Вікіпэдыя be_x_oldwiki https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D1%9E%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D0%B0 MediaWiki 1.45.0-wmf.5 first-letter Мэдыя Спэцыяльныя Абмеркаваньне Удзельнік Гутаркі ўдзельніка Вікіпэдыя Абмеркаваньне Вікіпэдыі Файл Абмеркаваньне файла MediaWiki Абмеркаваньне MediaWiki Шаблён Абмеркаваньне шаблёну Дапамога Абмеркаваньне дапамогі Катэгорыя Абмеркаваньне катэгорыі Партал Абмеркаваньне парталу TimedText TimedText talk Модуль Абмеркаваньне модулю Расонскі раён 0 4952 2620220 2322108 2025-06-16T03:55:45Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620220 wikitext text/x-wiki {{Адміністрацыйная адзінка |Назва = Расонскі раён |Назва ў родным склоне = Расонскага раёну |Краіна = [[Беларусь]] |Сьцяг = |Герб = |Гімн = |Статус = |Уваходзіць у = [[Віцебская вобласьць]] |Улучае = |Цэнтар = [[Расоны]] |БуйныГорад = |БуйныяГарады = |ДатаЎтварэньня = 17 ліпеня 1924 |Кіраўнік = |Назва пасады кіраўніка = Старшыня райвыканкаму |Насельніцтва = 9180<ref name="belstat2018" /> |Год перапісу = 2018 |Адсотак ад насельніцтва = |Месца паводле насельніцтва = |Шчыльнасьць = 4,8 |Месца паводле шчыльнасьці = |Нацыянальны склад = |Плошча = 1927,58<ref>[http://www.gki.gov.by/docs/gzk_2010.doc Государственный земельный кадастр Республики Беларусь]{{Ref-ru}} (па стане на 1 студзеня 2010 г.)</ref> |Адсотак ад плошчы = |Месца паводле плошчы = |Максымальная вышыня = |Сярэдняя вышыня = |Мінімальная вышыня = |Шырата = |Даўгата = |Мапа = Viciebsk Province, Rasony District.svg |Памер мапы = 270 |Часавы пас = [[UTC]] +3 |Скарачэньне = |ISO = |FIPS = |Тэлефонны код = +375-21-59 |Паштовыя індэксы = 211 4хх |Інтэрнэт-дамэн = |Код аўтамабільных нумароў = |Сайт = http://rossony.vitebsk-region.gov.by/ |Парамэтар1 = |Назва парамэтру 1 = |Мапа адміністрацыйнай адзінкі = |Колер фону парамэтраў = {{Колер|Беларусь}} |Колер фону герб-сьцяг = }} '''Расо́нскі раён''' — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка на поўначы [[Віцебская вобласьць|Віцебскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Плошча раёну складае 1,9 тыс. км². Насельніцтва на 2018 год — 9180 чалавек<ref name="belstat2018" />. Адміністрацыйны цэнтар — [[гарадзкі пасёлак|мястэчка]] [[Расоны]]. == Насельніцтва == * XX стагодзьдзе: 1999 год — 15 200 чал. * XXI стагодзьдзе: 2005 год — 12 600 чал.; 2006 год — 12 100 чал.; 2009 год — 11 514 чал.<ref name="belstat">[https://web.archive.org/web/20100918181046/http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/1.2-2.pdf Перепись населения — 2009. Витебская область]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref> (перапіс); 2016 год — 9517 чал.<ref name="belstat2016">[https://web.archive.org/web/20160706073652/http://www.belstat.gov.by/upload/iblock/567/567f8a4ac45cd80a949bb7bd7a839ca7.zip Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2017 год — 9351 чал.<ref name="belstat2017">[https://web.archive.org/web/20200813193913/http://belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_7192/ Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2018 год — 9180 чал.<ref name="belstat2018">[https://web.archive.org/web/20180405033656/http://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_8782 Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref> == Асобы == * [[Ян Баршчэўскі]] (1790 або 1796, в. [[Мурагі]] — 1851) — беларускі і польскі пісьменьнік, адзін з пачынальнікаў новай беларускай літаратуры * [[Генадзь Бураўкін]] (1936, вёска Шуляціна— 2014) — [[Беларусь|беларускі]] паэт, журналіст і дыплямат * [[Мікалай Матукоўскі]] (1929, в. [[Калюціна]] — 2001) — беларускі драматург * [[Мікалай Карцель]] (1937—2001) — беларускі генэтык-вынаходнік трансгеннай бульбы і акадэмік Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі * [[Аляксандар Шлюбскі]] ([[1897]], вёска [[Межава (Расонскі раён)|Межава]]— [[1941]]) — рэпрэсаваны беларускі этнограф, фальклярыст і бібліёграф == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20170713201839/http://rossony.vitebsk-region.gov.by/ Афіцыйны сайт Расонскага раённага выканаўчага камітэту] * {{Радзіма майго духу|rasonski|раён}} * {{Глёбус Беларусі|{{НАЗВА_СТАРОНКІ}}}} {{Расонскі раён}} {{Віцебская вобласьць}} [[Катэгорыя:Расонскі раён| ]] icm606znanl8w0hdaqi6b1mllf1hrtx Нямеччына 0 7533 2620199 2612743 2025-06-15T20:19:11Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620199 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|тып=артыкул|Заходняя Нямеччына|сучасную Нямеччыну|Фэдэратыўную Рэспубліку Нямеччына ў 1949—1990 гадох}} {{Краіна2 | СУП ППЗ = 6,017 трлн $<ref name="imf">[https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2024/October/weo-report?c=134,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2022&ey=2029&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 «World Economic Outlook Database, October 2024 Edition. (Germany)»]. International Monetary Fund.</ref> | Год падліку СУП ППЗ = 2024 | Месца паводле СУП ППЗ = | СУП ППЗ на чалавека = 70 930 $<ref name="imf"/> | Год падліку СУП ППЗ на чалавека = 2024 | Месца паводле СУП ППЗ на чалавека = | СУП намінал = 4,710 трлн $<ref name="imf"/> | Год падліку СУП намінал = 2024 | Месца паводле СУП намінал = | СУП намінал на чалавека = 55 521 $<ref name="imf"/> | Год падліку СУП намінал на чалавека = 2024 | Месца паводле СУП намінал на чалавека = | Лацінка=Niamieččyna }} '''Фэдэраты́ўная Рэспу́бліка Няме́ччына''' ці '''Герма́нія''' ({{мова-de|Bundesrepublik Deutschland ці Deutschland}}) — краіна ў цэнтральнай Эўропе з выхадам да [[Балтыйскае мора|Балтыйскага]] і [[Паўночнае мора|Паўночнага мораў]], мяжуе з [[Польшча]]й і [[Чэхія]]й на ўсходзе, [[Аўстрыя]]й і [[Швайцарыя]]й на поўдні, [[Францыя]]й, [[Люксэмбург]]ам, [[Бэльгія]]й і [[Нідэрлянды|Нідэрляндамі]] на захадзе, [[Данія]]й на поўначы. Нямеччына зьяўляецца фэдэральнай парлямэнцкай [[рэспубліка]]й і складаецца з 16 [[Фэдэральная зямля|фэдэральных земляў]]. Кожная зь земляў захоўвае абмежаваны [[сувэрэнітэт]]. Сталіцай і найбуйнейшым горадам краіны зьяўляецца [[Бэрлін]]. Улічваючы 84,7 млн чалавек насельніцтва Нямеччыны, краіна зьяўляецца самым густанаселеным сябрам [[Эўрапейскі Зьвяз|Эўрапейскага Зьвязу]]. Нямеччына ёсьць адной з асноўных эканамічных і палітычных сілаў на эўрапейскім кантынэнце і гістарычным лідэрам у шматлікіх культурных і тэхнічных абласьцёх. Нямеччына мае чацьвёртую паводле велічыні эканоміку ў сьвеце паводле намінальнага [[Сукупны ўнутраны прадукт|СУП]] і пятую паводле велічыні паводле [[парытэт пакупніцкай здольнасьці|парытэту пакупніцкай здольнасьці]]. Як сусьветны лідэр у некалькіх вытворчых і тэхналягічных сэктарах, яна зьяўляецца трэцім паводле велічыні ў сьвеце экспартэрам і трэцім паводле велічыні імпартэрам тавараў. Гэта разьвітая краіна зь вельмі высокім узроўнем жыцьця, якая мае ўсебаковую сацыяльную ахову чалавека і ўключае ў сабе найстарэйшую ўнівэрсальную сыстэму аховы [[здароўе|здароўя]] ў сьвеце. Вядомая сваёй багатай культурнай і палітычнай гісторыяй Нямеччына — радзіма шматлікіх уплывовых філёзафаў, пісьменьнікаў, мастакоў, музыкаў, навукоўцаў і вынаходнікаў. Нямеччына была адным з заснавальнікаў [[Эўрапейская супольнасьць|Эўрапейскай супольнасьці]] ў 1957 годзе і зьяўляецца часткай [[Шэнгенская зона|Шэнгенскай зоны]]. == Гісторыя == {{Асноўны артыкул|Гісторыя Нямеччыны}} === Старажытнасьць === [[Файл:Weltliche Schatzkammer Wien (189)2.JPG|значак|зьлева|Імпэратарская карона каралёў [[Сьвятая Рымская імпэрыя|Сьвятой Рымскай імпэрыі]].]] Першыя згадкі пра [[германцы|германцаў]] і [[кельты|кельтаў]] зьявіліся ў працах старажытных грэкаў і рымлянаў. Як вядома, германцы жылі ў паўднёвай [[Скандынавія|Скандынавіі]] і Паўночнай Нямеччыне, адкуль пачалі пашырацца на поўдзень, усход і захад, пачынаючы зь I стагодзьдзя да н. э. Паступова германцы асымілявалі кельцкае насельніцтва сучаснага поўдня Нямеччыны. У прыватнасьці, з кельтамі зьвязваецца назва Баварыі. Акрамя таго, па пашырэньні германцаў апошнія асымілявалі рэшткі даіндаэўрапейскага насельніцтва. Падчас кіраваньня [[Актавіян Аўгуст|Аўгуста]] [[Рымская імпэрыя]] пачала экспансію на тэрыторыю Германіі. У 9 годзе нашай эры тры рымскія легіёны пад правадырствам Публіюса Квінктыліюса Вара былі разьбітыя лідэрам [[хэрускі|хэрускаў]] [[Армініюс]]ам<ref>Wells, Peter (2004). «The Battle That Stopped Rome: Emperor Augustus, Arminius, and the Slaughter of the Legions in the Teutoburg Forest». W. W. Norton & Company. — С. 13. — ISBN 978-0-393-35203-0.</ref>. Вынікам гэтай бітвы стала фактычная адмова рымлянаў ад амбітных плянаў заваяваньня ўсёй Нямеччыны, што ўважаецца адной з найважнейшых падзеяў у гісторыі Эўропы<ref>Murdoch, Adrian (2004). «Germania Romana». In Murdoch, Brian; Read, Malcolm (eds.). Early Germanic Literature and Culture. Boydell & Brewer. — С. 57. — ISBN 1-57113-199-X.</ref>. Да 100 году, калі [[Тацыт]] напісаў твор «''[[Германія (Тацыт)|Германія]]''», германскія плямёны жылі ўздоўж [[Райн]]у і [[Дунай|Дуная]], займаючы большую частку плошчы сучаснай Нямеччыны і [[Аўстрыя|Аўстрыі]]. Сучасныя Бадэн-Вюртэмбэрг, паўднёвая Баварыя, паўднёвы Гэсэн і заходні Райнлянд, аднак, уваходзілі ў склад рымскай дзяржавы{{Зноска|Fulbrook|1991|Fulbrook|9—13}}<ref>Modi, J. J. (1916). [https://archive.org/stream/TheJournalOfTheAnthropologicalSocietyOfBombay/The-Journal-of-the-Anthropological-society-of-Bombay#page/n651/mode/2up «The Ancient Germans: Their History, Constitution, Religion, Manners and Customs»]. The Journal of the Anthropological Society of Bombay. 10 (7): 647.</ref><ref>Rüger, C. (2004) [1996]. [https://books.google.com/books?id=JZLW4-wba7UC&pg=PA528 «Germany»]. In Bowman, Alan K.; Champlin, Edward; Lintott, Andrew (eds.). The Cambridge Ancient History: X, The Augustan Empire, 43 B.C. – A.D. 69. Vol. 10 (2nd ed.). Cambridge University Press. — С. 527—528. — ISBN 978-0-521-26430-3.</ref>. Блізу 260 году германскія народы ўварваліся на землі, якія кантраляваліся Рымам<ref>Bowman, Alan K.; Garnsey, Peter; Cameron, Averil (2005). «The crisis of empire, A.D. 193–337». The Cambridge Ancient History. Vol. 12. Cambridge University Press. — С. 442. — ISBN 978-0-521-30199-2.</ref>. У часы позьняй Рымскай імпэрыі Нямеччыну закранулі ўварваньні [[гуны|гунаў]] і спрычыненае ім [[Вялікае перасяленьне народаў]]. Германскія плямёны рушылі далей на паўднёвы захад, то бок франкі стварылі [[Франскае каралеўства]] і рушылі на ўсход, каб падпарадкаваць [[Саксонія|Саксонію]] і Баварыю. Тэрыторыі сучаснай усходняй Нямеччыны былі населены заходнімі славянскімі плямёнамі{{Зноска|Fulbrook|1991|Fulbrook|9—13}}, пазьней вядомымі ў немцаў як вэнды. === Каралінгі і Сьвятая Рымская імпэрыя === [[Файл:East Francia 843.svg|значак|зьлева|Межы [[Усходня-Франскае каралеўства|Ўсходня-Франскага каралеўства]] ў 843 годзе.]] [[Карл Вялікі]] заснаваў [[Каралінская імпэрыя|імпэрыю Каралінгаў]] у 800 годзе, якая была падзеленая ў 843 годзе{{Зноска|Fulbrook|1991|Fulbrook|11}}. Каралеўства-пераемнік [[Усходня-Франскае каралеўства]] распасьціралася ад Райну на захадзе да ракі [[Лаба|Эльбы]] на ўсходзе і ад [[Паўночнае мора|Паўночнага мора]] да [[Альпы|Альпаў]]{{Зноска|Fulbrook|1991|Fulbrook|11}}. Уладары [[Сьвятая Рымская імпэрыя|Сьвятой Рымскай імпэрыі]], якая ўзьнікла ў X стагодзьдзі, менаваліся нямецкімі імпэратарамі, яны кіравалі канглямэратам незалежных дзяржаваў, вольных гарадоў і незалежных фэўдальных уладаньняў, як то княстваў, герцагстваў, графстваў. У 996 годзе [[Грыгорыюс V (папа рымскі)|Грыгорыюс V]] стаў першым нямецкім папам Рыму, прызначаным на сваю пасаду сваім стрыечным братам [[Атон III|Атонам III]], які неўзабаве быў каранаваны імпэратарам Сьвятой Рымскай імпэрыі. Гэтая імпэрыя паглынула паўночную [[Італія|Італію]] і [[Бургундыя|Бургундыю]], але імпэратары страцілі ўладу пад гэтымі землямі праз [[барацьба за інвэстытуру|барацьбу за інвэстытуру]]<ref>McBrien, Richard (2000). «Lives of the Popes: The Pontiffs from St. Peter to Benedict XVI». HarperCollins. — С. 138.</ref>. [[Файл:Lucas Cranach d.Ä. - Martin Luther, 1528 (Veste Coburg).jpg|значак|зьлева|[[Мартын Лютэр]], які нарадзіўся ў [[Лютэрштат-Айсьлебэн|Айсьлебэн]]е ў 1483 годзе, кінуў выклік індульгенцыям каталіцкай царквы, спарадзіўшы [[Рэфармацыя|Рэфармацыю]] і [[Пратэстанцтва]].]] Пры імпэратарах [[Гагэнштаўфэны|Гагэнштаўфэнах]] (1138—1254) нямецкія князі заахвочвалі пашырэньне нямецкіх пасяленьняў на поўдзень і ўсход{{Зноска|Fulbrook|1991|Fulbrook|19—20}}. Сябры [[Ганза|Ганзейскага зьвязу]], аснову якога сфармавалі паўночнанямецкія гарады, павялічыліся дзякуючы пашырэньню гандлю{{Зноска|Fulbrook|1991|Fulbrook|13—24}}. Насельніцтва пачало скарачацца пачынаючы зь [[Вялікі голад (1315—1317)|Вялікага голаду]] ў 1315 годзе. Пасьля чаго рушыла [[Чорная сьмерць]] 1348—1350 гадоў, якая значна скараціла колькасьць насельніцтва<ref>Nelson, Lynn Harry. [https://web.archive.org/web/20110429072010/http://www.vlib.us/medieval/lectures/black_death.html «The Great Famine (1315–1317) and the Black Death (1346–1351)»]. University of Kansas.</ref>. [[Залатая була (1356)|Залатая була]], выдадзеная ў 1356 годзе, забясьпечыла канстытуцыйную структуру імпэрыі і кадыфікавала выбары імпэратара сямю князямі-выбарнікамі{{Зноска|Fulbrook|1991|Fulbrook|27}}. [[Ёган Гутэнбэрг]] вынаўшаў [[друкарскі варштат]], заклаўшы грунт дзеля дэмакратызацыі ведаў<ref>Eisenstein, Elizabeth (1980). [https://archive.org/details/printingpressasa00eise_181 «The printing press as an agent of change»]. Cambridge University Press. — С. 3—43. — ISBN 978-0-521-29955-8.</ref>. У 1517 годзе [[Мартын Лютэр]] распачаў пратэстанцкую [[Рэфармацыя|Рэфармацыю]] і сваім перакладам [[Біблія|Бібліі]] пачаў стандартызацыю нямецкай мовы. [[Аўгсбурскі мір]] 1555 году дапускаў «эвангельскую» веру ([[лютэранства]]), але таксама пастанавіў, што вера князя мусіць быць верай ягоных падданых<ref>Cantoni, Davide (2011). [https://web.archive.org/web/20170809160613/http://www.barcelonagse.eu/sites/default/files/working_paper_pdfs/540.pdf «Adopting a New Religion: The Case of Protestantism in 16th Century Germany»]. Barcelona GSE Working Paper Series.</ref>. Ад [[Кёльнская вайна|Кёльнскай вайны]] да [[Трыццацігадовая вайна|Трыццацігадовай вайны]] (1618—1648) рэлігійныя канфлікты спустошылі нямецкія землі і значна скарацілі насельніцтва<ref name="Philpott">Philpott, Daniel (01.2000). «The Religious Roots of Modern International Relations». World Politics. 52 (2): 206—245. — [[doi:10.1017/S0043887100002604]].</ref><ref>Macfarlane, Alan (1997). [https://archive.org/details/savagewarsofpeac0000macf/page/51 «The Savage Wars of Peace: England, Japan and the Malthusian Trap»]. Blackwell. — С. 51. — ISBN 978-0-631-18117-0.</ref>. [[Вэстфальскі мір]] спыніў рэлігійную вайну паміж [[імпэрскія саслоўі|імпэрскімі саслоўямі]]<ref name="Philpott"/>. Прававая сыстэма, ініцыяваная сэрыяй імпэрскіх рэформаў блізу 1495—1555 гадоў, прадугледжвала ўсталяваньне значнай мясцовай аўтаноміі і рабіла мацнейшым [[Райхстаг (Сьвятая Рымская імпэрыя)|імпэрскі сойм]]<ref>Jeroen Duindam; Jill Diana Harries; Caroline Humfress; Hurvitz Nimrod, eds. (2013). «Law and Empire: Ideas, Practices, Actors». Brill. — С. 113. — ISBN 978-90-04-24951-6.</ref>. Дом [[Габсбургі|Габсбургаў]] трымаў імпэратарскую карону з 1438 году да сьмерці [[Карл VI Габсбург|Карла VI]] у 1740 годзе. Па [[Вайна за аўстрыйскую спадчыну|вайне за аўстрыйскую спадчыну]] і складаньні [[Аахэнскі мір (1748)|Аахэнскага міру]] дачка Карла VI [[Марыя Тэрэзія]] кіравала дзяржавай як імпэратарка-кансорт, а ейны муж [[Франц I Стэфан|Франц I]] стаў імпэратарам<ref>Hamish Scott; Brendan Simms, eds. (2007). [https://archive.org/details/culturespowereur00scot_130 «Cultures of Power in Europe during the Long Eighteenth Century»]. Cambridge University Press. — С. 45. — ISBN 978-1-139-46377-5.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20210620152726/https://www.britishmuseum.org/collection/term/BIOG111929 «Maria Theresa, Holy Roman Empress and Queen of Hungary and Bohemia»]. British Museum.</ref>. [[Файл:Berlin Nationaldenkmal Kaiser Wilhelm mit Schloss 1900.jpg|значак|[[Гарадзкі палац (Бэрлін)|Бэрлінскі палац]] быў галоўнай рэзыдэнцыяй [[Гагенштаўфэны|Гагенштаўфэнаў]].]] З 1740 году на нямецкіх землях дамінавалі аўстрыйская [[Габсбурская манархія]] і [[Каралеўства Прусія|Прускае каралеўства]]. У другой палове XVIII стагодзьдзя Прусія, Аўстрыя і [[Расейская імпэрыя]] падзялілі паміж сабой землі [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]]<ref>Bideleux, Robert; Jeffries, Ian (1998). [https://archive.org/details/historyeasterneu00bide_296 «A History of Eastern Europe: Crisis and Change»]. Routledge. — С. 156.</ref><ref>Batt, Judy; Wolczuk, Kataryna (2002). «Region, State and Identity in Central and Eastern Europe». Routledge. — С. 153.</ref>. У час [[Францускія рэвалюцыйныя войны|Францускіх рэвалюцыйных войнаў]], эпохі [[Напалеон I Банапарт|Напалеона]] і наступнага апошняга пасяджэньня імпэрскага сойму большасьць вольных імпэрскіх гарадоў страцілі свой статус і былі анексаваныя рознымі нямецкімі дзяржавамі, царкоўныя ўладаланьні былі сэкулярызаваныя і таксама далучаныя да складу іншых тэрыторыяў. У 1806 годзе імпэрыя была скасаваная, а Францыя, Расея, Прусія і габсбурская Аўстрыя пачалі змагацца за гегемонію ў нямецкіх дзяржавах за часам [[напалеонаўскія войны|напалеонаўскіх войнаў]]{{Зноска|Fulbrook|1991|Fulbrook|97}}. === Нямецкая канфэдэрацыя і імпэрыя === Палітычнае аб’яднаньне нямецкамоўнага насельніцтва было паэтапна ажыцьцёўлена на працягу XIX стагодзьдзя. Аўстрыя стварыла [[Нямецкі зьвяз]], які праіснаваў з 1815 да 1866 гады як дэцэнтралізаваная канфэдэрацыя дзяржаваў. Кароль Прусіі [[Вільгэльм I Гогенцолерн|Вільгэльм I]] прызначыў [[Ота фон Бісмарк]]а міністрам-прэзыдэнтам Прусіі ў 1862 годзе. Бісмарк пасьпяхова завяршыў [[Аўстра-пруска-дацкая вайна|вайну з Даніяй]] у 1864 годзе, а наступная вырашальная перамога Прусіі ў [[Аўстра-пруская вайна|Аўстра-прускай вайне]] 1866 году дазволіла яму стварыць [[Паўночнанямецкі зьвяз|Паўночнанямецкую канфэдэрацыю]], якая выключыла Аўстрыю. Пасьля паразы Францыі ў [[Франка-пруская вайна|Франка-прускай вайне]] нямецкія князі ў 1871 годзе абвесьцілі аб стварэньні [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыі]]. Прусія была дамінуючай дзяржавай, якая ўваходзіла ў склад новай імпэрыі, а прускі кароль быў абвешчаны кайзэрам, а Бэрлін быў прызначаны сталіцай імпэрыі<ref>[https://web.archive.org/web/20191001095812/https://history.state.gov/countries/issues/german-unification «Issues Relevant to U.S. Foreign Diplomacy: Unification of German States»]. US Department of State Office of the Historian.</ref><ref name="bismarck">[https://web.archive.org/web/20191127025023/http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/bismarck_otto_von.shtml «Otto von Bismarck (1815—1898)»]. BBC.</ref>. Амаль 75 гадоў (1871—1945) гэтая дзяржава была адной зь вядучых сусьветных дзяржаваў, аб’ядноўвала ў сваіх межах усе асноўныя нямецкамоўныя народнасьці Паўночнай і Цэнтральнай Эўропы, за выключэньнем нямецкамоўнага насельніцтва [[Аўстрыя|Аўстрыі]] і [[Швайцарыя|Швайцарыі]]. [[Файл:Deutsches Reich (1871-1918)-en.png|значак|зьлева|Мапа Нямецкай імпэрыі.]] Пасьля аб’яднаньня Нямеччыны замежная палітыка Бісмарка як канцлера замацавала пазыцыю Нямецкай імпэрыі як вялікай дзяржавы шляхам складаньня зьвязаў і ўніканьня вайны<ref name="bismarck"/>. Аднак пры [[Вільгельм II|Вільгэльму II]] Нямеччына абрала імпэрыялістычны кірунак, што ўзьняла напругу ў дачыненьнях да суседніх краінаў<ref>Mommsen, Wolfgang J. (1990). «Kaiser Wilhelm II and German Politics». Journal of Contemporary History. 25 (2/3): 289—316. — [[doi:10.1177/002200949002500207]].</ref>. Быў створаны [[Аўстра-нямецкі дагавор|дуальны зьвяз]] з шматнацыянальнай Аўстра-Вугошчынай. Да складу [[Траісты саюз|Траістага зьвязу]] ў 1882 годзе далучылася [[Італія]]. Вялікабрытанія, Францыя і Расея таксама ўтварылі ўласныя зьвязы, скіраваныя супраць Нямеччыны і Аўстра-Вугоршчыны{{Зноска|Fulbrook|1991|Fulbrook|135}}{{Зноска|Fulbrook|1991|Fulbrook|149}}. Пасьля [[Бэрлінская канфэрэнцыя (1884)|Бэрлінскай канфэрэнцыі]] 1884 году Нямеччына запрэтэндавала і пазьней займела некалькі калёніяў, улучна зь [[Нямецкая Ўсходняя Афрыка|Нямецкай Усходняй Афрыкай]], [[Нямецкая Паўднёва-Заходняя Афрыка|Нямецкай Паўднёва-Заходняй Афрыкай]], [[Тагалэнд]]у і [[Нямецкі Камэрун|Камэрун]]у<ref>Black, John, ed. (2005). «100 maps». Sterling Publishing. — С. 202. — ISBN 978-1-4027-2885-3.</ref>. Пазьней Нямеччына яшчэ больш пашырыла сваю каляніяльную імпэрыю за кошт новых уладаньняў у [[Ціхі акіян|Ціхім акіяне]] і Кітаі<ref>Farley, Robert (17.10.2014). [https://web.archive.org/web/20200319015901/https://thediplomat.com/2014/10/how-imperial-germany-lost-asia/ «How Imperial Germany Lost Asia»]. The Diplomat.</ref>. Каляніяльны ўрад у Паўднёва-Заходняй Афрыцы (сучасная [[Намібія]]) з 1904 па 1907 гады чыніў зьнішчэньне мясцовых [[генацыд плямёнаў герэра і нама|народаў герэра і нама]] ў якасьці пакараньня за паўстаньне<ref>Olusoga, David; Erichsen, Casper (2010). «The Kaiser’s Holocaust: Germany’s Forgotten Genocide and the Colonial Roots of Nazism». Faber and Faber. ISBN 978-0-571-23141-6.</ref><ref>Michael Bazyler (2016). «Holocaust, Genocide, and the Law: A Quest for Justice in a Post-Holocaust World». Oxford University Press. — С. 169—170.</ref>. [[Файл:Waffenstillstand gr.jpg|значак|Каляровы фатаздымак падпісаньня перамір’я ў чыгуначным [[Камп’енскі вагон|вагоне ля Камп’еню]] 11 лістапада 1918 году.]] [[Сараеўскае забойства|Забойства насьледнага прынца Аўстрыі]] 28 чэрвеня 1914 году стала падставай дзеля нападу Аўстра-Вугоршчыны на Сэрбію і разьвязваньня [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]]. Пасьля чатырох гадоў вайны, у якой было забіта каля двух мільёнаў нямецкіх жаўнераў<ref>Crossland, David (22.01.2008). [https://web.archive.org/web/20121008172434/http://www.spiegel.de/international/germany/aged-107-last-german-world-war-i-veteran-believed-to-have-died-a-530319.html «Last German World War I veteran believed to have died»]. Spiegel Online.</ref>, усеагульнае перамір’е паклала канец баявым дзеяньням. Падчас [[Лістападаўская рэвалюцыя|Нямецкай рэвалюцыі]] ў лістападзе 1918 году кайзэр Вільгэльм II і кіроўныя князі адмовіліся ад сваіх пасадаў, у выніку чаго Нямеччына была абвешчаная фэдэратыўнай рэспублікай. Новае кіраўніцтва краіны падпісала [[Вэрсальская мірная дамова 1919 году|Вэрсальскі мірны дагавор]] у 1919 годзе, сьцьвердзіўшы сваю паразу. Немцы ўспрынялі дамову як зьневажальную, што, на думку гісторыкаў, паўплывала на ўздым [[Адольф Гітлер|Адольфа Гітлера]]<ref>Boemeke, Manfred F.; Feldman, Gerald D.; Glaser, Elisabeth (1998). «Versailles: A Reassessment after 75 Years». Publications of the German Historical Institute. Cambridge University Press. — С. 1—20, 203—220, 469—505. — ISBN 978-0-521-62132-8.</ref>. Нямеччына страціла блізу 13% сваёй эўрапейскай тэрыторыі і саступіла ўсе свае каляніяльныя ўладаньні ў Афрыцы і Ціхім акіяне<ref>[https://web.archive.org/web/20160704070745/https://www.ushmm.org/outreach/en/media_nm.php?MediaId=1620 «German territorial losses, Treaty of Versailles, 1919»]. United States Holocaust Memorial Museum.</ref>. === Ваймарская рэспубліка і Трэці Райх === [[Файл:Ausrufung Republik Scheidemann.jpg|значак|зьлева|Дэклярацыя стварэньня [[Ваймарская рэспубліка|Ваймарскай рэспублікі]].]] 11 жніўня 1919 году прэзыдэнт [[Фрыдрых Эбэрт]] зацьвердзіў дэмакратычную [[Ваймарская рэспубліка|Ваймарскую канстытуцыю]]{{Зноска|Fulbrook|1991|Fulbrook|156—160}}. Камуністы ненадоўга захапілі ўладу ў Баварыі і некалькіх буйных гарадах, у той час як кансэрватыўныя элемэнты ня здолелі зрынуць цэнтральны ўрад падчас [[Капаў путч|путча Капа]] 1920 году. Пасьля [[акупацыя Руру|акупацыі Рурскага рэгіёну]] бэльгійскімі і францускімі войскамі пачалася гіпэрінфляцыя. Плян рэструктурызацыі рэпарацыяў, накладзеных на Нямеччыну, і стварэньне новай валюты ў 1924 годзе дапамаглі стабілізаваць урад. Пазьней надыйшоў [[равучыя дваццатыя|залаты час 1920-х гадоў]], эпохі мастацкіх інавацыяў і лібэральнага культурнага жыцьця<ref>Nicholls, AJ (2016). «1919–1922: Years of Crisis and Uncertainty». Weimar and the Rise of Hitler. Macmillan. — С. 56—70. — ISBN 978-0-333-05806-0.</ref><ref>Costigliola, Frank (1976). «The United States and the Reconstruction of Germany in the 1920s». The Business History Review. 50 (4): 477—502. — [[doi:10.2307/3113137]].</ref><ref>Kolb, Eberhard (2005). «The Weimar Republic». Translated by P. S. Falla; R. J. Park (2nd ed.). Psychology Press. — С. 86. — ISBN 978-0-415-34441-8.</ref>. Сусьветная [[Вялікая дэпрэсія]] абрынулася на краіну ў 1929 годзе, і да 1932 году ўзровень беспрацоўя ўзьняўся да 24%<ref>Dimsdale, Nicholas H.; Horsewood, Nicholas; Van Riel, Arthur (2006). [https://www.proquest.com/docview/216448809 «Unemployment in Interwar Germany: An Analysis of the Labor Market, 1927—1936»]. Journal of Economic History. 66 (3): 778.</ref>. [[Нацыянал-сацыялістычная нямецкая працоўная партыя|Нацысцкая партыя]] на чале з Адольфам Гітлерам стала найбуйнейшай партыяй у Райхстагу пасля выбараў у ліпені 1932 году, а прэзыдэнт [[Паўль фон Гіндэнбург]] прызначыў Гітлера канцлерам 30 студзеня 1933 году{{Зноска|Fulbrook|1991|Fulbrook|155—158}}{{Зноска|Fulbrook|1991|Fulbrook|172—177}}. Пасьля [[падпал Райхстагу|падпалу Райхстагу]] выдадзены дэкрэт скасаваў асноўныя грамадзянскія правы<ref>Evans, Richard (2003). «The Coming of the Third Reich». Penguin. — С. 344. — ISBN 978-0-14-303469-8.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20000510093525/http://www.holocaust-history.org/dachau-gas-chambers/photo.cgi?02 «Ein Konzentrationslager für politische Gefangene in der Nähe von Dachau»]. Münchner Neueste Nachrichten.</ref>. 23 сакавіка 1933 году [[Закон аб ліквідацыі галечы народа і дзяржавы|Дазваляльны акт]] надаў Гітлеру неабмежаваную заканадаўчую ўладу, скасуючы дзейнасьць канстытуцыі<ref>von Lüpke-Schwarz, Marc (23.03.2013). [https://web.archive.org/web/20200427005942/https://www.dw.com/en/the-law-that-enabled-hitlers-dictatorship/a-16689839 «The law that 'enabled' Hitler’s dictatorship»]. Deutsche Welle.</ref>, і паклаў пачатак будаваньню [[Нацысцкая Нямеччына|Трэцяга Райху]]. Ягоны ўрад стварыў цэнтралізаваную таталітарную дзяржаву, скасаваўшы сваё сяброўства ў [[Ліга народаў|Лігі народаў]] і рэзка павялічыў узбраеньне краіны<ref>[https://web.archive.org/web/20110430190641/http://www.dhm.de/lemo/html/nazi/wirtschaft/index.html «Industrie und Wirtschaft»]. Deutsches Historisches Museum.</ref>. Спансараваная ўрадам праграма эканамічнага аднаўленьня была скіраваная таксама і на цывільныя праекты, адным зь якім быў [[аўтабан]]<ref>Evans, Richard (2005). [https://archive.org/details/thirdreichinpowe00evan «The Third Reich in Power»]. Penguin. — С. 322—326, 329. — ISBN 978-0-14-303790-3.</ref>. [[Файл:Hitler portrait crop.jpg|значак|Дыктатар Нямеччыны з 1933 па 1945 гады [[Адольф Гітлер]].]] У 1935 годзе гітлераўская Нямеччына выйшла з Вэрсальскай дамовы. У гэты ж год зьявіліся законы, скіраваныя супраць [[габрэі|габрэяў]] і іншых меншасьцей<ref>Bradsher, Greg (2010). [https://web.archive.org/web/20200425130322/https://www.archives.gov/publications/prologue/2010/winter/nuremberg.html «The Nuremberg Laws»]. Prologue.</ref>. Нямеччына таксама аднавіла кантроль над [[Заарлянд|Заарам]] у 1935 годзе{{Зноска|Fulbrook|1991|Fulbrook|188—189}}, зноў мілітарызавала Райнскі рэгіён у 1936 годзе, анэксавала Аўстрыю і [[Судэты]] ў 1938 годзе, а таксама ў парушэньне [[Мюнхэнскае пагадненьне|Мюнхэнскага пагадненьня]] акупавала [[Чэхаславаччына|Чэхаславаччыну]] ў сакавіку 1939 году<ref>[https://web.archive.org/web/20200320015948/https://www.nationalarchives.gov.uk/cabinetpapers/themes/descent-into-war.htm «Descent into War»]. National Archives.</ref>. У [[Крышталёвая ноч|Крышталёвую ноч]] адбыліся падпалы сынагогаў, зьнішчэньне габрэйскіх прадпрыемстваў і масавыя арышты габрэяў<ref>[https://web.archive.org/web/20170211075203/https://www.ushmm.org/outreach/en/article.php?ModuleId=10007697 «The „Night of Broken Glass“»]. United States Holocaust Memorial Museum.</ref>. У жніўні 1939 году гітлераўскі ўрад склаў [[Пакт Молатава — Рыбэнтропа|пакт Молатава — Рыбэнтропа]], які падзяліў Усходнюю Эўропу на германскую і савецкую сфэры ўплыву<ref>[https://web.archive.org/web/20200311115713/https://encyclopedia.ushmm.org/content/en/article/german-soviet-pact «German-Soviet Pact»]. United States Holocaust Memorial Museum.</ref>. 1 верасьня 1939 году Нямеччына напала на [[Польшча|Польшчу]], пачаўшы [[Другая сусьветная вайна|Другую сусьветную вайну]] ў Эўропе{{Зноска|Fulbrook|1991|Fulbrook|190—195}}. Вялікабрытанія і Францыя аб’явілі вайну Нямеччыне 3 верасьня<ref>Hiden, John; Lane, Thomas (200). [https://archive.org/details/balticoutbreakse00hide «The Baltic and the Outbreak of the Second World War»]. Cambridge University Press. — С. 143—144. — ISBN 978-0-521-53120-7.</ref>. У 1940 годзе Гітлер заваяваў [[Данія|Данію]], [[Нарвэгія|Нарвэгію]], [[Нідэрлянды]], [[Бэльгія|Бэльгію]], [[Люксэмбург]] і Францыю, вымусіўшы францускі ўрад скласьці перамір’е. У 1941 годзе нямецкія войскі ўварваліся ў [[Югаславія|Югаславію]], [[Грэцыя|Грэцыю]] і [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]]. Да 1942 году Нямеччына і ейныя хаўрусьнікі кантралявалі большую частку кантынэнтальнай Эўропы і Паўночнай Афрыкі, але пасьля перамогі СССР у [[Сталінградзкая бітва|Сталінградзкай бітве]], адваёвы хаўрусьнікамі антыгітлераўскай кааліцыі тэрыторыяў у Паўночнай Афрыцы і ўварваньня ў Італію ў 1943 годзе нямецкія войскі толькі трывалі паразы. Па самагубстве Гітлера за часам [[бітва за Бэрлін|бітвы за Бэрлін]] 8 траўня 1945 году Нямеччына падпісала дакумэнт аб капітуляцыі, паклаўшы канец Другой сусьветнай вайне ў Эўропе{{Зноска|Fulbrook|1991|Fulbrook|190—195}}<ref>[https://web.archive.org/web/20200311150818/https://encyclopedia.ushmm.org/content/en/article/world-war-ii-key-dates «World War II: Key Dates»]. United States Holocaust Memorial Museum.</ref> і скасаваўшы Трэці Райх. Ацалелых нацысцкіх чыноўнікаў судзілі за ваенныя злачынствы на [[Нюрнбэрскі працэс|Нюрнбэрскім працэсе]]<ref>Kershaw, Ian (1997). «Stalinism and Nazism: dictatorships in comparison». Cambridge University Press. — С. 150. — ISBN 978-0-521-56521-9.</ref><ref>Overy, Richard (17.02.2011). [https://web.archive.org/web/20110316053707/http://www.bbc.co.uk/history/worldwars/wwtwo/nuremberg_article_01.shtml «Nuremberg: Nazis on Trial»]. BBC.</ref>. === Паваенны час === [[Файл:West and East Germans at the Brandenburg Gate in 1989.jpg|значак|зьлева|[[Бэрлінскі мур]] за часам ягонага падзеньня ў 1989 годзе і [[Брандэнбурская брама]] на тле.]] Пасьля таго, як нацысцкая Нямеччына капітулявала, хаўрусьнікі антыгітлераўскай кааліцыі дэ-юрэ скасавалі нямецкую дзяржаву і падзялілі Бэрлін ды астатнюю тэрыторыю краіны на чатыры акупацыйныя зоны. Заходнія сэктары, якія кантраляваліся Францыяй, Вялікабрытаніяй і ЗША, былі аб’яднаны 23 траўня 1949 году ў [[Заходняя Нямеччына|Фэдэратыўную Рэспубліку Нямеччыну]]. 7 кастрычніка 1949 году савецкая зона пераўтварылася ў [[Нямецкая Дэмакратычная Рэспубліка|Нямецкую Дэмакратычную Рэспубліку]]. Доўгі час яны неафіцыйна менаваліся як Заходняя Нямеччына і Усходняя Нямеччына<ref>«Trabant and Beetle: the Two Germanies, 1949–89». History Workshop Journal. 68: 1—2. — 2009. — [[doi:10.1093/hwj/dbp009]].</ref>. Усходняя Нямеччына абрала ў якасці сваёй сталіцы Ўсходні Бэрлін, у той час як Заходняя Нямеччына да часовай сталіцы прастасавала горад [[Бон (Нямеччына)|Бон]], каб падкрэсьліць сваю пазыцыю, што рашэньне аб дзьвюх дзяржавах мела толькі часовы характар<ref>Wise, Michael Z. (1998). [https://archive.org/details/capitaldilemmage0000wise/page/23 «Capital dilemma: Germany’s search for a new architecture of democracy»]. Princeton Architectural Press. — С. 23. — ISBN 978-1-56898-134-5.</ref>. Тым ня менш, сытуацыя існаваньня дзьвюх краінаў яшчэ мелася некалькі дзесяцігодзьдзяў. Заходняя Нямеччына была створана як фэдэральная парлямэнцкая рэспубліка з «сацыяльнай рынкавай эканомікай». Пачынаючы з 1948 году яна стала галоўным атрымальнікам дапамогі на рэканструкцыю ў рамках амэрыканскага [[Плян Маршала|пляну Маршала]]<ref>Carlin, Wendy (1996). «West German growth and institutions (1945–90)». In Crafts, Nicholas; Toniolo, Gianni (eds.). Economic Growth in Europe Since 1945. Cambridge University Press. — С. 464. — ISBN 978-0-521-49964-4.</ref>. Першым фэдэральным канцлерам Нямеччыны быў абраны [[Конрад Адэнаўэр]] у 1949 годзе. У краіне назіраўся працяглы эканамічны рост, пачынаючы з 1950-х гадоў<ref>Bührer, Werner (24.12.2002). [https://web.archive.org/web/20171201210446/http://www.bpb.de/izpb/10131/wirtschaft-in-beiden-deutschen-staaten-teil-1 «Deutschland in den 50er Jahren: Wirtschaft in beiden deutschen Staaten»]. Bundeszentrale für politische Bildung.</ref>. ФРН стала сябрам [[Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы|НАТО]] ў 1955 годзе і была адной з заснавальніцаў [[Эўрапейская эканамічная супольнасьць|Эўрапейскай эканамічнай супольнасьці]]<ref>Fulbrook, Mary (2014). «A History of Germany 1918–2014: The Divided Nation». Wiley. — С. 149. — ISBN 978-1-118-77613-1.</ref>. 1 студзеня 1957 году да складу краіны быў павернуты Заарлянд<ref>[https://web.archive.org/web/20111011201535/http://countrystudies.us/germany/51.htm «Rearmament and the European Defense Community»]. Library of Congress Country Studies.</ref>. Усходняя Нямеччына была дзяржавай сацыялістычнага блёку пад палітычным і вайсковым кантролем СССР праз акупацыйныя сілы і [[Варшаўская дамова|Варшаўскі дагавор]]. Не зважаючы на слова «дэмакратычны» ў назьве гэтай дзяржавы, палітычная ўлада ажыцьцяўлялася выключна сябрамі [[Палітбюро]], якое кантралявалася камуністамі [[Сацыялістычная адзіная партыя Нямеччыны|Сацыялістычнай адзінай партыі Нямеччыны]], якую падтрымлівала адмысловая служба [[Міністэрства дзяржаўнай бясьпекі НДР|Штазі]]<ref>Major, Patrick; Osmond, Jonathan (2002). «The Workers’ and Peasants’ State: Communism and Society in East Germany Under Ulbricht 1945–71». Manchester University Press. — С. 22, 41. — ISBN 978-0-7190-6289-6.</ref>. [[Бэрлінскі мур]], пабудаваны ў 1961 годзе, не дазволіў грамадзянам НДР уцякаць у ФРН, стаўшы адным з сымбалем [[халодная вайна|халоднай вайны]]<ref>[https://web.archive.org/web/20170226011158/http://www.bbc.co.uk/history/places/berlin_wall «The Berlin Wall»]. BBC.</ref>. Ланцуг драматычных падзеяў, кульмінацыя якіх прыпала на 1990 год, прывёў да [[Узьяднаньне Нямеччыны|ўзьяднаньня Нямеччыны]], то бок Усходняя Нямеччына стала часткай ФРН. == Геаграфія == [[Файл:Deutschland topo.jpg|значак|Тапаграфічная мапа Нямеччыны.]] === Рэльеф мясцовасьці === Тэрыторыя Нямеччыны падразьдзяляецца на тры буйныя шыротна арыентаваныя вобласьці, шмат у чым абумоўленыя характарам рэльефу: [[Паўночна-Нямецкая нізіна]] — на поўначы, горы Сярэдняй Нямеччыны — у цэнтры і [[Альпы]] — на поўдні<ref name="evropa.org.ua1.3">{{Спасылка|url=http://www.evropa.org.ua/country/germany/1_3.htm|загаловак=География и природа Германии|выдавец=evropa.org.ua|мова=ru|копія=http://web.archive.org/web/20080306094804/http://www.evropa.org.ua/country/germany/1_3.htm|дата копіі=6 сакавіка 2008}}</ref>. === Рэкі === [[Файл:Vue aérienne du Rhin à Dusseldorf.jpg|значак|зьлева|[[Райн]] у [[Дусэльдорф]]е.]] Самая вялікая рака Нямеччыны — [[Райн]], які жывіцца ад велізарнага веера прытокаў у перадгор’ях Альпаў. Паміж [[Бінген]]ам і [[Бон (Нямеччына)|Бонам]] гэтая рака праразае глыбокую цясьніну ў Райнскіх Лупняковых горах, далей выходзіць на Паўночна-Нямецкую нізіну і ўпадае ў [[Паўночнае мора]]. Амаль палову сьцёку Райн атрымлівае з Альпійскага рэгіёну. У пачатку лета адбываецца бурная паводка, абумоўленая раставаньнем сьнега ў гарах. Горы Сярэдняй Нямеччыны, адкуль паступае другая палова сьцёку, маюць цалкам іншы рэжым з максымумам сьцёку ўзімку, калі выпарэньне мінімальнае. Спалучэньне гэтых дзьвюх крыніцаў забясьпечвае Райну ня толькі багаты, але і рэгулярны сьцёк, што вельмі спрыяльна для суднаходзтва. Большасьць іншых рэк краіны пачынаецца ў гарах Сярэдняй Нямеччыны. У асноўным гэта прытокі Райну, але ёсьць і самастойныя рэкі, напрыклад [[Вэзэр]] і [[Лаба|Эльба]], якія нясуць свае воды ў Паўночнае мора. Паколькі жыўленьне ад сьнягоў Альпійскага рэгіёну адсутнічае, на гэтых рэках у канцы лета і ўвосень назіраецца межань. [[Одра|Одэр]] і ягоны асноўны прыток [[Нэйсэ]] таксама бяруць пачатак у горах Сярэдняй Нямеччыны. На поўдні краіны ў [[Шварцвальд]]у пачынаецца [[Дунай]], які цячэ на ўсход. Яго водны рэжым фармуецца ў асноўным пад уплывам правых прытокаў, якія бяруць пачатак у Альпах. Летнія паводкі і зімовая межань ствараюць неспрыяльныя ўмовы для навігацыі<ref name="evropa.org.ua1.3"/>. === Клімат === Нямеччына, як і ўся Заходняя Эўропа, вылучаецца мерным марскім кліматам. Выразная агульная заходняя цыркуляцыя атмасфэры, прычым халоднае палярнае паветра, пранікаючы да поўдня, прыціскаецца да паверхні, а цёплае паветра рухаецца на поўнач і зацягваецца ў вільготныя катлавіны. Паколькі ўзімку воды Паўночнай Атлянтыкі цяплейшыя за сушу, цёплае паветра распаўсюджваецца ў Эўропе, забясьпечваючы тэмпэратуры нашмат вышэйшыя сярэдніх для дадзеных шыротаў. [[Файл:Hintersee.jpg|значак|зьлева|Краявіды Баварыі.]] Нізкія тэмпэратуры назіраюцца пры распаўсюджваньні над Эўропай антыцыклёну, які прыносіць масы халоднага паветра зь Сібіры. У такіх сытуацыях тэмпэратуры на [[Паўночна-Нямецкая нізіна|Паўночна-Нямецкай нізіне]] могуць панізіцца да −12&nbsp;°C. У цэлым узімку тэмпэратуры памяншаюцца да ўсходу: сярэдняя ізатэрма студзеня 0&nbsp;°C праходзіць па лініі [[Любэк]] — Бон. На поўдні краіны тэмпэратуры паніжаюцца за кошт большых вышыняў. Сьнежны полаг звычайна трымаецца 20—25 дзён на поўначы, больш за 40 дзён у паўднёвай Баварыі і звыш 100 дзён у Альпах і на вяршынях Шварцвальду. Улетку сытуацыя процілеглая. Тэмпэратуры падвышаюцца ў паўднёвым кірунку, і самыя высокія паказьнікі адзначаюцца на [[Верхнярайнская нізіна|Верхнярайнскай нізіне]]. Сярэдняя тэмпэратура ліпеня там 19&nbsp;°C. Летнія тэмпэратуры на Паўночна-Нямецкай нізіне падвышаюцца на ўсход і паўднёвы ўсход. Сярэдняя тэмпэратура ліпеня ў [[Бэрлін]]е сягае 18,5&nbsp;°C. Сярэднія гадавыя сумы ападкаў на Паўночна-Нямецкай нізіне дасягаюць максымуму парадку 750 мм на ўзьбярэжжы Паўночнага мора і паступова памяншаюцца да ўсходу. На поўдзень ад нізіны ва ўмовах расьсечанага рэльефу разьмеркаваньне ападкаў ускладняецца: у гарах выпадае звыш 1000 мм, а часам да 2000 мм ападкаў, тады як у некаторых ізаляваных катлавінах за год выпадае ня больш за 500 мм. Гэтак жа малыя сумы ападкаў выпадаюць на адрэзку, зьмешчанага да поўначы ад Сярэдненямецкіх гор, у іх дажджавым ценю. Паўсюдна максымум ападкаў прыходзіцца на лета, хоць паўночна-заходнія прыморскія раёны атрымліваюць большую частка ападкаў узімку ва ўмовах мяккага надвор’я. === Глебы === [[Файл:HeideblueteTiefental.JPG|значак|Запаведнік [[Люнэбург (запаведнік)|Люнэбург]] у Ніжняй Саксоніі.]] Разнастайнасьць глебаў залежыць пераважна ад мясцовых матчыных пародаў і характару карэннага расьліннага полага. Пясчаныя субстраты Паўночнанямецкай нізіны маюць моцную [[луг (хімія)|лужнасьць]], асабліва пад верасоўнікамі і хваёвымі лясамі. Гэтыя бедныя кіслыя падзолістыя глебы не спрыяльныя дзеля вырошчваньня сельскагаспадарчых культураў. Маюцца буйныя арэалы кіслых балотных глебаў. Глебы прыбярэжных маршаў пасьля правядзеньня [[мэліярацыя|мэліярацыі]] робяцца ўрадлівымі. Глебы гор Сярэдняй Нямеччыны вельмі разнастайныя. Трывалыя карэнныя пароды горных масіваў доўгі час падвяргаліся выветрываньню ва ўмовах прахалоднага вільготнага клімату, і там сфармаваліся кіслыя бурыя лясныя глебы зь вялікай лужнасьцю, якія часам утрымоўваюць шмат камянёў. Яны выкарыстоўваюцца пад пашы або лясы. Самыя ўрадлівыя глебы распаўсюджаныя на нізінах і рачных тэрасах, асабліва пры наяўнасьці полага лёсаў, — гэта чарназёмы, якія сустракаюцца на ўсход ад Гарцу і ў [[Турынгія|Турынгіі]] і пераходзяць ў бурыя лясныя глебы. У мінулым гэтыя раёны былі пакрытыя шырокалісьцевымі лясамі, якія ў значнай ступені зьведзеныя. Тут разьмешчаныя найлепшыя ворныя землі. Глебы групы буразёмаў распаўсюджаныя на марэнных раўнінах усходняга [[Шлезьвіг-Гальштайн]]у і прадгорных раўнінах [[Баварыя|Баварыі]]. Глебы Альпаў адрозьніваюцца ў залежнасьці ад вышыннага становішча мясцовасьці і стромкасьці схілаў. Гэта маламагутныя камяністыя глебы, лужнасьць якіх узрастае з вышынёю. === Біяразнастайнасьць === [[Файл:Herbst am Watzmann.jpg|значак|зьлева|Краявіды нацыянальнага парку [[Бэрхтэсгадэн (нацыянальны парк)|Бэрхтэсгадэн]] у Баварыі.]] У густанаселенай Нямеччыне, дзе карэнныя лясы былі альбо зьведзеныя, альбо замененыя лесапасадкамі, натуральная расьліннасьць амаль не захавалася. Зыходныя лясы з дуба і бярозы на поўначы краіны на працягу стагодзьдзяў былі замешчаныя арэаламі апрацаваных земляў у асяродзьдзі шырокіх верасоўнікаў, якія выкарыстоўваліся пад пашы. У цяперашні час верасоўнікі прадстаўленыя толькі ў запаведніках. Тэрыторыю Нямеччыны можна падзяліць на пяць экарэгіёнаў, як то Атлянтычныя зьмяшаныя лясы, Балтыйскія зьмяшаныя лясы, Цэнтральнаэўрапейскія зьмяшаныя лясы, Заходнеэўрапейскія шыракалістыя лясы і Іглічна-зьмяшаныя лясы ў [[Альпы|Альпах]]<ref>Dinerstein, Eric; Olson, David; Joshi, Anup; Vynne, Carly; Burgess, Neil D.; Wikramanayake, Eric; Hahn, Nathan; Palminteri, Suzanne; Hedao, Prashant; Noss, Reed; Hansen, Matt; Locke, Harvey; Ellis, Erle C; Jones, Benjamin; Barber, Charles Victor; Hayes, Randy; Kormos, Cyril; Martin, Vance; Crist, Eileen; Sechrest, Wes; Price, Lori; Baillie, Jonathan E. M.; Weeden, Don; Suckling, Kierán; Davis, Crystal; Sizer, Nigel; Moore, Rebecca; Thau, David; Birch, Tanya; Potapov, Peter; Turubanova, Svetlana; Tyukavina, Alexandra; de Souza, Nadia; Pintea, Lilian; Brito, José C.; Llewellyn, Othman A.; Miller, Anthony G.; Patzelt, Annette; Ghazanfar, Shahina A.; Timberlake, Jonathan; Klöser, Heinz; Shennan-Farpón, Yara; Kindt, Roeland; Lillesø, Jens-Peter Barnekow; van Breugel, Paulo; Graudal, Lars; Voge, Maianna; Al-Shammari, Khalaf F.; Saleem, Muhammad (2017). [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5451287 «An Ecoregion-Based Approach to Protecting Half the Terrestrial Realm»]. BioScience. 67 (6): 534—545. [[doi:10.1093/biosci/bix014]]. PMID 28608869.</ref>. На 2016 год 51% тэрыторыі краіны вылучаны пад сельскую гаспадарку, у той час як 30% займаюць лясы, а на долю 14% прыпадаюць паселішчы або аб’екты інфраструктуры<ref>Appunn, Kerstine (30.10.2018). [https://web.archive.org/web/20200513071605/https://www.cleanenergywire.org/factsheets/climate-impact-farming-land-use-change-and-forestry-germany «Climate impact of farming, land use (change) and forestry in Germany»]. Clean Energy Wire.</ref>. Бяднейшыя землі адводзяцца пад лесапасадкі, асабліва [[хвоя|хвоі]]. Нізкагор’і Сярэдняй Нямеччыны пакрытыя пышнымі [[бук]]авымі лясамі, якія чаргуюцца з буйнымі масівамі пасадак яловых лясоў. На пясчаніках зьяўляецца хвоя. У больш высокіх гарах Сярэдняй Нямеччыны і ў Альпах букавыя лясы з вышынёй зьмяняюцца букава-піхтавымі, а затым яловымі. У самых высокіх масівах, а таксама ў Альпах вышэй 2200—2800 м растуць травы, лішайнікі і імхі. Дзівіць багацьце кветкавых расьлінаў. Сярод самых характэрных жывёлаў у лясах Нямеччыны вылучаюцца [[вавёркі|вавёрка]], [[дзік]] і [[ліс]]іца. Звычайныя высакародны алень, [[эўрапейская казуля]] і лань. На высечках прыжыліся [[заяц|зайцы]], [[трусы]] і іншыя грызуны, замест лясных відаў птушак там распаўсюджваюцца тыповыя для адкрытых прастораў і жывых загарадзяў. На альпійскіх лугах жыве сурок. Забруджваньне рэк пагражае існаваньню [[выдра|выдры]]. Вільготныя раёны па берагах [[Балтыйскае мора|Балтыйскага]] і [[Паўночнае мора|Паўночнага мораў]] маюць важнае значэньне для пералётных птушак Эўропы, асабліва качак, гусакоў і балотных птушак. На дахах у гэтым раёне часам можна ўбачыць гнёзды буслоў<ref>{{Спасылка|url=http://evropa.org.ua/country/germany/1_6.htm|загаловак=Флора и фауна Германии|мова=ru|выдавец=evropa.org.ua|копія=http://web.archive.org/web/20080306094817/http://evropa.org.ua/country/germany/1_6.htm|дата копіі=6 сакавіка 2008}}</ref>. У краіне налічваецца 16 нацыянальных паркаў, сьпіс якіх улучае нацыянальныя паркі [[Ясмунд (нацыянальны парк)|Ясмунд]], [[Пярэдне-Памэранскія лагуны]], [[Мюрыц (нацыянальны парк)|Мюрыц]], [[Вадэнскае мора (нацыянальны парк)|Вадэнскае мора]], [[Гарц (нацыянальны парк)|Гарц]], [[Гайніх (нацыянальны парк)|Гайніх]], [[Шварцвальд (нацыянальны парк)|Шварцвальд]], [[Саксонская Швайцарыя (нацыянальны парк)|Саксонскай Швайцарыі]], [[Баварскі лес (нацыянальны парк)|Баварскі лес]] і [[Бэрхтэсгадэн (нацыянальны парк)|Бэрхтэсгадэн]]<ref>[https://www.bfn.de/nationalparke «Nationalparke»]. Bundesamt für Naturschutz.</ref>. У дадатак у Нямеччыне налічваецца 17 біясфэрных запаведнікаў і 105 прыродных паркаў. Таксама тут працуюць больш за 400 заапаркаў<ref>[https://web.archive.org/web/20031007010357/http://www.americanzoos.info/Zoofacts.html «Zoo Facts»]. Zoos and Aquariums of America.</ref>, а [[Бэрлінскі заапарк]], які адкрыўся ў 1844 годзе, ёсьць найстарэйшым у Нямеччыне і прэтэндуе на найбольш поўную калекцыю відаў у сьвеце<ref>[https://web.archive.org/web/20110430015152/http://www.zoo-berlin.de/zoo/unternehmen/historie.html «Der Zoologische Garten Berlin»]. Zoo Berlin.</ref>. == Палітыка == [[Файл:Reichstag building Berlin view from west before sunset.jpg|значак|зьлева|Будынак [[Райхстаг (будынак)|Райхстагу]], дзе праходзяць паседжаньні нямецкага парлямэнту.]] Нямеччына — [[Фэдэрацыя|фэдэратыўная]] [[Парлямэнцкая рэспубліка|парлямэнцкая]] прадстаўнічая дэмакратычная [[рэспубліка]]. Кіраўніком дзяржавы ўважаецца [[Прэзыдэнт Нямеччыны|прэзыдэнт]], але на практыцы ён выконвае перадусім прадстаўнічыя функцыі. Асоба абіраецца на гэтую пасаду тэрмінам на пяць гадоў Фэдэральным зьездам, інстытуцыяй, якая складаецца зь сябраў Бундэстагу і роўнай колькасьці дэлегатаў ад зямель<ref name="cia">[https://web.archive.org/web/20210109075739/https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/germany «Germany»]. World Factbook.</ref>. Другой службовай асобай краіны лічыцца прэзыдэнт Бундэстагу, які абіраецца Бундэстагам і адказвае за нагляд за штодзённымі сэсіямі гэтага органу<ref>Seiffert, Jeanette (19.09.2013). [https://web.archive.org/web/20200328230357/https://www.dw.com/en/election-2013-the-german-parliament/a-17100952 «Election 2013: The German parliament»]. DW.</ref>. Выканаўчая ўлада належыць [[Урад Нямеччыны|ураду]] на чале з [[Фэдэральны канцлер Нямеччыны|канцлерам]], які абіраецца [[парлямэнт]]ам на прапанову прэзыдэнта. Звычайна прызначэньне адбываецца пасьля абраньня партыяў у парлямэнт, а прэтэндэнт вылучаецца ад кіроўнай партыі ці кааліцыі<ref name="cia"/>. [[Заканадаўчая ўлада]] падзеленая паміж урадам і двухпалатным парлямэнтам ([[Бундэстаг]] і [[Бундэсрат]]). Дзяржаўны лад рэглямэнтуецца [[Канстытуцыя Нямеччыны|Канстытуцыяй Нямеччыны]] 1949 году, вядомы як Асноўны закон ({{мова-de|Grundgesetz}}). Папраўкі звычайна патрабуюць большасьці ў дзьве траціны як Бундэстагу, гэтак і Бундэсрату. Асноўныя прынцыпы канстытуцыі, зацьверджаныя ў артыкулах, гарантуюць чалавечую годнасьць, падзел уладаў, фэдэральную структуру і вяршэнства права<ref>[https://web.archive.org/web/20170619180331/https://www.btg-bestellservice.de/pdf/80201000.pdf «Basic Law for the Federal Republic of Germany»]. Deutscher Bundestag.</ref>. === Адміністрацыйны падзел === [[Файл:Karte Deutsche Bundesländer (nummeriert).svg|справа|300пкс]] Нямеччына — фэдэратыўная дзяржава, якая ўключае 16 раўнапраўных земляў<ref name="britannica">[https://web.archive.org/web/20150613043752/https://www.britannica.com/place/Germany «Germany»]. Encyclopedia Britannica.</ref>. Кожная зямля мае ўласную канстытуцыю і ёсьць у значнай ступені аўтаномным рэгіёнам у дачыненьні да нутранай арганізацыі<ref name="britannica"/>. # [[Файл:Flag of Baden-Württemberg.svg|25пкс]] '''[[Бадэн-Вюртэмбэрг]]''' # [[Файл:Flag of Bavaria (lozengy).svg|25пкс]] '''[[Баварыя|Свабодная дзяржава Баварыя]]''' # [[Файл:Flag of Berlin.svg|25пкс]] '''[[Бэрлін]]''' # [[Файл:Flag of Brandenburg.svg|25пкс]] '''[[Брандэнбург]]''' # [[Файл:Flag of Bremen.svg|25пкс]] '''[[Брэмэн (фэдэральная зямля)|Свабодны ганзейскі горад Брэмэн]]''' # [[Файл:Flag of Hamburg.svg|25пкс]] '''[[Гамбург|Свабодны ганзейскі горад Гамбург]]''' # [[Файл:Flag of Hesse.svg|25пкс]] '''[[Гэсэн]]''' # [[Файл:Flag of Mecklenburg-Western Pomerania.svg|25пкс]] '''[[Мэкленбург — Пярэдняя Памяранія]]''' # [[Файл:Flag of Lower Saxony.svg|25пкс]] '''[[Ніжняя Саксонія]]''' # [[Файл:Flag of North Rhine-Westphalia.svg|25пкс]] '''[[Паўночны Райн — Вэстфалія]]''' # [[Файл:Flag of Rhineland-Palatinate.svg|25пкс]] '''[[Райнлянд-Пфальц]]''' # [[Файл:Flag of Saarland.svg|25пкс]] '''[[Заарлянд]]''' # [[Файл:Flag of Saxony.svg|25пкс]] '''[[Саксонія|Свабодная дзяржава Саксонія]]''' # [[Файл:Flag of Saxony-Anhalt.svg|25пкс]] '''[[Саксонія-Ангальт]]''' # [[Файл:Flag of Schleswig-Holstein.svg|25пкс]] '''[[Шлезьвіг-Гальштайн]]''' # [[Файл:Flag of Thuringia.svg|25пкс]] '''[[Турынгія|Свабодная дзяржава Турынгія]]''' На 2017 год краіна падзеленая на 401 акругу ({{мова-de|Kreise}}) на муніцыпальным узроўні, пры гэтым 294 зь іх маюць статус сельскіх акругаў, а 107 — гарадзкіх<ref>[https://web.archive.org/web/20171010084800/https://www.destatis.de/DE/ZahlenFakten/LaenderRegionen/Regionales/Gemeindeverzeichnis/Administrativ/Archiv/Verwaltungsgliederung/Verwalt2QAktuell.xlsx?__blob=publicationFile «Verwaltungsgliederung in Deutschland am 30 Juni 2017 — Gebietsstand: 30 Juni 2017 (2. Quartal)»]. Statistisches Bundesamt Deutschland.</ref>. === Замежныя дачыненьні === [[Файл:Group photo of the G7 members at the Scholss Elmau summit (2).jpg|значак|У 2022 годзе ў баварскім замку [[Эльмаў (замок)|Эльмаў]] ладзіўся саміт [[Група сямі|Групы 7]].]] Нямеччына мае шырокую сетку з 225 дыпляматычных місіяў за мяжой<ref>[https://www.auswaertiges-amt.de/de/aamt/auslandsvertretungen-node «Deutsche Auslandsvertretungen»]. Auswärtiges Amt.</ref> і падтрымлівае зносіны з больш чым 190 краінамі сьвету. Нямеччына ёсьць сябрам [[Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы|НАТО]], [[Арганізацыя эканамічнага супрацоўніцтва і разьвіцьця|АЭСіР]], [[Група сямі|Групы 7]], [[Група дваццаці|Групы 20]], [[Сусьветны банк|Сусьветнага банка]] і [[Міжнародны валютны фонд|МВФ]]. Яна адыгрывае ўплывовую ролю ў [[Эўрапейскі Зьвяз|Эўрапейскім Зьвязу]] з моманту ягонага стварэньня і падтрымлівае трывалы альянс з [[Францыя]]й і ўсімі суседнімі краінамі з 1990 году. Яна спрыяе стварэньню адзінага эўрапейскага палітычнага, эканамічнага апарату і апарату бясьпекі<ref>[https://web.archive.org/web/20140327015942/http://www.ambafrance-uk.org/Declaration-by-the-Franco-German%2C4519.html «Declaration by the Franco-German Defence and Security Council»]. French Embassy UK.</ref><ref>Freed, John (4.04.2008). [https://web.archive.org/web/20110501031326/http://www.nytimes.com/2008/04/04/world/europe/04iht-poll.4.11666423.html «The leader of Europe? Answers an ocean apart»]. The New York Times.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20200329142145/https://www.auswaertiges-amt.de/blob/610644/49a58b5ecfd5a78862b051d94465afb6/gestaltungsmaechtekonzept-engl-data.pdf «Sharing Responsibility: A strategy paper by the German Government»]. Die Bundesregierung.</ref>. Урады Нямеччыны і [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]] ўважаюцца блізкімі палітычнымі хаўрусьнікамі<ref>[https://web.archive.org/web/20200331094945/https://www.state.gov/u-s-relations-with-germany/ «U.S. Relations With Germany»]. US Department of State.</ref>. [[Плян Маршала]] 1948 году, культурныя сувязі і эканамічныя інтарэсы стварылі сувязь паміж дзьвюма краінамі, што ўмацоўвае Эўраатлянтычную супрацу. Гэтая повязь крыху аслабла ў выніку разыходу поглядаў Нямеччыны і ЗША адносна [[Ірацкая вайна|вайны ў Іраку]]<ref>[http://www.economist.com/node/7141311 «Ready for a Bush hug?»] The Economist.</ref>. Пасьля 1990 году Нямеччына і [[Расея]] поруч працавалі над стварэньнем «стратэгічнага партнэрства», у якім разьвіцьцё энэргетыкі было адным з найважнейшых фактараў. У выніку супрацы Нямеччына імпартавала большую частку [[прыродны газ|прыроднага газу]] і сырой [[нафта|нафты]] з Расеі<ref>[https://web.archive.org/web/20170814094438/http://germanhistorydocs.ghi-dc.org/pdf/eng/Ch8Doc13English.pdf «Volume 10. One Germany in Europe, 1989—2009 Germany and Russia»]. German Institute for International and Security Affairs.</ref><ref>Noël, Pierre (2009). [https://web.archive.org/web/20091122110120/http://www.eprg.group.cam.ac.uk/wp-content/uploads/2009/06/binder13.pdf «A Market Between Us: Reducing the Political Cost of Europe’s Dependence on Russian Gas»]. EPRG Working Paper.</ref>. Палітыка разьвіцьця краіны функцыянуе як асобны сэктар у рамках ейнай замежнай палітыкі. Нямецкі ўрад разглядае палітыку разьвіцьця як сумесную адказнасьць міжнароднай супольнасьці<ref>[https://web.archive.org/web/20110310120541/http://www.bmz.de/en/index.html «Aims of German development policy»]. Federal Ministry for Economic Cooperation and Development.</ref>. У 2019 годзе Нямеччына была другім у сьвеце донарам дапамогі пасьля ЗША<ref>Green, Andrew (8.08.2019). [https://web.archive.org/web/20190808125018/https://www.devex.com/news/germany-foreign-aid-and-the-elusive-0-7-95389 «Germany, foreign aid, and the elusive 0.7%»]. Devex.</ref>. У 2020 годзе краіна рабіла найбуйнейшы ўнёсак у бюджэт Эўрапейскага Зьвязу (20%)<ref>[https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/eu-budget/long-term-eu-budget/2014-2020/spending-and-revenue_en «EU spending and revenue 2014—2020»]. European Commission.</ref> і была трэцім паводле велічыні ўкладальнікам у бюджэт [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў|ААН]], то бок 8% ад агульных сродкаў<ref>[https://digitallibrary.un.org/record/695634?ln=en «Assessment of Member States’ contributions to the United Nations regular budget for the year 2011»]. United Nations.</ref>. ==== Дачыненьні зь Беларусьсю ==== [[Файл:Менск Захарава 26.JPG|значак|зьлева|Будынак амбасады Нямеччыны ў Менску на вуліцы Захарава, 26.]] Дыпляматычныя дачыненьні ўрады ўсталявалі 13 сакавіка 1992 году. У 1992 і 1995 гадох міністры замежных справаў Нямеччыны прыяжджалі ў [[Беларусь]]<ref name="Ціхаміраў">{{Артыкул|аўтар=[[Аляксандар Ціхаміраў]]|спасылка=http://www.pagonia.org/index.php?option=com_content&task=view&id=25455&Itemid=20|загаловак=Беларусь можа ўвайсці ў Еўропу праз нямецкія вароты|выданьне=[[Пагоня (1992)|Пагоня]]|год=2009}}</ref>. У красавіку 2002 году старшыня ўраду Беларусі [[Генадзь Навіцкі]] наведаў Нямеччыну. У 2003 годзе нямецкія прадстаўнікі ў [[Парлямэнцкая асамблея АБСЭ|Парлямэнцкай асамблеі АБСЭ]] падтрымалі прапанову аб наданьні правамоцнага статусу ў ім [[Нацыянальны сход Рэспублікі Беларусь|Нацыянальнаму сходу Рэспублікі Беларусь]]<ref name="Ціхаміраў"/>. У кастрычніку 2007 году ў [[Менск]]у пабываў прэм’ер-міністар нямецкай зямлі [[Брандэнбург]] Матыяс Пляцэк, у лістападзе таго ж году — намесьнік міністра замежных справаў Нямеччыны Гернат Эрлер. У лютым 2008 году ў Бэрліне адбылася нефармальная сустрэча міністра замежных справаў Беларусі [[Сяргей Мартынаў|Сяргея Мартынава]] з прадстаўнікамі нямецкага МЗС. Нямецкі ўрад станоўча ўспрыняў нежаданьне беларускага кіраўніцтва прызнаць незалежнасьць Паўднёвай Асэтыі і Абхазіі пасьля [[Вайна ў Паўднёвай Асэтыі (2008)|расейска-грузінскай вайны]]. 10—12 лютага 2009 году Сяргей Мартынаў ажыцьцявіў афіцыйны візыт у Нямеччыну, дзе сустрэўся зь нямецкім міністрам замежных справаў [[Франк Вальтэр-Штайнмаер|Франкам-Вальтэрам Штайнмаерам]], прэм’ер-міністрам зямлі Брандэнбург Матыясам Плятцэкам і кіраўніцтвам Усходняга камітэту нямецкай эканомікі. У выніку сустрэчы аднавіліся паездкі беларускіх дзяцей з раёнаў, пацярпелых ад наступстваў [[Чарнобыльская катастрофа|катастрофы на Чарнобыльскай АЭС]], на аздараўленьне ў Нямеччыну<ref name="Ціхаміраў"/>. === Узброеныя сілы === [[Файл:20151016-ESP A.MARKUS CJOPCOMMTF-13 (22163933728).jpg|значак|Нямецкія вайскоўцы.]] Узброеныя сілы Нямеччыны, вядомыя як [[Узброеныя сілы Нямеччыны|Бундэсвэр]], складаюцца з сухаземных сілаў, вайскова-марскія сілаў, вайскова-паветраных сілаў ([[люфтвафэ]]) і службы кібэр- і інфармацыйнай бясьпекі<ref>[https://www.bmvg.de/de/aktuelles/bundeswehr-der-zeitenwende-kriegstuechtig-sein-um-abzuschrecken-5765386 «Bundeswehr der Zeitenwende: Kriegstüchtig sein, um abschrecken zu können»]. BMVG.</ref>. У абсалютных лічбах нямецкія вайсковыя выдаткі ў 2023 годзе былі сёмымі паводле велічыні ў сьвеце<ref>Tian, Nan; da Silva, Diego Lopes; Liang, Xiao; Scarazzato, Lorenzo (2024). [https://www.sipri.org/sites/default/files/2024-04/2404_fs_milex_2023.pdf «Trends in Military Expenditure 2023»]. SIPRI.org. — С. 2.</ref>. У адказ на [[Расейска-ўкраінская вайна|расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]] ў 2022 годзе канцлер краіны [[Оляф Шольц]] абвесьціў, што вайсковыя выдаткі Нямеччыны будуць павялічаныя звыш мэты [[Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы|НАТО]] ў 2%, побач з аднаразовым вылучэньнем у войска ў 2022 годзе 100 млрд эўра, што амаль удвая перавысіла вайсковы бюджэт у 53 млрд эўра на 2021 году<ref>[https://web.archive.org/web/20220227113954/https://www.dw.com/en/germany-commits-100-billion-to-defense-spending/a-60933724 «Germany commits €100 billion to defense spending»]. Deutsche Welle.</ref><ref>Schuetze, Christopher F. (27.02.2022). [https://web.archive.org/web/20220227133236/https://www.nytimes.com/2022/02/27/world/europe/germany-military-budget-russia-ukraine.html «Russia’s invasion prompts Germany to beef up military funding»]. The New York Times.</ref>. У 2023 годзе вайсковыя выдаткі былі роўныя 73,1 млрд даляраў, што адпавядала 1,64% ВУП краіны. Гэта было значна ніжэй за мэту НАТО ў 2%. У 2024 годзе ўлады Нямеччыны паведамлялі аб вылучэньні 97,7 мільярдаў даляраў на НАТО, што адпавядала 2,12% ВУП<ref>[https://www.nato.int/nato_static_fl2014/assets/pdf/2024/6/pdf/240617-def-exp-2024-en.pdf#page=8 «Defence Expenditure of NATO Countries (2014—2024)»]. NATO.</ref>. [[Файл:Spürpanzer Fuchs.jpg|значак|зьлева|Нямецкі БТР ''[[Fuchs]]''.]] На травень 2024 году Бундэсвэр налічваў {{Лік|180215}} дзейных жаўнераў і {{Лік|80761}} цывільных асобаў<ref>[https://www.bundeswehr.de/de/ueber-die-bundeswehr/zahlen-daten-fakten/personalzahlen-bundeswehr «Personalzahlen»]. Bundeswehr.</ref>. Рэзэрвісты ўзброеных сілаў бяруць удзел у абарончых вучэньнях і часам дыслякуюцца па-за мяжой<ref>[https://web.archive.org/web/20110604001134/http://www.bundeswehr.de/portal/a/bwde/!ut/p/c4/04_SB8K8xLLM9MSSzPy8xBz9CP3I5EyrpHK9pPKUVL3ikqLUzJLsosTUtJJUvbzU0vTU4pLEnJLSvHRUuYKcxDygoH5BtqMiAMTJdF8!/ «Ausblick: Die Bundeswehr der Zukunft»]. Bundeswehr.</ref>. Да 2011 году вайсковая служба была абавязковай для мужчынаў у веку 18 гадоў, але яна была афіцыйна прыпыненая і заменена добраахвотнай службай<ref>Connolly, Kate (22.11.2010). [https://web.archive.org/web/20130917223043/http://www.theguardian.com/world/2010/nov/22/germany-abolish-compulsory-military-service «Germany to abolish compulsory military service»]. The Guardian.</ref><ref>Pidd, Helen (16.03.2011). [https://web.archive.org/web/20130922000942/http://www.theguardian.com/world/2011/mar/16/conscription-germany-army «Marching orders for conscription in Germany, but what will take its place?»]. The Guardian.</ref>. З 2001 году жанчыны могуць выконваць усе службовыя абавязкі без абмежаваньняў<ref>[https://web.archive.org/web/20110429090325/http://www.bundeswehr.de/portal/a/bwde/!ut/p/c4/FcwxEoUgDAXAE0l6O0_x1YZ5QMSMEp2In-urs_3STC_FXzKqHIqdRpqi9KG50BK7qxpL3Qy8VHbZbk07MqtbDDerF_WJzYdGv286DbmAJj26iLgynaUMD6qutPs!/ «Frauen in der Bundeswehr»]. Bundeswehr.</ref>. Паводле зьвестак [[Стакгольмскі міжнародны інстытут дасьледаваньня праблемаў міру|Стакгольмскага міжнароднага інстытуту дасьледаваньня праблемаў міру]], Нямеччына была пятым паводле велічыні экспартэрам асноўных узбраеньняў у сьвеце з 2019 па 2023 гады<ref>Wezeman, Pieter D.; Djokic, Katarina; George, Mathew; Hussain, Zain; Wezeman, Siemon T. (2024). [https://www.sipri.org/sites/default/files/2024-03/fs_2403_at_2023.pdf «Trends in international Arms Transfer 2023»]. SIPRI.org. — С. 2.</ref>. У мірны час Бундэсвэрам кіруе міністар абароны. Пры стане ваеннай абароны канцлер мусіць стаць на чале нямецкага войска<ref>[https://web.archive.org/web/20170528210503/http://www.gesetze-im-internet.de/bundesrecht/gg/gesamt.pdf «Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland, Artikel 65a,87,115b»]. Bundesministerium der Justiz.</ref>. Роля Бундэсвэра апісаная ў [[Канстытуцыя Нямеччыны|Канстытуцыі Нямеччыны]] як выключна абарончая. Але пасьля пастановы Фэдэральнага канстытуцыйнага суда ў 1994 годзе тэрмін «абарона» быў вызначаны ня толькі дзеля аховы межаў краіны, але і дзеля рэагаваньня на крызісы і прадухіленьне канфліктаў, або ў больш шырокім сэнсе як аховы бясьпекі Нямеччыны ў любым пункце ў сьвеце. На 2017 год блізу 3,5 тысячаў нямецкіх вайскоўцаў былі разьмешчаныя ў замежных краінах у складзе міжнародных міратворчых сілаў. == Насельніцтва == Насельніцтва Фэдэратыўнай Рэспублікі Нямеччына ацэньвалася ў 2019 годзе 83 мільёны жыхароў<ref>{{Спасылка|url=https://ec.europa.eu/eurostat/tgm/table.do?tab=table&language=en&pcode=tps00001&tableSelection=1&footnotes=yes&labeling=labels&plugin=1|загаловак=Population on 1 January|выдавец=Eurostat|мова=en}}</ref>. Нямеччына — самая населеная краіна [[Эўразьвяз]]у. Нараджальнасьць у Нямеччыне ніжэй за ўзровень узнаўленьня насельніцтва. Ужо з 1972 году нараджальнасьць у Нямеччыне ніжэй за сьмяротнасьць. У 2015 годзе на 1000 жыхароў нарадзіліся 9,0, а памерлі 11,3<ref>{{Спасылка|url=https://www.destatis.de/DE/ZahlenFakten/Indikatoren/LangeReihen/Bevoelkerung/lrbev04.html|загаловак=Bevölkerung|выдавец=Statistisches Bundesamt (Destatis)|мова=de|копія=https://web.archive.org/web/20161221154814/https://www.destatis.de/DE/ZahlenFakten/Indikatoren/LangeReihen/Bevoelkerung/lrbev04.html|дата копіі=21 сьнежня 2016}}</ref>. Натуральнае памяншэньне насельніцтва за 2015 год — 2,3 %. Колькасьць сельскага насельніцтва меней за 10 %, амаль 90 % насельніцтва Нямеччыны пражывае ў гарадах і прылеглых да іх урбанізаваных раёнах. Колькасьць насельніцтва буйных гарадоў (паводле ацэнкі 2018 году): [[Бэрлін]] — 3644,8 тыс. чал; [[Гамбург]] — 1841,2 тыс. чал; [[Мюнхэн]] — 1471,5 тыс. чал; [[Кёльн]] — 1085,7 тыс. чал; [[Франкфурт-на-Майне]] — 753,1 тыс. чал.<ref>{{спасылка|url=https://www.destatis.de/DE/Themen/Laender-Regionen/Regionales/Gemeindeverzeichnis/Administrativ/05-staedte.xlsx?__blob=publicationFile|загаловак=Städte (Alle Gemeinden mit Stadtrecht) nach Fläche, Bevölkerung und Bevölkerungsdichte am 31.12.2018.}}</ref>. === Этнічны склад === Пераважная большасьць — [[немцы]] (92%). У землях [[Брандэнбург]] і [[Саксонія]] пражываюць [[лужычане]] (100 тыс.), у паўночных раёнах зямлі Шлезьвіг-Гальштайн — датчане (50 тыс.). У краіне налічваецца 7,4 млн замежных грамадзян, зь якіх больш за 2 млн — туркі, 1,5 мільёна выхадцаў з эўрапейскіх краінаў, якія не зьяўляюцца чальцамі [[Эўрапейскі Зьвяз|ЭЗ]], 1,3 млн — выхадцы з рэспублік былой [[Югаславія|Югаславіі]], 0,6 млн — італьянцы. === Мовы === [[Файл:Knowledge German EU map.png|міні|220пкс|зьлева|[[Нямецкая мова]] зьяўляецца афіцыйнай мовай краіны, акрамя таго яна пашырана ў краінах ЭЗ]] Афіцыйнай [[літаратурная мова|літаратурнай мовай]] і мовай справаводзтва зьяўляецца [[нямецкая мова]]. Нароўні з гэтым насельніцтва выкарыстоўвае ніжне-, сярэдне- і верхнянемецкія дыялекты (10 асноўных), на якіх кажуць таксама жыхары прымежных раёнаў суседніх дзяржаваў; самі дыялекты часьцей за ўсё настолькі адрозьніваюцца ад літаратурнай мовы, што акрамя іх носьбітаў іх разумеюць толькі адмыслоўцы. Да прызнаных моваў нацыянальных меншасьцяў адносяцца [[дацкая мова|дацкая]], [[фрыская мова|фрыская]] й [[лужыцкія мовы|лужыцкія]], а таксама ў якасьці рэгіянальнай мовы — ніжнесаксонская (ніжненямецкая) мова, якая з 1994 году прызнана [[Эўрапейскі Зьвяз|ЭЗ]]. === Веравызнаньне === [[Файл:Kölner Dom nachts 2013.jpg|значак|Каталічная [[Кёльнская катэдра]].]] У 1517 годзе на тэрыторыі сучаснай Нямеччыны пачалася [[Рэфармацыя]]. Гэта падзяліла краіну на дзьве часткі, як то [[пратэстанцтва|пратэстанцкую]] і [[каталіцтва|каталіцкую]], што таксама бачна сёньня ў рэлігійнай структуры краіны. Ейны пачатак заклаў [[Мартын Лютэр]] у [[Вітэнбэрг]]у. Да 1529 году некаторыя нямецкія княствы і гарады, а таксама Тэўтонская [[Прусія]] (фактычна, як першая краіна ў сьвеце; тады пад уладай [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]]), успрыняла вучэньне Лютэра і сталі пратэстанцкімі краінамі. У наступным стагодзьдзі рэлігійныя адрозьненьні сталі чыньнікам, сярод іншага, сялянскай вайны, канфліктаў з імпэратарам, а таксама лякальных сутыкненьняў паміж рэлігійнымі суполкамі. У 1552 годзе перад абліччам княжацкага паўстаньня і спадарожнага ім францускага ўварваньня імпэратар быў вымушаны юрыдычна прызнаць [[лютэранства]]. [[Файл:HolyRomanEmpire 1618.png|значак|зьлева|Рэлігійная фрагмэнтацыя [[Сьвятая Рымская імпэрыя|Сьвятой Рымскай імпэрыі]] ў 1618 годзе.]] [[Аўгсбурскі мір|Аўгсбурскім мірам]] 1555 году быў укаранёны прынцып, згодна зь якім каталіцтва або лютэранства можа дзеіць у кожнай нямецкай дзяржаве ў залежнасьці ад волі ейнага кіраўніка<ref>[https://www.lwl.org/westfaelische-geschichte/portal/Internet/finde/langDatensatz.php?urlID=739&url_tabelle=tab_quelle «Augsburger Reichsabschied»]. Westfälische Geschichte.</ref>. У 1563 годзе курфюрст [[Пфальц]]у [[Фрыдрых III Вітэльсбах]] быў адным зь першых кіраўнікоў, якія навярнуліся ў [[кальвінізм]], што зрабіла ягоную дзяржаву палітычна ізаляванай больш чым на паўстагодзьдзя. Пазьней да кальвінізм прыядналіся [[Гэсэн-Касель]], усходняя [[Фрызія]] і некаторыя княствы [[Ангальт]]у. У 1618 годзе, то бок праз сто гадоў пасьля прамоваў Лютэра, пачалася [[Трыццацігадовая вайна]]<ref>[https://web.archive.org/web/20131015070403/http://historia.pgi.pl/wojna-trzydziestoletnia.php «Wojna trzydziestoletnia»]. Historia PGI.</ref>. Гэта была самая крывавая рэлігійная вайна, якая цалкам спустошыла Нямеччыну, забраўшы жыцьці каля 40% тагачаснага насельніцтва. Згодна з [[Вэстфальскі мір|Вэстфальскім мірам]] 1648 году, які завяршыў вайну, нямецкія кіраўнікі маглі цяпер таксама фармальна перайсьці ў кальвінізм. З 1817 году пратэстанцкія цэрквы аб’ядналіся ў цэрквы Эвангельскай уніі, спалучаючы лютэранства і кальвінізм. [[Файл:Dom Berlin abends.JPG|значак|Эвангелічна-лютэранская [[Бэрлінская катэдра]].]] Сёньня воля сумленьня і воля веравызнаньня гарантаваная нямецкай канстытуцыяй. Большасьць немцаў — [[хрысьціянства|хрысьціяне]], пры гэтым [[каталіцтва|каталікі]] складаюць 32,4 %, [[лютэранства|лютэране]] — 32,0 %, [[праваслаўе|праваслаўныя]] — 1,14 %. На поўначы, усходзе і ў цэнтры краіны дамінуе пратэстантсва, а на поўдні і захадзе — каталіцтва. Невялікая частка вернікаў прыналежыць да хрысьціянскіх дэнамінацыяў — баптысты, мэтадысты, сьведкі Яговы ды іншыя. Другой рэлігіяй Нямеччыны ёсьць [[іслам]], які мае ў краіне 4,3 мільёнаў вернікаў (5,1%)<ref>[https://fowid.de/meldung/religionszugehoerigkeiten-2018 «Religionszugehörigkeiten 2018»]. Forschungsgruppe Weltanschauungen.</ref>. Пры гэтым пераважная большасьць мусульманаў ёсьць [[сунізм|сунітамі]]. Колькасьць [[будызм|будыстаў]] сягае 250 тысячаў пасьлядоўнікаў, пры гэтым блізу 50% нямецкіх будыстаў ёсьць імігрантамі з Азіі. Нямеччына мае трэцюю паводле колькасьці [[юдаізм|юдэйскую]] суполку ў Эўропе пасьля Францыі і Вялікабрытаніі<ref>[https://www.csmonitor.com/2006/1110/p25s02-woeu.html «In Nazi cradle, Germany marks Jewish renaissance»]. The Christian Science Monitor.</ref>. Колькасьць юдэяў ацэньваецца ў прыблізна 200 тысячаў чалавек ці 0,3% ад агульнай колькасьці насельніцтва. [[Індуізм]] вызнаюць блізу 90 тысячаў вернікаў (0,1%). Астатнія рэлігійныя суполкі краіны налічваюць менш за 50 тысячаў вернікаў. Немцы, якія не дэкляруюць прыналежнасьці ані да якой рэлігіі, складаюць 37,8% насельніцтва. Яны пераважна сканцэнтраваныя на тэрыторыі былой [[Нямецкая Дэмакратычная Рэспубліка|Нямецкай Дэмакратычнай Рэспублікі]] і ў буйных гарадах. [[Узьяднаньне Нямеччыны]] ў 1990 годзе значна павялічыла долю атэістаў сярод насельніцтва, што тлумачыцца дзяржаўным атэізмам ў былой сацыялістычнай краіне. == Эканоміка == [[Файл:Frankfurt EZB-Neubau.20130909.jpg|270пкс|міні|зьлева|[[Франкфурт-на-Майне]] зьяўляецца фінансавай сталіцай Нямеччыны]] Эканоміку Нямеччыны можна ахарактэрызаваць як [[звышіндустрыялізацыя|звышіндустрыяльную]], пра што сьведчыць вялікая роля прамысловасьці ў эканоміцы краіны. Каля 1/3 часткі прамысловай прадукцыі складае [[аўтамабілебудаваньне]] ([[Даймлер-Бэнц]], [[БМВ]], [[МАН]]). [[Сельская гаспадарка]] забясьпечвае каля 80 % патрэбаў краіны. Асноўная роля адводзіцца [[Жывёлагадоўля|жывёлагадоўлі]]. Валюта Нямеччыны — [[эўра]]. === Сельская гаспадарка === [[Файл:Les champs en Mecklemburg.JPG|значак|Поле ў [[Мэкленбург — Пярэдняя Памяранія|Мэкленбург]]у.]] Сельская гаспадарка Нямеччыны вылучаецца высокай інтэнсіўнасьцю, высокай мэханізацыяй і хімізацыяй. Аднак вырошчваньню замінаюць бедныя глебы і неспрыяльны клімат<ref>«Leksykon Świata». Publicat. — ISBN 978-83-245-1719-0.</ref>. За апошнія гады значна скарацілася колькасьць сельгаспрадпрыемстваў, аднак гэта ў першую чаргу павязана з узбуйненьнем гаспадарак. На 2024 годзе колькасьць гаспадарак складала 276 тысячаў<ref name="agriculture">[https://agriculture.ec.europa.eu/system/files/2024-01/csp-at-a-glance-germany_en.pdf «At a glance: Germany’s CAP Strategic Plan»]. European Commission.</ref>. Скарачаецца і колькасьць занятых у сельскай гаспадарцы. Калі ў 2007 годзе колькасьць працоўных у галіне складала 1,3 мільёна чалавек, у 2024 годзе іхняя колькасьць была 900 тысячаў<ref name="deutschland">[https://www.deutschland.de/en/topic/environment/agriculture-in-germany-ten-facts «Ten facts about agriculture»]. Deutschland.</ref>. Землі, якія выкарыстоўваюцца дзеля сельскай гаспадаркі, складаюць больш за палову ад агульнай плошчы Нямеччыны<ref name="agriculture"/><ref name="deutschland"/>. У 2021 годзе Нямеччына была трэцім паводле велічыні імпартэрам і экспартэрам сельскагаспадарчай прадукцыі ў сьвеце пасьля Кітаю і ЗША<ref>[https://www.trade.gov/country-commercial-guides/germany-agricultural-sector Overview]. The International Trade Administration.</ref>. У Нямеччыне ў 2021 годзе было назьбірана 42 мільёны тонаў [[збожжа]], у тым ліку кукурузных кіяхоў<ref name="destatis">[https://www.destatis.de/EN/Themes/Economic-Sectors-Enterprises/Agriculture-Forestry-Fisheries/Field-Crops-Grassland/cereals-harvested-2021.html «42 million tonnes of cereals harvested in 2021»]. Statistisches Bundesamt.</ref>. Іхняя ўраджайнасьць вельмі высокая і складала 70 дт/га, што ёсьць адным з самых высокіх паказьнікаў у сьвеце. Адной з найважнейшых збожжавых культураў, якія вырошчваюцца ў краіне, ёсьць [[пшаніца]], збор якой складае 21,1 млн тонаў<ref name="destatis"/>. Пераважна яе вырошчваюць у [[Баварскае нагор’е|Баварскім нагор’і]], у [[Турынгія|Турынгіі]] і [[Мэкленбург — Пярэдняя Памяранія|Мэкленбургу]]. Нямеччына ёсьць чацьвертым вытворцам [[ячмень|ячменю]] ў сьвеце пасьля Расеі, Аўстраліі і Францыі, маючы ўраджай у 10,4 млн тонаў<ref name="destatis"/>. Паводле вытворчасьці [[жыта]] Нямеччына займае трэці радок у сьвеце пасьля Расеі і Польшчы. Яго ў вялікай колькасьці вырошчваюць у [[Брандэнбург]]у. Пры гэтым пасевы кукурузы невялікія. [[Бульба]] вырошчваецца перадусім на поўначы краіны. Ураджай гэтай культуры ў 2021 годзе склаў 11,3 млн тонаў, пры гэтым ураджайнасьць сягала 437,9 дт/га<ref name="destatis"/>. Нямеччына таксама ёсьць чацьвертым у сьвеце вытворцам [[цукровы бурак|цукровых буракоў]]. Іх вырошчваюць на Баварскім узвышшы і ў [[Шварцвальд]]зе, а таксама ў Турынгіі, Брандэнбургу і [[Паўночны Райн — Вэстфалія|Вэстфаліі]]. ==== Вінаробчая прамысловасьць ==== [[Файл:20120728Kiedricher Graefenberg1.jpg|значак|зьлева|Бутэлька нямецкана віна.]] Хоць Нямеччына вядомая як «піўная краіна», з 2001 году ейныя жыхары набываюць [[віно|віна]] больш, чым [[піва]]. У 2005 годзе, паводле зьвестак [[Нямецкі інстытут віна|Нямецкага інстытуту віна]], аб’ём віна, які спажываецца ў абсалютных лічбах склаў каля 16 млн гекалітраў, а ў структуры спажываных вінаў асноўную частку (каля 40 %) займаюць напоі вытворчасьці самой Нямеччыны, каля 13% займаюць віна Францыі, нямногім меней — віна Гішпаніі. На вінаградніках краіны штогадова вырабляецца ня менш за 8 млн гекалітраў вінных напояў, прычым вытворцы імкнуцца павысіць іхнюю якасьць. У 2005 годзе 57% вінаў было рэалізавана празь сеткі адносна танных супэрмаркетаў, але сярэдні кошт прададзенага віна склаў 2,8 эўра за літар, што, напрыклад, удвая даражэй за Вялікабрытанію, Нідэрлянды і Швэцыю. Бум на спажываньне віна, якія цягнецца з пачатку гэтага стагодзьдзя, прывёў да таго, што інвэстыцыі ў вінаробчае адгалінаваньне, у ягоны якасны рост, склалі большую частку выдаткаў вытворцаў, якія імкнуцца задаволіць і колькасны, і якасны рост попыту на віно ў краіне. У прыватнасьці, непарыўна пашыраюцца пасадкі пад вытворчасьць чырвонага віна. Гэтак у пачатку 1980-х гадоў на вінаробства вылучалася каля 10% ад усёй плошчы, а ў 2005 годзе дзель вінаграднікаў дзеля вытворчасьці чырвонага віна склала ўжо ня менш за 35%. У 2005 годзе пасадкі вінаграду гатунку [[рысьлінг]], які ёсьць асновай віннага экспарту Нямеччыны, займаюць каля 20% з 100 тысячаў га нямецкіх вінаграднікаў. Першым паводле аб’ёму нямецкага імпарту ёсьць брытанскі рынак, на другім месцы — рынак ЗША, які ў 2006 годзе спажыў нямецкага віна на суму 100 млн даляраў. Дзель Японіі пачала скрачацца, у сувязі з чым нямецкія вінаградары прыкладваюць намаганьні дзеля аднаўленьня сваіх пазыцыяў у гэтай краіне. Напрыклад, адна зь фірмаў пачала вырошчваць у Нямеччыне традыцыйную японскую лазу косю, каб пазьней экспартаваць зробленае віно ў Японію. === Інфраструктурныя галіны === ==== Транспарт ==== Аснову транспартнай сыстэмы складае чыгунка, якая перавозіць у год каля 2 млрд пасажыраў. Яе працягласьць — больш за 39 тыс. км. Некаторыя дарогі прыстасаваныя для руху высокахуткасных цягнікоў Intercity-Express. На пачатак 2018 г. у Нямеччыне былі зарэгістраваныя 47 млн пасажырскіх аўтамабіляў (у тым ліку легкавых)<ref>{{Спасылка|url=https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Passenger_cars_in_the_EU#Overview|загаловак=Passenger cars in the EU|мова=en|выдавец=Eurostat|назва праекту=Statistics Explained|дата публікацыі=красавік 2020}}</ref>. Аўтадарогі ўсіх клясаў складаюць больш за 230 тым. км., аўтабаны — каля 12 тыс. км. Гандлёвы флёт ФРГ налічвае 2200 сучасных марскіх суднаў. ==== Энэргетыка ==== Нямеччына зьяўялецца пятым па велічыні ў сьвеце спажыўцом энэргіі. У 2019 годзе Нямеччына была буйнейшым у Эўропе спажыўцом электрычнасьці 612,4 тэрват-гадзінаў<ref>{{Спасылка|url=https://www.bp.com/content/dam/bp/business-sites/en/global/corporate/pdfs/energy-economics/statistical-review/bp-stats-review-2020-full-report.pdf|загаловак=Statistical Review of World Energy 2020|мова=en|выдавец=British Petroleum|дата публікацыі=17 чэрвеня 2020}}</ref>. Урадавая палітыка мае пад сабой захаваньне неаднаўляльных крыніцаў і выкарыстаньне энэргіі з аднаўляльных крыніцаў, такіх як сонечная энэргія, энэргія ветру, біямаса, [[гідраэлектрастанцыя|гідраэнэргетыка]] і [[геатэрмальная энэргія]]. Таксама разьвіваюцца энэргазьберагальныя тэхналёгіі. Урад Нямеччыны плянуе, што да 2050 году палова патрэбы ў электраэнэргіі будзе пакрывацца аз кошт энэргіі з аднаўляльных крыніцаў. === Турызм === [[Файл:Berlin-Brandenburg Gate overwiev.jpg|значак|[[Брандэнбурская брама]] лічыцца адной з славутасьцяў [[Бэрлін]]у.]] На 2022 год Нямеччына ёсьць восьмай краінай паводле колькасьці замежных наведвальнікаў<ref>[https://web.archive.org/web/20230802171252/https://webunwto.s3.eu-west-1.amazonaws.com/s3fs-public/2023-05/UNWTO_Barom23_02_May_EXCERPT_final.pdf?VersionId=gGmuSXlwfM1yoemsRrBI9ZJf.Vmc9gYD «International Tourism — 2023 starts on a strong note with the Middle East recovering 2019 levels in the first quarter»]. World Tourism Barometer. 21 (2).</ref>. Нутраныя і міжнародныя падарожжы ды турызм поруч уносяць беспасярэдні ўнёсак у ВУП Нямеччыны больш чым на 105,3 мільярдаў эўра. Улучна з ускоснымі і індукаванымі ўзьдзеяньнямі, галіна падтрымлівае 4,2 мільёнаў працоўных месцаў<ref>[https://web.archive.org/web/20200708124326/https://www.bmwi.de/Redaktion/EN/Publikationen/wirtschaftsfaktor-tourismus-in-deutschland-lang.pdf?__blob=publicationFile&v=3 «Tourism as a driver of economic growth in Germany»]. Federal Ministry for Economic Affairs and Energy.</ref>. [[Файл:Castle Neuschwanstein.jpg|значак|зьлева|Баварскі замак [[Нойшванштайн]].]] Найбольшай цікавасьцю сярод турыстаў карыстаецца [[Баварыя]], у якой у 2023 годзе ночылі 100 мільёнаў разоў<ref name="deutschertourismusverband">[https://www.deutschertourismusverband.de/fileadmin/user_upload/Footer/Presse/Zahlen-Daten-Fakten_2024.pdf «Zahlen Daten Fakten. Das Tourismusjahr 2023 im Rückblick»]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}. Deutscher Tourismusverband.</ref>. Далей паводле папулярнасьці крочаць [[Бадэн-Вюртэмбэрг]], [[Паўночны Райн — Вэстфалія]], [[Ніжняя Саксонія]], [[Шлезьвіг-Гальштайн]] і [[Гэсэн]]<ref name="deutschertourismusverband"/>. Горад, які часьцей за ўсё наведваюць турысты, — [[Бэрлін]]<ref name="deutschertourismusverband"/>. Адной з найбольш вядомых ягоных славутасьцяў ёсьць [[Брандэнбурская брама]], якая была ўзбудаваная ў канцы XVIII стагодзьдзя. Брама была пабудаваная ў стылі клясыцызму і на сёньня ўважаецца сымбалем [[Узьяднаньне Нямеччыны|узьяднаньня Нямеччыны]] ў 1990 годзе<ref>[https://www.visitberlin.de/en/brandenburg-gate «Brandenburg Gate»]. Visit Berlin.</ref>. Таксама цікавасьць турыстаў выклікаюць рэшткі [[Бэрлінскі мур|Бэрлінскага муру]], які калісьці падзяляў горад на усходнюю і заходнюю часткі за часам [[Халодная вайна|халоднай вайны]]. У велізарным парку [[Тыргартэн]] месьціцца [[Калёна Перамогі (Бэрлін)|Калёна Перамогі]], якая была ўсталяваная ў гонар перамогі [[Прусія|Прусіі]] ў вайне супраць [[Данія|Даніі]] ў 1864 годзе. Яна мае 35 тон вагі і сягае 8,3 мэтраў, а на ейнай вяршыні ўсталяваная бронзавая фігура багіні перамогі [[Ніка (міталёгія)|Нікі]]<ref>[https://www.visitberlin.de/en/siegessaule Siegessäule]. Visit Berlin.</ref>. Нямеччына мае шмат замкаў і палацаў, многія зь якіх за апошнія дзесяцігодзьдзі былі адрамантаваныя. Адзін з самых вядомых аб’ектаў — комплекс палацаў і садоў у [[Патсдам]]е. На больш чым 500 гектарах разьмешчана блізу 150 гістарычных будынкаў, пабудаваных пераважна паміж 1730 і 1916 гадамі<ref>[https://www.germany.travel/en/cities-culture/potsdam.html «Potsdam: a land of gardens, palaces and lakes»]. German National Tourist Board.</ref>. У [[Саксонія|Саксоніі]], недалёка ад [[Дрэздэн]]у, таксама маецца вялізная колькасьць замкаў і палацаў. У цэнтры сталіцы дзяржавы знаходзіцца знакаміты архітэктурны комплекс [[Цьвінгер]], а ў самім горадзе раскідана шмат іншых будынкаў, напрыклад, палац [[Пільніц]], палац [[Морыцбург (замак у Саксоніі)|Морыцбург]], замак [[Майсэн]] і крэпасьць [[Кёнігштайн (крэпасьць)|Кёнігштайн]]. У Баварыі можна пабачыць знакаміты замак [[Нойшванштайн]], а таксама замак [[Бурггаўзэн (замак)|Бурггаўзэн]], даўжыня якога складае больш за кілямэтар. У ваколіцах [[Гановэр]]у месьцяцца палац у [[Бюкебург]]у, замак [[Замак у Мальбарку|Марыенбург]], палац у [[Корвэй]] і ў [[Цэле (Нямеччына)|Цэле]]. На поўначы краіны замкаў менш, і найбольш вядомыя зь іх гэта замак Плён, замак і парк [[Ойтын]], замак [[Швэрынскі замак|Швэрын]]. Колькасьць музэяў Нямеччыны складае блізу 4000<ref>[https://www.germany.travel/en/cities-culture/museums.html «Museums — marvel and experiment»]. German National Tourist Board.</ref>. Акрамя замкаў і музэяў у краіне пабудаваная вялікая колькасьць паркаў забаваў. Найбуйнейшым зь іх уважаецца [[Эўропа-парк]], плошчай якога роўная 90 гектарам. Іншымі вядомымі паркамі ёсьць Легалэнд у [[Гюнцбург]]у, Фантазіялэнд у [[Бруль (Бадэн-Вюртэмбэрг)|Брулі]], Гайдэ-парк у [[Зольтаў]] і Ганза-парк у [[Зыкерксдорф]]у. Акрамя таго, у Нямеччыне было створана некалькі сотняў заапаркаў, найбуйнейшыя зь якіх знаходзяцца ў Бэрліне, [[Мюнхэн]]е, [[Гамбург]]у, [[Штутгарт|Штутгарце]], [[Кёльн]]е, [[Ляйпцыг]]у, [[Франкфурт-на-Майне|Франкфурце-на-Майне]] і [[Нюрнбэрг]]у<ref>[https://web.archive.org/web/20130805085151/http://www.deutschland-im-web.de/attraktionen/tierparks/ «Tier- und Wildparks — Natur und viel zu sehen»]. Deutschland-im-web.</ref>. == Культура == [[Файл:Striezelmarkt 2009 00950.jpg|значак|[[Калядны кірмаш]] у [[Дрэздэн]]е.]] Культура Нямеччыны ўключае ў сябе культуру як сучаснай Фэдэратыўнай Рэспублікі Нямеччыны, гэтак і народаў, якія складаюць сучасную Нямеччыну да ейнага аб’яднаньня, як то [[Прусія]], [[Баварыя]], [[Саксонія]] і іншыя. Больш шырокая трактоўка нямецкай культуры ўключае ў сябе таксама культуру [[Аўстрыя|Аўстрыі]], якая зьяўляецца палітычна незалежнай ад Нямеччыны, але населеная немцамі і належыць да той жа культуры. Нямецкая (германская) культура вядомая з V стагодзьдзя да н. э. Культура нямецкіх дзяржаваў была сфармаваная галоўнымі інтэлектуальнымі і папулярнымі плынямі ў Эўропе, як рэлігійнымі, гэтак і сьвецкімі, а ейныя навукоўцы, пісьменьнікі і філёзафы адыгралі значную ролю ў разьвіцьці заходняй думкі<ref>[https://web.archive.org/web/20150602194632/http://www.bbc.com/news/world-europe-17299607 «Germany country profile»]. BBC News.</ref>. Для сучаснай Нямеччыны характэрна разнастайнасьць культуры. Тут няма цэнтралізацыі культурнага жыцьця і культурных каштоўнасьцяў у адным ці некалькіх гарадах — яны раззасяроджаныя літаральна па ўсё краіне: у шэрагу зь вядомым [[Бэрлін]]ам, [[Мюнхэн]]ам, [[Ваймар]]ам, [[Дрэздэн]]ам ці [[Кёльн]]ам маецца мноства невялікіх, ня гэтак шырока вядомых, але культурна значных месцаў. У 1999 годзе налічвалася 4570 музэяў, прычым іхная колькасьць толькі расьце. У год на іх прыпадае амаль 100 млн наведаньняў. Найбольш вядомыя музэі — [[Дрэздэнская карцінная галерэя]], Старая і Новая пінакатэкі ў Мюнхэне, Нямецкі музэй у Мюнхэне, Гістарычны музэй у Бэрліне ды шматлікія іншыя. Нямала таксама музэяў-палацаў (найбольш вядомы — Сан-Сусі ў [[Патсдам]]е) і музэяў-замкаў. Нямеччына — радзіма мноства выбітных вынаходнікаў, як то [[Ёган Гутэнбэрг]], [[Карл Бэнц]], [[Фэрдынанд Цэпэлін]]. === Музыка === Як і ў іншых краінах Эўропы, на землях сучаснай Нямеччыны пашырэньне [[хрысьціянства]] дало велізарны штуршок рэлігійнай музыцы, якая спачатку разьвівалася пераважна ў манастырах. Асновай стаў [[грыгарыянскі сьпеў]], а стыль шматгалоснага [[арганум]]а быў вядомы з IX стагодзьдзя. Найстарэйшай вядомай песьняй зь нямецкім тэкстам уважаецца твор ''«Хрыстос уваскрэс»'' ({{мова-de|Christ ist erstanden|скарочана}}), які датуецца 1000 годам<ref name="Gwizdalanka">Gwizdalanka, D. (2005). «Historia Muzyki 1». Kraków.</ref>. [[Файл:Codex Manesse Sängerkrieg auf der Wartburg.jpg|значак|зьлева|Турнір сьпевакоў у замку Вартбург у XII стагодзьдзі (мініятура XIV стагодзьдзя).]] З XII да канца XIV стагодзьдзя сьвецкая музыка пашыралася [[мінэзынгеры|мінэзынгерамі]], якія першапачаткова зьявіліся пры двары імпэратара [[Фрыдрых I Барбароса|Фрыдрыха Барбаросы]]. Найбольш вядомымі мінэзынгерамі былі [[Вальтэр фон дэр Фогельвайдэ]], [[Вольфрам фон Эшэнбах]], [[Найдгарт фон Роенталь]], [[Гайнрых Фраўэнлёб]] і [[Освальд фон Волькенштайн]]. Найбольш вядомай падзеяй у гэтай традыцыі быў турнір мінэзынгераў, які адбыўся ў [[Вартбург (замак)|Вартбургу]] у XII стагодзьдзі, пра які ў сваёй опэры ''[[Тангэўзэр (опэра)|«Тангэўзэр»]]'' згадваў [[Рыхард Вагнэр]]. У заможных гарадах, асабліва на поўдні і захадзе сучаснай краіны, ствараліся музычныя гільдыі майстарзынгераў. Вядомым майстарсьпеваком быў шавец [[Ганс Закс]]<ref name="Gwizdalanka"/>. [[Рэфармацыя]] адыграла велізарную ролю ў разьвіцьці нямецкай музыкі і стварэньні выключна багатай музычнай культуры. Гэтым яно абавязана [[Мартын Лютэр|Мартыну Лютэру]], які, адмаўляючыся ад жывапісу і скульптуры, лічыў музыку галоўным сродкам выяўленьня рэлігійных пачуцьцяў. Таму ён кіраваўся прынцыпам: «хто сьпявае, той двойчы моліцца». Лютэр добра ведаў тагачасную музыку, сьпяваў, граў і нават складаў творы. Пры стварэньні рэлігійнага рэпэртуару прыхільнікі Рэфармацыі ў першую чаргу ставілі вядомыя, часта нават вельмі папулярныя мэлёдыі на новыя тэксты. Аўтарам некаторых новых сьпеваў, як тэкстаў, гэтак і мэлёдыяў да іх, таксама быў сам Лютэр. Рэфарматарскія песьні друкаваліся ў зборніках, бо вялікую ролю ў папулярызацыі лютэранскага сьпеву адыграла [[друк]]арства, якое заквітнела ў той час. Гэтак, у 1524 годзе ў [[Эрфурт|Эрфурце]] быў выдадзены зборнік з 26 аднагалосых песень з рэлігійнымі тэкстамі дзеля хатняга ўжытку, а ў [[Вітэнбэрг]]у пабачыў сьвет гімн з чатырох частак, складзены [[Яганэс Вальтэр|Яганэсам Вальтэрам]]<ref name="Gwizdalanka"/>. [[Файл:Beethoven.jpg|значак|Выбітны нямецкі кампазытар [[Людвіг ван Бэтговэн]].]] Нямецкая клясычная музыка ўлучае ў сябе творы некаторых з самых вядомых кампазытараў сьвету. [[Дытэрых Букстэгудэ]], [[Ёган Сэбастыян Бах]] і [[Георг Фрыдрых Гэндэль]] былі ўплывовымі кампазытарамі эпохі [[барока]]. [[Людвіг ван Бэтговэн]] быў вырашальнай фігурай у пераходзе ад клясычнай да рамантычнай эпохамі. [[Карл Марыя фон Вэбэр]], [[Фэлікс Мэндэльсон]], [[Робэрт Шуман]] і [[Яганэс Брамс]] былі значнымі кампазытарамі эпохі [[рамантызм]]у. [[Рыхард Вагнэр]] славіўся сваімі опэрамі, а [[Рыхард Штраўс]] быў вядучым кампазытарам эпохі позьняга рамантызму і раньняга [[Новы час|Новага часу]]. [[Карлгайнц Штокгаўзэн]] і [[Вольфганг Рым]] былі важнымі кампазытарамі XX і пачатку XXI стагодзьдзяў<ref>Kmetz, John; Finscher, Ludwig; Schubert, Giselher; Schepping, Wilhelm; Bohlman, Philip V. (20.01.2001). «Germany, Federal Republic of». Grove Music Online. — [[doi:10.1093/gmo/9781561592630.article.40055]].</ref>. У 2013 годзе Нямеччына была другім паводле велічыні музычным рынкам у Эўропе і чацьвертым у сьвеце<ref>[https://web.archive.org/web/20130818080109/http://www.riaj.or.jp/e/issue/pdf/RIAJ2013E.pdf «The Recorded Music Industry in Japan»]. Recording Industry Association of Japan. 2013. — С. 24.</ref>. Нямецкая папулярная музыка XX і XXI стагодзьдзяў улучае такія плыні, як то [[Новая нямецкая хваля]], [[поп-музыка|поп]], острок, [[гэві-мэтал]]/[[рок-музыка|рок]], [[панк]], [[поп-рок]], індзі, фольк-музыка, [[шлягер-поп]] і нямецкі гіп-гоп. Нямецкая электронная музыка зрабіла глябальны ўплыў, а піянэрамі гэтага стылю сталі нямецкія гурты [[Kraftwerk]] і [[Tangerine Dream]]<ref>[https://web.archive.org/web/20130404040323/http://www.dw.de//kraftwerk-maintain-their-legacy-as-electro-pioneers//a-6497092 «Kraftwerk maintain their legacy as electro-pioneers»]. Deutsche Welle.</ref>. === Жывапіс і архітэктура === [[Файл:Caspar David Friedrich - Wanderer above the sea of fog.jpg|значак|зьлева|«''[[Вандроўца па-над морам смугі]]''» працы [[Каспар Давід Фрыдрых|Каспара Давіда Фрыдрыха]] 1818 году.]] Нямецкія жывапісцы ўчынілі важкі ўнёсак у заходняе мастацтва. [[Альбрэхт Дурэр]], [[Ганс Гольбайн Малодшы|Ганс Гольбайн-малодшы]], [[Матыяс Грунэвальд]] і [[Люкас Кранах Старэйшы|Люкас Кранах-старэйшы]] былі важнымі нямецкімі мастакамі эпохі [[Адраджэньне|Адраджэньня]], [[Ёган Баптыст Цымэрман]] праславіўся пад час эпохі барока, а [[Каспар Давід Фрыдрых]] і [[Карл Шпіцвэг]] былі мастакамі рамантызму, [[Макс Лібэрман]] — [[імпрэсіянізм]]у і [[Макс Эрнст]] — [[сюррэалізм]]у. Некалькі нямецкіх мастацкіх гуртоў утварыліся ў XX стагоддзі, гэтак мастацкія гурты [[Мост (мастацкі гурт)|Мост]] і [[Блакітны вершнік (мастацкі гурт)|Блакітны вершнік]] паўплывалі на разьвіцьцё экспрэсіянізму ў Мюнхэне і Бэрліне. [[Новая рэчыўнасьць]] узьнікла ў адказ на экспрэсіянізм часоў [[Ваймарская рэспубліка|Ваймарскай рэспублікі]]. Па [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайне]] шырокія плыні ў нямецкім мастацтве ўлучалі [[нэаэкспрэсіянізм]] і [[Новая Ляйпцыская школа|Новую Ляйпцыскую школу]]<ref name="Jenkinson">David Jenkinson; Günther Binding; Doris Kutschbach; Ulrich Knapp; Howard Caygill; Achim Preiss; Helmut Börsch-Supan; Thomas Kliemann; April Eisman; Klaus Niehr; Jeffrey Chipps Smith; Ulrich Leben; Heidrun Zinnkann; Angelika Steinmetz; Walter Spiegl; G. Reinheckel; Hannelore Müller; Gerhard Bott; Peter Hornsby; Anna Beatriz Chadour; Erika Speel; A. Kenneth Snowman; Brigitte Dinger; Annamaria Giusti; Harald Olbrich; Christian Herchenröder; David Alan Robertson; Dominic R. Stone; Eduard Isphording; Heinrich Dilly (10.12.2018). «Germany, Federal Republic of». Grove Art Online. — [[doi:10.1093/gao/9781884446054.article.T031531]]. ISBN 978-1-884446-05-4.</ref>. Архітэктурны ўнёсак Нямеччыны ўлучае [[Каралінская архітэктура|Каралінскі]] і [[Атонская архітэктура|Атонскі стылі]], якія былі папярэднікамі [[раманскі стыль|раманскага стылю]]. [[Цагляная готыка]] — самабытны сярэднявечны стыль, які зьявіўся і разьвіўся ў Нямеччыне. Таксама ў мастацтве эпохі Адраджэньня і барока разьвіваліся рэгіянальныя і тыпова нямецкія элемэнты, як то [[Вэзэрскі рэнэсанс]]<ref name="Jenkinson"/>. Народная архітэктура ў Нямеччыне часта ідэнтыфікуецца паводле традыцыі драўлянага каркасу і адрозьніваецца ў залежнасьці ад рэгіёну і цясьлярскіх стыляў<ref>Stiewe, Heinrich (2007). «Fachwerkhäuser in Deutschland: Konstruktion, Gestalt und Nutzung vom Mittelalter bis heute». Primus Verlag. — ISBN 978-3-89678-589-3.</ref>. Калі індустрыялізацыя атрымала распаўсюд ва Эўропе, у Нямеччыне набылі разьвіцьцё [[клясыцызм]] і своеасаблівы стыль гістарызму, які часам называюць [[грундэрства]]м. Архітэктура экспрэсіянізму разьвілася ў 1910-я гады ў Нямеччыне і паўплывала на [[ар-дэко]] і іншыя сучасныя стылі. Краіна займела асабліва важную значнасьць у раньнім мадэрнісцкім руху, бо тут працавала згуртаваньне [[Вэркбунд]], ініцыяванага [[Гэрман Мутэзіюс|Гэрманам Мутэзіюсам]], а таксама паўстаў руху [[Баўгаўз]], заснаванага [[Вальтэр Гропіюс|Вальтэрам Гропіюсам]]<ref name="Jenkinson"/>. [[Людвіг Міс ван дэр Роэ]] стаў адным з самых вядомых сусьветных архітэктараў другой паловы XX стагодзьдзя<ref>[https://archive.org/details/dictionaryofarch00curl_0 «A Dictionary of Architecture and Landscape Architecture»]. Oxford University Press. 2006. — С. 880. — ISBN 978-0-19-860678-9.</ref>. Сярод вядомых сучасных архітэктараў вылучаюцца ляўрэаты [[Прыцкераўская прэмія|Прыцкераўскай прэміі]] [[Готфрыд Бём]] і [[Фрай Ота]]<ref>Jodidio, Philip (2008). «100 Contemporary Architects» (1 ed.). Taschen. — ISBN 978-3-8365-0091-3.</ref>. === Літаратура і філязофія === [[Файл:Grimm.jpg|значак|[[Браты Грым]].]] Пачаткі нямецкай літаратуры можна прасачыць у [[Сярэднявечча|Сярэднявеччы]] і творах такіх пісьменьнікаў, як то Вальтэр фон дэр Фогельвайдэ і Вольфрам фон Эшэнбах. ''[[Песьня пра Нібэлюнгаў|«Песьня пра Нібэлюнгаў»]]'', аўтар якой невядомы, ёсьць адным з найважнейшых твораў раньняй нямецкай літаратуры. Гэты твор быў напісаны на сярэдневерхненямецкай мове, цяпер незразумелай сучасным немцам. Да вядомых нямецкіх аўтараў [[Ёган Вольфганг фон Гётэ]], [[Фрыдрых Шылер]], [[Готгальд Эфраім Лесінг]] і [[Тэадар Фантанэ]]. Выдадзеныя [[браты Грым|братамі Грым]] зборнікі народных казак папулярызавалі нямецкі [[фальклёр]] па-за межамі Нямеччыны<ref>Dégh, Linda (1979). «Grimm’s Household Tales and its Place in the Household»]. Western Folklore. 38 (2): 99—101. — [[doi:10.2307/1498562]].</ref>. Грымы таксама назьбіралі і кадыфікавалі рэгіянальныя дыялекты нямецкай мовы. Засноўваючы сваю працу на гістарычных прынцыпах, іхны [[Слоўнік нямецкай мовы братоў Грым|слоўнік нямецкай мовы]] быў пачаты ў 1838 годзе, а першыя тамы выдадзеныя ў 1854 годзе<ref>[https://web.archive.org/web/20151015142342/http://150-grimm.bbaw.de/start.htm «History of the Deutsches Wörterbuch»]. Humboldt-Universität.</ref>. Сярод уплывовых аўтараў XX стагодзьдзя вылучаюцца [[Гергарт Гаўптман]], [[Томас Ман]], [[Гэрман Гэсэ]], [[Гайнрых Бёль]] і [[Гюнтэр Грас]]<ref>Espmark, Kjell (2001). [https://web.archive.org/web/20110426075458/http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/articles/espmark/index.html «The Nobel Prize in Literature»]. Nobelprize.org.</ref>. Нямецкі кніжны рынак ёсьць трэцім паводле велічыні ў сьвеце пасьля рынкаў ЗША і Кітаю<ref>[https://web.archive.org/web/20160711214707/http://www.internationalpublishers.org/images/reports/2014/IPA-annual-report-2014.pdf «Annual Report»]. International Publishers Association. — С. 13.</ref>. Шырока вядомы Франкфурцкі кніжны кірмаш, традыцыі якога падтрымліваюцца больш за 500 гадоў<ref>Weidhaas, Peter; Gossage, Carolyn; Wright, Wendy A. (2007). [https://archive.org/details/historyoffrankfu0000weid «A History of the Frankfurt Book Fair»]. Dundurn Press. — С. 11. — ISBN 978-1-55002-744-0.</ref>. Ляйпцыскі кніжны кірмаш таксама захоўвае важнае месца ў Эўропе<ref>Chase, Jefferson (13.03.2015). [https://web.archive.org/web/20150425203420/http://www.dw.de/leipzig-book-fair-cultural-sideshow-with-a-serious-side/a-18313879 «Leipzig Book Fair: Cultural sideshow with a serious side»]. Deutsche Welle.</ref>. Нямецкая філязофія мае гістарычную значнасьць. Важкім ёсьць унёсак [[Готфрыд Ляйбніц|Готфрыда Ляйбніца]] ў [[рацыяналізм]], вылучаецца асьветніцкая філязофія [[Імануіл Кант|Імануіла Канта]], а таксама паўплываў на станаўленьне клясычнага нямецкага ідэалізму [[Ёган Готліб Фіхтэ]], [[Георг Вільгельм Фрыдрых Гэгель|Георг Вільгэльм Фрыдрых Гэгель]] і [[Фрыдрых Вільгэльм Ёзэф Шэлінг]]. Важным складнікам у мэтафізычны пэсымізм былі працы [[Артур Шапэнгаўэр|Артура Шапэнгаўэра]], а [[Карл Маркс]] і [[Фрыдрых Энгельс]] сфармулявалі [[камунізм|камуністычную тэорыю]]. Унёсак у разьвіцьцё [[пэрспэктывізм]]у зрабіў [[Фрыдрых Ніцшэ]], а [[Готляб Фрэге]] ў зьяўленьне аналітычнай філязофіі. Таксама варта адзначыць працы [[Мартын Гайдэгер|Мартына Гайдэгера]] пра [[быцьцё]], гістарычную філязофію [[Освальд Шпэнглер|Освальда Шпэнглера]]. Значны ўплыў мае [[Франкфурцкая школа]]<ref>Searle, John (1987). «Introduction». The Blackwell Companion to Philosophy. Wiley-Blackwell.</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Кніга |аўтар = Fulbrook, Mary |частка = |загаловак = A Concise History of Germany |арыгінал = |спасылка = https://archive.org/details/isbn_9780521368360 |выданьне = |месца = |выдавецтва = Cambridge University Press |год = 1991 |том = |старонкі = |старонак = |isbn = 978-0-521-36836-0 |ref = Fulbrook }} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.germany.ru/ Нямеччына па-расейску] * [http://www.de-web.ru/info/tatsachen.html Усё аб Нямеччыне] {{Землі Нямеччыны}} {{Краіны Эўропы}} {{Краіны Эўразьвязу}} {{NATO}} {{АЭСР}} {{АБСЭ}} [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]] rcl16jja3w8feasvn5xhuh1tu51bdqz Рэч Паспалітая 0 7837 2620239 2523878 2025-06-16T05:43:42Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620239 wikitext text/x-wiki {{Колішняя дзяржава | Пасада кіраўніка = Апошні кароль польскі й вялікі князь літоўскі | Кіраўнік = [[Станіслаў Аўгуст Панятоўскі]] | Статус = [[Канфэдэрацыя|Колішняя канфэдэрацыя]] | Лацінка = Reč Paspalitaja | Родны склон = Рэчы Паспалітай | Дэвіз = Si Deus nobiscum, quis&nbsp;contra&nbsp;nos&nbsp;([[лацінская мова|лац.]])<br>(Калі Бог з намі, то хто супраць нас)<br>(«За веру, праўду і караля» — ад 18 стагодзьдзя) | СьцягН1 = Flag of Russia.svg | Наступнік1 = Расейская імпэрыя | СьцягН2 = Flag of the Kingdom of Prussia (1750-1801).svg | Наступнік2 = Прускае Каралеўства | СьцягН3 = Flag of the Habsburg Monarchy.svg | Наступнік3 = Галічына | Папярэднік1 = Вялікае Княства Літоўскае | СьцягП1 = Grunwald Pogoń czerwona.svg | Папярэднік2 = Польскае Каралеўства (1385—1569) | СьцягП2 = Kingdom of Poland-flag.svg | Афіцыйная мова = [[польская мова|польская]]<ref name="jezyki">[http://books.google.com/books?id=iz3NACNOpCAC&pg=PA48&dq=Polish+Latin+Ruthene+German+Armenian+Hebrew&as_brr=3&ei=0IQrR7LJOo7O7gL3rfiWBQ&sig=ASA_slGMGPCgz3f-2qnpzzsx-v8 Anatol Lieven, The Baltic Revolution]</ref>, [[лацінская мова|лаціна]]<ref name="jezyki"/>, [[старабеларуская мова|старабеларуская]] (да [[1697]]<ref>[http://books.google.com/books?id=IfIbP8sfC0wC&pg=PR16&dq=%22official+language%22+Ruthenian+%221697%22+Poland+Lithuania After the Deluge: Poland-Lithuania and the Second Northern War, 1655-1660]</ref>) | Этнічны склад = [[палякі]]: 40{{%}},<br>[[русіны (гістарычны этнонім)|русіны]]: 20{{%}},<br>[[ліцьвіны]]: 13{{%}},<br>[[немцы]]: 10{{%}},<br>[[жыды]]: 5{{%}},<br>іншыя: 12{{%}} | Заўвагі = '''Цяпер зьяўляецца часткай:'''<br />{{Сьцягафікацыя|Беларусь}}<br/>{{Сьцягафікацыя|Вугоршчына}}<br/>{{Сьцягафікацыя|Латвія}}<br/>{{Сьцягафікацыя|Летува}}<br/>{{Сьцягафікацыя|Малдова}}<br/>{{Сьцягафікацыя|Польшча}}<br/>{{Сьцягафікацыя|Расея}}<br/>{{Сьцягафікацыя|Румынія}}<br/>{{Сьцягафікацыя|Славаччына}}<br/>{{Сьцягафікацыя|Украіна}}<br/>{{Сьцягафікацыя|Чэхія}}<br/>{{Сьцягафікацыя|Эстонія}}<br/> | Падзея1 = [[Люблінская унія|узьнікла]] | Год1 = [[1 ліпеня]] [[1569]] г. | Падзея2 = [[Першы падзел Рэчы Паспалітай|першы падзел]] | Год2 = [[5 жніўня]] [[1772]] г. | Падзея3 = [[Канстытуцыя 3 траўня 1791 году|Канстытуцыя]] | Год3 = [[3 траўня]] [[1791]] г. | Падзея4 = [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другі падзел]] | Год4 = [[23 студзеня]] [[1793]] г. | Падзея5 = [[Трэці падзел Рэчы Паспалітай|трэці падзел]] | Год5 = [[24 кастрычніка]] [[1795]] г. }} '''Рэч Паспалі́тая''' ({{мова-pl|Rzeczpospolita Obojga Narodów|скарочана}}, {{мова-sla|Рѣч Посполита|скарочана}}, {{мова-la|Res Publica Serenissima|скарочана}}) — [[канфэдэрацыя]]<ref>{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 6, 21, 36—38.</ref><ref>{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 7.</ref><ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 207, 272.</ref> [[Польскае Каралеўства (1385—1569)|Кароны каралеўства Польскага]] і [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], якая ўзьнікла ў выніку [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]] ў [[1569]] годзе і была ліквідаваная ў [[1795]] годзе з канчатковым падзелам дзяржавы паміж [[Расейская імпэрыя|Расеяй]], [[Прусія]]й і [[Аўстрыйская імпэрыя|Аўстрыяй]]. Новае палітычнае аб’яднаньне стала найбуйнейшай і адной з самых густа населеных краінаў Эўропы XVI і XVII стагодзьдзяў<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/466681/Poland «Poland.» Encyclopædia Britannica. 2009. Encyclopædia Britannica Online. Retrieved 20 Feb. 2009]</ref><ref name="pbs map">[https://web.archive.org/web/20141006165959/http://www.pbs.org/wnet/heritage/episode5/atlas/map3.html Heritage: Interactive Atlas: Polish-Lithuanian Commonwealth]. Retrieved March 19, 2006: ''At its apogee, the Polish-Lithuanian Commonwealth comprised some (1,000,000 km2) and a multi-ethnic population of 11 million.'' For population comparisons, see also those maps: [https://web.archive.org/web/20101003194441/http://homepage.interaccess.com/%7Enetpol/POLISH/historia/MAPY/1618.jpg], [https://web.archive.org/web/20101003194442/http://homepage.interaccess.com/%7Enetpol/POLISH/historia/MAPY/1717.jpg].</ref><ref>Norman Davies, ''Europe: A History'', Pimlico 1997, p. 554: ''Poland-Lithuania was another country which experienced its 'Golden Age' during the sixteenth and early seventeenth centuries. The realm of the last Jagiellons was absolutely the largest state in Europe''.</ref><ref>[http://books.google.com/books?id=2Y8GNIp42ysC&pg=PR1&dq=from+da+to+yes Yale Richmond, ''From Da to Yes: Understanding the East Europeans''], Intercultural Press, 1995, p. 51</ref>. Новаму зьвязу былі ўласьцівыя ўнікальныя рысы для тагачасных дзяржаваў: [[палітычная сыстэма]] Рэчы Паспалітай (вядомая пад альтэрнатыўнай назвай «шляхецкая дэмакратыя» альбо «[[Залатыя вольнасьці]]») характарызавалася моцным абмежаваньнем манархічнай улады. Гэтыя абмежаваньні ўводзіліся заканадаўчым чынам у Сойме, які кантраляваўся [[шляхта]]й. Гэтая ўнікальная сыстэма стала папярэдніцай сучасных канцэпцыяў [[дэмакратыя|дэмакратыі]]<ref name="Janowski">Maciej Janowski, ''Polish Liberal Thought'', Central European University Press, 2001, ISBN 963-9241-18-0, Google Print: [http://books.google.com/books?ie=UTF-8&vid=ISBN9639241180&id=ieF7NYaEqQYC&pg=PA3&lpg=PA3&dq=Polish+Lithuanian+Commonwealth+federation&vq=4&sig=ePKU45u4CTs4btOI8KKxV4nwxA4 p3], [http://books.google.com/books?ie=UTF-8&vid=ISBN0887068332&id=8keIXDyF_EoC&pg=PA13&lpg=PA13&dq=Polish+Lithuanian+Commonwealth+federation&sig=7scGhSOWNHxZm7xKeUimB9Cr4D0 p12]</ref>, [[канстытуцыйная манархія|канстытуцыйнай манархіі]]<ref name="Schroeder">Paul W. Schroeder, ''The Transformation of European Politics 1763—1848'', Oxford University Press, 1996, ISBN 0-19-820654-2, [http://books.google.com/books?ie=UTF-8&vid=ISBN0198206542&id=BS2z3iGPCigC&pg=PA84&lpg=PA84&dq=Poland+%22constitutional+monarchy%22&sig=VDTkfWKi5PAqIlCIKlGa6tha6lw Google print p84]</ref><ref name="Ludwikowski">Rett R. Ludwikowski, ''Constitution-Making in the Region of Former Soviet Dominance'', Duke University Press, 1997, ISBN 0-8223-1802-4, [http://books.google.com/books?ie=UTF-8&vid=ISBN0822318024&id=qw8o0_c0m74C&pg=PA34&lpg=PA34&dq=Poland+%22constitutional+monarchy%22&sig=tFj2eSPXILPkUodrTTGxQtj7X4w Google Print, p34]</ref><ref name="Sanford">George Sanford, ''Democratic Government in Poland: Constitutional Politics Since 1989'', Palgrave, 2002, ISBN 0-333-77475-2, [http://books.google.com/books?ie=UTF-8&vid=ISBN0333774752&id=tOaXi0hX1RAC&pg=PA11&lpg=PA11&dq=Poland+%22constitutional+monarchy%22&sig=lnh18en73lGnEOdO0GkC-mh42z0 Google print p11—constitutional monarchy], [http://books.google.com/books?ie=UTF-8&vid=ISBN0333774752&id=tOaXi0hX1RAC&pg=PA3&lpg=PA3&dq=Poland+anarchy&sig=wQoLBVyfoT7MaBQ_66fD0LS_Nf4 p3—anarchy]</ref> і [[фэдэрацыя|фэдэрацыі]]<ref name="Gella">Aleksander Gella, ''Development of Class Structure in Eastern Europe: Poland and Her Southern Neighbors'', SUNY Press, 1998, ISBN 0-88706-833-2, [http://books.google.com/books?ie=UTF-8&vid=ISBN0887068332&id=8keIXDyF_EoC&pg=PA13&lpg=PA13&dq=Polish-Lithuanian+Commonwealth+%22federation%22+Gella&sig=7scGhSOWNHxZm7xKeUimB9Cr4D0 Google Print, p13]</ref>. Дзьве састаўныя краіны Рэчы Паспалітай фармальна існавалі на раўнапраўнай аснове, але, зрэшты, Польшча зьяўлялася дамінуючым партнэрам<ref name="EB_Lublin">«Formally, Poland and Lithuania were to be distinct, equal components of the federation… But Poland, which retained possession of the Lithuanian lands it had seized, had greater representation in the Diet and became the dominant partner.» {{Кніга |загаловак=Encyclopædia Britannica |год=2006 |частка=Lublin, Union of|спасылка=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/350412/Union-of-Lublin}}</ref>. Рэч Паспалітая адзначалася высокай этнічнай разнастайнасьцю і незвычайнай рэлігійнай талерантнасьцю<ref name="Stephan">Halina Stephan, ''Living in Translation: Polish Writers in America'', Rodopi, 2003, ISBN 90-420-1016-9, [http://books.google.com/books?ie=UTF-8&vid=ISBN9042010169&id=y6DiiTcheBsC&pg=PA373&lpg=PA373&dq=%22Polish-Lithuanian+Commonwealth%22+%22religious+tolerance%22&sig=7jfUlvptDx-pgOMmctVSJPY7i9s Google Print p373]. Quoting from Sarmatian Review academic journal mission statement: ''Polish-Lithuanian Commonwealth was […] characterized by religious tolerance unusual in premodern Europe''</ref><ref>This quality of the Commonwealth was recognized by its contemporaries. Robert Burton, in his ''The Anatomy of Melancholy'', first published in 1621, writes of Poland: «Poland is a receptacle of all religions, where Samosetans, Socinians, Photinians […], Arians, Anabaptists are to be found»; «In Europe, Poland and Amsterdam are the common sanctuaries [for Jews]».</ref>, але ступень рэлігійнай талерантнасьці зь цягам часу зьмянялася<ref name="Feliks Gross">Feliks Gross, ''Citizenship and Ethnicity: The Growth and Development of a Democratic Multiethnic Institution'', Greenwood Press, 1999, ISBN 0-313-30932-9, [http://books.google.com/books?ie=UTF-8&vid=ISBN0313309329&id=I6wM4X9UQ8QC&pg=PA122&lpg=PA122&dq=Polish-Lithuanian+Commonwealth+religious+tolerance&sig=4DfNp5W5HoFxS_dc6gt3Jo8B4NQ Google Print, p122 (notes)]</ref>. Пасьля некалькіх дзесяцігодзьдзяў велічы і магутнасьці<ref>«In the mid-1500s, united Poland was the largest state in Europe and perhaps the continent’s most powerful nation». [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/466681/Poland «Poland». Encyclopædia Britannica. 2009. Encyclopædia Britannica Online.] Retrieved 26 June 2009</ref><ref>Francis Dvornik (1992). [http://books.google.com/books?id=LACpYP-g1y8C&printsec=frontcover&hl=pl The Slavs in European History and Civilization]. Rutgers University Press. p. 300. ISBN 08-13507-99-5</ref><ref>Salo Wittmayer Baron (1976). A social and religious history of the Jews. Columbia University Press. ISBN 02-31088-53-1.</ref> Рэч Паспалітая ўвайшла ў пэрыяд працяглага палітычнага<ref name="Sanford" /><ref name="Republicanism">Martin Van Gelderen, Quentin Skinner, ''Republicanism: A Shared European Heritage'', Cambridge University Press, 2002, ISBN 0-521-80756-5 [http://books.google.com/books?ie=UTF-8&vid=ISBN0521807565&id=sLO_aRQiDwgC&pg=PA54&lpg=PA54&dq=Polish+anarchy&sig=J0EJ6ZkLpycczRPDZ0brNKijzsM Google Print: p54]</ref>, ваеннага і эканамічнага<ref name="Domar">[https://web.archive.org/web/20101206025241/http://www.j-bradford-delong.net/movable_type/2003_archives/001447.html The Causes of Slavery or Serfdom: A Hypothesis], discussion and full online text of Evsey Domar (1970) «The Causes of Slavery or Serfdom: A Hypothesis», Economic History Review '''30''':1 (March), pp18-32</ref> заняпаду. Узрастаючая слабасьць дзяржавы прывяла да яе [[Падзелы Рэчы Паспалітай|разьдзелу]] наймагутнейшымі суседзямі: [[Аўстрыйская імпэрыя|Аўстрыйскай імпэрыяй]], [[Прусія|Каралеўствам Прусія]] і [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыяй]] цягам [[XVIII стагодзьдзе|XVIII ст]]. Незадоўга да свайго зьнікненьня ў Рэчы Паспалітай была праведзеная спроба буйной рэформы, што вылілася ў зацьвярджэньне [[Канстытуцыя 3 траўня 1791 году|Канстытуцыі 3 траўня 1791 году]], якую апісваюць як другую найстарэйшую кадыфікаваную нацыянальную [[канстытуцыя|канстытуцыю]] ў сучаснай гісторыі<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/466681/Poland «Poland.» Encyclopædia Britannica. 2009. Encyclopædia Britannica Online.] Retrieved 5 August 2009</ref><ref>Blaustein, Albert (January 1993). [http://books.google.com/books?ie=UTF-8&vid=ISBN083770362X&id=2xCMVAFyGi8C&pg=PA15&lpg=PA15&dq=May+second+constitution+1791&sig=CSUWpkkxK7voCkrPXYAmFyfMWMY# Constitutions of the World]. Fred B. Rothman & Company.</ref><ref>Isaac Kramnick, Introduction, Madison, James (November 1987). [http://books.google.com/books?ie=UTF-8&visbn=0140444955&id=WSzKOORzyQ4C&pg=PA13&lpg=PA13&dq=May+second+oldest+constitution&sig=V8SxrTUQsbI3LI8RUgTbFKJFgE0#v=onepage&q=May%20second%20oldest%20constitution&f=false The Federalist Papers]. Penguin Classics. ISBN 0-14-044495-5.</ref><ref name="Markoff">John Markoff describes the advent of modern codified national constitutions as one of the milestones of democracy, and states that «The first European country to follow the U.S. example was Poland in 1791.» John Markoff, ''Waves of Democracy'', 1996, ISBN 0-8039-9019-7, p.121.</ref>. == Гісторыя == [[Файл:Unia Lubelska.JPG|зьлева|міні|300пкс|«[[Люблінская унія]]», [[Ян Матэйка]], [[1569]].]] У сярэдзіне [[16 стагодзьдзе|XVI стагодзьдзя]] [[Вялікае Княства Літоўскае]] апынулася ў складаным становішчы. Цягам [[Лівонская вайна|Лівонскай вайны]] [[Жыгімонт Аўгуст]] прапанаваў [[Лівонская канфэдэрацыя|Лівонскай канфэдэрацыі]] пратэктарат Вялікага Княства, што выклікала канфлікт з [[Маскоўскае княства|Маскоўскім княствам]]. Для прыцягненьня войска польскага не было юрыдычных падставаў. [[1 ліпеня]] 1569 году ў выніку [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]] адбылося аб’яднаньне Польскага каралеўства і Вялікага Княства Літоўскага ў фэдэратыўную дзяржаву — Рэч Паспалітую. Першым манархам Рэчы Паспалітай быў [[Жыгімонт Аўгуст]]. У новай дзяржаве мелі быць агульныя [[сойм]], грашовая сыстэма, вонкавая палітыка. Стратэгічнай мэтай аб’яднаньня было распаўсюджваньне [[каталіцтва]] сярод насельніцтва Вялікага Княства. Такім чынам, фэдэрацыю падтрымала каталіцкая царква. Праз тры гады пасьля заключэньня уніі, не пакінуўшы нашчадкаў, памёр Жыгімонт Аўгуст, апошні прадстаўнік дынастыі [[Ягайлавічы|Ягелонаў]] па мужчынскай лініі. Адгэтуль манархія Рэчы Паспалітай стала [[Выбарная манархія|выбарнай]]. Амаль праз год, [[11 траўня]] [[1573]], у Варшаве пачаўся элекцыйны сойм. Спадкаемцам трону Рэчы Паспалітай быў абраны герцаг Анжуйскі [[Генрык Валезы]]. У [[1582]] годзе насельніцтва краіны складала каля 6,5 млн чалавек. === Палітычны крызіс === Першы выток палітычнага крызісу Рэчы Паспалітай — Люблінская унія — гэта пачатак страты ня толькі Вялікага Княства Літоўскага, але і Польшчы як самастойных, незалежных дзяржаваў. Другім вытокам стаў палітычны лад Рэчы Паспалітай, які падрываў асновы дзяржаўнасьці. Трэцім вытокам палітычнага крызісу зьявілася рэлігійная палітыка. [[Берасьцейская унія]] ня дала жаданых вынікаў. Чацьверты выток палітычнага крызісу — спалучэньне нацыянальнага і рэлігійнага прыгнёту з фэадальным. [[Хмяльніччына]] нанесла заўважны ўрон палітычнай моцы Рэчы Паспалітай. Пяты выток паглыбленьня палітычнага крызісу — барацьба паміж [[магнат]]амі за ўладу. У другой палове [[17 стагодзьдзе|XVII стагодзьдзя]] ў Вялікім Княстве Літоўскім асноўнымі супернікамі былі [[Радзівілы]], [[Пацы]] і [[Сапегі]]. У [[1768]] годзе [[сойм]] (пад націскам расейскіх войскаў) прыняў пастанову аб ураўнаваньні ў правах праваслаўных і пратэстантаў з католікамі. === Першы падзел Рэчы Паспалітай === {{Асноўны артыкул|Першы падзел Рэчы Паспалітай}} [[Файл:Rzeczpospolita Rozbiory 1.png|міні|200пкс|Першы падзел Рэчы Паспалітай]] Паводле першага падзелу Рэчы Паспалітай усходняя частка Беларусі ў [[1772]] годзе была ўключаная ў склад [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]. [[5 жніўня]] 1772 году [[Расея]]й і [[Прусія]]й у [[Санкт-Пецярбург]]у была падпісаная [[канвэнцыя]], паводле якой да Расеі пераходзілі цалкам [[Амсьціслаўскае ваяводзтва|Амсьціслаўскае]] і [[Інфлянцкае ваяводзтва|Інфлянцкае ваяводзтвы]], усходнія землі [[Менскае ваяводзтва|Менскага ваяводзтва]] і большая частка [[Віцебскае ваяводзтва|Віцебскага]] і [[Полацкае ваяводзтва|Полацкага ваяводзтваў]]. Прусія атрымала паўночна-заходнюю частку Польшчы, а Аўстрыя — частку паўднёвай Польшчы і частку Заходняй Украіны са [[Львоў|Львовам]]. == [[Канстытуцыя 3 траўня 1791 году]] == Пасьля першага падзелу адбыўся [[Чатырохгадовы Сойм]] ([[1788]]—[[1792]]), на якім была прынятая першая ў Эўропе [[канстытуцыя]], праведзеныя эканамічныя, палітычныя ды сацыяльныя рэформы. === Другі падзел Рэчы Паспалітай === {{Асноўны артыкул|Другі падзел Рэчы Паспалітай}} [[Файл:Rzeczpospolita Rozbiory 2.png|зьлева|міні|200пкс|Другі падзел Рэчы Паспалітай]] У [[1793]] годзе адбыўся [[другі падзел Рэчы Паспалітай]] паміж Расеяй і Прусіяй. Да Прусіі адышлі [[Данцыг]] і Вялікая Польшча, а да Расеі — частка [[Полацкае ваяводзтва|Полацкага ваяводзтва]], рэшткі [[Віцебскае ваяводзтва|Віцебскага]] і [[Амсьціслаўскае ваяводзтва|Амсьціслаўскага]], [[Менскае ваяводзтва|Менскае]] і ўсходнія часткі [[Наваградзкае ваяводзтва|Наваградзкага]] і [[Берасьцейскае ваяводзтва|Берасьцейскага ваяводзтваў]]. == [[Паўстаньне 1794 году]] == У [[1794]] годзе пасьля другога падзелу Рэчы Паспалітай грымнула паўстаньне супраць расейскай акупацыі ды прускай інтэрвэнцыі. Кіраўніком паўстаньня стаў [[Тадэвуш Касьцюшка]]. Вынікам паразы гэтага кароткага ўсплёску грамадзянскай актыўнасьці стала канчатковае зьнікненьне Рэчы Паспалітай з мапы Эўропы. === Трэці падзел Рэчы Паспалітай === {{Асноўны артыкул|Трэці падзел Рэчы Паспалітай}} [[Файл:Partitions of Poland.png|міні|200пкс|Трэці падзел Рэчы Паспалітай]] У [[1795]] годзе адбыўся [[Трэці падзел Рэчы Паспалітай|апошні падзел Рэчы Паспалітай]]. Расея атрымала Заходнюю Беларусь і Ўсходнюю Летуву, а таксама Ўкраіну да Заходняга Буга. Да Аўстрыі і Прусіі адышлі карэнныя землі, частка ўкраінскіх і летувіскіх зямель. == Дзяржаўны лад == {{Асноўны артыкул|Палітыка-сацыяльны лад Рэчы Паспалітай}} Палітыка-сацыяльны лад Рэчы Паспалітай характарызуецца як «шляхецкая рэспубліка», самай яркай праявай было права [[Liberum veto]], якое дазваляла аднаму голасу супраць забараніць прыняцьцё закону ў сойме. == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}} * {{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2}} == Вонкавыя спасылкі == {{Portal box | Беларусь | Украіна | Гісторыя }} * [https://web.archive.org/web/20070928072248/http://mybelarusia.com/index.php?type=special&area=1&p=articles&id=2792&PHPSESSID=8ec4bcb22281e4154396c44597b64c20 Рэч Паспалітая ў эўрапейскіх канфліктах XVII—XVIII стагодзьдзяў] * [http://knihi.com/bha/11/kas11.htm Кшыштаф Касажэцкі. Бітва пад Палонкай 28 чэрвеня 1660 году]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [http://media.aplus.by/index.php?cstart=2&newsid=9993 Што такое Рэч Паспалітая?]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [https://web.archive.org/web/20070116053327/http://icpo.at.tut.by/historyb.html Рэспубліка Беларусь, гісторыя Беларусі ў датах] * [https://web.archive.org/web/20070928004104/http://referat.np.by/reports/detail-12-21 Утварэньне Рэчы Паспалітай] * [https://web.archive.org/web/20070927204743/http://www.lib.by/10viakou/10v319.html Уладзімер Арлоў. 1772. Першы падзел Рэчы Паспалітай] * [https://web.archive.org/web/20070927204711/http://www.lib.by/10viakou/10v321.html Уладзімер Арлоў. 1793. Другі падзел Рэчы Паспалітай] * [https://web.archive.org/web/20070927204730/http://www.lib.by/10viakou/10v323.html Уладзімер Арлоў. 1795. Трэці падзел Рэчы Паспалітай. Канчатковы захоп Беларусі Расейскай імпэрыяй] * [https://web.archive.org/web/20050102011917/http://www.svaboda.org/programs/atlan/2003/12/20031204140120.asp Інтрыгі вакол падзелаў Рэчы Паспалітай. Станіслаў Аўгуст і Кацярына] * [https://web.archive.org/web/20060918211402/http://arche.home.by/2003-2/pryb203.html Генадзь Прыбытка. Апалогія Рэчы Паспалітай] {{Гісторыя Беларусі}} {{Гісторыя Ўкраіны}} {{Беларусь у тэмах}} [[Катэгорыя:Рэч Паспалітая| ]] dvahzmcujdggho81rfynuriejihp3sr Аман 0 10106 2620207 2319243 2025-06-15T22:56:55Z 185.70.54.52 Апечатка у стагоддзі 2620207 wikitext text/x-wiki {{Краіна |Назва = Аман |НазваЎРоднымСклоне = Аману |НазваНаДзяржаўнайМове = سلطنة عُمان <br /> Sulṭanat ʿUmān |Сьцяг = Flag of Oman.svg |Герб = Coat of arms of Oman.svg |НацыянальныДэвіз = няма |Месцазнаходжаньне = Oman in its region.svg |АфіцыйнаяМова = [[арабская мова|арабская]] |Сталіца = [[Маскат]] |НайбуйнейшыГорад = Маскат |ТыпУраду = [[абсалютная манархія]] |ПасадыКіраўнікоў = [[Султан]] |ІмёныКіраўнікоў = [[Кабус бін Саід Аль Саід]] |Плошча = 309 550 |МесцаЎСьвецеПаводлеПлошчы = 70-е |АдсотакВады = нязначны |ГодАцэнкіНасельніцтва = 2009 |МесцаЎСьвецеПаводлеНасельніцтва = 139-е |Насельніцтва = 2 845 000 |ШчыльнасьцьНасельніцтва = 9,2 |ГодАцэнкіСУП = 2008 |МесцаЎСьвецеПаводлеСУП = 85-е |СУП = $68,331 млрд |СУПНаДушуНасельніцтва = $24 674 |Валюта = Рыял |КодВалюты = OMR |ЧасавыПас = |ЧасРозьніцаUTC = +4 |ЧасавыПасУлетку = |ЧасРозьніцаUTCУлетку = +4 |НезалежнасьцьПадзеі = — ад [[Злучанага Каралеўства]] |НезалежнасьцьДаты = <br />1970 |ДзяржаўныГімн = Нашыд ас-Саляям ас-Сультані |АўтамабільныЗнак = OM |ДамэнВерхнягаЎзроўню = om |ТэлефонныКод = 968 |Дадаткі = [[Файл:Oman-map.png|цэнтар|280пкс|Мапа Аману]] }} '''Султанат Аман''' альбо '''Аман''' — краіна на паўднёвым усходзе [[Азія|Азіі]], мяжуе з [[Саудаўская Арабія|Саудаўскай Арабіяй]], [[Аб'яднаныя Арабскія Эміраты|Аб’яднанымі Арабскімі Эміратамі]] й [[Емэн]]ам. == Гісторыя == Аман у яго сучасных межах аб’ядноўвае былы султанат Маскат і імамат Аман, над якімі ў пачатку XIX стагодзьдзя ўсталявала свой кантроль [[Вялікабрытанія]]. У 1913 годзе імамат Аман абвясьціў сябе незалежным ад султанату Маскат. Беспасьпяховая для Маската і брытанцаў сямігадовая вайна супраць імамата завяршылася падпісаньнем у 1920 годзе Сібскага мірнага дагавора, які зацьвердзіў аўтаномію Амана. У 1955 годзе пры непасрэднай дапамозе брытанцаў войска султанату Маскат акупавалі імамат Аман. 23 ліпеня 1970 году ў выніку палацавага перавароту да ўлады прыйшоў султан Кабус Бэн Саід, які скінуў свайго бацьку султана Саіда Бэн Цеймура. З жніўня 1970 году краіна атрымала афіцыйную назву — Султанат Аман. == Палітыка == === Унутраная палітыка === Аман — абсалютная манархія. Першая канстытуцыя (Асноўны Закон) Амана прынятая 6 лістапада 1996. З 1970 главой дзяржавы зьяўляецца султан Кабус Бэн Саід Аль Саід (нар. 18 лістапада 1940), які валодае ўсёй паўнатой заканадаўчай і выканаўчай улады, сумяшчае пасты старшыні ўраду, міністра замежных справаў, абароны і фінансаў. У склад ураду ўваходзяць 29 міністраў. Курыруюць яго працу віцэ-прэм’ер прынц Фахд Аль Саід, асабісты прадстаўнік султана Сувэйні Аль Саід і генэральны сакратар ураду Халід Аль-Бусаідзі. У 1997 заснаваны дарадчы орган — Рада Аману («Маджліс Аман»), які складаецца зь дзьвюх палат: ніжняй — Кансультатыўнай рады («Маджліс аш-Шура»), і верхняй — Дзяржрады («Маджліс ад-Дауля»). Рада Аману мае кансультатыўна-дарадчы статус і ня можа выступаць самастойна з заканадаўчымі ініцыяты, у т. л. у азначэньні стратэгіі разьвіцьця сыстэмы адукацыі, аховы здароўя і г. д. У рамках пасоўваньня курсу палітычных рэформаў у краіне прадугледжваецца паэтапнае пашырэньне яго паўнамоцтваў. Старшыня і чальцы Дзяржрады прызначаюцца ўказам султана тэрмінам на тры гады з магчымым падаўжэньнем. Склад палаты стала пашыраецца. У новым скліканьні ў яго ўвайшлі 70 дэпутатаў (прызначаныя ў лістападзе 2007). Старшыня — Ях’я Бэн Махвуз Аль-Манзеры. У склад Кансультатыўнай рады ўваходзяць 84 дэпутаты, якія прадстаўляюць розныя раёны (вілаеты) і абіраюцца шляхам наўпростага галасаваньня на чатыры гады. У ключавыя функцыі палаты ўваходзіць разгляд праектаў законаў, занясеньне прапановаў па ўдасканаленьні наяўнага заканадаўства, удзел у падрыхтоўцы праекту бюджэту і пяцігадовых плянаў разьвіцьця, падрыхтоўка рэкамэндацыяў па сацыяльна-эканамічных пытаньнях. Паседжаньні праходзяць чатыры разы ў год. У чальцы рады можа балатавацца любы падданы Султанату старэйшы за 21 год па-за залежнасьцю ад полу. Да ўдзелу ў выбарах дапускаюцца ўсё аманцы, якія дасягнулі ўзросту 21 год, акрамя вайскоўцаў і супрацоўнікаў спэцслужбаў. У кастрычніку 2007 году адбыліся выбары ў Кансультатыўную раду 6-га скліканьня (першыя ўсеагульныя выбары адбыліся ў 2003). Цяперашні старшыня — шэйх Ахмед Бэн Мухамед Аль-Ісаіі (з 1 студзеня 2008 прызначаны на гэты пост дэкрэтам султана). Палітычныя партыі, прафсаюзы, любыя грамадзкія аб’яднаньні палітычнага толку, у т. л. праваабарончыя, забароненыя. Унутрыпалітычнае становішча ў Амане характарызуецца стабільнасьцю. У краіне адсутнічае сыстэмная апазыцыя, дзейнасьць палітычных партыяў і прафсаюзаў забароненая законам. Улады праводзяць гнуткую сацыяльна-эканамічную палітыку, выкарыстоўваючы прыбыткі ад экспарту энэрганосьбітаў, што дазваляе прыцягнуць падтрымку кіруючаму рэжыму з боку большасьці насельніцтва краіны і пазьбегнуць узьнікненьні сацыяльнай напружанасьці ў грамадзтве. Кіраўніцтва Амана прадпрымае неабходныя меры для процідзеяньня пагрозе міжнароднага тэрарызму і рэлігійнага экстрэмізму. === Зьнешняя палітыка === У зьнешняй палітыцы Султанат Аман імкнецца праводзіць гнуткі, збалянсаваны курс, у апошнія гады прадпрымае высілкі па пашырэньні і дывэрсыфікацыі міжнародных гандлёва-эканамічных сувязяў. Чалец [[ААН]] (з 1971), ЛАД (з 1971), АІК (1972), ДН (1973). Аман зьяўляецца сузаснавальнікам ССАДПЗ (1981) і АРСІО (1997). У [[АПЕК]] і ААПЕК мае статус назіральніка. Падтрымлівае дыпляматычныя адносіны з 143 дзяржавамі. Аман нязьменна выступае за захаваньне ключавой ролі ААН у міжнародных справах, падвышэньне яе эфэктыўнасьці, чаму, па меркаваньні аманцаў, магло бы спрыяць структурнае рэфармаваньне арганізацыі пры абавязковым уліку інтарэсаў краінаў, якія разьвіваюцца. Прыярытэтам у зьнешняй палітыцы ўраду султана Кабуса застаюцца адносіны з краінамі ССАДПЗ. Аман падтрымлівае далейшае пашырэньне інтэграцыйных працэсаў на прасторы Рады супрацоўніцтва, займаючы пры гэтым адмысловую пазыцыю па шэрагу пытаньняў. У траўні 2007 Аман прыняў рашэньне аб выхадзе зь перагаворнага працэсу па ўвядзеньні адзінай валюты краінамі ССАДПЗ, дыстанцырываўся ад прапановы па рэфармаваньні ўзброеных сіл Рады. Гістарычна цесныя сувязі склаліся ў Амана з ЗША і Вялікабрытаніяй. Найболей важным іх складнікам зьяўляецца ваенна-палітычнае супрацоўніцтва. Аманскае кіраўніцтва падпісала дамовы аб супрацоўніцтве ў вобласьці бясьпекі з ЗША (дагавор 1981) і Вялікабрытаніяй (дагавор 1970). У адпаведнасьці з двухбаковым дагаворам Вашынгтон мае права на разьмяшчэньне ў Амане абмежаванага кантынгенту ваенна-паветраных і ваенна-марскіх сіл: выспа Масіра (база ВМС і ВПС), г. Тумрэйт (база ВПС), г. Сіб (база ВПС), г. Салала (база сухапутных сіл), г. Хасаб (РЛС сачэньня за суднаходзтвам у Армускім праліве). Важным вэктарам зьнешняй палітыкі Аману застаецца эўрапейскі напрамак. Стратэгічным напрамкам дзейнасьці аманскай дыпляматыі зьяўляецца ўмацаваньне і пашырэньне палітычных і гандлёва-эканамічных адносін з [[Іран]]ам. Аман ацэньвае разьвіцьцё Іранам мірнай ядзернай праграмы як сувэрэннае і неад’емнае права [[Тэгеран]]у. Тут не падтрымліваюць пазыцыю Захаду аб ваеннай скіраванасьці іранскага імкненьня па разьвіцьці мірнага атама. У Амане лічаць, што ключом да разьвязаньня дадзенай праблемы зьяўляецца палітыка-дыпляматычнае рашэньне праблемы. У сфэры адмысловай увагі Султанату находзіцца ўзаемадзеяньне з краінамі арабскага сьвету. Традыцыйна цесныя шматплянавыя адносіны Аман падтрымлівае зь [[Індыя]]й і [[Пакістан]]ам. У апошні час актыўна разьвіваюцца адносіны з краінамі АТР — пераважна з [[Кітай|Кітаем]], [[Паўднёвая Карэя|Паўднёвай Карэяй]] і [[Японія]]й. Султан Кабус — адзін зь нешматлікіх арабскіх лідэраў, якія падтрымалі Кэмп-Дэвідзкія дамовы 1978 году. Аман выступае за аднаўленьне перагаворнага працэсу і ўсёабдымнае і справядлівае ўрэгуляваньне на Блізкім Усходзе на аснове палажэньняў «дарожнай карты», адпаведных рэзалюцыяў СБ ААН і арабскай мірнай ініцыятывы. У Амане добра рэагуюць на ідэю правядзеньня міжнароднай канфэрэнцыі па блізкаўсходнім урэгуляваньні. Аман выказваецца на карысьць захаваньня тэрытарыяльнай цэласнасьці і аднаўленьне ўсёй паўнаты нацыянальнага сувэрэнітэту ў [[Ірак]]у. Тут заклікаюць да рэалізацыі ідэі нацыянальнага прымірэньня і стабілізацыі сытуацыі ў сфэры бясьпекі ў краіне. Аманскае кіраўніцтва спадзяецца на скарэйшае дасягненьне міжэтнічнай і міжканфэсійнай згоды ў [[Лібан]]е. Аман — удзельнік большасьці ўнівэрсальных міжнародных канвэнцыяў па барацьбе з тэрарызмам, прыхільнік рэжыму нераспаўсюджаньня ЗМЗ. == Геаграфія == == Адміністратыўны падзел == Адміністрацыйна Султанат падзелены на 5 акруг: Дахілія, Батына, Вуста, Шаркія, Захіра і 4 губэрнатарствы: Маскат, Мусандам, Дофар і Бурэймі (заснаванае ў кастрычніку 2006), якія складаюцца з раёнаў (вілаетаў), агульны лік якіх 61. Адміністрацыйныя адзінкі ўзначальваюць прызначаныя султанам губэрнатары і валі (кіраўнікі вілаетаў). == Эканоміка == З 1975 году эканоміка краіны разьвіваецца на аснове пяцігадовых плянаў. За 2007 рэальны прырост [[СУП]] склаў 8,3%, аб’ём СУП дасягнуў 39,8 млрд даляраў ЗША. Прыбыткі на душу насельніцтва за 2007 склалі 15,6 тыс. дал. Аснову эканомікі складае нафтаздабываючая і газавая галіны. Агульныя запасы [[нафта|нафты]] складаюць каля 4 млрд бар. На долю паліўна-энэргетычнага сэктара прыходзіцца каля 80% экспарту і 40% СУП. Захоўваецца тэндэнцыя да паніжэньня аб’ёмаў нафтаздабычы, што выклікана зьбядненьнем радовішчаў. У сярэднім за 2007 яна склала каля 700 тыс. бар. у суткі, скараціўшыся на 5,5% у параўнаньні з 2006. Абмежаванасьць і зьбядненьне запасаў нафты (4 млрд бар. па прагнозах хопіць прыкладна на 15—20 гадоў) падштурхоўвае ўрад да разьвіцьця газавага сэктара і стварэньню прамысловых прадпрыемстваў, якія выкарыстоўваюць газ. Пацьверджаныя запасы прыроднага газу ў Амане дасягаюць 650 млрд м³. За 2007 адзначаўся рост здабычы прыроднага газу на 6% да 27,6 млрд м³. У пэрыяд 2006—2010 гадоў урад плянуе выдаткаваць 11,7 млрд даляраў ЗША для росту нафта- і газаздабычы. Вялікая ўвага ўрадам краіны надаецца разьвіцьцю ненафтагазавых сэктараў эканомікі, першым чынам сельскай гаспадаркі і рыбалоўства, доля якіх складае меней за 2% ад СУП. Аднак у цэлым пляны ўлад па дывэрсыфікацыі эканомікі пакуль застаюцца далёкай перспэктывай. З 2003 дзейнічае дзяржаўная праграма па разьвіцьці турыстычнага сэктара, аднак яго доля ў СУП не перавышае 1,5%. Хоць за 2007 быў адзначаны рост ненафтавых галін прамысловасьці (17%), іх доля ў СУП усё яшчэ застаецца малаважкай (11%). У паўночных раёнах вядзецца здабыча [[медзь|медзі]], храмітаў і вапняку. Разьвіваюцца будаўніцтва, цэмэнтавая прамысловасьць і мэталюргія, у прыватнасьці вытворчасьць медзі. Дзейнічаюць прадпрыемствы харчовай прамысловасьці, наладжана вытворчасьць кармоў і ўгнаеньняў. Праграма падрыхтоўкі нацыянальных кадраў — «аманізацыя», закліканая зьнізіць высокі ўзровень беспрацоўя (15% сярод моладзі), не дае плянаванай аддачы. Таму эканоміка Амана пакуль ня можа абыйсьціся без прыцягненьня замежнай працоўнай сілы (каля 850 тыс. чал., пераважна выхадцы зь Індыі, Пакістану і Банґлядэш). Адной з асноўных эканамічных праблем Амана застаецца высокі ўзровень інфляцыі (каля 7%), рост цэнаў на спажывецкія тавары і прадукты сілкаваньня, нерухомасьць. Інфляцыйныя працэсы стымулююцца, у прыватнасьці, прывязкай мясцовай нацыянальнай валюты да даляра ЗША. У 2007 высокія цэны на нафту забясьпечылі прафіцыт бюджэту ў памеры 4,5 млрд дал. Расходная частка бюджэту склала 12,8 млрд дал. ЗША. [[Золатавалютны запас]] Амана ў 2007 ацэньваўся ў 6,5 млрд дал. Зьнешні доўг ацэньваецца ў 3,4 млрд дол. На яго абслугоўваньне прыходзіцца парадку 5% СУП. З буйных прадпрыемстваў вылучаецца ўведзены ў эксплюатацыю ў 1982 першы нафтаперапрацоўчы завод. З пачаткам засваеньня запасаў прыроднага газу ў горадзе [[Кальхат]] пабудаваныя і дзейнічаюць дзьве лініі завода па звадкаваньні газу (6 млн т. у год). Вядзецца будаўніцтва трэцяй чаргі магутнасьцю 3,3 млн т. У 2005 пачатае будаўніцтва алюмініевага камбіната ў прамысловай зоне Сахар магутнасьцю 350 тыс. т. алюмінія ў год. Палітыка дзяржавы накіраваная таксама на пашырэньне долі прыватнага сэктара і ўдасканаленьне інвэстыцыйнага заканадаўства з мэтай прыцягненьня замежных капіталаўкладаньняў. Аб’ём замежных інвэстыцыяў у эканоміку Амане расьце павольна і складае ў сярэднім 300 млн дал. у год. У лістападзе 2000 Аман стаў чальцом [[Сусьветная гандлёвая арганізацыя|СГА]]. Аб’ём экспарту 2007 склаў 22,6 млрд дал. Дадатнае сальда гандлёвага балянсу склала каля 11 млрд дал. Асноўныя зьнешнегандлёвыя партнэры Аману — ААЭ, Японія, ЗША, Вялікабрытанія. Галоўныя імпартэры аманскай нафты — Кітай, Тайлянд, Японія, Паўднёвая Карэя, Тайвань. Асноўныя артыкулы экспарту — нафта, звадкаваны газ, мэтал, тэкстыль, марожаная рыба, трапічная садавіна і гародніна, рээкспарт розных тавараў. Аман імпартуе розную тэхніку, транспартныя сродкі, гаруча-змазачныя матэрыялы, тавары шырокага спажываньня, рыс, харчаваньне, дамашняе быдла. == Дэмаграфія == У Султанаце Аман пражывае 2,65 млн чал. (ацэнка, 2007), зь якіх аманскія падданыя складаюць крыху больш за 1,8 млн чал. Пераважаюць нашчадкі емэнскіх і недждыйскіх арабскіх плямёнаў, астатняя частка насельніцтва — белуджы і пэрсы, якія перабраліся ў Султанат шмат дзесяцігодзьдзяў таму. У складзе насельніцтва ўзьбярэжных гарадоў прыкметную частку складаюць нашчадкі жыхароў Усходняй Афрыкі, першым чынам, Занзібара. Большасьць аманцаў (каля 75%) — адэпты ібадыцскай сэкты ў [[іслам]]е; прыкладна чвэрць насельніцтва — суніты. Невялікую, але досыць уплывовую суполку складаюць шыіты, якія пражываюць у асноўным на раўніне Аль-Батына. == СМІ == Пэрыядычны друк выходзіць на арабскай і ангельскай мовах. Найболей масавыя тыражы маюць штодзённыя газэты «Аль-Ватан» (арабскай — 40 тыс. асобнікаў), «Абсэрвэр» (ангельскай — 30 тыс. асобн.), «Аман» (арабскай — 20 тыс. асобн.) і «Таймс оф Аман» (ангельскай — 30 тыс. асобн.), «Аман Трыб’юн» (на ангельскай мове — 25 тыс. асобн.). Прынятыя султанам і ўрадам дэкрэты і ўказы публікуюцца ў афіцыйнай газэце «Аль-Джарыда Ар-Расмійя» на арабскай мове. У Маскаце находзяцца дзяржаўныя Інфармацыйнае агенцтва Амана, Радыё Султанату Аман (вяшчае з 1970) і Тэлебачаньне Амана (працуе з 1975). == Узброеныя сілы == Узброеныя сілы карыстаюцца рэпутацыяй досыць баяздольных сіл у Савеце супрацоўніцтва арабскіх дзяржаваў Пэрсыдзкай затокі ССАГПЗ, другіх пасьля Саудаўскай Арабіі. Колькасьць узброеных сіл, якія камплектуюцца на кантрактнай аснове, паводле зьвестак на 2006 год складае парадку 50 тыс. чал. У склад рэгулярнага султанскага войска ўваходзяць тры віды войскаў: сухапутныя войскі, ВПС і ВМС, а таксама султанская гвардыя. Да іншых ваенізаваных фармаваньняў адносяцца султанская паліцыя, служба бясьпекі, берагавая ахова ў відзе корпусу марской паліцыі. У 1996 створаны Рада абароны на чале з султанам. У яго ўваходзяць: міністар па справах султанскага двара (курыруе працу спэцслужбаў), генэральны інспэктар паліцыі і мытні, галоўнакамандуючыя відаў войскаў і султанскай гвардыі, а таксама глава Службы ўнутранай бясьпекі. == Вонкавыя спасылкі == {{Партал|Азія}} {{Краіны Азіі}} 0pgluxwo2s600mxgvcl8xvgvtdgw7u6 Мухавец 0 13370 2620159 2545748 2025-06-15T15:40:27Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620159 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Рака |назва = Мухавец |лацінка = Muchaviec |выява = Bug Muhavets.jpg |подпіс = Рака Мухавец |даўжыня = 150 км |выток = сутокі [[Муха (канал)|Мухі]] і кан. [[Вец]] |вышыня_вытоку = |вусьце = [[Заходні Буг]] |вышыня_вусьця = |сьцёк = 33,6 м³/с |нахіл = 0,2 ‰ |плошча_басэйну = 6350 км² |краіны_басэйну = [[Беларусь]] }} '''Мухаве́ц'''<ref>{{Літаратура/БелЭн|11к}} С. 42.</ref>, '''Бе́лы Мухаве́ц''' — рака ў [[Беларусь|Беларусі]], правы прыток [[Заходні Буг|Бугу]] (басэйн [[Вісла|Віслы]]). Цячэ ў [[Берасьцейская вобласьць|Берасьцейскай вобласьці]]. Даўжыня 150 км. Плошча вадазбору 6350 км². Сярэдні нахіл воднай паверхні 0,2‰. [[Выдатак вады]] 33,6 м³/с. == Асноўныя прытокі == * ''Правыя'': [[Дахлоўка]] (даўжыня 24 км), [[Жабінка (рака)|Жабінка]] (даўжыня 25 км) * ''Левыя'': [[Трасьцяніца (рака)|Трасьцяніца]] (даўжыня 34,3 км), [[Асіпоўка (рака)|Асіпоўка]] (38 км), [[Рыта]] (62 км), канал [[Бона (канал)|Бона]] (даўжыня 20 км), [[Каменка (басэйн Віслы)|Каменка]] (17 км). == На рацэ == * ''[[Места|Месты]]'': [[Пружаны]], [[Жабінка]], [[Кобрынь]], [[Берасьце]] * ''Славутасьці'': у вусьці — [[Берасьцейская фартэцыя]] == Агульныя зьвесткі == Пачынаецца ў сутоках ракі Мухі і каналу [[Вец]]у ў [[места|месьце]] [[Пружаны|Пружанах]]. Цячэ [[Прыбужанская раўніна|Прыбужанскай раўнінай]] (вярхоўе) і [[Берасьцейскае Палесьсе|Берасьцейскім Палесьсем]], вусьце ў межах места [[Берасьце|Берасьця]] (у вусьці глухая грэбля). Даліна ў верхняй плыні невыразная, шырыня яе ў сярэдняй плыні 400—600 м, ніжэй 1,5—2 км. Схілы мерна стромкія, вышынёй 4—8 м (у ніжняй плыні 3—6 м), адкрытыя, месцамі разараныя або пад лесам. [[Абалона]] двухбаковая, нізкая, месцамі забалочаная, шырыня да вёскі [[Шэбрын]]а 200—400 м, ніжэй 1—1,5 км; у разводзьдзе і пры паводках затапляецца на глыбіню 0,2—0,8 м у вярхоўі і да 1—2 м у ніжняй плыні. [[Рачное рэчышча|Рэчышча]] каналізаванае. Берагі нізкія, вышынёй у 0,5—2 м, абрывістыя, ніжэй за ўток Рыты разбураюцца, на суднаходнай дзялянцы абвалаваныя. Шырыня ракі ў межань у верхняй плыні 4—8 м, ніжэй за ўток [[Дняпроўска-Бужанскі канал|Дняпроўска-Бужанскага канала]] 20—35 м, у вусьці 60—70 м. Найвышэйшы ўзровень разводзьдзя ў сярэдзіне сакавіка, сярэдняя вышыня над межанным узроўнем 1,5—2,4 м, найбольшая 2—3,8 м (1951, 1958). Замярзае ў сярэдзіне сьнежня, лёд трымаецца да 2-й паловы сакавіка<ref>{{Літаратура/Блакітная кніга Беларусі|к}} С. 253—254.</ref>. {{Панарама|Bieraście-Muchaviec.jpg|1100пкс|Рака Мухавец у Берасьці}} == Рэльеф == Вадазбор разьмяшчаецца на паўночна-заходняй ускраіне [[Палеская нізіна|Палескай нізіны]] (Берасьцейскае Палесьсе), якая пераходзіць у [[Прыбужанская раўніна|Прыбужанскую раўніну]]. Рэльеф дробнаўзгорысты зь дзялянкамі згладжаных канцова-марэнавых градаў і ўзгоркаў вышынёй 5—15 м. Больш прыпаднятая ўсходняя частка разьмяшчаецца на заходняй пэрыфэрыі плятопадобнай водна-ледавіковай раўніны [[Загародзьдзе]]. == Азёры == Азёрнасьць не перавышае 2%. Азёры разьмяшчаюцца на поўдні вадазбору. Найбольшыя зь іх — [[Сьвіцязь (возера, Украіна)|Сьвіцязь]], [[Пулямецкае]], [[Астроўскае]] і [[Арэхаўскае]]. == Расьліннасьць == Лясы [[мяшаныя лясы|мяшаныя]], сустракаюцца невялікімі гаямі або хваёвымі борамі, найбольш значныя зь іх у паўднёвай частцы левабярэжжа. Раўніннасьць рэльефу, недастатковая водапранікальнасьць верхняга пласту покрыўных пародаў спрыяюць шырокаму разьвіцьцю балотаў і забалочаных земляў, якія займаюць паўднёвую і паўднёва-ўсходнюю часткі вадазбору. Балоты нізінныя, зь іх значная частка асушаная. == Гаспадарчая дзейнасьць == Мухавец — судаходная рака (ад Кобрыню да Берасьцейскага рачнога порту, ніжэй за які разьмяшчаецца грэбля). Працягласьць навігацыйнага пэрыяду 230—240 дзён. Рака злучаецца [[Дняпроўска-Бужанскі канал|Дняпроўска-Бужанскім каналам]] з ракой [[Прыпяць]]цю (такім чынам злучае [[Балтыйскае мора|Балтыйскае]] і [[Чорнае мора|Чорнае]] моры<ref>Krzywicki J. Muchawiec // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|6к}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_VI/790 790].</ref>). Значная плошча басэйну (27%) у межах Беларусі на 1 студзеня 2006 году мэліяраваная, здадзеныя ў эксплюатацыю каля 8300 км адкрытай асушальнай сеткі каналаў<ref>[https://web.archive.org/web/20181118024813/http://pogoda.by/315/gid.html?ind=41 Гідрамэтцэнтар Беларусі]{{ref-ru}}</ref>. У зьвязку з тым, што рэчышча зашлюзаванае і каналізаванае, натуральны рэжым ракі скажоны. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/БелЭн|11}} * {{Літаратура/Блакітная кніга Беларусі}} * {{Літаратура/Энцыкляпэдыя прыроды Беларусі|3}} * {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|6}} * Государственный водный кадастр: Водные ресурсы, их использование и качество вод (за 2004 год) / М-во природных ресурсов и охраны окружающей среды. — Мн., 2005. — 135 с. * Природа Белоруссии: Попул. энцикл. / БелСЭ; Редкол.: И. П. Шамякин (гл. ред.) и др. — Мн.: БелСЭ, 1986. — 599 с., 40 л. ил. == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20090406214846/http://nn.by/index.pl?theme=nn%2F2005%2F37&article=sl-muchaviec Анатоль Гладышчук, Муха + Вец] * [https://web.archive.org/web/20070928165147/http://www.bstu.by/viewarticle.php?artid=35 А. Гладышчук, Мой родны кут] (''дакумэнтацыя роваравай экспэдыцыі ад вусьця да вытокаў ракі Мухавец'') {{Рэкі Беларусі}} [[Катэгорыя:Прытокі Заходняга Бугу]] [[Катэгорыя:Рэкі Пружанскага раёну]] [[Катэгорыя:Рэкі Кобрынскага раёну]] [[Катэгорыя:Рэкі Жабінкаўскага раёну]] [[Катэгорыя:Рэкі Берасьцейскага раёну]] mpa7wswgwakfnl9at7z82lqhxrl6ykh Паўночная Амэрыка 0 13737 2620209 2607470 2025-06-15T23:19:36Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620209 wikitext text/x-wiki [[Файл:North America satellite globe.jpg|міні|Паўночная Амэрыка з космасу.]] '''Паўно́чная Амэ́рыка''' — адзін з шасьці кантынэнтаў [[Зямля|Зямлі]], знаходзіцца ў заходнім паўшар’і, паміж [[Ціхі акіян|Ціхім]] і [[Атлянтычны акіян|Атлянтычным акіянамі]]. Аддзелены ад [[Азія|Азіі]] [[Бэрынгаў праліў|пратокай Берынга]], ад [[Паўднёвая Амэрыка|Паўднёвай Амэрыкі]] [[Панамскі канал|Панамскім каналам]]. Паўднёвая частка кантынэнта адносіцца да [[Лацінская Амэрыка|Лацінскай Амэрыкі]]. Плошча кантынэнту складае 24,2 млн км², а колькасьць жыхароў ёсьць роўным 493 млн чалавек, паводле зьвестак на 2001 год. Даўжыня з [[поўнач]]ы на [[поўдзень]] — 7,2 тысячаў кілямэтраў, з [[захад]]у на [[усход|ўсход]] — 6,8 тысячы кілямэтраў, даўжыня берагавой лініі — 75,5 тысячы кілямэтраў. Найвялікшыя паўвостравы: [[Лябрадор (паўвостраў)|Лябрадор]], [[Флорыда]], [[Каліфорнія]]. Да Паўночнай Амэрыкі адносяць астравы: [[Грэнляндыя]], [[Зямля Бафіна]], [[Куба]]. Сярэдняя вышыня над узроўнем мора — 677 мэтраў, найвышэйшы пункт знаходзіцца ў [[Кардыльеры|Кардыльерах]] (г. [[Дэналі]], 6194 м), найніжэйшы пункт — ў [[Даліна Сьмерці|Даліне Сьмерці]] (ніжэй за 86 мэтраў ад узроўню акіяну). Больш за 64% паверхні ляжыць вышэй за 300 мэтраў; уздоўж заходняга ўзьбярэжжа знаходзяцца [[Кардыльеры]] (сейсьмічна актыўныя). На ўсход ад іх цягнецца [[Вялікая Роўнядзь]], далей на ўсход [[Апалачы (горы)|Апалачы]] і нізіннае ўсходняе ўзьбярэжжа. Галоўныя рэкі: [[Місысыпі (рака)|Місысыпі]], [[Місуры (рака)|Місуры]], [[Макензі (рака)|Макензі]], [[Юкон]]; азёры: [[Верхняе (возера)|Верхняе]], [[Гурон]], [[Мічыган (возера)|Мічыган]], [[Вялікае Мядзьведжае]], [[Эйры (возера)|Эйры]]. На поўначы кантынэнта [[тундра]], [[іглістыя лясы]] якія пераходзяць у [[мяшаныя лясы|мяшаныя]] і [[шыракаліставыя лясы]], у цэнтральнай частцы кантынэнту — [[прэрыя|прэрыі]], на паўднёвым захадзе — [[пустэльня|пустэльні]] і [[паўпустэльня|паўпустэльні]]. У Кардыльерах знаходзяцца горныя іглістыя лясы і [[альпійскія лугі]]; на ўзьбярэжжах [[Цэнтральная Амэрыка|Цэнтральнай Амэрыкі]] — роўнядзевыя лясы. [[Фаўна]] прадстаўленая вельмі шырока: [[паўночны алень]], [[віргінскі алень]], мядзьведзі ([[грызлі]], [[барыбал]]), [[бізон]]ы і г. д. У Паўночнай Амэрыцы жыве 8% чалавецтва ([[эўрапэоіды]], [[нэгроіды]] і [[індзейцы]]), значныя абшары кантынэнта бязьлюдныя (Паўночная Канада, Грэнляндыя), найбольш населеныя [[Бэрмудзкія астравы|Бэрмуды]] і паўночна-ўсходняе ўзьбярэжжа [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]. Гарадзкое насельніцтва складае каля 75%. Найбуйнейшыя гарады Паўночнай Амэрыкі — [[Мэхіка]] (15,3 млн чал.), [[Нью-Ёрк]] (7,4 млн чал.) і [[Лос-Анджэлес]] (3,6 млн чал.). Дзякуючы калянізацыі Амэрыкі жыхарамі [[Эўропа|Эўропы]] большасьць насельнікаў кантынэнту размаўляюць на эўрапейскіх мовах, як то на [[ангельская мова|ангельскай]], на [[гішпанская мова|гішпанскай]] або [[француская мова|францускай]], а культуры дзяржаваў звычайна маюць заходнія традыцыі. == Геаграфія == [[Файл:Moraine Lake 17092005.jpg|міні|зьлева|Возера [[Марэйн (возера)|Марэйн]] у нацыянальным парку [[Банф (нацыянальны парк)|Банф]].]] Паўночная Амэрыка злучаная з Паўднёвай праз [[Панамскі пярэсмык]]. Кантынэнт разьмежаваны на паўднёвым усходзе згодна зь меркаваньнем большасьці географаў на водападзеле Дарыену ўздоўж мяжы паміж [[Калюмбія]]й і [[Панама]]й, размяшчаючы амаль усю Панаму ў межах Паўночнай Амэрыкі<ref>[http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49regin.htm#americas «Americas»]. Standard Country and Area Codes Classifications (M49). United Nations Statistics Division.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20061021010223/http://atlas.nrcan.gc.ca/site/english/maps/reference/international/north_america/referencemap_image_view «North America»]. Atlas of Canada.</ref>. У якасьці альтэрнатывы некаторыя геолягі фізыяграфічна разьмяшчаюць паўднёвую мяжу кантынэнту на пярэсмыку [[Тэўантэпэк (пярэсмык)|Тэўантэпэк]], што месьціцца ў [[Мэксыка|Мэксыцы]]. З гэтага пункту Цэнтральная Амэрыка пераходзіць у Паўднёвую<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/102196/Central-America «Central America»]. Encyclopædia Britannica.</ref>. [[Карыбы|Карыбскія астравы]] лічацца часткай Паўночнае Амэрыкі. Мацерыковая берагавая лінія доўгая і нерэгулярная. [[Мэксыканская затока]] зьяўляецца найбуйнейшым вадаёмам, якая абставае кантынэнт, другое месца займае [[Гудзонава затока]], якая таксама датычная да Паўночнае Амэрыкі. Таксама, даволі вялікімі зьяўляююца [[затока Сьвятога Ляўрэнція]] і [[Каліфарнійская затока]]. Да ўтварэньня цэнтральнаамэрыканскага пярэсмыку, рэгіён апынуўся пад вадой. Карыбскія астравы зьяўляліся часткай былога сухаземнага мосту, які злучаў Паўночную і Паўднёвую Амэрыку праз сучасныя [[Флорыда|Флорыду]] і [[Вэнэсуэла|Вэнэсуэлу]]. Ля берагоў кантынэнту месьцяцца шматлікія астравы, галоўным чынам, [[Арктычны архіпэляг]], Багамскія астравы, [[Тэркс і Кэйкас]], [[Вялікія Антыльскія астравы|Вялікія]] і [[Малыя Антыльскія астравы]], [[Алеўцкія астравы]], [[архіпэляг Аляксандра]], шматлікія астравы ўзьбярэжжа [[Брытанская Калумбія|Брытанскае Калумбіі]] і востраў [[Ньюфаўндлэнд (востраў)|Ньюфаўндлэнд]]. [[Грэнляндыя]], якая зьяўляецца самакіравальным востравам [[Данія|Даніі]] і самым вялікім востравам у сьвеце, знаходзіцца на той жа тэктанічнай пліце і, такім чынам, геаграфічна зьяўляецца часткай Паўночнае Амэрыкі. У геалягічным сэнсе [[Бэрмудзкія астравы]] ня ёсьць часткай Амэрыкі, а зьяўляюцца акіянічнымі астравамі, якія ўтварыліся на расколіне Сярэдня-Атлянтычнага сьцягу больш за 100 мільёнаў гадоў таму. Найбліжэйшая да іх сухаземная тэрыторыя — мыс [[Гатэрас (мыс)|Гатэрас]], які знаходзіцца ў [[Паўночная Караліна|Паўночнай Караліне]], [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]. Не зважаючы на гэта, Бэрмуды часта лічаць часткай Паўночнае Амэрыкі, асабліва з улікам ейных гістарычных, палітычных і культурных сувязей з ЗША і іншымі часткамі кантынэнту. Да ўтварэньня цэнтральнаамэрыканскага пярэсмыку гэты рэгіён месьціўся пад вадой. Астравы Карыбскага мора акрэсьліваюць падводны былое сухаземнае злучэньне, якое лучыла Паўночную і Паўднёвую Амэрыку праз сучасныя [[Флорыда|Флорыду]] і [[Вэнэсуэла|Вэнэсуэлу]]. === Геалёгія === Былы старажытны мацярык [[Ляўрэнцыя]] складае геалягічнае ядро ​​Паўночнае Амэрыкі. Ён утварыўся паміж 1—1,5 мільярдаў гадоў таму ў [[пратэразой]]скім эоне<ref>Dalziel, I.W.D. (1992). «On the organization of American Plates in the Neoproterozoic and the breakout of Laurentia». GSA Today. 2 (11): 237—241.</ref>. [[Канадзкі шчыт]] ёсьць самым вялікім агаленьнем гэтага [[кратон]]у. Ад позняга [[палеазой|палеазою]] да раньняга [[мэзазой|мэзазою]] Паўночная Амэрыка лучылася зь іншымі сучаснымі кантынэнтамі ў складзе супэркантынэнту [[Пангея]] з [[Эўразія]]й на ўсходзе. Адным з вынікаў фармаваньня Пангеі сталі [[Апалачы (горы)|Апалачы]], якія ўтварыліся каля 480 мільёнаў гадоў таму, што робіць яго адным з найстарэйшых [[горны сьцяг|горных сьцягаў]] сьвету. Калі каля 200 мільёнаў гадоў таму Пангея пачала разбурацца, Паўночная Амэрыка сталася часткай Ляўразіі, перш чым яна аддзялілася ад Эўразіі як асобны кантынэнт у сярэдзіне [[крэйдавы пэрыяд|крэйдавага пэрыяду]]. [[Скалістыя горы]] і іншыя заходнія горныя сьцягі пачалі фармавацца прыкладна ў гэты час з пэрыяду горабудаваньня пад назвай [[Лярамідава складкаватасьць]], паміж 55 і 80 мільёнаў гадоў таму. Фармаваньне Панамскага пярэсмыка, які злучаў кантынэнт з Паўднёвай Амэрыкай, магчыма, адбылося прыкладна ад 12 да 15 мільёнаў гадоў таму<ref>[http://www.livescience.com/50450-when-panama-land-bridge-appeared.html «Land Bridge Linking Americas Rose Earlier Than Thought»]. Live Science.</ref>, а [[Вялікія азёры]] зьявіліся дзякуючы адыходу ледавікоў, якія высяклі азёрнае дно каля 10 тысяч гадоў таму. Пераважная большасьць Паўночнай Амэрыкі месьціцца на [[Паўночнаамэрыканская пліта|Паўночнаамэрыканскае пліце]]. Часткі заходняе Мэксыкі, у тым ліку [[Ніжняя Каліфорнія]] і [[Каліфорнія]], у тым ліку гарады [[Сан-Дыега]], [[Лос-Анджэлес]] і [[Санта-Крус (Каліфорнія)|Санта-Крус]], ляжаць на ўсходнім ускрайку [[Ціхаакіянская пліта|Ціхаакіянскае пліты]], а дзьве пліты сустракаюцца па разломе [[Сан-Андрэас (разлом)|Сан-Андрэас]]. Самая паўднёвая частка кантынэнту і большая частка Карыбскіх астравоў ляжаць на [[Карыбская пліта|Карыбскае пліце]], у той час як пліты [[Хуан-дэ-Фука]] і [[Какос (пліта)|Какос]] мяжуюць з Паўночнаамэрыканскай плітой на ейнае заходняе мяжы. == Краіны == У Паўночнай Амэрыцы на сёньня цалкам знаходзіцца 26 краінаў і ''17 залежных тэрыторыяў''. Насельніцтва кантынэнту складае каля 541 мільёну чалавек. {| class="wikitable sortable" ! Частка ! style="line-height:95%; width:2em" class="unsortable" | Герб ! Краіна ! [[Сьпіс краінаў паводле плошчы|Плошча]] (км²) ! [[Сьпіс краінаў паводле насельніцтва|Насельніцтва]] ! Сталіца |- ! rowspan="4" |Паўночная | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Greenland.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Грэнляндыі}} ''[[Грэнляндыя]] (залежная тэрыторыя '''[[Данія|Даніі]]''')'' | style="text-align:right;"| 2166086 | style="text-align:right;"| 56562 | [[Нук]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Great Seal of the United States (obverse).svg|20пкс]] | {{Сьцяг ЗША}} '''[[Злучаныя Штаты Амэрыкі]]''' {{Заўвага|Без уліку заморскіх тэрыторыяў - гэтыя аўтаноміі паказаны асобна.}} | style="text-align:right;"| 9833517 | style="text-align:right;"| 332612846 | [[Вашынгтон (акруга Калюмбія)|Вашынгтон]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Arms of Canada (shield).svg|20пкс]] | {{Сьцяг Канады}} '''[[Канада]]''' | style="text-align:right;"| 9984670 | style="text-align:right;"| 38645131 | [[Атава]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Mexico.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Мэксыкі}} '''[[Мэксыка]]''' | style="text-align:right;"| 1964375 | style="text-align:right;"| 127996051 | [[Мэхіка]] |- ! rowspan="7" |Цэнтральная | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Belize.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Бэлізу}} '''[[Бэліз]]''' | style="text-align:right;"| 22966 | style="text-align:right;"| 430191 | [[Бэльмапан]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Honduras.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Гандурасу}} '''[[Гандурас]]''' | style="text-align:right;"| 112492 | style="text-align:right;"| 9546178 | [[Тэгусыгальпа]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Guatemala.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Гватэмалы}} '''[[Гватэмала]]''' | style="text-align:right;"| 108889 | style="text-align:right;"| 17109746 | [[Гватэмала (горад)|Гватэмала]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Costa Rica.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Коста-Рыкі}} '''[[Коста-Рыка]]''' | style="text-align:right;"| 51100 | style="text-align:right;"| 5163038 | [[Сан-Хасэ (Коста-Рыка, сталіца)|Сан-Хасэ]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Nicaragua.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Нікарагуа}} '''[[Нікарагуа]]''' | style="text-align:right;"| 130373 | style="text-align:right;"| 6595674 | [[Манагуа]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Panama.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Панамы}} '''[[Панама]]''' | style="text-align:right;"| 75417 | style="text-align:right;"| 4278500 | [[Панама (горад)|Панама]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of El Salvador.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Сальвадору}} '''[[Сальвадор]]''' | style="text-align:right;"| 21041 | style="text-align:right;"| 6825935 | [[Сан-Сальвадор (горад)|Сан-Сальвадор]] |- ! rowspan="29" |Карыбская | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Anguilla.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Ангільі}} ''[[Ангілья]] (залежная тэрыторыя '''[[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]]''')'' | style="text-align:right;"| 91 | style="text-align:right;"| 15000 | [[Вэлі]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Seal of the United States Virgin Islands.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Амэрыканскіх Віргінскіх астравоў}} ''[[Амэрыканскія Віргінскія астравы]] (залежная тэрыторыя '''[[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]''')'' | style="text-align:right;"| 347 | style="text-align:right;"| 87146 | [[Шарлот Амалія]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Antigua and Barbuda.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Антыгуа і Барбуды}} '''[[Антыгуа і Барбуда]]''' | style="text-align:right;"| 442 | style="text-align:right;"| 99337 | [[Сэнт-Джонз]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Aruba.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Арубы}} ''[[Аруба]] (залежная тэрыторыя '''[[Нідэрлянды|Нідэрляндаў]]''')'' | style="text-align:right;"| 180 | style="text-align:right;"| 111050 | [[Араньестад]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of the Bahamas.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Багамаў}} '''[[Багамы]]''' | style="text-align:right;"| 13943 | style="text-align:right;"| 393450 | [[Насаў]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Barbados.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Барбадасу}} '''[[Барбадас]]''' | style="text-align:right;"| 430 | style="text-align:right;"| 288000 | [[Брыджтаўн]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Bermuda.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Бэрмудзкіх астравоў}} ''[[Бэрмудзкія астравы]] (залежная тэрыторыя '''[[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]]''')'' | style="text-align:right;"| 54 | style="text-align:right;"| 64055 | [[Гамільтан]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of the British Virgin Islands.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Брытанскіх Віргінскіх астравоў}} ''[[Брытанскія Віргінскія астравы]] (залежная тэрыторыя '''[[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]]''')'' | style="text-align:right;"| 151 | style="text-align:right;"| 30000 | [[Роўд Таўн]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Haiti.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Гаіці}} '''[[Гаіці]]''' | style="text-align:right;"| 27750 | style="text-align:right;"| 11743017 | [[Порт-о-Прэнс]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Guadeloupe.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Гвадэлюпы}} ''[[Гвадэлюпа]] (залежная тэрыторыя '''[[Францыя|Францыі]]''')'' | style="text-align:right;"| 1628 | style="text-align:right;"| 399848 | [[Бас-Тэр]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Grenada.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Грэнады}} '''[[Грэнада]]''' | style="text-align:right;"| 344 | style="text-align:right;"| 113000 | [[Сэнт Джорджэс (Грэнада)|Сэнт Джорджэс]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Dominica.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Дамінікі}} '''[[Дамініка]]''' | style="text-align:right;"| 751 | style="text-align:right;"| 72000 | [[Разо]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of the Dominican Republic.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Дамініканскай Рэспублікі}} '''[[Дамініканская Рэспубліка]]''' | style="text-align:right;"| 48671 | style="text-align:right;"| 10535535 | [[Санта-Дамінга]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of the Cayman Islands.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Кайманавых астравоў}} ''[[Кайманавы астравы]] (залежная тэрыторыя '''[[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]]''')'' | style="text-align:right;"| 264 | style="text-align:right;"| 65786 | [[Джордж Таўн]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Cuba.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Кубы}} '''[[Куба]]''' | style="text-align:right;"| 109884 | style="text-align:right;"| 11181595 | [[Гавана]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Curaçao.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Кюрасао}} ''[[Кюрасао]] (залежная тэрыторыя '''[[Нідэрлянды|Нідэрляндаў]]''')'' | style="text-align:right;"| 444 | style="text-align:right;"| 153671 | [[Вілемстад]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Montserrat.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Мансэрату}} ''[[Мансэрат]] (залежная тэрыторыя '''[[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]]''')'' | style="text-align:right;"| 102 | style="text-align:right;"| 5000 | [[Плімут (Мансэрат)|Плімут]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:BlasonMartinique.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Мартынікі}} ''[[Мартыніка]] (залежная тэрыторыя '''[[Францыя|Францыі]]''')'' | style="text-align:right;"| 1128 | style="text-align:right;"| 375673 | [[Форт-дэ-Франс]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Puerto Rico.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Пуэрта-Рыка}} ''[[Пуэрта-Рыка]] (залежная тэрыторыя '''[[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]''')'' | style="text-align:right;"| 9104 | style="text-align:right;"| 3285874 | [[Сан-Хуан]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Sint Maarten.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Сінт-Маартэну}} ''[[Сінт-Маартэн]] (залежная тэрыторыя '''[[Нідэрлянды|Нідэрляндаў]]''')'' | style="text-align:right;"| 34 | style="text-align:right;"| 42577 | [[Філіпсбург]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Saint Vincent and the Grenadines.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Сьвятога Вінцэнта і Грэнадзінаў}} '''[[Сьвяты Вінцэнт і Грэнадзіны]]''' | style="text-align:right;"| 389 | style="text-align:right;"| 110696 | [[Кінгстаўн]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Saint Kitts and Nevis.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Сьвятога Кітса і Нэвіса}} '''[[Сьвяты Кітс і Нэвіс]]''' | style="text-align:right;"| 261 | style="text-align:right;"| 54000 | [[Бастэр]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Saint Lucia.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Сьвятой Люсіі}} '''[[Сьвятая Люсія]]''' | style="text-align:right;"| 616 | style="text-align:right;"| 178696 | [[Кастрыз]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Blason St Barthélémy TOM entire.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Сэн-Бартэльмі}} ''[[Сэн-Бартэльмі]] (залежная тэрыторыя '''[[Францыя|Францыі]]''')'' | style="text-align:right;"| 21 | style="text-align:right;"| 10289 | [[Густавія]] |- | style="text-align:center;"| | {{Сьцяг Сэн-Мартэн}} ''[[Сэн-Мартэн]] (залежная тэрыторыя '''[[Францыя|Францыі]]''')'' | style="text-align:right;"| 54 | style="text-align:right;"| 32489 | [[Марыго]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Saint Pierre and Miquelon.svg|20пкс]] | ''{{Сьцяг Сэн-П’ер і Мікелёну}} (залежная тэрыторыя '''[[Францыя|Францыі]]''')'' | style="text-align:right;"| 242 | style="text-align:right;"| 5974 | [[Сэн-П’ер]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Trinidad and Tobago (2025).svg|20пкс]] | {{Сьцяг Трынідаду і Табага}} '''[[Трынідад і Табага]]''' | style="text-align:right;"| 5130 | style="text-align:right;"| 1367558 | [[Порт-оф-Спэйн]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of the Turks and Caicos Islands.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Таркса і Кэйкаса}} ''[[Тэркс і Кэйкас]] (залежная тэрыторыя '''[[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]]''')'' | style="text-align:right;"| 948 | style="text-align:right;"| 44542 | [[Кокбэрн Таўн]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Jamaica.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Ямайкі}} '''[[Ямайка]]''' | style="text-align:right;"| 10991 | style="text-align:right;"| 2734093 | [[Кінгстан]] |} == Дэмаграфія == [[Файл:Non-Native American Nations Control over N America 1750-2008.gif|значак|Анімаваная палітычная мапа кантынэнту, на якой пазначаны дзяржавы з 1750 па 2008 гады.]] Эканамічна [[Канада]] і [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|Злучаныя Штаты]] зьяўляюцца самымі заможнымі і самымі разьвітымі краінамі на кантынэнце, за імі ідзе [[Мэксыка]], якая ёсьць новай індустрыяльнай краінай<ref>Waugh, David (2000). «Manufacturing industries (chapter 19), World development (chapter 22)». Geography, An Integrated Approach (3rd ed.). Nelson Thornes Ltd. — С. 563, 576—579, 633 і 640. — ISBN 978-0-17-444706-1.</ref>. Краіны [[Цэнтральная Амэрыка|Цэнтральнай Амэрыкі]] і [[Карыбскае мора|Карыбскага басэйну]] знаходзяцца на розных узроўнях эканамічнага і чалавечага разьвіцьця. Напрыклад, малыя карыбскія астраўныя краіны, як то [[Барбадас]], [[Трынідад і Табага]] ды [[Антыгуа і Барбуда]], маюць вышэйшы ВУП на душу насельніцтва, чым [[Мэксыка]], праз меншую колькасьць насельніцтва. [[Панама]] і [[Коста-Рыка]] маюць значна большы [[індэкс чалавечага разьвіцьця]] і ВУП, чым астатнія краіны Цэнтральнае Амэрыкі<ref>[https://web.archive.org/web/20101108160356/http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2010_EN_Complete.pdf «2010 Human development Report»]. United Nations Development Programme. — С. 148—151.</ref>. Акрамя таго, не зважаючы на ​​​​вялізныя рэсурсы [[нафта|нафты]] і карысных выкапняў [[Грэнляндыя (востраў)|Грэнляндыі]], вялікая іхняя частка застаецца нявыкарыстанай, а востраў эканамічна залежыць ад [[рыбалоўства]], [[турызм]]у і субсыдыяў з [[Данія|Даніі]]. Тым ня менш востраў ёсьць вельмі разьвітым<ref>[https://www.economist.com/news/europe/21640224-falling-crude-prices-are-forcing-greenland-put-plans-split-denmark-independence-ice «Independence on ice»]. The Economist.</ref>. Дэмаграфічна Паўночная Амэрыка адрозьніваецца этнічнай разнастайнасьцю. Асноўнымі групамі мацерыка зьяўляюцца [[эўрапэоіды]], [[мэтысы]] і [[негроіды]]<ref name="Smelser">N.J. Smelser; P.B. Baltes, eds. (2001). [https://as.nyu.edu/content/dam/nyu-as/faculty/documents/Pop.Comp.IESBS.2001.pdf «Population Composition by Race and Ethnicity: North America»]. International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences. New York University (1 ed.). Elsevier Science. — С. 11745—11749. — ISBN 0-08-043076-7.</ref>. Сярод іншых менш шматлікіх групаў існуе значная меншасьць карэннага насельніцтва [[індзейцы|індзейцаў]] і азіятаў<ref name="Smelser"/>. Паўночная Амэрыка ёсьць чацьвертым паводле колькасьці насельніцтва кантынэнтам пасьля [[Азія|Азіі]], [[Афрыка|Афрыкі]] і [[Эўропа|Эўропы]]<ref>[http://www.worldatlas.com/webimage/countrys/nafacts.htm «North America Fast Facts»]. World Atlas.com.</ref>. Самай густанаселенай краінай мацерыку ёсьць ЗША, маючы 329,7 мільёнаў чалавек. Другой паводле велічыні краінай ёсьць Мэксыка, у якой жывуць 112,3 мільёнаў чалавек<ref>[https://web.archive.org/web/20110108101543/http://www.inegi.org.mx/inegi/contenidos/espanol/prensa/comunicados/rpcpyv10.asp «INEGI 2010 Census Statistics»]. INEGI.</ref>. Канада займае трэці радок з насельніцтвам у 37,0 мільёнаў чалавек<ref>[https://www150.statcan.gc.ca/t1/tbl1/en/tv.action?pid=1710000901 «Population estimates, quarterly»]. Statistics Canada.</ref>. Большасьць карыбскіх астраўных дзяржаваў маюць насельніцтва меншае за мільён, але [[Куба]], [[Дамініканская Рэспубліка]], [[Гаіці]], [[Пуэрта-Рыка]] (тэрыторыя Злучаных Штатаў), [[Ямайка]] ды [[Трынідад і Табага]] маюць насельніцтва больш за мільён чалавек<ref>[https://web.archive.org/web/20100716124826/http://www.one.cu/aec2009/esp/20080618_tabla_cuadro.htm «Anuario Estadístico de Cuba 2009»]. Oficina Nacional de Estadísticas, República de Cuba.</ref><ref>[https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/haiti/ «The World Factbook: Haiti»]. Central Intelligence Agency.</ref><ref>[https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/jamaica/ «The World Factbook: Jamaica»]. Central Intelligence Agency.</ref>. === Мовы === [[Файл:Langs N.Amer.svg|значак|зьлева|Мапа моваў карэнных народаў.]] Дамінуючымі мовамі ў Паўночнай Амэрыцы ёсьць [[ангельская мова|ангельская]], [[гішпанская мова|гішпанская]] і [[француская мова|француская]]. [[Дацкая мова]] распаўсюджаная ў Грэнляндыі побач з [[грэнляндзкая мова|грэнляндзкай]], а на [[нідэрляндзкая мова|нідэрляндзкай мове]] размаўляюць дзе-нідзе ў нідэрляндзкамоўных краінах у Карыбскім басэйне. Ангельская мова пераважае ў такіх буйных дзяржавах, як то Канада і ЗША. Да ангельскамоўных краінаў адносяцца таксама [[Бэліз]] ды іншыя краіны Карыбскага басэйну, большасьць зь якіх уваходзіць у [[Садружнасьць нацыяў]]. Гішпанскай мовай карыстаюцца ў краінах Лацінскае Амэрыкі, частка якіх аднсяцца да Паўночай Амэрыкі, як то Мэксыка, [[Гандурас]], Куба, Дамініканская Рэспубліка ды іншыя. Француская мова гістарычна гуляла значную ролю ў Паўночнай Амэрыцы і цяпер захоўвае адметную прысутнасьць у некаторых рэгіёнах. Канада афіцыйна ёсьць двухмоўнай, то бок француская выкарыстоўваецца афіцыйна ў правінцыі [[Квэбэк]], дзе 95% людзей размаўляюць на ёй як на першай або другой мове, і яна зьяўляецца суафіцыйнай з ангельскай у правінцыі [[Нью-Брансўік]]. Іншыя франкамоўныя мясцовасці ўлучаюць правінцыю [[Антарыё]], дзе паводле некаторых ацэнак налічваецца 600 тысяч франка-антарыйцаў, правінцыю [[Манітоба]] ды некаторыя іншыя рэгіёны Канады. У штаце [[Луізыяна]], які належыць ЗША, француская мова таксама ёсьць афіцыйнай мовай. Гаіці ўваходзіць у гэтую групу на падставе гістарычнай асацыяцыі, але гаіцяне размаўляюць як на [[гаіцянкая крэольская мова|крэольскай]], гэтак і на францускай мовах. Аналягічным чынам, на францускай і францускай антыльскай крэольскай мовах размаўляюць у [[Сьвятая Люсія|Сьвятой Люсіі]] і на [[Дамініка|Дамініцы]] поруч з ангельскай. У Паўночнай Амэрыцы размаўляюць на значнай колькасьці моваў карэннага насельніцтва, то бок 372 тысячы чалавек у Злучаных Штатах размаўляюць на мове карэннага насельніцтва дома<ref>[https://www.languagemagazine.com/census-shows-native-languages-count/ «Census Shows Native Languages Count»]. Language Magazine.</ref>, каля 225 тысяч — у Канадзе<ref>[https://www12.statcan.gc.ca/census-recensement/2016/dp-pd/abpopprof/details/page.cfm?Lang=E&Geo1=PR&Code1=01&Data=Count&SearchText=Canada&SearchType=Begins&B1=Language&C1=All&SEX_ID=1&AGE_ID=1&RESGEO_ID=1 «Aboriginal Population Profile, 2016»]. Statistics Canada.</ref> і прыкладна 6 мільёнаў — у Мэксыцы<ref>Cocking, Lauren (2016). [https://web.archive.org/web/20200924142928/https://theculturetrip.com/north-america/mexico/articles/a-guide-to-mexicos-indigenous-languages/ «A Guide To Mexico’s Indigenous Languages»]. Culture Trip.</ref>. У Злучаных Штатах і Канадзе захавалася каля 150 моваў карэннага насельніцтва з 300 былых існых, на якіх размаўлялі тубыльцы да кантакту з эўрапейцамі<ref>[https://www.britannica.com/topic/North-American-Indian-languages «North American Indian languages»]. Encyclopedia Britannica.</ref>. === Рэлігія === [[Хрысьціянства]] ёсьць найбуйнейшай рэлігіяй у ЗША, Канадзе і Мэксыцы, маючы вялікую колькасьць вернікаў. Паводле апытаньня [[дасьледчы цэнтар П’ю|дасьледчага цэнтру П’ю]] 2012 году, 77% насельніцтва лічылі сябе хрысьціянамі<ref>[https://web.archive.org/web/20170125173538/https://www.pewforum.org/files/2014/01/global-religion-full.pdf «The Global Religious Landscape A Report on the Size and Distribution of the World’s Major Religious Groups as of 2010»]. Pew Forum on Religion & Public Life.</ref>. Гэтая рэлігія таксама зьяўляецца пануючай рэлігіяй на 23 залежных тэрыторыях Паўночнае Амэрыкі<ref>[https://web.archive.org/web/20130805020311/https://www.pewforum.org/files/2011/12/Christianity-fullreport-web.pdf «Global Christianity A Report on the Size and Distribution of the World’s Christian Population»]. Pew Forum on Religion & Public Life.</ref>. Злучаныя Штаты ёсьць домам найбуйнейшай колькасьці хрысьціянскага насельніцтва ў сьвеце, бо менавіта ў гэтае краіне жывуць амаль 247 мільёнаў хрысьціянаў (70%), але ў іншых краінах адсотак хрысьціянаў сярод насельніцтва больш высокі<ref>[https://www.pewforum.org/2015/05/12/americas-changing-religious-landscape/ «America’s Changing Religious Landscape»]. Pew Research Center: Religion & Public Life.</ref>. Мэксыка займае другое месца ў сьвеце паводле колькасьці [[Каталіцтва|католікаў]], апярэджваючы толькі [[Бразылія|Бразылію]]<ref>[https://web.archive.org/web/20000818085719/http://www.adherents.com/largecom/com_romcath.html «The Largest Catholic Communities»]. Adherents.</ref>. Зь зьвестак адмысловага дасьледаваньня 2015 году налічваецца каля 493 тысяч хрысьціянскіх вернікаў, якія маюць [[іслам|мусульманскае]] паходжаньня ў Паўночнае Амэрыцы, большасьць зь якіх належаць да той ці іншай формы [[Пратэстанцтва|пратэстантызму]]<ref>Johnstone, Patrick; Miller, Duane (2015). [https://web.archive.org/web/20210313222442/https://www.academia.edu/16338087/Believers_in_Christ_from_a_Muslim_Background_A_Global_Census «Believers in Christ from a Muslim Background: A Global Census»]. IJRR.</ref>. Згодна зь зьвестакамі таго ж дасьледаваньня, [[агнастыцызм|агностыкі]] і [[атэізм|атэісты]] складаюць каля 17% насельніцтва Канады і Злучаных Штатаў<ref>[https://web.archive.org/web/20130730043126/http://www.pewforum.org/global-religious-landscape-unaffiliated.aspx «Religiously Unaffiliated»]. Pew Research Center's Religion & Public Life Project.</ref>. У Канадзе, ЗША і Мэксыцы маюцца [[юдаізм|юдэйскія]] суполкі, то бок 6 мільёнаў або каля 1,8% ад агульнага насельніцтва<ref>[https://www.pewforum.org/2012/12/18/global-religious-landscape-jew/ «The Global Religious Landscape: Jews»]. Pew Forum.</ref>. Сярод іншых вылучаюцца [[будызм|будысты]] (3,8 мільёнаў або 1,1%)<ref>[https://www.pewforum.org/2012/12/18/global-religious-landscape-buddhist/ «The Global Religious Landscape: Buddhists»]. Pew Forum.</ref> і мусульманы (3,4 мільёнаў або 1,0%)<ref>[https://www.pewforum.org/2012/12/18/global-religious-landscape-muslim/ «The Global Religious Landscape: Muslims»]. Pew Forum.</ref>. Найбольшая колькасьць юдэяў налічваецца ў ЗША (5,4 мільёнаў чалавек), Канадзе (375 тысяч чалавек)<ref>[http://www.jewishdatabank.org/studies/downloadFile.cfm?FileID=3113 «World Jewish Population, 2013»]. Current Jewish Population Reports. Storrs, Connecticut: North American Jewish Data Bank.</ref> і Мэксыцы (каля 67,5 тысяч чалавек)<ref>[https://web.archive.org/web/20151021230003/http://www.inegi.org.mx/prod_serv/contenidos/espanol/bvinegi/productos/censos/poblacion/2010/panora_religion/religiones_2010.pdf «Panorama de las religiones en México 2010»]. INEGI.</ref>. == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.answers.com/topic/north-america Паўночная Амэрыка]. Answers.com{{ref-en}} * [https://web.archive.org/web/20191219053102/https://www.nationalgeographic.org/topics/north-america/?q=&page=1&per_page=25 Паўночная Амэрыка]. National Geographic{{ref-en}} {{Рэгіёны}} {{Зямныя кантынэнты}} [[Катэгорыя:Паўночная Амэрыка| ]] [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]] hztyi68ui6m06su4zwtqi7cmhuc0new Барсэлёна (футбольны клюб) 0 14846 2620183 2615478 2025-06-15T19:42:55Z Dymitr 10914 /* Тытулы */ абнаўленьне зьвестак 2620183 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Футбольны клюб |Назва = Барсэлёна |Лягатып = FC Barcelona.svg |ПоўнаяНазва = Futbol Club Barcelona |Горад = [[Барсэлёна]], [[Гішпанія]] |Заснаваны = 29 лістапада 1899 |Стадыён = [[Камп Ноў]] |Умяшчальнасьць = 99 354 |Прэзыдэнт = |Трэнэр = |Чэмпіянат = {{Папярэдні футбольны сэзон Гішпаніі|БарсэлёнаЛіга}} |Сэзон = {{Папярэдні футбольны сэзон Гішпаніі|БарсэлёнаСэзон}} |Месца = {{Папярэдні футбольны сэзон Гішпаніі|Барсэлёна}} |Сайт = https://www.fcbarcelona.com/ |Прыналежнасьць = Гішпанскія | pattern_la1 = _fcbarcelona2425h | pattern_b1 = _fcbarcelona2425h | pattern_ra1 = _fcbarcelona2425h | pattern_sh1 = _fcbarcelona2425h | leftarm1 = BF0030 | body1 = 00009F | rightarm1 = BF0030 | shorts1 = 00006A | socks1 = 00006A | pattern_la2 = _fcbarcelona2425a | pattern_b2 = _fcbarcelona2425a | pattern_ra2 = _fcbarcelona2425a | pattern_sh2 = _fcbarcelona2425a | leftarm2 = 000000 | body2 = 000000 | rightarm2 = 000000 | shorts2 = 000000 | socks2 = 000000 | pattern_la3 = _fcbarcelona2425t | pattern_b3 = _fcbarcelona2425t | pattern_ra3 = _fcbarcelona2425t | pattern_sh3 = _fcbarcelona2425t | leftarm3 = B8F09B | body3 = B8F09B | rightarm3 = B8F09B | shorts3 = B8F09B | socks3 = B8F09B }} «'''Барсэлёна'''» — каталёнскі спартовы клюб, які базуецца ў [[Барсэлёна|Барсэлёне]], у аўтаномнай супольнасьці [[Каталёнія]], [[Гішпанія]]. Болей за ўсё вядомы сваёй футбольнай камандай. Клюб стаў адным з сымбаляў [[Каталёнія|Каталёніі]]. «Барсэлёна» была заснавана ў 1899 годзе групоўкай швайцарскіх, ангельскіх і каталянскіх футбалістаў і стала сымбалем каталянскай культуры і каталянізму, дзякуючы чаму існуе памоўка «болей за клюб» ({{мова-ca|més que un club|скарочана}}). «Барсэлёна» была адным з клюбаў-заснавальнікаў [[Ля Ліга|Ля Лігі]] ў 1928 годзе, і, разам з [[Рэал Мадрыд|«Рэалам» з Мадрыду]] і [[Атлетык Більбао|«Атлетыкам» зь Більбао]], ніколі не пакідала яе. Клюб таксама быў першым яе пераможцам. «Барсэлёна» зьяўляецца адным з самых пасьпяховых клюбаў краіны. Клюб мае даўняе суперніцтва з мадрыдзкім клюбам «Рэал». Матчы паміж гэтымі дзьвюма камандамі называюць [[Эль-Клясыка]]. Клюб зьяўляецца адным з найбольш падтрымоўваных камандаў у сьвеце, маючы самы вялікі сярод усіх прыхільнікаў спартовых камандаў ва ўсіх асноўных [[сацыяльная сетка|сацыяльных сетках]]<ref>[http://www.marca.com/en/2014/11/13/en/football/barcelona/1415913827.html «Barça, the most loved club in the world»]. Marca.</ref>. У адрозьненьне ад многіх іншых футбольных клюбаў, «Барсэлёнай» кіруюць прыхільнікі клюбу. Гэта другі самы заможны футбольны клюб ў сьвеце з пункту гледжаньня прыбытку, з гадавым абаротам ў 613 млн даляраў і трэці самы каштоўны, з коштам у 2,6 мільярду даляраў<ref>[https://web.archive.org/web/20130730063842/http://www.deloitte.com/view/en_GB/uk/industries/sportsbusinessgroup/sports/football/deloitte-football-money-league/7c19cb03a366c310VgnVCM1000003256f70aRCRD.htm Deloitte Football Money League 2013]. Deloitte UK.</ref><ref>[http://www.forbes.com/soccer-valuations/ The World's Most Valuable Soccer Teams]. Forbes.</ref>. У 2009 годзе «Барсэлёна» стала першым гішпанскім клюбам, які зрабіў кантынэнтальны «трыплет», атрымаўшы перамогі ў Ля Лізе, [[Кубак Гішпаніі па футболе|кубку Гішпаніі]] і Лізе чэмпіёнаў, акрамя таго «Барсэлёна» таксама стала першым гішпанскім футбольным клюбам, які атрымаў перамогу ў шасьці з шасьці спаборніцтваў на працягу аднаго году, атрымаўшы перамогі ў [[Супэркубак Гішпані па футболе|Супэркубку Гішпані]], [[Супэркубак УЭФА|Супэркубку УЭФА]] і [[клюбны чэмпіянат сьвету па футболе|клюбным чэмпіянаце сьвету]]<ref>[https://web.archive.org/web/20120110205843/http://arxiu.fcbarcelona.cat/web/english/club/historia/records/rec_colectius.html «FC Barcelona Records»]. FC Barcelona.</ref>. У 2011 годзе клюб стаў пераможцам Лігі чэмпіёнаў і зноў атрымаў пяць трафэяў. Гэтая каманда «Барсэлёны», якая за 4 гаты заваявала 14 трафэяў пад кіраўніцтвам [[Пэп Гвардыёля|Пэпа Гвардыёлі]], на думку некаторых, зьяўляецца найлепшай камандай усіх часоў<ref>[https://web.archive.org/web/20171030184012/http://worldsport.blogs.cnn.com/2011/12/23/is-this-barcelona-team-the-best-of-all-time/ «Is this Barcelona team the best of all time?»]. CNN.</ref><ref>[https://www.theguardian.com/football/blog/2013/may/24/great-european-cup-teams-barcelona «The great European Cup teams: Barcelona 2009–2011»]. The Guardian.</ref>. Атрымаўшы пятую для сябе перамогу ў Лізе чэмпіёнаў 6 чэрвеня 2015 году, «Барсэлёна» стала першым эўрапейскім клюбам у гісторыі, які двойчы дасягнуў кантынентальнага «трыплету». «Барсэлёна» зьяўляецца самай высокааплатнай спартовай камандай у сьвеце, на лістапад 2018 году фонд заробнай платы складае больш за 13,8 млн даляраў<ref>[https://www.theguardian.com/football/2018/nov/25/barcelona-team-average-10m-year-wages-sporting-intelligence «Barcelona become first sports team to average £10m a year in wages»]. The Guardian.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20181128210706/https://www.businessinsider.in/Barcelona-tops-the-2018-list-of-the-highest-paid-sports-teams-in-the-world-with-13-8-million-average-annual-salary/articleshow/66835942.cms «Barcelona tops the 2018 list of the highest-paid sports teams in the world with $13.8 million average annual salary»]. Business Insider.</ref>. == Гісторыя == === Пачатак === [[Файл:Barça campió 1903.jpg|міні|250пкс|«Барсэлёна» ў 1903 годзе.]] Клюб быў заснаваны ў 1899 годзе згуртаваньнем швайцарскіх, ангельскіх і каталянскіх футбалістаў на чале з [[Жаан Гампэр|Гансам Гампэрам]]. Гампэр, які ў Барсэлёне стаў называцца Жаанам, пераехаў у сталіцу Каталёніі ў 1898 годзе з-за бізнэсу. 22 кастрычніка 1899 году, ён даў абвестку ў газэту «Los Deportes» і, ужо празь месяц пасьля надрукаваньня ягонай абвесткі, 29 лістапада 1899 году ён узначальваў першае паседжаньне клюбу. На паседжаньні клюб быў заснаваны, а ангелец [[Гальтэры Ўайльд]] стаў ягоным першым прэзыдэнтам. З самага пачатку гульцы пачалі апранаць цяпер сусьветна вядомую блакітна-гранатавую форму. У першай гульні «Барса» супрацьстаяла камандзе ангельскіх імігрантаў і прайграла зь лікам 0:1. «Барсэлёна» хутка зрабілася адным з наймацнейшых клюбаў Каталёніі і Гішпаніі, прымаючы ўдзел і ў [[Чэмпіянат Каталёніі па футболе|чэмпіянаце Каталёніі]], і ў [[Кубак Гішпаніі па футболе|кубку Гішпаніі]]. У 1902 годзе клюб здабыў свой першы трафэй — [[Кубак Макаі]], а таксама прымаў удзел у фінале Кубка Караля, саступіўшы клюбу «[[Атлетык Більбао|Біская]]» зь лікам 1:2. === Эра Гампэра === У 1908 годзе Жаан Гампэр стаў прэзыдэнтам клюбу ў першы раз. Зрабіць гэта яго прымусіў стан справаў у клюбе. «Барсэлёна» нічога не выйгравала з часоў сваёй перамогі ў чэмпіянаце Каталёніі і з-за гэтага ў яе пачаліся фінансавыя праблемы. У далейшым Гампэр станавіўся прэзыдэнтам клюбу яшчэ чатыры разы ў пэрыяд з 1908 па 1925 гады. Адным з дасягненьняў ягоных прэзыдэнцтваў было тое, што клюб нарэшце атрымаў свой уласны стадыён. 14 сакавіка 1909 году «Барсэлёна» пераехала на стадыён «Карэр Індустрыя» ({{мова-ca|Carrer Indústria|скарочана}}), які быў у стане зьмясьціць 8 тысячаў чалавек. Гампэр пачаў кампанію па рэкрутаваньні новых сябраў клюбу і да 1922 году іх стала 10 тысячаў. Клюб быў вымушаны пераехаць зноўку, гэтым разам на «[[Ляс Кортс]]» ({{мова-ca|Les Corts|скарочана}}), які быў адчынены ў тым жа годзе. Першапачаткова стадыён умяшчаў 22 тысячы чалавек, потым быў пашыраны да 60 тысячаў. Гампэр таксама здолеў забясьпечыць пераход у «Барсэлёну» форварда [[Паўліна Алькантара|Паўліна Алькантары]], які стаў найлепшым бамбардзірам клюбу за ўсю гісторыю з 356 галамі, а ў 1917 годзе назначыў [[Джэк Грынўэл|Джэка Грынўэла]] галоўным трэнэрам каманды. Гэта палепшыла выступы каманды. За эру Гампэра «Барсэлёна» атрымала перамогу ў 11 чэмпіянатах Каталёніі, шасьці Кубкаў Караля і чатырох [[Пірэнэйскі кубак|Пірэнэйскіх кубкаў]]. Разам з Алькантарай за «Барсэлёну» ў той камандзе гулялі [[Сахібарба]], [[Рыкарда Замора]], [[Жазэп Саміт’ер]], [[Фэлікс Сэсумага]] і [[Франц Платка]]. === Перад і пасьля грамадзянскай вайны === [[Файл:Barcelona bombing (1938).jpg|міні|250пкс|зьлева|Паветранныя бамбаваньні Барсэлёны.]] 14 чэрвеня 1925 году публіка на стадыёне абсьвістала [[нацыянальны гімн Гішпаніі]], паказаўшы сваю нелюбоў да рэжыму дыктатара [[Прыма Дэ Рывэра|Прыма Дэ Рывэры]]. У выніку хатняя пляцоўка «Барсы» была зачынена на шэсьць месяцаў, а Гампэр быў вымушаны пакінуць пост прэзыдэнта клюбу. Па часе гэта супала зь пераходам да прафэсійнага футболу ў Гішпаніі, і ў 1926 годзе дырэктары «Барсы» сьцьвярджалі, што яны апэруюць прафэсійным футбольным клюбам. У 1928 годзе ў гонар перамогі ў кубку Гішпаніі [[Рафаэль Альбэрці]], сябра «Пакаленьня 27», напісаў паэму «Ода Платка», прысьвечаную гераічнаму выступу апошняга ў фінале спаборніцтва. 30 ліпеня 1930 году Жаан Гампэр учыніў самагубства праз пэрсанальныя і фінансавыя праблемы. Хаця «Барса» таго часу і мела гульцоў кшталту [[Жазэп Эсколя|Жазэпа Эсколі]], клюб увайшоў у пэрыяд крызісу па палітычных, фінансавых і спартовых прычынах. Клюб выйграў чэмпіянат Каталёніі ў 1930, 1931, 1932, 1934, 1936 і 1938 гадох, на ўзроўні краіны, акрамя выйгрышу Міжземнаморскай лігі ў 1937 годзе, посьпехаў не было. Празь месяц пасьля пачатку [[Грамадзянская вайна ў Гішпаніі|Грамадзянскай вайны]] некалькі гульцоў клюбу разам з гульцамі з басконскага «[[Атлетык Більбао|Атлетыку]]» далучыліся да рэспубліканскага войска. У тым жа 1936 годзе прэзыдэнт клюбу [[Жазэп Суньёль]] быў забіты жаўнерамі генэрала [[Франсіска Франка|Франка]]. Улетку 1937 году каманда паехала ў тур па [[Мэксыка|Мэксыцы]] й [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|Злучаных Штатах]], дзе іх прыняў пасол [[Другая Гішпанская Рэспубліка|Другой Гішпанскай Рэспублікі]]. Тур забясьпечыў фінансавую стабільнасьць клюбу на некаторы час, але палова гульцоў вырашылі не вяртацца ў Гішпанію і засталася ў [[Паўночная Амэрыка|Паўночнай Амэрыцы]]. 16 сакавіка 1938 году фалянгісты разбамбілі офіс клюбу. Празь некалькі месяцаў Барсэлёна была акупаваная фалянгістамі, якімі «Барса» разглядалася як сымбаль каталянізму. Колькасьць сябраў клюбу складала ў той час толькі 3486 чалавек. Пасьля Грамадзянскай вайны каталянскі сьцяг быў забаронены, а клюбам было забаронена выкарыстоўваць негішпанскія назвы. У выніку гэтага клюб быў гвалтоўна перайменаваны ў ''Club de Fútbol Barcelona'', а каталянскі сьцяг быў выдалены з клюбнай эмблемы. У 1943 годзе «Барсэлёна» праводзіла паўфінальныя гульні супраць адвечнага суперніка — мадрыдзкага «[[Рэал Мадрыд|Рэалу]]». Першую гульню на «Ляс Кортс» «Барса» выйграла зь лікам 3:0. Перад другой гульнёй у пераапранальню «Барсы» зайшоў дырэктар агенцтва бясьпекі пры рэжыме Франка, які нагадаў гульцам «Барсы», што яны гуляюць толькі з-за «шчодрасьці рэжыму». «Рэал» выйграў гульню зь лікам 11:1. Але ж нягледзячы на палітычную сытуацыю ў краіне «Барсэлёна» выступала пасьпяхова на працягу 1940-х і 1950-х гадоў. У 1945 годзе пад кіраўніцтвам [[Жазэп Саміт’ер|Жазэпа Саміт’ера]] і з такімі гульцамі, як то [[Сэзар Радрыгес Альварэс|Сэзар]], [[Антоні Рамальетс|Рамальетс]] і [[Жуан Вэляска|Вэляска]], клюб выйграў сваю першую Ля Лігу з 1929 году. У 1948 і 1949 гадох каманда таксама выйгравала гэты тытул, а ў 1950 годзе каманда заваявала першы [[Лацінскі кубак]]. У 1950 годзе ў каманду перайшоў [[Ладыслаў Кубала]], які стаў адным з самых уплывовых гульцоў за гісторыю клюбу. У дажджлівую нядзелю 1951 году натоўп пакінуў стадыён «Ляс Кортс» пасьля перамогі над сантандэрскім «[[Расінг Сантандэр|Расінгам]]» пехатою ў знак салідарнасьці з бастуючымі трамвайнымі працоўнымі, зьдзівіўшы паліцыю рэжыму. Такія выпадкі зрабілі з «Барсэлёны» клюб, які для шмат каго ў Гішпаніі быў сымбалем свабодаў і правоў, якія парушаў рэжым Франка. Трэнэр [[Фэрнанда Даўчык]] і гулец Ладыслаў Кубала (які шмат кім успрымаецца як найлепшы гулец клюбу за ўсю гісторыю) прывялі «Барсу» ў 1952 годзе да перамогі ў пяці турнірах — Ля Лізе, Кубку Генэралісімуса, Лацінскім кубку, Кубку Эвы Дуартэ і Кубку Мартыні Росі. У 1953 годзе «Барса» зноўку атрымала перамогу ў Кубку Генэралісімуса і чэмпіянаце Гішпаніі. === Пераезд на «Камп Ноў» і прыбыцьцё Кройфа === [[Файл:Halve finale Uefa-cup PSV tegen Barcelona 3-0, elftal Barcelona, Bestanddeelnr 929-6484.jpg|міні|250пкс|зьлева|«Барсэлёна» ў 1978 годзе.]] Посьпехі футбольнага клюбу вызначылі неабходнасьць будаўніцтва новага стадыёну, таму што «Ляс Кортс» страціў магчымасьць задавальняць усіх жадаючых паглядзець гульні каманды. [[Франсэск Міра-Санс]], прэзыдэнт клюбу з 1953 году быў адным з арганізатараў будоўлі «[[Камп Ноў]]», які быў уведзены ў эксплюатацыю 24 верасьня 1957 году. Новы стадыён быў здольны зьмяшчаць 90 тысяч гледачоў, сярод якіх было 49 тысяч сябраў клюбу. Перамогі ў чэміянатах Гішпаніі [[Чэмпіянат Гішпаніі па футболе 1958—1959 гадоў|сэзонаў 1958—1959]] і [[Чэмпіянат Гішпаніі па футболе 1959—1960 гадоў|1959—1960 гадоў]], а таксама ў [[Кубак кірмашоў 1957—1958 гадоў|Кубках кірмашоў 1957—1958]] і [[Кубак кірмашоў 1959—1960 гадоў|1959—1960 гадоў]] шмат у чым адбаліся з-за прысутнасьці ў камандзе трэнэра [[Эленія Эрэра|Эленія Эрэры]]. За тую каманду таксама гуляла шмат таленавітых гульцоў, як то [[Шандар Кочыш]], [[Золтан Цыбар]], [[Эварысту]], Кубала, [[Эўлёхіе Мартынэс]], [[Люіс Суарэс Мірамонтэс|Люіс Суарэс]] і іншых. Але гэтая плеяда гульцоў не захавалася ў камандзе да сярэдзіны 1960-х гадоў. Пройгрыш фіналу [[Кубак эўрапейскіх чэмпіёнаў|Кубка эўрапейскіх чэмпіёнаў]] у [[Бэрн]]е ў 1961 годзе стаў пачаткам кепскага пэрыяду для «Барсы», якая ў наступныя гады здолела выйграць толькі кубкі Гішпаніі 1963 і 1968 гадох, а таксам Кубак кірмашоў у 1966 годзе. Але нягледзячы на кепскія вынікі, колькасьць сябраў клюбу не спыняла росту. [[Нарцыс дэ Карэрас]] у 1968 годзе ў сваёй інаўгурацыйнай прамове ўпершыню прамовіў знакамітае «болей за клюб» ({{мова-ca|més que un club|скарочана}}). Прэзыдэнт [[Агусьці Монталь і Коста]] (1969—1977) у сваіх шматлікіх прамовах спрабаваў падкрэсьліць каталянскую прыналежнасьць клюбу, а таксама барацьбу за дэмакратыю на футбольнай пляцоўцы, якую ўяўляла сабой «Барсэлёна». З-за гэтага Монталь даволі часта канфліктаваў з найвышэйшымі чыноўнікамі франкісцкай Гішпаніі. У 1973 годзе пасьля доўгай затрымкі, выкліканай неадназначнымі адносінамі Гішпанскай фэдэрацыі футболу да «Барсы», у клюб пераходзіць [[Ёган Кройф]]. У першы ж свой сэзон галяндзец дапамагае «Барсе» атрымаць перамогу ў чэмпіянаце Гішпаніі. У ходзе гэтага сэзону «Барсэлёна» разграміла свайго найбольш прынцыповага суперніка, мадрыдзкі «Рэал», на ягонай пляцоўцы зь лікам 5:0, а Кройфу дапамагалі ў нападзе [[Карлес Рэшак]], [[Жуан Мануэль Асэнсі]], [[Уга Сотыл]] ды [[Марсыяль Мануэль Піна Маралес]]. Кройф адразу ж стаў лідэрам як на полі, гэтак і за ягонай мяжой. === Пасьля вяртаньня дэмакратыі === Дзякуючы пераходу Гішпаніі на дэмакратычную форму кіраваньня ў гішпанскім спорце таксама адбыліся зьмены. Спартовыя клюбы і фэдэрацыі адгэтуль павінны былі кіравацца дэмакратычна. Прэзыдэнт [[Агусьці Монталь]] кіраваў «Барсай» у час пераходу да дэмакратыі. Футбол зьмяняўся, падпісаньне кантрактаў з замежнымі гульцамі было канчаткова дазволена. З пункту гледжаньня фінансаў футбол перажываў вельмі добры пэрыяд дзякуючы «нестандартным прыбыткам», зь якіх асабліва вылучаліся тэлевізійныя правы. У 1978 годзе ў клюбе адбыліся прэзыдэнцкія выбары, на якіх перамог [[Жазэп Люіс Нуньес]]. Нуньес заставаўся прэзыдэнтам клюбу да 2000 году. У 1979 годзе «Барса» выйшла ў фінал [[Кубак уладальнікаў кубкаў УЭФА|Кубку ўладальнікаў кубкаў]], дзе перамагла нямецкую «[[Фартуна Дусэльдорф|Фартуну]]». Болей за 30 тысячаў заўзятараў падтрымалі «Барсу» ў [[Базэль|Базэлі]], дзе адбылася гульня. «Барса» таксама перамагла ў гэтым турніры ў 1982 і 1989 гадох. У гэты час клюб таксама павялічваўся. У 1974 годзе ў клюбе было 66 тысячаў сябраў, гэтая колькасьць павялічылася да 77 тысячаў у 1978 годзе і да 108 тысячаў у 1986 годзе. Таксама павялічвалася колькасьць арганізацыяў прыхільнікаў клюбу, гэтак званых «пэніяў» ({{мова-ca|Penya|скарочана}}). У 1979 годзе такіх «пэніяў» было 96, а ўжо ў 1993 годзе іх было амаль што 700. Да [[Чэмпіянат сьвету па футболе 1982 году|чэмпіянату сьвету 1982 году]] «Камп Ноў» быў пашыраны, а ў 1982 годзе быў пабудаваны «Мініэстадзі», на якім цяпер праводзіць свае хатнія гульні [[Барсэлёна Б|другая каманда «Барсы»]]. Але да [[Чэмпіянат Гішпаніі па футболе 1984—1985 гадоў|сэзону 1984—1985 гадоў]] клюб ня здолеў заваяваць ніводнага тытулу чэмпіёнаў Гішпаніі. У 1985 годзе «Барса» заваявала чэмпіёнства дзякуючы адбітаму Ўруці пэнальці на апошніх хвілінах гульні супраць «[[Рэал Вальядалід|Вальядаліду]]». У той час у «Барсе» гулялі такія гульцы, як [[Жуліё Альбэрта]], [[Мігелі]], [[Стыў Арчыбальд]], [[Бэрнд Шустэр]] і [[Рамон Алексанка]]. У наступным годзе «Барсэлёна» прайграла фінал Кубку эўрапейскіх чэмпіёнаў у [[Сэвільля|Сэвільлі]] румынскай «[[Сьцяўа Бухарэст|Сьцяўа]]». Пасьля [[Чэмпіянат сьвету па футболе 1986 году|кубку сьвету 1986 году]] «Барсэлёна» набыла ангельца [[Гары Лінэкэр]]а і баска [[Андоні Субісарэта|Андоні Субісарэту]], але каманда ня здолела дамагчыся значных посьпехаў. Ангелец [[Тэры Вэнэйблс]] (які давёў каманду да фінала Кубку чэмпіёнаў 1986 году) быў звольнены. Новым трэнэрам «Барсы» стаў [[Люіс Араганэс]]. Гульцы ўзбунтаваліся супраць прэзыдэнта Нуньеса, а сэзон скончыўся перамогай «Барсы» ў фінале кубку Гішпаніі над «[[Рэал Сасьедад Сан-Сэбастыян|Рэал Сасьедад]]» зь лікам 1:0. У 1988 годзе ў каманду прыйшоў [[Ёган Кройф]], ужо ў якасьці галоўнага трэнэра, які стварыў каманду, якая стала вядома як «Дрым-тым». Кройф выкарыстоўваў гішпанскіх гульцоў ([[Пэп Гвардыёля|Жазэп Гвардыёля]], [[Хасэ Мары Бакера]] і [[Чыкі Бэгірыстайн]]), а таксама замежных зорак, як то [[Рональд Куман]], [[Мікаэль Ляўдруп]], [[Рамарыю]] і [[Хрыста Стоічкаў]]. Пад кіраўніцтвам Кройфа «Барса» выйграла чатыры тытулы Ля Лігі з 1991 па 1994 гады. У 1989 годзе каманда перамагла ў Кубку ўладальнікаў кубкаў, а таксама выйграла свой першы Кубак эўрапейскіх чэмпіёнаў у 1992 годзе, адолеўшы «[[Сампдорыя Генуя|Сампдорыю]]». Таксама «Барса» здабыла кубак Гішпаніі ў 1990 годзе, Супэркубак Эўропы ў 1992 годзе і тры Супэркубкі Гішпаніі. Кройф зрабіўся найпасьпяховейшым трэнэрам у гісторыі клюбу з 11 кубкамі (Жазэп Гвардыёля абыйшоў яго ў 2011 годзе). Таксама Кройф зрабіўся трэнэрам, які правёў найбольшую колькасьць гадоў у «Барсе» (8 гадоў). === Заканьчэньне эры Кройфа === У наступныя два гады пасьля перамогі ў [[Ля Ліга|Ля Лізе]] «Барса» выйграла яшчэ два тытулы чэмпіёнаў Гішпаніі, такім чынам давёўшы колькасьць перамогаў запар у чэмпіянаце да чатырох. Але ў 1994 годзе, пасьля буйной паразы ў фінале Лігі чэмпіёнаў ад італьянскага «[[Мілян (футбольны клюб)|Міляну]]» зь лікам 0:4, спартовае ды інстытуцыйнае становішча клюбу значна пагоршылася, што вылілася ў канфлікт паміж Ёганам Кройфам ды прэзыдэнтам клюбу Жазэпам Нуньесам. Траўматычная адстаўка Кройфа прывяла да сацыяльнага крызісу ў клюбе, які ўрэшце скончыўся адстаўкай Нуньеса ў 2000 годзе. Нягледзячы на ўнутраныя спрэчкі, «Барсэлёна» пад кіраўніцтвам [[Бобі Робсан]]а ў сэзоне 1996—1997 гадоў перамагла ў кубку Гішпаніі, Супэркубку Гішпаніі і Кубку ўладальнікаў кубкаў, а ў сэзонах 1997—1998 і 1998—1999 гадоў пад кіраўніцтвам [[Люі ван Гааль|Люі ван Гааля]] станавілася чэмпіёнам Гішпаніі. Таксама ў 1990-я гады баскетбольная каманда клюбу ўваходзіць у эліту эўрапейскага баскетболу, 4 разы выходзячы ў фінал [[Баскетбольная Эўраліга|Эўралігі]], а гандбольная каманда клюбу пераўтвараецца ў найлепшую каманду ў сьвеце, атрымаўшы перамогі ва ўсіх турнірах, у якіх яна брала ўдзел. === Адстаўка Нуньеса і зьяўленьне ў клюбе Ляпорты === [[Файл:Ronaldinho 11feb2007.jpg|міні|200пкс|Уладальнік залатога мяча 2005 году [[Раналдыньню]].]] 2000-я гады могуць быць падзеленыя на два этапы. Пасьля адстаўкі Нуньеса ў траўні 2000 году прэзыдэнтам клюбу быў абраны [[Жаан Гаспарт]]. На працягу трох гадоў ягонага кіраўніцтва клюбам футбольная каманда «Барсы» не выйграла аніводнага тытула, нягледзячы на вялізныя траты ў памеры 180 млн эўра на набыцьцё новых гульцоў. Баскетбольная каманда «Барсы» у 2003 годзе перамагла ў Эўралізе, але гэта не ўратавала Гаспарта ад адстаўкі. Прэзыдэнтам клюбу быў абраны [[Жаан Ляпорта]]. Клюб набыў новых гульцоў, як то [[Раналдыньню]], [[Самюэль Это’о]], [[Рафаэль Маркес]] і [[Дэку]], якія дапамаглі новай «Барсе» на чале з [[Франк Райкаард|Франкам Райкаардам]] здабыць два тытулы чэмпіёнаў Гішпаніі запар, а таксама стаць пераможцам Лігі чэмпіёнаў ў другі раз у гісторыі клюбу ў [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2005—2006 гадоў|сэзоне 2005—2006 гадоў]]. Колькасьць сябраў «Барсы» перавысіла 140 тысячаў асобаў. Гэты этап у жыцьці клюбу скончыўся ў канцы сэзону 2007—2008 гадоў, калі пасьля двух гадоў бяз тытулаў клюб пакінуў Франк Райкаард. === Эра Гвардыёлі === [[Файл:Lionel Messi Player of the Year 2011.jpg|міні|200пкс|зьлева|Адзін з найлепшых футбалістаў сьвету [[Ліянэль Мэсі]].]] У першы ж сэзон [[Жазэп Гвардыёля|Пэпа Гвардыёлі]] на чале каманды «Барса» увайшла ў гісторыю, здабыўшы гэтак званы «трыплет» (Ля Ліга, Кубак Гішпаніі ды Ліга чэмпіёнаў). Такім чынам Гвардыёля выйграў чэмпіянат Гішпаніі ў свой дэбютны сэзон у клюбе, зрабіўшы тое, што ня здолеў нават Франк Райкаард і Ёган Кройф. Пасьля перамогі ў фінале Лігі чэмпіёнаў у [[Рым]]е супраць «[[Манчэстэр Юнайтэд]]» каманда здабыла «трыплет», такім чынам стаўшы адзіным гішпанскім клюбам, што здолеў зрабіць гэта. «Барса» паўтарыла тое, што да яе рабілі «[[Сэлтык Глазга|Сэлтык]]», «[[Аякс Амстэрдам|Аякс]]», [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] і «Манчэстэр Юнайтэд». «Барсэлёна» здабыла тытул эўрапейскіх чэмпіёнаў, меўшы ў сваім стартавым складзе ў фінале 7 дамарослых гульцоў. Каманда Пэпа Гвардыёлі таксама пабіла шэраг рэкордаў у чэмпіянаце Гішпаніі (рэкорд па колькасьці забітых галоў, колькасьць выйграных гульняў у гасьцёх і г. д.). На пачатку [[Ля Ліга 2009—2010 гадоў|сэзону 2009—2010 гадоў]] «Барсэлёна» здабыла Супэркубак Гішпаніі, перамогшы «[[Атлетык Більбао|Атлетык]]» у двух гульнях. Таксама каманда здабыла Супэркубак Эўропы, адолеўшы данецкі «[[Шахтар Данецк|Шахтар]]» зь лікам 1:0. Пасьля перамогі над «[[Эстудыянтэс дэ ля Плята|Эстудыянтэсам]]» зь лікам 2:1 у фінале чэмпіянату сьвету па футболе сярод клюбаў «Барса» ўвайшла ў гісторыю як першы клюб, які здолеў выйграць 6 тытулаў у адным календарным годзе. У траўні 2010 году каманда Гвардыёлі здабыла другі тытул чэмпіёнаў Гішпаніі запар, набраўшы 99 балаў, што дагэтуль таксама не рабіла аніводная каманда ў гісторыі. 11 ліпеня 2010 году [[зборная Гішпаніі па футболе|зборная Гішпаніі]] перамагла ў фінале чэмпіяната сьвету з 7 гульцамі «Барсэлёны» ў стартавым складзе, 6 зь якіх зьяўляліся дамарослымі гульцамі клюбу. 5 лютага 2011 году каманда пабіла новы рэкорд чэмпіянату Гішпаніі, перамогшы мадрыдзкі «[[Атлетыка Мадрыд|Атлетыка]]» і такім чынам давёўшы сэрыю перамогаў запар да 16. 2 сакавіка 2011 году каманда пабіла яшчэ адзін рэкорд чэмпіянату Гішпаніі, перамогшы «[[Валенсія (футбольны клюб)|Валенсію]]» і, такім чынам, давёўшы сэрыю бяспройгрышных гульняў запар у гасьцёх да 20. [[Ля Ліга 2010—2011 гадоў|Сэзон 2010—2011 гадоў]] скончыўся перамогай «Барсы» у Ля Лізе трэці сэзон запар, а таксама здабычай перамогі ў Лізе чэмпіёнаў. У [[Ля Ліга 2011—2012 гадоў|сэзоне 2011—2012 гадоў]], які стаў апошнім для Гвардыёлі ў «Барсе», каманда здабыла Супэркубак Гішпаніі, Супэркубак Эўропы, тытул пераможцаў чэмпіянату сьвету па футболе сярод клюбаў і кубак Гішпаніі. Такім чынам «Барса» пад кіраўніцтвам Пэпа Гвардыёлі выйграла 14 з 18 магчымых турніраў на працягу 4 гадоў. === Апошнія дасягненьні === [[Файл:Luis Suarez FCB 2014.jpg|міні|[[Люіс Суарэс]] далучыўся да клюбу ў 2014 годзе і склаў трыё нападнікаў Мэсі, Суарэс і Нэймар, ўсталяваўшы некалькі рэкордаў паводле колькасьці забітых галоў.]] Зь лета 2012 году новым трэнэрам «Барсы» быў [[Тыта Вілянова]], які дагэтуль быў першым асыстэнтам Гвардыёлі, аднак 19 ліпеня 2013 году Вілянова выйшаў у адстаўку з-за рэцыдыву [[Рак (захворваньне)|рака]]. 22 ліпеня 2013 году каманду ачоліў [[Хэрарда Мартына]]. А першым афіцыйным матчах пад ягоным кіраўніцтвам каманда правяла ў рамках Супэрбука Гішпаніі супраць мадрыдзкага «Атлетыка». Паводле вынікаў двух матчаў супрацьстаяньне скончылася перамогай каталянскага клюбу, дзякуючы голу ў гасьцёх. 23 студзеня 2014 году [[Сандра Расэль]] сушоў з пасады прэзыдэнта клюбу праз абвінавачаньні ў меркаванай незаконнасьці трансфэра [[Нэймар]]а ў «Барсэлёну». Новым прэзыдэнтам стаў [[Жазэп Бартамэў]]. Паводле выніках сэзону «Барсэлёна» была вельмі блізкая да перамогі ў чэмпіянаце, аднак у апошняй гульні, дзе «Барсэлёна» сустракалася з «Атлетыкам», сіне-гранатавым была неабходна перамога, каб узьняцца на першы радок. Не зважаючы на тое, што ў першым тайме [[Алексіс Санчэс]] забясьпечыў перавагу гаспадароў, абаронца мадрыдцаў [[Дыега Гадын]] зрабіў лік роўным, і, такім чынам, чэмпіёнам стаўся гэты мадрыдзкі клюб. Праз дрэнныя вынікі і адсутнасьць тытулаў Мартына сышоў у адстаўку, а новым трэнэрам стаў былы капітан каманды і ў мінулым сэзоне трэнэр «[[Сэльта Віга|Сэльты]]» [[Люіс Энрыке]]. У сэзоне 2014—2015 гадоў «Барсэлёна» зноўку як некалі зрабіла «трыплет», атрымаўшы перамогі ў ля Лізе, кубку Гішпаніі і Лізе чэмпіёнаў, стаўшы першай эўрапейскай камандай, якая зрабіла гэты другі раз<ref>[http://www.espnfc.com/blog/the-match/60/post/2479474/johan-cruyffs-influence-barcelona-win-champions-league «Johan Cruyff's influence endures as Barcelona complete the „double-treble“]. ESPN.</ref>. Галоўная моц «Барсэлёны» сыходзіла ад трыё гульцоў нападу [[Ліянэль Мэсі]], [[Люіс Суарэс]] і Нэймар, які разам настралялі 122 галоў ва ўсіх спаборніцтвах, што зьяўляецца абсалютным рэкордам для трыё ў гісторыі футболу Гішпаніі<ref>[https://www.theguardian.com/football/2015/jun/06/barcelona-luis-suarez-lionel-messi-juventus-champions-league-final «Barcelona's Luis Suárez, Leo Messi and Neymar too good for Juventus»]. The Guardian.</ref>. 11 жніўня «Барсэлёна» распачала сэзон 2015—2016 гадоў зь перамогі ў Супэркубку Эўропы, адолеўшы «[[Сэвільля (футбольны клюб)|Сэвільлю]]» зь лікам 5:4. Каляндарны год каманда скончыла перамогай зь лікам 3:0 над аргентынскім клюбам «[[Рывэр Плэйт Буэнас-Айрэс|Рывэр Плэйт]]» у фінале клюбнага чэмпіянату сьвету, а Суарэс, Мэсі і [[Андрэс Іньеста|Іньеста]] увайшлі ў тройку лепшых гульцоў турніру<ref>[https://web.archive.org/web/20151222193357/http://www.fcbarcelona.com/football/first-team/detail/article/iniesta-messi-and-suarez-make-up-club-world-cup-podium «Iniesta, Messi and Suárez make up Club World Cup Podium»]. FC Barcelona.</ref>. Пасьля перамогі над «[[Раё Вальекана Мадрыд|Раё Вальекана]]» 3 сакавіка 2016 году «Барсэлёна» давяла лік матчаў без паразаў да 34 гульняў, такім чынам, усталяваўшы новы рэкорд гішпанскага футболу. У наступным лік такіх матчаў быў даведзены да 39, калі 2 красавіка ў хатнім матчы супраць мадрыдзкага «Рэалу» клюб атрымаў паразу зь лікам 1:2<ref>[https://web.archive.org/web/20160604214825/http://www.thenational.ae/sport/primera-liga/cristiano-ronaldo-fires-late-winner-as-real-madrid-end-barcelonas-39-match-unbeaten-run «Cristiano Ronaldo fires late winner as Real Madrid end Barcelona's 39 match unbeaten run»]. The National.</ref>. 14 траўня 2016 году «Барсэлёна» атрымала шосты тытул пераможцы Ля Лігі ў васьмі сэзонах. А трыё Мэсі, Суарэс і Нэймар скончыў сэзон з 131 галамі, пабіўшы рэкорд, які яны ўсталявалі ў мінулым годзе<ref>[https://www.telegraph.co.uk/football/2016/05/13/barcelona-and-real-madrid-la-liga-final-day-live/ «14 May 2016»]. The Daily Telegraph.</ref>. 29 траўня 2017 году быў абраны новы галоўны трэнэр [[Эрнэстэ Вальвэрдэ]], які замяніў на пасадзе Люіса Энрыке. Скончыўшы [[Ля Ліга 2017—2018 гадоў|сэзон 2017—2018 гадоў]] перамогай у чэмпіянаце Гішпаніі, клюб таксама пераўзышоў свой рэкорд па колькасьці матчаў без паразаў, давёўшы лік на 43, калі 9 траўня 2018 году быў перайграны «[[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэал]]» зь лікам 5:1<ref>[https://www.fcbarcelona.com/football/first-team/match-archive/2017-2018/la-liga/round-34/fc-barcelona-vila-real-cf «FC Barcelona 5–1 Villarreal CF: Record breakers»]. FC Barcelona.</ref>. == Тытулы == * '''[[Ля Ліга]]: 28''' ** 1929, 1945, 1948, 1949, 1952, 1953, 1959, 1960, 1974, 1985, ** 1991, 1992, 1993, 1994, 1998, 1999, 2005, 2006, [[Ля Ліга 2008—2009 гадоў|2009]], [[Ля Ліга 2009—2010 гадоў|2010]], ** [[Ля Ліга 2010—2011 гадоў|2011]], [[Ля Ліга 2012—2013 гадоў|2013]], [[Ля Ліга 2014—2015 гадоў|2015]], [[Ля Ліга 2015—2016 гадоў|2016]], [[Ля Ліга 2017—2018 гадоў|2018]], [[Ля Ліга 2018—2019 гадоў|2019]], [[Ля Ліга 2022—2023 гадоў|2023]], [[Ля Ліга 2024—2025 гадоў|2025]] * '''[[Кубак Гішпаніі па футболе|Кубак Гішпаніі]]: 32''' ** 1910, 1912, 1913, 1920, 1922, 1925, 1926, 1928, 1942, 1951, ** 1952, 1953, 1957, 1959, 1963, 1968, 1971, 1978, 1981, 1983, ** 1988, 1990, 1997, 1998, 2009, 2012, 2015, 2016, 2017, 2018 ** 2021, 2025 * '''[[Супэркубак Гішпаніі]]: 15''' ** 1983, 1991, 1992, 1994, 1996, 2005, 2006, 2009, 2010, 2011, ** 2013, 2016, 2018, 2023, 2025 * '''[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА]]: 5''' ** 1992, 2006, 2009, 2011, 2015 * '''[[Кубак уладальнікаў кубкаў УЭФА]]: 4''' ** 1979, 1982, 1989, 1997 * '''[[Кубак кірмашоў]]: 3 ''' ** 1958, 1960, 1966 * '''[[Супэркубак УЭФА|Супэркубак Эўропы]]: 5''' ** 1992, 1997, 2009, 2011, 2015 * '''[[Лацінскі кубак]]: 2''' ** 1949, 1952 * '''[[Кубак Эвы Дуартэ]]''' ** 1945, 1949, 1952, 1953 * '''[[Чэмпіянат Каталёніі па футболе|Чэмпіянат Каталёніі]]: 22''' ** 1902, 1905, 1909, 1910, 1911, 1913, 1916, 1919, 1920, 1921, ** 1922, 1924, 1925, 1926, 1927, 1928, 1930, 1931, 1932, 1935, ** 1936, 1938 * '''[[Кубак Мартыні Росі]]: 2''' ** 1952, 1953 * '''[[Пірэнэйскі кубак]] : 4''' ** 1910, 1911, 1912, 1913 * '''[[Міжземнаморская ліга]]: 1''' ** 1937 * '''[[Копа дэ ля Ліга]]: 2''' ** 1982, 1986 * '''[[Кубак Барсэлёны]]: 1''' ** 1903 * '''[[Ліга Каталяна]]: 1''' ** 1938 * '''[[Кубак Каталёніі]]: 7''' ** 1991, 1993, 2000, 2004, 2005, 2007, 2013 == Склад каманды == : ''Актуальны на 15 лютага 2025 году'' {{Склад}} {{Гулец|1|{{Сьцяг Нямеччыны}}|Бр|[[Марк-Андрэ тэр Штэген]]|капітан|1992}} {{Гулец|2|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Аб|[[Паў Кубарсі]]||2007}} {{Гулец|3|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Аб|[[Алехандра Бальдэ]]||2003}} {{Гулец|4|{{Сьцяг Уругваю}}|Аб|[[Рональд Арауха]]||1999}} {{Гулец|5|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Аб|[[Іньіга Мартынэс]]||1991}} {{Гулец|6|{{Сьцяг Гішпаніі}}|ПА|[[Паблё Мартын Паэс Гавіра|Гаві]]||2004}} {{Гулец|7|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Нап|[[Фэран Торэс]]||2000}} {{Гулец|8|{{Сьцяг Гішпаніі}}|ПА|[[Пэдры]]||2002}} {{Гулец|9|{{Сьцяг Польшчы}}|Нап|[[Робэрт Левандоўскі]]||1988}} {{Гулец|10|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Нап|[[Ансу Фаці]]||2002}} {{Гулец|11|{{Сьцяг Бразыліі}}|Нап|[[Рафаэл Дыяс Бэлолі|Рафіньня]]||1996}} {{Гулец|13|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Бр|[[Іньякі Пэньня]]||1999}} {{Гулец|14|{{Сьцяг Гішпаніі}}|ПА|[[Паблё Торэ]]||2003}} {{Гулец|15|{{Сьцяг Даніі}}|Аб|[[Андрэас Крыстэнсэн]]||1996}} {{Падзел складу}} {{Гулец|16|{{Сьцяг Гішпаніі}}|ПА|[[Фэрмін Лёпэс]]||2003}} {{Гулец|17|{{Сьцяг Гішпаніі}}|ПА|[[Марк Касадо]]||2003}} {{Гулец|18|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Нап|[[Паў Віктар]]||2001}} {{Гулец|19|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Нап|[[Лямін Ямаль]]||2007}} {{Гулец|20|{{Сьцяг Гішпаніі}}|ПА|[[Дані Ольма]]||1998}} {{Гулец|21|{{Сьцяг Нідэрляндаў}}|ПА|[[Фрэнкі дэ Ёнг]]||1997}} {{Гулец|23|{{Сьцяг Францыі}}|Аб|[[Жуль Кундэ]]||1998}} {{Гулец|24|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Аб|[[Эрык Гарсія]]||2001}} {{Гулец|25|{{Сьцяг Польшчы}}|Бр|[[Войцех Шчэнсны]]||1990}} {{Гулец|26|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Бр|[[Андэр Астраляга]]||2004}} {{Гулец|28|{{Сьцяг Гішпаніі}}|ПА|[[Марк Бэрналь]]||2007}} {{Гулец|32|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Аб|[[Эктар Форт]]||2006}} {{Гулец|35|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Аб|[[Жэрар Мартын]]||2002}} {{Канец складу}} == Заўзятары клюбу == Клюб афіцыйна належыць сябрам клюбу, так званым «соцыс» (ад [[Каталёнская мова|кат.]] ''Socis'' — «сябры»). На пачатак 2013 году па ўсім сьвеце 180 000 соцыс, аб’яднаныя ў 1888 афіцыйных «пэніяў» — фан-суполак. Неафіцыйная «пэнья» «Барсэлёны» ёсьць і ў Беларусі — гэта ''Blaugrana Frente Belaruso'' (з [[Гішпанская мова|гішп.]] — «Блакітна-гранатавы беларускі фронт»), якія часьцей за ўсё зьбіраюцца для прагляду гульняў у менскім рэстаране «Камяніца», а таксама арганізавана падтрымлівалі клюб на стадыёнах у [[Менск]]у, [[Кіеў|Кіеве]], [[Данецк]]у ды [[Казань|Казані]]. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.fcbarcelona.com/ Афіцыйны сайт] {{Склад ФК Барсэлёна}} {{ФК Барсэлёна}} {{Ля Ліга чэмпіянату Гішпаніі па футболе}} {{Пераможцы Лігі чэмпіёнаў УЭФА}} [[Катэгорыя:Барсэлёна (футбольны клюб)| ]] jtpjxohz4lf2a303ue6cjkfuzv1yq88 Рэспубліка Карэя 0 18793 2620150 2614394 2025-06-15T13:11:22Z 김지성1 42931 김지성1 перанёс старонку [[Рэспубліка Карэя]] у [[Паўднёвая Карэя]] паўзьверх перанакіраваньня 2614394 wikitext text/x-wiki {{Краіна |Назва = Рэспубліка Карэя |НазваЎРоднымСклоне = Рэспублікі Карэі |НазваНаДзяржаўнайМове = 대한민국<br />大韓民國 |Сьцяг = Flag of South Korea.svg |Герб = Coat_of_arms_of_South_Korea.svg |НацыянальныДэвіз = 널리 인간 세계를 이롭게 하라 («Прыносіць карысьць чалавецтву») |Месцазнаходжаньне = South_Korea_(orthographic_projection).svg |АфіцыйнаяМова = [[Карэйская мова]] |Сталіца = [[Сэул]] |НайбуйнейшыГорад = Сэул |ТыпУраду = |ПасадыКіраўнікоў = Прэзыдэнт<br />Прэм’ер-міністар |ІмёныКіраўнікоў = Юн Сок Ёль<br />Хан Док Су |Плошча = 99 313 |МесцаЎСьвецеПаводлеПлошчы = 109 |АдсотакВады = 0,3 |ГодАцэнкіНасельніцтва = 2012 |МесцаЎСьвецеПаводлеНасельніцтва = 25 |Насельніцтва = 50 004 441 |ШчыльнасьцьНасельніцтва = 491 |ГодАцэнкіСУП = 2013 |МесцаЎСьвецеПаводлеСУП = 12 |СУП = $1,687 трлн |СУПНаДушуНасельніцтва = $33 580 |Валюта = [[Паўднёвакарэйская вона]] |КодВалюты = KRW |ЧасавыПас = |ЧасРозьніцаUTC = +9 |ЧасавыПасУлетку = |ЧасРозьніцаUTCУлетку = +9 |НезалежнасьцьПадзеі = — ад [[Японія|Японіі]] |НезалежнасьцьДаты = <br />1 сакавіка 1919 |ДзяржаўныГімн = Aegukga |АўтамабільныЗнак = |ДамэнВерхнягаЎзроўню = kr |ТэлефонныКод = 82 |Дадаткі = |Катэгорыя = Паўднёвая Карэя }} '''Рэспу́бліка Карэ́я''' ({{мова-ko|대한민국}}, 大韓民國, ''Тэханмінгук'') — [[дзяржава]] ў паўднёвай частцы [[Карэйскі паўвостраў|Карэйскага паўвострава]]. Назва «[[Карэя]]» паходзіць ад [[Карэ]], дынастыі, якая панавала паўвостравам ў [[Сярэднявечча|сярэднія вякі]]. Суседзямі Паўднёвай Карэі зьяўляюцца [[Кітай]] на захадзе, [[Японія]] на ўсходзе, [[Паўночная Карэя]] на поўначы. Паўднёвая Карэя знаходзіцца на поўначы ўмеранага пояса ў пераважна горнай мясцовасьці. Яна ахоплівае агульную плошчу 99 313 км²<ref>[http://www.asianinfo.org/asianinfo/korea/geography.htm#TERRITORY «Korea’s Geography»]. Asianinfo.org.</ref>, з насельніцтвам 50 мільёнаў. Сталіцай і найбуйнейшым горадам зьяўляецца [[Сэул]], з насельніцтвам у амаль 10 мільёнаў чалавек. Археалягічныя знаходкі паказваюць, што Карэйскі паўвостраў быў заселены чалавекам у пэрыяд [[раньні палеаліт|раньняга палеаліту]]<ref>[https://web.archive.org/web/20060530111759/http://www.rom.on.ca/news/releases/public.php?mediakey=sg1yebpnv8 «Ancient civilizations»] (Press release). Canada: Royal Ontario Museum.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20080302014245/http://www.opm.go.kr/warp/webapp/content/view?meta_id=english&id=35 «Prehistoric Korea»]. Office of the Prime Minister.</ref>. Карэйская гісторыя пачынаецца з заснаваньня ў 2333 годзе да н. э. каралеўства [[Качасон]] легендарным кіраўніком [[Тан-гун]]ам. Пасьля аб’яднаньня трох каралеўстваў Карэі ў 668 годзе н. э. у адну краіну [[Сыла|Сылу]], Карэя кіравалася дынастыямі [[Карэ]] й [[Часон]]ам, пакуль у 1910 годзе [[Карэйская імпэрыя]] не была скасавана й анэксавана Японіяй. Пасьля вызваленьня й акупацыі савецкімі й амэрыканскімі войскамі ў канцы [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]], краіна была падзелена на Паўночную і Паўднёвую Карэю. Апошняя была створана ў 1948 годзе як дэмакратычная краіна, нягледзячы на палітычную нестабільнасьць у часы ваеннага рэжыму й ваеннага становішча, пакуль не была створана Шостая рэспубліка ў 1987 годзе. Пасьля ўварваньня ў Паўднёвую Карэю войскаў з поўначы 25 чэрвеня 1950 году ў выніку [[Карэйская вайна|вайны паміж двума Карэямі]] было складзена пагадненьня аб замірэньні, якое аднак так і не было падпісана. Мяжа паміж дзьвюма краінамі зьяўляецца найбольш моцна ўмацаванай у сьвеце<ref>[https://web.archive.org/web/20091130235815/http://edition.cnn.com/2004/WORLD/asiapcf/06/03/koreas.agree/index.html «Koreas agree to military hotline»]. CNN.com.</ref>. Пасьля вайны эканоміка паўднёвай Карэі значна вырасла й краіна ператварылася ў буйны эканомічны цэнтар ня толькі [[Усходняя Азія|Ўсходняй Азіі]], але й сьвету<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/322280/South-Korea/34997/Economic-and-social-developments «South Korea: Economic and social developments»]. Encyclopædia Britannica.</ref>. Паўднёвая Карэя зьяўляецца прэзыдэнцкай рэспублікай, якая складаецца з шаснаццаці адміністрацыйных адзінак, і разьвітай краінай зь вельмі высокім узроўнем жыцьця. Гэта чацьвёртая паводле велічыні эканоміка ў [[Азія|Азіі]] й 15-я паводле намінальнага СУП, ці 12-я, паводле [[парытэт пакупніцкай здольнасьці|парытэту пакупніцкай здольнасьці]], найбуйнейшая эканоміка ў сьвеце<ref>[http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2010/02/weodata/weorept.aspx?sy=2011&ey=2011&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=70&pr1.y=5&c=512,941,914,446,612,666,614,668,311,672,213,946,911,137,193,962,122,674,912,676,313,548,419,556,513,678,316,181,913,682,124,684,339,273,638,921,514,948,218,943,963,686,616,688,223,518,516,728,918,558,748,138,618,196,522,278,622,692,156,694,624,142,626,449,628,564,228,283,924,853,233,288,632,293,636,566,634,964,238,182,662,453,960,968,423,922,935,714,128,862,611,716,321,456,243,722,248,942,469,718,253,724,642,576,643,936,939,961,644,813,819,199,172,184,132,524,646,361,648,362,915,364,134,732,652,366,174,734,328,144,258,146,656,463,654,528,336,923,263,738,268,578,532,537,944,742,176,866,534,369,536,744,429,186,433,925,178,746,436,926,136,466,343,112,158,111,439,298,916,927,664,846,826,299,542,582,967,474,443,754,917,698,544&s=NGDPD&grp=0&a= «Report for Selected Countries and Subjects»]. International Monetary Fund.</ref>. Эканоміка базуецца на экспартна-арыентаванай вытворчасьцю [[электроніка|электронікі]], [[аўтамабілебудаваньне|аўтамабілебудаваньня]], [[караблебудаўніцтва]], [[машыныбудаваньне|машыныбудаваньня]], вырабаў [[нафтапрадукт]]аў і [[робататэхніка|робататэхнікі]]. Паўднёвая Карэя зьяўляецца чальцом [[ААН]], [[СГА]], [[Арганізацыя эканамічнага супрацоўніцтва і разьвіцьця|АЭСіР]]. Краіна таксама зьяўляецца адным з заснавальнікаў арганізацыі [[Азіяцка-Тыхаакіянскае эканамічнае супрацоўніцтва|АТЭС]] і саміту Ўсходняй Азіі. == Гісторыя == === Да падзелу === [[Файл:Geunjeongmun.jpg|міні|240пкс|справа|Палац [[Кёнбакун]] зьяўляецца самым буйным зь пяці вялікіх палацаў, пабудаваных у часы [[дынастыя Часон|дынастыі Часон]].]] Карэйская гісторыя пачынаецца з заснаваньня [[Качасон]]а ў 2333 годзе да н. э. [[Тан-гун]]ам, у адпаведнасьці з карэйскай міталёгіяй<ref>[http://www.asianinfo.org/asianinfo/korea/history.htm. «Korea’s History»]{{Недаступная спасылка|date=May 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}. Asian Shravan.</ref>. [[Го Чо Сун]] пашырылася й ейным ягоным кантролем знаходзілася ня толькі паўночная частка [[Карэйскі паўвостраў|Карэйскага паўвострава]], а таксама некаторая частка [[Маньчжурыя|Маньчжурыі]]. Пасьля шматлікіх канфліктаў з кітайскай [[дынастыя Хань|дынастыі Хань]], Го Чо Сун распалася, што прывяло да [[прота-трохпанскі пэрыяд Карэі|прота-трохпанскага пэрыяду Карэі]]. У першыя стагодзьдзі нашай эры панствы [[Пуё]], [[Акчо]], [[Тан’е]] й зьвяз [[Самхан]] займалі тэрыторыю паўвострава й паўднёвай Маньчжурыі. Аб’яднаньне трох каралеўстваў у адзіную [[Сыла]] ў 676 годзе прывяло да таго, што большая частка Карэйскага паўвострава знаходзіцца пад кантролем аб’яднанае Сылы, а [[Пархэ]] атрымала кантроль над паўночнай часткай [[Кагурэ]]. У каралеўства Сыла квітнела ў гэтыя часы, разьвівалася [[паэзія]] й [[мастацтва]], а таксама распаўсюджвалася [[будызм|будыйская культура]]. Адносіны паміж Карэяй і Кітаем заставалася адносна мірны працягу гэтага часу. Тым ня менш, Сыла аслабла пад узьдзеяньнем унутранай барацьбы й апынулася пад панаваньнем [[дынастыя Карэ|дынастыі Карэ]] ў 935 годзе. Пархэ, сусед Сылы на поўначы, быў створаны ў якасьці пераемніка дзяржавы Кагурэ. У пэрыяд росквіту, Пархэ кантраляваў вялікую частку Маньчжурыі й частку [[Далёкі Ўсход|Далёкага Ўсходу]] [[Расея|Расеі]], але каралеўства было захоплена [[кіданы|кіданамі]] ў 926 годзе. [[Файл:Korean book-Jikji-Selected Teachings of Buddhist Sages and Seon Masters-1377.jpg|міні|200пкс|зьлева|«[[Чыкчы]]» — першая кніга зробленая пры дапамозе мэталічнага [[друк]]аванага станка]] Паўвостраў быў цалкам аб’яднаны імпэратарам [[Тхэчжо Карэ]] ў 936 годзе, а сталіца была перанесена ў старажытны [[Сэул]]. Як і Сыла, у Карэ таксама ўвага надавалася разьвіцьцю культуры, гэтак у 1377 годзе быў надрукаваны «[[Чыкчы]]» ў 1377 годзе, з дапамогай выкарыстаньня старога рухомага ў сьвеце тыпу мэталічнага [[друк]]аванага станка<ref>[https://web.archive.org/web/20120225221903/http://www.digitaljikji.net/ «Digital Jikji»]. Digital Jikji.</ref>. Мангольскае нашэсьце ў XIII стагодзьдзі значна паслабіла Карэ. Пасьля амаль 30-гадовай вайны, дынастыя Карэ працягвала панаваць у Карэі, аднак зрабілася васалам манголаў. Пасьля таго, як [[Мангольская імпэрыя]] была скасавана, цяжкая палітычная барацьба прывяла да зрушэньня дынастыі Карэ й усталяваньня [[дынастыя Часон|дынастыі Часон]] ў 1392 годзе пасьля паўстаньня генэрала [[Лі Сон-Ге]]. Першыя 200 гадоў панаваньня дынастыі Часон былі адзначаны адносна мірнымі гадамі, якія прывялі да стварэньня [[хангыль|хангылю]] каролём [[Сэчжон Вялікі|Сэчжонам Вялікім]] ў XIV стагодзьдзі й ростам уплыву [[канфуцыянства]] ў краіне. Паміж 1592 і 1598 гадамі [[японцы]] ўварваліся ў Карэю. [[Таётомі Хідэёсі]], які кіраваў японскімі сіламі, спрабаваў уварвацца ў [[азія|азіяцкі кантынэнт]] праз Карэю, але ў канчатковым выніку быў пераможаны кітайскім войскам [[дынастыя Мін|дынастыі Мін]]. У гэтай вайне таксама назіраўся ўздым адмірала [[Лі Сун-сін]]а й ягонага знакамітага «[[чарапаха-карабель|чарапаха-карабля]]». У 1620-х і 1630-х гадох Часон пацярпелі ад нашэсьця маньчжураў, якія ў выніку заваявалі ўвесь Кітай. Пасьля чарговай сэрыі войнаў супраць Маньчжурыі, Часон выпрабавалі амаль 200-гадовы пэрыяд міру. Каралі [[Ёнджо]] і [[Чанчжо]] прывялі дзяржаву да адраджэньня магутнасьці дынастыі Часон. Тым ня менш, апошнія гады панаваньня дынастыі Часон былі адзначаны залежнасьцю ад Кітая па зьнешніх сувязях і ізаляцыі ад зьнешняга сьвету. У XIX стагодзьдзі ізаляцыянісцкая палітыка Карэі заслужыла назву «[[Каралеўства Пустэльнік]]». Дынастыя Часон спрабавала абараніць сябе ад заходняга [[імпэрыялізм]]у, але была вымушаны адкрыць свой [[гандаль]]. Пасьля [[Першая кітайска-японская вайна|Першай кітайска-японскай вайны]] й [[расейска-японская вайна|расейска-японскай вайны]] Карэя была акупаваная [[Японія]]й з 1910 па 1945 гады. У канцы [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] японцы здаліся на карысьць савецкіх і амэрыканскіх сілаў, якія занялі паўночную і паўднёвую паловы Карэя, адпаведна. === Пасьля падзелу === [[Файл:United Nations troops fighting in the streets of Seoul, Korea. - NARA - 531381.tif|міні|240пкс|зьлева|Войскі ААН на вуліцах [[Сэул]]а ў 1950 гозе]] Нягледзячы на ​​першапачатковы плян адзінай Карэі ў 1943 годзе, які быў прадугледжаны згодна з [[Каірская дэклярацыя|Каірскай дэклярацыяй]], эскаляцыя [[халодная вайна|халоднай вайны]] паміж [[Савецкі Саюз|Савецкім Саюзам]] і [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|Злучанымі Штатамі]] ў рэшце рэшт прывяла да стварэньня асобных урадаў, кожны са сваёй [[ідэалёгія]]й, што прывяло да падзелу Карэі на два палітычных утварэньня ў 1948 годзе: [[Паўночная Карэя|Паўночную Карэю]] й Паўднёвую Карэю. На поўначы былы антыяпонскі партызан і камуністычны дзяяч [[Кім Ір Сэн]] прыйшоў да ўлады праз падтрымку з боку Савецкага Саюза. На поўдні былі праведзены выбары пад наглядам [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацый|Арганізацыі Аб’яднаных Нацый]], была абвешчаная Рэспубліка Карэя, і [[Лі Сын Ман]] уступіў на пасаду як першы прэзыдэнт краіны. У сьнежні [[Генэральная Асамблея ААН]] абвесьціла толькі гэты ўрад законным для ўсёй Карэі<ref>[https://web.archive.org/web/20131023061108/http://daccess-dds-ny.un.org/doc/RESOLUTION/GEN/NR0/043/66/IMG/NR004366.pdf?OpenElement «195 (III) The problem of the independence of Korea»], December 12, 1948, Resolutions Adopted by the General Assembly During its Third Session, p. 25.</ref>. 25 чэрвеня 1950 году Паўночная Карэя ўварвалася ў Паўднёвую Карэю, што выклікала [[Карэйская вайна|Карэйскую вайны]], першы буйны канфлікт халоднай вайны. У той час Савецкі Саюз байкатаваў Арганізацыю Аб’яднаных Нацыяў (ААН), тым самым пазбаўляючыся свайго [[права вета]]. Гэта дазволіла ААН умяшацца ў [[грамадзянская вайна|грамадзянскую вайну]], калі стала ясна, што вышэйшыя паўночнакарэйскія войскі жадаюць захапіць усю Карэю. Савецкі Саюз і [[Кітай]] аказвалі падтрымку Паўночнай Карэі, а з боку паўночнікаў удзельнічалі ў баях кітайскія войскі. Пасьля вялізных стратаў сярод грамадзянскага насельніцтва як на поўначы, гэтак і на поўдні, вайна ў канчатковым выніку зайшла ў тупік. Перамір’е 1953 году, якое гэтак і не было падпісана з боку Паўднёвай Карэі, падзел паўвострава рабіўся ўздоўж [[дэмілітарызаваная зона|дэмілітарызаванай зоны]] ў арыгінальнай дэмаркацыйнай лініі. Мірная дамова не была падпісана паміж гэтымі краінамі, у выніку чаго тэхнічна яны застаюцца ў стане вайны. Паводле некаторых падлікаў 2,5 мільёна чалавек памерлі падчас Карэйскай вайны<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/322419/Korean-War Korean War (1950-53)]. Britannica Online Encyclopedia{{ref-en}}.</ref>. У 1960 годзе студэнцкае паўстаньне прывяло да адстаўкі самадзяржаўнага прэзыдэнта [[Лі Сын Ман]]а. Пэрыяд палітычнай нестабільнасьці быў скончаны ў выніку вайсковага перавароту генэрала [[Пак Чжон Хі]] ў адносінах да слабага й неэфэктыўнага ўраду ў наступным годзе. Парк займаў пасаду прэзыдэнта да свайго забойства ў 1979 годзе, правёўшы значныя [[эканоміка|эканамічныя]] рэформы, што садзейнічалі хуткаму экспартнаму эканамічнаму росту, а таксама праводзячы сур’ёзныя палітычныя рэпрэсіі. Пак падвяргаўся жорсткай крытыцы як бязьлітасны ваенны дыктатар, нягледзячы на тое, што карэйская эканоміка разьвівалася значнымі тэмпамі падчас ягонага знаходжаньня на пасадзе. == Геаграфія == [[Файл:South Korea Topography.png|міні|200пкс|справа|Тапаграфічная мапа Паўднёвай Карэі]] Паўднёвая Карэя займае паўднёвую частку [[Карэйскі паўвостраў|Карэйскага паўвострава]], якая распасьціраецца на 1100 км ад [[азія]]цкага мацерыка. Паўвостраў мае горны рэльеф з боку бліжэйшага да [[Японскае мора|Японскага мора]] на захадзе. З усходняга боку ад паўвострава месьціцца [[Жоўтае мора]]. Паўднёвы ўскраек паўвострава знаходзіцца ля [[Карэйскі праліў|Карэйскага праліва]]. Краіна, разам з усімі сваімі астравамі, разьмешчана паміж 33° і 39° пн. ш. і 124 ° і 130 ° у. д. Агульная плошча краіны складае 100 км²<ref>[http://kosis.nso.go.kr/cgi-bin/sws_999.cgi?ID=DT_1A1&IDTYPE=3&A_LANG=1&FPUB=3&SELITEM=. «행정구역(구시군)별 국토적»]{{Недаступная спасылка|date=May 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}. Korea Statistical Information Service.</ref>. Паўднёвая Карэя можа быць падзелена на чатыры асноўных рэгіёну: ўсходні рэгіён высокіх горных хрыбтоў і вузкіх прыбярэжных [[раўніна]]ў, заходні рэгіён шырокіх прыбярэжных раўнінаў, рачных басэйнаў і пагоркаў, паўднёва-заходні рэгіён [[Горы (геалёгія)|гораў]] і далінаў, а таксама паўднёва-ўсходні рэгіён у шырокім басэйне ракі [[Нактанган]]<ref>[http://www.asianinfo.org/asianinfo/korea/geography.htm#LAND Geography of Korea]. Asia Info Organization</ref>. Тэрыторыя Паўднёвай Карэі ў асноўным горная, большасьць зямель не прыдатныя для [[земляробства]]. Нізіны, разьмешчаныя ў асноўным на захадзе й паўднёвым усходзе, складае толькі 30% ад агульнай плошчы зямель. Каля трох тысячаў астравоў і выспаў, якія зьяўляюцца ў асноўным малымі й незаселенымі, ляжаць ля заходняга й паўднёвага ўзьбярэжжа Паўднёвай Карэі. [[Чэджу-да]] знаходзіцца ў 100 кілямэтрах ад паўднёвага ўзьбярэжжа Паўднёвай Карэі. Гэта самы вялікі востраў краіны, з плошчай у 1845 км². Чэджу таксама зьяўляецца месцам знаходжаньня самай высокай кропкі Паўднёвай Карэі: [[Халасан]], патухлага [[Вулькан (геалёгія)|вулькана]], які дасягае вышыні ў 1,95 кілямэтраў над узроўнем мора. Паўднёвая Карэя мае 20 нацыянальных паркаў і папулярных месцаў прыроды, як [[чайныя палі Пасон]], [[бухта Сунчхон]], а таксама першы нацыянальны парк [[Чырысан (нацыянальны парк)|Чырысан]]<ref>[http://english.knps.or.kr/ «Korea National Park Service official site»]. English.knps.or.kr.</ref>. === Экалёгія === [[Файл:Korea-Seoul-Cheonggyecheon-2008-01.jpg|міні|200пкс|справа|Ручай у [[Чхонгечхон]]е ў цэнтры Сеула]] На працягу першых 20 гадоў хвалевага разьвіцьця Паўднёвай Карэі, былі зроблены невялікія намаганьні для захаваньні навакольнага асяродзьдзя<ref>[http://google.com/search?q=cache:h-TUQm6gWTMJ:www.american.edu/TED/KORPOLL.htm+pollution+korea&cd=1&hl=en&ct=clnk&client=firefox-a «Korea Air Pollution Problems»]. google.com.</ref>. Неабмежаваная [[індустрыялізацыя]] й разьвіцьцё гарадоў прывяло да абязьлесеньня й зьнішчэньня водна-балотных угодзьдзяў<ref>[https://web.archive.org/web/20120303082944/http://english.hani.co.kr/arti/english_edition/e_opinion/373552.html «Column Letter to Lee administration: Save the Songdo Tidal Flat: Opinion: Home»]. English.hani.co.kr.</ref>. Тым ня менш, у апошнія часы былі зроблены намаганьні да збалянсаваньня гэтых праблемаў, у прыватнасьці ўрад выдзеліў 84 млрд даляраў на пяцігадовы праект зялёнага росту, які накіраваны на павышэньне энэргаэфэктыўнасьці й разьвіцьцё зялёных [[тэхналёгія]]ў. Эканамічная стратэгія на зялёныя тэхналёгіі ўяўляе сабой усёабдымную перапрацоўку эканоміцы Паўднёвай Карэі, выкарыстоўваючы каля двух адсоткаў ад [[СУП]] краіны. Ініцыятыва азеляненьня ўключае ў сябе такія намаганьні, як забесьпячэньне агульнанацыянальнай [[ровар]]най сеткі, выкарыстаньне сонечнай і [[Энэргія ветру|ветравой энэргіі]], зьніжэньне колькасьці залежных ад [[нафта|нафты]] [[транспарт]]ных сродкаў, захаваньне энэргіі сонечнага сьвятла й шырокае выкарыстаньне экалягічна чыстых тэхналёгіяў, як то сьвятлодыёды ў галіне [[электроніка|электронікі]] і асьвятленьня<ref name="cnn">[https://web.archive.org/web/20100831124519/http://edition.cnn.com/video/#/video/international/2009/10/18/eok.lah.greening.korea.cnn?iref=videosearch «South Korea’s green new deal»]. CNN.com.</ref>. У краіне, якая ўжо зьяўляецца найбольш [[інтэрнэт]]ызаванай краінай у сьвеце, існуюць пляны па стварэньні агульнанацыянальнай сеткі наступнага пакаленьня, якая будзе ў 10 разоў хутчэйшай, чым шырокапалосныя сродкі для таго, каб паменшыць спажываньне энэргіі<ref name="cnn"/>. == Дзяржаўны лад == [[Файл:Seoul-National.Assembly-01.jpg|міні|200пкс|зьлева|[[Нацыянальная асамблея Паўднёвай Карэі]]]] Паводле цяперашняй канстытуцыі дзяржаву часам называюць Шостая Рэспубліка Паўднёвай Карэі. Як і ў многіх [[дэмакратыя|дэмакратычных]] дзяржавах<ref>[http://a330.g.akamai.net/7/330/25828/20081021185552/graphics.eiu.com/PDF/Democracy%20Index%202008.pdf «Index of Democracy 2008»]. The Economist Intelligence Unit.</ref>, урад Паўднёвай Карэі падзелены на тры галіны: [[Выканаўчая ўлада|выканаўчую]], [[Судовая ўлада|судовую]] й [[Заканадаўчая ўлада|заканадаўчую]]. Выканаўчая й заканадаўчая ўлады працуюць у асноўным на нацыянальным узроўні, хоць і розныя [[міністэрства|міністэрствы]] ў органах выканаўчай улады таксама ажыцьцяўляюць лякальныя функцыі. Мясцовыя органы ўлады зьяўляюцца паўаўтаномнымі і ўтрымоўваюць свае ўласныя выканаўчыя й заканадаўчыя ўлады. Судовая ўлада працуе на нацыянальным і мясцовым узроўнях. Паўднёвая Карэя зьяўляецца канстытуцыйна дэмакратычнай краінай. Структура ўрада Паўднёвай Карэі вызначаецца паводле [[канстытуцыя|канстытуцыі]]. Гэты дакумэнт быў перагледжаны некалькі разоў з моманту ягонага першага апублікаваньня ў 1948 годзе. Тым ня менш, ён захаваў шматлікія характарыстыкі, і за выключэньнем нядоўгай гісторыі Другой Рэспублікі Паўднёвай Карэі, у краіне заўсёды існавала прэзыдэнцкая сыстэма зь незалежным выканаўчым органам<ref>[http://www.servat.unibe.ch/icl/ks00000_.html «South Korea — Constitution»]. International Constitutional Law.</ref>. Першыя прамыя выбары таксама былі праведзены ў 1948 годзе. Нягледзячы на тое, што Паўднёвая Карэя перажыла шэраг [[ваенная дыктатура|ваенных дыктатур]] з 1960-х да 1980-х гадоў, з тых часоў яна ператварылася ў краіну з пасьпяховай лібэральнай дэмакратыяй. === Прэзыдэнт === Прэзыдэнт зьяўляецца главой дзяржавы ў Паўднёвай Карэі. Цяперашні прэзыдэнт Мун Чжэ Ін, якая прадстаўляе дэмакратычную партыю, быў [[Прэзыдэнцкія выбары ў Паўднёвай Карэі 2017|абраны]] ў 2017 годзе. === Парлямэнт === Аднапалатны Нацыянальная асамблея (300 месцаў). 243 дэпутаты абіраюцца па мажарытарнай сыстэме з адноснай большасьцю галасоў у аднамандатных акругах, 46 — па нацыянальных партыйных сьпісах з 5% бар’ерам. Тэрмін дэпутацкіх паўнамоцтваў — 4 гады. Выбары ў парлямэнт пачалі праводзіцца з 1950 году. 5 сьнежня 2011 году [[Дэмакратычная працоўная партыя (Паўднёвая Карэя)|Дэмакратычная працоўная партыя]] аб'ядналася з партыяй народнага ўдзелу і адной з фракцый Новай прагрэсыўнай партыі, каб ўтварыць Аб'яднаную прагрэсіўную партыю<ref>{{Спасылка|url=http://110.45.173.106/www/news/nation/2011/12/113_100138.html|загаловак=Minor parties launch ’Unified Progressive Party’|копія=https://archive.is/20121202232647/http://110.45.173.106/www/news/nation/2011/12/113_100138.html|дата копіі=2 сьнежня 2012|мова=en|выдавец=The Korea Times|дата публікацыі=5 сьнежня 2011}}</ref>. 17 лютага 2020 году кансэрватыўная партыя «[[Ханара]]» («Партыя вялікай краіны») аб'ядналася зь некалькімі іншымі партыямі для ўтварэньня Аб’яднанай партыі будучыні<ref>{{Спасылка|url=http://english.hani.co.kr/arti/english_edition/e_national/928719.html|загаловак=&#x5B;News analysis&#x5D; New conservative party or throwback to the Saenuri Party? |выдавец=The Hankyoreh|мова=en|дата публікацыі=18 лютага 2020}}</ref>. Ад 2020 году мінімальны ўзрост, зь якога грамадзяне набываюць права галасаваць паніжаны ад 19 да 18 гадоў<ref>{{Спасылка|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ks.html|загаловак=Паўднёвая Карэя|назва праекту=The World Factbook|выдавец=CIA|мова=en|дата=19 верасьня 2020}}</ref>. {| class="wikitable" |+Склад парлямэнту па выніках выбараў у 2020 годзе |- |месцаў||партыя |- |180 || [[Дэмакратычная партыя (Паўднёвая Карэя)|Дэмакратычная партыя]] (Табура)/Аб'яднаная грамадзянская партыя |- |103 || Аб’яднаная партыя будучыні/Партыя будучыні Карэі |- | 6 || Партыя спавядлівасьці |- |3 || адкрытая дэмакратычная партыя |- |3 || Народная партыя |- |5 || незалежныя кандыдаты<ref>{{Спасылка|url=https://blr.belta.by/world/view/kirujuchaja-demakratychnaja-partyja-peramagla-na-vybarah-u-parlament-respubliki-kareja-86801-2020/|загаловак=Кіруючая дэмакратычная партыя перамагла на выбарах у парламент Рэспублікі Карэя|выдавец=БелТА|дата публікацыі=16 красавіка 2020}}</ref> |} Старшыня Нацыянальнай асамблеі — Парк Б'ёнг-сэўг ({{мова-ko|박병석}})<ref>{{Спасылка|url=https://koreajoongangdaily.joins.com/2020/05/20/politics/Park-Byeongseug-%EB%B0%95%EB%B3%91%EC%84%9D-National-Assembly-speaker/20200520171510905.html|загаловак=Park Byeong-seug to head the National Assembly as speaker|дата публікацыі=20 мая 2020|мова=en|выдавец=Korea JoongAng Daily}}</ref>. == Эканоміка == Эканоміка Паўднёвай Карэі на 2013 год зьяўлялася 12-й у сьвеце па [[СУП]] (па [[Парытэт пакупніцкай здольнасьці|парытэту пакупніцкай здольнасьці]]) і 15-й у сьвеце па намінальным СУП. У пераліку на душу насельніцтва СУП вырас са 100 [[даляр ЗША|даляраў ЗША]] ў 1963 годзе, да больш за 33 000 даляраў ЗША ў 2013 годзе. Ключавыя напрамкі паўднёвакарэйскай эканомікі за шасьцідзесяцігадовую [[Гісторыя Паўднёвай Карэі|гісторыю існаваньняў дзяржавы]] моцна зьмяніліся. У 1940-х гадах эканоміка краіны абапіралася пераважна на [[сельская гаспадарка]] і [[лёгкая прамысловасьць|лёгкую прамысловасьць]]. На працягу наступных некалькіх дзесяцігодзьдзяў акцэнт зрушыўся ў бок лёгкай прамысловасьці і вытворчасьці тавараў народнага спажываньня, а ў 1970-х і 1980-х гадах — у бок [[цяжкая прамысловасьць|цяжкай прамысловасьці]]. На працягу 30 гадоў пасьля таго як [[Прэзыдэнт Паўднёвай Карэі|прэзыдэнт краіны]] [[Пак Чон Хі]] ў 1962 годзе абвясьціў пачатак першай пяцігодкі, эканоміка краіны расла вельмі высокімі тэмпамі, а сама структура эканомікі моцна зьмянілася. Бурны эканамічны рост у 80-х гадах запаволіўся да канца дзесяцігодзьдзя. Да таго часу эканамічны рост запаволіўся да 6,5% у год, а з ростам заработнай платы насельніцтва вырасла і [[інфляцыя]]. Як і ў іншых высокаразьвітых краінах, да пачатку 1990-х гадоў сфэра паслуг стала дамінуючай у эканоміцы краіны, а цяпер яна складае дзьве траціны ўсяго СУП. У 2023 годзе на [[Атамная электрастанцыя|атамныя электрастанцыі]] прыпадала 28 % вытворчасьці [[Электраэнэргія|электраэнэргіі]] ў Паўднёвай Карэі<ref>{{Навіна|аўтар=[[Георгі Грыц]]|загаловак=Генэрацыя выгады, або Навошта краінам свае АЭС|спасылка=https://blr.belta.by/comments/view/generatsyja-vygady-abo-navoshta-krainam-svae-aes-3297/|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=13 лістапада 2023|дата доступу=14 лістапада 2023}}</ref>. == Глядзіце таксама == * [[Карэйская Народна-Дэмакратычная Рэспубліка]] == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.korea.net/ Афіцыйны сайт Паўднёвай Карэі] * [http://www.nso.go.kr/eng2006/emain/index.html Сайт Карэйскага статыстычнага бюро] * [https://web.archive.org/web/20130509061058/http://russian.visitkorea.or.kr/rus/index.kto Турыстычны сайт Паўднёвай Карэі] {{Краіны Азіі}} {{АЭСР}} {{АБСЭ}} [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]] rqz360rd9xqfbpot0f4efdwjbsj1zta 2620168 2620150 2025-06-15T19:12:44Z Dymitr 10914 Dymitr перанёс старонку [[Паўднёвая Карэя]] у [[Рэспубліка Карэя]] паўзьверх перанакіраваньня: вернутая афіцыйная назва 2614394 wikitext text/x-wiki {{Краіна |Назва = Рэспубліка Карэя |НазваЎРоднымСклоне = Рэспублікі Карэі |НазваНаДзяржаўнайМове = 대한민국<br />大韓民國 |Сьцяг = Flag of South Korea.svg |Герб = Coat_of_arms_of_South_Korea.svg |НацыянальныДэвіз = 널리 인간 세계를 이롭게 하라 («Прыносіць карысьць чалавецтву») |Месцазнаходжаньне = South_Korea_(orthographic_projection).svg |АфіцыйнаяМова = [[Карэйская мова]] |Сталіца = [[Сэул]] |НайбуйнейшыГорад = Сэул |ТыпУраду = |ПасадыКіраўнікоў = Прэзыдэнт<br />Прэм’ер-міністар |ІмёныКіраўнікоў = Юн Сок Ёль<br />Хан Док Су |Плошча = 99 313 |МесцаЎСьвецеПаводлеПлошчы = 109 |АдсотакВады = 0,3 |ГодАцэнкіНасельніцтва = 2012 |МесцаЎСьвецеПаводлеНасельніцтва = 25 |Насельніцтва = 50 004 441 |ШчыльнасьцьНасельніцтва = 491 |ГодАцэнкіСУП = 2013 |МесцаЎСьвецеПаводлеСУП = 12 |СУП = $1,687 трлн |СУПНаДушуНасельніцтва = $33 580 |Валюта = [[Паўднёвакарэйская вона]] |КодВалюты = KRW |ЧасавыПас = |ЧасРозьніцаUTC = +9 |ЧасавыПасУлетку = |ЧасРозьніцаUTCУлетку = +9 |НезалежнасьцьПадзеі = — ад [[Японія|Японіі]] |НезалежнасьцьДаты = <br />1 сакавіка 1919 |ДзяржаўныГімн = Aegukga |АўтамабільныЗнак = |ДамэнВерхнягаЎзроўню = kr |ТэлефонныКод = 82 |Дадаткі = |Катэгорыя = Паўднёвая Карэя }} '''Рэспу́бліка Карэ́я''' ({{мова-ko|대한민국}}, 大韓民國, ''Тэханмінгук'') — [[дзяржава]] ў паўднёвай частцы [[Карэйскі паўвостраў|Карэйскага паўвострава]]. Назва «[[Карэя]]» паходзіць ад [[Карэ]], дынастыі, якая панавала паўвостравам ў [[Сярэднявечча|сярэднія вякі]]. Суседзямі Паўднёвай Карэі зьяўляюцца [[Кітай]] на захадзе, [[Японія]] на ўсходзе, [[Паўночная Карэя]] на поўначы. Паўднёвая Карэя знаходзіцца на поўначы ўмеранага пояса ў пераважна горнай мясцовасьці. Яна ахоплівае агульную плошчу 99 313 км²<ref>[http://www.asianinfo.org/asianinfo/korea/geography.htm#TERRITORY «Korea’s Geography»]. Asianinfo.org.</ref>, з насельніцтвам 50 мільёнаў. Сталіцай і найбуйнейшым горадам зьяўляецца [[Сэул]], з насельніцтвам у амаль 10 мільёнаў чалавек. Археалягічныя знаходкі паказваюць, што Карэйскі паўвостраў быў заселены чалавекам у пэрыяд [[раньні палеаліт|раньняга палеаліту]]<ref>[https://web.archive.org/web/20060530111759/http://www.rom.on.ca/news/releases/public.php?mediakey=sg1yebpnv8 «Ancient civilizations»] (Press release). Canada: Royal Ontario Museum.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20080302014245/http://www.opm.go.kr/warp/webapp/content/view?meta_id=english&id=35 «Prehistoric Korea»]. Office of the Prime Minister.</ref>. Карэйская гісторыя пачынаецца з заснаваньня ў 2333 годзе да н. э. каралеўства [[Качасон]] легендарным кіраўніком [[Тан-гун]]ам. Пасьля аб’яднаньня трох каралеўстваў Карэі ў 668 годзе н. э. у адну краіну [[Сыла|Сылу]], Карэя кіравалася дынастыямі [[Карэ]] й [[Часон]]ам, пакуль у 1910 годзе [[Карэйская імпэрыя]] не была скасавана й анэксавана Японіяй. Пасьля вызваленьня й акупацыі савецкімі й амэрыканскімі войскамі ў канцы [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]], краіна была падзелена на Паўночную і Паўднёвую Карэю. Апошняя была створана ў 1948 годзе як дэмакратычная краіна, нягледзячы на палітычную нестабільнасьць у часы ваеннага рэжыму й ваеннага становішча, пакуль не была створана Шостая рэспубліка ў 1987 годзе. Пасьля ўварваньня ў Паўднёвую Карэю войскаў з поўначы 25 чэрвеня 1950 году ў выніку [[Карэйская вайна|вайны паміж двума Карэямі]] было складзена пагадненьня аб замірэньні, якое аднак так і не было падпісана. Мяжа паміж дзьвюма краінамі зьяўляецца найбольш моцна ўмацаванай у сьвеце<ref>[https://web.archive.org/web/20091130235815/http://edition.cnn.com/2004/WORLD/asiapcf/06/03/koreas.agree/index.html «Koreas agree to military hotline»]. CNN.com.</ref>. Пасьля вайны эканоміка паўднёвай Карэі значна вырасла й краіна ператварылася ў буйны эканомічны цэнтар ня толькі [[Усходняя Азія|Ўсходняй Азіі]], але й сьвету<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/322280/South-Korea/34997/Economic-and-social-developments «South Korea: Economic and social developments»]. Encyclopædia Britannica.</ref>. Паўднёвая Карэя зьяўляецца прэзыдэнцкай рэспублікай, якая складаецца з шаснаццаці адміністрацыйных адзінак, і разьвітай краінай зь вельмі высокім узроўнем жыцьця. Гэта чацьвёртая паводле велічыні эканоміка ў [[Азія|Азіі]] й 15-я паводле намінальнага СУП, ці 12-я, паводле [[парытэт пакупніцкай здольнасьці|парытэту пакупніцкай здольнасьці]], найбуйнейшая эканоміка ў сьвеце<ref>[http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2010/02/weodata/weorept.aspx?sy=2011&ey=2011&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=70&pr1.y=5&c=512,941,914,446,612,666,614,668,311,672,213,946,911,137,193,962,122,674,912,676,313,548,419,556,513,678,316,181,913,682,124,684,339,273,638,921,514,948,218,943,963,686,616,688,223,518,516,728,918,558,748,138,618,196,522,278,622,692,156,694,624,142,626,449,628,564,228,283,924,853,233,288,632,293,636,566,634,964,238,182,662,453,960,968,423,922,935,714,128,862,611,716,321,456,243,722,248,942,469,718,253,724,642,576,643,936,939,961,644,813,819,199,172,184,132,524,646,361,648,362,915,364,134,732,652,366,174,734,328,144,258,146,656,463,654,528,336,923,263,738,268,578,532,537,944,742,176,866,534,369,536,744,429,186,433,925,178,746,436,926,136,466,343,112,158,111,439,298,916,927,664,846,826,299,542,582,967,474,443,754,917,698,544&s=NGDPD&grp=0&a= «Report for Selected Countries and Subjects»]. International Monetary Fund.</ref>. Эканоміка базуецца на экспартна-арыентаванай вытворчасьцю [[электроніка|электронікі]], [[аўтамабілебудаваньне|аўтамабілебудаваньня]], [[караблебудаўніцтва]], [[машыныбудаваньне|машыныбудаваньня]], вырабаў [[нафтапрадукт]]аў і [[робататэхніка|робататэхнікі]]. Паўднёвая Карэя зьяўляецца чальцом [[ААН]], [[СГА]], [[Арганізацыя эканамічнага супрацоўніцтва і разьвіцьця|АЭСіР]]. Краіна таксама зьяўляецца адным з заснавальнікаў арганізацыі [[Азіяцка-Тыхаакіянскае эканамічнае супрацоўніцтва|АТЭС]] і саміту Ўсходняй Азіі. == Гісторыя == === Да падзелу === [[Файл:Geunjeongmun.jpg|міні|240пкс|справа|Палац [[Кёнбакун]] зьяўляецца самым буйным зь пяці вялікіх палацаў, пабудаваных у часы [[дынастыя Часон|дынастыі Часон]].]] Карэйская гісторыя пачынаецца з заснаваньня [[Качасон]]а ў 2333 годзе да н. э. [[Тан-гун]]ам, у адпаведнасьці з карэйскай міталёгіяй<ref>[http://www.asianinfo.org/asianinfo/korea/history.htm. «Korea’s History»]{{Недаступная спасылка|date=May 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}. Asian Shravan.</ref>. [[Го Чо Сун]] пашырылася й ейным ягоным кантролем знаходзілася ня толькі паўночная частка [[Карэйскі паўвостраў|Карэйскага паўвострава]], а таксама некаторая частка [[Маньчжурыя|Маньчжурыі]]. Пасьля шматлікіх канфліктаў з кітайскай [[дынастыя Хань|дынастыі Хань]], Го Чо Сун распалася, што прывяло да [[прота-трохпанскі пэрыяд Карэі|прота-трохпанскага пэрыяду Карэі]]. У першыя стагодзьдзі нашай эры панствы [[Пуё]], [[Акчо]], [[Тан’е]] й зьвяз [[Самхан]] займалі тэрыторыю паўвострава й паўднёвай Маньчжурыі. Аб’яднаньне трох каралеўстваў у адзіную [[Сыла]] ў 676 годзе прывяло да таго, што большая частка Карэйскага паўвострава знаходзіцца пад кантролем аб’яднанае Сылы, а [[Пархэ]] атрымала кантроль над паўночнай часткай [[Кагурэ]]. У каралеўства Сыла квітнела ў гэтыя часы, разьвівалася [[паэзія]] й [[мастацтва]], а таксама распаўсюджвалася [[будызм|будыйская культура]]. Адносіны паміж Карэяй і Кітаем заставалася адносна мірны працягу гэтага часу. Тым ня менш, Сыла аслабла пад узьдзеяньнем унутранай барацьбы й апынулася пад панаваньнем [[дынастыя Карэ|дынастыі Карэ]] ў 935 годзе. Пархэ, сусед Сылы на поўначы, быў створаны ў якасьці пераемніка дзяржавы Кагурэ. У пэрыяд росквіту, Пархэ кантраляваў вялікую частку Маньчжурыі й частку [[Далёкі Ўсход|Далёкага Ўсходу]] [[Расея|Расеі]], але каралеўства было захоплена [[кіданы|кіданамі]] ў 926 годзе. [[Файл:Korean book-Jikji-Selected Teachings of Buddhist Sages and Seon Masters-1377.jpg|міні|200пкс|зьлева|«[[Чыкчы]]» — першая кніга зробленая пры дапамозе мэталічнага [[друк]]аванага станка]] Паўвостраў быў цалкам аб’яднаны імпэратарам [[Тхэчжо Карэ]] ў 936 годзе, а сталіца была перанесена ў старажытны [[Сэул]]. Як і Сыла, у Карэ таксама ўвага надавалася разьвіцьцю культуры, гэтак у 1377 годзе быў надрукаваны «[[Чыкчы]]» ў 1377 годзе, з дапамогай выкарыстаньня старога рухомага ў сьвеце тыпу мэталічнага [[друк]]аванага станка<ref>[https://web.archive.org/web/20120225221903/http://www.digitaljikji.net/ «Digital Jikji»]. Digital Jikji.</ref>. Мангольскае нашэсьце ў XIII стагодзьдзі значна паслабіла Карэ. Пасьля амаль 30-гадовай вайны, дынастыя Карэ працягвала панаваць у Карэі, аднак зрабілася васалам манголаў. Пасьля таго, як [[Мангольская імпэрыя]] была скасавана, цяжкая палітычная барацьба прывяла да зрушэньня дынастыі Карэ й усталяваньня [[дынастыя Часон|дынастыі Часон]] ў 1392 годзе пасьля паўстаньня генэрала [[Лі Сон-Ге]]. Першыя 200 гадоў панаваньня дынастыі Часон былі адзначаны адносна мірнымі гадамі, якія прывялі да стварэньня [[хангыль|хангылю]] каролём [[Сэчжон Вялікі|Сэчжонам Вялікім]] ў XIV стагодзьдзі й ростам уплыву [[канфуцыянства]] ў краіне. Паміж 1592 і 1598 гадамі [[японцы]] ўварваліся ў Карэю. [[Таётомі Хідэёсі]], які кіраваў японскімі сіламі, спрабаваў уварвацца ў [[азія|азіяцкі кантынэнт]] праз Карэю, але ў канчатковым выніку быў пераможаны кітайскім войскам [[дынастыя Мін|дынастыі Мін]]. У гэтай вайне таксама назіраўся ўздым адмірала [[Лі Сун-сін]]а й ягонага знакамітага «[[чарапаха-карабель|чарапаха-карабля]]». У 1620-х і 1630-х гадох Часон пацярпелі ад нашэсьця маньчжураў, якія ў выніку заваявалі ўвесь Кітай. Пасьля чарговай сэрыі войнаў супраць Маньчжурыі, Часон выпрабавалі амаль 200-гадовы пэрыяд міру. Каралі [[Ёнджо]] і [[Чанчжо]] прывялі дзяржаву да адраджэньня магутнасьці дынастыі Часон. Тым ня менш, апошнія гады панаваньня дынастыі Часон былі адзначаны залежнасьцю ад Кітая па зьнешніх сувязях і ізаляцыі ад зьнешняга сьвету. У XIX стагодзьдзі ізаляцыянісцкая палітыка Карэі заслужыла назву «[[Каралеўства Пустэльнік]]». Дынастыя Часон спрабавала абараніць сябе ад заходняга [[імпэрыялізм]]у, але была вымушаны адкрыць свой [[гандаль]]. Пасьля [[Першая кітайска-японская вайна|Першай кітайска-японскай вайны]] й [[расейска-японская вайна|расейска-японскай вайны]] Карэя была акупаваная [[Японія]]й з 1910 па 1945 гады. У канцы [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] японцы здаліся на карысьць савецкіх і амэрыканскіх сілаў, якія занялі паўночную і паўднёвую паловы Карэя, адпаведна. === Пасьля падзелу === [[Файл:United Nations troops fighting in the streets of Seoul, Korea. - NARA - 531381.tif|міні|240пкс|зьлева|Войскі ААН на вуліцах [[Сэул]]а ў 1950 гозе]] Нягледзячы на ​​першапачатковы плян адзінай Карэі ў 1943 годзе, які быў прадугледжаны згодна з [[Каірская дэклярацыя|Каірскай дэклярацыяй]], эскаляцыя [[халодная вайна|халоднай вайны]] паміж [[Савецкі Саюз|Савецкім Саюзам]] і [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|Злучанымі Штатамі]] ў рэшце рэшт прывяла да стварэньня асобных урадаў, кожны са сваёй [[ідэалёгія]]й, што прывяло да падзелу Карэі на два палітычных утварэньня ў 1948 годзе: [[Паўночная Карэя|Паўночную Карэю]] й Паўднёвую Карэю. На поўначы былы антыяпонскі партызан і камуністычны дзяяч [[Кім Ір Сэн]] прыйшоў да ўлады праз падтрымку з боку Савецкага Саюза. На поўдні былі праведзены выбары пад наглядам [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацый|Арганізацыі Аб’яднаных Нацый]], была абвешчаная Рэспубліка Карэя, і [[Лі Сын Ман]] уступіў на пасаду як першы прэзыдэнт краіны. У сьнежні [[Генэральная Асамблея ААН]] абвесьціла толькі гэты ўрад законным для ўсёй Карэі<ref>[https://web.archive.org/web/20131023061108/http://daccess-dds-ny.un.org/doc/RESOLUTION/GEN/NR0/043/66/IMG/NR004366.pdf?OpenElement «195 (III) The problem of the independence of Korea»], December 12, 1948, Resolutions Adopted by the General Assembly During its Third Session, p. 25.</ref>. 25 чэрвеня 1950 году Паўночная Карэя ўварвалася ў Паўднёвую Карэю, што выклікала [[Карэйская вайна|Карэйскую вайны]], першы буйны канфлікт халоднай вайны. У той час Савецкі Саюз байкатаваў Арганізацыю Аб’яднаных Нацыяў (ААН), тым самым пазбаўляючыся свайго [[права вета]]. Гэта дазволіла ААН умяшацца ў [[грамадзянская вайна|грамадзянскую вайну]], калі стала ясна, што вышэйшыя паўночнакарэйскія войскі жадаюць захапіць усю Карэю. Савецкі Саюз і [[Кітай]] аказвалі падтрымку Паўночнай Карэі, а з боку паўночнікаў удзельнічалі ў баях кітайскія войскі. Пасьля вялізных стратаў сярод грамадзянскага насельніцтва як на поўначы, гэтак і на поўдні, вайна ў канчатковым выніку зайшла ў тупік. Перамір’е 1953 году, якое гэтак і не было падпісана з боку Паўднёвай Карэі, падзел паўвострава рабіўся ўздоўж [[дэмілітарызаваная зона|дэмілітарызаванай зоны]] ў арыгінальнай дэмаркацыйнай лініі. Мірная дамова не была падпісана паміж гэтымі краінамі, у выніку чаго тэхнічна яны застаюцца ў стане вайны. Паводле некаторых падлікаў 2,5 мільёна чалавек памерлі падчас Карэйскай вайны<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/322419/Korean-War Korean War (1950-53)]. Britannica Online Encyclopedia{{ref-en}}.</ref>. У 1960 годзе студэнцкае паўстаньне прывяло да адстаўкі самадзяржаўнага прэзыдэнта [[Лі Сын Ман]]а. Пэрыяд палітычнай нестабільнасьці быў скончаны ў выніку вайсковага перавароту генэрала [[Пак Чжон Хі]] ў адносінах да слабага й неэфэктыўнага ўраду ў наступным годзе. Парк займаў пасаду прэзыдэнта да свайго забойства ў 1979 годзе, правёўшы значныя [[эканоміка|эканамічныя]] рэформы, што садзейнічалі хуткаму экспартнаму эканамічнаму росту, а таксама праводзячы сур’ёзныя палітычныя рэпрэсіі. Пак падвяргаўся жорсткай крытыцы як бязьлітасны ваенны дыктатар, нягледзячы на тое, што карэйская эканоміка разьвівалася значнымі тэмпамі падчас ягонага знаходжаньня на пасадзе. == Геаграфія == [[Файл:South Korea Topography.png|міні|200пкс|справа|Тапаграфічная мапа Паўднёвай Карэі]] Паўднёвая Карэя займае паўднёвую частку [[Карэйскі паўвостраў|Карэйскага паўвострава]], якая распасьціраецца на 1100 км ад [[азія]]цкага мацерыка. Паўвостраў мае горны рэльеф з боку бліжэйшага да [[Японскае мора|Японскага мора]] на захадзе. З усходняга боку ад паўвострава месьціцца [[Жоўтае мора]]. Паўднёвы ўскраек паўвострава знаходзіцца ля [[Карэйскі праліў|Карэйскага праліва]]. Краіна, разам з усімі сваімі астравамі, разьмешчана паміж 33° і 39° пн. ш. і 124 ° і 130 ° у. д. Агульная плошча краіны складае 100 км²<ref>[http://kosis.nso.go.kr/cgi-bin/sws_999.cgi?ID=DT_1A1&IDTYPE=3&A_LANG=1&FPUB=3&SELITEM=. «행정구역(구시군)별 국토적»]{{Недаступная спасылка|date=May 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}. Korea Statistical Information Service.