Палесьсе]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Геаграфія Ўкраіны]] [[Катэгорыя:Геаграфія Палесься]] {{Рэгіёны Палесься}} fi6zy29k9k7h5c2vf5posmc77dxq6lr 2619771 2619770 2025-06-12T07:04:48Z Ліцьвін 847 /* Рэкі й азёры */ выпраўленьне спасылак 2619771 wikitext text/x-wiki [[Файл:Ukraine-Polissya.png|значак|250px|Мапа ўкраінскага Палесься]] '''Украінскае Палесьсе''' — частка [[Палесьсе|Палесься]], якая знаходзіцца на тэрыторыі [[Украіна|Ўкраіны]]. == Тэрыторыя == Украінскае Палесьсе ўяўляе сабою шырокую амаль стокілямэтровую паласу на поўначы краіны і складае каля 19 % ад усёй тэрыторыі Ўкраіны.<ref>[https://web.archive.org/web/20091028050027/http://www.nashkray.kiev.ua/zapovednik/zgit.htm Заповедники Украины. Житомирская область.]</ref> На поўначы мяжуе зь [[Беларускае Палесьсе|Беларускім Палесьсем]]. У залежнасьці ад разьмяшчэньня адносна [[Дняпро|Дняпра]] падзяляецца на правабярэжнае і левабярэжнае Палесьсе. Паводле прыродна-геаграфічных і адміністрацыйных (у залежнасьці ад [[Адміністрацыйны падзел Украіны|Адміністрацыйнага падзелу Ўкраіны]]) асаблівасьцяў вылучаюць пяць фізыка-геаграфічных абласьцей: [[Валынскае Палесьсе]], [[Жытомірскае Палесьсе]], [[Кіеўскае Палесьсе]], [[Чарнігаўскае Палесьсе]] і [[Ноўгарад-Северскае Палесьсе]].<ref>[http://www.photoukraine.com/russian/articles?id=147 Украинское Полесье.]</ref> == Геаграфічная паверхня Ўкраінскага Палесься == Паверхня — водна-ледніковая і азёрна-алювіяльная пясочная нізіна са старажытнымі надпойменымі тэрасамі, слабым нахілам на паўднёвы ўсход, на невялічкім участку ў басэйне [[Заходні Буг|Буга]] на захад, з блізкім да паверхні ўзроўнем заляганьня грунтовых вод. Абсалютная вышыня — 100-150 м. У найнізшай частцы нізіны (100-130 м) з амаль плоскім рэльефам сустракаюцца буйные масівы [[балота]]ў (Паддубічы, [[Вялікі Лес (балота)|Вялікі Лес]], Грычын, Загальскі і інш.) і значныя забалочаныя ўчасткі зь пясочнымі дзюнамі, мікрасхіламі, азёрнымі катлавінамі і старажытнымі берагавымі валамі [[Прыпяць|Прыпяці]] й яе прытокаў. == Клімат == Клімат цёплы, няўстойліва-вільготны, на паўднёвым усходзе блізкі да лесастэпнага. Сярэдняя тэмпэратура студзеня ад —4,4° на захадзе да — 7° на ўсходзе (мінімальная — 36&nbsp;°C), ліпеня ад 18° да 19° (макс. 38&nbsp;°C). Ападкаў 520—645 мм у год. [[Вэгетацыйны пэрыяд]] 193—208 сутак. == Рэкі й азёры == Асноўная рака — [[Прыпяць]], з прытокамі [[Лань (рака)|Лань]], [[Случ]], [[Бобрык (рака)|Бобрык]], [[Брагінка]], [[Тур’я (рака)|Тур’я]], [[Стыр]], [[Гарынь]], [[Сьцьвіга]], [[Убарць]], [[Выжаўка]] і інш. == Глядзіце таксама == * [[Беларускае Палесьсе]] * [[Палесьсе]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Геаграфія Ўкраіны]] [[Катэгорыя:Геаграфія Палесься]] {{Рэгіёны Палесься}} sjkflrjaicyx004wid0vdt3w088adbu Сэксуальныя цацкі 0 170852 2619781 2571409 2025-06-12T07:32:37Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619781 wikitext text/x-wiki '''Сэксуальныя цацкі''' — прылады, выкарыстоўваныя чалавекам для задавальненьня сваіх запатрабаваньняў для атрыманьня асалоды шляхам раздражненьня полавых частак цела. Да гэтых прадметаў можна аднесьці падвескі, дубцы і канчукі, нашыйнікі і маскі, спэцыялізаваныя ланцугі і міліцэйскія наручнікі, рамяні і спражкі, некаторы выгляды адзежы і ніжняй бялізны, прадметы мэблі і ўжытку, выкарыстоўваныя ў адпаведных гульнях. Найбольш папулярныя і часта выкарыстоўваныя ў гульнях прадметы — прылады для дрыжаньня: заменьнікі рук, [[похва|похвы]] або мужчынскага струка, вырабленыя ў выглядзе дакладных (або не) дзід чалавечых палавых органаў. Да цацак не адносіцца прэзэрватыў, [[парнаграфія]], рэчывы, папераджальныя [[цяжарнасьць]]. Сэксуальныя цацкі дапамагаюць дасягнуць задавальненьня людзям, што ў шлюбе (або не) у любым узросьце, асабліва пры некаторых хваробах, або душэўнай скаванасьці пры блізкасьці ў ложку. == Гісторыя == [[Файл:Khajurahosculpture.jpg|міні|зьлева|150пкс|Выявы храма каханьня. Індыя. Крайняя постаць мужчыны трымае ў руцэ падабенства мужчынскага струка.]] Яшчэ з даўніх часоў чалавецтва выкарыстоўвала для ўзрушанасьці і забавак цацкі. Гэта былі знакі і прадметы рэлігійных культаў храмаў каханьня ў старажытнай [[Індыя|Індыі]]. Вядома аб выкарыстаньні штучных струкоў у [[Рым]]е і [[Грэцыя|Грэцыі]]. Старажытныя [[Эгіпет|егіпцяне]] 2500 гадоў назад выкарыстоўвалі штучны мужчынскі струк. Думка аб прадмеце, што дрыжыць і разам з тым выклікае прыемнасьць у жанчын, пачалі выпускаць у дваццатым стагодзьдзі. Выбар сучасных дапаможных сродкаў для дарослых, прадаваных у [[крама]]х, вельмі разнастайны. Пачынальна ад разнастайных мадэляў вібратараў, кольцаў для струка, шарыкаў для похвы, алеяў для змазкі, надуўных лялек, розных прыладаў для самазадавальненьня да панадлівай і вельмі сэксуальнай бялізны. == Разнавіднасці == === Вібратары === [[Файл:Double dildo simple end 01.jpg|thumb|right|200px|Прылада для дрыжэньня, што выклікае прыемнасьць у жанчын]] {{Асноўны артыкул|Вібратар (сэкс)}} Прылада для дрыжэньня, што выклікае прыемнасьць у жанчын — электрамэханічны выраб, прызначаны для ўзбуджэньня похвы, або заднепраходнага выхаду. Адпаведна, адрозьніваюцца тры выгляду прыладаў: зьнешні, унутры похвы і задні, а таксама мяшаня. Часам маюць выгляд мужчынскага струка.<ref>[http://www.desiresecrets.com/?department=Rabbit_vibrators Rabbit Vibrators]</ref> Дзеяньне прылады заснавана на пастаянным дрыжэньні прылады, што выклікае прыемнае адчуваньне ў похве і можа ў далейшым выклікаць прыемныя сутаргі похвы. === Штучныя мужчынскія струкі === '''Штучныя мужчынскія струкі''' — адмысловы выраб, які мае выгляд мужчынскага струка пры любадзействе. Ужываецца пры самазадавальненьні. Існуе вялікая разнастайнасьць. Штучны мужчынскі струк, прымацаваны да трусікаў-папружкам, завецца [[страпон]]. === Заднепраходныя ўстаўкі === [[Файл:Buttplug.png|thumb|200px|Заднепраходны корак]] '''[[Заднепраходны корак]]''' — Штучны мужчынскі струк, прызначаны для ўводзін у задні праход. Служыць для раздражненьня задняга праходу, расслабленьня перад [[анальны сэкс|анальным сэксам]] або для звужэньня похвы. Апошняе можа выкарыстоўвацца як для жанчын з шырокай похвай (напрыклад, калі похва саслабленыя), так і проста для ўзмацненьня адчуваньняў падчас сэксу. Існуюць дэкараваныя Заднепраходныя ўстаўкі, (напрыклад, у форме лісінага хваста<ref>[http://www.extremerestraints.com/fox-tail-anal-plug_371.html Fox Tail Anal Plug]</ref> або хваста труса<ref>[http://www.extremerestraints.com/bunny-tail-butt-plug_440.html Bunny Tail Butt Plug]</ref>) якія робяць сэксуальнае жыцьцё цікавейшым. [[Файл:Anal beads.jpg|thumb|200px|Двухбаковы заднепраходны ланцужок]] '''[[Заднепраходны ланцужок]]''' — цацка, якая служыць для раздражненьня задняга праходу. Заднепраходны ланцужок уяўляе сабой некалькі шарыкаў, злучаных пасьлядоўна паміж сабой цьвёрдымі або гнуткімі перамычкамі. '''Прылада для дрыжэньня і «раздражненьня» прастаты''' — прылада для дрыжэньня, яка служыць для т.зв. “масажу” [[прадсталёвая залоза|прастаты]]. Прылада вельмі небясьпечная для здароўя й жыцьця для чалавека. Выкарыстоўваць нельга. === Штучная похва === [[Файл:Artificial vagina-5.jpg|міні|200пкс|Штучная похва і задні праход з устаўленым у яго вібраяечкам]] [[Штучная похва]] — цацка, якая служыць для раздражненьня мужчынскага струка. Вырабляецца падобнай на жаночыя палавыя органы. Штучныя похвы вырабляюцца зь мяккіх, эластычных матэрыялаў, часам дапаўняюць прыладай для дрыжэньня, награвальнікам, адсекам для даданьня змазкі. === Кольцы і насадкі === [[Файл:Cockring.jpg|міні|200пкс|Кольца-насадка на штучны мужчынскі струк]] '''Кольца-насадка на штучны мужчынскі струк ''' служаць для дадатковага раздражненьняі сьценак похвы, што паскарае наступ прыемныага пачуцьця ў жанчыны. '''Эрэкцыйныя кольцы''' ужываюцца для падтрыманьня стану эрэкцыі ў мужчын з палавою нямогласьцю. Іх дзеяньне заснавана на прадухіленьні хуткага адтоку крыві за лік шчыльнага абхопу аснаваньня мужчынскагаструка. Прылада небясьпечная для здароўя. === Шарыкі === [[Файл:Ben Wa balls.jpg|міні|200пкс|Шарыкі для похвы]] '''Шарыкі для похвы''' — цацкі, якія служыць для ўмацаваньня і разьвіцьця похвы (гэта асабліва актуальна для жанчын пасьля родаў, у якіх саслабленыя мяса похвы), а гэтак жа для таго, каб выклікаць дадатковую ўзрушанасьць. Невялікага памеру шарыкі, як правіла, вырабленыя з плястыка, зьмяшчаюцца ў похву. Часам шарыкі дапаўняюць мэханізмам дрыжэньня. Шарыкі для похвы, у адрозьненьне ад большасьці іншых цацак, можна выкарыстаць ня толькі ў інтымным становішчы — іх часта носяць у сабе падчас працы, шпацыры і інш. '''Заднепраходныя шарыкі''' — адрозьніваюцца ад «для похвы» тым, што зьмяшчаюцца ў задні праход. Гэтыя шарыкі звычайна маюць меншы памер, чым “для похвы”. Існуюць гэтак жа камбінаваныя шарыкі, якія могуць быць выкарыстаныя як для похвы, так і для задняга праходу. === Сэкс-набор === '''Сэкс-набор''' (Эратычны набор) — гэта набор прылады для дрыжэньня з рознымі насадкамі,змазкамі. Эратычныя наборы выкарыстоўваюцца для занясеньня разнастайнасьці ў сэксуальнае жыцьцё. === Сэкс-Лялькі === '''[[Сэкс-лялька|Сэкс-лялькі]]''' — цацкі, якія імітуюць палавога партнёра. У большасьці сваім, лялькі імітуюць жаночае цела, але сустракаюцца і ўзоры, якія імітуюць цела мужчыны. Лялькі вырабляюцца зь мяккага, эластычнага матэрыялу, як правіла, гэта надуўныя цацкі з латэкса або [[поліэтылен]]у. Існуюць разнавіднасьці з шчыльных сынтэтычных пенаматэрыялаў. Лялькі маюць адтуліны і паглыбленьні, якія імітуюць похву, задні праход і рот (лялькі для жанчын маюць прымацаваны штучны мужчынскі струк). Могуць камплектавацца дадатковымі абагравальнікамі (для нагрэву лялькі да тэмпэратуры блізкай да тэмпэратуры чалавечага цела), прыладамі вылучэньня змазкі. Лялькі могуць выкарыстоўвацца як для самазадавальненьня, так і для сэксу. === Помпы === '''Помпа''' — прылада, дзеяньне якога заснавана на адпампоўваньні паветра з зоны яе дзеяньня. Помпа спрыяе эрэкцыі за лік стымуляцыі мужчынскага струка, а гэтак жа падвышае адчувальнасьць і актыўнасьць, а часьцяком і пазбаўляе ад імпатэнцыі. Помпы дзеляцца на мужчынскія (служаць для стымуляцыі мужчынскага струка) і жаночыя (грудныя масажоры). Лічыцца, што гісторыя стварэньня вакуўмных помпаў зьвязаная з назіраньнем [[эрэкцыя|эрэкцыі]] ў лётчыкаў пры ўздыме [[самалёт]]аў на вялікую вышыню, дзе ціск павестра значна ніжэй, чым на паверхні зямлі.<ref>[https://web.archive.org/web/20130524201011/http://www.sexgames.ru/vacuum/ Помпы]</ref> === Сада-маза атрыбутыка === Да '''сада-маза атрыбутыцы''' адносяць прадметы, выкарыстоўваныя ў [[БДСМ]]-практыцы. Да гэтых прадметаў адносяць прынады для зьвязваньня (наручнікі, кляпы), хвастаньні (бізуны, дубцы), фэтыш-атрыбутыку (маскі). === Эратычная бялізна === '''Эратычная бялізна''' — гэтая бялізна, служыць для ўзмацненьня ўзрушанасьці. Яе дзеяньне заснавана на тым, што галізна ўзбуджае ў меншай ступені, чым няпоўнае агаленьне.<ref>[https://web.archive.org/web/20071118165057/http://www.belowbelt.ru/part3.html Эратычная бялізна]</ref> === Сэкс-мэбля === '''Сэкс-мэбля''' — розныя прылады, якія дапамагаюць зьдзяйсьняць палавы акт у пазыцыях, не даступных пры звычайных умовах, а таксама што дапамагаюць зьнізіць нагрузку на людзей падчас каханьня. Да сэкс-мэблі адносяць эратычныя арэлі, падушкі адмысловай формы і інш. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * Timothy Archibald. ''Sex Machines: Photographs and Interviews''. Process, 2005. {{ISBN|0-9760822-3-3}}. == Вонкавыя спасылкі == * [https://www.sexpuppenetz.de/be/der-markt-fuer-kuenstlich-intelligente-sexroboter-wird-bald-explodieren.html Рынак сэкс-робатаў са штучным інтэлектам вось-вось выбухне] * [https://web.archive.org/web/20240125154418/https://www.hydoll.de/be/warum-kaufen-maenner-lebensechte-sexpuppe.html Чаму мужчыны купляюць сапраўдныя сэкс-лялькі?] * [http://www.museumofsex.com/ Музей сэксу ў Нью-Ёрку] * [http://www.payer.de/religionskritik/karikaturen12.htm Антычныя карыкатуры і сатыра] * [https://web.archive.org/web/20100419032329/http://rutube.ru/tracks/34769.html?v=acf3ea2dc0355f3822b1c08c556866ae Хвалісты папугайчык] {{Сэкс}} [[Катэгорыя:Сэкс]] d0xkppvqxqszxqtcf3xbqki16s68l2z Катэгорыя:Кнігі 1876 году 14 174486 2619622 2293334 2025-06-11T16:25:18Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619622 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле дзесяцігодзьдзяў|Кнігі|1870|}} {{Тэма паводле гадоў|Кнігі|1876|году}} {{Аўтаазначнік катэгорыі}} [[Катэгорыя:Кнігі 1870-х|6]] [[Катэгорыя:Кнігі паводле гадоў|1876]] [[Катэгорыя:Творы 1876 году]] [[Катэгорыя:Кнігі XIX стагодзьдзя|1876]] [[Катэгорыя:1876 год у літаратуры]] c0td7k8konnldwrmwsr7zs6avnmuybx Оршанский вестник (1915) 0 177782 2619680 2575692 2025-06-11T18:08:23Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619680 wikitext text/x-wiki {{Газэта |назва = Оршанский вестник |выява = |тып = штодзённая |фармат = |уладальнік = |выдавец = |рэдактар = [[Хаім Маісеявіч Іоселевіч]] |заснаваная = 10 лютага 1915 |зачыненая = 9 красавіка 1918 |палітыка = Расейская Аб’яднаная Саціял-Дэмакратычная партыя і [[Усеагульны габрэйскі рабочы зьвяз у Літве, Польшчы і Расеі|Бунд]] |мова = [[Расейская мова|расейская]] і [[Беларуская мова|беларуская]], [[Польская мова|польская]], [[ідыш]] |штаб-кватэра = [[Ворша]], Магілёўская вул. |наклад = |ISSN = |сайт = }} «'''Оршанский вестник'''» — штодзённая грамадзка-палітычная [[газэта]] была ўтвораная ў 1915 годзе, была органам Расейскай сацыял-дэмакратычнай рабочай партыі й [[Усеагульны габрэйскі рабочы зьвяз у Літве, Польшчы і Расеі|Бунда]]. Выдавалася зь 10 лютага 1915 да 9 сакавіка 1918 году ў [[Ворша|Воршы]] на чатырох мовах: [[Расейская мова|расейскай]], [[Беларуская мова|беларускай]], [[Польская мова|польскай]] і [[ідыш]]. Рэдактар-выдавец газэты [[Хаім Маісеявіч Іоселевіч]] — уласьнік друкарні ў [[Ворша|Воршы]]<ref>{{Кніга|аўтар =|частка = |загаловак =Фабрично-заводскія предпріятія Россійской Имперіи / подъ наблюденіемъ Редакціоннаго Комитета, состоящаго изъ членовъ Совѣта съѣздовъ представителей промышленности и торговли.|арыгінал = |спасылка =https://dlib.rsl.ru/viewer/01003757739#?page=1118|адказны =Составил Л. К. Езіоранскій|выданьне =Изданія годъ первый|месца =[[Санкт-Пецярбург|С.-Петербургъ]] |выдавецтва =Изданіе Торгового дома "А. Срока и К°" , Т-во "Справочникъ"|год =1909|том = |старонкі =№ 1058«З»|старонак =1443|сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>. Выйшла 1040 нумароў<ref>{{Кніга|аўтар =|частка = |загаловак =Газэты Беларусі, 1776 — 1975. |арыгінал = |спасылка =https://bukvica.org/w/images/a/a7/Gazety_Belarusi_1776-1975.pdf|адказны =Склад.: Л.М.Няхайчык і інш. ; Навук. рэд. [[Віталь Скалабан|В.У.Скалабан]]|выданьне =Бібліяграфічны паказальнік.|месца =[[Менск]] |выдавецтва =[[Нацыянальная кніжная палата Беларусі]] |год =2003|том = |старонкі =118 (№ 996)|старонак =322|сэрыя = |isbn =985-6020-28-X|наклад =700}}</ref>. Адрас рэдакцыі: [[Ворша]], Магілёўская вул. 64. Газэта асьвятляла мясцовыя навіны, унутранае й міжнароднае становішча краіны, падзеі на франтах [[Першая сусьветная вайна на Беларусі|1-й сусьветнай вайны]]. Прыхільна сустрэла [[Лютаўская рэвалюцыя|Лютаўскую рэвалюцыю]] 1917 году, агітавала за падтрымку [[Часовы ўрад Расіі|Часовага ўрада]], скліканьне Ўстаноўчага сходу й вайну да пераможнага канца. Выступіла супраць [[Кастрычніцкі пераварот на Беларусі|кастрычніцкага перавароту]] 1917 г. Інфармавала пра [[беларускі нацыянальны рух]], выступленьне ў [[Ворша|Воршы]] [[Першае беларускае таварыства драмы і камэдыі|Першага таварыства беларускай драмы і камэдыі]] (паведамленьні «Сярод беларусаў», «Беларускія спэктаклі» і інш.). Друкавала лірычныя вершы, апавяданьні і нарысы мясцовых аўтараў. == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Артыкул| аўтар =[[Даніла Васілеўскі|Васілеўскі, Д]]. | загаловак = З гісторыі Аршанскага друку. | спасылка = https://knihi.com/none/Nas_kraj_zip.html#1927-06_07.pdf_78 | мова = | выданьне = [[Наш край (1925)|Наш Край]]|тып=штомесячнік Цэнтральнага Бюро Краязнаўства пры Інстытуце Беларускай Культуры | год = люты—сакавік 1927 | том = | нумар = 6—7 (21—22) | старонкі =76—80 }} * {{Кніга|аўтар =|частка = |загаловак =Газеты Беларусі, 1776—1975: Рэтрасп. бібліягр. паказ.|арыгінал = |спасылка =https://bukvica.org/w/images/a/a7/Gazety_Belarusi_1776-1975.pdf|адказны =Склад. Л. М. Няхайчык і інш.; Навук. рэд. [[Віталь Скалабан|В. У. Скалабан]]|выданьне = |месца =[[Менск]] |выдавецтва =[[ Нацыянальная кніжная палата Беларусі]] |год =2003|том = |старонкі =118 (№ 996)|старонак =322|сэрыя = |isbn =985-6020-28-X|наклад =700}} * [[Уладзімер Конан|Конан. У. М.]] «Оршанский вестник». {{Літаратура/БелЭн|11}} С. 451 * [[Мікола Сяменчык|Сяменчык. Мікалай]]. «Оршанский вестник». {{Літаратура/ЭГБ|5}} — С. 359. * {{Кніга|аўтар =|частка = |загаловак =Газеты дореволюционной России 1703 — 1917. Каталог.|арыгінал = |спасылка = https://imwerden.de/pdf/gazety_dorevolyutsionnoj_rossii_1703-1917_katalog_2007.pdf |адказны =Т.В. Акопян і інш.|выданьне = |месца =[[Санкт-Пецярбург|Санкт-Петербург]] |выдавецтва =«Российская национальная библиотека»|год =2007|том = |старонкі =271 (№ 3427) |старонак =592|сэрыя = |isbn =978-5-8192-0343-9|наклад =500}} * {{Кніга|аўтар =|частка = |загаловак =Документы и материалы по истории Белоруссии (1900—1917)|арыгінал = |спасылка = |адказны =[[Уладзімер Перцаў|В. Н. Перцев]], И. С. Кравченко, Е. П. Лукьянова, [[Аляксандра Воранава|А. И. Воронова]] |выданьне = |месца =[[Менск]] |выдавецтва =Академия наук БССР|год =1953|том =3|старонкі =816, 834, 835, 882, 888, 905, 910 |старонак =1020|сэрыя = |isbn = |наклад =4000}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20190610191638/https://e-catalog.nlb.by/Collection/BY-NLB-br0001497341 «Оршанский вестник» у фондзе Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі] * [http://www.vlib.by/index.php/by/ Віцебская абласная бібліятэка]. [http://pdf.vlib.by/OLD-KRAY/list.pdf Сьпіс лічбавых дакумэнтаў]. * [https://web.archive.org/web/20210917094224/https://orsha.eu/bel/%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D1%96%D0%BD%D1%8B/1752/ Воспоминания Иоселевича. Ч.5] * {{Спасылка | аўтар =[[Ігар Казьмерчык]]. | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 10 лютага 2024| url = https://www.youtube.com/watch?v=5IejWm7I39o&t=68s| копія = | дата копіі = | загаловак = Неверагодная гісторыя першай у Оршы газеты «Аршанскі веснік» | фармат = | назва праекту = Гэты дзень у гісторыі | выдавец = Аршанскі рэгіянальны партал | дата доступу = | accessyear = | мова = | камэнтар = }} {{Беларускія пэрыядычныя выданьні}} [[Катэгорыя:Гісторыя Беларусі]] [[Катэгорыя:Беларускія газэты]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1915 годзе]] [[Катэгорыя:Газэты на расейскай мове]] tt7s7xfd3qjma0raaqxsb1amrhiyvsp Бобрыкі 0 180685 2619765 2561915 2025-06-12T07:01:21Z Ліцьвін 847 стыль, дапаўненьне 2619765 wikitext text/x-wiki Назву '''Бобрыкі''' маюць: == Населеныя пункты == === [[Беларусь]] === * [[Бобрыкі (Віцебская вобласьць)|Бобрыкі]] — вёска ў [[Глыбоцкі раён|Глыбоцкім раёне]] [[Віцебская вобласьць|Віцебскай вобласьці]] * [[Бобрыкі (Гарадзенская вобласьць)|Бобрыкі]] — вёска ў [[Івейскі раён|Івейскім раёне]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]] == Глядзіце таксама == * [[Бобрык]] {{Неадназначнасьць}} jmzo7zthnec8h8f5tm97quvrytwoxa8 Брагі 0 180725 2619763 2561871 2025-06-12T07:00:12Z Ліцьвін 847 стыль, дапаўненьне 2619763 wikitext text/x-wiki Назву '''Брагі''' маюць: == Населеныя пункты == === [[Беларусь]] === * [[Брагі (Гарадзенская вобласьць)|Брагі]] — вёска ў [[Івейскі раён|Івейскім раёне]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]] * [[Брагі (Магілёўская вобласьць)|Брагі]] — вёска ў [[Амсьціслаўскі раён|Амсьціслаўскім раёне]] [[Магілёўская вобласьць|Магілёўскай вобласьці]] == Глядзіце таксама == * [[Брага]] {{Неадназначнасьць}} 0f3g6a7emsr55y7u3ucm74yby0dtzoi Дзядзічы 0 180754 2619761 2561909 2025-06-12T06:59:16Z Ліцьвін 847 стыль, дапаўненьне 2619761 wikitext text/x-wiki Назву '''Дзядзічы''' маюць: == Населеныя пункты == === [[Беларусь]] === * [[Дзядзічы (Гарадзенская вобласьць)|Дзядзічы]] — вёска ў [[Івейскі раён|Івейскім раёне]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]] * [[Дзядзічы (Менская вобласьць)|Дзядзічы]] — вёска ў [[Вялейскі раён|Вялейскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] == Глядзіце таксама == * [[Дзядзінец]] {{Неадназначнасьць}} 8fki89vyucpyfsuotcevg8qolb4brw4 Куцькі 0 180800 2619759 2561870 2025-06-12T06:58:16Z Ліцьвін 847 стыль, дапаўненьне 2619759 wikitext text/x-wiki Назву '''Куцькі''' маюць: == Населеныя пункты == === [[Беларусь]] === * [[Куцькі (Гарадзенская вобласьць)|Куцькі]] — вёска ў [[Івейскі раён|Івейскім раёне]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]] * [[Куцькі (Менская вобласьць)|Куцькі]] — вёска ў [[Вялейскі раён|Вялейскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] == Глядзіце таксама == * [[Коцькі]] {{Неадназначнасьць}} pcvixbrvv6tepx6o607zowa1hp0q674 Сяргееўка 0 180971 2619688 2561908 2025-06-11T18:44:52Z Ліцьвін 847 стыль, дапаўненьне 2619688 wikitext text/x-wiki Назву '''Сяргееўка''' маюць: == Населеныя пункты == === [[Беларусь]] === * [[Сяргееўка (Гарадзенская вобласьць)|Сяргееўка]] — хутар у [[Івейскі раён|Івейскім раёне]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]] * [[Сяргееўка (Гомельская вобласьць)|Сяргееўка]] — вёска ў [[Рэчыцкі раён|Рэчыцкім раёне]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]] == Глядзіце таксама == * [[Сяргеева]] * [[Сяргеевічы]] * [[Сяргееў]] * [[Сяргееўцы]] * [[Сяргееўшчына]] {{Неадназначнасьць}} bomftcjkv0ocj8e8kyajudv4uc6c7ei Аколіца Баранавічы 0 184156 2619726 2551834 2025-06-12T06:39:39Z Ліцьвін 847 стыль, выпраўленьне спасылак 2619726 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Аколіца Баранавічы |Лацінка = Akolica Baranavičy |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Аколіц Баранавіч |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенская]] |Раён = [[Івейскі раён|Івейскі]] |Сельсавет = |Пасялковы савет = [[Трабскі сельсавет|Трабскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 13 |Год падліку колькасьці = 2009 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 231352 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 12 |Шырата сэкундаў = 47 |Даўгата градусаў = 25 |Даўгата хвілінаў = 48 |Даўгата сэкундаў = 20 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Аколіца Баранавічы'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гарадзенская вобласьць}}.</ref> — [[вёска]] ў [[Івейскі раён|Івейскім раёне]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]]. Уваходзіць у склад [[Трабскі сельсавет|Трабскага сельсавету]]. == Насельніцтва == * 2009 год — 13 чалавек<ref>[https://web.archive.org/web/20191002065531/http://pop-stat.mashke.org/belarus-census.htm Вынікі перапісу]</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Памяць/Івейскі раён}} {{Трабскі сельсавет}} {{Івейскі раён}} [[Катэгорыя:Трабскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Івейскага раёну]] sdspkk40tfe5s7wztihwcqk5qhsyxv3 Батукі 0 184158 2619717 2551862 2025-06-12T06:34:14Z Ліцьвін 847 стыль 2619717 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Батукі |Лацінка = Batyki |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Батукоў |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенская]] |Раён = [[Івейскі раён|Івейскі]] |Сельсавет = |Пасялковы савет = [[Трабскі сельсавет|Трабскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 17 |Год падліку колькасьці = 2009 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 231352 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 12 |Шырата сэкундаў = 59 |Даўгата градусаў = 25 |Даўгата хвілінаў = 49 |Даўгата сэкундаў = 8 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Батукі́'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гарадзенская вобласьць}}.</ref> — [[вёска]] ў [[Івейскі раён|Івейскім раёне]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]]. Уваходзіць у склад [[Трабскі сельсавет|Трабскага сельсавету]]. == Гісторыя == У 2-й палове XIX — пачатку XX ст. 2 аднайменныя вёскі ў Трабскай воласьці [[Ашмянскі павет (Віленская губэрня)|Ашмянскага павету]] [[Віленская губэрня|Віленскай губэрні]]. У 1861 г. у адной 18 рэвіскіх душ, у другой 24 рэвіскія душы, дзяржаўная ўласнасьць, адносіліся да казённага маёнтку. Паводле перапісу 1897 г., у першай вёсцы 41 жыхар, у другой 84 жыхары. Зямельныя надзелы складалі 279 дзесяцін. У 1909 г. у адной зь вёсак 20 двароў, 130 жыхароў, у другой 8 двароў, 50 жыхароў. У 1921−1939 гг. у Трабскай гміне Валожынскага павету [[Наваградзкае ваяводзтва (1921—1939)|Наваградзкага ваяводзтва]] Польшчы. 3 12.10.1940 г. вёскі Батукі (35 двароў, 169 жыхароў) і [[Батукі Зарэчныя]] (10 двароў, 52 жыхары) у Чэневіцкім сельсавеце Юрацішкаўскага раёну. 3 26.6.1941 г. да 8.7.1944 г. пад нямецкай акупацыяй. У 1950 г. арганізаваны калгас імя В. І. Чапаева. 3 1956 г. у калгасе імя К. Я. Варашылава. 3 2.12.1959 г. у Трабскім сельсавеце. 3 1960 г. у Івейскім раёне. У 1970 г. 137 жыхароў. Потым у складзе аграфірмы-калгаса «Трабы». == Насельніцтва == * 1999 — 32 чалавекі, 21 двор * 2009 год — 17 чалавек<ref>[https://web.archive.org/web/20191002065531/http://pop-stat.mashke.org/belarus-census.htm Вынікі перапісу]</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * Памяць: Іўеўскі раён. — Мінск: Белта, 2002. == Глядзіце таксама == * [[Батукі Зарэчныя]] {{Трабскі сельсавет}} {{Івейскі раён}} [[Катэгорыя:Трабскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Івейскага раёну]] 72v0k643gbtyiwcirl0pqew7xu7w4dl 2619718 2619717 2025-06-12T06:35:06Z Ліцьвін 847 /* Літаратура */ стыль 2619718 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Батукі |Лацінка = Batyki |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Батукоў |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенская]] |Раён = [[Івейскі раён|Івейскі]] |Сельсавет = |Пасялковы савет = [[Трабскі сельсавет|Трабскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 17 |Год падліку колькасьці = 2009 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 231352 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 12 |Шырата сэкундаў = 59 |Даўгата градусаў = 25 |Даўгата хвілінаў = 49 |Даўгата сэкундаў = 8 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Батукі́'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гарадзенская вобласьць}}.</ref> — [[вёска]] ў [[Івейскі раён|Івейскім раёне]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]]. Уваходзіць у склад [[Трабскі сельсавет|Трабскага сельсавету]]. == Гісторыя == У 2-й палове XIX — пачатку XX ст. 2 аднайменныя вёскі ў Трабскай воласьці [[Ашмянскі павет (Віленская губэрня)|Ашмянскага павету]] [[Віленская губэрня|Віленскай губэрні]]. У 1861 г. у адной 18 рэвіскіх душ, у другой 24 рэвіскія душы, дзяржаўная ўласнасьць, адносіліся да казённага маёнтку. Паводле перапісу 1897 г., у першай вёсцы 41 жыхар, у другой 84 жыхары. Зямельныя надзелы складалі 279 дзесяцін. У 1909 г. у адной зь вёсак 20 двароў, 130 жыхароў, у другой 8 двароў, 50 жыхароў. У 1921−1939 гг. у Трабскай гміне Валожынскага павету [[Наваградзкае ваяводзтва (1921—1939)|Наваградзкага ваяводзтва]] Польшчы. 3 12.10.1940 г. вёскі Батукі (35 двароў, 169 жыхароў) і [[Батукі Зарэчныя]] (10 двароў, 52 жыхары) у Чэневіцкім сельсавеце Юрацішкаўскага раёну. 3 26.6.1941 г. да 8.7.1944 г. пад нямецкай акупацыяй. У 1950 г. арганізаваны калгас імя В. І. Чапаева. 3 1956 г. у калгасе імя К. Я. Варашылава. 3 2.12.1959 г. у Трабскім сельсавеце. 3 1960 г. у Івейскім раёне. У 1970 г. 137 жыхароў. Потым у складзе аграфірмы-калгаса «Трабы». == Насельніцтва == * 1999 — 32 чалавекі, 21 двор * 2009 год — 17 чалавек<ref>[https://web.archive.org/web/20191002065531/http://pop-stat.mashke.org/belarus-census.htm Вынікі перапісу]</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Памяць/Івейскі раён}} == Глядзіце таксама == * [[Батукі Зарэчныя]] {{Трабскі сельсавет}} {{Івейскі раён}} [[Катэгорыя:Трабскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Івейскага раёну]] s2y183t7jsohnz27fhgegsrtzhonkr6 Бобрыкі (Гарадзенская вобласьць) 0 184160 2619728 2551870 2025-06-12T06:42:25Z Ліцьвін 847 стыль, выпраўленьне спасылак 2619728 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Бобрыкі}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Бобрыкі |Лацінка = Bobryki |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Бобрыкаў |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенская]] |Раён = [[Івейскі раён|Івейскі]] |Сельсавет = |Пасялковы савет = [[Трабскі сельсавет|Трабскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 3 |Год падліку колькасьці = 2009 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 231352 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 9 |Шырата сэкундаў = 26 |Даўгата градусаў = 25 |Даўгата хвілінаў = 49 |Даўгата сэкундаў = 11 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Бобрыкі'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гарадзенская вобласьць}}.</ref> — [[вёска]] ў [[Івейскі раён|Івейскім раёне]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]]. Уваходзіць у склад [[Трабскі сельсавет|Трабскага сельсавету]]. == Насельніцтва == * 2009 год — 3 чалавека<ref>[https://web.archive.org/web/20191002065531/http://pop-stat.mashke.org/belarus-census.htm Вынікі перапісу]</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Памяць/Івейскі раён}} {{Трабскі сельсавет}} {{Івейскі раён}} [[Катэгорыя:Трабскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Івейскага раёну]] rqhule9g7h8r4bxit42sjiqzb0u8jda Брагі (Гарадзенская вобласьць) 0 184283 2619729 2551872 2025-06-12T06:43:11Z Ліцьвін 847 стыль, выпраўленьне спасылак 2619729 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Брагі}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Брагі |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Брагаў |Лацінка = Brahi |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенская]] |Раён = [[Івейскі раён|Івейскі]] |Сельсавет = |Пасялковы савет = [[Трабскі сельсавет|Трабскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 149 |Год падліку колькасьці = 2009 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 231352 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 8 |Шырата сэкундаў = 00 |Даўгата градусаў = 25 |Даўгата хвілінаў = 58 |Даўгата сэкундаў = 24 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Брагі'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гарадзенская вобласьць}}.</ref> — [[вёска]] ў [[Івейскі раён|Івейскім раёне]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]]. Уваходзіць у склад [[Трабскі сельсавет|Трабскага сельсавету]]. == Насельніцтва == * 2009 год — 149 чалавека<ref>[https://web.archive.org/web/20191002065531/http://pop-stat.mashke.org/belarus-census.htm Вынікі перапісу]</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Памяць/Івейскі раён}} {{Трабскі сельсавет}} {{Івейскі раён}} [[Катэгорыя:Трабскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Івейскага раёну]] liqekrgth5vw93s2ye40q3aymmt6ibc Галубіцкаўшчына 0 184284 2619730 2551951 2025-06-12T06:43:45Z Ліцьвін 847 стыль, выпраўленьне спасылак 2619730 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Галубіцкаўшчына |Лацінка = Hałubickaŭščyna |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Галубіцкаўшчыны |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенская]] |Раён = [[Івейскі раён|Івейскі]] |Сельсавет = |Пасялковы савет = [[Трабскі сельсавет|Трабскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 3 |Год падліку колькасьці = 2009 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 231352 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 9 |Шырата сэкундаў = 47 |Даўгата градусаў = 25 |Даўгата хвілінаў = 59 |Даўгата сэкундаў = 8 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Галубіцкаўшчына'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гарадзенская вобласьць}}.</ref> — [[вёска]] ў [[Івейскі раён|Івейскім раёне]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]]. Уваходзіць у склад [[Трабскі сельсавет|Трабскага сельсавету]]. == Насельніцтва == * 2009 год — 3 чалавека<ref>[https://web.archive.org/web/20191002065531/http://pop-stat.mashke.org/belarus-census.htm Вынікі перапісу]</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Памяць/Івейскі раён}} {{Трабскі сельсавет}} {{Івейскі раён}} [[Катэгорыя:Трабскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Івейскага раёну]] ejcpm0nxkpw77fzxlu5q5ofprbdtj5n Яцкаўшчына (Гарадзенская вобласьць) 0 184459 2619744 2562757 2025-06-12T06:49:47Z Ліцьвін 847 стыль 2619744 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Яцкаўшчына}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Яцкаўшчына |Лацінка = Jackaŭščyna |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Яцкаўшчыны |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенская]] |Раён = [[Івейскі раён|Івейскі]] |Сельсавет = [[Трабскі сельсавет|Трабскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 2 |Год падліку колькасьці = 2009 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 231352 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 10 |Шырата сэкундаў = 47 |Даўгата градусаў = 25 |Даўгата хвілінаў = 51 |Даўгата сэкундаў = 32 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Я́цкаўшчына'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гарадзенская вобласьць}} С. 237</ref> — [[вёска]] ў [[Івейскі раён|Івейскім раёне]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]]. Уваходзіць у склад [[Трабскі сельсавет|Трабскага сельсавету]]. == Насельніцтва == * 1999 год — 5 чалавек * 2009 год — 2 чалавекі<ref>[https://web.archive.org/web/20191002065531/http://pop-stat.mashke.org/belarus-census.htm Вынікі перапісу]</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Памяць/Івейскі раён}} {{Трабскі сельсавет}} {{Івейскі раён}} [[Катэгорыя:Трабскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Івейскага раёну]] b3v1ixjxed4fb5vju5zqxj5mtu3ii6e Чэневічы 0 184460 2619721 2554827 2025-06-12T06:36:36Z Ліцьвін 847 стыль 2619721 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Чэневічы |Лацінка = Čenievičy |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Чэневічаў |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенская]] |Раён = [[Івейскі раён|Івейскі]] |Сельсавет = [[Трабскі сельсавет|Трабскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 57 |Год падліку колькасьці = 2009 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 231352 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 11 |Шырата сэкундаў = 15 |Даўгата градусаў = 25 |Даўгата хвілінаў = 51 |Даўгата сэкундаў = 6 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Чэ́невічы'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гарадзенская вобласьць}} С. 237</ref> — [[вёска]] ў [[Івейскі раён|Івейскім раёне]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]]. Уваходзіць у склад [[Трабскі сельсавет|Трабскага сельсавету]]. == Гісторыя == У XVIII ст. вёска ў складзе маёнтку Сурвілішкі [[Ашмянскі павет|Ашмянскага павету]] [[Віленскае ваяводзтва|Віленскага ваяводзтва]]. У сярэдзіне XIX ст. вёска ў Жамыслаўскай воласьці Ашмянскага павету [[Віленская губэрня|Віленскай губэрні]]. Адносілася да маёнтку Сурвілішкі, які належаў Дмахоўскім. У 1861 г. 65 рэвіскіх душ, у 1897 г. 31 двор, 208 жыхароў, у 1905 г. 247 жыхароў, 339 дзесяцін зямлі, у 1909 г. 46 двароў, 274 жыхары. У 1921—1939 гг. у Трабскай гміне [[Валожынскі павет|Валожынскага павету]] [[Наваградзкае ваяводзтва (1921—1939)|Наваградзкага ваяводзтва]] [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польшчы]]. У 1921 г. было 50 двароў, 221 жыхар. 3 12 кастрычніка 1940 году вёска (53 двары, 280 жыхароў) — цэнтар Чэневіцкага сельсавету Юрацішкаўскага раёну. Дзейнічала пачатковая школа. 3 канца чэрвеня 1941 г. да 7 ліпеня 1944 году пад нямецкай акупацыяй. У 1950 г. арганізаваны калгас «Чырвоная зорка». 3 2 сьнежня 1959 году ў Трабскім сельсавеце. 3 20 студзеня 1960 году ў Івейскім раёне. У 1970 г. 214 жыхароў. Потым у складзе аграфірмы-калгасу «Трабы». Працаваў клюб, бібліятэка, крама. == Насельніцтва == * 1999 год — 46 двароў, 92 чалавекі * 2009 год — 57 чалавек<ref>[https://web.archive.org/web/20191002065531/http://pop-stat.mashke.org/belarus-census.htm Вынікі перапісу]</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Памяць/Іўеўскі раён}} {{Трабскі сельсавет}} {{Івейскі раён}} [[Катэгорыя:Трабскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Івейскага раёну]] bjay7x8168qegwsiha6bxijmc2owojx 2619743 2619721 2025-06-12T06:49:11Z Ліцьвін 847 /* Літаратура */ выпраўленьне спасылак 2619743 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Чэневічы |Лацінка = Čenievičy |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Чэневічаў |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенская]] |Раён = [[Івейскі раён|Івейскі]] |Сельсавет = [[Трабскі сельсавет|Трабскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 57 |Год падліку колькасьці = 2009 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 231352 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 11 |Шырата сэкундаў = 15 |Даўгата градусаў = 25 |Даўгата хвілінаў = 51 |Даўгата сэкундаў = 6 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Чэ́невічы'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гарадзенская вобласьць}} С. 237</ref> — [[вёска]] ў [[Івейскі раён|Івейскім раёне]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]]. Уваходзіць у склад [[Трабскі сельсавет|Трабскага сельсавету]]. == Гісторыя == У XVIII ст. вёска ў складзе маёнтку Сурвілішкі [[Ашмянскі павет|Ашмянскага павету]] [[Віленскае ваяводзтва|Віленскага ваяводзтва]]. У сярэдзіне XIX ст. вёска ў Жамыслаўскай воласьці Ашмянскага павету [[Віленская губэрня|Віленскай губэрні]]. Адносілася да маёнтку Сурвілішкі, які належаў Дмахоўскім. У 1861 г. 65 рэвіскіх душ, у 1897 г. 31 двор, 208 жыхароў, у 1905 г. 247 жыхароў, 339 дзесяцін зямлі, у 1909 г. 46 двароў, 274 жыхары. У 1921—1939 гг. у Трабскай гміне [[Валожынскі павет|Валожынскага павету]] [[Наваградзкае ваяводзтва (1921—1939)|Наваградзкага ваяводзтва]] [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польшчы]]. У 1921 г. было 50 двароў, 221 жыхар. 3 12 кастрычніка 1940 году вёска (53 двары, 280 жыхароў) — цэнтар Чэневіцкага сельсавету Юрацішкаўскага раёну. Дзейнічала пачатковая школа. 3 канца чэрвеня 1941 г. да 7 ліпеня 1944 году пад нямецкай акупацыяй. У 1950 г. арганізаваны калгас «Чырвоная зорка». 3 2 сьнежня 1959 году ў Трабскім сельсавеце. 3 20 студзеня 1960 году ў Івейскім раёне. У 1970 г. 214 жыхароў. Потым у складзе аграфірмы-калгасу «Трабы». Працаваў клюб, бібліятэка, крама. == Насельніцтва == * 1999 год — 46 двароў, 92 чалавекі * 2009 год — 57 чалавек<ref>[https://web.archive.org/web/20191002065531/http://pop-stat.mashke.org/belarus-census.htm Вынікі перапісу]</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Памяць/Івейскі раён}} {{Трабскі сельсавет}} {{Івейскі раён}} [[Катэгорыя:Трабскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Івейскага раёну]] 6na95m35db0qjtpg3fp7ky5mcd2ugal Харытоны (Гарадзенская вобласьць) 0 184461 2619741 2562755 2025-06-12T06:48:11Z Ліцьвін 847 стыль, выпраўленьне спасылак 2619741 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Харытоны}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Харытоны |Лацінка = Charytony |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Харытонаў |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенская]] |Раён = [[Івейскі раён|Івейскі]] |Сельсавет = [[Трабскі сельсавет|Трабскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 2 |Год падліку колькасьці = 2009 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 231352 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 10 |Шырата сэкундаў = 10 |Даўгата градусаў = 25 |Даўгата хвілінаў = 52 |Даўгата сэкундаў = 40 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Харыто́ны'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гарадзенская вобласьць}} С. 237</ref> — [[вёска]] ў [[Івейскі раён|Івейскім раёне]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]]. Уваходзіць у склад [[Трабскі сельсавет|Трабскага сельсавету]]. == Насельніцтва == * 1999 год — 9 чалавек * 2009 год — 2 чалавекі<ref>[https://web.archive.org/web/20191002065531/http://pop-stat.mashke.org/belarus-census.htm Вынікі перапісу]</ref> == Інфармацыя для турыстаў == За 0,5 км на паўднёвы захад ад вёскі знаходзіцца каменны могільнік пэрыяду позьняга сярэднявечча (XIV—XVI стагодзьдзі). Аб’екту нададзена 3 катэгорыя [[Сьпіс гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Івейскага раёну|гісторыка-культурнай каштоўнасьці Беларусі]]<ref>[https://web.archive.org/web/20171209100452/http://ivje.gov.by/by/istoriko-kulturnoe-nasledie-by/ Матэрыяльныя аб’екты Івейскага раёна, якім нададзены статус і катэгорыя гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь], Сайт Івейскага райвыканкаму</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Памяць/Івейскі раён}} {{Трабскі сельсавет}} {{Івейскі раён}} [[Катэгорыя:Трабскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Івейскага раёну]] lfy2dbgqjvbs9w3zkhpgsw8bvy7s14x Трокі (вёска) 0 184462 2619713 2554518 2025-06-12T06:31:44Z Ліцьвін 847 стыль 2619713 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Трокі (неадназначнасьць)}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Трокі |Лацінка = Troki |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Трокаў |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенская]] |Раён = [[Івейскі раён|Івейскі]] |Сельсавет = [[Трабскі сельсавет|Трабскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 5 |Год падліку колькасьці = 2009 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 231352 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 13 |Шырата сэкундаў = 15 |Даўгата градусаў = 25 |Даўгата хвілінаў = 46 |Даўгата сэкундаў = 2 |Пазыцыя подпісу на мапе = справа |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Тро́кі'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гарадзенская вобласьць}} С. 237</ref> — [[вёска]] ў [[Івейскі раён|Івейскім раёне]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]]. Уваходзіць у склад [[Трабскі сельсавет|Трабскага сельсавету]]. == Насельніцтва == * 1999 год — 13 чалавек * 2009 год — 5 чалавек<ref>[https://web.archive.org/web/20191002065531/http://pop-stat.mashke.org/belarus-census.htm Вынікі перапісу]</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Памяць/Іўеўскі раён}} {{Трабскі сельсавет}} {{Івейскі раён}} [[Катэгорыя:Трабскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Івейскага раёну]] bixnx43mc7x0vee1jn6o61tiag78edo 2619740 2619713 2025-06-12T06:47:49Z Ліцьвін 847 /* Літаратура */ выпраўленьне спасылак 2619740 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Трокі (неадназначнасьць)}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Трокі |Лацінка = Troki |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Трокаў |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенская]] |Раён = [[Івейскі раён|Івейскі]] |Сельсавет = [[Трабскі сельсавет|Трабскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 5 |Год падліку колькасьці = 2009 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 231352 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 13 |Шырата сэкундаў = 15 |Даўгата градусаў = 25 |Даўгата хвілінаў = 46 |Даўгата сэкундаў = 2 |Пазыцыя подпісу на мапе = справа |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Тро́кі'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гарадзенская вобласьць}} С. 237</ref> — [[вёска]] ў [[Івейскі раён|Івейскім раёне]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]]. Уваходзіць у склад [[Трабскі сельсавет|Трабскага сельсавету]]. == Насельніцтва == * 1999 год — 13 чалавек * 2009 год — 5 чалавек<ref>[https://web.archive.org/web/20191002065531/http://pop-stat.mashke.org/belarus-census.htm Вынікі перапісу]</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Памяць/Івейскі раён}} {{Трабскі сельсавет}} {{Івейскі раён}} [[Катэгорыя:Трабскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Івейскага раёну]] sf6fybst8gy02293db1b20ealw0kxbr Сенкіняты 0 184657 2619722 2555143 2025-06-12T06:36:49Z Ліцьвін 847 стыль 2619722 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Сенкіняты |Лацінка = Sienkiniaty |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Сенкінятаў |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенская]] |Раён = [[Івейскі раён|Івейскі]] |Сельсавет = [[Трабскі сельсавет|Трабскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 64 |Год падліку колькасьці = 2009 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 231352 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 12 |Шырата сэкундаў = 18 |Даўгата градусаў = 25 |Даўгата хвілінаў = 53 |Даўгата сэкундаў = 31 |Пазыцыя подпісу на мапе = справа |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Сенкіня́ты'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гарадзенская вобласьць}} С. 237</ref> — [[вёска]] ў [[Івейскі раён|Івейскім раёне]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]]. Уваходзіць у склад [[Трабскі сельсавет|Трабскага сельсавету]]. == Насельніцтва == * 2009 год — 64 чалавек<ref>[https://web.archive.org/web/20191002065531/http://pop-stat.mashke.org/belarus-census.htm Вынікі перапісу]</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Памяць/Іўеўскі раён}} {{Трабскі сельсавет}} {{Івейскі раён}} [[Катэгорыя:Трабскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Івейскага раёну]] jdusltqow6njuvuckl0mlgziucq11bu 2619738 2619722 2025-06-12T06:47:09Z Ліцьвін 847 /* Літаратура */ выпраўленьне спасылак 2619738 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Сенкіняты |Лацінка = Sienkiniaty |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Сенкінятаў |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенская]] |Раён = [[Івейскі раён|Івейскі]] |Сельсавет = [[Трабскі сельсавет|Трабскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 64 |Год падліку колькасьці = 2009 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 231352 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 12 |Шырата сэкундаў = 18 |Даўгата градусаў = 25 |Даўгата хвілінаў = 53 |Даўгата сэкундаў = 31 |Пазыцыя подпісу на мапе = справа |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Сенкіня́ты'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гарадзенская вобласьць}} С. 237</ref> — [[вёска]] ў [[Івейскі раён|Івейскім раёне]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]]. Уваходзіць у склад [[Трабскі сельсавет|Трабскага сельсавету]]. == Насельніцтва == * 2009 год — 64 чалавек<ref>[https://web.archive.org/web/20191002065531/http://pop-stat.mashke.org/belarus-census.htm Вынікі перапісу]</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Памяць/Івейскі раён}} {{Трабскі сельсавет}} {{Івейскі раён}} [[Катэгорыя:Трабскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Івейскага раёну]] df55c1s2rjp5i24mfqxess9s1w69xeb Расальшчына 0 184659 2619724 2554375 2025-06-12T06:38:38Z Ліцьвін 847 стыль 2619724 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Расальшчына |Лацінка = Rasalščyna |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Расальшчыны |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенская]] |Раён = [[Івейскі раён|Івейскі]] |Сельсавет = [[Трабскі сельсавет|Трабскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 19 |Год падліку колькасьці = 2009 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 231352 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 11 |Шырата сэкундаў = 45 |Даўгата градусаў = 25 |Даўгата хвілінаў = 55 |Даўгата сэкундаў = 48 |Пазыцыя подпісу на мапе = справа |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Раса́льшчына'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гарадзенская вобласьць}} С. 237</ref> — [[вёска]] ў [[Івейскі раён|Івейскім раёне]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]]. Уваходзіць у склад [[Трабскі сельсавет|Трабскага сельсавету]]. == Гісторыя == У XVIII ст. вёска ў [[Ашмянскі павет|Ашмянскім павеце]] [[Віленскае ваяводзтва|Віленскага ваяводзтва]]. У сярэдзіне XIX ст. у Гальшанскай воласьці [[Ашмянскі павет (Віленская губэрня)|Ашмянскага павету]] [[Віленская губэрня|Віленскай губэрні]]. Уласнасьць Тарноўскага. У 1861 г. 37 рэвіскіх душ, у 1897 г. 18 двароў, 94 жыхары, хлебазапасная крама. У 1905 г. у вёсцы 77 жыхароў, 115 дзесяцін зямлі, у засьценку (належаў Радкевічу) 5 жыхароў, 7 дзесяцін зямлі, у маёнтку (Радкевіча) 20 жыхароў, 128 дзесяцін зямлі. У 1921—1939 гг. у Трабскай гміне Валожынскага павету Наваградзкага ваяводзтва Польшчы. У 1921 г. у вёсцы 13 двароў, 71 жыхар, у фальварку 2 двары, 14 жыхароў. 3 12.10.1940 г. вёска (24 двары, 121 жыхар) у Трабскім сельсавеце Юрацішкаўскага раёну. Працавала пачатковая школа. 3 чэрвеня 1941 г. да ліпеня 1944 г. пад нямецкай акупацыяй. У 1949 г. арганізаваны калгас «Ленінскі шлях». 3 20.1.1960 г. у Івейскім раёне. У 1970 г. 115 жыхароў. Потым у складзе аграфірмы-калгаса «Трабы». Клюб, бібліятэка. == Насельніцтва == * 1999 — 40 жыхароў, 26 двароў * 2009 год — 19 чалавек<ref>[https://web.archive.org/web/20191002065531/http://pop-stat.mashke.org/belarus-census.htm Вынікі перапісу]</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Памяць/Іўеўскі раён}} {{Трабскі сельсавет}} {{Івейскі раён}} [[Катэгорыя:Трабскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Івейскага раёну]] 1nyw5q385cnhso02uep8an1482iktw8 2619725 2619724 2025-06-12T06:39:35Z Ліцьвін 847 /* Літаратура */ выпраўленьне спасылак 2619725 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Расальшчына |Лацінка = Rasalščyna |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Расальшчыны |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенская]] |Раён = [[Івейскі раён|Івейскі]] |Сельсавет = [[Трабскі сельсавет|Трабскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 19 |Год падліку колькасьці = 2009 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 231352 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 11 |Шырата сэкундаў = 45 |Даўгата градусаў = 25 |Даўгата хвілінаў = 55 |Даўгата сэкундаў = 48 |Пазыцыя подпісу на мапе = справа |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Раса́льшчына'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гарадзенская вобласьць}} С. 237</ref> — [[вёска]] ў [[Івейскі раён|Івейскім раёне]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]]. Уваходзіць у склад [[Трабскі сельсавет|Трабскага сельсавету]]. == Гісторыя == У XVIII ст. вёска ў [[Ашмянскі павет|Ашмянскім павеце]] [[Віленскае ваяводзтва|Віленскага ваяводзтва]]. У сярэдзіне XIX ст. у Гальшанскай воласьці [[Ашмянскі павет (Віленская губэрня)|Ашмянскага павету]] [[Віленская губэрня|Віленскай губэрні]]. Уласнасьць Тарноўскага. У 1861 г. 37 рэвіскіх душ, у 1897 г. 18 двароў, 94 жыхары, хлебазапасная крама. У 1905 г. у вёсцы 77 жыхароў, 115 дзесяцін зямлі, у засьценку (належаў Радкевічу) 5 жыхароў, 7 дзесяцін зямлі, у маёнтку (Радкевіча) 20 жыхароў, 128 дзесяцін зямлі. У 1921—1939 гг. у Трабскай гміне Валожынскага павету Наваградзкага ваяводзтва Польшчы. У 1921 г. у вёсцы 13 двароў, 71 жыхар, у фальварку 2 двары, 14 жыхароў. 3 12.10.1940 г. вёска (24 двары, 121 жыхар) у Трабскім сельсавеце Юрацішкаўскага раёну. Працавала пачатковая школа. 3 чэрвеня 1941 г. да ліпеня 1944 г. пад нямецкай акупацыяй. У 1949 г. арганізаваны калгас «Ленінскі шлях». 3 20.1.1960 г. у Івейскім раёне. У 1970 г. 115 жыхароў. Потым у складзе аграфірмы-калгаса «Трабы». Клюб, бібліятэка. == Насельніцтва == * 1999 — 40 жыхароў, 26 двароў * 2009 год — 19 чалавек<ref>[https://web.archive.org/web/20191002065531/http://pop-stat.mashke.org/belarus-census.htm Вынікі перапісу]</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Памяць/Івейскі раён}} {{Трабскі сельсавет}} {{Івейскі раён}} [[Катэгорыя:Трабскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Івейскага раёну]] 56kgeb94rozexc113vyizf6ao0usw6u Паякунь 0 184663 2619719 2554192 2025-06-12T06:35:42Z Ліцьвін 847 стыль 2619719 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Паякунь |Лацінка = Pajakuń |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Паякуні |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенская]] |Раён = [[Івейскі раён|Івейскі]] |Сельсавет = [[Трабскі сельсавет|Трабскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 5 |Год падліку колькасьці = 2009 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 231352 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 7 |Шырата сэкундаў = 43 |Даўгата градусаў = 25 |Даўгата хвілінаў = 57 |Даўгата сэкундаў = 39 |Пазыцыя подпісу на мапе = справа |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Паяку́нь'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гарадзенская вобласьць}} С. 237</ref> — [[вёска]] ў [[Івейскі раён|Івейскім раёне]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]]. Уваходзіць у склад [[Трабскі сельсавет|Трабскага сельсавету]]. У 2-й палове XIX ст. аколіца ў Трабскай воласьці Ашмянскага павету Віленскай губэрні. Паводле перапісу 1897 г., 7 двароў, 46 жыхароў. У 1905 г. 143 дзесяціны зямлі. У 1921—1939 гг. аколіца ў Трабскай гміне Валожынскага павету Наваградзкага ваяводзтва Польшчы. У 1921 г. 8 двароў, 55 жыхароў. 12.10.1940 г. аколіца (11 двароў, 64 жыхары) у Росьцеўшчынскім сельсавеце Юрацішкаўскага раёну. Дзейнічала пачатковая школа. 3 канца чэрвеня 1941 г. да 7.7.1944 г. пад нямецкай акупацыяй. Уваходзіла ў калгас «Звязда». 3 16.7.1954 г. у Трабскім сельсавеце. 3 20.1.1960 г. у Івейскім раёне. У 1970 г. 24 жыхары. Потым у складзе аграфірмы-калгасу «Трабы». == Насельніцтва == * 1999 год — 12 чалавек, 6 двароў * 2009 год — 5 чалавек<ref>[https://web.archive.org/web/20191002065531/http://pop-stat.mashke.org/belarus-census.htm Вынікі перапісу]</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Памяць/Іўеўскі раён}} {{Трабскі сельсавет}} {{Івейскі раён}} [[Катэгорыя:Трабскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Івейскага раёну]] pjejfsixvm54x9exzqcpqukut80bxui 2619733 2619719 2025-06-12T06:45:25Z Ліцьвін 847 /* Літаратура */ выпраўленьне спасылак 2619733 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Паякунь |Лацінка = Pajakuń |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Паякуні |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенская]] |Раён = [[Івейскі раён|Івейскі]] |Сельсавет = [[Трабскі сельсавет|Трабскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 5 |Год падліку колькасьці = 2009 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 231352 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 7 |Шырата сэкундаў = 43 |Даўгата градусаў = 25 |Даўгата хвілінаў = 57 |Даўгата сэкундаў = 39 |Пазыцыя подпісу на мапе = справа |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Паяку́нь'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гарадзенская вобласьць}} С. 237</ref> — [[вёска]] ў [[Івейскі раён|Івейскім раёне]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]]. Уваходзіць у склад [[Трабскі сельсавет|Трабскага сельсавету]]. У 2-й палове XIX ст. аколіца ў Трабскай воласьці Ашмянскага павету Віленскай губэрні. Паводле перапісу 1897 г., 7 двароў, 46 жыхароў. У 1905 г. 143 дзесяціны зямлі. У 1921—1939 гг. аколіца ў Трабскай гміне Валожынскага павету Наваградзкага ваяводзтва Польшчы. У 1921 г. 8 двароў, 55 жыхароў. 12.10.1940 г. аколіца (11 двароў, 64 жыхары) у Росьцеўшчынскім сельсавеце Юрацішкаўскага раёну. Дзейнічала пачатковая школа. 3 канца чэрвеня 1941 г. да 7.7.1944 г. пад нямецкай акупацыяй. Уваходзіла ў калгас «Звязда». 3 16.7.1954 г. у Трабскім сельсавеце. 3 20.1.1960 г. у Івейскім раёне. У 1970 г. 24 жыхары. Потым у складзе аграфірмы-калгасу «Трабы». == Насельніцтва == * 1999 год — 12 чалавек, 6 двароў * 2009 год — 5 чалавек<ref>[https://web.archive.org/web/20191002065531/http://pop-stat.mashke.org/belarus-census.htm Вынікі перапісу]</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Памяць/Івейскі раён}} {{Трабскі сельсавет}} {{Івейскі раён}} [[Катэгорыя:Трабскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Івейскага раёну]] m1l8y5rbh2mqoxv3d0txy9kcd2a0rsk Палудаўшчына 0 184664 2619720 2554126 2025-06-12T06:36:03Z Ліцьвін 847 стыль 2619720 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Палудаўшчына |Лацінка = Pałudaŭščyna |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Палудаўшчыны |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенская]] |Раён = [[Івейскі раён|Івейскі]] |Сельсавет = [[Трабскі сельсавет|Трабскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 4 |Год падліку колькасьці = 2009 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 231352 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 8 |Шырата сэкундаў = 22 |Даўгата градусаў = 25 |Даўгата хвілінаў = 57 |Даўгата сэкундаў = 19 |Пазыцыя подпісу на мапе = справа |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Палу́даўшчына'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гарадзенская вобласьць}} С. 237</ref> — [[вёска]] ў [[Івейскі раён|Івейскім раёне]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]]. Уваходзіць у склад [[Трабскі сельсавет|Трабскага сельсавету]]. == Гісторыя == У сярэдзіне XIX ст. засьценак у Трабскай воласьці Ашмянскага павету Віленскай губэрні. Дзяржаўная ўласнасьць, адносілася да маёнтку Трабы. У 1861 г. 4 рэвіскія душы, у 1897 г. 2 двары, 14 жыхароў. У 1905 г. 16 жыхароў, 50 дзесяцін зямлі, у 1909 г. 3 двары, 18 жыхароў. У 1921—1939 гг. у Трабскай гміне Валожынскага павету Наваградзкага ваяводзтва Польшчы. У 1921 г. 9 двароў, 40 жыхароў. 3 12.10.1940 г. вёска (12 двароў, 73 жыхары) у Росьцеўшчынскім сельсавеце Юрацішкаўскага раёну. 3 чэрвеня 1941 г. да 7.7.1944 г. пад нямецкай акупацыяй. 3 16.7.1954 г. у Трабскім сельсавеце. 3 20.1.1960 г. у Івейскім раёне. Уваходзіла ў калгас «Зьвязда». Потым у складзе аграфірмы-калгаса «Трабы». == Насельніцтва == * 1999 год — 7 чалавек, 4 двары * 2009 год — 4 чалавек<ref>[https://web.archive.org/web/20191002065531/http://pop-stat.mashke.org/belarus-census.htm Вынікі перапісу]</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Памяць/Іўеўскі раён}} {{Трабскі сельсавет}} {{Івейскі раён}} [[Катэгорыя:Трабскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Івейскага раёну]] 6ovnp15c2p00fzn843dy5lj3eyxxa0i 2619734 2619720 2025-06-12T06:45:36Z Ліцьвін 847 /* Літаратура */ выпраўленьне спасылак 2619734 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Палудаўшчына |Лацінка = Pałudaŭščyna |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Палудаўшчыны |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенская]] |Раён = [[Івейскі раён|Івейскі]] |Сельсавет = [[Трабскі сельсавет|Трабскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 4 |Год падліку колькасьці = 2009 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 231352 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 8 |Шырата сэкундаў = 22 |Даўгата градусаў = 25 |Даўгата хвілінаў = 57 |Даўгата сэкундаў = 19 |Пазыцыя подпісу на мапе = справа |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Палу́даўшчына'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гарадзенская вобласьць}} С. 237</ref> — [[вёска]] ў [[Івейскі раён|Івейскім раёне]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]]. Уваходзіць у склад [[Трабскі сельсавет|Трабскага сельсавету]]. == Гісторыя == У сярэдзіне XIX ст. засьценак у Трабскай воласьці Ашмянскага павету Віленскай губэрні. Дзяржаўная ўласнасьць, адносілася да маёнтку Трабы. У 1861 г. 4 рэвіскія душы, у 1897 г. 2 двары, 14 жыхароў. У 1905 г. 16 жыхароў, 50 дзесяцін зямлі, у 1909 г. 3 двары, 18 жыхароў. У 1921—1939 гг. у Трабскай гміне Валожынскага павету Наваградзкага ваяводзтва Польшчы. У 1921 г. 9 двароў, 40 жыхароў. 3 12.10.1940 г. вёска (12 двароў, 73 жыхары) у Росьцеўшчынскім сельсавеце Юрацішкаўскага раёну. 3 чэрвеня 1941 г. да 7.7.1944 г. пад нямецкай акупацыяй. 3 16.7.1954 г. у Трабскім сельсавеце. 3 20.1.1960 г. у Івейскім раёне. Уваходзіла ў калгас «Зьвязда». Потым у складзе аграфірмы-калгаса «Трабы». == Насельніцтва == * 1999 год — 7 чалавек, 4 двары * 2009 год — 4 чалавек<ref>[https://web.archive.org/web/20191002065531/http://pop-stat.mashke.org/belarus-census.htm Вынікі перапісу]</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Памяць/Івейскі раён}} {{Трабскі сельсавет}} {{Івейскі раён}} [[Катэгорыя:Трабскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Івейскага раёну]] qegb3h6fcnps98sp8qilq9kg6c74c7n Лычкаўцы (Івейскі раён) 0 184774 2619735 2618431 2025-06-12T06:45:49Z Ліцьвін 847 /* Літаратура */ выпраўленьне спасылак 2619735 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Лычкаўцы}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Лычкаўцы |Лацінка = Łyčkaŭcy |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Лычкаўцаў |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенская]] |Раён = [[Івейскі раён|Івейскі]] |Сельсавет = [[Трабскі сельсавет|Трабскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 9 |Год падліку колькасьці = 2009 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 231352 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 9 |Шырата сэкундаў = 51 |Даўгата градусаў = 25 |Даўгата хвілінаў = 51 |Даўгата сэкундаў = 59 |Пазыцыя подпісу на мапе = справа |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Лы́чкаўцы'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гарадзенская вобласьць}}</ref> — [[вёска]] ў [[Івейскі раён|Івейскім раёне]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]]. Уваходзіць у склад [[Трабскі сельсавет|Трабскага сельсавету]]. == Гісторыя == У 1662 г. згадваецца ў складзе [[Ашмянскі павет|Ашмянскага павету]] [[Вялікае Княства Літоўскае|ВКЛ]]<ref>LVIA, f. SA, b. 1</ref>. У XVII стагодзьдзі маёнтак Лычкаўцы ў [[Ашмянскі павет|Ашмянскім павеце]] [[Віленскае ваяводзтва|Віленскага ваяводзтва]]. У 1690 г. належаў [[Пачобуты|Пачобутам]], 2 дымы. У 1861 г. у Юрацішкаўскай воласьці Ашмянскага павету Віленскай губэрні, 17 рэвіскіх і 1 дваровая душа, у складзе маёнтку Лычкаўцы, які належаў [[Дмахоўскія|Дмахоўскім]]. У 1866 г. у вёсцы 6 двароў, 45 жыхароў, у маёнтку 7 жыхароў, дзейнічаў вадзяны млын. У 1897 г. у Трабскай воласьці, у вёсцы 10 двароў, 65 жыхароў, хлебазапасная крама. У 1905 г. у маёнтку, які належаў Антановічу, 12 жыхароў, 189 дзесяцін зямлі, у вёсцы 169 жыхароў, 93 дзесяціны зямлі. У 1921—1939 гг. у Трабскай гміне Валожынскага павету [[Наваградзкае ваяводзтва (1921—1939)|Наваградзкага ваяводзтва]] Польшчы. У 1921 г. у вёсцы 12 двароў, 56 жыхароў, у фальварку 2 двары, 14 жыхароў. 3 12.10.1940 г. вёска (15 двароў, 114 жыхароў) і фальварак (2 двары, 32 жыхары) у Трабскім сельсавеце Юрацішкаўскага раёну. 3 канца чэрвеня 1941 г. да пачатку ліпеня 1944 г. пад нямецкай акупацыяй. У 1949 г. арганізаваны калгас «Чырвоны сьцяг». 3 1960 г. у саўгасе «Трабы». 3 20.1.1960 г. у Івейскім раёне. У 1970 г. 76 жыхароў. Пасьля ў складзе аграфірмы-калгаса «Трабы». == Насельніцтва == * 1999 год — 36 чалавек, 12 двароў * 2009 год — 9 чалавек<ref>[https://web.archive.org/web/20191002065531/http://pop-stat.mashke.org/belarus-census.htm Вынікі перапісу]</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Памяць/Івейскі раён}} {{Трабскі сельсавет}} {{Івейскі раён}} [[Катэгорыя:Трабскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Івейскага раёну]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XVII стагодзьдзі]] 8mg2rtfrrhf21i08wqkdtv3e4vhxo6r Ладзецянята 0 184775 2619712 2554014 2025-06-12T06:31:19Z Ліцьвін 847 стыль 2619712 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Ладзецянята |Лацінка = Ładziecianiata |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Ладзецянятаў |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенская]] |Раён = [[Івейскі раён|Івейскі]] |Сельсавет = [[Трабскі сельсавет|Трабскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 2 |Год падліку колькасьці = 2009 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 231352 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 9 |Шырата сэкундаў = 29 |Даўгата градусаў = 25 |Даўгата хвілінаў = 59 |Даўгата сэкундаў = 32 |Пазыцыя подпісу на мапе = справа |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Ладзецяня́та'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гарадзенская вобласьць}}</ref> — [[вёска]] ў [[Івейскі раён|Івейскім раёне]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]]. Уваходзіць у склад [[Трабскі сельсавет|Трабскага сельсавету]]. == Насельніцтва == * 2009 год — 2 чалавекі<ref>[https://web.archive.org/web/20191002065531/http://pop-stat.mashke.org/belarus-census.htm Вынікі перапісу]</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Памяць/Іўеўскі раён}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://radzima.org/be/miesca/ladzecyanyata.html Ладзецянята] на Радзіма.орг {{Трабскі сельсавет}} {{Івейскі раён}} [[Катэгорыя:Трабскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Івейскага раёну]] ebhvoqpsqfbgemh7m1ql24p7yjzr1uq 2619736 2619712 2025-06-12T06:46:09Z Ліцьвін 847 /* Літаратура */ выпраўленьне спасылак 2619736 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Ладзецянята |Лацінка = Ładziecianiata |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Ладзецянятаў |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенская]] |Раён = [[Івейскі раён|Івейскі]] |Сельсавет = [[Трабскі сельсавет|Трабскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 2 |Год падліку колькасьці = 2009 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 231352 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 9 |Шырата сэкундаў = 29 |Даўгата градусаў = 25 |Даўгата хвілінаў = 59 |Даўгата сэкундаў = 32 |Пазыцыя подпісу на мапе = справа |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Ладзецяня́та'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гарадзенская вобласьць}}</ref> — [[вёска]] ў [[Івейскі раён|Івейскім раёне]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]]. Уваходзіць у склад [[Трабскі сельсавет|Трабскага сельсавету]]. == Насельніцтва == * 2009 год — 2 чалавекі<ref>[https://web.archive.org/web/20191002065531/http://pop-stat.mashke.org/belarus-census.htm Вынікі перапісу]</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Памяць/Івейскі раён}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://radzima.org/be/miesca/ladzecyanyata.html Ладзецянята] на Радзіма.орг {{Трабскі сельсавет}} {{Івейскі раён}} [[Катэгорыя:Трабскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Івейскага раёну]] r97sz2iah63w6gdzyyqcprg7xiic6e2 Куцькі (Гарадзенская вобласьць) 0 184776 2619737 2552229 2025-06-12T06:46:36Z Ліцьвін 847 стыль, выпраўленьне спасылак 2619737 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Куцькі}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Куцькі |Лацінка = Kućki |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Куцькаў |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенская]] |Раён = [[Івейскі раён|Івейскі]] |Сельсавет = [[Трабскі сельсавет|Трабскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 6 |Год падліку колькасьці = 2009 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 231352 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 6 |Шырата сэкундаў = 45 |Даўгата градусаў = 25 |Даўгата хвілінаў = 56 |Даўгата сэкундаў = 53 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Ку́цькі'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гарадзенская вобласьць}} С. 236</ref> — [[вёска]] ў [[Івейскі раён|Івейскім раёне]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]]. Уваходзіць у склад [[Трабскі сельсавет|Трабскага сельсавету]]. == Гісторыя == З канца XVII стагодзьдзя маёнтак Куцькі ў складзе Ашмянскага павету Віленскага ваяводзтва. У 1690 г. адносіўся да Трабскай парафіі, уласнасьць А. Кербэджа. У сярэдзіне XIX стагодзьдзя вёска ў Юрацішкаўскай воласьці Ашмянскага павету Віленскай губэрні. Дзяржаўная ўласнасьць, адносілася да Трабскага казённага таварыства. У 1861 г. 67 рэвіскіх душ, у 1866 г. 15 двароў, 128 жыхароў. У 1897 г. вёска ў Трабскай воласьці, 33 двары, 213 жыхароў. У 1899 г. адкрыта школа граматы. У 1905 г. 206 жыхароў, 292 дзесяціны зямлі. У 1921—1939 гг. у Трабскай гміне Валожынскага павету Наваградзкага ваяводзтва [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польшчы]]. У 1921 г. 36 двароў, 176 жыхароў. З 12 кастрычніка 1940 году вёска (37 двароў, 180 жыхароў) у Росьцеўшчынскім сельсавеце Юрацішкаўскага раёну. З 26 чэрвеня 1941 году да 8 ліпеня 1944 году пад нямецкай акупацыяй. У 1949 г. арганізаваны калгас «Беларусь». З 16 ліпеня 1954 году ў Трабскім сельсавеце. З 20 студзеня 1960 году ў Івейскім раёне. У 1970 г. 91 жыхар, у калгасе «Звязда». Потым у складзе аграфірмы-калгасу «Трабы». == Насельніцтва == * 1999 год — 15 чалавек, 14 двароў * 2009 год — 6 чалавек<ref>[https://web.archive.org/web/20191002065531/http://pop-stat.mashke.org/belarus-census.htm Вынікі перапісу]</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Памяць/Івейскі раён}} {{Трабскі сельсавет}} {{Івейскі раён}} [[Катэгорыя:Трабскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Івейскага раёну]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XVII стагодзьдзі]] mj6vu5dy5g2up2uns2n4kh8ovov1ucx Дубаносы (Гарадзенская вобласьць) 0 184817 2619732 2552195 2025-06-12T06:44:54Z Ліцьвін 847 стыль, выпраўленьне спасылак 2619732 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Дубаносы}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Дубаносы |Лацінка = Dubanosy |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Дубаносаў |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенская]] |Раён = [[Івейскі раён|Івейскі]] |Сельсавет = [[Трабскі сельсавет|Трабскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 3 |Год падліку колькасьці = 2009 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 231352 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 8 |Шырата сэкундаў = 5 |Даўгата градусаў = 26 |Даўгата хвілінаў = 0 |Даўгата сэкундаў = 28 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Дубано́сы'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гарадзенская вобласьць}} С. 236</ref> — [[вёска]] ў [[Івейскі раён|Івейскім раёне]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]]. Уваходзіць у склад [[Трабскі сельсавет|Трабскага сельсавету]]. == Насельніцтва == * 1999 год — 12 чалавек * 2009 год — 3 чалавекі<ref>[https://web.archive.org/web/20191002065531/http://pop-stat.mashke.org/belarus-census.htm Вынікі перапісу]</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Памяць/Івейскі раён}} {{Трабскі сельсавет}} {{Івейскі раён}} [[Катэгорыя:Трабскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Івейскага раёну]] cs6is87kkcce2iq6eabhydcxwr3k0nz Дзядзічы (Гарадзенская вобласьць) 0 184818 2619731 2552196 2025-06-12T06:44:27Z Ліцьвін 847 стыль, выпраўленьне спасылак 2619731 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Дзядзічы}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Дзядзічы |Лацінка = Dziadzičy |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Дзядзічаў |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенская]] |Раён = [[Івейскі раён|Івейскі]] |Сельсавет = [[Трабскі сельсавет|Трабскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 21 |Год падліку колькасьці = 2009 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 231352 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 9 |Шырата сэкундаў = 20 |Даўгата градусаў = 25 |Даўгата хвілінаў = 53 |Даўгата сэкундаў = 40 |Пазыцыя подпісу на мапе = справа |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Дзя́дзічы'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гарадзенская вобласьць}}</ref> — [[вёска]] ў [[Івейскі раён|Івейскім раёне]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]]. Уваходзіць у склад [[Трабскі сельсавет|Трабскага сельсавету]]. == Гісторыя == У 2-й палове XIX ст. вёска ў Трабскай воласьці Ашмянскага павету Віленскай губэрні. У 1897 г. 8 двароў, 37 жыхароў. У 1905 г. 58 жыхароў, 96 дзесяцін зямлі. У 1921—1939 гг. вёска (6 двароў, 16 жыхароў) у Трабскай гміне Валожынскага павету Наваградзкага ваяводзтва Польшчы. 3 12.10.1940 г. вёска (17 двароў, 128 жыхароў) у Трабскім сельсавеце Юрацішкаўскага раёну. 3 канца чэрвеня 1941 г. да пачатку ліпеня 1944 г. пад нямецкай акупацыяй. У 1949 г. арганізаваны калгас «Свабода». 3 1960 г. у саўгасе «Трабы». 3 20.1.1960 г. у Івейскім раёне. У 1970 г. 81 жыхар. Потым у складзе аграфірмы-калгаса «Трабы». У 1999 г. 16 двароў, 30 жыхароў. == Насельніцтва == * 1999 год — 30 чалавек, 16 двароў * 2009 год — 21 чалавека<ref>[https://web.archive.org/web/20191002065531/http://pop-stat.mashke.org/belarus-census.htm Вынікі перапісу]</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Памяць/Івейскі раён}} {{Трабскі сельсавет}} {{Івейскі раён}} [[Катэгорыя:Трабскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Івейскага раёну]] km9dznijxfabmsyanapmsxkyba92klh Альтарыя 0 184826 2619692 2551835 2025-06-11T18:46:58Z Ліцьвін 847 артаграфія, стыль 2619692 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Альтарыя |Лацінка = Altaryja |Статус = хутар |Назва ў родным склоне = Альтарыі |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенская]] |Раён = [[Івейскі раён|Івейскі]] |Сельсавет = [[Трабскі сельсавет|Трабскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 2 |Год падліку колькасьці = 2009 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 231352 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 9 |Шырата сэкундаў = 44 |Даўгата градусаў = 25 |Даўгата хвілінаў = 59 |Даўгата сэкундаў = 4 |Пазыцыя подпісу на мапе = справа |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Альта́рыя'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гарадзенская вобласьць}}</ref> — [[хутар]] у [[Івейскі раён|Івейскім раёне]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]]. Уваходзіць у склад [[Трабскі сельсавет|Трабскага сельсавету]]. == Гісторыя == У 2-й палове XVII ст. маёнтак ''Альтарыя Трабская'' ў [[Ашмянскі павет|Ашмянскім павеце]] [[Віленскае ваяводзтва|Віленскага ваяводзтва]]. У 1690 г. 1 дым. У 2-й палове XIX — пачатку XX ст. урочышча ў Трабскай воласьці Ашмянскага павету Віленскай губэрні. У 1897 г. 1 двор, 5 жыхароў, належала Сянкевічу. У 1921—1939 гг. у Трабскай гміне Валожынскага павету [[Наваградзкае ваяводзтва (1921—1939)|Наваградзкага ваяводзтва]] Польшчы. У 1921 г. у засьценку 1 двор, 2 жыхары. 3 12.10.1940 г. засьценак (1 двор, 6 жыхароў) у Росьцеўшчынскім сельсавеце Юрацішкаўскага раёну. Пазьней уваходзіла ў Багданаўскі сельсавет, з 1965 г. у Трабскім сельсавеце. 3 20.1.1960 г. у Івейскім раёне. У 1970 г. 16 жыхароў. Потым у складзе аграфірмы-калгаса «Трабы». == Насельніцтва == * 1999 год — 5 чалавек, 2 двары * 2009 год — 2 чалавек<ref>[https://web.archive.org/web/20191002065531/http://pop-stat.mashke.org/belarus-census.htm Вынікі перапісу]</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Памяць/Іўеўскі раён}} {{Трабскі сельсавет}} {{Івейскі раён}} [[Катэгорыя:Трабскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Івейскага раёну]] qs2bz25vvbs6lehzr69wnr6sx694iax 2619754 2619692 2025-06-12T06:53:03Z Ліцьвін 847 /* Літаратура */ выпраўленьне спасылак 2619754 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Альтарыя |Лацінка = Altaryja |Статус = хутар |Назва ў родным склоне = Альтарыі |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенская]] |Раён = [[Івейскі раён|Івейскі]] |Сельсавет = [[Трабскі сельсавет|Трабскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 2 |Год падліку колькасьці = 2009 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 231352 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 9 |Шырата сэкундаў = 44 |Даўгата градусаў = 25 |Даўгата хвілінаў = 59 |Даўгата сэкундаў = 4 |Пазыцыя подпісу на мапе = справа |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Альта́рыя'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гарадзенская вобласьць}}</ref> — [[хутар]] у [[Івейскі раён|Івейскім раёне]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]]. Уваходзіць у склад [[Трабскі сельсавет|Трабскага сельсавету]]. == Гісторыя == У 2-й палове XVII ст. маёнтак ''Альтарыя Трабская'' ў [[Ашмянскі павет|Ашмянскім павеце]] [[Віленскае ваяводзтва|Віленскага ваяводзтва]]. У 1690 г. 1 дым. У 2-й палове XIX — пачатку XX ст. урочышча ў Трабскай воласьці Ашмянскага павету Віленскай губэрні. У 1897 г. 1 двор, 5 жыхароў, належала Сянкевічу. У 1921—1939 гг. у Трабскай гміне Валожынскага павету [[Наваградзкае ваяводзтва (1921—1939)|Наваградзкага ваяводзтва]] Польшчы. У 1921 г. у засьценку 1 двор, 2 жыхары. 3 12.10.1940 г. засьценак (1 двор, 6 жыхароў) у Росьцеўшчынскім сельсавеце Юрацішкаўскага раёну. Пазьней уваходзіла ў Багданаўскі сельсавет, з 1965 г. у Трабскім сельсавеце. 3 20.1.1960 г. у Івейскім раёне. У 1970 г. 16 жыхароў. Потым у складзе аграфірмы-калгаса «Трабы». == Насельніцтва == * 1999 год — 5 чалавек, 2 двары * 2009 год — 2 чалавек<ref>[https://web.archive.org/web/20191002065531/http://pop-stat.mashke.org/belarus-census.htm Вынікі перапісу]</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Памяць/Івейскі раён}} {{Трабскі сельсавет}} {{Івейскі раён}} [[Катэгорыя:Трабскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Івейскага раёну]] hcgnj9clr6neh7ijfjnmf93tdpyslob Вораўшчына 0 184827 2619691 2551936 2025-06-11T18:46:18Z Ліцьвін 847 стыль 2619691 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Вораўшчына |Лацінка = Voraŭščyna |Статус = хутар |Назва ў родным склоне = Вораўшчыны |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенская]] |Раён = [[Івейскі раён|Івейскі]] |Сельсавет = [[Трабскі сельсавет|Трабскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 1 |Год падліку колькасьці = 2009 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 231352 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 10 |Шырата сэкундаў = 35 |Даўгата градусаў = 25 |Даўгата хвілінаў = 59 |Даўгата сэкундаў = 3 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Во́раўшчына'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гарадзенская вобласьць}} С. 235</ref> — [[хутар]] у [[Івейскі раён|Івейскім раёне]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]]. Уваходзіць у склад [[Трабскі сельсавет|Трабскага сельсавету]]. == Гісторыя == У сярэдзіне XIX ст. вёска ў Трабскай воласьці Ашмянскага павету Віленскай губэрні, дзяржаўная ўласнасьць, адносілася да Трабскага казённага таварыства. У 1861 г. 9 рэвіскіх душ. У 1897 г. 10 двароў, 44 жыхары. У 1921—1939 гг. у Трабскай гміне Валожынскага павету Наваградзкага ваяводзтва [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польшчы]]. У 1921 г. 5 двароў, 18 жыхароў. З 12 кастрычніка 1940 году вёска (5 двароў, 31 жыхар) у Масьцішчанскім сельсавеце Юрацішкаўскага раёну. 3 1951 г. у калгасе «Радзіма», у Багданаўскім, з 19 студзеня 1965 году ў Трабскім сельсаветах. З 20 студзеня 1960 году ў Івейскім раёне. У 1970 г. 12 жыхароў. Потым у складзе аграфірмы-калгасу «Трабы». == Насельніцтва == * 1999 год — 1 чалавек, 1 двор * 2009 год — 1 чалавек<ref>[https://web.archive.org/web/20191002065531/http://pop-stat.mashke.org/belarus-census.htm Вынікі перапісу]</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Памяць/Іўеўскі раён}} {{Трабскі сельсавет}} {{Івейскі раён}} [[Катэгорыя:Трабскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Івейскага раёну]] lhfafdleu7y72bz81wpaqe0y9uk5j80 2619753 2619691 2025-06-12T06:52:49Z Ліцьвін 847 /* Літаратура */ выпраўленьне спасылак 2619753 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Вораўшчына |Лацінка = Voraŭščyna |Статус = хутар |Назва ў родным склоне = Вораўшчыны |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенская]] |Раён = [[Івейскі раён|Івейскі]] |Сельсавет = [[Трабскі сельсавет|Трабскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 1 |Год падліку колькасьці = 2009 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 231352 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 10 |Шырата сэкундаў = 35 |Даўгата градусаў = 25 |Даўгата хвілінаў = 59 |Даўгата сэкундаў = 3 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Во́раўшчына'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гарадзенская вобласьць}} С. 235</ref> — [[хутар]] у [[Івейскі раён|Івейскім раёне]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]]. Уваходзіць у склад [[Трабскі сельсавет|Трабскага сельсавету]]. == Гісторыя == У сярэдзіне XIX ст. вёска ў Трабскай воласьці Ашмянскага павету Віленскай губэрні, дзяржаўная ўласнасьць, адносілася да Трабскага казённага таварыства. У 1861 г. 9 рэвіскіх душ. У 1897 г. 10 двароў, 44 жыхары. У 1921—1939 гг. у Трабскай гміне Валожынскага павету Наваградзкага ваяводзтва [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польшчы]]. У 1921 г. 5 двароў, 18 жыхароў. З 12 кастрычніка 1940 году вёска (5 двароў, 31 жыхар) у Масьцішчанскім сельсавеце Юрацішкаўскага раёну. 3 1951 г. у калгасе «Радзіма», у Багданаўскім, з 19 студзеня 1965 году ў Трабскім сельсаветах. З 20 студзеня 1960 году ў Івейскім раёне. У 1970 г. 12 жыхароў. Потым у складзе аграфірмы-калгасу «Трабы». == Насельніцтва == * 1999 год — 1 чалавек, 1 двор * 2009 год — 1 чалавек<ref>[https://web.archive.org/web/20191002065531/http://pop-stat.mashke.org/belarus-census.htm Вынікі перапісу]</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Памяць/Івейскі раён}} {{Трабскі сельсавет}} {{Івейскі раён}} [[Катэгорыя:Трабскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Івейскага раёну]] jddvsmawanvhb4gaodpr8rhxr1wvz8x Гаявішча 0 184828 2619690 2551963 2025-06-11T18:45:58Z Ліцьвін 847 стыль 2619690 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Гаявішча |Лацінка = Hajavišča |Статус = хутар |Назва ў родным склоне = Гаявішчы |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенская]] |Раён = [[Івейскі раён|Івейскі]] |Сельсавет = [[Трабскі сельсавет|Трабскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 231352 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 7 |Шырата сэкундаў = 31 |Даўгата градусаў = 26 |Даўгата хвілінаў = 00 |Даўгата сэкундаў = 4 |Пазыцыя подпісу на мапе = справа |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Гаяві́шча'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гарадзенская вобласьць}}, Сустракаецца таксама варыянт '''Гая́вішча'''</ref> — [[хутар]] ў [[Івейскі раён|Івейскім раёне]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]]. Уваходзіць у склад [[Трабскі сельсавет|Трабскага сельсавету]]. == Насельніцтва == == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Памяць/Іўеўскі раён}} {{Трабскі сельсавет}} {{Івейскі раён}} [[Катэгорыя:Трабскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Івейскага раёну]] 86q2so30w27al4mmvwtzoysummlyaeb 2619693 2619690 2025-06-11T18:47:28Z Ліцьвін 847 артаграфія 2619693 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Гаявішча |Лацінка = Hajavišča |Статус = хутар |Назва ў родным склоне = Гаявішчы |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенская]] |Раён = [[Івейскі раён|Івейскі]] |Сельсавет = [[Трабскі сельсавет|Трабскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 231352 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 7 |Шырата сэкундаў = 31 |Даўгата градусаў = 26 |Даўгата хвілінаў = 00 |Даўгата сэкундаў = 4 |Пазыцыя подпісу на мапе = справа |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Гаяві́шча'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гарадзенская вобласьць}}, Сустракаецца таксама варыянт '''Гая́вішча'''</ref> — [[хутар]] у [[Івейскі раён|Івейскім раёне]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]]. Уваходзіць у склад [[Трабскі сельсавет|Трабскага сельсавету]]. == Насельніцтва == == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Памяць/Іўеўскі раён}} {{Трабскі сельсавет}} {{Івейскі раён}} [[Катэгорыя:Трабскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Івейскага раёну]] 7e110m32h3iyplh99c7oyyzntqf3tzn 2619752 2619693 2025-06-12T06:52:37Z Ліцьвін 847 /* Літаратура */ выпраўленьне спасылак 2619752 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Гаявішча |Лацінка = Hajavišča |Статус = хутар |Назва ў родным склоне = Гаявішчы |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенская]] |Раён = [[Івейскі раён|Івейскі]] |Сельсавет = [[Трабскі сельсавет|Трабскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 231352 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 7 |Шырата сэкундаў = 31 |Даўгата градусаў = 26 |Даўгата хвілінаў = 00 |Даўгата сэкундаў = 4 |Пазыцыя подпісу на мапе = справа |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Гаяві́шча'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гарадзенская вобласьць}}, Сустракаецца таксама варыянт '''Гая́вішча'''</ref> — [[хутар]] у [[Івейскі раён|Івейскім раёне]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]]. Уваходзіць у склад [[Трабскі сельсавет|Трабскага сельсавету]]. == Насельніцтва == == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Памяць/Івейскі раён}} {{Трабскі сельсавет}} {{Івейскі раён}} [[Катэгорыя:Трабскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Івейскага раёну]] 6xzscg44cqu1vmtdu7iwzjjmh04kww9 Татарка (Івейскі раён) 0 184880 2619748 2554512 2025-06-12T06:51:23Z Ліцьвін 847 /* Літаратура */ выпраўленьне спасылак 2619748 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Татарка |Лацінка = Tatarka |Статус = хутар |Назва ў родным склоне = Татаркі |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = Татаршчызна |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенская]] |Раён = [[Івейскі раён|Івейскі]] |Сельсавет = [[Трабскі сельсавет|Трабскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 4 |Год падліку колькасьці = 2009 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 231352 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 8 |Шырата сэкундаў = 32 |Даўгата градусаў = 25 |Даўгата хвілінаў = 55 |Даўгата сэкундаў = 14 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Тата́рка'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гарадзенская вобласьць}} С. 237</ref> — [[хутар]] у [[Івейскі раён|Івейскім раёне]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]]. Уваходзіць у склад [[Трабскі сельсавет|Трабскага сельсавету]]. == Гісторыя == У XVIII ст. маёнтак ''Татаршчызна'' ў [[Ашмянскі павет|Ашмянскім павеце]] [[Віленскае ваяводзтва|Віленскага ваяводзтва]]. У 1735 г. адносілася да Трабскай парафіі, уласнасьць Дакурны. У ХІХ — пачатку XX ст. вёска ў Трабскай воласьці [[Ашмянскі павет (Віленская губэрня)|Ашмянскага павету]] [[Віленская губэрня|Віленскай губэрні]], дзяржаўная ўласнасьць. У 1861 г. 24 рэвіскія душы, у 1897 г. 15 двароў, 76 жыхароў, у 1909 г. 15 двароў, 91 жыхар. У 1921—1939 гг. у Трабскай гміне Валожынскага павету [[Наваградзкае ваяводзтва (1921—1939)|Наваградзкага ваяводзтва]] [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польшчы]]. У 1921 г. 13 двароў, 55 жыхароў. З 12 кастрычніка 1940 году вёска (16 двароў, 110 жыхароў) у Трабскім сельсавеце Юрацішкаўскага раёну. З чэрвеня 1941 г. да ліпеня 1944 г. пад нямецкай акупацыяй. У 1950 г. арганізаваны калгас «За мір». З 20 студзеня 1960 году ў Івейскім раёне. У 1970 г. 39 жыхароў. Пасьля ў складзе аграфірмы-калгасу «Трабы». У 1999 г. 8 двароў, 14 жыхароў. == Насельніцтва == * 1999 год — 14 чалавек, 8 двароў * 2009 год — 4 чалавекі<ref>[https://web.archive.org/web/20191002065531/http://pop-stat.mashke.org/belarus-census.htm Вынікі перапісу]</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Памяць/Івейскі раён}} {{Трабскі сельсавет}} {{Івейскі раён}} [[Катэгорыя:Трабскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Івейскага раёну]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XVIII стагодзьдзі]] da2dp8qq6qqgr37morc4a7wje744m4s Сяргееўка (Гарадзенская вобласьць) 0 184881 2619685 2555207 2025-06-11T18:39:29Z Ліцьвін 847 стыль 2619685 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Сяргееўка}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Сяргееўка |Лацінка = Siarhiejeŭka |Статус = хутар |Назва ў родным склоне = Сяргееўкі |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенская]] |Раён = [[Івейскі раён|Івейскі]] |Сельсавет = [[Трабскі сельсавет|Трабскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 231352 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 10 |Шырата сэкундаў = 48 |Даўгата градусаў = 25 |Даўгата хвілінаў = 59 |Даўгата сэкундаў = 6 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Сярге́еўка'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гарадзенская вобласьць}} С. 235</ref> — [[хутар]] у [[Івейскі раён|Івейскім раёне]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]]. Уваходзіць у склад [[Трабскі сельсавет|Трабскага сельсавету]]. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Памяць/Іўеўскі раён}} {{Трабскі сельсавет}} {{Івейскі раён}} [[Катэгорыя:Трабскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Івейскага раёну]] 0j3eallq167xpabd8o8tats3r4ksb07 2619749 2619685 2025-06-12T06:51:57Z Ліцьвін 847 /* Літаратура */ выпраўленьне спасылак 2619749 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Сяргееўка}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Сяргееўка |Лацінка = Siarhiejeŭka |Статус = хутар |Назва ў родным склоне = Сяргееўкі |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенская]] |Раён = [[Івейскі раён|Івейскі]] |Сельсавет = [[Трабскі сельсавет|Трабскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 231352 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 10 |Шырата сэкундаў = 48 |Даўгата градусаў = 25 |Даўгата хвілінаў = 59 |Даўгата сэкундаў = 6 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Сярге́еўка'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гарадзенская вобласьць}} С. 235</ref> — [[хутар]] у [[Івейскі раён|Івейскім раёне]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]]. Уваходзіць у склад [[Трабскі сельсавет|Трабскага сельсавету]]. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Памяць/Івейскі раён}} {{Трабскі сельсавет}} {{Івейскі раён}} [[Катэгорыя:Трабскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Івейскага раёну]] 7twicrzotutm7qy1hmzd61d48vvodgm Падакуп’е 0 184882 2619684 2554118 2025-06-11T18:38:48Z Ліцьвін 847 стыль 2619684 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Падакуп’е |Лацінка = Padakupje |Статус = хутар |Назва ў родным склоне = Падакуп’я |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенская]] |Раён = [[Івейскі раён|Івейскі]] |Сельсавет = [[Трабскі сельсавет|Трабскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 1 |Год падліку колькасьці = 1999 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 231352 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 11 |Шырата сэкундаў = 7 |Даўгата градусаў = 25 |Даўгата хвілінаў = 46 |Даўгата сэкундаў = 44 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Падаку́п’е'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гарадзенская вобласьць}} С. 236</ref> — [[хутар]] у [[Івейскі раён|Івейскім раёне]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]]. Уваходзіць у склад [[Трабскі сельсавет|Трабскага сельсавету]]. == Гісторыя == У 2-й палове XIX ст. фальварак у Трабскай воласьці Ашмянскага павету [[Віленская губэрня|Віленскай губэрні]]. У 1897 г. 2 двары, 20 жыхароў, 17 дзесяцін зямлі, належаў Паплаўскаму. У 1921—1939 гг. у Трабскай гміне Валожынскага павету [[Наваградзкае ваяводзтва (1921—1939)|Наваградзкага ваяводзтва]] [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польшчы]]. З 12 кастрычніка 1940 году засьценак (6 двароў, 37 жыхароў) у Чэневіцкім сельсавеце Юрацішкаўскага раёну. З 1949 г. у калгасе «Працаўнік». З 20 студзеня 1960 году ў Івейскім раёне. Потым у складзе аграфірмы-калгасу «Трабы». == Насельніцтва == * 1999 год — 1 чалавек, 1 двор == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Памяць/Іўеўскі раён}} {{Трабскі сельсавет}} {{Івейскі раён}} [[Катэгорыя:Трабскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Івейскага раёну]] ip9q4f9mzo4jldp3mt5zyg9uyj7t4q3 2619750 2619684 2025-06-12T06:52:11Z Ліцьвін 847 /* Літаратура */ выпраўленьне спасылак 2619750 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Падакуп’е |Лацінка = Padakupje |Статус = хутар |Назва ў родным склоне = Падакуп’я |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенская]] |Раён = [[Івейскі раён|Івейскі]] |Сельсавет = [[Трабскі сельсавет|Трабскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 1 |Год падліку колькасьці = 1999 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 231352 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 11 |Шырата сэкундаў = 7 |Даўгата градусаў = 25 |Даўгата хвілінаў = 46 |Даўгата сэкундаў = 44 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Падаку́п’е'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гарадзенская вобласьць}} С. 236</ref> — [[хутар]] у [[Івейскі раён|Івейскім раёне]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]]. Уваходзіць у склад [[Трабскі сельсавет|Трабскага сельсавету]]. == Гісторыя == У 2-й палове XIX ст. фальварак у Трабскай воласьці Ашмянскага павету [[Віленская губэрня|Віленскай губэрні]]. У 1897 г. 2 двары, 20 жыхароў, 17 дзесяцін зямлі, належаў Паплаўскаму. У 1921—1939 гг. у Трабскай гміне Валожынскага павету [[Наваградзкае ваяводзтва (1921—1939)|Наваградзкага ваяводзтва]] [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польшчы]]. З 12 кастрычніка 1940 году засьценак (6 двароў, 37 жыхароў) у Чэневіцкім сельсавеце Юрацішкаўскага раёну. З 1949 г. у калгасе «Працаўнік». З 20 студзеня 1960 году ў Івейскім раёне. Потым у складзе аграфірмы-калгасу «Трабы». == Насельніцтва == * 1999 год — 1 чалавек, 1 двор == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Памяць/Івейскі раён}} {{Трабскі сельсавет}} {{Івейскі раён}} [[Катэгорыя:Трабскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Івейскага раёну]] 5bjt1mvtuj7zcyo4blzu3cbda11ekk3 Занямонцы 0 184883 2619686 2552103 2025-06-11T18:39:52Z Ліцьвін 847 стыль 2619686 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Занямонцы |Лацінка = Zaniamoncy |Статус = хутар |Назва ў родным склоне = Занямонцаў |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенская]] |Раён = [[Івейскі раён|Івейскі]] |Сельсавет = [[Трабскі сельсавет|Трабскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 6 |Год падліку колькасьці = 2009 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 231352 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 8 |Шырата сэкундаў = 22.5 |Даўгата градусаў = 25 |Даўгата хвілінаў = 57 |Даўгата сэкундаў = 46 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Занямо́нцы'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гарадзенская вобласьць}} С. 235</ref> — [[хутар]] у [[Івейскі раён|Івейскім раёне]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]]. Уваходзіць у склад [[Трабскі сельсавет|Трабскага сельсавету]]. == Насельніцтва == * 2009 год — 6 чалавек<ref>[https://web.archive.org/web/20191002065531/http://pop-stat.mashke.org/belarus-census.htm Вынікі перапісу]</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Памяць/Іўеўскі раён}} {{Трабскі сельсавет}} {{Івейскі раён}} [[Катэгорыя:Трабскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Івейскага раёну]] 55rglu7op1fhk345iqm3bngl8pq7kgn 2619751 2619686 2025-06-12T06:52:26Z Ліцьвін 847 /* Літаратура */ выпраўленьне спасылак 2619751 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Занямонцы |Лацінка = Zaniamoncy |Статус = хутар |Назва ў родным склоне = Занямонцаў |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенская]] |Раён = [[Івейскі раён|Івейскі]] |Сельсавет = [[Трабскі сельсавет|Трабскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 6 |Год падліку колькасьці = 2009 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 231352 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 8 |Шырата сэкундаў = 22.5 |Даўгата градусаў = 25 |Даўгата хвілінаў = 57 |Даўгата сэкундаў = 46 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Занямо́нцы'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гарадзенская вобласьць}} С. 235</ref> — [[хутар]] у [[Івейскі раён|Івейскім раёне]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]]. Уваходзіць у склад [[Трабскі сельсавет|Трабскага сельсавету]]. == Насельніцтва == * 2009 год — 6 чалавек<ref>[https://web.archive.org/web/20191002065531/http://pop-stat.mashke.org/belarus-census.htm Вынікі перапісу]</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Памяць/Івейскі раён}} {{Трабскі сельсавет}} {{Івейскі раён}} [[Катэгорыя:Трабскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Івейскага раёну]] 32yxnm6i1nrum9lfv3tc2svux01p6dj Супрацьракетная абарона Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы 0 186120 2619556 2418508 2025-06-11T14:21:35Z W 11741 +[[Шаблён:Картка зь Вікізьвестак]] 2619556 wikitext text/x-wiki {{Картка зь Вікізьвестак}} '''Сыстэма супрацьракетнай абароны АПАД''' — супрацьракетная абарона, якую [[Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы]] (АПАД) разбудоўвае ў Эўропе з 2010 году. == Складнікі == На 2017 г. Супрацьпаветраная абарона АПАД улучала: * Камандны асяродак на ваенна-паветранай базе [[Рамштайн]] (зямля [[Райнлянд-Пфальц]], Нямеччына); * супрацьракетныя комплексы комплексы «[[Патрыёт (ЗРК)|Патрыёт]]» (ЗША) і «Самп-Т» (Францыя); * карабельныя і наземныя [[радар]]ы; * [[спадарожнік]] папярэджаньня; * адсочвальны радар у Кэпэзы (правінцыя [[Малат’я (правінцыя)|Малат’я]], Турэччына); * 4 амэрыканскія караблі з СРА «Эгіда» ў порце Рота (аўт.суп. [[Андалюзія]], Гішпанія); * СРА «Эгіда на беразе» ў [[Дэвеселу]] (Румынія)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Абарона АПАД ад балістычных ракетаў|спасылка=http://www.nato.int/cps/en/natohq/photos_112331.htm|выдавец=Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы|мова=en|дата публікацыі=11 ліпеня 2016|дата доступу=26 верасьня 2017}}</ref>. == Разьвіцьцё == 21 лістапада 2002 г. на саміце АПАД у [[Прага|Празе]] (Чэхія) кіраўнікі ўрадаў ухвалілі Дэклярацыю, у 4-м артыкуле якой заявілі: «Сёньня мы распачалі новае [[дасьледаваньне]] ажыцьцявімасьці Супрацьракетнай абароны АПАД, каб вывучыць варыянты абароны земляў, войскаў і буйных паселішчаў Зьвязу ад цэлага шэрагу ракетных пагрозаў»<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Дэклярацыя Праскага саміту 2002 году|спасылка=http://www.nato.int/cps/ic/natohq/official_texts_19552.htm|выдавец=Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы|мова=en|дата публікацыі=6 траўня 2014|дата доступу=26 верасьня 2017}}</ref>. 11 сакавіка 2005 г. [[Паўночнаатлянтычная рада]] зацьвердзіла Статут Арганізацыі кіраваньня праграмай Дзейнай шматузроўневай супрацьракетнай абароны [[Тэатар ваенных дзеяньняў|тэатру ваенных дзеяньняў]] (ДШСРАТВД). Праграма прадугледжвала абарону разгорнутых войскаў ад балістычных ракетаў ТВД кшталту савецкай «[[Р-17]]». Сетка кіраваньня мела злучыць супрацьракетныя комплексы «[[Патрыёт (ЗРК)|Патрыёт]]» (ЗША) і «Самп-Т» (Францыя) з Сыстэмай сярэдняй пашыранай паветранай абароны (ССППА)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Пуск праграмы АПАД «Дзейная шматузроўневая супрацьракетная абарона тэатру ваенных дзеяньняў (ДШСРАТВД)»|спасылка=http://www.nato.int/cps/en/natolive/news_21656.htm|выдавец=Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы|мова=en|дата публікацыі=16 сакавіка 2005|дата доступу=26 верасьня 2017}}</ref>. У лютым 2008 году ў [[Гаага|Гаазе]] (Нідэрлянды) адчынілі выпрабавальную пляцоўку для СРА. 3 красавіка 2008 г. на саміце АПАД у [[Бухарэст|Бухарэсьце]] (Румынія) кіраўнікі ўрадаў зацьвердзілі Дэклярацыю, у 37-м артыкуле якой заявілі: «Мы даручаем (Паўночнаатлянтычнай) Радзе на пастаянным пасяджэньні распрацаваць для разгляду на нашым саміце ў 2009 годзе варыянты ўсеабдымнай архітэктуры супрацьракетнай абароны, каб пашырыць пакрыцьцё ёй на ўсе землі і насельніцтва Зьвязу, не пакрытыя інакш сыстэмай ЗША»<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Дэклярацыя Бухарэсцкага саміту 2008 году|спасылка=http://www.nato.int/cps/uk/natohq/official_texts_8443.htm|выдавец=Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы|мова=en|дата публікацыі=8 траўня 2014|копія=http://www.nato.int/cps/uk/natohq/official_texts_8443.htm|дата копіі=27 кастрычніка 2009|дата доступу=26 верасьня 2017}}</ref>. 19 лістапада 2010 году на саміце АПАД у [[Лісабон]]е (Партугалія) кіраўнікі ўрадаў зацьвердзілі Стратэгічнае паняцьце абароны і бясьпекі сябраў Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы «Дзейнае ўцягненьне, сучасная абарона». Паводле 19-га артыкула Стратэгічнага паняцьця, дзяржавы АПАД вырашылі «разьвіваць здольнасьць бараніць нашае насельніцтва і землі ад удару балістычных ракетаў у якасьці ключавога складніка нашай супольнай абароны, які спрыяе непадзельнай бясьпецы Зьвязу»<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Стратэгічнае паняцьце абароны і бясьпекі сябраў Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы 2010 году «Дзейнае ўцягненьне, сучасная абарона»|спасылка=http://www.nato.int/nato_static_fl2014/assets/pdf/pdf_publications/20120214_strategic-concept-2010-eng.pdf|выдавец=[[Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы]]|мова=en|дата публікацыі=3 лютага 2012|копія=http://www.nato.int/nato_static_fl2014/assets/pdf/pdf_publications/20120214_strategic-concept-2010-ukr.pdf|дата копіі=14 лютага 2012|дата доступу=26 верасьня 2017}}</ref>. 20 лістапада 2010 г. тамсама на пасяджэньні [[Паўночнаатлянтычная рада|Паўночнаатлянтычнай рады]] кіраўнікі ўрадаў-удзельнікаў АПАД ухвалілі Дэклярацыю Лісабонскага саміту, згодна з 2-м артыкулам якой «вырашылі распрацаваць магчымасьці супрацьракетнай абароны ўсяго насельніцтва, земляў і войскаў АПАД у Эўропе». Паводле 37-га артыкула Дэклярацыі, дзяржавы АПАД «вырашылі пашырыць ахоп сучаснай праграмы кіраваньня, нагляду і сродкаў сувязі Дзейнай шматузроўневай супрацьракетнай абароны [[Тэатар ваенных дзеяньняў|тэатру ваенных дзеяньняў]] (ДШСРАТВД) па-за разгорнутыя войскі АПАД, каб таксама абараніць насельніцтва, землі і войскі АПАД у Эўропе». Тамсама згадвалася: «Мы даручылі (Паўночнаатлянтычнай) Радзе распрацаваць захады ўзгадненьня, кіраваньня і нагляду за супрацьракетнай абаронай да сустрэчы нашых міністраў абароны ў сакавіку 2011 году. Мы таксама даручылі Радзе скласьці парадак дзеяньняў для ўвасабленьня супрацьракетнай абароны ў жыцьцё да сустрэчы міністраў абароны ў чэрвені 2011 году»<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Дэклярацыя Лісабонскага саміту 2010 году|спасылка=http://www.nato.int/nato_static_fl2014/assets/pdf/pdf_2010_11/2010_11_11DE1DB9B73C4F9BBFB52B2C94722EAC_PR_CP_2010_0155_ENG-Summit_LISBON.pdf|выдавец=Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы|мова=en|дата публікацыі=20 лістапада 2010|копія=http://www.nato.int/cps/uk/natohq/official_texts_68828.htm |дата копіі=17 кастрычніка 2011|дата доступу=26 верасьня 2017}}</ref>. У сьнежні 2010 г. чуйнікі і ракетныя комплексы супрацьракетнай абароны пасьпяхова выпрабавалі разам, пасьля чаго перадалі Аб’яднанаму асяродку паветраных апэрацыяў у [[Юдэм]]е (зямля [[Паўночны Райн — Вэстфалія]], Нямеччына). У верасьні 2011 году ўрады адразу 4 краінаў-удзельніцаў АПАД абвясьцілі пра ўдзел у Супрацьпаветранай абароне АПАД. Урад Турэччыны дазволіў разьмясьціць амэрыканскі [[радар]]. Урады ЗША і [[Румынія|Румыніі]] падпісалі пагадненьне пра разьмяшчэньне ў Румыніі амэрыканскай сыстэмы супрацьракетнай абароны «Эгіда на беразе». Набыло моц амэрыканска-польскае пагадненьне пра разьмяшчэньне ў Польшчы СРА «Эгіда на беразе». Урад [[Нідэрлянды|Нідэрляндаў]] абвясьціў пра намер абсталяваць 4 [[фрыгат]]ы паветранай абароны далёкасяжнымі радарамі. У кастрычніку 2011 году ўрад Гішпаніі пагадзіўся разьмясьціць амэрыканскія караблі з СРА «Эгіда» ў порце гораду [[Рота (Гішпанія)|Рота]] (правінцыя Кадыс, аўт.суп. [[Андалюзія]]). У лютым 2012 году ўрад Нямеччыны прапанаваў свае супрацьракетныя комплексы «Патрыёт». У красавіку 2012 г. сыстэмы кіраваньня пасьпяхова выпрабавалі на паветранай базе Рамштайн (зямля [[Райнлянд-Пфальц]], Нямеччына)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Супрацьракетная абарона|спасылка=http://www.nato.int/cps/en/natolive/topics_49635.htm|выдавец=[[Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы]]|мова=en|дата публікацыі=25 ліпеня 2016|дата доступу=25 верасьня 2017}}</ref> 21 траўня 2012 году ў [[Чыкага]] (ЗША) саміт АПАД пастанавіў запусьціць першую фазу сыстэмы супрацьракетнай абароны ў Эўропе. У выніку амэрыканскі вайсковы карабель з [[радар]]амі і супрацьракетамі, які базаваўся ў Турэччыне, перадалі пад загад базы АПАД у Нямеччыне ([[Рамштайн]]). Далейшае разгортваньне прадугледжвала 4 ступені з разьмяшчэньнем у 6 краінах: Польшчы, Румыніі, Чэхіі, [[Турэччына|Турэччыне]], Нідэрляндах і [[Гішпанія|Гішпаніі]]<ref>{{Артыкул|аўтар=|загаловак=НАТА прыступіла да разгортваньня сыстэмы ПРА ў Эўропе|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=97408|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=22 траўня 2012|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2012-05-22 95 (27210)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/97406/22may-1.indd.pdf 1]|issn=1990-763x}}</ref>. У лютым 2014 г. першы амэрыканскі [[эсьмінец]] з СРА «Эгіда» разьмясьцілі ў порце Рота (Гішпанія). У жніўні 2014 году ўрад [[Данія|Даніі]] абвясьціў пра рашэньне набыць радар для фрыгата. У лістападзе 2015 г. брытанскі ўрад абвясьціў пра будучае ўкладаньне ў наземны радар СРА. 12 траўня 2016 г. пачала працу СРА на базе ВПС у [[Дэвеселу]] (Румынія). == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Супрацьракетная абарона|спасылка=http://www.natolibguides.info/missiledefence|выдавец=Мультымэдыйная бібліятэка АПАД|мова=en|дата публікацыі=23 верасьня 2017|дата доступу=26 верасьня 2017}} * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Праграма абароны ад балістычных ракетаў|спасылка=https://www.ncia.nato.int/BMD/Pages/Ballistic-Missile-Defence.aspx|выдавец=Агенцтва сродкаў сувязі і зьвестак АПАД|мова=en|дата публікацыі=1 ліпеня 2012|дата доступу=26 верасьня 2017}} * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Як працуе абарона АПАД ад балістычных ракетаў|спасылка=https://www.youtube.com/embed/10f-rpdSVnU?autoplay=1|выдавец=АПАД|мова=en|дата публікацыі=8 чэрвеня 2016|дата доступу=26 верасьня 2017}} {{Накід:Эўропа}} [[Катэгорыя:Проціракетная абарона]] [[Катэгорыя:Вайсковыя базы]] [[Катэгорыя:Вайсковыя арганізацыі]] [[Катэгорыя:Войска Эўропы]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 2010 годзе]] 8xlluozpu1387qo3mx9u44pxi9tqrry Снайпэрская вінтоўка Драгунова 0 203628 2619707 2456915 2025-06-12T03:43:23Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619707 wikitext text/x-wiki {{Зброя |назва = Снайпэрская вінтоўка Драгунова |выява = [[Файл:Interpolitex 2013 (536-15).jpg|300пкс]] |подпіс выявы = СВД (згары) ды СВДС (зьнізу) |краіна паходжаньня = [[СССР]] |тып = [[снайпэрская вінтоўка]] <!-- Выбар тыпу --> |дыстанцыйная зброя = так <!-- Гісторыя выкарыстаньня --> |пэрыяд выкарыстаньня = 1963 — дагэтуль |выкарыстаньне = гляд. [[#Краіны-эксплюатанты|Краіны-эксплюатанты]] |войны = * [[Вайна ў Віетнаме]] * [[Грамадзянская вайна ў Аўганістане|Грамадзянская вайна ў Аўґаністане]] * [[Ірацкая вайна]] * [[Югаслаўскія войны]] * [[Узброеныя канфлікты на постсавецкай прасторы]] * [[Каргільская вайна|Карґільская вайна]] * [[Вайна на Данбасе]] * [[Грамадзянская вайна ў Сырыі]] <!-- Гісторыя вытворчасьці --> |канструктар = [[Яўген Драгуноў]] |дата стварэньня = 1958—1963 рокі |вытворца = [[Іжэўскі машынабудавальны завод]] |кошт адзінкі = |пэрыяд вытворчасьці = 1963 — дагэтуль |адзінак створана = |мадыфікацыі = гляд. [[#Варыянты|Варыянты]] <!-- Агульныя характарыстыкі --> |назва спэцыфікацыі = |вага = 4,3 (СВД, раньні выпуск, без багнета, з аптычным прыцэлам, ненабітым набойнікам ды шчакой прыклада)<ref name="НСД"/><br> 4,5 (СВД, сучасны варыянт, без багнета, з аптычным прыцэлам, ненабітым набойнікам ды шчакой прыклада)<ref name="izhmash_1"/><br> 4,68 (СВДС з аптычным прыцэлам ды ненабітым набойнікам)<ref name="izhmash_2"/><br> 0,21 (набойнік)<ref name="НСД"/><br> 0,26 (багнет бяз похваў)<ref name="НСД"/><br> 0,58 (прыцэл ПСО-1)<ref name="НСД"/> |даўжыня = 1225 (СВД без багнета)<ref name="НСД"/><br> 1370 (СВД з багнетам)<ref name="НСД"/><br> 1135/875 (СВДС з разгорнутым/згорнутым прыкладом)<ref name="izhmash_2"/><ref name="СВДСКалаш"/> |даўжыня часткі = 620 (СВД, агульная)<ref name="НСД"/><ref name="СВДКалаш"/><br> 547 (СВД, наразная частка)<ref name="НСД"/><br> 565 (СВДС)<ref name="СВДСКалаш"/> |шырыня = 88<ref name="izhmash_1"/> |вышыня = 230<ref name="izhmash_1"/> |дыямэтар = |экіпаж = |пасажыры = <!