</ref>. Паўднёвая Карэя можа быць падзелена на чатыры асноўных рэгіёну: ўсходні рэгіён высокіх горных хрыбтоў і вузкіх прыбярэжных [[раўніна]]ў, заходні рэгіён шырокіх прыбярэжных раўнінаў, рачных басэйнаў і пагоркаў, паўднёва-заходні рэгіён [[Горы (геалёгія)|гораў]] і далінаў, а таксама паўднёва-ўсходні рэгіён у шырокім басэйне ракі [[Нактанган]]<ref>[http://www.asianinfo.org/asianinfo/korea/geography.htm#LAND Geography of Korea]. Asia Info Organization</ref>. Тэрыторыя Паўднёвай Карэі ў асноўным горная, большасьць зямель не прыдатныя для [[земляробства]]. Нізіны, разьмешчаныя ў асноўным на захадзе й паўднёвым усходзе, складае толькі 30% ад агульнай плошчы зямель. Каля трох тысячаў астравоў і выспаў, якія зьяўляюцца ў асноўным малымі й незаселенымі, ляжаць ля заходняга й паўднёвага ўзьбярэжжа Паўднёвай Карэі. [[Чэджу-да]] знаходзіцца ў 100 кілямэтрах ад паўднёвага ўзьбярэжжа Паўднёвай Карэі. Гэта самы вялікі востраў краіны, з плошчай у 1845 км². Чэджу таксама зьяўляецца месцам знаходжаньня самай высокай кропкі Паўднёвай Карэі: [[Халасан]], патухлага [[Вулькан (геалёгія)|вулькана]], які дасягае вышыні ў 1,95 кілямэтраў над узроўнем мора. Паўднёвая Карэя мае 20 нацыянальных паркаў і папулярных месцаў прыроды, як [[чайныя палі Пасон]], [[бухта Сунчхон]], а таксама першы нацыянальны парк [[Чырысан (нацыянальны парк)|Чырысан]]<ref>[http://english.knps.or.kr/ «Korea National Park Service official site»]. English.knps.or.kr.</ref>. === Экалёгія === [[Файл:Korea-Seoul-Cheonggyecheon-2008-01.jpg|міні|200пкс|справа|Ручай у [[Чхонгечхон]]е ў цэнтры Сеула]] На працягу першых 20 гадоў хвалевага разьвіцьця Паўднёвай Карэі, былі зроблены невялікія намаганьні для захаваньні навакольнага асяродзьдзя<ref>[http://google.com/search?q=cache:h-TUQm6gWTMJ:www.american.edu/TED/KORPOLL.htm+pollution+korea&cd=1&hl=en&ct=clnk&client=firefox-a «Korea Air Pollution Problems»]. google.com.</ref>. Неабмежаваная [[індустрыялізацыя]] й разьвіцьцё гарадоў прывяло да абязьлесеньня й зьнішчэньня водна-балотных угодзьдзяў<ref>[https://web.archive.org/web/20120303082944/http://english.hani.co.kr/arti/english_edition/e_opinion/373552.html «Column Letter to Lee administration: Save the Songdo Tidal Flat: Opinion: Home»]. English.hani.co.kr.</ref>. Тым ня менш, у апошнія часы былі зроблены намаганьні да збалянсаваньня гэтых праблемаў, у прыватнасьці ўрад выдзеліў 84 млрд даляраў на пяцігадовы праект зялёнага росту, які накіраваны на павышэньне энэргаэфэктыўнасьці й разьвіцьцё зялёных [[тэхналёгія]]ў. Эканамічная стратэгія на зялёныя тэхналёгіі ўяўляе сабой усёабдымную перапрацоўку эканоміцы Паўднёвай Карэі, выкарыстоўваючы каля двух адсоткаў ад [[СУП]] краіны. Ініцыятыва азеляненьня ўключае ў сябе такія намаганьні, як забесьпячэньне агульнанацыянальнай [[ровар]]най сеткі, выкарыстаньне сонечнай і [[Энэргія ветру|ветравой энэргіі]], зьніжэньне колькасьці залежных ад [[нафта|нафты]] [[транспарт]]ных сродкаў, захаваньне энэргіі сонечнага сьвятла й шырокае выкарыстаньне экалягічна чыстых тэхналёгіяў, як то сьвятлодыёды ў галіне [[электроніка|электронікі]] і асьвятленьня<ref name="cnn">[https://web.archive.org/web/20100831124519/http://edition.cnn.com/video/#/video/international/2009/10/18/eok.lah.greening.korea.cnn?iref=videosearch «South Korea’s green new deal»]. CNN.com.</ref>. У краіне, якая ўжо зьяўляецца найбольш [[інтэрнэт]]ызаванай краінай у сьвеце, існуюць пляны па стварэньні агульнанацыянальнай сеткі наступнага пакаленьня, якая будзе ў 10 разоў хутчэйшай, чым шырокапалосныя сродкі для таго, каб паменшыць спажываньне энэргіі<ref name="cnn"/>. == Дзяржаўны лад == [[Файл:Seoul-National.Assembly-01.jpg|міні|200пкс|зьлева|[[Нацыянальная асамблея Паўднёвай Карэі]]]] Паводле цяперашняй канстытуцыі дзяржаву часам называюць Шостая Рэспубліка Паўднёвай Карэі. Як і ў многіх [[дэмакратыя|дэмакратычных]] дзяржавах<ref>[http://a330.g.akamai.net/7/330/25828/20081021185552/graphics.eiu.com/PDF/Democracy%20Index%202008.pdf «Index of Democracy 2008»]. The Economist Intelligence Unit.</ref>, урад Паўднёвай Карэі падзелены на тры галіны: [[Выканаўчая ўлада|выканаўчую]], [[Судовая ўлада|судовую]] й [[Заканадаўчая ўлада|заканадаўчую]]. Выканаўчая й заканадаўчая ўлады працуюць у асноўным на нацыянальным узроўні, хоць і розныя [[міністэрства|міністэрствы]] ў органах выканаўчай улады таксама ажыцьцяўляюць лякальныя функцыі. Мясцовыя органы ўлады зьяўляюцца паўаўтаномнымі і ўтрымоўваюць свае ўласныя выканаўчыя й заканадаўчыя ўлады. Судовая ўлада працуе на нацыянальным і мясцовым узроўнях. Паўднёвая Карэя зьяўляецца канстытуцыйна дэмакратычнай краінай. Структура ўрада Паўднёвай Карэі вызначаецца паводле [[канстытуцыя|канстытуцыі]]. Гэты дакумэнт быў перагледжаны некалькі разоў з моманту ягонага першага апублікаваньня ў 1948 годзе. Тым ня менш, ён захаваў шматлікія характарыстыкі, і за выключэньнем нядоўгай гісторыі Другой Рэспублікі Паўднёвай Карэі, у краіне заўсёды існавала прэзыдэнцкая сыстэма зь незалежным выканаўчым органам<ref>[http://www.servat.unibe.ch/icl/ks00000_.html «South Korea — Constitution»]. International Constitutional Law.</ref>. Першыя прамыя выбары таксама былі праведзены ў 1948 годзе. Нягледзячы на тое, што Паўднёвая Карэя перажыла шэраг [[ваенная дыктатура|ваенных дыктатур]] з 1960-х да 1980-х гадоў, з тых часоў яна ператварылася ў краіну з пасьпяховай лібэральнай дэмакратыяй. === Прэзыдэнт === Прэзыдэнт зьяўляецца главой дзяржавы ў Паўднёвай Карэі. Цяперашні прэзыдэнт Мун Чжэ Ін, якая прадстаўляе дэмакратычную партыю, быў [[Прэзыдэнцкія выбары ў Паўднёвай Карэі 2017|абраны]] ў 2017 годзе. === Парлямэнт === Аднапалатны Нацыянальная асамблея (300 месцаў). 243 дэпутаты абіраюцца па мажарытарнай сыстэме з адноснай большасьцю галасоў у аднамандатных акругах, 46 — па нацыянальных партыйных сьпісах з 5% бар’ерам. Тэрмін дэпутацкіх паўнамоцтваў — 4 гады. Выбары ў парлямэнт пачалі праводзіцца з 1950 году. 5 сьнежня 2011 году [[Дэмакратычная працоўная партыя (Паўднёвая Карэя)|Дэмакратычная працоўная партыя]] аб'ядналася з партыяй народнага ўдзелу і адной з фракцый Новай прагрэсыўнай партыі, каб ўтварыць Аб'яднаную прагрэсіўную партыю<ref>{{Спасылка|url=http://110.45.173.106/www/news/nation/2011/12/113_100138.html|загаловак=Minor parties launch ’Unified Progressive Party’|копія=https://archive.is/20121202232647/http://110.45.173.106/www/news/nation/2011/12/113_100138.html|дата копіі=2 сьнежня 2012|мова=en|выдавец=The Korea Times|дата публікацыі=5 сьнежня 2011}}</ref>. 17 лютага 2020 году кансэрватыўная партыя «[[Ханара]]» («Партыя вялікай краіны») аб'ядналася зь некалькімі іншымі партыямі для ўтварэньня Аб’яднанай партыі будучыні<ref>{{Спасылка|url=http://english.hani.co.kr/arti/english_edition/e_national/928719.html|загаловак=&#x5B;News analysis&#x5D; New conservative party or throwback to the Saenuri Party? |выдавец=The Hankyoreh|мова=en|дата публікацыі=18 лютага 2020}}</ref>. Ад 2020 году мінімальны ўзрост, зь якога грамадзяне набываюць права галасаваць паніжаны ад 19 да 18 гадоў<ref>{{Спасылка|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ks.html|загаловак=Паўднёвая Карэя|назва праекту=The World Factbook|выдавец=CIA|мова=en|дата=19 верасьня 2020}}</ref>. {| class="wikitable" |+Склад парлямэнту па выніках выбараў у 2020 годзе |- |месцаў||партыя |- |180 || [[Дэмакратычная партыя (Паўднёвая Карэя)|Дэмакратычная партыя]] (Табура)/Аб'яднаная грамадзянская партыя |- |103 || Аб’яднаная партыя будучыні/Партыя будучыні Карэі |- | 6 || Партыя спавядлівасьці |- |3 || адкрытая дэмакратычная партыя |- |3 || Народная партыя |- |5 || незалежныя кандыдаты<ref>{{Спасылка|url=https://blr.belta.by/world/view/kirujuchaja-demakratychnaja-partyja-peramagla-na-vybarah-u-parlament-respubliki-kareja-86801-2020/|загаловак=Кіруючая дэмакратычная партыя перамагла на выбарах у парламент Рэспублікі Карэя|выдавец=БелТА|дата публікацыі=16 красавіка 2020}}</ref> |} Старшыня Нацыянальнай асамблеі — Парк Б'ёнг-сэўг ({{мова-ko|박병석}})<ref>{{Спасылка|url=https://koreajoongangdaily.joins.com/2020/05/20/politics/Park-Byeongseug-%EB%B0%95%EB%B3%91%EC%84%9D-National-Assembly-speaker/20200520171510905.html|загаловак=Park Byeong-seug to head the National Assembly as speaker|дата публікацыі=20 мая 2020|мова=en|выдавец=Korea JoongAng Daily}}</ref>. == Эканоміка == Эканоміка Паўднёвай Карэі на 2013 год зьяўлялася 12-й у сьвеце па [[СУП]] (па [[Парытэт пакупніцкай здольнасьці|парытэту пакупніцкай здольнасьці]]) і 15-й у сьвеце па намінальным СУП. У пераліку на душу насельніцтва СУП вырас са 100 [[даляр ЗША|даляраў ЗША]] ў 1963 годзе, да больш за 33 000 даляраў ЗША ў 2013 годзе. Ключавыя напрамкі паўднёвакарэйскай эканомікі за шасьцідзесяцігадовую [[Гісторыя Паўднёвай Карэі|гісторыю існаваньняў дзяржавы]] моцна зьмяніліся. У 1940-х гадах эканоміка краіны абапіралася пераважна на [[сельская гаспадарка]] і [[лёгкая прамысловасьць|лёгкую прамысловасьць]]. На працягу наступных некалькіх дзесяцігодзьдзяў акцэнт зрушыўся ў бок лёгкай прамысловасьці і вытворчасьці тавараў народнага спажываньня, а ў 1970-х і 1980-х гадах — у бок [[цяжкая прамысловасьць|цяжкай прамысловасьці]]. На працягу 30 гадоў пасьля таго як [[Прэзыдэнт Паўднёвай Карэі|прэзыдэнт краіны]] [[Пак Чон Хі]] ў 1962 годзе абвясьціў пачатак першай пяцігодкі, эканоміка краіны расла вельмі высокімі тэмпамі, а сама структура эканомікі моцна зьмянілася. Бурны эканамічны рост у 80-х гадах запаволіўся да канца дзесяцігодзьдзя. Да таго часу эканамічны рост запаволіўся да 6,5% у год, а з ростам заработнай платы насельніцтва вырасла і [[інфляцыя]]. Як і ў іншых высокаразьвітых краінах, да пачатку 1990-х гадоў сфэра паслуг стала дамінуючай у эканоміцы краіны, а цяпер яна складае дзьве траціны ўсяго СУП. У 2023 годзе на [[Атамная электрастанцыя|атамныя электрастанцыі]] прыпадала 28 % вытворчасьці [[Электраэнэргія|электраэнэргіі]] ў Паўднёвай Карэі<ref>{{Навіна|аўтар=[[Георгі Грыц]]|загаловак=Генэрацыя выгады, або Навошта краінам свае АЭС|спасылка=https://blr.belta.by/comments/view/generatsyja-vygady-abo-navoshta-krainam-svae-aes-3297/|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=13 лістапада 2023|дата доступу=14 лістапада 2023}}</ref>. == Глядзіце таксама == * [[Карэйская Народна-Дэмакратычная Рэспубліка]] == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.korea.net/ Афіцыйны сайт Паўднёвай Карэі] * [http://www.nso.go.kr/eng2006/emain/index.html Сайт Карэйскага статыстычнага бюро] * [https://web.archive.org/web/20130509061058/http://russian.visitkorea.or.kr/rus/index.kto Турыстычны сайт Паўднёвай Карэі] {{Краіны Азіі}} {{АЭСР}} {{АБСЭ}} [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]] rqz360rd9xqfbpot0f4efdwjbsj1zta Хвойніцкі раён 0 19100 2620253 2522148 2025-06-16T08:18:32Z Дамінік 64057 /* Асобы */ 2620253 wikitext text/x-wiki {{Адміністрацыйная адзінка |Назва = Хвойніцкі раён |Назва ў родным склоне = Хвойніцкага раёну |Афіцыйная назва (на наркамаўцы) = Хойніцкі раён |Герб = |Сьцяг = |Краіна = [[Беларусь]] |Гімн = |Статус = |Уваходзіць у = [[Гомельская вобласьць]] |Улучае = |Цэнтар = [[Хвойнікі]] |БуйныГорад = |БуйныяГарады = |ДатаЎтварэньня = |Кіраўнік = |Назва пасады кіраўніка = |Кіраўнік2 = |Назва пасады кіраўніка2 = |АфіцыйныяМовы = |Насельніцтва = 19 043<ref name="belstat2018" /> |Год перапісу = 2018 |Адсотак ад насельніцтва = |Месца паводле насельніцтва = |Шчыльнасьць = 9,4 |Месца паводле шчыльнасьці = |Нацыянальны склад = |Канфэсійны склад = |Плошча = 2027,74<ref>[http://www.gki.gov.by/upload/new%20structure/press%20service/GZK_2011.doc Государственный земельный кадастр Республики Беларусь]{{Ref-ru}} (па стане на 1 студзеня 2012 г.)</ref> |Адсотак ад плошчы = |Месца паводле плошчы = |Максымальная вышыня = |Сярэдняя вышыня = |Мінімальная вышыня = |Шырата = |Даўгата = |Мапа = Belarus, Homieĺskaja voblasć, Chojnicki rajon.png |Загаловак мапы = |Памер мапы = |Мапа адміністрацыйнай адзінкі = |Памер мапы аа = |Часавы пас = |Скарачэньне = |ISO = |FIPS = |Тэлефонны код = |Паштовыя індэксы = |Інтэрнэт-дамэн = |Код аўтамабільных нумароў = |Парамэтар1 = |Назва парамэтру 1 = |Сайт = http://khoiniki.gomel-region.by/ |Дадаткі = |Колер фону парамэтраў = {{Колер|Беларусь}} |Колер фону герб-сьцяг = }} '''Хво́йніцкі раён'''<ref>{{Літаратура/Слоўнік назваў населеных пунктаў/Гомельская вобласьць}} С. 17, 173, 192, 204</ref> (афіцыйная назва — ''Хо́йніцкі раён'') — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка ў складзе [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Хвойніцкі раён мяжуе з [[Брагінскі раён|Брагінскім]], [[Каленкавіцкі раён|Каленкавіцкім]], [[Лоеўскі раён|Лоеўскім]], [[Мазырскі раён|Мазырскім]], [[Нараўлянскі раён|Нараўлянскім]] і [[Рэчыцкі раён|Рэчыцкім]] раёнамі Гомельскай вобласьці, з [[Іванкаўскі раён|Іванкаўскім]] (да 1988 г. [[Чарнобыльскі раён|Чарнобыльскім]]) раёнам [[Кіеўская вобласьць|Кіеўскай вобласьці]] [[Украіна|Ўкраіны]]. == Насельніцтва == * XX стагодзьдзе: 1999 год — 26 300 чал. * XXI стагодзьдзе: 2005 год — 25 400 чал.; 2006 год — 23 200 чал.; 2009 год — 22 412 чал.<ref name="belstat">[https://web.archive.org/web/20100918172105/http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/1.2-3.pdf Перепись населения — 2009. Гомельская область]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref> (перапіс); 2016 год — 19 539 чал.<ref name="belstat2016">[https://web.archive.org/web/20160706073652/http://www.belstat.gov.by/upload/iblock/567/567f8a4ac45cd80a949bb7bd7a839ca7.zip Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2017 год — 19 191 чал.<ref name="belstat2017">[https://web.archive.org/web/20200813193913/http://belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_7192/ Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2018 год — 19 043 чал.<ref name="belstat2018">[https://web.archive.org/web/20180405033656/http://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_8782 Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref> == Асобы == * [[Караль Прозар]] (1759—1841) — маршалак Галоўнага Трыбуналу ВКЛ 1787 году, вялікі абозны ВКЛ, адзін з арганізатараў паўстаньня 1794 году, сябра Патрыятычнага таварыства * [[Ян Ксенафонт Мікалай Ястржэмбскі]] (1808—1874) — інжынэр-палкоўнік, вучоны і выкладчык, укладальнік першага расейскамоўнага дапаможніка па практычнай мэханіцы, ляўрэат палавіннай Дзямідаўскай прэміі РАН, аўтар праектаў мастоў праз Дняпро і Заходнюю Дзьвіну, літаратурны містыфікатар * [[Язэп Гашкевіч]] (1814—1875) — першы консул Расейскай імпэрыі ў Японіі, укладальнік першага «Японска-расейскага слоўніку», ляўрэат Дзямідаўскай прэміі РАН * [[Аляксандар Аскерка]] (1830—1911) — аўтар праекту стварэньня Літоўскага земскага крэдытнага таварыства — правобраза будучага ўраду, адзін з кіраўнікоў паўстаньня 1863—1864 гадоў, паўстанцкі начальнік Вільні (1863) * [[Хведар Стравінскі]] (1843—1902) — знакаміты опэрны бас, артыст Марыінскага тэатру ў Пецярбургу, бацька сусьветнавядомага кампазытара Ігара Стравінскага * [[Часлаў Пяткевіч]] (1856—1936) — аўтар найкаштоўнага этнаграфічнага твору «Рэчыцкае Палесьсе» ў трох кнігах: «Матэрыяльная культура», «Духоўная культура», «Грамадзкая культура» * [[Кіпрыян Ярмольчык]] (1871 — пам. перад ВАВ) — дэпутат ІІІ Дзяржаўнай думы Расейскай імпэрыі (1907—1912) ад Рэчыцкага павету Менскай губэрні па сялянскай курыі; трымаў пазыцыю фракцыі трудавікоў * [[Іван Мележ]] (1921—1976) — беларускі празаік, драматург, публіцыст * [[Барыс Іванавіч Сачанка|Барыс Сачанка]] (1936—1995) — беларускі пісьменьнік, перакладнік і выдавец * [[Алесь Лагвінец]] (нар. 1972) — беларускі грамадзка-палітычны дзяяч, перакладчык, выкладчык * [[Васіль Равяка]] (1948—2024) — сябра Савету Рэспублікі 4 скліканьня, Герой Беларусі == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == {{Commons}} * {{Глёбус Беларусі|{{НАЗВА_СТАРОНКІ}}}} * [https://web.archive.org/web/20070702015530/http://www.khoiniki.gomel-region.by/ Сайт адміністрацыі раёну] {{Хвойніцкі раён}} {{Гомельская вобласьць}} [[Катэгорыя:Хвойніцкі раён| ]] jz89lu7kajitxrae7uzck054a6cthps Піва 0 19261 2620218 2390648 2025-06-16T02:25:14Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620218 wikitext text/x-wiki [[Файл:Guinness.jpg|міні|Пінта ірляндзкага стаўта ''[[Гінэс]]'']] '''Піва''' — [[сьпіртовы напой|алькагольны выраб]], які атрымоўваецца сьпіртавым [[закісаньне]]м [[солад]]авага [[сусла]] з дапамогай [[піўныя дрожджы|піўных дрожджаў]], звычайна ў прысутнасьці [[хмель|хмелю]]. Утрыманьне [[крэпасьць напояў|алькаголю]] ў большасьці гатункаў піва 3—6% аб. (часам да 12% аб. (моцнае)), пажыўных рэчываў (у асноўным вугляводаў) — 7—10%, [[вуглякіслы газ|вуглякіслага газу]] — 0,3—0,4%. Вырабляюць таксама [[безалькагольнае піва]]. Піва распаўсюджана ў мностве краінаў сьвету. Існуюць каля тысячы гатункаў піва. Смакавыя характарыстыкі розных відаў, у адрозьненьне, напрыклад, ад [[віно|віна]], могуць кардынальна адрозьнівацца. У станаўленьні стабільнай разнастайнасьці піва моцны ўплыў аказваюць краіны з найбольшым спажываньнем гэтага напою на душу насельніцтва ([[Чэхія]], [[Нямеччына]], [[Ірляндыя]], [[Аўстрыя]], [[Фінляндыя]], [[Расея]], [[Польшча]]) і краіны са спэцыфічнай культурай вытворчасьці ([[Ірляндыя]], [[Бэльгія]], [[Бразылія]], [[Японія]]). Піва — трэці па папулярнасьці напой у сьвеце (пасьля [[вада|вады]] і [[гарбата|гарбаты]]) і самы папулярны алькагольны напой у сьвеце<ref>Nelson, Max. [http://books.google.co.uk/books?id=6xul0O_SI1MC&pg=PA1&dq=most+consumed+beverage&client=firefox-a «The Barbarian's Beverage: A History of Beer in Ancient Europe»]. books.google.co.uk.</ref>. == Гісторыя піва == Піва — старажытны напой, вядомы яшчэ ў [[Старажытны Эгіпет|Старажытным Эгіпце]] (пры гэтым ёсьць меркаваньне, што пшаніцу й ячмень людзі тамака пачалі культываваць выключна для падрыхтоўкі піва, а стварэньне [[хлеб]]а зьявілася толькі пабочным эфэктам), [[Бабілён]]е, [[Кітай|Кітаі]] часоў [[Шанская дынастыя|Шанскай дынастыі]] (II тыс. да н. э.), [[Армэнія|Армэніі]]. Адна з самых раньніх пісьмовых згадак пра піва сустракаецца ў [[Анабасыс]]е [[Ксэнафонт]]а (V стагодзьдзе д.н. э.): падчас перабываньня ў адной зь вёсак у [[Армэнія|Армэніі]] ён пісаў: {{Цытата|Тамака захоўваліся таксама пшаніца, ячмень, гародніна й ячменнае віно ў кратэрах. Ва ўзровень з бакамі пасудзінаў у віне плаваў ячмень і ў яго ўторкнуты быў трысьнёг, вялікіх і малых памераў, але без каленцаў; хто жадаў піць, павінны быў узяць трысьнёг у рот і цягнуць празь яго віно. Не зьмяшанае з вадой віно было вельмі моцным, але для людзей звыклых гэта быў вельмі прыемны напой|[[Ксэнафонт]]|«[[Анабасыс]]», Кніга 4, разьдзел 5}} У [[Бабілён]]е, дзе былі вядомыя 19 гатункаў піва, дзейнасьць півавараў рэгулявалася Законамі [[Хамурапі]]. Паказаныя ў іх правіла вызначалі, напрыклад, кошт піва, і любыя іх парушэньні караліся сьмерцю. У старажытным Эгіпце, дзе піваварства было шырока распаўсюджанае, піва адносілася да разраду найлю́бых напояў. Падчас археалягічных раскопак у гэтай краіне быў знойдзены самы старажытны рэцэпт падрыхтоўкі піва. У Рымскай імпэрыі піва не карысталася папулярнасьцю, тут перавага аддавалася [[віно|віну]]. Аднак некаторыя рымскія гісторыкі ў пачатку нашай эры згадвалі, што [[Кельты|кельцкія]], [[Немцы|нямецкія]] і іншыя плямёны пілі піва. [[Вікінгі]] лічылі, што нават у Вальхальле (паводле скандынаўскай міталёгіі, гэтае жыльлё загінулых у баі адважных ваяроў) кубкі мужчын перапаўняюцца півам. Піва варылі з [[пшаніца|пшаніцы]], [[авёс|аўса]], [[жыта]], [[проса]], [[ячмень|ячменю]] і [[полба|полбы]]. У сярэднія вякі вытворчасьць піва ў Эўропе перамясьцілася ў кляштары. Першая згадка пра выкарыстаньне [[Звычайны хмель|хмелю]] прыпісваецца да манастырскіх хронік VIII ст. У [[Нямеччына|Нямеччыне]] яго сталі дадаваць прыкладна ў [[XII ст.]], у [[Нідэрлянды|Нідэрляндах]] — у пачатку XIV, а ў [[Ангельшчына|Ангельшчыне]] хмель прыйшоў у пачатку XV ст. Эўрапейскія манахі ўдасканалілі тэхналёгію піваварства, пачаўшы выкарыстоўваць у якасьці кансэрванту [[хмель]]. Піва, як правіла, выраблялі ў паўночных рэгіёнах, дзе кліматычныя ўмовы не дазвалялі вырошчваць [[вінаград]]. У сярэднія вякі піва лічылася напоем беднякоў, мела ніжэйшы статут у параўнаньні зь [[віно]]м. Вінаробы, натуральна, заміналі будаўніцтву бровараў і імкнуліся падтрымаць прэстыж сваёй прадукцыі. Ужо ў 1782—86 гг. у [[Парыж]]ы спажывалі віна ў 14 раз больш, чым піва. Шматлікім піваварам прыходзілася займацца яшчэ й вырабам [[сыдар|сыдра]], каб не застацца ў страце, бо ў пэрыяды эканамічнага росту іх спажыўцы нязьменна пераходзілі на віно. Францускі хімік і мікрабіёляг [[Люі Пастэр]] выявіў, што [[дрожджы]], што выклікаюць закісаньне піва, уяўляюць сабой жывыя арганізмы. Гэтае адкрыцьцё дазволіла з большай дакладнасьцю ажыцьцяўляць кантроль за ператварэньнем [[цукар|цукру]] ў [[сьпірт]]. Дацкі батанік [[Эміль Гансэн]] зрабіў вельмі важны ўнёсак у гісторыю піваварства. Усё сваё жыцьцё ён дасьледаваў і клясыфікаваў віды дрожджаў. Акрамя іншага, ён працаваў над выводзінамі чыстага штаму дрожджаў для піваварства. І яго распрацоўкі літаральна зьдзейсьнілі рэвалюцыю ў піваварнай прамысловасьці. == Якасьць піва == Якасьць піва можна вызначыць толькі ў працэсе [[дэгустацыя|дэгустацыі]]. Нягледзячы на тое, што многія лічаць, што галоўная прыкмета якасьці піва — яго вялікая і ўстойлівая пена, гэта не зусім так. А часам і цалкам няслушна, асабліва калі гаворка ідзе аб [[эль|элях]]. Практычна любое піва можна наліць так, што пена будзе высокая, або наадварот. Што застаецца пэўным, дык гэта тое, што ў добрым піве пена павінна быць устойлівая. Але канчатковы вэрдыкт можа быць зроблены толькі падчас дэгустацыі. == Вытворчасьць і спажываньне піва == Вытворчасьць піва складаецца з наступных этапаў: * Падрыхтоўка соладу — [[прарошчваньне]] зерняў [[трава|траў]], часьцей за ўсё [[ячмень|ячменю]], сушка й ачыстка ад парасткаў. * Заціраньне '''сусла''' — солад разьмяльчаецца і зьмешваецца з вадой. Пры заціраньні крухмал у зернях расшчапляецца ў цукры ([[мальтоза|мальтозу]]) і растваральныя рэчывы ([[дэкстрыны]]). Сусла пры гэтым набывае саладкавы смак. '''Затор''' — сумесь дробленых зернепрадуктаў, прызначаных для заціраньня, з вадой. * Фільтраваньне затору — затор перапампоўваецца ў фільтар — чан, дзе адбываецца яго падзел на неахмеленае [[сусла]] і [[драбіна|драбіну]]. '''Драбіна''' — нерастваральныя рэшткі ячменю, атрыманыя падчас фільтраваньня затору. * Кіпячэньне сусла — сусла з даданьнем хмеля, а таксама іншых інгрэдыентаў, варыцца 1-2 гадзіны. Падчас кіпячэньня хмель раствараецца, бялковыя рэчывы каагуліруюць і выпадаюць у асадак. Акрамя таго, выпарваюцца розныя араматычныя кампаненты, якія дрэнна ўплываюць на смак піва. * Асьвятленьне сусла — сусла перапампоўваюць у гідрацыклён (вірпул) для аддзяленьня нерастваральных рэшткаў ячменю і хмеля. Гэтыя часьцінкі пад дзеяньнем цэнтрабежнай сілы зьбіраюцца па радыюсе гідрацыклёна. Пасьля 20-30 хвілінаў адстойваньня сусла адлучаюць ад нерастваральнага астатку — бруха (труба). * Астуджэньне і аэрацыя сусла — сусла перапампоўваецца ў брадзільны рэзэрвуар. На працягу перапампоўкі яно астуджаецца і насычаецца кіслародам, неабходным для сілкаваньня дрожджаў. * Закісаньне — найпростыя цукры, якія зьмяшчаюцца ў сусьле, пры дапамозе дрожджаў ператвараюцца ў сьпірт і вуглякіслы газ. Працягласьць (ня больш аднаго тыдня) і тэмпэратура працэсу залежаць ад таго, якое піва жадаюць атрымаць — [[эль]] або [[лягер]] (ад нямецкага «lagern» — «захоўваць, вытрымоўваць»). Атрыманы на гэтай стадыі прадукт — так званае зялёнае піва — затым зьмяшчаюць у танкі лягернага аддзяленьня для дасьпяваньня. * Фільтраваньне — піва фільтруецца ад астаткаў дрожджаў. Фільтраваньне выкарыстоўваецца звычайна ў прамысловым піваварстве. Некаторыя мэтады фільтраваньня зьнішчаюць мікрафлору піва і павялічваюць гэтым тэрмін яго захоўваньня. * [[Пастэрызацыя]] — некаторыя гатункі піва падвяргаюцца пастэрызацыі — награваньню да тэмпэратуры парадку 68-72&nbsp;°C, для павелічэньня тэрміна захоўваньня. Лічыцца, што пастэрызацыя пагаршае смак напоя. === Вытворчасьць па рэгіёнах === Найбуйнейшымі вытворцамі піва зьяўляюцца па парадку: [[Кітай]], [[ЗША]], [[Нямеччына]], [[Расея]] і [[Бразылія]]. Асабліва інтэнсіўна расьце выпуск напоя ў Кітаі і Расеі. Так у 2006 годзе [[Расея]] выйшла на чацьвертае месца ў сьвеце па вытворчасьці піва, павялічыўшы яго выпуск на 9,8%. Яна адціснула на пятае месца [[Бразылія|Бразылію]], аднак пакуль саступае Кітаю, ЗША і Нямеччыне. У 2006 годзе Кітай таксама павялічыў яго выпуск на 14,7%, давёўшы агульны абьём амаль да 35,2 млн кілялітраў<ref>Newsru [http://www.newsru.com/finance/24aug2007/beer.html Россия вышла на 4 место по производству пива в мире].</ref>. «[[The Brewers of Europe]]» ацэньваюць аб’ём вытворчасьці 3733 эўрапейскія піўныя заводы ў 427 млн гэкталітраў па выніках 2008 году<ref>[https://web.archive.org/web/20140716052406/http://www.pivnoe-delo.info/2009/10/18/evropejcy-vypilili-394-mln-gektolitrov-piva-na-124-milliarda-evro/ Европейцы выпили 394 млн гектолитров пива на 124 миллиарда евро]. «Пивное дело», международный аналитический журнал</ref>. Такім чынам, [[Эўропа]] ёсьць найбуйнейшым вытворцам піва ([[Кітай]] і [[ЗША]] выпусьцілі 393 і 234 млн гэкталітраў піва адпаведна). Пры гэтым аб’ём спажываньня піва ў Эўропе складае прыкладна 394 млн гэкталітраў, а ў грашовым выражэньні роўны 124 мільярдам эўра. === Спажываньне па рэгіёнах === Найбуйнымі рынкамі піва зьяўляюцца [[Кітай]], [[ЗША]], [[Расея]] і [[Нямеччына]]. Краінай з найбольшым спажываньнем піва на душу насельніцтва зьяўляецца [[Чэхія]], маючы 159,3 літру піва на душу насельніцтва ў 2009 году. Зьвяз эўрапейскіх піўных вытворцаў «[[The Brewers of Europe]]» 16 лістапада 2010 году апублікаваў наступную статыстыку пра спажываньне піва ў краінах Эўропы на душу насельніцтва (у літрах) за 2009 год<ref>[https://web.archive.org/web/20140717140139/http://www.brewersofeurope.org/docs/flipping_books/stats_2010/index.html?pageNumber=13 Publication Name: Beer statistics 2010 edition]. brewersofeurope.org</ref>: {| class="wikitable" |1.&nbsp; || [[Чэхія]] || 159,3 |- |2.&nbsp; || [[Нямеччына]] || 109,6 |- |3.&nbsp; || [[Аўстрыя]] || 106,2 |- |4.&nbsp; || [[Ірляндыя]] || 91,0 |- |5.&nbsp; || [[Фінляндыя]] || 87,7 |- |6.&nbsp; || [[Польшча]] || 85,0 |- |7.&nbsp; || [[Бэльгія]] || 81,0 |- |8.&nbsp; || [[Вялікабрытанія]] || 75,8 |- |9.&nbsp; || [[Нідэрлянды]] || 72,8 |- |10. || [[Данія]] || 71,5 |- |11. || [[Партугалія]] || 59,0 |- |12. || [[Швайцарыя]] || 57,2 |- |13. || [[Нарвэгія]] || 55,0 |- |14. || [[Швэцыя]] || 52,3 |- |15. || [[Францыя]] || 30,7 |} == Тыпы піва == У цяперашні час не існуе адзінай сыстэмы клясыфікацыі піва ва ўсёй яго разнастайнасьці. Меркаваньні амэрыканскіх і эўрапейскіх аўтараў некалькі разыходзяцца ў пытаньнях клясыфікацыі. === Па спосабе закісаньня === У ЗША і большасьці краінаў Эўропы асноўнай клясыфікацыяй гатункаў піва зьяўляецца менавіта такая. Паводле яе, большасьць гатункаў піва па спосабе закісаньня можна аднесьці да '''лягеру''' або '''элю'''. '''[[Эль]]''' зброджваецца пры адносна высокай тэмпэратуры (15-25&nbsp;°C) з выкарыстаньнем дрожджаў [[верхавое закісаньне|верхавога закісаньня]]. Элі часта маюць фруктовы прысмак, звычайна ў іх падвышанае ўтрыманьне сьпірту. '''[[Лягер]]''' — найболей распаўсюджаны ў сьвеце тып піва. Пры падрыхтоўцы лягера выкарыстоўваюцца дрожджы [[нізавое закісаньне|нізавога закісаньня]]. Лягер зброджваюць пры адносна нізкіх тэмпэратурах (5-15 °С), пасьля чаго доўгі час вытрымоўваюць пры тэмпэратуры каля 0&nbsp;°C — за гэты час піва асьвятляецца і насычаецца [[вуглякіслы газ|вуглякіслым газам]]. Аднак некаторыя гатункі піва ў Эўропе ня ўпісваюцца ў такую клясыфікацыю і вылучаюцца ў самастойныя групы: '''[[Ламбік]] ([[Бэльгія|бэльгійскае]] піва [[закісаньне|самаадвольнага закісаньня]])''' — зброджваецца без выкарыстаньня культурных дрожджаў пры дапамозе мікраарганізмаў, прысутных у самім сусьле, і тых, якія трапляюць у яго з паветра. '''[[Пшанічнае піва]]''' — акрамя наяўнасьці пшанічнага соладу адрозьніваецца тым, што для падрыхтоўкі піва выкарыстаюць мэтад дабражваньня ў бутэльцы. Як правіла, пшанічнае піва падаецца нефільтраваным, таму замест назову Weizenbier (пшанічнае піва) выкарыстаюць Weissbier (белае піва). '''Гібрыдныя гатункі''' — іх падрыхтоўка зьвязаная з камбінаваньнем інгрэдыентаў і тэхналёгіяў, характэрных для розных тыпаў піва. '''Адмысловыя гатункі''' — як правіла, да гэтай катэгорыі адносяць незвычайныя па складзе гатункі піва, а таксама піва з рознымі дадаткамі, або роднасныя піву напоі на аснове закісаньня. === Па колерах === Клясыфікацыя піва па колерах шырока распаўсюджаная ў Расеі, а таксама ў некаторых іншых эўрапейскіх краінах, напрыклад Гішпаніі. Адрозьніваюць цёмнае, сьветлае, чырвонае і белыя тыпы піва. Пры падрыхтоўцы цёмнага піва выкарыстоўваецца абсмалены солад. Каляровасьць піва вызначаецца ступеньню абсмажанасьці соладу і колькасьцю цёмнага соладу, які выкарыстоўваецца пры варэньні. Найбольш цёмныя гатункі соладу ня могуць выкарыстоўвацца самастойна бязь сьветлых гатункаў, бо пры абсмажваньні губляюць [[фэрмэнт]]ы, неабходныя для абцукраваньня сусла. Найбольш распаўсюджаныя тыпы цёмнага соладу: * Мюнхэнскі * Венскі * Карамельны * Шакаладны * Смалены Выразнага супастаўленьня колераў і клясыфікацыі па спосабе закісаньня няма: цёмным можа быць як эль, так і лягер. === Піва не на аснове ячменю === У некаторых гатунках піва ячменны [[солад]] часткова замяняецца на іншыя збожжавыя (солад або збожжа, якое не прарасло). * [[Пшанічнае піва|Пшанічнае]] * [[Жыта|Жытняе]] * [[Рыс]]авае * [[Кукуруза|Кукурузнае]] Існуюць таксама экзатычныя гатункі піва, цалкам не на аснове ячменю. У большасьці выпадкаў гэтыя гатункі з традыцыйнага эўрапейскага пункта гледжаньня цяжка назваць півам. === Асобныя тыпы === * [[Портэр]] * [[Стаўт]] * [[Альтбір]] * [[Кельш]] * [[Пільзнэр]] * [[Ламбік]] * [[Vores Ol]] * '''Паўпіва''' — старадаўні назоў слабога піва, якое атрымлівалі разьвядзеньнем зьмесьціва чана (вары) напалову вадой * '''Брага''' — у мінулыя стагодзьдзі хатняе піва, кожны раз рознай якасьці з даданьнем розных араматызатараў * '''Зялёнае піва''' — яшчэ не гатовае піва, паўфабрыкат * '''Канун''' — піва, якое рыхтавалася да вялікіх сьвятаў. == Моцнасьць піва == Для большасьці відаў піва, утрыманьне [[алькаголь|алькаголю]] знаходзіцца ў межах 3—5,5%. Ёсьць і болей моцныя гатункі піва з утрыманьнем 6—8%. У 1994 годзе самым моцным півам быў двайны бок «[[Фэтэр 33]]» зь Нямеччыны крэпасьцю 10,5%. «Фэтэр 33» патрапіў у [[кніга рэкордаў Гінэса|кнігу рэкордаў Гінэса]], але неўзабаве рэкорд быў пабіты аўстрыйскім «[[Самікляус]]ам» моцнасьцю 11,8%. У цяперашні час самымі моцнымі відамі піва ў Эўропе зьяўляюцца аўстрыйскі «Самікляус» і чэскі «[[X-BEER 33]]»<ref>[https://web.archive.org/web/20150428133443/http://www.nazdar.ru/index.php?id=7&additional=7czpivo33 Самое крепкое пиво Европы — у Медвежат в Праге!]. nazdar.ru</ref> [13] з утрыманьнем алькаголю 14%. Гэтыя ж гатункі піва зьяўляюцца самымі моцнымі відамі піва ў сьвеце, зваранымі традыцыйным спосабам. Ёсьць і больш моцныя віды піва, звараныя нетрадыцыйным спосабам — пры дапамозе шампанскіх [[дрожджы|дрожджаў]]. Гэта амэрыканскія «[[Utopias]]» (27%)<ref>[http://www.audioholics.com/news/editorials/sam-adams-utopias-strongest-beer-in-the-world Sam Adams Utopias — Strongest Beer in the World]. audioholics.com</ref> і [[Dave (піва)|Dave]] (29%), якія ў мінулым вырабляліся піваварам [[Hair of the Dog Brewing Company]]. У канцы лістапада 2009 году шатляндзкі бровар [[BrewDog]] выпусьціў піва «[[Тактычны ядзерны пінгвін]]» (Tactical Nuclear Penguin), моцнасьцю ў 32%. Такая высокая канцэнтрацыя дасягнута за кошт таго, што вада спосабам замаразкі адлучалася ад алькаголю. Пасьля чаго, піва паўтара году даходзіла ў бочках з-пад [[ўіскі]]<ref>[http://sd.net.ua/2009/11/27/svareno_samoe_krepkoe_pivo_v_mire.html Сварено самое крепкое пиво в мире]. sd.net.ua</ref>. Нямецкі бровар [[Schorschbräu]] ў сьнежні 2009 году паведаміў на сваім вэб-сайце пра вытворчасьць піва з утрыманьнем алькаголю 40%<ref>[https://web.archive.org/web/20120416051403/http://www.schorschbraeu.de/schorschbraeu/site/ Willkommen beim Schorschbräu — Die handwerkliche Kleinbrauerei im Fränkischen Seenland]. schorschbraeu.de</ref>. У лютым 2010 году працаўнікі шатляндзкага бровары Brewdog пабілі рэкорд сваіх нямецкіх калегаў, абвесьціўшы пра стварэньне піва моцнасьцю 41 градус. У Нямеччыне быў пачаты выпуск піва моцнасьцю 43 градусы. Фармальна гэта сапраўды піва, паколькі пры ягонай вытворчасьці ўжываюцца толькі ячменны солад, хмель і вада. Зваранае звычайнае піва 15 разоў падвяргаюць замарожваньню, прычым замярзаючую ваду й крышталі [[лёд]]у адфільтроўваюць, а [[сьпірт]] канцэнтруецца. У выніку з 350 літраў піва атрымліваецца 35 літраў моцнага напою, які разьліваюць у бутэлечкі ёмістасьцю 350 мілілітраў і коштам 100 эўра. === Безалькагольнае піва === Нягледзячы на назву, у [[Безалькагольнае піва|безалькагольным піве]] ўтрымоўваецца 0,2—1,0% сьпірту, цалкам ад яго пазбавіцца не атрымоўваецца. Існуе некалькі тэхналёгіяў атрыманьня безалькагольнага піва. Сьпірт, які зьмяшчаецца ў звычайным піве, прыбіраюць пры дапамозе [[вакуўм-дыстыляцыя|вакуўм-дыстыляцыі]] (выкарыстоўваючы нізкі пункт кіпеньня сьпірту) і пры дапамозе [[дыяліз]]у (мэмбранны спосаб). Таксама пазбаўляюцца ад сьпірту шляхам прыгнечаньня закісаньня, з ужываньнем адмысловых дрожджаў, якія не ператвараюць мальтозу ў алькаголь, альбо спыняюць працэс закісаньня, паніжаючы тэмпэратуру. Мэмбранны спосаб лічыцца лепшым, паколькі выкарыстоўваецца традыцыйная тэхналёгія вытворчасьці, і смак піва менш за ўсё адрозьніваецца ад звычайнага. Але з-за малога ўтрыманьня сьпірту смак безалькагольнага піва пры любой тэхналёгіі атрымліваецца іншым, таму што сьпірт аказвае істотны ўплыў на смак піва. З-за больш складанай тэхналёгіі вытворчасьці безалькагольнага піва яго кошт вышэй за кошт звычайнага. == Гатункі піва па рэгіёнах == * [[Сьпіс гандлёвых марак піва]] * [[Аўстралійскае піва]] * [[Аўстрыйскае піва]] * [[Ангельскае піва]] * [[Беларускае піва]] * [[Бэльгійскае піва]] * [[Галяндзкае піва]] * [[Ірляндзкае піва]] * [[Жыгулёўскае піва]] * [[Люксэмбурскае піва]] * [[Нямецкае піва]] * [[Новазэляндзкае піва]] * [[Расейскае піва]] * [[Рэчыцкае піва]] * [[Украінскае піва]] * [[Чэскае піва]] * [[Паўднёваафрыканскае піва]] * [[Японскае піва]] == Узьдзеяньне на здароўе == Пры раскладаньні алькаголю арганізм мае патрэбу ў многіх вітамінаў і мінэралаў, таму спрэчна, ці спрыяе ўжываньне піва павышэньню карысных рэчываў у арганізьме. === Карысьць піва === * Умеранае ўжываньне піва, магчыма, памяншае таксычны эфэкт [[алюмін]]а, які зьяўляецца адной зь меркаваных чыньнікаў разьвіцьця [[Хвароба Альцгаймэра|хваробы Альцгаймэра]]<ref>[http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17612380?dopt=Abstract] [[pmid:17612380|PMID 17612380]]</ref>. * На аснове піва створана некалькі [[дыета|дыет]]. * У піва больш нізкая [[Энэргетычная каштоўнасьць|каларыйнасьць]] (42 ккал/100г), чым у [[кока-кола|кока-колы]] (62 ккал/100г), яблычнага соку, фруктовых напояў, у якія дадаецца цукар, не кажучы пра малако<ref>[https://web.archive.org/web/20090815102224/http://www.kalorien-tabelle.info/kalorientabelle_getraenke.php Kalorientabelle Getränke]</ref>. * Піва валодае [[Дыўрэтыкі|дыўрэтычным дзеяньнем]]. === Шкода піва === * Ужываньне піва выклікае мужчынскую імпатэнцыю і разсычэньне па тыпе жаночым. * Празьмернае ўжываньне піва можа прывесьці да [[піўны алкагалізм|піўнога алькагалізму]]. * Раней, у 60-я гады XX стагодзьдзя, у [[Эўропа|Эўропе]], [[ЗША]] й [[Канада|Канадзе]] ў якасьці стабілізатара піўной пены выкарыстоўваліся [[сульфат кобальту (II)|сульфат]] і [[хларыд кобальту (II)|хларыд кобальту]], здольныя выклікаць [[кардыяміяпатыя|кардыяміяпатыю]]. Былі зарэгістраваныя дзясяткі выпадкаў [[атручваньне|атручваньня]], у тым ліку са сьмяротным зыходам<ref>Editorial article The mystery of the Quebec beer-drinkers' cardiomyopathy. // Can Med Assoc J.. — 1967. — В. 15. — Т. 97. — С. 930-1. [[pmid:6051266|PMID 6051266]]</ref><ref>Richard C. Dart 219. Cobalt // Medical toxicology — 3. — Lippincott Williams & Wilkins, 2004. — P. 1418. — 1914 p. — {{ISBN|0-7817-2845-2}}, 9780781728454.</ref>. З тых часоў выкарыстаньне соляў кобальту ў піваварстве спынена, і ў цяперашні час зьяўляецца незаконным<ref>[https://web.archive.org/web/20100201024323/http://truealcohol.land.ru/misc.htm#2 Разные вопросы — Правда ли, что в пиво добавляют кобальт?]</ref>. == Некаторыя піўныя тэрміны == ;[[Бірдзекель]] : падстаўкі з кардона пад піўныя кружкі і шклянкі для прыбіраньня разьлітага піва. ;Варачы : старадаўняя мерная ёмістасіць (чан) для варэніня піва, разлічаная на 110—112 вёдраў ;Лягерныя танкі: ёмістасьці для дабражваньня і захоўваньня піва на піваварных заводах. ;[[Кег]]і : вялікія мэталічныя ёмістасьці для піва. ;Кальярэтка : этыкетка, якая ўпрыгожвае верхнюю частку бутэлькі, акрамя асноўнай этыкеткі на бутэльцы. ;Карчага : старадаўняя вялікая гліняная пасудзіна з шырокім горлам і звужаным дном. ;Кроненкорак : мэталічны корак прызначаны для укупорки бутэлек з вадкасьцямі. Складаецца з мэталічнага каўпачка з гафрыраванай бакавой паверхняй, вырабленага мэтадам штампоўкі і ўшчыльнялай пракладкі. == Беларусь == У 2008 г. [[акцыз]] на піва ў Беларусі складаў 4,5 [[эўра]]цэнта. На пачатку 2012 г. — 18 эўрацэнтаў. Ад кастрычніка 2012 г. акцыз склаў 24 эўрацэнты<ref>{{Артыкул|аўтар=Уладзіслаў Кулецкі.|загаловак=«Лідзкае піва» эфэктыўна выкарыстала 40 млн эўра інвэстыцый|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=97322|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=19 траўня 2012|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2012-05-19 94 (27209)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/97334/19may-4.indd.pdf 4]|issn=1990-763x}}</ref>. == Глядзіце таксама == * [[Жывое піва]] * [[Піваварная кампанія]] * [[Алькаголь]] * [[Груйт]] * [[Леанід Выскачкаў]] — гісторык піваварства * [[Хатняе піваварства]] * [[Партыя аматараў піва]] * [[Піўная]] * [[Піўны суп]] * [[Піўныя традыцыі]] * [[Кубак піва]] * [[Бірафілія]] * [[Піўная бляшанка]] * [[Трапісцкае піва]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * [https://web.archive.org/web/20071218183816/http://ec-dejavu.ru/b/Beer.html Т. Б. Андрэева. Піва ў абрадах і звычаях паўночнарускіх сялян у XIX у.] // Этнаграфічны агляд. № 1, 2004, з. 77-88 == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20080705173425/http://www.pivo-bier.de/ Усё пра нямецкае піва] * [http://www.nubo.ru/texts/i.html Кіраўніцтва па тыпах піва] * [http://www.kulina.ru/pivo4.php Піва: гісторыя і пазнавальная інфармацыя] [[Катэгорыя:Піва| ]] [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]] ivbrhni9kkyc3mg4tzohd0e3yo2esi1 Мікалай Бярдзяеў 0 19301 2620160 2155781 2025-06-15T16:34:54Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620160 wikitext text/x-wiki {{Філёзаф}} '''Мікала́й Алякса́ндравіч Бярдзя́еў''' ({{Дата ў старым стылі|18 сакавіка|1874|6 сакавіка}}, [[Кіеў]] — 23 сакавіка 1948, [[Клямар]] пад [[Парыж]]ам) — расейскі філёзаф XIX—XX стагодзьдзяў, прадстаўнік рэлігійнага [[экзыстэнцыялізм]]у. == Біяграфія == У 1894—1897 гадах навучаўся ў [[Кіеўскі ўнівэрсытэт|Кіеўскім унівэрсытэце]] Сьв. Уладзімера. У 1897 годзе ўпершыню арыштаваны за удзел у студэнцкай дэманстрацыі. Выключылі з унівэрсытэту. У 1898 годзе арыштавалі ў другі раз па абвінавачваньні ва удзеле ў антыўрадавых выступах. У 1900 годзе высланы на тры гады ў Валагодзкую губэрню, дзе яго ідэі марксізму спалучаліся з ідэалізмам. Знаёміцца зь Сяргеем Булгакавым. Прыходзіць да Бога. У 1909 годзе пераехаў у Маскву з Пецярбургу. прымае удзел у Рэлігійна-Філязофскіх арганізацыях (РФА), Псыхалягічнага грамадзтва пры Маскоўскім унівэрсытэце. разам з Булгакавым увайшоў у склад рэдакцыі часопіса «Новы шлях». У 1905 годзе рэдагаваў часопіс "Пытаньні жыцьця". Друкаваўся ў часопісах "Пытаньні філязофіі і псыхалёгіі", "Сьвет Божы", "Палярная зорка" й іншых. Прымаў удзел у зборніках "Праблемы ідэалізму" і "Вехі". У 1914 годзе выдаў кнігу "Сэнс творчасьці. Досьлед апраўданьня чалавека" . У 1917 годзе Кастрычніцкую рэвалюцыю разглядаў першапачаткова як неістотны эпізод, пазбаўлены творчага патэнцыялу. У 1918 годзе на кватэры Бярдзяева паўстала Вольная акадэмія духоўнай культуры (ВАДК). У 1918—1920 гадах працаваў у Дзяржаўным інстытуце слова, Маскоўскім унівэрсытэце, Расійскай Акадэміі мастацкіх навук і іншых навуковых установах і навучальных установах. У гэты час ім былі напісаныя кнігі "Філязофія няроўнасьці і "Філязофія Дастаеўскага". У 1920 годзе арыштаваны ВЧК па справе "Тактычнага цэнтра". Дапытваўся [[Фэлікс Дзяржынскі|Фэліксам Джяржынскім]]. Быў адпушчаны. У 1922 годзе арыштаваны па абвінавачваньні ў антысавецкай дзейнасьці. Вымушаны зьехаць з краіны. У 1922—1924 гадах жыў у [[Бэрлін]]е, разглядаючы [[Нямеччына|Нямеччыну]] як пераходны пункт паміж Расіяй і Заходняй Эўропай. У канцы 1922 на кватэры Бярдзяева адбылася сустрэча філёзафаў, высланых з Расіі, і ўдзельнікаў Белага руху, на якой Бярдзяеў у рэзкай форме адмежаваўся ад "Белай ідэі", лічыў, што [[бальшавізм]] можа быць пераадолены толькі павольным унутраным працэсам рэлігійнага пакаяньня і духоўнага адраджэньня рускага народа. У 1922 годзе па яго ініцыятыве і пры садзейнічаньні Амэрыканскага хрысьціянскага саюза маладых людзей была адчыненая рэлігійна-філязофская акадэмія. У 1923 годзе ўдзельнічаў у працы першага зьезду "Рускага студэнцкага хрысьціянскага руху" ([[РСХР]]). У 1924 годзе па матэрыяльных меркаваньнях пераехаў у Францыю. У 1924 годзе пад старшынствам Бярдзяева ў Парыжы пачатку працаваць Рэлігійна-філязофская акадэмія. У 1924 годзе быў рэдактарам выдавецтва ([[YMCA-Press]]). У 1925—1940 гадах рэдагаваў часопіс "Шлях. Орган рускай рэлігійнай думкі". У 1935 годзе выступіў у абарону [[Міхаіл Булгакаў|Булгакава]], указам мітрапаліта Сергія абвінавачанага ў ерасі за свае багаслоўскія погляды. У 1927—1928 гадах апублікавана "Філязофія вольнага духу", якая атрымала прэмію Францускай Акадэміі маральных навук. У 1947 годзе [[Кембрыдзкі ўнівэрсытэт|Кембрыдзкім унівэрсытэтам]] было прысуджана ганаровае званьне Honoris causa. 24 сакавіка 1948 году памёр за пісьмовым сталом і пахаваны на могілках у [[Клямар]]ы. == Філязофія == У цэнтры філязофскай творчасьці Бярдзяева знаходзіцца праблема чалавека. Таму яго філязофія ў вышэйшай ступені антрапалягічна. Паставіць праблему чалавека — гэта значыць паставіць праблему [[свабода|свабоды]], творчасьці, асобы, духа і гісторыі. У сваіх працах закранае тэмы [[Філязофія антычнасьці|грэцкай]], [[будыйская філязофія|будыйскай]] і [[індыйская філязофія|індыйскай]] філязофіяў, [[нэаплятанізм]], [[гнастыцызм]], [[містыцызм]], [[масонства]], [[касьмізм]], [[антрапазофія|антрапазофію]] і іншыя. == Свабода == Свабода вызначае царства духа. Дуалізм у яго мэтафізыцы — гэта [[Бог]] і свабода. Свабода заўгодная Богу, але ў той жа час яна — не ад Бога. Існуе «першасная» свабода, над якой Бог ня ўладны. Гэтая жа воля, парушаючы «чароўную герархію быцьця», спараджае зло. Ірацыянальная, «цёмная» свабода зьменьваецца чароўнай любоўю, ахвярай Хрыста «знутры», «бяз гвалту над ёй», «не адпрэчваючы сьвету свабоды». Хрыстос ёсьць свабода, Сын робіць нас свабоднымі. Свабода ляжыць у сапраўдным хрысьціянстве. Богачалавечыя адносіны непарыўна зьвязаныя з праблемай свабоды: чалавечая свабода мае абсалютнае значэньне. == Творчасьць па Бярдзяеву == Праблема творчасьці займае цэнтральнае месца ў сьветапоглядзе Бярдзяева. Чалавек быў створаны для таго, каб стаць у сваю чаргу творцам. Ён прызнаны да творчай працы ў сьвеце, ён працягвае, тварэньне сьвету. Творчасьць заўсёды ёсьць пераход ад нябыту да быцьця, з. тварэньне зь нічога. Творчасьць зь нічога ёсьць творчасьць з свабоды. Аднак у адрозьненьне ад Бога чалавек патрабуецца ў матэрыяле, для таго каб дзеяць. У сваім вытоку творчасьць ёсьць узьлёт, перамога над цяжарам сьвету. Трагедыя творчасьці складаецца ў неадпаведнасьці творчай задумы зь яго ажыцьцяўленьнем. Творчасьць уяўляе сабой поўную супрацьлегласьць эвалюцыі. Эвалюцыя ёсьць дэтэрмінізм. Творчасьць жа ёсьць воля, Сьвет не перастаў дзеяцца, ён ня скончаны: тварэньне працягваецца. == Бярдзяеў і камунізм == Бярдзяеў, адышоўшы ад [[марксізм]]у і прыняўшы Бога, прапагандаваў пакаяньне ў грахах [[камунізм]]у. Чалавек ёсьць рэлігійнае жывёліна, якая можа адмовіць праўдзівага, адзінага Бога і стварыць сабе ілжывых багоў, ідалаў і куміраў, і пакланяецца ім. Такімі кумірамі былі [[Ленін]] і [[Сталін]]. Камунізм, па Бярдзяеву, — [[рэлігія]]. == Бібліяграфія == * «Философия свободы» * «Смысл творчества» (1916) * «Миросозерцание Достоевского» (1923) * «Алексей Степанович Хомяков» * «Константин Леонтьев» Очерк из истории русской религиозной мысли (1926) * «Философия неравенства» Письма к недругам по социальной философии * «Судьба человека в современном мире» (К пониманию нашей эпохи) (1934) * «Истоки и смысл русского коммунизма» (1937) * «Я и мир объектов» (Опыт философии одиночества и общения) * «Философия свободного духа» * «О рабстве и свободе человека» Опыт персоналистической философии (1939) * «Истина и откровение» Пролегомены к критике Откровения * «Самопознание» (Опыт философской авиобиографии) * «Судьба России (Опыты по психологии войны и национальности)» * «Дух и реальность» (1946) * «Диалектика божественного и человеческого» (1949, 1952) == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == {{Commons}} * http://www.hrono.ru/biograf/berdyaev.html * http://www.peoples.ru/science/philosophy/nikolay_berdayev/index.html * http://www.foxdesign.ru/aphorism/biography/berdyaev.html * Николай Бердяев. [http://www.krotov.info/library/02_b/berdyaev/1911_05_00.html Философия свободы]{{ref-ru}} * https://web.archive.org/web/20070814170117/http://philosophy.ru/library/volk/berd.html * [http://www.vehi.net/berdyaev/index.html Сочинения Н.А.Бердяева]{{ref-ru}} {{Бібліяінфармацыя}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Бярдзяеў, Мікалай Аляксандравіч}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся 18 сакавіка]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1874 годзе]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Кіеве]] [[Катэгорыя:Расейскія філёзафы]] [[Катэгорыя:Хрысьціянскія філёзафы]] [[Катэгорыя:Расейскія анархісты]] [[Катэгорыя:Філёзафы XX стагодзьдзя]] [[Катэгорыя:Хрысьціянскія анархісты]] [[Катэгорыя:Крытыкі марксізму]] ssopak2icz7peu4x6g2fefb5o8cw9rf Абмеркаваньне:Рэспубліка Карэя 1 21131 2620170 145272 2025-06-15T19:12:44Z Dymitr 10914 Dymitr перанёс старонку [[Абмеркаваньне:Паўднёвая Карэя]] у [[Абмеркаваньне:Рэспубліка Карэя]]: вернутая афіцыйная назва 145272 wikitext text/x-wiki Мяркую тут трэба паставіць перанакіраваньне на "Рэспубліка Карэя". [[Удзельнік:Jim|Jim]] 10:25, 10 кастрычніка 2007 (UTC) : Слушна. Лепей зрабіць афіцыйную назву асноўнай. --[[Удзельнік:EugeneZelenko|EugeneZelenko]] 13:41, 10 кастрычніка 2007 (UTC) h5zb8qqck1xiuuy8zwil63ml06002kp Майкл Эсьен 0 24748 2620132 2249867 2025-06-15T12:51:02Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620132 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст |клюб = [[Норшэлян Фарум|Норшэлян]] (трэнэр) |нумар = |гады = 2000—2003<br/>2003—2005<br/>2005—2014<br/>2012—2013<br/>2014—2015<br/>2015—2016<br/>2017—2018<br/>2019—2020 |клюбы = [[Бастыя (футбольны клюб)|Бастыя]]<br/>[[Алімпік Ліён]]<br/>[[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]]<br/>→ [[Рэал Мадрыд]] (арэнда)<br/>[[Мілян (футбольны клюб)|Мілян]]<br/>[[Панатынаікос Атэны|Панатынаікос]]<br/>[[Пэрсыб Бандунг]]<br/>[[Сабаіл Баку|Сабаіл]] |гульні(галы) = 66 (11)<br/>71 (7)<br/>168 (17)<br/>21 (2)<br/>20 (0)<br/>12 (1)<br/>29 (5)<br/>14 (0) |нац гады = 2002—2014 |нац зборная = {{Футбол Гана|няма}} |нац гульні(галы) = 59 (9) |абнаўленьне(клюб) = |абнаўленьне(зборная) = }} {{Мэдалі |шырыня = 300px |фатаграфія = |мэдалі = {{АГ-спорт|[[Футбол]]}} {{турнір|[[Кубак афрыканскіх нацыяў|Кубкі афрыканскіх нацыяў]]}} {{мэдаль|Бронза|[[Кубак афрыканскіх нацыяў 2008 году|Гана-2008]]}} }} '''Майкл Эсьен''' ({{мова-en|Michael Essien}}; нарадзіўся 3 сьнежня 1982 году, [[Акра]], [[Гана]]) — былы ганскі футбаліст і цяпер трэнэр. Ачольвае трэнэрскі склад дацкага клюбу «[[Норшэлян Фарум|Норшэлян]]». Гуляў на пазыцыі апорнага паўабаронцы. == Біяграфія == Майкл Эсьен нарадзіўся ў [[Акра|Акры]], сталіцы [[Гана|Ганы]], тамака ж пачаў займацца футболам, першым яго прафэсійным клюбам стаў мясцовы «[[Лібэрці Прафэшналз Акра|Лібэрці]]». У «[[Бастыя (футбольны клюб)|Бастыі]]» Эсьена часта параўноўвалі зь [[Патрык Віейра|Віейра]] за такую ж калянасьць у адзінаборствах. Паступова стаўшы лідэрам каманды, паўабаронца вывеў карсыканцаў у [[Кубак УЭФА]], забіўшы ў [[Чэмпіянат Францыі па футболе|чэмпіянаце Францыі]] 6 галоў. У 2002 годзе за 7,8 мільёну эўра Майкл пераходзіць у «[[Алімпік Ліён|Ліён]]». 19 жніўня 2005 году Эсьен, за рэкордную для афрыканскага гульца суму ў 26 мільёнаў фунтаў (47 мільёнаў даляраў), перайшоў у «[[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]]» з францускага «[[Алімпік Ліён|Ліёну]]». Дэбют у новай камандзе адбыўся 21 жніўня 2005 году ў матчы супраць «[[Арсэнал Лёндан|Арсэналу]]». За 2 сэзоны ў «[[Алімпік Ліён|Ліёне]]» ён двойчы выйграў [[Чэмпіянат Францыі па футболе|чэмпіянат Францыі]], а таксама быў прызнаны найлепшым гульцом 2005 году Францускай асацыяцыяй прафэсійных футбалістаў (5 галоў у 10 матчах [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігі чэмпіёнаў]]). У сэзоне 2006—2007 гадоў быў прызнаны найлепшым гульцом «[[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]]». У 2007 годзе Эсьен падпісаў новы пяцігадовы кантракт, па якім яго зарплата складае 90 тысяч фунтаў у тыдзень. Эсьен — самы дарагі футбаліст Афрыкі. Ён зьяўляецца самым тытулаваным футбалістам у складзе [[Зборная Ганы па футболе|зборнай Ганы]], хоць па ўзросьце ён зьяўляецца адным з самых маладых. У складзе юнацкай зборнай ён станавіўся пераможцам чэмпіянату Афрыкі і бронзавым прызэрам чэмпіянату сьвету 1997 году ў [[Новая Зэляндыя|Новай Зэляндыі]]. Эсьен фізычна разьвіты, няўступлівы ў адзінаборствах, можа адыходзіць назад на любое месца ў абароне, часта падлучаецца да нападаў, нярэдка б’е па браме здалёк. Можа гуляць на ўсіх пазыцыях абароны, у цэнтры паўабаронцы і на флянзе. Таксама акрамя апорніка можа гуляць плэймэйкера. Майкл зьяўляўся капітанам зборнай Ганы па футболе. == Дасягненьні == '''«Ліён»''': * [[Чэмпіянат Францыі па футболе|Чэмпіён Францыі]]: 2004, 2005 * Уладальнік [[Супэркубак Францыі па футболе|Супэркубка Францыі]]: 2003, 2004 '''«Чэлсі»''': * [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе|Чэмпіён Ангельшчыны]]: 2006, 2010 * Уладальнік [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубка Ангельшчыны]]: 2007, 2009, 2010, 2012 * Уладальнік [[Кубак футбольнай лігі Ангельшчыны|Кубка футбольнай лігі]]: 2007 * Уладальнік [[Супэркубак Ангельшчыны па футболе|Супэркубка Ангельшчыны]]: 2009 * Пераможца [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігі чэмпіёнаў]]: 2012 '''Асабістыя''': * Па вэрсіі [[Бі-бі-сі|BBC]] трэці найлепшы футбаліст Афрыкі ў 2007 годзе. * Найлепшы футбаліст «[[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]]» сэзону 2006/07. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.germany06.ru/teams/ghana/players/152395.shtml Germany06.ru] * [https://web.archive.org/web/20080409190446/http://premiership.ru/players/180/ Прэм’ер-Ліга] * [https://web.archive.org/web/20080522085136/http://www.footballguru.org/players/nid/43/ Футбольны гуру] {{Навігацыйная група |назоў = Эсьен у складзе [[Зборная Ганы па футболе|зборнай Ганы]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Гана}}; |Гана на ЧС-2006 |Гана на ЧС-2014 }} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Эсьен, Майкл}} [[Катэгорыя:Ганскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Ганы]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Бастыя»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Алімпік» Ліён]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Чэлсі» Лёндан]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Рэал» Мадрыд]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Мілян»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Панатынаікос» Атэны]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Пэрсыб» Бандунг]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Сабаіл» Баку]] r36g1t52k5ghepq1m7g4tfihwv901fj Нікаля Анэлька 0 25483 2620200 2615245 2025-06-15T20:43:35Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620200 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст |Імя = Нікаля Анэлька |выява = Anelka.jpg |імя(арыгінал) = Nicolas Sébastien Anelka |дата нараджэньня = {{Нарадзіўся|14|3|1979|1}} |горад = [[Вэрсаль (горад)|Вэрсаль]] |краіна = [[Францыя]] |рост = 185 см |вага = |пазыцыя = [[нападнік (футбол)|нападнік]] |клюб = |нумар = |моладзевыя гады = 1983—1993<br />1993—1995 |моладзевыя клюбы = Трапэ<br />Клерфантэн |гады = 1996—1997<br />1997—1999<br />1999—2000<br />2000—2002<br />2002<br />2002—2004<br />2004—2006<br />2006—2008<br />2008—2012<br />2012—2013<br />2013<br />2013—2014<br />2014—2015 |клюбы = [[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]]<br />[[Арсэнал Лёндан|Арсэнал]]<br />[[Рэал Мадрыд]]<br />[[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]]<br />{{арэнда}} [[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]<br />[[Манчэстэр Сіці]]<br />[[Фэнэрбахчэ Стамбул|Фэнэрбахчэ]]<br />[[Болтан Ўандэрэрз]]<br />[[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]]<br />[[Шанхай Шэньхуа]]<br />{{арэнда}} [[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]]<br />[[Ўэст Бромўіч Альбіён]]<br />[[Мумбаі Сіці]] |гульні(галы) = 10 (1)<br />65 (23)<br />19 (2)<br />39 (10)<br />22 (5)<br />89 (37)<br />39 (14)<br />53 (21)<br />106 (37)<br />22 (3)<br />2 (0)<br />12 (2)<br />13 (2) |нац гады = 1998—2010 |нац зборная = {{Футбол Францыя|няма}} |нац гульні(галы) = 69 (14) |абнаўленьне(клюб) = |абнаўленьне(зборная) = }} {{Мэдалі |шырыня = 309px |фатаграфія = |мэдалі = {{АІ-спорт|[[Футбол]]}} {{турнір|[[Чэмпіянат Эўропы па футболе|Чэмпіянаты Эўропы]]}} {{мэдаль|Золата|[[Чэмпіянат Эўропы па футболе 2000 году|Бэльгія/Нідэрлянды-2000]]}} {{турнір|[[Кубак Канфэдэрацыяў|Кубкі Канфэдэрацыяў]]}} {{мэдаль|Золата|[[Кубак Канфэдэрацыяў 2001 году|Карэя/Японія-2001]]|}} }} '''Нікаля Сэбастыян Анэлька''' ({{мова-fr|Nicolas Sébastien Anelka}}; нарадзіўся 14 сакавіка 1979 году ў [[Вэрсаль (горад)|Вэрсалі]], [[Францыя]]) — былы [[Францыя|францускі]] прафэсійны [[футбол|футбаліст]], нападнік. Гулец [[Зборная Францыі па футболе|зборнай Францыі]]. Бацькі Нікаля, Маргарыта і Жан-Філіп — выхадцы з [[Мартыніка|Мартынікі]], якія прыехалі ў Францыю ў 1974 годзе. == Кар’ера == === «Пары Сэн-Жэрмэн» === Сваю кар’еру Анэлька пачаў у францускім «[[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|ПСЖ]]», зь якога ў 17-гадовым узросьце пераехаў у «[[Арсэнал Лёндан|Арсэнал]]» у пачатку 1997 году. === «Арсэнал» === На «[[Гайбэры (стадыён)|Гайбэры]]» малады форвард прадэманстраваў моцны футбол і ўменьне забіваць, якое дапамагло клюбу зрабіць чэмпіёнскі дубль у 1998 годзе. У фінале [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубка Ангельшчыны]] Нікаля забіў мяч у вароты «[[Ньюкасл Юнайтэд|Ньюкаслу]]». === «Рэал» Мадрыд === Праз год Нікаля перайшоў у «[[Рэал Мадрыд|Рэал]]» за 23 мільёны [[фунт стэрлінгаў|фунтаў стэрлінгаў]]. І «Арсэнал», і сам Анэлька былі здаволеныя ўгодай. У свой адзіны сэзон у [[Чэмпіянат Гішпаніі па футболе|Гішпаніі]] Нікаля пасьпеў выйграць [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігу чэмпіёнаў]], двойчы забіўшы ў паўфінале ў вароты «[[Баварыя Мюнхэн|Баварыі]]». === ПСЖ, «Лівэрпул» === Правёўшы толькі 12 месяцаў на «[[Сант’яга Бэрнабэў (стадыён)|Бэрнабэў]]», Анэлька вярнуўся ў «ПСЖ» і за 18 месяцаў забіў у новым клюбе 18 мячоў, а потым адправіўся ў арэнду ў «[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]», дзе трэнэрам працаваў яго суайчыньнік [[Жэрар Улье]]. На «[[Энфілд Роўд|Энфілдзе]]» Анэлька ня стаў гульцом асноўнага складу, і гэта стала чыньнікам яго пераезду ў «[[Манчэстэр Сіці]]» пад кіраўніцтва [[Кевін Кіган|Кевіна Кігана]]. === «Манчэстэр Сіці» === У складзе «[[Манчэстэр Сіці|Гараджан]]» Анэлька забіваў рэгулярна: за два з паловай году 46 мячоў. Пэнальці, які Анэлька зарабіў і сам жа рэалізаваў у кастрычніку 2004 году, у вароты свайго цяперашняга клюбу, стаў чыньнікам адзінай паразы «[[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]]» ў сэзоне, калі «Чэлсі» ўпершыню выйгралі чэмпіянат пад кіраўніцтвам [[Жазэ Маўрынью]]. === «Фэнэрбахчэ» === Посьпех спадарожнічаў Анэлька і ў «[[Фэнэрбахчэ Стамбул|Фэнэрбахчэ]]». Ён забіваў у сярэднім у кожным трэцім матчы, уразіўшы тым самым [[Сэм Элардайс|Сэма Элардайса]], які паклікаў Нікаля ў «[[Болтан Ўандэрэрз|Болтан]]» у пачатку [[Прэм’ер-Ліга 2006—2007 гадоў|сэзону 2006—2007 гадоў]]. === «Болтан» === У «Болтане» Нікаля гуляў як нідзе больш. За паўтара сэзону ў «Болтане» Нікаля згуляў 53 матчы, і забіў 22 мячы, з-за чаго і выявіў цікавасьць да футбаліста лёнданскі «[[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]]». === «Чэлсі» === 11 студзеня 2008 году Анэлька быў выкуплены «Чэлсі» з «Болтану» за 14 мільёнаў [[фунт стэрлінгаў|фунтаў]], і падпісаў кантракт на 3,5 году. === «Шанхай Шэньхуа» === 3 сьнежня 2011 году пасьля перамогі «Чэлсі» супраць «[[Ньюкасл Юнайтэд|Ньюкасла]]» трэнэр сініх [[Андрэ Вілаш-Боаш]] у сродках масавай інфармацыі пацьвердзіў, што Анэлька будзе вольны, каб пакінуць «Чэлсі» ў студзені. 12 сьнежня «Чэлсі» пацьвердзіў, што Анэлька перойдзе ў кітайскі клуб «[[Шанхай Шэньхуа]]». === Выступы ў зборнай === Апошнія дзесяць гадоў Анэлька зьяўляецца сталым гульцом [[Зборная Францыі па футболе|зборнай Францыі]], за якую ён правёў 43 матчу і забіў 11 мячоў. Анэлька быў у складзе зборнай, якая стала ў 2000 годзе [[Чэмпіянат Эўропы па футболе|чэмпіёнам Эўропы]]. Апошні матч за зборную ён правёў у лістападзе. == Дасягненьні == * 1997—1998 [[Прэм'ер-Ліга|Чэмпіён Ангельшчыны]] * 1997—1998 [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Уладальнік Кубка Ангельшчыны]] * 1998—1999 [[Супэркубак Ангельшчыны па футболе|Уладальнік Супэркубка Ангельшчыны]] * 1999—2000 Пераможца [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігі чэмпіёнаў]] * 2000 [[Чэмпіянат Эўропы па футболе 2000|Чэмпіён Эўропы]] * 2001 [[Кубак Канфэдэрацыяў|Уладальнік Кубка Канфэдэрацыяў]] * 2001—2002 [[Кубак Інтэртота|Уладальнік Кубка Інтэртота]] * 2004—2005 [[Чэмпіянат Турэччыны па футболе|Чэмпіён Турэччыны]] == Трансфэры == Усяго жа за час вандраваньня француза па эўрапейскіх клюбах на адчэпныя было выдаткавана 86 мільёнаў фунтаў. Пры гэтым у першы раз Анэлька перайшоў у 1997 годзе з ПСЖ у «Арсэнал» за 500 000 фунтаў. {{Пачатак блёку}} {{Адзінка блёку |папярэднік = [[Майкл Оўэн]] |назва = Найлепшы малады футбаліст Ангельшчыны |гады = 1999 |наступнік = [[Гары К’юэл]] }} {{Канец блёку}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20080526060951/http://nicolasanelka.sports.fr/ Афіцыйны сайт]{{ref-fr}} * [http://www.fff.fr/servfff/historique/historique.php?cherche_joueur=Anelka Профіль на сайце Фэдэрацыі футболу Францыі]{{Недаступная спасылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{ref-fr}} * [http://www.footballdatabase.com/site/players/index.php?dumpPlayer=173 Профіль і статыстыка на FootballDatabase.com]{{ref-en}} * [https://web.archive.org/web/20080103005759/http://premiership.ru/players/279/ Профіль гульца на Premiership.Ru]{{ref-ru}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Анэлька, Нікаля}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Вэрсалі]] [[Катэгорыя:Французы афрыканскага паходжаньня]] [[Катэгорыя:Францускія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Францыі]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Арсэнал» Лёндан]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Рэал» Мадрыд]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Пары Сэн-Жэрмэн» Парыж]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Лівэрпул»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Манчэстэр Сіці»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Фэнэрбахчэ» Стамбул]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Болтан Ўандэрэрз»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Чэлсі» Лёндан]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Шанхай Шэньхуа»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Ювэнтус» Турын]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Ўэст Бромўіч Альбіён»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Мумбаі Сіці»]] mn8sp0xjode3zoq0s1mrnu87l0imuym Ліцьвіны 0 41905 2620127 2610157 2025-06-15T12:04:44Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620127 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|тып=варыянты|Ліцьвіны (неадназначнасьць)|Літоўцы (неадназначнасьць)}} [[Файл:Lićviny. Ліцьвіны (1903).jpg|значак|Ліцьвіны ў [[Беларускі нацыянальны строй|народных строях]], канец XIX — пачатак XX ст.]] '''Ліцьвіны'''<ref name="BKP-2005">{{Літаратура/Беларускі клясычны правапіс (2005)}}</ref> ('''літвіны'''<ref name="BKP-2005"/>, '''літва'''; {{мова-be-old|литвины|скарочана}}<ref name="ESBM-6">{{Літаратура/ЭСБМ|6к}} С. 12.</ref>) — назва тытульнага народу [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], гістарычнае найменьне і [[Эндаэтнонім|саманазва]] [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларусаў эпохі ВКЛ]]{{Заўвага|Гісторык [[Анатоль Астапенка]] ў сваёй доктарскай дысэртацыі, абароненай 26 красавіка 2021 годзе ў [[Кіеўскі нацыянальны ўнівэрсытэт імя Тараса Шаўчэнкі|Кіеўскім нацыянальным унівэрсытэце імя Тараса Шаўчэнкі]] (спэцыяльнасьць — [[этналёгія]]), падкрэсьлівае: «''мова „Літвы“ сярэднявечча — беларуская, а „ліцьвін“ — гэта назва беларуса таго часу''»<ref>Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 114.</ref>}}, якая ўжывалася поруч з [[Русіны (гістарычны этнонім)|русінамі]]<ref>{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 46, 96.</ref><ref>{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 5, 19.</ref><ref name="Arlou-2012-156">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 156.</ref><ref>Багдановіч А. Да пытання аб ужыванні назвы «Русь» на тэрыторыі Беларусі ў XIV—XVI стст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 3, Гісторыя. Філасофія. Паліталогія. Сацыялогія. Эканоміка. Права. № 1, 1996. С. 3—5.</ref><ref>Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 320—321.</ref>. Па [[Крэўская унія|Крэўскай уніі]] «ліцьвінамі» называліся каталікі ВКЛ у [[канфэсія|канфэсійным]] сэнсе, а таксама ўсё жыхарства ў нацыянальным сэнсе, «русінамі» ў ВКЛ называліся пераважна праваслаўныя ў канфэсійным сэнсе; таксама праваслаўныя жыхары ВКЛ называліся «ліцьвіны рускае веры», «ліцьвіны грэчаскага закону людзі» і да т. п.<ref>Этнаграфія беларусаў. Гістарыяграфія, этнагенез, этнічная гісторыя. / рэд. кал. В. Бандарчык і інш. — {{Менск (Мінск)}}, 1985. С. 81.</ref><ref>[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Формы этнічнага і нацыянальнага самавызначэння беларускага насельніцтва XIV—XVIII ст. (да праблемы станаўлення нацыянальнай самасвядомасці беларусаў) // Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў. Мінск, 3—5 лютага 1993 года. Ч. I. — {{Менск (Мн.)}}, 1993. С. 48.</ref> Паводле энцыкляпэдыі «[[Этнаграфія Беларусі (энцыкляпэдыя)|Этнаграфія Беларусі]]» 1989 году, 4-га тому [[Энцыкляпэдыя гісторыі Беларусі|Энцыкляпэдыі гісторыі Беларусі]] (1997 год) і 9-га тому [[Беларуская энцыкляпэдыя|Беларускай энцыкляпэдыі]] (1999 год), гэта назва жыхароў Вялікага Княства Літоўскага, пераважна заходніх [[беларусы|беларусаў]] і ўсходніх [[летувісы|летувісаў]] у XIV—XVIII стагодзьдзях, якая ў XVI—XVIII стагодзьдзях набыла гучаньне [[палітонім]]у — дзяржаўна-палітычнага вызначэньня ўсяго насельніцтва Вялікага Княства Літоўскага<ref name="Zajkouski-Cakvin-1997">[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]], [[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Літвіны // {{Літаратура/ЭГБ|4к}} С. 382.</ref><ref name="Cakvin-1999">[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Літвіны // {{Літаратура/БЭ|9к}} С. 314.</ref>. У XVI—XVIII стагодзьдзях назва «ліцьвіны» была найбольш абагульняльнай этнанімічнай формай самасьвядомасьці літоўскага (беларускага) [[народ]]у і адлюстроўвала найбольш шырокі ўзровень яго нацыянальнае кансалідацыі<ref>[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Формы этнічнага і нацыянальнага самавызначэння беларускага насельніцтва XIV—XVIII ст. (да праблемы станаўлення нацыянальнай самасвядомасці беларусаў) // Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў. Мінск, 3—5 лютага 1993 года. Ч. I. — {{Менск (Мн.)}}, 1993. С. 48—49.</ref><ref>Чаквин И. В. Избранное: теоретические и историографические статьи по этногенезу, этническим и этнокультурным процессам, конфессиональной истории белорусов. — Минск: Беларуская навука, 2014. С. 172, 176.</ref>. [[Файл:Lićviny. Ліцьвіны (1907).jpg|значак|Ліцьвіны ў народных строях, канец XIX — пачатак XX ст.]] Дзеля вызначэньня беларусаў назва «ліцьвіны»{{Заўвага|[[Славянскія мовы|Славянізаванае]] вызначэньне «ліцьвіны» адрозьнівалася ад саманазвы ўласна [[летувісы|летувісаў]], якая гучала як «lietuwis», «lietuwai», «lietuwininkas»<ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-320">Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 320.</ref>}} шырока ўжывалася яшчэ ўсё XIX стагодзьдзе і захоўваецца ў сучасным частковым ужытку ў якасьці саманазвы вясковага жыхарства [[Беларусь|Беларусі]]<ref name="Cakvin-1985">[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Гістарычная этнаніміка Палесся // Весці Акадэміі навук Беларускай ССР. — Серыя грамадскіх навук. № 4, 1985. С. 79—80.</ref><ref>{{Літаратура/Беларуска-расейскі слоўнік (2020)}} С. 697.</ref>. Як адзначае беларускі гісторык [[Уладзімер Аляксеевіч Арлоў|Уладзімер Арлоў]] у кнізе «[[Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае]]», «''Мы — беларусы, але мы і ліцьвіны, спадкаемцы гісторыі і культуры магутнай эўрапейскай дзяржавы — Вялікага Княства Літоўскага''»<ref name="Arlou-2012-161">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 161.</ref>. == Назва == [[Файл:Litva. Літва (1009).jpg|значак|Першы пісьмовы ўпамін [[Літва|Літвы]] ({{мова-la|«Litua»|скарочана}} — чытаецца як «Літва»), 1009 г.]] {{Асноўны артыкул|Літва}} Назва «літвін» (наймя ў такой форме — «литвин», «Litwini») вядома ў розных крыніцах ад XIII стагодзьдзя: у [[Русіны|рускамоўных]] («''съ Лукою съ Литвиномъ''» — у [[Сафійскі першы летапіс|Сафійскім першым летапісе]] пад 1267 годам<ref>ПСРЛ. Т. 5. — СПб., 1851. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=f9pQAAAAcAAJ&q=%D1%81%D1%8A+%D0%9B%D1%83%D0%BA%D0%BE%D1%8E+%D1%81%D1%8A+%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%BC%D1%8A#v=snippet&q=%D1%81%D1%8A%20%D0%9B%D1%83%D0%BA%D0%BE%D1%8E%20%D1%81%D1%8A%20%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%BC%D1%8A&f=false С. 192].</ref><ref>Лурье Я. С. Общерусские летописи XIV—XV вв. / АН СССР, Ин-т рус. литературы (Пушкинский дом). — Л., 1976. С. 77.</ref>; «''сіи [[Андрэй (япіскап цьвярскі)|Андрѣи]] бяше родомъ Литвинъ''» — у [[Траецкі летапіс|Траецкім летапісе]] пад 1289 годам<ref>Троицкая летопись. Реконструкция текста. Изд. М. Д. Присёлков. — М. — Л., 1950. С. 344—345.</ref>, «''литвин родом''» у [[Жыціе|жывоце]] [[Даўмонт Пскоўскі|Даўмонта Пскоўскага]] першай трэці XIV стагодзьдзя<ref>Лосева О. В. Жития русских святых в составе древнерусских Прологов XII — первой трети XV веков. — М., 2009. [https://books.google.by/books?id=9abSAAAAQBAJ&pg=PA200&dq=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%BC%D1%8A%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjchJnemq78AhWNiP0HHWRNCiA4KBDoAXoECAQQAg#v=onepage&q=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%20%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%BC%D1%8A%22&f=false С. 199—201].</ref>, «''Василко литвинъ''» — у [[Наўгародзкая рэспубліка|наўгародзкай]] грамаце 1370-х гадоў<ref>Зализняк А. А. Древненовгородский диалект. 2-е изд. — М., 2004. С. 617.</ref>), а таксама ў шматлікіх лацінамоўных крыніцах, як літоўскіх, так і з суседніх Літве краінаў (''Litowini'' — [[Кроніка Лівоніі Генрыха Латвійскага|хроніка Генрыка Латвійскага]] пад 1221 годам<ref>Monumenta Germaniae Historica inde ab anno Christi quingentesimo usque ad annum millesimum et Quingentesimum: Scriptorum. T. 23. — Hannoverae, 1874. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=_7WxF4HYgXcC&q=Lito#v=snippet&q=Lito&f=false P. 314].</ref>; ''Letvinis'' — [[Хроніка Лівоніі Германа Вартбэрга|хроніка Вартбэрга]] пад 1236 годам<ref>Scriptores rerum Prussicarum. Bd. 2. — Leipzig, 1863. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=8H8OAAAAYAAJ&q=Letvinis#v=snippet&q=Letvinis&f=false S. 33].</ref>; ''Letwinis'' — у акце судовага працэсу [[Тэўтонскі ордэн|Тэўтонскага ордэну]] з Казімерам Куяўскім 1259 году; ''rex Litwinorum'' — у (імаверна, падробленай [[Крыжакі|крыжакамі]]) грамаце [[Міндоўг]]а 1261 году<ref>{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 43.</ref>; ''Littwini'' — у лісьце [[Інфлянцкі ордэн|ліфлянцкіх]] біскупаў 1277 году<ref>Liv-, Esth- und Curländisches Urkundenbuch nebst Regesten / Hrsg. von F. G. von Bunge. Bd. 1. — Reval, 1853. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=hDoPAAAAYAAJ&q=Littwini#v=snippet&q=Littwini&f=false S. 565].</ref>; ''Lethwinorum'' — у крыжацкім лісьце 1298 году<ref>Chodynicki K. Próby zaprowadzenia chrześcijaństwa na Litwie przed r. 1386. // Przegląd Historyczny. T. 18, z. 3, 1914. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=BtFBAAAAYAAJ&q=Lethwinorum#v=snippet&q=Lethwinorum&f=false S. 261].</ref>; ''litwini'' — у лісьце вармійскага біскупа 1323 году<ref>Liv-, Esth- und Curländisches Urkundenbuch nebst Regesten / Hrsg. von F. G. von Bunge. Bd. 2. — Reval, 1855. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=4zoPAAAAYAAJ&q=litwini+1323#v=snippet&q=litwini%201323&f=false S. 157—158].</ref>; ''LETHVINORVM'' — на пячаці вялікага князя [[Гедзімін|Гедзіміна]] 1323 году<ref>Gumowski M. Pieczęcie Ksiązat Litewskich // Ateneum Wileńskie. Zesz. 3—4, 1930. S. 696.</ref>; ''Litwini'' — у лісьце тэўтонскага магістра 1331 году<ref>Kwartalnik historyczny. R. 19. — Lwów, 1905. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=pVnpAAAAMAAJ&q=Litwini+crucis+Christi+inimicis#v=snippet&q=Litwini%20crucis%20Christi%20inimicis&f=false S. 40].</ref> ды іншых)<ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 38, 51, 52, 59, 64, 78, 361.</ref>{{Заўвага|Мовазнаўца [[Ян Станкевіч]] зьвяртае ўвагу на тое, што лацінскае ''Lythwanos'' паходзіць ад вялікалітоўскай (беларускай) формы «Літва», а не балтыйскай «Летува», гэтак жа лацінскае ''Litwinorum'' (1330 год) паходзіць ад вялікалітоўскага «літвін»<ref>[[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 638, 641.</ref>}}. Найстарэйшы вядомы ліст з азначэньнем «літвін» у [[Старабеларуская мова|старабеларускай мове]] — арыгінал<ref>Карский Е. Ф. Труды по белорусскому и другим славянским языкам. — М., 1962. С. 443.</ref> ярлыка ардынскага цара [[Тахтамыш|Тактамыша]] каралю [[Ягайла|Ягайле]] 1393 году («''Вы пак послали есте к нам посла вашего '''литвина''' на имя [[Нявойст|Невойста]]''»)<ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} Дадатак №34.</ref>. Традыцыйнае гістарычнае беларускае вымаўленьне гэтай назвы (у якім знайшла адлюстраваньне такая адметная ўласьцівасьць беларускай мовы, як [[Цеканьне|цеканьне]]{{Заўвага|У 1911 годзе прыводзілася сьведчаньне сьвятара ў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Выступовічы|Выступовічах|uk|Виступовичі}} на поўдні [[Палесьсе|Палесься]] — на [[беларусы|беларуска]]-[[Украінцы|ўкраінскім]] этнічным памежжы — што тамтэйшыя сяляне «''[раней] такъ, якъ ліцвіны <…> [[Дзеканьне|дзікалы]] і [[Цеканьне|цікалы]]''»<ref>Каминский В. А. Отчет о поездке в Волынское Полесье // Известия Отделения русского языка и словестности Императорской академии наук. Т. XVI, кн. 3, 1911. [https://books.google.by/books?id=epQqAQAAMAAJ&pg=RA1-PA88&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi1tLettczzAhUkSfEDHd_MCTQQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&f=false С. 88].</ref>}}) засьведчыў у 1870 годзе [[Іван Насовіч]] у [[Слоўнік Насовіча|сваім слоўніку]]: «''Кузьма и Дземьянъ два Лицвины, принешли горшочекъ [[Бацьвіньне|боцвиння]]''» (з народнай песьні)<ref name="Nasovic-1870-31">Носович И. Словарь белорусского наречия. — СПб., 1870. [https://books.google.by/books?id=tRsOdAcJl5MC&pg=PA31&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi1tLettczzAhUkSfEDHd_MCTQQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&f=false С. 31].</ref>. Яшчэ ў [[Лацінская мова|лацінскім]] дакумэнце 1323 году форма «''Lecwinorum''» значылася ў тытуле вялікага князя [[Гедзімін]]а<ref>Codex diplomaticus Lithuaniae, 1253—1433. — Vratislaviae, 1845. [https://books.google.by/books?id=G-ItQP7DyhkC&pg=PA33&dq=Gedemundi+Regis+Lecwinorum&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiPxazty5D8AhULhv0HHQQnBR0Q6AF6BAgIEAI#v=onepage&q=Gedemundi%20Regis%20Lecwinorum&f=false P. 33].</ref>{{Заўвага|Таксама ў пасланьні [[Папа|Папы]] [[Аляксандар IV (папа рымскі)|Аляксандра IV]] ад 1257 году датычна ліцьвінаў значыцца форма ''Licwan''<ref>[http://starbel.by/dok/d351.htm Первое послание папы Александра IV о крестовом походе против литвинов и ятвягов (1257)], Fontes historiae Magni Ducatus Lithuaniae</ref>}}, а напісаньне «''Лицвин''» сустракаецца ў Рэестры расходаў места [[Магілёў|Магілёва]] за 1688 год<ref>Историко-юридические материалы, извлеченные из актовых книг губерний Витебской и Могилевской, хранящихся в Центральном архиве в Витебске. Вып. 5. — Витебск, 1874. [https://web.archive.org/web/20250124104620/https://viewer.rusneb.ru/ru/000199_000009_003871106?page=96&rotate=0&theme=white С. 93].</ref>{{Заўвага|Таксама ў старых літоўскіх (беларускіх) тэкстах часам адлюстроўвалася мяккае вымаўленьне «ў Ліцьве» ({{мова-be-old|«в (у) Литьве»|скарочана}})<ref>Булахаў М. Практыкаванні і матэрыялы па курсу гісторыі беларускай мовы. — {{Менск (Мн.)}}, 1969. [https://books.google.by/books?id=S9UfAAAAMAAJ&q=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D1%8C%D0%B2%D0%B5%22&dq=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D1%8C%D0%B2%D0%B5%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjzmb3wvvz8AhW_if0HHXeBAiIQ6AF6BAgBEAI С. 36].</ref><ref>{{Літаратура/ГСБМ|5к}} [https://archive.org/details/HSBM_05.pdf/page/n31/mode/2up?q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D1%8C%D0%B2%D0%B5 С. 67].</ref><ref>{{Літаратура/ГСБМ|36к}} [https://archive.org/details/HSBM_36.pdf/page/368/mode/2up?q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D1%8C%D0%B2%D0%B5 С. 368].</ref><ref>[http://gulevich.net/statiy.files/a/a8.files/LietuvosMetrika_Kn-4(1479-1491).pdf?fbclid=IwAR0Z3kPdST17VboFICNGfKH6UC11-n1astq88PTlRhXh9hqgqtJUmwp2Nfk Lietuvos Metrika. Knyga Nr. 4 (1479—1491)]. — Vilnius, 2004. P. 70.</ref>}}, аднак звычайна ў [[Старабеларуская мова|старых беларускіх тэкстах]] цеканьне — як і [[Дзеканьне|дзеканьне]] — не адлюстроўваліся пры напісаньні. Апроч Івана Насовіча, бытаваньне сярод беларусаў формы «ліцьвіны» засьведчылі: пісцовая кніга [[Гарадзенская эканомія|Гарадзенскай эканоміі]] (1558 год<ref>Писцовая книга Гродненской экономии с прибавлениями, изданная Виленской Комиссией для разбора древних актов. Ч. 1. — Вильна, 1881. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=Hvt6OUpCnNoC&q=Liczwin#v=snippet&q=Liczwin&f=false С. 267—268].</ref>), інвэнтар [[Люцын]]скага староства (1765 год<ref>Историко-юридические материалы, извлеченные из актовых книг губерний Витебской и Могилевской. Вып. 31. — Витебск, 1903. [https://books.google.by/books?id=DpJOAQAAMAAJ&pg=PA312&dq=licwin&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjXpv2tsf78AhVrh_0HHYZ3Ch4Q6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=licwin&f=false S. 312].</ref>), [[Кур’ер Літоўскі]] (1811 год<ref>Dodatek do Kuryera Litewskiego. Nr. 92, 1811. [https://books.google.by/books?id=UEBJAAAAcAAJ&pg=PP263&dq=Li%C4%87win&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjCvejWhbb6AhW-RPEDHV9rBxY4ChDoAXoECAIQAg#v=onepage&q=Li%C4%87win&f=false S. 1.]</ref>), [[Ян Чачот]] (1819 год<ref>Czubek J. Poezya filomatów. — Kraków, 1922. [https://archive.org/details/poezyafilomatw02czubuoft/page/78/mode/2up?q=Li%C4%87winie S. 77].</ref>), абвестка [[Сэнат Расейскай імпэрыі|Сэнату Расейскай імпэрыі]] (1836 год<ref>Правительствующего Сената Санктпетербургских департаментов объявления, к Санктпетербургским ведомостям. № 1, 1836. [https://archive.org/details/SPBSenateAnnouncementsStateMatters/1836.St.PetersburgSenateAnnouncementsOnStateGovernmentalAndJudicialMattersVolume1/page/n3009/mode/2up?q=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D1%85%D1%8A С. 12].</ref>), {{Артыкул у іншым разьдзеле|Tygodnik Literacki poświęcony literaturze, sztukom pięknym i krytyce|Tygodnik Literacki|pl|Tygodnik Literacki poświęcony literaturze, sztukom pięknym i krytyce}} (1840 год<ref name="Tygodnik Literacki-51-1840">Tygodnik Literacki. Nr. 51, 1840. [https://polona.pl/item/tygodnik-literacki-literaturze-sztukom-pieknym-i-krytyce-poswiecony-t-3-no-51-21,NzkxMDQ0Mjk/2/#info:search:Li%C4%87win S. 403].</ref><ref name="Tygodnik Literacki-52-1840">Tygodnik Literacki. Nr. 52, 1840. [https://polona.pl/item/tygodnik-literacki-literaturze-sztukom-pieknym-i-krytyce-poswiecony-t-3-no-52-28,NzkxMDQ0MzE/7/#info:search:Li%C4%87win S. 416].</ref>), [[Стэфан Куклінскі]] (1856 год{{Заўвага|Гэтак, жыхары [[Падляшша]] ў [[Свая мова|сваёй мове]] (што, паводле гэтага жа аўтара, межавала з «''мовай уласна беларускай, якая ў мясцовых жыхароў называецца „літоўскай“<ref>Куклинский С. Заметки о западной части Гродненской губернии // Вестник Императорского русского географического общества. Ч. 16. — СПб., 1856. [https://books.google.by/books?id=WpPzAt6IfogC&pg=RA1-PA151&dq=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjwyePEtu_5AhX9gP0HHTtrDCoQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A%22&f=false С. 151].</ref>''»), у тыя часы называлі «ліцьвінамі» носьбітаў гэтай амаль літаратурнай беларускай мовы: «''…одзіонъ Панъ споткауши якоһось Лицьвина, што добрэ лhау, бы һэто ты кажэ јому: „а ну Михалку, Ондрей (чи якъ тамъ joho звали) золжи мнјѣ што-лѣнь“. — „А калиба һэта, Паночку, — кажэ Лицьвинъ, — нямаю цяпѣрь часу лhаци, ба пришла рыба да hаци, людзи нясуць, вьязуць, а я пабѣhу хучѣй хаць тарбинку набьяру''“»}}<ref>Куклинский С. Заметки о западной части Гродненской губернии // Вестник Императорского русского географического общества. Ч. 16. — СПб., 1856. [https://books.google.by/books?id=UEo9AQAAMAAJ&pg=PA133&dq=%D0%9F%D0%B0%D0%BD%D1%8A+%D1%81%D0%BF%D0%BE%D1%82%D0%BA%D1%8A%D1%83%D1%88%D0%B8+%D1%8F%D0%BA%D0%BE%D2%BB%D0%BE%D1%81%D1%8C+%D0%9B%D0%B8%D1%86%D1%8C%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0+%D0%BC%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%BB%D0%BA%D1%83,+%D0%BE%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B9+%D1%87%D0%B8+%D1%8F%D0%BA%D1%8A+%D1%82%D0%B0%D0%BC%D1%8A+joho+%D0%B7%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D0%B8&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjHtbWdtO_5AhW2i_0HHa5hBp4Q6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=%D0%9F%D0%B0%D0%BD%D1%8A%20%D1%81%D0%BF%D0%BE%D1%82%D0%BA%D1%8A%D1%83%D1%88%D0%B8%20%D1%8F%D0%BA%D0%BE%D2%BB%D0%BE%D1%81%D1%8C%20%D0%9B%D0%B8%D1%86%D1%8C%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0%20%D0%BC%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%BB%D0%BA%D1%83%2C%20%D0%BE%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B9%20%D1%87%D0%B8%20%D1%8F%D0%BA%D1%8A%20%D1%82%D0%B0%D0%BC%D1%8A%20joho%20%D0%B7%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D0%B8&f=false С. 133].</ref>), [[Павал Шэйн]] (1873 год<ref name="Sejn-1873-675">Записки Императорского Русского географического общества по отделению этнографии. Т. 5. — СПб., 1873. [https://books.google.by/books?id=8IsWAQAAIAAJ&pg=PA675&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%83&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi0yP6A4Kv6AhX0wAIHHfpeDS4Q6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0&f=false С. 675].</ref>, 1902 год<ref name="Sejn-1902-21">Шейн П. В. Материалы для изучения быта и языка русского населения Северо-Западного края. Т. 2. — СПб., 1902. [https://books.google.by/books?id=fLFNAQAAMAAJ&pg=PA97&dq=%D0%9D%D1%A3%D0%BA%D0%BE%D1%82%D0%BE%D1%80%D1%8B%D0%B5+%D1%81%D1%87%D0%B8%D1%82%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A+%D1%81%D0%B5%D0%B1%D1%8F+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BC%D0%B8&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwipwY6Pnu_5AhXbnP0HHZdbCC0Q6AF6BAgKEAI#v=onepage&q=%D0%9D%D1%A3%D0%BA%D0%BE%D1%82%D0%BE%D1%80%D1%8B%D0%B5%20%D1%81%D1%87%D0%B8%D1%82%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A%20%D1%81%D0%B5%D0%B1%D1%8F%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BC%D0%B8&f=false С. 21].</ref>), [[Міхал Федароўскі]]{{Заўвага|«Ліцьвінкі спрадаюць [[Бацьвіньне|бацьвінкі]]» ([[Саколка (горад)|Сакольскі]] павет)}}<ref>Federowski M. Lud białoruski na Rusi Litewskiej. T. 4. — Warszawa, 1935. S. 167.</ref>, [[Аляксандар Сержпутоўскі]] (1910 год)<ref name="Sierzputouski-1910">Сержпутовский А. Земледельческие орудия белорусского Полесья // Материалы по этнографии России. Т. 1. — СПб., 1910. [https://web.archive.org/web/20230108145403/https://viewer.rusneb.ru/ru/000199_000009_003998050?page=68&rotate=0&theme=white С. 45].</ref>, [[Ян Станкевіч]]<ref name="Stankievic-1926">Станкевіч Я. Кнігапісь // Сялянская Ніва. № 16, 1926. С. 3.</ref>, [[Яўхім Кіпель]]<ref name="Kipiel-1995">Дыдзік У. [http://pawet.net/library/history/bel_history/_bnr/10208/%D0%A3%D1%81%D0%BF%D0%B0%D0%BC%D1%96%D0%BD%D1%8B_%D0%AF%D1%83%D1%85%D1%96%D0%BC%D0%B0_%D0%9A%D1%96%D0%BF%D0%B5%D0%BB%D1%8F.html Успаміны Яўхіма Кіпеля] // Спадчына. № 3, 1995. С. 72—99.</ref>, [[Якуб Колас|Канстантын Міцкевіч (Якуб Колас)]]<ref name="Kolas-1955">Якуб Колас. [https://be.wikisource.org/wiki/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D0%B0:Na_rostaniah_1.pdf/41 На ростанях]. Т. 1. Кн. 1—2. — {{Менск (Мінск)}}, 1955. С. 40—41.</ref>, [[Алесь Змагар|Аляксандар Яцэвіч (Алесь Змагар)]]<ref name="Jacevic-1999">[[Алесь Змагар]]. [http://pawet.net/library/history/bel_history/_memoirs/051d/%D0%9C%D0%BE%D0%B9_%D0%B6%D1%8B%D1%86%D1%8C%D1%86%D1%8F%D0%BF%D1%96%D1%81.html Мой жыцьцяпіс] // Беларуская мэмуарыстыка на эміграцыі. — Нью-Ёрк, 1999. С. 201—213.</ref>, [[Францішак Чарняўскі]]<ref name="Traciak-2012-202">Трацяк І. Беларускае каталіцкае духавенства ля вытокаў сацыякультурнай ідэнтыфікацыі : манагр. — {{Горадня (Гродна)}}: ГрДУ, 2013. С. 202.</ref> ды іншыя<ref>Білецький-Носенко П. Гостинець землякам: казки слiпого бандуриста, чи спiви об рiзних рiчах. — Киев, 1872. [https://books.google.by/books?id=lgAoAAAAYAAJ&pg=PA34&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi37KK246v6AhWxQvEDHahJBRAQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A&f=false С. 34].</ref><ref>Опыт истории Харьковскаго университета (по неизданным материалам). Т. 2. — Харьков, 1908. [https://web.archive.org/web/20250124063210/https://viewer.rusneb.ru/ru/000199_000009_003931928?page=756&rotate=0&theme=white С. 748]</ref><ref>Потебня А. А. К истории звуков русского языка. Ч. 3. — Варшава, 1881. [https://books.google.by/books?id=ZB9oAAAAcAAJ&pg=PA71&dq=%22%D0%A0%D1%83%D1%81%D0%B8+%D0%9B%D0%B8%D1%86%D1%8C%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BC+%D1%81+%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D0%B9%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj9jY_Cn7j8AhXe_7sIHZuAAGgQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&q=%22%D0%A0%D1%83%D1%81%D0%B8%20%D0%9B%D0%B8%D1%86%D1%8C%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BC%20%D1%81%20%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D0%B9%22&f=false С. 71].</ref><ref>Потебня А. Из записок по русской грамматике. — Харьков, 1888. [https://books.google.by/books?id=k2hJAQAAIAAJ&pg=PA280&dq=%D0%B1%D1%8B+%D1%82%D0%BE%D0%B9+%D0%BB%D0%B8%D1%86%D1%8C%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B3%D0%BE+%D0%BF%D0%B0%D0%BD%D0%B0&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjNtLXMvbb8AhUNDuwKHTQVA5UQ6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=%D0%B1%D1%8B%20%D1%82%D0%BE%D0%B9%20%D0%BB%D0%B8%D1%86%D1%8C%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%20%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B3%D0%BE%20%D0%BF%D0%B0%D0%BD%D0%B0&f=false С. 280].</ref>. Таксама народжаны ў [[Вызна|Вызьне]] на [[Слуцкае княства|гістарычнай Случчыне]] мастак і празаік шляхецкага паходжаньня [[Браніслаў Залескі]] (1820—1880) карыстаўся псэўданімам «''Lićwin''»<ref>Шыцька Я. [https://web.archive.org/web/20250124064632/https://zviazda.by/be/news/20200716/1594847640-z-zhyccya-litvina-branislau-zaleski-tvorca-i-baracbit З жыцця літвіна. Браніслаў Залескі: творца і барацьбіт] // [[Літаратура і мастацтва]]. № 24, 2020. С. 11.</ref><ref>Woynarowska M. [https://sandomierz.gosc.pl/doc/7247419.Dziewietnastowieczna-epistolografia Dziewiętnastowieczna epistolografia] // Gość Sandomierski. Nr. 48, 2021.</ref><ref>Pociask-Karteczka J. [http://denali.geo.uj.edu.pl/~j.pociask/G_59_Tajemnica%20pewnego%20grobu.pdf Tajemnica pewnego grobu] // Tatry. Nr. 65, 2018. S. 158.</ref> (поруч з {{мова-pl|«Litwin»|скарочана}})<ref>[https://www.vle.lt/straipsnis/bronislovas-zaleskis/ Bronislovas Zaleskis], Visuotinė lietuvių enciklopedija</ref>. Форму «ліцьвіны» пасьлядоўна ўжывалі ў сваіх працах гісторыкі [[Вацлаў Пануцэвіч]] і [[Павал Урбан]]. Таксама існавала старажытная зборная форма «літва», якую ставяць у адзін шэраг з такімі славянскімі паводле формы (але не [[Этымалёгія|этымалёгіі]]) зборнымі назвамі, як «[[расейцы|масква]]», «[[Мардва|мардва]]», «[[татары|татарва]]» ды іншымі (у адрозьненьне ад шэрагу [[Русіны (гістарычны этнонім)|русь]], [[Чудзь|чудзь]], [[перм (этнонім)|перм]] ды іншых)<ref>Степанов Ю. С. Константы. Словарь русской культуры. Опыт исследования. — М., 1997. [https://books.google.by/books?id=ebMoAgAAQBAJ&pg=PA499&lpg=PA499&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0+%D0%BC%D0%BE%D1%80%D0%B4%D0%B2%D0%B0+%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B2%D0%B0+%D0%BC%D0%BE%D1%81%D0%BA%D0%B2%D0%B0&source=bl&ots=ZjDMl1bGNS&sig=ACfU3U2bHv7xu1VI-fDZBJYSYVPfExEHbg&hl=be&sa=X&ved=2ahUKEwjdg5Su5db1AhXah_0HHe9eAuwQ6AF6BAgbEAM#v=onepage&q&f=false С. 499].</ref>. Форма «літоўцы», што таксама ўжывалася ў значэньні ліцьвінаў<ref>{{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)|к}} С. 11.</ref><ref>{{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)|к}} P. 45.</ref><ref>Народная культура Беларусі: энцыклапедычны даведнік / пад рэдакцыяй В. Цітова. — {{Менск (Мінск)}}: БелЭн, 2002. С. 222.</ref>, ёсьць пазьнейшай{{Заўвага|Напрыклад, у нявыдадзеным нумары [[Мужыцкая праўда|Мужыцкай праўды]]}} і не сустракаецца ў [[Старабеларуская мова|старых беларускіх]] тэкстах. == Паходжаньне == [[Файл:BogislawI.Siegel.JPG|значак|Пячаць [[Багуслаў I|Багуслава I]], князя [[Люцічы|люцічаў]], 1170 г.]] Наконт этнічнага паходжаньня ліцьвінаў існуюць розныя погляды: * літва была [[Заходнеславянскія мовы|заходнеславянскім]] народам ([[Люцічы|люцічы]]), які ў раньнім сярэднявеччы перасяліўся ў [[Панямоньне]] ([[Вацлаў Пануцэвіч]]<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 236—255, 291—294.</ref>, [[Павал Урбан]]<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 58—72.</ref>, [[Алесь Жлутка]]<ref>{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 106—107.</ref>); * ад пачатку [[Балтыйскія мовы|балтыйская]] літва жыла пераважна ў [[Вяльля|Вялейска]]-[[Нёман]]скім міжрэччы і зазнала славянізацыю ў Вялікім Княстве Літоўскім ужо ў XIII—XIV стагодзьдзях ([[Мікола Ермаловіч]]<ref>{{Літаратура/Беларуская дзяржава Вялікае Княства Літоўскае}}</ref>, [[Аляксандар Краўцэвіч]]<ref>{{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)}}</ref><ref name="Kraucevic-2013-10">{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 10.</ref>); * назва «літва» пашырылася ў якасьці азначэньня грамадзкай супольнасьці (прафэсійныя ваяры) асобаў рознага этнічнага паходжаньня ([[Зьдзіслаў Сіцька]], [[Зьміцер Сасноўскі]]); * літва была [[Усходнегерманскія мовы|ўсходнегерманскім]] ([[Готы|гоцкай]] групы) народам, які славянізаваўся ў Вялікім Княстве Літоўскім у XIII—XIV стагодзьдзях, утварыўшы канфэсійную супольнасьць «ліцьвінаў» (Алёхна Дайліда<ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)}}</ref><ref>[[Сяргей Тарасаў|Тарасаў С.]] [https://esxatos.com/tarasau-recenziya-na-zbornik-artykulau-z-dadatkami-daylidy-pachatki-vyalikaga-knyastva Рэцэнзія на зборнік артыкулаў з дадаткамі А. Дайліды «Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі»], Эсхатос, 2019 г.</ref>). Тым часам расейская (савецкая) і летувіская гістарыяграфіі ў рэчышчы [[Летувізацыя|палітыкі летувізацыі]] традыцыйна атаясамліваюць ліцьвінаў з «старажытнымі [[летувісы|летувісамі]]» (найперш — з этнаграфічнымі «[[аўкштайты|аўкштайтамі]]», фактычна вынайдзенымі ў другой палове XIX ст.), аднак такое меркаваньне зьняпраўджваецца ўжо адным толькі бракам адэкватнага тлумачэньня назвы «літва» з [[Балтыйскія мовы|балтыйскіх моваў]]. Пададзеныя яшчэ ў савецкіх слоўніках<ref name="ESBM-6"/> летувіскія этымалёгіі непераканаўчыя і маюць шмат слабых бакоў. Праявай хісткасьці летувіскіх гіпотэзаў і прыкметай таго, што этымалягічныя пошукі ў гэтым кірунку заходзяць у тупік, стала вылучэньне [[Артурас Дубоніс|Артурасам Дубонісам]] новай вэрсіі, дзе Літва супастаўляецца з назвай служылага [[Стан (сацыяльная група)|стану]] [[лейці|лейцяў]]<ref>[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] Літва і ліцьвіны — адкуль і хто? (пасляслоўе) // {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 19—20.</ref>. == Тытульны народ у праўных крыніцах Вялікага Княства Літоўскага == Адным зь першых сьведчаньняў нацыянальнае кансалідацыі тытульнага народу ліцьвінаў у Вялікім Княстве Літоўскім ёсьць утварэньне [[Літоўская мітраполія|Літоўскае мітраполіі]] ў 1299 годзе. Дакумэнты гэтае мітраполіі не захаваліся, але ў [[Бізантыя|бізантыйскіх]] крыніцах яе мітрапаліт меў тытул «мітрапаліта Літвы» (''μητροπολίτης Λιτβων''). Бізантыйскія афіцыйныя лісты 1364 і 1380 гадоў паведамляюць, што Літоўскую мітраполію аднавілі ў 1354 годзе «''на жаданьне '''народу''' Літвы''»<ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 50.</ref>. Паводле прывілею [[Ягайла|Ягайлы]] 1387 году і ліста Ягайлы і [[Вітаўт]]а да віленскага біскупа [[Андрэй Васіла|Васілы]] ад 1397 году, [[Віленскае біскупства|Віленскае каталіцкае біскупства]] стваралася для «нацыі ліцьвінаў» (''nacione Lithvanos''), «народу літоўскага» (''gentem Lithuanicam'')<ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 165, 171.</ref>. Віленскае біскупства абыймала ўсе землі ўласна ВКЛ з Падняпроўем і Палесьсем (якія і называліся «Літвой» або «Літоўскім княствам»), у той час як створанае ў 1417 годзе [[Жамойцкае біскупства]], паводле прывілею вялікага князя Вітаўта, прызначалася для асобнага «[[Жамойты|жамойцкага народу]]» (''gens Samagitarum''). Першыя віленскія біскупы адзначаліся ў дакумэнтах як «''літоўскае нацыі''» або «''родам ліцьвін''»: [[Якуб Пліхта]] (1398—1407) (''vicarium Lythuanie, eiusdemque '''nacionis''' et lingue''), [[Мікалай Дзяжковіч]] (1453—1467) (''Nicolaus Dzierzgowicz dictus, '''natione Lituanus'''''), [[Андрэй Гасковіч]] (1481—1491) (''Andreas Petri Goschovicz de Vilna, '''natione Lituanus''''')<ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 182—183.</ref>. [[Файл:Statut Vialikaha Kniastva Litoŭskaha. Статут Вялікага Княства Літоўскага.jpg|міні|Тытульны ліст [[Статут ВКЛ 1588 году|Статуту Вялікага Княства Літоўскага]] 1588 году]] У дзяржаўных дакумэнтах Вялікага Княства Літоўскага XV—XVI стагодзьдзяў назва «Ліцьвіны» (або «''Літоўскі народ''») азначае як каталікоў (або жыхарства [[Літва|Літвы]] ў вузкім сэнсе), так і, у шырокім сэнсе, увесь народ уласна Вялікага Княства Літоўскага (без [[Жамойць|Жамойці]]). У дамовах з [[Пскоўская рэспубліка|Псковам]] 1440 і 1480 гадоў вялікі князь [[Казімер Ягелончык|Казімер]] ужываў назву «ліцьвіны» як агульнае азначэньне ўсяго народу Вялікага Княства Літоўскага («''а мне вялікаму князю Казіміру блюсьці Пскавіціна как і сваяго Ліцьвіна; також і Псковічам блюсьці Ліцьвіна, как і Пскавіціна''»); прытым у дамове 1480 г. выраз «''нашого Литвина''» тоесны з выразамі «''нашы купцы''» і «''люди нашы''» і выразна стасуецца як да [[Вільня|віленцаў]], так і да [[Полацк|палачанаў]]<ref>Акты, относящиеся к истории Западной России. Т. I. — СПб., 1846. № 38, 39, [https://books.google.by/books?id=u5cNAAAAQAAJ&pg=PA93&dq=%D0%BF%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%B0+%D0%BA%D0%B0%D0%BA+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiLrev6ur38AhVL3KQKHdIgBMMQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=%D0%BF%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%B0%20%D0%BA%D0%B0%D0%BA%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0&f=false 73].</ref><ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 86—87.</ref><ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 206—207.</ref>. Земскі прывілей Кіеўскай зямлі 1507 году абумоўліваў «''…а Кіяніна, как і Ліцьвіна, ва чці дзяржаці''»<ref>Акты, относящиеся к истории Западной России. Т. IІ. — СПб., 1848. № 30, [https://books.google.by/books?id=emdcAAAAcAAJ&pg=PA34&dq=%D0%9A%D1%96%D1%8F%D0%BD%D0%B8%D0%BD%D0%B0+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiDx_Luu738AhUb57sIHavtDKIQ6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=%D0%9A%D1%96%D1%8F%D0%BD%D0%B8%D0%BD%D0%B0%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0&f=false С. 34].</ref><ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 78.</ref>. На Віленскім сойме 1565 году разглядалася пытаньне «''садночаньня народу Літоўскага з Рускім''»<ref>Янушкевіч А. Вялікае Княства Літоўскае і Інфлянцкая вайна 1558—1570 гг. — {{Менск (Мінск)}}, 2007. С. 275.</ref> (то бок касаваньня канфэсійных перапонаў паміж ліцьвінамі-каталікамі і русінамі-праваслаўнымі, дакананае Гарадзенскім прывілеем 1568 году), прытым прывілеі 1563—1568 гадоў зьвярталіся да «''[[шляхта|шляхты]] літоўскай''», «''[[Стан (сацыяльная група)|станаў]] літоўскіх''» (то бок да ўсёй шляхты і ўсіх станаў ВКЛ)<ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 211.</ref>. У 9-м артыкуле трэцяга разьдзелу [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1566 году|Літоўскага Статуту рэдакцыі 1566 году]] зазначаецца, што тытульнымі нацыямі Вялікага Княства Літоўскага ёсьць адно ліцьвіны і [[Русіны (гістарычны этнонім)|русіны]], у той час як [[жамойты]] адносяцца да ліку «''обчых, чужаземцаў і загранічнікаў''»{{Заўвага|Жамойтаў да ліку «''ўражонцаў''» Вялікага Княства Літоўскага далучылі толькі на Берасьцейскім сойме 1566 году — праз паўтара стагодзьдзя па далучэньні да ВКЛ большай часткі Жамойці}}<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 88—89.</ref>: {{Цытата|У том панстве Вялікам Княстве Літоўскам і ва ўсіх землях яму прыслухаючых дастойнасьцей духоўных і сьвецкіх гарадоў, двароў і грунтаў, староств у дзяржаньні і пажываньні і вечнасьцей жадных чужаземцам і загранічнікам ані суседам таго панства даваці ня маем; але то ўсё мы і патомкі нашы Вялікія Князі Літоўскія даваці будуць павінны толька '''Літве''' а Русі, родзічам старажытным і ўражонцам Вялікага Княства Літоўскага і іных земль таму Вялікаму Княству належачых. <…> Але на дастаенства і ўсякі ўрад духоўны і сьвецкі ня маець быці абіран, ані ад нас Гаспадара стаўлен, толька здаўна продкаў сваіх ураджэнец Вялікага Княства Літоўскага '''Ліцьвін''' і Русін.}} {{Падвойная выява|справа|Lićvin. Ліцьвін (1598).jpg|106|Lićvinka. Ліцьвінка (1598).jpg|106|Ліцьвіны (Lituani), 1598 г.<ref>Habiti antichi et moderni di tutto il Mondo, — Венецыя, 1598 г., — старонкі 352-354 [https://books.google.by/books?id=HjPwoxDPxo4C&pg=PA360-IA1&dq=lituani+crodne&hl=ru&newbks=1&newbks_redir=0&source=gb_mobile_search&ovdme=1&ov2=1&sa=X&ved=2ahUKEwjP0vmLi4L_AhUN_SoKHcnqDxYQuwV6BAgKEAY#v=onepage&q=lituani%20crodne&f=false]</ref>.}} У Гарадзенскім прывілеі 1568 году кароль і вялікі князь [[Жыгімонт Аўгуст]] пісаў, што хоць народ Вялікага Княства Літоўскага падзяляецца на «літву» і «русь» (у канфэсійным сэнсе — «''рымскага закону Літве і грэчаскага Русі''»), гэта адзіны народ ВКЛ (заступнікамі якога ёсьць «''шляхта літоўская''», «''станы літоўскія''»)<ref>Monumenta reformationis Polonicae et Lithuaniae: Zbiór pomników reformacji kościoła polskiego i litewskiego. — Wilno, 1925. S. 20—27.</ref>: {{Цытата|…што вышэй аб народзе том слаўнам Вялікага Княства, аж двоега закону хрысьціянскага людзей, але '''аднаго і аднакага народу''' апісана і памянёна… <…> …роўна і аднака яка і рымскага і ўсякага хрысьціянскага закону і веры людзех у Вялікам Княстве Літоўскам і ва ўсіх землях ку нему прыслухаючых належыць, гды ж супольне межы сабою і з сабою ў адном панстве Вялікам Княстве Літоўскам і землях яму прыслухаючых і ў граніцах адных мешкаюць і '''адным народам суць'''…}} У акце [[Люблінская унія|Люблінскае уніі]], выдадзеным прадстаўнікамі ВКЛ на сойме ў Любліне 1 ліпеня 1569 году, «літоўскі народ» (адзін з стваральнікаў Рэчы Паспалітае «абодвух народаў») прадстаўлялі: гетман вялікі літоўскі і кашталян віленскі [[Рыгор Хадкевіч]], ваявода троцкі [[Стафан Збараскі|Стэфан Збараскі]], падканцлер і кашталян троцкі [[Астафей Валовіч]], маршалак вялікі літоўскі і староста ковенскі [[Ян Геранімавіч Хадкевіч|Ян Хадкевіч]], біскуп віленскі [[Валяр’ян Пратасевіч]], падскарбі земскі [[Мікалай Ян Нарушэвіч|Мікалай Нарушэвіч]], маршалак дворны [[Мікалай Крыштап Радзівіл «Сіротка»|Мікалай Крыштап Радзівіл]], крайчы літоўскі [[Ян Кішка]], стольнік літоўскі [[Мікалай Дарагастайскі]], а таксама паслы зь зямель і паветаў ВКЛ: з [[Троцкае ваяводзтва|Троцкага ваяводзтва]] — падкаморы Андрэй Дзежка, харужы Троцкай зямлі Касьпер Раецкі, Міхайла Варона, з [[Жамойцкае староства|Жамойцкай зямлі]] — падкаморы Мікалай Станкевіч Білевіч, зь [[Віцебскае ваяводзтва|Віцебскага ваяводзтва]] — гараднічы віцебскі Андрэй Кісель, падсудак віцебскі Тымафей Гурко, з [[Амсьціслаўскае ваяводзтва|Амсьціслаўскага ваяводзтва]] — Ісай Шчолкан, Грыгор Макароўскі, зь [[Менскае ваяводзтва|Менскага ваяводзтва]] — харужы дворны ВКЛ Васіль Рагоза, зь [[Вількамірскі павет|Вількамірскага павету]] — Мікалай Конча, Крыштаф Размысовіч, зь [[Пінскі павет|Пінскага павету]] — войскі пінскі Станіслаў Шырма, падсудак пінскі Іван Дамановіч, з [[Мазырскі павет|Мазырскага павету]] — Фёдар Лянковіч, Ян Клопат, з [[Рэчыцкі павет|Рэчыцкага павету]] — пісар земскі рэчыцкі Андрэй Халецкі, Ізмайла Зянковіч, ды іншыя<ref>{{Літаратура/Акты уніі Польшчы зь Літвой (1932)|к}} S. 355—357.</ref>. Назва «літва» ў якасьці агульнанацыянальнай (назвы ўсяго народу ўласна Вялікага Княства Літоўскага цалкам) ужывалася ў афіцыйных дакумэнтах ВКЛ, напрыклад: у пастановах Гарадзенскага сойму 1567 году («''Тэж уфаляем, абы панове ваяводаве, староставе, дзяржаўцы, цівунове, '''Літва''' і Палякаве, усі асобамі сваімі на вайну ехалі з почты…''»)<ref>Литовская метрика. Ч. 3, т. 1. — Юрьев, 1914. Стб. 425.</ref>, у статуце менскага цэху рымароў 1634 году («''…aby towarzyszów polakow i '''litwę''' do roboty y warstatów swych przymowali… ''»)<ref name="BA-1930-143">{{Літаратура/Беларускі архіў|3к}} № 94. С. 143.</ref>. У Сэнаце Рэчы Паспалітае «літоўскі народ» прадстаўлялі [[Канцлер вялікі літоўскі|канцлер ВКЛ]], [[Падканцлер вялікі літоўскі|падканцлер]], [[Маршалак вялікі літоўскі|маршалак земскі]], [[Маршалак дворны літоўскі|маршалак дворны]], [[падскарбі земскі]], [[біскуп віленскі]], [[біскуп жамойцкі]], ваяводы і кашталяны. У 1569—1795 гадох гэтыя пасады займалі пераважна роды [[Сапегі|Сапегаў]], [[Радзівілы|Радзівілаў]], [[Хадкевічы|Хадкевічаў]], [[Валовічы|Валовічаў]], [[Вішнявецкія|Вішнявецкіх]], [[Агінскія|Агінскіх]], [[Слушкі|Слушкаў]], [[Тышкевічы|Тышкевічаў]], [[Пацеі|Пацеяў]] ды іншыя. [[Файл:Leŭ Sapieha. Леў Сапега (1616).jpg|значак|[[Леў Сапега]]]] У прадмове да Літоўскага Статуту 1588 году [[Падканцлер вялікі літоўскі|падканцлер]] [[Леў Сапега]] адзначаў, што літоўскія правы і Статуты пісаны «''ўласным языком''» тытульнага народу ВКЛ: {{Цытата|І то ёсьць наша вольнасьць, катораю ся мы межы іншымі народы хрысьціянскімі хвалім, жа пана, іж бы водле волі сваее, а ня водле праў нашых панаваў, над сабою ня маем, а яка славы ўчцівае, так жывата і маетнасьці вольна ўжываем. <…> А есьлі катораму народу ўстыд праў сваіх ня ўмеці, пагатоў '''нам, каторыя ня обчым якім языком, але сваім уласным правы сьпісаныя маем''' і кождага часу, чаго нам патрэба ку адпору ўсякае крыўды, ведаці можам.}} У акце «Каэквацыі літоўскіх станаў» 1697 году (таксама вядомым як акт Каэквацыі «літоўскага народу») ВКЛ прадстаўлялі: кашталян віцебскі Міхал Коцел, харужы ашмянскі Станіслаў Пазьняк, цівун і пісар троцкі Міхал Шчука, інстыгатар ВКЛ і войскі гарадзенскі Станіслаў Рукевіч, кухмістар ВКЛ і староста ваўкавыскі Крыштаф Камароўскі, падсудак Віцебскага ваяводзтва Язэп Гурко, падкаморы берасьцейскі Людвік Пацей, харужы амсьціслаўскі Марцыян Валовіч, староста менскі і чачэрскі і дэпутат ад Менскага ваяводзтва Крыштаф Завіша, староста мазырскі Міхал Халецкі ды іншыя<ref>Volumina Legum. T. 5. — Petersburg, 1860. P. 420—421.</ref>. Назвы «літва», «літвіны», «літоўскі» ў нацыянальным сэнсе шырока ўжываліся ў розных дакумэнтах ВКЛ усё XVIII стагодзьдзе, напрыклад, у пастанове сойміку Віленскага ваяводзтва 1729 году, у пастанове сойміку Наваградзкага ваяводзтва 1756 году ды іншых (гл. ніжэй). == Гісторыя == === Раньнія часы === Хоць этнакультурная сытуацыя ў [[Літва|Літве]] X—XIII стагодзьдзяў застаецца няяснай, гісторыкі адзначаюць пашырэньне тут [[Славянскія мовы|славянскай]] культуры і [[хрысьціянства]] ўжо ў XI—XII стагодзьдзях<ref>[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] Этнічная і канфесійная сітуацыя ў гістарычнай Літве на рубяжы XIV—XV стст. // Вялікае княства Літоўскае і яго суседзі ў XIV—XV стст.: саперніцтва, супрацоўніцтва, урокі. — {{Менск (Мінск)}}, 2011. С. 20—25.</ref><ref>Заяц Ю. История белорусских земель Х — первой половины ХІІІ в. в отображении летописей и хроник Великого княжества Литовского // Гістарычна-археалагічны зборнік. Вып. 12. — {{Менск (Мн.)}}, 1997. С. 88.</ref><ref>Краўцэвіч А. Стварэнне Вялікага княства Літоўскага. — Беласток, 2008. С. 79—80, 94.</ref>. Сярод іншага, такое меркаваньне знаходзіць пацьверджаньне ў археалягічных знаходках (велізарны масіў старажытных [[праваслаўе|усходнехрысьціянскіх]] могілак у [[Кернаў|Кернаве]])<ref>[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Сяргей Абламейка]], [https://www.svaboda.org/a/30232421.html Хто і чаму разьбеларушвае спадчыну Вільні. Алег Дзярновіч пра беларускіх «ліцьвіноў» і ўкраінска-літоўскі хаўрус], [[Радыё Свабода]], 24 кастрычніка 2019 г.</ref>. Тым часам пісьмовыя крыніцы сьведчаць пра шчыльныя і прыязныя дачыненьні літвы з полацка-менскімі князямі: у 1128—1132 гадох кіеўскія князі хадзілі «''во Литву ко Изяславу''» і «''…а Киянъ тогда много побиша Литва''», у 1180 годзе літва дапамагала полацка-менскім князям у вайне супраць смалянаў, у 1198 годзе літва разам з палачанамі хадзіла на [[Вялікія Лукі]]. Летапісы Вялікага Княства Літоўскага апавядаюць пра літоўскага князя Гінвіла-Юрыя (паводле хронікі [[Аўгустын Ратундус|Ратунда]], ён хрысьціўся ў праваслаўі ў [[Наваградак|Наваградку]] ў 1148 годзе, а памёр у 1199 годзе ў [[Ворша|Воршы]]), што ён «''з пскавяны і з смаляны ваяўваў ся доўга а граніцы прылеглыя''». Ад 1200 году літва разам з полацка-менскімі князямі ваявала проці крыжакоў: полацкі княжыч Усевалад быў зяцем літоўскага князя [[Даўгерд]]а («''аднаго з найбольш магутных ліцьвінаў''»), «''быў як яго зяць для іх амаль сваім''», «''часта ачольваў іхныя войскі''» і «''заўжды памагаў ліцьвінам і радаю, і справаю''». У 1216 і 1223 гадох полацкія князі зьбіралі «''вялікае войска з [[Русіны (гістарычны этнонім)|русінаў]] і ліцьвінаў''» для паходу на [[Крыжакі|крыжакоў]]<ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 35—37.</ref>. Гісторыкі таксама зьвяртаюць увагу на тое, што ў [[Цьвярскі летапіс|Цьвярскім летапісе]], напісаным пры двары цьвярскіх князёў, якія ў XIII—XIV стагодзьдзях мелі шчыльныя кантакты зь Літвой (паводле першага Наўгародзкага летапісу, у 1245 годзе на службе ў цьвярскіх князёў знаходзіліся князі-ліцьвіны [[Явід]] і Эрбэт, а ад 1289 году цьвярскім япіскапам быў сын колішняга полацкага князя [[Гердзень|Гердзеня]] [[Андрэй (япіскап цьвярскі)|Андрэй]], і ўрэшце, вялікі князь [[Альгерд]] ажаніўся зь цьвярской князёўнай Ульлянай<ref name="Urban-2001-62">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 62.</ref>), літва пералічваецца ў ліку славянскіх плямёнаў<ref>Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 36.</ref>{{Заўвага|Гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на іншую вытрымку з гэтага летапісу: «''А Луцічы і Ціверычы прыседааху к Дунаеві, і бе множаства іх, седзяаху па Днястру <...> да мора''» і што аналягічныя зьвесткі таксама зьмяшчаюцца ў [[Ніканаўскі летапіс|Ніканаўскім летапісе]]. Тым часам у сярэдняй плыні [[Дунай|Дунаю]] захаваліся гідронімы Літава, Літавіца і пэўныя сугучныя назвы, а ў [[Трансыльванія|Трансыльваніі]] або далей за Дунаем на [[Балканскі паўвостраў|Балканскім паўвостраве]] існавалі Літоўская княства (''kenezat Lytwa'') і Літоўская зямля (''terra Lytwa'')<ref name="Urban-2001-60">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 60.</ref>}}{{Заўвага|На ўяўленьне пра літву ў рускіх летапісах як племя-нашчадка [[Ізяслаў Уладзімеравіч|Ізяслава]], сына Ўладзімера і [[Рагнеда|Рагнеды]], зьвяртаў увагу яшчэ ў 1769 годзе расейскі гісторык і вандроўнік {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фёдар Эмін||ru|Эмин, Фёдор Александрович}}<ref>Российская история, жизни всех древних, от самого начала России, государей. Сочиненная Федором Эмином. Т. 2. — СПб., 1769. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=DxzMXphmLNIC&q=%D0%BD%D0%B0%D1%88%D0%B8+%D0%9B%D1%A3%D1%82%D0%BE%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%B8+%D1%83%D1%82%D0%B2%D0%B5%D1%80%D0%B6%D0%B4%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C+%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0#v=snippet&q=%D0%BD%D0%B0%D1%88%D0%B8%20%D0%9B%D1%A3%D1%82%D0%BE%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%B8%20%D1%83%D1%82%D0%B2%D0%B5%D1%80%D0%B6%D0%B4%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C%20%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0&f=false С. 11].</ref>}}: {{Цытата|...а ад Ляхаў празвашася Паляне, Ляхаве жа друзі [[Люцічы|Люціцы]], а іныі Літва, іныі Мазаўшане, іныі Памаране.}} === Вялікае Княства Літоўскае === [[Файл:Mindoŭh. Міндоўг (XVIII).jpg|значак|Кароль [[Міндоўг]]]] Сярод лістоў першага вялікага князя літоўскага [[Міндоўг]]а ёсьць меркаваная{{Заўвага|Разглядаецца дасьледнікамі як фальсыфікат канца XIV ст.<ref name="Zlutka-2005-41">{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 41.</ref>}} грамата 1261 году, дзе ён мянуе свой народ на [[Лацінская мова|лаціне]] «''Litwinos''», а сябе тытулуе «''rex Litwinorum''» — «''гаспадар ліцьвінаў''» ({{мова-la|«Mindowe, Dei gracia rex Litwinorum»|скарочана}})<ref name="Zlutka-2005-43">{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 43.</ref>. Менскі дасьледнік Алёхна Дайліда мяркуе, што назва «ліцьвіны» ў першым пэрыядзе Вялікага Княства Літоўскага, да [[Крэўская унія|Крэўскай уніі]] (у 1238—1385 гадох) была назвай мясцовай [[Богумільства|эвангелісцкай]] канфэсійнай супольнасьці і ўласна «Літоўскім» Вялікае Княства падчас яго стварэньня назвалі менавіта з такім канфэсійным сэнсам, — чым тлумачыцца імклівае пашырэньне ідэнтычнасьці «ліцьвінаў» у ВКЛ, крыжовыя паходы на ВКЛ розных каталіцкіх дзяржаваў (з адпаведнай фразэалёгіяй: «''вераадступныя хрысьціяне ліцьвіны''» ({{мова-la|«perfidos christianos Letoinos»|скарочана}}, 1245 год), пагроза «''для веры''» палякаў у 1294 і 1319 гадох і да т. п.), стварэньне [[Літоўская мітраполія|Літоўскай мітраполіі]] ў 1299 годзе, славянізацыя ліцьвінаў ды іншыя гістарычныя факты<ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} — Менск, 2019. С. 50—52.</ref>. Польскі дакумэнт 1257 году сьведчыў, што {{Не перакладзена|Лукаў (Польшча)||pl|Łuków}} (за 70 км на захад ад [[Берасьце|Берасьця]]) месьціўся «на мяжы зь ліцьвінамі» ({{мова-la|«in confinio Letwanorum»|скарочана}}<ref>Theiner A. Vetera monumenta Poloniae et Lithuaniae gentiumque finitimarum historiam illustrantia maximam partem nondum edita ex tabularis vaticanis deprompta collecta ac serie chronologica disposita. T. 1. — Romae, 1860. [https://books.google.by/books?id=b31YaUNa_fQC&pg=PA72&dq=in+confinio+Letwanorum&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj5nrWPtvz1AhXuhf0HHYY-A_EQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=in%20confinio%20Letwanorum&f=false P. 72].</ref>). Практычна тое ж пазначае і дакумэнт 1373 года Мазавецкаму князю, дзе пазначаецца пра «суседства зь ліцьвінамі»<ref>[1373.X.23], X. Kalendas Novembris, pontificatus nostri anno tercio. Авіньён. [https://web.archive.org/web/20230609100138/http://starbel.by/dok/d071.htm Папа Грыгорый ХІ паведамляе мазавецкаму князю Земавіту, што ён напісаў літоўскім князям пасланьне з заклікам прыняць каталіцтва, і просіць Земавіта дапамагаць у хрышчэнні няверных ліцьвіноў, якія жывуць па суседству з Мазовіяй], Fontes historiae Magni Ducatus Lithuaniae</ref>. Крыжацкія крыніцы XIII—XIV ст. шматкроць засьведчылі, што [[Горадня]] месьцілася ў Літве, а ў Гарадзенскай зямлі жылі ліцьвіны (''Lethowini'')<ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 59.</ref>. Сярод іншага, [[Пётар з Дусбургу]] у сваёй хроніцы двойчы (пад 1296 і 1305 гадамі) пішучы пра змаганьне нямецкіх рыцараў зь літоўскімі (ліцьвінамі) заўважаў, што апошнія былі «[[Русіны (гістарычны этнонім)|рускімі]]»<ref name="Jermalovic-2000-37">{{Літаратура/Беларуская дзяржава Вялікае Княства Літоўскае|к}} С. 37.</ref>. Тым часам у [[Галіцка-Валынскае княства|Галіцка-Валынскім княстве]] князь [[Леў Данілавіч]] надаў вёску ў валоданьне двум «''зь Літоўскае зямлі… браценцам''» — [[Дудзен|Туценію]] і [[Мажэйка (імя)|Мойжаку]]<ref>[http://starbel.by/dok/d324.htm Грамота галицкого князя Льва Даниловича для Тутения и Моижека из Литвы на село Добаневичи (1264—1301)]{{Недаступная спасылка|date=April 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, Fontes historiae Magni Ducatus Lithuaniae</ref>. Складзены ў канцы XIV ст. у [[Кіеў|Кіеве]] (Вялікае Княства Літоўскае) «[[Сьпіс рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх]]», дзе пералічваліся [[замак|гарады (замкі)]], падначаленыя ўладзе [[Кіеўская мітраполія|праваслаўнага («рускага») мітрапаліта]] — баўгарскія, валаскія, польскія (падольскія), кіеўскія, валынскія, літоўскія, смаленскія, разанскія і залескія — улучаў большасьць гарадоў на [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] у разьдзел ''літоўскія гарады''<ref>[[Валеры Пазднякоў|Пазднякоў В.]] Спіс рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх // {{Літаратура/ЭГБ|6-1к}} С. 392.</ref>, сярод іх [[Ворша]], [[Полацак]], [[Віцебск]], [[Слуцак]], [[Менск]], [[Наваградак]], [[Барысаў]], [[Крычаў]]<ref name="Arlou-2012-156"/>. [[Файл: Vilenskija mučaniki. Віленскія мучанікі (1417).jpg|значак|[[Віленскія мучанікі]]-ліцьвіны Антоні (Круглец), Ян (Кумец) і Яўстах (Няжыла) (выява каля 1417 г.)]] У 1299 годзе ўтварылася [[Літоўская мітраполія]], якая абыймала Наваградзкае, Полацкае і [[Тураў]]скае біскупствы, менаваныя ў бізантыйскім лісьце 1361 году «літоўскімі» ({{мова-el|«των Λιτβων»|скарочана}}). Яе кіраўнік тытулаваўся «мітрапалітам Літвы» ({{мова-el|«μητροπολίτης Λιτβων»|скарочана}}) і меў намесьнікаў у Горадні і Вільні («''із старыны''», як адзначаецца ў лісьце 1451 году)<ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 50.</ref>. Літоўская мітраполія была першай установай, на грунце якой адбылася кансалідацыя тытульнага народу ВКЛ — народу ліцьвінаў — што ясна відаць зь бізантыйскага дакумэнту пра падзеі 1354 году, які сьведчыць, што Літоўскую мітраполію тады аднавілі на жаданьне «народу» Літвы<ref>Памятники древнерусского канонического права. Ч. 1, т. VI. — СПб., 1880. Прил., № 15. Стлб. 94.</ref>: {{Цытата|…магутны князь Літоўскае зямлі <…> гатовы быў на ўсё, каб <…> яго край быў самастойным і быў паднесены на ўзровень мітраполіі, кіраванае ўласным мітрапалітам, пра што і прасіў сьвяты і высокі збор; і гэты збор <…> паставіў пасланага адтуль і прызнанага дастойным кандыдата (Рамана) на мітрапаліта таго краю, згодна з жаданьнем '''яго народу''', зь мясцовымі патрэбамі і жаданьнем згаданага князя}} [[Файл:Vilnia, Pračyścienskaja. Вільня, Прачысьценская (I. Trutnev, XVII, 1870).jpg|значак|[[Прачысьценская царква (Вільня)|Віленская Прачысьценская саборная царква]], збудаваная вялікім князем [[Альгерд]]ам у 1347 годзе (з інвэнтару XVII ст. паводле перамалёўкі І. Трутнева, 1870 г.)]] Ліцьвінамі былі [[віленскія мучанікі]] 1347 году — Кумец, Круглец і Няжыла, дваране вялікага князя [[Альгерд]]а ў [[Вільня|Вільні]]. Жывоты кажуць, што яны былі «''родам Літвы…''», а «''…літоўскія ж ім імёны Круглец, Кумец, Няжыла''»<ref>Baronas D. Trys Vilniaus kankiniai: gyvenimas ir istorija. — Vilnius, 2000. S. 252, 268, 278, 286.</ref><ref>Станкевіч Я. Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 636.</ref>, прытым пабочныя зьвесткі яўна сьведчаць пра канфэсійны характар гэтай ідэнтычнасьці «літвы»<ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 50—51.</ref>{{Заўвага|Напрыклад, «ліцьвінамі» служба маскоўскага князя ў 1378 годзе назвала [[канстантынопаль]]скага патрыярха Макарыя і [[Бізантыя|бізантыйскага]] цэсара [[Іван V|Івана V]]<ref>Памятники древнерусского канонического права. Ч. 1, т. VI. — СПб., 1880. Стлб. 185.</ref>, што стала вынікам іх прыхільнай палітыкі да Літвы, і асабліва да справы пашырэньня Літоўскай мітраполіі на просьбу вялікага князя Альгерда}}. Паводле дасьледваньня Алёхны Дайліды, шматлікія сьведчаньні розных крыніцаў пра [[Крэўская унія|Крэўскую унію]] і зьнітаваную зь ёй рэлігійную рэформу 1387—1388 гадоў у Літве паказваюць, што пераводзілі на каталіцтва (меншай часткай) і на праваслаўе (большай часткай) канфэсійную супольнасьць ліцьвінаў (вернікаў былой Літоўскай мітраполіі), — з чаго робіцца зразумелым як пашырэньне ад таго часу назвы «літва», «ліцьвіны» ў якасьці агульнанацыянальнай, так і славянскі моўны і культурны характар гэтага тытульнага народу ВКЛ<ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 160—223.</ref>. «Літоўскімі» ад таго часу называлі ўсіх князёў ВКЛ (незалежна ад веры{{Заўвага|Напрыклад, пад 1399 г.: «''А каторых зьбітага войска імёны суць князей літоўскіх: князь Андрэй Альгірдавіч полацкі, брат яго князь Дзьмітрэй бранскі, князь Іван Дзьмітравіч, князь Андрэй пасынак князя Дзьмітроў, князь Іван Барысавіч кіеўскі, князь Глеб Сьвятаслававіч смаленскі, князь Глеб Карыятавіч, брат яго князь Сямён, князь Міхайла Падбярэскі а брат яго князь Дзьмітрэй, князь Фёдар Патрыкеевіч валоскі, князь Іван Юр’евіч Бельскі…''» ([[Ніканаўскі летапіс]])}}, таксама існаваў «літоўскі» ваенны звычай (напрыклад, у друцкага князя Івана Бабы ў 1432 годзе: «''изрядивъ свой полк с копьи по литовски''»), літоўская мерная сыстэма (зь «літоўскі рублём», «літоўскім грошам», «літоўскім локцем», «літоўскім гарнцам» і г. д.)<ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 80—81, 197—207.</ref>. [[Файл:Grunvaldzkaja bitva. Грунвальдзкая бітва (1474-83).jpg|міні|Ліцьвіны (направа) на [[Грунвальдзкая бітва|Грунвальдзкім полі]] 15 ліпеня 1410 г.]] У 1406 годзе, паводле [[Хроніка літоўская і жамойцкая|Хронікі літоўскай і жамойцкай]], адзін з баяраў вялікага князя літоўскага [[Вітаўт]]а — «''Андрэй ліцьвін''» — на перамовах, калі Вітаўт важыўся ўкласьці мір зь непрыяцелем, крыкнуў вялікаму князю: «''Не міры, Вітаўце, не міры''»{{Заўвага|[[ПСРЛ]]. Т. 32. — М.: Наука, 1975. С. 78.}}, адмаўляючы вялікага князя ад некарыснага міру. Дзеля гэтага Вітаўт даў Андрэю прозьвішча «Няміра», і ад яго пайшоў баярскі род [[Неміровічы|Неміровічаў]]<ref name="Jermalovic-2000-37"/>. У [[Грунвальдзкая бітва|Грунвальдзкай бітве]] 1410 году ад Літвы бралі ўдзел [[Вільня|віленская]], [[Наваградак|наваградзкая]], [[берасьце]]йская, [[ваўкавыск]]ая, [[віцебск]]ая, [[Горадня|гарадзенская]], [[Дарагічын (Падляскае ваяводзтва)|дарагічынская]], [[кіеў]]ская, [[Коўна|ковенская]], [[Камянец-Падольскі|крамянецкая]], [[Ліда|лідзкая]], [[Меднікі|медніцквая]], [[Мельнік|мельніцкая]], [[пінск]]ая, [[Полацак|полацкая]], [[Трокі|троцкая]], тры [[смаленск]]ія, [[старадуб]]ская ды іншыя харугвы. Разам, з 40 літоўскіх харугваў, 28 былі з [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]]<ref>[[Анатоль Грыцкевіч|Грыцкевіч А.]] Знешняя палітыка Вітаўта: заходні накірунак // Наш радавод. Кн. 2, 1990. С. 173.</ref><ref>Русіновіч К. [http://www2.polskieradio.pl/eo/print.aspx?iid=135324 Шлях на Грунвальд], [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё]], 9 ліпеня 2010 г.</ref>. Усе яны выступілі пад гербам [[Пагоня]]й, апрача 10 вялікакняскіх, якія выступілі пад гербам [[Калюмны|Калюмнамі]]<ref>Воюш І. Пратаформы інфармацыйна-камунікацыйнай дзейнасці падчас княжання Вітаўта (другая палова XIV — пачатак XV ст.) // Журнал Белорусского государственного университета. Журналистика. Педагогика. № 1, 2017. С. 9.</ref>. Віленскі біскуп [[Якуб Пліхта]] (1398—1407) паходзіў «''зь Літвы, зь ейнага народу і мовы''»<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 27.</ref> ({{мова-la|«Johannis dicti Plychta… vero vicarium Lythuanie, eiusdemque nacionis et lingue»|скарочана}}<ref>Kodeks dyplomatyczny Katedry i Diecezji Wileńskiej. Nr. 81. — Kraków, 1939. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=1WssAAAAIAAJ&dq=Plychta+vero+Lythuanie&focus=searchwithinvolume&q=Plychta+vero S. 61].</ref>), пазьней віленскімі біскупамі былі [[Мацей зь Вільні]] (1422—1453) «''родам ліцьвін''» ({{мова-la|«origine Lytwanum»|скарочана}}), [[Мікалай Дзяжковіч]] з [[Салечнікі|Салечнікаў]] (1453—1467) «''з народу ліцьвінаў''» ({{мова-la|«natione Lituanus»|скарочана}}), [[Ян Ласовіч]] зь Вільні (1468—1481) «''ліцьвін''» ({{мова-la|«Lithuanus»|скарочана}}), [[Андрэй Гасковіч]] зь Вільні (1481—1491) «''з народу ліцьвінаў''» ({{мова-la|«natione Lituanus»|скарочана}})<ref>Fijałek J. Uchrześcijanienie Litwy przez Polskę // Polska i Litwa w dziejowym stosunku. Wł. Abracham, J. Fijałek, J. Rozwadowski et al. — Kraków etc.: Gebethner i Wolff, 1914. S. 152—158.</ref>. [[Файл:Bieł-čyrvona-bieły ściah. Бел-чырвона-белы сьцяг (1579).jpg|значак|Ліцьвіны вызваляюць [[Полацак]] з-пад [[Маскоўская дзяржава|маскоўскай]] акупацыі, 1579 г.]] У 1394 годзе поруч зь Вітаўтам упамінаецца ліцьвін Барыс<ref>[[Юры Бохан|Бохан Ю.]] Пласцінавы даспех ў Вялікім княстве Літоўскім у другой палове ХІV — канцы ХVІ ст. // Гістарычна-археалагічны зборнік / [[Інстытут гісторыі|Інстытут гісторыі АН Беларусі]]; Уклад. А. Мядзведзеў, А. Мяцельскі. — № 11. — {{Менск (Мінск)}}, 1997. [https://books.google.by/books?id=Bw4WAQAAMAAJ&q=%22%D0%BB%D1%96%D1%86%D0%B2%D1%96%D0%BD+%D0%B1%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%81%22&dq=%22%D0%BB%D1%96%D1%86%D0%B2%D1%96%D0%BD+%D0%B1%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%81%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjv2ciIkOj8AhWZD-wKHdw1DnQQ6AF6BAgIEAI С. 72].</ref>. У [[Бітва пад Угліч|бітве пад Углічам]] (1447 год), паводле летапісца, загінуў «''ліцьвін Юшка Драніца''», які быў праваслаўным і валодаў сялом Пратасавам<ref>[[Андрэй Катлярчук|Котлярчук А. С.]] Самосознание белорусов в литературных памятниках ХVІ—ХVІІІ вв. // Русь — Литва — Беларусь: Проблемы национального самосознания в историографии и культурологии. — Москва, 1997. С. 84.</ref>. У летапісным апавяданьні пра [[Бітва пад Хойніцамі|бітву пад Хойніцамі]] 1454 году вялікі князь [[Казімер Ягайлавіч|Казімер]] называў «''мае верныя слугі літва''» паноў [[Алехна Судзімонтавіч|Алёхну Судзімонтавіча]], Багдана Андрушкавіча, Яна Кучука, Станьку Касьцевіча і Івана Ільлініча<ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 206.</ref>. У 1456 годзе пасольства «''ад імя ўсяго літоўскага народу''»<ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 201—202.</ref> да караля і вялікага князя Казімера ачольваў маршалак дворны Мікалай Неміровіч — прадстаўнік славутага роду Няміраў-Неміровічаў з [[Уселюб]]у ля [[Наваградак|Наваградку]] (Мікалай Неміровіч узвысіўся дзеля таго, што браў дзейны ўдзел у паднясеньні Казімера на вялікакняскі сталец). У 1492 годзе, у час паднясеньня на вялікакняскі сталец [[Аляксандар Ягелончык|Аляксандра]], маршалак дворны Літавор Багданавіч Храбтовіч ад імя ўсіх літоўскіх князёў і паноў ([[Алелькавічы|Алелькавічаў]], [[Гальшанскія|Гальшанскіх]], [[Глінскія (род)|Глінскіх]] ды іншых) выступіў з прамовай да гаспадара, у якой казаў: «''памятай, што над літвой пануеш''» і «''просім цябе, каб <…> праўдзівым літоўскім і Вітаўтавым прыкладам нас радзіў і судзіў''»<ref>Stryjkowski M. Kronika Polska, Litewska, Żmódzka i wszystkiej Rusi. T. II. — Warszawa, 1846. S. 293—294.</ref>. [[Файл:Litva. Літва (J. Müller, 1692).jpg|значак|[[Літва старажытная|Літва]]. Мапа з атлясу 1692 году (перадрукоўвалася ў 1702 годзе)]] У XV стагодзьдзі шмат ліцьвінаў езьдзілі навучацца ў [[Кракаўскі ўнівэрсытэт]]. Акты рэктарскага суду Кракаўскага ўнівэрсытэту мянуюць «ліцьвінамі» ўсіх студэнтаў з гістарычных земляў Вялікага Княства Літоўскага — то бо зь [[Беларусь|Беларусі]] (без [[Жамойць|Жамойці]] і [[Украіна|Ўкраіны]]). Акты XV стагодзьдзя ведаюць ліцьвінаў: Вячаслава Рачковіча з [[Ваверка|Ваверкі]] (''Lithwanus'', 1444 год — пазьней дэкан віленскі), Барталамея Сьвіранковіча (''Litwanus'', 1449 год — пазьней кусташ і дэкан віленскі), Яна Андрышэвіча (1470 год — пазьней канонік і архідыякан віленскі), Сеньку Гарынскага (''Szenko Horinsky, Lithwanus'', 1475 год), Яна Філіповіча зь Вільні (''Johannis Philipovecz de Vilna'', 1480-я гады — пазьней канонік і кусташ віленскі) ды іншых<ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 187—188.</ref>. Студэнты-ліцьвіны паходзілі зь [[Вільня|Вільні]], [[Дарагічын]]а, [[Гміна Мельнік|Мельніку]], [[Бельск]]у, [[Новы Сьвержань|Сьвержаню]], [[Менск]]у, [[Полацк]]у, [[Пінск]]у, [[Клецк]]у ды іншых местаў і мястэчак Вялікага Княства Літоўскага<ref>Александровіч С. З майго падарожжа // Полымя. № 8, 1969. С. 172—174.</ref><ref name="Latysonak-2007">[[Алег Латышонак|Латышонак А.]] [https://web.archive.org/web/20100810190844/http://arche.bymedia.net/2007-06/latysonak706.htm Студэнты зь Вялікага Княства Літоўскага перад рэктарскім судам Кракаўскага ўнівэрсытэту ў 1469—1536 гг.] // [[ARCHE]]. № 6 (57), 2007.</ref>. Як адзначае гісторык [[Алег Латышонак]], усе [[беларусы]] выступаюць у актах унівэрсытэту як «ліцьвіны» (''Lithuanus'')<ref name="Latysonak-2007"/>. «Ліцьвінам» у 1506 годзе запісаўся ў Кракаўскім унівэрсытэце і выдатны асьветнік і першадрукар [[Францішак Скарына]], ураджэнец Полацку<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-234">Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 234.</ref>{{Заўвага|Львоўскі акадэмік Анатоль Вахнянін пісаў, што Скарына пазначыўся ліцьвінам «''такъ якъ бувъ вонъ родомъ з Полоцка, а проте и Литовцемъ (Litphanus)''»<ref>Справозданє дирекціѣ ц. к. Гимназіѣ Академичнои во Львовѣ на рокъ школьный 1877—1878. — Львов, 1878. С. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=03CLDU84920C&q=Litphanus#v=snippet&q=Litphanus&f=false XV].</ref>}}. Паводле Кракаўскіх актаў цывільнага права, ліцьвінамі былі Ян зь Вільні («''Jan Litphin de Wilna»''), Марцін з Горадні («''Martinus Lithwanus de Grodno»'') і Мацей з [[Старыя Лепкі|Старых Лепак]] на [[Падляшша|Падляшшы]] («''Mathis Litphanus barbitonsor de Lepky»'')<ref>Księgi przyjęć do prawa miejskiego w Krakowie 1392—1506. — Kraków, 1913. S. 314, 364, 381.</ref>. [[Файл:Lićviny. Ліцьвіны (1608).jpg|значак|Ліцьвіны (Litvani) з «Nova et acurata totius Europae tabula», 1608 г.]] Вялікі князь [[Жыгімонт Стары]] азначыў ліцьвінамі (літвой) жыхароў [[Ганявічы (Лагойскі раён)|Ганявічаў]]{{Заўвага|«''гдзе сядзелі Пётар з брацьцею, Літва, каторыя ж дзей даньнікі зь людзьмі вашымі ў Ганявіцкай зямлі… і дань давалі к Лагойску''»<ref>Литовская метрика. Т. 1. — СПб., 1903. [https://books.google.by/books?newbks=1&newbks_redir=0&hl=ru&id=egA5AQAAMAAJ&q=%D0%9F%D0%B5%D1%82%D1%80%D1%8A+%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0+%D0%93%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%86%D0%BA%D0%BE#v=snippet&q=%D0%9F%D0%B5%D1%82%D1%80%D1%8A%20%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0%20%D0%93%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%86%D0%BA%D0%BE&f=false С. 881—883].</ref>}}, вялікая княгіня [[Бона Сфорца]] — жыхароў [[Дабучын]]а{{Заўвага|«''…падданых нашых Дабучынскіх — Літву і тэж іншых усіх, каторыі Рымскаму закону прыслухаюць…''»<ref>Археографический сборник документов, относящихся к истории Северо-Западной Руси. Т. 4. — Вильна, 1867. [https://www.digitale-sammlungen.de/en/view/bsb10691865?page=17&q=%D0%94%D0%BE%D0%B1%D1%83%D1%87%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D1%85%D1%8A С. 3].</ref>}}, а кароль і вялікі князь [[Уладзіслаў Ваза]] — праваслаўных жыхароў [[Менск]]у{{Заўвага|{{мова-pl|«Nad to mistrzowie tego cechu niemieckiego у ruskiego narodu, abo iakiey kolwiek inszey religiey… A to pod utraceniem cechu ci też niemcy aby chłopiąt na naukę niszej inszej nie przymowali, ani wpisowali, ani też wyzwolali jedno w tym miescie Mińskim, gdzie bractwo i cech trzymają, więc też aby towarzyszów polakow i litwę do roboty y warstatów swych przymowali»|скарочана}}<ref name="BA-1930-143"/>}}. Па ўтварэньні [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] (1569 год) магнаты і шляхта Вялікага Княства Літоўскага працягвалі падкрэсьліваць, што яны менавіта «ліцьвіны», чым выказвалі даволі высокі ўзровень дзяржаўна-нацыянальнай самасьвядомасці. «''Мы і палякі, хоць і брацьця, але зусім адменных звычаяў''», — пісаў у сваім лісьце да [[Крыштап Мікалай Радзівіл «Пярун»|Крыштапа Радзівіла]] [[Канцлер вялікі літоўскі|канцлер]] [[Леў Сапега]] ў канцы XVI стагодзьдзя<ref>{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 95.</ref><ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-321">Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 321.</ref>. Аршанскі староста [[Філон Кміта-Чарнабыльскі]] пісаў [[Падканцлер вялікі літоўскі|падканцлеру]] [[Астафей Валовіч|Астафею Валовічу]]: «''Іно некаторыя мовяць: „Ня дай Бог [[Палякі|ляху]] быць! Выражуць Літву, а Русь пагатову“. Даўно рэзаць пачалі ліцьвіна… Большы будзе жычліўшы народу польскаму, ніжалі сваяму!''»<ref>Гісторыя філасофскай і грамадска-палітычнай думкі Беларусі. У 6 т. Т. 2. Протарэнесанс і Адраджэнне / [[Сяргей Санько|С. Санько]] [і інш.] ; Нац. акад. навук Беларусі, Ін-т філасофіі. — {{Менск (Мінск)}}: Беларус. навука, 2010. С. 100.</ref>. У [[Прамова Мялешкі|прамове Мялешкі]], якая прыпісваецца [[Кашталяны смаленскія|кашталяну смаленскаму]] [[Іван Мялешка|Івану Мялешку]], зазначалася: «''Але [[Жыгімонт Стары|Жыґімонта Першага]] — салодкая памяць яго! Той немцаў, як сабак, не любіў, і ляхаў зь іх хітрасьцю вельмі не любіў, а літву і [[Русіны|русь]] нашу'' [''але нашу літву і русь нашу''<ref>[[Генадзь Сагановіч|Сагановіч Г.]] [https://knihi.com/Hienadz_Sahanovic/Ajcynu_svaju_baroniacy_Kanstancin_Astrozski,_1460-1530.html Айчыну сваю баронячы]. — {{Менск (Мн.)}}: Навука і тэхніка, 1992.</ref>] ''любіцельна мілаваў''». Першы літоўскі (беларускі) мэмуарыст праваслаўны шляхціч [[Фёдар Еўлашоўскі]] ў сваім «Дзёньніку» (1603—1604) прыгадваў Варшаўскі сойм 1578 году, на якім зацьвердзілі папраўкі да [[Статуты Вялікага Княства Літоўскага|Статуту]], адзначаючы з захапленьнем, што «''[[Маршалак соймавы|маршалкаваў]] межы [[Пасол соймавы|пасламі]] наш ліцьвін — князь Лукаш Болька'' [''Баляслаў''<ref>[[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] [http://pawet.net/library/o_philology/stank/32/%D0%A5%D1%80%D1%8B%D1%88%D1%87%D0%BE%D0%BD%D1%8B%D1%8F_%D0%B8%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%8B_%D0%B2%D1%8F%D0%BB%D1%96%D0%BA%D0%B0%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96%D1%8F_(%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D1%96%D1%8F).html Хрышчоныя ймёны вялікалітоўскія (беларускія)] // [[Спадчына (часопіс)|Спадчына]]. № 6, 1992. С. 96—101; №1, 1993. С. 76—82.</ref>] ''Сьвірскі''»<ref name="Lappo-1901-514">Лаппо И. И. Великое княжество Литовское за время от заключения Люблинской унии до смерти Стефана Батория. Т. 1. — СПб., 1901. [https://books.google.by/books?id=LldMAQAAMAAJ&pg=PA514&dq=%22%D0%BD%D0%B0%D1%88%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj8--vDpKn6AhVRtaQKHSEpDpEQ6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=%22%D0%BD%D0%B0%D1%88%D1%8A%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%22&f=false С. 514].</ref>. Ён жа захапляўся выдатнымі дзеячамі Літвы (сярод іншага, пісаў пра Крыштапа Радзівіла, што той быў «''стоўп панства Літоўскага''»<ref name="Lappo-1901-514"/>), апавядаў пра іх добрыя справы і пры першай жа магчымасьці супрацьстаўляў іх палякам<ref>Марціновіч А. [http://liblh.by/bazy-dannyx/e%d1%9elasho%d1%9eski-fyodar-krytychnyya-materyyaly.html Першы беларускі мемуарыст. Фёдар Еўлашоўскі] // Хто мы, адкуль мы… : гістарычныя эсэ, нарысы: У 3 кн. Кн. 1. — {{Менск (Мінск)}}, 2008. С. 54—68.</ref>. Паслы [[Ваўкавыскі павет|Ваўкавыскага павету]] ў 1577 годзе патрабавалі, каб [[Інфлянцкае ваяводзтва|Інфлянцкая зямля]] кіравалася «''толькі чалавекам нашага народу літоўскага''», а не «''чалавекам іншага, ня нашага народу''»<ref>Лаппо И. И. Великое Княжество Литовское во второй половине XVI столетия: Литовско-русский поветъ и его сеймик. — Юр’еў, 1911. [https://archive.org/details/xvi-.-1911/page/80/mode/1up?view=theater С. 80—81].</ref>. У 1587 годзе наваградзкія паслы абвяшчалі: «''А ўрады, якія занядбаныя, абы скончылі быць гэткімі, дакладней [пасадамі] падкормчага, канюшага, кухмістровага абы тут у нас, панове палякі, у Літве, не ўладалі, як і ўрадамі земскімі''», і каб «''у тых валоданьнях каралеўскіх, якія будуць належаць заўжды каралю. Абы там аканомы былі, але з той умовай, што аканомам будзе ліцьвін, а не паляк''»<ref>Радаман А. [http://www.belhistory.eu/archives/1169 Інструкцыя Новагародскага cойміка паслам на элекцыйны сойм 1587 г.] // Беларускі гістарычны агляд. Т. 10, Сш. 1—2, 2003.</ref>. У 1594 г. адозва літоўскіх станаў{{Заўвага|Дакумэнт падпісала 30 асоб, амаль усе зь іх — носьбіты тыпова славянскіх прозьвішчаў, а менавіта: Юры Хадкевіч, староста жамойцкі; Ян Абрамовіч, ваявода менскі; Рыгор Война, кашталян берасьцейскі; Дзьмітры Халецкі, падскарбі Вялікага Княства Літоўскага; Аляксандр Хадкевіч, граф на Шклове й Мышы; Станіслаў Нарбут, староста ашмянскі; Сэбасьцьян Кестарт, цівун айрагольскі, войскі староства Жамойцкага; Ян Трызна; Юры Астроўскі; Ян Корсак, харунжы полацкі; Сымон Леў, войскі троцкі; Міхал Друцкі-Саколінскі, маршалак аршанскі; Абрам Мялешка, маршалак слонімскі; Пётра Галубіч; Францішак Барташэвіч-Жук, войскі Полацкі; Лукаш Гарабурда; Казімер Пятровіч, дэпутат староства Жамойцкага; Рыгор Масальскі, судзьдзя земскі браслаўскі; Мікалай Савіцкі; Ян Кісель; Ян Война-Ясянецкі, падваявода віцебскі; Станіслаў Карачон, падстолі амсьціслаўскі; Станіслаў Дзяткоўскі, стольнік Ковенскі; Якуб Кунцэвіч; Сымон Цівінскі; Ян Друцкі-Саколінскі; Фёдар Друцкі-Горскі; Ян Юндзіл, дваранін Каралеўскай Ягамосьці; Война Сенажэцкі; Ян Сыцінскі, староста бяржанскі}} да Віленскай капітулы паведамляла, што ''«нічога іншага мы не жадаем, апроч таго, каб біскуп быў дан нам з нашага народу ліцьвінаў і нашага [літоўскага] асяродзьдзя, згодна з патрабаваньнямі нашых законаў, і што непарушнасьць нашых правоў і свабоды мусіць быць поўнасьцю захаванай»''{{Заўвага|{{мова-la|«aliud nobis pollicemur, quam quod ex gente nostra Lituanorum et medio nostro, iuxta legum nostrarum exigentiam episcopum datura sit nobis, iuriumque et libertatum nostrarum immunitates salvas et incolumes conservatura»|скарочана}}}}, а далей патрабавала не даваць {{Артыкул у іншым разьдзеле|Бэрнард Мацяёўскі|Бэрнарду Мацяёўскаму|pl|Bernard Maciejowski}} катэдральных грошай, бо, маўляў, іх трэба зьберагчы для наступнага віленскага біскупа, якога Бог дасьць «''зь літоўскага народу''»{{Заўвага|{{мова-la|«ex gente lituana»|скарочана}}}} і якім пазьней стаў [[Бэнэдыкт Война]]<ref>Kościół zamkowy, czyli Katedra Wileńska w jej dziejowym, liturgicznym, architektonicznym i ekonomicznym rozwoju. T. 2. — Wilno, 1910. [https://books.google.by/books?id=NBs-AQAAMAAJ&pg=PP7&source=gb_mobile_entity&hl=ru&newbks=1&newbks_redir=0&gboemv=1&ovdme=1&gl=BY&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false S. 100—101].</ref>. У статуце [[Трыбунал Вялікага Княства Літоўскага|Літоўскага Трыбуналу]] («''Спосаб праў трыбунальскіх''») 1581 году [[Канцлер вялікі літоўскі|канцлер]] [[Астафей Валовіч]] пісаў: «''На тых сойміках вышэй менаваных кождае ваяводзтва, зямля або павет абіраці маюць, і будуць павінны, межы сабою асоб годных богабойных, цнатлівых, праў і звычаеў онага панства Вялікага княства Літоўскага ўмеетных''»<ref>Временник Императорского Московского общества истории и древностей Российских. Кн. 25. — М., 1857. [https://books.google.by/books?id=VacKAAAAIAAJ&pg=RA1-PA5&dq=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F+%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B8%D0%B6%D1%8A+%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8+%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8+%D0%B8+%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8+%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5+%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwirhMPWmab4AhVXSfEDHdh6DDMQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F%20%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B8%D0%B6%D1%8A%20%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8%20%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8%20%D0%B8%20%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8%20%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5%20%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&f=false С. 5].</ref>, прытым зазначалася, што «''зямля Жамойцкая іж сваі вольнасьці і звычаі асаблівыя маюць…''»<ref>Лаппо И. И. Великое Княжество Литовское во второй половине XVI столетия. — Юрьев, 1911. [https://books.google.by/books?id=DPH63PnVhGcC&pg=PA529&dq=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F+%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B8%D0%B6%D1%8A+%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8+%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8+%D0%B8+%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8+%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5+%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj9ueCSmab4AhU_QvEDHf32DGMQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F%20%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B8%D0%B6%D1%8A%20%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8%20%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8%20%D0%B8%20%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8%20%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5%20%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&f=false С. 529].</ref>. [[Файл:Lićvin (Biełarus). Ліцьвін (Беларус) (1730-49).jpg|значак|[[Бортніцтва|Бортнік]] ліцьвін (''Lütwin''{{Заўвага|Відаць, зь [[Ліцьвіны Севершчыны|ліцьвінаў Севершчыны]]. Арыгінальны подпіс: {{мова-de|«Eine in der Ukraine befindedt Nation Lütwin genannt, wie solhe abgebildet gehen»|скарочана}}}}). Адна зь першых этнаграфічных выяваў [[беларусы|беларусаў]], 1730—1740-я гг.<ref name="CitiDog-2021">[https://citydog.by/post/fotoshot-bielarus-pryhazhun Возможно, это первое изображение белоруса в истории (но далеко не все в этом уверены). Так или иначе: посмотрите, какой красавчик!], CityDog.by, 13.09.2021 г.</ref><ref>[https://balticworlds.com/the-bergholtz-collection-of-ethnographic-images-from-the-early-18th-century/ Faces of Russia’s Empire. The Bergholtz collection of ethnographic images from the early 18th century.] , — Balticworlds.Com, — April 22, 2021.</ref>]] Пісьменьнік-палеміст, грамадзка-палітычны і царкоўны дзяяч Рэчы Паспалітай [[Мялеці Сматрыцкі]], які ня мог ня ведаць рэальнай сытуацыі з мовай і рэгіянальнай сьвядомасьцю ў Вялікім Княстве Літоўскім<ref name="Nasievic-2005">[[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]] Літвіны // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 207.</ref>, у сваім творы «Апраўданьне нявіннасьці» (Вільня, 1621 год) называе ліцьвінаў сярод рускіх народаў<ref name="Karotki-2009">Короткий В. [https://web.archive.org/web/20211126064904/https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/19949/1/%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0%2c%20%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%8C%2c%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%2c%20%D1%80%D1%83%D1%81%D0%B8%D0%BD%20%D0%B2%20%D0%BF%D0%B0%D0%BC%D1%8F%D1%82%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%85%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D1%8B%20%D0%92%D0%B5%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE%20%D0%9A%D0%BD%D1%8F%D0%B6%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B0%20%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE%20XVI-XVII%20%D0%B2%D0%B2.pdf «Литва», «Русь», «литвин», «русин» в памятниках литературы Великого Княжества Литовского XVI—XVII веков] // Bibliotheca archivi lithuanici. — № 7. — Vilnius: Lietuvių kalbos institutas, 2009. C. 187—196.</ref>: {{Цытата|«Ты, [кожны з] вялікіх, шчыльнанаселеных і незьлічоных хрысьціянскіх народаў — валынцаў, падгорцаў, падляшцаў, палешукоў, падольцаў, Нізоўцаў, украінцаў, Літвы, Белай Русі і Чорнай, ад бэскідзкіх [[Татры|Татраў]] да Балтыйскага мора, на ўсход сонца і на поўдзень, у Кароне і ў Вялікім Княстве Літоўскім, [ты, кожны зь ліку] шырока расьселеных хрысьціянскіх рускіх народаў, у шаснаццаці шматлюдных япіскапскіх дыяцэзіях, пры тым, што Мітрапаліт мае шэсьць япіскапаў [і] сёмага архіяпіскапа пад уладай сваёй юрысдыкцыі, у час прыватных нарадаў ты ня мусіў быў стаяць за сьпінамі япіскапаў, аб’яднаных пад уладай аднаго і таго ж Пастыра. {{арыгінал|pl|Tak, mnogiego gęstego y niezliczonego ludu chrześciańskiego Wołyńcow, Podgorzan, Podlaszan, Polesian, Podolan, Nizowcow, Ukraińcow, Litwy, Białey Rusi y Czarney, od Tatrow Beskidskich do morza Bałtyskiego na Wschod słońca y południe w Koronie y w Wielkim Księstwie Litewskim szeroko rospościerających się chrześciańskich ruskich narodow w szestnastu ludnych episkopskich dyocezjach sześć episkopow siodmego archiepiskopa pod władzą jurisdictiej swojey maiącemu metropolitowi przy prywatnych consultacyach stać za ramionami biskupow pod tymże y iednym Pasterzem będących <…> nie był powinien.}} |Smotrycki M. Werificacia niewinności powtore wydana <…>. — Wilno, 1621. 8—8v. }} Азначэньне «рускія князі літоўскага роду» атрымалі [[Адаеўскія]], [[Бялеўскія]], [[Бельскія (род)|Бельскія]], [[Глінскія (род)|Глінскія]], [[Варатынскія]], [[Мязеўскія]], [[Масальскія]], [[Мсьціслаўскія]] ды іншыя служылыя князі — прытым як [[Гедзімінавічы]], так і [[Рурыкавічы]] — якія ў XV—XVI стагодзьдзях пераходзілі на службу ў [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскую дзяржаву]] зь Вялікага Княства Літоўскага<ref>{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 96.</ref>. Апавядаючы пра рэйд невялікага варожага аддзелу на [[Смаленскі павет|Смаленшчыну]] ў 1565 годзе, маскоўскі летапіс адзначаў, што гэта былі «літоўскія людзі», удакладняючы: «''[[Амсьціслаў|амсьціслаўцы]] і [[Крычаў|крычаўцы]]''»<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-233-234">Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 233—234.</ref>. У прыказах Маскоўскай дзяржавы XV—XVII стагодзьдзяў «ліцьвінамі» называлі выхадцаў з усёй [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]]. Напрыклад, у дакумэнтах XVII стагодзьдзя: «''Степанка Борисов… в роспросе сказал: родом де он литвин, родился в [[Белая Русь|Белой Руси]] в [[Барысаў|Борисове]] городе… а отец де у него жив в Литве''» (1621 год)<ref>Акты Московского государства, изданные Императорской академией наук. Т. 1. — СПб., 1890. [https://books.google.by/books?id=jCMEAAAAYAAJ&pg=PA442&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%22%D0%B8%D0%B7%D1%8A+%D0%BA%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D1%81%D0%B8%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjjhLCu6ar6AhU6YPEDHe60B8IQ6AF6BAgCEAI#v=snippet&q=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%22%20%D1%82%D1%8E%D1%82%D1%87%D0%B5%D0%B2%D0%B0%20%D1%80%D1%83%D1%81%D0%B8%20%D1%81%D1%82%D0%B5%D0%BF%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D0%B0&f=false С. 171].</ref>, «''[[Беларусцы|белорусцы]]: Филип Белетцкий, [[Русіны|руское]] имя тож, сказал родом литвин, [[Наваградак|Новгородцкого]] повету, отец и мать веру держали [[Кіеўская мітраполія|киевскую]]…''» (1623—1624 гады)<ref>Русская историческая библиотека, издаваемая Археографической комиссией. Т. 2. — СПб., 1875. [https://books.google.by/books?id=evs4AQAAMAAJ&pg=PA655&dq=%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BA%D0%B0+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjBgv3gra76AhXOCOwKHdceA4EQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BA%D0%B0%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A&f=false С. 656—657].</ref>, «''…Давыдко Кученин в роспросе сказался: родом литвин белорусец [[Віцебск|Витепского]] повету''»<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 94.</ref>, «''…в роспросе Васька [Степанов] сказался: родом литвин белорусец [[Ашмяны|Шменского]] повету''»<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 95.</ref> (абодва 1627 год), «''…Ивашка Еремеев сказался: родом литвин Гродцкого повету <…> покиня он в [[Гародня (Гараднянскі раён)|Гродни]] детей своих <…> пошол от голоду з женою своею и с меншею дочерью с Анюткою в [[Сярпейск|Серпееск]]''» (1628 год)<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 99.</ref>, «''…в роспросе Микитка [Берников] сказался: родом литвин-белорусец ис [[Копысь|Копыси]], мещанский сын''» (1629 год)<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 103.</ref>, «''…Матюшка [Михайлов] в роспросе сказался: родом он литвин, белорусец [[Амсьціслаў|Мстиславского]] повету <…> жена его Полашка сказалась: родом литовка, белоруска Мстиславского ж повету''»<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 106.</ref>, «''…Васька Ондреев в роспросе сказался: родом он литвин [[Полацак|Полотцкого]] повету''»<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 110.</ref> (абодва 1631 год), «''…в роспросе сказались: Игнашко Григорьев, родом он литвин [[Ворша|Оршанского]] повету''» (1636 год)<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 131.</ref>, «''…[Федька Оксенов] в роспросе сказался: родом литвин, белорусец, [[Дуброўна|Дубровенского]] повету''» (1645 год)<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 191.</ref>, «''Никитка Семенов… в роспросе сказался родом литвин [[Магілёў|Могилевского]] уезда села Господова''» (1649 год)<ref>Акты, относящиеся к истории Южной и Западной России, собранные и изданные Археографической комиссией. Т. 3. — СПб., 1861. [https://books.google.by/books?id=9jNOAAAAcAAJ&pg=RA1-PA63&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D0%BB%D0%B5%D0%B2%D0%B0&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjFj6DQ_qr6AhXNuaQKHRCQDR4Q6AF6BAgKEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%20%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D0%BB%D0%B5%D0%B2%D0%B0&f=false С. 63].</ref>, «''…Казимeрко Репшовской в роспросе сказал: родом де он литвин [[Дзьвінск|Динаборского]] уезду''» (1650 год)<ref>Патриарх Никон и его время. Сборник научных трудов. — М., 2004. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=3uZoAAAAMAAJ&dq=%22%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%BC+%D0%B4%D0%B5+%D0%BE%D0%BD+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%22&focus=searchwithinvolume&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD+%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%B1%D0%BE%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE С. 89].</ref>, «''Осташко Троинский сказал: родом де он литвин, города [[Горадня|Гродни]]''» (1672 год)<ref>Крестьянская война под предводительством Степана Разина. Сборник документов. Т. 3. — М., 1962. [https://books.google.by/books?id=Y5rQDAAAQBAJ&pg=PA199&lpg=PA199&dq=%22%D0%A0%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%BC+%D0%B4%D0%B5+%D0%BE%D0%BD+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD,+%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%B0+%D0%93%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%B8%22&source=bl&ots=mJ1KlFaKoj&sig=ACfU3U3wvfxW-mcQK2V-yAd2JiaRqpKSpA&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj05oi9x7D6AhX1iv0HHcrgDDQQ6AF6BAgDEAM#v=onepage&q=%22%D0%A0%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%BC%20%D0%B4%D0%B5%20%D0%BE%D0%BD%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%2C%20%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%B0%20%D0%93%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%B8%22&f=false С. 199].</ref>, «''старец Манасия сказал: родом литвин, [[Смаленскі павет|Смоленского уезду]], государевы волости [[Ельня|Ельни]]''» (1674 год)<ref>Материалы для истории раскола за первое время его существования. Т. 3, ч. 3. — М., 1878. [https://books.google.by/books?id=-yJgNc3cs_QC&pg=PA340&dq=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%22+%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjfvNLMkKv6AhUEPOwKHfERDp8Q6AF6BAgIEAI#v=onepage&q=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%22%20%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE&f=false С. 340].</ref>, «''…в роспросе один человек сказал: Гришкою зовут, Степанов сын, прозвище Новиков, родом он де литвин, [[Шклоў|Шкловского]] повету''» (1684 год)<ref>Полное собрание законов Российской империи, с 1649 года. Т. 2. — СПб., 1830. [https://books.google.by/books?id=E7ZFAAAAcAAJ&pg=PA589&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%D1%88%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%BE&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiqipXt96r6AhWHC-wKHZ5SCvAQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%20%D1%88%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%BE&f=false 589].</ref>, «''…сказался Мартинко родом литвин города [[Слуцак|Слутца]]''» (1684—1685 гады)<ref>Труды… Тульской Губернской Учетной Архивной Комиссии. Кн. 1. — Тула, 1915. [https://books.google.by/books?id=56M6AQAAMAAJ&pg=PA556&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%D0%B2%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BF%D1%81%D0%BA%D0%B0&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi9ofOa0ar6AhWawAIHHQUnBkkQ6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%20%D0%BC%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%BA%D0%BE&f=false С. 515].</ref>{{Заўвага|Захавалася сьведчаньне яўнага этнічнага самавызначэньня з дапамогай канструкцыі „родам“ — „''а на Москве выходец малой Ондрюшка сказался: родом он латыш белорусец Оршанского повету''“ (1631 год)<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 191.</ref><ref>[[Вітаўт Чаропка|Чаропка В.]] Гісторыя нашага імя. — {{Менск (Мінск)}}, 1995. С. 63.</ref>}}. Паводле гісторыка {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Паўло Хімка|Івана Хімкі|uk|Іван-Павло Химка}}, пад «літвой» расейцы традыцыйна разумелі славянаў, тым часам летувісаў азначалі як «самагітаў». Такое разьмежаваньне «літвы» і «самагітаў» засьведчыў адзін з старых расейскіх абразоў, дзе гэтыя народы выяўляюцца асобна<ref>Himka J.-P. On the Left Hand of God: «Peoples» in Ukrainian Icons of the Last Judgment // State, Societies, Cultures East and West: Essays in Honor of Jaroslaw Pelenski. — New York, 2004. P. 325.</ref><ref>Доронин А. В. Народы Cтрашного суда в иконописи руси (реплика-размышление) // Религия и русь, XV—XVIII вв. — Litres, 2022. [https://books.google.by/books?id=mREsEAAAQBAJ&pg=PA434&dq=%D1%81%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BD%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%96&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjivuCih6n8AhXP_7sIHUMVCJw4ChDoAXoECAgQAg#v=onepage&q=%D1%81%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9%20%D0%BD%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%96&f=false С. 434].</ref>, а таксама мініятура з рукапісу XVII ст., які захоўваўся ў Сафійскай бібліятэцы ([[Вялікі Ноўгарад]]), дзе «літва» пералічваецца пасьля «[[Палякі|ляхаў]]», а «жмудзяне» пасьля «[[Ляпляндыя|лаплянаў]]» ([[Саамы|саамаў]])<ref>Покровский Н. В. Страшный суд в памятниках византийского и русского искусства. — Одесса, 1887. [https://books.google.by/books?id=L4xPAQAAMAAJ&pg=PA39&dq=%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D1%8F%D0%BD%D0%B5&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjThNHz0an8AhWfhf0HHcbAAOgQ6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D1%8F%D0%BD%D0%B5&f=false С. 39].</ref>. {{Падвойная выява|справа|Изображение Литовскаго мужика 1.jpg|106|Изображение Литовскаго мужика 2.jpg|106|Малюнкі сялянаў-ліцьвінаў<ref>Ригельман А. Летописное повествование о Малой России и ее народе и козаках вообще. — Москва, 1847.</ref>{{Заўвага|Відаць, [[Ліцьвіны Севершчыны|ліцьвінаў Севершчыны]]}} ({{мова-ru|„литовский мужик“|скарочана}}), 1770-я гг.}} Тым часам складзены ў XVII стагодзьдзі ў [[Кіеў|Кіеве]] [[Кіеўскі сынопсіс|сынопсіс]] адзначаў, што ў Эўропе «''…Татары Перакопскія, Славяне, Русь, Масква, Польшча, Літва, Мазоўша, Жмудзь, Курляндыя, Ліфлянты або Лівонія, Прусы…''»<ref>Киевский синопсис. — Киев, 1823. [https://books.google.by/books?id=akpfAAAAcAAJ&pg=PA6&dq=%22%D0%9C%D0%B0%D0%B7%D0%BE%D0%B2%D1%88%D0%B0,+%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D1%8C%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwivzdnhkc38AhVwX_EDHUofCrwQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=%22%D0%9C%D0%B0%D0%B7%D0%BE%D0%B2%D1%88%D0%B0%2C%20%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D1%8C%22&f=false С. 6].</ref>, прытым сярод «''нашых прашчураў славенарасійскіх''» пералічваў адно «''Масква, Росы, Палякі, Літва, Памаране, Валынцы''»<ref>Киевский синопсис. — Киев, 1823. [https://books.google.by/books?id=Mp9eAAAAcAAJ&pg=PA8&dq=%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D1%8F%D0%BA%D0%B8,+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0,+%D0%BF%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D1%80%D1%8F%D0%BD%D1%8B&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiL3bW4k838AhUmRPEDHZQsDIIQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D1%8F%D0%BA%D0%B8%2C%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0%2C%20%D0%BF%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D1%80%D1%8F%D0%BD%D1%8B&f=false С. 8].</ref>. А ў першай палове XVIII стагодзьдзя ва [[Украіна|Ўкраіне]], дзе раней апынулася этнічна беларуская [[Старадубскі павет|Старадубшчына]], зьявіліся этнаграфічныя малюнкі [[Ліцьвіны Севершчыны|мясцовых беларусаў]], на якіх тыя называліся ліцьвінамі<ref name="CitiDog-2021"/>. Яшчэ ў грашовых рахунках, якія вяліся ў 1388—1402 гадох пры двары караля польскага Ягайлы, «''жмойціна''» адрозьнівалі ад ліцьвінаў, прытым аднаго зь ліцьвінаў азначылі як «''русін або ліцьвін''»<ref>Monumenta medii aevi historica res gestas Poloniae illustrantia. T. 15. — Cracoviae, 1896. P. [https://books.google.by/books?id=8T0hAQAAMAAJ&pg=PA94&dq=zmoycino+Rutheno+seu+Lythuano&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiJ1oboruj8AhUFhv0HHd_ECS4Q6AF6BAgJEAI#v=onepage&q=cuszme%20Lythuano%20Lythuanus&f=false 44], [https://books.google.by/books?id=8T0hAQAAMAAJ&pg=PA94&dq=zmoycino+Rutheno+seu+Lythuano&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiJ1oboruj8AhUFhv0HHd_ECS4Q6AF6BAgJEAI#v=onepage&q=zmoycino%20Rutheno%20seu%20Lythuano&f=false 94], [https://books.google.by/books?id=8T0hAQAAMAAJ&pg=PA94&dq=zmoycino+Rutheno+seu+Lythuano&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiJ1oboruj8AhUFhv0HHd_ECS4Q6AF6BAgJEAI#v=onepage&q=Lythwano%20Corney&f=false 108], [https://books.google.by/books?id=8T0hAQAAMAAJ&pg=PA94&dq=zmoycino+Rutheno+seu+Lythuano&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiJ1oboruj8AhUFhv0HHd_ECS4Q6AF6BAgJEAI#v=snippet&q=semoni%20Lythuano%20&f=false 118], [https://books.google.by/books?id=8T0hAQAAMAAJ&pg=PA94&dq=zmoycino+Rutheno+seu+Lythuano&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiJ1oboruj8AhUFhv0HHd_ECS4Q6AF6BAgJEAI#v=snippet&q=Lithwano%20borissoni&f=false 197], [https://books.google.by/books?id=8T0hAQAAMAAJ&pg=PA94&dq=zmoycino+Rutheno+seu+Lythuano&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiJ1oboruj8AhUFhv0HHd_ECS4Q6AF6BAgJEAI#v=onepage&q=demetrio%20Lytwanis&f=false 246].</ref><ref>[[Алег Ліцкевіч|Ліцкевіч А.]] Да пытання пра рутэнізацыю балтаў ВКЛ у XV — пачатку XVI стст. // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12, 2009. С. 34.</ref>. А [[кракаў]]скі дакумэнт 1514 году адрозьніваў «''ліцьвіна з [[Горадня|Горадні]]''» ад «''жмудзіна з [[Кейданы|Кейданаў]]''»<ref>Urban W. Litwini w Krakowie od końca XIV wieku do roku 1579 // Teki Krakowskie. T. 10, 1999. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=HkUwAQAAIAAJ&dq=Jakub+%C5%BBmudzin&focus=searchwithinvolume&q=%C5%BBmudzin+Kiejdan S. 137].</ref>. Увогуле, усе суседнія народы ў XIV—XVIII стагодзьдзях называлі беларусаў «ліцьвінамі», «літвой», тым часам [[жамойты]] ў Вялікім Княстве Літоўскім не называліся ліцьвінамі{{Заўвага|Напрыклад, у шэрагу пэтыцыяў у 1550-я гады жамойцкая шляхта прасіла вялікага князя [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонта Аўгуста]], „''абы ўрады ў зямлі Жамойцкай не былі даваны ані Літве, ані Русі''“<ref name="Nasievic-2005"/>, таксама паводле дакумэнту пачатку XVIII ст., „''У адной Вільні зьмерла можна сказаць цэлая Жамойць і часткова Літва''“ ({{мова-ru|„В одной Вильне вымерла можно сказать целая Жмудь и отчасти Литва“<ref>Батюшков П. Н. Памятники русской старины в западных губерниях Империи. Вып. 6. — СПб., 1874. [https://books.google.by/books?id=EEhaAAAAcAAJ&pg=PA98&dq=%D1%86%D1%A3%D0%BB%D0%B0%D1%8F+%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D1%8C+%D0%B8+%D0%BE%D1%82%D1%87%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8+%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiP5Y3W_aj8AhVzhP0HHaklBi8Q6AF6BAgIEAI#v=onepage&q=%D1%86%D1%A3%D0%BB%D0%B0%D1%8F%20%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D1%8C%20%D0%B8%20%D0%BE%D1%82%D1%87%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8%20%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0&f=false С. 98].</ref><ref>[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] [https://web.archive.org/web/20141129020526/http://kamunikat.fontel.net/pdf/albaruthenica/06.pdf Нацыя ліцвінаў у этнагенезе беларусаў: Параўнальна-тыпалагічны і гістарычны аспекты] // Беларусіка = Albaruthenica. Кн. 6, 1997. С. 40.</ref>)|скарочана}}}}<ref>Чаквин И. В. Избранное: теоретические и историографические статьи по этногенезу, этническим и этнокультурным процессам, конфессиональной истории белорусов. — Минск: Беларуская навука, 2014. С. 173.</ref><ref>Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 139.</ref>. У 1636 годзе [[Крыштап Радзівіл|Крыштаф Радзівіл]] кінуў каралю — «''калі ж кароль ня вызначыць, тое я яму пакажу, ці законна ігнараваць голас віленскага ваяводы. Так-та нас, Літву, у самой Літве палякі прыгнятаюць!''». Сьледам за ім яго сын, [[Януш Радзівіл]], «''абвясьціў вайну палякам''» (гэтак ахарактарызаваў яго словы [[Альбрэхт Станіслаў Радзівіл|Альбрыхт Радзівіл]]): «''Пагарды, столькі разоў праяўленай, літоўскі народ няздольны зьнесьці! Прыйдзе час, калі палякі да дзьвярэй не патрапяць, праз вокна іх выкідваць будзем!''»<ref>[https://dbc.wroc.pl/dlibra/publication/7586/edition/6941/content Memaryał rzeczy znaczniejszych, które się w Polszcze działy od śmierci Zygmunta III od roku pańskiego 1632 aż do roku 1652 (1653) spisany po łacinie przez Jaśnie Oświeconego Xiążęcia JMci Albrychta Stanisława Radziwiłła, kanclerza wielkiego W. X. Litewskiego, a przez Jaśnie Oświeconego Xiążęcia JMci Hieronima Floryana Radziwiłła, kanclerza W. Xięstwa Litewskiego, praprawnuka pomienionego autora, na polski język przetłumaczony roku pańskiego 1731]. S. 292—293.</ref>. У 1669 годзе ў прадмове да сваёй «Гісторыі Літвы» [[Альбэрт Каяловіч|Альбэрт Віюк-Каяловіч]] выслаўляў гетмана [[Павал Ян Сапега|Паўла Яна Сапегу]] як героя Літвы і пісаў, што яго абралі ваяводам віленскім і вялікім гетманам літоўскім «''просьбамі ўсіх, на жаданьне войска і паводле выбару арыстакратыі''»{{Заўвага|{{мова-la|«omnium votis, studiis exercitus, nobilitatis suffragiis, auctoritate Regia, Palatinus Vilnensis et supremus Lituanae Militiae Imperator dictus»|скарочана}}<ref>Короткий В. Русь, Литва, Москва между Рюриковичами и Палемоновичами в «Литовской истории» Альберта Виюка-Кояловича // Senoji Lietuvos literatūra. № 27, 2011. С. 275.</ref>}}. У запісах мэтрыкі папскае сэмінарыі ў [[Бранева|Браўнсбэргу]] адзначаюцца ліцьвіны (''Lithuanus'' або ''Lituanus''): Мікалай Корсак, Ісак Капевіч, Юры Тамкевіч, [[Гаўрыла Календа]]<ref>Die Matrikel des päpstlichen Seminars zu Braunsberg 1578—1798. — Braunsberg, 1925. S. 82.</ref>, Марцін Белазор, Язэп [[Барвід]]овіч, Гіяцынт Сіркевіч<ref>Die Matrikel des päpstlichen Seminars zu Braunsberg 1578—1798. — Braunsberg, 1925. S. 111.</ref>, Палікарп Мігуневіч (''Polycarpus Mihuniewicz''<ref>Die Matrikel des päpstlichen Seminars zu Braunsberg 1578—1798. — Braunsberg, 1925. S. 121.</ref>), Фабіян Блажэвіч, Язэп Аляшкевіч, Яўхім [[Скірмант|Скірмунд]], Януары Агурцэвіч (''Januarius Ohurcewicz… natione Lituanus'')<ref>Die Matrikel des päpstlichen Seminars zu Braunsberg 1578—1798. — Braunsberg, 1925. S. 114.</ref>, Інацэнт Стэфановіч (''natione Lituanus''), Мялеці Дарашкоўскі (''natione Lituanus'')<ref>Die Matrikel des päpstlichen Seminars zu Braunsberg 1578—1798. — Braunsberg, 1925. S. 115.</ref>, Язэп [[Гуда (імя)|Гудовіч]] ды іншыя. Сярод іх налічваецца 8 [[Базыляны|базылянаў]], прытым у запісах мэтрыкі адзначаюцца і жамойты (''Samogita'')<ref name="Masalski-1927">Масальскі Д. [https://pawet.net/library/history/c_history/w_mas/%D0%B0%D0%B1_%D0%BB%D1%96%D1%86%D1%8C%D0%B2%D1%96%D0%BD%D0%BE%D1%85_i_%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%B0%D1%85_%D1%83_%D0%B1%D1%80%D0%B0%D1%9E%D0%BD%D1%81%D0%B1%D1%8D%D1%80%D0%B3%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%BC_%D1%81%D1%8D%D0%BC%D1%96%D0%BD%D0%B0%D1%80%D1%8B_1578-1798.html Аб Ліцьвінох і Беларусах у Браўнсбэргскім сэмінары 1578—1798] // Родныя Гоні. Кн. 4, чэрвень 1927. С. 17—20.</ref>. Сакратар караля і вялікага князя Павал Пясецкі сьведчыў у 1645 годзе, што [[Юры Радзівіл (біскуп)|Юры Радзівіл]] і [[Бэнэдыкт Война]] былі «''ліцьвінамі паводле народнасьці''» («''Georgij Radziwil gente Lithuani'' <…> ''Benedicto Woyna gente Lithuano''»)<ref>Chronica gestorum in Europa singularium. — Cracoviae, 1645. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=xS5RAAAAcAAJ&q=gente+Lithuano#v=snippet&q=gente%20Lithuano&f=false P. 186—187].</ref>. [[Файл:Horadnia, Sapieha. Горадня, Сапега (1716).jpg|значак|Сойм у [[Палац Сапегаў (Батораўка)|Гарадзенскім палацы Сапегаў]], 1716 г.]] [[Файл:Tadevuš Kaściuška. Тадэвуш Касьцюшка (K. Wojniakowski, 1800-11).jpg|міні|[[Тадэвуш Касьцюшка]]]] «Каэквацыя» (ураўнаньне) правоў літоўскага народу 1697 году спрыяла ўтварэньню адзінага «Польскага» шляхецкага народу Рэчы Паспалітае, але патрыятычная шляхта Літвы ўсё XVIII ст. падкрэсьлівала сваю нацыянальную адметнасьць ад палякаў. «''Літоўскія патрыёты''» і «''Айчына Вялікае Княства Літоўскае''» сьцьвярджаюцца ў розных дакумэнтах соймікаў ВКЛ тых часоў{{Заўвага|У 1729 годзе соймік Віленскага ваяводзтва на чале з Багуславам Янам Чыжом, старостам прапойскім, даручыў паслам на вялікі сойм Бэнэдыкту Вольскаму і Яну Гарайну патрабаваць раздаваньня пасадаў у ВКЛ толькі „''літоўскім''“ ураднікам і казаў пра „''заслугі перад Айчынай''“ [[Канцлер вялікі літоўскі|канцлера]] [[Міхал Сэрвацы Вішнявецкі|Міхала Вішнявецкага]], кашталяна віцебскага [[Марцыян Аляксандар Агінскі|Марцыяна Агінскага]] і [[Канюшы вялікі літоўскі|канюшага]] [[Міхал Казімер Радзівіл «Рыбанька»|Міхала Радзівіла]]<ref>Акты, издаваемые Виленскою археографическою комиссиею. Т. 8. — Вильна, 1875. № 163.</ref>. У 1738 годзе падчашы віленскі Ян Гарайн і судзьдзя гродзкі віленскі Багуслаў Ян Чыж паклалі падваяводзе віленскаму Мікалаю Петрушэвічу інструкцыю для паслоў Віленскага ваяводзтва, у якой пісалі пра „''заслугі для Айчыны''“ „''патрыётаў''“ ВКЛ — маршалка Трыбуналу Страшэвіча, падкаморага браслаўскага Рудаміны, падваяводы віленскага Петрушэвіча, [[Стражнік вялікі літоўскі|стражніка]] Антонія Пацея, [[Пісар вялікі літоўскі|пісара]] Дамініка Валовіча, кашталяна віцебскага Юрыя Тышкевіча<ref>Акты, издаваемые Виленскою археографическою комиссиею. Т. 8. — Вильна, 1875. № 164.</ref>. У 1756 годзе соймік Наваградзкага ваяводзтва на чале з мастаўнічым Аршанскага павету Ігнаціем Якавіцкім патрабаваў ад галоўнага сойму, каб „''Літоўскія ўрады''“ не раздавалі „''каронным''“ (палякам) і згадваў „''заслугі для Айчыны нашай''“ канцлера ВКЛ [[Міхал Фрыдэрык Чартарыйскі|Міхала Чартарыйскага]], [[Падканцлер вялікі літоўскі|падканцлера]] [[Міхал Антоні Сапега|Міхала Сапегі]], [[Гетман польны літоўскі|гетмана польнага]] [[Міхал Юзэф Масальскі|Міхала Масальскага]] ды іншых<ref>Акты, издаваемые Виленскою археографическою комиссиею. Т. 13. — Вильна, 1886. № 65.</ref>}}. За часамі [[Вялікая Паўночная вайна|Вялікай Паўночнай вайны]] ў 1703 годзе шляхта ВКЛ ([[Міхал Сэрвацы Вішнявецкі|Міхал Карыбут-Вішнявецкі]], [[Рыгор Антоні Агінскі]], [[Марцін Валовіч]] і [[Людвік Канстантын Пацей|Людовік Канстантын Пацей]]) ва ўмове з маскоўскім гаспадаром [[Пётар I|Пятром I]] зазначала прадстаўніцтва ''«народу нашаму Літоўскаму наогул»''{{Заўвага|{{мова-ru|«народу нашему Литовскому обще»|скарочана}}<ref>Письма и бумаги императора Петра Великого. Т. 2. — СПб., 1889. [https://www.digitale-sammlungen.de/en/view/bsb11484534?page=344&q=141 С. 300—306].</ref>}}. Пісьмовыя крыніцы XVII—XVIII стагодзьдзяў паведамляюць пра такую зьяву ў ВКЛ, як [[Старалітва|старалітва (стараліцьвіны)]]: «''яны сьвяты і пасты правяць паводле рускага абраду''»<ref>Камунтавічэне В. Насельніцтва Ельненскай парафіі ў XVII ст. («Старая Літва», або ятвяжскі след у Віленскім біскупстве)" // [[ARCHE Пачатак]]. № 5, 2016. С. 310—321.</ref>, «''яны ідуць да камуніі паводле лацінскага абраду, але захоўваюць грэцка-русінскія сьвяты і пасты''»<ref>Alińauskas V. Baltų religijos ir mitologijos reliktai Lietuvos Didžiojoje Kunigaikńtystėje (XIV—XVIII a.): Ńaltinių rinkinys. Sudarė ir parengė Vytautas Alińauskas. — Vilnius: Lietuvių katalikų mokslo akademija, 2016. P. 367.</ref>, «''старажытныя ліцьвіны, г. зн. русіны''» ({{мова-la|«Antiqui lithuani, id est ruteni»|скарочана}})<ref>Alińauskas V. Baltų religijos ir mitologijos reliktai Lietuvos Didžiojoje Kunigaikńtystėje (XIV—XVIII a.): Ńaltinių rinkinys. Sudarė ir parengė Vytautas Alińauskas. — Vilnius: Lietuvių katalikų mokslo akademija, 2016. P. 50.</ref>, «''старыя русіны або старалітва''» ({{мова-la|«Rutheni Veteres, seu Stara Litwa»|скарочана}})<ref>Alińauskas V. Baltų religijos ir mitologijos reliktai Lietuvos Didžiojoje Kunigaikńtystėje (XIV—XVIII a.): Ńaltinių rinkinys. Sudarė ir parengė Vytautas Alińauskas. — Vilnius: Lietuvių katalikų mokslo akademija, 2016. P. 264.</ref><ref>Скварчэўскі Д. «Stara Litwa» як этнаканфесійная і сацыяльная група ў Вялікім Княстве Літоўскім у XVI—XVIII ст. // Сацыяльныя інстытуты ў Вялікім Княстве Літоўскім у ранні Новы час : матэрыялы міжнароднага навуковага круглага стала, Мінск, 2 снежня 2020 г. / БДУ, Гістарычны фак., Каф. гісторыі Беларусі старажытнага часу і сярэдніх вякоў; [пад рэд. А. Любага]. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2020. С. 46—52.</ref>. Так, «стараліцьвінам» у лічбе камісіі, якая ў 1732 годзе апытвала жыхароў мястэчак [[Капыль|Капылю]] і [[Пясочнае|Пясочнага]] [[Слуцкае княства|Слуцкага княства]] дзеля расьледаваньня скаргі на каталіцкага сьвятара з боку праваслаўных сьвятароў і жыхароў, азначылі мясцовага жыхара Якава Кісяля<ref>Архив Юго-Западной России. Ч. 1, т. 4. — Киев, 1871. [https://books.google.by/books?id=hz4OAAAAQAAJ&pg=RA1-PA441&dq=starolitwin&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjPteO-y9X5AhXDtqQKHXodA5MQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&q=starolitwin&f=false С. 441].</ref>. Апошні кароль Рэчы Паспалітае [[Станіслаў Аўгуст Панятоўскі]] казаў: «''Мы лічым сябе радавітым ліцьвінам, бо нарадзіліся і прынялі сьвяты хрост у [[Воўчын]]е, а будучы ў рыцарскім стане, займалі пасаду [[Стольнік вялікі літоўскі|Літоўскага стольніка]]''»<ref>Мальдзіс А. Беларусь у люстэрку мемуарнай літаратуры XVIII стагоддзя. — {{Менск (Мн.)}}, 1982. С. 89.</ref><ref>[[Вітаўт Чаропка|Чаропка В.]] Гісторыя нашага імя: Гіст. даслед. — {{Менск (Мн.)}}, 1995. С. 66—67.</ref>. Апошні [[Падскарбі вялікі літоўскі|падскарбі вялікі літоўскі]] [[Міхал Клеафас Агінскі]] ў сваіх мэмуарах пісаў: «''Найбольш славутыя роды [[Рэч Паспалітая|Польшчы]] пераважна вядуць сваё паходжаньне зь Літвы. [[Чартарыйскія]], [[Радзівілы]], [[Агінскія]], [[Сапегі]], [[Тышкевічы]], [[Пацы]], [[Сангушкі]] — тое ліцьвіны''»<ref>Pamiętniki Michała Ogińskiego o Polsce i Polakach: od roku 1788 aż do końca roku 1815. T. III. — Poznań, 1871. S. 190.</ref>. Водца [[Паўстаньне 1794 году|паўстаньня 1794 году]] [[Тадэвуш Касьцюшка]], ураджэнец [[Слонімскі павет|Слонімшчыны]], казаў: «''Хіба я не ліцьвін, Ваш зямляк, Вамі абраны? Каму павінен дзякаваць [за рэкамэндацыю [[Берасьцейскі павет|Берасьцейскага]] сойміка], калі ня Вам? Каго павінен абараняць, калі ня Вас і сябе самога?''». У лісьце да маскоўскага гаспадара [[Аляксандар I Раманаў|Аляксандра I]] за два гады да сьмерці ён пісаў: «''Нарадзіўся я ліцьвінам…''»<ref name="Arlou-2012-157">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 157.</ref>. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === [[Файл:Lićvinka. Ліцьвінка (1825).jpg|значак|[[Шляхта|Шляхцянка]]-ліцьвінка ў сьвяточным строі (паводле моды таго часу). {{Артыкул у іншым разьдзеле|Жорж Жак Гатын|Ж. Гатын|ru|Гатин, Жорж Жак}}, 1825 г.]] З [[Падзелы Рэчы Паспалітай|стратаю дзяржаўнасьці]] нацыянальная самасьвядомасьць жыхароў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускай этнічнай тэрыторыі]] не зьмянілася. Яны ўсё роўна адчувалі сябе нашчадкамі Вялікага Княства Літоўскага. Напрыклад, за часамі [[Вайна 1812 году|францускай акупацыі]] [[Менск]]у, яго тагачасны прэзыдэнт [[Ян Ходзька-Барэйка|Ян Барэйка Ходзька]] агалошваў месьцічам: «''Ужо знойдзены сьляды тых шляхоў, якімі нашыя продкі хадзілі на поле славы. Браты Літоўцы, сыны адной маці [[Рэч Паспалітая|Польшчы]], там чакаюць і нас! Нам адкрыты шырокі шлях да славы і вялікіх подзьвігаў! Нас кліча герой сьвету, Збавіцель Польшчы, Вялікі Напалеон!''»<ref>Сборник Императорского русского исторического общества. Т. 128. — СПб., 1909. С. 377.</ref>. Таксама ён вядомы як аўтар камэдыі «Вызваленьне Літвы, або пераход Нёману», якую таксама паказвалі ў Менску<ref>Сборник Императорского русского исторического общества. Т. 128. — СПб., 1909. С. 367—368.</ref>. {{Не перакладзена|«Kuryer Litewski»||ru|Виленский вестник}} пісаў пра прыбыцьцё Напалеона ў Вільню: «''Хутка паказаліся на берагах [[Вяльля|Вяльлі]] тыя ваяры, якія праславілі [[Рэч Паспалітая|польскае]] імя на берагах [[Дунай|Дунаю]], [[Тыбр]]а, [[Тагус]]а і нават [[Ніл]]а. Сярод іх мы бачылі князёў: [[Радзівілы|Радзівілаў]], [[Сапегі|Сапег]], [[Сангушкі|Сангушкаў]], графаў Красінскіх, [[Хадкевічы|Хадкевічаў]]; генэралаў: Сакольніцкага, Канопку, Хлапіцкага, Аксамітоўскага, Бранікоўскага; і мноства іншых, чые імёны будуць назаўжды каштоўны для літоўцаў''»<ref>Сборник Императорского русского исторического общества. Т. 128. — СПб., 1909. С. 253.</ref>. А ў час сьвяткаваньня народзінаў [[Напалеон I Банапарт|імпэратара Напалеона]] жыхары беларускіх зямель сустракалі яго вершамі і шыльдамі з патрыятычным зьместам. У [[Наваградак|Наваградку]] было: «''Напалеон! Ледзь ты ўступіў на нашую зямлю, зьнік [[Расейская імпэрыя|двухгаловы арол]], а [[Герб Францыі|твой Арол]] асяніў [[Пагоня|Літоўскую Пагоню]]. Дзякуючы тваёй моцы здарылася шчасьце для Літвы. Тое, што баязьлівы маскаль бязь бітвы саступіў гэтую ахвяру…''»; «''Гэтая камэта зьявілася ў Эўропе на нябёсах, а за ёй зьявіўся той, хто выратаваў Літву зь нябыцьця. Гэты прамень, які растапляе ледзяныя ланцугі, вяртае зьмярцьвелым расьлінам жыцьцё і вырастаньне. Ім Гасподзь на пасады новых цароў. Усемагутны справядлівы Бог праяўляецца ў Напалеоне''»<ref>Сборник Императорского русского исторического общества. Т. 128. — СПб., 1909. С. 299—300.</ref>. А гэтак было ў [[Ліда|Лідзе]]: «''Усепрасьвятлейшаму, Дзяржаўнейшаму, Непераможнейшаму Герою, Імпэратару і Каралю, Вялікаму Напалеону, свайму Збавіцелю, зямля магутных некалі [[Ягайлавічы|Ягелонаў]], вызваленая яго магутнай рукою жніўня, 15 дня, 1812''»; «''Напалеон, за нашую Айчыну вялікадушны мсьцівец, ганаровай Поўначы магутны пераможца, няхай [[Карона Каралеўства Польскага|Польскі Арол]] і [[Вялікае Княства Літоўскае|Літоўская Пагоня]] спрыяюць тваім намерам!''»; «''У пятнаццатым стагодзьдзі, тут, у гэтых мураваных сьценах перамагала племя Ягелонаў. Калі дзікія орды ўварваліся ў Польшчу, адно імя Літоўцаў палохала ворагаў''»; «''[[Лідзея|Рака Ліда]] тады цякла крывёю іншаземцаў. Цяпер зь ёю зьліваюцца [[Нёман]], [[Дняпро]] і [[Дзьвіна]]. Спраўджваюцца мары Літоўскае Пагоні, прайшлі часы пакут''»<ref>Сборник Императорского русского исторического общества. Т. 128. — СПб., 1909. С. 297.</ref>. У жніўні 1812 года {{Не перакладзена|Аляксандр Францішак Хадкевіч||ru|Ходкевич, Александр Франтишек}} выдаў артыкул «Акты патрыятызму», дзе апавядаў пра тры ахвяраваньні для арміі, унесеныя паннай Гарайнай, дачкой віленскага падкаморыя, Міхалам Нарашкевічам і Янам Маркевічам, зямянамі Наваградзкага ваяводзтва<ref>Сборник Императорского русского исторического общества. Т. 128. — СПб., 1909. С. 275—276.</ref>. Ён жа зазначаў: «''Пры паступленьні ахвяраваньняў на патрэбы Айчыны, я буду паведамляць пра гэткіх у газэтах, каб мець магчымасьць паведаміць братам нашым, зь якімі мы аб’ядналіся, што любоў да радзімы ў Літоўцаў такая ж, як і ў жыхароў Герцагства Варшаўскага''». Гісторык [[Вітаўт Кіпель]] зьвяртае ўвагу на тое, што перасяленцы з [[Анэксія|анэксаванага]] Расейскай імпэрыяй [[Вялікае Княства Літоўскае|ВКЛ]] акцэнтавалі ўвагу на тым, што яны ліцьвіны, што яны паходзяць зь Літвы, а ня Польшчы: так, у пачатку XIX стагодзьдзя ў [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]] існаваў гурток «літоўскай шляхты» з [[Магілёў|Магілёва]] і зь [[Віцебскае ваяводзтва|Віцебшчыны]]<ref>[[Вітаўт Кіпель|Кіпель В.]] Да гісторыі беларускай эміграцыі ў ЗША // Запісы Беларускага Інстытуту Навукі й Мастацтва. № 29, 2005. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=LxUWAQAAMAAJ&dq=%D1%88%D1%82%D0%BE+%D1%8F%D0%BD%D1%8B+%D0%BB%D1%96%D1%86%D1%8C%D0%B2%D1%96%D0%BD%D1%8B+%2C+%D0%BB%D1%96%D1%86%D1%8C%D0%B2%D1%96%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%B0+%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%83&focus=searchwithinvolume&q=%D0%BB%D1%96%D1%86%D1%8C%D0%B2%D1%96%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%B0+%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%83 С. 32].</ref>. Гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксей Лёўшын||ru|Лёвшин, Алексей Ираклиевич}} пісаў у сваіх «''Пісьмах з Маларосіі''» (1816 год), што «''большая частка тутэйшых [чарнігаўскіх] жыхароў зьмяшана зь літоўцамі, а таму іх і называюць іншыя Маларасіяне Ліцьвінамі''»<ref>Письма из Малороссии, писанныя Алексеем Левшиным. — Харьков, 1816. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=d2ZlAAAAcAAJ&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%B0%D0%BC%D0%B8+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BC%D0%B8#v=snippet&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%B0%D0%BC%D0%B8%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BC%D0%B8&f=false С. 147—148]].</ref>. Расейскі чыноўнік {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Башняк||ru|Бошняк, Александр Карлович}} у выдадзеным у 1821 годзе дзёньніку свайго падарожжа 1815 году зь Вільні ў [[Кіеў]] пакінуў падрабязныя апісаньні прыроды і мескіх паселішчаў колішняга Вялікага Княства Літоўскага, а таксама адзначыў: «''Наўрад ці [[Прыпяць]] ня варта лічыць прыроднаю мяжою Літвы <…>. Да Прыпяці жывуць літоўцы <…>; да Прыпяці гавораць і апранаюцца па-літоўску…''» ({{мова-ru|«Едва ли Припять не должно почитать природною границею Литвы <…>. До Припяти живут литовцы <…>; до Припяти говорят и одеваются по Литовски…»|скарочана}})<ref>Дневные записки путешествия А. Бошняка в разные области западной и полуденной России, в 1815 году. Ч. 2. — Москва, 1821. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=tmllAAAAcAAJ&dq=%D0%94%D0%BD%D0%B5%D0%B2%D0%BD%D1%8B%D1%8F+%D0%B7%D0%B0%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D0%BF%D1%83%D1%82%D0%B5%D1%88%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B8%D1%8F+%D0%90.+%D0%91%D0%BE%D1%88%D0%BD%D1%8F%D0%BA%D0%B0+%D0%BF%D0%BE+%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8+%D0%B2%D1%8A+1815&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B#v=snippet&q=%D0%B5%D0%B4%D0%B2%D0%B0%20%D0%BB%D0%B8%20%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D1%82%D1%8C&f=false С. 106—107].</ref>. Расейскі фальклярыст, этнограф і гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Сьнегіроў||ru|Снегирёв, Иван Михайлович}} зазначаў у 1834 годзе, што «''Маларасіяне й Літоўцы абражаюць і дражняць Расейцаў і нават суатчычаў Маскалямі, Бурлакамі, Кацапамі, то бок казламі паводле бародаў, Філіпонамі ды Ліпаванамі паводле расколу ў Філіпаўшчыне…''»<ref>Русские в своих пословицах. Кн. 4. — Москва, 1834. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=98Q-AQAAIAAJ&q=%D0%BA%D0%B0%D1%86%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D0%BC%D0%B8#v=snippet&q=%D0%BA%D0%B0%D1%86%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D0%BC%D0%B8&f=false С. 171].</ref>. Тым часам вікары [[Кіеўская мітраполія Маскоўскага патрыярхату|Кіеўскае мітраполіі]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мялеці Леантовіч||uk|Мелетій (Леонтович)}} у 1825 годзе адзначаў у сьпісе ўніяцкіх мітрапалітаў, што біскупы полацкія ([[Антон Сялява]], [[Гаўрыла Календа]], [[Кіпрыян Жахоўскі]], [[Флярыян Грабніцкі]] і [[Ясон Смагаржэўскі]]), пінскі ([[Рафал Корсак|Рафаіл Корсак]]), берасьцейска-ўладзімерскія ([[Іпаці Пацей]] і [[Фэліцыян Піліп Валадковіч|Піліп Валадковіч]]), а таксама мітрапалічы адміністратар ([[Язэп Руцкі|Язэп Велямін-Руцкі]]) былі «''ліцьвінамі''», адрозьніваючы іх ад «''русіна''» (Георгі Вініцкі), «''валынца''» (Леў Заленскі) і «''палякаў''» (Афанасі і Леў Шапціцкія)<ref>Леонтович М. Описание Киевософийского собора и Киевской иехархии с присовокуплением разных грамот и выписок, объясняющих оное, также планов и фасадов константинопольской и киевской Софийской церкви и Ярослава Надгробия. — Киев, 1825. [https://www.digitale-sammlungen.de/en/view/bsb10048445?page=565&q=%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A С. 265].</ref>. [[Файл:Lithuanian peasants.jpg|значак|«Літоўскія сяляне» (у [[Беларускі нацыянальны строй|народных строях]]). [[Францішак Смуглевіч|Ф. Смуглевіч]], канец XVIII ст.]] Славуты паэт [[Адам Міцкевіч]] (1798—1855), які нарадзіўся і вырас на [[Наваградзкі павет|Наваградчыне]] і ў самім [[Наваградак|Наваградку]], у [[Пан Тадэвуш|сваёй знакамітай паэме]] (1832—1834) пісаў пра родны край: «''О Літва, айчына мая!…''»<ref name="Zajkouski-2009"/><ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-324">Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 324.</ref>. Разам з тым, Адам Міцкевіч у сваёй лекцыі пра літоўскі народ у Парыжы 24 сакавіка 1843 году сьцьвярджаў, што ліцьвіны завуць на сваёй мове палякоў — «lankas», а русінаў — «gudas», а Бога — «Dewas»<ref>Literatura słowiańska wykładana w Kolegium francuzkiem przez Adama Mickiewicza / Adam Mickiewicz, Feliks Wrotnowski. Nakł. Księgarni Jana Konstantego Żupańskiego, 1865. [http://books.google.by/books?id=KKgDAAAAYAAJ&pg=RA1-PA191&dq=dewas+mickiewicz&hl=ru&sa=X&ei=I6dcVOfcKqGV7AbP24GoDg&ved=0CCwQ6AEwAg#v=onepage&q=%C5%82ankas&f=false S. 171, 178]. </ref>{{Заўвага|У першай палове XIX ст. пад уплывам пашыранага тады [[рамантызм]]у адзначалася тэндэнцыя [[міт]]алягізацыі гістарычнай спадчыны: некалькі аўтараў (найперш вядомы сваімі фальсыфікатамі [[Тэадор Нарбут]], які прыдумаў падрабязны пантэон «літоўскіх» паганскіх багоў у рамках «[[Ацтэкі|ацтэцка]]-індыйскай» рэлігіі «ліцьвінаў», а таксама выхадзец з [[Валынь|валынскай]] шляхты [[Юзэф Ігнацы Крашэўскі]], які выводзіў паходжаньне «ліцьвінаў» з [[Індыя|Індыі]] і паяднаў імёны «літоўскіх» паганскіх багоў з індускімі), пачалі ўзвышаць дахрысьціянскую, паганскую спадчыну Вялікага Княства Літоўскага, а разам зь ёй — балтыйскую меншасьць, якая найдаўжэй спавядала [[паганства]]. Гэтыя аўтары сьцьвярджалі: усё, што «літоўскае» — паганскае. Самі яны не валодалі летувіскай мовай, але імкнуліся выкарыстоўваць у сваіх творах асобныя летувіскія словы. На гэтым грунце ўжо пазьней дзеячы летувіскага нацыянальнага руху пачалі атаясамліваць Вялікае Княства Літоўскае выняткова зь летувісамі<ref name="Astraucou-2014">[[Сяргей Астравец|Астравец С.]] [https://www.svaboda.org/a/26711502.html З «Іліядай» пад падушкай], [[Радыё Свабода]], 26 лістапада 2014 г.</ref>}}, ён жа зазначаў: «''На беларускай мове, якую называюць рускай або літоўска-рускай, гавораць каля дзесяці мільёнаў чалавек; гэта самая багатая і самая чыстая гаворка, яна ўзьнікла даўно і выдатна распрацавана. У пэрыяд незалежнасьці Літвы вялікія князі карысталіся ёй для сваёй дыпляматычнай перапіскі''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Język Bialoruski, nazwany Ruskim albo Litewsko-Ruskim, którym mówi dziesięć milionów jest najbogatszy i naczystszy, uprawiany niegdyś i od wielkich książ t używany w ich układach sojuszniczych za czasów niepodległości Wielkiego Xięcia Litewskiego»|скарочана}}<ref>Trzeci Maj. [http://cyfrowe.mnk.pl/Content/396/1842_098.pdf?fbclid=IwAR2VyLmTV_6Psf4RhpV2aLF1d4K-zRxq3dKeZhJgiDo6f-ETJWbwVgPMArg Nr. 48], 1842. S. 285.</ref>}}<ref name="Arlou-2012-160"/>. Раней, у сваёй лекцыі ў Парыжы 22 сьнежня 1840 году, кажучы пра славянскую агульнасьць, Адам Міцкевіч называў у ліку славянскіх народаў [[Палякі|палякаў]], [[Расейцы|расейцаў]], [[Чэхі|чэхаў]], [[ілірыйцы|ілірыйцаў]], [[Сэрбы|сэрбаў]], ліцьвінаў і [[Украінцы|казакоў]]{{Заўвага|Гісторык беларускай літаратуры [[Мікола Хаўстовіч]] зьвяртае ўвагу на тое, што пэўная супярэчлівасьць у выказваньнях можа тлумачыцца неўсталяванасьцю як навуковых канцэпцыяў, так і поглядаў самога Адама Міцкевіча: назваўшы сябе ліцьвінам, ён на наступнай старонцы мог пісаць пра «нашага польскага паэта Багдана Залескага», каб празь некалькі абзацаў гаварыць пра яго як пра ўкраінскага паэта<ref>Хаўстовіч М. Наш Міцкевіч // XIX стагоддзе: Навукова-літаратурны альманах. Кніга другая. — {{Менск (Мн.)}}: Кафедра гісторыі беларускай літаратуры БДУ, 2000. С. 3—4.</ref>}}, а яшчэ раней, у час свайго знаходжаньня ў [[Коўна|Коўне]] (1819—1823), паводле ўласнага прызнаньня, навучаў там «''жмудзкіх лбоў''» ({{мова-pl|«Żmudzkich łbów»|скарочана}})<ref>Witkowska A., Przybylski R. Romantyzm. — Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997. [https://books.google.by/books?id=l1thAAAAMAAJ&q=%22obuczaniem+%C5%BCmudzkich+%C5%82b%C3%B3w%22&dq=%22obuczaniem+%C5%BCmudzkich+%C5%82b%C3%B3w%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi5iN6B_uL5AhU2xAIHHWoHCasQ6AF6BAgGEAI S. 245].</ref>. {{Падвойная выява|справа|Литвины из альбома Яна Левицкого 2.jpg|111|Biełarusy, Mahiloŭ. Беларусы, Магілёў (1882) (2).jpg|101|«Ліцьвіны. Сяляне з ваколіцаў [[Вільня|Вільні]]» (1841 г.) і «Тыпы беларусаў [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай губэрні]]» (1882 г.)}} Заснавальнік новай беларускай драматургіі і адзін з стваральнікаў сучаснай літаратурнай беларускай мовы [[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч]] (1808—1884), хоць і нарадзіўся і правёў цэлае жыцьцё на [[Рэчыцкі павет|Рэчыччыне]] і [[Менскі павет|Меншчыне]], лічыў, што ён вырас «''сярод ліцьвінаў''»<ref>Дунін-Марцінкевіч В. Збор твораў. — {{Менск (Мн.)}}, 1958. С. 362.</ref><ref name="Jermalovic-2000-37"/>. «Літвой» ён лічыў [[Менск]], у якім тады жыў<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-232">Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 232.</ref><ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-324"/>. Народжанага на [[Слуцкае княства|гістарычнай Случчыне]] беларускага паэта [[Уладзіслаў Сыракомля|Ўладзіслава Сыракомлю (Людвіка Кандратовіча)]] (1823—1862) сучасьнікі называлі «лірнікам літоўскім»<ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-324"/>, «літоўскім паэтам», «песьняром Літвы». Сам ён неаднаразова казаў «Я — ліцьвін» і падкрэсьліваў, што і яго прапрадзед быў «шчырым ліцьвінам»<ref>[[Кастусь Цьвірка|Цвірка К.]] Лірнік беларускай зямлі // Уладзіслаў Сыракомля. Выбраныя творы. — {{Менск (Мінск)}}: «Кнігазбор», 2006. С. 3.</ref>. У 1855 годзе Ўладзіслаў Сыракомля пісаў пра творы Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча: «''Пекная гэта галіна славянскай мовы… і старая! Бо гэта мова нашага Літоўскага статута і заканадаўства… на ёй размаўлялі тры чвэрці даўняй Літвы, народ, шляхта і паны''»<ref>[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Абламейка С.]] [https://www.svaboda.org/a/30278850.html Каліноўскі і палітычнае нараджэньне Беларусі], [[Радыё Свабода]], 19 лістапада 2019 г.</ref>. А ў адным з сваіх вершаў паэт падкрэсьліваў: «''Пра адно я толькі сьпяваю, хоць на розныя ноты: [[Жыве Беларусь!|Хай жыве наша Літва!]] Хай жывуць ліцьвіны!''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Ja jedno tylko śpiewam, choć na różną nutę: Niech żyje nasza Litwa! niech żyją Litwini!»<ref>Poezye Ludwika Kondratowicza (Władysława Syrokomli). T. 7. — Warszawa, 1872. S. 186.</ref>|скарочана}}}}<ref>[[Кастусь Цьвірка|Цвірка К.]] Лірнік беларускай зямлі // Уладзіслаў Сыракомля. Выбраныя творы. — {{Менск (Мінск)}}: «Кнігазбор», 2006. С. 4.</ref>. {{Падвойная выява|справа|Lićvinka. Ліцьвінка (K. Rusiecki, 1847).jpg|107|Rusiecki-Litwinka z wierzbami.jpg|105|«Ліцьвінка зь вербамі» пэндзьля [[Канут Русецкі|Канута Русецкага]]: больш раньняя вэрсія, набытая [[Іван Луцкевіч|Іванам Луцкевічам]] для [[Беларускі музэй у Вільні|Віленскага беларускага музэю]] (налева) і больш позьняя, якая патрапіла ў калекцыю [[Летувіскі мастацкі музэй|Летувіскага мастацкага музэю]] (направа)}} Беларускі пісьменьнік [[Арцём Вярыга-Дарэўскі]] (1816—1884), які нарадзіўся на [[Полацкае ваяводзтва|Полаччыне]] і жыў у [[Віцебск]]у, пісаў у сваім творы: «''Літва — родная зямелька''». Ягоны верш «Ліцьвінам, што запісаліся ў мой „Альбом“, на разьвітаньне» (1858 год) адрасаваны маладым беларускім літаратарам. У ім аўтар усклікаў: «''Чый гэта голас? Гэты словы нашы, браценькі-літоўцы''»<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-232"/><ref>Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 324—325.</ref>. Славуты навуковец-дасьледнік, геоляг і мінэроляг [[Ігнат Дамейка]] (1802—1889), які вызнаваў сябе ліцьвінам («''… усё роўна памру ліцьвінам''») у сваіх успамінах пра [[Ян Чачот|Яна Чачота]] і [[Адам Міцкевіч|Адама Міцкевіча]] адзначаў, што «''Два нашы студэнты Наваградзкай школы з гадоў маленства добра ведалі наш літоўскі люд, палюбілі яго песьні, прасякнуліся яго духам і паэзіяй, да чаго, вядома ж, прычынілася і тое, што малое мястэчка Наваградак ня шмат чым адрозьнівалася ад нашых вёсак і засьценкаў. Школьнае жыцьцё было хутчэй сельскае. Сябры хадзілі на кірмашы, на царкоўныя ўрачыстасьці, бывалі на сялянскіх вясельлях, дажынках і хаўтурах. У тыя школьныя часы ўбогая страха і народная песьня распалілі ў абодвух першы паэтычны агонь. Адам хутка ўзьнёсься да высокай сфэры сваіх цудоўных твораў. Ян жа да сьмерці застаўся верны народнай паэзіі…''»<ref>Ян Чачот. Выбраныя творы. — {{Менск (Мінск)}}: Беларускі кнігазбор, 1996. С. 9.</ref>. У сваёй кнізе «Мае падарожжы» Ігнат Дамейка, апісваючы інтэрнацыянальны склад паўстанцкіх аддзелаў, практычна ў кожным выпадку называе нацыянальную прыналежнасьць таго ці іншага афіцэра або жаўнера. Ён дакладна выдзяляе каронных (г. зн. палякаў), жамойтаў (сучасных летувісаў) і «''нашых ліцьвінаў''» (сучасных беларусаў). Прытым Дамейка не праводзіць ніякай нацыянальнай мяжы паміж літоўскай (беларускай) шляхтай і сялянамі. Для яго яны ўсе — «''нашы ліцьвіны''». У дыплёме ганаровага доктара мэдыцыны, выдадзенага Ігнату Дамейку ў Кракаўскім [[Ягелонскі ўнівэрсытэт|Ягелонскім унівэрсытэце]] ў 1887 годзе, пазначана «''… слаўнаму мужу Ігнату Дамейку, ліцьвіну…''»<ref>[[Станіслаў Лясковіч|Лясковіч С.]] [https://web.archive.org/web/20090924033606/http://dyatlovo.com/modules/content/index.php/ignat-dameika-naciy Да пытаньня нацыянальнага самавызначэньня Ігната Дамейкі] // Лідскі летапісец. № 19.</ref>. Народжаны на [[Берасьцейскі павет|Берасьцейшчыне]] праваслаўны сьвятар і літаратар [[Плакід Янкоўскі]] (1810—1872) у час свайго побыту ў [[Жыровічы|Жыровічах]] намагаўся зладзіць выдавецкі праект «Ліцьвіны» — стварэньне шэрагу адметных тыпаў жыхароў Літвы, у якім меліся ўзяць удзел вядомыя літаратары<ref>[[Мікола Хаўстовіч|Хаўстовіч М.]] Гісторыя беларускай літаратуры 30-40-х гг. XIX ст.: Дапаможнік для студэнтаў філал. спец. вышэйш. навуч. устаноў. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2001. С. 63.</ref>{{Заўвага|Паводле [[Генадзь Каханоўскі|Генадзя Каханоўскага]], у «Ліцьвінах» Плакід Янкоўскі апісаў тыя мясьціны Віленшчыны, Гарадзеншчыны, Падняпроўя і Падзьвіньня, дзе яму самому давялося жыць<ref>Каханоўскі Г. Беларуская фалькларыстыка: Эпоха феадалізму. — {{Менск (Мн.)}}, 1989. С. 238.</ref>}}. Ліцьвінамі сябе вызначалі народжаныя на [[Падляскае ваяводзтва (1513—1795)|Падляшшы]] беларускія гісторык [[Ігнат Даніловіч]] і мовазнаўца [[Міхал Баброўскі]], дзеці ўніяцкіх сьвятароў<ref>[[Андрэй Катлярчук|Котлярчук А. С.]] Самосознание белорусов в литературных памятниках ХVІ—ХVІІІ вв. // Русь — Литва — Беларусь: Проблемы национального самосознания в историографии и культурологии. — Москва, 1997. С. 88.</ref>. Народжаны на [[Гарадзенскі павет|Гарадзеншчыне]] гісторык [[Міхаіл Каяловіч]], які пазьней стаў адным з пачынальнікаў ідэалёгіі г.зв. «[[заходнерусізм]]у», сьпярша вызначаў сябе ліцьвінам<ref>[[Аляксандар Цьвікевіч|Цьвікевіч А.]] «Западно-руссизм»: Нарысы з гісторыі грамадзкай мысьлі на Беларусі ў XIX і пачатку XX в. — {{Менск (Мн.)}}: Навука і тэхніка,. 1993. [https://books.google.by/books?id=A3PiAAAAMAAJ&q=%22%D0%BC%D0%B0%D0%B9%D0%BC%D1%83+%D1%81%D1%8D%D1%80%D1%86%D1%83+%D1%8F%D0%BA+%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%B2%D1%96%D0%BD%D0%B0%22&dq=%22%D0%BC%D0%B0%D0%B9%D0%BC%D1%83+%D1%81%D1%8D%D1%80%D1%86%D1%83+%D1%8F%D0%BA+%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%B2%D1%96%D0%BD%D0%B0%22&hl=ru&newbks=1&newbks_redir=0&sa=X&ved=2ahUKEwiy1oPNtbyCAxUm_7sIHRmABF0Q6AF6BAgHEAI С. 148].</ref>. У 1861 годзе, пачуўшы пра хваляваньні на радзіме [[Зыгмунт Мінейка]] вярнуўся зь [[Пецярбург]]у дамоў, каб распачаць антыцарскую агітацыю сярод сялянаў. Як сьведчыць у кнізе «Імёны свабоды» [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Ўладзімер Арлоў]], у жніўні 1861 году агент III аддзелу даносіў расейскаму начальству, што «''кадэт Зыгмунт Мінейка ходзіць пераапрануты селянінам і разносіць складзеную нейкім Марцінкевічам на народнай мове „Гутарку старога Дзеда“, дзе ў вершах паказваецца лёс Літвы і ўвесь прыгнёт прыпісваецца расейскаму ўраду''»{{Заўвага|{{мова-ru|«кадет Сигизмунд Минейко ходит переодет крестьянином и разносит сочиненную неким Марцинкевичем на народном языке „Гутарку старога дзеда“, где в стихах представлены судьбы Литвы и все притеснения приписаны российскому правительству»|скарочана}}}}<ref>Лашкевіч К. [https://web.archive.org/web/20090404014016/http://news.tut.by/society/133461.html Як TUTэйшыя зьмянялі сьвет. Ліцьвінскі элін — герой Грэцыі], [[TUT.BY]], 2 красавіка 2009 г.</ref>. «''Продкі мае выйшлі зь літоўскіх балотаў''», — пісаў пра [[Пінскі павет|Піншчыну]] [[Фёдар Дастаеўскі]] (1821—1881)<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-232"/><ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-324"/>. Ён жа зазначаў пра [[Віцебскі павет|Віцебшчыну]]: «''тая частка Літвы, дзе разьмяшчаўся {{Артыкул у іншым разьдзеле|Палібіна (Вялікалуцкі раён)|маёнтак майго бацькі|ru|Полибино (Великолукский район)}}, знаходзілася на граніцы з Расеяй''»<ref>[[Вітаўт Чаропка|Чаропка В.]] Гісторыя нашага імя: Гіст. даслед. — {{Менск (Мн.)}}, 1995. С. 71.</ref>. Знакамітая пісьменьніца [[Эліза Ажэшка]] (1841—1910) неаднаразова падпісвалася як Габрыэла Ліцьвінка ({{мова-pl|Gabriela Litwinka|скарочана}}) або проста ''Li…ka'' (скарочаная форма: ''ліцьвінка'')<ref>Шчарбачэвіч Н. [http://zviazda.by/be/news/20160815/1471291123-karespandent-zvyazdy-praehalasya-pa-znakavyh-myascinah-elizy-azheshki Карэспандэнт «Звязды» праехалася па знакавых мясцінах Элізы Ажэшкі]{{Недаступная спасылка|date=February 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} // [[Звязда]]. № 22, 16 жніўня 2016. С. 12.</ref>. Паводле дзёньніку [[Алена Скірмунт|Алены Скірмунт]], часткова апублікаванага ў 1876 годзе пад назвай «3 жыцьця літвінкі, 1827—1874»: ''«[[Рослаў]]. Павінна быць [[Смаленская губэрня]], адна з складных частак Вялікарасеі? О, не! Гэта наша [[Смаленскае ваяводзтва]]! Людзі такога ж самага тыпу, з той жа мовай і ўборамі. Праўда, сядзібы ў многім сталі больш брыдкія, хаця і зараз вялікія»''<ref>Залескі Б. З жыцця літвінкі: з лістоў і нататак 1823—1874. — {{Менск (Мінск)}}: Выд-ва Вiктара Хурсiка, 2009. С. 186.</ref>. [[Файл:Mužyckaja praŭda. Ziamla naša nazyvajecca litoŭskaja, a my nazyvajemsia litoŭcy.jpg|значак|Першая старонка нявыдадзенай [[Мужыцкая праўда|Мужыцкай праўды]], кастрычнік 1862 г.]] Беларускі герой-рэвалюцыянэр [[Кастусь Каліноўскі]] (1838—1864), які заўсёды зьвяртаўся да народу ў беларускай мове, менаваў свой родны край (ён нарадзіўся на [[Гарадзенскі павет|Гарадзеншчыне]]) «Літвой»{{Заўвага|Напрыклад, «''„край наш няшчасны“ — Літва''»<ref name="Caropka-1995-70">[[Вітаўт Чаропка|Чаропка В.]] Гісторыя нашага імя: Гіст. даслед. — {{Менск (Мн.)}}, 1995. С. 70.</ref>}}. Тым часам сучасьнікі называлі Каліноўскага адным з найбольш «''высакародных мужоў Літвы''», у [[летувіская мова|жамойцкіх]] песьнях ён выступае як «''кароль Літвы''»<ref name="Caropka-1995-70"/>. «Літоўскім народам», для якога адрасаваў Каліноўскі «[[Мужыцкая праўда|Мужыцкую праўду]]», называў беларусаў паўстанец Юры (Ежы) Кучэўскі-Порай<ref>Калиновский К. Из печатного и рукописного наследия. — Минск, 1988. С. 172.</ref><ref name="Caropka-1995-70"/>. У 1989 годзе ў [[Вільня|віленскім]] [[Касьцёл Сьвятога Францішка Азіскага і кляштар бэрнардынаў (Вільня)|касьцёле Сьвятога Францішка Азіскага]] знайшлі рукапісны дакумэнт пад назвай «№ 6 Мужыцкая праўда». Тэкст газэты падрыхтавалі ў кастрычніку 1862 году, аднак зь нейкіх прычынаў не надрукавалі. Гэты варыянт лічыцца ўнікальным і вылучаецца з усяе сэрыі, бо тлумачыць сялянам, як раней называлася іхная краіна і якую назву мае тутэйшы народ<ref>[[Васіль Герасімчык|Герасімчык В.]] [https://web.archive.org/web/20180620212041/https://www.nv-online.info/2018/03/13/zyamlya-nasha-z-vyakou-vechnyh-nazyvaetstsa-litouskaya-a-my-to-nazyvaemsya-litoutsy-nenadrukavany-numar-muzhytskaj-praudy.html Ненадрукаваны нумар «Мужыцкай праўды»] // Народная Воля. 19 чэрвеня 2018 г.</ref><ref>Герасімчык В. Канстанцін Каліноўскі: асоба і легенда. — {{Горадня (Гродна)}}, 2018.</ref>: {{Цытата|Вы, дзецюкі, пэўне ня ведаеце, хто вы такія, як называецца гэта зямля, на якой нашы бацькі жылі <...> Зямля наша зь вякоў вечных называецца літоўская, а мы то называемся літоўцы.}} Разам з тым, у «[[Лісты з-пад шыбеніцы|Лістах з-пад шыбеніцы]]» Кастусь Каліноўскі ўжо гаворыць пра «''літоўцаў і беларусаў''» (аднак не ўпамінае «жмудзінаў» — як тады звычайна называлі летувісаў): «''Калі ронд польскі ўсім братнім народам дае самарондства, маскаль мала таго, што гэтак ня робіць, но яшчэ там, гдзе жылі палякі, літоўцы і беларусы, заводзіць маскоўскія школы, а ў гэтых школах учаць па-маскоўску, гдзе ніколі не пачуеш і слова па-польску, па-літоўску да і па-беларуску, як народ таго хоча''»<ref>''Кастусь Каліноўскі.'' [https://knihi.com/Kastus_Kalinouski/Pismy_z-pad_sybienicy.html Пісьмы з-пад шыбеніцы. Ліст першы.]</ref>. Пагатоў жамойцкі біскуп [[Матэвус Валанчус]] яшчэ перад паўстаньнем [[Летувізацыя|дамогся дазволу ад расейскіх уладаў адчыняць пры касьцёлах парафіяльныя школы з выкладаньнем па-жамойцку (па-летувіску)]]<ref name="Arlou-2012-348">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 348.</ref>, а па здушэньні паўстаньня расейскія ўлады, увогуле, зрабілі летувіскую мовай навучаньня ў [[Мар’ямпаль]]скай дзяржаўнай вышэйшай вучэльні, якая стала цэнтрам падрыхтоўкі летувіскай эліты. Тым часам выкладаньне беларускай мовы ў школах усіх узроўняў было пад забаронай<ref name="Arlou-2012-348"/>. Яшчэ выдадзены ў 1832 годзе расейскім літаратарам і перакладнікам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Гур'янаў|Іванам Гур'янавым|ru|Гурьянов, Иван Гаврилович}} навучальны дапаможнік падаваў наступныя зьвесткі пра насельніцтва [[Смаленская губэрня|Смаленскай губэрні]]: «''апроч расіянаў, частка літоўцаў''»<ref>Гурьянов И. Г. [https://arch.rgdb.ru/xmlui/handle/123456789/43125#page/1/mode/2up Дитя-россиянин, или Новая географическая игра для детей, служащая им увеселением и наставлением к познанию Государства Российского]. — М., 1832. [https://arch.rgdb.ru/xmlui/bitstream/handle/123456789/43125/00003.jpg?sequence=3&isAllowed=y С. 1].</ref>. У 1851 годзе расейска-нямецкі навуковец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Кёпэн||be|Пётр Іванавіч Кёпен}} зьвяртаў увагу на тое, што расейцы і ўкраінцы называюць беларусаў «ліцьвінамі» або «літвой»{{Заўвага|{{мова-de|«Ich glaube hier bemerken zu müssen, dass die Grossrussen sowohl, wie auch die Kleinrussen, die Wörter Литва und Литвинъ (Litauer) gebrauchen um damit die Weissrussen zu bezeichnen»|скарочана}}}}<ref> Mélanges russes tirés du Bulletin historico-philologique de l’Académie impériale des sciences de St.-Pétersbourg. T. II, 1855. [https://books.google.by/books?id=bacKAAAAYAAJ&pg=PA227&dq=zamaitisch&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj90qyKweP1AhUM9aQKHW5-B-kQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=litauer%20weissrussen%20kleinrussen&f=false P. 2].</ref>. Францускі географ і гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Элізэ Рэклю||en|Élisée Reclus}} ў 5-м томе сваёй працы «Зямля і людзі» (1881 год, перавыдаваўся па-расейску ў 1883 і 1898 гадох{{Заўвага|Падобныя зьвесткі ў 1882<ref>The Encyclopædia Britannica. Vol. XIV. — Philadelphia, 1882. [https://books.google.by/books?id=xT5IPDMtSJYC&pg=PA708&dq=%22the+name+of+Jmud+being%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjA-qDRi9_0AhVog_0HHQX-Cp8Q6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=%22the%20name%20of%20Jmud%20being%22&f=false P. 708].</ref>, 1891, 1907 і 1911 гадох падавала {{Артыкул у іншым разьдзеле|Энцыкляпэдыя Брытаніка||en|Encyclopædia Britannica}}: «''У Расеі ўсё беларускае насельніцтва былога Вялікага Княства Літоўскага звычайна называюць літоўцамі, тады як літоўцаў ва ўласным сэнсе — жамойтамі''» ({{мова-en|In Russia, all the White Russian population of the former Polish Lithuania are usually considered Lithuanians, the name of Zhmud being restricted to Lithuanians proper|скарочана}})<ref>The Encyclopædia Britannica. Vol. XVI. — New York, 1911. [https://books.google.by/books?id=N2gNAQAAMAAJ&pg=PA790&dq=%22zhmud%22+britannica&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwinpbfD_d70AhUMh_0HHc82AwwQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=%22zhmud%22%20britannica&f=false P. 790].</ref>}}) засьведчыў, што ў той час у Польшчы і Расеі ліцьвінамі традыцыйна працягвалі называць беларусаў, тады як летувісаў — жамойтамі{{Заўвага|{{мова-en|Even still the custom prevails in Poland and Russia of calling Lithuanians the White Russians of the old political Lithuania, distinguishing the Lithuanians proper by the term «Jmudes»<ref>Reclus E. The universal geography: earth and its inhabitants. Vol. 5. — London, 1881. [https://books.google.by/books?id=KaAzAQAAMAAJ&pg=PA256&dq=%22Even+still+the+custom+prevails%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwixpcLZrrz6AhVfh_0HHRNVC94Q6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=%22Even%20still%20the%20custom%20prevails%22&f=false P. 256].</ref>|скарочана}}}}: {{Цытата|...нават цяпер яшчэ ў Польшчы, як і ў Расеі, «ліцьвінамі» звычайна называюць беларускіх славянаў былой палітычнай Літвы, тады як літоўцам ва ўласным сэнсе{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувісы»: сам аўтар ужо лічыць слушным у этнаграфічным пляне атаясамліваць ліцьвінаў зь летувісамі}}{{Заўвага|Хоць яшчэ ў 1863 годзе гісторык і этнограф, віцэ-прэзыдэнт Парыскага этнаграфічнага таварыства [[Францішак Генрык Духінскі]] пісаў, што «''больш за сто гадоў таму князь {{Артыкул у іншым разьдзеле|Жан Д'Атрош Шап||en|Jean-Baptiste Chappe d'Auteroche}} <…> дасканала вызначыў адрозьненьне паміж беларусамі і [[Расейцы|маскалямі]], калі сказаў: „ліцьвін дурны, але маральны; маскаль ня ведае маралі, але хітры“''» ({{мова-pl|«Przed więcej jak stu laty, określił doskonale ksiądz Chappe d’Auteroche <…> różnice między Białorusinami a Moskalami, kiedy rzekł: „Litwin głupi, ale moralny; Moskal nie zna moralności, ale jest chytry“»|скарочана}})<ref>Duchiński F. H. Dopołnienia do trzech części Zasad Dziejów Słowian i Moskali. — Paryz, 1863. [https://books.google.by/books?id=WW9cAAAAcAAJ&pg=PA14&dq=rzek%C5%82+Litwin&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiAh7jO7d7zAhWLGuwKHTYeDTU4ChDoAXoECAQQAg#v=onepage&q=Litwin&f=false S. 14].</ref>. Тым часам латыска-летувіскі этнограф Эдуард Вольтэр, які карыстаўся падтрымкай Расейскага геаграфічнага таварыства, ужо ў 1887 годзе аспрэчваў называньне жамойтаў «''літоўцамі ва ўласным сэнсе''» і выдзяляў іх у асобную «літоўскую краіну»: «''Такі погляд на Жамойць у сэнсе ўласнай, сапраўднай Літвы, аднак жа, не пацьвярджаецца ані зьвесткамі этнаграфічнымі, ані дасьледаваньнямі лінгвістычнымі''» ({{мова-ru|«Такой взгляд на Жмудь, в смысле собственной, истинной Литвы однако же не подтверждается ни данными этнографическими, ни исследованиями лингвистическими»|скарочана}})<ref>Памятная книжка Ковенской губернии на 1888 год. — Ковна, 1887. [https://books.google.by/books?id=Ol5AAQAAMAAJ&pg=PA231&dq=%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D1%8A+%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjJ8eDcjNz0AhX0QvEDHZlqDAsQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D1%8A%20%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%8A&f=false С. 231].</ref>}} даюць назву «жамойтаў» альбо «жмудзінаў». {{арыгінал|ru|…даже теперь еще в Польше, как и в России, «литвинами» обыкновенно называют белорусских славян бывшей политической Литвы, тогда как литовцам в собственном смысле дают название «жмудов» или «жмудинов».}}|Реклю Э. Земля и люди. Т. 5, вып. 2. — СПб., 1883. С. 124.}} Падобныя зьвесткі адзначыў у 1894 годзе заснавальнік сучаснай францускай школы геаграфіі і геапалітыкі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Поль Відаль дэ ля Бляш||en|Paul Vidal de La Blache}}: «''…і сёння расейцы і палякі называюць беларусаў гэтай краіны [Белай Русі] літоўцамі, а літоўцаў жамойтамі''»{{Заўвага|{{мова-fr|«Après l'union, le nom de Lithuanie ne fut donné qu'à la partie peuplée de Lithuaniens et à la Russie Blanche; aujourd'hui encore, les Russes et les Polonais qualifient de Lithuaniens les Blancs-Russiens de ce pays, et de Jmoudes les Lithuaniens»|скарочана}}}}<ref>Paul Vidal de La Blache. Cours de géographie à l’usage de l’enseignement secondaire. — Paris, 1894. [https://books.google.by/books?id=09GzvLRnegEC&pg=PA469&dq=jmoudes&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj15czI7cn5AhUthP0HHeWVATIQ6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=jmoudes&f=false P. 469].</ref>. Яшчэ ў 1842 годзе адзначалася, што ўкраінцы называюць беларусаў ліцьвінам<ref>Святной Ф. Что значит в Несторовой летописи выражение «поидоша из немец», или Несколько слов о Варяжской Руси. — Reval, 1842. [https://books.google.by/books?id=h8QKAAAAIAAJ&pg=PA12&dq=%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BE%D0%B2%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BC%D0%B8&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwipt8vW4LX6AhWBOuwKHefdBowQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BE%D0%B2%D1%8A%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BC%D0%B8&f=false С. 12].</ref>, у 1861 годзе пра гэта заўважаў украінскі фальклярыст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Анатоль Сьвідніцкі||uk|Свидницький Анатолій Патрикійович}}<ref>Свидницкий А. Великдень у подолян // Основа. № 10. — СПб., 1861. [https://books.google.by/books?id=kBNJAAAAcAAJ&pg=RA4-PA44&dq=%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BE%D0%B2%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BC%D0%B8&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwipt8vW4LX6AhWBOuwKHefdBowQ6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BE%D0%B2%D1%8A%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BC%D0%B8&f=false С. 44].</ref>. У 1865 годзе народжаны на Чарнігаўшчыне генэрал і вайсковы гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхайла Дамантовіч||uk|Домонтович Михайло Олексійович}} сьведчыў, што ўкраінцы «''гэтым імём [ліцьвіны]… называюць увогуле ўсіх беларусаў''»<ref>Домонтовыч М. Материалы географии и статистики России, собранные офицерами Генерального штаба. Черниговская губерния. — СПб., 1865. [https://books.google.by/books?id=ULhiAAAAcAAJ&pg=PA533&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%D0%A7%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%B8%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiRpcXCk7X6AhXJvKQKHWvOCp8Q6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%8A&f=false С. 532].</ref>. У 1873 годзе ўкраінскі лексыкограф і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхайла Леўчанка||uk|Левченко Михайло Михайлович}} падаў у сваім слоўніку «''народныя ўкраінскія назвы''»: для Беларусі — «''Литва''», для беларуса — «''[[Ліцьвякі|литвак]], литвин, білорусець''»<ref>Левченко М. Опыт русско-украинского словаря. — Киев, 1874. [https://books.google.by/books?id=9ddEAAAAYAAJ&pg=PA187&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D0%BC%D0%B8+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwinjbaJyqv6AhUIjaQKHfPdA8k4FBDoAXoECAIQAg#v=onepage&q=%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0%D0%BA%20%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%20&f=false С. 187].</ref>. У 1876 годзе ўкраінскі этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Нячуй-Лявіцкі||uk|Нечуй-Левицький Іван Семенович}} сьведчыў, што «''цяпер у нас на Ўкраіне ліцьвінамі завуць беларусаў і чарнарусаў, што жывуць на далёкім Пелесьсі, у Менскай, Магілёўскай, Віцебскай і Віленскай губэрні''»<ref>Левицький І. Татари і Литва на Україні. — Киев, 1876. С. 24.</ref><ref>[[Вітаўт Чаропка|Чаропка В.]] Гісторыя нашага імя: Гіст. даслед. — {{Менск (Мн.)}}, 1995. С. 78.</ref>. У часопісе «Этнаграфічны агляд» (1889 год) адзначалася, што «''ліцьвінамі ўкраінцы называюць беларусаў''»<ref>Этнографическое обозрение. Кн. 1. — Москва, 1889. [https://books.google.by/books?id=TJQFAAAAYAAJ&pg=RA1-PA182&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B+%D0%B3%D0%BE%D0%BC%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%BE&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiUx5jtnLX6AhXzh_0HHdEsA6QQ6AF6BAgCEAI#v=snippet&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A&f=false С. 224]</ref>, а ў 1904 годзе [[Магілёўскія япархіяльныя ведамасьці]] паведамлялі, што ў [[Кіеў]] «''штогод накіроўваюцца цэлыя натоўпы вернікаў зь Беларусі, якіх там называюць ліцьвінамі''»<ref>Могилевские епархиальные ведомости. № 33, 1904. [https://viewer.rusneb.ru/ru/000199_000009_60000162620?page=9&rotate=0&theme=white С. 527]{{Недаступная спасылка|date=March 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}.</ref>. Славяназнаўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Восіп Пэрвольф||uk|Первольф Осип Осипович}} сьведчыў у 1893 годзе, што ўкраінцы дагэтуль называюць беларусаў ліцьвінамі{{Заўвага|{{мова-ru|«...до сих пор Малорусы называют Белорусов Литвинами»|скарочана}}}}<ref>Славяне, их взаимные отношения и связи. Т. 3, ч. 2. — Варшава, 1893. [https://books.google.by/books?id=qYhBAAAAYAAJ&pg=PA167&dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi-1a2l0MDzAhV6RvEDHfgAA2g4MhDoAXoECAQQAg#v=onepage&q=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&f=false С. 167].</ref>, а ў 1909 годзе ўкраінскі мовазнаўца і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Канстантын Міхальчук||uk|Михальчук Костянтин Петрович}} зазначаў, што ўкраінцы дагэтуль называюць Беларусь Літвой, а беларусаў — ліцьвінамі або літвакамі<ref>Михальчук К. П. Открытое письмо к А. Н. Пыпину, по поводу его статей в «Вестн. Евр.» о споре между южанами и северянам. — Киев, 1909. [https://books.google.by/books?id=1GsUAAAAIAAJ&pg=PA43&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D0%BC%D0%B8+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj88Onaxav6AhUhgf0HHV5wCccQ6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D0%BC%D0%B8%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&f=false С. 43].</ref>. Апроч таго, тагачасныя дасьледнікі зафіксавалі некалькі традыцыйных украінскіх выразаў пра беларусаў: «''хіба лихо озме литвина, щоб він не [[Дзеканьне|дзекнув]]''»<ref>Даль В. И. Толковый словарь живого русского языка. Ч. 1. — М., 1863. [https://books.google.by/books?id=lt1EAAAAcAAJ&pg=PR47&dq=%22%D1%85%D0%B8%D0%B1%D0%B0+%D0%BB%D0%B8%D1%85%D0%BE+%D0%BE%D0%B7%D0%BC%D0%B5+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0%22&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjF3pnyzqv6AhXrxQIHHVfPDEQ4ChDoAXoECAoQAg#v=onepage&q&f=false С. XLVII].</ref> або «''лихо (чорт) литвинка (литвина) нападе, як не дзєкне (коли не цвенькне)''», а таксама «''кортить литвинка (ляцвіну), як не дзєкне (щоб не дзєкнуть)''»<ref>Номис М. Українські приказки, прислів’я і таке інше. — СПб., 1864. [https://books.google.by/books?id=qsZIAAAAcAAJ&pg=PA97&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0,+%D1%89%D0%BE%D0%B1+%D0%B2%D1%96%D0%BD+%D0%BD%D0%B5&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjgnbGJzqv6AhXPSvEDHQocAAQQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0&f=false С. 97].</ref>. Тым часам яшчэ ў 1889 годзе адзначалася, што «''і за [[Заходні Буг|Бугам]], напрыклад у [[Седлецкая губэрня|Седлецкай губэрні]]'' [цяпер [[Польшча]]]'', беларуса іначай не назавуць, як ліцьвінам''»{{Заўвага|{{мова-ru|«и за Бугом, напр. в Седлецкой губ., белорусса иначе не назовут, как литвином»<ref>Янчук Н. По Минской губернии (заметки из поездки в 1886 году). — Москва, 1889. [https://books.google.by/books?id=G34hEAAAQBAJ&pg=PA26&dq=Po+litewsku+%D1%8F%D0%BD%D1%87%D1%83%D0%BA%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiNyOa8isPzAhVPRPEDHQkbDGYQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=Po%20litewsku%20%D1%8F%D0%BD%D1%87%D1%83%D0%BA%D1%8A&f=false С. 26.]</ref>|скарочана}}}}. Пра тое, што палякі-[[Мазуры|мазуры]] называюць беларусаў ліцьвінамі, сьведчылі ў 1907 годзе<ref name="Czarkowski-1907"/>. Увогуле, традыцыйнае называньне ва ўсходняй частцы Польшчы ліцьвінамі ({{мова-pl|«Lićwini»|скарочана}}) мясцовых беларусаў адзначаецца і да нашага часу<ref>Kowalski M. [https://www.researchgate.net/profile/Mariusz-Kowalski-2/publication/297053787_The_Belarusian_minority_in_the_region_of_Bialystok/links/5eb977bb92851cd50da9d32c/The-Belarusian-minority-in-the-region-of-Bialystok.pdf The Belarusian minority in the region of Białystok] // Geopolitical Studies. Vol. 14, 2006. P. 478.</ref><ref>Проблемы национального сознания польского населения на Беларуси: материалы III международной научной конференции, Гродно, 22—24 октября 2004 года. — Гродно, 2004. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=PyFpAAAAMAAJ&dq=nazywana+jest+przez+s%C4%85siad%C3%B3w+Li%C4%87winami&focus=searchwithinvolume&q=Li%C4%87winami С. 194].</ref>{{Заўвага|Таксама ў ваколіцах [[Беласток]]у яшчэ ў канцы XX ст. казалі пра беларуса: «''Як сыр не закуска, так ліцьвін — не чалавек!''» або «''Ліцьвін — то чортаў сын!''»<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-232-233">Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 232—233.</ref>)}}. Таксама ліцьвінамі традыцыйна называлі беларусаў [[Латгалія|Латгаліі]] ([[Латвія]])<ref name="Галиопа-2009-45">Галиопа В. А. Этнолокальноконфессиональные группы старожильческого населения современного латгальского приграничья: (Материалы к этноконфессиональной карте российско-латвийского пограничья) // Этноконфессиональная карта Ленинградской области и сопредельных территорий — 2. Третьи Шёгреновские чтения. Сб. статей. — СПб., 2009. С. 45.</ref>. Яшчэ ў 1899 годзе гісторык і краязнаўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Уладзімер Міхневіч|Ўладзімер Міхневіч|ru|Михневич, Владимир Осипович}} засьведчыў, што расейцы ў той час таксама ўсё яшчэ называлі беларусаў ліцьвінамі{{Заўвага|{{мова-ru|«Малоросса он [великоросс, россиянин] называет „хохлом“, белорусса — „литвином“ или „поляком“»|скарочана}}}}<ref>Михневич В. О. Кто и когда выдумал Россию? // Исторический Вестник. Том. 75, 1899. С. 507.</ref>. «Тлумачальны слоўнік жывой вялікарускай мовы» расейскага навукоўца і пісьменьніка [[Уладзімер Даль|Ўладзімера Даля]] падае наступныя расейскія выразы пра беларусаў: «''как не закаивайся литвин, а дзекнет''», «''только мертвый литвин не дзекнет''», «''разве лихо возьмет литвина. чтоб он не дзекнул''»<ref>Даль В. И. Толковый словарь живого великорусского языка. Т. 1. — М., 1863. [https://books.google.by/books?id=YvLDehURme8C&pg=PA386&dq=%D0%B4%D0%B7%D1%91%D0%BA%D0%BD%D0%B5%D1%82%D1%8A+%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjY54vx3av6AhXBGewKHbDrAH8Q6AF6BAgIEAI#v=onepage&q=%D0%B4%D0%B7%D0%B5%D0%BA%D0%BD%D0%B5%D1%82%D1%8A%20%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD&f=false С. 386].</ref>, «''литвин нацокает, что и не разберешь его; поколе жив смолянин не нацокается''»<ref>Даль В. И. Толковый словарь живого великорусского языка. Т. 2. — М., 1865. [https://books.google.by/books?id=sd1EAAAAcAAJ&pg=PA1080&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D1%8F%D0%BD%D0%B8%D0%BD%D1%8A&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjr3fjA8v77AhUrxgIHHdYNAXA4ChDoAXoECAUQAg#v=onepage&q&f=false С. 1080].</ref>, а таксама прыводзіць назву «''литвины мякинники''» як «''найменьне беларусаў і [[Пскоўская губэрня|псковічаў]]''»<ref>Даль В. И. Толковый словарь живого великорусского языка. Т. 2. — СПб.; М., 1881. [https://books.google.by/books?id=a-8GAAAAQAAJ&pg=PA381&dq=%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BE%D0%B2%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BC%D0%B8&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjJ5ri867X6AhWowAIHHUnVCOA4FBDoAXoECAoQAg#v=onepage&q=%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BE%D0%B2%D1%8A%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BC%D0%B8&f=false С. 381].</ref>. Увогуле, у пагранічных зь Беларусьсю раёнах Расеі назва ліцьвіны існавала да сярэдзіны XX стагодзьдзя<ref>{{Літаратура/Энцыкляпэдыя літаратуры і мастацтва Беларусі|3к}} С. 287.</ref>. Жыхары [[Курск]]ай і [[Арол (горад)|Арлоўскай абласьцей]] [[Расея|Расеі]] называлі беларусаў «ліцьвінамі» ажно да [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]]<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-232"/><ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-325">Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 325.</ref>. Яшчэ ў 1864 годзе нямецкі этнограф і палкоўнік арміі [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] [[Радэрык фон Эркерт]], які не прызнаваў беларусаў асобнай народнасьцю і па здушэньні [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня 1863—1864 гадоў]] на заказ расейскіх уладаў дасьледаваў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічную тэрыторыя беларусаў]], пакінуў наступнае сьцьверджаньне<ref>[[Сяргей Токць|Токць С.]] Беларуская вёска на мяжы эпох. Змены этнічнай самасвядомасці сялянства ва ўмовах распаду традыцыйнага аграрнага грамадства (па матэрыялах Гарадзеншчыны 19 — першай трэці 20 ст.). — {{Горадня (Гродна)}}: ГрДУ, 2003. С. 27.</ref>: {{Цытата|Мову сваю прасталюдзін называе простай, а самаго сябе [[Русіны (гістарычны этнонім)|Рускім]], часта нават Літоўцам (паводле палітычных паданьняў), ці проста селянінам <…> Польская шляхта, а асабліва каталіцкае духавенства, часта выкарыстоўвае тэрмін „Літоўцы“ датычна тых каталікоў, у якіх роднай мовай засталася руская. {{арыгінал|ru|Язык свой простолюдин называет простым, а самого себя Русским, часто даже Литовцем (по политически преданиям), или просто крестъянином <…> Польское дворянство, а в особенности католическое духовенство часто употребляет выражение «Литовцы» о тех католиках, у которых родным языком остался русский. }}|Эркерт Р. Взгляд на историю и этнографию западных губерний России. — СПб., 1864. С. 8.}} Паводле беларускай народнай песьні, добра вядомай з парыскай лекцыі пра [[Белая Русь|Беларусь]] [[Аляксандар Рыпінскі|Аляксандра Рыпінскага]]<ref>Rypiński A. Białoruś. Kilka słów o poezji prostego ludu tej naszej polskiej prowincji i o jego śpiewie, tańcach, etc. — Paryż, 1840. [https://books.google.by/books?id=xy9PAAAAcAAJ&pg=PA42&dq=%22dwa+litwiny%22&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiNkMLn1fH5AhWpxQIHHYIJAp8Q6AF6BAgGEAI#v=onepage&q&f=false S. 42].</ref> (1840 год), апісаньня [[Барысаўскі павет|Барысаўскага павету]] [[Яўстах Тышкевіч|Яўстаха Тышкевіча]]<ref>Tyszkiewicz E. Opisanie powiatu borysowskiego pod względem statystycznym, geognostycznym, historycznym, gospodarczym, przemysłowo-handlowym i lekarskim, z dodaniem wiadomości: o obyczajach, spiewach, przysłowiach i ubiorach ludu, gusłach, zabobonach itd. — Wilno, 1847. S. 384.</ref> (1847 год), [[Слоўнік Насовіча|слоўніка Насовіча]] і зборніка беларускіх песень [[Пётар Бяссонаў|Пятра Бяссонава]] — «''Кузьма і Дзям’ян два ліцьвіны{{Заўвага|То бок — беларусы<ref>Прыказкі і прымаўкі ў дзвюх кнігах. Кн. 1. — {{Менск (Мн.)}}, 1976. С. 534.</ref>}}, прынесьлі гаршочак [[Бацьвіньне|бацьвіньня]]''»{{Заўвага|Захавалася сьведчаньне, што гэтую песьню або яе варыяцыю (хоць, з усяго відаць, у запісаным на памяць тэксьце аўтар успамінаў недакладна аднавіў усе радкі арыгінальнай песьні) у першай палове XIX ст. сьпявалі, сярод іншага, у асяродзьдзі заможнай шляхты [[Менскі павет|Меншчыны]]: «''Барыс стары, два літвіны, / прынясьлі гаршчок бацьвіны. / А Максім стары за акном / дзержыць міску з талакном. / Юзэф на тое паглядае / і на літвіноў наракае: / Ай, вы дурныя літвіны! / Хрыстос не любіць бацьвіны''»<ref>Skibiński K. Pamietnik aktora (1786—1858). — Warszawa, 1912. [https://books.google.by/books?id=PVc9AAAAYAAJ&pg=PA309&dq=%22dwa+Litwiny%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjrr-iq2vH5AhVuhv0HHXouAHUQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=%22dwa%20Litwiny%22&f=false S. 309].</ref>}}, а паводле варыяцыі гэтай жа песьні на [[Пінскі павет|Піншчыне]] — «''два літвіны із [[Дзівін|Дывін]] прынесьлі гаршчык батвін''»<ref>Zienkiewicz R. Piosenki gminne ludu pińskiego. — Kowno, 1851. [https://books.google.by/books?id=4NZbAAAAcAAJ&pg=PA8&dq=%22dwa+Litwiny%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjrr-iq2vH5AhVuhv0HHXouAHUQ6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=litwiny&f=false S. 8].</ref>. Таксама ў аповесьці 1840 году беларускамоўны селянін называе сябе ліцьвінам («''ja Lićwin''»), адзначаючы, што ён прыехаў зь [[Нясьвіж]]у «''ад нашага князя Радзівіла''»<ref name="Tygodnik Literacki-51-1840"/>. [[Файл:Litwins-bielarusians.jpg|значак|Першая старонка працы [[Марыя Косіч|М. Косіч]] пра [[Ліцьвіны Севершчыны|ліцьвінаў-беларусаў]], 1901 г.]] У 1901 годзе беларуская фальклярыстка і этнаграфістка [[Марыя Косіч]] выдала працу «Ліцьвіны-беларусы Чарнігаўскай губэрні, іх побыт і песьні», прысьвечаную вуснай народнай паэзіі і духоўнай культуры [[Ліцьвіны Севершчыны|ліцьвінаў (беларусаў)]] [[Старадубскі павет|гістарычнай Старадубшчыны]], улучанай расейскімі ўладамі ў склад [[Чарнігаўская губэрня|Чарнігаўскай губэрні]]. Яшчэ [[Сураж (Расея)|сураскі]] шляхціч Рыгор Есімонтаўскі ў сваёй кнізе «Апісаньне Сураскага павету Чарнігаўскай губэрні» (1846 год) адзначаў, што «''усё насельніцтва Сураскага павету… носіць народную назву ліцьвінаў''»{{Заўвага|{{мова-ru|«…все народонаселение Суражского уезда, носящее народное название Литвинов»|скарочана}}}}<ref>Есимонтовский Г. Н. Описание Суражского уезда, Черниговской губернии, составленное Есимонтовским. — СПб., 1846. С. 55.</ref>. Тым часам, паводле сьведчаньня супрацоўніка Этнаграфічнага аддзелу Расейскага імпэратарскага музэю Данілы Сьвяцкага (1909 год), жыхары [[Трубчэўск]]ага павету называлі сябе «літвой»<ref>Святский Д. О. [http://diderix.petergen.com/lub-kost.htm Крестьянские костюмы в области соприкосновения Орловской, Курской и Черниговской губерний (Севский уезд Орловской губернии)] // Живая Старина. Кн. 73—74. — СПб., 1910. [https://books.google.by/books?id=qXQA7w3AuPwC&pg=PA14&dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj08JGworf6AhUNsaQKHcaoAco4KBDoAXoECAYQAg#v=onepage&q=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E&f=false С. 14].</ref>. А мовазнаўца [[Антон Палявы]] засьведчыў наступную інфармацыю пра жыхароў [[Навазыбкаў]]скага павету<ref>[[Янка Станкевіч|Станкевіч Я.]] Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі. — New Jersey, 1978. С. 36.</ref><ref>Гісторыя філасофскай і грамадска-​палітычнай думкі Беларусі. Т. 1. — {{Менск (Мінск)}}: «Беларуская навука», 2008. С. 84.</ref>: {{Цытата|«Калі б вы папыталіся ў селака Навазыбкаўскага павету, прыкладам, гэтак: „Хто вы такія? да якое нацыі належыце?“ — то пачулі б такі адказ: „Хто мы?! Мы руськія“ ''[г.зн. праваслаўныя — заўвага [[Ян Станкевіч|Янкі Станкевіча]]]''. Калі вы далей папытаецеся: „Якія „руськія“? — Велікарусы, ці што?“ дык узноў пачуеце адказ: „Ды не, якія мы там Велікарусы? Не, мы не Маскалі“. „Ды хто ж вы тады, Украінцы?“ „Не, і не Ўкраінцы!“ „Ды хто ж, наапошку: не Маскалі, не Ўкраінцы, а хто ж?“ І вось… скажуць вам: „Мы Літва, Ліцьвіны“»}} Антон Палявы паведамляў у сваіх чытаньнях для маскоўскай дыялекталягічнай камісіі ў 1925 годзе (пра [[Ліцьвіны Севершчыны|ліцьвінаў]] Навазыбкаўскага павету): «''Гэтыя песьні яшчэ больш пераконваюць у тым, што мова навазыбкаўскіх ліцьвінаў ёсьць [[беларуская мова|мовай беларускай]], а гэткім спосабам, і самі ліцьвіны — таксама ёсьць [[беларус]]амі''»<ref>Полевой А. О языке населения Новозыбковского уезда Гомельской губернии. — Менск, 1926. С. 38.</ref><ref>[[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Язык і языкаведа. — Вільня: Інстытут беларусістыкі, 2007. С. 854.</ref>. [[Файл:Miensk Litoŭski. Менск Літоўскі (A. Jelski, 1900).jpg|значак|''[[Менск|Менск Літоўскі]]''. З вокладкі кнігі [[Аляксандар Ельскі|Аляксандра Ельскага]], 1900 г.]] Народжаны ў [[Смаленск]]у географ {{Артыкул у іншым разьдзеле|Сяргей Меч||ru|Меч, Сергей Павлович}} адзначаў (у тым ліку на падставе ўласнай вандроўкі ў 1894 годзе), што ў басэйне [[Нёман]]у беларусы называюць сябе ліцьвінамі, тым часам [[Летувісы|летувісаў]] «''больш за ўсё ў Ковенскай і Віленскай губэрнях, дзе яны вядомыя пад імём жмудзінаў''»{{Заўвага|{{мова-ru|«…белорусы (которые зовут себя… литвинами) <…> всего больше литовцев в Ковенской и Виленской губерниях, где они известны под именем жмудин»|скарочана}}}}<ref>Меч С. Россия. Географический сборник для чтения в семье и школе. Изд. 11. — Москва, 1910. [https://books.google.by/books?id=k4I6AQAAMAAJ&pg=PA97&dq=%D0%B7%D0%BE%D0%B2%D1%83%D1%82%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BC%D0%B8&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjfg6jN3bf6AhXI4KQKHZadBoA4ChDoAXoECAoQAg#v=onepage&q=%D0%B7%D0%BE%D0%B2%D1%83%D1%82%D1%8A%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BC%D0%B8&f=false С. 97].</ref>. Паводле апублікаванай у 1902 годзе працы этнографа [[Павал Шэйн|Паўла Шэйна]], беларускамоўныя сяляне [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]] «''…не называюць сябе ні рускімі, ні беларусамі. Некаторыя лічаць сябе ліцьвінамі''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Крестьяне нашей губернии не называют себя ни русскими, ни белоруссами. Некоторые считают себя литвинами. Но если сказать „Лицвин, Божы сын“, то вы получите в ответ: „Ты сам лицвин!“, а если кто скажет: „Лицвин — чортоў сын“, то он получит в ответ: „Хоць чортоў, а не твой“»|скарочана}}}}<ref name="Sejn-1902-21"/>. Шырокае бытаваньне саманазвы «ліцьвіны» ў [[Лідзкі павет (Віленская губэрня)|Лідзкім павеце]] [[Віленская губэрня|Віленскай губэрні]] і [[Слонімскі павет (Гарадзенская губэрня)|Слонімскім павеце]] Гарадзенскай губэрні засьведчыў фальклярыст і этнограф [[Міхал Федароўскі]], які зьбіраў этнаграфічную беларушчыну ў 1877—1904 гадох: «''у Слонімскім павеце называе люд [беларускі]: сябе — ліцьвінамі, жмудзінаў — гіргатунамі''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Przezwiska plemienne: 1. Litwin. — L. [powiat Lidzki]. Lidzianin; 2. Litwin (Lytwyn). — P. [powiat Prużański]. Litwinami zowią Prużańczycy swych sąsiadów zapuszczańskich t.j. z Wołkowyskiego; 3. Litwin. — Sł. [powiat Słonimski]. W Słonimskiem nazywa lud: siebie — Litwinami, Żmudzinów — Girgatunami, sąsiadów od Pińska i Prużany — Poleszukami; od Stołpca i Mińska — Rusinami i ziemię tych ostatnich — Rusią, a swoją zaś — Litwą; 4. Litwinnik. — P. [powiat Prużański]. Białorusin od Świsłoczy i Wołkowyska. Przezwisko nadawane przez Poleszuków swym sąsiadom z nad Niemna»|скарочана}}}}<ref>Federowski M. Lud białoruski na Rusi Litewskiej. T. 4. — Warszawa, 1935. S. 453.</ref>. Пра тое, што «''тутэйшыя''» да нядаўняга часу называлі сябе ліцьвінамі і што былі спробы ўтрымаць пры сабе гэтую назву з адрознасьцю ад «''ковенскіх летувісаў''» сьведчыла ў 1933 годзе выданьне [[Наваградзкае ваяводзтва (1921—1939)|Наваградзкага ваяводзтва]] міжваеннай [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскай Рэспублікі]]{{Заўвага|{{мова-pl|Sytuacja «tutejszych», którzy jeszcze do niedawna nazywali siebie «Litwinami» jest obecnie dość kłopotliwa. Próby utrzymania przy sobie tej nazwy i odróżnianie się od «Letuwisów» kowieńskich, nie powiodły się<ref>Kurier Nowogrodzki. Nr. 284, 17.10.1933. S. 2.</ref>|скарочана}}}}. Тым часам этнограф і фальклярыст [[Аляксандар Сержпутоўскі]] засьведчыў бытаваньне саманазвы «ліцьвіны» ў [[Слуцкі павет (Менская губэрня)|Слуцкім]] і [[Мазырскі павет (Менская губэрня)|Мазырскім]] паветах [[Менская губэрня|Менскай губэрні]]{{Заўвага|{{мова-ru|«Мало известные нам племена, жившие по берегам Припяти и ее левых притоков составили в исторические времена большой народ, который теперь принято называть белорусами. Сами себе они дают другие названия: живующих в малолесных полевых местах называют палевиками или лицьвинами, а занимающих полесскую часть Беларуси — палешуками»|скарочана}}}}<ref name="Sierzputouski-1910"/>. Апроч таго, ліцьвінамі вызначала сябе беларускамоўнае насельніцтва на поўдні [[Рэчыцкі павет|гістарычнай Рэчыччыны]] ([[Харобічы]] і ваколіцы){{Заўвага|{{мова-uk|…селяне инших українських сіл називають хороборців і селян инших поблизьких тієї самої говірки, що Хоробричі, містин — «литвинами» <…> Із слів Мотрі Лаврененкової, одного з моїх об'єктів для досліду хороборської говірки, хороборці, як і житці више названих сіл, по однієї з Хоробричами говірки, — литвини. Хороборці литвинами називають житців Гомельської та Могилівської губерні.|скарочана}}}}<ref>Курило, О. Фонетичні та деяки морфологічні особливости говірки села Хоробричів, давніше Городнянського повіту, тепер Сновськоі округи на Чернігівщині. — К., 1924. С. 4—5.</ref><ref>[[Вітаўт Чаропка|Чаропка В.]] Гісторыя нашага імя: Гіст. даслед. — {{Менск (Мн.)}}, 1995. С. 78.</ref>. У 1924 годзе адзін з пачынальнікаў [[Беларускае нацыянальнае адраджэньне|Беларускага нацыянальнага адраджэньня]] [[Вацлаў Ластоўскі]] зазначаў, што беларусы працягвалі называць сябе ліцьвінамі «''ў [[Чарнігаўская губэрня|Чарнігаўшчыне]], ва ўсходняй [[Магілёўская губэрня|Магілёўшчыне]] і [[Смаленская губэрня|Смаленшчыне]]''»<ref>[[Вітаўт Чаропка|Чаропка В.]] Гісторыя нашага імя: Гіст. даслед. — {{Менск (Мн.)}}, 1995. С. 72.</ref>. Увогуле, шырокае бытаваньне сярод беларусаў саманазвы «ліцьвіны» ў пачатку XX ст. прызнавалі асобныя дзеячы [[Летувіскае нацыянальнае абуджэньне|летувіскага нацыянальнага руху]]. Ксёндз {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ян Жылінскі||lt|Jonas Žilius-Jonila}} ў летувіскай газэце {{Артыкул у іншым разьдзеле|Viltis||be|Viltis}} (№ 29, 1909 год)<ref>Litwa. Nr. 8 (14), 1909. S. 117.</ref> сьведчыў: «''Ёсьць шмат беларусаў, якія проста называюць сябе ліцьвінамі і хочуць імі быць, гэтак жа, як ліцьвіны, што гавораць па-польску. Добра было б, калі б і яны мелі сваё выданьне ў беларускай мове''»<ref>[[LITWA: hłos monarchisty]]. № I (XXII), 2008. С. 2.</ref>. Тым часам летувіскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мечыслаў Давойна-Сільвястровіч||pl|Mieczysław Dowojna-Sylwestrowicz}} у польскамоўным выданьні «Litwa» (№ 11/12, 1911 год) зазначаў: «''беларусы, назва якіх належыць на больш новых, маюць права на назву ліцьвінаў [літоўцаў]… іх суседзі і яны самі сябе называюць ліцьвінамі, пісаны ў іх мове статут называецца літоўскім, храністы і старыя дакумэнты называюць іх мову літоўскай''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Białorusini, których nazwa należy do nowszych, mają prawo do nazwy litwinów, gdyż, skutkiem jednej przeszłości z litwinami, mają jedną historję, sąsiedzi ich i oni sami siebie nazywają litwinami, statut pisany w ich języku nazywałsię litewskim, kronikarze i stare dokumenta język ich nazywają litewskim»|скарочана}}}}<ref>N. Downar [Dowojna-Sylwestrowicz M.]. Białorusini — litwini — polacy // Litwa. Nr. 11/12, 1911. S. 174.</ref>. Ужываньне беларускай саманазвы «ліцьвіны» ў пачатку XX ст. засьведчыў клясык беларускай літаратуры [[Якуб Колас|Якуб Колас (Канстантын Міцкевіч)]] у сваёй аўтабіяграфічнай трылёгіі «[[На ростанях]]»{{Заўвага|Якуб Колас стаў правобразам маладога настаўніка Лабановіча}}<ref>Кузняцоў С. [https://nashaniva.com/?c=ar&i=126017 Лёс сям’і пана падлоўчага: Ядвіся з трылогіі «На ростанях»: што з ёй стала], [[Наша Ніва]], 12 красавіка 2014 г.</ref>: «''Пан падлоўчы быў родам дзесь з Гарадзеншчыны і паходзіў, як ён казаў сам, з старога дваранскага роду. Тутэйшае жыхарства лічыла яго палякам, сам жа пан падлоўчы з гэтым не згаджаўся. „Я — ліцьвін“, — зь нейкаю гордасьцю зазначаў пан падлоўчы і сваю належнасьць да ліцьвінаў даводзіў, паміж іншым, і тым, што яго прозьвішча — Баранкевіч — мела канчатак на „іч“, тады як чыста польскія прозьвішчы канчаюцца на „скі“: Жулаўскі, Дамброўскі, Галонскі. Даведаўшыся, што прозьвішча новага настаўніка Лабановіч, падлоўчы пры спатканьні зь ім прыметна выказаў адзнакі здавальненьня, як гэта бывае тады, калі нам на чужыне прыходзіцца спаткацца зь земляком. — То і пан — ліцьвін! — весела сказаў ён маладому настаўніку і пастукаў яго па плячы. <…> Гаварыў падлоўчы Баранкевіч найбольш добраю беларускаю моваю»<ref name="Kolas-1955"/><ref name="Jermalovic-2000-37"/>. Паводле ўспамінаў беларускага грамадзкага дзеяча, пэдагога і актывіста [[Беларуская дыяспара|беларускай дыяспары]] ў [[ЗША]] [[Яўхім Кіпель|Яўхіма Кіпеля]] (1896—1969), назва ліцьвіны захоўвалася ў ваколіцах [[Бабруйск]]у ([[Рэчыцкі павет|гістарычная Рэчыччына]]): «''У Бабруйшчыне, і там, дзе я рос, тады яшчэ быў папулярны назоў „Літва“, а мы былі „ліцьвіны“. Было й німала тых, хто памятаў, што й край называўся „Літвой“. Было яшчэ таксама шмат сьветкаў паўстаньня 1863—1864 гадоў. Мой дзед па бацьку быў у паўстаньні, ды ў Машнічах, Слаўкавічах, Байлюкох і іншых суседніх вёсках і сёлах яшчэ былі жывымі сьветкі ды ўдзельнікі паўстаньня. „Мы — Літва“, — казаў мне заўсёды мой дзед. Ды й іншыя дзяды нам, дзецям, заўсёды казалі, што тут заўсёды была Літва. <…> Памяць пра Літву перахоўвалі ня толькі нашыя дзяды ды паны, як Быкоўскі, але й маладзейшыя людзі, і гэтыя ўспаміны перадавалі нам''»<ref name="Kipiel-1995"/>. Паводле ўспамінаў беларускага паэта [[Алесь Змагар|Аляксандра Яцэвіча (Алеся Змагара)]], удзельніка [[Слуцкі збройны чын|Слуцкага збройнага чыну]] і кіраўніка эмігранцкай арганізацыі «Беларускі вызвольны рух», назва ліцьвіны таксама бытавала на [[Слуцкае княства|гістарычнай Случчыне]]: «''Што датычыцца майго дзеда па мацеры, то… ён быў таленавіты красамоўца — баечнік. Апавядаў ён вельмі цікавыя байкі, часта пераплятаючы з гістарычнымі слаўнымі падзеямі Вялікага Княства Літоўскага. „Ведайце, дзеткі, — казаў ён, — што мы ня рускія. Мы й не беларусы. Мы — ліцьвіны. Наша слаўнае калісь магутнае Вялікае Княства Літоўскае заваявалі маскалі, назвалі сябе рускімі, а нам далі назоў „беларусы“ дзеля падабенства з рускімі. Не забудзьце гэтага, як вырасьцеце. Любеце волю“''»<ref name="Jacevic-1999"/>. Тым часам народжаны на [[Ашмянскі павет|Ашмяншчыне]] беларускі рэлігійны дзяяч [[Францішак Чарняўскі]] пісаў у сваім лісьце да іншага ўдзельніка беларускага хрысьціянскага руху [[Пётар Татарыновіч|Пятра Татарыновіча]], народжанага на Случчыне: «''Да мяне прыходзіла „[[Наша Ніва]]“. Калі я быў у гарадзкім вучылішчы, адзін зь сяброў мяне запытаў: „Кім мы ёсьць: адны нас залічаюць да палякаў, другія да рускіх?“. Мой адказ, што мы не адно, ані другое. Ведаем з гісторыі, што наш назоў ліцьвіны, але нашы адраджэнцы ідуць да адражэньня пад назовам Беларусь. Незадоўга пасьля таго і школьная ўлада ведала за каго я сябе ўважаю. А калі пайшоў да інспэктара, каб атрымаць пасьведчаньне, якое было патрэбным пры ўступленьні ў сэмінарыю, той радзіў мне беларускасьцяй не займацца, бо гэта цемната і мова брыдкая… Я адважыўся сказаць; „Праўда, народ наш цёмны, але не з сваёй віны, а што датычыць мовы, то мне здаеца, што яна ёсьць харашэйшай і ад рускай і ад польскай“''»<ref name="Traciak-2012-202"/>. == Літоўская мова == === Першы запіс === [[Файл:Kiejstut. Кейстут (1841).jpg|значак|Вялікі князь [[Кейстут]]]] У 1351 годзе князь [[Кейстут]] (брат вялікага князя літоўскага [[Альгерд]]а) рушыў у [[Вугоршчына|Вугоршчыну]] ў выправу з вайсковымі аддзеламі з [[Трокі|Трокаў]], [[Горадня|Горадні]], [[Дарагічын]]а і [[Берасьце|Берасьця]]. У час сустрэчы вугорскі кароль [[Людвік I Вялікі|Людвік (Лаёш) Вялікі]] і князь Кейстут учынілі мір, і на знак замірэньня Кейстут загадаў зарэзаць [[карова|быка]] і па забіцьці павярнуўся да свайго войска і пракрычаў «''па-літоўску''» (паводле вугорскай кронікі, ''lithwanice''): «''Рагаціна — розьні нашы. Госпад на ны!''» ([[Стараславянская мова|па-стараславянску]] «на ны» азначае «на нас»{{Заўвага|Як зазначае [[Аляксандар Брукнэр]], {{мова-pl|«Dla dzisiejszych Litwomanów bardzo bolesna przy tym uwaga, bo ów Kiejstut, naswybitniejszy Litwy pogańskiej przedstawiciel, nie po litewsku, lecz, o zgrozo, po białorusku rotę przysięgi wraz z swymi odprawia»|скарочана}}}}<ref>Brückner A. [http://slowianie.3bird.pl/download/materialy/slowianie-materialy-aleksander-bruckner-mitologia-slowianska-i-polska.pdf Mitologia słowiańska i polska]. — Warszawa, 1980.</ref>), у запісе кронікі — «''rogachina roznenachy gospanany''», што перамовілі яго ліцьвіны (''Lithwani''). З тым, што гэтая прамова ёсьць узорам славянскай мовы, пагаджаецца большасьць дасьледнікаў: [[Аляксандар Мяжынскі]], [[Аляксандар Брукнэр]], [[Стывэн Крыстафэр Роўэл]], {{Артыкул у іншым разьдзеле|Андраш Золтан||be|Андраш Золтан}} ды іншыя<ref>[[Алег Латышонак|Латышонак А.]] Нацыянальнасць — Беларус. — Вільня: Інстытут беларусістыкі, 2009. С. 86.</ref>. === Славянская літоўская мова === {{Асноўны артыкул|Старабеларуская мова|Беларуская мова}} [[Файл:Žygimont Kiejstutavič, Pahonia. Жыгімонт Кейстутавіч, Пагоня (1411, 1930).jpg|значак|Пячаць [[Жыгімонт Кейстутавіч|Жыгімонта Кейстутавіча]] з [[Пагоня]]й, 1411 г.]] За часамі Вялікага Княства Літоўскага [[Беларуская мова|беларускую мову]] азначалі літоўскай (мовай літоўскага народу) вялікі князь [[Ягайла]] ў агульназемскім прывілеі для Літвы 1387 году, першы віленскі біскуп (1388—1398) [[Андрэй Васіла]] ў сваім тэстамэнце ды іншыя ліцьвіны, а таксама замежнікі (напрыклад, чэскі тэоляг [[Геранім Праскі]], які ў канцы XIV ст. быў місіянэрам у Літве, пісаў, што ў гэтай дзяржаве «''мова народу ёсьць славянскай''», а паводле назвы дзяржавы яе называюць «''літоўскай''»<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-234"/><ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-325"/>). Беларуская мова, якая ў Вялікім Княстве Літоўскім называлася літоўскай, была мовай літоўскага народу і афіцыйнай мовай гаспадарства, на ёй складаліся ўрадавыя лісты і судовыя выракі, вялося дыпляматычнае ліставаньне з замежнымі краямі{{Заўвага|Ужо 28 сьнежня 1264 году на беларускай мове склалі дамову паміж князем [[Гердзень|Гердзенем]] (стрыечным братам вялікага князя [[Міндоўг]]а) і [[Лівонскі ордэн|Інфлянцкім ордэнам]]<ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 61.</ref>}}. [[Файл:Vitaŭt Vialiki, Kalumny. Вітаўт Вялікі, Калюмны (1555).jpg|значак|[[Вітаўт|Вітаўт Вялікі]] з гербам [[Калюмны|Калюмнамі]]]] Гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на вялікую колькасьць беларускіх тлумачальных тэрмінаў у граматах літоўскіх князёў і баяраў, складзеных у XIV—XV стагодзьдзях на [[Лацінская мова|лацінскай мове]]. Такое ўжываньне выняткова славянскіх тлумачальных тэрмінаў ня толькі ў дакумэнтах, пісаных у дзяржаўнай канцылярыі Вялікага Княства Літоўскага, але і аформленых па-за канцылярыяй звычайнымі ліцьвінамі, ёсьць беспасярэднім сьведчаньнем, што тыя карысталіся ўласнымі, а не чужымі моўнымі выразамі<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 39—46.</ref>. Пагатоў у многіх выпадках беларускія словы падаваліся з азначэньнем «народны» («гутарковы»), а самі такія дакумэнты нярэдка складаліся ў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх мясцовасьцях]], прылеглых да сучаснага беларуска-летувіскага этнічнага памежжа. У 1358 годзе дзеля вызначэньня дакладнай мяжы паміж Вялікім Княствам Літоўскім і [[Мазавецкае княства|Мазоўшам]] у [[Горадня|Горадні]] склікалі адмысловы сойм зь літоўскіх і мазоўскіх князёў і баяраў. У [[Лацінская мова|лацінскім]] акце разьмежаваньня, выдадзеным у Горадні 13 жніўня 1358 годзе князямі [[Кейстут]]ам, [[Патрыкей Давыдавіч|Патрыкеем]] і [[Войшвілт]]ам і баярамі Айкшам, Алізарам і Васком Кірдзеевічамі, ужылі трансьлітараваныя ў лаціну «''гутарковыя''» назвы памежных пунктаў «''Каменны брод''» (''in vulgari a Kamyoni brod'') і «''вусьце вялікай стругі''» (''uscze welikey strugi'')<ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 62.</ref>. У лацінскай дароўнай грамаце [[Касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар францішканаў (Ашмяны)|касьцёлу]] ў [[Ашмяны|Ашмянах]] ваяводы віленскага [[Войцех Манівід|Альбэрта Манівіда]] ад 1407 году ўжываецца «''народны''» выраз «''паўустаўнае''» (''vulgariter dictam pol ustavy'')<ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 175.</ref>. Князь [[Жыгімонт Кейстутавіч]] у сваёй лацінскай грамаце ад 1411 году згадваў гутарковую (''vulgariter dicitur'') меру «''пуд воску''» (''pud vosku'')<ref name="Urban-2001-11">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 11.</ref>. А ў дароўнай грамаце ад 1434 году, якой Жыгімонт Кейстутавіч ужо будучы вялікім князем запісаў [[Касьцёл Сьвятых Станіслава і Ўладзіслава (Вільня)|Віленскай катэдры]] наданьні ў [[Меднікі|Медніцкай]], [[Дубінкі|Дубінскай]], [[Лынгмяны|Лынгмянскай]] і [[Немянчын]]скай валасьцях, згадваліся загароджы на рацэ, якія па-народнаму называліся «''язы''»{{Заўвага|Паводле [[Этымалягічны слоўнік беларускай мовы|Этымалягічнага слоўніка беларускай мовы]] [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|НАН Беларусі]], «''Ез — 'перагародка, якую ставяць рыбакі на рацэ з праходам, у якім расстаўляюць нерат' <...> (гл. таксама яз)''»<ref>{{Літаратура/ЭСБМ|3к}} С. 184.</ref>, таксама шэраг прыкладаў ужываньня гэтага слова ў форме «яз» падае [[Гістарычны слоўнік беларускай мовы]]<ref>{{Літаратура/ГСБМ|37к}} С. 300.</ref>}} (''vulgariter jazi''). У лісьце да імпэратара [[Жыгімонт Люксэмбурскі|Жыгімонта Люксэмбурскага]] ад 1420 году вялікі князь [[Вітаўт]] ужыў выраз «''ловы, у народнай мове менаваныя „гайны“''»{{Заўвага|[[Этымалягічны слоўнік беларускай мовы]] [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|НАН Беларусі]] падае: «''Гайно — 'бярлога, логава'''»<ref>{{Літаратура/ЭСБМ|3к}} С. 18.</ref>}} (''indagines, alias in vulgari hayn'')<ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 208.</ref>. У 1423 годзе ён зацьвердзіў дароўную грамату віленскага ваяводы Альбэрта Манівіда капліцы пры Віленскай катэдры, дзе загадвалася тром «''сем’ям''» (''familiae vulgariter siemie'') Цярэнцевічаў (''Terentiewiczy'') даваць «''лукно пяціпяднае''» (''lukno petypedne'') мёду, а братам Львовічам (''Lwowiczy'') і Небутовічам (''Nebutowiczy'') — «''лукно шасьціпяднае''» (''vulgariter lukno szescipedne'') мёду на карысьць той капліцы<ref name="Dajlida-2019-176"/>. У дароўнай грамаце віленскага мяшчаніна Мацея Волаха і яго жонкі Дароты [[Віленскі кляштар францішканаў|Віленскаму кляштару францішканаў]] ад 1422 году лацінскі выраз «''situm circa fluvium Niemesz''» («''разьмешчаны ля ракі [[Нявежа (Летува)|Нямежы]]''») патлумачылі гутарковым выразам «''на Нямежы''» (''in vulgari comuniter dicendo na Nemeszi'')<ref name="Dajlida-2019-176">{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 176.</ref>. У 1434 годзе ў дароўнай грамаце, якой [[Андрэй Саковіч (ваявода)|Андрэй Саковіч]], дзедзіч [[Немянчын]]а, надаваў Віленскай катэдры дзесяціну з свайго двара ў [[Сьвянцяны|Сьвянцянах]], згадваліся мясцовыя жыхары Войтка, два Мікіты, Кузьма Сямашыч (''Cusma Semaszicz''), Кастусь Пуршка (''Costhus alius Purschka'') ды іншыя. Некаторыя зь іх былі ўдзельнікамі суполак [[Бортніцтва|бортнікаў]], якія па-народнаму называліся «''сябрылы''» (''alias sabrili''); супольнік такой сябрылы называўся «''сябрыч''» (''alias sabricz'')<ref name="Dajlida-2019-176"/>. У грамаце 1436 году, якой [[Конрад Кучук]] (''Cunradus alias Kuczuc''), дзедзіч [[Жырмуны|Жырмуноў]], чыніў наданьне Віленскаму касьцёлу францішканаў, згадвалася мера мёду, якая па-народнаму называлася «''шацец''» (''vulgariter dictam szathec'')<ref name="Dajlida-2019-176"/>. У грамаце 1437 году [[Станіслаў Даўгайла]], харужы віленскі, надаваў Віленскай катэдры сваю зямлю Навіны (''Nowiny'') на дзесяць «''бочак''» (''ad decem tunnas alias beczki'')<ref name="Dajlida-2019-177">{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 177.</ref>. У 1451 годзе кашталян віленскі [[Сямён Гедыгольдавіч]] заснаваў [[Касьцёл Адведзінаў Найсьвяцейшай Панны Марыі (Вішнеў)|касьцёл]] у сваёй вотчыне [[Вішнеў (Менская вобласьць)|Вішневе]] і надаў яму зямлю «''з пашняй''» (''cum agro alias z pasznia'') і лугі, па-народнаму менаваныя «''сенажаці''» (''prata alias sianozaczy''). У 1452 годзе Магдалена, удава старосты [[Ліда|лідзкага]] Ягінта, надала Віленскаму кляштару францішканаў «''пашню''» (''agrum alias pasznia'') зь людзьмі ў [[Тракелі (Вярэнаўскі раён)|Тракелях]]. У 1459 годзе пан [[Андрэй Даўгердавіч]] надаў [[Касьцёл Сьвятога Апостала Андрэя (Лынтупы)|касьцёлу]] ў [[Лынтупы|Лынтупах]] людзей, якія мусілі даваць «''бязьмен''» мёду (''bezmien mellis'') або «''пуд''» мёду (''pud mellis''), а таксама пэўную меру «''грачыхі''» (''hreczychy'')<ref name="Dajlida-2019-177"/>{{Заўвага|Апроч таго, у [[Хроніка Віганда|Хроніцы Віганда]] зазначаецца, што літоўскія судны па-народнаму завуцца «''паромы''»: {{мова-la|«comprehenduntque ibi duas naves Lithwanas vulgariter Promen»|скарочана}}<ref>Scriptores rerum Prussicarum. Bd. 2. — Leipzig, 1863. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=8H8OAAAAYAAJ&q=Promen#v=snippet&q=Promen&f=false S. 565].</ref><ref>Łowmiański H. Studja nad początkami społeczeństwa i państwa litewskiego. T. 1. — Wilno, 1931. [https://www.google.by/books/edition/Studja_nad_poczatkami_spoleczenstwa_i_pa/fjQaAAAAIAAJ?hl=ru&gbpv=1&bsq=%22vulgariter+Promen%22&dq=%22vulgariter+Promen%22&printsec=frontcover S. 8].</ref>}}. Ліцьвіны часта падавалі ў дакумэнтах свае славянскія народныя формы [[Імёны ліцьвінаў|імёнаў]] або прозьвішчы на -віч: ''nos dominus Basilius alias [[Васіль Саковіч (літоўскі баярын)|Waschko Sakowycz]]'' (1444 год)<ref>{{Літаратура/Дыпляматычны кодэкс Віленскай катэдры і дыяцэзіі|1-1к}} S. 203.</ref>, ''dominus Andreas alias Hrimko [[Сурвіла|Surwiłowicz]]'' (каля 1450 году)<ref>{{Літаратура/Спадчыньнікі Вітаўта (2015)|к}} С. 600.</ref>, ''Petrus alias [[Пётар Дабрагост Нарбутавіч|Dobrogost Narbutowicz]]''<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 148.</ref> (1471 год)<ref>{{Літаратура/Дыпляматычны кодэкс Віленскай катэдры і дыяцэзіі|1-2к}} S. 320.</ref>, ''Petrus alias [[Пётар Гедыгольдавіч|Szenko Gyedygoldowicz]]'' (1485 год)<ref>[http://starbel.by/dok/d170.htm Грамота вдовы виленского каштеляна Петра (Сенька) Гедигольдовича Милохны на двор Мир (1485)]{{Недаступная спасылка|date=March 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, Fontes historiae Magni Ducatus Lithuaniae</ref> ды іншыя<ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 15, 60—61, 189, 205—206.</ref>. [[Файл:Ліст вялікага князя Вітаўта з подпісам “Сам” (1399).jpg|значак|Ліст вялікага князя Вітаўта рыскаму бурмістру на [[Старабеларуская мова|беларускай мове]] з подпісам «''Сам''», 1399 г.]] Яшчэ ў XIII ст. прускі храніст Хрысьціян пісаў: «''Калісьці [[Вэнэды]]я, цяпер Літванія, адсюль назва Вэнэдзкай затокі''» і такім спосабам лічыў пачатковую Літву [[Славянскія мовы|славянскай]] краінай<ref>[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] Літва і ліцьвіны — адкуль і хто? (пасляслоўе) // {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 23.</ref>. У 1440-х гадох славянскай назваў літоўскую мову пісьменьнік і гуманіст, будучы [[папа|рымскі папа]] [[Піюс II (папа рымскі)|Энэа Сыльвіё Пікаляміні]]: «''Літва месьціцца на ўсход ад Польшчы. Мова народу — славянская''»{{Заўвага|{{мова-la|«Lituania et ipsa late patents regio Polonis ad orlentem connexa est… Sermo gentis Sclavonicus est''»|скарочана}}<ref>Pii II Pontificis Maximi Historia Rerum ubique Gestarum cum Locorum descriptione. — Parrhisiis, 1509. P. 109v—110.</ref>}}<ref name="Urban-2001-113">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 113.</ref><ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 265—266.</ref><ref name="Zajkouski-Cakvin-1997"/>. Невядомы сучасьнік [[Ян Длугаш|Яна Длугаша]] ў трактаце пра Памор’е (1464 год) пісаў, што «''мову памаранаў аднолькава могуць разумець палякі, русіны, ліцьвіны і прусы{{Заўвага|Пад прусамі тут, напэўна, разумелася польскае насельніцтва, якое тады жыло ў нізоўі [[Вісла|Віслы]] на яе правым узьбярэжжы<ref name="Urban-2001-15">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 15.</ref>}}''»<ref name="Zajkouski-Cakvin-1997"/>. Гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на тое, што хоць сам Длугаш адзначыўся супярэчлівымі сьцьверджаньнямі пра мову ліцьвінаў, якіх залічваў да славянізаваных балтаў гэтак званага «[[Італійцы|італійскага]] паходжаньня»<ref name="Urban-2001-76">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 76.</ref>, аднак апісваючы эпізоды хрышчэньня ліцьвінаў і [[жамойты|жамойтаў]] храніст засьведчыў: пры хрышчэньні ліцьвінаў польскія сьвятары ня мелі патрэбы ў перакладніках, якія спатрэбіліся ім пры хрышчэньні жамойтаў{{Заўвага|Таксама у 11-й кнізе сваіх хронікаў Ян Длугаш згадаў першага каталіцкага біскупа для Жамойці [[Мацей зь Вільні|Мацея]]: «''з паходжаньня Немец, які, аднак, нарадзіўся ў Вільні. Ён добра ведаў мовы літоўскую і жамойцкую''», чым прызнаў існаваньне дзьвюх асобных моваў — літоўскай і жамойцкай<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 22.</ref>}}<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 22, 103.</ref>. Тым часам вялікі князь [[Гедзімін]] запрашаў з Захаду ў Вялікае Княства Літоўскае дзеля хрышчэньня ліцьвінаў манахаў-прапаведнікаў, якія валодалі «польскай» і «рускай» мовамі<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 58, 102.</ref>. У грамаце вялікага князя [[Аляксандар Ягелончык|Аляксандра]] да біскупа віленскага [[Войцех Табар|Войцеха Табара]] ад 1503 году пан [[Іван Сапега]], які працаваў у славянскім сакратарыяце Вялікага Княства Літоўскага і фактычна азначаўся ў дзьвюх папскіх булах ад 1501 году як «''сакратар рускай мовы''» («''secretarius Ruthenicus''», «''in cancellaria Ruthenica secretarium et capitaneum''»), характарызаваўся як «''secretario nostro Litvano''» («''secretarius noster Litvanus''»), што варта разумець як «''сакратар літоўскай мовы''»<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 114.</ref>. Паводле гісторыка Паўла Урбана, гэта ёсьць адным зь сьведчаньняў працэсу сьціраньня этнічнай мяжы паміж ліцьвінамі і [[Русіны (гістарычны этнонім)|русінамі]] ў XV—XVI стагодзьдзях<ref name="Urban-2001-85">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 85.</ref>. Увогуле, атаясамліваньне Літвы і Русі адзначаў яшчэ польска-прускі гісторык і этнограф XVII ст. {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мацей Прэторыюс||pl|Mateusz Pretoriusz}}, тлумачэньне якому бачыў у агульным паходжаньнем рускіх і літоўскіх княскіх дынастыяў — «''з Прусаў''»<ref>Naruszewicz A. Historya narodu polskiego. T. 1, cz. 1. — Warszawa, 1824. [https://polona.pl/item/historya-narodu-polskiego-t-1-cz-1,OTYyMDI0Njg/265/#info:metadata S. 206].</ref>. Ён жа сьцьвярджаў паходжаньне назвы літвы ад [[Люцічы|люцічаў]]<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 292.</ref>, а таксама сьведчыў, што «''літоўская мова ёсьць настолькі пашыранай у Русі, што літоўскую мову называюць рускай і рускую — літоўскай''»{{Заўвага|{{мова-de|«Die Littauische Sprache ist in Reussen so gemein gewesen, dass man Littauisch Reussisch genannt und Reussisch Littauisch»|скарочана}}}}<ref>Vater J. S. Die Sprache der alten Preussen. — Braunschweig, 1821. [https://books.google.by/books?id=LoICAAAAQAAJ&pg=PR12-IA6&dq=Die+Littauische+und+jetzige+Nadravische&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiX_eWNjp31AhWX87sIHWgzCo4Q6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=Die%20Littauische%20und%20jetzige%20Nadravische&f=false S. VI].</ref>, на што зьвяртае ўвагу [[Вацлаў Пануцэвіч]]<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 278.</ref>. Паводле гісторыка [[Андрэй Катлярчук|Андрэя Катлярчука]], азначэньне старой беларускай літаратурнай мовы як «рускай» (паралельна зь яе азначэньнем «літоўскай» — як гутарковай мовы ліцьвінаў) тлумачыцца тым, што яна ўжывала на пісьме [[Кірыліца|кірылічныя «рускія» літары]]<ref>[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. — {{Менск (Мінск)}}: Энцыклапедыкс, 2002. С. 147.</ref>. Вялікі князь [[Жыгімонт Стары]] ў сваёй лацінамоўнай грамаце [[Дарагічын (Падляскае ваяводзтва)|Дарагічынскай]] зямлі ([[Вільня]], 1516 год) адзначаў, што ў «''народнай літоўскай мове''» ({{мова-la|vulgo Lituanico|скарочана}}) судовыя выканаўцы называюцца [[Дзецкі|«дзецкія»]] (''Dzieczkie'')<ref>Januszowski J. Statuta, prawa y constitucie. — Kraków, 1600. [https://books.google.by/books?id=AwpqPXb2wE8C&pg=PA834&lpg=PA834&dq=%22vulgo+lituanico%22&source=bl&ots=Pj8onEbDfy&sig=ACfU3U3c61-MJ5YxF1VMaHXJ7Wjj75Uwhw&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi78qfTgoX2AhVSQfEDHZMyBsgQ6AF6BAgEEAM#v=onepage&q=lituanico&f=false S. 834].</ref><ref>Statut litewski. Zbior praw Litewskich od roku 1389 do roku 1529. — Poznań, 1841. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=nkhYAAAAcAAJ&q=lithuanico#v=snippet&q=lithuanico&f=false S. 119].</ref>. Вялікі князь [[Жыгімонт Аўгуст]] ва [[Дамова|ўмове]] 1545 году з прускім герцагам [[Альбрэхт Гогенцолерн|Альбрэхтам Гогенцолернам]], пляменьнікам свайго бацькі Жыгімонта Старога, назваў беларускую мову «роднай», «нашай»: {{мова-la|vsque ut lingua Teutonica vocant Rogort, nostra vero vulgari Raigrod|скарочана}}<ref>Книга посольская Метрики Великого Княжества Литовского, содержащая в себе дипломатические сношения Литвы в государствование Короля Сигизмунда Августа (с 1545 по 1572 год). — Москва, 1843. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=ZmVcAAAAcAAJ&q=nostra+vero+vulgari+Raigrod#v=snippet&q=nostra%20vero%20vulgari%20Raigrod&f=false С. 7].</ref>. Тым часам Альбрэхт Прускі ва ўласным выкладзе той умовы азначыў гэтую мову літоўскай: «''Lithuanica vero volgari Raigrod''»<ref>Книга посольская Метрики Великого Княжества Литовского, содержащая в себе дипломатические сношения Литвы в государствование Короля Сигизмунда Августа (с 1545 по 1572 год). — Москва, 1843. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=ZmVcAAAAcAAJ&q=Lithuanica#v=snippet&q=Lithuanica&f=false С. 12].</ref>. Літоўскія паны-камісары (Вацлаў, біскуп жамойцкі; [[Рыгор Рыгоравіч Осьцік|Рыгор Осьцік]], кашталян віленскі; [[Аляксандар Хадкевіч (ваявода наваградзкі)|Аляксандар Хадкевіч]], ваявода наваградзкі; Ян Даманоўскі, пробст Віленскі; Мікалай Нарбут, капітан мазырскі) зьвярнулі ўвагу на неадпаведнасьць некаторых месцаў у лісьце прускага герцага да ліста вялікага князя, але абмінулі як нейкую неадпаведнасьць сьцьверджаньне, што «[[Райгорад|Райгрод]]» ёсьць назвай «''у народнай літоўскай мове''»<ref>Книга посольская Метрики Великого Княжества Литовского, содержащая в себе дипломатические сношения Литвы в государствование Короля Сигизмунда Августа (с 1545 по 1572 год). — Москва, 1843. С. 11—12.</ref>. У лістох [[Салямон Рысінскі|Салямона Рысінскага]] захаваліся ўпаміны пра эпіграму ў гонар Радзівілаў на «''народнай мове''» аўтарства [[Андрэй Рымша|Андрэя Рымшы]]<ref>Гісторыя беларускай літаратуры XI—XIX стагоддзяў у двух тамах. Т. 1. — {{Менск (Мінск)}}, 2006. С. 480.</ref>, які падпісваў свае творы словам Ліцьвін<ref>Рагойша М. Псеўданім як фактар беларускай журналісцкай практыкі пачатку XX ст. (на матэрыяле перыядычных выданняў «Наша Доля» і «Наша Ніва») // Веснік Магілёўскага дзяржаўнага ўніверсітэта імя А. Куляшова. № 4 (25), 2006. С. 182.</ref> (у тым ліку беларускамоўны «На гербы яснавяльможнага пана… [[Фёдар Скумін Тышкевіч|Тэадора Скуміна]]»). Апроч таго, Салямон Рысінскі пераклаў вершы Андрэя Рымшы зь «''мясцовай мовы''» на лацінскую<ref>Латышонак А. [https://www.belreform.org/latyszonak_rysin.php Навуковыя крыніцы самаакрэслення Саламона Рысінскага як беларуса] // Рэфармацыя і грамадства: XVI стагоддзе: Матэрыялы Міжнароднай навуковай канферэнцыі. — Мінск, 2005. С. 126—131.</ref>. [[Файл:Yermolin Chronicle.jpg|значак|Першая старонка [[Ярмолінскі летапіс|Ярмолінскага летапісу]]: «''Бысть [[Славянскія мовы|Словѣнскіи азыкъ]] отъ седмідесять і дву азыкъ едінъ… раззiдошася по земли и прозвашеся своимі имены, сѣдше на которомъ мѣстѣ… сѣдоша на Вислѣ рѣцѣ и прозвашася [[Палякі|Ляхове]], а инии [[Люцічы|Лютичи]], а инии Литва, а иніи Мазовшане, а инiи Поморяне''»<ref>ПСРЛ. Т. 23. — СПб., 1910. [https://books.google.by/books?id=hZdZAAAAcAAJ&pg=PP13&dq=%D0%B1%D1%8B%D1%81%D1%82%D1%8C+%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D1%A3%D0%BD%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B8+%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A+%D0%B5%D0%B4%D1%96%D0%BD%D1%8A+%D0%BB%D1%8E%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B8+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjwlID25Pb8AhVc57sIHXOWBDsQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=%D0%B1%D1%8B%D1%81%D1%82%D1%8C%20%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D1%A3%D0%BD%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B8%20%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A%20%D0%B5%D0%B4%D1%96%D0%BD%D1%8A%20%D0%BB%D1%8E%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B8%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0&f=false С. 1].</ref>]] Такія эўрапейскія навукоўцы, як Гэртман Шэдэль у «Сусьветнай хроніцы» (1493 год)<ref name="Panucevic-2014-265">{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 265.</ref><ref name="Zajkouski-Cakvin-1997"/>, дырэктар [[Нюрнбэрг|Нюрнбэрскае]] гімназіі Ян Коклес Норык у «Дэкастыхоне» (1511 год){{Заўвага|{{мова-la|«Post Poloniam Lituania est spaciola quoque tellus verum paludibos sylvisque plurimum obducta… Lingua utuntur Sclavonica»|скарочана}}<ref>Jo. Coclei Norici Decastichon. In librum. Norinburgae, 1511, pp.Kv-K II — Inkunabel. Gymnasial Bibliothek zu Koeln, GB XI 490b, Panzer VII, 451, 86.</ref>}}<ref name="Zajkouski-Cakvin-1997"/>, Ян Багемскі ў працы «Звычаі ўсіх народаў» (1538 год){{Заўвага|{{мова-la|«Lithunia est Poloniae ad ortum connexa noningentorum millium passuum circuitu magna sui parte palustris plurimumque nemorosa… Sermo gentis, ut Polonis, Sclavonicus, hie enim sermo, quern latissime patet, ac plurimis quidem gentibus communis est…»|скарочана}}<ref>Omnium Gentium Mores, Leges et Ritus. Ex mulris clarissimis rerum scriptoribus a Joanne Boemo Aubano Teutonico nuper collecti et novissime recogniti. Antverpiae, 1538. P. 80v-81.</ref>}}<ref name="Zajkouski-Cakvin-1997"/> і аўстрыйскі дыплямат [[Жыгімонт Гербэрштайн]] у «Гісторыі Масковіі» (1549 год) пісалі пра Літву, як пра славянскі народ. Усе яны залічвалі літоўскую мову да [[славянскія мовы|славянскіх моваў]]<ref name="Stankievic-2003-639">Станкевіч Я. Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 639.</ref>. Гісторык [[Вітаўт Чаропка]] зьвяртае ўвагу на тое, што самі ліцьвіны лічылі сябе за славянаў, пра што сьведчыць зробленая ў 1634 годзе заява жыхарам Маскоўскай дзяржавы, што яны зь імі «''людзі аднае веры Хрэсьціянскае, аднаго языка і народа Славенскага''»<ref>Труды и летописи Общества истории и древностей российских. Ч. 6. — Москва, 1833. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=DTFjAAAAcAAJ&q=%22%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%B0+%D0%B8+%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%B0+%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE%22#v=snippet&q=%22%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%B0%20%D0%B8%20%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%B0%20%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE%22&f=false С. 240].</ref><ref>[[Вітаўт Чаропка|Чаропка В.]] Гісторыя нашага імя: Гіст. даслед. — {{Менск (Мн.)}}, 1995. С. 44.</ref> (падобную заяву яшчэ ў 1600 годзе таксама зрабіў Леў Сапега перад [[Барыс Гадуноў|Барысам Гадуновым]]<ref>Журнал Министерства народного просвещения. Ч. 68, 1850. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=kx0ZAQAAIAAJ&q=%22%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%B0+%D0%B8+%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%83%22#v=snippet&q=%22%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%B0%20%D0%B8%20%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%83%22&f=false С. 112].</ref>). Жыгімонт Гербэрштайн, які наведваў Літву ў 1517—1526 гадох, пісаў: * «''…бізона ліцьвіны ў сваёй мове называюць „зубар“ (Suber{{Заўвага|Тым часам [[летувісы]] завуць гэтага зьвера ''stumbras''<ref name="Arlou-2012-160">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 160.</ref><ref name="Zajkouski-2009">[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/_articles/zaj2/%D0%97%D0%B0%D0%B9%D0%BA%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%AD._%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F.html Літва гістарычная] // [[Наша слова|Наша Слова]]. № 26 (917), 1 ліпеня 2009 г.; № 27 (918), 8 ліпеня 2009 г.</ref>}})''»{{Заўвага|{{мова-la|«Bisontem Lithwani lingua patria vocant Suber, Germani improprie Aurox vel Urox»<ref>Sigmund von Herberstein. Rervm Moscoviticarvm Commentarii. — Antverpiae, 1557. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=iUphAAAAcAAJ&dq=Quae+fera+Lithwanis+sua+lingua+Loss&q=suber#v=snippet&q=suber&f=false P. 117].</ref>|скарочана}}}}; * «''…той зьвер, якога ліцьвіны ў сваёй мове называюць „лось“ (Loss), по-нямецку завецца Ellend („лось“ — нямецк.)''»{{Заўвага|{{мова-la|«Quae fera Lithwanis sua lingua Loss est, earn Germani Ellend, quidem Latine Alcem vocant»<ref>Sigmund von Herberstein. Rervm Moscoviticarvm Commentarii. — Antverpiae, 1557. [https://books.google.by/books?id=iUphAAAAcAAJ&pg=PA118-IA1&dq=Quae+fera+Lithwanis+sua+lingua+Loss&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwii8ueNhb70AhWB-qQKHTj7BbIQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=Quae%20fera%20Lithwanis%20sua%20lingua%20Loss&f=false P. 118].</ref>|скарочана}}}}; * «''Гаспадар прызначае туды [ў Жамойць] ўрадоўцу [зь Літвы], якога ў сваёй мове яны [ліцьвіны] называюць „староста“ (Starosta)''»{{Заўвага|{{мова-la|«ex Lithvania a Principe Praefectus, quem sua lingua Starosta, quasi seniorem appellant praeficitur»<ref>Sigmund von Herberstein. Rervm Moscoviticarvm Commentarii. — Antverpiae, 1557. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=iUphAAAAcAAJ&dq=Quae+fera+Lithwanis+sua+lingua+Loss&q=suber#v=snippet&q=starosta%20lingua&f=false P. 119].</ref>|скарочана}}}}<ref name="Stankievic-2003-639"/>. Вэнэцыянскі дыплямат Марка Фаскарына ў 1557 годзе пісаў, што «''маскавіты размаўляюць і пішуць славянскай мовай, таксама як [[Харватыя|далматы]], [[Чэхія|чэхі]], [[палякі]] і ліцьвіны''»{{Заўвага|{{мова-it|«Questi Moscoviti parlano la lingua Schiavona, et scrivono nella stessa, siccome i Dalmatini, Bohemi, Polacchi et Lithuani…»|скарочана}}<ref>Historica Russiae Monumenta, ex antiquis exterarum gentium archivis et bibliothecis depromta ab A. J. Turgenevio, T. I. Nr. 135. — Petropoli, 1841. P. 149.</ref>}}<ref>Станкевіч Я. Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 639—640.</ref>. Успрыманьнем у Польшчы ліцьвінаў (разам з русінамі) як народу славянскай мовы, этнічна блізкага палякам, тлумачыцца пасольская інструкцыя для [[Эразм Цёлак|Эразма Цёлка]] на перамовы з новаабраным папам [[Юліюс II (папа рымскі)|Юліюсам II]], выдадзеная ў 1504 годзе ў канцылярыі [[Карона Каралеўства Польскага|Каралеўства Польскага]], дзе сьцьвярджалася нібы «''землі Літоўскага княства спакон веку былі заселеныя палякамі''»<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 84, 113.</ref>. Тым часам у творах паэта і пісьменьніка [[Мікалай Рэй|Мікалая Рэя]], аднаго з заснавальнікаў [[Польская літаратура (рэнэсанс)|польскай літаратуры]], ліцьвіны гавораць па-беларуску (напрыклад, ліцьвін простага [[Стан (сацыяльная група)|стану]] зь верша «Litwin co pytał Polaka iako gi zową», выдадзенага ў 1562 годзе<ref>Rozprawy Akademii Umiejętności: Wydział Filologiczny. T. VIII, 1894. [https://books.google.by/books?id=bFIoAAAAYAAJ&pg=PA331&dq=rzek%C5%82+Litwin&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwisoP7b4t7zAhVI6qQKHfNUAHsQ6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=rzek%C5%82%20Litwin&f=false S. 331].</ref>). Як падкрэсьліваў польскі гісторык літаратуры і мовазнаўца [[Аляксандар Брукнэр]], «''калі [Мікалай Рэй] пазьней апісваў русінаў, яны гаварылі „па-літоўску“ (г.зн. па-беларуску; ліцьвін у яго заўсёды быў толькі беларусам), ніколі па-ўкраінску''»{{Заўвага|{{мова-pl|«[Mikołaj Rej] jeżeli później o Rusinach opowiadał, prawili mu po "litewsku" (tj. po białorusku; Litwin u nego zawsze tyle co Białorusin), nigdy po małorusku»|скарочана}}}}<ref>Brückner A. Mikołaj Rej: człowiek i dzieło. — Lwów, 1922. S. 7.</ref><ref>Brückner A. Mikołaj Rej. — Warszawa: PWN, 1988. [https://books.google.by/books?id=SKTqAAAAMAAJ&q=Miko%C5%82aj+Rej+litwin&dq=Miko%C5%82aj+Rej+litwin&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjn5Lee4N7zAhVrgP0HHScUAxkQ6AF6BAgCEAI S. 14].</ref>. Таксама польскі паэт {{Артыкул у іншым разьдзеле|Вацлаў Патоцкі||pl|Wacław Potocki}} (1622—1696) у адным з сваіх твораў тлумачыў, што «''[[Бацьвіньне|boćwiny]] па-літоўску, па-нашаму ćwikły''»<ref>Potocki W. Ogrod fraszek. — Lwów, 1907. [https://archive.org/details/ogrodfraszek00potogoog/page/324/mode/2up?q=litewsku S. 324].</ref>. [[Файл:Книга, глаголемая по-гречески катехизис, по-литовски оглашение, русским же языком нарицается беседословие (1627, 1783).jpg|значак|Першая старонка катэхізісу {{nowrap|Л. Зізанія}} (перавыданьне 1783 году, [[Горадня]]): «''Книга, глаголемая по-гречески катехизис, по-литовски оглашение, русским же языком нарицается беседословие''»]] Апублікаваная ў 1578 годзе ў [[Кракаў|Кракаве]] [[Хроніка Эўрапейскай Сарматыі]] зазначала, што «''…усе іншыя найбольшыя і найхрабрэйшыя народы ўсходніх і паўночных краінаў, якія ўжываюць славянскую мову, ёсьць баўгары, басьнякі, сэрбы, …ліцьвіны, што пануюць размашыста, кашубы… чэхі, палякі, мазуры… Ва ўсіх гэтых краінах, ад Ледавітага акіяну… да Міжземнага і Адрыятычнага мораў, жывуць народы славянскай мовы… Хоць многія зь іх свой бацькоўскі спосаб жыцьця зьмянілі на звычаі іншых народаў. Гэтак басьнякі, баўгары, сэрбы, рацы і далматы перанялі звычаі туркаў і вугорцаў… Ліцьвіны, русіны і мазуры зблізіліся з палякамі… Па-за гэтым, аднак, усе яны, хоць расьсяліліся сярод іншых народаў, гутараць, асабліва ў вёсках, на сваёй роднай, хай сабе адметнай, славянскай мове''»<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 18—19.</ref>. Таксама пры апісаньні Масковіі паведамлялася, што «''іншыя славяне, якімі ёсьць палякі, чэхі, ліцьвіны (літва) ды іншыя, якія ад мовы рускай адрозьніваюцца, іншым імём цара называюць, адныя Krol, другія Korol, альбо Kral…''»{{Заўвага|{{мова-la|«cæteri autem Slavones vtpote Poloni, Bohemi, Lituani, et cæteri, qui ab idiomate Ruthenico diuersi sunt, alio nomine Regem appellant, scilicet Krol, alij Korol, et Kral»|скарочана}}<ref> Sarmatiae Europeae descriptio, quae regnum Poloniae, Lituaniam, Samogitiam, Russiam, Masouiam, Prussiam, Pomeraniam, Liuoniam, & Moschouiae, Tartariaeque partem complectitur. — Cracovia, 1578. [https://books.google.by/books?id=ULz4bTnQRRoC&pg=RA1-PA29&dq=lithwanice&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjT0tKVws3zAhVbSvEDHcDSCYIQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=kral&f=false Fol. 25].</ref>}}{{Заўвага|{{мова-pl|«Insi zaś Słowacy, iako są Polacy, Czechowie, Litwa, y insi, ktorzy od mowy Ruskiey są rożni inszym imieniem Cara zowią iedni Krolem drudzy Korolem albo Kralem...»<ref>Zbior dzieiopisow polskich, Т. 4. — Warszawa, 1768. [https://books.google.by/books?id=HvYvAAAAYAAJ&pg=PA523&dq=Cara+zowi%C4%85+iedni+Krolem+drudzy+Korolem+albo+Kralem&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiYusyoy87zAhVGSPEDHeBLBFwQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=Cara%20zowi%C4%85%20iedni%20Krolem%20drudzy%20Korolem%20albo%20Kralem&f=false S. 523].</ref>|скарочана}}}}. А ў дапоўненым польскамоўным выданьні 1611 году зазначалася, што «''…называе гэты танец русь і літва Korohodem''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...zowie ten taniec Ruś y Litwa Korohodem»<ref>Kronika Sarmacyey Europskiey. — Krakow, 1611. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=FxhhAAAAcAAJ&dq=y+Litwa+obuwie+sobie+plot%C4%85%2C+kt%C3%B3re+Litwa+lapciami&q=Korohodem#v=onepage&q=taniec&f=false S. 27].</ref>|скарочана}}}} і «''…як русь, і літва абутак сабе пляце, які літва называе Lapciami, а русь — Kurpiami''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...iako Ruś y Litwa obuwie sobie plotą, które Litwa lapciami, Ruś kurpiami nazywa»<ref>Kronika Sarmacyey Europskiey. — Krakow, 1611. [https://books.google.by/books?id=FxhhAAAAcAAJ&pg=RA4-PA11&dq=y+Litwa+obuwie+sobie+plot%C4%85,+kt%C3%B3re+Litwa+lapciami&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwirgZfnxM7zAhU1SvEDHe--CFwQ6AF6BAgKEAI#v=onepage&q=l%C3%A1p%C4%87i%C3%A1mi&f=false S. 11].</ref>|скарочана}}}}{{Заўвага|Разам з тым, у гэтым жа выданьні адзначалася, што {{мова-pl|«...y sam narod Litewski iasnie assernie abowiem wiele słow Lacinskich y Włoskich w iezyku ich przyrodzonym nayduie sie iako [[Дзевас|Dziewos]] po Litewsku a po Lacinie Deus Bog; Saulas, u nich Słońce a po Lacinie Sol; maja y Niemieckich słow w swey mowie niemało jako Kinig a u nich Kоnigos Xiaże. Maia y Greckich słow nieco w sobie <...> ale się w tych swych kraiach z [[Палямон (літоўскі князь)|Palemoniem]] zoszli»|скарочана}}. Паводле гісторыка і мовазнаўцы [[Мікалай Нікалаеў|Мікалая Нікалаева]], укладальніка акадэмічнага выданьня «Гісторыі беларускай кнігі», у той час пад назвай «літоўская мова» ўжо разумелася лучнасьць славянскіх і балтыйскіх дыялектаў у межах Вялікага Княства Літоўскага (палітычнай Літвы): «''у розных частках дзяржавы карысталіся сваімі дыялектамі „рускай“ ці „літоўскай“ мовы''», прытым «''асабліва адрозьніваліся дыялекты балтыйскія''»<ref>{{Літаратура/Гісторыя беларускай кнігі|1к}} С. 78.</ref>}}. Нямецкі навуковец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Герман Фаброніюс||de|Hermann Fabronius}} у сваёй этнаграфічнай працы 1614 году («Newe Summarische Welt-Historia…»; перавыдавалася ў 1627 годзе<ref>Fabronius H. Geographia historica. — Ketzel, 1627. [https://books.google.by/books?id=9o1BAAAAcAAJ&printsec=frontcover&hl=ru#v=onepage&q&f=false S. 306].</ref>) зазначаў: «''Мова ў іх, у палякаў і ліцьвінаў — [[Вэнэды|вэндзкая]], у русінаў таксама, а ў прусаў нямецкая каля мора, усярэдзіне краіны — вэндзкая. У [[Лівонія|Лівоніі]], аднак, маюць часткова нямецкую, часткова асаблівую мову, але зь некаторымі словамі вэндзкага паходжаньня, як то „нябёсы“ называюцца па-славянску ''nebesih'', па-польску ''niebiessich'', па-лівонску ''debbessis''{{Заўвага|{{мова-lt|debesis|скарочана}} — воблака}}… „Імя“ называецца па-вэндзку або па-славянску ''imi'', па-польску ''imie''… але па-лівонску ''waarz''{{Заўвага|{{мова-lt|vardas|скарочана}} — імя}}. „Дзяржава“ называецца па-вэндзку ''Krailestuo'', па-польску ''Krolestuvo'', па-лівонску ''Walstibe''{{Заўвага|{{мова-lt|valstybė|скарочана}} — дзяржава}}… „Хлеб“ называе лівонец ''Mayse''{{Заўвага|{{мова-lv|maize|скарочана}} — хлеб}}… паляк і багемец — ''Chlieba»<ref>Fabronius H. Newe Summarische Welt-Historia vnd Beschreibung aller Keyserthum, Königreiche, Fürstenthumb, vnd Völcker heutiges Tages auff Erden. — Ketzel, 1614. [https://books.google.by/books?id=bT1VAAAAcAAJ&pg=PA396&dq=Debbessis&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwin0sO83Y_9AhUH36QKHS_hDiEQ6AF6BAgNEAI#v=onepage&q=Debbessis&f=false S. 396].</ref>. [[Файл:Чэскі і рускі когут, валынскі півень, літоўскі пятух (1627, 1653).jpg|значак|Старонка слоўніка П. Бярынды (другое выданьне, Куцейна пад [[Ворша]]й, 1653 г.): «''Пѣтель: чэскі і рускі — когут, валынскі — півень, літоўскі — пятух''»]] Маскоўскі пісьменьнік {{Артыкул у іншым разьдзеле|Трыфан Карабейнікаў||ru|Коробейников, Трифон}} пры апісаньні свайго падарожжа празь Вялікае Княства Літоўскае адзначыў пра адно зь местаў: «''А поставил тое полату, живеть в ней костянтиновской жилец, судья, по-литовски [[войт|вой]], именем Скряга''»<ref>Православный Палестинский сборник. Т. 9, вып. 2. — СПб., 1890. [https://books.google.by/books?id=GcM7AQAAMAAJ&pg=RA1-PA76&dq=%D1%81%D1%83%D0%B4%D1%8C%D1%8F+%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D0%B2%D0%BE%D0%B9&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwityJ6Zib35AhUBh_0HHX1SD0QQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&q&f=false С. 76].</ref>. У {{Артыкул у іншым разьдзеле|Вайсковы статут Маскоўскай дзяржавы (1607)|вайсковым статуце Маскоўскай дзяржавы 1607 году|ru|Воинский устав (1607)}} зазначалася<ref>Устав ратных, пушечных и других дел, касающихся до воинской науки. Т. 1. — СПб., 1777. [https://books.google.by/books?id=fvtkAAAAcAAJ&pg=PA73&lpg=PA73&dq=%D0%B0+%D0%BF%D0%BE+%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D0%B8+%D0%BF%D0%BE+%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%82%D1%8A,+%D0%B0+%D0%BF%D0%BE+%D0%A0%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B5%D0%B1%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D1%8A&source=bl&ots=pGqMudYDUC&sig=ACfU3U16i03ipvtTAPg7wX34h8B2NroklA&hl=be&sa=X&ved=2ahUKEwi96-63uL_zAhUYtKQKHd4MAbYQ6AF6BAgREAM#v=onepage&q&f=false С. 73].</ref>: «''…подобает большому Маршалке <…> держаши у себя книгу, именуемую по Француски ле Дроа, а по Немецки Спекулюм Саксоници юрис, а по Польски и по Литовски Статут, а по Руски судебник''»<ref>Савченко Д. А. Создание Соборного Уложения: исторический опыт модернизации отечественного законодательства // Вестник НГУЭУ. № 3, 2013. С. 211.</ref>. У скарзе жыхара [[Наўгародзкая зямля|Наўгародзкай зямлі]] да маскоўскага гаспадара [[Васіль Шуйскі|Васіля Шуйскага]] пра напад у 1610 годзе на вясельны паязд адзначалася, што нападнікі крычалі «''по-литовски: хапай, хапай, рубай, рубай''»<ref>Селин А. А. Об одной сельской свадьбе при царе Василии Шуйском // Мифология и повседневность. Вып. 2. Мат. науч. конф., 24-26 февраля 1999 г. СПб., 1999. С. 186—197.</ref>. У Актах [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]] (запіс ад 1618 году): «''…выехали из деревни человек с пятнадцать, а на них магерки литовския, и почали им говорить по-литовски: не утекайте-де!''»<ref>Акты Московского государства. Т. 1. — СПб., 1890. С. 148.</ref><ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-234"/>{{Заўвага|Паводле маскоўскага дакумэнту 1621 году, «''показывал… тот литвин Федька [Яковлев [[Слуцак|слутчанин]]] проезжею память, писана по-литовски…''»<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 78.</ref>; у выпісе з дакумэнтаў Маскоўскай дзяржавы за 1658 год зазначалася пра [[Вайна Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў|ўзятага ў палон]] беларуса: «''зовут де ево по-литовски Ян Мелешков, а во крещение Гришка Иванов сын''»<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 386.</ref>}}. У азбукоўніку спраўніка Маскоўскага друкарскага двара Давіда Замарая, складзеным у 1620-я гады, некаторыя словы зь беларускай мовы азначаліся як «''пословица литовская''», а сярод пераліку падобных моваў сьцьвярджалася «''словенъская же с литовскою и [[Чэская мова|чешскою]]''»<ref>Библиологический словарь и черновые к нему материалы. — СПб., 1882. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=eGDPFo80qb0C&q=%22%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B6%D0%B5+%D1%81%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D1%8E+%D0%B8+%D1%87%D0%B5%D1%88%D1%81%D0%BA%D0%BE%D1%8E%22#v=snippet&q=%22%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B6%D0%B5%20%D1%81%D1%8A%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D1%8E%20%D0%B8%20%D1%87%D0%B5%D1%88%D1%81%D0%BA%D0%BE%D1%8E%22&f=false С. 312].</ref><ref name="Kovalenko-2018">Коваленко К. И. Азбуковник Давида Замарая как источник по русской лексикографии XVII века: дис. кандидат наук: 10.02.01 — Русский язык. — Санкт-Петербург, 2018. С. 179, 283, 397.</ref>. Увогуле, у азбукоўніках Маскоўскай дзяржавы XVI—XVII стагодзьдзяў пад літоўскай разумелася беларуская мова<ref>Будилович А. Общеславянский язык, в ряду других общих языков древней и новой Европы, Т. 2. — Варшава, 1892. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=0IHT8FUv5gMC&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B5+%28%D0%B7%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%BD%D0%BE-+%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B5#v=snippet&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B5%20(%D0%B7%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%BD%D0%BE-%20%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B5&f=false С. 11].</ref><ref name="Kovalenko-2018"/>. У 1655 годзе маскоўскі гаспадар [[Аляксей Міхайлавіч]] скардзіўся запароскім казакам на паклёпніцкія ў дачыненьні да Маскоўскай дзяржавы кнігі, якія за [[Ян Казімер|Янам Казімерам]] [[Паны-Рада]] надрукавалі ў розных местах «''на польскай і на літоўскай мовах''» ({{мова-ru|«на польском и на литовском языках»|скарочана}})<ref>Полное собрание законов Российской империи. Т. 1. — СПб., 1830. [https://books.google.by/books?id=AbZFAAAAcAAJ&pg=PA626&dq=%22%D0%BA%D0%BD%D0%B8%D0%B3%D0%B8+%D0%BD%D0%B0+%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A+%D0%B8+%D0%BD%D0%B0+%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiT3LmXic38AhXOGewKHdkfCW8Q6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=%22%D0%BA%D0%BD%D0%B8%D0%B3%D0%B8%20%D0%BD%D0%B0%20%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A%20%D0%B8%20%D0%BD%D0%B0%20%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A%22&f=false С. 618].</ref>. У дакумэнтах Маскоўскай дзяржавы адзначаецца «літоўскае пісьмо» (нароўні з «польскім пісьмом»<ref>Сборник Императорского Русского Исторического Общества. Т. 137. — СПб., 1912. [https://books.google.by/books?id=HvsAAAAAMAAJ&pg=PA397&dq=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE+%D0%BF%D0%B8%D1%81%D1%8C%D0%BC%D0%B0%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi4i8G_-bX8AhWNraQKHRIeBsU4ChDoAXoECAMQAg#v=snippet&q=%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%BE%D0%B4%20%D1%81%20%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE&f=false С. 200, 215, 220, 226]</ref>, «лацінскім пісьмом»<ref>Сборник Императорского Русского Исторического Общества. Т. 137. — СПб., 1912. [https://books.google.by/books?id=HvsAAAAAMAAJ&pg=PA397&dq=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE+%D0%BF%D0%B8%D1%81%D1%8C%D0%BC%D0%B0%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi4i8G_-bX8AhWNraQKHRIeBsU4ChDoAXoECAMQAg#v=snippet&q=%D0%BF%D0%B8%D1%81%D1%8C%D0%BC%D0%B0%20%D0%BB%D0%B0%D1%82%D1%8B%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE%20&f=false С. 205]</ref>, «грэцкім пісьмом»<ref>Сборник Императорского Русского Исторического Общества. Т. 137. — СПб., 1912. [https://books.google.by/books?id=HvsAAAAAMAAJ&pg=PA397&dq=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE+%D0%BF%D0%B8%D1%81%D1%8C%D0%BC%D0%B0%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi4i8G_-bX8AhWNraQKHRIeBsU4ChDoAXoECAMQAg#v=snippet&q=%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%BE%D0%B4%20%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BC%D0%B0%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE%20%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%BD%D0%B5%D1%81%D0%B5%D0%BD%D0%BE&f=false С. 635].</ref>, «нямецкім пісьмом»<ref>Русская историческая библиотека, издаваемая Археографической комиссией. Т. 21. — СПб., 1907. [https://books.google.by/books?id=rQA5AQAAMAAJ&pg=PA355&dq=%22%D0%BD%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D1%86%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE+%D0%BF%D0%B8%D1%81%D1%8C%D0%BC%D0%B0%22+%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%BE%D0%B4%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi4tYTfl7b8AhXxQvEDHQeBDLYQ6AF6BAgEEAI#v=snippet&q=%22%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%BE%D0%B4%D1%8A%20%D1%81%D1%8A%20%D0%BD%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D1%86%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE%20%D0%BF%D0%B8%D1%81%D1%8C%D0%BC%D0%B0%22&f=false С. 356, 875].</ref>, «швэдзкім (сьвейскім) пісьмом»<ref>Архив князя Воронцова. Кн. 24. — Москва, 1880. [https://books.google.by/books?id=ZpREAQAAMAAJ&pg=RA1-PA62&dq=%22%D1%81%D0%B2%D0%B5%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%BE+%D0%BF%D0%B8%D1%81%D1%8C%D0%BC%D0%B0%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwicnI-Y8bj8AhVKPuwKHQXmCecQ6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=%22%D1%81%D0%B2%D0%B5%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%BE%20%D0%BF%D0%B8%D1%81%D1%8C%D0%BC%D0%B0%22&f=false С. 62].</ref> ды іншымі, зь якіх рабіліся пераклады на расейскую мову): «''[[Рыгор Хадкевіч|Григорей Хоткевич]] … прислал … лист литовское писмо''»<ref>Сборник Императорского Русского исторического общества. Т. 71. — СПб., 1892. [https://books.google.by/books?id=ebsNAQAAMAAJ&pg=PA76&dq=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B5+%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BC%D0%BE%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjX9szvmbb8AhVph_0HHVXDB3UQ6AF6BAgIEAI#v=snippet&q=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B5%20%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BC%D0%BE%20%D0%B8%22%20&f=false С. 76].</ref> або «''прислал … Григорей Александрович Ходкевич … лист, литовское писмо''»<ref>Сборник Императорского Русского исторического общества. Т. 71. — СПб., 1892. [https://books.google.by/books?id=ebsNAQAAMAAJ&pg=PA76&dq=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B5+%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BC%D0%BE%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjX9szvmbb8AhVph_0HHVXDB3UQ6AF6BAgIEAI#v=snippet&q=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B5%20%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BC%D0%BE%20%D1%81%D0%B5%D0%BD%D1%82%D1%8F%D0%B1%D1%80%D1%8F%22&f=false С. 69].</ref> (1562 год), «''списано с литовского письма''» (1608 год)<ref>Сборник Императорского Русского Исторического Общества. Т. 137. — СПб., 1912. [https://books.google.by/books?id=HvsAAAAAMAAJ&pg=PA397&dq=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE+%D0%BF%D0%B8%D1%81%D1%8C%D0%BC%D0%B0%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi4i8G_-bX8AhWNraQKHRIeBsU4ChDoAXoECAMQAg#v=onepage&q=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE%20%D0%BF%D0%B8%D1%81%D1%8C%D0%BC%D0%B0%22&f=false С. 397].</ref>, «''для литовского письма переводу''» (1635—1639 гады)<ref>Чтения в Императорском обществе истории и древностей российских. № 7. — Москва, 1848. [https://books.google.by/books?id=sW01AQAAMAAJ&pg=RA4-PA93&dq=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%BE+%D0%BF%D0%B8%D1%81%D1%8C%D0%BC%D0%B0%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi52M-3kLb8AhUzXvEDHeewDds4ChDoAXoECAMQAg#v=onepage&q=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%BE%20%D0%BF%D0%B8%D1%81%D1%8C%D0%BC%D0%B0%22&f=false С. 93].</ref>, «''перевод с литовского письма''» (1653 год)<ref>Акты Московского государства, изданные Императорской Академией наук. Т. 2. — СПб., 1894. [https://books.google.by/books?id=93gyAQAAMAAJ&pg=PA311&dq=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%BE+%D0%BF%D0%B8%D1%81%D1%8C%D0%BC%D0%B0%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjl_JPjj7b8AhXsSvEDHdm6CVMQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%BE%20%D0%BF%D0%B8%D1%81%D1%8C%D0%BC%D0%B0%22&f=false С. 311].</ref>, «''в той церкви (у [[Сафійскі сабор (Полацак)|Полацкім Сафійскім саборы]])… пять сундуков с книгами печатными и с писмеными и со всякими литовскими письмами<ref>Сапунов А. П. Витебская старина. Ч. 2. — Витебск, 1885. [https://web.archive.org/web/20230107205921/https://viewer.rusneb.ru/ru/000199_000009_003904857?page=680&rotate=0&theme=white С. 278].</ref> <…> пять сундуков с рускими и с литовскими и с латынскими с розными книгами<ref>Сапунов А. П. Витебская старина. Ч. 2. — Витебск, 1885. [https://web.archive.org/web/20230107205921/https://viewer.rusneb.ru/ru/000199_000009_003904857?page=694&rotate=0&theme=white С. 292].</ref>''» (1654 год), «''два листа, писаны литовским писмом''» (1658 год)<ref>Дополнения к актам историческим, собранные и изданные археографической коммиссией. Т. 4. — СПб., 1851. [https://books.google.by/books?id=StFEAQAAMAAJ&pg=PA136&dq=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A+%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BC%D1%8A%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiAteq8nbb8AhXKiv0HHYHxCrMQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A%20%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BC%D1%8A%22&f=false С. 136].</ref>, «''прислал… из села Мигович Фадей Крыжевской вестовые писма на четырех листах литовским писмом''» (1686 год)<ref>Памятники дипломатических сношений древней России с державами иностранными. Т. 6. — СПб., 1862. [https://books.google.by/books?id=pH5QAQAAMAAJ&pg=PA1375&dq=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A+%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BC%D1%8A%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiAteq8nbb8AhXKiv0HHYHxCrMQ6AF6BAgBEAI#v=onepage&q=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A%20%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BC%D1%8A%22&f=false С. 1375].</ref>, «''в списку с литовского письма''» (1688 год)<ref>Полное собрание законов Российской Империи с 1649 года. Т. 2. — СПб., 1830. [https://books.google.by/books?id=9nk-AQAAMAAJ&pg=PA934&dq=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%BE+%D0%BF%D0%B8%D1%81%D1%8C%D0%BC%D0%B0%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjl_JPjj7b8AhXsSvEDHdm6CVMQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%BE%20%D0%BF%D0%B8%D1%81%D1%8C%D0%BC%D0%B0%22&f=false С. 934].</ref>. Існуюць дакумэнтальныя сьведчаньні, што ў Пасольскі прыказ Маскоўскай дзяржавы адмыслова бралі людзей дзеля «''литовского письма''»<ref>Беляков А. В. Служащие Посольского приказа 1645—1682 гг. — СПб., 2017. [https://books.google.by/books?id=KDadDwAAQBAJ&pg=PA167&dq=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE+%D0%BF%D0%B8%D1%81%D1%8C%D0%BC%D0%B0%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjDkcr2-LX8AhUVH-wKHaJLCUoQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&q=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE%20%D0%BF%D0%B8%D1%81%D1%8C%D0%BC%D0%B0%22&f=false С. 167].</ref>. Увогуле, яшчэ ў 1918 годзе гісторык літаратуры і мовазнаўца [[Аляксандар Брукнэр]] зьвяртаў увагу на тое, што ў Маскоўскай дзяржаве беларуская мова афіцыйна вызначалася як «літоўская»<ref>Brückner A. Z niwy białoruskiej. — Kraków, 1918. [https://polona.pl/item/z-niwy-bialoruskiej,Njc4NTg4MjY/5/#info:metadata S. 4].</ref>. Гэты ж факт прызнаюць летувіскія аўтары {{Артыкул у іншым разьдзеле|Станіславас Лазутка||lt|Stanislovas Lazutka}}, [[Ірэна Валіканіце]] і [[Эдвардас Гудавічус]]: «''у канцылярыі вялікага князя маскоўскага дакумэнты, якія прыходзілі з ВКЛ, напісаныя на старабеларускай мове, вызначаліся як пісаныя „па-літоўску“''»{{Заўвага|У якасьці прыкладаў падаюцца вопісы архіваў маскоўскага гаспадара і пасольскага прыказа: «''Грамота <…> писана по-литовски''» (1502 год), «''Лист <…> писан по-литовски''» (1570 год) ды іншыя<ref>Описи Царского архива XVI века и архива Посольского приказа 1614 года / Под ред. С. О. Шмидта. — Москва: Изд-во вост. лит., 1960. С. 68, 73.</ref>}}<ref>Лазутка С., Валиконите И., Гудавичюс Э. Первый литовский статут. — Вильнюс, 2004. [https://books.google.by/books?id=jeg1AQAAIAAJ&q=po+litowski+Pisan&dq=po+litowski+Pisan&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjx2qfv0vX1AhXDQ_EDHSUyANgQ6AF6BAgEEAI С. 64].</ref>. Праваслаўны культурны дзяяч [[Ляўрэнці Зізані]], ураджэнец Вялікага Княства Літоўскага, выдаў у 1627 годзе на заказ патрыярха Вялікі [[катэхізіс]], у якім гэтак патлумачыў назву кнігі: «''Книга, глаголемая по-гречески катехизис, по-литовски оглашение, русским же языком нарицается беседословие''» і такім спосабам атаясамліваў літоўскую мову з [[Старабеларуская мова|старабеларускай]], а рускую — з [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянскай]]. Праз год маскоўскі гаспадар [[Міхаіл I Раманаў]] пытаўся ў яго: «''По литовскому языку как вы говорите „собра“?''», на што асьветнік адказваў: «''Тожде и по литовскому языку „собра“''»<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-234"/><ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-325"/>. Іншы культурны дзяяч і лексыкограф [[Памва Бярында]], ураджэнец Рэчы Паспалітай, таксама атаясамліваў літоўскую мову з старабеларускай: «''пѣтель'' (царкоўнаславянская мова)'': чэскі і рускі — когут, валынскі — півень, літоўскі ''(г.зн. па-старабеларуску)'' — пятух''»<ref name="Sviazynski-2006">Свяжынскі У. Праблема афіцыйнай мовы ВКЛ у літоўскай і ўкраінскай гістарыяграфіях // «Мова — Літаратура — Культура»: матэрыялы V Міжнароднай навуковай канферэнцыі (да 80-годдзя прафесара Льва Міхайлавіча Шакуна), Мінск, 16-17 лістапада 2006 года / Беларускі дзярж. ун-т; у аўтарскай рэдакцыі. — {{Менск (Мінск)}}: Права і эканоміка, 2007. С. 131.</ref>. Тым часам [[невель]]скі [[бургамістар]] Грыгоры Радзецкі (зь мянушкай Каваль), які перайшоў на бок [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]] ў час [[Смаленская вайна|Смаленскай вайны]] 1632—1634 гадоў, апісваў, як змог падмануць [[Полацак|полацкую]] варту празь веданьне «літоўскай» мовы: «''И в острог вошедчи, литовских сторожей к себе приманил дву человек, — заговорил по-литовски, — и примоня их, и зарубил тех сторожей''»<ref>Малов А. В. Начальный период Смоленской войны на направлении Луки Великие — Невель — Полоцк до разгрома Полоцка 3 июня 1633 г. // Памяти Лукичева. Сборник статей по истории и источниковедению. — М., 2006. С. 166.</ref>. А ў 1633 годзе апякун [[збор]]а ў [[Сьвіслач (горад)|Сьвіслачы]] Станіслаў Пакаш прасіў даслаць яму сьвятара, «''які б гаварыў па-літоўску''» ({{мова-pl|«któryby umiał po litewsku»|скарочана}})<ref>Zarys dziejów powstania i upadku reformacji w Polsce. T. II. Cz. II. — Warszawa, 1905. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=kek_AQAAMAAJ&q=umia%C5%82+po+litewsku+#v=snippet&q=umia%C5%82%20po%20litewsku&f=false S. 223].</ref>. [[Файл:Catechism by Peter Canisius in Belarusian.jpg|значак|Каталіцкі [[Катэхізіс|катэхізм]] на [[Старабеларуская мова|беларускай мове]], надрукаваны ў [[Вільня|Вільні]] ў 1585 годзе<ref>[[Генадзь Семянчук|Семянчук Г.]] [https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2005-2/siemiancuk205.htm Беларускі катэхізм ХVI ст.], [[ARCHE Пачатак]]. № 2, 2005.</ref>]] У 1649 годзе Віленская капітула (у складзе канонікаў Гераніма Сангушкі, Аляксандра Хадкевіча, Адама Копаця, Юрыя Валовіча, Андрэя Грыгаровіча ды іншых) пастанавіла прымаць у сэмінарыю [[Віленскае біскупства|Віленскай дыяцэзіі]] толькі моладзь, якая належным чынам ведала «''літоўскую мову''» ({{мова-la|linguae lituanicae|скарочана}})<ref>Fijałek J. Uchrześcijanienie Litwy przez Polskę // Polska i Litwa w dziejowym stosunku. — Kraków, 1914. [https://books.google.by/books?id=C_gKAAAAIAAJ&pg=PP7&dq=Fija%C5%82ek.+Uchrze%C5%9Bcijanienie+Litwy+przez+Polsk%C4%99+//+Polska+i+Litwa+w+dziejowym+stosunku.&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiom4-fv-z3AhUAS_EDHXgrAbMQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&q=maturos%20et%20linguae%20lituanicae&f=false S. 312].</ref>. Статут Віленскага біскупства 1669 году, укладзены біскупам [[Аляксандар Казімер Сапега|Аляксандрам Сапегам]], дазваляў даваць бэнэфіцыі толькі тым іншаземцам, якія ведалі «''літоўскую''» ({{мова-la|litvanica|скарочана}}) мову, і загадваў прамаўляць казані ў касьцёлах Віленскага біскупства (абыймала [[Віцебск]] і [[Мазыр]], але не абыймала Жамойці) паводле чаргі «''адну ў літоўскай мове, адну ў польскай''» ({{мова-la|«alteram in litvanica, alteram in polonica»|скарочана}})<ref>Fijałek J. Uchrześcijanienie Litwy przez Polskę // Polska i Litwa w dziejowym stosunku. — Kraków, 1914. [https://books.google.by/books?id=C_gKAAAAIAAJ&pg=PP7&dq=Fija%C5%82ek.+Uchrze%C5%9Bcijanienie+Litwy+przez+Polsk%C4%99+//+Polska+i+Litwa+w+dziejowym+stosunku.&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiom4-fv-z3AhUAS_EDHXgrAbMQ6AF6BAgIEAI#v=snippet&q=alteram%20in%20litvanica&f=false S. 312].</ref><ref name="evkl-2010-131">[https://web.archive.org/web/20221004001720/http://vkl.by/articles/531 Віленскі сінод 1669] // {{Літаратура/ЭВКЛ|3к}} С. 131.</ref>. [[Файл:Widaw in German, Vilna in Italian, Wilenski in Lithuanian (Belarusian), Wilna in Polish, Vilne in French, Vilna in Latin (V. Coronelli, 1690) (2).jpg|значак|Фрагмэнт мапы ВКЛ ([[Вэнэцыянская рэспубліка|Вэнэцыя]], 1690 г.) з назвамі Вільні на розных мовах: ''Widaw'' на нямецкай, ''Vilna'' на італьянскай, ''Wilenski'' [горад, замак] на літоўскай (г. зн. беларускай), ''Wilna'' на польскай, ''Vilne'' на францускай, ''Vilna'' на лаціне<ref name="Briedis-2009">Briedis L. Vilnius: City of Strangers. — Central European University Press, 2009. P. 15.</ref>]] Гісторык мовы [[Сяргей Запрудзкі]] сярод сьведчаньняў называньня беларускай мовы «літоўскай», апроч Жыгімонта Гербэрштайна, Лаўрэція Зізанія і Памвы Бярынды, таксама прыводзіць аўтара лацінамоўнай польскай граматыкі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Статорыюс-Стоенскі|Пятра Статорыюса-Стоенскага|pl|Piotr Stoiński}}{{Заўвага|{{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Статорыюс-Стоенскі||pl|Piotr Stoiński}} пісаў пра існаваньне мазавецкага, рускага і літоўскага дыялектаў поруч з польскай мовай, разумеючы пад літоўскім дыялектам беларускую мову<ref name="Zaprudzki-2013"/>}} (XVI ст.), славацкага падарожніка {{Артыкул у іншым разьдзеле|Даніэль Крман|Даніэля Крмана|uk|Даніел Крман}} і [[Пісар вялікі літоўскі|пісара вялікага літоўскага]] [[Удальрык Крыштап Радзівіл|Ўдальрыка Радзівіла]], які заклікаў да рэформы літоўскай граматыкі на фанэтычнай аснове (XVIII ст.)<ref name="Zaprudzki-2013">[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://web.archive.org/web/20211211192815/https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%D0%97%D0%B0%D0%BF%D1%80%D1%83%D0%B4%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%9D%D0%B0%D0%B7%D0%B2%D1%8B%20%D0%B1%D0%B5%D0%BB%20%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D1%8B_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 91—93.</ref>. Ён жа адзначае сярод тых, хто сьцьвярджаў, што ліцьвіны гаварылі на славянскай мове, апроч Гераніма Праскага, яшчэ {{Артыкул у іншым разьдзеле|Паола Джовія Навакомскі|Паолу Джовію Навакомскага|uk|Паоло Джовіо}} і {{Артыкул у іншым разьдзеле|Конрад Геснэр|Конрада Геснэра|be|Конрад Геснер}}<ref name="Zaprudzki-2013-92">[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://web.archive.org/web/20211211192815/https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%D0%97%D0%B0%D0%BF%D1%80%D1%83%D0%B4%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%9D%D0%B0%D0%B7%D0%B2%D1%8B%20%D0%B1%D0%B5%D0%BB%20%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D1%8B_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 92.</ref>. Гісторык [[Андрэй Катлярчук]] зьвяртае ўвагу на тое, што гістарычных ліцьвінаў да шэрагу славянамоўных народаў таксама залічваў швэдзкі навуковец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёхан Гот Батвід||sv|Johannes Bothvidi}}{{Заўвага|{{мова-la|«Illyricam voco Linguam qua Sclavis, Croatis, Bohemis, Dalmatis, Polonis, Lithvanis, Russis, Muschovitis alias populi est communis»|скарочана}}}}<ref>[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. — {{Менск (Мінск)}}: Энцыклапедыкс, 2002. С. 139, 142.</ref>, а першы [[Панславізм|панславіст]] [[Юры Крыжаніч]] пастанавіў у сваёй працы 1663 году: «''хачу выціснуць усіх іншаземцаў, узьнімаючы ўсіх дняпранаў, ляхаў, літоўцаў, сэрбаў, усякага, хто ёсьць сярод славянаў''»<ref>[[Андрэй Катлярчук|Котлярчук А. С.]] Самосознание белорусов в литературных памятниках ХVІ—ХVІІІ вв. // Русь — Литва — Беларусь: Проблемы национального самосознания в историографии и культурологии. — Москва, 1997. С. 86.</ref>. Францускі палітык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Блез дэ Віжэнэр||pl|Blaise de Vigenère}} у сваім «Апісаньні Польскага Каралеўства» (1573 год) зазначаў пра жыхароў [[Падольле|Падольля]], што «''няма ніякага сумневу ў тым, што яны, падобна іншым, належаць да славянскага племені; бо і мова іхная, і норавы, і звычаі амаль тыя ж самыя, як у Русінаў, Валынян і Ліцьвінаў''»<ref>Блез де Виженер. [https://www.vostlit.info/Texts/rus14/Vizhener/text.phtml?id=395 Описание Польского Королевства] // Мемуары, относящиеся к истории Южной Руси. Вып. I (XVI ст.). — Киев, 1890.</ref>, падаваў прыклады славянскай мовы ліцьвінаў{{Заўвага|{{мова-fr|«le Bifons, que les Lithuaniens appellent Suber… Ellend est dict des Latins Alces, & des Polaques & Lituanies Loß»|скарочана}}<ref>La Description du royaume de Poloigne, et pays adiacens. — Paris, 1573. P. XXV—XXVI.</ref>}}, а таксама зазначаў пра Жамойць: «''толькі мова зусім не падобная, а таксама і тое, што там людзі тучнейшыя, ніж у Літве''»{{Заўвага|{{мова-fr|«Toutefois il a esté tousiours fouz l'obeissance des Lithuaniens, & presque de mesmes façons de faire auec eux, sino que le langage n'est pas du tout semblable, & aussi que les personnes y sont de plus grande corpulence qu'e Lithuanie»|скарочана}}<ref>La Description du royaume de Poloigne, et pays adiacens. — Paris, 1573. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=58hWt2zphusC&q=Samogithie+Toutefois#v=snippet&q=Samogithie%20Toutefois&f=false P. XXVIII].</ref>}}. Далмацкі сьвятар і заснавальнік [[Паўднёваславянскія мовы|паўднёваславянскай]] гістарыяграфіі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Маўра Арбініч||hr|Mavro Orbini}} паведамляў у 1601 годзе, што «''русіны і ліцьвіны, асабліва ў гарадох, і сёньня прытрымліваюцца звычая хлопаць у далоні падчас танцу, прыпяваючы „Ладоні“''»{{Заўвага|{{мова-it|«Li Russi, e Lituani, massime nelle ville, ancor hoggi hano per costume, che mentre ballano, e percuotono una mano con l’altra, cantando replicano Ladone»|скарочана}}<ref>Il regno de gli Slavi, hoggi corrottamente detti Schiavoni. — Pesaro, 1601. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=Fx3OntcdUkQC&q=Ladone#v=snippet&q=Ladone&f=false P. 54].</ref>}}, а саміх ліцьвінаў ён далучаў да славянскіх народаў<ref>Il regno de gli Slavi, hoggi corrottamente detti Schiavoni. — Pesaro, 1601. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=seZlAAAAcAAJ&q=Lituani+pur+natione+Slaua+#v=snippet&q=Lituani%20pur%20natione%20Slaua&f=false P. 8, 54].</ref>. Нямецкі пісьменьнік {{Артыкул у іншым разьдзеле|Якаб Борніц||en|Jakob Bornitz}} зазначаў у сваёй кнізе (1625 год): «''Іншыя народы, апроч германцаў, таксама ўжываюць напой зь мёду, які па-народнаму называецца Medonen, напрыклад, Мёд [Meth] у ліцьвінаў, русінаў, маскавітаў, палякаў''»{{Заўвага|{{мова-la|«Alii populi praeter Germanos utuntur etiam potu consecto ex melle, vulgo „Medonen“ vocant, „Meth“ puta Lithvani, Rutheni, Moscovitae, Poloni»|скарочана}}<ref>Tractatus politicus de rerum sufficientia in Rep. & Civitate procuranda. — Francofurti, 1625. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=Aw1lAAAAcAAJ&q=Rutheni#v=snippet&q=Rutheni&f=false P. 96—97].</ref>}}. Нямецкі дыплямат {{Артыкул у іншым разьдзеле|Яган Георг Корб||ru|Корб, Иоганн Георг}} у дзёньніку свайго падарожжа 1698 году ў Масковію праз [[Прусія|Прусію]], Жамойць і Літву (у тым ліку сталіцу Вільню) пры апісаньні [[Жодзін]]а адзначыў, што свае заезныя двары ліцьвіны называюць «круг»<ref>Корб И. Г. Дневник путешествия в Московию. — СПб., 1906. [https://books.google.by/books?id=erw6AQAAMAAJ&pg=PA28&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi_68Pqj8LzAhVwRfEDHW48B7I4KBDoAXoECAoQAg#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&f=false С. 28].</ref> ({{мова-la|«Diversoria sua Lithuani Krug appellant»|скарочана}}<ref>Korb J. G. Diarium itineris in Moscoviam perillustris ac… — Vienna, 1698. [http://elib.shpl.ru/ru/nodes/55809-korb-j-g-diarium-itineris-in-moscoviam-perillustris-ac-ignatii-christophor-nobilis-domini-de-guarient-rall-ab-romanorum-imperatore-leopoldo-i-ad-tzarum-et-magnum-moscoviae-ducem-petrum-alexiowicium-anno-1698-vienna-1698#mode/inspect/page/38/zoom/4 P. 26].</ref>). На выдадзенай у 1690 годзе ў [[Вэнэцыянская рэспубліка|Вэнэцыі]] мапе Вялікага Княства Літоўскага падаваліся варыянты назваў асобных мясьцінаў на розных мовах, дзе для Вільні з пазнакай «''Lit''» (на літоўскай мове) падавалася славянская беларуская назва «Віленскі [горад, замак]» («Wilenski»)<ref name="Briedis-2009"/>. [[Файл:Udalryk Kryštap Radzivił. Удальрык Крыштап Радзівіл (1742-47).jpg|значак|[[Удальрык Крыштап Радзівіл|Удальрык Радзівіл]]]] У канцы XVII — пачатку XVIII ст. у сваіх неапублікаваных лацінамоўных курсах філязофіі шэраг кіеўскіх прафэсараў называлі беларускую мову «літоўскай» — ''Lit(h)uanica''<ref name="Zaprudzki-2013-92"/>. У падрыхтаваным у гэты ж час на паўднёвай [[Чарнігаў]]шчыне або на паўночнай [[Палтава|Палтаўшчыне]] зборніку вершаў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Кліменці Зіноўіў|Кліменція Зіноўіва|uk|Зіновіїв Климентій}} беларуская мова таксама называецца літоўскай: «''О теслях або теж о плотника(х) по моско(в)скии(и): а о дейлидах по лито(в)ски(и)''»<ref name="Zaprudzki-2013-92"/>. У дакумэнтах Чарнігаўскай кансысторыі і [[Гетманшчына|Гетманшчыны]] (1735<ref>Тиханов Н. Н. Брянский говор // Сборник отделения русского языка и словесности Императорской академии наук. Т. 76. — СПб., 1904. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=C8MzAQAAMAAJ&dq=%22%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%82%D1%8C+%D0%BF%D0%BE+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%83%22&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%83#v=snippet&q=%22%D0%BF%D0%BE%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%83%22%20%D1%87%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%B8%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%BE&f=false С. 119].</ref>, 1761<ref>Древности. Т. 1, вып. 3. — М., 1899. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=vb4KAAAAIAAJ&dq=%D0%BF%D0%BE-%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%83&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%83#v=snippet&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%83&f=false С. 37].</ref> і 1765<ref>Ділова документація Гетьманщини XVIII ст.: 3б. документів. — К., 1993. С. 200.</ref> гады) адзначалася пра [[ліцьвіны Севершчыны|ліцьвінаў (беларусаў) Севершчыны]], што тыя «''гавораць па-літоўску''». У дакумэнце 1637 году, укладзеным у [[Бранск]]у, упамінаецца жыхар [[Канстантынопаль|Канстантынопалю]] ([[Асманская імпэрыя]]) пад турэцкім імём Рэзван, які «''…был литвин и взят в полон в турки… …родом литвин… …а по литовску зовут ево Ондрюшкам''»<ref>Труды Саратовской ученой архивной комиссии. Вып. 29. — Саратов, 1912. [https://books.google.by/books?id=XztDAAAAIAAJ&pg=RA1-PA66&dq=%22%D0%BF%D0%BE+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%83%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwif44b-sbD6AhUSzKQKHWQgA3kQ6AF6BAgLEAI#v=snippet&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%83&f=false С. 66]—68.</ref>. Паводле выдадзенай у 1899 годзе ў Вільні працы гісторыка {{Артыкул у іншым разьдзеле|Венядзікт Плашчанскі|Венядзікта Плашчанскага|uk|Площанський Венедикт Михайлович}}, за часамі Рэчы Паспалітай дакумэнты на беларускай мове, якія паходзілі зь Літвы, ва Ўкраіне азначалі як пісаныя літоўскай мовай ({{мова-la|st. et idiom. lithuanico|скарочана}})<ref>Площанский В. М. Прошлое Холмской Руси. — Вильна, 1899. [https://books.google.by/books?id=s6vZ3kR-LJwC&pg=RA1-PA95&dq=idiom+lithuanico&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjp9s7CqoT2AhVR_rsIHe75DucQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&q=idiom%20lithuanico&f=false С. 95].</ref>. Апроч таго, ліцьвіны — беларусы, якія размаўляюць на роднай беларускай мове — сталі трывалым кампанэнтам украінскіх [[інтэрмэдыя]]ў XVIII стагодзьдзя<ref>Кабржыцкая Т., Рагойша У. [https://web.archive.org/web/20211023162716/https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/92798/1/%D0%A2%D0%B0%D1%86%D1%86%D1%8F%D0%BD%D0%B0%20%D0%9A%D0%B0%D0%B1%D1%80%D0%B6%D1%8B%D1%86%D0%BA%D0%B0%D1%8F,%20%D0%A3%D1%81%D0%B5%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%B4%20%D0%A0%D0%B0%D0%B3%D0%BE%D0%B9%D1%88%D0%B0%20%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D1%96%20%D1%84%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D1%80%20%D0%B2%D0%B0%20%D1%9E%D0%BA%D1%80%D0%B0%D1%96%D0%BD%D1%81%D0%BA%D1%96%D1%85%20%D1%96%D0%BD%D1%82%D1%8D%D1%80%D0%BC%D0%B5%D0%B4%D1%8B%D1%8F%D1%85%20%D0%A5V%D0%86%D0%86%D0%86%20%D1%81%D1%82..pdf Беларускі фальклор ва ўкраінскіх інтэрмедыях ХVІІІ ст.] // Фалькларыстычныя даследаванні. Кантэкст. Тыпалогія. Сувязі: зб. арт. Вып. 4 / пад нав. рэд. Р. Кавалёвай, В. Прыемка. — {{Менск (Мінск)}}: Бестпрынт, 2007. C. 206.</ref>, напісаных навукоўцам і пісьменьнікам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мітрафан Даўгалеўскі|Мітрафанам Даўгалеўскім|uk|Довгалевський Митрофан}}<ref>Rozprawy Wydziału Filologicznego. T. 14, 1891. [https://books.google.by/books?id=8-AfAAAAIAAJ&pg=PR18&dq=Litwin+czy+Bia%C5%82orusin&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiy6pD_-t7zAhXJ-aQKHQ-EAPcQ6AF6BAgKEAI#v=onepage&q=Litwin%20czy%20Bia%C5%82orusin&f=false S. XVIII].</ref> (які, магчыма, меў беларускае паходжаньне<ref name="Kabrzyckaja-2007">Кабржыцкая Т., Рагойша У. Феномен часу: драматургія Кіева-Магілянцаў як выява ўкраінска-беларускай культурнай супольнасці // Беларусь і беларусы ў прасторы і часе: зборнік да 75-годдзя прафесара Адама Мальдзіса / Грамадскае аб’яднанне «Міжнародная асацыяцыя беларусістаў», Польскі інстытут у Мінску. — {{Менск (Мінск)}}, 2007. С. 140―151</ref>), прафэсарам [[Кіева-Магілянская акадэмія|Кіеўска-Магілянскай акадэміі]] будучым [[магілёў]]скім япіскапам [[Георгі (Каніскі)|Георгіем (Каніскім)]] ды іншымі аўтарамі<ref>Гудзій М. [http://litopys.org.ua/ukrinter/int02.htm Українські інтермедії XVII—XVIII ст.] — Київ, 1960.</ref>. Выдадзены ў 1688 годзе «Геаграфічны слоўнік» {{Артыкул у іншым разьдзеле|Эдмунд Богун|Эдмунда Богуна|en|Edmund Bohun}} паведамляў, што Літву мясцовыя жыхары (якіх аўтар адрозьніваў ад палякаў) называюць «Litwa»{{Заўвага|{{мова-en|«Lithuania, …called by the inhabitants, Litwa»|скарочана}}}}, а яе галоўныя месты — гэта [[Браслаў]], [[Берасьце]], [[Горадня]], [[Менск]], [[Магілёў]], [[Наваградак]], [[Полацак]], [[Трокі]], [[Вільня]] і [[Віцебск]]<ref>A Geographical Dictionary, Representing the Present and Ancient Names of All the Countries, Provinces, Remarkable Cities …: And Rivers of the Whole World: Their Distances, Longitudes and Latitudes. — London, 1688. [https://books.google.by/books?id=9AlmAAAAcAAJ&pg=PA72-IA284&dq=lithuanie+poloczk+witebsk&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiMiN693cn8AhUGzaQKHUS7CsA4ChDoAXoECAwQAg#v=onepage&q=lithuanie%20poloczk%20witebsk&f=false P. 71—72].</ref>. А ў 1693 годзе ў [[Лёндан]]е пабачыла сьвет ангельскамоўнае выданьне энцыкляпэдыі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Le Grand Dictionnaire historique|«Le Grand Dictionnaire historique»|en|Le Grand Dictionnaire historique}}, дзе таксама значылася, што жыхары Літвы называюць яе «Litwa» і што мова Літвы — славянскі дыялект ({{мова-en|«Lithuania <…> called by the inhabitants, Litwa; <…> Their language is a dialect of the Sclavonick»|скарочана}})<ref>Bohun E. A Geographical Dictionary, representing the present and ancient names of all the countries, provinces, remarkable cities … of the whole world … With a short historical account of the same, etc. — London, 1693. [https://books.google.by/books?id=ag5mAAAAcAAJ&pg=PA234&dq=lithuanians+litwa+language&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiTm4DC_8fzAhWgSvEDHe4NBJ84UBDoAXoECAsQAg#v=onepage&q=lithuanians%20litwa%20language&f=false P. 234].</ref>. У выдадзеным у Лёндане 34-м томе калектыўнай навуковай працы {{Артыкул у іншым разьдзеле|Universal History (1747—1768)|«Universal History»|en|Universal History (Sale et al)}} (1762 год) зазначалася, што Літву карэнныя яе жыхары называюць «Litwa» ({{мова-en|«…Lithuania, called Litwa by the natives»|скарочана}})<ref>The Modern Part of an Universal History. Vol. XXXIV. — London, 1762. P. 409.</ref>, а таксама што Літва мяжуе з [[Расея]]й, [[Інфлянты|Інфлянтамі]], [[Валынь]]ню, [[Чырвоная Русь|Чырвонай Русьсю]], [[Польшча]]й, [[Падляшша]]м, [[Прусія]]й і [[Жамойць|Жамойцю]]<ref>The Modern Part of an Universal History. Vol. XXXIV. — London, 1762. P. 410.</ref>. Падобныя памежныя рэгіёны (з удакладненьнем у выглядзе Малой Польшчы — замест Чырвонай Русі і Польшчы) пазначаліся ў выдадзеным у [[Пэрт (Шатляндыя|Пэрце]] 13-м томе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Encyclopædia Perthensis|«Encyclopædia Perthensis»|en|Encyclopædia Perthensis}} (1806 год{{Заўвага|Перавыдаваўся ў Лёндане ў 1807 годзе і ў [[Эдынбург]]у ў 1816 годзе}}), дзе таксама адзначалася назва «Litwa» і тое, што мова Літвы — славянскі дыялект ({{мова-en|«Lithuania, or Litwa <…> The language is a dialect of the Sclavonic»|скарочана}})<ref>Encyclopaedia Perthensis; or, Universal dictionary of Knowledge. Vol. XIII. — London, 1806. P. 285.</ref>. А выдадзены ў 1765 годзе «Ўнівэрсальны гандлёвы слоўнік» францускага эканаміста {{Артыкул у іншым разьдзеле|Жак Савары дэ Брулён|Жака Савары дэ Брулёна|en|Jacques Savary des Brûlons}} паведамляў, што «''Літва: на літоўскай мове Litwa, <…> Вільня…: …на літоўскай мове Wilenski''»<ref>Bruslons J. S. Dictionnaire universel de commerce. — Copenhague, 1765. [https://books.google.by/books?id=P4ZdAAAAcAAJ&pg=PA573&dq=%22en+Lithuanien+Litwa%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj3uv6u3Mz8AhVD3qQKHeYVBNIQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=%22en%20Lithuanien%20Litwa%22&f=false P. 574]—575.</ref>. Таксама выдадзеная ў 1767 годзе энцыкляпэдыя нямецкага лексыкографа і эканаміста {{Артыкул у іншым разьдзеле|Карл Гюнтэр Людовічы|Карла Гюнтэра Людовічы|en|Carl Günther Ludovici}} сьведчыла, што «''Літва, у літоўскай мове Litwa''»<ref>Ludovici C. G. Eröffnete Akademie der Kaufleute. — Liepzig, 1767. [https://books.google.by/books?id=ZV8UbjqzfeEC&pg=PA1509&dq=litwa+litawia&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjVysrkhs38AhWrhv0HHRNbDCkQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=litwa%20litawia&f=false S. 1509].</ref>. [[Файл:Disputatio medica inauguralis de Plica Polonica, Lithvanice Koltun, Polonice Gozdziec (1723).jpg|значак|Вокладка кнігі навукоўца Рэчы Паспалітай {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ян Фрыдэрык Бахстрам|Яна Фрыдэрыка Бахстрама|pl|Johann Bachstrom}}: «Уступны мэдычны дыспут пра Plica Polonica, па-літоўску Kołtun, па-польску Goździec», 1723 г.]] У прадмове да выдадзенай у 1704 годзе кнігі «Лексикон треязычный», аднаго з галоўных слоўнікаў [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]], пісьменьнік і перакладнік {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фёдар Палікарпаў-Арлоў|Фёдар Палікарпаў-Арлоў|ru|Поликарпов-Орлов, Фёдор Поликарпович}}{{Заўвага|У рэдагаваньні і дапаўненьні «Лексикона треязычного» бралі ўдзел ураджэнец Рэчы Паспалітай {{Артыкул у іншым разьдзеле|Стэфан (Яворскі)||uk|Стефан (Яворський)}} і выпускнік Кіеўскай духоўнай акадэміі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Рафаіл (Краснапольскі)||uk|Рафаїл (Краснопольський)}}, а пры складаньні гэтага слоўніка Фёдар Палікарпаў-Арлоў карыстаўся рукапісным беларуска-лацінска-польскім слоўнікам XVII ст.<ref>Сперанский М. Н. Один из источников «Триязычного лексикона» Федора Поликарпова — рукописный белорусско-латинско-польский словарь XVII в. // Из истории русско-славянских литературных связей. — М., 1960. С. 205, 209.</ref>}} адзначыў літоўскую мову сярод славянскіх: «''Вместо же языка еврейскаго наш предпоставихом славенский, яко поистинне отца многих языков благоплоднейша. Понеже от него аки от источника неизчерпаема, прочиим многим произыти языком, сиречь польскому, чешскому, сербскому, болгарскому, литовскому, малороссийскому, и иным множайшым, всем есть явно''»<ref>Поликарпов-Орлов Ф. П. Лексикон треязычный, сиречь речений славенских, еллиногреческих и латинских сокровище. — Москва, 1704. [https://viewer.rusneb.ru/ru/000199_000009_004091708?page=9&rotate=0&theme=white]{{Недаступная спасылка|date=March 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. Польскі езуіт, натураліст і фізіёграф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Габрыэль Жанчынскі||pl|Gabriel Rzączyński}} пісаў у 1721 годзе, што матэрыялы з драўніны дуба (а менавіта бочкі) палякамі мянуюцца «''Klepki''», а дошкі, зь якіх яны робяцца, завуцца ў ліцьвінаў [[Ванчас|«''Wanczos''»]], у немцаў «''Eichenebolen''» і ў [[Батавы|батаваў]] «''Planken''»<ref>Rzączyński G. Historia naturalis curiosa Regni Poloniae, Magni Ducatus Lithuaniae, annexarumque; Provinciarum, in tractatus XX divisa. — Сандамір, 1721. [https://archive.org/details/bub_gb_C_OVohJo2m4C/page/n204/mode/1up?q=Vanczos P. 187].</ref>. Навуковец [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ян Фрыдэрык Бахстрам||pl|Johann Bachstrom}} адзначыў на вокладцы выдадзенай у 1723 годзе кнігі, што {{мова-la|Plica Polonica|скарочана}} — гэта «''па-літоўску [[каўтун]]''» ({{мова-la|Lithvanice Koltun|скарочана}}). Таксама францускі прафэсар мэдыцыны {{Артыкул у іншым разьдзеле|Жан Аструк||en|Jean Astruc}} у 1743 годзе (гэтая праца перавыдавалася ў 1755<ref>Astruc J. Traité des maladies vénériennes. T. 1. — Paris, 1755. [https://books.google.by/books?id=wla8PkLD8r8C&pg=PA345&dq=Koltun+Lithuanien&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwielamPtc78AhWeg_0HHUr8Dh8Q6AF6BAgIEAI#v=onepage&q=Koltun%20Lithuanien&f=false P. 345].</ref> і 1773<ref>Astruc J. Traité des maladies vénériennes. T. 1. — Paris, 1773. [https://books.google.by/books?id=i7oscuxk3EoC&pg=PA304&dq=Koltun+Lithuanien&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwihh8-4uM78AhUP7KQKHYo1DyUQ6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=Koltun%20Lithuanien&f=false P. 304].</ref> гадох) зазначаў, што «''каўтун, у літоўскай мове Koltun''»{{Заўвага|{{мова-fr|«Gozdziec en Polonois, signifie un Cloud, & Koltun en Lithuanien»|скарочана}}}}<ref>Traité des maladies vénériennes. T. 1. — Paris, 1743. [https://archive.org/details/b33021156_0001/page/344/mode/2up?q=%22en+Lithuanien%22 P. 345].</ref>, а таксама ў сваёй кнізе на лацінскай мове, выдадзенай у 1768 годзе: «''Koltun — літоўская назва для'' {{мова-la|Plica|скарочана}}»{{Заўвага|{{мова-la|«Koltun, hoc eft, Paxillus, nomen Lithuanicum Plicæ»|скарочана}}}}<ref>Astruc J. De morbis venereis libri novem. — Neapoli, 1768. [https://books.google.by/books?id=li9QR0lQ1SUC&pg=PA408#v=onepage&q&f=false P. 408].</ref>, «''koltun у літоўскай мове значыць'' {{мова-la|Paxillum|скарочана}}»{{Заўвага|{{мова-la|«Koltun, lithuanice Paxillum significant»|скарочана}}}}<ref>Astruc J. De morbis venereis libri novem. — Neapoli, 1768. [https://books.google.by/books?id=li9QR0lQ1SUC&pg=PA408#v=onepage&q=lithuanice&f=false P. 69].</ref>. Першы прафэсійны расейскі літаратар {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Сумарокаў||ru|Сумароков, Александр Петрович}} (1717—1777), прыводзячы назвы зямлі на розных мовах, зазначаў: «''По Трансильвански Йерде : по Персидски Земин : а о Славенском, Польском и Литовском и поминать не чево; ибо сии языки теже, что и наш''»<ref>Полное собрание всех сочинений в стихах и прозе покойного действительного статского советника, ордена св. Анны кавалера и Лейпцигского ученого собрания члена, Александра Петровича Сумарокова. Ч. X. — Москва, 1782. [https://books.google.by/books?id=33NdAAAAcAAJ&pg=PA128&dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj1uraa38DzAhWoQ_EDHcgPAFo4tAEQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A&f=false С. 128].</ref>. Нямецкі гісторык і мовазнаўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Готліб Зыгфрыд Баер||ru|Байер, Готлиб Зигфрид}} у сваёй працы «Geographia Russiae» (1747 год) зазначаў, што «''[[люцічы|вільцы]] — на літоўскай мове ваўкі''»{{Заўвага|{{мова-la|«Vilzi Lithuana lingua Lupi»|скарочана}}}}<ref>Commentarii Academiae Scientiarum Imperialis Petropolitanae. T. X. — Petropoli, 1747. [https://books.google.by/books?id=1wBlAAAAcAAJ&pg=PA371&dq=GEOGRAPHIA+RVSSIAE&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjP5__w08z8AhUJMewKHT7zDHEQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=vilzi%20Lithuana%20lingua%20&f=false P. 397].</ref>. Францускі лекар і натураліст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Люі Даніэль Арно дэ Наблевіль||fr|Louis Daniel Arnault de Nobleville}} у сваёй кнізе «Натуральная гісторыя жывёлаў» (1757 год) пісаў, што «''лось… у польскай, у літоўскай і ў рускай мовах — Loss або Lozzi''»<ref>Nobleville A. Histoire naturelle des animaux. — Paris, 1757. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=tJ5E7CRUbtQC&dq=%22en+Lithuanien%22&q=lozzi#v=onepage&q=Ruffien&f=false P. 163].</ref>. Народжаны на [[Лідзкі павет|Лідчыне]] гісторык-археограф [[Мацей Догель]] у сваёй працы «Limites regni Poloniae & magni ducatus Litvaniae» (1758 год) пры апісаньні выгляду межавога знаку Вялікага Княства Літоўскага на граніцы з Маскоўскай дзяржавай зазначаў, што той «''па-літоўску''» называецца [[капец]] (''kopiec'')<ref>Dogiel M. Limites regni Poloniae & magni ducatus Litvaniae. — Vilane, 1758. [https://books.google.by/books?id=vb9KrnwvrboC&pg=PA89&dq=%22litewsku+kopiec%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiDsIqwtob9AhX0nf0HHcjRAAQQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&q=%22litewsku%20kopiec%22&f=false S. 89].</ref>. Выдадзены ў друкарні {{Артыкул у іншым разьдзеле|Замойская акадэмія|Замойскай акадэміі|pl|Akademia Zamojska}} «Каляндар польскі і рускі на рок панскі 1765», у пачатку якога зьмяшчалася прысьвячэньне [[Кухмістар вялікі літоўскі|кухмістру вялікаму літоўскаму]] [[Міхал Вяльгорскі|Міхалу Вяльгорскаму]] і ягонай жонцы Альжбеце з [[Агінскія|Агінскіх]], падаваў наступнае тлумачэньне да сельскагаспадарчай інфармацыі: «''hreczki (па-русінску), gryki (па-нямецку) альбо greczychy (па-літоўску)''»<ref>Estreicher K. Bibliografia polska. T. 15. — Kraków, 1897. [https://archive.org/details/bibliografiapols15estre/page/396/mode/2up?q=litewsku S. 396].</ref>. У камэнтарах да выдадзенага ў 1773 годзе францускага перакладу «Натуральнай гісторыі» {{Артыкул у іншым разьдзеле|Плініюс Старэйшы|Плініюса Старэйшага|be|Пліній Старэйшы}} адзначалася, што «''byl на [[Флямандзкая мова|флямандзкай мове]] значыць сякера, біла''{{Заўвага|[[Тлумачальны слоўнік беларускай мовы]] дае адным з значэньняў „''назва ўдарных частак прыладаў і машынаў''“, а [[Этымалягічны слоўнік беларускай мовы]] выводзіць беларускае „біла“ ад славянскага ''biti'' (біць), якое параўноўвае з [[Стараверхненямецкая мова|стараверхненямецкім]] bīhal 'сякера'}} [bila] ''на літоўскай мове значыць тое ж самае''»{{Заўвага|{{мова-fr|«car byl en Flamand, signifie une hache; bila, en Lithuanien, signifie la même chose»|скарочана}}}}<ref>Histoire naturelle de Pline traduite en françois. T. 6. — Paris, 1773. [https://books.google.by/books?id=JeyFTzG771cC&pg=PA134&dq=%22en+Lithuanien%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwipvNe838z8AhXsy7sIHRIzCwE4FBDoAXoECAcQAg#v=onepage&q&f=false P. 134].</ref>. Гішпанскі езуіт і філёляг {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ларэнца Гервас||en|Lorenzo Hervás}} у 1784 годзе зазначаў, што «''літоўская мова вельмі падобная да польскай''» ({{мова-it|«il Lituano è molto affine a Polacco»|скарочана}}), а сам пералічваў яе як гаворку славянскай («ілірыйскай») мовы<ref>Catalogo delle lingue conosciute e notizia della loro affinita', e diversita'. — Cesena, 1784. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=XQsJAAAAQAAJ&q=Lituano#v=snippet&q=Lituano&f=false P. 158—160].</ref>. Апошні кароль Рэчы Паспалітае [[Станіслаў Аўгуст Панятоўскі]] (які менаваў сябе «радавітым ліцьвінам») падчас наведваньня [[Нясьвіж]]у ў 1784 годзе зьвярнуўся да [[Караль Станіслаў Радзівіл «Пане Каханку»|Караля Станіслава Радзівіла]] «па-просту»: «''Пане гаспадару, каж віна даці, штоб у тваёй хаце ліха ня знаці''»<ref>Tyszkiewicz E. Nasze strony. Obrazek litewski. — Kraków, 1871. S. 15.</ref>. На [[Чатырохгадовы Сойм|Чатырохгадовым Сойме]] 1788—1792 гадоў віленскі земскі судзьдзя [[Тадэвуш Корсак]] прамаўляў «''зь літоўскім акцэнтам''», які ўражваў палякаў<ref>Юргайціс, Р. Парламенцкая дзейнасць паслоў з віленскага сойміка ў сойме Рэчы Паспалітай у 1717—1793 гг. // [[ARCHE Пачатак]]. 2011, № 6 (105). С. 109.</ref>. У канцы XVIII ст., ужо [[Расейская акупацыя Беларусі|за часамі расейскага панаваньня]], беларуская мова працягвала называцца літоўскай. Гэтак, прызначаны кіраваць новаўтворанай [[Менская япархія|Менскай япархіяй]] [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Урадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] [[Віктар Садкоўскі]], адданы гаспадыні [[Кацярына ІІ|Кацярыне ІІ]], пагражаў мясцовым прэзьбітэрам на [[Слуцак|слуцкім]] эпархіяльным зборы: «''Ja was skoreniu, zniszczu, sztob i jazyka nie było waszoho proklatoho litowskoho i was samych, ja was u zsyłki pozasyłaju, albo u sołdaty pooddaju, a swoich z zakordonu ponawożu''»<ref>Sakowicz E. Kościół prawosławny w Polsce w epoce Sejmu Wielkiego 1788—1792. — Warszawa, 1935. S. 79.</ref><ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-235">Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 235.</ref><ref>{{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)|к}} С. 5.</ref><ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-325"/>. У 1806 годзе расейскі царкоўны гісторык, археограф і бібліёграф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Яўген (Балхавіцінаў)||ru|Евгений (Болховитинов)}}, камэнтуючы ў сваім «Гістарычным слоўніку аб расейскіх пісьменьніках» сьцьверджаньне [[Шыман Старавольскі|Шымана Старавольскага]] пра зробленыя [[Ян з Глогава|Янам з Глогава]] (настаўнікам [[Францішак Скарына|Францішка Скарыны]]{{Заўвага|Існуе вэрсія, што Францішак Скарына мог працягнуць і выдаць пераклад, распачаты яго настаўнікам Янам з Глогава<ref>Владимировас Л. Всеобщая история книги: Древний мир. Средневековье. Возрождение. — М.: Книга, 1988. С. 201.</ref>}}) пераклады кнігаў бібліі на «славянскую мову» — мову Вялікага Княства Літоўскага<ref>Яцухна В. Скарыназнаўчая спадчына Вацлава Ластоўскага // Спадчына Скарыны: да 500-годдзя беларускага кнігадрукавання : зб. навуковых артыкулаў : у 2 ч. Ч. 1 / рэдкал. : А. Ермакова (гал. рэд.) [і інш] ; М-ва адукацыі Рэспублікі Беларусь, Гомельскі дзярж. ун-т імя Ф. Скарыны. — Гомель : ГДУ імя Ф. Скарыны, 2017. С. 61.</ref> — адзначаў, што той напраўду перакладаў іх на літоўскую мову{{Заўвага|{{мова-ru|«Но оба они ошибаются по незнанию подлинного Словянского языка. Потому что Глоговенский переводил упомянутые книги не на Славянский, а на Литовский язык, на коем они и напечатаны в Кракове»|скарочана}}}}<ref>Друг просвещения. Ч. 1, 1806. [https://books.google.by/books?id=WCloAAAAcAAJ&pg=PA100&dq=%D0%B3%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjZ_7LQhoz0AhWsR_EDHamUA3oQ6AF6BAgCEAI#v=snippet&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A&f=false С. 100].</ref>. Гэты ж аўтар у іншым сваім слоўніку (1827 год) азначаў «Катэхізіс вялікі» [[Лаўрэнці Зізані|Лаўрэнція Зізанія]] як ад пачатку «напісаны на літоўскай мове» ({{мова-ru|«писанный <…> на Литовском языке»|скарочана}})<ref> Словарь исторический о бывших в России писателях духовного чина греко-российской церкви. Т. 2. — СПб., 1827. [https://books.google.by/books?id=M91dAAAAcAAJ&pg=PA4&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A+%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%A3%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiGi9bxzY30AhU1SPEDHTyUCsI4lgEQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A%20%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%A3%22&f=false С. 4].</ref>, такое азначэньне гэтага выданьня як укладзенага «на літоўскай мове» даў яшчэ ў 1822 годзе расейскі выдавец і філёляг {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мікалай Грэч||be|Мікалай Іванавіч Грэч}}{{Заўвага|{{мова-ru|«Зизаний сочинил еще на Литовском языке большой Катихизис»|скарочана}}}}<ref>Опыт краткой истории руской литературы. — СПб., 1822. [https://books.google.by/books?id=kMFLAAAAcAAJ&printsec=frontcover&hl=ru&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A&f=false С. 62].</ref>. У выдадзенай у [[Харкаў|Харкаве]] працы «Найноўшы нарыс правілаў расейскай граматыкі»<ref>Новейшее начертание правил Российской грамматики, на началах всеобщей основанных. — Харьков, 1810. С. 28.</ref> (1810 год) {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Арнатоўскі||uk|Орнатовський Іван}} называў беларусаў літоўцамі і сьцьвярджаў, што «''паўночна-заходняя частка Расеі запазычыла многа словаў, а яшчэ больш канчаткаў, уласьцівых мове літоўцаў''»<ref name="Zaprudzki-2013-96">[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://web.archive.org/web/20211211192815/https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%D0%97%D0%B0%D0%BF%D1%80%D1%83%D0%B4%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%9D%D0%B0%D0%B7%D0%B2%D1%8B%20%D0%B1%D0%B5%D0%BB%20%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D1%8B_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 96.</ref>. У [[бэрлін]]скім патэнце прускага караля [[Фрыдрых Вільгельм II|Фрыдрыха Вільгельма II]] (1797 год), які прызначаўся жыхарам [[Падзелы Рэчы Паспалітай|анэксаваных тэрыторыяў Рэчы Паспалітай]] (у тым ліку [[Гарадзенскі павет|Гарадзенскага павету]] ВКЛ) і тычыўся «''польскіх і літоўскіх да гэтых часоў дзейных правоў, статутаў і канстытуцыяў''», зазначалася, што вытрымка з адпаведных крыніцаў права, калі яна «''на польскай або літоўскай мове была напісаная''» ({{мова-de|«in der Polnischen oder Litthauischen Sprache abgesasst ist»|скарочана}}, {{мова-pl|po Polsku lub po Litewsku napisana była|скарочана}}), мае мець нямецкі або лацінскі пераклад<ref>Novum Corpus Constitutionum Prussico-Brandenburgensium Praecipue Marchicarum, Oder Neue Sammlung Königl. Preußl. und Churfürstl. Brandenburgischer, sonderlich in der Chur- und Marck-Brandenburg, Wie auch andern Provintzien, publicirten und ergangenen Ordnungen, Edicten, Mandaten, Rescripten, Von 1796, 1797, 1798, 1799 und 1800. — Berlin, 1801. [https://www.digitale-sammlungen.de/en/view/bsb10490389?page=588,589&q=Litewfku S. 1131—1134, 1151—1154]</ref>. У 1807 годзе нямецкі географ {{Артыкул у іншым разьдзеле|Георг Гасэль||ru|Гассель, Георг}} у сваёй працы пра Расейскую імпэрыю<ref>Hassel H. Statistischer Abriss des Russischen Kaisertums nach seinen neuesten politischen Beziehungen. — Nürnberg — Leipzig, 1807. [https://books.google.by/books?id=irZfAAAAcAAJ&pg=PA92&dq=lithauer+sklaverei&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi-yPTizM78AhWE87sIHezVCFEQ6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=lithauer%20sklaverei&f=false S. 92].</ref> пісаў пра славянскі народ ліцьвінаў (літоўцаў), праваслаўных, якія жылі сярод палякаў у Віленскай, Гарадзенскай, Менскай, Магілёўскай і Віцебскай губэрніях і зазначаў, што яны карыстаюцца сваёй асобнай мовай<ref name="Zaprudzki-2013-95">[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://web.archive.org/web/20211211192815/https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%D0%97%D0%B0%D0%BF%D1%80%D1%83%D0%B4%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%9D%D0%B0%D0%B7%D0%B2%D1%8B%20%D0%B1%D0%B5%D0%BB%20%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D1%8B_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 95.</ref>. Ангельскі падарожнік Робэрт Джонстан адзначаў у дзёньніку сваёй вандроўкі Расейскай імпэрыяй, выдадзеным у 1815 годзе, што «''старажытная Літва''» пачынаецца ад мястэчка [[Ляды (Дубровенскі раён)|Лядаў]]<ref>Johnston R. Travels Through Part of the Russian Empire and the Country of Poland. — New York, 1816. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=3n1CP801ukAC&dq=%22native+lithuanians+generally%22&q=%22native+lithuanians%22#v=onepage&q=liadi%20lithuania&f=false P. 328].</ref>, мясцовых сялянаў ён апісваў як «''карэнных літоўцаў''»<ref>Johnston R. Travels Through Part of the Russian Empire and the Country of Poland. — New York, 1816. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=3n1CP801ukAC&dq=%22native+lithuanians+generally%22&q=%22native+lithuanians%22#v=snippet&q=%22native%20lithuanians%22&f=false P. 332].</ref>, а мясцовую мову называў «''літоўскім дыялектам''»<ref>Johnston R. Travels Through Part of the Russian Empire and the Country of Poland. — New York, 1816. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=3n1CP801ukAC&dq=%22native+lithuanians+generally%22&q=%22native+lithuanians%22#v=onepage&q=lithuanian%20dialect&f=false P. 348].</ref>. [[Адам Міцкевіч]] (1798—1855), які паводле сьведчаньня свайго сучасьніка Максымільяна Маркса, размаўляў з каханай Марыляй Верашчакай па-беларуску, а свае першыя вершы, не напісаныя, а агучаныя ўслых, прамаўляў па-беларуску<ref>Корбут В. [https://www.polskieradio.pl/396/8226/Artykul/2810981,%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%BA%D1%81-%D1%81%D0%B2%D0%B5%D0%B4%D1%87%D1%8B%D1%9E-%D1%88%D1%82%D0%BE-%D0%9C%D1%96%D1%86%D0%BA%D0%B5%D0%B2%D1%96%D1%87-%D1%81%D0%B2%D0%B0%D0%B5-%D0%BF%D0%B5%D1%80%D1%88%D1%8B%D1%8F-%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%88%D1%8B-%D1%81%D0%BA%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%9E-%D0%BF%D0%B0%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D1%83 Маркс сведчыў, што Міцкевіч свае першыя вершы складаў па-беларуску], [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё]], 23 верасьня 2021 г.</ref>, і паводле гісторыка беларускай літаратуры [[Мікола Хаўстовіч|Міколы Хаўстовіча]], зрэдку называў мову сваіх твораў «ліцьвінскай»<ref>Хаўстовіч М. Наш Міцкевіч // XIX стагоддзе: Навукова-літаратурны альманах. Кн. 1. — {{Менск (Мн.)}}: БДУ, 2000. С. 3.</ref>, клапаціўся пра захаваньне і перадачу дзецям мясцовага вымаўленьня<ref>[[Станіслаў Станкевіч (кнігар)|Станкевіч С.]] Беларускія элементы ў польскай рамантычнай паэзіі. — Вільня, 2010. С. 201.</ref>: {{Цытата|…няраз слухаючы нас, ён уздыхаў, што ў нас бясколерны, чужаземскі акцэнт. Ён бы хацеў чуць з нашых вуснаў мову сьпеўную, літоўскую, якая была яму мілейшая за ўсё. {{арыгінал|pl|…nieraz słycząc nas mówiących, wzdychał, że mamy akcent bezbarwny, cudzoziemski. On byłby chciał słyczeć w naszych ustach tę mowę spewną, litewską, która nadewszystko była mu miłą.}} |Gorecka A. Wspomnienia o Adamie Mickiewiczu. — Kraków, 1897. S. 76.}} У апублікаванай у 1840 годзе аповесьці «Панна Кацярына», дзе беларускамоўны селянін называе сябе ліцьвінам<ref name="Tygodnik Literacki-51-1840"/>, адзначалася, што іншыя народы пазнаюць ліцьвінаў паводле іх «''сьпеўнай мовы''»<ref name="Tygodnik Literacki-52-1840"/>. У кнізе «Ўспаміны яснавяльможнага пана Севярына Сапліцы, чашніка парнаўскага», напісанай выхаваным на [[Менскае ваяводзтва|гістарычнай Меншчыне]] [[Генрык Жавускі|Генрыкам Жавускім]], апавяданьне вядзецца ад імя «''прыроджанага ліцьвіна, [[Наваградак|наваградзкага]] [[Зямяне|зямяніна]]''», які наракае на тое, што ў час канфідэнцыйнай выправы праз [[Запароская Сеч|Запароскую Сеч]] да крымскага хана сын [[менск]]ага чашніка Міхал Ратынскі размаўляў «''па-літоўску''»<ref>Rzewuski H. Pamiątki pana Seweryna Soplicy, cześnika parnawskiego. — Lipsk, 1868. [https://books.google.by/books?id=WrwaAAAAYAAJ&pg=PA187&dq=%22ci%C4%85gle+z+litewska+co%C5%9B%22&hl=ru&newbks=1&newbks_redir=0&sa=X&ved=2ahUKEwi9gYyusLqEAxUvg_0HHYdVC6EQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&q=%22ci%C4%85gle%20z%20litewska%20co%C5%9B%22&f=false S. 187].</ref> (г. зн. па-беларуску<ref>[https://pawet.net/library/v_literature/rzewuski/10/%D0%B7%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B6%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D0%B5%D1%87.html Запароская Сеч] // Жавускі Г. Успаміны Сапліцы. — {{Менск (Мінск)}}: Лімарыус, 2005. С. 361.</ref>), чым мог выдаць сваё паходжаньне<ref>[https://pawet.net/library/v_literature/rzewuski/10/%D0%B7%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B6%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D0%B5%D1%87.html Запароская Сеч] // Жавускі Г. Успаміны Сапліцы. — {{Менск (Мінск)}}: Лімарыус, 2005. С. 111—112.</ref>. Ляўрэат [[Нобэлеўская прэмія ў галіне літаратуры|Нобэлеўскай прэміі ў галіне літаратуры]] [[Генрык Сянкевіч]], які меў літоўскае паходжаньне і часта бываў на [[Віленскі павет (ВКЛ)|Віленшчыне]], у сваім найбольш вядомым гістарычным рамане «[[Агнём і мячом (раман)|Агнём і мячом]]», напісаным у 1884—1888 гадох, апавядае пра літоўскага шляхціча Лонгіна Падбіпенту (у XVII ст. рэальны шляхецкі род Падбіпентаў валодаў [[Пліса (Віцебская вобласьць)|Плісай]] на [[Полацкае ваяводзтва|Полаччыне]]), які адзначаўся сваёй «''сьпеўнай літоўскай гаворкай''» і гаварыў з тыповым беларускім фрыкатыўным «г» (напрыклад, «''Słuchać hadko''»), што не ўласьціва ані палякам, ані летувісам. Тым часам іншы пэрсанаж раману зь імём «Жмудзін» адзначыўся летувіскімі выразамі: «''Padłas!''», «''Panas Kmitas»<ref>Гацак М. Беларускамоўныя літвіны Генрыка Сянкевіча // Вольнае Глыбокае. № 9 (725), 27 лютага 2014. С. 5.</ref>. [[Файл:Литовско-русский словарь, составленный в 1596 году Лаврентием Зизанием (1849).jpg|значак|Тытульны аркуш [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянска]]-беларускага слоўніка [[Лаўрэнці Зізані|Лаўрэнція Зізанія]] ў публікацыі 1849 году]] У 1836 годзе расейскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхаіл Пагодзін||ru|Погодині, Михаил Петрович}} пісаў пра Ўкраіну: «''Прыйшлі жа туды яшчэ пазьней літоўцы або беларусцы, з [[Гедзімін]]ам, і ўвялі ў пісьмовы ўжытак сваю мову''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Пришли же туда еще позднее Литовцы или Белорусцы, с Гедемином, и ввели в письменное употребление свой язык»|скарочана}}}}<ref>Погодин М. П. Записка о древнем языке русском // Известия Императорской академии наук по отделению русского языка и словестности. Т. 5, 1836. С. 82.</ref>{{Заўвага|Тым часам у афіцыйным часопісе Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі за 1836 год прафэсар [[Маскоўскі ўнівэрсытэт|Маскоўскага ўнівэрсытэту]] гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Сьнегіроў||ru|Снегирёв, Иван Михайлович}} у сваім артыкуле «Латинская синонимика в Германии», зьмешчаным у радзьдзел «Науки и словестность», прыводзіў варыянты славянскага слова «хлеб»: «''по Малорос. хлиб, на Польском по Варшавскому и Краковскому произношению хлиб, а по Литовскому хлеб (chleb)''»<ref>Журнал Министерства Народного Просвещения. 1836. Ч. 9. [https://books.google.by/books?id=3dljAAAAcAAJ&pg=PA470&dq=%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%83+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%83&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjUv6_5g9nzAhUpQvEDHYb9CtUQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&q=%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%83%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%83&f=false С. 470].</ref>}}. Расейскі пісьменьнік і выдавец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Павел Сьвіньін||be|Павел Пятровіч Свін’ін}} у 1839 годзе адзначаў, што ўкраінская мова за [[Чарнігаў|Чарнігавым]] зьмяняецца на літоўскую ({{мова-ru|«Язык Малороссийский <…> за Черниговым изменяется в Литовский»|скарочана}})<ref>Картины России и быт разноплеменных ее народов : Из путешествий П. П. Свиньина. Ч. 1. — СПб., 1839. С. 313—314.</ref>. У 1841 годзе расейскі пісьменьнік і аўтар шматлікіх падручнікаў расейскай мовы Іван Пенінскі ў прадмове да трэцяга выданьня «Славянскай хрэстаматыі», у якое ён дадаў вытрымкі зь [[Літоўская Мэтрыка|Літоўскай мэтрыкі]], зазначаў<ref>Пенинский И. С. Славянская хрестоматия, или Избранные места из произведений древнего отечественного наречия. — СПб.: Тип. Деп. нар. прос., 1841. [https://books.google.by/books?id=DmJcAAAAcAAJ&pg=PR6&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjMw6W6or7zAhWKRfEDHaYZDYI4WhDoAXoECAsQAg#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&f=false С. VI].</ref>: «''Бракавала таксама ранейшым выданьнях Хрэстаматыі артыкулаў, якія пазнаёмілі б выхаванца з мовамі Беларускай і Літоўскай, слушна названымі мовай Заходне-Рускай; і ў гэтых адносінах кніга папоўненая цяпер здавальняльна''» ({{мова-ru|«Недоставало также в прежних изданиях Хрестоматии статей, которые познакомили бы воспитанника с языками Белорусским и Литовским, страведливо названными языком Западно-Русским; и в этом отношении книга пополнена теперь удовлетворительно»|скарочана}}){{Заўвага|Гэтае ж сьцьверджаньне паўтараецца ў прадмове да чацьвертага выданьня (1843 год)}}. У 1849 годзе расейскі этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Сахараў||ru|Сахаров, Иван Петрович}} апублікаваў [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянска]]-беларускі слоўнік [[Лаўрэнці Зізані|Лаўрэнція Зізанія]] пад назвай «Літоўска-рускі слоўнік» ({{мова-ru|«Литовско-русский словарь»|скарочана}})<ref>Сахаров И. П. Сказания русского народа. Т. 2. — СПб., 1849. С. 119.</ref>, у 1869 годзе ў часопісе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Филологические записки||ru|Филологические записки}} адзначалася: «''Слоўнік Л. Зізанія належыць да літоўскай пісьменнасьці. У ім славянскія словы, іншаземныя тлумачацца літоўскай мовай, бо і сам складальнік быў родам зь Літвы''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Словарь Л. Зизания принадлежит грамотности Литовской. В нем слова Славянские иностранные объясняются речью Литовскою потому что и сам составитель был родом из Литвы»|скарочана}}}}<ref>Филологические записки. Вып. 1, 1869. [https://books.google.by/books?id=n1lKAAAAcAAJ&pg=RA1-PA10&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE+%22%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D1%8A%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiRkKWd_o30AhWdQ_EDHQz1D_04HhDoAXoECAMQAg#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D1%8E&f=false С. 9].</ref>, а ў 1872 годзе пісьменьнік і пэдагог {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Чудзінаў||ru|Чудинов, Александр Николаевич}} пісаў пра слоўнік Л. Зізанія, што «''аўтар родам зь Літвы, таму ўсе тлумачэньні словаў ім робяцца на літоўскай мове''» ({{мова-ru|«Так как автор родом из Литвы, то и все объяснения слов им делаются на Литовском языке»|скарочана}})<ref>О преподавании отечественнаго языка: Очерк истории языкознания в связи с историей обучения родному языку, с приложением библиографического указателя. — Воронеж, 1872. [https://books.google.by/books?id=DdtdAAAAcAAJ&printsec=frontcover&dq=%D0%9E%D1%87%D0%B5%D1%80%D0%BA%D1%8A+%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B8+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D0%BD%D1%96%D1%8F&hl=ru&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A&f=false С. 201].</ref>. Народжаны на [[Жамойць|Жамойці]] гісторык і археоляг {{Артыкул у іншым разьдзеле|Тадэвуш Валянскі||be|Тадэвуш Валянскі}} ў 1854 годзе залічваў літоўскую мову да славянскіх: «''…трэба валодаць веданьнем усіх найгалоўнейшых, прынамсі, цяпер яшчэ жывых гаворак славянскіх, якімі лічацца: руская, польская, чэская, сэрба-далмацкая, ілірыйская, вэнэдзкая альбо вэндзкая і літоўская''»{{Заўвага|{{мова-ru|«…должно обладать знанием всех главнейших, по крайней мере, теперь ещё живых наречий славянских, которыми почитаются: русское, польское, чешское, сербо-далматское, иллирийское, венедское или вендское и литовское»|скарочана}}}}<ref>Воланский Т. [https://ru.wikisource.org/wiki/%D0%9E%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D0%BF%D0%B0%D0%BC%D1%8F%D1%82%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%B2,_%D0%BE%D0%B1%D1%8A%D1%8F%D1%81%D0%BD%D1%8F%D1%8E%D1%89%D0%B8%D1%85_%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D1%8F%D0%BD%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D1%83%D1%8E_%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8E/%D0%9F%D1%80%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D0%B5 Описание памятников, объясняющих славяно-русскую историю] // Новые материалы для древнейшей истории славян вообще и славяно-руссов в особенности с лёгким очерком истории русов до Рождества Христова. Вып. I—III. — М., 1854; переизд.: СПб., 1995.</ref>. Паводле рапарту берасьцейскага судовага спраўніка, у 1863 годзе стараста сяла [[Малыя Зводы|Зводаў]] Павал Стальнік знайшоў пад сваім домам паўстанцкі ліст, «''надрукаваны простай літоўскай гаворкай''», то бок на беларускай мове{{Заўвага|{{мова-ru|«''письмо, печатанное простым литовским наречием''»|скарочана}}}}<ref>Восстание в Литве и Белоруссии 1863―1864 гг. — М., 1965. С. 374.</ref>. У часопісе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Вестник Европы (1866—1918)|«Вестник Европы»|ru|Вестник Европы (1866—1918)}} (1866 год) гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фэактыст Хартахай||ru|Хартахай, Феоктист Авраамович}} адзначаў: «''у справах Літоўскага пасольскага прыказу захоўваецца ярлык [[Мэнглі I Гірэй|Мэнглі Гірэя]], перакладзены на тагачасную літоўскую мову. У гэтым ярлыку адзін татарскі ўрад [землямера] называецца адпаведным яму літоўскім урадам „[[каморнік]]а“''»{{Заўвага|{{мова-ru|«В делах литовского посольского приказа находится ярлык Менгли-Гирея, который переведен на тогдашний литовский язык. В этом ярлыке один татарский чин [землемера] назван соответствующим ему литовским чином „коморника“»|скарочана}}}}<ref>Хартахай Ф. Историческая судьба крымских татар (статья вторая) // Вестник Европы. Т. 2, 1866. [https://books.google.ru/books?id=FwYYAAAAYAAJ&printsec=frontcover&hl=ru&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q=%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D1%80%D0%BD%D0%B8%D0%BA&f=false С. 213].</ref>. Этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхаіл Дзьмітрыеў||be|Міхаіл Аляксеевіч Дзмітрыеў}} у сваім «Зборніку песень, казак, абрадаў і звычаяў сялянаў Паўночна-Заходняга краю» (1869 год) зазначаў, што «''пахаваньне ў сялянаў Дзісьненскага і Вялейскага паветаў называецца літоўскім словам „хаўтуры“''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Похороны у простолюдинов Дисненского и Вилейского уездов называются Литовским словом „хаутуры“»|скарочана}}}}<ref>Дмитриев М. А. Собраніе пѣсен, сказок, обрядов и обычаев крестьян Сѣверо-западнаго края. — Вильна, 1869. [https://books.google.by/books?id=zwLkAAAAMAAJ&pg=PP7&dq=%D0%A1%D0%BE%D0%B1%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%96%D0%B5+%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B7%D0%BE%D0%BA%D1%8A,+%D0%BE%D0%B1%D1%80%D1%8F%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjmkeiLtcz5AhWD8LsIHcEID5EQ6AF6BAgHEAI#v=snippet&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A%20%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%BC%D1%8A&f=false С. 211].</ref>. У 1875 годзе адзін з кіраўнікоў [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня 1863—1864 гадоў]] [[Агатон Гілер]] зазначаў у сваёй кнізе пра гісторыю паўстаньня, што [[багун]] ({{мова-pl|Bagno|скарочана}}) завецца «''па-літоўску „bahun“''»<ref>Giller A. Polska w walce: zbiór wspomnie i pamitników z dziejów naszego wyjarzmienia. — Kraków, 1875. [https://archive.org/details/polskawwalcezbi00gilluoft/page/288/mode/2up?q=litewsku S. 288].</ref>. У 1881 годзе [[Крымскія татары|крымска-татарскі]] асьветнік {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ісмаіл Гаспрынскі||uk|Ісмаїл Ґаспринський}} зьвяртаў увагу на тое, што «''ўжо першае пакаленьне [[Беларускія татары|літоўскіх татараў]] гаварыла больш мовай маці, г. зн. па-літоўску, чым па-татарску, так што празь некалькі пакаленьняў татарская мова зьнікла з ужытку, і мова літоўская'' (г. зн. беларуская<ref>[[Ібрагім Канапацкі]], [https://belhistory.com/lang_bel-tatars.html?fbclid=IwY2xjawFxxx1leHRuA2FlbQIxMAABHS0BTrKHuISdVo6ytfjrneGQ7_PwjeX7SEjysTtNqYzmBT-Bw9AljPU5dw_aem_Oysw00mcgdnwiZ7OvxWDBA Мова беларускіх татар], Беларускі гістарычны партал, 2 лютага 2018 г.</ref>) ''стала нацыянальнай мовай тамтэйшых татараў''»{{Заўвага|{{мова-ru|«уже первое поколение литовских татарчат говорило больше языком матери, т.е. по-литовски, чем по-татарски, так что через несколько поколений татарский язык исчез из употребления, и язык литовский стал национальным языком тамошних татар»|скарочана}}}}<ref>Гаспринский И. «Русское мусульманство: Мысли, заметки и наблюдения мусульманина». — Симферополь, 1881. С. 28.</ref>. Украінскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Дзьмітры Багалей||uk|Багалій Дмитро Іванович}} тлумачыў у сваім навуковым артыкуле, апублікаваным у 1883 годзе ў гістарычна-этнаграфічным часопісе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Кіевская старина||uk|Кіевская старина}}, што тэрмін «сябрынны» ўтварыўся ад «''старажытнага літоўскага слова „сябар“''»<ref>Багалей Д. Займанщина в левобережной Украйне XVII и XVIII ст. // Киевская старина. № 12, 1883. [https://archive.org/details/kievskaya_starina_1883_12/page/n53/mode/2up?q=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%BE+%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%22 С. 576].</ref>. Гісторык і краязнаўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Сямён Пісараў||ru|Писарев, Семён Петрович}} у сваёй публікацыі ад 1897 году ўдакладняў, што старажытная частка (цэнтар) [[Смаленск]]у — Княская мясцовасьць — гістарычна называлася «''па-літоўску проста „[[Горад|места]]“''»{{Заўвага|{{мова-ru|«…бывшей Княжеской местности, по-литовски просто: „места“»|скарочана}}}}<ref>Писарев С. П. Было ли перенесение мощей святых мучеников Бориса и Глеба из Вышгорода в Смоленск. — Смоленск, 1897. [https://books.google.by/books?id=Z2SsMAAC6BQC&pg=PA52&dq=%D0%B2%D1%8B%D0%B6%D0%B3%D0%BB%D0%B8+%D0%BC%D1%A3%D1%81%D1%82%D0%BE,+%D1%86%D0%B5%D1%80%D0%BA%D0%B2%D0%B8+%D0%B8+%D0%BC%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8B%D1%80%D0%B8&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwj09Jb_rb35AhVjMOwKHdHcDyQQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q&f=false С. 52].</ref>. У другой палове XIX стагодзьдзя датычна Асавецкага прыходу ([[Бабруйскі павет]]) адзначалася, што «''мова простанародная, літоўская, мяшаная з польскай''»{{Заўвага|{{мова-ru|«язык простонародный, литовский, смешанный с польским»|скарочана}}}}, датычна Седліскай воласьці ([[Ашмянскі павет (Віленская губэрня)|Ашмянскі павет]]) — «''гаворка, ужываная мясцовымі жыхарамі, беларуская або літоўская''», датычна Нарацкага прыходу — «''мясцовы народ размаўляе літоўскай гаворкай''»<ref>Яшкiн I. Да вытокаў моўнай сiтуацыi ў Беларусi: Матэрыялы для сацыялiнгвiстыкi, 50—80-я гг. XIX ст. // [[Полымя (часопіс)|Полымя]]. № 4, 1992. С. 208, 217, 219.</ref><ref>[[Вітаўт Чаропка|Чаропка В.]] Гісторыя нашага імя: Гіст. даслед. — {{Менск (Мн.)}}, 1995. С. 73.</ref>. Захаваліся сьведчаньні, што яшчэ ў сярэдзіне XIX ст. на захадзе [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] мясцовыя жыхары называлі беларускую мову літоўскай<ref>Этнографический сборник, издаваемый Имп. Русским географическим обществом. Вып. 3. — СПб., 1858. С. 105.</ref>{{Заўвага|Падобныя зьвесткі прыводзяцца ў трэцім томе выданьня «Живописная Россия» (1882 год)<ref>Живописная Россия. Т. 3. — СПб. — Москва, 1882. [https://books.google.by/books?id=D4U1AQAAMAAJ&pg=PA448&dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj63IXp1cDzAhVcSfEDHTbbC084RhDoAXoECAgQAg#v=onepage&q=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&f=false С. 448].</ref>: {{мова-ru|«Около Свислочи, Крынок, Яловки и м. Гродка живут уже настоящие (как называют там) „дзекалы“ или дэкалы со своим языком, называемым здесь литовским»|скарочана}}}}: {{Цытата|На ўсходзе і паўночным усходзе яна мяжуе з мовай уласна беларускай, якая ў мясцовых жыхароў называецца літоўскай. Гэтай мовай гавораць ужо каля [[Сьвіслач (горад)|Сьвіслачы]], [[Крынкі|Крынак]], [[Ялоўка|Ялоўкі]] і каля мястэчку [[Гарадок (Беластоцкі павет)|Гарадку]], пры якім сустракаюцца гэтыя два адценьні. {{арыгінал|ru|На востоке и северо-востоке он граничит с языком собственно белорусским, который у здешних жителей называется «литоуским». Этим языком говорят уже около Сьвислочи, Крынок, Яловки и около мест. Гродка, при котором втречаются эти два оттенка.}}|Куклинский С. Заметки о западной части Гродненской губернии // Вестник Императорского русского географического общества. Ч. 16. — СПб., 1856. С. 151. <br /> Куклинский С. Заметки о западной части Гродненской губернии // Этнографический сборник. Вып. 3. — СПб., 1858. С. 105.}} [[Файл:Lithuanian (1850).jpg|значак|Моўная мапа з этнаграфічнага атлясу ([[Лёндан]], 1850 г.): літоўская мова (''Lithuanian'') займае ўсю [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічную тэрыторыю беларусаў]] (ад [[Горадня|Горадні]] да [[Смаленск]]у), [[Летувіская мова|жамойцкая мова]] (''Samogitian'') — этнічную тэрыторыю летувісаў]] Тым часам шырокае бытаваньне сярод беларусаў азначэньня ўласнай мовы як літоўскай (а ўласнай краіны — як Літвы) засьведчыў этнограф і фальклярыст [[Мікалай Янчук]] паводле вынікаў свайго падарожжа [[Менская губэрня|Менскай губэрняй]] у 1886 годзе<ref>Янчук Н. [https://www.prlib.ru/item/437605 По Минской губернии (заметки из поездки в 1886 году)]. — Москва, 1889. [https://books.google.by/books?id=G34hEAAAQBAJ&pg=PA26&dq=Po+litewsku+%D1%8F%D0%BD%D1%87%D1%83%D0%BA%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiNyOa8isPzAhVPRPEDHQkbDGYQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=Po%20litewsku%20%D1%8F%D0%BD%D1%87%D1%83%D0%BA%D1%8A&f=false С. 25—26].</ref>: {{Пачатак цытаты}} Іншая цяжкасьць паходзіць ад таго, што на мясцовай мове, а пагатоў на польскай, нярэдка зьмешваюцца назвы «Беларусь» і «Літва», беларуская мова і літоўская{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіская»|name="letuviskaja"}}… Спытаеце вы, напрыклад, якуюсьці мяшчанку, хто яна такая? — Polka [''г. зн. каталічка — паводле сьведчаньня Мікалая Янчука''{{Заўвага|«''У народзе існуе толькі падзел на рускіх і палякаў, але ня варта думаць, што адрознасьць сапраўды засноўваецца на нацыянальнасьці: гэта — падзел паводле веры''» ({{мова-ru|«В народе существует только подразделение на русских и поляков, но не следует думать, что различие действительно основано на национальности: это — деление по вероисповеданию»|скарочана}})<ref>Янчук Н. [https://www.prlib.ru/item/437605 По Минской губернии (заметки из поездки в 1886 году)]. — Москва, 1889. С. 24.</ref>}}], адкажа яна вам. — Адкуль родам? — Z Litwy. Як гавораць дома? — Po litewsku. Між тым пры высьвятленьні больш дакладных зьвестак выяўляецца, што ні сама яна, ні яе родныя ні слова не разумеюць па-літоўску{{Заўвага|Тут — у сэнсе «па-летувіску»|name="pa-letuvisku"}}, а гавораць выняткова па-беларуску. {{Канец цытаты}} Беларускі мовазнаўца [[Анатоль Літвіновіч]] зьвяртае ўвагу на тое, што расейцы, украінцы, палякі ды іншыя народы часта называлі беларускую мову «літоўскай» яшчэ ў XIX стагодзьдзі<ref name="Litvinovic-2010">Літвіновіч А. Беларуская мова на старонках «Энцыклапедыі літоўскай мовы» // [[Наша слова]]. [http://pawet.net/ns/2010/32/%E2%84%96_32_(975).html № 32 (975)], 2010 г.</ref>. У 1839 годзе ўкраінскі і расейскі лінгвіст, гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхайла Максімовіч||uk|Максимович Михайло Олександрович}} зазначаў, што беларускую мову дакладней называць літоўска-рускай і даваў наступнае тлумачэньне: ва Ўкраіне гэтую мову называюць проста літоўскай, а тых, хто ёй гаворыць — ліцьвінамі, адпаведна і [[Старадубскі павет|паўночна-заходняя частка Чарнігаўскай губэрні]], дзе гавораць па-беларуску, называецца ўжо Літвой<ref>Максимович М. А. История древней русской словесности. Кн. 1. — Киев, 1839. [https://books.google.by/books?id=rkVBAQAAIAAJ&pg=PA97&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwivxqmDrb7zAhVbQ_EDHUVbD8g4bhDoAXoECAcQAg#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&f=false С. 97].</ref>. Тое, што вакол [[Гародня (Гараднянскі раён)|Гародні]] і [[Новае Места (Бранская вобласьць)|Новага Места]] гавораць ужо «па-літоўску», адзначаў яшчэ ў 1786 годзе ўкраінскі гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Апанас Шафорнскі||uk|Шафонський Опанас Филимонович}}<ref>Черниговского наместничества топографическое описание. — Киев, 1851. [https://books.google.by/books?id=z0pdAAAAcAAJ&pg=PA235&dq=%22%D1%82%D0%BE+%D0%B5%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%BF%D0%BE+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiktNeF2Lr5AhUNtKQKHbX_BCAQ6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=%22%D1%82%D0%BE%20%D0%B5%D1%81%D1%82%D1%8C%20%D0%BF%D0%BE%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%22&f=false С. 233].</ref>. У 4-м томе часопісу {{Артыкул у іншым разьдзеле|Biblioteka Warszawska||pl|Biblioteka Warszawska}} за 1848 год захавалася сьведчаньне, што «''…палякі звычайна называюць беларускую (крывіцкую) мову літоўскай, а літоўскую{{Заўвага|Тут — у сэнсе „летувіскую“}} — жамойцкай''» ({{мова-pl|«…Polacy język biało-ruski (krzywicki) powszechnie nazywają litewskim, a litewski żmudzkim»|скарочана}}<ref>Biblioteka Warszawska. T. 4, 1848. [https://books.google.by/books?id=dm5lAAAAcAAJ&pg=PA435&dq=powszechnie+nazywaj%C4%85+litewskim,+a+litewski+%C5%BCmudzkim&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiVhrLjkN70AhXB8rsIHZLnCOgQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=powszechnie%20nazywaj%C4%85%20litewskim%2C%20a%20litewski%20%C5%BCmudzkim&f=false S. 435].</ref>){{Заўвага|Сам аўтар нататкі (J. Szreder) лічыць, што гэтая замена нібыта адбываецца з прычыны «''невуцтва''» ({{мова-pl|«Tylko niewiadomość popełnić może taką zamianę»|скарочана}}). Тым часам у 1832 годзе народжаны на Жамойці сьвятар і мовазнаўца Калікст [[Касакоўскія|Касакоўскі]] абраў для сваёй граматыкі летувіскай мовы назву «Граматыка жамойцкай мовы» ({{мова-pl|Grammatyka języka żmudzkiego|скарочана}} або {{мова-lt|Kałbrieda leźuwio źiamaytiszko|скарочана}})<ref>Subačius G. Kalikstas Kasakauskis // Visuotinė lietuvių enciklopedija. T. IX (Juocevičius — Khiva). — Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 2006. P. 521.</ref>. А польскі гісторык літаратуры {{Артыкул у іншым разьдзеле|Караль Эстрэйхэр||pl|Karol Estreicher (starszy)}}, якога называюць «бацькам польскай бібліяграфіі», у сваёй «Bibliografia Polska» (1888 год) азначаў надрукаваны ў Кёнігсбэргу першы поўны пераклад Бібліі на летувіскую мову як «''жамойцкую біблію''», «''біблію ў жамойцкай мове''» ({{мова-pl|«Biblia Żmudzka», «w języku żmudzkim»|скарочана}})<ref>Estreicher K. Bibliografia Polska. T. IX. — Kraków, 1888. S. [https://books.google.by/books?id=d3JmAAAAcAAJ&pg=PA527&dq=w+jezyku+zmudzkim&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi806izw-n1AhXF7rsIHbsaAFI4FBDoAXoECAkQAg#v=snippet&q=biblia%20%C5%BCmudzkim%20krolewiec&f=false 527], [https://books.google.by/books?id=d3JmAAAAcAAJ&pg=PA527&dq=w+jezyku+zmudzkim&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi806izw-n1AhXF7rsIHbsaAFI4FBDoAXoECAkQAg#v=snippet&q=biblia%20%C5%BCmudzka%201735&f=false CCCXLI].</ref>}}. Польскі этнограф [[Оскар Кольбэрг]] пры апісаньні [[Падляшша]] (1890 год) зазначаў, што жыхары яго паўночнай часткі «''размаўляюць на дыялекце руска-літоўскім, набліжаным да беларускага, які тут проста называюць літоўскім''»<ref name="Kolberg-1890-359">Kolberg O. Mazowsze: obraz etnograficzny. Mazowsze stare. Mazury. Podlasie. Tom V. — Kraków, 1890. [https://books.google.by/books?id=k_pLxc6D2oMC&pg=PA359&dq=ruskolitewski&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjklvv7j675AhWyMewKHZJwAkYQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=ruskolitewski&f=false S. 359].</ref>. Народжаны ў ваколіцах [[Бельск Падляскі|Бельску]] віленскі доктар Людвік Чаркоўскі сьведчыў у сваёй этнаграфічнай працы (1907 год), што падляскія [[мазуры]] і русіны называюць беларускую мову «літоўскай», а яе носьбітаў — «ліцьвінамі»<ref name="Czarkowski-1907">Czarkowski L. Powiat Bielski w gub. Grodzieńskiej // Rocznik Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie. T. 1, 1907. [https://books.google.by/books?id=SaXQPv5oxykC&pg=PA98&dq=nazywa+lud+siebie+Litwinami&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwirvJL7jfT5AhUOy6QKHfpjD04Q6AF6BAgCEAI#v=onepage&q&f=false S. 97]—98.</ref>. [[Файл:Jan Stankievič. Ян Станкевіч (1920-29).jpg|значак|[[Ян Станкевіч]]]] Мовазнаўца [[Яўхім Карскі]] ў сваім дакладзе пра старабеларускую мову, зробленым у 1893 годзе, прывёў некалькі назваў беларускай мовы, сярод якіх былі літоўская і літоўска-руская<ref name="Zaprudzki-2013-82">[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://web.archive.org/web/20211211192815/https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%D0%97%D0%B0%D0%BF%D1%80%D1%83%D0%B4%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%9D%D0%B0%D0%B7%D0%B2%D1%8B%20%D0%B1%D0%B5%D0%BB%20%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D1%8B_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 82.</ref>. Яшчэ ў 1825 годзе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Кёпэн||be|Пётр Іванавіч Кёпен}} прапаноўваў называць беларускую мову літоўска-рускай<ref>Кеппен П. Рец. на: Калайдович К., Строев П. Обстоятельное описание славяно-российских рукописей, хранящихся в Москве в библиотеке графа Федора Андреевича Толстова // Библиографические листы, 19. Санкт-Петербург, 1825. С. 267—268.</ref> і абгрунтоўваў гэта тым, што ўкраінцы называлі беларускую мову літоўскай і што такі лінгвонім сустракаецца ў катэхізьме XVII ст. [[Лаўрэнці Зізані|Лаўрэнція Зізанія]]<ref>[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] Аб навуковай рэцэпцыі беларускай мовы ў Расіі ў першай палове ХІХ стагоддзя // Мовазнаўства. Літаратуразнаўства. Фалькларыстыка. XV Міжнародны з’езд славістаў (Мінск, 20-27 жніўня 2013 г.): Даклады беларускай дэлегацыі. Рэдкал. А. Лукашанец і інш. — {{Менск (Мінск)}}, Беларуская навука, 2013. С. 37—52.</ref>. Літоўска-рускую мову таксама згадвалі ў 1828 годзе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхайла Качаноўскі||uk|Михайло Каченовський}}<ref>Каченовский М. О снимке жалованной грамоты Великого князя Литовского Витовта каноникам виленским // Вестник Европы. № 22, 1828. С. 146.</ref>, у 1829 годзе — {{Артыкул у іншым разьдзеле|Павел Строеў||ru|Строев, Павел Михайлович}}<ref>Строев П. М. Обстоятельное описание старопечатных книг славянских и российских. — Москва, 1829. С. 6, 80, 120.</ref>, у 1842 годзе — [[Фёдар Шымкевіч]]<ref>Шимкевич Ф. Корнеслов русского языка, сравненного со всеми главнейшими славянскими наречиями и с двадцатью четырьмя иностранными языками: удостоен Демидовской премии / сост. Федором Шимкевичем. — СПб.: Тип. Имп. Акад. наук, 1842. [http://elib.shpl.ru/ru/nodes/63236-ch-1-1842#mode/inspect/page/17/zoom/4 С. XVII].</ref>, у 1852 годзе — Фёдар Галатузаў<ref name="Zaprudzki-2013-85">[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://web.archive.org/web/20211211192815/https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%D0%97%D0%B0%D0%BF%D1%80%D1%83%D0%B4%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%9D%D0%B0%D0%B7%D0%B2%D1%8B%20%D0%B1%D0%B5%D0%BB%20%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D1%8B_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 85.</ref>, у 1878 годзе — {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Каратаеў||be|Іван Пракопавіч Каратаеў}}<ref>Карский Е. Ф. Белоруссы. Т. 1. — Варшава, 1903. [https://books.google.by/books?id=Hbw6AQAAMAAJ&pg=PA411&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9+%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjh2qbZ5Yv0AhXIQvEDHQOfA30Q6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9%20%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A%22&f=false С. 411].</ref>, у 1890 годзе — {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пампей Бацюшкаў||uk|Батюшков Помпей Миколайович}}<ref>Батюшков П. Белоруссия и Литва. Исторические судьбы Северо-Западного края. — СПб., 1890. [https://books.google.by/books?id=30dbAAAAQAAJ&printsec=frontcover&hl=ru&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q=%D1%81%D0%BA%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%BD%D0%B0%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A&f=false С. 159].</ref>. Назву «руска-літоўская мова» ({{мова-ru|«Русско-Литовский язык»|скарочана}}) у 1854 годзе ўжыў гісторык і бібліёграф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхаіл Палудзенскі||ru|Полуденский, Михаил Петрович}}<ref>Временник Императоркого московского общества истории и древностей российских. Кн. 19, 1854. [https://books.google.by/books?id=N35fAAAAcAAJ&pg=RA4-PA25&dq=%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9+%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi35r_4go70AhUvQfEDHSnyCdoQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A&f=false С. 25].</ref>. Назву «літоўска-славянская мова» ({{мова-ru|«литово-славянский язык»|скарочана}}) датычна беларускай мовы цытуе [[Мікалай Улашчык]] у біяграфічным нарысе [[Міхал Баброўскі|Міхала Баброўскага]]<ref>[[Мікалай Улашчык|Улащик Н. Н.]] Введение в изучение белорусско-литовского летописания. — М.: Наука, 1985. С. 41.</ref>. [[Файл:Vacłaŭ Panucevič. Вацлаў Пануцэвіч (1930-39).jpg|значак|[[Вацлаў Пануцэвіч]]]] У 1918 годзе прафэсар славянскіх моваў і літаратураў [[Бэрлінскі ўнівэрсытэт|Бэрлінскага ўнівэрсытэту]] [[Аляксандар Брукнэр]] апублікаваў артыкул «Зь беларускай нівы» ({{мова-pl|«Z niwy białoruskiej»|скарочана}}), дзе падкрэсьліваў, што гістарычная літоўская — гэта беларуская мова, якая была [[Афіцыйная мова|афіцыйнай мовай]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], што гістарычныя ліцьвіны — гэта беларусы, а гістарычная літоўшчына — гэта беларушчына: «''…па-літоўску г. зн. па-беларуску пісаныя ўсе літоўскія акты, хронікі, статуты… …ліцьвін, г. зн. беларус… …літоўшчына, г. зн. беларушчына…''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Tento białoruski język ma własną przeszłość, wcześniejszą nierównie i światlejszą niż mało- lub wielkoruski, ale pod obcą, litewską nazwą w niej się ukrywa. Był bowiem językiem urzędowym na całej Litwie; po litewsku; t. j. białorusku spisywano akty, kroniki, statuty; on pierwszy w druku się pojawił, równocześnie z polskim, w Biblii doktora Skoriny w Pradze i Wilnie około 1520 r. <…> Więc mógł sobie niegdyś tuszyć Litwin, t. j. Białorus, że mowa jego i narodowość na całej Litwie każdą inną wyprze — losy zrządziły inaczej: wyparła mowę jego, a zamieniła narodowość wszechpotężna polszczyzna. …w grodach zaś litewskich, od Wilna do Witebska, osiadało mieszczaństwo polskie, bo po polsku mówiące i myślące a litewszczyzna, t. j. białoruszczyzna kątem około monasterów i cerkwi się kupiła. Już w 15 w. w aktach litewskich (białoruskich) spotykasz gęste wyrazy polskie… W 16 w. czytają jeszcze białoruscy Chodkiewicze, Tryznowie, Pacowie, Tyszkiewicze, Sapiehowie, Dorohostajscy, Kiszkowie po białorusku, otrzymują z kancelarii wileńskiej dyplomy i listy białoruskie…»|скарочана}}}}<ref>Brückner A. Z niwy białoruskiej. — Kraków, 1918. [https://polona.pl/item/z-niwy-bialoruskiej,Njc4NTg4MjY/4/#info:metadata S. 3]—5.</ref>. У 1922 годзе прафэсар гісторыі [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] [[Фэлікс Канечны]] апублікаваў артыкул з прапановай тэрміналягічна аддзяляць летувіскую мову ({{мова-pl|język letuwski|скарочана}}) ад гістарычнай літоўскай (беларускай), а таксама Летуву ({{мова-pl|Letuwa|скарочана}}) — ад гістарычнай Літвы і летувісаў ({{мова-pl|Letuwini|скарочана}}) — ад гістарычных ліцьвінаў{{Заўвага|Падобнае тэрміналягічнае разьмежаваньне ({{мова-pl|Letuwisi, letuwiski|скарочана}}) прапаноўваў яшчэ ў 1916 годзе польскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Людвік Яноўскі||pl|Ludwik Janowski}}<ref>Janowski L. Litwa i Polska. — Lausanne, 1916. S. 5.</ref>, тым часам яшчэ ў 1837 годзе падобную назву народу ({{мова-ru|летувы|скарочана}}) выкарыстаў расейскі пісьменьнік зь [[Менскі павет|Меншчыны]] [[Фадзей Булгарын]]: {{мова-ru|«Все соседние народы Датчане, Германы, Скандинавы и Летувы или Литва <…> Славяне заняли часть земли, принадлежавшей древним Летувам, или Литве, в нынешней Пруссии, и часть Вендов даже смешалась с Летувами»|скарочана}}<ref>Булгарин Ф. Россия в историческом, статистическом, географическом и литературном отношениях. — СПб., 1837. С. 135, 149.</ref>}}: «''пасольства яго [Уладзіслава Ягайлы] у Кракаў (аб руцэ Ядвігі) не патрабавала перакладніка, бо яны выкарыстоўвалі беларускую мову. Тая мова вякамі лічылася „літоўскай“ і так нават часта называлася. У Польшчы нават ня ведалі пра існаваньне летувіскай мовы, пакуль яе не адкрыла парафіяльнае духавенства''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Poselstwo ego [Władysława Jagiełły] do Krakowa (o rękę Jadwigi) nie potrzebowały tłumacza, gdyż używały języka białoruskiego. Ten język uważany był przez wieki całe za „litewski“ i tak nawet często nazywany. W Polsce nawet nie wiedziano o istnieniu języka letuwskiego, aż dopiero odkryło go duchowieństwo parafjalne»|скарочана}}}}<ref>Koneczny F. Letuwa a Litwa // Przegląd Powszechny. Nr. 463, 1922. S. 41.</ref>. 18 сакавіка 1928 году гэтую прапанову абмяркоўвалі на паседжаньні Віленскага аддзелу [[Польскае гістарычнае таварыства|Польскага гістарычнага таварыства]], дзе Фэлікс Канечны выступіў зь лекцыяй «Этнаграфічная тэрміналёгія ў Вялікім Княстве Літоўскім», адзначаючы: «''у крыніцах часта ўпамінаецца літоўская мова, але маецца на ўвазе не летувіская мова, а беларуская. Афіцыйнай мовай у Вялікім Княстве Літоўскім была беларуская''»{{Заўвага|{{мова-pl|«W źródłach jest często mowa o języku litewskim, ale rozumieją one przez to nie język litewski, czyli letuwski, lecz białoruski. Językiem urzędowym w W. Ks. Lit. był język białoruski»|скарочана}}}}<ref>Ateneum Wilenskie. Z. 14, 1928. S. 215.</ref>. [[Файл:Вялікалітоўска-расійскі слоўнік (Greatlitvan-Russian Dictionary).jpg|значак|Вокладка [[Вялікалітоўска-расейскі слоўнік|Вялікалітоўска-расейскага слоўніка]] (1989 г.), які захоўваецца ў [[Бібліятэка Кангрэсу|Бібліятэцы Кангрэсу]]]] У 1927 годзе аўтар месячніку літаратуры і культуры Заходняй Беларусі «[[Родныя гоні (1927)|Родныя гоні]]» Д. Масальскі паведамляў у сваім артыкуле: «''ведама, што ў мінуўшчыні звычайна як самі Беларусы так і чужнікі Беларусь называлі Літвой. Беларусаў — Ліцьвінамі а мову беларускую — мовай літоўскай, у малой меры гэтыя назовы захаваліся нат дагэтуль''»<ref name="Masalski-1927"/>. У 1926 годзе беларускі гісторык і мовазнаўца [[Ян Станкевіч]] на старонках віленскай газэты «[[Сялянская Ніва]]» зазначаў: ''«Вялікае значэньне мела імя Ліцьвін, Літва. Нашая мова часта завецца гэтым імем <…> Але нашыя продкі самі называлі сябе і далей па-старому: Крывіч, Ліцьвін, Крывія, Літва, мова крывіцкая, літоўская, руская»''<ref name="Stankievic-1926"/>. Пазьней ён папулярызаваў датычна беларускай мовы назву ''вялікалітоўская''{{Заўвага|А датычна Беларусі — назву ''Вялікалітва''}}, падрыхтаваў і выдаў на сродкі [[Вялікалітоўская фундацыя імя Льва Сапегі|Вялікалітоўскай (беларускай) фундацыі імя Льва Сапегі]] «Вялікалітоўска-расейскі слоўнік» ({{мова-en|Greatlitvan-Russian Dictionary|скарочана}}, {{мова-ru|великолитовско-русский словарь|скарочана}}), які захоўваецца ў найбуйнейшай у сьвеце [[Бібліятэка Кангрэсу|Бібліятэцы Кангрэсу]] [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]<ref>Мартыненка В. [https://knihi.com/Kastus_Travien/Bryhadny_hienieral.html Уводзіны]. Кастусь Травень. Брыгадны генерал, [[Knihi.com]]</ref>. А ў працах беларускага гісторыка [[Вацлаў Пануцэвіч|Вацлава Пануцэвіча]], які меў грунтоўную філялягічную падрыхтоўку і выдаваў у [[Чыкага]] навуковы часопіс «[[Litva]]», літоўская мова — гэта беларуская мова, як і ліцьвін — беларус, а Літва — Беларусь<ref name="Zlutka-1998">[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] [https://media.catholic.by/nv/n5/art16.htm Пра Вацлава Пануцэвіча] // [[Наша Вера]]. № 2, 1998.</ref>. У фундамэнтальным двухтомным падручніку «Беларуская мова» [[Валянтына Пашкевіч|Валентыны Пашкевіч]] ([[Таронта]], 1978 год) — першай практычнай граматыцы беларускай мовы [[Ангельская мова|па-ангельску]] — зазначаецца: «''літоўская мова была ўрадавай на ўсёй тэрыторыі Вялікага Княства Літоўскага… наш край праз больш, як паўтысяча гадоў зваўся Літвой, дзяржава — Вялікім Княствам Літоўскім, а нашыя прашчуры — ліцьвінамі''»<ref>Беларуская мова — Fundamental Byelorussian. — Toronto, 1978. С. 26.</ref>, што дадаткова сьцьвярджаецца ў пададзеным пры падручніку слоўніку: «''Лятува [Летува] — present-day Lithuania; Літва — Lithuania (old name of present-day Byelorussia [Belarus]); Жамойць — Samogitia — old name (lasting almost until the end of the 19th c.) of present-day Lithuania''»<ref>Беларуская мова — Fundamental Byelorussian. — Toronto, 1978. С. 26, 251, 271—272.</ref>. === Балтыйская (неславянская) літоўская мова === {{Асноўны артыкул|Жмогусы|Прускія летувісы|Жамойты|Аўкштайты}} [[Файл:Catechismus in preüßnischer sprach, gecorrigiret und dagegen das deüdsche.jpg|значак|Першая друкаваная летувіская кніга<ref name="Panucevic-271"/><ref>[[Павал Урбан|Урбан П.]] [https://knihi.com/Paula_Urban/U_sviatle_histarycnych_faktau.html У сьвятле гістарычных фактаў (У сувязі з брашурай Л. С. Абэцэдарскага)]. — Мюнхэн — Нью-Ёрк: БІНІМ, 1972.</ref> («''у прускай мове''»), выдадзеная дзеля [[Прускія летувісы|жамойтаў («прусаў»)]] [[Самбія|Самбіі]]. [[Каралявец|Кёнігсбэрг]], 1545 г.]] Уласна літоўскія князі і баяры, пакінуўшы ў XIV—XV стагодзьдзяў у сваіх перакладных [[Лацінская мова|лацінскіх]] і [[Нямецкая мова|нямецкіх]] граматах тузіны гутарковых беларускіх словаў і выразаў, не падалі ў іх ніводнага [[Балтыйскія мовы|балтыйскага слова]]{{Заўвага|Прытым, да прыкладу, хаця польская мова не была пісьмовай да XVI ст., ёсьць запісы ў сярэднявечных лацінамоўных крыніцах, якія падаюць прыклады польскай мовы і адназначна сьведчаць пра тое, што палякі размаўлялі на польскай мове, а запіс пра эстонскую мову сустракаецца яшчэ пад 1214 годам у хроніцы Генрыка Латвійскага: «лаўла, лаўла, паппі» («сьпявай, сьпявай, поп»)<ref name="Dajlida-2019-29">{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 29.</ref>}}<ref name="Dajlida-2019-29"/>. Паводле некаторых летувіскіх аўтараў<ref>[https://web.archive.org/web/20211026153053/https://www.litviny.net/10801079-108010891090108610881080109510771089108210801093-1076108610821091108410771085109010861074.html Летувіская мова з гістарычных дакумэнтаў паводле адэпта тэорыі летувізму Томаса Бараноўскага]{{ref-ru}}</ref>, адным зь першых, хто пісьмова зафіксаваў такое балтыйскае слова, стаў італьянскі гуманіст [[Філіп Калімах]] (1437—1496). Ён быў асабістым сакратаром караля і вялікага князя [[Казімер Ягелончык|Казімера Ягайлавіча]] і ў сваім творы, прысьвечаным жыцьцю польскага кардынала [[Зьбігнеў Алясьніцкі|Зьбігнева Алясьніцкага]], дае зьвесткі пра звычаі і мову ліцьвінаў: «''…хвалілі [Ліцьвіны] лясы, камяні, аддалённыя месцы, азёры і розныя пачвары, асабліва вужаку{{Заўвага|Спэцыфічнае стаўленьне да вужакаў — агульная асаблівасьць беларускага і летувіскага фальклёру{{зноска|Wilson|2012|Wilson|27}}, прытым гісторык [[Андрэй Катлярчук]] зьвяртае ўвагу на тое, што ўшанаваньне вужакаў нельга зьвязваць выняткова з [[Балты|балтыйскай]] традыцыяй, бо «Вужыны кароль» — гэта цэнтральны пэрсанаж міталёгіі [[Лужычане|лужыцкіх сэрбаў]]<ref>[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. — {{Менск (Мінск)}}: Энцыклапедыкс, 2002. С. 137.</ref>}}, які на іх мове мае назву „Gyvotem“''»{{Заўвага|{{мова-la|«Litifani … ante omnia serpentem, quem Gyvotem lingua sua dicunt»|скарочана}}<ref>Callimachus Buonacorsi P. Vita et mores Sbignei Cardinalis // Pomniki dziejowe Polski. T. 6. — Warszawa, 1961. P. 245.</ref>}} ([[летувіская мова|па-летувіску]] ''gyvatė'' — гэта 'зьмяя', тым часам у беларускай міталёгіі «жывойтамі» называюць яшчарак — «зьмеяў на чатырох кароткіх лапах»<ref>Клімковіч І. [http://pawet.net/library/history/bel_history/dk/45/%D0%A6%D0%BC%D0%BE%D0%BA_%D0%B7_%D0%AE%D0%B1%D1%96%D0%BB%D0%B5%D0%B9%D0%BD%D0%B0%D0%B9_%D0%BF%D0%BB%D0%BE%D1%88%D1%87%D1%8B.html Цмок з Юбілейнай плошчы] // [[Маладосьць (часопіс)|Маладосьць]]. № 7, 2011. С. 96.</ref><ref>Мяцеліца К. У пошуках жывойта // [[Маладосьць (часопіс)|Маладосьць]]. № 12, 2015. С. 148—149.</ref>). Прытым сам Калімах выводзіў паходжаньне ліцьвінаў ад [[Кельты|кельтаў]], назву Літвы — ад невядомага слова ''Litifa'', а ўшанаваньне зьмеяў прыпісваў таксама «басфорцам», пад якімі хутчэй за ўсё разумеў [[Крымскія татары|крымскіх татараў]]<ref>Гісторыя філасофскай і грамадска-палітычнай думкі Беларусі. У 6 т. Т. 2. Протарэнесанс і Адраджэнне / [[Сяргей Санько|С. Санько]] [і інш.] ; Нац. акад. навук Беларусі, Ін-т філасофіі. — {{Менск (Мінск)}}: Беларус. навука, 2010. С. 482—485.</ref>. [[Файл:Mazvydo katekizmas.jpg|міні|Катэхізм [[Марцінас Мажвідас|Мажвіда]] (1547 г.), які афіцыйна лічыцца ў Летуве першай друкаванай кнігай на летувіскай мове, тым часам [[Старабеларуская мова|па-беларуску]] яго азначалі як «''катэхізм па-жамойцку друкаваны''» (1580 г.)<ref name="Lebedys-1976-111">Lebedys J. Lietuvių kalba XVII—XVIII a. viešajame gyvenime. — Vilnius, 1976. P. 111.</ref>]] У 1564 годзе польскі храніст [[Марцін Бельскі]], які адзначыўся супярэчлівымі зьвесткамі пра моўную сытуацыю ў Літве{{Заўвага|Мовазнаўца [[Ян Станкевіч]] зьвяртае ўвагу на сьцьверджаньне Марціна Бельскага, што [[пруская мова]] мае падабенства з мовай Літвы — той часткі Літвы, дзе гавораць [[куршаўская мова|куршаўскай мовай]] ({{мова-pl|«Rzecz Prusów podobna jest rzeczy Litwy, tej Litwy, która mówi językiem kurońskim»|скарочана}}). Такім спосабам польскі храніст фактычна разьмяжоўвае славянскую Літву зь яе балтыйская часткай, мову якой ён гэтым разам называе «куршаўскай»<ref>Станкевіч Я. Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 651.</ref>. Сярод іншага, Марцін Бельскі яшчэ сьцьвярджаў, што «''Жамойты, а таксама Куршы, гавораць іначай, чым Літва''» ({{мова-pl|«Odmiennie mówią Żmódzinowie, takoż Kurowie, niż Litwa»|скарочана}}<ref>Słownik języka polskiego. T. 3. — Warszawa, 1814. [https://books.google.by/books?id=I1NRAAAAcAAJ&pg=PA977&dq=%C5%BBm%C3%B3dzinowie+bielski&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiXptHQq831AhVplP0HHTQQAuAQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=%C5%BBm%C3%B3dzinowie%20bielski&f=false S. 977].</ref>)}}, у адказ на зьяўленьне [[Палямонавічы|легенды пра Палямона]] напісаў у сваёй [[Хроніка ўсяго сьвету|Хроніцы ўсяго сьвету]]: «''Зь літоўскай гаворкай мы ўсе добра знаёмыя, а як гавораць, быццам яна падобная на лацінскую. Мне так не здаецца, як у гэтых словах убачыш „Superatus hodie astus demonis, cum ipse sit cum suis demonibus ambiciosus“ — „Isgaleta Jauesti Kitristas velino / Kuri saua sutrine Lampse velina“''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Litewskiey mowy świadomismy wszyscy a iako powiedzaią żeby się zgadzała z Łacińską niezda mi się iako w tych słowiech obaczysz „Superatus hodie astus demonis, cum ipse sit cum suis demonibus ambiciosus“ „Isgaleta Jauesti Kitristas velino / Kuri saua sutrine Lampse velina“»|скарочана}}<ref>Kronika wszystkyego swyata. Wyd. 1564. S. 438.</ref>}}. З прычыны вялікай адрознасьці дэкляраванага «літоўскага» перакладу адпаведнай лацінскай фразы ад яе сапраўднага летувіскага перакладу ({{мова-lt|«Nugalėta jau šiandien velnio gudrystė, nors jis su savo demonais ir trokšta garbės»|скарочана}}) летувіскі мовазнаўца [[Зігмас Зінкявічус]] мусіў яшчэ ў 1996 годзе прызнаць, што пададзены Бельскім тэкст «''занадта дэфармаваны''»{{Заўвага|{{мова-it|«è troppo deformato»|скарочана}}}}<ref>Zinkevičius Z. Martynas Mažvydas e l’inizio della lingua scritta lituana // Res Balticae. 1996. P. 184.</ref>. [[Файл:Samogitia-Samaidae (W. Grodecki, 1558, 1570).jpg|значак|[[Жамойць]]: [[Жамойцкае староства|літоўская]] (''Samogitia'') і [[Малая Летува|пруская]] (''Samaidae''). {{nowrap|{{Артыкул у іншым разьдзеле|Вацлаў Градзецк|В. Градзецкі|pl|Wacław Grodziecki}}}}, 1570 г. (1558 г.)]] Апроч таго, летувіскія гісторыкі і мовазнаўцы, а таксама тыя<ref>[[Алег Дзярновіч|Дзярновіч А.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/dziarnovich/47/%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%B0_%D1%9E_%D0%92%D1%8F%D0%BB%D1%96%D0%BA%D1%96%D0%BC_%D0%9A%D0%BD%D1%8F%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5_%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%BC.html Літоўская мова ў Вялікім Княстве Літоўскім] // Палітычная сфера. № 16—17 (1—2), 2011. С. 115—143.</ref>, хто іх цытуе, спрабуюць спасылацца на пэўныя сьведчаньні, у якіх не ўдакладняецца, што памянёная там «літоўская» ёсьць неславянскай (балтыйскай) або, увогуле, датычыцца [[Летувіская мова|жамойцкай (летувіскай) мовы]]: [[Файл:Lingua Samogitica (1690).jpg|значак|Надрукаваны ў Вільні ў 1690 годзе пераклад [[Папа|папскай]] булы на летувіскую мову, якая ў дакумэнце называецца «жамойцкай мовай» ({{мова-la|Lingua Samogitica|скарочана}}). Прызначаўся да чытаньня ў парафіях [[Жамойцкае біскупства|Жамойцкага біскупства]], якое ахоплівала ня толькі [[Жамойцкае староства]], але і [[Упіцкі павет|Ўпіцкі павет]], жыхароў якога за Расейскай імпэрыяй назвалі «[[Аўкштайты|аўкштайтамі]]» — «верхнімі або ўласнымі літоўцамі»]] * Лацінскі ліст вялікага князя [[Вітаўт]]а да імпэратара [[Жыгімонт Люксэмбурскі|Жыгімонта Люксэмбурскага]] 1420 году, у якім паведамляецца, што слова [[Жамойць]] «''перакладаецца ў літоўскую як „ніжняя зямля“''» ({{мова-la|«ideo Szomoyth vocatur, quod in lythwanico terra inferior '''interpretatur'''»|скарочана}}). ** Меркаваньне летувіскіх аўтараў пра тое, што Вітаўт пісаў, нібы слова Жамойць «''па-літоўску азначае „ніжняя зямля“''», зьняпраўджваецца ўласна зьместам ліста (пры адэкватным яго перакладзе з лацінскай мовы). Пагатоў у тым жа лісьце Вітаўт ужывае «''народнае''» слова «гайны», што азначае логвы ({{мова-la|«indagines, alias in vulgari hayn»|скарочана}}): паводле [[Этымалягічны слоўнік беларускай мовы|Этымалягічнага слоўніка беларускай мовы]] [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|НАН Беларусі]], «''гайно — 'бярлога, логава'''»<ref>{{Літаратура/ЭСБМ|3к}} С. 18.</ref>. Таксама Вітаўт двойчы ўжывае славянскія тэрміны (''Szomoyth'', ''Somoyth'' — {{мова-be-old|Жомойть|скарочана}}) у называньні Жамойці і [[жамойты|жамойтаў]] (хоць у тагачасных лацінскіх тэкстах да іх дастасоўвалі назвы ''Samogitia'' і ''Samogiti''), кажучы, што іх гэтак называлі «''ў літоўскай мове''»<ref name="Urban-2001-105-106">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 105—106.</ref>. Апроч таго, пра сваю «''гутарковую''» мову Вітаўт ясна сьведчыў і ў іншых лістох, напрыклад, у лісьце [[Касьцёл Сьвятых Станіслава і Ўладзіслава (Вільня)|Віленскай катэдры]] 1423 году, дзе ўпамінае «''простанародную''» (''vulgariter'') меру «лукно шасьціпяднае» (''lukno szescipedne'')<ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 63, 208—209.</ref>. * Успамін Вітаўта пра тое, што на [[Луцак|Луцкім]] зьезьдзе манархаў у студзені 1429 году ён зьвярнуўся да [[Ягайла|Ягайлы]] «па-літоўску» ({{мова-la|«nos vero in lithwanico diximus ad vos»|скарочана}})<ref name="Urban-2001-106">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 106.</ref>. ** Хоць сам гэты ўпамін нічога ня кажа пра зьмест той «літоўскай» мовы, аднак захаваліся сьведчаньні, што асабістае ліставаньне паміж Вітаўтам і Ягайлам вялося на беларускай мове<ref name="Urban-2001-107">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 107.</ref>. * Паведамленьне храніста [[Ян Длугаш|Яна Длугаша]] пра тое, што ў 1440 годзе вялікага князя [[Казімер Ягайлавіч|Казімера Ягайлавіча]], які нарадзіўся і выхоўваўся ў [[Кракаў|Кракаве]], па прыбыцьці ў Вільню мясцовыя князі і баяры [[Алелька Ўладзімеравіч]], [[Васіль Пуцята]], [[Юры Сямёнавіч Гальшанскі|Юры Сямёнавіч]], [[Іван Манівід|Івашка Манівідавіч]] і [[Пётар Мантыгердавіч|Пятрашка Мантыгердавіч]] навучалі літоўскай мове і звычаям ({{мова-la|«Pauci qui remanserant, odio et arte Lithuanorum tempore succedente exclusi sunt, veriti, ne native affect plus esset Polonis quam Lithuanis affectus, officials Lithuanos adiungung et ipsum linguam et mores suos instruunt»|скарочана}}). ** Пра славянскі характар той «літоўскай» мовы кажа ўжо сам пералік асобаў. Адметна тое, што Пятрашка Мантыгердавіч прысьведчыў у 1434 годзе наданьне для Віленскай катэдры зямель у Медніцкай, Дубінскай, Лынгменскай і Няменчынскай валасьцях, дзе ўпаміналіся снасткі, «''па-народнаму „язы“''» (''vulgariter jazi''){{Заўвага|Паводле [[Этымалягічны слоўнік беларускай мовы|Этымалягічнага слоўніка беларускай мовы]] [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|НАН Беларусі]], «''Ез — 'перагародка, якую ставяць рыбакі на рацэ з праходам, у якім расстаўляюць нерат' <...> (гл. таксама яз)''»<ref>{{Літаратура/ЭСБМ|3к}} С. 184.</ref>, таксама шэраг прыкладаў ужываньня гэтага слова ў форме «яз» падае [[Гістарычны слоўнік беларускай мовы]]<ref>{{Літаратура/ГСБМ|37к}} С. 300.</ref>}}, а ў 1449 годзе ён прысьведчыў наданьне для касьцёла ў Дубінках, дзе ўпаміналася «''сядзіба або інакш „дварэц“''» (''allodium alias dworecz'')<ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 176—177.</ref>. ** Увогуле, падобныя спробы з боку летувісаў атаясаміць усякі гістарычны ўпамін «літоўскай мовы» менавіта зь летувіскай мовай адзначаліся ўжо ў пачатку XX ст., калі [[Міхал Піюс Ромэр]] з спасылкай на летувіскае выданьне «Lietuvis» за 1907 год сьцьвярджаў, нібы апошні афіцыйны дакумэнт па-летувіску склалі ў [[Белая Царква (Кіеўская вобласьць)|Белай Царкве]] ваявода кіеўскі [[Адам Кісель]], ваявода смаленскі [[Юры Караль Глябовіч|Юры Глябовіч]], [[Стольнік вялікі літоўскі|стольнік]] [[Вінцэнт Корвін-Гасеўскі|Вінцэнт Гасеўскі]] і падсудак браслаўскі Міхал Касакоўскі{{Заўвага|Гэты «''ліст на літоўскай мове''» ўпамінаецца ў працы польскага гісторыка XVII ст. {{Артыкул у іншым разьдзеле|Лаўрын Ян Рудаўскі|Лаўрына Яна Рудаўскага|pl|Wawrzyniec Jan Rudawski}}: {{мова-la|«Quibus enim rationibus persuaderent surenti multitudini, se legatos et commissarios esse, quos ubique iuris gentium praerogatiua securos reddit, communicatis itaque in unum confiliis, in quo tunc rerum et fortunae articulo versarentur, Ianussio duci Radiuilio Lituana lingua secretis literis scripserunt»|скарочана}}<ref>Historiarum Poloniae ab excessu Vladislai iv ad pacem Olivensem vsque libri ix, seu, Annales regnante Ioanne Casimiro Poloniarum. — Varsaviae et Lipsiae, 1755. [https://books.google.by/books?id=SjtD6h1inW0C&pg=PA85&dq=%22lituana+lingua%22&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiq9oGDqsL5AhVR6LsIHZSjBNIQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=lingua&f=false P. 85].</ref>}}. Абсурднасьць гэтага сьцьверджаньня паказаў яшчэ ў 1912 годзе гісторык [[Лявон Васілеўскі]]<ref>Wasilewski L. Litwa i Białoruś: przeszłość — teraźniejszość — tendnecje rozwojowe. — Kraków, 1912. S. 157.</ref>. На пашыраную ўжо ў тыя часы «манію» ўглядаць у кожным літоўскім паводле назвы мовы гістарычным дакумэнце жамойцкую мову зьвяртаў увагу ў 1918 годзе гісторык літаратуры і мовазнаўца [[Аляксандар Брукнэр]] («''…сёньняшні літваман гатовы падумаць, што тое пра яго жамойцкую гаворку мова; нават… у „літоўскім“ лісьце русіна Кісяля ўгледзелі помнік жамойцкай мовы''»)<ref>Brückner A. Z niwy białoruskiej. — Kraków, 1918. [https://polona.pl/item/z-niwy-bialoruskiej,Njc4NTg4MjY/5/#info:metadata S. 4]—5.</ref>. * Лічба [[гданьск]]іх мяшчанаў, якія ў 1492 годзе прыбылі ў Вільню дзеля сустрэчы з [[Казімер Ягайлавіч|Казімерам Ягайлавічам]] і [[Паны-Рада|Панамі-Радаю]] і ў час перамоваў сутыкнуліся з польскай, літоўскай і рускай мовамі ({{мова-de|«Daruff wart manchfaldig handelt gehat itzundt Polnisch, itzundt Lithows, itzundt Reuszch»|скарочана}}). * Два наказы аналягічнага зьместу вялікага князя [[Жыгімонт Стары|Жыгімонта Старога]] намесьніку [[Жыжмары|жыжмарскаму]] ад 3 жніўня 1511 году (''«Вялелі есма ў таго касьцёла жыжмарскага меці каплана, што бы ўмеў па­літоўскі казаці, і містра»'') і [[Эйшышкі|эйшыскаму]] плябану ад 27 студзеня 1524 году ({{мова-la|«…presbyteros idoneos, quorum saltem unus idiomate Lithuanico praedicare populo Dei bene sciat et debeat»|скарочана}}). ** Раней за памянёныя наказы, у верасьні 1501 году [[Віленскія біскупы|віленскі біскуп]] [[Войцех Табар|Альбэрт Табар]] атрымаў ад вялікага князя [[Аляксандар Ягелончык|Аляксандра]] грамату, паводле якой змог на свой погляд прызначаць ксяндзоў, пажадана такіх, якія б валодалі «літоўскай гаворкай»{{Заўвага|У той час набажэнствы і казаньні спраўляліся на лацінскай мове}}. У грамаце пералічвалася 28 парафіяльных касьцёлаў [[Віленскае біскупства|Віленскага біскупства]], у тым ліку ў [[Ліда|Лідзе]], [[Беліца|Беліцы]], [[Быстрыца|Быстрыцы]], [[Слонім]]е, [[Валожын]]е, [[Краснае|Красным Сяле]], [[Маладэчна|Маладэчне]], [[Радашкавічы|Радашкавічах]], [[Койданава|Койданаве]], а таксама тры касьцёлы на [[Падляшша|Падляшшы]] (у [[Гонядзь|Гонядзі]] і ваколіцах). Апроч відавочна нелетувіскага геаграфічнага ахопу, гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на тое, што гэтая пажаданая ў тым часе «моўная рэформа» не пакінула ніякіх сьлядоў, якія б маглі пацьвердзіць факт ужываньня жамойцкай (летувіскай) мовы ў набажэнствах ня толькі пералічаных, але ўвогуле, хоць якой парафіі<ref name="Urban-2001-32-33">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 32—33.</ref>. Увогуле жа, пра тое, што ў [[Віленскае біскупства|Віленскім біскупстве]] пад літоўскай разумелася не балтыйская мова, таксама сьведчыць статут гэтага біскупства ад 1669 году, які забараняў даваць [[Бэнэфіцыя|бэнэфіцыі]] іншаземцам, якія ня ведаюць ''літоўскай'' ({{мова-la|litvanica|скарочана}}) мовы, і загадваў прамаўляць казані ў касьцёлах дыяцэзіі паводле чаргі «''адну ў літоўскай мове, адну ў польскай''» ({{мова-la|«alteram in litvanica, alteram in polonica»|скарочана}})<ref>Fijałek J. Uchrześcijanienie Litwy przez Polskę // Polska i Litwa w dziejowym stosunku. — Kraków, 1914. [https://books.google.by/books?id=C_gKAAAAIAAJ&pg=PP7&dq=Fija%C5%82ek.+Uchrze%C5%9Bcijanienie+Litwy+przez+Polsk%C4%99+//+Polska+i+Litwa+w+dziejowym+stosunku.&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiom4-fv-z3AhUAS_EDHXgrAbMQ6AF6BAgIEAI#v=snippet&q=alteram%20in%20litvanica&f=false S. 312].</ref><ref name="evkl-2010-131"/>. * Запіс пад 1529 годам у [[Мэтрыка Вялікага Княства Літоўскага|Мэтрыцы Вялікага Княства Літоўскага]], дзе судовы выканаўца Васіль Бялянін (пра якога вядома толькі, што ён «русін» з ВКЛ без удакладаньня — зь [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускай]] або з украінскай яго часткі) засьведчыў, што баярын гаспадарскі Пятро Сумарок, які быў перасяленцам першага або другога пакаленьня з занятай маскоўскім гаспадаром Смаленскай зямлі<ref>Религия и русь, XV—XVIII вв. — Москва, 2020. С. 175.</ref>, спрабаваў пры ім падкупіць сьведак з-пад [[Эйшышкі|Эйшышкаў]]: «''…і Сумарок пачаў ім гаварыці па-літоўскі перада мною і прасіў іх: „Для Бога ня выдайце мя, а што есьмі вам абяцаў то дам, а вас у том ня выдам“''». У дакумэнце таксама падаюцца імёны сьведак: Міцька Рафалавіч і яго брат Сьвяцька, Разьвіл [[Ятаўт]]авіч, Міска Кабызевіч{{Заўвага|У іншых дакумэнтах ВКЛ Кабызевічы ўпамінаюцца ў [[Кіеў|Кіеве]], Ваўкавыску і на [[Пінскі павет|Піншчыне]], тым часам яшчэ ў 1488 годзе вялікі князь [[Казімер Ягайлавіч|Казімер]] зрабіў наданьне «[[Русіны|русіну]]» Мішку Кабызю<ref>{{Літаратура/Літоўская мэтрыка|4к}} P. 60.</ref>}}, Стась Івашкавіч<ref>Lietuvos Metrika. Nr. 225: 6-oji Teismų bylų knyga (1528—1547). — Vilnius, 1995. [http://dev.metrika.ldkistorija.lt/knyga/128/#page/n243/mode/1up С. 90].</ref>. * Паведамленьне пра адстаўку ў 1538 годзе лаўніка [[Коўна|Ковенскай]] магдэбургіі немца Андрэаса Войта з прычыны няведаньня ім літоўскай мовы ({{мова-de|«…er sproch halben dem, er im litauischen nicht wol erfaren sei»|скарочана}}). * Цытата зь Віленскага мескага статуту ад 18 лістапада 1551 году, каб выклік на суд і вырак суду абвяшчаўся «''po polsku i po litewsku, i po rusku, aby wszyscy, ktorzy by słuchali, rozumieli''». {{Падвойная выява|справа|Zmudzki Ięzyk (1783).jpg|98|Samogitico (1851).jpg|116|Старонкі каталёгаў бібліятэк у [[Гарадзішча (вёска, Пінскі раён)|Гарадзішчы]] і [[Крэтынга|Крэтынзе]], на якіх мова выдадзеных у Літве і Прусіі летувіскіх кніг азначаецца як жамойцкая}} Як падкрэсьлівае беларускі гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], напраўду не існуе нават ускосных пацьверджаньняў таго, што вялікія князі літоўскія гаварылі па-летувіску. Прытым з гістарычных крыніцаў вядома, што ў час выправаў углыб Жамойці гаспадары і віленскія ўраднікі бралі з сабой перакладнікаў<ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 105.</ref>. {{Падвойная выява|справа|Dictionarium trium lingvarum in usum studiosae iuventutis (Dictionary of the Polish-Latin-Lithuanian languages) by Konstantinas Sirvydas, Vilnius, 1713.jpg|102|Moksłas skaytima raszto lękiszko del mazu waykialu (in Lithuanian language), Vilnius, 1766.jpg|112|Вокладкі першых летувіскіх слоўніка {{мова-la|Dictionarium trium linguarum|скарочана}} (налева) і лемантара {{мова-lt|Moksłas skaytima raszto lękiszko del mazu waykialu|скарочана}} або {{мова-pl|Nauka czytania pisma polskiego dla małych dziatek|скарочана}} (направа)}} Першае дакладнае азначэньне летувіскай мовы [[Старабеларуская мова|па-беларуску]] датуецца 6 чэрвеня 1580 году і датычыцца катэхізму [[Марцінас Мажвідас|Мажвіда]] 1547 году<ref>Jablonskis K. Lietuvių kultūra ir jos veikėjai. — Vilnius, 1973. P. 49.</ref>, які ў Летуве афіцыйна лічыцца першай друкаванай кнігай на летувіскай мове: «''катэхізм па-жамойцку друкаваны''»{{Заўвага|«''катехизм по жомоитъску друкованыи''»}}<ref name="Lebedys-1976-111"/>. Упершыню назва «летувіская мова» ({{мова-lt|«Lietuwiſchka [ließuwi]»|скарочана}} — «''літоўская мова''») датычна жамойцкай мовы (дакладней — яе ''літоўскага дыялекту'') зьявілася ў назове кнігі, надрукаванай у 1579 годзе народжанымі на [[Жамойцкае староства|літоўскай Жамойці]] выхаванцамі [[Кёнігсбэрг|Кёнігсбэрскай]] акадэміі — былымі [[Палітонім|палітычнымі]] «літоўцамі» (жыхарамі Вялікага Княства Літоўскага), якія [[Эміграцыя|эмігравалі]] ў [[Самбія|прускую частку Жамойці]]. Гэта адбылося па сьмерці заснавальніка акадэміі і ініцыятара летувіскага кнігадрукаваньня герцага прускага [[Альбрэхт Гогенцолерн|Альбрэхта Гогенцолерна]]<ref name="Panucevic-2014-273">{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 273.</ref>, пляменьніка [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікага князя літоўскага]] [[Жыгімонт Стары|Жыгімонта Старога]], хоць і яго супраціўніка<ref name="Nikalajeu-2009-82">{{Літаратура/Гісторыя беларускай кнігі|1к}} С. 82.</ref>. Прытым у назове першага летувіскага катэхізму, надрукаванага яшчэ ў 1545 годзе, яго мова азначалася «прускай» (як прызначаная выняткова жамойтам Прусіі, пра што сьведчыць вялікая колькасьць [[германізм]]аў), а ў назовах дзьвюх наступных кніг (1547 і 1559 гады) — хоць ужо і ўкладзеных літоўскімі жамойтамі на ''літоўскім дыялекце'' (дзеля пашырэньня [[пратэстанцтва]] ня толькі ў Прусіі, але і ў ВКЛ) — назва мовы не ўпаміналася<ref name="Panucevic-271">{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 271.</ref>. Ад 1579 году назва «літоўская мова» датычна жамойцкай мовы пачала пасьлядоўна ўжывацца ў наступных пруска-летувіскіх кнігах, выдадзеных як жамойтамі, так і прускімі немцамі. Адзначаецца, што пазьней — за часамі [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] — існаваньньне нямецкай навуковай літаратуры, дзе жамойцкая мова называлася «літоўскай», стала адным з вызначальных фактараў у [[Летувізацыя|працэсе паступовага атаясамліваньня Жамойці зь Літвой]]<ref>Саракавік І. Гісторыя Беларусі ў кантэксце сусветнай гісторыі. — {{Менск (Мінск)}}: Современная школа, 2006. [https://books.google.by/books?id=5hghAQAAMAAJ&q=%22%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D1%8B.+%D0%9D%D1%8F%D0%BC%D0%B5%D1%86%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B6+%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D1%83%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%8F+%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0%22&dq=%22%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D1%8B.+%D0%9D%D1%8F%D0%BC%D0%B5%D1%86%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B6+%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D1%83%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%8F+%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiB2OLzpNH5AhW4wAIHHeVACXYQ6AF6BAgDEAI С. 116].</ref>. Выкарыстаньне летувіскай мовы ў Прусіі дзеля пашырэньня [[лютэранства]] сярод летувісаў прымусіла зьвярнуцца да гэтай мовы [[Езуіты|езуітаў]] — галоўных дзеячоў [[Контрарэфармацыя|Контрарэфармацыі]] ў Вялікім Княстве Літоўскім, што прычыніліся да друкаваньня летувіскамоўных кніг у [[Вільня|Вільні]]<ref name="Nikalajeu-2009-82"/>. Гісторык [[Павал Урбан]] адзначае, што менавіта дзякуючы выдавецкай дзейнасьці сьпярша ў Прусіі, а потым і ў Вільні (з 1595 году) мова жамойтаў атрымала статус «літоўскай мовы»<ref name="Urban-2001-33">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 6, 33.</ref>. Сярод іншых фактараў, гэтую ж прычыну частковага (супярэчлівага і праз гэта даволі заблытанага) пашырэньня ў Вялікім Княстве Літоўскім тэрміна «літоўская мова» на ''літоўскі дыялект'' мовы жамойтаў называе [[Вацлаў Пануцэвіч]]<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 277.</ref>. {{Падвойная выява|справа|Ziemaytiszki (1793).jpg|106|Ziemaytiszki (1793) (2).jpg|108|Лацінска-польска-жамойцкія слоўнікі месяцаў з кніг, надрукаваных у Вільні ў 1793 годзе}} Як падкрэсьлівае гісторык і літаратуразнаўца [[Іван Саверчанка]], раньнія ідэолягі [[Летувіскае нацыянальнае абуджэньне|жамойцкага нацыянальнага руху]] (найперш пісьменьнікі і багасловы [[Марцін Мажвід]], [[Мэльхіёр Пяткевіч]], [[Мікалай Даўкша]] і [[Канстанцін Шырвід]]) назвалі свой народ «літоўцамі» і пачалі актыўна ўжываць тэрмін «літоўская мова» ў дачыненьні да гістарычна жамойцкай мовы на падставе выняткова этнічных фантазіяў і показак<ref>[[Іван Саверчанка|Саверчанка І.]] Aurea mediocritas. Кніжна-пісьмовая культура Беларусі. Адраджэнне і ранняе барока. — {{Менск (Мінск)}}: Тэхналогія, 1998. С. 14.</ref>. Сучасны менскі дасьледнік Алёхна Дайліда, які мяркуе, што назва «ліцьвіны» ў першым пэрыядзе Вялікага Княства Літоўскага (да [[Крэўская унія|Крэўскай уніі]]) была назвай мясцовай эвангелісцкай канфэсійнай супольнасьці і ўласна «Літоўскім» Вялікае Княства ад самага яго стварэньня назвалі менавіта з такім канфэсійным сэнсам, зазначае: «''[[Летувізацыя|Балтыйская тэорыя]] не адлюстроўвае ніякія гістарычныя рэаліі, яна была проста снасткай палітычнага змаганьня езуітаў проці літоўскай [[Рэфармацыя ў Рэчы Паспалітай|Рэфармацыі]] і палітычнай моцы [[Вялікае Княства Літоўскае|Літоўскага гаспадарства]]. Разам з разбуральнай праграмай Контрарэфармацыі, распачатай па выбуху эвангеліцкага адраджэньня ў Літве, езуіты распачалі таксама [[Летувізацыя|цэлую ідэалягічную праграму перакручваньня гісторыі Літвы]]: заміж сапраўднай гісторыі [[Славянскія мовы|славянізацыі]] [[Германскія мовы|германскае]] шляхты Літвы (выкладзенай у літоўскіх летапісах і добра вядомай езуітам) езуіцкая тэорыя мусіла апавядаць пра паходжаньне літоўскае шляхты і створанага ёй гаспадарства ад мясцовых паўдзікіх [[Балтыйскія мовы|балтыйскіх]] плямёнаў, што рабіла адзіным „цывілізацыйным“ чыньнікам гісторыі Літвы выняткова [[Каталіцкая Царква|Каталіцкую Царкву]] (з той жа мэтай езуіцкая прапаганда пачала пашыраць гратэскныя, чыста фантастычныя плёткі пра „балтыйскае [[паганства]]“ Літвы, якое нібы было галоўнай рэлігіяй ВКЛ да Крэўскай уніі). Калі за часоў ВКЛ гэтая тэорыя мела выгляд маргінальных калянавуковых практыкаваньняў, не прынятых літоўскай шляхтай, то па [[Падзелы Рэчы Паспалітай|падзелах Рэчы Паспалітай]] гэтая езуіцкая прапагандысцкая схема сталася ў XIX стагодзьдзі адзінай „навуковай“ вэрсіяй гісторыі Літвы''»<ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 5, 16, 27—28, 61, 201.</ref>. == Герб == [[Файл:Jagajła, Pahonia. Ягайла, Пагоня (K. Kielisiński, 1841).jpg|міні|[[Пагоня]] з надмагільля [[Ягайла|Ягайлы]]]] {{Асноўны артыкул|Пагоня}} Паходжаньне дзяржаўнага гербу ліцьвінаў — [[Пагоня|Пагоні]] — мае [[Сэмантыка|сэмантычную]] повязь з старажытнай ваеннай традыцыяй народнай пагоні — найважнейшай функцыяй арганізацыі жыцьця і побыту [[Усходнеславянскія мовы|ўсходнеславянскіх плямёнаў]], калі кожны чалавек быў у адказе за жыцьцё супляменьніка. У выпадку раптоўнага нападу супраціўніка і захопу ў палон суродзічаў кожны мужчына, які меў права насіць зброю, мусіў пехатою або конна кідацца ў пагоню за ворагам, каб адбіць палон. Ва ўмовах ваеннай дэмакратыі традыцыя народнай пагоні выконвалася безумоўна і захоўвалася стагодзьдзямі і ў эпоху [[Русь|Русі]], і ў часы Вялікага Княства Літоўскага<ref name="ehb-391">[[Міхась Ткачоў|Ткачоў М.]] Беларускія нацыянальныя сімвалы // {{Літаратура/ЭГБ|1к}} С. 391.</ref>. [[Іпацьеўскі летапіс]] паведамляе пра пагоню жыхароў [[Берасьце|Берасьця]] ў 1280 годзе за польскім вайсковым аддзелам, які паваяваў ваколіцы места. Вялікі князь літоўскі [[Ягайла]] ў сваёй ([[Лацінская мова|лацінскай]]) грамаце ад 20 лютага 1387 году пісаў<ref>Гісторыя Беларусі ў дакументах і матэрыялах (IX—XVIII ст.) / Склад.: В. Шчарбакоў, К. Кернажыцкі, Д. Даўгяла. Т. 1. — Менск: Выдавецтва АН БССР, 1936.</ref><ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 78—79.</ref>: [[Файл:Pahonia. Пагоня (1832).jpg|значак|Пагоня як сымбаль [[Белая Русь|Белай Русі]] (у адрозьненьне ад іншых гістарычных краінаў [[Вялікае Княства Літоўскае|ВКЛ]]) на эмблеме [[Таварыства Літоўскае і зямель Рускіх|Таварыства Літоўскага і зямель Рускіх]], 1832 г.]] {{Цытата|…паводле старажытнага звычаю, перасьлед ворага ёсьць абавязкам кожнага мужчыны ў нашым краі; гэткае [[паспалітае рушэньне]] дзеля выгнаньня ворага з нашае Літоўскае зямлі па-народнаму завецца „пагоня“''. {{арыгінал|la|...Quotiescunque etiam hostes et adversarios nostros et ipsius terrae nostrae Lithuanicae fugitivos insequi opportuerit, ad insequutionem huiusmodi, quod роgоniа vulgo dicitur, nоn solum armigeri, verum etiam omnis masculus, cuiuscunque status aut conditionis extiterit, dummodo аrmа bellicosa gestare poterit, proficisci teneatur.}}||З прывілею вялікага князя літоўскага [[Ягайла|Ягайлы]], 20 лютага 1387 г.}} [[Файл:Pahonia, Žyvie Biełaruś. Пагоня, Жыве Беларусь (1918).jpg|міні|Гербы [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх ваяводзтваў]] і дзяржаўны герб [[Беларуская Народная Рэспубліка|БНР]], 1918 г.]] Паводле [[Летапісы Вялікага Княства Літоўскага|летапісаў Вялікага Княства Літоўскага]], Пагоню ў якасьці гербу гаспадарства ўвёў князь [[Нарымонт]], брат вялікага князя [[Трайдзень|Трайдзеня]] (1270—1282): {{Цытата|Той Нарымунт меў герб, або кляйнот, рыцарства сваяго таковы, і тым пячатаваўся, Вялікаму княству Літоўскаму заставіў яго, а то такі: у гербе муж збройны, на каню белам, у полю чырвонам, меч голы, яка бы каго гонячы дзяржаў над галавою, і ёсьць адтоля названы «'''пагоня'''».|[[Хроніка літоўская і жамойцкая]]{{Заўвага|Хроника Литовская и Жемайтская // [[ПСРЛ]]. Т. 32 — М.: Наука, 1973.}}{{Заўвага|Хроника Быховца // [[ПСРЛ]]. Т. 32 — М.: Наука, 1973.}}}} Выява гербу Пагоні ёсьць на пячаці полацкага князя Глеба-Нарымонта 1338 году і на пячаці (з кірылічным надпісам) вялікага князя літоўскага [[Альгерд]]а 1366 году<ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 120.</ref>. Назва ''Пагоня'' набыла шырокую вядомасьць у канцы XV — пачатку XVI стагодзьдзя, відаць, у выніку асэнсаваньня гербавай выявы як сымбалю абаронцы Айчыны<ref>Шаланда А. Кароткі нарыс гісторыі беларускай нацыянальнай і дзяржаўнай сімволікі // Герольд Litherland. № 21, 2019. С. 4—5.</ref>. Кароль і вялікі князь [[Жыгімонт Аўгуст]] у 1562 годзе загадаў біць на [[Віленская мынца|Віленскай мынцы]] манэты-траякі: «''А на сем з аднае стараны два першыя словы, каторымі ся пачынаець пісаці імя наша гаспадарскае, а з другое стараны … герб Пагоня''». Дзяржаўны герб Вялікага Княства Літоўскага пад назвай Пагоня ({{мова-be-old|Погоня|скарочана}}) сьцьвярджаецца ў [[Статуты Вялікага Княства Літоўскага|статутах Вялікага Княства Літоўскага]] [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1566 году|1566]]<ref name="salanda-2019-5">Шаланда А. Кароткі нарыс гісторыі беларускай нацыянальнай і дзяржаўнай сімволікі // Герольд Litherland. № 21, 2019. С. 5.</ref> і [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588 году|1588]]<ref>{{Літаратура/ГСБМ|25к}} С. 131.</ref> гадоў. А ў [[Лацінская мова|лацінскім]] перакладзе Статуту 1566 году адмыслова падкрэсьліваецца, што дзяржаўны герб Вялікага Княства Літоўскага завецца Пагоняй у народнай мове ({{мова-la|vulgo Pogonia vocatur|скарочана}})<ref>Archiwum komisji prawniczej. T. 7. — Kraków, 1900. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=mNMMAAAAYAAJ&q=%22vulgo+Pogonia+vocatur%22#v=snippet&q=%22vulgo%20Pogonia%20vocatur%22&f=false S. 80].</ref>. Афіцыйная беларуская гербавая назва ''Пагоня'' не пакідае ніякіх сумневаў у [[беларусы|беларускай этнічнай прыналежнасьці]] грамадзтва, дзе зьявіўся і выкарыстоўваўся герб Вялікага Княства Літоўскага<ref name="salanda-2019-5"/>. Тым часам [[Летувіская мова|летувіскае]] слова «''výtis''» («''віціс''»), якое выкарыстоўваецца дзеля азначэньня [[Герб Летувы|сучаснага летувіскага варыянту Пагоні]], прыдумаў у сярэдзіне XIX ст. [[Сыманас Даўкантас]]<ref name="Kraucevic-1993">[[Алесь Краўцэвіч|Краўцэвіч А.]] Як здарылася, што Жамойць пачала называцца Літвою? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 54.</ref><ref name="Arlou-2012-349">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 349.</ref>. Сьпярша ім называлі толькі вершніка-рыцара, а дзеля азначэньня гербу цалкам слова «''Vytís''» (ужо зь вялікай літары і з націскам на другім складзе) упершыню выкарысталі толькі ў 1884 годзе (раней Пагоню па-летувіску звычайна звалі «''Vaikymas''» — 'Перасьледаваньне'). Да канца XIX ст. слова «''Vytis''» стала агульнапрынятым у Летуве дзеля азначэньня Пагоні. Аднак яшчэ доўгі час ішлі спрэчкі пра тое, на якім складзе трэба рабіць націск — на першым ці на другім. Толькі ў 1930-я гады з гэтым канчаткова вызначыліся — спыніліся на «''Výtis''»<ref>{{кніга|аўтар=Rimša E.|частка=Heraldika |загаловак=Iš praeities į dabartį|месца=Vilnius|выдавецтва=Versus aureus|год=2004|pages=61—63}}</ref>. {| |- | <gallery caption="Гербы [[Вялікае Княства Літоўскае#Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел|адміністрацыйна-тэрытарыяльных адзінак (ваяводзтваў) Вялікага Княства Літоўскага]], 1720-я гады" class="center""> Amścisłaŭ, Pahonia. Амсьціслаў, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Амсьціслаўскае ваяводзтва|Амсьціслаўскае]] Bieraście, Pahonia. Берасьце, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Берасьцейскае ваяводзтва|Берасьцейскае]] Vilnia, Pahonia. Вільня, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Віленскае ваяводзтва|Віленскае]] Viciebsk, Pahonia. Віцебск, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Віцебскае ваяводзтва|Віцебскае]] Miensk, Pahonia. Менск, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Менскае ваяводзтва|Менскае]] </gallery> <gallery class="center""> Padlašša, Pahonia. Падляшша, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Падляскае ваяводзтва (1513—1795)|Падляскае]] Połacak, Pahonia. Полацак, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Полацкае ваяводзтва|Полацкае]] Troki, Pahonia. Трокі, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Троцкае ваяводзтва|Троцкае]] Žemaitija. Жамойць (1720).jpg|[[Жамойцкае староства|Жамойцкае (староства)]] Inflanty. Інфлянты (1720) (2).jpg|[[Інфлянцкае ваяводзтва|Інфлянцкае]] </gallery> |} == Сталіца == {{Асноўны артыкул|Вільня}} [[Файл:Vilnia, Vostraja Brama. Вільня, Вострая Брама (J. Bułhak, 1912) (2).jpg|значак|[[Вострая брама]] з гербам [[Пагоня]]й у [[Вільня|Вільні]]. Здымак [[Ян Булгак|Яна Булгака]], 1912 г.]] У старажытных пісьмовых крыніцах сталіца ліцьвінаў — [[Вільня]] — упамінаецца пад беларускай назвай ''Вільня'' (''Vilnia'' або ''Vilna'', напрыклад, у лістах [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікага князя]] [[Гедзімін]]а 1323 году «''in civitate nostra regia '''Vilnia'''''»<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 79.</ref>). У старабеларускіх тэкстах з XV ст. суіснавалі формы ''Вильня'' / ''у Вильни'' і ''Вильна'' / ''у Вильне'' (што параўнальна з ''Горадна'' — ''[[Горадня]]'' і ''[[Коўна]]'' — ''Коўня''), але паступова запанавала форма ''Вильня''<ref name="viacorka"/>. [[Файл:Vilnia, Zamkavaja. Вільня, Замкавая (P. Rossi, 1796).jpg|значак|Галоўная вуліца Вільні — паводле гістарычных крыніцаў, «[[Замкавая вуліца (Вільня)|Замкавая]]» або «[[Вялікая вуліца (Вільня)|Вялікая Замкавая]]»]] Захавалася апісаньне Вільні яшчэ з пачатку XV стагодзьдзя, зьмешчанае ў рэляцыі [[Бургундыя|бургундзкага]] падарожніка з [[Фляндрыя|Фляндрыі]] [[Жыльбэр дэ Лянуа|Жыльбэра дэ Лянуа]], які наведаў сталіцу Вялікага Княства Літоўскага ў 1413 годзе{{Заўвага|Тэкст падаецца паводле перакладу [[Вацлаў Пануцэвіч|Вацлава Пануцэвіча]] (LITVA, Lithuanian Research Periodical. Том І. С. 25), арыгінальны тэкст быў апублікаваны яшчэ ў 1840 годзе (Voyages et ambassades de Messire Guillebert de Lannoy: chevalier de la Toison d’or, seigneur de Santes, Willerval, Tronchiennes, Beaumont et Wahégnies. 1399—1450. P. 24)}}: {{Цытата|Потым я прыехаў '''у сталіцу Літвы, што называецца Вільня''' (Wilne), дзе ёсьць замак, які знаходзіцца даволі высака на пясковай гары, абведзены каменьнямі, зямлёй і мурам; унутры ён збудаваны зь дзерава. Муры названага замку, зыходзячы па абодвых бакох гары, абымаюць многа дамоў. У гэтым вось замку й у навакольлі прабывае звычайна названы князь Вітаўт, уладар Літвы, ды мае там свой двор і гасподу. '''Каля названага замку цячэ рака''', якая кружыць свае воды цераз горад унізе; '''яна называецца Вільня''' (Wilne). А горад ня ёсьць абведзены абароннай сьцяной. Ён доўгі ды вельмі вузкі, зьверху ўніз забудованы драўлянымі дамамі. Толькі некаторыя сьвятыні цагляныя. Названы замак на самай гары абкружаны толькі драўляным валам на падабенства муру, аднак вялікім і абаронным…}} Тым часам форму «''Vilnius''» [[летувіская мова|па-жамойцку]] пачалі ўжываць прыкладна з XVII ст. ([[Мікалоюс Даўкша]] ў «Пастыле» 1600 году). Летувіскі тапаніміст [[Аляксандрас Ванагас]] мяркуе, што гэта форма ўзьнікла пад уплывам польскай назвы ''Wilno'' (у летувіскай мове няма назоўнікаў ніякага роду, у пазычаньнях ён зьмяняецца на мужчынскі). Тым часам польскае ''Wilno'' утварылася ад старабеларускага варыянту ''Вільна''<ref name="viacorka">[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] [https://www.svaboda.org/a/vilnia/30284660.html Вільня ці Вільнюс? Ці карэктна называць горад традыцыйным беларускім імем], [[Радыё Свабода]], 21 лістапада 2019 г.</ref>. А першаснай і найбольш старажытнай назвай места ў жамойцкіх (летувіскіх) гаворках ёсьць ''Vilnia'', на што зьвяртае ўвагу Ванагас і што пацьвярджаецца сучаснай [[латыская мова|латыскай]] назвай — ''Viļņa''<ref name="viacorka"/>. Насельніцтва [[Віленскі павет (ВКЛ)|Віленшчыны]], як мінімум зь першай паловы ХІХ стагодзьзя, належала да [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|тэрыторыі]] [[Беларусы|беларускага этнасу]], што засьведчыў у свой час беларуска-польскі фальклярыст [[Ян Чачот]] (1796—1847): «''…нават у далёка адлеглых паміж сабою вёсках, яны [песьні] вельмі падобныя, зь невялікімі, часам, адхіленьнямі ў словах. Нёман і Беліца ад Дзьвіны, Бярэзіны і лепельскіх ваколіц няблізкія, а песьні іх усё ж падобныя; гэткія ж песьні й над Вяльлёй у Завялейскім павеце. Хто іх пераносіў? Ня друк і творы, але памяць, сэрца й вусны братэрскіх плямёнаў''»<ref>Piosnki wieaśniacze znad Dźwiny. — Вільня, 1840. [https://books.google.by/books?id=-nFBAAAAYAAJ&printsec=frontcover&hl=ru&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q=Plemion%20braterskich&f=false S. VII.]</ref>. Пра брак нейкай «беларусізацыі» летувісаў Віленшчыны за часамі Расейскай імпэрыі сьведчыць супастаўленьне статыстычных зьвестак пра колькасьць летувісаў (жамойтаў): 17,56% ад усяго насельніцтва [[Віленская губэрня|Віленскай губэрні]] на 1851 год паводле зьвестак расейска-нямецкага навукоўцы {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Кёпэн|Пятра Кёпэна|ru|Кёппен, Пётр Иванович}}<ref>Кеппен П. Об этнографической карте Европейской России. — СПб., 1852. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=cWZAAQAAMAAJ&q=%D0%92%D0%B8%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D1%8B+%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8#v=snippet&q=%D0%92%D0%B8%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D1%8B%20%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8&f=false С. 35].</ref><ref>Кеппен П. Девятая Ревизия. Исследование о числе жителей в России в 1851 году. — СПб., 1857. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=erJXAAAAMAAJ&q=%22787%2C609%22+%D0%B2%D0%B8%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F#v=snippet&q=%22787%2C609%22%20%D0%B2%D0%B8%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F&f=false С. 26].</ref> і 17,58% ад усяго насельніцтва губэрні на 1897 год паводле вынікаў усеагульнага перапісу<ref>[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/rus_lan_97_uezd.php?reg=87 Перепись 1897 года. Виленская губерния], Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей</ref>. Увогуле, сьведчаньнем пераважнай беларускамоўнасьці мясцовых жыхароў з даўніх часоў ёсьць даволі хуткі пераход [[Беларускія татары|крымскіх татараў]], якіх вялікі князь [[Вітаўт]] асадзіў у ваколіцах Вільні і [[Трокі|Трокаў]], менавіта на беларускую (а не летувіскую) мову, што выявілася ў напісаных гутарковай беларускай мовай татарскіх літаратурных помніках (у тым ліку [[Кітабы|аль-кітабах]])<ref>Станкевіч Я. Беларускія мусульмане і беларуская літаратура арабскім пісьмом. — Вільня, 1933. С. 8—9, 13—16.</ref><ref>Канапацкі І. Татары // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 663—664.</ref>. {| |- | <gallery class="center"> Belarusians - on Ethnic Map of European Russia by Aleksandr Rittich - 1875 AD.jpg|[[Беларусы]] (арэал у цэнтры) на «Этнаграфічнай мапе Эўрапейскай Расеі» (1875 г.), складзенай [[Аляксандар Рыціх|Аляксандрам Рыціхам]] (фрагмэнт) Biełarusy. Беларусы (1885).jpg|Фрагмэнт этнаграфічнай мапы Эўропы з атлясу «Géographie Militaire» ([[Парыж]], 1885 г.) Biełarusy. Беларусы (J. Karski, 1903).jpg|Этнаграфічная мапа беларусаў (паводле моўнага крытэру), складзеная філёлягам-славістам [[Яўхім Карскі|Яўхімам Карскім]], 1903 г. Länder und Völkerkarte Europas.jpg|Фрагмэнт мапы «Землі і народы Эўропы» (1918 г.), складзенай нямецкім гісторыкам [[Дзітрых Шэфэр|Дзістрыхам Шэфэрам]] (1845—1929) Peoples of Eastern Europe by United States Department of State (1943).jpg|Этнаграфічная мапа Ўсходняй Эўропы, складзеная супрацоўнікамі [[Дзяржаўны Дэпартамэнт ЗША|Дзяржаўнага Дэпартамэнту ЗША]] ў 1943 г. </gallery> |} == Перайменаваньне ліцьвінаў у «беларусаў» == {{Асноўны артыкул|Белая Русь|Летувізацыя|Русіфікацыя Беларусі}} [[Файл:Samogitia, Lituania-Russia Bianca, Moscovia (G. Albrizzi, I. Tirion, 1740).jpg|значак|Фрагмэнт мапы [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], дзе [[Літва]] (''Lituania'') цалкам атаясамліваецца зь [[Белая Русь|Белай Русьсю]] (''Russia Bianca''), тым часам [[Жамойць]] (''Samogitia'') падаецца асобна ад Літвы, а [[Маскоўская дзяржава|Масковія]] (''Moscovia'') — асобна ад [[Русь|Русі]] ([[Вэнэцыя]], 1740 г.)]] Назва [[беларусцы]] (як вытворная ад [[харонім]]у [[Белая Русь]], якім часам азначалася адна з складовых частак [[Літва|Літвы]]) датычна ліцьвінаў пачала шырока выкарыстоўвацца толькі ў XVII стагодзьдзі — за часамі войнаў [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]] з [[Рэч Паспалітая|Рэччу Паспалітай]] — у запісах маскоўскіх вайсковых пісараў дзеля азначэньня [[праваслаўе|праваслаўнага]] вызнаньня тых палонных ліцьвінаў і [[Украінцы|ўкраінцаў]], якія былі праваслаўнымі (у адрозьненьне ад ліцьвінаў-каталікоў{{Заўвага|Напрыклад, {{мова-ru|«…литвин Ивашко Иванов з женою с Роинкою да с сыном с Микулайком да с сестрою з девкою Агафьицею. А сказал, что он родом литвин, католицкие веры из города [[Нясьвіж|Несвижа]], мещанский сын, а жена де за ним литовка же тово ж города Несвижа»|скарочана}}<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 108.</ref>}})<ref name="Latysonak-2009-216">[[Алег Латышонак|Латышонак А.]] Нацыянальнасць — Беларус. — Вільня: Інстытут беларусістыкі, 2009. С. 216.</ref>. На падставе таго, што палонныя шляхцічы-ліцьвіны называлі сябе толькі «ліцьвінамі» (напрыклад, «''литвин Корнейко Круковский, уроженец [[Аршанскі павет|Оршанского повету]], шляхтич белоруские веры''»<ref>Акты Московского государства, изданные Императорской академией наук. Т. 1. — СПб., 1890. [https://books.google.by/books?id=APZZAAAAcAAJ&pg=PA427&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%D0%B8%D0%B7%D1%8A+%D0%B2%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BF%D1%81%D0%BA%D0%B0&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj59_vm-aj6AhVKDewKHbimAS0Q6AF6BAgDEAI#v=snippet&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%20%D0%BA%D0%BE%D1%80%D0%BD%D0%B5%D0%B9%20%D0%BA%D1%80%D1%83%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9&f=false С. 347].</ref>{{Заўвага|Іншыя прыклады: «''[[Аршанскі павет|Аршанского повету]] <…> литвин шляхтич Семен Судовский''» (1614 год)<ref>Акты Московского государства, изданные Императорской академией наук. Т. 1. — СПб., 1890. [https://books.google.by/books?id=APZZAAAAcAAJ&pg=PA427&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%D0%B8%D0%B7%D1%8A+%D0%B2%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BF%D1%81%D0%BA%D0%B0&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj59_vm-aj6AhVKDewKHbimAS0Q6AF6BAgDEAI#v=snippet&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%20%D1%88%D0%BB%D1%8F%D1%85%D1%82%D0%B8%D1%87%D1%8A%20%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9&f=false С. 99].</ref>, «''литвин Гришка Романов… Оршанского повету, шляхецкий сын''»<ref>Акты Московского государства, изданные Императорской академией наук. Т. 1. — СПб., 1890. С. 401.</ref>, «''литвин Янька Бобровский… [[Полацкае ваяводзтва|Полоцкого повету]], шляхецкий сын''»<ref>Акты Московского государства, изданные Императорской академией наук. Т. 1. — СПб., 1890. [https://books.google.by/books?id=APZZAAAAcAAJ&pg=PA427&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%D0%B8%D0%B7%D1%8A+%D0%B2%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BF%D1%81%D0%BA%D0%B0&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj59_vm-aj6AhVKDewKHbimAS0Q6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%8A%20%D1%88%D0%BB%D1%8F%D1%85%D0%B5%D1%86%D0%BA%D0%BE%D0%B9&f=false С. 402].</ref>, «''литвин Александр Лабыт… шляхтич [[Віцебскі павет|Витебского повету]]''»<ref name="AMG-1890-433">Акты Московского государства, изданные Императорской академией наук. Т. 1. — СПб., 1890. [https://books.google.by/books?id=APZZAAAAcAAJ&pg=PA427&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%D0%B8%D0%B7%D1%8A+%D0%B2%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BF%D1%81%D0%BA%D0%B0&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj59_vm-aj6AhVKDewKHbimAS0Q6AF6BAgDEAI#v=snippet&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%20%D1%88%D0%BB%D1%8F%D1%85%D1%82%D0%B8%D1%87%D1%8A%20%D0%BB%D0%B0%D0%B1%D1%8B%D1%82%D1%8A&f=false С. 433].</ref>, «''литвин Петрушка Янов… шляхтич… Троицкого повету''», «''литвин Степанко Глинский… шляхтич… Оршанского повету''»<ref>Акты Московского государства, изданные Императорской академией наук. Т. 1. — СПб., 1890. С. 434.</ref> (усе 1632 году)}}), гісторык [[Алег Латышонак]] прыйшоў да наступнай высновы: «''Сьвядомае ўжываньне назвы „беларусец“ непісьменнымі сялянамі і прадстаўнікамі гарадзкога плебсу ў сытуацыі, калі гэтае найменьне невядома шляхце, я лічу немагчымым. Выснова з гэтага можа быць толькі адна: слова „беларусец“ ува ўсіх выпадках уклалі ў вусны прышэльцаў маскоўскія чыноўнікі''»<ref name="Latysonak-2009-217">[[Алег Латышонак|Латышонак А.]] Нацыянальнасць — Беларус. — Вільня: Інстытут беларусістыкі, 2009. С. 217.</ref>. Разам з тым, існуюць прынамсі тры выпадкі ўласнага азначэньня шляхцічаў як «беларусцаў» у маскоўскіх дакумэнтах{{Заўвага|«''Поляк… Ондрей Станислав в роспросе сказал, что он родом белорусец, шляхтич [[Полацкае ваяводзтва|Полоцкого повету]]… князь… Глинский''»<ref>Акты Московского государства, изданные Императорской академией наук. Т. 1. — СПб., 1890. [https://books.google.by/books?id=APZZAAAAcAAJ&pg=PA428&dq=%D0%9E%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B9+%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D0%BE%D0%B2%D1%8A+%D0%B2%D1%8A+%D1%80%D0%BE%D1%81%D0%BF%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%A3+%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D0%BB%D1%8A,+%D1%87%D1%82%D0%BE+%D0%BE%D0%BD%D1%8A+%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%BC%D1%8A+%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE%D1%80%D1%83%D1%81%D0%B5%D1%86%D1%8A,+%D1%88%D0%BB%D1%8F%D1%85%D1%82%D0%B8%D1%87%D1%8A+%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D1%86%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%BE+%D0%BF%D0%BE%D0%B2%D1%A3%D1%82%D1%83&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwia5aSphLP6AhWm7rsIHeNVBm0Q6AF6BAgDEAI#v=snippet&q=%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D1%8F%D0%BA%D1%8A%20%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%BC%D1%8A%20%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE%D1%80%D1%83%D1%81%D0%B5%D1%86%D1%8A%2C%20%D1%88%D0%BB%D1%8F%D1%85%D1%82%D0%B8%D1%87%D1%8A%20%D0%BF%D0%BE%D0%B2%D1%A3%D1%82%D1%83%20%D0%B3%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9&f=false С. 428].</ref>, «''литвин Александр [Олехновский] в роспросе сказался родом белорусец, Полоцкого повету, шляхтич; отец его был шляхтич же, испомещен был под [[Вільня|Вильной]] в Ошмянском повете, и отец де его то имение свое продал, а в то место имение купил в Полоцком повете''»<ref>Акты Московского государства, изданные Императорской академией наук. Т. 1. — СПб., 1890. [https://books.google.by/books?id=APZZAAAAcAAJ&pg=PA427&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%D0%B8%D0%B7%D1%8A+%D0%B2%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BF%D1%81%D0%BA%D0%B0&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj59_vm-aj6AhVKDewKHbimAS0Q6AF6BAgDEAI#v=snippet&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%20%D1%88%D0%BB%D1%8F%D1%85%D1%82%D0%B8%D1%87%D1%8A%20%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%BE&f=false С. 432].</ref>, (абодва 1632 год), «''…литвин — белорусец Степан Голынский <…> в роспросе сказал: [[Амсьціслаўскае ваяводзтва|Мстиславского повету]], белорусец, шляхтич''» (1633 год)<ref>Акты Московского государства, изданные Императорской академией наук. Т. 1. — СПб., 1890. [https://books.google.by/books?id=jCMEAAAAYAAJ&pg=PA442&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%22%D0%B8%D0%B7%D1%8A+%D0%BA%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D1%81%D0%B8%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjjhLCu6ar6AhU6YPEDHe60B8IQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%20%D0%BC%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%BE&f=false С. 488].</ref>}}. [[Файл:Biełarusy. Беларусы (1803).jpg|значак|Беларус ({{мова-ru|«белороссиянин»|скарочана}}) і беларуска ({{мова-ru|«белороссиянка»|скарочана}}). З альбому, выдадзенага ў 1803 годзе для [[Аляксандар I Раманаў|Аляксандра I Раманава]], дзе зьмяшчаюцца малюнкі [[Палякі|палякаў]], [[Латышы|латышоў]] («ліфлянцаў» і «курляндцаў»), [[Украінцы|украінцаў]] («маларасіянаў») ды шматлікіх іншых народаў пад [[Расейская імпэрыя|расейскай уладай]], але няма ліцьвінаў{{Заўвага|Беларускі этноляг [[Юры Ўнуковіч]] зьвяртае ўвагу на тое, што расейскі навуковец [[Васіль Севяргін]], які ў 1802 годзе наведаў [[Шаўлі]], [[Кейданы]], [[Коўна]], [[Вільня|Вільню]], [[Горадня|Горадню]], [[Стоўпцы]], [[Менск]], [[Барысаў]], [[Крупкі]] і [[Ворша|Воршу]], хоць і разглядаў адпаведную тэрыторыю як «''Литву и Белоруссию''», аднак датычна мясцовага насельніцтва не ўжываў ані назвы «беларусы», ані «літоўцы» («ліцьвіны»)<ref>Унуковіч Ю. Этнічная ідэнтыфікацыя і катэгарызацыя беларусаў і літоўцаў у ХІХ ст. // Białorutenistyka Białostocka. T. 12 (2020). S. 377.</ref>}}]] Па [[анэксія|анэксіі]] земляў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] (1772, 1793, 1795 гады) улады [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], як адзначае гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], спрыялі пашырэньню назвы [[беларусы]], бо гэтая назва больш адпавядала [[імпэрыялізм|імпэрскім інтарэсам]] і дазваляла трактаваць ліцьвінаў як разнавіднасьць [[расейцы|расейцаў («вялікарусаў»)]]. Разам з тым, гэтая назва замацавалася за ўсім насельніцтвам толькі на мяжы XIX і XX стагодзьдзяў<ref name="Arlou-2012-161"/>. [[Файл:Congress Poland and Lithuanian governorates - by Alexander Voschinin - 1851 AD.jpg|значак|Мапа № 6 атлясу «Географический атлас Российской империи» (1851 г.)<ref>Географический атлас Российской империи [Карты] / Сост. на основании Высочайше утвержденного наставления 24 декабря 1848 года Александром Вощининым. — Санкт-Петербург: 1851. — 17 с.</ref>, дзе цэнтральная частка [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] (на поўдзень ад [[Горадня|Горадні]] і [[Менск]]у) мае подпіс «літоўцы» ({{мова-ru|литовцы|скарочана}}), а паўночна-ўсходняя частка — «беларусы» ({{мова-ru|белорусы|скарочана}})]] Выдадзенае ў 1787 годзе на загад маскоўскай гаспадыні [[Кацярына II|Кацярыны II]] «Пространное Землеописание Российского Государства» паведамляла, што ў [[Магілёўскае намесьніцтва|Магілёўскім]] і [[Полацкае намесьніцтва|Полацкім]] намесьніцтвах, «''апроч расейцаў, знаходзяцца <…> палякі, літва і жыды''»{{Заўвага|{{мова-ru|«кроме Россиян, находятся <…> Поляки, Литва и Жиды»|скарочана}}}}<ref>Пространное Землеописание Российского Государства. — СПб., 1787. С. 272, 276.</ref>, прытым літва адносілася да славянскіх народаў<ref>Пространное Землеописание Российского Государства. — СПб., 1787. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=GFxiAAAAcAAJ&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0#v=snippet&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0&f=false С. 133].</ref>, а аддрукаванае таго ж году «Краткое землеописание Российского Государства» паведамляла, што «''літва [насяляе] Полацкае і Магілеўскае [намесьніцтвы]''»<ref>Гакман И. Краткое землеописание Российского государства. — СПб., 1787. [https://books.google.by/books?id=RmtYAAAAcAAJ&printsec=frontcover&hl=ru#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0&f=false С. 46].</ref>. У афіцыйным аглядзе Расейскай імпэрыі 1787 году (перавыдаваўся ў 1793 годзе) адзначалася, што Магілёўскае намесьніцтва складае частку «Беларусі» ({{мова-ru|«Бело-Руссии»|скарочана}}), а «''яго жыхары — гэта палякі і літва, якія спавядаюць рымска-каталіцкі, грэцкі і ўніяцкі законы; ёсьць тут таксама жыды''» ({{мова-ru|«жители оного суть поляки и литва, исповедующие римско-католицкий, греческий и униатский закон; здесь есть также жиды»|скарочана}})<ref>Плещеев С. И. Обозрение Российской империи в нынешнем ее новоустроенном состоянии. — СПб., 1787. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=Wa5iAAAAcAAJ&dq=%22%22%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D1%8F%D0%BA%D0%B8+%D0%B8+%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0%22+%D0%BF%D0%BB%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%B5%D0%B2&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0#v=snippet&q=%22%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D1%8F%D0%BA%D0%B8%20%D0%B8%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0%22&f=false С. 73].</ref>. Такі ж склад насельніцтва пазначаўся для Полацкага намесьніцтва, якое называлася другой часткай «Беларусі»<ref>Плещеев С. И. Обозрение Российской империи в нынешнем ее новоустроенном состоянии. — СПб., 1787. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=Wa5iAAAAcAAJ&dq=%22%22%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D1%8F%D0%BA%D0%B8+%D0%B8+%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0%22+%D0%BF%D0%BB%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%B5%D0%B2&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0#v=snippet&q=%22%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D1%8F%D0%BA%D0%B8%20%D0%B8%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0%22&f=false С. 76].</ref>. Геаграфічны слоўнік Расейскай дзяржавы 1788 году азначаў «літву» як «''народ, які насяляе Полацкае і Магілёўскае намесьніцтвы''»<ref>Максимович Л. Новый и полный географический словарь Российскаго государства, или, Лексикон. Ч. 3. — М., 1788. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=L3BpAAAAcAAJ&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0#v=onepage&q=%D0%B4%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0&f=false С. 22].</ref>, а таксама зьмяшчаў артыкул «''Белоруссия, или Белая Россия''» з азначэньнем «''краіна, далучаная да Расеі <…> за панаваньнем Кацярыны II <…>, як то павет Дынабурскі, ваяводзтвы Амсьціслаўскае, Віцебскае, часткі паветаў Аршанскага і Рэчыцкага <…> цяпер жа ўся Беларусь падзяляецца на два намесьніцтвы: Полацкае і Магілёўскае''»<ref>Новый и полный географический словарь Российского государства. Ч. 1. — Москва, 1788. С. 123—125.</ref>. Тым часам у выдадзеным да [[Першы падзел Рэчы Паспалітай|першага падзелу Рэчы Паспалітай]] (1772 год) пры Імпэратарскім Маскоўскім унівэрсытэце атлясе зазначалася, што «''Белая Расія <…> складаецца з [[Смаленская губэрня|Смаленскай губэрні]]''»<ref>Детской атлас: о Российской Империи с толкованием гербов и с родословием царствующему дому. Т. 4. — Москва, 1771. [https://books.google.by/books?id=rABhAAAAcAAJ&pg=PA91&dq=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D1%8F&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjw8b27hJj0AhXc8LsIHRRbA9sQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&q=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D1%8F&f=false С. 91].</ref>, а прафэсар Маскоўскага ўнівэрытэту {{Артыкул у іншым разьдзеле|Харытон Чабатароў||ru|Чеботарёв, Харитон Андреевич}} у першым падручніку расейскай геаграфіі «Географическое методическое описание Российской империи…» (выйшаў з друку ў 1776 годзе) пісаў: «''З даўніх часоў прыналежныя да Расеі землі складаюць тры галоўныя яе часткі, гэта значыць: вялікую, малую і белую Расію. <…> Белая Расія, Rossia alba, ляжыць да Польскіх граніцаў паміж вялікай і малой Расіяй. Яна складаецца з аднаго Смаленскага княства <…> Смаленскае княства паводле цяперашняга падзелу называецца Смаленскай губэрняй''»<ref>Географическое методическое описание Российской империи… — Москва, 1776. С. 95, [https://books.google.by/books?id=pnVpAAAAcAAJ&pg=PA104&dq=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D1%8F&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjw8b27hJj0AhXc8LsIHRRbA9sQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&q=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D1%8F&f=false 104].</ref>{{Заўвага|Далей жа, аднак, пры падрабязным апісаньні тагачаснага адміністрацыйна-тэрытарыяльнага падзелу Расейскай імпэрыі аўтар ужо адзначае, што Смаленская губэрня з наступнай Магілёўскай і большай часткай Пскоўскай губэрні «складае гэтак званую Белую Расію» ({{мова-ru|«составляет так называемую Белую Россию»|скарочана}})<ref>Географическое методическое описание Российской империи… — Москва, 1776. [https://books.google.by/books?id=pnVpAAAAcAAJ&pg=PA104&dq=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D1%8F&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjw8b27hJj0AhXc8LsIHRRbA9sQ6AF6BAgJEAI#v=snippet&q=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D1%82%D0%B0%D0%BA%D1%8A%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D0%B5%D0%BC%D1%83%D1%8E&f=false С. 429].</ref>}}. У 1815 годзе расейскі географ прафэсар Пецярбурскага пэдагагічнага інстытуту {{Артыкул у іншым разьдзеле|Еўдакім Зяблоўскі||ru|Зябловский, Евдоким Филиппович}} пісаў у другім выданьні сваёй працы «Статистическое описание Российской Империи»: «''Палякі… жывуць у губэрнях Віцебскай, Магілёўскай, Віленскай, Гарадзенскай, Менскай… <…> Літва знаходзіцца ў Віленскай і Магілёўскай губэрні, і ва ўсіх месцах былога Герцагства Літоўскага''»{{Заўвага|{{мова-ru|Поляки… живут в Губерниях Витебской, Могилевской, Виленской, Гродненской, Минской… <…> Литва находится в Виленской и Могилевской Губерниях и во всех местах бывшего Герцогства Литовского|скарочана}}}}<ref>Зябловский Е. Статистическое описание Российской Империи в нынешнем ее состоянии. — СПб., 1815 [https://books.google.by/books?id=FwRhAAAAcAAJ&printsec=frontcover&dq=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B5+%D0%BE%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%98%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D1%96%D0%B8&hl=ru&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0&f=false С. 123].</ref>. Адным зь сьведчаньняў называньня ліцьвінамі («літоўскай нацыяй») беларусаў у Віленскай, Гарадзенскай і Менскай губэрнях ёсьць сьпісы ўраднікаў-[[Базыляны|базылянаў]] Віленскай уніяцкай мітрапаліцкай япархіі за 1815 год, у першым зь якіх тры чалавекі назваліся «ўраджэнцамі літоўскімі», 16 — прылічылі сябе да «літоўскай нацыі», два — да «польскай», адзін — да «беларускай», адзін — «ураджэнец валынскі» і адзін — «ураджэнец самагіцкі»; паводле другога сьпісу адзін чалавек назваўся «літоўскім ураджэнцам», тры — прылічылі сябе да «літоўскай нацыі», адзін — да «самагіцкай», адзін — да «курляндзкай», 20 — да «польскай»<ref>Описание документов архива западнорусских униатских митрополитов. Т. 2. — СПб., 1907. [https://books.google.by/books?id=ecEYAAAAYAAJ&pg=PA697&dq=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BD%D0%B0%D1%86%D1%96%D0%B8%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjp4deFxqj8AhVbiv0HHSa7CnIQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9%20%D0%BD%D0%B0%D1%86%D1%96%D0%B8%22&f=false С. 694—714]</ref>. [[Файл:Рассказы на белорусском наречии (1863).jpg|значак|[[Рассказы на белорусском наречии (1863)|«Рассказы на белорусском наречии»]], выдадзеныя ўладамі Расейскай імпэрыі ў 1863 г.]] Пачатковую папулярнасьць у Расейскай імпэрыі меркаваньня пра этнічную блізкасьць ліцьвінаў (літоўцаў) і [[Русіны|русінаў (русаў)]] засьведчыла выдадзеная ў 1799 годзе пры [[Расейская акадэмія навук|Імпэратарскай акадэміі навук у Санкт-Пецярбургу]] кніга нямецкага навукоўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Гатліб Георгі|Ёгана Георгі|ru|Георги, Иоганн Готлиб}} «Описание всех в Российском государстве обитающих народов»: «''літоўцы — старажытнае племя русаў… гэты народ у пляне сваіх звычаяў, павер’яў, ладу жыцьця, адзеньня і нораваў мае падабенства часткова з палякамі і маларосамі, а часткова зь вядомымі плямёнамі старажытных русаў, што жывуць у Расеі''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Литовцы суть древнее племя Руссов… В прочем народ сей в рассуждении своих обычаев, поверьев, образа жизни, одеяния и нравов, имеет сходство частью с Поляками и Малороссиянами, а частью с известными, обитающими в России, племенами древних Руссов»|скарочана}}}}<ref>Георги И. Г. Описание всех обитающих в Российском государстве народов их житейских обрядов, обыкновений, одежд, жилищ, упражнений, забав, вероисповеданий и других достопамятностей. Ч. 4. — СПб., 1799. С. 385.</ref>. У 1827 годзе расейскі навуковец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Кёпэн||ru|Кёппен, Пётр Иванович}} азначаў нашчадкаў [[крывічы|крывічоў]] як «літоўска-рускіх» ({{мова-ru|Литовско-Русских|скарочана}})<ref name="Kiopen-1827-10">Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. 10.</ref>, «ліцьвіна-русаў» ({{мова-ru|Литвино-Руссов|скарочана}}) і «беларусцаў» ({{мова-ru|Белорусцев|скарочана}})<ref name="Kiopen-1827-11">Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. 11.</ref>. Выдадзеная у 1843 годзе 2-я частка «Геаграфіі Расейскай імпэрыі» {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Паўлоўскі|Івана Паўлоўскага|ru|Павловский, Иван Яковлевич}} паведамляла, што «''ў Беларусі агулам жывуць літоўцы і рускія; у местах пераважна палякі і жыды''»{{Заўвага|{{мова-ru|«В Белоруссии вообще живут Литовцы и Русские; в городах преимущественно Поляки и Евреи»|скарочана}}}}<ref>Павловский И. Я. География Российской империи. Ч. 2. — Дерпт, 1843. С. 7.</ref>. У 1849 годзе расейскі этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Сахараў||ru|Сахаров, Иван Петрович}} ужыў датычна беларусаў назву літоўца-русы ({{мова-ru|литовцо-руссы|скарочана}}){{Заўвага|Напрыклад, {{мова-ru|«Литовцо-руссы хоровод переименовали в корогод»|скарочана}}}}<ref>Сахаров И. П. Сказания русского народа. Т. 2. — СПб., 1849. С. [https://books.google.by/books?id=UvtJAAAAcAAJ&pg=RA3-PA38&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiS0srKqrnzAhUkS_EDHRXODUIQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&f=false 38], [https://books.google.by/books?id=oboNAAAAIAAJ&pg=RA3-PA77&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiS0srKqrnzAhUkS_EDHRXODUIQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&f=false 77].</ref>. Напісаную каля 1857 году і выдадзеную ў 1867 годзе кнігу пра гісторыю [[Тураў]]скай япархіі народжаны на [[Пінскі павет|Піншчыне]] архімандрыт [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Урадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Анатолі (Станкевіч)||uk|Анатолій Станкевич}}<ref>Ільїн О. Єпископ Анатолій (Станкевич) та виникнення білоруської національної ідеї // Сіверянський літопис. № 1, 2013. С. 33—34.</ref> пачынаў наступнымі словамі<ref>Воспоминание о древнем православии Западной Руси. — Москва, 1867. С. 1.</ref>: «''Якім бедным ня быў бы выгляд цяперашняга [[Тураў|Турава]], але ўсё-ткі памяць пра Тураў, як калыску праваслаўя ў Літве, сьвятая для ўсякага руса-ліцьвіна''» ({{мова-ru|«Как ни беден вид теперешнего Турова, но все-таки память о Турове, как колыбели православия в Литве, священна для всякого руссо-литвина»|скарочана}}){{Заўвага|«Руса-ліцьвіны» ({{мова-ru|«руссо-литвины»|скарочана}}) таксама ўпамінаюцца ў іншым месцы кнігі<ref>Воспоминание о древнем православии Западной Руси. — Москва, 1867. С. 23.</ref>}}. [[Файл:Dictionary Nasovic Title Page .jpg|значак|[[Слоўнік Насовіча]] ({{мова-ru|«Словарь белорусского наречия»|скарочана}}). [[Санкт-Пецярбург]], 1870 г.]] Выдадзеная ў 1839 годзе 3-я частка расейскай энцыкляпэдыі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Военный энциклопедический лексикон||ru|Военный энциклопедический лексикон}} у артыкуле пра Віленскую губэрню падавала наступную інфармацыю: «''Насельніцтва складаецца з прыродных літоўцаў, палякаў, жыдоў, расейцаў і малой колькасьці караімаў і татараў. Шляхта большай часткай літоўскага паходжаньня''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Народонаселение состоит из природных Литовцев, Поляков, Евреев, Русских и малого числа Караимов и Татар. Дворянство большей частью происхождения Литовского»|скарочана}}}}<ref>Военный энциклопедический лексикон. Ч. 3. — СПб., 1839. С. 324.</ref>, тым часам у артыкуле пра [[Віцебская губэрня|Віцебскую губэрню]] гэтая ж крыніца замест літоўцаў сярод насельніцтва падавала беларусаў, а паходжаньне шляхты не адзначалася<ref>Военный энциклопедический лексикон. Ч. 9. — СПб., 1839. С. 384.</ref>. Падобная сытуацыя назіралася і ў выдадзенай у 1845 годзе 9-й частцы, калі ў артыкуле пра [[Менская губэрня|Менскую губэрню]] зазначалася, што «''Насельніцтва складаецца з прыродных літоўцаў, палякаў, жыдоў і малой колькасьці татараў. Шляхта большай часткай літоўскага паходжаньня''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Народонаселение состоит из природных Литовцев, Поляков, Евреев и малого числа Татар. Дворянство большей частью происхождения Литовского»|скарочана}}}}<ref>Военный энциклопедический лексикон. Ч. 9. — СПб., 1845. [https://books.google.by/books?id=r_IIAAAAQAAJ&pg=PA58&hl=ru&source=gbs_selected_pages&cad=2#v=onepage&q&f=false С. 58].</ref>, а ў артыкуле пра [[Магілёўская губэрня|Магілёўскую губэрню]] замест літоўцаў ужо падаваліся беларусы<ref>Военный энциклопедический лексикон. Ч. 9. — СПб., 1845. С. 108.</ref>{{Заўвага|Разам з тым, у выдадзенай у 1840 годзе 4-й частцы адзначалася, што насельніцтва [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]] «''пераважна складаецца з русінаў, беларускага племені, з выняткам паўночных паветаў, у якіх пануюць літоўцы. Шляхта амаль уся даўняга літоўскага і найноўшага польскага паходжаньня''»<ref>Военный энциклопедический лексикон. Ч. 4. — СПб., 1840. С. 108.</ref>}}. У 1846 годзе на прапанову Расейскай акадэміі навук даслаць зьвесткі пра наяўнасьць неславянскіх нацыянальных меншасьцяў, у тым ліку і летувісаў, ваўкавыскі земскі спраўнік паведаміў, што ў [[Ваўкавыскі павет (Гарадзенская губэрня)|Ваўкавыскім павеце]] [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]] жыве 84 190 «''літоўцаў праваслаўнага і каталіцкага веравызнаньня''ў» (большасьць насельніцтва павету). Як падкрэсьлівае гісторык [[Аляксандар Краўцэвіч]], такім спосабам мясцовы ўраднік з тэрыторыі гістарычнай Літвы традыцыйна атаясаміў «літоўцаў» з тутэйшымі беларусамі<ref>Краўцэвіч А. Стварэнне Вялікага княства Літоўскага. — Беласток, 2008. С. 114.</ref>. Паводле апублікаваных у 1861 годзе афіцыйных зьвестак губэрнскіх статыстычных камітэтаў, сабраных у канцы 1850-х гадоў з дапамогай мясцовага духавенства ўсіх канфэсіяў, у Ваўкавыскім павеце налічвалася ўжо толькі 37 481 «літоўцаў», з астатняга насельніцтва павету 23&nbsp;816 чал. назвалі праваслаўнымі «вялікарасіянамі», 9032 чал. — каталікамі-«палякамі», 8578 чал. — «беларусамі», 2854 чал. — праваслаўнымі «[[яцьвягі|яцьвягамі]]», 15 чал. — «маларасіянамі»<ref name="Zapiski-1861-153">Записки Императорского русского географического общества. Кн. 3, 1861. С. 153.</ref>. Тым часам у [[Гарадзенскі павет (Гарадзенская губэрня)|Гарадзенскім павеце]] налічылі 46&nbsp;270 «літоўцаў», 16&nbsp;426 «палякаў», 8171 «вялікарасіяніна» і 2074 «беларусы», прытым 29&nbsp;856 «літоўцаў» спавядалі праваслаўе. Апроч таго, у [[Берасьцейскі павет (Гарадзенская губэрня)|Берасьцейскім павеце]] налічылі 13&nbsp;322 праваслаўныя «літоўцы», у [[Пружанскі павет (Гарадзенская губэрня)|Пружанскім павеце]] — 22&nbsp;103, у [[Слонімскі павет (Гарадзенская губэрня)|Слонімскім павеце]] — 53&nbsp;808, а ў [[Кобрынскі павет (Гарадзенская губэрня)|Кобрынскім павеце]] — 22&nbsp;725 праваслаўных «яцьвягаў»<ref name="Zapiski-1861-153"/>. Тым часам большую частку насельніцтва Менскай губэрні ў гэтых сьпісах ужо азначылі як беларусаў, хоць у [[Слуцкі павет (Менская губэрня)|Слуцкім павеце]] яшчэ налічылі 20&nbsp;721 «літоўцаў» (зь іх 9028 праваслаўных), у [[Барысаўскі павет|Барысаўскім павеце]] — 19&nbsp;082, у [[Ігуменскі павет|Ігуменскім павеце]] — 14&nbsp;919<ref>Записки Императорского русского географического общества. Кн. 3, 1861. С. 153.</ref>. У Віленскай губэрні гэтыя ж сьпісы дэкляравалі 27&nbsp;985 праваслаўных «літоўцаў» (пераважна ў [[Лідзкі павет (Віленская губэрня)|Лідзкім павеце]])<ref>Записки Императорского русского географического общества. Кн. 3, 1861. С. 150—151.</ref>. У 1869 годзе расейскія ўлады апублікавалі статыстычныя зьвесткі пра этнічны склад падатнага насельніцтва, дзе ўжо і большасьць насельніцтва Гарадзенскай губэрні азначалася як беларусы («нацыянальнасьць» жыхароў гэтым разам вызначалі расейскія паліцыйныя прыставы, якія дасылалі зьвесткі беспасярэдне ў статыстычны камітэт)<ref>[[Сяргей Токць|Токць С.]] Беларуская вёска на мяжы эпох. Змены этнічнай самасвядомасці сялянства ва ўмовах распаду традыцыйнага аграрнага грамадства (па матэрыялах Гарадзеншчыны 19 — першай трэці 20 ст.). — {{Горадня (Гродна)}}: ГрДУ, 2003. С. 149—150.</ref>. У 1886 годзе латыска-летувіскі этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Эдуард Вольтэр||be|Эдуард Аляксандравіч Вольтэр}}, які карыстаўся падтрымкай [[Расейскае геаграфічнае таварыства|Расейскага геаграфічнага таварыства]], даваў наступныя інструкцыі датычна збору статыстычных зьвестак у Віленскай губэрні<ref>Вольтер Э. Об изучении литовского языка и племени // Памятная книжка Виленской губернии на 1887 год. — Вильна, 1886. С. 133.</ref>: «''Пры зьбіраньні статыстычных зьвестак часта зьмешваюцца паняцьці Ліцьвін, Літва ў гістарычна-геаграфічным значэньні зь Літвой этнаграфічнай. Ліцьвінам лічыцца мусіць той, хто ў хатнім побыце размаўляе па-літоўску{{Заўвага|name="pa-letuvisku"}} <…> У цяперашні час зьвесткі, датычна прынятых у войска ў рубрыцы „паводле паходжаньня“, мусяць лічыцца сумнеўнымі ад таго, што вельмі шмат ліцьвінаў значыцца ў паветах — дзе іх цяпер, як тых, хто размаўляе па-літоўску, зусім няма; а наадварот, у тых паветах, дзе цяпер яшчэ гавораць па-літоўску, паводле статыстычных табліцаў прынятых літоўцаў у войска паказваецца параўнальна мала. У [[Вялейскі павет (Віленская губэрня)|Вялейскім]] і [[Дзісенскі павет (Віленская губэрня)|Дзісенскім]] паветах пра літоўцаў ня можа быць і гаворкі…»{{Заўвага|{{мова-ru|«При собирании статистических сведений часто смешиваются понятия Литвин, Литва в историко-географическом значении с литвою этнографической. Литвином считаться должен тот, кто в домашнем быту говорит по литовски <…> В настоящее время сведения, относительно принятых в войска по рубрике „по происхождению“, должны считаться сомнительными оттого, что очень много литвинов значится в уездах — где их теперь, как по литовски говорящих, вовсе нет; а наоборот, в тех уездах, где ныне еще говорят по литовски, по статистическим таблицам принятых литовцев в войска показано сравнительно мало. В Вилейском и Дисненском уездах о литовцах не может быть и речи…»|скарочана}}}}''. [[Файл:Vysokaŭski zamak. Высокаўскі замак (N. Orda, 1877-83, 1901-14).jpg|значак|Выдадзеная ў Расейскай імпэрыі [[Летувіская мова|летувіскамоўная]] паштоўка з рэпрадукцыяй малюнка [[Высокае|Высокага]] [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]] (аўтар малюнка — [[Напалеон Орда]]) і подпісам: {{мова-lt|Augštaičai, Gardino gubernijoje|скарочана}}. Падобныя летувіскія паштоўкі выйшлі з краявідамі [[:Файл:Navahradzki zamak, Fara. Наваградзкі замак, Фара (1909) (2).jpg|Наваградку]], [[:Файл:Kreŭski zamak. Крэўскі замак (1907) (2).jpg|Крэва]], [[:Файл:Lida. Ліда (N. Orda, 1877, 1901-14).jpg|Ліды]], [[:Файл:Gieranionski zamak. Геранёнскі замак (N. Orda, 1877, 1906).jpg|Геранёнаў]]]] У 1863 годзе ўлады Расейскай імпэрыі вялікім накладам надрукавалі [[Рассказы на белорусском наречии (1863)|«Рассказы на белорусском наречии»]]<ref>[[Алег Латышонак|Латышонак А.]] [https://web.archive.org/web/20220326050408/http://dziejaslou.by/old/www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/lat902ec.html?OpenDocument Гутарка «царкоўнага старасты Янкі» з «Яськам гаспадаром з-пад Вільні»] // [[Дзеяслоў (часопіс)|Дзеяслоў]]. № 9 (2), 2004. С. 196—212.</ref> (выдавалася за зборнік ананімных «народных» твораў) — кнігу да чытаньня ў [[Народная вучэльня|народных вучэльнях]], дзе гістарычным ліцьвінам навязваўся ідэалягічны штамп расейскага [[імпэрыялізм]]у дзеля абгрунтаваньня прынцыпаў [[Русіфікацыя Беларусі|іх русіфікацыі]] і асыміляцыі<ref>Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 11.</ref>: у першым творы «Кто булы наши найдавнійшіи диды и якая их була доля до уніи?» аўтар (відаць, [[Міхаіл Каяловіч]]<ref name="Chaustovic-2001-9">Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 9.</ref>) апавядае пра «літоўскую заваёву Беларусі», называючы «ліцьвінамі» летувісаў<ref>[[Сяргей Токць|Токць С.]] Абуджэнне заходнерусізму ў інтэграцыйным канструктывізме А. Бендзіна // [[Беларускі гістарычны агляд]]. Т. 13, сш. 2 (снежань 2006). С. 388—419.</ref>, у другім творы праводзіцца думка, што «''нашы дзяды былі рускімі, але сталі над імі панаваць літоўцы (то бок [[Аўкштайты|літоўцы]] і жмудзіны{{Заўвага|„''Наши отцы и дзяды были Русскиe; тольки не завсегды над ими пановали свои родные Русские князя. Упярод над ими пановали Русские князи, потом стали пановаць над ими князя Литовцев т. е. князя, тых самых Литовцев и Жмудзинов, што живуць з нами''“}}) і палякі ды прымусілі прыняць унію, каб ператварыць нас у палякаў і католікаў''»<ref name="Chaustovic-2001-9"/>. Выдадзены ў 1870 годзе Імпэратарскай акадэміяй навук у [[Санкт-Пецярбург]]у [[Слоўнік Насовіча|«Словарь белорусского наречия»]] [[Іван Насовіч|Івана Насовіча]] падае да беларускага слова «литвин» расейскі адпаведнік «литовец» і прыклад ужываньня «''литвин як лин''»{{Заўвага|Выдадзены ў 2011 годзе [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|Нацыянальнай акадэміяй навук Беларусі]] «Слоўнік беларускіх народных параўнанняў» дае наступнае тлумачэньне выразу «''ліцьвін як лін''»: «''Пра характар колішняга беларуса — дужага, моцнага, выкрутлівага, якога голай рукой ня возьмеш''»<ref>Слоўнік беларускіх народных параўнанняў. — {{Менск (Мінск)}}: Беларуская навука, 2011. С. 241.</ref>}}, сьледам падаецца слова «[[Ліцьвякі (неадназначнасьць)|литвяк]]», якому даецца расейскае тлумачэньне «тоже, что литвин» і прыклад ужываньня «''литвяки по нашему не говоруць''»<ref>Носович И. Словарь белорусского наречия. — СПб., 1870. С. 269.</ref>. Тым часам у якасьці прыкладу да слова «[[Бацьвіньне|боцвинне]]» падаецца вытрымка зь вядомай беларускай народнай песьні: «''Кузьма и Дземьянъ два лицвины, принешли горшочекъ боцвиння''»<ref name="Nasovic-1870-31"/>{{Заўвага|Як зазначаюць сучасныя дасьледнікі, сьвятых Кузьму і Дзям’яна беларусы здаўна лічылі сваімі апекунамі і дарадцамі: у беларускім фальклёры адлюстроўваецца вера ў тое, што Кузьма і Дзям’ян дапамагалі сялянам у іх галоўных клопатах — сенакосе, падрыхтоўцы да жніва, малацьбе. Сярод іншага, менавіта Кузьма і Дзям’ян дапамагаюць ліцьвіну паводле сюжэту ўкраінскай інтэрмэдыі XVIII стагодзьдьзя<ref name="Kabrzyckaja-2007"/>}}. Гэты ж слоўнік да вядомай беларускай назвы расейцаў — [[маскаль]] — падае толькі адно расейскае значэньне «солдат»<ref>Носович И. Словарь белорусского наречия. — СПб., 1870. С. 290.</ref>. На мэтанакіраванае зьнішчэньне расейскімі ўладамі ў народнай сьвядомасьці гістарычнага сэнсу «літоўскасьці» (г. зн. азначэньня сябе ліцьвінамі беларускамоўным сялянствам «[[Паўночна-Заходні край|Паўночна-Заходняга краю]]»), што беспасярэдне спрыяла [[летувізацыя|летувізацыі]], зьвяртае ўвагу амэрыканскі гісторык [[Тымаці Снайдэр]]<ref>[[Тымаці Снайдэр|Снайдэр Т.]] [http://dziejaslou.by/old/www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/snaj1202ec.html?OpenDocument Спрэчкі за літоўска-беларускую Айчыну. Працяг] // [[Дзеяслоў]]. № 12, 2004.</ref>. [[Файл:Vilnia, Lidzkaja-Franciškanskaja. Вільня, Лідзкая-Францішканская (J. Bułhak, 1912).jpg|значак|Шыльда летувіскай школы ({{мова-lt|Lietuviška mokykla|скарочана}}, {{мова-ru|Литовское училище|скарочана}}) на Лідзкай вуліцы ў цэнтры [[Вільня|Вільні]], 1912 год. Тым часам хоць-якія беларускія школы ў Расейскай імпэрыі заставаліся пад забаронай]] Як адзначае гісторык [[Павал Церашковіч]], па 1860-х гадох тэрмін «ліцьвіны» («літоўцы») у дачыненьні да беларусаў зьнікае з афіцыйных дакумэнтаў і статыстыкі Расейскай імпэрыі<ref>Терешкович П. В. Этническая история Беларуси XIX — начала XX в. — Минск, 2004. С. 79.</ref>{{Заўвага|Выдадзеная ў 1869 годзе кніга «Последнее слово о польском вопросе в России», якая апісвала захады дзеля абмаскаленьня колішняга Вялікага Княства Літоўскага, вызначала ў «[[Паўночна-Заходні край|Заходнім краі]]» наступныя тры народнасьці: жмудзінаў, якіх прапаноўвалася ніяк не русіфікаваць і ўсяляк падтрымліваць («''калі яны пачнуць паважаць расейцаў, яны стануць цалкам адданымі нам і мы ўсё наступнае стагодзьдзе можам быць пэўнымі ў іх адданасьці''»); беларусаў, якія «''людзі чыста расейскія, але… стаяць на найніжэйшай ступені разьвіцьця, таму ў палітычных дачыненьнях абсалютна нікчэмныя; яны будуць рабіць тое, што прымусяць абставіны''»; трэцяя жа народнасьць у кнізе не называецца паводле імя, адзначаецца толькі, што яна насяляе Гарадзенскую, большую частку Віленскай і Менскай губэрняў і што, калі жмудзінаў і беларусаў можна прывязаць да Расеі, то гэтая трэцяя народнасьць ёсьць напраўду вельмі небясьпечнай праз сваю варожасьць да «[[Маскаль|маскалёў]]»<ref>Отечественныя записки. Т. 192. — СПб., 1870. С. [https://books.google.by/books?id=xFcFAAAAQAAJ&pg=RA1-PA53&dq=%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D1%8B+%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwju35v3ueL5AhVInf0HHYRfAW4Q6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D1%8B%20%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&f=false 53]—54.</ref>}}. Разам з тым, яшчэ ў працы 1886 году (перавыдавалася ў 1890 годзе) пра здушэньне [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|вызвольнага паўстаньня 1830—1831 гадоў]] расейскі вайсковы гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Пузырэўскі||pl|Aleksandr Puzyriewski}}, які паходзіў зь віленскай шляхты, апісваў насельніцтва вылучанага ім паўночнага тэатру ваенных дзеяньняў ([[Беластоцкая вобласьць (Расейская імпэрыя)|Беластоцкая вобласьць]], [[Віленская губэрня]], часткі [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай]] і [[Менская губэрня|Менскай]] губэрняў з найважнейшымі местамі [[Вільня]]й, [[Горадня]]й, [[Коўна]]й, [[Беласток]]ам і [[Менск]]ам) як «''жамойць і літоўцы складаюць земляробчую клясу; гандаль і прамысловасьць у руках жыдоў, якія насяляюць месты і мястэчкі; польская шляхта — паноўная кляса''», а насельніцтва сярэдняга тэатру ваенных дзеяньняў ([[Палесьсе]] — паўднёвыя часткі Менскай і Гарадзенскай губэрняў, паўночная частка [[Валынская губэрня|Валынскай губэрні]] з найважнешымі местамі [[Берасьце]]м, [[Пінск]]ам, [[Мазыр]]ом і [[Бабруйск]]ам) — «''беларусы, літоўцы, палякі, жыды''»<ref>Пузыревский А. К. Польско-русская война 1831 г. — СПб., 1886. С. 21—22.</ref>. [[Файл:Litwa i Białoruś (J. Bazewicz, 1916).jpg|значак|Краіна «Літва і Беларусь» ({{мова-pl|«Litwa i Białoruś»|скарочана}}), асобная ад [[Жамойць|Жамойці]] (''Żmujdź''), 1916 г.]] Такім парадкам, [[Русіфікацыя Беларусі|палітыка татальнай русіфікацыі колішняга Вялікага Княства Літоўскага]], якую праводзілі ўлады Расейскай імпэрыі, спрыяла паступоваму зьнікненьню з ужытку назвы «ліцьвіны» ў гістарычным сэнсе<ref>{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 5, 19.</ref><ref>{{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў|к}} P. 49—50.</ref> і яе адначаснаму замацаваньню за суседнім балтыйскім народам ([[летувісы|летувісамі]])<ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-321"/><ref>Cordasco F. Dictionary of American immigration history. — Metuchen, 1990. [https://archive.org/details/dictionaryofamer00cord/page/96/mode/2up?q=licviny P. 96—97].</ref>. Тым часам на ўсе землі ліцьвінаў пашырылася назва «[[Белая Русь]]», «Беларусь», якая раней ужывалася датычна ўсходняй часткі ВКЛ, дзе праваслаўных жыхароў называлі «[[Русіны (гістарычны этнонім)|русінамі]]». Хоць ліцьвіны-беларусы ў афіцыйным жыцьці Расейскай імпэрыі нібыта спынілі сваё існаваньне як асобны народ, але ў рэальнасьці яны працягвалі захоўваць свае нацыянальныя традыцыі, культуру і мову<ref name="Bic-Harecki-Konan-2005-19">{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 19.</ref>. [[Файл:Pahonia. Пагоня (M. Bahdanovič, 30.11.1917).jpg|значак|Першая публікацыя верша «[[Пагоня (песьня)|Пагоня]]» [[Максім Багдановіч|М. Багдановіча]] ([[Вольная Беларусь (газэта)|Вольная Беларусь]], 30 лістапада 1917 г.)]] У канцы XIX — пачатку XX ст. нацыянальная эліта гістарычных ліцьвінаў пры чынным удзеле выхадцаў з [[шляхта|шляхты]] колішняга [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] — простых нашчадкаў [[Літва старажытная|гістарычнай Літвы]]<ref name="Katlarcuk-2003">[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] [https://web.archive.org/web/20241225230441/https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2003-2/katl203.html Чаму беларусы не апанавалі літоўскай спадчыны] // [[ARCHE Пачатак]]. № 2 (25), 2003.</ref> (з шляхты паходзілі заснавальнікі [[Наша Ніва|Нашай Нівы]] браты [[Іван Луцкевіч|Іван]] і [[Антон Луцкевіч]]ы, заснавальнік [[Беларуская рэвалюцыйная партыя|першай беларускай партыі]] [[Вацлаў Іваноўскі]], адзін з заснавальнікаў [[Беларуская сацыялістычная грамада|Беларускай сацыялістычнай грамады]] паэт [[Карусь Каганец]], стваральнік беларускага тэатру [[Ігнат Буйніцкі]], клясыкі беларускай паэзіі [[Алаіза Пашкевіч]] і [[Янка Купала]], адзін з пачынальнікаў нацыянальнага адраджэньня [[Вацлаў Ластоўскі]], аўтар навукова вызначаных межаў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] гісторык і этнограф прафэсар [[Мітрафан Доўнар-Запольскі]] ды іншыя{{Заўвага|Як зазначае гісторык [[Сяргей Токць]], «''Менавіта выхадцы з шляхты колькасна пераважалі ў беларускім нацыянальным руху на пачатковай фазе яго разьвіцьця і стварылі тады большасьць тэкстаў, якія заклалі культурны канон нацыянальнай ідэі''»<ref>[[Сяргей Токць|Токць С.]] Шляхта Беларусі і беларускі нацыянальны рух у другой палове ХІХ — пачатку ХХ ст. // Rocznik Centrum Studiów Białoruskich. Гадавік Цэнтра Беларускіх Студыяў. Nr 2/№ 2 (2017). С. 134.</ref>}}) — якая выступала за адраджэньне свайго народа і яго дзяржаўнасьці, абрала назвы «Беларусь» і «беларусы»{{Заўвага|Разам з тым, частка літоўскай шляхты (найперш буйныя землеўласьнікі — зямяне) не сьпяшалася і нават асьцерагалася прымаць назву «беларусы». Дачка [[Ежы Чапскі|Ежы Чапскага]], які ў 1917 годзе ўсё ж назваў сябе беларусам<ref>[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Абламейка С.]] [https://www.svaboda.org/a/30169005.html У 1917 годзе нашчадак Рурыка і іншыя магнаты Меншчыны абвясьцілі сябе беларусамі], [[Радыё Свабода]], 19 верасьня 2019 г.</ref>, графіня Марыя Чапская (1894—1981) у сваім эсэ «Florian Czarnyszewicz» (1965 год, Парыж) патлумачыла, якое стаўленьне было ў літоўскай шляхты да сялянаў і чаму зямяне не прымалі назвы «беларусы», прыводзячы вытрымкі з палемічных лістоў [[Флярыян Чарнышэвіч|Флярыяна Чарнышэвіча]], напісаных па-беларуску да [[Кастусь Акула|Кастуся Акулы]] і пазьней перасланых ёй копіяй: «''Важна тое, што спадар зьяўляецца сынам свайго краю. Я таксама ёсьць сын Вялікага Княства Літоўскага. Мой бацька і дзед, і дзед майго дзеда нарадзіліся і злажылі свае косьці ў гэтай зямлі; і суджу, што можна мне родны край кахаць і тужыць па ім, і думаць аб ім, і цешыцца, калі гаспадары чыняць штось мудрае і шляхетнае, і самоціцца, калі памнажаюць памылкі. <…> І не былі гэта караняжы, а сыны Вялікага Княства Літоўскага, многія ў доме ня мовілі па-польску, але назвы „бела-“ ці „чарнарусаў“ не прымалі, бо „рускі“ для іх азначаў тры чацьвертых [[Расейцы|маскаля]]. Называлі сябе палякамі, але чулі сваю своеасаблівасьць. І калі б тады якая мудрасьць, якісь аўтарытэт пагадзіўся і прывёў у жыцьцё найменьне „літоўца“ (у значэньні [[Адам Міцкевіч|міцкевічаўскім]]) альбо крывічаніна, ахвотна бы тое прынялі»<ref>Czapska M. Florian Czarnyszewicz // Ostatnie odwiedziny i inne szkice. — Warszawa, 2006. — S. 166—167.</ref>}}. Палітык і грамадзкі дзяяч [[Зянон Пазьняк]] дае наступныя тлумачэньні, чаму дзеячы нацыянальна-вызвольнага руху мелі выступіць пад назвай «Беларусь»<ref>[[Зянон Пазьняк|Пазьняк З.]] [http://www.bielarus.net/archives/2016/12/30/4684 Беларусь-Літва] // [[Беларуская Салідарнасьць]], 27 сьнежня 2016 г.</ref>: {{Пачатак цытаты}} І нарэшце, чаму нацыянальныя дзеячы ўмоўнай «Літвы», разумеючы гісторыю, ня выступілі пад аб’яднаўчым тэрмінам «Літва», але пад назвай «Беларусь»? Адказ на паверхні: таму што аб’яднаўчым тэрмінам у гэтай сытуацыі магла быць толькі Беларусь. Гэта ўжо была навуковая і палітычная рэальнасьць. Нашыя нацыянальныя дзеячы таго часу — гэта былі мудрыя людзі, якія грунтаваліся на аб’яднаўчай нацыянальнай ідэі, умелі стратэгічна думаць і глядзець наперад, абапіраліся на навуку і на рэчаіснасьць. Сытуацыя была такой, што калі б яны кансэрватыўна ці рамантычна выступілі пад назовам «Літва», то ўсходнюю Беларусь мы маглі б страціць назаўсёды. Царская Расея скарыстала б канфэсійны падзел і тэрміналёгію ў сваіх інтарэсах з усёй магутнасьцю імпэрскай прапаганды, бюракратычнага апарату і царквы. Вось тады зьявілася б у Расеі рэальная Белая Русь, якую б яшчэ і натравілі супраць «католической литовской ереси» ды «сэпаратызму». Бальшавікі давяршылі б гэты падзел ужо ў сьведамасьці. А сьведамасны падзел, як вядома, нашмат горшы і разбуральны, чым падзел тэрытарыяльны. Стаўка на назву «Літва» была б у тых умовах ужо сэпаратысцкай і тупіковай. У лепшым выпадку — маргінальнай. Нацыянальныя дзеячы-адраджэнцы абазначылі і ўключылі ў нацыянальны рух усю літоўскую тэрыторыю Вялікага Княства Літоўскага (умоўную Літву і Беларусь) пад агульнай назвай Беларусь. У выніку расейская прапаганда не змагла фармальна ўклініцца ды падзяліць адзіную ідэю (хоць увесь час імкнулася). Расея ў такіх абставінах вымушана была агулам непрызнаваць і змагацца зь беларускім нацыянальным рухам. Расейцам у ідэйным пляне фармальна нічога не дасталося. <…> [[Беларусы|Беларуская нацыя]] адбылася ў пачатку ХХ стагодзьдзя. Вяршыняй гэтага працэсу было стварэньне [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]], прытым дакладна ў дзяржаўна-этнічных межах [[Літва старажытная|гістарычнай Літвы]]. {{Канец цытаты}} [[Файл:BNR (Ruthienie Blanche) Map 1918.jpg|значак|Межы [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі (БНР)]], абвешчаныя 25 сакавіка 1918 г. паводле [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнага крытэру]] — на падставе працаў гісторыка і этнографа [[Мітрафан Доўнар-Запольскі|Мітрафана Доўнар-Запольскага]]]] Разам з тым, усе дзеячы беларускага нацыянальна-вызвольнага руху (ад [[Францішак Багушэвіч|Францішка Багушэвіча]] да [[Янка Купала|Янкі Купалы]]) бесьперапынна падкрэсьлівалі повязь Беларускай дзяржаўнасьці зь Вялікім Княства Літоўскім, а ўсе беларускія гісторыкі (ад [[Вацлаў Ластоўскі|Вацлава Ластоўскага]] да [[Усевалад Ігнатоўскі|Ўсевалада Ігнатоўскага]]) называлі ВКЛ «Беларуска-Літоўскім гаспадарствам». Гэтая ж пазыцыя знайшла адлюстраваньне ў [[Другая Ўстаўная грамата|Другой Устаўной грамаце]] Беларускай Народнай Рэспублікі ад 9 сакавіка 1918 году («''Пасьля трох з паловаю вякоў няволі зноў на ўвесь сьвет кажа беларускі народ аб тым, што ён жыве і будзе жыць''»), а гербу [[Пагоня|Пагоні]] («''старадаўняй Літоўскай Пагоні''»), які стаў дзяржаўным сымбалем БНР, прысьвяціў [[Пагоня (песьня)|свой верш]] клясык беларускай літаратуры [[Максім Багдановіч]]. У 1918 годзе сябра камісіі БНР у арганізацыі Беларускага ўнівэрсытэту прафэсар [[Мітрафан Доўнар-Запольскі]] падкрэсьліваў у газэце [[Вольная Беларусь (газэта)|Вольная Беларусь]]: «''Цяпер ідзе дзяржаўнае будаваньне. Натуральна, паўстае думка пра тэрміналёгію дзяржаўных установаў, т.ё. ці пакідаць нам цяперашнія, чужыя нам найменьні ўстановаў, ці мы павінны вярнуцца да найменьняў нашага дзяржаўнага права, — да родных, часам забытых ужо намі, тэрмінаў. <…> — будзем аднаўляць наш праўны язык зь [[Статуты Вялікага Княства Літоўскага|Літоўскага Статуту]], каторы ўжываўся, як закон, да 1830 г. А тэрміналёгія Статуту стварылася ў часы [[Вялікае Княства Літоўскае|нашай дзяржаўнай (панствовай) незалежнасьці]]''»<ref>Доўнар-Запольскі М. К пытаньню аб найменьні дзяржаўных установаў // Вольная Беларусь. № 19, 1918. С. 2—3.</ref>. Яшчэ ўлетку 1916 году [[Беларускі народны камітэт]] на чале з Антонам Луцкевічам падтрымаў і пашырыў ідэю [[Канфэдэрацыя Вялікага Княства Літоўскага|канфэдэрацыі Вялікага Княства Літоўскага]] да канцэпцыі «Злучаных Штатаў» ад [[Балтыйскае мора|Балтыйскага]] да [[Чорнае мора|Чорнага]] мораў, якія плянавалася ўтварыць зь незалежных [[Беларусь|Беларусі]], [[Летува|Летувы]], [[Латвія|Латвіі]] і [[Украіна|Ўкраіны]]. Падобны зьвяз тлумачыўся найперш эканамічнымі прычынамі — атрыманьнем выйсьця да мора і патрэбамі нацыянальнай абароны. У 1917 годзе беларускія арганізацыі працягвалі выступаць за ўтварэньне Беларуска-Летувіскай дзяржавы (падтрымана ў верасьні 1917 году [[Беларускі нацыянальны камітэт (Менск)|Беларускім нацыянальным камітэтам]] у [[Менск]]у), прытым рабілі гэта, нягледзячы на пазыцыю [[Летувіская Тарыба|Летувіскай Тарыбы]], якая заявіла прэтэнзіі на [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічныя тэрыторыі беларусаў]]. Пры канцы студзеня 1918 году ў Вільні прайшла [[Беларуская канфэрэнцыя (1918)|Беларуская канфэрэнцыя]], якая прыняла рэзалюцыю аб імкненьні стварыць незалежную дэмакратычную дзяржаву зь дзьвюх асноўных нацыянальных тэрыторыяў — беларускай і летувіскай. Па абвяшчэньні ў лютым 1918 году незалежнасьці Летувы ў хаўрусе зь [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыяй]] (у ліпені 1918 году прапанову ад Тарыбы стаць [[Летува (каралеўства, 1918)|каралём Летувы]] пад імём «Міндаўгаса II» прыняў нямецкі прынц і вайсковец [[Вільгельм Карл фон Урах]]) ідэя канфэдэрацыі не ўздымалася<ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 351—352.</ref>. [[Файл:Jazep Losik. Язэп Лёсік (1910-19).jpg|значак|[[Язэп Лёсік]]]] Кіраўніцтва Беларускай Народнай Рэспублікі ад пачатку няраз сутыкалася з прэтэнзіямі Летувы на велізарную частку [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]]. У адказ на заявы ўрада БНР, што Вільня — адвечная сталіца Беларусі, яе палітычны і духоўны цэнтар, летувісы запатрабавалі Гарадзенскую і Віленскую губэрні, большыя за тэрыторыю ўсёй Летувы. Тады ж зьявіліся безапэляцыйныя сьцьверджаньні, што значная частка беларусаў — гэта зьбеларушчаныя летувісы<ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 362—363.</ref>. Падобныя заявы тлумачыліся прысваеньнем гістарычнай і культурнай спадчыны Вялікага Княства Літоўскага з боку летувіскага нацыянальнага руху, які праз больш спрыяльныя ўмовы пачаўся значна раней за беларускі. Амэрыканскі гісторык [[Тымаці Снайдэр]] таксама зьвярнуў увагу на тое, што першае пакаленьне інтэлігентаў-летувісаў складалі ня шляхцічы былога Вялікага Княства Літоўскага (якім само паходжаньне і кодэкс гонару не дазваляў займацца фальшаваньнем), а ксяндзы і настаўнікі — дзеці заможных сялянаў з расейскай адукацыяй<ref>{{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў|к}} P. 31—32, 46.</ref>, якім было вельмі лёгка замоўчваць і ігнараваць гістарычныя факты<ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 348—349.</ref><ref name="Katlarcuk-2003"/>. У ліпені 1920 году адбылося падпісаньне савецка-летувіскай [[Маскоўская дамова (1920)|Маскоўскай дамовы]], згодна зь якой Летува атрымала значную частку гістарычных і этнаграфічных земляў беларусаў, што выклікала пратэст з боку кіраўніцтва БНР і прывяло да ўтварэньня [[Сярэдняя Літва|Сярэдняй Літвы]]<ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 363—365.</ref>. [[Файл:Tamaš Hryb. Тамаш Грыб (1925).jpg|значак|[[Тамаш Грыб]]]] Ужо ў 1921 годзе адзін з ініцыятараў абвяшчэньня Беларускай Народнай Рэспублікі былы старшыня [[Рада Беларускай Народнай Рэспублікі|Рады БНР]] [[Язэп Лёсік]] апублікаваў у афіцыйным культурна-адукацыйным часопісе [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускай ССР]] артыкул «Літва — Беларусь (Гістарычныя выведы)»<ref>Лёсік Я. Літва-Беларусь: гістарычныя выведы // Школа и культра Советской Белоруссии. — 1921. №2. — С. 12—22.</ref>, у якім зазначыў: «''Беларусь у пазьнейшыя часы дзяржаўнай незалежнасьці насіла найменьне Вялікага Княства Літоўскага, Рускага, Жмудзкага й інш., або карацей — Вялікае Княства Літоўскае. <…> Сталася так, што пад Літвою разумеюць землі, заселеныя жмудзінамі, або даўнейшую Жамойць. <…> А што важней за ўсё, дык гэта тое, што Літва й Жмудзь — дзьве рэчы зусім розныя, і, апіраючыся на летапісныя весткі, ні ў якім разе ня можна зваць цяперашніх жмудзінаў літоўцамі. <…> Мала гэтага, цяперашнія літоўцы (жмудзіны) упэўнілі нават усю Эўропу, што гэты іх маленькі жмудзкі народ абладаў колісь магутнай і слаўнай Літоўска-Рускай дзяржавай. <…> Расійскія і польскія гісторыкі, дзякуючы сваім імпэрыялістычным тэндэнцыям, ня вытлумачылі сабе значэньне слова Літва і вераць створанай ілюзіі, што ўвесь гістарычны скарб б. В. К. Літоўска-Рускага (Беларускага) належыць цяперашнім жмудзінам. Але правільнае асьвятленьне гістарычных фактаў сьведчыць нам пра тое, што Літва — гэта было славянскае племя, увайшоўшае ў склад цяперашняга беларускага народа. Літва, Лютва, Люцічы — іменьні славянскага племя <…> і калі нашы продкі — беларусіны ў прошлых сталецьцях звалі сябе літвінамі, то яны ведалі, што казалі''». Неўзабаве, аднак, [[Беларусізацыя|беларусізацыю]] ў БССР спыніў [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|сталінскі тэрор]], які цалкам зьнішчыў беларускую гістарычную школу (Язэпа Лёсіка арыштавалі ўжо ў 1930 годзе — увогуле жа, савецкія ўлады фізычна або духоўна зьнішчылі 32 менскія гісторыкі, а іх працы выдалілі з навуковых бібліятэк)<ref name="Katlarcuk-2009">[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] [https://web.archive.org/web/20091202093523/http://arche.by/by/19/30/1220/ Прадмова да «літоўскага» нумару] // [[ARCHE Пачатак]]. № 9, 2009.</ref>. Далучаная да [[СССР]] пазьней Летува пазьбегла татальнага зьнішчэньня гуманітарных кадраў і здолела ў 1945—1991 гадох працягваць традыцыі навуковай школы пэрыяду незалежнасьці. У адрозьненьне ад БССР і [[УССР]], савецкае кіраўніцтва дазволіла Летуве, як і Латвіі з Эстоніяй, мець унівэрсытэт на мове тытульнай нацыі. Гэты летувіскамоўны Віленскі ўнівэрсытэт хутка стаў «раем для балтыйскіх дасьледаваньняў»<ref name="Kascian-2009">[[Кірыл Касьцян|Касьцян К.]], Васілевіч Г. Спадчына ВКЛ вачыма беларускіх і летувіскіх гісторыкаў: поле для роўных магчымасьцяў? // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12 (86—87), 2009. С. 292—303.</ref>. Тым часам БССР была адзінай рэспублікай эўрапейскай часткі СССР, якая ня мела гістарычнага часопісу. Згодна з партыйнымі дырэктывамі, адлік сапраўднай гісторыі Беларусі вёўся з 1917 году, а беларускі этнас разглядаўся як негістарычны, які ня меў уласнай эліты, высокай культуры і мастацтва<ref name="Katlarcuk-2009"/>. Адначасна савецкія ўлады фактычна дазволілі летувісам праводзіць палітыку дэнацыяналізацыі і [[Летувізацыя|летувізацыі]] далучаных [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх земляў]] гістарычных [[Віленскае ваяводзтва|Віленшчыны]] і [[Троцкае ваяводзтва|Троччыны]]<ref name="Kascian-2009"/>. [[Файл:Пікет каля Дому ўраду (Менск, 1991 г.).jpg|значак|Пікет у [[Менск]]у з плякатам [[лацінка]]й: «''Вярнуць народу яго спрадвечныя сымбалі: герб [[Пагоня]] й [[бел-чырвона-белы сьцяг]], а таксама назоў Бацькаўшчыны — [[Вялікае Княства Літоўскае|Літва]], сталіцы — Менск!''» (19.09.1991 г.)]] Дасьледаваньні гісторыі Літвы і ліцьвінаў працягнулі беларускія навукоўцы па-за межамі СССР. Яшчэ ў 1934 годзе загаднік беларускага замежнага архіва ў [[Прага|Празе]], былы [[Міністры ўнутраных справаў БНР|міністар унутраных справаў БНР]] [[Тамаш Грыб]] у сваім артыкуле «[[wikisource:be:На два франты|На два франты (Галоўныя засады вызвольнай праграмы беларускага народу)]]» падкрэсьліваў: «''Хай нас ня блытаюць розныя найменьні дзяржавы, утворанай на рубяжы XIII—XIV стагодзьдзяў на вагромністым абшары Ўсходняе Эўропы, найменьні, якія ўжываюцца ў сучаснай гістарычнай літаратуры — Літва, Русь, Западная Русь, Літоўская Русь, Вялікае Князьства Літоўскае, Вялікае Князьства Літоўска-Рускае, Вялікае Князьства Літоўска-Беларускае, Вялікае Князьства Беларуска-Літоўскае, а таксама: Западная Русь пад уладаю Літвы, Беларусь пад Літоўскім панаваньнем ды інш. Усё гэта ёсьць выплад надзіву годнага непаразуменьня і зблытаніны паняцьцяў. Трымаймося фактаў гістарычнае рэчаістасьці: мова і культура беларускага народу былі пануючымі ў гэнай дзяржаве. Вось жа: гэта была беларуская дзяржава! <…> Трэ мець на ўвазе пры гэтым і адрознасьць паміж Ліцьвінамі (старадаўнымі Люцічамі, Велетамі або Волатамі) і Жмудзінамі. Асабліва сяньня трэ мець на ўвазе гэну адрознасьць, калі Жмудзіны, прыняўшы старадаўнае найменьне Літва, імкнуцца прыўласьніць і гістарычны зьмест гэтага слова — гістарычную мінуўшчыну беларускага народу''»<ref>[[Тамаш Грыб|Грыб Тамаш]]. На два франты // [[Спадчына (часопіс)|Спадчына]]. № 4, 1995. С. 80—120.</ref>. Тым часам яшчэ ў 1939 годзе [[Ян Станкевіч]], які з 1927 году выкладаў у [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскім унівэрсытэце]], зазначыў: «''Трэба зацеміць, што з гледзішча нацыянальнага Беларусы ў гэтую пару звалі сябе Ліцьвінамі, гэтак-жа нас звалі ўсе нашыя суседзі, але з гледзішча рэлігійнага Беларусы ўсходняга абраду заўсёды зваліся Русінамі''»<ref>[[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Гісторыя Беларускага языка. — Вільня, 1939. C. 6.</ref>. Адным зь першых дасьледнікаў, хто спрабаваў высьветліць, як назва «Літва» перамясьцілася на тэрыторыю суседняй дзяржавы і як славяне-ліцьвіны сталі беларусамі, быў [[Вацлаў Пануцэвіч]] (1911—1991), які выдаваў навуковы часопіс «[[Літва (часопіс)|Litva]]», а таксама апублікаваў некалькі манаграфічных публікацыяў, зь якіх асаблівую навуковую вартасьць маюць кнігі «Літва і Жмудзь» (Чыкага, 1953—1954 год) і «З гісторыі Беларусі або Крывіччыны-Літвы» (Чыкага, 1965 год). Гісторык мовы [[Алесь Жлутка]] адзначае засяроджанасьць В. Пануцэвіча на гістарычных крыніцах і яго грунтоўную філялягічную падрыхтоўку<ref name="Zlutka-1998"/>. Погляды В. Пануцэвіча падтрымаў і разьвіў гісторык [[Павал Урбан]] (1924—2011), які адзначыў разьмежаваньне ліцьвінаў і жамойтаў і што Жамойць была адасобленай ад Літвы моўна і этнічна. У рамках гэтай праграмы знаходзіцца сьцьверджаньне гісторыка, што «''ад 1579 году ў выданьнях, што таксама выходзяць у Кёнігсбэргу, жмудзкая мова пачынае звацца літоўскай''» («У сьвятле гістарычных фактаў», 1972 год). Ужо ў найноўшы пэрыяд у Беларусі выйшла чарговая праца П. Урбана «Да пытаньня этнічнай прыналежнасьці старажытных ліцьвіноў» (1994 год), у якой аўтар сфармуляваў наступную тэзу: «''[[Аўкштота]] была асобнай зямлёй і ніколі не атаясамлівалася з уласна Літвой''». Пашыраны варыянт (у першую чаргу праз улучэньне дадаткаў) гэтай кнігі пад назвай «Старажытныя ліцьвіны» апублікавалі празь сем гадоў<ref name="Dziarnovic-2012">[[Алег Дзярновіч|Дзярновіч А.]] [https://web.archive.org/web/20220921214302/http://pawet.net/library/history/bel_history/dziarnovich/52c/%D0%9F%D0%BE%D1%88%D1%83%D0%BA%D1%96_%D0%90%D0%B9%D1%87%D1%8B%D0%BD%D1%8B%3A_%27%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0%27_%D1%96_%27%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%8C%27_%D1%83_%D1%81%D1%83%D1%87%D0%B0%D1%81%D0%BD%D0%B0%D0%B9_%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B9_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%8F%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D1%96%D1%96.html Пошукі Айчыны: «Літва» і «Русь» у сучаснай беларускай гістарыяграфіі] // Палітычная сфера. № 18—19 (1—2), 2012. С. 30—53.</ref>. Тым часам у паваеннай Беларусі да падобных высноваў у сваіх дасьледаваньнях, якія праводзіліся па-за афіцыйнай савецкай гістарыяграфіяй, прыйшоў [[Мікола Ермаловіч]] (1921—2000), які завяршыў у 1968 годзе працу над кнігай «Па сьлядах аднаго міта». Гэтая кніга доўгі час пашыралася пад закансьпіраванай назвай «Сто старонак» і ўпершыню легальна выйшла з друку толькі ў 1989 годзе. З пачаткам працэсу дэмакратызацыі ў СССР ужо ў другой палове 1980-х гадоў канцэпцыя М. Ермаловіча атрымала інстытуцыянальнае, фармальнае акадэмічнае завяршэньне і пашырылася ў літаратуры<ref name="Dziarnovic-2012"/>. [[Файл:Coat of arms of Belarus (1991–1995).svg|значак|[[Пагоня|Дзяржаўны герб Беларусі Пагоня]]]] Па [[Дэклярацыя аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларусі|аднаўленьні незалежнасьці Беларусі]] [[Нацыянальная сымболіка|нацыянальны герб]] беларусаў і дзяржаўны герб Вялікага Княства Літоўскага [[Пагоня]] зноў стаў афіцыйным сымбалем Беларускай дзяржавы, на афіцыйным узроўні ўздымалася пытаньне дзяржаўнай заступнасьці зь Вялікім Княстве Літоўскім (сярод іншага, ВКЛ мелася згадвацца як крыніца Беларускай дзяржаўнасьці ў тэксьце [[Канстытуцыя Беларусі|Канстытуцыі Беларусі]]<ref>[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/30488810.html У праекце Канстытуцыі 1994 прыгадваліся ВКЛ і БНР], [[Радыё Свабода]], 15 сакавіка 2020 г.</ref>). У гэты ж час пачаліся супольныя кантакты беларускіх і летувіскіх гісторыкаў, а ў 1993 годзе ў вёсцы [[Гервяты|Гервятах]] адбыўся першы круглы стол беларускіх і летувіскіх навукоўцаў, прысьвечаны спадчыне Вялікага Княства Літоўскага. Аднак па абраньні на пасаду прэзыдэнта Беларусі [[Аляксандар Лукашэнка|Аляксандра Лукашэнкі]], які неўзабаве ўсталяваў [[Русіфікацыя Беларусі#Рэжым Лукашэнкі|прарасейскі]] [[Рэжым Лукашэнкі|аўтарытарны рэжым]] і гісторыкі-[[Прапаганда ў Беларусі|прапагандысты]] якога ([[Якаў Трашчанок]], [[Вадзім Гігін]], [[Ігар Марзалюк]] ды іншыя) адзначыліся фактычным зваротам да расейска-савецкага погляду на гістарычных ліцьвінаў, падобныя абмеркаваньні спыніліся, тым часам адбылася рэактывацыя двухбаковых (найперш эканамічных) міждзяржаўных дачыненьняў<ref name="Kascian-2009"/>. == Сучаснасьць == {{Асноўны артыкул|Ліцьвінства}} === Ужываньне === У частковым ужытку найменьне «ліцьвін» працягвае існаваць як саманазва вясковага жыхарства і ў цяперашні час<ref name="Arlou-2012-157"/>{{Заўвага|Напрыклад, з слоўніка «Мікратапаніміка Івацэвіччыны» (2018 год) краязнаўцы [[Алесь Зайка|Алеся Зайкі]]: «''бо мы ж ліцьвіны''»<ref>Зайка А. Мікратапаніміка Івацэвіччыны. — {{Менск (Мінск)}}, 2018. С. 148.</ref>}}. У 1990 годзе часопіс «Савецкая этнаграфія» падаваў зьвесткі: {{Пачатак цытаты}} «Як мікраэтнонім, найменьне „ліцьвіны“ існавала і працягвае існаваць сярод некаторых мясцовых групаў [[беларусы|беларускага]] і асыміляванага [[балты]]йскага жыхарства заходніх раёнаў [[Беларусь|Беларусі]] і Ўсходняй [[Летува|Летувы]]»<ref>Чаквин И. В., Терешкович П. В. Из истории становления национального самосознания белорусов (XIV — начало XX вв.) // Советская этнография. № 6, 1990.</ref>. {{Канец цытаты}} У працы 1985 году, у якой адлюстроўваюцца рэаліі 1980-х гадоў, [[Ігар Чаквін]] пісаў: {{Пачатак цытаты}} «У гісторыка-этнаграфічнай вобласьці [[Беларусь|беларуска]]-[[Украіна|ўкраінскага]] [[Палесьсе|Палесься]] арэал распаўсюджваньня назвы ''[[палешукі]]'' не складае суцэльнага масіву. Асноўнай этнанімічнай формай, якая часьцей за ўсё чаргуецца на Палесьсі з назвай ''палешукі'' зьяўляецца этнікон '''ліцьвіны'''. Паводле зьвестак Л. Асоўскага (на 30-я гады ХХ ст.) назва ''ліцьвіны'' была лякалізавана ў Заходнім Палесьсі ў вярхоўях [[Ясельда|Ясельды]] і ў раёне [[Ружаны|Ружан]], [[Косаў|Косава]], [[Івацэвічы|Івацэвіч]]. З гэтай вобласьці, мяркуючы па прыведзенай ім карце, арэал назвы ''ліцьвіны'' распаўсюджваўся на поўдзень да [[Лунінец|Лунінца]]. На [[Прыпяць|Прыпяцкім]] правабярэжжы гэты арэал ішоў ад [[Давыд-Гарадок|Давыд-Гарадка]] на [[Столін]] і далей у двух напрамках — на [[Ракітнае (Ровенская вобласьць)|Ракітнае]] і на [[Кастопаль]]. (…) Арэальнае існаваньне на Палесьсі формы ''ліцьвіны'' таксама носіць контурны малюнак, калі адпаведная этнанімічная самасьвядомасьць найбольш выразна выступае ў паўзьмежных зонах кантакціраваньня непасрэдна з палешукамі, а ўнутры гэтых зон аслаблена і часткова дыфэрэнцыравана. Так, у радзе палескіх абласьцей, дзе распаўсюджана назва ''ліцьвіны'', яна часта дапаўняецца азначэньнямі, якія падкрэсьліваюць асобныя асаблівасьці гаворак — ''ліцьвіны-хацюны'' (паміж Століным і Ракітным, а таксама паміж Косавам і Лунінцом), ''літвакі-калыбанюкі'' (паміж Століным і Кастопалем), іх антрапалягічныя рысы і спэцыфіку месца існаваньня — ''ліцьвіны-чарнякі'' ([[Пружанскі раён]]), ''парэчукі'' ([[Гарынь|Пагарыньне]]) і г. д.»<ref name="Cakvin-1985"/> {{Канец цытаты}} У энцыкляпэдыі «[[Этнаграфія Беларусі (энцыкляпэдыя)|Этнаграфія Беларусі]]» (1989 год), 7-м томе [[Энцыкляпэдыя гісторыі Беларусі|Энцыкляпэдыі гісторыі Беларусі]] (1997 год) і 9-м томе [[Беларуская энцыкляпэдыя|Беларускай энцыкляпэдыі]] (1999 год) зазначалася<ref>[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Літвіны, ліцвіны // {{Літаратура/Этнаграфія Беларусі: Энцыкляпэдыя (1989)|к}} С. 292.</ref><ref name="Zajkouski-Cakvin-1997"/><ref name="Cakvin-1999"/>: {{Пачатак цытаты}} У наш час [назва ліцьвіны] ужываецца <…> таксама як лякальны этнікон невялікіх групаў беларускага насельніцтва (у раёне [[Бяроза (горад)|Бярозы]], [[Івацэвічы|Івацэвічаў]], [[Косаў|Косава]], [[Пружаны|Пружанаў]], [[Наваградак|Наваградку]], [[Вярэнаў|Вярэнава]], [[Горадня|Горадні]], [[Паставы|Паставаў]], [[Браслаў|Браслава]] і інш.), некаторых раёнаў беларуска-ўкраінскага [[Палесьсе|Палесься]] (раёны [[Столін]]а, [[Ракітнае (Ровенская вобласьць)|Ракітнага]], [[Кастопаль|Кастопалю]], [[Сарны|Сарнаў]], [[Оўруч]]у) і часткова беларускамоўнага насельніцтва паўночнай Чарнігаўшчыны і Кіеўшчыны, заходняй Браншчыны і Смаленшчыны. {{Канец цытаты}} У канцы 1990-х гадоў [[Уладзімер Каткоўскі]], які ў 2004 годзе запачаткаваў [[Беларуская Вікіпэдыя|Беларускую Вікіпэдыю]], стварыў сайт «Літванія, зямля ліцьвінаў»<ref>[[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], [https://www.svaboda.org/a/24468948.html Імёны Свабоды: Уладзімер Каткоўскі], [[Радыё Свабода]], 31 студзеня 2012 г.</ref>. У час правядзеньня [[Перапіс насельніцтва Расеі (2002)|перапісу насельніцтва Расеі ў 2002 годзе]] тыя, хто сябе называў ''ліцьвінам'', былі разьмеркаваныя наступным спосабам: ''[[аўкштоты]]'', ''[[жамойты]]'', ''[[летувнік]] (і)'', ''[[летувяй]]'', а таксама тыя ''ліцьвіны'' і ''[[літвякі]]''/''[[літвакі]]'', якія ўжываюць летувіскую мову, былі аднесеныя да [[летувісы|летувісаў]]; пазасталыя ''ліцьвіны'' і ''літвякі''/''літвакі'' былі аднесеныя да [[беларусы|беларусаў]]<ref>[http://www.perepis2002.ru/ct/html/TOM_04_01.htm 1. Национальный состав населения], [https://web.archive.org/web/20041106060159/http://www.perepis2002.ru/ www.perepis2002.ru]</ref>. У публікацыі 2009 году на тэрыторыі колішняга [[Інфлянцкае ваяводзтва|Інфлянцкага ваяводзтва]] ВКЛ ([[Латгалія]]) адзначалася этнаграфічная група карэннага мясцовага насельніцтва — ''ліцьвіны'' — беларусы-каталікі, якія размаўляюць на беларускай мове<ref name="Галиопа-2009-45"/>. Артур Пракапчук, аўтар часопісу «Самиздат», у 2009 годзе пісаў: «''Літвой гэты край называўся амаль тысячу гадоў, усутыч да XIX стагодзьдзя, а назва народу — „ліцьвіны“ захоўвалася і па Другой сусьветнай вайне, што я нават памятаю з сваіх летніх вакацыяў у вёсцы [[Цытва|Цытве]] ([[Менская вобласьць]]), дзе зацята працягвалі менаваць сябе „ліцьвінамі“ аднавяскоўцы маёй бабулі Эміліі''»<ref>Прокопчук А. А. [http://zhurnal.lib.ru/p/prokopchuk_artur_andreewich/vkl.shtml Беларусь литовская], Журнал «Самиздат», 8 траўня 2011 г.</ref>. Як адзначае гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], дзясяткі тысячаў беларусаў маюць прозьвішчы з коранем 'ліцьв' ('літв'): Ліцьвін (Літвін), Ліцьвіновіч (Літвіновіч), Ліцьвінка (Літвінка), Ліцьвіненка (Літвіненка), Ліцьвіненя (Літвіненя), Ліцьвіёнак (Літвіёнак), Ліцьвінаў (Літвінаў), Ліцьвінчык (Літвінчык), Ліцьвінюк (Літвінюк), Ліцьвінчук (Літвінчук), Ліцьвінскі (Літвінскі), Літоўчанка, Ліцьвінец і іншыя<ref name="Arlou-2012-157"/>. Агульнанацыянальны сэнс назвы «ліцьвін» у ВКЛ прызнаецца ў розных афіцыйных выданьнях сучаснае Беларусі, напрыклад, у «Кароткім гістарычным слоўніку беларускай мовы» (Менск, 2015 год), які дае слову «ліцьвін» азначэньне «''жыхар Вялікага Княства Літоўскага''» (з спасылкай на грамату вялікага князя Казімера 1440 году)<ref>Кароткі гістарычны слоўнік беларускай мовы. — {{Менск (Мінск)}}: «Беларуская навука», 2015. С. 394.</ref>. [[Файл: Стары Ольса. Гераічны эпас. Сьпевы рыцараў і шляхты Вялікай Літвы.jpg|значак|Ваяр-ліцьвін на вокладцы альбому «Гераічны эпас» (2006 год) гурту «[[Стары Ольса]]»]] Апроч таго, назва «ліцьвіны» шырока ўжываецца ў розных сфэрах жыцьця Беларусі: элітарнай і масавай культуры, спорце, грамадзкім харчаваньні. Яшчэ ў 1991 годзе ўтварыўся [[фальклёр]]ны гурт «[[Ліцьвіны (гурт)|Ліцьвіны]]», які займаецца адраджэньнем беларускіх аўтэнтычных сьпеваў<ref>Скобла М. [https://www.svaboda.org/a/28147841.html Натальля Матыліцкая: «Ліцьвіноў» не было ў дзяржаўных рэестрах, але нас слухалі з захапленьнем!], [[Радыё Свабода]], 30 лістапада 2016 г.</ref>. У 2004 годзе беларускі гурт «[[Стары Ольса]]» запісаў альбом «[[Скарбы літвінаў]]», у якім ёсьць песьня «Літвін» (у 2013 годзе зьявіўся відэакліп на гэтую песьню<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=FLxS2rE44Zo Stary Olsa — Litvin (official music video)], [[YouTube]], 22 красавіка 2013 г.</ref>). У 2004 годзе ансамбль «[[Песьняры]]» запісаў песьню «Літвінка»<ref>[https://pesnyary.com/song/litvinka Літвінка], [[Песьняры]], 2004 г.</ref>, а ў 2010 годзе — песьню «Я ліцьвін»<ref>[https://pesnyary.com/song-865.html Я лiцвiн], [[Песьняры]], 2010 г.</ref>. У 2005 годзе ўтварыўся беларускі фолк-мэтал-гурт «[[Litvintroll]]». У 2010 годзе ў Менску зьявіўся клюб амэрыканскага футболу «Літвіны», сымбалем якога сталі [[Калюмны]]<ref>[https://www.svaboda.org/a/27759277.html «Літвіны» — гэта амэрыканскі футбол], [[Радыё Свабода]], 2016 г.</ref>. У 2011 годзе гурт «[[Рокаш (гурт)|Рокаш]]» выдаў свой першы альбом, дзе была песьня «Баляда пра ліцьвіна». У 2015 годзе беларускі гурт [[Крамбамбуля (гурт)|Крамбамбуля]] зьмясьціў у сваім альбоме «[[Чырвоны штраль]]» песьню «Гэй, ліцьвіны! Бог нам радзіць»<ref>[https://web.archive.org/web/20211126195423/https://34mag.net/piarshak/releases/chyrvony-shtral/p/10 «Чырвоны штраль» ‒ развітальны альбом «Крамбамбулі»], [[34mag]]</ref>. У 2017 годзе ў Менску адкрыўся рэстаран сучаснай беларускай кухні «Літвіны», які праз паўгоду стаў сеткавым<ref>[https://realt.onliner.by/2018/04/06/litviny-2 В Каменной Горке открылся ресторан новой белорусской кухни «Литвины»], [[Onliner.by]], 6.04.2018 г.</ref>. У час [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|абароны Ўкраіны ад расейскага ўварваньня]] першы гераічна палеглы беларус-добраахвотнік [[Ільля «Ліцьвін» (Хрэнаў)|Ільля «Ліцьвін»]] меў вайсковы пазыўны ў гонар гістарычных ліцьвінаў — жыхароў Вялікага Княства Літоўскага<ref>[https://novychas.online/hramadstva/belarus-jaki-vajue-za-ukrainu-raspavjou-pra-hibe Беларус, які ваюе за Украіну, распавёў пра гібель Іллі «Літвіна»], [[Новы час (газэта)|Новы час]], 8 сакавіка 2022 г.</ref>. 21 траўня 2022 году назву «Ліцьвін» атрымаў адзін з батальёнаў [[Полк імя Кастуся Каліноўскага|палку імя Кастуся Каліноўскага]] — вайсковай фармацыі беларускіх ваяроў-дабраахвотнікаў ва Ўкраіне<ref>[https://www.svaboda.org/a/31861235.html Батальён Кастуся Каліноўскага абвясьціў аб стварэньні аднайменнага палка], [[Радыё Свабода]], 21 траўня 2022 г.</ref>. У 2022 годзе ў Вільні ўтварыўся клюб «Ліцьвіны» — добраахвотніцкае аб’яднаньне беларусаў Летувы, якое дзее ў некалькі кірунках: фізычнае навучаньне беларусаў на выпадак ваеннага канфлікту (многія ўдзельнікі клюбу бароняць Украіну ад расейскага ўварваньня), культурныя і сацыяльныя праекты<ref>[[Зьміцер Панкавец]], [https://www.svaboda.org/a/32619725.html Кіруе падпалкоўнік запасу, трэніруюцца з дронамі. Расказваем пра клюб «Ліцьвіны», які выклікаў крытыку ў Літве], [[Радыё Свабода]], 2 кастрычніка 2023 г.</ref>. === Грамадзкая дзейнасьць === Гісторыкі [[Сяргей Абламейка (гісторык)|Сяргей Абламейка]] і [[Аляксандар Краўцэвіч]] зьвяртаюць увагу на тое, што ліцьвінства ня можа быць альтэрнатывай [[Беларускае нацыянальнае адраджэньне|беларускасьці]], бо ёсьць яе неад’емнай складовай часткай. Проціпастаўляць іх — значыць дэструктыўна перакручваць рэальную гісторыю і этнагенэз беларусаў<ref>[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Абламейка С.]] [https://www.svaboda.org/a/28920419.html Зноў пра ідэнтычнасьць Скарыны], [[Радыё Свабода]], 15 сьнежня 2017 г.</ref><ref name="Kraucevic-2017">[https://nashaniva.com/?c=ar&i=146173 Алесь Краўцэвіч: Ліцвінства — выдумка ворагаў, якую падтрымалі дурні], [[Наша Ніва]], 28 сакавіка 2017 г.</ref>. Адзначаецца, што ўлады [[Расея|Расеі]] атакуюць тое ліцьвінства, якое ёсьць сынонімам беларускасьці, аднак актыўна падтрымліваюць пэўныя «ліцьвінскія» праекты, якія аддзяляюць «ліцьвінаў» ад беларусаў<ref>{{Навіна|аўтар=Руселік В.