-- Характарыстыкі дыстанцыйнай зброі --> |зарад = [[7,62×54 мм R]]<ref name="СВДСКалаш"/><ref name="СВДКалаш"/> |вага зараду = |калібар = 7,62<ref name="izhmash_1"/><ref name="СВДСКалаш"/><ref name="СВДКалаш"/> |колькасьць ствалоў = [[паваротная засаўка]], [[адвод парахавых газаў|адвод парахавых ґазаў]]<ref name="СВДСКалаш"/><ref name="СВДКалаш"/> |прынцып дзеяньня = |хуткастрэльнасьць = 30 (баявая)<ref name="НСД"/><ref name="СВДСКалаш"/> |пачатковая хуткасьць = 830 (СВД)<ref name="НСД"/><ref name="izhmash_1"/><br>810 (СВДС)<ref name="izhmash_2"/><ref name="СВДСКалаш"/> |прыцэльная далёкасьць = 1200 (адчынены прыцэл)<ref name="НСД"/><ref name="izhmash_1"/><ref name="СВДСКалаш"/><ref name="СВДКалаш"/><br>1300 (аптычны прыцэл)<ref name="НСД"/><ref name="izhmash_1"/><ref name="СВДСКалаш"/><ref name="СВДКалаш"/><br>300 (начныя прыцэлы НСПУМ й НСПУ-3)<ref name="izhmash_1"/> |найбольшая далёкасьць = 1200 (прыцэльная)<br><ref name="НСД"/> |від боясілкаваньня = скрынчаты [[набойнік]] на 10 [[набой|набояў]]<ref name="НСД"/><ref name="СВДСКалаш"/> |прыцэл = адчынены сэктарны (рэзэрвовы), даўжыня прыцэльнае лініі — 587 мм<ref name="НСД"/>, маецца мацаванне для ўсталяваньня аптычных (напрыклад, [[ПСО-1]]) або начных (напрыклад, НСПУ-3 або НСПУМ) прыцэлаў<ref name="izhmash_1"/> |commons= Category:SVD rifle }} '''7,62-мм снайпэрская вінтоўка Драгунова''' (''СВД'', [[Індэкс ГРАУ]] — ''6В1'') — [[саманабойная зброя|саманабойная]] [[снайпэрская вінтоўка]], распрацаваная ў 1957—1963 роках ґрупаю канструктараў пад кіраўніцтвам [[Яўген Драгуноў|Яўгена Драгунова]] і прынятая на ўзбраеньне Савецкае Арміі 3 ліпеня 1963 року разам з аптычным прыцэлам [[ПСО-1]]<ref name="izhmash_1"/><ref name="СВДСКалаш"/><ref name="СВДКалаш"/>. == Боепрыпасы й камплектацыя == Для стральбы з СВД ужываюцца вінтовачныя [[набой|набоі]] [[7,62×54 мм R]] ззвычайнымі, трасуючымі й бранябойна-запальнымі кулямі, снайпэрскія набоі 7Н1, снайпэрскія бранябойныя 7Н14; можа таксама страляць набоямі з [[Экспансыўная куля|экспансыўнымі кулямі]] JHP ды JSP. Агонь з СВД вядзецца адзінкавымі стрэламі. Падача набояў пры стральбе вырабляецца з скрычнатага набойніка ёмістасьцю 10 набояў. На дульнай частцы рулі мацуецца [[полымятушыльнік]] зь пяцьцю падоўжнымі прарэзамі, што маскуе стрэл ды засьцерагае ад забруджваньня рулі. Наяўнасьць ґазавага рэґулятара для зьмены хуткасьцяў адкату рухомых часткаў забясьпечвае [[Надзейнасьць (вайсковая справа)|надзейнасьць]] вінтоўкі падчас працы. Дробнасэрыйна для СВД вырабляўся тактычны [[глушнік]]-полымятушыльнік, вядомы як ТГП-В<ref>{{Кніга|url=http://russianguns.ru/forum/index.php?topic=194.0|загаловак=Глушнікі (ПБС)|выдавец=russianguns.ru|дата доступу=2017-03-06}}</ref>, распрацаваны НВА «Адмысловая Тэхніка й Сувязь», з мацаваньнем надштатнага полымятушыльніка, аднак ягоная эфэктыўнасьць была досыць спрэчнаю. == Прынцып дзеі == [[Файл:SVD rifle detail.jpg|міні|зьлева|300пкс|Рульная скрынка СВДС буйным плянам]] Пры [[стрэл]]е частка парахавых ґазаў, што прытрымліваецца за куляб, накіроўваецца праз ґазаадводную адтуліну ў сьценцы [[Руля|рулі]] ў ґазавую камэру, цісьне на пярэднюю сьценку ґазавага поршня і адкідвае [[поршань]] з штурхачом, а разам зь імі і засаўную раму ў задняе становішча. Пры адыходзе засаўное рамы назад [[засаўка]] адчыняе канал рулі, здабывае з [[патроньнік]]а набойніку й выкідвае яе з [[Рульная скрынка|рульнае скрынкі]] вонкі, а [[засаўная рама]] сьціскае [[Зваротная спружына|зваротную спружыну]] ды напяцае [[цынгель]] (ставіць яго на напяцьцё аўтаспуску). У пярэдняе становішча засаўная рама з засаўкаю вяртаецца пад дзеяю зваротнага мэханізму, засаўка заразом дасылае чарговы набой з [[набойнік]]а ў патроньнік ды зачыняе канал рулі, а засаўная рама выводзіць [[шаптала]] аўтаспуску з-пад напяцьця аўтаспуску цынгеля і цынгель становіцца на баявое напяцьцё. Замыканьне засаўкі ажыцьцяўляецца яго паваротам налева і заходам баявых выступаў засаўкі ў выразы рульнае скрынкі. Каб зрабіць чарговы стрэл неабходна адпусьціць спускавы гачок і націснуць на яго зноў. Пасьля вызваленьня спускавога гачка цяга прасоўваецца наперад і яе зачэп заскоквае за шаптала, а пры націску на спускавы гачок зачэп цягі паварочвае [[шаптала]] й разьядноўвае яго з баявым напяцьцём цынгеля. Цынгель, паварочваючыся на сваёй восі пад дзеяю баявое спружыны, наносіць удар па [[Ударнік (дэталь)|ўдарніке]], а апошні прасоўваецца наперад і вырабляе накол [[капсюль|капсюля]]-запальнік набоя. адбываецца стрэл. Пры стрэле апошнім набоям, калі засаўка адыдзе назад, падавач набойніка падымае дагары супын засаўкі, засаўка ўпіраецца ў яго і засаўная рама спыняецца ў заднім становішчы. Гэта ёсьць сыґналам таго, што трэба зноў набіць вінтоўку. == Адлегласьці стральбы == Калі СВД прымалі на ўзбраеньне, снайпэрскага набоя да яе яшчэ не было, таму паводле «настаўленьня па стралковай справе» [[кучнасьць стральбы]] вінтоўкі перавяраецца стральбою звычайнымі набоямі з кулямі з сталёвым стрыжнем і лічыцца нармалёваю, калі пры стральбе чатырма стрэламі з становішча лежачы на адлегласьць 100 м ўсе чатыры прабоіны зьмяшчаюцца ў кола дыямэтрам 8 см<ref name="НСД" />. У 1967 годзе на ўзбраеньне быў прыняты снайпэрскі набой 7Н1. Пры стральбе гэтым набоям расьсейваньне складае (у залежнасьці ад кроку нарэзаў) ня больш за 10—12 см на адлегласьці 300 м<ref>{{Артыкул |аўтар = Уладзіслаў Дваранінаў |загаловак = НЕКАЛЬКІ СЛОВАЎ ПРА СНАЙПЭР-НАБОЙ |спасылка = http://sof-mag.ru/sof_2000/sof_2000_08.html |выдавецтва = Солдат удачи |тып = часопіс |год = 2000 |месяц = жнівень |нумар = 8 |старонкі = 40, 41 |копія = |дата копіі = }}</ref>. Першапачаткова СВД выпускалася з крокам нарэзаў рулі ў 320 мм, што аналяґічны спартовай зброі і забясьпечвае найлепшую кучнасьць стральбы. Аднак з такім крокам расьсейваньне бранябойна-запальных куляў Б-32 павялічваецца ў два разы. У выніку ў 1975 годзе было вырашана зьмяніць крок нарэзаў на 240 мм, што пагоршыла кучнасьць стральбы на 25 % (пры стральбе звычайнымі набоямі на адлегласьць 100 м, дапушчальны дыямэтар кола трапленьня павялічыўся з 8 см да 10 см). <br /> Цікава, што апошняе дапоўненае выданьне «Настаўленьня па стралковай справе» для СВД выйшла ў 1967 годзе. Усе наступныя выданьні — 1971, 1976 ды 1984 гадоў былі стэрэатыпнымі копіямі выданьня 1967 року. Таму ў «Навучаньні» нічога ня сказана ані пра снайпэрскі набой, ані пра зьмену кроку нарэзаў. Адлегласьць простага стрэлу складае<ref name="НСД"/>: * па галаўной постаці, вышынёю ў 30 см — 350 м, * па грудной постаці, вышынёю ў 50 см — 430 м, * па рухаючайся постаці, вышынёю ў 150 см — 640 м. Прыцэл ПСО-1 разьлічаны на стральбу да 1300 мэтраў. Звычайна лічыцца, што на такой адлегласьці можна эфэктыўна страляць толькі па ґрупавой мэце, або весьці хвалюючы агонь. Аднак у 1985 годзе ў Аўґаністане снайпэр 345-га ґвардзейскага парашутна-дэсантнага палка Ўладзімер Ільін застрэліў душмана з адлегласьці ў 1350 мэтраў. Гэта рэкорд ня толькі для СВД, але і наогул для вінтоўкаў калібра 7,62 мм. Галоўнаю складанасьцю пры стральбе на вялікія адлегласьці ёсьць памылкі падрыхтоўкі зыходных зьвесткаў для стральбы (гэта справядліва для ўсіх снайпэрскіх вінтоўкаў). На адлегласьці 600 мэтраў сярэдняя памылка па вышыні (у вызначэньні адлегласьці, роўнай 0,1% адлегласьці) — 63 см, сярэдняя памылка ў бакавым кірунку (вызначэньне хуткасьці бакавога ветру, роўнай 1,5 м/с) — 43 см. Для параўнаньня, сярэдняе адхіленьне расььейваньня куляў для найлепшых снайпэраў для 600 м — па вышыні 9,4 см, бакавое 8,8 см<ref name="Табліцы"/>. Вядомыя выпадкі вядзеньня агню з СВД па паветраных мэтах (так, 12 лістапада 1989 року ў вёсцы Сан-Міґель партызанам [[Фронт нацыянальнага вызваленьня імя Фарабунда Марты|ФНВФМ]] быў зьбіты рэактыўны штурмавік [[Cessna A-37B]] [[Вайскова-паветраныя сілы Сальвадору|ВПС Сальвадору]] — куля трапіла ў лётчыка, пасьля чаго лятак страціў кіраваньне і разьбіўся<ref>[http://skywar.ru/salvador.html Баі ў Сальвадоры — Авіяцыя ў лякальных канфліктах] // skywar.ru</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20120107033030/http://www.acig.org/artman/publish/printer_158.shtml El Salvador, 1980—1992] // acig.org</ref>) ды БПЛА ([[ірацкія паўстанцы]], што заяўлялі пра зьнішчэньне з СВД амэрыканскіх малых выведвальных БПЛА [[RQ-11 Raven]]<ref>[http://www.liveleak.com/view?i=bce_1179270083 UAV plane shot down with a SVD Sniper] // LiveLeak.com</ref>). Дакладнасьць па МОА пры стральбе набоям 7Н1 у вінтоўкаў з крокам нарэзаў 320 мм — 1,04; у вінтоўкаў з крокам нарэзаў 240 мм — 1,24. == Варыянты == * '''СВДС''' — варыянт СВД для паветрана-дэсантных войскаў з прыкладам, што можа згортвацца і скарочанаю, але патоўшчанаю руляю; створаны ў 1991 годзе, прыняты на ўзбраеньне ў 1995 годзе<ref name="СВДСКалаш"/>. * '''[[Снайпэрская вінтоўка скарочаная|СВС]]''' — варыянт СВД з кампаноўкаю [[булпап]]. * '''[[СВДБ]]''' — буйнакалібарны варыянт СВД пад набой [[9,3×64 мм]] з аналяґічным, як у СВДС прыкладам. * '''[[ТСВ-1]]''' — трэнавальная вінтоўка пад набой [[.22 Long Rifle]], распрацаваная [[Яўген Драгуноў|Яўгенам Драгуновым]] для першапачатковага навучаньня снайпэраў. Фактычна самастойная зброя, толькі паўтарае ў агульных рысах вонкавы выгляд СВД. * '''СВДМ''' — вывешаная руля; крок нарэзаў зноў зроблены 320 мм (як да 1975 року); даданая [[плянка Пікатыні]] ды здымныя сошкі<ref>[http://kalashnikov.com/product/firearms/mle/svdm.html Снайпэрская вінтоўка СВДМ]</ref>. * [[Тыгр (карабін)|'''Тыгр''']] — паляўнічы карабін, вырабляецца ў некаторых варыянтах выкананьня. * '''[[Застава М91]]''' — снайпэрская вінтоўка вытворчасьці «Zastava Arms»<ref>[http://www.zastava-arms.rs/sr/militaryproduct/snajper.. Snajperska puška M91] / афіцыйны сайт «Zastava Arms»</ref>. == Краіны-эксплюатанты == [[Файл:SVD operators of the world.svg|міні|цэнтар|700пкс|Ґеаґрафія распаўсюджаньня СВД]] [[Файл:ReconCompany4thOTBr17.jpg|міні|315пкс|Снайпэр [[4-я гвардзейская танкавая дывізія|4-е асобнае танкавае брыґады]] з СВД]] [[Файл:Ukrainian Navy 1st Company Marine.jpg|міні|315пкс|Украінскі марскі пяхотнік з СВД у Шатляндыі]] [[Файл:Hungarian SVD.JPEG|міні|315пкс|Вугорскі жаўнер з СВД]] * {{Сьцягафікацыя|СССР}}<ref name="miller2001"/> * {{Сьцягафікацыя|Расея}} * {{Сьцягафікацыя|Азэрбайджан}} * {{Сьцягафікацыя|Армэнія}} * {{Сьцягафікацыя|Альбанія}}<ref name="bonn2006"/> * {{Сьцягафікацыя|Аўганістан}}<ref name="miller2001"/> * {{Сьцягафікацыя|Беларусь}}<ref name="jones2009"/> * {{Сьцягафікацыя|Баўгарыя}}<ref name="jones2009"/> * {{Сьцягафікацыя|Віетнам}}<ref>[https://web.archive.org/web/20160612234406/http://news.zing.vn/dan-sung-ban-tia-da-dang-cua-luc-luong-vu-trang-viet-nam-post371924.html Dàn súng bắn tỉa đa dạng của lực lượng vũ trang Việt Nam]</ref> * {{Сьцягафікацыя|Вугоршчына}}<ref>[https://web.archive.org/web/20150924204910/http://www.defenseimagery.mil/imagery.html#guid=7712ecc946c9d0cea6d40c00c5c8878f43b1e2d3 DefenseImagery.mil | Find Imagery]</ref> * {{Сьцягафікацыя|Вэнэсуэла}}: набыты для [[Узброеныя сілы Вэнэсуэлы|ўзброеных сілаў Вэнэсуэлы]]<ref>[https://www.nytimes.com/2007/08/16/world/europe/16russia.html?_r=1&oref=slogin Chávez’s Bid for Russian Arms Pains U.S.] Retrieved on September 21, 2008.</ref> * {{Сьцягафікацыя|Грузія}}<ref name="jones2009"/> * {{Сьцягафікацыя|Індыя}}: выпускаецца па ліцэнзіі<ref name="India"/>. * {{Сьцягафікацыя|Ірак}}: '''Al-Qadissiya''' або '''Al-Gadissiya''' — варыянт мясцовае вытворчасьці<ref>[https://web.archive.org/web/20081209053840/http://wikileaks.info/leak/us-ngic-iraq-small-arms-2004.pdf Small Arms (Infantry Weapons) used by the Anti-Coalition Insurgency.]</ref>. * {{Сьцягафікацыя|Іран}}: '''Nakhjir''' — варыянт мясцовае вытворчасьці<ref>{{Cite web |url=http://www.diomil.ir/images/Product/aig/Specifications/sniperrifle.jpg# |загаловак=Архіваваная копія |accessdate=2010-05-18 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110717032929/http://www.diomil.ir/images/Product/aig/Specifications/sniperrifle.jpg# |archivedate=2011-07-17 |deadlink=yes }}</ref><ref>{{Кніга|аўтар = John Walter |загаловак = Rifles of the World |выдавец = Krause Publications |год = 2006 |isbn = 0896892417 |старонкі = 100–101 }}</ref><ref name="Jones"/> * {{Сьцягафікацыя|Казахстан}}<ref name="jones2009"/> * {{Сьцягафікацыя|Кыргыстан}}<ref name="jones2009"/> * {{Сьцягафікацыя|КНДР}} * {{Сьцягафікацыя|КНР}}: '''Тып 79''', клён вытворчасьці [[Norinco]]<ref name="Type 79/85"/>, а таксама мадэрнізаваная вэрсія '''Тып 85'''<ref name="Type 79/85"/><ref name="SR"/> і некалькі варыянтаў для грамадзянскага рынку<ref name="SR"/><ref>[http://www.dragunov.net/ndm86.html NDM-86.] Retrieved on September 21, 2008.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20090106005630/http://www.norincoequipment.cn/detail_product_English.jsp?productid=91&cssid=1 NDM86.]</ref>. * {{Сьцягафікацыя|Куба}}<ref>[https://web.archive.org/web/20181006201901/http://army-news.ru/2016/10/kubinskaya-snajperskaya-vintovka-uim-mambi-iii/ Кубінская снайпэрская вінтоўка UIM Mambi III]</ref> * {{Сьцягафікацыя|Нікарагуа}}<ref name="jones2009"/> * {{Сьцягафікацыя|Манголія}}<ref>{{cite web|url=http://www.dragunov.net/svd_action.html|title=Dragunov dot net - SVD rifles in use in Europe|accessdate=2013-02-06|archiveurl=https://www.webcitation.org/6ELgZnIZ7?url=http://www.dragunov.net/svd_action.html#|archivedate=2013-02-11|deadlink=yes}}</ref> * {{Сьцягафікацыя|Польшча}}<ref name="jones2009"/> * {{Сьцягафікацыя|Румынія}}: выпускаецца па ліцэнзіі<ref name="miller2001"/>. * {{Сьцягафікацыя|Славаччына}}<ref>[http://www.mod.gov.sk/4960/profesional-20-septembra-2007.php?day=2010-01-01&art_datum_od=&art_datum_do= Ministerstvo obrany SR :: Profesionál, 20. septembra 2007<!-- Заголовок добавлен ботом -->]{{Недаступная спасылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> * {{Сьцягафікацыя|Сырыя}} * {{Сьцягафікацыя|Таджыкістан}}<ref name="jones2009"/> * {{Сьцягафікацыя|Туркмэністан}}<ref name="jones2009"/> * {{Сьцягафікацыя|Турэччына}}: ужываецца [[Турэцкая жандармэрыя|армэйскаю жандармэрыяю]]<ref>{{Cite web |url=http://www.jandarma.tsk.mil.tr/silahlar/silahlaric.htm# |загаловак=Архіваваная копія |дата доступу=2010-05-18 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080811100907/http://www.jandarma.tsk.mil.tr/silahlar/silahlaric.htm# |archivedate=2008-08-11 |deadlink=yes }}</ref>. * {{Сьцягафікацыя|Узбэкістан}}<ref name="jones2009"/> * {{Сьцягафікацыя|Украіна}}<ref name="jones2009"/> * {{Сьцягафікацыя|Фінляндыя}}: пад пазначэньнем '''7.62 TKIV Dragunov'''<ref>[https://web.archive.org/web/20090428234317/http://www.mil.fi/maavoimat/kalustoesittely/index.dsp?level=64&equipment=47 The Finnish Defence Forces 7.62 TKIV Dragunov]</ref>. * {{Сьцягафікацыя|Чэхія}}: на ўзбраеньні арміі<ref>[http://www.army.cz/assets/files/9334/zbrane_definit.pdf 7,62mm odstřelovačská puška vzor 63 Dragunov (modifikace)] // RUČNÍ ZBRANĚ AČR. Ministerstvo obrany České republiky — AVIS, 2007 {{ISBN|978-80-7278-388-5}} С. 30—33</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы|2|refs= <ref name="НСД">Настаўленьне па стралковай справе 7,62-мм снайпэрская вінтоўка Драгунова (СВД), Масква, Воениздат, 1984</ref> <ref name="izhmash_1">[http://izhmash.ru/rus/product/svd.shtml Апісаньне СВД] на сайце ААТ «НПО «Ижмаш».</ref> <ref name="izhmash_2">[http://izhmash.ru/rus/product/svds.shtml Апісаньне СВДС] на сайце ААТ «НПО «Ижмаш».</ref> <ref name="СВДСКалаш">[http://kalashnikovconcern.ru/kalashnikov/products/mle/svds.html Апісаньне СВДС] на сайце канцэрну «Калашнікаў»</ref> <ref name="СВДКалаш">[http://kalashnikovconcern.ru/kalashnikov/products/mle/svd.html Апісаньне СВД] на сайце канцэрну «Калашнікаў»</ref> <ref name="Табліцы">Табліцы стральбы па наземных мэтах з стралковае зброі калібраў 5,45 ды 7,62 мм. Военное издательство, Масква, 1977</ref> <ref name="bonn2006">The World Defence Almanac 2006, page. 95, Mönch Publishing Group, Bonn 2006</ref> <ref name="Jones">{{Кніга|аўтар = Richard Jones |загаловак = Jane's Infantry Weapons 2009-2010 | выдавец = Jane's Information Group| год = 2009| isbn = 0710628692 | старонкі =897}}</ref>. <ref name="miller2001">Miller, David (2001). The Illustrated Directory of 20th Century Guns. Salamander Books Ltd. {{ISBN|1-84065-245-4}}.</ref> <ref name="jones2009">Jones, Richard D. Jane’s Infantry Weapons 2009/2010. Jane’s Information Group; 35 edition (January 27, 2009). {{ISBN|978-0-7106-2869-5}}.</ref> <ref name="India">{{Кніга |аўтар = Lieutenant General R.K. Jasbir Singh | загаловак =Indian Defence Yearbook | выдавец = Natraj Publishers| дата выпуску = | месца = Індыя| старонкі = 388–391| isbn = 978-8186857113 }}</ref> <ref name="Type 79/85">[http://www.sinodefence.com/army/small_arms/type79sniper.asp Type 79/85 Sniper Rifle.]</ref> <ref name="SR">[http://www.norincoequipment.cn/detail_product_English.jsp?productid=495&cssid=1 7.62 mm SNIPPING RIFLE.]</ref> }} == Літаратура == * {{Артыкул |аўтар = Панамароў Ю. |загаловак = Нараджэньне леґенды: гісторыя стварэньня СВД (Частка I) |спасылка = http://www.kalashnikov.ru/wp-content/uploads/2015/12/Kalashnikov-2015_10.pdf |мова = ru |выдавецтва = Калашников |тып = часопіс |год = 2015 |месяц = кастрычнік |том = |нумар = 10 |старонкі = 16—23 |doi = |issn = }} * {{Артыкул |аўтар = Драгун М. |загаловак = Шлях да перамогі: гісторыя «нараджэньня» СВД |спасылка = |мова = ru |выдавецтва = Мир оружия |тып = часопіс |год = 2006 |месяц = ліпень |том = |нумар = 22 |старонкі = 14—21 |doi = |issn = }} * {{Артыкул |аўтар = Панамароў Ю. |загаловак = СВД. Постскрыптум |спасылка = |мова = ru |выдавецтва = Калашников |тып = часопіс |год = 2005 |месяц = сакавік |том = |нумар = 03 |старонкі = 80—83 |doi = |issn = }} [[Катэгорыя:Саманабойныя вінтоўкі]] [[Катэгорыя:Снайпэрскія вінтоўкі СССР]] 4yu4h65w89kfl511ng9bjvjjbmg8gbm Катэгорыя:Раманы 1926 году 14 211840 2619660 2587793 2025-06-11T17:06:21Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619660 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле дзесяцігодзьдзяў|Раманы|1920|}} {{Тэма паводле гадоў|Раманы|1926|году}} {{Аўтаазначнік катэгорыі}} [[Катэгорыя:Раманы паводле гадоў|1926]] [[Катэгорыя:Кнігі 1926 году]] [[Катэгорыя:Раманы 1920-я|6]] [[Катэгорыя:Мастацкія кнігі 1926 году]] [[Катэгорыя:Раманы XX стагодзьдзя]] ts8hv9t90ttthexs0pe0qfgzpp985yw 2619663 2619660 2025-06-11T17:08:02Z Ясамойла 35429 правапіс 2619663 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле дзесяцігодзьдзяў|Раманы|1920|}} {{Тэма паводле гадоў|Раманы|1926|году}} {{Аўтаазначнік катэгорыі}} [[Катэгорыя:Раманы паводле гадоў|1926]] [[Катэгорыя:Кнігі 1926 году]] [[Катэгорыя:Раманы 1920-я|6]] [[Катэгорыя:Мастацкія кнігі 1926 году]] huevkbu7gpwzyq0vo0syza4ibi7m5cv Катэгорыя:Раманы 1912 году 14 225190 2619652 2587792 2025-06-11T17:01:51Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619652 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле дзесяцігодзьдзяў|Раманы|1910|}} {{Тэма паводле гадоў|Раманы|1912|году}} {{Аўтаазначнік катэгорыі}} [[Катэгорыя:Раманы паводле гадоў|1912]] [[Катэгорыя:Кнігі 1912 году]] [[Катэгорыя:Раманы 1910-я]] [[Катэгорыя:Мастацкія кнігі 1912 году]] [[Катэгорыя:Раманы XX стагодзьдзя]] 1k0ylx145xxo5my26w794x4jzgx4k8o 2619653 2619652 2025-06-11T17:02:20Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619653 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле дзесяцігодзьдзяў|Раманы|1910|}} {{Тэма паводле гадоў|Раманы|1912|году}} {{Аўтаазначнік катэгорыі}} [[Катэгорыя:Раманы паводле гадоў|1912]] [[Катэгорыя:Кнігі 1912 году]] [[Катэгорыя:Раманы 1910-я]] [[Катэгорыя:Мастацкія кнігі 1912 году]] a4w45g1jittnk7har1fcs9cf2ol7m8l 2619659 2619653 2025-06-11T17:04:51Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619659 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле дзесяцігодзьдзяў|Раманы|1910|}} {{Тэма паводле гадоў|Раманы|1912|году}} {{Аўтаазначнік катэгорыі}} [[Катэгорыя:Раманы паводле гадоў|1912]] [[Катэгорыя:Кнігі 1912 году]] [[Катэгорыя:Раманы 1910-я|2]] [[Катэгорыя:Мастацкія кнігі 1912 году]] ezcqg2eka7duk1v5tguwnhdxwti4uvs Сэкс-лялька 0 225269 2619780 2594156 2025-06-12T07:31:00Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619780 wikitext text/x-wiki '''Сэкс-лялька''' — [[сэксуальныя цацкі|сэксуальная цацка]], якая імітуе сэксуальнага партнэра. У большасьці сваім, лялькі імітуюць жаночае цела, але сустракаюцца і ўзоры, якія імітуюць цела мужчыны або нават жывёлы ([[авечка]], [[карова]]). == Тыпы лялек == Самыя простыя лялькі — надзьмухальныя. Зробленыя яны, звычайна, з [[Полівінілхярыд|вініл]]у, маюць аддаленае падабенства з чалавекам і штучныя [[плоцевыя органы]]. Больш складаныя лялькі зробленыя з [[лятэкс]]у. У іх праўдападобныя галовы, як у манекенаў, галовы і целы выглядаюць больш праўдападобнымі, чым у надзьмухальных лялек, рукі і ногі больш падобныя да чалавечых. Некаторыя мадэлі могуць напаўняцца цёплай вадой, для стварэньня большага эфькту падабенства да чалавечага цела. [[Файл:Sandy_sex_doll_or_poseable_mannequin.jpeg|значак|справа|200пк|Сыліконавая сэкс-лялька]] Існуюць мадэлі, якія вырабляюць з [[сылікон]]у. Падабенства да чалавека ў такіх лялек можа быць амаль ідэальным. Часам яны капіруюць рэальных людзей. У такіх лялек ёсьць [[шкілет]], зроблены з [[полівінілхларыд]]у або [[мэтал]]у, згінальныя суставы. Такія лялькі могуць прымаць розныя позы для зьдзяйсьненьня [[Плоцевы акт|сэксуальных актаў]]. Такія лялькі больш цяжкія за таньнейшых надзьмухальных. == Глядзіце таксама == * [[Страпон]] * [[Дыльда]] == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.bubblebabachallenge.ru/ Bubble Baba Challenge] * [https://www.sexpuppenetz.de/be/der-markt-fuer-kuenstlich-intelligente-sexroboter-wird-bald-explodieren.html Рынак сэкс-робатаў са штучным інтэлектам вось-вось выбухне] * [https://web.archive.org/web/20240125154418/https://www.hydoll.de/be/warum-kaufen-maenner-lebensechte-sexpuppe.html Чаму мужчыны купляюць сапраўдныя сэкс-лялькі?] [[Катэгорыя:Сэксуальныя цацкі]] 75aofk0cel136n3jg6swpipr3ywss5q Міхалёў (Гомельская вобласьць) 0 242349 2619795 2361127 2025-06-12T11:17:18Z Дамінік 64057 /* Гісторыя */ 2619795 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні/варыянты|Міхалёў|Міхалёва|Нарыманаў}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Міхалёў |Статус = |Назва ў родным склоне = Міхалёва |Назва па-расейску = |Трансьлітараваная назва = Michalioŭ{{Заўвага|Паводле афіцыйнай назвы — Narymanaŭ}} |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = 1795 |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Сельсавет = [[Алексіцкі сельсавет|Алексіцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 58 |Шырата сэкундаў = 05 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 41 |Даўгата сэкундаў = 00 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьверху |Водступ подпісу на мапе = 2.3 |Commons = |Сайт = }} '''Міхалёў''' (з 1929 году — ''Нарыманаў''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}}</ref>) — былы [[пасёлак]] у [[Беларусь|Беларусі]], каля вытокаў ракі [[Тур’я (басэйн Дняпра)|Тур'і]]. Уваходзіў у склад [[Алексіцкі сельсавет|Алексіцкага сельсавету]] [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Афіцыйна існаваў да 20 верасьня 2011 году<ref>[https://web.archive.org/web/20171107031655/http://pravo.by/pdf/2011-112/2011_112_9_44053.pdf Решение Хойникского районного Совета депутатов от 20 сентября 2011 г. № 68 «Об упразднении сельских населенных пунктов Хойникского района»]</ref>. == Гісторыя == [[File:Двор Міхалёў на схематычным плане Рэчыцкага павету 1800 г.jpg|значак|зьлева|Двор Міхалёў на схематычным пляне Рэчыцкага павету 1800 г.]]У 1782 годзе пан Багуслаў Леапольд Аскерка адпаведным тэстамэнтам падзяліў свае разьлеглыя ўладаньні паміж сынамі<ref>НГАБ у Мінску. Ф. 319. Воп. 2. Спр. 2386. А. 71адв.</ref>. У дакумэнце «Камеральное описание пришедшей от Минской и Волынской губернии к Черниговскому наместничеству части и устроенной в ней Речицкой округи» 1796 году, які складзены паводле расейскай рэвізіі 1795 года, паведамляецца, што «Михайле Оскирке порутчику польскому…» належалі «двор Михалёв, деревня Моклище, село Старч, деревня Мутижер»<ref>Петреченко І. Є. «Камеральное описание… Речицкой округи» 1796 р.: інформаційний потенціал пам’ятки // Днепровский паром. Природное единство и историко-культурное взаимодействие белорусско-украинского пограничья / Материалы международной конференции (26-27 апреля 2018 г., г. Гомель). — Минск, 2018. С. 71</ref>. У шляхецкай рэвізіі 1811 году пацьверджана і дададзена: пан Міхал Аскерка{{Заўвага|Міхал Аскерка спачыў у 1823 годзе, што засьведчана надпісам на надмагільнай пліце з фамільнага склепу нашчадкаў харунжага мазырскага Багуслава Аскеркі і яго дзьвюх жонак Ганны з роду Бандынэлі, Крыстыны з роду Лянкевічаў, які месьціўся паблізу сяла Алексічы і вёскі Глінішча на сучаснай Хойнікшчыне. Тут пахаваныя таксама жонка Міхала Ева з Дамброўскіх (†1811{{заўвага|Год сьмерці паручніковай Евы з Дамброўскіх запісаны асобна ад імя, у ніжняй частцы тэксту, побач з годам судзьдзёвай рэчыцкай (жокі Альбіна). У тым жа 1811 г. нарадзіўся іх малодшы сын Эразм Антоній. Магчымая сувязь нараджэньня і спачыну.}}), сын Альбін (1782—1845), неназваная жонка Альбіна, судзьдзі рэчыцкага, (†1882), дачка Альбіна Ганна (1827—1843).}} і яго сыны Альбін, Вікенці, Ян Антоні, Эразм былі ўладальнікамі двара Міхалёў, паселішчаў Старч, Муціжар, Маклішча, у якіх налічвалася 130 душ падданых мужчынскага полу<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 263. А. 173</ref>. На 1876 год Міхалёў — маёнтак у Юравіцкай воласьці Рэчыцкага павету Менскай губэрні, уласнасьць паноў Александровічаў. У 1889 годзе добрамі Міхалёў у 3704 дзесяціны зямлі валодала купецкая ўдава Баглей Марфа Аляксандраўна<ref>Список землевладельцев Минской губернии. 1889 г. — Минск, 1889. С. 363</ref>. У 1909 годзе у фальварку Міхалёў 1 двор з 16 жыхарамі<ref> Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 123.</ref>. У 1926 годзе Міхалёў альбо Нарыманаў-Міхалёўскі — пасёлак у Маклішчанскім сельсавеце Юравіцкага раёну Рэчыцкай, ад 9 чэрвеня 1927 году Мазырскай акругі, а з 10 лістапада 1927 году ў Алексіцкім сельсавеце тых жа раёну і акругі (да 26 чэрвеня 1930 году), ад 8 ліпеня 1931 году ў Хойніцкім раёне, з 20 лютага 1938 году ў Палескай, ад 8 студзеня 1954 году ў Гомельскай вобласьці. У 1932 годзе існаваў калгас «Нарыманаў», які складалі 7 сем'яў калгасных гаспадароў, а апрацоўвалі яны 131 га зямлі. == Насельніцтва == === Дынаміка === * 1897 год — у фальварку 14 жыхароў (паводле перапісу). * 1909 год — 16 жыхароў. * 1926 год — 11 гаспадарак, 44 жыхары. * 1959 год — 106 жыхароў (згодна зь перапісам). * 1970 год — 101 жыхар. * 2004 год — жыхароў няма. == Заўвагі == [[Файл:Надмагільная пліта з сямейнага пахавання Аскеркаў.jpg|значак|150px|зьлева|Надмагільная пліта з фамільнага склепу Аскеркаў паблізу двара Глінішча.]]{{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} {{Алексіцкі сельсавет}} {{Хвойніцкі раён}} [[Катэгорыя:Алексіцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] 2nj2dw7qaphjc8tn6w298s0bvrzgx7f Катэгорыя:XIX стагодзьдзе ва Ўкраіне 14 242438 2619632 2212963 2025-06-11T16:41:57Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619632 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:XIX стагодзьдзе]] [[Катэгорыя:XIX стагодзьдзе ў Эўропе|Украіна]] [[Катэгорыя:Стагодзьдзі ва Ўкраіне|XIX]] fxbubarmxjtcmm1bcx9fhbonaakrwtn Нязепятроўскі раён 0 246345 2619677 2237105 2025-06-11T17:26:49Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619677 wikitext text/x-wiki {{Адміністрацыйная адзінка}} '''Нязепятроўскі раён''' ({{мова-ru|Нязепетровский район}}) — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка ў [[Чалябінская вобласьць|Чалябінскай вобласьці]] [[Расея|Расеі]]. Адміністрацыйным цэнтарам зьяўляецца места [[Нязепятроўск]]. == Геаграфія == Нязепятроўскі раён мяжуе з [[Кусінскі раён|Кусінскім]] раёнам, а таксама з [[Башкартастан]]ам і [[Сьвярдлоўская вобласьць|Сьвярдлоўскай вобласьцю]]. Плошча раёну складае 3459,37 км². == Гісторыя == Нязепятроўскі раён быў утвораны ў 1923 годзе. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20170630101042/http://www.nzpr.ru/ Сайт раённай адміністрацыі].{{ref-ru}} {{Чалябінская вобласьць}} [[Катэгорыя:Нязепятроўскі раён| ]] jpawfdf98fap7967t7yqh8s0jxjt1et Музэй Марка Шагала (Віцебск) 0 247255 2619544 2567489 2025-06-11T12:39:51Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619544 wikitext text/x-wiki {{Музэй |Назва = |Арыгінальная назва = |Ранейшая назва = |Выява = |Апісаньне выявы = |Лягатып = |Апісаньне лягатыпу = |Тып = |Філія = |Філіі = |Горад = |Краіна = |Адрас = |Тэматыка калекцыі = |Велічыня калекцыі = |Плошча экспазыцыі = |Дата стварэньня = |Год стварэньня = |Дата адкрыцьця = |Год адкрыцьця = |Дата закрыцьця = |Год закрыцьця = |Заснавальнік = |Пасада дырэктара = |Дырэктар = |Прэзыдэнт = |Архітэктар = |Супрацоўнікі = |Наведнікі = |Грамадзкі транспарт = |Сайт = |Шырата паўшар’е = паўночнае |Шырата градусаў = 55 |Шырата хвілінаў = 12 |Шырата сэкундаў = 2 |Даўгата паўшар’е = усходняе |Даўгата градусаў = 30 |Даўгата хвілінаў = 11 |Даўгата сэкундаў = 27 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = }} '''Музэ́й Ма́рка Шага́ла''' — музэйны комплекс у [[Віцебск]]у ([[Беларусь]]), прысьвечаны жыцьцю і творчасьці беларускага маляра [[Марк Шагал|Марка Шагала]], заснаваны ў 1992 року. == Склад == [[Файл:Belarus-Vitsebsk-Marc Chagall Art-Center.jpg|значак|зьлева|Мастацкі цэнтар Марка Шагала]] * Арт-цэнтар Марка Шагала (вул. Путна, 2) быў створаны ў 1992 року. Тут ладзяцца выставы графічных работаў Марка Шагала (літаграфіі, ксыляграфіі, афорты, акватынты). У калекцыі арт-цэнтру знаходзіцца сэрыя ілюстрацыяў да паэмы [[Мікалай Гогаль|Мікалая Гогаля]] «Мёртвыя душы» (1923—1925), сэрыі каляровых літаграфіяў на тэму «Біблія», створаныя ў 1956 і 1960 роках, нізка каляровых літаграфіяў «12 каленаў Ізраіля» (1960) ды іншыя работы маляра. Дзейнічае навуковая бібліятэка, прысьвечаная творчасьці Марка Шагала і маляроў авангарду, якая налічвае больш за 3,5 тысячы выданьняў. [[Файл:Marc Chagall House - Vitebsk - Belarus (27430073700).jpg|значак|Дом-музэй Марка Шагала]] * Мэмарыяльны дом-музэй Марка Шагала (вул. Пакроўская, 11). Гэты будынак у пачатку 1900-х рокаў збудаваў бацька маляра, і Марк Шагал правёў тут юначыя гады, пра што пазьней напісаў у аўтабіяграфічнай кнізе «Маё жыцьцё». Мэмарыяльны дом-музэй быў адкрыты тут у 1997 року. У ім прадстаўленыя прадметы побыту пералому XIX—XX стагодзьдзяў, а таксама копіі архіўных дакумэнтаў і працаў маляра, што распавядаюць пра гады жыцьця Марка Шагала і сям’і ягоных бацькоў у Віцебску. {{Паводле стану на|2008}} рок асноўны фонд музэю налічваў 4996 адзінак захоўваньня, навукова-дапаможны — 490 адзінак. Агульная плошча экспазыцый — 294 м². Мае 5 экспазыцыйных і 4 выставачныя залі. == Мінуўшчына == Заснаваны паводле рашэньня Віцебскага гарвыканкаму 23 кастрычніка 1991 року. У 1994 року ўключаны ў склад гарадзкога Цэнтру культуры і вольнага часу як структурнае падразьдзяленьне. У 1996 року вылучаны ў самастойную адзінку. 3 28 сьнежня 2007 року мае назву «Музэй Марка Шагала ў Віцебску». == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * Музей Марка Шагала // Памяць: гісторыка-дакументальная хроніка Віцебска : у 2 кн. / рэдкал.: Г. П. Пашкоў [і інш.]; склад. А. І. Мацяюн; маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн., 2003. — Кн. 2. — С. 646—647. * Музей Марка Шагала // Шагал і Віцебск : альбом / Л. У. Хмяльніцкая. — Мн., 2006. — С. 6—9. * ''Шишанов В. А.'' [https://web.archive.org/web/20131103160055/http://issuu.com/linkedin63/docs/shishanov_vitebsk_museum_modern_art Витебский музей современного искусства: история создания и коллекции. 1918—1941]. Минск: Медисонт, 2007. — 144 с.; [[Катэгорыя:Беларускія мастацкія музэі]] [[Катэгорыя:Дамы-музэі Беларусі|Шагал]] [[Катэгорыя:Біяграфічныя музэі паводле асобаў|Шагал]] [[Катэгорыя:Музэі Віцебску]] [[Катэгорыя:Марк Шагал]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1992 годзе]] [[Катэгорыя:1992 год у Віцебску]] r2sqt3yiumzdk42yscq2qflhgmtnmwu Катэгорыя:Сурвілішкі 14 250581 2619714 2551891 2025-06-12T06:32:16Z Ліцьвін 847 стыль 2619714 wikitext text/x-wiki {{Болей}} [[Катэгорыя:Трабскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Івейскага раёну]] ohho3fhce03zijyrn94fyrz5se7ik9u 2619723 2619714 2025-06-12T06:37:48Z Ліцьвін 847 [[Вікіпэдыя:Катэгорыя|катэгорыя]] 2619723 wikitext text/x-wiki {{Болей}} [[Катэгорыя:Трабскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Івейскага раёну]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XVI стагодзьдзі]] 6wn72guwwuspt3othxe3stsacjfdw49 Рафіс Кашапаў 0 255241 2619704 2360253 2025-06-12T00:32:10Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619704 wikitext text/x-wiki {{Асоба}} '''Рафіс Рафаілавіч Кашапаў''' ({{Мова-tt|Кашапов Рәфис Рафаил улы}}; {{Н}} 2 ліпеня 1958, вёска [[Тумутук|Тымытык]] [[Азнакаеўскі раён|Азнакаеўскага раёну]] [[Татарская АССР|Татарскай АССР]])&nbsp;— татарскі грамадзкі дзяяч, палітычны вязень паводле праваабарончай арганізацыі «Мэмарыял». Першы ў Расеі вязень, асуджаны за «распальваньне сэпаратызму». == Жыцьцяпіс == У 1981 року асуджаны да двух гадоў пазбаўленьня волі за [[крадзеж]], у 1987 року — да году выпраўленчых работаў за пагрозу гвалту службовай асобе, у 1988 — да двух гадоў пазбаўленьня волі за непаведамленьне пра злачынства. У 1990-х быў прыватным прадпрымальнікам і [[Татары|татарскім]] [[Філянтропія|філянтропам]]. Актыўна дапамагаў у будаўніцтве [[мячэт]]аў, [[мэдрэсэ]], фінансава падтрымліваў татарскую культуру. Заснаваў і ўзначальваў у [[Набярэжныя Чаўны|Набярэжных Чаўнах]] аддзяленьне [[Усетатарскі грамадзкі цэнтар|Ўсетатарскага грамадзкага цэнтру]]<ref>{{Спасылка | аўтар = Гульнара Хасанова.| прозьвішча = Хасанова| імя = Гульнара| аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 29 жніўня 2005| url = https://www.svoboda.org/a/107841.html| копія = | дата копіі = | загаловак = Тысячелетие Казани как символ национального возрождения| фармат = | назва праекту = Время Свободы| выдавец = Радио Свобода| дата доступу = 5 траўня 2022 | мова = ru| камэнтар = }}</ref><ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 11 траўня 2017| url = https://memohrc.org/ru/news/sud-priznal-ekstremistskoy-organizaciey-tatarskiy-obshchestvennyy-centr| копія = https://web.archive.org/web/20211208075255/https://memohrc.org/ru/news/sud-priznal-ekstremistskoy-organizaciey-tatarskiy-obshchestvennyy-centr| дата копіі = 8 сьнежня 2021| загаловак = Суд признал экстремистской организацией Татарский общественный центр| фармат = | назва праекту = Поддержка политзэков| выдавец = Правозащитный Центр «Мемориал»| дата доступу = 5 траўня 2022 | мова = ru| камэнтар = }}</ref>. З пачатку 2000-х [[Фэдэральная служба бясьпекі Расейскай Фэдэрацыі|ФСБ]] пачала перасьлед братоў Кашапавых. У 2003 року Рафіс жорстка зьбіты, правёў 3,5 месяцы ў [[СІЗА]] па падазрэньні ў распальваньні нацыянальнай варажнечы, але апраўданы судом. У 2009 року асуджаны на 1,5 гады ўмоўнага зьняволеньня за распальваньне нянавісьці ў шэрагу артыкулах «Не — хрысьціянізацыі!» З пачаткам [[Расейска-ўкраінская вайна|расейска-ўкраінскай вайны]] браты Кашапавы публічна асудзілі дзеі [[Расея|Расеі]]. Рафіс браў удзел у арганізацыі антываенных мітынгаў на тэрыторыі [[Татарстан]]у, правёў галадаваньне на падтрымку палоненай [[Надзея Саўчанка|Надзеі Саўчанка]] і заклікаў татар не ваяваць супраць украінцаў. 28 сьнежня 2014 арыштаваны за допісы ў сацыяльнай сетцы «[[ВКонтакте]]», у якіх Рафіс параўноўваў расейскі рэжым з гітлераўскай дыктатурай<ref>{{Спасылка | аўтар = Наталья Джанполадова.| прозьвішча = Джанполадова| імя = Наталья| аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 3 ліпеня 2015| url = https://www.svoboda.org/a/27104731.html| копія = | дата копіі = | загаловак = В камеру за Украину и Крым| фармат = | назва праекту = Люди и система| выдавец = Радио Свобода| дата доступу = 5 траўня 2022 | мова = ru| камэнтар = }}</ref><ref name="sv27250182">{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 15 верасьня 2015| url = https://www.svaboda.org/a/27250182.html| копія = | дата копіі = | загаловак = Татарскі актывіст Рафіс Кашапаў асуджаны на 3 гады калёніі| фармат = | назва праекту = Расея| выдавец = Радыё Свабода| дата доступу = 5 траўня 2022 | мова = | камэнтар = }}</ref>. 18 студзеня 2015 пачынаў палітычнае галадаваньне супраць незаконнага затрыманьня, пачатку крымінальнай справы і перасьледу іншадумцаў. 15 верасьня 2015 року засуджаны да 3 гадоў калёніі агульнага рэжыму<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 15 верасьня 2015| url = https://www.svoboda.org/a/27249237.html| копія = | дата копіі = | загаловак = Татарский активист Рафис Кашапов приговорен к 3 годам колонии| фармат = | назва праекту = Новости| выдавец = Радио Свобода| дата доступу = 5 траўня 2022 | мова = ru| камэнтар = }}</ref><ref name="sv27250182" />. Яго прызналі вінаватым у закліках да сэпаратызму, распальваньні нянавісьці і варажнечы па нацыянальнай прыкмеце. Наступнага дня «[[Міжнародная амністыя]]» прызнала яго вязьнем сумленьня. Прызнаны палітычным вязьнем і праваабарончай арганізацыяй «Мэмарыял»<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 22 верасьня 2015| url = https://memohrc.org/ru/news/memorial-schitaet-rafisa-kashapova-politzaklyuchennym| копія = https://web.archive.org/web/20220401035624/https://memohrc.org/ru/news/memorial-schitaet-rafisa-kashapova-politzaklyuchennym| дата копіі = 1 красавіка 2022| загаловак = «Мемориал» считает Рафиса Кашапова политзаключенным| фармат = | назва праекту = Поддержка политзэков| выдавец = Правозащитный Центр «Мемориал»| дата доступу = 5 траўня 2022 | мова = ru| камэнтар = }}</ref>. Выйшаў на свабоду 26 сьнежня 2017 року, у 2018 выехаў ва Ўкраіну, асьцерагаючыся далейшага перасьледу. 21 сакавіка 2018 року разам з сваім [[эрзя]]нскім паплечнікам [[Сырэсь Баляень|Сырэсем Баляенем]] і ўкраінскім фіна-вугорцам Расьціславам Мартынюком абвясьцілі пра стварэньне грамадзкага руху «[[Вольны Ідэль-Урал]]». 26 траўня 2018&nbsp;року выехаў у [[Вялікабрытанія|Вялікабрытанію]], дзе запытаў палітычнага прытулку. Жыве ў [[Лёндан]]е. У студзені 2022&nbsp;року, падчас масавых [[Пратэсты ў Казахстане (2022)|пратэстаў у Казахстане]], падпісаў публічную заяву «Народы Расейскай Фэдэрацыі салідарны з народам Казахстану!», у якой прадстаўнікі башкірскага, інгускага, казацкага, калмыцкага, татарскага, чачэнскага, эрзянскага нацыянальных рухаў заклікалі сваіх грамадзянў ня ехаць у Казахстан у складзе так званага «міратворчага кантынгенту АДКБ»<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 6 студзеня 2022| url = https://informnapalm.org/ua/zvernennia-kazahstan/| копія = https://web.archive.org/web/20220117141113/https://informnapalm.org/ua/zvernennia-kazahstan/| дата копіі = 17 студзеня 2022| загаловак = «Переходьте на бік повсталого народу зі зброєю та військовою технікою» — звернення представників корінних народів РФ| фармат = | назва праекту = InformNapalm| выдавец = | дата доступу = 5 траўня 2022 | мова = uk| камэнтар = }}</ref>. == Сям’я == Жанаты, мае дачку і сына. Родны брат Нафіс&nbsp;— палітычны эмігрант, які атрымаў у 2015 року ў Польшчы статус уцекача<ref>{{Спасылка | аўтар = Юрій Савицький.| прозьвішча = Савицький| імя = Юрій| аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 11 сакавіка 2015| url = https://www.radiosvoboda.org/a/26895203.html| копія = https://web.archive.org/web/20220301153751/https://www.radiosvoboda.org/a/26895203.html| дата копіі = 1 сакавіка 2022| загаловак = Татари проти Путіна і підтримують українців — Кашапов| фармат = | назва праекту = Політика| выдавец = Радіо Свобода| дата доступу = 5 траўня 2022 | мова = uk| камэнтар = }}</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20220626204551/https://www.politzeky.ru/dela-grazhdanskih-aktivistov/7426/kashapov-rafis-rafailovich Зьвяз салідарнасьці з палітвязьнямі] {{ref-ru}} * [https://memohrc.org/ru/defendants/kashapov-rafis-rafailovich Профіль Раіса Кашапава] {{ref-ru}} на бачыне ПЦ «Мэмарыял» * [https://graniru.org/people/2267/ Профіль Рафіса Кашапава] {{ref-ru}} на Грані.ру {{Сэпаратызм і рэгіяналізм у Расеі ў найноўшай гісторыі}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Кашапаў, Рафіс Рафаілавіч}} [[Катэгорыя:Расейскія праваабаронцы]] [[Катэгорыя:Асобы Набярэжных Чаўноў]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Азнакаеўскім раёне]] [[Катэгорыя:Асобы татарскага нацыянальнага руху]] 5ksltc7dr8vqelcdim4g28tuevvtktf Парнаграфія ў КНР 0 258891 2619694 2496961 2025-06-11T19:24:16Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619694 wikitext text/x-wiki '''Парнаграфія ў Кітаі''' забароненая і караецца законам да трох гадоў<ref>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = https://www.cecc.gov/resources/legal-provisions/criminal-law-of-the-peoples-republic-of-china#2%20Chapter%20VI.9|загаловак = Criminal Law of the People's Republic of China|фармат = |назва праекту = |выдавец = Урад ЗША|дата доступу = 21 студзеня 2021|мова = |камэнтар = }}</ref>. == Мінулае == У [[Кітай|Кітаі]] парнаграфія была даступная для невялікага кругу асоб. Порнавырабы тайна «па-ціху» прывозілі з-за мяжы, як правіла з [[Парнаграфія ў Эўропе|Заходняе Эўропы]], асабліва з [[Парнаграфія ў Францыі|Францыі]]. У пачатку 20 ст. краіны Эўропы змаглі ўвесьці войскі ў нутро кітайскіх зямель. Разам зь імі ў Кітай прывезлі кіно і фатаграфіі, дзе нейкія зь іх мелі непрыстойны зьмест. Пачалі стварацца ўмовы адпачынку: [[Карчма|корчмы]], [[Блудніца|блудзілішча]] і [[Кінатэатар|кінатэатры]]. У іх насельнікі краіны маглі глядзець дзіва, у тым ліку і [[Парнафільм|порна]]. Людзі, якія мелі ўласныя кінакамэры і фотапараты, рабілі непрыстойныя здымкі насельнікаў. Потым іх вывозілі па-за краіну ў Заходнюю Эўропу, [[Парнаграфія ў ЗША|ЗША]], [[Парнаграфія ў Вялікабрытаніі і Паўночнай Ірляндыі|Брытанію й Ірляндыю]], [[Парнаграфія ў Японіі|Японію]] і далей у іншыя краіны сьвету. Порнавырабы сталі даступнымі для простага чалавека. У 1980-ыя гады ледзь усе рынкі краіны мелі месца продажаў відэа, дзе таксама можна было купіць порна. Сталі прадавацца порначасопісы самаробныя тутэйшыя й замежныя, як правіла зь [[Парнаграфія ў Францыі|Францыі]], [[Парнаграфія ў Японіі|Японіі]], [[Парнаграфія ў Тайляндзе|Тайлянду]] й [[Парнаграфія ў ЗША|ЗША]]. == Вытворчасьць == Невядома час стварэньня першае порнастужкі ў Кітаі. У краіне неіснуюць прызнаныя дзяржаваю вытворцы порна, але разам з тым вытворчасьць порна забаронае і караецца законам. [[Самаробная парнаграфія|Самаробнае порна]] ў краіне вырабляецца і распаўсюджваецца празь [[Порнасайт|сеціва]], або паміж людзьмі «з рук у рукі». Рынак краіны мае ўсе віды порна: * [[Гэй-парнаграфія|ММ]]; * [[Лязьбійская парнаграфія|ЖЖ]]; * [[Плоцевы чын|МЖ]]; * [[скоталожніцтва]]. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://www.sexpuppenetz.de/be/der-markt-fuer-kuenstlich-intelligente-sexroboter-wird-bald-explodieren.html Рынак сэкс-робатаў са штучным інтэлектам вось-вось выбухне] * [https://web.archive.org/web/20240125154418/https://www.hydoll.de/be/warum-kaufen-maenner-lebensechte-sexpuppe.html Чаму мужчыны купляюць сапраўдныя сэкс-лялькі?] * [https://web.archive.org/web/20240125155738/https://futurebusiness.institute/be/parnagrafiia-u-kitai ПАРНАГРАФІЯ Ў КІТАІ] {{Парнаграфія}} {{Сэкс}} [[Катэгорыя:Парнаграфія ў Кітаі| ]] 057kza2m57otbwoodefsvaae5ljlwui Ліз Трас 0 258998 2619742 2582816 2025-06-12T06:48:59Z 2A00:20:328A:4390:C3E:775:56DD:870D 2619742 wikitext text/x-wiki {{палітык}} '''Элізабэт Мэры «Ліз» Трас''' ({{мова-en|Elizabeth Mary «Liz» Truss}}; нар. {{ДН|26|7|1975}}, [[Оксфард]]) — брытанскі палітык, міністарка замежнага гандлю (2019—2021), міністарка замежных справаў (2021—2022). Прэм’ер-міністарка Вялікабрытаніі з 6 верасьня 2022 па 25 кастрычніка 2022 году. Пратрымалася на пасадзе толькі 50 дзён, што сталася рэкордам ажно з XIX стагодзьдзя ў брытанскае гісторыі<ref>[https://news.sky.com/story/rishi-sunak-to-become-pm-tomorrow-after-mid-morning-meeting-with-king-charles-12729446 «A goodbye speech and a meeting with the King: Here’s what’s happening today — and when»]. Sky News.</ref>. == Жыцьцяпіс == Міністарка навакольнага асяродзьдзя, харчаваньня і сельскай гаспадаркі ў першым і другім кабінэтах [[Дэйвід Кэмэран|Дэйвіда Кэмэрана]] (2014—2016), міністарка юстыцыі і першая ў гісторыі жанчына-лорд-канцлерка ў першым кабінэце [[Тэрэза Мэй|Тэрэзы Мэй]] (2016—2017). Міністарка замежнага гандлю (2019—2021), міністарка замежных справаў (2021—2022). === Пасада прэм’ер-міністру === Пасьля адстаўкі [[Борыс Джонсан|Борыса Джонсана]] з пасадаў прэм’ер-міністра Вялікабрытаніі і лідэра [[Кансэрватыўная партыя|Кансэрватыўнай партыі]] стала адным з асноўных прэтэндэнтаў на вакантныя пасады. 20 ліпеня 2022 году разам з [[Рышы Сунак]]ам выйшла ў фінал галасаваньня за пасаду прэм’ер-міністра. 5 верасьня 2022 году ў Лёндане абвесьцілі вынікі агульнанацыянальнага галасаваньня на выбарах кіраўніка Кансэрватыўнай партыі, пераможца якіх аўтаматычна павінен быў стаць кіраўніком ураду. Міністарка замежных справаў Вялікай Брытаніі Ліз Трас перамагла міністра фінансаў Рышы Сунака на выбарах, на якіх галасавалі толькі сябры Кансэрватыўнай партыі. Трас набрала больш за 57% галасоў, Сунак — больш за 42%<ref>[https://www.svaboda.org/a/32019180.html У Вялікай Брытаніі назвалі пераемніцу прэм’ер-міністра Борыса Джонсана], Радыё Свабода, 5-09-2022.</ref>. У сваёй прамове пасьля выбараў Трас заявіла, што прэзыдэнт [[Украіна|Украіны]] [[Уладзімер Зяленскі|Ўладзімер Зяленскі]] стане першым, каму яна патэлефануе на пасадзе прэм’ер-міністаркі. Калі Трас узначальвала МЗС Вялікай Брытаніі, ведамства ўвяло самыя строгія санкцыі супраць [[Расея|Расеі]]. Таксама Трас плянавала працаваць з хаўрусьнікамі па «[[Група сямі|Групе сямі]]» дзеля павелічэньня вайсковай і гуманітарнай дапамогі Ўкраіне. Трас паабяцала зьнізіць падаткі, а менавіта адмяніць уведзеныя або заплянаваныя якраз ейным супэрнікам, міністрам фінансаў Рышы Сунакам, павышэньне падатку на ахову здароўя і карпаратыўнага падатку. == Асабістае жыцьцё == Журналісты часта зьвяртаюць увагу на драматычны пералом палітычных перакананьняў, пройдзены Трас — у юнацтве яна пад уплывам маці, якая працавала мэдычнай сястрой і настаўніцай, удзельнічала ў маніфэстацыях супраць палітыкі [[Маргарэт Тэтчэр]]<ref>{{cite web|url= https://www.politico.eu/article/liz-truss-britain-new-iron-lady-uk-conservatives/|title= Liz Truss: Britain’s new Iron Lady|author= Anna Isaac|date= 2021-03-30|work= |publisher= [[Politico]]|accessdate= 2021-12-01|lang= en|archiveurl= https://web.archive.org/web/20211201124820/https://www.politico.eu/article/liz-truss-britain-new-iron-lady-uk-conservatives/|archivedate= 2021-12-01|deadlink= no}}</ref>. Вылучэньне кандыдатуры Трас на выбары ў [[Палата абшчынаў|Палату абшчынаў]] выклікала ў свой час моцны супраціў з боку найбольш кансэрватыўна скіраваных праціўнікаў мадэрнізатарскай палітыкі Дэйвіда Кэмэрана ў партыі, якім журналісты газэты ''[[The Mail on Sunday]]'' далі мянушку Turnip Taliban, гэта значыць «Талібан балваноў». У момант атрыманьня свайго першага міністэрскага партфэлю ў 2014 годзе Трас стала самай маладой жанчынай-міністрам Вялікабрытаніі за ўсю гісторыю. У 2000 годзе Элізабэт трас выйшла замуж за фінансавага дырэктара Г’ю О’Ліры, пасьля ў сям’і зьявіліся дзьве дачкі<ref>{{cite web|url= https://www.independent.co.uk/news/people/liz-truss-conqueror-of-the-turnip-taliban-9616086.html|title= Liz Truss: Conqueror of the Turnip Taliban|author= Andy McSmith|date= 2014-07-18|work= |publisher= Independent|accessdate= 2016-02-21|lang= en|archiveurl= https://web.archive.org/web/20220608062948/https://www.independent.co.uk/news/people/liz-truss-conqueror-of-the-turnip-taliban-9616086.html|archivedate= 2022-06-08|deadlink= no}}</ref>, Фрэнсіс у 2006 годзе і Лібэрці у 2008 годзе<ref>{{cite web|url= https://www.thesun.co.uk/news/16155074/who-liz-truss-husband/|title= 'HAPPILY MARRIED' Who is Liz Truss’s husband Hugh O’Leary?|author= Alice Fuller, Danni Scott|date= 2022-07-14|work= |publisher= The Sun|accessdate= 2022-08-11|lang= en|archiveurl= https://web.archive.org/web/20220811064533/https://www.thesun.co.uk/news/16155074/who-liz-truss-husband/|archivedate= 2022-08-11|deadlink= no}}</ref>. У чэрвені 2005 году была выкрытая сувязь, якая доўжылася 18 месяцаў, Элізабэт Трас зь ейным палітычным настаўнікам і дэпутатам [[Марк Філд|Маркам Філдам]]. У выніку шлюб дэпутата быў зруйнаваны, але Трас пашчасьціла, бо яна здолела пераканаць мужа, што ён ёсьць бацькам старэйшай дачкі, і захавала сям’ю<ref>{{cite web|url= https://www.belfasttelegraph.co.uk/life/features/a-political-affair-we-profile-cabinet-minister-liz-truss-30460377.html|title= A political affair: We profile cabinet minister Liz Truss|author= Andy McSmith|date= 2014-07-25|work= |publisher= Belfast Telegraph|accessdate= 2022-08-11|lang= en|archiveurl= https://web.archive.org/web/20161104074905/http://www.belfasttelegraph.co.uk/life/features/a-political-affair-we-profile-cabinet-minister-liz-truss-30460377.html|archivedate= 2016-11-04|deadlink= no}}</ref>.. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{cite web|url= https://www.facebook.com/ElizabethTrussSWNorfolk/| title= Elizabeth Truss |author = |date =|work= |publisher= [[Facebook]] |accessdate= 2016-02-22|lang= en|archiveurl= |archivedate=}} * {{cite web|url= https://www.gov.uk/government/people/elizabeth-truss| title= The Rt Hon Elizabeth Truss |author = |date =|work= |publisher= UK government |accessdate= 2016-02-21|lang= en|archiveurl= |archivedate=}} * {{cite web|url= http://www.parliament.uk/biographies/commons/elizabeth-truss/4097| title= Rt Hon Elizabeth Truss|author = |date =|work= |publisher= UK Parliament |accessdate= 2016-02-21|lang= en|archiveurl= |archivedate=}} {{Бібліяінфармацыя}} {{Прэм’ер-міністры Вялікабрытаніі}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Трас, Ліз}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Оксфардзе]] [[Катэгорыя:Міністры замежных справаў Вялікабрытаніі]] [[Катэгорыя:Прэм’ер-міністры Вялікабрытаніі]] [[Катэгорыя:Палітыкі Вялікабрытаніі]] 58iq1xch5hi34dahbzxgez2rs21r138 Каранёўка (Хвойніцкі раён) 0 262588 2619796 2355665 2025-06-12T11:22:28Z Дамінік 64057 2619796 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Каранёўка |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Каранёўкі |Назва па-расейску = |Трансьлітараваная назва = Karanioŭka |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = каля 1850 году |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = Куранёўка |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Сельсавет = [[Алексіцкі сельсавет|Алексіцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 57 |Шырата сэкундаў = 30 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 42 |Даўгата сэкундаў = 48 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьлева |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Каранёўка'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}}</ref> — [[вёска]] ў [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Алексіцкі сельсавет|Алексіцкага сельсавету]] [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. == Гісторыя == Найранейшая зьвестка пра Куранёўку вядомая зь сялянскай рэвізіі 1850 году, калі вёска ў складзе маёнтку Міхалёў належала панам-братам Альфонсу і Аляксандру, сынам Альбіна, Аскеркам<ref>НГАБ у Менску. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 702. А. 617адв.-620, 623адв.</ref>. == Насельніцтва == * 2021 год — 4 гаспадаркі, 5 жыхароў<ref>[https://web.archive.org/web/20211020144646/http://hoiniki.gov.by/ru/alex/ Колькасьць насельніцтва ў вёсках Алексіцкага сельскага савету на 01.01.2021 г.]</ref>. == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} {{Алексіцкі сельсавет}} {{Хвойніцкі раён}} [[Катэгорыя:Алексіцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] t4fzzp8jy9ififlzb682o10e3vvebyy 2619797 2619796 2025-06-12T11:24:59Z Дамінік 64057 /* Гісторыя */ 2619797 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Каранёўка |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Каранёўкі |Назва па-расейску = |Трансьлітараваная назва = Karanioŭka |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = каля 1850 году |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = Куранёўка |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Сельсавет = [[Алексіцкі сельсавет|Алексіцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 57 |Шырата сэкундаў = 30 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 42 |Даўгата сэкундаў = 48 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьлева |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Каранёўка'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}}</ref> — [[вёска]] ў [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Алексіцкі сельсавет|Алексіцкага сельсавету]] [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. == Гісторыя == Найранейшая зьвестка пра Куранёўку вядомая зь сялянскай рэвізіі 1850 году, калі вёска ў складзе маёнтку [[Міхалёў (Гомельская вобласьць)|Міхалёў]] належала панам-братам Альфонсу і Аляксандру, сынам Альбіна, Аскеркам<ref>НГАБ у Менску. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 702. А. 617адв.-620, 623адв.</ref>. == Насельніцтва == * 2021 год — 4 гаспадаркі, 5 жыхароў<ref>[https://web.archive.org/web/20211020144646/http://hoiniki.gov.by/ru/alex/ Колькасьць насельніцтва ў вёсках Алексіцкага сельскага савету на 01.01.2021 г.]</ref>. == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} {{Алексіцкі сельсавет}} {{Хвойніцкі раён}} [[Катэгорыя:Алексіцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] gnzslx7gohcp0b6cbg4mb6ie4q3wmu0 2619798 2619797 2025-06-12T11:29:58Z Дамінік 64057 /* Гісторыя */ 2619798 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Каранёўка |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Каранёўкі |Назва па-расейску = |Трансьлітараваная назва = Karanioŭka |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = каля 1850 году |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = Куранёўка |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Сельсавет = [[Алексіцкі сельсавет|Алексіцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 57 |Шырата сэкундаў = 30 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 42 |Даўгата сэкундаў = 48 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьлева |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Каранёўка'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}}</ref> — [[вёска]] ў [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Алексіцкі сельсавет|Алексіцкага сельсавету]] [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. == Гісторыя == === Расейская імпэрыя === Найранейшая зьвестка пра Куранёўку вядомая зь сялянскай рэвізіі 1850 году, калі вёска ў складзе маёнтку [[Міхалёў (Гомельская вобласьць)|Міхалёў]] належала панам-братам Альфонсу і Аляксандру, сынам Альбіна, Аскеркам<ref>НГАБ у Менску. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 702. А. 617адв.-620, 623адв.</ref>. === Найноўшы час === 9 лютага 1918 года, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччына]] перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Каранёўка ў складзе Юравіцкай воласьці Рэчыцкага павету, аднак, апынулася ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918—1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 — 32; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 — січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. — Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286—296 (артыкул беларускамоўны)</ref>. 1 студзеня 1919 года, згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі, Юравіцкая воласьць увайшла ў склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], аднак 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі была далучаная да [[РСФСР]]. == Насельніцтва == * 2021 год — 4 гаспадаркі, 5 жыхароў<ref>[https://web.archive.org/web/20211020144646/http://hoiniki.gov.by/ru/alex/ Колькасьць насельніцтва ў вёсках Алексіцкага сельскага савету на 01.01.2021 г.]</ref>. == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} {{Алексіцкі сельсавет}} {{Хвойніцкі раён}} [[Катэгорыя:Алексіцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] s5fts0dfq6a5slgd7fnfng245eizo2g Прышмонт 0 270503 2619697 2598477 2025-06-11T21:46:11Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619697 wikitext text/x-wiki {{Імя |імя = Прышмонт |лацінка = Pryšmont |арыгінал = Prosmund |вымаўленьне = |мова_паходжаньня = [[Германскія мовы|германскія]] |утварэньне = [[Прош|Prosch]] + [[Мунд|Mund]] |варыянт = Прашмунт, Прэшмунт, Прышмант |вытворныя = |зьвязаныя = }} '''Прышмонт''' — мужчынскае імя і вытворнае ад яго прозьвішча '''Пры́шмант''' (''Прашмунт'', ''Прэшмунт''). == Паходжаньне == {{Асноўны артыкул|Імёны ліцьвінаў}} Бросмунд або Просмунд (Brosmundus, Prosmund<ref>Debes H. J. Føroya søga 3. Frá kongligum einahandli til embætisveldi. — Tórshavn, 2000. [https://books.google.by/books?id=cFWZjQ55q9IC&pg=PA278&dq=%22prosmund%22&hl=ru&newbks=1&newbks_redir=0&sa=X&ved=2ahUKEwjT0d_HmNn_AhUKKewKHYiUBz44MhDoAXoECAwQAg#v=onepage&q=%22prosmund%22&f=false S. 278].</ref><ref>Tarnovius T. J. Ferøers beskrifvelser. — København, 1950. [https://books.google.by/books?id=JVzHAAAAIAAJ&q=%22prosmund%22&dq=%22prosmund%22&hl=ru&newbks=1&newbks_redir=0&sa=X&ved=2ahUKEwjT0d_HmNn_AhUKKewKHYiUBz44MhDoAXoECAYQAg S. 49].</ref>) — імя [[Германскія мовы|германскага]] паходжаньня<ref>Bruckner W. Die Sprache der Langobarden. — Strassburg, 1895. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=pOwSOFBgFfQC&q=Brosmundus#v=snippet&q=Brosmundus&f=false S. 239].</ref>. [[Двухасноўнае імя|Іменная аснова]] [[Прош|прэз- (проз-, прош-)]] (імя [[Ліцьвіны|ліцьвінаў]] [[Прэзгінт]]; германскія імёны Prezila, Prezzold) паходзіць ад старагерманскага proz 'каштоўнасьць, шляхетнае каменьне'<ref name="Dajlida-2019-18">{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 18.</ref>, а аснова [[Мунд|-мунд- (-мунт-, -монт-)]] (імёны ліцьвінаў [[Мантыгерд (імя)|Монтгерд]], [[Валімонт]], [[Жыгімонт]]; германскія імёны Mundgerd, Walmont, Sigimunt) — ад германскага *mundô 'рука, абарона, крэўнасьць'<ref>Kremer D. Die Germanischen Personennamen in Katalonien // Estudis romànics. Nr. 14, 1972. S. 180.</ref> або [[Гоцкая мова|гоцкага]] munds 'моц розуму, імкненьне', mundrs 'гарлівы, палкі'<ref name="Dajlida-2019-18"/>. Такім парадкам, імя Прышмонт азначае «каштоўны палкасьцю»<ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 24.</ref>. Германскі характар [[Ліцьвіны|літоўскіх]] імёнаў з асновай -монт- (-мант-) — як і запазычаньне самой асновы з германскіх моваў — сьцьвердзілі францускі лінгвіст-[[Германістыка|германіст]] [[Раймонд Шмітляйн]]<ref>Schmittlein R. Toponymes finnois et germaniques en Lituanie // Revue internationale d’onomastique. Nr. 2, 1948. P. 102.</ref> і амэрыканскі лінгвіст [[Альфрэд Зэн]]<ref>Senn A. Zur Bildung litauischer Gewässernamen // Annali. Sezione Slava. Istituto Universitario Orientale di Napoli. 2 (1959). P. 46.</ref>. Варыянты імя ў гістарычных крыніцах: ''Пришъмонту'' (1432 год<ref>Saviščevas E. Polityka nadań wielkich książąt litewskich na Żmudzi w pierwszej połowie XV wieku // Prace historyczne 141, z. 2 (2014). P. 503.</ref>, XVI ст.)<ref>{{Літаратура/Літоўская мэтрыка|225к}} P. 50.</ref>; ''бояре [[Астрына|остринскии]] Станко а Ивашко Пришминтовичи <…> у бояр остринских у Станка Пришмонтовича и в его сынов у Богдана, а в Юрья, а в Лаврина, а в Мартина'' (28 лютага 1516 году)<ref>{{Літаратура/Літоўская мэтрыка|9к}} P. 236.</ref>; ''люди Ясвоинское волости, на йме: Мартин Марковичъ з братомъ своимъ Щепаномъ Опришмонтовичы'' (сьнежань 1534 году)<ref>{{Літаратура/Літоўская мэтрыка|227к}} P. 152.