|загаловак=Вейшнорыя: сьмех скрозь сьлёзы|спасылка=https://novychas.by/palityka/krok-da-zahopu-belarusi-zrobleny-abo-smeh-skroz-s|выдавец=[[Новы час (газэта)|Новы час]]|дата публікацыі=14 верасьня 2017|дата доступу=25 лютага 2020}}</ref>, ганяць беларусаў і ўсё беларускае<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Гэта слова сакральнае. Аб некаторых аспэктах Беларускага Адраджэньня і паразы рускай палітыкі|спасылка=http://pazniak.info/page_geta_slova_sakralnae__ab_nekatoryih_aspektah_belaruskaga__adradjennya_|выдавец=[[Зянон Пазьняк]]|дата публікацыі=13 верасьня 2015|копія=http://www.bielarus.net/archives/2015/09/15/4232|дата копіі=15 верасьня 2015|дата доступу=22 траўня 2020}}</ref> або прапагандуюць, што беларусы — гэта летувісы, якія маюць вывучаць летувіскую мову і злучацца зь Летувой<ref name="Kraucevic-2017"/>. === Міленіюм Літвы === 22 студзеня 2009 году ў Беларусі ўтварыўся грамадзкі арганізацыйны камітэт імпрэзы 1000-годзьдзя назвы ''Літва'' пад старшынствам доктара гістарычных навук прафэсара [[Анатоль Грыцкевіч|Анатоля Грыцкевіча]]. У арганізацыйны камітэт «Міленіюм Літвы» ўвайшлі пісьменьніца [[Вольга Іпатава]], доктар гістарычных навук [[Алесь Краўцэвіч]], доктар мэдычных навук [[Алесь Астроўскі]], доктар біялягічных навук [[Аляксей Мікуліч]], археоляг [[Эдвард Зайкоўскі]], мастак і грамадзкі дзяяч [[Аляксей Марачкін]], сьвятар [[Леанід Акаловіч]] і дасьледнік [[Зьдзіслаў Сіцька]]. У звароце арганізацыйнага камітэту паведамляецца, што першы ўпамін назвы Літва (Lituae) у пісьмовых крыніцах — нямецкіх Квэдлінбурскіх аналах — належыць да 1009 году. Аўтары звароту адзначаюць, што назва Літва датычыцца старажытнай тэрыторыі Беларусі, а цяперашнія беларусы да пачатку XX стагодзьдзя называлі сябе ліцьвінамі. «''Тэрміны Беларусь і беларусы навязаныя нам расейскай адміністрацыяй у сярэдзіне XIX стагодзьдзя. Беларусь ёсьць галоўнай пераемніцай Вялікага Княства Літоўскага. Нашы землі складалі вялікую частку ВКЛ. Менавіта на нашых землях і паўстала вялікая дзяржава ВКЛ, якая аб’яднала ў XV стагодзьдзі асобныя княствы-землі, у тым ліку Наваградзкае, Полацкае, Смаленскае, Турава-Пінскае і Гарадзенскае''», — гаворыцца ў звароце<ref>{{Навіна|аўтар=[[Марат Гаравы]]|загаловак=Створаны грамадзкі аргкамітэт сьвяткаваньня 1000-годзьдзя назвы Літва пад старшынствам прафэсара Анатоля Грыцкевіча|спасылка=https://euroradio.fm/u-belarusi-ryhtuecca-svyatkavanne-1000-goddzya-nazvy-litva|выдавец=[[БелаПАН]]|дата публікацыі=22 студзеня 2009|дата доступу=14 кастрычніка 2014}}</ref>. == Цытаты == {{Цытата|Літва месьціцца на ўсход ад Польшчы. Мова народу — славянская. {{арыгінал|la|Lituania et ipsa late patents regio Polonis ad orientem connexa est… Sermo gentis Sclavonicus est.}}|[[Піюс II (папа рымскі)|Энэй Сыльвій Пікаляміні]], будучы папа рымскі Піюс II, 1440-я гг.}} {{Цытата|…ня обчым якім языком, але сваім уласным правы сьпісаныя маем.|[[Статуты ВКЛ|Літоўскі Статут]], 1588 г.}} {{Цытата|Кажам заўжды «літоўскі, ліцьвін» — але тое адно замест «беларускі, беларус», бо ў 1510 годзе ніхто яшчэ «Літву этнічную» і ня сьніў, яшчэ [[Мікалай Рэй|Рэй]] у 1562 годзе ліцьвінам называў беларуса, а ў Маскве і ў XVII стагодзьдзі «літоўскі» — тое самае што беларускі. {{арыгінал|pl|Mówimy ciągle «litewski, Litwin», ale to tylko zamiast «białoruski, Białorus», bo w r. 1510 nikomu nie o Litwie właściwej, etnograficznej ani śnilo; jeszcze Rej w r. 1562. Litwinem Białorusina nazywał, a w Moskwie i w XVII wieku «litowskij» tyle, co białoruski}} |[[Аляксандар Брукнэр]], прафэсар [[Бэрлінскі ўнівэрсытэт|Бэрлінскага ўнівэрсытэту]], сябра [[Польская акадэмія навук|Польскай]], [[Праская акадэмія навук|Праскай]], [[Бялградзкая акадэмія навук|Бялградзкай]] і [[Пецярбуская акадэмія навук|Пецярбускай]] акадэміяў навук, 1928 г.<ref>[[Аляксандар Брукнэр|Brückner A.]] Ruskopolski rękopis z r. 1510 // Slavia: časopis pro slovanskou filologii. VII, 1928—1929. S. 10—11.</ref><ref>Станкевіч Я. Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 637.</ref> }} {{Цытата|У афіцыйных дакумэнтах XVI—XVIII стагодзьдзяў, апроч «Літвы», для ўсёй тэрыторыі Беларусі другога найменьня наагул не існавала, і ўвесь народ называлі Літвой. У нашай жа гістарычнай літаратуры да цяперашнага часу ігнаруюць гэтае найменьне народу, якое ён насіў больш чым 500 гадоў.|[[Язэп Юхо]], гісторык права, доктар навук, 1968 г.<ref name="jucho">[[Язэп Юхо|Юхо Я.]] Пра назву «Беларусь» // Полымя. № 1, 1968. С. 175—182.</ref>.}} {{Цытата|У другой палове ХІХ ст. нацыянальная інтэлігенцыя, якая выступала за адраджэньне свайго народа і яго дзяржаўнасьці, аднавіла назвы «Беларусь» і «беларусы» як сымбаль пратэсту супраць расейскага ўціску. Пад гэтай назвай наш народ увайшоў у ХХ ст., замацаваў яе за сабой у сусьветнай супольнасьці і ўступіў зь ёй у новае тысячагодзьдзе. Але нам неабходна памятаць, што мы — нашчадкі ліцьвінаў, прадаўжальнікі іх патрыятычных справаў<ref name="Bic-Harecki-Konan-2005-19"/>.|Аўтарскі калектыў кнігі «Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы», выдадзенай у 2005 годзе Міжнародным грамадзкім аб’яднаньнем «[[Згуртаваньне беларусаў сьвету Бацькаўшчына|Згуртаваньне беларусаў сьвету „Бацькаўшчына“]]»: [[Міхась Біч]] — доктар гістарычных навук; [[Натальля Гардзіенка]] — кандыдат гістарычных навук, [[Радзім Гарэцкі]] — акадэмік Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі, экс-прэзыдэнт Міжнароднага грамадзкага аб’яднаньня «Згуртаваньне беларусаў сьвету „Бацькаўшчына“»; [[Уладзімер Конан]] — доктар філязофскіх навук; [[Арсень Ліс]] — доктар філялягічных навук; [[Леанід Лойка]] — кандыдат гістарычных навук; [[Адам Мальдзіс]] — доктар філялягічных навук; [[Уладзімер Мархель]] — кандыдат філялягічных навук; [[Алена Макоўская]] — старшыня Рады Міжнароднага грамадзкага аб’яднаньня «Згуртаваньне беларусаў сьвету „Бацькаўшчына“»; [[Алесь Петрашкевіч]] — кандыдат гістарычных навук; [[Анатоль Сабалеўскі]] — доктар мастацтвазнаўства; [[Лідзія Савік]] — кандыдат філялягічных навук; [[Віктар Скорабагатаў]] — заслужаны артыст Беларусі; [[Ганна Сурмач]] — экс-старшыня Міжнароднага грамадзкага аб’яднаньня «Згуртаваньне беларусаў сьвету „Бацькаўшчына“»; [[Барыс Стук]] — намесьнік старшыні Рады Міжнароднага грамадзкага аб’яднаньня «Згуртаваньне беларусаў сьвету „Бацькаўшчына“»; [[Галіна Сяргеева]] — кандыдат гістарычных навук; [[Алег Трусаў]] — кандыдат гістарычных навук; [[Георгі Штыхаў]] — доктар гістарычных навук; [[Язэп Юхо]] — доктар юрыдычных навук}} == Глядзіце таксама == * [[Імёны ліцьвінаў]] * [[Ліцьвіны Севершчыны]] * [[Беларусы]] * [[Літва]] * [[Белая Русь]] * [[Літоўская мітраполія]] * [[Старалітва]] * [[Ліцьвякі]] == Заўвагі == {{Заўвагі|2}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}} * {{Літаратура/Дзесяць вякоў беларускай гісторыі (1997)}} * {{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}} * {{Літаратура/БЭ|9}} * {{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|1}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|2}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|3}} * {{Літаратура/ГСБМ|17}} * {{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2}} * Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. — 656 с {{ISBN|985-6299-34-9}}. * Гісторыя філасофскай і грамадска-палітычнай думкі Беларусі. У 6 т. Т. 1. Эпоха Сярэднявечча / В. Евароўскі [і інш.]; рэд. кал.: В. Евароўскі [і інш.]. — {{Менск (Мінск)}}: Беларуская навука, 2008. — 575 с {{ISBN|978-985-08-0967-4}}. * {{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)}} * [[Сяргей Дубавец|Дубавец С.]], [[Генадзь Сагановіч|Сагановіч Г.]] [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2}} * {{Літаратура/Беларуская дзяржава Вялікае Княства Літоўскае}} * [[Мікола Ермаловіч|Ермаловіч М.]] [https://knihi.com/Mikola_Jermalovic/Pa_sladach_adnaho_mifa.html Па слядах аднаго міфа]. 2-е выданьне. — Менск, Навука і тэхніка, 1991. — 98 с {{ISBN|5-343-00876-3}}. * [[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/_articles/zaj2/%D0%97%D0%B0%D0%B9%D0%BA%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%AD._%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F.html Літва гістарычная] // [[Наша слова|Наша Слова]]. № 26 (917), 1 ліпеня 2009 г.; № 27 (918), 8 ліпеня 2009 г. * [[Кірыл Касьцян|Касьцян К.]], Васілевіч Г. [https://web.archive.org/web/20091221104014/http://arche.by/by/20/20/1239/ Спадчына ВКЛ вачыма беларускіх і летувіскіх гісторыкаў: поле для роўных магчымасьцяў?] // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12 (86—87), 2009. С. 292—303. * {{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)}} * {{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)}} * [[Іван Ласкоў|Ласкоў І.]] [https://adzharaj-kut.blogspot.com/2016/03/2016_6.html Жамойцкі тупік] // [[Літаратура і мастацтва]]. 17 верасьня 1993. С. 14—15. * {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы}} * {{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)}} * {{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях}} * {{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы}} * [[Зьдзіслаў Сіцька|Сіцька З.]] Утроп Літвы. — Смаленск: Новая школа, 2009. — 322 с. * [[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}: «Энцыклапедыкс», 2003. — 776 с {{ISBN|985-6599-77-6}}. * [[Сьвятлана Струкава|Струкава С.]] [https://web.archive.org/web/20211126064818/https://rep.bntu.by/bitstream/handle/data/6488/%D0%A1.%2037-40.pdf?sequence=1&isAllowed=y Старажытныя найменні беларусаў] // [[Роднае слова (часопіс)|Роднае слова]]. № 8, 2009. С. 37—40. * [[Павал Урбан|Урбан П.]] Да пытаньня этнічнай прыналежнасьці старажытных ліцьвіноў. — Менск: ВЦ «Бацькаўшчына»; МП «Бесядзь», 1994. — 107 с. * {{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1}} * [[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Гістарычная этнаніміка Палесся // Весці Акадэміі навук Беларускай ССР. — Серыя грамадскіх навук. № 4, 1985. С. 74—80. * Чаквін І. [https://web.archive.org/web/20141129020526/http://kamunikat.fontel.net/pdf/albaruthenica/06.pdf Нацыя ліцвінаў у этнагенезе беларусаў: Параўнальна-тыпалагічны і гістарычны аспекты] // Беларусіка = Albaruthenica. Кн. 6 : Беларусь паміж Усходам і Захадам: Праблемы міжнац., міжрэліг. і міжкультур. узаемадзеяння, дыялогу і сінтэзу. Ч. 1, 1997. С. 37—41. * Чаквін І. Формы этнічнага і нацыянальнага самавызначэння беларускага насельніцтва XIV—XVIII ст. (да праблемы станаўлення нацыянальнай самасвядомасці беларусаў) // Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў. Мінск, 3—5 лютага 1993 года. Ч. I. — {{Менск (Мн.)}}, 1993. С. 47—49. * [[Вітаўт Чаропка|Чаропка В.]] Гісторыя нашага імя: Гіст. даслед. — {{Менск (Мн.)}}: Полымя, 1995. — 96 с. — (Б-ка часопіса «[[Маладосць]]»). * [[Мікалай Шкялёнак|Шкялёнак М.]] Беларусь і суседзі: Гістарычныя нарысы. — Беласток: Беларускае Гістарычнае Таварыства, 2003. {{ISBN|83-915029-4-5}}. * [[Сяргей Шыдлоўскі|Шыдлоўскі С.]] Формы самавызначэння і самасвядомасці прывілеяванага саслоўя ў Беларусі першай паловы ХІХ стагоддзя // Вестник Полоцкого государственного университета: Серия А (гуманитарные науки). № 7, 2006. С. 25—33. * {{Літаратура/ЭГБ|4}} * {{Літаратура/Этнаграфія Беларусі: Энцыкляпэдыя (1989)}} * {{Літаратура/ЭСБМ|6}} * [[Норман Дэвіс|Davies N.]] Litva: The Rise and Fall of the Grand Duchy of Lithuania. — Penguin Group US, 2013. — 90 p. {{ISBN|9781101630822}}. * {{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў}} * {{Кніга |аўтар = [[Эндру Ўілсан|Wilson A.]] |частка = |загаловак = Belarus. The last European dictatorship |арыгінал = |спасылка = https://yalebooks.yale.edu/book/9780300259216/belarus |адказны = |выданьне = |месца = |выдавецтва = {{артыкул у іншым разьдзеле|Yale University Press|Yale University Press|uk|Yale University Press}} |год = 2012 |том = |старонкі = |старонак = 384 |сэрыя = |isbn = 978-0-300-25921-6 |наклад = |ref = Wilson }} * {{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)}} * [[Фэлікс Канечны|Koneczny F.]] Letuwa a Litwa // Przegląd Powszechny. Nr. 463, 1922. S. 38—45. * Litwinowicz-Droździel M. O starożytnościach litewskich. Mitologizacja historii w XIX-wiecznym piśmiennictwie byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego. — Kraków: Tow. Autorów i Wydawców Prac Naukowych «Universitas», 2008. — 227 p. {{ISBN|97883-242-0837-1}}. * Короткий В. [https://web.archive.org/web/20211126064904/https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/19949/1/%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0%2c%20%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%8C%2c%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%2c%20%D1%80%D1%83%D1%81%D0%B8%D0%BD%20%D0%B2%20%D0%BF%D0%B0%D0%BC%D1%8F%D1%82%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%85%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D1%8B%20%D0%92%D0%B5%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE%20%D0%9A%D0%BD%D1%8F%D0%B6%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B0%20%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE%20XVI-XVII%20%D0%B2%D0%B2.pdf «Литва», «Русь», «литвин», «русин» в памятниках литературы Великого Княжества Литовского XVI—XVII веков] // Bibliotheca archivi lithuanici. — № 7. — Vilnius: Lietuvių kalbos institutas, 2009. C. 187—196. * [[Андрэй Катлярчук|Котлярчук А. С.]] Самосознание белорусов в литературных памятниках ХVІ—ХVІІІ вв. // Русь — Литва — Беларусь: Проблемы национального самосознания в историографии и культурологии. — Москва, 1997. С. 82—91. * Сталюнас Д. Идентификация, язык и алфавит литовцев в российской национальной политике 1860-х годов // Ab imperio. № 2, 2005. С. 225—254. * [[Павал Церашковіч|Терешкович П. В.]] Этническая история Беларуси XIX — начала XX в.: В контексте Центрально-Восточной Европы. — Мн.: БГУ, 2004. — 223 с. {{ISBN|985-485-004-8}}. * Чаквин И. В. Избранное: теоретические и историографические статьи по этногенезу, этническим и этнокультурным процессам, конфессиональной истории белорусов. — Минск: Беларуская навука, 2014. — 463 с {{ISBN|978-985-08-1740-2}}. == Вонкавыя спасылкі == {{Вікіцытатнік|Літвіны}} * [[Дзяніс Марціновіч|Марціновіч Д.]] [https://web.archive.org/web/20220126190747/https://budzma.org/news/dzyanis-marcinovich-chamu-licviny-stali-byelarusami.html Чаму ліцвіны сталі беларусамі?], [[Budzma.org]], 13 траўня 2014 г. * [[Зянон Пазьняк|Пазьняк З.]] [http://www.bielarus.net/archives/2016/12/30/4684 Беларусь-Літва] // [[Беларуская Салідарнасьць]], 27 сьнежня 2016 г. * [[Сяргей Астравец|Астравец С.]] [https://www.svaboda.org/a/26711502.html З «Іліядай» пад падушкай], [[Радыё Свабода]], 26 лістапада 2014 г. * [http://litviny.blogspot.com/ Разважаньні пра ВКЛ і ліцьвінаў] * [https://www.facebook.com/litva.belarus Энцыкляпэдыя Літвы-Беларусі], [[Facebook]] * [https://web.archive.org/web/20190709085536/http://history-belarus.by/pages/terms/litwiny.php Ліцьвіны]{{ref-ru}}, Кароткая гісторыя Беларусі за апошнія 1000 год * [http://veras.litvin.org/ Віктар Верас «У вытокаў гістарычнай праўды»]{{ref-ru}} * [https://staralitva.livejournal.com/3721.html А. Дайліда «Чому мы Літвіны, а Літвіны гэто мы»] * [https://knihi.com/Alochna_Dajlida/Bajki_i_bajecki_ludu_Vialikaje_Litvy.html Байкі і баечкі люду Вялікае Літвы, княскія, рыцарскія, мяшчанскія і сялянскія, звычайныя і цудоўныя, у розныя часы запісаныя, а цяпер разам да чытання паспалітаму люду выдадзеныя. Менск, 2020] * [https://web.archive.org/web/20090402191512/http://lietuvos.istorija.net/lituanistica/litvinizm.htm Тэндэнцыйная крытыка ліцьвінства з боку летувіскага гісторыка Томаса Бараноўскага]{{ref-ru}} {{Беларусы}} {{Добры артыкул}} [[Катэгорыя:Беларусы]] [[Катэгорыя:Славяне]] [[Катэгорыя:Балты]] [[Катэгорыя:Гісторыя Беларусі]] [[Катэгорыя:Вялікае Княства Літоўскае]] l6whn1rul991xyalnn82m7rv4dpizgh Мікола Аўрамчык 0 47857 2620161 2170378 2025-06-15T16:58:27Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620161 wikitext text/x-wiki {{Пісьменьнік |Імя = Мікола Аўрамчык |Партрэт = Mikoła Aŭramčyk.JPG |Памер = |Апісаньне = |Імя пры нараджэньні = Мікола Якаўлевіч Аўрамчык |Псэўданімы = |Дата нараджэньня = {{Нарадзіўся|14|1|1920}} |Месца нараджэньня = [[Плёсы (Магілёўская вобласьць)|Плёсы]], [[Бабруйскі павет]] |Дата сьмерці = {{памёр|8|5|2017|гадоў=97}} |Род дзейнасьці = паэт, [[журналіст]], перакладнік |Гады актыўнасьці = 1937—2017 |Напрамак = |Жанр = [[паэзія]] |Дэбют = |Значныя творы = «У падзямеллі» (1986) |Прэміі = [[Літаратурная прэмія імя Янкі Купалы]] (1964) |Подпіс = |Апісаньне подпісу = |Палічка = |Сайт = }} '''Мікола Якаўлевіч Аўрамчык''' (14 студзеня 1920, [[Плёсы (Магілёўская вобласьць)|Плёсы]], [[Бабруйскі павет]], [[Гомельская губэрня]] — 8 траўня 2017, [[Менск]]) — беларускі паэт, пісьменьнік, перакладчык. == Біяграфія == Зь сялянскае сям’і. Вучыўся ў школах у вёсках Плёсы і [[Цялуша|Цялушы]]. Працаваў паштальёнам і тэлефаністам на пошце<ref>{{Кніга|частка=Пра сябе|аўтар=Аўрамчык М. Я.|загаловак=Выбраныя творы|адказны=прадм. Генрыха Далідовіча|месца=Мінск|выдавецтва=Беларуская навука|год=2015|старонкі=379|isbn=978-985-08-1868-3|сэрыя=Беларускі кнігазбор : БК. Серыя I, Мастацкая літаратура}}</ref>. У 1938 годзе паступіў на філялягічны факультэт [[Менск]]ага пэдагагічнага інстытуту, адначасова працаваў у рэдакцыі газэты «[[Піянер Беларусі]]». У час [[Нямецка-савецкая вайна|нямецка-савецкай вайны]] ўдзельнічаў у якасьці радавога гвардыі ў баях на Паўночна-Заходнім і Волхаўскім франтох. Пры акружэньні ў чэрвені 1942 году быў узяты ў палон немцамі, быў вывезены ў [[Рур]] на каменнавугальныя шахты. У красавіку 1945 году быў вызвалены ангельцамі. Пасьля вайны год працаваў на аднаўленьні [[Данбас]]у<ref>{{Артыкул|аўтар=[[Глеб Лабадзенка]].|загаловак=Паэт Мікола Аўрамчык у 79 гадоў ажаніўся са сваім першым каханьнем|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=54504|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=[[газэта]]|год=6 сакавіка 2010|нумар=[http://www.zviazda.by/ru/archive/?idate=2010-03-06 42 (26650)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/54516/6sak-1.indd.pdf 1]-[http://old.zviazda.by/a2ttachments/54516/6sak-2.indd.pdf 2]|issn=1990-763x}}</ref>. Скончыў вышэйшую адукацыю на філялягічным факультэце [[БДУ|Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]] (1949). Працаваў у рэдакцыях газэт «[[Чырвоная змена (газэта)|Чырвоная змена]]», «[[Літаратура і мастацтва]]», у часопісе «[[Полымя]]», у 1953—1980 гадах — рэдактар аддзелу паэзіі часопіса «[[Маладосць]]». Сябра [[СП СССР]] з 1947 году. Апошім часам жыў у вёсцы [[Ступяні]], друкаваўся ў часопісе «[[Дзеяслоў]]». Памёр 8 траўня 2017 году ў [[Менск]]у ва ўзросьце 97 гадоў<ref>{{Спасылка|url=https://bobruisk.ru/news/2017/05/08/pamyor-mikola-ramchyk|загаловак=Памёр Ганаровы грамадзянін Бабруйшчыны, паэт Мікола Аўрамчык|выдавец=Вячэрні Бабруйск|мова=be}}</ref>. У Міколы Аўрамчыка засталіся тры дачкі: Сьвятлана, Ірына, Натальля. == Творчасьць == Першыя вершы апублікаваў у 1937 годзе ў [[бабруйск]]ай газэце «[[Бабруйскае жыццё|Комуніст]]». Аўтар кніг паэзіі «Пярэдні край» (1949), «Шляхамі дружбы» (1952), «Ключы жураўліныя» (1960), «Сустрэча былых канагонаў» (1963), «Універсітэцкі гарадок» (1967), «Агледзіны» (1969), «Як надалоні» (1970), «Дрэва дружбы» (1973), «Вадовішча» (1976), раману «У падзямеллі» (1986), «Анкета: Выбранае» (1990). Выдаў зборнік вершаў для дзяцей «Дружба» (1950). Выйшлі «Выбранае» (1976) і Выбраныя творы ў 2 тамах (1980). Разам зь [[Ніл Гілевіч|Нілам Гілевічам]] ёсьць аўтарам «[[Сказ пра Лысую гару|Сказу пра Лысую гару]]». Пераклаў на беларускую мову паасобныя творы [[Джордж Байран|Дж. Байрана]], [[Адам Міцкевіч|А. Міцкевіча]], [[Сяргей Ясенін|С. Ясеніна]], [[Леся Ўкраінка|Л. Украінкі]], [[Іван Франко|І. Франка]], [[Муса Джаліль|М. Джаліля]], Г. Эміна, карэйскіх паэтаў, зборнікі вершаў [[Сяргей Міхалкоў|С. Міхалкова]] «А што ў вас?» (1950), Валянціна Бычко «Тры сястры» (1953), паэму [[Мікалай Нагнібяда|М.Нагнібеды]] «Васілёк» (1961) і інш. У 2004 годзе выйшла кніга «Знаёмыя постаці», прысьвечаная беларускім дзеячам. == Узнагароды == Узнагароджаны ордэнамі «Знак Пашаны», Айчыннай вайны II ступені і мэдалямі. Ляўрэат Літаратурнай прэміі імя Янкі Купалы (1964) за зборнік «Сустрэча былых канагонаў». Заслужаны работнік культуры [[БССР|Беларускай ССР]] (1980). == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20150315012038/http://slovo.ws/bio/bel/01/0031.html Біяграфія] * {{спасылка|url=http://vb.bobruisk.org/topicks/visit/2007/08/03/visit_738.html|загаловак=Інтэрвію газэце «Вечерний Бобруйск»|копія=http://web.archive.org/20081119040406/http://vb.bobruisk.org/topicks/visit/2007/08/03/visit_738.html}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Аўрамчык, Мікола}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Бабруйскім раёне]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]] [[Катэгорыя:Беларускія літаратары]] [[Катэгорыя:Беларускія паэты і паэткі]] [[Катэгорыя:Беларускія перакладчыкі]] [[Катэгорыя:Удзельнікі нямецка-савецкай вайны]] [[Катэгорыя:Заслужаныя работнікі культуры БССР]] eo9n7xndbbt0k3g4xd297bydbts0l16 Рышард Капусьцінскі 0 52438 2620237 2599453 2025-06-16T05:23:30Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620237 wikitext text/x-wiki {{Асоба |імя = Рышард Капусьцінскі |арыгінал імя = Ryszard Kapuściński |партрэт = Ryszard Kapuscinski by Kubik 17.05.1997.jpg |памер = |апісаньне = Рышард Капусьцінскі, 17 траўня 1997 |імя пры нараджэньні = |род дзейнасьці = |дата нараджэньня = {{Нарадзіўся|4|3|1932}} |месца нараджэньня = [[Пінск]] |грамадзянства = |падданства = |дата сьмерці = {{Памёр|23|1|2007|гадоў=74}} |месца сьмерці = [[Варшава]] |бацька = |маці = |муж = |жонка = |дзеці = |узнагароды = |сайт = |дадаткова = }} '''Рышард Капусьцінскі''' ({{Мова-pl|Ryszard Kapuściński}}; 4 сакавіка 1932, [[Пінск]] — 23 студзеня 2007, [[Варшава]]) — польскі рэпартэр, журналіст, пісьменьнік, паэт, фатограф, «імпэратар рэпартажу». == Біяграфія == Нарадзіўся ў [[Пінск]]у ў сям’і польскіх настаўнікаў. Бацька ваяваў у рангу паручніка ў верасьні 1939 году ў [[Самадзейная апэратыўная група Палесьсе|Арміі Палесься]]. Трапіў у савецкі палон. Разам з калегамі здолеў уцячы з-пад [[Смаленск]]у і вярнуцца дахаты ў Пінск. Ратуючыся ад дэпартацыі ў [[Казахстан]], Капусьцінскія неўзабаве выехалі да сваякоў у [[Перамышль]], а пасьля ў глыб акупаванай немцамі Польшчы. Частку акупацыі перажылі ў [[Серакоў|Серакове]], Кампіноскай пушчы, каля вёскі Пальміры. Пасьля Капусьцінскі часта казаў: «''Я заўсёды шукаў мой дом, шукаў Пінск, — у Афрыцы, у Азіі, у Лацінскай Амэрыцы''». Дэбютаваў як паэт у 17 гадоў у тыднёвіку «''Dziś i Jutro''». У 1950 здаў матуры ў варшаўскай гімназіі імя Станіслава Сташуца. У 1953—1981 гадах сябра [[Польская аб’яднаная працоўная партыя|Польскай аб’яднанай працоўнай партыі]] (PZPR). У 1956 скончыў вучыцца на Гістарычным Факультэце Варшаўскага ўнівэрсытэту. Працу пачаў як кур’ер у моладзевым выданьні «''Sztandar Młodych''». У 1956 атрымаў першую ўзнагароду — Залаты [[Крыж Заслугі]] (''Złoty Krzyż Zasługi'') — за рэпартаж «''Гэта таксама праўда пра Новую Гуту''» («''To też jest prawda o Nowej Hucie''»), дзе апісаў цяжкія варункі жыцьця працоўных на будоўлі мэталюргічнага камбінату. У тым самым годе паехаў у сваё першае загранічнае падарожжа — да [[Індыя|Індыі]]. Сышоў з газэты ў 1958 годзе, з-за дасланых матэр’ялаў у крытычны да ўладаў тыднёвік «''[[Po Prostu]]''». [[Файл:Nagrobek ryszard kapuscinski.JPG|міні|зьлева|165пкс|Магіла Рышарда Капусьцінскага (17 траўня 1997)]] Перайшоў працаваць у часопіс «''Polityka''». З 1962 працаваў для Польскай прэсавай агенцыі (PAP) як сталы загранічны карэспандэнт у Афрыцы, [[Лацінская Амэрыка|Лацінскай Амэрыцы]] і Азыі. Дакумэнтаваў упадак манархіі ў [[Этыёпія|Этыёпіі]] і [[Іран]]е. З 1974 у варшаўскім тыднёвіку ''Kultura''. Пераклаў на польскую мову ''Дзёньнік з Балівіі'' (Dziennik z Boliwii) [[Чэ Ґевара|Чэ Гевары]]. Быў добра знаёмы з [[Сальвадор Альендэ|Сальвадорам Альендэ]]. У 1981 годзе Капусьцінскі далучыўся да руху «[[Салідарнасьць (прафзьвяз)|Салідарнасць]]» і пазбавіўся працы ў афіцыйнай прэсе, але працягваў пісаць эсэ для замежных СМІ, у тым ліку для амэрыканскіх газэтаў і часопісаў. У 1987 годзе Royal Court Theatre ў [[Лёндан]]е паставіў сцэнічную адаптацыю яго кнігі «Імпэратар», якая апісвала ўпадак рэжыму [[Хайле Селасьсе І]] у Этыёпіі. У 1989 г. праехаў «праз увесь Савецкі Саюз». Пабываў і ў Якуціі<ref>Капустинский Р. Перепрыгивая через лужи. // Эхо столицы. Якутск. 10 июля 2009. С. 27.</ref>. У 1996 адзначаны ўзнагародаю імя Яна Парандоўскага, у 1999 атрымаў «Ікара». Абраны між Журналісцкім Аб’яднаньнем Журналістам стагодзьдзя ў плэбісцыце штомесячніка ''Press''. Ляўрэат Ўзнагароды імя Дарыюша Фікуса за 2004 год. Доктар honoris causa Сьлянскага ўнівэрсытэту (17 кастрычніка 1997), Уроцлаўскага ўнівэрсытэту (2001), [[Ягелонскі ўнівэрсытэт|Ягэлёнскага ўнівэрсытэту]] (2004) і Гданьскага ўнівэрсытэту (29 студзеня 2004). Агулам атрымаў каля 40 узнагародаў. Быў чальцом [[Саюз польскіх пісьменьнікаў|Таварыства польскіх пісьменьнікаў]]. Двойчы намінаваўся на Нобэлеўскую прэмію. Ягоныя шансы букмекерскай канторай Лэдброкс вызначалі як 5:1. Вышэйшы рэйтынг меў толькі [[Архан Памук]] (5:2), які і атрымаў прэмію. «Адзін Капусьцінскі варты тысяч скуголячых і фантазуючых пісакаў», — напісаў [[Салман Рушдзі]]. Памёр 23 студзеня 2007 ад [[Востры інфаркт міякарда|гострага інфаркту міякарду]] ў кардыяхірургічным адзяленьні шпіталя пры вуліцы Банаха ў Варшаве. У Пінску на доме, дзе жыў Капусьцінскі, усталявана мэмарыяльная дошка. == Творчасьць == * 1962 ''Busz po polsku'' * 1963 ''Czarne gwiazdy'' * 1968 ''Kirgiz schodzi z konia'' * 1969 ''Gdyby cała Afryka'' * 1969 ''Che Guevara — Dziennik z Boliwii'' <small> (пераклад Капусьцінскага)</small> * 1970 ''Dlaczego zginął Karl von Spreti?'' * 1975 ''Chrystus z karabinem na ramieniu'' * 1976 ''Jeszcze dzień życia'' * 1978 ''Wojna futbolowa'' * 1978 ''Cesarz'' * 1982 ''Szachinszach'' * 1986 ''Notes'' <small> (томік вершаў)</small> * 1988 ''Wrzenie świata'' <small> (збор)</small> * 1990 ''Lapidarium'' * 1993 ''Imperium'' * 1995 ''Lapidarium II'' * 1997 ''Lapidarium III'' * 1998 ''Heban'' * 2000 ''Lapidarium IV'' * 2000 ''Z Afryki'' <small> (фотаальбом)</small> * 2001 ''Lapidarium V'' * 2003 ''Autoportret reportera'' * 2004 ''Podróże z Herodotem'' * 2006 ''Prawa natury'' <small> (томік вершаў)</small> * 2006 ''Ten Inny'' * 2007 ''Lapidarium VI'' Па сьмерці выдана: * 2007 ''Rwący nurt historii. Zapiski o XX i XXI wieku'' * 2008 ''Dałem głos ubogim'' '''На беларускую мову перакладзены:''' * ''Імпэратар'' ([[ARCHE Пачатак]] №5-2006, пер. [[Алесь Пяткевіч]]) * ''Вяртаньне'', зборнік вершаў, 2007 * ''Імпэрыя'' (кнігарня НН, 2008, пер. [[Яўген Салейчук]]) * ''Імпэратар. Падарожжы з Герадотам'' (Менск, 2009, {{ISBN|978-985-6901-02-0}}, пер. [[Алена Пятровіч]]) * ''Шахіншах'' («[[Дзеяслоў (часопіс)|Дзеяслоў]]», пер. Яўген Салейчук; [https://web.archive.org/web/20221202192633/http://dziejaslou.by/old/www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/kap4202ec.html?OpenDocument пачатак], [https://web.archive.org/web/20230619210354/http://dziejaslou.by/old/www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/kap4302ec.html?OpenDocument заканчэнне]) * ''Чорнае дрэва: афрыканская ліхаманка'', Вільня: Логвінаў, 2016 * ''Яшчэ адзін дзень жыцця'', 2024 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == {{Вікіцытатнік-мова|pl|Ryszard_Kapuściński}} {{Commons}} * [https://web.archive.org/web/20210102133010/http://prajdzisvet.org/text/788-madam-dziuf-viartajetstsa-dakhaty.html Мадам Дзюф вяртаецца дахаты ] {{Бібліяінфармацыя}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Капусьцінскі, Рышард}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Пінску]] [[Катэгорыя:Польскія журналісты]] [[Катэгорыя:Польскія літаратары]] [[Катэгорыя:Памерлі ад інфаркту міякарда]] [[Катэгорыя:Памерлі ў Варшаве]] [[Катэгорыя:Пахаваныя ў Варшаве]] 7diq9z2x7tpxx3pplnq2rbu3qsxi65f Русіфікацыя 0 57893 2620232 2547766 2025-06-16T04:53:42Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620232 wikitext text/x-wiki [[Файл:Маскалізацыя (русіфікацыя). Полацак.jpg|358пкс|значак|[[Полацак]] у 1812, 1912 і 2006 гг. Зьнішчэньне гістарычна-архітэктурных каштоўнасьцяў места супольнымі намаганьнямі [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] і [[СССР]]: да 1865 г. [[Сьпіс помнікаў архітэктуры Вялікага Княства Літоўскага, зруйнаваных уладамі Расейскай імпэрыі|расейскія ўлады зьнішчылі]] [[Касьцёл Сьвятога Антонія Падуанскага і кляштар францішканаў (Полацак)|касьцёл францішканаў]], да 1912 г. — [[Манастыр базылянаў (Полацак)|манастыр базылянаў]]{{Заўвага|Яшчэ раней — па 1772 годзе — расейскія ўлады зруйнавалі мураваную [[Полацкая ратуша|Полацкую ратушу]] зь вежай, якую было відаць у панараме места з адпаведнага ракурсу}}; у 1940-я гг. [[Сьпіс помнікаў гісторыі і архітэктуры Беларусі, зруйнаваных уладамі СССР|савецкія ўлады зьнішчылі]] [[Касьцёл Маці Божай Ружанцовай і кляштар дамініканаў (Полацак)|касьцёл і кляштар дамініканаў]] і часткова зруйнавалі [[Касьцёл Сьвятой Ганны і кляштар бэрнардынаў (Полацак)|касьцёл бэрнардынаў]], у 1964 г. — узарвалі [[Касьцёл Сьвятога Стэфана (Полацак)|касьцёл езуітаў]].]] '''Русіфіка́цыя''', дакладней<ref name="Ahijevic">[[Уладзімер Агіевіч (кандыдат філязофскіх навук)|Агіевіч У.]] Ідэалы і сімвалы беларускага шляху // Грамадскія ідэалы: Нацыянальныя традыцыі, сучасны стан, погляд у будучыню: Навук. збор. / Рэдкал.: Л. Уладыкоўская-Канаплянік (гал. рэд.) і інш. — Менск, 2000. — 224 с. — (Беларусіка = Albaruthenica; Кн. 13). С. 72.</ref> '''маскаліза́цыя''' або '''расеіза́цыя''' — лучнасьць захадаў уладаў [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыяй]], а пазьней і [[СССР]], скіраваных на насаджэньне<ref>[[Леанід Лыч|Лыч Л.]] Русіфікацыя // {{Літаратура/Беларусь: энцыкляпэдычны даведнік, 1995|к}} С. 630.</ref> [[расейцы|расейскай]] нацыянальна-палітычнай перавагі на землях, заселеных іншымі народамі, з мэтай наступнай іх [[асыміляцыя (сацыялёгія)|асыміляцыі]] і дасягненьня перавагі [[Расейская мова|расейскай мовы]] і расейскай культуры на адпаведнай тэрыторыі. == Назва == [[Файл:Samogitia, Lituania-Russia Bianca, Moscovia (G. Albrizzi, I. Tirion, 1740).jpg|значак|250пкс|Фрагмэнт мапы [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], дзе [[Літва]] (''Lituania'') цалкам атаясамліваецца зь [[Белая Русь|Белай Русьсю]] (''Russia Bianca''), тым часам [[Жамойць]] (''Samogitia'') падаецца асобна ад Літвы, а [[Маскоўская дзяржава|Масковія]] (''Moscovia'') — асобна ад [[Русь|Русі]] ([[Вэнэцыя]], 1740 г.)]] У беларускіх крыніцах ужываецца некалькі назваў датычна палітыкі насаджэньня расейскай мовы і культуры: * ''Абмаскаленьне'' (ад слова [[маскаль|маскалі]], беларускай гістарычнай назвы [[расейцы|расейцаў]]) — фіксуецца ў «Беларуска-маскоўскім» (1921 год) і «Беларуска-расійскім (Вялікалітоўска-расійскім)» (1989 год)<ref>[[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Беларуска-расійскі (Вялікалітоўска-расійскі) слоўнік. — Нью-Ёрк, 1989. С. 677.</ref> слоўніках [[Ян Станкевіч|Яна Станкевіча]], «[[Расійска-беларускі слоўнік Байкова і Некрашэвіча|Расійска-беларускім слоўніку]]» [[Мікола Байкоў|Міколы Байкова]] і [[Сьцяпан Некрашэвіч|Сьцяпана Некрашэвіча]] (1928 год)<ref>{{Літаратура/Расейска-беларускі слоўнік (1928)}}</ref>. Таксама сустракаецца варыянт ''абмаскальваньне''<ref name="NN-1998">Казакоў І. [http://resurs.by/files/nn/1998/02/04.htm Больш рускiя]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} // [[Наша Ніва]]. № 2, 2 лютага 1998. С. 3.</ref>. У шэрагу сучасных публікацыяў выкарыстоўваецца варыянт ''маскалізацыя''<ref name="Ahijevic"/><ref>Касяк І. Канстанца // «З гісторыяй на „Вы“» (артыкулы, дакументы, успаміны). Выпуск трэці. — Менск: «Мастацкая літаратура», 1994.</ref><ref>[[Валеры Буйвал]], Інфармацыйная камісія [[Кансэрватыўна-Хрысьціянская Партыя — БНФ|Кансэрватыўна-Хрысьціянскай Партыі — БНФ]]. [http://www.bielarus.net/archives/2005/09/01/312 Прэс-рэліз за жнівень 2005 г.]</ref><ref>[[Лідзія Савік|Савік Л.]] Рыцарам Айчыны прысвячаецца… // [[Народная Воля]]. № 17—18, 3 лютага 2009. С. 6.</ref><ref>[[Ніна Баршчэўская|Баршчэўская Н.]] [https://web.archive.org/web/20210602212627/http://kamunikat.org/8309.html Суадносіны паміж мовай і нацыянальнай тоеснасьцю — 2], [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё|Беларуская рэдакцыя Польскага радыё]], 13 траўня 2009 г.</ref>. * ''Русіфікацыя'' (ад {{мова-ru|русский|скарочана}} і {{мова-la|-fico|скарочана}} «раблю») — фіксуецца ў «Расійска-беларускім слоўніку» Байкова і Некрашэвіча (1928 год), ужываецца ў слоўніках і энцыкляпэдыях [[Беларускі афіцыйны правапіс|афіцыйным правапісам (наркамаўкай)]]. Таксама сустракаецца варыянт ''русыфікацыя'' ў пэўных публікацыях [[Беларускі клясычны правапіс|клясычным правапісам]]. * ''Расеізацыя'' (ад беларускай назвы расейцаў) — ужываецца ў шэрагу сучасных публікацыяў<ref>[[Юры Пацюпа|Пацюпа Ю.]] [https://web.archive.org/web/20151020150826/http://arche.bymedia.net/2003-6/paciu603.html Занядбаная старонка правапісу: прапановы пісаньня прыназоўніка у/ў перад словамі, што пачынаюцца з галоснай] // [[Arche]]. № 6 (29), 2003.</ref><ref>Бекус Н. [https://web.archive.org/web/20151020151343/http://arche.bymedia.net/2004-2/bekus204.htm Тэрапія альтэрнатывай, або Беларусь, уяўленая інакш] // [[Arche]]. № 2 (31), 2004.</ref><ref>Клімчук Ф. [http://mowaznaustwa.ru/2009/02/26/fdklimchuk-staradaўnyaya-pismennasc-i-paleskiya-gavorki/ Старадаўняя пісьменнасць і палескія гаворкі] // Беларуская лінгвістыка. Вып. 50., 2001. С. 19—24.</ref>. Назва «русіфікацыя» крытыкуецца<ref name="Ahijevic"/><ref name="NN-1998"/> за тое, што ў беларускай мове прыметнік [[Русь|рускі]] гістарычна мае іншае значэньне, чым у [[Расейская мова|расейскай мове]], а ў адпаведным значэньні ўжываюцца іншыя словы — маскоўскі, расейскі. Яшчэ ў 1934 годзе былы прэм’ер-міністар [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]] [[Раман Скірмунт]] у сваім артыкуле-нэкралёгу «Панны з Муру» пра [[Канстанцыя Скірмунт|Канстанцыю Скірмунт]] і Юзэфу Куржанеўскую зазначаў менавіта маскалізацыю колішняга Вялікага Княства Літоўскага: «''...яе [даўнюю [[Літва старажытная|Літву]] ад Дзьвіны да паўночных межаў Валыні] захлынула моцная хваля русіфікацыі — скажам шчыра маскалізацыі''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...zalałą ją potężna fala rusyfikacji — powiedzmy dosadniej moskalizacji»|скарочана}}<ref>Skirmuntt R. [[:File:Slowo - 1934, nr 127 Roman Skirmunt - Panie z muru - p 3.jpg|Panie z Muru (III)]] // Słowo. Nr. 127, 1934. S. 3.</ref>}}. == Русіфікацыя Беларусі == {{Асноўны артыкул|Русіфікацыя Беларусі}}[[Файл:Маскалізацыя (русіфікацыя) імёнаў сялянаў Мазырскага павету (1861).jpg|значак|250пкс|Сьпіс сялянаў маёнтку Лучыцаў [[Мазырскі павет|Мазырскага павету]], дзе царскі чыноўнік выправіў беларускія формы імёнаў на расейскія: «Ермола Яновъ» — на «Ермолай Ивановъ», «Евдакъ Цимоховъ» — на «Евдакимъ Тимоховъ» і г. д.<ref>[http://citydog.by/post/photoshort-imoiny/ Как белорусов приучали к русским именам — в одной картинке], CityDog.by, 19 лютага 2017 г.</ref>]] Палітыка русіфікацыі [[Беларусь|Беларусі]] ажыцьцяўлялася ўладамі [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] і [[СССР]], з 1995 году — [[Рэжым Лукашэнкі|рэжымам]] [[Аляксандар Лукашэнка|Аляксандра Лукашэнкі]]<ref name = "disaster">[https://novychas.by/hramadstva/nacyjanalnaja-katastrofa-na-tle-mjakkaj-belarusiza Нацыянальная катастрофа на тле мяккай беларусізацыі], [[Новы час (газэта)|Новы час]], 27 жніўня 2019 г.</ref><ref name = "Smok">''[https://web.archive.org/web/20201101094557/https://belarusdigest.com/story/author/vadzim-smok/ Vadzim Smok]''. [https://belarusdigest.com/papers/belarusianidentity.pdf Belarusian Identity: the Impact of Lukashenka’s Rule], Analytical Paper. Ostrogorski Centre, BelarusDigest, 9 December 2013.</ref><ref name = "crisis">[https://www.opendemocracy.net/en/odr/belarus-has-identity-crisis/ Belarus has an identity crisis], OpenDemocracy, 14 May 2015.</ref><ref name = "main">[http://novychas.by/hramadstva/halounaja-bjada-belarusau-u-belarusi-mova Галоўная бяда беларусаў у Беларусі — мова], [[Новы час (газэта)|Новы час]], 13 жніўня 2016 г.</ref><ref name = "russificator">[https://nn.by/?c=ar&i=100322 Аляксандар Русіфікатар] // [[Наша Ніва]], 29 ліпеня 2005 г.</ref>. Русіфікацыя Беларусі складаецца з шэрагу кампанэнтаў: * Русіфікацыя адукацыі ** Перавод [[Адукацыя ў Беларусі|адукацыі ў Беларусі]] на расейскую мову<ref name = "Smok" /> ** Выкладаньне праз парадыгмы расейскай мэнтальнасьці<ref name = "EESC">''Kazakevich A.'' (PhD in political science, director, Institute of Political Studies), ''Vileita V.'' [http://www.eesc.lt/uploads/news/id476/Bell_2013_2(32).pdf National Identity as a Necessity for Democracy], Eastern Europe Studies Centre, Nordic Council of Ministers</ref> * Рэпрэсіі беларускіх элітаў, якія стаяць на пазыцыях нацыянальнай незалежнасьці і будуюць беларускую дзяржаву на аснове беларускіх нацыянальных атрыбутаў ** [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі]] * Перакручваньне гісторыі Беларусі і прыніжэньне гістарычнай ролі беларусаў (з фактычнай забаронай афіцыйнага ўжываньня назваў [[Літва]] і [[ліцьвіны]] датычна Беларусі і беларусаў<ref>Cordasco F. Dictionary of American immigration history. — Metuchen, 1990. [https://archive.org/details/dictionaryofamer00cord/page/96/mode/2up?q=licviny P. 97].</ref><ref>Ethnic groups in Michigan. — Detroit, 1983. [https://archive.org/details/ethnicgroupsinmi0000unse/page/54/mode/2up?q=licviny P. 54].</ref>{{Заўвага|У 1863 годзе ў часопісе «{{Артыкул у іншым разьдзеле|Вестник Юго-Западной и Западной России||ru|Вестник Юго-Западной и Западной России}}» надрукавалі афіцыйную інструкцыю, якая фактычна забараняла называць ліцьвінамі (літвой) беларусаў: «''Да яе [Беларусі] звычайна залучаюць толькі Магілёўскую і Віцебскую губэрні, а ўсяму астатняму даюць назву Літвы, <…> у Менскай жа губэрні, Віленскай і Гарадзенскай — просты народ — беларусы. Таму і слова Літва мусіць давацца ня ўсяму Заходняму краю, а толькі той яго мясцовасьці, дзе сапраўды суцэльная маса літоўскага [летувіскага] насельніцтва''»<ref>Терешкович П. В. Этническая история Беларуси XIX — начала XX в. — Минск, 2004. С. 79.</ref>. У 1864 годзе нямецкі этнограф і палкоўнік арміі Расейскай імпэрыі [[Радэрык фон Эркерт]], які не прызнаваў беларусаў асобнай народнасьцю і па здушэньні [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня 1863—1864 гадоў]] на заказ расейскіх уладаў дасьледаваў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічную тэрыторыя беларусаў]]<ref>[[Сяргей Токць|Токць С.]] Беларуская вёска на мяжы эпох. Змены этнічнай самасвядомасці сялянства ва ўмовах распаду традыцыйнага аграрнага грамадства (па матэрыялах Гарадзеншчыны 19 — першай трэці 20 ст.). — {{Горадня (Гродна)}}: ГрДУ, 2003. С. 27.</ref>, пакінуў наступнае афіцыйнае патрабаваньне да вызначэньня праваслаўных ліцьвінаў<ref>[[Вітаўт Чаропка|Чаропка В.]] Гісторыя нашага імя: Гіст. даслед. — {{Менск (Мн.)}}, 1995. С. 71.</ref>: «''Усе славянскія жыхары праваслаўнай веры мусяць лічыцца рускімі [расейцамі]''»<ref>Эркерт Р. Взгляд на историю и этнографию западных губерний России. — СПб., 1864. С. 6.</ref>. У 1886 годзе латыска-летувіскі этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Эдуард Вольтэр||be|Эдуард Аляксандравіч Вольтэр}}, які карыстаўся падтрымкай [[Расейскае геаграфічнае таварыства|Расейскага геаграфічнага таварыства]], дадаткова — для [[Віленская губэрня|Віленскай губэрні]] — паўтарыў афіцыйную вымогу пры зьбіраньні статыстычных зьвестак азначаць «ліцьвінамі» летувісаў, а не беларусаў: «''Пры зьбіраньні статыстычных зьвестак часта зьмешваюцца паняцьці Ліцьвін, Літва ў гістарычна-геаграфічным значэньні зь літвою этнаграфічнай. Ліцьвінам лічыцца мусіць той, хто ў хатнім побыце гаворыць па-літоўску [па-летувіску]''»<ref>Вольтер Э. Об изучении литовского языка и племени // Памятная книжка Виленской губернии на 1887 год. — Вильна, 1886. С. 133.</ref>. На мэтанакіраванае зьнішчэньне расейскімі ўладамі ў народнай сьвядомасьці гістарычнага сэнсу «літоўскасьці» (г. зн. азначэньня сябе ліцьвінамі беларускамоўным сялянствам «[[Паўночна-Заходні край|Паўночна-Заходняга краю]]»), што беспасярэдне спрыяла атаясамліваньню гістарычнай Літвы з навачаснай [[Летува|Летувой]], зьвяртае ўвагу амэрыканскі гісторык [[Тымаці Снайдэр]]<ref>[[Тымаці Снайдэр|Снайдэр Т.]] [http://dziejaslou.by/old/www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/snaj1202ec.html?OpenDocument Спрэчкі за літоўска-беларускую Айчыну. Працяг] // [[Дзеяслоў]]. № 12, 2004.</ref>}}) ** [[Летувізацыя]] * Увядзеньне праваслаўя, зьвязанага з [[Расейская праваслаўная царква|Расейскай праваслаўнай царквой]]<ref name = "EESC"/> * Навязваньне расейскай культуры<ref name = "Smok" /><ref name = "EESC" /> * Навязваньне расейскай мэнтальнасьці і [[антызаходніцтва]], адмова ад каштоўнасьцяў свабоднага дэмакратычнага праўнага грамадзтва<ref name = "EESC" /> ** Укараненьне ў беларускую сьвядомасьць расейскіх мэнтальных шаблёнаў («братэрскія народы», «[[Вялікая Айчынная вайна]]», непрыязнасьць або нянавісьць да свабоды, дэмакратыі, правоў чалавека, антызаходнія догмы і г. д.) * [[Рэформа беларускага правапісу 1933 году|Штучная дэфармацыя беларускай мовы]] з мэтай набліжэньня яе да расейскай<ref name = "Delaware_University">''Brel Y.'' (University of Delaware) [https://cpb-us-w2.wpmucdn.com/sites.udel.edu/dist/a/7158/files/2018/01/6-1dsju93.pdf The Failure of the Language Policy in Belarus.] // ''New Visions for Public Affairs''. Vol. 9, 2017. P. 59—74.</ref> ** [[Беларускі афіцыйны правапіс|Наркамаўка]] * Падтрыманьне праўных інстытутаў, якія ствараюць умовы для выцісканьня беларускай мовы<ref name = "Delaware_University" /> * Разбурэньне альбо мадыфікацыя нацыянальнай архітэктуры<ref name="str_sp_54">{{Літаратура/Страчаная спадчына (2003)|к}} С. 54.</ref><ref name="Volkava">''Волкава В.'' Мінск 21 лютага 1918 г. вачыма нямецкага салдата (па матэрыялах газеты "Zeitung der 10. Armee") // Беларускі гістарычны часопіс. № 2, 2018. С. 11.</ref> ** [[Русіфікацыя Беларусі ў архітэктуры]] * Масавае ўсталяваньне помнікаў расейскім дзеячам * Перайменаваньне населеных пунктаў, вуліцаў і іншых геаграфічных аб’ектаў у гонар расейскіх дзеячоў альбо паводле расейскай традыцыі<ref name="Sorkina-2014">''Соркіна І.'' Палітыка царызму адносна гарадоў Беларусі ў кантэксце гістарычнай памяці і ідэнтычнасці гараджанаў // Трэці міжнародны кангрэс даследчыкаў Беларусі. Працоўныя матэрыялы. Том 3. 2014. С. 376.</ref><ref name="Kapylou">''Kapylou I., Lipnitskaya S.'' Current status and related problems of national toponyms standardization in the Republic of Belarus // Studia Białorutenistyczne. Nr. 8, 2014.</ref> * Панаваньне расейскага тэлебачаньня, расейскай прадукцыі ў мэдыйнай прасторы Беларусі<ref name = "Smok" /><ref name = "EESC" /> * Брак умоваў для выкарыстаньня беларускай мовы ў працы і дакумэнтазвароце<ref name = "Smok" /> Русіфікацыя Беларусі — складнік [[этнацыд]]у<ref>Murzionak P. Belarus: Prospects of a Middle Power. — Lanham: Lexington Books, 2022. [https://books.google.by/books?id=OF5lEAAAQBAJ&pg=PA161&dq=%22russification%22+belarus+Ethnocide&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiWkICWpNP8AhU_hf0HHQUVC3IQ6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=%22russification%22%20belarus%20Ethnocide&f=false P. 161].</ref><ref>[[Віталь Сіліцкі|Silitski V.]], [[Янка Запруднік|Zaprudnik J.]] The A to Z of Belarus. — Lanham — Toronto — Plymouth, 2010. [https://books.google.by/books?id=bQXyAAAAQBAJ&pg=PR31&dq=%22russification%22+Ethnocide&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi9qbq3os_8AhWb7rsIHTVLAes4ChDoAXoECAkQAg#v=onepage&q=%22russification%22%20Ethnocide&f=false P. XXXI].</ref>, што падпадае пад крымінальны перасьлед міжнародных судовых інстанцыяў<ref>''Clavero B.'' Genocide Or Ethnocide, 1933—2007: How to Make, Unmake, and Remake Law with Words. — Giuffrè Editore, 2008. — 268 p.</ref>. === Расейская імпэрыя === [[Файл:Маскалізацыя (русіфікацыя). Менск. Петрапаўлаўская царква.jpg|значак|250пкс|[[Царква Сьвятых Апосталаў Пятра й Паўла (Менск)|Царква Сьвятых Пятра і Паўла]] ў [[Менск]]у да (налева) і па (направа) [[мураўёўкі|маскоўскай перабудове]]]] Палітыка ўладаў Расейскай імпэрыі на [[анэксія|анэксаваных]] землях [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] мела выразны [[Каляніялізм|каляніяльны]] характар<ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 330.</ref><ref>{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 39.</ref>. 28 траўня 1772 году адразу па [[Першы падзел Рэчы Паспалітай|першым падзеле]] [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] маскоўская гаспадыня [[Кацярына II]] падпісала Наказ, згодна зь якім ўсе губэрнатары на чале губэрняў, утвораных на анэксаваных землях, абавязваліся складаць свае выракі, пастановы і загады [[Моўнае плянаваньне|толькі на расейскай мове]] замест ранейшай [[Польская мова|польскай]] (мова афіцыйных дакумэнтаў Рэчы Паспалітай з 1696 году). Жыхарам дазвалялася карыстацца сваёй мовай і сваімі законамі, толькі калі гэта не датычыла сфэры ўлады. 8 траўня 1773 году Кацярына II падпісала чарговы Наказ «Аб заснаваньні ў Беларускіх губэрнях губэрнскіх і правінцыйных земскіх судоў», дзе было яшчэ раз пазначана пра абавязковае выкарыстаньне ў справаводзтве выняткова расейскай мовы<ref>Дакументы і матэрыялы па гісторыі Беларусі. Т. 2. — Менск, 1940.</ref>. Тым часам прызначаны кіраваць новаўтворанай [[Менская япархія|Менскай япархіяй]] [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Урадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] [[Віктар Садкоўскі]] ў час свайго выступу ў [[Слуцак|Слуцку]] пагражаў мясцовым праваслаўным сьвятарам за выкарыстаньне [[Беларуская мова|беларускай мовы]] замест [[Расейская мова|расейскай]]<ref>{{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)|к}} С. 5.</ref>: {{Цытата|Я вас выкараню, вынішчу, каб і мовы не было вашай праклятай [[Ліцьвіны#Літоўская мова|літоўскай]] і вас саміх. Я вас у высылкі павысылаю або ў салдаты пааддаю, а сваіх з-за кардону панаваджу. {{арыгінал|ru|Я вас скореню, уничтожу, чтоб и языка не было вашего проклятого Литовского и вас самих. Я вас в ссылки порассылаю или в солдаты поотдаю, а своих из-за кордона понавожу!}}| }} [[Файл:Маскалізацыя (русіфікацыя). Бяроза Картуская. Касьцёл Сьвятога Крыжа.jpg|значак|250пкс|[[Бярозаўскі кляштар|Касьцёл Сьвятога Крыжа]] ў [[Бяроза (горад)|Бярозе Картускай]] да (налева) і па (направа) [[Сьпіс помнікаў архітэктуры Вялікага Княства Літоўскага, зруйнаваных уладамі Расейскай імпэрыі|руйнаваньні расейскімі ўладамі]]]] Кацярына II імкнулася да аб’яднаньня анэксаваных земляў зь іншымі часткамі імпэрыі, але рабіла гэта асьцярожна і паступова. Па здушэньні [[Паўстаньне 1794 году|паўстаньня 1794 году]] гэтая палітыка праводзілася больш упарта і настойліва з ужываньнем карных захадаў<ref name="sved">[[Вячаслаў Швед|Швед В.]] [https://web.archive.org/web/20151020160251/http://kamunikat.fontel.net/www/czasopisy/almanach/07/07szved.htm Эвалюцыя расейскай урадавай палітыкі адносна земляў Беларусі (1772—1863 г.)] // [[Гістарычны Альманах]]. Том 7, 2002.</ref>. Сярод іншага пачалося масавае звальненьне ўраднікаў мясцовага паходжаньня зь дзяржаўных установаў з заменай іх выхадцамі з Расеі<ref name="nv">Крыжаноўскі М. [https://web.archive.org/web/20090815125808/http://www.nv-online.info/index.php?c=ar&i=9046 Жывая крыніца ты, родная мова] // [[Народная Воля]]. № 65—66, 1 траўня 2008 г.</ref>. Маскоўскія гаспадары [[Павал I]] і [[Аляксандар I Раманаў|Аляксандар I]] не прымалі значных захадаў супраць пашырэньня польскай мовы, таму гэты ўплыў на беларускіх землях па ягоным вынішчэньні ў часы Кацярыны II дастаткова хутка аднавіўся і да канца першай чвэрці XIX ст. перавышаў расейскі. Па прыходзе да ўлады ў сьнежні 1825 году [[Мікалай I|Мікалая I]] наступ на беларускую і польскую культуру аднавіўся і асабліва ўзмацніўся па здушэньні [[Паўстаньне 1830-1831 гадоў|вызвольнага паўстаньня 1830—1831 гадоў]]. Палітыка Мікалая I скіроўвалася на вяртаньне больш узмоцненай русіфікацыі і ўніфікацыі земляў<ref name="sved"/>. 16 верасьня 1831 году ўтварыўся адмысловы «Заходні камітэт», задачай якога было «зраўняць Заходні край ува ўсіх адносінах з унутранымі вялікарускімі губэрнямі»<ref name="sved"/>. Міністар унутраных справаў Расейскай імпэрыі Пётар Валуеў падрыхтаваў для Камітэту адмысловы «Нарыс пра сродкі абмаскаленьня Заходняга краю» ({{мова-ru|«Очерк о средствах обрусения Западного края»|скарочана}}<ref>Миллер А. И. Планы властей по усилению русского ассимиляторского потенциала в Западном крае // «Украинский вопрос» в политике властей и русском общественном мнении (вторая половина XIХ века). — СПб: Алетейя, 2000.</ref>). Згодна з указамі ад 29 лістапада 1830 і 18 лютага 1831 году ў [[Віцебская губэрня|Віцебскай]] і [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай]] губэрнях спынялася дзеяньне [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588 году|Статуту Вялікага Княства Літоўскага]]. На падставе ўказаў ад 30 кастрычніка 1831 і 11 студзеня 1832 году ўсім дзяржаўным установам і пасадам на анэксаваных тэрыторыях надаваліся расейскія назвы<ref name="historyja228">{{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у кантэксьце сусьветных цывілізацыяў)|к}} С. 228.</ref>. 25 чэрвеня 1840 году Мікалай I выдаў указ, згодна зь якім усе справы як ува ўрадавай, так і ў судовай частцы, не вылучаючы справаў дваранскіх і дэпутацкіх сходаў, а таксама ўвогуле ўсе акты, якога б роду і найменьня яны не былі, трэба было пісаць толькі на расейскай мове. У афіцыйнай дакумэнтацыі колішняе [[Вялікае Княства Літоўскае]] атрымала назву «[[Паўночна-Заходні край]]», адначасна поўнасьцю скасоўвалася дзеяньне Літоўскага Статуту<ref name="nv"/>. [[Файл:Vilnia, Rajmund Ziamacki. Вільня, Раймунд Зямацкі (J. Brydak, 1863).jpg|250пкс|значак|Расстрэл [[Раймунд Зямацкі|ксяндза Зямацкага]] расейскімі карнікамі на загад [[Мураўёў-вешальнік|Мураўёва]], 5.06.1863 г.]] Апроч таго, Мікалай I зацьвердзіў пастанову аб перасяленьні ў Беларусь ''«выхадцаў з унутраных губэрніяў, якія прынясуць з сабой у гэты край, чужы Расеі, нашу мову, звычаі, прыхільнасьць расейцаў да стальцу»''<ref name="dvbh">{{Літаратура/Дзесяць вякоў беларускай гісторыі (1997)|к}}</ref>. За [[Аляксандар II|Аляксандрам II]] назіраліся пэўныя паслабленьні ў русіфікацыйных працэсах, але палітыка ўніфікацыі і інтэграцыі заходніх губэрняў зь іншымі тэрыторыямі Расейскай імпэрыі ўсё яшчэ працягвалася<ref name="sved"/>. Па здушэньні [[паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня 1863—1864 гадоў]] працэс маскалізацыі ўзначаліў генэрал-губэрнатар [[Міхаіл Мураўёў|М. Мураўёў]], названы сучасьнікамі Вешальнікам і Людаедам<ref>{{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у кантэксьце сусьветных цывілізацыяў)|к}} С. 257.</ref>. Асаблівую ўвагу начальнік «Паўночна-заходняга краю» надаваў маскалізацыі адукацыі, шырокую вядомасьць атрымаў ягоны дэвіз<ref>[https://www.svaboda.org/a/28134928.html У менскім праваслаўным храме маліліся за Мураўёва-вешальніка — упершыню за сто гадоў], [[Радыё Свабода]], 23 лістапада 2016 г.</ref>: {{Цытата| Што не дарабіў расейскі штык — даробіць расейскі чыноўнік, расейская школа і расейская царква {{арыгінал|ru|Что не доделал русский штык — доделает русский чиновник, русская школа и русская церковь}} }} [[Файл:St.George church (Babrujsk).JPG|міні|250пкс|Характэрная [[мураўёўкі|мураўёўка]] з [[купал-цыбуліна|купаламі-цыбулінамі]], [[шацёр (архітэктура)|шатрамі]], [[Какошнік (архітэктура)|какошнікамі]] і інш.]] Мураўёў запрасіў у Вільню прадстаўніка кансэрватыўнага кірунку ў «западно-руссизме» [[Ксенафонт Гаворскі|Ксенафонта Гаворскага]] і спрыяў пераносу яго кіеўскага выданьня «Вестник Юго-Западной и Западной России» пад новай назвай «Вестник Западной России». Аднак, нягледзячы нават на ўвядзеньне абавязковай падпіскі для духавенства і службоўцаў, часопіс ня меў папулярнасьці, і ў 1871 годзе яго закрылі<ref>{{Літаратура/Гістарыяграфія гісторыі Беларусі|к}} С. 133.</ref>. Зьвяртаючыся да шляхты колішняга Вялікага Княства Літоўскага Мураўёў казаў<ref name="dvbh"/>: {{Цытата| Забудзьцеся пра наіўныя летуценьні і мары, панове, і помніце, што калі вы ня станеце тут сваімі думкамі і пачуцьцямі расейцамі, вы будзеце іншаземцамі і мусіце тады пакінуць гэты край {{арыгінал|ru|Забудьте наивные мечтания, занимавшие вас доселе, господа, и помните, что если вы не станете здесь по своим мыслям и чувствам русскими, то вы будете здесь иностранцами и должны тогда покинуть этот край}} }} [[Файл:Połacak, Rynak-Viciebskaja. Полацак, Рынак-Віцебская (1910).jpg|значак|250пкс|Расейскі помнік г.зв. «[[Вайна 1812 году|Айчыннай вайне]]» ў Полацку з [[Герб Расеі|двухгаловымі арламі]], [[купал-цыбуліна|купалам-цыбулінай]] і [[Расейскі крыж|расейскім крыжам]]]] Істотнымі фактарамі маскалізацыі ў «Паўночна-заходнім краі» былі падвышаныя (параўнальна з мэтраполіяй) аклады і разнастайныя прывілеі для чыноўнікаў-выхадцаў з цэнтральнай Расеі, а таксама расейскае войска, шматлікія гарнізоны якога бесьперапынна разьмяшчаліся ў беларускіх местах і мястэчках<ref name="Arlou-1993">[[Уладзімер Аляксеевіч Арлоў|Арлоў У.]] Калі пасяліліся на беларусі расейцы? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 49.</ref>. Асаблівасьцю русіфікацыйных захадаў уладаў Расейскай імпэрыі ў Беларусі была агрэсіўная прапаганда сярод беларусаў фактычна акупацыйнай расейскай мовы і культуры (мовы і культуры [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]]) як «сваіх уласных», якімі тыя нібыта карысталіся раней<ref>{{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)|к}} С. 21—22.</ref>. Як адзначае беларускі гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], па анэксіі земляў Вялікага Княства Літоўскага расейскія ўлады спрыялі пашырэньню назвы [[беларусы]], бо гэтая назва больш адпавядала [[імпэрыялізм|імпэрскім інтарэсам]] і дазваляла трактаваць гістарычных [[ліцьвіны|ліцьвінаў]] як разнавіднасьць [[расейцы|расейцаў («вялікарусаў»)]]. Разам з тым, гэтая назва замацавалася за ўсім насельніцтвам толькі на мяжы XIX і XX стагодзьдзяў<ref name="Arlou-2012-161">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 161.</ref>. === СССР === [[Файл:Kurapaty - 01.jpg|значак|250пкс|[[Курапаты]], месца [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|масавых расстрэлаў ахвяраў]] [[НКВД]]]] У 1929 годзе з прыходам да ўлады ў [[СССР|Савецкім Саюзе]] [[Сталін]]а пачалося згортваньне палітыкі [[Беларусізацыя|беларусізацыі]], якая на пачатку няпростага станаўленьня савецкай улады ([[Слуцкі збройны чын]], шматлікія антыбальшавіцкія паўстаньні і інш.) мусіла выгадна адрозьніваць яе ў вачах беларусаў ад уладаў Расейскай імпэрыі. Тым часам у адпаведнасьці з [[бальшавікі|бальшавіцкай]] [[камунізм|камуністычнай]] тэорыяй мэтай савецкай нацыянальнай палітыкі было зьліцьцё ўсіх народаў СССР у адну нацыю, якое мусіла адбывацца на падставе ўзаемнага скрыжоўваньня нацыянальных элемэнтаў усіх народаў, у тым ліку мовы. З часоў Сталіна гэты працэс праводзіўся толькі на падставе [[Расея|расейскай]] нацыянальнай базы — на базе расейскай гісторыі, расейскай культуры, расейскай мовы і расейскага патрыятызму<ref name="ehb">{{Літаратура/ЭГБ|6-1к}} С. 136.</ref>. У пачатку 1930-х гадоў у СССР узьнялі кампанію супраць беларускай мовы. Палітыка русіфікацыі беларускае мовы знайшла сваё канкрэтнае адлюстраваньне ў выдадзенай у 1931 годзе кнізе пад рэдакцыяй дырэктара [[Інстытут філязофіі|Інстытуту філязофіі]] [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|Беларускай акадэміі навук]] акадэміка С. Вальфсона «Навука на службе нацдэмаўскай контррэвалюцыі». Практычным завяршэньнем першага этапу кампаніі русіфікацыі беларускае мовы стала ўрадавая пастанова Савету народных камісараў БССР за 28 жніўня 1933 году «[[Рэформа беларускага правапісу 1933 году|Аб зьменах і спрашчэньні беларускага правапісу]]», якая датычыла ня толькі правапісу, але і [[фанэтыка|фанэтычных]] і [[Марфалёгія (мовазнаўства)|марфалягічных]] асаблівасьцяў беларускай мовы<ref name="Stanislau Stankievic">[[Станіслаў Станкевіч (палітык)|Станкевіч С.]] Русіфікацыя беларускае мовы ў БССР і супраціў русіфікацыйнаму працэсу. — Менск: Навука і тэхніка, 1994.</ref>. У 1950 годзе Сталін пісаў<ref>Сталин И. Марксизм и вопросы языкознания. — Москва, 1950.</ref>: {{Цытата| Мы будзем мець справу ня зь дзьвюма мовамі, ... а з сотнямі нацыянальных моваў, зь якіх у выніку даўгога эканамічнага, палітычнага й культурнага супрацоўніцтва нацыяў будуць выдзяляцца спачатку найбольш узбагачаныя адзіныя занальныя мовы, а потым занальныя мовы зьліюцца ў вадну супольную міжнародную мову, ...якая... будзе новай мовай, што ўбярэ ў сябе найлепшыя элемэнты нацыянальных і занальных моваў. {{арыгінал|ru|Мы будем иметь дело не с двумя языками... .. а с сотнями национальных языков, из которых в результате длительного экономического, политического и культурного сотрудничества наций будут выделяться сначала наиболее обогащенные единые зональные языки, а потом зональные языки сольются в один общий международный язык, ...который... будет новым языком, вобравшим в себя лучшие элементы национальных и зональных языков}} }} Адна з прадказаных Сталіным занальных моваў мусіла паўстаць на базе расейскай мовы<ref>[[Зьміцер Саўка|Саўка З.]] Мазаічная артаграфія. З нагоды прыняцьця Правапіснага закону — 2008 (частка 1) // [[Arche]]. № 12, 2009. С. 12.</ref>. [[Файл:Маскалізацыя (русіфікацыя). Койданаўскі замак.jpg|250пкс|значак|[[Койданаўскі замак|Замак і кальвінскі збор]] у [[Койданаў|Койданаве]], [[Сьпіс помнікаў гісторыі і архітэктуры Беларусі, зруйнаваных уладамі СССР|зьнішчаныя дашчэнту савецкімі ўладамі]]]] За час усёй русіфікацыйнай кампаніі, якая пачалася ў 1930-х гадох ва ўсіх нерасейскіх мовах Савецкага Саюзу, адбываўся прыкладна аднолькавы працэс з аднолькавай рэакцыяй на яго з боку асобных народаў. Калі разгледзець славянскія нерасейскія мовы СССР — [[беларуская мова|беларускую]] і [[украінская мова|ўкраінскую]] — то ў зьвязку з сваяцтвам гэтых моваў русіфікацыйны працэс у кожнай зь іх зьяўляўся ідэнтычным ува ўсіх дэталях. У працэсе русіфікацыі неславянскіх моваў — [[цюрскія мовы|цюрскіх]], моваў народаў [[Каўказ]]у, мовы [[Балтыя|балцкіх]] народаў — існавалі пэўныя фармальныя і колькасныя розьніцы ад русіфікацыйнага працэсу ў беларускай альбо ўкраінскай мовах, але асноўныя мэты, на якія быў скіраваны гэты працэс, заставаліся аднолькавымі<ref name="Stanislau Stankievic"/>. Рэалізацыя моўнай палітыкі ў [[БССР]] праводзілася ў двух кірунках, якія ўзаемна дапаўняюць адзін адно, але пасьлядоўна вялі да поўнай нівэляцыі беларускае мовы<ref name="Stanislau Stankievic"/>: # Звужэньне сфэры ўжываньня беларускай мовы ў публічным жыцьці і замена яе расейскай; # Усебаковая русіфікацыя дапушчанай да публічнага ўжываньня беларускай мовы. [[Файл:Маскалізацыя (русіфікацыя). Высокае. Кляштар баніфратаў.jpg|250пкс|значак|Кляштар баніфратаў у [[Высокае|Высокім]], ператвораны ў склад-гараж]] Адным з асноўных кірункаў русіфікацыі па [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайне]] стала накіраваньне ў Беларусь работнікаў (пераважна на кіроўныя пасады) зь іншых рэспублік СССР. Толькі ў 1944 годзе ЦК [[КПСС|кампартыі]] накіраваў у БССР на сталую працу 429 чалавек, зь якіх звыш 10 сталі сакратарамі [[абкам|абкамаў]], 19 — загаднікамі аддзелаў абкамаў, каля 40 — першымі сакратарамі [[райкам|райкамаў]] партыі. Паводле зьвестак на 1 студзеня 1945 году, у агульным складзе [[КП(б)Б]] беларусаў было толькі 46%, прытым іх вельмі неахвотна вылучалі на высокія кіроўныя пасады. Больш за дзесяць паваенных гадоў ЦК КП(б) Б узначальвалі расейцы з паходжаньня<ref>{{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)|к}} С. 37—38.</ref>. Згодна з прынятай у жніўні 1944 году пастановай кампартыі прадугледжвалася пасылка ў Беларусь на сталую працу значнай колькасьці расейскамоўных прапагандысцкіх кадраў і работнікаў культуры<ref>{{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)|к}} С. 41.</ref>. Як адзначае беларускі гісторык [[Уладзімер Аляксеевіч Арлоў|Уладзімер Арлоў]], камуністычныя ідэолягі адводзілі гэтай магутнай хвалі перасяленцаў з Расеі важную ролю ў русіфікацыі Беларусі і стварэньньні «новай этнічнай супольнасьці» ({{мова-ru|новой этнической общности|скарочана}}) — бяспамятнага, абязмоўленага народу, зь якім можна праводзіць хоць-якія экспэрымэнты<ref name="Arlou-1993"/>. Адначасна актыўна спрыялі працэсу русіфікацыі шматлікія структурныя падразьдзяленьні спэцслужбаў, якія жорстка распраўляліся зь беларускімі падпольнымі арганізацыямі<ref name="Lyc-38">{{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)|к}} С. 38.</ref>. Па сьмерці Сталіна ў чэрвені 1953 году на пленуме ЦК КПБ у Менску кандыдат на пасаду першага сакратара беларускага ЦК [[Міхаіл Зімянін]] рэзка раскрытыкаваў палітыку партыйнага кіраўніцтва ў нацыянальным пытаньні, асабліва ў заходніх абласьцях БССР. Ён заявіў, што сярод партыйных і савецкіх кіраўнікоў там пераважаюць небеларусы — з 1175 партыйных чыноўнікаў беларусаў толькі 121 чалавек; з 1408 супрацоўнікаў аблвыканкамаў мясцовымі беларусамі былі толькі 114, з 321 супрацоўніка гарвыканкамаў мясцовых было толькі 25 чалавек. Асабліва рэзка Зімянін гаварыў пра становішча ў органах НКВД-МУС: у цэнтральным і абласных апаратах МУС беларусаў — адзінкі, з 173 начальнікаў райаддзелаў МУС беларусаў было толькі 33; у заходніх абласьцях з 840 апэратыўных супрацоўнікаў органаў МУС мясцовых ураджэнцаў толькі 17 чалавек; у органах міліцыі заходніх вобласьцяў з 150 кіраўнікоў беларусам быў толькі 1, а з 92 начальнікаў гаррайаддзелаў міліцыі ўраджэнцаў заходніх абласьцей было толькі 5. Таксама на пленуме гаварылася пра варты жалю стан беларускай адукацыі, напрыклад, у Менску па-беларуску навучаліся толькі 15% вучняў. Але гэтага стану зьмяніць не ўдалося, бо яшчэ падчас пленуму [[Лаўрэнці Берыя|Лаўрэнція Берыю]], які даслаў у Менск Зімяніна, арыштавалі і ягоныя спробы нацыянальнага разьняволеньня ў СССР вельмі хутка згарнулі<ref name="Ablamiejka-21-04-2022">[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Сяргей Абламейка]], [https://www.svaboda.org/a/31812939.html Як мы сталі «сильно похожи друг на друга». Адкрыты ліст да Барыса Акуніна], [[Радыё Свабода]], 21 красавіка 2022 г.</ref>. Увогуле, у паваеннай Беларусі ўсімі найважнейшымі пытаньнямі, у тым ліку і культурна-моўнымі, фактычна загадвалі савецкія ўлады ў Маскве, прытым не на карысьць беларусаў<ref name="Lyc-38"/>. Кепская сытуацыя склалася з выданьнем кнігаў на беларускай мове. Такія выданьні трымаліся на складах, не пушчаліся ў продаж, а пазьней сьпісваліся ў якасьці затаваранай нехадавой прадукцыі, якую ніхто ня хоча чытаць. Разам зь зьмяншэньнем накладаў і колькасьці беларускамоўнай друкаванай прадукцыі павялічвалася колькасьць і ўдзельная вага расейскамоўнай. У 1946 годзе наклад часопісаў на расейскай мове ў БССР складаў 1[[адсотак|%]], 1955 годзе ён дасягнуў 31%. У 1970 годзе агульны наклад беларускамоўных кнігаў складаў 9 мільёнаў асобнікаў, расейскамоўных — 16 мільёнаў<ref name="atlantyda">[http://www.svaboda.org/content/transcript/822774.html Беларуская Атлянтыда: без бар’ераў. Русыфікацыя], [[Радыё Свабода]], 13 сьнежня 2007 г.</ref>. Кнігі на беларускай мове ў 1950, 1965 і 1970 гадох складалі адпаведна 85%, 31% і 37% ад агульнай колькасьці кнігаў, друкаваных у БССР. Газэты: 85%, 57% і 38%. Нязначнае павелічэньне назіралася толькі сярод часапісаў: 74%, 75% і 81%<ref>Мікуліч Т. Мова і этнічная самасвядомасць. — Менск: Навука і тэхніка, 1996. С. 96.</ref>. [[Файл:Muzeum Suworowa w Kobryniu.JPG|значак|250пкс|Музэй [[Аляксандар Сувораў|Суворава]] ў [[Кобрынь|Кобрыні]], створаны за савецкім часам]] Найбольш актыўна працэс русіфікацыі пайшоў у 1960—1970-я гады. Шырокая дыскусія пра мэтады навучаньня расейскай мове ў рэспубліках СССР скончылася ў жніўні 1956 году міжрэспубліканскай канфэрэнцыі ў [[Ташкент|Ташкенце]], дзе зазначалася, быццам расейская мова стала ўсім савецкім народам «''другой роднай мовай''» і сродкам узбагачэньня лексыкі нацыянальных моваў. Кампанія ўкараненьня расейскай мовы ўва ўсе сфэры жыцьця нацыянальных рэспублік, што разгарнулася па гэтым, сустрэла пратэст часткі нацыянальнай інтэлігенцыі, якая па XX зьезьдзе партыі пачала выказвацца вальней. Нават найвышэйшае кіраўніцтва БССР выказвалася з асуджэньнем маштабаў русіфікацыі. У студзені 1959 году на прыёме ў гонар 40-годзьдзя БССР, на які прыехаў [[Мікіта Хрушчоў|М. Хрушчоў]], першы сакратар ЦК КПБ [[Кірыла Мазураў|К. Мазураў]] выступіў з прамовай на беларускай мове. Хрушчоў абурыўся, чаму выступ быў не па-расейску. Крыху пазьней ён выказаўся яшчэ больш вызначана<ref>[https://www.svaboda.org/a/29693737.html Ня трапіць у палон «русского мира». У Віцебску абмеркавалі лёс беларускай дзяржаўнасьці], [[Радыё Свабода]], 6 студзеня 2019 г.</ref>: {{Цытата| Чым хутчэй мы ўсе загаворым па-расейску, тым хутчэй збудуем камунізм. {{арыгінал|ru|Чем скорее мы все будем говорить по-русски, тем быстрее построим коммунизм.}} }} Па гэтым пачалося выцісканьне беларускай мовы з тых пазыцыяў, якія яна пакуль яшчэ займала, і асабліва ўзмацнілася з прыходам на пасаду першага сакратара ЦК КПБ [[Пётар Машэраў|Пятра Машэрава]] ў 1965 годзе<ref>Коряков Ю. Б. Языковая ситуация в Белоруссии и типология языковых ситуаций. Диссертация на соискание ученой степени кандидата филологических наук. Научный руководитель — доктор филологических наук, профессор В. М. Алпатов. — Московский Государственный Университет им. М. В. Ломоносова. Филологический факультет. С. 39—40.</ref>. 26 траўня 1983 году была прынятая пастанова [[ЦК КПСС]] і Савету Міністраў СССР аб павелічэньні на 15% заработку настаўнікаў расейскай мовы ў беларускамоўных школах. Пастанова прадугледжвала з студзеня 1984 году павелічэньне на 15% стаўкі настаўнікаў падрыхтоўчых і другіх-трэціх клясаў, якія ведалі расейскую мову, і настаўнікаў расейскай мовы і літаратуры ў 4—11 клясах агульнаадукацыйных школаў усіх тыпаў<ref name="atlantyda"/>. Асаблівасьцю русіфікацыйных захадаў уладаў СССР у Беларусі стала сыстэматычнае насаджэньне беларусам [[Комплекс непаўнавартасьці|комплексу непаўнавартасьці]] на нацыянальным узроўні: як культурна-гістарычнага («''беларускі народ быў яшчэ ў незапамятныя часы заваяваны магутным і баявым народам — [[летувісы|летувісамі]] — і з той пары хадзіў то пад уладай летувісаў, то палякаў — і толькі магутны старэйшы расейскі брат здолеў вярнуць беларусаў да нармальнага жыцьця і выратаваў іх ад немінучай пагібелі як асобнага народа''»<ref>Астапенка А. Мікола Ермаловіч: Той, хто вярнуў нам гісторыю. — {{Менск (Мінск)}}: «Харвест», 2015. С. 5.</ref>), так і эканамічнага («''без Расеі мы нішто''», «''без Расеі мы памром''»<ref>[[Дзьмітры Гурневіч]], [https://www.svaboda.org/a/31857889.html «Без Расеі Беларусь памрэ». Тлумачым, чаму гэта ня так], [[Радыё Свабода]], 19 траўня 2022 г.</ref>). Вынікам расейскай імпэрскай і савецкай русіфікацыйнай палітыкі стала тое, што на час [[Перабудова|перабудовы]], якая пачалася ў сярэдзіне 1980-х гадоў, беларусы былі найбольш дэнацыяналізаванымі і русіфікаванымі з народаў усіх рэспублік СССР. Гэта прычынілася да таго, што працэсы [[Беларускае нацыянальнае адраджэньне|нацыянальнага адраджэньня]] ішлі тут больш марудна, чым у іншых, і сустракалі значны супраціў з боку савецкага дзяржаўнага чыноўніцкага апарату<ref>{{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)|к}} С. 45.</ref>. === Рэжым Лукашэнкі === {{Падвойная выява|справа|Flag of the Byelorussian Soviet Socialist Republic (1951–1991).svg|122|Flag of Belarus.svg|122|[[Сьцяг БССР]] (налева) і [[Сьцяг Беларусі (афіцыйны)|яго мадыфікацыя]] для [[Рэжым Лукашэнкі|рэжыму Лукашэнкі]] (направа)}} {{Падвойная выява|справа|Emblem of the Byelorussian Soviet Socialist Republic (1981–1991).svg|122|Coat of arms of Belarus.svg|122|[[Герб БССР]] (налева) і [[Герб Беларусі (афіцыйны)|яго мадыфікацыя]] для рэжыму Лукашэнкі (направа)}} [[Файл:Маскалізацыя (русіфікацыя). Гошчава. Крыжаўзьвіжанская царква.jpg|значак|250пкс|[[Царква Ўзьвіжаньня Сьвятога Крыжа (Гошчава)|Узьвіжанская царква]] ў [[Гошчава|Гошчаве]]: выгляд да (налева) і па [[Сьпіс помнікаў гісторыі і архітэктуры Беларусі, зруйнаваных Маскоўскім патрыярхатам|сучаснай маскоўскай перабудове]] (направа)]] Актывізацыя прарасейскіх настрояў ва ўладных колах Беларусі адзначалася яшчэ з восені 1993 году, што выявілася ў працы Канстытуцыйнай Камісіі: большасьць яе сябраў выказаліся за тое, каб упамінаньне крыніцаў Беларускай дзяржаўнасьці — ня толькі Вялікага Княства Літоўскага і Беларускай Народнай Рэспублікі, але і Беларускай ССР — выключыць з тэксту [[Канстытуцыя Беларусі|Канстытуцыі Беларусі]]. Такую пастанову падтрымала большасьць [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь 12-га скліканьня|дэпутацкага корпусу]]<ref>[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/30488810.html У праекце Канстытуцыі 1994 прыгадваліся ВКЛ і БНР], [[Радыё Свабода]], 15 сакавіка 2020 г.</ref>. Увогуле, у 1991—1994 гадох Беларусь была адзінай краінай з былых рэспублік СССР, дзе нацыянальныя палітычныя сілы ня мелі прадстаўніцтва ў міністэрствах і структурах мясцовай выканаўчай улады — фактычна ня мелі доступу да рэальнага кіраваньня дзяржавы<ref name="navumcyk_15.04.2020">[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/30555697.html Беларусь як унікум. Адказ Прэйгерману], [[Радыё Свабода]], 15 красавіка 2020 г.</ref>. Зь іншага боку, яшчэ 11 сьнежня 1992 году кіраўнік [[Міністэрства замежных справаў Расеі|Міністэрства замежных справаў]] Расеі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Андрэй Козыраў||ru|Козырев, Андрей Владимирович}} зрабіў наступную заяву на паседжаньні Рады міністраў НБСЭ (цяпер [[Арганізацыя бясьпекі і супрацы ў Эўропе|АБСЭ]])<ref>[https://web.archive.org/web/20211206140132/https://zautra.by/news/lebedok-kogda-rech-o-vlasti-radi-vlasti-to-uzhe-ne-vazhno-kto-formalnyi-sobstvennik Лебедок: «Когда речь о власти ради власти, то уже не важно, кто формальный собственник»], Заўтра тваёй краіны, 6 сьнежня 2021 г.</ref>: {{Цытата|Прастора былога Савецкага Саюзу ня можа разглядацца як зона поўнага ўжываньня нормаў НБСЕ. Гэта, ў існасьці, постімпэрская прастора, дзе Расеі трэба будзе бараніць свае інтарэсы з выкарыстаньнем усіх даступных сродкаў, у тым ліку ваенных і эканамічных. Мы будзем цьвёрда настойваць, каб былыя рэспублікі СССР неадкладна ўступілі ў новую фэдэрацыю альбо канфэдэрацыю, і пра гэта пойдзе жорсткая размова. {{арыгінал|ru|Пространство бывшего Советского Союза не может рассматриваться как зона полного применения норм СБСЕ. Это, по сути, постимперское пространство, где России предстоит отстаивать свои интересы с использованием всех доступных средств, включая военные и экономические. Мы будем твердо настаивать, чтобы бывшие республики СССР незамедлительно вступили в новую федерацию или конфедерацию, и об этом пойдет жесткий разговор.}} }} Тым часам поўнае аднаўленьне русіфікацыйнай [[Моўная палітыка|моўнай]] і культурнай палітыкі адбылося толькі па ўсталяваньні [[Аляксандар Лукашэнка|Аляксандрам Лукашэнкам]] [[Рэжым Лукашэнкі|аўтарытарнага рэжыму]]<ref name = "disaster" /><ref name = "Smok" /><ref name = "crisis" /><ref name = "main" /><ref name = "russificator" />, што стала вынікам супадзеньня інтарэсаў уладаў Расеі, якія рэанімавалі [[Імпэрыялізм|імпэрскую ідэю]], і Лукашэнкі, які меў спадзяваньні праз далучэньне Беларусі да Расеі замяніць яе нямоглага прэзыдэнта [[Барыс Ельцын|Барыса Ельцына]]<ref>{{Літаратура/Дзевяноста пяты (2015)|к}} С. 10.</ref>. У 1995 годзе ён правёў [[Рэфэрэндум у Беларусі 1995 году|рэфэрэндум]], які супярэчыў Канстытуцыі Беларусі і дзейнаму заканадаўству<ref name="МП">[[Міхаіл Пастухоў|Пастухоў М.]] [https://knihi.com/none/Aniamiennie_Z_kroniki_zniscennia_bielaruskaj_movy.html#chapter13 Ці законны рэфэрэндум 1995 году адносна наданьня дзяржаўнага статусу расейскай мове?] // Аняменне. З кронікі знішчэння беларускай мовы. — Вільня, 2000.</ref><ref name="zapr">[[Сяргей Запрудзкі|Запрудзкі С.]] [https://web.archive.org/web/20170814200257/http://jivebelarus.net/language/language-defeat-06.html Грамадзкае сьцьвярджэньне беларускай мовы і парушэньні правоў беларускамоўных людзей] // Аняменне. З кронікі знішчэння беларускай мовы. — Вільня, 2000.</ref><ref name="zapr1">[[Сяргей Запрудзкі|Запрудзкі С.]] [https://web.archive.org/web/20110722003014/http://arche.bymedia.net/2002-1/zapr102.html Моўная палітыка ў Беларусі ў 1990-я гады] // [[Архэ Пачатак]]. №1 (21), 2002.</ref>, адзначаўся парушэньнем законаў і фальсыфікацыяй вынікаў галасаваньня<ref>[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/27734568.html Рэфэрэндум-95 пра сымболіку і мову ня быў легітымным], [[Радыё Свабода]], 12 траўня 2019 г.</ref>. Па рэфэрэндуме, Лукашэнка пазбавіў беларускія [[Нацыянальная сымболіка|нацыянальныя сымбалі]] [[бел-чырвона-белы сьцяг]] і герб [[Пагоня|Пагоню]] статусу афіцыйнай дзяржаўнай сымболікі і надаў дзяржаўны статус [[расейская мова|расейскай мове]]. Адзначаецца, што гэты рэфэрэндум зьняважыў беларускую нацыю, пераламаў ёй хрыбет. Гэта была стратэгічная перамога прарасейскіх, праімпэрскіх сілаў, параўнальная зь ліквідацыяй [[Беларуская Народная Рэспубліка|першай Беларускай нацыянальнай дзяржавы]] і здушэньнем [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|паўстаньня]] [[Кастусь Каліноўскі|Кастуся Каліноўскага]]<ref name="navumcyk_15.04.2020"/>. Аўтар [[Чырвона-зялёны сьцяг|сьцяга]] і [[Герб Беларусі (афіцыйны)|гербу]] рэжыму Лукашэнкі кіраўнік яго адміністрацыі [[Леанід Сініцын]]<ref>Толкачева Е. [https://web.archive.org/web/20200412135326/https://news.tut.by/economics/637111.html «Сел и нарисовал». Как в 1995 году БЧБ-флаг сменили на красно-зеленый, а «Пагоню» — на герб БССР], [[TUT.BY]], 12.05.2019 г.</ref><ref name="Marcinovic">Мартинович Д. [https://web.archive.org/web/20200622200046/https://news.tut.by/culture/684354.html Без исторической символики, но с русским языком. Как 25 лет назад в Беларуси прошел референдум], [[TUT.BY]], 14.05.2020 г.</ref>, [[Расейцы|расеец]] паводле нацыянальнасьці і прыхільнік далучэньня Беларусі да Расеі<ref name="Navumcyk">[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/25354832.html «Маўр» Лукашэнкі, або той, хто зьмяніў герб і сьцяг], [[Радыё Свабода]], 18 красавіка 2014 г.</ref>, які меў імаверныя зьвязкі з расейскімі спэцслужбамі<ref name="Navumcyk_18.04.2014">[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/25354832.html «Маўр» Лукашэнкі, або той, хто зьмяніў герб і сьцяг], [[Радыё Свабода]], 18 красавіка 2014 г.</ref> і быў фігурантам дакладу дэпутата [[Сяргей Антончык|Сяргея Антончыка]] пра карупцыю ў атачэньні Лукашэнкі<ref>{{Літаратура/Дзевяноста пяты (2015)|к}} С. 127.</ref><ref>Соўсь Г. [https://www.svaboda.org/a/30211729.html Антончык пра антыкарупцыйны даклад Лукашэнкі, фатальную памылку Ганчара і «звышцынізм» апазыцыі], [[Радыё Свабода]], 12 кастрычніка 2019 г.</ref>, пазьней апавядаў беларускаму дэпутату [[Валянцін Голубеў|Валянціну Голубеву]]<ref name="Navumcyk"/>: {{Цытата|Справа ж не ў геральдыцы. Таму што калі прыгадаць, навошта ўвогуле трэба было мяняць сымболіку, дык зразумела, што чым яна горш атрымалася, тым лепей. Бо яе замена была толькі правакуючым выпадам, прычым толькі адным — у камбінацыі зь некалькіх удараў''.}} Паводле сьведчаньня Сініцына, праца над новай сымболікай вялася з 21 сакавіка, прытым дэпутаты атрымалі эскізы сьцяга і гербу ўжо 23 сакавіка. Як мяркуе дэпутат [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь 12-га скліканьня|Вярхоўнага Савету 12-га скліканьня]] [[Сяргей Навумчык]], хуткае (за два дні) стварэньне прапанаванай Лукашэнкам сымболікі сьведчыла пра тое, што галоўнай мэтай рэфэрэндуму было ня столькі ўвядзеньне нейкай канкрэтнай сымболікі (якая разглядалася як часовая — да ліквідацыі незалежнасьці Беларусі), колькі зьнішчэньне дзяржаўнага статусу бел-чырвона-белага сьцяга і Пагоні<ref>{{Літаратура/Дзевяноста пяты (2015)|к}} С. 66.</ref>. У другой палове 1990—2000-х гадох афіцыйнае выкарыстаньне беларускай мовы пачало імкліва зьмяншацца, найперш у сфэрах адукацыі і культуры, а таксама ў мас-мэдыя. У гэты ж час адбывалася масавае выцісканьне зь дзяржаўных установаў прыязных да беларускай мовы і культуры настаўнікаў, выкладнікаў і навуковых супрацоўнікаў<ref>[https://nn.by/?c=ar&i=100176 Генадзь Сагановіч звольнены] // [[Наша Ніва]], 1 ліпеня 2005 г.</ref><ref>[https://nn.by/?c=ar&i=130986 З Гродзенскага медуніверсітэта звольнены беларускамоўны прафесар Астроўскі] // [[Наша Ніва]], 28 чэрвеня 2014 г.</ref><ref>[https://nn.by/?c=ar&i=142724 Генадзь Семянчук: «Чыстка ў Гродзенскім універсітэце — гэта антыдзяржаўная дзейнасць»] // [[Наша Ніва]], 31 студзеня 2015 г.</ref><ref>Хільмановіч У. [https://web.archive.org/web/20201124121138/https://www.racyja.com/blohi-racyi/uladimir-hilmanovic/vajna-z-knigami/ Вайна з кнігамі], [[Радыё Рацыя]], 2017 г.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20200806202309/https://news.tut.by/society/382076.html?crnd=38851 У Гродзенскім універсітэце звольненая гісторык Іна Соркіна], [[TUT.BY]], 12 студзеня 2014 г.</ref><ref>[https://nn.by/?c=ar&i=81339 Адкрыты ліст вялікай групы гісторыкаў і простых людзей у абарону звольненага дацэнта Чарнякевіча: «Ацэнку будзем ставіць мы»] // [[Наша Ніва]], 5 кастрычніка 2012 г.</ref><ref>[https://nn.by/?c=ar&i=81457 Выкладчыка Гродзенскага ўніверсітэта звальняюць за казку пра Пагоню] // [[Наша Ніва]], 8 кастрычніка 2012 г.</ref>. [[Файл:Маскалізацыя (русіфікацыя). Талачын. Пакроўская царква.jpg|значак|250пкс|[[Царква Покрыва Багародзіцы і манастыр базылянаў (Талачын)|Пакроўская царква]] ў [[Талачын]]е: выгляд да (налева) і па надбудове [[купал-цыбуліна|купалоў-цыбулінаў]] (направа)]] Адной з праяваў праўнай [[дыскрымінацыя|дыскрымінацыі]] беларускай мовы стала прыняцьце асноўных кодэксаў Беларусі на расейскай мове без афіцыйнага беларускага перакладу. Гэта прывяло да таго, што беларускамоўнага грамадзяніна пазбавілі магчымасьці ў поўнай меры абараняць свае правы. Апроч таго, фіксуюцца выпадкі, калі судзьдзі адмаўляюцца весьці працэсы па-беларуску, а беларускамоўным грамадзянам адмаўляюць надаць перакладніка, што парушае нормы Кодэкса аб судаўладкаваньні і статусе судзьдзяў (артыкул 13). У 2003 годзе [[Канстытуцыйны суд Рэспублікі Беларусь]] у сваёй пастанове вызнаў парушэньне балянсу роўнасьці выкарыстаньня дзьвюх дзяржаўных моваў<ref>Гуштын А. [https://web.archive.org/web/20170217003642/http://naviny.by/rubrics/society/2015/05/13/ic_articles_116_188871 Рэферэндум-1995. Права на беларускую мову], NAVINY.BY, 13 траўня 2015 г.</ref>. Беларускі палітык [[Зянон Пазьняк]] вылучыў наступныя праявы [[беларусафобія|беларусафобіі]] з боку рэжыму Лукашэнкі: 1) парваньне [[Бел-чырвона-белы сьцяг|беларускага нацыянальнага сьцяга]] (бела-чырвона-белага); 2) спаленьне беларускамоўных [[падручнік]]аў; 3) [[Цкаваньне|зьдзек]] зь беларускай мовы; 4) закрыцьцё беларускамоўных школаў, [[гімназія]]ў і ліцэяў; 5) {{Артыкул у іншым разьдзеле|зьнявага||en|Insult}} шанаваных людзей беларускага народу ([[Васіль Быкаў]], [[Францішак Скарына]]), 6) разбурэньне беларускіх помнікаў, у тым ліку шляхам пераробкі; 7) наўмыснае псаваньне ўласьцівага Беларусі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Краявід|краявіду|en|Landscape}}; 8) вынішчэньне запаведнай прыроды Беларусі; 9) грэблівае стаўленьне да людзей беларускай [[Народнасьць|народнасьці]], [[Беларуская літаратура|беларускай літаратуры]] і [[Творчасьць|творчасьці]]; 10) нянавісьць да беларускай [[Моладзь|моладзі]] і вольнасьці беларусаў; 11) накладаньне спагнаньня, звальненьне з працы, выгнаньне з вучэльні і [[зьняволеньне]] за вуснае і пісьмовае выкарыстаньне беларускай мовы<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Улада цемры|спасылка=http://www.pazniak.info/page_ulada_tsemryi|выдавец=[[Зянон Пазьняк]]|дата публікацыі=9 сакавіка 2008|копія=http://www.bielarus.net/archives/2008/03/11/1373|дата копіі=11 сакавіка 2008 |дата доступу=5 траўня 2016}}</ref>. [[Файл:Architectural Detail - Minsk - Belarus - 01 (27426797732).jpg|250пкс|міні|«[[Дом Чыжа]]», які зьнішчыў панараму і пэрспэктыву гістарычнага цэнтру Менску]] Вынікам такой палітыкі стала тое, што ў час перапісу насельніцтва Беларусі 2009 году толькі 53,2% насельніцтва краіны назвалі беларускую мову [[родная мова|роднай]], а ў Менску — увогуле, толькі 35,2%. Для параўнаньня, паводле вынікаў перапісу насельніцтва 1999 году (у час першага прэзыдэнцкага тэрміну Лукашэнкі), беларускую мову роднай назвалі 73,6% насельніцтва Беларусі. Такім чынам, за 10 гадоў кіраваньня Лукашэнкі колькасьць жыхароў Беларусі, якія лічаць беларускую мову роднай, зьменшылася на 20,4%. У той час як адсоткавая доля беларусаў за гэтыя 10 гадоў у краіне практычна не зьмянілася: 81,2% у 1999 супраць 83,7% у 2009 годзе<ref>Місюкевіч Ю. [https://nn.by/?c=ar&i=43063 Беларусаў стала больш, але яны русіфікуюцца] // [[Наша Ніва]], 8 верасьня 2010 г.</ref><ref>[https://www.svaboda.org/a/2151688.html Вынікі перапісу насельніцтва: для 53% насельніцтва беларуская мова — родная], [[Радыё Свабода]], 8 верасьня 2010 г.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20210510014600/https://news.arche.by/by/page/ideas/hramadstva-idei/2795 Яшчэ пра вынікі перапісу насельніцтва ў Беларусі] // [[Архэ Пачатак]]. 13 верасьня 2010 г.</ref>. Таксама перапіс 2009 году прадэманстраваў тэндэнцыю, паводле якой маладое пакаленьне жыхароў Беларусі ў вялікай ступені абірае расейскую мову ў якасьці роднай, у адрозьненьне ад жыхароў сталага веку. Так, сярод жыхароў у веку 20-24 гадоў беларускую мову ў якасьці роднай абралі 49,8%, у той час як сярод жыхороў у веку, большым за 70 гадоў, беларускую мову ў якасьці роднай абралі 74%. Жыхары ў веку, большым за 70 гадоў, нарадзіліся да 1940-х гадоў, калі 79,2% жыхароў Беларусі жылі ў сельскай мясцовасьці (зьвесткі на 1939 год), дзе выхоўваліся па-беларуску і не падпадалі пад узьдзеяньне інтэнсіўнай русіфікацыі. Пасьля 1940-х вялікая доля насельніцтва Беларусі пераехала ў гарады, дзе атрымлівала адукацыю па-расейску і працавала на прадпрыемствах і ва ўстановах, вялікая частка кіраўніцтва якіх была прысланая з Расеі. У 1989 годзе ўжо 65,4% насельніцтва Беларусі жыло ў гарадах, а ў 2009 годзе — ужо 73,9%. Такім чынам, за 70 гадоў інтэнсіўнай русіфікацыі ў СССР і Рэспубліцы Беларусь насельніцтва краіны ў большай ступені зрусіфікавалася і набыло прарасейскі сьветапогляд. Вынікі перапісу 2009 году яскрава адлюстроўваюць узмацненьне русіфікацыйных тэндэнцыяў<ref>''[[Юры Дракахруст|Дракахруст Ю.]]'' [https://web.archive.org/web/20200804042125/https://news.tut.by/society/622181.html?crnd=30717 Хто ў Беларусі гаворыць па-беларуску], [[TUT.BY]], 15 студзеня 2019 г.</ref>. Праз такія перамены ў 2009 годзе [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў па пытаньнях адукацыі, навукі і культуры]] залічыла беларускую мову да ліку [[Загрожаная мова|загрожаных]]<ref name="Зьвязда">{{Артыкул|аўтар=[[Яўген Валошын|Валошын Я.]]|загаловак=Бітва за роднае слова (частка 2)|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=71564|выданьне=Зьвязда|тып=газэта|год=29 сьнежня 2010|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2010-12-29 255 (26862)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/71560/29sne-5.indd.pdf 5]|issn=1990-763x}}</ref><ref name="Салідарнасьць">{{Навіна|аўтар=[[Газэта]] «[[Салідарнасьць (газэта)|Салідарнасьць]]»|загаловак=Экспэрты ЮНЭСКА лічаць, што беларуская мова знаходзіцца ў небясьпецы|спасылка=http://www.belazar.info/belsoft/news.php?y=2009&m=2|выдавец=[[Белазар]]|дата публікацыі=23 лютага 2009|дата доступу=10 красавіка 2013}}</ref>. Прыкладна з 2010 году адзначаецца частковае прыпыненьне некаторых русіфікацыйных працэсаў, якое атрымала назву «мяккай беларусізацыі»<ref>Rudkouski P. [https://www.osw.waw.pl/sites/default/files/commentary_253-tv.pdf Soft Belarusianisation. The ideology of Belarus in the era of the Russian-Ukrainian conflict] // OSW COMMENTARY. Nr. 253. 3.11.2017. P. 1—6.</ref>. Прыхільнікі павароту афіцыйнага кіраўніцтва Беларусі да беларускай мовы і культуры сярод іншага адзначаюць зацьверджаньне і шырокае ўжываньне [[Інструкцыя па трансьлітарацыі|беларускай трансьлітарацыі геаграфічных назваў]], пашырэньне беларускай мовы ў сфэры транспарту (найперш [[Менскі мэтрапалітэн|Менскім мэтрапалітэнам]] і [[Беларуская чыгунка|Беларускай чыгункай]]), наданьне новым вуліцам, станцыям мэтро і безыменным сквэрам у Менску назваў, пераважна зьвязаных зь мясцовай гісторыяй і культурай, шырокае выкарыстаньне беларускамоўнай сацыяльнай рэклямы, адзінкавыя перайменаваньні і вяртаньні гістарычных назваў вуліцам, рэстаўрацыю або кансэрвацыю некаторых значных помнікаў архітэктуры — [[Гальшанскі замак|Гальшанскага]], [[Стары замак (Горадня)|Гарадзенскага Старога]], [[Крэўскі замак|Крэўскага]], [[Лідзкі замак|Лідзкага]], [[Мірскі замак|Мірскага]] і [[Нясьвіскі замак|Нясьвіскага]] замкаў, палацаў у [[Палац Булгакаў (Жылічы)|Жылічах]], [[Косаўскі замак|Косаве]], [[Палац Козел-Паклеўскіх (Красны Бераг)|Красным Беразе]] і [[Ружанскі палац|Ружанах]], брамы [[Касьцёл Сьвятога Крыжа і кляштар картузаў (Бяроза)|Картускага кляштару]] ў [[Бяроза (горад)|Бярозе]] ды іншых. Тым часам міністар замежных справаў Беларусі [[Уладзімер Макей|Ўладзімер Макей]] сьцьвярджаў, што гэтую палітыку ня варта называць «мяккай беларусізацыяй», а варта казаць пра тое, што фармуецца нацыянальная самасьвядомасьць, нацыянальная ідэя і ідэнтычнасьць<ref>[https://www.svaboda.org/a/29467654.html Макей: «Мяккай беларусізацыі» няма, гэта проста норма. Што ён сказаў у інтэрвію Tut.by — максымальна сьцісла], [[Радыё Свабода]], 3 верасьня 2018 г.</ref>. У 2014 годзе памочнік прэзыдэнта па эканамічных пытаньнях [[Кірыл Руды]] агучыў вынікі апытаньня, праведзенага [[Інстытут сацыялёгіі|Інстытутам сацыялёгіі]] [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі]]. Другой адзначанай рэспандэнтамі доўгатэрміновай (да 2030 году) пагрозай для краіны стала страта беларускай мовы (на першым месцы — памяншэньне насельніцтва з прычыны нізкай нараджальнасьці)<ref>[https://nn.by/?c=ar&i=137208 Памочнік прэзідэнта: Беларусы лічаць галоўнай пагрозай для краіны страту беларускай мовы] // [[Наша Ніва]], 16 кастрычніка 2014 г.</ref>. У час здушэньня [[Пратэсты ў Беларусі (2020—2021)|пратэстаў супраць фальсыфікацыі выбараў, гвалту і беззаконьня]] рэжым Лукашэнкі адзначыўся рэпрэсіямі паводле беларускай моўнай і нацыянальнай прыкметы. 26 лютага 2021 году супрацоўнікі сілавых структураў затрымалі больш за два дзясяткі жанчынаў сталага (пэнсійнага) веку за прыватнае чытаньне ў [[цягнік|электравіку]] беларускіх кніг (творы [[Янка Купала|Янкі Купалы]], [[Уладзімер Караткевіч|Уладзімера Караткевіча]], [[Васіль Быкаў|Васіля Быкава]] і іншых вядомых беларускіх пісьменьнікаў). У час, праведзены ў ізалятары да афіцыйнага суду, адзначаліся катаваньні (утрыманьне ў неналежных умовах пры нізкай тэмпэратуры, без матрацаў, коўдраў, ежы). Частцы затрыманых прысудзілі штрафы ў памеры некалькіх пэнсіяў, частцы — содні арышту<ref>[https://www.svaboda.org/a/31130104.html «15 сутак за томік Купалы». Як у Менску судзяць пэнсіянэрак, якія ў электрычцы чыталі беларускіх клясыкаў], [[Радыё Свабода]], 2 сакавіка 2021 г.</ref><ref>[https://www.svaboda.org/a/31165999.html «Трэба пакараць людзей, якія тварылі бясчынствы». Выйшла з 20 сутак пэнсіянэрка, якую асудзілі за кнігу Быкава], [[Радыё Свабода]], 23 сакавіка 2021 г.</ref>. 21 красавіка 2021 году супрацоўнікі сілавых структураў затрымалі і неўзабаве прысудзілі 15 содняў арышту 65-гадоваму пэнсіянэру Адаму Шпакоўскаму; афіцыйнай прычынай уварваньня ў кватэру і ператрусу назвалі скаргу суседзяў, у якой пра пэнсіянэра нібыта напісалі, што «ён дастаў усіх сваёй беларускай мовай»<ref>[https://www.svaboda.org/a/31219284.html «Дастаў усіх сваёй беларускай мовай»,— пэнсіянэра арыштавалі на 15 дзён і правяраюць на датычнасьць да фінансаваньня пратэстаў], [[Радыё Свабода]], 23 красавіка 2021 г.</ref>. 2 траўня 2021 году за фіранкі зь беларускім нацыянальным арнамэнтам на вокнах кватэры затрымалі і засудзілі жыхарку Менску<ref>Кохно М. [https://web.archive.org/web/20210504162137/https://news.tut.by/society/729210.html В Минске судили хозяйку квартиры за занавески с белорусским орнаментом на балконе 14-го этажа], [[TUT.BY]], 4.05.2021 г.</ref>. 17 чэрвеня 2021 году [[Таварыства беларускай мовы імя Францішка Скарыны]] запатрабавала спыніць перасьлед зьняволеных рэжымам Лукашэнкі за ўжываньне беларускай мовы ў турмах: праваабаронцу Валадара Цурпанава двойчы каралі карцарам, бо ён размаўляе з ахоўнікамі па-беларуску<ref>[https://www.svaboda.org/a/31312406.html ТБМ патрабуе спыніць перасьлед зьняволеных за ўжываньне беларускай мовы ў турмах], [[Радыё Свабода]], 17 чэрвеня 2021 г.</ref>. У 2021 годзе выйшла кніга «Мова 404» пры дыскрымінацыю беларускамоўных за рэжымам Лукашэнкі. Сярод іншага, у кнізе прыводзіцца сьведчаньне зьбіцьця сілавымі структурамі за беларускую мову: «''21 студзеня 2008-га мяне затрымалі за мітынг у падтрымку прадпрымальнікаў — напалі людзі ў цывільным і пацягнулі за валасы па лесьвіцы. Завалаклі ў апорны пункт на Кастрычніцкай. Калі пачаў гаварыць па-беларуску, спынілі: „Говори по-русски!“. А потым пачалі біць. Са мной яшчэ быў сябра, яго не чапалі, бо перайшоў на-расейскую''»<ref>[https://svaboda.global.ssl.fastly.net/a/31543039.html «Мова 404». Выйшла кніга пра дыскрымінацыю беларускамоўных у Беларусі], [[Радыё Свабода]], 3 лістапада 2021 г.</ref>. 17 верасьня 2021 году рэжым Лукашэнкі ліквідаваў [[Таварыства беларускай школы]]<ref>[https://www.svaboda.org/a/31462039.html Таварыства беларускай школы зьліквідавалі на ягонае 100-годзьдзе], [[Радыё Свабода]], 17 верасьня 2021 г.</ref>, 24 верасьня — [[Згуртаваньне беларусаў сьвету Бацькаўшчына]]<ref>[https://www.svaboda.org/a/31476130.html Вярхоўны суд ліквідаваў ЗБС «Бацькаўшчына»], [[Радыё Свабода]], 24 верасьня 2021 г.</ref>, 1 кастрычніка — [[Саюз беларускіх пісьменьнікаў]]<ref>[https://www.svaboda.org/a/31487361.html Вярхоўны суд ліквідаваў Саюз беларускіх пісьменьнікаў, які дзейнічае з 1934 году], [[Радыё Свабода]], 1 кастрычніка 2021 г.</ref>, 8 лістапада — [[Таварыства беларускай мовы імя Францішка Скарыны]]<ref>[https://www.svaboda.org/a/31550712.html Вярхоўны суд ліквідаваў Таварыства беларускай мовы], [[Радыё Свабода]], 8 лістапада 2021 г.</ref>. 30 лістапада 2021 году ў інтэрвію расейскаму прапагандысту Дзьмітрыю Кісялёву Лукашэнка засьведчыў, што «''мне [[Уладзімер Пуцін|Пуцін]] кажа „дзякуй табе за расейскую мову“''», і дадаў: «''Назаві яшчэ адну такую краіну, дзе расейская мова разьвіваецца на шкоду нацыянальнай''»<ref>[https://www.svaboda.org/a/31590738.html Лукашэнка прызнаў, што расейская мова разьвіваецца ў Беларусі на шкоду беларускай], [[Радыё Свабода]], 2 сьнежня 2021 г.</ref>. == Русіфікацыя Польшчы == {{Асноўны артыкул|Русіфікацыя Польшчы}} == Русіфікацыя Ўкраіны == : ''Асноўны артыкул: {{Артыкул у іншым разьдзеле|Русіфікацыя Ўкраіны||uk|Русифікація України}}'' == Глядзіце таксама == * [[Рэформа беларускага правапісу 1933 году]] * [[Наркамаўка]] * [[Этнацыд]] == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}} * [https://web.archive.org/web/20190301135653/http://knihi.com/anon/Aniamiennie_Z_kroniki_zniscennia_bielaruskaj_movy.html Аняменне. З кронікі знішчэння беларускай мовы]. — Вільня: Gudas, 2000. {{ISBN|998-6951-82-7}}. * {{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)}} * Мікуліч Т. Мова і этнічная самасвядомасць. — {{Менск (Мінск)}}: Навука і тэхніка, 1996. — 159 с. * {{Літаратура/Русіфікацыя беларускай мовы ў БССР і супраціў русіфікацыйнаму працэсу (1994)}} * [[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Зь гісторыі русыфікацыі Вялікалітвы. — Нью-Ёрк: Крывіцкае (Вялікалітоўскае) Навуковае Таварыства Пранціша Скарыны, 1967. — 44 с. == Вонкавыя спасылкі == * {{Спасылка|аўтар = [[Генадзь Лыч]], [[Леанід Лыч]]|прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 11.01.2008 |url = http://belarus.kulichki.net/index.php?option=com_content&task=view&id=95 |загаловак = Паміж двух агнёў: Урокі гісторыі|фармат = |назва праекту = |выдавец = [http://belarus.kulichki.net/index.php?option=com_content&task=blogcategory&id=43&Itemid=93 Мы - нацыя!]|дата = 27 студзеня 2012 |мова = |камэнтар =}} * {{Спасылка|аўтар = [[Ніна Баршчэўская]]. |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://kamunikat.org/7951.html|загаловак = Русыфікацыя беларускае мовы ў асьвятленьні газэты «Беларус»|фармат = |назва праекту = |выдавец = [[Kamunikat.org]]|дата = 25 кастрычніка 2010 |мова = |камэнтар =}} * [[Уладзімер Аляксеевіч Арлоў|Уладзімер Арлоў]], [https://www.svaboda.org/a/24344261.html Ці была Беларусь калёніяй Расеі?], [[Радыё Свабода]], 30 верасьня 2011 г. * [https://web.archive.org/web/20060526064728/http://krukouski.iatp.by/img/49.jpg Білінгвізм] — плякат [[Уладзімер Крукоўскі|Уладзімера Крукоўскага]], 1988 г. * [https://www.youtube.com/watch?v=08bPHPpazQk Язык раздора] // Om TV {{Ref-ru}} {{Русіфікацыя}} {{Рэпрэсіі ў СССР}}{{Культурная асыміляцыя}} [[Катэгорыя:Русіфікацыя| ]] [[Катэгорыя:Гісторыя СССР]] pca4t9zescuzcq2cy6jxuie687evzym Шаблён:Сьцягафікацыя/Марока 10 63594 2620202 2609077 2025-06-15T20:51:51Z Riad Salih 90184 Fictional flags not based on reliable sources should not be added again without proper sources. 2620202 wikitext text/x-wiki {{ {{{1<noinclude>|сьцягафікацыя/сьцяг</noinclude>}}} | alias = {{{alias|Марока}}} | flag alias = Flag of Morocco.svg | flag alias-1666 = Flag of Morocco (1666–1915).svg | flag alias-1913 = Flag of Spanish Morocco.svg | flag alias-армія = Flag of the Royal Moroccan Army.svg | flag alias-ВМС = Naval Ensign of Morocco.svg | flag alias-гандлёвы = Civil Ensign of Morocco.svg | size = {{{памер|{{{size|}}}}}} | name = {{{назва|{{{name|}}}}}} | variant = {{{варыянт|{{{variant|}}}}}} | разьмяшчэньне выявы = {{{разьмяшчэньне выявы|}}} <noinclude> | var1 = 780 | var3 = 1147 | var4 = 1258 | var5 = 1666 | var6 = 1913 | var7 = гандлёвы | var8 = ВМС </noinclude> }} 6m71suxyq40klinf8v9xj2555bzxjt3 2620203 2620202 2025-06-15T20:52:04Z Riad Salih 90184 2620203 wikitext text/x-wiki {{ {{{1<noinclude>|сьцягафікацыя/сьцяг</noinclude>}}} | alias = {{{alias|Марока}}} | flag alias = Flag of Morocco.svg | flag alias-1666 = Flag of Morocco (1666–1915).svg | flag alias-1913 = Flag of Spanish Morocco.svg | flag alias-армія = Flag of the Royal Moroccan Army.svg | flag alias-ВМС = Naval Ensign of Morocco.svg | flag alias-гандлёвы = Civil Ensign of Morocco.svg | size = {{{памер|{{{size|}}}}}} | name = {{{назва|{{{name|}}}}}} | variant = {{{варыянт|{{{variant|}}}}}} | разьмяшчэньне выявы = {{{разьмяшчэньне выявы|}}} <noinclude> | var5 = 1666 | var6 = 1913 | var7 = гандлёвы | var8 = ВМС </noinclude> }} 2lxs95vrr9g2lgekzpkk7y6ezg83gmc Поль Вэрлен 0 77330 2620210 2322075 2025-06-16T00:14:35Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620210 wikitext text/x-wiki {{Пісьменьнік | Імя = Поль Вэрлен | Арыгінал імя = Paul Verlaine | Жанчына = | Партрэт = Netsurf17_-_Paul_Verlaine.png | Памер = | Апісаньне = | Імя пры нараджэньні = Поль Мары Вэрлен | Псэўданімы = | Грамадзянства = | Род дзейнасьці = паэт | Гады актыўнасьці = | Напрамак = [[імпрэсіянізм]], [[сымбалізм]] | Жанр = | Дэбют = | Значныя творы = | Прэміі = | ВікіКрыніца = :fr:s:Auteur:Paul Verlaine | ВікіКрыніца пераклады на беларускую = :be:s:Category:Поль Вэрлен | Палічка = http://knihi.com/zamlitra/verlen/ | Сайт = }} '''Поль Мары́ Вэрле́н''' ({{мова-fr|Paul Verlaine}}) (30 сакавіка 1844 — 8 студзеня 1896) — [[француская мова|францускі]] паэт, заснавальнік літаратурнага [[імпрэсіянізм]]у і [[сымбалізм]]у. == Жыцьцяпіс == == Беларускія пераклады == Вядомым перакладчыкам паэзіі Поля Вэрлена на беларускую мову быў беларускі паэт [[Максім Багдановіч]]. У свой адзіны прыжыцьцёвы зборнік «[[Вянок (зборнік)|Вянок]]» паэт плянаваў уключыць 22 вершы францускага дэкадэнта. Таксама паэзію Вэрлена перакладалі беларускія паэты і перакладчыкі [[Алег Лойка]], [[Лявон Баршчэўскі]], [[Леанід Дранько-Майсюк]], [[Андрэй Хадановіч]]; паасобныя вершы пераклалі таксама [[Сьцяпан Ліхадзіеўскі]], [[Галіна Дубянецкая]]<ref>Галасы з-за небакраю: анталогія паэзіі свету ў беларускіх перакладах ХХ ст. Склад. М. Скобла. — Мн.: Лімарыус 2008. — 896 с.</ref>. == Глядзіце таксама == * [[Асеньняя песьня]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * У месяцавым ззянні: Выбранае / Уклад., пер. [[Алег Лойка|А. Лойкі]]; Уступ. арт. [[Барыс Міцкевіч|Б. Міцкевіча]]. — Мн.: Мастац.літ., 1974. — (Паэзія народаў свету). * Лірыка, пер. [[Максім Багдановіч|М. Багдановіча]], [[Алег Лойка|А. Лойкі]], [[Леанід Дранько-Майсюк|Л. Дранько-Майсюка]]. У кн.: Ф. Пэтрарка. Санэты; Дж. Г. Байран. Паломніцтва Чайльд-Гарольда: лірыка, паэмы; П. Вэрлен. У месяцавым зьзяньні: лірыка / Уклад. [[Сяргей Панізьнік|С. Панізьніка]]. — Мн.: Юнацтва, 1994. — (Школьная бібліятэка). — С. 159 — 263. * Выбраная лірыка, пер. [[Максім Багдановіч|М. Багдановіча]], [[Лявон Баршчэўскі|Л. Баршчэўскага]], [[Леанід Дранько-Майсюк|Л. Дранько-Майсюка]], [[Андрэй Хадановіч|А. Хадановіча]]. — Мн.: Зьміцер Колас, 2022. — (Паэты плянэты). == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20200317212209/http://dziejaslou.by/old/www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/bior2602ec.html?OpenDocument Поль Вэрлен — Мастацтва паэзіі ў перакладзе Галіны Дубянецкай] {{Бібліяінфармацыя}} {{Накід:Пісьменьнік}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Мэцы]] [[Катэгорыя:Памерлі ў Парыжы]] [[Катэгорыя:Францускія паэты]] [[Катэгорыя:Сымбалісты]] q1d64usmbu1do3e8bmj55np937azl1g Трактар Сазі Тэбрыз 0 82428 2620255 2545634 2025-06-16T08:27:20Z Dymitr 10914 абнаўленьне зьвестак 2620255 wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Трактар |Лягатып = Trictur.jpg |ПоўнаяНазва = |Заснаваны = |Горад = [[Тэбрыз]], [[Іран]] |Стадыён = [[Ядэгар-е-Эмам]] |Умяшчальнасьць = 80 000 |Прэзыдэнт = |Чэмпіянат = [[Про-ліга чэмпіянату Ірану па футболе|Про-ліга]] |Сэзон = [[Чэмпіянат Чарнагорыі па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] |Месца = 1 месца |Прыналежнасьць = Іранскія |pattern_la1=_whiteborder|pattern_b1=_thinwhitesides|pattern_ra1=_whiteborder |leftarm1=FF0000|body1=FF0000|rightarm1=FF0000|shorts1=FF0000|socks1=FF0000 |pattern_la2=_redborder|pattern_b2=_thinredsides|pattern_ra2=_redborder |leftarm2=FFFFFF|body2=FFFFFF|rightarm2=FFFFFF|shorts2=FFFFFF|socks2=FFFFFF }} '''Тра́ктар''' — іранскі футбольны клюб, які месьціцца ў [[Тэбрыз]]е. Каманда ўдзельнічае ў [[Чэмпіянат Ірану па футболе|чэмпіянаце Ірану па футболе]]. Чэмпіён Ірану (2025) і двухразовы ўладальнік [[Кубак Ірану па футболе|Кубка Ірану]] (2014, 2020). == Вядомыя гульцы == * [[Барыс Тыбілаў]] == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.tractorspor.ir/ Афіцыйная старонка клюбу] {{Про-ліга Пэрсыдзкай затокі}} [[Катэгорыя:Тэбрыз]] 7h9yy65wb51ch5pqff4g23gk3efs1ft Пэрсэпаліс Тэгеран 0 82573 2620256 2545630 2025-06-16T08:28:30Z Dymitr 10914 абнаўленьне зьвестак 2620256 wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Пэрсэпаліс |Лягатып = Persepolis Teheran Logo.png |ПоўнаяНазва = |Заснаваны = |Горад = [[Тэгеран]], [[Іран]] |Стадыён = [[Азадзі]] |Умяшчальнасьць = 78 000 |Прэзыдэнт = |Чэмпіянат = [[Про-ліга чэмпіянату Ірану па футболе|Про-ліга]] |Сэзон = [[Чэмпіянат Чарнагорыі па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] |Месца = 3 месца |Прыналежнасьць = Іранскія |pattern_la1 =_uhlsport_mythos_whitelines |pattern_b1 =_uhlsport_mythos_whitelines |pattern_ra1 =_uhlsport_mythos_whitelines |leftarm1 =DD0000 |body1 =DD0000 |rightarm1 =DD0000 |shorts1 =DD0000 |socks1 =DD0000| |pattern_la2 =_uhlsport_mythos_redlines |pattern_b2 =_uhlsport_mythos_redlines |pattern_ra2 =_uhlsport_mythos_redlines |leftarm2 =FFFFFF |body2 =FFFFFF |rightarm2 =FFFFFF |shorts2 =FFFFFF |socks2 =FFFFFF |pattern_la3 =_uhlsport_mythos_whitelines |pattern_b3 =_uhlsport_mythos_whitelines |pattern_ra3 =_uhlsport_mythos_whitelines |leftarm3 =200020 |body3 =200020 |rightarm3 =200020 |shorts3 =200020 |socks3 =FFFFFF }} «'''Пэрсэпаліс'''» — іранскі футбольны клюб, які месьціцца ў [[Тэгеран]]е. Заснаваны ў 1963 годзе. 16-разовы [[Чэмпіянат Ірану па футболе|чэмпіён Ірану]], 7-разовы ўладальнік [[Кубак Ірану па футболе|Кубка Ірану па футболе]]. == Вядомыя гульцы == * [[Алі Даеі]] * [[Карым Багеры]] * [[Саша Іліч]] == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20100129174816/http://fc-perspolis.com/ Афіцыйная старонка клюбу] {{Про-ліга Пэрсыдзкай затокі}} [[Катэгорыя:Тэгеран]] 7rpp184w22dwh03aair4143vdm274ft Русіфікацыя Беларусі 0 83380 2620234 2609543 2025-06-16T04:59:03Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620234 wikitext text/x-wiki [[Файл:Маскалізацыя (русіфікацыя). Полацак.jpg|358пкс|значак|[[Полацак]] у 1812, 1912 і 2006 гг. Зьнішчэньне гістарычна-архітэктурных каштоўнасьцяў места супольнымі намаганьнямі [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] і [[СССР]]: да 1865 г. [[Сьпіс помнікаў архітэктуры Вялікага Княства Літоўскага, зруйнаваных уладамі Расейскай імпэрыі|расейскія ўлады зьнішчылі]] [[Касьцёл Сьвятога Антонія Падуанскага і кляштар францішканаў (Полацак)|касьцёл францішканаў]], да 1912 г. — [[Манастыр базылянаў (Полацак)|манастыр базылянаў]]{{Заўвага|Яшчэ раней — па 1772 годзе — расейскія ўлады зруйнавалі мураваную [[Полацкая ратуша|Полацкую ратушу]] зь вежай, якую было відаць у панараме места з адпаведнага ракурсу}}; у 1940-я гг. [[Сьпіс помнікаў гісторыі і архітэктуры Беларусі, зруйнаваных уладамі СССР|савецкія ўлады зьнішчылі]] [[Касьцёл Маці Божай Ружанцовай і кляштар дамініканаў (Полацак)|касьцёл і кляштар дамініканаў]] і часткова зруйнавалі [[Касьцёл Сьвятой Ганны і кляштар бэрнардынаў (Полацак)|касьцёл бэрнардынаў]], у 1964 г. — узарвалі [[Касьцёл Сьвятога Стэфана (Полацак)|касьцёл езуітаў]]{{Заўвага|Гісторык [[Сяргей Абламейка (гісторык)|Сяргей Абламейка]] зьвяртае ўвагу на тое, што зьнішчэньне савецкімі ўладамі архітэктурнай спадчыны Беларусі было сыстэмным і мэтанакіраваным: калі па сьмерці [[Сталін]]а ў часопісе «[[Літаратура і мастацтва]]» зьявіліся шматлікія заклікі беларусаў ў абарону старажытнай архітэктурнай спадчыны, у тым ліку помнікаў архітэктуры Полацку, зьвязаны з [[Камітэт дзяржаўнай бясьпекі|КГБ]] і завезены ў Беларусь з Расеі Адам Залескі — былы дэкан факультэту замежных моваў [[Курск]]ага пэдагагічнага інстытуту, якога прызначылі загадваць сэктарам этнаграфіі і народнай творчасьці [[Інстытут гісторыі|Інстытуту гісторыі]] [[АН БССР]] — выступіў з заклікам зьбіраць і захоўваць «''сапраўдныя народныя помнікі''» — лапці, вышываныя кашулі, ручнікі і цабэркі, тым часам дзьве супрацоўніцы «Беларускага дзяржаўнага музэю гісторыі Вялікай айчыннай вайны» выступілі з заклікам аднаўляць і ратаваць лясныя стаянкі і зямлянкі партызанскіх брыгад і злучэньняў, а таксама магілы партызанскіх камандзіраў. У выніку, савецкія ўлады публічна задаволілі зрэжысаваныя заклікі ўласнай агентуры, каб пераключыць увагу (у духу прыёмаў тагачаснай савецкай прапаганды) на помнікі сярмяжнай этнаграфічнай культуры з доўгатэрміновай мэтай нацыянальнага прыніжэньня беларусаў, тым часам апублікаваны ў «ЛіМе» зварот у абарону помнікаў высокай культуры Беларусі — архітэктурных шэдэўраў — [[акадэ­мік]]а [[Мікалай Нікольскі|Мікалая Нікольскага]], [[Сябар-карэспандэнт|сябры-карэспандэнта]] АН [[Пятро Глебка|Пятра Глебкі]], [[Народны артыст СССР|народных артыстаў СССР]] [[Уладзімер Уладамірскі|Уладзімера Ўладамірскага]] і [[Яўген Цікоцкі|Яўгена Цікоцкага]], а таксама пісьменьніка [[Піліп Пестрак|Піліпа Пестрака]] і [[прафэсар]]аў [[Міхаіл Кацар|Міхаіла Кацара]] і [[Міхаіл Ларчанка|Міхаіла Ларчанкі]], застаўся без афіцыйнага адказу. А неўзабаве галоўнага рэдактара «ЛіМу» Васіля Вітку і большасьць сяброў рэдакцыйнай калегіі часопісу звольнілі<ref>{{Спасылка|аўтар =[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Сяргей Абламейка]] |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 11.05.2022 |url = https://www.svaboda.org/a/31816593.html |загаловак = «Невядомы Менск. Гісторыя зьнікненьня»: 1956 год, беларусы ўздымаюць галаву. Разгром абаронцаў і канец Замчышча |фармат = |назва праекту = |выдавец = [[Радыё Свабода]] |дата = 11 траўня 2022 |мова = |камэнтар =}}</ref>}}]] '''[[Русіфікацыя]] Беларусі''', дакладней<ref>[[Уладзімер Агіевіч (кандыдат філязофскіх навук)|Агіевіч У.]] Ідэалы і сімвалы беларускага шляху // Грамадскія ідэалы: Нацыянальныя традыцыі, сучасны стан, погляд у будучыню: Навук. збор. / Рэдкал.: Л. Уладыкоўская-Канаплянік (гал. рэд.) і інш. — Менск, 2000. — 224 с. — (Беларусіка = Albaruthenica; Кн. 13). С. 72.</ref> '''маскаліза́цыя'''<ref>Касяк І. Канстанца // «З гісторыяй на „Вы“» (артыкулы, дакументы, успаміны). Выпуск трэці. — Менск: «Мастацкая літаратура», 1994.</ref><ref>[[Валеры Буйвал]], Інфармацыйная камісія [[Кансэрватыўна-Хрысьціянская Партыя — БНФ|Кансэрватыўна-Хрысьціянскай Партыі — БНФ]]. [http://www.bielarus.net/archives/2005/09/01/312 Прэс-рэліз за жнівень 2005 г.]</ref><ref>[[Лідзія Савік|Савік Л.]] Рыцарам Айчыны прысвячаецца… // [[Народная Воля]]. № 17—18, 3 лютага 2009. С. 6.</ref><ref>[[Ніна Баршчэўская|Баршчэўская Н.]] [https://web.archive.org/web/20210602212627/http://kamunikat.org/8309.html Суадносіны паміж мовай і нацыянальнай тоеснасьцю — 2], [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё|Беларуская рэдакцыя Польскага радыё]], 13 траўня 2009 г.</ref>{{Заўвага|Паводле слоўнікаў [[Сьцяпан Некрашэвіч|Сьцяпана Некрашэвіча]]<ref>{{Літаратура/Расейска-беларускі слоўнік (1928)}}</ref> і [[Ян Станкевіч|Яна Станкевіча]]<ref>[[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Беларуска-расійскі (Вялікалітоўска-расійскі) слоўнік. — Нью-Ёрк, 1989. С. 677.</ref> — '''абмаскаленьне'''}} або '''расеіза́цыя'''<ref>[[Юры Пацюпа|Пацюпа Ю.]] [https://web.archive.org/web/20151020150826/http://arche.bymedia.net/2003-6/paciu603.html Занядбаная старонка правапісу: прапановы пісаньня прыназоўніка у/ў перад словамі, што пачынаюцца з галоснай] // [[Arche]]. № 6 (29), 2003.</ref><ref>Бекус Н. [https://web.archive.org/web/20151020151343/http://arche.bymedia.net/2004-2/bekus204.htm Тэрапія альтэрнатывай, або Беларусь, уяўленая інакш] // [[Arche]]. № 2 (31), 2004.</ref><ref>Клімчук Ф. [http://mowaznaustwa.ru/2009/02/26/fdklimchuk-staradaўnyaya-pismennasc-i-paleskiya-gavorki/ Старадаўняя пісьменнасць і палескія гаворкі] // Беларуская лінгвістыка. Вып. 50., 2001. С. 19—24.</ref> — мэтанакіраваная палітыка сьвядомага адрыву [[беларусы|беларускага народу]] ад гістарычных традыцыяў, роднай культуры і [[родная мова|мовы]] і насаджэньня [[Расейская мова|расейскай мовы]] і культуры<ref>[[Леанід Лыч|Лыч Л.]] Русіфікацыя // {{Літаратура/Беларусь: энцыкляпэдычны даведнік, 1995|к}} С. 630.</ref>. У шырокім кантэксьце — комплексны працэс агрэсіўнага паглынаньня беларускага [[этнас]]у [[Расейцы|расейскім]]. Палітыка русіфікацыі [[Беларусь|Беларусі]] ажыцьцяўлялася ўладамі [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] і [[СССР]], з 1995 году — [[Рэжым Лукашэнкі|рэжымам]] [[Аляксандар Лукашэнка|Аляксандра Лукашэнкі]]<ref name = "disaster">[https://novychas.by/hramadstva/nacyjanalnaja-katastrofa-na-tle-mjakkaj-belarusiza Нацыянальная катастрофа на тле мяккай беларусізацыі], [[Новы час (газэта)|Новы час]], 27 жніўня 2019 г.</ref><ref name = "Smok">''[https://web.archive.org/web/20201101094557/https://belarusdigest.com/story/author/vadzim-smok/ Vadzim Smok]''. [https://belarusdigest.com/papers/belarusianidentity.pdf Belarusian Identity: the Impact of Lukashenka’s Rule], Analytical Paper. Ostrogorski Centre, BelarusDigest, 9 December 2013.</ref><ref name = "crisis">[https://www.opendemocracy.net/en/odr/belarus-has-identity-crisis/ Belarus has an identity crisis], OpenDemocracy, 14 May 2015.</ref><ref name = "main">[http://novychas.by/hramadstva/halounaja-bjada-belarusau-u-belarusi-mova Галоўная бяда беларусаў у Беларусі — мова], [[Новы час (газэта)|Новы час]], 13 жніўня 2016 г.</ref><ref name = "russificator">[https://nn.by/?c=ar&i=100322 Аляксандар Русіфікатар] // [[Наша Ніва]], 29 ліпеня 2005 г.</ref>, які з [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскім уварваньнем ва Ўкраіну]] (24 лютага 2022 году) адкрыта выявіўся [[Расейская акупацыя Беларусі|расейскай акупацыйнай адміністрацыяй Беларусі]]<ref name="Lichtarovic-2022-02-24">Ліхтаровіч Ю. [https://www.polskieradio.pl/396/7815/Artykul/2908261,%d0%91%d0%b5%d0%bb%d0%b0%d1%80%d1%83%d1%81%d1%8b-%d1%81%d1%83%d0%bf%d1%80%d0%b0%d1%86%d1%8c-%d0%b2%d0%b0%d0%b9%d0%bd%d1%8b-%d0%b0%d0%bb%d0%b5-%d0%ba%d1%80%d0%b0%d1%96%d0%bd%d0%b0-%d0%bf%d0%b0%d0%b4-%d1%80%d0%b0%d1%81%d1%96%d0%b9%d1%81%d0%ba%d0%b0%d0%b9-%d0%b0%d0%ba%d1%83%d0%bf%d0%b0%d1%86%d1%8b%d1%8f%d0%b9 Беларусы супраць вайны, але краіна пад расійскай акупацыяй], [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё]], 24 лютага 2022 г.</ref><ref name="Hurnievic-26-02-2022">[[Дзьмітры Гурневіч|Гурневіч Д.]] [https://www.svaboda.org/a/31724805.html 7 адказаў тым, хто абвінавачвае агулам усіх беларусаў, — меркаваньне], [[Радыё Свабода]], 26 лютага 2022 г.</ref><ref name="Daskievic-25-02-2022">[[Зьміцер Дашкевіч|Дашкевіч З.]] [https://novychas.online/hramadstva/belarus-paustala-i-cjaper-belarusy-sami-pad-akup «Беларусь паўстала, і цяпер беларусы самі пад акупацыяй»], [[Новы час (газэта)|Новы час]], 25 лютага 2022 г.</ref><ref name="AC-2022">[https://www.svaboda.org/a/31734530.html «Выглядае, што Беларусь акупаваная». Дасьледчыца Atlantic Council пра магчымы ядзерны ўдар Пуціна], [[Радыё Свабода]], 3 сакавіка 2022 г.</ref><ref name="Korsunau-2022">[https://nashaniva.com/?c=ar&i=285495 Генадзь Коршунаў: Каб у свой час сусветная супольнасць так стала побач з беларусамі, як сёння з украінцамі, то нішто не ляцела б з акупаванай тэрыторыі], [[Наша Ніва]], 27 лютага 2022 г.</ref>. Русіфікацыя Беларусі складаецца з шэрагу кампанэнтаў: * Русіфікацыя адукацыі ** Перавод [[Адукацыя ў Беларусі|адукацыі ў Беларусі]] на расейскую мову<ref name = "Smok" /> ** Выкладаньне праз парадыгмы расейскай мэнтальнасьці<ref name = "EESC">''Kazakevich A.'' (PhD in political science, director, Institute of Political Studies), ''Vileita V.'' [http://www.eesc.lt/uploads/news/id476/Bell_2013_2(32).pdf National Identity as a Necessity for Democracy], Eastern Europe Studies Centre, Nordic Council of Ministers</ref> * Рэпрэсіі беларускіх элітаў, якія стаяць на пазыцыях нацыянальнай незалежнасьці і будуюць беларускую дзяржаву на аснове беларускіх нацыянальных атрыбутаў ** [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі]] * Перакручваньне гісторыі Беларусі і прыніжэньне гістарычнай ролі беларусаў (з фактычнай забаронай афіцыйнага ўжываньня назваў [[Літва]] і [[ліцьвіны]] датычна Беларусі і беларусаў<ref>Cordasco F. Dictionary of American immigration history. — Metuchen, 1990. [https://archive.org/details/dictionaryofamer00cord/page/96/mode/2up?q=licviny P. 97].</ref><ref>Ethnic groups in Michigan. — Detroit, 1983. [https://archive.org/details/ethnicgroupsinmi0000unse/page/54/mode/2up?q=licviny P. 54].</ref>{{Заўвага|У 1863 годзе ў часопісе «{{Артыкул у іншым разьдзеле|Вестник Юго-Западной и Западной России||ru|Вестник Юго-Западной и Западной России}}» надрукавалі афіцыйную інструкцыю, якая фактычна забараняла называць ліцьвінамі (літвой) беларусаў: «''Да яе [Беларусі] звычайна залучаюць толькі Магілёўскую і Віцебскую губэрні, а ўсяму астатняму даюць назву Літвы, <…> у Менскай жа губэрні, Віленскай і Гарадзенскай — просты народ — беларусы. Таму і слова Літва мусіць давацца ня ўсяму Заходняму краю, а толькі той яго мясцовасьці, дзе сапраўды суцэльная маса літоўскага [летувіскага] насельніцтва''»<ref>Терешкович П. В. Этническая история Беларуси XIX — начала XX в. — Минск, 2004. С. 79.</ref>. У 1864 годзе нямецкі этнограф і палкоўнік арміі Расейскай імпэрыі [[Радэрык фон Эркерт]], які не прызнаваў беларусаў асобнай народнасьцю і па здушэньні [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня 1863—1864 гадоў]] на заказ расейскіх уладаў дасьледаваў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічную тэрыторыя беларусаў]]<ref>[[Сяргей Токць|Токць С.]] Беларуская вёска на мяжы эпох. Змены этнічнай самасвядомасці сялянства ва ўмовах распаду традыцыйнага аграрнага грамадства (па матэрыялах Гарадзеншчыны 19 — першай трэці 20 ст.). — {{Горадня (Гродна)}}: ГрДУ, 2003. С. 27.</ref>, пакінуў наступнае афіцыйнае патрабаваньне да вызначэньня праваслаўных ліцьвінаў<ref>[[Вітаўт Чаропка|Чаропка В.]] Гісторыя нашага імя: Гіст. даслед. — {{Менск (Мн.)}}, 1995. С. 71.</ref>: «''Усе славянскія жыхары праваслаўнай веры мусяць лічыцца рускімі [расейцамі]''»<ref>Эркерт Р. Взгляд на историю и этнографию западных губерний России. — СПб., 1864. С. 6.</ref>. У 1886 годзе латыска-летувіскі этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Эдуард Вольтэр||be|Эдуард Аляксандравіч Вольтэр}}, які карыстаўся падтрымкай [[Расейскае геаграфічнае таварыства|Расейскага геаграфічнага таварыства]], дадаткова — для [[Віленская губэрня|Віленскай губэрні]] — паўтарыў афіцыйную вымогу пры зьбіраньні статыстычных зьвестак азначаць «ліцьвінамі» летувісаў, а не беларусаў: «''Пры зьбіраньні статыстычных зьвестак часта зьмешваюцца паняцьці Ліцьвін, Літва ў гістарычна-геаграфічным значэньні зь літвою этнаграфічнай. Ліцьвінам лічыцца мусіць той, хто ў хатнім побыце гаворыць па-літоўску [па-летувіску]''»<ref>Вольтер Э. Об изучении литовского языка и племени // Памятная книжка Виленской губернии на 1887 год. — Вильна, 1886. С. 133.</ref>. На мэтанакіраванае зьнішчэньне расейскімі ўладамі ў народнай сьвядомасьці гістарычнага сэнсу «літоўскасьці» (г. зн. азначэньня сябе ліцьвінамі беларускамоўным сялянствам «[[Паўночна-Заходні край|Паўночна-Заходняга краю]]»), што беспасярэдне спрыяла атаясамліваньню гістарычнай Літвы з навачаснай [[Летува|Летувой]], зьвяртае ўвагу амэрыканскі гісторык [[Тымаці Снайдэр]]<ref>[[Тымаці Снайдэр|Снайдэр Т.]] [http://dziejaslou.by/old/www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/snaj1202ec.html?OpenDocument Спрэчкі за літоўска-беларускую Айчыну. Працяг] // [[Дзеяслоў]]. № 12, 2004.</ref>}}) ** [[Летувізацыя]] * Увядзеньне праваслаўя, зьвязанага з [[Расейская праваслаўная царква|Расейскай праваслаўнай царквой]]<ref name = "EESC"/> * Навязваньне расейскай культуры<ref name = "Smok" /><ref name = "EESC" /> * Навязваньне расейскай мэнтальнасьці і [[антызаходніцтва]], адмова ад каштоўнасьцяў свабоднага дэмакратычнага праўнага грамадзтва<ref name = "EESC" /> ** Укараненьне ў беларускую сьвядомасьць расейскіх мэнтальных шаблёнаў («братэрскія народы», «[[Вялікая Айчынная вайна]]», непрыязнасьць або нянавісьць да свабоды, дэмакратыі, правоў чалавека, антызаходнія догмы і г. д.) * [[Рэформа беларускага правапісу 1933 году|Штучная дэфармацыя беларускай мовы]] з мэтай набліжэньня яе да расейскай<ref name = "Delaware_University">''Brel Y.'' (University of Delaware) [https://cpb-us-w2.wpmucdn.com/sites.udel.edu/dist/a/7158/files/2018/01/6-1dsju93.pdf The Failure of the Language Policy in Belarus.] // ''New Visions for Public Affairs''. Vol. 9, 2017. P. 59—74.</ref> ** [[Наркамаўка]] * Падтрыманьне праўных інстытутаў, якія ствараюць умовы для выцісканьня беларускай мовы<ref name = "Delaware_University" /> * Разбурэньне альбо мадыфікацыя нацыянальнай архітэктуры<ref name="str_sp_54">{{Літаратура/Страчаная спадчына (2003)|к}} С. 54.</ref><ref name="Volkava">''Волкава В.'' Мінск 21 лютага 1918 г. вачыма нямецкага салдата (па матэрыялах газеты «Zeitung der 10. Armee») // Беларускі гістарычны часопіс. № 2, 2018. С. 11.</ref> ** [[Русіфікацыя Беларусі ў архітэктуры]] * Масавае ўсталяваньне помнікаў расейскім дзеячам * Перайменаваньне населеных пунктаў, вуліцаў і іншых геаграфічных аб’ектаў у гонар расейскіх дзеячоў альбо паводле расейскай традыцыі<ref name="Sorkina-2014">''Соркіна І.'' Палітыка царызму адносна гарадоў Беларусі ў кантэксце гістарычнай памяці і ідэнтычнасці гараджанаў // Трэці міжнародны кангрэс даследчыкаў Беларусі. Працоўныя матэрыялы. Том 3. 2014. С. 376.</ref><ref name="Kapylou">''Kapylou I., Lipnitskaya S.'' Current status and related problems of national toponyms standardization in the Republic of Belarus // Studia Białorutenistyczne. Nr. 8, 2014.</ref> * Панаваньне расейскага тэлебачаньня, расейскай прадукцыі ў мэдыйнай прасторы Беларусі<ref name = "Smok" /><ref name = "EESC" /> * Брак умоваў для выкарыстаньня беларускай мовы ў працы і дакумэнтазвароце<ref name = "Smok" /> Русіфікацыя Беларусі — складнік [[этнацыд]]у<ref>Murzionak P. Belarus: Prospects of a Middle Power. — Lanham: Lexington Books, 2022. [https://books.google.by/books?id=OF5lEAAAQBAJ&pg=PA161&dq=%22russification%22+belarus+Ethnocide&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiWkICWpNP8AhU_hf0HHQUVC3IQ6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=%22russification%22%20belarus%20Ethnocide&f=false P. 161].</ref><ref>[[Віталь Сіліцкі|Silitski V.]], [[Янка Запруднік|Zaprudnik J.]] The A to Z of Belarus. — Lanham — Toronto — Plymouth, 2010. [https://books.google.by/books?id=bQXyAAAAQBAJ&pg=PR31&dq=%22russification%22+Ethnocide&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi9qbq3os_8AhWb7rsIHTVLAes4ChDoAXoECAkQAg#v=onepage&q=%22russification%22%20Ethnocide&f=false P. XXXI].</ref>, што падпадае пад крымінальны перасьлед міжнародных судовых інстанцыяў<ref>''Clavero B.'' Genocide Or Ethnocide, 1933—2007: How to Make, Unmake, and Remake Law with Words. — Giuffrè Editore, 2008. — 268 p.</ref>. == Перадумовы == [[Файл:Amścisłaŭ, Trubiackaja raźnia. Амсьціслаў, Трубяцкая разьня (1654, 1912).jpg|250пкс|значак|[[Трубяцкая разьня]] 1654 году]] Імкненьне валадароў [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]] супрацьстаяць аб’яднаньню [[Славянскія мовы|ўсходнеславянскіх]] земляў вакол [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] стала прычынай [[Літоўска-маскоўскія войны|шматлікіх ваенных канфліктаў]]. Прытым [[Масква]] спрабавала знайсьці ідэалягічнае абгрунтаваньне ўласнай вайсковай экспансіі. Кіраўнікі Маскоўскай мітраполіі, якая фактычна ўтварылася пад уладай [[Залатая Арда|Залатой Арды]] ў выніку пераезду мітрапаліта з захопленага і разрабаванага [[Кіеў|Кіева]] ўва [[Уладзімер (горад)|Ўладзімер на Клязьме]] — бліжэй да ардынскай сталіцы [[Сарай|Сараю]], тытуляваліся «мітрапалітамі кіеўскімі і ўсяе [[Русь|Русі]]» (хоць самавольны перанос біскупскай катэдры забараняецца правілам 82 [[Картагенскі сабор|Картагенскага сабору]]<ref>[[Апанас (Мартас)|Мартос А.]] Беларусь в исторической государственной и церковной жизни. — Буэнос-Айрес, 1966. — Минск: Белорусский Экзархат Русской Православной Церкви, 1990. С. 88.</ref>) і на падставе гэтага імкнуліся падпарадкаваць сабе [[Літоўская мітраполія|Літоўскую (Кіеўскую) мітраполію]], створаную на вольных ад ардынскага панаваньня землях. З прычыны супярэчнасьцяў з Канстантынопалем, які вызнаў незалежную ад Арды Літоўскую мітраполію, у 1448 годзе Маскоўская мітраполія ў аднабаковым парадку выйшла з-пад юрысдыкцыі [[Канстантынопальскі патрыярхат|Канстантынопальскага патрыярхату]] (у дакумэнце Маскоўскага сабору 1459 году колішняя мітраполія ўпершыню называецца «Царквой Маскоўскай»<ref>Мартос А. Беларусь в исторической государственной и церковной жизни. — Буэнос-Айрес, 1966. — Минск: Белорусский Экзархат Русской Православной Церкви, 1990. С. 116.</ref>), за што праваслаўныя цэрквы перасталі лічыць яе кананічнай і вызначылі як [[схізма|схізму]]. У адказ на гэта ў канцы XV ст. у Маскве зьявілася канцэпцыя «[[Трэці Рым|Трэцяга Рыму]]», згодна зь якой яна абвяшчалася адзінай сапраўднай спадкаемніцай [[Рым]]у і [[Канстантынопаль|Канстантынопалю]] («Другога Рыму») і абаронцай чысьціні [[праваслаўе|праваслаўя]]<ref>Гнідець Р. [https://web.archive.org/web/20180614171451/https://www.saintjosaphat.org/statti/article/sv-khrest-iogo-forma-ta-riznovidi-v-ukrajini/ Св. Хрест, його форма та різновиди в Україні] // Греко-Католицька Традиція. № 9 (193), вересень 2013 р.</ref>. Да рэлігійнага чыньніку Масква таксама спрабавала далучыць дынастычны: на падставе прыналежнасьці да дынастыі [[Рурыкавічы|Рурыкавічаў]] маскоўскія валадары абвяшчалі сябе спадкаемцамі [[Кіеўская Русь|кіеўскіх князёў]]<ref name="bielarus-vkl-224">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 224.</ref>. Гісторык [[Анатоль Грыцкевіч]] зьвяртае ўвагу на тое, што ў XVI ст. дзеля абгрунтаваньня правоў маскоўскіх князёў на землі сучасных Беларусі і Ўкраіны ў Маскоўскай дзяржаве стварылі міт пра «літоўскую» (г. зн. [[жамойты|жамойцкую]], [[летувісы|летувіскую]]) заваёву [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх земляў]], які ўпершыню зьявіўся ў літаратурна-публіцыстычным творы «Сказание о князьях владимирских»<ref>[[Анатоль Грыцкевіч|Грыцкевіч А.]] Прадмова // Ермаловіч Мікола. Выбранае / Уклад., камент. К. Цвіркі. — {{Менск (Мінск)}}: Кнігазбор, 2010. С. 7.</ref>. Тым часам адной з спробаў абараніцца ад ідэалягічных нападаў Маскоўскай дзяржавы (яшчэ за панаваньнем там нашчадкаў [[Рурык]]а) стала зьяўленьне ў самім Вялікім Княстве Літоўскім [[Палямонавічы|легенды пра Палямона]], якая сьцьвярджала паходжаньне [[ліцьвіны|ліцьвінаў]] ад рымскіх нобіляў, а ня кіеўскіх князёў, а Літоўскай дзяржаўнасьці — ад [[Рымская імпэрыя|Рымскай]]{{Заўвага|Легенда пра неславянскае паходжаньне ліцьвінаў урэшце прывяла да павелічэньня значнасьці неславянскай часткі Вялікага Княства Літоўскага — [[Жамойць|Жамойці]], а ў XVIII—XX стагодзьдзях гісторыкі і палітыкі Расейскай імпэрыі і СССР выкарысталі гэтую ідэю разам зь мітам пра «літоўскую» заваёву беларускіх земляў дзеля расейскай імпэрскай канцэпцыі: нібы праз тое, што неславяне ([[балты]]) калісьці захапілі славянскія землі, заваёва («вяртаньне») гэтых земляў Расеяй ёсьць аднаўленьнем гістарычнай справядлівасьці<ref>[[Мікола Хаўстовіч|Хаўстовіч М.]] Наш Міцкевіч // XIX стагоддзе: Навукова-літаратурны альманах. Кніга другая. — {{Менск (Мінск)}}: Кафедра гісторыі беларускай літаратуры БДУ, 2000. С. 6.</ref>}}. Лякальныя войны за памежныя ўдзельныя княствы ўпершыню перарасьлі ў глябальны канфлікт у 1558 годзе, калі маскоўскі гаспадар [[Іван Жахлівы|Іван IV Тыран]] абвясьціў сваёй спадчынай усходнюю частку [[беларусы|беларускай]] [[Этнічная тэрыторыя|этнічнай тэрыторыі]] зь местамі [[Полацак|Полацкам]], [[Віцебск]]ам, [[Ворша]]й, [[Магілёў|Магілёвам]] і інш. Распачатая ім [[Інфлянцкая вайна]] (1558—1583) стала адной з прычынаў эканамічнага і палітычнага заняпаду Вялікага Княства Літоўскага, улады якога дзеля захаваньня дзяржавы мусілі ў 1569 годзе скласьці [[Люблінская унія|Люблінскую унію]] з [[Каралеўства Польскае (1385—1569)|Каралеўствам Польскім]]<ref name="bielarus-vkl-200">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 200, 202, 204.</ref>. [[Файл:Маскалізацыя (русіфікацыя). Быхаў.jpg|250px|значак|Панарама [[Быхаў|Быхава]] ў 1650, 1905 і 2010 гадох. Дэградацыя места ў выніку [[Вайна 1654-1667 гадоў|ваеннай агрэсіі Маскоўскай дзяржавы]], а таксама панаваньня Расейскай імпэрыі і СССР]] У 1589 годзе па знаходжаньні ў схізьме на працягу 141 году [[Расейская праваслаўная царква|Маскоўская царква]] атрымала ад Канстантынопалю вызнаньне і аўтакефалію. Адначасна яна фактычна пагадзілася з тым, што праваслаўныя прыходы на тэрыторыі Вялікага Княства Літоўскага (у тым ліку сучаснай Беларусі) засталіся ў юрысдыкцыі Кіеўскай мітраполіі Канстантынопальскага патрыярхату. Такім спосабам Масква вызнала тэрыторыю Вялікага Княства Літоўскага [[кананічная тэрыторыя|кананічнай тэрыторыяй]] Канстантынопальскага патрыярхату і пазбавілася рэлігійна-канфэсійных правоў на гэтыя землі. У 1613 годзе па абраньні на маскоўскі сталец прадстаўніка дынастыі [[Раманавы]]х, якая ня мела ніякіх роднасных зьвязкаў з валадарамі Кіева — Рурыкавічамі, маскоўскія князі страцілі дынастычныя правы на тэрыторыі, падуладныя кіеўскім князям. Такім парадкам, усе наступныя памкненьні Маскоўскай дзяржавы захапіць землі Вялікага Княства Літоўскага ня мелі ніякіх юрыдычных падставаў, апроч г.зв. «[[права моцнага]]». Разам з тым маскоўскія ўлады знайшлі новае абгрунтаваньне агрэсіі — абарону тых праваслаўных, якія не прынялі [[Берасьцейская унія|Берасьцейскай уніі]]<ref name="bielarus-vkl-242">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 242.</ref>, аднак у сапраўднасьці яны кіраваліся чыста захопніцкімі інтарэсамі<ref name="dvbh">{{Літаратура/Дзесяць вякоў беларускай гісторыі (1997)|к}}</ref>. У [[Вайна 1654—1667 гадоў|вайну Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай]] (1654—1667) маскоўскі гаспадар [[Аляксей Міхайлавіч]], у адрозьненьне ад Івана Тырана, ужо хацеў захапіць усю тэрыторыю Вялікага Княства Літоўскага. Маскоўскія войскі адзначыліся разбурэньнем і спусташэньнем шматлікіх местаў і мястэчак, а таксама вынішчэньнем і паланеньнем насельніцтва. Напрыклад, у выніку ўчыненай 22 ліпеня 1654 году [[Трубяцкая разьня|Трубяцкой разьні]] акупанты забілі амаль усіх жыхароў [[Амсьціслаў|Амсьціслава]]<ref>[[Анатоль Грыцкевіч|Грыцкевіч А.]] Вайна Расіі з Рэччу Паспалітай 1654—67 // {{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 373.</ref><ref>Пушкін І. Гістарычная спадчына горада Магілёва: курс лекцый. — Магілёў: УА МДУХ, 2006. С. 63. [https://web.archive.org/web/20191221211819/http://www.mgup.by/sites/default/files/userfiles/EF/GD/files/members/spadczyna_lock.pdf]</ref>, які быў сталіцай аднаго зь дзевяці ваяводзтваў краіны. Аднак часьцей галоўнай мэтай быў захоп у палон мясцовых жыхароў і вываз іх у Масковію. Аляксей Міхайлавіч плянаваў перасяліць на свае землі 300 тысячаў беларусаў. Кожны маскоўскі абшарнік мог прыехаць у Вялікае Княства Літоўскае і купіць хоць-якую колькасьць палонных<ref name="bielarus-vkl-245">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 245.</ref>. Вынікам гэтай вайны стала поўнае разбурэньне гаспадаркі Вялікага Княства Літоўскага, вынішчэньне адукаванага мяшчанства, заняпад мясцовай культуры<ref name="bielarus-vkl-250">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 250—251.</ref>{{Заўвага|Сярод іншага, маскоўскія захопнікі зьнішчылі асноўны цэнтар беларускага кірылічнага кнігадрукаваньня — [[Куцеінская друкарня|Куцеінскую друкарню]], вывезшы яе абсталяваньне ў [[Іверскі Валдайскі манастыр]] пад [[Ноўгарад|Ноўгарадам]]<ref>{{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)|к}} С. 3.</ref>}}. Гэта паскорыла працэсы [[Палянізацыя|палянізацыі]] найвышэйшых станаў Вялікага Княства Літоўскага<ref>Шарова Н. Гісторыя Беларусі: Матэрыялы да экзамену. — {{Менск (Мн.)}}: ВП «Экаперспектыва», 1997.</ref>, якія такім спосабам спрабавалі адасобіцца ад патэнцыйнага агрэсара і прыбраць падставы да імаверных тэрытарыяльных прэтэнзіяў{{Заўвага|Яшчэ за часамі [[Інфлянцкая вайна|Інфлянцкай вайны з Маскоўскай дзяржавай]] (1558—1582) у 1576 годзе ў прадмове да лацінскага перакладу [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1566 году|II Літоўскага статуту]] [[Аўгустын Ратундус]], агучваючы фантастычныя сьцьверджаньні на падставе легенды пра [[Палямон]]а (што ліцьвіны, паходзяць ад рымлян і родная мова іх лаціна, адна з трох, якімі Бог дазволіў славіць сябе; адпаведна, лаціна як «прыродная мова» мусіць быць вернутая ліцьвінам ва ўсіх сфэрах жыцьця, таксама ў хаце, замест «барбарскай мовы русінаў; гэта дапаможа частцы «рускіх баяраў» адмовіцца ад грэцкай мовы<ref name="Astraucou-2014">[[Сяргей Астравец|Астравец С.]] [https://www.svaboda.org/a/26711502.html З «Іліядай» пад падушкай], [[Радыё Свабода]], 26 лістапада 2014 г.</ref>), у якасьці наймацнейшага аргумэнту на карысьць зьмены дзяржаўнай мовы на лаціну прыводзіў тое, што, на яго думку, руская мова была агульнай з Маскоўскай дзяржавай — спрадвечным ворагам Літвы<ref>[[Уладзімер Сьвяжынскі|Свяжынскі У.]] Праблемы афіцыйнай мовы ВКЛ у літоўскай і украінскай гістарыяграфіях // «Мова — Літаратура — Культура»: матэрыялы V Міжнароднай навуковай канферэнцыі (да 80-годдзя прафесара Льва Міхайлавіча Шакуна), Мінск, 16—17 лістапада 2006 года [Тэкст] / Беларускі дзярж. ун-т; у аўтарскай рэдакцыі. — {{Менск (Мінск)}}: Права і эканоміка, 2007. — 654 с. — 250 экз. — {{ISBN|978-985-442-381-4}}. — С. 128.</ref>}}. Адным з наступстваў войнаў з Масковіяй стала паступовае зьмяншэньне ролі [[Старабеларуская мова|беларускай мовы]] з заменай яе [[Польская мова|польскай]] і [[Лацінская мова|лацінскай]] як менш падобнымі да [[Расейская мова|расейскай]]. Тым ня менш беларуская мова захоўвалася ўва ўжытку (у тым ліку юрыдычным{{Заўвага|Напрыклад, прыбыткова–расходная кніга [[магістрат]]у [[Магілёў|Магілёва]] за 1709 год вядзецца па-польску, аднак з 1710 году зноў па-беларуску (кірыліцай); на пісьме пачынае адлюстроўвацца яскравая рыса беларускае мовы, як «[[дзеканьне]]» («у Госпадзе», «для чэлядзі»)<ref>[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] З гісторыі перакладу Бібліі на старабеларускую мову // Запіскі Культурна-гістарычнай Калегіі імя Канстанціна Астрожскага / Рэд. М. Белямук. — Берасьце: АТТ «Брэсцкая друкарня», 2002. С. 43—47.</ref>.}}) да другой трэці XIX ст., пакуль яе канчаткова ня выціснула расейская<ref name=tumash>{{артыкул|аўтар=Тумаш В.|загаловак=Дыпляматычная кантравэрсыя 1646 году за беларускую мову|арыгінал=|спасылка=http://knihi.com/Vitaut_Tumas/Dyplamatycnaja_kantraversyja_1646_hodu_za_bielaruskuju_movu.html|аўтар выданьня=|выданьне=Запісы Беларускага Інстытуту Навукі й Мастацтва|тып=|месца=|выдавецтва=|год=1974|выпуск=|том=|нумар=12|старонкі=|isbn=}}</ref><ref>{{Кніга|аўтар = |частка = |загаловак = Древнерусский язык|арыгінал = |спасылка = |адказны = ред. П. З. Савочкин|выданьне = |месца = {{Мн.}}|выдавецтва = Издат. БГУ|год = 1970|том = |старонкі = |старонак = 87-90|сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>. У XVII—XVIII стагодзьдзях таксама працягвалася разьвіцьцё культуры Вялікага Княства Літоўскага, якое выявілася найперш у стварэньні самабытнай архітэктуры [[Віленскае барока|віленскага]]<ref name="bielarus-vkl-293">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 293.</ref> і [[Магілёўскае барока|магілёўскага]] барока<ref>Якімовіч Ю. Магілёўская школа дойлідства // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 248.</ref>. [[Файл:Lithuanian (1850).jpg|значак|250px|Моўная мапа з этнаграфічнага атлясу ([[Лёндан]], 1850 г.): [[Ліцьвіны#Літоўская_мова|літоўская мова]] (''Lithuanian'') займае ўсю [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічную тэрыторыю беларусаў]] (ад [[Горадня|Горадні]] да [[Смаленск]]у), [[Летувіская мова|жамойцкая мова]] (''Samogitian'') — этнічную тэрыторыю [[Летувісы|летувісаў]]]] У XVI—XVIII стагодзьдзях этнонім [[Русіны (гістарычны этнонім)|«русь» («русіны»)]] канчаткова перайшоў у разрад [[канфэсія|канфэсіёнімаў]]{{Заўвага|Тым часам беларускі гісторык [[Алег Дзярновіч]] мяркуе, што і да XVI ст. у свядомасьці большасьці «рускага» (праваслаўнага) насельніцтва ВКЛ «рускасьць» (як і «польскасьць») былі не маркёрамі «этнічнасьці», а пазначэньнем прыналежнасьці да мясцовай канфэсійнай агульнасьці, гэта значыць, фактычна канфэсіёнімамі, а не этнонімамі<ref>Дзярновіч А. Праблемы ідэнтыфікацыі беларускага і ўкраінскага сацыякультурнага і сацыялінгвістычнага комплексаў у прасторы ВКЛ // Пяты Міжнародны Кангрэс даследчыкаў Беларусі. Працоўныя матэрыялы. Том 5. = The Fifth International Congress of Belarusian Studies. Working Papers. Volume 5. — Kaunas: Vytautas Magnus University Press, 2016. С. 56.</ref>}}, а як этнонім ужываўся толькі датычна жыхароў [[Кіеўская Русь|Кіеўскай Русі]]<ref name="Karotki-2009">Короткий В. [https://web.archive.org/web/20211126064904/https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/19949/1/%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0%2c%20%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%8C%2c%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%2c%20%D1%80%D1%83%D1%81%D0%B8%D0%BD%20%D0%B2%20%D0%BF%D0%B0%D0%BC%D1%8F%D1%82%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%85%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D1%8B%20%D0%92%D0%B5%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE%20%D0%9A%D0%BD%D1%8F%D0%B6%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B0%20%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE%20XVI-XVII%20%D0%B2%D0%B2.pdf «Литва», «Русь», «литвин», «русин» в памятниках литературы Великого Княжества Литовского XVI—XVII веков] // Bibliotheca archivi lithuanici. — № 7. — Vilnius: Lietuvių kalbos institutas, 2009. C. 187—196.</ref>, тым часам найбольш абагульняльнай этнанімічнай формай самасьвядомасьці [[беларусы|беларускага народу]] стала назва [[ліцьвіны]], якая адлюстроўвала найбольш шырокі ўзровень яго нацыянальнай кансалідацыі<ref>[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Формы этнічнага і нацыянальнага самавызначэння беларускага насельніцтва XIV—XVIII ст. (да праблемы станаўлення нацыянальнай самасвядомасці беларусаў) // Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў. Мінск, 3—5 лютага 1993 года. Ч. I. — {{Менск (Мн.)}}, 1993. С. 48—49.</ref><ref>Чаквин И. В. Избранное: теоретические и историографические статьи по этногенезу, этническим и этнокультурным процессам, конфессиональной истории белорусов. — Минск: Беларуская навука, 2014. С. 172, 176.</ref>. Нягледзячы на пэўныя моўна-рэлігійныя зьмены, у XVIII ст. назіралася масавае перасяленьне сялянаў з [[Смаленскае ваяводзтва|гістарычнай Смаленшчыны]], якая трапіла пад уладу Расейскай імпэрыі, у Вялікае Княства Літоўскае. Так, у 1754 годзе маскоўская гаспадыня [[Елізавета Пятроўна]] запатрабавала ад Сойму Рэчы Паспалітай вярнуць у Расею адзін мільён уцекачоў<ref name="dvbh"/><ref name="Arlou-1993-49">[[Уладзімер Аляксеевіч Арлоў|Арлоў У.]] Калі пасяліліся на беларусі расейцы? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 49.</ref>. У гэты ж час расейскія карныя войскі неаднаразова пераходзілі дзяржаўную граніцу з мэтай захопу і вывазу зьбеглага насельніцтва ў [[Сыбір]]. У 1764 годзе маскоўская гаспадыня [[Кацярына II]] дала наступнае заданьне датычна захопленага Расейскай імпэрыяй [[Смаленскае ваяводзтва|Смаленскага ваяводзтва]] і іншых земляў{{Заўвага|Сборник Императорского Русского Исторического Общества. Т. 7: Бумаги Императрицы Екатерины II, хранящияся в Государственном Архиве Министерства Иностранных Дел. Ч.1 / Собраны и изданы, с Высочайшаго соизволения, по предначертанию Его Императорскаго Величества Государя Наследника Цесаревича, академиком Пекарским. — СПб.: Тип. Имп. Акад. наук, 1871. С. 348.}}: {{Цытата|Гэтыя правінцыі, а таксама Смаленскую трэба найлягчэйшымі спосабамі прывесьці да таго, каб яны [[Русіфікацыя|абмаскаліліся]] і перасталі б глядзець, як волкі да лесу. {{арыгінал|ru|Сии провинции, также Смоленскую надлежит легчайшими способами привести к тому, чтоб они обрусели и перестали бы глядеть, как волки к лесу.}}|Собственноручное наставление Екатерины ІІ князю Вяземскому при вступлении им в должность генерал-прокурора (февраль 1764 г.).}} Паміж [[першы падзел Рэчы Паспалітай|першым]] (1772 год) і [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другім]] (1793 год) [[Падзелы Рэчы Паспалітай|падзеламі Рэчы Паспалітай]] з [[анэксія|анэксаваных]] Расейскай імпэрыяй тэрыторыяў [[Полацкае ваяводзтва|Полацкага]], [[Віцебскае ваяводзтва|Віцебскага]] і [[Амсьціслаўскае ваяводзтва|Амсьціслаўскага]] ваяводзтваў у Вялікае Княства Літоўскае перайшло больш за 30 тысячаў сялянаў. У сваіх нотах расейскі ўрад называў гэтыя масавыя ўцёкі «неразумнай эміграцыяй» і ацэньваў агульную колькасьць перасяленцаў у 300 тысячаў чалавек<ref name="bielarus-vkl-308">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 308.</ref>. == Расейская імпэрыя == {{Асноўны артыкул|Паўночна-заходні край}} [[Файл:Маскалізацыя (русіфікацыя) імёнаў сялянаў Мазырскага павету (1861).jpg|значак|250пкс|Сьпіс сялянаў маёнтку Лучыцаў [[Мазырскі павет|Мазырскага павету]], дзе царскі чыноўнік выправіў беларускія формы імёнаў на расейскія: «Ермола Яновъ» — на «Ермолай Ивановъ», «Евдакъ Цимоховъ» — на «Евдакимъ Тимоховъ» і г. д.<ref>[http://citydog.by/post/photoshort-imoiny/ Как белорусов приучали к русским именам — в одной картинке], CityDog.by, 19 лютага 2017 г.</ref>]] === Адміністрацыйныя захады === Палітыка ўладаў [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] на [[анэксія|анэксаваных]] землях [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] мела выразны [[Каляніялізм|каляніяльны]] характар<ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 330.</ref><ref>{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 39.</ref>. 28 траўня 1772 году адразу па [[Першы падзел Рэчы Паспалітай|першым падзеле]] [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] маскоўская гаспадыня [[Кацярына II]] падпісала Наказ, згодна зь якім ўсе губэрнатары на чале губэрняў, утвораных на анэксаваных землях, абавязваліся складаць свае выракі, пастановы і загады [[Моўнае плянаваньне|толькі на расейскай мове]] замест ранейшай [[Польская мова|польскай]] (мова афіцыйных дакумэнтаў Рэчы Паспалітай з 1696 году). Жыхарам дазвалялася карыстацца сваёй мовай і сваімі законамі, толькі калі гэта не датычыла сфэры ўлады. 8 траўня 1773 году Кацярына II падпісала чарговы Наказ «Аб заснаваньні ў Беларускіх губэрнях губэрнскіх і правінцыйных земскіх судоў», дзе было яшчэ раз пазначана пра абавязковае выкарыстаньне ў справаводзтве вынятна расейскай мовы<ref>Дакументы і матэрыялы па гісторыі Беларусі. Т. 2. — Менск, 1940.</ref>. Тым часам прызначаны кіраваць новаўтворанай [[Менская япархія|Менскай япархіяй]] [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Урадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] [[Віктар Садкоўскі]] ў час свайго выступу ў [[Слуцак|Слуцку]] пагражаў мясцовым праваслаўным сьвятарам за выкарыстаньне [[Беларуская мова|беларускай мовы]] замест [[Расейская мова|расейскай]]<ref>{{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)|к}} С. 5.</ref>: {{Цытата|Я вас выкараню, вынішчу, каб і мовы не было вашай праклятай [[ліцьвіны#Літоўская мова|літоўскай]] і вас саміх. Я вас у высылкі павысылаю або ў салдаты пааддаю, а сваіх з-за кардону панаваджу. {{арыгінал|ru|Я вас скореню, уничтожу, чтоб и языка не было вашего проклятого Литовского и вас самих. Я вас в ссылки порассылаю или в солдаты поотдаю, а своих из-за кордона понавожу!}}| }} Кацярына II імкнулася да аб’яднаньня анэксаваных земляў зь іншымі часткамі імпэрыі, але рабіла гэта асьцярожна і паступова. Па здушэньні [[Паўстаньне 1794 году|паўстаньня 1794 году]] гэтая палітыка праводзілася больш упарта і настойліва з ужываньнем карных захадаў<ref name="sved">[[Вячаслаў Швед|Швед В.]] [https://web.archive.org/web/20151020160251/http://kamunikat.fontel.net/www/czasopisy/almanach/07/07szved.htm Эвалюцыя расейскай урадавай палітыкі адносна земляў Беларусі (1772—1863 г.)] // [[Гістарычны Альманах]]. Том 7, 2002.</ref>. Сярод іншага пачалося масавае звальненьне ўраднікаў мясцовага паходжаньня зь дзяржаўных установаў з заменай іх выхадцамі з Расеі<ref name="nv">Крыжаноўскі М. [https://web.archive.org/web/20090815125808/http://www.nv-online.info/index.php?c=ar&i=9046 Жывая крыніца ты, родная мова] // [[Народная Воля]]. № 65—66, 1 траўня 2008 г.</ref>. [[Файл:Маскалізацыя (русіфікацыя). Вільня. Касьцёл Язэпа Рамесьніка.jpg|значак|250пкс|[[Касьцёл Сьвятога Язэпа і кляштар кармэлітак (Вільня)|Касьцёл Сьвятога Язэпа]] ў [[Вільня|Вільні]] да (налева) і па (направа) [[Сьпіс помнікаў архітэктуры Вялікага Княства Літоўскага, зруйнаваных уладамі Расейскай імпэрыі|руйнаваньні расейскімі ўладамі]]]] Маскоўскія гаспадары [[Павал I]] і [[Аляксандар I Раманаў|Аляксандар I]] не прымалі значных захадаў супраць пашырэньня польскай мовы, таму гэты ўплыў на беларускіх землях па ягоным вынішчэньні ў часы Кацярыны II дастаткова хутка аднавіўся і да канца першай чвэрці XIX ст. перавышаў расейскі. Разам з тым, у адной запісцы пачатку XIX ст. (з архіву канцылярыі вайсковага міністэрства Расейскай імпэрыі) адзначалася, што «''[[Віленская губэрня|Віленская]] і [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенская]] губэрні паводле аднапляменства жыхароў, паводле адзінства мовы і веры больш за іншыя ўхіляюцца ад збліжэньня з Расеяй, у губэрнях Беларускіх, асабліва ў [[Віцебская губэрня|Віцебскай]], норавы пачынаюць зьмяняцца, чаму і можна спадзявацца, што тыя і зусім абмаскаляцца''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Виленская и Гродненская губернии по единоплеменству жителей, по единству языка и веры более прочих устраняют от сближения с Россиею, в губернях Белорусских, особенно в Витебской, нравы начинают изменяться, почему и можно надеяться, что оные и вовсе обрусеют»|скарочана}}}}<ref>Філатава А. [https://web.archive.org/web/20230102164655/http://www.belhistory.eu/category/2000-t-7-ssh-1/ Нацыянальнае пытанне і палітыка царскага ўраду ў Беларусі (канец XVIII — першая палова ХIХ ст.)] // Беларускі Гістарычны Агляд. Т. 7, Сш. 1, 2000.</ref>. [[Файл:Говорить исключительно на русском языке, а замеченных в произнесении белорусских слов подвергать штрафу (1869).jpg|значак|250пкс|Публікацыя дакумэнту Слуцкай духоўнай вучэльні [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі]], у якім загадваецца прымушаць вучняў як у час заняткаў, так і па-за заняткамі размаўляць вынятна на [[Расейская мова|расейскай мове]], а за [[Беларуская мова|беларускую мову]] — штрафаваць (1869 г.)]] Па прыходзе да ўлады ў сьнежні 1825 году [[Мікалай I|Мікалая I]] наступ на беларускую і польскую культуру аднавіўся і асабліва ўзмацніўся па здушэньні [[Паўстаньне 1830-1831 гадоў|вызвольнага паўстаньня 1830—1831 гадоў]]. Палітыка Мікалая I скіроўвалася на вяртаньне больш узмоцненай русіфікацыі і ўніфікацыі земляў<ref name="sved"/>. 16 верасьня 1831 году ўтварыўся адмысловы «Заходні камітэт», задачай якога было «зраўняць Заходні край ува ўсіх адносінах з унутранымі вялікарускімі губэрнямі»<ref name="sved"/>. Міністар унутраных справаў Расейскай імпэрыі Пётар Валуеў падрыхтаваў для Камітэту адмысловы «Нарыс пра сродкі абмаскаленьня Заходняга краю» ({{мова-ru|«Очерк о средствах обрусения Западного края»|скарочана}}<ref>Миллер А. И. Планы властей по усилению русского ассимиляторского потенциала в Западном крае // «Украинский вопрос» в политике властей и русском общественном мнении (вторая половина XIХ века). — СПб: Алетейя, 2000.</ref>). Згодна з указамі ад 29 лістапада 1830 і 18 лютага 1831 году ў [[Віцебская губэрня|Віцебскай]] і [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай]] губэрнях спынялася дзеяньне [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588 году|Статуту Вялікага Княства Літоўскага]]. На падставе ўказаў ад 30 кастрычніка 1831 і 11 студзеня 1832 году ўсім дзяржаўным установам і пасадам на анэксаваных тэрыторыях надаваліся расейскія назвы<ref name="historyja228">{{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у кантэксьце сусьветных цывілізацыяў)|к}} С. 228.</ref>. 25 чэрвеня 1840 году Мікалай I выдаў указ, згодна зь якім усе справы як ува ўрадавай, так і ў судовай частцы, не вылучаючы справаў дваранскіх і дэпутацкіх сходаў, а таксама ўвогуле ўсе акты, якога б роду і найменьня яны не былі, трэба было пісаць толькі на расейскай мове. У афіцыйнай дакумэнтацыі колішняе [[Вялікае Княства Літоўскае]] атрымала назву «[[Паўночна-Заходні край]]», адначасна поўнасьцю скасоўвалася дзеяньне Літоўскага Статуту<ref name="nv"/>. [[Файл:Маскалізацыя (русіфікацыя). Друя. Касьцёл дамініканаў.jpg|значак|250пкс|[[Касьцёл Сьвятога Антонія Падуанскага і кляштар дамініканаў (Друя)|Касьцёл Сьвятога Антонія]] ў [[Друя|Друі]] да (налева) і па (направа) руйнаваньні расейскімі ўладамі]] Апроч таго, Мікалай I зацьвердзіў пастанову аб перасяленьні ў Беларусь ''«выхадцаў з унутраных губэрніяў, якія прынясуць з сабой у гэты край, чужы Расеі, нашу мову, звычаі, прыхільнасьць расейцаў да стальцу»''<ref name="dvbh"/>. За [[Аляксандар II|Аляксандрам II]] назіраліся пэўныя паслабленьні ў русіфікацыйных працэсах, але палітыка ўніфікацыі і інтэграцыі заходніх губэрняў зь іншымі тэрыторыямі Расейскай імпэрыі ўсё яшчэ працягвалася<ref name="sved"/>. [[Файл:Маскалізацыя (русіфікацыя). Бяроза Картуская. Касьцёл Сьвятога Крыжа.jpg|значак|250пкс|[[Бярозаўскі кляштар|Касьцёл Сьвятога Крыжа]] ў [[Бяроза (горад)|Бярозе Картускай]] да (налева) і па (направа) руйнаваньні расейскімі ўладамі]] Па здушэньні [[паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня 1863—1864 гадоў]] працэс маскалізацыі ўзначаліў генэрал-губэрнатар [[Міхаіл Мураўёў|М. Мураўёў]], названы сучасьнікамі Вешальнікам і Людаедам<ref>{{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у кантэксьце сусьветных цывілізацыяў)|к}} С. 257.</ref>. Асаблівую ўвагу начальнік «Паўночна-заходняга краю» надаваў маскалізацыі адукацыі, шырокую вядомасьць атрымаў ягоны дэвіз<ref>[https://www.svaboda.org/a/28134928.html У менскім праваслаўным храме маліліся за Мураўёва-вешальніка — упершыню за сто гадоў], [[Радыё Свабода]], 23 лістапада 2016 г.</ref>: {{Цытата| Што не дарабіў расейскі штык — даробіць расейскі чыноўнік, расейская школа і расейская царква {{арыгінал|ru|Что не доделал русский штык — доделает русский чиновник, русская школа и русская церковь}} }} [[Файл:Vilnia, Muravyov-viešalnik. Вільня, Мураўёў-вешальнік (1913).jpg|250пкс|значак|Пакараньне [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|паўстанцаў]] на шыбеніцах]] Мураўёў запрасіў у Вільню прадстаўніка кансэрватыўнага кірунку ў «западно-руссизме» [[Ксенафонт Гаворскі|Ксенафонта Гаворскага]] і спрыяў пераносу яго кіеўскага выданьня «Вестник Юго-Западной и Западной России» пад новай назвай «Вестник Западной России». Аднак, нягледзячы нават на ўвядзеньне абавязковай падпіскі для духавенства і службоўцаў, часопіс ня меў папулярнасьці, і ў 1871 годзе яго закрылі<ref>{{Літаратура/Гістарыяграфія гісторыі Беларусі|к}} С. 133.</ref>. Зьвяртаючыся да шляхты колішняга Вялікага Княства Літоўскага Мураўёў казаў<ref name="dvbh"/>: {{Цытата| Забудзьцеся пра наіўныя летуценьні і мары, панове, і помніце, што калі вы ня станеце тут сваімі думкамі і пачуцьцямі расейцамі, вы будзеце іншаземцамі і мусіце тады пакінуць гэты край {{арыгінал|ru|Забудьте наивные мечтания, занимавшие вас доселе, господа, и помните, что если вы не станете здесь по своим мыслям и чувствам русскими, то вы будете здесь иностранцами и должны тогда покинуть этот край}} }} Істотнымі фактарамі маскалізацыі ў «Паўночна-заходнім краі» былі падвышаныя (параўнальна з мэтраполіяй) аклады і разнастайныя прывілеі для чыноўнікаў-выхадцаў з цэнтральнай Расеі, а таксама расейскае войска, шматлікія гарнізоны якога бесьперапынна разьмяшчаліся ў беларускіх местах і мястэчках<ref name="Arlou-1993-49"/>. Асаблівасьцю русіфікацыйных захадаў уладаў Расейскай імпэрыі ў Беларусі была агрэсіўная прапаганда сярод беларусаў фактычна акупацыйнай расейскай мовы і культуры (мовы і культуры [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]]) як «сваіх уласных», якімі тыя нібыта карысталіся раней<ref>{{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)|к}} С. 21—22.</ref>. Як адзначае беларускі гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], па анэксіі земляў Вялікага Княства Літоўскага расейскія ўлады спрыялі пашырэньню назвы [[беларусы]], бо гэтая назва больш адпавядала [[імпэрыялізм|імпэрскім інтарэсам]] і дазваляла трактаваць гістарычных [[ліцьвіны|ліцьвінаў]] як разнавіднасьць [[расейцы|расейцаў («вялікарусаў»)]]{{Заўвага|Выдадзеная ў 1869 годзе кніга «Последнее слово о польском вопросе в России», якая апісвала захады дзеля абмаскаленьня колішняга Вялікага Княства Літоўскага, вызначала ў «[[Паўночна-Заходні край|Заходнім краі]]» наступныя тры народнасьці: жмудзінаў, якіх прапаноўвалася ніяк не русіфікаваць і ўсяляк падтрымліваць («''калі яны пачнуць паважаць расейцаў, яны стануць цалкам адданымі нам і мы ўсё наступнае стагодзьдзе можам быць пэўнымі ў іх адданасьці''»); беларусаў, якія «''людзі чыста расейскія, але… стаяць на найніжэйшай ступені разьвіцьця, таму ў палітычных дачыненьнях абсалютна нікчэмныя; яны будуць рабіць тое, што прымусяць абставіны''»; трэцяя жа народнасьць у кнізе не называецца паводле імя, адзначаецца толькі, што яна насяляе Гарадзенскую, большую частку Віленскай і Менскай губэрняў і што, калі жмудзінаў і беларусаў можна прывязаць да Расеі, то гэтая трэцяя народнасьць ёсьць напраўду вельмі небясьпечнай праз сваю варожасьць да «[[Маскаль|маскалёў]]»<ref>Отечественныя записки. Т. 192. — СПб., 1870. С. [https://books.google.by/books?id=xFcFAAAAQAAJ&pg=RA1-PA53&dq=%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D1%8B+%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwju35v3ueL5AhVInf0HHYRfAW4Q6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D1%8B%20%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&f=false 53]—54.</ref>}}. Разам з тым, гэтая назва замацавалася за ўсім насельніцтвам толькі на мяжы XIX і XX стагодзьдзяў<ref name="Arlou-2012-161">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 161.</ref>. === Змаганьне супраць расейскага панаваньня === {{Асноўны артыкул|Беларускае нацыянальнае адраджэньне}} Увесну 1794 года беларусы разам з [[палякі|палякамі]] і [[летувісы|жамойтамі]] падняліся на паўстанне, якое ўзначаліў [[Тадэвуш Касьцюшка]]. На землях Вялікага Княства Літоўскага змаганьнем кіраваў палкоўнік [[Якуб Ясінскі]], які пісаў па-беларуску зьвернутыя да сялянаў вершаваныя праклямацыі. Паўстанцы ўзялі ўладу ў [[Вільня|Вільні]], [[Горадня|Горадні]], [[Наваградак|Наваградку]], [[Берасьце|Берасьці]], [[Слонім]]е, [[Пінск]]у, [[Ваўкавыск]]у, [[Кобрынь|Кобрыні]], [[Ашмяны|Ашмянах]], [[Ліда|Лідзе]], [[Браслаў|Браславе]]. Аднак загартаванае ў захопніцкіх выправах войска Расейскай імпэрыі, на чале якога стаяў [[Аляксандар Сувораў|Сувораў]], здолела здушыць паўстаньне<ref name="Arlou-1993">[[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Арлоў У.]] Як беларусы змагаліся супраць расейскага панавання? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 51—52.</ref>. Працяг змаганьня з расейскім панаваньнем выявіўся ў стварэньні навучэнцамі [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] таемнага таварыства [[Філяматы|філяматаў]], моцная філія якога дзеяла ў Полацкай піярскай вучэльні. У 1823 годзе расейскія ўлады ліквідавалі гэтае таварыства. У 1836 годзе беларускі паэт і рэвалюцыянер [[Францішак Савіч]] зладзіў у Віленскай мэдычна-хірургічнай акадэміі нелегальнае «Дэмакратычнае таварыства», якое працягвала традыцыі філяматаў<ref name="Arlou-1993"/>. У 1831 годзе жыхары колішняга Вялікага Княства Літоўскага падтрымалі [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|вызвольнае паўстаньне]], якое распачалося ў Польшчы. Найбольш зацятае змаганьне адбывалася на [[Ашмянскі павет|Ашмяншчыне]], [[Браслаўскі павет|Браслаўшчыне]], [[Полацкае ваяводзтва|Полаччыне]] і [[Віленскі павет (ВКЛ)|Віленшчыне]], а таксама ў ваколіцах [[Белавеская пушча|Белавескай пушчы]]. 3-тысячны шляхоцка-сялянскі аддзел заняў і некалькі дзён утрымліваў места [[Дзісна|Дзісну]]. Аднак расейскія ўлады здолелі здушыць паўстаньне, па чым узмацнілі каляніяльны ціск<ref name="Arlou-1993"/>. У студзені 1863 году народы колішняй Рэчы Паспалітай зноў узяліся за зброю: у Беларусі [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольным паўстаньнем]] кіраваў [[Кастусь Каліноўскі]]. Разам з паплечнікамі ён выдаваў па-беларуску газэту «[[Мужыцкая праўда]]», якая выкрывала расейскую каляніяльную палітыку і клікала народ на змаганьне. Сьпярша паўстанцы здолелі атрымаць некалькі значных перамогаў: аддзел [[Людвік Зьвяждоўскі|Людвіка Зьвяждоўскага]] заняў места [[Горкі]], паўстанцы авалодалі мястэчкам [[Сьвіслач (горад)|Свіслаччу]] і заатакавалі расейцаў ў [[Ружаны|Ружанах]]. Аднак расейскія ўлады, у тым ліку шляхам падману часткі беларускага сялянства, зноў здолелі здушыць паўстаньне, па чым распачаліся масавыя рэпрэсіі<ref name="Arlou-1993"/>. Нягледзячы на рэпрэсіі, жорсткі прыгнёт і русіфікацыю, ідэя нацыянальнага вызваленьня, за якую змагаліся беларусы, працягвала жыць. У 1884 годзе ў [[Пецярбург]]у беларуская фракцыя рэвалюцыйнай арганізацыі «[[Народная воля (партыя)|Народная воля]]» пачала выдаваць газэту «[[Гомон (1884)|Гоман]]», дзе выказваліся патрабаваньні аб самастойнасьці беларускай нацыі. Заснавальнікам гэтай фракцыі лічыўся беларускі шляхціч [[Ігнат Грынявіцкі]], які ў 1881 годзе, выконваючы прысуд «Народнай волі», забіў маскоўскага гаспадара [[Аляксандар II|Аляксандра II]]<ref name="Arlou-1993"/>. === Расейскія рэпрэсіі === [[Кацярына II]] і яе сын [[Павал I]] раздалі расейскім дваранам на далучаных тэрыторыях Вялікага Княства Літоўскага 208,5 тысячы сялянаў-мужчынаў. Такім парадкам, каля паўмільёну беларусаў сталі прыгоннымі, прычым пераважная большасьць гэтых сялянаў раней жылі на дзяржаўных землях і былі асабіста вольнымі<ref name="bielarus-vkl-308"/>. Так, кіраўнік здушэньня [[Паўстаньне 1794 году|паўстаньня 1794 году]] [[Аляксандар Сувораў|А. Сувораў]] атрымаў ува ўзнагароду [[Кобрынскае староства]] і іншыя землі з 25 тысячамі душ<ref name="bielarus-vkl-308"/>. Паніжэньне ў правах сялянства Вялікага Княства Літоўскага выявілася ўва ўвядзеньні расейскімі ўладамі падушнага падатку замест ранейшага [[Дым (адзінка падаткаабкладаньня)|падымнага]], што прывяло да яго павелічэньня, а таксама абавязковай 25-гадовай рэкруцкай павіннасьці. Замест грашовага [[аброк]]у прыгонныя мусілі выконваць [[паншчына|паншчыну]]<ref name="bielarus-vkl-309">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 309.</ref>. У выніку скасаваньня [[Магдэбурскае права|Магдэбурскага права]] мяшчане страцілі права на самакіраваньне, нярэдка адбываўся гвалтоўны перавод асабіста вольных мяшчанаў у стан прыгонных<ref>[[Міхась Карпечанка|Карпечанка М.]] Вольнае мястэчка Бялынічы // Бялыніцкая даўніна. № 1 (15), кастрычнік 2007 г. С. 2—3.</ref>. Апроч таго, усіх мяшчанаў абклалі падушным падаткам і ў вайсковай павіннасьці прыраўнялі да сялянаў<ref name="bielarus-vkl-309"/>. Падаткі ў губэрнях, утвораных на тэрыторыі Вялікага Княства Літоўскага, да 1811 году заставаліся ў 4—5 разоў вышэйшымі, чым ува ўласна Расеі<ref name="bielarus-vkl-309"/>. Толькі ў 1811 годзе беларускія губэрні далі ў расейскую армію 14750 рэкрутаў<ref name="bielarus-vkl-309"/>. Колькасьць афіцыйна вызнанай шляхты («дваранства») штучным спосабам скарацілі з 12—13% да 3% ад усяго насельніцтва<ref>{{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у кантэксьце сусьветных цывілізацыяў)|к}} С. 227.</ref>. Тым часам пазбаўленыя правоў прадстаўнікі шляхты абкладаліся падаткамі і павіннасьцямі. Значную колькасьць гэтых людзей расейскія ўлады высылалі ўва ўсходнюю Ўкраіну, на [[Каўказ]] і ў іншыя раёны імпэрыі<ref name="historyja228"/>. Апроч таго, пачаліся масавыя звальненьні ўраднікаў і настаўнікаў на падставе іх мясцовага паходжаньня<ref name="bielarus-vkl-326">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 326.</ref>. Яшчэ па першым падзеле Рэчы Паспалітай [[Кацярына II]] загадала канфіскаваць маёнткі ў тых уладальнікаў, якія адмовяцца прысягнуць ёй на вернасьць. Пазьней праводзіліся [[сэквэстар|сэквэстры]] ўласнасьці ўдзельнікаў [[Паўстаньне 1794 году|паўстаньня 1794 году]]. У выніку канфіскацыяў 1770—1790-х гадоў значная колькасьць адабраных у гаспадароў зямель апынулася ў руках расейскіх чыноўнікаў і фаварытаў Кацярыны: [[Магілёўская эканомія]], [[Крычаўскае староства]], [[Шклоўскае графства]], [[Гомельскае староства]] і іншыя<ref>{{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у кантэксьце сусьветных цывілізацыяў)|к}} С. 206.</ref>. У першыя дзесяцігодзьдзі XIX ст. расейскія ўлады выслалі зь беларускіх земляў сотні ўніяцкіх сьвятароў, пазьней да іх ліку далучыліся ўдзельнікі студэнцкіх гурткоў, першыя беларускія журналісты, пісьменьнікі і паэты. Зьнішчэньне Ўніяцкай царквы ў 1820—1830-я гады таксама прывяло да высылкі ў [[Сыбір]] вялікай колькасьці арыстакратаў і шляхты, якія царкву баранілі<ref name="Ablamiejka-21-04-2022">[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Сяргей Абламейка]], [https://www.svaboda.org/a/31812939.html Як мы сталі «сильно похожи друг на друга». Адкрыты ліст да Барыса Акуніна], [[Радыё Свабода]], 21 красавіка 2022 г.</ref>. [[Файл:Vilnia, Rajmund Ziamacki. Вільня, Раймунд Зямацкі (J. Brydak, 1863).jpg|250пкс|значак|Расстрэл [[Раймунд Зямацкі|ксяндза Зямацкага]] расейскімі карнікамі на загад [[Мураўёў-вешальнік|Мураўёва]], 5.06.1863 г.]] У час [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|вызвольнага паўстаньня]] 15 красавіка 1831 году расейскія карнікі пад камандай палкоўніка Вяршыліна спалілі [[Ашмяны]] і выразалі каля 500 жыхароў (палову насельніцтва места), у тым ліку жанчын і дзяцей, якія схаваліся ў мясцовым дамініканскім касьцёле. Ашмянскую разьню ўхваліў маскоўскі гаспадар [[Мікалай I]]: «''Добры ўрок далі бунтаўнікам. Справы ў Літве выпраўляюцца''»<ref>[https://web.archive.org/web/20210527112222/https://rh.by/2021/04/15/ashmjanskaja-raznja/?fbclid=IwAR3-Jktx0wGCLLdXYzUS0R6Jtra4Sb2ggprZpS4qNK7k2kQPaHLZZTb23v8 190 год таму здарылася «ашмянская разня». Расійскія войскі спалілі Ашмяны і выразалі каля 500 жыхароў], [[Рэгіянальная газета]], 15 красавіка 2021 г.</ref>. Па здушэньні паўстаньня ў колішнім Вялікім Княстве Літоўскім да сьледзтва прыцягнулі 2878 чалавек. Расейскія ўлады пакаралі сьмерцю [[Міхал Валовіч|Міхала Валовіча]], [[Артур Завіша|Артура Завішу]], [[Сымон Канарскі|Сымона Канарскага]] і іншых актыўных удзельнікаў. Свае маёнткі страцілі [[Агінскія]], [[Плятэры]], [[Радзівілы]], [[Сапегі]], [[Чартарыйскія]] і іншыя тутэйшыя зямяне. Тысячы ўдзельнікаў паўстаньня мусілі выправіцца ў эміграцыю<ref name="bielarus-vkl-325">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 325.</ref>. У 1830-я гады расейскія ўлады выслалі беларускага паэта [[Францішак Савіч|Францішка Савіча]], мусіў уцячы ў эміграцыю паэт [[Аляксандар Рыпінскі]], у канцы 1840-х гадоў — арыштавалі і выслалі цэлую групу дзеячоў, які задумалі выдаваць беларускі часопіс, а яго рэдактар, крытык і выдавец [[Рамуальд Падбярэскі]] памёр у высылцы на поўначы Расеі<ref name="Ablamiejka-21-04-2022"/>. Найбольш значная хваля рэпрэсіяў адбылася па здушэньні [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня 1863—1864 гадоў]]. Расейскія ўлады пакаралі сьмерцю 128 чалавек, 850 чалавек выслалі на катаргу, каля 12,5 тысячаў чалавек прымусова перасялілі ў іншыя раёны імпэрыі. Іх сядзібы зруйнавалі, а маёмасьць канфіскавалі. [[Зямяне|Зямянам]]-каталікам забаранялася купляць зямлю, сялянам-каталікам абмяжоўвалася норма зямлі на гаспадарку<ref name="historyja229">{{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у кантэксьце сусьветных цывілізацыяў)|к}} С. 229.</ref>. Некаторыя беларускія вёскі засяляліся сялянамі з Расеі. Напрыклад, замест гвалтоўна выселеных у Расею карэнных жыхароў, якія бралі ўдзел у антырасейскіх выступленьнях, у вёску [[Загарадзьдзе (Талачынскі раён)|Загарадзьдзе]] на [[Аршанскі павет|Аршаншчыне]] пасялілі 15 сялянскіх сем’яў з [[Разанская губэрня|Разанскай губэрні]]<ref>{{Літаратура/Памяць/Талачынскі раён|к}} [https://web.archive.org/web/20210613235054/http://vlib.by/PRIDVINIE-11/TOLOCHIN/History-TOLOCHIN-1.htm]</ref>. Няроўнасьць правоў жыхароў колішняга Вялікага Княства Літоўскага і ўласна Расеі выявілася пры правядзеньні дзяржаўных рэформаў. [[Земская рэформа|Земскую рэформу]] 1864 году пашырылі на тэрыторыю колішняга Вялікага Княства Літоўскага толькі ў 1911 годзе, што фактычна пазбавіла беларусаў права на самакіраваньне. Уведзеныя ў межах судовай рэформы міравыя судзьдзі, у адрозьненьне ад уласна Расеі, прызначаліся Міністэрствам юстыцыі, а не абіраліся<ref name="historyja261">{{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у кантэксьце сусьветных цывілізацыяў)|к}} С. 261.</ref>. Таксама адзначалася адмова ад наданьня буйным паселішчам у Беларусі мескага статусу: калі ў 1861—1905 гадох у расейскіх губэрнях статус места атрымалі каля 400 паселішчаў, то на беларускіх землях толькі два — [[Горкі]] і [[Смаргонь]]<ref name="bielarus-vkl-331">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 331.</ref>. У 1889 годзе расейскія ўлады ўвялі пасаду земскіх начальнікаў, якія фактычна сталі новымі [[прыгон]]ьнікамі<ref name="historyja229"/>. Атрымаць прызначэньне на гэтую пасаду маглі толькі [[расейцы]]<ref name="historyja229"/>. Тутэйшую шляхту, увогуле, пазбавілі права займаць дзяржаўныя пасады<ref name="historyja229"/>. У выніку, на мяжы XIX—XX стагодзьдзяў беларускія этнічныя землі сталі найбольш адсталым рэгіёнам эўрапейскай часткі Расейскай імпэрыі (паводле памеру гандлёва-прамысловага абароту на душу насельніцтва яны саступалі нават [[Архангельская губэрня|Архангельскай губэрні]]<ref>[[Павал Церашковіч|Церашковіч П.]] [https://nn.by/?c=ar&i=204414 Параза ці поспех? БНР у параўнанні з іншымі нацыянальнымі праектамі Усходняй Еўропы] // [[Наша Ніва]], 10 лютага 2018 г.</ref>). Усеагульная беднасьць і слабая эканамічная разьвітасьць краю шмат у чым вызначалі палітычную сытуацыю на землях Беларусі<ref name="Michaluk-2014-7">Міхалюк Д., Рудлінг П. А. Ад Вялікага Княства Літоўскагада Беларускай Народнай Рэспублікі: ідэя беларускай дзяржаўнасці падчас нямецкай акупацыі беларускіх земляў у 1915—1919 гадах // Журнал беларускіх даследаванняў. 2014 (ч. 7, № 2). С. 7.</ref> === Экспансія Маскоўскай царквы === [[Файл:Маскалізацыя (русіфікацыя). Менск. Петрапаўлаўская царква.jpg|значак|250пкс|[[Царква Сьвятых Апосталаў Пятра й Паўла (Менск)|Царква Сьвятых Пятра і Паўла]] ў [[Менск]]у да (налева) і па (направа) [[мураўёўкі|маскоўскай перабудове]]]] Нягледзячы на тое, што ўлады Расейскай імпэрыі захапілі Вялікае Княства Літоўскае пад выглядам абароны праваслаўных<ref name="bielarus-vkl-310">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 310.</ref>, яны ня мелі даверу да мясцовых праваслаўных духоўных асобаў: сьвятароў-беларусаў выпраўлялі служыць у глыб Расейскай імпэрыі, а на іх месца накіроўвалі расейцаў, якія ня ведалі мовы і традыцыяў прыхаджанаў. Яны не прызнавалі беларускіх сьвятых, замагаліся з [[калядаваньне]]м, [[Купальле]]м і іншымі спрадвечнымі звычаямі. Губэрнатары дакладвалі ў Санкт-Пецярбург, што дасланыя сюды сьвятары ня могуць падтрымліваць добрых дачыненьняў з насельнікамі краю і што яны сталі ненавіснымі народу<ref name="bielarus-vkl-311">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 311.</ref>. Небясьпечнай перашкодай на шляху абмаскаленьня беларусаў зьяўлялася [[Беларуская Грэка-Каталіцкая Царква|Ўніяцкая царква]], якая вылучала іх сярод палякаў і расейцаў. Грэка-каталікі складалі каля 80% беларускіх хрысьціянаў<ref>{{Літаратура/Матэрыялы па гісторыі Беларусі (2003)|к}} С. 140.</ref>. Яшчэ за кіраваньнем [[Кацярына II|Кацярыны II]] у [[Расейская праваслаўная царква|праваслаўе расейскага ўзору]] прымусова перавялі блізу паўмільёна беларусаў. Адначасна ішла апрацоўка грэцка-каталіцкіх герархаў, частка якіх у выніку перайшла на службу царызму. У змаганьні з уніяцтвам асабліва вызначыўся біскуп украінскага паходжаньня [[Ёсіф Сямашка]]. Ён увёў расейскую мову ў духоўных сэмінарыях і царкоўных лічбах. Сьвятары атрымалі загад спраўляць набажэнства паводле службоўнікаў, прысланых з Масквы. З уніяцкіх сьвятыняў выкідалі бакавыя алтары, ламалі арганы. Нязгодных судзілі як царкоўных і дзяржаўных злачынцаў<ref name="150pyt">{{Літаратура/150 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}</ref>. Тутэйшыя вернікі адказалі на рэлігійны гвалт супрацівам. Так, за спробу перавярнуць іх у маскоўскае праваслаўе сяляне-ўніяты з маёнтку [[Езярышча|Азярышча]] Гарадоцкага павету пастанавілі ўтапіць полацкага япіскапа Смарагда і віцебскага генэрал-губэрнатара Шрэдэра, якія ледзьве здолелі ўцячы. У сьнежні 1834 году на дваранскіх выбарах у [[Віцебск]]у 172 шляхцічы падпісалі пратэст супраць перасьледу ўніятаў. Урад адрэагаваў пагрозамі суду і сэквэстрацыі маёмасьці<ref>{{Літаратура/Таямніцы полацкай гісторыі|к}}</ref>. [[Файл:Маскалізацыя (русіфікацыя). Наваградак. Барысаглебская царква.jpg|значак|250пкс|[[Царква Сьвятых Барыса і Глеба (Наваградак)|Царква Сьвятых Барыса і Глеба]] ў [[Наваградак|Наваградку]] да (налева) і па (направа) маскоўскай перабудове]] У 1833—1839 гадох на злом уніяцкай рэлігійнай традыцыі запрацавала ўся сыстэма расейскай улады: суд, адміністрацыя, сынод, паліцыя, часам у ход ішла нават армія<ref name="marozava157">[[Сьвятлана Марозава|Морозова С.]] Сопротивление деунизации в Беларуси (1833—1839 гг.) новые источники // Современные проблемы изучения истории Церкви: Тез. докл. Междунар. науч.конф. — М.: Без изд., 2011. С. 157.</ref>. У дачыненьні да апазыцыйнага духавенства практыкавалася паніжэньне на пасадзе, перавод у горшыя прыходы, «перавыхаваньне» у кансысторыі (у Жыровічах або Полацку), зьняволеньне ў манастыры, высылка ў іншую япархію. Найбольш зацятых ўніяцкіх сьвятароў высылалі ў Расею<ref name="marozava157"/>. Да сялянаў ужываліся «павучаньні», у тым ліку ў губэрнскай канцылярыі; пакараньне бізуном; турэмнае зьняволеньне; і г. д.<ref>[[Сьвятлана Марозава|Морозова С.]] Сопротивление деунизации в Беларуси (1833—1839 гг.) новые источники // Современные проблемы изучения истории Церкви: Тез. докл. Междунар. науч.конф. — М.: Без изд., 2011. С. 157—158.</ref> Разам з тым у 1838 годзе з 680 сьвятароў [[Полацкая грэка-каталіцкая дыяцэзія|Полацкай грэцка-каталіцкай дыяцэзіі]] за далучэньне да [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] ([[Расейская праваслаўная царква|Маскоўскай царквы]]) падпісаліся толькі 186<ref name="Arlou-2012-328">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}}</ref>. [[Файл:Маскалізацыя (русіфікацыя). Горадня. Фара Вітаўта.jpg|значак|250пкс|[[Фара Вітаўта (Горадня)|Фара Вітаўта]] ў [[Горадня|Горадні]] да (налева) і па (направа) маскоўскай перабудове]] У 1837—1839 гадох расейскія ўлады канчаткова нэўтралізавалі ўсе актыўныя сілы, якія маглі перашкодзіць ліквідацыі [[Беларуская Грэка-Каталіцкая Царква|Уніяцкай царквы]]. Аднак афіцыйны Пецярбург ўсур’ёз чакаў выбуху незадаволенасьці пры апублікаваньні факту, што «уніі ўжо няма», таму ўвёў у паўночна-ўсходнія раёны Беларусі дадатковыя войскі<ref>[[Сьвятлана Марозава|Морозова С.]] Сопротивление деунизации в Беларуси (1833—1839 гг.) новые источники // Современные проблемы изучения истории Церкви: Тез. докл. Междунар. науч.конф. — М.: Без изд., 2011. С. 158.</ref>. 12 лютага 1839 году расейскія ўлады правялі [[Полацкі царкоўны сабор]], які ліквідаваў Уніяцкую царкву. Згодна зь ягонай пастановай усе беларускія вернікі-ўніяты прымусова далучаліся да маскоўскага праваслаўя, ''«каб з гэтага часу знаходзіцца ў падпарадкаваньні Найсьвяцейшага Ўрадавага Ўсерасейскага Сыноду»'' ({{мова-ru|«дабы пребывать отныне в послушании Святейшего Правительствующего Всероссийского Синода»|скарочана}})<ref name="Arlou-2012-328"/>. Гэта завяршыла працэс інкарпарацыі праваслаўных беларусаў у Маскоўскую царкву з стратай імі царкоўнай памеснасьці<ref name="ablamiejka">[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Абламейка С.]] [https://www.svaboda.org/a/29519356.html Праваслаўныя беларусы — народ без сваёй царквы], [[Радыё Свабода]], 1 кастрычніка 2018 г.</ref>. Пратэстуючы супраць гэтай пастановы, больш за мільён уніятаў перайшлі па Полацкім саборы ў рыма-каталіцтва. Пра зьдзекі зь беларусаў-уніятаў пісалі дзеячы расейскай культуры — [[Леў Талстой]], [[Аляксандар Герцэн]]<ref name="Arlou-2012-328"/> (які назваў Сямашку «Иудой во Христе»). Захаваліся шматлікія сьведчаньні фізычнага гвалту і прымусу з боку царскіх уладаў<ref name="dvbh"/> {{Цытата|З боку грамадзянскага начальства катаваньнем камандаваў акруговы Навіцкі. Гэты паліцэйскі апостал сек людзей датуль, пакуль катаваны не згаджаўся прыняць прычасьце ад праваслаўнага папа. Адзін чатырнаццацігадовы хлопчык па дзьвюх сотнях розгаў адмовіўся ад такіх зносінаў з Хрыстом. Яго зноў пачалі секчы, і толькі тады, саступаючы страшнага болю, ён пагадзіўся. Праваслаўная царква перамагла! {{арыгінал|ru|Со стороны гражданского начальства истязанием заведовал окружной Новицкий. Этот полицейский апостол сек людей до тех пор, пока мучимый соглашался принять причастие от православного попа. Один четырнадцатилетний мальчик после двухсот розг отказался от такого общения со Христом. Его снова начали сечь, и только тогда, уступая страшной боли, он согласился. Православная церковь восторжествовала!}}|А. Герцен. Секущее православие // Колокол. № 27, 1858 г.}} Зьнішчэньне ўніяцтва падзяліла беларускі народ на праваслаўных і рыма-каталікоў, што стала адной з галоўных прычынаў слабой нацыянальнай згуртаванасьці беларусаў<ref name="150pyt"/>. Тым часам [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Урадаваму сыноду Расейскай імпэрыі]] ([[Расейская праваслаўная царква|Маскоўскай царкве]]) даручылі галоўную ролю ў маскалізацыі і дэнацыяналізацыі беларусаў. У 1840 годзе выйшла забарона прамаўляць па-беларуску царкоўныя казаньні. Япіскапы патрабавалі ад сьвятароў ды іхных жонак карыстацца расейскай мовай і ў прыватным жыцьці, каб даць прыклад парафіянам. Вядома, што за заслугі ў здушэньні [[паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня 1863—1864 гадоў]] Сямашка прадставіў да ўзнагароджаньня мэдалём 496 духоўных асобаў свае япархіі<ref name="dvbh"/>. Па здушэньні паўстаньня, паводле афіцыйных рапартаў, беларускія сяляне часам цэлымі вёскамі адмаўляліся наведваць маскоўскія цэрквы<ref>Кароль М. Канфесійная «ўнутраная эміграцыя» сялянства Мінскай губерні як рэакцыя на палітыку русіфікацыі ў апошняй трэці ХІХ ст. // Архіварыус: Зборнік навуковых паведамленняў і артыкулаў. Вып. 14. — {{Менск (Мінск)}}: НГАБ, 2016. С. 264.</ref>. У адказ на падобны супраціў расейскія ўлады практыкавалі штрафы, увязьненьне ў расейскіх манастырах, высылку ў аддаленыя рэгіёны Расеі, прымусовае адабраньне дзяцей зь перадаваньнем іх на выхаваньне ў сем’і вернікаў Маскоўскай царквы<ref>Кароль М. Рэакцыя ўлады на супраціўленне пераводу з каталіцызму ў праваслаўе ў беларускіх губернях у другой палове XIX ст. // XI Машеровские чтения: материалы международной научно-практической конференции студентов, магистрантов, аспирантов и молодых ученых, Витебск, 18 октября 2017 г. — Витебск: ВГУ имени П. М. Машерова, 2017. С. 138.</ref>. У 1865 годзе Мураўёў-вешальнік нагадаў маскоўскаму гаспадару пра патрэбу ўзмацненьня ролі Маскоўскай царквы ў колішнім Вялікім Княстве Літоўскім<ref name="ablamiejka"/>: {{Цытата| Я растлумачыў Яго Вялікасьці, што край гэты ўтрымліваецца за намі сілаю зброі і трэба было б яго цяпер аб'яднаць маральна-палітычна-рэлігійным элемэнтам {{арыгінал|ru|Я изъяснил Его Величеству, что край этот удерживается за нами силою оружия и надо бы его теперь воссоединить нравственно-политически-религиозным элементом}} }} === Расейская адукацыйная палітыка === [[Файл:Murawjow.jpg|значак|250пкс|[[Мураўёў-вешальнік]]]] 12 студзеня 1812 году ў выніку намаганьняў сьвецкіх колаў Беларусі маскоўскі гаспадар [[Аляксандар I Раманаў|Аляксандар I]] выдаў указ аб пераўтварэньні Полацкага езуіцкага калегіюму ў вышэйшую навучальную ўстанову. 10 чэрвеня адбылося адкрыцьцё [[Калегіюм езуітаў (Полацак)#Гісторыя#Ператварэньне ў акадэмію|Полацкай акадэміі]], зь якой пачалі свой шлях гісторык і архэоляг [[Канстантын Тышкевіч]], астраном і філёзаф [[Юзэф Накцыяновіч]], пісьменьнікі [[Юзэф Масальскі]] і [[Ян Баршчэўскі]], маляр [[Валенці Ваньковіч]] і іншыя. Аднак неўзабаве ўлады Расейскай імпэрыі пачалі разглядаць навучальныя ўстановы на падуладных землях як небясьпечныя асяродкі супраціву калянізацыі, таму ў сакавіку 1820 году акадэмію ліквідавалі, а некалькі тысячаў тамоў акадэмічнай бібліятэкі вывезьлі ў Расею<ref>''[[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Арлоў У.]]'' [http://knihi.com/Uladzimir_Arlou/Dziesiac_viakou_bielaruskaj_historyi.html Дзесяць вякоў беларускай гісторыі] (862―1918): Падзеі. Даты. Ілюстрацыі. / У. Арлоў, Г. Сагановіч. ― Вільня: «Наша Будучыня», 1999. С. 172—173.</ref>. 1 траўня 1832 году маскоўскі гаспадар [[Мікалай I]] (1825—1855) зачыніў [[Віленскі ўнівэрсытэт]]. Фармальнай нагодай стаў удзел выкладнікаў у [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|вызвольным паўстаньні 1830—1831 гадоў]]. Разам зь Віленскім ўнівэрсытэтам расейскія ўлады зачынілі і многія сярэднія навучальныя ўстановы. Праводзілася масавая ліквідацыя [[уніяты|ўніяцкіх]] і [[базыляны|базылянскіх]] школаў, якія прыхільна ставіліся да беларускай мовы і культуры. Узмацніўся кантроль за адукацыяй з боку [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] ([[Расейская праваслаўная царква|Маскоўскай царквы]])<ref name="hb237"/>. Разам з тым, закрыцьцё школаў Вялікага Княства Літоўскага ажыцьцяўлялася без стварэньня адпаведанай колькасьці расейскіх навучальных установаў, што ў выніку адмоўна адбівалася на агульным адукацыйным узроўні беларускага насельніцтва. Апроч таго, царскія ўлады выслалі многіх мясцовых настаўнікаў, а на іхнае месца паставілі выхадцаў з цэнтральных расейскіх губэрняў<ref name="hb237">{{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у кантэксьце сусьветных цывілізацыяў)|к}} С. 237.</ref>. [[Файл:Jozef Siemaszko..jpg|250пкс|значак|[[Ёсіф Сямашка]]]] У 1863 годзе ўлады Расейскай імпэрыі вялікім накладам надрукавалі [[Рассказы на белорусском наречии (1863)|«Рассказы на белорусском наречии»]]<ref>[[Алег Латышонак|Латышонак А.]] [https://web.archive.org/web/20220326050408/http://dziejaslou.by/old/www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/lat902ec.html?OpenDocument Гутарка «царкоўнага старасты Янкі» з «Яськам гаспадаром з-пад Вільні»] // [[Дзеяслоў (часопіс)|Дзеяслоў]]. № 9 (2), 2004. С. 196—212.</ref> (выдавалася за зборнік ананімных «народных» твораў) — кнігу да чытаньня ў [[Народная вучэльня|народных вучэльнях]], дзе [[ліцьвіны|гістарычным ліцьвінам]] навязваўся ідэалягічны штамп расейскага [[імпэрыялізм]]у дзеля абгрунтаваньня прынцыпаў іх русіфікацыі і асыміляцыі<ref name="Chaustovic-2001-11">Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 11.</ref>: у першым творы «Кто булы наши найдавнійшіи диды и якая их була доля до уніи?» аўтар (відаць, [[Міхаіл Каяловіч]]<ref name="Chaustovic-2001-9">Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 9.</ref>) апавядаў пра [[Летувізацыя|«літоўскую заваёву Беларусі», называючы «ліцьвінамі» летувісаў]]<ref>[[Сяргей Токць|Токць С.]] Абуджэнне заходнерусізму ў інтэграцыйным канструктывізме А. Бендзіна // [[Беларускі гістарычны агляд]]. Т. 13, сш. 2 (снежань 2006). С. 388—419.</ref>, у другім творы праводзілася думка, што «''нашы дзяды былі рускімі, але сталі над імі панаваць літоўцы (то бок [[Аўкштайты|літоўцы]] і жмудзіны) і палякі ды прымусілі прыняць унію, каб ператварыць нас у палякаў і католікаў''»<ref name="Chaustovic-2001-9"/>, трэці твор «Великая помылка наших белорусов» заканчваўся заклікам, што «''Русскими, а не Поляками мы повинны называтца''»<ref>Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 10.</ref>, у чацьвертым творы прапагандавалася навучаньне дзяцей у расейскіх школах<ref name="Chaustovic-2001-11"/>. У 1864 годзе ўлады Расейскай імпэрыі, увогуле, забаранілі размаўляць у навучальных установах на роднай (не расейскай) мове<ref name="bielarus-vkl-326"/>. Таго ж году пра расейскую адукацыйную палітыку пісала [[Мужыцкая праўда]], якую выдаваў [[Кастусь Каліноўскі]]<ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 333.</ref>: {{цытата|У нас, дзецюкі, адно вучаць у школах, каб ты знаў чытаці памаскоўску, а то для чаго, каб цябе саўсім перарабіці на маскаля…}} Па здушэньні [[паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня 1863—1864 гадоў]] улады Расейскай імпэрыі зачынілі і перавялі ў [[Пецярбург]] адзіную на той час вышэйшую навучальную ўстанову на этнічнай беларускай тэрыторыі — [[Горы-Горацкі земляробчы інстытут]]<ref name="hb289">{{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у кантэксьце сусьветных цывілізацыяў)|к}} С. 289.</ref>. Апроч таго, яны звольнілі ўсіх настаўнікаў каталіцкай веры, а на іхнае месца паставілі выхадцаў з уласна Расеі<ref name="hb290"/>. Намаганьнямі [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] ([[Расейская праваслаўная царква|Маскоўскай царквы]]) у беларускіх вёсках адкрылася вялікая колькасьць пачатковых царкоўна-прыходзкіх школаў, адукацыя ў якіх мела падкрэсьлена рэлігійна-русіфікатарскую скіраванасьць<ref name="hb290">{{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у кантэксьце сусьветных цывілізацыяў)|к}} С. 290.</ref>. Беларускіх дзяцей выхоўвалі на аснове русіфікатарскіх ідэяў у духу хрысьціянскай пакорлівасьці расейскім уладам<ref name="historyja262">{{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у кантэксьце сусьветных цывілізацыяў)|к}} С. 262.</ref>. Ні ў адной іншай частцы Расейскай імпэрыі пачатковая адукацыя ня мела такой рэлігійна-русіфікатарскай скіраванасьці, як у Беларусі<ref name="historyja262"/>. Дзеля падрыхтоўкі мясцовых настаўнікаў расейскія ўлады адкрылі некалькі настаўніцкіх сэмінарыяў (першая ў Расейскай імпэрыі настаўніцкая сэмінарыя зьявілася ў 1864 годзе ў [[Маладэчна|Маладэчне]]). Сэмінарыстам забаранялася размаўляць на беларускай мове, прытым усё беларускае ў гэтых навучальных установах высьмейвалася і атаясамлівалася зь непісьменнасьцю<ref name="hb291">{{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у кантэксьце сусьветных цывілізацыяў)|к}} С. 291.</ref>. У пачатку XX ст. Міністэрства асьветы Расейскай імпэрыі ставіла перад школамі ў Беларусі задачу, каб «''дзеці розных нацыянальнасьцяў атрымлівалі чыста расейскі кірунак і падрыхтоўваліся да поўнага зьліцьця з расейскай народнасьцю''»<ref>{{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)|к}} С. 19.</ref>. Беларускі народ ня згадваўся у рэзалюцыях Першага Ўсерасейскага зьезду з пытаньняў народнай адукацыі (1914 год), дзе пералічвалася вялікая колькасьць народаў Расейскай імпэрыі, дзяцей якіх прапаноўвалася навучаць на нацыянальных мовах. Увогуле, за ўвесь пэрыяд свайго панаваньня ў Беларусі ўлады Расейскай імпэрыі не дазволілі адкрыць ніводнай беларускай школы<ref name="bielarus-vkl-327">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 327.</ref>. Такім парадкам, на пачатак XX ст. расейскае імпэрыялістычнае панаваньне ў Беларусі прывяло да нізкага ўзроўню адукацыі, малой колькасьці школаў і ўсеагульнай непісьменнасьці<ref name="Michaluk-2014-7"/>. === Расейская культурная палітыка === Улады Расейскай імпэрыі чынілі жорсткі прыгнёт культуры беларускіх зямель і імкнуліся такім спосабам давесьці, што насельніцтва Беларусі ня мае сваёй этнічнай асаблівасьці<ref>{{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у кантэксьце сусьветных цывілізацыяў)|к}} С. 236.</ref>. У 1787 годзе Кацярына II пастанавіла, што друкаваць духоўныя кнігі ў Расейскай імпэрыі могуць толькі выдавецтвы, падпарадкаваныя [[Расейскі Сынод|Сыноду]] — адпаведна забаранялася дзейнасьць грэцка-каталіцкіх друкарняў. У 1832 годзе пачалася акцыя адбіраньня старых беларускамоўных богаслужбовых і іншых кніг і замены іх на маскоўскія. З цэркваў і манастыроў у Полацкую духоўную кансысторыю да паленьня звозіліся выданьні беларускіх друкарняў, сярод якіх былі арыгінальныя навукова-тэалягічныя, мастацкія і вершаваныя творы беларускай літаратуры<ref name="kalubovic">[[Аўген Калубовіч|Калубовіч А.]] Мова ў гісторыі беларускага пісьменства. Клыўлэнд, 1978. [http://pawet.net/library/history/bel_history/kalubovich/06/%D0%9C%D0%BE%D0%B2%D0%B0_%D1%83_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D1%8B%D1%96_%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%B0_%D0%BF%D1%96%D1%81%D1%8C%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B0.html]</ref>. Сьвятары спрабавалі ратаваць іх: так, 2 красавіка 1834 году ў Наваградку на рукі япіскапа Ёсіфа (Сямашкі) 56 сьвятароў злажылі пратэст, але, на загад расейскага гаспадара, усіх іх пакаралі за гэта годам манастырскай турмы<ref name="kalubovic"/>. Па ліквідацыі ў 1839 годзе Ўніяцкай царквы кнігі з царкоўных і манастырскіх бібліятэк звозіліся ў Жыровічы і на загад Сямашкі ў 1841—1844 гадох спальваліся ў манастырскіх печках<ref name="kalubovic"/>. Дзеля таго, што такі спосаб нішчэньня кніг быў марудным, і частка кніг раскрадалася, у 1844 годзе Сямашка загадаў вынесьці кнігі на манастырскі пляц і спаліць іх на вогнішчы адразу<ref name="kalubovic"/>. У 1852 годзе Сямашка асабіста назіраў, як гараць 1295 кніг, знойдзеных у былых уніяцкіх цэрквах. У сваіх «Запісках» ён з гонарам паведамляў, што за наступныя тры гады на яго загад спалілі яшчэ дзьве тысячы тамоў<ref name="dvbh"/>. Сярод спаленых былі ня толькі кнігі, выдадзеныя па складаньні Берасьцейскай уніі. Напрыклад, у 1865 годзе ад аднаго недапаленьня выпадкова выратавалі 10 аркушаў [[Тураўскае Эвангельле|Тураўскага Эвангельля]] XI ст., знойдзеныя ў скрыні з вугалем<ref name="kalubovic"/>. [[Файл:Vilnia, Muravyov-viešalnik. Вільня, Мураўёў-вешальнік (1898).jpg|значак|250пкс|Карыкатура на адкрыцьцё помніка Мураўёву-вешальніку ў Вільні, 1898 г.]] У 1859 годзе ў [[Вільня|Вільні]] выйшаў пераклад [[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч|Вінцэнта Дунін-Марцінкевіча]] дзьвюх песень з паэмы [[Адам Міцкевіч|Адама Міцкевіча]] «[[Пан Тадэвуш]]», які царскія ўлады неўзабаве поўнасьцю зьнішчылі. Увогуле, у 1859 годзе расейскія ўлады выдалі забарону на выкарыстаньне ў беларускім друку [[лацінка|лацінкі]]. Па здушэньні [[паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня]], у 1863—1888 гадох расейская цэнзура не прапусьціла ніводнага выданьня на беларускай мове<ref name="ehb">{{Літаратура/ЭГБ|6-1к}} С. 136.</ref>. Спроба гвалтоўнага выцісканьня з памяці былых грамадзянаў Вялікага Княства Літоўскага і Рэчы Паспалітай падзеяў і імёнаў іх мінуўшчыны выявілася ў забароне сьвяткаваньняў гадавінаў гістарычных падзеяў. Адначасна ажыцьцяўлялася навязваньне расейскага юбілейна-ўшанавальнага канону. Вялікая ўвага надавалася арганізацыі шматлікіх імпрэзаў, прысьвечаным юбілейным датам расейскай гісторыі і расейскіх манархаў<ref>[[Іна Соркіна|Соркіна І.]] Гістарычная палітыка ў Гродне ў другой палове ХІХ — пачатку ХХ ст. паводле матэрыялаў архіўных фондаў мясцовай адміністрацыі // Гарадзенскі палімпсест. 2011. Асоба, грамадства, дзяржава. XV—ХХ стст. / Пад рэд. А. Ф. Смаленчука, Н. У. Сліж. — Менск, 2012.</ref>. Культурная палітыка расейскіх ўладаў таксама выявілася і ў кантролі над тэатральным жыцьцём местаў. Напрыклад, на падтрымку расейскага тэатру ў [[Горадня|Горадні]] выдзяляліся спэцыяльныя ўрадавыя субсыдыі. У той жа час на сцэну не дапускалася нічога, што магло б паспрыяць абуджэньню і ўмацаваньню нерасейскай нацыянальнай сьвядомасьці гледачоў. Так, у 1852 годзе ў [[Менск]]у расейскія ўлады забаранілі прэм’еру першай опэры на беларускай мове «Ідылія», аднак яна ўсё адно адбылася на сцэне [[Менскі мескі тэатар|мескага тэатру]]<ref>Ярмалінская В. Дзе нарадзілася «Ідылія» // {{Літаратура/Памяць/Менск|1к}} С. 421.</ref>. Мэтанакіраваны адрыў беларускага народу ад роднай культуры выявіўся ў масавым вывазе культурных каштоўнасьцяў зь Беларусі. У Маскву і Санкт-Пецярбург вывезьлі Галоўны архіў Вялікага Княства Літоўскага з сотнямі тамоў [[Літоўская Мэтрыка|Літоўскай Мэтрыкі]]<ref name="bielarus-vkl-329">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 329.</ref>. Архіў зачыненага Віленскага ўнівэрсытэту перадалі Міністэрству народнай асьветы Расейскай імпэрыі, а яго кнігазбор (52 тысячы тамоў) — у Пецярбург, Харкаў і Кіеў<ref name="bielarus-vkl-329"/>. Бібліятэку Полацкай акадэміі з 40 тысячамі кнігаў і рукапісаў адабралі ў Публічную бібліятэку Санкт-Пецярбургу і бібліятэку Пецярбурскага ўнівэрсытэту, музэйную калекцыю і карцінную галерэю — у Пецярбурскую акадэмію мастацтваў<ref name="bielarus-vkl-329"/>. На пачатак XX ст. на тэрыторыі Беларусі не засталося арыгіналаў кніг Францішка Скарыны. Адной з прычынаў гэтага стала дзейнасьць графа [[Мікалай Румянцаў|Мікалая Румянцава]], якому ўлады Расейскай імпэрыі па падзелах Рэчы Паспалітай падаравалі [[Магдэбурскае права|магдэбурскі]] [[Гомель]]. Дзеля напаўненьня ўласнай калекцыі ён стварыў агентурную сетку, якая на землях колішняга Вялікага Княства Літоўскага арганізавала вышук каштоўных кніг у прыватных і манастырскіх кнігазборах. Гэтыя кнігі звозіліся да Румянцава ў яго калекцыю. Вядома, што пры жыцьці ягоны кнігазбор налічваў 140 выданьняў [[Францішак Скарына|Францішка Скарыны]]. Па 1917 годзе гэтая калекцыя стала асновай для [[Расейская дзяржаўная бібліятэка|Расейскай дзяржаўнай бібліятэкі]]<ref>[https://bel.sputnik.by/heritage/20170420/1028419014/ales-susha-mova-autarskih-tehkstau-francyska-skaryny-starabelaruskaya.html?utm_source=adfox_site_41928&utm_medium=adfox_banner_2080936&utm_campaign=adfox_campaign_634630&ues=1 Алесь Суша: мова аўтарскіх тэкстаў Францыска Скарыны — старабеларуская], [[Sputnik Беларусь]], 20 красавіка 2017 г.</ref>. У наш час зь вядомых 520 асобнікаў выданьняў Скарыны 352 кнігі (68%) захоўваюцца ў Расеі. У Беларусі налічваецца толькі 28 асобнікаў (да 2017 году іх было толькі 10)<ref name="trafimovic">Трафімовіч А. [https://www.svaboda.org/a/dziesiac-cytat-z-sionniasniaha-vystupu-lukasenki/28610431.html Лічба дня. 68% усіх кніг Скарыны знаходзяцца ў Расеі. У Беларусі — 5,4%], [[Радыё Свабода]], 11 ліпеня 2017 г.</ref>. Апроч таго, масавы характар набылі канфіскацыі і зьнішчэньне шляхецкіх і царкоўных гістарычна-культурных каштоўнасьцяў. Напрыклад, у 1812 годзе ўлады Расейскай імпэрыі канфіскавалі каштоўнасьці [[Нясьвіскі замак|Нясьвіскага замка]]: калекцыі мэдалёў і манэтаў адправілі ў Харкаўскі ўнівэрсытэт, сакральныя прадметы — у Маскву, іншыя старажытнасьці — у розныя расейскія музэі і зборы<ref>[[Валеры Пазднякоў|Пазднякоў В.]] Нясвіж // {{Літаратура/ЭГБ|5к}} С. 342.</ref>. У 1830 годзе расейскі гаспадар [[Мікалай I]] асабіста пастанавіў спаліць частку нарабаваных каштоўнасьцяў зь [[Дзярэчын]]а, астатнія скарбы вывезьлі ў [[Пецярбург]] (у тым ліку карцінаў і каштоўных упрыгожаньняў — 303 пуды і 25 фунтаў). Спальваліся найперш карціны зь сюжэтамі на гістарычныя тэмы, якія, на думку манарха-мастацтвазнаўцы, маглі выклікаць у гледачоў непажаданыя думкі пра былую веліч Рэчы Паспалітай<ref>Скобла М. [http://media.catholic.by/nv/n9/art11.htm Мястэчка Дзярэчын] // [[Наша Вера]]. № 3 (9), 1999 г.</ref>. У час ліквідацыі [[Уніяцкая царква|Ўніяцкай царквы]] [[Ёсіф (Сямашка)]] спаліў тысячы старых беларускіх абразоў, у тым ліку напісаных да складаньня Берасьцейскай уніі<ref name="ablamiejka1">Абламейка С. [https://www.svaboda.org/a/24568627.html Кананізацыя Сямашкі. Скон народу…], [[Радыё Свабода]], 3 траўня 2012 г.</ref>. === Зьнішчэньне помнікаў Вялікага Княства Літоўскага і насаджэньне расейскай архітэктуры === [[Файл:Belarus-Barysau-ResurrectionChurch.jpg|міні|250пкс|[[Сабор Уваскрасеньня Хрыстова (Барысаў)|Сабор]] у [[Барысаў|Барысаве]] (1874 г.), збудаваны ў стылістыцы [[масковія|маскоўскага]] дойлідзтва XVII ст.<ref>{{Літаратура/Эклектыка. Архітэктура Беларусі другой паловы XIX — пачатку XX ст.|к}} С. 35.</ref>]] {{Асноўны артыкул|Мураўёўкі|Сьпіс помнікаў архітэктуры Вялікага Княства Літоўскага, зруйнаваных уладамі Расейскай імпэрыі}} У другой палове XIX ст. на Беларусі прыкметна пашырылася і набыло беспрэцэдэнтныя маштабы<ref name="eklektyka">{{Літаратура/Эклектыка. Архітэктура Беларусі другой паловы XIX — пачатку XX ст.|к}} С. 18.</ref> царкоўнае будаваньне, ініцыятарам якога быў генэрал-губэрнатар [[Міхаіл Мураўёў|Мураўёў-вешальнік]]. Мураваныя бажніцы ўзводзіліся паводле «ўзорных» праектаў і мусілі ўвасобіць праваслаўна-[[Расея|расейскія]] і царкоўна-традыцыйныя рысы архітэктуры<ref>{{Літаратура/Беларусы: У 8 т.|2к}} С. 177.</ref> [[Расейская праваслаўная царква|Маскоўскай царквы]]: {{Цытата|Праваслаўныя бажніцы маюць быць адвечнымі сьведкамі вялікай эпохі адраджэньня расейскай народнасьці ў Паўночна-Заходнім краі, спрадвеку расейскім, які доўгі час пакутаваў пад прыгнётам лацінска-польскай прапаганды. {{арыгінал|ru|Православные храмы должны служить вековыми свидетелями великой эпохи возрождения русской народности в Северо-Западном крае, искони русском, страдавшем так долго под гнетом латинско-польской пропаганды.}} }} [[Файл:St.George church (Babrujsk).JPG|міні|250пкс|Характэрная [[Царква сьвятога Георгія (Бабруйск)|мураўёўка]] з [[купал-цыбуліна|купаламі-цыбулінамі]], [[шацёр (архітэктура)|шатрамі]], [[Какошнік (архітэктура)|какошнікамі]] і інш.]] На правядзеньне працаў прапаноўвалася прыцягваць будаўнічыя арцелі з цэнтральнай Расеі, бо на думку расейскіх уладаў, знаходжаньне такіх арцеляў сярод праваслаўныга насельніцтва краю мусіла «''пасеяць моцнае насеньне чыста расейскага жыцьця''» і азнаёміць бліжэй тутэйшы народ з Расеяй<ref>Лаврецкий Г. [http://www.ais.by/story/316 Назад в будущее] // Архитектура и строительство. 12 ноября 2004 г.</ref>. Сотні аднолькавых цэркваў<ref>[http://www.svaboda.org/content/article/800931.html 5 кастрычніка ў Беларусі адзначаецца Дзень настаўніка], [[Радыё Свабода]], 6 кастрычніка 2005 г.</ref>, збудаваных у гэты час, атрымалі назву «[[мураўёўкі]]»<ref>{{Літаратура/Матэрыялы па гісторыі Беларусі (2003)|к}} С. 186.</ref>. Зьяўленьне «мураўёвак» адпавядала абвешчанай расейскім царом Мікалаем I тэзе: ''«самадзяржаўе, праваслаўе, народнасьць»''. Падобныя збудаваньні як матэрыяльны выраз каляніяльнай палітыкі<ref>Кацер М. С. Белорусская архитектура. Исторический очерк / Ин-т литературы и искусства АН БССР. — Мн.: Гос. изд-во БССР, 1956. С. 114, 115.</ref> мусілі ўвасабляць бясспрэчнае панаваньне царскай Расеі на Беларусі<ref name="nv"/>. У гэты ж час ажыцьцяўлялася масавае зьнішчэньне старажытных праваслаўных цэркваў Вялікага Княства Літоўскага<ref name="str_sp_54"/>, а таксама перабудова ў стылі архітэктуры [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]] колішніх рымска-каталіцкіх, уніяцкіх і нават спрадвеку праваслаўных сьвятыняў ([[Канстантынопальскі патрыярхат]]). Фінансавалася гэтая справа з сродкаў, сабраных з удзельнікаў паўстаньня ў выглядзе штрафаў і кантрыбуцыяў<ref name="eklektyka"/><ref>Чарановіч С. [http://media.catholic.by/nv/n21/art4.htm Ляхавіцкі касцёл Узвышэння Святога Крыжа] // [[Наша Вера]]. № 3 (21), 2002 г.</ref>. [[Файл:Маскалізацыя (русіфікацыя). Нясьвіж. Ратуша.jpg|значак|250пкс|[[Нясьвіская ратуша]] ў 1820-я гады (налева) і ў 1894 годзе (направа)]] Палітыка маскалізацыі таксама выявілася ў разбурэньні мясцовага калярыту старых мескіх цэнтраў Вялікага Княства Літоўскага. У час непазьбежнай мадэрнізацыі местаў зьнішчаліся ратушы (у 1857 годзе на загад расейскага цара зруйнавалі [[Менская ратуша|Менскую ратушу]]), руйнаваліся альбо перабудоўваліся да непазнавальнасьці старажытныя цэрквы і касьцёлы, зьмяняліся функцыі старых ансамбляў (комплексы езуіцкіх калегіюмаў у [[Ворша|Воршы]] і [[Горадня|Горадні]] ператварылі ў вязьніцы). З мэтай стварэньня магутнай фартэцыі на заходніх рубяжах Расейскай імпэрыі ў 1830-я гады поўнасьцю зьнішчылі сярэднявечнае [[Берасьце]], багатае архітэктурнымі каштоўнасьцямі (старажытны замак, 10 цэркваў і касьцёлаў, мураваны Рынак з ратушай, палацам князя Чартарыйскага і іншымі будынкамі). Такім спосабам закладваліся асноўныя прынцыпы каляніяльнай архітэктурнай практыкі ў Беларусі: гвалтоўная зьмена функцыяў старых ансамбляў, брутальнае разбурэньне важных у духоўным і гістарычным сэнсах аб’ектаў, наўмыснае стварэньне эстэтычнага канфлікту праз радыкальную стылістычную зьмену альбо пабудову чужародных і несумаштабных аб’ектаў у традыцыйным высокамастацкім асяродзьдзі<ref>[[Сяргей Харэўскі|Харэўскі С.]] Два стагоддзі руйнавання Горадні // Горад святога Губерта. Краязнаўчы альманах. Выпуск трэці. — Варшава, 2007</ref>. 3 сакавіка 1918 году ў нямецкай прэсе выйшла публікацыя пра ўражаньні ад таго места, у якое ператварыўся Менск пад уладай Расейскай імпэрыі<ref>[https://web.archive.org/web/20180331034552/https://news.tut.by/culture/583845.html Как германская армия 100 лет назад вступила в Минск. Письмо немецкого солдата], [[TUT.BY]], 5 сакавіка 2018 г.</ref><ref name="Volkava"/>: «''Менск ня робіць надта спрыяльнага ўражаньня, галоўным парадкам таму, што шмат з старых выдатных барокавых будынкаў, цэркваў і манастыроў было абязьлічана расейцамі празь перабудову яшчэ горш, чым у Вільні. Наогул, урад імкнецца наўмысна зьнішчыць усё, што магло б нагадваць былыя часы, тым ня менш нічога не робіць з свайго боку дзеля ўпрыгажэньня места. Галоўныя будынкі <…> былі збудаваныя ў большасьці ў XVII стагодзьдзі. Роўна як цэрквы, таксама праваслаўныя, частка зь якіх раней была каталіцкімі. Манастыры былі зьведзеныя да ролі казармаў''». === Расейскія помнікі і памятныя знакі === [[Файл:Połacak, Rynak-Viciebskaja. Полацак, Рынак-Віцебская (1910).jpg|значак|250пкс|Расейскі помнік г.зв. «[[Вайна 1812 году|Айчыннай вайне]]» ў Полацку з [[Герб Расеі|двухгаловымі арламі]], [[купал-цыбуліна|купалам-цыбулінай]] і [[Расейскі крыж|расейскім крыжам]]]] [[Файл:Открытие памятника Муравьёву.jpg|значак|250пкс|Урачыстае адкрыцьцё помніка [[Мураўёў-Вешальнік|Мураўёву-вешальніку]] ў [[Вільня|Вільні]], 1898 год]] Расейскія ўлады імкнуліся стварыць на землях зьнішчанага Вялікага Княства Літоўскага новы каляніяльны гістарычны пантэон: у [[Вільня|Вільні]] адкрылі помнікі [[Мураўёў-Вешальнік|Мураўёву]] (1898 год) і [[Кацярына II|Кацярыне II]] (1904 год), у [[Менск]]у — [[Аляксандар II|Аляксандру II]] (1901 год), у шэрагу местаў — помнікі ў памяць пра [[Вайна 1812 году|вайну 1812 году]] як «Айчынную» ({{мова-ru|Отечественную|скарочана}}). У 1863 годзе каля Кобрыня адбылася ўрачыстая закладка капліцы Аляксандра Неўскага ў памяць расейскіх вайскоўцаў, якія бралі ўдзел у здушэньні [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня]]<ref>Харэўскі С. [https://web.archive.org/web/20200814042136/https://harodnia.com/be/poszuki/vobraz-horada/206-haradzienski-palimpsest Гарадзенскі палімпсэст] // [[Наша Ніва]]. №39, 21 кастрычніка 2005 г.</ref>. Зьмена культурнага ляндшафту выявілася ў забароне ставіць крыжы або іншыя сьвятыя выявы пры дарогах без дазволу расейскіх уладаў<ref>Кароль М. Палітыка расійскіх улад па трансфармацыі сацыякультурнага ладшафту ў беларускіх губернях пасля паўстання 1863—1864 гг. // XIX Республиканская научно-практическая конференция молодых ученых, Брест, 12 мая 2017 г. — Брест: БрГУ, 2017. С. 183.</ref>. Новыя прыдарожныя крыжы мусілі быць укоснымі [[Васьміканцовы крыж|васьміканцовымі]] або [[Расейскі крыж|шасьціканцовымі (расейскімі)]]<ref>Мілаш Я. [http://media.catholic.by/nv/n65/art20.htm Традыцыі ўшанавання крыжа беларусамі ў канцы XIX ст.] // [[Наша Вера]]. № 3 (65), 2013 г.</ref>. Таксама ішло насаджэньне ўкосных васьміканцовых крыжоў расейскай прамысловай вытворчасьці на купалы цэркваў. Прытым беларускі мастацтвазнаўца і этноляг [[Яўген Сахута]] зьвяртае ўвагу на тое, што сярод шматлікіх крыжоў, вырабленых мясцовымі беларускімі майстрамі ў другой палове XIX ст. — пачатку XX стагодзьдзя, няма ніводнага з касой папярочкай<ref>[[Яўген Сахута|Сахута Я.]] Беларускае народнае кавальства. — {{Менск (Мінск)}}: Беларусь, 2015. С. 110.</ref>. === Расейская геральдыка === {{Падвойная выява|справа|Coat of Arms of Mazyr (hictorical).png|124|Mozyr COA (Minsk Governorate) (1796).png|124|Гістарычны [[герб Мазыру]] (налева) і новы расейскі (направа)}} Улады Расейскай імпэрыі праводзілі мэтанакіраванае зьнішчэньне гербаў часоў Вялікага Княства Літоўскага з частковай заменай іх гербамі штучна вынайдзенымі, якія ня мелі зьвязку з гісторыяй і мясцовымі традыцыямі. Таксама адбывалася падмена паняцьця «герб мескі» паняцьцем «герб павятовы». Стваральнікі новых расейскіх гербаў ставілі перад сабой задачу праслаўленьня расейскага царызму і зацьвярджэньня ягонай улады<ref>{{Літаратура/Сфрагістыка і геральдыка Беларусі (1999)|к}} С. 106, 114.</ref>. {{Падвойная выява|справа|Coat of Arms of Mscisłaŭ, Belarus, 1634.png|124|Amścisłaŭ COA (1781).png|124|Гістарычны [[герб Амсьціслава]] «[[Пагоня|Малая Пагоня]]» (налева) і штучны расейскі «чырвоная лісіца або воўк» (направа)}} Расейскія ўлады працягвалі атаясамліваць гістарычны герб «[[Пагоня]]» з канкрэтнай тэрыторыяй — колішнім Вялікім Княствам Літоўскім, што выявілася ў новых гербах шэрагу паветаў і губэрняў<ref>{{Літаратура/Наш сымбаль — Пагоня|к}} С. 36.</ref>. Аднак у XIX ст. назіралася тэндэнцыя паступовага выцісканьня Пагоні з афіцыйнай геральдыкі: у 1845 годзе яе прыбралі з гербу [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]], а ў 1878 годзе — [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай]]. Яшчэ раней замест гістарычных варыянтаў Пагоні новыя гербы даравалі [[Амсьціслаў]]скаму павету і [[Менская губэрня|Менскай губэрні]]. === Расейскія перайменаваньні === Палітыка, скіраваная на плянамернае вынішчэньне тутэйшай ідэнтычнасьці, выявілася ў перайменаваньнях вуліцаў населеных пунктаў колішняга Вялікага Княства Літоўскага. Паводле сьцьверджаньня расейскіх ўладаў<ref name="Sorkina-2014"/>: {{Цытата|…некаторыя вуліцы і завулкі носяць састарэлыя польскія назвы, пазбаўленыя сэнсу і значэньня, ня родныя расейскаму духу і не адпаведныя значэньню саміх местаў, як цэнтраў расейскай адміністрацыі. {{арыгінал|ru|...некоторые улицы и переулки носят устаревшие польские названия, лишенные смысла и значения, не сродные русскому духу и не соответствующие значению самых городов, как центров русской администрации.}} }} Масавы характар гэтыя перайменаваньні набылі ў 1866—1868 гадох. Апроч таго, пераймяноўваліся паселішчы<ref>[[Іна Соркіна|Соркіна І.]] Палітыка царызму адносна гарадоў Беларусі ў кантэксце гістарычнай памяці і ідэнтычнасці гараджанаў // Трэці міжнародны кангрэс даследчыкаў Беларусі. Працоўныя матэрыялы. Том 3. 2014. С. 377.</ref>. Напрыклад, [[Зьдзецел]] перайменавалі ў ''Дятлово'', [[Янаў]] — у ''Иваново'', [[Ельск]] — у ''Николаев'', [[Вярэнаў]] — у ''Вороново'', [[Жытомля|Жытомлю]] — у ''Благовещенское'', [[Сабакінцы]] — у ''Покровское''. Празь няведаньне перадачы літары «[[ё]]» ў [[Лацінка|лацінцы]] спалучэньнем «іо» [[Мёры]] і [[Лёзна]] перайначылі на ''Миоры'' і ''Лиозно''. {| cellspacing="1" cellpadding="3" style="width: 800px; margin: 0 0 1em 0; border: solid darkgray; border-width: 1px 1px 1px 1px; font-size: 90%; background-color: #fff;" |- bgcolor={{Колер|Беларусь}} align="center" | rowspan="2"| '''Назва населенага пункту''' || colspan="3" rowspan="1"| '''Аб’екты, перайменаваныя ўладамі Расейскай імпэрыі''' |- bgcolor={{Колер|Беларусь}} align="center" | '''Гістарычная назва''' || '''Расейская назва''' || '''Час перайменаваньня''' |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Бабруйск]] || '''Слуцкая''' вуліца || ''Скобелевская улица''{{Заўвага|ад прозьвішча расейскага генэрала [[Міхаіл Скобелеў|Скобелева]]}} || XIX стагодзьдзе |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Барысаў]] || '''Аршанская''' вуліца || ''Московская улица'' || XIX стагодзьдзе |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Быхаў]] || '''Магілёўская''' вуліца || ''Романовская улица''{{Заўвага|ад імя дынастыі гаспадароў Маскоўскай дзяржавы [[Раманавы]]х}} || 1913 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | rowspan="2"| [[Ваўкавыск]] || '''Крамяніцкая''' вуліца || ''Александровская улица''{{Заўвага|ад імя маскоўскага гаспадара [[Аляксандар II|Аляксандра II]]}} || XIX стагодзьдзе |-style="background:#FAFAFA;" align="left" |'''Шляхецкая''' вуліца || ''Багратионовская улица'' || да 1913 году |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | rowspan="14"| [[Вільня]] || '''Базылянская''' вуліца || ''Конная улица'' || XIX стагодзьдзе |-style="background:#EEEEEE;" align="left" |'''Баніфрацкі''' завулак || ''Семёновская улица'' || 1864 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" |'''Бэнэдыктынскі''' завулак || ''Проходной переулок'' || 1864 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Вуліца Бэрнардынская (Вільня)|'''Бэрнардынская''' вуліца]] || ''Александровская улица'' <br /> ''Суворовская улица'' || XIX стагодзьдзе |-style="background:#EEEEEE;" align="left" |[[Вуліца Дамініканская (Вільня)|'''Дамініканская''' вуліца]] || ''Благовещенская улица'' || 1864 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | '''Кармэліцкі''' завулак || ''Дворянский переулок'' || 1864 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Вуліца Конская (Вільня)|'''Конская''' вуліца]] || ''Полицейский переулок'' || XIX стагодзьдзе |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Вуліца Людвісарская (Вільня)|'''Людвісарская''' вуліца]] || ''Преображенская улица'' || XIX стагодзьдзе |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | '''Палацавы''' пляц || ''Муравьёвская площадь'' || 1898 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | '''Радзівілаўскі''' завулак || ''Богодельный переулок'' || XIX стагодзьдзе |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Вуліца Савіч (Вільня)|'''Савіч''' вуліца]] || ''Андреевская улица'' || XIX стагодзьдзе |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | '''Сьвятаміхальскі''' завулак || ''Покровский переулок'' || XIX стагодзьдзе |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Вуліца Сьвятаянская (Вільня)|'''Сьвятаянская''' вуліца]] || ''Ивановская улица'' || 1864 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" |'''Францішканскі''' завулак || ''Глухой переулок'' || 1864 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | rowspan="8"| [[Віцебск]] || '''Багародзіцкая''' вуліца || ''Соборная улица'' <br /> ''Успенская улица'' || XIX стагодзьдзе |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | '''Вялікая''' вуліца || ''Гоголевская улица'' (частка) <br /> ''Смоленская улица'' (частка) || XIX стагодзьдзе |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | '''Падзьвінская''' вуліца || ''Льва Толстого улица'' || 1910 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | '''Прачысьценская''' гара || ''Успенская гора'' || XIX стагодзьдзе |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | '''Рынак''' пляц || ''Полицейская площадь'' || XIX стагодзьдзе |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | '''Трынітарская''' вуліца || ''Покровская улица'' || XIX стагодзьдзе |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | '''Тэатральная''' вуліца || ''Пушкинская улица'' || пачатак XX стагодзьдзя |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | '''Узгорская''' вуліца || ''Офицерская улица'' <br /> ''Суворовская улица'' || 1840 год <br /> 1900 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Ворша]] || '''Бабінавіцкая''' вуліца || ''Петербургская улица'' || XIX стагодзьдзе |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | rowspan="3"| [[Вялейка]] || '''Асіпаўская''' вуліца || ''Пушкинская улица'' <br /> ''Александра II улица'' || XIX стагодзьдзе <br /> пачатак XX стагодзьдзя |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | '''Менская''' вуліца || ''Александровская улица'' || XIX стагодзьдзе |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | '''Рынак''' пляц || ''Георгиевская площадь'' || XIX стагодзьдзе |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Вяліж]] || '''Касьцельная''' вуліца || ''Николаевская улица'' || XIX стагодзьдзе |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Глыбокае]] || '''Докшыцкая''' вуліца || ''Московская улица'' || XIX стагодзьдзе |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Гомель]] || '''Прабойная''' вуліца || ''Румянцевская улица'' || XIX стагодзьдзе |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | rowspan="16"| [[Горадня]] || '''Баніфратэрская''' вуліца || ''Татарская улица'' || 1864 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | '''Басьняцкая''' вуліца || ''Больничная улица'' || 1864 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | '''Бэрнардынская''' вуліца || ''Мещанская улица'' || 1864 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | '''Брыгіцкая''' вуліца || ''Купеческая улица'' <br /> ''Кутузовская улица'' || 1864 год <br /> 1914 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | '''Брыгіцкі''' мост || ''Чугунный мост'' || 1864 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | '''Гарадніцкі''' пляц || ''Дворцовая площадь'' || 1864 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | '''Дамініканская''' вуліца || ''Соборная улица'' || 1864 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | '''Златарская''' вуліца || ''Палатная улица'' || 1864 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | '''Могілкавая''' вуліца || ''Кривая улица'' || 1864 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | '''Падвальная''' вуліца || ''Кузнечная улица'' || 1864 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | '''Раскоша''' вуліца || ''Садовая улица'' <br /> ''Муравьёвская улица'' || 1864 год <br /> XIX стагодзьдзе |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | '''Рэзьніцкая''' вуліца || ''Полицейская улица'' || 1864 |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | '''Садовая''' вуліца || ''Суворовская улица'' || XIX стагодзьдзе |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | '''Францішканская Юрыздыка''' вуліца || ''Казачья улица'' || 1864 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | '''Чацьвярцінскі''' мост || ''Александровский мост'' || 1864 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | '''Ятковая''' вуліца || ''Торговая улица'' || 1864 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Дзісна]] || '''Дарашкоўская''' вуліца || ''Александро-Пушкинская улица'' || XIX стагодзьдзе |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | rowspan="2"| [[Докшыцы]] || '''Барысаўская''' вуліца || ''Александровская улица'' || XIX стагодзьдзе |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | '''Глыбоцкая''' вуліца || ''Муравьёвская улица'' || XIX стагодзьдзе |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Кобрынь]] || '''Губэрніяльная''' вуліца || ''Суворовская улица'' || 1864 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Лепель]] || '''Поўсьвіская''' вуліца || ''Пушкинская улица'' || XIX стагодзьдзе |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | rowspan="6"| [[Магілёў]] || '''Ветраная''' вуліца || ''Большая Садовая улица'' || XIX стагодзьдзе |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | '''Лупалаўскае''' прадмесьце || ''Московское предместье'' || XIX стагодзьдзе |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | '''Рынак''' пляц || ''Губернаторская площадь'' || XIX стагодзьдзе |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | '''Фарны''' завулак || ''Семинарский переулок'' || XIX стагодзьдзе |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | '''Шклоўская''' вуліца || ''Днепровский проспект'' || XIX стагодзьдзе |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | '''Шклоўскі''' завулак || ''Суворовская улица'' || XIX стагодзьдзе |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | rowspan="2"| [[Мазыр]] || '''Сьвідоўская''' вуліца || ''Покровская улица'' || XIX стагодзьдзе |-style="background:#FAFAFA;" align="left" |'''Езуіцкая''' вуліца || ''Александровская улица'' || 1866 год<ref name="Miazienka">Мезенко А. М. К культурно-историческому аспекту анализа урбанонимии: судьба церковных названий в Беларуси // Весн. Віцеб. дзярж. ун-та. — 1998. — № 3. С. 65.</ref> |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | rowspan="16"| [[Менск]] || '''Валоцкая''' вуліца || ''Крещенская улица'' || 1866 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" |'''Вялікая Барысаўская''' вуліца || ''Александровская улица'' || XIX стагодзьдзе |-style="background:#EEEEEE;" align="left" |'''Вялікая Бэрнардынская''' вуліца || ''Монастырская улица'' || 1866 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" |'''Высокі Рынак''' пляц || ''Соборная площадь'' || 1866 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" |'''Дамініканская''' вуліца || ''Петропавловская улица'' || 1866 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" |'''Зборавая''' вуліца || ''Тюремная улица'' <br /> ''Преображенская улица'' || 1866 год <br /> 1883 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" |'''Зыбіцкая''' вуліца || ''Торговая улица'' || 1866 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" |'''Каралеўскі''' шлях || ''Новомосковская улица'' || XIX стагодзьдзе |-style="background:#EEEEEE;" align="left" |'''Кашарская''' вуліца || ''Батальонная улица''<br /> ''Скобелевская улица'' || 1866 год <br /> 1882 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" |'''Лошыцкая''' вуліца || ''Серпуховская улица''{{Заўвага|ад назвы расейскага палку зь [[Серпухаў|Серпухава]], які браў удзел у здушэньні [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня]]}} || 1866 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" |'''Плябанская''' вуліца || ''Широкая улица'' || 1866 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" |'''Рэзьніцкая''' вуліца || ''Мясницкая улица'' || 1866 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" |'''Старосьцінская Слабада''' вуліца || ''Старослободская улица'' || 1866 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" |'''Францішканская''' вуліца || ''Губернаторская улица'' || 1866 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" |'''Фэліцыянаўская''' вуліца || ''Богодельная улица'' || 1866 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" |'''Хлусаў''' мост || ''Александровский мост'' || XIX стагодзьдзе |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | rowspan="2"| [[Наваградак]] || '''Кавальская''' вуліца || ''Семёновская улица'' || XIX стагодзьдзе |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | '''Базылянскі''' завулак || ''Борисоглебский переулок'' || 1866 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Невель]] || '''Нізвальная''' вуліца || ''Льва Толстого улица'' || пачатак XX стагодзьдзя |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Нясьвіж]] || '''Дамініканская''' вуліца || ''Семинарская улица'' || 2-я палова XIX стагодзьдзя |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | rowspan="7"| [[Пінск]] || '''Альбрэхтаўская''' вуліца || ''Купеческая улица'' || XIX стагодзьдзе |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | '''Бэнэдыктынская''' вуліца || ''Кожевная улица'' || 1866 год<ref name="Miazienka"/> |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | '''Бэрнардынская''' вуліца || ''Тюремная улица'' || 1866 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | '''Вялікая''' вуліца || ''Большая Киевская улица'' || XIX стагодзьдзе |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | '''Дамініканская''' вуліца || ''Соборная улица'' || 1866 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | '''Лагішынская''' вуліца || ''Петербургская улица'' || XIX стагодзьдзе |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | '''Францішканская''' вуліца || ''Инженерная улица'' || 1866 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | rowspan="5"| [[Полацак]] || '''Вакзальная''' вуліца || ''Гоголевская улица'' || 1909 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" |'''Віцебская''' вуліца || ''Александровская улица'' || 1912 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" |'''Вялікая''' вуліца || ''Нижне-Покровская улица'' || 1848 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | '''Ільлінская''' вуліца || ''Верхне-Покровская улица'' || 1848 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | '''Прабойная''' вуліца || ''Льва Толстого улица'' || 1911 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | rowspan="2"| [[Рагачоў]] || '''Лугавая''' вуліца || ''Николаевская улица''{{Заўвага|ад імя маскоўскага гаспадара [[Мікалай I|Мікалая I]]}} || XIX стагодзьдзе |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | '''Папярочная''' вуліца || ''Георгиевская улица'' || XIX стагодзьдзе |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Пружаны]] || '''Сялецкая''' вуліца || ''Александровская улица'' || XIX стагодзьдзе |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Рэчыца]] || '''Прабойная''' вуліца || ''Успенская улица'' || XIX стагодзьдзе |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | rowspan="2"| [[Сенна]] || '''Магілёўская''' вуліца || ''Офицерская улица'' || XIX стагодзьдзе |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | '''Менская''' вуліца || ''Трактирная улица'' || XIX стагодзьдзе |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Себеж]] || '''Вялікая''' вуліца || ''Петра Великого улица'' || пачатак XX стагодзьдзя |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | rowspan="2"| [[Слонім]] || '''Панасоўская''' вуліца || ''Романовская улица'' || XIX стагодзьдзе |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | '''Скробаўская''' вуліца || ''Московская улица'' || да 1882 году |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | rowspan="6"| [[Слуцак]] || '''Востраўская''' вуліца || ''Воскресенский переулок'' || XIX стагодзьдзе |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | '''Завальская''' вуліца || ''Тюремная улица'' || XIX стагодзьдзе |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | '''Фарская''' вуліца || ''Богадельная улица'' || 1866 год<ref name="Miazienka"/> |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | '''Навамеская''' вуліца || ''Мостовая улица'' || XIX стагодзьдзе |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | '''Сэнатарская''' вуліца || ''Широкая улица'' <br /> ''Гоголевская улица'' || XIX стагодзьдзе <br /> пачатак XX стагодзьдзя |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | '''Усьцінаўская''' вуліца || ''Козачья улица'' || 1832 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Смаленск]] || '''Блонная''' вуліца || ''Кирочная улица'' <br /> ''Пушкинская улица'' || 1869 г. <br /> 1899 г. |} Некаторыя мясцовыя назвы перакладалі на расейскую мову і потым навязвалі да зваротнага перакладу на іншыя мовы: напрыклад, Шляхецкія вуліцы станавіліся «Дворянскими», Вялікія — «Большими», Рынкі — «Базарными площадями». Апроч таго, некаторыя новыя аб’екты атрымлівалі палітызаваныя або падкрэсьлена каляніяльныя назвы: напрыклад, Каломенская{{Заўвага|ад назвы расейскага палку з [[Каломна|Каломны]], які браў удзел у здушэньні нацыянальна-вызвольнага паўстаньня}} вуліца ў Менску, Мураўёўскі сад, Мураўёўскі завулак і Сувораўскі спуск у Магілёве, Мураўёўская вуліца ў Бабруйску<ref>[https://www.svaboda.org/a/27218377.html Лепш, чым у Менску: 10 беларускіх гарадоў зь пешаходнымі вуліцамі (усе гарады з фота)], [[Радыё Свабода]], 31 жніўня 2015 г.</ref>. == СССР == === Савецкая моўна-культурная палітыка ад часоў кіраваньня Сталіна === {{Асноўны артыкул|Рэформа беларускага правапісу 1933 году|Наркамаўка}} У 1929 годзе з прыходам да ўлады ў [[СССР|Савецкім Саюзе]] [[Сталін]]а пачалося згортваньне палітыкі [[Беларусізацыя|беларусізацыі]], якая на пачатку няпростага станаўленьня савецкай улады ([[Слуцкі збройны чын]], шматлікія антыбальшавіцкія паўстаньні і інш.) мусіла выгадна адрозьніваць яе ў вачах беларусаў ад уладаў Расейскай імпэрыі. Тым часам у адпаведнасьці з [[бальшавікі|бальшавіцкай]] [[камунізм|камуністычнай]] тэорыяй мэтай савецкай нацыянальнай палітыкі было зьліцьцё ўсіх народаў СССР у адну нацыю, якое мусіла адбывацца на падставе ўзаемнага скрыжоўваньня нацыянальных элемэнтаў усіх народаў, у тым ліку мовы. З часоў Сталіна гэты працэс праводзіўся толькі на падставе [[Расея|расейскай]] нацыянальнай базы — на базе расейскай гісторыі, расейскай культуры, расейскай мовы і расейскага патрыятызму<ref name="ehb"/>. У пачатку 1930-х гадоў у СССР узьнялі кампанію супраць беларускай мовы. Палітыка русіфікацыі беларускае мовы знайшла сваё канкрэтнае адлюстраваньне ў выдадзенай у 1931 годзе кнізе пад рэдакцыяй дырэктара [[Інстытут філязофіі|Інстытуту філязофіі]] [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|Беларускай акадэміі навук]] акадэміка С. Вальфсона «Навука на службе нацдэмаўскай контррэвалюцыі». Практычным завяршэньнем першага этапу кампаніі русіфікацыі беларускае мовы стала ўрадавая пастанова Савету народных камісараў БССР за 28 жніўня 1933 году «[[Рэформа беларускага правапісу 1933 году|Аб зьменах і спрашчэньні беларускага правапісу]]», якая датычыла ня толькі правапісу, але і [[фанэтыка|фанэтычных]] і [[Марфалёгія (мовазнаўства)|марфалягічных]] асаблівасьцяў беларускай мовы<ref name="Stanislau Stankievic">[[Станіслаў Станкевіч (палітык)|Станкевіч С.]] Русіфікацыя беларускае мовы ў БССР і супраціў русіфікацыйнаму працэсу. — Менск: Навука і тэхніка, 1994.</ref>. У 1950 годзе Сталін пісаў<ref>Сталин И. Марксизм и вопросы языкознания. — Москва, 1950.</ref>: {{Цытата| Мы будзем мець справу ня зь дзьвюма мовамі, ... а з сотнямі нацыянальных моваў, зь якіх у выніку даўгога эканамічнага, палітычнага й культурнага супрацоўніцтва нацыяў будуць выдзяляцца спачатку найбольш узбагачаныя адзіныя занальныя мовы, а потым занальныя мовы зьліюцца ў вадну супольную міжнародную мову, ...якая... будзе новай мовай, што ўбярэ ў сябе найлепшыя элемэнты нацыянальных і занальных моваў. {{арыгінал|ru|Мы будем иметь дело не с двумя языками... .. а с сотнями национальных языков, из которых в результате длительного экономического, политического и культурного сотрудничества наций будут выделяться сначала наиболее обогащенные единые зональные языки, а потом зональные языки сольются в один общий международный язык, ...который... будет новым языком, вобравшим в себя лучшие элементы национальных и зональных языков}} }} Адна з прадказаных Сталіным занальных моваў мусіла паўстаць на базе расейскай мовы<ref>[[Зьміцер Саўка|Саўка З.]] Мазаічная артаграфія. З нагоды прыняцьця Правапіснага закону — 2008 (частка 1) // [[Arche]]. № 12, 2009. С. 12.</ref>. За час усёй русіфікацыйнай кампаніі, якая пачалася ў 1930-х гадох ва ўсіх нерасейскіх мовах [[СССР|Савецкага Саюзу]], адбываўся прыкладна аднолькавы працэс з аднолькавай рэакцыяй на яго з боку асобных народаў. Калі разгледзець славянскія нерасейскія мовы СССР — [[беларуская мова|беларускую]] і [[украінская мова|ўкраінскую]] — то ў зьвязку з сваяцтвам гэтых моваў русіфікацыйны працэс у кожнай зь іх зьяўляўся ідэнтычным ува ўсіх дэталях. У працэсе русіфікацыі неславянскіх моваў — [[цюрскія мовы|цюрскіх]], моваў народаў [[Каўказ]]у, мовы [[Балтыя|балцкіх]] народаў — існавалі пэўныя фармальныя і колькасныя розьніцы ад русіфікацыйнага працэсу ў беларускай альбо ўкраінскай мовах, але асноўныя мэты, на якія быў скіраваны гэты працэс, заставаліся аднолькавымі<ref name="Stanislau Stankievic"/>. Рэалізацыя моўнай палітыкі ў [[БССР]] праводзілася ў двух кірунках, якія ўзаемна дапаўняюць адзін адно, але пасьлядоўна вялі да поўнай нівэляцыі беларускае мовы<ref name="Stanislau Stankievic"/>: # Звужэньне сфэры ўжываньня беларускай мовы ў публічным жыцьці і замена яе расейскай; # Усебаковая русіфікацыя дапушчанай да публічнага ўжываньня беларускай мовы. Адным з асноўных кірункаў русіфікацыі па [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайне]] стала накіраваньне ў Беларусь работнікаў (пераважна на кіроўныя пасады) зь іншых рэспублік СССР. Толькі ў 1944 годзе ЦК [[КПСС|кампартыі]] накіраваў у БССР на сталую працу 429 чалавек, зь якіх звыш 10 сталі сакратарамі [[абкам]]аў, 19 — загаднікамі аддзелаў абкамаў, каля 40 — першымі сакратарамі [[райкам]]аў партыі. Паводле зьвестак на 1 студзеня 1945 году, у агульным складзе [[КП(б)Б]] беларусаў было толькі 46%, прытым іх вельмі неахвотна вылучалі на высокія кіроўныя пасады. Больш за дзесяць паваенных гадоў ЦК КП(б) Б узначальвалі расейцы з паходжаньня<ref>{{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)|к}} С. 37—38.</ref>. Згодна з прынятай у жніўні 1944 году пастановай кампартыі прадугледжвалася пасылка ў Беларусь на сталую працу значнай колькасьці расейскамоўных прапагандысцкіх кадраў і работнікаў культуры<ref>{{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)|к}} С. 41.</ref>. Як адзначае беларускі гісторык [[Уладзімер Аляксеевіч Арлоў|Уладзімер Арлоў]], камуністычныя ідэолягі адводзілі гэтай магутнай хвалі перасяленцаў з Расеі важную ролю ў русіфікацыі Беларусі і стварэньньні «новай этнічнай супольнасьці» ({{мова-ru|новой этнической общности|скарочана}}) — бяспамятнага, абязмоўленага народу, зь якім можна праводзіць хоць-якія экспэрымэнты<ref name="Arlou-1993"/>. Адначасна актыўна спрыялі працэсу русіфікацыі шматлікія структурныя падразьдзяленьні спэцслужбаў, якія жорстка распраўляліся зь беларускімі падпольнымі арганізацыямі<ref name="Lyc-38">{{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)|к}} С. 38.</ref>. Па сьмерці Сталіна ў чэрвені 1953 году на пленуме ЦК КПБ у Менску кандыдат на пасаду першага сакратара беларускага ЦК [[Міхаіл Зімянін]] рэзка раскрытыкаваў палітыку партыйнага кіраўніцтва ў нацыянальным пытаньні, асабліва ў заходніх абласьцях БССР. Ён заявіў, што сярод партыйных і савецкіх кіраўнікоў там пераважаюць небеларусы — з 1175 партыйных чыноўнікаў беларусаў толькі 121 чалавек; з 1408 супрацоўнікаў аблвыканкамаў мясцовымі беларусамі былі толькі 114, з 321 супрацоўніка гарвыканкамаў мясцовых было толькі 25 чалавек. Асабліва рэзка Зімянін гаварыў пра становішча ў органах НКВД-МУС: у цэнтральным і абласных апаратах МУС беларусаў — адзінкі, з 173 начальнікаў райаддзелаў МУС беларусаў было толькі 33; у заходніх абласьцях з 840 апэратыўных супрацоўнікаў органаў МУС мясцовых ураджэнцаў толькі 17 чалавек; у органах міліцыі заходніх вобласьцяў з 150 кіраўнікоў беларусам быў толькі 1, а з 92 начальнікаў гаррайаддзелаў міліцыі ўраджэнцаў заходніх абласьцей было толькі 5. Таксама на пленуме гаварылася пра варты жалю стан беларускай адукацыі, напрыклад, у Менску па-беларуску навучаліся толькі 15% вучняў. Але гэтага стану зьмяніць не ўдалося, бо яшчэ падчас пленуму [[Лаўрэнці Берыя|Лаўрэнція Берыю]], які даслаў у Менск Зімяніна, арыштавалі і ягоныя спробы нацыянальнага разьняволеньня ў СССР вельмі хутка згарнулі<ref name="Ablamiejka-21-04-2022"/>. Увогуле, у паваеннай Беларусі ўсімі найважнейшымі пытаньнямі, у тым ліку і культурна-моўнымі, фактычна загадвалі савецкія ўлады ў Маскве, прытым не на карысьць беларусаў<ref name="Lyc-38"/>. Кепская сытуацыя склалася з выданьнем кнігаў на беларускай мове. Такія выданьні трымаліся на складах, не пушчаліся ў продаж, а пазьней сьпісваліся ў якасьці затаваранай нехадавой прадукцыі, якую ніхто ня хоча чытаць. Разам зь зьмяншэньнем накладаў і колькасьці беларускамоўнай друкаванай прадукцыі павялічвалася колькасьць і ўдзельная вага расейскамоўнай. У 1946 годзе наклад часопісаў на расейскай мове ў БССР складаў 1[[адсотак|%]], 1955 годзе ён дасягнуў 31%. У 1970 годзе агульны наклад беларускамоўных кнігаў складаў 9 мільёнаў асобнікаў, расейскамоўных — 16 мільёнаў<ref name="atlantyda">[http://www.svaboda.org/content/transcript/822774.html Беларуская Атлянтыда: без бар’ераў. Русыфікацыя], [[Радыё Свабода]], 13 сьнежня 2007 г.</ref>. Кнігі на беларускай мове ў 1950, 1965 і 1970 гадох складалі адпаведна 85%, 31% і 37% ад агульнай колькасьці кнігаў, друкаваных у БССР. Газэты: 85%, 57% і 38%. Нязначнае павелічэньне назіралася толькі сярод часапісаў: 74%, 75% і 81%<ref>Мікуліч Т. Мова і этнічная самасвядомасць. — Менск: Навука і тэхніка, 1996. С. 96.</ref>. Найбольш актыўна працэс русіфікацыі пайшоў у 1960—1970-я гады. Шырокая дыскусія пра мэтады навучаньня расейскай мове ў рэспубліках СССР скончылася ў жніўні 1956 году міжрэспубліканскай канфэрэнцыі ў [[Ташкент|Ташкенце]], дзе зазначалася, быццам расейская мова стала ўсім савецкім народам «''другой роднай мовай''» і сродкам узбагачэньня лексыкі нацыянальных моваў. Кампанія ўкараненьня расейскай мовы ўва ўсе сфэры жыцьця нацыянальных рэспублік, што разгарнулася па гэтым, сустрэла пратэст часткі нацыянальнай інтэлігенцыі, якая па XX зьезьдзе партыі пачала выказвацца вальней. Нават найвышэйшае кіраўніцтва БССР выказвалася з асуджэньнем маштабаў русіфікацыі. У студзені 1959 году на прыёме ў гонар 40-годзьдзя БССР, на які прыехаў [[Мікіта Хрушчоў|М. Хрушчоў]], першы сакратар ЦК КПБ [[Кірыла Мазураў|К. Мазураў]] выступіў з прамовай на беларускай мове. Хрушчоў абурыўся, чаму выступ быў не па-расейску. Крыху пазьней ён выказаўся яшчэ больш вызначана<ref>[https://www.svaboda.org/a/29693737.html Ня трапіць у палон «русского мира». У Віцебску абмеркавалі лёс беларускай дзяржаўнасьці], [[Радыё Свабода]], 6 студзеня 2019 г.</ref>: {{Цытата| Чым хутчэй мы ўсе загаворым па-расейску, тым хутчэй збудуем камунізм. {{арыгінал|ru|Чем скорее мы все будем говорить по-русски, тем быстрее построим коммунизм.}} }} Па гэтым пачалося выцісканьне беларускай мовы з тых пазыцыяў, якія яна пакуль яшчэ займала, і асабліва ўзмацнілася з прыходам на пасаду першага сакратара ЦК КПБ [[Пётар Машэраў|Пятра Машэрава]] ў 1965 годзе<ref>Коряков Ю. Б. Языковая ситуация в Белоруссии и типология языковых ситуаций. Диссертация на соискание ученой степени кандидата филологических наук. Научный руководитель — доктор филологических наук, профессор В. М. Алпатов. — Московский Государственный Университет им. М. В. Ломоносова. Филологический факультет. С. 39—40.</ref>. 26 траўня 1983 году была прынятая пастанова [[ЦК КПСС]] і Савету Міністраў СССР аб павелічэньні на 15% заработку настаўнікаў расейскай мовы ў беларускамоўных школах. Пастанова прадугледжвала з студзеня 1984 году павелічэньне на 15% стаўкі настаўнікаў падрыхтоўчых і другіх-трэціх клясаў, якія ведалі расейскую мову, і настаўнікаў расейскай мовы і літаратуры ў 4—11 клясах агульнаадукацыйных школаў усіх тыпаў<ref name="atlantyda"/>. Асаблівасьцю русіфікацыйных захадаў уладаў СССР у Беларусі стала сыстэматычнае насаджэньне беларусам [[Комплекс непаўнавартасьці|комплексу непаўнавартасьці]] на нацыянальным узроўні: як культурна-гістарычнага («''[[Летувізацыя|беларускі народ быў яшчэ ў незапамятныя часы заваяваны магутным і баявым народам]] — [[летувісы|летувісамі]] — і з той пары хадзіў то пад уладай летувісаў, то палякаў — і толькі магутны старэйшы расейскі брат здолеў вярнуць беларусаў да нармальнага жыцьця і выратаваў іх ад немінучай пагібелі як асобнага народа''»<ref>Астапенка А. Мікола Ермаловіч: Той, хто вярнуў нам гісторыю. — {{Менск (Мінск)}}: «Харвест», 2015. С. 5.</ref>), так і эканамічнага («''без Расеі мы нішто''», «''без Расеі мы памром''»<ref>[[Дзьмітры Гурневіч]], [https://www.svaboda.org/a/31857889.html «Без Расеі Беларусь памрэ». Тлумачым, чаму гэта ня так], [[Радыё Свабода]], 19 траўня 2022 г.</ref>). Вынікам расейскай імпэрскай і савецкай русіфікацыйнай палітыкі стала тое, што на час [[Перабудова|перабудовы]], якая пачалася ў сярэдзіне 1980-х гадоў, беларусы былі найбольш дэнацыяналізаванымі і русіфікаванымі з народаў усіх рэспублік СССР. Гэта прычынілася да таго, што працэсы [[Беларускае нацыянальнае адраджэньне|нацыянальнага адраджэньня]] ішлі тут больш марудна, чым у іншых, і сустракалі значны супраціў з боку савецкага дзяржаўнага чыноўніцкага апарату<ref>{{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)|к}} С. 45.</ref>. === Змаганьне супраць расейска-савецкай акупацыі === Па распадзе Расейскай імпэрыі і ўтварэньні [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]] першыя паўстаньні супраць расейскіх [[Бальшавікі|бальшавікоў]], якія спрабавалі захапіць [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічную тэрыторыю беларусаў]], адбыліся ў сакавіку — верасьні 1918 году — на [[Амсьціслаўскае ваяводзтва|Амсьціслаўшчыне]], [[Аршанскі павет|Аршаншчыне]], [[Віцебскі павет|Віцебшчыне]] і [[Полацкае ваяводзтва|Полаччыне]]. У лістападзе таго ж году выбухнула [[Вяліскае паўстаньне]], у якім бралі ўдзел дзясяткі тысячаў чалавек. Яно перакінулася на сумежную [[Смаленскі павет|Смаленшчыну]] (Парэцкае паўстаньне). У сакавіку — красавіку 1919 году паўстаньні прайшлі ў ваколіцах [[Гомель|Гомля]], [[Карма (Кармянскі раён)|Кармы]], [[Рагачоў|Рагачова]], [[Рэчыца|Рэчыцы]], [[Нясьвіж]]у, [[Мір (мястэчка)|Міру]], [[Слуцак|Слуцка]], [[Старобін]]а ды іншых местаў і мястэчак<ref name="Sidarevic-1993">[[Анатоль Сідарэвіч|Сідарэвіч А.]] Дзе ў Беларусі былі арганізаваныя паўстанні супраць камуністаў? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 65.</ref>. Антыбальшавіцкія паўстаньні працягнуліся ў 1920 годзе, найбольшым зь іх выявілася Койданаўскае паўстаньне, калі ў ліпені 4 дні трымалася [[Койданаўская самастойная рэспубліка]]. У лістападзе — сьнежні таго ж году [[Рада Случчыны]], узначаленая беларускімі сацыялістамі-рэвалюцыянерамі, узьняла 10 тысячаў чалавек і арганізавала іх у два палкі, [[Слуцкі збройны чын|якія месяц трымалі ўладу Беларускай Народнай Рэспублікі ў 15 валасьцях]]. У 1921 годзе на тэрыторыі Беларусі дзеялі партызанскія аддзелы (агулам 3,5 тысячы чалавек). Пазьней сялянскія паўстаньні, якія ўсяляк прыхоўваліся тагачасным савецкім друкам, адбываліся ў 1930-я гады супраць [[Калектывізацыя|калектывізацыі]]<ref name="Sidarevic-1993"/>. У 1946 годзе пераважна на захадзе Беларусі ўтварыўся падпольны [[Саюз беларускіх патрыётаў]], сярод мэтаў якога была абарона нацыянальных і грамадзянскіх правоў, захаваньне і разьвіцьцё беларускай культуры і мовы, і ўрэшце — пабудова сувэрэннай, незалежнай Беларусі. Яго суполкі зьявіліся ў [[Баранавічы|Баранавічах]], [[Берасьце|Берасьці]], [[Глыбокае|Глыбокім]], [[Горадня|Горадні]], [[Маладэчна|Маладэчне]], [[Менск]]у, [[Наваградак|Наваградку]], [[Паставы|Паставах]], [[Пінск]]у, [[Слонім]]е і іншых местах і мястэчках. У 1947 годзе органы савецкай дзяржбясьпекі з дапамогай правакатараў разграмілі Саюз беларускіх патрыётаў, якіх ашальмавалі як «фашыстаў» і жорстка пакаралі. Некаторых зь іх расстралялі, частка загінула на бальшавіцкай катарзе<ref>Ялугін Э. Што такое СБП? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 71.</ref>. У 1944—1957 гадох узброенае змаганьне з расейска-савецкімі акупантамі за аднаўленьне незалежнасьці Беларусі вяла партызанская арганізацыя [[Чорны кот (арганізацыя)|Чорны кот]]<ref>{{Літаратура/Антысавецкія рухі ў Беларусі (1944—1956). Даведнік|к}}</ref>, у 1946—1949 гадох дзеяў падпольны [[Саюз змаганьня за незалежнасьць Беларусі]]. === Савецкі масавы тэрор === [[Файл:Kurapaty - 01.jpg|значак|250пкс|[[Курапаты]], месца масавых расстрэлаў ахвяраў [[НКВД]]]] {{Асноўны артыкул|Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі}} На думку беларускага дасьледніка [[Леанід Маракоў|Леаніда Маракова]], у 1930-я гады на [[Сталін]]а працавалі сакрэтныя інстытуты [[НКВД]], якія пралічылі значны патэнцыял у геапалітычным становішчы [[Беларусь|Беларусі]]. Для таго, каб [[беларусы]] ніколі не атрымалі незалежнасьці ад [[Расея|Расеі]], яны сыстэматычна вынішчалі інтэлектуальны генафонд нацыі. Як адзначае Леанід Маракоў: ''«Зьмянілася ўжо некалькі пакаленьняў, а нам усё ніяк не атрымоўваецца аднавіць згубленае. Усё таму, што мы — дзеці горшых, лепшых выразалі»''<ref name="tut.by">{{Спасылка | аўтар = Кастусь Лашкевич, Леонид Моряков | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 21.10.2010 | url = http://news.tut.by/201107.html| загаловак = Как в БССР уничтожали врачей и избавлялись от больных| фармат = | назва праекту = | выдавец = [[TUT.BY]] | дата = 22 кастрычніка 2010 | мова = ru | камэнтар = }}</ref>. Ад рэпрэсіяў 1930-х гадоў пацярпелі 26 акадэмікаў і 6 сяброў-карэспандэнтаў [[Беларуская акадэмія навук|Беларускай акадэміі навук]]. З 139 асьпірантаў, якія былі ў 1934 годзе, засталося толькі шэсьць чалавек. Дасьледаваньні ў галіне гуманітарных навук практычна спыніліся<ref>[[Васіль Кушнер|Кушнер В.]] Культурнае і духоўнае жыццё савецкай Беларусі // {{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у кантэксьце сусьветных цывілізацыяў)|к}} С. 402.</ref>. У 1930-я гады савецкія ўлады фізычна і духоўна зьнішчылі 32 менскія гісторыкі, іх працы выдалілі з навуковых бібліятэк. Увогуле, была поўнасьцю зьніштожаная беларуская гістарычная школа<ref name="Katlarcuk-2009">[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] [https://web.archive.org/web/20091202093523/http://arche.by/by/19/30/1220/ Прадмова да «літоўскага» нумару] // [[Arche]] № 9, 2009.</ref>. З 540—570 літаратараў, якія друкаваліся ў Беларусі ў 1920—1930-я гады, было рэпрэсавана ня менш за 440—460 (80%), у тым ліку [[Тодар Кляшторны]], [[Андрэй Мрый]] і мноства іншых вядомых аўтараў. Калі ўлічваць аўтараў, вымушаных зьехаць з радзімы, то ад рэпрэсіяў пацярпелі ня менш за 500 беларускіх літаратараў (90%), чвэртка ўсёй колькасьці літаратараў (2000), рэпрэсаваных у СССР<ref>{{Літаратура/Даведнік Маракова|РЛ|1|0|РЛ1-3|РЛ1-3}}</ref>. Як падкрэсьлівае гісторык [[Сяргей Абламейка (гісторык)|Сяргей Абламейка]], пад рэпрэсіі трапіла практычна 100% складу [[Саюз пісьменьнікаў БССР|Саюзу пісьменьнікаў БССР]], да [[Нямецка-савецкая вайна|вайны]] дажыло ня больш за 20 чалавек. Вынікам такога антыбеларускага тэрору стала тое, што жыхары Менску літаральна баяліся вымавіць слова па-беларуску<ref name="Ablamiejka-21-04-2022"/>. Тым часам, паводле падлікаў Леаніда Маракова, ва [[Украіна|Ўкраіне]] колькасьць рэпрэсаваных літаратараў склала каля 35—40%, у [[Расея|Расеі]] — ня больш за 15%<ref name="tut.by"/>. Па [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайне]] савецкія ўлады масава рэпрэсавалі тых, хто ў ваенны час хоць неяк супрацаваў (у тым ліку дзеля выжываньня) зь [[Нямецкая акупацыя Беларусі (1941—1944)|нямецкай адміністрацыяй]]: паміж 1945—1950 гадамі зь Беларусі ўглыб СССР дэпартавалі каля 1 мільёну маладых беларусаў<ref name="Ablamiejka-21-04-2022"/>. === Савецкая адукацыйная палітыка === У адукацыі Беларусі, як і ў іншых савецкіх рэспубліках, прапаганда і насаджэньне расейскай мовы пачаліся з выкананьня прынятай 13 сакавіка 1938 году Саветам народных камісараў СССР і ЦК [[Камуністычная партыя Савецкага Саюзу|Усесаюзнай кампартыі (бальшавікоў)]] пастановы аб абавязковым вывучэньні расейскай мовы ў агульнаадукацыйнай школе нацыянальных рэспублік. З 1938/39 навучальнага году расейская мова стала галоўным прадметам беларускамоўных школаў<ref>{{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)|к}} С. 31.</ref>. Тым часам з пэдагагічнага працэсу агульнаадукацыйных школаў, сярэдніх спэцыяльных і вышэйшых навучальных установаў прыбралі гісторыю Беларусі як асобны прадмет, яе паасобныя фрагмэнты былі толькі ў агульным курсе гісторыі СССР<ref>{{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)|к}} С. 32.</ref>. У 1945—1955 гадох у Беларускай ССР ажыцьцявілі абавязковую пачатковую асьвету і перайшлі да ўсеагульнай 7-гадовай асьветы. У паваенны час на нізкім прафэсійным узроўні вялося выкладаньне многіх прадметаў, дрэнна ўлічваліся нацыянальныя асаблівасьці ў навучальна-выхаваўчай рабоце. Гэтаму спрыялі ўмовы, зьвязаныя з выпраўленьнем у БССР многіх кадраў, якія не валодалі мовай карэннага насельніцтва і не жадалі, каб яе вывучалі іх дзеці. Абыякава ставіўся да беларускай мовы партыйна-дзяржаўны апарат. У 1953 годзе толькі 62,2% кіроўных кадраў рэспубліканскай партыйнай арганізацыі складалі прадстаўнікі карэннай нацыянальнасьці. Гэтыя абставіны спрыялі таму, што рэзка скарацілася колькасьць беларускіх школаў у буйных прамысловых цэнтрах. У Менску ў 1945/46 навучальным годзе з 28 школаў 14 былі беларускамоўнымі, а ўжо ў 1952/53 навучальным годзе з 46 школаў беларускіх налічвалася толькі 9. Набірала моц тэндэнцыя скарачэньня беларускамоўных школаў у местах і ў сельскай мясцовасьці<ref>Нарысы гісторыі Беларусі: У 2 ч. / АН Беларусі, Ін-т гісторыі; Рэдкал.: М. Касцюк (гал. рэд.) і інш. Ч. 2. — {{Менск (Мн.)}}: Беларусь, 1995. С. 362.</ref>. Тым часам галоўным інструмэнтам русіфікацыйнай палітыкі стала расейскамоўная вышэйшая і сярэдняя спэцыяльная школа, куды беларусаў залічвалі толькі пры ўмове пасьпяховага ўступнага экзамэну з расейскай мовы. Яе, як галоўны прадмет, здавалі пры паступленьні ўва ўсе тыпы сярэдніх спэцыяльных і вышэйшых навучальных установаў, што прыводзіла да самарусіфікацыі<ref>{{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)|к}} С. 42.</ref>. Беларускамоўныя агульнаадукацыйныя школы фактычна набылі тупіковы характару, бо навучальныя ўстановы больш высокай ступені карысталіся вынятна расейскай мовай<ref>{{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)|к}} С. 43.</ref>. 4 студзеня 1959 году сяброўка Прэзыдыюму Цэнтральнага камітэту [[КПСС]] [[Кацярына Фурцава]] даслала з Масквы тэлеграму ва ўрад БССР з патрабаваньнем пераводу навучаньня ў агульнаадукацыйных школах на расейскую мову<ref>{{Артыкул|аўтар=Канюта В.|загаловак=Клясыкі гавораць|спасылка=http://www.zviazda.by/be/news/20140221/1392932685-klasiki-gavorac|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=21 лютага 2014|нумар=[http://www.zviazda.by/be/number/33-27643 33 (27643)]|старонкі=[http://www.zviazda.by/sites/default/files/pdf/2014/02/21lut-6.indd_.pdf 6]|issn=1990-763x}}</ref>. У выніку, да 1961 году ўсе беларускамоўныя школы ў раённых цэнтрах Беларускай ССР гвалтам русіфікавалі. Да паступовай русіфікацыі агульнаадукацыйнай школы таксама прывяло наданьне дзецям іншаземцаў права адмовы ад адукацыі на мове краіны пражываньня. Да 1979 году ў БССР перайшлі да ўсеагульнай сярэдняй адукацыі, у 1984 годзе — усеагульнай 11-гадовай (4 + 5 + 2) усеагульнай сярэдняй адукацыі. У 1989 годзе ў расейскамоўных школах было 80% вучняў, у беларускамоўных — 20%<ref name="б">{{Кніга|аўтар=[[Сьвятлана Снапкоўская|Снапкоўская С.]]|частка=Асьвета|загаловак=[[Беларуская энцыкляпэдыя]] ў 18 тамах|арыгінал=|спасылка=http://files.knihi.com/Slounik/02/enc/Bielaruskaja_encyklapedyja.torrent|адказны=гал.рэд. [[Генадзь Пашкоў]]|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Беларуская энцыкляпэдыя імя Петруся Броўкі]]|год=1999|том=2|старонкі=24-25|старонак=480|сэрыя=|isbn=985-11-0061-7|наклад=10 000}}</ref>. У пачатку 1980-х гадоў у Менску толькі адно дзіця навучалася па-беларуску — вучаніца 3-яй школы Наста Лісіцына<ref>[https://www.svaboda.org/a/29724253.html «Мне абвяшчалі байкот». У пачатку 80-х у Менску была адна дзяўчына, якая вучылася па-беларуску. Мы яе знайшлі], [[Радыё Свабода]], 20 студзеня 2019 г.</ref>. === Перакручваньне гісторыі Беларусі і прыніжэньне гістарычнай ролі беларусаў === [[Файл:Зь гісторыі русыфікацыі Вялікалітвы.pdf|значак|250пкс|«З гісторыі русыфікацыі [[Літва|Вялікалітвы]]», [[Ян Станкевіч|Я. Станкевіч]], 1967 г.]] {{Асноўны артыкул|Летувізацыя}} БССР была адзінай рэспублікай эўрапейскай часткі СССР, якая ня мела свайго навуковага часопісу дзеля публіцыі гістарычных дасьледаваньняў. Згодна з партыйнымі дырэктывамі, адлік сапраўнай гісторыі Беларусі вёўся ад 1917 году, а беларускі этнас разглядаўся як негістарычны, які ня меў уласнай эліты, высокай культуры і мастацтва. Такім парадкам, усё створанае па-за межамі сялянскай хаты лічылася спадчынай «польскіх паноў» або «расейскіх памешчыкаў»<ref name="Katlarcuk-2009"/>. Савецкая гістарыяграфія цалкам атаясамлівала гістарычныя [[Літва|Літву]] і [[Ліцьвіны|ліцьвінаў]] з навачаснымі [[Летува|Летувой]] і [[Летувісы|летувісамі]]. Адпаведна, спадчына [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] абвяшчалася вынятна летувіскай, а [[Вільня]] — спрадвечна летувіскім местам. За савецкім часам у [[Летувіская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Летуве]] выйшлі сотні навуковых і навукова-папулярных выданьняў, дзе гэтыя падыходы ўсяляк прапагандаваліся і абгрунтоўваліся. Да прыкладу, у кнігу «Lietuvos piles» ({{мова-be|Летувіскія замкі|скарочана}}) улучылі [[Наваградзкі замак|Наваградзкі]], [[Мірскі замак|Мірскі]], [[Лідзкі замак|Лідзкі]], [[Полацкія замкі|Полацкі]] і дзясяткі іншых беларускіх замкаў. Таксама рабіліся спробы залічыць у лік выдатных дзеячоў летувіскай культуры [[Францішак Скарына|Францішка Скарыну]]<ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 388.</ref>, тым часам [[Слуцкія паясы]] і [[Урэчча|ўрэцкае]] шкло абвясьцілі «вырабамі летувіскіх рамесьнікаў»<ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 386.</ref>. Як падкрэсьлівае гісторык [[Андрэй Катлярчук]], «''адмаўленьне гістарычнай сувязі [[Ліцьвіны|сярэднявечных „літоўцаў“]] і сучасных беларусаў мела сумныя наступствы для беларускага этнасу, спарадзіўшы закіды браку ў іх мінулым дзяржаўнасьці і „штучнасьці“ [[Беларуская мова|іх мовы]], амаль прыбраўшы гісторыю і культуру гэтага народу з [[мэдыявістыка|мэдыявістыкі]] XX стагодзьдзя''»<ref>[[Андрэй Катлярчук|Котлярчук А. С.]] Самосознание белорусов в литературных памятниках ХVІ—ХVІІІ вв. // Русь — Литва — Беларусь: Проблемы национального самосознания в историографии и культурологии. — Москва, 1997. С. 89.</ref>. Як зазначае летувіскі гісторык [[Русьціс Камунтавічус]], на 2023 год «''летувісы лічаць, што ў беларусаў не было дзяржаўнасьці''». Паводле актуальных летувіскіх школьных падручнікаў, «''беларусы — шэрая маса, якую летувісы заваявалі ў сярэднія вякі''». Апроч таго, Камунтавічус адзначае, што да сёньняшняга часу няма ніводнай кнігі беларускага гісторыка, якая б была перакладзеная на летувіскую мову. Паводле Камунтавічуса, «''у адрознасьць ад летувісаў, чыя ідэнтычнасьць будуецца ў апазыцыі да іншых (для іх амаль усе суседнія народы — ворагі), беларусы імкнуцца з усімі жыць у згодзе''»<ref>Антось Жупран, [https://nashaniva.com/323307 «Як зразумець беларуса, калі ён такі складаны». Гутарка з аўтарам першай гісторыі Беларусі на літоўскай мове], [[Наша Ніва]], 6 жніўня 2023 г.</ref>. Таксама ён падкрэсьлівае: «''гэта прыніжэньне беларусаў — скарачаць іх гісторыю і сьцьвярджаць, што вось яны толькі нядаўна зьявіліся, а мы тут жылі спрадвеку''» і што такое скарачэньне гісторыі Беларусі ёсьць актуальным для расейцаў, каб сьцьвярджаць, што да таго, як зьявіліся Беларусь і беларусы, усе былі адзінымі — русінамі, рускімі, былі часткай Расеі<ref>[[Сяргей Паўлавіч Абламейка|Сяргей Абламейка]], [https://www.svaboda.org/a/32392665.html Літоўскі гісторык Русьціс Камунтавічус: Нельга напісаць сумесную гісторыю, якая задаволіць і літоўцаў, і беларусаў], [[Радыё Свабода]], 3 траўня 2023 г.</ref>. === Рабаваньне і зьнішчэньне культурных каштоўнасьцяў і архіўных дакумэнтаў === [[Файл:Muzeum Suworowa w Kobryniu.JPG|значак|250пкс|Музэй [[Аляксандар Сувораў|Суворава]] ў [[Кобрынь|Кобрыні]], створаны за савецкім часам]] У 1920—1950-я гады савецкія ўлады масава зьнішчалі беларускія архіўныя дакумэнты, асабліва гэтае зьнішчэньне было актыўным з канца 1930-х да канца 1950-х гадоў, калі савецкія архівы знаходзіліся ў складзе [[Народны камісарыят унутраных справаў|НКВД-МГБ]]<ref name="Ablamiejka-21-04-2022"/>. За савецкім часам працягнуўся распачаты ўладамі Расейскай імпэрыі вываз зь Беларусі гістарычна-культурных каштоўнасьцяў. У 1922 годзе ў Маскву з БССР афіцыйна вывезьлі 132 прадметы, сярод якіх быў [[сэўр]]ская і [[вена|венская]] парцаляна, дробная плястыка, вэнэцыянскі куфэрак XV cт., посуд эпохі барока, старажытныя музычныя інструмэнты, гравюры. У канцы 1928 годзе з фондаў Беларускага дзяржаўнага музэю ў Менску вывезьлі шэраг абразоў, а таксама творы [[Марк Антакольскі|Антакольскага]], [[Юдэль Пэн|Пэна]], [[Янкель Кругер|Кругера]]. У лістападзе 1931 году адбылося буйнамаштабнае адабраньне: у Маскву вывезьлі сотні каштоўных помнікаў гісторыі і мастацтва — дрэварыты [[Альбрэхт Дурэр|Дурэра]], флямандзкія габэлены, рэнэсансавую мэблю, нямецкія сярэдневечныя вырабы з срэбра, [[Слуцкія паясы|слуцкія залататканыя паясы]] ды іншае. Агулам тады зь Менскага, Магілёўскага, Віцебскага і Гомельскага дзяржаўных музэяў вывезьлі 285 гістарычных і мастацкіх помнікаў. Пазьней узяліся за раённыя краязнаўчыя музэі. Напрыклад, з Аршанскага музэю забралі малюнкі франка-прускай вайны ў колькасьці 132 адзінак, а таксама творы кітайскага і японскага выяўленчага мастацтва. У 1933 годзе адбыўся чарговы масавы вываз каштоўнасьцяў<ref>Аляксандар Гужалоўскі, [https://budzma.org/news/yak-vyvozili-kashtounastsi-z-bssr.html Як вывозілі каштоўнасці з музеяў БССР у канцы 1920-х — пачатку 1930-х гг.], [[Budzma.org]], 28 кастрычніка 2020 г.</ref>. А ў 1950 годзе савецкія ўлады ў строгай таямніцы<ref name="Maldzic-1993">[[Адам Мальдзіс|Мальдзіс А.]] Які лёс старадаўных музейных і бібліятэчных збораў у Беларусі? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 74.</ref> падаравалі Польшчы абсалютную большасьць партрэтаў (63 адзінкі) зь Нясьвіскай галерэі<ref>Кірпа С. [http://www.tio.by/newspaper/651 Скарбы Нясвіжа: гісторыя стварэння і рабавання] // Туризм и отдых. № 39 (724), 8 кастрычніка 2009 г.</ref>. Тым часам рэлігійная і духоўная сьвятыня [[беларусы|беларусаў]] — [[Крыж Эўфрасіньні Полацкай]] — з усяго відаць, трапіла ў перададзеную ў 1943 годзе [[Расейская праваслаўная царква|Расейскай праваслаўнай царкве]] [[Троіца-Сергіева лаўра|Троіца-Сергіевую лаўру]], дзе таемна ад грамадзкасьці захоўваецца як асабістая сьвятыня [[Патрыярх Маскоўскі і ўсяе Расеі|маскоўскага патрыярха]]<ref name="Tarasau-2021">[https://nn.by/?c=ar&i=274240 «Патрыярх лічыць яго асабістай святыняй і прыязджае да яго маліцца». Дзе знаходзіцца Крыж Ефрасінні Полацкай?], [[Наша Ніва]], 9 чэрвеня 2021 г.</ref>. У выніку гэтых спусташэньняў на пачатак 1990-х гадоў на тэрыторыі [[Беларусь|Беларусі]] не засталося ніводнага выданьня [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588 году|III Статуту Вялікага Княства Літоўскага]] на [[Старабеларуская мова|старабеларускай мове]]. Асобнікі найбольш масавага выданьня 1594—1595 гадоў разьмеркаваліся наступным спосабам: [[Расея]] (11), [[Польшча]] (6), [[Летува]] (6), [[Украіна]] (5), [[Вялікабрытанія]] (1)<ref>{{спасылка|url=http://nn.by/?c=ar&i=73492 |загаловак=Магчымасць вярнуць у краіну арыгінальнае выданне Статута ВКЛ з’явілася ў беларусаў|выдавец=[[Наша Ніва]]|дата публікацыі=16 траўня 2012}}</ref><ref>{{спасылка|url=http://www.belta.by/ru/all_news/society/Vozmozhnost-vernut-v-stranu-originalnoe-izdanie-Statuta-VKL-pojavilas-u-belorusov_i_597560.html|загаловак=Возможность вернуть в страну оригинальное издание Статута ВКЛ появилась у белорусов |выдавец=[[БелТА]]|дата публікацыі=16 траўня 2012}}</ref>. Апроч таго, у розных музэях Беларусі засталося ня больш як 20 [[Слуцкія паясы|слуцкіх паясоў]], пераважна ў фрагмэнтах<ref>Наркевіч І. Квітнеюць серабром і золатам слуцкія паясы // Культура. № 21 (839), 24.05.2008 — 30.05.2008 г.</ref>. Як адзначае [[Адам Мальдзіс]], у выніку шматгадовага рабаваньня Беларусь, відаць, стала адзінай краінай у сьвеце, дзе нацыянальных культурных скарбаў на радзіме засталося меней, чым за яе межамі<ref name="Maldzic-1993"/>. === Масавае зьнішчэньне помнікаў архітэктуры === [[Файл:Маскалізацыя (русіфікацыя). Высокае. Кляштар баніфратаў.jpg|250пкс|значак|Кляштар баніфратаў у [[Высокае|Высокім]], ператвораны ў склад-гараж]] {{Асноўны артыкул|Сьпіс помнікаў гісторыі і архітэктуры Беларусі, зруйнаваных уладамі СССР}} Радыкальныя ідэі бальшавікоў пра сацыяльнае пераўтварэньне і ўрбаністычны прагрэс прывялі да руйнаваньня цэлых архітэктурных ансамбляў. Паводле савецкіх генэральных плянаў зьнішчаліся гістарычныя трасы вуліцаў, узводзілася тыповая шматпавярховая забудова без уліку гістарычных кампазыцыйных дамінантаў, відавых пэрспэктываў і сылюэту. Прагматызм і [[Вульгарызм|вульгарная]] [[Ідэалёгія|ідэалягізацыя]] прывялі да ўтварэньня татальна абязьлічанага мескага асяродзьдзя<ref>{{Літаратура/Страчаная спадчына (2003)|к}} С. 6.</ref>. Напрыклад, у сярэдзіне 1970-х гадоў савецкія ўлады зруйнавалі [[Няміга (гістарычна-архітэктурны комплекс)|ансамбль гістарычнай забудовы вуліцы Нямігі]] ў Менску, па чым яны збудавалі там шматпавярховы жылы дом паводле праекту [[Сьцяпан Мусінскі|Сьцяпана Мусінскага]], ураджэнца [[Валагодзкая вобласьць|Валагодзкай вобласьці]] [[Расея|Расеі]], які пераехаў у Беларусь у 1960 годзе<ref>{{Літаратура/БелЭн|11к}} С. 38.</ref>. А ў 1985 годзе на месцы зьнішчана савецкімі ўладамі [[Касьцёл Сьвятога Тамаша Аквінскага і кляштар дамініканаў (Менск)|кляштару дамініканаў]] пачалося ўзьвядзеньне гмаха [[Палац Рэспублікі (Менск)|Палаца Рэспублікі]] паводле праекту аўтарскага калектыву пад кіраўніцтвам [[Міхаіл Пірагоў|Міхаіла Пірагова]], ураджэнца [[Краснаярскі край|Краснаярскага краю]] Расеі, які пераехаў у Беларусь у 1975 годзе<ref>{{Літаратура/Архітэктура Беларусі: Энцыкляпэдычны даведнік|к}} С. 601.</ref>. Гэтыя новыя будынкі ў Менску, як і іншыя савецкія гмахі ў гістарычных цэнтрах беларускіх местаў, парушылі цэласнасьць ансамбляў і сталі замінаць успрыманьню гістарычна-архітэктурных каштоўнасьцяў<ref name="TUT.BY-2013-01-29">Беницевич Н. [https://web.archive.org/web/20160305020031/http://news.tut.by/society/332463.html?utm_source=rss-news&utm_medium=rss&utm_campaign=news-feed Дворец Республики, дом «У Троицкого» и здание МВД признаны дисгармоничными], [[TUT.BY]], 29.01.2013 г.</ref><ref name="sp">Чантурыя Ю. Гарады і час: Мінск // {{Літаратура/Страчаная спадчына (2003)|к}} С. 294.</ref>. [[Файл:Маскалізацыя (русіфікацыя). Койданаўскі замак.jpg|250пкс|значак|[[Койданаўскі замак|Замак і кальвінскі збор]] у [[Койданаў|Койданаве]], зьнішчаныя дашчэнту савецкімі ўладамі]] У 1930-я гады ў [[СССР]] пад заклікам барацьбы супраць рэлігіі пачалося масавае зьнішчэньне сакральных будынкаў усіх канфэсіяў, многія зь якіх былі ўнікальнымі помнікамі гісторыі і архітэктуры. У выніку гэтага акту [[вандалізм]]у савецкія ўлады зьнішчылі архітэктурных ансамблі старажытных манастыроў ў [[Віцебск]]у, [[Ворша|Воршы]], [[Полацак|Полацку]], [[Амсьціслаў|Амсьціславе]] і інш. У [[Магілёў|Магілёве]] з мэтай «сацыялістычнай рэканструкцыі» места за адну ноч узарвалі 9 помнікаў сакральнай архітэктуры. У паваенны час зьнішчэньне помнікаў архітэктуры працягвалася пад прыкрыцьцём генэральных плянаў аднаўленьня і рэканструкцыі местаў. Найбольшыя страты сярод архітэктурынай спадчыны беларусы панесьлі ў 1960—1970-я гады<ref name="str_sp_54"/>. [[Файл:Маскалізацыя (русіфікацыя). Клецак, Фарны касьцёл.jpg|250пкс|значак|[[Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы (Клецак)|Фарны касьцёл]] у [[Клецак|Клецку]], зруйнаваны савецкімі ўладамі]] Мастак [[Мікола Купава]] зьвяртае ўвагу на тое, што ў часы савецкага панаваньня бальшавікі часьцей руйнавалі ня [[Мураўёўкі|цэрквы-мураўёўкі]], а старажытныя беларускія сьвятыні<ref>Купава М. [http://media.catholic.by/nv/n9/art10.htm?forprint=1 Аршанская бажніца Апекі Маці Божай] // [[Наша Вера]]. № 3 (9), 1999 г.</ref>. Напрыклад, у Воршы адзіная збудаваная расейскімі ўладамі царква-мураўёўка засталася некранутай, прытым савецкія ўлады зьнішчылі чатыры царквы і два касьцёлы, якія былі помнікамі архітэктуры [[барока]] часоў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]; у [[Шклоў|Шклове]] таксама захавалася толькі царква-мураўёўка, а пад руйнаваньне трапілі каштоўныя помнікі сакральнай архітэктуры [[магілёўскае барока|магілёўскага барока]] і [[клясыцызм]]у; у [[Магілёў|Магілёве]] захаваліся дзьве царквы-мураўёўкі, прытым места страціла тры царквы і два касьцёлы, помнікі архітэктуры барока, а таксама тры царквы і касьцёл, помнікі архітэктуры клясыцызму. Падобная выпадкі таксама назіралася ў [[Лагойск]]у, [[Койданаў|Койданаве]], [[Дзісна|Дзісьне]], [[Горадня|Горадні]] і інш. [[Файл:Зруйнаваны касцёл Святога Станіслава ў Пінску (выгляд да 1953г і пасля).jpg||250пкс|значак|[[Касьцёл Сьвятога Станіслава і калегіюм езуітаў (Пінск)|Касьцёл Сьвятога Станіслава]] ў Пінску, зруйнаваны савецкімі ўладамі]] Калі на пачатак XIX стагодзьдзя [[Віцебск]] упрыгожвала [[Сьпіс помнікаў архітэктуры віленскага барока#Віцебшчына|12 унікальных твораў]] [[віленскае барока|віленскага барока]] (другое месца пасьля [[Вільня|Вільні]]), то па расейскім і савецкім панаваньні зь іх захаваўся толькі [[Віцебская ратуша|адзін у перабудаваным выглядзе]]<ref>Добровольский П. [https://web.archive.org/web/20180924230304/https://news.tut.by/culture/550660.html Замки, храмы и ратуши. Кто, когда и зачем уничтожил исторический облик крупных городов Беларуси], [[TUT.BY]], 10 ліпеня 2017 г.</ref>. === Савецка-расейскія помнікі і памятныя знакі === [[Файл:Monument to Vladimir Lenin in Minsk.JPG|значак|250пкс|Адзін з помнікаў Леніну ў Менску]] Савецкія ўлады масава ўсталёўвалі ў Беларусі помнікі і памятныя знакі расейскім камуністычным дзеячам, у першую чаргу [[Ленін]]у, [[Сталін]]у, [[Фэлікс Дзяржынскі|Дзяржынскаму]] і [[Міхаіл Калінін|Калініну]]. Усе гэтыя помнікі і памятныя знакі, апроч дэмантаваных у час «хрушчоўскай адлігі» помнікаў Сталіну, на пачатак XXI стагодзьдзя займалі найбольш значныя месцы на цэнтральных вуліцах і пляцах беларускіх местаў і мястэчак<ref>Хільмановіч У. [https://web.archive.org/web/20210731194434/https://www.racyja.com/blohi-racyi/uladimir-hilmanovic/dzyarzhynski-i-karova/ Дзяржынскі і карова], [[Радыё Рацыя]], 2018 г.</ref>. [[Файл:SuvurovPark.JPG|значак|250пкс|Знак уваходу ў «парк Суворава»]] Поруч зь Леніным, Сталінам і [[Лаўрэнці Берыя|Берыяй]] у СССР заўзята шанавалі расейскага вайсковага дзеяча [[Аляксандар Сувораў|Суворава]], які атрымаў ад маскоўскай гаспадыні [[Кацярына II|Кацярыны ІІ]] Кобрынскую воласьць з 13 279 сялянамі-мужчынамі ў падарунак за здушэньне [[Паўстаньне 1794 году|паўстаньня Тадэвуша Касьцюшкі]]. У 1948 годзе [[Кобрынь|Кобрынскаму]] мескаму парку, заснаванаму падскарбіем Вялікага Княства Літоўскага [[Антоні Тызэнгаўз|Антоніем Тызэнгаўзам]], надалі афіцыйную назву «Парк культуры і адпачынку імя А. В. Суворава». У 1950 годзе, у 150-тую гадавіну сьмерці, у парку паставілі бюст Суворава. Нягледзячы на атрыманьне Беларусьсю незалежнасьці, аб’екты, названыя ў гонар Суворава дагэтуль засталіся ў краіне. Яго імя носяць вуліцы ў 35 местах і 24 мястэчках Беларусі. Дзее Кобрынскі музэй, прысьвечаны Сувораву, [[Менская сувораўская вайсковая вучэльня]]. Імём Суворава назвалі 23 калгасы<ref>[[Кастусь Тарасаў|Тарасаў К.]] Які след у гісторыі Беларусі пакінуў А. Сувораў? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 50—51.</ref>. === Савецка-расейскія перайменаваньні === ==== Населеныя пункты ==== {{Глядзіце таксама|Сьпіс населеных пунктаў Беларусі, пераназваных у XX стагодзьдзі}} Наўмыснае сьціраньне гістарычнай памяці беларусаў выявілася ў зьнішчэньні спрадвечнай тапанімікі. За савецкім часам адзначаліся масавыя перайменаваньні беларускіх паселішчаў. Савецкія ўлады зьмянілі афіцыйныя назвы наступных местаў і мястэчак: у 1923 годзе — [[Ігумен]] на Чэрвень і [[Вызна]] на Чырвоная Слабада, у 1932 годзе — [[Койданаў]] на Дзяржынск, у 1934 годзе — [[Качэрычы]] на Кіраўск, у 1939 годзе — [[Менск]] на Мінск, у 1945 годзе — [[Прапойск]] на Слаўгарад, у 1954 годзе — [[Рудабелка]] на Акцябарскі, у 1961 годзе — [[Шацілавічы|Шацілкі]] на Сьветлагорск, у 1962 годзе — [[Дрыса]] на Верхнядзьвінск. Найбольш шырокія перайменаваньні адбываліся ў 1938—1939 гадох, калі зьмянілі назвы 67 паселішчаў, і ў 1964 годзе, калі перайменавалі больш як 300 населеных пунктаў<ref>{{Навіна|аўтар=Трафімовіч А.|загаловак=Акцябрскі, Дзяржынск… Навошта пераймяноўвалі беларускія гарады|спасылка=http://www.aif.by/social/item/19882-cityname.html|выдавец=[[Газэта]] «[[Аргумэнты і факты ў Беларусі]]»|дата публікацыі=27 сьнежня 2012|дата доступу=13 лютага 2012}}</ref>. Перайменаваньні ажыцьцяўляліся з розных прычынаў, аднак часьцей за ўсё гэта быў пошук больш «мілагучных» формаў (нярэдка з пункту гледжаньня расейскай мовы) або зьнішчэньне тапонімаў, што не адпавядалі камуністычнай ідэалёгіі. Новыя назвы населеных пунктаў звычайна ўтвараліся штучна<ref name="Kapylou"/> бязь зьвязку зь мясцовай гісторыяй і тапанімікай паводле прынцыпаў расейскай мовы<ref>{{Літаратура/Тапанімія Гомельшчыны}}</ref>. Трэба зазначыць, што ў афіцыйных савецкіх сьпісах тапонімаў ня быў прастаўлены націск, праз што тапонімы нярэдка прачытваліся памылкова і нават траплялі ў лік абразьлівых (напрыклад, Ма́ртышкі, Холуй, Язва́ і інш.)<ref>[[Валянціна Лемцюгова|Лемцюгова В.]] [http://nn.by/?c=ar&i=114591 Як нам вярнуць беларускія назвы?] // [[Наша Ніва]], 2 верасьня 2013 г.</ref>. {| cellspacing="1" cellpadding="3" style="width: 800px; margin: 0 0 1em 0; border: solid darkgray; border-width: 1px 1px 1px 1px; font-size: 90%; background-color: #fff;" |- bgcolor={{Колер|Беларусь}} align="center" | colspan="4"| '''Прыклады савецкіх русіфікацыйных перайменаваньняў сельскіх населеных пунктаў Беларусі''' |- bgcolor={{Колер|Беларусь}} align="center" ! Гістарычная назва вёскі !! Савецкая афіцыйная назва !! Беларуская форма савецкай назвы !! Час перайменаваньня |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Асмаленік]] || ''Ударное'' || Ударнае || 1964 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Аўгустава]] || ''Звезда'' || Зьвязда || 1939 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Аўгустбэрг]] || ''Ульяновка'' || Ульянаўка{{Заўвага|У імя расейскага савецкага рэвалюцыянэра [[Ленін|Леніна (Ульянава)]]}} || 1964 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Бабыніха]] || ''Серегино'' || Сярогіна{{Заўвага|У імя савецкага вайскоўца з Расеі [[Аляксандар Сярогін|Сярогіна]], удзельніка Другой сусьветнай вайны}} || 1969 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Багуславец]] || ''Гречихино'' || Грачыхіна || 1977 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Бажкі (Віцебская вобласьць)|Бажкі]] || ''Первомайская'' || Первамайская || 1939 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Барок (Добрускі раён)|Барок]] || ''Надежда'' || Надзежда || 1934 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Баславічы]] || ''Борок'' || Барок || 1969 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Бедавіцы]] || ''Ключегорская'' || Ключагорская{{Заўвага|У беларускай мове з гары можа бруіцца крыніца а ня «ключ»}} || 1964 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Белае (Бельскі сельсавет)|Белае]] || ''Азино'' || Азіна{{Заўвага|У імя бальшавіка-вайскоўца [[Уладзімер Азін|Азіна]]}} || 1969 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Берасьцяны Завод]] || ''Чапаевский'' || Чапаеўскі{{Заўвага|У імя расейскага савецкага вайсковага дзеяча [[Васілій Чапаеў|Чапаева]]}} || 1969 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Блёўка]] || ''Восток'' || Васток || 1964 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Брахлы]] || ''Новая Жизнь'' || Новая Жызьнь || 1939 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Брылёва (Гомельскі раён)|Брылёва]] || ''Мичуринская'' || Мічурынская{{Заўвага|У імя расейскага сэлекцыянэра [[Іван Мічурын|Мічурына]]}} || 1964 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Буй (Сеньненскі раён)|Буй]] || ''Будённого'' || Будзённага{{Заўвага|У імя расейскага савецкага вайскавода [[Сямён Будзённы|Будзённага]]}} || 1939 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Быч (Гомельская вобласьць)|Быч]] || ''Октябрево'' || Акцяброва || 1964 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Бычкі (Менская вобласьць)|Бычкі]] || ''Отрадное'' || Атраднае || 1969 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Бяднішкі]] || ''Зерновая'' || Зернавая || 1964 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Бязьдзелічы]] || ''Раздольная'' || Раздольная || 1964 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Відагошч]] || ''Комсомолец'' || Камсамолец || 1930-я гады |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Воўкаразь]] || ''Победа'' || Пабеда || 1969 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Галоднічы]] || ''Красноозерное'' || Краснаазёрнае || 1964 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Гапоны]] || ''Заветное'' || Заветнае || 1964 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Гарадзец (Шаркоўшчынскі раён)|Гарадзец]] || ''Дивная'' || Дзіўная || 1969 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Гібайлавічы]] || ''Знаменская'' || Знаменская || 1964 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Глісьцянец]] || ''Залесино'' || Залесіна || 1964 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Глод]] || ''Мирная'' || Мірная || 1964 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Глыбокі Брод]] || ''Кировка'' || Кіраўка{{Заўвага|У імя расейскага савецкага дзеяча [[Сяргей Кіраў|Кірава]]}} || 1949 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Гніліца (Магілёўская вобласьць)|Гніліца]] || ''Ленино'' || Леніна || 1967 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Гнілякі]] || ''Роща'' || Рошча || 1964 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Гарбы]] || ''Ромашки'' || Рамашкі || 1964 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Гута (Буда-Кашалёўскі раён)|Гута]] || ''Возрождение'' || Вазраждзеньне || 1964 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Двор Левандоўскага]] || ''Красная Горка'' || Красная Горка || 1932 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Дзягцянка]] || ''Красная Заря'' || Красная Зара || 1938 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Дзякі]] || ''Родники'' || Крыніцы/Раднікі || 1969 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Дзяругі (Дубровенскі раён)|Дзяругі]] || ''Ковровое'' || Каўровае || 1964 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Доргунская Вулька]] || ''Усово'' || Усава{{Заўвага|У імя расейскага камандзіра пагранічнага аддзелу [[НКВД]] [[Віктар Усаў|Усава]], што загінуў у Другую сусьветную вайну}} || 1964 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Драхча Паненская]] || ''Кутузовка'' || Кутузаўка{{Заўвага|У імя расейскага вайскавода [[Міхаіл Кутузаў|Кутузава]]}} || 1964 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Дурынічы]] || ''Изюмово'' || Ізюмава{{Заўвага|У імя ўдзельніка [[Нямецка-савецкая вайна|Нямецка-савецкай вайны]] з [[Чалябінская вобласьць|Чалябінскай вобласьці]] Расеі [[Мікалай Ізюмаў|Мікалая Ізюмава]]}} || 1964 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Дурычы]] || ''Знаменка'' || Знаменка || 1964 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Жаробнае]] || ''Чкалово'' || Чкалава{{Заўвага|У імя расейскага савецкага лётніка-выпрабавальніка [[Валеры Чкалаў|Чкалава]]}} || 1939 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Жываглодавічы (Салігорскі раён)|Жываглодавічы]] || ''Первомайск'' || Першамайск || 1964 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Загаліха]] || ''Новая Жизнь'' || Новая Жызьнь || 1939 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Задабрасьць]] || ''Калинино'' || Калініна{{Заўвага|У імя расейскага савецкага партыйнага дзеяча [[Міхаіл Калінін|Калініна]]}} || 1939 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Залесьсе (Рудабельскі раён)|Залесьсе]] || ''Бумажково'' || Бумажкова{{Заўвага|У імя савецкага партызана з Расеі [[Ціхан Бумажкоў|Бумажкова]]}} || 1969 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Замагільле]] || ''Рассвет'' || Расьсьвет || 1964 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Засьценак Дуброва]] || ''Передовая'' || Перадавая || 1964 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Іван Бор]] || ''Красный Октябрь'' || Красны Акцябар || 1939 гады |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Ігнатычы]] || ''Калинино'' || Калініна || 1960-я гады |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Ізабэліна]] || ''Свободная Жизнь'' || Свабодная Жызьнь || 1939 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Кабылінцы]] || ''Победа'' || Пабеда || 1939 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Кабыльнікі (Віцебскі раён)|Кабыльнікі]] || ''Октябрь'' || Акцябар || 1939 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Кабылянка (Гомельская вобласьць)|Кабылянка]] || ''Рассветная'' || Расьсьветная || 1964 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Казарэзы (Менская вобласьць)|Казарэзы]] || ''Родники'' || Раднікі || 1969 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Какуевічы]] || ''Чкалово'' || Чкалава || 1939 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Калёнія Равіны]] || ''Сиреневка'' || Сярэнеўка || 1964 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Каралі (Сеньненскі раён)|Каралі]] || ''Большевик'' || Бальшавік || 1939 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Карнілавічы]] || ''Ударная'' || Ударная || 1964 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Карсаршчына]] || ''Счастливая Жизнь'' || Счастлівая Жызьнь || 1939 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Карчма (Бабруйскі раён)|Карчма]] || ''Дачное'' || Дачнае || 1964 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Княжая Магіла]] || ''Чапаево'' || Чапаева || 1952 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Конскі Бор]] || ''Березовая Роща'' || Бярозавая Рошча || 1969 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Кулакі (Талачынскі раён)|Кулакі]] || ''Лесино'' || Лесіна || 1964 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Куляшова (Віцебская вобласьць)|Куляшова]] || ''Красное Знамя'' || Краснае Знамя || 1939 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Курані]] || ''Рассвет'' || Расьсьвет || 1936 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Лапухі]] || ''Дунаево'' || Дунаева || 1964 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Ліхінічы]] || ''Ракушево'' || Ракушава || 1967 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Лукаеды]] || ''Кирово'' || Кірава || 1939 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Ляцак Нізкі]] || ''Чапаевка'' || Чапаеўка || 1949 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Магільніца]] || ''Рощица'' || Рошчыца || 1969 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Маёнтак (Рагачоўскі раён)|Маёнтак]] || ''Коммунар'' || Камунар || 1939 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Манастыр (Бешанковіцкі раён)|Манастыр]] || ''Марьино'' || Мар’іна || 1969 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Мухаеды]] || ''Кирова'' || Кірава || 1939 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Машні]] || ''Семеново'' || Сямёнава || 1964 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Міхалёў (Гомельская вобласьць)|Міхалёў]] || ''Нариманов'' || Нарыманаў{{Заўвага|У імя азэрбайджанскага савецкага дзеяча [[Нарыман Нарыманаў|Нарыманава]]}} || 1929 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Мондзін]] || ''Сиреневка'' <br /> ''Черемушки'' || Сярэнеўка <br /> Чаромушкі || 1964 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Мыцькова]] || ''Победа'' || Пабеда || 1939 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Нароты]] || ''Ореховка'' || Арэхаўка || 1969 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Нача Людкевіча]] || ''Лужайки'' || Лужайкі || 1964 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Пагост (Шумілінскі раён)|Пагост]] || ''Победа'' || Пабеда || 1918 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Пагосьцішча]] || ''Красный Посёлок'' || Чырвоны Пасёлак || 1939 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Пазьдзюткі]] || ''Радуга'' || Радуга || 1966 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Панскае]] || ''Майск'' || Майск || 1964 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Папіхова]] || ''Свердлово'' || Сьвярдлова{{Заўвага|У імя расейскага дзеяча [[Якаў Сьвярдлоў|Сьвярдлова]]}} || 1964 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Папоўка (Добрускі раён)|Папоўка]] || ''Ленино'' || Леніна || 1930 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Папоўшчына (Гомельская вобласьць)|Папоўшчына]] || ''Октябрь'' || Акцябар || 1920 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Пішчакі]] || ''Орехово'' || Арэхава || 1964 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Пляцянічы]] || ''Красное Село'' || Чырвонае Сяло || 1969 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Пляшкі (Лепельскі раён)|Пляшкі]] || ''Расцвет'' || Расьцьвет || 1939 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Прыступаўшчына]] || ''Розовка'' || Розаўка || 1964 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Пузавічы (Слонімскі раён)|Пузавічы]] || ''Павлово'' || Паўлава || 1964 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Пузікі (Магілёўская вобласьць)|Пузікі]] || ''Сафоново'' || Сафонава || 1964 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Пустынькі]] || ''Ясная Роща'' || Ясная Рошча || 1964 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Радзівілімонты]] || ''Красная Звезда'' || Красная Зьвязда || 1960 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Радзілавічы]] || ''Дзержинск'' || Дзяржынск || 1931 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Ракаедаўшчына]] || ''Победное'' || Пабеднае || 1964 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Раманава (Гомельская вобласьць)|Раманава]] || ''Борьба'' || Барба || 1928 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Рызы]] || ''Калиново'' || Калінава || 1964 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Рылавічы (Гомельская вобласьць)|Рылавічы]] || ''Никоново'' || Ніканава || 1965 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Рылаўшчына (Менская вобласьць)|Рылаўшчына]] || ''Дружба'' || Дружба || 1964 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Серакаратня]] || ''Лучезарная'' || Лучазарная || 1964 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Сермяжанка]] || ''Осман-Касаево'' || Асман-Касаева{{Заўвага|У імя савецкага партызана з Расеі [[Асман Касаеў|Касаева]], які загінуў у Другую сусьветную вайну}} || 1964 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Скоблы]] || ''Кленовка'' || Клёнаўка || 1964 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Скорбічы]] || ''Дружба'' || Дружба || 1964 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Скулавічы]] || ''Коммунарка'' || Камунарка || 1964 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Слабада Дзісна]] || ''Луночарское'' || Луначарскае{{Заўвага|У імя расейскага савецкага дзеяча [[Анатолі Луначарскі|Луначарскага]]}} || 1964 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Старцавічы]] || ''Знамя'' || Знамя || 1964 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Старчыцы]] || ''Октябрь'' || Акцябар || 1937 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Стары Фальварак]] || ''Победное'' || Пабеднае || 1964 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Строгі]] || ''Кузнецовка'' || Кузьняцоўка || 1964 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Сьвіналупы]] || ''Ромашкино'' || Рамашкіна || 1964 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Сьвятое (Рагачоўскі раён)|Сьвятое]] || ''Кирово'' || Кірава || 1939 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Сьвятоцак]] || ''Дзержинского'' || Дзяржынскага || 1939 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Сьвяты Дух (вёска)|Сьвяты Дух]] || ''Будёновка'' || Будзёнаўка || 1949 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Угольцы]] || ''Надеждино'' || Надзеждзіна || 1937 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Узілаўка]] || ''Звезда'' || Зьвязда || 1939 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Умыркі]] || ''Будёновка'' || Будзёнаўка || 1941 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Усы]] || ''Будённого'' || Будзённага || 1939 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Фальварак (Мазырскі раён)|Фальварак]] || ''Победное'' || Пабеднае || 1964 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Халяўкі]] || ''Петрово'' || Пятрова || 1964 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Хатаевічы]] || ''Октябрь'' || Акцябар || 1939 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Хлусы]] || ''Некрасово'' || Някрасава{{Заўвага|У імя расейскага паэта [[Мікалай Някрасаў|Някрасава]], аўтара оды [[Міхаіл Мураўёў|Мураўёву-вешальніку]]}} || 1938 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Царкавішча]] || ''Кульнево'' || Кульнева || 1964 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Царкоўе (Буда-Кашалёўскі раён)|Царкоўе]] || ''Совхозная'' || Саўхозная || 1964 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Цуцкі]] || ''Восточная'' || Васточная || 1966 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Чорная Лаза]] || ''Красный Восход'' || Красны Васход || 1939 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Шляхецкі Камень]] || ''Октябрь'' || Акцябар || 1939 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Шляхтаўшчына]] || ''Трудовая'' || Трудавая || 1969 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Шчацінка (Віцебская вобласьць)|Шчацінка]] || ''Красная Заря'' || Красная Зара || 1939 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Юдзенічы]] || ''Советская'' || Савецкая || 1964 год |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | [[Юркава Сьцяна]] || ''Чапаево'' || Чапаева || 1939 год |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | [[Яўтушкавічы]] || ''Просвет'' || Прасьвет || 1926 год |} ==== Вуліцы і пляцы ==== Адным з захадаў русіфікацыі беларусаў з боку савецкіх уладаў стала практычна поўнае зьнішчэньне мясцовай [[Урбананіміка|ўрбананімічнай]] спадчыны. Нават па расейскім і польскім (у заходняй частцы краіны) панаваньні многія вуліцы і пляцы працягвалі захоўваць традыцыйныя старажытныя назвы, якія несьлі пэўны зьмест, выклікалі асацыяцыі з гісторыяй краю, яго культурай, функцыянальнымі і ляндшафтавымі асаблівасьцямі тэрыторыі, сьвятынямі, што існавалі ў мінулым. У выніку савецкіх перайменаваньняў цэнтральныя вуліцы і пляцы набылі стандартны цалкам безаблічны набор назваў, большасьць зь якіх мусілі сьцьвярджаць палітыку ўладаў СССР і камуністычную ідэалёгію, прытым многія зь іх атрымалі назвы ў імя расейскіх (савецкіх) дзеячоў, нічым не зьвязаных з адпаведным населеным пунктам і Беларусяй увогуле<ref>{{Літаратура/Страчаная спадчына (2003)|к}} С. 233.</ref>. Напрыклад, па Другой сусьветнай вайне мескі краявід Менску на ўзроўні назваў пачаў вызначацца савецкім і расейскім палітычным і культурным кантэкстам<ref>Казакевич А. Символика места: Забывание и фрагментация «советского» в ландшафте Минска // Неприкосновенный запас: Дебаты о политике и культуре. № 6(80), 2011. С. 17—33.</ref>. Гэты прывяло да таго, што на канец XX стагодзьдзя назвы, датычныя расейскай гісторыі і культуры, камуністычнай ідэалёгіі і Другой сусьветнай вайны, сумарна склалі каля 45% усяго тапанімічнага фонду сталіцы, у той час як беларускія ўрбанонімы вагаліся ў межах 9%<ref>Гардзееў Ю. Урбананімічны дыскурс у постсавецкай Беларусі // Acta Baltico-Slavica. № 41, 2017. С. 221.</ref>. Паводле статыстычных зьвестак на 2018 год, 70% назваў вуліцаў Менску супадала з назвамі вуліцаў Масквы (333 агульныя назвы), [[Ніжні Ноўгарад|Ніжняга Ноўгараду]] (336 агульных назваў) і [[Данецк]]у (375 агульных назваў)<ref>Синицкая Е. С., Кашляк А. И., Грахольская М. А. Влияние архитектурной среды г. Гомеля на психоэмоциональное состояние человека // Проблемы и перспективы развития современной медицины: сб. науч. ст. X Респ. науч.-практ. конф. с междунар. участием студентов и молодых ученых, Гомель, 3-4 мая 2018 г. — Гомель: ГомГМУ, 2018. С. 1087.</ref>. == Рэжым Лукашэнкі == {{Асноўны артыкул|Рэжым Лукашэнкі}} [[Файл:Alexander Lukashenko crop.jpeg|250пкс|міні|Прарасейскі<ref>[https://web.archive.org/web/20200929141558/https://news.tut.by/politics/169669.html Лукашэнка: Няма больш прарасейскага чалавека ў Беларусі, чым Прэзыдэнт. Я гэта даказваю 15 гадоў, у вас зь Беларусьсю ніколі не было праблемаў], [[TUT.BY]], 11 мая 2010 г.</ref> аўтарытарны<ref>''Frear M.'' Belarus under Lukashenka. Adaptive Authoritarianism. 1st Edition. — Routledge: [[Taylor & Francis]] Group, 194 p.</ref><ref>[https://www.britannica.com/biography/Alexander-Lukashenko Aliaksandar Lukashenka], [[Encyclopædia Britannica]]</ref><ref>[https://www.theguardian.com/world/2014/jun/09/-sp-belarus-remains-revolution-behind Belarus: 20 years under dictatorship and a revolution behind the rest of Europe], [[The Guardian]]</ref><ref>[https://www.dw.com/en/belarus-strongman-lukashenko-marks-25-years-in-power/a-49530563 Belarus strongman Lukashenka marks 25 years in power], [[Deutsche Welle]]</ref> кіраўнік Беларусі з 1994 году [[Аляксандар Лукашэнка]]]] === Моўна-культурная палітыка === {{Падвойная выява|справа|Flag of the Byelorussian Soviet Socialist Republic (1951–1991).svg|122|Flag of Belarus.svg|122|[[Сьцяг БССР]] (налева) і [[Сьцяг Беларусі (афіцыйны)|яго мадыфікацыя]] для [[Рэжым Лукашэнкі|рэжыму Лукашэнкі]] (направа)}} {{Падвойная выява|справа|Emblem of the Byelorussian Soviet Socialist Republic (1981–1991).svg|122|Coat_of_arms_of_Belarus_(2020).svg|122|[[Герб БССР]] (налева) і [[Герб расейскай акупацыйнай адміністрацыі ў Беларусі|яго мадыфікацыя]] для рэжыму Лукашэнкі (направа)}} Калі ў 1991 годзе пачаўся масавы перавод мескіх дзіцячых садкоў і школ на беларускую мову, то [[Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь|Міністэрства адукацыі Беларусі]] і адпаведная парлямэнцкая камісія атрымалі толькі 6 (шэсьць) скаргаў і тоны лістоў у падтрымку<ref name="Ablamiejka-21-04-2022"/><ref>[[Ганна Соўсь]], [https://www.svaboda.org/a/29978422.html «У архіве пабачыла тоны лістоў за беларускую мову»], [[Радыё Свабода]], 3 чэрвеня 2019 г.</ref>. Актывізацыя прарасейскіх настрояў ва ўладных колах Беларусі адзначалася яшчэ з восені 1993 году, што выявілася ў працы Канстытуцыйнай Камісіі: большасьць яе сябраў выказаліся за тое, каб упамінаньне крыніцаў Беларускай дзяржаўнасьці — ня толькі Вялікага Княства Літоўскага і Беларускай Народнай Рэспублікі, але і Беларускай ССР — прыбраць з тэксту [[Канстытуцыя Беларусі|Канстытуцыі Беларусі]]. Такую пастанову падтрымала большасьць [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь 12-га скліканьня|дэпутацкага корпусу]]<ref>[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/30488810.html У праекце Канстытуцыі 1994 прыгадваліся ВКЛ і БНР], [[Радыё Свабода]], 15 сакавіка 2020 г.</ref>. Увогуле, у 1991—1994 гадох Беларусь была адзінай краінай з былых рэспублік СССР, дзе нацыянальныя палітычныя сілы ня мелі прадстаўніцтва ў міністэрствах і структурах мясцовай выканаўчай улады — фактычна ня мелі доступу да рэальнага кіраваньня дзяржавы<ref name="navumcyk_15.04.2020">[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/30555697.html Беларусь як унікум. Адказ Прэйгерману], [[Радыё Свабода]], 15 красавіка 2020 г.</ref>. Тым часам поўнае аднаўленьне русіфікацыйнай [[Моўная палітыка|моўнай]] і культурнай палітыкі адбылося толькі па ўсталяваньні [[Аляксандар Лукашэнка|Аляксандрам Лукашэнкам]] [[Рэжым Лукашэнкі|аўтарытарнага рэжыму]]<ref name = "disaster" /><ref name = "Smok" /><ref name = "crisis" /><ref name = "main" /><ref name = "russificator" />. Да [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (з 2022)|расейскага ўварваньне ва Ўкраіну ў 2022 годзе]] меркавалася, што гэта стала вынікам супаданьня інтарэсаў уладаў Расеі, якія рэанімавалі [[Імпэрыялізм|імпэрскую ідэю]], і Лукашэнкі, які меў спадзяваньні праз далучэньне Беларусі да Расеі замяніць яе нямоглага прэзыдэнта [[Барыс Ельцын|Барыса Ельцына]]<ref>{{Літаратура/Дзевяноста пяты (2015)|к}} С. 10.</ref>. У 1995 годзе ён правёў [[Рэфэрэндум у Беларусі 1995 году|імітацыю рэфэрэндуму]], што супярэчыла Канстытуцыі Беларусі і дзейнаму заканадаўству<ref name="МП">[[Міхаіл Пастухоў|Пастухоў М.]] [https://knihi.com/none/Aniamiennie_Z_kroniki_zniscennia_bielaruskaj_movy.html#chapter13 Ці законны рэфэрэндум 1995 году адносна наданьня дзяржаўнага статусу расейскай мове?] // Аняменне. З кронікі знішчэння беларускай мовы. — Вільня, 2000.</ref><ref name="zapr">[[Сяргей Запрудзкі|Запрудзкі С.]] [https://web.archive.org/web/20170814200257/http://jivebelarus.net/language/language-defeat-06.html Грамадзкае сьцьвярджэньне беларускай мовы і парушэньні правоў беларускамоўных людзей] // Аняменне. З кронікі знішчэння беларускай мовы. — Вільня, 2000.</ref><ref name="zapr1">[[Сяргей Запрудзкі|Запрудзкі С.]] [https://web.archive.org/web/20110722003014/http://arche.bymedia.net/2002-1/zapr102.html Моўная палітыка ў Беларусі ў 1990-я гады] // [[Архэ Пачатак]]. № 1 (21), 2002.</ref>, адзначалася парушэньнем законаў і фальсыфікацыяй вынікаў галасаваньня<ref>[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/27734568.html Рэфэрэндум-95 пра сымболіку і мову ня быў легітымным], [[Радыё Свабода]], 12 траўня 2019 г.</ref>. Па рэфэрэндуме, Лукашэнка пазбавіў беларускія [[Нацыянальная сымболіка|нацыянальныя сымбалі]] [[бел-чырвона-белы сьцяг]] і герб [[Пагоня|Пагоню]] статусу афіцыйнай дзяржаўнай сымболікі і надаў дзяржаўны статус [[расейская мова|расейскай мове]]. Адзначаецца, што гэтая імітацыя рэфэрэндуму зьняважыла беларускую нацыю, пераламала ёй хрыбет. Гэта была стратэгічная перамога прарасейскіх, праімпэрскіх сілаў, параўнальная зь ліквідацыяй [[Беларуская Народная Рэспубліка|першай Беларускай нацыянальнай дзяржавы]] і здушэньнем [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|паўстаньня]] [[Кастусь Каліноўскі|Кастуся Каліноўскага]]<ref name="navumcyk_15.04.2020"/>. Аўтар [[Чырвона-зялёны сьцяг|сьцяга]] і [[Герб Беларусі (афіцыйны)|гербу]] рэжыму Лукашэнкі кіраўнік яго адміністрацыі [[Леанід Сініцын]]<ref>Толкачева Е. [https://web.archive.org/web/20200412135326/https://news.tut.by/economics/637111.html «Сел и нарисовал». Как в 1995 году БЧБ-флаг сменили на красно-зеленый, а «Пагоню» — на герб БССР], [[TUT.BY]], 12.05.2019 г.</ref><ref name="Marcinovic">Мартинович Д. [https://web.archive.org/web/20200622200046/https://news.tut.by/culture/684354.html Без исторической символики, но с русским языком. Как 25 лет назад в Беларуси прошел референдум], [[TUT.BY]], 14.05.2020 г.</ref>, [[Расейцы|расеец]] паводле нацыянальнасьці і прыхільнік далучэньня Беларусі да Расеі<ref name="Navumcyk">[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/25354832.html «Маўр» Лукашэнкі, або той, хто зьмяніў герб і сьцяг], [[Радыё Свабода]], 18 красавіка 2014 г.</ref>, які меў імаверныя зьвязкі з расейскімі спэцслужбамі<ref name="Navumcyk_18.04.2014">[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/25354832.html «Маўр» Лукашэнкі, або той, хто зьмяніў герб і сьцяг], [[Радыё Свабода]], 18 красавіка 2014 г.</ref> і быў фігурантам дакладу дэпутата [[Сяргей Антончык|Сяргея Антончыка]] пра карупцыю ў атачэньні Лукашэнкі<ref>{{Літаратура/Дзевяноста пяты (2015)|к}} С. 127.</ref><ref>Соўсь Г. [https://www.svaboda.org/a/30211729.html Антончык пра антыкарупцыйны даклад Лукашэнкі, фатальную памылку Ганчара і «звышцынізм» апазыцыі], [[Радыё Свабода]], 12 кастрычніка 2019 г.</ref>, пазьней апавядаў беларускаму дэпутату [[Валянцін Голубеў|Валянціну Голубеву]]<ref name="Navumcyk"/>: {{Цытата|Справа ж не ў геральдыцы. Таму што калі прыгадаць, навошта ўвогуле трэба было мяняць сымболіку, дык зразумела, што чым яна горш атрымалася, тым лепей. Бо яе замена была толькі правакуючым выпадам, прычым толькі адным — у камбінацыі зь некалькіх удараў''.}} Паводле сьведчаньня Сініцына, праца над новай сымболікай вялася з 21 сакавіка, прытым дэпутаты атрымалі эскізы сьцяга і гербу ўжо 23 сакавіка. Як мяркуе дэпутат [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь 12-га скліканьня|Вярхоўнага Савету 12-га скліканьня]] [[Сяргей Навумчык]], хуткае (за два дні) стварэньне прапанаванай Лукашэнкам сымболікі сьведчыла пра тое, што галоўнай мэтай рэфэрэндуму было ня столькі ўвядзеньне нейкай канкрэтнай сымболікі (якая разглядалася як часовая — да ліквідацыі незалежнасьці Беларусі), колькі зьнішчэньне дзяржаўнага статусу бел-чырвона-белага сьцяга і Пагоні<ref>{{Літаратура/Дзевяноста пяты (2015)|к}} С. 66.</ref>. У другой палове 1990—2000-х гадох афіцыйнае выкарыстаньне беларускай мовы пачало імкліва зьмяншацца, найперш у сфэрах адукацыі і культуры, а таксама ў мас-мэдыя. У гэты ж час адбывалася масавае выцісканьне зь дзяржаўных установаў прыязных да беларускай мовы і культуры настаўнікаў, выкладнікаў і навуковых супрацоўнікаў<ref>[https://nn.by/?c=ar&i=100176 Генадзь Сагановіч звольнены] // [[Наша Ніва]], 1 ліпеня 2005 г.</ref><ref>[https://nn.by/?c=ar&i=130986 З Гродзенскага медуніверсітэта звольнены беларускамоўны прафесар Астроўскі] // [[Наша Ніва]], 28 чэрвеня 2014 г.</ref><ref>[https://nn.by/?c=ar&i=142724 Генадзь Семянчук: «Чыстка ў Гродзенскім універсітэце — гэта антыдзяржаўная дзейнасць»] // [[Наша Ніва]], 31 студзеня 2015 г.</ref><ref>Хільмановіч У. [https://web.archive.org/web/20201124121138/https://www.racyja.com/blohi-racyi/uladimir-hilmanovic/vajna-z-knigami/ Вайна з кнігамі], [[Радыё Рацыя]], 2017 г.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20200806202309/https://news.tut.by/society/382076.html?crnd=38851 У Гродзенскім універсітэце звольненая гісторык Іна Соркіна], [[TUT.BY]], 12 студзеня 2014 г.</ref><ref>[https://nn.by/?c=ar&i=81339 Адкрыты ліст вялікай групы гісторыкаў і простых людзей у абарону звольненага дацэнта Чарнякевіча: «Ацэнку будзем ставіць мы»] // [[Наша Ніва]], 5 кастрычніка 2012 г.</ref><ref>[https://nn.by/?c=ar&i=81457 Выкладчыка Гродзенскага ўніверсітэта звальняюць за казку пра Пагоню] // [[Наша Ніва]], 8 кастрычніка 2012 г.</ref>. Адной з праяваў праўнай [[дыскрымінацыя|дыскрымінацыі]] беларускай мовы стала прыняцьце асноўных кодэксаў Беларусі на расейскай мове без афіцыйнага беларускага перакладу. Гэта прывяло да таго, што беларускамоўнага грамадзяніна пазбавілі магчымасьці ў поўнай меры абараняць свае правы. Апроч таго, фіксуюцца выпадкі, калі судзьдзі адмаўляюцца весьці працэсы па-беларуску, а беларускамоўным грамадзянам адмаўляюць надаць перакладніка, што парушае нормы Кодэкса аб судаўладкаваньні і статусе судзьдзяў (артыкул 13). У 2003 годзе [[Канстытуцыйны суд Рэспублікі Беларусь]] у сваёй пастанове вызнаў парушэньне балянсу роўнасьці выкарыстаньня дзьвюх дзяржаўных моваў<ref>Гуштын А. [https://web.archive.org/web/20170217003642/http://naviny.by/rubrics/society/2015/05/13/ic_articles_116_188871 Рэферэндум-1995. Права на беларускую мову], NAVINY.BY, 13 траўня 2015 г.</ref>. [[Файл:Russification evidence.jpg|міні|250пкс|Замена беларускіх вулічных шыльдаў на расейскамоўныя. Менск, 2011 год.]] У 2008 годзе беларускі палітык [[Зянон Пазьняк]] вылучыў наступныя праявы [[беларусафобія|беларусафобіі]] з боку рэжыму Лукашэнкі: 1) парваньне [[Бел-чырвона-белы сьцяг|беларускага нацыянальнага сьцяга]] (бела-чырвона-белага); 2) спаленьне беларускамоўных [[падручнік]]аў; 3) [[Цкаваньне|зьдзек]] зь беларускай мовы; 4) закрыцьцё беларускамоўных школаў, [[гімназія]]ў і ліцэяў; 5) {{Артыкул у іншым разьдзеле|зьнявага||en|Insult}} шанаваных людзей беларускага народу ([[Васіль Быкаў]], [[Францішак Скарына]]), 6) разбурэньне беларускіх помнікаў, у тым ліку шляхам пераробкі; 7) наўмыснае псаваньне ўласьцівага Беларусі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Краявід|краявіду|en|Landscape}}; 8) вынішчэньне запаведнай прыроды Беларусі; 9) грэблівае стаўленьне да людзей беларускай [[Народнасьць|народнасьці]], [[Беларуская літаратура|беларускай літаратуры]] і [[Творчасьць|творчасьці]]; 10) нянавісьць да беларускай [[Моладзь|моладзі]] і вольнасьці беларусаў; 11) накладаньне спагнаньня, звальненьне з працы, выгнаньне з вучэльні і [[зьняволеньне]] за вуснае і пісьмовае выкарыстаньне беларускай мовы<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Улада цемры|спасылка=http://www.pazniak.info/page_ulada_tsemryi|выдавец=[[Зянон Пазьняк]]|дата публікацыі=9 сакавіка 2008|копія=http://www.bielarus.net/archives/2008/03/11/1373|дата копіі=11 сакавіка 2008 |дата доступу=5 траўня 2016}}</ref>. Вынікам такой палітыкі стала тое, што ў час перапісу насельніцтва Беларусі 2009 году толькі 53,2% насельніцтва краіны назвалі беларускую мову [[родная мова|роднай]], а ў Менску — увогуле, толькі 35,2%. Для параўнаньня, паводле вынікаў перапісу насельніцтва 1999 году (у час першага прэзыдэнцкага тэрміну Лукашэнкі), беларускую мову роднай назвалі 73,6% насельніцтва Беларусі. Такім парадкам, за 10 гадоў кіраваньня Лукашэнкі колькасьць жыхароў Беларусі, якія лічаць беларускую мову роднай, зьменшылася на 20,4%. У той час як адсоткавая доля беларусаў за гэтыя 10 гадоў у краіне практычна не зьмянілася: 81,2% у 1999 супраць 83,7% у 2009 годзе<ref>Місюкевіч Ю. [https://nn.by/?c=ar&i=43063 Беларусаў стала больш, але яны русіфікуюцца], [[Наша Ніва]], 8 верасьня 2010 г.</ref><ref>[https://www.svaboda.org/a/2151688.html Вынікі перапісу насельніцтва: для 53% насельніцтва беларуская мова — родная], [[Радыё Свабода]], 8 верасьня 2010 г.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20210510014600/https://news.arche.by/by/page/ideas/hramadstva-idei/2795 Яшчэ пра вынікі перапісу насельніцтва ў Беларусі], [[Архэ Пачатак]], 13 верасьня 2010 г.</ref>. Таксама перапіс 2009 году прадэманстраваў тэндэнцыю, паводле якой маладое пакаленьне жыхароў Беларусі ў вялікай ступені абірае расейскую мову ў якасьці роднай (чаму паспрыяла ўжываньне ў перапісных інструкцыях прапагандаванага расейскімі аўтарамі маніпуляцыйнага азначэньня [[Родная мова|роднай мовы]] як «''той, якую чалавек засвоіў першай у раньнім дзяцінстве''»<ref>Юры Дракахруст, [https://www.svaboda.org/a/1849755.html Пасткі моўных пытаньняў перапісу], [[Радыё Свабода]], 12 кастрычніка 2009 г.</ref>), у адрозьнасьць ад жыхароў сталага веку. Так, сярод жыхароў у веку 20—24 гадоў беларускую мову ў якасьці роднай абралі 49,8%, у той час як сярод жыхороў у веку, большым за 70 гадоў, беларускую мову ў якасьці роднай абралі 74%. Жыхары ў веку, большым за 70 гадоў, нарадзіліся да 1940-х гадоў, калі 79,2% жыхароў Беларусі жылі ў сельскай мясцовасьці (зьвесткі на 1939 год), дзе выхоўваліся па-беларуску і не падпадалі пад узьдзеяньне інтэнсіўнай русіфікацыі. Па 1940-х гадох вялікая частка насельніцтва Беларусі пераехала ў месты, дзе атрымлівала адукацыю па-расейску і працавала на прадпрыемствах і ва ўстановах, вялікую частку кіраўніцтва якіх прыслалі з Расеі. У 1989 годзе ўжо 65,4% насельніцтва Беларусі жыло ў местах, а ў 2009 годзе — ужо 73,9%. Такім парадкам, за 70 гадоў інтэнсіўнай русіфікацыі ў СССР і за рэжымам Лукашэнкі насельніцтва краіны ў большай ступені зрусіфікавалася і набыло прарасейскі сьветапогляд. Вынікі перапісу 2009 году яскрава адлюстравалі узмацненьне русіфікацыйных тэндэнцыяў<ref>[[Юры Дракахруст]], [https://web.archive.org/web/20200804042125/https://news.tut.by/society/622181.html?crnd=30717 Хто ў Беларусі гаворыць па-беларуску], [[TUT.BY]], 15 студзеня 2019 г.</ref>. Праз такія перамены ў 2009 годзе [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў па пытаньнях адукацыі, навукі і культуры]] залічыла беларускую мову да ліку [[Загрожаная мова|загрожаных]]<ref name="Зьвязда">{{Артыкул|аўтар=[[Яўген Валошын|Валошын Я.]]|загаловак=Бітва за роднае слова (частка 2)|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=71564|выданьне=Зьвязда|тып=газэта|год=29 сьнежня 2010|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2010-12-29 255 (26862)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/71560/29sne-5.indd.pdf 5]|issn=1990-763x}}</ref><ref name="Салідарнасьць">{{Навіна|аўтар=[[Газэта]] «[[Салідарнасьць (газэта)|Салідарнасьць]]»|загаловак=Экспэрты ЮНЭСКА лічаць, што беларуская мова знаходзіцца ў небясьпецы|спасылка=http://www.belazar.info/belsoft/news.php?y=2009&m=2|выдавец=[[Белазар]]|дата публікацыі=23 лютага 2009|дата доступу=10 красавіка 2013}}</ref>. Прыкладна з 2010 году адзначалася частковае прыпыненьне некаторых русіфікацыйных працэсаў, якое часам азначалі як «мяккую беларусізацыю»<ref>Rudkouski P. [https://www.osw.waw.pl/sites/default/files/commentary_253-tv.pdf Soft Belarusianisation. The ideology of Belarus in the era of the Russian-Ukrainian conflict] // OSW COMMENTARY. Nr. 253. 3.11.2017. P. 1—6.</ref> (тым часам [[Беларусізацыя|першая беларусізацыя]] скончылася [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|зьнішчэньнем расейцамі беларускіх нацыянальных элітаў]]). Прыхільнікі павароту афіцыйнага кіраўніцтва Беларусі да беларускай мовы і культуры сярод іншага адзначалі зацьверджаньне і шырокае ўжываньне [[Інструкцыя па трансьлітарацыі|беларускай трансьлітарацыі геаграфічных назваў]], пашырэньне беларускай мовы ў сфэры транспарту (найперш [[Менскі мэтрапалітэн|Менскім мэтрапалітэнам]] і [[Беларуская чыгунка|Беларускай чыгункай]]), наданьне новым вуліцам, станцыям мэтро і безыменным сквэрам у Менску назваў, пераважна зьвязаных зь мясцовай гісторыяй і культурай, шырокае выкарыстаньне беларускамоўнай сацыяльнай рэклямы, адзінкавыя перайменаваньні і вяртаньні гістарычных назваў вуліцам, рэстаўрацыю або кансэрвацыю некаторых значных помнікаў архітэктуры — [[Гальшанскі замак|Гальшанскага]], [[Стары замак (Горадня)|Гарадзенскага Старога]], [[Крэўскі замак|Крэўскага]], [[Лідзкі замак|Лідзкага]], [[Мірскі замак|Мірскага]] і [[Нясьвіскі замак|Нясьвіскага]] замкаў, палацаў у [[Палац Булгакаў (Жылічы)|Жылічах]], [[Косаўскі замак|Косаве]], [[Палац Козел-Паклеўскіх (Красны Бераг)|Красным Беразе]] і [[Ружанскі палац|Ружанах]], брамы [[Касьцёл Сьвятога Крыжа і кляштар картузаў (Бяроза)|Картускага кляштару]] ў [[Бяроза (горад)|Бярозе]] ды іншыя. Тым часам міністар замежных справаў Беларусі [[Уладзімер Макей|Ўладзімер Макей]] (як мяркуецца, у 2022 годзе скончыў жыцьцё самагубствам<ref>[https://novychas.online/palityka/krynicy-makej-imaverna-skonczyu-zyccjo-samahubs Крыніцы: Макей, імаверна, скончыў жыццё самагубствам], [[Новы час (газэта)|Новы час]], 19 лютага 2023 г.</ref>) сьцьвярджаў, што гэтую палітыку ня варта называць «мяккай беларусізацыяй», а варта казаць пра тое, што фармуецца нацыянальная самасьвядомасьць, нацыянальная ідэя і ідэнтычнасьць<ref>[https://www.svaboda.org/a/29467654.html Макей: «Мяккай беларусізацыі» няма, гэта проста норма. Што ён сказаў у інтэрвію Tut.by — максымальна сьцісла], [[Радыё Свабода]], 3 верасьня 2018 г.</ref>. Пазьней адзначалася, што імітацыя «мяккай беларусізацыі» была палітычным ходам, каб стварыць ілюзіі ў пэўнай часткі беларускага грамадзтва<ref>Аляксей Знаткевіч? [https://www.svaboda.org/a/32222335.html «Не было ніякай „мяккай беларусізацыі“». Мовазнаўца Вячорка пра вынішчэньне беларускай мовы і напад на лацінку], [[Радыё Свабода]], 16 студзеня 2023 г.</ref>. Паводле агучаных у 2014 годзе вынікаў апытаньня, праведзенага [[Інстытут сацыялёгіі|Інстытутам сацыялёгіі]] [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі]], другой адзначанай рэспандэнтамі доўгатэрміновай (да 2030 году) пагрозай для краіны стала страта беларускай мовы (на першым месцы — памяншэньне насельніцтва з прычыны нізкай нараджальнасьці)<ref>[https://nn.by/?c=ar&i=137208 Памочнік прэзідэнта: Беларусы лічаць галоўнай пагрозай для краіны страту беларускай мовы], [[Наша Ніва]], 16 кастрычніка 2014 г.</ref>. За расьледаваньне дыскрымінацыі беларускай мовы рэжымам Лукашэнкі выказваўся прэтэндэнт на пасаду прэзыдэнта Беларусі (адмоўлена ў рэгістрацыі кандыдатам), кіраўнік ініцыятыўнай групы кандыдаткі ў прэзыдэнты на [[Прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі (2020)|выбарах 2020 году]] [[Сьвятлана Ціханоўская|Сьвятланы Ціханоўскай]], блогер і палітычны актывіст [[Сяргей Леанідавіч Ціханоўскі|Сяргей Ціханоўскі]]. 28 траўня 2020 году ён адзначыў: «''Гэтая мова толькі нашая. Ні ў якой іншай краіне гэтай мовы няма. І вось так, як зь ёй учыніла ўлада нашая, гэта злачынства. Я лічу, гэтае злачынства трэба будзе яшчэ расьледаваць''»<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=2cS1vh7-Ux0 Гомель. Пікет па зборы подпісаў кандыдата ў прэзыдэнты Ціханоўскай. Ч. 1.] 29:26 // Жывы этэр на [[YouTube]]</ref>. 17 верасьня 2021 году рэжым Лукашэнкі ліквідаваў [[Таварыства беларускай школы]]<ref>[https://www.svaboda.org/a/31462039.html Таварыства беларускай школы зьліквідавалі на ягонае 100-годзьдзе], [[Радыё Свабода]], 17 верасьня 2021 г.</ref>, 24 верасьня — [[Згуртаваньне беларусаў сьвету Бацькаўшчына]]<ref>[https://www.svaboda.org/a/31476130.html Вярхоўны суд ліквідаваў ЗБС «Бацькаўшчына»], [[Радыё Свабода]], 24 верасьня 2021 г.</ref>, 1 кастрычніка — [[Саюз беларускіх пісьменьнікаў]]<ref>[https://www.svaboda.org/a/31487361.html Вярхоўны суд ліквідаваў Саюз беларускіх пісьменьнікаў, які дзейнічае з 1934 году], [[Радыё Свабода]], 1 кастрычніка 2021 г.</ref>, 8 лістапада — [[Таварыства беларускай мовы імя Францішка Скарыны]]<ref>[https://www.svaboda.org/a/31550712.html Вярхоўны суд ліквідаваў Таварыства беларускай мовы], [[Радыё Свабода]], 8 лістапада 2021 г.</ref>. 30 лістапада 2021 году ў інтэрвію расейскаму прапагандысту Дзьмітрыю Кісялёву Лукашэнка засьведчыў, што «''мне [[Уладзімер Пуцін|Пуцін]] кажа „дзякуй табе за расейскую мову“''», і дадаў: «''Назаві яшчэ адну такую краіну, дзе расейская мова разьвіваецца на шкоду нацыянальнай''»<ref>[https://www.svaboda.org/a/31590738.html Лукашэнка прызнаў, што расейская мова разьвіваецца ў Беларусі на шкоду беларускай], [[Радыё Свабода]], 2 сьнежня 2021 г.</ref>. [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]] 24 лютага 2022 году, а таксама разьмяшчэньне на тэрыторыі Беларусі расейскай ядзернай зброі<ref>[https://www.polskieradio.pl/396/7815/artykul/3142673,%D0%BF%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D0%BB-%D1%83%D1%81%D0%B0%D1%9E-%D1%82%D0%B0%D0%BA%D1%82%D1%8B%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F-%D1%8F%D0%B4%D0%B7%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%B0%D1%8F-%D0%B7%D0%B1%D1%80%D0%BE%D1%8F-%D1%9E-%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D1%96-%D0%BF%D0%B0%D1%86%D1%8F%D0%B3%D0%BD%D0%B5-%D1%81%D1%83%D1%80%D1%91%D0%B7%D0%BD%D1%8B%D1%8F-%D0%BD%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%83%D0%BF%D1%81%D1%82%D0%B2%D1%8B Павал Усаў: Тактычная ядзерная зброя ў Беларусі пацягне сур’ёзныя наступствы], [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё]], 29 сакавіка 2023 г.</ref> — разам з [[Сьпіс загінулых падчас акцыяў пратэсту ў Беларусі (2020—2021)|гвалтоўным здушэньнем]] [[Пратэсты ў Беларусі (2020—2022)|масавых пратэстаў беларусаў]] і сыстэматычным шматгадовым вынішчэньнем беларускай нацыянальнай ідэнтычнасьці на карысьць [[Расейскі фашызм|рашызму]] — адкрыта прадэманстравала, што [[Расейская акупацыя Беларусі|Беларусь знаходзіцца пад поўнай акупацыяй Расеі]]<ref name="Lichtarovic-2022-02-24"/><ref name="Hurnievic-26-02-2022"/><ref name="Daskievic-25-02-2022"/><ref name="AC-2022"/><ref name="Dubaviec-2022">[[Сяргей Дубавец|Дубавец С.]] [https://www.svaboda.org/a/31742497.html Як «беларуская» ўлада ператварылася ў акупацыю і ўсім нам стала сорамна, — Дубавец], 8 сакавіка 2022 г.</ref>. Такім парадкам, рэжым Лукашэнкі выявіўся [[марыянэтка]]вай<ref>[[Дзьмітры Гурневіч|Гурневіч Д.]] [https://www.svaboda.org/a/31724805.html 7 адказаў тым, хто абвінавачвае агулам усіх беларусаў, — меркаваньне], [[Радыё Свабода]], 26 лютага 2022 г.</ref> расейскай акупацыйнай адміністрацыяй у Беларусі<ref>[https://nashaniva.com/?c=ar&i=285426 Зянон Пазняк: Вінаваты не Лукашэнка, а людзі, якія яму вераць], [[Наша Ніва]], 25 лютага 2022 г.</ref><ref name="Korsunau-2022"/>{{Заўвага|Раней у беларускай грамадзянскай супольнасьці выказваліся меркаваньні пра пэўную самастойнасьць рэжыму Лукашэнкі: меркавалася, што існуе негалосная ўгода паміж ім і кіраўніцтвам [[Расейская Фэдэрацыя|Расейскай Фэдэрацыі]], паводле якой рэжым Лукашэнкі абавязваўся забясьпечваць палітычную ляяльнасьць да Расеі і праводзіць русіфікацыйную палітыку ў Беларусі, звужаючы сфэру выкарыстаньня беларускай мовы, у абмен атрымліваючы сродкі ад Расеі дзеля [[Аўтарытарызм|ўтрыманьня ўлады]] ў Беларусі<ref>[[Наша слова]]. [http://pawet.net/ns/2015/28/%E2%84%96_28_(1231).html № 28 (1231), 15 ліпеня 2015 г.]</ref><ref>''Bekus N.'' [https://books.openedition.org/ceup/616#ftn5 Chapter 15. Paradoxes of Political and Linguistic Russification] // Struggle over Identity. The Official and the Alternative «Belarusianness». — Budapest, 2013. P. 151—155.</ref>}}. 4 красавіка 2023 году рэжым Лукашэнкі апублікаваў пастанову, якая скасавала [[Інструкцыя па трансьлітарацыі|трансьлітарацыю для беларускай мовы]] на аснове [[Лацінка|традыцыйнай беларускай лацінкі]], замест якой увялі фактычна тую ж трансьлітарацыю, што ўжываецца для [[Расейская мова|расейскай мовы]]. У апублікаваным дакумэнце няма ані сыстэмнасьці, ані навуковага грунту, пастанова груба парушае правілы і нормы стварэньня нацыянальных сыстэмаў трансьлітарацыі наагул і ігнаруе беларускую мову, у прыватнасьці яе гукавую сыстэму і графічныя традыцыі. Адзначаецца, што гэта чарговы крок да зьнішчэньня беларускай нацыянальнальнай ідэнтычнасьці<ref>[https://www.svaboda.org/a/32349174.html Што ня так з увядзеньнем новай сыстэмы трансьлітарацыі. Тлумачыць мовазнаўца], [[Радыё Свабода]], 4 красавіка 2023 г.</ref>. Неўзабаве ў публічнай прасторы Беларусі замест лацінкавых назваў зьмясьцілі расейскамоўныя<ref>[[Лявон Вольскі]], [https://budzma.org/news/liberalizatsyya-z-belarusyzatsyyay.html Да чаго давялі лібэралізацыя зь беларусызацыяй, альбо Зьмена дэкарацыяў па-беларуску], [[Budzma.org]], 4 кастрычніка 2023 г.</ref>. У жніўні 2023 году пракуратура рэжыму Лукашэнкі абвясьціла «экстрэмісцкімі матэрыяламі» два вершы клясыка беларускай літаратуры [[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч|Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча]] — «Плывуць вятры» і «Гутарка старога дзеда»<ref>[https://www.svaboda.org/a/32551921.html Пракуратура Менску прызнала два вершы Дунін-Марцінкевіча і прадмову да збору твораў клясыка «экстрэмісцкімі матэрыяламі»], [[Радыё Свабода]], 17 жніўня 2023 г.</ref>. 8 лістапада 2023 году суд рэжыму Лукашэнкі абвясьціў «экстрэмісцкімі матэрыяламі» двухтамовы збор твораў Вінцэнта Дунін-Марцінкевіча «Драматычныя творы, вершаваныя аповесьцi і апавяданьнi», выдадзены ў 2007—2008 гадох дзяржаўным выдавецтвам «[[Мастацкая літаратура (выдавецтва)|Мастацкая літаратура]]»<ref>[https://www.svaboda.org/a/32684530.html Зборнікі твораў клясыка беларускай літаратуры Вiнцэнта Дунiн-Марцiнкевiча прызналі «экстрэмісцкімі»], [[Радыё Свабода]], 14 лістапада 2023 г.</ref>. 1 сьнежня 2023 году рэжым Лукашэнкі абвясьціў пра зьмену назвы [[Сьвіслацкая гімназія|Сьвіслацкай гімназіі імя Кастуся Каліноўскага]] на «''імя Праскоўі Васіленкі''» — трактарысткі, вядомай супрацай з уладамі [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]] за часамі [[Другая сусьветная вайна|Другай сусьветнай вайны]]<ref>[https://www.svaboda.org/a/32716720.html У Сьвіслачы перайменавалі гімназію імя Кастуся Каліноўскага], [[Радыё Свабода]], 6 сьнежня 2023 г.</ref>. У чэрвені 2024 году памагатыя рэжыму Лукашэнкі афіцыйна абвясьцілі, што пачалі зьнішчаць кнігі зь беларускай гісторыі, абвешчаныя «экстрэмісцкімі» — у прыватнасьці, першае і другое выданьне кнігі [[Уладзімер Аляксеевіч Арлоў|Ўладзімера Арлова]] «Айчына: маляўнічая гісторыя. Ад Рагнеды ды Касьцюшкі»<ref>[https://www.svaboda.org/a/32975203.html Жыхар Кобрыня атрымаў 10 дзён арышту за кнігу Ўладзімера Арлова], [[Радыё Свабода]], 1 чэрвеня 2024 г.</ref>. У верасьні 2024 году зьявілася сьведчаньне, што ў калёніі пад Магілёвам спалілі большасьць беларускіх кніг з турэмнай бібліятэкі<ref>[https://www.svaboda.org/a/33136102.html «Спалілі дзьве тачкі беларускіх кніг і ўсяго Оруэла». Былы палітвязень расказаў, што адбываецца ў калёніі пад Магілёвам], [[Радыё Свабода]], 26 верасьня 2024 г.</ref>. === Рэпрэсіі і тэрор супраць беларусаў === {{Асноўны артыкул|Зьбіцьцё дэпутатаў у будынку Вярхоўнага Савету (1995)|Сьпіс загінулых падчас акцыяў пратэсту ў Беларусі (2020—2021)}} У 2003 годзе па мэтанакіраваных атаках<ref>Ігар Карней, Уладзь Грыдзін, [https://www.svaboda.org/a/29548128.html «Партызанская школа». Як Коласаўскі ліцэй пражыў 15 гадоў у падпольлі], [[Радыё Свабода]], 17 кастрычніка 2018 г.</ref> падкантрольны Аляксандру Лукашэнку [[Савет міністраў Рэспублікі Беларусь|Савет міністраў]] загадаў [[Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь|Міністэрству адукацыі]] ліквідаваць [[Беларускі гуманітарны ліцэй імя Якуба Коласа]], адзіны цалкам беларускамоўны ліцэй у краіне<ref>[https://budzma.org/news/kolasauski-licej-10-hadou-nastalhii.html Коласаўскі ліцэй: 10 гадоў настальгіі], [[Budzma.org]], 25 чэрвеня 2013 г.</ref>. У 2018 годзе на сяброў асьветніцкага аб’яднаньня «Інстытут матэматыкі і кібэрнэтыкі», які ладзіў публічныя бясплатныя лекцыі на беларускай мове, была заведзеная крымінальная справа. Згодна з абвінавачваньнем, аб’яднаньне працуе ў Беларусі без адпаведнага дазволу — ліцэнзіі. Прэс-служба Камітэту дзяржкантролю паведаміла, што «нелегальны філіял украінскага ўнівэрсытэту» зачынены, а на «групу грамадзян Беларусі», якая мела да яго дачыненьне, заведзеная крымінальная справа. Між тым лектары, якія ладзяць навучаньне беларускіх студэнтаў, ня згодныя з абвінавачваньнямі ў свой адрас, і сьцьвярджаюць, што маладыя людзі атрымліваюць адукацыю ва ўкраінскай ВНУ легальна. Паводле лектараў, у Беларусі вядуцца толькі бясплатныя публічныя лекцыі і кансультацыі, арганізацыйна ніяк не завязаныя з навучаньнем студэнтаў за мяжой<ref>Карюхина Т. [https://dev.by/news/IT-na-move Чаму лектары, якія «нелегальна» вучылі праграмістаў па-беларуску, адмаўляюць абвінавачванні], dev.by, 19.03.2018 г.</ref>. У чэрвені 2018 году дырэктар Інстытуту Павал Бука адзначыў: «Яны ўжо год ня могуць знайсьці і прад’явіць ніякіх доказаў. Думаю, што гэты ціск мы маем з-за беларускай мовы навучаньня»<ref>[https://dev.by/news/yak-razvivaetstsa-kryminalnaya-sprava-lektara-yakiya-vuchyli-pragramista-pa-belarusku «Дапытвалі 6 гадзін». ДФР не верыць, што праграмістаў можна вучыць бясплатна], dev.by, 15.06.2018 г.</ref>. 11 чэрвеня 2020 году жыхар [[Маладэчна]] Аркадзь Жызьнеўскі быў аштрафаваны на 30 базавых велічыняў (810 рублёў) за гутарку з гомельскім відэаблогерам [[Сяргей Леанідавіч Ціханоўскі|Сяргеем Ціханоўскім]], у якой паскардзіўся апошняму на брак беларускамоўных клясаў у Маладэчне і навязваньне расейскай мовы навучаньня пры забароне нават абраньня мовы навучаньня ў час ўладкаваньня дзяцей у школу. Паводле пастановы суду, у час гутаркі маладэчанец публічна абмяркоўваў умовы жыцьця і стаўленьня да дзейнай улады. На паседжаньні зьвінавачаны «віну» прызнаў<ref>Хруцкая З. [https://web.archive.org/web/20200614190344/https://rh.by/2020/06/12/maladzjechanca-ashtrafavali/ Маладзечанца аштрафавалі за скаргу на адсутнасць беларускамоўных класаў у эфіры Ціханоўскага], [[Рэгіянальная газэта]], 12.06.2020 г.</ref>. У час здушэньня [[Пратэсты ў Беларусі (2020—2021)|пратэстаў супраць фальсыфікацыі выбараў, гвалту і беззаконьня]] рэжым Лукашэнкі адзначыўся рэпрэсіямі паводле беларускай моўнай і нацыянальнай прыкметаў. 26 лютага 2021 году памагатыя рэжыму Лукашэнкі затрымалі больш за два дзясяткі жанчынаў сталага (пэнсійнага) веку за прыватнае чытаньне ў [[цягнік|электравіку]] беларускіх кніг (твораў [[Янка Купала|Янкі Купалы]], [[Уладзімер Караткевіч|Уладзімера Караткевіча]], [[Васіль Быкаў|Васіля Быкава]] і іншых вядомых беларускіх пісьменьнікаў). У час, праведзены ў ізалятары да афіцыйнага суду, адзначаліся катаваньні (утрыманьне ў неналежных умовах пры нізкай тэмпэратуры, без матрацаў, коўдраў, ежы). Частцы затрыманых прысудзілі штрафы ў памеры некалькіх пэнсіяў, частцы — содні арышту<ref>[https://www.svaboda.org/a/31130104.html «15 сутак за томік Купалы». Як у Менску судзяць пэнсіянэрак, якія ў электрычцы чыталі беларускіх клясыкаў], [[Радыё Свабода]], 2 сакавіка 2021 г.</ref><ref>[https://www.svaboda.org/a/31165999.html «Трэба пакараць людзей, якія тварылі бясчынствы». Выйшла з 20 сутак пэнсіянэрка, якую асудзілі за кнігу Быкава], [[Радыё Свабода]], 23 сакавіка 2021 г.</ref>. 21 красавіка 2021 году супрацоўнікі сілавых структураў затрымалі і неўзабаве прысудзілі 15 содняў арышту 65-гадоваму пэнсіянэру Адаму Шпакоўскаму; афіцыйнай прычынай уварваньня ў кватэру і ператрусу назвалі скаргу суседзяў, у якой пра пэнсіянэра нібыта напісалі, што «ён дастаў усіх сваёй беларускай мовай»<ref>[https://www.svaboda.org/a/31219284.html «Дастаў усіх сваёй беларускай мовай»,— пэнсіянэра арыштавалі на 15 дзён і правяраюць на датычнасьць да фінансаваньня пратэстаў], [[Радыё Свабода]], 23 красавіка 2021 г.</ref>. 2 траўня 2021 году за фіранкі зь беларускім нацыянальным арнамэнтам на вокнах кватэры затрымалі і засудзілі жыхарку Менску<ref>Кохно М. [https://web.archive.org/web/20210504162137/https://news.tut.by/society/729210.html В Минске судили хозяйку квартиры за занавески с белорусским орнаментом на балконе 14-го этажа], [[TUT.BY]], 4.05.2021 г.</ref>. 17 чэрвеня 2021 году [[Таварыства беларускай мовы імя Францішка Скарыны]] запатрабавала спыніць перасьлед зьняволеных рэжымам Лукашэнкі за ўжываньне беларускай мовы ў турмах: праваабаронцу Валадара Цурпанава двойчы каралі карцарам, бо ён размаўляе з ахоўнікамі па-беларуску<ref>[https://www.svaboda.org/a/31312406.html ТБМ патрабуе спыніць перасьлед зьняволеных за ўжываньне беларускай мовы ў турмах], [[Радыё Свабода]], 17 чэрвеня 2021 г.</ref>. У 2021 годзе выйшла кніга «Мова 404» пра дыскрымінацыю беларускамоўных за рэжымам Лукашэнкі. Сярод іншага, у кнізе падаецца сьведчаньне зьбіцьця памагатымі рэжыму Лукашэнкі за беларускую мову: «''21 студзеня 2008-га мяне затрымалі за мітынг у падтрымку прадпрымальнікаў — напалі людзі ў цывільным і пацягнулі за валасы па лесьвіцы. Завалаклі ў апорны пункт на Кастрычніцкай. Калі пачаў гаварыць па-беларуску, спынілі: „Говори по-русски!“. А потым пачалі біць. З мной яшчэ быў сябра, яго не чапалі, бо перайшоў на-расейскую''»<ref>[https://svaboda.global.ssl.fastly.net/a/31543039.html «Мова 404». Выйшла кніга пра дыскрымінацыю беларускамоўных у Беларусі], [[Радыё Свабода]], 3 лістапада 2021 г.</ref>. У чэрвені 2021 году ў [[Магілёўскі дзяржаўны ўнівэрсытэт імя Аркадзя Куляшова|Магілёўскім дзяржаўным унівэрсытэце імя Аркадзя Куляшова]] прымусілі звольніцца трох беларускамоўных выкладнікаў, якія дагэтуль былі на дошцы гонару ВНУ: прафэсараў [[Аляксандар Агееў|Аляксандра Агеева]] і [[Ігар Шаруха|Ігара Шаруху]], а таксама дацэнта [[Віталь Еўмянкоў|Віталя Еўмянкова]]<ref>[https://nn.by/?c=ar&i=274319 Чысткі ў Магілёўскім універсітэце: прымусілі сысці ўжо трох беларускамоўных выкладчыкаў], [[Наша Ніва]], 10 чэрвеня 2021 г.</ref>. У траўні 2022 году нямецкі гісторык Фэлікс Акерман, супрацоўнік Нямецкага гістарычнага інстытуту ў Варшаве, напісаў у [[Frankfurter Allgemeine Zeitung]] пра сыстэматычны перасьлед беларускамоўных кніг і іх выдаўцоў: «''Апарат бясьпекі Лукашэнкі, расправіўшыся з арганізацыямі грамадзянскай супольнасьці, якія былі апорай пратэсту супраць рэжыму, цяпер узяўся змагацца зь беларускай мовай, якая лічыцца сымбалем пратэсту, бо чыноўнікі ў адміністрацыі, дзяржбясьпецы і на тэлевізіі размаўляюць па-расейску''»<ref>[https://www.svaboda.org/a/31859632.html Кніга па-беларуску стала «рэальнай пагрозай дзяржаўнаму парадку». Нямецкі гісторык пра перасьлед кнігавыданьня ў Беларусі], [[Радыё Свабода]], 20 траўня 2022 г.</ref>. У сьнежні 2023 году памагатыя рэжыму Лукашэнкі затрымалі дырэктарку і супрацоўнікаў Браслаўскага Музэю традыцыйнай культуры, у якіх, як паведамляецца, знайшлі кнігі з гісторыі Беларусі, а таксама сканфіскавалі стары дакумэнт з пячацьцю з выявай беларускага нацыянальнага гербу — [[Пагоня|Пагоні]]<ref>[https://www.svaboda.org/a/32745338.html Дырэктарку браслаўскага Музэя традыцыйнай культуры Элеанору Зінкевіч арыштавалі на 15 сутак], [[Радыё Свабода]], 24 сьнежань 2023 г.</ref>. === Рэлігія === {{Асноўны артыкул|Беларускі экзархат}} Згодна з праваслаўнымі канонамі кожнаму асобнаму народу патрабуецца асобная царква, аднак [[Расейская праваслаўная царква]] працягвае не прызнаваць беларусаў (як і ўкраінцаў) асобнымі народамі<ref name="ablamiejka"/>. З гэтай прычыны на розных узроўнях агучваецца і паўтараецца формула пра «трыадзіны расейскі народ»<ref name="ablamiejka"/> ({{мова-ru|триединый русский народ|скарочана}}). Прытым урад Аляксандра Лукашэнкі ўсяляк перашкаджае дзейнасьці незалежнай ад [[Расейская праваслаўная царква|Масквы]] [[Беларуская аўтакефальная праваслаўная царква|Беларускай аўтакефальнай праваслаўнай царквы]]. Так, у пачатку жніўня 2002 году на загад уладаў у [[Пасёлак|пасёлку]] [[Пагранічны (пасёлак)|Пагранічным]] ([[Бераставіцкі раён]], Гарадзенская вобласьць) разбурылі адзіную ў Беларусі дзейную царкву БАПЦ і дом сьвятара пры ёй<ref>{{Навіна|аўтар=[[Беларускае Радыё Рацыя|Радыё «Рацыя»]]|загаловак=Рыхтуецца чарговая правакацыя|спасылка=https://news.tut.by/society/17729_print.html|выдавец=Tut.by|дата публікацыі=4 верасьня 2002|дата доступу=22 лістапада 2017}}</ref>. 16 кастрычніка 1989 году Сынод Маскоўскага патрыярхату прызначыў кіраўніком Беларускага экзархату Расейскай праваслаўнай царквы (сьвецкая некананічная назва — Беларуская праваслаўная царква<ref name="ablamiejka"/>) [[Філарэт (Вахрамееў)|Філарэта (Вахрамеева)]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Беларускі экзархат|спасылка=http://www.church.by/by/belorusskiy-ekzarhat/|выдавец=Беларуская праваслаўная царква|дата публікацыі=22 чэрвеня 2015|дата доступу=5 жніўня 2017}}</ref>, ураджэнца [[Масква|Масквы]]. У пачатку 1990-х гадоў, калі іншыя цэрквы ў юрысдыкцыі Маскоўскага патрыярхату дабіліся ад яго пэўнай самастойнасьці, Філарэт чыніў супраціў гэтаму працэсу ў Беларусі<ref name="nn2014">Гезгала С. [https://nn.by/?c=ar&i=140822 Тэолаг, блізкі да патрыярха Кірыла, рэзка крытыкуе намер БПЦ прасіць самакіраванасці] // [[Наша Ніва]], 19 сьнежня 2014 г.</ref>. За час працы Біблійнай камісіі для перакладу кніг Сьвятога Пісаньня на сучасную беларускую мову, якую Філарэт мусіў стварыць пад націскам грамадзкасьці, зь яе складу выйшлі многія вядомыя перакладнікі і лінгвісты, пратэстуючы супраць русіфікацыі беларускай мовы<ref name="ablamiejka"/>. 25 сьнежня 2013 году Сынод Маскоўскага патрыярхату прызначыў кіраўніком Беларускага экзархату мітрапаліта [[разань|разанскага]] [[Павал (Панамароў)|Паўла (Панамарова)]], ураджэнца [[Караганда|Караганды]] і грамадзяніна [[Расейская Фэдэрацыя|Расейскай Фэдэрацыі]]. Тым часам закон Беларусі «Аб свабодзе сумленьня і рэлігійных арганізацыях» у артыкуле 13 забараняе кіраваць рэлігійнымі арганізацыямі іншаземцам<ref>[https://www.svaboda.org/a/28038000.html Мітрапаліт Павел ня мае і ня будзе атрымліваць беларускага грамадзянства, хоць абавязаны], [[Радыё Свабода]], 7 кастрычніка 2016 г.</ref>. 16 сьнежня 2014 году Павал (Панамароў) заявіў пра намер прасіць перад патрыярхам аб наданьні Беларускаму экзархату статусу самакіравальнай царквы ў складзе Маскоўскага патрыярхату на ўзор Латвіі, Малдовы і Эстоніі. Гэтую ініцыятыву падтрымаў беларускі эпархіяльны сход<ref name="nn2014"/>. Аднак ужо 18 студзеня 2015 году Павал (Панамароў) абвясьціў, што здымае тэму самакіраванасьці экзархату на бліжэйшыя 25—50 гадоў<ref>[https://nn.by/?c=ar&i=142539 Мітрапаліт Павел: «Тэма самакіраванасці БПЦ здымаецца з парадку дня»] // [[Наша Ніва]], 18 студзеня 2015 г.</ref>. === Адукацыя === {{Асноўны артыкул|Адукацыя ў Беларусі}} ==== Дынаміка ==== У 1994/1995 навучальным годзе ў беларускамоўныя першыя клясы паступілі 76% вучняў<ref>Лепешаў І. Дазнаньні. — {{Горадня (Гродна)}}, 2000. С. 62.</ref>, што было найвышэйшым паказьнікам ад часу здабыцьця незалежнасьці Беларусьсю. Аднак па прыходзе да ўлады Лукашэнкі ў 1994 годзе адбылося аднаўленьне русіфікатарскай палітыкі савецкай і расейскай імпэрскай эпохі<ref name = "disaster" /><ref name = "Smok" /><ref name = "crisis" /><ref name = "main" /><ref name = "russificator" />. ===== Дашкольная адукацыя ===== У 1995—2018 гадох колькасьць беларускамоўных дашкольнікаў, што навучаліся ў местах Беларусі, упала з 68,9% да 2,3%<ref name="zautra">Калеснічэнка Н. [https://web.archive.org/web/20190421103524/http://www.zautra.by/art.php?sn_nid=30315 Даследаванне: На беларускай мове ў дзяржаўных ВНУ навучаецца 291 студэнт!], Заўтра тваёй краіны, 15 лютага 2019 г.</ref>. У дзіцячых садках па-беларуску ў 2013 годзе навучалася 11,4% дашкольнікаў. У 2014 годзе адсотак зьменшыўся да 11% (45 тысячаў чалавек)<ref name="stat_01">[http://nn.by/?c=ar&i=122637 Русіфікацыя нарастае: па-беларуску навучаецца кожны сёмы школьнік і толькі 1 з 670 студэнтаў], [[Наша Ніва]], 12 лютага 2014 г.</ref>. У [[Менск]]у ў беларускамоўныя групы запісаныя менш за 3 тысячы дашкольнікаў, што складае ўсяго 3,2% ад агульнай колькасьці<ref name="stat_02">[http://nn.by/?c=ar&i=152272 Страшныя лічбы русіфікацыі: з 2010 года колькасць беларускамоўных вучняў зменшылася на 43 тысячы, беларускамоўнае студэнцтва практычна ліквідаванае], [[Наша Ніва]], 4 ліпеня 2015 г.</ref>. ===== Сярэдняя адукацыя ===== Калі ў 1994/1995 навучальным годзе ў Менску 58% школьнікаў у першых клясах навучаліся на беларускай мове, то ў 1995/1996 навучальным годзе іх засталося толькі 20%, у 1996/1997 — 12%, у 1997/1998 — 7,3%, у 1998/1999 — 5,3%. У 1999 годзе ў сталіцы Беларусі было толькі 152 беларускамоўныя выпускнікі школаў (1%)<ref>{{Артыкул|аўтар=Антонава Т.|загаловак=Моўныя пытаньні ў Беларусі|спасылка=|выданьне=Зьвязда|тып=газэта|год=10 красавіка 1999|нумар=59 (23660)|старонкі=4-5|issn=1990-763x}}</ref>. У 1999/2000 навучальным годзе набор вучняў у 1-я клясы з навучаньнем на беларускай мове вырас у 4 з 6 вобласьцяў параўнальна з 1998/1999 навучальным годам: [[Берасьцейская вобласьць|Берасьцейская]] — з 24,8% да 29%, [[Віцебская вобласьць|Віцебская]] — з 21,4% да 26%, [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] — з 16,6% да 20,4%, [[Магілёўская вобласьць|Магілёўская]] — з 19,9% да 22,4%. На люты 2001 году ў Беларусі было 1 496 417 школьнікаў, зь іх звыш 435 000 (29%) навучаліся па-беларуску. 70,9% навучаліся па-расейску, тады як у 2000 годзе іх было 70%<ref>{{Артыкул|аўтар=Хількевіч У.|загаловак=Алесь Лозка: «Саромеемся прызнацца, што роднай мове патрэбна абарона з боку дзяржавы»|спасылка=|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=7 сакавіка 2001|нумар=49-50 (24165-24166)|старонкі=5|issn=1990-763x}}</ref>. У 2006/2007 навучальным годзе па-беларуску навучалася 245 900 вучняў (21,5% ад агульнай колькасьці). У 2016/2017 навучальным годзе па-беларуску навучалася 128 600 вучняў (толькі 13,3% ад агульнай колькасьці)<ref>Марціновіч Я. [http://nn.by/?c=ar&i=191559 Моўная катастрофа: за 10 гадоў колькасць беларускамоўных школьнікаў скарацілася ўдвая] // [[Наша Ніва]], 31 траўня 2017 г.</ref>. Пераважная большасьць беларускамоўных школаў знаходзіцца ў сельскай мясцовасьці, якія паступова зачыняюцца праз адток насельніцтва ў гарады. Штогод у Беларусі зачыняецца каля 100 невялікіх школаў, большасьць зь якіх беларускамоўная. Назіраецца тэндэнцыя пераводу вучняў згаданых школаў у расейскамоўныя школы. Такім парадкам, адбываецца страта навучаньня па-беларуску<ref>[https://web.archive.org/web/20200927040912/https://www.brestspring.com/design/print.php?year=2012&print=5808 Алег Трусаў: Скарачэнне беларускамоўных школ можа прывесці да выраджэння нацыі] // Берасьцейская вясна</ref>. {| class="wikitable" ! colspan="13" |Разьмеркаваньне навучэнцаў дзённых установаў агульнай сярэдняй адукацыі паводле мовы навучаньня<ref>[https://web.archive.org/web/20181130142924/https://news.tut.by/society/246883.html Ці патрэбны беларусам беларускамоўныя школы?], [[TUT.BY]], 22 жніўня 2011 г.</ref><ref>[http://www.nastaunik.info/news/12461 Інфаграфіка: толькі 19% школьнікаў навучаюцца па-беларуску, у Менску — 2%]{{Недаступная спасылка|date=March 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, НАСТАЎНІК.INFO, 1 верасьня 2011 г.</ref> |- ! !1994/95 !1996/97 !1998/99 !2000/01 !2002/03 !2004/05 !2006/07 !2008/09 !2010/11 !2012/13 !2014/15 !2016/17 |- |Беларуская (%) |29 {{Рост}} |33 {{Рост}} |31 {{Спад}} |29 {{Спад}} |26 {{Спад}} |24 {{Спад}} |22 {{Спад}} |20 {{Спад}} |19 {{Спад}} |17 {{Спад}} |15 {{Спад}} |13 {{Спад}} |- |Расейская (%) |71 {{Спад}} |67 {{Спад}} |69 {{Рост}} |71 {{Рост}} |74 {{Рост}} |76 {{Рост}} |78 {{Рост}} |80 {{Рост}} |81 {{Рост}} |83 {{Рост}} |85 {{Рост}} |87 {{Рост}} |} На люты 2019 году ў абласных цэнтрах Беларусі (з выняткам [[Менск]]у) няма ніводнае беларускамоўнае школы, ёсьць толькі асобныя беларускія клясы. Колькасьць дзяцей у гэтых клясах вагаецца ад пяці да двух дзясяткаў. Агулам ва ўсіх абласных цэнтрах Беларусі не налічваецца і трох сотняў дзяцей, якія вучацца цалкам па-беларуску. З 118 беларускіх раённых цэнтраў толькі ў двух зь іх ёсьць беларускамоўная школа — у [[Барысаў|Барысаве]] (гімназія №2) і [[Янаў|Янаве]] (сярэдняя школа № 4). Разам з тым, у барысаўскай гімназіі №2 беларускамоўная толькі пачатковая школа<ref name = "Liberty_Review">Студзінская І. [https://www.svaboda.org/a/vucycca-na-rodnaj-movie-8-faktau-pra-bielaruskija-skoly/29051058.html Вучыцца на роднай мове. 8 фактаў пра беларускія школы], [[Радыё Свабода]], 21 лютага 2018 г.</ref>. З 277 сярэдніх навучальных установаў [[Менск]]у толькі 7 — беларускамоўныя<ref>[https://belsat.eu/programs/13-3-belarusau-deklarue-shto-ne-umee-chytats-pa-belarusku 13,3% беларусаў дэкларуе, што не ўмее чытаць па-беларуску], [[Белсат]], 21 лютага 2019 г.</ref>. У сярэдняй школе № 190, якая ўваходзіць у лік згаданых сямі беларускамоўных школаў Менску, адбываецца набор як у беларускамоўныя, так і ў расейскамоўныя клясы<ref>[https://web.archive.org/web/20191217152444/http://sch190.minsk.edu.by/ru/main.aspx?guid=1231 Мікрараён ДУА «Сярэдняя школа № 190 г. Мінска»], Дзяржаўная ўстанова адукацыі «Сярэдняя школа №190 г. Мінска»</ref>. Такім парадкам, у сталіцы, абласных і раённых цэнтрах Рэспублікі Беларусь існуе толькі 6 беларускамоўных школаў: # Гімназія № 4 (вуліца Кунцаўшчына, 18 — [[Менск]], [[Фрунзэнскі раён (Менск)|Фрунзэнскі раён]]) # Гімназія № 9 (вуліца Сядых, 10 — [[Менск]], [[Першамайскі раён (Менск)|Першамайскі раён]]) # Гімназія № 14 (вуліца Васьняцова, 10 — [[Менск]], [[Заводзкі раён (Менск)|Заводзкі раён]]) # Гімназія № 23 (праспэкт Незалежнасьці, 45 — [[Менск]], [[Савецкі раён (Менск)|Савецкі раён]]) # Гімназія № 28 (праспэкт Ракасоўскага, 93 — [[Менск]], [[Ленінскі раён (Менск)|Ленінскі раён]]) # Сярэдняя школа № 60 (вуліца Карла Лібкнэхта, 82 — [[Менск]], [[Маскоўскі раён (Менск)|Маскоўскі раён]]) # Сярэдняя школа № 4 (вуліца Савецкая, 78 — [[Янаў]]) {| class="wikitable" style="text-align: center; |+ Колькасьць беларускамоўных школаў у сталіцы, абласных і раённых цэнтрах Беларусі (2019 год) ! Населены пункт ! Колькасьць беларускамоўных школаў ! Агульная колькасьць школаў ! Адсотак беларускамоўных школаў |- ! scope=row | Менск | 6 | 277 | 2.17% |- ! scope=row | Берасьце | 0 | 37 | 0% |- ! scope=row | Віцебск | 0 | 48 | 0% |- ! scope=row | Горадня | 0 | 42 | 0% |- ! scope=row | Гомель | 0 | 53 | 0% |- ! scope=row | Магілёў | 0 | 47 | 0% |- ! scope=row | Раённыя цэнтры агулам<br /> (з выняткам сталіцы і абласных цэнтраў) | 1<sup>'''*'''</sup> | ~ 920 | 0.11% |- | colspan="4" style="text-align: left;" | <sup>'''*'''</sup> у [[Янаў|Янаве]] (сярэдняя школа № 4)<ref name = "Liberty_Review"/> |} Таксама ў Беларусі існуе дзьве школы з польскай мовай навучаньня: сярэдняя школа № 36 у Горадні і сярэдняя школа № 8 у Ваўкавыску. Абедзьве збудаваныя на польскія грошы. У ваўкавыскай школе з польскай мовай навучаньня вучацца 240 дзяцей. Таксама ў Беларусі існуе дзьве школы зь летувіскай мовай навучаньня: у вёсцы [[Рымдзюны|Рымдзюнах]] Астравецкага раёну і вёсцы [[Пеляса|Пелясе]] Вярэнаўскага раёну. Таксама ў Рымдзюнах ёсьць летувіскі дзіцячы садок<ref name = "Liberty_Review"/>. 17 жніўня 2021 году намесьнік старшыні [[Камітэт па адукацыі Менскага гарвыканкаму|камітэту ў адукацыі]] [[Менскі гарвыканкам|Менскага мейскага выканаўчага камітэту]] [[Ірына Чарняўская]] паведаміла на прэс-канфэрэнцыі, што навучаньне па-беларуску ў Менску вядзецца ў 15 сярэдніх навучальных установах, зь іх у 5 гімназіях увесь працэс па-беларуску, у астатніх 10 сярэдніх школах — толькі асобныя беларускія клясы. Паводле яе, усяго ў Менску 171 беларускамоўная кляса, у якіх навучаецца блізу 4 тысячаў людзей<ref>{{Артыкул|загаловак=Около 4 тыс. школьников Минска обучаются на белорусском языке|год=17 августа 2021|спасылка=https://www.belta.by/regions/view/okolo-4-tys-shkolnikov-minska-obuchajutsja-na-belorusskom-jazyke-455637-2021/|мова=be|выданьне=[[БелТА]]}}</ref>. Гэта складае блізу 2%<ref>{{Артыкул|загаловак=У Менску па-беларуску вучацца 2% школьнікаў|год=17 жнівень 2021|спасылка=https://svaboda.azureedge.net/a/31414675.html|выданьне=[[Радыё Свабода]]|мова=be}}</ref> ад агульнай колькасьці школьнікаў Менску (203,3 тысячы<ref>{{Артыкул|спасылка=https://minsk-city.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/sotsialnaya-sfera/obrazovanie/godovye-dannye_5/osnovnye-pokazateli-obrazovaniya|выданьне=[[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь|Галоўная статыстычная ўправа места Менску]]|загаловак=Основные показатели образования (на начало учебного года)}}</ref> на пачатак 2018/2019 навучальнага году). 1 верасьня 2021 году паводле асабістай просьбы [[ярэй|ярэя]] [[Беларускі экзархат|Беларускага экзархату Маскоўскага патрыярхату]] Яўгена Саланкова да дзяячкі рэжыму Лукашэнкі [[Натальля Качанава|Натальлі Качанавай]] на расейскую мову перавялі беларускую сярэднюю школу ў мястэчку [[Жыровічы|Жыровічах]]<ref>[https://web.archive.org/web/20211002213847/https://d1qi097eoj06ns.cloudfront.net/hramadstva/zhyrovitskuyu-shkolu-kachanava-peravyala-n/?fbclid=IwAR1WoT-uqeocbHPruH8iRJ9anq1jVuHuXlMet4kPV0ekTCZKg-xHOuX2SlM Жыровіцкую школу Качанава перавяла на расейскую мову], [[Беларускае Радыё Рацыя]], 2 кастрычніка 2021 г.</ref>. ===== Вышэйшая адукацыя ===== У Беларусі няма ніводнай беларускамоўнай вышэйшай навучальнай установы. Усе 43 дзяржаўныя і 9 прыватных [[ВНУ]] Беларусі расейскамоўныя<ref>{{Кніга|аўтар=[[Станіслаў Суднік|Суднік С.]], [[Тацяна Вабішчэвіч|Вабішчэвіч Т.]]|частка=|загаловак=Летапіс дзейнасьці грамадзкага аб'яднаньня «Таварыства беларускай мовы імя Францішка Скарыны». 1989-2009|арыгінал=|спасылка=http://www.tbm-mova.by/files/blocks/летапіс%20тбм%202009.pdf|адказны=рэд. [[Алег Трусаў]]|выданьне=|месца=[[Ліда]]|выдавецтва=[[Наша слова]]|год=2009|том=|старонкі=110|старонак=164|сэрыя=|isbn=|наклад=299}}</ref>. У 2014/2015 навучальным годзе цалкам на беларускай мове навучалася 0,1% студэнтаў<ref>Студзінская І. [https://www.svaboda.org/a/www.svaboda.nym.ie/a/27455486.html Беларускамоўных школьнікаў усё меней, па-беларуску навучаецца 0,1% студэнтаў], [[Радыё Свабода]], 30 сьнежня 2015 г.</ref>. Колькасьць студэнтаў, якія навучаюцца па-беларуску ў дзяржаўных установах адукацыі, з 1990-х гадоў да 2017 году ўпала ў 103 разы<ref name="zautra"/>. Гэтая статыстыка зманлівая, насамрэч на беларускай мове выкладаюць толькі беларускую мову, часам гісторыю Беларусі на гістарычных факультэтах, а таксама паадзінкавыя выкладчыкі, нягледзячы на неспрыяльныя ўмовы, выкладаюць па-беларуску свае прадметы, часьцей за ўсё гэта філёлягі на беларускіх катэдрах, і вельмі рэдка прафэсары ў дакладных навуках. Хаця Таварыству беларускай мовы ўдалося зарэгістраваць арганізацыю, якая ўтрымлівае ў назьве слова «ўнівэрсытэт», але ніякіх правоў весьці вышэйшую асьветную дзейнасьць гэтая арганізацыя ня мае, і яе няма ў сьпісе ўстановаў вышэйшай адукацыі на сайце Міністэрства адукацыі Беларусі<ref>[https://edu.gov.by/sistema-obrazovaniya/glavnoe-upravlenie-professionalnogo-obrazovaniya/abiturientu/postupayushchim-v-uchrezhdeniya-vysshego-obrazovaniya/uchrezhdeniya-vysshego-obrazovaniya/index.php?sphrase_id=121237 Учреждения высшего образования]{{Недаступная спасылка|date=May 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, [[Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь]]</ref>. ==== Зьмест ==== У беларускіх школах поруч зь беларускай літаратурай адрозным абавязковым прадметам вывучаецца расейская літаратура. Школьныя праграмы з гэтага прадмету ўсяляк узвышаюць расейскую мову і культуру, падкрэсьліваюць іх вынятковасьць і веліч<ref name="Sieviaryniec">Севярынец Г. [https://www.svaboda.org/a/30169736.html Чым я магу адказаць на пагрозу інтэграцыі? Перавучыцца на беларускага філёляга], [[Радыё Свабода]], 17 верасьня 2019 г.</ref>, чаго ня робяць у школьных праграмах зь беларускай літаратуры. Тым часам расейская літаратура часта выкладаецца праз прызму {{Артыкул у іншым разьдзеле|Расейскі імпэрыялізм|расейскага шавінізму і імпэрыялізму|uk|Російський імперіалізм}}. Напрыклад, беларускія школьнікі вучаць на памяць верш [[Міхаіл Лермантаў|Міхаіла Лермантава]] «Барадзіно» ({{мова-ru|[[:ru:Бородино (стихотворение)|Бородино]]|скарочана}}), які ёсьць прыкладам расейскай палітычнай прапаганды ў гонар расейскай перамогі ў [[Вайна 1812 году|вайне 1812 году]], якая ў Беларусі мела характар [[Грамадзянская вайна|грамадзянскай]], бо шляхта і інтэлегенцыя Беларусі ваявала на баку [[Напалеон I Банапарт|Напалеона]], а прыгонныя сяляне пад прымусам рэкрутаваліся ў расейскае войска. Таксама вывучаюцца творы расейскіх пісьменьнікаў [[Аляксандар Пушкін|Аляксандра Пушкіна]] і [[Васіль Жукоўскі|Васіля Жукоўскага]], якія пісалі вершы ў падтрымку расейскай карнай акцыі супраць [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|вызвольнага паўстаньня 1830—1831 гадоў]] ({{мова-ru|[[:ru:Клеветникам России|Клеветникам России]]|скарочана}}, {{мова-ru|[[:s:ru:Старая песня на новый лад (Жуковский)|Старая песня на новый лад]]|скарочана}}). Апроч таго, у афіцыйных школьных праграмах з расейскай літаратуры славянскім першадрукаром называюць [[Іван Фёдараў|Івана Фёдарава]] (хоць [[Францішак Скарына]] выдаў першую славянскую кнігу на сорак год раней), «мілымі сэрцу мясьцінамі» — Пскоўскую, Тульскую і Разанскую вобласьці Расеі, «зямлёй майго дзяцінства» — Яраслаўскую вобласьць Расеі, «маёй залатой радзімай» — Залатое кальцо Расеі, «пачаткам нашай літаратуры» — Пушкіна, «радзімай» — Расею. Прытым праз творы, што ўваходзяць у праграму, усяляк узвышаюцца расейцы («Бородино» Лермантава і «Судьба человека» Шолахава зь іх разважаньнямі наконт таго, што толькі расейскі чалавек здольны на геройства і подзьвіг) і расейская мова (Тургенеў зь ягоным вершам у прозе «О великий и могучий русский язык»)<ref name="Sieviaryniec"/>, што спараджае другаснае стаўленьне да беларускай мовы і культуры. Тым часам беларускіх дзяцей практычна пазбавілі магчымасьці вывучаць у школе творы клясыкаў сусьветнай літаратуры. Згодна з школьнымі праграмамі вывучаюцца толькі адзінкавыя творы сусьветных клясыкаў<ref>Янкойць М. [https://nn.by/?c=ar&i=157027 Як выгнаць Маскву з галавы? Перагледзьце праграму літаратуры ў школе!] // [[Наша Ніва]], 26 верасьня 2015 г.</ref>. Гэта спрыяе фармаваньню прарасейскага сьветапогляду насельніцтва, адбіваецца на культурным і маральным разьвіцьці беларускай моладзі і замаруджвае працэс аднаўленьня беларускай нацыі. У 2006 годзе выкладаньне гісторыі і геаграфіі Беларусі перавялі на расейскую мову ў школах з расейскай мовай навучаньня<ref>[https://web.archive.org/web/20201124072342/https://news.tut.by/society/72270.html Гісторыю Беларусі збіраюцца выкладаць на рускай мове], [[TUT.BY]], 7 жніўня 2006 г.</ref>, раней гэтыя дысцыпліны выкладаліся толькі па-беларуску. === Літаратура і тэатар === На 2010 год у Беларусі толькі каля 30% [[Спэктакаль|спэктакляў]] ставілася [[Беларуская мова|па-беларуску]]<ref>{{Артыкул|аўтар=[[Ларыса Цімошык|Цімошык Л.]]|загаловак=Сіла слова|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=51844|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=[[газэта]]|год=26 студзеня 2010|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2010-01-26 13 (26621)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/51890/26stu-7.indd.pdf 7]|issn=1990-763x}}</ref>, прытым доля беларускай драматургіі ў [[рэпэртуар]]ах тэатраў ледзь дасягала 25%<ref>{{Артыкул|аўтар=[[Глеб Лабадзенка|Лабадзенка Г.]]|загаловак=Павал Латушка: На фільм «Дняпроўскі рубеж» патрачана Br6 мільярдаў, вернута — 100 мільёнаў|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=52061|выданьне=Зьвязда|тып=газэта|год=28 студзеня 2010|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2010-01-28 15 (26623)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/52071/28stu-7.indd.pdf 7]|issn=1990-763x}}</ref>. У 6-томную энцыкляпэдыю «Культура Беларусі» (Беларуская энцыкляпэдыя імя Петруся Броўкі, 2010—2015 гады) з усіх літаратараў Віцебскай вобласьці ўлучылі толькі двух: Б. Беляжэнку і Т. Краснову-Гусачэнку. Абодва яны сябры праўладнага [[Саюз пісьменьнікаў Беларусі|Саюзу пісьменьнікаў Беларусі]]. Першы — расейска-беларускі літаратар, другая — цалкам расейскамоўная. Праігнараваныя літаратары Франц Сіўко, [[Герман Кірылаў]], [[Лера Сом]], Ірына Жарнасек, Сяргей Рублеўскі, [[Уладзімер Папковіч]], Алег Салтук, Марыя Баравік, Вольга Русілка, пачынальнік літаратурнага жыцьця ў [[Віцебск]]у [[Давід Сімановіч]] і іншыя<ref>Сіўко Ф. [https://nn.by/?c=ar&i=195482 Допіс з Віцебска: У энцыклапедыю «Культура Беларусі» ўключылі звесткі толькі пра рускамоўных пісьменнікаў з саюза Чаргінца] // [[Наша Ніва]], 10 жніўня 2017 г.</ref>. У 2017 годзе на [[Дзень беларускага пісьменства|Днях беларускага пісьменства]] ў Полацку «Нацыянальную літаратурную прэмію Беларусі» ўручылі расейскамоўнаму паэту Анатолю Аўруціну, кіраўніку прадстаўніцтва расейскіх пісьменьнікаў Беларусі пры Санкт-Пецярбурскім мескім аддзеле Саюзу пісьменьнікаў Расеі, сябру расейскага [[Шавінізм|шавіністычнага]] рэсурсу «Западная Русь», аднаму з заснавальнікаў «Евразийского народного союза» і рэдактару часопіса «Новая Немига литературная» (выдаецца ў Менску, далучыўся да руху «Интернациональная Россия», друкуе толькі расейскіх пісьменьнікаў). Аўруцін атрымаў вядомасьць сваімі выказваньнямі пра тое, што беларуская мова «разьядноўвае» ў той час як расейская — «аб’ядноўвае», а таксама зьневажальным вершам на адрас удзельнікаў [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацянальна-вызвольнага паўстаньня 1863—1864 гадоў]]<ref>Панкавец З. [https://nn.by/?c=ar&i=196859 Адэпт «рускага свету» атрымаў беларускую Нацыянальную літаратурную прэмію] // [[Наша Ніва]], 4 верасьня 2017 г.</ref>. У 2015 годзе гэтую прэмію атрымала расейскамоўная літаратарка Краснова-Гусачэнка<ref>[https://www.belta.by/culture/view/nominantami-pervoj-natsionalnoj-literaturnoj-premii-stali-6-avtorov-161563-2015/ Номинантами Первой национальной литературной премии стали 6 авторов], [[БЕЛТА]], 6 верасьня 2015 г.</ref>. === Друк === Пад’ём беларускага кнігадруку, які пачаўся ў канцы 1980-х гадоў, зь сярэдзіны 1990-х гадоў зьмяніўся спадам. Прыкладна з 2010 году адзначаецца невялікі рост, які аднак на 2018 год не дасягнуў узроўню сярэдзіны 1990-х<ref name="zautra"/>. На 2014 год у Беларусі на беларускай мове выдавалася толькі 10—11% кнігаў, пра што 3 лютага 2015 году заявіла міністар інфармацыі [[Лілія Ананіч]]. Разам у 2014 годзе выйшла 11 613 найменьняў кнігаў агульным накладам 31,2 мільёна асобнікаў, зь іх паводле прыкладных падлікаў толькі 3,4 мільёны на беларускай мове. Міністар адзначыла, што гэтыя лічбы адлюстроўваюць рэальны моўны стан кнігавыданьня ў краіне<ref>[https://web.archive.org/web/20151021113220/http://euroradio.fm/lichba-dnya-11-knig-yakiya-vyhodzyac-u-kraine-vydayucca-na-belaruskay-move Лічба дня: 11% кніг, якія выходзяць у краіне, выдаюцца на беларускай мове], [[Эўрарадыё]], 3 лютага 2015 г.</ref>. Да 1995 году ў часопісах дамінавала беларуская мова, аднак потым пачаўся вельмі імклівы рост накладаў на расейскай мове<ref name="zautra"/>. У 2010 годзе з 885 найменьняў часопісаў толькі 147 (16%) выходзіла [[Беларуская мова|па-беларуску]]. З гадавога накладу ў 59 млн асобнікаў на беларускай мове выдалі толькі 3,2 млн (5,4%)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Беларускую мову лічаць роднай 5 млн. 58 тыс. жыхароў Беларусі|спасылка=http://news.belta.by/by/print?id=674826|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=20 лютага 2012|дата доступу=10 лістапада 2013}}</ref>. З 1994 году ў Беларусі пачалі пераважаць расейскамоўныя газэты<ref name="zautra"/>. У 2010 годзе з 713 найменьняў газэтаў толькі 185 (26%) выдавалася на беларускай мове. З гадавога накладу ў 510,3 млн асобнікаў толькі крыху больш як ''чвэрць'' выходзіла па-беларуску. У разавым накладзе (8,1 млн асобнікаў) на беларускамоўныя газэты прыпадала толькі 1,2 млн асобнікаў (14,8%)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Беларускую мову лічаць роднай 5 млн. 58 тыс. жыхароў Беларусі|спасылка=http://m.blr.belta.by/society/view/belaruskuju-movu-lichats-rodnaj-5-mln.-58-tys.-zhaharou-belarusi-11359-2012|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=20 лютага 2012|копія=http://blr.belta.by/society/view/belaruskuju-movu-lichats-rodnaj-5-mln.-58-tys.-zhaharou-belarusi-11359-2012|дата копіі=20 лютага 2012|дата доступу=30 верасьня 2016}}</ref>. === Архітэктура === ==== Помнікі сакральнай архітэктуры ==== {{Асноўны артыкул|Сьпіс помнікаў гісторыі і архітэктуры Беларусі, зруйнаваных Маскоўскім патрыярхатам}} [[Файл:Літоўскі (беларускі) купал-баня і маскоўскі (расейскі) купал-цыбуліна.jpg|значак|250пкс|[[беларусы|Беларускі]] [[Баня (купал)|купал-баня]] ([[Крыж#Грэцкі|сонцакрыж]]) і [[расейцы|расейская]] [[купал-цыбуліна|цыбуліна]] ([[васьміканцовы крыж|маскоўскі крыж]])]] [[Файл:Велямічы. Ільінская царква са званіцай (11).jpg|значак|250пкс|Выкінуты на сьмецьце традыцыйны [[Крыж#Грэцкі|сонцакрыж]] з [[Царква Сьвятога Ільлі Прарока (Велямічы)|царквы]] ў [[Велямічы|Велямічах]], заменены на [[васьміканцовы крыж|маскоўскі крыж]]]] Па актывізацыі рэлігійнага жыцьця ў 1990-я гады масавы характар набылі перабудовы помнікаў сакральнай архітэктуры, якія знаходзяцца ў валоданьні [[Беларускі экзархат Расейскай Праваслаўнай Царквы|Беларускага экзархату Маскоўскага патрыярхату]]. Гэтыя перабудовы выконваюцца з парушэньнем дзейнага заканадаўства ў сфэры аховы помнікаў і характарызуюцца мэтанакіраваным насаджэньнем пазалочаных [[Купал-цыбуліна|купалоў-цыбулінаў]], зьмяненьнем аўтэнтычнага выгляду асобных архітэктурных элемэнтаў, выкарыстаньнем недапушчальных пры рэстаўрацыі будаўнічых матэрыялаў і мэтодык<ref>''Пальчыс В.'' [https://web.archive.org/web/20181124133143/http://1863x.com/anti-restoration/ Золотые купола. Как БПЦ меняет памятники архитектуры Беларуси], 1863x.com {{ref-ru}}</ref>. З нагоды зьнішчэньня помнікаў архітэктуры ў 2008 годзе філёзафы [[Алесь Анціпенка]] і [[Валянцін Акудовіч]], архітэктарка [[Ірэна Лаўроўская]], мастацтвазнаўцы [[Сяргей Харэўскі]] і [[Максім Жбанкоў]] скіравалі ў Беларускі экзархат Маскоўскага патрыярхату і Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь зварот, у якім патрабавалі спыніць разбурэньне беларускай гістарычна-культурнай спадчыны<ref name="zvarot">[http://nn.by/?c=ar&i=40408 Інтэлектуалы: Не дапусціце варварства з царквой у Навагрудку!] // [[Наша Ніва]], 10 лістапада 2008 г.</ref>: «''Лічым сваім маральным абавязкам апэляваць да грамадзянскай і культурніцкай супольнасьці краіны з мэтай выказаць рашучы пратэст супраць антыкультурнай, антыбеларускай дзейнасьці РПЦ. Зьвяртаем таксама ўвагу на тое, што разбурэньне аўтахтоннай культуры і беларускіх гістарычных помнікаў — адна з праяваў тыповай каляніяльнай палітыкі, што расейскія ўлады ажыцьцяўлялі цягам некалькіх мінулых стагодзьдзяў у акупаванай і далучанай да імпэрыі Беларусі. Цяпер гэтую палітыку працягвае РПЦ. Мы патрабуем спыніць разбурэньне нашай спадчыны!''». [[Файл:Маскалізацыя (русіфікацыя). Чарнаўчыцы. Пятніцкая царква.jpg|значак|250пкс|[[Царква Сьвятой Параскевы Пятніцы (Чарнаўчыцы)|Пятніцкая царква]] ў [[Чарнаўчыцы|Чарнаўчыцах]]: выгляд да (налева) і па маскоўскай перабудове (направа)]] З 2010-х гадоў антырэстаўрацыйная актыўнасьць Беларускага экзархату Маскоўскага патрыярхату набыла беспрэцэдэнтныя маштабы<ref>[[Глеб Лабадзенка]]. [https://web.archive.org/web/20160324121722/http://labadzenka.by/?p=28149#disqus_thread Хроніка знішчэння беларускай архітэктуры Рускай Праваслаўнай Царквой], 20 жніўня 2015.</ref>, параўнальныя зь дзейнасьцю [[Міхаіл Мураўёў|Мураўёўва-вешальніка]] ў справе маскалізацыі колішняга [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. У выніку праведзеных рэканструкцыяў аўтэнтычны выгляд страцілі цэрквы ў [[Амсьціслаў|Амсьціславе]], [[Безьдзеж]]ы, [[Валавель|Валавелі]], [[Велямічы|Велямічах]], [[Войская|Войскай]], [[Горадня|Горадні]], [[Гошчава|Гошчаве]], [[Дамашаны|Дамашанах]], [[Малыя Ляды|Малых Лядах]], [[Наваградак|Наваградку]], [[Новы Сьвержань|Новым Сьвержані]], [[Опаль|Опалі]], [[Пацавічы|Пацавічах]], [[Покры|Покрах]], [[Слуцак|Слуцку]], [[Талачын]]е, [[Трабы|Трабах]], [[Чарнаўчыцы|Чарнаўчыцах]], [[Чашнікі|Чашніках]], [[Шумакі|Шумаках]], манастыр у [[Горадня|Горадні]], манастырская брама ў [[Магілёў|Магілёве]], колішнія касьцёлы ў [[Астроўна|Астроўне]], [[Клецак|Клецку]], [[Малыя Шчытнікі|Малых Шчытніках]], [[Сёмкаў Гарадок|Сёмкавым Гарадку]] і [[Слонім]]е. Нягледзячы на звароты ў праваахоўныя органы, усе памянёныя выпадкі засталіся беспакараннымі<ref>[https://www.svaboda.org/a/petycyja-suprac-cybulinau/29203875.html Супраць «маскоўскіх цыбулін» на беларускіх цэрквах пачалі зьбіраць подпісы], [[Радыё Свабода]], 2 траўня 2018 г.</ref>. Тым часам зьнішчэньне мастацкага аблічча комплексаў базылянскіх манастыроў у Горадні і Талачыне адбылося пад кіраўніцтвам прысланых з [[Расея|Расеі]] начальніц адпаведных жаночых манастыроў Беларускага экзархату Маскоўскага патрыярхату. [[Файл:Маскалізацыя (русіфікацыя). Валавель. Царква Сьвятога Юрыя.jpg|значак|250пкс|[[Царква Сьвятога Юрыя (Валавель)|Юр’еўская царква]] ў [[Валавель|Валавелі]]: выгляд да (налева) і па сучаснай маскоўскай перабудове (направа)]] Архітэктар-рэстаўратар [[Уладзімер Папруга]] лічыць, што мэтай маскоўскіх перабудоваў беларускіх цэркваў ёсьць зьнішчэньне культурных асаблівасьцяў Беларусі<ref>Дашчынскі А. [https://www.svaboda.org/a/29221026.html Чаму на беларускія храмы нацягваюць залатыя «цыбуліны»?], [[Радыё Свабода]], 14 траўня 2018 г.</ref>: {{Цытата|І што такое нацягваньне расейскіх «цыбулін» на беларускія храмы, якія да Маскоўскай патрыярхіі нічога агульнага ня мелі ад пачатку? Гэта фактычна тая ж мэтафара — як зь Беларусі зрабіць Расею, то бок пазбавіць яе сваёй мовы. Калі чалавек мяняе свой унутраны код, пераходзіць на іншую мову, ён робіцца іншым. Калі мы на беларускія храмы нацягваем расейскія «цыбуліны», яны робяцца Расеяй. Гэта такі мэтадалягічны [[Культурная асыміляцыя|асыміляцыйны]] прынцып.}} ==== Новыя цэрквы Беларускага экзархату Маскоўскага патрыярхату ==== [[Файл:Маскалізацыя (русіфікацыя). Гошчава. Крыжаўзьвіжанская царква.jpg|значак|250пкс|[[Царква Ўзьвіжаньня Сьвятога Крыжа (Гошчава)|Узьвіжанская царква]] ў [[Гошчава|Гошчаве]]: выгляд да (налева) і па маскоўскай перабудове (направа)]] Пры выбары архітэктурных праектаў новых цэркваў Беларускі экзархат Маскоўскага патрыярхату ігнаруе традыцыі [[готыка|готыкі]] і [[барока]] — стыляў, у якіх тутэйшае праваслаўнае дойлідзтва дасягнула высокага ўзроўню архітэктурна-мастацкіх разьвязкаў і нацыянальнай самабытнасьці. Таксама адзначаецца нешматлікае і фрагмэнтарнае выкарыстоўваньне спадчыны [[Беларускае традыцыйная драўляная архітэктура|беларускай традыцыйнай драўлянай архітэктуры]] з прыярытэтнай арыентацыяй на сярэднявечную архітэктуру [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]], што разьвівае архітэктурныя традыцыі, не ўласьцівыя беларускаму сакральнаму дойлідзтву<ref>Арабей В. Вобразна-стылістычныя рашэнні сучасных прыходскіх храмаў Беларускай праваслаўнай царквы (вопыт 1991—2013 гадоў) // Вестник Полоцкого государственного университета. Серия F. 2013.</ref>. [[Файл:Маскалізацыя (русіфікацыя). Войская. Траецкая царква.jpg|значак|250пкс|[[Царква Сьвятой Тройцы (Войская)|Траецкая царква]] ў [[Войская|Войскай]]: выгляд да (налева) і па маскоўскай перабудове (направа)]] Супрацоўнікі [[Інстытут мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклёру|Інстытуту мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклёру]] НАНБ крытыкуюць Беларускі экзархат Маскоўскага патрыярхату за прыярытэтнае будаваньне цэркваў у стылістыцы, уласьцівай не беларускай, а расейскай архітэктуры<ref>{{Літаратура/Беларусы: У 8 т.|2к}} С. 193.</ref>: «''небясьпеку выклікаюць сёньняшнія памкненьні праваслаўнага духавенства [[Расея|прарасейскай]] арыентацыі прыўнесьці ў беларускі ляндшафт драўляныя царкоўныя формы новаерусалімскіх храмаў, помнікаў [[Архангельск]]у ці [[Волагда|Валагодзкага]] краю. Ігнараваньне выпрацаваных стагодзьдзямі мясцовых традыцыяў і навязваньне аб’ёмаў і формаў, не ўласьцівых тутэйшаму дойлідзтву, разбурае тую натуральную гармонію, што склалася на працягу стагодзьдзяў народнага жыцьця''». [[Файл:Маскалізацыя (русіфікацыя). Талачын. Пакроўская царква.jpg|значак|250пкс|[[Царква Покрыва Багародзіцы і манастыр базылянаў (Талачын)|Пакроўская царква]] ў [[Талачын]]е: выгляд да (налева) і па надбудове купалоў-цыбулінаў (направа)]] Беларускі мастак і этнакультуроляг [[Тодар Кашкурэвіч]] праводзіць паралель паміж «[[Мураўёўкі|мураўёўкамі]]» і сучаснай царкоўнай архітэктурай [[Маскоўскі патрыярхат|Маскоўскага патрыярхату]] на Беларусі: {{Цытата|<…> гэта, я б сказаў, усьвядомлены культурны аспэкт. Мы маем справу з тэндэнцыяй: прасоўваньнем пэўнага стылістычнага моманту як вельмі істотнага ідэалягічнага. Карані цягнуцца з Масквы. Уся Беларусь — цэнтральныя гарады, цэнтральныя дарогі — застаўленыя рускай праваслаўнай царквой у псэўдарускім стылі. Амаль у тым жа кшталце, як у ХІХ ст. рабіліся «мураўёўкі». Яны вельмі добра разумеюць палітычны патэнцыял гэтага стылістычнага моманту: «грыбы» паставяць — пазначаць сваю тэрыторыю ўплыву. Як сабака меціць дрэвы. Гэта агромністы палітычны капітал, які вымяраецца нават грашовым эквівалентам.|[[Тодар Кашкурэвіч]]|[http://nmnby.eu/news/discussions/995.html Драма Гародні: нацыянальны праект як гульні ўлады] // Наше мнение. 12 чэрвеня 2007 г.}} ==== Іншыя гістарычна-культурныя каштоўнасьці ==== [[Файл:Architectural Detail - Minsk - Belarus - 01 (27426797732).jpg|250пкс|міні|«[[Дом Чыжа]]», які зьнішчыў панараму і пэрспэктыву гістарычнага цэнтру Менску]] У канцы XX — пачатку XXI стагодзьдзяў у Рэспубліцы Беларусь зьнесьлі некалькі гістарычна-культурных каштоўнасьцяў, што ёсьць адным з захадаў да зьнішчэньня нацыянальнай памяці беларусаў. У 1990-х гадох у Менску зруйнавалі [[Малы гасьціны двор]], гістарычна-культурную каштоўнасьць нацыянальнага значэньня, і [[Віленскі вакзал (Менск)|Віленскі вакзал]], збудаваны ў 1890 годзе. За часамі старшынёўства [[Міхаіл Якаўлевіч Паўлаў|Міхаіла Паўлава]] ў канцы 2003 году ў Менску зруйнавалі камяніцу канца XIX ст. на гістарычнай Магазыннай вуліцы (замест яе збудавалі іншы гмах), у 2005 годзе — старажытную камяніцу на Зыбіцкай (замест яе паставілі муляж), у 2008 годзе — дзьве камяніцы XIX ст. на гістарычнай Койданаўскай вуліцы (замест № 17 кампанія «Тапас» збудавала дом зь іншай колькасьцю паверхаў, замест № 24а кампанія «ФАРТ и В» — бізнэс-цэнтар «Метрополь»)<ref>Лычавко А. [https://web.archive.org/web/20180121082303/http://www.the-village.me/village/city/architecture/265383-chto-snesli Какие здания снесли в столице три наших «мэра»: Круши, ломай, воруй гусей], The Village, 18 студзеня 2018 г.</ref>. [[Файл:Цэнтр.jpg|значак|250пкс|[[Палац Рэспублікі]], які сваім вялізным аб’ёмам і вышынёй зьнішчае панараму гістарычнага цэнтру Менску і замінае ўспрыманьню помнікаў архітэктуры]] У 2005—2009 гадох праводзілася «рэканструкцыя» [[Горадня|Горадні]] пад кіраўніцтвам старшыні аблвыканкаму [[Уладзімер Саўчанка|Ўладзімера Саўчанкі]]. У час «рэканструкцыі» зьнішчылі цэлы шэраг помнікаў гісторыі й культуры: магнацкі палац на Падоле (помнік архітэктуры XVIII стагодзьдзя)<ref>[https://harodnia.com/be/uczora/610-strachany-palats-na-padole Страчаны палац на Падоле], HARODNIA.COM</ref>, стайні [[Сьцяпан Батура|Сьцяпана Батуры]] (помнік архітэктуры XVI стагодзьдзя)<ref>[https://ru.hrodna.life/articles/cennost-o-kotoroy-ne-znali/ Ценность, о которой не знали. 10 лет назад в Гродно разрушили здание XVI в.], HRODNA.LIFE, 8.08.2018 г.</ref>, флігель палаца віцэ-адміністратара другой паловы XVIII стагодзьдзя. У тыя часы ён выконваў функцыю стайні і карэтнай. Гэты будынак быў найстарэйшай аўтэнтычнай стайняй, якая захавалася на тэрыторыі Беларусі. Па трох месяцах вызначэньня лёсу флігеля, які цалкам захаваўся з 1794 году, яго зруйнавалі<ref>[https://euroradio.fm/ru/v-grodno-unichtozhen-ocherednoy-pamyatnik-istorii В Гродно уничтожен очередной памятник истории]{{ref-ru}}, [[Эўрарадыё]], 3 жніўня 2007 г.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20200927203925/https://naviny.by/rubrics/society/2007/08/02/ic_news_116_274823 В Гродно разрушен флигель дворца вице-администратора XVIII века]{{ref-ru}}, NAVINY.BY, 2 жніўня 2007 г.</ref><ref>[https://nn.by/?c=ar&i=10317 У Горадні зносяць флігель XVIIІ стагодзьдзя] // [[Наша Ніва]], 19 ліпеня 2007 г.</ref>. У 2009—2013 гадох у беспасярэдняй блізкасьці да [[Траецкае прадмесьце|Траецкага прадмесьця]] ў [[Менск]]у на грошы [[Юры Чыж|Юрыя Чыжа]], якога называюць «кашальком [[Аляксандар Лукашэнка|Аляксандра Лукашэнкі]]»<ref>[https://web.archive.org/web/20200921142556/https://news.tut.by/politics/280743.html ЕС обнародовал черный список из 12 человек и 29 компаний], [[TUT.BY]], 25.03.2012 г.</ref>, збудавалі [[Дом Чыжа|жылы комплекс «Ля Траецкага»]], які сваімі памерамі і разьмяшчэньнем зьнішчыў панараму і пэрспэктыву гістарычнага цэнтру Менску<ref name="Ablamiejka">[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Абламейка С.]] [https://www.svaboda.org/a/27730947.html «Дом Чыжа» як маніфэст], [[Радыё Свабода]], 12 траўня 2016 г.</ref>. Аўтар праекту — [[Алег Ладкін]], ураджэнец [[Алтайскі край|Алтайскага краю]] [[Расея|Расеі]], які пераехаў у Беларусь у 1971 годзе, паводле ўласнага вызнаньня — імкнуўся такім спосабам наблізіць выгляд Менску да [[Ашгабад]]у і [[Грозны|Грознага]]<ref>[https://web.archive.org/web/20211207181557/https://www.the-village.me/village/city/where/262023-dom-chizha «Это откровенный архитектурный ляп»: Я живу в «доме Чижа»], [[The Village]], 17.07.2017 г.</ref>. У траўні 2010 году кіраўнік Беларусі Аляксандар Лукашэнка падпісаў указ аб будаваньні ў Менску побач з цыркам шматфункцыянальнага комплексу. Праект прадугледжваў знос будынка [[Першая менская электрастанцыя|першай менскай электрастанцыі]], помніка прамысловай архітэктуры, збудаванага ў 1890 годзе. Электрастанцыя мела статус [[Сьпіс гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Менску|гістарычна-культурнай каштоўнасьці]]. Зьнішчэньне помніка падтрымала Міністэрства культуры Беларусі. Нягледзячы на тое, што згодна з 28-м артыкулам Закона аб ахове гістарычна-культурнай спадчыны пастанову аб зносе гістарычна-культурных каштоўнасьцяў можа прымаць толькі найвышэйшы орган выканаўчай улады [[Савет Міністраў Рэспублікі Беларусь|Савет міністраў]] (і толькі ў вынятных выпадках), электрастанцыю зруйнавалі ў 2012 годзе<ref>[https://web.archive.org/web/20201127100905/https://news.tut.by/society/216893.html У Мінску пачалі руйнаваць будынак першай электрастанцыі], [[Эўрарадыё]], [[TUT.BY]], 1 сакавіка 2011 г.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20200814050138/https://realty.ej.by/reconstruction/2011/12/19/po_faktu_snosa_pervoy_minskoy_elektrostantsii_vozbuzhdeno_ugolovnoe_delo.html По факту сноса первой минской электростанции может быть возбуждено уголовное дело]{{ref-ru}}, EJ.BY</ref>. У 2011 годзе ў Горадні зьнесьлі будынак пачатку ХХ стагодзьдзя<ref>[https://web.archive.org/web/20181130094216/http://s13.ru/archives/20648 В Гродно стало на три старых здания меньше], s13.ru, 7 красавіка 2018 г. {{ref-ru}}</ref>. Уначы 26 красавіка 2014 году на скрыжаваньні гістарычных Азёрскай і Брыгіцкай вуліцаў будаўнікі зруйнавалі гістарычны будынак XIX стагодзьдзя. Будынак меў статус гістарычна-культурнай каштоўнасьці, але яго частковы знос ухваліла Міністэрства культуры Беларусі<ref>[https://web.archive.org/web/20160328232820/http://www.vgr.by/home/society/14621-nochyu-v-tsentre-grodno-snosili-zdanie-kotoromu-bolshe-100-let Ночью в центре Гродно сносили здание, которому больше 100 лет (добавлено видео)] // Вечерний Гродно, 26 красавіка 2014 г.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20200925164031/https://news.tut.by/society/480918.html Исторический дом на улице Карла Маркса, 22 в Гродно снесли], [[TUT.BY]], 16 студзеня 2016 г. {{ref-ru}}</ref><ref>[https://grodno24.com/construction/v-czentre-grodno-snesli-istoricheskoe-zdanie-xix-veka.html В центре Гродно снесли историческое здание XIX века]{{ref-ru}}, GRODNO24.COM, 26 красавіка 2014 г.</ref>. У верасьні 2015 году ў Горадні зьнесьлі будынак пачатку ХХ стагодзьдзя дзеля новабудоўлі<ref>[https://web.archive.org/web/20170830225856/http://s13.ru/archives/118710 Фотофакт: в Гродно приступили к сносу здания начала прошлого века. На его месте появится элитная новостройка] {{ref-ru}}, S13.RU, 26 верасьня 2016 г.</ref>. Зімой 2016 году ў Горадні зьнішчылі гістарычны будынак 1870 году пабудовы<ref>[https://web.archive.org/web/20200930143120/https://grodno.in/news/10579/ Историческое здание на К. Маркса в Гродно снесли окончательно из-за плохого состояния] {{ref-ru}}, GRODNO.IN, 18 студзеня 2016 г.</ref>. У 2014 годзе ў [[Берасьце|Берасьці]] зьнішчылі гістарычны будынак XIX стагодзьдзя<ref>[https://euroradio.fm/ru/v-breste-snesli-istoricheskoe-zdanie-xix-veka В Бресте снесли историческое здание XIX века] {{ref-ru}}, [[Эўрарадыё]], 16 студзеня 2014 г.</ref>. 5 траўня 2014 году ў [[Гомель|Гомлі]] разабралі ўнікальны драўляны дом дарэвалюцыйнай пабудовы дзеля новабудоўлі<ref>[https://news.tut.by/society/397644.html?utm_source=news.tut.by&utm_medium=news-bottom-block&utm_campaign=relevant_news В Гомеле завершили демонтаж уникального дома по улице Волотовской: в простенке нашли несколько старинных артефактов]{{Недаступная спасылка|date=May 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{ref-ru}}, [[TUT.BY]], 15 траўня 2014 г.</ref>. У 2015 годзе ў Беларусі пераглядзелі нацыянальны сьпіс аб’ектаў да ўлучэньня ў Сьпіс сусьветнай спадчыны (паводле патрабаваньня [[UNESCO]] сьпіс пераглядаецца прынамсі раз на 10 год). Зь беларускага папярэдняга сьпісу прыбралі праспэкт Незалежнасьці. Зь невядомай прычыны Менскі гарадзкі выканкам надумаў не падаваць забудову галоўнай вуліцы на прэстыжную міжнародную намінацыю<ref>[https://www.svaboda.org/a/prospect-unesco/29029987.html «Гэты горад не для жыхароў, а для бізнэсу». Каб забудоўваць праспэкт Незалежнасьці, улады не намінуюць яго ў сьпіс UNESCO], [[Радыё Свабода]], 2018 г.</ref>. У красавіку 2016 году стала вядома, што прадпрыемства «[[Санта Брэмар]]» зьнясе будынак 1895 году пабудовы ў [[Баранавічы|Баранавічах]]. Мэта зносу — пабудова крамы<ref>[https://nn.by/?c=ar&i=168176 У Баранавічах знясуць стогадовы будынак даходнага дома, каб пабудаваць краму] // [[Наша Ніва]], 7 красавіка 2016 г.</ref>. 7 траўня 2018 году адбыўся знос будынку ў [[Ракаўскае прадмесьце|Ракаўскім прадмесьці Менску]] на гістарычнай Уваскрасенскай вуліцы (цяпер вуліца Вызваленьня), гістарычна-культурнай каштоўнасьці XIX стагодзьдзя. Ад будынка засталіся толькі парэшткі дзьвюх сьценаў<ref>[https://web.archive.org/web/20201129024145/https://news.tut.by/society/600511.html?crnd=36354 Будынак на Гандлёвай канчаткова зруйнаваны (фота)], [[TUT.BY]], 12 ліпеня 2018 г.</ref>. Помнік зруйнавалі зь ініцыятывы кіраўніка [[Беларускі экзархат|Беларускага экзархату Маскоўскага патрыярхату]] [[Павал (Панамароў)|Паўла (Панамарова)]]. Галоўнай мэтай зносу пазначылі будаваньне комплексу Беларускага экзархату. Нягледзячы на пратэсты [[Беларускае добраахвотнае таварыства аховы помнікаў гісторыі і культуры|Таварыства аховы помнікаў гісторыі і культуры]], праект пабудовы комплексу падтрымаў кіраўнік Беларусі Аляксандар Лукашэнка. Грамадзкі актывіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Антон Матолька|Антон Матолька|ru|Мотолько, Антон Гадимович}}, які быў сьведкам зьнішчэньня помніка, выклікаў міліцыю і зьвярнуўся ў [[Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь|Міністэрства культуры]], аднак атрымаў афіцыйны адказ, што знос знаходзіцца пад кантролем Мінкульту<ref>[https://web.archive.org/web/20170731114735/http://citydog.by/post/tvj-mitropolit/ Теперь все ясно. Зачем Митрополит Павел просит снести исторические здания в центре Минска], Citydog.by. 12 красавіка 2016 г. {{ref-ru}}</ref><ref>[https://citydog.by/post/snesli-zdanie/ Как это возможно? Ради нового комплекса Белорусской православной церкви в центре Минска снесли часть исторического здания (фото)]{{Недаступная спасылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, Citydog.by, 7 ліпеня 2018 г. {{ref-ru}}</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20200813031151/https://realty.tut.by/news/building/599849.html?crnd=44126 Ради нового комплекса БПЦ в центре Минска сносят часть исторического здания 19 века], [[TUT.BY]], 7 ліпеня 2018 г. {{ref-ru}}</ref>. Беларускі экзархат Маскоўскага патрыярхату яшчэ ў 2016 годзе прасіў намесьніка прэм’ер-міністра Беларусі [[Натальля Качанава|Натальлю Качанаву]] прыбраць будынкі на вуліцы Вызваленьня 6 і 6а зь сьпісу гісторыка-культурных каштоўнасьцяў і даць дазвол на іх поўны знос<ref>[https://web.archive.org/web/20200815153139/http://news.tut.by/society/492040.html «Ситуация очень серьезная». В Сети всплыли намерения БПЦ снести исторические здания в Минске] // [[TUT.BY]] {{ref-ru}}</ref>. Аднак тады міністэрства культуры запэўніла, што яно «не дазволіць зруйнаваць будынкі». Начальнік аддзела па ахове гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Міністэрства культуры Натальля Хвір у камэнтары БелаПАН адзначала: «Гістарычны цэнтар Менску сам па сабе ёсьць каштоўнасьцю. Будынак па вуліцы Вызваленьня можна аднавіць, гэта мы і будзем рэкамэндаваць царкве»<ref>[https://web.archive.org/web/20200928095730/https://news.tut.by/society/493006.html Минкульт встал на защиту исторических зданий в Минске, которые хочет снести БПЦ] // [[TUT.BY]] {{ref-ru}}</ref>. === Помнікі і памятныя знакі === У 2005 годзе на 28-м кілямэтры шашы Менск — Маладэчна афіцыйна адкрылі вайскова-забаўляльны комплекс пад назвай «[[Лінія Сталіна]]». У 2006 годзе на тэрыторыі комплексу паставілі бюст Сталіна, непадалёк ад якога ў 2009 годзе з бласлаўленьня кіраўніка [[Беларускі экзархат Маскоўскага патрыярхату|Беларускага экзархату Маскоўскага патрыярхату]] [[Філарэт (Вахрамееў)|Філярэта (Вахрамеева)]] пачалі будаваць капліцу ў гонар [[Аляксандар Неўскі|Аляксандра Неўскага]]<ref>[https://web.archive.org/web/20151231225202/http://news.tut.by/society/455103.html Бюст Сталина убрали от православной часовни на «Линии Сталина»], [[TUT.BY]], 7 ліпеня 2015 г.</ref>. Шэраг беларускіх гісторыкаў напярэдадні адкрыцьця комплексу ацэньвалі рэанімацыю «Лініі Сталіна» як чарговы крок да апраўданьня на дзяржаўным узроўні злачынстваў сталінскай эпохі<ref>[https://www.svaboda.org/a/797159.html У прысутнасьці Лукашэнкі адкрылі «лінію Сталіна»], [[Радыё Свабода]], 30 чэрвень 2005 г.</ref>. 26 траўня 2006 году ў Менску на тэрыторыі Вайсковай акадэміі адкрылі помнік [[Фэлікс Дзяржынскі|Фэліксу Дзяржынскаму]], аднаму з заснавальнікаў і кіраўнікоў рэпрэсіўнай савецкай машыны<ref>[http://spring96.org/be/news/4512 26 траўня ў Менску на тэрыторыі Вайсковай акадэміі адкрыты помнік Феліксу Дзяржынскаму], [[Вясна (цэнтар)|Вясна]]</ref><ref>[https://www.svaboda.org/a/770638.html Ці патрэбны ў Менску помнік Дзяржынскаму?], [[Радыё Свабода]], 26 траўня 2006 г.</ref>. У 2008 годзе ў вёсцы [[Крайск]]у [[Лагойскі раён|Лагойскага раёну]] Менскай вобласьці побач з царквой Беларускага экзархату Маскоўскага патрыярхату паставілі бюст расейскаму цару [[Мікалай II|Мікалаю II]]. Паводле мясцовых жыхароў, у Крайск пачалі прыязджаць людзі, якія вераць ня столькі ў Бога, колькі «ў Мікалая»<ref>Бартосік З. [https://www.svaboda.org/a/25475084.html Нашто ў Крайску бюст расейскаму цару?], [[Радыё Свабода]], 31 ліпень 2014 г.</ref>. 4 красавіка 2013 годзе ў Віцебску, на [[Прачысьценская гара|Прачысьценскай гары]] адкрылі помнік кіраўніку Маскоўскага патрыярхату [[Аляксій II|Аляксію II (Рыдыгеру)]]<ref>[http://nn.by/?c=ar&i=107742 У Віцебску адкрылі помнік патрыярху Маскоўскаму Алексію ІІ], [[Наша Ніва]], 7 красавіка 2013 г.</ref>. 20 чэрвеня 2016 году ў Віцебску паставілі помнік князю [[Аляксандар Неўскі|Аляксандру Неўскаму]], якога ў 2008 годзе назвалі «[[Імя Расеі|Іменем Расеі]]». Гісторык [[Аляксандар Краўцэвіч]] зьвяртае ўвагу на тое, што Аляксандар Неўскі ня меў ніякага дачыненьня да гісторыі Беларусі: ён быў прыхільнікам [[Залатая Арда|ардынскага панаваньня]], а цяпер лічыцца знакавай фігурай гэтак званага «русского мира»<ref>[https://www.svaboda.org/a/kraucevic-pomnik-aliaksandru-nieuskamu-u-viciebsku/27809574.html Краўцэвіч: Помнік Аляксандру Неўскаму ў Віцебску — гэта экспансія «русского мира»], [[Радыё Свабода]], 20 чэрвень 2016 г.</ref>. Раней свой пратэст супраць усталяваньня помніка выказвала [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі]]<ref>Валошын Я. [https://web.archive.org/web/20160325224831/http://news.tut.by/society/173365.html Акадэмія навук супраць помніка Неўскаму ў Віцебску], [[TUT.BY]], 15 чэрвеня 2010 г.</ref>. 6 чэрвеня 2015 году каля Магілёўскага дзяржаўнага бібліятэчнага каледжа імя А. С. Пушкіна ўрачыста адкрылі бюст расейскаму паэту [[Аляксандар Пушкін|Аляксандру Пушкіну]]. Скульптуру падараваў расейскі праект «Алея расейскай славы». На калёне, якая трымае бюст, разьмясьцілі ўрывак зь вершу Пушкіна «Паклёпнікам Расеі», у якім у стылі расейскай імпэрскай прапаганды паэт выступае супраць [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня палякаў і ліцьвінаў 1830—1831 гадоў]] і эўрапейскай падтрымкі паўстанцам. Пазьней шыльду з гэтым урыўкам зьнялі<ref>Лукашук З. [https://euroradio.fm/skandalny-versh-na-byusce-pushkina-zacverdzhany-magilyouskimi-chynounikami Скандальны верш на бюсьце Пушкіна зацьверджаны магілёўскімі чыноўнікамі], [[Эўрапейскае радыё для Беларусі]], 8 чэрвеня 2015 г.</ref><ref>[https://nn.by/?c=ar&i=151205 Верш «Клеветникам России» зьнялі зь бюсту Пушкіна ў Магілёве] // [[Наша Ніва]], 12 чэрвеня 2015 г.</ref>. 7 лістапада 2016 году каля [[Менскі трактарны завод|Менскага трактарнага заводу]] паставілі новы помнік [[Ленін]]у<ref>Недаверкаў М. [https://nn.by/?c=ar&i=180111 Група моладзі сарвала адкрыццё помніка Леніну каля МТЗ ФОТА, ВІДЭА] // [[Наша Ніва]], 7 лістапада 2016 г.</ref>. 2 сакавіка 2017 году ў Менску на [[Вуліца Гарадзкі Вал|вуліцы Гарадзкім Вале]] міністар унутраных справаў [[Ігар Шуневіч]] адкрыў скульптуру царскага паліцыянта («гарадавога») часоў [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]. Удзел у цырымоніі таксама ўзялі міністар культуры [[Барыс Сьвятлоў]] і старшыня Мінгарвыканкаму [[Андрэй Шорац]]<ref>[http://nn.by/?c=ar&i=186339 Шуневіч адкрыў у Мінску помнік царскаму паліцэйскаму з сабачкам], [[Наша Ніва]], 2 сакавіка 2017 г.</ref>. Усталяваньне скульптуры прымеркавалі да афіцыйнага юбілею беларускай міліцыі, якая вядзе сваю гісторыю ад 4 сакавіка 1917 году, калі расейскі рэвалюцыянэр [[Міхаіл Фрунзэ]] атрымаў прызначэньне на часовага кіраўніка міліцыі «Ўсерасейскага земскага саюзу па ахове парадку» ў Менску<ref>Трафімовіч А. [https://www.svaboda.org/a/nia-nas-haradavy/28350029.html «Ня наш гарадавы» — першае «міністэрства ўнутраных спраў» зьявілася ў беларусаў у ХVIII стагодзьдзі], [[Радыё Свабода]], 4 сакавіка 2017 г.</ref>. Варта зазначыць, што стаўленьне савецкай міліцыі (ад якой афіцыйна вядзе сваю гісторыю беларуская міліцыя) да царскіх гарадавых знайшло адлюстраваньне на карціне «Арышт гарадавога ў Менску. 1917 год» пэндзля беларускага савецкага мастака А. Волкава, сына [[Народны мастак Беларусі|народнага мастака БССР]] [[Валянцін Волкаў|В. Волкава]]<ref>Соколова О. М. Культуроним Минска в произведениях художественной культуры Новейшего времени // Веснік Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта культуры і мастацтваў. — №1 (25). — 2016. — С. 46.</ref>. На думку мастацтвазнаўца [[Сяргей Харэўскі|Сяргей Харэўскага]] сама ідэя паставіць помнік расейскаму царскаму гарадавому ў гонар савецкай міліцыі з аднаго боку ёсьць камічнай і дэманструе ідэалягічны хаос у галовах прадстаўнікоў улады, зь іншага боку царскія жандары адзначыліся [[Курлоўскі расстрэл|расстрэлам мірнай дэманстрацыі менчукоў]] у 1905 годзе, а таксама рэпрэсіямі ў дачыненьні да дзеячоў беларускай культуры — [[Якуб Колас|Якуба Коласа]], [[Алесь Гарун|Алеся Гаруна]], [[Карусь Каганец|Каруся Каганца]] ды іншых. 9 чэрвеня 2017 году ў вёсцы [[Лыскаўшчына|Лыскаўшчыне]] [[Круглянскі раён|Круглянскага раёну]] Магілёўскай вобласьці паставілі помнік расейскаму генэралу [[Міхаіл Чарняеў|Міхаілу Чарняеву]], рэдактару пецярбурскай газэты «Русскій мір». Паводле поглядаў ён быў вядомым імпэрцам і адэптам ідэі, што [[Расея]] мае «сабраць» вакол сябе землі ўсіх славянаў і падпарадкаваць славянскія народы. Расейскі генэрал заклікаў да здушэньня [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня 1863—1864 гадоў]]. Помнік расейскаму асадніку на дзяржаўныя сродкі паставіла арганізацыя «Круглянская перасоўная мэханізаваная калёна №266»<ref>[http://nn.by/?c=ar&i=192253 Пад Магілёвам паставілі помнік расейскаму генэралу-славянафілу, рэдактару «Русского міра»], [[Наша Ніва]], 12 чэрвеня 2017 г.</ref>. 23 чэрвеня 2017 году на [[Дом Абрампольскага|Доме Абрампольскага]], што выходзіць фасадам на [[Пляц Незалежнасьці (Менск)|пляц Незалежнасьці]], зьявілася памятная шыльда. Яна сьведчыць, што ў гэтым доме ў 1922 годзе знаходзіўся Аддзел аховы рэвалюцыйнай законнасьці народнага камісарыяту юстыцыі БССР ([[ОГПУ]], папярэднік [[НКВД]]). Адначасна з гэтым улады праігнаравалі той факт, што ў гэтым доме жыла беларуская мэцэнатка [[Магдалена Радзівіл]], якая фінансава дапамагала выдаваць першыя кнігі [[Максім Багдановіч|Максіма Багдановіча]], [[Максім Гарэцкі|Максіма Гарэцкага]] і адкрывала беларускія школы. Памятнай шыльды, прысьвечанай Магдалене Радзівіл, на доме няма. Акурат па тым, як у Доме Абрампольскага разьмясьцілі першую ў БССР пракурорскую ўстанову, у краіне пачалася першая хваля рэпрэсіяў. Паводле клясыфікацыі гісторыка [[Уладзімер Адамушка|Ўладзімера Адамушкі]], прыведзенай у кнізе «Палітычныя рэпрэсіі 20-50-х гадоў у Беларусі», яна працягвалася з 1923 да 1928 году. У тагачаснай Беларусі, тэрыторыя якой на 1923 год была меншай за сучасную ў чатыры разы, а на 1928 год — амаль удвая, арыштавалі прыкладна столькі ж людзей, колькі і ўва ўсёй Расеі. Згодна з падлікамі гісторыкаў, маштабы рэпрэсіяў у Беларусі ў першай палове 1920-х гадоў значна перавышалі тыя, якія адбываліся на іншых тэрыторыях СССР. У сярэднім жыхар Беларусі меў у 20 разоў больш шанцаў быць рэпрэсаваным, чым жыхар [[РСФСР]]. Першымі пракурорамі БССР, якія ня толькі працавалі ў Доме Абрампольскага, але і жылі там, былі Адольф Гентнер (займаў пасаду ў 1925—1928 гадох), Маісей Сегаль (1925—1928), Максім Ляўкоў (1929—1931). Усе яны пазьней таксама сталі ахвярамі рэпрэсіяў. Усталяваньне шыльдаў карнаму акупацыйнаму органу сьведчыць пра працяг маскалізацыі Беларусі і навязваньне беларусам расейскацэнтрычнага сьветапогляду<ref>[https://www.svaboda.org/a/na-dom-dzie-zyla-mahdaliena-radzivil-paviesili-syldu-pra-supracounikau-ohpu/28575404.html На дом, дзе жыла Магдалена Радзівіл, павесілі шыльду пра супрацоўнікаў ОГПУ], [[Радыё Свабода]], 23 чэрвень 2017 г.</ref>. У ліпені 2018 году ў Берасьці з ініцыятывы генэрал-маёра расейскай арміі Аляксандра Куліка паставілі скульптуру дэсантніка Сьцёпачкіна ({{мова-ru|Стёпочкин|скарочана}}) з расейскага мультфільму. На адкрыцьці скульптуры быў старшыня камітэту па абароне Дзяржаўнай Думы РФ Уладзімер Шаманаў<ref>[https://nn.by/?c=ar&i=213508 У Брэсце паставілі помнік дэсантніку з расійскага мультфільма ФОТЫ] // [[Наша Ніва]], 31 ліпеня 2018 г.</ref>. У верасьні 2018 году на арку, збудаваную да 750-годзьдзя Магілёва, павесілі [[ордэн Леніна]], якім само места ніколі не ўзнагароджвалі<ref>[https://nn.by/?c=ar&i=216001 На новай «трыумфальнай арцы» ў Магілёве павесілі ордэн Леніна] // [[Наша Ніва]], 15 верасьня 2018 г.</ref>. У лістападзе 2018 году ў Менску пачалася рэстаўрацыя помніка расейскаму савецкаму дзеячу [[Міхаіл Калінін|Міхаілу Калініну]], на якую вылучылі 134 тысячы рублёў (62 тысячы даляраў). Прытым навуковы кіраўнік рэстаўрацыі адхіліў прапанову старшыні [[Беларускае добраахвотнае таварыства аховы помнікаў гісторыі і культуры|Беларускага добраахвотнага таварыства аховы помнікаў гісторыі і культуры]] [[Антон Астаповіч|Антона Астаповіча]] дадаць да помніка шыльду, што Калінін меў дачыненьне да масавых палітычных рэпрэсіяў<ref>[https://nn.by/?c=ar&i=220685 У Мінску рэканструююць помнік Калініну за $60 тысяч. Бо стары згніў] // [[Наша Ніва]], 15 лістапада 2018 г.</ref>. У сьнежні 2018 году ў гарадзенскай гімназіі №6 урачыста адкрылі помнік [[Фэлікс Дзяржынскі|Фэліксу Дзяржынскаму]], які папярэдне абнавілі. На цырымоніі адкрыцьця намесьнік старшыні аблвыканкаму падкрэсьліў, што помнік Дзяржынскаму ў школе — «''гэта важная частка выхаваньня патрыятызму, гістарычнай памяці і грамадзянскай адказнасьці ў вучняў»<ref>[https://nn.by/?c=ar&i=222181#startcomments У гродзенскай гімназіі ўрачыста адкрылі помнік Дзяржынскаму] // [[Наша Ніва]], 13 сьнежня 2018 г.</ref>. 14 лістапада 2023 году ў Менску побач з расейскай амбасадай адкрылі помнік расейскаму гістарычнаму дзеячу [[Аляксандар Неўскі|Аляксандру Неўскаму]]. Помнік паставілі зь ініцыятывы Расеі<ref>[https://www.svaboda.org/a/32684384.html У Менску адкрылі помнік Аляксандру Неўскаму], [[Радыё Свабода]], 14 лістапада 2023 г.</ref>. === Тэлебачаньне і радыё === Па прыходзе да ўлады Аляксандра Лукашэнкі беларуская мова мэтанакіравана выціскаецца з тэлебачаньня і радыё. На 2014 год доля беларускамоўнага вяшчаньня ў тэлепраграмах Беларусі склала каля 5%<ref>{{Артыкул|аўтар=Асташкевіч І.|загаловак=Не баяцца памыляцца|спасылка=http://zviazda.by/be/news/20140905/1409866251-ne-bayacca-pamylyacca|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=5 верасьня 2014|нумар=[http://zviazda.by/be/number/168-27778 168 (27778)]|старонкі=[http://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2014/09/ZV_20140905_3.pdf 3]|issn=1990-763x}}</ref> (прытым у 2009 годзе толькі 1% рэклямы ў краіне выйшаў [[Беларуская мова|па-беларуску]]<ref>{{Артыкул|аўтар=[[Павал Берасьнеў|Берасьнеў П.]]|загаловак=Ці будуць беларусы глядзець рэкламу па-беларуску|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=62251|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=[[газэта]]|год=10 ліпеня 2010|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2010-07-10 133 (26741)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/62269/10lip-4.indd.pdf 4]|issn=1990-763x}}</ref>). На дзяржаўных тэлеканалах [[Беларусь 1]], [[Беларусь 2]], [[Беларусь 24]], [[Беларусь 5]], [[АНТ]], [[СТБ]] дамінуе расейская мова. Беларускамоўныя праграмы выходзяць адзінкамі, напрыклад «Тэлебарометр» і «Навіны рэгіёнаў» на Беларусь 1. Тэлепраграма «Панарама», якая нават за [[СССР|савецкім]] часам выходзіла на беларускай мове, таксама пачала выходзіць на расейскай. Практычна няма беларускамоўных фільмаў і сэрыялаў. Дзеля параўнаньня, у суб’екце Расейскай Фэдэрацыі [[Якутыя|Якутыі]] здымаюцца якутамоўныя сэрыялы, а ў суб’екце [[Чувашыя|Чувашыі]] чыноўнікі размаўляюць у тэлеэтэры на чуваскай мове<ref>Маханькоў М. [https://nn.by/?c=ar&i=196141 Якуція: народ, якому ўдалося зноў стаць большасцю на ўласнай зямлі] // [[Наша Ніва]], 2 верасьня 2017 г.</ref><ref>Маханькоў М. [https://nn.by/?c=ar&i=195225 Як паспяхова супрацьстаяць русіфікацыі: прыклад Чувашыі] // [[Наша Ніва]], 5 жніўня 2017 г.</ref>. Адзіны дзяржаўны канал з частым выхадам беларускамоўных праграмаў — [[Беларусь 3]]. У 2008 годзе новапрызначаны дырэктар тэлерадыёкампаніі «Гродна» Мікалай Мельячэнка ў інтэрвію газэце «Вячэрні Гродна» заявіў, што пад яго кіраўніцтвам этэр будзе пераважна расейскамоўным. Сваю пазыцыю ён патлумачыў тым, што такая сытуацыя на сёньняшні дзень склалася на большасьці беларускіх тэлерадыёстанцыяў. Апроч актыўнай русіфікацыі, памянёныя тэлеканалы ажыцьцяўляюць навязваньне беларусам прарасейскага сьветапогляду. Увосень 2006 году пачаў працу адзіны беларускамоўны тэлеканал у сьвеце — [[Белсат]]. Ён фінансуецца польскім урадам, трансьлюецца праз спадарожнік і інтэрнэт і рыхтуе праграмы па-за межамі Беларусі. У 2007 годзе кіраўнік Беларусі Аляксандар Лукашэнка назваў праект трасьляцыі незалежнага тэлеканалу Белсат «дурным, бязглуздым і несяброўскім»<ref>[https://web.archive.org/web/20171115155842/http://news.tut.by/politics/86821.html Лукашенко: Независимый телеканал — «глупый, бестолковый и недружественный» проект]{{ref-ru}}, [[TUT.BY]], 25 красавіка 2007 г.</ref>. У Беларусі трансьлююцца таксама супольныя з Расеяй тэлеканалы РТР-Беларусь і НТВ-Беларусь, празь якія ажыцьцяўляецца [[Расейскі шавінізм|расейская шавіністычная]] і [[Расейскі імпэрыялізм|імпэрская прапаганда]]. Таксама расейскую праграму «Время» і расейскія ток-шоў трансьлюе беларускі тэлеканал АНТ. Расейскія тэлеканалы адыгралі вялікую ролю ў распальваньні нянавісьці да Ўкраіны ў час [[Расейская інтэрвэнцыя ва Ўкраіну|расейскай вайсковай інтэрвэнцыі ва Ўкраіну]]. Нягледзячы на тое, што зьмест праграмаў расейскіх тэлеканалаў трапляе пад дзеяньне артыкула 130 Крымінальнага кодэкса Беларусі «Распальваньне расавай, нацыянальнай ці рэлігійнай варажнечы», яны працягваюць трансьлявацца ў Беларусі. Трансьляцыя расейскіх тэлеканалаў уплывае на пазыцыю беларусаў да падзеяў ва Ўкраіне. Паводле вынікаў сакавіцкага (2014 год) апытаньня [[НІСЭПД]] адзначаўся прыкметны рост прарасейскіх настрояў у краіне. У сакавіку 2014 году толькі 27.7% рэспандэнтаў палічылі адхіленьне ад улады прэзыдэнта [[Віктар Януковіч|В. Януковіча]] «справядлівай карай за крывапраліцьце», а 54.7% — «дзяржаўным пераваротам і захопам улады». Паводле зьвестак апытаньня, большасьць беларусаў рэгулярна (32.6%) або часам (53.8%) глядзяць расейскія навінавыя тэлепраграмы. На пытаньне «Як Вы ацэньваеце [[Крымскі крызіс|далучэньне Крыма да Расеі]]?» 26.9% рэспандэнтаў адзначылі, што гэта [[Расейскі імпэрыялізм|імпэрыялістычны]] захоп тэрыторыі, а 62.2% адказалі, што гэта вяртаньне Расеі расейскіх земляў. На пытаньне «Як вы ацэньваеце [[Вайна на Данбасе|падзеі]], якія вясной гэтага году адбываліся на ўсходзе Ўкраіны, у першую чаргу ў Данецкай і Луганскай вобласьцях?» 23.2% рэспандэнтаў адказалі, што гэта мяцеж, арганізаваны Расеяй, а 65.5% адказалі, што гэта народны пратэст<ref>[http://www.iiseps.org/?p=1442 Всесильна ли пропаганда?]{{ref-ru}}, Незалежны інстытут сацыяльна-эканамічных і палітычных дасьледаваньняў (НІСЭПД)</ref>. 5 верасьня 2017 году кіраўнік [[КПРФ|Камуністычнай партыі Расеі]] [[Генадзь Зюганаў]] у час сустрэчы ў Менску падзякаваў кіраўніку Беларусі Аляксандру Лукашэнку за трансьляцыю расейскіх тэлеканалаў. Аляксандар Лукашэнка адказаў, што ў краіне прытрымліваюцца менавіта такой палітыкі ў інфармацыйнай сфэры. Кіраўнік дзяржавы растлумачыў, што «мы нічога не баімся, мы паказваем, як жыве наш „старэйшы брат“, якія ідэі розныя групы людзей і партыі прапаведуюць»<ref>[https://nn.by/?c=ar&i=196927 Зюганаў падзякаваў Лукашэнку за трансляцыю ў Беларусі расійскіх тэлеканалаў] // [[Наша Ніва]], 5 верасьня 2017 г.</ref>. У лютым 2017 году Адміністрацыя прэзыдэнта адказала на зварот апазыцыйных беларускіх палітыкаў з патрабаваньнем спыніць трансьляцыі расейскіх тэлеканалаў і надаць дзяржаўную падтрымку тэлеканалу Белсат. У адказе адзначалася, што «Згодна з артыкулам 7 Закона [аб СМІ] не дапускаецца незаконнае абмежаваньне свабоды масавай інфармацыі ў выглядзе ўмяшальніцтва ў сфэру прафэсійнай самастойнасьці юрыдычнай асобы, якая выконвае функцыі рэдакцыі СМІ»<ref>[https://web.archive.org/web/20180129213654/https://news.tut.by/economics/532004.html «Нельзя ограничивать свободу СМИ». Власти не хотят прекращать вещание российского ТВ]{{ref-ru}}, [[TUT.BY]], 17 лютага 2017 г.</ref>. Па прыходзе да ўлады Аляксандра Лукашэнкі імкліва русіфікуюцца радыёстанцыі Беларусі. 30 жніўня 1996 году ўлады ліквідавалі беларускамоўную незалежную радыёстанцыю [[Радыё 101,2]] FM. Сярод дваццаці радыёстанцыяў, што трансьляваліся ў [[Менск]]у ў 2017 годзе, беларускамоўныя толькі тры: [[Сталіца (радыё)|Радыё Сталіца]] 105.1 FM, [[Культура (радыё)|Радыё Культура]] 102.9 FM і [[Першы Нацыянальны канал Беларускага радыё]]. Незалежныя недзяржаўныя радыёстанцыі ([[Беларускае Радыё Рацыя|Радыё Рацыя]], [[Эўрарадыё]], [[Свабода (радыё)|Радыё Свабода]]) мусяць весьці трансьляцыі ў інтэрнэце або з тэрыторыяў памежных дзяржаваў з прычыны адмовы ўладаў Беларусі ў наданьні FM-частасьцяў<ref>[https://www.svaboda.org/a/24850570.html Беларуская служба Радыё Свабода: учора, сёньня, заўтра], [[Радыё Свабода]], 20 кастрычніка 2003 г.</ref>. === Бізнэс і прамысловасьць === У 1998 годзе зьявілася новая рэдакцыя закона «Аб мовах у Рэспубліцы Беларусь»<ref>[[Леанід Лыч|Лыч Л.]] Беларуская мова як аб’ект дзяржаўнай дыскрымінацыі // Аняменне. З кронікі знішчэння беларускай мовы. — Вільня, 2000.</ref>, згодна зь якой беларускую мову дазволілі не выкарыстоўваць на этыкетках тавараў, што вырабляюцца ў Беларусі або імпартуюцца ў краіну<ref>[[Яўген Валошын|Валошын Я.]] Бітва за роднае слова (частка 1) // [[Звязда]]. № 254, 28 снежня 2010. С. 3.</ref>. У 2011 годзе выкарыстаньне беларускай мовы ў гандлі абмежаваў Тэхнічны рэглямэнт [[Мытны зьвяз ЭАЭЗ|Мытнага зьвязу Беларусі, Казахстану і Расеі]], згодна зь якім (п. 1 арт. 4.1) усе тавары мусяць маркіравацца на расейскай мове. Згаданы Тэхнічны рэглямэнт супярэчыць [[Канстытуцыя Беларусі|Канстытуцыі Беларусі]], існаму заканадаўству Беларусі. Зафіксаваны выпадак забароны прадпрымальніку зь [[Віцебск]]у выпусьціць прадукцыю з этыкеткамі на беларускай мове<ref>[http://nn.by/?c=ar&i=141775 У Беларусі забароненыя этыкеткі на беларускай мове?] // [[Наша Ніва]], 6 студзеня 2015 г.</ref>. 1 лютага 2017 году ўступіў у дзеяньне новы дакумэнт СТБ 1100—2016, рапрацаваны [[Дзяржаўны камітэт па стандартызацыі Рэспублікі Беларусь|Дзяржаўным камітэтам па стандартызацыі Рэспублікі Беларусь]]. Стандарт абавязвае наносіць на прадукцыю інфармацыю для спажыўца па-расейску альбо па-расейску і па-беларуску. Такім парадкам, ён забараняе наносіць інфармацыю на тавар вылучна на беларускай мове (аднак дазваляе рабіць гэта вылучна на расейскай мове), што стварае няроўныя ўмовы і прымушае вытворцаў адмаўляцца ад беларускай мовы з прычыны дадатковых грашовых выдаткаў<ref>Панкавец З. [https://nn.by/?c=ar&i=186102 СТБ 1100—2016: улады забілі яшчэ адзін цвік у труну беларушчыны] // [[Наша Ніва]], 27 лютага 2017 г.</ref>. У сьнежні 2020 году кампанія «{{артыкул у іншым разьдзеле|Synesis Group|Сынэзіс|ru|Synesis Group}}» была ўнесена ў [[Чорны сьпіс Эўразьвязу]] ў тым ліку за забарону сваім супрацоўнікам размаўляць беларускаю<ref name="E20210625">{{Cite web|language=en|url=https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A02012D0642-20210625|title=Consolidated text: Council Decision 2012/642/CFSP of 15 October 2012 concerning restrictive measures in view of the situation in Belarus|website=|publisher={{артыкул у іншым разьдзеле|EUR-Lex|EUR-Lex|pl|EUR-Lex}}|archiveurl=https://web.archive.org/web/20211026080506/https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A02012D0642-20210625|archivedate=2021-10-26|accessdate=2021-10-26|url-status=live}}</ref>. == Камічныя факты == Барон Мікалай Урангель, бацька [[Пётар Урангель|Пятра]], засьведчыў у сваіх успамінах<ref>Врангель Н. Е. Воспоминания: От крепостного права до большевиков. — М.: Новое литературное обозрение, 2003.</ref> некалькі камічных фактаў з русіфікацыі [[Літва старажытная|Літвы (Беларусі)]] па панаваньні [[Міхаіл Мураўёў|Мураўёва]]. Сьпярша ён будучы ў [[Вільня|Вільні]] стаў сьведкам таго, як мясцовы [[Жыды ў Беларусі|жыд]] у расейскім строі з балалайкай выдаваў зь сябе расейскага селяніна (выявілася, што праз брак [[Расейцы|расейцаў]] на загад паліцыі тутэйшых жыхароў абавязалі ў людных месцах паводле чаргі паказваць зь сябе карэнных расейскіх сялянаў). Іншы выпадак датычыцца супольнай паездкі з расейскімі генэрал-губэрнатарам Патапавым і губэрнатарам Крапоткіным па візыце ў [[Горадня|Горадню]], калі іхная карэта павярнулася на роўнай шашы. Як высьветлілася, фурман напраўду быў кухарам і ўпершыню трымаў у руках лейцы. Кіраваць карэтай яму загадаў Крапоткін, які патлумачыў свае дзеяньні тым, што ў цэлым месьце не атрымалася знайсьці фурмана, прыналежнага да [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] ([[Расейская праваслаўная царква|Маскоўскай царквы]]), а запрасіць фурмана-каталіка для генэрал-губэрнатара ён збаяўся. == Глядзіце таксама == {{Калёнкі|2}} * [[Рэформа беларускага правапісу 1933 году]] * [[Наркамаўка]] * [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі]] * [[Беларусафобія]] * [[Вандалізм]] * [[Мураўёўкі]] * [[Каляніялізм]] * [[Этнацыд]] * [[Генацыд]] * [[Расейскі фашызм]] {{Канец калёнкі}} == Заўвагі == {{Заўвагі|2}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}} * [https://web.archive.org/web/20190301135653/http://knihi.com/anon/Aniamiennie_Z_kroniki_zniscennia_bielaruskaj_movy.html Аняменне. З кронікі знішчэння беларускай мовы]. — Вільня: Gudas, 2000. {{ISBN|998-6951-82-7}}. * {{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}} * {{Літаратура/Дзесяць вякоў беларускай гісторыі (1997)}} * {{Літаратура/Беларусь: энцыкляпэдычны даведнік, 1995}} * {{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2}} * {{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у кантэксьце сусьветных цывілізацыяў)}} * {{Літаратура/Эклектыка. Архітэктура Беларусі другой паловы XIX — пачатку XX ст.}} * {{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)}} * {{Літаратура/Даведнік Маракова|РЛ|1|0|РЛ1-3|РЛ1-3}} * {{Літаратура/Даведнік Маракова|РЛ|2|0|РЛ1-3|РЛ1-3}} * {{Літаратура/Даведнік Маракова|РЛ|3|1|РЛ1-3|РЛ1-3}} * {{Літаратура/Даведнік Маракова|РЛ|3|2|РЛ1-3|РЛ1-3}} * {{Літаратура/Даведнік Маракова|РЛ|4|0|РЛ4|РЛ4}} * {{Літаратура/Даведнік Маракова|РС|1|0|РС|РС}} * {{Літаратура/Даведнік Маракова|РС|2|0|РС|РС}} * Мікуліч Т. Мова і этнічная самасвядомасць. — {{Менск (Мінск)}}: Навука і тэхніка, 1996. — 159 с. * Самусік, А. Ф. Русіфікацыя сістэмы асветы на беларускіх землях у апошняй трэці XVIII — другой палове ХІХ ст. // Гістарычны альманах. Т. 14. Гродна-Беласток, 2008. С. 48-93. * {{Літаратура/Русіфікацыя беларускай мовы ў БССР і супраціў русіфікацыйнаму працэсу (1994)}} * [[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Зь гісторыі русыфікацыі Вялікалітвы. — Нью-Ёрк: Крывіцкае (Вялікалітоўскае) Навуковае Таварыства Пранціша Скарыны, 1967. — 44 с. * {{Літаратура/Страчаная спадчына (2003)}} * {{Літаратура/ЭГБ|6-1}} * [[Іна Каліта|Калита И. В.]] Современная Беларусь: языки и национальная идентичность. — Ústí nad Labem, 2010. — 300 s. {{ISBN|978-80-7414-324-3}}. [http://kamunikat.org/Kalita_Ina.html] * [[Інэса Слюнькова|Слюнькова И. Н.]] Храмы и монастыри Беларуси XIX века в составе Российской империи: Пересоздание наследия. ― М.: Прогресс-Традиция, 2010. {{ISBN|978-5-89826-326-8}}. == Вонкавыя спасылкі == {{Вікіцытатнік|Русіфікацыя Беларусі}} * {{Спасылка|аўтар = [[Генадзь Лыч]], [[Леанід Лыч]]|прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 11.01.2008 |url = http://belarus.kulichki.net/index.php?option=com_content&task=view&id=95 |загаловак = Паміж двух агнёў: Урокі гісторыі|фармат = |назва праекту = |выдавец = [http://belarus.kulichki.net/index.php?option=com_content&task=blogcategory&id=43&Itemid=93 Мы — нацыя!]|дата = 27 студзеня 2012 |мова = |камэнтар =}} * {{Спасылка|аўтар = [[Ніна Баршчэўская]]. |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://kamunikat.org/7951.html|загаловак = Русыфікацыя беларускае мовы ў асьвятленьні газэты «Беларус»|фармат = |назва праекту = |выдавец = [[Kamunikat.org]]|дата = 25 кастрычніка 2010 |мова = |камэнтар =}} * [[Уладзімер Аляксеевіч Арлоў|Уладзімер Арлоў]], [https://www.svaboda.org/a/24344261.html Ці была Беларусь калёніяй Расеі?], [[Радыё Свабода]], 30 верасьня 2011 г. * [[Вінцук Вячорка]], [https://www.svaboda.org/a/26686421.html Як дэсаветызаваць назвы менскіх вуліцаў і пляцаў?], [[Радыё Свабода]], 12 лістапада 2014 г. * [https://www.svaboda.org/a/31672943.html Як улада Лукашэнкі выкараняла беларускую мову. 10 фактаў і прыкладаў з гісторыі], [[Радыё Свабода]], 26 студзеня 2022 г. * {{Спасылка|аўтар =Павел Добровольский |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 11.07.2017 |url = https://news.tut.by/culture/550660.html |загаловак = Замки, храмы и ратуши. Кто, когда и зачем уничтожил исторический облик крупных городов Беларуси |фармат = |назва праекту = |выдавец = [[TUT.BY]] |дата = 15 лютага 2019 |мова = ru |камэнтар =}} * {{Спасылка|аўтар =Павел Добровольский |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 10.04.2017 |url = https://news.tut.by/culture/537521.html |загаловак = Семь белорусских городов, которые выглядели гораздо красивее |фармат = |назва праекту = |выдавец = [[TUT.BY]] |дата = 15 лютага 2019 |мова = ru |камэнтар =}} * [[Сяргей Абламейка (гісторык)|Сяргей Абламейка]], [https://www.svaboda.org/a/31812939.html Як мы сталі «сильно похожи друг на друга». Адкрыты ліст да Барыса Акуніна], [[Радыё Свабода]], 21 красавіка 2022 г. * [[Дзьмітры Гурневіч]], [https://www.svaboda.org/a/32029822.html Колькі Расея павінна заплаціць беларусам за стагодзьдзі войнаў, зьдзекі і акупацыю], [[Радыё Свабода]], 12 верасьня 2022 г. * Yuras Karmanau, [https://apnews.com/article/belarus-language-russia-lukashenko-russification-bcc4eb1881ca6c93f98ef9951068dde7?fbclid=IwY2xjawFTwa9leHRuA2FlbQIxMAABHVJ-L81XcJxpBAtni8I3-j6DJ5-G_wcQ7ETD_cGlYtvTcv4WUX5NyNl9KQ_aem_PiH3zTssJ7r5F3afGYQVGw In Belarus, the native language is vanishing as Russian takes prominence], [[Associated Press]], 14.09.2024. {{Русіфікацыя}} {{Беларуская мова}} {{Гісторыя Беларусі}} {{Беларусы}} {{Рэпрэсіі ў СССР}} {{Абраны артыкул}} [[Катэгорыя:Русіфікацыя|Беларусь]] [[Катэгорыя:Беларусафобія]] [[Катэгорыя:Славянафобія]] [[Катэгорыя:Беларуская мова]] [[Катэгорыя:Гісторыя Беларусі (1795—1918)]] [[Катэгорыя:Гісторыя Беларусі (1918—1939)]] [[Катэгорыя:Гісторыя Беларусі (1945—1990)]] [[Катэгорыя:Гісторыя БССР]] [[Катэгорыя:Гісторыя Беларусі (пасьля 1990 году)]] 8779ikepxd4pldoqtckch4bg4esg4wz Пярну (рака) 0 86947 2620216 2619701 2025-06-16T02:03:24Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620216 wikitext text/x-wiki {{Рака |назва = Пярну |арыгінальная_назва = Pärnu jõgi |выява = Pärnu_jõgi.jpg |памер_выявы = |подпіс = Рака Пярну |выток = Цэнтральная эстонская раўніна |вышыня_вытоку = |вусьце = [[Рыскі заліў]] |вышыня вусьця = 76,2 [[м]] |краіны_басэйну = |даўжыня = 144 [[км]] |сьцёк = 64,4 м³/сэк |плошча_басэйну = 6920 [[км²]] |нахіл = |назва_парамэтру1 = |парамэтар1 = |мапа = |памер_мапы = |подпіс_мапы = |левыя_прытокі = |правыя_прытокі = }} '''Пя́рну''' — рака ў [[Эстонія|Эстоніі]]. Даўжыня 144 км, плошча басэйна 6920 км². Упадае ў [[Пярнуская затока|Пярнускую затоку]] [[Рыская затока|Рыскай затокі]] [[Балтыйскае мора|Балтыйскага мора]]. На рацэ Пярну знаходзіцца [[Пярну|аднайменны горад]]. == Гідраграфія == Сілкаваньне зьмяшанае, у вярхоўях зь перавагай падземнага, у нізавых — дажджавое. Сярэднегадавы сьцёк вады — 64,4 м³/сэк<ref>[https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://www.webcitation.org/6DDxqHRDR?url=http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"]. AS Maves http://www.maves.ee</ref>. Замярзае не штогод (звычайна ў сярэдзіне сьнежня, ускрываюць у канцы сакавіка). У прывусьцевай частцы суднаходная. На Пярну маецца 11 плацінаў і малыя ГЭС. == Крыніцы == {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Рэкі Эстоніі]] [[Катэгорыя:Пярнумаа]] [[Катэгорыя:Ярвамаа]] j31yr9390ea1jz8l6u26hltlz0lseg3 Рагозна (Жабінкаўскі раён) 0 87797 2620219 2615779 2025-06-16T02:51:51Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620219 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Рагозна}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Рагозна |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Рагозна |Трансьлітараваная назва = Rahozna |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = 1582 |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Берасьцейская вобласьць|Берасьцейская]] |Раён = [[Жабінкаўскі раён|Жабінкаўскі]] |Сельсавет = [[Ленінскі сельсавет (Жабінкаўскі раён)|Ленінскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 88 |Год падліку колькасьці = 2025 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = 53 |Год падліку колькасьці двароў = 2025 |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 225112<ref>[http://zip.belpost.by/index/search?name_soato=%F0%EE%E3%EE%E7%ED%EE&street=&btn_seek=%C8%F1%EA%E0%F2%FC Белпошта]</ref> |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 52 |Шырата хвілінаў = 9 |Шырата сэкундаў = 26 |Даўгата градусаў = 24 |Даўгата хвілінаў = 4 |Даўгата сэкундаў = 59 |Пазыцыя подпісу на мапе = справа |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Раго́зна'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Берасьцейская вобласьць}} С. 129</ref> — [[вёска]] ў [[Жабінкаўскі раён|Жабінкаўскім раёне]] [[Берасьцейская вобласьць|Берасьцейскай вобласьці]]. Рагозна ўваходзіць у склад [[Ленінскі сельсавет (Жабінкаўскі раён)|Ленінскага сельсавету]]. Каля вёскі праходзіць міжнародная аўтамагістраль {{Таблічка-by|М|1}} {{Таблічка-eu|30}}. == Гісторыя == Першая згадка пра вёску Рагозна — 11 сакавіка 1582 году, калі яна належыла да Зьдзітавецкага маёнтку В. Сасіна-Калечыцкага.<ref>[http://www.radzima.org/be/miesca/ragozna-1.html Гісторыя Рагозны]</ref> У 1700 годзе на землях маёнтку [[Ленінскі (Берасьцейская вобласьць)|Гатэчына (Ацячызна)]], падзеленага ў 1699 годзе паміж братамі з роду Фядзюшкаў, старэйшы з братоў Хведар Фядзюшка стаў фундатарам уніяцкай царквы ў Рагозьне.<ref>[http://www.radzima.org/be/miesca/acyachyzna-leninski.html Гісторыя Ацячызны]</ref> Паводле сьведчаньня Ф. Пакроўскага, які апісаў археалягічныя старажытнасьці Гарадзенскай губэрні, у Рагазьнянскай царкве захоўваліся пяць вельмі старых абразоў: адзін — Хрыста-Збаўцы і чатыры — Божай Маці. У рызьніцы захоўваліся дзьве старыя, чаканеныя на медзі, іконы — апостала Пятра і вялікамучаніцы Барбары. Пасьля скасаваньня Уніі Рагозна была цэнтрам праваслаўнага прыходу Ўзвышэньня Крыжа Гасподняга Чаравачыцкага благачыньня Гарадзенскай япархіі. Да прыходу належалі таксама жыхары навакольных вёсак: [[Бусьні]], Ваўкавычы, [[Вулька (Жабінкаўскі раён)|Вулька]], [[Дзяглі]], [[Ёжыкі]], [[Замошаны]], Калюга, Хаткі, [[Федзькавічы|Хведкавічы]], [[Шалухі (Берасьцейская вобласьць)|Шалухі]]. Стары ўніяцкі храм згарэў і замест яго быў адбудаваны новы, які асьвяцілі ў 1899 годзе.<ref name="chram-Rahozna">[https://web.archive.org/web/20160129220328/http://pokrov-church.by/zhabinskoe-blagochinie/svyato-dimitrievskij-khram-s-rogozno Свято-Димитриевский храм с. Рогозно]</ref> Гэты храм захаваўся ў Першую сусьветную вайну, але быў спалены партызанамі ў 1943 годзе. Падчас акупацыі немцы і вугорцы, якія стаялі ў вёсцы, выкарыстоўвалі будынак храму і званіцу для вайскова-абарончых мэтаў. [[Файл:Rahozna, Uźvižanskaja. Рагозна, Узьвіжанская (1915-18).jpg|міні|злева|Іканастас старой праваслаўнай царквы ў Рагозьне ў 1915—1918 гг.]] Пасьля вайны на падмурках царквы быў збудаваны сельскі клюб. З 1998 году памяшканьне гэтага клюбу згодна з рашэньнем [[Ленінскі сельсавет (Жабінкаўскі раён)|Ленінскага сельсавету]] Жабінкаўскага раёну было прадастаўлена мясцовай праваслаўнай грамадзе для адпраўленьня набажэнстваў. Сёньня ў в. Рагозна дзейнічае праваслаўная царква сьв. Дзьмітрыя Салунскага, будаўніцтва якой пачалося ў 2002 годзе. Узьведзеная на новым месцы царква з цэглы была асьвячана 8 лістапада 2007 году. Прыход належыць да Жабінкаўскага благачыньня Берасьцейскай япархіі. Прастольнае сьвята і саборная багаслужба — 8 лістапада, у дзень памяці [[вялікамучанік]]а [[Дзьмітры Салунскі|Дзьмітрыя Салунскага]].<ref name="chram-Rahozna" /> У сярэдзіне XIX ст. у вёсцы дзейнічаў этапны пункт для перасыльных. На вялікай шашы, што працягнулася ў 1840-х гадах ад [[Варшава|Варшавы]] да [[Масква|Масквы]], у Рагозна расейскі царскі ўрад загадаў арганізаваць этапны пункт. У Рагозна пачалі спыняцца арыштанскія каманды, якія канваіравалі вязьняў з турмы ў [[Берасьцейская крэпасьць|Берасьцейскай фартэцыі]] ў [[Сыбір]].<ref name="SP-kraj">[https://web.archive.org/web/20160304132336/http://www.zhabinka.by/?p=10348 Край, поўны нягодаў] // Сельская праўда, 28.05.2014.</ref> Зьняволеных разьмяшчалі па сялянскіх хатах у навакольных вёсках: [[Шчэглікі]], [[Дзяглі]], [[Замошаны]]. Цяжкахворыя арыштанты і расейскія салдаты, пакінутыя ў вёсках, прыносілі гарачку і каросту. З гэтай нагоды ўладаальнік маёнтку [[Пятровічы (Жабінкаўскі раён)|Пятровічы]] Іван Дзяконскі падаваў скаргу губэрнскаму кіраўніцтву. Як засьведчыў [[Павал Баброўскі|Паўлу Баброўскаму]] сьвятар Рагазьнянскай царквы, княгіня Яўгенія Бельская, жонка ўладальніка маёнтку [[Ленінскі (Берасьцейская вобласьць)|Гатэчына (Ацячызна)]], у красавіку 1852 году «прыяжджала ў Рагозна да сваіх хворых сялянаў і выходжвала іх».<ref name="SP-kraj" /> З 1862 году Рагозна стала цэнтрам сялянскага таварыства, тут жылі 153 чалавекі. З 1863 году ў Рагозьне існавала народная вучэльня, дзейнічалі крама і карчма. == Насельніцтва == Паводле перапісу насельніцтва 1897 году ў Рагозьне пражывала 279 чалавек і было 39 двароў. У час Першай сусьветнай вайны ў жніўні 1915 году ўсе жыхары вёскі былі вымушаныя выправіцца ў бежанства ў глыб Расейскай імпэрыі, практычна ўсе хаты ў вёсцы былі спаленыя пры адступленьні расейскіх войскаў. Паводле стану на 1921 год у вёсцы было 110 жыхароў, якія жылі ў 20 будынках, у тым ліку 82 беларусы, 16 габрэяў, 7 палякаў і 5 расейцаў. 87 жыхароў Рагозна былі праваслаўныя, 16 — юдэі і 7 — рыма-каталікі. <ref>[https://pbc.biaman.pl/dlibra/publication/2225/edition/3106/content Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej — Tom VIII — Województwo Poleski. Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa, 1924. ISBN 978-83-254-2578-4]</ref> * 1999 год — 140 жыхароў * 2010 год — 118 жыхароў * 1 студзеня 2015 году — 112 жыхароў, 63 прыватныя гаспадаркі<ref>[https://web.archive.org/web/20160305034648/http://zhabinka.brest-region.gov.by/index.php?option=com_content&view=article&id=18566:2011-10-17-11-12-37&catid=112:area&Itemid=2417&lang=ru Ленинский сельсовет]</ref> * 1 студзеня 2025 году — 88 жыхароў, 53 прыватныя гаспадаркі<ref>[https://web.archive.org/web/20250415115837/https://www.zhabinka.brest-region.gov.by/ru/2011-10-17-11-12-37-2000001021--ru/ Ленинский сельсовет]</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Ленінскі сельсавет (Жабінкаўскі раён)}} {{Жабінкаўскі раён}} [[Катэгорыя:Ленінскі сельсавет (Жабінкаўскі раён)]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Жабінкаўскага раёну]] f81axd7ph7hh8qir5ij4ynp0zlgpysc Эстэглал Тэгеран 0 88440 2620254 2545631 2025-06-16T08:24:00Z Dymitr 10914 абнаўленьне зьвестак 2620254 wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Эстэглал |Лягатып = |ПоўнаяНазва = |Заснаваны = |Горад = [[Тэгеран]], [[Іран]] |Стадыён = [[Азадзі]] |Умяшчальнасьць = 78 000 |Прэзыдэнт = |Чэмпіянат = [[Про-ліга чэмпіянату Ірану па футболе|Про-ліга]] |Сэзон = [[Чэмпіянат Чарнагорыі па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] |Месца = 9 месца |Прыналежнасьць = Іранскія |pattern_la1=|pattern_b1=_uhlsport_mythos_whitelines|pattern_ra1=|pattern_sh1=_white stripes |leftarm1=0000FF|body1=0000FF|rightarm1=0000FF|shorts1=0000FF|socks1=0000FF |pattern_la2=|pattern_b2=_uhlsport_mythos_bluelines|pattern_ra2=|pattern_sh2=_blue stripes |leftarm2=FFFFFF|body2=FFFFFF|rightarm2=FFFFFF|shorts2=FFFFFF|socks2=FFFFFF }} «'''Эстэглал'''» — іранскі футбольны клюб, які месьціцца ў [[Тэгеран]]е. Каманда ўдзельнічае ў [[Чэмпіянат Ірану па футболе|чэмпіянаце Ірану па футболе]]. 10-разовы [[Чэмпіянат Ірану па футболе|чэмпіён Ірану]], 8-разовы ўладальнік [[Кубак Ірану па футболе|Кубка Ірану]]. «Эстэглал» мае больш за ўсё прыхільнікаў у Іране і лічыцца самай папулярнай камандай у Іране. == Вядомыя гульцы == * [[Тарлан Ахмэдаў]] * [[Саша Іліч]] == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20110628040957/http://www.fcesteghlal.ir/ Афіцыйная старонка клюбу] {{Про-ліга Пэрсыдзкай затокі}} [[Катэгорыя:Тэгеран]] esiydslbwhkoc3s8dk7i2ub5n2gzpgw Минское слово 0 94313 2620158 1831187 2025-06-15T15:10:01Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620158 wikitext text/x-wiki «'''Ми́нское сло́во'''» ({{мова-be|Ме́нскае сло́ва|скарочана}}) — газэта расейскага [[нацыяналізм|нацыяналістычнага кірунку]], якая выдавалася ў [[Менск]]у з [[3 студзеня]] [[1906]] па [[15 чэрвеня]] [[1912]] году<ref name="minck" />. == Гісторыя == Рэдактарам газэты быў {{артыкул у іншым разьдзеле|Дзьмітры Скрынчанка||ru|Скрынченко, Дмитрий Васильевич}}, які дагэтуль быў рэдактарам газэты «Минские епархиальные ведомости». Да [[2 лістапада]] [[1906]] году газэта мела назву «Минская речь». Газэта выходзіла ва ўмовах умацаваньня ўплыву расейскіх нацыяналістычных настрояў на Беларусі (напрыклад, чарнасоценцы і акцябрысты на выбарах у III і IV Дзяржаўныя думы атрымалі ў беларускіх губэрнях абсалютную большасьць месцаў<ref>[https://web.archive.org/web/20080929200948/http://slovo.ws/urok/historyofbelarus/20/006.html Экономическое и политическое развитие Беларуси в 1907—1913 гг — ИСТОРИЯ БЕЛАРУСИ (XX — начало XXI в.)] {{ref-ru}}</ref>), праводзіла антыпольскую і антыгабрэйскую агітацыю, выказвалася супраць беларускага нацыянальнага руху, газэты «[[Наша Ніва]]», падтрымлівала ідэі [[заходнерусізм]]у. {{пачатак цытаты|Дзьмітры Скрынчанка пісаў}} З адкрыцьцём «Минского слова» пачалася, я б сказаў, новая эпоха ў грамадзкім жыцьці Беларусі, дагэтуль нябылай па сваёй нацыянальна-расейскай энэргіі; ніколі яшчэ тут не крынічыла расейская нацыянальная думка. {{арыгінал|ru|С открытием «Минского слова» началась, я бы сказал, новая эпоха в общественной жизни Белоруссии, дотоле небывалая по своей национально-русской энергии; никогда еще тут не била таким ключом русская национальная мысль.}} {{канец цытаты|крыніца=''Скрынченко Д. В.'' Мои воспоминания<ref>{{кніга|аўтар=Скрынченко Д. В.|загаловак=Мои воспоминания|спасылка=http://www.vob.ru/public/bishop/ep_vest/2003/3-70/kolmakov.htm|мова=ru}}</ref>}} У заснаваньні і выданьні «Минского слова» садзейнічаў [[япіскап Менскі і Тураўскі]] Міхаіл.<ref>{{кніга|аўтар=Скрынченко Д. В.|частка=По поводу текущих событий|загаловак=Минские епархиальные ведомости|год=1909|выданьне=№ 22|мова=ru}}</ref><ref name="minck">{{кніга|аўтар=Колмаков В.|частка=Верный сын православного отечества|загаловак=Воронежские епархиальные ведомости|выданьне=№ 3 (70)|год=2003|мова=ru|спасылка=http://www.minck.ru/minck-1-3-28.html}}</ref> Неўзабаве пасьля яго сьмерці ў канцы траўня [[1911]] году Скрынчанка закрыў газэту з-за рознагалосьсяў з новымі духоўнымі і свецкімі ўладамі.<ref>{{кніга|загаловак=Проблемы церковной реформы в публицистике Д. В. Скрынченко|аўтар=Колмаков В. Д.}}</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1906 годзе]] [[Катэгорыя:Беларускія газэты]] [[Катэгорыя:Газэты на расейскай мове]] [[Катэгорыя:Зьніклі ў 1912 годзе]] 14u8m7as3i21imza40of2pod0886l15 Рэй Брэдбэры 0 95562 2620238 2387101 2025-06-16T05:29:58Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620238 wikitext text/x-wiki {{Пісьменьнік |Імя = Рэй Брэдбэры |Арыгінал імя = Ray Bradbury |Партрэт = Ray_Bradbury_(1975)_-cropped-.jpg |Памер = |Апісаньне = Рэй Брэдбэры ў 1975 годзе |Імя пры нараджэньні = Рэйманд Дуглас Брэдбэры |Псэўданімы = |Дата нараджэньня = {{Нарадзіўся|22|8|1920}} |Месца нараджэньня = Ўокіган, [[Іліной]] |Дата сьмерці = {{Памёр|5|6|2012}} |Месца сьмерці = |Грамадзянства = {{Сьцягафікацыя|ЗША|20пкс}} |Род дзейнасьці = [[Проза|празаік]] |Гады актыўнасьці = 1938—2012 |Напрамак = фантастыка |Жанр = [[навуковая фантастыка]], [[фэнтэзі]], [[літаратура жахаў]], псыхалягічная проза, [[магічны рэалізм]] |Мова = ангельская |Дэбют = |Значныя творы = «[[451 градус па Фарэнгейце]]» |Прэміі = [[Пуліцэраўская прэмія]] (2007) |Узнагароды = |Подпіс = Ray_Bradbury_Autograph.svg |Апісаньне подпісу = |ВікіКрыніца = |ВікіКрыніца пераклады на беларускую = |commons = |Палічка = http://knihi.com/Rej_Bredbery |Камунікат = |Сайт = http://www.raybradbury.com/ }} '''Рэ́йманд Ду́глас «Рэй» Брэ́дбэры''' ({{мова-en|Raymond Douglas "Ray" Bradbury}}; 22 жніўня 1920, Ўокіган, [[Іліной]], [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]] — 5 чэрвеня 2012<ref>[http://nn.by/?c=ar&i=74849 Памёр пісьменнік Рэй Брэдбэры]</ref>, [[Лос-Анджэлес]], [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]) — выдатны амэрыканскі пісьменьнік-фантаст. Крытыкі далучаюць некаторыя яго творы да [[магічны рэалізм|магічнага рэалізму]]. У маладосьці прадаваў газэты, некалькі гадоў жыў за кошт жонкі, пакуль ў 1953 годзе ў першых нумарах часопіса [[Playboy]] не апублікавалі яго раман «[[451 градус па Фарэнгейце]]», які зрабіў пісьменьніка знакамітым. Ягоны апошні раман выйшаў у 2006 годзе, амаль штогод выходзілі зборнікі новых апавяданьняў. Яшчэ адно захапленьне Брэдбэры — [[архітэктура]]: разам зь Ёнам Жэрдзеў ён пабудаваў у [[Сан-Дыега]] ([[Каліфорнія]]) гандлёвы дом, які стаў самай папулярнай кропкай гораду. == Пераклады == * [http://baj.by/belkalehium/pamizh/8_2009/article_07.htm Дзіцячы пакой]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} (пераклад: Паліна Масьлякова) * [http://knihi.com/Rej_Bredbery/Pra_vandrouki_viecnyja_i_pra_Ziamlu.html Пра вандроўкі вечныя і пра Зямлю] (пераклад: Сяргей Міхальчук) * [http://knihi.com/Rej_Bredbery/Kavalak_dreva.html Кавалак дрэва] (Пераклад: Марына Кандрусевіч) * [http://knihi.com/Rej_Bredbery/Nicoha_novaha,_albo_Sto_zabila_sabaku.html Нічога новага, альбо Што забіла сабаку?] (пераклад: Вольга Караткевіч) * [http://www.novychas.org/literature/рэй-брэдберы-сам-насам Сам-насам]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} [[Новы час (газэта)|Новы Час]] (пераклад Х.) * [http://knihi.com/Rej_Bredbery/Usmieska.html Усьмешка] (пераклад: Надзея Кандрусевіч) * [http://knihi.com/Rej_Bredbery/Jaho_pumpiernikiel.html Яго пумпернікель] (пераклад: Надзея Кандрусевіч) * [http://dalevicz.livejournal.com/2147.html Падарунак] (пераклад: Валерыя Далевіч) * [http://dalevicz.livejournal.com/1337.html Заданьне на падзел] (пераклад: Валерыя Далевіч) * [http://dalevicz.livejournal.com/1070.html Вітаю, мне трэба ісьці] (пераклад: Валерыя Далевіч) * [http://dalevicz.livejournal.com/5064.html Мяркую, Ты цікавішся, чаму мы тут?] (пераклад: Валерыя Далевіч) * [https://web.archive.org/web/20230415232409/http://dziejaslou.by/old/www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/konk5402ec.html Найвышэйшая асалода] (пераклад: Паліна Маслянкова) == Прэміі == * 1954 — [[Х’юга]] * 1988 — [[Нэб’юла]] * 1994 — [[Эмі]] * 2007 — [[Пуліцэраўская прэмія]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == {{ВікіЦытатнік|Брэдберы}} * [http://www.svaboda.org/content/article/2134388.html Рэю Брэдбэры — 90] {{Бібліяінфармацыя}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Брэдбэры, Рэй}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Ілінойсе]] [[Катэгорыя:Літаратары ЗША]] [[Катэгорыя:Амэрыканскія літаратары-фантасты]] [[Катэгорыя:Памерлі ў Лос-Анджэлесе]] qezhnbel2sxxff25rmwo00gby9glq75 Супрасьлеўскі кодэкс 0 106512 2620279 2304039 2025-06-16T10:23:16Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620279 wikitext text/x-wiki {{Твор мастацтва |тып = рукапіс |файл = Codex Suprasliensis.jpg |памер = |назва = Супрасьлеўскі кодэкс |арыгінал = |аўтар = |год = [[XI стагодзьдзе]] |матэрыял = пэргамэнт |тэхніка = |вышыня = 33 |шырыня = 25 |месцазнаходжаньне = |музэй = [[Нацыянальная і ўнівэрсытэцкая бібліятэка Славеніі]]<br>[[Расейская нацыянальная бібліятэка]] }} '''Су́прасьлеўскі ко́дэкс''' ({{Мова-pl|Kodeks supraski}}, {{Мова-sl|Supraseljski kodeks}}), '''Супрасьлеўскі рукапіс''', '''''Супрасьлеўскі зборнік''''', '''''Супрасьлеўская мінэя''''' — помнік [[Стараславянскі альфабэт|раньнеславянскай]] літаратуры [[XI стагодзьдзе|XI стагодзьдзя]], найвялікшы [[Стараславянская мова|стараславянскі]] [[Канон|кананічны]] [[рукапіс]], які захаваўся да нашых дзён. Мае памеры 33×25×5 [[см]]. У [[2007]] року [[ЮНЭСКО]] ўключыла рукапіс у сьпіс «[[Памяць сьвету]]»<ref>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://portal.unesco.org/ci/en/ev.php-URL_ID=22473&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|загаловак = Codex Suprasliensis – Mineia četia, Mart (The Supraśl Codex – Menology, March)|фармат = |назва праекту = |выдавец = UNESCO|дата = 20 сьнежня 2010|мова = en|камэнтар =}}</ref>. == Апісаньне == Кодэкс зьмяшчае [[Мінэя|мінэю]] на [[сакавік]], якая перасякаецца з рухомым цыклем [[Уваскрэсеньне|Пасхі]]. Таксама прыведзеныя 24 жыцьці сьвятых, 23 [[Гамілія|гаміліі]] і адна [[малітва]], большасьць зь якіх напісаныя або прыпісваюцца [[Ян Залатавусны|Яну Залатавуснаму]]. == Апублікаваньне == 284-старонкавы (або 285) кодэкс быў знойдзены ў 1823 [[канонік]]ам [[Міхал Баброўскі|Міхалам Баброўскім]] ва [[Супрасьлеўскі праваслаўны манастыр|ўніяцкім базылянскім манастыры]] ў [[Супрасьля|Супрасьлі]] (адсюль і назва рукапісу). Баброўскі ў 1838—1839 адаслаў рукапіс двума часткамі славенскаму філёлягу [[Ернэй Копітар|Ернэю Копітару]], каб той апублікаваў яго. Першая частка (118 аркушаў) па Копітаравай сьмерці разам зь іншымі рукапісамі трапіла ў школьную бібліятэку і цяпер захоўваецца ў [[Нацыянальная і ўнівэрсытэцкая бібліятэка Славеніі|Нацыянальнай і ўнівэрсытэцкай бібліятэцы]] ў [[Любляна|Любляне]]. Другую частку (151 аркуш), якая была адасланая назад, найбольш імаверна набыў вядомы ліноўскі калекцыянэр [[Уладыслаў Трэмбіцкі]]<ref name="archiwa">{{Спасылка|аўтар = Andrzej Kaszlej.|прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://www.archiwa.gov.pl/memory/sub_listakrajowa/index.php?va_lang=en&fileid=001|загаловак = Codex Suprasliensis, 11th century|фармат = |назва праекту = Pamięć Polski/ Memory of Poland/ Mémoire de la Pologne|выдавец = Polish National Commission for UNESCO|дата = 9 чэрвеня 2012|мова = |камэнтар = }}</ref>. У 1869 року кнігазбор ад ягоных нашчадкаў выкупіў Канстантын Замойскі для сваёй прыватнай бібліятэкі ў [[Варшава|Варшаве]]. У лістападзе 1939 нацысты вывезьлі рукапіс у Бэрлін, аднак дзякуючы намаганьням польскіх бібліятэкараў, а таксама нацысцкага губэрнатара Ганса Франка ў 1941 ён быў вернуты і захоўваўся ў Нацыянальнай бібліятэцы ў Варшаве. Па здушэньні [[Варшаўскае паўстаньне|Варшаўскага паўстаньня]] рукапіс зьнік ізноў і лічыўся страчаным у пажары [[Блакітны палац (Варшава)|Блакітнага палацу Замойскіх]]<ref name="archiwa" />. Але ў 1967 гэтая частка ўсплыла ў [[ЗША]] і ў [[1968]] была вернутая ў Польшчу, дзе дагэтуль захоўваецца ў [[Нацыянальная бібліятэка Польшчы|Нацыянальнай бібліятэцы]] ў Варшаве. Невядомыя акалічнасьці, у якіх 16 са 167 адасланых Баброўскаму аркушаў сталі ўласнасьцю [[памешчык]]а Стральбіцкага. У [[1856]] року гэтая частка выкупленая акадэмікам Афанасіем Бічковым для [[Расейская нацыянальная бібліятэка|Публічнай бібліятэкі]] ў [[Санкт-Пецярбург]]у, дзе захоўваецца да цяперашняга часу. Кодэкс публікаваўся [[Франц Міклашыч|Франам Міклашычам]] (Вена, 1851), Сяргеем Севяранавым (''Suprasalьskaja rukopisь'', Санкт-Пецярбург, 1904) і Ёрданам Заімавым з Марыё Капальдам (Сафія, 1982—1983). == Вывучэньне == Супрасьлеўскі кодэкс — самая раньняя і найістотнейшая крыніца па дасьледаваньні славянскіх моваў і альфабэтаў. 260-ы аркуш рукапісу зьмяшчае нататку ''г(оспадз)і памілуй рэтыка амінь''. Некаторыя экспэрты лічаць, што гэта імя перапісчыка, і што тэкст быў скапіяваны зь некалькіх крыніцаў. Дасьледаваньні паказваюць, што прынамсі адна з крыніцаў магла быць [[Глаголіца|глаголічнай]] (для Епіфанавай «Гаміліі на пахаваньне»). Вымаўленьне літары «[[ер|ъ]]», рэдкія [[Эпэнтэза|эпэнтэзы]], замена ''ъ'' на ''ь'' перад цьвёрдымі ''ч'', ''ж'', ''ш'' і некаторыя іншыя лінгвістычныя прызнакі паказваюць на баўгарскае паходжаньне. Акрамя стараславянскага пачатковага спалучэньня '''ра''' (з ''*or''), у помніку прадстаўленае і спалучэньне '''ро''', што, відавочна, паказвае на заходнеславянскую моўную асаблівасьць: '''рабъ''' і '''робъ''', {{Юнікод|'''развѣ''' і '''розвѣ'''}}, '''равьнъ''' і '''ровьнъ'''. == Крыніцы і заўвагі == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Кніга |аўтар = [[Сьцепан Дам’янавіч|Stjepan Damjanović]]. |частка = |загаловак = Slovo iskona |арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = Zagreb |выдавецтва = [[Маціца харвацкая|Matica hrvatska]] |год = 2004 |том = |старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn = 953-150-567-5 |наклад = }} * {{Кніга |аўтар = Заимов, Й., М. Капалдо. |частка = |загаловак = Супрасълски или Ретков сборник |арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = София |выдавецтва = |год = 1982 |том = 1 |старонкі = |старонак = 564 |сэрыя = |isbn = |наклад = }} * {{Кніга |аўтар = Заимов, Й., М. Капалдо. |частка = |загаловак = Супрасълски или Ретков сборник |арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = София |выдавецтва = |год = 1983 |том = 2 |старонкі = |старонак = 602 |сэрыя = |isbn = |наклад = }} * {{Кніга |аўтар = Marguiles A. |частка = |загаловак = Der Altkirchenslavische Codex Suprasliensis |арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = Heidelberg |выдавецтва = |год = 1927 |том = |старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }} * {{Кніга |аўтар = Alexander Schenker. |частка = |загаловак = The Dawn of Slavic: An Introduction to Slavic Philology |арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = New Haven |выдавецтва = Yale University Press |год = 1995 |том = |старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn = 0-30005-846-2 |наклад = }} == Вонкавыя спасылкі == {{Commons}} * [https://web.archive.org/web/20090101102925/http://www.slav.helsinki.fi/ccmh/suprasliensis.html Супрасьлеўскі кодэкс, трансьлітараваны ў 7-бітны ASCII], у Corpus Cyrillo-Methodianum Helsingiense * [http://titus.uni-frankfurt.de/texte/etcs/slav/aksl/suprasl/supra.htm Супрасьлеўскі кодэкс] на бачыне праекту TITUS * [https://web.archive.org/web/20110830082246/http://www.dlib.si/rokopisi/supraseljski/supraseljski.html Супрасьлеўскі кодэкс] на dLib.si {{Беларускія царкоўныя рукапісы}} [[Катэгорыя:Праваслаўе]] [[Катэгорыя:Хрысьціянскія рукапісы]] [[Катэгорыя:Сьпіс «Памяці сьвету»]] [[Катэгорыя:Стараславянская мова]] [[Катэгорыя:Супрасьля|Кодэкс]] q0sepm55ward53gpo7sdrt0fm2bidai Спортынг Лісабон 0 108085 2620195 2603755 2025-06-15T19:56:06Z Dymitr 10914 абнаўленьне зьвестак 2620195 wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Спортынг |Лягатып = Sporting Clube de Portugal.png |ПоўнаяНазва = Sporting Clube de Portugal |Заснаваны = 1 ліпеня 1906 |Горад = [[Лісабон]], [[Партугалія]] |Стадыён = [[Эштадыю Жузэ Алваладэ]] |Умяшчальнасьць = 50 095 |Прэзыдэнт = |Трэнэр = |Чэмпіянат = {{Папярэдні футбольны сэзон Партугаліі|СпортынгЛіЛіга}} |Сэзон = {{Папярэдні футбольны сэзон Партугаліі|СпортынгЛіСэзон}} |Месца = {{Папярэдні футбольны сэзон Партугаліі|СпортынгЛі}} |Прыналежнасьць = Партугальскія }} «'''Спо́ртынг'''» ({{мова-pt|Sporting}}) — партугальскі футбольны клюб з гораду [[Лісабон]]у. 21-разовы [[Чэмпіянат Партугаліі па футболе|чэмпіён Партугаліі]], 18-разовы ўладальнік [[Кубак Партугаліі па футболе|Кубка Партугаліі]], 9-разовы ўладальнік [[Супэркубак Партугаліі па футболе|Супэркубка Партугаліі]]. Уладальнік [[Кубак уладальнікаў кубкаў УЭФА|Кубка кубкаў]] (1964). Клюб быў заснаваны ў [[Лісабон]]е 1 ліпеня 1906 году, ён зьяўляецца клюб «Вялікай тройкі» ({{мова-pt|Tres Grandes|скарочана}}) футбольных клюбаў Партугаліі разам з «[[Бэнфіка Лісабон|Бэнфікай]]» і футбольным клюбам «[[Порту (футбольны клюб)|Порту]]». У спартовым клюбе «Спортынг», куды ўваходзяць ня толькі футбольныя гульцы, але й спартоўцы іншых відаў спорту, налічваецца больш за 100 тысячаў зарэгістраваных чальцоў<ref>[https://web.archive.org/web/20141129064924/http://www.dn.pt/desporto/sporting/interior.aspx?content_id=1429730 «Sporting reaches 100,000 members»]. DN Desporto</ref>. Спартоўцы й заўзятары часьцяком называюць сябе «ільвамі» ({{мова-pt|Leões|скарочана}}). На працягу першага стагодзьдзя існаваньня клюбу, каманда й спартоўцы заваявалі 3 спартовыя алімпійскія залатыя мэдалі, а таксама шмат срэбраных і бронзавых мэдалёў і тысячы нацыянальных і рэгіёнальных перамогаў<ref>[https://web.archive.org/web/20120715202916/http://www.sporting.pt/Clube/Historia/Recordes/recordesolimpicos.asp Recordes Olimpicos]. Sporting.pt</ref>. У пэрыяд стварэньня клюбу [[Жазэ Алваладэ]] жадаў зрабіць яго ў самы вялікі клюб Эўропы. На сёньня колькасьць прыхільнікаў клюбу па ўсім сьвеце налічвае больш за тры мільёны<ref>[https://web.archive.org/web/20131005050352/http://www.sporting.pt/English/Club/club_affiliates.asp «Affiliates of Sporting Clube de Portugal»]. Sporting.pt.</ref>. «Спортынг» быў адным з чальцоў-заснавальнікаў [[Прымэйра-Ліга|Партугальскай лігі]] ў 1933 годзе, клюб ніколі не вылятаў з галоўнага дывізіёна партугальскага футбола, разам зь іншымі грандамі партугальскага футболу «Порту» і «Бэнфікай». «Спортынг» зьяўляецца трэцім самым пасьпяховым партугальскім футбольным клюбам, маючы на сваім рахунку 44 тытулы. == Гісторыя == === Заснаваньне === Клюб паўстаў у 1906 годзе ў выніку расколу спартова-грамадзкага таварыства, бо адны лічылі, што клюб павінен засяродзіць увагу на грамадзкіх мерапрыемствах, а іншыя адчувалі, што ўсе сілы павінны быць накіраваны на спартовыя аспэкты клюбу. [[Жуліё дэ Араўжа]], які пасьля стаў прэзыдэнтам «Спортынга», адзначыў што рознагалосьсі адбываліся ня толькі ў дачыненьні да разьмяшчэньня клюбу, бо ў клюбу мелася некалькі штаб-кватэр, але таксама й у дачыненьні да мэтаў клюбу — перавага сацыяльных або спартовых аспэктаў клюбу. Гэты пэрыяд нявызначанасьці ў канчатковым выніку прывёў да расколу паміж двума бакамі. Жазэ Гаваза быў адным зь першых, хто адмовіўся ад ад арыгінальнага клюбу й разам з двума дзясяткамі іншымі чальцоў, заснаваў яшчэ адзін клюб на грошы свайго дзеда. [[Віскондзі дэ Алваладэ]] пагадзіўся на стварэньне новага клюбу й даў яму значную суму грошай, а таксама пляцоўку там, дзе й па сёньня месьціцца клюб, а таксама стаў старшынём савета дырэктароў як «асацыяваны пратэктар» новага клюбу. == Склад == : ''Актуальны на 15 лютага 2025 году'' {{Склад}} {{Гулец|1|{{Сьцяг Уругваю}}|Бр|[[Франка Ісраэль]]||2000}} {{Гулец|2|{{Сьцяг Бразыліі}}|Аб|[[Матэўс Рэйс]]||1995}} {{Гулец|3|{{Сьцяг Нідэрляндаў}}|Аб|[[Джэрэмі Сэнт-Юстэ]]||1996}} {{Гулец|5|{{Сьцяг Японіі}}|ПА|[[Хідэмаса Морыта]]||1995}} {{Гулец|6|{{Сьцяг Бэльгіі}}|Аб|[[Зэна Дэбаст]]||2003}} {{Гулец|8|{{Сьцяг Партугаліі}}|Нап|[[Пэдру Гансалвіш]]||1998}} {{Гулец|9|{{Сьцяг Швэцыі}}|Нап|[[Віктар Д’ёкерэш]]||1998}} {{Гулец|11|{{Сьцяг Партугаліі}}|ПА|[[Нуну Сантуш]]||1995}} {{Гулец|17|{{Сьцяг Партугаліі}}|Нап|[[Франсішку Трынкан]]||1999}} {{Гулец|19|{{Сьцяг Даніі}}|Нап|[[Конрад Гардэр]]||2005}} {{Гулец|20|{{Сьцяг Уругваю}}|ПА|[[Максіміляна Арауха]]||2000}} {{Гулец|21|{{Сьцяг Мазамбіку}}|Нап|[[Жэні Катаму]]||2001}} {{Гулец|22|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Аб|[[Іван Фрэснэда]]||2004}} {{Падзел складу}} {{Гулец|23|{{Сьцяг Партугаліі}}|ПА|[[Даніел Браганса]]||1999}} {{Гулец|24|{{Сьцяг Партугаліі}}|Бр|[[Руй Данташ Сылва|Руй Сылва]]|{{Падказка|ар.|арэнда}} [[Рэал Бэтыс Сэвільля|Бэтыс]]|1994}} {{Гулец|25|{{Сьцяг Партугаліі}}|Аб|[[Гансалу Інасью]]||2001}} {{Гулец|26|{{Сьцяг Кот-д’Івуару}}|Аб|[[Усман Дыямандэ]]||2003}} {{Гулец|30|{{Сьцяг Бразыліі}}|Нап|[[Габрыел Тэйшэйра]]||2001}} {{Гулец|41|{{Сьцяг Бразыліі}}|Бр|[[Дыегу Калай]]||2004}} {{Гулец|42|{{Сьцяг Даніі}}|ПА|[[Мортэн Юльман]]|капітан|1999}} {{Гулец|47|{{Сьцяг Партугаліі}}|Аб|[[Рыкарду Эшгаю]]||1993}} {{Гулец|51|{{Сьцяг Партугаліі}}|Бр|[[Дыёгу Карвальлю Пінту|Дыёгу Пінту]]||2004}} {{Гулец|52|{{Сьцяг Партугаліі}}|ПА|[[Жуан Пэдру Сымоінш|Жуан Сымоінш]]||2007}} {{Гулец|57|{{Сьцяг Партугаліі}}|Нап|[[Жэавані Кенда]]||2007}} {{Гулец|72|{{Сьцяг Партугаліі}}|Аб|[[Эдуарду Куарэжма]]||2002}} {{Канец складу}} == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.sporting.pt/ Афіцыйны сайт] {{Супэрліга чэмпіянату Партугаліі па футболе}} [[Катэгорыя:Спорт у Лісабоне]] [[Катэгорыя:Клюбы-ўладальнікі Кубка кубкаў УЭФА]] [[Катэгорыя:Футбольныя клюбы, заснаваныя ў 1906 годзе]] [[Катэгорыя:Футбольныя клюбы, якія ніколі не выляталі]] [[Катэгорыя:Клюбы Прымэйра-Лігі]] [[Катэгорыя:Пераможцы Кубка Партугаліі па футболе]] iu8j3ru9e3n6hanahasib05jay5wjkd Супрэматызм 0 110791 2620280 2619711 2025-06-16T10:24:55Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620280 wikitext text/x-wiki [[Файл:Malevici06.jpg|thumb|right|200px|[[Казімер Малевіч]], ''Супрэматызм''. 1915—1916. Краснадарскі краявы мастацкі музэй імя Ф. А. Каваленка]] '''Супрэматызм''' (ад {{мова-la|supremus}} — найвышэйшы) — умоўная назва напрамку ў мастацтве [[абстракцыянізм]]у, уведзеная ў [[1913]] годзе [[Казімер Малевіч|Казімерам Малевічам]]. Супрэматызм выяўляўся ў камбінацыях рознакаляровых [[роўніца]]ў прасьцейшых гемэтрычных нарысаў (у геамэтрычных формах прамой лініі, квадрата, круга і простакутніка). Спалучэньне рознакаляровых і рознавялікіх геамэтрычных фігураў утварае прасякнутыя нутраным рухам ураўнаважаныя асымэтрычныя супрэматычныя кампазыцыі. На пачатковым этапе гэты тэрмін, які ўзыходзіў да лацінскага кораня «suprem», азначаў дамінаваньне, перавагу колеру над усімі астатнімі ўласьцівасьцямі [[жывапіс]]у. У беспрадметных палотнах фарба, па думку К. Малевіча, была ўпершыню вызваленая ад дапаможнай ролі, ад служэньня іншым мэтам, — супрэматычныя карціны сталі першым крокам «чыстай творчасьці», гэта значыць акту, які раўнаваў творчую сілу чалавека і Прыроды (Бога). == Бібліяграфія == * ''Шишанов В. А.'' [[Витебский музей современного искусства]]: история создания и коллекции. 1918—1941. Минск: Медисонт, [[2007]]. — 144 с.[https://web.archive.org/web/20131103160055/http://issuu.com/linkedin63/docs/shishanov_vitebsk_museum_modern_art] * Шишанов В. «Витебские будетляне» (к вопросу об освещении театральных опытов Уновиса в витебской периодической печати) / В. Шишанов // Малевич. Классический авангард. Витебск — 12: [альманах / ред. Т. Котович]. — Минск: Экономпресс, 2010. — С.57-63.[https://web.archive.org/web/20140425032131/http://issuu.com/linkedin63/docs/shishanov_vitebskie_budetljane_2010] [[Катэгорыя:Супрэматызм]] 4922aapztu60iyos15zh405neyfanp0 ПАОК Тэсалёнікі 0 113965 2620204 2619681 2025-06-15T21:11:32Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 3 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620204 wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = ПАОК |Лягатып = PAOK FC.svg |Горад = [[Тэсалёнікі]], [[Грэцыя]] |Стадыён = [[Тумба (стадыён)|Тумба]] |Умяшчальнасьць = 28 703 |Чэмпіянат = {{Папярэдні футбольны сэзон Грэцыі|ПАОКТэсалёЛіга}} |Сэзон = {{Папярэдні футбольны сэзон Грэцыі|ПАОКТэсалёСэзон}} |Месца = {{Папярэдні футбольны сэзон Грэцыі|ПАОКТэсалё}} |Прыналежнасьць = Грэцкія }} '''ПАОК''' ({{мова-el|Π.Α.Ο.Κ.}}) — грэцкі футбольны клюб з гораду [[Тэсалёнікі|Тэсалёнікаў]]. Заснаваны ў 1926 годзе. Чатырохразовы [[Чэмпіянат Грэцыі па футболе|чэмпіён Грэцыі]], васьміразовы ўладальнік [[Кубак Грэцыі па футболе|Кубка Грэцыі]]. Паводле апошніх апытаньняў і дасьледаваньняў, ПАОК ёсьць адным зь вядучых айчынных клюбаў, які найбольш шырока падтрымліваецца ў Паўночнае Грэцыі і мае трэцюю паводле велічыні колькасьць прыхільнікаў у краіне<ref>[http://www.sdna.gr/podosfairo/article/23312/o-opadikos-xartis-tis-elladas «Ο οπαδικός χάρτης της Ελλάδας - Πανελλαδική δημοσκόπηση της Metron Analysis για το SDNA»]. SDNA.</ref><ref>[https://tvxs.gr/news/ellada/polites-bromiko-podosfairo-ftaine-oi-paragontes «Δημοσκόπηση της Palmos Analysis για το Tvxs»]. Tvxs.</ref><ref>[http://www.kathimerini.gr/791452/article/epikairothta/a8lhtismos/apa3iwmeno-to-ellhniko-podosfairo «Ερευνα για το ελληνικό επαγγελματικό ποδόσφαιρο από το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας για λογαριασμό του ΣΚΑΪ»]. Kathimerini.</ref><ref>[http://www.gazzetta.gr/article/521539/ti-elavan-oles-oi-omades-sto-opadopsifisma-pics «Τι έλαβαν όλες οι ομάδες στη μεγαλύτερη απογραφή που έγινε ποτέ από ένα αθλητικό website»]. Gazzetta.</ref>. Паводле дасьледаваньня гішпанскае газэты ''«[[Marca]]»'', якое было праведзенае ў жніўні 2018 году, паведамляецца, што ПАОК ёсьць самым папулярным грэцкім футбольным клюбам ў сацыяльных сетках<ref>[http://www.marca.com/en/football/real-madrid/album/2018/08/22/5b7d454e22601d18428b463b_4.html «The most popular teams on social media in Europe»]. Marca.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20221009044758/https://www.paokfc.gr/en/news/20180823-dimofilesteri-omada-stin-elladao-paok/ «PAOK are the most popular team in Greece»]. PAOK FC.</ref><ref>[http://www.gazzetta.gr/weekend-journal/article/1279196/i-paok-mania-sta-social-media-pics-vids «Η ΠΑΟΚ-mania στα social media!»]. Gazzetta.</ref>. ПАОК быў заснаваны ў 1926 годзе грэцкімі перасяленцамі з [[Канстантынопаль|Канстантынопалю]], пасьля грэка-турэцкага абмену насельніцтвам. Хатнім стадыёнам з 1960-х гадоў зьяўляецца арэна «[[Тумба (стадыён)|Тумба]]». Афіцыйным спонсарам футбольнага клюбу выступае кампанія [[DEPA]], якая займаецца разьмеркаваньнем прыроднага газу ў Грэцыі. Клюбная назва, а таксама эмблема клюбу, якая ўяўляе сабой выяву дзьвюхгаловага арла бізантыйскага стылю з прыбранымі крыламі, ушаноўваюць памяць людзей і мясьцінаў, пераважна Канстантынопалю, якія калісьці належалі да [[Бізантыйская імпэрыя|Бізантыйскае імпэрыі]]<ref>[https://web.archive.org/web/20150529021439/http://www.paokfc.gr/en/history-2/time-line/special-1/ «History»]. PAOK FC.</ref><ref>[http://www.footballhistory.org/club/paok.html «PAOK FC»]. Football History.</ref>. Каманда некалькі разоў выступала ў [[Ліга Эўропы УЭФА|Лізе Эўропы]], але ніколі не дасягала групавога этапу [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігі чэмпіёнаў]]. Найлепшым выступам у эўрапейскіх спаборніцтвах ёсьць выступ у сэзоне 1973-1974 гадоў, калі ПАОК дайшоў да чвэрцьфіналу [[Кубак уладальнікаў кубкаў УЭФА|Кубка ўладальнікаў кубкаў]]. ПАОК ёсьць адзіным грэцкім клюбам, які ў эўрапейскіх спаборніцтвах мае на сваім рахунку перамог больш чым паразаў. 16 верасьня 1999 году ПАОК перамог у [[Тбілісі]] мясцовы «[[Лякаматыў Тбілісі|Лякаматыў]]» зь лікам 7:0, што зьяўляецца самай буйной перамогаў грэцкіх клюбаў у спаборніцтвах пад эгідай УЭФА<ref>[http://www.paokfc.gr/en/history-2/paok-in-europe-en-nchc/paok-europe/«PAOK's European journey»]{{Недаступная спасылка|date=October 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}. PAOK FC.</ref>. == Гісторыя == [[Файл:Paok 1926.jpg|міні|зьлева|ПАОК у 1926 годзе.]] ПАОК зьяўляецца найстарэйшым падразьдзяленьнем спартовага клюбу ПАОК, які зьяўляецца спадчыньнікам клюбу «[[Гэрмэс Канстантынопаль|Гэрмэс]]» ({{мова-el|Ερμής|скарочана}}), якая была сфармавана ў 1877 годзе ў грэцкай камуне Пэра, у адным з раёнаў [[Стамбул]]у<ref>[https://web.archive.org/web/20090830042600/http://www.paokfc.gr/swift.jsp?CMCCode=100309&extLang= History of PAOK]. paokfc.gr</ref>. Аднак пасьля сканчэньня [[грэка-турэцкая вайна|грэка-турэцкай вайны]] й абмену насельніцтвам паміж краінамі, большасьць гульцоў была вымушаная эміграваць у Грэцыю. Многія з тых, хто пераехаў на новую радзіму пасяліліся ў [[Тэсалёнікі|Тэсалёніках]], дзе яны заснавалі клюб ПАОК, аднак першапачаткова клюб атрымаў назву АЕК у 1925 годзе. Частка гульцоў зьехала з Канстантынопалю ў [[Атэны]], дзе эмігрантамі быў сфармаваны атэнскі клюб [[АЕК Атэны|АЕК]]. Стварэньнем клюбу афіцыйна лічыцца 20 красавіка 1926 году, калі кіраўніцтва клюбу атрымала адпаведныя дакумэнты, аднак трэніроўкі каманда пачала яшчэ раней. Пасьля двух месяцаў падрыхтоўкі каманды клюб правёў таварыскія гульні зь іншымі клюбамі Тэсалёнікаў. Гэтак 26 ліпеня 1925 году ПАОК правёў матч супраць клюбу «[[Іракліс Тэсалёнікі|Іракліс]]», які скончыўся перамогай навастворанай каманды зь лікам 2:1. Праз два тыдні ПАОК трываў паразу ад «[[Арыс Тэсалёнікі|Арысу]]» зь лікам 5:2. У сэзоне 1926—1927 гадоў ПАОК узяў удзел у другой лізе чэмпіянату [[Асацыяцыя футбольных клюбаў Македоніі|Асацыяцыі футбольных клюбаў Македоніі]]. Першы афіцыйны матч клюбу адбыўся 12 сьнежня 1926 году супраць клюбу «Нэа-Генэа Калямарыя», у якой тэсалёніскі клюб атрымаў перамогу зь лікам 3:1. Не зважаючы на тое, што паводле вынікаў ПАОК фінішаваў першым ў другім дывізіёне, аргкамітэт чэмпіянату палічыў, што ПАОК быць дапушчаны да першай лігі мясцовага чэмпіянату толькі калі клюб здолее атрымаць перамогі ў матчах супраць уміх клюбаў першай лігі. У рэшце рэшт ПАОК здабыў усе чатыры перамогі ў матчах супраць «[[Тэрмаікос (футбольны клюб)|Тэрмаікосу]]» зь лікам 4:1, «Арысу» зь лікам 2:1, «Атлясу Іпадромію» дь лікам 1:0 і «[[Іракліс Тэсалёнікі|Іраклісу]]» зь лікам 1:0. У 1927—1928 гадох ПАОК упершыню ўдзельнічаў у першай лізе чэмпіянату Асацыяцыі футбольных клюбаў Македоніі<ref>[http://www.sport24.gr/football/omades/Paok/o-paok-giortazei-91-xronia-zwhs.4622150.html «Ο ΠΑΟΚ γιορτάζει 91 χρόνια ζωής»]{{Недаступная спасылка|date=March 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}. Sport24.</ref>. Першы прафэсійны кантракт клюб падпісаў 5 верасьня 1928 году з францускім футбалістам Раймонам Эт’енам, які меў габрэйскае паходжаньне. Заробак легіянэра складаў 4 тысячы драхмаў у месяц. У сакавіку 1929 году тэсалёніскі АЕК быў распушчаны й іхныя чальцы ўступілі ў ПАОК. Пасьля гэтага ПАОК зьмяніў сваю эмблему, дадаўшы [[дзьвюхгаловы арол|дзьвюхгаловага арла]] як сымбал бізантыйскае й канстантынопальскае спадчыны клюбу. ПАОК таксама набыў спартовыя аб’екты AEKу, разьмешчаныя каля плошчы Сынтрывані, побач з Фондам дзіцячай спадчыны, дзе сёньня месьціцца тэалягічны факультэт [[Арыстотэльскі ўнівэрсытэт|Арыстотэльскага ўнівэрсытэту]] ў Тэсалёніках. У [[Чэмпіянат Грэцыі па футболе 1930—1931 гадоў|сэзоне 1930—1931 гадоў]] ПАОК дэбютаваў у чэмпіянаце Грэцыі, правёўшы свой першы матч 1 лютага 1931 году супраць пірэйскага «[[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякосу]]» ў гасьцёх, дзе трывалі паразу зь лікам 3:1. Сэзон клюб скончыў на 5-м месцы. Першым замежным трэнэрам у гісторыі каманды быў аўстрыец Рудольф Гаснэр, які працаваў у клюбе ў [[Чэмпіянат Грэцыі па футболе 1931—1932 гадоў|сэзоне 1931—1932 гадоў]]<ref>[http://www.paokmania.gr/stiles/arxeio/aspromavres-istories/109570-o-protos-ksenos-texnikos-tou-paok «Ο πρώτος ξένος τεχνικός του ΠΑΟΚ!»]. PAOK Mania.</ref>. 5 чэрвеня 1932 году стадыён «[[Сынтрывані (стадыён)|Сынтрывані]]» быў урачыста адкрыты перамогай над клюбам «Іракліс» зь лікам 3:2. Новы стадыён стаў хатняй арэнай ПАОКу на працягу наступных 27 гадоў<ref>[https://web.archive.org/web/20200329064916/https://www.paokfc.gr/en/history-2/the-stadium/to-suntrivani/ «The first PAOK's home»]. PAOK FC.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20190619120559/https://www.paokfc.gr/istoria/chronologio/oi-stathmoi-tis-istorias/ «Σταθμοί στην ιστορία»]. PAOK FC.</ref>. У 1937 годзе ПАОК здабыў свой першы тытул, атрымаўшы перамогу ў чэмпіянаце Асацыяцыі футбольных клюбаў Македоніі. У тым жа сэзоне ў чэмпіянаце Грэцыі клюб фінішаваў на другім месцы. 28 траўня 1939 году ПАОК упершыню выйшаў у фінал [[Кубак Грэцыі па футболе|Кубка Грэцыі]], але ў вырашальным матчы трываў паразу ад атэнскага АЕКу зь лікам 2:1 на стадыёне «[[Апосталяс Нікаляідыс (стадыён)|Апосталяс Нікаляідыс]]» у грэцкае сталіцы<ref>[https://sport-retro.gr/aek-paok-prwta-pozaran-agkaliasmenoi-meta-epaixan-ton-teliko-kypellou-tou-1939/ «1939 Greek Cup final AEK–PAOK 2–1»]. Sport-Retro.</ref>. У наступным сэзоне ПАОК атрымаў перамогу ў чэмпіянаце Паўночнае Грэцыі й выйшаў у фінал чэмпіянату Грэцыі, дзе зноўку саступіў клюбу АЕК<ref>[http://www.paokmania.gr/stiles/mme/160646-to-oneiro-kratise-ena-imixrono «1940 Panhellenic Championship two-legged final AEK–PAOK (5–3 agg.)»]. PAOK Mania.</ref>. == Заўзятары == Брама 4 ёсьць сэктарам, дзе месьцяцца на матчах прыхільнікі клюбу. Як правіла, яны падтрымліваюць усе каманды клюбу ПАОК і носяць адзеньне ў традыцыйных чорна-белых колерах. Заўзятары ў цэлым традыцыйна падтрымліваюць добрыя адносіны з заўзятарамі сэрбскага клюбу «[[Партызан Бялград|Партызан]]», а таксама заўзятарамі крыцкага клюбу [[ОФІ Іракліён|ОФІ]]. Сяброўства з ОФІ падтрымліваецца штогадовым абменам квіткоў і заўсёды выдатнай атмасфэрай на матчах паміж клюбамі. == Тытулы == * '''[[Чэмпіянат Грэцыі па футболе|Чэмпіён Грэцыі]]''': 4 ** 1976, 1985, 2019, 2024 * '''Уладальнік [[Кубак Грэцыі па футболе|Кубка Грэцыі]]''': 8 ** 1972, 1974, 2001, 2003, 2017, 2018, 2019, 2021 == Склад == : ''Актуальны на 15 лютага 2025 году'' {{Склад}} {{Гулец|1|{{Сьцяг Чэхіі}}|Бр|[[Іржы Паўленка]]||1992}} {{Гулец|2|{{Сьцяг Гвінэі}}|ПА|[[Мадзі Камара]]||1997}} {{Гулец|4|{{Сьцяг Пэру}}|ПА|[[Сэрхіё Пэньня Флёрэс|Сэрхіё Пэньня]]||1995}} {{Гулец|5|{{Сьцяг Грэцыі}}|Аб|[[Яніс Міхайлідыс]]||2000}} {{Гулец|6|{{Сьцяг Харватыі}}|Аб|[[Дэян Лоўрэн]]||1989}} {{Гулец|7|{{Сьцяг Грэцыі}}|ПА|[[Яніс Канстантэліяс]]||2003}} {{Гулец|8|{{Сьцяг Францыі}}|ПА|[[Т’емуэ Бакаяко]]||1994}} {{Гулец|9|{{Сьцяг Расеі}}|Нап|[[Фёдар Чалаў]]||1998}} {{Гулец|11|{{Сьцяг Бразыліі}}|Нап|[[Тайсан]]||1988}} {{Гулец|14|{{Сьцяг Сэрбіі}}|Нап|[[Андрыя Жыўкавіч]]||1996}} {{Гулец|15|{{Сьцяг Гамбіі}}|Аб|[[Амар Колі]]||1992}} {{Гулец|16|{{Сьцяг Польшчы}}|Аб|[[Томаш Кендзёра]]||1994}} {{Гулец|18|{{Сьцяг ЗША}}|Аб|[[Джонатан Гомэс]]||2003}} {{Гулец|19|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Аб|[[Хонатан Кастра Ота|Хоні Кастра]]||1994}} {{Гулец|20|{{Сьцяг Партугаліі}}|Аб|[[Віейрыньня]]|капітан|1986}} {{Гулец|21|{{Сьцяг Ганы}}|Аб|[[Абдул Рагман Баба|Абдул Баба]]||1994}} {{Падзел складу}} {{Гулец|22|{{Сьцяг Аўстрыі}}|ПА|[[Штэфан Шваб]]||1990}} {{Гулец|23|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Аб|[[Хаан Састрэ]]||1997}} {{Гулец|25|{{Сьцяг Грэцыі}}|ПА|[[Канстантынас Тыміяніс]]||2001}} {{Гулец|27|{{Сьцяг Расеі}}|ПА|[[Магамэд Аздоеў]]||1992}} {{Гулец|28|{{Сьцяг Польшчы}}|Аб|[[Матэвуш Вятэска]]|{{Падказка|ар.|арэнда}} [[Кальяры (футбольны клюб)|Кальяры]]|1997}} {{Гулец|41|{{Сьцяг Грэцыі}}|Бр|[[Дымітрыс Манастырліс]]||2004}} {{Гулец|42|{{Сьцяг Харватыі}}|Бр|[[Домінік Котарскі]]||2000}} {{Гулец|47|{{Сьцяг Ангельшчыны}}|Нап|[[Шола Шарэтырэй]]||2004}} {{Гулец|54|{{Сьцяг Грэцыі}}|Бр|[[Канстантынас Балямэнас]]||2002}} {{Гулец|70|{{Сьцяг Танзаніі}}|Нап|[[Мбвана Самата]]||1992}} {{Гулец|71|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Нап|[[Брэндан Томас Льямас|Брэндан Льямас]]||1995}} {{Гулец|77|{{Сьцяг Баўгарыі}}|Нап|[[Кірыл Дэспадаў]]||1996}} {{Гулец|80|{{Сьцяг Грэцыі}}|ПА|[[Дымітрыс Пэлькас]]||1993}} {{Гулец|82|{{Сьцяг Францыі}}|ПА|[[Суаліё Мэйтэ]]|{{Падказка|ар.|арэнда}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]]|1994}} {{Гулец|99|{{Сьцяг Грэцыі}}|Бр|[[Антоніс Цыфцыс]]||1999}} {{Канец складу}} == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20200924211614/http://www.paokfc.gr/ Афіцыйны сайт] {{Супэрліга чэмпіянату Грэцыі па футболе}} [[Катэгорыя:Тэсалёнікі]] tua9d7673dhx86yyd5p713bhzmg1kda Міка Ерэван 0 116481 2620293 2329821 2025-06-16T11:37:39Z Artsiom91 28241 абнаўленьне зьвестак 2620293 wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Міка |Лягатып = |ПоўнаяНазва = Միկա Ֆուտբոլային Ակումբ |Заснаваны = 1985 |Расфармаваны = |Горад = [[Ерэван]], [[Армэнія]] |Стадыён = [[Міка (стадыён)|Міка]] |Умяшчальнасьць = 7250 |Прэзыдэнт = |Трэнэр = |Чэмпіянат = {{Папярэдні футбольны сэзон Армэніі|МікаЕрэванЛіга}} |Сэзон = {{Папярэдні футбольны сэзон Армэніі|МікаЕрэванСэзон}} |Месца = {{Папярэдні футбольны сэзон Армэніі|МікаЕрэван}} |Сайт = |Прыналежнасьць = Армянскія }} «'''Міка'''» ({{мова-hy|Միկա}}) — армянскі футбольны клюб з гораду [[Ерэван]]. Заснаваны ў 1985 годзе, адроджаны ў 2022 годзе. Шасьціразовы ўладальнік [[Кубак Армэніі па футболе|Кубка Армэніі]]. == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20110717143657/http://fcmika.am/ Афіцыйны сайт] [[Катэгорыя:Спорт у Ерэване]] mparabkxa2iep56n7y0m0tw5w4vbb4s М1 Абрамс 0 119726 2620128 2610162 2025-06-15T12:08:37Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620128 wikitext text/x-wiki {{Танк |Назва = «М1 Абрамс» |Выява = [[Файл:M1A1 Abrams Tank in Camp Fallujah.JPEG|300пкс]] |Тып = асноўны баявы танк |Краіна = [[ЗША]] |Павозка = 4 чалавекі |Дэсант = |Час эксплюатацыі = з 1981 |Эксплюатанты = |Войны = [[Вайна ў Пэрсыдзкім заліве]]<br />[[Міратворчая апэрацыя ААН у Самалі]]<br />[[Вайна ў Аўганістане (2001)]]<br />[[Ірацкая вайна]] (2003-2011) |Канструктар = |Час стварэньня = 1978 год |Вытворца = |Гады вытворчасьці = з 1979 году |Колькасьць = больш за 9000 |Мадыфікацыі = М1А1, М1А2 |Кошт адзінкі = $ 6 100 000<ref>[http://www.globalsecurity.org/military/library/budget/fy1999/dot-e/army/99m1a2.html ABRAMS TANK (M1A2) - FY99 Activity]</ref> |Маса = 57,15 (М1А1);<br />61,3 (М1А2) |Даўжыня = 7917 |Даўжыня з гарматай = 9766 |Шырыня = 3658 |Вышыня = 2885 (разам з кулямётам) |База = |Каляя = 480 |Клірэнс = |Тып брані = катаная сталёвая і камбінаваная, супрацьснарадная |Лоб корпусу = |Лоб корпусу (верх) = 82° |Лоб корпусу (сярэдзіна) = |Лоб корпусу (ніз) = |Борт корпусу = |Борт корпусу (верх) = |Борт корпусу (сярэдзіна) = |Борт корпусу (ніз) = |Карма корпусу = |Карма корпусу (верх) = |Карма корпусу (сярэдзіна) = |Карма корпусу (ніз) = |Дах корпусу = |Дно корпусу = |Лоб вежы = |Борт вежы = |Карма вежы = |Дах вежы = |Актыўная браня = |Дынамічная браня = |Марка гарматы і калібр = 105-мм M68 120-мм М256 (M1A1 і M1A2) |Тып гарматы = наразная (M1) гладкастволавая (M1A1 і M1A2) |Даўжыня ствала = 50,92 кал. 44 кал. (M1A1 і M1A2) |Боекамплект гарматы = 55 сн.(M1) 42 сн.(M1A1 і M1A2) |ВН = −10…+20 |ГН = |Далёкасьць стральбы = |Прыцэл = пэрыскапічны монакулярны з убудаваным [[лазэрны далямер|лазэрным далямерам]]<br />тэлескапічны M920<br />монакулярны M919 |Кулямёт = 1×12,7-мм [[M2HB]], 2×7,62-мм [[M240]] |Іншае ўзбраеньне = |Тып рухавіка = [[газатурбінны рухавік|газатурбінны]] |Магутнасьць рухавіка = 1500 |Хуткасьць па шашы = 72 70 (M1A1 і M1A2) |Хуткасьць па перасечанай мясцовасьці = 48,3 |Запас ходу = 410 |Тып падвескі = індывідуальная тарсіённая |Удзельны ціск на грунт = 0,93 (M1)<br />0,97 (M1A1)<br />1,07 (M1A2) |Пераадольваемы ўздым = 30 |Пераадольваемая сьценка = 1.2 |Пераадольваемы роў = 2.7 |Пераадольваемы брод = 1.2 (2 з ОПВТ) |Commons = }} '''«М1 Абрамс»'''<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Нямеччына пагадзілася на адпраўку танкаў «Леапард» Украіне|спасылка=https://www.svaboda.org/a/32237906.html|выдавец=[[Беларуская служба Радыё Свабода|Беларуская служба Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=24 студзеня 2023|дата доступу=4 лютага 2023}}</ref><ref>{{Навіна|аўтар=Тэлеканал «[[Беларусь 1]]»|загаловак=Байдэн выступіў з тэлезваротам аб жорсткай украінскай агрэсіі|спасылка=https://www.tvr.by/bel/news/v_mire/bayden_vystupil_s_teleobrashcheniem_o_zhestkoy_ukrainskoy_agressii/|выдавец=[[Белтэлерадыёкампанія]]|дата публікацыі=26 студзеня 2023|дата доступу=4 лютага 2023}}</ref> — [[асноўны баявы танк]] [[ЗША]]. Сэрыйна выпускаецца з 1980 году. Знаходзіцца на ўзбраеньні войска і марской пяхоты [[ЗША]], [[Эгіпет|Эгіпту]], [[Саудаўская Арабія|Саўдаўскай Арабіі]], [[Аўстралія|Аўстраліі]] і некаторых іншых краінаў. Названы ў гонар камандуючага амэрыканскімі войскамі ў [[Віетнамская вайна|Віетнаме]] генэрала [[Крэйтан Абрамс|Крэйтана Абрамса]]. Асноўнымі асаблівасьцямі танка зьяўляюцца: магутны газатурбінны рухавік, кампазыцыйная браня, і асобнае захоўваньне боепрыпасаў. Пры вазе ў 61 тону гэты танк зьяўляецца адным з найбольш цяжкіх танкаў выкарыстоўваемых у сучасных арміях. «М1 Абрамс» паступіў у войска ЗША ў 1980 годзе на замену [[M60 Patton|М60]], і прыкладна 10 гадоў служыў разам з апошняй мадыфікацыяй свайго папярэдніка танкам M60A3. На 2009 год на ўзбраеньні арміі ЗША знаходзіцца мадэрнізаваная вэрсія M1A2, але таксама вядзецца распрацоўка танку M1A3.<ref>{{спасылка|url=http://www.armytimes.com/news/2009/09/SATURDAY_army_tanks_092609w/|загаловак=Army looking into lighter Abrams tank — Army News, news from Iraq|выдавец=Army Times|дата публікацыі=26 верасьня 2009|дата=30 чэрвеня 2010}}</ref> Армія ЗША плянавала працягваць далейшыя мадэрнізацыі «М1 Абрамс» да 2050 году. == Гісторыя == «М1 Абрамс» быў распрацаваны ў гады халоднай вайны на замену састарэламу [[M60 Patton|М60]]. Кантракт на новы танк атрымаў [[Chrysler Defense]]. Танк зарэкамндаваў сябе пад час апэрацыяў Шчыт пустэльні і Бура ў пустэльні як вельмі магутны сродак калектыўнай абароны і вялікай агнявой моцы. Значна пераўзыходзячы ірацкіх супраціўнікаў М1 зь лёгкасьцю іх перамаглі, пры гэтым атрымаўшы мінімум страт. З таго часу М1 атрымалі таксама абарону ад мін і рэактыўных гранат, праверку гэтых сыстэм у баявых умовах праходзіць у цяперашні час у [[Аўганістан]]е. === Разьвіцьцё === [[Файл:XM-1 Abrams during a demonstration on the test range of Fort Knox, 1979.jpg|міні|зьлева|300пкс|«XM1 Абрамс» падчас дэманстрацыі ў Форце Нокс, (штат [[Кентукі]]) у 1979 годзе]] Першай спробай замяніць [[M60 Patton|М60]] быў Нямецка-Амэрыканскі праект танку [[MBT-70]], які распрацоўвался пачынаючы з 1960-х гадоў. У гэтым праекце было 2 асноўных асаблівасьці: рэгулюемая па вышыні пнэўматычная падвеска і новая канструкцыя вежы (якая дазваляла кіроўцу танка заўсёды глядзець па ходу руха танка). Але MBT-70 у выніку апынуўся занадта цяжкім і дарагім.<ref>[http://www.globalsecurity.org/military/systems/ground/mbt-70.htm MBT-70 / XM803]</ref> У лістападзе 1971 году Кангрэс ЗША канчаткова спыніў праграму XM803 (MBT-70), і перанакіраваў іх на праект XM815 які пазьней быў пераназваны ў XM1. І ужо ў 1976 годзе першыя прататыпы са 105 мм Ангельскай гарматай L7 былі адпраўлены на выпрабаваньні. Прататыпы апынуліся досыць пасьпяховыя, і да сакавіка 1982 году ўжо было пабудавана больш за 1000 танкаў «M1 Абрамс». Зьбіраць танкі пачалі на заводах [[Lima Army Tank Plant|Lima Army]] і [[Detroit Arsenal Tank Plant|Detroit Arsenal]]. [[Файл:105mm cannon on an M1 Abrams tank, 1986.png|міні|300пкс|«М1 Абрамс» з 105-мм гарматай [[M68 (гармата)|M68]]]] З 1986 году пачынаецца вытворчасьць танкаў «Абрамс» з новай гладкастволавай гарматай M256 на 120 мм (4.7 цалі) распрацоўкі нямецкай фірмы Rheinmetall AG. Такая ж самая гармата была ўсталявана на танку [[Леапард 2]]. Акрамя гэтага новы танк атрымаў палепшаную браню і [[Хімічная зброя|хімічную]], [[Біялягічная зброя|біялягічную]], радыёлагічную і [[Ядзерная зброя|ядзерную]] абарону. У 1 сьнежня 1990 году ў Дзяржаўны надзор паступіў даклад з крытыкай высокіх затрат і нізкай эфэктыўнасьці выкарыстаньня паліва танку «Абрамс» у параўнаньні зь іншымі танкамі аналягічнай магутнасьці і эфэктыўнасьці (напрыклад [[Леапард 2]]). Даклад быў заснаваны на дадзеных з крыніцаў у амэрыканскім войску і са справаздач кангрэсу ЗША.<ref>[https://web.archive.org/web/20121117014626/http://www.pogo.org/pogo-files/reports/national-security/the-armys-m1-tank/ns-m1tank-1990.html#90rpt «The Army’s M1 Tank: Has It Lived Up To Expectations?»]</ref> === Вайна ў Пэрсыдзкім заліве === Танкі Абрамс заставаліся не праверанымі ў баі да 1991 году. У 1991 годзе 1828 танкаў «Абрамс» M1A1s» былі разгорнуты ў [[Саудаўская Арабія|Саўдаўскай Арабіі]] для прыняцьця удзелу ў апэрацыі па вызваленьні [[Кувэйт]]у. M1A1 пераўзыходзілі танкі якія меліся ў [[Ірак]]у, на ўзбраеньні якога знаходзіліся танкі савецкай эпохі [[Т-55]] і [[Т-62]], [[Т-72]] імпартуемага з [[Савецкі Саюз|Савецкага Саюзу]] і [[Польшча|Польшчы]], і таксама Т-72 які вырабляўся па Ліцэнзіі непасрэдна ў Іраку ([[Леў Вавілона (танк)|Леў Вавілона]]). Т-72, як і большасьць савецкіх экспартных танкаў таго часу, не хапала [[начное бачаньне|сыстэм начнога бачаньня]] і сучасных [[далямер]]аў, хаця некаторыя з танкаў і мелі актыўныя інфрачырвоныя сыстэмы і інфрачырвоныя пражэктары. Падчас вайны былі пашкоджаны ці зьнішчаны 23 танка M1A1, з каторых: * 9 танкаў — цалкам зьнішчаны * 7 танкаў — пашкоджаны ад [[дружалюбны агонь|дружалюбнага агню]] (адзін «Абрамс» нават змог перажыць прамое трапленьне [[Бранябойны апераны падкалібэрны снарад|падкалібэрнага снараду]] з M1A1s) * 2 танка — намерана зьнішчаны каб перадухіліць захоп пасьля пашкоджаньня.<ref>[https://web.archive.org/web/20070614143539/http://archive.gao.gov/d31t10/145879.pdf Operation Desert Storm]</ref> * некалькі машынаў былі пашкоджаны з-за недастатковай апэратыўнай гатовасьці да бою Ад непасрэднага агню супраціўніка была пашкоджана вельмі мала танкаў, і сярод іх быў толькі 1 забіты чалец экіпажа і горстка параненых. M1A1 быў здольны прыцэльна стрэліць на дальнасьці больш за 2500 мэтраў. І гэты дыяпазон меў вырашальнае значэньне ў барацьбе з танкамі Іраку, у якіх гэтая дальнасьць не пераўзыходзіла 2000 мэтраў. Гэта азначала што M1A1 быў здольны зьнішчаць танкі супраціўніка яшчэ да таго як супраціўнік зможа ў іх патрапіць у дыяпазон прыцэльваньня. У гэтай жа ваеннай кампаніі на танках Абрамс шырока выкарыстоўваліся боепрыпасы з баявой часткай са [[зьбеднены ўран|зьбедненнага ўрану]]. Таксама падчас [[Вайна ў Пэрсыдзкім заліве|вайны ў Пэрсыдзкім заліве]] некаторыя M1A1 атрымалі дадатковую браню (M1A1s). Пад танк M1 былі таксама выраблены [[мінны плуг]] і [[мінны ролік]], а таксама інжынэрная баявая машына Grizzly. === M1A2 === M1A2 быў далейшым этапам разьвіцьця M1A1, гэта мадэрнізаваная вэрсія M1 атрымала лепшую сыстэму навігацыі, сыстэму кіраваньня агнём, сыстэму абмену дадзенымі зь іншымі экіпажамі<ref>«Асновы для тактычнай інфармацыйнай сыстэмы», SAE Paper Number: 940982, General Dynamics, 1 сакавіка 1994</ref>, і некаторыя іншыя. Таксама мадэрнізацыя ўключала ў сябе давядзеньне ўсіх танкаў Абрамс (M1A1, M1A1s, M1A1AIM, M1A1D, M1A1HC) да агульнага ўзроўню (дзеля стандартызацыі). Гэтыя мадыфікаваныя сыстэмы таксама былі выкарыстаны ў інжынэрнай баявой машыне [[M104 Wolverine]]. [[Файл:Abrams crossing Euphrates.JPG|значак|right|300px|[[Танк]] «Абрамс» перасякае раку Эўфрат па пантонным мосьце (2003 год)]] === Ірацкая вайна === [[Файл:M1A1.jpg|міні|300пкс|M1A1 вядуць выведку ў [[Ірак]]у (верасень 2004 году). Танк пафарбаваны ў «пустэльны загар»]] Далейшае баявое выкарыстаньне пачалося ў 2003 годзе, калі амэрыканскія войскі ўвайшлі ў Ірак, і пачалі вайсковую кампанію па зьвяржэньню ірацкага лідэра [[Садам Хусэйн|Садама Хусэйна]]. Але ўжо па становішчы на сакавік 2005 году, каля 80 танкаў «Абрамс» было вывдзена з ладу пад час варожых нападаў.<ref>{{спасылка|url=http://www.usatoday.com/news/world/iraq/2005-03-29-abrams-tank-a_x.htm|загаловак=Tanks take a beating in Iraq|аўтар=Steven Komarow|выдавец=USA TODAY|дата пубдікацыі=29 сакавіка 2005}}</ref> Але таксама ўпершыню для танкаў «Абрамс» адбыліся баі на блізкіх дыстанцыях. У адным з такіх баёў M1A1s зьнішчыў сем [[Т-72]] пад час танкавай перастрэлкі непадалёку ад Махмудзія (прыкладна 29 км на поўдзень ад [[Багдад]]а). Хаця танкі перастрэльваліся на досыць малой адлегласьці (менш за 50 мэтраў), але амэрыканскі бок абышоўся бяз страт. Тым ня менш некаторыя экіпажы атрымалі ручныя гранатамёты [[AT4]] на выпадак калі сустрэча з танкам супраціўніка адбудзецца ў цесных гарадзкіх умовах дзе немагчыма разьвярнуць танкавую гармату. На жаль, некалькі Абрамсаў былі пашкоджаны [[Дружалюбны агонь|дружалюбным агнём]]. Некаторыя Абрамсы былі выведзены з ладу ірацкімі пехацінцамі пад час ўварваньня (у тым ліку танкі прыходзілася адпраўляць на рамонт пасьля таго як ворагам з буйнакалібэрных кулямётаў былі пашкоджаны некаторыя крытычныя вузлы).<ref>[https://web.archive.org/web/20060905050811/http://fprado.com/armorsite/US-Field-Manuals/abrams-oif.pdf#prof Abrams Tank Systems] 2003</ref>. Але большасьць Абрамсаў была пашкоджана [[Самаробная выбуховая прылада|самаробнымі выбуховымі прыладамі]]<ref>{{youTube|EVJqBSr_FEs|Abrams Tank Drives over Car Bomb}} Retrieved 2010-09-10</ref>, што прывяло да павялічэньня ролі інжынэрных-разьмінірваючых машын. Але пад час баёў было высьветлена, што адзіным больш-менш надзейным сродкам супраць Абрамсаў быў гранатамёт [[РСГ-29]], які мог досыць эфэктыўна пражыгаць браню ў некаторых месцах. === Аўганістан === Разгортваньне танкаў «Абрамс» у [[Аўганістан]]е можа быць не заўсёды апэрацыйным з-за перасечанай мясцовасьці, хаця [[Канада]] і [[Данія]] разгарнулі танкі Леапард і Леапард-2, спэцыяльна мадэрнізаваных для выкарыстаньня ў кліматычных умовах паўднёвага Аўганістану. Але ў канцы 2010 году па просьбе рэгіянальнага камандаваньня корпусу марской пяхоты ЗША паўднёва-заходняй акругі, быў разьвёрнуты невялікі атрад з 14 «М1А1 Абрамс» 1-га батальёну 1-й дывізіі марской пяхоты ЗША на поўдні Аўганістана. === Будучыня === У пачатку 1990-х у ЗША была распрацавана новая сыстэма браніраваннага транспарту — лёгкі авіядэсантны танк [[M8 (танк)|M8]]. Гэты танк распрацоўваўся як магчымае дапаўненьне да «Абрамса» для прымяненьня ў канфліктах нізкай інтэнсіўнасьці, але праграма была закрыта адразу пасьля стварэньня першых прататыпаў. Але ідэя дапаможнай машыны пазьней была дапрацавана, і ў 2000-х зьявілася сыстэма [[M1128 STRYKER MGS|M1128]]. Гэта 8-калесная баявая машына з танкавай гарматай асноўная задача каторай — падтрымка пяхоты.<ref>[http://www.military-informer.narod.ru/BMOP-M1128.html M1128 STRYKER MGS]</ref>. Гэта сыстэма апынулася больш удалай, і ў канцы 2011- пачатку 2012 году плянуецца пачаць яе сэрыйны выраб. Таксама пачалася распрацоўка новай праграмы XM1202, але фінансаваньне было закрыта калі першыя прататыпы выпрабоўваліся ў баявых умовах. Таксама разьвівалася і канцэпцыя мадэрнізацыі самога «М1 Абрамс», арміяй ЗША заплянавана стварэньне прататыпу M1A3 на 2014 год, і ўжо да 2019 году пачаць сэрыйны выпуск танкаў M1A3s. == Дызайн == === Камуфляж === [[Файл:M1A1 Twin Bridges training area 2C Republic of Korea 1-23 Infantry.jpg|міні|300пкс|M1A1s падчас вучэньняў Foal Eagle '98 ([[Паўднёвая Карэя]]), пафарбаваныя ў зялёны колер]] у адрозьненьне ад папярэдніх амэрыканскіх вайсковых транспартных сродкаў [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] і [[Вайна ў Віетнаме|вайны ў Віетнаме]] ў каторых выкарыстоўвалася схема цёмна карычнева-зялёнай афарбоўкі («аліўкавая») зь вялікімі белымі зоркамі, першыя прататыпы «М1 Абрамс» выкарыстоўвалі толькі зялёныя палоскі зь белымі зоркамі і чорнымі плямамі, ці ўвогуле мелі 4-колерную схему расфарбоўкі. M1A1s мелі па стандарце 3 колеры камуфляжа: чорны/цёмна-зялёны/цёмна-карычневы (цяперашні стандарт [[NATO]] застаўся такім жа). Выключэньнем стала апэрацыя [[Бура ў пустэльні]], калі ўсе задзейнічаныя М1 і M1A1s былі хутка перафарбаваны пад колер пустыннага пяску («пустэльны загар»). M1A2s пабудаваныя для краінаў [[Блізкі Ўсход|Блізкага Ўсходу]] былі таксама пафарбаваны ў «пустэльны загар», але ў некаторых выпадках нават там прымяняюць іншую афарбоўку. Аўстралійскія M1A1s былі таксама першапачаткова пафарбаваны ў «пустэльны загар», але зь цягам часу іх перафарбавалі ў новую схему: чорны/«аліўкавы»/ карычневы (колеры якія распаўсюджаны ў аўстралійскім войску).<ref>[https://web.archive.org/web/20110706110249/http://www.mheaust.com.au/Aust/Research/Abrams.htm Abrams camo]{{ref-en}}</ref> === Утойваньне === Вежа абсталявана дзьвюма шасьцістволавымі [[Танкавы дымавы гранатамёт|дымавымі гранатамётамі]] (у USMC M1A1s выкарыстоўваюцца васьмі ствалавой вэрсіяй). Яны могуць стварыць густы дым, які вельмі зьніжае візуальнае і цеплавое (інфрачырвонае) бачаньне. Рухавік таксама абсталяваны [[Танкавы гэнэратар дыму|гэнэратарам дыму]], які ўключае кіроўца. Пры актывацыі ў спэцыяльнае рэчыва ўпырскваецца ў гарачы выхлап турбіны, ствараючы густы дым. Аднак з-за пераходу ад дызэльнага паліва да выкарыстаньня паліва JP-8, гэта сыстэма адключана на большасьці Абрамс з-за зьлёгку падвышанай рызыкі ад пажару ў маторным адсеку. === Актыўная сыстэма абароны === Ў дадатак да брані, некаторыя Абрамс абсталяваны «Softkill measures» — актыўнай сыстэмай абароны. Яна ўключае 6 ракетных контрмерных-прыладаў тыпу MCD, якія перашкаджаюць сыстэмамі навядзеньня некаторых ракет радыё кіраваньня, процітанкавых ракет (напрыклад такіх як Расейскія [[9К11 Малютка|АТ-3]], [[9К111 Фагот|АТ-4]], [[9К111-1 Конкурс|AT-5]], [[9K114 Штурм|АТ-6]] і інш.), тэрмічна і інфрачырвона кіраваных ракет.<ref>[https://web.archive.org/web/20090310041758/http://www.defense-update.com/features/du-1-04/soft-kill-west.htm Active Protection Systems for Land Vehicles]</ref> Сыстэма MCD працуе выпускаючы масіўны, згушчаны інфрачырвоны сыгнал, каб заблытаць шукальнік [[Процітанкавая кіравальная ракэта|процітанкавых кіраваных ракэт]] (СТКР). Аднак, недахопам сыстэмы зьяўляецца тое, што СТКР не зьнішчаецца, а проста накіроўваецца ў бок ад танку, як вынік ракета падрываецца ў іншым месцы. Гэта прылада ўсталёўваецца на даху [[Танкавая вежа|вежы]] перад люкам загрузьніка. === Браня === «Абрамс» абаронены кампазытнай бранёй зь некалькіх слаёў сталі, [[Кераміка|керамікі]], палімэрных кампазытаў і [[кеўлар]]у. Ён таксама можа быць абсталяваны [[Дынамічная браня|дынамічнай бранёй]] (рэкамэндуецца выкарыстоўваць у гарадзкіх умовах), а таксама дапаўняльнай плянкай брані над заднімі паліўнымі бакамі. Абарона ад аскепкаў забясьпечваецца праслойкай кеўлару. Пачынаючы з 1987 году танкі M1A1 атрымалі палепшаныя пакеты брані, у якія ўключаны ўстаўкі са [[Зьбеднены ўран|зьбедненага ўрана]]. Гэтыя спэц. устаўкі прызначаны ў першую чаргу для пярэдняй частцы [[Танкавая вежа|вежы]] і пярэдняй частцы корпусу. Браня ўзмоцненая такім чынам мае значна падвышаную устойлівасьць па стаўленьні да ўсіх тыпаў супрацьтанкавай зброі, але з-за гэтага павялічваецца вага танка, так як зьбеднены ўран у 1,7 разу шчыльней, чым [[сьвінец]]. Першыя танкі M1A1 якія атрымалі гэтую браню, дыслакаваліся ў Нямеччыне, бо калі што яны павінны былі стаць першай лініяй абароны супраць [[Савецкі Саюз|Савецкага Звяза]]. Амэрыканская танкавыя батальёны, якія ўдзельнічалі ў апэрацыі [[Бура ў пустэльні]] атрымалі мадэрнізацыі сваіх танкаў з бранёй з урану, зьбеднены непасрэдна перад пачаткам кампаніі. Танкі M1A2 раўнамерна ўключаць браню са зьбедненага ўрана. Па некаторых выніках магчыма сказаць што дадатковыя сэкцыі са зьбедненнага ўрану, эквівалентныя 610 мм звычайнай сталі. Дзякуючы гэтаму танкі Абрамс змаглі выходзіць малапашкоджанымі нават калі яны супрацьстаялі некалькім супраціўнікам адначасова, ці вытрымліваць удары ад Т-72 і [[Леў Вавілона|Львоў Вавілона]] на вельмі кароткіх дыстанцыях. === Барацьба за жывучасьць === Калі ў танка Абрамс успыхвае пажар ў адсеку з экіпажам, то аўтаматычная сыстэма пажаратушэньня запускаецца аўтаматычна і можа патушыць пажар ў лічаныя сэкунды. Паліва і боепрыпасы знаходзяцца ў браняваных адсеках для абароны экіпажа ад рызыкі дэтанацыі ўласных боепрыпасаў. == Узбраеньне == === Гармата === ==== Наразная гармата M68A1 ==== [[Файл:M1 abrams loading the main gun.jpg|міні|300пкс|Зараджаючы зараджае снарад у танкавую гармату]] Асноўнае ўзбраеньне арыгінальнай мадэлі M1 была M68A1, гэта 105 мм наразная гармата прызначаная для стральбы рознымі боепрыпасамі: фугаснымі, процітанкавымі, снарадамі зь белым фосфарам, супрацьпяхотнымі, іголкавымі, і нек. іншымі. Гэта зброя ўяўляе сабою ліцэнзаваную танкавую вэрсію Брытанскай Каралеўскай Артылерыйскай гарматы L7. Вядомая як надзейная зброя, якая шырока выкарыстоўваецца шматлікімі краінамі NATO, гэта гармата можа прыцэльна страляць на дыстанцыях да 3 км. Прадукцыйнасьць M68A1 з пункту гледжаньня дакладнасьці і бранябойнасьці параўнальная з амэрыканскай [[M256A1]], але апроч гэтага 105 мм снарад ад M68A1 мае патрэбную кінэтычную энэргію для паразы сучасных (на той момант) сродкаў браняваньня. У 1990 годзе ўсе танкі М1 былі абсталяваныя 120-мм гладкастволавай [[М256 (гармата)|М256]], такім чынам мадэрнізаваў усе танкі Абрамс да стандарту M1A1. У сувязі зь вялікім дыямэтрам [[Набойніца|набойніц]] ад 120 мм гарматы, боекамплект скарочаны да 40 снарадаў (42 на М1А1НС і М1А2): 34 у нішы вежы (36 на М1А1НС і М1А2) і 6 у корпусе танка. Зараджаньне ажыцьцяўляецца ўручную. ==== Гладкаствольная гармата М256 ==== Асноўнае ўзбраеньне M1A1 і M1A2 зьяўляецца M256A1 — 120 мм гладкаствольная [[Танкавая гармата|гармата]], распрацаваная Нямецкай [[Rheinmetall AG]]. Непасрэдна для танкаў «М1 Абрамс» яны вырабляюцца па ліцэнзіі ў Злучаных Штатах на заводзе [[Watervliet Arsenal]]. '''M256A1''' уяўляе сабою танкавы варыянт 120 мм гарматай L/44 (вядомай яшчэ як Rheinmetall 120&nbsp;mm gun), такія ж самыя гарматы мелі першыя вэрсіі нямецкага танку [[Леапард 2]] (да варыянту Leopard 2A5). Пад гэтую гармату паміма іншага былі распрацаваны снарады M829A2. M829A2 гэта падкалібэрны снарад распрацаваны ў першую чаргу для барацьбы з палепшанай абаронай танкаў тыпу [[Т-72]], [[Т-80]] і [[Т-90]] (якія абсталёўваліся ўбудаванай дынамічнай абаронай «[[Кантакт-5 (убудаваная дынамічная абарона)|Кантакт-5]]»).<ref>[https://web.archive.org/web/20110711022553/http://www.fprado.com/armorsite/abrams.htm Апісаньне характарыстык танка M1A1 і M1A2]</ref> Пазьней былі таксама распрацаваны снарады M829A3 яшчэ больш бранябойная вэрсія снарада (у адказ на гэта расейскае войска стварыла новую бронесыстэму Рэлікт (па сьцьвярджэньні расейскага боку гэта сыстэма брані ў 2 разы прачнейшая за «Кантакт-5»). У любым выпадку армія ЗША распрацоўвае падкалібэрны снарад M829E4.<ref>[http://www.defenseindustrydaily.com/Next-Gen-120mm-Tank-Killer-ATKs-M829E4-AKE-06995/ ЗША распрацоўвае снарад M829E4]</ref> [[Файл:M1 Abrams turret fire above.jpg|міні|300пкс|Момант стрэлу з танкавай гарматы на M1A1. Бачны 2 кулямёты: [[M240]] (зьлева ад люку), [[M2HB]] (справа ад люку)]] На ўзбраеньні «М1 Абрамс» таксама ёсьць кумулятыўныя снарады '''M830'''. У 2003 годзе (падчас уводу войск у Ірак) на ўзбраеньне «М1 Абрамс» паступіў новы снарад '''M1028'''. Ён утрымлівае 1098 вальфрамавых шароў дыямэтрам 9.5 мм. Стральба «вальфрамавай шрапнэлью» эфэктыўна на далёкасьці да 600 мэтраў, але пры гэтым яны наносяць вялізны ўрон. M1028 можа быць скарыстаны для ачысткі тэрыторыі ад ворага, разьбіваць засады ў гарадзкіх раёнах, спыняць напады і контр-напады пяхоты ці падтрымліваць напады пяхоты, забясьпечваць пакрыцьцё агнём і г. д. Было заўважана што такі калі стрэліць гэтым снарадам па сьценцы са шлакаблока з адлегласьці 75 мэтраў, то атрыманая адтуліна будзе мець дастатковы памер для прасоўваньня ў яе пяхоты. === Кулямёты === Танкі «Абрамс» маюць па 3 кулямёты: * [[M2HB]] — [[буйнакалібэрны кулямёт]] калібру 0.50 цалі (12,7 мм) разьмешчаны перад люкам камандзіра. На М1, M1IP і M1A1, гэты кулямёт усталяваны на спэцыяльнай плятформе і можа кіравацца дыстанцыйна непасрэдна з танку. На М1А2 і М1А2 SEP, гэты кулямёт усталяваны на больш дасканалай плятформе кіраваньня [[CROWS]] (таксама ёсьць магчымасьць выкарыстоўваць гранатамёт [[Mk 19 (гранатамёт)|Mk 19]] замест кулямёта). На мадыфікацыі танку M1A1 AIM у сыстэму прыцэльваньня гэтага кулямёту даданы цеплавізар. Таксама магчыма ўсталяваньне замест M2HB больш хуткастрэльнага [[M134 Minigun]]. Боекамплект кулямёта — 1000 патронаў. * [[M240]] — 7,62-мм кулямёт разьмешчаны за люкам загрузкі боепрыпасаў. На некаторых танках гэты кулямёт быў абсталяваны прыцэлам начнога бачаньня і супрацьаскепкавым шчытом. * яшчэ адзін [[M240]] спараны з гарматай (і мае адзіную з гарматай сыстэму кіраваньня агнём).<ref>[http://www.army-technology.com/ Army Technology]</ref> * дадаткова ёсьць места для мацаваньня яшчэ аднаго [[M2HB]] (над гарматай). === Дадатковае ўзбраеньне === Акрамя кулямётаў на кожным «Абрамсе» ўсталяваны па 2 дымавых [[М250 (дымавы гранатамёт)|66-мм шасьцістволавых гранатамёта М250]] (на некаторых мадыфікацыях танкаў прысутнічаюць іншыя дамавыя гранатамёты). Улічваючы ўсе магчымыя моманты баявых дзеяньняў экіпажам якія адпраўляюцца для патруляваньня ці спэц. апэрацыяў у гарадзкіх раёнах таксама выдаецца некалькі супрацьтанкавых гранатамётаў [[AT4]] (на выпадак калі прымяненьне танкавай гарматы немагчыма ці затрудняльна). На выпадак калі экіпажу прыйдзецца пакінуць танк, то на «Абрамсе» стала захоўваюцца вінтоўкі [[M16 (аўтамат)|M16]] (ці карабіны [[M4 (карабін)|M4]]) на ўсіх чальцоў экіпажа. У дадатак да ўсяго чальцы экіпажа пастаянна забясьпечаны пісталетамі [[Beretta 92|M9 Beretta]]. === Сыстэма прыцэльваньня === [[Файл:3rd ID M1A1 Abrams TC and Gunner 2008.jpg|міні|300пкс|Наводчык (унізе зьлева) і камандзір (справа)]] Абрамс абсталяваны кампутарам балістычнага кіраваньня агнём, які выкарыстоўваюць неабходныя дадзеныя атрыманыя з розных крыніцаў, для вылічэньня. Кампутар ўлічвае тры кампаненты пры балістычных вылічэньнях: * балістычных дадзеныя якія паступаюць ў кампутар (ці вылічваюцца ім) у аўтаматычным рэжыме (хуткасьць ветру, вуглавая хуткасьць мэты, бягучы вугал павароту гарматы, і нек. іншыя); * дадзеныя якія закладваюцца ў кампутар у ручную (тып снараду, атмасфэрны ціск, тэмпэратура паветра, тэмпэратура снараду, знос [[Ствол (зброя)|ствала]] гарматы, і нек. іншыя); * дыстанцыя да мэты (падлічваецца [[Лазэрны дальнамер|лазэрным дальнамерам]]). Кампутар кожныя 30 сэкундаў абнаўляе дадзеныя з датчыкаў. Кампутар сам разьлічвае ўсе фактары якія ўплываюць на палёт снараду, каб забясьпечыць максымальную дакладнасьць стрэлу (зараз яна ацэньваецца як 95%)і спросьціць працу наводчыка. Канструктыўна была закладзена магчымасьць весьці агонь з гарматы як камандзіру, так і наводчыку. Акрамя таго сыстэма Viewer дазваляе камандзіру перадаваць інфармацыю пра новыя мэты непасрэдна наводчыку (гэта напрыклад дазваляе камандзіру пастаянна весьці пошук новых мэтаў). == Унутраная будоўля == [[Файл:M1a1 drivers hole.jpg|міні|300пкс|«Штурвал» кіроўцы]] === Рухавік === [[Файл:M88 pulling M1 engine.jpg|міні|300пкс|Замена рухавіка на M1A1]] На танку ўсталяваны газатурбінны рухавік AVCO [[Honeywell AGT-1500|Lycoming AGT-1500]] (потым такія ж рухавікі выпускала Honeywell)выкананы ў адзіным блёку з аўтаматычнай гідрамэханічнай трансьмісіяй X-1100-3B. Блёк масай 3860 кг можа быць заменены за 1 гадзіну. Выбар [[Газатурбінны рухавік|газатурбіннага рухавіка]] амэрыканскія спэцыялісты тлумачаць шэрагам яго пераваг у параўнаньні з [[Дызэльны рухавік|дызельным рухавіком]] той жа магутнасьці. Меншая маса, адносная прастата канструкцыі, падвышаная надзейнасьць і рэсурс. Таксама ГТР мае паніжаную задымленасьць і шумнасьць (дзякуючы нізкай шумнасьці, танк Абрамс, на вучэньнях REFORGER, атрымаў мянушку «шэпт сьмерці»), лепш задавальняе патрабаваньням шматпаліўнасьці, значна лягчэй запускаецца пры нізкіх тэмпэратурах. Асноўнымі недахопамі зьяўляюцца падвышаны выдатак паліва і паветра (у выніку сыстэма ачысткі паветра займае ўтрая большы аб’ём у параўнаньні з дызэльным рухавіком). AGT-1500 зьяўляецца трохвальным рухавіком з двухкаскадным кампрэсарам, індывідуальнай камэрай згараньня тангенцыйнага разьмяшчэньня, вольнай сілавой турбінай і стацыянарным колцавым пласьціністым цеплаабменьнікам. Сопловые і працоўныя лапаткі першай прыступкі турбіны высокага ціску астуджаюцца паветрам. Максымальная тэмпэратура газу ў турбіне 1193&nbsp;°C. Рэдуктар, разьмешчаны ўсярэдзіне корпусу цеплаабменьніка, памяншае лік зваротаў на вывадным вале ГТР да 3000 аб/хв. Рухавік забясьпечвае танку М1 «Абрамс» разгон да хуткасьці 30 км/г за 6 з. Рухавік танка «М1 Абрамс» ёсьць шматпаліўным, што азначае здольнасьць працаваць на кэрасіне, дызэльным паліве, любом маторнам бэнзьне ці на рэактыўнам паліве. Часьцяком яго запраўляюць рэактыўным палівам JP-8 (унівэрсальным палівам у войску ЗША), але напрыклад у арміі Аўстраліі танкі M1A1 AIMSA запраўляюць дызэльным палівам (т.я. JP-8 там амаль не выкарыстоўваюць). Пасьля «[[Бура ў пустэльні|Буры ў пустэльні]]» войска ЗША пачало шукаць замену рухавіку AGT-1500, з прычыны вялікага спажываньня паліва. Канешне газатурбінны рухавік дазваляе танку больш хутка паскарацца, але спажываньне паліва ў 2 разы вышэйшае ў суадносінах з дызэльным рухавіком, што сказваецца на яго перамяшчэньні. Напрыклад пад час апэрацыі Бура ў пустэльні хуткасьць танкавай дывізіі была абмежавана хуткасьцю заправачных аўтамабіляў. Было падлічана што газатурбінны рухавік спажывае 38 літраў паліва пры пуску турбіны, 6.3 літра паліва на 1 мілю прасоўваньня па перасечаннай мясцовасьці (230 літраў у гадзіну), і 38 літр/гадз у рэжыме чаканьня.<ref>[http://www.globalsecurity.org/military/systems/ground/m1-specs.htm Характарыстыкі рухавіка AGT-1500]</ref> [[Файл:M1 strategic mobility.jpg|міні|300пкс|«М1А1 Абрамс» падчас выгрузкі з [[LCAC ( десантны катэр)|дэсантнага катэру LCAC]]]] Honeywell распрацавалі іншы газатурбінны рухавік — LV100-5, які павінен быў стаць заменай для AGT-1500 . Новы рухавік лягчэй і меншы (на 43% менш дэталяў) з хуткім паскарэньнем, цішэй працуе і без бачных выхлапных газаў, а галоўнае мае на 33% (а у рэжыме чаканьняна на 50%) больш нізкае спажываньне паліва. Але праграмма замены была закрыта. === Трансмісія === Аўтаматычная гідрамэханічная трансьмісія Allison X-1100-3B забясьпечвае 4 перадачы пярэдняга ходу і 2 задняга. Яна складаецца з гідратарнсфарматара з аўтаматычным блакаваньнем, [[Плянэтарны рэдуктар|плянэтарнай каробкі перадач]] і бесступенькавага гідрастатычнага мэханізму заваротку. Паколькі дыяпазон плянэтарнай каробкі перадач пры чатырох перадачах пярэдняга ходу складае 6.5, то пры наяўнасьці ГТР, які валодае падвышаным каэфіцыентам прыстасоўвальнасьці, няма прынцыповай неабходнасьці ва ўдзеле гідратарнсфарматара ў фармаваньні цягавага высілка на гусеніцах пры паступальным руху танка. Ужываньне гідратарнсфарматара ў дадзенай трансьмісіі можа быць растлумачана тым, што яна стваралася для працы з поршнявым рухавіком той жа магутнасьці, а таксама для памяншэньня працы буксаваньня фрыкцыйных элемэнтаў пры пераключэньні перадач. Дзякуючы гідрамэханічнай аўтаматычнай скрыні перадач, максымальная хуткасьць танка 72 км/г па дарозе зь цьвёрдым пакрыцьцём і 48 км/г па перасечаннай мясцовасьці (тэарэтычна магчыма і больш, але непажадана з-за падвышаннай рызыкі пашкоджаньня трансьмісіі, тракаў і траўм экіпажу). === Хадавая частка === Хадавая частка танка ўключае па сем апорных коўзанак з вонкавай амартызацыяй і два падтрымных роліка на кожны бок, [[Тарсіённая падвеска|тарсіённую падвеску]] і [[Танкавая гусеніца|гусеніцы]] з гумовамэталічнымі шарнірамі і гумовымі чаравікамі. Шырыня гусеніц — 635 мм, даўжыня апорнай паверхні — 4575 мм. Дыскі апорных коўзанак выраблены з алюмініевага сплава. Дыямэтр коўзанак — 635 мм. На першым, другім і сёмым апорных коўзанках усталяваны лопасьцевыя гідраўлічныя [[амартызатар]]ы. Прабег арыгінальных гусеніц Т156 з інтэграванымі(няздымнымі) гумовымі чаравікамі складаў 1100—1300 км, што было нашмат менш першапачатковых патрабаваньняў у 3200 км. Гусеніцы Т156 аналягічныя па канструкцыі з гусеніцамі Т97 танкаў [[М60 (танк)|М60]]. Новыя гусеніцы Т158 са здымнымі гумовымі чаравікамі і абгумованай бегавой дарожкай, распрацаваныя [[Food Machinery Corp Steel Products Division]], маюць гарантаваны прабег у 3360 км, хоць і цяжэй на 1360 кг. === Дапаможныя сілкавальныя ўсталёўкі === Зь сярэдзіны 1990-х пачалося масавае абсталяваньне танкаў «Абрамс» дапаможнымі сілкавальнымі ўсталёўкамі (ДСУ), якія могуць забясьпечыць электрасілкаваньне бартавых сыстэм танка без уключэньня асноўнай сілкавальнай усталёўкі на працягу 7,5-8 гадзін. ДСУ мае магутнасьць 2 КВт і знаходзіцца ў браняванай скрыні, усталяванай у кошыку вежы. === Дэсант === Хоць танк М1 не прызначаны для высадкі дэсанту, была прадугледжана магчымасьць для транспартаваньня войскаў, сьпецыяльна для гэтага была пакінута пляцоўка за танкавай вежай. На танку прысутнічае магчымасьць стварэньня поручняў для больш бясьпечнай перавозкі дэсанту «на бране». З-за сваёй масіўнасьці, вежа можа часткова закрыць пяхоту ад абстрэлу зь пераду. === Стратэгічная мабільнасьць === Стратэгічная мабільнасьць — здольнасьці танкаў прыбыць своечасова. Абрамс можа быць дастаўлены самалётамі тыпу [[C-5 Galaxy]] ці [[C-17 Globemaster III]]. (хаця як паказаў вопыт [[Бура ў пустэльні|Буры ў пустэльні]], больш проста транспарцірваць танкі «Абрамс» па моры). «Абрамс» таксама магчыма транспартаваць на грузавіках, а менавіта выкарыстоўваюць [[M1070 Цяжкі транспарцёр абсталявання]]. Гэты транспарцёр можа працаваць як на шашы, так і на грунтавых дарогах. === Танкавы гарадзкі выратавальны камплект === [[Файл:OCPA-2005-03-09-165522.jpg|міні|300пкс|Танкавы гарадзкі выратавальны камплект]] Танкавы гарадзкі выратавальны камплект, уяўляе сабою шэраг паляпшэньняў «М1 Абрамс», накіраваных на паляпшэньне баяздольнасьці ў гарадзкіх умовах. Склалася так, што гарадзкая застройка апынулася горшым месцам для танкаў, так як лэбавая браня танка значна мацнешая чым браня па баках, зьверху ці на карме (ззаду), а ў гарадзкіх умовах напады могуць «прыйсьці» зь любога кірунку. Для гэтага быў створаны так званы «гарадскі выратавальны камплэкт», які ўключае ўсталяваньне [[дынамічная браня|дынамічнай брані]] па бартах танка, больш моцнае браняваньне кармы (у першую чаргу дынамічная браня для абароны ад рэактыўных гранат і інш.), сродкаў сувязі зь пяхотай, а таксама ўсталёўка спэцыяльных плятформаў для дыстанцыйнага кіраваньня кулямётамі на вежы танка. Гэты «выратавальны камплэкт», можа быць усталяваны на танк безь неабходнасьці яго адбыцьця для абслугоўваньня ў дэпо. 29 жніўня 2006 году, [[General Dynamics Land Systems]] атрымала замову войска ЗША на 505 танкавых выратавальных камплэкта жывучасьці для «М1 Абрамс» знаходзячыхся ў Іраку (прыкладна $ 45-мільённы кантракт). Астатак камплэкта пойдзе на M1A1 і M1A2 для падвышэньня жывучасьці экіпажа на выпадак прымяненьня ў гарадзкіх умовах. == Варыянты і мадыфікацыі == === Мадыфікацыі === * XM1: Экспэрымэнтальная мадэль. Дзевяць тэставых танкаў якія былі выраблены ў 1978 годзе. * M1: Першы варыянт. Вытворчасьць пачалася у 1979 годзе і працягвалася да 1985 году (3273 убудаваны ўтанкаў створанаў ЗША). * M1A1: Вытворчасьць пачалася ў 1985 годзе і працягвалася да 1992 году. Новая кладка снарадаў і рэчаў экіпажа, перапрацаваны здымныя бронепанэлі і ўсталявана 120 мм гладкастволавая гармата (4976 танкаў для войска ЗША, 221 для марской пяхоты ЗША, 755 для [[Эгіпет]]у, 59 M1A1 AIMSA прадана [[Аўстралія|Аўстраліі]]). ** M1IP: Мадэфікаваны M1A1 — новая вежа з больш тоўстай лэбавай бранёй (новыя вежы празвалі «доўгія») з ~ 650 мм да ~ 880 мм (дан эквівалент адпаведнай таўшчыні сталі). [[Файл:M1 Grizzly 2.jpg|міні|300пкс|M1 Grizzly — інжэнэрная машына]] ** M1A1HA (Heavy Armor): Дададзена эксьперымэнтальная «броне-сетка са збедненага ўрана» 1-га пакаленьня (толькі лэбавая браня), некаторыя танкі пазьней зробены з падвышанай да 2-га пакаленьня бронесеткі са зьбедненага ўрана (неафіцыйна пазначаліся як M1A1HA +). ** M1A1HC (Heavy Common): Мадэфікацыя з 2-м пакаленьнем бронесеткі са зьбедненага ўрана, новая лічбавая сыстэмы кіраваньня рухавіком і інш. ** M1A1D (лічбавы): абнаўленьне бартавога кампутара для танкаў M1A1HC (каб яны былі як ў M1A2SEP). Выраблены ў колькасьці ўсяго 2-х батальёнаў. ** M1A1AIM v.2/M1A1SA (Situational Awareness): Дададзена эксьперымэнтальная «броне-сетка са збедненага ўрана» 3-га пакаленьня. ** M1A1M: экспартны варыянт па замове ірацкага войска.<ref>[http://www.strategypage.com/htmw/htarm/articles/20080803.aspx Armor: Iraq Getting M-1A1 Tanks]</ref> * M1A2: вытворчасьць пачалася ў 1992 годзе (77 пабудаваны ў ЗША і больш 600 М1 падвышаны да M1A2, 315 у [[Саудаўская Арабія|Саўдаўскай Арабіі]], 218 у [[Кувэйт]]а). У M1A2 зрабілі камандзіру танка незалежны цеплавізійны прыцэл, здольнасьць перадаваць зьвесткі пра мэту наводчыку (а не трымаць яе пастаянна ў полі зроку), а таксама броне-сэткай са зьбедненнага ўрану 2-га пакаленьня. ** M1A2SEP (пакет пашырэньня сыстэмы) Мадэфікацыя з броне-сэткай са зьбедненнага ўрану 3-га пакаленьня з графітавым пакрыцьцём (240 новых убудаваных, (300 M1A2s і 400 M1A1 падвышаны да M1A2SEP у ЗША, а таксама невядомы лік абнаўленьня старых M1 і M1IP) . * M1A3. Стадыі распрацоўкі, пэрспэктыўныя прататыпы плянуецца стварыць у 2014 годзе. === Машыны на аснове «М1 Абрамс» === [[Файл:M1 Assault Breacher Vehicle.jpg|міні|300пкс|M1ABV падчас пуску ракет]] * [[M1 Grizzly]] — баявая інжынэрная машана; * [[M1 Panther II]] — дыстанцыйна-кіруемая машына для разьмініраваньня; * [[M104 Расамаха]] Hінжынэрная машына для навядзеньня пантонных мастоў; * M1ABV (Breacher) — Баявая машына для Корпусу марской пяхоты ЗША. Зробленная на шасі ад «М1А1 Абрамс», Breacher прадстаўляе сабой мабільную плятформу для пуску ракэт. Вельмі падобная да танку «Абрамс», яна замест вежы мае 2 пускавыя ракэтныя ўсталёўкі MICLIC. Для забясьпячэньня бясьпекі экіпажа, на M1ABV усталяваны буйнакалібэрны кулямёт [[M2HB]] і аўтаматычны гранатамёт. == Карыстальнікі == [[Файл:M1 Abrams tanks in Iraqi service, Jan. 2011.jpg|міні|300пкс|«М1А1М Абрамс» войскаў Іраку (студзень 2011 году)]] [[Файл:M1 Abrams tank operators map.png|міні|цэнтар|400пкс|Краіны, якія выкарыстоўваюць «М1 Абрамс» (на студзень 2011 году)]] [[Файл:Outside midtown of Tahrir area, Cairo during martial law, 4 February 2011.jpg|міні|300пкс|Эгіпецкія «Абрамсы»]] * {{Сьцяг Аўстраліі}} [[Аўстралія]] — 59 M1A1 (па становішчы на 2009 год); * {{Сьцяг Іраку}} [[Ірак]] — 140 M1A1Ms (бяз слою зьбедненага ўрану ў бране. Танкі дастаўлены пакуль часткова) + 22 M1A1s арміі ЗША якія здаюцца ў арэнду для навучаньня; * {{Сьцяг Кувэйту}} [[Кувэйт]] — 218 M1A2s (бяз слою зьбедненага ўрану ў бране); * {{Сьцяг Саудаўскай Арабіі}} [[Саудаўская Арабія]] — 373 M1A2S; * {{Сьцяг ЗША}} [[ЗША]] — прыкладна 8725 «М1 Абрамс» * {{Сьцяг Эгіпту}} [[Эгіпет]] — 1005 M1A1s. Танкі сумеснай вытворчасьці ЗША і Эгіпту. Яшчэ 125 новых танкаў былі замоўлены ў ЗША. == Баявыя страты == Паводле прыведзеных генэрал-маёрам Т. Такэрам зьвестак, па стане на люты 2005 году пашкоджаньні розных ступеняў атрымалі 70% танкавага парку з 1135 «Абрамсаў», разгорнутых у Іраку; зь іх 80 машын не падлягалі аднаўленьню сіламі рамонтна-аднаўленчых падразьдзяленьняў разгорнутых у Іраку; у сваю чаргу зь іх 17 было ацэнена як непадлеглыя аднаўленьню. Такім чынам, незваротныя страты склалі ўсяго 5% ад агульнай колькасьці пашкоджаных танкаў. Па некаторых зьвестках, да лютага 2006 году, колькасьць зьнішчаных у Іраку М1 павялічылася да 20.<ref>{{спасылка|url=http://www.americanprogress.org/kf/equipment_shortage.pdf|загаловак=Army Equipment After Iraq|копія=http://web.archive.org/web/20061001090919/http://www.americanprogress.org/kf/equipment_shortage.pdf}}</ref> == Кошт == Сярэдні балянсавы кошт танка ў мадыфікацыі М1А2 складае каля 6 мільёнаў [[Даляр ЗША|даляраў ЗША]] (па зьвестках на 2005 год). У той жа час, закупны кошт танка значна ніжэй: так, ізноў пабудаваныя M1A1 SA, пастаўляныя ў ВС Іраку, былі аплачаны вытворцу з разьліку 1,4 млн даляраў за машыну; для Аўстраліі M1A1 AIM з больш дасканалай камплектацыяй (аднак атрыманыя з запасаў войска ЗША) абыйшліся ў 1,18 млн за кожны танк (усе гэтыя адрозьненьні ў кошце ад балянсавага кошту можна растлумачыць адсутнасьцю бронепласьцінаў са зьбедненнага ўрану). == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == {{Commons}} * [https://web.archive.org/web/20131004221918/http://armour.ws/m1a2-abrams-tank/ M1A2 на Armour.ws] * [http://www.army.mil/factfiles/equipment/tracked/abrams.html Abrams U.S. Army Fact File] [[Катэгорыя:Асноўныя баявыя танкі]] [[Катэгорыя:Танкі ЗША]] 99l3ecerx5xzei2b9l576ejun7hrzv7 Войцех Шчэнсны 0 120168 2620194 2615489 2025-06-15T19:48:17Z Dymitr 10914 /* Дасягненьні */ абнаўленьне зьвестак 2620194 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст | Імя = Войцех Шчэнсны | клюб = [[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] | нумар = 25 | гады = 2008—2017<br/>2009—2010<br/>2015—2017<br/>2017—2024<br/>2024— | клюбы = [[Арсэнал Лёндан|Арсэнал]]<br/>→ [[Брэнтфард (футбольны клюб)|Брэнтфард]] (арэнда)<br/>→ [[Рома Рым|Рома]] (арэнда)<br/>[[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]]<br/>[[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] | гульні(галы) = 132 (0)<br/>28 (0)<br/>72 (0)<br/>200 (0)<br/>0 (0) | нац гады = 2009—2024 | нац зборная = {{Футбол Польшча|няма}} | нац гульні(галы) = 84 (0) | абнаўленьне(клюб) = 20 траўня 2024 | абнаўленьне(зборная) = 21 чэрвеня 2024 }} '''Войцех Томаш Шчэнсны''' ({{мова-pl|Wojciech Tomasz Szczęsny}}; нарадзіўся 18 красавіка 1990 году, [[Варшава]], [[Польшча]]) — польскі футбаліст, які выступае за гішпанскі клюб «[[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]]» і [[Зборная Польшчы па футболе|нацыянальную зборную Польшчы]] на пазыцыі брамніка. Сын былога брамніка зборнай Польшчы, [[Мацей Шчэнсны|Мацея Шчэнснага]]. == Біяграфія == Быў выхаванцам клюбу «Агрыкола» з [[Варшава|Варшавы]]. Але ў 15 гадоў так ўразіў сабой трэнэраў «[[Легія Варшава|Легіі]]», што яны дазволілі яму трэніравацца ў іхным лягеры. У 2006 годзе Шчэнсны перайшоў у «[[Арсэнал Лёндан|Арсэнал]]». Зьяўляючыся на пачатку па сутнасьці чацьвертым галкіпэрам клюбу ў [[Прэм’ер-Ліга 2011—2012 гадоў|сэзоне 2011—2012 гадоў]] здолеў стаць асноўным брамнікам. == Нацыянальная зборная == У верасьні 2009 году трэнэр галоўнай нацыянальнай зборнай Польшчы трымаў Войцеха на прыкмеце перад матчамі з [[зборная Паўночнай Ірляндыі па футболе|Паўночнай Ірляндыяй]] і [[зборная Славеніі па футболе|Славеніяй]]. Аднак, за таго што ніхто з трох галкіпэраў зборнай ня выпаў з абоймы дэбют быў адкладзены. 18 лістапада 2009 году Войцех зьдзейсьніў паўнавартасны дэбют у таварыскім матчы з [[зборная Канады па футболе|Канадай]], выйшаўшы на замену на 46 хвіліне, і абараніўшы браму затым «на нуль»; матч скончыўся зь лікам 1:0 на карысьць палякаў. == Дасягненьні == '''«Арсэнал»''': * Уладальнік [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубка Ангельшчыны]]: 2014, 2015 * Уладальнік [[Супэркубак Ангельшчыны па футболе|Супэркубка Ангельшчыны]]: 2014 '''«Ювэнтус»''': * [[чэмпіянат Італіі па футболе|Чэмпіён Італіі]]: 2018, 2019, 2020 * Уладальнік [[Кубак Італіі па футболе|Кубка Італіі]]: 2018, 2021, 2024 * Уладальнік [[Супэркубак Італіі па футболе|Супэркубка Італіі]]: 2019, 2021 '''«Барсэлёна»''': * [[Чэмпіянат Гішпаніі па футболе|Чэмпіён Гішпаніі]]: 2025 * Уладальнік [[Кубак Гішпаніі па футболе|Кубка Гішпаніі]]: 2025 * Уладальнік [[Супэркубак Гішпаніі па футболе|Супэркубка Гішпаніі]]: 2025 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20080813174030/http://www.arsenal.com/reserves-youth/players/wojciech-szczesny Профіль на сайце «Арсэналу»] {{Склад ФК Барсэлёна}} {{Навігацыйная група |назоў = Шчэнсны ў складзе [[Зборная Польшчы па футболе|зборнай Польшчы]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Чэмпіянат Эўропы па футболе|Эўропы]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Польшча}}; |Польшча на ЧЭ-2012 |Польшча на ЧЭ-2016 |Польшча на ЧС-2018 |Польшча на ЧЭ-2020 |Польшча на ЧС-2022 |Польшча на ЧЭ-2024 }} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Шчэнсны, Войцех}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Варшаве]] [[Катэгорыя:Польскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Польшчы]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Брэнтфард»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Арсэнал» Лёндан]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Рома» Рым]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Ювэнтус» Турын]] 3ad3le917tnjw0l921vt0w89uyrhsid Робэрт Левандоўскі 0 120848 2620188 2615483 2025-06-15T19:44:42Z Dymitr 10914 /* Дасягненьні */ абнаўленьне зьвестак 2620188 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст | Імя = Робэрт Левандоўскі | клюб = [[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] | нумар = 9 | гады = 2006—2008<br/>2008—2010<br/>2010—2014<br/>2014—2022<br/>2022— | клюбы = [[Зьніч Прушкаў|Зьніч]]<br/>[[Лех Познань|Лех]]<br/>[[Барусія Дортмунд]]<br/>[[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]]<br/>[[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] | гульні(галы) = 32 (21)<br/>58 (32)<br/>131 (74)<br/>253 (238)<br/>83 (57) | нац гады = 2008— | нац зборная = {{Футбол Польшча|няма}} | нац гульні(галы) = 156 (84) | абнаўленьне(клюб) = 23 лістапада 2024 | абнаўленьне(зборная) = 15 кастрычніка 2024 }} '''Робэрт Левандоўскі''' ({{мова-pl|Robert Lewandowski}}; нарадзіўся 21 жніўня 1988 году, [[Варшава]], [[Польшча]]) — польскі футбаліст, які выступае за [[Гішпанія|гішпанскую]] «[[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёну]]» й [[Зборная Польшчы па футболе|нацыянальную зборную Польшчы]] на пазыцыі нападніка. Маючы на сваім рахунку больш за 70 мячоў за нацыянальную зборную, ёсьць найлепшым бамбардзірам за ейную гісторыю. Левандоўскага вылучае добрае абіраньне пазыцыі на поле, тэхніка і галявыя здольнасьці, дзякуючы чаму ён лічыцца адным з найлепшых нападнікаў усіх часоў, а таксама адным з самых пасьпяховых гульцоў у гісторыі [[Бундэсьліга|Бундэсьлігі]]. Ён гульнявую кар’еру вынікова цэліў у браму супернікаў больш за 600 разоў. Рэкордную колькасьць разоў абіраўся найлепшым футбалістам Польшчы. == Клюбная кар’ера == === Раньнія гады === Трэніраваўся ў моладзевай камандзе «[[Партызан Лешна|Партызан]]» з гораду [[Лешна (Польшча)|Лешна]], дзе працаваў ягоны бацька<ref>[http://www.youtube.com/watch?v=Q0cCVl0VpS0 Kulisy Sportu — Robert Lewandowski pt.1/3]</ref>. Да 2004 году выступаў за варшаўскую «[[Варсовія Варшава|Варсовію]]». Пасьля выступаў за варшаўскія клюбы «Дэльта» й «Легія-2». Летам 2006 году перайшоў у «[[Зьніч Прушкаў|Зьніч]]» з гораду [[Прушкаў|Прушкава]]. У [[Чэмпіянат Польшчы па футболе 2007—2008 гадоў|сэзоне 2007—2008 гадоў]] стаў найлепшым бамбардзірам другой лігі чэмпіянату Польшчы, забіўшы 21 гол у 32 матчах<ref>[http://www.90minut.pl/wystepy.php?id=7835&id_sezon=71 Robert Lewandowski]. 90minut.pl</ref>. === «Лех» === У ліпені 2008 году падпісаў пяцігадовы кантракт з познанскім «[[Лех Познань|Лехам]]»<ref>[http://ekstraklasa.wp.pl/kat,32288,title,Lewandowski-zagra-w-Lechu,wid,10050844,wiadomosc.html?ticaid=194fc Lewandowski zagra w Lechu]</ref>. Клюб за яго заплаціў 1,5 млн [[злоты|польскіх злотых]]. У Экстраклясе дэбютаваў 8 жніўня 2008 году ў хатнім матчы супраць «[[ГКС Бэлхатаў|Бэлхатаў]]» (2:3)<ref>[http://www.90minut.pl/mecz.php?id_mecz=515860 Lech Poznań 2-3 GKS Bełchatów]. 90minut.pl</ref>, у гэтым матчы Левандоўскі забіў гол на 67 хвіліне. Робэрт Левандоўскі зьвярнуў на сябе ўвагу эўрапейскіх клюбаў, ім цікавіліся [[Масква|маскоўскі]] [[ЦСКА Масква (футбольны клюб)|ЦСКА]]<ref>[http://www.dynamomania.com/news/77411-levandovski-ne-pereydet-v-tsska Левандовский не перейдет в ЦСКА]. dynamomania.com</ref>, [[Ангельшчына|ангельскі]] «[[Ўэст Бромўіч Альбіён]]»<ref>[http://football.ua/england/news/55323.html Р.Левандовский не перейдет в ВБА]. football.ua</ref>, [[дортмунд]]зская «[[Барусія Дортмунд|Барусія]]»<ref>[http://football.ua/germany/news/56569.html Р. Левандовский интересен Дортмунду]. football.ua</ref>, [[Нідэрлянды|галяндзкі]] «[[Фэеноорд Ратэрдам|Фэеноорд]]»<ref>[http://football.ua/netherlands/news/60695.html «Фейеноорд» хочет купить Левандовски. Не Мариуша]. football.ua</ref>, [[Санкт-Пецярбург|піцерскі]] «[[Зэніт Санкт-Пецярбург|Зэніт]]»<ref>[http://football.ua/russia/news/71053.html Р. Левандовский перейдет в «Зенит»?] football.ua</ref> і [[данецк]]і «[[Шахтар Данецк|Шахтар]]»<ref>[http://football.ua/ukraine/news/75117.html «Лех» отказал «Шахтёру»]. football.ua</ref>. Робэрт Левандоўскі стаў тварам папулярнай кампутарнай гульні [[FIFA 10]] у Польшчы разам з ангельцам [[Ўэйн Руні|Ўэйнам Руні]]. У сьнежні 2009 году польскае выданьне «Piłka Nożna» прызнала Робэрта Левандоўскага найлепшым гульцом чэмпіянату Польшчы<ref>[http://www.terrikon.dn.ua/posts/37926 Мариуш Левандовский — игрок года в Польше]. terrikon.dn.ua</ref>. === «Барусія» === [[Файл:Robert Lewandowski 2013 in Wilhelmshaven.jpeg|значак|зьлева|Левандоўскі ў матчы 2013 году, дзе абараняў жоўта-чорныя колеры «Барусіі».]] 19 траўня 2010 году стала вядома, што Робэрт прайшоў мэдычнае абсьледаваньне ў «Барусіі», а 11 чэрвеня таго ж году ён падпісаў чатырохгадовы кантракт зь нямецкім клюбам<ref>[https://web.archive.org/web/20180627212758/https://www.focus.de/sport/fussball/bundesliga1/bundesliga-dortmund-macht-lewandowski-transfer-perfekt_aid_518537.html Dortmund macht Lewandowski-Transfer perfekt]. focus.de</ref>. Сума трансфэру лічыцца роўнай каля 4,5 млн эўра<ref>[https://web.archive.org/web/20120330155229/http://www.imscouting.com/global-news-article/Borussia-Dortmund-striker-Robert-Lewandowski-hits-double-as-Poland-beat-Ivory-Coast-/12139/ Borussia Dortmund striker Robert Lewandowski hits double as Poland beat Ivory Coast]. Global news</ref>. 19 верасьня ён забіў свой першы гол у [[Бундэсьліга|Бундэсьлізе]], у пераможным матчы супраць «[[Шальке-04 Гельзэнкірхэн|Шальке-04]]», які скончыўся зь лікам 3:1<ref>[https://web.archive.org/web/20121109220519/http://soccernet.espn.go.com/match?id=297229 Schalke 04 1-3 Borussia Dortmund]. ESPN FC.</ref>. У [[Бундэсьліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе 2011—2012 гадоў|сэзоне 2011—2012 гадоў]], праз траўму [[Люкас Барыяс|Люкаса Барыяса]], Робэрт трапіў у асноўны склад клюбу да зімовага перапынку. Нападнік забіў два галы ў браму «[[Зандгаўзэн (футбольны клюб)|Зандгаўзэна]]», у матчы на [[кубак Нямеччыны па футболе|кубак Нямеччыны]] (3:0). 20 жніўня 2011 году Левандоўскі адкрыў лік сваім галам у новым сэзоне Бундэсьлігі ў матчы супраць «[[Нюрнбэрг (футбольны клюб)|Нюрнбэргу]]», «Барусія» атрымала перамогу зь лікам 2:0. У кастрычніку «Барусія» дасягнула 2 радку ў табліцы пасьля перамогі зь лікам 5:0 над «[[Кёльн (футбольны клюб)|Кёльнам]]», а Левандоўскі тады адзначыўся дублем<ref>[https://web.archive.org/web/20131021063906/http://www.goal.com/en-us/match/60749/borussia-dortmund-vs-fc-k%C3%B6ln/report Borussia Dortmund 5–0 Koln: Five-star champions move second in Bundesliga table]. Goal.com.</ref>. 17 сьнежня перад зімовым перапынкам Левандоўскі двойчы адзначыўся і аддаў галявую перадачу [[Кевін Гроскройц|Кевіну Гроскройцу]] ў матчы супраць «[[Фрайбург (футбольны клюб)|Фрайбургу]]». У сувязі зь ягонай якасьцю гульні Робэрт быў названы найлепшым гульцом году ў Польшчы<ref>[http://www.kicker.de/news/fussball/intligen/startseite/561944/artikel_lewandowski-ist-polens-bester.html Lewandowski ist Polens Bester]. Kicker.</ref>. Пасьля зімовага перапынку 22 студзеня 2012 году «Барусія» ўшчэнт разьбіла «[[Гамбург (футбольны клюб)|Гамбург]]» зь лікам 5:1, дасягнуўшы паводле пунктаў лідэра «[[Баварыя Мюнхэн|Баварыю]]», Левандоўскі двойчы забіў і дадаў на свой рахунак галявую перадачу на суайчыньніка [[Якуб Блашчыкоўскі|Якуба Блашчыкоўскага]]. 11 красавіка польскі нападнік забіў адзін гол у гульні супраць «Баварыі» ў Дортмундзе<ref>[https://web.archive.org/web/20120621134711/http://www.guardian.co.uk/football/2012/apr/11/borussia-dortmund-bayern-munich-match-report Borussia Dortmund see off Bayern Munich to close on successive title]. The Guardian.