</ref>; ''бояромъ нашымъ волости [[Эйшышкі|Еишыское]]… Прышмонътомъ'' (27 чэрвеня 1558 году)<ref>{{Літаратура/Літоўская мэтрыка|37к}} P. 244.</ref>; ''[[Алькенікі|Olkinicis]] R. P. Iosephus Pryzmont'' (1710 год)<ref>Memoriale Fratrum Minorum Conventualium Vilnensium (1702—1832). — Vilnae, 2020. P. 67.</ref>; ''[[Дабрагост|Dobrogost]] Pryżmont'' (26 кастрычніка 1736 году)<ref>Акты издаваемые Виленской археографической комиссией. Т. 7. Акты Городненского гродского суда. — Вильна, 1874. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=L9gDAAAAYAAJ&q=Pry%C5%BCmont#v=snippet&q=Pry%C5%BCmont&f=false С. 302].</ref>; ''pan Ludwik Gimbut Przyszmąt'' (5 кастрычніка 1765 году)<ref>Акты издаваемые Виленской археографической комиссией. Т. 7. Акты Городненского гродского суда. — Вильна, 1874. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=L9gDAAAAYAAJ&q=Przyszm%C4%85t#v=snippet&q=Przyszm%C4%85t&f=false С. 408].</ref>; ''Ludwik Przyszmąt-Chorzelski'' (26 жніўня 1766 году)<ref>Акты издаваемые Виленской археографической комиссией. Т. 7. Акты Городненского гродского суда. — Вильна, 1874. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=L9gDAAAAYAAJ&q=Chorzelski#v=snippet&q=Chorzelski&f=false С. 357].</ref>; ''Józef Pryszmontt'' (1784 год)<ref>[https://geneteka.genealodzy.pl/index.php?op=gt&lang=pol&bdm=B&w=23lt&rid=B&search_lastname=Pryszmontt&search_name=&search_lastname2=&search_name2=&from_date=&to_date=&exac=1 Bolsie], Geneteka baza Polskiego Towarzystwa Genealogicznego</ref>; ''Matheum Priszmont'' (25 лістапада 1794 году)<ref>[https://mosedispromemoria.mozello.lt/o---p/ O—P], Mosėdžio miestelio ir aplinkinių kaimų senųjų gyventojų romos katalikų bažnyčios santuokos metrikų nuorašai</ref>; ''Judyta Priszmontt'' (1807 год)<ref>[https://geneteka.genealodzy.pl/index.php?op=gt&lang=pol&bdm=B&w=23lt&rid=B&search_lastname=Priszmontt&search_name=&search_lastname2=&search_name2=&from_date=&to_date=&exac=1 Bolsie], Geneteka baza Polskiego Towarzystwa Genealogicznego</ref>; ''Mikkel Prieszmunth'' (1808 год)<ref>[https://ofb.genealogy.net/famreport.php?ofb=memelland&ID=I408850&lang=de Mikkel PRIESZMUNTH], Verein für Computergenealogie e.V. (CompGen)</ref>; ''Michał Praszmunt'' (1923 год)<ref>[https://zbioryspoleczne.pl/dokumenty/PL_2183_001_002_045_1295 Praszmunt Michał, zm. 21.XI.1923, II], Centrum Archiwistyki Społecznej</ref>. == Носьбіты == * Прышмонт — [[Ліцьвіны|літоўскі баярын]], які атрымаў ад вялікага князя [[Жыгімонт Кейстутавіч|Жыгімонта Кейстутавіча]] чалавека ў Медніцкай воласьці ([[Жамойць]]) * Ганна Прашмунт — жыхарка вёскі [[Дварчаны (Лынтупскі сельсавет)|Дварчанаў]]<ref>Касаткіна Ф. [https://web.archive.org/web/20241112195022/https://www.postawy.by/2023/09/proekt-pk-vjosachka-prodolzhaetsya-sledujushhaya-ostanovka-derevnya-dvorchany/ Пад буслінымі крыламі], Пастаўскі край, 25 верасьня 2023 г.</ref> Прышманты (Pryszmont) гербаў [[Лебедзь (герб)|Лебедзь]], [[Пабог]] і [[Равіч (герб)|Равіч]] — [[Літва|літоўскія]] шляхецкія роды зь [[Вільня|Вільні]], [[Ашмянскі павет|Ашмянскага]], [[Лідзкі павет|Лідзкага]]<ref>Malewski Cz. Rodziny szlacheckie na Litwie w XIX wieku. — Warszawa, 2016. S. 166, 328, 725.</ref> і [[Троцкі павет|Троцкага]] паветаў<ref>Malewski Cz. Rodziny szlacheckie na Litwie w XIX wieku. — Warszawa, 2022. S. 385.</ref>. [[Гінібут|Гімбуты]]-Прышманты — літоўскі шляхецкі род<ref>[http://www.nobility.by/families/p/index.shtml Сьпіс шляхецкіх родаў, прозьвішчы якіх пачынаюцца на П], [[Згуртаваньне беларускай шляхты]]</ref>. На тэрыторыі цяперашняй [[Летува|Летувы]] фіксавалася прозьвішча Прашмант, Прашмунт і Прошмунт у [[Летувізацыя|летувізаваных формах]]<ref>Lietuvių pavardžių žodynas. T. 2. — Vilnius, 1989. P. 506, 517.</ref>. У [[Эйшышкі|Эйшыскай]] парафіі існавалі [[Ваколіца (тып паселішча)|ваколіца]] Прышманты (Pryszmonty)<ref>[https://genealogia.lt/pdfs/Parafia%20ejszyska.pdf Parafia ejszyska w 1843 r.], Genealogia Wileńszczyzny</ref>. У былым [[Жамойцкае староства|Жамойцкім старостве]] існуе вёска [[Прышманты]]. == Глядзіце таксама == * [[Прос Мунд]] == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)}} {{Імёны з асновай прэз}} {{Імёны з асновай мунд}} [[Катэгорыя:Мужчынскія імёны]] qp86pc3ck1nxccsesxfi2fqtl3ej1bz Катэгорыя:Раманы 1954 году 14 276120 2619666 2456161 2025-06-11T17:09:45Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619666 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле дзесяцігодзьдзяў|Раманы|1950|}} {{Тэма паводле гадоў|Раманы|1954|году}} {{Аўтаазначнік катэгорыі}} [[Катэгорыя:Раманы паводле гадоў|1954]] [[Катэгорыя:Кнігі 1954 году]] [[Катэгорыя:Раманы 1950-я|4]] [[Катэгорыя:Мастацкія кнігі 1954 году]] 7whfksh4eq3iyw8puxweyhybqp4dndn Катэгорыя:Раманы 1950-я 14 276125 2619643 2456183 2025-06-11T16:55:29Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619643 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле дзесяцігодзьдзяў|Раманы|1950|}} [[Катэгорыя:Раманы XX стагодзьдзя|1950-я]] [[Катэгорыя:Кнігі 1950-х]] [[Катэгорыя:Раманы паводле дзесяцігодзьдзяў|1950-я]] n08viacdqhn2jxy8q3lmbiwnvkk169i 2619664 2619643 2025-06-11T17:08:39Z Ясамойла 35429 Ясамойла перанёс старонку [[Катэгорыя:Раманы 1950-х]] у [[Катэгорыя:Раманы 1950-я]]: Памылка ў назове 2619643 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле дзесяцігодзьдзяў|Раманы|1950|}} [[Катэгорыя:Раманы XX стагодзьдзя|1950-я]] [[Катэгорыя:Кнігі 1950-х]] [[Катэгорыя:Раманы паводле дзесяцігодзьдзяў|1950-я]] n08viacdqhn2jxy8q3lmbiwnvkk169i Нікляс Кіркелёке 0 278080 2619679 2618175 2025-06-11T17:50:25Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619679 wikitext text/x-wiki {{Гандбаліст}} '''Нікляс Кіркелёке''' ({{мова-da|Niclas Kirkeløkke}}; {{Н}} 26 сакавіка 1994 году) — дацкі гандбаліст нямецкага клюбу «[[Фленсбург-Гандэвіт]]» і нацыянальнай [[Мужчынская зборная Даніі па гандболе|зборнай Даніі]]. Гуляе на пазыцыі правага гульнёвага гульца. Маці і цётка Нікляса таксама гулялі ў гандбол, таксама як і ягоная сястра. == Кар’ера == У 2006 годзе далучыўся да клюбу [[ГОГ Гудмэ|ГОГ]]. Дэбютаваў у галоўнай мужчынскай камандзе клюбу ўлетку 2012 году, на той час клюб спабонічаў у другімі дывізіёне чэмпіянату Даніі<ref>[https://www.tv2fyn.dk/fyn/gog-opruster «GOG opruster»]. TV2 Fyn.</ref>. Паводле вынікаў сэзону ГОГ трапіў галоўнай гандбольнай лігі краіны<ref>[http://mitsvendborg.dk/?p=10571 «GOG rykker op i ligaen efter sejr i dag»]. Mitsvendborg.</ref>. У лістападзе 2018 году датчанін склаў двухгадовую працоўную дамову зь нямецкім клюбам «[[Райн-Нэкар Лёвэн Мангайм|Райн-Нэкар Лёвэн]]», паводле якой выступы за клюб [[Гандбольная бундэсьліга|Бундэсьлігі]] мусіў пачаць зь лета 2019 году<ref>[https://web.archive.org/web/20230202154739/https://www.handball-world.news/o.red.r/news-1-1-1-109900.html «Rhein-Neckar Löwen präsentieren ersten Neuzugang für die kommende Saison»]. Handballworld.</ref>. У сьнежні 2021 году падоўжыў кантракт да сканчэньня сэзону 2023—2024 гадоў<ref>[https://web.archive.org/web/20230202154744/https://www.handball-world.news/o.red.r/news-1-1-1-137525.html «Zwei Verlängerungen, ein Abgang: Rhein-Neckar Löwen mit drei Personalentscheidungen»]. Handballworld.</ref>. Сэзон 2024—2025 гадоў пачне гуляць за «[[Фленсбург-Гандэвіт]]», зь якім умовіўся на трохгадовы кантракт<ref>[https://web.archive.org/web/20250213061716/https://www.handball-world.news/o.red.r/news-1-1-1-156149.html «Niclas Kirkeløkke verlässt die Rhein-Neckar Löwen im Sommer»]. Handballworld.</ref>. Перад пачаткам сэзону 2024—2025 гадоў склаў працоўную дамову з клюбам «[[Фленсбург-Гандэвіт]]», пагадзіўшыся на супрацу да 2027 году<ref>[https://web.archive.org/web/20250213061716/https://www.handball-world.news/o.red.r/news-1-1-1-156149.html «Niclas Kirkeløkke verlässt die Rhein-Neckar Löwen im Sommer»]. Handballworld.</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://history.eurohandball.com/player/549441 Старонка] на [[Эўрапейская гандбольная фэдэрацыя|Эўрапейскай гандбольнай фэдэрацыі]]. {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Кіркелёке, Нікляс}} [[Катэгорыя:Дацкія гандбалісты]] [[Катэгорыя:Гандбалісты зборнай Даніі]] [[Катэгорыя:Гандбалісты і гандбалісткі на летніх Алімпійскіх гульнях 2024 году]] g6vqxl8q71ydp4w2zlf3hypbtkexp73 Адзетыя ў неба 0 287339 2619676 2618781 2025-06-11T17:25:44Z Ясамойла 35429 правапіс 2619676 wikitext text/x-wiki [[Выява:Acharya5.jpg|міні|Ачар'я Відыясагар, які быў вядомым «адзетым у неба».]] '''Адзетыя ў неба'''<ref>[https://be.opentran.net/%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F-%D0%B4%D0%B0%D1%86%D0%BA%D0%B0%D1%8F/%D0%B4%D1%8B%D0%B3%D0%B0%D0%BC%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%B0.html Манахі ў Індыі]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> (па-індыйску: दिगंबर) — назва ў [[Індыя|Індыі]] людзей, якія не адзяваюць нічога і ходзяць [[Голае цела|голымі]]. Яны частка [[Джайнізм|джынізму]]. == Глядзіце таксама == * [[Парнаграфія ў Індыі]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Джайнізм]] fcrx04pi9wfahbnm82udehbc8zz6l2v Катэгорыя:Раманы 1972 году 14 289129 2619669 2565911 2025-06-11T17:12:20Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619669 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле дзесяцігодзьдзяў|Раманы|1970|}} {{Тэма паводле гадоў|Раманы|1972|году}} {{Аўтаазначнік катэгорыі}} [[Катэгорыя:Раманы паводле гадоў|1972]] [[Катэгорыя:Кнігі 1972 году]] [[Катэгорыя:Раманы 1970-я|2]] [[Катэгорыя:Мастацкія кнігі 1972 году]] c6d9srf9esh3dzu5i9zn1btke1zcuee Катэгорыя:Раманы 1978 году 14 289142 2619672 2565932 2025-06-11T17:16:26Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619672 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле дзесяцігодзьдзяў|Раманы|1970|}} {{Тэма паводле гадоў|Раманы|1978|году}} {{Аўтаазначнік катэгорыі}} [[Катэгорыя:Раманы паводле гадоў|1978]] [[Катэгорыя:Кнігі 1978 году]] [[Катэгорыя:Раманы 1970-я|8]] [[Катэгорыя:Мастацкія кнігі 1978 году]] 105gadjm10w7r03g35jdh9w9v8gil2t Катэгорыя:Раманы 1988 году 14 289332 2619673 2567881 2025-06-11T17:17:16Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619673 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле дзесяцігодзьдзяў|Раманы|1980|}} {{Тэма паводле гадоў|Раманы|1988|году}} {{Аўтаазначнік катэгорыі}} [[Катэгорыя:Раманы паводле гадоў|1988]] [[Катэгорыя:Кнігі 1988 году]] [[Катэгорыя:Раманы 1980-я|8]] [[Катэгорыя:Мастацкія кнігі 1988 году]] j083l01o5e5inlzxycdmalankvf5jjo Катэгорыя:Індыйскія фільмы 1970-х гадоў 14 291338 2619675 2580233 2025-06-11T17:21:52Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619675 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле дзесяцігодзьдзяў|Індыйскія фільмы|1970|}} [[Катэгорыя:Індыйскія фільмы паводле дзесяцігодзьдзяў|1970]] 824s40tdnwj9w45os86jc1zp33u03br Катэгорыя:Раманы 1957 году 14 292155 2619667 2587794 2025-06-11T17:10:24Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619667 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле дзесяцігодзьдзяў|Раманы|1950|}} {{Тэма паводле гадоў|Раманы|1957|году}} {{Аўтаазначнік катэгорыі}} [[Катэгорыя:Раманы паводле гадоў|1957]] [[Катэгорыя:Кнігі 1957 году]] [[Катэгорыя:Раманы 1950-я|7]] [[Катэгорыя:Мастацкія кнігі 1957 году]] 6wwji9nsvit9tjnbu4f8yggyq4r17hu Катэгорыя:Раманы 1967 году 14 292457 2619668 2590431 2025-06-11T17:11:23Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619668 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле дзесяцігодзьдзяў|Раманы|1960|}} {{Тэма паводле гадоў|Раманы|1967|году}} {{Аўтаазначнік катэгорыі}} [[Катэгорыя:Раманы паводле гадоў|1967]] [[Катэгорыя:Кнігі 1967 году]] [[Катэгорыя:Раманы 1960-я|7]] [[Катэгорыя:Мастацкія кнігі 1967 году]] g9z2gypgjbk1jecacj1vwra0ybae6pu Мясцовыя выбары ў Вене 2025 году 0 294825 2619547 2613631 2025-06-11T13:19:15Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619547 wikitext text/x-wiki {{Выбары |Назва = Мясцовыя выбары ў Вене 2025 |Краіна = Вена |Варыянт сьцягу = {{Сьцяг|Вена}} |Папярэднія выбары = Мясцовыя выбары ў Вене 2020 |Год папярэдніх выбараў = 2020 |Наступныя выбары = Мясцовыя выбары ў Вене 2030 |Год наступных выбараў = 2030 |Дата выбараў = 27 красавіка 2025 |Выява1 = [[File:Michael Ludwig - Veranstaltung „1. Tag des Wiener Wohnbaus“ (1).JPG|120x120пкс]] |Кандыдат1 = Міхаэль Людвіг |Колер1 = E31E2D |Партыя1 = [[Сацыял-дэмакратычная партыя Аўстрыі]] |Лідэр з1 = |Галасоў выбаршчыкаў1 = 257,627 |Папярэдняя колькасьць месцаў1 = 46 |Колькасьць месцаў1 = 43 |Розьніца месцаў1 = -3 |Адсотак1 = 39,51% |Выява2 = [[File:Dominik_Nepp_-_Pressekonferenz_am_4._Sep._2020_(2).JPG|120x120px]] |Кандыдат2 = Дамінік Нэпп |Колер2 = 0E4896 |Партыя2 = [[Аўстрыйская партыя свабоды]] |Лідэр з2 = |Галасоў выбаршчыкаў2 = 135.160 |Папярэдняя колькасьць месцаў2 = 7 |Колькасьць месцаў2 = 22 |Розьніца месцаў2 = +15 |Адсотак2 = 20,73% |Выява3 = [[File:2023 Judith Pühringer (52733358772) (cropped) (cropped).jpg|120x120px]] |Кандыдат3 = Юдыт Пюрінґер |Колер3 = 51A51E |Партыя3 = [[Зялёныя — Зялёная альтэрнатыва]] |Лідэр з3 = |Галасоў выбаршчыкаў3 = 92,591 |Папярэдняя колькасьць месцаў3 = 16 |Колькасьць месцаў3 = 15 |Розьніца месцаў3 = -1 |Адсотак3 = 14,2% |Мапа = Wien 1, 2, 3 Plätze 2025.png |Памер мапы = 400пкс |Подпіс мапы = Першыя (фон, SPÖ), другія (штрыхоўка) і трэція (шасьцікутнік) месцы па раёнах Вены }} '''Мясцовыя выбары ў Вене 2025''' — адбыліся 27 красавіка 2025 году<ref>[https://wien.orf.at/stories/3289871/ Гарадзкая рада пастанавіла правесьці выбары ў Вене раней]{{Ref-de}}</ref>. Гэта былі чарговыя выбары ў Ляндтаґ/Гемайндэрат і раённыя рады (''Bezirksvertretungen'') — органы мясцовага самакіраваньня ў кожным з 23 раёнаў Вены. У выбарах мелі права ўдзельнічаць 1 374 712 чалавек<ref>[https://presse.wien.gv.at/presse/2025/03/14/wien-wahl-2025-1-504-wahllokale-fuer-1-374-712-waehler-innen Венскія выбары 2025: 1 504 выбарчыя ўчасткі для 1 374 712 выбаршчыкаў]{{Ref-de}}</ref> — каля 1,1 млн грамадзян Аўстрыі і 265 тыс. грамадзян краін [[Эўрапейскі Зьвяз|Эўрапейскага Зьвязу]], якія стала пражываюць у Вене. Грамадзяне ЭЗ маглі галасаваць толькі ў раённыя рады. Выбары адбыліся паводле прапарцыйнай сыстэмы. Каб прыняць удзел у размеркаваньні мандатаў, партыя мусіла атрымаць ня менш за 5% галасоў. На выбарах у Ляндтаґ перамагла [[Сацыял-дэмакратычная партыя Аўстрыі]], якую падтрымалі 39,51% выбаршчыкаў; партыя страціла тры мандаты ў параўнаньні з вынікамі выбараў 2020 году. Значна палепшыла вынік [[Аўстрыйская партыя свабоды]], якая заняла другое месца з 20,71%. На трэцім месцы апынуліся [[Зялёныя — Зялёная альтэрнатыва|Зялёныя]], што страцілі адзін мандат. [[НЭОС — Новая Аўстрыя і Лібэральны форум|НЭОС]] паказала найлепшы вынік у гісторыі сваіх выбараў у Вене — 9,82%, заняўшы чацьвертае месца. Апошняй партыяй, якая трапіла ў Ляндтаґ, стала [[Аўстрыйская народная партыя|АНП]], што страціла больш за палову прыхільнікаў у параўнаньні з 2020 годам. Камуністы, хоць і не прайшлі ў Ляндтаґ, атрымалі амаль 4% — найлепшы вынік з 1964 году. == Перадгісторыя == Падчас мясцовых выбараў у 2020 годзе Сацыял-дэмакратычная партыя (SPÖ) пад кіраўніцтвам мэра Міхаэля Людвіга палепшыла свой вынік і з 41,6% зноў стала самай моцнай партыяй. Зялёныя — Зялёная альтэрнатыва (Grüne) пад кіраўніцтвам Біргіт Хебейн таксама палепшылі свае пазыцыі, дасягнуўшы 14,8%, што стала іх найлепшым вынікам у Вене. Таксама Новая Аўстрыя і Лібэральны форум (NEOS — Das Neue Österreich und Liberales Forum) пад кіраўніцтвам Крыстафа Відэркеха крыху палепшыла свае паказчыкі і атрымала 7,5%. Найбольшым пераможцам стала Аўстрыйская народная партыя (ÖVP) на чале з міністрам фінансаў Гернотам Блюмелем: пасля гістарычна найгоршага выніку ў 2015 годзе партыя змагла больш чым падвоіць свой вынік і атрымала 20,4% галасоў. Адзінай з буйных партыяў, якая страціла падтрымку на гэтых выбарах, была Аўстрыйская партыя свабоды (FPÖ) пад кіраўніцтвам Дамініка Нэппа, якая страціла больш за дзве траціны падтрымкі і атрымала 7,1%, што стала іх найгоршым вынікам з часоў выбараў у 1983 годзе. Новая партыя «Каманда Штрахе» (Team Strache) не змагла пераадолець парог з вынікам 3,3%, як і малыя партыі ЛІНКС (LINKS) з 2,1%, Партыя піва (Bierpartei) з 1,8% і Сацыяльная партыя будучыні (SÖZ) з 1,2%. Іншыя малыя партыі не адыгралі значнай ролі<ref>[https://www.wien.gv.at/wahlergebnis/de/GR201/index.html Выбары ў Гарадзкую раду 2020 – Вынікі венскіх выбарчых уладаў]</ref>. У 2020 годзе ў выбарах удзельнічалі 1 133 010 асоб, з якіх 597 027 былі жанчыны і 535 983 мужчыны<ref>[https://www.ots.at/presseaussendung/OTS%2020200831%20OTS0080/wien-wahl-2020-1494-wahllokale-fuer-1362789-waehlerinnen Выбары ў Вене 2020: 1 494 выбарчыя ўчасткі для 1 362 789 выбарцаў]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Ref-de}}</ref>. Яўка на выбарах значна знізілася да 65,27%, але ўсё ж была вышэйшая, чым на выбарах ў Ляндтаг 2005 году, калі яўка дасягнула найменшага ўзроўню — 60,81%. У выніку пандэміі COVID-19 доля галасоў поштай дасягнула рэкордна высокіх 28,34%<ref>[https://www.wien.gv.at/wahlergebnis/de/GR201/90099.html Агульны агляд выбараў 2020 году ў Вене: галасаваньне праз пошту]{{Ref-de}}</ref>. Пасля правядзення перамоваў паміж партыяй мэра - Сацыял-дэмакратамі і Аўстрыйскай народнай партыяй, Зялёнымі і НЭОС, Сацыял-дэмакраты вырашылі распачаць перамовы аб кааліцыі з НЭОС, а не з бягучым кааліцыйным партнёрам, Зялёнымі. Кааліцыя з народнікамі была адхіленая з-за малой колькасці супадзенняў па сутнасьці праграмаў. Кааліцыя з партыяй свабоды для Сацыял-дэмакратаў не разглядалася. 16 лістапада 2020 года былі прадстаўлены асноўныя палажэнні новай кааліцыйнай дамовы. 24 лістапада 2020 года Міхаэль Людвіг (СПА) быў пераабраны мэрам з 60 з 100 галасоў, з якіх 54 — ад новай кааліцыі, і новы гарадскі ўрад прывялі да прысягі. == Удзельнікі выбараў == Для выбараў у ландтаг і гарадскі савет Вены дзейнічае 5-працэнтны бар’ер. У мінулым НЭАС выступалі за зніжэнне парога да 3 працэнтаў. Ад Сацыял-дэмакратаў зноў будзе балятавацца бургамістр Людвіг, адразу за ім ідуць астатнія члены гарадскога ўрада ад сацыял-дэмакратаў. Венская Аўстрыйская народная партыя абрала Карла Марэра галоўным кандыдатам, а другой у спісе стала віцэ-прэзідэнтка Венскай эканамічнай палаты Кася Грэка. 22 лютага 2025 года Юдыт Пюрынгер была абраная галоўнай кандыдаткай ад Венскіх Зялёных з 87,2 % галасоў, за ёй у спісе ідзе другі кіраўнік партыі Пэтэр Краўс. На партыйным сходзе НЭАС віцэ-бургамістр Крыстоф Відэркэр быў абраны галоўным кандыдатам з 90,4 % галасоў, на другім месцы — Сельма Араповіч. Пасля пераходу Відэркэра ў федэральны ўрад і яго адстаўкі з пасады галоўнага кандыдата NEOS першае месца ў спісе заняла Араповіч. У Аўстрыйскай партыі свабоды кіраўнік партыі Дамінік Нэп быў у студзені 2025 года зноў вылучаны галоўным кандыдатам. У красавіку 2024 года былы віцэ-канцлер Хайнц-Крыстыян Штрахэ абвясціў, што зноў пойдзе на выбары са сваёй партыяй «Каманда Штрахэ – Альянс за Аўстрыю» (HC). З мінулых выбараў партыя мае прадстаўніцтва ў некаторых раёнах. SÖZ, якая таксама здолела атрымаць месцы ў некаторых раённых парламентах, плануе зноў удзельнічаць у выбарах. КПА (Камуністычная партыя Аўстрыі) і LINKS, як і мінулы раз, пойдуць разам. Неабходную колькасць подпісаў для ўдзелу ў выбарах па ўсёй Вене да канца лютага 2025 года здолелі сабраць КПА/LINKS і «Каманда Штрахэ». SÖZ змог трапіць у бюлетэні ў некалькіх акругах, за выключэннем Унутранага Захаду (7, 8 і 9 раёны), Гіцінга і Дёблінга. Сьпіс Pro 23 будзе балатавацца толькі ў акрузе Лізінг, а спіс HERZ – у акрузе Фаварытэн. 3 лютага 2025 года «Піўная партыя» абвясціла, што больш не будзе ўдзельнічаць ні ў выбарах у ландтаг і гарадскі савет Вены, ні ў якіх-небудзь іншых выбарах. == Вынікі выбараў == [[Файл:2025 Viennese state election - composition chart.png|thumb|right|400пкс|Размеркаваньне мандатаў]] {| class="wikitable" style="text-align:center" |+ Выбары ў ляндтаг Вены, 2025 |- ! Партыя !! Галасы !! % !! Мандаты |- | [[Сацыял-дэмакратычная партыя Аўстрыі]] || 257 627 || 39,51% || 43 |- | [[Аўстрыйская партыя свабоды]] || 135 160 || 20,73% || 22 |- | [[Зялёныя — Зялёная альтэрнатыва|Зялёныя]] || 92 591 || 14,20% || 15 |- | [[НЭОС — Новая Аўстрыя і Лібэральны форум|НЭОС]] || 64 035 || 9,82% || 10 |- | [[Аўстрыйская народная партыя]] || 63 284 || 9,70% || 10 |- | [[Камуністычная партыя Аўстрыі]] || 25 913 || 3,97% || 0 |- | [[Каманда ХК Штрахэ — Альянс за Аўстрыю]] || 7 286 || 1,12% || 0 |- | [[Сацыяльная Аўстрыя Будучыні]] || 5 604 || 0,86% || 0 |- | Про23 (PRO) || 525 || 0,08% || 0 |- | Платформа безпрытульных (HERZ) || 108 || 0,02% || 0 |- ! Несапраўдныя бюлетэні || 14 114 || || |- ! Агульная колькасць выбаршчыкаў || 1 109 936 || || |- ! Яўка || 666 247 || 60% || |} == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == [[Катэгорыя:Мясцовыя выбары ў Вене]] 21cicw0qtmo2dclp5saswfy67s39osy Кэршкаўская атамная электрастанцыя 0 295691 2619571 2616891 2025-06-11T14:45:00Z W 11741 /* Вонкавыя спасылкі */ +[[Шаблён:Добры артыкул]] 2619571 wikitext text/x-wiki {{Электрастанцыя |Назва = «Кэршкаўская АЭС» |Выява = Nuklearna elektrarna Krško.jpg |Апісаньне выявы = 2018 год |Краіна = Славенія |Месцазнаходжаньне = [[Вэрбіна]], [[гарадзкая грамада Кэршко]], [[Пасаўская вобласьць]] |Пачатак будаўніцтва = {{Дата пачатку|17|2|1975|1}} |Пачатак эксплюатацыі = {{Дата пачатку|1|1|1983|1}} |Кошт будаўніцтва = 649 млн $ |Эксплюатуючая арганізацыя = «[[Ген энэргія]]» ([[Любляна]]) |Колькасьць энэргаблёкаў = 1 |Тып рэактараў = [[Вода-вадзяны ядзерны рэактар|легкаводны пад ціскам]] |Дзейных рэактараў = 1 |Генэруючая магутнасьць = 1994 МВат (цеплавая), 737 М[[Ва]]т (электрычная) |Колькасьць супрацоўнікаў = 659 (2023 год) |Сайт = https://nek.si/ |Шырата паўшар’е = паўночнае |Шырата градусаў = 45 |Шырата хвілінаў = 56 |Шырата сэкундаў = 18 |Даўгата паўшар’е = усходняе |Даўгата градусаў = 15 |Даўгата хвілінаў = 30 |Даўгата сэкундаў = 56 }} '''«Кэ́ршкаўская атамная электрастанцыя»''' ({{мова-sl|Nuklearna elektrarna Krško|скарочана}}) — [[атамная электрастанцыя]] Славеніі, запушчаная ў студзені 1983 году ў [[Вэрбіна|Вэрбіне]] (цяпер [[Пасаўская вобласьць]]). На 2025 год забясьпечвала 20 % [[Электраэнэргія|электраэнэргіі]] ў [[Славенія|Славеніі]] і 16 % — у [[Харватыя|Харватыі]]. Была [[Таварыства з абмежаванай адказнасьцю|таварыствам з абмежаванай адказнасьцю]] ў адпаведнасьці з Пагадненьнем між [[Урад Славеніі|урадамі Славеніі]] і Харватыі «Аб рэгуляваньні статусных і іншых правадачыненьняў, зьвязаных з [[Укладаньні|укладаньнем]] у Кэршкаўскую атамную электрастанцыю, яе выкарыстаньнем і разборам» і Пагадненьнем «Аб Таварыстве», заключанымі ў 2003 годзе. У роўных долях пастаўляла электраэнэргію ў Славенію і Харватыю. Працавала з пакрыцьцём усіх выдаткаў без прыбыткаў і стратаў. Пароўну належала «[[Ген энэргія|Ген энэргіі]]» ([[Любляна]], Славенія) і «[[Харвацкая электраэнэргетыка|Харвацкай электраэнэргетыцы]]». За 2005—2025 гады сярэднюю вытворчасьць электраэнэргіі павялічылі з 4,5 да 5,6 [[Кіляват-гадзіна|тэрават-гадзіна]] дзякуючы штогадоваму пераабсталяваньню<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Пра «Кэршкаўскую АЭС»|спасылка=https://nek.si/o-nas/o-nek|выдавец=ТАА «Кэршкаўская атамная электрастанцыя»|мова=sl|дата публікацыі=2025|копія=https://nek.si/en/about-us/about-nek|дата копіі=2025|дата доступу=25 красавіка 2025}}</ref>. Старшынёй Управы быў [[Гаразд Пфайфэр]], а Назіральнай рады — харвацкі прадстаўнік [[Казімір Вранкіч]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Кіраўніцтва і лад кіраваньня|спасылка=https://nek.si/o-nas/vodstvo-in-sistem-vodenja|выдавец=ТАА «Кэршкаўская атамная электрастанцыя»|мова=sl|дата публікацыі=2025|копія=https://nek.si/en/about-us/management-and-management-system|дата копіі=2025|дата доступу=25 красавіка 2025}}</ref>. У кіраўніцтве пасады пароўну займалі супрацоўнікі са Славеніі і Харватыі. Звыш паловы супрацоўнікаў мелі вышэйшую асьвету<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Унутраная арганізацыя|спасылка=https://nek.si/o-nas/notranja-organiziranost|выдавец=ТАА «Кэршкаўская атамная электрастанцыя»|мова=sl|дата публікацыі=2025|копія=https://nek.si/en/about-us/internal-organisational-structure|дата копіі=2025|дата доступу=25 красавіка 2025}}</ref>. На канец 2020 году налічвалася 630 супрацоўнікаў, зь якіх 70 мелі дазвол на працу ў [[дыспэтчар]]скім пакоі<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Праца на «Кэршкаўскай АЭС»|спасылка=https://nek.si/delo-v-nek|выдавец=ТАА «Кэршкаўская атамная электрастанцыя»|мова=sl|дата публікацыі=2021|копія=https://nek.si/en/about-us/about-nek|дата копіі=2025|дата доступу=25 красавіка 2025}}</ref>. == Будова == На 2025 год «Кэршкаўская атамная электрастанцыя» мела энэргаблёк, дзе месьціўся [[ядзерны рэактар]] з [[Цеплавыдзяляльная зборка|цеплавыдзяляльнымі зборкамі]] (ЦВЗ), якія ўтваралі актыўную паласу. Ачышчаная астуджальная вада кружляла праз рэактар пад [[ціск]]ам і адводзіла вылучанае [[цяпло]] ў выпарнік, дзе выпрацоўвалася [[пара]] для прываду [[Турбіна|турбіны]] і затым [[электрагенэратар]]а. Усё абстаяваньне рэактара месьцілася пад ахоўным дахам. Энэргаблёк быў зачынены падчас працы. АЭС спынялі для замены [[Ядзернае паліва|ядзернага паліва]]. Паліўны цыкль між 2-ма заменамі адпрацаванага паліва на сьвежыя ЦВЗ складаў 18 месяцаў. «Кэршкаўская АЭС» падзялялася на 3 асноўныя цепларухомыя кругі: першасны, другасны і троесны. [[Вада]] кружляла ў гэтых адасобленых адзін ад аднаго кругах. Першыя 2 кругі былі замкнёнымі, а трэці злучаўся з навакольлем праз выкарыстаньне вады з ракі [[Сава (рака)|Савы]] для астуджэньня пары<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Як працуе ядзерная электрастанцыя|спасылка=https://nek.si/kako-deluje-nek|выдавец=ТАА «Кэршкаўская атамная электрастанцыя»|мова=sl|дата публікацыі=2025|копія=https://nek.si/en/working-at-nek|дата копіі=2025|дата доступу=25 красавіка 2025}}</ref>. === Першасны круг === Вылучанае ў актыўнай паласе рэактара цяпло награвае [[Вада|ваду]], якая кружляе ў першасным крузе «Кэршкаўскай АЭС». Задачамі гэга круга былі выпрацоўка і перадача [[Цяпло|цяпла]] ад рэактара да выпарнікаў, дзе ўтваралася пара. Сярэдняя гарачыня [[цепланосьбіт]]а рэактара пры яго поўнай магутнасьці складала +305 [[Градус Цэльсія|˚C]]. Ціск у першасным коле складаў 15,4 мэга[[Паскаль (адзінка вымярэньня)|паскаляў]] (154 [[Бар (адзінка вымярэньня)|бар]]). Складнікамі першаснага круга былі: # [[ядзерны рэактар]], дзе пад ціскам у актыўнай паласе цякла вада ў якасьці цепланосьбіту, які паглынаў цяпло ў выніку [[Атамнае ядро|ядзернага]] дзяленьня ў паліве; # [[выпарнік]]і, якія былі [[цеплаабменьнік]]амі, дзе цяпло перадавалася ад першаснага да другаснага круга для вытворчасьці [[Пара|пары]], патрэбнай для працы турбіны, а таксама былі фізычнай мяжой, якая замінала пераносу радыёактыўных матэрыялаў у другасны круг; # [[Помпа|помпы]], якія праводзілі цепланосьбіт праз актыўную паласу рэактара, [[трубаправод]]ы і выпарнікі дзеля забесьпячэньня пастаяннай цеплааддачы; # нагнятальнік, які вызначаў [[ціск]] з дапамогай [[электранагравальнік]]а і халоднага душу<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Першасны круг|спасылка=https://nek.si/kako-deluje-nek/primarni-krog|выдавец=ТАА «Кэршкаўская атамная электрастанцыя»|мова=sl|дата публікацыі=2025|копія=https://nek.si/en/how-nek-works/primary-system|дата копіі=2025|дата доступу=25 красавіка 2025}}</ref>. [[Файл:Sredica JE Krško med menjavo goriva.jpg|значак|290пкс|Замена ядзернага паліва ў рэактары «Кэршкаўскай АЭС» (2009 год)]] У якасьці ядзернага паліва выкарыстоўвалі [[двувокіс урану]] ў выглядзе сьпечаных таблетак з прамерам [[Цыліндар|цыліндру]] каля 1 см. Іх устаўлялі ў цеплавыдзяляльныя стрыжні, 235 якіх складалі ў цеплавыдзяляльную зборку (ЦВЗ). Актыўная паласа рэактара складалася са 121 ЦВЗ. Вага новай паліўнай ЦВЗ складала ад 500 да 600 кг пры вышыні каля 4-х м. Цеплавыдзяляльныя зборкі злучалі ў матрыцу 16х16. Кожная ЦВЗ зьмяшчала 235 паліўных цеплавыдзяляльных стрыжняў, 20 накіравальнікаў для стрыжняў кіраваньня (паглынальнікаў [[нэўтрон]]аў) і накіравальнік пасярод для вымярэньня патоку нэўтронаў. Пасярэдзіне дзяліліся ядры [[Уран|ўрану]]-235, у выніку чаго ўтвараліся па 2—3 нэўтроны. У сярэднім толькі адзін нэўтрон расшчапляў новае ядро, тады як астатнія паглыналіся [[Борная кісьля|борнай кісьляй]] і стрыжнямі кіраваньня, затрымліваліся ў паліве, дзе маглі ўтвараць новыя ядры з наступным дзяленьнем, або пакідалі актыўную паласу рэактара<ref name="а">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Паліва|спасылка=https://nek.si/kako-deluje-nek/primarni-krog/gorivo|выдавец=ТАА «Кэршкаўская атамная электрастанцыя»|мова=sl|дата публікацыі=2025|копія=https://nek.si/en/how-nek-works/primary-system/nuclear-fuel|дата копіі=2025|дата доступу=25 красавіка 2025}}</ref>. {| class="wikitable" style="text-align:center;" |+ Ядзернае паліва<ref name="а"/> |- ! Уласьцівасьць ! Паказьнік |- ! Даўжыня паліўнай таблеткі | 9,8 мм |- ! [[Прамер]] паліўнай таблеткі | 8,192 мм |- ! Хімічны склад паліва | [[двувокіс урану]] |- ! Матэрыял абгорткі | [[Цыркон]] нізкай ступені акісьленьня (ЦырНА) |- ! Таўшчыня абгорткі | 0,572 мм |- ! Даўжыня актыўнай часткі [[Цеплавыдзяляльная зборка|ЦВЗ]] | 3,658 м |- ! Разьмяшчэньне ЦВЗ | 16х16 |- ! Цеплавыдзяляльных стрыжняў у ЦВЗ | 235 |- ! ЦВЗ у актыўнай паласе | 121 |} Магутнасьць рэактара і выгараньне паліва вызначалі апусканьнем і падыманьнем стрыжняў кіраваньня і засяроджаньнем борнай кісьлі ў цепланосьбіце. Стрыжні кіраваньня складаліся са [[срэбра]], [[Інд (элемэнт)|інду]] і [[кадм]]у, якія добра паглыналі нэўтроны. Засяроджаньне борнай кісьлі, якая таксама паглынала нэўтроны, мянялі павольна падчас штодзённай працы, а для хуткага зьмяненьня рэактыўнасьці выкарыстоўвалі стрыжні кіраваньня<ref name="б">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Стрыжні кіраваньня|спасылка=https://nek.si/kako-deluje-nek/primarni-krog/regulacijske-palice|выдавец=ТАА «Кэршкаўская атамная электрастанцыя»|мова=sl|дата публікацыі=2025|копія=https://nek.si/en/how-nek-works/primary-system/control-rods|дата копіі=2025|дата доступу=25 красавіка 2025}}</ref>. {| class="wikitable" style="text-align:center;" |+ Стрыжні кіраваньня<ref name="б"/> |- ! Уласьцівасьць ! Паказьнік |- ! Матэрыял абгорткі | [[Нержавейная сталь|Нержавейная]] [[сталь]] 304<br>(18% [[хром]]у і 8% [[Нікель|нікелю]]) |- ! Таўшчыня абгорткі | 0,445 мм |- ! [[Прамер]] стрыжня | 8,36 мм |- ! Паглынальнік [[нэўтрон]]аў | [[Срэбра]]-[[Інд (элемэнт)|інд]]-[[кадм]] |- ! Склад паглынальніка | 80, 15 і 5 % |- ! Вага пучка кіраваньня | 52,2 кг |- ! Паглынальных стрыжняў у пучку | 20 |- ! Пучкоў кіраваньня | 33 |} Ачышчаная вада з борнай кісьляй кружляла па рэактары для адводу цяпла, якое вылучалася пры [[Ланцуговая ядзерная рэакцыя|ланцуговай ядзернай рэакцыі]]. Таксама астуджальная вада запавольвала нэўтроны і ўтрымлівала іх ў актыўнай паласе. Хуткія нэўтроны выдзяляліся пры расшчапленьні ядраў дзяленьня. Пры гэтым [[імавернасьць]] дзяленьня ўрану-235 узрастала пры меншай хуткасьці нэўтронаў<ref name="в">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Вада ў першасным крузе|спасылка=https://nek.si/kako-deluje-nek/primarni-krog/voda-v-primarnem-krogu|выдавец=ТАА «Кэршкаўская атамная электрастанцыя»|мова=sl|дата публікацыі=2025|копія=https://nek.si/en/how-nek-works/primary-system/water-in-the-primary-system|дата копіі=2025|дата доступу=25 красавіка 2025}}</ref>. {| class="wikitable" style="text-align:center;" |+ Астуджальная вада<ref name="в"/> |- ! Уласьцівасьць ! Паказьнік |- ! Гарачыня на выхадзе з рэактара | +324 °C (пры поўнай магутнасьці) |- ! Гарачыня на ўваходзе ў рэактар | +287 °C (пры поўнай магутнасьці) |- ! Агульны абсяг | 197 [[Кубамэтар|кубамэтраў]] |- ! [[Ціск]] | 15,41 мэга[[Паскаль (адзінка вымярэньня)|паскаляў]] |- ! Агульны масавы выдатак | 9021 кг/с |- ! Дадатак | [[Борная кісьля]] |- ! Асноўнае рэчыва | [[Вада]] |} Выкарыстоўвалі 2 рэактарныя помпы для кружляньня цепланосьбіта ў першасным крузе, бо мелі 2 выпарнікі. Помпа забясьпечвала напор, патрэбны для пераадоленьня супраціву вады ў актыўнай паласе рэактара, трубаправодах і выпарніках. У кожным крузе астуджэньня працавала цэнтрабежная цыркуляцыйная помпа магутнасьцю 5,2 мэгават (7000 [[Конская сіла|конскіх сілаў]]). Намінальная прадукцыйнасьць кожнай помпы складала 22 711 м³/гадзіна. На верхнім баку [[Вал (тэхніка)|вала]] рухавіка месьціўся [[махавік]], які павялічваў час прыпынку помпы і астуджэньне ў выпадку адключэньня электрасілкаваньня. Пры звычайнай працы элекстрастанцыі абедзьве помпы працавалі незалежна ад магутнасьці рэактара, што забясьпечвала сымэтрычны адвод цяпла ад рэактара і зьмешваньне першаснага цепланосьбіта для выраўноўваньня засяроджаньня борнай кісьлі<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Рэактарныя помпы|спасылка=https://nek.si/kako-deluje-nek/primarni-krog/reaktorski-crpalki|выдавец=ТАА «Кэршкаўская атамная электрастанцыя»|мова=sl|дата публікацыі=2025|копія=https://nek.si/en/how-nek-works/primary-system/reactor-coolant-pump|дата копіі=2025|дата доступу=25 красавіка 2025}}</ref>. Нагнятальнік падтрымліваў ціск падчас звычайнай працы і абмяжоўваў яго зьмяненьне падчас пераходных умоваў. У ніжняй частцы напорнага бака месьціліся электранагравальнікі, якія падтрымлівалі ціск, аў верхняй частцы таго бака былі душавыя кабіны, якія маглі паніжаць ціск пры патрэбе. Нагнятальнік мог вызначаць ціск толькі пры наяўнасьці паравой падушкі. Ціск у першасным крузе падтрымлівалі на ўзроўні 15,41 МПа. Вадзяная і паравая фазы нагнятальніка знаходзіліся ва ўмовах насычэньня. Агульная магутнасьць награвальнікаў нагнятальніка складала 1000 кіляватаў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Нагнятальнік|спасылка=https://nek.si/kako-deluje-nek/primarni-krog/tlacnik|выдавец=ТАА «Кэршкаўская атамная электрастанцыя»|мова=sl|дата публікацыі=2025|копія=https://nek.si/en/how-nek-works/primary-system/pressuriser|дата копіі=2025|дата доступу=25 красавіка 2025}}</ref>. [[Файл:Zamenjava uparjalnikov JE Krško.jpg|значак|280пкс|Замена выпарнікаў падчас капітальнага рамонту (2000 год)]] Выпарнік меў выгляд цеплаабменьніка з U-падобнымі трубкамі. Цяпло першага круга перадавалася вадзе другаснага круга празь сьценкі трубаў выпарніка. Выпарнікі перадавалі цяпло ад цепланосьбіта рэактара да другаснага круга і выраблялі сухую насычаную пару для працы турбіны. Перашкоды між цепланосьбіта рэактар і парай для прываду турбіны прадухілялі распаўсюд радыяактыўных матэрыялаў у другасны круг. Выпарнікі выраблялі пераважна з [[вуглярод]]зістай [[Сталь|сталі]]. Унутраную паверхню ўваходных камэраў і соблаў аббівалі [[Нержавейная сталь|нержавейнай стальлю]]<ref name="д">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Выпарнік|спасылка=https://nek.si/kako-deluje-nek/primarni-krog/uparjalnika|выдавец=ТАА «Кэршкаўская атамная электрастанцыя»|мова=sl|дата публікацыі=2025|копія=https://nek.si/en/how-nek-works/primary-system/steam-generators|дата копіі=2025|дата доступу=25 красавіка 2025}}</ref>. {| class="wikitable" style="text-align:center;" |+ Выпарнікі<ref name="д"/> |- ! Уласьцівасьць ! Паказьнік |- ! Агульная паверхня цеплаабмену | 7177 [[Квадратны мэтар|м²]] |- ! U-падобных трубак у выпарніку | 5428 |- ! Вага выпарніка | 345 тонаў |- ! Вышыня выпарніка | 20,6 м |- ! Масавы паток пары ад абодвух выпарнікаў | 1088 кг/сэкунда |- ! Гарачыня вады на ўваходзе | +220 [[Градус Цэльсія|°C]] |- ! Гарачыня [[Пара|пары]] на выхадзе | +280 °C |- ! Ціск пары на выхадзе | 6,5 мэга[[Паскаль (адзінка вымярэньня)|паскаляў]] |- ! Выпарнікаў | 2 |- ! Матэрыял U-падобнай трубкі | [[інканэль]] 690 ТТ<br>(58% [[Нікель|нікелю]] і 28% [[хром]]у) |- ! Таўшчыня U-падобнай трубкі<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Тэхнічныя дадзеныя|спасылка=https://nek.si/obratovanje/tehnicni-podatki|выдавец=ТАА «Кэршкаўская атамная электрастанцыя»|мова=sl|дата публікацыі=2025|копія=https://nek.si/en/operation/technical-information|дата копіі=2025|дата доступу=25 красавіка 2025}}</ref> | 1,09 мм |- ! Вонкавы [[прамер]] U-падобнай трубкі | 19,05 мм |} === Другасны круг === Выпарныя трубкі ў другасным крузе былі запоўненыя вадой, якая пастаянна выпарвалася празь ніжэйшы ціск. Пры адначаснай падачы вады і адводзе пары цяпло безупынна адводзілася ад першаснага цепланосьбіта і рэактара. Атрыманую пару затым падавалі па трубах да турбінаў высокага і нізкага ціску, у якіх пара пашыралася і мэханічна прыводзіла ў рух турбіну. Тая турбіна прыводзіла ўрух [[генэратар]], які перадаваў электраэнэргію ў электрасетку. Пасьля выхаду зь 2-х турбінаў нізкага ціску пара трапляла ў [[кандэнсатар]], дзе звадкоўвалася. Затым помпы другаснага круга вярталі ваду праз награвальнікі ў выпарнік<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Другасны круг|спасылка=https://nek.si/kako-deluje-nek/sekundarni-krog|выдавец=ТАА «Кэршкаўская атамная электрастанцыя»|мова=sl|дата публікацыі=2025|копія=https://nek.si/en/how-nek-works/secondary-system|дата копіі=2025|дата доступу=25 красавіка 2025}}</ref>. * ''Паравыя [[Турбіна|турбіны]] высокага і нізкага ціску''. Пара з выпарніка па параправодзе падавалася да [[Лопасьць|лопасьцяў]] ротара турбінаў высокага і нізкага ціску, у якіх энэргія пары пераўтваралася ў мэханічную энэргію. Такім чынам, пара круціла ротар турбіны, які круціў ротар электрагенэратара. Пара пад ціскам каля 64 [[Бар (адзінка вымярэньня)|бар]] паступала ў турбіну высокага ціску праз кіраваныя запорныя [[кляпан]]ы, дзе пашыралася да ціску 9 бар. Затым вільготная пара паступала ў падзяляльнік і перагравальнік пары. Падзяляльнік вільгаці выдаляў утвораныя кроплі вады, а насычаная пара перагравалася для павышэньня эфэктыўнасьці другаснага круга. Такім чынам, перагрэтая пара ў 2-х турбінах нізкага ціску выкарыстоўвалася і пакідала турбіну пад ціскам 0,03 бар пры цеплыні каля +25 °C, то-бок амаль у стане спакою, бо перадала ўсю сваю энэргію турбіне. Цеплыня ракі [[Сава (рака)|Савы]] вызначала кропку астываньня пары, што ўплывала на цепларухомую спраўнасьць АЭС<ref name="е">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Паравыя турбіны высокага і нізкага ціску|спасылка=https://nek.si/kako-deluje-nek/sekundarni-krog/visokotlacna-in-nizkotlacni-parni-turbini|выдавец=ТАА «Кэршкаўская атамная электрастанцыя»|мова=sl|дата публікацыі=2025|копія=https://nek.si/en/how-nek-works/secondary-system/high-pressure-and-low-pressure-steam-turbines|дата копіі=2025|дата доступу=25 красавіка 2025}}</ref>. {| class="wikitable" style="text-align:center;" |+ Поўная магутнасьць АЭС<ref name="е"/> |- ! Уласьцівасьць ! Паказьнік |- ! Хуткасьць кручэньня [[Турбіна|турбіны]] | 1500 [[абарот]]аў у хвіліну |- ! Гарачыня сьвежай пары | +280 °C |- ! Ціск на ўваходзе сьвежай пары | 6,4 мэга[[Паскаль (адзінка вымярэньня)|паскаляў]] (64 [[Бар (адзінка вымярэньня)|бар]]) |- ! Паток пары | 1090 кг/сэкунда |- ! Найбольшая магутнасьць | 730 мэга[[ват]]аў |} * ''Генэратар [[Электрычны ток|электрычнага току]]''. Быў трохфазным і меў магутнасьць у 850 мэга[[вольт]]-[[ампэр]] пры напрузе ў 21 кілявольтаў. У электрычным генэратары мэханічная энэргія пераўтваралася ў [[Электраэнэргія|электраэнэргію]]. Сынхронны генэратар прызначаўся для пераўтварэньня энэргіі на [[Частасьць|частасьці]] ў 50 [[гэрц]]аў. Асноўнымі складнікамі генэратара былі [[статар]] і [[ротар]] з абмоткамі. Працоўная магутнасьць генэратара складала 730 МВат, зь якіх 35 МВат выкарыстоўвалі для працы АЭС, а 695 Мват разьмяроўвалі ў сетку электраперадачы. Хуткасьць кручэньня генэратара складала 1500 абаротаў у хвіліну, яго намінальны [[косынус]] Ø — 0,876<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Генэратар электрычнага току|спасылка=https://nek.si/kako-deluje-nek/sekundarni-krog/generator-elektricnega-toka|выдавец=ТАА «Кэршкаўская атамная электрастанцыя»|мова=sl|дата публікацыі=2025|копія=https://nek.si/en/how-nek-works/secondary-system/electric-generator|дата копіі=2025|дата доступу=25 красавіка 2025}}</ref>. * ''[[Кандэнсатар]]''. Служыў [[цеплаабменьнік]]ам. Халодная вада з Савы цякла па трубах, па якіх працякала выкарыстаная пара з турбінаў нізкага ціску. Пара разрэджвалася пры дотыку з халоднымі трубамі, якія вялі ў раку Саву. Два кандэнсатары служылі цеплаадводам для другаснага круга, у якім зьбіралася пара ад 2-х турбінаў нізкага ціску. Пара пераўтвараліся ў ваду без істотнага зьмяненьня цеплыні. Кандэнсатары месьціліся пад турбінамі нізкага ціску, адкуль вада пасьля нагрэву ў аднаўляльных награвальніках для павышэньня спраўнасьці АЭС перапампоўвалася назад у выпарнікі. Кандэнсатар мог астуджацца 2-ма спосабамі: 1) уся патрэбная для астуджэньня вада бралася з ракі Савы і вярталася ў яе на хуткасьці 25 [[кубамэтар]]/сэкунда; 2) пры спалучаным астуджэньня частка вады цякла па замкнёным крузе праз [[Градзірня|градзірні]], што дазваляла працаваць на поўную магутнасьць пры неспрыяльным сьцёку ракі<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Кандэнсатар|спасылка=https://nek.si/kako-deluje-nek/sekundarni-krog/kondenzator|выдавец=ТАА «Кэршкаўская атамная электрастанцыя»|мова=sl|дата публікацыі=2025|копія=https://nek.si/en/how-nek-works/secondary-system/condenser|дата копіі=2025|дата доступу=25 красавіка 2025}}</ref>. * ''[[Трансфарматар]]''. Пераўтвараў [[Напруга|напругу]] генэратара з 21 кіля[[вольт]]у ў напругу электрасеткі на 400 кВольт. Вышэйшая напруга памяншала страты пры перадачы электраэнэргіі на вялікую адлегласьць. Абодва галоўныя трансфарматары мелі магутнасьць па 500 мэгавольт-ампэр і пераўтваралі напругу для залучэньня ў энэргасыстэму Славеніі і суседняй [[Харватыя|Харватыі]] празь [[Лінія электраперадачы|лініі электраперадачы]] (ЛЭП). Асноўныя трансфарматары ГТ1 і ГТ2, а таксама трансфарматары ўласнага сілкаваньня Т1 і Т2 былі пераважнай крыніцай энэргіі. Дапаможны трансфарматар Т3 быў запасной крыніцай энэргіі, бо падлучаўся да [[Брэстаніца|Брэстаніцкай]] цеплаэлектрастанцыі, якая спальвала [[прыродны газ]], праз падстанцыю Кэршко і ЛЭП напругай 110 кВольт. [[Брэстаніцкая цеплаэлектрастанцыя|Брэстаніцкая ЦЭС]] магла сілкаваць «Кэршкаўскую АЭС» пры адсутнасьці іншых вонкавых крыніцаў энэргіі. Рэгуляваньне блёкавых трансфарматараў пад нагрузкай магло складаць да +/-10 %<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Трансфарматар|спасылка=https://nek.si/kako-deluje-nek/sekundarni-krog/transformator|выдавец=ТАА «Кэршкаўская атамная электрастанцыя»|мова=sl|дата публікацыі=2025|копія=https://nek.si/en/how-nek-works/secondary-system/transformer|дата копіі=2025|дата доступу=25 красавіка 2025}}</ref>. === Троесны круг === Троесны круг «Кэршкаўскай АЭС» прызначаўся для адводу цяпла ў навакольле празь немагчымасьць скарыстаць у вытворчасьці электраэнэргіі. Помпы прапампоўвалі ваду з ракі Савы праз кандэнсатара і вярталі яе ў раку. Хуткасьць патоку праз кандэнсатар складала каля 25 м³/сэк. Троесны круг утваралі: кандэнсатар, астуджальныя помпы, [[Градзірня|градзірні]] і [[трубаправод]]ы. Пры праходзе праз кандэнсатар вада з Савы награвалася, бо паглынала [[цяпло]] выпарэньня адпрацаванай пары. Градзірні задзейнічалі для вымушанага астуджэньня, калі тое награвала раку больш як на 3 [[Градус Цэльсія|°C]]. Астуджэньне кандэнсатара на «Кэршкаўскай АЭС» абмяжоўвалася павышэньнем цеплыні ракі ў кропцы зьмешваньня да 3 °C за 24 гадзіны<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Троесны круг|спасылка=https://nek.si/kako-deluje-nek/terciarni-krog|выдавец=ТАА «Кэршкаўская атамная электрастанцыя»|мова=sl|дата публікацыі=2025|копія=https://nek.si/en/how-nek-works/tertiary-system|дата копіі=2025|дата доступу=25 красавіка 2025}}</ref>. * ''[[Помпа]] астуджальнай вады''. Саўскую ваду ачышчалі праз грубыя фільтры і рухомыя кручэльныя краты. Затым тры помпы прапампоўвалі ачышчаную ваду праз кандэнсатар і цеплаабменьнікі, пасьля чаго вярталі яе ў раку Саву. Гэтыя помпы забясьпечвалі ваду для астуджэньня кандэнсатара. Для адводу цяпла ад АЭС выкарыстоўвалі хуткасьць сьцёку ў рацэ Саве пры 25 м³/сэк. Астуджальную ваду, якая атрымала ваду ад кандэнсатара, маглі вярнуць у раку або часткова прапусьціць праз градзірні перад вяртаньнем у Саву. Астуджэньне кандэнсатара і цеплаабменьніка засталавалася важным для працы АЭС па-за ядзернай бясьпекай<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Помпа астуджальнай саўскай вады|спасылка=https://nek.si/kako-deluje-nek/terciarni-krog/crpalka-hladilne-savske-vode|выдавец=ТАА «Кэршкаўская атамная электрастанцыя»|мова=sl|дата публікацыі=2025|копія=https://nek.si/en/how-nek-works/tertiary-system/circulating-water-pumps|дата копіі=2025|дата доступу=25 красавіка 2025}}</ref>. [[Файл:Hladilni stolpi JE Krško.jpg|значак|280пкс|Градзірні «Кэршкаўскай АЭС» (2010 год)]] * ''[[Градзірня|Градзірні]]''. Выкарыстоўвалі навакольнае [[паветра]] для астуджэньня нагрэтай вады перад скіданьнем у Саву. Іх задзейнічалі пры непагодзе, надта высокім або нізкім узроўні вады ў Саве, а таксама пры павышаным утрыманьні наносаў у рачной вадзе. Дзьве помпы градзірні маглі адводзіць 15 м³/сэк астуджальнай вадкасьці ў градзірню. Вада з градзірняў затым вярталася да ўсіх помпаў астуджальнай саўскай вады пад узьдзеяньнем сілы цяжару. Пры патрэбе магла працаваць толькі адна помпа ў розных спалучэньнях градзірняў і вэнтылятараў або на любой абранай градзірні, што дазваляла мяняць працу ў адпаведнасьці з умовамі надвор’я і вадацёку ракі. Калі паток Савы памяншаўся, градзірні запускалі, каб абмяжоўваць павышэньне прыроднай цеплыні ракі 3-ма °C. Градзірні маглі выдаляць 400—600 мэгаватаў [[Цеплавая энэргія|цеплавой энэргіі]] ў залежнасьці ад [[Надвор’е|надвор’я]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Градзірні|спасылка=https://nek.si/kako-deluje-nek/terciarni-krog/hladilni-stolpi|выдавец=ТАА «Кэршкаўская атамная электрастанцыя»|мова=sl|дата публікацыі=2025|копія=https://nek.si/en/how-nek-works/tertiary-system/cooling-towers|дата копіі=2025|дата доступу=25 красавіка 2025}}</ref>. ** ''Помпа градзірні''. Падавала нагрэтую саўскую ваду праз градзірні і забясьпечвала кружляньне вады між градзірнямі і ўліваньне ў кандэнсатар. Дзьве помпы забясьпечваліся вадой з басэйна астуджальнай вады, які месьціўся ў канцы зваротнага канала астуджальнай вады з ракі Савы. Помпы перапампоўвалі ваду ў градзірні, дзе тую астуджалі [[вэнтылятар]]амі<ref name="ж">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Помпы градзірні|спасылка=https://nek.si/kako-deluje-nek/terciarni-krog/crpalka-hladilnih-stolpov|выдавец=ТАА «Кэршкаўская атамная электрастанцыя»|мова=sl|дата публікацыі=2025|копія=https://nek.si/en/how-nek-works/tertiary-system/cooling-tower-pumps|дата копіі=2025|дата доступу=25 красавіка 2025}}</ref>. {| class="wikitable" style="text-align:center;" |+ Помпы градзірні<ref name="ж"/> |- ! Уласьцівасьць ! Паказьнік |- ! Хуткасьць кручэньня | 420 абаротаў у хвіліну |- ! Магутнасьць помпы | 2000 кіля[[ват]]аў |- ! Помпаў | 2 |- ! Паток помпы | 7,5 кубамэтар/сэкунда |} * ''[[Плаціна]] на [[Сава (рака)|Саве]]''. Забясьпечвала дастаткова вышыню вады пры розных патоках і роўнях вады ў рацэ Саве для астуджэньня кандэнсатара і іншага абсталяваньня АЭС. [[Брэжыцкая гідраэлектрастанцыя]] забясьпечвала ровень вады ў рацэ пры звычайных умовах. Саматужнае і ручное кіраваньне [[шлюз]]амі на рацэ забясьпечвала «Кэршкаўскую АЭС» дастатковай колькасьцю вады. Узьведзеная плаціна служыла зарукай найменшай патрэбнай вышыні [[вадасховішча]] ў 150 м [[Вышыня над узроўнем мора|над узроўнем мора]], каб прапампаваць 25 кубамэтраў астуджальнай вады ў сэкунду для звычайнай працы АЭС. Складалася з 6 вадазьліваў шырынёй па 15 м кожнага. Даўжыня складала 115 м, а шырыня з падводным [[вадаспад]]ам — 18,8 м. Пасьля ўзьвядзеньня плаціны Брэжыцкай ГЭС ровень вады ў рацэ каля АЭС павысіўся на 3 м, таму цяпер ГЭС вызначае ровень вады. Таму браму плаціны АЭС узьнялі і падрыхтавалі да рэгуляваньня, калі спатрэбіцца замена брамы плаціны ГЭС<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Плаціна на Саве|спасылка=https://nek.si/kako-deluje-nek/terciarni-krog/jez-na-savi|выдавец=ТАА «Кэршкаўская атамная электрастанцыя»|мова=sl|дата публікацыі=2025|копія=https://nek.si/en/how-nek-works/tertiary-system/sava-river-dam|дата копіі=2025|дата доступу=25 красавіка 2025}}</ref>. === Іншыя часткі АЭС === * ''[[Дыспэтчар]]скі пакой''. Месца кіраваньня апэратарамі прыладамі для ўсталяваньня патрэбнага стану электрастанцыі. Служыў для апрацоўкі паказчыкаў абсталяваньня, якія вызначалі яго стан. Таксама існаваў дапаможны дыспэтчарскі пакой для астуджэньня АЭС да халоднага спыненьня і кіраваньня пры надзвычайным [[Здарэньне|здарэньні]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Дыспэтчарскі пакой|спасылка=https://nek.si/kako-deluje-nek/komandna-soba|выдавец=ТАА «Кэршкаўская атамная электрастанцыя»|мова=sl|дата публікацыі=2025|копія=https://nek.si/en/how-nek-works/the-main-control-room|дата копіі=2025|дата доступу=25 красавіка 2025}}</ref>. * ''[[Гермэтычная абалонка]]''. Энэргаблёк, у якім месьціўся рэактар з кругамі астуджэньня і сеткамі бясьпекі, складаўся з унутранай [[Сталь|сталёвай]] абалонкі і вонкавага [[жалезабэтон]]нага корпуса. Гермэтычная абалонка яддзяляла асноўнае абсталяваньне і [[Радыяактыўнасьць|радыяактыўныя]] матэрыялы ад навакольля і абараняла ад вонкавых аскепкаў. Пад гермэтычнай абалонкай месьцілася абсталяваньне першага круга астуджэньня і важныя прылады бясьпекі. Уваходныя праходы ў энэргаблёк для людзей і абсталяваньня былі абсталяваныя гермэтычнымі камэрамі з падвойнымі дзьвярыма. Шматлікія [[Тунэль|тунэлі]] для [[трубаправод]]аў і [[Кабэль|кабэляў]], якія вялі празь сьцены гермэтычнай абалонкі, мелі падвойную гермэтызацыю. Гермэтычная абалонка была разьлічаная на празьмерны ціск у выпадку разьліву ў першым крузе. Вышыня жалезабэтоннага корпуса складала 71 м, а ўнутраны і вонкавы [[прамер]]ы гермэтычнай абалонкі — 35 і 38 м адпаведна<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Утрымальная абалонка|спасылка=https://nek.si/kako-deluje-nek/zadrzevalni-hram|выдавец=ТАА «Кэршкаўская атамная электрастанцыя»|мова=sl|дата публікацыі=2025|копія=https://nek.si/en/how-nek-works/containment-building|дата копіі=2025|дата доступу=25 красавіка 2025}}</ref>. * ''Сховішча нізка- і сярэднерадыяактыўных [[Адкіды|адкідаў]]'' (НСРАА). Месьцілася ў межах агароджы АЭС і прызначалася для цьвёрдых адкідаў, у якіх засяроджаньне радыянуклідаў перавышала дапушчальныя значэньні. Іх пераўтваралі ў бясьпечны для захоўваньня і перавозкі выгляд, у якім забясьпечвалася абарона людзей і навакольля ад [[Іянізавальнае выпраменьваньне|іянізавальнага выпраменьваньня]]. Часовае сховішча ўяўляла сабой сэйсмаўстойлівы жалезабэтонны [[будынак]]. Канчатковую перапрацоўку ажыцьцяўлялі Славенскае агенцтва радыяактыўных адкідаў і харвацкі Фонд перапрацоўкі адпрацаванага ядзернага паліва Кэршкаўскай АЭС. Колькасьць утвораных адкідаў залежала ад устойлівасьці працы АЭС і абсягу рамонту. Штогод на «Кэршкаўскай атамнай электрастанцыі» ўтваралася ў сярэднім каля 30 кубамэтраў НСРАА<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Сховішча нізка- і сярэднерадыяактыўных адкідаў (НСРАА)|спасылка=https://nek.si/kako-deluje-nek/skladisce-nsrao|выдавец=ТАА «Кэршкаўская атамная электрастанцыя»|мова=sl|дата публікацыі=2025|копія=https://nek.si/en/how-nek-works/low-and-intermediate-level-radioactive-waste-storage-lilw|дата копіі=2025|дата доступу=25 красавіка 2025}}</ref>. * ''[[Басэйн]] адпрацаванага паліва''. Месьціўся ў будынку выкарыстаньня паліва. Часова захоўваў адпрацаваныя цеплавыдзяляльныя зборкі (ЦВЗ). Запаўняўся вадой з даданьнем [[Борная кісьля|борнай кісьлі]] для паглынаньня [[нэўтрон]]аў, каб прадухіліць [[Ланцуговая ядзерная рэакцыя|ланцуговую ядзерную рэакцыю]] ў паліве. Пры гэтым вада, якая кружляла праз [[цеплаабменьнік]], астуджала адпрацаванае паліва. Адпрацаваным [[Ядзернае паліва|ядзерным палівам]] называлі ЦВЗ, якія дасягнулі межаў сваёй гаспадарчай карыснасьці. Паводле ўдзельнай актыўнасьці адпрацаваныя ЦВЗ былі высокарадыяактыўнымі адкідамі, якія захоўвалі да заканчэньня выкарыстаньня «Кэршкаўскай АЭС». Басэйн прапаноўваў мокрае захоўваньне з актыўным астуджэньнем. Ён меў даўжыню 16 м, шырыню 8 м і глыбіню 12 м. Басэйн зьмяшчаў стэляжы для 1694 адпрацаваных ЦВЗ. Васьмімэтровы слой вады над адпрацаванымі ЦВЗ служыў шчытом ад радыяцыі і сродкам расьсейваньня цяпла. Колькасьць рэшткавага цяпла і выпраменьваньня памяншаецца пасьля 5 гадоў захоўваньня ў басэйне настолькі, што дазваляе перайсьці да сухога захоўваньня ў кантэйнэрах з пасіўным астуджэньнем. Пры мокрым захоўваньні ў басэйне для астуджэньня вады выкарыстоўвалі цеплаабменьнікі і помпы<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Басэйн адпрацаванага паліва|спасылка=https://nek.si/kako-deluje-nek/bazen-za-izrabljeno-gorivo|выдавец=ТАА «Кэршкаўская атамная электрастанцыя»|мова=sl|дата публікацыі=2025|копія=https://nek.si/en/how-nek-works/spent-fuel-pool|дата копіі=2025|дата доступу=25 красавіка 2025}}</ref>. * ''Сухое сховішча адпрацаванага паліва''. Было пасіўным без патрэбы дадатковай энэргіі. Служыла найлепшым часовым рашэньнем. Прызначаўся для захоўваньня адпрацаваных ЦВЭЗ пасьля 5 гадоў у басэйне адпрацаванага паліва. Забясьпечваў доўгатэрміновае астуджэньне прыродным патокам паветра. Кантэйнэры абаранялі ад непагоды і [[землятрус]]у, а таксама падзеньня аскепкаў з паветра. Сховішча ўзводзілі ў тэхнічнай чыстцы «Кэршкаўскай АЭС»<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Сухое сховішча адпрацаванага ядзернага паліва|спасылка=https://nek.si/kako-deluje-nek/suho-skladisce-za-izrabljeno-jedrsko-gorivo|выдавец=ТАА «Кэршкаўская атамная электрастанцыя»|мова=sl|дата публікацыі=2025|копія=https://nek.si/en/how-nek-works/spent-fuel-dry-storage|дата копіі=2025|дата доступу=25 красавіка 2025}}</ref>. * ''[[Разьмеркавальная прылада]]''. Электраэнэргія паступала ад генэратара праз 2 [[трансфарматар]]ы ў электрасетку напругай 400 кіля[[вольт]]аў. Адсюль ішла [[лінія электраперадачы]] (ЛЭП) ў [[Марыбор]], а таксама па 2 ЛЭП у [[Любляна|Любляну]] і [[Заграб]] (Харватыя). АЭС улучала сетку перадачы электраэнэргіі для славенскага прадпрыемства «[[Элес]]» і «[[Харвацкая электраэнэргетыка|Харвацкай электраэнэргетыкі]]». На захадзе АЭС месьцілася разьмеркавальная прылада напругай 110 кВольт, да якой была падлучаная ЛЭП да [[Брэстаніца|Брэстаніцкай]] цеплаэлекстанцыі, што працавала на прыродным газе. Гэтая разьмеркавальная прылада зябясьпечвала запасное электрасілкаваньне для ўласных патрэбаў АЭС, калі яна не працавала і адсутнічала падача празь сетку напругай 400 кВ. У выніку Брэстаніцкая ЦЭС магла забясьпечыць «Кэршкаўскую АЭС» энэргіяй пры адсутнічасьці іншых вонкавых крыніцаў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Разьмеркавальная прылада|спасылка=https://nek.si/kako-deluje-nek/stikalisce|выдавец=ТАА «Кэршкаўская атамная электрастанцыя»|мова=sl|дата публікацыі=2025|копія=https://nek.si/en/how-nek-works/switchyard|дата копіі=2025|дата доступу=25 красавіка 2025}}</ref>. * ''Будынак апрацоўкі радыяактыўных грузаў''. Зьмяшчаў [[прэс]] высокага ціску і дадатковую [[Цыстэрна|цыстэрну]] для адпрацаванай астуджальнай вады рэактара, а таксама вымяральнае абсталяваньне. Даваў дадатковую прастору для захоўваньня нізка- і сярэднерадыяактыўных адкідаў (НСРАА) да пабудовы пастаяннага сховішча для іх<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Будынак апрацоўкі радыяактыўных грузаў|спасылка=https://nek.si/kako-deluje-nek/zgradba-za-rokovanje-z-radioaktivnimi-tovori|выдавец=ТАА «Кэршкаўская атамная электрастанцыя»|мова=sl|дата публікацыі=2025|копія=https://nek.si/en/how-nek-works/waste-manipulation-building|дата копіі=2025|дата доступу=25 красавіка 2025}}</ref>. * ''1-ы [[бункер]]''. Месьціўся асобна ад ядзернай часткі электрастанцыі. Прызначаўся для кіраваньня спыненьнем і астуджэньнем АЭС. Меў дадатковыя крыніцы электраэнэргіі для ўласных патрэбаў. Забясьпечваў інфармацыйную інфраструктуру і ўмовы жыцьця для кіраўніцтва на выпадак надзвычайнага [[Здарэньне|здарэньня]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Першы ўмацаваны ахоўны будынак|спасылка=https://nek.si/kako-deluje-nek/prva-utrjena-varnostna-zgradba|выдавец=ТАА «Кэршкаўская атамная электрастанцыя»|мова=sl|дата публікацыі=2025|копія=https://nek.si/en/how-nek-works/bunkered-building-1-bb1|дата копіі=2025|дата доступу=25 красавіка 2025}}</ref>. * ''2-і бункер''. Улучаў прылады бясьпекі для зьмякчэньня наступстваў здарэньня. Меў плошчу 38х32 м. У яго ўклалі 3500 кубамэтраў [[бэтон]]у і 380 т [[Арматура|арматуры]]. Адпавядаў патрабаваньням устойлівасьці да землятрусу, [[Паводка|паводкі]] і авіяздарэньня. Зьмяшчаў [[рэзэрвуар]] з [[Бор (элемэнт)|бораванай]] і звычайнай вадой і помпай для ўпырску вады ў [[ядзеры рэактар]] і абодва [[выпарнік]]і<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Другі ўмацаваны ахоўны будынак|спасылка=https://nek.si/kako-deluje-nek/druga-utrjena-varnostna-zgradba|выдавец=ТАА «Кэршкаўская атамная электрастанцыя»|мова=sl|дата публікацыі=2025|копія=https://nek.si/en/how-nek-works/bunkered-building-2-bb2|дата копіі=2025|дата доступу=25 красавіка 2025}}</ref>. * ''Будынак [[Дэзактывацыя|дэзактывацыі]]''. Прымаў забруджанае абсталяваньне для ачышчэньня ад радыянуклідаў. Абсталяваньне таксама захоўвалі для памяншэньня радыяактыўнасьці з часам. Зьмяшчаў старыя выпарнікі, замененыя ў 2000 годзе, і галоўку рэактара, замененую ў 2012 годзе. У асобным пакоі месьціўся макет ніжняй часткі выпарнікаў, якім карысталіся для навучаньня пэрсаналу<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Будынак дэзактывацыі|спасылка=https://nek.si/kako-deluje-nek/dekontaminacijska-zgradba|выдавец=ТАА «Кэршкаўская атамная электрастанцыя»|мова=sl|дата публікацыі=2025|копія=https://nek.si/en/how-nek-works/decontamination-building|дата копіі=2025|дата доступу=25 красавіка 2025}}</ref>. == Вытворчасьць энэргіі == На 2025 год «Кэршкаўская атамная электрастанцыя» выкарыстоўвала да 35 мэга[[ват]]аў электраэнэргіі для ўласных патрэбаў, а астатнія 696 МВат перадавала ў электрасетку напругай 400 кілявольтаў спажыўцам Славеніі і Харватыі. [[Вода-вадзяны энэргетычны рэактар|Легкаводны рэактар пад ціскам]] меў цеплавую магутнасьць 1994 МВат і электрычную — 730 МВат. Цеплавая эфэктыўнасьць складала 36 %. Крыніцай цяпла для выпрацоўкі электраэнэргіі служыла дзяленьне ядраў у [[Ядзернае паліва|ядзерным паліве]]. Такім палівам быў [[ізатоп]] урану-235, які складаў да 5 % ад агульнай масы паліва. Астатнія 95 % складаў ізатоп урану-238, які ня быў непасрэдным палівам. Празь ядзерныя рэакцыі з гэтага ізатопа павольна выраблялі паліва. У рэактары мелі: 121 паліўную [[Цеплавыдзяляльная зборка|цеплавыдзяляльную зборку]] (ЦВЗ), кожная зь якіх зьмяшчала 235 паліўных стрыжняў даўжынёй па 3,658 м. У кожным стрыжні было 360 таблетак [[Двувокіс урану|двувокісу ўрану]]. Кожная паліўная ЦВЗ вытрымлівала 3 гады, якія складалі 2 паліўныя цыклі ў актыўнай паласе рэактара, пасьля чаго тую замянялі на новую ЦВЗ. Агульная вага ўрану ў актыўнай паласе складала 49 тонаў. Капітальны [[рамонт]] выконвалі кожныя 18 месяцаў, у ходзе якога рабілі: тэхнічнае абслугоўваньне абсталяваньня, пераабсталяваньне АЭС, выпрабаваньне прыладаў бясьпекі і замену паловы са 121 ЦВЗ у актыўнай паласе рэактара для адновы яго энэргетычнай здольнасьці. Падчас рамонту ўсе ЦВЗ пераводзілі ў басэйн адпрацаванага паліва, дзе іх дадаткова правяралі на прыдатнасьць для вяртаньня ў актыўную паласу рэактара. Ядзернае паліва забіралі і дадавалі самі апэратары АЭС. Вада абсягам 197 кубамэтраў служыла [[цепланосьбіт]]ам рэактара, дзе знаходзілася пад ціскам 15,41 мэга[[Паскаль (адзінка вымярэньня)|паскаляў]]. Яе гарачыня перад уваходам у рэактар складала +287 °C, а на выхадзе павышалася да +324 °C<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Вытворчасьць і абслугоўваньне|спасылка=https://nek.si/obratovanje/proizvodnja-in-vzdrzevanje|выдавец=ТАА «Кэршкаўская атамная электрастанцыя»|мова=sl|дата публікацыі=2025|копія=https://nek.si/en/operation/production-and-maintenance|дата копіі=2025|дата доступу=25 красавіка 2025}}</ref>. Намінальная магутнасьць генэратара складала 850 МВат, а напруга — 21 кіля[[вольт]]. Сіла току ад генэратара пры поўнай магутнасьці дасягала 20 кіля[[ампэр]]аў, а хуткасьць кручэньня [[Турбіна|турбіны]] і генэратара — 1500 абаротаў у хвіліну<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Тэхналягічнае абнаўленьне|спасылка=https://nek.si/obratovanje/tehnoloska-nadgradnja|выдавец=ТАА «Кэршкаўская атамная электрастанцыя»|мова=sl|дата публікацыі=2025|копія=https://nek.si/en/operation/modernisation|дата копіі=2025|дата доступу=25 красавіка 2025}}</ref>. Вытворчасьць электраэнэргіі на АЭС спараджала нізка- і сярэднерадыяактыўныя адкіды (НСРАА). «Кэршкаўская АЭС» захоўвала каля 35 кубамэтраў такіх адкідаў за год. Такімі адкідамі было і зношанае абсталяваньне ў радыялягічна кіраванай паласе, якое немагчыма дэзактываваць і перапрацаваць пасьля выкарыстаньня. Прыкладамі НСРАА былі: выкарыстаная ахоўная вопратка, перапрацаваныя вадкія адкіды ў выглядзе фільтраў і смалы, а таксама матэрыялы, утвораныя пры абслугоўваньні абсталяваньня ў радыяцыйна кіраванай паласе. Усе адпаведныя адкіды, якія ўтварыліся з пачатку выкарыстаньня АЭС у 1981 годзе, захоўвалі ў часовым сховішчы. Агульны абсяг такіх адкідаў складаў 2488 м³, якія зьмяшчаліся ў прасторы 20х20х6 м. Зьніжэньня іх абсягу дасягалі шляхам сартаваньня, засяроджаньня, плаўленьня і спальваньня. За мяжой заказвалі паслугі спальваньня і плаўленьня. Гэтак спальваньне скарачала абсяг адкідаў да 20 разоў. Наступствам узьдзеяньня АЭС для навакольля служыла пацяпленьне ракі [[Сава (рака)|Савы]] на некалькі градусаў. Рачная вада ў кандэнсатары безь непасрэднага дотыку і зьмешваньня астуджала пару і пераўтварала яе ў ваду, якую помпы выштурхоўвалі назад у выпарнікі. Вада ў другасным крузе АЭС была дэмінэралізаванай і надта чыстай, таму варта пазьбягаць яе зьмешваньня з рачной вадой. Пры пераўтварэньні [[Цеплавая энэргія|цеплавой энэргіі]] ў электраэнэргію немагчыма скарыстаць усю цеплыню праз уласьцівасьць фізычнай падзеі. Таму частка гэтага цяпла ў выглядзе нагрэтай вады пераходзіла ў раку Саву. Два выпарнікі вагой па 345 т і вышынёй 20,6 м выдавалі пад ціскам 6,5 М[[Паскаль (адзінка вымярэньня)|Па]] пару гарачынёй +280 °C. У 1996 годзе ўпершыню распрацавалі праграму вываду з выкарыстаньня «Кэршкаўскай АЭС». У 2020 годзе Міждзяржаўная камісія зацьвердзіла 3-і перагляд той праграмы. Згодна з правілам пакрыцьця выдаткаў на вывад з выкарыстаньня за кошт выгадаатрымальнікаў АЭС яе абодва пайшчыкі славенская «[[Ген энэргія]]» і «[[Харвацкая электраэнэргетыка]]» плацілі пэўную суму з кожнай выпрацаванай на АЭС [[Кіляват-гадзіна|мэгават-гадзіны]] ў Фонд перапрацоўкі радыяактыўных адкідаў і Фонд перапрацоўкі адпрацаванага ядзернага паліва адпаведна<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Навакольле|спасылка=https://nek.si/obratovanje/okolje|выдавец=ТАА «Кэршкаўская атамная электрастанцыя»|мова=sl|дата публікацыі=2025|копія=https://nek.si/en/operation/environment|дата копіі=2025|дата доступу=25 красавіка 2025}}</ref>. У 2020 годзе эфэктыўная доза ўзьдзеяньня АЭС на насельніцтва ў непасрэднай блізкасьці склала 0,07 мікра[[зывэрт]]а, што складала 0,003 % ад прыроднага фону ў выніку радыяактыўнасьці Зямлі і выпраменьваньня з [[космас]]у. Гадавую дозу [[Радыяцыя|радыяцыі]] для працаўнікоў абмяжоўвалі 20 мілізывэртамі, як для лекараў і прамысловых [[рэнтген]]олягаў праз пагрозу для здароўя пры вышэйшай дозе. Сярэдняя газавая доза апраменьваньня працаўніка АСЭ складала каля 0,42 міліЗывэрт. Найвышэйшыя дозы каля 6,68 мЗв атрымлівалі некаторыя працаўнікі падчас капітальнага рамонту, што было 3-кратна меншай дозай за дапушчальную паводле заканадаўства. Ад прыроднага выпраменьваньня атрымлівалі дозу ў 2,4 мЗв за год. За астуджэньне першаснага круга АЭС адказвалі 2 помпы першаснага [[цепланосьбіт]]а, якія мелі магутнасьць рухавіка 5,22 МВат, агульны масавы выдатак 9 тона/сэк і агульны абсягавы выдатак 12,6 кубамэтар/сэк<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Падтрымка дзейнасьці|спасылка=https://nek.si/obratovanje/podpora-obratovanju|выдавец=ТАА «Кэршкаўская атамная электрастанцыя»|мова=sl|дата публікацыі=2025|копія=https://nek.si/en/operation/operational-support|дата копіі=2025|дата доступу=25 красавіка 2025}}</ref>. == Мінуўшчына == У 1964 годзе ў [[Сацыялістычная Рэспубліка Славенія|Сацыялістычнай Рэспубліцы Славенія]] ([[Сацыялістычная Фэдэратыўная Рэспубліка Югаславія|Югаславія]]) пачалося [[дасьледаваньне]] [[Кэршко|Кэршкаўскага]] поля ў якасьці месца для [[Атамная электрастанцыя|ядзернай электрастанцыі]]. У кастрычніку 1970 году старшыня Скупшчыны СР Славенія [[Стане Каўчыч]] і старшыня Сабору [[Сацыялістычная Рэспубліка Славенія|СР Харватыя]] [[Драгуцін Харамія]] падпісалі Пагадненьне «Аб будаўніцтве атамнай электрастанцыі». У красавіку 1971 году заснавальнікі падпісалі Пагадненьне «Аб падрыхтоўцы да [[будаўніцтва]] Кэршаўскай АЭС» і абвясьцілі міжнародны конкурс на яе ўзьвядзеньне. У лістападзе 1971 годзе пастаўніком абсталяваньня пасьля ацэнкі заявак абралі амэрыканскае прадпрыемства «[[Ўэстынгхаўс]]» (штат [[Пэнсыльванія]]). У траўні 1972 году заснавалі аб’яднанае прадпрыемства «Электрагаспадарка Славеніі». У лістападзе 1973 году падпісалі ліст аб намерах з «Ўэстынгхаўсам» пасьля ўзгадненьня з працоўнай групай выканаўчых радаў. У жніўні 1974 году Сакратарыят горадабудаўніцтва СР Славенія выдаў дазвол наконт месца будаўніцтва патрэбных для Кэршаўскай АЭС [[Збудаваньне|збудаваньняў]]. У сьнежні 1974 годзе заклалі першы камень у падмурак 1-й у Югаславіі ядзернай электрастанцыі<ref name="г">{{Навіна|аўтар=|загаловак=«Кэршкаўская АЭС» скрозь час|спасылка=https://nek.si/o-nas/nek-skozi-cas|выдавец=ТАА «Кэршкаўская атамная электрастанцыя»|мова=sl|дата публікацыі=2025|дата доступу=25 красавіка 2025}}</ref>. 17 лютага 1975 году Сакратарыят прамысловасьці СР Славенія выдаў дазвол на падрыхтоўчыя працы на будаванай Кэршаўскай АЭС. У лютым 1975 году на будоўлі пачалі земляныя працы. У чэрвені 1976 году ў [[Рыецкі порт|марскі порт]] [[Рыека|Рыекі]] (СР Харватыя) прыбыло першае абсталяваньне для ядзернай часткі элекстрастанцыі. У кастрычніку 1976 годзе скончылі мантаж [[Ядзерны рэактар|рэактарнай]] часткі. У сьнежні 1976 году ў СР Славенія запусьцілі электрасетку [[напруга]]й 400 кіля[[вольт]]. У кастрычніку 1977 году пачалі зборку [[турбагенэратар]]а. У красавіку 1978 году ўсталявалі выпарнікі і корпус рэактара. У лістападзе 1979 году скончылі яго выпрабаваньне [[ціск]]ам. У кастрычніку 1980 году завезьлі [[ядзернае паліва]]. У лістападзе 1980 году ў першасным крузе электрастанцыі дасягнулі намінальным паказчыкаў ціску і цеплыні. У траўня 1981 году ў корпус рэактара зьмясьцілі паліва для першай ступені выпрабавальнага выкарыстаньня. 11 верасьня 1981 году дасягнулі самападтрымоўванай [[Ланцуговая ядзерная рэакцыя|ланцуговай рэакцыі]]. 2 кастрычніка 1981 году генэратар сынхранізавалі з электрасеткай, у выніку чаго «Кэршкаўская АЭС» пачала перадаваць першыя кіляваты [[Электраэнэргія|электраэнэргіі]] ў энэргасыстэму. У лютым 1982 году элекстрастанцыю ўпершыню выйшла на поўную магутнасьць. У ліпені 1982 году дапрацавалі сетку сілкаваньня выпарніка. У жніўні 1982 году АЭС пачала працу на поўнай магутнасьці<ref name="г"/>. У студзені 1983 году пачалося камэрцыйнае выкарыстаньне АЭС. У ліпені 1983 году пачалі 1-ы штогадовы капітальны [[рамонт]] і 1-я замена паліва. У 1984 годзе [[Міжнароднае агенцтва атамнай энэргіі]] (Аўстрыя) накіравала на «Кэршкаўскую АЭС» Дружыну агляду бясьпекі дзейнасьці. 6 лютага 1984 году АЭС атрымала атрымала дазвол на пастаяннае выкарыстаньне. У 1986 годзе Міжнароднае агенцтва атамнай энэргіі (МААЭ) накіравала на «Кэршкаўскую АЭС» Дружыну ацэнкі бясьпекі істотных падзеяў. У траўні 1989 году на ўстаноўчай нарадзе ў [[Масква|Маскве]] кіраўнік «Кэршкаўскай АЭС» [[Стане Рожман]] падпісаў дэклярацыю аб сяброўстве ў [[Сусьветнае аб’яднаньне ядзерных апэратараў|Сусьветным аб’яднаньні ядзерных апэратараў]] (Ангельшчына). У 1989 году Камітэт прамысловасьці і будаўніцтва СР Славенія выдаў дазвол на выкарыстаньне электрастанцыі. У 1990 годзе Дружына агляду бясьпекі дзейнасьці МААЭ выдала свае высновы, а Ўрад СР Славенія пастанавіў прыпыніць здабычу ўранавай [[Руда (карысныя выкапні)|руды]] ў рудніку [[Жыроўскі верх]] ([[Верхняя Крайна]]). У ліпені 1991 году электрастанцыю адключылі ў сувязі са [[Дзесяцідзённая вайна|Славенскай вызваленчай вайной]] ад Югаславіі<ref name="г"/>. У 1992 годзе [[Урад Славеніі|Ўрад Славеніі]] пастанавіў канчаткова спыніць здабычу ўрану на рудніку Жыроўскі верх. У 1993 годзе МААЭ накіравала чарговую Дружыну агляду бясьпекі дзейнасьці (ДАБД) на АЭС, а таксама ўтварылі Міжнародную камісію незалежнага агляду бясьпекі Кэршаўскай АЭС. У 1994 годзе Дружына агляду бясьпекі дзейнасьці МААЭ выдала свае высновы. У 1995 годзе Сусьветнае аб’яднаньне ядзерных апэратараў (САЯА) выдала Супольніцкі агляд. У 1996 годзе прыбыла Дружына ацэнкі бясьпекі істотных падзеяў (ДАБІП) ад МААЭ. У 1998 годзе ўкаранілі сушку нізка- і сярэдне[[Радыяактыўнасьць|радыяактыўных]] адкідаў у [[Бочка|бочцы]] для іх зьмяншэньня ў часовым захоўваньні на электрастанцыі. У 1999 годзе САЯА выдала паўторны Супольніцкі агляд. У чэрвені замянілі выпарнікі, што павялічыла магутнасьць электрастанцыі да 707 мэга[[ват]]аў. Таксама паставілі трэнажор для падрыхтоўкі пэрсаналу. У траўні 2001 году замянілі галоўны [[трансфарматар]] ГТ1 і перабудавалі адну зь дзьвюх [[градзірня]]ў. У траўні 2002 году падлучылі новы [[цеплаабменьнік]] для астуджэньня басэйну адпрацаванага паліва, а таксама перабудавалі 2-ю градзірню. У 2003 годзе ўпершыню за 10 гадоў правялі комплексную праверку бясьпекі АЭС, а таксама прынялі Дружыну агляду бясьпекі дзейнасьці (ДАБД) МААЭ<ref name="г"/>. [[Файл:2010 floods in Slovenia (15).jpg|значак|280пкс|Паводка на Саве каля «Кэршкаўскай АЭС» (2010 год)]] У сакавіку 2003 году падпісалі Пагадненьне між Урадамі Славеніі і [[Харватыя|Харватыі]] «Аб рэгуляваньні статусных і іншых правадачыненьняў, зьвязаных з [[Укладаньні|укладаньнем]] у Кэршкаўскую атамную электрастанцыю, яе выкарыстаньнем і разборам» і Пагадненьнем «Аб Таварыстве». У траўні 2003 году абнавілі краты захоўваньня ў басэйне адпрацаванага паліва. У кастрычніку 2004 году пры капітальным рамонце замянілі накапляльныя батарэі пастаяннага току на 220 вольт, сетку безупыннага замеру бору і аналягавую сетку радыялягічнага нагляду, а таксама перайшлі на 18-месячны паліўны цыкль. У лістападзе 2004 году падпісалі калектыўную дамову з прафэсійным зьвязам. У 2005 годзе даставілі новыя турбіны нізкага ціску з [[Такасага]] ([[Японія]]) праз [[Копэрскі порт]], а Дружына агляду бясьпекі дзейнасьці МААЭ даслала сваю справаздачу. У красавіку 2006 году замянілі 1-ы з 2-х галоўных трансфарматараў і [[ротар]]ы абедзьвюх турбінаў нізкага ціску. У выніку ў чэрвені 2006 году намінальную магутнасьць АЭС павялічылі да 727 Мват на электрагенэратары. У кастрычніку 2007 году замянілі [[рухавік]] помпы першаснага круга, а таксама другасныя падагравальнікі і падагравальнік пары зь вільгацеаддзяляльнікам. У 2008 годзе паставілі новую градзірню ЦТ3 і ўсталявалі 4 новыя астуджальныя камэры. У красавіку 2009 году ўкаранілі новае лічбавае кіраваньне турбінай і перабудавалі [[Разьмеркавальная прылада|разьмеркавальную прыладу]] [[напруга]]й 110 кілявольтаў. У кастрычніку 2010 году замянілі рухавік 2-й помпы першаснага круга і [[статар]] электрагенэратара<ref name="г"/>. У 2011 годзе правялі выпрабаваньне бясьпекі пасьля [[Аварыя на АЭС Фукусіма I|аварыі на АЭС Фукусіма I]] у Японіі і пабудавалі корпус 3-га дызэль-генэратара. У лістападзе 2011 году закупілі рухомае абсталяваньне для забесьпячэньня электраэнэргіяй, сьціснутым паветрам і астуджальнай вадой на выпадак адмовы стацыянарнага абсталяваньня. У 2012 годзе ўзьвялі супрацьпаводкавыя набярэжныя. У красавіку 2012 году замянілі ротар электрагенэратара, галоўку корпуса рэактара і сетку кіраваньня турбінай. Таксама падлучылі новы 3-і дызэль-генэратар і перабудавалі разьмеркавальную прыладу на 400 кілявольт і [[Лінія электраперадачы|лінію электраперадачы]] (ЛЭП) [[Марыбор]]скае поле. У чэрвені 2012 году Управа ядзернай бясьпекі Славеніі зацьвердзіла зьмяненьні для доўгатэрміновага выкарыстаньня «Кэршкаўскай АЭС». У 2013 годзе ўсталявалі [[аварыйны фільтар]] і [[пасіўны аўтакаталітычны рэкамбінатар]] [[вадарод]]у, а таксама скончылі 2-ю комплексную праверку бясьпекі за 10 гадоў. У кастрычніку 2013 году замянілі 2-і з двух галоўных трансфарматараў і выявілі пашкоджаньні паліўных стрыжняў у 3-х [[Цеплавыдзяляльная зборка|цеплавыдзяляльных зборках]] (ЦВЗ). Таксама выдалілі абыходную сетку цеплавых [[чуйнік]]аў першаснага круга. 28 сьнежня 2014 году на 398-ы дзень безупыннай працы гадавая выпрацоўка ўпершыню перавысіла 6 млрд [[кіляват-гадзіна]] электраэнэргіі ў бягучым годзе. У красавіку 2015 году зьмянілі перанакіраваньне патоку вады ў корпусе рэактара і адрамантавалі сетку электрасілкаваньня ўласнага карыстаньня сумесна з прадпрыемствам «[[Элес]]». Таксама пачалося павышэньне ўзроўню вады ў рацэ [[Сава (рака)|Саве]] ў сувязі з будаўніцтвам [[вадасховішча]] для [[Брэжыцкая гідраэлектрастанцыя|Брэжыцкай гідраэлектрастанцыі]]<ref name="г"/>. У ліпені 2015 году Міждзяржаўная камісія падтрымала рашэньне абодвух пайшчыкаў аб падаўжэньні тэрміну выкарыстаньня «Кэршкаўскай АЭС» да 2043 году. У 2016 годзе САЯА выдала высновы Супольніцкага агляду. У кастрычніку 2016 году замянілі паратурбінную помпу для дапаможнай падачы вады і галоўны выключальнік генэратара. Таксама зьмянілілі кружляньне астуджальнай вады і працу [[Плаціна|плаціны]] на Саве ў сувязі з узьвядзеньнем Брэжыцкай ГЭС. У жніўні 2017 году зьмянілі ўваходныя збудаваньні ў сувязі з уплывам Брэжыцкай ГЭС. У красавіку 2018 году ўсталявалі запасны адвод рэшткавага цяпла ад першаснага круга і ахоўнай [[Гермэтычная абалонка|гермэтычнай абалонкі]], а таксама замянілі сетку ўзбуджэньня галоўнага электрагенэратара. У 2019 годзе дабудавалі запасны камандны пакой і новы асяродак тэхнічнай падтрымкі. У кастрычніку 2019 году замянілі ўласны трансфарматар электрастанцыі. У 2020 годзе дабудавалі запасное ахалоджваньне ахоўнай гермэтычнай абалонкі і басэйна адпрацаванага паліва<ref name="г"/>. У красавіку 2022 году ўзьвялі [[бункер]] з помпай нагнятаньня і помпай падачы вады з пастаянных [[сьвідравіна]]ў. У студзені 2023 году збудавалі сухое сховішча ядзернага паліва<ref>{{Навіна|аўтар=Іда Новак-Джэрэле, Міран Прыбожыч|загаловак=Брашура «Кэршкаўская АЭС»|спасылка=https://nek.si/upload/publications/nek-slo-2024-net.pdf|выдавец=ТАА «Кэршкаўская атамная электрастанцыя»|мова=sl|дата публікацыі=2024|копія=https://nek.si/upload/publications/nek-ang-2024-net.pdf|дата копіі=2024|дата доступу=25 красавіка 2025}}</ref>. [[Файл:Obisk generalnega direktorja Mednarodne agencije za atomsko energijo (IAEA) Rafaela Mariana Grossija v Sloveniji, 9. 10. 2024 - 36.jpg|значак|280пкс|Генсакратар [[Міжнароднае агенцтва атамнай энэргіі|Міжнароднага агенцтва атамнай энэргіі]] Рафаэль Гросі на «Кэршкаўскай АЭС» (2024 год)]] На канец 2023 году «Кэршкаўская АЭС» налічвала 659 супрацоўнікаў. За 2023 год спажыўцам паставілі 5,332 млн мэгават-гадзіна электраэнэргіі пры паніжанай даступнасьці 88 % праз уцечку трубаправода 6 кастрычніка, што вылікала адключэньне ад электрасеткі да 17 лістапада. Даход склаў 239,991 млн эўра, а выдаткі 239,869 млн эўра, што пасьля [[Падатак на прыбытак|падатку на прыбытак]] зьвяло вынік у ноль паводле статуту прадпрыемства. На канец 2023 году сукупныя сродкі склалі 573,913 млн эўра, а ўласны [[капітал]] — 478,959 млн эўра. 12 км вакол АЭС 13 саматужных вымяральных станцыяў рабілі замеры радыяцыі. Уніз па цячэньні Савы на 30 км ладзіўся нагляд незалежнымі арганізацыямі. Гадавая доза дарослага, які харчаваўся мясцовай ежай, складала 0,5 мікра[[зывэрт]]а пры дапушчальнай мяжы ў 50 мкЗывэрт. Радыяцыйныя наступствы ад АЭС для мясцовага насельніцтва ў 2023 годзе склалі 0,12 мікразывэртаў, што складала 0,24 % ад вышэйзгаданай мяжы. Выкіды ў паветра і ваду на адлегласьці 500 м ад рэактара замяралі штомесяц, пры разьліку якіх вынік за 2023 год склаў 0,67 мікразывэрта (1,34 % ад гадавой мяжы). На канец 2023 году налічвалася 4599 пакункаў радыяцыйных адкідаў абсягам 2518 кубамэтраў і агульнай актыўнасьцю 19,5 тэра[[Бэкерэль (адзінка вымярэньня)|бэкерэляў]]. У басэйне адпрацаванага паліва захоўвалі 840 патрыманых ЦВЗ з 32-х паліўных цыкляў. У сухім сховішчы адпрацаванага паліва знаходзілася 592 адпрацаваныя ЦВЗ. Разам вага адпрацаванага паліва складала 556,1 т<ref>{{Навіна|аўтар=Гаразд Пфайфэр, Саша Медакавіч|загаловак=Справаздача «Кэршкаўскай АЭС» за 2023 год|спасылка=https://nek.si/upload/publications/nek-slo-2023-net.pdf|выдавец=ТАА «Кэршкаўская атамная электрастанцыя»|мова=sl|дата публікацыі=20 сакавіка 2024|копія=https://nek.si/upload/publications/nek-ang-2023-net.pdf|дата копіі=20 сакавіка 2024|дата доступу=25 красавіка 2025}}</ref>. === Кіраўнікі === # [[Янез Дулар]] (1974—1988) # [[Стане Рожман]] (жнівень 1988<ref name="г"/> — 10 красавіка 2023) # [[Гаразд Пфайфэр]] (ад 2023 году) == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Навіны|спасылка=https://nek.si/novice|выдавец=ТАА «Кэршкаўская атамная электрастанцыя»|мова=sl|дата публікацыі=2025|копія=https://nek.si/en/news|дата копіі=2025|дата доступу=25 красавіка 2025}} ** [https://nek.si/aktualni-podatki Дадзеныя пра электрастанцыю і навакольле]{{ref-sl}} ** [https://nek.si/publikacije Выданьні] {{Добры артыкул}} [[Катэгорыя:Атамныя электрастанцыі Эўропы]] [[Катэгорыя:Славенскія кампаніі]] [[Катэгорыя:Славенская навука і тэхніка]] [[Катэгорыя:Крайна]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1983 годзе]] 5i8ygi0txhee46bg8hpyi2u465squj7 Абмеркаваньне:Кэршкаўская атамная электрастанцыя 1 295692 2619576 2616811 2025-06-11T14:48:06Z W 11741 +[[Шаблён:Паведамленьне ДА]] 2619576 wikitext text/x-wiki {{Паведамленьне ДА|Кэршкаўская атамная электрастанцыя|11 чэрвеня 2025}} {{Артыкул Віківясны-2025|удзельнік=W|тэма=эканоміка|краіна=Славенія}} == {{Перанесена з|Вікіпэдыя:Артыкулы для рэцэнзаваньня}} == {{Пачатак закрытай сэкцыі}} 25 красавіка 2025 году стварыў артыкул памерам звыш 94 кілябайтаў на падставе 43 крыніцаў у межах конкурсу «[[Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2025|Віківясна-2025]]». Артыкул зьмяшчае ўводзіны і 8 разьдзелаў, 7 вольных выяваў і 6 табліцаў, 5 сьпісаў, шаблён-картку і 5 катэгорыяў, вонкавыя і міжмоўныя спасылкі. Ёсьць найбольшым сярод адпаведных артыкулаў у 20 Вікіпэдыях і 3-кратна большы памерам за адпаведны артыкул па-сэрбскахарвацку. Што варта дапрацаваць перад вылучэньнем у добрыя ([[Вікіпэдыя:Крытэры добрых артыкулаў]])? З найлепшымі пажаданьнямі,—[[Удзельнік:W]] 9:22, 12 траўня 2025 (UTC+3) {{Канец закрытай сэкцыі}} 2jvob5yg991ad6mtqwar9m9bq6qpmc7 Патака 0 295775 2619696 2614135 2025-06-11T19:58:05Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 3 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619696 wikitext text/x-wiki [[Выява:Treacle-Sri_Lanka.jpg|міні|Патака са [[Шры-Ланка|Шры-Ланкі]].]] '''Патака'''<ref>[https://slounik.org/911625.html Патака] на [[Слоўнікорг]]у</ref><ref>[https://verbum.by/tsblm/pataka Патака, азначэньне]</ref> ('''дэкстрынмальтоза''', '''мальтадэкстрын''') — натуральны падсалодвальнік, прадукт перапрацоўкі сыравіны, якая зьмяшчае [[крухмал]]<ref>[https://www.skarnik.by/tsbm/57012 Патака] на [[Скарнік]]у</ref>. Густае, глейкае, вельмі глейкае, бясколернае, салодкае рэчыва са зьлёгку жаўтлявым адценьнем — прадукт няпоўнага ацукрычваньня крухмалу. Яго атрымліваюць з крухмалу шляхам гідролізу з дапамогай фэрмэнтных прэпаратаў. У залежнасьці ад працягласьці працэсу гідролізу атрымліваюць крухмальную патаку з розным утрыманьнем [[Цукар|цукру]] й розным прызначэньнем: 30-34% [[Карамэль|карамэльную]] нізкацукровую, 34-45% карамэльную, 44-50% глюкозную высокацукровую. Акрамя таго, яны вырабляюць мальтозу й рафінаваную патаку, якія выкарыстоўваюцца для выпечкі [[Хлеб|хлеба]]. Звычайна патака рознага вугляводнага складу вырабляецца з утрыманьнем сухога рэчыва 78%, зь якіх 30-60% складаюць цукры. == Карамэльная патака == [[Карамэль]]ная патака выкарыстоўваецца ў выпечцы: яе ўключаюць у рэцэптуру хлебабулачных вырабаў для паляпшэньня смаку й падаўжэньня тэрміну прыдатнасьці прадуктаў. Карамэльная патака выкарыстоўваецца ў асноўным у вытворчасьці жытне-пшанічнага хлеба, бо яе адносна цёмны колер зьмяняе колер мякішу хлебабулачных вырабаў. == Мальтозная патака == Новая тэхналёгія вытворчасьці мальтознай патакі дазваляе атрымаць ачышчаны прадукт з арганалептычнымі характарыстыкамі (празрыстая, зьлёгку афарбаваная вадкасьць), што дазваляе выкарыстоўваць яе ў вытворчасьці хлебабулачных вырабаў. У параўнаньні з цукрам, мальтозная патака мае крыху больш багаты хімічны склад. Акрамя вугляводаў, патака зьмяшчае невялікую колькасьць азоцістых і мінэральных рэчываў. Даданьне ў цеста мальтознай патакі суправаджаецца невялікім зьніжэньнем, у параўнаньні з узорамі з цукрам, інтэнсыўнасьці закісаньня цеста, што заключаецца ў меншым выдзяленьні вуглякіслага газу ў працэсе закісаньня. У [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]], [[Японія|Японіі]], [[Нямеччына|Нямеччыны]], [[Чэхія|Чэхіі]] патаку вырабляюць у сухім выглядзе, які выкарыстоўваецца ў вытворчасьці: сухіх малочных сумесяў для дзіцячага харчаваньня (глюкоза-мальтозных), хлеба без бялку (мальтознага), цукерак халоднай апрацоўкі (з нізкім утрыманьнем цукру). Мальтозна патака часам таксама можа выкарыстоўвацца ў вытворчасьці [[піва]], але такое піва не адпавядае стандартам вытворчасьці піва. == Якасьць і захоўваньне == Па якасьці патака павінна быць празрыстай, бясколернай, часам з жаўтлявым адценьнем, аднастайнай кансыстэнцыі, вязкай, з характэрным для патакі смакам і пахам, без староньніх прысмакаў і пахаў. Наяўнасьць свабодных мінэральных кіслот і прымешак не дапускаецца. Захоўвайце патаку пры тэмпэратуры 8-12 °C і адноснай вільготнасьці паветра 70% да 10 дзён. Пры больш нізкіх тэмпэратурах захоўваньня патака гусьцее й губляе сваю цякучасьць. Перад ужываньнем яго награваюць да 40-50 °C для зьніжэньня глейкасьці й фільтруюць праз сіта. == Прыкладаньне == Патака выкарыстоўваецца для дадатку кароў і сьвіней<ref>[https://sugar.by/by/products/melassa/ Патака дадатак для кармоў]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. У кандытарскай вытворчасьці ў асноўным выкарыстоўваецца крухмальна-глюкозная патака з высокім утрыманьнем цукру. Патака выкарыстоўваецца як антыкрышталізацыйны агент у вытворчасьці фондантаў, для падрыхтоўкі [[жэле]], якое выкарыстоўваецца для ўпрыгожваньня [[Торт|тартоў]] і выпечкі. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == {{Commons|Category:Maltodextrin}} * [https://sugar.by/by/products/melassa/ Патака дадатак для кармоў]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [https://slounik.org/911625.html Патака] на [[Слоўнікорг]]у * [https://verbum.by/tsblm/pataka Патака, азначэньне] * [https://www.skarnik.by/tsbm/57012 Патака] на [[Скарнік]]у * [https://sugar.by/by/products/ Патака на Слуцкім заводзе]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} [[Катэгорыя:Харчовыя дабаўкі]] [[Катэгорыя:Цукар]] c4wgww3q7cvnaeko8v9r82kh163fjuq Шаблён:БЛДПСАСТРКРЦ 10 295838 2619615 2614350 2025-06-11T15:55:27Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619615 wikitext text/x-wiki {{Навігацыйная падтабліца | назва_шаблёну = БЛДПСАСТРКРЦ | state = {{{state|expanded}}} | базавы_стыль = background-color: {{Колер|Аўстрыя}}; | кляса_карткі = hlist | назва = [[Парнафільм]]ы і [[Эратычная літаратура|літаратурныя творы]] | верх = | выява = | група_інфармацыі1 = Кіно | сьпіс1 = * [[Споведзь Язэфіны Муцэнбахер]] * [[Сатурн-стужка]] * [[Муцэнбахер]] * [[На рынку рабоў]] * [[Язэфіна Муцэнбахер (фільм)|Язэфіна Муцэнбахер]] * [[Язэфіна Муцэнбахер 2, або яе 365 каханкаў]] * [[Язэфіна Муцэнбахер... Якой яна была насамрэч]] * [[Споведзь Язэфіны Муцэнбахер]] | група_інфармацыі2 = Творы | сьпіс2 = * [[Вэнэра ў футрах]] * [[Язэфіна Муцэнбахер, або гісторыя венскае палятухі|Язэфіна Муцэнбахен]] | ніз = }}<noinclude> [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Культура і мастацтва Аўстрыі]]</noinclude> ojaqs1hkj1aouuej7r3e7z9sc5gimk1 Язэфіна Муцэнбахер, або гісторыя венскае палятухі 0 295851 2619551 2619449 2025-06-11T14:14:03Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619551 wikitext text/x-wiki {{Літаратурны твор |Назва = Язэфіна Муцэнбахер, або гісторыя венскае палятухі |Назва-арыгінал = {{мова-de|Josefine Mutzenbacher oder Die Geschichte einer Wienerischen Dirne}} |Выява = |Памер = |Подпіс выявы = |Жанр = [[Эратычная літаратура|эротыка]] |Аўтар = невядомы |Мова арыгіналу = |Напісаны = |Публікацыя = |Асобнае выданьне = |Выдавецтва = |Сэрыя = |Колькасьць старонак = |Ілюстратар = |Афармленьне = |Пераклад = |Перакладчык = |Носьбіт = |Папярэдні твор = |Наступны твор = |ISBN = |Электронная вэрсія = |ВікіКрыніца-тэкст = }} '''Язэфіна Муцэнбахер, або гісторыя венскае палятухі'''<ref>[https://onb.digital/result/1001E7B8 Язэфіна Муцэнбахер] на старонцы [[Аўстрыйская народная бібліятэка|Аўстрыйскае бібліятэцы]]</ref> ({{мова-de|Josefine Mutzenbacher oder Die Geschichte einer Wienerischen Dirne}}) — [[парнаграфічны раман]], які быў напісаны ў [[Аўстрыя|Аўстрыі]] ў 1906 годзе. Пісьменьнік, які яго напісаў невядомы да гэтага часу. Гэты твор вядомы ў нямецкамоўных краінах. Яго многа разоў перавыдавалі. Вальны наклад твору каля 3 млн асобнікаў. == Сьпіс стужак == Было зьнята ў [[Заходняя Нямеччына|Заходняе Гямеччыне]] многа стужак. Сьпіс стужак: * [[Язэфіна Муцэнбахер (фільм)|Язэфіна Муцэнбахер]]. 21 жніўня 1970, ФРН. Рэжысэр Ганс Біліян. * [[Язэфіна Муцэнбахер 2, або яе 365 каханкаў]]. Травень 1971, ФРН. Рэжысэр Курт Нахман. * [[Язэфіна Муцэнбахер... Якой яна была насамрэч]]. 1976, ФРН. Рэжысэр Ганс Біліян. * [[Споведзь Язэфіны Муцэнбахер]]. 1979, ФРН. Рэжысэр Ганс Біліян. * Josefine Mutzenbacher …Wie sie wirklich war. 2. Teil. 1979, ФРН. Рэжысэр Гюнтжр Ота. * Aus dem Tagebuch der Josefine Mutzenbacher. 1981, ФРН. Рэжысэр Ганс Біліян. * Josefine Mutzenbacher …Wie sie wirklich war. 3. Teil. 1982, ФРН. Рэжысэр Гюнтэр Ота. * Josefine Mutzenbacher …Wie sie wirklich war. 4. Teil. 1982, ФРН. Рэжысэр Гюнтэр Ота. * Josefine Mutzenbacher …Wie sie heute wär. 5. Teil. Dauernd erregt Erotische Männerträume. 1983, ФРН. Рэжысэр Гюнтэр Ота. * Josefine Mutzenbacher …Wie sie heute wär. 6. Teil. Die Nacht der wilden Schwänze. 1984, ФРН. Рэжысэр Гюнтэр Ота. * Die Liebesschule der Josefine Mutzenbacher. 1986, ФРН. Рэжысэр Ганс Біліян. * Josefine Mutzenbacher die Hure von Wien. 1989, ФРН. Рэжысэр Ганс Біліян. * Josefine Mutzenbacher — Manche mögen’s heiß. 1992, ФРН. Рэжысэр Ганс Біліян. * [[Муцэнбахер]]. 2022, [[Аўстрыя]]. Рут Бэкерман. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * Anon.: Josefine Mutzenbacher oder Die Geschichte einer Wienerischen Dirne von ihr selbst erzählt. [Erstausgabe.] Privatdruck [Wien], 1906. *'Oswald Wiener (Hrsg.): Josefine Mutzenbacher: Die Lebensgeschichte einer wienerischen Dirne, von ihr selbst erzählt. Rogner & Bernhard, München 1969. Mit dem Anhang Beiträge zur Ädöologie des Wienerischen von Oswald Wiener und einer Vorbemerkung von K. H. Kramberg. * Michael Farin (Hrsg.): Josefine Mutzenbacher oder die Geschichte einer wienerischen Dirne von ihr selbst erzählt: Ungekürzter Nachdruck der Erstausgabe aus dem Jahr 1906 mit Essays zum Werk. München, Schneekluth 1990. ISBN 3-7951-1170-6. * Wolfgang Schneider (Hrsg.): Josefine Mutzenbacher. Lebensgeschichte einer Wiener Dirne / Josefine Mutzenbacher und ihre 365 Liebhaber. AREA Verlag, Erftstadt 2004, ISBN 3-89996-276-1. * Josefine Mutzenbacher: Sammelband. Josefines Jugend; Josefine Mutzenbacher; Peperl Mutzenbacher – Tochter der Josefine. Tosa Verlag, Wien, ISBN 3-85492-843-2. Sammelband mit zahlreichen zeitgenössischen Photographien. (Bemerkung: Tosa hat die Titel der ersten beiden Teile geändert. „Josefines Jugend“ entspricht „Josefine Mutzenbacher: Die Geschichte einer wienerischen Dirne“ und „Josefine Mutzenbacher“ entspricht „Josefine Mutzenbacher: Meine 365 Liebhaber“.) * Clemens Ruthner & Melanie Strasser & Matthias Schmidt (Hrsg.): Josefine Mutzenbacher: Kritische Ausgabe nach dem Erstdruck mit Beiträgen von Oswald Wiener. Sonderzahl, Wien 2021, ISBN 978-3-85449-574-1. == Вонкавыя спасылкі == * [https://onb.digital/result/1001E7B8 Язэфіна Муцэнбахер] на старонцы [[Аўстрыйская народная бібліятэка|Аўстрыйскае бібліятэцы]] * [https://www.gutenberg.org/ebooks/31284 Чытаньне твору] * [https://web.archive.org/web/20200322125202/http://members.a1.net/literotik/content/Lesestoff/Sinnellust/ModernSau1.htm Язэфіна Муцэнбахер] у сеціве {{БЛДПСАСТР}} [[Катэгорыя:Парнаграфія ў Аўстрыі]] [[Катэгорыя:Літаратурныя творы]] [[Катэгорыя:Кнігі 1906 году]] [[Катэгорыя:Літаратура на нямецкай мове]] [[Катэгорыя:Літаратурныя творы на нямецкай мове]] [[Катэгорыя:Эратычная літаратура]] [[Катэгорыя:Літаратурныя пэрсанажы]] [[Катэгорыя:Раманы]] [[Катэгорыя:Раманы на нямецкай мове]] [[Катэгорыя:Парнаграфічныя раманы]] [[Катэгорыя:Аўстрыйскія раманы 1906 году]] [[Катэгорыя:Любоўныя раманы]] [[Катэгорыя:Раманы XX стагодзьдзя]] [[Катэгорыя:Раманы 1906 году]] [[Катэгорыя:Раманы пра Аўстрыю]] [[Катэгорыя:Экранізаваныя раманы]] [[Катэгорыя:Аўстрыйскія экранізаваныя раманы]] [[Катэгорыя:Цэнзура ў Аўстрыі]] [[Катэгорыя:Цэнзура ў Нямеччыне]] ixpz2949748p4t5w3ns7snpyp844ibh 2619562 2619551 2025-06-11T14:29:27Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619562 wikitext text/x-wiki {{Літаратурны твор |Назва = Язэфіна Муцэнбахер, або гісторыя венскае палятухі |Назва-арыгінал = {{мова-de|Josefine Mutzenbacher oder Die Geschichte einer Wienerischen Dirne}} |Выява = |Памер = |Подпіс выявы = |Жанр = [[Эратычная літаратура|эротыка]] |Аўтар = невядомы |Мова арыгіналу = |Напісаны = |Публікацыя = |Асобнае выданьне = |Выдавецтва = |Сэрыя = |Колькасьць старонак = |Ілюстратар = |Афармленьне = |Пераклад = |Перакладчык = |Носьбіт = |Папярэдні твор = |Наступны твор = |ISBN = |Электронная вэрсія = |ВікіКрыніца-тэкст = }} '''Язэфіна Муцэнбахер, або гісторыя венскае палятухі'''<ref>[https://onb.digital/result/1001E7B8 Язэфіна Муцэнбахер] на старонцы [[Аўстрыйская народная бібліятэка|Аўстрыйскае бібліятэцы]]</ref> ({{мова-de|Josefine Mutzenbacher oder Die Geschichte einer Wienerischen Dirne}}) — [[парнаграфічны раман]], які быў напісаны ў [[Аўстрыя|Аўстрыі]] ў 1906 годзе. Пісьменьнік, які яго напісаў невядомы да гэтага часу. Гэты твор вядомы ў нямецкамоўных краінах. Яго многа разоў перавыдавалі. Вальны наклад твору каля 3 млн асобнікаў. == Сьпіс стужак == Было зьнята ў [[Заходняя Нямеччына|Заходняе Гямеччыне]] многа стужак. Сьпіс стужак: * [[Язэфіна Муцэнбахер (фільм)|Язэфіна Муцэнбахер]]. 21 жніўня 1970, ФРН. Рэжысэр Ганс Біліян. * [[Язэфіна Муцэнбахер 2, або яе 365 каханкаў]]. Травень 1971, ФРН. Рэжысэр Курт Нахман. * [[Язэфіна Муцэнбахер... Якой яна была насамрэч]]. 1976, ФРН. Рэжысэр Ганс Біліян. * [[Споведзь Язэфіны Муцэнбахер]]. 1979, ФРН. Рэжысэр Ганс Біліян. * Josefine Mutzenbacher …Wie sie wirklich war. 2. Teil. 1979, ФРН. Рэжысэр Гюнтжр Ота. * Aus dem Tagebuch der Josefine Mutzenbacher. 1981, ФРН. Рэжысэр Ганс Біліян. * Josefine Mutzenbacher …Wie sie wirklich war. 3. Teil. 1982, ФРН. Рэжысэр Гюнтэр Ота. * Josefine Mutzenbacher …Wie sie wirklich war. 4. Teil. 1982, ФРН. Рэжысэр Гюнтэр Ота. * Josefine Mutzenbacher …Wie sie heute wär. 5. Teil. Dauernd erregt Erotische Männerträume. 1983, ФРН. Рэжысэр Гюнтэр Ота. * Josefine Mutzenbacher …Wie sie heute wär. 6. Teil. Die Nacht der wilden Schwänze. 1984, ФРН. Рэжысэр Гюнтэр Ота. * Die Liebesschule der Josefine Mutzenbacher. 1986, ФРН. Рэжысэр Ганс Біліян. * Josefine Mutzenbacher die Hure von Wien. 1989, ФРН. Рэжысэр Ганс Біліян. * Josefine Mutzenbacher — Manche mögen’s heiß. 1992, ФРН. Рэжысэр Ганс Біліян. * [[Муцэнбахер]]. 2022, [[Аўстрыя]]. Рут Бэкерман. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * Anon.: Josefine Mutzenbacher oder Die Geschichte einer Wienerischen Dirne von ihr selbst erzählt. [Erstausgabe.] Privatdruck [Wien], 1906. *'Oswald Wiener (Hrsg.): Josefine Mutzenbacher: Die Lebensgeschichte einer wienerischen Dirne, von ihr selbst erzählt. Rogner & Bernhard, München 1969. Mit dem Anhang Beiträge zur Ädöologie des Wienerischen von Oswald Wiener und einer Vorbemerkung von K. H. Kramberg. * Michael Farin (Hrsg.): Josefine Mutzenbacher oder die Geschichte einer wienerischen Dirne von ihr selbst erzählt: Ungekürzter Nachdruck der Erstausgabe aus dem Jahr 1906 mit Essays zum Werk. München, Schneekluth 1990. ISBN 3-7951-1170-6. * Wolfgang Schneider (Hrsg.): Josefine Mutzenbacher. Lebensgeschichte einer Wiener Dirne / Josefine Mutzenbacher und ihre 365 Liebhaber. AREA Verlag, Erftstadt 2004, ISBN 3-89996-276-1. * Josefine Mutzenbacher: Sammelband. Josefines Jugend; Josefine Mutzenbacher; Peperl Mutzenbacher – Tochter der Josefine. Tosa Verlag, Wien, ISBN 3-85492-843-2. Sammelband mit zahlreichen zeitgenössischen Photographien. (Bemerkung: Tosa hat die Titel der ersten beiden Teile geändert. „Josefines Jugend“ entspricht „Josefine Mutzenbacher: Die Geschichte einer wienerischen Dirne“ und „Josefine Mutzenbacher“ entspricht „Josefine Mutzenbacher: Meine 365 Liebhaber“.) * Clemens Ruthner & Melanie Strasser & Matthias Schmidt (Hrsg.): Josefine Mutzenbacher: Kritische Ausgabe nach dem Erstdruck mit Beiträgen von Oswald Wiener. Sonderzahl, Wien 2021, ISBN 978-3-85449-574-1. == Вонкавыя спасылкі == * [https://onb.digital/result/1001E7B8 Язэфіна Муцэнбахер] на старонцы [[Аўстрыйская народная бібліятэка|Аўстрыйскае бібліятэцы]] * [https://www.gutenberg.org/ebooks/31284 Чытаньне твору] * [https://web.archive.org/web/20200322125202/http://members.a1.net/literotik/content/Lesestoff/Sinnellust/ModernSau1.htm Язэфіна Муцэнбахер] у сеціве {{БЛДПСАСТР}} [[Катэгорыя:Парнаграфія ў Аўстрыі]] [[Катэгорыя:Літаратурныя творы]] [[Катэгорыя:Кнігі 1906 году]] [[Катэгорыя:Літаратура на нямецкай мове]] [[Катэгорыя:Літаратурныя творы на нямецкай мове]] [[Катэгорыя:Эратычная літаратура]] [[Катэгорыя:Літаратурныя пэрсанажы]] [[Катэгорыя:Раманы]] [[Катэгорыя:Раманы на нямецкай мове]] [[Катэгорыя:Парнаграфічныя раманы]] [[Катэгорыя:Аўстрыйскія раманы 1906 году]] [[Катэгорыя:Любоўныя раманы]] [[Катэгорыя:Раманы XX стагодзьдзя]] [[Катэгорыя:Раманы 1906 году]] [[Катэгорыя:Раманы пра Аўстрыю]] [[Катэгорыя:Экранізаваныя раманы]] [[Катэгорыя:Аўстрыйскія экранізаваныя раманы]] [[Катэгорыя:Цэнзура ў Аўстрыі]] [[Катэгорыя:Цэнзура ў Нямеччыне]] [[Катэгорыя:Цэнзураваныя кнігі]] [[Катэгорыя:Кнігі на нямецкае мове]] 74rc2x3fnxiihvqgtihqvtymzw9zcd6 2619585 2619562 2025-06-11T15:01:17Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619585 wikitext text/x-wiki {{Літаратурны твор |Назва = Язэфіна Муцэнбахер, або гісторыя венскае палятухі |Назва-арыгінал = {{мова-de|Josefine Mutzenbacher oder Die Geschichte einer Wienerischen Dirne}} |Выява = |Памер = |Подпіс выявы = |Жанр = [[Эратычная літаратура|эротыка]] |Аўтар = невядомы |Мова арыгіналу = |Напісаны = |Публікацыя = |Асобнае выданьне = |Выдавецтва = |Сэрыя = |Колькасьць старонак = |Ілюстратар = |Афармленьне = |Пераклад = |Перакладчык = |Носьбіт = |Папярэдні твор = |Наступны твор = |ISBN = |Электронная вэрсія = |ВікіКрыніца-тэкст = }} '''Язэфіна Муцэнбахер, або гісторыя венскае палятухі'''<ref>[https://onb.digital/result/1001E7B8 Язэфіна Муцэнбахер] на старонцы [[Аўстрыйская народная бібліятэка|Аўстрыйскае бібліятэцы]]</ref> ({{мова-de|Josefine Mutzenbacher oder Die Geschichte einer Wienerischen Dirne}}) — [[парнаграфічны раман]], які быў напісаны ў [[Аўстрыя|Аўстрыі]] ў 1906 годзе. Пісьменьнік, які яго напісаў невядомы да гэтага часу. Гэты твор вядомы ў нямецкамоўных краінах. Яго многа разоў перавыдавалі. Вальны наклад твору каля 3 млн асобнікаў. == Сьпіс стужак == Было зьнята ў [[Заходняя Нямеччына|Заходняе Гямеччыне]] многа стужак. Сьпіс стужак: * [[Язэфіна Муцэнбахер (фільм)|Язэфіна Муцэнбахер]]. 21 жніўня 1970, ФРН. Рэжысэр Ганс Біліян. * [[Язэфіна Муцэнбахер 2, або яе 365 каханкаў]]. Травень 1971, ФРН. Рэжысэр Курт Нахман. * [[Язэфіна Муцэнбахер... Якой яна была насамрэч]]. 1976, ФРН. Рэжысэр Ганс Біліян. * [[Споведзь Язэфіны Муцэнбахер]]. 1979, ФРН. Рэжысэр Ганс Біліян. * Josefine Mutzenbacher …Wie sie wirklich war. 2. Teil. 1979, ФРН. Рэжысэр Гюнтжр Ота. * Aus dem Tagebuch der Josefine Mutzenbacher. 1981, ФРН. Рэжысэр Ганс Біліян. * Josefine Mutzenbacher …Wie sie wirklich war. 3. Teil. 1982, ФРН. Рэжысэр Гюнтэр Ота. * Josefine Mutzenbacher …Wie sie wirklich war. 4. Teil. 1982, ФРН. Рэжысэр Гюнтэр Ота. * Josefine Mutzenbacher …Wie sie heute wär. 5. Teil. Dauernd erregt Erotische Männerträume. 1983, ФРН. Рэжысэр Гюнтэр Ота. * Josefine Mutzenbacher …Wie sie heute wär. 6. Teil. Die Nacht der wilden Schwänze. 1984, ФРН. Рэжысэр Гюнтэр Ота. * Die Liebesschule der Josefine Mutzenbacher. 1986, ФРН. Рэжысэр Ганс Біліян. * Josefine Mutzenbacher die Hure von Wien. 1989, ФРН. Рэжысэр Ганс Біліян. * Josefine Mutzenbacher — Manche mögen’s heiß. 1992, ФРН. Рэжысэр Ганс Біліян. * [[Муцэнбахер]]. 2022, [[Аўстрыя]]. Рут Бэкерман. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * Anon.: Josefine Mutzenbacher oder Die Geschichte einer Wienerischen Dirne von ihr selbst erzählt. [Erstausgabe.] Privatdruck [Wien], 1906. *'Oswald Wiener (Hrsg.): Josefine Mutzenbacher: Die Lebensgeschichte einer wienerischen Dirne, von ihr selbst erzählt. Rogner & Bernhard, München 1969. Mit dem Anhang Beiträge zur Ädöologie des Wienerischen von Oswald Wiener und einer Vorbemerkung von K. H. Kramberg. * Michael Farin (Hrsg.): Josefine Mutzenbacher oder die Geschichte einer wienerischen Dirne von ihr selbst erzählt: Ungekürzter Nachdruck der Erstausgabe aus dem Jahr 1906 mit Essays zum Werk. München, Schneekluth 1990. ISBN 3-7951-1170-6. * Wolfgang Schneider (Hrsg.): Josefine Mutzenbacher. Lebensgeschichte einer Wiener Dirne / Josefine Mutzenbacher und ihre 365 Liebhaber. AREA Verlag, Erftstadt 2004, ISBN 3-89996-276-1. * Josefine Mutzenbacher: Sammelband. Josefines Jugend; Josefine Mutzenbacher; Peperl Mutzenbacher – Tochter der Josefine. Tosa Verlag, Wien, ISBN 3-85492-843-2. Sammelband mit zahlreichen zeitgenössischen Photographien. (Bemerkung: Tosa hat die Titel der ersten beiden Teile geändert. „Josefines Jugend“ entspricht „Josefine Mutzenbacher: Die Geschichte einer wienerischen Dirne“ und „Josefine Mutzenbacher“ entspricht „Josefine Mutzenbacher: Meine 365 Liebhaber“.) * Clemens Ruthner & Melanie Strasser & Matthias Schmidt (Hrsg.): Josefine Mutzenbacher: Kritische Ausgabe nach dem Erstdruck mit Beiträgen von Oswald Wiener. Sonderzahl, Wien 2021, ISBN 978-3-85449-574-1. == Вонкавыя спасылкі == * [https://onb.digital/result/1001E7B8 Язэфіна Муцэнбахер] на старонцы [[Аўстрыйская народная бібліятэка|Аўстрыйскае бібліятэцы]] * [https://www.gutenberg.org/ebooks/31284 Чытаньне твору] * [https://web.archive.org/web/20200322125202/http://members.a1.net/literotik/content/Lesestoff/Sinnellust/ModernSau1.htm Язэфіна Муцэнбахер] у сеціве {{БЛДПСАСТР}} [[Катэгорыя:Парнаграфія ў Аўстрыі]] [[Катэгорыя:Літаратурныя творы]] [[Катэгорыя:Кнігі 1906 году]] [[Катэгорыя:Літаратура на нямецкай мове]] [[Катэгорыя:Літаратурныя творы на нямецкай мове]] [[Катэгорыя:Эратычная літаратура]] [[Катэгорыя:Літаратурныя пэрсанажы]] [[Катэгорыя:Раманы]] [[Катэгорыя:Раманы на нямецкай мове]] [[Катэгорыя:Парнаграфічныя раманы]] [[Катэгорыя:Аўстрыйскія раманы 1906 году]] [[Катэгорыя:Любоўныя раманы]] [[Катэгорыя:Раманы XX стагодзьдзя]] [[Катэгорыя:Раманы 1906 году]] [[Катэгорыя:Раманы пра Аўстрыю]] [[Катэгорыя:Экранізаваныя раманы]] [[Катэгорыя:Аўстрыйскія экранізаваныя раманы]] [[Катэгорыя:Цэнзура ў Аўстрыі]] [[Катэгорыя:Цэнзура ў Нямеччыне]] [[Катэгорыя:Цэнзураваныя кнігі]] [[Катэгорыя:Кнігі на нямецкае мове]] [[Катэгорыя:Ананімныя літаратурныя творы]] j26uzgy16y0ome5ovqbi7z1jx1la3mm 2619586 2619585 2025-06-11T15:04:15Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619586 wikitext text/x-wiki {{Літаратурны твор |Назва = Язэфіна Муцэнбахер, або гісторыя венскае палятухі |Назва-арыгінал = {{мова-de|Josefine Mutzenbacher oder Die Geschichte einer Wienerischen Dirne}} |Выява = |Памер = |Подпіс выявы = |Жанр = [[Эратычная літаратура|эротыка]] |Аўтар = невядомы |Мова арыгіналу = |Напісаны = |Публікацыя = |Асобнае выданьне = |Выдавецтва = |Сэрыя = |Колькасьць старонак = |Ілюстратар = |Афармленьне = |Пераклад = |Перакладчык = |Носьбіт = |Папярэдні твор = |Наступны твор = |ISBN = |Электронная вэрсія = |ВікіКрыніца-тэкст = }} '''Язэфіна Муцэнбахер, або гісторыя венскае палятухі'''<ref>[https://onb.digital/result/1001E7B8 Язэфіна Муцэнбахер] на старонцы [[Аўстрыйская народная бібліятэка|Аўстрыйскае бібліятэцы]]</ref> ({{мова-de|Josefine Mutzenbacher oder Die Geschichte einer Wienerischen Dirne}}) — [[парнаграфічны раман]], які быў напісаны ў [[Аўстрыя|Аўстрыі]] ў 1906 годзе. Пісьменьнік, які яго напісаў невядомы да гэтага часу. Гэты твор вядомы ў нямецкамоўных краінах. Яго многа разоў перавыдавалі. Вальны наклад твору каля 3 млн асобнікаў. == Сьпіс стужак == Было зьнята ў [[Заходняя Нямеччына|Заходняе Гямеччыне]] многа стужак. Сьпіс стужак: * [[Язэфіна Муцэнбахер (фільм)|Язэфіна Муцэнбахер]]. 21 жніўня 1970, ФРН. Рэжысэр Ганс Біліян. * [[Язэфіна Муцэнбахер 2, або яе 365 каханкаў]]. Травень 1971, ФРН. Рэжысэр Курт Нахман. * [[Язэфіна Муцэнбахер... Якой яна была насамрэч]]. 1976, ФРН. Рэжысэр Ганс Біліян. * [[Споведзь Язэфіны Муцэнбахер]]. 1979, ФРН. Рэжысэр Ганс Біліян. * Josefine Mutzenbacher …Wie sie wirklich war. 2. Teil. 1979, ФРН. Рэжысэр Гюнтжр Ота. * Aus dem Tagebuch der Josefine Mutzenbacher. 1981, ФРН. Рэжысэр Ганс Біліян. * Josefine Mutzenbacher …Wie sie wirklich war. 3. Teil. 1982, ФРН. Рэжысэр Гюнтэр Ота. * Josefine Mutzenbacher …Wie sie wirklich war. 4. Teil. 1982, ФРН. Рэжысэр Гюнтэр Ота. * Josefine Mutzenbacher …Wie sie heute wär. 5. Teil. Dauernd erregt Erotische Männerträume. 1983, ФРН. Рэжысэр Гюнтэр Ота. * Josefine Mutzenbacher …Wie sie heute wär. 6. Teil. Die Nacht der wilden Schwänze. 1984, ФРН. Рэжысэр Гюнтэр Ота. * Die Liebesschule der Josefine Mutzenbacher. 1986, ФРН. Рэжысэр Ганс Біліян. * Josefine Mutzenbacher die Hure von Wien. 1989, ФРН. Рэжысэр Ганс Біліян. * Josefine Mutzenbacher — Manche mögen’s heiß. 1992, ФРН. Рэжысэр Ганс Біліян. * [[Муцэнбахер]]. 2022, [[Аўстрыя]]. Рут Бэкерман. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * Anon.: Josefine Mutzenbacher oder Die Geschichte einer Wienerischen Dirne von ihr selbst erzählt. [Erstausgabe.] Privatdruck [Wien], 1906. *'Oswald Wiener (Hrsg.): Josefine Mutzenbacher: Die Lebensgeschichte einer wienerischen Dirne, von ihr selbst erzählt. Rogner & Bernhard, München 1969. Mit dem Anhang Beiträge zur Ädöologie des Wienerischen von Oswald Wiener und einer Vorbemerkung von K. H. Kramberg. * Michael Farin (Hrsg.): Josefine Mutzenbacher oder die Geschichte einer wienerischen Dirne von ihr selbst erzählt: Ungekürzter Nachdruck der Erstausgabe aus dem Jahr 1906 mit Essays zum Werk. München, Schneekluth 1990. ISBN 3-7951-1170-6. * Wolfgang Schneider (Hrsg.): Josefine Mutzenbacher. Lebensgeschichte einer Wiener Dirne / Josefine Mutzenbacher und ihre 365 Liebhaber. AREA Verlag, Erftstadt 2004, ISBN 3-89996-276-1. * Josefine Mutzenbacher: Sammelband. Josefines Jugend; Josefine Mutzenbacher; Peperl Mutzenbacher – Tochter der Josefine. Tosa Verlag, Wien, ISBN 3-85492-843-2. Sammelband mit zahlreichen zeitgenössischen Photographien. (Bemerkung: Tosa hat die Titel der ersten beiden Teile geändert. „Josefines Jugend“ entspricht „Josefine Mutzenbacher: Die Geschichte einer wienerischen Dirne“ und „Josefine Mutzenbacher“ entspricht „Josefine Mutzenbacher: Meine 365 Liebhaber“.) * Clemens Ruthner & Melanie Strasser & Matthias Schmidt (Hrsg.): Josefine Mutzenbacher: Kritische Ausgabe nach dem Erstdruck mit Beiträgen von Oswald Wiener. Sonderzahl, Wien 2021, ISBN 978-3-85449-574-1. == Вонкавыя спасылкі == * [https://onb.digital/result/1001E7B8 Язэфіна Муцэнбахер] на старонцы [[Аўстрыйская народная бібліятэка|Аўстрыйскае бібліятэцы]] * [https://www.gutenberg.org/ebooks/31284 Чытаньне твору] * [https://web.archive.org/web/20200322125202/http://members.a1.net/literotik/content/Lesestoff/Sinnellust/ModernSau1.htm Язэфіна Муцэнбахер] у сеціве {{БЛДПСАСТР}} [[Катэгорыя:Парнаграфія ў Аўстрыі]] [[Катэгорыя:Літаратурныя творы]] [[Катэгорыя:Кнігі 1906 году]] [[Катэгорыя:Літаратура на нямецкай мове]] [[Катэгорыя:Літаратурныя творы на нямецкае мове]] [[Катэгорыя:Эратычная літаратура]] [[Катэгорыя:Літаратурныя пэрсанажы]] [[Катэгорыя:Раманы]] [[Катэгорыя:Раманы на нямецкай мове]] [[Катэгорыя:Парнаграфічныя раманы]] [[Катэгорыя:Аўстрыйскія раманы 1906 году]] [[Катэгорыя:Любоўныя раманы]] [[Катэгорыя:Раманы XX стагодзьдзя]] [[Катэгорыя:Раманы 1906 году]] [[Катэгорыя:Раманы пра Аўстрыю]] [[Катэгорыя:Экранізаваныя раманы]] [[Катэгорыя:Аўстрыйскія экранізаваныя раманы]] [[Катэгорыя:Цэнзура ў Аўстрыі]] [[Катэгорыя:Цэнзура ў Нямеччыне]] [[Катэгорыя:Цэнзураваныя кнігі]] [[Катэгорыя:Кнігі на нямецкае мове]] [[Катэгорыя:Ананімныя літаратурныя творы]] [[Катэгорыя:СМІ пра БДСМ]] cvjnpo30d2yk4r6400f5kwlg99d63z2 2619592 2619586 2025-06-11T15:11:25Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619592 wikitext text/x-wiki {{Літаратурны твор |Назва = Язэфіна Муцэнбахер, або гісторыя венскае палятухі |Назва-арыгінал = {{мова-de|Josefine Mutzenbacher oder Die Geschichte einer Wienerischen Dirne}} |Выява = |Памер = |Подпіс выявы = |Жанр = [[Эратычная літаратура|эротыка]] |Аўтар = невядомы |Мова арыгіналу = |Напісаны = |Публікацыя = |Асобнае выданьне = |Выдавецтва = |Сэрыя = |Колькасьць старонак = |Ілюстратар = |Афармленьне = |Пераклад = |Перакладчык = |Носьбіт = |Папярэдні твор = |Наступны твор = |ISBN = |Электронная вэрсія = |ВікіКрыніца-тэкст = }} '''Язэфіна Муцэнбахер, або гісторыя венскае палятухі'''<ref>[https://onb.digital/result/1001E7B8 Язэфіна Муцэнбахер] на старонцы [[Аўстрыйская народная бібліятэка|Аўстрыйскае бібліятэцы]]</ref> ({{мова-de|Josefine Mutzenbacher oder Die Geschichte einer Wienerischen Dirne}}) — [[парнаграфічны раман]], які быў напісаны ў [[Аўстрыя|Аўстрыі]] ў 1906 годзе. Пісьменьнік, які яго напісаў невядомы да гэтага часу. Гэты твор вядомы ў нямецкамоўных краінах. Яго многа разоў перавыдавалі. Вальны наклад твору каля 3 млн асобнікаў. == Сьпіс стужак == Было зьнята ў [[Заходняя Нямеччына|Заходняе Гямеччыне]] многа стужак. Сьпіс стужак: * [[Язэфіна Муцэнбахер (фільм)|Язэфіна Муцэнбахер]]. 21 жніўня 1970, ФРН. Рэжысэр Ганс Біліян. * [[Язэфіна Муцэнбахер 2, або яе 365 каханкаў]]. Травень 1971, ФРН. Рэжысэр Курт Нахман. * [[Язэфіна Муцэнбахер... Якой яна была насамрэч]]. 1976, ФРН. Рэжысэр Ганс Біліян. * [[Споведзь Язэфіны Муцэнбахер]]. 1979, ФРН. Рэжысэр Ганс Біліян. * Josefine Mutzenbacher …Wie sie wirklich war. 2. Teil. 1979, ФРН. Рэжысэр Гюнтжр Ота. * Aus dem Tagebuch der Josefine Mutzenbacher. 1981, ФРН. Рэжысэр Ганс Біліян. * Josefine Mutzenbacher …Wie sie wirklich war. 3. Teil. 1982, ФРН. Рэжысэр Гюнтэр Ота. * Josefine Mutzenbacher …Wie sie wirklich war. 4. Teil. 1982, ФРН. Рэжысэр Гюнтэр Ота. * Josefine Mutzenbacher …Wie sie heute wär. 5. Teil. Dauernd erregt Erotische Männerträume. 1983, ФРН. Рэжысэр Гюнтэр Ота. * Josefine Mutzenbacher …Wie sie heute wär. 6. Teil. Die Nacht der wilden Schwänze. 1984, ФРН. Рэжысэр Гюнтэр Ота. * Die Liebesschule der Josefine Mutzenbacher. 1986, ФРН. Рэжысэр Ганс Біліян. * Josefine Mutzenbacher die Hure von Wien. 1989, ФРН. Рэжысэр Ганс Біліян. * Josefine Mutzenbacher — Manche mögen’s heiß. 1992, ФРН. Рэжысэр Ганс Біліян. * [[Муцэнбахер]]. 2022, [[Аўстрыя]]. Рут Бэкерман. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * Anon.: Josefine Mutzenbacher oder Die Geschichte einer Wienerischen Dirne von ihr selbst erzählt. [Erstausgabe.] Privatdruck [Wien], 1906. *'Oswald Wiener (Hrsg.): Josefine Mutzenbacher: Die Lebensgeschichte einer wienerischen Dirne, von ihr selbst erzählt. Rogner & Bernhard, München 1969. Mit dem Anhang Beiträge zur Ädöologie des Wienerischen von Oswald Wiener und einer Vorbemerkung von K. H. Kramberg. * Michael Farin (Hrsg.): Josefine Mutzenbacher oder die Geschichte einer wienerischen Dirne von ihr selbst erzählt: Ungekürzter Nachdruck der Erstausgabe aus dem Jahr 1906 mit Essays zum Werk. München, Schneekluth 1990. ISBN 3-7951-1170-6. * Wolfgang Schneider (Hrsg.): Josefine Mutzenbacher. Lebensgeschichte einer Wiener Dirne / Josefine Mutzenbacher und ihre 365 Liebhaber. AREA Verlag, Erftstadt 2004, ISBN 3-89996-276-1. * Josefine Mutzenbacher: Sammelband. Josefines Jugend; Josefine Mutzenbacher; Peperl Mutzenbacher – Tochter der Josefine. Tosa Verlag, Wien, ISBN 3-85492-843-2. Sammelband mit zahlreichen zeitgenössischen Photographien. (Bemerkung: Tosa hat die Titel der ersten beiden Teile geändert. „Josefines Jugend“ entspricht „Josefine Mutzenbacher: Die Geschichte einer wienerischen Dirne“ und „Josefine Mutzenbacher“ entspricht „Josefine Mutzenbacher: Meine 365 Liebhaber“.) * Clemens Ruthner & Melanie Strasser & Matthias Schmidt (Hrsg.): Josefine Mutzenbacher: Kritische Ausgabe nach dem Erstdruck mit Beiträgen von Oswald Wiener. Sonderzahl, Wien 2021, ISBN 978-3-85449-574-1. == Вонкавыя спасылкі == * [https://onb.digital/result/1001E7B8 Язэфіна Муцэнбахер] на старонцы [[Аўстрыйская народная бібліятэка|Аўстрыйскае бібліятэцы]] * [https://www.gutenberg.org/ebooks/31284 Чытаньне твору] * [https://web.archive.org/web/20200322125202/http://members.a1.net/literotik/content/Lesestoff/Sinnellust/ModernSau1.htm Язэфіна Муцэнбахер] у сеціве {{БЛДПСАСТР}} [[Катэгорыя:Парнаграфія ў Аўстрыі]] [[Катэгорыя:Літаратурныя творы]] [[Катэгорыя:Кнігі 1906 году]] [[Катэгорыя:Літаратура на нямецкай мове]] [[Катэгорыя:Літаратурныя творы на нямецкае мове]] [[Катэгорыя:Эратычная літаратура]] [[Катэгорыя:Літаратурныя пэрсанажы]] [[Катэгорыя:Раманы]] [[Катэгорыя:Раманы на нямецкай мове]] [[Катэгорыя:Парнаграфічныя раманы]] [[Катэгорыя:Аўстрыйскія раманы 1906 году]] [[Катэгорыя:Любоўныя раманы]] [[Катэгорыя:Раманы XX стагодзьдзя]] [[Катэгорыя:Раманы 1906 году]] [[Катэгорыя:Раманы пра Аўстрыю]] [[Катэгорыя:Экранізаваныя раманы]] [[Катэгорыя:Аўстрыйскія экранізаваныя раманы]] [[Катэгорыя:Цэнзура ў Аўстрыі]] [[Катэгорыя:Цэнзура ў Нямеччыне]] [[Катэгорыя:Цэнзураваныя кнігі]] [[Катэгорыя:Кнігі на нямецкае мове]] [[Катэгорыя:Ананімныя літаратурныя творы]] [[Катэгорыя:Літаратура пра БДСМ]] mivweyvex69xwza5ckpe2udhwxj0luk 2619594 2619592 2025-06-11T15:14:48Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619594 wikitext text/x-wiki {{Літаратурны твор |Назва = Язэфіна Муцэнбахер, або гісторыя венскае палятухі |Назва-арыгінал = {{мова-de|Josefine Mutzenbacher oder Die Geschichte einer Wienerischen Dirne}} |Выява = |Памер = |Подпіс выявы = |Жанр = [[Эратычная літаратура|эротыка]] |Аўтар = невядомы |Мова арыгіналу = |Напісаны = |Публікацыя = |Асобнае выданьне = |Выдавецтва = |Сэрыя = |Колькасьць старонак = |Ілюстратар = |Афармленьне = |Пераклад = |Перакладчык = |Носьбіт = |Папярэдні твор = |Наступны твор = |ISBN = |Электронная вэрсія = |ВікіКрыніца-тэкст = }} '''Язэфіна Муцэнбахер, або гісторыя венскае палятухі'''<ref>[https://onb.digital/result/1001E7B8 Язэфіна Муцэнбахер] на старонцы [[Аўстрыйская народная бібліятэка|Аўстрыйскае бібліятэцы]]</ref> ({{мова-de|Josefine Mutzenbacher oder Die Geschichte einer Wienerischen Dirne}}) — [[парнаграфічны раман]], які быў напісаны ў [[Аўстрыя|Аўстрыі]] ў 1906 годзе. Пісьменьнік, які яго напісаў невядомы да гэтага часу. Гэты твор вядомы ў нямецкамоўных краінах. Яго многа разоў перавыдавалі. Вальны наклад твору каля 3 млн асобнікаў. == Сьпіс стужак == Было зьнята ў [[Заходняя Нямеччына|Заходняе Гямеччыне]] многа стужак. Сьпіс стужак: * [[Язэфіна Муцэнбахер (фільм)|Язэфіна Муцэнбахер]]. 21 жніўня 1970, ФРН. Рэжысэр Ганс Біліян. * [[Язэфіна Муцэнбахер 2, або яе 365 каханкаў]]. Травень 1971, ФРН. Рэжысэр Курт Нахман. * [[Язэфіна Муцэнбахер... Якой яна была насамрэч]]. 1976, ФРН. Рэжысэр Ганс Біліян. * [[Споведзь Язэфіны Муцэнбахер]]. 1979, ФРН. Рэжысэр Ганс Біліян. * Josefine Mutzenbacher …Wie sie wirklich war. 2. Teil. 1979, ФРН. Рэжысэр Гюнтжр Ота. * Aus dem Tagebuch der Josefine Mutzenbacher. 1981, ФРН. Рэжысэр Ганс Біліян. * Josefine Mutzenbacher …Wie sie wirklich war. 3. Teil. 1982, ФРН. Рэжысэр Гюнтэр Ота. * Josefine Mutzenbacher …Wie sie wirklich war. 4. Teil. 1982, ФРН. Рэжысэр Гюнтэр Ота. * Josefine Mutzenbacher …Wie sie heute wär. 5. Teil. Dauernd erregt Erotische Männerträume. 