</ref>. У заключнай гульні сэзону ў фінале кубка Нямеччыны Левандоўскі зарабіў хет-трык у матчы супраць усё той жа «Баварыю» (5:2). У новы сэзон Левандоўскі зьявіўся на пляцоўцы ў першым туры ў матчы супраць «[[Вэрдэр Брэмэн|Вэрдэру]]». Першы гол сэзону забіў 15 верасьня ў пераможным матчы супраць «[[Баер Левэркузэн|Баеру]]», які скончыўся зь лікам 3:0. Апасьля Робэрт усталяваў новы клюбны рэкорд, забіўчы пасьлядоўна ў 12 матчах лігі запар, апярэдзіўшы паводле гэтага паказчыку [[Фрыдгэльм Каніцка|Фрыдгэльма Каніцка]]<ref>[https://web.archive.org/web/20160121212249/https://www.ruhrnachrichten.de/sport/bvb/19-Saisontreffer-BVB-Torjaeger-Lewandowski-ueberholt-Konietzka;art11635,1942266 BVB-Torjäger Lewandowski überholt Konietzka]. ruhrnachrichten.de.</ref>. 24 красавіка 2013 году Левандоўскі стаў першым гульцом, які забіваў чатыры галы ў паўфінале [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігі чэмпіёнаў]], дасягнуўшы гэтага паказчыку ў матчы супраць гішпанскага «[[Рэал Мадрыд|Рэалу]]» (4:1)<ref>[http://www.uefa.com/uefachampionsleague/season=2013/matches/round=2000350/match=2009608/postmatch/report/index.html#four+goal+lewandowski+shines Four-goal Lewandowski leaves Madrid reeling]. UEFA.</ref>. 25 траўня ён браў удзел у фінал Лігі чэмпіёнаў, аднак «Барусія» трывала паразу зь лікам 2:1 ад «Баварыі». Свой першы гол у [[Бундэсьліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе 2013—2014 гадоў|сэзоне 2013—2014 гадоў]] Робэрт забіў 10 жніўня ў браму «[[Аўгсбург (футбольны клюб)|Аўгсбурга]]» ў першым матчы сэзону<ref>[http://www.bundesliga.com/en/liga/news/2013/0000264271.php Aubameyang hat-trick has Dortmund flying]. Bundesliga.</ref>. Увосень у Левандоўскага сапсаваліся адносіны з галоўным трэнэрам «Барусіі» [[Юрген Клёп|Юргенам Клёпам]], з-за жаданьня паляка перайсьці да табару супернікаў з «Баварыі», аднак нягледзячы на гэта Робэрт выходзіў на пляцоўку і забіваў мячы за дортмундзкі клюб. 1 лістапада ён аформіў свой адзіны хет-трык у сэзоне ў пераможным матчы супраць «[[Штутгарт (футбольны клюб)|Штутгарту]]» (6:1)<ref>[http://www.bundesliga.com/en/liga/news/2013/0000276334.php Lewandowski shines as Stuttgart hit for six]. Bundesliga.com.</ref>. 3 студзеня Робэрт заключыў кантракт з «Баварыяй», паводле якога свае выступы за клюб ён пачаў з наступнага сэзону. 25 лютага 2014 году Робэрт двойчы забіў у Лізе чэмпіёнаў мячы ў браму «[[Зэніт Санкт-Пецярбург|Зэніту]]», стаўшы, такім чынам, найлепшым бамбардзірам «Барусіі» ў эўракубках, перавысіўшы рэкорд у 16 галоў [[Стэфан Шапюіза|Стэфана Шапюіза]]<ref>[http://sport.wp.pl/kat,1752,title,Lewandowski-najlepszym-strzelcem-BVB-w-Europie,wid,16433212,wiadomosc.html?ticaid=112450 Lewandowski najlepszym strzelcem BVB w Europie!]. sport.wp.pl.</ref>. Сэзон Робэрт скончыў з паказчыкам 20 галоў у Бундэсьлізе, стаўшы найлепшым бамбардзірам нямецкага першынства. === «Баварыя» === [[Файл:CSKA-Bavaria (4).jpg|значак|У кашулі «Баварыі» падчас матчу [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігі чэмпіёнаў]] супраць расейкага [[ЦСКА Масква (футбольны клюб)|ЦСКА]].]] Пра пераход польскага бамбардзіра стала вядома яшчэ ўвосень 2013 году. У студзені 2014 году Робэрт заключыў 5-гадовы кантракт зь мюнхэнскім клюбам. 9 ліпеня 2014 году ён быў прадстаўлены ў якасьці гульца «Баварыі», атрымаўшы кашулю з 9 нумарам, зь якой раней гуляў [[Марыё Манджукіч]], што сышоў у «[[Атлетыка Мадрыд|Атлетыка]]». Яшчэ ў канцы ліпеня і пачатку жніўня Робэрт пачаў забіваць за новы клюб у перадсэзонных матчах. 13 жніўня 2014 году Робэрт дэбютаваў за «Баварыю» ў матчы на [[Супэркубак Нямеччыны па футболе|Супэркубак Нямеччыны]] супраць сваіх былых партнэраў з «Барусіі», аднак дортмундцы былі мацней зь лікам 2:0<ref>[http://www.kicker.de/d-supercup-fb-1/2014/1/2396815/spielbericht_borussia-dortmund-17_bayern-muenchen-14.html Aubameyang köpft BVB zum Supercup-Sieg]. Kicker</ref>. 30 жніўня ў матчы другога туру супраць «[[Шальке-04 Гельзэнкірхэн|Шальке-04]]» Левандоўскі ўпершыню адзначыўся за новы клюб у афіцыйных матчах, аднак гэта не дапамагло мюнхэнцам атрымаць перамогу<ref>[https://web.archive.org/web/20200217161652/http://www.espnfc.us/german-bundesliga/story/2012895/bayern-munich-denied-win-as-schalke-claim-1-1-draw-in-alonso-debut Bayern Munich denied win as Schalke claim 1–1 draw in Alonso debut]. ESPN</ref>. 21 кастрычніка Левандоўскі забіў свой першы гол у [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лізе чэмпіёнаў]] за мюнхэнскую «Баварыю» ў гасьцявой гульні супраць «[[Рома Рым|Ромы]]», дзе немцы сьвяткавалі перамогу зь лікам 7:1<ref>[https://www.bbc.com/sport/football/29362752 «Roma 1–7 Bayern Munich»]. BBC Sport. </ref>. 1 лістапада ў супрацьстаяньні з «Барусіяй» гэтым разам у матчы нямецкай лігі Робэрт забіў гол, што дазволіла мюнхэнцам здабыць перамогу зь лікам 2:1 і падвысіць перавагу ў табліцы над бліжэйным супернікам на чатыры пункты. У сваім трэцім матчы сэзону супраць дортмундцаў 4 красавіка 2015 году Левандоўскі трапна пацэліў у браму на 36-й хвіліне, што дазволіла зноўку прыдбаць перамогу над канкурэнтам. 21 лютага 2015 году Левандоўскі забіў двойчы ў пераможным для «Баварыі» матчы ў гасьцёх супраць «[[Падэрборн-07 (футбольны клюб)|Падэрборна-07]]» (6:0), і, такім чынам, ён давёў колькасьць галоў на сваім рахунку ў Бундэсьлізе да дзесяці<ref>[http://www.supersport.com/football/germany/news/150221/Lewan_helps_Bayern_crush_Paderborn «Lewan helps Bayern crush Paderborn»]. Supersport.</ref>. Футбаліст двойчы адзнычаўся ў першым тайме 21 красавіка, калі «Баварыя» перамагла «[[Порту (футбольны клюб)|Порту]]» з агульным лікам 7:4 і дасягнула паўфіналу Лігі чэмпіёнаў. Празь пяць дзён, пасьля таго як «[[Вольфсбург (футбольны клюб)|Вольфсбург]]» трываў паразу ад мёнхэнглядбаскай «[[Барусія Мёнхэнглядбах|Барусіі]]», «Баварыя» стала чэмпіёнам краіны<ref>[https://www.bbc.com/sport/football/32475479 «Bayern Munich: Pep Guardiola’s side win club's 25th German title»]. BBC Sport.</ref>. Левандоўскі зноў забіў гол 28 красавіка, адкрыўшы лік у нічыйным матчы (1:1) ў паўфінале [[Кубак Нямеччыны па футболе|Кубка Нямеччыны]] супраць «Барусіі» з Дортмунду, але ў дадатковы час сутыкнуўся ў паветры зь [[Мітчэл Лангерак|Мітчэлам Лангеракам]]<ref>[https://www.espn.com/soccer/bayern-munich/story/2423774/arjen-robben-hurt-in-bayerns-lossrobert-lewandowski-concu «Arjen Robben hurt in Bayern’s loss, Robert Lewandowski concussed»]. ESPN.</ref>. У выніку гульня скончылася выбыцьцём «Баварыі» паводле вынікаў сэрыі пэнальці (0:2), і, што незвычайна, аніводная з чатырох спробаў не была рэалізаваная мюнхэнскім бокам на іхным уласным стадыёне<ref>[https://www.dw.com/en/dortmund-beat-bayern-in-shoot-out-drama-to-make-german-cup-final/a-18416115 «Dortmund beat Bayern in shoot-out drama to make German Cup final»]. Deutsche Welle.</ref>. Не зважаючы на тое, што Левандоўскі працягваў гульню да ейнага сканчэньня, ён ня браў удзелу ў стрэлах з 11-мэтровай кропкі. Пазьней выявілася, што ў ранейшым сутыкненьні паляк атрымаў пералом сківіцы і носу, а таксама страсеньне мозгу, праз што ён выбыў з дружыны прыблізна на тыдзень<ref>[https://www.polsatsport.pl/wiadomosc/2015-04-29/rzecznik-bayernu-lewandowski-ma-zlamana-kosc-szczeki-nosa-i-wstrzasnienie-mozgu/ «Rzecznik Bayernu: Lewandowski ma złamaną kość szczęki, nosa i wstrząśnienie mózgu»]. Polsat Sport.</ref>. 12 траўня, гуляючы ў ахоўнай масцы, гулец дапамог свайму клюбу здабыць перамогу ў матчы ў адказ супраць «[[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёны]]», аднак агулам у двубоі лік склаў 3:5 на карысьць пірэнэйцаў. Забіўшы 17 галоў у 31 гульні, Левандоўскі стаў другім бамбардзірам сэзону Бундэсьлігі разам з таварышам [[Ар’ен Робэн|Ар’енам Робэнам]]<ref>[http://timesofindia.indiatimes.com/sports/football/top-stories/Injured-Meier-is-Germanys-top-scorer/articleshow/47402785.cms «Injured Meier is Germany’s top-scorer»]. The Times of India.</ref>. [[Файл:Robert Lewandowski Training FC Bayern München-2.jpg|значак|зьлева|На трэнаваньні з «Баварыяй» у 2015 годзе.]] Свой другі сэзон Левандоўскі пачаў з матчу на [[Супэркубак Нямеччыны па футболе|Супэркубак Нямеччыны]], дзе быў заменены на 72-й хвіліне, а «Баварыя» трывала паразу ў сэрыі пэнальці. 14 жніўня, у стартавым матчы новага сэзону Бундэсьлігі, гулец забіў другі гол у пераможным матчы (5:0) супраць «[[Гамбург (футбольны клюб)|Гамбургу]]»<ref>[http://www.goal.com/en-gb/match/bayern-m%C3%BCnchen-vs-hamburger-sv/2054191?ICID=HP_HN_HP_RI_1_1 «Bayern Munich 5–0 Hamburg: Bavarians begin Bundesliga campaign in ominous fashion»]. Goal.</ref>. 22 верасьня 2015 году Левандоўскі ўсталяваў рэкорд Бундэсьлігі, зьявіўшыся на пляцоўцы з замены, калі «Баварыя» яшчэ саступала «Вольфсбургу» зь лікам 0:1, і забіўшы пяць галоў за 8 хвілін і 59 сэкунд. Ён быў узнагароджаны чатырма сэртыфікатамі [[Кніга рэкордаў Гінэса|Кнігі рэкордаў Гінэса]] за такі вынік<ref>[https://www.bbc.co.uk/sport/football/34979052 «Robert Lewandowski receives awards for five-goal feat»]. BBC Sport.</ref>. Праз чатыры дні ён двойчы пацэліў у браму ў матчы супраць «[[Майнц (футбольны клюб)|Майнцу]]» (0:3), і ягоны першы гол зь іх стаў 100-ы голам у Бундэсьлізе на 168-й гульні, што сталася рэкордам нямецкага першынства для замежнага футбаліста. Паляк таксама зарабіў 10 галоў на свой рахунак у пачатковых 7 матчах розыгрышу, то бок такі вынік раней здабываў у Нямеччыне толькі [[Герд Мюлер]]. 29 верасьня спартовец адзначыўся хет-трыкам у матчы Лігі чэмпіёнаў супраць харвацкага «[[Дынама Загрэб|Дынама]]» (5:0), то бок забіўшы дзесяць галоў у трох гульнях за тыдзень. Празь пяць дзён ён дадаў яшчэ два трапныя стрэлы ў пераможным матчы супраць дортмундзкай «Барусіі», які скончыўся зь лікам 5:1. 11 студзеня гулец разьмесьціўся на чацьвертым месцы ў сьпісе прэтэндэнтаў на [[Залаты мяч]]<ref>[https://web.archive.org/web/20151021220908/http://www.fifa.com/ballon-dor/news/y=2015/m=10/news=men-s-football-shortlists-for-fifa-ballon-d-or-2015-revealed-2719188.html «Men’s Football shortlists for FIFA Ballon d’Or 2015 revealed»]. FIFA.</ref>. 19 сакавіка 2016 году Левандоўскі забіў адзіны гол у пераможным матчы (1:0) супраць «[[Кёльн (футбольны клюб)|Кёльну]]», здабыўшы 25 пункт на рахунак сваіх галоў, што было ягоным новым асабістым рэкордам за часам нямецкага этапу кар’еры. У Лізе чэмпіёнаў клюб зноўку саступіў у паўфінале, і нават гол Левандоўскага ў матчы ў адказ не дапамог немцаў прасунуцца далей. 7 траўня гулец двойчы адзначыўся ў матчы супраць «[[Інгальштат-04 (футбольны клюб)|Інгальштату-04]]» (2:1) і здабыў клюбу, такім чынам, чарговае чэмпіёнства. Сэзон спартовец скончыў найлепшым барбардзірам Бундэсьлігі. Пры гэтым, маючы на рахунку 30 галоў, ён стаў першым замежнікам, якому скарылася такая лічба, і першым гульцом з [[Чэмпіянат Нямеччыны па футболе 1976—1977 гадоў|сэзону 1976—1977 гадоў]], які здолеў дасягнуць такой колькасьці трапных стрэлаў. Як па завядзёнцы новы сэзон у Бундэсьлізе нападнік зноў пачаў з галоў, тройчы патрапіўшы ў браму «[[Вэрдэр Брэмэн|Вэрдэра]]» (6:0). 13 сьнежня Левандоўскі склаў новую дамову з «Баварыяй», працягнуўшы знаходжаньне ў дружыне да 2021 году<ref>[https://fcbayern.com/en/news/2016/12/press-release-robert-lewandowski-extends-contract «Lewandowski extends stay at Bayern»]. FC Bayern Munich.</ref>. 11 сакавіка 2017 году Левандоўскі запісаў на свой рахунак 100 гол у кашулі «Баварыі» ў сваім 137-м матчы за клюб, двойчы забіўшы ў матчы супраць франкфурцкага «[[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахта]]» (3:0). Ён скончыў сэзон з 42 галамі у 47 матчах ува ўсіх турнірах<ref>[http://www.kicker.de/news/fussball/bundesliga/startseite/d-supercup-fb-1/2016/1/3303617/spielbericht_borussia-dortmund-17_bayern-muenchen-14.html «Im zweiten Anlauf: Vidal beschert Bayern den ersten Titel»]. Kicker.</ref>. [[Бундэсьліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе 2017—2018 гадоў|Сэзон 2017—2018 гадоў]] пачаўся з таго, што «Баварыя» здабыла Супэркубак Нямеччыны ў сустрэчы з дортмундзкай «Барусіяй». Левандоўскі забіў першы гол баварцаў, але асноўны час матчу скончыўся зь лікам 2:2. Па дадатковым часе пераможцы не было выяўлена. Левандоўскі, зноў жа, забіў першы гол дружыны з сэрыі пэнальці, у якой «Баварыя» атрымала перамогу зь лікам 5:4<ref>[https://web.archive.org/web/20200806190635/https://www.bundesliga.com/en/news/Bundesliga/borussia-dortmund-bayern-munich-supercup-line-ups-and-statistics-456360.jsp «Bayern Munich beat Dortmund on penalties to retain Supercup»]. Bundesliga.</ref>. 13 сьнежня, у матчы лігі супраць «Кёльну», Левандоўскі забіў адзіны гол у гульні, які дазволіў яму трапіць у дзясятку бамбардзіраў Бундэсьлігі ўсіх часоў<ref>[https://web.archive.org/web/20200806172802/https://www.bundesliga.com/en/news/Bundesliga/robert-lewandowski-into-top-10-on-the-bundesliga-s-all-time-goalscoring-list-464867.jsp «Robert Lewandowski moves into the top 10 on the Bundesliga’s all-time goalscoring list»]. Bundesliga.</ref>. Праз некалькі месяцаў, у матчы 22 туру нападнік зноўку трапна пацэліў у браму суперніка, якім тым разам быў «[[Шальке-04 Гельзэнкірхэн|Шальке-04]]», і паўтарыў рэкорд у 11 хатніх гульнях запар, у якіх адзначаўся голам. Такі рэкорд у свой час усталяваў тагачасны галоўны трэнэр «Баварыі» [[Юп Гайнкес]]<ref>[https://amp.marca.com/en/football/international-football/2018/02/10/5a7f3d72e2704eee108b459f.html «Robert Lewandowski equals record of scoring in 11 successive home games»]. Marca.</ref>. Далей зьдзейсьніў хет-трык у матчы супраць «Гамбургу», які скончыўся зь лікам 6:0. У тым жа матчы ён змарнаваў пэнальці, упершыню ў кашулі «Баварыі»<ref>[https://www.skysports.com/amp/football/news/11881/11285045/bundesliga-round-up-robert-lewandowski's-hat-trick-edges-bayern-munich-closer-to-the-title «Bundesliga round-up: Robert Lewandowski’s hat-trick edges Bayern Munich closer to the title»]. Sky sports.</ref>. 11 лютага 2018 году гулец быў абраны футбалістам Польшчы ўжо ў сёмы раз запар. 22 лютага ён звольніў свайго шматгадовага агента Цэзара Кучарскага і наняў вядомага спэцыяліста Піні Загаві. Паводле чутак, гэтая справа чынілася дзеля пераходу ўлетку да мадрыдзкага «[[Рэал Мадрыд|Рэалу]]»<ref>[https://global.espn.com/football/bayern-munich/story/3393508/robert-lewandowski-splits-from-agent-amid-real-madrid-links-sources «Robert Lewandowski splits from agent amid Real Madrid links — sources»]. ESPN.</ref>. 24 лютага 2018 году ён правёў свой 250-ы матч ў Бундэсьлізе<ref>[https://fcbayern.com/en/news/2018/02/news-in-brief-240218 «Coman sustains capsular injury»]. FC Bayern Munich.</ref>. Сэзон Левандоўскі скончыў як найлепшы галеадор лігі, маючы на рахунку 29 трапных стрэлаў. 1 жніўня, пасьля летніх чутак, генэральны дырэктар «Баварыі» [[Карл-Гайнц Румэніге]] пацьвердзіў у інтэрвію, што Левандоўскі застанецца ў клюбе<ref>[http://www.skysports.com/football/news/11890/11456519/robert-lewandowski-is-not-for-sale-at-any-price-says-bayern-munich-chief-executive «Robert Lewandowski is not for sale at any price, says Bayern Munich chief executive»]. Sky Sports.</ref>. 12 жніўня Левандоўскі запісаў на свой рахунак першы ў гісторыі хет-трык у Супэркубку Нямеччыны, дзе зьнішчыў поруч з таварышамі франфурцкі «Айнтрахт» зь лікам 0:5. Такім чынам, «Баварыя» здабыла гэты тытул у рэкордны сёмы раз<ref>[https://www.dw.com/en/robert-lewandowski-hat-trick-leads-bayern-munich-to-super-cup-win/a-45054001 «Robert Lewandowski hat trick leads Bayern Munich to Super Cup win»]. Deutsche Welle.</ref>. Гулец да таго ж стаў галоўным бамбардзірам у гісторыі гэтага нямецкага кубку<ref>[http://www.worldfootball.net/alltime_goalgetter/supercup/tore/1/ «All-time top goalscorers»]. World Football.</ref>. 27 лістапада паляк стаў трэцім гульцом пасьля [[Ліянэль Мэсі|Ліянэля Мэсі]] і [[Руўд ван Ністэльрой|Руўда ван Ністэльроя]], які забіў 50 галоў у розыгрышах Лігі чэмпіёнаў, двойчы пацэліўшы мяч у матчы супраць «[[Бэнфіка Лісабон|Бэнфікі]]» (5:1). На такі здабытак гульцу спатрэбілася ўсяго 77 матчаў<ref>[https://web.archive.org/web/20200806204424/https://www.bundesliga.com/en/news/Bundesliga/lewandowski-3rd-fastest-to-50-champions-league-goals-after-messi-va-nistelrooy-517997.jsp «Robert Lewandowski becomes third-fastest player after Lionel Messi and Ruud van Nistelrooy to reach 50 UEFA Champions League goals»]. Bundesliga.</ref>. 9 лютага 2019 году Левандоўскі забіў гол у пераможным матчы супраць «Шальке-04» (3:1) і стаў першым гульцом, які здабыў 100 галоў на [[Альянц-Арэна|Альянц-Арэне]]. У сакавіку 2019 году нападнік пераўзышоў рэкорд [[Кляўдыё Пісара]] паводле колькасьці забітых галоў замежнікамі ў Бундэсьлізе. Двойчы папакутаваў ад бамбардзіра «Вольфсбург», прапусьціўшы ў выніку 6 мячоў<ref>[https://bundesliga.com/en/bundesliga/news/bayern-munich-wolfsburg-live-line-ups-stats-james-rodriguez-lewandowski-brooks-2804 «Bayern Munich thump Wolfsburg to go top on historic afternoon for Robert Lewandowski»]. Bundesliga.</ref>. Левандоўскі скончыў [[Бундэсьліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе 2018—2019 гадоў|сэзон 2018—2019 гадоў]] як найлепшы бамбардзір Бундэсьлігі ў чацьверты раз, здабыўшы гэтым разам 22 галы<ref>[https://www.bundesliga.com/en/bundesliga/news/bayern-munich-s-robert-lewandowski-claims-bundesliga-topscorer-prize-for-fourth-time-4597 «Bayern Munich’s Robert Lewandowski claims Bundesliga topscorer prize for fourth time»]. Bundesliga.</ref>. [[Файл:2019147200143 2019-05-27 Fussball 1.FC Kaiserslautern vs FC Bayern München - Sven - 1D X MK II - 2462 - B70I0762 (cropped) (cropped).jpg|значак|Робэрт Левандоўскі ў матчы за «Баварыю» ў 2019 годзе.]] 12 жніўня Левандоўскі забіў свой першы гол у сэзоне, калі «Баварыя» перамогла котбускі «[[Энэргі Котбус|Энэргі]]» зь лікам 3:1 у першым раўндзе нямецкага кубка. Праз чатыры дні ён забіў два мячы ў дэбютным матчы дружыны ў [[Бундэсьліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе 2019—2020 гадоў|сэзоне 2019—2020 гадоў]] супраць «[[Гэрта Бэрлін|Гэрты]]». Зважаючы на гэта, футбаліст усталяваў рэкорд Бундэсьлігі, адзначаючыся на адкрыцьці сэзону пяць гадоў запар<ref>[https://fcbayern.com/en/news/2019/08/lewandowski-sets-record «Lewandowski sets record»]. FC Bayern Munich.</ref>. Затым 24 жніўня ён здабыў хет-трык у гасьцявой сустрэчы з «Шальке-04», калі «чырвоныя» сьвяткавалі перамогу зь лікам 3:0<ref>[https://fcbayern.com/en/news/matchreports/2019/08/match-report-bundesliga-md2-fc-schalke-04-v-fc-bayern-240819 «Lewy the hero as Reds give Schalke the blues»]. FC Bayern Munich.</ref>. 29 жніўня Левандоўскі падоўжыў кантракт з «Баварыяй», падпісаўшыся з клюбам да 2023 году<ref>[https://fcbayern.com/en/news/2019/08/robert-lewandowski-extends-stay-at-fc-bayern-through-2023 «Robert Lewandowski extends stay at FC Bayern through 2023»]. FC Bayern Munich.</ref>. 18 верасьня паляк улучыў мяч у браму суперніка ў 200 раз у кашулі «Баварыі», адзначыўшыся у пераможным матчы Лігі чэмпіёнаў супраць сэрбскай «[[Црвена Зьвезда Бялград|Црвены Зьвезды]]» зь лікам 3:0<ref>[https://fcbayern.com/en/news/2019/09/fc-bayern-send-signal-to-other-teams-champions-league-red-star-belgrade «FC Bayern send 'signal to other teams'»]. FC Bayern Munich.</ref>. У тым жа месяцы па сканчэньні шасьці матчаў гулец ужо меў на рахунку 10 галоў, што аніколі ня мела месца ў Бундэсьлізе. Гулец усьцяж трываў моцны тэмп і пацэльваў мячы ў розных розыгрышах, у якіх брала ўдзел ягоная каманда. 14 жніўня 2020 году ён паўдзельнічаў сваім голам у зьнішчэньні «Барсэлёны» ў чвэрцьфінале Лігі чэмпіёнаў зь лікам 8:2, які ладзіўся ў Партугаліі<ref>[https://www.skysports.com/football/barcelona-vs-bay-munich/426065 «Barcelona 2—8 Bayern Munich: Bayern decimate Barca to reach Champions League semi-finals»]. Sky Sports.</ref>. Гулец таксама адзначыўся ў матчы паўфіналу супраць «[[Алімпік Ліён|Ліёну]]». Ягоная эўрапейская галявая сэрыя скончылася, калі 23 жніўня ён ня здолеў пацэліць у фінальным матчы Лігі чэмпіёнаў супраць «[[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]]». Тым ня менш, «Баварыя» перамагла францускі клюб (1:0), і, такім чынам, Левандоўскі ўпершыню здабыў тытул пераможцы гэтага турніру<ref>[https://www.espn.com/soccer/report?gameId=573698 «Bayern Munich beat Paris Saint-Germain to win Champions League»]. ESPN.</ref>. Паляк таксама стаў другім гульцом у гісторыі, які здабыў [[эўрапейскі трэбл]] і пры гэтым стаўся найлепшым бамбардзірам ува ўсіх трох турнірах, паўтараючы дасягненьне [[Ёган Кройф|Ёгана Кройфа]], які той зрабіў з «[[Аякс Амстэрдам|Аяксам]]» у сэзоне 1971—1972 гадоў<ref>[https://web.archive.org/web/20211021052643/https://us.marca.com/claro/futbol/champions-league/2020/08/22/5f411a2b22601da0078b45e7.html «El récord de Cruyff que podría alcanzar Lewandowski de ganar la Champions»]. Marca.</ref>. [[Бундэсьліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе 2020—2021 гадоў|Сэзон 2020—2021 гадоў]] футбаліст пачаў зь перамог клюбу як ў Супэркубку Эўропы, гэтак і Супэркубку Нямеччыны. 4 кастрычніка ён забіў усе чатыры мячы сваёй дружыны ў пераможным матчы супраць «Гэрты» (4:3)<ref>[https://www.bundesliga.com/en/bundesliga/news/bayern-munich-hertha-berlin-live-line-ups-stats-lewandowski-davies-cunha-13075 «Robert Lewandowski scores four as Bayern Munich edge Hertha Berlin»]. Bundesliga.</ref>. 24 кастрычніка ён здабыў хет-трык у матчы супраць «Айнтрахту», які скончыўся зь лікам 5:0. Гэтым нападнік учыніў сябе першым гульцом у Бундэсьлізе, які забіў дзесяць галоў у пяці матчах<ref>[https://www.goal.com/en-in/news/lewandowski-sets-new-bundesliga-goal-record-as-bayern-munich/luwxu4p2hur51iceo14k7a138 «Lewandowski sets new Bundesliga goal record as Bayern Munich thrash Eintracht Frankfurt»]. Goal.</ref>. 16 сьнежня галеадор адзначыўся ў матчы супраць «Вольфсбурга», стаўшы трэцім гульцом, які перасягнуў мяжу ў 250 галоў у Бундэсьлізе пасьля Герда Мюлера і [[Кляўс Фішэр|Кляўса Фішэра]]<ref>[https://www.bbc.com/sport/football/55289392 «Bayern Munich 2–1 VfL Wolfsburg»]. BBC Sport.</ref>. У лютым 2021 году гулец здабыў з клюбам перамогу ў [[Клюбны чэмпіянат сьвету па футболе|клюбным чэмпіянаце сьвету]], выгуляўшы ў мэксыканскага «[[Тыгрэс УАНЛ Мантэрэй|Тыгрэса УАНЛ]]». 6 сакавіка ён здабыў свой 12-ы хет-трык у Бундэсьлізе ў матчы супраць дортмундзкай «Барусіі» (4:2), а 20 сакавіка на ягоным рахунку зьвіўся ўжо 13 хет-трык калі «Баварыя» выгуляла ў «[[Штутгарт (футбольны клюб)|Штутгарта]]» (4:0)<ref>[https://fcbayern.com/en/news/2021/03/5-facts-on-lewandowskis-hat-trick-against-stuttgart «5 facts on Lewandowski’s hat-trick against Stuttgart»]. FC Bayern Munich.</ref>. Напрыканцы сакавіка гулец атрымаў траўму і быў вымушаны прапусьціць чвэрцьфінальныя матчы Лігі чэмпіёнаў, дзе «чырвоны» трывалі паразу паводле вынікаў двубою ад францускага ПСЖ. У красавіку нападнік вярнуўся да табару і адзначыўся ў матчы супраць «Майнцу» (2:1), які скончыўся паразай баварцаў. 8 траўня ён здабыў свой 14-ы хет-трык у нямецкім першынстве ў пераможным спатканьні зь мёнхэнглядбаскай «Барусіяй» (6:0)<ref>[https://www.bundesliga.com/en/bundesliga/news/bayern-munich-borussia-monchengladbach-live-line-ups-stats-lewandowski-sane-15728 «Robert Lewandowski closes in on history as Bayern Munich celebrate title by thrashing Borussia Mönchengladbach»]. Bundesliga.</ref>. 22 траўня ён парушыў рэкорд Герда Мюлера ў 40 галоў за сэзон, які той усталяваў у розыгрышы [[Чэмпіянат Нямеччыны па футболе 1971—1972 гадоў|1971—1972 гадоў]], адзначыўшыся на 90-й хвіліне матчу супраць «[[Аўгсбург (футбольны клюб)|Аўгсбургу]]» (5:2) у 41-й раз за сэзон<ref>[https://www.bundesliga.com/en/bundesliga/news/robert-lewandowski-breaks-gerd-muller-40-goal-record-bayern-munich-15979 «Robert Lewandowski sets new 41-goal league record for Bayern Munich»]. Bundesliga.</ref>. Гэты матч быў апошнім у каляндары сэзону для «Баварыі». Дзякуючы гэтаму гульцу нарэшце скарылася «[[Залатая буца]]»<ref>[https://www.espn.com/soccer/bayern-munich-gerbayern_munich/story/4385575/bayern-munichs-robert-lewandowski-breaks-gerd-mullers-bundesliga-goals-record «Robert Lewandowski beats Cristiano Ronaldo, Lionel Messi to European Golden Shoe»]. ESPN.</ref>. Левандоўскі распачаў [[Бундэсьліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе 2021—2022 гадоў|сэзон 2021—2022 гадоў]] голам, які скончыў матч у нічыю зь мёнхэнглядбаскай «Барусіяй» (1:1), то бок ён стаў першым гульцом, які сем разоў запар забіў у матчы адкрыцьці сэзону Бундэсьлігі<ref>[https://www.bbc.com/sport/football/58206961 «Borussia Monchengladbach 1-1 Bayern Munich: Robert Lewandowski scores again»]. BBC Sport.</ref>. 17 жніўня 2021 году ён таксама двойчы вынікова пацэліў і асыставаў [[Томас Мюлер|Томасу Мюлеру]] ў пераможным матчы супраць дортмундзкай «Барусіі», здабыўшы чарговы Супэркубак. Матчу папярэднічаў момант маўчаньня ў гонар Герда Мюлера, які сканаў быў днямі да таго<ref>[https://www.skysports.com/football/news/11899/12384159/borussia-dortmund-1-3-bayern-munich-robert-lewandowski-double-earns-german-super-cup «Borussia Dortmund 1-3 Bayern Munich: Robert Lewandowski double earns German Super Cup»]. Sky Sports.</ref>. 28 жніўня гулец зарабіў 15-ы хет-трык у Бундэсьлізе ў матчы супраць «Гэрты (5:0). У сярэдзіне сэзону польскі спартовец заняў другі радок, не атрымаўшы ўзнагароду Залаты мяч. Яны апярэдзіў Ліянэль Мэсі, але Левандоўскі быў узнагароджаны часопісам [[Франс-Футбал]]<ref>[https://www.theguardian.com/football/live/2021/nov/29/ballon-dor-2021-live-updates «Ballon d’Or 2021 — live updates!»]. The Guardian.</ref>. 17 сьнежня футбаліст усталяваў рэкорд Бундэсьлігі ў колькасьці галоў у каляндарным годзе, павялічыўшы сваю колькасьць трапных стрэлаў да 43<ref>[https://www.espn.com/soccer/report?gameId=608685 «Mueller scores in 400th game as Bayern crush Wolfsburg»]. ESPN.</ref>. 15 студзеня 2022 году Левандоўскі ўчыніў свой 16-ы хет-трык і забіў 300-ы гол у Бундэсьлізе ў матчы супраць «Кёльну» (4:0)<ref> [https://www.bbc.co.uk/sport/football/60008495 «Lewandowski scores 300th Bundesliga goal as Bayern rout Cologne»]. BBC Sport.</ref>. А ужо 8 сакавіка паляк здабыў хет-трык у матчы Лігі чэмпіёнаў супраць зальцбурскага «[[Рэд Бул Зальцбург|Рэд Була]]». З моманту першага трапнага стрэла і апошняга прайшло толькі 11 хвілінаў. Левандоўскі скончыў сэзон нямецкае лігу з 35 галамі на рахунку, пяты раз запар стаўшы найлепшым бамбардзірам і сёмы раз агулам, што параўняла гульца з Гердам Мюлерам. Акрамя таго, ён здабыў другі раз эўрапейскую прэмію «Залатая буца»<ref>[https://www.neogol.com/clasificacion-bota-de-oro/ «Clasificación Bota de Oro 2022. ¡Actualizada!»]. Neo Gol.</ref>. 30 траўня 2022 году Левандоўскі заявіў пра сваё жаданьне сысьці з клюбу, бо ягоная гісторыя тут ужо надыйшла да сканчэньня<ref>[https://theathletic.com/news/robert-lewandowski-my-bayern-story-at-end/GTLY1OxvUrWo/ «Lewandowski admits Bayern story 'at end'»]. The Athletic.</ref>. === «Барсэлёна» === 19 ліпеня 2022 году Левандоўскі падпісаў ўгоду з клюбам Ля-Лігі «[[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёнай]]». Паводле ўмоваў кантракт разьлічаны на 4 гады, а клюб выдаткаваў на набыцьцё супэрнападніка 45 млн эўра, з магчымасьцю павелічэньня сумы да 50 млн эўра<ref>[https://www.fcbarcelona.com/en/football/first-team/news/2683853/agreement-with-bayern-munich-for-the-transfer-of-robert-lewandowski «Agreement with Bayern Munich for the transfer of Robert Lewandowski»]. FC Barcelona.</ref>. Кантракт улучае пункт аб мінімальный сумы сплаты за выкуп гульца, якая была ўсталяваная ў памеры 500 млн эўра<ref>[https://www.espn.com/soccer/soccer-transfers/story/4701830/robert-lewandowski-completes-barcelona-move-from-bayern-munich «Lewandowski completes Barca move from Bayern»]. ESPN.</ref>. == Кар’ера ў зборнай == [[Файл:Robert Lewandowski 2018, JAP-POL (cropped).jpg|значак|Левандоўскі ў кашулі [[Зборная Польшчы па футболе|зборнай Польшчы]].]] У [[Зборная Польшчы па футболе|нацыянальнай зборнай Польшчы]] дэбютаваў 10 верасьня 2008 году ў матчы супраць [[зборная Сан-Марына па футболе|Сан-Марына]] (2:0)<ref>[https://web.archive.org/web/20090405151255/http://www.pzpn.pl/mecz.php?id=4633 PZPN.PL — Oficjalny Serwis Polskiego Futbolu]. pzpn.pl</ref>, Левандоўскі выйшаў на 59 хвіліне замест [[Марэк Саганоўскі|Марэка Саганоўскага]], а на 67-й хвіліне адзначыўся забітым голам. Гулец стаў другім футбалістам у гісторыі Польшчы пасьля [[Уладзімеж Любанскі|Ўладзімежа Любанскага]], які адзначыўся голам у дэбюце за нацыянальнай зборнай у такім маладым веку. Любанскі гэта зрабіў у 16 год. На [[Чэмпіянат Эўропы па футболе 2012 году|Эўра-2012]] забіў першы гол турніра, але зборная Польшчы ня здолела прайсьці ў чвэрцьфінал. 26 сакавіка 2013 году Левандоўскі двойчы трапна пацэліў у браму зборнай Сан-Марына ў першым матчы (5:0), дзе быў капітанам дружыны<ref>[http://www.uefa.com/worldcup/season=2014/matches/round=2000294/match=2008742/postmatch/report/index.html «Lewandowski-inspired Poland beat San Marino»]. UEFA.</ref>. Пазьней, ужо 6 верасьня ён выраўнаваў лік у матчы супраць [[Зборная Чарнагорыі па футболе|зборнай Чарнагорыі]], але Польшча ня здолела ў выніку прабіцца на [[чэмпіянат сьвету па футболе 2014 году|чэмпіянат сьвету 2014 году]] ў Бразыліі<ref>[https://bleacherreport.com/articles/1812595-england-qualify-for-2014-world-cup-with-2-0-win-over-poland «England Qualify for 2014 World Cup with 2-0 Win over Poland»]. Bleacher Report.</ref>. 7 верасьня 2014 году, у першым матчы адбору да чэмпіянату Эўропы 2016 году, нападнік зарабіў свой першы хет-трык у колерах Польшчы, чатыры разы трапна ўлучыўшы мяч у браму [[Зборная Гібральтару па футболе|зборнай Гібральтару]] (7:0)<ref>[https://www.theguardian.com/football/2014/sep/07/poland-gibraltar-euro-2016--match-report «Poland’s Robert Lewandowski scores four in seven-goal rout of Gibraltar»]. The Guardian.</ref>. 13 чэрвеня 2015 году ён зьдзейсьніў чарговы хет-трык у матчы супраць [[Зборная Грузіі па футболе|зборнай Грузіі]] (4:0), прычым тры мячы забіў за чатыры хвіліні<ref>[http://www.nzz.ch/sport/drei-tore-von-lewandowski-bei-polens-40-1.18561613 «Drei Tore von Lewandowski bei Polens 4:0»]. Neue Zürcher Zeitung.</ref>. 8 кастрычніка гулец двойчы адзначыўся ў матчы супраць [[Зборная Шатляндыі па футболе|зборнай Шатляндыі]] (2:2). Праз тры дні дапамог дружыне дамагчыся перамогі ў матчы супраць [[Зборная Ірляндыі па футболе|зборнай Ірляндыі]] (2:1), што кваліфікавала зборную да ўдзелу ў турніры ў Францыі<ref>[http://www.uefa.com/uefaeuro/qualifiers/season=2016/matches/round=2000446/match=2014050/postmatch/report/index.html «Lewandowski’s latest takes Poland to France»]. UEFA.</ref>. Левандоўскі скончыў кампанію з 13 галамі на рахунку, ачоліўшы сьпіс бамбардзіраў сумесна з паўночнаірляндцам [[Дэйвід Гілі|Дэйвідам Гілі]]<ref>[http://www.uefa.com/uefaeuro/qualifiers/news/newsid=2292506.html «Lewandowski equals Healy’s scoring record»]. UEFA.</ref>. Тым ня менш, на чэмпіянаце Эўропы ўлетку 2016 году адзначыўся толькі аднойчы з гульні і двойчы з кропкі 11 мэтраў. Польша саступіла ў чвэрцьфінале [[Зборная Партугаліі па футболе|зборнай Партугаліі]]. 5 кастрычніка 2017 году Левандоўскі здабыў чарговы хет-трык у матчы супраць [[Зборная Армэніі па футболе|зборнай Армэніі]] (6:1), давёўшы лік сваіх галоў у складзе зборнай да 50, чым перасягнуў папярэдні рэкорд, усталяваны Ўладзімежам Любанскім<ref>[http://www.espnfc.com/poland/story/3221099/robert-lewandowski-becomes-polands-all-time-leading-scorer «Robert Lewandowski becomes Poland’s all-time leading scorer»]. ESPN.</ref>. 8 кастрычніка 2017 году Левандоўскі адзначыўся голам у матчы супраць зборнай Чарнагорыі (4:2). Нападнік скончыў кваліфікацыйную кампанію да [[чэмпіянат сьвету па футболе 2018 году|чэмпіянату сьвету 2018 году]] з 16 галамі на рахунку, то бок рэкордам для эўрапейскай кваліфікацыі чэмпіянату сьвету<ref>[https://web.archive.org/web/20210128050128/https://www.bundesliga.com/en/news/Bundesliga/robert-lewandowski-sets-world-cup-qualifying-goal-record-ahead-of-ronaldo-461228.jsp «Bayern Munich’s Robert Lewandowski sets European scoring record for Poland»]. Bundesliga.</ref>. Тым ня менш, на самом турніры ў трох матчах групы супраць [[Зборная Сэнэгалу па футболе|зборных Сэнэгалу]], [[Зборная Калюмбіі па футболе|Калюмбіі]] і [[Зборная Японіі па футболе|Японіі]] паляк адзначыцца ня здолеў, а ягоная дружына заняла апошняе месца. Робэрт браў удзел у [[чэмпіянат Эўропы па футболе 2020 году|чэмпіянаце Эўропы 2020 году]], але ягоныя трапныя стрэлы ў брамы [[Зборная Гішпаніі па футболе|зборнай Гішпаніі]] і [[Зборная Швэцыі па футболе|Швэцыі]] не дапамаглі дружыне пазьбегнуць апошняга меца ў групе. == Дасягненьні == '''«Лех»''': * [[Чэмпіянат Польшчы па футболе|Чэмпіён Польшчы]]: 2010 * Уладальнік [[Кубак Польшчы па футболе|Кубка Польшчы]]: 2009 * Уладальнік [[Супэркубак Польшчы па футболе|Супэркубка Польшчы]]: 2009 '''«Барусія»''': * [[Чэмпіянат Нямеччыны па футболе|Чэмпіён Нямеччыны]]: 2011, 2012 * Уладальнік [[Кубак Нямеччыны па футболе|Кубка Нямеччыны]]: 2012 * Уладальнік [[Супэркубак Нямеччыны па футболе|Супэркубка Нямеччыны]]: 2013 '''«Баварыя»''': * [[Чэмпіянат Нямеччыны па футболе|Чэмпіён Нямеччыны]]: 2015, 2016, 2017, 2018, 2019, 2020, 2021, 2022 * Уладальнік [[Кубак Нямеччыны па футболе|Кубка Нямеччыны]]: 2016, 2019, 2020 * Уладальнік [[Супэркубак Нямеччыны па футболе|Супэркубка Нямеччыны]]: 2016, 2017, 2018, 2020, 2021 * Пераможца [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігі чэмпіёнаў]]: 2020 * Уладальнік [[Супэркубак УЭФА|Супэркубка УЭФА]]: 2020 * Пераможца [[Клюбны чэмпіянат сьвету па футболе|клюбнага чэмпіянату сьвету]]: 2020 '''«Барсэлёна»''': * [[Чэмпіянат Гішпаніі па футболе|Чэмпіён Гішпаніі]]: 2023, 2025 * Уладальнік [[Кубак Гішпаніі па футболе|Кубка Гішпаніі]]: 2025 * Уладальнік [[Супэркубак Гішпаніі па футболе|Супэркубка Гішпаніі]]: 2023, 2025 == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Transfermarkt}} * {{Soccerway}} * [http://www.bvb.de/?%81%9D%5C%1B%E7%F4%9D%2Ao%EE%8D%9B Профіль на афіцыйным сайце «Барусіі» Дортмунд] * [https://web.archive.org/web/20120426172209/http://www.transfermarkt.co.uk/en/robert-lewandowski/leistungsdaten-detail/spieler_38253.html Статыстыка ў Бундэсьлізе] * [http://www.sports.ru/tags/5899346.html Профіль] на Sports.ru {{Склад ФК Барсэлёна}} {{Навігацыйная група |назоў = Левандоўскі ў складзе [[Зборная Польшчы па футболе|зборнай Польшчы]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Чэмпіянат Эўропы па футболе|Эўропы]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Польшча}}; |Польшча на ЧЭ-2012 |Польшча на ЧЭ-2016 |Польшча на ЧС-2018 |Польшча на ЧЭ-2020 |Польшча на ЧС-2022 |Польшча на ЧЭ-2024 }} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Левандоўскі, Робэрт}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Варшаве]] [[Катэгорыя:Польскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Польшчы]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Зьніч» Прушкаў]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Лех» Познань]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Барусія» Дортмунд]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Баварыя» Мюнхэн]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Барсэлёна»]] n9yvdiwohmz9ouf3efsspmw1k8dlqhf Карым Бэнзэма 0 121467 2620266 2614207 2025-06-16T09:07:42Z Dymitr 10914 /* Дасягненьні */ абнаўленьне зьвестак 2620266 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст | імя = Карым Бэнзэма | клюб = [[Аль-Ітыгад Джыда|Аль-Ітыгад]] | нумар = 9 | гады = 2005—2009<br/>2009—2023<br/>2023— | клюбы = [[Алімпік Ліён]]<br/>[[Рэал Мадрыд]]<br/>[[Аль-Ітыгад Джыда|Аль-Ітыгад]] | гульні(галы) = 112 (43)<br/>439 (238)<br/>29 (17) | нац гады = 2007— | нац зборная = {{Футбол Францыя|няма}} | нац гульні(галы) = 97 (37) | абнаўленьне(клюб) = 24 кастрычніка 2024 | абнаўленьне(зборная) = 13 чэрвеня 2022 }} '''Карым Бэнзэма''' ({{мова-fr|Karim Benzema}}; нарадзіўся 19 сьнежня 1987 году, [[Ліён]], [[Францыя]]) — францускі футбаліст [[альжырцы|альжырскага]] паходжаньня, нападнік саудаўскага клюбу «[[Аль-Ітыгад Джыда|Аль-Ітыгад]]» і [[Зборная Францыі па футболе|нацыянальнай зборнай Францыі]]. У асноўным Карым гуляе ў якасьці нападніка, аднак можа згуляць і на пазыцыі ўскрайняга [[ўінгер]]а, таксама вядомы сваімі тэхнічнымі магчымасьцямі<ref>[https://web.archive.org/web/20121026111731/http://soccernet.espn.go.com/world-cup/player/bio?id=46858&cc=5901&ver=us «Karim Benzema: Overview»]. ESPN.</ref>. == Раньнія гады == Бэнзэма ёсьць сынам эмігрантаў зь беднай [[альжыр]]скай вёсачкі, нарадзіўся ў паўночным прыгарадзе [[Ліён]]у. У ягоных бацькоў, Гафіда й Малікі, дзевяць дзяцей, пяць дзяўчынак і чатыры хлопчыкі. Сям’я Бэнзэма жыла даволі сьціпла ў невялікім доме ў цэнтры Бро Тэраёна, раёне з высокім узроўнем [[беспрацоўе|беспрацоўя]]. Ва ўзросьце васьмі гадоў ён пачаў гуляць за мясцовы клюб «Бро Тэраён», дзе яго хутка заўважылі, дзякуючы ягоным здольнасьцям, якія былі відавочна вышэй сярэдняга ўзроўню. == Кар’ера == === «Ліён» === Яму было 9 гадоў, калі ён патрапіў у сыстэму падрыхтоўкі «[[Алімпік Ліён|Ліёну]]», і ўсяго 17, калі ён стаў адным з найлепшых гульцоў рэзэрву гэтай каманды, забіваючы па тры дзясяткі галоў за сэзон. У сьнежні 2004 году Карым трапіў у асноўную каманду «Ліёну», 15 студзеня 2005 году на хатнім стадыёне «[[Стад дэ Жэрлян|Жэрлян]]» Карым дэбютаваў у матчы чэмпіянату Францыі. У самым пачатку кар’еры Бэнзэма любілі параўноўваць з [[Давід Трэзэге|Давідам Трэзэге]] за здольнасьць абыходзіць абарону, але неўзабаве яго сталі ўжо параўноўваць з [[Зынэдын Зыдан|Зынэдынам Зыданам]], адным з найлепшых футбалістаў у гісторыі Францыі, які таксама мае [[кабільцы|кабільскае]] паходжаньне. У [[Ліга 1 чэмпіянату Францыі па футболе 2005—2006 гадоў|сэзоне 2005—2006 гадоў]] Бэнзэма адкрыў лік сваім мячам у францускай лізе, то бок на апошняй хвіліне матчу ён засмуціў брамніка «[[Аячча (футбольны клюб)|Аячча]]». У [[Ліга 1 чэмпіянату Францыі па футболе 2006—2007 гадоў|сэзоне 2006—2007 гадоў]] Бэнзэма стаў асноўным нападнікам «Ліёна». Ён згуляў у 21 гульні і забіў 5 галоў. На наступны сэзоне Карым забіў 20 галоў у чэмпіянаце Францыі й стаў найлепшым бамбардзірам, і адным зь лідэраў сваёй каманды. У прэсе зьявілася інфармацыя пра цікавасьць да Бэнзэмы з боку вядучых клюбаў Эўропы, як то «[[Рэал Мадрыд|Рэал]]», «[[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]]», «[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]» і «[[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]]», але сам Карым праз свайго агента заявіў пра нежаданьне пакідаць «Ліён», зь якім ён мае намер перамагчы ў [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лізе чэмпіёнаў УЭФА]]<ref>[http://www.lyoncapitale.fr/index.php?menu=05&article=3264 Benzema veut gagner la Ligue des Champions avec l’OL]. Lyon Capitale.</ref><ref>[http://www.soccer.ru/news/44359.shtml Бензема остаётся в «Лионе»]. Soccer.ru.</ref>. У [[Ліга 1 чэмпіянату Францыі па футболе 2008—2009 гадоў|сэзоне 2008—2009 гадоў]] форвард забіў 17 галоў у 36 матчах чэмпіянату Францыі. Усяго ў 149 гульнях за «Ліён» Бэнзэма забіў 66 галоў. === «Рэал» === Аднак 1 ліпеня 2009 году за € 35 млн Бэнзэма перайшоў у гішпанскі клюб «[[Рэал Мадрыд|Рэал]]», падпісаўшы шасьцігадовы кантракт. Згодна з кантрактам француз атрымлівае 6,5 млн эўра ў год. За вылікам падатку, які складае 24% атрымліваецца 5 мільёнаў эўра. «Рэал Мадрыд» заплаціў агенту гульца Карыму Джазыры 10% камісіі ад сумы трансфэру. Гэта максымальна дазволеная працэнтная стаўка агента ў эўрапейскім футболе. 9 ліпеня ён быў афіцыйна прадстаўлены ў якасьці новага гульца «Рэалу». Прэзэнтацыя нападніка на «[[Сант’яга Бэрнабэў (стадыён)|Сант’яга Бэрнабэў]]» сабрала каля 15—20 тысячаў гледачоў. Карым Бэнзэма стаў пятнаццатым францускім гульцом у гісторыі мадрыдзкага клюбу. === Міжнародная кар’ера === У 2004 годзе Бэнзэма быў гульцом зборнай Францыі да 17 гадоў, зь якой перамог у чэмпіянаце Эўропы сярод юнакоў да 17 гадоў, упершыню ў гісторыі зборнай. На турніры, які праходзіў у [[Францыя|Францыі]], Бэнзэма забіў 1 гол у матчы супраць зборнай Паўночнай Ірляндыі ў групавым этапе. Пазьней гуляў за зборную да 18 гадоў. У 2005 годзе разам са зборнай перамог у рзыгрышу [[Кубак Мэрыдыяна|Кубка Мэрыдыяна]]. Ён адыграў ва ўсіх чатырох матчах і дзякуючы пяці ягоным галам Францыя выйграла турнір. У сьнежні 2006 году атрымаў выклік у [[Зборная Францыі па футболе|першую зборную Францыі]] ў матчы супраць [[зборная Грэцыі па футболе|зборнай Грэцыі]], аднак па прычыне траўмы на поле так і не зьявіўся. Бэнзэма меў права выступаць за [[зборная Альжыру па футболе|зборную Альжыру]], аднак адмовіўся ад такога права, сказаўшы што «мае бацькі з Альжыру, гэтая краіна — у маім сэрцы, але ў футбол я буду гуляць за Францыю»<ref>[https://web.archive.org/web/20140113172744/http://news.sport-express.ru/2006-12-06/167153/ Бензема предпочел Францию Алжиру]. Спорт-Экспресс.</ref>. Паўнавартасны дэбют адбыўся 28 сакавіка 2007 году ў таварыскім матчы супраць [[Зборная Аўстрыі па футболе|зборнай Аўстрыі]], у якой Бэнзэма, выйшаўшы на поле ў другім тайме, забіў гол і прынёс перамогу сваёй зборнай. == Дасягненьні == [[Файл:KBenzema.jpg|значак|Бэнзэма ў складзе [[Зборная Францыі па футболе|нацыянальнай зборнай Францыі]].]] '''«Ліён»''': * [[Чэмпіянат Францыі па футболе|Чэмпіён Францыі]]: 2005, 2006, 2007, 2008 * Уладальнік [[Кубак Францыі па футболе|Кубка Францыі]]: 2008 * Уладальнік [[Супэркубак Францыі па футболе|Супэркубка Францыі па футболе]]: 2006, 2007 '''«Рэал»''': * [[Чэмпіянат Гішпаніі па футболе|Чэмпіён Гішпаніі]]: 2012, [[Ля Ліга 2016—2017 гадоў|2017]], [[Ля Ліга 2019—2020 гадоў|2020]], [[Ля Ліга 2021—2022 гадоў|2022]] * Уладальнік [[Кубак Гішпаніі па футболе|Кубка Гішпаніі]]: 2011, 2014, 2023 * Уладальнік [[Супэркубак Гішпаніі па футболе|Супэркубка Гішпаніі]]: 2012, 2017, 2022 * Пераможца [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігі чэмпіёнаў]]: 2014, 2016, 2017, 2018, 2022 * Уладальнік [[Супэркубак УЭФА па футболе|Супэркубка УЭФА]]: 2014, 2016, 2017 * Пераможца [[Клюбны чэмпіянат сьвету па футболе|клюбнага чэмпіянату сьвету]]: 2014, 2016, 2017, 2018, 2022 '''«Аль-Ітыгад»''': * [[Чэмпіянат Саудаўскай Арабіі па футболе|Чэмпіён Саудаўскай Арабіі]]: 2025 * Уладальнік [[Кубак Саудаўскай Арабіі па футболе|Кубка Саудаўскай Арабіі]]: 2025 '''Францыя''': * Пераможца [[Ліга нацыяў УЭФА|Лігі нацыяў УЭФА]]: 2021 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://webarchive.loc.gov/all/20090219093038/http://www.benzema.com// Афіцыйны сайт]{{ref-fr}} * {{Transfermarkt}} * {{Soccerway}} * [http://www.realmadrid.com/cs/Satellite/en/1193041476158/1202775163178/jugador/Jugador/Benzema.htm Профіль на афіцыйным сайце «Рэал Мадрыд»]{{ref-en}}{{ref-es}} {{Навігацыйная група |назоў = Бэнзэма ў складзе [[Зборная Францыі па футболе|зборнай Францыі]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Чэмпіянат Эўропы па футболе|Эўропы]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Францыя}}; |Францыя на ЧЭ-2008 |Францыя на ЧЭ-2012 |Францыя на ЧС-2014 |Францыя на ЧЭ-2020 |Францыя на ЧС-2022 }} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Бэнзэма, Карым}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Ліёне]] [[Катэгорыя:Францускія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Францыі]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Алімпік» Ліён]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Рэал» Мадрыд]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Аль-Ітыгад» Джыда]] 5ijooct5t35h6uo0gixqndd2leuqq3f Шаблён:Прэм’ер-ліга чэмпіянату Армэніі па футболе 10 121971 2620289 2610893 2025-06-16T11:25:43Z Artsiom91 28241 абнаўленьне зьвестак 2620289 wikitext text/x-wiki {{Навігацыйная табліца2 |назва_шаблёну = Прэм’ер-ліга чэмпіянату Армэніі па футболе |назва = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Армэніі па футболе|Прэм’ер-ліга]] [[Чэмпіянат Армэніі па футболе|чэмпіянату Армэніі па футболе]] ў [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Армэніі па футболе 2024—2025 гадоў|сэзоне 2024—2025 гадоў]] |базавы_стыль = background-color: {{Колер|Армэнія}}; |кляса_карткі = hlist |сьпіс1 = * [[Алашкерт Ерэван|Алашкерт]] * [[Арарат Ерэван|Арарат]] * [[Арарат-Армэнія Ерэван|Арарат-Армэнія]] * [[Ван Чарэнцаван|Ван]] * [[Гандзасар Капан|Гандзасар]] * [[Ноа Ерэван|Ноа]] * [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] * [[Урарту Ерэван|Урарту]] * [[Ўэст-Армэнія Ерэван|Ўэст-Армэнія]] * [[Шырак Гюмры|Шырак]] }}<noinclude> [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Футбольныя чэмпіянаты|Армэнія]] [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Армянскі футбол]] </noinclude> 6r1pvr1m4m084sj1hn1csz3v0axjl32 Шаблён:Прымэра дывізіё чэмпіянату Андоры па футболе 10 122759 2620286 2610888 2025-06-16T11:15:40Z Artsiom91 28241 выпраўленьне спасылак 2620286 wikitext text/x-wiki {{Навігацыйная табліца2 |назва_шаблёну = Прымэра дывізіё чэмпіянату Андоры па футболе |назва = [[Прымэра дывізіё чэмпіянату Андоры па футболе|Прымэра дывізіё]] [[Чэмпіянат Андоры па футболе|чэмпіянату Андоры па футболе]] ў [[Прымэра дывізіё чэмпіянату Андоры па футболе 2024—2025 гадоў|сэзоне 2024—2025 гадоў]] |базавы_стыль = background-color: {{Колер|Андора}}; |кляса_карткі = hlist |сьпіс1 = * [[Ардына (футбольны клюб)|Ардына]] * [[Атлетык Эскальдэс-Энгардань|Атлетык]] * [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] * [[Ля-Масана (футбольны клюб)|Ля-Масана]] * [[Пас-дэ-ля-Каса Энкамп|Пас-дэ-ля-Каса]] * [[Пэнья Энкарнада Андора-ля-Вэльля|Пэнья Энкарнада]] * [[Ранжэрс Андора-ля-Вэльля|Ранжэрс]] * [[Санта-Калёма (футбольны клюб)|Санта-Калёма]] * [[Уніё Эспартыва Санта-Калёма|Уніё Эспартыва]] * [[Эспэранса Андора-ля-Вэльля|Эспэранса]] }}<noinclude> [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Футбольныя чэмпіянаты|Андора]] [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Андорскі футбол]] </noinclude> h5o1whyvcrn8271hcfr7i3cw5by9v7n Нацыянальная народная армія 0 124914 2620242 2619931 2025-06-16T07:34:12Z ChemSim 91320 ([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:GDR Army OF-1a Oberleutnant.gif]] → [[File:GDR Army OF1a Oberleutnant Na.gif]] [[c:COM:FR#FR4|Criterion 4]] (harmonizing names of file set) 2620242 wikitext text/x-wiki {{Нацыянальная армія |Назва = Нацыянальная народная армія |Арыгінальная назва = {{мова-de|Nationale Volksarmee}} |Выява = Coat of arms of NVA (East Germany).svg |Апісаньне выявы = Эмблема ННА |Дата заснаваньня = 1 сакавіка 1956 |У сучасным выглядзе з = |Дата роспуску = 3 кастрычніка 1990 |Падразьдзяленьні = Сухапутныя сілы<br />ВПС<br />СПА<br />Вайскова-марскі флёт<br />Пагранічныя войскі |Штаб-кватэра = |Лётныя гадзіны = |Тытул галоўнакамандуючага = |Галоўнакамандуючы = |Тытул міністра абароны = Міністар нацыянальнай абароны |Міністар абароны = [[Вілі Штоф]]<br />[[Гайнц Гофман]]<br />[[Гайнц Кэсьлер]]<br />[[Тэадор Гофман]] |Тытул начальніка штаба = |Начальнік штаба абароны = |Прызыўны ўзрост = 18 гадоў |Прызыў на вайсковую службу = 18 месяцаў |Свабодныя = |Свабодныя жанчыны = |Прыдатныя = |Прыдатныя жанчыны = |Трапляюць у прызыўны ўзрост = |Трапляюць жанчыны = |Занятыя ў войску = |Месца = |Рэгулярныя войскі = 120 000 |Разгорнутыя за мяжой = |Запас = |Ваенізаваныя службы = |Бюджэт = |Адсоткі СНП = |Унутраныя пастаўшчыкі = |Замежныя пастаўшчыкі = |Гадавы імпарт = |Гадавы экспарт = |Гісторыя = |Званьні = Радавы<br />Яфрэйтар<br />Штабс-Яфрэйтар<br />Унтар-афіцэр<br />Унтар-фэльдфэбель<br />Фэльдфэбель<br />Обэр-фэльдфэбель<br />Штабс-фэльдфэбель<br />Прапаршчык<br />Старшы прапаршчык<br />Штабс-прапаршчык<br />Старшы штабс-прапаршчык<br />Малодшы лейтэнант<br />Лейтэнант<br />Старшы лейтэнант<br />капітан<br />Маёр<br />Падпалкоўнік<br />Палкоўнік<br />Ґенэрал-маёр<br />Ґенэрал-лейтэнант<br />Ґенэрал-палкоўнік<br />Ґенэрал арміі<br />Маршал НДР }} [[Файл:Flag of NVA (East Germany).svg|значак|Сьцяг ННА НДР]] [[Файл:Flag of warships of VM (East Germany).svg|значак|Сьцяг ВМФ НДР]] [[Файл:Nva-ehrenwache.jpg|значак|Ганаровая варта ННА]] [[Файл:Bundesarchiv Bild 183-85668-0001, Berlin, Mauerbau, Bereitschaftspolizei.jpg|значак|Жаўнеры войска НДР. (ННА сфармавалася ў 1956 годзе з т. зв. «казармавай паліцыі», якая ўваходзіла ў структуру [[Народная паліцыя|Народнай паліцыі]]). Вайскоўцы на дадзеным фота, датычацца да частак, эквівалентным беларускім «[[унутраныя войскі|унутраным войскам]]».<br />Перад дзяжурствам на [[бэрлінскі мур|бэрлінскім муры]] 1961 год.]] [[Файл:Lkw-tatra-813.jpg|значак|Грузавік [[Татра-813]] войска [[НДР]]]] [[Файл:Tatra 815 8x8 NVA.jpg|значак|Грузавік [[Татра-815]] на ўзбраеньні войска [[НДР]]]] '''Нацыяна́льная наро́дная а́рмія''' ({{мова-de|Nationale Volksarmee, NVA}}) — [[узброеныя сілы]] [[НДР]]. == Стварэньне == 18 студзеня 1956 году [[Народная палата НДР]] прыняла Закон пра стварэньне войска (ННА) і міністэрства нацыянальнае абароны. 1 сакавіка 1956 году, калі першыя часткі ННА прынялі ваенную прысягу, адзначаўся як Дзень войска (ННА) і зьяўляўся ўсенародным сьвятам працаўнікоў Нямецкае Дэмакратычнае Рэспублікі. == Дактрына == Афіцыйная пазыцыя ўсходненямецкага кіраўніцтва па пытаньнях абароны фармулявалася як «адмаўленьне ўсіх традыцыяў пруска-нямецкае ваеншчыны», і засноўвалася на далейшым умацаваньні абараназдольнасьці сацыялістычнага ладу НДР, а таксама на цесным узаемадзеяньні з войскамі сацыялістычных краінаў. ННА працягвала традыцыі ўзброенае барацьбы нямецкага [[пралетарыят]]у, а таксама вызваленчага руху эпохі напалеонаўскіх войнаў. Аднак фактычна цалкам з клясычнаю ваеннаю традыцыяю Нямеччыны падрана не было. Сыстэма званьняў і знакаў адрозьненьня ННА НДР уяўляла сабою кампіляцыю са знакаў адрозьненьня [[вэрмахт]]у й Войска. Варта адзначыць, што сыстэма званьняў у [[бундэсвэр]]ы фармавалася пад уплывам сыстэмы званьняў ЗША. Артыкул 7.2 Канстытуцыі НДР 1968 году абвяшчаў: <blockquote> Нямецкая Дэмакратычная Рэспубліка арганізуе абарону краіны, а таксама ахову сацыялістычнага ладу й жыцця грамадзянаў. Нацыянальнае народнае войска ды іншыя органы абароны краіны ахоўваюць сацыялістычныя заваёвы народу ад усіх замахаў звонку. Нацыянальнае народнае войска падтрымлівае ў інтарэсах захаваньня міру й забесьпячэньне бясьпекі сацыялістычнай дзяржавы цеснае баявое братэрства з войскамі [[СССР|Савецкага Саюзу]] й іншых сацыялістычных дзяржаваў. </blockquote> == Падрыхтоўка афіцэрскага складу == Падрыхтоўка афіцэрскага складу праводзілася ў вышэйшых афіцэрскіх вучэльнях і ў Ваеннай акадэміі імя [[Фрыдрых Энгельс|Фрыдрыха Энгельса]]. На [[1973]] год па сацыяльным паходжаньні каля 90 % афіцэраў і ґенэралаў былі выхадцамі з працоўных і сялянаў. == Колькасьць == На 1987 год Сухапутныя сілы ННА НДР налічвалі 120 000 вайскоўцаў. Складаліся з 2 бранетанкавых дывізіяў, 4 матарызаваных дывізіяў, 2 брыгадаў ракетаў тыпу «зямля-зямля», 10 артылерыйскіх палкоў, 9 палкоў ППА, 1 полку авіяпадтрымкі, 2 процітанкавых батальёнаў і іншых частак падтрымкі. == Канец войска НДР == 3 кастрычніка 1990 году адбылося ўзьяднаньне Нямецкае Дэмакратычнае Рэспублікі і Фэдэратыўнае Рэспублікі Нямеччыны. Аднак войска НДР не было ўлучана ў склад бундэсвэру, а было фактычна расфармавана. Ґенэралы ННА былі звольнены міністрам раззбраеньня й абароны НДР [[Райнэр Эпэльман|Райнэрам Эпэльманам]] са службы яшчэ 2 кастрычніка. Вайсковыя званьні афіцэраў ННА не былі прызнаны бундэсвэрам, які фактычна пазбавіў іх званьняў, а службу ў войску НДР не прызналі ні за ваенны, ні за грамадзянскі працоўны стаж. Аднак не адразу, але пасьля былі звольнены шматлікія адмыслоўцы (лётчыкі й авіятэхнікі), абслугоўвалыя прынятыя на ўзбраеньне бундэсвэрам зьнішчальнікі [[МІГ-29]], раней якія належалі ННА. Прынятыя на службу ў Бундэсвэры афіцэры ННА атрымалі ніжэйшыя званьні. 3 кастрычніка ННА складалася з 88 800 чалавек (сярод іх 23 155 афіцэраў і 22 549 унтар-афіцэраў), але большасьць асабовага склада не былі прыняты на службу ў Бундэсвэры. == Вайскова-марскі флёт НДР == === Склад === З усіх невялікіх флятоў краінаў-саюзьніцаў СССР па Варшаўскай дамове Ваенна-марскі флёт Войска НДР у канцы 1980-х гг. быў найболей баяздольным. Яго аснову складалі сучасныя караблі, якія ўступілі ў лад у 1970—1980-х гг. Усяго да моманту аб’яднаньня Нямеччыны ў 1990 г. у яго складзе знаходзілася 110 баявых караблёў розных клясаў і 69 дапаможных судоў. У складзе марское авіяцыі налічвалася 24 вэрталёта (16 — тыпу Мі-8 і 8 — тыпу Мі-14), а таксама 20 зьнішчальнікаў-бамбавікоў Су-17. Колькасьць асабовага складу ВМФ — каля 16 тысячаў чал. Самымі буйнымі караблямі ў складзе ВМФ НДР былі тры вартавых карабля тыпу «Rostock» (інш.1159), пабудаваныя ў СССР на Зялёнадольскім суднабудаўнічым заводзе ў 1978, 1979 і 1986 гадах адпаведна. Аснову супрацьлодкавых сілаў складалі 16 малых супрацьлодкавых караблёў (МСК) тыпу «Parchim» інш.133.1. Караблі будаваліся з 1980 па 1985 г. на верфі «Peenewerft» у г. Вольгаст па праекце, распрацаванаму ў ГДР з дапамогаю савецкіх адмыслоўцаў на базе МСК інш.1124. У 1986—1990 гг. для СССР было пабудавана 12 МСК гэтага тыпу па мадэрнізаваным праекце 133.1-М. Іншым прыкладам супрацоўніцтва Савецкага Саюзу і Ўсходняе Нямеччыны ў вобласьці ваеннага караблебудаваньня зьяўлялася будаўніцтва ў НДР па савецкім праекце (інш.151) ракетных катэраў (РКА) поўным водазьмяшчэньнем 380 т, якія плянавалася ўзброіць васьмю найновымі супрацькарабельнымі ракетамі (СКР) «Уран» (вытворчасьць СКР па савецкай ліцэнзіі вызначалася разгарнуць у НДР). Меркавалася, што гэты РКА паступіць на ўзбраеньне флатоў краінаў-удзельніцаў Варшаўскай дамовы. Да аб’яднання Нямеччыны атрымалася пабудаваць толькі два катэры гэтага тыпу, яшчэ чатыры знаходзіліся ў рознай ступені гатовасьці. Для замены састарэлых РКА інш.205 (у канцы 1980-х гг. усё 12 РКА гэтага праекту вывелі ў рэзэрв) ВМФ НДР атрымаў ад СССР пяць ракетных катэраў інш.1241-РЭ. Гэтыя катэры (распрацаваныя ЦКБ «Дыямэнт» на базе інш.1241.1-T) з 1980 г. будаваліся на экспарт [[Рыбінскі суднабудаўнічы завод|Рыбінскім]] і [[Яраслаўскі суднабудаўнічы завод|Яраслаўскім]] суднабудаўнічымі заводамі. Усяго для Баўгарыі, НДР, Індыі, Емэну, Польшчы й Румыніі пабудавалі 22 РКА. У складзе ВМФ НДР знаходзіліся таксама шэсьць вялікіх тарпедных катэраў пр.206, пабудаваных у СССР у 1968—1976 гг. Толькі ў ВМФ НДР існаваў такі кляс караблёў, як сверхмалыя (водазьмяшчэньнем 28 тонаў) ТКА тыпу «Libelle» (далейшае разьвіцьцё ТКА тыпу «Iltis») з жэлобнымі тарпеднымі апаратамі для 533-мм тарпедаў. Тарпеда выстрэльвалася назад — гэтак жа, як гэта рабілі савецкія ТКА тыпу «Г-5» у 1930—1940 гг. Усходненямецкі флёт разьмяшчаў трыццацьцю ТКА тыпу «Libelle». У складзе амфібййных сілаў знаходзілася 12 дэсантных караблёў (ДК) тыпу «Ноуегswerda» (поўным водазьмяшчэньнем 2000 тонаў), спраектаваных і пабудаваных у 1974—1980 гг. у НДР. Яшчэ два карабля гэтага тыпу пераабсталёўвалі ў транспарты забесьпячэньня. ВМФ НДР валодаў досыць шматлікімі мінна-тральнымі сіламі. З 1969 г. вялося будаўніцтва базавых тральшчыкаў тыпу «Greiz» («Kondor II»). Усходненямецкі флёт атрымаў 26 караблёў гэтага тыпу, яшчэ 18 адзінкаў дабудавалі ў варыянце памежных СКР (тып «Kondor I») для Берагавое аховы (Grenzebrigade Kuste). Пяць базавых тральшчыкаў былі пераабсталяваны ў выратавальныя й навучальныя судны. У складзе дапаможнага флёту знаходзілася 69 судоў рознага прызначэньня. Галоўным чынам гэта былі сучасныя судны параўнальна невялікага водазьмяшчэньня, пабудаваныя на нацыянальных вэрфях, а таксама ў СССР і ПНР. === Пасьля аб’яднаньня Нямеччыны === 3 кастрычніка 1990 г. «дзяржава працоўных і сялянаў на нямецкай зямлі» (як ганарліва зваў НДР яе першы кіраўнік [[Вільгельм Пік]]) спыніла сваё існаваньне, і перад кіраўніцтвам аб’яднанае Нямеччыны з усёю вастрынёю ўстала пытаньне, што рабіць з асабовым складам і ўзбраеньнем, якія дасталіся ў спадчыну ад ННА НДР. На тэрыторыі былое НДР было ўтворана часавае аб’яднанае камандаваньне Bundeswehr «Ost» (Усход), якое й прыняло на сябе ролю ліквідацыйнае камісіі. Асабовы склад тэрміновае службы паступова звольнілі, некаторая колькасьць афіцэраў пасьля адпаведнай «праверкі» прынялі на службу ў [[Бундэсвэр]]. Узбраеньне й тэхніку, за рэдкім выключэньнем (зьнішчальнікі МІГ-29), меркавалася прадаць іншым краінам ці ж утылізаваць. Увесь флёт былое НДР быў засяроджаны ў Растоке і чакаў свае долі. Адразу ж адправіліся на злом найболей старыя й патрабавалыя рамонту караблі. Урад ФРН узмоцнена шукаў пакупнікоў, разльічваючы выгодна прадаць найболей сучасныя баявыя адзінкі. Усе 16 МПК тыпу «Parchim» у 1992 г. купіла Інданэзія, караблі пасьля пераабсталяваньня й падрыхтоўкі экіпажаў паступова перайшлі ў інданэзійскі порт Сурабаю. Цікава адзначыць, што ў 1996 г. Зялёнодольскае ПКБ прапанавала камандаваньню ВМС Інданэзіі праект мадэрнізацыі гэтых караблёў да ўзроўню МПК пр.133.1-М. Акрамя таго, Інданэзія набыла 9 БТ тыпу «Kondor II» і ўсё 12 ДК тыпу «Hoyerswerda», а таксама два пераабсталяваных з ДК транспарта забеспячэньня. З усёй спадчыны, якую атрымала ФРН найвялікую цікавасьць выклікала РКА пр.1241-РЭ. Улічваючы, што сярод пакупнікоў савецкай зброі знаходзяцца, мякка кажучы, недружалюбныя ЗША дзяржавы, камандаванне ВМС ЗША прыняло рашэньне дасканала вывучыць катэр. Выбар упаў на РКА «Hiddensee» (былы «Rudolf Egelhofter»). У сьнежні 1991 г. на палубе транспартнага судна ён прыбыў у ЗША і быў прыпісаны да дасьледчага цэнтру ВМС ЗША ў горадзе Саламон (штат Мэрылэнд). Катэр быў падвергнуты ўсебаковым выпрабаваньням па адмысловай праграме. Амэрыканскія адмыслоўцы высока ацанілі канструкцыю корпусу карабля, ягоныя хадавыя й манэўраныя якасьці, аднак адзначаўся недастатковы (па амэрыканскіх стандартах) рэсурс маршавых і фарсажных газавых турбінаў, традыцыйна крытыкавалася радыёэлектроннае ўзбраеньне. Таксама адзначалася нізкая баявая эфэктыўнасьць ракетаў П-20 (экспартная мадыфікацыя [[П-15 Тэрміт]]), добрую адзнаку атрымала шасьціствольная АУ [[АК-630]]. У цэлым было зроблена заключэньне, што РКА такога тыпу, узброеныя больш сучаснымі ПКР «Маскіт» (інш.12411, 12421) ці «Ўран» (інш.12418) уяўляюць сабою досыць сур’ёзную небясьпеку для караблёў ВМС ЗША і іх саюзьнікаў. Астатнія чатыры РКА засталіся ў Растоке. Пэрыядычна зьяўляліся паведамленьні пра жаданьне Польшчы, якая выклікае прыхільнасьць чатырма падобнымі катэрамі, набыць у ФРН яшчэ два. Выгодна прадаўшы Інданэзіі вялікую частку сучасных караблёў, урад ФРН прыняўся фактычна раздорваць пакінутыя. Так, у 1993—1994 гг. было прынята рашэньне пра перадачу Латвіі трох, а Эстоніі — дзевяці пераабсталяваных катэраў пр.205 (зь іх зьнялі пускавыя ўсталёўкі ПКР П-15). Частка катэраў ужо перададзена. Латвіі дасталіся і два БТ тыпу «Kondor II». Гэтак жа шчодра былі раздадзены Нямеччынаю й памежныя СКР тыпу «Kondor I»: чатыры адзінкі — Тунісу, два — Мальце, адзін — Гвінэі-Бісаў, два (у 1994 г.) — Эстоніі. Менш усяго павезла тром СКР інш.1159 — не знойдучы пакупніка, камандаваньне [[бундэсмарынэ]] прадало іх на злом. Ніводны баявы карабель ВМФ НДР не ўвайшоў у склад ваенна-марскога флёту Нямеччыны. Тры найновых катэры пр.151 (адзін дабудавалі ўжо ў ФРН, тры ў недабудаваным стане прадалі Польшчы) былі пераўзброены й ўлучаны ў склад Берагавое аховы (Bundesgrenzschutz-See) ФРН разам з трыма памежнымі СКР тыпу «Kondor I». Так скончыў сваё існаваньне флёт НДР, караблі якога цяпер ходзяць пад сьцягамі васьмі дзяржаваў. == Сыстэма вайсковых званьняў і знакаў адрозьненьня == Званьні фэнрых і обэрфэнрых адпавядаюць званьням [[прапаршчык]] і [[старшы прапаршчык]] у савецкім войску. ''Нататка да ілюстрацыі: колер акантоўкі пагонаў залежыць ад роду войскаў.'' {| class="prettytable" align="center" width="100%" !colspan=5 style="background:#dadada" | '''ґенэралы ННА''' |- ![[маршал#Маршальскія званьні «на паперы»|Маршал НДР]] (Marschall der DDR)<br />''Званьне ніколі не прысвойвалася'' ![[Генэрал арміі]] (Armeegeneral) ![[Генэрал-палкоўнік]] (Generaloberst) ![[Генэрал-лейтэнант]] (Generalleutnant) ![[Генэрал-маёр]] (Generalmajor) |- |[[Файл:GDR_Army_OF10_Marschall_der_DDR.gif|center|65px]] |[[Файл:GDR_Army_OF9_Armeegeneral.gif|center|65px]] |[[Файл:GDR_Army_OF8_Generaloberst.gif|center|65px]] | | |} {| class="prettytable" align="center" width="100%" !colspan=7 style="background:#dadada" | '''афіцэры ННА''' |- ![[Палкоўнік]] (Oberst) ![[Падпалкоўнік]] (Oberstleutnant) ![[Маёр]] (Major) ![[капітан (вайсковае званне)|Капітан]] (Hauptmann) ![[Старшы лейтэнант]] (Oberleutnant) ![[Лейтэнант]] (Leutnant) ![[Малодшы лейтэнант]] (Unterleutnant) |- |[[Файл:GDR Army OF7 Oberst.gif|center|75px]] |[[Файл:GDR Army OF6 Oberstleutnant.gif|center|75px]] |[[Файл:GDR Army OF5 Major.gif|center|75px]] |[[Файл:GDR_Army_OF2_Hauptmann.gif|center|65px]] |[[Файл:GDR Army OF1a Oberleutnant Na.gif|center|65px]] | |[[Файл:GDR Army OF1с Unterleutnant.gif|center|65px]] |} {| class="prettytable" align="center" width="100%" !colspan=4 style="background:#dadada" | '''[[прапаршчык]]і ННА''' |- ![[Старшы штабс-прапаршчык]] (Oberstabsfahnrich) ![[Штабс-прапаршчык]] (Stabsfahnrich) ![[Старшы прапаршчык]] (Oberfahnrich) ![[Прапаршчык]] (Fahnrich) |- |[[Файл:GDR_Army_W4_Stabsoberfähnrich.gif|center|65px]] |[[Файл:GDR_Army_W3_Stabsfähnrich.gif|center|65px]] |[[Файл:GDR_Army_W2_Oberfähnrich.gif|center|65px]] |[[Файл:GDR_Army_W1_Fähnrich.gif|center|65px]] |} {| class="prettytable" align="center" width="100%" !colspan=5 style="background:#dadada" | '''сэржанты ННА''' |- ![[Штабс-фэльдфэбель]] (Stabsfeldwebel) ![[Обэр-фэльдфэбель]] (Oberfeldwebel) ![[Фэльдфэбель]] (Feldwebel) ![[Унтар-фэльдфэбель]] (Unterfeldwebel) ![[Унтар-афіцэр]] (Unteroffizier) |- |[[Файл:GDR Army OR8 Stabsfeldwebel.gif|center|75px]] |[[Файл:GDR Army OR7 Oberfeldwebel.gif|center|75px]] |[[Файл:GDR Army OR6 Feldwebel.gif|center|75px]] |[[Файл:GDR Border Troops OR5a Unterfeldwebel.gif|center|75px]] |[[Файл:GDR Army OR4 Unteroffizier.gif|center|75px]] |} {| class="prettytable" align="center" width="100%" !colspan=3 style="background:#dadada" | '''салдаты ННА''' |- ![[Штабс-яфрэйтар]] (Stabsgefreiter) ![[Яфрэйтар]] (Gefreiter) ![[Радавы]] (Soldat) |- |[[Файл:GDR Army OR3 Stabsgefreiter.gif|center|75px]] |[[Файл:GDR Army OR2 Gefreiter.gif|center|75px]] |[[Файл:GDR Army OR1 Soldat.gif|center|75px]] |} {{краіна ў тэмах |краіна = Нямецкая Дэмакратычная Рэспубліка |краіны = Нямецкае Дэмакратычнае Рэспублікі |краіне = Нямецкай Дэмакратычнай Рэспубліцы |выява = {{Сьцяг НДР}} }} {{Арганізацыя Варшаўскай дамовы}} [[Катэгорыя:Нямецкая Дэмакратычная Рэспубліка]] [[Катэгорыя:Узброеныя сілы Нямеччыны]] gwzguo4zyzbgbno0p741l21ejy07uy5 Адчужанасьць (фільм) 0 128670 2620244 2287929 2025-06-16T07:48:45Z Uncle Fjodor 78531 арфаграфія 2620244 wikitext text/x-wiki {{Фільм | назва = Адчужанасьць | арыгназва = Detachment | выява = Detachment poster.jpg | памер = | подпіс = | рэжысэр = [[Тоні Кей]] | прадусар = [[Бінга Губельман]]<br />[[Бэнджы Кон]]<br />[[Карл Лунд]]<br />[[Крыс Папавасіліў]]<br />[[Грэг Шапира]]<br />[[Остын Старк]]<br />[[Эдрыён Броўдзі]] (выканаўчы) | сцэнарыст = [[Карл Лунд]] | дыктар = | ролі = [[Эдрыён Броўдзі]]<br />[[Марша Гэй Хардэн]]<br />[[Джэймс Каан]]<br />[[Крыстына Хэндрыкс]]<br />[[Люсы Лью]]<br />[[Сэмі Гэйл]] | кампазытар = ''The Newton Brothers'' | апэратар = [[Тоні Кей]] | мантаж = | вытворчасьць = {{Сьцяг|ЗША}} Paper Street Films<br /> Appian Way<br /> Kingsgate Films | дата = 25 красавіка 2011 | час = 97 хвілін | мова = [[ангельская мова|ангельская]] | краіна = {{Сьцягафікацыя|ЗША}} | бюджэт = | прыбытак = | папярэдні = | наступны = | сайт = | imdb = 1683526 }} {{Іншыя значэньні}} '''„Адчу́жанасьць“''' ({{мова-en|Detachment}}) — фільм рэжысэра [[Тоні Кей|Тоні Кея]], драма, прысьвечаная сыстэме школьнай адукацыі [[ЗША]]. == Сюжэт == Гэнры Барт — настаўнік на замену, які атрымлівае чарговае часовае прызначэньне. На гэты раз ён павінен выкладаць ангельскую мову і літаратуру ў «няшчаснай» школе, дзе звычайныя рэчы нецэнзурная лаянка і абразы ў дачыненьні да настаўнікаў. Расказ пра кароткі пэрыяд з жыцьця гэтай школы суправаджаецца своеасаблівымі інтэрв’ю, у якіх Барт разважае пра непаразуменьне, бясьсільле і няўдзячнасць, з якімі даводзіцца сутыкацца настаўнікам у штодзённым жыцьці. Асобную сюжэтную лінію складае спроба вярнуць да нармальнага жыцьця маладую прастытутку Эрыку, якую Генры сустрэў уночы ў горадзе. == Акторы == * [[Эдрыён Броўдзі]] — ''Гэнры Барт'' * [[Марша Гэй Хардэн]] — ''дырэктар Кэрал Дырдэн'' * [[Джэймс Каан]] — ''містэр Чарльз Сіболдт'' * [[Крыстына Хэндрыкс]] — ''міс Сара Мэдысон'' * [[Люсы Лью]] — ''доктар Дорыс Паркер'' * [[Сэмі Гэйл]] — ''Эрыка'' * [[Брайан Кренстан]] — ''Рычард Дзірдан'' * [[Ўільям Петэрсэн]] — ''містэр Сардж Кэплер'' * [[Блайт Данэр]] — ''міс Пэркінс'' * [[Цім Блэйк Нэльсан]] — ''містэр Ўайат'' * [[Беці Кэй]] — ''Мэредыт'' * [[Лумс Зорыч]] — ''дзядуля'' == Узнагароды == * 2011 — прэм’ера на кінафэстывалі «[[Трайбека (кінафэстываль)|Трайбека]]». * 2011 — узнагарода крытыкаў і прыз «''Аткрыцьцё''» на фэсьце амэрыканскага кіно ў [[Давіль|Давіле]]. * 2011 — прыз за найлепшае мастацкае дасягненьне на [[Кінафэстываль у Токіё|Такійскім кінафэстывалі]] (Тоні Кэй). * 2011 — прыз гледачоў на кінафэстывалі ў [[Сан-Паўлу]]. == Крыніцы == {{зноскі}} [[Катэгорыя:Фільмы ЗША]] [[Катэгорыя:Драматычныя фільмы]] [[Катэгорыя:Фільмы Тоні Кея]] [[Катэгорыя:Фільмы 2011 году]] sflsfvc1k1ji2j8dn07j8bv5twhr51q Зрынскі Мостар 0 131477 2620172 2592940 2025-06-15T19:15:18Z Dymitr 10914 /* Тытулы */ абнаўленьне зьвестак 2620172 wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Зрынскі Мостар |Лягатып = HŠK Zrinjski Mostar.svg |ПоўнаяНазва = Hrvatski športski klub Zrinjski Mostar |Заснаваны = 1905 |Горад = [[Мостар]], [[Босьнія і Герцагавіна]] |Стадыён = [[Біелы Брыег (стадыён)|Біелы Брыег]] |Умяшчальнасьць = 25 000 |Прэзыдэнт = |Трэнэр = |Чэмпіянат = {{Папярэдні футбольны сэзон Босьніі і Герцагавіны|ЗрынскіМосЛіга}} |Сэзон = {{Папярэдні футбольны сэзон Босьніі і Герцагавіны|ЗрынскіМосСэзон}} |Месца = {{Папярэдні футбольны сэзон Босьніі і Герцагавіны|ЗрынскіМос}} |Сайт = http://www.hskzrinjski.ba/ |Прыналежнасьць = Басьнійскія }} «'''Зрынскі'''» ({{мова-bs|Zrinjski}}) — басьнійскі футбольны клюб з гораду [[Мостар]]у. Заснаваны ў 1905 годзе харвацкай моладзьдзю. Такім чынам, клюб стаўся найстарэйшым у [[Босьнія і Герцагавіна|Босьніі і Герцагавіне]]. Па [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайне]] клюб трапіў пад забарону, бо браў удзел у розыгрышах чэмпіянату Харватыі ў ваенны час<ref>Willis, Craig; Hughes, Will; Bober, Sergiusz. [https://www.ecmi.de/infochannel/detail/ecmi-minorities-blog-national-and-linguistic-minorities-in-the-context-of-professional-football-across-europe-five-examples-from-kin-state-situations «ECMI Minorities Blog. National and Linguistic Minorities in the Context of Professional Football across Europe: Five Examples from Kin-State Situations»]. ECMI.</ref>. Забарона доўжылася ажно па здабыцьцё незалежнасьці Харватыі. Апошнім часам «Зрынскі» мае значныя посьпехі ў айчынным футболе, стала здабываючы тытулы і выступаючы ў эўрапейскіх спаборніцтвах. У розыгрышы [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА 2022—2023 гадоў|Лігі канфэрэнцыяў 2022—2023 гадоў]] клюб прасунуўся да раўнду плэй-оф, выбіўшы альбанскую «[[Тырана (футбольны клюб)|Тырану]]» і казаскі «[[Табол Кастанай|Табол]]». Толькі ў сэрыі пасьляматчавых пэнальці саступілі славацкаму «[[Слован Браціслава|Словану]]». Аркамя футбольнай дружыны ў структуру клюба ўваходзяць таксама дружыны па [[баскетбол]]е, [[гандбол]]е, у тым ліку жаночыя каманды, а таксама па іншых відах спорту. == Тытулы == * '''[[Чэмпіянат Босьніі і Герцагавіны па футболе|Чэмпіён Босьніі і Герцагавіны]]''': 9 ** 2005, 2009, 2014, 2016, 2017, 2018, [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Босьніі і Герцагавіны па футболе 2021—2022 гадоў|2022]], [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Босьніі і Герцагавіны па футболе 2022—2023 гадоў|2023]], 2025 * '''Уладальнік [[Кубак Босьніі і Герцагавіны па футболе|Кубка Босьніі і Герцагавіны]]''': 3 ** 2008, 2023, 2024 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.hskzrinjski.ba/ Афіцыйны сайт] {{Прэм’ер-ліга чэмпіянату Босьніі і Герцагавіны па футболе}} [[Катэгорыя:Мостар]] 09af1gs6bomhcvb30koblyhhc9gzlls Нымэ Калью Талін 0 131891 2620250 2580115 2025-06-16T08:05:57Z Dymitr 10914 абнаўленьне зьвестак 2620250 wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Нымэ Калью |Лягатып = |ПоўнаяНазва = MTÜ Nõmme Jalgpalliklubi Kalju |Заснаваны = 1923 |Горад = [[Талін]], [[Эстонія]] |Стадыён = [[Кадрыёрг (стадыён)|Кадрыёрг]] |Умяшчальнасьць = 5000 |Прэзыдэнт = |Трэнэр = |Чэмпіянат = {{Папярэдні футбольны сэзон Эстоніі|НымэКальюТЛіга}} |Сэзон = {{Папярэдні футбольны сэзон Эстоніі|НымэКальюТСэзон}} |Месца = {{Папярэдні футбольны сэзон Эстоніі|НымэКальюТ}} |Сайт = http://www.jkkalju.ee/ |Прыналежнасьць = Эстонскія }} «'''Нымэ Калью'''» ({{мова-et|Nõmme Kalju}}) — эстонскі футбольны клюб з гораду [[Талін]]а. Заснаваны ў 1923 годзе. Двухразовы [[Чэмпіянат Эстоніі па футболе|чэмпіён Эстоніі]] (2012, 2018) і двухразовы ўладальнік [[Кубак Эстоніі па футболе|Кубка Эстоніі]] (2015, 2025). == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.jkkalju.ee/ Афіцыйны сайт] {{Мэйстрылііга чэмпіянату Эстоніі па футболе}} [[Катэгорыя:Талін]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1923 годзе]] nju9vkpy2vz401e9h1hncnlpi07fi2z На куцьцю 0 132807 2620165 2227339 2025-06-15T18:35:23Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620165 wikitext text/x-wiki {{Літаратурны твор |Назва = «На Куцьцю» |Выява = Я.Кулік - На Куцьцю.jpg |Памер = 210пкс |Подпіс выявы = Ілюстрацыя [[Яўген Кулік|Я.Куліка]]<br />да паэмы Янкі Купалы «На Куцьцю» ([[1982]]) |Жанр = паэма |Аўтар = [[Янка Купала]] |Мова арыгіналу = [[Беларуская мова|беларуская]] |Напісаны = [[1911]] |Публікацыя = [[22 сьнежня]] [[1911]] |Электронная вэрсія = http://yankakupala.ru/na-kutstsyu }} '''«На Куцьцю»''' — паэма [[Янка Купала|Янкі Купалы]], завершаная [[14 сьнежня]] [[1911]] году ў [[Санкт-Пецярбург]]у. Упершыню надрукаваная ў газэце [[Наша Ніва|«Наша Ніва»]] [[22 сьнежня]] [[1911]] году. Сваёй патрыятычнай накіраванасьцю і маштабнасьцю твор выходзіць за межы вершаванай аповесьці і набліжаецца да героіка-рамантычнае паэмы. У яго структуры і прыёмах мастацкага абагульненьня адчуваецца цесная сувязь з традыцыямі [[Славяне|славянскага]] [[рамантызм]]у, асабліва з [[Адам Міцкевіч|А.Міцкевічам]] і [[Юльюш Славацкі|Ю.Славацкім]].<ref name="enc">Янка Купала: Энцыкл. даведнік. — Мн., БелСЭ, 1986. — Артыкул «На куцьцю». — С. 416—417.</ref> == Апісаньне == Сюжэт паэмы пабудаваны вакол фантастычнай сцэны [[Князь|княжацкага]] балю на старым замчышчы ў [[Каляды|калядны]] вечар. Праз калярытнае ўзнаўленьне старажытных звычаяў і павер’яў, сымбалічныя вобразы і дэталі аўтар разгортвае глыбокі філязоофскі роздум пра мінулае і будучыню роднага краю.<ref name="enc"/> Паэма вызначаецца стройнасьцю кампазыцыйнае будовы, рэзкім чляненьнем усіх яе 12 разьдзелаў, строгай пасьлядоўнасьцю сюжэту, умелай перадачай старажытнага калярыту вобразаў і жанравых сцэнаў. Агульнай узьнёслай настраёвасьці, эпічнай манумэнтальнасьці сцэнаў і вобразаў адпавядаюць чаканны 4—стопны ямб зь вельмі выразнай і гучнай перакрыжаванай [[Рыфма|рыфмоўкай]], багацьце інтанацыйнага малюнку, рытарычныя звароты, эмацыянальныя выклічнікі.<ref name="enc"/> == Водгукі == {{Цытата|Канчатковы вынік, які выцякае з аналізу кампазыцыйнага пабудаваньня і стылю … паэмаў [«За што», «На куцьцю», «Курган», «Бандароўна», «Магіла льва»], зводзіцца да таго, што гэтымі творамі Я. Купала ўвёў беларускую літаратуру ў галіне гэтага жанру ў агульнае рэчышча літаратуры эўрапейскай.|[[Андрэй Вазьнясенскі]]<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://lekary.iatp.by/mb1c.htm | копія = | загаловак = Янка Купала. «Магіла льва» (з народнага падання). 1913 | фармат = | назва праекту = | выдавец = | дата = 3 лістапада 2012 | accessyear = | мова = | камэнтар = }}</ref>}} == Пераклады і мастацкія ўвасабленьні == На [[Расейская мова|расейскую мову]] паэму пераклаў [[Валянцін Тарас|В.Тарас]], на [[Украінская мова|украінскую]] — П.Гірнык. Ілюстраваў паэму беларускі мастак [[Яўген Кулік|Я.Кулік]]. Беларускае тэлебачаньне ў [[1982]] годзе паставіла па паэме аднайменны [[На Куцьцю (тэлеспэктакль)|тэлеспэктакль]].<ref name="enc"/> Урыўкі з паэмы выкарыстаны ў спэктаклі [[Нацыянальны акадэмічны тэатар імя Янкі Купалы|Нацыянальнага тэатру імя Янкі Купалы]] [[Сны аб Беларусі (спэктакль)|«Сны аб Беларусі»]].<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://afisha.tut.by/theatre.php?tid=75| загаловак = «Сны аб Беларусі»| фармат = | назва праекту = afisha.tut.by| выдавец = | дата = 27 чэрвеня 2007 | мова = | камэнтар = }}</ref> == Крыніцы == {{Зноскі}} == Літаратура == * Янка Купала: Энцыкл. даведнік / БелСЭ; Рэдкал.: [[Іван Шамякін|І. П. Шамякін]] (гал. рэд.) і інш. — Мн., БелСЭ, 1986. — 727 с, 26 л. іл.; Артыкул «На куцьцю» / Аўтар — М.Грынчык. — С. 416—417. * Грынчык М. Фальклорныя традыцыі ў беларускай дакастрычніцкай паэзіі. — Мн., 1969. — С.229—231. * Лазарук М. Беларуская паэма ў другой палавіне ХІХ- пачатку ХХ стагоддзя. — Мн., 1970. * [[Алег Лойка|Лойка А.]] Гісторыя беларускай літаратуры. Дакастрычніцкі перыяд. Ч.2. — Мн., 1980. == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20121025205710/http://slovo.ws/izlog/bel/Yanka_Kupala/05.html Паэма Я.Купалы «На Куцьцю»: кароткі зьмест і мастацкія асаблівасьці / Т.Грамадчанка] на сайце [http://slowo.ws slowo.ws] {{Янка Купала}} [[Катэгорыя:Паэмы Янкі Купалы]] [[Катэгорыя:Творы 1911 году]] [[Катэгорыя:Сьнежань 1911 году]] 0c0ibruct2wcow45ivssdm7nlg6l1fw Зьвянігародка 0 134556 2620274 2591359 2025-06-16T09:22:28Z Spokiyny 90749 2620274 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Украіна |Назва = Зьвянігародка |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Зьвянігародкі |Назва ўкраінскай мовай = Звенигородка |Герб = Zvenyhorodka gerb.png |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = 1394 |Статус з = 1938 |Магдэбурскае права = 1792 |Былая назва = |Вобласьць = [[Чаркаская вобласьць|Чаркаская]] |Аўтаномная рэспубліка = |Раён = [[Зьвянігарадзкі раён|Зьвянігарадзкі]] |Сельская рада = |Мэр = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = 20.8 |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 17100 |Год падліку колькасьці = 2025 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref>Чисельність наявного населення України на 1 січня 2025 року, Черкаси-2025 — Державний комітет статистики України</ref> |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Колькасьць насельніцтва аглямэрацыі = |Год падліку колькасьці аглямэрацыі = |Крыніца колькасьці аглямэрацыі = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Паштовыя індэксы = 20200—20207 |Тэлефонны код = +380-4740 |КОАТУУ = |Аўтамабільны нумарны знак = |Выява = Zvenygorodka.JPG |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 49 |Шырата хвілінаў = 4 |Шырата сэкундаў = 11 |Даўгата градусаў = 30 |Даўгата хвілінаў = 58 |Даўгата сэкундаў = 4 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Сайт = |Лацінка=Źvianiharodka}} '''Зьвянігаро́дка''' ({{мова-uk|Звенигородка}}) — [[горад|места]] ў [[Чаркаская вобласьць|Чаркаскай вобласьці]] [[Украіна|Ўкраіны]]. Плошча 20,8 км². Насельніцтва 17 700 чал. (1 студзеня 2023). == Гісторыя == * 1394: першыя згадкі ў гістарычных крыніцах. * 1792: магдэбурскае права. * 1938: атрымаў статус места. == Насельніцтва == {| align="center" border="0" cellspacing="2" cellpadding="5" style="border:1px solid #AAAAAA;" |-bgcolor="#AAAAAA;" |+ style="font-weight: bold; font-size: 1.1em; margin-bottom: 0.5em"| Насельніцтва |-bgcolor="#EEEEEE" ! 1850 !! 1867 !! 1959 !! 1970 !! 1979 !! 1989 !! 2001 !! 2012 |- bgcolor="#FFFFFF" | align=center| 7501 | align=center| 11 201 | align=center| 17 154 | align=center| 19 804 | align=center| 21 651 | align=center| 22 740 | align=center| 19 901 | align=center| 18 127 |} == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Чаркаская вобласьць}} [[Катэгорыя:Гарады Ўкраіны]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Чаркаскай вобласьці]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XIV стагодзьдзі]] mdcfn83cbig6qgt101olwr21e1bovim Гандзасар Капан 0 136317 2620292 2522904 2025-06-16T11:35:51Z Artsiom91 28241 абнаўленьне зьвестак 2620292 wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Гандзасар |Лягатып = |ПоўнаяНазва = Գանձասար Ֆուտբոլային Ակումբ |Заснаваны = 1963 |Горад = [[Капан]], [[Армэнія]] |Стадыён = [[Гандзасар (стадыён)|Гандзасар]] |Умяшчальнасьць = 3500 |Прэзыдэнт = |Чэмпіянат = {{Папярэдні футбольны сэзон Армэніі|ГандзасарКЛіга}} |Сэзон = {{Папярэдні футбольны сэзон Армэніі|ГандзасарКСэзон}} |Месца = {{Папярэдні футбольны сэзон Армэніі|ГандзасарК}} |Сайт = http://www.fcgandzasar.info/ |Прыналежнасьць = Армянскія }} «'''Гандзасар'''» — армянскі футбольны клюб з гораду [[Капан]]у. Заснаваны ў 1963 годзе. Срэбраны (2017) і трохразовы бронзавы (2008, 2011, 2013) прызэр [[Чэмпіянат Армэніі па футболе|чэмпіянату Армэніі]], уладальнік [[Кубак Армэніі па футболе|Кубка Армэніі]] (2018). Уласьнікам клюбу ёсьць «[[Зангязурскі медна-малібдэнавы камбінат]]» (Каджаран). == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20110607185228/http://fcgandzasar.info/ Афіцыйны сайт] {{Прэм’ер-ліга чэмпіянату Армэніі па футболе}} [[Катэгорыя:Капан]] es7nm9i07zxomdld2ztkkdb22ecbpek Жыванілду Халк 0 142072 2620277 2585657 2025-06-16T09:37:03Z Dymitr 10914 /* Дасягненьні */ абнаўленьне зьвестак 2620277 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст | імя = Жыванілду Халк | клюб = [[Атлетыку Мінэйру Бэлу-Арызонці|Атлетыку Мінэйру]] | нумар = 7 | гады = 2005<br/>2005—2008<br/>2006<br/>2007<br/>2008<br/>2008—2012<br/>2012—2016<br/>2016—2021<br/>2021— | клюбы = [[Віторыя Салвадор]]<br/>[[Кавасакі Франтале]]<br/>→ [[Кансадоле Сапара]] (арэнда)<br/>→ [[Токіё Вэрдзі]] (арэнда)<br/>[[Токіё Вэрдзі]]<br/>[[Порту (футбольны клюб)|Порту]]<br/>[[Зэніт Санкт-Пецярбург|Зэніт]]<br/>[[Шанхай СІПГ]]<br/>[[Атлетыку Мінэйру Бэлу-Арызонці|Атлетыку Мінэйру]] | гульні(галы) = 2 (0)<br/>11 (1)<br/>38 (25)<br/>42 (37)<br/>11 (7)<br/>99 (54)<br/>97 (55)<br/>100 (50)<br/>116 (56) | нац гады = 2009— | нац зборная = {{Футбол Бразылія|няма}} | нац гульні(галы) = 49 (11) | абнаўленьне(клюб) = 24 лістапада 2024 | абнаўленьне(зборная) = 10 верасьня 2021 }} '''Жыванілду Віейра дэ Соўза''' ({{мова-pt|Givanildo Vieira de Souza}}), больш вядомы як '''Халк''' ({{мова-en|Hulk}}; нарадзіўся 25 ліпеня 1986 году, [[Кампіна-Грандзі]], [[Бразылія]]) — [[Бразылія|бразыльскі]] футбаліст, нападнік клюбу «[[Атлетыку Мінэйру Бэлу-Арызонці|Атлетыку Мінэйру]]» і [[Зборная Бразыліі па футболе|нацыянальнай зборнай Бразыліі]]. == Кар’ера == === Клюбная === Жыванілду Віейра дэ Соўза, больш вядомы як Халк, бо быў празваны так сваім бацькам у дзяцінстве за тое, што вельмі любіў пераймаць аднайменнага пэрсанажу коміксаў<ref>[https://web.archive.org/web/20130705011256/http://www.championat.com/football/article-137519-jeks-zvezda-portu-i-forvard-zenita-khalk---o-svojom-pereezde-v-rossiju.html Халк: почему я выбрал «Зенит», а не «Анжи»]. championat.com</ref>, пачаў сваю футбольную кар’еру ў бразыльскай «[[Віторыя Салвадор|Віторыі]]», падпісаўшы кантракт з гэтай камандай у 16 гадоў. У гэтай камандзе футбаліст спачатку выступаў на левым флянзе абароны, затым у паўабароне й толькі потым у нападзе. Першай гульнёй футбаліста стаў таварыскі матч супраць «[[Флумінэнсі Рыю-дэ-Жанэйру|Флумінэнсі]]»<ref>[http://www.sports.ru/tribuna/blogs/footballtournaments/376696.html Халк: «Я адаптируюсь где угодно»]. sports.ru</ref>. Дэбютны матч Халка за асноўны склад «Вікторыі», 19 верасьня 2004 году супраць «[[Інтэрнасьёнал Порту-Алегры|Інтэрнасьёналу]]», гэтак і застаўся адзіным афіцыйным, праведзеным футбалістам за клюб. У лютым 2005 году Жыванілду быў набыты японскім клюбам «[[Кавасакі Франтале]]». У Японіі гулец яшчэ двойчы мяняў клюб, стала заігрываючы ў кожным зь іх. 26 ліпеня 2008 году Халк падпісаў чатырохгадовы кантракт з партугальскім «[[Порту (футбольны клюб)|Порту]]». Сума трансфэра склала 5,5 млн эўра. Партугальскі клюб выкупіў толькі 50% правоў на гульца, астатнімі правамі валодаў клюб з Уругваю «[[Рэнтыстас Мантэвідэо|Рэнтыстас]]» і аргентынская інвэстыцыйная кампанія<ref>[https://web.archive.org/web/20130316114158/http://web3.cmvm.pt/sdi2004/emitentes/docs/FR19633.pdf Comunicado do Futebol clube do Porto]. Futebol</ref>. У [[Чэмпіянат Партугаліі па футболе 2010—2011 гадоў|сэзоне 2010—2011 гадоў]] Халк стаў найлепшым бамбардзірам [[чэмпіянат Партугаліі па футболе|чэмпіянату Партугаліі]], запісаўшы на свой ​​рахунак 23 мячы, 7 зь якіх правёў з пэнальці; яшчэ 5 галоў бразылец забіў у [[Ліга Эўропы УЭФА|Лізе Эўропы]]. Паводле вынікаў сэзону Халк быў прызнаны найлепшым гульцом чэмпіянату Партугаліі. У траўні клюб выкупіў 40% правоў на гульца, якія належалі «Рэнтыстасу» за 13,5 млн эўра й падоўжыў кантракт з футбалістам да 30 чэрвеня 2016 году<ref>[http://www.ua-football.com/foreign/portugaly/4dce7a17.html Халк продлил контракт с «Порту» до 2016 года]. ua-football.com</ref>. 3 верасьня 2012 году Халк перайшоў у «[[Зэніт Санкт-Пецярбург|Зэніт]]». Сума трансфэру склала 40 млн эўра<ref>[http://www.fc-zenit.ru/main/news/ct1/60735.html Халк — в «Зените»!] FC-Zenit.ru</ref>. Паводле інфармацыі [[RTP]] і агента футбаліста агульная сума пераходу склала 60 млн, зь якіх 40 млн даставалася «Порту», 9 млн — «Рэнтыстасу», які валодаў 15% трансфэру гульца<ref>[https://web.archive.org/web/20130521095917/http://www.sovsport.ru/news/text-item/549662 «Порту» подтвердил трансфер Халка в «Зенит» за 40 миллионов евро]. «Советский спорт»</ref>, 5% сумы атрымаў клюб, які выхаваў гульца, а тыя грошы, што засталіся, то бок больш за 10 млн эўра, — сам футбаліст і ягоны агент<ref>[http://www.sports.ru/football/143159999.html «Зенит» заплатил за Халка 60 млн евро, «Порту» получит 40 млн]. sports.ru</ref>. === Міжнародная === Халк дэбютаваў за [[зборная Бразыліі па футболе|нацыянальную зборную Бразыліі]] 14 лістапада 2009 году ў таварыскім матчы супраць [[зборная Ангельшчыны па футболе|зборнай Ангельшчыны]] ў [[Доха|Досе]], калі паўднёваамэрыканскія гульцы атрымалі перамогу зь лікам 1:0<ref>[http://www.sports.ru/tribuna/blogs/explanation/362522.html Бразильский Киже. Почему у агента Халка несколько имен и как его на самом деле зовут?] sports.ru</ref>. 26 траўня 2012 году ён забіў свае першыя два галы за зборную ў пераожным матчы супраць [[зборная Даніі па футболе|зборнай Даніі]] (3:1)<ref>[https://web.archive.org/web/20130621120742/http://www.championat.com/football/article-143402-menedzher-portu---o-khalke-alveshe-i-alenicheve.html С отступных Халка скинули 60 миллионов]. championat.com</ref>. == Дасягненьні == '''«Порту»''': * [[Чэмпіянат Партугаліі па футболе|Чэмпіён Партугаліі]]: 2009, 2011, 2012, 2013 * Уладальнік [[Кубак Партугаліі па футболе|Кубка Партугаліі]]: 2009, 2010, 2011 * Уладальнік [[Супэркубак Партугаліі па футболе|Супэркубка Партугаліі]]: 2009, 2010, 2011 * Пераможца [[Ліга Эўропы УЭФА|Лігі Эўропы]]: 2011 '''«Зэніт»''': * [[Чэмпіянат Расеі па футболе|Чэмпіён Расеі]]: 2015 * Уладальнік [[Кубак Расеі па футболе|Кубка Расеі]]: 2016 * Уладальнік [[Супэркубак Расеі па футболе|Супэркубка Расеі]]: 2015 '''«Шанхай СІПГ»''': * [[Чэмпіянат Кітаю па футболе|Чэмпіён Кітаю]]: 2018 * Уладальнік [[Супэркубак Кітаю па футболе|Супэркубка Кітаю]]: 2019 '''«Атлетыку Мінэйру»''': * [[Чэмпіянат Бразыліі па футболе|Чэмпіён Бразыліі]]: 2021 * Уладальнік [[Кубак Бразыліі па футболе|Кубка Бразыліі]]: 2021 * [[Ліга Мінэйру|Чэмпіён штату Мінас-Жэрайс]]: 2021, 2022, 2023, 2024, 2025 * Уладальнік [[Супэркубак Бразыліі па футболе|Супэркубка Бразыліі]]: 2022 == Крыніцы == {{Крыніцы|1=2}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20130627213049/http://fc-zenit.ru/main/team/players/14805.html Профіль на афіцыйным сайце ФК «Зэніт»] * [http://www.national-football-teams.com/v2/player.php?id=36919 Статыстыка] на сайце National Football Teams * [http://www.transfermarkt.de/en/hulk/profil/spieler_80562.html Профіль] на сайце transfermarkt.de * [https://web.archive.org/web/20131224120420/http://www.footballzz.co.uk/player/givanildo_vieira_de_souza/current/profile/0/default/5696 Статыстыка] на сайце Zerozero * [https://web.archive.org/web/20131224133621/http://www.foradejogo.net/player.php?player=198607250001&language=2 Статыстыка] на сайце ForaDeJogo * [https://web.archive.org/web/20131224151021/http://www.portugoal.net/index.php/player-profiles/121-players-g-i/821-player-profile-hulk Профіль] на сайце PortuGOAL {{Навігацыйная група |назоў = Халк у складзе [[Зборная Бразыліі па футболе|зборнай Бразыліі]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Кубак Амэрыкі па футболе|Кубках Амэрыкі]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Бразылія}}; |Бразылія на ЧС-2014 |Бразылія на КА-2016 }} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Халк, Жыванілду}} [[Катэгорыя:Бразыльскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Бразыліі]] [[Катэгорыя:Бразыльскія футбалісты і футбалісткі на Алімпійскіх гульнях]] [[Катэгорыя:Футбалісты і футбалісткі на летніх Алімпійскіх гульнях 2012 году]] [[Катэгорыя:Прызэры летніх Алімпійскіх гульняў 2012 году]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Віторыя» Салвадор]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Кавасакі Франтале»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Кансадоле Сапара»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Токіё Вэрдзі»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Порту»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Зэніт» Санкт-Пецярбург]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Шанхай СІПГ»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Атлетыку Мінэйру» Бэлу-Арызонці]] 5pr209cb872l5tdvan6kxk1iuxntnad Прэм’ер-ліга чэмпіянату Армэніі па футболе 0 142434 2620290 2579709 2025-06-16T11:27:22Z Artsiom91 28241 абнаўленьне зьвестак 2620290 wikitext text/x-wiki {{Футбольная ліга |назва = Армянская Прэм’ер-ліга |лягатып = |памер = |краіна = {{Сьцяг Армэніі|23px}} [[Армэнія]] |канфэдэрацыя = [[УЭФА]] |заснаваная = 1992 |дывізіёны = |каманды = 10 |вылет у = [[Першая ліга чэмпіянату Армэніі па футболе|Першая ліга]] |узроўні = 1 |хатнія кубкі = [[Кубак Армэніі па футболе|Кубак Армэніі]], [[Супэркубак Армэніі па футболе|Супэркубак Армэніі]] |міжнародныя кубкі = [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Ліга чэмпіёнаў]], [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА|Ліга канфэрэнцыяў]] |чэмпіён = [[Ноа Ерэван|Ноа]] — 1-ы тытул |сэзон = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Армэніі па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] |найпасьпяховы клюб = [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] — 16 тытулаў |тэлебачаньне = |ўэбсайт = [http://www.ffa.am/ www.ffa.am] |актуальны сэзон = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Армэніі па футболе 2024—2025 гадоў|Сэзон 2024—2025 гадоў]] }} '''Прэм’ер-ліга''' — найвышэйшы дывізіён сыстэмы [[Чэмпіянат Армэніі па футболе|футбольных лігаў Армэніі]]. У спаборніцтве ўдзельнічаюць 10 клюбаў. Пасьля кожнага сэзону клюб, які заняў апошняе месца, пераводзіцца ў [[Першая ліга чэмпіянату Армэніі па футболе|Першую лігу]], а ягонае месца займае пераможца Першай лігі. Дзейным чэмпіёнам зьяўляецца клюб «[[Ноа Ерэван|Ноа]]». == Чэмпіёны == * [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] — 16 тытулаў * [[Шырак Гюмры|Шырак]] — 4 * [[Алашкерт Ерэван|Алашкерт]] — 4 * [[Аракс Арарат|Аракс]], [[Арарат-Армэнія Ерэван|Арарат-Армэнія]], [[Урарту Ерэван|Урарту]] — 2 * [[Арарат Ерэван|Арарат]], [[Ерэван (футбольны клюб)|Ерэван]], [[Ноа Ерэван|Ноа]], [[Уліс Ерэван|Уліс]] — 1 == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.ffa.am/ Афіцыйная старонка] {{Прэм’ер-ліга чэмпіянату Армэніі па футболе}} [[Катэгорыя:Чэмпіянат Армэніі па футболе]] n0ef5lsfr2vj8d9ra2he56zwev5excv Honda Jazz 0 145454 2620212 2618303 2025-06-16T00:42:41Z 2600:1005:B253:31BB:F095:7252:5DF0:EBC8 2620212 wikitext text/x-wiki {{Аўтамабіль |назва = Honda Jazz |вядомы як = Honda Fit |гады = 2001 — цяпер |папярэднік = [[Honda Logo]] |кляса = Субкампактны аўтамабіль |тып кузаву = 5-дзьверны [[хэтчбэк]] |кампанаваньне = [[Аўтамабілі з рухавіком сьпераду|пярэднерухавы]], [[Пярэдні прывад|пярэдне-]] або [[Поўны прывад|поўнапрывадны]] |плятформа = агульная плятформа Honda для малых аўтамабіляў }} '''Honda Jazz''' ({{Мова-be|Хо́нда Джаз}}), вядомая таксама як '''Honda Fit''' ({{Мова-be|Хонда Фіт|скарочана}}) — [[субкампактны аўтамабіль]] [[Японія|японскага]] вытворцы [[Honda]], які выпускаецца з 2001. У дадзены момант зьбіраецца ў другім пакаленьні. У Эўропе, Акіяніі, на Бліжнім Усходзе, у Афрыцы, Аўстраліі і большай частцы Азіі распаўсюджваецца пад маркай «Jazz», у Японіі, Кітаі і Амэрыцы — пад маркай «Fit». Дзякуючы сусьветнаму маркетынгу і зборцы на дзесяці заводах у васьмі краінах<ref>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 2010-10-08|url = http://world.honda.com/news/2010/4101008All-New-Fit-Hybrid/|загаловак = Honda Begins Sales of All-New Fit and Fit Hybrid in Japan |назва праекту = Honda Motor|выдавец = |дата = |мова = en}}</ref> да ліпеня 2010 року продажы Honda Jazz перавысілі 3,5 мільёны<ref name=Honda101006>{{Спасылка|дата публікацыі = 2010-10-06|url = http://world.honda.com/news/2010/4101006Fit-Reach-1.5-Million-Units/|загаловак = Cumulative Sales of Honda Fit Reach 1.5 Million Units in Japan, 3.5 Million Units Worldwide|назва праекту = |выдавец = Honda Motor|дата = |мова = en }}</ref>. Выпускаецца на такой самай фірмовай плятформе Honda для малых аўтамабіляў, што і [[Honda City|City]], [[Honda Airwave|Airwave]], [[Honda Mobilio|Mobilio]], [[Honda Mobilio Spike|Mobilio Spike]], [[Honda Freed|Freed]] і Freed Spike. У кастрычніку 2010 Honda выпусьціла гібрыдную бэнзынава-электрычную вэрсію Fit для Японіі, а на пачатку 2011 — такую самую і для Эўропы<ref name="JapHEV" /><ref name="NYT0810" />. Для ЗША ў ліпені 2012 року была выпушчаная абмежаваная сэрыя [[Электрамабіль|электрамабілю]] Honda Fit EV<ref name=LaunchEV>{{Спасылка|аўтар = Zach McDonald.|прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 2012-07-20|url = http://www.plugincars.com/honda-registers-first-fit-ev-delivery-123312.html|загаловак = Honda Registers First Fit EV Delivery|фармат = |назва праекту = |выдавец = Plugincars.com|дата = 2012-07-21|мова = en|камэнтар = }}</ref>. == Першае пакаленьне (2001—2008) == {{Аўтамабіль |назва = Першае пакаленьне |выява = [[Файл:2001 Honda Fit 01.jpg|250пкс|]] |гады = 2001—2008 |зборка = {{Просты сьпіс| * {{Сьцяг Японіі}} [[Судзука]] * {{Сьцяг Тайлянду}} Аютхая * {{Сьцяг Інданэзіі}} Караванг * {{Сьцяг Філіпінаў}} Санта Роза * {{Сьцяг Кітаю}} [[Гуанчжоў]] * {{Сьцяг Бразыліі}} [[Сумарэ]] }} |рухавік = {{Просты сьпіс| * 1.2&nbsp;L ''[[Honda L (рухавік)|L12A]]'' [[Чатырохцыліндравы рухавік|I4]] ([[Бэнзінавы рухавік|бэнзін]]) * 1.3&nbsp;L ''[[Honda L (рухавік)|L13A]]'' I4 (бэнзін) * 1.5&nbsp;L ''[[Honda L (рухавік)|L15A]]'' I4 (бэнзін) }} |кпп = {{Просты сьпіс| * 5-ступеневая [[Мэханічная каробка пераключэньня перадачаў|ручная]] * 5-ступеневая [[Аўтаматычная каробка пераключэньня перадачаў|аўтаматычная]] * [[Бесступеневая перадача|бесступеневая]] аўтаматычная (толькі для Японіі) }} |колавая база = 2450 мм |даўжыня = {{Просты сьпіс| * 3845 мм (сьвет) * 4000 мм (ЗША, Канада) }} |шырыня = 1675 мм |вышыня = 1525 мм |маса = 1084 кг |падобныя = {{Просты сьпіс| * [[Honda Airwave]] * [[Honda City]] }} }} Дэбют Honda Fit адбыўся ў чэрвені 2001 у Японіі (пасля-[[Morris Oxford#Oxford (1919-1926)|1924-1926 Morris Oxford Bullnose all steel-top 4-door saloon with Taylor Made Auto Trunk mounted on the back]], [[Morris Oxford#Oxford Flatnose (1926-1930)|1927–1928 Morris Oxford Flatnose all steel-top 4-door saloon with Taylor Made Auto Trunk mounted on the back]], [[Morris Oxford Six#Morris Oxford Six (1929-1934)|Morris Oxford Six all steel-top 4-door saloon with Taylor Made Auto Trunk mounted on the back (1929-1931)]], [[Morris Oxford Six#Oxford Six (1929–1934)|Morris Oxford Six 4-door saloon with Taylor Made Auto Trunk mounted on the back (1932-1934)]], [[Wolseley 14|Wolseley Series I New 14 4-door standard steel saloon]], [[Austin 10|1937 Austin 10 Cambridge 4-door saloon]], [[Morris Ten#Morris Ten Series M|Morris Ten Series M 4-door saloon]], [[Morris Oxford MO|1948-1952 Morris Oxford MO 4-door saloon]], [[Morris Oxford MO|1953-1954 Morris Oxford MO 4-door saloon]], [[Morris Oxford Series II|Morris Oxford Series II 4-door saloon]], [[Morris Oxford Series III|Morris Oxford Series III 4-door saloon]], [[Morris Oxford Farina#Oxford Series V (1959-1961)|Morris Oxford Series V 4-door saloon]], [[Morris Oxford Farina#Oxford Series VI (1961-1971)|1962-1963 Morris Oxford Series VI 4-door saloon]], [[Morris Oxford Farina#Oxford Series VI (1961-1971)|1964-1966 Morris Oxford Series VI 4-door saloon]], [[Morris Oxford Farina#Oxford Series VI (1961-1971)|1967-1969 Morris Oxford Series VI 4-door saloon]], [[Austin Maxi|Leyland Maxi Mk1 5-door hatchback]], [[Austin Maxi|Leyland Maxi Mk2 5-door hatchback]], [[Austin Maestro|Rover Maestro 5-door hatchback]], [[Honda Logo|1996-1997 Honda Logo (GA5)]], і [[Honda Logo|1998-2002 Honda Logo (GA5)]]), і ўжо ад пачатку ейныя продажы мелі высокія тэмпы. Да сьнежня яна пераўзышла па папулярнасьці [[Toyota Corolla]], а ў 2002 займала першыя месцы па продажы цягам 9 з 12 месяцаў. На пачатку 2002 мадэль была прадстаўленая ў [[Эўропа|Эўропе]], у канцы 2002 у [[Аўстралія|Аўстраліі]], на пачатку 2003 — у [[Паўднёвая Амэрыка|Паўднёвай Амэрыцы]], пазьней у [[ПАР|Паўднёвай Афрыцы]] і [[Паўднёва-Ўсходняя Азія|Паўднёва-Ўсходняй Азіі]], [[Кітай|Кітаі]] (верасень 2004) і [[Мэксыка|Мэксыцы]] (канец 2005). 8 студзеня 2006 мадэль для Злучаных Штатаў і Канады была прадстаўленая на Паўночнаамэрыканскім міжнародным аўтасалёне ў [[Дэтройт|Дэтройце]]. У продаж мадэль выйшла ў красавіку 2006, а ў 2009 ужо была замененая новым пакаленьнем. Пачаткова плянавалася назваць аўтамабіль «Fitta», але пасьля таго, як высьветлілася, што ''fitta'' ў некаторых нардычных мовах азначае ў простамоўнай гаворцы вульгарную назву жаночых геніталіяў, было вырашана скараціць назву для пэўных рынкаў, цалкам зьмяніўшы яе на Джаз для іншых<ref>[https://web.archive.org/web/20130415015149/http://adland.tv/content/honda-jazz-becomes-honda-expletive Honda Jazz becomes Honda]</ref>. === Мадэлі === «Fit» прадавалася ў 6 варыянтах. Усе варыяцыі Fit/Jazz адрозьніваюцца кодам, прапісаным у ідэнтыфікацыйным нумары транспартнага сродку (VIN): Fit/Jazz * GD1: 1,3&nbsp;л L13A i-DSI [[Чатырохцыліндравы рухавік|чатырохцыліндравы]] [[Пярэдні прывад|пярэднепрывадны]] (Эўропа: 1,4&nbsp;л) * GD2: 1,3&nbsp;л L13A i-DSI чатырохцыліндравы [[Поўны прывад|поўнапрывадны]] (толькі Японія) * GD3: 1,5&nbsp;л L15A VTEC чатырохцыліндравы пярэднепрывадны * GD4: 1,5&nbsp;л L15A VTEC чатырохцыліндравы поўнапрывадны (толькі Японія) * GD5: 1,2&nbsp;л L12A чатырохцыліндравы (Эўропа) * GE3: 1,3&nbsp;л L13A i-DSI чатырохцыліндравы пярэднепрывадны (2007 Эўропа 1,4&nbsp;л) [[Honda City|City/Fit Aria]]: * GD6: 1,3&nbsp;л L13A i-DSI чатырохцыліндравы пярэднепрывадны (Fit-Aria) * GD7: 1,3&nbsp;л L13A i-DSI чатырохцыліндравы поўнапрывадны (Fit-Aria) * GD8: 1,5&nbsp;л L15A i-DSI/VTEC чатырохцыліндравы пярэднепрывадны (Fit-Aria) * GD9: 1,5&nbsp;л L15A i-DSI/VTEC чатырохцыліндравы поўнапрывадны (Fit-Aria) === Трансьмісія і плятформа === У залежнасьці ад рэгіёну Fit магчымы з 1,2, 1,3 (у Эўропе — 1,4), 1,5-літровым [[рухавік]]ом i-DSI, альбо 1,5-літровым [[VTEC]]-рухавіком. Усе чатыры рухавікі адносяцца да рухавікоў [[Honda L (рухавік)|L-сэрыі]]. Васьміцыліндравыя i-DSI маюць па дзьве сьвячы запальваньня на [[цыліндар (рухавік)|цыліндар]], што дазваляе паўней спальваць [[бэнзін]]; дзякуючы гэтаму дасягаецца максымальны круцельны момант на сярэдніх абаротах пры зьменшаным спажываньні паліва і ўзроўні выкідаў. 1,5-літровы VTEC мае тыповую 16-цыліндравую канфігурацыю, якая дае максымальны выхад на высокіх абаротах. [[Файл:2007HondaFit-int.jpg|значак|зьлева|Амэрыканскі інтэр’ер]] У залежнасьці ад рэгіёну рухавікі кампануюцца зь пяціступеневымі [[Мэханічная каробка пераключэньня перадачаў|ручной]]/[[Аўтаматычная каробка пераключэньня перадачаў|аўтаматычнай]] альбо бесступеневай каробкамі перадачаў (апошні варыянт — толькі для Японіі). Fit сабраны на глябальнай плятформе Хонды для малых аўтамабіляў, як і мадэлі [[Honda City|Fit Aria/City]] ([[сэдан]]-вэрсія Fit), [[Honda Airwave|Airwave]] ([[унівэрсал]]-вэрсія Fit Aria/City), [[Honda Mobilio|Mobilio]] і [[Honda mobilio spike|Mobilio Spike]]. === Салён і багажнік === {{Вонкавыя мэдыяфайлы | загаловак = | падзагаловак = | align = right | clear = | шырыня = | выява1 = [http://images.paultan.org/images/New_Honda_Jazz_47.jpg Honda Fit fuel tank location] | выява2 = [http://images.paultan.org/images/New_Honda_Jazz_36.jpg Ultra Seat (Normal mode)] | выява3 = [http://images.paultan.org/images/New_Honda_Jazz_50.jpg Ultra Seat (Tall mode)] | выява4 = [http://images.paultan.org/images/New_Honda_Jazz_52.jpg Ultra Seat (Utility mode)] | выява5 = [http://images.paultan.org/images/New_Honda_Jazz_51.jpg Ultra Seat (Long mode)] | выява6 = [http://images.paultan.org/images/New_Honda_Jazz_49.jpg Ultra Seat (Refresh mode)] | выява7 = [http://images.paultan.org/images/New_Honda_Jazz_44.jpg Ultra Luggage (Regular mode)] | выява8 = [http://images.paultan.org/images/New_Honda_Jazz_45.jpg Ultra Luggage (Tall mode)] | выява9 = [http://images.paultan.org/images/New_Honda_Jazz_46.jpg Ultra Luggage (Upper/lower mode)] }} Дзякуючы разьмяшчэньню бэнзабаку пад пярэднім сядзеньнем, спалучаным з кампактнай паўнезалежнай {{Не перакладзена|тарсыйная бэлькавая падвеска|тарсыйнай бэлькавай||Torsion beam suspension}} задняй падвескай H-формы<ref name="topgear">{{Спасылка|аўтар = Mike Huslea & Anthony Kodack.|прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 05.16.2006|url = http://www.topspeed.com/cars/honda/2007-honda-fit-ar1922.html|загаловак = 2007 Honda Fit|фармат = |назва праекту = |выдавец = Top Gear|дата = |мова = en|камэнтар = }}</ref>, заднія сядзеньні Fit складаюцца вельмі нізка, дазваляючы вар’яваць аб’ём багажніку ў даволі вялікіх памерах для сваёй клясы<ref name="floor 1">{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://www.topspeed.com/cars/honda/2007-honda-fit-ar1922.html|загаловак = 2007 Honda Fit|фармат = |назва праекту = |выдавец = Topspeed|дата = |мова = en|камэнтар = }}</ref><ref name="2007jb">{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://www.jbcarpages.com/honda/fit/2007/|загаловак = 2007 Honda Fit Review|фармат = |назва праекту = |выдавец = JB car pages|дата = 2009-03-09|мова = en|камэнтар = }}</ref>. Камбінаваньне розных формаў складаньня сядзеньняў дазваляе вар’яваць унутраную прастору па аб’ёме — магчымасьць, якую «Хонда» называе «Ultra Seat». Магчымыя палажэньні сядзеньняў: * «звычайнае»: сядзеньні ў звычайным палажэньні, пяць сядзячых месцаў. * «карыснае»: Адна ці абедзьве заднія сэкцыі складаюцца на сябе, ствараючы роўную паверхню павялічанага аб’ёму для грузу. * «доўгае»: задняе сядзеньне за пасажырскім складаецца як у «карысным» рэжыме, а сьпінка пярэдняга пасажырскага адкідаецца назад, што дае вольную прастору даўжынёй 2,4&nbsp;м. * «высокае»: Адна ці абедзьве заднія падушкі складаюцца ў супрацьлеглым кірунку, што дае вышыню 1,28&nbsp;м. * «асьвяжальнае»: падгалоўнік пярэдняга сядзеньня здымаецца, тады пярэдняе сядзеньне можнаскласьці так, што яно ўтварае непарыўную падлогу для ляжаньня (толькі для асобных рынкаў)<ref name="ultra">{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = August 20, 2008|url = http://www.motortrader.com.my/NUS/articles/article_1534/page_m.asp|загаловак = Second Generation Honda Jazz|фармат = |назва праекту = Motortrader|выдавец = |дата = |мова = en|камэнтар = }}</ref>. Для некаторых рынкаў існуе таксама варыяцыя Honda Fit/Jazz без запаснога кола, якая распаўсюджваецца пад гандлёвай маркай «Ultra Luggage» ({{Мова-be|дадатковы багаж|скарочана}})<ref name="ultraluggage">{{Спасылка|аўтар = Paul Tan.|прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = October 22, 2007|url = http://paultan.org/2007/10/22/new-second-generation-honda-jazz-details/|загаловак = New Second Generation Honda Jazz Details|фармат = |назва праекту = |выдавец = Paul Tan|дата = |мова = en|камэнтар = }}</ref>. === Вытворчасьць === «Fit» першага пакаленьня зьбіраўся на шасьці заводах: * [[Судзука]], [[Японія]] * Аютхая, [[Тайлянд]] * Караванг, [[Інданэзія]] * Санта Роза, [[Філіпіны]] * [[Гуанчжоў]], [[Кітай]] * [[Сумарэ]], [[Бразылія]] Мадэлі японскай зборкі паступалі на айчынны рынак, у Эўропу, некаторыя азіяцкія краіны, Аўстралію (да канца 2005), Канаду і ЗША. Мадэлі для [[Маляйзія|Маляйзіі]], [[Сынгапур]]у і [[Віетнам]]у зьбіраліся ў Тайляндзе. Бразыльскі завод забясьпечваў пастаўкі на Мэксіку, [[Лацінская Амэрыка|Лацінскую Амэрыку]] і [[Карыбскі рэгіён]]. Мадэлі кітайскае зборкі прадаваліся ўнутры Кітаю і пастаўляліся на экспарт у некаторыя эўрапейскія краіны зь левабаковым рухам<ref>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 2005-06-24|url = http://world.honda.com/news/2005/c050624.html|загаловак = Honda Automobile (China) Co., Ltd. Begins Auto Exports|фармат = |назва праекту = |выдавец = Honda|дата = 2010-01-20|мова = |камэнтар = }}</ref>. === Рэгіёны === У залежнасьці ад рэгіёну «Fit» распаўсюджваўся ў розных камплектацыях. ==== Японія ==== [[Файл:Honda Fit W 1300 4WD Rear.JPG|значак|Японская «Honda Fit»]] Былі даступныя два рухавікі (1.3 i-DSI і 1.5 VTEC), прычым 1.3&nbsp;L i-DSI толькі зь бесступеневай аўтаматычнай трансьмісіяй. У верасьні 2002 зьявілася мадэль зь бесступеневай трансьмісіяй і рухавіком 1.5&nbsp;L VTEC<ref>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 2002-09-12|url = http://world.honda.com/news/2002/4020912.html|загаловак = Honda Adds a 1.5L Model to the Popular «Fit» Small Car Line-up|фармат = |назва праекту = |выдавец = Honda|дата = 2010-01-20|мова = en|камэнтар = }}</ref>. У чэрвені 2004 была дададзеная вэрсія з рухавіком большага аб’ёму і [[Мэханічная каробка пераключэньня перадачаў|ручной КПП]]. ==== Эўропа ==== [[Файл:HondaJazz1.4CVS.jpg|значак|Эўрапейская «Honda Jazz» (2005)]] Як і для Японіі, для эўрапейскага рынку «Fit» таксама даступны з двума варыянтамі рухавікоў. Мадэль з рухавіком 1.2 i-DSI пастаўлялася толькі для Эўропы, і толькі зь пяціступеневай [[Мэханічная каробка пераключэньня перадачаў|ручной КПП]]. Рухавік 1.4 i-DSI падобны да 1,339&nbsp;см³ 1.3 i-DSI, які пастаўляўся на японскім рынку, аднак дзеля адрозьненьня ад меншага 1.2&nbsp;L на рынку меў назву 1.4&nbsp;L (хоць насамрэч рухавік з аб’ёмам 1,244&nbsp;см³ бліжэй да 1.3&nbsp;L, чымся першы да 1.4&nbsp;L). Мадэлі з рухавіком аб’ёмам 1.4&nbsp;L прадаваліся ў неблагой камплектацыі зь 5-ступеневай ручной і (апцыянальна) бесступеневай трансьмісіяй. Усе эўрапейскія мадэлі аснашчаныя [[Антыблякавальная сыстэма|ABS]] з дыскавымі гальмамі на пярэдніх і барабаннымі або дыскавымі гальмамі на задніх колах. Некаторыя мадэлі ўкамплектаваныя бакавымі [[Падушка бясьпекі|падушкамі бясьпекі]]. Аўтамабіль атрымаў у Эўропе добрую рэпутацыю. Паводле вынікаў найвялікшага апытаньня ў Вялікабрытаніі, зладжанага тэлешоў «[[Top Gear]]», Honda Jazz заняла другое месца ў галасаваньні брытанскіх аўтаўладальнікаў 2006 року (пасьля [[Honda S2000]])<ref>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://www.topgear.com/content/carsurvey/2006/honda/jazz/|загаловак = Top Gear Survey 2006 — Honda Jazz|фармат = |назва праекту = |выдавец = |дата = 2008-01-14|мова = en|камэнтар = }}</ref>. Папулярнасьць «Джазу» зрабіла яе найлепшай прадаванай мадэльлю «Хонды» ў рэгіёне, склаўшы 30% ад усіх эўрапейскіх прадажаў «Хонды». ==== Кітай ==== Вытворчасьць і продаж «Fit» мясцовае зборкі распачалася ў Кітаі ў верасьні 2004<ref>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 2004-09-13|url = http://world.honda.com/news/2004/c040913.html|загаловак = Honda Begins Production of «Fit» Hatchback in China|фармат = |назва праекту = |выдавец = Honda|дата = 2010-01-20|мова = en|камэнтар = }}</ref>, прыкладна праз год пасьля выхаду «Fit» з кузавам «[[сэдан]]» (City/[[Honda Fit Aria|Fit Aria]]) у верасьні 2003. Канфігурацыі падобныя да распаўсюджваных у Японіі: варыяцыі 1.3 i-DSI, 1.5 VTEC, 5-ступеневай або бесступеневай КПП — агулам 4 камбінацыі. ==== Паўночная Амэрыка ==== {{Падвойная выява|справа|07-Honda-Fit-Base.jpg|150|2007-Honda-Fit-Sport.jpg|150|Амэрыканскія «Honda Fit» базавая і спартовая (2007)}} У ЗША і Канадзе «Fit» паступіў у продаж у красавіку 2006<ref name="2007jb"/>, замяніўшы хэтчбэк [[Honda Civic|Civic]] на рынку субкампактных аўтамабіляў пачатковага ўзроўню. «Civic» працягнуў павялічвацца ў габарытах і ў 2011 быў пераклясыфікаваны ў кампактны аўтамабіль. У адпаведнасьці зь ініцыятывай «Honda» па бясьпецы «Fit» прапаноўваўся ў Паўночнай Амэрыцы з электрычнымі шклопад’ёмнікамі, стандартнымі і бакавымі падушкамі бясьпекі, ABS у дадатак да абавязковых пярэдніх падушак. З-за адрозных нарматываў бясьпекі паўночнаамэрыканскія мадэлі «Fit» маюць большыя бампэры і даўжэйшы перад, чымся ў астатнім сьвеце, з-за чаго агульная даўжыня крыху большая. У мадэлі 2008 року для ЗША была дададзеная {{Не перакладзена|сыстэма маніторынгу ціску ў шынах|||Tire Pressure Monitoring System}} (TPMS), якая папярэджвае кіроўцу пра нізкі ціск у колах<ref>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://www.jbcarpages.com/honda/fit/2008/|загаловак = 2008 Honda Fit Review|фармат = |назва праекту = |выдавец = JB car pages|дата = 2009-03-09|мова = en|камэнтар = }}</ref>. Сыстэма паведамляе толькі пра факт нізкага ціску, аднак не пра шыну, у якой гэта здарылася, у адрозьненьне ад некаторых падобных сыстэмаў. У Злучаных Штатах «Fit» прапаноўваўся ў двух варыянтах (базавы і спартовы), а ў Канадзе — у трох (DX, LX і спартовы). Адрозьненьні збольшага зводзіліся да касмэтычных і камплекту стандартнага абсталяваньня, паколькі ўсе мадэлі мелі аднолькавы рухавік 1.5&nbsp;L магутнасьцб 109&nbsp;[[к. с.]] (81&nbsp;[[Ват|кВ]]) і 5-ступеневую ручную КПП. Замест бесступеневай прапаноўвалася апцыйная [[аўтаматычная трансьмісія]]. «Fit Sport» з аўтаматычнай КПП дадаткова меў усталяваныя за стырном клявішы для ручнога пераключэньня перадачаў. ==== Мэксыка ==== У кастрычніку 2005 у продаж паступіў «Fit» бразыльскай зборкі<ref>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://world.honda.com/investors/annualreport/2006/04.html|загаловак = Honda Annual Report 2006|фармат = |назва праекту = |выдавец = Honda Motor Company|дата = 2010-01-20|мова = en|камэнтар = }}</ref> ==== Бразылія ==== Мясцовая вытворчасьць і продаж Honda Fit пачаліся ў красавіку 2003, такім чынам [[Бразылія]] стала другой зборнай пляцоўкай для мадэлі пасьля Японіі<ref>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 2003-04-22|url = http://world.honda.com/news/2003/c030422_2.html|загаловак = Sales of Locally Produced Honda Fit to begin in Brazil|фармат = |назва праекту = |выдавец = Honda|дата = 2010-01-20|мова = en|камэнтар = }}</ref>. Пачаткова выпускаліся толькі мадэлі з рухавікамі 1.3 L i-DSI, аднак пазьней сталі даступныя ўсе тыя, што прадаваліся ў Японіі (на ўсе мадэлі «Fit» бразыльскай зборкі ставяцца імпартаваныя зь Японіі рухавікі). Прадаюцца ў трох варыянтах: базавым LX (рухавік 1.35 i-DSI, падушка бясьпекі ў кіроўцы); сярэднім LXL (дадатковая падушка бясьпекі для пасажыра і ABS); вышэйшым EX (рухавік 1.5 VTEC). Трансьмісія — пяціступеневая ручная альбо бесступеневая аўтаматычная. З 2006 року прадаецца мадэль з новымі бампэрамі і некаторымі касмэтычнымі зьменамі. Этанольна-бэнзінавы гібрыд «Fit» выпускаецца са сьнежня 2006 з рухавіком 1.35 i-DSI магутнасьцю 80 к. с. (60 кВ) на бэнзіне і 83 к. с. (62 кВ) на алькаголі. Магчымая праца на зьмяшаным паліве. Для магчымасьці запуску пры нізкай тэмпэратуры дададзены дадатковы бэнзінавы бак з правага боку. Дапамагае стартаваць, калі асноўны бак быў запоўнены этанолам. ==== Паўднёвая Афрыка ==== [[Файл:Honda jazz sa int.jpg|значак|Прыборная панэль паўднёваафрыканскай «Honda Jazz»]] У [[Паўднёвая Афрыка|Паўднёвай Афрыцы]] мадэль выпускаецца пад маркай «Jazz» з 2003 року. Пастаўляецца з рухавікамі 1.3 i-DSI (маркетынгавая назва 1.4) або 1.5 VTEC, з ручной альбо бесступеневай аўтаматычнай трансьмісіяй. ==== Чылі ==== Усе «Honda Fit» у Чылі пастаўляюцца з Бразыліі, акрамя гібрыдных этанольна-бэнзінавых. Да 2007 пастаўляліся ўсе тры канфігурацыі LX, LXL, EX), але з 2008 1.5-літровы 16-кляпанны VTEC рухавік болей недаступны. ==== Аўстралія ==== [[Файл:2006-2008 Honda Jazz (GD) hatchback 05.jpg|значак|Аўстралійская «Honda Jazz» (2006—2008)]] У Аўстраліі «Jazz/Fit» зьявіўся ў продажы ў кастрычніку 2002 року з такім самым мадэльным шэрагам, што і ў Японіі, але без поўнапрывадных мадэляў. Ад пачатку машыны імпартаваліся зь Японіі, а з канца 2005 пастаўляюцца з Тайлянду, што дазволіла значна зьменшыць цану аўтамабілю за кошт таньнейшае зборкі. У 2006 аўстралійская «Honda Jazz» крыху зьмяніла зьнешні выгляд, а паміж Аўстраліяй і Тайляндам было заключанае пагадненьне пра вольны гандаль. Адгэтуль усе «Jazz» пастаўляюцца ў Аўстралію адтуль. ==== Маляйзія ==== [[Файл:Honda Jazz (first generation, first facelift) (front), Kuala Lumpur.jpg|значак|Рэдызайненая маляйзійская «Honda Jazz» (пасьля 2006)]] «Fit/Jazz» у [[Маляйзія|Маляйзіі]] магчымы ў двух варыянтах: 1.3 i-DSI і 1.5 VTEC. Абодва абсталяваныя бесступеневай трансьмісіяй CVT-7 і маюць пярэдні прывад колаў. Пачаткова пастаўляліся цалкам сабраныя зь японскіх запчастак, пазьней пэўныя дэталі былі замененыя на тайляндзкія. На пачатку 2006 зьнешні выгляд «Jazz» быў зьменены ў адпаведнасьці зь японскай мадэльлю. Былі абноўленыя пярэдняя панэль, задні бампэр, бакавыя абцякальнікі й іншыя касмэтычныя зьмены. ==== Сынгапур ==== У Сынгапур мадэль пастаўлялася пад назваю «Jazz» у адзіным варыянце з рухавіком 1.4 i-DSI зь пяціступеневай ручной альбо бесступеневай трансьмісіяй. ==== Тайлянд ==== [[Тайлянд]] стаў у лістападзе 2003 трэцяй базай па вытворчасьці «Honda Jazz» пасьля Японіі і Бразыліі. Пачаткова быў даступны толькі з рухавіком 1.5 L i-DSI, пяціступеневай ручной альбо бесступеневай трансьмісіяй<ref>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 2003-11-18|url = http://world.honda.com/news/2003/c031118.html|загаловак = Honda Begins Production and Sales of Small Car «Jazz» in Thailand|фармат = |назва праекту = |выдавец = Honda|дата = 2010-01-20|мова = en|камэнтар = }}</ref>. Цяпер існуюць варыянты з 1.5 i-DSI або 1.5 VTEC. Трансьмісія — ранейшая. ==== Інданэзія ==== Пастаўкі мадэлі пад маркай «Fit» пачаліся ў 2002, але праз высокі кошт яна не была надта папулярнай. З канца 2003 Honda перайшла на пастаўкі пад маркай «Fit» з Тайлянду па значна меншых коштах. Пасьля гэтага аўтамабіль займеў значны посьпех, стаўшыся чацьвёртым па колькасьці продажаў пасьля «Toyota Innova», «[[Toyota Avanza]]» і «Daihatsu Xenia». Адзіная магчымая канфігурацыя — 1.5 i-DSI-рухавік зь пяціступеневай ручной альбо бесступеневай трансьмісіяй. У 2005 року стартавала зборка «Jazz» на заводзе Honda ў Каравангу. ==== Філіпіны ==== [[Файл:Jazz phils 2.JPG|значак|Філіпінская «Honda Jazz» (1.3 S)]] Першае пакаленьне «Jazz» прадавалася на [[Філіпіны|Філіпінах]] у 2004—2008. Даступныя тры варыяцыі: * 1.3 L — 5-ступеневая МКПП, гідраўзмацняльнік, без падушкі бясьпекі * 1.3 L — 5-ступеневая ручная/бесступеневая аўтаматычная трансьмісія, поўнапрывадная, ABS, дзьве падушкі бясьпекі * 1.5 L — 5-ступеневая ручная/бесступеневая аўтаматычная трансьмісія, поўнапрывадная, ABS, дзьве падушкі бясьпекі і дзьве канфігурацыі рузавіка: * L13A i-DSI 1,339 cc SOHC 8-кляпанавы * L15A VTEC 1,496 cc SOHC 16-кляпанавы Мадэлі 2004 року імпартаваліся з Тайлянду, а 2005—2008 — з заводу ў [[Лягуна (правінцыя)|Лягуне]]. == Другое пакаленьне (2007—2013) == {{Аўтамабіль |назва = Другое пакаленьне |выява = [[Файл:2008-2010 Honda Jazz (GE) hatchback (2011-10-25).jpg|250пкс|]] |гады = 2007-2013 |зборка = {{Просты сьпіс| * {{Сьцяг Японіі}} [[Судзука]] * {{Сьцяг Японіі}} Саяма * {{Сьцяг Тайлянду}} Аютхая * {{Сьцяг Інданэзіі}} Караванг * {{Сьцяг Кітаю}} [[Гуанчжоў]] * {{Сьцяг Індыі}} [[Вялікая Нойда]] * {{Сьцяг Вялікабрытаніі}} [[Сўіндан]] * {{Сьцяг Бразыліі}} [[Сумарэ]] }} |рухавік = {{Просты сьпіс| * 1.2&nbsp;L ''[[Honda L (рухавік)|L12A]]'' [[Чатырохцыліндравы рухавік|I4]] ([[Бэнзінавы рухавік|бэнзін]]) * 1.3&nbsp;L ''[[Honda L (рухавік)|L13A]]'' I4 (бэнзін) * 1.5&nbsp;L ''[[Honda L (рухавік)|L15A]]'' I4 (бэнзін) }} |кпп = {{Просты сьпіс| * 5-ступеневая [[Мэханічная каробка пераключэньня перадачаў|ручная]] * 5-ступеневая [[Аўтаматычная каробка пераключэньня перадачаў|аўтаматычная]] * [[Бесступеневая перадача|бесступеневая]] аўтаматычная (толькі для Японіі) }} |колавая база = 2500 мм |даўжыня = {{Просты сьпіс| * 3985 мм (2009—2011) * 4100 мм (з 2012) }} |шырыня = 1695 мм |вышыня = 1525 мм |маса = 1070 кг |падобныя = {{Просты сьпіс| * [[Honda City]] * [[Honda Insight]] * [[Honda Freed]] }} }} «Fit» другога (пасля-[[Morris Oxford#Oxford (1919-1926)|1924-1926 Morris Oxford Bullnose all steel-top 4-door saloon with Taylor Made Auto Trunk mounted on the back]], [[Morris Oxford#Oxford Flatnose (1926-1930)|1927–1928 Morris Oxford Flatnose all steel-top 4-door saloon with Taylor Made Auto Trunk mounted on the back]], [[Morris Oxford Six#Morris Oxford Six (1929-1934)|Morris Oxford Six all steel-top 4-door saloon with Taylor Made Auto Trunk mounted on the back (1929-1931)]], [[Morris Oxford Six#Oxford Six (1929–1934)|Morris Oxford Six 4-door saloon with Taylor Made Auto Trunk mounted on the back (1932-1934)]], [[Wolseley 14|Wolseley Series I New 14 4-door standard steel saloon]], [[Austin 10|1937 Austin 10 Cambridge 4-door saloon]], [[Morris Ten#Morris Ten Series M|Morris Ten Series M 4-door saloon]], [[Morris Oxford MO|1948-1952 Morris Oxford MO 4-door saloon]], [[Morris Oxford MO|1953-1954 Morris Oxford MO 4-door saloon]], [[Morris Oxford Series II|Morris Oxford Series II 4-door saloon]], [[Morris Oxford Series III|Morris Oxford Series III 4-door saloon]], [[Morris Oxford Farina#Oxford Series V (1959-1961)|Morris Oxford Series V 4-door saloon]], [[Morris Oxford Farina#Oxford Series VI (1961-1971)|1962-1963 Morris Oxford Series VI 4-door saloon]], [[Morris Oxford Farina#Oxford Series VI (1961-1971)|1964-1966 Morris Oxford Series VI 4-door saloon]], [[Morris Oxford Farina#Oxford Series VI (1961-1971)|1967-1969 Morris Oxford Series VI 4-door saloon]], [[Austin Maxi|Leyland Maxi Mk1 5-door hatchback]], [[Austin Maxi|Leyland Maxi Mk2 5-door hatchback]], [[Austin Maestro|Rover Maestro 5-door hatchback]], [[Honda Logo|1996-1997 Honda Logo (GA5)]], [[Honda Logo|1998-2002 Honda Logo (GA5)]], [[Honda Jazz#Першае пакаленьне (2001—2008)|Honda Jazz (2002–2004)]], і [[Honda Jazz#Першае пакаленьне (2001—2008)|Honda Jazz (2005–2008)]]) пакаленьня ўпершыню быў прадстаўлены на Такійскім аўтасалёне 17 кастрычніка 2007. Мадэль займела даўжэйшую колавую базу і большыя габарыты ў параўнаньні з папярэдніцаю. Вышыня не зьмянілася, аднак крыху вышэйшым стала столя ў салёне. Розныя канфігурацыі складаньня сядзеньняў былі захаваныя, а за кошт большай унутранай прасторы аб’ём багажніка зьменшыўся да 0,58 м³<ref>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://www.jbcarpages.com/honda/fit/2008/specs/|загаловак = 2008 Honda Fit Specs|фармат = |назва праекту = |выдавец = JB car pages|дата = 2009-03-09|мова = en|камэнтар = }}</ref><ref name="2009jbspecs">{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://www.jbcarpages.com/honda/fit/2009/specs/|загаловак = 2009 Honda Fit Specs|фармат = |назва праекту = |выдавец = JB car pages|дата = 2009-03-09|мова = en|камэнтар = }}</ref>. Вэрсія для Паўночнай Амэрыкі крыху даўжэйшая за кошт пярэдняй часткі, што добра заўважна на фатаздымках. [[Файл:2nd generation Honda Fit.jpg|значак|зьлева|Японская «Honda Fit» (2009)]] [[Файл:2010 Honda Fit Sport -- 09-03-2010.jpg|значак|зьлева|Амэрыканская «Honda Fit Sport» (2010)]] Новы «Fit» пастаўляецца з двума відамі рухавікоў. 1.3 L i-VTEC разьвівае магутнасьць 98 к. с. (73 кВ) на 6000 аб/хв і 98 Н*м на 4500 аб/хв. Рухавік даступны як на азіяцкім, так і на эўрапейскім рынках. Рухавік 1.5 L i-VTEC разьвівае магутнасьць 117 к. с. (87 кВ) на 6600 аб/хв і 144 Н*м на 4800 аб/хв<ref name="2009jbspecs"/>. На амэрыканскім рынку аўтамабіль прадаецца толькі з такім рухавіком. Каробкі перадачаў: [[Мэханічная каробка пераключэньня перадачаў|ручная]], 5-ступеневая [[Аўтаматычная каробка пераключэньня перадачаў|аўтаматычная]] (толькі для поўнапрывадных) і [[Бесступеневая перадача|бесступеневая]] аўтаматычная. === Fit Hybrid === Продажы «Fit Hybrid» распачаліся ў Японіі ў кастрычніку 2010. Гібрыдная вэрсія каштуе ад [[ена|¥]]1,59 мільёнаў — найтаньнейшы кошт гібрыдных электрамабіляў у Японіі<ref name=JapHEV>{{Спасылка|аўтар = Eric Loveday.|прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = Oct 8 2010|url = http://green.autoblog.com/2010/10/08/honda-prices-2011-fit-hybrid-at-19-310-cheapest-gas-electric-i/|загаловак = Honda prices 2011 Fit Hybrid at $19,310; cheapest gas-electric in Japan|фармат = |назва праекту = |выдавец = Autoblog Green|дата = |мова = en|камэнтар = }}</ref>. «Fit Hybrid» мае 1.3-літровы бэнзінавы і электрычны матор з ацэненым [[Выдатак паліва|выдаткам паліва]] 3,3 л/100 км<ref name=Bloomberg101008>{{Навіна|аўтар= Makiko Kitamura and Yuki Hagiwa.|загаловак= Honda Unveils Fit Hybrid, Considers Overseas Output|спасылка= http://www.bloomberg.com/news/2010-10-08/honda-to-sell-fit-hybrid-car-in-japan-from-1-59-million-yen.html|выдавец= Bloomberg|дата публікацыі= 2010-10-08|дата доступу= |мова = en}}</ref>. Аўтамабіль выкарыстоўвае паралельную гібрыдную сыстэму, якая дазваляе працаваць у тандэме з бэнзінавым рухавіком. Вэрсія для Эўропы пад назовам «Jazz Hybrid» упершыню была выстаўленая на [[Парыскі аўтасалён|Парыскім аўтасалёне]] ў 2010 року, а ў продаж паступіла напачатку 2011. Гэтыя мадэлі маюць зьменены выгляд фараў, новую пярэднюю крату, скураныя сядзеньні і дадатковы колер афарбоўкі<ref name=NYT0810>{{Навіна|аўтар= Stephen Williams|загаловак= Honda Jazz Hybrid Will Get Paris Premiere|спасылка= http://wheels.blogs.nytimes.com/2010/08/25/honda-jazz-hybrid-will-get-paris-premiere/?emc=eta1|выдавец= New York Times|дата публікацыі= 2010-08-25|дата доступу= 2010-08-26|мова = en}}</ref> Расход паліва ў разьліку паводле эўрапейскіх стандартаў складае прыкладна 4,3 л/100 км, выкід CO<sub>2</sub> — 104&nbsp;г/км. Гэта найменшы паказьнік для аўтамабіляў B-сэгмэнту<ref>{{Спасылка|аўтар = Lee Sibbald.|прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 2010-09-30|url = http://www.fleetdirectory.co.uk/fleet-news/index.php/2010/09/30/hondas-jazz-hybrid-becomes-lowest-co2-emitting-automatic-b-segment-car/|загаловак = Honda’s Jazz hybrid becomes lowest CO<sub>2</sub> emitting automatic B-segment car|фармат = |назва праекту = |выдавец = The Fleet Directory UK|дата = |мова = en|камэнтар = }}</ref>. Калі аўтамабіль рухаецца з пастаяннай нізкай хуткасьцю, аўтамабіль пераходзіць у электрычны рэжым і не выкідае вокіс вугляроду<ref name="Thaipr">{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = Jul 28, 2012|url = http://www.rushlane.com/honda-jazz-hybrid-sub-compact-launch-for-a-clean-and-green-future-anyone-can-go-hybrid-1240863.html|загаловак = Honda announces the new Jazz Hybrid, the first hybrid model in the Thai sub-compact automobile market segment|фармат = |назва праекту = |выдавец = Honda Automobile (Thailand)|дата = |мова = en|камэнтар = }}</ref>. === Fit Shuttle === [[Файл:Honda Fit Shuttle Hybrid rear.jpg|значак|зьлева|Honda Fit Shuttle Hybrid]] «Fit Shuttle» — кампактная ўнівэрсал-вэрсія [[Honda Jazz#Другое пакаленьне (з 2007)|Fit другога пакаленьня]], даступная на японскім рынку. Выхад у продаж адбыўся ў чэрвені 2011 року, на тры месяцы пазьней заплянаванага, з-за [[Землятрус у Японіі (2011)|землятрусу і цунамі]] 11 сакавіка 2011. З прычыны наступаванай эканоміі энэрганосьбітаў вытворчасьць «Fit Shuttle» была перанесеная з заводу «Honda» ў Саяме на завода «Suzuka» ў прэфэктуры Міэ. «Fit Shuttle» мае рухавік 1.5 L i-VTEC магутнасьцю 120 к. с. (89 кВ), які ў «Fit» ставіўся апцыянальна. Таксама прадаецца гібрыдная вэрсія «Fit Shuttle hybrid» з 1.3 L i-VTEC. === Рэгіёны === ==== Японія ==== [[Файл:HondaFit2interior.jpg|значак|Салён японскай мадэлі]] Продажы на японскім рынку распачаліся ў кастрычніку 2007. Мадэлі прадаюцца з рухавікамі 1,3 ці 1,5 л. У кастрычніку 2010 на рынак паступілі рэстыляваныя мадэлі і гібрыдныя вэрсіі. ==== Паўночная Амэрыка ==== [[Файл:2012 Honda Fit base -- 11-10-2011.jpg|значак|зьлева|Амэрыканская «Honda Fit» базавая (2012)]] «Fit» другога пакаленьня зьявіўся на паўночнаамэрыканскім рынку 19 сакавіка 2008, падчас Нью-Ёрскага аўтасалёну<ref name="ABintro2">{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = Ramsey|імя = Jonathon|аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 2008-03-19|url = http://www.autoblog.com/2008/03/19/new-york-2008-2009-honda-fit/|загаловак = New York 2008: 2009 Honda Fit gets in shape|фармат = |назва праекту = Autoblog|выдавец = Weblogs, Inc.|дата = 2008-03-19|мова = en|камэнтар = }}</ref><ref name="Jintro2">{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = Siler|імя = Wes|аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 2008-03-19|url = http://jalopnik.com/369744/2009-honda-fit-is-go-again|загаловак = 2009 Honda Fit Is Go, Again|фармат = |назва праекту = Jalopnik|выдавец = Gawker Media|дата = 2008-03-19|мова = en|камэнтар = }}</ref>. Дзеля адпаведнасьці рэйтынгу краш-тэсту Нацыянальнай адміністрацыі па бясьпецы магістральнага руху ЗША (NHTSA) пярэдняя частка «Fit» крыху падоўжаная. Рухавік — 4-цыліндравы 1.5 L i-VTEC магутнасьцю 117 к. с. на 6600 аб/хв зь пяціступеневай ручной або аўтаматычнай КПП. [[Файл:2012 Honda Fit Sport -- 11-10-2011.jpg|значак|зьлева|Амэрыканская «Honda Fit Sport» (2012)]] ==== Бразылія ==== Новы «Fit» [[Сумарэ|сумарскай]] зборкі быў прадстаўлены ў Бразыліі ў кастрычніку 2008 на [[Сан-Паўлу|сан-паўльскім]] аўтасалёне. Прадаецца ў чатырох вэрсіях: LX і LXL з 1,35-літровым (рынкавая маркіроўка 1.4) 16V рухавіком, EX і EXL з 1,5-літровым 16V рухавіком. Прапануюцца ручная і аўтаматычная пяціступеневыя КПП; [[бесступеневая перадача]] болей немагчымая. ==== Маляйзія ==== У Маляйзіі «Jazz» прадаецца толькі ў адной канфігурацыі з рухавіком 1.5&nbsp;L i-VTEC і аўтаматычнай КПП. ==== Сынгапур ==== [[Файл:2007 Honda Fit 2 rear.JPG|значак|Японская «Honda Fit RS»]] Варыянты рухавікоў: 1,3 і 1,5 л. ==== Тайлянд ==== У Тайляндзе прадаецца пад маркай «Honda Jazz» з 23 сакавіка 2008. Усе мадэлі маюць 1,5-літровы 16-цыліндравы рухавік з 3 [[i-VTEC]]; КПП — 5-ступеневыя ручная або аўтаматычная. У студзені 2011 року крыху зьменены зьнешні выгляд атрымалі радыятарная крата і задні бампэр, былі дададзеныя франтальныя падвойныя падушкі бясьпекі і пярэднія супрацьтуманныя фары ў максымальнай камплектацыі SV. На пачатку 2012 року тайванскі ўрад дазволіў імпарт «Jazz» і «Accord» зь Японіі без здыманьня мыты з прычыны навадненьня ў правінцыі Аютхая, дзе разьмяшчаецца завод «Honda». Гібрыдны «Jazz» выйшаў на тайляндзкі рынак у ліпені 2012<ref name="Rushlane">{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = Jul 28, 2012|url = http://www.rushlane.com/honda-jazz-hybrid-sub-compact-launch-for-a-clean-and-green-future-anyone-can-go-hybrid-1240863.html|загаловак = Honda Jazz Hybrid sub-compact launch for a clean and green future|фармат = |назва праекту = |выдавец = Rush Lane|дата = |мова = en|камэнтар = }}</ref>, стаўшыся першай гібрыднай мадэльлю на рынку субкампактных аўтамабіляў краіны<ref name="Honda Jazz Hybrid at Bt768,000">{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = Jul 26, 2012|url = http://www.nationmultimedia.com/business/Honda-Jazz-Hybrid-at-Bt768000-30187054.html|загаловак = Honda Jazz Hybrid at Bt768,000|фармат = |назва праекту = |выдавец = The Nation|дата = |мова = en|камэнтар = }}</ref>. ==== Філіпіны ==== «Jazz» другога пакаленьня выйшаў у кастрычніку 2008 з рухавікамі 1,3 л і 1,5 л. ==== Інданэзія ==== Як і Тайляндзе, аўтамабіль прадаваўся пад маркай «Honda Jazz». Першае пакаленьне карысталася вялізным посьпехам, продажы «Jazz» 2-га пакаленьня ў 2008 склалі 24 969 адзінак, што паставіла мадэль на 5-е месца сярод найлепш прадаваных аўтамабіляў у Інданэзіі. У 2009 з-за эканамічнага застою продажы ўпалі да 15 713 адзінак, аднак у рэйтынгу найбольш прадаваных аўтамабіляў мадэль паднялася на адно месца. Такім чынам «Jazz» стаў лідэрам сярод усіх аўтамабіляў «Honda» па папулярнасьці ў краіне. Мадэль зьбіраецца на мясцовым заводзе «Honda» ў Каравангу. У сярэдзіне 2011 быў крыху зьменены зьнешні выгляд: абноўлены дызайн пярэдняй краты, зьявіліся новыя бампэры і сьветладыёдныя заднія фары. ==== Індыя ==== Індыйская мадэль зьбіраецца на заводзе ў Вялікай Нойдзе з 26% імпартных дэталяў<ref>{{Спасылка|аўтар = N. Madhavan.|прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 2011-10-02|url = http://businesstoday.intoday.in/story/hondas-new-small-car-brio/1/18671.html|загаловак = Lively new hope|фармат = |назва праекту = |выдавец = Business Today (India)|дата = |мова = en|камэнтар = }}</ref> Мадэль мае 1.2-літровы i-VTEC рухавік<ref name=ind-launch-pr>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 2009-06-10|url = http://www.hondacarindia.com/mediaCenter/view_press_releases.aspx?pr_id=174|загаловак = Press Releases|фармат = |назва праекту = |выдавец = Honda Car India|дата = 2010-10-07|мова = en|камэнтар = }}</ref>. ==== Аўстралія ==== [[Файл:2008-2010 Honda Jazz (GE) VTi-S hatchback (2010-12-28).jpg|значак|Аўстралійская «Honda Jazz» VTi-S (2008—2010)]] «Honda Jazz» другога пакаленьня ў Аўстраліі да канца 2011 року пастаўлялася з Тайлянду. Пасьля тамашняй паводкі аўтамабілі імпартуюцца зь Японіі<ref name="mr">{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = Jan 11, 2012|url = http://www.themotorreport.com.au/53258/honda-jazz-vibe-arrives-from-japan-to-fill-australian-supply|загаловак = Honda Jazz Vibe Arrives From Japan To Fill Australian Supply|фармат = |назва праекту = |выдавец = themotorreport.com.au|дата = |мова = en|камэнтар = }}</ref>. ==== Эўропа ==== [[Файл:Honda Jazz 1.4 i-VTEC Trend (III, Facelift) – Frontansicht, 26. Juni 2011, Düsseldorf.jpg|значак|Эўрапейская «Honda Jazz» 1.4 i-VTEC Trend (2012)]] Эўрапейская вытворчасьць «Honda Jazz» у брытанскім [[Сўіндан]]е была адчыненая 7 кастрычніка 2009<ref name="autocar">{{Спасылка|url = http://www.autocar.co.uk/News/NewsArticle/AllCars/243855/|загаловак = UK Honda Jazz production begins|назва праекту = Autocar.co.uk|мова = en}}</ref>. Дагэтуль на эўрапейскі рынак паступалі мадэлі японскае зборкі. 1 лютага 2011 у продаж паступілі мадэлі з абноўленым дызайнам і новыя гібрыдныя «Jazz». == Honda Fit/Jazz (трэцяе пакаленьне) == 5 верасьня 2013 году (пасля-[[Morris Oxford#Oxford (1919-1926)|1924-1926 Morris Oxford Bullnose all steel-top 4-door saloon with Taylor Made Auto Trunk mounted on the back]], [[Morris Oxford#Oxford Flatnose (1926-1930)|1927–1928 Morris Oxford Flatnose all steel-top 4-door saloon with Taylor Made Auto Trunk mounted on the back]], [[Morris Oxford Six#Morris Oxford Six (1929-1934)|Morris Oxford Six all steel-top 4-door saloon with Taylor Made Auto Trunk mounted on the back (1929-1931)]], [[Morris Oxford Six#Oxford Six (1929–1934)|Morris Oxford Six 4-door saloon with Taylor Made Auto Trunk mounted on the back (1932-1934)]], [[Wolseley 14|Wolseley Series I New 14 4-door standard steel saloon]], [[Austin 10|1937 Austin 10 Cambridge 4-door saloon]], [[Morris Ten#Morris Ten Series M|1938-1940 Morris Ten Series M 4-door saloon]], [[Morris Ten#Morris Ten Series M|1945-1948 Morris Ten Series M 4-door saloon]], [[Morris Oxford MO|1948-1952 Morris Oxford MO 4-door saloon]], [[Morris Oxford MO|1953-1954 Morris Oxford MO 4-door saloon]], [[Morris Oxford Series II|Morris Oxford Series II 4-door saloon]], [[Morris Oxford Series III|Morris Oxford Series III 4-door saloon]], [[Morris Oxford Farina#Oxford Series V (1959-1961)|Morris Oxford Series V 4-door saloon]], [[Morris Oxford Farina#Oxford Series VI (1961-1971)|1962-1963 Morris Oxford Series VI 4-door saloon]], [[Morris Oxford Farina#Oxford Series VI (1961-1971)|1964-1966 Morris Oxford Series VI 4-door saloon]], [[Morris Oxford Farina#Oxford Series VI (1961-1971)|1967-1969 Morris Oxford Series VI 4-door saloon]], [[Austin Maxi|Leyland Maxi Mk1 5-door hatchback]], [[Austin Maxi|Leyland Maxi Mk2 5-door hatchback]], [[Austin Maestro|Rover Maestro 5-door hatchback]], [[Honda Logo|1996-1997 Honda Logo (GA5)]], [[Honda Logo|1998-2002 Honda Logo (GA5)]], [[Honda Jazz#Першае пакаленьне (2001—2008)|Honda Jazz (2002–2004)]], [[Honda Jazz#Першае пакаленьне (2001—2008)|Honda Jazz (2005–2008)]], [[Honda Jazz#Другое пакаленьне (2007—2013)|Honda Jazz (2008-2010)]], і [[Honda Jazz#Другое пакаленьне (2007—2013)|Honda Jazz (2011-2014)]]) Honda аб’явіла пра запуск новых мадэляў Honda Fit ды Honda Fit Hybrid<ref>{{Спасылка|url=https://global.honda/en/newsroom/news/2013/4130905eng-fit.html|загаловак=Honda to Release all-New Fit and Fit Hybrid in Japan - All-New Fit and Fit Hybrid Achieve Class-Leading Fuel Economy|мова=en|выдавец=Honda|дата публікацыі=5 верасьня 2013}}</ref>. Новы дызайн Honda Fit быў прадстаўлены ў 2015 годзе для Паўночнаамэрыканскага рынку<ref name="global2014">{{Спасылка|url=https://global.honda/en/newsroom/news/2014/c140224aeng.html|загаловак=Honda Increases North American Manufacturing Footprint with Production Start of Fuel-Efficient, Subcompact Vehicles at New Auto Plant in Mexico|мова=en|выдавец=Honda|дата публікацыі=24 лютага 2014}}</ref>. Для гэтага быў апублікаваны новы завод у Мэксыцы з гадавой магутнасьцю ў {{лік|200000}} аўтамабіляў<ref name="global2014"/>. На Парыскім аўтасалёне 2014 году была ўпершыню паказаная вэрсія Honda Jazz для Эўропы<ref>{{Спасылка|url=https://hondanews.eu/eu/en/cars/media/pressreleases/35565/paris-motor-show-2014|загаловак=Paris Motor Show 2014|мова=en|дата публікацыі=2 кастрычніка 2014|выдавец= Honda Motor Europe Ltd.}}</ref>. == Узнагароды == * Аўтамабіль году ў Японіі сэзонаў 2001—2002 і 2007—2008 * {{Не перакладзена|Аўтамабіль году RJC|||RJC Car of the Year}}-2002 == Крыніцы == {{Крыніцы|30em}} == Вонкавыя спасылкі == {{Honda}} [[Катэгорыя:Аўтамабілі Honda|Jazz]] [[Катэгорыя:Пярэднепрывадныя аўтамабілі]] [[Катэгорыя:Поўнапрывадныя аўтамабілі]] [[Катэгорыя:Супэрміні-аўтамабілі]] [[Катэгорыя:Хэтчбэкі]] [[Катэгорыя:Аўтамабілі 2000-х]] [[Катэгорыя:Аўтамабілі 2010-х]] [[Катэгорыя:Аўтамабілі, прадстаўленыя ў 2001 годзе]] [[Катэгорыя:Гібрыдныя электрамабілі]] qo9ivfsggid31h5ycbpr8pahxi1y142 2620213 2620212 2025-06-16T00:42:59Z 2600:1005:B253:31BB:F095:7252:5DF0:EBC8 2620213 wikitext text/x-wiki {{Аўтамабіль |назва = Honda Jazz |вядомы як = Honda Fit |гады = 2001 — цяпер |папярэднік = [[Honda Logo]] |кляса = Субкампактны аўтамабіль |тып кузаву = 5-дзьверны [[хэтчбэк]] |кампанаваньне = [[Аўтамабілі з рухавіком сьпераду|пярэднерухавы]], [[Пярэдні прывад|пярэдне-]] або [[Поўны прывад|поўнапрывадны]] |плятформа = агульная плятформа Honda для малых аўтамабіляў }} '''Honda Jazz''' ({{Мова-be|Хо́нда Джаз}}), вядомая таксама як '''Honda Fit''' ({{Мова-be|Хонда Фіт|скарочана}}) — [[субкампактны аўтамабіль]] [[Японія|японскага]] вытворцы [[Honda]], які выпускаецца з 2001. У дадзены момант зьбіраецца ў другім пакаленьні. У Эўропе, Акіяніі, на Бліжнім Усходзе, у Афрыцы, Аўстраліі і большай частцы Азіі распаўсюджваецца пад маркай «Jazz», у Японіі, Кітаі і Амэрыцы — пад маркай «Fit». Дзякуючы сусьветнаму маркетынгу і зборцы на дзесяці заводах у васьмі краінах<ref>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 2010-10-08|url = http://world.honda.com/news/2010/4101008All-New-Fit-Hybrid/|загаловак = Honda Begins Sales of All-New Fit and Fit Hybrid in Japan |назва праекту = Honda Motor|выдавец = |дата = |мова = en}}</ref> да ліпеня 2010 року продажы Honda Jazz перавысілі 3,5 мільёны<ref name=Honda101006>{{Спасылка|дата публікацыі = 2010-10-06|url = http://world.honda.com/news/2010/4101006Fit-Reach-1.5-Million-Units/|загаловак = Cumulative Sales of Honda Fit Reach 1.5 Million Units in Japan, 3.5 Million Units Worldwide|назва праекту = |выдавец = Honda Motor|дата = |мова = en }}</ref>. Выпускаецца на такой самай фірмовай плятформе Honda для малых аўтамабіляў, што і [[Honda City|City]], [[Honda Airwave|Airwave]], [[Honda Mobilio|Mobilio]], [[Honda Mobilio Spike|Mobilio Spike]], [[Honda Freed|Freed]] і Freed Spike. У кастрычніку 2010 Honda выпусьціла гібрыдную бэнзынава-электрычную вэрсію Fit для Японіі, а на пачатку 2011 — такую самую і для Эўропы<ref name="JapHEV" /><ref name="NYT0810" />. Для ЗША ў ліпені 2012 року была выпушчаная абмежаваная сэрыя [[Электрамабіль|электрамабілю]] Honda Fit EV<ref name=LaunchEV>{{Спасылка|аўтар = Zach McDonald.|прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 2012-07-20|url = http://www.plugincars.com/honda-registers-first-fit-ev-delivery-123312.html|загаловак = Honda Registers First Fit EV Delivery|фармат = |назва праекту = |выдавец = Plugincars.com|дата = 2012-07-21|мова = en|камэнтар = }}</ref>. == Першае пакаленьне (2001—2008) == {{Аўтамабіль |назва = Першае пакаленьне |выява = [[Файл:2001 Honda Fit 01.jpg|250пкс|]] |гады = 2001—2008 |зборка = {{Просты сьпіс| * {{Сьцяг Японіі}} [[Судзука]] * {{Сьцяг Тайлянду}} Аютхая * {{Сьцяг Інданэзіі}} Караванг * {{Сьцяг Філіпінаў}} Санта Роза * {{Сьцяг Кітаю}} [[Гуанчжоў]] * {{Сьцяг Бразыліі}} [[Сумарэ]] }} |рухавік = {{Просты сьпіс| * 1.2&nbsp;L ''[[Honda L (рухавік)|L12A]]'' [[Чатырохцыліндравы рухавік|I4]] ([[Бэнзінавы рухавік|бэнзін]]) * 1.3&nbsp;L ''[[Honda L (рухавік)|L13A]]'' I4 (бэнзін) * 1.5&nbsp;L ''[[Honda L (рухавік)|L15A]]'' I4 (бэнзін) }} |кпп = {{Просты сьпіс| * 5-ступеневая [[Мэханічная каробка пераключэньня перадачаў|ручная]] * 5-ступеневая [[Аўтаматычная каробка пераключэньня перадачаў|аўтаматычная]] * [[Бесступеневая перадача|бесступеневая]] аўтаматычная (толькі для Японіі) }} |колавая база = 2450 мм |даўжыня = {{Просты сьпіс| * 3845 мм (сьвет) * 4000 мм (ЗША, Канада) }} |шырыня = 1675 мм |вышыня = 1525 мм |маса = 1084 кг |падобныя = {{Просты сьпіс| * [[Honda Airwave]] * [[Honda City]] }} }} Дэбют Honda Fit адбыўся ў чэрвені 2001 у Японіі (пасля-[[Morris Oxford#Oxford (1919-1926)|1924-1926 Morris Oxford Bullnose all steel-top 4-door saloon with Taylor Made Auto Trunk mounted on the back]], [[Morris Oxford#Oxford Flatnose (1926-1930)|1927–1928 Morris Oxford Flatnose all steel-top 4-door saloon with Taylor Made Auto Trunk mounted on the back]], [[Morris Oxford Six#Morris Oxford Six (1929-1934)|Morris Oxford Six all steel-top 4-door saloon with Taylor Made Auto Trunk mounted on the back (1929-1931)]], [[Morris Oxford Six#Oxford Six (1929–1934)|Morris Oxford Six 4-door saloon with Taylor Made Auto Trunk mounted on the back (1932-1934)]], [[Wolseley 14|Wolseley Series I New 14 4-door standard steel saloon]], [[Austin 10|1937 Austin 10 Cambridge 4-door saloon]], [[Morris Ten#Morris Ten Series M|Morris Ten Series M 4-door saloon]], [[Morris Oxford MO|1948-1952 Morris Oxford MO 4-door saloon]], [[Morris Oxford MO|1953-1954 Morris Oxford MO 4-door saloon]], [[Morris Oxford Series II|Morris Oxford Series II 4-door saloon]], [[Morris Oxford Series III|Morris Oxford Series III 4-door saloon]], [[Morris Oxford Farina#Oxford Series V (1959-1961)|Morris Oxford Series V 4-door saloon]], [[Morris Oxford Farina#Oxford Series VI (1961-1971)|1962-1963 Morris Oxford Series VI 4-door saloon]], [[Morris Oxford Farina#Oxford Series VI (1961-1971)|1964-1966 Morris Oxford Series VI 4-door saloon]], [[Morris Oxford Farina#Oxford Series VI (1961-1971)|1967-1969 Morris Oxford Series VI 4-door saloon]], [[Austin Maxi|Leyland Maxi Mk1 5-door hatchback]], [[Austin Maxi|Leyland Maxi Mk2 5-door hatchback]], [[Austin Maestro|Rover Maestro 5-door hatchback]], [[Honda Logo|1996-1997 Honda Logo (GA5)]], і [[Honda Logo|1998-2002 Honda Logo (GA5)]]), і ўжо ад пачатку ейныя продажы мелі высокія тэмпы. Да сьнежня яна пераўзышла па папулярнасьці [[Toyota Corolla]], а ў 2002 займала першыя месцы па продажы цягам 9 з 12 месяцаў. На пачатку 2002 мадэль была прадстаўленая ў [[Эўропа|Эўропе]], у канцы 2002 у [[Аўстралія|Аўстраліі]], на пачатку 2003 — у [[Паўднёвая Амэрыка|Паўднёвай Амэрыцы]], пазьней у [[ПАР|Паўднёвай Афрыцы]] і [[Паўднёва-Ўсходняя Азія|Паўднёва-Ўсходняй Азіі]], [[Кітай|Кітаі]] (верасень 2004) і [[Мэксыка|Мэксыцы]] (канец 2005). 8 студзеня 2006 мадэль для Злучаных Штатаў і Канады была прадстаўленая на Паўночнаамэрыканскім міжнародным аўтасалёне ў [[Дэтройт|Дэтройце]]. У продаж мадэль выйшла ў красавіку 2006, а ў 2009 ужо была замененая новым пакаленьнем. Пачаткова плянавалася назваць аўтамабіль «Fitta», але пасьля таго, як высьветлілася, што ''fitta'' ў некаторых нардычных мовах азначае ў простамоўнай гаворцы вульгарную назву жаночых геніталіяў, было вырашана скараціць назву для пэўных рынкаў, цалкам зьмяніўшы яе на Джаз для іншых<ref>[https://web.archive.org/web/20130415015149/http://adland.tv/content/honda-jazz-becomes-honda-expletive Honda Jazz becomes Honda]</ref>. === Мадэлі === «Fit» прадавалася ў 6 варыянтах. Усе варыяцыі Fit/Jazz адрозьніваюцца кодам, прапісаным у ідэнтыфікацыйным нумары транспартнага сродку (VIN): Fit/Jazz * GD1: 1,3&nbsp;л L13A i-DSI [[Чатырохцыліндравы рухавік|чатырохцыліндравы]] [[Пярэдні прывад|пярэднепрывадны]] (Эўропа: 1,4&nbsp;л) * GD2: 1,3&nbsp;л L13A i-DSI чатырохцыліндравы [[Поўны прывад|поўнапрывадны]] (толькі Японія) * GD3: 1,5&nbsp;л L15A VTEC чатырохцыліндравы пярэднепрывадны * GD4: 1,5&nbsp;л L15A VTEC чатырохцыліндравы поўнапрывадны (толькі Японія) * GD5: 1,2&nbsp;л L12A чатырохцыліндравы (Эўропа) * GE3: 1,3&nbsp;л L13A i-DSI чатырохцыліндравы пярэднепрывадны (2007 Эўропа 1,4&nbsp;л) [[Honda City|City/Fit Aria]]: * GD6: 1,3&nbsp;л L13A i-DSI чатырохцыліндравы пярэднепрывадны (Fit-Aria) * GD7: 1,3&nbsp;л L13A i-DSI чатырохцыліндравы поўнапрывадны (Fit-Aria) * GD8: 1,5&nbsp;л L15A i-DSI/VTEC чатырохцыліндравы пярэднепрывадны (Fit-Aria) * GD9: 1,5&nbsp;л L15A i-DSI/VTEC чатырохцыліндравы поўнапрывадны (Fit-Aria) === Трансьмісія і плятформа === У залежнасьці ад рэгіёну Fit магчымы з 1,2, 1,3 (у Эўропе — 1,4), 1,5-літровым [[рухавік]]ом i-DSI, альбо 1,5-літровым [[VTEC]]-рухавіком. Усе чатыры рухавікі адносяцца да рухавікоў [[Honda L (рухавік)|L-сэрыі]]. Васьміцыліндравыя i-DSI маюць па дзьве сьвячы запальваньня на [[цыліндар (рухавік)|цыліндар]], што дазваляе паўней спальваць [[бэнзін]]; дзякуючы гэтаму дасягаецца максымальны круцельны момант на сярэдніх абаротах пры зьменшаным спажываньні паліва і ўзроўні выкідаў. 1,5-літровы VTEC мае тыповую 16-цыліндравую канфігурацыю, якая дае максымальны выхад на высокіх абаротах. [[Файл:2007HondaFit-int.jpg|значак|зьлева|Амэрыканскі інтэр’ер]] У залежнасьці ад рэгіёну рухавікі кампануюцца зь пяціступеневымі [[Мэханічная каробка пераключэньня перадачаў|ручной]]/[[Аўтаматычная каробка пераключэньня перадачаў|аўтаматычнай]] альбо бесступеневай каробкамі перадачаў (апошні варыянт — толькі для Японіі). Fit сабраны на глябальнай плятформе Хонды для малых аўтамабіляў, як і мадэлі [[Honda City|Fit Aria/City]] ([[сэдан]]-вэрсія Fit), [[Honda Airwave|Airwave]] ([[унівэрсал]]-вэрсія Fit Aria/City), [[Honda Mobilio|Mobilio]] і [[Honda mobilio spike|Mobilio Spike]]. === Салён і багажнік === {{Вонкавыя мэдыяфайлы | загаловак = | падзагаловак = | align = right | clear = | шырыня = | выява1 = [http://images.paultan.org/images/New_Honda_Jazz_47.jpg Honda Fit fuel tank location] | выява2 = [http://images.paultan.org/images/New_Honda_Jazz_36.jpg Ultra Seat (Normal mode)] | выява3 = [http://images.paultan.org/images/New_Honda_Jazz_50.jpg Ultra Seat (Tall mode)] | выява4 = [http://images.paultan.org/images/New_Honda_Jazz_52.jpg Ultra Seat (Utility mode)] | выява5 = [http://images.paultan.org/images/New_Honda_Jazz_51.jpg Ultra Seat (Long mode)] | выява6 = [http://images.paultan.org/images/New_Honda_Jazz_49.jpg Ultra Seat (Refresh mode)] | выява7 = [http://images.paultan.org/images/New_Honda_Jazz_44.jpg Ultra Luggage (Regular mode)] | выява8 = [http://images.paultan.org/images/New_Honda_Jazz_45.jpg Ultra Luggage (Tall mode)] | выява9 = [http://images.paultan.org/images/New_Honda_Jazz_46.jpg Ultra Luggage (Upper/lower mode)] }} Дзякуючы разьмяшчэньню бэнзабаку пад пярэднім сядзеньнем, спалучаным з кампактнай паўнезалежнай {{Не перакладзена|тарсыйная бэлькавая падвеска|тарсыйнай бэлькавай||Torsion beam suspension}} задняй падвескай H-формы<ref name="topgear">{{Спасылка|аўтар = Mike Huslea & Anthony Kodack.|прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 05.16.2006|url = http://www.topspeed.com/cars/honda/2007-honda-fit-ar1922.html|загаловак = 2007 Honda Fit|фармат = |назва праекту = |выдавец = Top Gear|дата = |мова = en|камэнтар = }}</ref>, заднія сядзеньні Fit складаюцца вельмі нізка, дазваляючы вар’яваць аб’ём багажніку ў даволі вялікіх памерах для сваёй клясы<ref name="floor 1">{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://www.topspeed.com/cars/honda/2007-honda-fit-ar1922.html|загаловак = 2007 Honda Fit|фармат = |назва праекту = |выдавец = Topspeed|дата = |мова = en|камэнтар = }}</ref><ref name="2007jb">{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://www.jbcarpages.com/honda/fit/2007/|загаловак = 2007 Honda Fit Review|фармат = |назва праекту = |выдавец = JB car pages|дата = 2009-03-09|мова = en|камэнтар = }}</ref>. Камбінаваньне розных формаў складаньня сядзеньняў дазваляе вар’яваць унутраную прастору па аб’ёме — магчымасьць, якую «Хонда» называе «Ultra Seat». Магчымыя палажэньні сядзеньняў: * «звычайнае»: сядзеньні ў звычайным палажэньні, пяць сядзячых месцаў. * «карыснае»: Адна ці абедзьве заднія сэкцыі складаюцца на сябе, ствараючы роўную паверхню павялічанага аб’ёму для грузу. * «доўгае»: задняе сядзеньне за пасажырскім складаецца як у «карысным» рэжыме, а сьпінка пярэдняга пасажырскага адкідаецца назад, што дае вольную прастору даўжынёй 2,4&nbsp;м. * «высокае»: Адна ці абедзьве заднія падушкі складаюцца ў супрацьлеглым кірунку, што дае вышыню 1,28&nbsp;м. * «асьвяжальнае»: падгалоўнік пярэдняга сядзеньня здымаецца, тады пярэдняе сядзеньне можнаскласьці так, што яно ўтварае непарыўную падлогу для ляжаньня (толькі для асобных рынкаў)<ref name="ultra">{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = August 20, 2008|url = http://www.motortrader.com.my/NUS/articles/article_1534/page_m.asp|загаловак = Second Generation Honda Jazz|фармат = |назва праекту = Motortrader|выдавец = |дата = |мова = en|камэнтар = }}</ref>. Для некаторых рынкаў існуе таксама варыяцыя Honda Fit/Jazz без запаснога кола, якая распаўсюджваецца пад гандлёвай маркай «Ultra Luggage» ({{Мова-be|дадатковы багаж|скарочана}})<ref name="ultraluggage">{{Спасылка|аўтар = Paul Tan.|прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = October 22, 2007|url = http://paultan.org/2007/10/22/new-second-generation-honda-jazz-details/|загаловак = New Second Generation Honda Jazz Details|фармат = |назва праекту = |выдавец = Paul Tan|дата = |мова = en|камэнтар = }}</ref>. === Вытворчасьць === «Fit» першага пакаленьня зьбіраўся на шасьці заводах: * [[Судзука]], [[Японія]] * Аютхая, [[Тайлянд]] * Караванг, [[Інданэзія]] * Санта Роза, [[Філіпіны]] * [[Гуанчжоў]], [[Кітай]] * [[Сумарэ]], [[Бразылія]] Мадэлі японскай зборкі паступалі на айчынны рынак, у Эўропу, некаторыя азіяцкія краіны, Аўстралію (да канца 2005), Канаду і ЗША. Мадэлі для [[Маляйзія|Маляйзіі]], [[Сынгапур]]у і [[Віетнам]]у зьбіраліся ў Тайляндзе. Бразыльскі завод забясьпечваў пастаўкі на Мэксіку, [[Лацінская Амэрыка|Лацінскую Амэрыку]] і [[Карыбскі рэгіён]]. Мадэлі кітайскае зборкі прадаваліся ўнутры Кітаю і пастаўляліся на экспарт у некаторыя эўрапейскія краіны зь левабаковым рухам<ref>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 2005-06-24|url = http://world.honda.com/news/2005/c050624.html|загаловак = Honda Automobile (China) Co., Ltd. Begins Auto Exports|фармат = |назва праекту = |выдавец = Honda|дата = 2010-01-20|мова = |камэнтар = }}</ref>. === Рэгіёны === У залежнасьці ад рэгіёну «Fit» распаўсюджваўся ў розных камплектацыях. ==== Японія ==== [[Файл:Honda Fit W 1300 4WD Rear.JPG|значак|Японская «Honda Fit»]] Былі даступныя два рухавікі (1.3 i-DSI і 1.5 VTEC), прычым 1.3&nbsp;L i-DSI толькі зь бесступеневай аўтаматычнай трансьмісіяй. У верасьні 2002 зьявілася мадэль зь бесступеневай трансьмісіяй і рухавіком 1.5&nbsp;L VTEC<ref>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 2002-09-12|url = http://world.honda.com/news/2002/4020912.html|загаловак = Honda Adds a 1.5L Model to the Popular «Fit» Small Car Line-up|фармат = |назва праекту = |выдавец = Honda|дата = 2010-01-20|мова = en|камэнтар = }}</ref>. У чэрвені 2004 была дададзеная вэрсія з рухавіком большага аб’ёму і [[Мэханічная каробка пераключэньня перадачаў|ручной КПП]]. ==== Эўропа ==== [[Файл:HondaJazz1.4CVS.jpg|значак|Эўрапейская «Honda Jazz» (2005)]] Як і для Японіі, для эўрапейскага рынку «Fit» таксама даступны з двума варыянтамі рухавікоў. Мадэль з рухавіком 1.2 i-DSI пастаўлялася толькі для Эўропы, і толькі зь пяціступеневай [[Мэханічная каробка пераключэньня перадачаў|ручной КПП]]. Рухавік 1.4 i-DSI падобны да 1,339&nbsp;см³ 1.3 i-DSI, які пастаўляўся на японскім рынку, аднак дзеля адрозьненьня ад меншага 1.2&nbsp;L на рынку меў назву 1.4&nbsp;L (хоць насамрэч рухавік з аб’ёмам 1,244&nbsp;см³ бліжэй да 1.3&nbsp;L, чымся першы да 1.4&nbsp;L). Мадэлі з рухавіком аб’ёмам 1.4&nbsp;L прадаваліся ў неблагой камплектацыі зь 5-ступеневай ручной і (апцыянальна) бесступеневай трансьмісіяй. Усе эўрапейскія мадэлі аснашчаныя [[Антыблякавальная сыстэма|ABS]] з дыскавымі гальмамі на пярэдніх і барабаннымі або дыскавымі гальмамі на задніх колах. Некаторыя мадэлі ўкамплектаваныя бакавымі [[Падушка бясьпекі|падушкамі бясьпекі]]. Аўтамабіль атрымаў у Эўропе добрую рэпутацыю. Паводле вынікаў найвялікшага апытаньня ў Вялікабрытаніі, зладжанага тэлешоў «[[Top Gear]]», Honda Jazz заняла другое месца ў галасаваньні брытанскіх аўтаўладальнікаў 2006 року (пасьля [[Honda S2000]])<ref>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://www.topgear.com/content/carsurvey/2006/honda/jazz/|загаловак = Top Gear Survey 2006 — Honda Jazz|фармат = |назва праекту = |выдавец = |дата = 2008-01-14|мова = en|камэнтар = }}</ref>. Папулярнасьць «Джазу» зрабіла яе найлепшай прадаванай мадэльлю «Хонды» ў рэгіёне, склаўшы 30% ад усіх эўрапейскіх прадажаў «Хонды». ==== Кітай ==== Вытворчасьць і продаж «Fit» мясцовае зборкі распачалася ў Кітаі ў верасьні 2004<ref>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 2004-09-13|url = http://world.honda.com/news/2004/c040913.html|загаловак = Honda Begins Production of «Fit» Hatchback in China|фармат = |назва праекту = |выдавец = Honda|дата = 2010-01-20|мова = en|камэнтар = }}</ref>, прыкладна праз год пасьля выхаду «Fit» з кузавам «[[сэдан]]» (City/[[Honda Fit Aria|Fit Aria]]) у верасьні 2003. Канфігурацыі падобныя да распаўсюджваных у Японіі: варыяцыі 1.3 i-DSI, 1.5 VTEC, 5-ступеневай або бесступеневай КПП — агулам 4 камбінацыі. ==== Паўночная Амэрыка ==== {{Падвойная выява|справа|07-Honda-Fit-Base.jpg|150|2007-Honda-Fit-Sport.jpg|150|Амэрыканскія «Honda Fit» базавая і спартовая (2007)}} У ЗША і Канадзе «Fit» паступіў у продаж у красавіку 2006<ref name="2007jb"/>, замяніўшы хэтчбэк [[Honda Civic|Civic]] на рынку субкампактных аўтамабіляў пачатковага ўзроўню. «Civic» працягнуў павялічвацца ў габарытах і ў 2011 быў пераклясыфікаваны ў кампактны аўтамабіль. У адпаведнасьці зь ініцыятывай «Honda» па бясьпецы «Fit» прапаноўваўся ў Паўночнай Амэрыцы з электрычнымі шклопад’ёмнікамі, стандартнымі і бакавымі падушкамі бясьпекі, ABS у дадатак да абавязковых пярэдніх падушак. З-за адрозных нарматываў бясьпекі паўночнаамэрыканскія мадэлі «Fit» маюць большыя бампэры і даўжэйшы перад, чымся ў астатнім сьвеце, з-за чаго агульная даўжыня крыху большая. У мадэлі 2008 року для ЗША была дададзеная {{Не перакладзена|сыстэма маніторынгу ціску ў шынах|||Tire Pressure Monitoring System}} (TPMS), якая папярэджвае кіроўцу пра нізкі ціск у колах<ref>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://www.jbcarpages.com/honda/fit/2008/|загаловак = 2008 Honda Fit Review|фармат = |назва праекту = |выдавец = JB car pages|дата = 2009-03-09|мова = en|камэнтар = }}</ref>. Сыстэма паведамляе толькі пра факт нізкага ціску, аднак не пра шыну, у якой гэта здарылася, у адрозьненьне ад некаторых падобных сыстэмаў. У Злучаных Штатах «Fit» прапаноўваўся ў двух варыянтах (базавы і спартовы), а ў Канадзе — у трох (DX, LX і спартовы). Адрозьненьні збольшага зводзіліся да касмэтычных і камплекту стандартнага абсталяваньня, паколькі ўсе мадэлі мелі аднолькавы рухавік 1.5&nbsp;L магутнасьцб 109&nbsp;[[к. с.]] (81&nbsp;[[Ват|кВ]]) і 5-ступеневую ручную КПП. Замест бесступеневай прапаноўвалася апцыйная [[аўтаматычная трансьмісія]]. «Fit Sport» з аўтаматычнай КПП дадаткова меў усталяваныя за стырном клявішы для ручнога пераключэньня перадачаў. ==== Мэксыка ==== У кастрычніку 2005 у продаж паступіў «Fit» бразыльскай зборкі<ref>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://world.honda.com/investors/annualreport/2006/04.html|загаловак = Honda Annual Report 2006|фармат = |назва праекту = |выдавец = Honda Motor Company|дата = 2010-01-20|мова = en|камэнтар = }}</ref> ==== Бразылія ==== Мясцовая вытворчасьць і продаж Honda Fit пачаліся ў красавіку 2003, такім чынам [[Бразылія]] стала другой зборнай пляцоўкай для мадэлі пасьля Японіі<ref>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 2003-04-22|url = http://world.honda.com/news/2003/c030422_2.html|загаловак = Sales of Locally Produced Honda Fit to begin in Brazil|фармат = |назва праекту = |выдавец = Honda|дата = 2010-01-20|мова = en|камэнтар = }}</ref>. Пачаткова выпускаліся толькі мадэлі з рухавікамі 1.3 L i-DSI, аднак пазьней сталі даступныя ўсе тыя, што прадаваліся ў Японіі (на ўсе мадэлі «Fit» бразыльскай зборкі ставяцца імпартаваныя зь Японіі рухавікі). Прадаюцца ў трох варыянтах: базавым LX (рухавік 1.35 i-DSI, падушка бясьпекі ў кіроўцы); сярэднім LXL (дадатковая падушка бясьпекі для пасажыра і ABS); вышэйшым EX (рухавік 1.5 VTEC). Трансьмісія — пяціступеневая ручная альбо бесступеневая аўтаматычная. З 2006 року прадаецца мадэль з новымі бампэрамі і некаторымі касмэтычнымі зьменамі. Этанольна-бэнзінавы гібрыд «Fit» выпускаецца са сьнежня 2006 з рухавіком 1.35 i-DSI магутнасьцю 80 к. с. (60 кВ) на бэнзіне і 83 к. с. (62 кВ) на алькаголі. Магчымая праца на зьмяшаным паліве. Для магчымасьці запуску пры нізкай тэмпэратуры дададзены дадатковы бэнзінавы бак з правага боку. Дапамагае стартаваць, калі асноўны бак быў запоўнены этанолам. ==== Паўднёвая Афрыка ==== [[Файл:Honda jazz sa int.jpg|значак|Прыборная панэль паўднёваафрыканскай «Honda Jazz»]] У [[Паўднёвая Афрыка|Паўднёвай Афрыцы]] мадэль выпускаецца пад маркай «Jazz» з 2003 року. Пастаўляецца з рухавікамі 1.3 i-DSI (маркетынгавая назва 1.4) або 1.5 VTEC, з ручной альбо бесступеневай аўтаматычнай трансьмісіяй. ==== Чылі ==== Усе «Honda Fit» у Чылі пастаўляюцца з Бразыліі, акрамя гібрыдных этанольна-бэнзінавых. Да 2007 пастаўляліся ўсе тры канфігурацыі LX, LXL, EX), але з 2008 1.5-літровы 16-кляпанны VTEC рухавік болей недаступны. ==== Аўстралія ==== [[Файл:2006-2008 Honda Jazz (GD) hatchback 05.jpg|значак|Аўстралійская «Honda Jazz» (2006—2008)]] У Аўстраліі «Jazz/Fit» зьявіўся ў продажы ў кастрычніку 2002 року з такім самым мадэльным шэрагам, што і ў Японіі, але без поўнапрывадных мадэляў. Ад пачатку машыны імпартаваліся зь Японіі, а з канца 2005 пастаўляюцца з Тайлянду, што дазволіла значна зьменшыць цану аўтамабілю за кошт таньнейшае зборкі. У 2006 аўстралійская «Honda Jazz» крыху зьмяніла зьнешні выгляд, а паміж Аўстраліяй і Тайляндам было заключанае пагадненьне пра вольны гандаль. Адгэтуль усе «Jazz» пастаўляюцца ў Аўстралію адтуль. ==== Маляйзія ==== [[Файл:Honda Jazz (first generation, first facelift) (front), Kuala Lumpur.jpg|значак|Рэдызайненая маляйзійская «Honda Jazz» (пасьля 2006)]] «Fit/Jazz» у [[Маляйзія|Маляйзіі]] магчымы ў двух варыянтах: 1.3 i-DSI і 1.5 VTEC. Абодва абсталяваныя бесступеневай трансьмісіяй CVT-7 і маюць пярэдні прывад колаў. Пачаткова пастаўляліся цалкам сабраныя зь японскіх запчастак, пазьней пэўныя дэталі былі замененыя на тайляндзкія. На пачатку 2006 зьнешні выгляд «Jazz» быў зьменены ў адпаведнасьці зь японскай мадэльлю. Былі абноўленыя пярэдняя панэль, задні бампэр, бакавыя абцякальнікі й іншыя касмэтычныя зьмены. ==== Сынгапур ==== У Сынгапур мадэль пастаўлялася пад назваю «Jazz» у адзіным варыянце з рухавіком 1.4 i-DSI зь пяціступеневай ручной альбо бесступеневай трансьмісіяй. ==== Тайлянд ==== [[Тайлянд]] стаў у лістападзе 2003 трэцяй базай па вытворчасьці «Honda Jazz» пасьля Японіі і Бразыліі. Пачаткова быў даступны толькі з рухавіком 1.5 L i-DSI, пяціступеневай ручной альбо бесступеневай трансьмісіяй<ref>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 2003-11-18|url = http://world.honda.com/news/2003/c031118.html|загаловак = Honda Begins Production and Sales of Small Car «Jazz» in Thailand|фармат = |назва праекту = |выдавец = Honda|дата = 2010-01-20|мова = en|камэнтар = }}</ref>. Цяпер існуюць варыянты з 1.5 i-DSI або 1.5 VTEC. Трансьмісія — ранейшая. ==== Інданэзія ==== Пастаўкі мадэлі пад маркай «Fit» пачаліся ў 2002, але праз высокі кошт яна не была надта папулярнай. З канца 2003 Honda перайшла на пастаўкі пад маркай «Fit» з Тайлянду па значна меншых коштах. Пасьля гэтага аўтамабіль займеў значны посьпех, стаўшыся чацьвёртым па колькасьці продажаў пасьля «Toyota Innova», «[[Toyota Avanza]]» і «Daihatsu Xenia». Адзіная магчымая канфігурацыя — 1.5 i-DSI-рухавік зь пяціступеневай ручной альбо бесступеневай трансьмісіяй. У 2005 року стартавала зборка «Jazz» на заводзе Honda ў Каравангу. ==== Філіпіны ==== [[Файл:Jazz phils 2.JPG|значак|Філіпінская «Honda Jazz» (1.3 S)]] Першае пакаленьне «Jazz» прадавалася на [[Філіпіны|Філіпінах]] у 2004—2008. Даступныя тры варыяцыі: * 1.3 L — 5-ступеневая МКПП, гідраўзмацняльнік, без падушкі бясьпекі * 1.3 L — 5-ступеневая ручная/бесступеневая аўтаматычная трансьмісія, поўнапрывадная, ABS, дзьве падушкі бясьпекі * 1.5 L — 5-ступеневая ручная/бесступеневая аўтаматычная трансьмісія, поўнапрывадная, ABS, дзьве падушкі бясьпекі і дзьве канфігурацыі рузавіка: * L13A i-DSI 1,339 cc SOHC 8-кляпанавы * L15A VTEC 1,496 cc SOHC 16-кляпанавы Мадэлі 2004 року імпартаваліся з Тайлянду, а 2005—2008 — з заводу ў [[Лягуна (правінцыя)|Лягуне]]. == Другое пакаленьне (2007—2013) == {{Аўтамабіль |назва = Другое пакаленьне |выява = [[Файл:2008-2010 Honda Jazz (GE) hatchback (2011-10-25).jpg|250пкс|]] |гады = 2007-2013 |зборка = {{Просты сьпіс| * {{Сьцяг Японіі}} [[Судзука]] * {{Сьцяг Японіі}} Саяма * {{Сьцяг Тайлянду}} Аютхая * {{Сьцяг Інданэзіі}} Караванг * {{Сьцяг Кітаю}} [[Гуанчжоў]] * {{Сьцяг Індыі}} [[Вялікая Нойда]] * {{Сьцяг Вялікабрытаніі}} [[Сўіндан]] * {{Сьцяг Бразыліі}} [[Сумарэ]] }} |рухавік = {{Просты сьпіс| * 1.2&nbsp;L ''[[Honda L (рухавік)|L12A]]'' [[Чатырохцыліндравы рухавік|I4]] ([[Бэнзінавы рухавік|бэнзін]]) * 1.3&nbsp;L ''[[Honda L (рухавік)|L13A]]'' I4 (бэнзін) * 1.5&nbsp;L ''[[Honda L (рухавік)|L15A]]'' I4 (бэнзін) }} |кпп = {{Просты сьпіс| * 5-ступеневая [[Мэханічная каробка пераключэньня перадачаў|ручная]] * 5-ступеневая [[Аўтаматычная каробка пераключэньня перадачаў|аўтаматычная]] * [[Бесступеневая перадача|бесступеневая]] аўтаматычная (толькі для Японіі) }} |колавая база = 2500 мм |даўжыня = {{Просты сьпіс| * 3985 мм (2009—2011) * 4100 мм (з 2012) }} |шырыня = 1695 мм |вышыня = 1525 мм |маса = 1070 кг |падобныя = {{Просты сьпіс| * [[Honda City]] * [[Honda Insight]] * [[Honda Freed]] }} }} «Fit» другога (пасля-[[Morris Oxford#Oxford (1919-1926)|1924-1926 Morris Oxford Bullnose all steel-top 4-door saloon with Taylor Made Auto Trunk mounted on the back]], [[Morris Oxford#Oxford Flatnose (1926-1930)|1927–1928 Morris Oxford Flatnose all steel-top 4-door saloon with Taylor Made Auto Trunk mounted on the back]], [[Morris Oxford Six#Morris Oxford Six (1929-1934)|Morris Oxford Six all steel-top 4-door saloon with Taylor Made Auto Trunk mounted on the back (1929-1931)]], [[Morris Oxford Six#Oxford Six (1929–1934)|Morris Oxford Six 4-door saloon with Taylor Made Auto Trunk mounted on the back (1932-1934)]], [[Wolseley 14|Wolseley Series I New 14 4-door standard steel saloon]], [[Austin 10|1937 Austin 10 Cambridge 4-door saloon]], [[Morris Ten#Morris Ten Series M|1938-1940 Morris Ten Series M 4-door saloon]], [[Morris Ten#Morris Ten Series M|1945-1948 Morris Ten Series M 4-door saloon]], [[Morris Oxford MO|1948-1952 Morris Oxford MO 4-door saloon]], [[Morris Oxford MO|1953-1954 Morris Oxford MO 4-door saloon]], [[Morris Oxford Series II|Morris Oxford Series II 4-door saloon]], [[Morris Oxford Series III|Morris Oxford Series III 4-door saloon]], [[Morris Oxford Farina#Oxford Series V (1959-1961)|Morris Oxford Series V 4-door saloon]], [[Morris Oxford Farina#Oxford Series VI (1961-1971)|1962-1963 Morris Oxford Series VI 4-door saloon]], [[Morris Oxford Farina#Oxford Series VI (1961-1971)|1964-1966 Morris Oxford Series VI 4-door saloon]], [[Morris Oxford Farina#Oxford Series VI (1961-1971)|1967-1969 Morris Oxford Series VI 4-door saloon]], [[Austin Maxi|Leyland Maxi Mk1 5-door hatchback]], [[Austin Maxi|Leyland Maxi Mk2 5-door hatchback]], [[Austin Maestro|Rover Maestro 5-door hatchback]], [[Honda Logo|1996-1997 Honda Logo (GA5)]], [[Honda Logo|1998-2002 Honda Logo (GA5)]], [[Honda Jazz#Першае пакаленьне (2001—2008)|Honda Jazz (2002–2004)]], і [[Honda Jazz#Першае пакаленьне (2001—2008)|Honda Jazz (2005–2008)]]) пакаленьня ўпершыню быў прадстаўлены на Такійскім аўтасалёне 17 кастрычніка 2007. Мадэль займела даўжэйшую колавую базу і большыя габарыты ў параўнаньні з папярэдніцаю. Вышыня не зьмянілася, аднак крыху вышэйшым стала столя ў салёне. Розныя канфігурацыі складаньня сядзеньняў былі захаваныя, а за кошт большай унутранай прасторы аб’ём багажніка зьменшыўся да 0,58 м³<ref>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://www.jbcarpages.com/honda/fit/2008/specs/|загаловак = 2008 Honda Fit Specs|фармат = |назва праекту = |выдавец = JB car pages|дата = 2009-03-09|мова = en|камэнтар = }}</ref><ref name="2009jbspecs">{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://www.jbcarpages.com/honda/fit/2009/specs/|загаловак = 2009 Honda Fit Specs|фармат = |назва праекту = |выдавец = JB car pages|дата = 2009-03-09|мова = en|камэнтар = }}</ref>. Вэрсія для Паўночнай Амэрыкі крыху даўжэйшая за кошт пярэдняй часткі, што добра заўважна на фатаздымках. [[Файл:2nd generation Honda Fit.jpg|значак|зьлева|Японская «Honda Fit» (2009)]] [[Файл:2010 Honda Fit Sport -- 09-03-2010.jpg|значак|зьлева|Амэрыканская «Honda Fit Sport» (2010)]] Новы «Fit» пастаўляецца з двума відамі рухавікоў. 1.3 L i-VTEC разьвівае магутнасьць 98 к. с. (73 кВ) на 6000 аб/хв і 98 Н*м на 4500 аб/хв. Рухавік даступны як на азіяцкім, так і на эўрапейскім рынках. Рухавік 1.5 L i-VTEC разьвівае магутнасьць 117 к. с. (87 кВ) на 6600 аб/хв і 144 Н*м на 4800 аб/хв<ref name="2009jbspecs"/>. На амэрыканскім рынку аўтамабіль прадаецца толькі з такім рухавіком. Каробкі перадачаў: [[Мэханічная каробка пераключэньня перадачаў|ручная]], 5-ступеневая [[Аўтаматычная каробка пераключэньня перадачаў|аўтаматычная]] (толькі для поўнапрывадных) і [[Бесступеневая перадача|бесступеневая]] аўтаматычная. === Fit Hybrid === Продажы «Fit Hybrid» распачаліся ў Японіі ў кастрычніку 2010. Гібрыдная вэрсія каштуе ад [[ена|¥]]1,59 мільёнаў — найтаньнейшы кошт гібрыдных электрамабіляў у Японіі<ref name=JapHEV>{{Спасылка|аўтар = Eric Loveday.|прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = Oct 8 2010|url = http://green.autoblog.com/2010/10/08/honda-prices-2011-fit-hybrid-at-19-310-cheapest-gas-electric-i/|загаловак = Honda prices 2011 Fit Hybrid at $19,310; cheapest gas-electric in Japan|фармат = |назва праекту = |выдавец = Autoblog Green|дата = |мова = en|камэнтар = }}</ref>. «Fit Hybrid» мае 1.3-літровы бэнзінавы і электрычны матор з ацэненым [[Выдатак паліва|выдаткам паліва]] 3,3 л/100 км<ref name=Bloomberg101008>{{Навіна|аўтар= Makiko Kitamura and Yuki Hagiwa.|загаловак= Honda Unveils Fit Hybrid, Considers Overseas Output|спасылка= http://www.bloomberg.com/news/2010-10-08/honda-to-sell-fit-hybrid-car-in-japan-from-1-59-million-yen.html|выдавец= Bloomberg|дата публікацыі= 2010-10-08|дата доступу= |мова = en}}</ref>. Аўтамабіль выкарыстоўвае паралельную гібрыдную сыстэму, якая дазваляе працаваць у тандэме з бэнзінавым рухавіком. Вэрсія для Эўропы пад назовам «Jazz Hybrid» упершыню была выстаўленая на [[Парыскі аўтасалён|Парыскім аўтасалёне]] ў 2010 року, а ў продаж паступіла напачатку 2011. Гэтыя мадэлі маюць зьменены выгляд фараў, новую пярэднюю крату, скураныя сядзеньні і дадатковы колер афарбоўкі<ref name=NYT0810>{{Навіна|аўтар= Stephen Williams|загаловак= Honda Jazz Hybrid Will Get Paris Premiere|спасылка= http://wheels.blogs.nytimes.com/2010/08/25/honda-jazz-hybrid-will-get-paris-premiere/?emc=eta1|выдавец= New York Times|дата публікацыі= 2010-08-25|дата доступу= 2010-08-26|мова = en}}</ref> Расход паліва ў разьліку паводле эўрапейскіх стандартаў складае прыкладна 4,3 л/100 км, выкід CO<sub>2</sub> — 104&nbsp;г/км. Гэта найменшы паказьнік для аўтамабіляў B-сэгмэнту<ref>{{Спасылка|аўтар = Lee Sibbald.|прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 2010-09-30|url = http://www.fleetdirectory.co.uk/fleet-news/index.php/2010/09/30/hondas-jazz-hybrid-becomes-lowest-co2-emitting-automatic-b-segment-car/|загаловак = Honda’s Jazz hybrid becomes lowest CO<sub>2</sub> emitting automatic B-segment car|фармат = |назва праекту = |выдавец = The Fleet Directory UK|дата = |мова = en|камэнтар = }}</ref>. Калі аўтамабіль рухаецца з пастаяннай нізкай хуткасьцю, аўтамабіль пераходзіць у электрычны рэжым і не выкідае вокіс вугляроду<ref name="Thaipr">{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = Jul 28, 2012|url = http://www.rushlane.com/honda-jazz-hybrid-sub-compact-launch-for-a-clean-and-green-future-anyone-can-go-hybrid-1240863.html|загаловак = Honda announces the new Jazz Hybrid, the first hybrid model in the Thai sub-compact automobile market segment|фармат = |назва праекту = |выдавец = Honda Automobile (Thailand)|дата = |мова = en|камэнтар = }}</ref>. === Fit Shuttle === [[Файл:Honda Fit Shuttle Hybrid rear.jpg|значак|зьлева|Honda Fit Shuttle Hybrid]] «Fit Shuttle» — кампактная ўнівэрсал-вэрсія [[Honda Jazz#Другое пакаленьне (з 2007)|Fit другога пакаленьня]], даступная на японскім рынку. Выхад у продаж адбыўся ў чэрвені 2011 року, на тры месяцы пазьней заплянаванага, з-за [[Землятрус у Японіі (2011)|землятрусу і цунамі]] 11 сакавіка 2011. З прычыны наступаванай эканоміі энэрганосьбітаў вытворчасьць «Fit Shuttle» была перанесеная з заводу «Honda» ў Саяме на завода «Suzuka» ў прэфэктуры Міэ. «Fit Shuttle» мае рухавік 1.5 L i-VTEC магутнасьцю 120 к. с. (89 кВ), які ў «Fit» ставіўся апцыянальна. Таксама прадаецца гібрыдная вэрсія «Fit Shuttle hybrid» з 1.3 L i-VTEC. === Рэгіёны === ==== Японія ==== [[Файл:HondaFit2interior.jpg|значак|Салён японскай мадэлі]] Продажы на японскім рынку распачаліся ў кастрычніку 2007. Мадэлі прадаюцца з рухавікамі 1,3 ці 1,5 л. У кастрычніку 2010 на рынак паступілі рэстыляваныя мадэлі і гібрыдныя вэрсіі. ==== Паўночная Амэрыка ==== [[Файл:2012 Honda Fit base -- 11-10-2011.jpg|значак|зьлева|Амэрыканская «Honda Fit» базавая (2012)]] «Fit» другога пакаленьня зьявіўся на паўночнаамэрыканскім рынку 19 сакавіка 2008, падчас Нью-Ёрскага аўтасалёну<ref name="ABintro2">{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = Ramsey|імя = Jonathon|аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 2008-03-19|url = http://www.autoblog.com/2008/03/19/new-york-2008-2009-honda-fit/|загаловак = New York 2008: 2009 Honda Fit gets in shape|фармат = |назва праекту = Autoblog|выдавец = Weblogs, Inc.|дата = 2008-03-19|мова = en|камэнтар = }}</ref><ref name="Jintro2">{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = Siler|імя = Wes|аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 2008-03-19|url = http://jalopnik.com/369744/2009-honda-fit-is-go-again|загаловак = 2009 Honda Fit Is Go, Again|фармат = |назва праекту = Jalopnik|выдавец = Gawker Media|дата = 2008-03-19|мова = en|камэнтар = }}</ref>. Дзеля адпаведнасьці рэйтынгу краш-тэсту Нацыянальнай адміністрацыі па бясьпецы магістральнага руху ЗША (NHTSA) пярэдняя частка «Fit» крыху падоўжаная. Рухавік — 4-цыліндравы 1.5 L i-VTEC магутнасьцю 117 к. с. на 6600 аб/хв зь пяціступеневай ручной або аўтаматычнай КПП. [[Файл:2012 Honda Fit Sport -- 11-10-2011.jpg|значак|зьлева|Амэрыканская «Honda Fit Sport» (2012)]] ==== Бразылія ==== Новы «Fit» [[Сумарэ|сумарскай]] зборкі быў прадстаўлены ў Бразыліі ў кастрычніку 2008 на [[Сан-Паўлу|сан-паўльскім]] аўтасалёне. Прадаецца ў чатырох вэрсіях: LX і LXL з 1,35-літровым (рынкавая маркіроўка 1.4) 16V рухавіком, EX і EXL з 1,5-літровым 16V рухавіком. Прапануюцца ручная і аўтаматычная пяціступеневыя КПП; [[бесступеневая перадача]] болей немагчымая. ==== Маляйзія ==== У Маляйзіі «Jazz» прадаецца толькі ў адной канфігурацыі з рухавіком 1.5&nbsp;L i-VTEC і аўтаматычнай КПП. ==== Сынгапур ==== [[Файл:2007 Honda Fit 2 rear.JPG|значак|Японская «Honda Fit RS»]] Варыянты рухавікоў: 1,3 і 1,5 л. ==== Тайлянд ==== У Тайляндзе прадаецца пад маркай «Honda Jazz» з 23 сакавіка 2008. Усе мадэлі маюць 1,5-літровы 16-цыліндравы рухавік з 3 [[i-VTEC]]; КПП — 5-ступеневыя ручная або аўтаматычная. У студзені 2011 року крыху зьменены зьнешні выгляд атрымалі радыятарная крата і задні бампэр, былі дададзеныя франтальныя падвойныя падушкі бясьпекі і пярэднія супрацьтуманныя фары ў максымальнай камплектацыі SV. На пачатку 2012 року тайванскі ўрад дазволіў імпарт «Jazz» і «Accord» зь Японіі без здыманьня мыты з прычыны навадненьня ў правінцыі Аютхая, дзе разьмяшчаецца завод «Honda». Гібрыдны «Jazz» выйшаў на тайляндзкі рынак у ліпені 2012<ref name="Rushlane">{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = Jul 28, 2012|url = http://www.rushlane.com/honda-jazz-hybrid-sub-compact-launch-for-a-clean-and-green-future-anyone-can-go-hybrid-1240863.html|загаловак = Honda Jazz Hybrid sub-compact launch for a clean and green future|фармат = |назва праекту = |выдавец = Rush Lane|дата = |мова = en|камэнтар = }}</ref>, стаўшыся першай гібрыднай мадэльлю на рынку субкампактных аўтамабіляў краіны<ref name="Honda Jazz Hybrid at Bt768,000">{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = Jul 26, 2012|url = http://www.nationmultimedia.com/business/Honda-Jazz-Hybrid-at-Bt768000-30187054.html|загаловак = Honda Jazz Hybrid at Bt768,000|фармат = |назва праекту = |выдавец = The Nation|дата = |мова = en|камэнтар = }}</ref>. ==== Філіпіны ==== «Jazz» другога пакаленьня выйшаў у кастрычніку 2008 з рухавікамі 1,3 л і 1,5 л. ==== Інданэзія ==== Як і Тайляндзе, аўтамабіль прадаваўся пад маркай «Honda Jazz». Першае пакаленьне карысталася вялізным посьпехам, продажы «Jazz» 2-га пакаленьня ў 2008 склалі 24 969 адзінак, што паставіла мадэль на 5-е месца сярод найлепш прадаваных аўтамабіляў у Інданэзіі. У 2009 з-за эканамічнага застою продажы ўпалі да 15 713 адзінак, аднак у рэйтынгу найбольш прадаваных аўтамабіляў мадэль паднялася на адно месца. Такім чынам «Jazz» стаў лідэрам сярод усіх аўтамабіляў «Honda» па папулярнасьці ў краіне. Мадэль зьбіраецца на мясцовым заводзе «Honda» ў Каравангу. У сярэдзіне 2011 быў крыху зьменены зьнешні выгляд: абноўлены дызайн пярэдняй краты, зьявіліся новыя бампэры і сьветладыёдныя заднія фары. ==== Індыя ==== Індыйская мадэль зьбіраецца на заводзе ў Вялікай Нойдзе з 26% імпартных дэталяў<ref>{{Спасылка|аўтар = N. Madhavan.|прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 2011-10-02|url = http://businesstoday.intoday.in/story/hondas-new-small-car-brio/1/18671.html|загаловак = Lively new hope|фармат = |назва праекту = |выдавец = Business Today (India)|дата = |мова = en|камэнтар = }}</ref> Мадэль мае 1.2-літровы i-VTEC рухавік<ref name=ind-launch-pr>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 2009-06-10|url = http://www.hondacarindia.com/mediaCenter/view_press_releases.aspx?pr_id=174|загаловак = Press Releases|фармат = |назва праекту = |выдавец = Honda Car India|дата = 2010-10-07|мова = en|камэнтар = }}</ref>. ==== Аўстралія ==== [[Файл:2008-2010 Honda Jazz (GE) VTi-S hatchback (2010-12-28).jpg|значак|Аўстралійская «Honda Jazz» VTi-S (2008—2010)]] «Honda Jazz» другога пакаленьня ў Аўстраліі да канца 2011 року пастаўлялася з Тайлянду. Пасьля тамашняй паводкі аўтамабілі імпартуюцца зь Японіі<ref name="mr">{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = Jan 11, 2012|url = http://www.themotorreport.com.au/53258/honda-jazz-vibe-arrives-from-japan-to-fill-australian-supply|загаловак = Honda Jazz Vibe Arrives From Japan To Fill Australian Supply|фармат = |назва праекту = |выдавец = themotorreport.com.au|дата = |мова = en|камэнтар = }}</ref>. ==== Эўропа ==== [[Файл:Honda Jazz 1.4 i-VTEC Trend (III, Facelift) – Frontansicht, 26. Juni 2011, Düsseldorf.jpg|значак|Эўрапейская «Honda Jazz» 1.4 i-VTEC Trend (2012)]] Эўрапейская вытворчасьць «Honda Jazz» у брытанскім [[Сўіндан]]е была адчыненая 7 кастрычніка 2009<ref name="autocar">{{Спасылка|url = http://www.autocar.co.uk/News/NewsArticle/AllCars/243855/|загаловак = UK Honda Jazz production begins|назва праекту = Autocar.co.uk|мова = en}}</ref>. Дагэтуль на эўрапейскі рынак паступалі мадэлі японскае зборкі. 1 лютага 2011 у продаж паступілі мадэлі з абноўленым дызайнам і новыя гібрыдныя «Jazz». == Honda Fit/Jazz (трэцяе пакаленьне) == 5 верасьня 2013 году (пасля-[[Morris Oxford#Oxford (1919-1926)|1924-1926 Morris Oxford Bullnose all steel-top 4-door saloon with Taylor Made Auto Trunk mounted on the back]], [[Morris Oxford#Oxford Flatnose (1926-1930)|1927–1928 Morris Oxford Flatnose all steel-top 4-door saloon with Taylor Made Auto Trunk mounted on the back]], [[Morris Oxford Six#Morris Oxford Six (1929-1934)|Morris Oxford Six all steel-top 4-door saloon with Taylor Made Auto Trunk mounted on the back (1929-1931)]], [[Morris Oxford Six#Oxford Six (1929–1934)|Morris Oxford Six 4-door saloon with Taylor Made Auto Trunk mounted on the back (1932-1934)]], [[Wolseley 14|Wolseley Series I New 14 4-door standard steel saloon]], [[Austin 10|1937 Austin 10 Cambridge 4-door saloon]], [[Morris Ten#Morris Ten Series M|1938-1940 Morris Ten Series M 4-door saloon]], [[Morris Ten#Morris Ten Series M|1945-1948 Morris Ten Series M 4-door saloon]], [[Morris Oxford MO|1948-1952 Morris Oxford MO 4-door saloon]], [[Morris Oxford MO|1953-1954 Morris Oxford MO 4-door saloon]], [[Morris Oxford Series II|Morris Oxford Series II 4-door saloon]], [[Morris Oxford Series III|Morris Oxford Series III 4-door saloon]], [[Morris Oxford Farina#Oxford Series V (1959-1961)|Morris Oxford Series V 4-door saloon]], [[Morris Oxford Farina#Oxford Series VI (1961-1971)|1962-1963 Morris Oxford Series VI 4-door saloon]], [[Morris Oxford Farina#Oxford Series VI (1961-1971)|1964-1966 Morris Oxford Series VI 4-door saloon]], [[Morris Oxford Farina#Oxford Series VI (1961-1971)|1967-1969 Morris Oxford Series VI 4-door saloon]], [[Austin Maxi|Leyland Maxi Mk1 5-door hatchback]], [[Austin Maxi|Leyland Maxi Mk2 5-door hatchback]], [[Austin Maestro|Rover Maestro 5-door hatchback]], [[Honda Logo|1996-1997 Honda Logo (GA5)]], [[Honda Logo|1998-2002 Honda Logo (GA5)]], [[Honda Jazz#Першае пакаленьне (2001—2008)|Honda Jazz (2002–2004)]], [[Honda Jazz#Першае пакаленьне (2001—2008)|Honda Jazz (2005–2008)]], [[Honda Jazz#Другое пакаленьне (2007—2013)|Honda Jazz (2008-2010)]], і [[Honda Jazz#Другое пакаленьне (2007—2013)|Honda Jazz (2011-2014)]]) Honda аб’явіла пра запуск новых мадэляў Honda Fit ды Honda Fit Hybrid<ref>{{Спасылка|url=https://global.honda/en/newsroom/news/2013/4130905eng-fit.html|загаловак=Honda to Release all-New Fit and Fit Hybrid in Japan - All-New Fit and Fit Hybrid Achieve Class-Leading Fuel Economy|мова=en|выдавец=Honda|дата публікацыі=5 верасьня 2013}}</ref>. Новы дызайн Honda Fit быў прадстаўлены ў 2015 годзе для Паўночнаамэрыканскага рынку<ref name="global2014">{{Спасылка|url=https://global.honda/en/newsroom/news/2014/c140224aeng.html|загаловак=Honda Increases North American Manufacturing Footprint with Production Start of Fuel-Efficient, Subcompact Vehicles at New Auto Plant in Mexico|мова=en|выдавец=Honda|дата публікацыі=24 лютага 2014}}</ref>. Для гэтага быў апублікаваны новы завод у Мэксыцы з гадавой магутнасьцю ў {{лік|200000}} аўтамабіляў<ref name="global2014"/>. На Парыскім аўтасалёне 2014 году была ўпершыню паказаная вэрсія Honda Jazz для Эўропы<ref>{{Спасылка|url=https://hondanews.eu/eu/en/cars/media/pressreleases/35565/paris-motor-show-2014|загаловак=Paris Motor Show 2014|мова=en|дата публікацыі=2 кастрычніка 2014|выдавец= Honda Motor Europe Ltd.}}</ref>. == Узнагароды == * Аўтамабіль году ў Японіі сэзонаў 2001—2002 і 2007—2008 * {{Не перакладзена|Аўтамабіль году RJC|||RJC Car of the Year}}-2002 == Крыніцы == {{Крыніцы|30em}} == Вонкавыя спасылкі == {{Honda}} [[Катэгорыя:Аўтамабілі Honda|Jazz]] [[Катэгорыя:Пярэднепрывадныя аўтамабілі]] [[Катэгорыя:Поўнапрывадныя аўтамабілі]] [[Катэгорыя:Супэрміні-аўтамабілі]] [[Катэгорыя:Хэтчбэкі]] [[Катэгорыя:Аўтамабілі 2000-х]] [[Катэгорыя:Аўтамабілі 2010-х]] [[Катэгорыя:Аўтамабілі, прадстаўленыя ў 2001 годзе]] [[Катэгорыя:Гібрыдныя электрамабілі]] 0k73k23i5z8gwpxhdh8imjnfmhv06xk 2620214 2620213 2025-06-16T00:43:31Z 2600:1005:B253:31BB:F095:7252:5DF0:EBC8 /* Першае пакаленьне (2001—2008) */ 2620214 wikitext text/x-wiki {{Аўтамабіль |назва = Honda Jazz |вядомы як = Honda Fit |гады = 2001 — цяпер |папярэднік = [[Honda Logo]] |кляса = Субкампактны аўтамабіль |тып кузаву = 5-дзьверны [[хэтчбэк]] |кампанаваньне = [[Аўтамабілі з рухавіком сьпераду|пярэднерухавы]], [[Пярэдні прывад|пярэдне-]] або [[Поўны прывад|поўнапрывадны]] |плятформа = агульная плятформа Honda для малых аўтамабіляў }} '''Honda Jazz''' ({{Мова-be|Хо́нда Джаз}}), вядомая таксама як '''Honda Fit''' ({{Мова-be|Хонда Фіт|скарочана}}) — [[субкампактны аўтамабіль]] [[Японія|японскага]] вытворцы [[Honda]], які выпускаецца з 2001. У дадзены момант зьбіраецца ў другім пакаленьні. У Эўропе, Акіяніі, на Бліжнім Усходзе, у Афрыцы, Аўстраліі і большай частцы Азіі распаўсюджваецца пад маркай «Jazz», у Японіі, Кітаі і Амэрыцы — пад маркай «Fit». Дзякуючы сусьветнаму маркетынгу і зборцы на дзесяці заводах у васьмі краінах<ref>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 2010-10-08|url = http://world.honda.com/news/2010/4101008All-New-Fit-Hybrid/|загаловак = Honda Begins Sales of All-New Fit and Fit Hybrid in Japan |назва праекту = Honda Motor|выдавец = |дата = |мова = en}}</ref> да ліпеня 2010 року продажы Honda Jazz перавысілі 3,5 мільёны<ref name=Honda101006>{{Спасылка|дата публікацыі = 2010-10-06|url = http://world.honda.com/news/2010/4101006Fit-Reach-1.5-Million-Units/|загаловак = Cumulative Sales of Honda Fit Reach 1.5 Million Units in Japan, 3.5 Million Units Worldwide|назва праекту = |выдавец = Honda Motor|дата = |мова = en }}</ref>. Выпускаецца на такой самай фірмовай плятформе Honda для малых аўтамабіляў, што і [[Honda City|City]], [[Honda Airwave|Airwave]], [[Honda Mobilio|Mobilio]], [[Honda Mobilio Spike|Mobilio Spike]], [[Honda Freed|Freed]] і Freed Spike. У кастрычніку 2010 Honda выпусьціла гібрыдную бэнзынава-электрычную вэрсію Fit для Японіі, а на пачатку 2011 — такую самую і для Эўропы<ref name="JapHEV" /><ref name="NYT0810" />. Для ЗША ў ліпені 2012 року была выпушчаная абмежаваная сэрыя [[Электрамабіль|электрамабілю]] Honda Fit EV<ref name=LaunchEV>{{Спасылка|аўтар = Zach McDonald.|прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 2012-07-20|url = http://www.plugincars.com/honda-registers-first-fit-ev-delivery-123312.html|загаловак = Honda Registers First Fit EV Delivery|фармат = |назва праекту = |выдавец = Plugincars.com|дата = 2012-07-21|мова = en|камэнтар = }}</ref>. == Першае пакаленьне (2001—2008) == {{Аўтамабіль |назва = Першае пакаленьне |выява = [[Файл:2001 Honda Fit 01.jpg|250пкс|]] |гады = 2001—2008 |зборка = {{Просты сьпіс| * {{Сьцяг Японіі}} [[Судзука]] * {{Сьцяг Тайлянду}} Аютхая * {{Сьцяг Інданэзіі}} Караванг * {{Сьцяг Філіпінаў}} Санта Роза * {{Сьцяг Кітаю}} [[Гуанчжоў]] * {{Сьцяг Бразыліі}} [[Сумарэ]] }} |рухавік = {{Просты сьпіс| * 1.2&nbsp;L ''[[Honda L (рухавік)|L12A]]'' [[Чатырохцыліндравы рухавік|I4]] ([[Бэнзінавы рухавік|бэнзін]]) * 1.3&nbsp;L ''[[Honda L (рухавік)|L13A]]'' I4 (бэнзін) * 1.5&nbsp;L ''[[Honda L (рухавік)|L15A]]'' I4 (бэнзін) }} |кпп = {{Просты сьпіс| * 5-ступеневая [[Мэханічная каробка пераключэньня перадачаў|ручная]] * 5-ступеневая [[Аўтаматычная каробка пераключэньня перадачаў|аўтаматычная]] * [[Бесступеневая перадача|бесступеневая]] аўтаматычная (толькі для Японіі) }} |колавая база = 2450 мм |даўжыня = {{Просты сьпіс| * 3845 мм (сьвет) * 4000 мм (ЗША, Канада) }} |шырыня = 1675 мм |вышыня = 1525 мм |маса = 1084 кг |падобныя = {{Просты сьпіс| * [[Honda Airwave]] * [[Honda City]] }} }} Дэбют Honda Fit адбыўся ў чэрвені 2001 у Японіі (пасля-[[Morris Oxford#Oxford (1919-1926)|1924-1926 Morris Oxford Bullnose all steel-top 4-door saloon with Taylor Made Auto Trunk mounted on the back]], [[Morris Oxford#Oxford Flatnose (1926-1930)|1927–1928 Morris Oxford Flatnose all steel-top 4-door saloon with Taylor Made Auto Trunk mounted on the back]], [[Morris Oxford Six#Morris Oxford Six (1929-1934)|Morris Oxford Six all steel-top 4-door saloon with Taylor Made Auto Trunk mounted on the back (1929-1931)]], [[Morris Oxford Six#Oxford Six (1929–1934)|Morris Oxford Six 4-door saloon with Taylor Made Auto Trunk mounted on the back (1932-1934)]], [[Wolseley 14|Wolseley Series I New 14 4-door standard steel saloon]], [[Austin 10|1937 Austin 10 Cambridge 4-door saloon]], [[Morris Ten#Morris Ten Series M|1938-1940 Morris Ten Series M 4-door saloon]], [[Morris Ten#Morris Ten Series M|1945-1948 Morris Ten Series M 4-door saloon]], [[Morris Oxford MO|1948-1952 Morris Oxford MO 4-door saloon]], [[Morris Oxford MO|1953-1954 Morris Oxford MO 4-door saloon]], [[Morris Oxford Series II|Morris Oxford Series II 4-door saloon]], [[Morris Oxford Series III|Morris Oxford Series III 4-door saloon]], [[Morris Oxford Farina#Oxford Series V (1959-1961)|Morris Oxford Series V 4-door saloon]], [[Morris Oxford Farina#Oxford Series VI (1961-1971)|1962-1963 Morris Oxford Series VI 4-door saloon]], [[Morris Oxford Farina#Oxford Series VI (1961-1971)|1964-1966 Morris Oxford Series VI 4-door saloon]], [[Morris Oxford Farina#Oxford Series VI (1961-1971)|1967-1969 Morris Oxford Series VI 4-door saloon]], [[Austin Maxi|Leyland Maxi Mk1 5-door hatchback]], [[Austin Maxi|Leyland Maxi Mk2 5-door hatchback]], [[Austin Maestro|Rover Maestro 5-door hatchback]], [[Honda Logo|1996-1997 Honda Logo (GA5)]], і [[Honda Logo|1998-2002 Honda Logo (GA5)]]), і ўжо ад пачатку ейныя продажы мелі высокія тэмпы. Да сьнежня яна пераўзышла па папулярнасьці [[Toyota Corolla]], а ў 2002 займала першыя месцы па продажы цягам 9 з 12 месяцаў. На пачатку 2002 мадэль была прадстаўленая ў [[Эўропа|Эўропе]], у канцы 2002 у [[Аўстралія|Аўстраліі]], на пачатку 2003 — у [[Паўднёвая Амэрыка|Паўднёвай Амэрыцы]], пазьней у [[ПАР|Паўднёвай Афрыцы]] і [[Паўднёва-Ўсходняя Азія|Паўднёва-Ўсходняй Азіі]], [[Кітай|Кітаі]] (верасень 2004) і [[Мэксыка|Мэксыцы]] (канец 2005). 8 студзеня 2006 мадэль для Злучаных Штатаў і Канады была прадстаўленая на Паўночнаамэрыканскім міжнародным аўтасалёне ў [[Дэтройт|Дэтройце]]. У продаж мадэль выйшла ў красавіку 2006, а ў 2009 ужо была замененая новым пакаленьнем. Пачаткова плянавалася назваць аўтамабіль «Fitta», але пасьля таго, як высьветлілася, што ''fitta'' ў некаторых нардычных мовах азначае ў простамоўнай гаворцы вульгарную назву жаночых геніталіяў, было вырашана скараціць назву для пэўных рынкаў, цалкам зьмяніўшы яе на Джаз для іншых<ref>[https://web.archive.org/web/20130415015149/http://adland.tv/content/honda-jazz-becomes-honda-expletive Honda Jazz becomes Honda]</ref>. === Мадэлі === «Fit» прадавалася ў 6 варыянтах. Усе варыяцыі Fit/Jazz адрозьніваюцца кодам, прапісаным у ідэнтыфікацыйным нумары транспартнага сродку (VIN): Fit/Jazz * GD1: 1,3&nbsp;л L13A i-DSI [[Чатырохцыліндравы рухавік|чатырохцыліндравы]] [[Пярэдні прывад|пярэднепрывадны]] (Эўропа: 1,4&nbsp;л) * GD2: 1,3&nbsp;л L13A i-DSI чатырохцыліндравы [[Поўны прывад|поўнапрывадны]] (толькі Японія) * GD3: 1,5&nbsp;л L15A VTEC чатырохцыліндравы пярэднепрывадны * GD4: 1,5&nbsp;л L15A VTEC чатырохцыліндравы поўнапрывадны (толькі Японія) * GD5: 1,2&nbsp;л L12A чатырохцыліндравы (Эўропа) * GE3: 1,3&nbsp;л L13A i-DSI чатырохцыліндравы пярэднепрывадны (2007 Эўропа 1,4&nbsp;л) [[Honda City|City/Fit Aria]]: * GD6: 1,3&nbsp;л L13A i-DSI чатырохцыліндравы пярэднепрывадны (Fit-Aria) * GD7: 1,3&nbsp;л L13A i-DSI чатырохцыліндравы поўнапрывадны (Fit-Aria) * GD8: 1,5&nbsp;л L15A i-DSI/VTEC чатырохцыліндравы пярэднепрывадны (Fit-Aria) * GD9: 1,5&nbsp;л L15A i-DSI/VTEC чатырохцыліндравы поўнапрывадны (Fit-Aria) === Трансьмісія і плятформа === У залежнасьці ад рэгіёну Fit магчымы з 1,2, 1,3 (у Эўропе — 1,4), 1,5-літровым [[рухавік]]ом i-DSI, альбо 1,5-літровым [[VTEC]]-рухавіком. Усе чатыры рухавікі адносяцца да рухавікоў [[Honda L (рухавік)|L-сэрыі]]. Васьміцыліндравыя i-DSI маюць па дзьве сьвячы запальваньня на [[цыліндар (рухавік)|цыліндар]], што дазваляе паўней спальваць [[бэнзін]]; дзякуючы гэтаму дасягаецца максымальны круцельны момант на сярэдніх абаротах пры зьменшаным спажываньні паліва і ўзроўні выкідаў. 1,5-літровы VTEC мае тыповую 16-цыліндравую канфігурацыю, якая дае максымальны выхад на высокіх абаротах. [[Файл:2007HondaFit-int.jpg|значак|зьлева|Амэрыканскі інтэр’ер]] У залежнасьці ад рэгіёну рухавікі кампануюцца зь пяціступеневымі [[Мэханічная каробка пераключэньня перадачаў|ручной]]/[[Аўтаматычная каробка пераключэньня перадачаў|аўтаматычнай]] альбо бесступеневай каробкамі перадачаў (апошні варыянт — толькі для Японіі). Fit сабраны на глябальнай плятформе Хонды для малых аўтамабіляў, як і мадэлі [[Honda City|Fit Aria/City]] ([[сэдан]]-вэрсія Fit), [[Honda Airwave|Airwave]] ([[унівэрсал]]-вэрсія Fit Aria/City), [[Honda Mobilio|Mobilio]] і [[Honda mobilio spike|Mobilio Spike]]. === Салён і багажнік === {{Вонкавыя мэдыяфайлы | загаловак = | падзагаловак = | align = right | clear = | шырыня = | выява1 = [http://images.paultan.org/images/New_Honda_Jazz_47.jpg Honda Fit fuel tank location] | выява2 = [http://images.paultan.org/images/New_Honda_Jazz_36.jpg Ultra Seat (Normal mode)] | выява3 = [http://images.paultan.org/images/New_Honda_Jazz_50.jpg Ultra Seat (Tall mode)] | выява4 = [http://images.paultan.org/images/New_Honda_Jazz_52.jpg Ultra Seat (Utility mode)] | выява5 = [http://images.paultan.org/images/New_Honda_Jazz_51.jpg Ultra Seat (Long mode)] | выява6 = [http://images.paultan.org/images/New_Honda_Jazz_49.jpg Ultra Seat (Refresh mode)] | выява7 = [http://images.paultan.org/images/New_Honda_Jazz_44.jpg Ultra Luggage (Regular mode)] | выява8 = [http://images.paultan.org/images/New_Honda_Jazz_45.jpg Ultra Luggage (Tall mode)] | выява9 = [http://images.paultan.org/images/New_Honda_Jazz_46.jpg Ultra Luggage (Upper/lower mode)] }} Дзякуючы разьмяшчэньню бэнзабаку пад пярэднім сядзеньнем, спалучаным з кампактнай паўнезалежнай {{Не перакладзена|тарсыйная бэлькавая падвеска|тарсыйнай бэлькавай||Torsion beam suspension}} задняй падвескай H-формы<ref name="topgear">{{Спасылка|аўтар = Mike Huslea & Anthony Kodack.|прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 05.16.2006|url = http://www.topspeed.com/cars/honda/2007-honda-fit-ar1922.html|загаловак = 2007 Honda Fit|фармат = |назва праекту = |выдавец = Top Gear|дата = |мова = en|камэнтар = }}</ref>, заднія сядзеньні Fit складаюцца вельмі нізка, дазваляючы вар’яваць аб’ём багажніку ў даволі вялікіх памерах для сваёй клясы<ref name="floor 1">{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://www.topspeed.com/cars/honda/2007-honda-fit-ar1922.html|загаловак = 2007 Honda Fit|фармат = |назва праекту = |выдавец = Topspeed|дата = |мова = en|камэнтар = }}</ref><ref name="2007jb">{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://www.jbcarpages.com/honda/fit/2007/|загаловак = 2007 Honda Fit Review|фармат = |назва праекту = |выдавец = JB car pages|дата = 2009-03-09|мова = en|камэнтар = }}</ref>. Камбінаваньне розных формаў складаньня сядзеньняў дазваляе вар’яваць унутраную прастору па аб’ёме — магчымасьць, якую «Хонда» называе «Ultra Seat». Магчымыя палажэньні сядзеньняў: * «звычайнае»: сядзеньні ў звычайным палажэньні, пяць сядзячых месцаў. * «карыснае»: Адна ці абедзьве заднія сэкцыі складаюцца на сябе, ствараючы роўную паверхню павялічанага аб’ёму для грузу. * «доўгае»: задняе сядзеньне за пасажырскім складаецца як у «карысным» рэжыме, а сьпінка пярэдняга пасажырскага адкідаецца назад, што дае вольную прастору даўжынёй 2,4&nbsp;м. * «высокае»: Адна ці абедзьве заднія падушкі складаюцца ў супрацьлеглым кірунку, што дае вышыню 1,28&nbsp;м. * «асьвяжальнае»: падгалоўнік пярэдняга сядзеньня здымаецца, тады пярэдняе сядзеньне можнаскласьці так, што яно ўтварае непарыўную падлогу для ляжаньня (толькі для асобных рынкаў)<ref name="ultra">{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = August 20, 2008|url = http://www.motortrader.com.my/NUS/articles/article_1534/page_m.asp|загаловак = Second Generation Honda Jazz|фармат = |назва праекту = Motortrader|выдавец = |дата = |мова = en|камэнтар = }}</ref>. Для некаторых рынкаў існуе таксама варыяцыя Honda Fit/Jazz без запаснога кола, якая распаўсюджваецца пад гандлёвай маркай «Ultra Luggage» ({{Мова-be|дадатковы багаж|скарочана}})<ref name="ultraluggage">{{Спасылка|аўтар = Paul Tan.|прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = October 22, 2007|url = http://paultan.org/2007/10/22/new-second-generation-honda-jazz-details/|загаловак = New Second Generation Honda Jazz Details|фармат = |назва праекту = |выдавец = Paul Tan|дата = |мова = en|камэнтар = }}</ref>. === Вытворчасьць === «Fit» першага пакаленьня зьбіраўся на шасьці заводах: * [[Судзука]], [[Японія]] * Аютхая, [[Тайлянд]] * Караванг, [[Інданэзія]] * Санта Роза, [[Філіпіны]] * [[Гуанчжоў]], [[Кітай]] * [[Сумарэ]], [[Бразылія]] Мадэлі японскай зборкі паступалі на айчынны рынак, у Эўропу, некаторыя азіяцкія краіны, Аўстралію (да канца 2005), Канаду і ЗША. Мадэлі для [[Маляйзія|Маляйзіі]], [[Сынгапур]]у і [[Віетнам]]у зьбіраліся ў Тайляндзе. Бразыльскі завод забясьпечваў пастаўкі на Мэксіку, [[Лацінская Амэрыка|Лацінскую Амэрыку]] і [[Карыбскі рэгіён]]. Мадэлі кітайскае зборкі прадаваліся ўнутры Кітаю і пастаўляліся на экспарт у некаторыя эўрапейскія краіны зь левабаковым рухам<ref>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 2005-06-24|url = http://world.honda.com/news/2005/c050624.html|загаловак = Honda Automobile (China) Co., Ltd. Begins Auto Exports|фармат = |назва праекту = |выдавец = Honda|дата = 2010-01-20|мова = |камэнтар = }}</ref>. === Рэгіёны === У залежнасьці ад рэгіёну «Fit» распаўсюджваўся ў розных камплектацыях. ==== Японія ==== [[Файл:Honda Fit W 1300 4WD Rear.JPG|значак|Японская «Honda Fit»]] Былі даступныя два рухавікі (1.3 i-DSI і 1.5 VTEC), прычым 1.3&nbsp;L i-DSI толькі зь бесступеневай аўтаматычнай трансьмісіяй. У верасьні 2002 зьявілася мадэль зь бесступеневай трансьмісіяй і рухавіком 1.5&nbsp;L VTEC<ref>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 2002-09-12|url = http://world.honda.com/news/2002/4020912.html|загаловак = Honda Adds a 1.5L Model to the Popular «Fit» Small Car Line-up|фармат = |назва праекту = |выдавец = Honda|дата = 2010-01-20|мова = en|камэнтар = }}</ref>. У чэрвені 2004 была дададзеная вэрсія з рухавіком большага аб’ёму і [[Мэханічная каробка пераключэньня перадачаў|ручной КПП]]. ==== Эўропа ==== [[Файл:HondaJazz1.4CVS.jpg|значак|Эўрапейская «Honda Jazz» (2005)]] Як і для Японіі, для эўрапейскага рынку «Fit» таксама даступны з двума варыянтамі рухавікоў. Мадэль з рухавіком 1.2 i-DSI пастаўлялася толькі для Эўропы, і толькі зь пяціступеневай [[Мэханічная каробка пераключэньня перадачаў|ручной КПП]]. Рухавік 1.4 i-DSI падобны да 1,339&nbsp;см³ 1.3 i-DSI, які пастаўляўся на японскім рынку, аднак дзеля адрозьненьня ад меншага 1.2&nbsp;L на рынку меў назву 1.4&nbsp;L (хоць насамрэч рухавік з аб’ёмам 1,244&nbsp;см³ бліжэй да 1.3&nbsp;L, чымся першы да 1.4&nbsp;L). Мадэлі з рухавіком аб’ёмам 1.4&nbsp;L прадаваліся ў неблагой камплектацыі зь 5-ступеневай ручной і (апцыянальна) бесступеневай трансьмісіяй. Усе эўрапейскія мадэлі аснашчаныя [[Антыблякавальная сыстэма|ABS]] з дыскавымі гальмамі на пярэдніх і барабаннымі або дыскавымі гальмамі на задніх колах. Некаторыя мадэлі ўкамплектаваныя бакавымі [[Падушка бясьпекі|падушкамі бясьпекі]]. Аўтамабіль атрымаў у Эўропе добрую рэпутацыю. Паводле вынікаў найвялікшага апытаньня ў Вялікабрытаніі, зладжанага тэлешоў «[[Top Gear]]», Honda Jazz заняла другое месца ў галасаваньні брытанскіх аўтаўладальнікаў 2006 року (пасьля [[Honda S2000]])<ref>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://www.topgear.com/content/carsurvey/2006/honda/jazz/|загаловак = Top Gear Survey 2006 — Honda Jazz|фармат = |назва праекту = |выдавец = |дата = 2008-01-14|мова = en|камэнтар = }}</ref>. Папулярнасьць «Джазу» зрабіла яе найлепшай прадаванай мадэльлю «Хонды» ў рэгіёне, склаўшы 30% ад усіх эўрапейскіх прадажаў «Хонды». ==== Кітай ==== Вытворчасьць і продаж «Fit» мясцовае зборкі распачалася ў Кітаі ў верасьні 2004<ref>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 2004-09-13|url = http://world.honda.com/news/2004/c040913.html|загаловак = Honda Begins Production of «Fit» Hatchback in China|фармат = |назва праекту = |выдавец = Honda|дата = 2010-01-20|мова = en|камэнтар = }}</ref>, прыкладна праз год пасьля выхаду «Fit» з кузавам «[[сэдан]]» (City/[[Honda Fit Aria|Fit Aria]]) у верасьні 2003. Канфігурацыі падобныя да распаўсюджваных у Японіі: варыяцыі 1.3 i-DSI, 1.5 VTEC, 5-ступеневай або бесступеневай КПП — агулам 4 камбінацыі. ==== Паўночная Амэрыка ==== {{Падвойная выява|справа|07-Honda-Fit-Base.jpg|150|2007-Honda-Fit-Sport.jpg|150|Амэрыканскія «Honda Fit» базавая і спартовая (2007)}} У ЗША і Канадзе «Fit» паступіў у продаж у красавіку 2006<ref name="2007jb"/>, замяніўшы хэтчбэк [[Honda Civic|Civic]] на рынку субкампактных аўтамабіляў пачатковага ўзроўню. «Civic» працягнуў павялічвацца ў габарытах і ў 2011 быў пераклясыфікаваны ў кампактны аўтамабіль. У адпаведнасьці зь ініцыятывай «Honda» па бясьпецы «Fit» прапаноўваўся ў Паўночнай Амэрыцы з электрычнымі шклопад’ёмнікамі, стандартнымі і бакавымі падушкамі бясьпекі, ABS у дадатак да абавязковых пярэдніх падушак. З-за адрозных нарматываў бясьпекі паўночнаамэрыканскія мадэлі «Fit» маюць большыя бампэры і даўжэйшы перад, чымся ў астатнім сьвеце, з-за чаго агульная даўжыня крыху большая. У мадэлі 2008 року для ЗША была дададзеная {{Не перакладзена|сыстэма маніторынгу ціску ў шынах|||Tire Pressure Monitoring System}} (TPMS), якая папярэджвае кіроўцу пра нізкі ціск у колах<ref>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://www.jbcarpages.com/honda/fit/2008/|загаловак = 2008 Honda Fit Review|фармат = |назва праекту = |выдавец = JB car pages|дата = 2009-03-09|мова = en|камэнтар = }}</ref>. Сыстэма паведамляе толькі пра факт нізкага ціску, аднак не пра шыну, у якой гэта здарылася, у адрозьненьне ад некаторых падобных сыстэмаў. У Злучаных Штатах «Fit» прапаноўваўся ў двух варыянтах (базавы і спартовы), а ў Канадзе — у трох (DX, LX і спартовы). Адрозьненьні збольшага зводзіліся да касмэтычных і камплекту стандартнага абсталяваньня, паколькі ўсе мадэлі мелі аднолькавы рухавік 1.5&nbsp;L магутнасьцб 109&nbsp;[[к. с.]] (81&nbsp;[[Ват|кВ]]) і 5-ступеневую ручную КПП. Замест бесступеневай прапаноўвалася апцыйная [[аўтаматычная трансьмісія]]. «Fit Sport» з аўтаматычнай КПП дадаткова меў усталяваныя за стырном клявішы для ручнога пераключэньня перадачаў. ==== Мэксыка ==== У кастрычніку 2005 у продаж паступіў «Fit» бразыльскай зборкі<ref>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://world.honda.com/investors/annualreport/2006/04.html|загаловак = Honda Annual Report 2006|фармат = |назва праекту = |выдавец = Honda Motor Company|дата = 2010-01-20|мова = en|камэнтар = }}</ref> ==== Бразылія ==== Мясцовая вытворчасьць і продаж Honda Fit пачаліся ў красавіку 2003, такім чынам [[Бразылія]] стала другой зборнай пляцоўкай для мадэлі пасьля Японіі<ref>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 2003-04-22|url = http://world.honda.com/news/2003/c030422_2.html|загаловак = Sales of Locally Produced Honda Fit to begin in Brazil|фармат = |назва праекту = |выдавец = Honda|дата = 2010-01-20|мова = en|камэнтар = }}</ref>. Пачаткова выпускаліся толькі мадэлі з рухавікамі 1.3 L i-DSI, аднак пазьней сталі даступныя ўсе тыя, што прадаваліся ў Японіі (на ўсе мадэлі «Fit» бразыльскай зборкі ставяцца імпартаваныя зь Японіі рухавікі). Прадаюцца ў трох варыянтах: базавым LX (рухавік 1.35 i-DSI, падушка бясьпекі ў кіроўцы); сярэднім LXL (дадатковая падушка бясьпекі для пасажыра і ABS); вышэйшым EX (рухавік 1.5 VTEC). Трансьмісія — пяціступеневая ручная альбо бесступеневая аўтаматычная. З 2006 року прадаецца мадэль з новымі бампэрамі і некаторымі касмэтычнымі зьменамі. Этанольна-бэнзінавы гібрыд «Fit» выпускаецца са сьнежня 2006 з рухавіком 1.35 i-DSI магутнасьцю 80 к. с. (60 кВ) на бэнзіне і 83 к. с. (62 кВ) на алькаголі. Магчымая праца на зьмяшаным паліве. Для магчымасьці запуску пры нізкай тэмпэратуры дададзены дадатковы бэнзінавы бак з правага боку. Дапамагае стартаваць, калі асноўны бак быў запоўнены этанолам. ==== Паўднёвая Афрыка ==== [[Файл:Honda jazz sa int.jpg|значак|Прыборная панэль паўднёваафрыканскай «Honda Jazz»]] У [[Паўднёвая Афрыка|Паўднёвай Афрыцы]] мадэль выпускаецца пад маркай «Jazz» з 2003 року. Пастаўляецца з рухавікамі 1.3 i-DSI (маркетынгавая назва 1.4) або 1.5 VTEC, з ручной альбо бесступеневай аўтаматычнай трансьмісіяй. ==== Чылі ==== Усе «Honda Fit» у Чылі пастаўляюцца з Бразыліі, акрамя гібрыдных этанольна-бэнзінавых. Да 2007 пастаўляліся ўсе тры канфігурацыі LX, LXL, EX), але з 2008 1.5-літровы 16-кляпанны VTEC рухавік болей недаступны. ==== Аўстралія ==== [[Файл:2006-2008 Honda Jazz (GD) hatchback 05.jpg|значак|Аўстралійская «Honda Jazz» (2006—2008)]] У Аўстраліі «Jazz/Fit» зьявіўся ў продажы ў кастрычніку 2002 року з такім самым мадэльным шэрагам, што і ў Японіі, але без поўнапрывадных мадэляў. Ад пачатку машыны імпартаваліся зь Японіі, а з канца 2005 пастаўляюцца з Тайлянду, што дазволіла значна зьменшыць цану аўтамабілю за кошт таньнейшае зборкі. У 2006 аўстралійская «Honda Jazz» крыху зьмяніла зьнешні выгляд, а паміж Аўстраліяй і Тайляндам было заключанае пагадненьне пра вольны гандаль. Адгэтуль усе «Jazz» пастаўляюцца ў Аўстралію адтуль. ==== Маляйзія ==== [[Файл:Honda Jazz (first generation, first facelift) (front), Kuala Lumpur.jpg|значак|Рэдызайненая маляйзійская «Honda Jazz» (пасьля 2006)]] «Fit/Jazz» у [[Маляйзія|Маляйзіі]] магчымы ў двух варыянтах: 1.3 i-DSI і 1.5 VTEC. Абодва абсталяваныя бесступеневай трансьмісіяй CVT-7 і маюць пярэдні прывад колаў. Пачаткова пастаўляліся цалкам сабраныя зь японскіх запчастак, пазьней пэўныя дэталі былі замененыя на тайляндзкія. На пачатку 2006 зьнешні выгляд «Jazz» быў зьменены ў адпаведнасьці зь японскай мадэльлю. Былі абноўленыя пярэдняя панэль, задні бампэр, бакавыя абцякальнікі й іншыя касмэтычныя зьмены. ==== Сынгапур ==== У Сынгапур мадэль пастаўлялася пад назваю «Jazz» у адзіным варыянце з рухавіком 1.4 i-DSI зь пяціступеневай ручной альбо бесступеневай трансьмісіяй. ==== Тайлянд ==== [[Тайлянд]] стаў у лістападзе 2003 трэцяй базай па вытворчасьці «Honda Jazz» пасьля Японіі і Бразыліі. Пачаткова быў даступны толькі з рухавіком 1.5 L i-DSI, пяціступеневай ручной альбо бесступеневай трансьмісіяй<ref>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 2003-11-18|url = http://world.honda.com/news/2003/c031118.html|загаловак = Honda Begins Production and Sales of Small Car «Jazz» in Thailand|фармат = |назва праекту = |выдавец = Honda|дата = 2010-01-20|мова = en|камэнтар = }}</ref>. Цяпер існуюць варыянты з 1.5 i-DSI або 1.5 VTEC. Трансьмісія — ранейшая. ==== Інданэзія ==== Пастаўкі мадэлі пад маркай «Fit» пачаліся ў 2002, але праз высокі кошт яна не была надта папулярнай. З канца 2003 Honda перайшла на пастаўкі пад маркай «Fit» з Тайлянду па значна меншых коштах. Пасьля гэтага аўтамабіль займеў значны посьпех, стаўшыся чацьвёртым па колькасьці продажаў пасьля «Toyota Innova», «[[Toyota Avanza]]» і «Daihatsu Xenia». Адзіная магчымая канфігурацыя — 1.5 i-DSI-рухавік зь пяціступеневай ручной альбо бесступеневай трансьмісіяй. У 2005 року стартавала зборка «Jazz» на заводзе Honda ў Каравангу. ==== Філіпіны ==== [[Файл:Jazz phils 2.JPG|значак|Філіпінская «Honda Jazz» (1.3 S)]] Першае пакаленьне «Jazz» прадавалася на [[Філіпіны|Філіпінах]] у 2004—2008. Даступныя тры варыяцыі: * 1.3 L — 5-ступеневая МКПП, гідраўзмацняльнік, без падушкі бясьпекі * 1.3 L — 5-ступеневая ручная/бесступеневая аўтаматычная трансьмісія, поўнапрывадная, ABS, дзьве падушкі бясьпекі * 1.5 L — 5-ступеневая ручная/бесступеневая аўтаматычная трансьмісія, поўнапрывадная, ABS, дзьве падушкі бясьпекі і дзьве канфігурацыі рузавіка: * L13A i-DSI 1,339 cc SOHC 8-кляпанавы * L15A VTEC 1,496 cc SOHC 16-кляпанавы Мадэлі 2004 року імпартаваліся з Тайлянду, а 2005—2008 — з заводу ў [[Лягуна (правінцыя)|Лягуне]]. == Другое пакаленьне (2007—2013) == {{Аўтамабіль |назва = Другое пакаленьне |выява = [[Файл:2008-2010 Honda Jazz (GE) hatchback (2011-10-25).jpg|250пкс|]] |гады = 2007-2013 |зборка = {{Просты сьпіс| * {{Сьцяг Японіі}} [[Судзука]] * {{Сьцяг Японіі}} Саяма * {{Сьцяг Тайлянду}} Аютхая * {{Сьцяг Інданэзіі}} Караванг * {{Сьцяг Кітаю}} [[Гуанчжоў]] * {{Сьцяг Індыі}} [[Вялікая Нойда]] * {{Сьцяг Вялікабрытаніі}} [[Сўіндан]] * {{Сьцяг Бразыліі}} [[Сумарэ]] }} |рухавік = {{Просты сьпіс| * 1.2&nbsp;L ''[[Honda L (рухавік)|L12A]]'' [[Чатырохцыліндравы рухавік|I4]] ([[Бэнзінавы рухавік|бэнзін]]) * 1.3&nbsp;L ''[[Honda L (рухавік)|L13A]]'' I4 (бэнзін) * 1.5&nbsp;L ''[[Honda L (рухавік)|L15A]]'' I4 (бэнзін) }} |кпп = {{Просты сьпіс| * 5-ступеневая [[Мэханічная каробка пераключэньня перадачаў|ручная]] * 5-ступеневая [[Аўтаматычная каробка пераключэньня перадачаў|аўтаматычная]] * [[Бесступеневая перадача|бесступеневая]] аўтаматычная (толькі для Японіі) }} |колавая база = 2500 мм |даўжыня = {{Просты сьпіс| * 3985 мм (2009—2011) * 4100 мм (з 2012) }} |шырыня = 1695 мм |вышыня = 1525 мм |маса = 1070 кг |падобныя = {{Просты сьпіс| * [[Honda City]] * [[Honda Insight]] * [[Honda Freed]] }} }} «Fit» другога (пасля-[[Morris Oxford#Oxford (1919-1926)|1924-1926 Morris Oxford Bullnose all steel-top 4-door saloon with Taylor Made Auto Trunk mounted on the back]], [[Morris Oxford#Oxford Flatnose (1926-1930)|1927–1928 Morris Oxford Flatnose all steel-top 4-door saloon with Taylor Made Auto Trunk mounted on the back]], [[Morris Oxford Six#Morris Oxford Six (1929-1934)|Morris Oxford Six all steel-top 4-door saloon with Taylor Made Auto Trunk mounted on the back (1929-1931)]], [[Morris Oxford Six#Oxford Six (1929–1934)|Morris Oxford Six 4-door saloon with Taylor Made Auto Trunk mounted on the back (1932-1934)]], [[Wolseley 14|Wolseley Series I New 14 4-door standard steel saloon]], [[Austin 10|1937 Austin 10 Cambridge 4-door saloon]], [[Morris Ten#Morris Ten Series M|1938-1940 Morris Ten Series M 4-door saloon]], [[Morris Ten#Morris Ten Series M|1945-1948 Morris Ten Series M 4-door saloon]], [[Morris Oxford MO|1948-1952 Morris Oxford MO 4-door saloon]], [[Morris Oxford MO|1953-1954 Morris Oxford MO 4-door saloon]], [[Morris Oxford Series II|Morris Oxford Series II 4-door saloon]], [[Morris Oxford Series III|Morris Oxford Series III 4-door saloon]], [[Morris Oxford Farina#Oxford Series V (1959-1961)|Morris Oxford Series V 4-door saloon]], [[Morris Oxford Farina#Oxford Series VI (1961-1971)|1962-1963 Morris Oxford Series VI 4-door saloon]], [[Morris Oxford Farina#Oxford Series VI (1961-1971)|1964-1966 Morris Oxford Series VI 4-door saloon]], [[Morris Oxford Farina#Oxford Series VI (1961-1971)|1967-1969 Morris Oxford Series VI 4-door saloon]], [[Austin Maxi|Leyland Maxi Mk1 5-door hatchback]], [[Austin Maxi|Leyland Maxi Mk2 5-door hatchback]], [[Austin Maestro|Rover Maestro 5-door hatchback]], [[Honda Logo|1996-1997 Honda Logo (GA5)]], [[Honda Logo|1998-2002 Honda Logo (GA5)]], [[Honda Jazz#Першае пакаленьне (2001—2008)|Honda Jazz (2002–2004)]], і [[Honda Jazz#Першае пакаленьне (2001—2008)|Honda Jazz (2005–2008)]]) пакаленьня ўпершыню быў прадстаўлены на Такійскім аўтасалёне 17 кастрычніка 2007. Мадэль займела даўжэйшую колавую базу і большыя габарыты ў параўнаньні з папярэдніцаю. Вышыня не зьмянілася, аднак крыху вышэйшым стала столя ў салёне. Розныя канфігурацыі складаньня сядзеньняў былі захаваныя, а за кошт большай унутранай прасторы аб’ём багажніка зьменшыўся да 0,58 м³<ref>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://www.jbcarpages.com/honda/fit/2008/specs/|загаловак = 2008 Honda Fit Specs|фармат = |назва праекту = |выдавец = JB car pages|дата = 2009-03-09|мова = en|камэнтар = }}</ref><ref name="2009jbspecs">{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://www.jbcarpages.com/honda/fit/2009/specs/|загаловак = 2009 Honda Fit Specs|фармат = |назва праекту = |выдавец = JB car pages|дата = 2009-03-09|мова = en|камэнтар = }}</ref>. Вэрсія для Паўночнай Амэрыкі крыху даўжэйшая за кошт пярэдняй часткі, што добра заўважна на фатаздымках. [[Файл:2nd generation Honda Fit.jpg|значак|зьлева|Японская «Honda Fit» (2009)]] [[Файл:2010 Honda Fit Sport -- 09-03-2010.jpg|значак|зьлева|Амэрыканская «Honda Fit Sport» (2010)]] Новы «Fit» пастаўляецца з двума відамі рухавікоў. 1.3 L i-VTEC разьвівае магутнасьць 98 к. с. (73 кВ) на 6000 аб/хв і 98 Н*м на 4500 аб/хв. Рухавік даступны як на азіяцкім, так і на эўрапейскім рынках. Рухавік 1.5 L i-VTEC разьвівае магутнасьць 117 к. с. (87 кВ) на 6600 аб/хв і 144 Н*м на 4800 аб/хв<ref name="2009jbspecs"/>. На амэрыканскім рынку аўтамабіль прадаецца толькі з такім рухавіком. Каробкі перадачаў: [[Мэханічная каробка пераключэньня перадачаў|ручная]], 5-ступеневая [[Аўтаматычная каробка пераключэньня перадачаў|аўтаматычная]] (толькі для поўнапрывадных) і [[Бесступеневая перадача|бесступеневая]] аўтаматычная. === Fit Hybrid === Продажы «Fit Hybrid» распачаліся ў Японіі ў кастрычніку 2010. Гібрыдная вэрсія каштуе ад [[ена|¥]]1,59 мільёнаў — найтаньнейшы кошт гібрыдных электрамабіляў у Японіі<ref name=JapHEV>{{Спасылка|аўтар = Eric Loveday.|прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = Oct 8 2010|url = http://green.autoblog.com/2010/10/08/honda-prices-2011-fit-hybrid-at-19-310-cheapest-gas-electric-i/|загаловак = Honda prices 2011 Fit Hybrid at $19,310; cheapest gas-electric in Japan|фармат = |назва праекту = |выдавец = Autoblog Green|дата = |мова = en|камэнтар = }}</ref>. «Fit Hybrid» мае 1.3-літровы бэнзінавы і электрычны матор з ацэненым [[Выдатак паліва|выдаткам паліва]] 3,3 л/100 км<ref name=Bloomberg101008>{{Навіна|аўтар= Makiko Kitamura and Yuki Hagiwa.|загаловак= Honda Unveils Fit Hybrid, Considers Overseas Output|спасылка= http://www.bloomberg.com/news/2010-10-08/honda-to-sell-fit-hybrid-car-in-japan-from-1-59-million-yen.html|выдавец= Bloomberg|дата публікацыі= 2010-10-08|дата доступу= |мова = en}}</ref>. Аўтамабіль выкарыстоўвае паралельную гібрыдную сыстэму, якая дазваляе працаваць у тандэме з бэнзінавым рухавіком. Вэрсія для Эўропы пад назовам «Jazz Hybrid» упершыню была выстаўленая на [[Парыскі аўтасалён|Парыскім аўтасалёне]] ў 2010 року, а ў продаж паступіла напачатку 2011. Гэтыя мадэлі маюць зьменены выгляд фараў, новую пярэднюю крату, скураныя сядзеньні і дадатковы колер афарбоўкі<ref name=NYT0810>{{Навіна|аўтар= Stephen Williams|загаловак= Honda Jazz Hybrid Will Get Paris Premiere|спасылка= http://wheels.blogs.nytimes.com/2010/08/25/honda-jazz-hybrid-will-get-paris-premiere/?emc=eta1|выдавец= New York Times|дата публікацыі= 2010-08-25|дата доступу= 2010-08-26|мова = en}}</ref> Расход паліва ў разьліку паводле эўрапейскіх стандартаў складае прыкладна 4,3 л/100 км, выкід CO<sub>2</sub> — 104&nbsp;г/км. Гэта найменшы паказьнік для аўтамабіляў B-сэгмэнту<ref>{{Спасылка|аўтар = Lee Sibbald.|прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 2010-09-30|url = http://www.fleetdirectory.co.uk/fleet-news/index.php/2010/09/30/hondas-jazz-hybrid-becomes-lowest-co2-emitting-automatic-b-segment-car/|загаловак = Honda’s Jazz hybrid becomes lowest CO<sub>2</sub> emitting automatic B-segment car|фармат = |назва праекту = |выдавец = The Fleet Directory UK|дата = |мова = en|камэнтар = }}</ref>. Калі аўтамабіль рухаецца з пастаяннай нізкай хуткасьцю, аўтамабіль пераходзіць у электрычны рэжым і не выкідае вокіс вугляроду<ref name="Thaipr">{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = Jul 28, 2012|url = http://www.rushlane.com/honda-jazz-hybrid-sub-compact-launch-for-a-clean-and-green-future-anyone-can-go-hybrid-1240863.html|загаловак = Honda announces the new Jazz Hybrid, the first hybrid model in the Thai sub-compact automobile market segment|фармат = |назва праекту = |выдавец = Honda Automobile (Thailand)|дата = |мова = en|камэнтар = }}</ref>. === Fit Shuttle === [[Файл:Honda Fit Shuttle Hybrid rear.jpg|значак|зьлева|Honda Fit Shuttle Hybrid]] «Fit Shuttle» — кампактная ўнівэрсал-вэрсія [[Honda Jazz#Другое пакаленьне (з 2007)|Fit другога пакаленьня]], даступная на японскім рынку. Выхад у продаж адбыўся ў чэрвені 2011 року, на тры месяцы пазьней заплянаванага, з-за [[Землятрус у Японіі (2011)|землятрусу і цунамі]] 11 сакавіка 2011. З прычыны наступаванай эканоміі энэрганосьбітаў вытворчасьць «Fit Shuttle» была перанесеная з заводу «Honda» ў Саяме на завода «Suzuka» ў прэфэктуры Міэ. «Fit Shuttle» мае рухавік 1.5 L i-VTEC магутнасьцю 120 к. с. (89 кВ), які ў «Fit» ставіўся апцыянальна. Таксама прадаецца гібрыдная вэрсія «Fit Shuttle hybrid» з 1.3 L i-VTEC. === Рэгіёны === ==== Японія ==== [[Файл:HondaFit2interior.jpg|значак|Салён японскай мадэлі]] Продажы на японскім рынку распачаліся ў кастрычніку 2007. Мадэлі прадаюцца з рухавікамі 1,3 ці 1,5 л. У кастрычніку 2010 на рынак паступілі рэстыляваныя мадэлі і гібрыдныя вэрсіі. ==== Паўночная Амэрыка ==== [[Файл:2012 Honda Fit base -- 11-10-2011.jpg|значак|зьлева|Амэрыканская «Honda Fit» базавая (2012)]] «Fit» другога пакаленьня зьявіўся на паўночнаамэрыканскім рынку 19 сакавіка 2008, падчас Нью-Ёрскага аўтасалёну<ref name="ABintro2">{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = Ramsey|імя = Jonathon|аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 2008-03-19|url = http://www.autoblog.com/2008/03/19/new-york-2008-2009-honda-fit/|загаловак = New York 2008: 2009 Honda Fit gets in shape|фармат = |назва праекту = Autoblog|выдавец = Weblogs, Inc.|дата = 2008-03-19|мова = en|камэнтар = }}</ref><ref name="Jintro2">{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = Siler|імя = Wes|аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 2008-03-19|url = http://jalopnik.com/369744/2009-honda-fit-is-go-again|загаловак = 2009 Honda Fit Is Go, Again|фармат = |назва праекту = Jalopnik|выдавец = Gawker Media|дата = 2008-03-19|мова = en|камэнтар = }}</ref>. Дзеля адпаведнасьці рэйтынгу краш-тэсту Нацыянальнай адміністрацыі па бясьпецы магістральнага руху ЗША (NHTSA) пярэдняя частка «Fit» крыху падоўжаная. Рухавік — 4-цыліндравы 1.5 L i-VTEC магутнасьцю 117 к. с. на 6600 аб/хв зь пяціступеневай ручной або аўтаматычнай КПП. [[Файл:2012 Honda Fit Sport -- 11-10-2011.jpg|значак|зьлева|Амэрыканская «Honda Fit Sport» (2012)]] ==== Бразылія ==== Новы «Fit» [[Сумарэ|сумарскай]] зборкі быў прадстаўлены ў Бразыліі ў кастрычніку 2008 на [[Сан-Паўлу|сан-паўльскім]] аўтасалёне. Прадаецца ў чатырох вэрсіях: LX і LXL з 1,35-літровым (рынкавая маркіроўка 1.4) 16V рухавіком, EX і EXL з 1,5-літровым 16V рухавіком. Прапануюцца ручная і аўтаматычная пяціступеневыя КПП; [[бесступеневая перадача]] болей немагчымая. ==== Маляйзія ==== У Маляйзіі «Jazz» прадаецца толькі ў адной канфігурацыі з рухавіком 1.5&nbsp;L i-VTEC і аўтаматычнай КПП. ==== Сынгапур ==== [[Файл:2007 Honda Fit 2 rear.JPG|значак|Японская «Honda Fit RS»]] Варыянты рухавікоў: 1,3 і 1,5 л. ==== Тайлянд ==== У Тайляндзе прадаецца пад маркай «Honda Jazz» з 23 сакавіка 2008. Усе мадэлі маюць 1,5-літровы 16-цыліндравы рухавік з 3 [[i-VTEC]]; КПП — 5-ступеневыя ручная або аўтаматычная. У студзені 2011 року крыху зьменены зьнешні выгляд атрымалі радыятарная крата і задні бампэр, былі дададзеныя франтальныя падвойныя падушкі бясьпекі і пярэднія супрацьтуманныя фары ў максымальнай камплектацыі SV. На пачатку 2012 року тайванскі ўрад дазволіў імпарт «Jazz» і «Accord» зь Японіі без здыманьня мыты з прычыны навадненьня ў правінцыі Аютхая, дзе разьмяшчаецца завод «Honda». Гібрыдны «Jazz» выйшаў на тайляндзкі рынак у ліпені 2012<ref name="Rushlane">{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = Jul 28, 2012|url = http://www.rushlane.com/honda-jazz-hybrid-sub-compact-launch-for-a-clean-and-green-future-anyone-can-go-hybrid-1240863.html|загаловак = Honda Jazz Hybrid sub-compact launch for a clean and green future|фармат = |назва праекту = |выдавец = Rush Lane|дата = |мова = en|камэнтар = }}</ref>, стаўшыся першай гібрыднай мадэльлю на рынку субкампактных аўтамабіляў краіны<ref name="Honda Jazz Hybrid at Bt768,000">{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = Jul 26, 2012|url = http://www.nationmultimedia.com/business/Honda-Jazz-Hybrid-at-Bt768000-30187054.html|загаловак = Honda Jazz Hybrid at Bt768,000|фармат = |назва праекту = |выдавец = The Nation|дата = |мова = en|камэнтар = }}</ref>. ==== Філіпіны ==== «Jazz» другога пакаленьня выйшаў у кастрычніку 2008 з рухавікамі 1,3 л і 1,5 л. ==== Інданэзія ==== Як і Тайляндзе, аўтамабіль прадаваўся пад маркай «Honda Jazz». Першае пакаленьне карысталася вялізным посьпехам, продажы «Jazz» 2-га пакаленьня ў 2008 склалі 24 969 адзінак, што паставіла мадэль на 5-е месца сярод найлепш прадаваных аўтамабіляў у Інданэзіі. У 2009 з-за эканамічнага застою продажы ўпалі да 15 713 адзінак, аднак у рэйтынгу найбольш прадаваных аўтамабіляў мадэль паднялася на адно месца. Такім чынам «Jazz» стаў лідэрам сярод усіх аўтамабіляў «Honda» па папулярнасьці ў краіне. Мадэль зьбіраецца на мясцовым заводзе «Honda» ў Каравангу. У сярэдзіне 2011 быў крыху зьменены зьнешні выгляд: абноўлены дызайн пярэдняй краты, зьявіліся новыя бампэры і сьветладыёдныя заднія фары. ==== Індыя ==== Індыйская мадэль зьбіраецца на заводзе ў Вялікай Нойдзе з 26% імпартных дэталяў<ref>{{Спасылка|аўтар = N. Madhavan.|прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 2011-10-02|url = http://businesstoday.intoday.in/story/hondas-new-small-car-brio/1/18671.html|загаловак = Lively new hope|фармат = |назва праекту = |выдавец = Business Today (India)|дата = |мова = en|камэнтар = }}</ref> Мадэль мае 1.2-літровы i-VTEC рухавік<ref name=ind-launch-pr>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 2009-06-10|url = http://www.hondacarindia.com/mediaCenter/view_press_releases.aspx?pr_id=174|загаловак = Press Releases|фармат = |назва праекту = |выдавец = Honda Car India|дата = 2010-10-07|мова = en|камэнтар = }}</ref>. ==== Аўстралія ==== [[Файл:2008-2010 Honda Jazz (GE) VTi-S hatchback (2010-12-28).jpg|значак|Аўстралійская «Honda Jazz» VTi-S (2008—2010)]] «Honda Jazz» другога пакаленьня ў Аўстраліі да канца 2011 року пастаўлялася з Тайлянду. Пасьля тамашняй паводкі аўтамабілі імпартуюцца зь Японіі<ref name="mr">{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = Jan 11, 2012|url = http://www.themotorreport.com.au/53258/honda-jazz-vibe-arrives-from-japan-to-fill-australian-supply|загаловак = Honda Jazz Vibe Arrives From Japan To Fill Australian Supply|фармат = |назва праекту = |выдавец = themotorreport.com.au|дата = |мова = en|камэнтар = }}</ref>. ==== Эўропа ==== [[Файл:Honda Jazz 1.4 i-VTEC Trend (III, Facelift) – Frontansicht, 26. Juni 2011, Düsseldorf.jpg|значак|Эўрапейская «Honda Jazz» 1.4 i-VTEC Trend (2012)]] Эўрапейская вытворчасьць «Honda Jazz» у брытанскім [[Сўіндан]]е была адчыненая 7 кастрычніка 2009<ref name="autocar">{{Спасылка|url = http://www.autocar.co.uk/News/NewsArticle/AllCars/243855/|загаловак = UK Honda Jazz production begins|назва праекту = Autocar.co.uk|мова = en}}</ref>. Дагэтуль на эўрапейскі рынак паступалі мадэлі японскае зборкі. 1 лютага 2011 у продаж паступілі мадэлі з абноўленым дызайнам і новыя гібрыдныя «Jazz». == Honda Fit/Jazz (трэцяе пакаленьне) == 5 верасьня 2013 году (пасля-[[Morris Oxford#Oxford (1919-1926)|1924-1926 Morris Oxford Bullnose all steel-top 4-door saloon with Taylor Made Auto Trunk mounted on the back]], [[Morris Oxford#Oxford Flatnose (1926-1930)|1927–1928 Morris Oxford Flatnose all steel-top 4-door saloon with Taylor Made Auto Trunk mounted on the back]], [[Morris Oxford Six#Morris Oxford Six (1929-1934)|Morris Oxford Six all steel-top 4-door saloon with Taylor Made Auto Trunk mounted on the back (1929-1931)]], [[Morris Oxford Six#Oxford Six (1929–1934)|Morris Oxford Six 4-door saloon with Taylor Made Auto Trunk mounted on the back (1932-1934)]], [[Wolseley 14|Wolseley Series I New 14 4-door standard steel saloon]], [[Austin 10|1937 Austin 10 Cambridge 4-door saloon]], [[Morris Ten#Morris Ten Series M|1938-1940 Morris Ten Series M 4-door saloon]], [[Morris Ten#Morris Ten Series M|1945-1948 Morris Ten Series M 4-door saloon]], [[Morris Oxford MO|1948-1952 Morris Oxford MO 4-door saloon]], [[Morris Oxford MO|1953-1954 Morris Oxford MO 4-door saloon]], [[Morris Oxford Series II|Morris Oxford Series II 4-door saloon]], [[Morris Oxford Series III|Morris Oxford Series III 4-door saloon]], [[Morris Oxford Farina#Oxford Series V (1959-1961)|Morris Oxford Series V 4-door saloon]], [[Morris Oxford Farina#Oxford Series VI (1961-1971)|1962-1963 Morris Oxford Series VI 4-door saloon]], [[Morris Oxford Farina#Oxford Series VI (1961-1971)|1964-1966 Morris Oxford Series VI 4-door saloon]], [[Morris Oxford Farina#Oxford Series VI (1961-1971)|1967-1969 Morris Oxford Series VI 4-door saloon]], [[Austin Maxi|Leyland Maxi Mk1 5-door hatchback]], [[Austin Maxi|Leyland Maxi Mk2 5-door hatchback]], [[Austin Maestro|Rover Maestro 5-door hatchback]], [[Honda Logo|1996-1997 Honda Logo (GA5)]], [[Honda Logo|1998-2002 Honda Logo (GA5)]], [[Honda Jazz#Першае пакаленьне (2001—2008)|Honda Jazz (2002–2004)]], [[Honda Jazz#Першае пакаленьне (2001—2008)|Honda Jazz (2005–2008)]], [[Honda Jazz#Другое пакаленьне (2007—2013)|Honda Jazz (2008-2010)]], і [[Honda Jazz#Другое пакаленьне (2007—2013)|Honda Jazz (2011-2014)]]) Honda аб’явіла пра запуск новых мадэляў Honda Fit ды Honda Fit Hybrid<ref>{{Спасылка|url=https://global.honda/en/newsroom/news/2013/4130905eng-fit.html|загаловак=Honda to Release all-New Fit and Fit Hybrid in Japan - All-New Fit and Fit Hybrid Achieve Class-Leading Fuel Economy|мова=en|выдавец=Honda|дата публікацыі=5 верасьня 2013}}</ref>. Новы дызайн Honda Fit быў прадстаўлены ў 2015 годзе для Паўночнаамэрыканскага рынку<ref name="global2014">{{Спасылка|url=https://global.honda/en/newsroom/news/2014/c140224aeng.html|загаловак=Honda Increases North American Manufacturing Footprint with Production Start of Fuel-Efficient, Subcompact Vehicles at New Auto Plant in Mexico|мова=en|выдавец=Honda|дата публікацыі=24 лютага 2014}}</ref>. Для гэтага быў апублікаваны новы завод у Мэксыцы з гадавой магутнасьцю ў {{лік|200000}} аўтамабіляў<ref name="global2014"/>. На Парыскім аўтасалёне 2014 году была ўпершыню паказаная вэрсія Honda Jazz для Эўропы<ref>{{Спасылка|url=https://hondanews.eu/eu/en/cars/media/pressreleases/35565/paris-motor-show-2014|загаловак=Paris Motor Show 2014|мова=en|дата публікацыі=2 кастрычніка 2014|выдавец= Honda Motor Europe Ltd.}}</ref>. == Узнагароды == * Аўтамабіль году ў Японіі сэзонаў 2001—2002 і 2007—2008 * {{Не перакладзена|Аўтамабіль году RJC|||RJC Car of the Year}}-2002 == Крыніцы == {{Крыніцы|30em}} == Вонкавыя спасылкі == {{Honda}} [[Катэгорыя:Аўтамабілі Honda|Jazz]] [[Катэгорыя:Пярэднепрывадныя аўтамабілі]] [[Катэгорыя:Поўнапрывадныя аўтамабілі]] [[Катэгорыя:Супэрміні-аўтамабілі]] [[Катэгорыя:Хэтчбэкі]] [[Катэгорыя:Аўтамабілі 2000-х]] [[Катэгорыя:Аўтамабілі 2010-х]] [[Катэгорыя:Аўтамабілі, прадстаўленыя ў 2001 годзе]] [[Катэгорыя:Гібрыдныя электрамабілі]] qgx7c66wqdffx0bmvn9s7nmwmelayz7 Гэкен Гётэборг 0 146311 2620243 2599465 2025-06-16T07:41:49Z Dymitr 10914 абнаўленьне зьвестак 2620243 wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Гэкен |Лягатып = BK Hacken.png |ПоўнаяНазва = Bollklubben Häcken |Заснаваны = 2 жніўня 1940 |Горад = [[Гётэборг]], [[Швэцыя]] |Стадыён = [[Бравіда Арэна]] |Умяшчальнасьць = 6500 |Прэзыдэнт = |Чэмпіянат = {{Папярэдні футбольны сэзон Швэцыі|ГэкенГётэбЛіга}} |Сэзон = {{Папярэдні футбольны сэзон Швэцыі|ГэкенГётэбСэзон}} |Месца = {{Папярэдні футбольны сэзон Швэцыі|ГэкенГётэб}} |Прыналежнасьць = Швэдзкія }} «'''Гэ́кен'''» ({{мова-sv|Häcken}}) — швэдзкі футбольны клюб з гораду [[Гётэборг]]у. Заснаваны ў 1940 годзе. [[Чэмпіянат Швэцыі па футболе|Чэмпіён Швэцыі]] ([[Альсвэнскан 2022 году|2022]]), уладальнік [[Кубак Швэцыі па футболе|Кубка Швэцыі]] (2016, 2019, 2023, 2025). == Гісторыя == Клюб быў заснаваны групай 14-15-гадовых юнакоў, і ў іх было жаданьне ня проста гуляць у футбол дзеля забавы, але стварыць арганізацыю і гуляць у сыстэме нацыянальных лігаў. Хлопцы зьвярнуліся ў Гётэборскую футбольную асацыяцыю, але прапанаваная маладзёнамі назва «Кік» была адхіліная, бо так ужо называўся адзін з калектываў. Назва хутка была зьмененая на «Гэкен», што адсылала да велізарнай жывой загарадзі ({{мова-sv|häck|скарочана}}), якая расла вакол поля, на якім трэнаваліся хлопцы. Такім чынам, клюб паўстаў 2 жніўня 1940 году. У першыя гады існаваньня клюб гуляў толькі спарадычныя матчы, браў удзел у юнацкіх чэмпіянатах ды некалькіх іншых матчах. Пачынаючы з 1943 году клюб далучыўся да лігавай сыстэмы Швэцыі, і посьпех прыйшоў імгненна. Клюб хутка рухаўся праз розныя лігі. У 1953 годзе «Гэкен» змагаўся за месца ў [[Альсвэнскан]], але пацярпеў паразу ад «[[Кальмар (футбольны клюб)|Кальмару]]», але ў 1954 годзе клюб страціў месца ў другім дывізіёне. У 1955 годзе клюб усталяваў рэкорд паводле колькасьці гледачоў падчас гульні трэцяга дывізіёну супраць «[[Удэвольд Удэвала|Удэвольду]]», калі гульню наведалі {{Лік|18229}} чалавек<ref name="bkhacken">[https://bkhacken.se/sida/historia Historia]. BK Häcken.</ref>. «Гэкен» спаборнічаў у трэцім дывізіёне да канца дзесяцігодзьдзя. Рэшту наступнай дэкады каманда правяла ў трэцім паводле моцы дывізіёне, але ў 1967 году была паніжаная ў чацьверты дывізіён, ды сутыкнулася з сур’ёзнымі эканамічнымі і ўнутранымі праблемамі. 1970-я пачаліся гэтак жа дрэнна, як скончылася папярэдняе дзесяцігодзьдзе. Клюб выбыў з чацьвертага дывізіёну. У гэты ж час пачаліся перамовы з клюбам «Варта» аб зьліцьці. Раней некалькі разоў на гэты конт ужо вяліся дыскусіі, але толькі цяпер справа дайшла да галасаваньня. Сябры «Варта» прагаласавалі за аб’яднаньне, але сябры «Гэкену» выступілі супраць. У 1971 годзе клюб здабыў перамогу ў пятым дывізіёне, пасьля чаго пачаўся паступовы ўздым. Дзякуючы працы трэнэра [[Агнэ Сымансан]]а<ref name="bkhacken"/>, клюб дасягнуў другога дывізіёну. У [[Чэмпіянат Швэцыі па футболе 1978—1979 гадоў|сэзоне 1978—1979 гадоў]] клюб спыніўся на трэцім радку. У тым жа сэзоне была створаная жаночая каманда клюбу. На пачатку 1980-х гадоў «Гэкен» быў блізкі да элітнага дывізіёну, але ня даў рады ў вырашальных матчах. Сымансан пакінуў каманду, але гэта не перашкодзіла дружыне ўпершыню ў гісторыі кваліфікавацца ў Альсвэнскан. Час у эліце быў нядоўгім, і рэшту дзесяцігодзьдзя клюб спаборнічаў у другім дывізіёне. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.bkhacken.se/ Афіцыйны сайт] {{Альсвэнскан чэмпіянату Швэцыі па футболе}} [[Катэгорыя:Гётэборг]] 6x4u282fvkqidpq5schdn8h93c6pbr5 Ігар Акінфееў 0 146808 2620180 2585915 2025-06-15T19:31:28Z Dymitr 10914 /* Дасягненьні */ абнаўленьне зьвестак 2620180 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст | Імя = Ігар Акінфеееў | клюб = [[ЦСКА Масква (футбольны клюб)|ЦСКА Масква]] | нумар = 35 | гады = 2003— | клюбы = [[ЦСКА Масква (футбольны клюб)|ЦСКА Масква]] | гульні(галы) = 584 (0) | нац гады = 2004— | нац зборная = {{Футбол Расея|няма}} | нац гульні(галы) = 111 (0) | абнаўленьне(клюб) = 23 лістапада 2024 | абнаўленьне(зборная) = 7 ліпеня 2018 }} '''І́гар Акінфе́еў''' ({{мова-ru|Игорь Акинфеев}}; нарадзіўся 8 красавіка 1986 году, [[Віднае]], [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]]) — расейскі футбаліст, брамнік і капітан маскоўскага клюбу «[[ЦСКА Масква (футбольны клюб)|ЦСКА]]» й [[Зборная Расеі па футболе|нацыянальнай зборнай Расеі]]. Чатырохразовы [[Чэмпіянат Расеі па футболе|чэмпіён Расеі]], шасьціразовы ўладальнік [[Кубак Расеі па футболе|кубка Расеі]], уладальнік [[Ліга Эўропы УЭФА|Кубка УЭФА]], бронзавы прызэр [[чэмпіянат Эўропы па футболе 2008 году|чэмпіянату Эўропы 2008 году]]. Сяміразовы ўладальнік прыза «Брамнік году» імя Льва Яшына. == Кар’ера == === Клюбная === У міжсэзоньне 2003 году Акінфееў праходзіў зборы з асноўным складам [[ЦСКА Масква (футбольны клюб)|ЦСКА]] ў [[Ізраіль|Ізраілі]], дзе, на думку газэты «Спорт-Экспресс», дзякуючы ўпэўненай, не па гадах сталай гульнёй вырабіў фурор і выглядаў мацней за [[Веньямін Мандрыкін|Мандрыкіна]]<ref>[https://web.archive.org/web/20041111015555/http://www.sport-express.ru/art.shtml?64099 Экспертиза «СЭ»]. «Спорт-Экспресс»</ref>. Першы свой ​​матч на дарослым узроўні правёў 29 сакавіка 2003 году за ЦСКА ў 1/8 фіналу [[кубак РФПЛ|кубка РФПЛ]] супраць пецярбурскага «[[Зэніт Санкт-Пецярбург|Зэніту]]» на стадыёне [[Пятроўскі (стадыён)|Пятроўскі]]. Ён выйшаў на другі тайм замест [[Дзьмітры Крамарэнка|Дзьмітрыя Крамарэнкі]] й адгуляў свой адрэзак «на нуль», прадэманстраваўшы здольнасьць трымаць сябе ў руках і добрую рэакцыю<ref>[https://web.archive.org/web/20050123024049/http://www.sport-express.ru/art.shtml?65398 Первый крик новорожденного — 23 гола в 8 матчах]. «Спорт-Экспресс»</ref>. У [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Расеі па футболе|Прэм’ер-лізе]] Акінфееў дэбютаваў 31 траўня таго ж году. ЦСКА на выезьдзе сустракаўся з самарскім клюбам «[[Крылы Саветаў Самара|Крылы Саветаў]]» і атрымаў перамогу зь лікам 2:0<ref>[https://web.archive.org/web/20090919172155/http://www.pfc-cska.com/protocol.php?lg=ru&id=2999 Крылья Советов — ЦСКА 0:2]. ПФК ЦСКА</ref>, а сам Ігар адбіў пэнальці на апошніх хвілінах сустрэчы ад лідэра клюбу [[Андрэй Карака|Андрэя Каракі]]. Паводле вынікаў сустрэчы Акінфееў быў прызнаны найлепшым гульцом матчу<ref>[https://web.archive.org/web/20050319182239/http://www.sport-express.ru/art.shtml?68774 Шестое чувство не подвело]. «Спорт-Экспресс»</ref>. Гэтым жа сэзоне Ігар правёў адзін матч у эўракубках. Дэбют маладога брамніка адбыўся 30 ліпеня супраць македонскага клюбу «[[Вардар Скоп’е|Вардар]]», гульня скончылася паразай маскавітаў зь лікам 1:2<ref>[https://web.archive.org/web/20090307062914/http://www.pfc-cska.com/stat.php?lg=ru&type=l&tourn_group=6&person_id=525 Статистика выступлений Игоря Акинфеева в еврокубках]. ПФК ЦСКА</ref>. На думку [[Рынат Дасаеў|Рыната Дасаева]] Акінфееў у прапушчаных мячах быў не вінаваты<ref>[https://web.archive.org/web/20051204022244/http://www.sport-express.ru/art.shtml?71814 Нахрапом Европу не возьмёшь]. «Спорт-Экспресс»</ref>. === Міжнародная === У сэзоне 2004 году Акінфееў правёў за [[Зборная Расеі па футболе|зборную Расеі]] адзін таварыскі матч, супраць [[Зборная Нарвэгіі па футболе|зборнай Нарвэгіі]]. 28 красавіка ў дзень гульні Ігару было 18 гадоў і 20 дзён, такім чынам, брамнік стаў самым маладым дэбютантам ў зборнай Расеі за ўсю ейную гісторыю. Гульня скончылася зь лікам 3:2 на карысьць скандынаваў<ref>[https://web.archive.org/web/20060911192310/http://www.sport-express.ru/art.shtml?85490 С такой игрой на EURO?!] «Спорт-Экспресс»</ref>. Улетку 2004 году Ігар прыняў удзел у [[Чэмпіянат Эўропы па футболе 2004 году|чэмпіянаце Эўропы]], на якім ён стаў самым маладым гульцом сярод усіх заяўленых, аднак стаўся адзіным футбалістам, хто гэтак не выйшаў на поле ў складзе расейкай каманды. == Дасягненьні == [[Файл:Igor Akinfeev 6622.jpg|міні|200пкс|Ігар у 2011 годзе.]] '''ЦСКА''': * [[Чэмпіянат Расеі па футболе|Чэмпіён Расеі]]: 2003, 2005, 2006, 2013, 2014, 2016 * Уладальнік [[Кубак Расеі па футболе|Кубка Расеі]]: 2005, 2006, 2008, 2009, 2011, 2013, 2023, 2025 * Уладальнік [[Супэркубак Расеі па футболе|Супэркубка Расеі]]: 2004, 2006, 2007, 2009, 2013, 2014, 2018 * Уладальнік [[Ліга Эўропы УЭФА|Кубка УЭФА]]: 2005 '''Расея''': * Бронзавы прызэр [[Чэмпіянат Эўропы па футболе|чэмпіянату Эўропы]]: [[Чэмпіянат Эўропы па футболе 2008 году|2008]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20140701192323/http://pfc-cska.com/player/?id=525 Профіль на афіцыйным сайце ЦСКА] * [http://www.sports.ru/tags/1045087.html/ Профіль] на sports.ru * [https://web.archive.org/web/20130926233714/http://rus.rfpl.org/index.php/player/index/648 Статыстыка] на RFPL.org * [http://www.national-football-teams.com/v2/player.php?id=5577 Статыстыка] на National Football Teams {{Навігацыйная група |назоў = Акінфееў у складзе [[Зборная Расеі па футболе|зборнай Расеі]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Чэмпіянат Эўропы па футболе|Эўропы]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Расея}}; |Расея на ЧЭ-2004 |Расея на ЧЭ-2008 |Расея на ЧЭ-2012 |Расея на ЧС-2014 |Расея на ЧЭ-2016 |Расея на ЧС-2018 }} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Акінфееў, Ігар}} [[Катэгорыя:Расейскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Расеі]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу ЦСКА Масква]] bo7b0owzc2s3p2n2r88ylknywn3p2zd Нім Алімпік 0 146900 2620201 2404942 2025-06-15T20:45:37Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620201 wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Нім Алімпік |Лягатып = |ПоўнаяНазва = Nîmes Olympique Football Club |Заснаваны = 10 красавіка 1937 |Горад = [[Нім]], [[Францыя]] |Стадыён = [[Кастрыер (стадыён)|Кастрыер]] |Умяшчальнасьць = 18 482 |Чэмпіянат = {{Папярэдні футбольны сэзон Францыі|НімАлімпікЛіга}} |Сэзон = {{Папярэдні футбольны сэзон Францыі|ПапярэдніСэзон}} |Месца = {{Папярэдні футбольны сэзон Францыі|НімАлімпік}} |Сайт = http://www.nimesolympique.fr/ |Прыналежнасьць = Францускія }} «'''Нім Алімпік'''» ({{мова-fr|Nîmes Olympique}}) — францускі футбольны клюб з гораду [[Нім]]у. Заснаваны ў 1937 годзе. Трохразовы фіналіст [[Кубак Францыі па футболе|Кубка Францыі]] (1958, 1961, 1996). == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20110529095515/http://www.nimesolympique.fr/ Афіцыйны сайт] [[Катэгорыя:Нім]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1937 годзе]] kzi0qhjjhwz6wa2w1o5uvs580dyxs6h Міралем П’яніч 0 147674 2620179 2585919 2025-06-15T19:31:15Z Dymitr 10914 /* Дасягненьні */ абнаўленьне зьвестак 2620179 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст | імя = Міралем П’яніч | рост = 180 см | вага = 68 кг | клюб = [[ЦСКА Масква (футбольны клюб)|ЦСКА Масква]] | нумар = 15 | гады = 2007—2008<br/>2008—2011<br/>2011—2016<br/>2016—2020<br/>2020—2022<br/>2021—2022<br/>2022—2024<br/>2024— | клюбы = [[Мэц (футбольны клюб)|Мэц]]<br/>[[Алімпік Ліён]]<br/>[[Рома Рым|Рома]]<br/>[[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]]<br/>[[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]]<br/>→ [[Бэшыкташ Стамбул|Бэшыкташ]] (арэнда)<br/>[[Шарджа (футбольны клюб)|Шарджа]]<br/>[[ЦСКА Масква (футбольны клюб)|ЦСКА Масква]] | гульні(галы) = 32 (4)<br/>90 (10)<br/>159 (27)<br/>122 (15)<br/>19 (0)<br/>20 (0)<br/>41 (4)<br/>5 (0) | нац гады = 2008— | нац зборная = {{Футбол Босьнія і Герцагавіна|няма}} | нац гульні(галы) = 115 (17) | абнаўленьне(клюб) = 10 лістапада 2024 | абнаўленьне(зборная) = 21 сакавіка 2024 }} '''Міралем П’яніч''' ({{мова-bs|Miralem Pjanić}}; нарадзіўся 4 красавіка 1990 году, [[Тузла]], [[СФР Югаславія]]) — [[Босьнія і Герцагавіна|басьнійскі]] футбаліст, паўабаронца расейскага клюбу [[ЦСКА Масква (футбольны клюб)|ЦСКА]] і [[Зборная Босьніі і Герцагавіны па футболе|нацыянальнай зборнай Босьніі і Герцагавіны]]. Гуляе часьцяком у якасьці атакавалага паўабаронцы, вядомы як плэймэйкер зь вялізнымі тэхнічнымі здольнасьцямі<ref>[https://web.archive.org/web/20111211220449/http://www.skysports.com/football/transfers/scout/0,24035,15198_4005469,00.html "Sky Sports Scout – Miralem Pjanic"]. Sky Sports.</ref>. == Кар’ера == === Клюбная === Выхаванец юнацкіх камандаў люксэмбурскага «Шыфлянжу» й францускага «[[Мэц (футбольны клюб)|Мэцу]]». У дарослым футболе дэбютаваў у 2007 годзе выступамі за каманду клюбу «Мэц», у якой правёў адзін сэзон, прыняўшы ўдзел у 32 матчах чэмпіянату. Большасьць часу, праведзенага ў складзе клюбу быў асноўным гульцом каманды. Сваёй гульнёй за «Мэц» прыцягнуў увагу прадстаўнікоў трэнэрскага штабу ліёнскага «[[Алімпік Ліён|Алімпіку]]», у склад якога далучыўся ў 2008 годзе. Згуляў за каманду зь Ліёну наступныя тры сэзоны сваёй гульнявой кар’еры. Гуляючы ў складзе ліёнцаў таксама ў асноўным выходзіў на поле ў асноўным складзе каманды. Да табару «[[Рома Рым|Ромы]]» далучыўся ў 2011 годзе. === Міжнародная === У 2006 годзе дэбютаваў у складзе юнацкай [[зборная Люксэмбургу па футболе|зборнай Люксэмбургу]]. Аднак пазьней вырашыў гуляць за каманду свай радзімы. Пасьля атрыманьня басьнійскага пашпарту ў пачатку 2008 году, Міралем дэбютаваў у складзе [[зборная Босьніі і Герцагавіны па футболе|зборнай Босьніі і Герцагавіны]] 20 жніўня 2008 году ў гульні супраць [[зборная Баўгарыі па футболе|зборнай Баўгарыі]], якая скончылася перамогай баўгараў зь лікам 2:1<ref>[https://web.archive.org/web/20110604061937/http://soccernet.espn.go.com/match?id=251613&cc=5901 "Bosnia-Herzegovina 1–2 Bulgaria"]. ESPN.</ref>. == Дасягненьні == '''«Ювэнтус»''': * [[Чэмпіянат Італіі па футболе|Чэмпіён Італіі]]: 2017, 2018, 2019, 2020 * Уладальнік [[Кубак Італіі па футболе|Кубка Італіі]]: 2017, 2018 * Уладальнік [[Супэркубак Італіі па футболе|Супэркубка Італіі]]: 2018 '''«Барсэлёна»''': * Уладальнік [[Кубак Гішпаніі па футболе|Кубка Гішпаніі]]: 2021 '''«Бэшыкташ»''': * Уладальнік [[Супэркубак Турэччыны па футболе|Супэркубка Турэччыны]]: 2021 '''ЦСКА''': * Уладальнік [[Кубак Расеі па футболе|Кубка Расеі]]: 2025 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.olweb.fr/fr/Pros/300004/Fiche-Joueur/1764/Pjanic-Miralem Профіль на афіцыйным сайце ФК «Алімпік»] * [https://web.archive.org/web/20100507020911/http://soccernet.espn.go.com/players/stats?id=105813&cc=5739 Статыстыка] на Soccernet {{Босьнія і Герцагавіна на ЧС-2014}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:П’яніч, Міралем}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Тузьле]] [[Катэгорыя:Басьнійскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Босьніі і Герцагавіны]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Мэц»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Алімпік» Ліён]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Рома» Рым]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Ювэнтус» Турын]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Барсэлёна»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Бэшыкташ» Стамбул]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Шарджа»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу ЦСКА Масква]] 5welx76y45vy2ngw0mw97vv58c0pa71 Давальны склон 0 147695 2620166 2620094 2025-06-15T18:59:34Z Casinios 91071 Дадаў трохі прыкладаў 2620166 wikitext text/x-wiki '''Дава́льны склон''', '''датыў''' ({{мова-el|ἡ δοτικὴ πτῶσις}}, {{мова-la|casus dativus}}) — адзін з ускосных склонаў, у [[мова]]х сьвету звычайна выказвае якое-небудзь дзеяньне, накіраванае да прадмета (алятыў) і вытворныя ад яго (напрыклад, перадача прамога аб’екту ўскосна, адкуль і пайшла назва склону; «дзеяньне на карысьць каго-небудзь» — так званы dativus ethicus). == У беларускай мове == У беларускай мове давальны склон адпавядае на пытаньні «Каму?», «Чаму?». === Прыклады скланеньня === ==== Назоўнік ==== ===== Мужчынскі род ===== {| class="wikitable" |+Цьвёрды зычны перад канчаткам !Назоўны Склон !Давальны Склон |- |вол, валы |валу, валом |- |пясок, пяскі |пяску, пяском |- |дождж, дажджы |дажджу, дажджом |} {| class="wikitable" |+Мяккі зычны перад канчаткам і назоўнікі на -й !Назоўны Склон !Давальны Склон |- |лось, ласі |ласю, ласём |- |локаць, локці |локцю, локцям |- |конь, коні |каню, коням |- |верабей, вераб'і |вераб'ю, вераб'ём |- |клей, кляі |клею, кляям |} ===== Ніякі род ===== {| class="wikitable" |+Назоўнікі на -о !Назоўны Склон !Давальны Склон |- |сяло, сёлы |сялу, сёлам |- |палена, палены |палену, паленам |- |плячо, плечы |плячу, плячам |- |мора, моры |мору, морам |- |жыцьцё |жыцьцю |- |поле, палі |полю, палём |} {| class="wikitable" |+Назоўнікі на -мя, -ля, -ся, -ня !Назоўны Склон !Давальны Склон |- |імя, іменьні |іменьню (імю), іменьням |- |ягня (ягнё), ягняты |ягняці, ягнятам |} ===== Жаночы род ===== {| class="wikitable" |+Назоўнікі на -а !Назоўны Склон !Давальны Склон |- |галава, галавы |галаве, галавам |- |каліна, каліны |каліне, калінам |- |рука, рукі |руцэ, рукам |- |горка, горкі |горцы, горкам |- |зара, зоры |зары, зорам |- |зямля, землі |зямлі, землям |- |доля |долі |} {| class="wikitable" |+Назоўнікі на зычны !Назоўны Склон !Давальны Склон |- |косьць, косьці |касьці, касьцём |- |рэч, рэчы |рэчы, рэчам |- |кроў |крыві |} {| class="wikitable" |+Выняткі !Назоўны Склон !Давальны Склон |- |маці |маці |} == Спасылкі == {{Накід:Лінгвістыка}} {{Склоны}} [[Катэгорыя:Склоны]] 4fwtagspnvyfcwxurr8joo1s6x2zeer 2620198 2620166 2025-06-15T19:59:34Z Casinios 91071 Направіў правапіс 2620198 wikitext text/x-wiki '''Дава́льны склон''', '''датыў''' ({{мова-el|ἡ δοτικὴ πτῶσις}}, {{мова-la|casus dativus}}) — адзін з ускосных склонаў, у [[мова]]х сьвету звычайна выказвае якое-небудзь дзеяньне, накіраванае да прадмета (алятыў) і вытворныя ад яго (напрыклад, перадача прамога аб’екту ўскосна, адкуль і пайшла назва склону; «дзеяньне на карысьць каго-небудзь» — так званы dativus ethicus). == У беларускай мове == У беларускай мове давальны склон адпавядае на пытаньні «Каму?», «Чаму?». === Прыклады скланеньня === ==== Назоўнік ==== ===== Мужчынскі род ===== {| class="wikitable" |+Цьвёрды зычны перад канчаткам !Назоўны Склон !Давальны Склон |- |вол, валы |валу, валом |- |пясок, пяскі |пяску, пяском |- |дождж, дажджы |дажджу, дажджом |} {| class="wikitable" |+Мяккі зычны перад канчаткам і назоўнікі на -й !Назоўны Склон !Давальны Склон |- |лось, ласі |ласю, ласём |- |локаць, локці |локцю, локцям |- |конь, коні |каню, коням |- |верабей, вераб'і |вераб'ю, вераб'ём |- |клей, кляі |клею, кляям |} ===== Ніякі род ===== {| class="wikitable" |+Назоўнікі на -о !Назоўны Склон !Давальны Склон |- |сяло, сёлы |сялу, сёлам |- |палена, палены |палену, паленам |- |плячо, плечы |плячу, плячам |- |мора, моры |мору, морам |- |жыцьцё |жыцьцю |- |поле, палі |полю, палём |} {| class="wikitable" |+Назоўнікі на -мя, -ля, -ся, -ня !Назоўны Склон !Давальны Склон |- |імя, іменьні |іменьню (імю), іменьням |- |ягня (ягнё), ягняты |ягняці, ягнятам |} ===== Жаночы род ===== {| class="wikitable" |+Назоўнікі на -а !Назоўны Склон !Давальны Склон |- |галава, галовы |галаве, галовам |- |каліна, каліны |каліне, калінам |- |рука, рукі |руцэ, рукам |- |горка, горкі |горцы, горкам |- |зара, зоры |зары, зорам |- |зямля, землі |зямлі, землям |- |доля |долі |} {| class="wikitable" |+Назоўнікі на зычны !Назоўны Склон !Давальны Склон |- |косьць, косьці |касьці, касьцём |- |рэч, рэчы |рэчы, рэчам |- |кроў |крыві |} {| class="wikitable" |+Выняткі !Назоўны Склон !Давальны Склон |- |маці |маці |} == Спасылкі == {{Накід:Лінгвістыка}} {{Склоны}} [[Катэгорыя:Склоны]] h54o1wwuw7c4z20porlg4698bpvpqyq Сэрдар Азмун 0 156437 2620267 2606377 2025-06-16T09:13:07Z Dymitr 10914 /* Дасягненьні */ абнаўленьне зьвестак 2620267 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст | Імя = Сэрдар Азмун | клюб = [[Шабаб Аль-Аглі Дубай|Шабаб Аль-Аглі]] | нумар = 20 | гады = 2011—2013<br/>2013—2016<br/>2015—2016<br/>2016—2017<br/>2017—2019<br/>2019—2022<br/>2022—2024<br/>2023—<br/>2024— | клюбы = [[Сэпаган Ісфаган|Сэпаган]]<br/>[[Рубін Казань|Рубін]]<br/>→ [[Растоў Растоў-на-Доне|Растоў]] (арэнда)<br/>[[Растоў Растоў-на-Доне|Растоў]]<br/>[[Рубін Казань|Рубін]]<br/>[[Зэніт Санкт-Пецярбург|Зэніт]]<br/>[[Баер Левэркузэн|Баер]]<br/>→ [[Рома Рым|Рома]] (арэнда)<br/>[[Шабаб Аль-Аглі Дубай|Шабаб Аль-Аглі]] | гульні(галы) = 0 (0)<br/>27 (5)<br/>35 (12)<br/>27 (7)<br/>40 (9)<br/>79 (52)<br/>32 (5)<br/>23 (3)<br/>6 (6) | нац гады = 2014— | нац зборная = {{Футбол Іран|няма}} | нац гульні(галы) = 89 (56) | абнаўленьне(клюб) = 27 кастрычніка 2024 | абнаўленьне(зборная) = 19 лістапада 2024 }} '''Сэрда́р Азму́н''' ({{мова-fa|سردار آزمون}}; нарадзіўся 1 студзеня 1995 году, [[Гамбэдэ-Кавус]], [[Іран]]) — [[Іран|іранскі]] футбаліст, нападнік клюбу «[[Шабаб Аль-Аглі Дубай|Шабаб Аль-Аглі]]» з [[Аб’яднаныя Арабскія Эміраты|ААЭ]] і [[Зборная Ірану па футболе|нацыянальнай зборнай Ірану]]. Сэрдар зьяўляецца іранцам [[туркмэны|туркмэнскага]] паходжаньня. == Кар’ера == === Клюбная === Азмун з 15 гадоў выступаў за ісфаганскі клюб «[[Сэпаган Ісфаган|Сэпаган]]», які выступае ў найвышэйшым дывізіёне [[чэмпіянат Ірану па футболе|чэмпіянату Ірану]]. У склад казанскага «[[Рубін Казань|Рубіну]]» перайшоў у 17 гадоў, у сьнежні 2012 году, стаўшы ўжо другім іранцам у камандзе пасьля падпісанага ў студзені таго ж году брамніка [[Алірэз Хагігі|Алірэза Хагігі]]<ref>[http://football.sport.ua/news/175364 Рубин подписал Сердара Азмуна]. Sport.ua</ref>. Ён стаў самым маладым іранскім гульцом у гісторыі, які выступае за замежны клюб<ref>[http://www.persianleague.com/the-news/1-latest-news/7317-inter-milan-benfica-and-rubin-kazan-are-waiting-for-the-youngest-legionnaire-of-irans-football.html Inter Milan, Benfica and Rubin Kazan are waiting for the youngest Legionnaire of Iran’s Football]. Persian League</ref>. Першы афіцыйны матч за «Рубін» згуляў 25 ліпеня 2013 году ў [[Ліга Эўропы УЭФА|Лізе Эўропы]] супраць сэрбскай «[[Ягодзіна (футбольны клюб)|Ягодзіны]]». 