1983, ФРН. Рэжысэр Гюнтэр Ота. * Josefine Mutzenbacher …Wie sie heute wär. 6. Teil. Die Nacht der wilden Schwänze. 1984, ФРН. Рэжысэр Гюнтэр Ота. * Die Liebesschule der Josefine Mutzenbacher. 1986, ФРН. Рэжысэр Ганс Біліян. * Josefine Mutzenbacher die Hure von Wien. 1989, ФРН. Рэжысэр Ганс Біліян. * Josefine Mutzenbacher — Manche mögen’s heiß. 1992, ФРН. Рэжысэр Ганс Біліян. * [[Муцэнбахер]]. 2022, [[Аўстрыя]]. Рут Бэкерман. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * Anon.: Josefine Mutzenbacher oder Die Geschichte einer Wienerischen Dirne von ihr selbst erzählt. [Erstausgabe.] Privatdruck [Wien], 1906. *'Oswald Wiener (Hrsg.): Josefine Mutzenbacher: Die Lebensgeschichte einer wienerischen Dirne, von ihr selbst erzählt. Rogner & Bernhard, München 1969. Mit dem Anhang Beiträge zur Ädöologie des Wienerischen von Oswald Wiener und einer Vorbemerkung von K. H. Kramberg. * Michael Farin (Hrsg.): Josefine Mutzenbacher oder die Geschichte einer wienerischen Dirne von ihr selbst erzählt: Ungekürzter Nachdruck der Erstausgabe aus dem Jahr 1906 mit Essays zum Werk. München, Schneekluth 1990. ISBN 3-7951-1170-6. * Wolfgang Schneider (Hrsg.): Josefine Mutzenbacher. Lebensgeschichte einer Wiener Dirne / Josefine Mutzenbacher und ihre 365 Liebhaber. AREA Verlag, Erftstadt 2004, ISBN 3-89996-276-1. * Josefine Mutzenbacher: Sammelband. Josefines Jugend; Josefine Mutzenbacher; Peperl Mutzenbacher – Tochter der Josefine. Tosa Verlag, Wien, ISBN 3-85492-843-2. Sammelband mit zahlreichen zeitgenössischen Photographien. (Bemerkung: Tosa hat die Titel der ersten beiden Teile geändert. „Josefines Jugend“ entspricht „Josefine Mutzenbacher: Die Geschichte einer wienerischen Dirne“ und „Josefine Mutzenbacher“ entspricht „Josefine Mutzenbacher: Meine 365 Liebhaber“.) * Clemens Ruthner & Melanie Strasser & Matthias Schmidt (Hrsg.): Josefine Mutzenbacher: Kritische Ausgabe nach dem Erstdruck mit Beiträgen von Oswald Wiener. Sonderzahl, Wien 2021, ISBN 978-3-85449-574-1. == Вонкавыя спасылкі == * [https://onb.digital/result/1001E7B8 Язэфіна Муцэнбахер] на старонцы [[Аўстрыйская народная бібліятэка|Аўстрыйскае бібліятэцы]] * [https://www.gutenberg.org/ebooks/31284 Чытаньне твору] * [https://web.archive.org/web/20200322125202/http://members.a1.net/literotik/content/Lesestoff/Sinnellust/ModernSau1.htm Язэфіна Муцэнбахер] у сеціве {{БЛДПСАСТР}} [[Катэгорыя:Парнаграфія ў Аўстрыі]] [[Катэгорыя:Літаратурныя творы]] [[Катэгорыя:Кнігі 1906 году]] [[Катэгорыя:Літаратура на нямецкай мове]] [[Катэгорыя:Літаратурныя творы на нямецкае мове]] [[Катэгорыя:Эратычная літаратура]] [[Катэгорыя:Літаратурныя пэрсанажы]] [[Катэгорыя:Раманы]] [[Катэгорыя:Раманы на нямецкай мове]] [[Катэгорыя:Парнаграфічныя раманы]] [[Катэгорыя:Аўстрыйскія раманы 1906 году]] [[Катэгорыя:Любоўныя раманы]] [[Катэгорыя:Раманы XX стагодзьдзя]] [[Катэгорыя:Раманы 1906 году]] [[Катэгорыя:Раманы пра падзеі ў Аўстрыі]] [[Катэгорыя:Раманы пра падзеі ў Вене]] [[Катэгорыя:Экранізаваныя раманы]] [[Катэгорыя:Аўстрыйскія экранізаваныя раманы]] [[Катэгорыя:Цэнзура ў Аўстрыі]] [[Катэгорыя:Цэнзура ў Нямеччыне]] [[Катэгорыя:Цэнзураваныя кнігі]] [[Катэгорыя:Кнігі на нямецкае мове]] [[Катэгорыя:Ананімныя літаратурныя творы]] [[Катэгорыя:Літаратура пра БДСМ]] 8d1s2x9mvgor249g2egm1d6vevhmu0m 2619610 2619594 2025-06-11T15:45:48Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619610 wikitext text/x-wiki {{Літаратурны твор |Назва = Язэфіна Муцэнбахер, або гісторыя венскае палятухі |Назва-арыгінал = {{мова-de|Josefine Mutzenbacher oder Die Geschichte einer Wienerischen Dirne}} |Выява = |Памер = |Подпіс выявы = |Жанр = [[Эратычная літаратура|эротыка]] |Аўтар = невядомы |Мова арыгіналу = |Напісаны = |Публікацыя = |Асобнае выданьне = |Выдавецтва = |Сэрыя = |Колькасьць старонак = |Ілюстратар = |Афармленьне = |Пераклад = |Перакладчык = |Носьбіт = |Папярэдні твор = |Наступны твор = |ISBN = |Электронная вэрсія = |ВікіКрыніца-тэкст = }} '''Язэфіна Муцэнбахер, або гісторыя венскае палятухі'''<ref>[https://onb.digital/result/1001E7B8 Язэфіна Муцэнбахер] на старонцы [[Аўстрыйская народная бібліятэка|Аўстрыйскае бібліятэцы]]</ref> ({{мова-de|Josefine Mutzenbacher oder Die Geschichte einer Wienerischen Dirne}}) — [[парнаграфічны раман]], які быў напісаны ў [[Аўстрыя|Аўстрыі]] ў 1906 годзе. Пісьменьнік, які яго напісаў невядомы да гэтага часу. Гэты твор вядомы ў нямецкамоўных краінах. Яго многа разоў перавыдавалі. Вальны наклад твору каля 3 млн асобнікаў. == Сьпіс стужак == Было зьнята ў [[Заходняя Нямеччына|Заходняе Гямеччыне]] многа стужак. Сьпіс стужак: * [[Язэфіна Муцэнбахер (фільм)|Язэфіна Муцэнбахер]]. 21 жніўня 1970, ФРН. Рэжысэр Ганс Біліян. * [[Язэфіна Муцэнбахер 2, або яе 365 каханкаў]]. Травень 1971, ФРН. Рэжысэр Курт Нахман. * [[Язэфіна Муцэнбахер... Якой яна была насамрэч]]. 1976, ФРН. Рэжысэр Ганс Біліян. * [[Споведзь Язэфіны Муцэнбахер]]. 1979, ФРН. Рэжысэр Ганс Біліян. * Josefine Mutzenbacher …Wie sie wirklich war. 2. Teil. 1979, ФРН. Рэжысэр Гюнтжр Ота. * Aus dem Tagebuch der Josefine Mutzenbacher. 1981, ФРН. Рэжысэр Ганс Біліян. * Josefine Mutzenbacher …Wie sie wirklich war. 3. Teil. 1982, ФРН. Рэжысэр Гюнтэр Ота. * Josefine Mutzenbacher …Wie sie wirklich war. 4. Teil. 1982, ФРН. Рэжысэр Гюнтэр Ота. * Josefine Mutzenbacher …Wie sie heute wär. 5. Teil. Dauernd erregt Erotische Männerträume. 1983, ФРН. Рэжысэр Гюнтэр Ота. * Josefine Mutzenbacher …Wie sie heute wär. 6. Teil. Die Nacht der wilden Schwänze. 1984, ФРН. Рэжысэр Гюнтэр Ота. * Die Liebesschule der Josefine Mutzenbacher. 1986, ФРН. Рэжысэр Ганс Біліян. * Josefine Mutzenbacher die Hure von Wien. 1989, ФРН. Рэжысэр Ганс Біліян. * Josefine Mutzenbacher — Manche mögen’s heiß. 1992, ФРН. Рэжысэр Ганс Біліян. * [[Муцэнбахер]]. 2022, [[Аўстрыя]]. Рут Бэкерман. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * Anon.: Josefine Mutzenbacher oder Die Geschichte einer Wienerischen Dirne von ihr selbst erzählt. [Erstausgabe.] Privatdruck [Wien], 1906. *'Oswald Wiener (Hrsg.): Josefine Mutzenbacher: Die Lebensgeschichte einer wienerischen Dirne, von ihr selbst erzählt. Rogner & Bernhard, München 1969. Mit dem Anhang Beiträge zur Ädöologie des Wienerischen von Oswald Wiener und einer Vorbemerkung von K. H. Kramberg. * Michael Farin (Hrsg.): Josefine Mutzenbacher oder die Geschichte einer wienerischen Dirne von ihr selbst erzählt: Ungekürzter Nachdruck der Erstausgabe aus dem Jahr 1906 mit Essays zum Werk. München, Schneekluth 1990. ISBN 3-7951-1170-6. * Wolfgang Schneider (Hrsg.): Josefine Mutzenbacher. Lebensgeschichte einer Wiener Dirne / Josefine Mutzenbacher und ihre 365 Liebhaber. AREA Verlag, Erftstadt 2004, ISBN 3-89996-276-1. * Josefine Mutzenbacher: Sammelband. Josefines Jugend; Josefine Mutzenbacher; Peperl Mutzenbacher – Tochter der Josefine. Tosa Verlag, Wien, ISBN 3-85492-843-2. Sammelband mit zahlreichen zeitgenössischen Photographien. (Bemerkung: Tosa hat die Titel der ersten beiden Teile geändert. „Josefines Jugend“ entspricht „Josefine Mutzenbacher: Die Geschichte einer wienerischen Dirne“ und „Josefine Mutzenbacher“ entspricht „Josefine Mutzenbacher: Meine 365 Liebhaber“.) * Clemens Ruthner & Melanie Strasser & Matthias Schmidt (Hrsg.): Josefine Mutzenbacher: Kritische Ausgabe nach dem Erstdruck mit Beiträgen von Oswald Wiener. Sonderzahl, Wien 2021, ISBN 978-3-85449-574-1. == Вонкавыя спасылкі == * [https://onb.digital/result/1001E7B8 Язэфіна Муцэнбахер] на старонцы [[Аўстрыйская народная бібліятэка|Аўстрыйскае бібліятэцы]] * [https://www.gutenberg.org/ebooks/31284 Чытаньне твору] * [https://web.archive.org/web/20200322125202/http://members.a1.net/literotik/content/Lesestoff/Sinnellust/ModernSau1.htm Язэфіна Муцэнбахер] у сеціве {{БЛДПСАСТР}} [[Катэгорыя:Парнаграфія ў Аўстрыі]] [[Катэгорыя:Літаратурныя творы]] [[Катэгорыя:Кнігі 1906 году]] [[Катэгорыя:Літаратура на нямецкай мове]] [[Катэгорыя:Літаратурныя творы на нямецкае мове]] [[Катэгорыя:Эратычная літаратура]] [[Катэгорыя:Літаратурныя пэрсанажы]] [[Катэгорыя:Раманы]] [[Катэгорыя:Раманы на нямецкай мове]] [[Катэгорыя:Парнаграфічныя раманы]] [[Катэгорыя:Аўстрыйскія раманы 1906 году]] [[Катэгорыя:Аўстрыйскія эратычныя раманы]] [[Катэгорыя:Любоўныя раманы]] [[Катэгорыя:Раманы XX стагодзьдзя]] [[Катэгорыя:Раманы 1906 году]] [[Катэгорыя:Раманы пра падзеі ў Аўстрыі]] [[Катэгорыя:Раманы пра падзеі ў Вене]] [[Катэгорыя:Экранізаваныя раманы]] [[Катэгорыя:Аўстрыйскія экранізаваныя раманы]] [[Катэгорыя:Цэнзура ў Аўстрыі]] [[Катэгорыя:Цэнзура ў Нямеччыне]] [[Катэгорыя:Цэнзураваныя кнігі]] [[Катэгорыя:Кнігі на нямецкае мове]] [[Катэгорыя:Ананімныя літаратурныя творы]] [[Катэгорыя:Літаратура пра БДСМ]] phhlxjvl3mxkqjcng5am0jw4h0j2b3c Народ (газэта) 0 295888 2619623 2614007 2025-06-11T16:27:24Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2619623 wikitext text/x-wiki {{Газэта | назва = Народ | арыгінал = <!-- {{Мова-xx|}} -->{{мова-crh|ملت}} | лацінка = | выява = | памер выявы = | лягатып = | тып = | фармат = штодзень | заснавальнік = [[Народная грамада (Крым)|Народная грамада]] | уладальнік = | выдавец = | краіна = {{Сьцяг Расеі}}[[Расея]]<br>{{Сьцяг РСФСР}}[[РСФСР]] | рэгіён = [[Сімфэропаль]], [[Крым]] | рэдактар = | заснаваная = | закрытая = | палітыка = | мова = | штаб-кватэра = | аб’ём = | наклад = | пэрыяд = | цана = | ISSN = | узнагароды = | сайт = }} '''Народ'''<ref>[https://www.academia.edu/11138712/%D0%9A%D1%8A%D1%8B%D1%80%D1%8B%D0%BC%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80_%D0%BC%D0%B8%D0%BB%D0%BB%D0%B8%D0%B9_%D0%9A%D1%8A%D1%83%D1%80%D1%83%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%B9%D0%BD%D1%8B%D0%BD%D1%8A_%D0%BD%D0%B5%D1%88%D0%B8%D1%80_%D0%BE%D1%80%D0%B3%D0%B0%D0%BD%D1%8B_%D0%9C%D0%B8%D0%BB%D0%BB%D0%B5%D1%82_1917_1920_ Къырымтатар миллий Къурултайнынъ нешир органы «Миллет» (1917-1920)]</ref> ({{мова-crh|ملت}}) — газэта, якая выдавалася з 1917 па 1920 гады ў [[Крым]]е. Яго заснавальнікам была «[[Народная грамада (Крым)|Народная грамада]]». Газэту выдавалі штодзень у месьце [[Сімфэропаль]]. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * Керимов И. А. Гаспринскийнинъ “джанлы” тарихи. («Живая» история И. Гаспринского. По материалам газеты “Терджиман” : 1883 – 1914). [Подбор и компоновка материалов, транслитерация с арабицы, глоссарии, комментарии, архивные справки, словарь трудных слов, вступительная статья]. — Акъмесджит: Тарпан, 1999. — 408 с. == Вонкавыя спасылкі == * [https://gasprinskylibrary.ru/2478/ Электронная копия газеты прошлого века передана Крымскотатарской библиотеке.] * [https://relga.ru/articles/327/ Крымскотатарская журналистика в России и в СССР (1905–1941 гг.)] * [https://www.academia.edu/11138712/%D0%9A%D1%8A%D1%8B%D1%80%D1%8B%D0%BC%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80_%D0%BC%D0%B8%D0%BB%D0%BB%D0%B8%D0%B9_%D0%9A%D1%8A%D1%83%D1%80%D1%83%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%B9%D0%BD%D1%8B%D0%BD%D1%8A_%D0%BD%D0%B5%D1%88%D0%B8%D1%80_%D0%BE%D1%80%D0%B3%D0%B0%D0%BD%D1%8B_%D0%9C%D0%B8%D0%BB%D0%BB%D0%B5%D1%82_1917_1920_ Къырымтатар миллий Къурултайнынъ нешир органы «Миллет» (1917-1920)] * [https://youtube.com/QaRmbQosPSw?si=M-XWp702zVP9vJyC Пра газэту Народ]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} на [[Ютуб]]е [[Катэгорыя:Выданьні, заснаваныя ў 1917 годзе]] [[Катэгорыя:Газэты Крыму]] [[Катэгорыя:Выданьні, закрытыя ў 1920 годзе]] [[Катэгорыя:1917 год у Крыме]] [[Катэгорыя:Газэты на крымскататарскай мове]] [[Катэгорыя:Газэта «Народ»]] lrrbdw52m97l3b9tng11ro22to90ihu Вікіпэдыя:Кандыдаты ў добрыя артыкулы/Кэршкаўская атамная электрастанцыя 4 296328 2619569 2617239 2025-06-11T14:43:10Z W 11741 +Абраны ў [[Вікіпэдыя:Добрыя артыкулы]] 2619569 wikitext text/x-wiki __БЯЗЬ_ЗЬМЕСТУ__ {{Вікіпэдыя:Кандыдаты ў добрыя артыкулы/Падстаронка кандыдата|намінаваны = так}} {{Пачатак закрытай сэкцыі}} == [[{{НАЗВА_ПАДСТАРОНКІ}}]] == * Ініцыятар: [[Удзельнік:W|W]] ([[Гутаркі ўдзельніка:W|гутаркі]]) <small>У адпаведнай сэкцыі стаўце #, выказвайце сваё меркаваньне і падпісвайцеся.</small> ==За== # {{Прапаную і падтрымліваю}}. Звыш 2-х тыдняў на [[Абмеркаваньне:Кэршкаўская атамная электрастанцыя|рэцэнзіі]] без заўвагі.—[[Удзельнік:W]] 11:43, 26 траўня 2025 (UTC+3) # {{Падтрымліваю}}. Заўваг няма.—[[Удзельнік:Павал палешук]] 7:54, 27 траўня 2025 (UTC+3) # {{Падтрымліваю}}. Цудоўны артыкул. --[[Удзельнік:Ліцьвін|Ліцьвін]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Ліцьвін|гутаркі]]) 09:27, 27 траўня 2025 (+03) # {{Падтрымліваю}}. Заўвагаў няма.—[[Удзельнік:Гарбацкі]] 23:36, 29 траўня 2025 (UTC+3) ==Супраць== ==Дапрацоўкі== == Камэнтары == == Вынік == Абраны ў [[Вікіпэдыя:Добрыя артыкулы]].—[[Удзельнік:W]] 17:43, 11 чэрвеня 2025 (UTC+3) seljv27p0g947aj0yysp0zwzzxxk4sa Катэгорыя:Аўстрыйскія раманы па гадах 14 296910 2619559 2619381 2025-06-11T14:22:50Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619559 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Гады ў Аўстрыі|Раман]] [[Катэгорыя:Раманы па краінах і гадах]] [[Катэгорыя:Аўстрыйскія раманы|Гады]] 27cfj44mj72n5yw5aizxe0pggjyhwkk Катэгорыя:Аўстрыйскія раманы 20 стагодзьдзя 14 296915 2619626 2619388 2025-06-11T16:31:33Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619626 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Аўстрыйскія раманы па стагодзьдзях|20]] [[Катэгорыя:Раманы XX стагодзьдзя]] [[Катэгорыя:Аўстрыйская літаратура 20 стагодзьдзя|Раманы]] asow7nr0tb6waykqpd2u3vxwyjjrn6v Катэгорыя:Раманы 1906 году 14 296919 2619651 2619394 2025-06-11T16:59:37Z Ясамойла 35429 правапіс 2619651 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле дзесяцігодзьдзяў|Раманы|1900|}} {{Тэма паводле гадоў|Раманы|1906|году}} {{Аўтаазначнік катэгорыі}} [[Катэгорыя:Раманы паводле гадоў|1906]] [[Катэгорыя:Кнігі 1906 году]] [[Катэгорыя:Раманы 1900-я]] [[Катэгорыя:Мастацкія кнігі 1906 году]] f2rxteq4d5ti9sgxc9s6f9clasudypt Катэгорыя:Цэнзура ў Аўстрыі 14 296941 2619552 2025-06-11T14:14:41Z Ясамойла 35429 пачатак 2619552 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Цэнзура паводле краінаў|Аўстрыя]] j6gjhaay43i7bspaa42chtv1uozn27q 2619553 2619552 2025-06-11T14:16:16Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619553 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Цэнзура паводле краінаў|Аўстрыя]] [[Катэгорыя:Цэнзура ў Эўропе|Аўстрыя]] [[Катэгорыя:Правы чалавека ў Аўстрыі]] gfie9g8sq6r62nca5fq53qgnk06pyha Катэгорыя:Цэнзура ў Нямеччыне 14 296942 2619554 2025-06-11T14:17:11Z Ясамойла 35429 пачатак 2619554 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Цэнзура паводле краінаў|Нямеччына]] [[Катэгорыя:Цэнзура ў Эўропе|Нямеччына]] [[Катэгорыя:Правы чалавека ў Нямеччыне]] 1hvro7ioo0j684qlg7351sxalh2eu7h Катэгорыя:Аўстрыйскія экранізаваныя раманы 14 296943 2619555 2025-06-11T14:20:23Z Ясамойла 35429 пачатак 2619555 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Экранізаваныя раманы паводле краінаў]] qbv06ldz5c05rcdpeeh5eg1vewcenig 2619557 2619555 2025-06-11T14:22:05Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619557 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Экранізаваныя раманы паводле краінаў]] [[Катэгорыя:Аўстрыйскія раманы]] [[Катэгорыя:Аўстрыйскія экранізаваныя творы|Раманы]] 8lzlhk8ay7h4v5s0z573onw5hd5u709 2619558 2619557 2025-06-11T14:22:22Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619558 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Экранізаваныя раманы паводле краінаў]] [[Катэгорыя:Аўстрыйскія раманы|Экранізаваныя]] [[Катэгорыя:Аўстрыйскія экранізаваныя творы|Раманы]] 229pnfdnqe6patartrfuuo0j1tci916 Катэгорыя:Аўстрыйскія экранізаваныя творы 14 296944 2619560 2025-06-11T14:23:29Z Ясамойла 35429 пачатак 2619560 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Экранізаваныя творы паводле краінаў]] 4kvtsv6g6x1gw73l7cteaapux8ls6pm 2619561 2619560 2025-06-11T14:25:02Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619561 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Экранізаваныя творы паводле краінаў]] [[Катэгорыя:Аўстрыйскі кінэматограф|Экранізаваныя]] dzryyg90shg0xgx8cfmusedq5zi1i4a Катэгорыя:Кнігі на нямецкае мове 14 296945 2619563 2025-06-11T14:29:54Z Ясамойла 35429 пачатак 2619563 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Кнігі паводле моваў|Нямецкая]] p5vp0qmgigyak1q7ktnf118r65f4e20 2619564 2619563 2025-06-11T14:32:19Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619564 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Кнігі паводле моваў|Нямецкая]] [[Катэгорыя:Творы на нямецкай мове]] [[Катэгорыя:Сродкі масавай інфармацыі нямецкай мовай]] lrb2sfdufwno05raeuihs1sky5xj3sa Катэгорыя:Цэнзураваныя кнігі 14 296946 2619565 2025-06-11T14:36:36Z Ясамойла 35429 пачатак 2619565 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Кніжная цэнзура]] [[Катэгорыя:Цэнзураварыя творы|Кнігі]] [[Катэгорыя:Спэчкі пра непрыстойнасьць у літаратуры]] 1eo3llrdrpz1xok3t0rce1k26zrzzow Катэгорыя:Кніжная цэнзура 14 296947 2619566 2025-06-11T14:39:40Z Ясамойла 35429 пачатак 2619566 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Кнігі|Цэнзура]] [[Катэгорыя:Цэнзура па відах]] sxxip7hj481p17m3myk0985azeqfrmm 2619567 2619566 2025-06-11T14:40:21Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619567 wikitext text/x-wiki {{болей}} [[Катэгорыя:Кнігі|Цэнзура]] [[Катэгорыя:Цэнзура па відах]] 03rlcykp0vqika9aab2zbp0f12xx9n6 2619657 2619567 2025-06-11T17:04:34Z Ліцьвін 847 [[Вікіпэдыя:Катэгорыя|катэгорыя]] 2619657 wikitext text/x-wiki {{болей}} [[Катэгорыя:Кнігі|Цэнзура]] [[Катэгорыя:Цэнзура паводле відаў]] axn1hy5561ou9w7xlnwpj4fuzb2uub7 Катэгорыя:Цэнзура паводле відаў 14 296948 2619568 2025-06-11T14:41:37Z Ясамойла 35429 пачатак 2619568 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Катэгорыі паводле носьбітаў]] [[Катэгорыя:Цэнзура|Віды]] eejwko4ikcv0iupfl57gsl6jcwhjs7q 2619572 2619568 2025-06-11T14:45:29Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619572 wikitext text/x-wiki {{Commons|Category:Censorship by medium}} [[Катэгорыя:Катэгорыі паводле носьбітаў]] [[Катэгорыя:Цэнзура|Віды]] 658hrvlnlrvpcsqybceheanqmjz2xp4 2619655 2619572 2025-06-11T17:04:10Z Ліцьвін 847 Ліцьвін перанёс старонку [[Катэгорыя:Цэнзура па відах]] у [[Катэгорыя:Цэнзура паводле відаў]]: Уніфікацыя 2619572 wikitext text/x-wiki {{Commons|Category:Censorship by medium}} [[Катэгорыя:Катэгорыі паводле носьбітаў]] [[Катэгорыя:Цэнзура|Віды]] 658hrvlnlrvpcsqybceheanqmjz2xp4 Катэгорыя:Цэнзураварыя творы 14 296949 2619578 2025-06-11T14:51:40Z Ясамойла 35429 пачатак 2619578 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Цэнзура|Творы]] [[Катэгорыя:Мастацкія творы]] [[Катэгорыя:Управа сродкамі масавае інфармацыі]] [[Катэгорыя:Палітыка і тэхналёгія]] [[Катэгорыя:Свабода СМІ]] 7wr101m84f7dg5ljveh5kn55e9tff46 Катэгорыя:Управа сродкамі масавае інфармацыі 14 296950 2619579 2025-06-11T14:53:25Z Ясамойла 35429 пачатак 2619579 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Сродкі масавай інфармацыі]] ewebkqctfr3rhyvvjof9fjj9kolc7sa 2619580 2619579 2025-06-11T14:54:23Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619580 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Сродкі масавай інфармацыі]] [[Катэгорыя:Палітыка і тэхналёгія]] [[Катэгорыя:Свабода СМІ]] 32hzo6hraex2td5qlyk8h572rt0dao1 Шаблён:Цяперашні добры артыкул/2026-05 10 296951 2619581 2025-06-11T14:55:46Z W 11741 +«[[Кэршкаўская атамная электрастанцыя]]» 2619581 wikitext text/x-wiki {{Галоўная старонка/Лепшы артыкул |тып=добры |артыкул=Кэршкаўская атамная электрастанцыя |тэкст='''«[[Кэршкаўская атамная электрастанцыя|Кэршкаўская АЭС]]»''' — атамная электрастанцыя Славеніі, запушчаная ў студзені 1983 году ў Вэрбіне. На 2025 год забясьпечвала 20 % электраэнэргіі ў Славеніі і 16 % — у Харватыі. Была таварыствам з абмежаванай адказнасьцю ў адпаведнасьці з Пагадненьнем між урадамі Славеніі і Харватыі, заключаным у 2003 годзе. У роўных долях пастаўляла электраэнэргію ў Славенію і Харватыю. Працавала з пакрыцьцём усіх выдаткаў без прыбыткаў і стратаў. Пароўну належала славенскай «Ген энэргіі» і «Харвацкай электраэнэргетыцы». За 2005—2025 гады сярэднюю вытворчасьць электраэнэргіі павялічылі з 4,5 да 5,6 тэрават-гадзіна дзякуючы штогадоваму пераабсталяваньню. У кіраўніцтве пасады пароўну займалі супрацоўнікі са Славеніі і Харватыі. Звыш паловы супрацоўнікаў мелі вышэйшую асьвету. На канец 2020 году налічвалася 630 супрацоўнікаў, зь якіх 70 мелі дазвол на працу ў дыспэтчарскім пакоі. |выява=Nuklearna elektrarna Krško.jpg |апісаньне выявы=2018 год }}<noinclude>[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Блёк добрых артыкулаў галоўнай старонкі]]</noinclude> o7s1y96swhdvkysp137gxyu5zam14t7 Катэгорыя:Спэчкі пра непрыстойнасьць у літаратуры 14 296952 2619582 2025-06-11T14:56:59Z Ясамойла 35429 пачатак 2619582 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Спрэчкі аб непрыстойнасьці]] 04ow7srovfnwo11eyhqf44pls1ifg5p 2619584 2619582 2025-06-11T14:58:19Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619584 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Спрэчкі аб непрыстойнасьці|Літаратура]] frq6kq9llkabaelqkzlb85t8o8vuyip Катэгорыя:Спрэчкі аб непрыстойнасьці 14 296953 2619583 2025-06-11T14:57:56Z Ясамойла 35429 пачатак 2619583 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Непрыстойнасьць]] nbt8i24g4kysmhbt9e9j97aufi2ml2m Катэгорыя:Літаратурныя творы на нямецкае мове 14 296954 2619587 2025-06-11T15:04:36Z Ясамойла 35429 пачатак 2619587 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Літаратурныя творы паводле моваў|Нямецкая]] hxcjpmyyczeg1ihgyth1dl1p9d69b5u 2619588 2619587 2025-06-11T15:06:58Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619588 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Літаратурныя творы паводле моваў|Нямецкая]] [[Катэгорыя:Творы на нямецкай мове|Літаратурныя]] [[Катэгорыя:Нямецкая літаратура|Творы]] [[Катэгорыя:Аўстрыйская літаратура|Творы]] npfs7a72tfvvuldqd1a4id1jej41si3 Катэгорыя:СМІ пра БДСМ 14 296955 2619589 2025-06-11T15:09:13Z Ясамойла 35429 пачатак 2619589 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Катэгорыя:Сродкі масавай інфармацыі паводле тэматыкі]][[Катэгорыя:БДСМ]] 9vreely6278dnco0kdvjvccn64w7o2j 2619590 2619589 2025-06-11T15:09:24Z Ясамойла 35429 правапіс 2619590 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Сродкі масавай інфармацыі паводле тэматыкі]][[Катэгорыя:БДСМ]] sz0zn1ajhyskuhg01pfkchvz8f3am9b 2619591 2619590 2025-06-11T15:09:31Z Ясамойла 35429 правапіс 2619591 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Сродкі масавай інфармацыі паводле тэматыкі]] [[Катэгорыя:БДСМ]] ksankdgbd1u088rvq2fcy10pb9gtzic Катэгорыя:Літаратура пра БДСМ 14 296956 2619593 2025-06-11T15:11:40Z Ясамойла 35429 пачатак 2619593 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:СМІ пра БДСМ]] 9i96i5jd39pxw3eqbk8swgn2azjm8em Катэгорыя:Раманы пра падзеі ў Вене 14 296957 2619595 2025-06-11T15:16:30Z Ясамойла 35429 пачатак 2619595 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Раманы пра падзеі ў Аўстрыі]] [[Катэгорыя:Раманы па гораду дзеяньня]] [[Катэгорыя:Творы пра падзеі ў Вене]] 7rtg0i1e86o8hx7s04q9zzj2j0uyfsd Катэгорыя:Раманы па гораду дзеяньня 14 296958 2619596 2025-06-11T15:18:29Z Ясамойла 35429 пачатак 2619596 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Раманы па месцы дзеяньня|Горад]] [[Катэгорыя:Мастацкія творы пра гарады]] kcw4vrljgodr8gelhon40ibuk1fmvie Катэгорыя:Раманы па месцы дзеяньня 14 296959 2619597 2025-06-11T15:20:25Z Ясамойла 35429 пачатак 2619597 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Літаратура паводле разьмяшчэньня]] [[Катэгорыя:Раманы паводле месцаў дзеяньня]] [[Катэгорыя:Мастацкія творы паводле рэгіёнаў дзеяньня]] i3ssvf7x94tei5442arh6x6kwbru7oq Катэгорыя:Раманы пра падзеі ў Аўстрыі 14 296960 2619598 2025-06-11T15:22:49Z Ясамойла 35429 пачатак 2619598 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Раманы паводле краінаў дзеяньня|Аўстрыя]] [[Катэгорыя:Раманы пра падзеі ў Эўропе па краінах]] d1n8d28a5cszx5w3bvpev0k04ayz491 2619600 2619598 2025-06-11T15:24:40Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619600 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Раманы паводле краінаў дзеяньня|Аўстрыя]] [[Катэгорыя:Раманы пра падзеі ў Эўропе па краінах]] [[Катэгорыя:Кнігі пра Аўстрыю]] [[Катэгорыя:Творы пра падзеі ў Аўстрыі]] 9zlriu2vtlc8i7j5zqf2r6m81hdzr6n Катэгорыя:Раманы пра падзеі ў Эўропе па краінах 14 296961 2619601 2025-06-11T15:27:39Z Ясамойла 35429 пачатак 2619601 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Раманы паводле краінаў дзеяньня| Эўропа]] [[Катэгорыя:Раманы пра Эўропу|краіна]] [[Катэгорыя:Краіны Эўропы ў культуры і мастацтве]] 2lq6hl2q22ba9yg11d1316g81je423x Катэгорыя:Кнігі пра Аўстрыю 14 296962 2619602 2025-06-11T15:30:32Z Ясамойла 35429 пачатак 2619602 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Кнігі пра краіны|Аўстрыя]] [[Катэгорыя:Кнігі пра Эўропу|Аўстрыя]] [[Катэгорыя:Творы пра Аўстрыю|Аўстрыя]] [[Катэгорыя:Кнігі пра Альпы]] t31m73qxph5m1u89eq9ovxq96abtov2 Катэгорыя:Творы пра Аўстрыю 14 296963 2619603 2025-06-11T15:32:16Z Ясамойла 35429 пачатак 2619603 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Творы пра краіны|Аўстрыя]] [[Катэгорыя:Творы пра краіны Эўропы|Аўстрыя]] [[Катэгорыя:Аўстрыйская культура]] fakami083v8ys3tk19825hnkqv45x33 Катэгорыя:Кнігі пра Альпы 14 296964 2619604 2025-06-11T15:34:29Z Ясамойла 35429 пачатак 2619604 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Кнігі пра Эўропу|Альпы]] [[Катэгорыя:Кнігі пра прыроду]] [[Катэгорыя:Творы пра Альпы]] m86zjlwfoho47ywcwowwojpx9nvtxpi Катэгорыя:Кнігі пра прыроду 14 296965 2619605 2025-06-11T15:35:59Z Ясамойла 35429 пачатак 2619605 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Немастацкія кнігі паводле тэматыкі|Прырода]] [[Катэгорыя:Творы пра прыроду]] i4i0bdaibna4mceg6mazot7pk3xd8lv Катэгорыя:Творы пра Альпы 14 296966 2619606 2025-06-11T15:37:39Z Ясамойла 35429 пачатак 2619606 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Альпы]] [[Катэгорыя:Творы пра прыроду|Альпы]] [[Катэгорыя:Творы пра Эўропу|Альпы]] 15lnzqxabp27g6nd674v6j4kcq2u0s9 Катэгорыя:Творы пра падзеі ў Аўстрыі 14 296967 2619607 2025-06-11T15:39:11Z Ясамойла 35429 пачатак 2619607 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Мастацкія творы паводле краінаў дзеяньня|Аўстрыя]] nctq0erxk6zuuf3q7qte1ft0ya7t3oc 2619608 2619607 2025-06-11T15:40:53Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619608 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Мастацкія творы паводле краінаў дзеяньня|Аўстрыя]] [[Катэгорыя:Аўстрыя ў культуры і мастацтве]] nvmxa5ye3x3ab5ctc8czp13cpdca9r4 Катэгорыя:Аўстрыя ў культуры і мастацтве 14 296968 2619609 2025-06-11T15:42:20Z Ясамойла 35429 пачатак 2619609 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Краіны ў культуры і мастацтве|Аўстрыя]] [[Катэгорыя:Творы пра Аўстрыю|Мастацтва]] [[Катэгорыя:Краіны Эўропы ў культуры і мастацтве|Аўстрыя]] r5vi5n7hoa6hqucint7kijuk1jg41wt Катэгорыя:Аўстрыйскія эратычныя раманы 14 296969 2619611 2025-06-11T15:46:42Z Ясамойла 35429 пачатак 2619611 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Аўстрыйскія раманы па жанрах]] [[Катэгорыя:Эратычныя раманы па краінах]] lijqf06p9208cv8wu9gdfuf5xhxg9ey Катэгорыя:Аўстрыйскія раманы па жанрах 14 296970 2619612 2025-06-11T15:48:16Z Ясамойла 35429 пачатак 2619612 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Раманы паводле жанраў і краінаў]] [[Катэгорыя:Аўстрыйскія раманы|Жанр]] r85zt6uy9hacitwwmi11vvddz7pzbh4 Катэгорыя:Эратычныя раманы па краінах 14 296971 2619613 2025-06-11T15:49:54Z Ясамойла 35429 пачатак 2619613 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Эратычныя раманы]] [[Катэгорыя:Раманы паводле жанраў і краінаў| Эротыка]] pap8x9zc44hzfnswzk4oxkak4ltt2zm 2619614 2619613 2025-06-11T15:50:39Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619614 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Эратычныя раманы|Краіны]] [[Катэгорыя:Раманы паводле жанраў і краінаў| Эротыка]] 857t6d0talshv17cf2j3p6lx5pz9rix Вэнэра ў футрах 0 296972 2619619 2025-06-11T16:17:04Z Ясамойла 35429 пачатак 2619619 wikitext text/x-wiki {{Літаратурны твор |Назва = Вэнэра ў футрах |Назва-арыгінал = {{мова-de|Venus im Pelz}} |Выява = Leopold von Sacher-Masoch letter.jpg |Памер = |Подпіс выявы = Рукапіс твору «Вжнэра ў футрах» |Жанр = [[Эратычная літаратура|эротыка]] |Аўтар = невядомы |Мова арыгіналу = |Напісаны = |Публікацыя = |Асобнае выданьне = |Выдавецтва = |Сэрыя = |Колькасьць старонак = |Ілюстратар = |Афармленьне = |Пераклад = |Перакладчык = |Носьбіт = |Папярэдні твор = |Наступны твор = |ISBN = |Электронная вэрсія = |ВікіКрыніца-тэкст = }} '''Вэнэра ў футрах'''<ref>Leopold von Sacher-Masoch: Venus im Pelz. In: Ders.: Das Vermächtniß Kains. Erster Theil. Die Liebe. Zweiter Band. Cotta, Stuttgart 1870, S. 121–368 (Erstausgabe).</ref><ref>[https://gutenberg.org/ebooks/6852 Чытаньне твору] на [[Задума Гутэнбэрга]]</ref> ({{мова-de|Venus im Pelz}}) — [[эратычны раман]], які быў напісаны ў [[Аўстрыя|Аўстрыі]] ў 1870 годзе. Пісьменьнік, які яго напісаў — [[Леапольд фон Захер-Мазох]]. Гэты твор вядомы ў нямецкамоўных краінах. Твор пра [[мазахізм]]. == Зьмест == Твор апісывае жаданьне мужчыны знайсьці жанчыну, якая б яго біла й прыніжала. Яму гэта падабаецца біцьцё і прыніжэньне. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * Leopold von Sacher-Masoch, Venus im Pelz. In: Das Vermächtniß Kains – Erster Theil: Die Liebe. Stuttgart: Cotta, 1870, pp. 121–368. * Leopold von Sacher-Masoch, Venus in Furs. In: Masochism. Zone Books, 1999. Leopold von Sacher-Masoch, Venus in Furs (Audiobook) released 2021 read by Zachary Johnson and Verla Bond == Вонкавыя спасылкі == {{Commons|Category:Venus in Fur}} * [https://gutenberg.org/ebooks/6852 Чытаньне твору] на [[Задума Гутэнбэрга]] {{БЛДПСАСТР}} [[Катэгорыя:Парнаграфія ў Аўстрыі]] [[Катэгорыя:Літаратурныя творы]] [[Катэгорыя:Кнігі 1870 году]] [[Катэгорыя:Літаратура на нямецкай мове]] [[Катэгорыя:Літаратурныя творы на нямецкае мове]] [[Катэгорыя:Эратычная літаратура]] [[Катэгорыя:Літаратурныя пэрсанажы]] [[Катэгорыя:Раманы]] [[Катэгорыя:Раманы на нямецкай мове]] [[Катэгорыя:Парнаграфічныя раманы]] [[Катэгорыя:Аўстрыйскія раманы 1870 году]] [[Катэгорыя:Аўстрыйскія эратычныя раманы]] [[Катэгорыя:Любоўныя раманы]] [[Катэгорыя:Раманы XIX стагодзьдзя]] [[Катэгорыя:Раманы 1870 году]] [[Катэгорыя:Экранізаваныя раманы]] [[Катэгорыя:Аўстрыйскія экранізаваныя раманы]] [[Катэгорыя:Цэнзура ў Аўстрыі]] [[Катэгорыя:Цэнзура ў Нямеччыне]] [[Катэгорыя:Цэнзураваныя кнігі]] [[Катэгорыя:Кнігі на нямецкае мове]] [[Катэгорыя:Літаратура пра БДСМ]] gpma3zxczvto176941o52tqrfwieew4 2619620 2619619 2025-06-11T16:17:40Z Ясамойла 35429 правапіс 2619620 wikitext text/x-wiki {{Літаратурны твор |Назва = Вэнэра ў футрах |Назва-арыгінал = {{мова-de|Venus im Pelz}} |Выява = Leopold von Sacher-Masoch letter.jpg |Памер = |Подпіс выявы = Рукапіс твору «Вэнэра ў футрах» |Жанр = |Аўтар = |Мова арыгіналу = |Напісаны = |Публікацыя = |Асобнае выданьне = |Выдавецтва = |Сэрыя = |Колькасьць старонак = |Ілюстратар = |Афармленьне = |Пераклад = |Перакладчык = |Носьбіт = |Папярэдні твор = |Наступны твор = |ISBN = |Электронная вэрсія = |ВікіКрыніца-тэкст = }} '''Вэнэра ў футрах'''<ref>Leopold von Sacher-Masoch: Venus im Pelz. In: Ders.: Das Vermächtniß Kains. Erster Theil. Die Liebe. Zweiter Band. Cotta, Stuttgart 1870, S. 121–368 (Erstausgabe).</ref><ref>[https://gutenberg.org/ebooks/6852 Чытаньне твору] на [[Задума Гутэнбэрга]]</ref> ({{мова-de|Venus im Pelz}}) — [[эратычны раман]], які быў напісаны ў [[Аўстрыя|Аўстрыі]] ў 1870 годзе. Пісьменьнік, які яго напісаў — [[Леапольд фон Захер-Мазох]]. Гэты твор вядомы ў нямецкамоўных краінах. Твор пра [[мазахізм]]. == Зьмест == Твор апісывае жаданьне мужчыны знайсьці жанчыну, якая б яго біла й прыніжала. Яму гэта падабаецца біцьцё і прыніжэньне. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * Leopold von Sacher-Masoch, Venus im Pelz. In: Das Vermächtniß Kains – Erster Theil: Die Liebe. Stuttgart: Cotta, 1870, pp. 121–368. * Leopold von Sacher-Masoch, Venus in Furs. In: Masochism. Zone Books, 1999. Leopold von Sacher-Masoch, Venus in Furs (Audiobook) released 2021 read by Zachary Johnson and Verla Bond == Вонкавыя спасылкі == {{Commons|Category:Venus in Fur}} * [https://gutenberg.org/ebooks/6852 Чытаньне твору] на [[Задума Гутэнбэрга]] {{БЛДПСАСТР}} [[Катэгорыя:Парнаграфія ў Аўстрыі]] [[Катэгорыя:Літаратурныя творы]] [[Катэгорыя:Кнігі 1870 году]] [[Катэгорыя:Літаратура на нямецкай мове]] [[Катэгорыя:Літаратурныя творы на нямецкае мове]] [[Катэгорыя:Эратычная літаратура]] [[Катэгорыя:Літаратурныя пэрсанажы]] [[Катэгорыя:Раманы]] [[Катэгорыя:Раманы на нямецкай мове]] [[Катэгорыя:Парнаграфічныя раманы]] [[Катэгорыя:Аўстрыйскія раманы 1870 году]] [[Катэгорыя:Аўстрыйскія эратычныя раманы]] [[Катэгорыя:Любоўныя раманы]] [[Катэгорыя:Раманы XIX стагодзьдзя]] [[Катэгорыя:Раманы 1870 году]] [[Катэгорыя:Экранізаваныя раманы]] [[Катэгорыя:Аўстрыйскія экранізаваныя раманы]] [[Катэгорыя:Цэнзура ў Аўстрыі]] [[Катэгорыя:Цэнзура ў Нямеччыне]] [[Катэгорыя:Цэнзураваныя кнігі]] [[Катэгорыя:Кнігі на нямецкае мове]] [[Катэгорыя:Літаратура пра БДСМ]] 28cj7o0ffror6os45c3zxhri8whbovl Катэгорыя:Кнігі 1870 году 14 296973 2619621 2025-06-11T16:23:34Z Ясамойла 35429 пачатак 2619621 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле дзесяцігодзьдзяў|Кнігі|1870|}} {{Тэма паводле гадоў|Кнігі|1870|году}} {{Аўтаазначнік катэгорыі}} [[Катэгорыя:Кнігі 1870-х|0]] [[Катэгорыя:Кнігі паводле гадоў|1870]] [[Катэгорыя:Творы 1870 году]] [[Катэгорыя:Кнігі XIX стагодзьдзя|1870]] [[Катэгорыя:1870 год у літаратуры]] 338j8rtx4zcqtqpmhuchhp6aqjn0wsy Катэгорыя:Кнігі 1870-х 14 296974 2619624 2025-06-11T16:27:42Z Ясамойла 35429 пачатак 2619624 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле дзесяцігодзьдзяў|Кнігі|1870|}} [[Катэгорыя:Кнігі XIX стагодзьдзя|1870-я]] [[Катэгорыя:Творы 1870-х]] [[Катэгорыя:Кнігі паводле дзесяцігодзьдзяў|1870-я]] [[Катэгорыя:Літаратура 1870-х]] gqkoixzcttxzsc8qn5bzqhpilztdnjd Катэгорыя:Аўстрыйскія раманы 1870 году 14 296975 2619625 2025-06-11T16:30:37Z Ясамойла 35429 пачатак 2619625 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Аўстрыйскія раманы па гадах|1870]] [[Катэгорыя:Аўстрыйскія раманы 19 стагодзьдзя]] [[Катэгорыя:Раманы 1870 году]] [[Катэгорыя:1870 год у Аўстрыі]] pkqcu6xwwyw3hrej16xxi7vppio59bx Катэгорыя:Аўстрыйскія раманы 19 стагодзьдзя 14 296976 2619627 2025-06-11T16:32:19Z Ясамойла 35429 пачатак 2619627 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Аўстрыйскія раманы па стагодзьдзях|19]] [[Катэгорыя:Раманы XIX стагодзьдзя]] [[Катэгорыя:Аўстрыйская літаратура 19 стагодзьдзя|Раманы]] 04zjnan60txoz6np0gr0kp8u20u3hun Катэгорыя:Раманы XIX стагодзьдзя 14 296977 2619628 2025-06-11T16:33:57Z Ясамойла 35429 пачатак 2619628 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Раманы паводле стагодзьдзяў|19]] dnvwar67qydiczdq4fgb7t91qgiijjs Катэгорыя:Аўстрыйская літаратура 19 стагодзьдзя 14 296978 2619629 2025-06-11T16:38:03Z Ясамойла 35429 пачатак 2619629 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Гісторыя аўстрыйскае літаратуры]] [[Катэгорыя:XIX стагодзьдзе ў Аўстрыі]] [[Катэгорыя:Літаратура XIX стагодзьдзя]] 2um92a5i5pjzjsp9tqjpgg8qyb7e6rc Катэгорыя:XIX стагодзьдзе ў Аўстрыі 14 296979 2619630 2025-06-11T16:40:51Z Ясамойла 35429 пачатак 2619630 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:XIX стагодзьдзе паводле краінаў|Аўстрыя]] [[Катэгорыя:Стагодзьдзі ў Аўстрыі]] [[Катэгорыя:XIX стагодзьдзе ў Эўропе|Аўстрыя]] [[Катэгорыя:II тысячагодзьдзе ў Аўстрыі]] cu6z920vttfo7ef97clueke3k75m63y Катэгорыя:XIX стагодзьдзе ў Эўропе 14 296980 2619631 2025-06-11T16:41:40Z Ясамойла 35429 пачатак 2619631 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:XIX стагодзьдзе паводле кантынэнтаў]] g3qbayugscu6khgygolgrk5i60h7obe 2619633 2619631 2025-06-11T16:43:48Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619633 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:XIX стагодзьдзе паводле кантынэнтаў]] [[Катэгорыя:Стагодзьдзі ў Эўропе]] [[Катэгорыя:Сучасная Эўропа]] [[Катэгорыя:II тысячагодзьдзе ў Эўропе]] oqngxanzumjxb66fap67a5h0l6js396 Катэгорыя:Раманы 1870 году 14 296981 2619634 2025-06-11T16:45:16Z Ясамойла 35429 пачатак 2619634 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Раманы паводле гадоў]] gvrcrfirlpsm3cvg7sb45ehyz0rnej4 2619635 2619634 2025-06-11T16:47:07Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619635 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле дзесяцігодзьдзяў|Раманы|1870|}} {{Тэма паводле гадоў|Раманы|1870|году}} {{Аўтаазначнік катэгорыі}} [[Катэгорыя:Раманы паводле гадоў|1870]] [[Катэгорыя:Кнігі 1870 году]] [[Катэгорыя:Раманы 1870-х гадоў]] [[Катэгорыя:Мастацкія кнігі 1870 году]] f4jwifuno7cp7z7fbbjndgcoq8fca6s 2619640 2619635 2025-06-11T16:53:31Z Ясамойла 35429 правапіс 2619640 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле дзесяцігодзьдзяў|Раманы|1870|}} {{Тэма паводле гадоў|Раманы|1870|году}} {{Аўтаазначнік катэгорыі}} [[Катэгорыя:Раманы паводле гадоў|1870]] [[Катэгорыя:Кнігі 1870 году]] [[Катэгорыя:Раманы 1870-х]] [[Катэгорыя:Мастацкія кнігі 1870 году]] d86r0f0bedla7ljciawqcw512msm66e 2619648 2619640 2025-06-11T16:58:13Z Ясамойла 35429 правапіс 2619648 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле дзесяцігодзьдзяў|Раманы|1870|}} {{Тэма паводле гадоў|Раманы|1870|году}} {{Аўтаазначнік катэгорыі}} [[Катэгорыя:Раманы паводле гадоў|1870]] [[Катэгорыя:Кнігі 1870 году]] [[Катэгорыя:Раманы 1870-я]] [[Катэгорыя:Мастацкія кнігі 1870 году]] lbnxpfmxmpf5lzn61054pz60hoauatp Катэгорыя:Раманы 1900-я 14 296982 2619636 2025-06-11T16:48:08Z Ясамойла 35429 пачатак 2619636 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Раманы паводле дзесяцігодзьдзяў]] 6lqo1foy30zwe9erkyjy064pye8v8cf 2619644 2619636 2025-06-11T16:56:05Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619644 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле дзесяцігодзьдзяў|Раманы|1900|}} [[Катэгорыя:Раманы XX стагодзьдзя|1900-я]] [[Катэгорыя:Кнігі 1900-х]] [[Катэгорыя:Раманы паводле дзесяцігодзьдзяў|1900-я]] hdcxjftzzhdjxcakvcwy17fmnfg94up 2619649 2619644 2025-06-11T16:59:05Z Ясамойла 35429 Ясамойла перанёс старонку [[Катэгорыя:Раманы 1900-х гадоў]] у [[Катэгорыя:Раманы 1900-я]]: Памылка ў назове 2619644 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле дзесяцігодзьдзяў|Раманы|1900|}} [[Катэгорыя:Раманы XX стагодзьдзя|1900-я]] [[Катэгорыя:Кнігі 1900-х]] [[Катэгорыя:Раманы паводле дзесяцігодзьдзяў|1900-я]] hdcxjftzzhdjxcakvcwy17fmnfg94up Катэгорыя:Раманы 1870-я 14 296983 2619637 2025-06-11T16:49:47Z Ясамойла 35429 пачатак 2619637 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Раманы паводле дзесяцігодзьдзяў]] 6lqo1foy30zwe9erkyjy064pye8v8cf 2619638 2619637 2025-06-11T16:52:37Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2619638 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле дзесяцігодзьдзяў|Раманы|1870|}} [[Катэгорыя:Раманы XIX стагодзьдзя|1870-я]] [[Катэгорыя:Кнігі 1870-х]] [[ККатэгорыя:Раманы паводле дзесяцігодзьдзяў|1870-я]] 23yw459mv0lniuzx9iabvdjqz86kg9j 2619639 2619638 2025-06-11T16:52:56Z Ясамойла 35429 правапіс 2619639 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле дзесяцігодзьдзяў|Раманы|1870|}} [[Катэгорыя:Раманы XIX стагодзьдзя|1870-я]] [[Катэгорыя:Кнігі 1870-х]] [[Катэгорыя:Раманы паводле дзесяцігодзьдзяў|1870-я]] fxs3f7duoiz6boojbx5uj4ukmbw6q84 2619641 2619639 2025-06-11T16:54:18Z Ясамойла 35429 Ясамойла перанёс старонку [[Катэгорыя:Раманы 1870-х гадоў]] у [[Катэгорыя:Раманы 1870-х]]: Памылка ў назове 2619639 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле дзесяцігодзьдзяў|Раманы|1870|}} [[Катэгорыя:Раманы XIX стагодзьдзя|1870-я]] [[Катэгорыя:Кнігі 1870-х]] [[Катэгорыя:Раманы паводле дзесяцігодзьдзяў|1870-я]] fxs3f7duoiz6boojbx5uj4ukmbw6q84 2619645 2619641 2025-06-11T16:56:43Z Ясамойла 35429 правапіс 2619645 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле дзесяцігодзьдзяў|Раманы|1870|}} [[Катэгорыя:Раманы XIX стагодзьдзя|1870-х]] [[Катэгорыя:Кнігі 1870-х]] [[Катэгорыя:Раманы паводле дзесяцігодзьдзяў|1870-х]] gzx4757jfbv95zru1wqgppzln3thp3e 2619646 2619645 2025-06-11T16:57:44Z Ясамойла 35429 Ясамойла перанёс старонку [[Катэгорыя:Раманы 1870-х]] у [[Катэгорыя:Раманы 1870-я]]: Памылка ў назове 2619645 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле дзесяцігодзьдзяў|Раманы|1870|}} [[Катэгорыя:Раманы XIX стагодзьдзя|1870-х]] [[Катэгорыя:Кнігі 1870-х]] [[Катэгорыя:Раманы паводле дзесяцігодзьдзяў|1870-х]] gzx4757jfbv95zru1wqgppzln3thp3e Катэгорыя:Раманы 1870-х гадоў 14 296984 2619642 2025-06-11T16:54:18Z Ясамойла 35429 Ясамойла перанёс старонку [[Катэгорыя:Раманы 1870-х гадоў]] у [[Катэгорыя:Раманы 1870-х]]: Памылка ў назове 2619642 wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[:Катэгорыя:Раманы 1870-х]] e125pgs402qd50npiaxc4p6wzw6e3nj 2619703 2619642 2025-06-11T23:28:31Z Xqbot 4798 Выпраўленьне падвойнага перанакіраваньня → [[Катэгорыя:Раманы 1870-я]] 2619703 wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[:Катэгорыя:Раманы 1870-я]] pj4cedaojscj0umt28xdy013dy9y09k Катэгорыя:Раманы 1870-х 14 296985 2619647 2025-06-11T16:57:44Z Ясамойла 35429 Ясамойла перанёс старонку [[Катэгорыя:Раманы 1870-х]] у [[Катэгорыя:Раманы 1870-я]]: Памылка ў назове 2619647 wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[:Катэгорыя:Раманы 1870-я]] pj4cedaojscj0umt28xdy013dy9y09k Катэгорыя:Раманы 1900-х гадоў 14 296986 2619650 2025-06-11T16:59:05Z Ясамойла 35429 Ясамойла перанёс старонку [[Катэгорыя:Раманы 1900-х гадоў]] у [[Катэгорыя:Раманы 1900-я]]: Памылка ў назове 2619650 wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[:Катэгорыя:Раманы 1900-я]] birqpbrfmrq2kbp37n1tpj0jw3et8c1 Катэгорыя:Раманы 1910-я 14 296987 2619654 2025-06-11T17:03:05Z Ясамойла 35429 пачатак 2619654 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле дзесяцігодзьдзяў|Раманы|1910|}} [[Катэгорыя:Раманы XX стагодзьдзя|1910-я]] [[Катэгорыя:Кнігі 1910-х]] [[Катэгорыя:Раманы паводле дзесяцігодзьдзяў|1910-я]] t94bvafa49gl6cea9q7tm2378yjlkm5 2619661 2619654 2025-06-11T17:06:42Z Ясамойла 35429 правапіс 2619661 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле дзесяцігодзьдзяў|Раманы|1910|}} [[Катэгорыя:Раманы XX стагодзьдзя|1910-я]] [[Катэгорыя:Кнігі 1910-я]] [[Катэгорыя:Раманы паводле дзесяцігодзьдзяў|1910-я]] mldnlkqhxedc3rem3o0xf7ckb7n9w5v Катэгорыя:Раманы 1920-я 14 296989 2619662 2025-06-11T17:07:04Z Ясамойла 35429 пачатак 2619662 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле дзесяцігодзьдзяў|Раманы|1920|}} [[Катэгорыя:Раманы XX стагодзьдзя|1920-я]] [[Катэгорыя:Кнігі 1920-я]] [[Катэгорыя:Раманы паводле дзесяцігодзьдзяў|1920-я]] 2871z0oie4q31m827pa4vzibrca0fht Катэгорыя:Раманы 1950-х 14 296990 2619665 2025-06-11T17:08:39Z Ясамойла 35429 Ясамойла перанёс старонку [[Катэгорыя:Раманы 1950-х]] у [[Катэгорыя:Раманы 1950-я]]: Памылка ў назове 2619665 wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[:Катэгорыя:Раманы 1950-я]] 0ry51d3e6kt3nygow3spmc79mkelo1a Катэгорыя:Раманы 1960-я 14 296991 2619670 2025-06-11T17:13:02Z Ясамойла 35429 пачатак 2619670 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле дзесяцігодзьдзяў|Раманы|1960|}} [[Катэгорыя:Раманы XX стагодзьдзя|1960-я]] [[Катэгорыя:Кнігі 1960-я]] [[Катэгорыя:Раманы паводле дзесяцігодзьдзяў|1960-я]] 3s2ytq8rfhxtnscmpiihnunyf53nuhp Катэгорыя:Раманы 1970-я 14 296992 2619671 2025-06-11T17:13:34Z Ясамойла 35429 пачатак 2619671 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле дзесяцігодзьдзяў|Раманы|1970|}} [[Катэгорыя:Раманы XX стагодзьдзя|1970-я]] [[Катэгорыя:Кнігі 1970-я]] [[Катэгорыя:Раманы паводле дзесяцігодзьдзяў|1970-я]] mftus12jq8i33bmbsoesyhydzg21rcv Катэгорыя:Раманы 1980-я 14 296993 2619674 2025-06-11T17:17:58Z Ясамойла 35429 пачатак 2619674 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле дзесяцігодзьдзяў|Раманы|1980|}} [[Катэгорыя:Раманы XX стагодзьдзя|1980-я]] [[Катэгорыя:Кнігі 1980-я]] [[Катэгорыя:Раманы паводле дзесяцігодзьдзяў|1980-я]] rz242mgwf4wja1k1858n15k8pv8cu6b Сяргееўка (хутар) 0 296994 2619689 2025-06-11T18:45:34Z Ліцьвін 847 Перанакіроўвае на [[Сяргееўка (Гарадзенская вобласьць)]] 2619689 wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Сяргееўка (Гарадзенская вобласьць)]] otjj66kkarg750viy3larkb1hw4j95e Сурвілішкі (вёска) 0 296996 2619716 2025-06-12T06:33:44Z Ліцьвін 847 Перанакіроўвае на [[Сурвілішкі (неадназначнасьць)]] 2619716 wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Сурвілішкі (неадназначнасьць)]] tpr2erpr35027lv25k5t7exngbajenm Яцкаўшчына (вёска) 0 296997 2619745 2025-06-12T06:50:21Z Ліцьвін 847 Перанакіроўвае на [[Яцкаўшчына]] 2619745 wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Яцкаўшчына]] py55c40l42c0lwynggiky87dxkj4to7 Яцкаўшчына (Віцебская вобласьць) 0 296998 2619746 2025-06-12T06:50:41Z Ліцьвін 847 Перанакіроўвае на [[Яцкаўшчына]] 2619746 wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Яцкаўшчына]] py55c40l42c0lwynggiky87dxkj4to7 Харытоны (вёска) 0 296999 2619757 2025-06-12T06:57:17Z Ліцьвін 847 Перанакіроўвае на [[Харытоны]] 2619757 wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Харытоны]] glecrabsyiw3q83pih3pjhz8fx2tt5q Харытонава (вёска) 0 297000 2619758 2025-06-12T06:57:35Z Ліцьвін 847 Перанакіроўвае на [[Харытонава]] 2619758 wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Харытонава]] 9juplie2defn7z5r41w6xlry9em5hvg Куцькі (вёска) 0 297001 2619760 2025-06-12T06:58:35Z Ліцьвін 847 Перанакіроўвае на [[Куцькі]] 2619760 wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Куцькі]] hbjoc0c643hsw6qk89dfeb1t45t3auf Дзядзічы (вёска) 0 297002 2619762 2025-06-12T06:59:37Z Ліцьвін 847 Перанакіроўвае на [[Дзядзічы]] 2619762 wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Дзядзічы]] sly5qjq4jqpiw5bu8er9fmm4p1pz2do Бобрыкі (вёска) 0 297003 2619766 2025-06-12T07:01:42Z Ліцьвін 847 Перанакіроўвае на [[Бобрыкі]] 2619766 wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Бобрыкі]] 08yko4m7jbqr6ijupt9ft1fzsemrgnt Бобрык (вёска) 0 297004 2619767 2025-06-12T07:02:02Z Ліцьвін 847 Перанакіроўвае на [[Бобрык]] 2619767 wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Бобрык]] r0iw5ryz8cwjuzda8i3jhxlaiss1j48 Тур’я (рака) 0 297005 2619768 2025-06-12T07:03:25Z Ліцьвін 847 Перанакіроўвае на [[Тур’я]] 2619768 wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Тур’я]] b394f54o0md26ki2chjm7ql4f1s2se8 Тур’я (вёска) 0 297006 2619772 2025-06-12T07:05:15Z Ліцьвін 847 Перанакіроўвае на [[Тур’я]] 2619772 wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Тур’я]] b394f54o0md26ki2chjm7ql4f1s2se8 Турск (вёска) 0 297007 2619774 2025-06-12T07:07:04Z Ліцьвін 847 Перанакіроўвае на [[Турск]] 2619774 wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Турск]] mtuo562jdxbl2yls697yr8kgcz5hv7q Туравічы (вёска) 0 297008 2619776 2025-06-12T07:07:58Z Ліцьвін 847 Перанакіроўвае на [[Туравічы]] 2619776 wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Туравічы]] 8c7eakjhderck39lx4k9khn04o1nvmb Віленская беларуская пілігрымка 0 297009 2619782 2025-06-12T09:29:26Z Rdgst 67275 Створаная старонка са зьместам „'''Віленская пілігрымка''' — штогадовае рэлігійнае шэсце беларускіх пілігрымаў да Кальварыі пад Вільняй. Адбывалася кожны чэрвень працягам 1935—1940 гадоў на [[Тройца (сьвята)|Тройцу]]. Першая пілігрымка адбылася 2 чэрвеня 1935 году «[…] для т...“ 2619782 wikitext text/x-wiki '''Віленская пілігрымка''' — штогадовае рэлігійнае шэсце беларускіх пілігрымаў да Кальварыі пад Вільняй. Адбывалася кожны чэрвень працягам 1935—1940 гадоў на [[Тройца (сьвята)|Тройцу]]. Першая пілігрымка адбылася 2 чэрвеня 1935 году «[…] для таго, каб хрысьціяніну даць адпаведную магчымасьць тайніцы мукаў Збаўцы разважаць, шмат дзе на сьвеце на гэта празначаны, пасьвячаныя з адпаведнымі стацыямі мясцы, якія завуцца Кальварыяй. У нас гэткая Кальварыя знаходзіцца пад Вільняй. У гэту Віленскую Кальварыю […] йшлі і ідуць каталікі нашага краю, часта ў вялікіх працэсіях і пелігрымках, каб там, праз колькі гадзін абходзячы стацыі, прыпамінаючыя галоўныя здарэньні мукі Хрыстуса, разважаць іх і маліцца».<ref>''Naša pieršaja Kalwaryja''. Chryściajanskaja Dumka. 1935, čerwień. Nr. 6 (108). Str. 1-2.</ref> Паколькі малітвы ў Кальварыі прамаўляліся польскай мовай, і малітоўнікі былі таксама па-польску, то таму «як толькі пачалося адраджэньне беларускага народу, беларусы каталікі заўсёды думалі аб тым, каб […] і ў кальварыйскіх пелігрымках карыстацца роднай мовай нашага народу, мовай беларускай. Думка арганізаваць беларускую каталіцкую пелігрымку ў Кальварыю паўстала гадоў таму дзесятак. Паходзіць яна ад кс. В. Гадлеўскага».<ref>''Naša pieršaja Kalwaryja''. Chryściajanskaja Dumka. 1935, čerwień. Nr. 6 (108). Str. 1-2.</ref> Першую пілігрымку зарганізаваў Беларускі Касьцёльны Камітэт у Вільні. Паперад былі апублікаваныя паведамленьні ў беларускай прэсе.<ref>''Da Biełarusaŭ katalukoŭ!'' Białaruskaja Krynica. 1936, 31 traŭnia. Nr. 27 (668). Str. 4.</ref> Апрача таго была выдадзена кніжачка «Успамін з Кальварыі» з пералікам стацый, малітвамі і набожнымі песнямі. У першай пілігрымцы ўдзельнічала да 300 чалавек, у тым ліку з Ляхавічаў (Баранавіцкі павет), Жадзішак (Вялейскі павет), Ключанаў, з-пад Свіра (Свянцянскі павет), з-пад Табарышак<ref>Jarmałkowič, J. ''List u redakciju'' [Падзяка арганізатарам ад Табарыскай парафіі]. Chryścijanskaja Dumka, 1935, lipień, Nr. 7 (109). Str. 7.</ref> і Кены, з-пад Барадзеніч (Браслаўскага павету) і з Ашмяншчыны. Збор адбыўся 2 чэрвеня а 8-й ранку ў [[Касцёл Святога Мікалая (Вільня)|касцёле св. Мікалая]]. Пасля імшы і прамовы кс. [[Адам Станкевіч|Адама Станкевіча]] працэсія з ім на чале а 9-й гадзіне накіравалася ў Кальварыю, дзе да яе далучыўся кс. [[Вінцэнт Гадлеўскі]], ініцыятар беларускай пілігрымкі, які «павёў далей пелігрымку ўжо па кальварыйскіх стацыях». У канцы дарогі да працэсіі далучыўся кс. [[Станіслаў Глякоўскі]]. Па сканчэнні службы ў кальварыйскім касцёле спявалі беларускія рэлігійныя гімны: «О Божа, Спасе наш» і «Божа, што калісь народы…»<ref>''Naša pieršaja Kalwaryja''. Chryściajanskaja Dumka. 1935, čerwień. Nr. 6 (108), str. 1-2.</ref> Адразу пасля першай пілігрымкі 19 чэрвеня 1935 году адбылася малая пілігрымка кс. В. Шутовіча і Я. Тарасевіча, названая ў прэсе «другай пілігрымкай».<ref> ''Druhaja pilihrymka ŭ Kalwaryju''. Chryścijanskaja dumka. 1935, lipień, Nr. 7 (109). Str. 8.</ref>. Аднак далей другой была названая вялікая пілігрымка наступнага году, якая адбылася 7 чэрвеня 1936 году.<ref> ''Pakłon Kazimieru Swajaku i Kalwaryja''. Chryścijanskaja dumka. 1936, čerwień. Nr. 6 (120). Str. 1-2.</ref> Перад пілігрымкай, 6 чэрвеня, быў урачыста адкрыты помнік на магілцы Казіміра Сваяка на Росах. У гэты год таксама друкаваліся звароты да беларусаў-каталікоў, заклікаючы іх на абодва мерапрыемства.<ref>''Da Biełarusaŭ katalukoŭ!'' Białaruskaja Krynica. 1936, 31 traŭnia. Nr. 27 (668). Str. 4.</ref> Сама пілігрымка пачалася як і мінулы раз у касцёле св. Мікалая ўжо а 7-й ранку. Імшу адпраўляў кс. Адам Станкевіч. Прысутнічаў таксама кс. Дулінец з Пінскай дэцызіі. У прэсе адзначаныя групы пілігрымаў: Ключанская, Жодзішская, Адамчуцкая і Табарышская, Мядзведзіцка-Ляхавіцкая (з Баранавіцкага павету), Васілішская (Шчучынскі павет), Ашмянска-Смаргонская, Ваўкавыская і Віленская. Усяго ўдзельнічала ў пілігрымцы больш за 500 чалавек. Ужо ў апісаннях другой пілігрымкі падкрэслена групавое фатаграфаванне пілігрымаў: {{пачатак цытаты}} Урэшце стацыі абыйдзены ўсе […] Але тут не да адпачынку. Пачынаецца фатаграфія: сьпярша супольная, а пасьля розных паасобных групаў. Роль фатографа поўніць др. [[Станіслаў Грынкевіч|Ст. Грынкевіч]], увіхаючыся з апаратам ад пачатку працэсіі аж да яе заканчэньня і разыходу. {{канец цытаты|крыніца=''Biełaruskaja pilihrymka''. Białaruskaja Krynica, 1936, 10 červienia, Nr. 28 (669). Str. 2.}} Трэцяя пілігрымка адбылася 6 чэрвеня 1937 году. Яна пачалася з імшы і казання кс. Язэпа Германовіча, які кіраваў той год пілігрыкай. Дапамагалі таксама кс. Адам Станкевіч і ўніяцкі святар Вацлаў Аношка. У 8.30 гадз. працэсія накіравалася праз горад у бок Кальварыі. Удзельнічала да 400 асобаў з 19 мясцінаў апрача Вільні: Свір, Гадуцішкі, Дукшты, Ключаны (Свянцянскага павету), Кена, Лаварышкі, Табарышкі, Тургелі, Малыя-Салечнікі, Жодзішкі, Данюшава (Вялейскага павету), Смаргонь, Куцевічы, Баруны (Ашмянскага павету), Суботнікі, Дзявенішкі (Валожынскага павету), Барадзенічы (Браслаўскага павету), Рэпля (Ваўкавыскага павету), Дзялятычы (Наваградзкага павету). Па сканчэнні вандроўкі быў зроблены групавы здымак «пад кальварыйскімі соснамі». На гэты час віленскія пілігрымкі ўжо ўспрымаліся не як чыста рэлігійнае мерапрыемства, а як частка нацыянальнага руху, таму да чацвёртай пілігрымкі далучіліся ўжо не толькі каталікі і ўніяты, але былі запрошаныя і праваслаўныя. Чацвёртая пілігрымка была зладжаная на Тройцу і пачалася 12 чэрвеня 1938 году а 7-й ранку пад касцёлам св. Міхаіла. Падчас пілігрымкі святкавалі 25-годдзе святарства Віктара Шутовіча і Язэпа Германовіча. Імшу ў касцёле св. Мікалая адпраўляў Віктар Шутовіч, хорам дырыгаваў [[Адам Клімовіч]], сярод арганізатараў быў Андрэй Цікота. Колькасць удзельнікаў працэсіі налічвала больш за 600 асобаў. Сярод іх былі кс. Адам Станкевіч, Міхайла Літовец. Абход Крыжовай Дарогі трываў каля чатырох гадзінаў. «Тады пачалася фатаграфія. Кожная група фатаграфавалася асобна, бо кожная жадала мець ня толькі агульную фатаграфію, але так-жа й сваю ўласную. Фатаграаваў Ст. Грынкевіч, які папрацаваў дзеля гэтага нямала.»<ref>''Niezabytyja časiny (Paśla Biełaruskaj Pilihrymki u Kalvaryju)''. Chryścijanskaja Dumka. 1938, 20 červienia, Nr. 18 (166). Str. 1.</ref> Памятнае фатаграфаванне ладзілася на кожнай пілігрымцы. Групавыя здымкі прадавалі ў рэдакцыі «Хрысьціянскай Думкі» па 15 грошаў за асобнік.<ref>''Fatahrafii z Biełaruskaj Pilihrymki u Kalvaryju''. Chryścijanskaja Dumka. 1938, 20 červienia, Nr. 18 (166). Str. 8.</ref> Пятая Віленская пілігрымка адбылася зноў на Тройцу 4 чэрвеня 1939 году, на ёй святкавалася 950-годдзе хрысціянства ў Беларусі. Агулам на працэсію сабралося каля 800 асобаў. Як і раней, удзельнічалі ксяндзы В. Шутовіч, Ст. Глякоўскі, В. Гадлеўскі. Апрача іншых груп у пілігрымцы бралі ўдзел беларускія скаўты і скаўткі.<ref>''Biełaruskaja Pilihrymka u Kalvaryi (u 950-yja uhodki Chryścijanstva u Biełarusi)''. Chryścijanskaja Dumka. 10 červienia 1939. Nr. 18 (202). Str. 1.</ref> Шостая і апошняя Беларуская віленская пілігрымка адбылася 2 чэрвеня 1940 году. Як і раней яна пачалася з набажэнства ў касцёле св. Мікалая. Колькасць удзельнікаў ацэньвалася ў 300 асобаў. Пры канцы ладзіліся ўжо традыцыйныя групавыя фатаграфаваньні. <ref>K.M. ''Paśla Kalvaryi (zaciemki i uražańni)''. Krynica, 7 červienia 1940, Nr. 45 (754). Str. 1.</ref> == Публікацыі == * [https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/3a/Uspamin_z_Kalwaryi_%281935%29.pdf Uspamin z Kalwaryi. Vilnia: Biełaruskaje katalickaje wydawectwa, (na prawach rukapisu), 1935. - 24 str.] * ''Naša pieršaja Kalwaryja''. Chryściajanskaja Dumka. 1935, čerwień. Nr. 6 (108), str. 1-2. * ''Da Biełarusaŭ katalukoŭ!'' Białaruskaja Krynica. 1936, 31 traŭnia. Nr. 27 (668). Str. 4. * ''Biełaruskaja pilihrymka''. Białaruskaja Krynica, 1936, 10 červienia, Nr. 28 (669). Str. 2. * ''Pakłon Kazimieru Swajaku i Kalwaryja''. Chryścijanskaja dumka. 1936, čerwień. Nr. 6 (120). Str. 1-2. * ''Paśla Kalwaryji''. Chryścijanskaja Dumka. 1937, 20 čerwienia. Nr. 12 (138). Str. 1-3. * ''U Kalvaryju!..'' Chryścijanskaja Duymka. 1938, 20 traŭnia, Nr.15 (163). Str. 1. * ''Kalvaryja i pravasłaunyja''. Chryścianskaia Dumka. 1938, 1 červienia, Nr. 16 (164). Str.1. * ''U niadzielu 12.VI.38 na śv. Trojcu ŭsie ŭ Kalvaruju!''. Chryścijanskaja Dumka. 1938, 10 červienia, Nr. 17 (165). Str. 8. * ''Niezabytyja časiny (Paśla Biełaruskaj Pilihrymki ŭ Kalvaryju)''. Chryścijanskaja Dumka. 1938, 20 červienia, Nr. 18 (166). Str. 1. * ''Fatahrafii z Biełaruskaj Pilihrymki ŭ Kalvaryju''. Chryścijanskaja Dumka. 1938, 20 červienia, Nr. 18 (166). Str. 8. * ''Biełaruskaja Pilihrymka ŭ Kalvaryi (u 950-yja ŭhodki Chryścijanstva ŭ Biełarusi)''. Chryścijanskaja Dumka. 