29 жніўня ў матчы Лігі Эўропы супраць «[[Мольдэ (футбольны клюб)|Мольдэ]]» выйшаў на замену і на 84-й хвіліне забіў гол. 6 кастрычніка 2013 году дэбютаваў у [[Чэмпіянат Расеі па футболе|чэмпіянаце Расеі]], выйшаўшы на замену на 73 хвіліне ў хатнім матчы супраць «[[Анжы Махачкала|Анжы]]», на дададзенай хвіліне другога тайму адзначыўся першым голам у афіцыйных матчах чэмпіянату Расеі, а таксама зарабіў пэнальці<ref>[https://web.archive.org/web/20140301224045/http://www.championat.com/football/article-176526-pjat-zalpov-po-anzhi.html Пять залпов по «Анжи»]. Championat.com</ref>. === Міжнародная === У кастрычніку 2013 году быў упершыню выкліканы ў [[зборная Ірану па футболе|нацыянальную зборную Ірану]]<ref>[https://web.archive.org/web/20131019144759/http://news.sport-express.ru/2013-10-13/626725/ Форвард «Рубина» впервые вызван в сборную Ирана]. «Спорт-Экспресс»</ref>. Дэбютаваў 26 траўня 2014 году ў таварыскім матчы супраць [[зборная Чарнагорыі па футболе|зборнай Чарнагорыі]], выйшаўшы на замену ў 60-й хвіліне. == Дасягненьні == '''«Зэніт»''': * [[Чэмпіянат Расеі па футболе|Чэмпіён Расеі]]: 2019, 2020, 2021, 2022 * Уладальнік [[Кубак Расеі па футболе|Кубка Расеі]]: 2020 * Уладальнік [[Супэркубак Расеі па футболе|Супэркубка Расеі]]: 2020, 2021 '''«Шабаб Аль-Аглі»''': * [[Чэмпіянат ААЭ па футболе|Чэмпіён ААЭ]]: 2025 * Уладальнік [[Супэркубак ААЭ па футболе|Супэркубка ААЭ]]: 2024 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.soccerbase.com/players_details.sd?playerid=69884 Старонка]{{Недаступная спасылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} на Soccerbase * [http://www.transfermarkt.de/en/sardar-azmoun/profil/spieler_180337.html Старонка] на Transfermarkt {{Навігацыйная група |назоў = Азмун у складзе [[Зборная Ірану па футболе|зборнай Ірану]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Кубак Азіі па футболе|Кубках Азіі]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Іран}}; |Іран на АФК КА-2015 |Іран на ЧС-2018 |Іран на АФК КА-2019 |Іран на ЧС-2022 |Іран на АФК КА-2023 }} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Азмун, Сэрдар}} [[Катэгорыя:Іранскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Ірану]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Сэпаган» Ісфаган]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Рубін» Казань]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Растоў» Растоў-на-Доне]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Зэніт» Санкт-Пецярбург]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Баер» Левэркузэн]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Рома» Рым]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Шабаб Аль-Аглі» Дубай]] djcnjw78lr7uwty89dppxlw5kruulwr Рабэрту Фірміну 0 160677 2620272 2585525 2025-06-16T09:19:05Z Dymitr 10914 /* Дасягненьні */ абнаўленьне зьвестак 2620272 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст | імя = Рабэрту Фірміну | клюб = [[Аль-Аглі Джыда|Аль-Аглі]] | нумар = 10 | гады = 2010—2011<br/>2011—2015<br/>2015—2023<br/>2023— | клюбы = [[Фігейрэнсі Фларыянопаліс|Фігейрэнсі]]<br/>[[Гофэнгайм (футбольны клюб)|Гофэнгайм]]<br/>[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]<br/>[[Аль-Аглі Джыда|Аль-Аглі]] | гульні(галы) = 36 (8)<br/>142 (40)<br/>256 (82)<br/>43 (11) | нац гады = 2014— | нац зборная = {{Футбол Бразылія|няма}} | нац гульні(галы) = 55 (17) | абнаўленьне(клюб) = 22 лістапада 2024 | абнаўленьне(зборная) = 11 ліпеня 2021 }} '''Рабэ́рту Фірмі́ну Барбо́за дэ Алівэ́йра''' ({{мова-pt|Roberto Firmino Barbosa de Oliveira}}; нарадзіўся 2 кастрычніка 1991 году, [[Масэё]], [[Бразылія]]) — бразыльскі футбаліст, атакуючы паўабаронца саудаўскага клюбу «[[Аль-Аглі Джыда|Аль-Аглі]]» і [[Зборная Бразыліі па футболе|нацыянальнай зборнай Бразыліі]]. == Кар’ера == Сваю кар’еру Рабэрту пачаў у клюбе «[[Фігейрэнсі Фларыянопаліс|Фігейрэнсі]]», дзе яго заўважылі прадстаўнікі нямецкага «[[Гофэнгайм (футбольны клюб)|Гофэнгайму]]». За нямецкі клюб бразылец дэбютаваў 26 лютага 2011 году ў хатнім паядынку 24-га туру супраць «[[Майнц (футбольны клюб)|Майнцу]]», які скончыўся паразай зь лікам 1:2. Бразылец выйшаў на пляцоўку на 75-й хвіліне, замяніўшы [[Сэбастыян Рудзі|Сэбастыяна Рудзі]]. У лістападзе 2011 году гулец быў выключаны з асноўнай каманды клюбу<ref>[http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/football/15965449.stm Chinedu Obasi dropped from Hoffenheim squad]. BBC Sport</ref>, аднак пазьней быў вернуты ў склад. 27 сакавіка 2014 году Рабэрту падпісаў новы трохгадовы кантракт з клюбам<ref>[http://www.achtzehn99.de/roberto-firmino-verlaengert-vertrag-bis-2017/ Roberto Firmino verlängert Vertrag bis 2017]. TSG 1899 Hoffenheim</ref>. == Дасягненьні == '''«Лівэрпул»''': * [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе|Чэмпіён Ангельшчыны]]: 2020 * Уладальнік [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубка Ангельшчыны]]: 2022 * Уладальнік [[Кубак футбольнай лігі Ангельшчыны|Кубка футбольнай лігі]]: 2022 * Уладальнік [[Супэркубак Ангельшчыны па футболе|Супэркубка Ангельшчыны]]: 2022 * Пераможца [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігі чэмпіёнаў]]: [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2018—2019 гадоў|2019]] * Уладальнік [[Супэркубак УЭФА|Супэркубка УЭФА]]: 2019 * Пераможца [[клюбны чэмпіянат сьвету па футболе|клюбнага чэмпіянату сьвету]]: 2019 ''«Аль-Аглі»'': * Пераможца [[Ліга чэмпіёнаў АФК|Лігі чэмпіёнаў АФК]]: 2025 '''Бразылія''': * Уладальнік [[Кубак Амэрыкі па футболе|Кубка Амэрыкі]]: 2019 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20141004074359/http://www.achtzehn99.de/spielerportrait-profis/profis/3094 Профіль на афіцыйным сайце ФК «Гофэнгайм»] * [http://www.fussballdaten.de/spieler/firminoroberto/2012/ Статыстыка] на Fussballdaten.de * [http://www.weltfussball.de/spieler_profil/roberto-firmino/ Статыстыка] на Weltfussball.de {{Навігацыйная група |назоў = Фірміну ў складзе [[Зборная Бразыліі па футболе|зборнай Бразыліі]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Кубак Амэрыкі па футболе|Кубках Амэрыкі]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Бразылія}}; |Бразылія на КА-2015 |Бразылія на ЧС-2018 |Бразылія на КА-2019 |Бразылія на КА-2021 }} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Фірміну, Рабэрту}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Масэё]] [[Катэгорыя:Бразыльскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Бразыліі]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Фігейрэнсі» Фларыянопаліс]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Гофэнгайм»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Лівэрпул»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Аль-Аглі» Джыда]] btptphlqao3aisbmen25n6c0kyqiktx 2620273 2620272 2025-06-16T09:19:16Z Dymitr 10914 /* Дасягненьні */ стыль 2620273 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст | імя = Рабэрту Фірміну | клюб = [[Аль-Аглі Джыда|Аль-Аглі]] | нумар = 10 | гады = 2010—2011<br/>2011—2015<br/>2015—2023<br/>2023— | клюбы = [[Фігейрэнсі Фларыянопаліс|Фігейрэнсі]]<br/>[[Гофэнгайм (футбольны клюб)|Гофэнгайм]]<br/>[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]<br/>[[Аль-Аглі Джыда|Аль-Аглі]] | гульні(галы) = 36 (8)<br/>142 (40)<br/>256 (82)<br/>43 (11) | нац гады = 2014— | нац зборная = {{Футбол Бразылія|няма}} | нац гульні(галы) = 55 (17) | абнаўленьне(клюб) = 22 лістапада 2024 | абнаўленьне(зборная) = 11 ліпеня 2021 }} '''Рабэ́рту Фірмі́ну Барбо́за дэ Алівэ́йра''' ({{мова-pt|Roberto Firmino Barbosa de Oliveira}}; нарадзіўся 2 кастрычніка 1991 году, [[Масэё]], [[Бразылія]]) — бразыльскі футбаліст, атакуючы паўабаронца саудаўскага клюбу «[[Аль-Аглі Джыда|Аль-Аглі]]» і [[Зборная Бразыліі па футболе|нацыянальнай зборнай Бразыліі]]. == Кар’ера == Сваю кар’еру Рабэрту пачаў у клюбе «[[Фігейрэнсі Фларыянопаліс|Фігейрэнсі]]», дзе яго заўважылі прадстаўнікі нямецкага «[[Гофэнгайм (футбольны клюб)|Гофэнгайму]]». За нямецкі клюб бразылец дэбютаваў 26 лютага 2011 году ў хатнім паядынку 24-га туру супраць «[[Майнц (футбольны клюб)|Майнцу]]», які скончыўся паразай зь лікам 1:2. Бразылец выйшаў на пляцоўку на 75-й хвіліне, замяніўшы [[Сэбастыян Рудзі|Сэбастыяна Рудзі]]. У лістападзе 2011 году гулец быў выключаны з асноўнай каманды клюбу<ref>[http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/football/15965449.stm Chinedu Obasi dropped from Hoffenheim squad]. BBC Sport</ref>, аднак пазьней быў вернуты ў склад. 27 сакавіка 2014 году Рабэрту падпісаў новы трохгадовы кантракт з клюбам<ref>[http://www.achtzehn99.de/roberto-firmino-verlaengert-vertrag-bis-2017/ Roberto Firmino verlängert Vertrag bis 2017]. TSG 1899 Hoffenheim</ref>. == Дасягненьні == '''«Лівэрпул»''': * [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе|Чэмпіён Ангельшчыны]]: 2020 * Уладальнік [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубка Ангельшчыны]]: 2022 * Уладальнік [[Кубак футбольнай лігі Ангельшчыны|Кубка футбольнай лігі]]: 2022 * Уладальнік [[Супэркубак Ангельшчыны па футболе|Супэркубка Ангельшчыны]]: 2022 * Пераможца [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігі чэмпіёнаў]]: [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2018—2019 гадоў|2019]] * Уладальнік [[Супэркубак УЭФА|Супэркубка УЭФА]]: 2019 * Пераможца [[клюбны чэмпіянат сьвету па футболе|клюбнага чэмпіянату сьвету]]: 2019 '''«Аль-Аглі»''': * Пераможца [[Ліга чэмпіёнаў АФК|Лігі чэмпіёнаў АФК]]: 2025 '''Бразылія''': * Уладальнік [[Кубак Амэрыкі па футболе|Кубка Амэрыкі]]: 2019 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20141004074359/http://www.achtzehn99.de/spielerportrait-profis/profis/3094 Профіль на афіцыйным сайце ФК «Гофэнгайм»] * [http://www.fussballdaten.de/spieler/firminoroberto/2012/ Статыстыка] на Fussballdaten.de * [http://www.weltfussball.de/spieler_profil/roberto-firmino/ Статыстыка] на Weltfussball.de {{Навігацыйная група |назоў = Фірміну ў складзе [[Зборная Бразыліі па футболе|зборнай Бразыліі]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Кубак Амэрыкі па футболе|Кубках Амэрыкі]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Бразылія}}; |Бразылія на КА-2015 |Бразылія на ЧС-2018 |Бразылія на КА-2019 |Бразылія на КА-2021 }} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Фірміну, Рабэрту}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Масэё]] [[Катэгорыя:Бразыльскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Бразыліі]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Фігейрэнсі» Фларыянопаліс]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Гофэнгайм»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Лівэрпул»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Аль-Аглі» Джыда]] egtxnlwgus7x8a5p8ul5nofv823a14j Атлетыку Мінэйру Бэлу-Арызонці 0 163708 2620276 2603898 2025-06-16T09:36:37Z Dymitr 10914 /* Дасягненьні */ абнаўленьне зьвестак 2620276 wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Атлетыку Мінэйру |Лягатып = Atletico mineiro galo.png |ПоўнаяНазва = Clube Atlético Mineiro |Заснаваны = 25 сакавіка 1908 |Горад = [[Бэлу-Арызонці]], [[Бразылія]] |Стадыён = [[Індэпэндэнсія]] |Умяшчальнасьць = 23 018 |Прэзыдэнт = |Чэмпіянат = {{Папярэдні футбольны сэзон Бразыліі|АтлетыкуМіЛіга}} |Сэзон = {{Папярэдні футбольны сэзон Бразыліі|ПапярэдніСэзон}} |Месца = {{Папярэдні футбольны сэзон Бразыліі|АтлетыкуМі}} |Прыналежнасьць = Бразыльскія }} «'''Атлетыку Мінэйру'''» ({{мова-pt|Clube Atlético Mineiro}}) — бразыльскі футбольны клюб з гораду [[Бэлу-Арызонці]]. Клюб быў заснаваны ў 1908 годзе 22 студэнтамі, якія ставілі за мэту стварыць клюб для ўсіх. Не зважаючы на тое, што каманда была створана прастаўнікамі найвышэйшай клясы, клюб быў адчынены для ўсіх саслоўяў насельніцтва, такім чынам у хуткім часе «Атлетыку» стаў народным клюбам<ref>[https://books.google.com/books?id=hzbguWqQNoYC&pg=PA1906 «Os Grandes Clubes»]. Placar</ref><ref>[http://www.worldsoccer.com/blogs/jonathan-reis-man-king-359689 «Jonathan Reis: the man who would be king»]. World Soccer.</ref>. Талісманам клюба зьяўляецца певень, які асацыюецца з дружынай яшчэ з 1930-х гадоў. Менавіта, праз гэты факт адной зь мянушак клюбу ёсьць «пеўні». Звычайны хатні камплект формы дружыны складаецца з чорна-белых паласатых кашуляў з чорнымі шортамі і белымі шкарпэткамі. Акрамя футболу клюб мае дружыны ў іншых відах спорту. Клюб мае даўняе суперніцтва з клюбам з таго ж гораду «[[Крузэйру Бэлу-Арызонці|Крузэйру]]», матчы паміж імі маюць назву [[Клясыка Мінэйру]]. Таксама прыкметным ёсьць супрацьстаяньне клюбу «[[Фламэнгу Рыю-дэ-Жанэйру|Фламэнгу]]». Клюб ёсьць адным з самых заможных у Бразыліі, уваходзячы ў першую дзясятку клюбаў гэтае паўднёваамэрыканскае краіны<ref>[https://web.archive.org/web/20161120004933/http://www.bdobrazil.com.br/pt/PDFs/Estudos_Zipados/Valor_das_Marcas_2016.pdf «9th finance and brand values of the most valuable Brazilian soccer clubs»]. BDO</ref>. == Дасягненьні == * '''[[Чэмпіянат Бразыліі па футболе|Чэмпіён Бразыліі]]''': 2 :: 1971, 2021 * '''[[Кубак Бразыліі па футболе|Кубак Бразыліі]]''': 2 :: 2014, 2021 * '''[[Супэркубак Бразыліі па футболе|Супэркубак Бразыліі]]''': 1 :: 2022 * '''[[Ліга Мінэйру|Чэмпіён штату Мінас-Жэрайс]]''': 50 :: 1915, 1926, 1927, 1931, 1932, 1936, 1938, 1939, 1941, 1942, :: 1946, 1947, 1949, 1950, 1952, 1953, 1955, 1956, 1958, 1960, :: 1962, 1963, 1970, 1976, 1978, 1979, 1980, 1981, 1982, 1983, :: 1985, 1986, 1988, 1989, 1991, 1995, 1999, 2000, 2007, 2010, :: 2012, 2013, 2015, 2017, 2020, 2021, 2022, 2023, 2024, 2025 * '''[[Кубак Лібэртадорэс]]''': 1 :: 2013 * '''[[Кубак КОНМЭБОЛ]]''': 2 :: 1992, 1997 * '''[[Рэкопа Паўднёвай Амэрыкі]]''': 1 :: 2014 == Склад == : ''Актуальны на 15 лютага 2025 году'' {{Склад}} {{Гулец|1|{{Сьцяг Бразыліі}}|Бр|[[Габрыел Дэлфім]]||2002}} {{Гулец|2|{{Сьцяг Бразыліі}}|Аб|[[Натанаэл Марэйра|Натанаэл]]||2002}} {{Гулец|4|{{Сьцяг Бразыліі}}|Аб|[[Лянку Эванжэліста]]||1997}} {{Гулец|5|{{Сьцяг Бразыліі}}|ПА|[[Атавію Энрыке Сантус|Атавію]]||1994}} {{Гулец|6|{{Сьцяг Парагваю}}|Аб|[[Хуніёр Алёнса]]||1993}} {{Гулец|7|{{Сьцяг Бразыліі}}|Нап|[[Жыванілду Халк]]|капітан|1986}} {{Гулец|8|{{Сьцяг Аргентыны}}|ПА|[[Фаўста Вэра]]||2000}} {{Гулец|9|{{Сьцяг Бразыліі}}|Нап|[[Дэйвэрсан]]||1991}} {{Гулец|10|{{Сьцяг Бразыліі}}|ПА|[[Густаву Скарпа]]||1994}} {{Гулец|11|{{Сьцяг Бразыліі}}|Нап|[[Бэрнард Дуартэ|Бэрнард]]||1992}} {{Гулец|13|{{Сьцяг Бразыліі}}|Аб|[[Гільермэ Арана]]||1997}} {{Гулец|16|{{Сьцяг Бразыліі}}|Аб|[[Ігар Рабэльлю]]||1995}} {{Гулец|17|{{Сьцяг Бразыліі}}|ПА|[[Ігар Гомэс]]||1999}} {{Гулец|20|{{Сьцяг Бразыліі}}|ПА|[[Патрык Рабэрту да Сылва Кампус|Патрык]]||2004}} {{Гулец|21|{{Сьцяг Эквадору}}|ПА|[[Алян Стывэн Франка|Алян Франка]]||1998}} {{Падзел складу}} {{Гулец|22|{{Сьцяг Бразыліі}}|Бр|[[Эвэрсан Фэліпэ Маркес Пірэс|Эвэрсан]]||1990}} {{Гулец|25|{{Сьцяг Бразыліі}}|ПА|[[Габрыел Мэніну]]||2000}} {{Гулец|26|{{Сьцяг Аргентыны}}|Аб|[[Рэнса Саравія]]||1993}} {{Гулец|28|{{Сьцяг Аргентыны}}|Нап|[[Тамас Куэльлё]]||2000}} {{Гулец|30|{{Сьцяг Калюмбіі}}|Нап|[[Браіян Палясіяс]]||2002}} {{Гулец|32|{{Сьцяг Бразыліі}}|Бр|[[Габрыел Атыла]]||2003}} {{Гулец|37|{{Сьцяг Бразыліі}}|Нап|[[Жуніяр Сантус]]||1994}} {{Гулец|40|{{Сьцяг Бразыліі}}|ПА|[[Віктыньню]]||2004}} {{Гулец|42|{{Сьцяг Бразыліі}}|Нап|[[Карлус Эдуарду Амарал Пэрэйра дэ Кастру|Каду]]||2004}} {{Гулец|44|{{Сьцяг Бразыліі}}|Аб|[[Рубэнс Антонію Дыяс|Рубэнс Дыяс]]||2001}} {{Гулец|45|{{Сьцяг Бразыліі}}|Нап|[[Алісан Сантана]]||2005}} {{Гулец|47|{{Сьцяг Бразыліі}}|Аб|[[Ромулу Элбэртэ Пэрэйра Жуніяр|Ромулу]]||2004}} {{Гулец|50|{{Сьцяг Бразыліі}}|Аб|[[Вітар Габрыел Рэйс Гімарайнс|Вітар Габрыел]]||2006}} {{Гулец|—|{{Сьцяг Бразыліі}}|Нап|[[Раніелсан да Сылва Барбоса|Роні]]||1995}} {{Гулец|—|{{Сьцяг Бразыліі}}|Аб|[[Каю Паўліста]]|{{Падказка|ар.|арэнда}} [[Палмэйрас Сан-Паўлу|Палмэйрас]]|1998}} {{Канец складу}} == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.atletico.com.br/ Афіцыйны сайт] {{Сэрыя А чэмпіянату Бразыліі па футболе}} [[Катэгорыя:Атлетыку Мінэйру Бэлу-Арызонці| ]] [[Катэгорыя:Бэлу-Арызонці]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1908 годзе]] tqzm77sijbm5m6vi7wpnulvh3xhlj90 Улад Кірыкеш 0 163892 2620176 2585578 2025-06-15T19:27:43Z Dymitr 10914 /* Дасягненьні */ абнаўленьне зьвестак 2620176 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст | імя = Улад Кірыкеш | клюб = [[Сьцяўа Бухарэст|Сьцяўа]] | нумар = 21 | гады = 2008—2010<br/>2010—2012<br/>2012—2013<br/>2013—2015<br/>2015—2020<br/>2019—2020<br/>2020—2022<br/>2022—2023<br/>2023— | клюбы = [[Інтэрнацыянал Курця-дэ-Арджэш|Інтэрнацыянал]]<br/>[[Пандурый Тыргу-Жыў|Пандурый]]<br/>[[Сьцяўа Бухарэст|Сьцяўа]]<br/>[[Тотэнгэм Готспур]]<br/>[[Напалі Нэапаль|Напалі]]<br/>→ [[Сасуолё (футбольны клюб)|Сасуолё]] (арэнда)<br/>[[Сасуолё (футбольны клюб)|Сасуолё]]<br/>[[Крэманэзэ Крэмона|Крэманэзэ]]<br/>[[Сьцяўа Бухарэст|Сьцяўа]] | гульні(галы) = 41 (1)<br/>39 (0)<br/>42 (1)<br/>27 (1)<br/>32 (3)<br/>9 (0)<br/>53 (2)<br/>16 (0)<br/>17 (0) | нац гады = 2011— | нац зборная = {{Футбол Румынія|няма}} | нац гульні(галы) = 76 (0) | абнаўленьне(клюб) = 24 лістапада 2024 | абнаўленьне(зборная) = 14 чэрвеня 2022 }} '''Улад Юліян Кірыкеш''' ({{мова-ro|Vlad Iulian Chiricheș}}; нарадзіўся 14 лістапада 1989 году, [[Бакэў]], [[Румынія]]) — [[Румынія|румынскі]] футбаліст [[вугорцы|вугорскага]] паходжаньня, абаронца клюбу «[[Сьцяўа Бухарэст|Сьцяўа]]» і [[Зборная Румыніі па футболе|нацыянальнай зборнай Румыніі]]. == Кар’ера == Займацца футболам Улад пачаў у родным горадзе, але потым перайшоў у клюб «Ардзялул» з [[Клуж-Напока|Клужу]], дзе ў гэты ж час у акадэміі займаліся [[Міхай Рэдуц]] і [[Аляксандру Максім]]. У 2007 годзе Кірыкеш далучыўся да акадэміі партугальскае «[[Бэнфіка Лісабон|Бэнфікі]]», дзе правёў 12 месяцаў. У 2008 гозе вярнуўся на радзіму, дзе спачатку выступаў за «[[Інтэрнацыянал Курця-дэ-Арджэш|Інтэрнацыянал]]», а потым за «[[Пандурый Тыргу-Жыў|Пандурый]]». З 2012 году Ўлад быў гульцом сталічнага клюбу «[[Сьцяўа Бухарэст|Сьцяўа]]», які выклаў за гульца 1,2 млн эўра. 24 жніўня 2013 году румынскі клюб прадаўправы на гульца ангельскаму «[[Тотэнгэм Готспур]]» за 9,5 млн эўра<ref>[https://web.archive.org/web/20141106083451/http://www.fifa.com/worldfootball/clubfootball/news/newsid=2157348.html «Tottenham agree price for Chiriches»]. FIFA.com</ref>. Дэбют гульца за новы клюб прыпаў на матч [[Кубак футбольнай лігі Ангельшчыны|Кубка Лігі]] супраць «[[Астан Віла Бірмінггэм|Астан Вілы]]», які скончыўся перамогаў «шпораў» зь лікам 4:0. 30 ліпеня 2015 году італьянскі клюб найвышэйшага дывізіёну «[[Напалі Нэапаль|Напалі]]» склаў чатырохгадовую дамову з футбалістам, выклаўшы за гэта 4,5 млн фунтаў стэрлінгаў<ref>[https://twitter.com/spursofficial/status/626799640847978496 «Tottenham Hotspur Official Announcement Regarding Vlad Chiriches»]. Spurs Official Twitter.</ref>. Дэбют гульца прыпаў на хатні матч супраць «[[Сасуолё (футбольны клюб)|Сасуолё]]», дзе нэапалітанцы трывалі паразу зь лікам 1:2. 10 верасьня 2018 году было абвешчана, што Кірыкеш атрымаў пашкоджаньне пярэдняга [[крыжападобны вяз|крыжападобнага вязу]], праз што абаронца прапусьціў большую частку сэзону<ref>[https://www.calciomercato.com/en/news/report-napoli-defender-vlad-chiriches-suffered-acl-damage-93622 «Report: Napoli defender Vlad Chiriches suffered ACL damage»]. Calcio Mercato.</ref>. 2 верасьня 2019 году румын далучыўся да «Сасуолё» паводлле дамовы пазыкі з абавязацельствам па куплю гульца ў канцы сэзону. У рэшце рэшт, футбаліст пакінуў «Напалі» ўлетку 2020 году за 11 млн эўра. 8 ліпеня 2022 году стала вядома, што румынскі спартовец далучыўся да табару чарговага італьянскага клюбу «[[Крэманазэ Крэмона|Крэманазэ]]»<ref>[https://web.archive.org/web/20220709100343/https://www.uscremonese.it/chiriches-nuovo-calciatore-della-cremonese/ «Chiriches nuovo calciatore della Cremonese»]. US Cremonese.</ref>. === Міжнародная === Улад дэбютаваў за [[Зборная Румыніі па футболе|нацыянальную зборную Румыніі]] 2 верасьня 2011 году ў матчы супраць [[Зборная Люксэмбургу па футболе|зборнай Люксэмбургу]]<ref>[https://web.archive.org/web/20150826071643/http://www.uefa.com/uefaeuro/season=2012/matches/round=15171/match=2002106/postmatch/report/index.html «Torje double keeps Romania in touch»]. UEFA.com</ref>. 14 жніўня 2013 году Кірыкеш стаў капітанам зборнай, выйшаўшы на матч супраць [[зборная Славаччыны па футболе|зборнай Славаччыны]] ў капітанскай повязі. Мач скончыўся ўнічыю зь лікам 1:1. 5 кастрычніка 2017 году гулец згуляў свой пяцідзесяты матч у складзе зборнай у матчы супраць [[зборная Казахстану па футболе|зборнай Казахстану]]. У выніку румыны выгулялі зь лікам 3:1 на хатнім стадыёне. == Дасягненьні == '''«Сьцяўа»''': * [[Чэмпіянат Румыніі па футболе|Чэмпіён Румыніі]]: 2013, 2024, 2025 * Уладальнік [[Супэркубак Румыніі па футболе|Супэркубка Румыніі]]: 2013, 2024 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.tottenhamhotspur.com/first-team-profiles/vlad-chiriches/ Старонка на афіцыйным сайце ФК «Тотэнгэм Готспур»] * [http://www.romaniansoccer.ro/players/c/chiriches_vlad.shtml Профіль] на RomanianSoccer.ro * [http://www.transfermarkt.com/vlad-chiriches/profil/spieler/123261 Профіль] на Transfermarkt {{Румынія на ЧЭ-2016}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Кірыкеш, Улад}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Бакэў]] [[Катэгорыя:Румынскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Румыніі]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Інтэрнацыянал» Курця-дэ-Арджэш]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Пандурый» Тыргу-Жыў]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Сьцяўа» Бухарэст]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Тотэнгэм Готспур»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Напалі» Нэапаль]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Сасуолё»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Крэманэзэ» Крэмона]] 344p32m7qm3bwq4o6bzo3d5pfyb0f60 Прымэра дывізіё чэмпіянату Андоры па футболе 0 167628 2620287 2580383 2025-06-16T11:17:02Z Artsiom91 28241 абнаўленьне зьвестак 2620287 wikitext text/x-wiki {{Футбольная ліга |назва = Прымэра дывізіё |лягатып = |памер = |краіна = {{Сьцяг Андоры|22px}} [[Андора]] |канфэдэрацыя = [[УЭФА]] |заснаваная = 1995 |расфармаваная = |дывізіёны = |каманды = 10 |вылет у = [[Сэгона дывізіё чэмпіянату Андоры па футболе|Сэгона дывізіё]] |узроўні = 1 |хатнія кубкі = [[Кубак Андоры па футболе|Кубак Андоры]], [[Супэркубак Андоры па футболе|Супэркубак Андоры]] |міжнародныя кубкі = [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Ліга чэмпіёнаў]], [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА|Ліга канфэрэнцыяў]] |чэмпіён = [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр Эскальдэс]] — 4-ы тытул |сэзон = [[Прымэра дывізіё чэмпіянату Андоры па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] |найпасьпяховы клюб = [[Санта-Калёма (футбольны клюб)|Санта-Калёма]] — 13 тытулаў |тэлебачаньне = |ўэбсайт = [http://www.faf.ad/ www.faf.ad] |актуальны сэзон = [[Прымэра дывізіё чэмпіянату Андоры па футболе 2024—2025 гадоў|Сэзон 2024—2025 гадоў]] }} '''Прымэра дывізіё''' — найвышэйшы дывізіён сыстэмы [[Чэмпіянат Андоры па футболе|футбольных лігаў Андоры]]. У спаборніцтве ўдзельнічаюць 10 клюбаў. Пасьля кожнага сэзону клюб, які заняў апошняе месца, пераводзіцца ў [[Сэгона дывізіё]], а ягонае месца займае пераможца другога дывізіёну. Дзейным чэмпіёнам зьяўляецца клюб «[[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]]». == Чэмпіёны == * [[Санта-Калёма (футбольны клюб)|Санта-Калёма]] — 13 тытулаў * [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр Эскальдэс]] — 4 * [[Прынсыпат Андора-ля-Вэльля|Прынсыпат]] — 3 * [[Сант-Хулія (футбольны клюб)|Сант-Хулія]], [[Энкамп (футбольны клюб)|Энкамп]], [[Ранжэрс Андора-ля-Вэльля|Ранжэрс]], [[Люсітанас Андора-ля-Вэльля|Люсітанас]] — 2 * [[Канстэлясыё Эспартыва Андора-ля-Вэльля|Канстэлясыё Эспартыва]], [[Атлетык Эскальдэс]], [[Уніё Эспартыва Санта-Калёма]] — 1 == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.faf.ad/ Афіцыйная старонка] {{Прымэра дывізіё чэмпіянату Андоры па футболе}} [[Катэгорыя:Чэмпіянат Андоры па футболе]] g5zpp6ssust5bwq8oad9xjwg8t0ufgc Данілу Пэрэйра 0 176371 2620263 2585533 2025-06-16T09:07:00Z Dymitr 10914 /* Дасягненьні */ абнаўленьне зьвестак 2620263 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст | Імя = Данілу Пэрэйра | клюб = [[Аль-Ітыгад Джыда|Аль-Ітыгад]] | нумар = 2 | гады = 2010—2013<br/>2011<br/>2012—2013<br/>2013—2015<br/>2015—2021<br/>2020—2021<br/>2021—2024<br/>2024— | клюбы = [[Парма (футбольны клюб)|Парма]]<br/>→ [[Арыс Тэсалёнікі]] (арэнда)<br/>→ [[Рода Керкрадэ|Рода]] (арэнда)<br/>[[Марытыму Фуншал|Марытыму]]<br/>[[Порту (футбольны клюб)|Порту]]<br/>→ [[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]] (арэнда)<br/>[[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]]<br/>[[Аль-Ітыгад Джыда|Аль-Ітыгад]] | гульні(галы) = 5 (0)<br/>5 (2)<br/>35 (1)<br/>57 (4)<br/>135 (15)<br/>23 (2)<br/>86 (7)<br/>4 (0) | нац гады = 2015— | нац зборная = {{Футбол Партугалія|няма}} | нац гульні(галы) = 74 (2) | абнаўленьне(клюб) = 24 лістапада 2024 | абнаўленьне(зборная) = 26 чэрвеня 2024 }} '''Данілу Луіш Элію Пэрэйра''' ({{мова-pt|Danilo Luís Hélio Pereira}}; {{Н}} 9 жніўня 1991 году) — партугальскі футбаліст, паўабаронца саудаўскага клюбу «[[Аль-Ітыгад Джыда|Аль-Ітыгад]]» і [[Зборная Партугаліі па футболе|нацыянальнай зборнай Партугаліі]]. Чэмпіён Эўропы 2016 году. == Дасягненьні == '''«Порту»''': * [[Чэмпіянат Партугаліі па футболе|Чэмпіён Партугаліі]]: 2018, 2020 * Уладальнік [[Кубак Партугаліі па футболе|Кубка Партугаліі]]: 2020 '''«Пары Сэн-Жэрмэн»''': * [[Чэмпіянат Францыі па футболе|Чэмпіён Францыі]]: 2021, 2022, 2023, 2024 * Уладальнік [[Кубак Францыі па футболе|Кубка Францыі]]: 2021, 2024 * Уладальнік [[Супэркубак Францыі па футболе|Супэркубка Францыі]]: 2020, 2022, 2023 '''«Аль-Ітыгад»''': * [[Чэмпіянат Саудаўскай Арабіі па футболе|Чэмпіён Саудаўскай Арабіі]]: 2025 * Уладальнік [[Кубак Саудаўскай Арабіі па футболе|Кубка Саудаўскай Арабіі]]: 2025 '''Партугалія''': * Чэмпіён Эўропы: [[Чэмпіянат Эўропы па футболе 2016 году|2016]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Transfermarkt}} * {{Soccerway}} * {{Worldfootball}} {{Навігацыйная група |назоў = Пэрэйра ў складзе [[Зборная Партугаліі па футболе|зборнай Партугаліі]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Чэмпіянат Эўропы па футболе|Эўропы]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Партугалія}}; |Партугалія на ЧЭ-2016 |Партугалія на ЧЭ-2020 |Партугалія на ЧС-2022 |Партугалія на ЧЭ-2024 }} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Пэрэйра, Данілу}} [[Катэгорыя:Партугальскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Партугаліі]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Парма»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Арыс» Тэсалёнікі]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Рода» Керкрадэ]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Марытыму» Фуншал]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Порту»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Пары Сэн-Жэрмэн» Парыж]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Аль-Ітыгад» Джыда]] 68ypv66oyd5hf68i7m1nm3enwtypy14 Дэчыч Тузі 0 177778 2620245 2580391 2025-06-16T07:49:14Z Dymitr 10914 абнаўленьне зьвестак 2620245 wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Дэчыч |Лягатып = FK Dečić.svg |ПоўнаяНазва = Fudbalski klub Dečić Tuzi |Заснаваны = 1926 |Горад = [[Тузі]], [[Чарнагорыя]] |Стадыён = [[Тушка Поле (стадыён)|Тушка Поле]] |Умяшчальнасьць = 3000 |Прэзыдэнт = |Чэмпіянат = {{Папярэдні футбольны сэзон Чарнагорыі|ДэчычТузіЛіга}} |Сэзон = {{Папярэдні футбольны сэзон Чарнагорыі|ДэчычТузіСэзон}} |Месца = {{Папярэдні футбольны сэзон Чарнагорыі|ДэчычТузі}} |Сайт = |Прыналежнасьць = Чарнагорскія }} «'''Дэчыч'''» — чарнагорскі футбольны клюб з гораду [[Тузі]]. Заснаваны ў 1926 годзе. [[Чэмпіянат Чарнагорыі па футболе|Чэмпіён Чарнагорыі]] ([[Першая ліга чэмпіянату Чарнагорыі па футболе 2023—2024 гадоў|2024]]) і ўладальнік [[Кубак Чарнагорыі па футболе|Кубка Чарнагорыі]] (2025). == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://int.soccerway.com/teams/montenegro/fk-decic-tuzi/3229/ Профіль на soccerway.com]{{Ref-en}} {{Першая ліга чэмпіянату Чарнагорыі па футболе}} [[Катэгорыя:Спорт у грамадзе Тузі]] pt6gvfuj3399wk3xnd89uz3lvt0oulg ПС Кемі 0 180183 2620205 2383706 2025-06-15T21:11:59Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620205 wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = ПС Кемі |Лягатып = |ПоўнаяНазва = Palloseura Kemi Kings |Заснаваны = 1999 |Горад = [[Кемі]], [[Фінляндыя]] |Стадыён = [[Саўвасаарэн Ургэйлюпуіста]] |Умяшчальнасьць = 4500 |Прэзыдэнт = |Трэнэр = |Чэмпіянат = |Сэзон = [[Чэмпіянат Фінляндыі па футболе 2018 году|2018]] |Месца = [[Вэйкаўсьлііга]], 12 месца (''паніжэньне'') |Сайт = http://www.kemi.fi/pskemi/ |Прыналежнасьць = Фінскія }} «'''ПС Кемі'''» ({{мова-fi|PS Kemi}}) — [[Фінляндыя|фінскі]] футбольны клюб з гораду [[Кемі]]. Заснаваны ў 1999 годзе. == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20230404090619/https://pskemikings.fi/ Афіцыйны сайт] [[Катэгорыя:Кемі]] m0nsrlq27mecei8xx7bd6ga1eerigdo Дварцоўшчына 0 184287 2620271 2552009 2025-06-16T09:18:21Z Ліцьвін 847 стыль, выпраўленьне спасылак 2620271 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Дварцоўшчына |Лацінка = Dvarcoŭščyna |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Дварцоўшчыны |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенская]] |Раён = [[Івейскі раён|Івейскі]] |Сельсавет = [[Трабскі сельсавет|Трабскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 1 |Год падліку колькасьці = 2009 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 231352 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 10 |Шырата сэкундаў = 34 |Даўгата градусаў = 25 |Даўгата хвілінаў = 50 |Даўгата сэкундаў = 55 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Дварцо́ўшчына'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гарадзенская вобласьць}} С. 236</ref> — [[вёска]] ў [[Івейскі раён|Івейскім раёне]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]]. Уваходзіць у склад [[Трабскі сельсавет|Трабскага сельсавету]]. == Насельніцтва == * 1999 год — 4 чалавекі * 2009 год — 1 чалавек<ref>[https://web.archive.org/web/20191002065531/http://pop-stat.mashke.org/belarus-census.htm Вынікі перапісу]</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Памяць/Івейскі раён}} {{Трабскі сельсавет}} {{Івейскі раён}} [[Катэгорыя:Трабскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Івейскага раёну]] h540hwp2xg590m13epgaxfzis1cs963 Самішчы 0 184658 2620268 2555078 2025-06-16T09:17:25Z Ліцьвін 847 стыль 2620268 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Самішчы |Лацінка = Samiščy |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Самішчаў |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенская]] |Раён = [[Івейскі раён|Івейскі]] |Сельсавет = [[Трабскі сельсавет|Трабскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 7 |Год падліку колькасьці = 2009 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 231352 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 8 |Шырата сэкундаў = 29 |Даўгата градусаў = 25 |Даўгата хвілінаў = 51 |Даўгата сэкундаў = 48 |Пазыцыя подпісу на мапе = справа |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Самі́шчы'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гарадзенская вобласьць}} С. 237</ref> — [[вёска]] ў [[Івейскі раён|Івейскім раёне]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]]. Уваходзіць у склад [[Трабскі сельсавет|Трабскага сельсавету]]. == Гісторыя == У 2-й палове XVIII ст. вёска ў Ашмянскім павеце Віленскага ваяводзтва. Адносілася да Трабскага староства. У сярэдзіне XIX ст. у Юрацішкаўскай воласьці [[Ашмянскі павет|Ашмянскага павету]] [[Віленская губэрня|Віленскай губэрні]]. Уваходзіла ў склад маёнтку Лыскаўцы, у 1861 г. 35 рэвіскіх душ, у 1897 г. 20 двароў, 116 жыхароў, дзейнічаў хлебазапасная крама. У 1905 г. у вёсцы 126 жыхароў, 149 дзесяцін зямлі, у фальварку Самішчы, які належаў Антановічу, 6 жыхароў, 144 дзесяціны зямлі. У 1909 г. у вёсцы 21 двор, 133 жыхары, у фальварку 2 двары, 11 жыхароў. У 1921—1939 гг. у складзе Польшчы. У 1921 г. 11 двароў, 47 жыхароў, у засьценку 1 двор, 3 жыхары. 3 12.10.1940 г. вёска (17 двароў, 119 жыхароў) у Трабскім сельсавеце Юрацішкаўскага раёну. 3 чэрвеня 1941 г. да ліпеня 1944 г. пад нямецкай акупацыяй. У 1950 г. арганізаваны калгас «8 Сакавіка». 3 20.1.1960 г. у Івейскім раёне. У 1970 г. 68 жыхароў. Потым у складзе аграфірмы-калгаса «Трабы». == Насельніцтва == * 1999 год — 20 чалавек, 9 двароў * 2009 год — 7 чалавек<ref>[https://web.archive.org/web/20191002065531/http://pop-stat.mashke.org/belarus-census.htm Вынікі перапісу]</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Памяць/Іўеўскі раён}} {{Трабскі сельсавет}} {{Івейскі раён}} [[Катэгорыя:Трабскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Івейскага раёну]] 5q6clof50aaayckxo8wrc8xmuzz5iry Н’Галё Кантэ 0 194583 2620264 2585534 2025-06-16T09:07:11Z Dymitr 10914 /* Дасягненьні */ абнаўленьне зьвестак 2620264 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст | Імя = Н’Галё Кантэ | клюб = [[Аль-Ітыгад Джыда|Аль-Ітыгад]] | нумар = 7 | гады = 2012—2013<br/>2013—2015<br/>2015—2016<br/>2016—2023<br/>2023— | клюбы = [[Булёнь (футбольны клюб)|Булёнь]]<br/>[[Кан (футбольны клюб)|Кан]]<br/>[[Лэстэр Сіці]]<br/>[[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]]<br/>[[Аль-Ітыгад Джыда|Аль-Ітыгад]] | гульні(галы) = 2 (0)<br/>75 (4)<br/>37 (1)<br/>190 (11)<br/>40 (3) | нац гады = 2016— | нац зборная = {{Футбол Францыя|няма}} | нац гульні(галы) = 64 (2) | абнаўленьне(клюб) = 24 лістапада 2024 | абнаўленьне(зборная) = 14 лістапада 2024 }} '''Н’Галё Кантэ''' ({{мова-fr|N'Golo Kanté}}; нарадзіўся 29 сакавіка 1991 году) — францускі футбаліст, паўабаронца саудаўскага клюбу «[[Аль-Ітыгад Джыда|Аль-Ітыгад]]» і [[Зборная Францыі па футболе|нацыянальнай зборнай Францыі]]. Чэмпіён сьвету 2018 году. Кантэ лічыцца адным з найлепшых паўабаронцаў у сьвеце<ref>[https://www.fourfourtwo.com/features/best-central-midfielders-the-world «Ranked! The 10 best central midfielders in the world»]. FourFourTwo.</ref>. == Дасягненьні == '''«Лэстэр Сіці»''': * [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе|Чэмпіён Ангельшчыны]]: 2016 '''«Чэлсі»''': * [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе|Чэмпіён Ангельшчыны]]: 2017 * Уладальнік [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубка Ангельшчыны]]: 2018 * Пераможца [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігі чэмпіёнаў]]: 2021 * Пераможца [[Ліга Эўропы УЭФА|Лігі Эўропы]]: 2019 * Уладальнік [[Супэркубак УЭФА|Супэркубка УЭФА]]: 2021 * Пераможца [[Клюбны чэмпіянат сьвету па футболе|клюбнага чэмпіянату сьвету]]: 2021 '''«Аль-Ітыгад»''': * [[Чэмпіянат Саудаўскай Арабіі па футболе|Чэмпіён Саудаўскай Арабіі]]: 2025 * Уладальнік [[Кубак Саудаўскай Арабіі па футболе|Кубка Саудаўскай Арабіі]]: 2025 '''Францыя''': * Чэмпіён сьвету: [[Чэмпіянат сьвету па футболе 2018 году|2018]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Transfermarkt}} * {{Soccerway}} * {{Worldfootball}} {{Навігацыйная група |назоў = Кантэ ў складзе [[Зборная Францыі па футболе|зборнай Францыі]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Чэмпіянат Эўропы па футболе|Эўропы]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Францыя}}; |Францыя на ЧЭ-2016 |Францыя на ЧС-2018 |Францыя на ЧЭ-2020 |Францыя на ЧЭ-2024 }} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Кантэ, Н’Галё}} [[Катэгорыя:Францускія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Францыі]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Булёнь»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Кан»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Лэстэр Сіці»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Чэлсі» Лёндан]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Аль-Ітыгад» Джыда]] ag1yyiz7qe29bivy54a9ytgxh2k3vj1 Магамэд Саляг 0 194632 2620141 2620119 2025-06-15T12:54:06Z Dymitr 10914 /* Дасягненьні */ артаграфія 2620141 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст | Імя = Магамэд Саляг | выява = Mohamed Salah, Liverpool FC gegen 1. FSV Mainz 05 (Testspiel 23. Juli 2021) 26.jpg | Шырыня = 250пкс | імя(арыгінал) = Саляг падчас гульні за «[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]» у 2021 годзе | клюб = [[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] | нумар = 11 | гады = 2010—2012<br/>2012—2014<br/>2014—2016<br/>2015<br/>2015—2016<br/>2016—2017<br/>2017— | клюбы = [[Эль-Макаўлюн Каір|Эль-Макаўлюн]]<br/>[[Базэль (футбольны клюб)|Базэль]]<br/>[[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]]<br/>→ [[Фіярэнтына Флярэнцыя|Фіярэнтына]] (арэнда)<br/>→ [[Рома Рым|Рома]] (арэнда)<br/>[[Рома Рым|Рома]]<br/>[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] | гульні(галы) = 38 (11)<br/>47 (9)<br/>13 (2)<br/>16 (6)<br/>34 (14)<br/>31 (15)<br/>262 (165) | нац гады = 2011— | нац зборная = {{Футбол Эгіпет|няма}} | нац гульні(галы) = 101 (58) | абнаўленьне(клюб) = 24 лістапада 2024 | абнаўленьне(зборная) = 11 кастрычніка 2024 }} '''Магамэ́д Саля́г''' ({{мова-ar|محمد صلاح غالى}}; нарадзіўся 15 чэрвеня 1992 году) — эгіпецкі футбаліст, нападнік ангельскага клюбу «[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]» і [[Зборная Эгіпту па футболе|нацыянальнай зборнай Эгіпту]]. == Дасягненьні == '''«Базэль»''': * [[Чэмпіянат Швайцарыі па футболе|Чэмпіён Швайцарыі]]: 2013, 2014 '''«Лівэрпул»''': * [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе|Чэмпіён Ангельшчыны]]: 2020, 2025 * Уладальнік [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубка Ангельшчыны]]: 2022 * Уладальнік [[Кубак футбольнай лігі Ангельшчыны|Кубка футбольнай лігі]]: 2022 * Уладальнік [[Супэркубак Ангельшчыны па футболе|Супэркубка Ангельшчыны]]: 2022 * Пераможца [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігі чэмпіёнаў]]: [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2018—2019 гадоў|2019]] * Уладальнік [[Супэркубак УЭФА|Супэркубка УЭФА]]: 2019 * Пераможца [[клюбны чэмпіянат сьвету па футболе|клюбнага чэмпіянату сьвету]]: 2019 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Transfermarkt}} * {{Soccerway}} * {{Worldfootball}} {{Склад ФК Лівэрпул}} {{Эгіпет на ЧС-2018}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Саляг, Магамэд}} [[Катэгорыя:Эгіпецкія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Эгіпту]] [[Катэгорыя:Эгіпецкія футбалісты і футбалісткі на Алімпійскіх гульнях]] [[Катэгорыя:Футбалісты і футбалісткі на летніх Алімпійскіх гульнях 2012 году]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Базэль»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Чэлсі» Лёндан]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Фіярэнтына» Флярэнцыя]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Рома» Рым]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Лівэрпул»]] k0mpx2q6azlollhgp08y6f9f7w26flo Жэлсан Мартынш 0 194645 2620249 2585592 2025-06-16T08:02:26Z Dymitr 10914 абнаўленьне зьвестак 2620249 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст | Імя = Жэлсан Мартынш | клюб = [[Алімпіякос Пірэй]] | нумар = 10 | гады = 2014—2015<br/>2015—2018<br/>2018—2019<br/>2019<br/>2019—2024<br/>2024— | клюбы = [[Спортынг Лісабон|Спортынг 2]]<br/>[[Спортынг Лісабон|Спортынг]]<br/>[[Атлетыка Мадрыд]]<br/>→ [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] (арэнда)<br/>[[Манака (футбольны клюб)|Манака]]<br/>[[Алімпіякос Пірэй]] | гульні(галы) = 40 (6)<br/>92 (18)<br/>8 (0)<br/>16 (4)<br/>87 (11)<br/>24 (5) | нац гады = 2016—2018 | нац зборная = {{Футбол Партугалія|няма}} | нац гульні(галы) = 21 (0) | абнаўленьне(клюб) = 24 лістапада 2024 | абнаўленьне(зборная) = 10 верасьня 2018 }} '''Жэлсан Дані Батальля Мартынш''' ({{мова-pt|Gelson Dany Batalha Martins}}; нарадзіўся 11 траўня 1995 году) — партугальскі футбаліст, нападнік грэцкага клюбу «[[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]]» і [[Зборная Партугаліі па футболе|нацыянальнай зборнай Партугаліі]]. 27 студзеня 2019 году ўзяты ў арэнду клюбам «[[Манака (футбольны клюб)|Манака]]», 1 ліпеня 2019 году набыты за 32,5 мільёнаў эўра. 1 лютага 2020 году пад час гульні 22 раўнда францускай [[Ліга 1 чэмпіянату Францыі па футболе|Лігі 1]] з клюбам «[[Нім Алімпік]]» штурхнуў галоўнага арбітра сустрэчы Мікаэля Лесажа, за што атрымаў чырвоную картку і дыскваліфікацыю на шэсьць месяцаў пачынаючы з 6 лютага<ref>[https://football.ua/france/416645-zhelson-martinsh-diskvalificirovan-na-polgoda-za-tolchok-sudi.html Желсон Мартинш дисквалифицирован на полгода за толчок судьи.]{{Ref-ru}} football.ua</ref>. == Узнагароды == '''«Спортынг»''': * Уладальнік [[Кубак футбольнай лігі Партугаліі|Кубка партугальскай лігі]]: 2018 * Уладальнік [[Супэркубак Партугаліі па футболе|Супэркубка Партугаліі]]: 2015 '''«Атлетыка»''': * Уладальнік [[Супэркубак УЭФА|Супэркубка Эўропы]]: 2018 '''«Алімпіякос»''': * [[Чэмпіянат Грэцыі па футболе|Чэмпіён Грэцыі]]: 2025 * Уладальнік [[Кубак Грэцыі па футболе|Кубка Грэцыі]]: 2025 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{soccerway}} {{Партугалія на ЧС-2018}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Мартынш, Жэлсан}} [[Катэгорыя:Партугальскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Партугаліі]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Спортынг» Лісабон]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Атлетыка» Мадрыд]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Манака»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Алімпіякос» Пірэй]] jpfmpk6tlorhxjrjh8q4hl4bxiiqbkf Мэт’ю Лекі 0 194662 2620252 2585565 2025-06-16T08:17:00Z Dymitr 10914 /* Дасягненьні */ абнаўленьне зьвестак 2620252 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст | Імя = Мэт’ю Лекі | клюб = [[Мэльбурн Сіці]] | нумар = 7 | гады = 2007—2009<br/>2009—2011<br/>2011—2013<br/>2012—2013<br/>2013—2014<br/>2014—2017<br/>2017—2021<br/>2021— | клюбы = [[Булін Лаянз]]<br/>[[Адэлаіда Юнайтэд]]<br/>[[Барусія Мёнхэнглядбах]]<br/>→ [[Франкфурт (футбольны клюб)|Франкфурт]] (арэнда)<br/>[[Франкфурт (футбольны клюб)|Франкфурт]]<br/>[[Інгальштат-04 (футбольны клюб)|Інгальштат-04]]<br/>[[Гэрта Бэрлін|Гэрта]]<br/>[[Мэльбурн Сіці]] | гульні(галы) = 37 (15)<br/>35 (8)<br/>9 (0)<br/>28 (4)<br/>31 (10)<br/>94 (10)<br/>68 (7)<br/>59 (17) | нац гады = 2012— | нац зборная = {{Футбол Аўстралія|няма}} | нац гульні(галы) = 79 (14) | абнаўленьне(клюб) = 10 лістапада 2024 | абнаўленьне(зборная) = 11 чэрвеня 2024 }} '''Мэт’ю Лекі''' ({{мова-en|Mathew Leckie}}; нарадзіўся 4 лютага 1991 году) — аўстралійскі футбаліст, нападнік клюбу «[[Мэльбурн Сіці]]» і [[Зборная Аўстраліі па футболе|нацыянальнай зборнай Аўстраліі]]. == Дасягненьні == '''«Мэльбурн Сіці»''': * [[Чэмпіянат Аўстраліі па футболе|Чэмпіён Аўстраліі]]: 2021, 2022, 2023, 2025 '''Аўстралія''': * Уладальнік [[Кубак Азіі па футболе|Кубка Азіі]]: 2015 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://int.soccerway.com/players/mathew-leckie/96310/ Профіль на soccerway.com]{{Ref-en}} {{Навігацыйная група |назоў = Лекі ў складзе [[Зборная Аўстраліі па футболе|зборнай Аўстраліі]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Кубак Азіі па футболе|Кубках Азіі]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Аўстралія}}; |Аўстралія на ЧС-2014 |Аўстралія на АФК КА-2015 |Аўстралія на ЧС-2018 |Аўстралія на АФК КА-2019 |Аўстралія на ЧС-2022 }} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Лекі, Мэт’ю}} [[Катэгорыя:Аўстралійскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Аўстраліі]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Булін Лаянз»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Адэлаіда Юнайтэд»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Барусія» Мёнхэнглядбах]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Франкфурт»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Інгальштат-04»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Гэрта» Бэрлін]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Мэльбурн Сіці»]] myqaygo1e0rw47win5xck6dd2eg0p0c Алісан Бэкер 0 194680 2620133 2620111 2025-06-15T12:51:56Z Dymitr 10914 /* Дасягненьні */ артаграфія 2620133 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст | Імя = Алісан Бэкер | клюб = [[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] | нумар = 1 | гады = 2013—2016<br/>2016—2018<br/>2018— | клюбы = [[Інтэрнасьёнал Порту-Алегры|Інтэрнасьёнал]]<br/>[[Рома Рым|Рома]]<br/>[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] | гульні(галы) = 44 (0)<br/>37 (0)<br/>207 (1) | нац гады = 2015— | нац зборная = {{Футбол Бразылія|няма}} | нац гульні(галы) = 71 (0) | абнаўленьне(клюб) = 5 кастрычніка 2024 | абнаўленьне(зборная) = 11 верасьня 2024 }} '''А́лісан Бэ́кер''' ({{мова-pt|Alisson Becker}}; нарадзіўся 2 кастрычніка 1992 году) — бразыльскі футбаліст, брамнік ангельскага клюбу «[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]» і [[Зборная Бразыліі па футболе|нацыянальнай зборнай Бразыліі]]. == Дасягненьні == '''«Інтэрнасьёнал»''': * [[Ліга Гаушу|Чэмпіянат штату Рыю-Грандзі-ду-Сул]]: 2013, 2014, 2015, 2016 '''«Лівэрпул»''': * [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе|Чэмпіён Ангельшчыны]]: 2020, 2025 * Уладальнік [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубка Ангельшчыны]]: 2022 * Уладальнік [[Кубак футбольнай лігі Ангельшчыны|Кубка футбольнай лігі]]: 2022 * Пераможца [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігі чэмпіёнаў]]: 2019 * Пераможца [[Клюбны чэмпіянат сьвету па футболе|клюбнага чэмпіянату сьвету]]: 2019 '''Бразылія''': * Уладальнік [[Кубак Амэрыкі па футболе|Кубка Амэрыкі]]: 2019 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Transfermarkt}} * {{Soccerway}} * {{Worldfootball}} {{Склад ФК Лівэрпул}} {{Навігацыйная група |назоў = Алісан у складзе [[Зборная Бразыліі па футболе|зборнай Бразыліі]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Кубак Амэрыкі па футболе|Кубках Амэрыкі]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Бразылія}}; |Бразылія на КА-2016 |Бразылія на ЧС-2018 |Бразылія на КА-2019 |Бразылія на КА-2021 |Бразылія на ЧС-2022 |Бразылія на КА-2024 }} [[Катэгорыя:Бразыльскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Бразыліі]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Інтэрнасьёнал» Порту-Алегры]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Рома» Рым]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Лівэрпул»]] p059jzu6e1apz5l07o9rnnk1ls5x1rk Сант’яга Арыяс 0 194864 2620275 2585659 2025-06-16T09:31:27Z Dymitr 10914 /* Дасягненьні */ абнаўленьне зьвестак 2620275 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст | Імя = Сант’яга Арыяс | клюб = [[Баія Салвадор|Баія]] | нумар = 13 | гады = 2009—2011<br/>2011—2013<br/>2013—2018<br/>2018—2022<br>2020—2021<br/>2021—2022<br/>2023<br/>2024— | клюбы = [[Ля-Экідад Багата|Ля-Экідад]]<br/>[[Спортынг Лісабон|Спортынг]]<br/>[[ПСВ Эйндговэн]]<br/>[[Атлетыка Мадрыд]]<br>→ [[Баер Левэркузэн]] (арэнда)<br/>→ [[Гранада (футбольны клюб)|Гранада]] (арэнда)<br/>[[Цынцынаці (футбольны клюб)|Цынцынаці]]<br/>[[Баія Салвадор|Баія]] | гульні(галы) = 19 (0)<br/>7 (0)<br/>136 (9)<br/>39 (1)<br/>1 (0)<br/>12 (1)<br/>29 (2)<br/>21 (0) | нац гады = 2013— | нац зборная = {{Футбол Калюмбія|няма}} | нац гульні(галы) = 62 (0) | абнаўленьне(клюб) = 9 лістапада 2024 | абнаўленьне(зборная) = 15 кастрычніка 2024 }} '''Сант’яга Арыяс''' ({{мова-es|Santiago Arias}}; {{н}} 13 студзеня 1992 году) — калюмбійскі футбаліст, скрайні абаронца бразыльскага клюбу «[[Баія Салвадор|Баія]]» і [[Зборная Калюмбіі па футболе|нацыянальнай зборнай Калюмбіі]]. У ліпені 2013 году ПСВ падпісаў з Сант’яга кантракт тэрмінам на чатыры гады<ref>{{Спасылка|url=https://football.ua/netherlands/209438-psv-podpysal-skhaarsa-y-arjasa.html|загаловак=ПСВ подписал Схаарса и Арьяса|выдавец=football.ua|дата публікацыі=14 ліпеня 2013}}</ref>. У ліпені 2018 году перайшоў у «[[Атлетыка Мадрыд]]», падпісаў пагадненьне тэрмінам на 5 гадоў<ref>{{Артыкул|спасылка=https://www.sport-express.ru/football/transfers/news/kolumbiec-arias-pereshel-v-atletiko-iz-psv-1440928/|загаловак=Колумбиец Ариас перешел в "Атлетико" из ПСВ|выданьне=Спорт-Экспресс|год=2018}}</ref>. Напачатку верасьня 2020 году здаў тэст на каронавірус, вынік сьведчыў пра наяўнасьць захворваньня, але хвароба працякала без сымптомаў<ref>{{Спасылка|url=https://football.ua/spain/430543-kosta-i-arias-sdali-polozhitelnye-testy-na-covid-19.html|загаловак=Коста и Ариас сдали положительные тесты на Covid-19|выдавец=football.ua|дата публікацыі=3 верасьня 2020|}}</ref>. 24 верасьня 2020 году перайшоў у клюб нямецкай Бундэсьлігі «[[Баер Левэркузэн]]» на правох арэнды тэрмінам на 12 месяцаў з правам арэнды<ref>{{Спасылка|url=https://www.footboom.com/germany/bundesliga/1600963455--bajer-arendoval-u-atletiko-santyago-ariasa.html|загаловак="Байер" арендовал у "Атлетико" Сантьяго Ариаса|выдавец=FootBoom|аўтар=Артур Малкин|дата публікацыі=24 верасьня 2020}}</ref><ref>{{Спасылка|url=https://www.bayer04.de/en-us/player/werkself/bayer-04-leverkusen/santiago-arias|загаловак=Santiago Arias - Defence | выдавец=Bayer 04}}</ref>. Першы матч за «[[Баер Левэркузэн]]» правёў 3 кастрычніка 2020 году<ref>{{Спасылка|url=https://bombardir.ru/player/29288|загаловак=Сантьяго Ариас , игрок команда «Байер» (Леверкузен), Статистика голов и матчей игрока | выдавец=Бомбардир.ру – новостной и аналитический футбольный портал {{!}} bombardir.ru|мова=ru|дата=15 студзеня 2021}}</ref>. У адборачным матчы Чэмпіянату Сьвету 2022 году за зборную Калюмбіі супраць зборнай Вэнэсуэлы зламаў нагу і быў вымушаны прыпыніць гульні на паўгады<ref>{{Спасылка|url=https://news.sportbox.ru/Vidy_sporta/Futbol/Evropejskie_chempionaty/Germaniya/spbnews_NI1252193_Bajjer_podtverdil_chto_slomavshij_nogu_Arias_vybyl_na_polgoda|загаловак=«Байер» подтвердил, что сломавший ногу Ариас выбыл на полгода|мова=ru|дата публікацыі=10 кастрычніка 2020|выдавец=ООО «Национальный спортивный телеканал»}}</ref>. == Дасягненьні == '''ПСВ''': * [[Чэмпіянат Нідэрляндаў па футболе|Чэмпіён Нідэрляндаў]]: 2015, 2016, 2018 * Уладальнік [[Супэркубак Нідэрляндаў па футболе|Супэркубка Нідэрляндаў]]: 2015, 2016 '''«Атлетыка»''': * Уладальнік [[Супэркубак УЭФА|Супэркубка УЭФА]]: 2018 '''«Цынцынаці»''': * Пераможца [[Сапортэрз Шылдс]]: 2023 '''«Баія»''': * [[Ліга Баяна|Чэмпіён штату Баія]]: 2025 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Transfermarkt}} * {{Soccerway}} * {{Worldfootball}} * {{Instagram|santiagoarias13}} {{Навігацыйная група |назоў = Арыяс у складзе [[Зборная Калюмбіі па футболе|зборнай Калюмбіі]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Кубак Амэрыкі па футболе|Кубках Амэрыкі]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Калюмбія}}; |Калюмбія на ЧС-2014 |Калюмбія на КА-2015 |Калюмбія на КА-2016 |Калюмбія на ЧС-2018 |Калюмбія на КА-2019 |Калюмбія на КА-2024 }} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Арыяс, Сант’яга}} [[Катэгорыя:Калюмбійскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Калюмбіі]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Ля-Экідад» Багата]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Спортынг» Лісабон]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу ПСВ Эйндговэн]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Атлетыка» Мадрыд]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Баер» Левэркузэн]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Гранада»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Цынцынаці»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Баія» Салвадор]] 8906ispoafwh8uweh82fzhib58f9ss2 Трэнт Аляксандар-Арнальд 0 194952 2620145 2620123 2025-06-15T12:55:04Z Dymitr 10914 /* Дасягненьні */ артаграфія 2620145 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст | Імя = Трэнт Аляксандар-Арнальд | клюб = [[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] | нумар = 66 | гады = 2016— | клюбы = [[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] | гульні(галы) = 237 (15) | нац гады = 2018— | нац зборная = {{Футбол Ангельшчына|няма}} | нац гульні(галы) = 33 (4) | абнаўленьне(клюб) = 9 лістапада 2024 | абнаўленьне(зборная) = 13 кастрычніка 2024 }} '''Трэнт Аляксандар-Арнальд''' ({{мова-en|Trent Alexander-Arnold}}; {{н}} 7 кастрычніка 1998 году) — ангельскі футбаліст, абаронца клюбу «[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]» і [[Зборная Ангельшчыны па футболе|нацыянальнай зборнай Ангельшчыны]]. == Дасягненьні == '''«Лівэрпул»''': * [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе|Чэмпіён Ангельшчыны]]: 2020, 2025 * Уладальнік [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубка Ангельшчыны]]: 2022 * Уладальнік [[Кубак футбольнай лігі Ангельшчыны|Кубка футбольнай лігі]]: 2022 * Уладальнік [[Супэркубак Ангельшчыны па футболе|Супэркубка Ангельшчыны]]: 2022 * Пераможца [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігі чэмпіёнаў]]: 2019 * Уладальнік [[Супэркубак УЭФА|Супэркубка УЭФА]]: 2019 * Пераможца [[клюбны чэмпіянату сьвету|клюбнага чэмпіянату сьвету]]: 2019 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Transfermarkt}} * {{Soccerway}} * {{Worldfootball}} {{Склад ФК Лівэрпул}} {{Навігацыйная група |назоў = Аляксандар-Арнальд у складзе [[Зборная Ангельшчыны па футболе|зборнай Ангельшчыны]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Чэмпіянат Эўропы па футболе|Эўропы]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Ангельшчына}}; |Ангельшчына на ЧС-2018 |Ангельшчына на ЧС-2022 |Ангельшчына на ЧЭ-2024 }} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Аляксандар-Арнальд, Трэнт}} [[Катэгорыя:Ангельскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Ангельшчыны]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Лівэрпул»]] ffotor5wanqjfwlljdbnowq96tverjl Віктар Клясан 0 195040 2620251 2585911 2025-06-16T08:07:28Z Dymitr 10914 /* Дасягненьні */ абнаўленьне зьвестак 2620251 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст | Імя = Віктар Клясан | клюб = [[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгаген]] | нумар = 7 | гады = 2009—2012<br/>2012—2017<br/>2017—2022<br/>2022— | клюбы = [[Вэрнаму (футбольны клюб)|Вэрнаму]]<br/>[[Эльфсборг Бурос|Эльфсборг]]<br/>[[Краснадар (футбольны клюб)|Краснадар]]<br/>[[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгаген]] | гульні(галы) = 31 (13)<br/>134 (33)<br/>114 (32)<br/>80 (22) | нац гады = 2012— | нац зборная = {{Футбол Швэцыя|няма}} | нац гульні(галы) = 74 (15) | абнаўленьне(клюб) = 24 лістапада 2024 | абнаўленьне(зборная) = 19 лістапада 2023 }} '''Ві́ктар Кля́сан''' ({{мова-sv|Viktor Claesson}}; нарадзіўся 2 студзеня 1992 году) — швэдзкі футбаліст, паўабаронца дацкага клюбу «[[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгаген]]» і [[Зборная Швэцыі па футболе|нацыянальнай зборнай Швэцыі]]. == Дасягненьні == '''«Эльфсборг»''': * [[Чэмпіянат Швэцыі па футболе|Чэмпіён Швэцыі]]: 2012 * Уладальнік [[Кубак Швэцыі па футболе|Кубка Швэцыі]]: 2014 '''«Капэнгаген»''': * [[Чэмпіянат Даніі па футболе|Чэмпіён Даніі]]: 2022, 2023, 2025 * Уладальнік [[Кубак Даніі па футболе|Кубка Даніі]]: 2023, 2025 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Transfermarkt}} * {{Soccerway}} * {{Worldfootball}} {{Навігацыйная група |назоў = Клясан у складзе [[Зборная Швэцыі па футболе|зборнай Швэцыі]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Чэмпіянат Эўропы па футболе|Эўропы]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Швэцыя}}; |Швэцыя на ЧС-2018 |Швэцыя на ЧЭ-2020 }} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Клясан, Віктар}} [[Катэгорыя:Швэдзкія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Швэцыі]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Вэрнаму»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Эльфсборг» Бурос]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Краснадар»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Капэнгаген»]] tpfdfwu1ea0b8h0urx6akakedct3k15 Вірджыл ван Дэйк 0 195089 2620136 2620114 2025-06-15T12:52:43Z Dymitr 10914 /* Дасягненьні */ абнаўленьне зьвестак 2620136 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст | Імя = Вірджыл ван Дэйк | клюб = [[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] | нумар = 4 | гады = 2011—2013<br/>2013—2015<br/>2015—2018<br/>2018— | клюбы = [[Гронінген (футбольны клюб)|Гронінген]]<br/>[[Сэлтык Глазга|Сэлтык]]<br/>[[Саўтгэмптан (футбольны клюб)|Саўтгэмптан]]<br/>[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] | гульні(галы) = 62 (7)<br/>76 (9)<br/>67 (4)<br/>209 (19) | нац гады = 2015— | нац зборная = {{Футбол Нідэрлянды|няма}} | нац гульні(галы) = 78 (9) | абнаўленьне(клюб) = 24 лістапада 2024 | абнаўленьне(зборная) = 16 лістапада 2024 }} '''Вірджыл ван Дэйк''' ({{мова-nl|Virgil van Dijk}}; нарадзіўся 8 ліпеня 1991 году) — нідэрляндзкі футбаліст, абаронца ангельскага клюбу «[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]» і [[Зборная Нідэрляндаў па футболе|нацыянальнай зборнай Нідэрляндаў]]. Лічыцца адным з найлепшых абаронцаў у сьвеце<ref>[https://www.skysports.com/football/news/11669/11659594/virgil-van-dijk-the-best-defender-in-the-world-says-paul-merson «Virgil van Dijk the best defender in the world, says Paul Merson»]. Sky Sports.</ref>. Вылучаецца сваёй сілай, лідэрствам і добрай гульнёй у паветры<ref>[https://web.archive.org/web/20190320092735/http://www.sportbible.com/football/reactions-take-a-bow-news-virgil-van-dijk-voted-the-best-defender-in-world-football-20190316 «Virgil Van Dijk Voted The Best Defender In World Football»]. Sportbible.</ref><ref>[https://www.skysports.com/football/news/11669/11659594/virgil-van-dijk-the-best-defender-in-the-world-says-paul-merson «Virgil van Dijk the best defender in the world, says Paul Merson»]. Sky Sports.</ref><ref>[https://www.uefa.com/uefachampionsleague/news/newsid=2618579.html «Virgil van Dijk: Champions League Defender of the Season»]. UEFA.</ref>. Гулец стаўся першым абаронцам, які здабыў тутыл гульца году паводле вэрысіі УЭФА<ref>[https://www.uefa.com/uefachampionsleague/news/newsid=2618573.html «Virgil van Dijk wins UEFA Men’s Player of the Year award»]. UEFA.</ref>. == Дасягненьні == '''«Сэлтык»''': * [[Чэмпіянат Шатляндыі па футболе|Чэмпіён Шатляндыі]]: 2014, 2015 * Уладальнік [[Кубак футбольнай лігі Шатляндыі|Кубка шатляндзкай лігі]]: 2015 '''«Лівэрпул»''': * [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе|Чэмпіён Ангельшчыны]]: 2020, 2025 * Уладальнік [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубка Ангельшчыны]]: 2022 * Уладальнік [[Кубак футбольнай лігі Ангельшчыны|Кубка футбольнай лігі]]: 2022, 2024 * Уладальнік [[Супэркубак Ангельшчыны па футболе|Супэркубка Ангельшчыны]]: 2022 * Пераможца [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігі чэмпіёнаў]]: [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2018—2019 гадоў|2019]] * Уладальнік [[Супэркубак УЭФА|Супэркубка УЭФА]]: 2019 * Пераможца [[Клюбны чэмпіянат сьвету па футболе|клюбнага чэмпіянату сьвету]]: 2019 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Transfermarkt}} * {{Soccerway}} * {{Worldfootball}} {{Склад ФК Лівэрпул}} {{Навігацыйная група |назоў = Ван Дэйк у складзе [[Зборная Нідэрляндаў па футболе|зборнай Нідэрляндаў]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Чэмпіянат Эўропы па футболе|Эўропы]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Нідэрлянды}}; |Нідэрлянды на ЧС-2022 |Нідэрлянды на ЧЭ-2024 }} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:ван Дэйк, Вірджыл}} [[Катэгорыя:Нідэрляндзкія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Нідэрляндаў]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Гронінген»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Сэлтык» Глазга]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Саўтгэмптан»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Лівэрпул»]] 1cca7nulh16hke4a9daz44i1469c4ka Эндру Робэртсан 0 195126 2620144 2620122 2025-06-15T12:54:51Z Dymitr 10914 /* Дасягненьні */ артаграфія 2620144 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст | Імя = Эндру Робэртсан | клюб = [[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] | нумар = 26 | гады = 2012—2013<br/>2013—2014<br/>2014—2017<br/>2017— | клюбы = [[Кўінз Парк Глазга]]<br/>[[Дандзі Юнайтэд]]<br/>[[Гал Сіці]]<br/>[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] | гульні(галы) = 36 (2)<br/>36 (3)<br/>102 (4)<br/>229 (10) | нац гады = 2014— | нац зборная = {{Футбол Шатляндыя|няма}} | нац гульні(галы) = 80 (4) | абнаўленьне(клюб) = 24 лістапада 2024 | абнаўленьне(зборная) = 18 лістапада 2024 }} '''Эндру Робэртсан''' ({{мова-en|Andrew Robertson}}; нарадзіўся 11 сакавіка 1994 году) — шатляндзкі футбаліст, абаронца ангельскага клюбу «[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]» і [[Зборная Шатляндыі па футболе|нацыянальнай зборнай Шатляндыі]]. == Дасягненьні == '''«Лівэрпул»''': * [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе|Чэмпіён Ангельшчыны]]: 2020, 2025 * Уладальнік [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубка Ангельшчыны]]: 2022 * Уладальнік [[Кубак футбольнай лігі Ангельшчыны|Кубка футбольнай лігі]]: 2022, 2024 * Уладальнік [[Супэркубак Ангельшчыны па футболе|Супэркубка Ангельшчыны]]: 2022 * Пераможца [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігі чэмпіёнаў]]: [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2018—2019 гадоў|2019]] * Уладальнік [[Супэркубак УЭФА|Супэркубка УЭФА]]: 2019 * Пераможца [[клюбны чэмпіянат сьвету па футболе|клюбнага чэмпіянату сьвету]]: 2019 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{soccerway}} {{Склад ФК Лівэрпул}} {{Навігацыйная група |назоў = Робэртсан у складзе [[Зборная Шатляндыі па футболе|зборнай Шатляндыі]] на [[Чэмпіянат Эўропы па футболе|чэмпіянатах Эўропы]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Шатляндыя}}; |Шатляндыя на ЧЭ-2020 |Шатляндыя на ЧЭ-2024 }} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Робэртсан, Эндру}} [[Катэгорыя:Шатляндзкія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Шатляндыі]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Дандзі Юнайтэд»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Гал Сіці»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Лівэрпул»]] 15omrdxtptfsmjhgyx0nqkn2yof9z5l Андрэас Крыстэнсэн 0 212132 2620189 2615484 2025-06-15T19:45:19Z Dymitr 10914 /* Дасягненьні */ абнаўленьне зьвестак 2620189 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст | Імя = Андрэас Крыстэнсэн | клюб = [[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] | нумар = 15 | гады = 2015—2022<br/>2015—2017<br/>2022— | клюбы = [[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]]<br/>→ [[Барусія Мёнхэнглядбах|Барусія М.]] (арэнда)<br/>[[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] | гульні(галы) = 93 (0)<br/>62 (5)<br/>54 (3) | нац гады = 2015— | нац зборная = {{Футбол Данія|няма}} | нац гульні(галы) = 74 (3) | абнаўленьне(клюб) = 17 жніўня 2024 | абнаўленьне(зборная) = 29 чэрвеня 2024 }} '''Андрэ́ас Кры́стэнсэн''' ({{мова-da|Andreas Christensen}}; нарадзіўся 10 красавіка 1996 году) — дацкі футбаліст, абаронца гішпанскага клюбу «[[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]]» і [[Зборная Даніі па футболе|нацыянальнай зборнай Даніі]]. Ёсьць сынам былога брамніка «[[Брэнбю Капэнгаген|Брэнбю]]» [[Стэн Крыстэнсэн|Стэна Крыстэнсэна]]. Выхаванец акадэміі «Брэнбю» гулец зьехаў у Ангельшчыну, дзе далучыўся да «[[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]]», аднак практыку атрымаў у [[Нямеччына|Нямеччыне]]. Абаронца два гады правёў у мёнхэнглядбаскай «[[Барусія Мёнхэнглядбах|Барусіі]]», перш чым павярнуўся ў «Чэлсі». == Кар’ера == === Клюбная === Пачаў займацца футболам у клюбе «[[Ск’ёль Біркерэд|Ск’ёль]]», а пазьней далучыўся да акадэміі «[[Брэнбю Капэнгаген|Брэнбю]]». У сталічным клюбе правёў восем гадоў, прыцягваючы цікавасьць элітных клюбаў Эўропы, уключаючы «[[Арсэнал Лёндан|Арсэнал]]», «[[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]]», «[[Манчэстэр Сіці]]» і «[[Баварыя Мюнхэн|Баварыі]]». 7 лютага 2012 году Крыстэнсэн вырашыў скласьці дамову з «Чэлсі», у часы калі галоўнай дружынай кіраваў [[Андрэ Вілаш-Боаш]]. Упершыню далучыўся да старэйшай каманды 19 траўня 2013 году на апошнюю гульню [[Прэм’ер-Ліга 2012—2013 гадоў|сэзону 2012—2013 гадоў]], але на пляцоўцы не зьявіўся. У перадсэзонным туры па ЗША да [[Прэм’ер-Ліга 2013—2014 гадоў|сэзону 2013—2014 гадоў]] ён уваходзіў да асноўнай дружыны і падпісаў прафэсійны кантракт пасьля гэтага<ref>[https://web.archive.org/web/20140815081559/http://www.chelseafc.com/teams/first-team/andreas-christensen.html «Christensen Chelsea Profile»]. Chelsea F.C.</ref>. [[Файл:Andreas Christensen.jpg|значак|зьлева|Крыстынсэн у колерах «Чэлсі» ў 2013 годзе.]] Датчанін дэбютаваў у прафэсійным футболе 28 кастрычніка 2014 году, калі згуляў усе 90 хвілінаў на пазыцыі правага абаронцы, калі «Чэлсі» здабыў перамогу зь лікам 2:1 у матчы супраць «[[Шрусбэры Таўн]]» у чацьвертым раўндзе [[Кубак футбольнай лігі Ангельшчыны|Кубка лігі]]<ref>[https://www.bbc.co.uk/sport/0/football/29699744 «Shrewsbury 1–2 Chelsea»]. BBC Sport.</ref>. Апасьля спартовец зноўку працяглы час не выходзіў на поле, зьявіўшыся на газоне толькі 24 студзеня 2015 году, калі згуляў у матчы супраць «[[Брэдфард Сіці]]» ў [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубку Ангельшчыны]], дзе «сінія» трывалі паразу зь лікам 2:4<ref>[https://www.bbc.co.uk/sport/0/football/30860394 «Chelsea 2–4 Bradford»]. BBC Sport.</ref>. 24 траўня абаронца дэбютаваў у [[Прэм’ер-Ліга|Прэм’ер-лізе]] ў матчы супраць «Сандэрлэнда», замяніўшы [[Джон Обі Мікел|Джона Обі Мікела]] на 12-й хвіліне матчы<ref>[https://www.bbc.co.uk/sport/0/football/32770811 «Chelsea 3–1 Sunderland»]. BBC Sport.</ref>. Гульня скончылася зь лікам 3:1 на карысьць «Чэлсі». Зважаючы на тое, што Крыстэнсэн зьвявіўся на пляцоўцы толькі раз за сэзон, тагачасны трэнэр [[Жузэ Маўрыньню]] заявіў, што датчанін атрымае мэдаль ад свайго клюба за свой унёсак<ref>[http://www.espn.co.uk/football/chelsea/story/2450893/jose-mourinho-every-chelsea-player-to-get-prem-medal «Every Chelsea player to get a Premier League medal says Jose Mourinho»]. ESPN.</ref>. 10 ліпеня 2015 году Крыстэнсэн далучыўся да мёнхэнглядбаскай «[[Барусія Мёнхэнглядбах|Барусіі]]» паводле двухгадовага пагадненьне аб арэндзе<ref>[https://www.chelseafc.com/news/latest-news/2015/07/german-loan-for-christensen.html «German loan for Christensen»]. Chelsea F. C.</ref>. Гулец дэбютаваў 10 жніўня супраць «[[Санкт-Паўлі Гамбург|Санкт-Паўлі]]» ў першым раўндзе [[Кубак Нямеччыны па футболе|Кубка Нямеччыны]], а празь пяць дзён выйшаў на пляцоўку ў матчы розыгрышу [[Бундэсьліга|Бундэсьлігі]] супраць дортмундзкай «[[Барусія Дортмунд|Барусіі]]», дзе новая дружына абаронцы трывала сакрушальную паразу зь лікам 4:0. 5 лютага 2016 году ён адзначыўся першым голам у прафэсійнае кар’еры, калі двойчы трапна ўлучыў мяч у браму «[[Вэрдэр Брэмэн|Вэрдэру]]» (5:1)<ref>[https://web.archive.org/web/20221015152110/https://www.bundesliga.com/en/news/Bundesliga/blmd20n-borussia-moenchengladbach-5-1-sv-werder-bremen-post-match-reaction.jsp «Mönchengladbach delight at dismantling Bremen»]. Bundesliga.</ref>. Пасьля ўражлівага дэбютнага сэзону Крыстэнсэн быў прызнаны футбалістам сэзону ў клюбе, апярэдзіўшы капітана [[Граніт Джака|Граніта Джаку]]<ref>[http://metro.co.uk/2016/06/13/chelsea-prodigy-andreas-christensen-wins-borussia-monchegladbach-player-of-the-year-ahead-of-arsenals-granit-xhaka-5942365/ «Chelsea prodigy Andreas Christensen wins Borussia Monchegladbach player of the year ahead of Arsenal’s Granit Xhaka»]. Metro.</ref>. Пасьля такога посьпеху «Барусія» спрабавала выкупіць гульца, аднак «Чэлсі» адхіліла прапанову ў памеры 14,25 млн фунтаў стэрлінгаў<ref>[http://www.skysports.com/football/news/11668/10506225/chelsea-reject-borussia-monchengladbach-bid-for-andreas-christensen-sky-sources «Chelsea reject Borussia Monchengladbach bid for Andreas Christensen»]. Sky Sports.</ref>. 12 жніўня 2017 году Крыстэнсэн упершыню выступіў у кашулі «Чэлсі» пасьля двухгадовай адсутнасьці, выйшаўшы з лавы запасных, калі замяніў капітана [[Гэры Кэгіл]]а ў хатнім матчы супраць «[[Бэрнлі (футбольны клюб)|Бэрнлі]]», дзе «сінія» трывалі паразу зь лікам 2:3<ref>[https://www.bbc.co.uk/sport/football/40835426 «Chelsea 2–3 Burnley»]. BBC Sport.</ref>. Праз восем дзён ён пачаў гульню ў стартавым складзе ў пераможным матчы супраць «[[Тотэнгэм Готспур]]у» (2:1) на [[Ўэмблі]]<ref>[https://www.bbc.com/sport/football/40914668 «Tottenham Hotspur 1–2 Chelsea»]. BBC Sport.</ref>. У гэтым [[Прэм’ер-Ліга 2017—2018 гадоў|сэзоне 2017—2018 гадоў]] па вяртаньні датчанін правёў 27 матчаў за лёнданцаў у чэмпіянаце і зьявіўся ў трох матчах Кубка Ангельшчыны, які зноўку скарыўся «Чэлсі». Новы галоўны трэнэр [[Маўрыцыё Сары]] аддаваў перавагу спалучэньню [[Давід Луіс|Давіда Луіса]] і [[Антоніё Рудыгер]]а ў цэнтральнай зоне абароны, таму да лютага 2019 году Крыстэнсэн правёў толькі 15 матчаў, толькі два зь якіх прыпалі на гульні чэмпіянату. Праз такую сытуацыю датчанін не выключаў свой сыход з клюбу<ref>[https://www.goal.com/en-gh/news/christensen-had-doubts-but-never-considered-leaving-chelsea/1onure75w5lpv1lfg1tlqzis4y «Christensen had 'doubts' but never considered leaving Chelsea»]. Goal.com.</ref>. 29 траўня 2021 году абаронца замяніў [[Т’ягу Сылва|Т’ягу Сылву]] на 39-й хвіліне ў [[фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021 году|фінале Лігі чэмпіёнаў 2021 году]], дзе сталічныя футбалісты перамаглі «Манчэстэр Сіці» зь лікам 1:0<ref>[https://www.uefa.com/uefachampionsleague/news/0269-12650cedca55-37515f69768e-1000--report-chelsea-claim-second-title/ «Man. City 0-1 Chelsea: Havertz gives Blues second Champions League triumph»]. UEFA.</ref> . 4 ліпеня 2022 году Крыстэнсэн далучыўся да табару «[[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёны]]», склаўшы чатырохгадовую ўгоду. Прыкметна, што за пераход гульца «Чэлсі» на атрымаў грошаў<ref>[https://www.fcbarcelona.com/en/football/first-team/news/2666783/christensen-second-signing-for-fc-barcelona «Christensen, second signing for FC Barcelona»]. FC Barcelona.</ref>. 13 жніўня гулец дэбютаваў за новы клюб у безгалявой нічыі супраць «[[Раё Вальекана Мадрыд|Раё Вальекана]]»<ref>[https://www.goal.com/en-in/news/barcelona-frustrated-rayo-vallecano-opening-night/bltcd5e7b01eea1ab09 «Barcelona frustrated by Rayo Vallecano as Lewandowski & Raphinha’s La Liga debuts spoiled»]. Goal.com.</ref>. === Міжнародная === 8 чэрвеня 2015 году Крыстэнсэн дэбютаваў у складзе нацыянальнай [[зборная Даніі па футболе|зборнай Даніі]] ў хатнім пераможным матчы супраць [[зборная Чарнагорыі па футболе|зборнай Чарнагорыі]] (2:1), замяніўшы на 69-й хвіліне [[П’ер Гёйб’ерг|П’ера-Эміля Гёйб’ерга]]<ref>[http://ekstrabladet.dk/sport/kommentarer/allanolsen/pierre-emile-er-vores-panzerwagen/5598839 «Pierre-Emile er vores panzerwagen!»]. Ekstra Bladet.</ref>. 24 сакавіка 2016 году гулец упершыню зьявіўся ў стартавым складзе таварыскага матчу супраць [[зборная Ісьляндыі па футболе|зборнай Ісьляндыі]], дзе датчане здабылі перамогу зь лікам 2:1. Крыстэнсэн згуляў у шасьці матчаў кваліфікацыі да [[чэмпіянат сьвету па футболе 2018 году|чэмпіянату сьвету 2018 году]]. 14 лістапада 2017 году ён нават забіў свой першы гол у пераможным матчы супраць [[зборная Ірляндыі па футболе|зборная Ірляндыі]] (5:1)<ref>[https://www.bbc.com/sport/football/41884909 «Republic of Ireland 1–5 Denmark»]. BBC Sport.</ref>. Гулец ня толькі трапіў на чэмпіянат сьвету 2018 году, але і стала зьяўляўся на пляцоўцы ў пары да [[Сыман К’ер|Сымана К’ера]]. Гэта сталася мажлівым праз траўму [[Андрэас Б’елян|Андрэаса Б’еляна]]. Крыстэнсэн быў адным з ключавых гульцоў зборнай падчас кампаніі [[чэмпіянат Эўропы па футболе 2020 году|чэмпіянату Эўропы 2020 году]], правёўшы ўсе шэсьць гульняў турніру<ref>[https://www.uefa.com/uefaeuro-2020/teams/players/250041718--andreas-christensen/statistics/ «UEFA Euro 2020 Player Statistics: Andreas Christensen»]. UEFA.</ref>. 21 чэрвеня 2021 году ў матчы Эўра-2020 году супраць [[зборная Расеі па футболе|зборнай Расеі]] ён ўлучыў мяч у браму, дапамогшы дружыне здабыць перамогу зь лікам 4:1<ref>[https://www.uefa.com/uefaeuro-2020/news/026a-1293564706d6-1097d4b9d0ec-1000--russia-1-4-denmark-dazzling-danes-storm-into-last-16/ «Russia 1-4 Denmark: Dazzling Danes storm into last 16»]. UEFA.</ref>. == Дасягненьні == '''«Чэлсі»''': * Пераможца [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігі чэмпіёнаў]]: 2021 * Пераможца [[Ліга Эўропы УЭФА|Лігі Эўропы]]: [[Ліга Эўропы УЭФА 2018—2019 гадоў|2019]] * Уладальнік [[Супэркубак УЭФА|Супэркубка УЭФА]]: 2021 * Пераможца [[Клюбны чэмпіянат сьвету па футболе|клюбнага чэмпіянату сьвету]]: 2021 '''«Барсэлёна»''': * [[Чэмпіянат Гішпаніі па футболе|Чэмпіён Гішпаніі]]: 2023, 2025 * Уладальнік [[Кубак Гішпаніі па футболе|Кубка Гішпаніі]]: 2025 * Уладальнік [[Супэркубак Гішпаніі па футболе|Супэркубка Гішпаніі]]: 2023, 2025 == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Transfermarkt}} * {{Soccerway}} {{Склад ФК Барсэлёна}} {{Навігацыйная група |назоў = Крыстэнсэн у складзе [[Зборная Даніі па футболе|зборнай Даніі]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Чэмпіянат Эўропы па футболе|Эўропы]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Данія}}; |Данія на ЧС-2018 |Данія на ЧЭ-2020 |Данія на ЧС-2022 |Данія на ЧЭ-2024 }} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Крыстэнсэн, Андрэас}} [[Катэгорыя:Дацкія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Даніі]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Чэлсі» Лёндан]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Барусія» Мёнхэнглядбах]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Барсэлёна»]] mh4fpiyi7cn30r6ury19t7xe63e8qa1 Фабію Энрыке Таварэс 0 212271 2620265 2585535 2025-06-16T09:07:23Z Dymitr 10914 /* Дасягненьні */ абнаўленьне зьвестак 2620265 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст | Імя = Фабіньню | клюб = [[Аль-Ітыгад Джыда|Аль-Ітыгад]] | нумар = 8 | гады = 2012—2015<br/>2012—2013<br/>2013—2015<br/>2015—2018<br/>2018—2023<br/>2023— | клюбы = [[Рыю Аві Віла-ду-Кондзі|Рыю Аві]]<br/>→ [[Рэал Мадрыд Кастыльля|Рэал Кастыльля]] (арэнда)<br/>→ [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] (арэнда)<br/>[[Манака (футбольны клюб)|Манака]]<br/>[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]<br/>[[Аль-Ітыгад Джыда|Аль-Ітыгад]] | гульні(галы) = 0 (0)<br/>30 (2)<br/>26 (0)<br/>141 (23)<br/>151 (8)<br/>30 (3) | нац гады = 2015— | нац зборная = {{Футбол Бразылія|няма}} | нац гульні(галы) = 29 (0) | абнаўленьне(клюб) = 24 лістапада 2024 | абнаўленьне(зборная) = 2 сьнежня 2022 }} '''Фа́бію Энры́ке Тава́рэс''' ({{мова-pt|Fábio Henrique Tavares}}), таксама вядомы як '''Фабіньню''' ({{мова-pt|Fabinho}}; нарадзіўся 23 кастрычніка 1993 году) — бразыльскі футбаліст, паўабаронца саудаўскага клюбу «[[Аль-Ітыгад Джыда|Аль-Ітыгад]]» і [[Зборная Бразыліі па футболе|нацыянальнай зборнай Бразыліі]]. == Дасягненьні == '''«Манака»''': * [[Чэмпіянат Францыі па футболе|Чэмпіён Францыі]]: 2017 '''«Лівэрпул»''': * [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе|Чэмпіён Ангельшчыны]]: 2020 * Уладальнік [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубка Ангельшчыны]]: 2022 * Уладальнік [[Кубак футбольнай лігі Ангельшчыны|Кубка футбольнай лігі]]: 2022 * Уладальнік [[Супэркубак Ангельшчыны па футболе|Супэркубка Ангельшчыны]]: 2022 * Пераможца [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігі чэмпіёнаў]]: [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2018—2019 гадоў|2019]] * Уладальнік [[Супэркубак УЭФА|Супэркубка УЭФА]]: 2019 * Пераможца [[клюбны чэмпіянат сьвету па футболе|клюбнага чэмпіянату сьвету]]: 2019 '''«Аль-Ітыгад»''': * [[Чэмпіянат Саудаўскай Арабіі па футболе|Чэмпіён Саудаўскай Арабіі]]: 2025 * Уладальнік [[Кубак Саудаўскай Арабіі па футболе|Кубка Саудаўскай Арабіі]]: 2025 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Transfermarkt}} * {{soccerway}} {{Навігацыйная група |назоў = Алвэс у складзе [[Зборная Бразыліі па футболе|зборнай Бразыліі]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Кубак Амэрыкі па футболе|Кубках Амэрыкі]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Бразылія}}; |Бразылія на КА-2015 |Бразылія на КА-2016 |Бразылія на КА-2021 |Бразылія на ЧС-2022 }} [[Катэгорыя:Бразыльскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Бразыліі]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Рэал» Мадрыд]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Манака»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Лівэрпул»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Аль-Ітыгад» Джыда]] f9mm1xt7yov7j3pdwj52t6r3pjdoboi Джо Гомэс 0 212325 2620134 2620112 2025-06-15T12:52:17Z Dymitr 10914 /* Дасягненьні */ артаграфія 2620134 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст | Імя = Джо Гомэс | клюб = [[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] | нумар = 2 | гады = 2014—2015<br/>2015— | клюбы = [[Чарлтан Атлетык Лёндан|Чарлтан Атлетык]]<br/>[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] | гульні(галы) = 21 (0)<br/>143 (0) | нац гады = 2017— | нац зборная = {{Футбол Ангельшчына|няма}} | нац гульні(галы) = 15 (0) | абнаўленьне(клюб) = 2 лістапада 2024 | абнаўленьне(зборная) = 7 чэрвеня 2024 }} '''Джо Гомэс''' ({{мова-en|Joe Gomez}}; нарадзіўся 23 траўня 1997 году) — ангельскі футбаліст, абаронца клюбу «[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]» і [[Зборная Ангельшчыны па футболе|нацыянальнай зборнай Ангельшчыны]]. == Дасягненьні == '''«Лівэрпул»''': * [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе|Чэмпіён Ангельшчыны]]: 2020, 2025 * Уладальнік [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубка Ангельшчыны]]: 2022 * Уладальнік [[Кубак футбольнай лігі Ангельшчыны|Кубка футбольнай лігі]]: 2022, 2024 * Уладальнік [[Супэркубак Ангельшчыны па футболе|Супэркубка Ангельшчыны]]: 2022 * Пераможца [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігі чэмпіёнаў]]: [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2018—2019 гадоў|2019]] * Уладальнік [[Супэркубак УЭФА|Супэркубка УЭФА]]: 2019 * Пераможца [[клюбны чэмпіянату сьвету|клюбнага чэмпіянату сьвету]]: 2019 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://www.soccerway.com/players/joseph-gomez/290182/ Профіль на soccerway.com]{{Ref-en}} {{Склад ФК Лівэрпул}} {{Ангельшчына на ЧЭ-2024}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Гомэс, Джо}} [[Катэгорыя:Ангельскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Ангельшчыны]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Чарлтан Атлетык» Лёндан]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Лівэрпул»]] n11p906vs5vcttzwm9j6jjhfo0l5ni7 Станіслаў Ежы Лец 0 235817 2620262 2430202 2025-06-16T09:01:04Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620262 wikitext text/x-wiki {{Пісьменьнік}} '''Станіслаў Ежы Лец''' ({{мова-pl|Stanisław Jerzy Lec}}; {{Нарадзіўся|6|3|1909}}, [[Львоў|Лембэрг]], [[Аўстра-Вугоршчына]] — {{Памёр|7|5|1966}}, [[Варшава]], [[Польшча]]) — выдатны польскі [[паэт]], [[філёзаф]], пісьменьнік-сатырык і афарыст XX стагодзьдзя. == Біяграфічныя звесткі == Нарадзіўся 6 сакавіка 1909 году ў [[Львоў|Лембэргу]] ([[Аўстра-Вугоршчына]]). У 1933 годзе скончыў [[Львоўскі ўнівэрсытэт]]. У 1941—43 гадах быў вязьнем нацысцкага канцлягера. У 1946—50 гадах — аташэ Польскай місіі ў [[Вена|Вене]]. Памёр 7 мая 1966 году ў [[Варшава|Варшаве]]. Пахаваны ў Варшаве на [[Старыя Павонзкі|Павонзкаўскіх могілках]]. == Творчасьць == Першая кніга вершаў — «Колеры» (1933). Аўтар зборнікаў рэфлексійна-лірычных вершаў «Палявы нататнік» (1946), «Ерусалімскі рукапіс» (1956), «Да Абэля і Каіна» (1961), «Паэмы, падрыхтаваныя да скоку» (1964), а таксама сатырычных твораў і фрашак (зборнікі «Заасад», 1935; «Прагулка цыніка», 1946; «Зьдзекуюся і пытаюся пра дарогу», 1959, і інш.). Майстар кароткага філязофскага парадоксу. У цыклях афарызмаў «Непрычасаныя думкі» (1957), «Новыя непрычасаныя думкі» (1964) пры дапамозе жарту, іроніі, сарказму, алюзіі, гульні словаў выказваў пратэст супраць дагматызму і любых формаў гвалту над асобай. == Творы == * Колеры (''Barwy'') (1933) * Пахне зямлёй (''Ziemia pachnie'') (1939) * Палявы нататнік (''Notatnik polowy'') (1946) * Жыцьце гэта — фрашка (''Życie jest fraszką'') (1948) * Новыя вершы (''Nowe wiersze'') (1950) * Ерусалімскі рукапіс (''Rękopis jerozolimski'') (1956) * Непрычасаныя думкі (''Myśli nieuczesane'') (1957) * Кплю і пытаю пра дарогу? (''Kpię i pytam о drogę?'') (1959) * Да Абэля і Каіна (''Do Abla i Kaina'') (1961) * Аб’ява аб вышуку (''List gończy'') (1963) * Паэмы, гатовыя да скачка (''Poema gotowe do skoku'') (1964) == Бібліяграфія == * Utwory wybrane. T 1-2. Warszawa, 1977. == Беларускія пераклады == * 3 «Непрычасаных думак» / пер. У. Арлоў. // Далягляды. Мн., 1990. * Цынік на прагулцы: выбраныя вершы і фрашкі / Станислаў Ежы Лец. — Vilnius [Вільнюс] : Логвінаў, 2021. — 349 с. ==Крыніцы== {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == {{Вікіцытатнік}} * [http://dziejaslou.by/liec-%E2%84%9692/ dziejaslou.by]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [https://knihi.com/Stanislau_Jezy_Lec/Z_Nieprycasanych_dumak.html knihi.com] * [http://prajdzisvet.org/texts/kits/frashkazbor.html Фрашказбор] * [https://litrazh.org/article/avelyu-i-kainu ЛітРАЖ] {{Бібліяінфармацыя}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Лец Станіслаў}} [[Катэгорыя:Польскамоўныя паэты і паэткі]] [[Катэгорыя:Польскія літаратары]] [[Катэгорыя:Паэты Польшчы]] [[Катэгорыя:Пахаваныя на Павонзкаўскіх могілках]] 6vlfna3vnzb87wa3kpiqd0s7b9z5azm Слоўнік Насовіча 0 240171 2620246 2340472 2025-06-16T07:55:33Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620246 wikitext text/x-wiki {{Літаратурны твор |Назва = Слоўнік беларускай мовы |Выява = Dictionary Nasovic Title Page .jpg |Памер = |Подпіс выявы = |Жанр = слоўнік |Аўтар = [[Іван Насовіч]] |Мова арыгіналу = [[Беларуская мова|беларуская]] |Напісаны = |Публікацыя = |Асобнае выданьне = |Выдавецтва = |Сэрыя = |Колькасьць старонак = |Ілюстратар = |Афармленьне = |Пераклад = |Перакладчык = |Носьбіт = |Папярэдні твор = |Наступны твор = |ISBN = |Электронная вэрсія = |ВікіКрыніца-тэкст = }} '''«Сло́ўнік белару́скай гаво́ркі»''' ({{мова-ru|«Словарь белорусского наречия»|скарочана}}) — слоўнік [[Беларуская мова|беларускай мовы]], складзены [[Іван Насовіч|Іванам Насовічам]] і выдадзены ў 1870 годзе Імпэратарскай акадэміяй навук у [[Санкт-Пецярбург]]у. Лічыцца адной з найкаштоўнейшых крыніцаў беларускай [[лексыкаграфія|лексыкаграфіі]]. Стаў асноўнай крыніцай (хоць карысталіся ім часам некрытычна) дзеля ўкладаньня іншых слоўнікаў. Актыўна выкарыстоўваўся рэдактарамі і аўтарамі газэты «[[Наша Ніва]]»<ref>[https://belarus.github.io/Slouniki-Nasovic/art2.html Ад укладальнікаў], Іван Насовіч. Слоўнік беларускай мовы (электронная вэрсія)</ref>. == Гісторыя == Па заняпадзе беларускай мовы ў XVII—XVIII стагодзьдзях «Слоўнік Насовіча» стаў першым навуковым даведнікам зь лексыкі беларускай мовы сярэдзіны XIX ст. На той час улады [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] не лічылі беларускую асобнай мовай, аднак урэшце гэтая праца моцна паспрыяла ўмацаваньню нацыянальнай сьвядомасьці [[беларусы|беларусаў]]. Слоўнік доўгі час заставаўся адзінай навуковай крыніцай беларускага слова і меў уплыў на многія моўныя і нацыятворчыя працэсы. У 1920-я гады, калі ў Беларусі ішоў актыўны працэс моўнага будаваньня, ён карыстаўся надзвычай шырокім попытам. Уплыў слоўніка заўважны і ў лексыцы тагачасных беларускіх пісьменьнікаў. Слоўнік Насовіча доўгі час быў бадай адзінай крыніцай беларускай мовы і для замежных дасьледнікаў-славістаў, якія часта спасылаліся на яго ў сваіх працах. == Апісаньне == Рэестар слоўніка ўлучае каля 35 тысячаў словаў. Спэцыялісты адзначаюць, што ў слоўніку пераважае паўночна-заходняя дыялектная [[лексыка]], але яго цяжка назваць адназначна дыялектным, бо ў ім сумяшчаюцца таксама і рысы тлумачальнага і перакладнога слоўніка, што робіць яго ўнівэрсальным. Каштоўнасьць слоўніка выяўляецца ня толькі ў яго ўнікальным спалучэньні характэрных рысаў самых розных паводле тыпу слоўнікаў, але і ў тым, што ён зьмяшчае багаты ілюстрацыйны матэрыял на падставе народных песень, прыказак, прымавак, фразэалягізмаў. == Маніпуляцыі з этнонімамі == {{Асноўны артыкул|Летувізацыя|Русіфікацыя Беларусі}} Да шырока вядомай беларускай назвы расейцаў — [[маскаль]] — слоўнік дае толькі адно расейскае значэньне «''солдатъ''»<ref>Носович И. Словарь белорусского наречия. — СПб., 1870. С. 290.</ref>. Тым часам да беларускага слова «''[[ліцьвіны|литвинъ]]''» даецца расейскі адпаведнік «''литовецъ''» і прыклад ужываньня «''литвинъ як линъ''»{{Заўвага|Выдадзены ў 2011 годзе [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|Нацыянальнай акадэміяй навук Беларусі]] «Слоўнік беларускіх народных параўнанняў» дае наступнае тлумачэньне выразу «''ліцьвін як лін''»: «''Пра характар колішняга беларуса — дужага, моцнага, выкрутлівага, якога голай рукой ня возьмеш''»<ref>Слоўнік беларускіх народных параўнанняў. — {{Менск (Мінск)}}: Беларуская навука, 2011. С. 241.</ref>}}, сьледам прыводзіцца слова «''[[Ліцьвякі|литвякъ]]''», якому даецца расейскае тлумачэньне «''тоже, что литвинъ''» і прыклад ужываньня «''литвяки по нашему не говоруць''»<ref>Носович И. Словарь белорусского наречия. — СПб., 1870. С. 269.</ref>. Аднак у іншым месцы слоўніка — у якасьці прыкладу да слова «[[Бацьвіньне|боцвинне]]» — прыводзіцца радок зь беларускай народнай песьні «''Кузьма и Дземьянъ два лицвины, принешли горшочекъ боцвиння''»<ref name="Nasovic-1870-31">Носович И. Словарь белорусского наречия. — СПб., 1870. [https://books.google.by/books?id=tRsOdAcJl5MC&pg=PA31&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi1tLettczzAhUkSfEDHd_MCTQQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&f=false С. 31].</ref>{{Заўвага|Як зазначаюць сучасныя дасьледнікі, сьвятых Кузьму і Дзям’яна беларусы здаўна лічылі сваімі апекунамі і дарадцамі: у беларускім фальклёры адлюстроўваецца вера ў тое, што Кузьма і Дзям’ян дапамагалі сялянам у іх галоўных клопатах — сенакосе, падрыхтоўцы да жніва, малацьбе. Сярод іншага, менавіта Кузьма і Дзям'ян дапамагаюць ліцьвіну паводле сюжэту ўкраінскай інтэрмэдыі XVIII стагодзьдьзя<ref name="Kabrzyckaja-2007">Кабржыцкая Т., Рагойша У. Феномен часу: драматургія Кіева-Магілянцаў як выява ўкраінска-беларускай культурнай супольнасці // Беларусь і беларусы ў прасторы і часе: зборнік да 75-годдзя прафесара Адама Мальдзіса / Грамадскае аб’яднанне «Міжнародная асацыяцыя беларусістаў», Польскі інстытут у Мінску. — {{Менск (Мінск)}}, 2007. С. 140―151</ref>}}. На рэдагаваньне слоўніка з боку Расейскай акадэміі навук супраць волі аўтара (а менавіта — зьмену назвы мовы з «крывіцкай» на «беларускую») зьвяртаў увагу гісторык і мовазнаўца [[Ян Станкевіч]] на падставе апублікаваных у 1928 годзе асабістых сшыткаў Івана Насовіча<ref>[[Веда (часопіс)|Веда]]. № 2, 1952. С. 53—54.</ref>. Раней за слоўнік Насовіча, у 1863 годзе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Шырынскі-Шыхматаў||ru|Ширинский-Шихматов, Александр Прохорович}} на сродкі [[Віленская навучальная акруга|Віленскай навучальнай акругі]] вялікім накладам надрукаваў «Рассказы на белорусском наречии»<ref>[[Алег Латышонак|Латышонак А.]] [https://web.archive.org/web/20220326050408/http://dziejaslou.by/old/www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/lat902ec.html?OpenDocument Гутарка «царкоўнага старасты Янкі» з «Яськам гаспадаром з-пад Вільні»] // [[Дзеяслоў (часопіс)|Дзеяслоў]]. № 9 (2), 2004. С. 196—212.</ref> (выдавалася за зборнік ананімных «народных» твораў) — кнігу да чытаньня ў [[Народная вучэльня|народных вучэльнях]], дзе гістарычным ліцьвінам навязваўся ідэалягічны штамп расейскага [[імпэрыялізм]]у дзеля абгрунтаваньня прынцыпаў [[Русіфікацыя Беларусі|іх русіфікацыі]] і асыміляцыі<ref name="Chaustovic-2001-11">Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 11.</ref>: у першым творы «Кто булы наши найдавнійшіи диды и якая их була доля до уніи?» аўтар (відаць, [[Міхаіл Каяловіч]]<ref name="Chaustovic-2001-9">Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 9.</ref>) апавядае пра «літоўскую заваёву Беларусі»{{Заўвага|Хоць супольнае жыцьцё беларусаў з «заваёўнікамі» ў гэтым творы падаецца досыць станоўча<ref name="Tokc-2006"/>}}, называючы «ліцьвінамі» [[Летувісы|летувісаў]]<ref name="Tokc-2006">[[Сяргей Токць|Токць С.]] Абуджэнне заходнерусізму ў інтэграцыйным канструктывізме А. Бендзіна // [[Беларускі гістарычны агляд]]. Т. 13, сш. 2 (снежань 2006). С. 388—419.</ref>, у другім творы праводзіцца думка, што «''нашы дзяды былі рускімі, але сталі над імі панаваць літоўцы (т.б. [[Аўкштайты|літоўцы]] і жмудзіны){{Заўвага|«''Наши отцы и дзяды были Русскиe; тольки не завсегды над ими пановали свои родные Русские князя. Упярод над ими пановали Русские князи, потом стали пановаць над ими князя Литовцев т. е. князя, тых самых Литовцев и Жмудзинов, што живуць з нами''»}} і палякі ды прымусілі прыняць унію, каб ператварыць нас у палякаў і католікаў''»<ref name="Chaustovic-2001-9"/>, трэці твор «Великая помылка наших белорусов» заканчваецца заклікам, што «''Русскими, а не Поляками мы повинны называтца''»<ref name="Chaustovic-2001-10">Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 10.</ref>, у чацьвертым творы прапагандуецца навучаньне дзяцей у расейскіх школах<ref name="Chaustovic-2001-11"/>. Амэрыканскі гісторык [[Тымаці Снайдэр]] зьвяртае ўвагу на [[Русіфікацыя Беларусі|мэтанакіраванае зьнішчэньне]] ўладамі [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] ў народнай сьвядомасьці гістарычнага сэнсу «літоўскасьці» — азначэньня сябе ліцьвінамі беларускамоўным сялянствам г. зв. «[[Паўночна-Заходні край|Паўночна-Заходняга краю]]» — што беспасярэдне спрыяла [[летувізацыя|летувізацыі]]<ref>[[Тымаці Снайдэр|Снайдэр Т.]] [http://dziejaslou.by/old/www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/snaj1202ec.html?OpenDocument Спрэчкі за літоўска-беларускую Айчыну. Працяг] // [[Дзеяслоў]]. № 12, 2004.</ref>. == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://belarus.github.io/Slouniki-Nasovic/index.html Электронны варыянт] [[Катэгорыя:Слоўнікі беларускай мовы]] mh568tzng0zjkop1g4t6yv6vmw3ojfd Народная вучэльня 0 243798 2620167 2575172 2025-06-15T19:10:14Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620167 wikitext text/x-wiki '''Наро́дная вучэ́льня''' (''народнае вучылішча''; {{мова-ru|народное училище|скарочана}}) — тып адукацыйнай установы [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]. Існавалі ў 1783—1918 гадох. Пачатковыя народныя вучэльні, створаныя расейскімі ўладамі ў [[Анэксія|анэксаваным]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]], адзначаліся нізкім узроўнем адукацыі і яе [[Русіфікацыя Беларусі|русіфікатарскай скіраванасьцю]]<ref name="Zlutka">[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] Калі быў заснаваны першы ўніверсітэт на Беларусі? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 41.</ref>. == Гісторыя == Статутам 1786 году арганізоўваліся галоўныя і малыя народныя вучэльні, у 1804 годзе іх рэарганізавалі адпаведна ў гімназіі і павятовыя вучэльні. Адкрыцьцё галоўных вучэльняў у местах колішняга Вялікага Княства Літоўскага адбывалася надзвычай урачыста: так, 15 сакавіка 1789 году ў гонар адкрыцьця галоўнай вучэльні ў [[Магілёў|Магілёве]] архіяпіскап [[Георгі Каніскі]] правёў урачыстую службу і ўзначаліў хрэсны ход з царквы ў вучэльню. На першым часе ў вучэльнях, адкрытых на [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]], працавалі толькі прысланыя з цэнтральных расейскіх губэрняў настаўнікі. Знаўца гісторыі адукацыі А. Бялецкі назваў іх «першымі чыста расейскімі вучэльнямі», якія «мелі цалкам такую ж арганізацыю, якую мелі і вучэльні ўнутранай Расеі»<ref>{{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)|к}} С. 7.</ref>. На тэрыторыі сучаснай Беларусі галоўныя народныя вучэльні ліквідавалі ў 1809 годзе, малыя — у 1837 годзеў<ref name="Samusik">Самусік А. Народныя вучылішчы // {{Літаратура/БелЭн|11к}} С. 182.</ref>. У 1863 годзе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Шырынскі-Шыхматаў||ru|Ширинский-Шихматов, Александр Прохорович}} на сродкі [[Віленская навучальная акруга|Віленскай навучальнай акругі]] вялікім накладам надрукаваў [[Рассказы на белорусском наречии (1863)|«Рассказы на белорусском наречии»]]<ref>[[Алег Латышонак|Латышонак А.]] [https://web.archive.org/web/20220326050408/http://dziejaslou.by/old/www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/lat902ec.html?OpenDocument Гутарка «царкоўнага старасты Янкі» з «Яськам гаспадаром з-пад Вільні»] // [[Дзеяслоў (часопіс)|Дзеяслоў]]. № 9 (2), 2004. С. 196—212.</ref> (выдавалася за зборнік ананімных «народных» твораў) — кнігу да чытаньня ў народных вучэльнях, дзе [[Ліцьвіны|гістарычным ліцьвінам]] навязваўся ідэалягічны штамп расейскага [[імпэрыялізм]]у дзеля абгрунтаваньня прынцыпаў [[Русіфікацыя Беларусі|іх русіфікацыі]] і асыміляцыі<ref name="Chaustovic-2001-11">Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 11.</ref>: у першым творы «Кто булы наши найдавнійшіи диды и якая их була доля до уніи?» аўтар (відаць, [[Міхаіл Каяловіч]]<ref name="Chaustovic-2001-9">Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 9.</ref>) апавядае пра [[Летувізацыя|«літоўскую заваёву Беларусі», прытым называючы «літвінамі» летувісаў]]<ref>[[Сяргей Токць|Токць С.]] Абуджэнне заходнерусізму ў інтэграцыйным канструктывізме А. Бендзіна // [[Беларускі гістарычны агляд]]. Т. 13, сш. 2 (снежань 2006). С. 388—419.</ref>, у другім творы праводзіцца думка, што «''нашы дзяды былі рускімі, але сталі над імі панаваць літоўцы-жмудзіны{{Заўвага|«''Наши отцы и дзяды были Русскиe; тольки не завсегды над ими пановали свои родные Русские князя. Упярод над ими пановали Русские князи, потом стали пановаць над ими князя Литовцев т. е. князя, тых самых Литовцев и Жмудзинов, што живуць з нами''»}} і палякі ды прымусілі прыняць унію, каб ператварыць нас у палякаў і католікаў''»<ref name="Chaustovic-2001-9"/>, трэці твор «Великая помылка наших белорусов» заканчваецца заклікам, што «''Русскими, а не Поляками мы повинны называтца''»<ref name="Chaustovic-2001-10">Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 10.</ref>, у чацьвертым творы прапагандуецца навучаньне дзяцей у расейскіх школах<ref name="Chaustovic-2001-11"/>. У 1864 годзе ўтварыліся пачатковыя народныя вучэльні з статутам прыходзкіх вучэльняў. Існавалі 1-клясныя (3—4 гады навучаньня) і 2-клясныя (5—6 гадоў). Выхаванцамі былі пераважна дзеці сялянаў<ref name="Samusik"/>. У 1918 годзе савецкія ўлады замянілі народныя вучэльні працоўнымі школамі. == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}} * {{Літаратура/БелЭн|11}} * {{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)}} [[Катэгорыя:Вучэльні Расейскай імпэрыі]] 21k27jc1yp9az13iiop7tbp4hugib1i Пятро Сакол 0 244220 2620217 2616565 2025-06-16T02:14:07Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620217 wikitext text/x-wiki {{Пісьменьнік |Лацінка = Piatro Sakoł }} '''Пятро Сакол''' (сапр. '''Пётар Аляксандравіч Масальскі''', інш. псэўд. '''Пятрусь'''; {{Нарадзіўся|14|7|1905}}, м. [[Пасінь]], [[Люцынскі павет]], [[Віцебская губэрня]], цяпер [[Пасіенская воласьць]], [[Зілупскі край]], [[Латвія]] — {{Памёр|6|7|1985}}, [[Рыга]]) — беларускі [[паэт]] і [[перакладнік]]. == Жыцьцяпіс == У 1922—1923 вучыўся ў [[Люцынская беларуская гімназія|Люцынскай беларускай гімназіі]], у 1925—1926 — на Беларускіх 2-гадовых настаўніцкіх курсах у [[Рыга|Рызе]]. У 1927 атрымаў месца настаўніка-практыканта ў [[Дзьвінская беларуская гімназія|Дзьвінскай беларускай гімназіі]]. Удзельнік Латгальскага рабочага прафсаюзу і Партыі незалежных сацыялістаў, сябар культурна-асьветнага таварыства [[Бацькаўшчына (Рыга)|«Бацькаўшчына»]] і [[Таварыства беларускіх вучыцеляў|«Таварыства беларускіх вучыцеляў»]] у [[Латвійская Рэспубліка|Латвіі]]. У 1928 за ўдзел у левым радыкальным руху пазбаўлены права выкладаньня, жыў пад наглядам паліцыі. З 1929 да 1936 атрымліваў толькі часовую работу ў Ліепаі і Рызе (быў таксама карэктарам-перакладнікам часопіса «[[Беларуская школа ў Латвіі (1926)|Беларуская школа ў Латвіі]]»). З 1936 працаваў [[бухгальтар]]ам на фанэрнай фабрыцы<ref name=":0">Крывіцкія руны: Беларускія пісьменнікі Латвіі / Укл. i прадм. С. Панізьніка / - Мн.: «Беларускі кнігазбор», 2003, с. 218-219.</ref>. У час нацысцкай акупацыі ў 1942-44 гадах карэктар-перакладнік часопіса [[Новы шлях (1942)|«Новы шлях»]]. Складаў картатэку беларуска-латыскага слоўніка. Арыштаваны савецкімі ўладамі ў 1945 годзе. У 1945—1947 гадах праходзіў «фільтрацыю» ў [[Хабараўскі край|Хабараўскім краі]], у Ніжнеамурскім папраўча-працоўным лягэры МУС СССР. Вярнуўся ў Рыгу ў сакавіку 1947 году. З 1947 г. да 1948 г. працаваў дворнікам у Рыскім гарадзкім дзіцячым доме № 7. Потым да 1951 г. працаваў дарожным майстрам і адначасова выконваў абавязкі нарміроўніка рамонтных працаў у Дарожна-маставой эксплюатацыйнай канторы<ref name=":1">Пятро Сакол (Масальскі Пётр Аляксандравіч) Паэт, Пераклачык, ФОНД № 392 ВОПІС № 1, Мінск, Установа “БЕЛАРУСКІ ДЗЯРЖАЎНЫ АРХІЎ-МУЗЕЙ ЛІТАРАТУРЫ І МАСТАЦТВА”, https://web.archive.org/web/20241215124631/https://bdamlm.by/images/opisi/f.392_pyatro_sakol_masalski_vopis_1.pdf</ref>. Памёр 6 ліпеня 1985 г. Пахаваны на могілках Лачупэс (Lāčupes kapi)<ref name=":1" />. == Творчасьць == Друкаваўся з 1923 году. У Люцынскай беларускай гімназіі выдаваў на [[шапірограф]]е штомесячнік вучнёўскай творчасьці і фальклёрных запісаў «Ластаўка» (выйшлі 9 нумароў). Вершы, прасякнутыя духам пратэсту супраць сацыяльнага і нацыянальнага прыгнёту, зьмяшчаў у газэце «Голас беларуса», часопісах «Беларуская школа ў Латвіі», «[[Студэнцкая думка (Вільня)|Студэнцкая думка]]»<ref name=":0" />. Пісаў пад псэўданімамі Пятро Сакол, Пятрусь<ref name=":1" />. Аўтар: зборніка вершаў “На сьвітаньні” (1929); вершаў – “Люцынскі замак” (1922), “Беларускі сьцяг” (1923), “Я вольны сын неба” (1923), “Вочы” (1925), “Адвечныя рабы” (1927) і інш., зборнік перакладаў латыскіх народных песень “Дайны” (пасьмяротнае выданьне, 1987)<ref name=":0" />. Перакладаў творы латышскіх, рускіх, украінскіх паэтаў, латышскія народныя казкі і песні на беларускую мову. Таксама пераклаў розу Я. Порукса і паэзію [[Райніс]]а<ref name=":0" />. Асабісты архіў Пятра Сакола захоўваецца ў Беларускім дзяржаўным архіве-музэі літаратуры і мастацтва ў Менску<ref name=":1" />. == Бібліяграфія == * На сьвітаньні. Рыга. 1929. * Дайны: Латыскія народныя песьні / З латыскай. Мн., 1987. * Выбраныя творы / Пятро Сакол, Валянціна Казлоўская; Мінск: Кнігазбор, 2016, 179 с. == Крыніцы == {{крыніцы}} == Літаратура == * Беларускія пісьменьнікі: Біябібліягр. слоўнік. Т. 5. Мн., 1995; * Кекелева Т. Беларускі пясьняр з-пад Люцына // Спадчына. 2000. № 1; * Ліс А. Два перакладчыкі з Латвіі // Далягляды. Мн., 1979; * Маракоў Л. Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асьветы, грамадзкія i культурныя дзеячы Беларусі. 1794—1991; * Панізнік С. Вяртаньне голасу // Дайны. Мн., 1987. {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Сакол, Пятро}} {{Беларусы ў Прыбалтыцы}} [[Катэгорыя:Памерлі ў Рызе]] [[Катэгорыя:Выкладчыкі Дзьвінскай дзяржаўнай беларускай гімназіі]] [[Катэгорыя:Беларускамоўныя паэты і паэткі]] [[Катэгорыя:Латыскія паэты]] [[Катэгорыя:Беларускія перакладчыкі]] [[Катэгорыя:Латыскія перакладчыкі]] [[Катэгорыя:Перакладчыкі на беларускую мову]] [[Катэгорыя:Асобы Рыгі]] [[Катэгорыя:Беларусы ў Латвіі]] 23bah5nq4f49t9lled7fwtyt0okggc9 Фэран Торэс 0 245698 2620186 2615481 2025-06-15T19:44:01Z Dymitr 10914 /* Дасягненьні */ абнаўленьне зьвестак 2620186 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст | клюб = [[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] | нумар = 11 | гады = 2017—2018<br/>2018—2020<br/>2020—2022<br/>2022— | клюбы = [[Валенсія Мэстальля]]<br/>[[Валенсія (футбольны клюб)|Валенсія]]<br/>[[Манчэстэр Сіці]]<br/>[[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] | гульні(галы) = 12 (1)<br/>71 (6)<br/>28 (9)<br/>88 (16) | нац гады = 2020— | нац зборная = {{Футбол Гішпанія|няма}} | нац гульні(галы) = 48 (21) | абнаўленьне(клюб) = 6 кастрычніка 2024 | абнаўленьне(зборная) = 8 верасьня 2024 }} '''Фэран Торэс Гарсія''' ({{мова-es|Ferran Torres García}}; {{Н}} 29 лютага 2000 году) — [[Гішпанія|гішпанскі]] футбаліст, ўінгер клюбу «[[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]]» і [[Зборная Гішпаніі па футболе|нацыянальнай зборнай Гішпаніі]], за якую дэбютаваў у 2020 годзе. == Кар’ера == Далучыўся да акадэміі «[[Валенсія (футбольны клюб)|Валенсіі]]» ў 6 гадоў<ref>[https://elpais.com/deportes/2017/10/27/actualidad/1509126422_599227.html «Ferran Torres, la joya sub-17 que se asoma a Primera»]. El País.</ref>. Зьяўляючыся яшчэ юнаком дэбютаваў за рэзэрвовую дружыну клюбу ў матчы [[Сэгунда Б чэмпіянату Гішпаніі па футболе|Сэгунды Б]], выйшаўшы на замену. У наступным усё больш прыцягваўся да матчаў гэтае каманды. 5 кастрычніка 2017 году, пасьля таго, як гульца зьвязвалі ўжо з «[[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёнай]]» і «[[Рэал Мадрыд|Рэалам]]»<ref>[https://www.sport.es/en/news/barca/barcelona-and-madrid-battling-it-out-for-valencia-starlet-ferran-torres-6330957 «Barcelona and Madrid battling it out for Valencia starlet Ferran Torre»]. Sport.es.</ref>, ён працягнуў тэрмін свайго кантракту, згодна зь якім сума выкупу футбаліста павялічылася да 25 мільёнаў эўра. 1 студзеня 2018 году Торэс быў прыцягнуты да табару першай каманды клюбу<ref>[https://as.com/futbol/2017/10/05/primera/1507203884_552691.html «Ferrán Torres: ficha del primer equipo y sube su cláusula a 25M»]. Diario AS.</ref>[9], аднак, дэбютаваў гулец за клюб яшчэ раней. 30 лістапада 2017 году Торэс замяніў выпускніка моладзевай каманды [[Нача Хіль|Нача Хіля]] ў хатнім матчы [[Кубак Гішпаніі па футболе|Кубка Гішпаніі]] супраць «[[Рэал Сарагоса|Рэалу Сарагосы]]», які скончыўся зь лікам 4:1 на карысьць валенсійцаў<ref>[http://www.marca.com/eventos/marcador/futbol/2017_18/copa/dieciseisavos/vuelta/val_zar/ «No hay trámites para Marcelino»]. Marca.</ref>. Дэбют у [[Ля Ліга|Ля Лізе]] прыпаў на 16 сьнежня, калі Торэс згуляў апошнія дзевяць хвілінаў сустрэчы ў прагуляным матчы супраць «[[Эйбар (футбольны клюб)|Эйбару]]» (1:2), стаўшы першым гульцом лігі, народжаным у 2000-х гадох<ref>[https://www.marca.com/futbol/valencia/2017/12/18/5a36bc52e2704e717d8b45e9.html «Ferran Torres, el primer jugador del siglo XXI en LaLiga»]. Marca.</ref>. Торэс дэбютаваў у эўракубках у матчы [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігі чэмпіёнаў]] 23 кастрычніка 2018 году, пачаўшы ў старце нічыйнага матчу супраць швайцарскага «[[Янг Бойз Бэрн|Янг Бойзу]]». Гішпанец забіў свой першы гол у Ля Лізе 19 студзеня 2019 году, празь дзесяць хвілінаў пасьля таго, як выйшаў на замену ў пераможнай гульні 2:1 супраць «[[Сэльта Віга|Сэльты]]». 4 жніўня 2020 году ангельскі клюб «[[Манчэстэр Сіці]]» пацьвердзіў падпісаньне з Торэсам пяцігадовага кантракту да 2025 году<ref>[https://www.mancity.com/news/mens/ferran-torres-signs-63732157 «City complete deal for Ferran Torres»]. Manchester City F.C.</ref>. Як паведамлялася, выплата за пераход склала 23 мільёна эўра. У новым клюбе гішпанец атрымаў у спадчыну кашулю з нумарам 21, якую раней насіў легенда Валенсіі [[Давід Сыльва]]<ref>[https://www.espn.com/soccer/soccer-transfers/story/4150663/man-city-sign-ferran-torres-from-valencia-in-23m-deal «Man City sign Ferran Torres from Valencia in €23m deal»]. ESPN.</ref>. Гулец дэбютаваў у першай жа гульні сэзону, выйшаўшы на замену і гасьцявым матчы супраць «[[Ўулвэргэмптан Ўандэрэрз]]», дзе манчэстэрцы здабылі перамогу зь лікам 3:1<ref>[https://www.manchestereveningnews.co.uk/sport/football/football-news/man-city-wolves-player-ratings-18973408 «Man City player ratings vs Wolves»]. Manchester Evening News.</ref>. == Дасягненьні == '''«Валенсія»''': * Уладальнік [[Кубак Гішпаніі па футболе|Кубка Гішпаніі]]: 2019 '''«Манчэстэр Сіці»''': * [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе|Чэмпіён Ангельшчыны]]: 2021 '''«Барсэлёна»''': * [[Чэмпіянат Гішпаніі па футболе|Чэмпіён Гішпаніі]]: 2023, 2025 * Уладальнік [[Кубак Гішпаніі па футболе|Кубка Гішпаніі]]: 2025 * Уладальнік [[Супэркубак Гішпаніі па футболе|Супэркубка Гішпаніі]]: 2023, 2025 '''Гішпанія''': * [[Чэмпіянат Эўропы па футболе|Чэмпіён Эўропы]]: 2024 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20210618015248/https://www.ferrantorres20.com/ Афіцыйны сайт]. * {{Transfermarkt}} * {{Soccerway}} {{Склад ФК Барсэлёна}} {{Навігацыйная група |назоў = Торэс у складзе [[Зборная Гішпаніі па футболе|зборнай Гішпаніі]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Чэмпіянат Эўропы па футболе|Эўропы]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Гішпанія}}; |Гішпанія на ЧЭ-2020 |Гішпанія на ЧС-2022 |Гішпанія на ЧЭ-2024 }} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Торэс, Фэран}} [[Катэгорыя:Гішпанскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Валенсія Мэстальля»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Валенсія»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Манчэстэр Сіці»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Барсэлёна»]] 8f915run8id7g9iwn1ipe8fytldzxrn Раман Ярамчук 0 245749 2620248 2585593 2025-06-16T08:02:05Z Dymitr 10914 абнаўленьне зьвестак 2620248 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст | клюб = [[Алімпіякос Пірэй]] | нумар = 17 | гады = 2013—2017<br/>2013—2016<br/>2016—2017<br/>2017—2021<br/>2021—2022<br/>2022—2024<br/>2023—2024<br/>2024— | клюбы = [[Дынама Кіеў]]<br/>→ [[Дынама Кіеў|Дынама-2 Кіеў]]<br/>→ [[Александрыя (футбольны клюб)|Александрыя]]<br/>[[Гент (футбольны клюб)|Гент]]<br/>[[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]]<br/>[[Бруге (футбольны клюб)|Бруге]]<br/>→ [[Валенсія (футбольны клюб)|Валенсія]] (арэнда)<br/>[[Алімпіякос Пірэй]] | гульні(галы) = 14 (5)<br/>42 (7)<br/>9 (0)<br/>121 (47)<br/>25 (6)<br/>26 (2)<br/>25 (3)<br/>7 (1) | нац гады = 2018— | нац зборная = {{Футбол Украіна|няма}} | нац гульні(галы) = 59 (17) | абнаўленьне(клюб) = 27 кастрычніка 2024 | абнаўленьне(зборная) = 19 лістапада 2024 }} '''Рама́н Ярамчу́к''' ({{мова-uk|Роман Яремчук}}; {{Н}} 27 лістапада 1995 году) — [[Украіна|украінскі]] футбаліст, нападнік грэцкага клюбу «[[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]]» і [[Зборная Ўкраіны па футболе|нацыянальнай зборнай Украіны]]. Займаўся футболам у акадэміях львоўскіх «[[Карпаты Львоў|Карпатаў]]» і кіеўскага «[[Дынама Кіеў|Дынама]]». Адзін сэзон правёў у табары «[[Александрыя (футбольны клюб)|Александрыі]]», дзе аднойчы быў прызнаны гульцом месяцу ўкраінскай лігі. З жніўня 2017 году зьяўляецца гульцом «[[Гент (футбольны клюб)|Генту]]», дзе адразу ж здабыў месца ў асноўным складзе. == Дасягненьні == '''«Алімпіякос»''': * [[Чэмпіянат Грэцыі па футболе|Чэмпіён Грэцыі]]: 2025 * Уладальнік [[Кубак Грэцыі па футболе|Кубка Грэцыі]]: 2025 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://int.soccerway.com/players/roman-yaremchuk/235896/ Старонка] на Soccerway.{{ref-en}} * [https://www.transfermarkt.com/roman-yaremchuk/profil/spieler/221958 Старонка] на Transfermarkt.{{ref-en}} {{Навігацыйная група |назоў = Ярамчук у складзе [[Зборная Ўкраіны па футболе|зборнай Украіны]] на [[Чэмпіянат Эўропы па футболе|чэмпіянатах Эўропы]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Украіна}}; |Украіна на ЧЭ-2020 |Украіна на ЧЭ-2024 }} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Ярамчук, Раман}} [[Катэгорыя:Украінскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Дынама» Кіеў]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Александрыя»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Гент»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Бэнфіка» Лісабон]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Бруге»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Валенсія»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Алімпіякос» Пірэй]] r7gdulmag5ssibfhvixbotv15h2k9v7 Ігар Гомэс 0 247968 2620278 2585658 2025-06-16T09:37:12Z Dymitr 10914 /* Дасягненьні */ абнаўленьне зьвестак 2620278 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст | клюб = [[Атлетыку Мінэйру Бэлу-Арызонці|Атлетыку Мінэйру]] | нумар = 17 | гады = 2019—2023<br/>2023— | клюбы = [[Сан-Паўлу (футбольны клюб)|Сан-Паўлу]]<br/>[[Атлетыку Мінэйру Бэлу-Арызонці|Атлетыку Мінэйру]] | гульні(галы) = 128 (7)<br/>50 (3) | нац гады = | нац зборная = | нац гульні(галы) = | абнаўленьне(клюб) = 27 лістапада 2024 | абнаўленьне(зборная) = }} '''І́гар Сылвэ́йра Го́мэс''' ({{мова-pt|Igor Silveira Gomes}}; {{Н}} 17 сакавіка 1999 году) — [[Бразылія|бразыльскі]] футбаліст, паўабаронца клюбу «[[Атлетыку Мінэйру Бэлу-Арызонці|Атлетыку Мінэйру]]». Праз свой стыль гульні гульца часта параўноўваюць з суайчыньнікам [[Кака]], які таксама ёсьць гадаванцам моладзевай сыстэмы «Сан-Паўлу»<ref>[https://globoesporte.globo.com/futebol/times/sao-paulo/noticia/quem-e-igor-gomes-conheca-o-garoto-do-sao-paulo-que-ja-e-comparado-a-kaka.ghtml «Quem é Igor Gomes: conheça o garoto do São Paulo que já é comparado a Ronaldo Fenômeno»]. Globo Esporte.</ref>. == Біяграфія == У юнацтве выступаў у шэрагу нязначных футбольных клюбаў перш чым ва ўзросьце 14 гадоў далучыўся да акадэміі «[[Сан-Паўлу (футбольны клюб)|Сан-Паўлу]]». У пачатку 2016 году футбаліст быў пераведзены ў клюбную дружыну да 17 гадоў, а ўжо ў канцы таго ж году быў пераведзены ў дружыну да 20 гадоў. У 2018 годзе ў складзе рэзэрвовай каманды стаў уладальнікам Кубка Бразыліі сярод моладзі да 20 гадоў<ref>[https://web.archive.org/web/20190417212629/https://www.diariodaregiao.com.br/index.php?id=%2Fesportes%2Fmateria.php&cd_matia=1057189 «Rio-pretense de 18 anos é convocado pela Seleção Sub-20»]. Diário de Região.</ref><ref>[https://globoesporte.globo.com/google/amp/blogs/na-base-da-bola/post/2018/06/03/tricolor-igor-gomes-vibra-com-titulo-sub-20-jogo-futebol-com-muito-amor.ghtml «Tricolor, Igor Gomes lembra problemas no início e elogia festa da torcida: „Foi maravilhoso“»]. Globo Esporte.</ref>. 11 верасьня падоўжыў кантракт да 31 сакавіка 2023 году<ref>[https://www.gazetaesportiva.com/times/sao-paulo/sao-paulo-anuncia-renovacao-do-contrato-de-igor-gomes-ate-2023/amp/ «São Paulo anuncia renovação do contrato de Igor Gomes até 2023»]. Gazeta Esportiva.</ref>. 26 верасьня 2018 году Ігар разам з шэрагам іншых маладых гульцоў быў пераведзены да табару асноўнай дружыны<ref>[https://globoesporte.globo.com/futebol/times/sao-paulo/noticia/garotos-da-base-promovidos-treinam-no-sao-paulo-everton-fica-no-reffis.ghtml «Garotos da base são promovidos e treinam no São Paulo; Everton corre de novo no gramado»]. Globo Esporte.</ref>. 26 лістапада адбыўся дэбют у прафэсійным футболе, калі атлет выйшаўшы на замену замест [[Фэліпэ Араруна|Фэліпэ Араруны]] ў нічыйным матчы супраць клюбу «[[Спорт Рэсыфі|Спорт]]», які скончыўся зь лікам 0:0<ref>[https://web.archive.org/web/20190626032125/https://esporte.uol.com.br/futebol/ultimas-noticias/lancepress/2018/11/26/nene-erra-penalti-e-sao-paulo-segue-fora-do-g4-ao-empatar-com-sport.htm «Nenê erra pênalti, e São Paulo segue fora do G4 ao empatar com Sport»]. UOL.</ref>. Ужо ў сэзоне 2019 годзе гулец стаў часта зьяўляцца на пляцоўцы. 24 сакавіка 2019 году Гомэс двойчы забіў у пераможным матчу супраць «[[Ітуану Іту|Ітуану]]», які скончыўся зь лікам 2:1. 6 студзеня 2023 году стаў футбалістам клюбу «[[Атлетыку Мінэйру Бэлу-Арызонці|Атлетыку Мінэйру]]», склаўшы чатырохгадовую ўгоду<ref>[https://atletico.com.br/igor-gomes-reforca-o-meio-campo-atleticano/ «Igor Gomes reforça o meio-campo atleticano»]. Atletico.</ref>. == Дасягненьні == '''«Сан-Паўлу»''': * [[Ліга Паўліста|Чэмпіён штату Сан-Паўлу]]: 2021 '''«Атлетыку Мінэйру»''': * [[Ліга Мінэйру|Чэмпіён штату Мінас-Жэрайс]]: 2023, 2024, 2025 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://int.soccerway.com/players/igor-silveira-gomes/485437/ Старонка] на Soccerway.{{ref-en}} * [https://www.transfermarkt.com/igor-gomes/profil/spieler/553459 Старонка] на Transfermarkt.{{ref-en}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Гомэс, Ігар Сылвэйра}} [[Катэгорыя:Бразыльскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Сан-Паўлу»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Атлетыку Мінэйру» Бэлу-Арызонці]] 8nozwj88knag9bfxgxsnr7rucdrvcux Уласы (Гомельская вобласьць) 0 248963 2620225 2620087 2025-06-16T04:22:03Z Дамінік 64057 /* Расейская імпэрыя */ 2620225 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Уласы |Назва ў родным склоне = Уласоў |Арыгінальная назва = |Трансьлітараваная назва = Ułasy |Краіны = Беларусі |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Першыя згадкі = 1600 год |Горад з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Адміністрацыйная адзінка = Вобласьць |Назва адміністрацыйнай адзінкі = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Адміністрацыйная адзінка2 = Раён |Назва адміністрацыйнай адзінкі2 = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Адміністрацыйная адзінка3 = |Назва адміністрацыйнай адзінкі3 = |Сельсавет = |Пасялковы савет = |Кіраўнік = |Імя кіраўніка = |Плошча = |Вышыня = |Колькасьць насельніцтва = |Год падліку насельніцтва = |Шчыльнасьць насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу насельніцтва = |Колькасьць двароў = |Часавы пас = +3 |Летні час = |Тэлефонны код = |Паштовы індэкс = |Аўтамабільны код = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата паўшар'е = паўночнае |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 31 |Шырата сэкундаў = 57 |Даўгата паўшар'е = усходняе |Даўгата градусаў = 30 |Даўгата хвілінаў = 05 |Даўгата сэкундаў = 41 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьверху |Водступ подпісу на мапе = 2.5 |Commons = |Сайт = |Колер = {{Колер|Беларусь}} }} '''Уласы́'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць|}}</ref> — былая [[вёска]] ў [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкім раёне]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Межавала з урочышчам Тужыр. У сувязі з радыяцыйным забруджваньнем пасьля катастрофы на Чарнобыльскай АЭС жыхары вёскі (69 сем’яў) пераселены ў экалягічна бясьпечныя мясьціны. == Гісторыя == === Карона Каралеўства Польскага === [[Файл:POL COA Bończa.svg|150пкс|значак|зьлева|Герб Бонча роду Харлінскіх]]Найранейшая зь вядомых на сёньня згадак пра паселішча датаваная 26 днём чэрвеня 1600 году, калі [[падкаморы]] кіеўскі Шчасны Харлінскі адпісаў свайму сыну Мікалаю [[Астрагляды|Астраглядавіцкі]] двор з прыселкамі, 13 сёлаў, сярод якіх Уласы (Ułasy), 1 слабаду, частку пляцаў у Кіеве. 14 траўня 1618 году пан Мікалай Харлінскі запатрабаваў у судзе ад паноў Самуэля Гарнастая, як {{падказка|дзедзіча|спадчыннага ўладальніка}}, і Стэфана Нямірыча, як {{падказка|дзяржаўцы|часовага ўладальніка і адміністратара маёнтку}}, вярнуць падданых, зьбеглых з Уласоў, Астраглядавічаў, [[Хвойнікі|Хвойнікаў]], [[Стралічаў|Стралічава]], [[Багушы (Гомельская вобласьць)|Багушоў]]{{заўвага|Да названых украінскіх маёнткаў пана С. Гарнастая мог зьбегчы хіба нехта з ўласоўцаў (для іх паўднёвыя мясьціны бліжэй), таму невялічкая вёска і названая першай у сьпісе. Астатніх уцекачоў падаўца скаргі «скіраваў» туды меркавана.}} да добраў Гарнастайпаль і Самуэльпаль. 7 чэрвеня 1623 году ўдава Гальшка Харлінская судзілася з панамі Станіславам, Юрыем і астатнімі Харлінскімі, родзічамі мужа Мікалая, за гвалтоўны наезд на замак і вёску Астраглядавічы, мястэчка Новы Харленж (Хвойнікі), вёскі Хвойнікі, [[Краснасельле (Хвойніцкі раён)|Краснасельле]], Уласы (яшчэ названыя 19 паселішчаў, акрамя «іншых вёсак і прыселкаў»)<ref>Źródła dziejowe. T. XXI. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. X. Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów — Bracław). Dział II-gi. Opisane przez Aleksandra Jabłonowskiego. — Warszawa, 1894. S. 60, 241, 637</ref>.[[Файл:Герб князёў Шуйскіх.png|150пкс|значак|Герб «Сьвяты Юрый» (Георгій Перамоганосец) князёў Шуйскіх. Фота Анатоля Бензярука.]] 8 ліпеня 1631 году запісам у актах Кіеўскага земскага суда{{Заўвага|22 жніўня 1631 г. тое зроблена і ў Жытомірскім гродзкім судзе.}} засьведчана пагадненьне на саступку часткі Астраглядаўскіх добраў (з Уласамі) Шчасным, сынам Станіслава, Харлінскім пану Лукашу Мадлішэўскаму, наступнаму мужу ўдавы Гальшкі, за суму ў 60 000 польскіх злотых<ref>Аrchiwum Główny Akt Dawnych w Warszawie. Аrchiwum Рrozorów і Jelskich (далей: AGAD. APiJ). Sygn. 1. S. 59</ref>. Увогуле, вёска альбо хутар Уласы да рэформавага ўжо ў Расейскай імпэрыі пэрыяду належалі тым самым уладальнікам, што і Астраглядавічы з Хвойнікамі, г. зн. пасьля Харлінскіх — панам [[Мікалай Абрамовіч|Мікалаю Абрамовічу (Абрагамовічу)]], [[Максыміліян Бжазоўскі|Максыміліяну Бжазоўскаму]], князям Шуйскім, сямейству Прозараў<ref>Бельскі С. В. З гісторыі ўладароў і маёнткаў Брагіншчыны XVI—XVIII стст. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 12—18</ref>. Паводле тарыфу падымнага падатку Оўруцкага павету Кіеўскага ваяводзтва 1683 году 6 дымоў у вёсцы Ўласы трымалі{{заўвага|Магчыма, у заставе ад князя [[Канстанцін Ян Шуйскі|Канстанціна Яна Шуйскага]], альбо яшчэ на якіх умовах.}} астраглядаўскія айцы дамініканы<ref>Архив Юго-Западной России (далей: Архив ЮЗР). Ч. 7. Т. 1: Акты о заселении Юго-Западной России. – Киев, 1886. С. 489</ref>. Інвэнтар 1698 году засьведчыў, што жыхары Ўласоў — Васіль Калечук, Міхед Іванчанка, Яцка Астапенка, Цімох Мелючэнка, Грышка, Хведараў сын, — з 5 сваіх гаспадарак не паасобку, але як і краснасельцы, грамадою мусілі плаціць уладальніку маёнтку князю Дамініку Яну Шуйскаму ў асобе адміністратара пана Зыгмунта Шукшты 30 злотых [[чынш]]у, даніны мядовай 5 бельцаў, рыбалоўны рыштунак вырабляць, рыбу лавіць, да замку Хвойніцкага кожную сераду і пятніцу прысылаць, выконваць падводную і будаўнічую павіннасьці на карысьць двара Астраглядаўскага. Такія самыя памеры чыншу і даніны мядовай запісаныя ў рэвізіі 1716 году. У 1721 годзе ўласоўцы выплачвалі 15 злотых чыншу і аддавалі 5 бельцаў мёду<ref>НГАБ у Менску. Ф. 320. Воп. 1. Спр. 1. А. 127, 133, 143</ref>. Згодна з тарыфам падымнага падатку Оўруцкага павету 1734 году, Уласы разам з 16 іншымі паселішчамі (акрамя [[Багушы (Гомельская вобласьць)|Багушоў]], прыналежных астраглядаўскай плябаніі) Хвойніцкай воласьці былі ўласнасьцю князя Ігнацыя Шуйскага<ref>Тарифи подимного податку, сеймикові лауди і люстрації Київського воєводства першої половини XVIII століття. /Вид. друге, доп. Укл. Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 285—286</ref>.У 1754 годзе з 7 двароў (×6 — каля 42 жыхароў) вёскі Ўласы князёў Шуйскіх «''do grodu''» (Оўруцкага замку) выплачваліся 1 злоты і паўтары грошы, «''na milicję''» (на вайсковыя патрэбы павету і ваяводзтва) 4 зл. і 6 гр.<ref>Тариф подимного податку Київського воєводства 1754 року. /Опрацював Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 188</ref> Габрэйскія перапісы 1778 і 1784 гадоў засьведчылі, што ў вёсцы Ўласы пражывалі адпаведна 3 і 2 чалавекі (głowy), плацельшчыкі пагалоўшчыны, якія належалі да Хвойніцкага кагалу<ref>Архив ЮЗР. Ч. 5. Т. 2. Переписи еврейского населения в юго-западном крае в 1765—1791 гг. — Киев, 1890. С. 301, 391</ref>. === Расейская імпэрыя === [[Файл:Герб уласны роду Прозараў.png|150пкс|значак|зьлева|Герб уласны роду Прозараў.]][[Файл:Уласы, Малочкі, Краснаселле, Баршчоўка на плане Ген. межавання 1797 г.png|значак|Уласы на схематычным пляне Рэчыцкага павету 1800 г.]]У выніку [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] (1793) Уласы апынуліся ў межах Рэчыцкай акругі Чарнігаўскага намесьніцтва (губэрні), з 1796 году — у складзе ўпарадкаванага [[Рэчыцкі павет (Расейская імпэрыя)|Рэчыцкага павету]] Маларасейскай, а з 29 жніўня 1797 году — [[Менская губэрня|Менскай губэрні]] [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]<ref>Насевіч В., Скрыпчанка Т. Рэчыцкі павет / В. Насевіч, Т. Скрыпчанка // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: у 6 т. — Т. 6. Кн. 1. — Мінск: БелЭн, 2001. С. 181—182</ref>. Паводле рэвізіі 1795 году, ва Ўласах налічвалася 13 двароў з 30 прыгоннымі мужчынскага і 30 жаночага полу. Разам з Краснасельлем вёска за 32 000 злотых была аддадзена панамі Прозарамі ў заставу ўдаве па падстолію Яну Караліне, дачцэ Габрыеля, Крушэўскай.<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 59. А. 264-265. Спр. 181. А. 99, 248, 259</ref>. [[Файл:Ф. Аркадыя (Аркадий) і в. Уласы на мапе Шубэрта-Тучкова 1846 – 1863 гг.png|значак|зьлева|Ф. Аркадыя (Аркадій) і в. Уласы на мапе Шубэрта-Тучкова 1846 – 1863 гг.]] 14 лютага 1811 году Людвіка Прозар пісьмова засьведчыла шляхцічу Паўлу Жукоўскаму права на 6-гадовую арэнду фальварка Аркадыя з усімі прылегласьцямі<ref>АGAD. АРіJ. Sygn. 14. S. 8, 34-35</ref>. З інвэнтара 1844 году маёнтку Юзафаў, прыналежнага Юзафу, сыну Караля, Прозару, вядома, што да фальварка Аркадыя належала вёска Ўласы з 17 дварамі<ref>НГАБ. Ф. 142. Воп.1 Спр. 1481. А. 40 і наст.</ref>. На 1850 год — 20 двароў, 130 жыхароў. У «Списках населенных мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело]: 1857 г.» засьведчана, што 113 жыхароў вёскі Ўласы зьяўляліся прыхаджанамі Параскевіцкай царквы ў Масанах<ref>Расейскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 682</ref>. У парэформавы пэрыяд Уласы належалі да Дзёрнавіцкай воласьці. На пачатак 1870 году ў вёсцы — 60 мужчынскіх душ зь ліку сялянаў-уласьнікаў, прыпісаных да Ўласоўскага сельскага таварыства<ref>Список волостей, обществ и селений Минской губернии на 01. 01. 1870 г. — Минск, 1870. Л. 70</ref>. Паводле перапісу 1897 году, у вёсцы Ўласы — 43 двары, 158 жыхароў, хлебазапасны магазын. На 1909 год паселішча налічвала 55 двароў, 396 жыхароў<ref>Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 206</ref>. === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччына]] перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвяшчалася часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Уласы ў складзе Рэчыцкага павету, аднак, апынуліся ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918—1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 — 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев. — Минск, 2018. С. 85</ref>. 1 студзеня 1919, згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі, Рэчыцкі павет увайшоў у склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], але 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да [[РСФСР]]. [[Файл:Масаны і Баршчоўка на карце генштаба РККА Беларусі і Літвы. 1935 г.jpg|значак|зьлева|Уласы, Масаны і Баршчоўка на мапе гэнштабу РККА Беларусі і Літвы. 1935 г.]]Пасьля ўзьяднаньня з [[БССР]], ад 8 сьнежня 1926 вёска — цэнтар Уласоўскага сельсавету Камарынскага раёну [[Рэчыцкая акруга|Рэчыцкай акругі]], з 9 чэрвеня 1927 году — [[Гомельская акруга|Гомельскай акругі]]. 30 сьнежня 1927 году сельсавет скасаваны, тэрыторыя далучана да Баршчоўскага сельсавету. У 1930 годзе арганізаваны калгас імя М. І. Калініна, працавала ваўначоска. З 20 лютага 1938 году ў складзе [[Палеская вобласьць|Палескай вобласьці]] з цэнтрам у Мазыры. Напярэдадні Вялікай Айчыннай вайны ў Уласах было 120 двароў з 432 жыхарамі. У траўні 1943 году акупанты спалілі вёску і зьнішчылі 154 жыхары<ref>Без срока давности. Беларусь: преступления нацистов и их пособников против мирного населения на оккупированной территории БССР в годы Великой Отечественной войны. Гомельская область. Сборник архивных документов и материалов / сост.: А. Р. Дюков, В. Д. Селеменев (рук.) [и др.]; редкол.: А. К. Демянюк [и др.]. — Минск: НАРБ; М.: Фонд «Историческая память», 2021. С. 36, 503</ref>. 70 вяскоўцаў загінулі на франтах. З 8 студзеня 1954 году Ўласы — у Гомельскай вобласьці. Згодна зь перапісам 1959 году, у вёсцы налічвалася 267 жыхароў, ўваходзіла ў склад калгасу «Новае жыцьцё» (цэнтар — вёска [[Радзін]]). 25 сьнежня 1962 году Ўласы ўвайшлі ў склад Хвойніцкага раёну. 20 лютага 1964 году Баршчоўскі сельсавет быў скасаваны, а тэрыторыя далучана да Радзінскага сельсавету<ref>Рашэнне выканкома Гомельскага абласнога (сельскага) Савета дэпутатаў працоўных ад 20 лютага 1964 г. // Збор законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1964, № 21 (1061)</ref>. У яго складзе вёска Ўласы заставалася да 8 студзеня 1987 году<ref>Рашэнне выканкома Гомельскага абласнога Савета народных дэпутатаў ад 8 студзеня 1987 г. // Збор законаў Беларускай ССР, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1987, № 23 (1901).</ref>. == Заўвагі == {{заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} [[Катэгорыя:Населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] hmvug8bazqf4a5n7fukbrc6e23al6rp 2620227 2620225 2025-06-16T04:27:51Z Дамінік 64057 /* Расейская імпэрыя */ 2620227 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Уласы |Назва ў родным склоне = Уласоў |Арыгінальная назва = |Трансьлітараваная назва = Ułasy |Краіны = Беларусі |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Першыя згадкі = 1600 год |Горад з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Адміністрацыйная адзінка = Вобласьць |Назва адміністрацыйнай адзінкі = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Адміністрацыйная адзінка2 = Раён |Назва адміністрацыйнай адзінкі2 = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Адміністрацыйная адзінка3 = |Назва адміністрацыйнай адзінкі3 = |Сельсавет = |Пасялковы савет = |Кіраўнік = |Імя кіраўніка = |Плошча = |Вышыня = |Колькасьць насельніцтва = |Год падліку насельніцтва = |Шчыльнасьць насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу насельніцтва = |Колькасьць двароў = |Часавы пас = +3 |Летні час = |Тэлефонны код = |Паштовы індэкс = |Аўтамабільны код = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата паўшар'е = паўночнае |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 31 |Шырата сэкундаў = 57 |Даўгата паўшар'е = усходняе |Даўгата градусаў = 30 |Даўгата хвілінаў = 05 |Даўгата сэкундаў = 41 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьверху |Водступ подпісу на мапе = 2.5 |Commons = |Сайт = |Колер = {{Колер|Беларусь}} }} '''Уласы́'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць|}}</ref> — былая [[вёска]] ў [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкім раёне]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Межавала з урочышчам Тужыр. У сувязі з радыяцыйным забруджваньнем пасьля катастрофы на Чарнобыльскай АЭС жыхары вёскі (69 сем’яў) пераселены ў экалягічна бясьпечныя мясьціны. == Гісторыя == === Карона Каралеўства Польскага === [[Файл:POL COA Bończa.svg|150пкс|значак|зьлева|Герб Бонча роду Харлінскіх]]Найранейшая зь вядомых на сёньня згадак пра паселішча датаваная 26 днём чэрвеня 1600 году, калі [[падкаморы]] кіеўскі Шчасны Харлінскі адпісаў свайму сыну Мікалаю [[Астрагляды|Астраглядавіцкі]] двор з прыселкамі, 13 сёлаў, сярод якіх Уласы (Ułasy), 1 слабаду, частку пляцаў у Кіеве. 14 траўня 1618 году пан Мікалай Харлінскі запатрабаваў у судзе ад паноў Самуэля Гарнастая, як {{падказка|дзедзіча|спадчыннага ўладальніка}}, і Стэфана Нямірыча, як {{падказка|дзяржаўцы|часовага ўладальніка і адміністратара маёнтку}}, вярнуць падданых, зьбеглых з Уласоў, Астраглядавічаў, [[Хвойнікі|Хвойнікаў]], [[Стралічаў|Стралічава]], [[Багушы (Гомельская вобласьць)|Багушоў]]{{заўвага|Да названых украінскіх маёнткаў пана С. Гарнастая мог зьбегчы хіба нехта з ўласоўцаў (для іх паўднёвыя мясьціны бліжэй), таму невялічкая вёска і названая першай у сьпісе. Астатніх уцекачоў падаўца скаргі «скіраваў» туды меркавана.}} да добраў Гарнастайпаль і Самуэльпаль. 7 чэрвеня 1623 году ўдава Гальшка Харлінская судзілася з панамі Станіславам, Юрыем і астатнімі Харлінскімі, родзічамі мужа Мікалая, за гвалтоўны наезд на замак і вёску Астраглядавічы, мястэчка Новы Харленж (Хвойнікі), вёскі Хвойнікі, [[Краснасельле (Хвойніцкі раён)|Краснасельле]], Уласы (яшчэ названыя 19 паселішчаў, акрамя «іншых вёсак і прыселкаў»)<ref>Źródła dziejowe. T. XXI. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. X. Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów — Bracław). Dział II-gi. Opisane przez Aleksandra Jabłonowskiego. — Warszawa, 1894. S. 60, 241, 637</ref>.[[Файл:Герб князёў Шуйскіх.png|150пкс|значак|Герб «Сьвяты Юрый» (Георгій Перамоганосец) князёў Шуйскіх. Фота Анатоля Бензярука.]] 8 ліпеня 1631 году запісам у актах Кіеўскага земскага суда{{Заўвага|22 жніўня 1631 г. тое зроблена і ў Жытомірскім гродзкім судзе.}} засьведчана пагадненьне на саступку часткі Астраглядаўскіх добраў (з Уласамі) Шчасным, сынам Станіслава, Харлінскім пану Лукашу Мадлішэўскаму, наступнаму мужу ўдавы Гальшкі, за суму ў 60 000 польскіх злотых<ref>Аrchiwum Główny Akt Dawnych w Warszawie. Аrchiwum Рrozorów і Jelskich (далей: AGAD. APiJ). Sygn. 1. S. 59</ref>. Увогуле, вёска альбо хутар Уласы да рэформавага ўжо ў Расейскай імпэрыі пэрыяду належалі тым самым уладальнікам, што і Астраглядавічы з Хвойнікамі, г. зн. пасьля Харлінскіх — панам [[Мікалай Абрамовіч|Мікалаю Абрамовічу (Абрагамовічу)]], [[Максыміліян Бжазоўскі|Максыміліяну Бжазоўскаму]], князям Шуйскім, сямейству Прозараў<ref>Бельскі С. В. З гісторыі ўладароў і маёнткаў Брагіншчыны XVI—XVIII стст. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 12—18</ref>. Паводле тарыфу падымнага падатку Оўруцкага павету Кіеўскага ваяводзтва 1683 году 6 дымоў у вёсцы Ўласы трымалі{{заўвага|Магчыма, у заставе ад князя [[Канстанцін Ян Шуйскі|Канстанціна Яна Шуйскага]], альбо яшчэ на якіх умовах.}} астраглядаўскія айцы дамініканы<ref>Архив Юго-Западной России (далей: Архив ЮЗР). Ч. 7. Т. 1: Акты о заселении Юго-Западной России. – Киев, 1886. С. 489</ref>. Інвэнтар 1698 году засьведчыў, што жыхары Ўласоў — Васіль Калечук, Міхед Іванчанка, Яцка Астапенка, Цімох Мелючэнка, Грышка, Хведараў сын, — з 5 сваіх гаспадарак не паасобку, але як і краснасельцы, грамадою мусілі плаціць уладальніку маёнтку князю Дамініку Яну Шуйскаму ў асобе адміністратара пана Зыгмунта Шукшты 30 злотых [[чынш]]у, даніны мядовай 5 бельцаў, рыбалоўны рыштунак вырабляць, рыбу лавіць, да замку Хвойніцкага кожную сераду і пятніцу прысылаць, выконваць падводную і будаўнічую павіннасьці на карысьць двара Астраглядаўскага. Такія самыя памеры чыншу і даніны мядовай запісаныя ў рэвізіі 1716 году. У 1721 годзе ўласоўцы выплачвалі 15 злотых чыншу і аддавалі 5 бельцаў мёду<ref>НГАБ у Менску. Ф. 320. Воп. 1. Спр. 1. А. 127, 133, 143</ref>. Згодна з тарыфам падымнага падатку Оўруцкага павету 1734 году, Уласы разам з 16 іншымі паселішчамі (акрамя [[Багушы (Гомельская вобласьць)|Багушоў]], прыналежных астраглядаўскай плябаніі) Хвойніцкай воласьці былі ўласнасьцю князя Ігнацыя Шуйскага<ref>Тарифи подимного податку, сеймикові лауди і люстрації Київського воєводства першої половини XVIII століття. /Вид. друге, доп. Укл. Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 285—286</ref>.У 1754 годзе з 7 двароў (×6 — каля 42 жыхароў) вёскі Ўласы князёў Шуйскіх «''do grodu''» (Оўруцкага замку) выплачваліся 1 злоты і паўтары грошы, «''na milicję''» (на вайсковыя патрэбы павету і ваяводзтва) 4 зл. і 6 гр.<ref>Тариф подимного податку Київського воєводства 1754 року. /Опрацював Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 188</ref> Габрэйскія перапісы 1778 і 1784 гадоў засьведчылі, што ў вёсцы Ўласы пражывалі адпаведна 3 і 2 чалавекі (głowy), плацельшчыкі пагалоўшчыны, якія належалі да Хвойніцкага кагалу<ref>Архив ЮЗР. Ч. 5. Т. 2. Переписи еврейского населения в юго-западном крае в 1765—1791 гг. — Киев, 1890. С. 301, 391</ref>. === Расейская імпэрыя === [[Файл:Герб уласны роду Прозараў.png|150пкс|значак|зьлева|Герб уласны роду Прозараў.]][[Файл:Уласы, Малочкі, Краснаселле, Баршчоўка на плане Ген. межавання 1797 г.png|значак|Уласы на схематычным пляне Рэчыцкага павету 1800 г.]]У выніку [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] (1793) Уласы апынуліся ў межах Рэчыцкай акругі Чарнігаўскага намесьніцтва (губэрні), з 1796 году — у складзе ўпарадкаванага [[Рэчыцкі павет (Расейская імпэрыя)|Рэчыцкага павету]] Маларасейскай, а з 29 жніўня 1797 году — [[Менская губэрня|Менскай губэрні]] [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]<ref>Насевіч В., Скрыпчанка Т. Рэчыцкі павет / В. Насевіч, Т. Скрыпчанка // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: у 6 т. — Т. 6. Кн. 1. — Мінск: БелЭн, 2001. С. 181—182</ref>. Паводле рэвізіі 1795 году, ва Ўласах налічвалася 13 двароў з 30 прыгоннымі мужчынскага і 30 жаночага полу. Разам з Краснасельлем вёска за 32 000 злотых была аддадзена панамі Прозарамі ў заставу ўдаве па падстолію Яну Караліне, дачцэ Габрыеля, Крушэўскай.<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 59. А. 264-265. Спр. 181. А. 99, 248, 259</ref>. [[Файл:Ф. Аркадыя (Аркадий) і в. Уласы на мапе Шубэрта-Тучкова 1846 – 1863 гг.png|значак|зьлева|Ф. Аркадыя (Аркадій) і в. Уласы на мапе Шубэрта-Тучкова 1846 – 1863 гг.]] 14 лютага 1811 году Людвіка Прозар пісьмова засьведчыла шляхцічу Паўлу Жукоўскаму права на 6-гадовую арэнду фальварка Аркадыя з усімі прылегласьцямі<ref>АGAD. АРіJ. Sygn. 14. S. 8, 34-35</ref>. З інвэнтара 1844 году маёнтку Юзафаў, прыналежнага Юзафу, сыну Караля, Прозару, вядома, што да фальварка Аркадыя належала вёска Ўласы з 17 дварамі<ref>НГАБ. Ф. 142. Воп.1 Спр. 1481. А. 40 і наст.</ref>. На 1850 год — 20 двароў, 130 жыхароў. У «Списках населенных мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело]: 1857 г.» засьведчана, што 113 жыхароў вёскі Ўласы зьяўляліся прыхаджанамі Параскевіцкай царквы ў Масанах<ref>Расейскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 682</ref>. Згодна з вайскова-тапаграфічнай мапай Расейскай імпэрыі, створанай у 1846 – 1863 гг., паселішча складалі ўжо 22 двары. У парэформавы пэрыяд Уласы належалі да Дзёрнавіцкай воласьці. На пачатак 1870 году ў вёсцы — 60 мужчынскіх душ зь ліку сялянаў-уласьнікаў, прыпісаных да Ўласоўскага сельскага таварыства<ref>Список волостей, обществ и селений Минской губернии на 01. 01. 1870 г. — Минск, 1870. Л. 70</ref>. Паводле перапісу 1897 году, у вёсцы Ўласы — 43 двары, 158 жыхароў, хлебазапасны магазын. На 1909 год паселішча налічвала 55 двароў, 396 жыхароў<ref>Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 206</ref>. === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччына]] перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвяшчалася часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Уласы ў складзе Рэчыцкага павету, аднак, апынуліся ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918—1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 — 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев. — Минск, 2018. С. 85</ref>. 1 студзеня 1919, згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі, Рэчыцкі павет увайшоў у склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], але 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да [[РСФСР]]. [[Файл:Масаны і Баршчоўка на карце генштаба РККА Беларусі і Літвы. 1935 г.jpg|значак|зьлева|Уласы, Масаны і Баршчоўка на мапе гэнштабу РККА Беларусі і Літвы. 1935 г.]]Пасьля ўзьяднаньня з [[БССР]], ад 8 сьнежня 1926 вёска — цэнтар Уласоўскага сельсавету Камарынскага раёну [[Рэчыцкая акруга|Рэчыцкай акругі]], з 9 чэрвеня 1927 году — [[Гомельская акруга|Гомельскай акругі]]. 30 сьнежня 1927 году сельсавет скасаваны, тэрыторыя далучана да Баршчоўскага сельсавету. У 1930 годзе арганізаваны калгас імя М. І. Калініна, працавала ваўначоска. З 20 лютага 1938 году ў складзе [[Палеская вобласьць|Палескай вобласьці]] з цэнтрам у Мазыры. Напярэдадні Вялікай Айчыннай вайны ў Уласах было 120 двароў з 432 жыхарамі. У траўні 1943 году акупанты спалілі вёску і зьнішчылі 154 жыхары<ref>Без срока давности. Беларусь: преступления нацистов и их пособников против мирного населения на оккупированной территории БССР в годы Великой Отечественной войны. Гомельская область. Сборник архивных документов и материалов / сост.: А. Р. Дюков, В. Д. Селеменев (рук.) [и др.]; редкол.: А. К. Демянюк [и др.]. — Минск: НАРБ; М.: Фонд «Историческая память», 2021. С. 36, 503</ref>. 70 вяскоўцаў загінулі на франтах. З 8 студзеня 1954 году Ўласы — у Гомельскай вобласьці. Згодна зь перапісам 1959 году, у вёсцы налічвалася 267 жыхароў, ўваходзіла ў склад калгасу «Новае жыцьцё» (цэнтар — вёска [[Радзін]]). 25 сьнежня 1962 году Ўласы ўвайшлі ў склад Хвойніцкага раёну. 20 лютага 1964 году Баршчоўскі сельсавет быў скасаваны, а тэрыторыя далучана да Радзінскага сельсавету<ref>Рашэнне выканкома Гомельскага абласнога (сельскага) Савета дэпутатаў працоўных ад 20 лютага 1964 г. // Збор законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1964, № 21 (1061)</ref>. У яго складзе вёска Ўласы заставалася да 8 студзеня 1987 году<ref>Рашэнне выканкома Гомельскага абласнога Савета народных дэпутатаў ад 8 студзеня 1987 г. // Збор законаў Беларускай ССР, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1987, № 23 (1901).</ref>. == Заўвагі == {{заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} [[Катэгорыя:Населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] 1ef3dl1k98h0t8exab0ru39i5pa7dhl 2620228 2620227 2025-06-16T04:32:09Z Дамінік 64057 /* Расейская імпэрыя */ 2620228 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Уласы |Назва ў родным склоне = Уласоў |Арыгінальная назва = |Трансьлітараваная назва = Ułasy |Краіны = Беларусі |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Першыя згадкі = 1600 год |Горад з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Адміністрацыйная адзінка = Вобласьць |Назва адміністрацыйнай адзінкі = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Адміністрацыйная адзінка2 = Раён |Назва адміністрацыйнай адзінкі2 = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Адміністрацыйная адзінка3 = |Назва адміністрацыйнай адзінкі3 = |Сельсавет = |Пасялковы савет = |Кіраўнік = |Імя кіраўніка = |Плошча = |Вышыня = |Колькасьць насельніцтва = |Год падліку насельніцтва = |Шчыльнасьць насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу насельніцтва = |Колькасьць двароў = |Часавы пас = +3 |Летні час = |Тэлефонны код = |Паштовы індэкс = |Аўтамабільны код = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата паўшар'е = паўночнае |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 31 |Шырата сэкундаў = 57 |Даўгата паўшар'е = усходняе |Даўгата градусаў = 30 |Даўгата хвілінаў = 05 |Даўгата сэкундаў = 41 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьверху |Водступ подпісу на мапе = 2.5 |Commons = |Сайт = |Колер = {{Колер|Беларусь}} }} '''Уласы́'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць|}}</ref> — былая [[вёска]] ў [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкім раёне]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Межавала з урочышчам Тужыр. У сувязі з радыяцыйным забруджваньнем пасьля катастрофы на Чарнобыльскай АЭС жыхары вёскі (69 сем’яў) пераселены ў экалягічна бясьпечныя мясьціны. == Гісторыя == === Карона Каралеўства Польскага === [[Файл:POL COA Bończa.svg|150пкс|значак|зьлева|Герб Бонча роду Харлінскіх]]Найранейшая зь вядомых на сёньня згадак пра паселішча датаваная 26 днём чэрвеня 1600 году, калі [[падкаморы]] кіеўскі Шчасны Харлінскі адпісаў свайму сыну Мікалаю [[Астрагляды|Астраглядавіцкі]] двор з прыселкамі, 13 сёлаў, сярод якіх Уласы (Ułasy), 1 слабаду, частку пляцаў у Кіеве. 14 траўня 1618 году пан Мікалай Харлінскі запатрабаваў у судзе ад паноў Самуэля Гарнастая, як {{падказка|дзедзіча|спадчыннага ўладальніка}}, і Стэфана Нямірыча, як {{падказка|дзяржаўцы|часовага ўладальніка і адміністратара маёнтку}}, вярнуць падданых, зьбеглых з Уласоў, Астраглядавічаў, [[Хвойнікі|Хвойнікаў]], [[Стралічаў|Стралічава]], [[Багушы (Гомельская вобласьць)|Багушоў]]{{заўвага|Да названых украінскіх маёнткаў пана С. Гарнастая мог зьбегчы хіба нехта з ўласоўцаў (для іх паўднёвыя мясьціны бліжэй), таму невялічкая вёска і названая першай у сьпісе. Астатніх уцекачоў падаўца скаргі «скіраваў» туды меркавана.}} да добраў Гарнастайпаль і Самуэльпаль. 7 чэрвеня 1623 году ўдава Гальшка Харлінская судзілася з панамі Станіславам, Юрыем і астатнімі Харлінскімі, родзічамі мужа Мікалая, за гвалтоўны наезд на замак і вёску Астраглядавічы, мястэчка Новы Харленж (Хвойнікі), вёскі Хвойнікі, [[Краснасельле (Хвойніцкі раён)|Краснасельле]], Уласы (яшчэ названыя 19 паселішчаў, акрамя «іншых вёсак і прыселкаў»)<ref>Źródła dziejowe. T. XXI. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. X. Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów — Bracław). Dział II-gi. Opisane przez Aleksandra Jabłonowskiego. — Warszawa, 1894. S. 60, 241, 637</ref>.[[Файл:Герб князёў Шуйскіх.png|150пкс|значак|Герб «Сьвяты Юрый» (Георгій Перамоганосец) князёў Шуйскіх. Фота Анатоля Бензярука.]] 8 ліпеня 1631 году запісам у актах Кіеўскага земскага суда{{Заўвага|22 жніўня 1631 г. тое зроблена і ў Жытомірскім гродзкім судзе.}} засьведчана пагадненьне на саступку часткі Астраглядаўскіх добраў (з Уласамі) Шчасным, сынам Станіслава, Харлінскім пану Лукашу Мадлішэўскаму, наступнаму мужу ўдавы Гальшкі, за суму ў 60 000 польскіх злотых<ref>Аrchiwum Główny Akt Dawnych w Warszawie. Аrchiwum Рrozorów і Jelskich (далей: AGAD. APiJ). Sygn. 1. S. 59</ref>. Увогуле, вёска альбо хутар Уласы да рэформавага ўжо ў Расейскай імпэрыі пэрыяду належалі тым самым уладальнікам, што і Астраглядавічы з Хвойнікамі, г. зн. пасьля Харлінскіх — панам [[Мікалай Абрамовіч|Мікалаю Абрамовічу (Абрагамовічу)]], [[Максыміліян Бжазоўскі|Максыміліяну Бжазоўскаму]], князям Шуйскім, сямейству Прозараў<ref>Бельскі С. В. З гісторыі ўладароў і маёнткаў Брагіншчыны XVI—XVIII стст. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 12—18</ref>. Паводле тарыфу падымнага падатку Оўруцкага павету Кіеўскага ваяводзтва 1683 году 6 дымоў у вёсцы Ўласы трымалі{{заўвага|Магчыма, у заставе ад князя [[Канстанцін Ян Шуйскі|Канстанціна Яна Шуйскага]], альбо яшчэ на якіх умовах.}} астраглядаўскія айцы дамініканы<ref>Архив Юго-Западной России (далей: Архив ЮЗР). Ч. 7. Т. 1: Акты о заселении Юго-Западной России. – Киев, 1886. С. 489</ref>. Інвэнтар 1698 году засьведчыў, што жыхары Ўласоў — Васіль Калечук, Міхед Іванчанка, Яцка Астапенка, Цімох Мелючэнка, Грышка, Хведараў сын, — з 5 сваіх гаспадарак не паасобку, але як і краснасельцы, грамадою мусілі плаціць уладальніку маёнтку князю Дамініку Яну Шуйскаму ў асобе адміністратара пана Зыгмунта Шукшты 30 злотых [[чынш]]у, даніны мядовай 5 бельцаў, рыбалоўны рыштунак вырабляць, рыбу лавіць, да замку Хвойніцкага кожную сераду і пятніцу прысылаць, выконваць падводную і будаўнічую павіннасьці на карысьць двара Астраглядаўскага. Такія самыя памеры чыншу і даніны мядовай запісаныя ў рэвізіі 1716 году. У 1721 годзе ўласоўцы выплачвалі 15 злотых чыншу і аддавалі 5 бельцаў мёду<ref>НГАБ у Менску. Ф. 320. Воп. 1. Спр. 1. А. 127, 133, 143</ref>. Згодна з тарыфам падымнага падатку Оўруцкага павету 1734 году, Уласы разам з 16 іншымі паселішчамі (акрамя [[Багушы (Гомельская вобласьць)|Багушоў]], прыналежных астраглядаўскай плябаніі) Хвойніцкай воласьці былі ўласнасьцю князя Ігнацыя Шуйскага<ref>Тарифи подимного податку, сеймикові лауди і люстрації Київського воєводства першої половини XVIII століття. /Вид. друге, доп. Укл. Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 285—286</ref>.У 1754 годзе з 7 двароў (×6 — каля 42 жыхароў) вёскі Ўласы князёў Шуйскіх «''do grodu''» (Оўруцкага замку) выплачваліся 1 злоты і паўтары грошы, «''na milicję''» (на вайсковыя патрэбы павету і ваяводзтва) 4 зл. і 6 гр.<ref>Тариф подимного податку Київського воєводства 1754 року. /Опрацював Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 188</ref> Габрэйскія перапісы 1778 і 1784 гадоў засьведчылі, што ў вёсцы Ўласы пражывалі адпаведна 3 і 2 чалавекі (głowy), плацельшчыкі пагалоўшчыны, якія належалі да Хвойніцкага кагалу<ref>Архив ЮЗР. Ч. 5. Т. 2. Переписи еврейского населения в юго-западном крае в 1765—1791 гг. — Киев, 1890. С. 301, 391</ref>. === Расейская імпэрыя === [[Файл:Герб уласны роду Прозараў.png|150пкс|значак|зьлева|Герб уласны роду Прозараў.]][[Файл:Уласы, Малочкі, Краснаселле, Баршчоўка на плане Ген. межавання 1797 г.png|значак|Уласы на схематычным пляне Рэчыцкага павету 1800 г.]]У выніку [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] (1793) Уласы апынуліся ў межах Рэчыцкай акругі Чарнігаўскага намесьніцтва (губэрні), з 1796 году — у складзе ўпарадкаванага [[Рэчыцкі павет (Расейская імпэрыя)|Рэчыцкага павету]] Маларасейскай, а з 29 жніўня 1797 году — [[Менская губэрня|Менскай губэрні]] [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]<ref>Насевіч В., Скрыпчанка Т. Рэчыцкі павет / В. Насевіч, Т. Скрыпчанка // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: у 6 т. — Т. 6. Кн. 1. — Мінск: БелЭн, 2001. С. 181—182</ref>. Паводле рэвізіі 1795 году, ва Ўласах налічвалася 13 двароў з 30 прыгоннымі мужчынскага і 30 жаночага полу. Разам з Краснасельлем вёска за 32 000 злотых была аддадзена панамі Прозарамі ў заставу ўдаве па падстолію Яну Караліне, дачцэ Габрыеля, Крушэўскай.<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 59. А. 264-265. Спр. 181. А. 99, 248, 259</ref>. 14 лютага 1811 году Людвіка Прозар пісьмова засьведчыла шляхцічу Паўлу Жукоўскаму права на 6-гадовую арэнду фальварка Аркадыя з усімі прылегласьцямі<ref>АGAD. АРіJ. Sygn. 14. S. 8, 34-35</ref>. З інвэнтара 1844 году маёнтку Юзафаў, прыналежнага Юзафу, сыну Караля, Прозару, вядома, што да фальварка Аркадыя належала вёска Ўласы з 17 дварамі<ref>НГАБ. Ф. 142. Воп.1 Спр. 1481. А. 40 і наст.</ref>. На 1850 год — 20 двароў, 130 жыхароў. У «Списках населенных мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело]: 1857 г.» засьведчана, што 113 жыхароў вёскі Ўласы зьяўляліся прыхаджанамі Параскевіцкай царквы ў Масанах<ref>Расейскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 682</ref>. [[Файл:Ф. Аркадыя (Аркадий) і в. Уласы на мапе Шубэрта-Тучкова 1846 – 1863 гг.png|значак|зьлева|Ф. Аркадыя (Аркадій) і в. Уласы на мапе Шубэрта-Тучкова 1846 – 1863 гг.]] У парэформавы пэрыяд адміністрацыйна Ўласы належалі да Дзёрнавіцкай воласьці. Згодна з вайскова-тапаграфічнай мапай Расейскай імпэрыі, створанай у 1846 – 1863 гг., паселішча складалі ўжо 22 двары. На пачатак 1870 году ў вёсцы — 60 мужчынскіх душ зь ліку сялянаў-уласьнікаў, прыпісаных да Ўласоўскага сельскага таварыства<ref>Список волостей, обществ и селений Минской губернии на 01. 01. 1870 г. — Минск, 1870. Л. 70</ref>. Паводле перапісу 1897 году, у вёсцы Ўласы — 43 двары, 158 жыхароў, хлебазапасны магазын. На 1909 год паселішча налічвала 55 двароў, 396 жыхароў<ref>Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 206</ref>. === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччына]] перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвяшчалася часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Уласы ў складзе Рэчыцкага павету, аднак, апынуліся ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918—1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 — 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев. — Минск, 2018. С. 85</ref>. 1 студзеня 1919, згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі, Рэчыцкі павет увайшоў у склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], але 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да [[РСФСР]]. [[Файл:Масаны і Баршчоўка на карце генштаба РККА Беларусі і Літвы. 1935 г.jpg|значак|зьлева|Уласы, Масаны і Баршчоўка на мапе гэнштабу РККА Беларусі і Літвы. 1935 г.]]Пасьля ўзьяднаньня з [[БССР]], ад 8 сьнежня 1926 вёска — цэнтар Уласоўскага сельсавету Камарынскага раёну [[Рэчыцкая акруга|Рэчыцкай акругі]], з 9 чэрвеня 1927 году — [[Гомельская акруга|Гомельскай акругі]]. 30 сьнежня 1927 году сельсавет скасаваны, тэрыторыя далучана да Баршчоўскага сельсавету. У 1930 годзе арганізаваны калгас імя М. І. Калініна, працавала ваўначоска. З 20 лютага 1938 году ў складзе [[Палеская вобласьць|Палескай вобласьці]] з цэнтрам у Мазыры. Напярэдадні Вялікай Айчыннай вайны ў Уласах было 120 двароў з 432 жыхарамі. У траўні 1943 году акупанты спалілі вёску і зьнішчылі 154 жыхары<ref>Без срока давности. Беларусь: преступления нацистов и их пособников против мирного населения на оккупированной территории БССР в годы Великой Отечественной войны. Гомельская область. Сборник архивных документов и материалов / сост.: А. Р. Дюков, В. Д. Селеменев (рук.) [и др.]; редкол.: А. К. Демянюк [и др.]. — Минск: НАРБ; М.: Фонд «Историческая память», 2021. С. 36, 503</ref>. 70 вяскоўцаў загінулі на франтах. З 8 студзеня 1954 году Ўласы — у Гомельскай вобласьці. Згодна зь перапісам 1959 году, у вёсцы налічвалася 267 жыхароў, ўваходзіла ў склад калгасу «Новае жыцьцё» (цэнтар — вёска [[Радзін]]). 25 сьнежня 1962 году Ўласы ўвайшлі ў склад Хвойніцкага раёну. 20 лютага 1964 году Баршчоўскі сельсавет быў скасаваны, а тэрыторыя далучана да Радзінскага сельсавету<ref>Рашэнне выканкома Гомельскага абласнога (сельскага) Савета дэпутатаў працоўных ад 20 лютага 1964 г. // Збор законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1964, № 21 (1061)</ref>. У яго складзе вёска Ўласы заставалася да 8 студзеня 1987 году<ref>Рашэнне выканкома Гомельскага абласнога Савета народных дэпутатаў ад 8 студзеня 1987 г. // Збор законаў Беларускай ССР, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1987, № 23 (1901).</ref>. == Заўвагі == {{заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} [[Катэгорыя:Населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] b1ouco3jd8p8cd83xrq8tfl5g21eetq 2620229 2620228 2025-06-16T04:38:58Z Дамінік 64057 /* Карона Каралеўства Польскага */ 2620229 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Уласы |Назва ў родным склоне = Уласоў |Арыгінальная назва = |Трансьлітараваная назва = Ułasy |Краіны = Беларусі |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Першыя згадкі = 1600 год |Горад з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Адміністрацыйная адзінка = Вобласьць |Назва адміністрацыйнай адзінкі = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Адміністрацыйная адзінка2 = Раён |Назва адміністрацыйнай адзінкі2 = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Адміністрацыйная адзінка3 = |Назва адміністрацыйнай адзінкі3 = |Сельсавет = |Пасялковы савет = |Кіраўнік = |Імя кіраўніка = |Плошча = |Вышыня = |Колькасьць насельніцтва = |Год падліку насельніцтва = |Шчыльнасьць насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу насельніцтва = |Колькасьць двароў = |Часавы пас = +3 |Летні час = |Тэлефонны код = |Паштовы індэкс = |Аўтамабільны код = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата паўшар'е = паўночнае |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 31 |Шырата сэкундаў = 57 |Даўгата паўшар'е = усходняе |Даўгата градусаў = 30 |Даўгата хвілінаў = 05 |Даўгата сэкундаў = 41 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьверху |Водступ подпісу на мапе = 2.5 |Commons = |Сайт = |Колер = {{Колер|Беларусь}} }} '''Уласы́'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць|}}</ref> — былая [[вёска]] ў [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкім раёне]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Межавала з урочышчам Тужыр. У сувязі з радыяцыйным забруджваньнем пасьля катастрофы на Чарнобыльскай АЭС жыхары вёскі (69 сем’яў) пераселены ў экалягічна бясьпечныя мясьціны. == Гісторыя == === Карона Каралеўства Польскага === [[Файл:POL COA Bończa.svg|150пкс|значак|зьлева|Герб Бонча роду Харлінскіх]]Найранейшая зь вядомых на сёньня згадак пра паселішча датаваная 26 днём чэрвеня 1600 году, калі [[падкаморы]] кіеўскі Шчасны Харлінскі адпісаў свайму сыну Мікалаю [[Астрагляды|Астраглядавіцкі]] двор з прыселкамі, 13 сёлаў, сярод якіх Уласы (Ułasy), 1 слабаду, частку пляцаў у Кіеве. 14 траўня 1618 году пан Мікалай Харлінскі запатрабаваў у судзе ад паноў Самуэля Гарнастая, як {{падказка|дзедзіча|спадчыннага ўладальніка}}, і Стэфана Нямірыча, як {{падказка|дзяржаўцы|часовага ўладальніка і адміністратара маёнтку}}, вярнуць падданых, зьбеглых з Уласоў, Астраглядавічаў, [[Хвойнікі|Хвойнікаў]], [[Стралічаў|Стралічава]], [[Багушы (Гомельская вобласьць)|Багушоў]]{{заўвага|Да названых украінскіх маёнткаў пана С. Гарнастая мог зьбегчы хіба нехта з уласоўцаў (для іх паўднёвыя мясьціны бліжэй), таму невялічкая вёска і названая першай у сьпісе. Астатніх уцекачоў падаўца скаргі «скіраваў» туды меркавана.}} да добраў Гарнастайпаль і Самуэльпаль. 7 чэрвеня 1623 году ўдава Гальшка Харлінская судзілася з панамі Станіславам, Юрыем і астатнімі Харлінскімі, родзічамі мужа Мікалая, за гвалтоўны наезд на замак і вёску Астраглядавічы, мястэчка Новы Харленж (Хвойнікі), вёскі Хвойнікі, [[Краснасельле (Хвойніцкі раён)|Краснасельле]], Уласы (яшчэ названыя 19 паселішчаў, акрамя «іншых вёсак і прыселкаў»)<ref>Źródła dziejowe. T. XXI. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. X. Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów — Bracław). Dział II-gi. Opisane przez Aleksandra Jabłonowskiego. — Warszawa, 1894. S. 60, 241, 637</ref>.[[Файл:Герб князёў Шуйскіх.png|150пкс|значак|Герб «Сьвяты Юрый» (Георгій Перамоганосец) князёў Шуйскіх. Фота Анатоля Бензярука.]] 8 ліпеня 1631 году запісам у актах Кіеўскага земскага суда{{Заўвага|22 жніўня 1631 г. тое зроблена і ў Жытомірскім гродзкім судзе.}} засьведчана пагадненьне на саступку часткі Астраглядаўскіх добраў (з Уласамі) Шчасным, сынам Станіслава, Харлінскім пану Лукашу Мадлішэўскаму, наступнаму мужу ўдавы Гальшкі, за суму ў 60 000 польскіх злотых<ref>Аrchiwum Główny Akt Dawnych w Warszawie. Аrchiwum Рrozorów і Jelskich (далей: AGAD. APiJ). Sygn. 1. S. 59</ref>. Увогуле, вёска альбо хутар Уласы да рэформавага ўжо ў Расейскай імпэрыі пэрыяду належалі тым самым уладальнікам, што і Астраглядавічы з Хвойнікамі, г. зн. пасьля Харлінскіх — панам [[Мікалай Абрамовіч|Мікалаю Абрамовічу (Абрагамовічу)]], [[Максыміліян Бжазоўскі|Максыміліяну Бжазоўскаму]], князям Шуйскім, сямейству Прозараў<ref>Бельскі С. В. З гісторыі ўладароў і маёнткаў Брагіншчыны XVI—XVIII стст. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 12—18</ref>. Паводле тарыфу падымнага падатку Оўруцкага павету Кіеўскага ваяводзтва 1683 году 6 дымоў у вёсцы Ўласы трымалі{{заўвага|Магчыма, у заставе ад князя [[Канстанцін Ян Шуйскі|Канстанціна Яна Шуйскага]], альбо яшчэ на якіх умовах.}} астраглядаўскія айцы дамініканы<ref>Архив Юго-Западной России (далей: Архив ЮЗР). Ч. 7. Т. 1: Акты о заселении Юго-Западной России. – Киев, 1886. С. 489</ref>. Інвэнтар 1698 году засьведчыў, што жыхары Ўласоў — Васіль Калечук, Міхед Іванчанка, Яцка Астапенка, Цімох Мелючэнка, Грышка, Хведараў сын, — з 5 сваіх гаспадарак не паасобку, але як і краснасельцы, грамадою мусілі плаціць уладальніку маёнтку князю Дамініку Яну Шуйскаму ў асобе адміністратара пана Зыгмунта Шукшты 30 злотых [[чынш]]у, даніны мядовай 5 бельцаў, рыбалоўны рыштунак вырабляць, рыбу лавіць, да замку Хвойніцкага кожную сераду і пятніцу прысылаць, выконваць падводную і будаўнічую павіннасьці на карысьць двара Астраглядаўскага. Такія самыя памеры чыншу і даніны мядовай запісаныя ў рэвізіі 1716 году. У 1721 годзе ўласоўцы выплачвалі 15 злотых чыншу і аддавалі 5 бельцаў мёду<ref>НГАБ у Менску. Ф. 320. Воп. 1. Спр. 1. А. 127, 133, 143</ref>. Згодна з тарыфам падымнага падатку Оўруцкага павету 1734 году, Уласы разам з 16 іншымі паселішчамі (акрамя [[Багушы (Гомельская вобласьць)|Багушоў]], прыналежных астраглядаўскай плябаніі) Хвойніцкай воласьці былі ўласнасьцю князя Ігнацыя Шуйскага<ref>Тарифи подимного податку, сеймикові лауди і люстрації Київського воєводства першої половини XVIII століття. /Вид. друге, доп. Укл. Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 285—286</ref>.У 1754 годзе з 7 двароў (×6 — каля 42 жыхароў) вёскі Ўласы князёў Шуйскіх «''do grodu''» (Оўруцкага замку) выплачваліся 1 злоты і паўтары грошы, «''na milicję''» (на вайсковыя патрэбы павету і ваяводзтва) 4 зл. і 6 гр.<ref>Тариф подимного податку Київського воєводства 1754 року. /Опрацював Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 188</ref> Габрэйскія перапісы 1778 і 1784 гадоў засьведчылі, што ў вёсцы Ўласы пражывалі адпаведна 3 і 2 чалавекі (głowy), плацельшчыкі пагалоўшчыны, якія належалі да Хвойніцкага кагалу<ref>Архив ЮЗР. Ч. 5. Т. 2. Переписи еврейского населения в юго-западном крае в 1765—1791 гг. — Киев, 1890. С. 301, 391</ref>. === Расейская імпэрыя === [[Файл:Герб уласны роду Прозараў.png|150пкс|значак|зьлева|Герб уласны роду Прозараў.]][[Файл:Уласы, Малочкі, Краснаселле, Баршчоўка на плане Ген. межавання 1797 г.png|значак|Уласы на схематычным пляне Рэчыцкага павету 1800 г.]]У выніку [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] (1793) Уласы апынуліся ў межах Рэчыцкай акругі Чарнігаўскага намесьніцтва (губэрні), з 1796 году — у складзе ўпарадкаванага [[Рэчыцкі павет (Расейская імпэрыя)|Рэчыцкага павету]] Маларасейскай, а з 29 жніўня 1797 году — [[Менская губэрня|Менскай губэрні]] [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]<ref>Насевіч В., Скрыпчанка Т. Рэчыцкі павет / В. Насевіч, Т. Скрыпчанка // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: у 6 т. — Т. 6. Кн. 1. — Мінск: БелЭн, 2001. С. 181—182</ref>. Паводле рэвізіі 1795 году, ва Ўласах налічвалася 13 двароў з 30 прыгоннымі мужчынскага і 30 жаночага полу. Разам з Краснасельлем вёска за 32 000 злотых была аддадзена панамі Прозарамі ў заставу ўдаве па падстолію Яну Караліне, дачцэ Габрыеля, Крушэўскай.<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 59. А. 264-265. Спр. 181. А. 99, 248, 259</ref>. 14 лютага 1811 году Людвіка Прозар пісьмова засьведчыла шляхцічу Паўлу Жукоўскаму права на 6-гадовую арэнду фальварка Аркадыя з усімі прылегласьцямі<ref>АGAD. АРіJ. Sygn. 14. S. 8, 34-35</ref>. З інвэнтара 1844 году маёнтку Юзафаў, прыналежнага Юзафу, сыну Караля, Прозару, вядома, што да фальварка Аркадыя належала вёска Ўласы з 17 дварамі<ref>НГАБ. Ф. 142. Воп.1 Спр. 1481. А. 40 і наст.</ref>. На 1850 год — 20 двароў, 130 жыхароў. У «Списках населенных мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело]: 1857 г.» засьведчана, што 113 жыхароў вёскі Ўласы зьяўляліся прыхаджанамі Параскевіцкай царквы ў Масанах<ref>Расейскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 682</ref>. [[Файл:Ф. Аркадыя (Аркадий) і в. Уласы на мапе Шубэрта-Тучкова 1846 – 1863 гг.png|значак|зьлева|Ф. Аркадыя (Аркадій) і в. Уласы на мапе Шубэрта-Тучкова 1846 – 1863 гг.]] У парэформавы пэрыяд адміністрацыйна Ўласы належалі да Дзёрнавіцкай воласьці. Згодна з вайскова-тапаграфічнай мапай Расейскай імпэрыі, створанай у 1846 – 1863 гг., паселішча складалі ўжо 22 двары. На пачатак 1870 году ў вёсцы — 60 мужчынскіх душ зь ліку сялянаў-уласьнікаў, прыпісаных да Ўласоўскага сельскага таварыства<ref>Список волостей, обществ и селений Минской губернии на 01. 01. 1870 г. — Минск, 1870. Л. 70</ref>. Паводле перапісу 1897 году, у вёсцы Ўласы — 43 двары, 158 жыхароў, хлебазапасны магазын. На 1909 год паселішча налічвала 55 двароў, 396 жыхароў<ref>Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 206</ref>. === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччына]] перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвяшчалася часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Уласы ў складзе Рэчыцкага павету, аднак, апынуліся ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918—1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 — 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев. — Минск, 2018. С. 85</ref>. 1 студзеня 1919, згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі, Рэчыцкі павет увайшоў у склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], але 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да [[РСФСР]]. [[Файл:Масаны і Баршчоўка на карце генштаба РККА Беларусі і Літвы. 1935 г.jpg|значак|зьлева|Уласы, Масаны і Баршчоўка на мапе гэнштабу РККА Беларусі і Літвы. 1935 г.]]Пасьля ўзьяднаньня з [[БССР]], ад 8 сьнежня 1926 вёска — цэнтар Уласоўскага сельсавету Камарынскага раёну [[Рэчыцкая акруга|Рэчыцкай акругі]], з 9 чэрвеня 1927 году — [[Гомельская акруга|Гомельскай акругі]]. 30 сьнежня 1927 году сельсавет скасаваны, тэрыторыя далучана да Баршчоўскага сельсавету. У 1930 годзе арганізаваны калгас імя М. І. Калініна, працавала ваўначоска. З 20 лютага 1938 году ў складзе [[Палеская вобласьць|Палескай вобласьці]] з цэнтрам у Мазыры. Напярэдадні Вялікай Айчыннай вайны ў Уласах было 120 двароў з 432 жыхарамі. У траўні 1943 году акупанты спалілі вёску і зьнішчылі 154 жыхары<ref>Без срока давности. Беларусь: преступления нацистов и их пособников против мирного населения на оккупированной территории БССР в годы Великой Отечественной войны. Гомельская область. Сборник архивных документов и материалов / сост.: А. Р. Дюков, В. Д. Селеменев (рук.) [и др.]; редкол.: А. К. Демянюк [и др.]. — Минск: НАРБ; М.: Фонд «Историческая память», 2021. С. 36, 503</ref>. 70 вяскоўцаў загінулі на франтах. З 8 студзеня 1954 году Ўласы — у Гомельскай вобласьці. Згодна зь перапісам 1959 году, у вёсцы налічвалася 267 жыхароў, ўваходзіла ў склад калгасу «Новае жыцьцё» (цэнтар — вёска [[Радзін]]). 25 сьнежня 1962 году Ўласы ўвайшлі ў склад Хвойніцкага раёну. 20 лютага 1964 году Баршчоўскі сельсавет быў скасаваны, а тэрыторыя далучана да Радзінскага сельсавету<ref>Рашэнне выканкома Гомельскага абласнога (сельскага) Савета дэпутатаў працоўных ад 20 лютага 1964 г. // Збор законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1964, № 21 (1061)</ref>. У яго складзе вёска Ўласы заставалася да 8 студзеня 1987 году<ref>Рашэнне выканкома Гомельскага абласнога Савета народных дэпутатаў ад 8 студзеня 1987 г. // Збор законаў Беларускай ССР, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1987, № 23 (1901).</ref>. == Заўвагі == {{заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} [[Катэгорыя:Населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] 33qx5fi0l686i40yzj3tz2ov7wbkdpm Кодзі Гакпа 0 249095 2620143 2620121 2025-06-15T12:54:32Z Dymitr 10914 /* Дасягненьні */ артаграфія 2620143 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст | клюб = [[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] | нумар = 18 | гады = 2018—2023<br/>2023— | клюбы = [[ПСВ Эйндговэн]]<br/>[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] | гульні(галы) = 106 (36)<br/>68 (16) | нац гады = 2021— | нац зборная = {{Футбол Нідэрлянды|няма}} | нац гульні(галы) = 36 (15) | абнаўленьне(клюб) = 24 лістапада 2024 | абнаўленьне(зборная) = 19 лістапада 2024 }} '''Кодзі Га́кпа''' ({{мова-nl|Cody Gakpo}}; {{Н}} 7 траўня 1999 году) — [[Нідэрлянды|нідэрляндзкі]] футбаліст, ўінгер ангельскага клюбу «[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]» і [[Зборная Нідэрляндаў па футболе|нацыянальнай зборнай Нідэрляндаў]]. Гакпа ёсьць выхаванцам акадэміі ПСВ, якую скончыў і дэбютаваў у прафэсійным футболе ў 2018 годзе. Ужо паводле вынікаў [[чэмпіянат Нідэрляндаў па футболе 2021—2022 гадоў|сэзону 2021—2022 гадоў]] гулец быў абраны Найлепшым нідэрляндзкім футбалістам. == Кар’ера == === ПСВ === Гакпа зьяўляецца выхаванцам клюбнае акадэміі [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]]. У сэзоне 2016—2017 гадоў далучыўся да табару моладзевай дружыны клюбу, вядомай як «Ёнг ПСВ». Тамака і дэбютаваў у [[Эрстэдывізія|Эрстэдывізіі]] 4 лістапада 2016 году ў матчы супраць «[[Гэльманд Спорт]]у». Зь цягам некалькіх гадоў зарэкамендаваў сябе і ў [[чэмпіянат Нідэрляндаў па футболе 2018—2019 гадоў|сэзоне 2018—2019 гадоў]] гадоўным трэнэрам ПСВ [[Марка ван Бомэль|Маркам ван Бомэлем]] быў пераведзены ў шэрагі асноўнае каманды. Тым ня менш, адразу прабіцца ў склад у гульца не атрымалася і пэўны час ён ці сядзеў на лаве запасных, ці меў выступы за рэзэрвовую каманду, дзе стала адзначаўся галамі. У рэшце рэшт, 22 сьнежня 2018 году Гакпа дэбютаваў у складзе ПСВ, памяняўшы ў другім тайме [[Стэвэн Бэргвэйн|Стэвэна Бэргвэйна]] ў матчы супраць АЗ (3:1)<ref>[https://www.skysports.com/football/psv-vs-az-alkmaar/390340 «PSV Eindhoven vs AZ Alkmaar.»]. Sky Sports.</ref>. Прарыўным сэзонам дзеля гульца стаў [[чэмпіянат Нідэрляндаў па футболе 2019—2020 гадоў|2019—2020]], калі Гакпа ў 25 матчах лігі адзначыўся 7 галамі ў брамы супернікаў. 13 верасьня 2020 году ў першы гульнявы дзень [[чэмпіянат Нідэрляндаў па футболе 2020—2021 гадоў|сэзону 2020—2021 гадоў]] Гакпа двойчы ўлучыў мяч пад папярэчку брамы «[[Гронінген (футбольны клюб)|Гронінгена]]», здабыўшы для эйндговэнцаў перамогу зь лікам 3:1<ref>Elfrink, Rik (13.09.2020). [https://www.bd.nl/psv/psv-pakt-belangrijke-uitzege-in-groningen-met-dank-aan-cody-gakpo~a4abfaf5/ «PSV pakt belangrijke uitzege in Groningen, met dank aan Cody Gakpo»]. Brabants Dagblad</ref>. 24 верасьня доблем адзначыўся ў матчы кваліфікацыі [[Ліга Эўропы УЭФА|Лігі Эўропы]] супраць славенскай «[[Мура Мурска-Сабота|Муры]]» (5:1), што дазволіла ПСВ закрочыць у асноўны раўнд спаборніцтваў<ref>[https://web.archive.org/web/20230102094118/https://www.psv.nl/english-psv/news/article/psv-cruise-to-a-5-1-win-over-ns-mura.htm «PSV cruise to a 5–1 win over NS Mura»]. PSV.</ref>. У фінале [[Кубак Нідэрляндаў па футболе 2022 году|Кубка Нідэрляндаў 2022 году]] Гакпа забіў пераможны гол у браму «[[Аякс Амстэрдам|Аякса]]». 31 жніўня 2022 году зарабіў свой першы хет-трык у матчы супраць «[[Валендам (футбольны клюб)|Валендаму]]» (7:1)<ref>[http://www.football-oranje.com/gakpo-stars-as-psv-hit-seven-past-volendam/ «Gakpo stars as PSV hit seven past Volendam»]. Football Oranje.</ref>. === «Лівэрпул» === 28 сьнежня 2022 году Гакпа пагадзіўся падпісаць дамову з ангельскім «[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпулам]]», як толькі адчынілася трансфэрнае вакно 1 студзеня 2023 году<ref>[https://www.liverpoolfc.com/news/liverpool-reach-agreement-cody-gakpo-transfer «Liverpool reach agreement for Cody Gakpo transfer»]. Liverpool F.C.</ref>. Як паведамлялася, кантракт гульца разьлічаны на пяць з паловай гадоў, што каштавала ангельцам ад 35,4 да 44,3 млн фунтаў стэрлінгаў. Згодна з гэтым ПСВ, як мяркуецца, атрымаў рэкордныя грошы за футбаліста<ref>[https://www.bbc.co.uk/sport/football/64104472 «Cody Gakpo: Liverpool reach agreement with PSV Eindhoven to sign forward»]. BBC Sport.</ref>. == Дасягненьні == '''ПСВ''': * Уладальнік [[Кубак Нідэрляндаў па футболе|Кубка Нідэрляндаў]]: 2022 * Уладальнік [[Супэркубак Нідэрляндаў па футболе|Супэркубка Нідэрляндаў]]: 2021, 2022 '''«Лівэрпул»''': * [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе|Чэмпіён Ангельшчыны]]: 2025 * Уладальнік [[Кубак футбольнай лігі Ангельшчыны|Кубка футбольнай лігі]]: 2024 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Transfermarkt}} * {{Soccerway}} * {{Worldfootball}} {{Склад ФК Лівэрпул}} {{Навігацыйная група |назоў = Гакпа ў складзе [[Зборная Нідэрляндаў па футболе|зборнай Нідэрляндаў]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Чэмпіянат Эўропы па футболе|Эўропы]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Нідэрлянды}}; |Нідэрлянды на ЧЭ-2020 |Нідэрлянды на ЧС-2022 |Нідэрлянды на ЧЭ-2024 }} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Гакпа, Кодзі}} [[Катэгорыя:Нідэрляндзкія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу ПСВ Эйндговэн]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Лівэрпул»]] gytfa2m3pf2m4yn1sn8svws61hz3e2k Рубрыка (СМІ) 0 251941 2620226 2555866 2025-06-16T04:23:54Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620226 wikitext text/x-wiki «'''Рубрыка'''» ([[Ангельская мова|анг]]. ''Rubryka'') — украінскае грамадска-палітычнае Інтэрнэт-[[Сродак масавай інфармацыі|СМІ]], якое працуе ў фармаце журналістыкі рашэнняў, а таксама асвятлялае актуальныя падзеі [[Украіна|Украіны]] і свету.<ref name=":0">{{Cite web|title=Як писати про рішення: Solution Journalism в Україні|url=https://www.thelede.media/management/2020/05/28/1644/|website=thelede.media|date=2020-05-28|accessdate=2021-02-22|language=uk|last=thelede}}</ref> Сайт даступны на [[Украінская мова|украінскай]], англійскай і [[Расейская мова|расейскай]] мовах. Заснавальніца і галоўны рэдактар — Анастасія Рудэнка.<ref>[https://web.archive.org/web/20210305062555/https://nachasi.com/2018/03/29/nove-onlajn-vydannya/ В Україні з’явилося нове онлайн-видання на суспільну тематику]</ref><ref name=":1">{{Cite web|title=Засновниця видання «Рубрика»: Ми хотіли створити ресурс для висвітлення успішних громадських ініціатив та соціальних проектів|url=https://detector.media/production/article/136672/2018-04-17-zasnovnytsya-vydannya-rubryka-my-khotily-stvoryty-resurs-dlya-vysvitlennya-uspishnykh-gromadskykh-initsiatyv-ta-sotsialnykh-proektiv/|website=detector.media|date=2018-04-17|accessdate=2021-02-22|language=uk|first=Мар'яна|last=Закусило}}</ref> == Гісторыя == «Рубрыка» была заснавана ў 2018 годзе Анастасіяй Рудэнка, якая таксама стала галоўным рэдактарам выдання. Выхад анлайн адбыўся 22 сакавіка таго ж года. Анлайн-медыя было створана як грамадска-палітычнае выданне з акцэнтам на пытаннях экалогіі, урбанізму і правах жанчын.<ref name=":12">{{Cite web|title=Засновниця видання «Рубрика»: Ми хотіли створити ресурс для висвітлення успішних громадських ініціатив та соціальних проектів|url=https://detector.media/production/article/136672/2018-04-17-zasnovnytsya-vydannya-rubryka-my-khotily-stvoryty-resurs-dlya-vysvitlennya-uspishnykh-gromadskykh-initsiatyv-ta-sotsialnykh-proektiv/|website=detector.media|date=2018-04-17|accessdate=2021-02-22|language=uk|first=Мар'яна|last=Закусило}}</ref> Ва ўкраінскай медыяпрасторы «Рубрыку» адзначаюць як выданне з высокімі журналісцкімі стандартамі і арыентацыяй на медыйную адукаванасць.<ref>{{Cite web|title=Медіаграмотність: що маємо і що очікувати. Найцікавіше з лекцій спікерів школи DisinFAKEtion|url=https://slavinfo.dn.ua/novosti/novosti-slavyanska/847680|website=slavinfo.dn.ua|accessdate=2021-02-22|language=ru|last=arkasha}}</ref> З 2020 года «Рубрыка» пазіцыянуе сябе як медыя рашэнняў — выданне стала першым ва Украіне, якое вызнае прынцыпы журналістыкі рашэнняў.<ref name=":02">{{Cite web|title=Як писати про рішення: Solution Journalism в Україні|url=https://www.thelede.media/management/2020/05/28/1644/|website=thelede.media|date=2020-05-28|accessdate=2021-02-22|language=uk|last=thelede}}</ref> Фокус не толькі на праблемах, але і тым, як іх вырашаць, стаў ключавым у рабоце выдання.<ref>{{Cite web|title=«Время вдохновлять читателя». Главреды с востока рассказывают о родных городах и любимой работе|url=https://svoi.city/read/monologi/84459/glavredi-rodom-s-vostoka|website=Свои.City|accessdate=2021-02-22|language=ru}}</ref> У верасні 2020 года да украіна- і рускамоўнай версіі сайта дадалася англамоўная версія.<ref>{{Cite web|title="Рубрика" запустила англійську версію сайту|url=https://rubryka.com/2020/09/23/rubryka-english/|website=Рубрика|date=2020-09-23|accessdate=2021-02-22}}</ref> «Рубрыка» з’яўляецца медыяпартнёрам для мерапрыемстваў, дзе таксама шукаюць вырашэнні праблем. Сярод іх Нацыянальны конкурс IT-рашэнняў для грамад Усходняй Украіны,<ref>{{Cite web|title=EastCode: Національний конкурс IT-рішень для громад східної України|url=https://eastcode.tech/|website=eastcode.tech|accessdate=2021-02-22}}</ref> анлайн хакатон Hack for Locals,<ref>{{Cite web|title=Hack For Locals 2.0: Безпечні спільноти {{!}}|url=https://hackforlocals.org/|accessdate=2021-02-22|language=uk}}</ref> Кіеўскі інвестыцыйны форум<ref>{{Cite web|title=INVEST IN KYIV FORUM|url=https://investinkyiv.com.ua/|accessdate=2021-02-22|language=ru}}</ref> і Міжнародны IT-форум.<ref>{{Cite web|title=International IT Forum 2019|url=https://global-itf.net/ua/|website=International IT Forum 2019|accessdate=2021-02-22|language=uk}}</ref> == Канцэпт == Выданне працуе ў напрамку і фармаце журналістыкі рашэнняў, факусуецца на адказах на сацыяльныя пытанні, а таксама на самі праблемы. Гісторыі, расказаныя ў гэтым фармаце, прадугледжваюць тлумачэнні, як і чаму пэўныя рашэнні працуюць альбо не працуюць, з чым сутыкнуліся героі і якімі сталі вынікі, а таксама, як такое рашэнне можна маштабаваць.<ref>{{Cite web|title=Засновниця видання «Рубрика»: Ми хотіли створити ресурс для висвітлення успішних громадських ініціатив та соціальних проектів|url=https://rozmova.wordpress.com/2018/04/21/anastasiya-rudenko/|website=Інтерв'ю з України|date=2018-04-21|accessdate=2021-02-22|language=uk}}</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Парады артыкулу|артаграфія|сумнеўнасьць|няма катэгорыяў|вікіфікаваць}} [[Катэгорыя:Журналістыка]] 2d00iz5osliq12s0k2dx6e26iypc7gj Патрык Руст 0 252176 2620208 2581600 2025-06-15T22:59:18Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620208 wikitext text/x-wiki {{Спартовец}} '''Па́трык Руст''' ({{мова-nl|Patrick Roest}}) — нідэрляндзкі [[канькабежны спорт|канькабежац]], які тройчы здабываў перамогу ў чэмпіянаце сьвету па канькабежным спорце. Упершыню заявіў пра свае амбіцыі, атрымаўшы перамогу ў юнацкім чэмпіянаце сьвету па канькабежным спорце ў 2014 годзе. У наступным годзе на спаборніцтвах у [[Варшава|Варшаве]] абараніў свой тытул<ref>[https://web.archive.org/web/20161114010258/http://www.isu.org/en/speed-skating/news/2014/03/isu-junior-world-speed-skating-championships-bjugn «ISU Junior World Speed Skating Championships»]. International Skating Union.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20170810041935/http://www.isu.org/en/speed-skating/news/2015/02/isu-world-junior-championships-warsaw-pol «Roest, Wijfje, Bittner and Korea dominate World Junior Championships»]. International Skating Union.</ref>. 12 лістапада 2016 году быў далучаны да складу нацыянальнай зборнай Нідэрляндаў, якая здабыла перамогу ў каманднай гонцы перасьледу на першым этапе кубку сьвету сэзону 2016—2017 гадоў<ref>[https://web.archive.org/web/20170121091819/http://www.isu.org/en/speed-skating/news/2016/11/wc-ss-chn-day-2 «Maiden World Cup win for Krech in Harbin on second day»]. International Skating Union</ref>. На [[зімовыя Алімпійскія гульні 2018 году|Алімпійскіх гульнях 2018 году]] Руст здабыў срэбны мэдаль у гонцы на 1500 мэтраў, саступіўшы свайму партнэру па камандзе [[К’ельд Нёйс|К’ельду Нёйсу]]. На гэтых жа спаборніцтвах атлет займеў бронзавы мэдаль у каманднай пагоні. З 2018 па 2021 гады спартовец тройчы запар станавіўся чэмпіёнам сьвету, а ў 2021 годзе ён стаў чэмпіёнам Нідэрляндаў у агульным заліку, здабыўшы перамогі ў стартах на 500, 1500 і 1500 мэтраў. [[зімовыя Алімпійскія гульні 2022 году|Алімпійскія гульні 2022 году]] ў [[Пэкін]]е прынесьлі нідэрляндцу срэбныя мэдалі ў гонках на 5000 і 10000 мэтраў. Двойчы прадстаўніка Нідэрляндаў апярэджваў швэдзкі атлет [[Нільс ван дэр Пуль]]. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20220213182407/http://www.isu.html.infostradasports.com/cache/TheASP.asp%40PageID%3D103037%26SportID%3D103%26Personid%3D1184564%26TaalCode%3D2%26StyleID%3D0%26Cache%3D2.html Профіль] на сайце Міжнароднага зьвязу канькабежцаў. * [https://olympics.com/en/athletes/roest Профіль] на Olympics.com. {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Руст, Патрык}} [[Катэгорыя:Нідэрляндзкія канькабежцы]] [[Катэгорыя:Прызэры зімовых Алімпійскіх гульняў 2018 году]] [[Катэгорыя:Прызэры зімовых Алімпійскіх гульняў 2022 году]] r2ancmb25gmrhy4qrno4qjj0cad9bdt Антоні Дулінец 0 255093 2620164 2486898 2025-06-15T18:22:16Z Custodiannnn 74859 /* Фотаздымкі */ 2620164 wikitext text/x-wiki {{Асоба}} '''Антоні Дулінец''' (20 красавіка 1889, в. [[Мосар]] — 21 лютага 1966, в. [[Будслаў]]) — беларускі [[Ксёндз|каталіцкі сьвятар лацінскага абраду]], удзельнік беларускага хрысьціянскага руху<ref>[https://web.archive.org/web/20221004114035/http://www.marakou.by/pub/file/Kataliki.pdf Рэпрэсаваныя каталіцкія духоўныя, кансэкраваныя і свецкія асобы Беларусі. 1917—1964] С. 161—162</ref>. Быў знаёмы з многімі беларускімі дзеячамі. Сябраваў з [[Вацлаў Аношка|Вацлавам Аношкам]] і [[Пётар Татарыновіч|Пятром Татарыновічам]]. == Сям’я == [[Файл:Фотаздымак.jpg|значак|312пкс|Антоні (зьлева) з братам Францам. 1912 год. Фота зь сямейнага архіва.|alt=Фота з сямейнага архіва ]] Паходзіў зь сялянскай каталіцкай сям’і зь в. Мосар. Бацька — Ігнась, маці — Паўліна з Гарбоўскіх. Меў 8 братоў, палова з іх стала місіянэрамі. == Адукацыя і духоўная фармацыя == Атрымаў гімназійную адукацыю ў 1917 годзе у [[Санкт-Пецярбург]]у. Там жа працаваў памочнікам бухгалтара ў вайсковым порце. Вырашыў стаць ксяндзом пасьля таго, як у яго стукнула маланка і ён цудам выжыў. У 1920—1924 навучаўся ў Менскай духоўнай каталіцкай сэмінарыі пасьля эвакуацыі яе ў [[Кельцы]] ([[Польшча]]). Пасьля чаго працягнуў багаслоўскае навучаньне ў [[Люблінскі каталіцкі ўнівэрсытэт імя Яна Паўла II|Люблінскім каталіцкім унівэрсытэце]] (1924—1926). Высьвячаны на каталіцкага сьвятара лацінскага абраду біскупам Пінскім [[Зыгмунт Лазінскі|Зыгмунтам Лазінскім]] 4 красавіка 1926. Падчас навучаньня ў сэмінарыі зацікавіўся справай адраджэньня [[Уніяцкая царква ў Рэчы Паспалітай|Уніі]]. У сэмінарыі навучаўся разам з [[Вацлаў Аношка|Вацлавам Аношкам]]<ref>[https://9lib.org/document/yevw49er-catalogus-ecclesiarum-utriusque-saecularis-regularis-dioecesis-vladislaviensis-calissiensis.html Catalogus Ecclesiarum et Utriusque Cleri tam Saecularis quam Regularis Dioecesis Vladislaviensis seu Calissiensis pro Anno Domini 1921] С. 34</ref>. == Душпастырская праца == У 1926 прызначаны вікарыем касьцёлу Ўнебаўзяцьця НПМ у мяст. Браньск на Падляшшы. Аб гэтым прызначэньні Антонія і іншых ксяндзоў, сьвядомых беларусаў, пісалі як аб «ссылцы» за культурную працу сярод беларусаў-каталікоў<ref>[https://elibrary.mab.lt/bitstream/handle/1/10115/163877-1926-26.pdf?sequence=26&isAllowed=n «Bielaruskaja Krynica» №26, 1926 г.] С.6</ref>. У 1927 у віленскім касьцёле сьв. Мікалая адправіў Сьв. Імшу разам з [[Віктар Шутовіч|кс. Шутовічам]], [[Адам Станкевіч|кс. Станкевічам]] і [[Андрэй Цікота|кс. Цікотам]] у 9-я ўгодкі абвяшчэньня незалежнасьці Беларусі<ref>[https://elibrary.mab.lt/bitstream/handle/1/10114/163877-1927-14.pdf?sequence=14&isAllowed=n «Bielaruskaja Krynica» №14, 1927 г. С.2]</ref>. З 1929 году супрацоўнічаў зь Беларускім Каталіцкім Выдавецтвам. Пісаў для беларускіх рэлігійных выданьняў «Krynica» і «Chryścijanskaja Dumka»<ref>[https://kamunikat.org/?pubid=602 Małgorzata Moroz «KRYNICA» — Ideologia i przywódcy białoruskiego katolicyzmu", Беласток, 2001.] С. 218</ref>. Ахвяраваў на беларускую дзейнасць. З 1929 пробашч парафіі Марочна каля Пінску. Намаганьнямі кс. Антонія — шчырага і ідэйнага беларуса, працы парафіян і дапамогі аднаго праваслаўнага грамадзяніна — быў збудаваны мясцовы касьцёл<ref>[http://elibrary.mab.lt/bitstream/handle/1/2263/15638-1930-21-22.pdf?sequence=51&isAllowed=y «Chryścijanskaja Dumka» №21-22, 1930 г.] С.11</ref><ref>«[https://elibrary.mab.lt/bitstream/handle/1/10110/163877-1930-31.pdf?sequence=31&isAllowed=y Bielaruskaja Krynica» №31, 1930 г.] С.4</ref>. На пасьвячэньне якога прыяжджаў кс. бп. Лазінскі і ягоны сябар — беларускі каталіцкі сьвятар [[Пётар Татарыновіч]]. Папа [[Піюс XI]] падараваў парафіі 3 званы, на якіх выгравіраваны Сьвяты Айцец<ref>[https://crispa.uw.edu.pl/object/files/238119/display/PDF Gazeta Świąteczna : wychodzi w Warszawie na każdą niedzielę. R. 51, 1931, nr 15 (2619) С. 3]</ref>. Збіраліся сродкі на будаўніцтва званіцы. Гаварыў казаньні па-беларуску. Заахвочваў вернікаў размаўляць роднай мовай. Распаўсюджваў беларускую культуру. [[Файл:Кс. Антоні.jpg|alt=Фота Марыі-Людвікі Ермаковіч|значак|Кс. Антоні(трымае крыж) з сьвятарамі. Фота Марыі-Людвікі Ермаковіч.]] Удзельнік 1-й канфэрэнцыі, прысьвечанай царкоўнай уніі (23—24.4.1930, [[Пінск]])<ref>[http://pbc.biaman.pl/Content/4071/Syg.%202071%20-%201%20Pami%C4%99tnik%20I%20konferencji.pdf Pamiętnik I-ej Konferencji Kapłańskiej w sprawie Unji [!] Kościelnej w Pińsku (23-24 IV 1930 roku)]</ref>. З 27.7.1931 да пачатку 2-й сусьветнай вайны служыў пробашчам парафіі у парафіяльным касьцёле сьв. Яна Хрысьціцеля ў мяст. Гранне Бельска-Падляскага павету<ref>[https://jbc.bj.uj.edu.pl/Content/889428/NDIGCZAS073048_1932_001.pdf Piński Przegląd Diecezjalny 1932 №1. S. 6]</ref>. У 1932 г. гэты храм быў грунтоўна перабудаваны і папоўнены хорам кс. Дулінцам<ref>[https://pbc.biaman.pl/dlibra/publication/edition/8564?id=8564 «Spis Kościołów i Duchowieństwa Diecezji Pińskiej w Rzeczypospolitej Polskiej 1933 i 1934»] С. 44.</ref>. Хадзіў у пілігрымку ў Кальварыю<ref>[http://elibrary.mab.lt/bitstream/handle/1/2263/15638-1936-6.pdf?sequence=120&isAllowed=y «Chryścijanskaja Dumka» №6,1936 г.] С. 4.</ref>. У верасьні 1936 году кс. Антоні разам з а. Аношкам віншуюць кс. Татарыновіча зь юбілеем сьвятарства ў Мядзьведзічах. Там жа ён гаворыць навуку па-польску, але так зразумела і ўсё з беларускага жыцьця<ref>[http://elibrary.mab.lt/bitstream/handle/1/2263/15638-1936-9.pdf?sequence=123&isAllowed=y «Chryścijanskaja Dumka» №9, 1936 г.] С 11.</ref>. З 1940 па 1949 гг. пробашч касьцёла Апекі НПМ Ружанцовай у в. [[Сігневічы|Сігневічах]] Пружанскага дэканату. Пасьля вызваленьня зь лягеру ў 1954—1966 быў пробашчам у в. [[Будслаў|Будславе]]. == Дзейнасьць у час вайны == Падчас 2-й сусьветнай вайны садзейнічаў беларусізацыі Касьцёлу. Уваходзіў у сьпіс 45 каталіцкіх сьвятароў на беларускіх паслугах, падрыхтаваны выведкай Арміі Краёвай у Менску (жнівень — верасень 1942 г.). == Паваенны лёс == Арыштаваны ў лютым 1949 у Сігневічах. Асуджаны да 25 гадоў ППЛ. Этапаваны ў адзін з лягераў [[ГУЛаг|ГУЛЯГу]] каля Кемерава. Атрымаў кілу. Прабыў нейкі час у лагеры з Фабіянам Ярэмічам<ref>[https://kamunikat.org/?pubid=34508 «ŹNIČ» №48 KASTRYCNIK-LISTAPAD 1958 г.] С. 5.</ref>. Вызвалены ў 1954 і летам зарэгістраваны пробашчам парафіі [[Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар бэрнардынаў (Будслаў)|Унебаўзяцьця НПМ]] у мяст. Будславе Вялейскага дэканату. Падчас ягонага служэньня праводзіўся [[Будслаўскі фэст]]<ref>Да новых перамог (Мядзел). — №41 (3012). — 4 красавіка 1964 г.</ref> і была знойдзена былая бэрнардынская бібліятэка ў адной зь вежаў будслаўскага касьцёлу<ref>[https://e-catalog.nlb.by/Record/BY-NLB-br0001491091 Да пытання пра бібліяграфічную рэканструкцыю будслаўскай бернардзінскай бібліятэкі — Лаўрык Ю. М. (Мінск)]</ref>. Таксама ў касьцёле гучаў арган, працаваў вежавы гадзіньнік. Неаднаразова падвяргаўся нападкам у камуністычных газэтах. Анеля Катковіч у сваіх успамінах «Разьвітаньне з Будславам» піша: ''«Адведваў нас у Будславе кс. Антон Дулінец, які таксама доўгія гады быў на Сібіры й вярнуўся з „раю“ амаль што разам з намі. Ён знаў амаль усіх ксяндзоў-беларусаў і сам быў беларусам. Казаньні ў касьцеле гаварыў па-польску, але ўводзячы цэлыя беларускія сказы. Ужо ён не жыве, памёр па дарозе з плябані ў касьцёл. Упаў і больш не падняўся.»'' На ягоным пахаваньні было шмат парафіян. Пахаваны на могілках у Будславе, каля капліцы. У Будславе нават праз паўстагодзьдзя з пашанай узгадваюць ягонае імя. == Фотаздымкі == <gallery> Файл:Кс. Дулінец, Будслаў, зроблен 1954-1966.jpg|Кс. Дулінец, Будслаў Файл:Будслаў. Свята..jpg|Будслаў. Сьвята. Файл:Часопіс "Шлях Моладзі" №7-8, 1936 г. 21 ст..png|Часопіс „Шлях Моладзі“ №7—8, 1936 г. 21 ст. Файл:Кс. Дулінец з моладзю.jpg|Кс. Дулінец з моладзю Файл:1935, пілігрымка.jpg|У цэнтры кс. Дулінец побач з кс. Станкевічам. Файл:Кс. Дулінец.jpg|Кс. Дулінец у Будславе. Файл:Фота перад плебаніяй у Будславе.jpg|Фота перад плябаніяй у Будславе Файл:Kosciol najswietszego serca jezusowego moroczne 8069758.jpg|Званы, падараваныя парафіі Марочна Папам Піюсам ХІ Файл:Могілкі Буд.jpg|Магіла кс. Антонія ў Будславе </gallery> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * Леанід Маракоў «Рэпрэсаваныя каталіцкія духоўныя, кансэкраваныя і свецкія асобы Беларусі. 1917—1964» С. 161, 162, 500, 566, 593, 621, 638. * Jerzy Garbinski, Jerzy Turonek «Bialoruski ruch chrzescijanski XX wieku: slownik biograficzno-bibliograficzny» С. 95-96. * Roman Dzwonkowski SAC «Leksykon duchowieństwa polskiego represjonowanego w ZSRS 1939―1988» С. 207—208. {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Дулінец, Антоні}} [[Катэгорыя:Беларускія каталіцкія сьвятары]] [[Катэгорыя:Каталіцкія сьвятары]] [[Катэгорыя:Рэпрэсаваныя ў СССР]] 54tsjesj3sbucc2ohnc1vt4ratp4k80 Парнаграфія ў Вугоршчыне 0 256097 2620206 2616437 2025-06-15T22:34:26Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620206 wikitext text/x-wiki [[Файл:Michelle Wild iafd adjusted.jpg|міні|справа|[[Мішэль Вайлд|Каталін Вад]], вядомая пад імем «Мішэль Вайльд», была вядомаю порнаактрокаю з Вугоршчыны паміж 2001 і 2004 гадамі.]] '''Парнаграфія ў Вугоршчыне''' пачала вядомая з даўніх часоў, але крыніцаў аб ёй мала. Асноўныя крыніцы ўзыходзяць да часу пасьля падзеньня [[Бальшавікі|камунізму]] ў 1989 годзе. Вытворчасьць і распаўсюджваньне парнаграфіі было незаконным пры сацыялістычным ладзе, але законы былі зроблены больш мяккімі пасьля падзеньня [[ВНР|Вугорскае Народнае Рэспублікі]]. Дазвольная палітыка ўрада неўзабаве вывела краіну на перадавыя пазыцыі эўрапэйскае парнаграфічнае вытворчасьці. Некалькі замежных дырэктараў былі прыцягнуты мяккім заканадаўствам краіны. Пад канец, айчынныя вытворцы таксама пачалі квітнець, і некалькі акторак былі заўважаныя ў галіне. == Права == [[Выява:Coa Hungary Family Forgách (Gimes).svg|міні|Знак шляхецкага роду ў Вугоршчыне.]] У камуністычную эпоху парнаграфія лічылася прадуктам «заходняга заняпаду» і лічылася незаконнай. Законы былі лібэралізаваны з падзеньнем [[ВНР|Вугорскае Народнае Рэспублікі]]. Парнаграфія, якая вырабляецца ў Вугоршчыне, адрозьніваецца ад больш распаўсюджанай [[Парнаграфія ў ЗША|амэрыканскай парнаграфіі]]. Шэраг маладых жанчын спрабавалі разбагацець у сталіцы. Як казала вельмі пасьпяховая выканаўца Мія Дайманд: «Я з маленькай вёскі. Я хацела ўцячы зь беднасьці і дапамагчы сваім братам і маці матэрыяльна». Гэта прыводзіць да таго, што жанчыны выглядаюць нашмат больш натуральнымі, чым іх калегі з ЗША, пры адсутнасьці большасьці прывабны выгляд бязь зьменаў цела, такіх як хірургічнае ўмяшаньне, татуіроўкі ці [[пірсінг]]. == Вытворчасьць == [[Выява:Anita Dark and Jesse Jane (DSC00411).jpg|міні|[[Аніта Дарк]] і [[Джэсы Джэйн]], [[Порнаакторка|порнаакторкі]]. 12 жніўня 2003 году.]] Пачынальнікамі сучаснага порнавырабу парнаграфіі былі замежныя вытворцы, якіх прыцягнула краіна дзякуючы спрыяльным эканамічным умовам і сталай прапанове прывабных выканаўцаў. Францускі актор і [[рэжысэр]] Крыстаф Клярк сьцьвярджае, што быў першым, калі ён яшчэ ў 1991 годзе пераехаў у [[Будапэшт]]. З пачатку жанчыны-выканаўцы былі адносна тайнымі; яны былі ідэнтыфікаваны толькі па імю і звычайна выкарыстоўваліся толькі для некалькіх карцінаў. Вытворчыя прадпрыемствы хацелі пазьбегнуць прызнаньня імёнаў, каб заработная плата заставалася на нізкім узроўні. Аднак паступова некаторыя выканаўцы сталі станавіцца зоркамі, у якіх зьяўляліся прыхільнікі сярод гледачоў. З-за міжнароднага распаўсюджваньня фільмаў, зьнятых у Вугоршчыне, большасьць выканаўцаў выбіраюць псэўданімы зь міжнародным гучаньнем, напрыклад Нікі Андэрсан (швэдзкі), Манік Кавэ (францускі) ці Мішэль Вайльд (ангельская). Вайльд, сапраўднае імя якой Каталін Вад, здолела стаць зоркай мэйнстрыму і стала акторкай у тэлесэрыялу Joban rosszban. Сярод вытворцаў можна назваць таварыства «Люкс відэа БТ»<ref>[https://www.ceginformacio.hu/cr9310055931_EN LUXX VIDEO BT.]</ref>{{Заўвага|Па-вугорску: «LUXX VIDEO BT.», поўная назва па-вугорску: LUXx VIDEO Videofilm Gyártó és Forgalmazó Betéti Társaság}}. Яно існавала зь 1 чэрвеня 1993 году. Было заснаванае і мела сядзібу ў месьце [[Будапэшт]]. Начальнікам таварыства быў [[Кові (рэжысэр)|Іштван Ковач]]<ref>[https://web.archive.org/web/20170515154337/http://www.blikk.hu/sztarvilag/sztarsztorik/pornoarchivumot-epit-kovi/gx4rmj2 Іштван Ковач (Кові)]</ref>. == Глядзіце таксама == * [[Джулія Тэйлар]]<ref>[https://web.archive.org/web/20110804045845/http://www.juliataylorpornostar.com/ Джулія Тэйляр і яе старонка ў сеціве]</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20160720150427/http://egafd.com/actresses/details.php/id/j00057 Імя Джуліі Тэйляр]</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20100310122331/http://www.german-adult-news.com/erotik/artikel/669-festival-de-lerotisme-und-european-x-awards-2004.html Пра Джулія Тэйляр]</ref><ref>[https://avn.com/porn-stars/julia-taylor-266359.html Старонка ў сеціве] на [[Навіны дзіва для дарослых]]</ref> * [[Аніта Дарк]] * [[Зафіра]] * ''[[На рынку рабоў]]'' * [[Роксі Пантэр]] * [[Сафі Эванс]] * [[Сафія Кэрлі]] == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://34mag.net/post/elle-rose Як уладкаванае сучаснае порна?] споведзь жанчыны з Украіны * [https://nashaniva.com/lr/324551 Венера за кадрам любіць іншы сэкс. Порназорка-беларуска расказала аб працы ў індустрыі інтымных фільмаў] * [https://web.archive.org/web/20240423162005/https://cafebabel.com/en/article/budapest-prague-and-porn-very-bad-trip-5ae00835f723b35a145e32f6/ Budapest, Prague and porn: very bad trip] * [https://variety.com/2006/tv/news/hungary-to-launch-adult-film-network-1117955203/ Hungary to launch adult film network] * [https://www.iafd.com/distrib.rme/distrib=4031/luxx%2dvideo.htm Сьпіс твораў Люкс відэа] * [https://www.youtube.com/watch?v=omfvyRL-2_k Сьпіс эратычнага кіно з Вугоршчыны] * [https://web.archive.org/web/20170515154337/http://www.blikk.hu/sztarvilag/sztarsztorik/pornoarchivumot-epit-kovi/gx4rmj2 Іштван Кові] {{Парнаграфія}} {{Сэкс}} [[Катэгорыя:Парнаграфія ў Вугоршчыне| ]] 7929uwdrk343zkmfemwseld1ezdfo9x Юніён Сэн-Жыль 0 258999 2620148 2618533 2025-06-15T13:04:44Z Dymitr 10914 абнаўленьне зьвестак 2620148 wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Юніён |Лягатып = Royale Union Saint-Gilloise logo.png |ПоўнаяНазва = Royale Union Saint-Gilloise |Горад = [[Сэн-Жыль]], [[Бэльгія]] |Стадыён = [[Жазэф Мар’ен (стадыён)|Жазэф Мар’ен]] |Умяшчальнасьць = {{Лік|9400}} |Прэзыдэнт = |Чэмпіянат = {{Папярэдні футбольны сэзон Бэльгіі|ЮніёнСэн-Ж-Ліга}} |Сэзон = {{Папярэдні футбольны сэзон Бэльгіі|ЮніёнСэн-Ж-Сэзон}} |Месца = {{Папярэдні футбольны сэзон Бэльгіі|ЮніёнСэн-Ж}} |Прыналежнасьць = Бэльгійскія }} '''Юніён''' ({{мова-fr|Union SG}}; поўная назва: ''Royale Union Saint-Gilloise'') — бэльгійскі футбольны клюб з [[Сэн-Жыль]]ю, які ўваходзіць у склад [[Брусэльскі сталічны рэгіён|Брусэльскага сталічнага рэгіёну]]. Ёсьць аднім з самых пасьпяховых клюбаў у гісторыі бэльгійскага футболу. Гэтак з 1904 па 1935 гады «Юніён» дванаццаць разоў здабываў тытул [[Чэмпіянат Бэльгіі па футболе|чэмпіёна Бэльгіі]], больш за любы іншы бэльгійскі футбольны клюб да [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]]. Традыцыйнымі колерамі каманды ёсьць блакітны і жоўты. Мае рэгістрацыйны нумар 10 у сьпісе [[Каралеўская футбольная асацыяцыя Бэльгіі|Каралеўскай футбольнай асацыяцыі Бэльгіі]]. Клюб традыцыйна папулярны сярод супольнасьцяў рабочай клясы паўднёвага Брусэлю, а таксама працаўнікоў інстытуцыяў [[Эўрапейскі Зьвяз|Эўрапейскага Зьвязу]] і флямандзкай супольнасьці гораду. 13 сакавіка 2021 году пасьля працяглай адсутнасьці ў эліце бэльгійскага футболу «Юніён» павярнуўся ў [[Першы дывізіён А чэмпіянату Бэльгіі па футболе|Першы дывізіён А]]. == Гісторыя == Клуб быў заснаваны ў 1897 годзе і атрымаў рэгістрацыйны 10 нумар. Адразу ж па закладаньні дружына паказвала добрыя вынікі. Гэтак у пэрыяд з 1904 па 1935 гады клюб адзінаццаць разоў станавіўся найлепшым у краіне. У з 1933 па 1935 гады «Юніён» 60 матчаў запар скончыла перамогай ці нічыёй, усталяваўшы, такім чынам, рэкода у гісторыі бэльгійскага футболу. На пачатку 1900-х гадоў клюб таксама браў удзел у міжнародных эўрапейскіх турнірах, маючы пэўныя посьпехі. У пэрыяд з 1958 па 1965 гады клюб добра гуляў у ​​[[Кубак кірмашоў УЭФА|Кубку кірмашоў]], дасягнуўшы нават паўфіналу. У розыгрышу турніру «Юніён» выбіў італьянскую «[[Рома Рым|Рому]]». Аднак у 1963 годзе клюб страціў месца ў найвышэйшым дывізіёне, а ў 1980 апусьціўся яшчэ глыбей у сыстэме бэльгійскіх футбольных лігаў. 21 траўня 2018 году на пасаду прэзыдэнта клюбу быў зацьверджаны старшыня ангельскага клюбу «[[Брайтан энд Гоўв Альбіён]]» [[Тоні Блум]]<ref>Naylor, Andy (21 May 2018). [https://web.archive.org/web/20201109025751/https://www.theargus.co.uk/sport/16239606.done-deal-albion-chairman-tony-bloom-completes-takeover-belgian-club-saint-gilloise/ «Done deal: Albion chairman completes Belgian club takeover»]. The Argus.</ref>. Пасьля гэтага клюб пачаў паляпшаць свае вынікі. 13 сакавіка 2021 году пасьля перамогі над «[[Маленбээк (футбольны клюб)|Маленбээкам]]» зь лікам 2:1, «Юніён», нарэшце, павярнуўся ў найвышэйшы дывізіён, у якім адсутнічаў з 1972 году. Праз абмежаваньні ў выніку [[Пандэмія каранавіруснай інфэкцыі (2019)|пандэміі каранавірусу]], заўзятары клюбу на здолелі адсьвяткаваць гістарычнае вяртаньне на стадыёне. 10 красавіка 2022 году ў свой першы сэзон па вяртаньні клюб здолеў здабыць тэхнічную перамогу над клюбам «[[Бээрсхот Антвэрпэн|Бээрсхот]]» і ўзначаліць турнірную табліцы, усталяваўшы новы рэкорд, бо ніводнага разу клюб пасьля павышэньня ня здолеў ачоліць выніковую табліцу сэзону. Тым ня менш, у матчах плэй-оф на вызначэньне выніковых месцаў «Юніён» саступіў першы радок «[[Бруге (футбольны клюб)|Бруге]]». У выніку брусэльцы здабылі квіток у кваліфікацыйны раўнд [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігі чэмпіёнаў]] упершыню ў гісторыі клюбу. Пасьля хатняй перамогі зь лікам 2:0 у матчы супраць шатляндзкага «[[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарзу]]» бэльгійцы трывалі паразу ў [[Глазга]] зь лікам 3:0. Такім чынам, клюб быў дапушчаны да ўдзелу ў асноўным раўндзе [[Ліга Эўропы УЭФА|Лігі Эўропы]]. == Тытулы == * '''[[Чэмпіянат Бэльгіі па футболе|Чэмпіён Бэльгіі]]''': 12 ** 1904, 1905, 1906, 1907, 1909, 1910, 1913, 1923, 1933, 1934, ** 1935, [[Про Ліга чэмпіянату Бэльгіі па футболе 2024—2025 гадоў|2025]] * '''Уладальнік [[Кубак Бэльгіі па футболе|Кубка Бэльгіі]]''': 3 ** 1913, 1914, 2024 * '''Уладальнік [[Супэркубак Бэльгіі па футболе|Супэркубка Бэльгіі]]''': 1 ** 2024 == Склад == : ''Актуальны на 15 лютага 2025 году'' {{Склад}} {{Гулец|1|{{Сьцяг Бэльгіі}}|Бр|[[Вік Шамбарэ]]||2003}} {{Гулец|4|{{Сьцяг Нарвэгіі}}|ПА|[[Матыяс Расмусэн]]||1997}} {{Гулец|5|{{Сьцяг Аргентыны}}|Аб|[[Кевін Макалістэр]]||1997}} {{Гулец|6|{{Сьцяг Бэльгіі}}|ПА|[[Каміль Ван Дэ Пэрэ]]||2004}} {{Гулец|9|{{Сьцяг Харватыі}}|Нап|[[Франьё Іванавіч]]||2003}} {{Гулец|10|{{Сьцяг Бэльгіі}}|ПА|[[Ануар Аіт Эль-Гадж]]||2002}} {{Гулец|11|{{Сьцяг Нямеччыны}}|Нап|[[Гэнак Тэкляб]]||1998}} {{Гулец|12|{{Сьцяг Канады}}|Нап|[[Проміс Дэйвід]]||2001}} {{Гулец|13|{{Сьцяг Эквадору}}|Нап|[[Кевін Хасэ Радрыгес|Кевін Радрыгес]]||2000}} {{Гулец|14|{{Сьцяг Швэцыі}}|Бр|[[Юакім Імбрэктс]]||2001}} {{Гулец|16|{{Сьцяг Ангельшчыны}}|Аб|[[Крыстыян Бэрджэс]]||1991}} {{Гулец|19|{{Сьцяг Бэльгіі}}|Аб|[[Гіём Франсуа]]||1990}} {{Гулец|20|{{Сьцяг Швайцарыі}}|Нап|[[Марк Гігер]]||2004}} {{Падзел складу}} {{Гулец|21|{{Сьцяг Бэльгіі}}|ПА|[[Алесьё Кастра-Мантэс]]||1997}} {{Гулец|22|{{Сьцяг Сэнэгалу}}|Нап|[[Усэйну Ньянг]]||2001}} {{Гулец|23|{{Сьцяг Марока}}|Нап|[[Сафіян Буфаль]]||1993}} {{Гулец|24|{{Сьцяг Бэльгіі}}|ПА|[[Шарль Вангаўтэ]]||1998}} {{Гулец|25|{{Сьцяг Ізраілю}}|Нап|[[Анан Халяйлі]]||2004}} {{Гулец|26|{{Сьцяг Ангельшчыны}}|Аб|[[Рос Сайкс]]||1999}} {{Гулец|27|{{Сьцяг Дэмакратычнай Рэспублікі Конга}}|ПА|[[Ноа Садыкі]]||2004}} {{Гулец|28|{{Сьцяг Японіі}}|Аб|[[Кокі Мачыда]]||1997}} {{Гулец|48|{{Сьцяг Бэльгіі}}|Аб|[[Фэдэ Лейсэн]]||2003}} {{Гулец|49|{{Сьцяг Люксэмбургу}}|Бр|[[Антані Марыс]]|капітан|1990}} {{Гулец|77|{{Сьцяг Ганы}}|Нап|[[Магамэд Фусэйні]]||2002}} {{Гулец|85|{{Сьцяг Бэльгіі}}|Аб|[[Арно Дані]]||2004}} {{Гулец|—|{{Сьцяг Сэнэгалу}}|Аб|[[Мамаду Т’ерно Бары]]||2005}} {{Канец складу}} == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://rusg.brussels/ Афіцыйны сайт] {{Першы дывізіён А чэмпіянату Бэльгіі па футболе}} [[Катэгорыя:Юніён Сэн-Жыль| ]] q5nhu8qe68xmdh0leh1vq1e6fcgub7n Сафіян Буфаль 0 259447 2620147 2613920 2025-06-15T13:04:14Z Dymitr 10914 абнаўленьне зьвестак 2620147 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст | клюб = [[Юніён Сэн-Жыль|Юніён]] | нумар = 23 | гады = 2013—2015<br/>2015—2016<br/>2016—2020<br/>2018—2019<br/>2020—2023<br/>2023—2024<br/>2024— | клюбы = [[Анжэ (футбольны клюб)|Анжэ]]<br/>[[Ліль (футбольны клюб)|Ліль]]<br/>[[Саўтгэмптан (футбольны клюб)|Саўтгэмптан]]<br/>→ [[Сэльта Віга|Сэльта]] (арэнда)<br/>[[Анжэ (футбольны клюб)|Анжэ]]<br/>[[Аль-Раян (футбольны клюб)|Аль-Раян]]<br/>[[Юніён Сэн-Жыль|Юніён]] | гульні(галы) = 46 (4)<br/>43 (14)<br/>70 (3)<br/>35 (3)<br/>56 (13)<br/>11 (3)<br/>6 (0) | нац гады = 2016— | нац зборная = {{Футбол Марока|няма}} | нац гульні(галы) = 46 (8) | абнаўленьне(клюб) = 24 лістапада 2024 | абнаўленьне(зборная) = 24 студзеня 2024 }} '''Сафія́н Буфа́ль''' ({{мова-ar|سفيان بوفال}}; {{Н}} 17 верасьня 1993 году) — [[Марока|мараканскі]] футбаліст, атакуючы паўабаронца бэльгійскага клюбу «[[Юніён Сэн-Жыль|Юніён]]» і нацыянальнай [[зборная Марока па футболе|зборнай Марока]]. Нарадзіўся ў [[Парыж]]ы, але пастанавіў сабе гуляць за гістарычную радзіму. == Кар’ера == === Клюбная === Пачаў займацца ў футбольнай акадэміі клюбу «[[Анжэ (футбольны клюб)|Анжэ]]». У клюбе дэбютаваў у веку 18 гадоў, калі выйшаў на зьмену партнэру па дружыне ў хатнім матчы супраць клюбу «[[Істр (футбольны клюб)|Істр]]» у жніўні 2012 году. Упершыню зьявіўся ў пачатковым складзе ў матчы [[Ліга 2 чэмпіянату Францыі па футболе|Лігі 2]] супраць усё ж таго «Істру», калі клюб здабыў перамогу зь лікам 4:2. У наступным гулец стаў гульцом асноўнага складу нават па выхадзе ў [[Ліга 1 чэмпіянату Францыі па футболе|Лігу 1]]. 9 студзеня 2015 году Буфаль перайшоў у «[[Ліль (футбольны клюб)|Ліль]]», імгненна ўразіўшы добрай гульнёй. За першыя 14 матчаў гулец тройчы адзначаўся трапнымі ўлучэньнямі ў брамы супернікаў. Наступны [[Ліга 1 чэмпіянату Францыі па футболе 2015—2016 гадоў|сэзон 2015—2016 гадоў]] стаў яшчэ больш шыкоўным у выкананьні паўабаронцы, то бок ён здабыў 12 галоў у 35 матчах ва ўсіх спаборніцтвах, і, тым самым, выклікаў цікавасьць з боку некаторых найбуйнейшых клюбаў ва ўсім сьвеце. 29 жніўня 2016 году было агалошана аб пераходзе мараканца ў табар ангельскага «[[Саўтгэмптан (футбольны клюб)|Саўтгэмптана]]» на тэрмін 5 гадоў<ref>[https://web.archive.org/web/20160913103336/http://www.saintsfc.co.uk/news/article/2016-17/20160829-sofiane-boufal-announcement-southampton-lille-3278679.aspx «Sofiane Boufal joins Southampton from Lille on five-year contract»]. Southampton F.C.</ref>. Паводле зьвестак, трансфэр футбаліста каштаваў клюбу 16 млн фунтаў<ref>Thomas, Lall (29 August 2016). [http://www.skysports.com/football/news/11700/10556970/southampton-are-closing-in-on-a-deal-for-sofiane-boufalS «Southampton confirm signing of Sofiane Boufal — Sky sources believe it to be for club record £16m»]. Sky Sports.</ref><ref>[https://www.bbc.com/sport/football/37184192 «Sofiane Boufal: Southampton break transfer record to sign midfielder from Lille»]. BBC Sport.</ref>. У Ангельшчыне справы футбаліста не задаліся, то бок за першы сэзон ён толькі двойчы ўлучыў мяч у браму суперніка. У выніку, у ліпені 2018 году было абвешчана, што гулец на сэзон далучыцца да гішпанскай «[[Сэльта Віга|Сэльты]]» на правах арэнды<ref>[https://southamptonfc.com/news/2018-07-20/sofiane-boufal-southampton-celta-vigo-loan-announcement «Boufal set to join Celta Vigo on loan»]. BBC Sport.</ref>. 5 кастрычніка 2020 Буфаль павярнуўся ў родны клюб «Анжэ» як вольны агент. === Міжнародная === Гулец дэбютаваў у складзе [[зборная Марока па футболе|зборнай Марока]] 26 сакавіка 2016 году ў матчы кваліфікацыі [[Кубак афрыканскіх нацыяў|Кубка афрыканскіх нацыяў]] супраць [[зборная Каба-Вэрдэ па футболе|зборнай Каба-Вэрдэ]]. Матч скончыўся перамогай мараканцаў. Сам розыгрыш Кубка афрыканскіх нацыяў Буфэль быў вымушаны прамінуць праз пашкоджаньне<ref>[https://www.bbc.com/sport/football/38552806 «Afcon 2017: Sofiane Boufal of Southampton misses out for Morocco»]. BBC Sport.</ref>. А на [[чэмпіянат сьвету па футболе 2018 году|чэмпіянат сьвету 2018 году]] галоўны трэнэр дружыны [[Эрвэ Рэнар]] нечакана не ўлучыў паўабаронца ў заявачны сьпіс. Першае зьяўленьне гульца на вялікім турніры адбылося на [[Кубак афрыканскіх нацыяў 2019 году|Кубку афрыканскіх нацыяў 2019 году]]. == Дасягненьні == '''«Юніён»''': * [[Чэмпіянат Бэльгіі па футболе|Чэмпіён Бэльгіі]]: 2025 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Transfermarkt}} * {{Soccerway}} * {{Worldfootball}} {{Навігацыйная група |назоў = Буфаль у складзе [[Зборная Марока па футболе|зборнай Марока]] на [[Кубак афрыканскіх матчаў|кубках афрыканскіх матчаў]] і [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Марока}}; |Марока на КАН-2019 |Марока на КАН-2021 |Марока на ЧС-2022 |Марока на КАН-2023 }} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Буфаль, Сафіян}} [[Катэгорыя:Францускія футбалісты]] [[Катэгорыя:Мараканскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Анжэ»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Ліль»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Саўтгэмптан»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Сэльта» Віга]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Аль-Раян»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Юніён» Сэн-Жыль]] 9x9h7rr877qlh7ecneogs6m6uvpd13c Дарвін Нуньес 0 261374 2620139 2620117 2025-06-15T12:53:30Z Dymitr 10914 /* Дасягненьні */ абнаўленьне зьвестак 2620139 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст | выява = Darwin Núñez WC2022.jpg | Шырыня = 250пкс | клюб = [[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] | нумар = 9 | гады = 2017—2019<br/>2019—2020<br/>2020—2022<br/>2022— | клюбы = [[Пэньяроль Мантэвідэо|Пэньяроль]]<br/>[[Альмэрыя (футбольны клюб)|Альмэрыя]]<br/>[[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]]<br/>[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] | гульні(галы) = 15 (4)<br/>32 (16)<br/>57 (32)<br/>74 (22) | нац гады = 2019— | нац зборная = {{Футбол Уругвай|няма}} | нац гульні(галы) = 33 (13) | абнаўленьне(клюб) = 24 лістапада 2024 | абнаўленьне(зборная) = 20 лістапада 2024 }} '''Дарвін Габрыель Нуньес Рыбэйра''' ({{мова-es|Darwin Gabriel Núñez Ribeiro}}; {{Н}} 24 чэрвеня 1999 году) — уругвайскі футбаліст, нападнік ангельскага клюбу «[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]» і нацыянальнай [[зборная Ўругваю па футболе|зборнай Уругваю]]. == Кар’ера == === Клюбная === ==== Пачатак ==== 22 лістапада 2017 году дэбютаваў у «[[Пэньяроль Мантэвідэо|Пэньяролі]]», калі выйшаў на зьмену [[Максі Радрыгес]]у ў другой паловы матчу супраць сталічнага «[[Рывэр Плэйт Мантэвідэо|Рывэр Плэйту]]»<ref>[https://www.futbol.com.uy/Deportes/Clausura-River-Plate-derroto-2-1-a-Penarol-en-el-Saroldi-y-le-quito-el-invicto-uc667797 «Clausura: River Plate derrotó 2–1 a Peñarol en el Saroldi y le quitó el invicto»]. Fútbol.</ref>. У наступным месяцы атрымаў пашкоджаньне і выбыў на нейкі час. Свой першы гол Нуньес здабыў 13 кастрычніка 2018 году, пацэліўшы першы гол сутрэчы ў браму «[[Фэнікс Мантэвідэо|Фэніксу]]» (2:0)<ref>[https://www.futbol.com.uy/Deportes/Clausura-Penarol-le-gano-2-0-a-Fenix-con-goles-de-Darwin-Nunez-y-Giovanni-Gonzalez-uc698272 «Clausura: Peñarol le ganó 2–0 a Fénix con goles de Darwin Núñez y Giovanni González»]. Fútbol.</ref>. 14 ліпеня 2019 году зарабіў першы хет-трык у матчы супраць «[[Бостан Рывэр Мантэвідэо|Бостан Рывэр]]» (4:0)<ref>[https://www.teledoce.com/telemundo/deportes/futbol-uruguayo/penarol-le-gano-4-0-a-boston-river-por-la-primera-fecha-del-torneo-intermedio-2019/ «Peñarol le ganó 4–0 a Boston River por la primera fecha del Torneo Intermedio 2019»]. Teledoce.</ref>. Пасьля таго як нападнік зарэкамэндаваў сябе, гульца рупліва прыдбала «[[Альмэрыя (футбольны клюб)|Альмэрыя]]», якая на той момант выступала ў другім дывізіёне гішпанскага першынства. Паводле чутак, Нуньес каштаваў каля 6 млн эўра, але выдаткі былі акупленыя, бо ў дэбютным сэзоне ўругваец здабыў 16 галоў на свой рахунак за 30 гульняў. ==== «Бэнфіка» ==== [[Файл:BenficaBarcelona20210928-001 (cropped).jpg|значак|зьлева|Нуньес у кашулі «[[Бэнфіка Лісабон|Бэнфікі]]» ў матчы Лігі чэмпіёнаў супраць «[[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёны]]».]] 4 верасьня 2020 году Нуньес падпісаў пяцігадовы кантракт з партугальскім клюбам «[[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]]», які заплаціў рэкордныя грошы ў памеры 24 млн эўра. Гэты трансфэр стаўся самым буйным паводле сумы для «Альмэрыі», а таксама для [[Сэгунда чэмпіянату Гішпаніі па футболе|Сэгунды]]. Паводле дамоўленасьці «Альмэрыя» атрымала мажлівасьць зарабіць 20% ад будучага продажу футбаліста<ref>[http://www.udalmeriasad.com/noticia/el-almeria-y-el-benfica-firman-el-traspaso-definitivo-de-darwin-nunez «El Almería y el Benfica firman el traspaso definitivo de Darwin Núñez»]. UD Almería.</ref>. Праз адзінаццаць дзён уругваец дэбютаваў у клюбе ў матчы супраць грэцкага [[ПАОК Тэсалёнікі|ПАОКу]] ў трэцім кваліфікацыйным раўндзе [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2020—2021 гадоў|Лігі чэмпіёнаў 2020—2021 гадоў]]<ref>Pereira, António Pedro (15.09.2020). [https://www.dn.pt/desportos/paok-benfica-12725839.html «PAOK 2–1 BENFICA. KO no jogo um»]. Diário de Notícias</ref>. Пачаў гулец няблага, зарабіўшы пяць асыстэнцкіх пунктаў у чатырох матчах партугальскай [[Прымэйра-Ліга|Прымэйры]], а таксама здабыўшы хет-трык у матчы [[Ліга Эўропы УЭФА|Лігі Эўропы]] супраць польскага «[[Лех Познань|Леху]]» (4:2). Тым ня менш, пасьля паўзы, выкліканай [[пандэмія каранавіруснай інфэкцыі (2019)|пандэміяй каранавірусу]], уругваец на працягу сэзону змагаўся з рознымі траўмамі і не забіваў чатыры месяцы<ref>[https://www.dn.pt/desporto/darwin-fintou-a-pobreza-as-lesoes-e-as-criticas-antes-de-brilhar-na-champions-14178073.html «Darwin fintou a pobreza, as lesões e as críticas antes de brilhar na Champions»]. Diário de Noticias</ref>. У траўні 2021 году Нуньес перанёс апэрацыю на правым калене, прымусіўшы яго прамінуць першыя месяцы [[чэмпіянат Партугаліі па футболе 2021—2022 гадоў|сэзону 2021—2022 гадоў]]<ref>[https://maisfutebol.iol.pt/operacao/25-05-2021/benfica-darwin-nunez-operado-ao-joelho «Benfica: Darwin Nuñez operado ao joelho»]. Maisfutebol</ref>. Павярнуўся гулец 21 жніўня, замяніўшы [[Эвэртан Саарэс|Эвэртана]] на 72-й хвіліне, у пераможным матчы супраць «[[Жыл Вісэнці Барсэлуш|Жыл Вісэнці]]» (2:0). Пасьля дубляў у матчах супраць «[[Санта-Клара Понта-Дэлгада|Санта-Клары]]» і «[[Баавішта Порту|Баавішты]]» нападнік быў абраны гульцом месяцу Прымэйры ў верасьні<ref>Oliveira, Diogo Cardoso (14.10.2021). [https://www.publico.pt/2021/10/14/desporto/noticia/darwin-nunez-benfica-eleito-melhor-jogador-mes-1981128 «Darwin Núñez, do Benfica, eleito melhor jogador do mês»]. Público</ref>. 29 верасьня галеадор адзначыўся дублем і ў Лізе чэмпіёнаў, вынікова стрэліўшы ў браму «[[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёны]]». Наступныя месяцы былі такія ж плённыя. Нуньес адзначыўся хет-трыкам у браму «[[Бэленэнсіш Лісабон|Бэленэнсішу]]» ў лістападзе, а ў наступным месяцы столькі ж галоў забіў у браму «[[Фамалікан Віла-Нова-дзі-Фамалікан|Фамалікану]]». Гулец зарабіў на свой рахунак 26 галоў у матчах чэмпіянату, стаўшы найлепшым бамбардзірам першынства і ўвайшоўшы ў сымбалічную зборную турніры. Тым ня менш, «Бэнфіка» фінішавала толькі на трэцім месцы. У Лізе чэмпіёнаў клюб дасягнуў чвэрцьфіналу, дзе саступіў «[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпулу]]». Нуньес улучыў мяч у браму ангельцаў у кожным матчы з двубою, у выніку перасягнуўшы клюбны рэкорд паводле колькасьці галоў у сэзоне за «Бэнфіку», які быў усталяваны раней [[Нуну Гоміш]]ам<ref>[https://maisfutebol.iol.pt/benfica/champions/darwin-e-o-melhor-marcador-do-benfica-numa-edicao-da-champions «Darwin é o melhor marcador do Benfica numa edição da Champions»]. Maisfutebol</ref>. ==== «Лівэрпул» ==== 13 чэрвеня 2022 году «Бэнфіка» дасягнула пагадненьня з клюбам [[Прэм’ер-Ліга|Прэм’ер-лігі]] «Лівэрпулам» аб пераходзе Нуньеса да ангельцаў за 75 млн эўра плюс 25 млн эўра ў дадатак<ref>[https://www.slbenfica.pt/pt-pt/agora/noticias/2022/06/13/futebol-benfica-darwin-comunicado-cmvm-transferencia-liverpool «Oficial: transferência de Darwin comunicada à CMVM»]. SL Benfica.</ref>. 30 ліпеня нападнік дэбютаваў за «чырвоных» ў пераможным матчы [[Супэркубак Ангельшчыны па футболе|Супэркубка Ангельшчыны]] супраць «[[Манчэстэр Сіці]]» (3:1). 6 жніўня ён забіў свой першы гол у складзе лівэрпульцаў у дэбютным матчы Прэм’ер-лігі супраць «[[Фулгэм (футбольны клюб)|Фулгэма]]», які скончыўся ўнічыю 2:2. === Міжнародная === У верасьні 2019 году Нуньес быў выкліканы да складу нацыянальнай [[зборная Ўругваю па футболе|зборнай Уругваю]] на таварыскія матчы супраць [[зборная Коста-Рыкі па футболе|зборных Коста-Рыкі]] і [[зборная ЗША па футболе|ЗША]]. Але дэбютаваў нападнік 16 кастрычніка ў нічыйным матчы супраць [[зборная Пэру па футболе|зборнай Пэру]]. У гэтай сустрэчы Нуньес забіў адзіны гол сваёй каманды праз пяць хвілінаў па сваім зьяўленьні на пляцоўцы<ref>Sánchez, Guillermo (16.10.2019). [https://www.marca.com/futbol/almeria/2019/10/16/5da6f89322601de8208b45ff.html «El debut soñado de Darwin Núñez con Uruguay»]. Marca.</ref>. Як плянавалася, нападнік мусіў быў згуляць на [[Кубак Амэрыкі па футболе 2021 году|Кубку Амэрыкі 2021 году]], але праз траўму быў вымушаны прапусьціць турнір<ref>[https://www.elobservador.com.uy/nota/darwin-nunez-sufre-a-la-distancia-y-acompana-a-la-seleccion-desde-las-redes-202161821251 «Darwin Núñez sufre a la distance y acompaña a la seleccion desde las redes»]. El Observador.</ref>. == Дасягненьні == '''«Пэньяроль»''': * [[Чэмпіянат Уругваю па футболе|Чэмпіён Уругваю]]: 2017, 2018 '''«Лівэрпул»''': * [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе|Чэмпіён Ангельшчыны]]: 2025 * Уладальнік [[Кубак футбольнай лігі Ангельшчыны|Кубка футбольнай лігі]]: 2024 * Уладальнік [[Супэркубак Ангельшчыны па футболе|Супэркубка Ангельшчыны]]: 2022 == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Transfermarkt}} * {{Soccerway}} * {{Worldfootball}} {{Склад ФК Лівэрпул}} {{Навігацыйная група |назоў = Нуньес у складзе [[Зборная Ўругваю па футболе|зборнай Уругваю]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Кубак Амэрыкі па футболе|Кубках Амэрыкі]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Уругвай}}; |Уругвай на ЧС-2022 |Уругвай на КА-2024 }} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Нуньес, Дарвін}} [[Катэгорыя:Уругвайскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Уругваю]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Пэньяроль» Мантэвідэо]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Альмэрыя»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Бэнфіка» Лісабон]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Лівэрпул»]] cjn0fe0f4s801imwh5k1xvwo1a78qag Акрам Афіф 0 261397 2620261 2585555 2025-06-16T08:55:46Z Dymitr 10914 /* Дасягненьні */ абнаўленьне зьвестак 2620261 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст | клюб = [[Аль-Сад Доха|Аль-Сад]] | нумар = 51 | гады = 2015—2016<br/>2016—2020<br/>2016—2017<br/>2017—2018<br/>2018—2020<br/>2020— | клюбы = [[Ойпэн (футбольны клюб)|Ойпэн]]<br/>[[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэал]]<br/>→ [[Спортынг Хіхон]] (арэнда)<br/>→ [[Ойпэн (футбольны клюб)|Ойпэн]] (арэнда)<br/>→ [[Аль-Сад Доха|Аль-Сад]] (арэнда)<br/>[[Аль-Сад Доха|Аль-Сад]] | гульні(галы) = 25 (8)<br/>0 (0)<br/>9 (0)<br/>15 (1)<br/>29 (29)<br/>95 (75) | нац гады = 2015— | нац зборная = {{Футбол Катар|няма}} | нац гульні(галы) = 107 (37) | абнаўленьне(клюб) = 22 лістапада 2024 | абнаўленьне(зборная) = 19 лістапада 2024 }} '''Акрам Афіф''' ({{мова-ar|أكرم عفيف}}; {{Н}} 18 лістапада 1996 году) — катарскі футбаліст, нападнік клюбу «[[Аль-Сад Доха|Аль-Сад]]» і нацыянальнай [[зборная Катару па футболе|зборнай Катару]]. У пачатку сваёй кар’еры лічыўся адным з самых пэрспэктыўных гульцоў, якія прайшлі праз катарскую падрыхтоўку<ref>[https://web.archive.org/web/20160409223815/http://www.goalnepal.com/news.php?id=20278 «AFC U-16 Championship Preview: 5 players to look out for»]. GoalNepal.</ref>. У 2019 годзе быў абраны футбалістам году ў Азіі<ref>[https://www.the-afc.com/news/afcsection/afc-player-of-the-year-2019-akram-afif «AFC Player of the Year 2019: Akram Afif»]. AFC.</ref>. Акрам Афіф нарадзіўся ў Досе ў сям’і танзанійца емэнскага паходзаньня з племені Яфа і емэнкі. == Кар’ера == === Клюбная === Футбаліст выхоўваўся ў моладзевых клюбах «[[Аль-Мархія Доха|Аль-Мархія]]» і «[[Аль-Сад Доха|Аль-Сад]]». У час падтрыхтоўкі ў акадэміі [[Эспайр]] паводле праграмы абмену стажыраваўся ў Гішпаніі, гуляючы ў юнацкіх камандах «[[Сэвільля (футбольны клюб)|Сэвільлі]]» і «[[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэалу]]»<ref>[http://www.alkass.net/news_details.aspx?news_id=44353 «انضمام أكرم عفيف ومعاذ يحيى لأشبيلية الأسباني»]. Al Kass.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20190529050946/http://www.aspire.qa/mag/132016/index.html#6-7 «CHAMP magazine»]. Aspire.</ref>. У 2013 годзе на адным зь міжнародных спаборніцтваў, выступаючы за юнацкую дружыну «Сэвільлі», Афіф двойчы улучыў мяч у браму супернікаў і зарабіў асыстэнцкі пункт. Цікава, што супернікам у тым матчы была каманда акадэміі Эспайр<ref>[https://web.archive.org/web/20150923215810/http://www.dohastadiumplusqatar.com/qatars-akram-turns-sevillas-spearhead/ «Qatar’s Afif turns Sevilla’s spearhead»]. Doha Stadium Plus Qatar.</ref>. У студзені 2015 году футбаліст далучыўся да бэльгійскага «[[Ойпэн (футбольны клюб)|Ойпэна]]»<ref>[http://www.qfa.com.qa/afif-completes-belgian-move/ «Afif Completes Belgian Move»]. QFA.</ref>. Нападнік адзначыўся ў сваім дэбютным матчы супраць «[[Ээндрахт Аальст|Ээндрахта]]» 19 студзеня. 24 студзеня ў наступным матчы супраць «[[Мэхэлен (футбольны клюб)|Мэхэлена]]» катарац зрабіў адну з галявых перадач сваёй каманды<ref>Von Boris Cremer (24.01.2015). [https://web.archive.org/web/20150924024104/http://www.grenzecho.net/SportsLoad.aspx?aid=CFE20CBC-EC91-46CB-B190-5A7DBE7134B7 «Afif mit Pfiff, Curto mit Wumms»]. Grenzecho.</ref>. 18 сакавіка 2016 году ён учыніў дубль ў хатнім пераможным матчы супраць «[[Русэлярэ (футбольны клюб)|Русэлярэ]]» (4:0). 8 траўня 2016 году было пацьверджана, што Афіф павярнецца да «Вільярэалу», гэтым разам склаўшы сталую ўгоду. Робячы гэта, Афіф стаў першым катарцам у гісторыі [[Ля Ліга|Ля Лігі]]<ref>Mahali, Raj (8.05.2016). [http://www.squawka.com/news/confirmed-akram-afif-becomes-first-qatari-signing-in-la-liga/664668 «Confirmed: Akram Afif becomes first Qatari signing in La Liga»]. Squawka.</ref>. 4 жніўня на правах арэнды нападнік перайшоў у склад хіхонскага «[[Спортынг Хіхон|Спортынгу]]», які таксама быў прадстаўніком найвышэйшага дывізіёну<ref>[http://www.lne.es/sporting/2016/08/04/sporting-firma-babin-tres-anos/1965658.html «El Sporting firma al central Babin por tres años y logra la cesión del delantero del Villarreal Akran Afif»]. La Nueva España.</ref>. Дэбют спартоўца прыпаў на 21 жніўня 2016 году, калі Афіф зьявіўся на полі ў хатнім пераможным матчы супраць басконскага «[[Атлетык Більбао|Атлетыка]]» (2:1)<ref>[http://www.marca.com/eventos/marcador/futbol/2016_17/la-liga/jornada_1/spo_ath/ «Dos goles en tres minutos dan los primeros puntos al Sporting»]. Marca.</ref>. Пасьля дзевяці матчаў лігі нападнік павярнуўся ў «Ойпэн». У студзені 2018 году далучыўся да складу «Аль-Саду», правёўшы вельмі пасьпяховы сэзон. === Міжнародная === У верасьні 2015 году нападнік быў упершыню выкліканы ў нацыянальную [[зборная Катару па футболе|зборную Катару]], якая на той час была ачоленая [[Даніель Карэньнё|Даніелем Карэньнё]]. 3 верасьня 2015 году Афіф здабыў адзін з галоў сваёй каманды ў кваліфікацыйным матчы да [[чэмпіянат сьвету па футболе 2018 году|чэмпіянату сьвету 2018 году]] супраць [[зборная Бутану па футболе|зборнай Бутану]], які скончыўся зь лікам 15:0<ref>[https://web.archive.org/web/20221108050125/https://www.lgfoot.be/le-qatar-en-met-15-au-bhoutan-leupenois-akram-afif-buteur-video/ «Le Qatar en met 15 au Bhoutan! L'eupenois Akram Afif Buteur»]. LGFoot.</ref>. За часам розыгрышу [[Кубак Азіі па футболе 2019 году|Кубка Азіі 2019 году]] Афіф згуляў ключовую ролю, дзякуючы чаму [[Зборная Катару па футболе|Катар]] упершыню ў гісторыі здабыў перамогу ў міжнародным турніры<ref>[https://web.archive.org/web/20191205140832/https://in.reuters.com/article/soccer-asia-awards/soccer-qatars-afif-named-in-afc-player-of-the-year-shortlist-idINKBN1XP0F9 «Soccer: Qatar’s Afif named in AFC player of the year shortlist»]. Reuters.</ref>. == Дасягненьні == '''«Аль-Сад»''': * [[Чэмпіянат Катару па футболе|Чэмпіён Катару]]: 2019, 2021, 2022, 2024, 2025 * Уладальнік [[Кубак Катару па футболе|Кубка Катару]]: 2020, 2021 * Уладальнік [[Кубак эміру Катару па футболе|Кубка эміра Катару]]: 2020, 2021, 2024 * Уладальнік [[Супэркубак Катару па футболе|Супэркубка Катару]]: 2019 '''Катар''': * Уладальнік [[Кубак Азіі па футболе|Кубка Азіі]]: 2019, 2023 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Transfermarkt}} * {{Soccerway}} * {{Worldfootball}} {{Навігацыйная група |назоў = Афіф у складзе [[Зборная Катару па футболе|зборнай Катару]] на [[Кубак Азіі па футболе|кубках Азіі]], [[Кубак Амэрыкі па футболе|кубках Амэрыкі]], [[Залаты кубак КОНКАКАФ|Залатых кубках КОНКАКАФ]] і [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Катар}}; |Катар на АФК КА-2019 |Катар на КА-2019 |Катар на ЗК КОНКАКАФ-2021 |Катар на ЧС-2022 |Катар на АФК КА-2023 }} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Афіф, Акрам}} [[Катэгорыя:Катарскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Катару]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Ойпэн»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Спортынг» Хіхон]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Аль-Сад» Доха]] ttf85e1ystjaw588mzi19yo4o81z4o1 Каранёўка (Хвойніцкі раён) 0 262588 2620149 2620060 2025-06-15T13:06:51Z Дамінік 64057 /* Расейская імпэрыя */ 2620149 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Каранёўка |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Каранёўкі |Назва па-расейску = |Трансьлітараваная назва = Karanioŭka |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = каля 1850 году |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = Куранёўка |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Сельсавет = [[Алексіцкі сельсавет|Алексіцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 57 |Шырата сэкундаў = 30 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 42 |Даўгата сэкундаў = 48 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьлева |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Каранёўка'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}}</ref> — [[вёска]] ў [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Алексіцкі сельсавет|Алексіцкага сельсавету]] [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. == Гісторыя == === Расейская імпэрыя === [[Файл:Двор Міхалёў і Кунцаў Рог на мапе Шубэрта-Тучкова сяр.-др. пал. XIX ст.png|значак|зьлева|Двор Міхалёў (госп. д. Михайлов) і Кунцаў Рог (Куранёўка?) на мапе Ф. Ф. Шубэрта, П. А. Тучкова сярэдзіны і другой паловы XIX ст.]] Найранейшая зьвестка пра Куранёўку{{заўвага|У расейскамоўнай рэвізіі менавіта так – Куренёвка. Адразу ўспамінаюцца мележавыя Курані<ref>[https://teksty.seveleu.com/post/%D0%BC%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%B6%D0%B0%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96%D1%8F_%D0%BA%D1%83%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%96/. М. Мятліцкі. Мележаўскія Курані]</ref>.}} вядомая зь сялянскай рэвізіі 1850 году, калі вёска ў складзе маёнтку [[Міхалёў (Гомельская вобласьць)|Міхалёў]] належала панам-братам Альфонсу і Аляксандру, сынам Альбіна, [[Аскеркі|Аскеркам]]<ref>НГАБ у Менску. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 702. А. 617адв.-620, 623адв.</ref>. У 1852 — 1861 гадах жыхары Каранёўкі{{заўвага|У царкоўных мэтрыках назва вёскі падавалася ў форме Коренёвка. Альбо і на трасянцы — Караніовка.}} Глушакі, Паўлянкі (Паўленкі), Дразды, Грабянчук, Зянок, Коршакі (Каршакі), Гарасіменка, Тромбач згадваліся ў мэтрычных кнігах Хобненскай Іаана Багаслова царквы<ref>НГАБ. Ф. 136. Воп. 14. Спр. 431. А. 672адв.-673, 677адв.-678. Спр. 432. А. 1811адв.-1812. Спр. 437. А. 159адв.-1510. Спр. 440. А.924адв.-926, 929адв.-930. Спр. 442. А. 910адв.-911. Спр. 488. А. 754адв.-755</ref>. На вайскова-тапаграфічнай мапе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], створанай у 1846 – 1863 гг., паміж дваром Міхалёў і сялом [[Алексічы (Гомельская вобласьць)|Алексічы]], г. зн. там менавіта, дзе паўстала вёска, зьмешчана нікому невядомае 6-ці дворнае паселішча пад назвай Кунцаў Рог. У парэформавы пэрыяд Каранёўка адміністрацыйна належала да Юравіцкай воласьці [[Рэчыцкі павет (Расейская імпэрыя)|Рэчыцкага павету]] [[Менская губэрня|Менскай губэрні]]. [[Файл:Запіс 1861 г. пра шлюб каранёўца Захара Каршака зь Меланяй Глушаковай.jpg|значак|зьлева|Адныя з астатніх згадак каранёўцаў у мэтрыцы Хобненскай царквы. 9 чэрвеня і 24 верасьня 1861 г.]] З сакавіка 1861 году каранёўцы ўсё часьцей называныя ў мэтрычных запісах Алексіцкай Сьвята-Мікалаеўскай царквы{{заўвага|Апошняя згадка ў мэтрыцы Хобненскай царквы пазначана 1863 годам, калі скончыў жыцьцё хворы на сухоты 44-гадовы каранёвец Рыгор Аляксандраў Плясун<ref>НГАБ. Ф. 136. Воп. 14. Спр. 447. А. 929адв.-930</ref>.}}<ref>НГАБ. Ф. 136. Воп. 14. Спр. 444. А. 75адв.-76, 82адв.-83. Спр. 446. А. 84адв.-85. Спр. 448. А. 87адв.-88, 91адв.-93</ref>. Згодна з кліравой ведамасьцю гэтай царквы за 1869 год, у Каранёўцы было 5 і 2/4 двара{{заўвага|Так запісана ў крыніцы. Але колькасьць двароў адпавядае паказанай для Кунцавага Рогу.}}, а жыхарамі ў іх — 22 мужчыны і 19 жанчын<ref>НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 40899. А. 11адв.</ref>. На пачатак 1870 году ў вёсцы налічвалася 16 гаспадароў зь сялянаў-уласьнікаў, прыпісаных да [[Маклішча|Маклішчаўскага]] сельскага таварыства. Маклішча і Каранёўка месьціліся на землях маёнтку Міхалёў паноў Александровічаў і нібыта працягвалі належаць да прыходу Хобненскай Іаана-Багаслоўскай царквы<ref>Список волостей, обществ и селений Минской губернии на 01. 01. 1870 г. — Минск, 1870. Л. 68об.</ref>. Аднак, згодна са зьвесткамі 1876 і 1879 гадоў, жыхары абедзьвюх вёсак, як і ў 1869 г., заставаліся прыхаджанамі Алексіцкай Мікалаеўскай царквы<ref>Минские епархиальные ведомости. — Минск, 1876. № 10. С. 456; Описание церквей и приходов Минской епархии. VIII. Речицкий уезд. — Минск, 1879. С. 13</ref>. Яшчэ 12 чэрвеня 1871 году маёнтак Міхалёў з 3590 дзесяцінамі ўгодзьдзяў набыў ад паноў Александровічаў праваслаўны купец Іван Рыгораў Баглей<ref>Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Брагінскага р-на. — Мн.: Мастацкая літаратура, 2003. С. 60</ref>{{заўвага|І. Ф. Ганжураў чамусьці зьмясьціў гэтую карысную зьвестку ў брагінскай кнізе «Памяць», хоць яна да тае часткі нашага рэгіёну дачыненьня ня мае.}}. У 1888 годзе добрамі Міхалёў з 3704 дз. валодала купецкая ўдава Баглей Марфа Аляксандраўна{{заўвага|Заставалася ўладальніцай і на 1911 (1913) год, аднак, угодзьдзі складалі ўжо 3771 дз.<ref>Spis ziemian mińskich, posiadających 100 i więcej dziesięcin ziemi. // Kalendarz Miński na 1914 r. / pod redakcją W. Dworzaczka. – Mińsk, 1913. S. 109 [https://polona.pl/archive?uid=78365669&cid=81546020 «Nad Świsłoczą» Kalendarz Miński na 1914 r.]</ref>}}<ref>Список землевладельцев Минской губернии. 1889 г. — Минск, 1889. С. 363</ref>, адпаведна, зь ёй каранёўцам і маклішчанцам даводзілася надалей улагоджваць пазямельныя пытаньні. Паводле перапісу 1897 году, вёску складалі 17 двароў з 95 жыхарамі<ref name="fn1">{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} С. 444</ref>. На 1909 год у Куранёўцы{{заўвага|У даведніку — деревня Куреневка.}} было 29 двароў і 102 жыхары<ref>Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 100</ref>. === Найноўшы час === 9 лютага 1918 года, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччына]] перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Каранёўка ў складзе Юравіцкай воласьці Рэчыцкага павету, аднак, апынулася ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918—1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 — 32; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 — січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. — Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286—296 (артыкул беларускамоўны)</ref>. [[Файл:Глінішча і наваколлі на карце 1924 г.jpg|значак|зьлева|Х. Міхалёў і в. Каранёўка на мапе 1924 г.]] 1 студзеня 1919 года, згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі, Юравіцкая воласьць увайшла ў склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], аднак 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі была далучаная да [[РСФСР]]. Пасьля [[Узбуйненьне БССР|другога ўзбуйненьня]] [[БССР]], з 8 сьнежня 1926 года Каранёўка — у Маклішчаўскім сельсавеце Юравіцкага раёну [[Рэчыцкая акруга|Рэчыцкай]], з 9 чэрвеня 1927 года [[Гомельская акруга|Гомельскай акругі]]. 10 лістапада 1927 года той далучана да Алексіцкага сельсавету. На 1930 год у вёсцы было 36 двароў з 175 жыхарамі. У 1931 годзе арганізаваны калгас<ref name="fn1"/>. З 20 лютага 1938 года — у [[Палеская вобласьць|Палескай вобласьці]] з цэнтрам у [[Мазыр]]ы. Напярэдадні [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] ў Каранёўцы налічвалася 29 двароў, 112 жыхароў. У жніўні 1942 году акупанты расстралялі 10 вяскоўцаў, у чэрвені 1943 году паселішча было цалкам спаленае. Яшчэ 10 каранёўцаў загінулі і прапалі бязь вестак на франтах<ref>Памяць. Гісторыка-дакументальная хроніка Хойніцкага раёна. — Мінск: БЭ, 1993. С. 146, 212; Без срока давности. Беларусь: преступления нацистов и их пособников против мирного населения на оккупированной территории БССР в годы Великой Отечественной войны. Гомельская область. Сборник архивных документов и материалов / сост.: А. Р. Дюков, В. Д. Селеменев (рук.) [и др.]; редкол.: А. К. Демянюк [и др.]. — Минск: НАРБ; М.: Фонд «Историческая память», 2021. С. 500</ref>. З 8 студзеня 1954 года Каранёўка — у Гомельскай вобласьці. Паводле перапісу 1959 года тут было 116 жыхароў. Вёска — у складзе калгасу «Ленінскі шлях» з цэнтральнай сядзібай у [[Глінішча (Гомельская вобласьць)|Глінішчы]]<ref name="fn1"/>. == Насельніцтва == * 2004 год — 8 гаспадарак, 11 жыхароў<ref name="fn1"/> * 2021 год — 4 гаспадаркі, 5 жыхароў<ref>[https://web.archive.org/web/20211020144646/http://hoiniki.gov.by/ru/alex/ Колькасьць насельніцтва ў вёсках Алексіцкага сельскага савету на 01.01.2021 г.]</ref>. == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} {{Алексіцкі сельсавет}} {{Хвойніцкі раён}} [[Катэгорыя:Алексіцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XIX стагодзьдзі]] gsl8nru39ev667msercs705avi8wzbl 2620152 2620149 2025-06-15T13:15:15Z Дамінік 64057 /* Расейская імпэрыя */ 2620152 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Каранёўка |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Каранёўкі |Назва па-расейску = |Трансьлітараваная назва = Karanioŭka |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = каля 1850 году |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = Куранёўка |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Сельсавет = [[Алексіцкі сельсавет|Алексіцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 57 |Шырата сэкундаў = 30 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 42 |Даўгата сэкундаў = 48 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьлева |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Каранёўка'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}}</ref> — [[вёска]] ў [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Алексіцкі сельсавет|Алексіцкага сельсавету]] [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. == Гісторыя == === Расейская імпэрыя === [[Файл:Двор Міхалёў і Кунцаў Рог на мапе Шубэрта-Тучкова сяр.-др. пал. XIX ст.png|значак|зьлева|Двор Міхалёў (госп. д. Михайлов) і Кунцаў Рог (Куранёўка?) на мапе Ф. Ф. Шубэрта, П. А. Тучкова сярэдзіны і другой паловы XIX ст.]] Найранейшая зьвестка пра Куранёўку{{заўвага|У расейскамоўнай рэвізіі менавіта так – Куренёвка. Адразу ўспамінаюцца мележавыя Курані<ref>[https://teksty.seveleu.com/post/%D0%BC%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%B6%D0%B0%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96%D1%8F_%D0%BA%D1%83%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%96/. М. Мятліцкі. Мележаўскія Курані]</ref>.}} вядомая зь сялянскай рэвізіі 1850 году, калі вёска ў складзе маёнтку [[Міхалёў (Гомельская вобласьць)|Міхалёў]] належала панам-братам Альфонсу і Аляксандру, сынам Альбіна, [[Аскеркі|Аскеркам]]<ref>НГАБ у Менску. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 702. А. 617адв.-620, 623адв.</ref>. У 1852 — 1861 гадах жыхары Каранёўкі{{заўвага|У царкоўных мэтрыках назва вёскі падавалася ў форме Коренёвка. Альбо і на трасянцы — Караніовка.}} Глушакі, Паўлянкі (Паўленкі), Дразды, Грабянчук, Зянок, Коршакі (Каршакі), Гарасіменка, Тромбач згадваліся ў мэтрычных кнігах Хобненскай Іаана Багаслова царквы<ref>НГАБ. Ф. 136. Воп. 14. Спр. 431. А. 672адв.-673, 677адв.-678. Спр. 432. А. 1811адв.-1812. Спр. 437. А. 159адв.-1510. Спр. 440. А.924адв.-926, 929адв.-930. Спр. 442. А. 910адв.-911. Спр. 488. А. 754адв.-755</ref>. На вайскова-тапаграфічнай мапе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], створанай у 1846 – 1863 гг., паміж дваром Міхалёў і сялом [[Алексічы (Гомельская вобласьць)|Алексічы]], г. зн. там менавіта, дзе паўстала вёска, зьмешчана нікому невядомае 6-ці дворнае паселішча пад назвай Кунцаў Рог. У парэформавы пэрыяд Каранёўка адміністрацыйна належала да Юравіцкай воласьці [[Рэчыцкі павет (Расейская імпэрыя)|Рэчыцкага павету]] [[Менская губэрня|Менскай губэрні]]. [[Файл:Запіс 1861 г. пра шлюб каранёўца Захара Каршака зь Меланяй Глушаковай.jpg|значак|зьлева|Адныя з астатніх згадак каранёўцаў у мэтрыцы Хобненскай царквы. 9 чэрвеня і 24 верасьня 1861 г.]] З сакавіка 1861 году каранёўцы ўсё часьцей называныя ў мэтрычных запісах Алексіцкай Сьвята-Мікалаеўскай царквы{{заўвага|Апошняя згадка ў мэтрыцы Хобненскай царквы пазначана 1863 годам, калі скончыў жыцьцё хворы на сухоты 44-гадовы каранёвец Рыгор Аляксандраў Плясун<ref>НГАБ. Ф. 136. Воп. 14. Спр. 447. А. 929адв.-930</ref>.}}<ref>НГАБ. Ф. 136. Воп. 14. Спр. 444. А. 75адв.-76, 82адв.-83. Спр. 446. А. 84адв.-85. Спр. 448. А. 87адв.-88, 91адв.-93</ref>. Згодна з кліравой ведамасьцю гэтай царквы за 1869 год, у Каранёўцы было 5 і 2/4 двара{{заўвага|Так запісана ў крыніцы. Але колькасьць двароў адпавядае паказанай для Кунцавага Рогу.}}, а жыхарамі ў іх — 22 мужчыны і 19 жанчын<ref>НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 40899. А. 11адв.</ref>. На пачатак 1870 году ў вёсцы налічвалася 16 гаспадароў зь сялянаў-уласьнікаў, прыпісаных да [[Маклішча|Маклішчаўскага]] сельскага таварыства. Маклішча і Каранёўка месьціліся на землях маёнтку Міхалёў паноў Александровічаў і нібыта працягвалі належаць да прыходу Хобненскай Іаана-Багаслоўскай царквы<ref>Список волостей, обществ и селений Минской губернии на 01. 01. 1870 г. — Минск, 1870. Л. 68об.</ref>. Аднак, згодна са зьвесткамі 1876 і 1879 гадоў, жыхары абедзьвюх вёсак, як і ў 1869 г., заставаліся прыхаджанамі Алексіцкай Мікалаеўскай царквы<ref>Минские епархиальные ведомости. — Минск, 1876. № 10. С. 456; Описание церквей и приходов Минской епархии. VIII. Речицкий уезд. — Минск, 1879. С. 13</ref>. Яшчэ 12 чэрвеня 1871 году маёнтак Міхалёў з 3590 дзесяцінамі ўгодзьдзяў набыў ад паноў Александровічаў праваслаўны купец Іван Рыгоравіч Баглей<ref>Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Брагінскага р-на. — Мн.: Мастацкая літаратура, 2003. С. 60</ref>{{заўвага|І. Ф. Ганжураў чамусьці зьмясьціў гэтую карысную зьвестку ў брагінскай кнізе «Памяць», хоць яна да тае часткі нашага рэгіёну дачыненьня ня мае.}}. У 1888 годзе добрамі Міхалёў з 3704 дз. валодала купецкая ўдава Марфа Аляксандраўна Баглей{{заўвага|Заставалася ўладальніцай і на 1911 (1913) год, аднак, угодзьдзі складалі ўжо 3771 дз.<ref>Spis ziemian mińskich, posiadających 100 i więcej dziesięcin ziemi. // Kalendarz Miński na 1914 r. / pod redakcją W. Dworzaczka. – Mińsk, 1913. S. 109 [https://polona.pl/archive?uid=78365669&cid=81546020 «Nad Świsłoczą» Kalendarz Miński na 1914 r.]</ref>}}<ref>Список землевладельцев Минской губернии. 1889 г. — Минск, 1889. С. 363</ref>, адпаведна, зь ёй каранёўцам і маклішчанцам даводзілася надалей улагоджваць пазямельныя пытаньні. Паводле перапісу 1897 году, вёску складалі 17 двароў з 95 жыхарамі<ref name="fn1">{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} С. 444</ref>. На 1909 год у Куранёўцы{{заўвага|У даведніку — деревня Куреневка.}} было 29 двароў і 102 жыхары<ref>Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 100</ref>. === Найноўшы час === 9 лютага 1918 года, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччына]] перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Каранёўка ў складзе Юравіцкай воласьці Рэчыцкага павету, аднак, апынулася ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918—1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 — 32; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 — січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. — Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286—296 (артыкул беларускамоўны)</ref>. [[Файл:Глінішча і наваколлі на карце 1924 г.jpg|значак|зьлева|Х. Міхалёў і в. Каранёўка на мапе 1924 г.]] 1 студзеня 1919 года, згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі, Юравіцкая воласьць увайшла ў склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], аднак 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі была далучаная да [[РСФСР]]. Пасьля [[Узбуйненьне БССР|другога ўзбуйненьня]] [[БССР]], з 8 сьнежня 1926 года Каранёўка — у Маклішчаўскім сельсавеце Юравіцкага раёну [[Рэчыцкая акруга|Рэчыцкай]], з 9 чэрвеня 1927 года [[Гомельская акруга|Гомельскай акругі]]. 10 лістапада 1927 года той далучана да Алексіцкага сельсавету. На 1930 год у вёсцы было 36 двароў з 175 жыхарамі. У 1931 годзе арганізаваны калгас<ref name="fn1"/>. З 20 лютага 1938 года — у [[Палеская вобласьць|Палескай вобласьці]] з цэнтрам у [[Мазыр]]ы. Напярэдадні [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] ў Каранёўцы налічвалася 29 двароў, 112 жыхароў. У жніўні 1942 году акупанты расстралялі 10 вяскоўцаў, у чэрвені 1943 году паселішча было цалкам спаленае. Яшчэ 10 каранёўцаў загінулі і прапалі бязь вестак на франтах<ref>Памяць. Гісторыка-дакументальная хроніка Хойніцкага раёна. — Мінск: БЭ, 1993. С. 146, 212; Без срока давности. Беларусь: преступления нацистов и их пособников против мирного населения на оккупированной территории БССР в годы Великой Отечественной войны. Гомельская область. Сборник архивных документов и материалов / сост.: А. Р. Дюков, В. Д. Селеменев (рук.) [и др.]; редкол.: А. К. Демянюк [и др.]. — Минск: НАРБ; М.: Фонд «Историческая память», 2021. С. 500</ref>. З 8 студзеня 1954 года Каранёўка — у Гомельскай вобласьці. Паводле перапісу 1959 года тут было 116 жыхароў. Вёска — у складзе калгасу «Ленінскі шлях» з цэнтральнай сядзібай у [[Глінішча (Гомельская вобласьць)|Глінішчы]]<ref name="fn1"/>. == Насельніцтва == * 2004 год — 8 гаспадарак, 11 жыхароў<ref name="fn1"/> * 2021 год — 4 гаспадаркі, 5 жыхароў<ref>[https://web.archive.org/web/20211020144646/http://hoiniki.gov.by/ru/alex/ Колькасьць насельніцтва ў вёсках Алексіцкага сельскага савету на 01.01.2021 г.]</ref>. == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} {{Алексіцкі сельсавет}} {{Хвойніцкі раён}} [[Катэгорыя:Алексіцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XIX стагодзьдзі]] 5bt9c6j9em74ep1aec5tn6w20b6mx90 Арцём Шуманскі 0 264597 2620178 2521231 2025-06-15T19:31:09Z Dymitr 10914 /* Дасягненьні */ абнаўленьне зьвестак 2620178 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст}} '''Арцём Алегавіч Шуманскі''' ({{Н}} 25 лістапада 2004 году) — беларускі футбаліст, нападнік расейскана клюбу [[ЦСКА Масква (футбольны клюб)|ЦСКА]] і [[Моладзевая зборная Беларусі па футболе|моладзевай зборнай Беларусі]]. == Кар’ера == Пачынаў займацца футболам у родным Віцебску, а вясной 2019 году далучыўся да барысаўскага [[БАТЭ Барысаў|БАТЭ]], з 2020 году пачаў выступаць за дубль, дзе замацаваўся на наступны год, а таксама стаў прыцягвацца да асноўнай каманды. Дэбютаваў у асноўнай камандзе БАТЭ 22 чэрвеня 2021 году ў матчы Кубка Беларусі супраць «[[Баранавічы (футбольны клюб)|Баранавічаў]]» (6:1), дзе адгуляў першы тайм. 22 кастрычніка 2021 году ўпершыню згуляў у найвышэйшай лізе, зьявіўшыся на замену ў канцы сустрэчы з гарадзенскім «[[Нёман Горадня|Нёманам]]» (2:0). У [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2022 году|сэзоне 2022 году]] рэгулярна зьяўляўся ў асноўнай камандзе, пераважна выходзячы на замену. У сьнежні 2022 году абвесьціў аб тым, што пакідае БАТЭ<ref>{{cite web|date = 2022-12-30|url = https://football.by/news/170827 |title = Шуманский заявил, что покидает БАТЭ |website = football.by|accessdate = 2023-01-03|language = ru}}</ref>, і ў студзені 2023 году падпісаў кантракт з кіпрскім [[Арыс Лімасол|«Арысам»]]<ref>{{cite web|date = 2023-01-02|url = https://football.by/news/170851 |title = Шуманский перешел в "Арис" |website = football.by|accessdate = 2023-01-03|language = ru}}</ref>. 18 чэрвеня 2024 году «Арыс» абвесьціў аб пераходзе нападніка ў расейскі [[ЦСКА Масква (футбольны клюб)|ЦСКА]]<ref>{{cite web|date = 2024-06-18|url = https://football.by/news/188929 |title = "Арис" подтвердил трансфер Артема Шуманского в ЦСКА |website = football.by|accessdate = 2024-06-25|language = ru}}</ref>, паводле зьвестак БАТЭ на гэтым трансфэры зарабіў блізу 200 тысяч эўра<ref>{{cite web|date = 2024-06-18|url = https://football.by/news/188937 |title = Стало известно, сколько заработает БАТЭ за переход Артема Шуманского в ЦСКА |website = football.by|accessdate = 2024-06-25|language = ru}}</ref>. == Дасягненьні == '''«Арыс»''': * [[Чэмпіянат Кіпру па футболе|Чэмпіён Кіпру]]: 2023 '''ЦСКА''': * Уладальнік [[Кубак Расеі па футболе|Кубка Расеі]]: 2025 == Статыстыка == {| class="wikitable" style="text-align: center;" |- !rowspan="2"| Клюб !!rowspan="2"| Сэзон !!colspan="3"| Чэмпіянат |- ! Дывізіён !! Матчы !! Галы |- |rowspan="2"| [[БАТЭ Барысаў|БАТЭ]] || [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2021 году|2021]] || [[Найвышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2021 году|Найвышэйшая ліга]] || 2 || 0 |- | [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2022 году|2022]] || [[Найвышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2022 году|Найвышэйшая ліга]] || 22 || 4 |} == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Transfermarkt}} * {{Soccerway}} * {{Worldfootball}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Шуманскі, Арцём}} [[Катэгорыя:Беларускія футбалісты]] ju0wfjafocxhov85p5eyws8nfmdcl5e 2620181 2620178 2025-06-15T19:31:48Z Dymitr 10914 артаграфія 2620181 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст}} '''Арцём Алегавіч Шуманскі''' ({{Н}} 25 лістапада 2004 году) — беларускі футбаліст, нападнік расейскага клюбу [[ЦСКА Масква (футбольны клюб)|ЦСКА]] і [[Моладзевая зборная Беларусі па футболе|моладзевай зборнай Беларусі]]. == Кар’ера == Пачынаў займацца футболам у родным Віцебску, а вясной 2019 году далучыўся да барысаўскага [[БАТЭ Барысаў|БАТЭ]], з 2020 году пачаў выступаць за дубль, дзе замацаваўся на наступны год, а таксама стаў прыцягвацца да асноўнай каманды. Дэбютаваў у асноўнай камандзе БАТЭ 22 чэрвеня 2021 году ў матчы Кубка Беларусі супраць «[[Баранавічы (футбольны клюб)|Баранавічаў]]» (6:1), дзе адгуляў першы тайм. 22 кастрычніка 2021 году ўпершыню згуляў у найвышэйшай лізе, зьявіўшыся на замену ў канцы сустрэчы з гарадзенскім «[[Нёман Горадня|Нёманам]]» (2:0). У [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2022 году|сэзоне 2022 году]] рэгулярна зьяўляўся ў асноўнай камандзе, пераважна выходзячы на замену. У сьнежні 2022 году абвесьціў аб тым, што пакідае БАТЭ<ref>{{cite web|date = 2022-12-30|url = https://football.by/news/170827 |title = Шуманский заявил, что покидает БАТЭ |website = football.by|accessdate = 2023-01-03|language = ru}}</ref>, і ў студзені 2023 году падпісаў кантракт з кіпрскім [[Арыс Лімасол|«Арысам»]]<ref>{{cite web|date = 2023-01-02|url = https://football.by/news/170851 |title = Шуманский перешел в "Арис" |website = football.by|accessdate = 2023-01-03|language = ru}}</ref>. 18 чэрвеня 2024 году «Арыс» абвесьціў аб пераходзе нападніка ў расейскі [[ЦСКА Масква (футбольны клюб)|ЦСКА]]<ref>{{cite web|date = 2024-06-18|url = https://football.by/news/188929 |title = "Арис" подтвердил трансфер Артема Шуманского в ЦСКА |website = football.by|accessdate = 2024-06-25|language = ru}}</ref>, паводле зьвестак БАТЭ на гэтым трансфэры зарабіў блізу 200 тысяч эўра<ref>{{cite web|date = 2024-06-18|url = https://football.by/news/188937 |title = Стало известно, сколько заработает БАТЭ за переход Артема Шуманского в ЦСКА |website = football.by|accessdate = 2024-06-25|language = ru}}</ref>. == Дасягненьні == '''«Арыс»''': * [[Чэмпіянат Кіпру па футболе|Чэмпіён Кіпру]]: 2023 '''ЦСКА''': * Уладальнік [[Кубак Расеі па футболе|Кубка Расеі]]: 2025 == Статыстыка == {| class="wikitable" style="text-align: center;" |- !rowspan="2"| Клюб !!rowspan="2"| Сэзон !!colspan="3"| Чэмпіянат |- ! Дывізіён !! Матчы !! Галы |- |rowspan="2"| [[БАТЭ Барысаў|БАТЭ]] || [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2021 году|2021]] || [[Найвышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2021 году|Найвышэйшая ліга]] || 2 || 0 |- | [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2022 году|2022]] || [[Найвышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2022 году|Найвышэйшая ліга]] || 22 || 4 |} == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Transfermarkt}} * {{Soccerway}} * {{Worldfootball}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Шуманскі, Арцём}} [[Катэгорыя:Беларускія футбалісты]] jieiyilf04j9evevnunklrtzt3sl0e9 2620182 2620181 2025-06-15T19:32:10Z Dymitr 10914 абнаўленьне зьвестак 2620182 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст}} '''Арцём Алегавіч Шуманскі''' ({{Н}} 25 лістапада 2004 году) — беларускі футбаліст, нападнік расейскага клюбу [[ЦСКА Масква (футбольны клюб)|ЦСКА]] і [[зборная Беларусі па футболе|зборнай Беларусі]]. == Кар’ера == Пачынаў займацца футболам у родным Віцебску, а вясной 2019 году далучыўся да барысаўскага [[БАТЭ Барысаў|БАТЭ]], з 2020 году пачаў выступаць за дубль, дзе замацаваўся на наступны год, а таксама стаў прыцягвацца да асноўнай каманды. Дэбютаваў у асноўнай камандзе БАТЭ 22 чэрвеня 2021 году ў матчы Кубка Беларусі супраць «[[Баранавічы (футбольны клюб)|Баранавічаў]]» (6:1), дзе адгуляў першы тайм. 22 кастрычніка 2021 году ўпершыню згуляў у найвышэйшай лізе, зьявіўшыся на замену ў канцы сустрэчы з гарадзенскім «[[Нёман Горадня|Нёманам]]» (2:0). У [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2022 году|сэзоне 2022 году]] рэгулярна зьяўляўся ў асноўнай камандзе, пераважна выходзячы на замену. У сьнежні 2022 году абвесьціў аб тым, што пакідае БАТЭ<ref>{{cite web|date = 2022-12-30|url = https://football.by/news/170827 |title = Шуманский заявил, что покидает БАТЭ |website = football.by|accessdate = 2023-01-03|language = ru}}</ref>, і ў студзені 2023 году падпісаў кантракт з кіпрскім [[Арыс Лімасол|«Арысам»]]<ref>{{cite web|date = 2023-01-02|url = https://football.by/news/170851 |title = Шуманский перешел в "Арис" |website = football.by|accessdate = 2023-01-03|language = ru}}</ref>. 