1939, 10 červienia. Nr. 18 (202). Str. 1. * K.M. ''Paśla Kalvaryi (zaciemki i uražańni)''. Krynica, 1940, 7 červienia, Nr. 45 (754). Str. 1. == Здымкі == У архіве Віленскага Беларускага Музэя захоўваюцца здымкі зь пілігрымак розных гадоў са збораў [[Аляксей_Анішчык|Аляксея Анішчыка]] й Міраславы Русак: * [https://archive.org/details/@muzej_vilenski/lists/15/pilihrymka-ii II пілігрымка (1936)] * [https://archive.org/details/@muzej_vilenski/lists/16/pilihrymka-iii III пілігрымка (1937)] * [https://archive.org/details/@muzej_vilenski/lists/17/pilihrymka-1940 VI пілігрымка (1940)] * [https://archive.org/details/@muzej_vilenski/lists/13/pilihrymka Усе здымкі, у тым ліку не ідэнтыфіканавыя па гадах] == Крыніцы == {{Крыніцы}} k6kuozc8h4lqaiedxecuq63qjdpvftv 2619786 2619782 2025-06-12T10:08:25Z Rdgst 67275 2619786 wikitext text/x-wiki '''Віленская пілігрымка''' — штогадовае рэлігійнае шэсце беларускіх пілігрымаў да Кальварыі пад Вільняй. Адбывалася кожны чэрвень працягам 1935—1940 гадоў на [[Тройца (сьвята)|Тройцу]]. ==I Віленская пілігрымка== Першая пілігрымка адбылася 2 чэрвеня 1935 году «[…] для таго, каб хрысьціяніну даць адпаведную магчымасьць тайніцы мукаў Збаўцы разважаць, шмат дзе на сьвеце на гэта празначаны, пасьвячаныя з адпаведнымі стацыямі мясцы, якія завуцца Кальварыяй. У нас гэткая Кальварыя знаходзіцца пад Вільняй. У гэту Віленскую Кальварыю […] йшлі і ідуць каталікі нашага краю, часта ў вялікіх працэсіях і пелігрымках, каб там, праз колькі гадзін абходзячы стацыі, прыпамінаючыя галоўныя здарэньні мукі Хрыстуса, разважаць іх і маліцца».<ref>''Naša pieršaja Kalwaryja''. Chryściajanskaja Dumka. 1935, čerwień. Nr. 6 (108). Str. 1-2.</ref> Паколькі малітвы ў Кальварыі прамаўляліся польскай мовай, і малітоўнікі былі таксама па-польску, то таму «як толькі пачалося адраджэньне беларускага народу, беларусы каталікі заўсёды думалі аб тым, каб […] і ў кальварыйскіх пелігрымках карыстацца роднай мовай нашага народу, мовай беларускай. Думка арганізаваць беларускую каталіцкую пелігрымку ў Кальварыю паўстала гадоў таму дзесятак. Паходзіць яна ад кс. В. Гадлеўскага».<ref>''Naša pieršaja Kalwaryja''. Chryściajanskaja Dumka. 1935, čerwień. Nr. 6 (108). Str. 1-2.</ref> Першую пілігрымку зарганізаваў Беларускі Касьцёльны Камітэт у Вільні. Паперад былі апублікаваныя паведамленьні ў беларускай прэсе.<ref>''Da Biełarusaŭ katalukoŭ!'' Białaruskaja Krynica. 1936, 31 traŭnia. Nr. 27 (668). Str. 4.</ref> Апрача таго была выдадзена кніжачка «Успамін з Кальварыі» з пералікам стацый, малітвамі і набожнымі песнямі. У першай пілігрымцы ўдзельнічала да 300 чалавек, у тым ліку з Ляхавічаў (Баранавіцкі павет), Жадзішак (Вялейскі павет), Ключанаў, з-пад Свіра (Свянцянскі павет), з-пад Табарышак<ref>Jarmałkowič, J. ''List u redakciju'' [Падзяка арганізатарам ад Табарыскай парафіі]. Chryścijanskaja Dumka, 1935, lipień, Nr. 7 (109). Str. 7.</ref> і Кены, з-пад Барадзеніч (Браслаўскага павету) і з Ашмяншчыны. Збор адбыўся 2 чэрвеня а 8-й ранку ў [[Касьцёл Сьвятога Мікалая (Вільня)|касьцёле сьв. Мікалая]]. Пасля імшы і прамовы кс. [[Адам Станкевіч|Адама Станкевіча]] працэсія з ім на чале а 9-й гадзіне накіравалася ў Кальварыю, дзе да яе далучыўся кс. [[Вінцэнт Гадлеўскі]], ініцыятар беларускай пілігрымкі, які «павёў далей пелігрымку ўжо па кальварыйскіх стацыях». У канцы дарогі да працэсіі далучыўся кс. [[Станіслаў Глякоўскі]]. Па сканчэнні службы ў кальварыйскім касцёле спявалі беларускія рэлігійныя гімны: «О Божа, Спасе наш» і «Божа, што калісь народы…»<ref>''Naša pieršaja Kalwaryja''. Chryściajanskaja Dumka. 1935, čerwień. Nr. 6 (108), str. 1-2.</ref> ==II Віленская пілігрымка== Адразу пасля першай пілігрымкі 19 чэрвеня 1935 году адбылася малая пілігрымка кс. В. Шутовіча і Я. Тарасевіча, названая ў прэсе «другай пілігрымкай».<ref> ''Druhaja pilihrymka ŭ Kalwaryju''. Chryścijanskaja dumka. 1935, lipień, Nr. 7 (109). Str. 8.</ref>. Аднак далей другой была названая вялікая пілігрымка наступнага году, якая адбылася 7 чэрвеня 1936 году.<ref> ''Pakłon Kazimieru Swajaku i Kalwaryja''. Chryścijanskaja dumka. 1936, čerwień. Nr. 6 (120). Str. 1-2.</ref> Перад пілігрымкай, 6 чэрвеня, быў урачыста адкрыты помнік на магілцы Казіміра Сваяка на Росах. У гэты год таксама друкаваліся звароты да беларусаў-каталікоў, заклікаючы іх на абодва мерапрыемства.<ref>''Da Biełarusaŭ katalukoŭ!'' Białaruskaja Krynica. 1936, 31 traŭnia. Nr. 27 (668). Str. 4.</ref> Сама пілігрымка пачалася як і мінулы раз у касцёле св. Мікалая ўжо а 7-й ранку. Імшу адпраўляў кс. Адам Станкевіч. Прысутнічаў таксама кс. Дулінец з Пінскай дэцызіі. У прэсе адзначаныя групы пілігрымаў: Ключанская, Жодзішская, Адамчуцкая і Табарышская, Мядзведзіцка-Ляхавіцкая (з Баранавіцкага павету), Васілішская (Шчучынскі павет), Ашмянска-Смаргонская, Ваўкавыская і Віленская. Усяго ўдзельнічала ў пілігрымцы больш за 500 чалавек. Ужо ў апісаннях другой пілігрымкі падкрэслена групавое фатаграфаванне пілігрымаў: {{пачатак цытаты}} Урэшце стацыі абыйдзены ўсе […] Але тут не да адпачынку. Пачынаецца фатаграфія: сьпярша супольная, а пасьля розных паасобных групаў. Роль фатографа поўніць др. [[Станіслаў Грынкевіч|Ст. Грынкевіч]], увіхаючыся з апаратам ад пачатку працэсіі аж да яе заканчэньня і разыходу. {{канец цытаты|крыніца=''Biełaruskaja pilihrymka''. Białaruskaja Krynica, 1936, 10 červienia, Nr. 28 (669). Str. 2.}} [[File:Chryscijanskaja dumka 1937 06 20 nr12.png|thumb|400px|Зьнімкі з III беларускай пілігрымкі на вокладцы "Хрысьціянскай думкі" (20 чэрвеня 1938). Фатограф Ст. Грынкевіч]] ==III Віленская пілігрымка== Трэцяя пілігрымка адбылася 6 чэрвеня 1937 году. Яна пачалася з імшы і казання кс. Язэпа Германовіча, які кіраваў той год пілігрыкай. Дапамагалі таксама кс. Адам Станкевіч і ўніяцкі святар Вацлаў Аношка. У 8.30 гадз. працэсія накіравалася праз горад у бок Кальварыі. Удзельнічала да 400 асобаў з 19 мясцінаў апрача Вільні: Свір, Гадуцішкі, Дукшты, Ключаны (Свянцянскага павету), Кена, Лаварышкі, Табарышкі, Тургелі, Малыя-Салечнікі, Жодзішкі, Данюшава (Вялейскага павету), Смаргонь, Куцевічы, Баруны (Ашмянскага павету), Суботнікі, Дзявенішкі (Валожынскага павету), Барадзенічы (Браслаўскага павету), Рэпля (Ваўкавыскага павету), Дзялятычы (Наваградзкага павету). Па сканчэнні вандроўкі быў зроблены групавы здымак «пад кальварыйскімі соснамі». == IV Віленская пілігрымка== На гэты час віленскія пілігрымкі ўжо ўспрымаліся не як чыста рэлігійнае мерапрыемства, а як частка нацыянальнага руху, таму да чацвёртай пілігрымкі далучіліся ўжо не толькі каталікі і ўніяты, але былі запрошаныя і праваслаўныя. Чацвёртая пілігрымка была зладжаная на Тройцу і пачалася 12 чэрвеня 1938 году а 7-й ранку пад касцёлам св. Міхаіла. Падчас пілігрымкі святкавалі 25-годдзе святарства Віктара Шутовіча і Язэпа Германовіча. Імшу ў касцёле св. Мікалая адпраўляў Віктар Шутовіч, хорам дырыгаваў [[Адам Клімовіч]], сярод арганізатараў быў Андрэй Цікота. Колькасць удзельнікаў працэсіі налічвала больш за 600 асобаў. Сярод іх былі кс. Адам Станкевіч, Міхайла Літовец. Абход Крыжовай Дарогі трываў каля чатырох гадзінаў. «Тады пачалася фатаграфія. Кожная група фатаграфавалася асобна, бо кожная жадала мець ня толькі агульную фатаграфію, але так-жа й сваю ўласную. Фатаграаваў Ст. Грынкевіч, які папрацаваў дзеля гэтага нямала.»<ref>''Niezabytyja časiny (Paśla Biełaruskaj Pilihrymki u Kalvaryju)''. Chryścijanskaja Dumka. 1938, 20 červienia, Nr. 18 (166). Str. 1.</ref> Памятнае фатаграфаванне ладзілася на кожнай пілігрымцы. Групавыя здымкі прадавалі ў рэдакцыі «Хрысьціянскай Думкі» па 15 грошаў за асобнік.<ref>''Fatahrafii z Biełaruskaj Pilihrymki u Kalvaryju''. Chryścijanskaja Dumka. 1938, 20 červienia, Nr. 18 (166). Str. 8.</ref> [[File:Use u Kalvaryju (Chryscijanskaja dumka, 1938-07-10, Nr. 17 p. 08).png|thumb|400px|Заклік далучацца да IV пілігрымкі 12 чэрвеня 1938 й рады для чальцов: «падчас пяваньня пяяць усім», «ня весьці пустых гутарак» і інш. (Хрысьціянская думка, 10 чэрвеня 1938, №17. Стр. 8]] ==V Віленская пілігрымка== Пятая Віленская пілігрымка адбылася зноў на Тройцу 4 чэрвеня 1939 году, на ёй святкавалася 950-годдзе хрысціянства ў Беларусі. Агулам на працэсію сабралося каля 800 асобаў. Як і раней, удзельнічалі ксяндзы В. Шутовіч, Ст. Глякоўскі, В. Гадлеўскі. Апрача іншых груп у пілігрымцы бралі ўдзел беларускія скаўты і скаўткі.<ref>''Biełaruskaja Pilihrymka u Kalvaryi (u 950-yja uhodki Chryścijanstva u Biełarusi)''. Chryścijanskaja Dumka. 10 červienia 1939. Nr. 18 (202). Str. 1.</ref> ==VI Віленская пілігрымка== Шостая і апошняя Беларуская віленская пілігрымка адбылася 2 чэрвеня 1940 году. Як і раней яна пачалася з набажэнства ў касцёле св. Мікалая. Колькасць удзельнікаў ацэньвалася ў 300 асобаў. Пры канцы ладзіліся ўжо традыцыйныя групавыя фатаграфаваньні. <ref>K.M. ''Paśla Kalvaryi (zaciemki i uražańni)''. Krynica, 7 červienia 1940, Nr. 45 (754). Str. 1.</ref> == Публікацыі == * [https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/3a/Uspamin_z_Kalwaryi_%281935%29.pdf Uspamin z Kalwaryi. Vilnia: Biełaruskaje katalickaje wydawectwa, (na prawach rukapisu), 1935. - 24 str.] * ''Naša pieršaja Kalwaryja''. Chryściajanskaja Dumka. 1935, čerwień. Nr. 6 (108), str. 1-2. * ''Da Biełarusaŭ katalukoŭ!'' Białaruskaja Krynica. 1936, 31 traŭnia. Nr. 27 (668). Str. 4. * ''Biełaruskaja pilihrymka''. Białaruskaja Krynica, 1936, 10 červienia, Nr. 28 (669). Str. 2. * ''Pakłon Kazimieru Swajaku i Kalwaryja''. Chryścijanskaja dumka. 1936, čerwień. Nr. 6 (120). Str. 1-2. * ''Paśla Kalwaryji''. Chryścijanskaja Dumka. 1937, 20 čerwienia. Nr. 12 (138). Str. 1-3. * ''U Kalvaryju!..'' Chryścijanskaja Duymka. 1938, 20 traŭnia, Nr.15 (163). Str. 1. * ''Kalvaryja i pravasłaunyja''. Chryścianskaia Dumka. 1938, 1 červienia, Nr. 16 (164). Str.1. * ''U niadzielu 12.VI.38 na śv. Trojcu ŭsie ŭ Kalvaruju!''. Chryścijanskaja Dumka. 1938, 10 červienia, Nr. 17 (165). Str. 8. * ''Niezabytyja časiny (Paśla Biełaruskaj Pilihrymki ŭ Kalvaryju)''. Chryścijanskaja Dumka. 1938, 20 červienia, Nr. 18 (166). Str. 1. * ''Fatahrafii z Biełaruskaj Pilihrymki ŭ Kalvaryju''. Chryścijanskaja Dumka. 1938, 20 červienia, Nr. 18 (166). Str. 8. * ''Biełaruskaja Pilihrymka ŭ Kalvaryi (u 950-yja ŭhodki Chryścijanstva ŭ Biełarusi)''. Chryścijanskaja Dumka. 1939, 10 červienia. Nr. 18 (202). Str. 1. * K.M. ''Paśla Kalvaryi (zaciemki i uražańni)''. Krynica, 1940, 7 červienia, Nr. 45 (754). Str. 1. == Здымкі == У архіве Віленскага Беларускага Музэя захоўваюцца здымкі зь пілігрымак розных гадоў са збораў [[Аляксей_Анішчык|Аляксея Анішчыка]] й Міраславы Русак: * [https://archive.org/details/@muzej_vilenski/lists/15/pilihrymka-ii II пілігрымка (1936)] * [https://archive.org/details/@muzej_vilenski/lists/16/pilihrymka-iii III пілігрымка (1937)] * [https://archive.org/details/@muzej_vilenski/lists/17/pilihrymka-1940 VI пілігрымка (1940)] * [https://archive.org/details/@muzej_vilenski/lists/13/pilihrymka Усе здымкі, у тым ліку не ідэнтыфіканавыя па гадах] == Крыніцы == {{Крыніцы}} 7iu55amlw61q37x8x27j3344kevlhkx 2619788 2619786 2025-06-12T10:14:40Z Rdgst 67275 2619788 wikitext text/x-wiki '''Віленская пілігрымка''' — штогадовае рэлігійнае шэсце беларускіх пілігрымаў да Кальварыі пад Вільняй. Адбывалася кожны чэрвень працягам 1935—1940 гадоў на [[Тройца (сьвята)|Тройцу]]. ==I Віленская пілігрымка== Першая пілігрымка адбылася 2 чэрвеня 1935 году «[…] для таго, каб хрысьціяніну даць адпаведную магчымасьць тайніцы мукаў Збаўцы разважаць, шмат дзе на сьвеце на гэта празначаны, пасьвячаныя з адпаведнымі стацыямі мясцы, якія завуцца Кальварыяй. У нас гэткая Кальварыя знаходзіцца пад Вільняй. У гэту Віленскую Кальварыю […] йшлі і ідуць каталікі нашага краю, часта ў вялікіх працэсіях і пелігрымках, каб там, праз колькі гадзін абходзячы стацыі, прыпамінаючыя галоўныя здарэньні мукі Хрыстуса, разважаць іх і маліцца».<ref>''Naša pieršaja Kalwaryja''. Chryściajanskaja Dumka. 1935, čerwień. Nr. 6 (108). Str. 1-2.</ref> Паколькі малітвы ў Кальварыі прамаўляліся польскай мовай, і малітоўнікі былі таксама па-польску, то таму «як толькі пачалося адраджэньне беларускага народу, беларусы каталікі заўсёды думалі аб тым, каб […] і ў кальварыйскіх пелігрымках карыстацца роднай мовай нашага народу, мовай беларускай. Думка арганізаваць беларускую каталіцкую пелігрымку ў Кальварыю паўстала гадоў таму дзесятак. Паходзіць яна ад кс. В. Гадлеўскага».<ref>''Naša pieršaja Kalwaryja''. Chryściajanskaja Dumka. 1935, čerwień. Nr. 6 (108). Str. 1-2.</ref> Першую пілігрымку зарганізаваў Беларускі Касьцёльны Камітэт у Вільні. Паперад былі апублікаваныя паведамленьні ў беларускай прэсе.<ref>''Da Biełarusaŭ katalukoŭ!'' Białaruskaja Krynica. 1936, 31 traŭnia. Nr. 27 (668). Str. 4.</ref> Апрача таго была выдадзена кніжачка «Успамін з Кальварыі» з пералікам стацый, малітвамі і набожнымі песнямі. У першай пілігрымцы ўдзельнічала да 300 чалавек, у тым ліку з Ляхавічаў (Баранавіцкі павет), Жадзішак (Вялейскі павет), Ключанаў, з-пад Свіра (Свянцянскі павет), з-пад Табарышак<ref>Jarmałkowič, J. ''List u redakciju'' [Падзяка арганізатарам ад Табарыскай парафіі]. Chryścijanskaja Dumka, 1935, lipień, Nr. 7 (109). Str. 7.</ref> і Кены, з-пад Барадзеніч (Браслаўскага павету) і з Ашмяншчыны. Збор адбыўся 2 чэрвеня а 8-й ранку ў [[Касьцёл Сьвятога Мікалая (Вільня)|касьцёле сьв. Мікалая]]. Пасля імшы і прамовы кс. [[Адам Станкевіч|Адама Станкевіча]] працэсія з ім на чале а 9-й гадзіне накіравалася ў Кальварыю, дзе да яе далучыўся кс. [[Вінцэнт Гадлеўскі]], ініцыятар беларускай пілігрымкі, які «павёў далей пелігрымку ўжо па кальварыйскіх стацыях». У канцы дарогі да працэсіі далучыўся кс. [[Станіслаў Глякоўскі]]. Па сканчэнні службы ў кальварыйскім касцёле спявалі беларускія рэлігійныя гімны: «О Божа, Спасе наш» і «Божа, што калісь народы…»<ref>''Naša pieršaja Kalwaryja''. Chryściajanskaja Dumka. 1935, čerwień. Nr. 6 (108), str. 1-2.</ref> ==II Віленская пілігрымка== Адразу пасля першай пілігрымкі 19 чэрвеня 1935 году адбылася малая пілігрымка кс. В. Шутовіча і Я. Тарасевіча, названая ў прэсе «другай пілігрымкай».<ref> ''Druhaja pilihrymka ŭ Kalwaryju''. Chryścijanskaja dumka. 1935, lipień, Nr. 7 (109). Str. 8.</ref>. Аднак далей другой была названая вялікая пілігрымка наступнага году, якая адбылася 7 чэрвеня 1936 году.<ref> ''Pakłon Kazimieru Swajaku i Kalwaryja''. Chryścijanskaja dumka. 1936, čerwień. Nr. 6 (120). Str. 1-2.</ref> Перад пілігрымкай, 6 чэрвеня, быў урачыста адкрыты помнік на магілцы Казіміра Сваяка на Росах. У гэты год таксама друкаваліся звароты да беларусаў-каталікоў, заклікаючы іх на абодва мерапрыемства.<ref>''Da Biełarusaŭ katalukoŭ!'' Białaruskaja Krynica. 1936, 31 traŭnia. Nr. 27 (668). Str. 4.</ref> Сама пілігрымка пачалася як і мінулы раз у касцёле св. Мікалая ўжо а 7-й ранку. Імшу адпраўляў кс. Адам Станкевіч. Прысутнічаў таксама кс. Дулінец з Пінскай дэцызіі. У прэсе адзначаныя групы пілігрымаў: Ключанская, Жодзішская, Адамчуцкая і Табарышская, Мядзведзіцка-Ляхавіцкая (з Баранавіцкага павету), Васілішская (Шчучынскі павет), Ашмянска-Смаргонская, Ваўкавыская і Віленская. Усяго ўдзельнічала ў пілігрымцы больш за 500 чалавек. Ужо ў апісаннях другой пілігрымкі падкрэслена групавое фатаграфаванне пілігрымаў: {{пачатак цытаты}} Урэшце стацыі абыйдзены ўсе […] Але тут не да адпачынку. Пачынаецца фатаграфія: сьпярша супольная, а пасьля розных паасобных групаў. Роль фатографа поўніць др. [[Станіслаў Грынкевіч|Ст. Грынкевіч]], увіхаючыся з апаратам ад пачатку працэсіі аж да яе заканчэньня і разыходу. {{канец цытаты|крыніца=''Biełaruskaja pilihrymka''. Białaruskaja Krynica, 1936, 10 červienia, Nr. 28 (669). Str. 2.}} [[File:Chryscijanskaja dumka 1937 06 20 nr12.png|thumb|400px|Зьнімкі з III беларускай пілігрымкі на вокладцы "Хрысьціянскай думкі" (20 чэрвеня 1938). Фатограф Ст. Грынкевіч]] ==III Віленская пілігрымка== Трэцяя пілігрымка адбылася 6 чэрвеня 1937 году. Яна пачалася з імшы і казання кс. Язэпа Германовіча, які кіраваў той год пілігрыкай. Дапамагалі таксама кс. Адам Станкевіч і ўніяцкі святар Вацлаў Аношка. У 8.30 гадз. працэсія накіравалася праз горад у бок Кальварыі. Удзельнічала да 400 асобаў з 19 мясцінаў апрача Вільні: Свір, Гадуцішкі, Дукшты, Ключаны (Свянцянскага павету), Кена, Лаварышкі, Табарышкі, Тургелі, Малыя-Салечнікі, Жодзішкі, Данюшава (Вялейскага павету), Смаргонь, Куцевічы, Баруны (Ашмянскага павету), Суботнікі, Дзявенішкі (Валожынскага павету), Барадзенічы (Браслаўскага павету), Рэпля (Ваўкавыскага павету), Дзялятычы (Наваградзкага павету). Па сканчэнні вандроўкі быў зроблены групавы здымак «пад кальварыйскімі соснамі». == IV Віленская пілігрымка== На гэты час віленскія пілігрымкі ўжо ўспрымаліся не як чыста рэлігійнае мерапрыемства, а як частка нацыянальнага руху, таму да чацвёртай пілігрымкі далучіліся ўжо не толькі каталікі і ўніяты, але былі запрошаныя і праваслаўныя. Чацвёртая пілігрымка была зладжаная на Тройцу і пачалася 12 чэрвеня 1938 году а 7-й ранку пад касцёлам св. Міхаіла. Падчас пілігрымкі святкавалі 25-годдзе святарства Віктара Шутовіча і Язэпа Германовіча. Імшу ў касцёле св. Мікалая адпраўляў Віктар Шутовіч, хорам дырыгаваў [[Адам Клімовіч]], сярод арганізатараў быў Андрэй Цікота. Колькасць удзельнікаў працэсіі налічвала больш за 600 асобаў. Сярод іх былі кс. Адам Станкевіч, Міхайла Літовец. Абход Крыжовай Дарогі трываў каля чатырох гадзінаў. «Тады пачалася фатаграфія. Кожная група фатаграфавалася асобна, бо кожная жадала мець ня толькі агульную фатаграфію, але так-жа й сваю ўласную. Фатаграаваў Ст. Грынкевіч, які папрацаваў дзеля гэтага нямала.»<ref>''Niezabytyja časiny (Paśla Biełaruskaj Pilihrymki u Kalvaryju)''. Chryścijanskaja Dumka. 1938, 20 červienia, Nr. 18 (166). Str. 1.</ref> Памятнае фатаграфаванне ладзілася на кожнай пілігрымцы. Групавыя здымкі прадавалі ў рэдакцыі «Хрысьціянскай Думкі» па 15 грошаў за асобнік.<ref>''Fatahrafii z Biełaruskaj Pilihrymki u Kalvaryju''. Chryścijanskaja Dumka. 1938, 20 červienia, Nr. 18 (166). Str. 8.</ref> [[File:Use u Kalvaryju (Chryscijanskaja dumka, 1938-07-10, Nr. 17 p. 08).png|thumb|400px|Заклік далучацца да IV пілігрымкі 12 чэрвеня 1938 й рады для чальцов: «падчас пяваньня пяяць усім», «ня весьці пустых гутарак» і інш. (Хрысьціянская думка, 10 чэрвеня 1938, №17. Стр. 8]] ==V Віленская пілігрымка== Пятая Віленская пілігрымка адбылася зноў на Тройцу 4 чэрвеня 1939 году, на ёй святкавалася 950-годдзе хрысціянства ў Беларусі. Агулам на працэсію сабралося каля 800 асобаў. Як і раней, удзельнічалі ксяндзы В. Шутовіч, Ст. Глякоўскі, В. Гадлеўскі. Апрача іншых груп у пілігрымцы бралі ўдзел беларускія скаўты і скаўткі.<ref>''Biełaruskaja Pilihrymka u Kalvaryi (u 950-yja uhodki Chryścijanstva u Biełarusi)''. Chryścijanskaja Dumka. 10 červienia 1939. Nr. 18 (202). Str. 1.</ref> ==VI Віленская пілігрымка== Шостая і апошняя Беларуская віленская пілігрымка адбылася 2 чэрвеня 1940 году. Як і раней яна пачалася з набажэнства ў касцёле св. Мікалая. Колькасць удзельнікаў ацэньвалася ў 300 асобаў. Пры канцы ладзіліся ўжо традыцыйныя групавыя фатаграфаваньні. <ref>K.M. ''Paśla Kalvaryi (zaciemki i uražańni)''. Krynica, 7 červienia 1940, Nr. 45 (754). Str. 1.</ref> == Публікацыі == * [https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/3a/Uspamin_z_Kalwaryi_%281935%29.pdf Uspamin z Kalwaryi. Vilnia: Biełaruskaje katalickaje wydawectwa, (na prawach rukapisu), 1935. - 24 str.] * ''Naša pieršaja Kalwaryja''. Chryściajanskaja Dumka. 1935, čerwień. Nr. 6 (108), str. 1-2. * ''Da Biełarusaŭ katalukoŭ!'' Białaruskaja Krynica. 1936, 31 traŭnia. Nr. 27 (668). Str. 4. * ''Biełaruskaja pilihrymka''. Białaruskaja Krynica, 1936, 10 červienia, Nr. 28 (669). Str. 2. * ''Pakłon Kazimieru Swajaku i Kalwaryja''. Chryścijanskaja dumka. 1936, čerwień. Nr. 6 (120). Str. 1-2. * ''Paśla Kalwaryji''. Chryścijanskaja Dumka. 1937, 20 čerwienia. Nr. 12 (138). Str. 1-3. * ''U Kalvaryju!..'' Chryścijanskaja Duymka. 1938, 20 traŭnia, Nr.15 (163). Str. 1. * ''Kalvaryja i pravasłaunyja''. Chryścianskaia Dumka. 1938, 1 červienia, Nr. 16 (164). Str.1. * ''U niadzielu 12.VI.38 na śv. Trojcu ŭsie ŭ Kalvaruju!''. Chryścijanskaja Dumka. 1938, 10 červienia, Nr. 17 (165). Str. 8. * ''Niezabytyja časiny (Paśla Biełaruskaj Pilihrymki ŭ Kalvaryju)''. Chryścijanskaja Dumka. 1938, 20 červienia, Nr. 18 (166). Str. 1. * ''Fatahrafii z Biełaruskaj Pilihrymki ŭ Kalvaryju''. Chryścijanskaja Dumka. 1938, 20 červienia, Nr. 18 (166). Str. 8. * ''Biełaruskaja Pilihrymka ŭ Kalvaryi (u 950-yja ŭhodki Chryścijanstva ŭ Biełarusi)''. Chryścijanskaja Dumka. 1939, 10 červienia. Nr. 18 (202). Str. 1. * K.M. ''Paśla Kalvaryi (zaciemki i uražańni)''. Krynica, 1940, 7 červienia, Nr. 45 (754). Str. 1. == Здымкі == У архіве Віленскага Беларускага Музэя захоўваюцца здымкі зь пілігрымак розных гадоў са збораў [[Аляксей_Анішчык|Аляксея Анішчыка]] й Міраславы Русак: * [https://archive.org/details/@muzej_vilenski/lists/15/pilihrymka-ii II пілігрымка (1936)] * [https://archive.org/details/@muzej_vilenski/lists/16/pilihrymka-iii III пілігрымка (1937)] * [https://archive.org/details/@muzej_vilenski/lists/17/pilihrymka-1940 VI пілігрымка (1940)] * [https://archive.org/details/@muzej_vilenski/lists/19/piligrymka-ne-datavanaja Не датаваныя здымкі зь Віленскіх пілігрымак] * [https://archive.org/details/@muzej_vilenski/lists/13/pilihrymka Усе здымкі, у тым ліку не ідэнтыфіканавыя па гадах] == Крыніцы == {{Крыніцы}} ff93gahgmz7n014eoozm7yigsz383ah Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе 0 297010 2619785 2025-06-12T10:07:48Z W 11741 +Пачатак 2619785 wikitext text/x-wiki {{Каардынаты|50|30|1|паўночнае|3|58|59|усходняе|выяўленьне=загаловак}} {{Вайсковае падразьдзяленьне |назва = Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе |арыгінальная назва = {{мова-en|Supreme Headquarters Allied Powers Europe|скарочана}} |выява = [[Файл:Coat of arms of Supreme Headquarters Allied Powers Europe.svg|240пкс]] |подпіс выявы = Герб |гады = ад {{Дата пачатку|2|4|1951|1}} |краіны = 29 краінаў Эўропы, ЗША, [[Канада]] і [[Турэччына]] |падпарадкаваньне = [[Паўночнаатлянтычная рада]] |у складзе = [[Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы]] |тып = [[штаб]] |уключае ў сябе = Камандаваньні аб'яднанымі сіламі ў [[Брунсюм]]е, [[Нэапаль|Нэапалі]] і [[Норфалк (Вірджынія)|Норфалку]] |роля = захаваньне [[Тэрытарыяльная цэласнасьць|тэрытарыяльнай цэласнасьці]] эўрапейскіх дзяржаваў-удзельніцаў [[АПАД]] |памер = |камандная структура = [[Саюзнае камандаваньне апэрацыямі]] |разьмяшчэньне = [[Касто]] (вобласьць [[Эно]], край [[Валёнія]], [[Бэльгія]])<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Як нас знайсьці|спасылка=https://shape.nato.int/how-to-contact-us|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref> |мянушка = ВШСДЭ |заступнік = |дэвіз = [[Пільнасьць]] — цана свабоды<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Гісторыя герба|спасылка=https://shape.nato.int/about-us/what-is-shape/history-of-the-crest|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref> |колеры = |марш = |талісман = |узбраеньне = |войны = [[Басьнійская вайна|Басьнійская]], [[Косаўская вайна|Косаўская]], [[Аўганская вайна|Аўганская]] і [[Ірацкая вайна|Ірацкая]] |бітвы = |знакі ўзнагароды = |дзейны камандзір = [[Крыстафэр Каволі]] |вядомыя камандзіры = [[Алексус Грынкевіч]] }} '''Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе''' ({{мова-fr|Grand Quartier Général des Puissances Alliées en Europe|скарочана}}<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Наведнікі|спасылка=https://shape.nato.int/contact/visiteurs|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=fr|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>) — штаб Саюзнага камандаваньня апэрацыямі [[Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы|Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы]], заснаваны ў красавіку 1951 году ў [[Раканкур]]ы (Францыя). На 2025 год месьціўся ў бэльгійскай вёсцы [[Касто]] на поўначы вобласьці [[Эно]] (край [[Валёнія]]). Адказваў за захаваньне [[Тэрытарыяльная цэласнасьць|тэрытарыяльнай цэласнасьці]] эўрапейскіх дзяржаваў-удзельніцаў [[АПАД]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Пра нас|спасылка=https://shape.nato.int/about|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>. == Будова == На 2025 год Саюзнае камандаваньне апэрацыямі (СКА) АПАД, якім загадваў Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе (ВШСДЭ), мела тры ўзроўні: стратэгічны, апэрацыйны і тактычны. СКА загадвала пастаяннымі і разгортвальнымі штабамі, а таксама аб'яднанымі сіламі ад некалькіх ведамстваў і сумеснымі сіламі ад некалькіх дзяржаваў. ВШСДЭ на стратэгічным узроўні ўзначальваў 6 апэрацыйных камандаваньняў, 2 зь якіх падтрымлівалі ўстановы тактычнага ўзроўню. * ''Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе''. Стратэгічны штаб, які рыхтаваў, плянаваў і праводзіў вайсковыя апэрацыі Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы. [[Вярхоўны саюзны камандзір у Эўропе]] (ВСКЭ) ўзначальваў СКА і выконваў абавязкі ў складзе ВШСДЭ, а таксама загадваў [[Эўрапейскае камандаваньне ЗША|Эўрапейскім камандаваньнем ЗША]]. ВСКЭ падпарадкоўваўся Вайсковаму камітэту АПАД, які знаходзіўся пад кіраўніцтвам [[Паўночнаатлянтычная рада|Паўночнаатлянтычнай рады]] і Групы ядзернага плянаваньня. [[Файл:SHAPE HQ Mons Belgium.JPG|значак|290пкс|Будынак Вярхоўнага штабу саюзных дзяржаваў у Эўропе (2011 год)]] * ''Камандаваньні аб'яднанымі сіламі'' (КАС). Дзейнічалі ў [[Брунсюм]]е (Нідэрлянды), [[Нэапаль|Нэапалі]] (Італія) і [[Норфалк (Вірджынія)|Норфалку]] (ЗША). На апэрацыйным узроўні плянавалі і падтрымлівалі апэрацыі АПАД. Кіравалі аб'яднанымі апэрацыямі з пастаяннага штабу або разгорнутага на фронце, які называўся штабам Аб'яднанай апэрацыйнай групы (ШААГ) і дзеяў да году. Пры разгортваньні КАС загадвала толькі адной апэрацыяй. Таксама адказвала за ўзаеміны з рэгіянальнымі ўстановамі згодна з указаньнямі ВСКЭ, супрацоўнічала з супольнікамі, якія бралі ўдзел у апэрацыях АПАД, і рыхтавалі дзяржавы-кандыдаткі да сяброўства ў АПАД. * ''Саюзныя камандаваньні [[Тактыка|тактычнага]] ўзроўню''. Складаліся з асобных радоў войскаў: [[Саюзнае сухаземнае камандаваньне|сухаземнага]], [[Саюзнае марское камандаваньне|марскога]] і [[Саюзнае паветранае камандаваньне|паветранага]]. Забясьпечвалі ведамі і падтрымкай КАС у [[Камандаваньне аб'яднанымі сіламі ў Брунсюме|Брунсюме]] і [[Камандаваньне аб'яднанымі сіламі ў Нэапалі|Нэапалі]] на апэрацыйным узроўні. Падпарадковаліся ВШСДЭ і знаходзіліся пад кіраўніцтвам ВСКЭ. ** ''[[Саюзнае паветранае камандаваньне]]'' (СПК; [[Рамштайн]], Нямеччына). Плянавала і выконвала апэрацыі супрацьпаветранай і [[Супрацьракетная абарона Арганізацыі Паўночнаатлянтычна дамовы|супрацьракетнай абароны Арганізацыі Паўночнаатлянтычна дамовы]]. Магло кіраваць аб'яднанай паветранай апэрацыяй або выступаць у якасьці Камандаваньня паветраным складнікам, каб падтрымаць большую апэрацыю. ** ''[[Саюзнае сухаземнае камандаваньне]]'' (ССК; [[Ізьмір]], Турэччына). Разгортвала [[сухаземныя войскі]] ў падтрымку Камандаваньня аб'яднанымі сіламі (КАС), якое праводзіла аб'яднаную апэрацыю. Забясьпечвала асноўныя сухаземныя магчымасьці для аб'яднанай апэрацыі і кіравала сухаземнай апэрацыяй. ** ''[[Саюзнае марское камандаваньне]]'' (СМК; [[Нортўуд]], Ангельшчына). Плянавала, праводзіла і падтрымлівала аб'яднанымі марскія апэрацыі. Магло выступаць у якасьці марскога складніка ў падтрымцы аб'яднанай апэрацыі. * ''Група сыстэмаў зносінаў і зьвестак АПАД'' (ГСЗЗ). Плянавала і разгортвала сетку сувязі, каб забясьпечыць кіраваньне разгорнутымі штабамі АПАД. * ''[[Марскія ўдарна-дапаможныя сілы]]'' (МУДС; [[Оэйраш]], [[Партугалія]]). Забясьпечвалі Марскі баявы штаб Апэрацыйнага камандаваньня пад загадам ВСКЭ, каб стварыць разгортвальны штаб, здольны плянаваць і выконваць аб'яднаныя марскія апэрацыі. Складаліся з прадстаўнікоў 13 дзяржаваў. Засяроджваліся на аб'яднаных марскіх экспэдыцыях шляхам залучэньня вайскова-марскіх і дэсантных сілаў ЗША. * ''Тактычныя асяродкі паветранага кіраваньня''. Сумесныя асяродкі паветраных апэрацыяў (САПА) месьціліся ў [[Юдэм]]е (зямля [[Паўночны Райн — Вэстфалія]], Нямеччына) і [[Тарэхон-дэ-Ардос|Тарэхоне-дэ-Ардосе]] (супольнасьць [[Мадрыд (супольнасьць)|Мадрыд]], [[Гішпанія]]). САПА складалася з Пастаяннага асяродка супрацьпаветранай абароны (ПАСА) і Разгортвальнага асяродка паветраных апэрацыяў (РАПА). Разгортвальны асяродак паветранага кіраваньня (РАПК) месьціўся ў [[Поджа-Рэнатыка]] (край [[Эмілія-Раманьня]], Італія). РАПК улучаў Асяродак вытворчасьці распазнаных паветраных здымкаў (АВРПЗ), РАПА і Разгортвальны набор [[чуйнік]]аў (РНЧ). Па-за апэрацыямі РАПК адказваў за падрыхтоўку пэрсаналу Саюзнага паветранага камандаваньня і РАПА<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Будова вайсковага камандаваньня|спасылка=https://shape.nato.int/military_command_structure|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>. Мадэль сілаў Арганізацыі Паўночнаатлятнычнай дамовы грунтавалася на 3-х узроўнях гатоўнасьці загадзя прызначаных, разгорнутых і перадавых падмацаваньняў, даступных ВСКЭ ў мірны час: # ад 0 да 10 дзён; # ад 10 да 30 дзён; # ад 30 да 180 дзён<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Мадэль сілаў АПАД|спасылка=https://shape.nato.int/page134134653|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>. == Кіраваньне == * ''Група камандаваньня'': [[вярхоўны саюзны камандзір у Эўропе]] і ягоны намесьнік, начальнік штабу і ягоны намесьнік, дарадца ў стратэгічных і міжнародных справах, а таксама старэйшы закліканы правадыр камандаваньня<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Група камандаваньня|спасылка=https://shape.nato.int/about/leadership-staff/command-group|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>. [[Файл:Greater coat of arms of Supreme Headquarters Allied Powers Europe.svg|значак|280пкс|Герб Вярхоўнага штабу саюзных дзяржаваў у Эўропе са сьцягамі 32 дзяржаваў АПАД (2014 год)]] * ''Управы'': 1) [[Кібэрпрастора|кібэрпрасторы]], 2) фінансаў і закупак, 3) кіраваньня, 4) апэрацыяў, 5) супольніцтваў, 6) [[плян]]аў, 7) [[Сілы спэцыяльных апэрацыяў|сілаў спэцыяльных апэрацыяў]], 8) стратэгічных зносінаў, 9) падтрымкі<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Управы|спасылка=https://shape.nato.int/about/leadership-staff/directorates|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>. * ''Дзяржаўныя вайсковыя прадстаўнікі'' (29 з 32 ад краінаў Эўропы): [[Альбанія]], [[Баўгарыя]], [[Бэльгія]], [[Вугоршчына]], Вялікабрытанія, [[Гішпанія]], [[Грэцыя]], [[Данія]], ''ЗША'', [[Ісьляндыя]], Італія, ''[[Канада]]'', [[Латвія]], [[Летува]], [[Люксэмбург]], [[Нарвэгія]], [[Нідэрлянды]], [[Нямеччына]], [[Партугалія]], [[Паўночная Македонія]], [[Польшча]], [[Румынія]], [[Славаччына]], [[Славенія]], ''[[Турэччына]]'', [[Фінляндыя]], Францыя, [[Харватыя]], [[Чэхія]], [[Швэцыя]] і [[Эстонія]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Дзяржаўныя вайсковыя прадстаўнікі|спасылка=https://shape.nato.int/about/leadership-staff/national-military-representatives|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>. == Дзейнасьць == [[Файл:Dutch F16 Siauliai.jpg|значак|290пкс|Нідэрляндзкія зьнішчальнікі [[Ф-16]] на паветраным дазоры ў [[Шаўлі|Шаўлях]] (Летува, 2017 год)]] На 2025 год Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе ажыцьцяўляў па 3 шматгадовыя заданьні і апэрацыі: # [[Сілы для Косава]] ў сэрбскім краі [[Косава і Мятохія]] ў складзе 4650 вайскоўцаў ад 28 дзяржаваў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Місія АПАД у Косаве|спасылка=https://shape.nato.int/operations/operations-and-missions/nato-mission-in-kosovo-kfor|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>; # «[[Альтэя (апэрацыя)|Альтэя]]» ў [[Босьнія і Герцагавіна|Босьніі і Герцагавіне]] ў складзе 600 вайскоўцаў ад 15 дзяржаваў Паўночнаатлянтычнага зьвязу і 5 дзяржаваў-супольніцаў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Апэрацыя «Альтэя»|спасылка=https://shape.nato.int/operations/operations-and-missions/operation-althea|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>; # «[[Марскі вартаўнік]]» у [[Міжземнае мора|Міжземным моры]] сіламі [[Саюзнае марское камандаваньне|Саюзнага марскога камандаваньня]] (Ангельшчына)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Апэрацыя «Марскі вартаўнік»|спасылка=https://shape.nato.int/operations/operations-and-missions/operation-sea-guardian-osg|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>; # «Патрэбы гатоўнасьці мірнага часу» ў [[Ісьляндыя|Ісьляндыі]] ([[Кефлявік]]) тройчы на год па 3 тыдні шляхам паветранага дазору [[зьнішчальнік]]амі<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Ісьляндзкія «Патрэбы гатоўнасьці мірнага часу»|спасылка=https://shape.nato.int/icelands-peacetime-preparedness-needs|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>; # «[[Патрыёт (ЗРК)|Патрыёт]]» у [[Турэччына|Турэччыне]] як частка супрацьпаветранай абароны Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Падтрымка АПАД Турэччыны|спасылка=https://shape.nato.int/operations/operations-and-missions/nato-support-to-turkiye|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>; # паветраны дазор у 10 з 29 эўрапейскіх дзяржаваў АПАД — [[Альбанія|Альбаніі]], [[Баўгарыя|Баўгарыі]], [[Латвія|Латвіі]], [[Летува|Летуве]], [[Люксэмбург]]у, [[Паўночная Македонія|Паўночнай Македоніі]], [[Польшча|Польшчы]], [[Румынія|Румыніі]], [[Славенія|Славеніі]] і [[Чарнагорыя|Чарнагорыі]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Паветраны дазор АПАД|спасылка=https://shape.nato.int/operations/operations-and-missions/nato-air-policing|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>. Сярод іншага, ВШСДЭ ажыцьцяўляў захады ўпэўненьня на межах Турэччыны, якія ўлучалі прысутнасьць дадатковых [[Самалёт папярэджаньня і нагляду|самалётаў папярэджаньня і нагляду]], а таксама павышаную марскую дзейнасьць ва Ўсходнім Міжземнамор'і<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Захады ўпэўненьня АПАД|спасылка=https://shape.nato.int/nato-assurance-measures|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>. [[Файл:USAF RQ-4 Global Hawk Block 40 taxis the runway at Sigonella.jpg|значак|290пкс|Бесьпілётнік РКю-4 «Глябальны ястраб» у Сіганэле (Італія, 2023 год)]] Магчымасьці ВШСДЭ ўлучалі: # наземнае сачэньне хаўрусу (НСХ) на аснове [[Сілы вестак, сачэньня і выведкі|Сілаў вестак, сачэньня і выведкі]] (СВСВ) ў [[Сіганэла|Сіганэле]] (востраў [[Сыцылія]], Італія), якія ўлучалі 5 [[бесьпілётнік]]аў [[РКю-4]]Д «Глябальны ястраб»<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Наземнае сачэньне хаўрусу (НСХ)|спасылка=https://shape.nato.int/about/aco-capabilities2/alliance-ground-surveillance-ags|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>; # кібэрабарону на падставе Асяродку адказу на кампутарнае здарэньне (ААКЗ) і Асяродку апэрацыяў у кібэрпрасторы, якія месьціліся пры ВШСДЭ<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Кібэрабарона|спасылка=https://shape.nato.int/about/aco-capabilities2/cyber-defence|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>; # [[Самалёт раньняга папярэджаньня|паветраную сыстэму раньняга папярэджаньня]] (ПСРП) на аснове Паветраных сілаў раньняга папярэджаньня і нагляду (ПСРПН), якія мелі 15 самалётаў [[Боінг Е-3|Е-3]]А «Вартаўнік» у нямецкім [[Гайленкірхэн]] (зямля [[Паўночны Райн — Вэстфалія]]) і на лётнішчах у [[Грэцыя|Грэцыі]], [[Італія|Італіі]], Турэччыне і [[Нарвэгія|Нарвэгіі]], а таксама 6 брытанскіх самалётаў Е-3Д у [[Ўодынгтан (Лінкальншыр)|Ўодынгтане]] (графства [[Лінкальншыр]], Ангельшчына)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Паветраная сыстэма раньняга папярэджаньня (ПСРП) АПАД|спасылка=https://shape.nato.int/about/aco-capabilities2/nato-awacs|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>; # Касьмічны асяродак у нямецкім [[Рамштайн]]е (зямля [[Райнлянд-Пфальц]]) з адмыслоўцамі ад ЗША, Вялікабрытаніі, [[Гішпанія|Гішпаніі]], [[Нідэралянды|Нідэрляндаў]] і Нямеччыны<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Касьмічны асяродак АПАД|спасылка=https://shape.nato.int/about/aco-capabilities2/nato-space-centre|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>; # Пастаянныя вайскова-марскія сілы пад кіраўніцтвам [[Саюзнае марское камандаваньне|Саюзнага марскога камандаваньня]] (СМК), якія ўлучалі [[1-я пастаянная марская група|1-ю]] і [[2-я пастаянная марская група|2-ю]] пастаянныя марскія групы (ПМГ), а таксама [[1-я пастаянная група супрацьмінных захадаў|1-ю]] і [[2-я пастаянная група супрацьмінных захадаў|2-ю]] пастаянныя групы супрацьмінных захадаў (ПГСМЗ) ды ўваходзілі ў [[Сілы адказу АПАД]] ([[Брунсюм]], Нідэрлянды)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Пастаянныя вайскова-марскія сілы АПАД|спасылка=https://shape.nato.int/about/aco-capabilities2/nato-standing-naval-forces|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>; # [[батальён]] хімічнай, біялагічнай, [[Радыялёгія|радыялягічнай]] і ядзернай (ХБРЯ) абароны ў распараджэньні ВСКЭ, які маглі разгарнуць за 5—20 дзён<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Шматнацыянальны батальён хімічнай, біялагічнай, радыялягічнай і ядзернай абароны АПАД|спасылка=https://shape.nato.int/about/aco-capabilities2/nato-multinational-chemical--biological--radiological-and-nuclear-defence-battalion|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>; # [[Стратэгічная паветрана-транспартная здатнасьць|стратэгічную паветрана-транспартную здатнасьць]] (СПТЗ) на падставе [[Крыло цяжкага паветранага транспарту|крыла цяжкага паветранага транспарту]] ў [[Папа (горад)|Папе]] ([[Вугоршчына]]), якое ўлучала 3 самалёты [[Ц-17]] «Глобмастэр 3» і 150 вайскоўцаў ад 12 дзяржаваў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Крыло цяжкага паветранага транспарту|спасылка=https://www.sacprogram.org/about-us/heavy-airlift-wing|выдавец=Праграма «[[Стратэгічная паветрана-транспартная здатнасьць]]»|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>; # шпаркую паветраную рухомасьць (ШПР), якая дазваляла вайсковым самалётам лётаць без абмежаваньня маршруту з боку [[Эўпейская арганізацыя бясьпекі паветраплаваньня|Эўпейскай арганізацыі бясьпекі паветраплаваньня]] (Брусэль, Бэльгія)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Шпаркая паветраная рухомасьць (ШПР)|спасылка=https://shape.nato.int/about/aco-capabilities2/rapid-air-mobility-ram|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>; [[Файл:C17 - RIAT 2018 (45851804805).jpg|значак|290пкс|Самалёт Ц-17 «Глобмастэр 3» у Папе (Вугоршчына, 2019 год)]] Камандзіры ВШСДЭ плянавалі вайсковыя вучэньні Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы для ўмацаваньня магчымасьцяў выкананьня задачаў [[Супольная абарона|супольнай абароны]], адказу на крызіс і супрацы. Вучэньні падзяляліся на: жывыя (ЖыВуч) — з удзелам вайсковых сілаў, камандна-штабныя (КШВ) — са зносінамі камандзіраў і іх штабоў, а таксама навучальныя — у выглядзе мапаграфічна-гульнявога абмеркаваньня. У межах праграмы «[[Партнэрства дзеля міру]]» («ПДМ») ладзілі вучэньні зь дзяржавамі-супольніцамі па-за АПАД. Праграма вучэньняў ахоплівала 6 гадоў з падрабязнасьцямі на першыя 2 гады<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Вучэньні і падрыхтоўка|спасылка=https://shape.nato.int/exercises|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>; == Мінуўшчына == [[Файл:First NATO flag with Eisenhower.jpg|значак|280пкс|[[Дўайт Эйзэнгаўэр]] перад сьцягам Вярхоўнага штабу саюзных дзяржаваў у Эўропе (1951 год)]] Увосень 1950 году [[дзяржаўны сакратар ЗША]] [[Джордж Маршал]] прапанаваў стварыць саюзныя вайсковыя сілы з [[Падразьдзяленьне|падразьдзяленьняў]] дзяржаваў-удзельніцаў [[Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы|Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы]] (Бэльгія), у тым ліку ад [[Заходняя Нямеччына|Заходняй Нямеччыны]]. Дадзенымі сіламі ў [[Заходняя Эўропа|Заходняй Эўропе]] мела кіраваць адзіная вайсковая ўстанова на чале з камандзірам. Бакі пагадзіліся прызначыць [[Вярхоўны саюзны камандзір у Эўропе|вярхоўнага саюзнага камандзіра ў Эўропе]] (ВСКЭ), якому меў дапамагаць міжнародны штаб. 15 сьнежня 1950 году заходнеэўрапейскія саюзьнікі папрасілі амэрыканскага прэзыдэнта [[Гары Трумэн|Гары Трумэна]] вылучыць кандыдата на пасаду ВСКЭ. Той прапанаваў [[Дўайт Эйзэнгаўэр|Дўайта Эйзэнгаўэра]], які загадваў саюзнымі войскамі ў Заходняй Эўропе падчас [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]]. 19 сьнежня [[Паўночнаатлянтычная рада]] ўхваліла яго кандыдатуру. Штаб Эйзэнгаўэра параіў разьмясьціць Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе (ВШСДЭ) ў францускім [[Раканкур]]ы (дэпартамэнт [[Івэлін]]) на захад ад Парыжу праз зручнасьць [[Шляхі зносінаў|шляхоў зносінаў]]. У лютым 1951 году [[Міністэрства абароны Францыі|міністар абароны Францыі]] [[Жуль Мок]] ухваліў Раканкур у якасьці месцазнаходжаньня ВШСДЭ<ref name="а">{{Навіна|аўтар=|загаловак=ВШСДЭ ў Францыі|спасылка=https://shape.nato.int/about-us/what-is-shape/shape-in-france|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>. 2 красавіка 1951 году Эйзэнгаўэр заснаваў ВШСДЭ. У яго склад увайшлі 183 [[афіцэр]]ы ад 9 з 12 дзяржаваў АПАД. Пазьней сваіх супрацоўнікаў накіравалі ўрады [[Партугалія|Партугаліі]] і [[Люксэмбург]]у, а ў [[Ісьляндыя|Ісьляндыі]] адсутнічала войска. 23 ліпеня 1951 году адчынілі новаўзьведзены будынак ВШСДЭ. У 1952 годзе ўрады [[Грэцыя|Грэцыі]] і [[Турэччына|Турэччыны]] далучыліся да Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы і накіравалі сваіх прадстаўнікоў у Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе. У 1955 годзе да іх далучылася Заходняя Нямеччына, таму лік прадстаўнікоў у ВШСДЭ дасягнуў 12<ref name="а"/>. [[Файл:Rocquencourt.jpg|значак|290пкс|Будынкі ВШСДЭ ў [[Раканкур]]ы (1965 год)]] 21 лютага 1966 года францускі прэзыдэнт [[Шарль дэ Голь]] заявіў пра намер абмежаваць удзел Францыі ў Паўночнаатлянтычным зьвязе. 10 сакавіка 1966 году ўрад Францыі паведаміў пра намер выйсьці з аб'яднанага вайсковага камандаваньня АПАД. Таму Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе меў пакінуць Францыю да 1 красавіку 1967 году. 15 верасьня 1966 году ўрад суседняй [[Бэльгія|Бэльгіі]] ўзьвесьці да гэтай даты асноўныя будынкі для пераносу ВШСДЭ, а рэшту — да 1 верасьня 1967 году. [[Урад Бэльгіі]] абраў для будоўлі вёску [[Касто]] ў заходняй вобласьці [[Эно]], якая межавала з Францыяй. Вылучаная вайсковая [[дзялянка]] займала 2 кв.км. Побач на захадзе месьцілася авіябаза ў [[Ш'еўр]]ы. Таксама ў сьнежні 1967 году вырашалі пачаць будаўніцтва аўтадарогі між суседнім [[Монс]]ам і [[Брусэль|Брусэлем]], куды перанесьлі галаўную сядзібу АПАД. 14 кастрычніка 1966 годзе пачалі ўзводзіць будынак Асяродку сувязі, які дабудавалі 15 сьнежня 1966 году. 22 лістапада 1966 году ў Касто перадалі першае абсталяваньне. Таксама перамясьцілі выведвальную дружыну. 31 сакавіка 1967 году ў Бэльгіі разгарнулі ВШСДЭ. 8 верасьня 1967 году ў францускім Раканкуры зачынілі лягер Валюсо, дзе месьцілася Група падтрымкі ВШСДЭ, а 14 сьнежня ў Бэльгію перадалі апошнія побытавыя рэчы<ref name="а"/>. У 1970 годзе Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе на чале з [[Эндру Гудпастэр|Эндру Гудпастэрам]] падрыхтаваў [[дасьледаваньне]] скарачэньня ўзброеных сілаў ЗША, Вялікабрытаніі і [[Канада|Канады]] на мацерыку ў сувязі з [[разрадка]]й у дачыненьнях з [[Савецкі Саюз|Савецкім Саюзам]]. У адказ ВШСДЭ прапанаваў палепшыць дзейнасьць звычайных і [[Ядзерная зброя|ядзерных]] сілаў [[Саюзнае камандаваньне апэрацыямі|Саюзнага камандаваньня ў Эўропе]] (СКЭ), што паўплывала на стратэгічнае плянаваньне ў 1970-я гады. У 1974 годзе адбылося [[турэцкае ўварваньне на Кіпр]], у выніку якога Грэцыя пакінула ВШСДЭ. У 1975 годзе наступны вярхоўны саюзны камандзір у Эўропе [[Аляксандар Хэйг]] прадставіў праграму вучэньняў «Восеньская кузьня», якая ўлучала штогадовыя вучэньні АПАД «[[Вяртаньне сілаў у Нямеччыну]]». У 1978 годзе Хэйг увёў другую пасаду намесьніка, на якую ўпершыню прызначыў нямецкага генэрала [[Гэрд Шмюкле|Гэрда Шмюкле]] праз рост унёску Нямеччыны ў СКЭ. Таксама Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе ўзяў удзел у распрацоўцы Доўгатэрміновай праграмы паляпшэньня абароны, паводле якой у 1980-я гады стварылі Паветраныя сілы раньняга папярэджаньня (ПСРП) АПАД. Пры гэтым аб'ядналі сетку [[Сувязь (тэхніка)|сувязі]] камандаваньня Наземным асяродзьдзем супрацьпаветранай абароны АПАД. 25 чэрвеня 1979 году, незадоўга да сканчэньня паўнамоцтваў, Хэйг стаў мэтай няўдалага [[замах]]у нямецкіх камуністаў з групоўкі «[[Фракцыя Чырвонай арміі]]» ў сувязі з посьпехамі на чале ВШСДЭ<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=1967—1979 гады: гатоўнасьць АПАД узрастае|спасылка=https://shape.nato.int/page14642550|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>. 12 сьнежня 1979 году міністарская нарада Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы ўхваліла палітыку «[[Падвойная сьцежка|Падвойнай сьцежкі]]», паводле якой у Эўропе разьмясьцілі амэрыканскія крылатыя ракеты і [[Балістычная ракета|балістычныя ракеты]] «[[Пэршынг 2]]». Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе на чале з ВСКЭ [[Бэрнард Роджэрз|Бэрнардам Роджэрзам]] браў удзел у разгортваньні гэтай зброі. Бэрнард Роджэрз падкрэсьліў недастатковасьць звычайных войскаў АПАД для адбіцьця нападу [[Арганізацыя Варшаўскай дамовы|Арганізацыі Варшаўскай дамовы]] (АВД), што вымушала ВШСДЭ прыбегнуць да выкарыстаньня [[Ядзерная зброя|ядзернай зброі]]. Таму ВСКЭ Роджэрз прапанаваў панятак «[[Напад на надыходзячыя сілы|Нападу на надыходзячыя сілы]]» («ННС») для глыбокіх звычайных удараў па войсках другога і трэцяга [[эшалён]]аў, каб прадухіліць дасягненьне імі месцаў абароны АПАД. У 1980 годзе Бэрнард Роджэрз узяў удзел у перамовах наконт вяртаньня [[Узброеныя сілы Грэцыі|Ўзброеных сілаў Грэцыі]] ў склад ВШСДЭ, што прывяло да зьмяненьня камандаваньня на поўдні з улікам зацікаўленасьцяў ураду Турэччыны. Сярод іншага, ВШСДЭ распрацаваў паняцьцё Шпаркага падмацаваньня, каб садзейнічаць краёваму абароннаму плянаваньню. За 1980—1985 гады ўзьвялі [[бункер]] ВШСДЭ ў межах Доўгатэрміновага інфраструктурнага пляну Саюзнага камандаваньня ў Эўропе (СКЭ). Таксама ВШСДЭ садзейнічаў вываду 1400 ядзерных боегаловак з Эўропы, паводле «[[Монтэбэлё|Монтэбэльскага]] рашэньня» 1983 году, якое прынялі на сустрэчы міністраў Групы ядзернага плянаваньня АПАД. У 1985 годзе генсакратаром КПСС стаў [[Міхаіл Гарбачоў]], які разам з амэрыканскім прэзыдэнтам [[Рональд Рэйган|Рональдам Рэйганам]] прапанаваў зьнішчыць балістычныя ракеты сярэдняй далёкасьці. ВШСДЭ прыйшоў да высновы, што гэта зробіць АПАД больш уразьлівай да нападу Арганізацыі Варшаўскай дамовы. Таму ВСКЭ Бэрнард Роджэрз выступіў супраць заключэньня [[Дамова аб ліквідацыі ракет сярэдняй і меншай далёкасьці|Дамовы аб ліквідацыі ракет сярэдняй і меншай далёкасьці]] і быў адстаўлены з пасады ў чэрвені 1987 году<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=1977—1989 гады: дзесяцігодзьдзе «Падвойнай сьцежкі» — новая зброя, новыя перамовы|спасылка=https://shape.nato.int/page14642550|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>. === Пасьля Халоднай вайны === 9 лістапада 1989 году адбылося падзеньне [[Бэрлінскі мур|Бэрлінскага муру]], што прывяло да [[Узьяднаньне Нямеччыны|ўзьяднаньне Нямеччыны]] 15 сакавіка 1991 году. 6 ліпеня 1990 году [[Саміт АПАД]] ухваліў Лёнданскую дэклярацыю, у якой абвясьцілі пра пераход ад стратэгіі «[[Перадавая абарона|перадавой абароны]]» да «[[Гнуткі адказ|гнуткага адказу]]». У выніку Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе на чале з [[Джон Гэлвін|Джонам Гэлвінам]] перагледзеў ядзерныя пляны і нацэльваньне Саюзнага камандаваньня ў Эўропе (СКЭ) з улікам заканчэньня [[Халодная вайна|Халоднай вайны]]. Пры гэтым ВШСДЭ ўзгадняў вывад амэрыканскай [[Хімічная зброя|хімічнай]] і ядзернай зброі сярэдняй далёкасьці з Эўропы. 2 жніўня 1990 году пачалося [[Ірак|ірацкае]] [[Ірацкае ўварваньне ў Кувэйт|ўварваньне]] ў [[Кувэйт]]. Таму ВШСДЭ ўвёў падтрымку [[Супрацьпаветраная абарона|супрацьпаветранай абароны]] [[Турэччыны|Турэччыны]], якая межавала зь Іракам, разгарнуў Вайскова-марскія сілы АПАД у [[Міжземнае мора|Міжземным моры]], каб прадухіліць пагрозу суднаходзтву, і пашырыў пакрыцьцё Міжземнамор'я самалётамі раньняга папярэджаньня, каб прадухіліць пашырэньне сутыкненьня на дзяржавы-ўдзельніцы АПАД<ref name="б">{{Навіна|аўтар=|загаловак=1989—1992 гады: канец Халоднай вайны пераўтварае хаўрус|спасылка=https://shape.nato.int/page14652746|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>. [[Файл:John Galvin, official military photo, 1991.JPEG|значак|270пкс|Джон Гэлвін — 9-ы вярхоўны саюзны камандзір у Эўропе (1991 год)]] У кастрычніку 1990 году начальнік [[Гэнэральны штаб Узброеных сілаў СССР|Генэральнага штабу]] [[Узброеныя сілы СССР|Ўзброеных сілаў СССР]] [[Міхаіл Маісееў]] наведаў Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе. ВШСДЭ падтрымаў перамовы, якія прывялі да падпісаньня 19 лістапада 1990 году ў [[Парыж]]ы [[Дамова аб звычайных узброеных сілах у Эўропе|Дамовы аб звычайных узброеных сілах у Эўропе]] (ДЗУСЭ). У выніку ў 1990 годзе ВШСДЭ пачаў скарачэньне штабоў СКЭ з 32 да 8, што прывяло да зьмяншэньня пэрсаналу на 25 % і заняцьця эўрапейцамі некалькіх камандных пасадаў замест амэрыканцаў. У студзені 1991 году ВШСДЭ таксама разгарнуў у Турэччыне паветраныя сілы СКЭ. 1 ліпеня 1991 году распалася [[Арганізацыя Варшаўскай дамовы]] (АВД). Таму ў 1991 годзе ВШСДЭ стварыў Асяродак вайсковых сувязяў, каб спрыяць супрацы з урадамі, якія раней былі сябрамі АВД<ref name="б"/>. 8 лістапада 1991 году Саміт АПАД у [[Рым]]е ўхваліў новае Стратэгічнае паняцьце, паводле якога лік штабоў скарацілі зь 78 да 20, каб скарыстаць «[[мірны дывідэнд]]»<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Ад 1990 году|спасылка=https://shape.nato.int/about-us/what-is-shape/1990-onwards|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>. Тым часам, 8 сьнежня 1991 году завяршыўся [[распад СССР]] праз падпісаньне [[Белавескія пагадненьні|Белавескіх пагадненьняў]]. Дасьледаваньне ВШСДЭ «Правільнае спалучэньне» прывяло да зьмяненьня падрыхтоўкі і стварэньня Корпусу хуткага адказу АПАД у кастрычніку 1992 году<ref name="б"/>. У ВШСДЭ запрацаваў Штаб плянаваньня сілаў адказу (ШПСА)<ref name="в"/>. У чэрвені 1992 году ВШСДЭ стварыў Асяродак адказу на крызіс, а частку штабу [[Паўночная група арміяў|Паўночнай групы арміяў]] АПАД у нямецкім [[Райндален]]е (зямля [[Паўночны Райн — Вэстфалія]]) скарысталі для ўтварэньня штабу міратворчых сілаў [[ААН]] у [[Босьнія і Герцагавіна|Босьніі і Герцагавіне]]. ВШСДЭ сплянаваў вайскова-марскую апэрацыю «[[Марскі наглядчык]]» для выкананьня марскога [[эмбарга]] ААН на пастаўку зброі ў [[Сацыялістычная Фэдэратыўная Рэспубліка Югаславія|Югаславію]]. У ліпені 1992 году [[Камандаваньне аб'яднанымі сіламі ў Нэапалі|Саюзныя сілы ў Паўднёвай Эўропе]] (ССПЭ) разьмясьцілі свае караблі на базах у [[Адрыятычнае мора|Адрыятычным моры]] для пачатку апэрацыі. У кастрычніку 1992 году АПАД пачала апэрацыю «[[Нябесны наглядчык]]», бо [[Арганізацыя аб'яднаных нацыяў]] (Новы Ёрк) абвясьціла [[Беспалётная зона|беспалётную зону]] над Босьніяй і Герцагавінай, каб прадухіліць паветраныя напады ў ходзе [[Басьнійская вайна|Басьнійскай вайны]]. 22 лістапада 1992 году марскую апэрацыю зьмянілі на прымусовае выкананьне эмбарга «[[Марская варта]]». У красавіку 1993 году АПАД пагадзілася правесьці апэрацыю «[[Забарона палёту]]». У 1993 годзе вярхоўны саюзны камандзір у Эўропе [[Джон Шалікашвілі]] перамовіў зь нямецкім і францускімі начальнікамі абароны наконт пагадненьня аб умовах выкарыстаньня [[Эўракорпус]]у (Францыя) ў задачах АПАД. У чэрвені 1993 году [[Заходнеэўрапейскі зьвяз]] (Бэльгія) далучыў свае караблі ў Адрыятычным моры да апэрацыі АПАД «[[Вострая варта]]». ВШСДЭ расплянаваў высадку з паветра ССПЭ і абарону гуманітарнага канвою ў падтрымку ААН. У 1993 годзе ВШСДЭ завяршыў апэрацыю ССПЭ «Дысцыплінаваная варта» ў падтрымку мірнага пляну ААН для Босьніі і Герцагавіны<ref name="в">{{Навіна|аўтар=|загаловак=1992—1994 гады: пераўтварэньне працягваецца, занятасьць Балканамі расьце|спасылка=https://shape.nato.int/page14662857|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>. У 1993 годзе ВШСДЭ на чале [[Джон Шалікашвілі|Джонам Шалікашвілі]] стварыў у Нямеччыне Паветраны штаб сілаў адказу (ПШСА). Пачалося складаньне паняцьця Сумесна-аб'яднанай апэрацыйнай групы, каб кіраваць сіламі, разгорнутымі за межамі дзейнасьці АПАД. Нямецкі генэрал [[Пэтэр Карстэнс]] стаў першым эўрапейскім начальнікам штабу ВШСДЭ. Таксама ў 1993 годзе стварылі [[Саюзныя сілы ў Паўночна-Заходняй Эўропе]] ([[Хай Ўікомб]], графства [[Бэкінггэмшыр]], Ангельшчына), якія месьціліся ў Вялікабрытаніі і [[Нарвэгія|Нарвэгіі]] ды ўлучылі [[Саюзнае камандаваньне ў Ля-Маншы]] ([[Нортўуд (Вялікі Лёндан)|Нортўуд]], Ангельшчына). Джон Шалікашвілі зрабіў некалькі паездак у краіны [[Сярэдняя Эўропа|Сярэдняй]] і [[Усходняя Эўропа|Ўсходняй Эўропы]]. У выніку Вярхоўны штаб саюзных сілаў у Эўропы зрабіў унёсак у стварэньне праграмы «[[Партнэрства дзеля міру]]» ў 1994 годзе<ref name="в"/>. У ВШСДЭ ўтварылі Асяродак узгадненьня супольніцтва. У 1994 годзе пачалі вывучэньне спосабу пераўтварэньня Саюзнага камандаваньня ў Эўропе. Таксама ў 1994 годзе новае паняцьце штабу Сумесна-аб'яднанай апэрацыйнай групы запатрабавала, каб яе штаб мог праводзіць апэрацыі для АПАД, Заходнеэўрапейскага зьвязу і [[Эўразьвяз]]у (Бэльгія)<ref name="г"/>. 28 лютага 1994 году зьнішчальнікі Паўночнаатлянтычнага зьвязу зьбілі 4 [[бамбавік]]і [[Сэрбская Рэспубліка|Сэрбскай Рэспублікі]], якія парушылі беспалётную зону ААН у Босьніі і Герцагавіне. Тамсама самалёты АПАД ажыцьцявілі некалькі паветраных удараў на запыт міратворцаў ААН. У ліпені 1995 году Сэрбская Рэспубліка заняла [[Срэбраніца|Срэбраніцу]], а затым падвяла цяжкую зброю да [[Сараева]]. Таму ў жніўні—верасьні 1995 году самалёты АПАД наносілі ўдары па разьмяшчэньні іх войскаў, каб схіліць да вываду той зброі з-пад Сараева. У выніку 21 лістапада 1995 году ў амэрыканскім [[Дэйтан (Агаё)|Дэйтане]] (штат [[Агаё]]) прэзыдэнты Босьніі і Герцагавіны, Сэрбіі і Харватыі [[Алія Ізэтбэгавіч]], [[Слабадан Мілошавіч]] і [[Франьё Туджман]] адпаведна падпісалі [[Дэйтанскае пагадненьне|Агульнае рамачнае пагадненьне]] аб міры ў Босьніі і Герцагавіне. Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе на чале з [[Джордж Жульўан|Джорджам Жульўанам]] распрацаваў плян выкананьня Дэйтанскага пагадненьня, пасьля чаго 20 сьнежня 1995 году падтрыманьне міру перадалі ад ААН да Сілаў выкананьня пад кіраўніцтвам АПАД. У Босьніі і Герцагавіне разьмясьцілі каля 50 000 міратворцаў з краінаў АПАД і іншых 17 краінаў, у тым ліку з Расеі. Расейскі генэрал стаў намесьнікам ВСКЭ для расейскіх сілаў у Сілах выкананьня, а расейскае пасольства далучылася да Асяродку ўзгадненьня Сілаў выкананьня ў ВШСДЭ. Сілы выкананьня разьмежавалі басьнійскія і сэрбскія войскі, ахоўвалі акругі перадачы з адной супольнасьці ў іншую і наглядалі за адводам войскаў у паласу разьмежаваньня, а таксама ладзілі перамяшчэньне зброі ў месцы захоўваньня. У сьнежні 1996 году Сілы выкананьня перайменавалі ў Сілы стабілізаваньня, у якіх паменшылі колькасьць [[танк]]аў і [[Артылерыя|артылерыі]]. 10 ліпеня 1997 году Сілы стабілізаваньня затрымалі першага падазраванага ў [[Ваеннае злачынства|ваенных злачынствах]] і перадалі [[Міжнародны суд ААН|Міжнароднаму суду ААН]] (Нідэрлянды)<ref name="г">{{Навіна|аўтар=|загаловак=1994—1998 гады: адна дружына, адно заданьне, АПАД пачынае міратворчасьць у Босьніі|спасылка=https://shape.nato.int/page14672955|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>. У красавіку 1997 году Штаб сілаў адказу СКЭ пераўтварылі ў Сумесна-аб'яднаны штаб плянаваньня. ВШСДЭ пачаў распрацоўку [[Супрацьракетная абарона Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы|супрацьракетнай абароны]] фронту і падрыхтоўку далучэньня новых сябраў да СКЭ у сувязі зь меркаваным пашырэньнем Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы<ref name="г"/>. У ліпеня 1997 году новы ВСКЭ [[Ўэсьлі Кларк]] запрасіў урады [[Вугоршчына|Вугоршчыны]], [[Польшча|Польшчы]] і [[Чэхія|Чэхіі]] ў ВШСДЭ на перамовы наконт сяброўства ў АПАД. У сакавіку 1999 году 3 дзяржавы далучыліся да СКЭ на ўрачыстасьці ў ВШСДЭ<ref name="д"/>. У кастрычніку 1998 году югаслаўскі прэзыдэнт Мілошавіч вывеў большасьць [[Войска Югаславіі]] з сэрбскага краю [[Косава і Мятохія]] пасьля [[Косаўская вайна|баёў]] супраць [[Альбанцы|альбанскіх]] паўстанцаў з [[Войска вызваленьня Косава]] (ВВК). Ён пайшоў на дадзены крок пасьля перамоваў з ВСКЭ Ўэсьлі Кларкам, які паведаміў пра распрацоўку паветранай апэрацыі АПАД для спыненьня баёў. Пасьля гэтага выведвальныя самалёты АПАД адсочвалі становішча, а наземныя сілы АПАД прывялі ў гатоўнасьць, каб дапамагчы пасольству [[Арганізацыя бясьпекі і супрацы ў Эўропе|Арганізацыі бясьпекі і супрацы ў Эўропе]] (АБСЭ; Аўстрыя), якое накіравалі ў край Косава і Мятохія. У студзені 1999 году баі аднавіліся, таму Войска Югаславіі ўвяло падмацаваньне ў край. Пагроза паветраных удараў Паўночнаатлянтычнага зьвязу прывяла да перамоваў ураду [[Саюзная Рэспубліка Югаславія|Югаславіі]] і альбанскіх паўстанцаў у лютым 1999 году ў францускім [[Рамбуе]] (дэпартамэнт Івэлін). Пасьля правалу перамоваў баі аднавіліся, а назіральнікаў АБСЭ вывелі з краю. 23 сакавіка 1999 году АПАД пачаў паветраныя ўдары па супрацьпаветранай абароне Югаславіі. У выніку высылкі з сэрбскага краю Косава і Мятохія да канца траўня 1999 году звыш 800 000 альбанцаў сталі ўцекачамі ў суседніх [[Альбанія|Альбаніі]] і [[Паўночная Македонія|Македоніі]]. Таму АПАД пабудавала лягеры для ўцекачоў з кухнямі хуткага харчаваньня. 9 чэрвеня 1999 году афіцэры Югаславіі і АПАД падпісалі пагадненьне аб вывадзе Войска Югаславіі з сэрбскага краю Косава і Мятохія і ўводзе міратворчых [[Сілы для Косава|Сілаў для Косава]] пад кіраўніцтвам АПАД. За 78 дзён самалёты АПАД ажыцьцявілі звыш 38 000 вылетаў, зь якіх звыш 10 000 былі баявымі. Пры гэтым страцілі 2 самалёты ад агню Войска Югаславіі. 12 чэрвеня 1999 году Сілы для Косава ўвайшлі ў край, дзе давялося бараніць сэрбаў ад гвалту з боку альбанскіх паўстанцаў<ref name="д">{{Навіна|аўтар=|загаловак=1998—1999 гады: АПАД пашыраецца і сутыкаецца з чарговым крызісам на Балканах|спасылка=https://shape.nato.int/page14683036|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>. === ХХІ стагодзьдзе === У жніўні 2001 году пачалася апэрацыя АПАД «[[Істотны ўраджай]]» у Македоніі, дзе хваляваньні альбанскай меншасьці прывялі да патрэбы раззброіць [[Армія народнага вызваленьня|Армію народнага вызваленьня]] войскамі Паўночнаатлянтычнага зьвязу. У красавіку 2003 году апэрацыю «[[Саюзная гармонія]]» ў Македоніі скончылі і перадалі Эўразьвязу. [[Тэрарыстычныя акты 11 верасьня 2001 году]] на ЗША выклікалі з боку АПАД апэрацыю «[[Арліная дапамога]]» для нагляду за паветранай прасторай. У выніку ад кастрычніка 2001 году па травень 2002 году Паветраныя сілы раньняга папярэджаньня АПАД выканалі звыш 360 вылетаў над ЗША сіламі 830 чальцоў экіпажаў. Пры канцы кастрычніка 2001 году пачалася марская апэрацыя АПАД «[[Актыўныя высілкі]]», каб забясьпечыць ахову караблёў саюзьнікаў у Міжземнамор'і. У лістападзе 2002 году Саміт АПАД у [[Прага|Празе]] (Чэхія) пераўтварыў Саюзнае камандаваньне ў Эўропе (СКЭ) з Саюзнае камандаваньне апэрацыямі (СКА), якому падпарадкаваў усе вайсковыя апэрацыі Паўночнаатлянтычнага зьвязу. Таксама вырашылі стварыць Сілы адказу АПАД, якія ВСКЭ [[Джэймз Джонз]] давёў да поўнай апэрацыйнай здольнасьці за кошт ускладненьня вучэньняў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=2000—2003 гады: больш міратворчасьці на Балканах і АПАД абвяшчае 5-ы артыкул|спасылка=https://shape.nato.int/page14693118|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>. Ад 20 лютага па 16 красавіка 2003 году Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы правяла апэрацыю «[[Паказ стрымліваньня]]», каб умацаваць турэцкую абарону ў сувязі з пачаткам [[Ірацкая вайна|Ірацкай вайны]]. 11 жніўня 2003 году АПАД пагадзілася пераняць [[Міжнародныя сілы садзейнічаньня бясьпецы]] (МССБ) вакол сталіцы [[Аўганістан]]у. 29 сакавіка 2004 году да АПАД далучыліся яшчэ 7 дзяржаваў Эўропы — [[Баўгарыя]], [[Латвія]], [[Летува]], [[Румынія]], [[Славаччына]], [[Славенія]] і [[Эстонія]]. У выніку некаторым новым сябрам ВШСДЭ забясьпечыў дазор паветранай прасторы. Агулам колькасьць дзяржаваў у Паўночнаатлянтычным зьвязе дасягнула 26. У 2004 годзе АПАД пачала навучаньне [[Ірацкая армія|Ірацкай арміі]] і забясьпечвала ахову [[Летнія Алімпійскія гульні 2004 году|летніх Алімпійскіх гульняў]] у Грэцыі самалётамі раньняга папярэджаньня. У ліпені 2004 году АПАД павялічыла абшар сваёй дзейнасьці на поўнач Аўганістану на запыт ААН. У сьнежні 2004 году Сілы стабілізаваньня АПАД перадалі сваю дзейнасьць Эўразьвязу ў Босьніі і Герцагавіне. У чэрвені 2005 году АПАД пашырыла дзейнасьць на захад Аўганістану на запыт [[Урад Аўганістану|ураду]]<ref name="е">{{Навіна|аўтар=|загаловак=2003—2010 гады: прастора дзейнасьці АПАД працягвае пашырацца|спасылка=https://shape.nato.int/page2146115059|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>. [[Файл:James L. Jones 2.jpg|значак|270пкс|[[Джэймз Джонз]] — 14-ы вярхоўны саюзны камандзір у Эўропе (2005 год)]] Пры канцы жніўня 2005 году ўраган «[[Катрына (ураган)|Катрына]]» выклікаў маштабныя разбурэньні на поўдні ЗША, таму Паўночнаатлянтычны зьвяз паставіў туды [[лекі]] і харчаваньне на просьбу ўраду ЗША. 8 кастрычніка 2005 году [[Землятрус у Кашміры 2005 году|землятрус у Кашміры]] забраў жыцьці звыш 73 000 чалавек і разбурыў жытло прынамсі 4 млн чалавек. Таму АПАД на запыт ураду [[Пакістан]]у перавезла 3435 т дапамогі 168 самалётамі, а 1750 т дапамогі і 7650 параненых — верталётамі. Палявы [[шпіталь]] АПАД аказаў дапамогу 4890 пацыентам, а перасоўныя лекарскія брыгады — 3424 пацыентам. [[Інжынэр]]ы АПАД пабудавалі 110 сховішчаў і 9 [[школа]]ў, а таксама пачынілі 60 км дарог і сетку разьмеркаваньня крынічнай вады. Задачы дапамогі Пакістану выконвалі да канца студзеня 2006 году. 31 ліпеня 2006 году МССБ прасунуліся на поўдзень Аўганістану, дзе засяроджвалася большасьць вытворчасьці [[дурман]]аў. Тамсама адбыліся найбольшыя ў гісторыі Паўночнаатлянтычнага зьвязу [[Аўганская вайна|баі]] супраць [[Талібан]]у. У кастрычніку 2006 году МССБ занялі ўсход Аўганістану, тым самым сталі прысутнічаць па ўсёй краіне. Сярод іншага, У 2006 годзе гэтыя самыя самалёты ахоўвалі [[Чэмпіянат сьвету па футболе 2006 году]] ў Нямеччыне. Ад чэрвеня па сьнежань 2007 году ладзілі паветраныя перавозкі для міратворчасьці [[Афрыканскі зьвяз|Афрыканскага зьвязу]] ў [[судан]]скім [[Дарфур]]ы<ref name="е"/>. У 2008 годзе адбылося аднабаковае абвяшчэньне незалежнасьці [[Косава]] ад [[Сэрбія|Сэрбіі]], таму ВСКЭ [[Бэнц Крэдак]] дамогся зьмяншэньня Сілаў для Косава. Сярод іншага, ВШСДЭ разгарнуў вайскова-марскія сілы супраць [[пірацтва]] на ўсход ад [[Самалі]]. Пад кіраўніцтвам Саюзнага камандаваньня апэрацыямі стварылі: Асяродак спалучэньня выведкі і Асяродак узгадненьня спэцыяльных апэрацыяў АПАД. У жніўні 2008 году [[Расейска-грузінская вайна (2008)|расейска-грузінская вайна]] прывяла да прыпыненьня паседжаньняў Рады АПАД-Расея да 2009 году. У красавіку 2009 году ў Паўночнаатлянтычны зьвяз уступілі [[Альбанія]] і [[Харватыя]]. Дазор іх паветранай прасторы пачалі ажыцьцяляць іншыя дзяржавы АПАД<ref name="е"/>. У 2011 годзе Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы правяла апэрацыю «[[Адзіны абаронца]]», каб забясьпечыць беспалётную зону і эмбарга на пастаўку зброі падчас [[Грамадзянская вайна ў Лібіі|грамадзянскай вайны ў Лібіі]]. У 2012 году Саміт АПАД вырашыў скончыць дзейнасьць МССП у сьнежні 2014 году, пасьля чаго перайшлі да апэрацыі «[[Рашучая падтрымка]]» для падрыхтоўкі Ўзброеных сілаў Аўганістану да 2020 году. У 2016 годзе запрацавала [[Супрацьракетная абарона Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы]], пра што абвясьцілі на Саміце ў [[Варшава|Варшаве]]. У 2017 годзе 29-м сябрам Паўночнаатлянтычнага зьвязу стала [[Чарнагорыя]]. Таксама ў 2017 годзе 4 [[батальён]]ы на ратацыйнай аснове разьмясьцілі ў Польшчы, Летуве, Латвіі і Эстоніі для ўмацаваньня стрымліваньня на ўсходзе<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Ад 2010 году па сучаснасьць: шлях наперад|спасылка=https://shape.nato.int/history/2010present-the-way-ahead|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>. === Камандзіры === [[Файл:Lt Gen Alexus G. Grynkewich (4).jpg|значак|270пкс|[[Алексус Грынкевіч]] — першы [[беларус]], прызначаны загадваць Вярхоўным штабам саюзных дзяржаваў у Эўропе]] # [[Дўайт Эйзэнгаўэр]] (2 красавіка 1951 — 30 траўня 1952) # [[Мэцью Рыджўэй]] (30 траўня 1952 — 11 ліпеня 1953) # [[Альфрэд Грунтэр]] (11 ліпеня 1953 — 20 лістапада 1956) # [[Лорыс Норстад]] (20 лістапада 1956 — 1 лістапада 1962) # [[Ліман Лемніцэр]] (1 лістапада 1962 — 1 ліпеня 1969) # [[Эндру Гудпастэр]] (1 ліпеня 1969 — 15 сьнежня 1974) # [[Аляксандар Хэйг]] (15 сьнежня 1974 — 1 ліпеня 1979) # [[Бэрнард Роджэрз]] (1 ліпеня 1979 — 26 чэрвеня 1987) # [[Джон Гэлвін]] (26 чэрвеня 1987 — 23 чэрвеня 1992) # [[Джон Шалікашвілі]] (23 чэрвеня 1992 — 22 кастрычніка 1993) # [[Джордж Жульўан]] (22 кастрычніка 1993 — 11 ліпеня 1997) # [[Ўэсьлі Кларк]] (11 ліпеня 1997 — 3 траўня 2000) # [[Джозэф Ральстан]] (3 траўня 2000 — 17 студзеня 2003) # [[Джэймз Джонз]] (17 студзеня 2003 — 7 сьнежня 2006) # [[Банц Крэдак]] (7 сьнежня 2006 — 2 ліпеня 2009) # [[Джэймз Стаўрыдзіс]] (2 ліпеня 2009 — 13 траўня 2013) # [[Філіп Брыдлоў]] (13 траўня 2013 — 4 траўня 2016) # [[Кёрціс Скапароці]] (4 траўня 2016 — 3 траўня 2019) # [[Тод Ўолтэрз]] (3 траўня 2019 — 1 ліпеня 2022) # [[Крыстафэр Каволі]] (1 ліпеня 2022 — 2025) # [[Алексус Грынкевіч]] (ад 2025 году)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=ЗША прызначылі галоўнакамандуючым сіламі АПАД у Эўропе нашчадка беларускіх імігрантаў|спасылка=https://www.svaboda.org/a/33435192.html|выдавец=[[Беларуская служба Радыё Свабода|Беларуская служба Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=5 чэрвеня 2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Выпускі навінаў|спасылка=https://shape.nato.int/news-releases|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}} ** [https://shape.nato.int/visitors/visitor-request-form Фармуляр запыту наведваньня] і [https://shape.nato.int/visitors/participants-list сьпіс удзельнікаў]{{ref-en}} ** [https://shape.nato.int/nato-exercises Вучэньні і дзейнасьць АПАД] {{Накід}} [[Катэгорыя:Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы]] [[Катэгорыя:Шматнацыянальныя вайсковыя фармаваньні]] [[Катэгорыя:Войска Эўропы]] [[Катэгорыя:Арганізацыі, заснаваныя ў 1951 годзе]] [[Катэгорыя:Вайсковыя базы]] [[Катэгорыя:Збудаваньні Бэльгіі]] [[Катэгорыя:Эно]] [[Катэгорыя:Вайсковая гісторыя ЗША]] g2axs5vmzv6j5x2uc4ebdlclem3niwu 2619790 2619785 2025-06-12T10:38:53Z W 11741 /* Камандзіры */ . 2619790 wikitext text/x-wiki {{Каардынаты|50|30|1|паўночнае|3|58|59|усходняе|выяўленьне=загаловак}} {{Вайсковае падразьдзяленьне |назва = Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе |арыгінальная назва = {{мова-en|Supreme Headquarters Allied Powers Europe|скарочана}} |выява = [[Файл:Coat of arms of Supreme Headquarters Allied Powers Europe.svg|240пкс]] |подпіс выявы = Герб |гады = ад {{Дата пачатку|2|4|1951|1}} |краіны = 29 краінаў Эўропы, ЗША, [[Канада]] і [[Турэччына]] |падпарадкаваньне = [[Паўночнаатлянтычная рада]] |у складзе = [[Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы]] |тып = [[штаб]] |уключае ў сябе = Камандаваньні аб'яднанымі сіламі ў [[Брунсюм]]е, [[Нэапаль|Нэапалі]] і [[Норфалк (Вірджынія)|Норфалку]] |роля = захаваньне [[Тэрытарыяльная цэласнасьць|тэрытарыяльнай цэласнасьці]] эўрапейскіх дзяржаваў-удзельніцаў [[АПАД]] |памер = |камандная структура = [[Саюзнае камандаваньне апэрацыямі]] |разьмяшчэньне = [[Касто]] (вобласьць [[Эно]], край [[Валёнія]], [[Бэльгія]])<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Як нас знайсьці|спасылка=https://shape.nato.int/how-to-contact-us|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref> |мянушка = ВШСДЭ |заступнік = |дэвіз = [[Пільнасьць]] — цана свабоды<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Гісторыя герба|спасылка=https://shape.nato.int/about-us/what-is-shape/history-of-the-crest|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref> |колеры = |марш = |талісман = |узбраеньне = |войны = [[Басьнійская вайна|Басьнійская]], [[Косаўская вайна|Косаўская]], [[Аўганская вайна|Аўганская]] і [[Ірацкая вайна|Ірацкая]] |бітвы = |знакі ўзнагароды = |дзейны камандзір = [[Крыстафэр Каволі]] |вядомыя камандзіры = [[Алексус Грынкевіч]] }} '''Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе''' ({{мова-fr|Grand Quartier Général des Puissances Alliées en Europe|скарочана}}<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Наведнікі|спасылка=https://shape.nato.int/contact/visiteurs|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=fr|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>) — штаб Саюзнага камандаваньня апэрацыямі [[Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы|Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы]], заснаваны ў красавіку 1951 году ў [[Раканкур]]ы (Францыя). На 2025 год месьціўся ў бэльгійскай вёсцы [[Касто]] на поўначы вобласьці [[Эно]] (край [[Валёнія]]). Адказваў за захаваньне [[Тэрытарыяльная цэласнасьць|тэрытарыяльнай цэласнасьці]] эўрапейскіх дзяржаваў-удзельніцаў [[АПАД]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Пра нас|спасылка=https://shape.nato.int/about|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>. == Будова == На 2025 год Саюзнае камандаваньне апэрацыямі (СКА) АПАД, якім загадваў Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе (ВШСДЭ), мела тры ўзроўні: стратэгічны, апэрацыйны і тактычны. СКА загадвала пастаяннымі і разгортвальнымі штабамі, а таксама аб'яднанымі сіламі ад некалькіх ведамстваў і сумеснымі сіламі ад некалькіх дзяржаваў. ВШСДЭ на стратэгічным узроўні ўзначальваў 6 апэрацыйных камандаваньняў, 2 зь якіх падтрымлівалі ўстановы тактычнага ўзроўню. * ''Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе''. Стратэгічны штаб, які рыхтаваў, плянаваў і праводзіў вайсковыя апэрацыі Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы. [[Вярхоўны саюзны камандзір у Эўропе]] (ВСКЭ) ўзначальваў СКА і выконваў абавязкі ў складзе ВШСДЭ, а таксама загадваў [[Эўрапейскае камандаваньне ЗША|Эўрапейскім камандаваньнем ЗША]]. ВСКЭ падпарадкоўваўся Вайсковаму камітэту АПАД, які знаходзіўся пад кіраўніцтвам [[Паўночнаатлянтычная рада|Паўночнаатлянтычнай рады]] і Групы ядзернага плянаваньня. [[Файл:SHAPE HQ Mons Belgium.JPG|значак|290пкс|Будынак Вярхоўнага штабу саюзных дзяржаваў у Эўропе (2011 год)]] * ''Камандаваньні аб'яднанымі сіламі'' (КАС). Дзейнічалі ў [[Брунсюм]]е (Нідэрлянды), [[Нэапаль|Нэапалі]] (Італія) і [[Норфалк (Вірджынія)|Норфалку]] (ЗША). На апэрацыйным узроўні плянавалі і падтрымлівалі апэрацыі АПАД. Кіравалі аб'яднанымі апэрацыямі з пастаяннага штабу або разгорнутага на фронце, які называўся штабам Аб'яднанай апэрацыйнай групы (ШААГ) і дзеяў да году. Пры разгортваньні КАС загадвала толькі адной апэрацыяй. Таксама адказвала за ўзаеміны з рэгіянальнымі ўстановамі згодна з указаньнямі ВСКЭ, супрацоўнічала з супольнікамі, якія бралі ўдзел у апэрацыях АПАД, і рыхтавалі дзяржавы-кандыдаткі да сяброўства ў АПАД. * ''Саюзныя камандаваньні [[Тактыка|тактычнага]] ўзроўню''. Складаліся з асобных радоў войскаў: [[Саюзнае сухаземнае камандаваньне|сухаземнага]], [[Саюзнае марское камандаваньне|марскога]] і [[Саюзнае паветранае камандаваньне|паветранага]]. Забясьпечвалі ведамі і падтрымкай КАС у [[Камандаваньне аб'яднанымі сіламі ў Брунсюме|Брунсюме]] і [[Камандаваньне аб'яднанымі сіламі ў Нэапалі|Нэапалі]] на апэрацыйным узроўні. Падпарадковаліся ВШСДЭ і знаходзіліся пад кіраўніцтвам ВСКЭ. ** ''[[Саюзнае паветранае камандаваньне]]'' (СПК; [[Рамштайн]], Нямеччына). Плянавала і выконвала апэрацыі супрацьпаветранай і [[Супрацьракетная абарона Арганізацыі Паўночнаатлянтычна дамовы|супрацьракетнай абароны Арганізацыі Паўночнаатлянтычна дамовы]]. Магло кіраваць аб'яднанай паветранай апэрацыяй або выступаць у якасьці Камандаваньня паветраным складнікам, каб падтрымаць большую апэрацыю. ** ''[[Саюзнае сухаземнае камандаваньне]]'' (ССК; [[Ізьмір]], Турэччына). Разгортвала [[сухаземныя войскі]] ў падтрымку Камандаваньня аб'яднанымі сіламі (КАС), якое праводзіла аб'яднаную апэрацыю. Забясьпечвала асноўныя сухаземныя магчымасьці для аб'яднанай апэрацыі і кіравала сухаземнай апэрацыяй. ** ''[[Саюзнае марское камандаваньне]]'' (СМК; [[Нортўуд]], Ангельшчына). Плянавала, праводзіла і падтрымлівала аб'яднанымі марскія апэрацыі. Магло выступаць у якасьці марскога складніка ў падтрымцы аб'яднанай апэрацыі. * ''Група сыстэмаў зносінаў і зьвестак АПАД'' (ГСЗЗ). Плянавала і разгортвала сетку сувязі, каб забясьпечыць кіраваньне разгорнутымі штабамі АПАД. * ''[[Марскія ўдарна-дапаможныя сілы]]'' (МУДС; [[Оэйраш]], [[Партугалія]]). Забясьпечвалі Марскі баявы штаб Апэрацыйнага камандаваньня пад загадам ВСКЭ, каб стварыць разгортвальны штаб, здольны плянаваць і выконваць аб'яднаныя марскія апэрацыі. Складаліся з прадстаўнікоў 13 дзяржаваў. Засяроджваліся на аб'яднаных марскіх экспэдыцыях шляхам залучэньня вайскова-марскіх і дэсантных сілаў ЗША. * ''Тактычныя асяродкі паветранага кіраваньня''. Сумесныя асяродкі паветраных апэрацыяў (САПА) месьціліся ў [[Юдэм]]е (зямля [[Паўночны Райн — Вэстфалія]], Нямеччына) і [[Тарэхон-дэ-Ардос|Тарэхоне-дэ-Ардосе]] (супольнасьць [[Мадрыд (супольнасьць)|Мадрыд]], [[Гішпанія]]). САПА складалася з Пастаяннага асяродка супрацьпаветранай абароны (ПАСА) і Разгортвальнага асяродка паветраных апэрацыяў (РАПА). Разгортвальны асяродак паветранага кіраваньня (РАПК) месьціўся ў [[Поджа-Рэнатыка]] (край [[Эмілія-Раманьня]], Італія). РАПК улучаў Асяродак вытворчасьці распазнаных паветраных здымкаў (АВРПЗ), РАПА і Разгортвальны набор [[чуйнік]]аў (РНЧ). Па-за апэрацыямі РАПК адказваў за падрыхтоўку пэрсаналу Саюзнага паветранага камандаваньня і РАПА<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Будова вайсковага камандаваньня|спасылка=https://shape.nato.int/military_command_structure|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>. Мадэль сілаў Арганізацыі Паўночнаатлятнычнай дамовы грунтавалася на 3-х узроўнях гатоўнасьці загадзя прызначаных, разгорнутых і перадавых падмацаваньняў, даступных ВСКЭ ў мірны час: # ад 0 да 10 дзён; # ад 10 да 30 дзён; # ад 30 да 180 дзён<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Мадэль сілаў АПАД|спасылка=https://shape.nato.int/page134134653|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>. == Кіраваньне == * ''Група камандаваньня'': [[вярхоўны саюзны камандзір у Эўропе]] і ягоны намесьнік, начальнік штабу і ягоны намесьнік, дарадца ў стратэгічных і міжнародных справах, а таксама старэйшы закліканы правадыр камандаваньня<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Група камандаваньня|спасылка=https://shape.nato.int/about/leadership-staff/command-group|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>. [[Файл:Greater coat of arms of Supreme Headquarters Allied Powers Europe.svg|значак|280пкс|Герб Вярхоўнага штабу саюзных дзяржаваў у Эўропе са сьцягамі 32 дзяржаваў АПАД (2014 год)]] * ''Управы'': 1) [[Кібэрпрастора|кібэрпрасторы]], 2) фінансаў і закупак, 3) кіраваньня, 4) апэрацыяў, 5) супольніцтваў, 6) [[плян]]аў, 7) [[Сілы спэцыяльных апэрацыяў|сілаў спэцыяльных апэрацыяў]], 8) стратэгічных зносінаў, 9) падтрымкі<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Управы|спасылка=https://shape.nato.int/about/leadership-staff/directorates|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>. * ''Дзяржаўныя вайсковыя прадстаўнікі'' (29 з 32 ад краінаў Эўропы): [[Альбанія]], [[Баўгарыя]], [[Бэльгія]], [[Вугоршчына]], Вялікабрытанія, [[Гішпанія]], [[Грэцыя]], [[Данія]], ''ЗША'', [[Ісьляндыя]], Італія, ''[[Канада]]'', [[Латвія]], [[Летува]], [[Люксэмбург]], [[Нарвэгія]], [[Нідэрлянды]], [[Нямеччына]], [[Партугалія]], [[Паўночная Македонія]], [[Польшча]], [[Румынія]], [[Славаччына]], [[Славенія]], ''[[Турэччына]]'', [[Фінляндыя]], Францыя, [[Харватыя]], [[Чэхія]], [[Швэцыя]] і [[Эстонія]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Дзяржаўныя вайсковыя прадстаўнікі|спасылка=https://shape.nato.int/about/leadership-staff/national-military-representatives|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>. == Дзейнасьць == [[Файл:Dutch F16 Siauliai.jpg|значак|290пкс|Нідэрляндзкія зьнішчальнікі [[Ф-16]] на паветраным дазоры ў [[Шаўлі|Шаўлях]] (Летува, 2017 год)]] На 2025 год Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе ажыцьцяўляў па 3 шматгадовыя заданьні і апэрацыі: # [[Сілы для Косава]] ў сэрбскім краі [[Косава і Мятохія]] ў складзе 4650 вайскоўцаў ад 28 дзяржаваў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Місія АПАД у Косаве|спасылка=https://shape.nato.int/operations/operations-and-missions/nato-mission-in-kosovo-kfor|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>; # «[[Альтэя (апэрацыя)|Альтэя]]» ў [[Босьнія і Герцагавіна|Босьніі і Герцагавіне]] ў складзе 600 вайскоўцаў ад 15 дзяржаваў Паўночнаатлянтычнага зьвязу і 5 дзяржаваў-супольніцаў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Апэрацыя «Альтэя»|спасылка=https://shape.nato.int/operations/operations-and-missions/operation-althea|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>; # «[[Марскі вартаўнік]]» у [[Міжземнае мора|Міжземным моры]] сіламі [[Саюзнае марское камандаваньне|Саюзнага марскога камандаваньня]] (Ангельшчына)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Апэрацыя «Марскі вартаўнік»|спасылка=https://shape.nato.int/operations/operations-and-missions/operation-sea-guardian-osg|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>; # «Патрэбы гатоўнасьці мірнага часу» ў [[Ісьляндыя|Ісьляндыі]] ([[Кефлявік]]) тройчы на год па 3 тыдні шляхам паветранага дазору [[зьнішчальнік]]амі<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Ісьляндзкія «Патрэбы гатоўнасьці мірнага часу»|спасылка=https://shape.nato.int/icelands-peacetime-preparedness-needs|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>; # «[[Патрыёт (ЗРК)|Патрыёт]]» у [[Турэччына|Турэччыне]] як частка супрацьпаветранай абароны Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Падтрымка АПАД Турэччыны|спасылка=https://shape.nato.int/operations/operations-and-missions/nato-support-to-turkiye|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>; # паветраны дазор у 10 з 29 эўрапейскіх дзяржаваў АПАД — [[Альбанія|Альбаніі]], [[Баўгарыя|Баўгарыі]], [[Латвія|Латвіі]], [[Летува|Летуве]], [[Люксэмбург]]у, [[Паўночная Македонія|Паўночнай Македоніі]], [[Польшча|Польшчы]], [[Румынія|Румыніі]], [[Славенія|Славеніі]] і [[Чарнагорыя|Чарнагорыі]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Паветраны дазор АПАД|спасылка=https://shape.nato.int/operations/operations-and-missions/nato-air-policing|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>. Сярод іншага, ВШСДЭ ажыцьцяўляў захады ўпэўненьня на межах Турэччыны, якія ўлучалі прысутнасьць дадатковых [[Самалёт папярэджаньня і нагляду|самалётаў папярэджаньня і нагляду]], а таксама павышаную марскую дзейнасьць ва Ўсходнім Міжземнамор'і<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Захады ўпэўненьня АПАД|спасылка=https://shape.nato.int/nato-assurance-measures|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>. [[Файл:USAF RQ-4 Global Hawk Block 40 taxis the runway at Sigonella.jpg|значак|290пкс|Бесьпілётнік РКю-4 «Глябальны ястраб» у Сіганэле (Італія, 2023 год)]] Магчымасьці ВШСДЭ ўлучалі: # наземнае сачэньне хаўрусу (НСХ) на аснове [[Сілы вестак, сачэньня і выведкі|Сілаў вестак, сачэньня і выведкі]] (СВСВ) ў [[Сіганэла|Сіганэле]] (востраў [[Сыцылія]], Італія), якія ўлучалі 5 [[бесьпілётнік]]аў [[РКю-4]]Д «Глябальны ястраб»<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Наземнае сачэньне хаўрусу (НСХ)|спасылка=https://shape.nato.int/about/aco-capabilities2/alliance-ground-surveillance-ags|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>; # кібэрабарону на падставе Асяродку адказу на кампутарнае здарэньне (ААКЗ) і Асяродку апэрацыяў у кібэрпрасторы, якія месьціліся пры ВШСДЭ<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Кібэрабарона|спасылка=https://shape.nato.int/about/aco-capabilities2/cyber-defence|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>; # [[Самалёт раньняга папярэджаньня|паветраную сыстэму раньняга папярэджаньня]] (ПСРП) на аснове Паветраных сілаў раньняга папярэджаньня і нагляду (ПСРПН), якія мелі 15 самалётаў [[Боінг Е-3|Е-3]]А «Вартаўнік» у нямецкім [[Гайленкірхэн]] (зямля [[Паўночны Райн — Вэстфалія]]) і на лётнішчах у [[Грэцыя|Грэцыі]], [[Італія|Італіі]], Турэччыне і [[Нарвэгія|Нарвэгіі]], а таксама 6 брытанскіх самалётаў Е-3Д у [[Ўодынгтан (Лінкальншыр)|Ўодынгтане]] (графства [[Лінкальншыр]], Ангельшчына)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Паветраная сыстэма раньняга папярэджаньня (ПСРП) АПАД|спасылка=https://shape.nato.int/about/aco-capabilities2/nato-awacs|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>; # Касьмічны асяродак у нямецкім [[Рамштайн]]е (зямля [[Райнлянд-Пфальц]]) з адмыслоўцамі ад ЗША, Вялікабрытаніі, [[Гішпанія|Гішпаніі]], [[Нідэралянды|Нідэрляндаў]] і Нямеччыны<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Касьмічны асяродак АПАД|спасылка=https://shape.nato.int/about/aco-capabilities2/nato-space-centre|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>; # Пастаянныя вайскова-марскія сілы пад кіраўніцтвам [[Саюзнае марское камандаваньне|Саюзнага марскога камандаваньня]] (СМК), якія ўлучалі [[1-я пастаянная марская група|1-ю]] і [[2-я пастаянная марская група|2-ю]] пастаянныя марскія групы (ПМГ), а таксама [[1-я пастаянная група супрацьмінных захадаў|1-ю]] і [[2-я пастаянная група супрацьмінных захадаў|2-ю]] пастаянныя групы супрацьмінных захадаў (ПГСМЗ) ды ўваходзілі ў [[Сілы адказу АПАД]] ([[Брунсюм]], Нідэрлянды)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Пастаянныя вайскова-марскія сілы АПАД|спасылка=https://shape.nato.int/about/aco-capabilities2/nato-standing-naval-forces|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>; # [[батальён]] хімічнай, біялагічнай, [[Радыялёгія|радыялягічнай]] і ядзернай (ХБРЯ) абароны ў распараджэньні ВСКЭ, які маглі разгарнуць за 5—20 дзён<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Шматнацыянальны батальён хімічнай, біялагічнай, радыялягічнай і ядзернай абароны АПАД|спасылка=https://shape.nato.int/about/aco-capabilities2/nato-multinational-chemical--biological--radiological-and-nuclear-defence-battalion|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>; # [[Стратэгічная паветрана-транспартная здатнасьць|стратэгічную паветрана-транспартную здатнасьць]] (СПТЗ) на падставе [[Крыло цяжкага паветранага транспарту|крыла цяжкага паветранага транспарту]] ў [[Папа (горад)|Папе]] ([[Вугоршчына]]), якое ўлучала 3 самалёты [[Ц-17]] «Глобмастэр 3» і 150 вайскоўцаў ад 12 дзяржаваў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Крыло цяжкага паветранага транспарту|спасылка=https://www.sacprogram.org/about-us/heavy-airlift-wing|выдавец=Праграма «[[Стратэгічная паветрана-транспартная здатнасьць]]»|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>; # шпаркую паветраную рухомасьць (ШПР), якая дазваляла вайсковым самалётам лётаць без абмежаваньня маршруту з боку [[Эўпейская арганізацыя бясьпекі паветраплаваньня|Эўпейскай арганізацыі бясьпекі паветраплаваньня]] (Брусэль, Бэльгія)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Шпаркая паветраная рухомасьць (ШПР)|спасылка=https://shape.nato.int/about/aco-capabilities2/rapid-air-mobility-ram|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>; [[Файл:C17 - RIAT 2018 (45851804805).jpg|значак|290пкс|Самалёт Ц-17 «Глобмастэр 3» у Папе (Вугоршчына, 2019 год)]] Камандзіры ВШСДЭ плянавалі вайсковыя вучэньні Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы для ўмацаваньня магчымасьцяў выкананьня задачаў [[Супольная абарона|супольнай абароны]], адказу на крызіс і супрацы. Вучэньні падзяляліся на: жывыя (ЖыВуч) — з удзелам вайсковых сілаў, камандна-штабныя (КШВ) — са зносінамі камандзіраў і іх штабоў, а таксама навучальныя — у выглядзе мапаграфічна-гульнявога абмеркаваньня. У межах праграмы «[[Партнэрства дзеля міру]]» («ПДМ») ладзілі вучэньні зь дзяржавамі-супольніцамі па-за АПАД. Праграма вучэньняў ахоплівала 6 гадоў з падрабязнасьцямі на першыя 2 гады<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Вучэньні і падрыхтоўка|спасылка=https://shape.nato.int/exercises|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>; == Мінуўшчына == [[Файл:First NATO flag with Eisenhower.jpg|значак|280пкс|[[Дўайт Эйзэнгаўэр]] перад сьцягам Вярхоўнага штабу саюзных дзяржаваў у Эўропе (1951 год)]] Увосень 1950 году [[дзяржаўны сакратар ЗША]] [[Джордж Маршал]] прапанаваў стварыць саюзныя вайсковыя сілы з [[Падразьдзяленьне|падразьдзяленьняў]] дзяржаваў-удзельніцаў [[Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы|Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы]] (Бэльгія), у тым ліку ад [[Заходняя Нямеччына|Заходняй Нямеччыны]]. Дадзенымі сіламі ў [[Заходняя Эўропа|Заходняй Эўропе]] мела кіраваць адзіная вайсковая ўстанова на чале з камандзірам. Бакі пагадзіліся прызначыць [[Вярхоўны саюзны камандзір у Эўропе|вярхоўнага саюзнага камандзіра ў Эўропе]] (ВСКЭ), якому меў дапамагаць міжнародны штаб. 15 сьнежня 1950 году заходнеэўрапейскія саюзьнікі папрасілі амэрыканскага прэзыдэнта [[Гары Трумэн|Гары Трумэна]] вылучыць кандыдата на пасаду ВСКЭ. Той прапанаваў [[Дўайт Эйзэнгаўэр|Дўайта Эйзэнгаўэра]], які загадваў саюзнымі войскамі ў Заходняй Эўропе падчас [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]]. 19 сьнежня [[Паўночнаатлянтычная рада]] ўхваліла яго кандыдатуру. Штаб Эйзэнгаўэра параіў разьмясьціць Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе (ВШСДЭ) ў францускім [[Раканкур]]ы (дэпартамэнт [[Івэлін]]) на захад ад Парыжу праз зручнасьць [[Шляхі зносінаў|шляхоў зносінаў]]. У лютым 1951 году [[Міністэрства абароны Францыі|міністар абароны Францыі]] [[Жуль Мок]] ухваліў Раканкур у якасьці месцазнаходжаньня ВШСДЭ<ref name="а">{{Навіна|аўтар=|загаловак=ВШСДЭ ў Францыі|спасылка=https://shape.nato.int/about-us/what-is-shape/shape-in-france|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>. 2 красавіка 1951 году Эйзэнгаўэр заснаваў ВШСДЭ. У яго склад увайшлі 183 [[афіцэр]]ы ад 9 з 12 дзяржаваў АПАД. Пазьней сваіх супрацоўнікаў накіравалі ўрады [[Партугалія|Партугаліі]] і [[Люксэмбург]]у, а ў [[Ісьляндыя|Ісьляндыі]] адсутнічала войска. 23 ліпеня 1951 году адчынілі новаўзьведзены будынак ВШСДЭ. У 1952 годзе ўрады [[Грэцыя|Грэцыі]] і [[Турэччына|Турэччыны]] далучыліся да Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы і накіравалі сваіх прадстаўнікоў у Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе. У 1955 годзе да іх далучылася Заходняя Нямеччына, таму лік прадстаўнікоў у ВШСДЭ дасягнуў 12<ref name="а"/>. [[Файл:Rocquencourt.jpg|значак|290пкс|Будынкі ВШСДЭ ў [[Раканкур]]ы (1965 год)]] 21 лютага 1966 года францускі прэзыдэнт [[Шарль дэ Голь]] заявіў пра намер абмежаваць удзел Францыі ў Паўночнаатлянтычным зьвязе. 10 сакавіка 1966 году ўрад Францыі паведаміў пра намер выйсьці з аб'яднанага вайсковага камандаваньня АПАД. Таму Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе меў пакінуць Францыю да 1 красавіку 1967 году. 15 верасьня 1966 году ўрад суседняй [[Бэльгія|Бэльгіі]] ўзьвесьці да гэтай даты асноўныя будынкі для пераносу ВШСДЭ, а рэшту — да 1 верасьня 1967 году. [[Урад Бэльгіі]] абраў для будоўлі вёску [[Касто]] ў заходняй вобласьці [[Эно]], якая межавала з Францыяй. Вылучаная вайсковая [[дзялянка]] займала 2 кв.км. Побач на захадзе месьцілася авіябаза ў [[Ш'еўр]]ы. Таксама ў сьнежні 1967 году вырашалі пачаць будаўніцтва аўтадарогі між суседнім [[Монс]]ам і [[Брусэль|Брусэлем]], куды перанесьлі галаўную сядзібу АПАД. 14 кастрычніка 1966 годзе пачалі ўзводзіць будынак Асяродку сувязі, які дабудавалі 15 сьнежня 1966 году. 22 лістапада 1966 году ў Касто перадалі першае абсталяваньне. Таксама перамясьцілі выведвальную дружыну. 31 сакавіка 1967 году ў Бэльгіі разгарнулі ВШСДЭ. 8 верасьня 1967 году ў францускім Раканкуры зачынілі лягер Валюсо, дзе месьцілася Група падтрымкі ВШСДЭ, а 14 сьнежня ў Бэльгію перадалі апошнія побытавыя рэчы<ref name="а"/>. У 1970 годзе Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе на чале з [[Эндру Гудпастэр|Эндру Гудпастэрам]] падрыхтаваў [[дасьледаваньне]] скарачэньня ўзброеных сілаў ЗША, Вялікабрытаніі і [[Канада|Канады]] на мацерыку ў сувязі з [[разрадка]]й у дачыненьнях з [[Савецкі Саюз|Савецкім Саюзам]]. У адказ ВШСДЭ прапанаваў палепшыць дзейнасьць звычайных і [[Ядзерная зброя|ядзерных]] сілаў [[Саюзнае камандаваньне апэрацыямі|Саюзнага камандаваньня ў Эўропе]] (СКЭ), што паўплывала на стратэгічнае плянаваньне ў 1970-я гады. У 1974 годзе адбылося [[турэцкае ўварваньне на Кіпр]], у выніку якога Грэцыя пакінула ВШСДЭ. У 1975 годзе наступны вярхоўны саюзны камандзір у Эўропе [[Аляксандар Хэйг]] прадставіў праграму вучэньняў «Восеньская кузьня», якая ўлучала штогадовыя вучэньні АПАД «[[Вяртаньне сілаў у Нямеччыну]]». У 1978 годзе Хэйг увёў другую пасаду намесьніка, на якую ўпершыню прызначыў нямецкага генэрала [[Гэрд Шмюкле|Гэрда Шмюкле]] праз рост унёску Нямеччыны ў СКЭ. Таксама Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе ўзяў удзел у распрацоўцы Доўгатэрміновай праграмы паляпшэньня абароны, паводле якой у 1980-я гады стварылі Паветраныя сілы раньняга папярэджаньня (ПСРП) АПАД. Пры гэтым аб'ядналі сетку [[Сувязь (тэхніка)|сувязі]] камандаваньня Наземным асяродзьдзем супрацьпаветранай абароны АПАД. 25 чэрвеня 1979 году, незадоўга да сканчэньня паўнамоцтваў, Хэйг стаў мэтай няўдалага [[замах]]у нямецкіх камуністаў з групоўкі «[[Фракцыя Чырвонай арміі]]» ў сувязі з посьпехамі на чале ВШСДЭ<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=1967—1979 гады: гатоўнасьць АПАД узрастае|спасылка=https://shape.nato.int/page14642550|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>. 12 сьнежня 1979 году міністарская нарада Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы ўхваліла палітыку «[[Падвойная сьцежка|Падвойнай сьцежкі]]», паводле якой у Эўропе разьмясьцілі амэрыканскія крылатыя ракеты і [[Балістычная ракета|балістычныя ракеты]] «[[Пэршынг 2]]». Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе на чале з ВСКЭ [[Бэрнард Роджэрз|Бэрнардам Роджэрзам]] браў удзел у разгортваньні гэтай зброі. Бэрнард Роджэрз падкрэсьліў недастатковасьць звычайных войскаў АПАД для адбіцьця нападу [[Арганізацыя Варшаўскай дамовы|Арганізацыі Варшаўскай дамовы]] (АВД), што вымушала ВШСДЭ прыбегнуць да выкарыстаньня [[Ядзерная зброя|ядзернай зброі]]. Таму ВСКЭ Роджэрз прапанаваў панятак «[[Напад на надыходзячыя сілы|Нападу на надыходзячыя сілы]]» («ННС») для глыбокіх звычайных удараў па войсках другога і трэцяга [[эшалён]]аў, каб прадухіліць дасягненьне імі месцаў абароны АПАД. У 1980 годзе Бэрнард Роджэрз узяў удзел у перамовах наконт вяртаньня [[Узброеныя сілы Грэцыі|Ўзброеных сілаў Грэцыі]] ў склад ВШСДЭ, што прывяло да зьмяненьня камандаваньня на поўдні з улікам зацікаўленасьцяў ураду Турэччыны. Сярод іншага, ВШСДЭ распрацаваў паняцьцё Шпаркага падмацаваньня, каб садзейнічаць краёваму абароннаму плянаваньню. За 1980—1985 гады ўзьвялі [[бункер]] ВШСДЭ ў межах Доўгатэрміновага інфраструктурнага пляну Саюзнага камандаваньня ў Эўропе (СКЭ). Таксама ВШСДЭ садзейнічаў вываду 1400 ядзерных боегаловак з Эўропы, паводле «[[Монтэбэлё|Монтэбэльскага]] рашэньня» 1983 году, якое прынялі на сустрэчы міністраў Групы ядзернага плянаваньня АПАД. У 1985 годзе генсакратаром КПСС стаў [[Міхаіл Гарбачоў]], які разам з амэрыканскім прэзыдэнтам [[Рональд Рэйган|Рональдам Рэйганам]] прапанаваў зьнішчыць балістычныя ракеты сярэдняй далёкасьці. ВШСДЭ прыйшоў да высновы, што гэта зробіць АПАД больш уразьлівай да нападу Арганізацыі Варшаўскай дамовы. Таму ВСКЭ Бэрнард Роджэрз выступіў супраць заключэньня [[Дамова аб ліквідацыі ракет сярэдняй і меншай далёкасьці|Дамовы аб ліквідацыі ракет сярэдняй і меншай далёкасьці]] і быў адстаўлены з пасады ў чэрвені 1987 году<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=1977—1989 гады: дзесяцігодзьдзе «Падвойнай сьцежкі» — новая зброя, новыя перамовы|спасылка=https://shape.nato.int/page14642550|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>. === Пасьля Халоднай вайны === 9 лістапада 1989 году адбылося падзеньне [[Бэрлінскі мур|Бэрлінскага муру]], што прывяло да [[Узьяднаньне Нямеччыны|ўзьяднаньне Нямеччыны]] 15 сакавіка 1991 году. 6 ліпеня 1990 году [[Саміт АПАД]] ухваліў Лёнданскую дэклярацыю, у якой абвясьцілі пра пераход ад стратэгіі «[[Перадавая абарона|перадавой абароны]]» да «[[Гнуткі адказ|гнуткага адказу]]». У выніку Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе на чале з [[Джон Гэлвін|Джонам Гэлвінам]] перагледзеў ядзерныя пляны і нацэльваньне Саюзнага камандаваньня ў Эўропе (СКЭ) з улікам заканчэньня [[Халодная вайна|Халоднай вайны]]. Пры гэтым ВШСДЭ ўзгадняў вывад амэрыканскай [[Хімічная зброя|хімічнай]] і ядзернай зброі сярэдняй далёкасьці з Эўропы. 2 жніўня 1990 году пачалося [[Ірак|ірацкае]] [[Ірацкае ўварваньне ў Кувэйт|ўварваньне]] ў [[Кувэйт]]. Таму ВШСДЭ ўвёў падтрымку [[Супрацьпаветраная абарона|супрацьпаветранай абароны]] [[Турэччыны|Турэччыны]], якая межавала зь Іракам, разгарнуў Вайскова-марскія сілы АПАД у [[Міжземнае мора|Міжземным моры]], каб прадухіліць пагрозу суднаходзтву, і пашырыў пакрыцьцё Міжземнамор'я самалётамі раньняга папярэджаньня, каб прадухіліць пашырэньне сутыкненьня на дзяржавы-ўдзельніцы АПАД<ref name="б">{{Навіна|аўтар=|загаловак=1989—1992 гады: канец Халоднай вайны пераўтварае хаўрус|спасылка=https://shape.nato.int/page14652746|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>. [[Файл:John Galvin, official military photo, 1991.JPEG|значак|270пкс|Джон Гэлвін — 9-ы вярхоўны саюзны камандзір у Эўропе (1991 год)]] У кастрычніку 1990 году начальнік [[Гэнэральны штаб Узброеных сілаў СССР|Генэральнага штабу]] [[Узброеныя сілы СССР|Ўзброеных сілаў СССР]] [[Міхаіл Маісееў]] наведаў Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе. ВШСДЭ падтрымаў перамовы, якія прывялі да падпісаньня 19 лістапада 1990 году ў [[Парыж]]ы [[Дамова аб звычайных узброеных сілах у Эўропе|Дамовы аб звычайных узброеных сілах у Эўропе]] (ДЗУСЭ). У выніку ў 1990 годзе ВШСДЭ пачаў скарачэньне штабоў СКЭ з 32 да 8, што прывяло да зьмяншэньня пэрсаналу на 25 % і заняцьця эўрапейцамі некалькіх камандных пасадаў замест амэрыканцаў. У студзені 1991 году ВШСДЭ таксама разгарнуў у Турэччыне паветраныя сілы СКЭ. 1 ліпеня 1991 году распалася [[Арганізацыя Варшаўскай дамовы]] (АВД). Таму ў 1991 годзе ВШСДЭ стварыў Асяродак вайсковых сувязяў, каб спрыяць супрацы з урадамі, якія раней былі сябрамі АВД<ref name="б"/>. 8 лістапада 1991 году Саміт АПАД у [[Рым]]е ўхваліў новае Стратэгічнае паняцьце, паводле якога лік штабоў скарацілі зь 78 да 20, каб скарыстаць «[[мірны дывідэнд]]»<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Ад 1990 году|спасылка=https://shape.nato.int/about-us/what-is-shape/1990-onwards|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>. Тым часам, 8 сьнежня 1991 году завяршыўся [[распад СССР]] праз падпісаньне [[Белавескія пагадненьні|Белавескіх пагадненьняў]]. Дасьледаваньне ВШСДЭ «Правільнае спалучэньне» прывяло да зьмяненьня падрыхтоўкі і стварэньня Корпусу хуткага адказу АПАД у кастрычніку 1992 году<ref name="б"/>. У ВШСДЭ запрацаваў Штаб плянаваньня сілаў адказу (ШПСА)<ref name="в"/>. У чэрвені 1992 году ВШСДЭ стварыў Асяродак адказу на крызіс, а частку штабу [[Паўночная група арміяў|Паўночнай групы арміяў]] АПАД у нямецкім [[Райндален]]е (зямля [[Паўночны Райн — Вэстфалія]]) скарысталі для ўтварэньня штабу міратворчых сілаў [[ААН]] у [[Босьнія і Герцагавіна|Босьніі і Герцагавіне]]. ВШСДЭ сплянаваў вайскова-марскую апэрацыю «[[Марскі наглядчык]]» для выкананьня марскога [[эмбарга]] ААН на пастаўку зброі ў [[Сацыялістычная Фэдэратыўная Рэспубліка Югаславія|Югаславію]]. У ліпені 1992 году [[Камандаваньне аб'яднанымі сіламі ў Нэапалі|Саюзныя сілы ў Паўднёвай Эўропе]] (ССПЭ) разьмясьцілі свае караблі на базах у [[Адрыятычнае мора|Адрыятычным моры]] для пачатку апэрацыі. У кастрычніку 1992 году АПАД пачала апэрацыю «[[Нябесны наглядчык]]», бо [[Арганізацыя аб'яднаных нацыяў]] (Новы Ёрк) абвясьціла [[Беспалётная зона|беспалётную зону]] над Босьніяй і Герцагавінай, каб прадухіліць паветраныя напады ў ходзе [[Басьнійская вайна|Басьнійскай вайны]]. 22 лістапада 1992 году марскую апэрацыю зьмянілі на прымусовае выкананьне эмбарга «[[Марская варта]]». У красавіку 1993 году АПАД пагадзілася правесьці апэрацыю «[[Забарона палёту]]». У 1993 годзе вярхоўны саюзны камандзір у Эўропе [[Джон Шалікашвілі]] перамовіў зь нямецкім і францускімі начальнікамі абароны наконт пагадненьня аб умовах выкарыстаньня [[Эўракорпус]]у (Францыя) ў задачах АПАД. У чэрвені 1993 году [[Заходнеэўрапейскі зьвяз]] (Бэльгія) далучыў свае караблі ў Адрыятычным моры да апэрацыі АПАД «[[Вострая варта]]». ВШСДЭ расплянаваў высадку з паветра ССПЭ і абарону гуманітарнага канвою ў падтрымку ААН. У 1993 годзе ВШСДЭ завяршыў апэрацыю ССПЭ «Дысцыплінаваная варта» ў падтрымку мірнага пляну ААН для Босьніі і Герцагавіны<ref name="в">{{Навіна|аўтар=|загаловак=1992—1994 гады: пераўтварэньне працягваецца, занятасьць Балканамі расьце|спасылка=https://shape.nato.int/page14662857|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>. У 1993 годзе ВШСДЭ на чале [[Джон Шалікашвілі|Джонам Шалікашвілі]] стварыў у Нямеччыне Паветраны штаб сілаў адказу (ПШСА). Пачалося складаньне паняцьця Сумесна-аб'яднанай апэрацыйнай групы, каб кіраваць сіламі, разгорнутымі за межамі дзейнасьці АПАД. Нямецкі генэрал [[Пэтэр Карстэнс]] стаў першым эўрапейскім начальнікам штабу ВШСДЭ. Таксама ў 1993 годзе стварылі [[Саюзныя сілы ў Паўночна-Заходняй Эўропе]] ([[Хай Ўікомб]], графства [[Бэкінггэмшыр]], Ангельшчына), якія месьціліся ў Вялікабрытаніі і [[Нарвэгія|Нарвэгіі]] ды ўлучылі [[Саюзнае камандаваньне ў Ля-Маншы]] ([[Нортўуд (Вялікі Лёндан)|Нортўуд]], Ангельшчына). Джон Шалікашвілі зрабіў некалькі паездак у краіны [[Сярэдняя Эўропа|Сярэдняй]] і [[Усходняя Эўропа|Ўсходняй Эўропы]]. У выніку Вярхоўны штаб саюзных сілаў у Эўропы зрабіў унёсак у стварэньне праграмы «[[Партнэрства дзеля міру]]» ў 1994 годзе<ref name="в"/>. У ВШСДЭ ўтварылі Асяродак узгадненьня супольніцтва. У 1994 годзе пачалі вывучэньне спосабу пераўтварэньня Саюзнага камандаваньня ў Эўропе. Таксама ў 1994 годзе новае паняцьце штабу Сумесна-аб'яднанай апэрацыйнай групы запатрабавала, каб яе штаб мог праводзіць апэрацыі для АПАД, Заходнеэўрапейскага зьвязу і [[Эўразьвяз]]у (Бэльгія)<ref name="г"/>. 28 лютага 1994 году зьнішчальнікі Паўночнаатлянтычнага зьвязу зьбілі 4 [[бамбавік]]і [[Сэрбская Рэспубліка|Сэрбскай Рэспублікі]], якія парушылі беспалётную зону ААН у Босьніі і Герцагавіне. Тамсама самалёты АПАД ажыцьцявілі некалькі паветраных удараў на запыт міратворцаў ААН. У ліпені 1995 году Сэрбская Рэспубліка заняла [[Срэбраніца|Срэбраніцу]], а затым падвяла цяжкую зброю да [[Сараева]]. Таму ў жніўні—верасьні 1995 году самалёты АПАД наносілі ўдары па разьмяшчэньні іх войскаў, каб схіліць да вываду той зброі з-пад Сараева. У выніку 21 лістапада 1995 году ў амэрыканскім [[Дэйтан (Агаё)|Дэйтане]] (штат [[Агаё]]) прэзыдэнты Босьніі і Герцагавіны, Сэрбіі і Харватыі [[Алія Ізэтбэгавіч]], [[Слабадан Мілошавіч]] і [[Франьё Туджман]] адпаведна падпісалі [[Дэйтанскае пагадненьне|Агульнае рамачнае пагадненьне]] аб міры ў Босьніі і Герцагавіне. Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе на чале з [[Джордж Жульўан|Джорджам Жульўанам]] распрацаваў плян выкананьня Дэйтанскага пагадненьня, пасьля чаго 20 сьнежня 1995 году падтрыманьне міру перадалі ад ААН да Сілаў выкананьня пад кіраўніцтвам АПАД. У Босьніі і Герцагавіне разьмясьцілі каля 50 000 міратворцаў з краінаў АПАД і іншых 17 краінаў, у тым ліку з Расеі. Расейскі генэрал стаў намесьнікам ВСКЭ для расейскіх сілаў у Сілах выкананьня, а расейскае пасольства далучылася да Асяродку ўзгадненьня Сілаў выкананьня ў ВШСДЭ. Сілы выкананьня разьмежавалі басьнійскія і сэрбскія войскі, ахоўвалі акругі перадачы з адной супольнасьці ў іншую і наглядалі за адводам войскаў у паласу разьмежаваньня, а таксама ладзілі перамяшчэньне зброі ў месцы захоўваньня. У сьнежні 1996 году Сілы выкананьня перайменавалі ў Сілы стабілізаваньня, у якіх паменшылі колькасьць [[танк]]аў і [[Артылерыя|артылерыі]]. 10 ліпеня 1997 году Сілы стабілізаваньня затрымалі першага падазраванага ў [[Ваеннае злачынства|ваенных злачынствах]] і перадалі [[Міжнародны суд ААН|Міжнароднаму суду ААН]] (Нідэрлянды)<ref name="г">{{Навіна|аўтар=|загаловак=1994—1998 гады: адна дружына, адно заданьне, АПАД пачынае міратворчасьць у Босьніі|спасылка=https://shape.nato.int/page14672955|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>. У красавіку 1997 году Штаб сілаў адказу СКЭ пераўтварылі ў Сумесна-аб'яднаны штаб плянаваньня. ВШСДЭ пачаў распрацоўку [[Супрацьракетная абарона Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы|супрацьракетнай абароны]] фронту і падрыхтоўку далучэньня новых сябраў да СКЭ у сувязі зь меркаваным пашырэньнем Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы<ref name="г"/>. У ліпеня 1997 году новы ВСКЭ [[Ўэсьлі Кларк]] запрасіў урады [[Вугоршчына|Вугоршчыны]], [[Польшча|Польшчы]] і [[Чэхія|Чэхіі]] ў ВШСДЭ на перамовы наконт сяброўства ў АПАД. У сакавіку 1999 году 3 дзяржавы далучыліся да СКЭ на ўрачыстасьці ў ВШСДЭ<ref name="д"/>. У кастрычніку 1998 году югаслаўскі прэзыдэнт Мілошавіч вывеў большасьць [[Войска Югаславіі]] з сэрбскага краю [[Косава і Мятохія]] пасьля [[Косаўская вайна|баёў]] супраць [[Альбанцы|альбанскіх]] паўстанцаў з [[Войска вызваленьня Косава]] (ВВК). Ён пайшоў на дадзены крок пасьля перамоваў з ВСКЭ Ўэсьлі Кларкам, які паведаміў пра распрацоўку паветранай апэрацыі АПАД для спыненьня баёў. Пасьля гэтага выведвальныя самалёты АПАД адсочвалі становішча, а наземныя сілы АПАД прывялі ў гатоўнасьць, каб дапамагчы пасольству [[Арганізацыя бясьпекі і супрацы ў Эўропе|Арганізацыі бясьпекі і супрацы ў Эўропе]] (АБСЭ; Аўстрыя), якое накіравалі ў край Косава і Мятохія. У студзені 1999 году баі аднавіліся, таму Войска Югаславіі ўвяло падмацаваньне ў край. Пагроза паветраных удараў Паўночнаатлянтычнага зьвязу прывяла да перамоваў ураду [[Саюзная Рэспубліка Югаславія|Югаславіі]] і альбанскіх паўстанцаў у лютым 1999 году ў францускім [[Рамбуе]] (дэпартамэнт Івэлін). Пасьля правалу перамоваў баі аднавіліся, а назіральнікаў АБСЭ вывелі з краю. 23 сакавіка 1999 году АПАД пачаў паветраныя ўдары па супрацьпаветранай абароне Югаславіі. У выніку высылкі з сэрбскага краю Косава і Мятохія да канца траўня 1999 году звыш 800 000 альбанцаў сталі ўцекачамі ў суседніх [[Альбанія|Альбаніі]] і [[Паўночная Македонія|Македоніі]]. Таму АПАД пабудавала лягеры для ўцекачоў з кухнямі хуткага харчаваньня. 9 чэрвеня 1999 году афіцэры Югаславіі і АПАД падпісалі пагадненьне аб вывадзе Войска Югаславіі з сэрбскага краю Косава і Мятохія і ўводзе міратворчых [[Сілы для Косава|Сілаў для Косава]] пад кіраўніцтвам АПАД. За 78 дзён самалёты АПАД ажыцьцявілі звыш 38 000 вылетаў, зь якіх звыш 10 000 былі баявымі. Пры гэтым страцілі 2 самалёты ад агню Войска Югаславіі. 12 чэрвеня 1999 году Сілы для Косава ўвайшлі ў край, дзе давялося бараніць сэрбаў ад гвалту з боку альбанскіх паўстанцаў<ref name="д">{{Навіна|аўтар=|загаловак=1998—1999 гады: АПАД пашыраецца і сутыкаецца з чарговым крызісам на Балканах|спасылка=https://shape.nato.int/page14683036|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>. === ХХІ стагодзьдзе === У жніўні 2001 году пачалася апэрацыя АПАД «[[Істотны ўраджай]]» у Македоніі, дзе хваляваньні альбанскай меншасьці прывялі да патрэбы раззброіць [[Армія народнага вызваленьня|Армію народнага вызваленьня]] войскамі Паўночнаатлянтычнага зьвязу. У красавіку 2003 году апэрацыю «[[Саюзная гармонія]]» ў Македоніі скончылі і перадалі Эўразьвязу. [[Тэрарыстычныя акты 11 верасьня 2001 году]] на ЗША выклікалі з боку АПАД апэрацыю «[[Арліная дапамога]]» для нагляду за паветранай прасторай. У выніку ад кастрычніка 2001 году па травень 2002 году Паветраныя сілы раньняга папярэджаньня АПАД выканалі звыш 360 вылетаў над ЗША сіламі 830 чальцоў экіпажаў. Пры канцы кастрычніка 2001 году пачалася марская апэрацыя АПАД «[[Актыўныя высілкі]]», каб забясьпечыць ахову караблёў саюзьнікаў у Міжземнамор'і. У лістападзе 2002 году Саміт АПАД у [[Прага|Празе]] (Чэхія) пераўтварыў Саюзнае камандаваньне ў Эўропе (СКЭ) з Саюзнае камандаваньне апэрацыямі (СКА), якому падпарадкаваў усе вайсковыя апэрацыі Паўночнаатлянтычнага зьвязу. Таксама вырашылі стварыць Сілы адказу АПАД, якія ВСКЭ [[Джэймз Джонз]] давёў да поўнай апэрацыйнай здольнасьці за кошт ускладненьня вучэньняў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=2000—2003 гады: больш міратворчасьці на Балканах і АПАД абвяшчае 5-ы артыкул|спасылка=https://shape.nato.int/page14693118|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>. Ад 20 лютага па 16 красавіка 2003 году Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы правяла апэрацыю «[[Паказ стрымліваньня]]», каб умацаваць турэцкую абарону ў сувязі з пачаткам [[Ірацкая вайна|Ірацкай вайны]]. 11 жніўня 2003 году АПАД пагадзілася пераняць [[Міжнародныя сілы садзейнічаньня бясьпецы]] (МССБ) вакол сталіцы [[Аўганістан]]у. 29 сакавіка 2004 году да АПАД далучыліся яшчэ 7 дзяржаваў Эўропы — [[Баўгарыя]], [[Латвія]], [[Летува]], [[Румынія]], [[Славаччына]], [[Славенія]] і [[Эстонія]]. У выніку некаторым новым сябрам ВШСДЭ забясьпечыў дазор паветранай прасторы. Агулам колькасьць дзяржаваў у Паўночнаатлянтычным зьвязе дасягнула 26. У 2004 годзе АПАД пачала навучаньне [[Ірацкая армія|Ірацкай арміі]] і забясьпечвала ахову [[Летнія Алімпійскія гульні 2004 году|летніх Алімпійскіх гульняў]] у Грэцыі самалётамі раньняга папярэджаньня. У ліпені 2004 году АПАД павялічыла абшар сваёй дзейнасьці на поўнач Аўганістану на запыт ААН. У сьнежні 2004 году Сілы стабілізаваньня АПАД перадалі сваю дзейнасьць Эўразьвязу ў Босьніі і Герцагавіне. У чэрвені 2005 году АПАД пашырыла дзейнасьць на захад Аўганістану на запыт [[Урад Аўганістану|ураду]]<ref name="е">{{Навіна|аўтар=|загаловак=2003—2010 гады: прастора дзейнасьці АПАД працягвае пашырацца|спасылка=https://shape.nato.int/page2146115059|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>. [[Файл:James L. Jones 2.jpg|значак|270пкс|[[Джэймз Джонз]] — 14-ы вярхоўны саюзны камандзір у Эўропе (2005 год)]] Пры канцы жніўня 2005 году ўраган «[[Катрына (ураган)|Катрына]]» выклікаў маштабныя разбурэньні на поўдні ЗША, таму Паўночнаатлянтычны зьвяз паставіў туды [[лекі]] і харчаваньне на просьбу ўраду ЗША. 8 кастрычніка 2005 году [[Землятрус у Кашміры 2005 году|землятрус у Кашміры]] забраў жыцьці звыш 73 000 чалавек і разбурыў жытло прынамсі 4 млн чалавек. Таму АПАД на запыт ураду [[Пакістан]]у перавезла 3435 т дапамогі 168 самалётамі, а 1750 т дапамогі і 7650 параненых — верталётамі. Палявы [[шпіталь]] АПАД аказаў дапамогу 4890 пацыентам, а перасоўныя лекарскія брыгады — 3424 пацыентам. [[Інжынэр]]ы АПАД пабудавалі 110 сховішчаў і 9 [[школа]]ў, а таксама пачынілі 60 км дарог і сетку разьмеркаваньня крынічнай вады. Задачы дапамогі Пакістану выконвалі да канца студзеня 2006 году. 31 ліпеня 2006 году МССБ прасунуліся на поўдзень Аўганістану, дзе засяроджвалася большасьць вытворчасьці [[дурман]]аў. Тамсама адбыліся найбольшыя ў гісторыі Паўночнаатлянтычнага зьвязу [[Аўганская вайна|баі]] супраць [[Талібан]]у. У кастрычніку 2006 году МССБ занялі ўсход Аўганістану, тым самым сталі прысутнічаць па ўсёй краіне. Сярод іншага, У 2006 годзе гэтыя самыя самалёты ахоўвалі [[Чэмпіянат сьвету па футболе 2006 году]] ў Нямеччыне. Ад чэрвеня па сьнежань 2007 году ладзілі паветраныя перавозкі для міратворчасьці [[Афрыканскі зьвяз|Афрыканскага зьвязу]] ў [[судан]]скім [[Дарфур]]ы<ref name="е"/>. У 2008 годзе адбылося аднабаковае абвяшчэньне незалежнасьці [[Косава]] ад [[Сэрбія|Сэрбіі]], таму ВСКЭ [[Бэнц Крэдак]] дамогся зьмяншэньня Сілаў для Косава. Сярод іншага, ВШСДЭ разгарнуў вайскова-марскія сілы супраць [[пірацтва]] на ўсход ад [[Самалі]]. Пад кіраўніцтвам Саюзнага камандаваньня апэрацыямі стварылі: Асяродак спалучэньня выведкі і Асяродак узгадненьня спэцыяльных апэрацыяў АПАД. У жніўні 2008 году [[Расейска-грузінская вайна (2008)|расейска-грузінская вайна]] прывяла да прыпыненьня паседжаньняў Рады АПАД-Расея да 2009 году. У красавіку 2009 году ў Паўночнаатлянтычны зьвяз уступілі [[Альбанія]] і [[Харватыя]]. Дазор іх паветранай прасторы пачалі ажыцьцяляць іншыя дзяржавы АПАД<ref name="е"/>. У 2011 годзе Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы правяла апэрацыю «[[Адзіны абаронца]]», каб забясьпечыць беспалётную зону і эмбарга на пастаўку зброі падчас [[Грамадзянская вайна ў Лібіі|грамадзянскай вайны ў Лібіі]]. У 2012 году Саміт АПАД вырашыў скончыць дзейнасьць МССП у сьнежні 2014 году, пасьля чаго перайшлі да апэрацыі «[[Рашучая падтрымка]]» для падрыхтоўкі Ўзброеных сілаў Аўганістану да 2020 году. У 2016 годзе запрацавала [[Супрацьракетная абарона Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы]], пра што абвясьцілі на Саміце ў [[Варшава|Варшаве]]. У 2017 годзе 29-м сябрам Паўночнаатлянтычнага зьвязу стала [[Чарнагорыя]]. Таксама ў 2017 годзе 4 [[батальён]]ы на ратацыйнай аснове разьмясьцілі ў Польшчы, Летуве, Латвіі і Эстоніі для ўмацаваньня стрымліваньня на ўсходзе<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Ад 2010 году па сучаснасьць: шлях наперад|спасылка=https://shape.nato.int/history/2010present-the-way-ahead|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref>. == Камандзіры == [[Файл:Lt Gen Alexus G. Grynkewich (4).jpg|значак|270пкс|[[Алексус Грынкевіч]] — першы [[беларус]], прызначаны загадваць Вярхоўным штабам саюзных дзяржаваў у Эўропе]] # [[Дўайт Эйзэнгаўэр]] (2 красавіка 1951 — 30 траўня 1952) # [[Мэцью Рыджўэй]] (30 траўня 1952 — 11 ліпеня 1953) # [[Альфрэд Грунтэр]] (11 ліпеня 1953 — 20 лістапада 1956) # [[Лорыс Норстад]] (20 лістапада 1956 — 1 лістапада 1962) # [[Ліман Лемніцэр]] (1 лістапада 1962 — 1 ліпеня 1969) # [[Эндру Гудпастэр]] (1 ліпеня 1969 — 15 сьнежня 1974) # [[Аляксандар Хэйг]] (15 сьнежня 1974 — 1 ліпеня 1979) # [[Бэрнард Роджэрз]] (1 ліпеня 1979 — 26 чэрвеня 1987) # [[Джон Гэлвін]] (26 чэрвеня 1987 — 23 чэрвеня 1992) # [[Джон Шалікашвілі]] (23 чэрвеня 1992 — 22 кастрычніка 1993) # [[Джордж Жульўан]] (22 кастрычніка 1993 — 11 ліпеня 1997) # [[Ўэсьлі Кларк]] (11 ліпеня 1997 — 3 траўня 2000) # [[Джозэф Ральстан]] (3 траўня 2000 — 17 студзеня 2003) # [[Джэймз Джонз]] (17 студзеня 2003 — 7 сьнежня 2006) # [[Банц Крэдак]] (7 сьнежня 2006 — 2 ліпеня 2009) # [[Джэймз Стаўрыдзіс]] (2 ліпеня 2009 — 13 траўня 2013) # [[Філіп Брыдлоў]] (13 траўня 2013 — 4 траўня 2016) # [[Кёрціс Скапароці]] (4 траўня 2016 — 3 траўня 2019) # [[Тод Ўолтэрз]] (3 траўня 2019 — 1 ліпеня 2022) # [[Крыстафэр Каволі]] (1 ліпеня 2022 — 2025) # [[Алексус Грынкевіч]] (ад 2025 году)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=ЗША прызначылі галоўнакамандуючым сіламі АПАД у Эўропе нашчадка беларускіх імігрантаў|спасылка=https://www.svaboda.org/a/33435192.html|выдавец=[[Беларуская служба Радыё Свабода|Беларуская служба Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=5 чэрвеня 2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}}</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Выпускі навінаў|спасылка=https://shape.nato.int/news-releases|выдавец=Вярхоўны штаб саюзных дзяржаваў у Эўропе|мова=en|дата публікацыі=2025|дата доступу=12 чэрвеня 2025}} ** [https://shape.nato.int/visitors/visitor-request-form Фармуляр запыту наведваньня] і [https://shape.nato.int/visitors/participants-list сьпіс удзельнікаў]{{ref-en}} ** [https://shape.nato.int/nato-exercises Вучэньні і дзейнасьць АПАД] {{Накід}} [[Катэгорыя:Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы]] [[Катэгорыя:Шматнацыянальныя вайсковыя фармаваньні]] [[Катэгорыя:Войска Эўропы]] [[Катэгорыя:Арганізацыі, заснаваныя ў 1951 годзе]] [[Катэгорыя:Вайсковыя базы]] [[Катэгорыя:Збудаваньні Бэльгіі]] [[Катэгорыя:Эно]] [[Катэгорыя:Вайсковая гісторыя ЗША]] cuui2ktt4bzrwisvfmur36xtw4v1app