18 чэрвеня 2024 году «Арыс» абвесьціў аб пераходзе нападніка ў расейскі [[ЦСКА Масква (футбольны клюб)|ЦСКА]]<ref>{{cite web|date = 2024-06-18|url = https://football.by/news/188929 |title = "Арис" подтвердил трансфер Артема Шуманского в ЦСКА |website = football.by|accessdate = 2024-06-25|language = ru}}</ref>, паводле зьвестак БАТЭ на гэтым трансфэры зарабіў блізу 200 тысяч эўра<ref>{{cite web|date = 2024-06-18|url = https://football.by/news/188937 |title = Стало известно, сколько заработает БАТЭ за переход Артема Шуманского в ЦСКА |website = football.by|accessdate = 2024-06-25|language = ru}}</ref>. == Дасягненьні == '''«Арыс»''': * [[Чэмпіянат Кіпру па футболе|Чэмпіён Кіпру]]: 2023 '''ЦСКА''': * Уладальнік [[Кубак Расеі па футболе|Кубка Расеі]]: 2025 == Статыстыка == {| class="wikitable" style="text-align: center;" |- !rowspan="2"| Клюб !!rowspan="2"| Сэзон !!colspan="3"| Чэмпіянат |- ! Дывізіён !! Матчы !! Галы |- |rowspan="2"| [[БАТЭ Барысаў|БАТЭ]] || [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2021 году|2021]] || [[Найвышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2021 году|Найвышэйшая ліга]] || 2 || 0 |- | [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2022 году|2022]] || [[Найвышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2022 году|Найвышэйшая ліга]] || 22 || 4 |} == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Transfermarkt}} * {{Soccerway}} * {{Worldfootball}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Шуманскі, Арцём}} [[Катэгорыя:Беларускія футбалісты]] d025qa4eqsbwvzmpjthv4bddwlekchh Псыхасаматыка 0 269331 2620215 2400692 2025-06-16T01:34:56Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620215 wikitext text/x-wiki {{Верхняя зноска|Гэта артыкул аб мэдычнім тэрміне; пра аднайменны альбом Лявона Вольскага гл. артыкул [[Псыхасаматыка (альбом)]]. Пра часопіс гл. артыкул [[Psychosomatic medicine (часопіс)]].}} '''Псыхасама́тыка''' (ад {{lang-grc|ψυχή|скарочана}} — душа й {{lang-grc|σῶμα|скарочана}} — цела), таксама '''псыхасаматы́чная мэдыцы́на''' — міждысцыплінарная [[Сфэра (неадназначнасьць)|сфэра]] [[Мэдыцына|мэдыцыны]], якая вывучае ўзаемасувязь сацыяльных, [[Псыхалёгія|псыхалягічных]] і паводніцкіх чыньнікаў, якія ўплываюць на [[Цела|цялесныя]] працэсы й якасьць [[Жыцьцё|жыцьця]] [[Чалавек|людзей]] і [[Жывёлы|жывёл]]<ref>{{cite book | veditors = [[Thure von Uexküll|von Uexküll T]] | date = 1997 | title = Psychosomatic Medicine | location = München | publisher = Urban & Schwarzenberg }}{{ref-de}}</ref>. Таксама разьдзел у [[Мэдычная псыхалёгія|мэдычнай псыхалёгіі]], які вывучае ўплыў псыхалягічных чыньнікаў на ўзьнікненьне, плынь, зыход [[Саматычнае захворваньне|саматычных (цялесных) захворваньняў]]<ref>Психосоматика // Прикладные аспекты современной психологии : термины, концепции, методы : справочн. изд. / Авт.-сост.: Н. И. Конюхов (доц., канд. наук). — М., [[1992]]. — С. 86. — 132+[1] с.{{ref-ru}}</ref>; вобласьць дысцыплінарных дасьледаваньняў псыхасаматычнае праблемы — дасьледаваньняў, накіраваных на вывучэньне ўзаемадзеяньня [[Псыхіка|псыхікі]] й цела<ref>Крохин, [[2012]], с. 34.{{ref-ru}}</ref>; галіна клінічнае псыхалёгіі<ref>Карташова, 2012, Введение, с. 4.{{ref-ru}}</ref>. Акадэмічны папярэднік сучаснае вобласьці [[Паводніцкая мэдыцына|паводніцкае мэдыцыны]] й частка практыкі [[Кансультатыўная псыхіятрыя|кансультатыўнае псыхіятрыі]], ''псыхасаматычная мэдыцына'' абʼядноўвае міждысцыплінарную ацэнку й лячэньне з удзелам розных спэцыяльнасьцяў, уключаючы [[Псыхіятрыя|псыхіятрыю]], [[Псыхалёгія|псыхалёгію]], [[Нэўралёгія|нэўралёгію]], [[псыхааналіз]], [[Унутраная мэдыцына|унутраную мэдыцыну]], [[Пэдыятрыя|пэдыятрыю]], [[Хірургія|хірургію]], [[Алергія|алергію]], [[Дэрматалёгія|дэрматалёгію]] й [[Псыханэўраімуналёгія|псыханэўраімуналёгію]]. Клінічныя сытуацыі, калі псыхічныя працэсы дзейнічаюць як асноўны чыньнік, які ўплывае на мэдычнія вынікі, зьяўляюцца тымі сфэрамі, дзе псыхасаматычная мэдыцына мае кампэтэнцыю<ref>{{cite book | vauthors = Levenson JL | title = Essentials of Psychosomatic Medicine| publisher = American Psychiatric Press Inc|year=2006| isbn = 978-1-58562-246-7}}{{ref-en}}</ref>. Прадмет дасьледаваньня псыхасаматыкі як навукі — псыхалягічныя чыньнікі ўзьнікненьня й плыні хвароб. Паводле ацэнак прадстаўнікоў псыхасаматычнай мэдыцыны, у [[XXI стагодзьдзе|XXI стагодзьдзі]] каля паловы захворваньняў маюць псыхагенны характар. Псыхічныя чыньнікі ня толькі правакуюць некаторыя захворваньні, але таксама ўплываюць на праходжаньне мноства хвароб<ref>Карташова, [[2012]], Тема 1. Введениевпсихосоматику, с. 6{{ref-ru}}</ref>. У грамадзтве папулярна меркаваньне, што ўсе хваробы чалавека ўзьнікаюць з прычыны псыхалягічных расстройстваў, якія ўзьнікаюць у [[Душа|душы]], у [[Падсьвядомасьць|падсьвядомасьці]], у [[Мысьленьне|думках]] чалавека<ref name="RA">[https://web.archive.org/web/20210726011705/https://www.sechenov.ru/pressroom/news/chto-takoe-psikhosomatika-i-kak-eto-lechit-/ Что такое психосоматика и как это лечить?] / Отвечает Антон Родионов (канд. мед. наук) // Челленджер : журн. — 2018. — Декабрь. — [Перепечатка на сайте Сеченовского университета.]{{ref-ru}}</ref><ref name="PV">Плужников, [[2021]].{{ref-ru}}</ref>. Уяўленьне аб тым, што ў кожнай хваробы ёсьць свая містычная (сымбалічная) прычына — распаўсюджаная памылка<ref name="PV" />. Саматычныя захворваньні, абумоўленыя псыхагеннымі чыньнікамі, называюць «[[Псыхасаматычныя засмучэньня|псыхасаматычнымі засмучэньнямі]]». У мэдыцыне чалавека дасьледуецца таксама й уплыў саматычных хвароб на псыхіку<ref>Тополянский В. Д., Струковская М. В. Психосоматические расстройства. — М.: Медицина, 1986. — 384 с.{{ref-ru}}</ref>. Спэцыялісты доказнай мэдыцыны пад псыхасаматычнымі засмучэньнямі маюць на ўвазе ўзьніклі або абвастрыліся на фоне стрэсу хваробы<ref name="S">Соколова, [[2022]]{{ref-ru}}</ref>. == Гісторыя == Ідэя аб уплыве псыхалягічных чыньнікаў на здароўе зьяўляецца вельмі старажытнай. Разважаньні на гэтую тэму сустракаюцца ўжо ў [[Гіпакрат|Гіпакрата]] й [[Арыстотэль|Арыстотэля]]<ref>Малкина-Пых, 2005, Гл. 1. Психосоматика: определение понятия.{{ref-ru}}</ref>. Аб гэтым пісаў [[Плятон]] у дыялёгу «''Хармід, або Аб разважлівасьці''»<ref name=".">[http://vmede.org/sait/?page=20&id=Filosofija_u4_xrustalev_2009&menu=Filosofija_u4_xrustalev_2009 Хрусталёв, Ю. М. XVII. Философия психосоматической проблемы] // Философия науки и медицины : учебник. — М. : ГЭОТАР-Медиа, 2009. — 784 с. — ISBN 978-5-9704-0554-3.{{ref-ru}}</ref>: <blockquote>Як ня варта спрабаваць лячыць вочы асобна ад галавы й галаву — асобна ад цела, так ня варта й лячыць цела, ня лечачы душу, і ў элінскіх лекараў менавіта тады бываюць няўдачы пры лячэньні шматлікіх хвароб, калі яны не прызнаюць неабходнасьці клапаціцца аб цэлым, а тым часам калі цэлае ў дрэнным стане, то й частка ня можа быць у парадку… усё — і добрае й дрэннае — спараджаецца ў целе й ва ўсім чалавеку душою, і менавіта зь яе ўсё вынікае, сапраўды гэтак жа як у вачох усё вынікае ад галавы . Таму й трэба перш за ўсё й пераважна лячыць душу, калі хочаш, каб і галава і ўсё астатняе цела добра сябе адчувалі. Лячыць жа душу, дарагі мой, павінна вядомымі загаворамі, апошнія ж уяўляюць сабой ня што іншае, як правільныя прамовы: ад гэтых прамоў у душы ўкараняецца разважлівасьць, а яе ўкараненьне й прысутнасьць палягчаюць укараненьне здароўя і ў вобласьці галавы і ў вобласьці ўсяго цела.</blockquote> У пэрыяд [[Сярэднявечча]] мусульманскі лекар [[Абу Зайд аль-Балхі]] стварыў тэорыю ўзаемадзеяньня біялягічных і псыхалягічных чыньнікаў у разьвіцьці хвароб<ref>Deuraseh Nurdeen, Abu Talib Mansor (2005). “Mental health in Islamic medical tradition”. The International Medical Journal. 4 (2): 76—79.{{ref-en}}</ref>. Тэрмін «''псыхасаматычны''» быў уведзены ў 1818 годзе нямецкім лекарам [[Ёганам-Хрысьціян Хайнрот|Ёганам-Хрысьціянам Хайнротам]]. У 1822 годзе нямецкі псыхіятар [[Карл Якобі]] ўвёў паняцьце «саматапсыхічнае», якое азначае супрацьлегласьць і адначасова дадатак да стаўленьня да «псыхасаматычнага». Аднак толькі стагодзьдзе праз гэты тэрмін стаў агульнапрынятым у мэдычнай практыцы, у асноўным дзякуючы псыхолягам-псыхааналітыкам; у гэтую эпоху псыхасаматычныя тэрапія часам называлася «прыкладны псыхааналіз у мэдыцыне»<ref name="." />. У прыватнасьці, [[Зыгмунд Фройд]], сумесна зь [[Ёзэф Брэер|Ёзэфам Брэерам]] выказаў здагадку, што прыгнечаныя эмоцыі й псыхічныя траўмы шляхам ахоўнага мэханізму, званага «''канвэрсіяй''», могуць выяўляцца ў форме саматычных сымптомаў. Фройд паказваў, што пры гэтым неабходна так званая «саматычная гатоўнасьць» — фізычны чыньнік, які мае значэньне для «выбару органа», у якім праявіць сябе хвароба<ref> Малкина-Пых, 2005, Гл. 1. Психосоматика: определение понятия, с. 13.{{ref-ru}}</ref>. Псыхааналітыкі Хелен Дойч, Хелен Данбар і Франц Аляксандэр, якія эмігравалі ў саракавыя гады ў [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]], прыцягнулі ўвагу да вывучэньня псыхасаматычных праблем. Да канца 50-х гадоў у амэрыканскай навуковай літаратуры было апублікавана каля 5000 артыкулаў аб саматычнай мэдыцыне з пункта гледжаньня псыхолягаў. Таксама ў гэтай галіне працавалі такія вядомыя аналітыкі, як Альфрэд Адлер і Леапольд Сондзі. У Расеі ў гэтым напрамку працавалі вучоныя школы [[Паўлаў|І. П. Паўлава]], у сувязі з распрацоўкай мэтаду экспэрымэнтальнага неўрозу<ref>Малкина-Пых, 2005, Гл. 1. Психосоматика: определение понятия, с. 11.{{ref-ru}}</ref>. У [[1970-я|1970-х]] гадох Турэ фон Ўэцкюль і ягоныя калеґі ў [[Нямеччына|Нямеччыны]] й іншых краінах прапанавалі біясеміятычную тэорыю (канцэпцыя ўмвельта), якая мела вялікі ўплыў як тэарэтычная аснова для канцэптуалізацыі ўзаемаадносін розуму й цела<ref>Kull K, Hoffmeyer J (2005-12-31). "Thure von Uexküll 1908–2004". Sign Systems Studies. 33 (2): 487–494. doi:10.12697/SSS.2005.33.2.13. ISSN 1736-7409{{ref-de}}</ref>. Гэтая мадэль паказвае, што жыцьцё — гэта сэнсавая або функцыянальная сыстэма. Далей Фарзад Голі тлумачыць у ''Biosemiotic Medicine'' (2016)<ref>Partridge GW (March 2017). "Books: Biosemiotic Medicine: Healing in the World of Meaning (Studies in Neuroscience, Consciousness and Spirituality): A Paradigm Shift in Biology". The British Journal of General Practice. 67 (656): 130. doi:10.3399/bjgp17X689761. PMC 5325648. PMID 28232356{{ref-en}}</ref>, як знакі ў форме матэрыі (напрыклад, атамаў, малекул, клетак), энэргіі (напрыклад, электрычных сыгналаў у нэрвовай сыстэме), сымбаляў (напрыклад, словаў, малюнкаў, машынныя коды), і разважаньні (напрыклад, уважлівыя моманты, мэтапазнаньне) можна інтэрпрэтаваць і пераводзіць адно ў адно<ref>Fritzsche K, Goli F, Dobos CM (2020). "What Is Psychosomatic Medicine?". In Fritzsche K, McDaniel SH, Wirsching M (eds.). Psychosomatic Medicine: An International Guide for the Primary Care Setting. Cham: Springer International Publishing. pp. 3–16. doi:10.1007/978-3-030-27080-3_1. ISBN 978-3-030-27080-3.{{ref-de}}</ref>. Анры Лабары, адзін з заснавальнікаў сучаснай нэўрапсыхафармакалёгіі, правёў экспэрымэнты ў 1970-х гадох, якія паказалі, што хвароба хутка ўзьнікла, калі ў пацукоў было тармажэньне дзеяньня. Пацукі ў сапраўды такіх жа стрэсавых сытуацыях, але паводзіны якіх не стрымліваліся (тыя, хто мог уцякаць або біцца — нават калі барацьба зусім неэфэктыўная), ня мелі нэгатыўных наступстваў для здароўя<ref>Kunz E (March 2014). «Henri Laborit and the inhibition of action». Dialogues in Clinical Neuroscience. 16 (1): 113–117. doi:10.31887/DCNS.2014.16.1/ekunz. PMC 3984888. PMID 24733976.{{ref-en}}</ref>. Ён выказаў здагадку, што псыхасаматычныя захворваньні ў людзей у значнай ступені маюць сваю крыніцу ў абмежаваньнях, якія грамадзтва накладвае на людзей, каб падтрымліваць ерархічныя структуры дамінаваньня. Фільм ''«Мой амэрыканскі дзядзька»'', зьняты рэжысэрам Аленам Рэнэ пад уплывам ''Laborit'', дасьледуе адносіны паміж сабой і грамадзтвам і эфэкты тармажэньня дзеяньняў. У лютым 2005 году [[Бостан|Бостанская]] сыстэма назіраньня за сындромам выявіла павелічэньне колькасьці маладых людзей, якія зьвяртаюцца па мэдычную дапамогу з нагоды інсульту.Большасьць зь іх насамрэч не перажылі інсульту, але найбольшая колькасьць была прадстаўлена празь дзень пасьля таго, як Тэдзі Брускі, мясцовы спартовы дзеяч, быў шпіталізаваны з-за інсульту. Імаверна, яны пачалі няправільна інтэрпрэтаваць свае ўласныя бяскрыўдныя сымптомы, групавы фэномэн, які цяпер вядомы як сындром Тэдзі Брускі<ref>Jangi S (11 October 2017). «Why is it so hard to track the source of a food poisoning outbreak?». Boston Globe.{{ref-en}}</ref>. Робэрту Адлеру прыпісваюць увядзеньне тэрміна псыханэўраімуналёгія (PNI) для клясыфікацыі новай вобласьці дасьледаваньня, таксама вядомай як мэдыцына розуму й цела. Прынцыпы мэдыцыны розуму й цела сьведчаць аб тым, што наш розум і эмацыйныя думкі, якія мы ствараем, аказваюць неверагодны ўплыў на нашу [[Фізыялёгія|фізыялёгію]], як станоўчы, так і адмоўны. PNI абʼядноўвае псыхічную / псыхалягічную, [[Нэўры|нэўровую]] й [[Імунная сыстэма|імунную]] сыстэмы, і гэтыя сыстэмы дадаткова зьвязаны паміж сабой лігандамі, якімі зьяўляюцца гармоны, нейрамэдыятары й пептыды. PNI дасьледуе, як кожная клетка нашага цела знаходзіцца ў пастаяннай сувязі — як яны літаральна вядуць размову й адказваюць за 98% усіх зьвестак, якія перадаюцца паміж целам і мозгам<ref>Hrsto V (2014-09-16). «When your biography becomes your biology». Vesna Hrsto. Retrieved 2020-01-24.{{ref-en}}</ref>. Доктар Кэндэс Перт, прафэсар і неўроляг, якая адкрыла рэцэптары апіятаў, назвала гэтую сувязь паміж нашымі клеткамі «Малекуламі эмоцыяў», таму што яны ствараюць пачуцьцё асалоды, голаду, гневу, паслабленьня або насычэньня. Доктар Перт сьцьвярджае, што наша цела — гэта наша падсьвядомасьць, таму тое, што адбываецца ў падсьвядомасьці, прайграваецца нашым целам<ref>Pert P. «Explorer of the Brain, Bodymind & Beyond». Candace Pert, PhD. Retrieved 2020-01-24.{{ref-en}}</ref>. == Псыхасаматычныя разладзьдзі == {{Асноўны артыкул|Саматаморфныя разладзьдзя}} Лічыцца, што некаторыя фізычныя захворваньні маюць псыхічны кампанэнт, які ўзьнікае ў выніку стрэсаў і нагрузак у паўсядзённым жыцьці. Гэта было прапанавана, напрыклад, болі ў паясьніцы й высокае крывяны ціск, якія некаторыя дасьледчыкі мяркуюць, што можа быць зьвязана са стрэсамі ў паўсядзённым жыцьці<ref>{{cite book| vauthors = Sarno J | title = The Divided Mind| publisher = ReganBooks| year = 2006| isbn = 978-0-06-085178-1| url-access = registration| url = https://archive.org/details/dividedmindep00sarn}}{{ref-en}}</ref>. Псыхасаматычныя рамкі дадаткова разглядаюць псыхічныя й эмацыйныя стану як здольныя істотна паўплываць на ход любога фізычнага захворваньня. Псыхіятрыя традыцыйна адрозьнівае псыхасаматычныя засмучэньні, разладзьдзі, пры якіх псыхічныя чыньнікі гуляюць значную ролю ў разьвіцьці, выяўленьні або вырашэньні фізычнага захворваньня, і соматоформные разладзьдзі, расстройствы, пры якіх псыхічныя чыньнікі зьяўляюцца адзінай прычынай фізычнага захворваньня. Дакладна ўстанавіць, ці ёсьць у хваробы псыхасаматычная складнік, складана. Псыхасаматычны кампанэнт часта робіцца высновай, калі ёсьць некаторыя аспэкты праявы пацыента, якія не ўлічваюцца біялягічнымі чыньнікамі, або ў некаторых выпадках, калі няма ніякага біялягічнага тлумачэньня наогул. Напрыклад, ''Helicobacter pylori'' выклікае 80% язвавых хвароб. Тым ня менш, у большасьці людзей, якія жывуць з Helicobacter pylori, язвы не ўзьнікаюць, а ў 20% пацыентаў зь язвамі няма інфекцыі H. pylori. Такім чынам, у гэтых выпадках псыхалягічныя чыньнікі ўсё яшчэ могуць гуляць пэўную ролю<ref>{{cite journal|vauthors=Fink G|title=Stress controversies: post-traumatic stress disorder, hippocampal volume, gastroduodenal ulceration*|journal=Journal of Neuroendocrinology|volume=23|issue=2|pages=107–117|date=February 2011|pmid=20973838|doi=10.1111/j.1365-2826.2010.02089.x|s2cid=30231594|загаловак=«Stress controversies: post-traumatic stress disorder, hippocampal volume, gastroduodenal ulceration»}}{{ref-en}}</ref>. Падобным чынам пры сындроме раздражнёнага кішачніка (СРК) назіраюцца парушэньні ў паводзінах кішачніка. Аднак фактычных структурных зьмен у кішачніку няма, таму стрэс і эмоцыі ўсё яшчэ могуць гуляць пэўную ролю<ref>{{cite book | vauthors = Melmed RN | title = Mind, Body and Medicine: An Integrative Text| publisher = Oxford University Press Inc, USA| year = 2001| pages = 191–192 | isbn = 978-0-19-513164-2}}{{ref-en}}</ref>. Самы моцны пункт гледжаньня на псыхасаматычныя засмучэньні заключаецца ў тым, што спроба адрозьніць чыста фізычныя й зьмешаныя псыхасаматычныя засмучэньні састарэла, паколькі амаль усе фізычныя захворваньні маюць псыхічныя чыньнікі, якія вызначаюць іх пачатак, праяву, захаваньне, успрымальнасьць да лячэньня й дазвол<ref>{{cite journal|vauthors=Skumin VA|title=[Borderline mental disorders in chronic diseases of the digestive system in children and adolescents]|journal=Zhurnal Nevropatologii I Psikhiatrii Imeni S.S. Korsakova|volume=91|issue=8|pages=81–84|date=24 January 1991|pmid=1661526|url=http://www.mendeley.com/research/borderline-mental-disorders-chronic-diseases-digestive-system-children-adolescents/|access-date=2 March 2012|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304054309/https://www.mendeley.com/research/borderline-mental-disorders-chronic-diseases-digestive-system-children-adolescents/|archive-date=4 March 2016|загаловак=Borderline mental disorders in chronic diseases of the digestive system in children and adolescents}}{{ref-ru}}</ref><ref>{{cite journal|vauthors=Skumin VA|title=[Nonpsychotic mental disorders in patients with acquired heart defects before and after surgery (review)]|language=|journal=Zhurnal Nevropatologii I Psikhiatrii Imeni S.S. Korsakova|volume=82|issue=11|pages=130–135|year=1982|pmid=6758444|url=https://biblmdkz.ru/articles/nmd.html|trans-title=Nonpsychotic mental disorders in patients with acquired heart defects before and after surgery (review)|script-title=ru:Непсихотические нарушения психики у больных с приобретёнными пороками сердца до и после операции (обзор)|загаловак=Nonpsychotic mental disorders in patients with acquired heart defects before and after surgery (review)] Непсихотические нарушения психики у больных с приобретёнными пороками сердца до и после операции (обзор)}}{{ref-ru}}</ref>. Згодна з гэтым пунктам гледжаньня, нават на працягу сурʼёзных захворваньняў, такіх як рак, патэнцыйна могуць уплываць думкі, пачуцьці й агульны стан псыхічнага здароўя чалавека. Вырашэньне такіх чыньнікаў зьяўляецца кампэтэнцыяй прыкладной вобласьці паводніцкай мэдыцыны. У сучасным грамадзтве псыхасаматычныя аспэкты хваробы часта прыпісваюць стрэсу<ref>{{cite book | vauthors = Treasaden IH, Puri BK, Laking PJ | title = Textbook of Psychiatry| publisher = Churchill Livingstone| year = 2002| pages = 7| isbn = 978-0-443-07016-7}}{{ref-en}}</ref>, што робіць ліквідацыю стрэсу адным з важных чыньнікаў у разьвіцьці, лячэньні й прафіляктыцы псыхасаматычных захворваньняў. == Канатацыі тэрміна «псыхасаматычнае захворваньне» == Тэрмін ''псыхасаматычнае захворваньне'', хутчэй за ўсё, упершыню быў выкарыстаны Полам Д. Маклінам у яго асноўнай працы 1949 году «Псыхасаматычнае захворваньне й «вісцаральны мозг»; нядаўнія распрацоўкі, зьвязаныя з тэорыяй эмоцыяў Папеза<ref name="pmid15410445">{{cite journal|vauthors=Maclean PD|title=Psychosomatic disease and the visceral brain; recent developments bearing on the Papez theory of emotion|journal=Psychosomatic Medicine|volume=11|issue=6|pages=338–53|date=1949|pmid=15410445|doi=10.1097/00006842-194911000-00003|s2cid=12779897|загаловак=Illness as a Work of Thought: Foucauldian Perspective on Psychosomatics.}}{{ref-en}}</ref>. У галіне псыхасаматычнай мэдыцыны фраза «псыхасаматычная хвароба» выкарыстоўваецца больш вузка, чым сярод насельніцтва ў цэлым. Напрыклад, на непрафэсійнай мове гэты тэрмін часта ахоплівае хваробы, якія наогул ня маюць ніякай фізычнай асновы, і нават хваробы, якія ілжывуюцца (падвяргаюць шкоду). Наадварот, у сучаснай псыхасаматычнай мэдыцыне гэты тэрмін звычайна абмяжоўваецца тымі захворваньнямі, якія маюць выразную фізычную аснову, але дзе лічыцца, што псыхалягічныя й псыхічныя чыньнікі таксама гуляюць ролю. Некаторыя дасьледчыкі ў гэтай галіне мяркуюць, што такая занадта шырокая інтэрпрэтацыя тэрміна магла прывесьці да таго, што гэтая дысцыпліна стала дрэннай рэпутацыяй<ref name= "greco">{{cite book | vauthors = Greco M | title = Illness as a Work of Thought: Foucauldian Perspective on Psychosomatics| publisher = Routledge| year = 1998| pages = 1–3, 112–116| isbn = 978-0-415-17849-5}}{{ref-en}}</ref>. Па гэтай прычыне, сярод іншага, вобласьць паводніцкай мэдыцыны ўзяла на сябе большую частку паўнамоцтваў псыхасаматычнай мэдыцыны на практыцы, і ў навуковых дасьледаваньнях існуюць вялікія вобласьці супадзеньня. === Псыхасаматычныя захворваньні === Псыхасаматычныя захворваньні — гэта група хвароб, прычынамі якіх зьяўляюцца непаладкі ў нэўравай сыстэме хворага з сымптомамі, падобнымі на захворваньні ўнутраных органаў. Гэта функцыянальная страўнікавая [[дыспэнсія]], [[сындром раздражнёнага кішачніка]] й некаторыя іншыя [[Страўнікава-кішачны тракт|страўнікава-кішачныя]] захвораньні, [[фібраміялгія]], [[гіпэрвэнтыляцыйны сындром]] і многія іншыя<ref name="RA" />. [[Іпахондрыя]], [[дысмарфафобія]] (непрыманьне ўласнага цела), [[псыхагенны сьверб]], [[псыхагенны боль]] у сьпіне, псыхагенны галаўны боль, некаторыя формы [[Дыярэя|дыярэі]], ікаўкі, пачашчанага мачавыпусканьня й некаторыя іншыя захварэньні ставяцца да саматаформавых захварэньняў па клясыфікацыі МКЗ-10, асаблівасьць гэтых станаў дыягнастуюць парушэньні ў працы арганізму<ref name="S" />. == Прычыны псыхасаматычных рэакцыяў == Псыхолягі Чык і Лекорн у 1968 годзе прапанавалі наступны сьпіс магчымых прычын псыхасаматычных захворваньняў<ref>Poupard G., Martin V., Bilheran A. Manuel pratique d'hypnothérapie : démarche, méthodes et techniques d'intervention. — Malakoff, France: InterÉditions, 2018. — 319 с. — ISBN 9782729617936.{{ref-fr}}</ref>: # '''Канфлікт''' — да адукацыі псыхасаматычнага сымптому можа прыводзіць унутраны канфлікт паміж рознымі часткамі асобы. # '''Паведамленьне на мове цела''' — сымптом зьяўляецца мэтафарычным паведамленьнем аб недазволенай псыхалягічнай праблеме (напрыклад: «я не магу гэта пераварыць!). # '''Выгада ад хваробы''' — да гэтай катэгорыі адносяцца праблемы са здароўем, якія прыносяць пэўную ўмоўную выгаду іх уладальніку або камусьці з блізкіх яму людзей. # '''Рана''' — прычынай хваробы можа стаць траўматычны вопыт мінулага (здрада, адхіленьне, пакінутасьць, прыніжэньне, несправядлівасьць). # '''Ідэнтыфікацыя''' — фізычны сымптом можа ўтварацца з прычыны ідэнтыфікацыі з чалавекам (герой, бацька, настаўнік), на якога індывід хацеў бы быць падобным (але часам наадварот на сьвядомым узроўні мае месца моцнае нежаданьне быць падобным). Часта гэты чалавек ужо памёр, і тады ідэнтыфікацыя зь ім дае магчымасьць падтрымліваць адносіны з гэтай фігурай. # '''Самапакараньне''' — у некаторых выпадках псыхасаматычны сымптом выконвае ролю несьвядомага самапакараньня за рэальную або ўяўную віну. Таксама магчымая несьвядомая спроба сваёй пакутай пакараць іншага чалавека, выклікаўшы ў яго пачуцьцё віны. # '''Выкліканьне''' — сымптомы могуць узьнікаць з дапамогай выкліканьня нэґатыўных перакананьняў з боку аўтарытэтнай фігуры (напрыклад, бацька, лекар, прафэсар). Псыхоляг Дрансар (Dransart) у 2005 годзе дадаў таксама наступныя магчымыя прычыны<ref>Poupard G., Martin V., Bilheran A. Manuel pratique d'hypnothérapie : démarche, méthodes et techniques d'intervention. — Malakoff, France: InterÉditions, 2018. — 319 с. — ISBN 9782729617936.{{ref-fr}}</ref>: # '''Пратэст''' — сымптом выказвае адмову пагадзіцца з чым-небудзь ці з кім-небудзь. # '''Прыгнечаная эмоцыя''' (страх, смутак, гнеў). # '''Нерэалізаванае жаданьне''' ці сытуацыя, калі чалавек ня можа жыць у адпаведнасьці са сваёй сыстэмай каштоўнасьцяў. # Адсутнасьць пачуцьця '''надзейнай прыхільнасьці'''. # '''Псыхалягічная абарона''' супраць рэальнай ці ўяўнай небясьпекі. == Крытыка == Дасьледаваньні далі неадназначныя зьвесткі аб уплыве псыхасаматычных чыньнікаў на захворваньні. Раньнія зьвесткі сьведчаць аб тым, што пацыенты з ракам на запушчанай стадыі могуць выжыць даўжэй, калі ім прайсьці псыхатэрапію для паляпшэньня іх сацыяльнай падтрымкі й сьветапогляду<ref>{{cite book | vauthors = [[Helm Stierlin|Stierlin H]], [[Ronald Grossarth-Maticek|Grossarth-Maticek R]] | title = Krebsrisiken – Überlebenschancen: Wie Körper, Seele und soziale Umwelt zusammenwirken. | edition = 3rd | publisher = Carl-Auer-Verlag | location = Heidelberg | date = 2006 | isbn = 978-3896705341}}.{{ref-de}}</ref><ref>{{cite journal|vauthors=Fawzy FI, Fawzy NW, Hyun CS, Elashoff R, Guthrie D, Fahey JL, Morton DL|title=Malignant melanoma. Effects of an early structured psychiatric intervention, coping, and affective state on recurrence and survival 6 years later|journal=Archives of General Psychiatry|volume=50|issue=9|pages=681–689|date=September 1993|pmid=8357293|doi=10.1001/archpsyc.1993.01820210015002|загаловак=Archives of General Psychiatry}}{{ref-en}}</ref><ref>{{cite journal|vauthors=Spiegel D, Bloom JR, Kraemer HC, Gottheil E|title=Effect of psychosocial treatment on survival of patients with metastatic breast cancer|journal=Lancet|volume=2|issue=8668|pages=888–891|date=October 1989|pmid=2571815|doi=10.1016/s0140-6736(89)91551-1|s2cid=8445427|загаловак=Lancet}}{{ref-en}}</ref> . Тым ня менш, буйны агляд, апублікаваны ў 2007 годзе, які ацэньваў доказы гэтых пераваг, прыйшоў да высновы, што ніякія дасьледаваньні, якія адпавядаюць мінімальным стандартам якасьці, неабходным у гэтай галіне, не прадэманстравалі такую ​​карысьць<ref>{{cite journal|vauthors=Coyne JC, Stefanek M, Palmer SC|title=Psychotherapy and survival in cancer: the conflict between hope and evidence|journal=Psychological Bulletin|volume=133|issue=3|pages=367–394|date=May 2007|pmid=17469983|doi=10.1037/0033-2909.133.3.367|загаловак=Psychological Bulletin}}{{ref-en}}</ref>. У аглядзе таксама сьцьвярджаецца, што неабгрунтаваныя сьцьвярджэньні аб тым, што «пазытыўны погляд» або «баявы дух» могуць дапамагчы запаволіць рак, могуць быць шкоднымі для саміх пацыентаў, калі яны павераць, што іх дрэнны прагрэс вынікае з «няправільнага стаўленьня». У сваёй кнізе «Аўтары нашага ўласнага няшчасьця» Анджэла Кэнэдзі сьцьвярджае, што псыхагенныя тлумачэньні фізычных захворваньняў сыходзяць каранямі ў памылковую логіку й сыстэмы маралізатарскіх перакананьняў, якія разглядаюць пацыентаў зь невытлумачальнымі з мэдычнай пункту гледжаньня сымптомамі як дэвіянтных, дрэнных і злосных. Дыягназ псыхагеннага захворваньня часта мае шкодныя наступствы для гэтых пацыентаў, паколькі яны падвяргаюцца стыгматызацыі й адмаўляюцца ў належнай падтрымцы з-за спрэчнага характару іх стану й каштоўнасных меркаваньняў, зьвязаных зь ім<ref>{{Cite journal|vauthors=Troke S|date=2017-07-03|title=Authors of our own misfortune? The problems with psychogenic explanations for physical illnesses|journal=Disability & Society|volume=32|issue=6|pages=931–933|doi=10.1080/09687599.2017.1321239|issn=0968-7599|doi-access=free|загаловак=Disability & Society}}{{ref-en}}</ref>. Зь іншага боку, псыхасаматычная мэдыцына крытыкуе цяперашні падыход лекараў, якія грэбуюць псыхадынамічнымі ідэямі ў сваёй штодзённай практыцы. Напрыклад, ён ставіць пад сумнеў шырокае прыняцьце самаабвешчаных захворваньняў, такіх як непераноснасьць глютена, хранічная хвароба Лайма й фібраміялгія, як карысьць ад хваробы для пацыентаў, каб пазьбегнуць асноўных унутрыпсыхічных канфліктаў, якія выклікаюць хваробу, і ў той жа час кідае выклік прычыны гэтага грэбаваньня ва ўласным пазьбяганьні лекараў свайго эмацыйнага ўнутрыпсыхічнага канфлікту<ref>{{cite web| vauthors = Rueckert KK |title=The Nameless Disease|url=http://in-training.org/the-nameless-disease-15606|website=in-training|date=15 December 2017|access-date=5 February 2018}}{{ref-en}}</ref> == Лячэньне == У той час як у ЗША псыхасаматычная мэдыцына лічыцца вузкай спэцыяльнасьцю ў галіне псыхіятрыі й нэўралёгіі, у Нямеччыны і іншых эўрапейскіх краінах яна лічыцца вузкай спэцыяльнасьцю ўнутранай мэдыцыны. Турэ фон Ўэцкюль і сучасныя лекары, якія прытрымліваюцца ягоныя думкі, разглядаюць псыхасаматычны падыход як асноўнае стаўленьне лекараў, тым самым абвяшчаючы яго не вузкай спэцыяльнасьцю, а хутчэй інтэґральнай часткай кожнай спэцыяльнасьці<ref>{{cite book | vauthors = von Uexküll T | title = Psychosomatische Medizin|year=2017| pages = 245–246 | isbn = 978-3-437-21833-0}}{{ref-de}}</ref>. Мэдыкамэнтознае лячэньне й псыхатэрапія выкарыстоўваюцца для лячэньня хвароб, якія, як мяркуюць, маюць псыхасаматычны кампанэнт.<ref>{{cite journal|vauthors=Wise TN|title=Update on consultation-liaison psychiatry (psychosomatic medicine)|journal=Current Opinion in Psychiatry|volume=21|issue=2|pages=196–200|date=March 2008|pmid=18332670|doi=10.1097/YCO.0b013e3282f393ae|s2cid=40136135|загаловак=Current Opinion in Psychiatry}}{{ref-en}}</ref>. Лячэньне псыхасаматычных засмучэньняў уяўляе сабой псыхатэрапію з магчымай мэдыкамэнтознай падтрымкай пры яе неабходнасьці<ref>Скумин, В. А. Пограничные психические расстройства при хронических заболеваниях пищеварительной системы у детей и подростков // Журнал невропатологии и психиатрии имени С. С. Корсакова. — 1991. — Т. 91, № 8. — С. 81–84. — PMID 1661526.{{ref-ru}}</ref><ref>Скумин, В. А. Непсихотические нарушения психики у больных с приобретёнными пороками сердца до и после операции (обзор) // Журнал невропатологии и психиатрии имени С. С. Корсакова. — 1982. — Т. 82, № 11. — С. 130–135. — PMID 6758444.{{ref-ru}}</ref>. Гіпноз, «пазытыўнае мысьленьне», і падобныя мэтады не зьяўляюцца лячэньнем. == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * Александер Ф. Психосоматическая медицина. Принципы и практическое применение = Psychosomatic Medicine it`s Principles and Applications / Пер. с англ. С. Могилевского. — М.: Эксмо-Пресс, 2002. — 352 с. — 4,000 экз. — ISBN 5-04-009099-4. * Белялов Ф. И. Психосоматика. 8-е изд. Москва: ГЭОТАР-Медиа, 2019. 360 с. * Бройтигам В., Кристиан П., Рад М. Психосоматическая медицина. — Пер. с нем. — М.: ГЭОТАР Медицина, 1999. — 376 с. — 5,000 экз. — ISBN 5-88816-056-3. * Гусев В. А. Средство от болезней. — АСТ, 2007. — 192 с. — 4,000 экз. — ISBN 978-5-17-045416-7, ISBN 978-5-271-17460-5. * Клиническая психология / Под ред. Б. Д. Карвасарского. — СПб.: Питер, 2010. — 864 с. — (Учебник для вузов). — 3,000 экз. — ISBN 978-5-49807-557-0. * Сарно Дж. Е. Как вылечить боли в спине. Люди должны знать правду! = Healing Back Pain: The Mind-body Connection — София, 2010. — 224 с. — 5000 экз. — ISBN 978-5-399-00148-7. * Малкина-Пых И. Г. Психосоматика. Справочник практического психолога. — М.: Эксмо, 2005. — 992 с. * Deuraseh Nurdeen, Abu Talib Mansor (2005). “Mental health in Islamic medical tradition”. The International Medical Journal. 4 (2): 76—79. * Uexküll, Thure von (ed.), 1997. Psychosomatic Medicine. München: Urban & Schwarzenberg. * Разд. 4. Психосоматика в системе междисциплинарных связей // Введение в клиническую психологию : учебн. пособ. / Разработчик: И. П. Крохин (доцент, канд. психол. наук); Московский государственный медико-стоматологический университет им. А. И. Евдокимова, Факультет клинической психологии, Кафедра клинической психологии. — М. : Изд-во МГМСУ, 2012. — С. 32–34. — 83 с. * Основы психосоматики : электрон. изд. : учебн.-метод. пособ. / Сост.: К. С. Карташова; Министерство образования и науки Российской Федерации, Сибирский федеральный ун-т. — Красноярск : Сиб. федер. ун-т, 2012. — 29 с. == Вонкавыя спасылкі == * [https://nccih.nih.gov/health/mindbody Mind-Body Medicine: An Overview], US National Institutes of Health, Center for Complementary and Integrative Health * [https://www.nlm.nih.gov/hmd/emotions/psychosomatic.html NIH] * [http://www.apm.org/ Academy of Psychosomatic Medicine] ** [http://www.psychosomaticsjournal.com/ Psychosomatics], journal of the Academy of Psychosomatic Medicine * [http://www.psychosomatic.org/ American Psychosomatic Society] ** [http://www.psychosomaticmedicine.org/ Psychosomatic Medicine], journal of the American Psychosomatic Society {{Бібліяінфармацыя}} [[Катэгорыя:Псыхасаматыка| ]] [[Катэгорыя:Стрэс]] k5ljqfs1f1d0lrpwbn4g7zk4ldhseeu Берасьцечка (Гомельская вобласьць) 0 270809 2620153 2416518 2025-06-15T13:21:58Z Дамінік 64057 /* Назва */ 2620153 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Берасьцечка |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Берасьцечка |Лацінка = Bieraściečka |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1840 годам |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = варыянты: Берастэчка, Берасьцечак; Рацлавіца альбо Раславіца |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Сельсавет = [[Паселіцкі сельсавет|Паселіцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 0 |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 50 |Шырата сэкундаў = 40 |Даўгата градусаў = 30 |Даўгата хвілінаў = 01 |Даўгата сэкундаў = 14 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьверху |Водступ подпісу на мапе = 2.3 |Commons = |Сайт = }} '''Берасьце́чка''' (Берастэчка, Берасьце́чак)<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}}</ref> — былая вёска ў [[Беларусь|Беларусі]], уваходзіла у склад [[Паселіцкі сельсавет|Паселіцкага сельсавету]] [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. == Назва == Па аналёгіі з [[тапонім]]ам [[Берасьце]] назва паселішча Берасьцечка слушна выводзіць ад слова [[Бераст|бе́раст]] (бе́расьць), якое азначае расьліну<ref> Жураўскі А. Старадаўнія назвы гарадоў Беларусі // Навіны Беларускай акадэміі. № 31 (660), 14 жніўня 1992. С. 3—5</ref> зь сямейства вязавых (ільмавых). Падобныя назвы маглі паходзць таксама ад слова бяроста — 'бярозавая кара'<ref>Краткий топонимический словарь Белоруссии / В.А. Жучкевич. — Мн.: Изд-во БГУ, 1974. С. 36</ref>. У такой раўніннай мясьціне ў мінулым, напэўна, расьлі гаі зь лісьцявых дрэваў. Нездарма ж непадалёку паўстала вядомае яшчэ з 1512 году сяло [[Лісьцьвін]]. Магчыма, самое наданьне назвы гэтаму, адносна позьняму паселішчу на ўскрайку [[Хвойнікі|Хвойніцкіх]] добраў, памежнаму з угодзьдзямі [[Рудакоў|Рудакоўскага]] маёнтку паноў [[Аскеркі|Аскеркаў]], абумоўлена было воляй [[Караль Прозар|Караля Прозара]]. Патрыёт [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] цяжка перажываў страту Айчызнай непадлегласьці, дзеля чаго называў свае новыя фальваркі ў гонар вялікіх перамог і гераічных супрацьстаянняў як з айчыннай, так і сусьветнай гісторыі – [[Тэрмапільская бітва|Тэрмапілы]], [[Марытон|Маратон]], [[Аркадзія (зьніклае паселішча)|Аркадзія]] (акрамя ўсяго, – краіна мірных і шчасьлівых пастухоў) ды інш. Перамога пад валынскім [[Берастэчка]]м войскаў караля [[Ян Казімер|Яна Казімера]] над казакамі гетмана [[Багдан Хмяльніцкі|Багдана Хмяльніцкага]] ўлетку 1649 году ці не натхніла абознага да чарговай мэмарыялізацыі? Урэшце, К. Прозар ініцыяваў перайменаваньне Берасьцечка ў [[Бітва пад Рацлавіцамі|Рацлавіцы]] (Рацлавіцу/Раславіцу)<ref>Dubiecki M. Karol Prozor, oboźny W. W. Ks. Litewskiego. Przyczynek do dzieów powstania Kościuszkowskiego. Monografia / M. Dubiecki. — Kraków, 1897. S. 314</ref> на памяць слаўнай перамогі паўстанцаў [[Тадэвуш Касьцюшка|Тадэвуша Касьцюшкі]] ў красавіку 1794 году. Пэўны час абедзьве назвы ў штодзённым ужытку суіснавалі, хоць на мапах усяго XIX і пачатку XX ст. Берасьцечка не пазначанае. == Гісторыя == === Расейская імпэрыя === [[File:Невялічкая вёска Раславіца на мапе А. Фіцінгофа 1846 г.jpg|значак|зьлева|Невялічкая вёска Раславіца на мапе А. Фіцінгофа 1846 г.]]Найбольш раньнія на сёньняшні дзень зьвесткі пра Берасьцечка сустрэтыя ў мэтрычных кнігах [[Астрагляды|Астраглядавіцкага]] касьцёлу Ўнебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі, пачынаючы з 1840 году<ref>Да прыкладу: НГАБ у Менску. Ф. 1089. Воп. 1. Спр. 1. А. 101адв. Спр. 3. А. 4, 61адв.-62, 66, 82адв.</ref>. Паводле інвэнтару Хвойніцкага маёнтка 1844 году, прыналежнага рэчыцкаму падкамораму Ўладыславу, сыну Караля, Прозару, адным зь сямі яго фальваркаў быў Стралічаўскі. У складзе апошняга — вёска Раславіца з 8 дварамі. Прозьвішчы жыхароў — Сабадаш, Курэнь, Аўдзеенка, Прышчэп, Бурак, Кананок, Сушчанка<ref>НГАБ. Ф. 142. Воп. 1. Спр. 1475. А. 25адв.-27</ref>. Прынамсі, Сабадашы, Курэні, згодна з касьцёльнымі запісамі, жылі і ў Берасьцечку, а нябожчыкаў сваіх хавалі на могілках вёскі Валокі. Раславіца ўпершыню паказана на вайскова-тапаграфічнай мапе Менскай губэрні 1846 году, складзенай пад кіраўніцтвам генэрала А. Фіцінгофа. [[File:Стралічаў, Губарэвічы, Навасёлкі, Дворышча, Руднае на карце Ф. Ф. Шуберта сярэдзіны XIX ст.png|значак|Фальварак і вёска Раславіца (Берасьцечка) з 9 дварамі на мапе Ф. Ф. Шубэрта. Другая палова XIX ст.]] У «Списках населённых мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело]: 1857 г.» засьведчана, што 16 жыхароў мужчынскага і 14 жаночага полу вёскі Берасьцечак былі парафіянамі касьцёлу ў Астраглядах<ref>Расейскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 382</ref>. У парэформавы пэрыяд паселішча належала да Хвойніцкай воласьці [[Рэчыцкі павет (Менская губэрня)|Рэчыцкага павету]] [[Менская губэрня|Менскай губэрні]]. Паводле матэрыялаў Хвойніцкага раённага краязнаўчага музэя, сабраных яго заснавальнікам і першым дырэктарам Аляксандрам Зелянкоўскім (1921 — 1997){{заўвага|Пра А. М. Зелянкоўскага гл.: <ref>[http://hojniki.ucoz.ru/index/zeljankowski/0-198 Клаўдзія Босак. Нязгасны прамень святла]</ref>}}, у 1869 годзе былі складзеныя выкупныя акты на ўчасткі зямлі, якімі карысталіся былыя вольныя людзі другога разраду{{заўвага|Да вольных людзей указам расейскага імпэратара Мікалая I ад 01. 08. 1857 г. былі залічаныя аднадворцы, якія жылі на панскіх землях. Другі разрад азначаў, што сваёй зямлі яны пазбавіліся яшчэ да таго часу.}} аколіцы Раславіца усяго 10 гаспадароў. Адзін зь іх, напрыклад, Станіслаў Куліцкі жадаў выкупіць 28 дзесяцін. На пачатак 1870 году маецца зьвестка пра засьценак Берасьцечка на землях Хвойніцкага маёнтку паноў Прозараў, у якім жылі 27 аднадворцаў{{заўвага|А. М. Зелянкоўскі на 26 сакавіка 1868 г. паведаміў пра 27 аднадворцаў, але не Берасьцечка, а Раславіцы.}}, парафіяне Астраглядаўскага касьцёлу, прыпісаныя да воласьці<ref>Список волостей, обществ и селений Минской губернии на 01. 01. 1870 г. — Минск, 1870. Л. 69</ref>. У касьцёльных кнігах за 1876 год паселішча называнае як Раславіцай, гэтак і Берасьцечкам. У абодвух выпадках жыхары-мужчыны — Куліцкія, Шацілы{{заўвага|Людзі з гэткімі прозьвішчамі ў дарэформавыя часы жылі ў засьценку, аднайменным з суседняй вёскай [[Высокае (Хвойніцкі раён)|Высокае]], што месьцілася на землях паноў Ракіцкіх, а пазьней Аскеркаў.. Аднак, надалей той засьценак ужо ня згадваўся, але неяк зьявіўся засьценак Берасьцечка, неафіцыйна тутэйшымі жыхарамі называны таксама Ра''с''лавіцай. Чаму так, а не славутай Ра''ц''лавіцай (Рацлавіцамі) у свой час патлумачыў Чэслаў Пяткевіч<ref>Pietkiewicz Cz. Chojniki // Ziemia: Ilustrowany miesięznik krajoznawczy. – Warszawa, 1927. T. 12. № 1-24. S. 251</ref><ref>[http://hojniki.ucoz.ru/index/vjoski_gehta_ljudzi/0-59 С. Бельскі. Вёскі — гэта людзі...]</ref>.}}, іхныя жонкі — з Шацілаў, Вайцяхоўскіх, Цішкевічаў<ref>НГАБ. Ф. 1115. Воп. 1. Спр. 42. А. 142адв.-145адв., 148адв., 151адв.</ref>{{заўвага|Куды падзеліся ранейшыя жыхары? Імаверна, напярэдадні рэформаў Прозары вярнулі іх да вёсак Валокі і Малішаў, адуль перасялілі пры заснаваньні Берасьцечка/Раславіцы.}}. [[File:Зьвестка пра фальваркі. Рацлавіца і Берасьцечка ў 1887 г.jpg|значак|Зьвестка пра фальваркі Рацлавіца і Берасьцечка ў 1887 г.]] У 1887 годзе, калі абцяжараны даўгамі маёнтак Хвойнікі Канстанціна Прозара быў прададзены расейскім купцам з Арлоўскай губэрні, [[Карачаў|карачаўскаму]] Міхаілу Аўраамаву і [[Трубчэўск|трубчэўскаму]] Гаўрылу Курындзіну, па дамоленасьці бакоў, на грунтах фальварку Рацлавіца створаны і фальварак Берасьцечка{{заўвага|Знайшлі гэткі спосаб разьвязаньня праблемы, пакупнікоў бо — двое.}}<ref>Выпись из крепостной Минского Нотариального Архива. Книга по Речицкому уезду за 1887 год. № 18. С. 87 – 98. № 15</ref>. Паводле энцыкляпэдыі «Гарады і вёскі Беларусі», перапіс 1897 году засьведчыў наяўнасьць у Берасьцечку 18 двароў з 126 жыхарамі<ref name="fn1">{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} С. 433</ref>. Але даведнік 1909 году паведамляе, што ў аколіцы Берасьцечка Хвойніцкай воласьці налічвалася 14 двароў і 43 жыхары. Сказана таксама пра аднадворны хутар (фальварак?) Раславіца з 32 жыхарамі<ref> Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 9, 172</ref>{{заўвага|Напэўна, частка сямей перамясьцілася ў [[Аколіца Лісьцьвін|аколіцу Лісьцьвін]], у якой менавіта ў гэты час назіраўся значны прырост двароў і людзей.}}. === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччына]] перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Берасьцечка ў складзе Хвойніцкай воласьці, аднак, апынулася ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918 – 1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 – 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917 – 1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. – Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 – січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. – Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286 – 296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев. — Минск, 2018. С. 85</ref>. 1 студзеня 1919 году, згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі, Рэчыцкі павет увайшоў у склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], але 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да [[РСФСР]]. Згодна з дакумэнтам «Сведения о количестве учащихся школ Хойникской волости Речицкого уезда», на 8 сьнежня 1920 і на 15 красавіка 1921 году ў Берасьцечку працавала польская школа першай ступені адпаведна з 16 і з 34 вучнямі<ref>Дзяржаўны архіў Гомельскай вобласці (далей: ДАГВ). Ф. 68. Воп. 1. Спр. 16. А. 19</ref>. На 1925/26 навучальны год у вёсцы працягвала дзейнічаць 3-х класная школа I ступені<ref>ДАГВ. Ф. 68. Воп. 1. Спр. 119. А. 344адв.</ref>. У чэрвені-ліпені 1926 году мясцовы настаўнік Фідэльскі абвінавачваўся ў рэгілійнай прапагадзе, то бо выразаў драўляныя настольныя крыжы, меншыя крыжыкі і іконкі, прапаноўваў верным школьнае памяшканьне для маёвых набажэнстваў, за што быў звольнены<ref name="fn2">Андрей Лебедев, Виктор Пичуков, кс. Славомир Лясковски. Костёл на Гомельщине (20 – 30-е годы XX в.). – Варшава– Люблин– Гомель: Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, 2009. C. 135 – 137, 269 – 270, 340</ref>. [[Файл:Губарэвічы і Стралічаў на мапе 1924-26 гг.jpg|значак|зьлева|Берасьцечка з 39 дварамі на мапе [[Рабоча-Сялянская Чырвоная Армія|РККА]] 1924-26 гг.]] Ад 8 сьнежня 1926 году Берасьцечка — у складзе Паселіцкага сельсавету Хвойніцкага раёну [[Рэчыцкая акруга|Рэчыцкай]], з 9 чэрвеня 1927 году [[Гомельская акруга|Гомельскай акругі]] [[БССР]]. У запісцы пад назвай «Сведения о польских населённых пунктах Гомельского округа», пазначанай 1929 годам, паведамляецца, што ў названай аколіцы было 38 двароў, 189 жыхароў, 96 % зь якіх складалі каталіцкія альбо «польскія» сем’і. Згодна з «Арыентыровачным плянам калектывізацыі польскіх вёсак на Гомельшчыне 1929/1930 году», у Берастэчку{{заўвага|Так запісанана ў арыгінале дакумэнту.}} меркавалася арганізаваць калгас, машыннае, малочнае і жывёлагадоўчае таварыствы<ref>Пичуков В. П., Старовойтов М. И. Гомельщина многонациональная (20 — 30 е гг. XX в.). Выпуск I. — Гомель, 1999. С. 213, 214</ref>. Тады ж бальшавіцкія ўлады ўзмацнілі барацьбу зь вернікамі. Паводле старшыні антыкаталіцкай секцыі Гомельскай акругі Мінейкі, у Берастэчку, як і ў Храпкаве, існаваў падпольны сход{{заўвага|Па гэтай справе яшчэ і ў 1956 годзе сьледчы УКДБ па Гомельскай вобласьці дапытваў жыхара Берасьцечка Нарцыза Куліцкага, 1884 г. н., хоць тады ўжо вялося пра «сборища верующих католиков в м. Хойники»<ref name="fn2"/>.}}, удзельнікі якога выступалі супраць калектывізацыі<ref name="fn2"/>. У 1931 годзе быў створаны калгас імя [[Пётар Войкаў|Пятра Войкава]], працавала кузьня. З 20 лютага 1938 году Берасьцечка — у [[Палеская вобласьць|Палескай вобласьці]] з цэнтрам у Мазыры. У гады Вялікай Айчыннай вайны 20 жыхароў вёскі Берасьцечак загінулі і прапалі бязь вестак на франтах<ref>Памяць. Гісторыка-дакументальная хроніка Хойніцкага раёна.– Мінск: БЭ, 1993. С. 256</ref>. З 8 студзеня 1954 года вёска — у Гомельскай вобласьці. Паводле перапісу 1959 года ў Берасьцечку налічваўся 151 жыхар; у складзе калгасу «Сьвітаньне» з цэнтральнай сядзібай у вёсцы Паселічы<ref name="fn1"/>. У 2018 годзе вёска скасавана<ref>[http://pravo.by/document/?guid=12551&p0=D918g0092493&p1=1 Решение Хойникского районного Совета депутатов от 15 ноября 2018 г. № 33 О некоторых вопросах административно-территориального устройства Хойникского района]{{Недаступная спасылка}}</ref>. == Насельніцтва == * 2004 год — 3 двары, 5 жыхароў * 2009 год — 3 жыхары == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} {{Паселіцкі сельсавет}} {{Хвойніцкі раён}} [[Катэгорыя:Паселіцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Колішнія населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] c4iyjst79896fvof3sp4uebha2y93o5 Поліэтылен 0 272535 2620211 2423825 2025-06-16T00:33:47Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620211 wikitext text/x-wiki {{Рэчыва|назва=Поліэтылен, поліэтэн, полі(мэтылен)|скарачэньні=ПЭ, PE, ПВШ, HDPE, ПНШ, LDPE|хім_формула=(C2H4)n|шчыльнасьць=0,88–0,96|тэмпэратура_плаўленьня=115-135|растворнасьць=не раствараецца|таксічнасьць=не таксічны|выява=Polyethylene_balls1.jpg|выява2=Chemical structural formula of polyethylene.svg}} '''Поліэтылен, полі(мэтылен), поліэтэн'''<ref>[https://iupac.org/cms/wp-content/uploads/2016/01/Compendium-of-Polymer-Terminology-and-Nomenclature-IUPAC-Recommendations-2008.pdf Намэнклятура IUPAC]</ref> — тэрмаплястычны [[Палімэры|палімэр]] з клясы поліалефінаў. Утвараецца шляхам палімэрызацыі [[Этылен|этылену]]. Уяўляе сабою хімічна ўстойлівае [[рэчыва]] белага колеру, у тонкіх плястах празрысты і без колеру. Цяпер вядома шмат відаў поліэтылену, але большасьць з іх мае формулу (C<sub>2</sub>H<sub>4</sub>)<sub>n</sub>, дзе n — колькасьць манамэраў у макрамалекуле. Поліэтылен самым распаўсюджаным плястыкам, з якога вырабляюць самыя розныя тавары<ref name=":0">[https://www.britannica.com/science/polyethylene Артыкул пра поліэтылен на britannica.com]</ref>. == Гісторыя == Гісторыя поліэтылену пачалася яшчэ ў канцы XIX ст., калі 24 кастрычніка [[1898]] году нямецкі хімік Ганс фон Пехманн паведаміў пра сынтэзаваньне новага палімэру. Адкрыцьцё здарылася амаль выпадкова: навуковец ладзіў рэакцыі з дыязамэтанам і ў пэўны момант на дне [[Колба|колбы]] заўважыў незвычайны асадак, падобны на [[воск]]<ref name=":1">Bamberger, Eugen// Tschirner, Friedrich (1900). «[https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k907551/f960.image.langEN Ueber die Einwirkung von Diazomethan auf β-Arylhydroxylamine]»</ref>. Хутка пасьля гэтага хімікі Ф. Чырнер і О. Бамбергер высьветлілі, што белае, воскападобнае рэчыва складаецца з доўгіх ланцугоў -CH<sub>2</sub>-, таму яно атрымала назву полімэтыленам. Гэтае рэчыва было амаль цалкам ідэнтычным сучаснаму поліэтылену, аднак прымяненьне яму знайшлі толькі праз 35 гадоў пасьля адкрыцьця<ref name=":1" /><ref>Х. Х. Ахмадова, А. И. Расламбекова // [https://cyberleninka.ru/article/n/polietilen-istoriya-otkrytiya-stanovleniya-razvitiya-primeneniya-i-rol-uchenyh/viewer Полиэтилен: история открытия, становления, развития, применения и роль ученых.]</ref>. [[25 сакавіка]] [[1933]] году хімікі Р. Гібсан і Э. Фосэт, якія на той момант працавалі ў брытанскай кампаніі Imperial Chemical Industries, паўторна адкрываюць поліэтылен, гэтым разам пад вялікім ціскам. Праўда падчас экспэрымэнтаў у лябараторыі адбыўся выбух, таму кампанія фактычна забараніла сваім супрацоўнікам экспэрымэнтаваць з этыленам пад ціскам<ref name=":2">[https://www.encyclopedia.com/social-sciences-and-law/economics-business-and-labor/businesses-and-occupations/imperial-chemical-industries-plc Даведка пра кампанію Imperial Chemical Industries на сайце encyclopedia.com]</ref>. Наступную, гэтым разам больш пасьпяховую, спробу зрабілі ў той жа кампаніі М. Пэрын, Дж. Патон, Э. Ўільямс разам з інжынэрам па абсталяваньню Д. Мэнінгам у [[1935]] г. Тады ім удалося атрымаць 8,5 г новага палімэру, які Imperial Chemical Industries запатэнтавала і пачала прадаваць у якасьці ізаляцыйнага матэрыялу<ref name=":2" />. == Тыпы поліэтылену == === Поліэтылен нізкай шчыльнасьці (ПНШ, LDPE) === Поліэтылен нізкай шчыльнасьці атрымліваюць з газападобнага этылену пры вельмі высокім ціску і тэмпэратыры да 350<sup>о</sup>С у прысутнасьці аксыдных [[Каталізатар|каталізатараў]]. Гэты вельмі гнуткі матэрыял, з якога вырабляюць пакеты для прадуктаў і сьмецьця, выдуваюць бутэлькі і цацкі. === Лінейны поліэтылен нізкай шчыльнасьці (ЛПНШ, LLDPE) === Вельмі падобны па сваім уласьцівасьцям на поліэтылен нізкай шчыльнасьці, аднак сынтэз не такі энэргазатратны. === Поліэтылен высокай шчыльнасьці (ПВШ, HDPE) === [[Файл:Symbol Resin Code 2 HDPE.svg|значак|139x139пкс|Пазнака другаснай перапрацоўкі на вырабах з поліэтылену высокай шчыльнасьці.]] Гэты тып поліэтылену вырабляюць пры нізкіх тэмпэратурах і ціску з выкарыстаньнем каталізатараў Цыглера-Ната, мэталяцэнавых каталізатараў і актываванага аксыду хрому. Атрыманы пры такіх умовах матэрыял мае высокую шчыльнасьць і ўмерную гнуткасьць. Можа вытрымліваць шматразовае награваньне да тэмпэратуры 120<sup>о</sup>С. З такога тыпу поліэтылену вырабляюць бутэлькі для малака, вечкі, вёдры і карпусы для прыбораў<ref name=":0" />. === Сшыты поліэтылен. === Поліэтылен, малекулы якога яднаюцца між сабою дадатковымі бакавымі сувязямі. Ён выкарыстоўваецца ў якасьці ізаляцыйнага матэрыялу, а таксама пры вытворчасьці трубаў для розных мэтаў<ref>Д.С. Алехнович // [https://rep.bntu.by/bitstream/handle/data/76332/11-15.pdf?sequence=1&isAllowed=y Влияние изменений молекулярной структуры полиэтилена на эксплуатационные характеристики кабеля с изоляцией из СПЭ.]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} // Научная библиотека БНТУ</ref><ref>С.Н. Садирова // [https://cyberleninka.ru/article/n/izuchenie-svoystva-sschitogo-polietilena/viewer Изучение свойства сшитого полиэтилена]</ref>. == Перапрацоўваньне == [[Файл:Symbol Resin Code 4 LDPE.svg|значак|139x139пкс|Пазнака другаснай перапрацоўкі на вырабах з поліэтылену нізкай шчыльнасьці.]] У Беларусі перапрацоўваецца толькі поліэтылен высокай і нізкай шчыльнасьці (HDPE і LDPE адпаведна). На прадпрыемствах па перапрацоўваньню другаснай сыравіны яго дробяць для наступнага прымешваньня падчас вытворчасьці новых палімэрных вырабаў, альбо фармуюць гранулы, з якіх атрымліваюць новыя вырабы<ref>[https://belvtorresurs.by/ru/nashi-uslugi/otkhody-plastika Закупка отходов пластика ОАО "Белвторресурсы"]</ref><ref>"[https://target99.by/resources/plastic/ Отходы пластика]" на сайце ініцыятывы "[https://target99.by/about/ Цель 99]"</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}}[[Катэгорыя:Плястмасы]] [[Катэгорыя:Пакавальныя матэрыялы]] [[Катэгорыя:Арганічныя палімэры]] [[Катэгорыя:Дыэлектрыкі]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1898 годзе]] [[Катэгорыя:Тэкстыльныя валокны]] [[Катэгорыя:Празрыстыя матэрыялы]] [[Катэгорыя:Таварныя хімікаты]] [[Катэгорыя:Нямецкія вынаходніцтвы]] jmbjfic0jvb9k5uzn3upam6j233sok2 Фэдэрыка К’еза 0 274090 2620142 2620120 2025-06-15T12:54:18Z Dymitr 10914 /* Дасягненьні */ артаграфія 2620142 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст | клюб = [[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] | нумар = 14 | гады = 2016—2022<br/>2020—2022<br/>2022—2024<br/>2024— | клюбы = [[Фіярэнтына Флярэнцыя|Фіярэнтына]]<br/>→ [[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]] (арэнда)<br/>[[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]]<br/>[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] | гульні(галы) = 137 (26)<br/>44 (10)<br/>54 (11)<br/>1 (0) | нац гады = 2018— | нац зборная = {{Футбол Італія|няма}} | нац гульні(галы) = 51 (7) | абнаўленьне(клюб) = 21 верасьня 2024 | абнаўленьне(зборная) = 29 чэрвеня 2024 }} '''Фэдэры́ка К’е́за''' ({{мова-it|Federico Chiesa}}; {{Н}} 25 кастрычніка 1997 году) — італьянскі футбаліст, нападнік італьянскага клюбу «[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]» і нацыянальнай [[Зборная Італіі па футболе|зборнай Італіі]]. Сын вядомага футбаліста [[Энрыка К’еза|Энрыка К’езы]]. == Кар’ера == === Клюбная === Далучыўся да акадэміі «[[Фіярэнтына Флярэнцыя|Фіярэнтыны]]» ў 2007 годзе<ref>Capretta, Vieri (11.02.2017). [http://www.uefa.com/uefaeuropaleague/news/newsid=2438940.html «UEFA.com’s weekly wonderkid: Federico Chiesa»]. UEFA.</ref>. Свой першы прафэсійны кантракт з клюбам склаў напачатку 2016 году, далучыўшыся да галоўнае каманды клюбу. У першым жа матчы [[Сэрыя А чэмпіянату Італіі па футболе 2016—2017 гадоў|сэзону 2016—2017 гадоў]] дэбютаваў за клюб, зьявіўшыся ў матчы супраць «[[Ювэнтус Турын|Ювэнтуса]]». 29 верасьня 2016 году выйшаў на гульнявую пляцоўку ў матчы [[Ліга Эўропы УЭФА|Лігі Эўропы]] супраць азэрбайджанскага «[[Карабах Агдам|Карабаху]]»<ref>[http://www.uefa.com/uefaeuropaleague/season=2017/matches/round=2000792/match=2019420/lineups/index.html Fiorentina 5-1 Qarabağ]. UEFA.</ref>. Свой першы гол за флярэнтыйцаў улучыў у браму ўсё таго ж «Ювэнтуса» 15 студзеня 2017 году, які апынуўся пераможным. Паступова гулец здабыў месца ў першай адзінаццатцы, чым прыцягнуў увагу канкурэнтаў. 5 кастрычніка 2020 году К’еза склаў двухгадовую ўгоду зь «Ювэнтусам», але фактычна нападнік перайшоў да турынцаў паводле дамовы пазыкі ў памеры 3 мільёнаў эўра за першы сэзон і 7 мільёнаў эўра за другі сэзон з умовай куплі гульца за 40 мільёнаў эўра і 10 мільёнаў эўра ў дадатак<ref>[https://www.juventus.com/en/news/articles/federico-chiesa-is-bianconero «Federico Chiesa è bianconero!»]. Juventus F.C.</ref>. 17 кастрычніка спартовец дэбютаваў у кашулі «Ювэнтуса» ў матчы супраць «[[Кратонэ (футбольны клюб)|Кратонэ]]» (1:1), аддаўшы галявую перадачу на [[Альвара Марата|Альвара Марату]] і атрымаўшы чырвоную карту<ref>[https://www.football-italia.net/160703/crotone-1-1-juventus-chiesa-hero-and-villain «Crotone 1-1 Juventus: Chiesa hero and villain»]. Football Italia.</ref>. Сярод важных галоў першага сэзону былі ўлучаньні ў браму «[[Мілян (футбольны клюб)|Міляну]]», які скончыў пераможную сэрыі мілянцаў у 27 матчаў<ref>[https://sport.sky.it/calcio/serie-a/2021/01/06/milan-juventus-risultato-gol «Chiesa show, la Juve si rilancia: Milan ko 3–1»]. Sky Sport.</ref>. Таксама К’еза двойчы адначыўшыся ў браму «[[Порту (футбольны клюб)|Порту]]» ў матчы [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігі чэмпіёнаў]] і здабыў пераможны гол у фінале [[Кубак Італіі па футболе|Кубка Італіі]] 2021 году<ref>[https://www.football-italia.net/170906/coppa-juventus-end-atalanta-dream «Coppa: Juventus end Atalanta dream»]. Football Italia.</ref>. У студзені 2022 году ў матчы супраць «[[Рома Рым|Ромы]]» атрымаў цяжкое пашкоджаньне вязу, выбыўшы на сем месяцаў<ref>[https://www.eurosport.it/calcio/serie-a/2021-2022/serie-a-juventus-chiesa-operato-recupero-in-7-mesi-con-obiettivo-mondiale_sto8734188/story.shtml «Serie A — Juventus, Chiesa operato: recupero in 7 mesi con obiettivo Mondiale»]. Eurosport.</ref>. У выніку лекаваньне расьцягнулася, і гулец вярнуўся на поле ў лістападзе 2022 годзе ў матчы супраць францускага [[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|ПСЖ]]. К’еза ў той сустрэчы замяніў [[Фабіё Мірэцьці]] на 74-й хвіліне. У 2021 году праз траўму выбыў на вялікі час. 29 жніўня 2024 году нападнік далучыўся да ангельскага клюбу «[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]» згодна з доўгатэрміновай угодай. Як паведамлялася, трансфэр гульца каштаваў ангельцам 10 мільёнаў фунтаў стэрлінгаў ды 2,5 мільёны фунтаў стэрлінгаў як дадатковыя мажлівыя бонусы<ref>[https://www.liverpoolfc.com/news/liverpool-complete-signing-federico-chiesa «Liverpool complete signing of Federico Chiesa»]. Liverpool F.C.</ref><ref>Jackson, Jamie (28.08.2024). [https://www.theguardian.com/football/article/2024/aug/28/liverpool-agree-deal-to-sign-federico-chiesa-from-juventus-for-125m «Liverpool agree deal to sign Federico Chiesa from Juventus for £10m»]. The Guardian.</ref>. === Міжнародная === К’еза выклікаўся ў юнацкую і моладзевую зборныя краіны. У сакавіку 2018 году быў выкліканы ў нацыянальную [[Зборная Італіі па футболе|зборную Італіі]] трэнэрам [[Люіджы Дзі Б’яджа]] на таварыскія матчы супраць [[Зборная Аргентыны па футболе|зборных Аргентыны]] і [[Зборная Ангельшчыны па футболе|Ангельшчыны]]<ref>Joe Shread (17.03.2018). [http://www.skysports.com/football/news/12022/11294290/gianluigi-buffon-called-up-by-italy-for-england-and-argentina-friendlies-despite-international-retirement «Gianluigi Buffon called-up by Italy for England and Argentina friendlies despite international retirement»]. Sky Sports.</ref>. 23 сакавіка ён дэбютаваў у матчы супраць аргентынцаў<ref>[https://www.football-italia.net/118934/italy-argentina-defeat-new-azzurri «Italy: Argentina defeat new Azzurri»]. Football Italia.</ref>. Першы гол улучыў у браму [[Зборная Армэніі па футболе|зборнай Армэніі]] ў адборачным матчы да [[чэмпіянат Эўропы па футболе 2020 году|чэмпіянату Эўропы 2020 году]]. Поруч са зборнай здабыў перамогу на чэмпіянаце Эўропы 2020 году. == Дасягненьні == '''«Ювэнтус»''': * Уладальнік [[Кубак Італіі па футболе|Кубка Італіі]]: 2021, 2024 * Уладальнік [[Супэркубак Італіі па футболе|Супэркубка Італіі]]: 2020 '''«Лівэрпул»''': * [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе|Чэмпіён Ангельшчыны]]: 2025 '''Італія''': * [[Чэмпіянат Эўропы па футболе|Чэмпіён Эўропы]]: 2020 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Transfermarkt}} * {{Soccerway}} * {{Worldfootball}} {{Склад ФК Лівэрпул}} {{Навігацыйная група |назоў = К’еза ў складзе [[Зборная Італіі па футболе|зборнай Італіі]] на [[Чэмпіянат Эўропы па футболе|чэмпіянатах Эўропы]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Італія}}; |Італія на ЧЭ-2020 |Італія на ЧЭ-2024 }} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:К’еза, Фэдэрыка}} [[Катэгорыя:Італьянскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Італіі]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Фіярэнтына» Флярэнцыя]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Ювэнтус» Турын]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Лівэрпул»]] ssl26zsuvirm5xk2pzavedndjcj6ai9 Паблё Мартын Паэс Гавіра 0 274091 2620185 2615480 2025-06-15T19:43:46Z Dymitr 10914 /* Дасягненьні */ абнаўленьне зьвестак 2620185 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст | Імя = Гаві | клюб = [[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] | нумар = 6 | гады = 2021— | клюбы = [[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] | гульні(галы) = 87 (5) | нац гады = 2021— | нац зборная = {{Футбол Гішпанія|няма}} | нац гульні(галы) = 27 (5) | абнаўленьне(клюб) = 23 лістапада 2024 | абнаўленьне(зборная) = 19 лістапада 2023 }} '''Па́блё Марты́н Па́эс Гаві́ра''' ({{мова-es|Pablo Martín Páez Gavira}}; {{Н}} 5 жніўня 2004 году), больш вядомы як '''Га́ві''' ({{мова-es|Gavi|скарочана}}) — гішпанскі футбаліст, цэнтральны паўабаронца «[[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёны]]» і нацыянальнай [[Зборная Гішпаніі па футболе|зборнай Гішпаніі]]. Дзякуючы здольнасьцям гульца часьцяком параўноваюць з [[Чаві]] і [[Андрэс Іньеста|Андрэсам Іньестам]]<ref>Hunter, Graham (28.09.2021). [https://www.espn.in/football/barcelona-espbarcelona/story/4485322/prodigious-ansu-fati-and-gavi-give-barcelona-hope-of-a-brighter-future-in-a-dismal-season «Ansu Fati and Gavi are Barcelona’s future rising from the depths of a lost season»]. ESPN.</ref>. == Кар’ера == === Клюбная === Пачаў займацца футболам у роднай Андалюзіі, дзе, у тым ліку, праходзіў навучаньня ў сэвільскім «[[Рэал Бэтыс Сэвільля|Бэтысе]]». У веку 11 гадоў далучыўся да акадэміі «[[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёны]]»<ref>Sanderson, Tom (30.07.2021). [https://www.forbes.com/sites/tomsanderson/2021/07/30/fc-barcelona-preseason-has-seen-coach-ronald-koeman-find-new-golden-boys/?sh=6599bcd2a2ab «FC Barcelona Preseason Has Seen Coach Ronald Koeman Find New 'Golden Boys'»]. Forbes.</ref>. У верасьні 2020 году склаў свой першы прафэсійны кантракт, пасьля чаго быў прасунуты ў другую дружыну клюбу. Дзякуючы шыкоўным выступам у складзе «Барсэлёны Б», Гаві быў запрошаны да трэнаваньняў з асноўнай камандай перад пачаткам [[Ля Ліга 2021—2022 гадоў|сэзону 2021—2022 гадоў]]. У хуткасьці паўабаронца зарэкамэндаваў сябе і 29 жніўня 2021 году дэбютаваў у кашулі «Барсэлёны» ў матчы [[Ля Ліга|Ля-Лігі]] супраць «[[Хэтафэ (футбольны клюб)|Хэтафэ]]», замяніўшы на 73-й хвіліне гульні [[Сэржы Рабэрта]]. 18 сьнежня 2021 году гулец адзначыўся першым голам у складзе «сіне-гранатавых», пацэліўшы матч у браму «[[Эльчэ (футбольны клюб)|Эльчэ]]». У дэбютны сэзон Гаві стаў трывалым гульцом асноўнага складу. У чэрвені 2023 году маладзён падоўжыў працоўную ўгоду да чэрвеня 2026 году[30]. === Міжнародная === Гулец прайшоў праз шэраг юнацкіх зборных краіны, але яшчэ ў верасьні 2021 году быў выкліканы [[Люіс Энрыке|Люісам Энрыке]] да нацыянальнай [[Зборная Гішпаніі па футболе|зборнай Гішпаніі]]. Дэбют Гаві прыпаў на паўфінальны матч [[Ліга нацыяў УЭФА|Лігі нацыяў УЭФА]] супраць [[Зборная Італіі па футболе|зборнай Італіі]] ў кастрычніку 2021 году, дзякуючы чаму паўабаронца стаў наймаладзейшым футбалістам зборнай у гісторыі<ref>Lowe, Sid (8.10.2021). [https://www.espn.com/soccer/spain-esp/story/4493392/how-barcelonas-gavi-became-spains-present-and-future «How 17-year-old Gavi became Spain’s present and future»]. ESPN.</ref>. У 2022 годзе быў уключаны ў заяўку зборнай на [[Чэмпіянат сьвету па футболе 2022 году|чэмпіянат сьвету]] ў [[Катар]]ы, дзе зьявіўся на полі ва ўсіх чатырох матчах каманды<ref>[https://www.reuters.com/lifestyle/sports/spain-2022-world-cup-who-is-luis-enriques-26-man-squad-2022-11-14/ «Spain at the 2022 World Cup: who is in Luis Enrique’s 26-man squad?»]. Reuters.</ref>. == Дасягненьні == '''«Барсэлёна»''': * [[Чэмпіянат Гішпаніі па футболе|Чэмпіён Гішпаніі]]: 2023, 2025 * Уладальнік [[Кубак Гішпаніі па футболе|Кубка Гішпаніі]]: 2025 * Уладальнік [[Супэркубак Гішпаніі па футболе|Супэркубка Гішпаніі]]: 2023, 2025 '''Гішпанія''': * Пераможца [[Ліга нацыяў УЭФА|Лігі нацыяў]]: 2023 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Transfermarkt}} * {{Soccerway}} * {{Worldfootball}} {{Склад ФК Барсэлёна}} {{Гішпанія на ЧС-2022}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Гаві}} [[Катэгорыя:Гішпанскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Гішпаніі]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Барсэлёна»]] p88l76yw2iuci3mo7trjgctoa75crnb Кагім Пэрыс 0 275411 2620146 2568252 2025-06-15T13:01:50Z Dymitr 10914 абнаўленьне зьвестак 2620146 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст | клюб = [[Сабах Баку|Сабах]] | нумар = 28 | гады = 2017—2019<br/>2019—2020<br/>2020<br/>2020—2021<br/>2021—2022<br/>2022—<br/>2023— | клюбы = [[Кавалер Кінгстан|Кавалер]]<br/>[[Дамжале (футбольны клюб)|Дамжале]]<br/>→ [[Крка Нова Мэста|Крка]] (арэнда)<br/>[[Крка Нова Мэста|Крка]]<br/>[[Копэр (футбольны клюб)|Копэр]]<br/>[[Дынама Кіеў]]<br/>→ [[Сабах Баку|Сабах]] (арэнда) | гульні(галы) = 7 (1)<br/>1 (0)<br/>1 (1)<br/>21 (17)<br/>41 (11)<br/>13 (0)<br/>16 (1) | нац гады = 2017— | нац зборная = {{Футбол Ямайка|няма}} | нац гульні(галы) = 10 (0) | абнаўленьне(клюб) = 11 лютага 2024 | абнаўленьне(зборная) = 3 ліпеня 2023 }} '''Кагім Пэрыс''' ({{мова-en|Kaheem Parris}}; {{Н}} 6 студзеня 2000 году) — ямайскі футбаліст, паўабаронца клюбу «[[Сабах Баку|Сабах]]» (у арэндзе з кіеўскага «[[Дынама Кіеў|Дынама]]») і нацыянальнай [[Зборная Ямайкі па футболе|зборнай Ямайкі]]. == Кар’ера == Дэбютаваў у футболе ў родным горадзе, выступаючы за клюб «[[Кавалер Кінгстан|Кавалер]]». У верасьні 2019 году Пэрыс на правах арэнды перайшоў у славенскі клюбу «[[Дамжале (футбольны клюб)|Дамжале]]»<ref>T. J. (4.09.2019). [https://www.rtvslo.si/sport/nogomet/prva-liga/v-domzale-prihaja-mladi-jamajski-vezist/498611 «V Domžale prihaja mladi jamajški vezist»]. RTV Slovenija.</ref>, аднак за каманду амаль не выступаў. Неўзабаве пакінуў клюб у арэнду накіраваўся ў іншы славенскі клюб «[[Крка Нова Мэста|Крка]]»<ref>[https://web.archive.org/web/20200317210347/http://www.nkkrka.com/si/novice/kim-v-domzale/601 «Kim v Domžale»]. NK Krka.</ref>. У ліпені 2020 году Пэрыс падоўжыў выступаць за «Крку»<ref>[http://jamaica-star.com/article/sports/20200729/parris-joins-slovenian-club «Parris joins Slovenian club»]. Jamaica Star.</ref>. У ліпені 2021 году Пэрыс склаў двухгадовую дамову з клюбам «[[Копэр (футбольны клюб)|Копэр]]» з таго ж самага славенскага чэмпіянату<ref>Podvratnik, Urban (10.07.2021). [https://snportal.si/prva-liga/uradno-parris-koncno-okrepil-vrste-kopra/ «Uradno: Parris končno okrepil vrste Kopra»]. Slovenski nogometni portal.</ref>. 2 верасьня 2022 году Пэрыс перайшоў у клюб украінскай [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе|Прэм’ер-лігі]] «[[Дынама Кіеў|Дынама]]» за 1 мільён эўра, што стала новым трансфэрным рэкордам для «Копэра»<ref>[https://www.nogomania.com/Novica/Uradno-Kaheem-Parris-zapusca-Koper-ta-je-realiziral-rekordni-prestop «Uradno: Kaheem Parris zapušča Koper, ta je realiziral rekordni prestop»]. Nogomania.</ref>. Ён падпісаў чатырохгадовы кантракт з украінскім клюбам<ref>[https://football24.ua/dinamo_ogolosilo_pro_transfer_ekzotichnogo_legionera__drugiy_novachok_kiyan_n736774/ «Динамо оголосило про трансфер екзотичного легіонера — другий новачок киян»]. Футбол 24.</ref>. 6 верасьня 2023 году выправіўся ў арэнду ў азэрбайджанскі клюб «[[Сабах Баку|Сабах]]»<ref>[https://web.archive.org/web/20230927092235/https://sabahfc.az/2023/09/06/sabah-fk-ail%C9%99sinin-yeni-uzvu-kahim-parris/ «„Sabah“ FK ailəsinin yeni üzvü – Kahim Parris!»]. Sabah FC.</ref>. == Дасягненьні == '''«Сабах»''': * Уладальнік [[Кубак Азэрбайджану па футболе|Кубка Азэрбайджану]]: 2025 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Transfermarkt}} * {{Soccerway}} * {{Worldfootball}} {{Ямайка на ЗК КОНКАКАФ-2023}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Пэрыс, Кагім}} [[Катэгорыя:Ямайскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Ямайкі]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Кавалер» Кінгстан]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Дамжале»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Крка» Нова Мэста]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Копэр»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Дынама» Кіеў]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Сабах» Баку]] gioc2aaa1f0xymlvh12tb8arl0tnn23 Хідэмаса Морыта 0 277850 2620197 2585349 2025-06-15T19:57:35Z Dymitr 10914 /* Дасягненьні */ абнаўленьне зьвестак 2620197 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст | клюб = [[Спортынг Лісабон|Спортынг]] | нумар = 5 | гады = 2018—2021<br/>2021—2022<br/>2022— | клюбы = [[Кавасакі Франтале]]<br/>[[Санта-Клара Понта-Дэлгада|Санта-Клара]]<br/>[[Спортынг Лісабон|Спортынг]] | гульні(галы) = 81 (1)<br/>48 (3)<br/>69 (10) | нац гады = 2018— | нац зборная = {{Футбол Японія|няма}} | нац гульні(галы) = 39 (6) | абнаўленьне(клюб) = 10 лістапада 2024 | абнаўленьне(зборная) = 15 лістапада 2024 }} '''Хідэмаса Морыта''' ({{мова-jp|守田 英正}}; {{Н}} 10 траўня 1995 году) — японскі футбаліст, абарончы паўабаронца партугальскага клюбу «[[Спортынг Лісабон|Спортынг]]» і нацыянальнай [[Зборная Японіі па футболе|зборнай Японіі]]. == Кар’ера == === Клюбная === Морыта далучыўся да «[[Кавасакі Франтале]]» ў 2018 годзе. 10 лютага паўабаронца дэбютаваў у прафэсійным футболе ў матчы за [[Супэркубак Японіі па футболе|Супэркубак Японіі]] супраць «[[Сэрэза Осака|Сэрэзы Осакі]]». У матчы айчыннага чэмпіянату ён упершыню выйшаў у кашулі свайго клюбу «[[Вэгалта Сэндай|Вэгалта]]». Гулец амаль адразу стаў адным зь лідэраў каманды, дапамогшы здабыць айчынны тытул у 2018 годзе. Паводле выніку [[Джэй-ліга|Джэй-лігі]] 2020 году увайшоў у склад першай адзінаццаткі чэмпіянату<ref>[https://www.jleague.co/news/jleague-awards-michael-olunga-kashiwa-reysol-crowns-the-mvp-to-be-the-eighth-top-scoring-player-to-double-kawasaki-frontale-produce-nine-members-in-the-best-eleven-players/ «Michael Olunga (Kashiwa Reysol) crowns the MVP to be the eighth top scoring player to double. Kawasaki Frontale produce nine members in the Best Eleven Players»]. J.League.</ref>. Пасьля гэтага далучыўся да складу партугальскага клюбу «[[Санта-Клара Понта-Дэлгада|Санта-Клара]]»<ref>[https://cdsantaclara.com/oficial-hidemasa-morita/ «Oficial — Hidemasa Morita»]. AcoresPRO.</ref>. Адразу ж у 2021 годзе дэбютаваў і забіў першы гол у складзе клюбу<ref>[https://web.archive.org/web/20221201040408/https://www.japantimes.co.jp/sports/2021/01/26/soccer/hidemasa-morita-santa-clara/ «Hidemasa Morita nets winner in debut for Santa Clara»]. The Japan Times.</ref>. У ліпені 2022 году зьмяніў клюб на лісабонскі «[[Спортынг Лісабон|Спортынг]]»<ref>[https://www.sporting.pt/en/news/football/main-team/2022-07-03/morita-joins-sporting-cp «Morita joins Sporting CP»]. Sporting CP.</ref>. === Міжнародная === У верасьні 2018 году ўпершыню быў выкліканы ў склад нацыянальнай [[Зборная Японіі па футболе|зборнай Японіі]] ў першы год сваёй прафэсійнай кар’еры<ref>[https://web.gekisaka.jp/news/japan/detail/?253551-253551-fl «森保J初陣、山口蛍と大島僚太が不参加…代わって2選手を初招集へ»]. ゲキサカ.</ref>. Дэбютаваў у складзе каманды 11 верасьня ў матчы супраць [[Зборная Коста-Рыкі па футболе|зборнай Коста-Рыкі]]. == Дасягненьні == «'''Кавасакі Франтале'''»: * [[Чэмпіянат Японіі па футболе|Чэмпіён Японіі]]: 2018, 2020 * [[Кубак імпэратара]]: 2020 * [[Кубак Джэй-лігі]]: 2019 * Уладальнік [[Супэркубак Японіі па футболе|Супэркубка Японіі]]: 2019 '''«Спортынг»''': * [[Чэмпіянат Партугаліі па футболе|Чэмпіён Партугаліі]]: 2024, 2025 * Уладальнік [[Кубак Партугаліі па футболе|Кубка Партугаліі]]: 2025 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Transfermarkt}} * {{Soccerway}} * {{Worldfootball}} {{Навігацыйная група |назоў = Морыта ў складзе [[Зборная Японіі па футболе|зборнай Японіі]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Кубак Азіі па футболе|Кубках Азіі]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Японія}}; |Японія на ЧС-2022 |Японія на АФК КА-2023 }} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Морыта, Хідэмаса}} [[Катэгорыя:Японскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Японіі]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Кавасакі Франтале»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Санта-Клара» Понта-Дэлгада]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Спортынг» Лісабон]] e8g3ixwg7rn39ha8th5532qftjx5k6a Ватару Энда 0 277867 2620135 2620113 2025-06-15T12:52:30Z Dymitr 10914 /* Дасягненьні */ артаграфія 2620135 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст | клюб = [[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] | нумар = 3 | гады = 2011—2016<br/>2016—2018<br/>2018—2020<br/>2019—2020<br/>2020—2023<br/>2023— | клюбы = [[Сёнан Бэльмарэ Хірацука|Сёнан Бэльмарэ]]<br/>[[Урава Рэд Даймандс Сайтама|Урава Рэд Даймандс]]<br/>[[Сынт-Тройдэн (футбольны клюб)|Сынт-Тройдэн]]<br/>→ [[Штутгарт (футбольны клюб)|Штутгарт]] (арэнда)<br/>[[Штутгарт (футбольны клюб)|Штутгарт]]<br/>[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] | гульні(галы) = 152 (23)<br/>75 (5)<br/>29 (2)<br/>21 (1)<br/>101 (12)<br/>35 (1) | нац гады = 2015— | нац зборная = {{Футбол Японія|няма}} | нац гульні(галы) = 67 (4) | абнаўленьне(клюб) = 24 лістапада 2024 | абнаўленьне(зборная) = 19 лістапада 2024 }} '''Ватару Энда''' ({{мова-jp|遠藤 航}}; {{Н}} 9 лютага 1993 году) — японскі футбаліст, абарончы паўабаронца ангельскага клюбу «[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]» і нацыянальнай зборнай Японіі. Апошнім часам выконвае абавязкі капітана зборнай. == Кар’ера == === Клюбная === Энда пачаў сваю кар’еру ў клюбе «[[Сёнан Бэльмарэ Хірацука|Сёнан Бэльмарэ]]». Нават калі каманда была вымушаная сысьці з найвышэйшага дывізіёну ў 2013 годзе, Энда застаўся ў клюбе і дапамог яму вярнуцца на элітны ўзровень. Пасьля сэзону 2015 году, падчас якога гулец атрымаў досьвед выступаў у нацыянальнай зборнай, паўабаронца быў запрошаны ў моцны клюб «[[Урава Рэд Даймандс Сайтама|Урава Рэд Даймандс]]». Гулец адразу замацаваўся ў пачатковым складзе каманды, зьявіўшыся ў абодвух матчаў азіяцкай [[Ліга чэмпіёнаў АФК|Лігі чэмпіёнаў]] 2017 году, дзе японскі клюб здабыў другі тытул у гісторыі. У 2018 годзе ён далучыўся да бэльгійскага «[[Сынт-Тройдэн (футбольны клюб)|Сінт-Тройдэна]]», а затым быў аддадзены ў арэнду нямецкаму «[[Штутгарт (футбольны клюб)|Штутгарту]]» ў 2019 годзе. У красавіку 2020 году японец склаў кантракт з «Штутгартам», а 26 лістапада таго ж году падоўжыў угоду з клюбам да чэрвеня 2024 году<ref>[https://www.vfb.de/en/vfb/latest/news/professionals/2020/vertragsverlaengerung-wataru-endo/ «Wataru Endo commits until 2024»]. VfB Stuttgart.</ref>. У [[Бундэсьліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе 2022—2023 гадоў|сэзоне 2022—2023 гадоў]] быў капітанам клюбу. У жніўні 2023 году Энда быў выкуплены «[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпулам]]» за 16 млн фунтаў стэрлінгаў<ref>[https://www.bbc.com/sport/football/66544075#:~:text=Wataru%20Endo%3A%20Liverpool%20sign%20Stuttgart%20and%20Japan%20midfielder%20for%20%C2%A316m,-By%20Mandeep%20Sanghera «Wataru Endo: Liverpool sign Stuttgart and Japan midfielder for £16m»]. BBC Sport.</ref>, стаўшы другім японцам у гісторыю клюба пасьля [[Такумі Мінаміна]]<ref>[https://sport.republika.co.id/berita/rzm2ru478/ini-dia-sosok-pemain-jepang-kedua-yang-resmi-berseragam-liverpool «Ini Dia Sosok Pemain Jepang Kedua yang Resmi Berseragam Liverpool»]. Natalia Endah Hapsari.</ref>. Ужо на наступны дзень пасьля гэтага паўабаронца дэбютаваў у складзе «чырвоных» у матчы супраць «[[Борнмут (футбольны клюб)|Борнмуту]]», зьявіўшыся на пляцоўцы на 63 хвіліне<ref>[https://www.bbc.com/sport/live/football/65928390 «Premier League: Liverpool 3-1 up but Mac Allister sent off, Brighton 4-1 ahead»]. BBC Sport.</ref>. === Міжнародная === Дэбютаваў у складзе [[зборная Японіі па футболе|зборнай Японіі]] 2 жніўня 2015 году ў матчы супраць [[зборная Карэйскай Народна-Дэмакратычнай Рэспублікі па футболе|зборнай КНДР]]. У чэрвені 2023 году быў абраны капітанам нацыянальнай каманды<ref>[https://english.kyodonews.net/news/2023/08/17a3670d5220-football-liverpool-agree-to-sign-endo-from-stuttgart.html «Football: Liverpool agree to sign Endo from Stuttgart»]. Kyodo News.</ref>. == Дасягненьні == «'''Урава Рэд Даймандс'''»: * [[Кубак Джэй-лігі]]: 2016 * Пераможца [[Ліга чэмпіёнаў АФК|Лігі чэмпіёнаў АФК]]: 2017 '''«Лівэрпул»''': * [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе|Чэмпіён Ангельшчыны]]: 2025 * Уладальнік [[Кубак футбольнай лігі Ангельшчыны|Кубка футбольнай лігі]]: 2024 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Transfermarkt}} * {{Soccerway}} * {{Worldfootball}} {{Склад ФК Лівэрпул}} {{Навігацыйная група |назоў = Энда ў складзе [[Зборная Японіі па футболе|зборнай Японіі]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Кубак Азіі па футболе|Кубках Азіі]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Японія}}; |Японія на ЧС-2018 |Японія на АФК КА-2019 |Японія на ЧС-2022 |Японія на АФК КА-2023 }} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Энда, Ватару}} [[Катэгорыя:Японскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Японіі]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Сёнан Бэльмарэ» Хірацука]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Ўрава Рэд Даймандс» Сайтама]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Сынт-Тройдэн»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Штутгарт»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Лівэрпул»]] 8faosv884f8ft3dwwmaf75h2wgfmcwg Томаш Хоры 0 279255 2620175 2585933 2025-06-15T19:20:51Z Dymitr 10914 /* Дасягненьні */ абнаўленьне зьвестак 2620175 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст | клюб = [[Славія Прага]] | нумар = 25 | гады = 2014—2018<br/>2018—2024<br/>2020—2021<br/>2024— | клюбы = [[Сыгма Оламаўц|Сыгма]]<br/>[[Вікторыя Пльзень]]<br/>→ [[Зюльтэ-Варэгем (футбольны клюб)|Зюльтэ-Варэгем]] (арэнда)<br/>[[Славія Прага]] | гульні(галы) = 78 (24)<br/>170 (44)<br/>16 (4)<br/>15 (6) | нац гады = 2023— | нац зборная = {{Футбол Чэхія|няма}} | нац гульні(галы) = 11 (4) | абнаўленьне(клюб) = 24 лістапада 2024 | абнаўленьне(зборная) = 16 лістапада 2024 }} '''Томаш Хоры''' ({{мова-cs|Tomáš Chorý}}; {{Н}} 26 студзеня 1995 году) — чэскі футбаліст, нападнік клюбу «[[Славія Прага|Славія]]» і нацыянальнай [[Зборная Чэхіі па футболе|зборнай Чэхіі]]. == Кар’ера == === Клюбная === Выхаванец футбольнай школы оламаўцкай «[[Сыгма Оламаўц|Сыгмы]]». Дарослую футбольную кар’еру распачаў у 2014 годзе ў асноўнай камандзе таго ж клюбу, дзе правёў чатыры сэзоны. У пачатку 2018 году далучыўся да пльзенскай «[[Вікторыя Пльзень|Вікторыі]]»<ref>[https://web.archive.org/web/20180209063028/http://www.fcviktoria.cz/clanek.asp?id=Plzen-posili-utocnik-Tomas-Chory-z-Olomouce-12511 «Plzeň posílí útočník Tomáš Chorý z Olomouce»]. FC Viktoria.</ref>, аднак трывалым гульцом першай адзінаццатцы ня стаў. У апошнім туры групавога этапу [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2018—2019 гадоў|Лігі чэмпіёнаў 2018—2019 гадоў]] забіў вырашальны гол у браму італьянскай «[[Рома Рым|Ромы]]», што прынесла чэхам перамогу зь лікам 2:1, якая дазволіла апярэдзіць расейскі [[ЦСКА Масква (футбольны клюб)|ЦСКА]] паводле дадатковых пунктах і заняць трэцяе месца месца ў групе, адпаведна працягнуўшы эўракубкавы сэзон у Лізе Эўропы. [[Чэмпіянат Бэльгіі па футболе 2020—2021 гадоў|Сэзон 2020—2021 гадоў]] правёў у арэндзе ў бэльгійскім клюбе «[[Зюльтэ-Варэгем (футбольны клюб)|Зюльтэ-Варэгем]]»<ref>[https://dx.doi.org/10.2307/j.ctv14rmrkp.17 “La palabra” es una forma de ir haciendo la arquitectura en el debate y el intercambio de ideas, un trabajo en equipo]. // Fernando Castillo Velasco. — Ediciones UC, 1905-07-10. — С. 117—123.</ref>. === Міжнародная === Дэбютаваў у складзе нацыянальнай [[Зборная Чэхіі па футболе|зборнай Чэхіі]] 20 лістапада 2023 годзе ў адборачным матчы чэмпіянату Эўропы 2024 году супраць [[Зборная Малдовы па футболе|зборнай Малдовы]]. У гэтай сустрэчы адзначыўся голам на 72-й хвіліне матчу, чым дапамог здабыць перамогу зь лікам 3:0. == Дасягненьні == '''«Вікторыя» Пльзень''': * [[Чэмпіянат Чэхіі па футболе|Чэмпіён Чэхіі]]: 2018, 2022 '''«Славія»''': * [[Чэмпіянат Чэхіі па футболе|Чэмпіён Чэхіі]]: 2025 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Transfermarkt}} * {{Soccerway}} * {{Worldfootball}} {{Чэхія на ЧЭ-2024}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Хоры, Томаш}} [[Катэгорыя:Чэскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Чэхіі]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Сыгма» Оламаўц]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Вікторыя» Пльзень]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Зюльтэ-Варэгем»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Славія» Прага]] dltqk4yhn5b0ut89yc7pmqfac3c5k2j Давід Доўдэра 0 279269 2620174 2585932 2025-06-15T19:20:32Z Dymitr 10914 /* Дасягненьні */ абнаўленьне зьвестак 2620174 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст | клюб = [[Славія Прага]] | нумар = 21 | гады = 2018—2020<br/>2020—2022<br/>2022— | клюбы = [[Дукла Прага|Дукла]]<br/>[[Млада Болеслаў (футбольны клюб)|Млада Болеслаў]]<br/>[[Славія Прага]] | гульні(галы) = 51 (2)<br/>76 (12)<br/>67 (6) | нац гады = 2023— | нац зборная = {{Футбол Чэхія|няма}} | нац гульні(галы) = 10 (1) | абнаўленьне(клюб) = 24 лістапада 2024 | абнаўленьне(зборная) = 18 чэрвеня 2024 }} '''Да́від Даўдэ́ра''' ({{мова-cs|David Douděra}}; {{Н}} 31 траўня 1998 году) — чэскі футбаліст, правы паўабаронца і абаронца клюбу «[[Славія Прага|Славія]]» і нацыянальнай [[Зборная Чэхіі па футболе|зборнай Чэхіі]]. == Кар’ера == Выхаванец розных праскіх футбольных акадэміяў. У веку 15 гадоў прыяднаўся да сталічнай «[[Дукла Прага|Дуклы]]». Дэбютаваў у складзе гадоўнай футбольнай каманды клюбу ў [[Першая ліга чэмпіянату Чэхіі па футболе|Першай лізе]] айчыннага першынства 29 верасьня 2017 году, зьявіўшыся на замену ў матчы супраць оламаўцкай «[[Сыгма Оламаўц|Сыгмы]]». Той сэзон згуляў ня досыць шмат матчаў, але з наступнага сэзону быў футбалістам пачатковага складу. У сэзон калі каманда страціла месца ў элітным дывізіёне Даўдэра склаў працоўнае пагадненьне з «[[Млада Болеслаў (футбольны клюб)|Млада Балеслаў]]»<ref>[https://www.fkdukla.cz/clanek.asp?id=David-Doudera-prestupuje-do-Mlade-Boleslavi-6484 «David Douděra přestupuje do Mladé Boleslavi»]. FK Dukla.</ref>. У новым клюбе дэбютаваў 14 лютага 2020 году ў матчы супраць «[[Дынама Чэске-Будзеёвіцы|Дынама]]». У наступным шмат гуляў за клюб, чым прыцягнуў увагу праскай «[[Славія Прага|Славіі]]». Стаў гульцом памянёнага клюбу ў 2022 годзе. == Дасягненьні == '''«Славія»''': * [[Чэмпіянат Чэхіі па футболе|Чэмпіён Чэхіі]]: 2025 * Уладальнік [[Кубак Чэхіі па футболе|Кубка Чэхіі]]: 2023 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Transfermarkt}} * {{Soccerway}} {{Чэхія на ЧЭ-2024}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Даўдэра, Давід}} [[Катэгорыя:Чэскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Чэхіі]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Дукла» Прага]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Млада Болеслаў»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Славія» Прага]] honho1na73vmrssm2m2exc94ia0njc6 Томаш Голеш 0 279273 2620173 2585929 2025-06-15T19:20:14Z Dymitr 10914 /* Дасягненьні */ абнаўленьне зьвестак 2620173 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст | клюб = [[Славія Прага]] | нумар = 3 | гады = 2012—2018<br/>2017—2018<br/>2018—2019<br/>2019— | клюбы = [[Градэц Кралавэ (футбольны клюб)|Градэц Кралавэ]]<br/>→ [[Ябланец (футбольны клюб)|Ябланец]] (арэнда)<br/>[[Ябланец (футбольны клюб)|Ябланец]]<br/>[[Славія Прага]] | гульні(галы) = 121 (4)<br/>18 (1)<br/>35 (5)<br/>128 (12) | нац гады = 2020— | нац зборная = {{Футбол Чэхія|няма}} | нац гульні(галы) = 34 (2) | абнаўленьне(клюб) = 24 лістапада 2024 | абнаўленьне(зборная) = 19 лістапада 2024 }} '''Томаш Голеш''' ({{мова-cs|Tomáš Holeš}}; {{Н}} 31 сакавіка 1993 году) — чэскі футбаліст, абаронца і абароны паўабаронца клюбу «[[Славія Прага|Славія]]» і нацыянальнай [[Зборная Чэхіі па футболе|зборнай Чэхіі]]. == Кар’ера == === Клюбная === Пачаў сваю кар’еру ў пятым дывізіёне [[Чэмпіянат Чэхіі па футболе|чэмпіянату Чэхіі]]. У 2008 годзе далучыўся да шыхтаў клюбу «[[Градэц Кралавэ (футбольны клюб)|Градэц Кралавэ]]», але ў галоўную каманду гулец прабіўся толькі ў вясновай частцы [[Чэмпіянат Чэхіі па футболе 2011—2012 гадоў|сэзону 2011—2012 гадоў]]. У [[Першая ліга чэмпіянату Чэхіі па футболе|Першай лізе]] дэбютаваў 18 лютага 2012 году ў матчы супраць лібэрацкага «[[Слован Лібэрац|Слована]]». Упершыню адзначыўся голам 26 жніўня ў матчы супраць остраўскага «[[Банік Острава|Баніку]]». У ліпені 2017 году на ўмовах арэнды далучыўся да «Ябланцу», але напрыканцы сэзону быў выкуплены гэтым клюбам<ref>[https://web.archive.org/web/20210514020849/https://www.idnes.cz/fotbal/prvni-liga/tomas-holes-hradec-kralove-jablonec.A170729_2341909_fotbal_ten «Potřeboval jsem se posunout výš, říká jablonecký úlovek Holeš»]. iDNES.</ref>. У чэрвені 2019 году склаў працоўную ўгоду з праскай «[[Славія Прага|Славіяй]]». 6 студзеня 2022 году быў агалошана аб падаўжэньні супрацы з клюбам да сканчэньня 2006 году<ref>[https://www.slavia.cz/clanek.asp?id=Tomas-Holes-prodlouzil-v-Edenu-smlouvu-18970 «Tomáš Holeš prodloužil v Edenu smlouvu»]. SK Slavia.</ref>. === Міжнародная === Першым матчам у складзе зборнай Чэхіі для гульца стаў матч [[Ліга нацыяў УЭФА|Лігі нацыяў]] супраць [[Зборная Шатляндыі па футболе|зборнай Шатляндыі]], які быў згуляны 7 верасьня 2020. Голеш згуляў увесь матч, а чэская каманда зьведала паразу зь лікам 1:2. 25 траўня 2021 году Голеш быў уключаны ў канчатковы склад з 26 чалавек на [[чэмпіянат Эўропы па футболе 2020 году|чэмпіянат Эўропы 2020 году]]<ref>[https://repre.fotbal.cz/ceska-reprezentace-oznamila-nominaci-na-uefa-euro-2020/a14226 «Česká reprezentace oznámila nominaci na UEFA EURO 2020»]. Fotbal.cz.</ref>. 27 чэрвеня 2021 году ён забіў першы гол зборнай Чэхіі на 68-й хвіліне і аддаў галявую перадачу на [[Патрык Шык|Патрыка Шыка]] ў матчы 1/8 фіналу супраць [[Зборная Нідэрляндаў па футболе|зборнай Нідэрляндаў]], дзякуючы чаму чэхі прасунуліся ў 1/4 фіналу<ref>Sportstar, Team. [https://sportstar.thehindu.com/football/euro/news/netherlands-vs-czech-republic-euro-2020-live-score-streaming-updates-blind-de-jong-schick-soucek/article35004045.ece «Euro 2020, LIVE score updates: Netherlands vs Czech Republic Round of 16: Schick puts Czech 2-0 ahead against Netherlands»]. Sportstar.</ref>. == Дасягненьні == '''«Славія»''': * [[Чэмпіянат Чэхіі па футболе|Чэмпіён Чэхіі]]: 2020, 2021, 2025 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Transfermarkt}} * {{Soccerway}} {{Навігацыйная група |назоў = Голеш у складзе [[Зборная Чэхіі па футболе|зборнай Чэхіі]] на [[Чэмпіянат Эўропы па футболе|чэмпіянатах Эўропы]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Чэхія}}; |Чэхія на ЧЭ-2020 |Чэхія на ЧЭ-2024 }} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Голеш, Томаш}} [[Катэгорыя:Чэскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Чэхіі]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Градэц Кралавэ»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Баўміт» Ябланец]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Славія» Прага]] ligssalkbe20do3rifazzmihheh7nty Юсуф Языджы 0 281069 2620247 2613911 2025-06-16T08:01:35Z Dymitr 10914 /* Дасягненьні */ абнаўленьне зьвестак 2620247 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст | клюб = [[Алімпіякос Пірэй]] | нумар = 97 | гады = 2015—2019<br/>2019—2024<br/>2022<br/>2022—2023<br/>2024— | клюбы = [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспор]]<br/>[[Ліль (футбольны клюб)|Ліль]]<br/>→ [[ЦСКА Масква (футбольны клюб)|ЦСКА Масква]] (арэнда)<br/>→ [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспор]] (арэнда)<br/>[[Алімпіякос Пірэй]] | гульні(галы) = 87 (20)<br/>96 (15)<br/>10 (8)<br/>13 (3)<br/>1 (0) | нац гады = 2017— | нац зборная = {{Футбол Турэччына|няма}} | нац гульні(галы) = 45 (3) | абнаўленьне(клюб) = 27 кастрычніка 2024 | абнаўленьне(зборная) = 22 чэрвеня 2024 }} '''Юсуф Языджы''' ({{мова-tr|Yusuf Yazıcı}}; {{Н}} 29 студзеня 1997 году) — турэцкі футбаліст, атакуючы паўабаронца грэцкага клюбу «[[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]]» і нацыянальнай [[зборная Турэччыны па футболе|зборнай Турэччыны]]. == Кар’ера == === Клюбная === Гулец пачаў займацца футболам у родным горадзе ў акадэміі клюбу «[[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспор]]». Свой першы прафэсійны кантракт склаў 21 сьнежня 2015 году. Запачаткаваў кар’еру на наступны дзень у матчы [[Кубак Турэччыны па футболе|Кубка Турэччыны]] супраць «[[Газыянтэпспор Газыянтэп|Газыянтэпспору]]». У матчы [[Супэрліга чэмпіянату Турэччыны па футболе|Супэрлігі]] дэбют прыпаў на 2 лютага 2016 году, калі паўабаронца зьявіўся ў другім тайме матчу супраць «[[Акхісар Бэледыеспор|Акхісар Бэледыеспору]]». 8 траўня паўдзельнічаў у разгроме «[[Рызэспор Рызэ|Рызэспору]]» (6:0), двойчы ўлучыўшы мяч у браму суперніка ды зарабіўшы дзьве галявыя перадачы. У наступным сэзоне па выключэньню з каманды асноўнага паўабаронцы [[Мэхмэт Экіджы|Мэхмэта Экіджы]], Языджы пачаў атрымліваць больш гульнявога час, а ў сакавіку 2017 году склаў новы пяцігадовы кантракт з клюбам<ref>http://www.milliyet.com.tr/fatih-terim-yusuf-yazici-yi-trabzonspor-2395102-skorerhaber/ Fatih Terim, Yusuf Yazıcı’yi takibe aldi»]. Milliyet.</ref><ref>Güncelleme, Son (3.03.2017). [https://web.archive.org/web/20180720080942/http://www.turkiyegazetesi.com.tr/spor/452116.aspx «Yusuf Yazıcı: Layık olmalıyım»]. Türkiye</ref>. У наступныя сэзоне паўабаронца быў адным з ключавых футбалістаў дружыны, чым зацікавіў скаўтаў ангельскага «[[Манчэстэр Юнайтэд]]» і нідэрляндзкага [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]], аднак турак працягнуў супраць з родным клюбам. Улетку 2019 году Языджы ўсё ж такі зьмяніў каманду, далучыўшыся да францускага «[[Ліль (футбольны клюб)|Ліля]]»<ref>[https://archive.today/20190804160547/https://skor.sozcu.com.tr/2019/08/04/iste-yusuf-yazici-icin-trabzonspora-odenecek-rakam-transferin-perde-arkasi-1360601/ «İşte Yusuf Yazıcı için Trabzonspor'a ödenecek rakam! Transferin perde arkası…»]. Sözcü.</ref>. Гулец узгадніўся на пяцігадовы кантракт, які каштаваў французам 17,5 мільёнаў эўра з магчымым павышэньнем сумы яшчэ на адзін мільён<ref>[https://www.losc.fr/actualites-foot-lille/%E2%80%8Bl%E2%80%99international-turc-yusuf-yazici-nouveau-renfort-du-losc «L’international turc, Yusuf Yazici, nouveau renfort du LOSC»]. LOSC.</ref>. Ужо ў першы гульнявы дзень [[Ліга 1 чэмпіянату Францыі па футболе 2019—2020 гадоў|сэзону 2019—2020 гадоў]] Языджы дэбютаваў у матчы [[Ліга 1 чэмпіянату Францыі па футболе|Лігі 1]], зьявіўшыся на пляцоўцы ў хатнім матчы супраць «[[Нант (футбольны клюб)|Нанту]]» (2:1). 22 кастрычніка 2020 году турак адзначыўся хет-трыкам у браму чэскай «[[Спарта Прага|Спарты]]» ў матчы [[Ліга Эўропы УЭФА|Лігі Эўропы]]. 5 лістапада таго ж году ён паўтарыў дасягненьне, засмуціўшы «[[Мілян (футбольны клюб)|Мілян]]» у тым жа эўракубку. 19 студзеня 2022 году гулец быў запазычаны расейскім [[ЦСКА Масква (футбольны клюб)|ЦСКА]] да сканчэньня [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Расеі па футболе 2021—2022 гадоў|сэзону 2021—2022 гадоў]] з мажлівасьцю выкупу<ref>[https://pfc-cska.com/novosti/vse-novosti/novosti-osnovy/yusuf-yazici-popolnil-sostav-pfk-cska/ «Юсуф Языджи пополнил состав ПФК ЦСКА»]. ЦСКА.</ref>. Паўабаронца добра ўладкаваўся ў клюбе, адразу пачазўшы здабываць галы. Гэтак, турак пакрыўдзіў «[[Спартак Масква (футбольны клюб)|Спартак]]», «[[Ніжні Ноўгарад (футбольны клюб)|Ніжні Ноўгарад]]», «[[Лякаматыў Масква|Лякаматыў]]», «[[Рубін Казань|Рубін]]». У браму апошняга з памянёных клюбаў гулец удала пацэліў тройчы. Да заканчэньня першынства гулец давёў колькасьць галоў у [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Расеі па футболе|Прэм’ер-лізе]] да васьмі. 23 чэрвеня 2022 году стала вядома, што ЦСКА ня здолеў узгодніць умовы пераходу гульца на сталай аснове, у выніку чаго турэцкі спартовец вярнуўся ў «Ліль»<ref>[https://pfc-cska.com/novosti/vse-novosti/novosti-osnovy/yusuf-yazydzhi-pokinul-pfk-cska/ «Юсуф Языджи покинул ПФК ЦСКА»]. ЦСКА.</ref>. 28 верасьня 2024 году Языджы падпісаў трохгадовы кантракт з грэцкім грандам і дзейным пераможцам [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА 2023—2024 гадоў|Лігі канфэрэнцыяў]] «[[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякосам]]»<ref>[https://www.olympiacos.org/en/2024/09/28/yusuf-yazici-joins-olympiacos/ «Yusuf Yazıcı joins Olympiacos»]. Olympiacos FC.</ref>. === Міжнародная === Футбаліст дэбютаваў у складзе нацыянальнай [[зборная Турэччыны па футболе|зборнай Турэччыны]] 11 чэрвеня 2017 году ў адборачным матчы да чэмпіянату сьвету 2018 году супраць [[зборная Косава па футболе|зборнай Косава]]. Гулец узяў удзел у здабыцьці чацьвертага гола каманды<ref>[http://www.milliyet.com.tr/trabzonspor-da-61-numara-yusuf-trabzonspor-2468834-skorerhaber/ «Trabzonspor’da 61 numara Yusuf Yazici’nin…»]. Milliyet.</ref>. == Дасягненьні == '''«Ліль»''': * [[Чэмпіянат Францыі па футболе|Чэмпіён Францыі]]: 2021 * Уладальнік [[Супэркубак Францыі па футболе|Супэркубка Францыі]]: 2021 '''«Алімпіякос»''': * [[Чэмпіянат Грэцыі па футболе|Чэмпіён Грэцыі]]: 2025 * Уладальнік [[Кубак Грэцыі па футболе|Кубка Грэцыі]]: 2025 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Transfermarkt}} * {{Soccerway}} * {{Worldfootball}} {{Навігацыйная група |назоў = Языджы ў складзе [[Зборная Турэччыны па футболе|зборнай Турэччыны]] на [[Чэмпіянат Эўропы па футболе|чэмпіянатах Эўропы]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Італія}}; |Турэччына на ЧЭ-2020 |Турэччына на ЧЭ-2024 }} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Языджы, Юсуф}} [[Катэгорыя:Турэцкія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Турэччыны]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Трабзанспор» Трабзон]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Ліль»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу ЦСКА Масква]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Алімпіякос» Пірэй]] n4h5h5usdwd08zebrfizjw9t3ubegbz Дарыюс Алару 0 281813 2620177 2585579 2025-06-15T19:27:54Z Dymitr 10914 /* Дасягненьні */ абнаўленьне зьвестак 2620177 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст | клюб = [[Сьцяўа Бухарэст|Сьцяўа]] | нумар = 27 | гады = 2015—2020<br/>2020— | клюбы = [[Газ Мэтан Мэдыяш|Газ Мэтан]]<br/>[[Сьцяўа Бухарэст|Сьцяўа]] | гульні(галы) = 113 (11)<br/>163 (35) | нац гады = 2021— | нац зборная = {{Футбол Румынія|няма}} | нац гульні(галы) = 25 (0) | абнаўленьне(клюб) = 24 лістапада 2024 | абнаўленьне(зборная) = 18 лістапада 2024 }} '''Да́рыюс Ала́ру''' ({{мова-ro|Darius Olaru}}; {{Н}} 3 сакавіка 1998 году) — румынскі футбаліст, паўабаронца і капітан клюбу «[[Сьцяўа Бухарэст|Сьцяўа]]» і нацыянальнай [[зборная Румыніі па футболе|зборнай Румыніі]]. == Кар’ера == === Клюбная === У дарослым футболе дэбютаваў у 2015 годзе, выступаючы за клюб «[[Газ Мэтан Мэдыяш|Газ Мэтан]]»<ref>[https://www.fanatik.ro/darius-olaru-povestea-impresionanta-a-noii-vedete-crescut-fara-parinti-de-bunicii-mamei-bunica-a-murit-recent-18587199 «Darius Olaru, povestea impresionantă a noii vedete a FCSB. Crescut fără părinți de bunicii mamei. Bunica a murit recent!»]. Fanatik.ro.</ref>. Напачатку 2018 году гулец быў блізкі да пераходу ў бухарэсцкую «[[Сьцяўа Бухарэст|Сьцяўу]]», але клюбы не далі рады ў перамовах між сабою. Увосень зьявілася інфармацыя аб перамовах наконт пераходу ў кіеўскае «[[Дынама Кіеў|Дынама]]»<ref>[https://web.archive.org/web/20220225042537/https://www.footboom.com/ukrainian/high/1537085024--dinamo-sdelalo-predlozheniye-po-transferu-dariusa-olaru.html «„Динамо“ сделало предложение по трансферу Дариуса Олару»]. Footboom.</ref>, але і гэта скончылася анічым. 7 студзеня 2020 году футбаліст усё ж такі прыяднаўся да сталічнай «Сьцяўы», атрымаўшы кашулю з нумарам 27<ref>[https://www.fcsb.ro/ro/stiri/stire-bine-ai-venit-darius-olaru/ «Bine ai venit, Darius Olaru!»]. FCSB. </ref>. 2 лютага Алару запачаткаваў выступы ў новай камандзе, зьявіўшыся на полі ў матчы супраць [[ЧФР Клуж|ЧФР]], які скончыўся зь лікам 0:1 на карысьць суперніка. Праз чатыры дні гулец улучыў свой першы гол у колерах «Сьцяўы», пацэліўшы мяч у браму «[[Валунтар (футбольны клюб)|Валунтару]]»<ref>[https://www.digisport.ro/fotbal/liga-1/golazo-darius-olaru-la-primul-meci-ca-titular-la-fcsb-mijlocasul-a-prins-un-voleu-de-senzatie-792366 «Golazo Darius Olaru la primul meci ca titular la FCSB! Mijlocaşul a prins un voleu de senzaţie»]. Digi Sport.</ref>. === Міжнародная === Дэбютаваў у складзе нацыянальнай [[зборная Румыніі па футболе|зборнай Румыніі]] 2 чэрвеня 2021 году ў таварыскім матчы супраць [[зборная Грузіі па футболе|зборнай Грузіі]]. У адборачным турніры да [[чэмпіянат Эўропы па футболе 2024 году|чэмпіянату Эўропы 2024 году]] шэсьць разоў выходзіў на пляцоўку, але пераважна на зьмены партнэраў<ref>[https://www.frf.ro/nationale/masculin/echipa-nationala/liveblog-peluza-tricolora-start-spre-meciurile-ce-ne-pot-aduce-calificarea-la-euro/ «VICTORIE cu Elveția și mergem la EURO 2024 de pe primul loc în grupă!»]. Romanian Football Federation.</ref>. == Дасягненьні == '''Сьцяўа''': * [[Чэмпіянат Румыніі па футболе|Чэмпіён Румыніі]]: [[Ліга 1 чэмпіянату Румыніі па футболе 2023—2024 гадоў|2024]], 2025 * Уладальнік [[Кубак Румыніі па футболе|Кубка Румыніі]]: 2020 * Уладальнік [[Супэркубак Румыніі па футболе|Супэркубка Румыніі]]: 2024 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Transfermarkt}} * {{Soccerway}} * {{Worldfootball}} {{Румынія на ЧЭ-2024}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Алару, Дарыюс}} [[Катэгорыя:Румынскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Румыніі]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Газ Мэтан» Мэдыяш]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Сьцяўа» Бухарэст]] fm66dhf2ee9tbs69qh2198fnd7sog9h Домінік Собаслаі 0 282319 2620138 2620116 2025-06-15T12:53:18Z Dymitr 10914 /* Дасягненьні */ артаграфія 2620138 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст | клюб = [[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] | нумар = 8 | гады = 2017—2018<br/>2018—2021<br/>2021—2023<br/>2023— | клюбы = [[Ліфэрынг (футбольны клюб)|Ліфэрынг]]<br/>[[Рэд Бул Зальцбург|Рэд Бул]]<br/>[[РБ Ляйпцыг (футбольны клюб)|РБ Ляйпцыг]]<br/>[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] | гульні(галы) = 42 (16)<br/>56 (16)<br/>62 (12)<br/>45 (4) | нац гады = 2019— | нац зборная = {{Футбол Вугоршчына|няма}} | нац гульні(галы) = 51 (15) | абнаўленьне(клюб) = 24 лістапада 2024 | абнаўленьне(зборная) = 19 лістапада 2024 }} '''Домінік Собаслаі''' ({{мова-hu|Dominik Szoboszlai}}; {{Н}} 25 кастрычніка 2000 году) — вугорскі футбаліст, паўабаронца ангельскага клюбу «[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]» і нацыянальнай [[зборная Вугоршчыны па футболе|зборнай Вугоршчыны]]. == Кар’ера == === Клюбная === Гулец хутка быў запрыкмечаны скаўтамі, дзякуючы чаму трапіў у аўстрыйскі клюб «[[Ліфэрынг (футбольны клюб)|Ліфэрынг]]» у [[Чэмпіянат Аўстрыі па футболе 2017—2018 гадоў|сэзоне 2017—2018 гадоў]]. Дэбютаваў у прафэсійным футболе 21 ліпеня 2017 году ў матчы супраць «[[Капфэнбэрг (футбольны клюб)|Капфэнбэргу]]». Першым голам адзначыўся 4 жніўня, улучыўшы мяч у браму «[[Бляў-Вайс Лінц|Бляў-Вайсу]]». Такі пачатак вымусіў зальцбурскі «[[Рэд Бул Зальцбург|Рэд Бул]]» падцягнуць футбаліста да свайго складу яшчэ цягам сэзону. 27 траўня 2018 году Собаслаі дэбютаваў у аўстрыйскай [[Бундэсьліга чэмпіянату Аўстрыі па футболе|Бундэсьлізе]] ў матчы супраць сталічнай «[[Аўстрыя Вена|Аўстрыі]]». Наступны сэзон гулец абараняў колеры як «Ліфэрынгу», гэтак і «Рэд Булу», але зь цягам часу замацаваўся менавіта ў зальцбурскім клюбе. 17 верасьня 2019 году паўабаронца ўлучыў свой першы гол у [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лізе чэмпіёнаў]], пакрыўдзіўшы бэльгійскі «[[Генк (футбольны клюб)|Генк]]». 10 чэрвеня 2020 году вугорац учыніў хет-трык у браму грацкага «[[Штурм Грац|Штурма]]»<ref>[http://www.nemzetisport.hu/legiosok/legiosok-szoboszlai-triplazott-a-salzburg-ot-golig-jutott-a-sturm-ellen-2766741 «Légiósok: Szoboszlai triplázott, a Salzburg öt gólig jutott a Sturm ellen»]. Nemzeti Sport.</ref>. Паводле вынікаў [[Бундэсьліга чэмпіянату Аўстрыі па футболе 2019—2020 гадоў|сэзону 2019—2020 гадоў]] гулец, маючы на рахунку 9 галоў і 14 галявых перадачаў у матчах чэмпіянату, быў прызнаны найлепшым футбалістам сэзону<ref>[http://www.nemzetisport.hu/legiosok/legiosok-szoboszlai-dominikot-valasztottak-meg-az-ideny-legjobbjanak-2771201 «Légiósok: Szoboszlait választották meg az idény legjobbjának»]. Nemzeti Sport.</ref>. 17 сьнежня 2020 году быў аб’яўлена аб пераходзе гульца ў нямецкі «[[РБ Ляйпцыг (футбольны клюб)|РБ Ляйпцыг]]». З футбалістам быў узгоднены кантракт да чэрвеня 2025 году. Гэты трансфэр каштаваў немцам 20 мільёнаў эўра, што зрабіла Собаслаі найдаражэйшым праданым вугорцам у гісторыі. Гулец адразу замацаваўся ў асноўным складзе каманды, двойчы здабыўшы зь ёй [[Кубак Нямеччыны па футболе|Кубак Нямеччыны]]. 2 ліпеня 2023 году гулец падпісаў дамову зь «[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпулам]]», узгодніўшы пяцігадовы кантракт. За пераход ангельцы мусілі выплаціць «РБ Ляйпцыг» 60 мільёнаў фунтаў<ref>[https://www.liverpoolfc.com/news/liverpool-complete-signing-dominik-szoboszlai «Liverpool complete signing of Dominik Szoboszlai»]. Liverpool FC.</ref><ref>[https://www.bbc.co.uk/sport/football/66079379 «Dominik Szoboszlai: Liverpool sign RB Leipzig midfielder for £60m»]. BBC Sport.</ref>. Собаслаі стаў толькі трэцім вугорцам за ўсю гісторыю клюб<ref>[https://www.liverpoolfc.com/news/all-you-need-know-about-dominik-szoboszlai «FACTFILE: All you need to know about Dominik Szoboszlai»]. Liverpool FC.</ref>. 13 жніўня паўабаронца дэбютаваў у складзе новага клюбу ў стартавай гульні [[Прэм’ер-Ліга 2023—2024 гадоў|сэзону 2023—2024 гадоў]], калі ягоная каманда згуляла ўнічыю з «[[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]]» зь лікам 1:1<ref>[https://www.liverpoolfc.com/news/confirmed-liverpool-line-v-chelsea-3 «Confirmed Liverpool line-up v Chelsea»]. Liverpool FC.</ref>. 19 жніўня вугорац згуляў першую гульню на [[Энфілд Роўд|Энфілдзе]] ў матчы супраць «[[Борнмут (футбольны клюб)|Борнмуту]]». 3 верасьня гулец забіў свой першы гол у кашулі ангельскага клюбу ў пераможнай гульні [[Прэм’ер-Ліга|Прэм’ер-лігі]] супраць «[[Астан Віла Бірмінггэм|Астан Вілы]]» (3:0). Хутка стаў ключавым футбалістам каманды, ствараючы найбольшую колькасьць галявых момантаў каманды. На пачатку 2024 году атрымаў пашкоджаньне, праз што прапусьціў частку сэзону. === Міжнародная === [[Файл:Szoboszlai 2021.jpg|значак|Гулец у кашулі нацыянальнай зборнай у 2021 годзе.]] Собаслаі выклікаўся да складу зборных краіны розных узростаў. Пры гэтым гулец быў капітанам, як юнацкай, гэтак і юніёрскай зборных Вугоршчыны. У чэрвені 2017 году атрымаў свой першы выклік у нацыянальную [[Зборная Вугоршчыны па футболе|зборную Вугоршчыны]] на таварыскі матч супраць [[Зборная Расеі па футболе|зборнай Расеі]] і адборачны матч чэмпіянату сьвету 2018 году супраць [[Зборная Андоры па футболе|зборнай Андоры]]<ref>[http://www.nemzetisport.hu/magyar_valogatott/valogatott-szoboszlait-valoban-behivta-storck-megvan-a-legioskeret-2569991 «Válogatott: Szoboszlait valóban behívta Storck – megvan a légióskeret!»]. Nemzeti Sport.</ref>, аднак на полі не зьяўляўся. Запачаткаваў выступы ў нацыянальнай камандзе 21 сакавіка 2019 году ў адборачным матчы чэмпіянату Эўропы 2020 году супраць [[Зборная Славаччыны па футболе|зборнай Славаччыны]], выйшаўшы на замену на 54-й хвіліне замест [[Ласла Кляйнгайсьлер]]а<ref>[https://www.uefa.com/european-qualifiers/season=2020/matches/round=2001086/match=2026019/index.html «Slovakia v Hungary game report»]. UEFA.</ref>. Свой першы гол забіў тым жа славакам з штрафнога ўдара. == Дасягненьні == '''«Рэд Бул»''': * [[Чэмпіянат Аўстрыі па футболе|Чэмпіён Аўстрыі]]: 2018, 2019, 2020, 2021 * Уладальнік [[Кубак Аўстрыі па футболе|Кубка Аўстрыі]]: 2019, 2020, 2021 '''«Лівэрпул»''': * [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе|Чэмпіён Ангельшчыны]]: 2025 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Transfermarkt}} * {{Soccerway}} * {{Worldfootball}} {{Склад ФК Лівэрпул}} {{Вугоршчына на ЧЭ-2024}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Собаслаі, Домінік}} [[Катэгорыя:Вугорскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Вугоршчыны]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Ліфэрынг»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Рэд Бул» Зальцбург]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «РБ Ляйпцыг»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Лівэрпул»]] 0wlf5yg3flacnduli6emqjqjhrdfc6o Жуль Кундэ 0 284950 2620193 2615488 2025-06-15T19:47:29Z Dymitr 10914 /* Дасягненьні */ абнаўленьне зьвестак 2620193 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст | клюб = [[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] | нумар = 23 | гады = 2016—2017<br/>2017—2019<br/>2019—2022<br/>2022— | клюбы = [[Бардо (футбольны клюб)|Бардо 2]]<br/>[[Бардо (футбольны клюб)|Бардо]]<br/>[[Сэвільля (футбольны клюб)|Сэвільля]]<br/>[[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] | гульні(галы) = 15 (1)<br/>55 (2)<br/>95 (5)<br/>78 (3) | нац гады = 2021— | нац зборная = {{Футбол Францыя|няма}} | нац гульні(галы) = 40 (0) | абнаўленьне(клюб) = 23 лістапада 2024 | абнаўленьне(зборная) = 17 лістапада 2024 }} '''Жуль Кундэ́''' ({{мова-fr|Jules Koundé}}); {{Н}} 12 лістапада 1998 году) — францускі футбаліст, цэнтральны і правы абаронца гішпанскага клюбу «[[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]]» і нацыянальнай [[зборная Францыі па футболе|зборнай Францыі]]. == Кар’ера == === Клюбная === [[Файл:Jules Koundé (cropped).jpg|значак|зьлева|Кундэ ў кашулі «Бардо».]] Не зважаючы на тое, што абаронца нарадзіўся ў [[Парыж]]ы, Кундэ дэбютаваў у прафэсійным футболе 7 студзеня 2018 году ў складзе клюбу «[[Бардо (футбольны клюб)|Бардо]]» ў матчы 1/32 фіналу [[Кубак Францыі па футболе|Кубка Францыі]] супраць «[[Гранвіль (футбольны клюб)|Гранвілю]]», адгуляўшы ўсе 90 хвілінаў асноўнага часу і ўсе 30 хвілінаў дадатковага часу. У [[Ліга 1 чэмпіянату Францыі па футболе|Лізе 1]] футбаліст запачаткаваў выступы за «Бардо» 13 студзеня 2018 году ў выязной гульні супраць «[[Труа (футбольны клюб)|Труа]]», якая скончылася перамогай каманды Кундэ зь лікам 1:0<ref>[http://www.lfp.fr/ligue1/feuille_match/83016 «ESTAC Troyes / Girondins de Bordeaux»]. Ligue de Football Professionnel.</ref>. 10 лютага 2018 году Кундэ забіў першы гол у матчы Лігі 1, які дапамог здабыць хатнюю перамогу над «[[Ам’ен (футбольны клюб)|Ам’енам]]» зь лікам 3:2. 3 ліпеня 2019 году абаронца падпісаў кантракт з гішпанскім клюбам «[[Сэвільля (футбольны клюб)|Сэвільля]]». У выніку пірэнэйскі клюб выплаціў «Бардо» 25 мільёнаў эўра<ref>[https://www.football-espana.net/79075/done-deal-sevilla-break-club-record-bordeaux-defender-jules-kounde «Sevilla break club record»]. Football España.</ref>. У сваім першым сэзоне ў «Сэвільлі» ён дапамог клубу здабыць перамогу ў [[Ліга Эўропы УЭФА|Лізе Эўропы]] ў рэкордны шосты раз і быў абраны ў сымбалічную зборную турніру<ref>[https://www.skysports.com/football/sevilla-vs-inter/report/426076 «Sevilla 3–2 Inter Milan: Sevilla edge five-goal thriller for sixth Europa League crown»]. Sky Sports.</ref><ref>[https://www.uefa.com/uefaeuropaleague/news/0260-10391fbb6c62-2c8b46747bf5-1000--uefa-europa-league-squad-of-the-season/ «UEFA Europa League Squad of the Season»]. UEFA.</ref>. 29 ліпеня 2022 году «[[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]]» абвесьціла аб узгадненьні з «Сэвільляй» умоваў пераходу Кундэ ў каталёнскі клюб<ref>[https://www.fcbarcelona.com/en/football/first-team/news/2698009/fc-barcelona-and-sevilla-fc-reach-agreement-on-jules-kounde-transfer «FC Barcelona and Sevilla FC reach agreement on Jules Kounde transfer»]. FC Barcelona.</ref>. Кундэ прапусьціў першы матч «Барсэлёны» ў [[Ля Ліга|Ля Лізе]] супраць «[[Раё Вальекана Мадрыд|Раё Вальекана]]», паколькі клюб ня здолеў зарэгістраваць футбаліста, паколькі «Барсэлёна» перавысіла ліміт заробкаў у лізе<ref>[https://www.skysports.com/football/news/11833/12671616/jules-kounde-not-registered-to-play-in-barcelonas-la-liga-opener-against-rayo-vallecano «Jules Kounde not registered to play in Barcelona’s La Liga opener against Rayo Vallecano»]. Sky Sports.</ref>. Толькі 26 жніўня абаронцы атрымаў мажлівасьць абараняць колеры клюбу<ref> [https://theathletic.com/3540488/2022/08/26/barcelona-jules-kounde-registration/ «Barcelona register Jules Kounde»]. The Athletic.</ref> і афіцыйна дэбютаваў за клюб праз два дні ў пераможным матчы супраць «[[Рэал Вальядалід]]у», які скончыў на [[Камп Ноў]] зь лікам 4:0<ref>[https://www.fcbarcelona.com/en/football/first-team/news/2767389/jules-kounde-makes-official-debut «Jules Kounde makes official debut»]. FC Barcelona.</ref>. === Міжнародная === 18 траўня 2021 году галоўны трэнэр [[Зборная Францыі па футболе|зборнай Францыі]] [[Дыд’е Дэшам]] ўключыў гульца ў заяўку на [[чэмпіянат Эўропы па футболе 2020 году|чэмпіянат Эўропы 2020 году]]<ref>[https://www.fff.fr/article/2423-la-liste-des-vingt-six-bleus.html «La liste des vingt-six Bleus»]. Fédération Française de Football.</ref>. Кундэ дэбютаваў у складзе нацыянальнай каманды 2 чэрвеня 2021 году ў таварыскім матчы супраць [[Зборная Ўэйлзу па футболе|зборнай Ўэйлзу]], замяніўшы на другую палову сустрэчы [[Бэнжамэн Павар|Бэнжамэна Павара]]<ref>[https://www.espn.com/soccer/lineups?gameId=601637 «France v Wales game report»]. ESPN.</ref>. == Дасягненьні == '''«Сэвільля»''': * Пераможца [[Ліга Эўропы УЭФА|Лігі Эўропы]]: 2020 '''«Барсэлёна»''': * [[Чэмпіянат Гішпаніі па футболе|Чэмпіён Гішпаніі]]: 2023, 2025 * Уладальнік [[Кубак Гішпаніі па футболе|Кубка Гішпаніі]]: 2025 * Уладальнік [[Супэркубак Гішпаніі па футболе|Супэркубка Гішпаніі]]: 2023, 2025 '''Францыя''': * Пераможца [[Ліга нацыяў УЭФА|Лігі нацыяў УЭФА]]: 2021 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Transfermarkt}} * {{Soccerway}} * {{Worldfootball}} {{Склад ФК Барсэлёна}} {{Навігацыйная група |назоў = Кундэ ў складзе [[Зборная Францыі па футболе|зборнай Францыі]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Чэмпіянат Эўропы па футболе|Эўропы]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Францыя}}; |Францыя на ЧЭ-2020 |Францыя на ЧС-2022 |Францыя на ЧЭ-2024 }} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Кундэ, Жуль}} [[Катэгорыя:Францускія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Францыі]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Бардо»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Сэвільля»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Барсэлёна»]] 1r62wqbocwo0a1it28xjte2ep889coz Люіс Фэрнанда Дыяс 0 285078 2620137 2620115 2025-06-15T12:53:06Z Dymitr 10914 /* Дасягненьні */ артаграфія 2620137 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст | клюб = [[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] | нумар = 7 | гады = 2016—2017<br/>2017—2019<br/>2019—2022<br/>2022— | клюбы = [[Баранкільля (футбольны клюб)|Баранкільля]]<br/>[[Атлетыка Хуніёр Баранкільля|Атлетыка Хуніёр]]<br/>[[Порту (футбольны клюб)|Порту]]<br/>[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] | гульні(галы) = 34 (3)<br/>67 (15)<br/>77 (26)<br/>79 (21) | нац гады = 2018— | нац зборная = {{Футбол Калюмбія|няма}} | нац гульні(галы) = 61 (16) | абнаўленьне(клюб) = 24 лістапада 2024 | абнаўленьне(зборная) = 20 лістапада 2024 }} '''Люіс Фэрнанда Дыяс Марулянда''' ({{мова-es|Luis Fernando Díaz Marulanda}}; {{Н}} 13 студзеня 1997 году) — калюмбійскі футбаліст, ўінгер ангельскага клюбу «[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]» і нацыянальнай [[зборная Калюмбіі па футболе|зборнай Калюмбіі]]. Паходзіць з роду індзейскіх народаў, што робіць яго першым футбалістам з тубыльцаў у складзе нацыянальнай зборнай Калюмбіі. == Кар’ера == === Клюбная === Пачаў гуляць у футбол у веку шэсьці гадоў<ref name="athletic">[https://theathletic.com/3332837/2022/05/26/luis-diaz-liverpool-champions-league/ «Luis Diaz: The remarkable rise of 'Luchito', Liverpool’s 'true miracle'»]. The Athletic.</ref>, пачаўшы наведваць невялікую футбольную школу, якой кіраваў ягоны бацька<ref name="athletic"/>. У 2014 годзе трапіў у акадэмію «[[Атлетыка Хуніяр Баранкільля|Атлетыка Хуніяр]]», пасьля чаго быў пазьней пераведзены ў клюб «[[Баранкільля (футбольны клюб)|Баранкільля]]» другога дывізіёну з мэтай здабыцьця гульнявога досьведу. За два гады згуляў 34 гульні. 6 чэрвеня 2017 году накіраваўся назад у «Атлетыка Хуніяр». Дэбютаваў у [[Катэгорыя Прымэра А|Катэгорыі Прымэры А]] 27 жніўня ў матчы супраць клюбу «[[Онсэ Кальдас Манісалес|Онсэ Кальдас]]», калі зьявіўся на замену<ref>[https://www.elheraldo.co/rincon-juniorista/junior-cae-3-2-en-manizales-ante-once-caldas-396579 «Junior cae 3–2 en Manizales ante Once Caldas»]. El Heraldo.</ref>. Свой першы гол у складзе клюбу ў матчы [[Паўднёваамэрыканскі кубак|Паўднёваамэрыканскага кубка]] супраць парагвайскага клюбу «[[Сэра Партэньнё Асунсьён|Сэра Партэньнё]]». Цягам сэзону 2018 году Дыяс стаў гульцом першай адзінаццатцы каманды, забіўшы свой першы гол у айчынным чэмпіянаце ў браму «[[Атлетыка Букараманга]]». [[Файл:Luis Diaz 2022 (cropped).jpg|значак|зьлева|Дыяс у кашулі «Лівэрпулу» ў адным з матчаў 2022 году.]] 10 ліпеня 2019 году Дыяс склаў пяцігадовую працоўную дамову з партугальскім клюбам «[[Порту (футбольны клюб)|Порту]]»<ref>[https://www.fcporto.pt/en/news/20190710-en-luis-diaz-signed-until-2024 «Luis Díaz signed until 2024»]. FC Porto.</ref>. Пры гэтым клюб выкупіў 80% ягоных правоў за 7 мільёнаў эўра<ref name="ojogo">[https://web.archive.org/web/20220129130531/https://www.ojogo.pt/futebol/1a-liga/porto/noticias/agora-sim-luis-diaz-assinou-pelo-fc-porto-11070502.html «Agora sim: Luis Díaz assinou pelo FC Porto»]. O Jogo.</ref>. Расейскі «[[Зэніт Санкт-Пецярбург|Зэніт]]» таксама жадаць прыдбаць футбаліста, але на пераезд у Партугалію яго пераканалі суайчыньнікі, як то гульцы «Порту» [[Радамэль Фалькао Гарсія|Радамэль Фалькао]] і [[Хамэс Радрыгес]], а таксама ягоны тагачасны трэнэр нацыянальнай каманды [[Карлуш Кейруш]]<ref name="ojogo"/>. Дыяс дэбютаваў у складзе эўрапейскага клюбу 7 жніўня ў матчы першага кваліфікацыйнага раўнду [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігі чэмпіёнаў]] супраць «[[Краснадар (футбольны клюб)|Краснадару]]»<ref>[https://colombia.as.com/colombia/2019/08/07/futbol/1565205958_097015.html «Luis Díaz debuta con el Porto en el triunfo de Champions League»]. AS.</ref>, а праз шэсьць дзён у гульні ў адказ забіў свой першы гол, але пры гэтым партугальцы зьведалі паразу зь лікам 3:2 на хатнім стадыёне. У [[Прымэйра-Ліга|Прымэйры]] гулец запачаткаваў выступы 10 жніўня ў матчы супраць «[[Жыл Вісэнці Барсэлуш|Жыл Вісэнці]]», выйшаўшы на замену. Праз тыдзень калюмбіец забіў першы гол у браму «[[Віторыя Гімарайнш|Віторыі]]» з [[Гімарайнш]]у. Дыяс тады выйшаў на пляцоўку ў стартавым складзе<ref>[https://colombia.as.com/colombia/2019/08/18/futbol/1566083499_625009.html «Luis Díaz anota en la goleada del Porto ante Vitoria [sic] Setúbal»]. AS.</ref>. 11 верасьня 2021 году Дыяс забіў гол у браму «[[Спортынг Лісабон|Спортынгу]]», а матч завяршыўся ўнічыю зь лікам 1:1<ref>[https://colombia.as.com/colombia/2021/09/12/futbol/1631397657_951619.html «Luis Díaz anota un golazo para el empate de Porto ante Sporting»]. AS.</ref>. 9 кастрычніка ён забіў адзіны гол у пераможным матчы групавога этапу Лігі чэмпіёнаў супраць «[[Мілян (футбольны клюб)|Міляну]]». Забіўшы два галы ў матчы супраць «[[Марэйрэнсі Марэйра-дзі-Канэгуш|Марэйрэнсі]]» (4:0), які ладзіўся 1 лістапада, гулец давёў колькасьць сваіх галоў у чэмпіянаце да пяці у сваіх першых шасьці турах, што было найлепшым паказьнікам у лізе<ref>[https://www.futbolred.com/colombianos-en-el-exterior/luis-diaz-marca-dos-goles-en-porto-vs-moreirense-es-goleador-de-primeira-liga-de-portugal-2021-2022-144693 «Luis Díaz vuela en Porto: doblete y goleador de la Liga de Portugal»]. Fútbol Red.</ref>. 28 лістапада паўднёваамэрыканец забіў свой дзясяты гол, дапамогчы здабыць перамогу над «Віторыяй» зь лікам 2:1. У выніку футбаліст быў названы гульцом месяца і нападнікам месяца як у кастрычніку, гэтак і ў лістападзе<ref>[https://web.archive.org/web/20220109002820/https://www.record.pt/futebol/futebol-nacional/liga-bwin/fc-porto/detalhe/luis-diaz-e-o-jogador-do-mes-da-liga-bwin «Luis Díaz é o Jogador do Mês da Liga Bwin»]. Record.</ref>. 19 сьнежня Дыяс быў прызнаны нападнікам месяца другі раз запар, бо гулец улучыў чатыры галы і зарабіў тры галявыя перадачы<ref>[https://www.record.pt/futebol/futebol-nacional/liga-bwin/fc-porto/detalhe/luis-diaz-recebe-distincao-de-melhor-avancado-do-mes-de-dezembro-da-liga «Luis Díaz recebe distinção de melhor avançado do mês de dezembro da Liga»]{{Недаступная спасылка|date=April 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}. Record.</ref>. Такія выступы былі заўважаныя іншымі клюбамі. 30 студзеня 2022 году калюмбіец склаў пяцігадовы кантракт з ангельскім «[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпулам]]»<ref> [https://www.liverpoolfc.com/news/liverpool-complete-luis-diaz-transfer-fc-porto «Liverpool complete Luis Diaz transfer from FC Porto»]. Liverpool F.C.</ref>. Да пераходу былі чуткі аб цікавасьці да нападніка «[[Тотэнгэм Готспур|Тотэнгэму Готспур]]». Гулец дэбютаваў 6 лютага, выйшаўшы на замену на 58-й хвіліне ў матчы чацьвертага раўнду [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубка Ангельшчыны]] супраць «[[Кардыф Сіці]]». Нападнік асыставаў [[Такумі Мінаміна]], а лівэрпульцы здабылі перамогу зь лікам 3:1<ref>[https://www.bbc.com/sport/football/60187991 «Liverpool ease past Cardiff in FA Cup»]. BBC Sport.</ref>. На пачатку [[Прэм’ер-Ліга 2022—2023 гадоў|сэзону 2022—2023 гадоў]] гулец за кароткі час забіў чатыры галы і аддаў тры галявыя перадачы, у тым ліку зрабіў галявы дубль у матчы супраць «[[Борнмут (футбольны клюб)|Борнмуту]]», які скончыўся зь лікам 9:0<ref>[https://www.bbc.co.uk/sport/football/62614438 «Liverpool 9–0 Bournemouth: Diaz, Elliott, Alexander-Arnold, Firmino, Van Dijk all score»]. BBC Sport.</ref>. З [[Прэм’ер-Ліга 2023—2024 гадоў|сэзону 2023—2024 гадоў]] Дыяс зьмяніў нумар з 23 на 7<ref>[https://www.liverpoolfc.com/news/luis-diaz-wear-no7-jersey-2023-24 «Luis Diaz to wear No.7 jersey for 2023–24»]. Liverpool F.C.</ref>. === Міжнародная === Дэбютаваў на міжнародным узроўні 11 верасьня, замяніўшы [[Хуан Куадрада|Хуана Куадрада]] ў матчы супраць [[Зборная Аргентыны па футболе|зборнай Аргентыны]]<ref>[http://www.nuestrosdeportes.com/f%C3%BAtbol/selecci%C3%B3n/1940-con-el-debut-de-benedetti-y-luis-d%C3%ADaz,-colombia-empat%C3%B3-con-argentina.html «Con el debut de Benedetti y Luis Díaz, Colombia empató con Argentina»]. Nuestros Deportes.</ref>. Свой першы гол у складзе нацыянальнай [[Зборная Калюмбіі па футболе|зборнай Калюмбіі]] здабыў 26 сакавіка 2019 году, ураўнаўшы лік у таварыскім матчы ў матчы супраць [[Зборная Рэспублікі Карэя па футболе|зборнай Рэспублікі Карэі]], але азіяцкага каманда здабыла перамогу зь лікам 2:1<ref>[https://en.yna.co.kr/view/AEN20190326010900315 «S. Korea beat Colombia behind Son Heung-min’s long-awaited goal»]. Yonhap News Agency.</ref>. На свой першы вялікі турнір трапіў дзякуючы трэнэру Карлушу Кейрушу, які ўлучыў гульца ў сьпіс 23 чалавек на [[Кубак Амэрыкі па футболе 2019 году|Кубак Амэрыкі 2019 году]] ў Бразыліі<ref>[https://www.foxsports.com/soccer/story/james-and-falcao-head-colombia-s-copa-america-squad-053119 «James and Falcao head Colombia’s Copa America squad»]. Fox Sports.</ref>. == Дасягненьні == '''«Атлетыка Хуніяр»''': * [[Чэмпіянат Калюмбіі па футболе|Чэмпіён Калюмбіі]]: 2018(ф), 2019(а) * Уладальнік [[Кубак Калюмбіі па футболе|Кубка Калюмбіі]]: 2017 * Уладальнік [[Супэркубак Калюмбіі па футболе|Супэркубка Калюмбіі]]: 2019 '''«Порту»''': * [[Чэмпіянат Партугаліі па футболе|Чэмпіён Партугаліі]]: 2020, 2022 * Уладальнік [[Кубак Партугаліі па футболе|Кубка Партугаліі]]: 2020 * Уладальнік [[Супэркубак Партугаліі па футболе|Супэркубка Партугаліі]]: 2020 '''«Лівэрпул»''': * [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе|Чэмпіён Ангельшчыны]]: 2025 * Уладальнік [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубка Ангельшчыны]]: 2022 * Уладальнік [[Кубак футбольнай лігі Ангельшчыны|Кубка футбольнай лігі]]: 2022, 2024 * Уладальнік [[Супэркубак Ангельшчыны па футболе|Супэркубка Ангельшчыны]]: 2022 == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Transfermarkt}} * {{Soccerway}} * {{Worldfootball}} {{Склад ФК Лівэрпул}} {{Навігацыйная група |назоў = Дыяс у складзе [[Зборная Калюмбіі па футболе|зборнай Калюмбіі]] на [[Кубак Амэрыкі па футболе|Кубках Амэрыкі]] |Калюмбія на КА-2019 |Калюмбія на КА-2021 |Калюмбія на КА-2024 }} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Дыяс, Люіс}} [[Катэгорыя:Калюмбійскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Калюмбіі]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Баранкільля»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Атлетыка Хуніёр» Баранкільля]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Порту»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Лівэрпул»]] 430s4gwv591w6n3ccf6x35xg5ipvjw6 Лямін Ямаль 0 285594 2620191 2615486 2025-06-15T19:46:17Z Dymitr 10914 /* Дасягненьні */ абнаўленьне зьвестак 2620191 wikitext text/x-wiki {{Гішпанскае імя|Насраўі|Эбана}} {{Футбаліст | клюб = [[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] | нумар = 27 | гады = 2023— | клюбы = [[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] | гульні(галы) = 50 (10) | нац гады = 2023— | нац зборная = {{Футбол Гішпанія|няма}} | нац гульні(галы) = 17 (3) | абнаўленьне(клюб) = 3 лістапада 2024 | абнаўленьне(зборная) = 12 кастрычніка 2024 }} '''Лямін Ямаль Насраўі Эбана''' ({{мова-es|Lamine Yamal Nasraoui Ebana}}; {{Н}} 13 ліпеня 2007 году) — гішпанскі футбаліст, правы ўінгер клюбу «[[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]]» і нацыянальнай [[зборная Гішпаніі па футболе|зборнай Гішпаніі]]. Зважаецца адным з найлепшых маладых талентаў у сьвеце<ref>[https://web.archive.org/web/20240111223729/https://www.goal.com/en/lists/watch-lamine-yamal-history-16-year-old-barcelona-sensation-supercopa-goalscoring-record-osasuna/bltd41eed3f97af8ab6 «Watch: Lamine Yamal making more history! 16-year-old Barcelona sensation breaks Supercopa goalscoring record after late strike against Osasuna»]. Goal.</ref><ref>[https://www.givemesport.com/best-young-players-in-world-football-soccer-ranked/ «The 25 best young players in world football right now ranked in order»]. Give Me Sport.</ref><ref>[https://www.bbc.co.uk/sport/football/articles/cx82xyynw17o «'A superstar is born' — Yamal’s history making moment of 'genius'»]. BBC Sport.</ref>. Мае мараканскае і экватарыяльнагвінэйскае паходжаньне. == Кар’ера == === Клюбная === Ямаль у веку шасьці гадоў трапіў у акадэмію «[[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёны]]», вядомую як [[Ля-Масія]], пасьля прагляду. Ужо хутка ён пачаў зважаецца як адзін з найгалоўных талентаў акадэміі<ref>[https://web.archive.org/web/20220909141431/https://www.marca.com/en/football/barcelona/2019/12/28/5e072c5722601dbe358b45a6.html « «Lamine Yamal shows shades of Messi»]. Marca</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20220905220002/https://as.com/futbol/primera/la-masia-alumbra-a-su-nuevo-ansu-n/ «La Masía alumbra a su 'nuevo Ansu'»]. Diario AS</ref><ref name="mundodeportivo">[https://web.archive.org/web/20220909141437/https://www.mundodeportivo.com/futbol/fc-barcelona/20220831/1001859973/julian-araujo-tapado-lateral-derecho.html «Julián Araujo, un 'tapado' para el lateral derecho»]. Mundo Deportivo.</ref>, то бок гулец трапіў у каманду да 19 гадоў ужо ў сэзоне 2022—2023 гадоў<ref name="mundodeportivo"/>. Улетку 2022 году Ямаль поруч зь іншымі маладымі выхаванцамі быў запрошаны [[Чаві]] ў падрыхтоўчы лягер першай каманды<ref>[https://web.archive.org/web/20220906214946/https://www.marca.com/futbol/barcelona/2022/09/05/6315a6aa268e3ead0d8b4588.html «Lamine Yamal, el niño de 15 años que ya entrena con el Barcelona: descubre al "mini Messi" de La Masía»]. Marca</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20220909141433/https://sportbild.bild.de/fussball/la-liga/primera-division/fc-barcelona-wird-lamine-yamal-15-der-naechste-lionel-messi-81228506.sport.html «FC Barcelona: Wird Lamine Yamal (15) der nächste Lionel Messi?»]. Sport Bild</ref>. Паводле зьвестак, маладзён уразіў галоўнага трэнэра<ref>[https://web.archive.org/web/20220905140033/https://ge.globo.com/futebol/futebol-internacional/noticia/2022/09/05/promessa-de-15-anos-encanta-xavi-e-treina-com-elenco-do-barcelona.ghtml «Promessa de 15 anos encanta Xavi e treina com elenco do Barcelona»]. Globo Esporte</ref>. Футбаліст дэбютаваў у асноўнай камандзе «Барсэлёны» 29 красавіка 2023 году, замяніўшы [[Паблё Мартын Паэс Гавіра|Гаві]] на 83-й хвіліне пераможнага матчы [[Ля Ліга|Ля Лігі]] супраць «[[Рэал Бэтыс Сэвільля|Бэтысу]]». За некалькі хвілін маладзён зрабіў адзін стрэл у браму былога галкіпэра «Барсэлёны» [[Кляўдыё Брава]] і стаў ня толькі пятым наймаладзейшым гульцом у гісторыі Ля Лігі, згуляўшы матчы ў веку 15 гадоў, 9 месяцаў і 16 дзён<ref>[https://web.archive.org/web/20240215235918/https://www.90min.com/posts/youngest-players-in-history-la-liga «Youngest players in the history of La Liga»]. 90min.</ref>, але таксама наймаладзейшым гульцом першай каманды «Барсэлёны» пасьля 15-гадовага [[Арманда Сажы]], які ўсталяваў рэкорд яшчэ ў 1922 годзе<ref>[https://web.archive.org/web/20230510022802/https://www.forbes.com/sites/tomsanderson/2023/04/29/15-year-old-prodigy-lamine-yamal-smashes-fc-barcelona-youngest-appearance-maker-record/ «15-Year-Old FC Barcelona Prodigy Lamine Yamal Smashes Youngest Appearance Maker Record»]. Forbes.</ref>. Свой першы матч ад пачатку Ямаль згуляў у складзе клюбу 20 жніўня 2023 году, калі каталёнцы прымалі «[[Кадыс (футбольны клюб)|Кадыс]]»<ref>[https://web.archive.org/web/20230822070123/https://www.fcbarcelona.com/en/football/first-team/news/3644506/lamine-yamal-youngest-fc-barcelona-starter-ever «Lamine Yamal, youngest FC Barcelona starter ever»]. FC Barcelona.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20231010190438/https://edition.cnn.com/2023/08/21/sport/lamine-yamal-youngest-starter-barcelona-spt-intl/index.html «Lamine Yamal becomes youngest La Liga starter in 21st century in Barcelona’s 2-0 win against Cádiz»]. CNN.</ref>. У свой наступны матч гулец быў абраны футбалістам матчу, пасьля таго як дапамог Гаві і [[Робэрт Левандоўскі|Робэрту Левандоўскаму]] ўлучыць мячы ў браму «[[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэалу]]»<ref>[https://web.archive.org/web/20230902073111/https://www.fcbarcelona.com/en/football/first-team/news/3655925/villarreal-3-4-fc-barcelona-rollercoaster-ride-to-victory «Villarreal 3–4 FC Barcelona: Rollercoaster ride to victory»]. FC Barcelona.</ref>. Напружаны матч скончыўся зь лікам 4:3 на карысьць барсэлёнцаў. 19 верасьня гулец запачаткаваў выступы ў [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лізе чэмпіёнаў]], зьявіўшыся ў матчы супраць «[[Антвэрпэн (футбольны клюб)|Антвэрпэну]]»<ref>[https://web.archive.org/web/20230928115651/https://www.uefa.com/uefachampionsleague/news/0253-0d042a009474-d3a14de143a9-1000--youngest-champions-league-players-moukoko-yamal-babayaro-che/ «Youngest Champions League players: Moukoko, Yamal, Babayaro, Cherki, Halilović, Tielemans»]. UEFA.</ref>. 2 кастрычніка Ямаль склаў новую працоўную дамову, а кошт ягонага выкупу павялічыўся да 1 мільярда эўра<ref>[https://web.archive.org/web/20231004153504/https://www.fcbarcelona.com/en/football/barca-b/news/3714997/lamine-yamal-extends-contract-to-2026 «Lamine Yamal extends contract to 2026»]. FC Barcelona.</ref>. Праз амаль тыдзень гішпанец адзначыўся голам у браму «[[Гранада (футбольны клюб)|Гранады]]». У 16 гадоў Лямін пераўзвысіў некалькі рэкордаў цягам сэзону, згуляўшы 50 матчаў ва ўсіх спаборніцтвах<ref>[https://www.fcbarcelona.com/en/football/first-team/news/4032517/all-lamine-yamals-records «All Lamine Yamal’s records»]. FC Barcelona.</ref>. === Міжнародная === Ямаль прыцягваўся да матчаў зборных Гішпаніі розных узростаў. У 2023 годзе ён быў адным з ключавых гульцоў у складзе зборнай Гішпаніі да 17 гадоў на чэмпіянаце Эўропы сярод юнакоў. Футбаліст забіў чатыры галы на турніры, але зборная была выбітая французамі ў паўфінале першынства. 1 верасьня 2023 году, то бок у веку 16 гадоў і 50 дзён, Лямін атрымаў свой першы міжнародны выклік у нацыянальную [[Зборная Гішпаніі па футболе|зборную Гішпаніі]] на адборачныя матчы [[чэмпіянат Эўропы па футболе 2024 году|чэмпіянату Эўропы 2024 году]] супраць [[Зборная Грузіі па футболе|зборных Грузіі]] і [[Зборная Кіпру па футболе|Кіпру]]<ref>[https://rfef.es/es/noticias/oficial-lista-de-convocados-para-los-partidos-contra-georgia-y-chipre «Lista de convocados para los partidos contra Georgia y Chipre»]. Royal Spanish Football Federation.</ref>. 8 верасьня гулец дэбютаваў у кашулі нацыянальнай зборнай, адзначыўшыся ўлучыным голам на 74-й хвіліне матчу ў браму зборнай Грузіі<ref>[https://www.espn.com.au/football/story/_/id/38353315/barcelonas-lamine-yamal-becomes-youngest-player-spain «Spain teen Yamal scores, breaks record on debut»]. ESPN.</ref>. 7 чэрвеня 2024 году ён быў абраны ў склад зборнай на сам турнір<ref>[https://rfef.es/en/noticias/final-spain-squad-for-the-euro-2024-finals «Final Spain squad for the Euro 2024 finals»]. Royal Spanish Football Federation.</ref>. 15 чэрвеня гулец дэбютаваў на чэмпіянаце Эўропы ў матчы супраць [[Зборная Харватыі па футболе|зборнай Харватыі]], стаўшы наймаладзейшым гульцом у веку 16 гадоў і 338 дзён, пабіўшы папярэдні рэкорд паляка [[Кацпэр Казлоўскі (футбаліст)|Кацпэра Казлоўскага]]<ref>[https://sport.optus.com.au/news/uefa-euro-2024/os75853/lamine-yamal-breaks-record-youngest-euro-player «Prodigy Lamine Yamal breaks record as youngest ever UEFA Euro player»]. Optus Sport.</ref>. == Дасягненьні == '''«Барсэлёна»''': * [[Чэмпіянат Гішпаніі па футболе|Чэмпіён Гішпаніі]]: 2023, 2025 * Уладальнік [[Кубак Гішпаніі па футболе|Кубка Гішпаніі]]: 2025 * Уладальнік [[Супэркубак Гішпаніі па футболе|Супэркубка Гішпаніі]]: 2025 '''Гішпанія''': * [[Чэмпіянат Эўропы па футболе|Чэмпіён Эўропы]]: 2024 == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Transfermarkt}} * {{Soccerway}} * {{Worldfootball}} {{Склад ФК Барсэлёна}} {{Гішпанія на ЧЭ-2024}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Ямаль, Лямін}} [[Катэгорыя:Гішпанскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Гішпаніі]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Барсэлёна»]] ky16gmkl9m853rxt3fiueez5b5yipfb Дані Ольма 0 285604 2620192 2615487 2025-06-15T19:47:09Z Dymitr 10914 /* Дасягненьні */ абнаўленьне зьвестак 2620192 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст | клюб = [[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] | нумар = 20 | гады = 2014—2015<br/>2015—2020<br/>2020—2024<br/>2024— | клюбы = [[Дынама Заграб|Дынама-2 Заграб]]<br/>[[Дынама Заграб]]<br/>[[РБ Ляйпцыг (футбольны клюб)|РБ Ляйпцыг]]<br/>[[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] | гульні(галы) = 15 (1)<br/>80 (20)<br/>107 (17)<br/>7 (5) | нац гады = 2019— | нац зборная = {{Футбол Гішпанія|няма}} | нац гульні(галы) = 41 (11) | абнаўленьне(клюб) = 23 лістапада 2024 | абнаўленьне(зборная) = 15 лістапада 2024 }} '''Даніе́ль О́льма Карваха́ль''' ({{мова-es|Daniel Olmo Carvajal}}; {{Н}} 7 траўня 1998 году) — гішпанскі футбаліст, нападнік клюбу «[[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]]» і нацыянальнай [[зборная Гішпаніі па футболе|зборнай Гішпаніі]]. Таксама можа згуляць атакуючага паўабаронцу ды заняць месца на левым флянзе нападу<ref>[https://web.archive.org/web/20190623135533/https://www.mirror.co.uk/sport/football/news/five-spain-stars-euro-under-16611149 «Five Spain stars to keep an eye on as European Under-21 Championship continues»]. Daily Mirror.</ref>. == Кар’ера == === Клюбная === Як ураджэнец [[Каталёнія|Каталёніі]], Ольма спачатку далучыўся да акадэміі «[[Эспанёл Барсэлёна|Эспанёлу]]», але праз год перайшоў у [[Ля-Масія|Ля-Масію]], якая ёсьць акадэміяй «[[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёны]]». 31 ліпеня 2014 году ў веку 16 гадоў гулец нечакана далучыўся да харвацкага «[[Дынама Заграб|Дынама]]»<ref>[https://web.archive.org/web/20191220210826/https://www.croatiaweek.com/dinamo-zagreb-sign-talented-spain-barcelona-youth-captain/ «Dinamo Zagreb Sign Talented Spain & Barcelona Youth Captain»]. Croatia Week.</ref>. Дэбютаваў у прафэсійным футболе 7 лютага 2015 году ў матчы супраць сталічнай «[[Лякаматыва Заграб|Лякаматывы]]»<ref>[https://web.archive.org/web/20150223012716/http://gnkdinamo.hr/hr/novosti/vijesti/modra-buducnost-sjajni-mladici-koji-nezaustavljivo-dolaze.html «Modra budućnost: Sjajni mladići koji nezaustavljivo dolaze»]. GNK Dinamo.</ref>. Свой першы гол забіў у матчы [[Кубак Харватыі па футболе|Кубка Харватыі]] 22 верасьня. Нападнік быў крыўдзіцелем «Оштрца»<ref>[https://web.archive.org/web/20221007174248/https://www.eldesmarque.com/futbol/84188-darder-se-estrena-en-francia-y-soriano-ya-manda-en-austria?amp=1 «Darder se estrena en Francia y Soriano ya manda en Austria»]. El Desmarque.</ref>. 26 жніўня 2016 году Ольма склаў з клюбам чатырохгадовы кантракт<ref>[https://web.archive.org/web/20160825111709/http://gnkdinamo.hr/HR/Novosti/Clanak/olmo-dao-povjerenje-dinamu-na-iduce-cetiri-godine «Olmo dao povjerenje Dinamu na iduće četiri godine»]. GNK Dinamo.</ref>. Сталае месца ў першай камандзе гішпанец здабыў толькі з [[Чэмпіянат Харватыі па футболе 2017—2018 гадоў|сэзону 2017—2018 гадоў]], а ўжо ў наступным сэзоне Ольма быў абраны найлепшым футбалістам [[Чэмпіянат Харватыі па футболе|чэмпіянату Харватыі]]<ref>[https://web.archive.org/web/20190604130723/https://www.marca.com/en/football/international-football/2019/06/03/5cf52315268e3e690f8b45ee.html «Spaniard Dani Olmo is named player of the season in Croatia»]. Marca.</ref>. [[Файл:2022-07-30 Fußball, Männer, DFL-Supercup, RB Leipzig - FC Bayern München 1DX 3277 by Stepro.jpg|значак|зьлева|Ольма ў кашулі «[[РБ Ляйпцыг (футбольны клюб)|РБ Ляйпцыгу]]» ў матчы [[Супэркубак Нямеччыны па футболе|Супэркубка Нямеччыны]] ў 2022 годзе.]] 25 студзеня 2020 году Ольма прыяднаўся да клюбу Бундэсьлігі «[[РБ Ляйпцыг (футбольны клюб)|РБ Ляйпцыгу]]», падпісаўшы чатырохгадовы кантракт<ref>[https://web.archive.org/web/20210206232533/https://www.dierotenbullen.com/de/aktuelles/neuigkeiten/Saison_2019_20/Neuzugang-Dani-Olmo.html «Dani Olmo verstärkt RB Leipzig!»]. RB Leipzig.</ref>. Ужо праз тыдзень гулец запачаткаваў выступы на нямецкай зямлі ў нічыйным матчы супраць мёнхэглядбаскай «[[Барусія Мёнхэнглядбах|Барусіі]]», зьявіўшыся на 69-й хвіліне сустрэчы. 9 лютага футбаліст выйшаў у першай адзінаццатцы ў матчы супраць «[[Баварыя Мюнхэн|Баварыі]]», але быў заменены на 69-й хвіліне. Свае першыя два галы ўлучыў у браму «[[Гофэнгайм (футбольны клюб)|Гофэнгайму]]», а матчы гэтак і скончыўся зь лікам 2:0<ref>[https://web.archive.org/web/20200612213748/https://gol.dnevnik.hr/clanak/rubrika/nogomet/olmo-zabio-dva-gola-u-dvije-minute---609055.html «Olmo poludio! U dvije minute strpao dva lijepa gola za pobjedu Leipziga»]. Gol.hr.</ref>. 12 жніўня 2023 году Ольма ўчыніў хет-трык у [[Супэркубак Нямеччыны па футболе|Супэркубку Нямеччыны]], забіўшы адзіныя галы ў матчы ў браму «Баварыі»<ref>[https://web.archive.org/web/20230818201925/https://www.bbc.com/sport/live/football/66489164 «German Super Cup: Kane brought off bench but Bayern beaten by Leipzig»]. BBC Sport.</ref>. 9 жніўня 2024 году Ольма вярнуўся ў клюб сваёй моладзевай кар’еры «Барсэлёну», склаўшы шасьцігадовую працоўную дамову на суму каля 60 мільёнаў эўра<ref>[https://www.fcbarcelona.com/en/football/first-team/news/4078339/fc-barcelona-sign-dani-olmo «FC Barcelona sign Dani Olmo»]. FC Barcelona.</ref><ref>[https://www.nytimes.com/athletic/5620891/2024/08/06/barcelona-dani-olmo-transfer/ «Barcelona agree deal in principle to sign Dani Olmo from RB Leipzig»]. The Athletic.</ref>. === Міжнародная === Ольма атрымаў свой першы выклік у нацыянальную [[Зборная Гішпаніі па футболе|зборную Гішпаніі]] ў лістападзе 2019 году на адборачныя матчы да [[Чэмпіянат Эўропы па футболе 2020 году|чэмпіянату Эўропы 2020 году]] супраць [[Зборная Мальты па футболе|зборных Мальты]] і [[Зборная Румыніі па футболе|Румыніі]], пасьля таго як Гішпанія ўжо кваліфікавалася на турнір. Гулец дэбютаваў 15 лістапада, выйшаўшы на замену замест [[Альвара Марата|Альвара Мараты]] на 66-й хвіліне і забіў праз тры хвіліны ў хатняй пераможнай гульні супраць зборнай Мальты, якая скончылася зь лікам 7:0<ref>[https://web.archive.org/web/20191117220315/https://www.bbc.com/sport/football/50440510 «Santi Cazorla scores first Spain goal in four years in win over Malta»]. BBC Sport.</ref>. Другі дэбютант [[Паў Торэс]] таксама ўлучыў мяч у браму астраўлянаў, што зрабілася першым выпадкам за 30 гадоў, калі два гішпанцы забілі ў сваіх першых матчах у складзе зборнай<ref>[https://web.archive.org/web/20191220171425/https://en.as.com/en/2019/11/15/football/1573854279_669899.html «Dani Olmo and Pau Torres make history in Spain stroll»]. Diario AS.</ref>. == Дасягненьні == '''«Дынама»''': * [[Чэмпіянат Харватыі па футболе|Чэмпіён Харватыі]]: 2015, 2016, 2018, 2019, 2020 * Уладальнік [[Кубак Харватыі па футболе|Кубка Харватыі]]: 2015, 2016, 2018 * Уладальнік [[Супэркубак Харватыі па футболе|Супэркубка Харватыі]]: 2019 '''«РБ Ляйпцыг»''': * Уладальнік [[Кубак Нямеччыны па футболе|Кубка Нямеччыны]]: 2022, 2023 * Уладальнік [[Супэркубак Нямеччыны па футболе|Супэркубка Нямеччыны]]: 2023 '''«Барсэлёна»''': * [[Чэмпіянат Гішпаніі па футболе|Чэмпіён Гішпаніі]]: 2025 * Уладальнік [[Кубак Гішпаніі па футболе|Кубка Гішпаніі]]: 2025 * Уладальнік [[Супэркубак Гішпаніі па футболе|Супэркубка Гішпаніі]]: 2025 '''Гішпанія''': * [[Чэмпіянат Эўропы па футболе|Чэмпіён Эўропы]]: 2024 * Пераможца [[Ліга нацыяў УЭФА|Лігі нацыяў]]: 2023 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Transfermarkt}} * {{Soccerway}} * {{Worldfootball}} {{Склад ФК Барсэлёна}} {{Навігацыйная група |назоў = Ольма ў складзе [[Зборная Гішпаніі па футболе|зборнай Гішпаніі]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Чэмпіянат Эўропы па футболе|Эўропы]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Гішпанія}}; |Гішпанія на ЧЭ-2020 |Гішпанія на ЧС-2022 |Гішпанія на ЧЭ-2024 }} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Ольма, Дані}} [[Катэгорыя:Гішпанскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Гішпаніі]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Дынама» Заграб]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «РБ Ляйпцыг»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Барсэлёна»]] b84wwlu4tutes0bmvflyyto1pjl51ew Пэдры 0 285629 2620187 2615482 2025-06-15T19:44:18Z Dymitr 10914 /* Дасягненьні */ абнаўленьне зьвестак 2620187 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст | клюб = [[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] | нумар = 8 | гады = 2019—2020<br/>2020— | клюбы = [[Ляс-Пальмас (футбольны клюб)|Ляс-Пальмас]]<br/>[[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] | гульні(галы) = 36 (4)<br/>113 (19) | нац гады = 2021— | нац зборная = {{Футбол Гішпанія|няма}} | нац гульні(галы) = 30 (2) | абнаўленьне(клюб) = 23 лістапада 2024 | абнаўленьне(зборная) = 18 лістапада 2024 }} '''Пэдра Гансалес Лёпэс''' ({{мова-es|Pedro González López}}), таксама вядомы як '''Пэдры''' ({{мова-es|Pedri|скарочана}}; {{Н}} 25 лістапада 2002 году) — гішпанскі футбаліст, цэнтральны паўабаронца клюбу «[[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]]» і нацыянальнай [[зборная Гішпаніі па футболе|зборнай Гішпаніі]]. == Кар’ера == === Клюбная === Пэдры далучыўся да акадэміі «[[Ляс-Пальмас (футбольны клюб)|Ляс-Пальмасу]]» ў 2018 годзе. 15 ліпеня 2019 году гулец, маючы ўсяго 16 гадоў, склаў першую прафэсійную чатырохгадовую дамову з клюбам, пасьля чаго трэнэр [[Пэпэ Мэль]] перавёў яго яго ў першую каманду<ref>[https://www.udlaspalmas.es/noticias/noticia/el-juvenil-pedri-firma-contrato-profesional-con-la-ud-las-palmas «El juvenil Pedri firma contrato profesional con la UD Las Palmas»]. UD Las Palmas.</ref>. Запачаткаваў кар’еру на прафэсійным узроўні 18 жніўня 2019 году ў веку ўсяго 16 гадоў, зьявіўшыся ў стартавым складзе ў матчы супраць «[[Уэска (футбольны клюб)|Уэскі]]» розыгрышу другога дывізіёну<ref>[https://www.marca.com/futbol/segunda-division/cronica/2019/08/18/5d5970d7ca4741ba178b45e9.html «El Huesca se lleva el triunfo gracias a un gol de Álex Gallar en la segunda parte»]. Marca.</ref>. Свой першы гол забіў 19 верасьня, дзякуючы чаму астраўны клюб здабыў хатнюю перамогу над хіхонскім «[[Спортынг Хіхон|Спортынгам]]», стаўшы наймаладзейшым галеадорам у гісторыі «Ляс-Пальмасу»<ref>[https://as.com/futbol/2019/09/20/segunda/1568930488_444391.html «Pedri es una estrella: golazo y primera victoria de Las Palmas»]. Diario AS.</ref><ref>[https://www.fcbarcelona.com/en/news/1744265/10-things-about-pedri «10 things about Pedri»]. FC Barcelona.</ref>. Яшчэ ў верасьні 2019 году «[[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]]» парупілася над тым, каб гулец паводле дамовы прыяднаўся да ейнага складу налета. Футбаліст узгадніў умовы з каталёнскай камандай, якая выдаткавала на падпісаньне маладога талента 5 мільёнаў эўра з рознымі бонусамі<ref>[https://www.fcbarcelona.cat/ca/noticies/1335629/barca-i-las-palmas-arriben-a-un-acord-per-al-traspas-de-pedri «Barça i Las Palmas arriben a un acord per al traspàs de Pedri»]. FC Barcelona.</ref>. У кашулі сіне-гранатавых Пэдры дэбютаваў 27 верасьня, замяніўшы [[Філіпэ Каўтыньню]] ў хатнім матчы [[Ля Ліга|Ля Лігі]] супраць «[[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэалу]]»<ref>[https://www.marca.com/en/football/barcelona/barcelona-vs-villarreal/cronica/2020/09/27/5f70fbd846163f1e618b45a3.html «Ansu Fati takes charge at Barcelona»]. Marca.</ref>. 7 лістапада гулец адзначыўся першым голам у новай дружыне, а таксама вызначыўся галявой перадачай на [[Сэржы Рабэрта]]<ref>[https://www.marca.com/futbol/primera-division/barcelona-vs-betis/cronica/2020/11/07/5fa6aca8ca4741ab628b45aa.html «Todo es más fácil con Messi»]. Marca</ref>. 14 красавіка 2022 году Пэдры атрымаў траўму падкаленнай сухажылы падчас другога чвэрцьфінальнага матчу «Барсэлёны» супраць нямецкана «[[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахту]]» ў [[Ліга Эўропы УЭФА|Лізе Эўропы]]. Як пасьля стала вядома, Пэдры мусіць прапусьць рэшту сэзону. 28 студзеня 2023 году ў матчы супраць «[[Жырона (футбольны клюб)|Жыроны]]» Пэдры згуляў соты матч у кашулі каталёнскага клюбу. === Міжнародная === У сакавіку 2021 году Пэдры быў запрошаны у нацыянальную [[Зборная Гішпаніі па футболе|зборную Гішпаніі]] перад матчамі групавога этапу кваліфікацыі [[Чэмпіянат сьвету па футболе 2022 году|чэмпіянату сьвету 2022 году]]<ref>[https://www.football-espana.net/2021/03/14/barcelona-star-pedri-set-for-debut-spain-senior-call-up «Barcelona star Pedri set for debut Spain senior call up»]. Football España.</ref>. Да гэтага футбаліст абараняў гонар краіны толькі ў моладзевых і юнацкіх камандах. Запачаткаваў выступы ў складзе нацыянальнай каманды 25 сакавіка ў матчы супраць [[Зборная Грэцыі па футболе|зборнай Грэцыі]]. == Дасягненьні == '''«Барсэлёна»''': * [[Чэмпіянат Гішпаніі па футболе|Чэмпіён Гішпаніі]]: 2023, 2025 * Уладальнік [[Кубак Гішпаніі па футболе|Кубка Гішпаніі]]: 2021, 2025 * Уладальнік [[Супэркубак Гішпаніі па футболе|Супэркубка Гішпаніі]]: 2023, 2025 '''Гішпанія''': * [[Чэмпіянат Эўропы па футболе|Чэмпіён Эўропы]]: 2024 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Transfermarkt}} * {{Soccerway}} * {{Worldfootball}} {{Склад ФК Барсэлёна}} {{Навігацыйная група |назоў = Пэдры ў складзе [[Зборная Гішпаніі па футболе|зборнай Гішпаніі]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Чэмпіянат Эўропы па футболе|Эўропы]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Гішпанія}}; |Гішпанія на ЧЭ-2020 |Гішпанія на ЧС-2022 |Гішпанія на ЧЭ-2024 }} [[Катэгорыя:Гішпанскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Гішпаніі]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Ляс-Пальмас»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Барсэлёна»]] 9bgukh4pbi350j38nbvt3k82ndmmyzz Алексіс Мак Алістэр 0 285716 2620140 2620118 2025-06-15T12:53:47Z Dymitr 10914 /* Дасягненьні */ артаграфія 2620140 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст}} '''Алексіс Мак Алістэр''' ({{мова-es|Alexis Mac Allister}}; {{Н}} 24 сьнежня 1998 году) — аргентынскі футбаліст, паўабаронца ангельскага клюбу «[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]» і нацыянальнай [[зборная Аргентыны па футболе|зборнай Аргентыны]]. Мае шатляндзка-ірляндзкае паходжаньне. == Кар’ера == === Клюбная === Як і ягоныя браты, [[Франсіс Мак Алістэр|Франсіс]] і [[Кевін Мак Алістэр|Кевін]], гулец пачынаў займацца футболам у клюбе «Соцыял Парк», пасьля чаго далучыўся да акадэміі клюбу «[[Архэнтынас Хуніёрс Буэнас-Айрэс|Архэнтынас Хуніёрс]]». Упершыню згуляў за першую каманду клюбу 30 кастрычніка 2016 году ў матчы другога дывізіёну аргентынскага чэмпіянату. 25 лістапада 2017 году поруч з сваімі братамі згуляў у матчы супраць «[[Сан-Лярэнса Буэнас-Айрэс|Сан-Лярэнса]]»<ref>[https://www.ole.com.ar/futbol-primera/superliga-argentina-san-lorenzo-argentinos-hermanos-mac-allister-francis-alexis-kevin-cancha_0_SkGfxFwlz.html «Los (tres) hermanos sean unidos…»]. Diario Olé.</ref>. Алексіс і Франсіс зьявіліся ў стартавым складзе, а Кевін прыяднаўся да іх на полі праз замену. Свой першы гол паўабаронца забіў 5 сакавіка 2018 году ў матчы супраць «[[Бока Хуніёрс Буэнас-Айрэс|Бокі Хуніёрс]]»<ref>[https://www.clarin.com/deportes/futbol/argentinos-juniors-boca-superliga-horario-tv-formaciones_0_B1AhHyj_z.html «Boca tuvo una noche muy mala y cayó con un sólido Argentinos»]. Clarín</ref>. 24 студзеня 2019 году Мак Алістэр падпісаў кантракт з клюбам [[Прэм’ер-Ліга|Прэм’ер-лігі]] «[[Брайтан энд Гоўв Альбіён]]ам» тэрмінам на на чатыры з паловай гады. У рамках пагадненьня Мак Алістэр быў аддадзены ў арэнду ў «Архэнтынас Хуніёрс», каб уласна дагуляць сэзон<ref>[https://www.brightonandhovealbion.com/news/2019/january/albion-sign-argentinian-midfielder/ «Albion sign Argentinian midfielder»]. Brighton & Hove Albion F.C.</ref>. Пасьля гэтага застаўся яшчэ амаль на сэзон у Аргентыне, бо быў запазычаны «Бокай Хуніёрс»<ref>[https://www.brightonandhovealbion.com/news/2019/june/midfielder-completes-loan-move/ «Midfielder completes loan move»]. Brighton & Hove Albion F.C.</ref><ref>[https://www.theargus.co.uk/sport/17716473.huge-challenge-awaits-alexis-mac-allister-at-boca-juniors/ «Huge challenge awaits Alexis Mac Allister at Boca Juniors»]. The Argus.</ref>. У сваім жа дэбютным матчы, які прыпаў на [[Кубак Лібэртадорэс]], гулец адзначыўся голам, пацэліўшы мяч у браму бразыльскага клюбу «[[Атлетыку Паранаэнсі Курытыба|Атлетыку Паранаэнсі]]». У жніўні Мак Алістэр згуляў свой першы матч за клюб у чэмпіянаце, зьявіўшыся ў сустрэчы з «[[Патраната Парана|Патраната]]». [[Файл:Alexis Mac Allister 2022.jpg|значак|зьлева|Мак Алістэр у складзе «[[Брайтан энд Гоўв Альбіён]]у» ў 2022 годзе.]] Мак Алістэр дэбютаваў за «Брайтан» 7 сакавіка 2020 году, выйшаўшы на замену на 80-й хвіліне ў матчы супраць «[[Ўулвэргэмптан Ўандэрэрз]]у», які скончыўся ўнічыю з рахункам 0:0<ref>[https://www.bbc.co.uk/sport/football/51685400 «Wolverhampton Wanderers 0–0 Brighton & Hove Albion»]. BBC Sport.</ref>. Пасьля чаго ліга была прыпыненая з нагоды пошасьці [[Каранавірусная інфэкцыя (2019)|каранавірусу]]. Па старце розыгрышу паўабаронца згуляў некалькі няпоўных матчаў. 17 верасьня ён забіў свой першы гол у кашулі ангельскага клюбу, пакрыўдзіўшы «[[Портсмут (футбольны клюб)|Портсмут]]» у матчы [[Кубак футбольнай лігі Ангельшчыны|Кубка лігі]]<ref>[https://www.bbc.co.uk/sport/football/54097200 «Brighton fringe players impress in win»]. BBC Sport.</ref>. 18 кастрычніка аргентынец улучыў мяч у браму «[[Крыстал Пэлас Лёндан|Крыстал Пэласу]]»<ref>[https://www.bbc.co.uk/sport/football/54496452 «Crystal Palace 1–1 Brighton: Wilfred Zaha and Alexis Mac Allister score»]. BBC Sport.</ref>. Няблага гулец правёў [[Прэм’ер-Ліга 2021—2022 гадоў|сэзон 2021—2022 гадоў]], гэтак жа як і наступны. 24 кастрычніка 2022 году Мак Алістэр узгадніў з клюбам умовы новага кантракту<ref>[https://www.brightonandhovealbion.com/news/2873544/alexis-mac-allister-signs-new-contract «Alexis Mac Allister Signs New Contract with Brighton; Contracted until June of 2025»]. Brighton & Hove Albion F.C.</ref>. Аднак, 8 чэрвеня 2023 году гулец далучыўся да «[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпулу]]»<ref>[https://www.liverpoolfc.com/news/liverpool-complete-signing-alexis-mac-allister «Liverpool complete signing of Alexis Mac Allister»]. Liverpool FC.</ref><ref>[https://www.espn.com/soccer/story/_/id/37779152/liverpool-sign-mac-allister-brighton-begin-squad-rebuild «Liverpool sign Alexis Mac Allister from Brighton to begin squad rebuild»]. ESPN.</ref>. Як паведамлялася, сума трансфэру склала мінімум 35 мільёнаў фунтаў стэрлінгаў, і агулам, з улікам мажлівых бонусаў, магла дасягаць 55 мільёнаў фунтаў стэрлінгаў<ref>[https://www.bbc.co.uk/sport/football/65842033 «Alexis Mac Allister: Liverpool sign Brighton & Argentina midfielder for £35m»]. BBC Sport.</ref>. 13 жніўня 2023 году аргентынец запачаткаваў выступы ў «Лівэрпулі» ў матчы Прэм’ер-лігі супраць «[[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]]»<ref>[https://www.skysports.com/football/news/11095/12937533/chelsea-1-1-liverpool-mauricio-pochettinos-side-fight-back-to-draw-his-first-premier-league-game-in-charge «Chelsea 1-1 Liverpool: Mauricio Pochettino’s side fight back to draw his first Premier League game in charge»]. Sky Sports.</ref>. Свой першы гол здабыў 3 сьнежня ў матчы супраць «[[Фулгэм (футбольны клюб)|Фулгэму]]», улучыўшы мяч у браму з 27 мэтраў. Пазьней гол быў абраны найлепшым голам сьнежня ў чэмпіянаце<ref>[https://www.premierleague.com/news/3853203 «Mac Allister worldie wins Budweiser Goal of the Month award»]. Premier League.</ref>. === Міжнародная === Упершыню быў выкліканы да шыхтаў нацыянальнай [[Зборная Аргентыны па футболе|зборнай Аргентыны]] ў жніўні 2019 году на таварыскія матчы супраць [[Зборная Чылі па футболе|зборных Чылі]] і [[Зборная Мэксыкі па футболе|Мэксыкі]]. Дэбютаваў у камандзе 5 верасьня ў гульні з чылійцамі. У 2021 годзе браў удзел у футбольным розыгрышы [[Летнія Алімпійскія гульні 2020 году|Алімпійскіх гульняў]] у [[Токіё]]. == Дасягненьні == '''«Бока Хуніёрс»''': * [[Чэмпіянат Аргентыны па футболе|Чэмпіён Аргентыны]]: 2020 '''«Лівэрпул»''': * [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе|Чэмпіён Ангельшчыны]]: 2025 * Уладальнік [[Кубак футбольнай лігі Ангельшчыны|Кубка футбольнай лігі]]: 2024 '''Аргентына''': * [[Чэмпіянат сьвету па футболе|Чэмпіён сьвету]]: 2022 * Уладальнік [[Кубак Амэрыкі па футболе|Кубка Амэрыкі]]: 2024 == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Transfermarkt}} * {{Soccerway}} * {{Worldfootball}} {{Склад ФК Лівэрпул}} {{Навігацыйная група |назоў = Мак Алістэр у складзе [[Зборная Аргентыны па футболе|зборнай Аргентыны]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Кубак Амэрыкі па футболе|Кубках Амэрыкі]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Аргентына}}; |Аргентына на ЧС-2022 |Аргентына на КА-2024 }} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Мак Алістэр, Алексіс}} [[Катэгорыя:Аргентынскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Аргентыны]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Архэнтынас Хуніёрс» Буэнас-Айрэс]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Бока Хуніёрс» Буэнас-Айрэс]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Брайтан энд Гоўв Альбіён»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Лівэрпул»]] kye30dvtrpmsuxke1c8azpuwhpisrhv Рассказы на белорусском наречии (1863) 0 286029 2620221 2535262 2025-06-16T03:57:18Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620221 wikitext text/x-wiki [[Файл:Рассказы на белорусском наречии (1863).jpg|значак|«Рассказы на белорусском наречии»]] '''«Рассказы на белорусском наречии»''' ({{мова-be|Апавяданьні на беларускай гаворцы|скарочана}}) — выдадзеная ў 1863 годзе ўладамі [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] кніга да чытаньня ў [[Расейская мова|расейскіх]] [[Народная вучэльня|народных вучэльнях]] на тэрыторыі [[Анэксія|анэксаванага]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], у якой гістарычным [[Ліцьвіны|ліцьвінам]] навязваўся ідэалягічны штамп расейскага [[імпэрыялізм]]у дзеля абгрунтаваньня прынцыпаў [[Русіфікацыя Беларусі|іх русіфікацыі]] і [[Культурная асыміляцыя|асыміляцыі]]<ref name="Chaustovic-2001-11">Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 11.</ref>. == Гісторыя == {{Асноўны артыкул|Летувізацыя|Русіфікацыя Беларусі}} Кнігу надрукавалі ў 1863 годзе на загад папячыцеля [[Віленская навучальная акруга|Віленскай навучальнай акругі]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Шырынскі-Шыхматаў|Аляксандра Шырынскага-Шыхматава|ru|Ширинский-Шихматов, Александр Прохорович}} вялікім накладам<ref>[[Алег Латышонак|Латышонак А.]] [https://web.archive.org/web/20220326050408/http://dziejaslou.by/old/www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/lat902ec.html?OpenDocument Гутарка «царкоўнага старасты Янкі» з «Яськам гаспадаром з-пад Вільні»] // [[Дзеяслоў (часопіс)|Дзеяслоў]]. № 9 (2), 2004. С. 196—212.</ref>. Тым часам у прадстаўленьні Шырынскага-Шыхматава да кіраўніка Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Галаўнін|Аляксандра Галаўніна|ru|Головнин, Александр Васильевич}} (1862 год) адзначалася, што адной з мэтаў адкрыцьця школаў на [[Жамойць|Жамойці]] (пад якой найперш разумелася этнічна [[Летувісы|летувіская]] [[Ковенская губэрня]]) мусіць быць [[Летувізацыя|умацаваньне жамойцкай нацыянальнасьці зь бесьперапынным пераконваньнем тамтэйшых сялянаў, што яны жамойты і літоўцы (ліцьвіны)]] і што ўлады Расейскай імпэрыі жадаюць не [[Русіфікацыя|русіфікаваць]] іх, а наблізіць іхныя інтарэсы да інтарэсаў [[Расея|Расеі]]<ref>Корнилов И. П. Русское дело в Северо-Западном крае: Материалы для истории Виленского учебного округа преимущественно в Муравьевскую эпоху. — С.-Петербург, 1901. [https://books.google.by/books?id=1oMrAAAAYAAJ&pg=PA22&dq=%22%D0%BD%D0%B5+%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D1%8F%D0%BA%D0%B8,+%D0%B0+%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D1%8B+%D0%B8+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B%22+1901&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjs9eOpyJb6AhXJif0HHSMmCnIQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=%22%D0%BD%D0%B5%20%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D1%8F%D0%BA%D0%B8%2C%20%D0%B0%20%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D1%8B%20%D0%B8%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B%22%201901&f=false С. 22].</ref>: {{Цытата|На Жамойці — умацаваньне жамойцкай нацыянальнасьці, зусім не варожай Расеі і ўраду ў ніжэйшых пластах насельніцтва, і бесьперапыннае ўнушэньне сялянам, што яны не палякі, а жамойты і літоўцы, і што Расея не жадае зусім русіфікаваць іх, а хоча толькі зблізіць іх інтарэсы з інтарэсамі дзяржавы. {{арыгінал|ru|На Жмуди — укрепление жмудской национальности, вовсе не враждебной России и правительству в низших слоях населения, и постоянное внушение крестьянам, что они не поляки, а жмудины и литовцы, и что Россия не желает вовсе обрусить их, а хочет только сблизить их интересы с интересами государства.}} |Корнилов И. П. Русское дело в Северо-Западном крае: Материалы для истории Виленского учебного округа преимущественно в Муравьевскую эпоху. — С.-Петербург, 1901. С. 22. }} == Зьмест == Выдавалася за зборнік ананімных «народных» твораў. У першым творы «Кто булы наши найдавнійшіи диды и якая их була доля до уніи?» аўтар (відаць, [[Міхаіл Каяловіч]]<ref name="Chaustovic-2001-9">Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 9.</ref>) апавядае пра «літоўскую заваёву Беларусі»{{Заўвага|Хоць супольнае жыцьцё беларусаў з «заваёўнікамі» ў гэтым творы падаецца досыць станоўча<ref name="Tokc-2006"/>}}, называючы «ліцьвінамі» летувісаў<ref name="Tokc-2006">[[Сяргей Токць|Токць С.]] Абуджэнне заходнерусізму ў інтэграцыйным канструктывізме А. Бендзіна // [[Беларускі гістарычны агляд]]. Т. 13, сш. 2 (снежань 2006). С. 388—419.</ref>, у другім творы праводзіцца думка, што «''нашы дзяды былі рускімі, але сталі над імі панаваць літоўцы (то бок [[Аўкштайты|літоўцы]] і жмудзіны{{Заўвага|„''Наши отцы и дзяды были Русскиe; тольки не завсегды над ими пановали свои родные Русские князя. Упярод над ими пановали Русские князи, потом стали пановаць над ими князя Литовцев т. е. князя, тых самых Литовцев и Жмудзинов, што живуць з нами''“}}) і палякі ды прымусілі прыняць унію, каб ператварыць нас у палякаў і католікаў''»<ref name="Chaustovic-2001-9"/>, трэці твор «Великая помылка наших белорусов» заканчваецца заклікам, што «''Русскими, а не Поляками мы повинны называтца''»<ref>Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 10.</ref>, у чацьвертым творы прапагандуецца навучаньне дзяцей у расейскіх школах<ref name="Chaustovic-2001-11"/>. == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} [[Катэгорыя:Беларускамоўныя літаратурныя творы]] cf2h1inr40qoxz0cn0ich5n01bry86w Сара Фар 0 286946 2620240 2570909 2025-06-16T06:25:32Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620240 wikitext text/x-wiki {{Валейбалістка}} '''Са́ра Люі́за Фар''' ({{мова-it|Sarah Luisa Fahr}}; 12 верасьня 2001 году) — італьянская валейбалістка клюбу «[[Імока Канэльяна|Імока]]» і нацыянальнай [[Жаночая зборная Італіі па валейболе|зборнай Італіі]]. Выступае на пазыцыі цэнтральнай блякавальніцы. == Кар’ера == Нарадзілася ў нямецкай сям’і ў [[Баварыя|Баварыі]], але праз бацьковую працу ў малым веку зьехала ў Італію. Там пачала займацца валейболам і [[мастацкая гімнастыка|мастацкай гімнастыкай]], але ўжо ў 10 гадоў яна канчаткова абрала валейбол<ref>Francesca Lenzi (2017). [https://web.archive.org/web/20180324161434/https://ricerca.gelocal.it/iltirreno/archivio/iltirreno/2017/08/31/piombino-elba-ero-troppo-alta-e-scelsi-la-pallavolo-quasi-per-rabbia-40.html «Ero troppo alta e scelsi la pallavolo quasi per rabbia»]. Il Tirreno.</ref>. У сэзоне 2016—2017 гадоў прыядналася да клюбу [[Ігар Гаргандзоля Навара|АГІЛ]], дзе спачатку ў складзе моладзевай камандзе спаборнічала ў чэмпіянаце Сэрыі Б1. Ужо ў наступным сэзоне на запрашэньнье далучылася да клюбу «[[Клюб Італія Рым|Клюб Італія]]», які стаў базавым для моладзевай зборнай краіны. У сэзоне 2019—2020 гадоў абараняла колеры флярэнтыйскага клюбу «[[Адзура Флярэнцыя|Адзура]]»<ref>[https://web.archive.org/web/20190709060255/http://www.azzurravolleysancasciano.it/news/464508063238/sarah-fahr-una-vicecampionessa-del-mondo-per-il-bisonte «Sarah Fahr, una vicecampionessa del mondo per Il Bisonte»]. Azzurra Volley San Casciano.</ref>, а ў наступным годзе склала дамову з клюбам «[[Імока Канэльяна|Імока]]»<ref>[http://imocovolley.it/sarah-fahr-nuova-azzurra-allimoco-ora-la-maturita-a-scuola-poi-luniversita-con-le-pantere/ «Sarah Fahr, nuova azzurra all’Imoco: „Ora la maturità a scuola, poi l’università con le Pantere“»]. Imoco Volley.</ref>, у складзе якога шматкроць стала чэмпіёнам Італіі ды здабыла перамогу ў [[Жаночая Ліга чэмпіёнаў ЭКВ|Лізе чэмпіёнаў]]. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Фар, Сара}} [[Катэгорыя:Італьянскія валейбалісткі]] [[Катэгорыя:Валейбалісты і валейбалісткі на летніх Алімпійскіх гульнях 2024 году]] 5uiyl8qdt8bgiyvjcd8hf67aqgkgr3e Шаблён:Папярэдні футбольны сэзон Армэніі 10 291256 2620291 2579700 2025-06-16T11:34:33Z Artsiom91 28241 абнаўленьне зьвестак 2620291 wikitext text/x-wiki {{#switch: {{{1}}} <!-- Рознае --> | ПапярэдніСэзон = [[Чэмпіянат Армэніі па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] <!-- 1 дывізіён --> | АлашкертЕрЛіга = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Армэніі па футболе|Прэм’ер-ліга]] | АлашкертЕрСэзон = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Армэніі па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | АлашкертЕр = 9 месца | АраратАрмэЛіга = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Армэніі па футболе|Прэм’ер-ліга]] | АраратАрмэСэзон = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Армэніі па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | АраратАрмэ = 2 месца | АраратЕрэвЛіга = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Армэніі па футболе|Прэм’ер-ліга]] | АраратЕрэвСэзон = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Армэніі па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | АраратЕрэв = 8 месца | ГандзасарКЛіга = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Армэніі па футболе|Прэм’ер-ліга]] | ГандзасарКСэзон = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Армэніі па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | ГандзасарК = 10 месца (паніжэньне) | ПюнікЕрэваЛіга = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Армэніі па футболе|Прэм’ер-ліга]] | ПюнікЕрэваСэзон = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Армэніі па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | ПюнікЕрэва = 4 месца | УрартуЕрэвЛіга = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Армэніі па футболе|Прэм’ер-ліга]] | УрартуЕрэвСэзон = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Армэніі па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | УрартуЕрэв = 3 месца | ШыракГюмрыЛіга = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Армэніі па футболе|Прэм’ер-ліга]] | ШыракГюмрыСэзон = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Армэніі па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | ШыракГюмры = 7 месца <!-- 2 дывізіён --> | МікаЕрэванЛіга = [[Першая ліга чэмпіянату Армэніі па футболе|Першая ліга]] | МікаЕрэванСэзон = [[Першая ліга чэмпіянату Армэніі па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | МікаЕрэван = 12 месца | default = 0}}<noinclude> {{Дакумэнтацыя}} [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Футбольныя папярэднія сэзоны|Армэнія]] </noinclude> 6du7u3rmpvmdywbrw014toyy1ttxzcr Шаблён:Папярэдні футбольны сэзон Андоры 10 291352 2620288 2580377 2025-06-16T11:22:30Z Artsiom91 28241 абнаўленьне зьвестак 2620288 wikitext text/x-wiki {{#switch: {{{1}}} <!-- Рознае --> | ПапярэдніСэзон = [[Чэмпіянат Андоры па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] <!-- 1 дывізіён --> | АрдынаЛіга = [[Прымэра дывізіё чэмпіянату Андоры па футболе|Прымэра дывізіё]] | АрдынаСэзон = [[Прымэра дывізіё чэмпіянату Андоры па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | Ардына = 6 месца | ІнтэрЭскалЛіга = [[Прымэра дывізіё чэмпіянату Андоры па футболе|Прымэра дывізіё]] | ІнтэрЭскалСэзон = [[Прымэра дывізіё чэмпіянату Андоры па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | ІнтэрЭскал = 1 месца | ПэньяЭнкарЛіга = [[Прымэра дывізіё чэмпіянату Андоры па футболе|Прымэра дывізіё]] | ПэньяЭнкарСэзон = [[Прымэра дывізіё чэмпіянату Андоры па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | ПэньяЭнкар = 7 месца | СантаКалёмЛіга = [[Прымэра дывізіё чэмпіянату Андоры па футболе|Прымэра дывізіё]] | СантаКалёмСэзон = [[Прымэра дывізіё чэмпіянату Андоры па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | СантаКалём = 3 месца | УніёЭспартЛіга = [[Прымэра дывізіё чэмпіянату Андоры па футболе|Прымэра дывізіё]] | УніёЭспартСэзон = [[Прымэра дывізіё чэмпіянату Андоры па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | УніёЭспарт = 4 месца | default = 0}}<noinclude> {{Дакумэнтацыя}} [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Футбольныя папярэднія сэзоны|Андора]] </noinclude> fosn2ok07ymsu4ruaytepomrrd1v82o Віктар Д’ёкерэш 0 291923 2620196 2615025 2025-06-15T19:57:29Z Dymitr 10914 /* Дасягненьні */ абнаўленьне зьвестак 2620196 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст | клюб = [[Спортынг Лісабон|Спортынг]] | нумар = 9 | гады = 2016—2018<br/>2018—2021<br/>2019—2020<br/>2020—2021<br/>2021<br/>2021—2023<br/>2023— | клюбы = [[Бромапойкарна Стакгольм|Бромапойкарна]]<br/>[[Брайтан энд Гоўв Альбіён]]<br/>→ [[Санкт-Паўлі Гамбург|Санкт-Паўлі]] (арэнда)<br/>→ [[Сўонсі Сіці]] (арэнда)<br/>→ [[Ковэнтры Сіці]] (арэнда)<br/>[[Ковэнтры Сіці]]<br/>[[Спортынг Лісабон|Спортынг]] | гульні(галы) = 48 (20)<br/>0 (0)<br/>26 (7)<br/>11 (0)<br/>19 (3)<br/>94 (38)<br/>44 (45) | нац гады = 2019— | нац зборная = {{Футбол Швэцыя|няма}} | нац гульні(галы) = 26 (15) | абнаўленьне(клюб) = 10 лістапада 2024 | абнаўленьне(зборная) = 19 лістапада 2024 }} '''Віктар Эйнар Д’ёкерэш''' ({{мова-sv|Viktor Einar Gyökeres}}; {{Н}} 4 чэрвеня 1998 году) — швэдзкі футбаліст, нападнік партугальскага клюбу «[[Спортынг Лісабон|Спортынгу]]» і нацыянальнай [[Зборная Швэцыі па футболе|зборнай Швэцыі]]. Мае вугорскае паходжаньне праз свайго дзеда<ref>[https://www.goal.com/hu/h%C3%ADrek/viktor-gyoekeres-a-pl-ben-folytatja/19lesi2r5x81s1h3gza5m3epen «Viktor Gyökeres a PL-ben folytatja»]. Goal.com.</ref>. == Кар’ера == === Клюбная === Выхаванец футбольнай школы «Аспудэн-Тэлюс» з [[Стакгольм]]у. У 2013 годзе ў веку 14 гадоў прыяднаўся да акадэміі клюбу [[Бромапойкарна Стакгольм|«Бромапойкарна»]]<ref>[https://www.bbc.co.uk/sport/football/articles/cgj7lq6g38lo «Viktor Gyokeres: Sporting striker’s rise to become one of Europe's best strikers»]. BBC Sport.</ref>. Зь цягам часу прасоўваўся праз розныя юнацкія камандах клюбу, а праз два гады дэбютаваў у асноўным складзе<ref name="Brommapojkarna">Appelquist, Peter (6.09.2017). [http://ifbp.se/forening/viktor-gyokeres-klar-for-brighton-hove-albion-fc/ «Viktor Gyökeres klar för Brighton & Hove Albion FC»]. IF Brommapojkarna.</ref>. Свае дэбютныя галы ўлучыў 20 жніўня 2015 году матчы [[Кубак Швэцыі па футболе|Кубка Швэцыі]], забясьпечыўшы перамогу свайму клюбу над супернікам<ref name="Brommapojkarna"/>. У наступным годзе, калі клюб страціў месца ў элітным дывізіёне, Д’ёкерэш адзначыўся ў трэцім дывізіёне сямю галамі, дапамог «Броммапойкарне» вярнуць прасоўванне ў [[Супэрэтан чэмпіянату Швэцыі па футболе|Супэрэтан]]<ref>Strandman, Pelle (2.07.2017). [https://www.aftonbladet.se/sportbladet/fotboll/a/dVJg1/stor-chans-att-vi-lyckas-med-det-ocksa «Stor chans att vi lyckas med det också…»]. Afonbladet</ref>. У 2017 годзе улучыў пераможны гол у кубкавым матчы, выбіўшы ў чвэрцьфінале прадстаўніка найвышэйшай лігі клюб [[Эльфсборг Бурос|«Эльфсборг»]]<ref>Forsberg, Aron (12.03.2017). [https://www.fotbollskanalen.se/svenska-cupen-1/tv-18-aringen-skot-bp-till-stor-cupskrall-med-solomal/ «TV: 18-åringen sköt BP till stor cupskräll med solomål»]. Fotboll Skanalen.</ref>. Не зважаючы на тое, што футбаліст працягваць гуляць у другім дывізіёне, ён быў заўважаны ў [[Ангельшчына|Ангельшчыне]]. У выніку, склаў на два з паловай гады працоўную ўгоду з клюбам [[Прэм’ер-Ліга|Прэм’ер-лігі]] [[Брайтан энд Гоўв Альбіён|«Брайтан энд Гоўв Альбіён»]]<ref>[https://web.archive.org/web/20170907165714/https://www.brightonandhovealbion.com/news/2017/september/albion-agree-deal-for-swedish-youngster/ «Albion Agree Deal for Swedish Youngster»]. Brighton & Hove Albion.</ref><ref>[http://kwese.espn.com/football/soccer-transfers/story/3197938/brighton-agree-viktor-gyokeres-transfer-from-brommapojkarna-on-jan-1 «Brighton agree Viktor Gyokeres transfer from Brommapojkarna»]. ESPN.</ref>. У новым клюбе швэд адразу далучыўся да моладзевай каманды клюбу. 28 жніўня 2018 году згуляў у складзе першай дружыны брайтанцаў у матчы [[Кубак футбольнай лігі Ангельшчыны|Кубка лігі]] супраць [[Саўтгэмптан (футбольны клюб)|«Саўтгэмптану»]]<ref>Bailey, Steve (28.08.2018). [https://www.sussexexpress.co.uk/sport/football/albion/brighton-knocked-out-of-carabao-cup-by-late-southampton-goal-1-8617070 «Brighton knocked out of Carabao Cup by late Southampton goal»]. Sussex Express.</ref>. 26 студзеня 2019 году ўпершыню згуляў у [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубку Ангельшчыны]], выйшаўшы на замену ў хатняй сустрэчы супраць [[Ўэст Бромўіч Альбіён|«Ўэст Бромўіч Альбіёну»]] (0:0). Ня маючы гульнёвага часу, нападнік быў вымушаны сысьці ў арэнды, далучыўшыся ў ліпені 2019 году да складу нямецкага [[Санкт-Паўлі Гамбург|«Санкт-Паўлі»]]<ref>[https://web.archive.org/web/20210121222035/https://www.fcstpauli.com/en/news/published/gyoekeres-joins-on-loan/ «Gyökeres joins on loan»]. FC St. Pauli.</ref>. У першы туры [[Бундэсьліга 2|Бундэсьлігі 2]] Д’ёкерэш дэбютаваў у складзе гамбурскага клюбу, а першым голам адзначыўся 29 верасьня, улучыўшы мяч у браму [[Зандгаўзэн (футбольны клюб)|«Зандгаўзэн»]]. Па вяртаньні зь [[Нямеччына|Нямеччыны]], часам гуляў у кубкавых матчах брайтанцаў, а ў кастрычніку 2020 году прыяднаўся да клюбу [[Сўонсі Сіці|«Сўонсі Сіці»]] на [[Чэмпіянат футбольнай лігі Ангельшчыны 2020—2021 гадоў|сэзон 2020—2021 гадоў]]<ref>[https://www.brightonandhovealbion.com/news/1850663/viktor-gyokeres-heads-to-swansea-on-loan «Viktor Gyokeres heads to Swansea on loan»]. Brighton & Hove Albion F.C.</ref>. Аднак, 14 студзеня 2021 году быў адкліканы з арэнды<ref>[https://www.swanseacity.com/news/viktor-gyokeres-recalled-swansea-city-loan-spell «Viktor Gyokeres recalled from Swansea City loan spell»]. Swansea City.</ref>. Ужо на наступны дзеля таксама паводле арэнднай угоды далучыўся да [[Ковэнтры Сіці|«Ковэнтры Сіці»]]. Улетку 2021 году стаў паўнавартасным гульцом каманды, узгадніўшы трохгадовы кантракт<ref>Turner, Andy (9.07.2021). [https://www.coventrytelegraph.net/sport/football/transfer-news/coventry-city-transfers-viktor-gyokeres-20985651 «Sky Blues sign Brighton striker Viktor Gyokeres»]. CoventryLive.</ref>. У гэтым клюбе хутка стаў футбалістам асноўнага складу, гуляючы ў [[Чэмпіянат футбольнай лігі Ангельшчыны|Чэмпіёншыпе]]. 13 ліпеня 2023 году Д’ёкерэш падпісаў пяцігадовы кантракт з партугальскім [[Спортынг Лісабон|«Спортынгам»]], які выклаў за гульца рэкордныя 20 мільёнаў эўра і 4 мільёны эўра ў дадатак як бонусы<ref>[https://web.archive.org/web/20230714134123/https://www.ojogo.pt/futebol/1a-liga/sporting/noticias/gyokeres-no-sporting-a-clausula-de-rescisao-e-todos-os-valores-do-negocio-16687236.html «Gyokeres no Sporting: a cláusula de rescisão e todos os valores do negócio»]. O Jogo.</ref><ref>[https://www.bbc.com/sport/football/66139935 «Coventry striker Gyokeres joins Sporting Lisbon»]. BBC Sport.</ref>. 12 жніўня запачаткаваў выступы ў складзе партугальскай каманды, зьявіўшыся ў першай адзінаццатцы і двойчы ўлучыўшы мяч у браму [[Візэла (футбольны клюб)|«Візэлы»]], чым дапамог сталічнікам здабыць хатнюю перамогу зь лікам 3:2<ref>[https://onefootball.com/es/noticias/sporting-salvage-three-late-points-after-gyoekeres-stars-in-glowing-debut-38025479 «Sporting salvage three late points after Gyökeres stars in glowing debut»]. OneFootball.</ref>. 21 верасьня нападнік дэбютаваў у [[Ліга Эўропы УЭФА|Лізе Эўропы]], згуляўшы матч і забіўшы гол у браму аўстрыйскага [[Штурм Грац|«Штурму»]]<ref>[https://desporto.sapo.pt/futebol/liga-europa/artigos/sporting-vence-sturm-graz-e-quebra-maldicao-austriaca «Sporting vence Sturm Graz e quebra maldição austríaca»]. SAPO Desporto</ref>. 2 лістапада зрабіў хет-трык у матчы Кубка лігі супраць «Фарэнсі». Празь дзесяць дзён забіў адзіны гол «Спортынгу» ў матчы супраць [[Бэнфіка Лісабон|«Бэнфікі»]] (2:1)<ref>Vaza, Marco (12.11.2023). [https://www.publico.pt/2023/11/12/desporto/cronica_de_jogo/golpe-teatro-triunfo-benfica-sporting-2069941 «Afinal, ainda há vida neste Benfica»]. Público.</ref>. 17 сакавіка 2024 году адзначыўся хет-трыкам у матчы чэмпіянату, засмуціўшы гульцоў [[Баавішта Порту|«Баавішты»]]<ref>[https://www.jn.pt/1056270411/sporting-goleia-o-boavista-com-hat-trick-de-gyokeres-veja-os-golos/ «Sporting goleia o Boavista com hat-trick de Gyokeres: veja os golos»]. Jornal de Notícias.</ref>. У час зь верасьня па студзень Д’ёкерэш забіў 13 галоў і аддаў 6 галявых перадачаў, дзякуючы чаму прызнаваўся гульцом месяцу і нападнікам месяцу пяць месяцаў запар. Да канца сэзон швэд яшчэ атрымліваў памянёныя ўзнагароды ды стаў найлепшым бамбардзірам чэмпіянату, запісаўшы на свой рахунак 29 галоў. У тым ліку дзякуючы высілкам нападніка «Спортынг» стаў чэмпіёнам краіны. 17 верасьня 2024 году ў сваім дэбютным матчы ў [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лізе чэмпіёнаў]] забіў свой першы гол, адкрыўшы лік у пераможным матчы над [[Ліль (футбольны клюб)|«Лілем»]] (2:0)<ref>[https://www.dn.pt/4597849901/gyokeres-mostrou-se-a-europa-e-debast-fez-as-pazes-com-as-bancadas/ «Gyökeres mostrou-se à Europa e Debast fez as pazes com as bancadas»]. Diário de Notícias.</ref>. 1 лістапада Д’ёкерэш паклаў на свой рахунак чатыры галы ў матчы супраць «Фарэнсі». 5 лістапада стаў другім швэдзкім гульцом пасьля [[Златан Ібрагімавіч|Златана Ібрагімавіча]] і першым гульцом «Спортынгу», які зрабіў хет-трык у Лізе чэмпіёнаў у пераможным матчы супраць [[Манчэстэр Сіці|«Манчэстэр Сіці»]] (4:1)<ref>[https://www.bbc.co.uk/sport/football/live/c238450zre1t «Sporting 4-1 Manchester City: Viktor Gyokeres hat-trick as Ruben Amorim’s side thrash Man City»]. BBC Sport.</ref><ref>Baynes, Ciaran (5.11.2024). [https://www.eurosport.com/football/champions-league/2024-2025/sporting-cp-v-manchester-city-uefa-champions-league-live_sto10387297/story.shtml «Sporting CP 4-1 Manchester City: Viktor Gyokeres hat-trick stuns English champions in Ruben Amorim’s farewell»]. Eurosport.</ref>. === Міжнародная === 8 студзеня 2019 году Д’ёкерэш дэбютаваў у складзе нацыянальнай [[Зборная Швэцыі па футболе|зборнай Швэцыі]] ў матчы супраць [[Зборная Фінляндыі па футболе|зборнай Фінляндыі]]<ref>[https://www.aftonbladet.se/a/KvJryy «Vi har inte många som honom i svensk fotboll»]. Aftonbladet.</ref>. Праз тры дні ён забіў свой першы гол у складзе зборнай у нічыйным матчы супраць [[Зборная Ісьляндыі па футболе|зборнай Ісьляндыі]] (2:2). Пасьля пэўны час не выклікаўся, але ў кастрычніку 2021 году зноў быў запрошаны да каманды, каб замяніць Ібрагімавіча<ref>Turner, Andy (2.10.2021). [https://www.coventrytelegraph.net/sport/football/football-news/coventry-city-gyokeres-ibrahimovic-sweden-21745673 «Sky Blues’ Viktor Gyokeres to replace Ibrahimovic for Sweden»]. CoventryLive.</ref>. == Дасягненьні == '''«Спортынг»''': * [[Чэмпіянат Партугаліі па футболе|Чэмпіён Партугаліі]]: 2024, 2025 * Уладальнік [[Кубак Партугаліі па футболе|Кубка Партугаліі]]: 2025 == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Transfermarkt}} * {{Soccerway}} * {{Worldfootball}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Д’ёкерэш, Віктар}} [[Катэгорыя:Швэдзкія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Швэцыі]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Бромапойкарна» Стакгольм]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Санкт-Паўлі» Гамбург]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Сўонсі Сіці»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Ковэнтры Сіці»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Спортынг» Лісабон]] e1wdvfr0g6mib8fnabgh16j2kiiyavs Алехандра Бальдэ 0 291924 2620184 2615479 2025-06-15T19:43:18Z Dymitr 10914 /* Дасягненьні */ абнаўленьне зьвестак 2620184 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст | клюб = [[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] | нумар = 3 | гады = 2021—2022<br/>2022— | клюбы = [[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна 2]]<br/>[[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] | гульні(галы) = 31 (0)<br/>68 (1) | нац гады = 2022— | нац зборная = {{Футбол Гішпанія|няма}} | нац гульні(галы) = 7 (0) | абнаўленьне(клюб) = 10 лістапада 2024 | абнаўленьне(зборная) = 12 кастрычніка 2023 }} '''Алеха́ндра Бальдэ́ Марты́нэс''' ({{мова-es|Alejandro Balde Martínez}}; {{Н}} 18 кастрычніка 2003 году) — гішпанскі футбаліст, левы абаронца клюбу [[Барсэлёна (футбольны клюб)|«Барсэлёна»]] і нацыянальнай [[Зборная Гішпаніі па футболе|зборнай Гішпаніі]]. Уважаецца адным з найлепшых левых абаронцаў у сьвеце дзякуючы сваёй хуткасьці, трыманьню мяча і абарончым здольнасьцям<ref>[https://www.laliga.com/noticias/los-premios-team-of-the-season-de-ea-sportstm-y-laliga-revelan-a-los-mejores-15-jugadores-de-la-temporada «Los Premios 'Team Of The Season' de EA SPORTSTM y LaLiga revelan a los mejores 15 jugadores de la temporada»]. La Liga.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20230125094004/https://www.bbc.com/sport/live/football/64284870 «Spanish Super Cup: Barcelona beat Real Madrid»]. BBC Sport.</ref>. == Кар’ера == === Клюбная === Бальдэ далучыўся да [[Барсэлёна (футбольны клюб)|«Барсэлёны»]] ў 2011 годзе ў веку 8-і гадоў пасьля таго, як пэўны час навучаўся футболу ў акадэміі [[Эспанёл Барсэлёна|«Эспанёлу»]]<ref>Rogé, Albert (12.11.2020). [https://www.sport.es/en/news/barca/profile-electric-alejandro-balde-has-a-lot-to-offer-8201674 «Profile: Electric Alejandro Balde has a lot to offer»]. Sport.</ref>. У ліпені 2021 году склаў падоўжаны кантракт з клюбам да 2024 году з умовай выкупу за 500 мільёнаў эўра<ref>Soldevila, Adrià (11.08.2021). [https://web.archive.org/web/20210813123056/https://www.goal.com/en/news/alejandro-balde-barcelona-teenage-left-back-500m-release/1ij5oor255tup1i0ls6yty4h47 «Alejandro Balde: Barcelona’s 'spectacular' teenage left-back with a €500m release clause»]. Goal.</ref>. Зрабіў уражанэньне на трэнэраў «Барсэлёны» падчас перадсэзоннай падрыхтоўкі улетку 2021 году ды пачаў сэзон у якасьці першага дублёра [[Жордзі Альба|Жордзі Альбы]]<ref>[https://www.sport.es/en/news/barca/barca-tie-down-alejandro-balde-their-jordi-alba-backup-11933006 «Barca tie down Alejandro Balde, their Jordi Alba backup»]. Sport.</ref>. Пасьля двух матчаў запар у заяўцы клюбу ў сустрэчах супраць [[Рэал Сасьедад Сан-Сэбастыян|«Рэал Сасьедаду»]] і [[Атлетык Більбао|«Атлетыка»]]. 14 верасьня дэбютаваў у складзе каталёнскага клюбу, замяніўшы Альбу на 74-й хвіліне матчу супраць [[Баварыя Мюнхэн|«Баварыі»]] на групавым этапе [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігі чэмпіёнаў]]. З пачатку [[Ля Ліга 2022—2023 гадоў|сэзону 2022—2023 гадоў]] галоўны трэнэр [[Чаві]] надаў Бальдэ больш прыкметную ролю. У выніку маладзён згуляў у большай колькасьці матчаў лігі чым Альба, а таксама атрымаў больш хвілінаў на полі ў важных матчах<ref>[https://www.sport.es/en/news/barca/xavi-on-balde-an-18-year-old-playing-at-this-level-never-ceases-to-amaze-75566303 «Xavi on Balde: An 18-year-old playing at this level never ceases to amaze»]. Sport.</ref>. 20 верасьня 2023 году было абвешчана, што Бальдэ ўзгодніць новы кантракт з клюбам да 2028 году з умовай выкупу ў 1 мільярд эўра<ref>[https://www.fcbarcelona.es/es/futbol/primer-equipo/noticias/3691879/balde-cule-hasta-2028 «Balde, culé hasta 2028»]. FC Barcelona.</ref>. 24 студзеня 2024 году абаронца атрымаў траўму падкаленнай сухажылы правай нагі ў матчы [[Кубак Гішпаніі па футболе|Кубка Гішпаніі]] супраць басконскага «Атлетыка». У выніку гішпанец быў вымушаны зрабіць апэрацыю і прапусьціць усе наступныя матчы сэзону. === Міжнародная === З улікам таго, што бацька Бальдэ паходзіць з [[Гвінэя-Бісаў|Гвінэі-Бісаў]], гулец меў мажлівасьць бараніць колеры як [[Зборная Гвінэі-Бісаў па футболе|зборнай Гвінэі-Бісаў]], гэтак і [[Зборная Гішпаніі па футболе|зборнай Гішпаніі]]. Абаронца абраў сваёй камандай гішпанскую каманду. Бальдэ быў нечакана выкліканы ў нацыянальную зборную за два дні да пачатку [[чэмпіянат сьвету па футболе 2022 году|чэмпіянату сьвету 2022 году]], бо левы абаронца [[Валенсія (футбольны клюб)|«Валенсіі»]] [[Хасэ Люіс Гая|Хасэ Гая]] атрымаў траўму костачкі нагі падчас трэнавальнага практыкаваньня<ref>Marsden, Sam; Llorens, Moises (18.11.2022). [https://www.espn.co.uk/football/fifa-world-cup/story/4805677/alejandro-balde-replaces-jose-gaya-in-spain-world-cup-squad «World Cup 2022: Barcelona youngster Alejandro Balde replaces injured Jose Gaya in Spain squad»]. ESPN.</ref>. 23 лістапада 2022 году ён дэбютаваў у складзе зборнай на мудыялі, зьявіўшыся на 64-й хвіліне гульні супраць [[Зборная Коста-Рыкі па футболе|зборнай Коста-Рыкі]]. == Дасягненьні == '''«Барсэлёна»''': * [[Чэмпіянат Гішпаніі па футболе|Чэмпіён Гішпаніі]]: 2023, 2025 * Уладальнік [[Кубак Гішпаніі па футболе|Кубка Гішпаніі]]: 2025 * Уладальнік [[Супэркубак Гішпаніі па футболе|Супэркубка Гішпаніі]]: 2023, 2025 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Transfermarkt}} * {{Soccerway}} * {{Worldfootball}} {{Склад ФК Барсэлёна}} {{Гішпанія на ЧС-2022}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Бальдэ, Алехандра}} [[Катэгорыя:Гішпанскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Гішпаніі]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Барсэлёна»]] cg70ouepd2epxrl1wmqqgftrbxuh8l7 Марк Касадо 0 291925 2620190 2615485 2025-06-15T19:46:05Z Dymitr 10914 /* Дасягненьні */ абнаўленьне зьвестак 2620190 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст | клюб = [[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] | нумар = 17 | гады = 2022—2024<br/>2024— | клюбы = [[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна 2]]<br/>[[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] | гульні(галы) = 67 (0)<br/>14 (0) | нац гады = 2024— | нац зборная = {{Футбол Гішпанія|няма}} | нац гульні(галы) = 2 (0) | абнаўленьне(клюб) = 23 лістапада 2024 | абнаўленьне(зборная) = 18 лістапада 2024 }} '''Марк Касадо Торас''' ({{мова-es|Marc Casadó Torras}}; {{Н}} 14 верасьня 2003 году) — гішпанскі футбаліст, левы абарончы паўабаронца клюбу [[Барсэлёна (футбольны клюб)|«Барсэлёна»]] і нацыянальнай [[Зборная Гішпаніі па футболе|зборнай Гішпаніі]]. Вядомы сваёй працаздольнасьцю, перадачамі, абарончымі навычкамі і тэхнічным майстэрствам<ref>[https://www.sport.es/es/noticias/futbol-base/marc-casado-lider-con-estilo-6353086 «Marc Casadó: Un líder con estilo»]. Sport.</ref>. == Кар’ера == === Клюбная === Хлопцам прайшоў праз некалькі футбольных школаў, перш чым апынуўся ў акадэміі [[Барсэлёна (футбольны клюб)|«Барсэлёны»]], выхаванцам якой стаў у веку 13 гадоў у 2016 годзе. Быў капітанам моладзевай каманды, зь якой у 2021 годзе здабыў перамогу ў моладзевай лігі краіны. Акрамя таго, ён пяць разоў зьяўляўся на лаўцы запасных рэзэрвовага складу ў 2021 годзе. Улетку 2022 году быў далучаны да складу гэтай каманды на сталай аснове<ref>[https://www.mundodeportivo.com/futbol/fc-barcelona/20220722/1001840256/marc-casado-barca-pese-ofertas-mejores.html «Marc Casadó, todo por el Barça pese a ofertas mejores»]. Mundo Deportivo.</ref>. 5 ліпеня 2022 году падоўжыў кантракт з клубам да лета 2024 году<ref>Tella, Adrià. [https://www.lesportiudecatalunya.cat/futbol/article/2162869-el-barca-renova-el-futur-amb-marc-casado-i-chadi-riad.html «El Barça renova el futur, amb Marc Casadó i Chadi Riad — 05 juliol 2022»]. L’Esportiu de Catalunya.</ref>. 27 жніўня 2022 году дэбютаваў у складзе «Барсэлёны Б» у матчы трэцяга дывізіёну супраць каманды [[Кастэльён (футбольны клюб)|«Кастэльён»]]. 1 лістапада таго ж году дэбютаваў у асноўнай камандзе каманды «Барсэлёны» супраць чэскай [[Вікторыя Пльзень|«Вікторыі»]] у матчы [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігі чэмпіёнаў]]. Маладзён замяніў 67-й хвіліне траўмаванага [[Франк Кесье|Франка Кесье]]. У сэзоне 2023—2024 гадоў Касадо быў прызначаны капітанам другой каманды клюбу<ref>[https://www.fcbarcelona.com/en/football/barca-b/news/3646432/four-barca-atletic-captains-named «Four Barça Atlètic captains named»]. FC Barcelona.</ref>. Не зважаючы, што працягваў выступаць у другой камандзе ў трэцім дывізіёне, свае трэнаваньні рабіў поруч з галоўнай камандай клюбу. 17 сакавіка 2024 году запачаткаваў выступы ў [[Ля Ліга|Ля Лізе]], згуляўшы ў матчы супраць мадрыдзкага [[Атлетыка Мадрыд|«Атлетыка»]], падчас якога быў заменены на [[Эктар Форт|Эктара Форта]]<ref>[https://www.fcbarcelona.com/en/football/first-team/news/3936183/casado-la-masia-is-the-essence-of-barca «Casadó: 'La Masia is the essence of Barça'»]. FC Barcelona.</ref>. === Міжнародная === Касадо прыцягваўся да матчаў розных узростаў Гішпаніі. Быў улучаны ў каманду з 26 гульцоў на матчы [[Ліга нацыяў УЭФА|Лігі нацыяў]] супраць [[Зборная Даніі па футболе|зборных Даніі]] і [[Зборная Швайцарыі па футболе|Швайцарыі]], якія меліся быць згуляныя 15 і 18 лістапада 2024 году. Дэбют паўабаронцы прыпаў на сустрэчу супраць зборнай Даніі, калі маладзён замяніў на 70-й хвіліне [[Мартын Субімэндзі|Мартына Субімэндзі]]. Праз тры дні адгуляў усе 90 хвілінаў матчу супраць зборнай Швайцарыі. == Дасягненьні == '''«Барсэлёна»''': * [[Чэмпіянат Гішпаніі па футболе|Чэмпіён Гішпаніі]]: 2025 * Уладальнік [[Кубак Гішпаніі па футболе|Кубка Гішпаніі]]: 2025 * Уладальнік [[Супэркубак Гішпаніі па футболе|Супэркубка Гішпаніі]]: 2025 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Transfermarkt}} * {{Soccerway}} * {{Worldfootball}} {{Склад ФК Барсэлёна}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Касадо, Марк}} [[Катэгорыя:Гішпанскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Гішпаніі]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Барсэлёна»]] 1dkglfk314qp8lt9v4vzvo1wx529vac Сафія Кэрлі 0 296275 2620241 2616447 2025-06-16T07:04:08Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620241 wikitext text/x-wiki {{Порнаакторка | Імя =Сафія Кэрлі | Арыгінал імя = | Фота = | Подпіс = | Сапраўднае_імя = | Дата нараджэньня = {{Нарадзілася|2|10|1989|1}} | Месца нараджэньня = {{Сьцяг БНР}}[[Менск]], [[Беларусь]] | Нацыянальнасьць = | Дата сьмерці = | Месца сьмерці = | Грамадзянства = | Валасы =цёмныя | Вочы =блакітныя | Рост = 179 см | Вага = <!--00 кг-->72 кг | Постаць = <!--00 – 00 – 00-->38D-24-34 | Грудзі =Натуральныя | Арыентацыя =[[Гетэрасэксуальнасьць|мужалюбка]] | Сцэнічныя імёны =Sofya Curly, Sofia Curly | Узнагароды = | Сайт = | imdb = | afdb = | iafd = }} '''Сафія Кэрлі'''<ref>[https://www.imdb.com/name/nm9555258/ Сафія Кэрлі] на [[БЗФІ]]</ref> ({{мова-en|Sofia Curly}}) — [[Парнаграфія ў Вугоршчыне|вугорская порнаакторка]]. Яна распачала кар’еру зь [[П'ер Вудман|П'ерам Вудманам]] у 2018 годзе, зьняў Сафію Кэрлі ў Вугоршчыне ў месьце [[Будапэшт]]<ref>[https://www.woodmancastingx.com/casting-x/sofia-curly_10239.html Сафія Кэрлі] на [[П’ер Вудман]]</ref>. Мае свой гурток прыхільнікаў на [[ВКонтакте|Укантакце]]<ref>[https://m.vk.com/sofiacurly Гурток прыхільнікаў Сафіі Кэрлі] на [[ВКонтакте|Укантакце]]</ref>. Яна распачала здымкі ў порнастужках ў 2018 г., калі ёй было 29 год. Спыніла свае здымкі ў 2022 годзе. Зьнялася ў больш чым 38 фільмах<ref>[https://www.iafd.com/person.rme/id=8044fd00-74bf-4600-a4f6-8d39fb335971 Сафія Кэрлі] на [[БЗСД]]</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://www.woodmancastingx.com/casting-x/sofia-curly_10239.html Сафія Кэрлі] на [[П'ер Вудман]] * [https://www.imdb.com/name/nm9555258/ Сафія Кэрлі] на [[БЗФІ]] * [https://www.iafd.com/person.rme/id=8044fd00-74bf-4600-a4f6-8d39fb335971 Сафія Кэрлі] на [[БЗСД]] * [https://m.vk.com/sofiacurly Гурток прыхільнікаў Сафіі Кэрлі] на [[ВКонтакте|Укантакце]] * [https://www.eurobabeindex.com/forum/viewtopic.php?f=19&t=27611&p=507754 Сафія Кэрлі] * [https://youtube.com/ir0d1eBOctw?si=Mc1fX9Bjp4lOEzl2 Сафія Кэрлі]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} на [[Ютуб]]е {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Кэрлі, Сафія}} {{БЛДПСВГРШЧН}} [[Катэгорыя:Порнаакторкі]] [[Катэгорыя:Вугорскія порнаакторкі]] 9t64ih2r7hyfemt1bz44g98qeg53j15 Віленская беларуская пілігрымка 0 297009 2620157 2620108 2025-06-15T14:34:55Z Rdgst 67275 дапаўненьне 2620157 wikitext text/x-wiki '''Віленская пілігрымка''' — штогадовае рэлігійнае шэсьце беларускіх пілігрымаў да Кальварыі пад Вільняй. Адбывалася кожны чэрвень працягам 1935—1940 гадоў на [[Тройца (сьвята)|Тройцу]]. ==I Віленская пілігрымка== Першая пілігрымка адбылася 2 чэрвеня 1935 году «[…] для таго, каб хрысьціяніну даць адпаведную магчымасьць тайніцы мукаў Збаўцы разважаць, шмат дзе на сьвеце на гэта празначаны, пасьвячаныя з адпаведнымі стацыямі мясцы, якія завуцца Кальварыяй. У нас гэткая Кальварыя знаходзіцца пад Вільняй. У гэту Віленскую Кальварыю […] йшлі і ідуць каталікі нашага краю, часта ў вялікіх працэсіях і пелігрымках, каб там, праз колькі гадзін абходзячы стацыі, прыпамінаючыя галоўныя здарэньні мукі Хрыстуса, разважаць іх і маліцца».<ref>''Naša pieršaja Kalwaryja''. Chryściajanskaja Dumka. 1935, čerwień. Nr. 6 (108). Str. 1-2.</ref> Паколькі малітвы ў Кальварыі прамаўляліся польскай мовай, і малітоўнікі былі таксама па-польску, то таму «як толькі пачалося адраджэньне беларускага народу, беларусы каталікі заўсёды думалі аб тым, каб […] і ў кальварыйскіх пелігрымках карыстацца роднай мовай нашага народу, мовай беларускай. Думка арганізаваць беларускую каталіцкую пелігрымку ў Кальварыю паўстала гадоў таму дзесятак. Паходзіць яна ад кс. В. Гадлеўскага».<ref>''Naša pieršaja Kalwaryja''. Chryściajanskaja Dumka. 1935, čerwień. Nr. 6 (108). Str. 1-2.</ref> Першую пілігрымку зарганізаваў Беларускі Касьцёльны Камітэт у Вільні. Паперад былі апублікаваныя паведамленьні ў беларускай прэсе.<ref>''Da Biełarusaŭ katalukoŭ!'' Białaruskaja Krynica. 1936, 31 traŭnia. Nr. 27 (668). Str. 4.</ref> Апрача таго была выдадзена кніжачка «Успамін з Кальварыі» з пералікам стацый, малітвамі і набожнымі песнямі. Асобна заклікалі далучацца беларускую моладзь. [[Беларускі інстытут гаспадаркі і культуры]] у Вільне даваў дармавы начлег тым, хто прыбываў да пілігрымкі загадзя.<ref>''Беларусы каталікі ідуць у Кальварыю''. Шлях Моладзі. 1935, травень. №6 (79). Стр. 15-16.</ref> У першай пілігрымцы ўдзельнічала да 300 чалавек, у тым ліку з Ляхавічаў (Баранавіцкі павет), [[Жодзішкі|Жадзішак]] (Вялейскі павет), Ключанаў, з-пад [[Сьвір (мястэчка)|Сьвіра]] (Свянцянскі павет), з-пад [[Табарышкі|Табарышак]]<ref>Jarmałkowič, J. ''List u redakciju'' [Падзяка арганізатарам ад Табарыскай парафіі]. Chryścijanskaja Dumka, 1935, lipień, Nr. 7 (109). Str. 7.</ref> і [[Кены|Кены]], з-пад [[Барадзенічы|Барадзеніч]] (Браслаўскага павету) і з Ашмяншчыны. Збор адбыўся 2 чэрвеня а 8-й ранку ў [[Касьцёл Сьвятога Мікалая (Вільня)|касьцёле сьв. Мікалая]]. Пасля імшы і прамовы кс. [[Адам Станкевіч|Адама Станкевіча]] працэсія з ім на чале а 9-й гадзіне накіравалася ў Кальварыю, дзе да яе далучыўся кс. [[Вінцэнт Гадлеўскі]], ініцыятар беларускай пілігрымкі, які «павёў далей пелігрымку ўжо па кальварыйскіх стацыях». У канцы дарогі да працэсіі далучыўся кс. [[Станіслаў Глякоўскі]]. Па сканчэнні службы ў кальварыйскім касцёле спявалі беларускія рэлігійныя гімны: «О Божа, Спасе наш» і «Божа, што калісь народы…»<ref>''Naša pieršaja Kalwaryja''. Chryściajanskaja Dumka. 1935, čerwień. Nr. 6 (108), str. 1-2.</ref> ==II Віленская пілігрымка== Адразу пасля першай пілігрымкі 19 чэрвеня 1935 году адбылася малая пілігрымка кс. [[Віктар Шутовіч|Віктара Шутовіча]] і [[Янка Тарасевіч|Янкі Тарасевіча]], названая ў прэсе «другай пілігрымкай».<ref> ''Druhaja pilihrymka ŭ Kalwaryju''. Chryścijanskaja Dumka. 1935, lipień, Nr. 7 (109). Str. 8.</ref>. Аднак далей другой была названая вялікая пілігрымка наступнага году, якая адбылася 7 чэрвеня 1936 году.<ref> ''Pakłon Kazimieru Swajaku i Kalwaryja''. Chryścijanskaja Dumka. 1936, čerwień. Nr. 6 (120). Str. 1-2.</ref> Перад пілігрымкай, 6 чэрвеня, быў урачыста адкрыты помнік на магілцы [[Казімір Сваяк|Казіміра Сваяка]] на [[Могілкі Росы|Росах]].<ref>''Biełaruskaja pilihrymka ŭ Kalvaryju''. Шлях Моладзі. 1936, чэрвень. № 6 (92). Стр. 15.</ref> У гэты год таксама друкаваліся звароты да беларусаў-каталікоў, заклікаючы іх на абодва мерапрыемства.<ref>''Da Biełarusaŭ katalukoŭ!'' Białaruskaja Krynica. 1936, 31 traŭnia. Nr. 27 (668). Str. 4.</ref> Сама пілігрымка пачалася як і мінулы раз у касцёле св. Мікалая ўжо а 7-й ранку. Імшу адпраўляў кс. Адам Станкевіч. Прысутнічаў таксама кс. [[Антоні Дулінец]] з Пінскай дэцызіі. У прэсе адзначаныя групы пілігрымаў: Ключанская, Жодзішская, Адамчуцкая і Табарышская, Мядзведзіцка-Ляхавіцкая (з Баранавіцкага павету), Васілішская (Шчучынскі павет), Ашмянска-Смаргонская, Ваўкавыская і Віленская. Усяго ўдзельнічала ў пілігрымцы больш за 500 чалавек. Ужо ў апісаннях другой пілігрымкі падкрэслена групавое фатаграфаванне пілігрымаў: {{пачатак цытаты}} Урэшце стацыі абыйдзены ўсе […] Але тут не да адпачынку. Пачынаецца фатаграфія: сьпярша супольная, а пасьля розных паасобных групаў. Роль фатографа поўніць др. [[Станіслаў Грынкевіч|Ст. Грынкевіч]], увіхаючыся з апаратам ад пачатку працэсіі аж да яе заканчэньня і разыходу. {{канец цытаты|крыніца=''Biełaruskaja pilihrymka''. Białaruskaja Krynica, 1936, 10 červienia, Nr. 28 (669). Str. 2.}} [[File:Chryscijanskaja dumka 1937 06 20 nr12.png|thumb|400px|Зьнімкі з III беларускай пілігрымкі на вокладцы "Хрысьціянскай думкі" (20 чэрвеня 1938). Фатограф Ст. Грынкевіч]] ==III Віленская пілігрымка== Трэцяя пілігрымка адбылася 6 чэрвеня 1937 году. Яна пачалася з імшы і казаньня кс. [[Язэп Германовіч|Язэпа Германовіча]], які кіраваў той год пілігрыкай. Дапамагалі таксама кс. [[Адам Станкевіч]] і ўніяцкі святар [[Вацлаў Аношка]] з [[Дзяляцічы|Дзялятыч]].<ref>Шлях Моладзі. 1937, чэрвень. № 6 (105). Стр. 22.</ref> У 8:30 ранку працэсія накіравалася праз горад у бок Кальварыі. Удзельнічала да 400 асобаў з 19 мясцінаў апрача Вільні: Сьвір, [[Гадуцішкі]], [[Дукшты]], Ключаны (Свянцянскага павету), Кена, Лаварышкі, Табарышкі, [[Тургелі]], Малыя-Салечнікі, Жодзішкі, [[Данюшава]] (Вялейскага павету), [[Смаргонь]], [[Куцавічы (Ашмянскі раён)|Куцэвічы]], [[Баруны]] (Ашмянскага павету), Суботнікі, Дзявенішкі (Валожынскага павету), [[Барадзенічы]] (Браслаўскага павету), [[Рэпля]] (Ваўкавыскага павету), [[Дзяляцічы|Дзялятычы]] (Наваградзкага павету). Па сканчэнні вандроўкі быў зроблены групавы здымак «пад кальварыйскімі соснамі».<ref>''Paśla Kalwaryji''. Chryścijanskaja Dumka. 1937, 20 čerwienia. Nr. 12 (138). Str. 3.</ref> == IV Віленская пілігрымка== На гэты час віленскія пілігрымкі ўжо ўспрымаліся не як чыста рэлігійнае мерапрыемства, а як частка нацыянальнага руху, таму да чацвёртай пілігрымкі далучыліся ўжо не толькі каталікі і ўніяты, але былі запрошаныя і праваслаўныя. Чацвёртая пілігрымка была зладжаная на Тройцу і пачалася 12 чэрвеня 1938 году а 7-й ранку пад касцёлам св. Мікалая. Наперад пілігрымкі друкаваліся аб ёй паведамленьні.<ref>Шлях Моладзі. 1938, 5 чэрвеня. № 13 (129). Str. 6.</ref> Падчас пілігрымкі святкавалі 25-годдзе святарства Віктара Шутовіча і Язэпа Германовіча. Імшу ў касцёле св. Мікалая адпраўляў Віктар Шутовіч, хорам дырыгаваў [[Адольф Клімовіч]], сярод арганізатараў быў [[Андрэй Цікота]]. Колькасць удзельнікаў працэсіі налічвала больш за 600 асобаў.<ref>''Bielaruskaja Pilihrymka ŭ Kalvaryju''. Šlach Moładzi. 1938, 30 červienia. Nr. 15 (131). Str. 6.</ref> Сярод іх былі кс. Адам Станкевіч, Міхайла Літовец. Абход Крыжовай Дарогі трываў каля чатырох гадзінаў. «Тады пачалася фатаграфія. Кожная група фатаграфавалася асобна, бо кожная жадала мець ня толькі агульную фатаграфію, але так-жа й сваю ўласную. Фатаграаваў Ст. Грынкевіч, які папрацаваў дзеля гэтага нямала.»<ref>''Niezabytyja časiny (Paśla Biełaruskaj Pilihrymki u Kalvaryju)''. Chryścijanskaja Dumka. 1938, 20 červienia, Nr. 18 (166). Str. 1.</ref> Памятнае фатаграфаванне ладзілася на кожнай пілігрымцы. Групавыя здымкі прадавалі ў рэдакцыі «Хрысьціянскай Думкі» па 15 грошаў за асобнік.<ref>''Fatahrafii z Biełaruskaj Pilihrymki u Kalvaryju''. Chryścijanskaja Dumka. 1938, 20 červienia, Nr. 18 (166). Str. 8.</ref> [[File:Use u Kalvaryju (Chryscijanskaja dumka, 1938-07-10, Nr. 17 p. 08).png|thumb|400px|Заклік далучацца да IV пілігрымкі 12 чэрвеня 1938 й рады для чальцов: «падчас пяваньня пяяць усім», «ня весьці пустых гутарак» і інш. (Хрысьціянская думка, 10 чэрвеня 1938, №17. Стр. 8]] Адразу пасьля пілігрымкі Язэп Германовіч быў высланы зь Вільні.<ref>* ''Vysylajuć i a. Jazepa Hiermanoviča''. Šlach Moładzi. 1938, 30 červienia. Nr. 15 (131). Str. 6.</ref> У гэтай пілігрымцы ня ўдзейнічаў Гадлеўскі, што выклікала незадавальненьне з боку часопісу «Шлях Моладзі», які крытыкаваў яго як за недалучэньне, так і за адсутнасьці рэклямы пілігрымкі: «кс. В. Гадлеўскі ў „Бел. Фронце“ ані слоўцам не успамінуў аб беларускай пілігрымцы й ані сёлета ані ў мін. годзе ў бел. пілігрымцы ня браў удзелу. Беларускія ж пілігрымкі маюць сапраўды вялікае рэлігійнае й нацыянальнае беларускае значэньне і ў іх і ў іх бяруць удзел беларусы ўсіх кірункаў, за выняткам камуністаў».<ref>J.N. ''Kruci da mieru znaj (Adkaz „Беларускаму Фронту“)''. Šlach Moładzi. 1938, 30 červienia. Nr. 15 (131). Str. 8.</ref> На гэта Гадлеўскі на старонках «Беларускага Фронту» адпавядаў: «Ісьці ці ня ісьці на Кальварыю — ёсьць асабістай справай кожнага чалавека, у тым ліку і кс. Гадлеўскага».<ref>Пануцэвіч, Вацлаў. ''Кс. Вінцэсь Гадлеўскі. Дзяржаўны муж і правадыр народу''. Спадчына. 1993, №3. Стр. 51-72.</ref> У пілігрымцы наступнага года Гадлеўскі ўжо зноў прыймаў удзел. ==V Віленская пілігрымка== Пятая Віленская пілігрымка адбылася зноў на Тройцу 4 чэрвеня 1939 году, на ёй святкавалася 950-годдзе хрысціянства ў Беларусі. Агулам на працэсію сабралося каля 800 асобаў. На гэты раз працягам абыхода стацый ішоў дождж.<ref>''Беларуская Кальварыя''. Беларускі фронт. 1939, 15 чэрвеня. № 12 (46). Стр. 4.</ref> Як і раней, удзельнічалі ксяндзы В. Шутовіч, Ст. Глякоўскі, В. Гадлеўскі. Апрача іншых груп у пілігрымцы бралі ўдзел беларускія скаўты і скаўткі,<ref>''Biełaruskaja Pilihrymka u Kalvaryi (u 950-yja uhodki Chryścijanstva u Biełarusi)''. Chryścijanskaja Dumka. 10 červienia 1939. Nr. 18 (202). Str. 1.</ref> «каторыя былі праўдзівай аздобай пілігрымкі».<ref>''Biełaruskaja Pilihrymka ü Kalvaryju''. Шлях Моладзі. 1939, 15 чэрвеня. № 11 (153). Стр. 3. </ref> ==VI Віленская пілігрымка== Шостая і апошняя Беларуская віленская пілігрымка адбылася 2 чэрвеня 1940 году. Як і раней яна пачалася з набажэнства ў касцёле св. Мікалая. Колькасць удзельнікаў ацэньвалася ў 300 асобаў. Пры канцы ладзіліся ўжо традыцыйныя групавыя фатаграфаваньні. <ref>K.M. ''Paśla Kalvaryi (zaciemki i uražańni)''. Krynica, 7 červienia 1940, Nr. 45 (754). Str. 1.</ref> == Публікацыі == * [https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/3a/Uspamin_z_Kalwaryi_%281935%29.pdf Uspamin z Kalwaryi. Vilnia: Biełaruskaje katalickaje wydawectwa, (na prawach rukapisu), 1935. - 24 str.] 2-е выд. дап. 1938. * ''Naša pieršaja Kalwaryja''. Chryściajanskaja Dumka. 1935, čerwień. Nr. 6 (108). Str. 1-2. * ''Беларусы каталікі ідуць у Кальварыю''. Шлях Моладзі. 1935, травень. №6 (79). Стр. 15-16. * ''Da Biełarusaŭ katalukoŭ!'' Białaruskaja Krynica. 1936, 31 traŭnia. Nr. 27 (668). Str. 4. * ''Biełaruskaja pilihrymka''. Białaruskaja Krynica, 1936, 10 červienia, Nr. 28 (669). Str. 2. * ''Pakłon Kazimieru Swajaku i Kalwaryja''. Chryścijanskaja dumka. 1936, čerwień. Nr. 6 (120). Str. 1-2. * ''Biełaruskaja pilihrymka ŭ Kalvaryju''. Шлях Моладзі. 1936, чэрвень. № 6 (92). Стр. 15. * ''Paśla Kalwaryji''. Chryścijanskaja Dumka. 1937, 20 čerwienia. Nr. 12 (138). Str. 1-3. * ''U Kalvaryju!..'' Chryścijanskaja Duymka. 1938, 20 traŭnia, Nr.15 (163). Str. 1. * ''Kalvaryja i pravasłaunyja''. Chryścianskaia Dumka. 1938, 1 červienia, Nr. 16 (164). Str.1. * ''U niadzielu 12.VI.38 na śv. Trojcu ŭsie ŭ Kalvaruju!''. Chryścijanskaja Dumka. 1938, 10 červienia, Nr. 17 (165). Str. 8. * ''Niezabytyja časiny (Paśla Biełaruskaj Pilihrymki ŭ Kalvaryju)''. Chryścijanskaja Dumka. 1938, 20 červienia, Nr. 18 (166). Str. 1. * ''Fatahrafii z Biełaruskaj Pilihrymki ŭ Kalvaryju''. Chryścijanskaja Dumka. 1938, 20 červienia, Nr. 18 (166). Str. 8. * ''Bielaruskaja Pilihrymka ŭ Kalvaryju''. Šlach Moładzi. 1938, 30 červienia. Nr. 15 (131). Str. 6. * ''Uspamin z Kalvaryji pad Vilniaj''. Šlach Moładzi. 1938, 30 červienia. Nr. 15 (131). Str. 6. * ''Biełaruskaja Pilihrymka ŭ Kalvaryi (u 950-yja ŭhodki Chryścijanstva ŭ Biełarusi)''. Chryścijanskaja Dumka. 1939, 10 červienia. Nr. 18 (202). Str. 1. * ''Беларуская Кальварыя''. Беларускі фронт. 1939, 15 чэрвеня. № 12 (46). Стр. 4. * ''Biełaruskaja Pilihrymka ü Kalvaryju''. Шлях Моладзі. 1939, 15 чэрвеня. № 11 (153). Стр. 3. * K.M. ''Paśla Kalvaryi (zaciemki i uražańni)''. Krynica, 1940, 7 červienia, Nr. 45 (754). Str. 1. == Здымкі == У архіве Віленскага Беларускага Музэя захоўваюцца здымкі зь пілігрымак розных гадоў са збораў [[Аляксей_Анішчык|Аляксея Анішчыка]] й Міраславы Русак: * [https://archive.org/details/@muzej_vilenski/lists/15/pilihrymka-ii II пілігрымка (1936)] * [https://archive.org/details/@muzej_vilenski/lists/16/pilihrymka-iii III пілігрымка (1937)] * [https://archive.org/details/@muzej_vilenski/lists/17/pilihrymka-1940 VI пілігрымка (1940)] * [https://archive.org/details/@muzej_vilenski/lists/19/piligrymka-ne-datavanaja Не датаваныя здымкі зь Віленскіх пілігрымак] * [https://archive.org/details/@muzej_vilenski/lists/13/pilihrymka Усе здымкі, у тым ліку не ідэнтыфіканавыя па гадах] == Крыніцы == {{Крыніцы}} px7i1d1fg16cf5jx0oqbswf4ewuqcz6 2620162 2620157 2025-06-15T17:51:44Z Rdgst 67275 /* Публікацыі */ 2620162 wikitext text/x-wiki '''Віленская пілігрымка''' — штогадовае рэлігійнае шэсьце беларускіх пілігрымаў да Кальварыі пад Вільняй. Адбывалася кожны чэрвень працягам 1935—1940 гадоў на [[Тройца (сьвята)|Тройцу]]. ==I Віленская пілігрымка== Першая пілігрымка адбылася 2 чэрвеня 1935 году «[…] для таго, каб хрысьціяніну даць адпаведную магчымасьць тайніцы мукаў Збаўцы разважаць, шмат дзе на сьвеце на гэта празначаны, пасьвячаныя з адпаведнымі стацыямі мясцы, якія завуцца Кальварыяй. У нас гэткая Кальварыя знаходзіцца пад Вільняй. У гэту Віленскую Кальварыю […] йшлі і ідуць каталікі нашага краю, часта ў вялікіх працэсіях і пелігрымках, каб там, праз колькі гадзін абходзячы стацыі, прыпамінаючыя галоўныя здарэньні мукі Хрыстуса, разважаць іх і маліцца».<ref>''Naša pieršaja Kalwaryja''. Chryściajanskaja Dumka. 1935, čerwień. Nr. 6 (108). Str. 1-2.</ref> Паколькі малітвы ў Кальварыі прамаўляліся польскай мовай, і малітоўнікі былі таксама па-польску, то таму «як толькі пачалося адраджэньне беларускага народу, беларусы каталікі заўсёды думалі аб тым, каб […] і ў кальварыйскіх пелігрымках карыстацца роднай мовай нашага народу, мовай беларускай. Думка арганізаваць беларускую каталіцкую пелігрымку ў Кальварыю паўстала гадоў таму дзесятак. Паходзіць яна ад кс. В. Гадлеўскага».<ref>''Naša pieršaja Kalwaryja''. Chryściajanskaja Dumka. 1935, čerwień. Nr. 6 (108). Str. 1-2.</ref> Першую пілігрымку зарганізаваў Беларускі Касьцёльны Камітэт у Вільні. Паперад былі апублікаваныя паведамленьні ў беларускай прэсе.<ref>''Da Biełarusaŭ katalukoŭ!'' Białaruskaja Krynica. 1936, 31 traŭnia. Nr. 27 (668). Str. 4.</ref> Апрача таго была выдадзена кніжачка «Успамін з Кальварыі» з пералікам стацый, малітвамі і набожнымі песнямі. Асобна заклікалі далучацца беларускую моладзь. [[Беларускі інстытут гаспадаркі і культуры]] у Вільне даваў дармавы начлег тым, хто прыбываў да пілігрымкі загадзя.<ref>''Беларусы каталікі ідуць у Кальварыю''. Шлях Моладзі. 1935, травень. №6 (79). Стр. 15-16.</ref> У першай пілігрымцы ўдзельнічала да 300 чалавек, у тым ліку з Ляхавічаў (Баранавіцкі павет), [[Жодзішкі|Жадзішак]] (Вялейскі павет), Ключанаў, з-пад [[Сьвір (мястэчка)|Сьвіра]] (Свянцянскі павет), з-пад [[Табарышкі|Табарышак]]<ref>Jarmałkowič, J. ''List u redakciju'' [Падзяка арганізатарам ад Табарыскай парафіі]. Chryścijanskaja Dumka, 1935, lipień, Nr. 7 (109). Str. 7.</ref> і [[Кены|Кены]], з-пад [[Барадзенічы|Барадзеніч]] (Браслаўскага павету) і з Ашмяншчыны. Збор адбыўся 2 чэрвеня а 8-й ранку ў [[Касьцёл Сьвятога Мікалая (Вільня)|касьцёле сьв. Мікалая]]. Пасля імшы і прамовы кс. [[Адам Станкевіч|Адама Станкевіча]] працэсія з ім на чале а 9-й гадзіне накіравалася ў Кальварыю, дзе да яе далучыўся кс. [[Вінцэнт Гадлеўскі]], ініцыятар беларускай пілігрымкі, які «павёў далей пелігрымку ўжо па кальварыйскіх стацыях». У канцы дарогі да працэсіі далучыўся кс. [[Станіслаў Глякоўскі]]. Па сканчэнні службы ў кальварыйскім касцёле спявалі беларускія рэлігійныя гімны: «О Божа, Спасе наш» і «Божа, што калісь народы…»<ref>''Naša pieršaja Kalwaryja''. Chryściajanskaja Dumka. 1935, čerwień. Nr. 6 (108), str. 1-2.</ref> ==II Віленская пілігрымка== Адразу пасля першай пілігрымкі 19 чэрвеня 1935 году адбылася малая пілігрымка кс. [[Віктар Шутовіч|Віктара Шутовіча]] і [[Янка Тарасевіч|Янкі Тарасевіча]], названая ў прэсе «другай пілігрымкай».<ref> ''Druhaja pilihrymka ŭ Kalwaryju''. Chryścijanskaja Dumka. 1935, lipień, Nr. 7 (109). Str. 8.</ref>. Аднак далей другой была названая вялікая пілігрымка наступнага году, якая адбылася 7 чэрвеня 1936 году.<ref> ''Pakłon Kazimieru Swajaku i Kalwaryja''. Chryścijanskaja Dumka. 1936, čerwień. Nr. 6 (120). Str. 1-2.</ref> Перад пілігрымкай, 6 чэрвеня, быў урачыста адкрыты помнік на магілцы [[Казімір Сваяк|Казіміра Сваяка]] на [[Могілкі Росы|Росах]].<ref>''Biełaruskaja pilihrymka ŭ Kalvaryju''. Шлях Моладзі. 1936, чэрвень. № 6 (92). Стр. 15.</ref> У гэты год таксама друкаваліся звароты да беларусаў-каталікоў, заклікаючы іх на абодва мерапрыемства.<ref>''Da Biełarusaŭ katalukoŭ!'' Białaruskaja Krynica. 1936, 31 traŭnia. Nr. 27 (668). Str. 4.</ref> Сама пілігрымка пачалася як і мінулы раз у касцёле св. Мікалая ўжо а 7-й ранку. Імшу адпраўляў кс. Адам Станкевіч. Прысутнічаў таксама кс. [[Антоні Дулінец]] з Пінскай дэцызіі. У прэсе адзначаныя групы пілігрымаў: Ключанская, Жодзішская, Адамчуцкая і Табарышская, Мядзведзіцка-Ляхавіцкая (з Баранавіцкага павету), Васілішская (Шчучынскі павет), Ашмянска-Смаргонская, Ваўкавыская і Віленская. Усяго ўдзельнічала ў пілігрымцы больш за 500 чалавек. Ужо ў апісаннях другой пілігрымкі падкрэслена групавое фатаграфаванне пілігрымаў: {{пачатак цытаты}} Урэшце стацыі абыйдзены ўсе […] Але тут не да адпачынку. Пачынаецца фатаграфія: сьпярша супольная, а пасьля розных паасобных групаў. Роль фатографа поўніць др. [[Станіслаў Грынкевіч|Ст. Грынкевіч]], увіхаючыся з апаратам ад пачатку працэсіі аж да яе заканчэньня і разыходу. {{канец цытаты|крыніца=''Biełaruskaja pilihrymka''. Białaruskaja Krynica, 1936, 10 červienia, Nr. 28 (669). Str. 2.}} [[File:Chryscijanskaja dumka 1937 06 20 nr12.png|thumb|400px|Зьнімкі з III беларускай пілігрымкі на вокладцы "Хрысьціянскай думкі" (20 чэрвеня 1938). Фатограф Ст. Грынкевіч]] ==III Віленская пілігрымка== Трэцяя пілігрымка адбылася 6 чэрвеня 1937 году. Яна пачалася з імшы і казаньня кс. [[Язэп Германовіч|Язэпа Германовіча]], які кіраваў той год пілігрыкай. Дапамагалі таксама кс. [[Адам Станкевіч]] і ўніяцкі святар [[Вацлаў Аношка]] з [[Дзяляцічы|Дзялятыч]].<ref>Шлях Моладзі. 1937, чэрвень. № 6 (105). Стр. 22.</ref> У 8:30 ранку працэсія накіравалася праз горад у бок Кальварыі. Удзельнічала да 400 асобаў з 19 мясцінаў апрача Вільні: Сьвір, [[Гадуцішкі]], [[Дукшты]], Ключаны (Свянцянскага павету), Кена, Лаварышкі, Табарышкі, [[Тургелі]], Малыя-Салечнікі, Жодзішкі, [[Данюшава]] (Вялейскага павету), [[Смаргонь]], [[Куцавічы (Ашмянскі раён)|Куцэвічы]], [[Баруны]] (Ашмянскага павету), Суботнікі, Дзявенішкі (Валожынскага павету), [[Барадзенічы]] (Браслаўскага павету), [[Рэпля]] (Ваўкавыскага павету), [[Дзяляцічы|Дзялятычы]] (Наваградзкага павету). Па сканчэнні вандроўкі быў зроблены групавы здымак «пад кальварыйскімі соснамі».<ref>''Paśla Kalwaryji''. Chryścijanskaja Dumka. 1937, 20 čerwienia. Nr. 12 (138). Str. 3.</ref> == IV Віленская пілігрымка== На гэты час віленскія пілігрымкі ўжо ўспрымаліся не як чыста рэлігійнае мерапрыемства, а як частка нацыянальнага руху, таму да чацвёртай пілігрымкі далучыліся ўжо не толькі каталікі і ўніяты, але былі запрошаныя і праваслаўныя. Чацвёртая пілігрымка была зладжаная на Тройцу і пачалася 12 чэрвеня 1938 году а 7-й ранку пад касцёлам св. Мікалая. Наперад пілігрымкі друкаваліся аб ёй паведамленьні.<ref>Шлях Моладзі. 1938, 5 чэрвеня. № 13 (129). Str. 6.</ref> Падчас пілігрымкі святкавалі 25-годдзе святарства Віктара Шутовіча і Язэпа Германовіча. Імшу ў касцёле св. Мікалая адпраўляў Віктар Шутовіч, хорам дырыгаваў [[Адольф Клімовіч]], сярод арганізатараў быў [[Андрэй Цікота]]. Колькасць удзельнікаў працэсіі налічвала больш за 600 асобаў.<ref>''Bielaruskaja Pilihrymka ŭ Kalvaryju''. Šlach Moładzi. 1938, 30 červienia. Nr. 15 (131). Str. 6.</ref> Сярод іх былі кс. Адам Станкевіч, Міхайла Літовец. Абход Крыжовай Дарогі трываў каля чатырох гадзінаў. «Тады пачалася фатаграфія. Кожная група фатаграфавалася асобна, бо кожная жадала мець ня толькі агульную фатаграфію, але так-жа й сваю ўласную. Фатаграаваў Ст. Грынкевіч, які папрацаваў дзеля гэтага нямала.»<ref>''Niezabytyja časiny (Paśla Biełaruskaj Pilihrymki u Kalvaryju)''. Chryścijanskaja Dumka. 1938, 20 červienia, Nr. 18 (166). Str. 1.</ref> Памятнае фатаграфаванне ладзілася на кожнай пілігрымцы. Групавыя здымкі прадавалі ў рэдакцыі «Хрысьціянскай Думкі» па 15 грошаў за асобнік.<ref>''Fatahrafii z Biełaruskaj Pilihrymki u Kalvaryju''. Chryścijanskaja Dumka. 1938, 20 červienia, Nr. 18 (166). Str. 8.</ref> [[File:Use u Kalvaryju (Chryscijanskaja dumka, 1938-07-10, Nr. 17 p. 08).png|thumb|400px|Заклік далучацца да IV пілігрымкі 12 чэрвеня 1938 й рады для чальцов: «падчас пяваньня пяяць усім», «ня весьці пустых гутарак» і інш. (Хрысьціянская думка, 10 чэрвеня 1938, №17. Стр. 8]] Адразу пасьля пілігрымкі Язэп Германовіч быў высланы зь Вільні.<ref>* ''Vysylajuć i a. Jazepa Hiermanoviča''. Šlach Moładzi. 1938, 30 červienia. Nr. 15 (131). Str. 6.</ref> У гэтай пілігрымцы ня ўдзейнічаў Гадлеўскі, што выклікала незадавальненьне з боку часопісу «Шлях Моладзі», які крытыкаваў яго як за недалучэньне, так і за адсутнасьці рэклямы пілігрымкі: «кс. В. Гадлеўскі ў „Бел. Фронце“ ані слоўцам не успамінуў аб беларускай пілігрымцы й ані сёлета ані ў мін. годзе ў бел. пілігрымцы ня браў удзелу. Беларускія ж пілігрымкі маюць сапраўды вялікае рэлігійнае й нацыянальнае беларускае значэньне і ў іх і ў іх бяруць удзел беларусы ўсіх кірункаў, за выняткам камуністаў».<ref>J.N. ''Kruci da mieru znaj (Adkaz „Беларускаму Фронту“)''. Šlach Moładzi. 1938, 30 červienia. Nr. 15 (131). Str. 8.</ref> На гэта Гадлеўскі на старонках «Беларускага Фронту» адпавядаў: «Ісьці ці ня ісьці на Кальварыю — ёсьць асабістай справай кожнага чалавека, у тым ліку і кс. Гадлеўскага».<ref>Пануцэвіч, Вацлаў. ''Кс. Вінцэсь Гадлеўскі. Дзяржаўны муж і правадыр народу''. Спадчына. 1993, №3. Стр. 51-72.</ref> У пілігрымцы наступнага года Гадлеўскі ўжо зноў прыймаў удзел. ==V Віленская пілігрымка== Пятая Віленская пілігрымка адбылася зноў на Тройцу 4 чэрвеня 1939 году, на ёй святкавалася 950-годдзе хрысціянства ў Беларусі. Агулам на працэсію сабралося каля 800 асобаў. На гэты раз працягам абыхода стацый ішоў дождж.<ref>''Беларуская Кальварыя''. Беларускі фронт. 1939, 15 чэрвеня. № 12 (46). Стр. 4.</ref> Як і раней, удзельнічалі ксяндзы В. Шутовіч, Ст. Глякоўскі, В. Гадлеўскі. Апрача іншых груп у пілігрымцы бралі ўдзел беларускія скаўты і скаўткі,<ref>''Biełaruskaja Pilihrymka u Kalvaryi (u 950-yja uhodki Chryścijanstva u Biełarusi)''. Chryścijanskaja Dumka. 10 červienia 1939. Nr. 18 (202). Str. 1.</ref> «каторыя былі праўдзівай аздобай пілігрымкі».<ref>''Biełaruskaja Pilihrymka ü Kalvaryju''. Шлях Моладзі. 1939, 15 чэрвеня. № 11 (153). Стр. 3. </ref> ==VI Віленская пілігрымка== Шостая і апошняя Беларуская віленская пілігрымка адбылася 2 чэрвеня 1940 году. Як і раней яна пачалася з набажэнства ў касцёле св. Мікалая. Колькасць удзельнікаў ацэньвалася ў 300 асобаў. Пры канцы ладзіліся ўжо традыцыйныя групавыя фатаграфаваньні. <ref>K.M. ''Paśla Kalvaryi (zaciemki i uražańni)''. Krynica, 7 červienia 1940, Nr. 45 (754). Str. 1.</ref> == Публікацыі == * [https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/3a/Uspamin_z_Kalwaryi_%281935%29.pdf Uspamin z Kalwaryi. Vilnia: Biełaruskaje katalickaje wydawectwa, (na prawach rukapisu), 1935. - 24 str.] 2-е выд. дап. 1938. * ''Naša pieršaja Kalwaryja''. Chryściajanskaja Dumka. 1935, čerwień. Nr. 6 (108). Str. 1-2. * ''Беларусы каталікі ідуць у Кальварыю''. Шлях Моладзі. 1935, травень. №6 (79). Стр. 15-16. * ''Da Biełarusaŭ katalukoŭ!'' Białaruskaja Krynica. 1936, 31 traŭnia. Nr. 27 (668). Str. 4. * ''Biełaruskaja pilihrymka''. Białaruskaja Krynica, 1936, 10 červienia, Nr. 28 (669). Str. 2. * ''Pakłon Kazimieru Swajaku i Kalwaryja''. Chryścijanskaja dumka. 1936, čerwień. Nr. 6 (120). Str. 1-2. * ''Biełaruskaja pilihrymka ŭ Kalvaryju''. Шлях Моладзі. 1936, чэрвень. № 6 (92). Стр. 15. * ''Paśla Kalwaryji''. Chryścijanskaja Dumka. 1937, 20 čerwienia. Nr. 12 (138). Str. 1-3. * F. K. ''Uražańni z Biełaruskaj Pilihrymki u Kalvaryju''. Chyścijanskaja Dumka. 20.6.1937, 20 čerwienia. Nr. 12 (138). Str. 6. * ''U Kalvaryju!..'' Chryścijanskaja Duymka. 1938, 20 traŭnia, Nr.15 (163). Str. 1. * ''Kalvaryja i pravasłaunyja''. Chryścianskaia Dumka. 1938, 1 červienia, Nr. 16 (164). Str.1. * ''U niadzielu 12.VI.38 na śv. Trojcu ŭsie ŭ Kalvaruju!''. Chryścijanskaja Dumka. 1938, 10 červienia, Nr. 17 (165). Str. 8. * ''Niezabytyja časiny (Paśla Biełaruskaj Pilihrymki ŭ Kalvaryju)''. Chryścijanskaja Dumka. 1938, 20 červienia, Nr. 18 (166). Str. 1. * ''Fatahrafii z Biełaruskaj Pilihrymki ŭ Kalvaryju''. Chryścijanskaja Dumka. 1938, 20 červienia, Nr. 18 (166). Str. 8. * ''Bielaruskaja Pilihrymka ŭ Kalvaryju''. Šlach Moładzi. 1938, 30 červienia. Nr. 15 (131). Str. 6. * ''Uspamin z Kalvaryji pad Vilniaj''. Šlach Moładzi. 1938, 30 červienia. Nr. 15 (131). Str. 6. * ''Biełaruskaja Pilihrymka ŭ Kalvaryi (u 950-yja ŭhodki Chryścijanstva ŭ Biełarusi)''. Chryścijanskaja Dumka. 1939, 10 červienia. Nr. 18 (202). Str. 1. * ''Беларуская Кальварыя''. Беларускі фронт. 1939, 15 чэрвеня. № 12 (46). Стр. 4. * ''Biełaruskaja Pilihrymka ü Kalvaryju''. Шлях Моладзі. 1939, 15 чэрвеня. № 11 (153). Стр. 3. * K.M. ''Paśla Kalvaryi (zaciemki i uražańni)''. Krynica, 1940, 7 červienia, Nr. 45 (754). Str. 1. == Здымкі == У архіве Віленскага Беларускага Музэя захоўваюцца здымкі зь пілігрымак розных гадоў са збораў [[Аляксей_Анішчык|Аляксея Анішчыка]] й Міраславы Русак: * [https://archive.org/details/@muzej_vilenski/lists/15/pilihrymka-ii II пілігрымка (1936)] * [https://archive.org/details/@muzej_vilenski/lists/16/pilihrymka-iii III пілігрымка (1937)] * [https://archive.org/details/@muzej_vilenski/lists/17/pilihrymka-1940 VI пілігрымка (1940)] * [https://archive.org/details/@muzej_vilenski/lists/19/piligrymka-ne-datavanaja Не датаваныя здымкі зь Віленскіх пілігрымак] * [https://archive.org/details/@muzej_vilenski/lists/13/pilihrymka Усе здымкі, у тым ліку не ідэнтыфіканавыя па гадах] == Крыніцы == {{Крыніцы}} ebgxf2hss6o3m3k794d2qdjh43ya4xs 2620163 2620162 2025-06-15T17:58:40Z Rdgst 67275 /* IV Віленская пілігрымка */ дапаўненьне 2620163 wikitext text/x-wiki '''Віленская пілігрымка''' — штогадовае рэлігійнае шэсьце беларускіх пілігрымаў да Кальварыі пад Вільняй. Адбывалася кожны чэрвень працягам 1935—1940 гадоў на [[Тройца (сьвята)|Тройцу]]. ==I Віленская пілігрымка== Першая пілігрымка адбылася 2 чэрвеня 1935 году «[…] для таго, каб хрысьціяніну даць адпаведную магчымасьць тайніцы мукаў Збаўцы разважаць, шмат дзе на сьвеце на гэта празначаны, пасьвячаныя з адпаведнымі стацыямі мясцы, якія завуцца Кальварыяй. У нас гэткая Кальварыя знаходзіцца пад Вільняй. У гэту Віленскую Кальварыю […] йшлі і ідуць каталікі нашага краю, часта ў вялікіх працэсіях і пелігрымках, каб там, праз колькі гадзін абходзячы стацыі, прыпамінаючыя галоўныя здарэньні мукі Хрыстуса, разважаць іх і маліцца».<ref>''Naša pieršaja Kalwaryja''. Chryściajanskaja Dumka. 1935, čerwień. Nr. 6 (108). Str. 1-2.</ref> Паколькі малітвы ў Кальварыі прамаўляліся польскай мовай, і малітоўнікі былі таксама па-польску, то таму «як толькі пачалося адраджэньне беларускага народу, беларусы каталікі заўсёды думалі аб тым, каб […] і ў кальварыйскіх пелігрымках карыстацца роднай мовай нашага народу, мовай беларускай. Думка арганізаваць беларускую каталіцкую пелігрымку ў Кальварыю паўстала гадоў таму дзесятак. Паходзіць яна ад кс. В. Гадлеўскага».<ref>''Naša pieršaja Kalwaryja''. Chryściajanskaja Dumka. 1935, čerwień. Nr. 6 (108). Str. 1-2.</ref> Першую пілігрымку зарганізаваў Беларускі Касьцёльны Камітэт у Вільні. Паперад былі апублікаваныя паведамленьні ў беларускай прэсе.<ref>''Da Biełarusaŭ katalukoŭ!'' Białaruskaja Krynica. 1936, 31 traŭnia. Nr. 27 (668). Str. 4.</ref> Апрача таго была выдадзена кніжачка «Успамін з Кальварыі» з пералікам стацый, малітвамі і набожнымі песнямі. Асобна заклікалі далучацца беларускую моладзь. [[Беларускі інстытут гаспадаркі і культуры]] у Вільне даваў дармавы начлег тым, хто прыбываў да пілігрымкі загадзя.<ref>''Беларусы каталікі ідуць у Кальварыю''. Шлях Моладзі. 1935, травень. №6 (79). Стр. 15-16.</ref> У першай пілігрымцы ўдзельнічала да 300 чалавек, у тым ліку з Ляхавічаў (Баранавіцкі павет), [[Жодзішкі|Жадзішак]] (Вялейскі павет), Ключанаў, з-пад [[Сьвір (мястэчка)|Сьвіра]] (Свянцянскі павет), з-пад [[Табарышкі|Табарышак]]<ref>Jarmałkowič, J. ''List u redakciju'' [Падзяка арганізатарам ад Табарыскай парафіі]. Chryścijanskaja Dumka, 1935, lipień, Nr. 7 (109). Str. 7.</ref> і [[Кены|Кены]], з-пад [[Барадзенічы|Барадзеніч]] (Браслаўскага павету) і з Ашмяншчыны. Збор адбыўся 2 чэрвеня а 8-й ранку ў [[Касьцёл Сьвятога Мікалая (Вільня)|касьцёле сьв. Мікалая]]. Пасля імшы і прамовы кс. [[Адам Станкевіч|Адама Станкевіча]] працэсія з ім на чале а 9-й гадзіне накіравалася ў Кальварыю, дзе да яе далучыўся кс. [[Вінцэнт Гадлеўскі]], ініцыятар беларускай пілігрымкі, які «павёў далей пелігрымку ўжо па кальварыйскіх стацыях». У канцы дарогі да працэсіі далучыўся кс. [[Станіслаў Глякоўскі]]. Па сканчэнні службы ў кальварыйскім касцёле спявалі беларускія рэлігійныя гімны: «О Божа, Спасе наш» і «Божа, што калісь народы…»<ref>''Naša pieršaja Kalwaryja''. Chryściajanskaja Dumka. 1935, čerwień. Nr. 6 (108), str. 1-2.</ref> ==II Віленская пілігрымка== Адразу пасля першай пілігрымкі 19 чэрвеня 1935 году адбылася малая пілігрымка кс. [[Віктар Шутовіч|Віктара Шутовіча]] і [[Янка Тарасевіч|Янкі Тарасевіча]], названая ў прэсе «другай пілігрымкай».<ref> ''Druhaja pilihrymka ŭ Kalwaryju''. Chryścijanskaja Dumka. 1935, lipień, Nr. 7 (109). Str. 8.</ref>. Аднак далей другой была названая вялікая пілігрымка наступнага году, якая адбылася 7 чэрвеня 1936 году.<ref> ''Pakłon Kazimieru Swajaku i Kalwaryja''. Chryścijanskaja Dumka. 1936, čerwień. Nr. 6 (120). Str. 1-2.</ref> Перад пілігрымкай, 6 чэрвеня, быў урачыста адкрыты помнік на магілцы [[Казімір Сваяк|Казіміра Сваяка]] на [[Могілкі Росы|Росах]].<ref>''Biełaruskaja pilihrymka ŭ Kalvaryju''. Шлях Моладзі. 1936, чэрвень. № 6 (92). Стр. 15.</ref> У гэты год таксама друкаваліся звароты да беларусаў-каталікоў, заклікаючы іх на абодва мерапрыемства.<ref>''Da Biełarusaŭ katalukoŭ!'' Białaruskaja Krynica. 1936, 31 traŭnia. Nr. 27 (668). Str. 4.</ref> Сама пілігрымка пачалася як і мінулы раз у касцёле св. Мікалая ўжо а 7-й ранку. Імшу адпраўляў кс. Адам Станкевіч. Прысутнічаў таксама кс. [[Антоні Дулінец]] з Пінскай дэцызіі. У прэсе адзначаныя групы пілігрымаў: Ключанская, Жодзішская, Адамчуцкая і Табарышская, Мядзведзіцка-Ляхавіцкая (з Баранавіцкага павету), Васілішская (Шчучынскі павет), Ашмянска-Смаргонская, Ваўкавыская і Віленская. Усяго ўдзельнічала ў пілігрымцы больш за 500 чалавек. Ужо ў апісаннях другой пілігрымкі падкрэслена групавое фатаграфаванне пілігрымаў: {{пачатак цытаты}} Урэшце стацыі абыйдзены ўсе […] Але тут не да адпачынку. Пачынаецца фатаграфія: сьпярша супольная, а пасьля розных паасобных групаў. Роль фатографа поўніць др. [[Станіслаў Грынкевіч|Ст. Грынкевіч]], увіхаючыся з апаратам ад пачатку працэсіі аж да яе заканчэньня і разыходу. {{канец цытаты|крыніца=''Biełaruskaja pilihrymka''. Białaruskaja Krynica, 1936, 10 červienia, Nr. 28 (669). Str. 2.}} [[File:Chryscijanskaja dumka 1937 06 20 nr12.png|thumb|400px|Зьнімкі з III беларускай пілігрымкі на вокладцы "Хрысьціянскай думкі" (20 чэрвеня 1938). Фатограф Ст. Грынкевіч]] ==III Віленская пілігрымка== Трэцяя пілігрымка адбылася 6 чэрвеня 1937 году. Яна пачалася з імшы і казаньня кс. [[Язэп Германовіч|Язэпа Германовіча]], які кіраваў той год пілігрыкай. Дапамагалі таксама кс. [[Адам Станкевіч]] і ўніяцкі святар [[Вацлаў Аношка]] з [[Дзяляцічы|Дзялятыч]].<ref>Шлях Моладзі. 1937, чэрвень. № 6 (105). Стр. 22.</ref> У 8:30 ранку працэсія накіравалася праз горад у бок Кальварыі. Удзельнічала да 400 асобаў з 19 мясцінаў апрача Вільні: Сьвір, [[Гадуцішкі]], [[Дукшты]], Ключаны (Свянцянскага павету), Кена, Лаварышкі, Табарышкі, [[Тургелі]], Малыя-Салечнікі, Жодзішкі, [[Данюшава]] (Вялейскага павету), [[Смаргонь]], [[Куцавічы (Ашмянскі раён)|Куцэвічы]], [[Баруны]] (Ашмянскага павету), Суботнікі, Дзявенішкі (Валожынскага павету), [[Барадзенічы]] (Браслаўскага павету), [[Рэпля]] (Ваўкавыскага павету), [[Дзяляцічы|Дзялятычы]] (Наваградзкага павету). Па сканчэнні вандроўкі быў зроблены групавы здымак «пад кальварыйскімі соснамі».<ref>''Paśla Kalwaryji''. Chryścijanskaja Dumka. 1937, 20 čerwienia. Nr. 12 (138). Str. 3.</ref> == IV Віленская пілігрымка== На гэты час віленскія пілігрымкі ўжо ўспрымаліся не як чыста рэлігійнае мерапрыемства, а як частка нацыянальнага руху, таму да чацвёртай пілігрымкі далучыліся ўжо не толькі каталікі і ўніяты, але былі запрошаныя і праваслаўныя. Чацвёртая пілігрымка была зладжаная на Тройцу і пачалася 12 чэрвеня 1938 году а 7-й ранку пад касцёлам св. Мікалая. Наперад пілігрымкі друкаваліся аб ёй паведамленьні.<ref>Шлях Моладзі. 1938, 5 чэрвеня. № 13 (129). Str. 6.</ref> Падчас пілігрымкі святкавалі 25-годдзе святарства Віктара Шутовіча і Язэпа Германовіча. Імшу ў касцёле св. Мікалая адпраўляў Віктар Шутовіч, хорам дырыгаваў [[Адольф Клімовіч]], сярод арганізатараў быў [[Андрэй Цікота]]. Колькасць удзельнікаў працэсіі налічвала больш за 600 асобаў.<ref>''Bielaruskaja Pilihrymka ŭ Kalvaryju''. Šlach Moładzi. 1938, 30 červienia. Nr. 15 (131). Str. 6.</ref> Сярод іх былі кс. Адам Станкевіч, Міхайла Літовец. У прэсы даваліся загады падтрымліваць дысцыпліну пад час шэсьця й арганізатары засталіся ёй задаволеныя. Кс. Шутовіч пісаў кс. Тарасэвічу ў Чыкага 18 верасьня 1938: «Дысцыпліна ў паходзе была найлепшая, пяялі ўмела i натуральна. Вільня тут на беларусаў зьвярнула ўвагу».<ref>Надсан, Аляксандар. Pro patria aliena. Кляштар беларускіх айцоў марыянаў у Друі (1924—1938). Менск, 2006. Стр. 123</ref> Абход Крыжовай Дарогі трываў каля чатырох гадзінаў. «Тады пачалася фатаграфія. Кожная група фатаграфавалася асобна, бо кожная жадала мець ня толькі агульную фатаграфію, але так-жа й сваю ўласную. Фатаграаваў Ст. Грынкевіч, які папрацаваў дзеля гэтага нямала.»<ref>''Niezabytyja časiny (Paśla Biełaruskaj Pilihrymki u Kalvaryju)''. Chryścijanskaja Dumka. 1938, 20 červienia, Nr. 18 (166). Str. 1.</ref> Памятнае фатаграфаванне ладзілася на кожнай пілігрымцы. Групавыя здымкі прадавалі ў рэдакцыі «Хрысьціянскай Думкі» па 15 грошаў за асобнік.<ref>''Fatahrafii z Biełaruskaj Pilihrymki u Kalvaryju''. Chryścijanskaja Dumka. 1938, 20 červienia, Nr. 18 (166). Str. 8.</ref> [[File:Use u Kalvaryju (Chryscijanskaja dumka, 1938-07-10, Nr. 17 p. 08).png|thumb|400px|Заклік далучацца да IV пілігрымкі 12 чэрвеня 1938 й рады для чальцов: «падчас пяваньня пяяць усім», «ня весьці пустых гутарак» і інш. (Хрысьціянская думка, 10 чэрвеня 1938, №17. Стр. 8]] Адразу пасьля пілігрымкі Язэп Германовіч быў высланы зь Вільні.<ref>* ''Vysylajuć i a. Jazepa Hiermanoviča''. Šlach Moładzi. 1938, 30 červienia. Nr. 15 (131). Str. 6.</ref> У гэтай пілігрымцы ня ўдзейнічаў Гадлеўскі, што выклікала незадавальненьне з боку часопісу «Шлях Моладзі», які крытыкаваў яго як за недалучэньне, так і за адсутнасьці рэклямы пілігрымкі: «кс. В. Гадлеўскі ў „Бел. Фронце“ ані слоўцам не успамінуў аб беларускай пілігрымцы й ані сёлета ані ў мін. годзе ў бел. пілігрымцы ня браў удзелу. Беларускія ж пілігрымкі маюць сапраўды вялікае рэлігійнае й нацыянальнае беларускае значэньне і ў іх і ў іх бяруць удзел беларусы ўсіх кірункаў, за выняткам камуністаў».<ref>J.N. ''Kruci da mieru znaj (Adkaz „Беларускаму Фронту“)''. Šlach Moładzi. 1938, 30 červienia. Nr. 15 (131). Str. 8.</ref> На гэта Гадлеўскі на старонках «Беларускага Фронту» адпавядаў: «Ісьці ці ня ісьці на Кальварыю — ёсьць асабістай справай кожнага чалавека, у тым ліку і кс. Гадлеўскага».<ref>Пануцэвіч, Вацлаў. ''Кс. Вінцэсь Гадлеўскі. Дзяржаўны муж і правадыр народу''. Спадчына. 1993, №3. Стр. 51-72.</ref> У пілігрымцы наступнага года Гадлеўскі ўжо зноў прыймаў удзел. ==V Віленская пілігрымка== Пятая Віленская пілігрымка адбылася зноў на Тройцу 4 чэрвеня 1939 году, на ёй святкавалася 950-годдзе хрысціянства ў Беларусі. Агулам на працэсію сабралося каля 800 асобаў. На гэты раз працягам абыхода стацый ішоў дождж.<ref>''Беларуская Кальварыя''. Беларускі фронт. 1939, 15 чэрвеня. № 12 (46). Стр. 4.</ref> Як і раней, удзельнічалі ксяндзы В. Шутовіч, Ст. Глякоўскі, В. Гадлеўскі. Апрача іншых груп у пілігрымцы бралі ўдзел беларускія скаўты і скаўткі,<ref>''Biełaruskaja Pilihrymka u Kalvaryi (u 950-yja uhodki Chryścijanstva u Biełarusi)''. Chryścijanskaja Dumka. 10 červienia 1939. Nr. 18 (202). Str. 1.</ref> «каторыя былі праўдзівай аздобай пілігрымкі».<ref>''Biełaruskaja Pilihrymka ü Kalvaryju''. Шлях Моладзі. 1939, 15 чэрвеня. № 11 (153). Стр. 3. </ref> ==VI Віленская пілігрымка== Шостая і апошняя Беларуская віленская пілігрымка адбылася 2 чэрвеня 1940 году. Як і раней яна пачалася з набажэнства ў касцёле св. Мікалая. Колькасць удзельнікаў ацэньвалася ў 300 асобаў. Пры канцы ладзіліся ўжо традыцыйныя групавыя фатаграфаваньні. <ref>K.M. ''Paśla Kalvaryi (zaciemki i uražańni)''. Krynica, 7 červienia 1940, Nr. 45 (754). Str. 1.</ref> == Публікацыі == * [https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/3a/Uspamin_z_Kalwaryi_%281935%29.pdf Uspamin z Kalwaryi. Vilnia: Biełaruskaje katalickaje wydawectwa, (na prawach rukapisu), 1935. - 24 str.] 2-е выд. дап. 1938. * ''Naša pieršaja Kalwaryja''. Chryściajanskaja Dumka. 1935, čerwień. Nr. 6 (108). Str. 1-2. * ''Беларусы каталікі ідуць у Кальварыю''. Шлях Моладзі. 1935, травень. №6 (79). Стр. 15-16. * ''Da Biełarusaŭ katalukoŭ!'' Białaruskaja Krynica. 1936, 31 traŭnia. Nr. 27 (668). Str. 4. * ''Biełaruskaja pilihrymka''. Białaruskaja Krynica, 1936, 10 červienia, Nr. 28 (669). Str. 2. * ''Pakłon Kazimieru Swajaku i Kalwaryja''. Chryścijanskaja dumka. 1936, čerwień. Nr. 6 (120). Str. 1-2. * ''Biełaruskaja pilihrymka ŭ Kalvaryju''. Шлях Моладзі. 1936, чэрвень. № 6 (92). Стр. 15. * ''Paśla Kalwaryji''. Chryścijanskaja Dumka. 1937, 20 čerwienia. Nr. 12 (138). Str. 1-3. * F. K. ''Uražańni z Biełaruskaj Pilihrymki u Kalvaryju''. Chyścijanskaja Dumka. 20.6.1937, 20 čerwienia. Nr. 12 (138). Str. 6. * ''U Kalvaryju!..'' Chryścijanskaja Duymka. 1938, 20 traŭnia, Nr.15 (163). Str. 1. * ''Kalvaryja i pravasłaunyja''. Chryścianskaia Dumka. 1938, 1 červienia, Nr. 16 (164). Str.1. * ''U niadzielu 12.VI.38 na śv. Trojcu ŭsie ŭ Kalvaruju!''. Chryścijanskaja Dumka. 1938, 10 červienia, Nr. 17 (165). Str. 8. * ''Niezabytyja časiny (Paśla Biełaruskaj Pilihrymki ŭ Kalvaryju)''. Chryścijanskaja Dumka. 1938, 20 červienia, Nr. 18 (166). Str. 1. * ''Fatahrafii z Biełaruskaj Pilihrymki ŭ Kalvaryju''. Chryścijanskaja Dumka. 1938, 20 červienia, Nr. 18 (166). Str. 8. * ''Bielaruskaja Pilihrymka ŭ Kalvaryju''. Šlach Moładzi. 1938, 30 červienia. Nr. 15 (131). Str. 6. * ''Uspamin z Kalvaryji pad Vilniaj''. Šlach Moładzi. 1938, 30 červienia. Nr. 15 (131). Str. 6. * ''Biełaruskaja Pilihrymka ŭ Kalvaryi (u 950-yja ŭhodki Chryścijanstva ŭ Biełarusi)''. Chryścijanskaja Dumka. 1939, 10 červienia. Nr. 18 (202). Str. 1. * ''Беларуская Кальварыя''. Беларускі фронт. 1939, 15 чэрвеня. № 12 (46). Стр. 4. * ''Biełaruskaja Pilihrymka ü Kalvaryju''. Шлях Моладзі. 1939, 15 чэрвеня. № 11 (153). Стр. 3. * K.M. ''Paśla Kalvaryi (zaciemki i uražańni)''. Krynica, 1940, 7 červienia, Nr. 45 (754). Str. 1. == Здымкі == У архіве Віленскага Беларускага Музэя захоўваюцца здымкі зь пілігрымак розных гадоў са збораў [[Аляксей_Анішчык|Аляксея Анішчыка]] й Міраславы Русак: * [https://archive.org/details/@muzej_vilenski/lists/15/pilihrymka-ii II пілігрымка (1936)] * [https://archive.org/details/@muzej_vilenski/lists/16/pilihrymka-iii III пілігрымка (1937)] * [https://archive.org/details/@muzej_vilenski/lists/17/pilihrymka-1940 VI пілігрымка (1940)] * [https://archive.org/details/@muzej_vilenski/lists/19/piligrymka-ne-datavanaja Не датаваныя здымкі зь Віленскіх пілігрымак] * [https://archive.org/details/@muzej_vilenski/lists/13/pilihrymka Усе здымкі, у тым ліку не ідэнтыфіканавыя па гадах] == Крыніцы == {{Крыніцы}} tvl4kypronpbzy0oa6rjgxlp2esidiu Аркадзія (зьніклае паселішча) 0 297042 2620126 2620091 2025-06-15T11:59:29Z Дамінік 64057 /* Гісторыя */ 2620126 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Аркадзія |Статус = фальварак |Назва ў родным склоне = Аркадзіі |Назва па-расейску = |лацінка = Arkadzija |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1811 годам |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Адміністрацыйная адзінка = Вобласьць |Назва адміністрацыйнай адзінкі = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Адміністрацыйная адзінка2 = Раён |Назва адміністрацыйнай адзінкі2 = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Шырата градусаў = |Шырата хвілінаў = |Шырата сэкундаў = |Даўгата градусаў = |Даўгата хвілінаў = |Даўгата сэкундаў = |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Аркадзія (Аркадыя)''' — колішні фальварак, які месьціўся ў межах сучаснага [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. == Гісторыя == [[Файл:Ф. Аркадыя (Аркадий) і в. Уласы на мапе Шубэрта-Тучкова 1846 – 1863 гг.png|значак|зьлева|Аркадыя (Аркадий) і в. Уласы на мапе Шубэрта-Тучкова 1846 – 1863 гг.]] У дакумэнце, пазначаным 14 днём лютага 1811 году, засьведчана, што фальварак Аркадыя з прылегласьцямі ў Рэчыцкім павеце, які належаў пані Людвіцы з князёў Шуйскіх, жонцы абознага Караля, Прозаравай, аддадзены ў арэнду шляхцічу Паўлу Жукоўскаму за штогадовую выплату нібыта ў 90, але ў іншым варыянце запісу — у 500 рублёў серабром<ref>Аrchiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Аrchiwum Рrozorów і Jelskich. Sygn. 14. S. 8, 34-35</ref>. З інвэнтара 1844 году маёнтку [[Езапоў|Юзафоў]], прыналежнага Юзафу, сыну Караля, Прозару, вядома, што да фальварку Аркадыя прыпісаная вёска Ўласы з 17 дварамі<ref>НГАБ у Менску. Ф. 142. Воп.1 Спр. 1481. А. 40 і наст.</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Колішнія населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] 2dz6bl9unwm4xcrt8wsj403l9yan3b3 2620129 2620126 2025-06-15T12:37:45Z Дамінік 64057 /* Гісторыя */ 2620129 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Аркадзія |Статус = фальварак |Назва ў родным склоне = Аркадзіі |Назва па-расейску = |лацінка = Arkadzija |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1811 годам |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Адміністрацыйная адзінка = Вобласьць |Назва адміністрацыйнай адзінкі = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Адміністрацыйная адзінка2 = Раён |Назва адміністрацыйнай адзінкі2 = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Шырата градусаў = |Шырата хвілінаў = |Шырата сэкундаў = |Даўгата градусаў = |Даўгата хвілінаў = |Даўгата сэкундаў = |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Аркадзія (Аркадыя)''' — колішні фальварак, які месьціўся ў межах сучаснага [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. == Гісторыя == [[Файл:Ф. Аркадыя (Аркадий) і в. Уласы на мапе Шубэрта-Тучкова 1846 – 1863 гг.png|значак|зьлева|Аркадыя (Аркадий) і в. Уласы на мапе Шубэрта-Тучкова 1846 – 1863 гг.]] У дакумэнце, пазначаным 14 днём лютага 1811 году, засьведчана, што фальварак Аркадыя з прылегласьцямі ў Рэчыцкім павеце, які належаў пані Людвіцы з князёў Шуйскіх, жонцы абознага Караля, Прозаравай, аддадзены ў арэнду шляхцічу Паўлу Жукоўскаму за штогадовую выплату нібыта ў 90, але ў іншым варыянце запісу — у 500 рублёў серабром<ref>Аrchiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Аrchiwum Рrozorów і Jelskich. Sygn. 14. S. 8, 34-35</ref>. З інвэнтара 1844 году маёнтку [[Езапоў|Юзафоў]], прыналежнага Юзафу, сыну Караля, Прозару, вядома, што да фальварку Аркадыя прыпісаная вёска Ўласы з 17 дварамі<ref>НГАБ у Менску. Ф. 142. Воп.1 Спр. 1481. А. 40 і наст.</ref>. У метрычнай кнізе Астраглядаўскага касьцёлу Ўнебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі пад 1850 годам названая таксама і вёска Аркадыя<ref>НГАБ. Ф. 1089. Воп.1 Спр. 1. А. 115</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Колішнія населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] gokclxlogaedy7mceipm1hln0nkthzs 2620130 2620129 2025-06-15T12:38:36Z Дамінік 64057 /* Гісторыя */ 2620130 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Аркадзія |Статус = фальварак |Назва ў родным склоне = Аркадзіі |Назва па-расейску = |лацінка = Arkadzija |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1811 годам |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Адміністрацыйная адзінка = Вобласьць |Назва адміністрацыйнай адзінкі = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Адміністрацыйная адзінка2 = Раён |Назва адміністрацыйнай адзінкі2 = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Шырата градусаў = |Шырата хвілінаў = |Шырата сэкундаў = |Даўгата градусаў = |Даўгата хвілінаў = |Даўгата сэкундаў = |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Аркадзія (Аркадыя)''' — колішні фальварак, які месьціўся ў межах сучаснага [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. == Гісторыя == [[Файл:Ф. Аркадыя (Аркадий) і в. Уласы на мапе Шубэрта-Тучкова 1846 – 1863 гг.png|значак|зьлева|Аркадыя (Аркадий) і в. Уласы на мапе Шубэрта-Тучкова 1846 – 1863 гг.]] У дакумэнце, пазначаным 14 днём лютага 1811 году, засьведчана, што фальварак Аркадыя з прылегласьцямі ў Рэчыцкім павеце, які належаў пані Людвіцы з князёў Шуйскіх, жонцы абознага Караля, Прозаравай, аддадзены ў арэнду шляхцічу Паўлу Жукоўскаму за штогадовую выплату нібыта ў 90, але ў іншым варыянце запісу — у 500 рублёў серабром<ref>Аrchiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Аrchiwum Рrozorów і Jelskich. Sygn. 14. S. 8, 34-35</ref>. З інвэнтара 1844 году маёнтку [[Езапоў|Юзафоў]], прыналежнага Юзафу, сыну Караля, Прозару, вядома, што да фальварку Аркадыя прыпісаная вёска Ўласы з 17 дварамі<ref>НГАБ у Менску. Ф. 142. Воп.1 Спр. 1481. А. 40 і наст.</ref>. У метрычнай кнізе Астраглядаўскага касьцёлу Ўнебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі пад 1850 годам названая таксама і вёска Аркадыя<ref>НГАБ. Ф. 1089. Воп.1 Спр. 1. А. 115</ref>. Іншых зьвестак пакуль няма. == Крыніцы == {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Колішнія населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] 9fmhhd0k4xvglk6dr23pi2ynhuxru6e 2620131 2620130 2025-06-15T12:43:28Z Дамінік 64057 /* Гісторыя */ 2620131 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Аркадзія |Статус = фальварак |Назва ў родным склоне = Аркадзіі |Назва па-расейску = |лацінка = Arkadzija |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1811 годам |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Адміністрацыйная адзінка = Вобласьць |Назва адміністрацыйнай адзінкі = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Адміністрацыйная адзінка2 = Раён |Назва адміністрацыйнай адзінкі2 = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Шырата градусаў = |Шырата хвілінаў = |Шырата сэкундаў = |Даўгата градусаў = |Даўгата хвілінаў = |Даўгата сэкундаў = |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Аркадзія (Аркадыя)''' — колішні фальварак, які месьціўся ў межах сучаснага [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. == Гісторыя == [[Файл:Ф. Аркадыя (Аркадий) і в. Уласы на мапе Шубэрта-Тучкова 1846 – 1863 гг.png|значак|зьлева|Аркадыя (Аркадий) і в. Уласы на мапе Шубэрта-Тучкова 1846 – 1863 гг.]] Згодна з дакумэнтам, пазначаным 14 днём лютага 1811 году, фальварак Аркадыя з прылегласьцямі ў Рэчыцкім павеце, які належаў пані Людвіцы з князёў Шуйскіх, жонцы абознага Караля, Прозаравай, аддадзены ў арэнду шляхцічу Паўлу Жукоўскаму за штогадовую выплату нібыта ў 90, але ў іншым варыянце запісу — у 500 рублёў серабром<ref>Аrchiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Аrchiwum Рrozorów і Jelskich. Sygn. 14. S. 8, 34-35</ref>. З інвэнтара 1844 году маёнтку [[Езапоў|Юзафоў]], прыналежнага Юзафу, сыну Караля, Прозару, вядома, што да фальварку Аркадыя прыпісаная вёска Ўласы з 17 дварамі<ref>НГАБ у Менску. Ф. 142. Воп.1 Спр. 1481. А. 40 і наст.</ref>. У метрычнай кнізе Астраглядаўскага касьцёлу Ўнебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі пад 1850 годам названая таксама і вёска Аркадыя<ref>НГАБ. Ф. 1089. Воп.1 Спр. 1. А. 115</ref>. Іншых зьвестак пра паселішча пакуль няма. == Крыніцы == {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Колішнія населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] d51hd33srn9wds2sgrlkp7hgidbn2m3 2620154 2620131 2025-06-15T13:23:50Z Дамінік 64057 2620154 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Аркадзія |Статус = фальварак |Назва ў родным склоне = Аркадзіі |Назва па-расейску = |лацінка = Arkadzija |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1811 годам |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Адміністрацыйная адзінка = Вобласьць |Назва адміністрацыйнай адзінкі = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Адміністрацыйная адзінка2 = Раён |Назва адміністрацыйнай адзінкі2 = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Шырата градусаў = |Шырата хвілінаў = |Шырата сэкундаў = |Даўгата градусаў = |Даўгата хвілінаў = |Даўгата сэкундаў = |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Аркадзія (Аркадыя)''' — колішні фальварак, які месьціўся ў межах сучаснага [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. == Гісторыя == [[Файл:Ф. Аркадыя (Аркадий) і в. Уласы на мапе Шубэрта-Тучкова 1846 – 1863 гг.png|значак|зьлева|Аркадыя (Аркадий) і в. Уласы на мапе Шубэрта-Тучкова 1846 – 1863 гг.]] Згодна з дакумэнтам, пазначаным 14 днём лютага 1811 году, фальварак Аркадыя з прылегласьцямі ў [[Рэчыцкі павет (Расейская імпэрыя)|Рэчыцкім павеце]], які належаў пані Людвіцы з князёў Шуйскіх, жонцы абознага Караля, Прозаравай, аддадзены ў арэнду шляхцічу Паўлу Жукоўскаму за штогадовую выплату нібыта ў 90, але ў іншым варыянце запісу — у 500 рублёў серабром<ref>Аrchiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Аrchiwum Рrozorów і Jelskich. Sygn. 14. S. 8, 34-35</ref>. З інвэнтара 1844 году маёнтку [[Езапоў|Юзафоў]], прыналежнага Юзафу, сыну Караля, Прозару, вядома, што да фальварку Аркадыя прыпісаная вёска Ўласы з 17 дварамі<ref>НГАБ у Менску. Ф. 142. Воп.1 Спр. 1481. А. 40 і наст.</ref>. У метрычнай кнізе Астраглядаўскага касьцёлу Ўнебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі пад 1850 годам названая таксама і вёска Аркадыя<ref>НГАБ. Ф. 1089. Воп.1 Спр. 1. А. 115</ref>. Іншых зьвестак пра паселішча пакуль няма. == Крыніцы == {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Колішнія населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] fps2ej68rl5rqj8nmwejxfojazo17bz 2620155 2620154 2025-06-15T13:25:36Z Дамінік 64057 /* Гісторыя */ 2620155 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Аркадзія |Статус = фальварак |Назва ў родным склоне = Аркадзіі |Назва па-расейску = |лацінка = Arkadzija |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1811 годам |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Адміністрацыйная адзінка = Вобласьць |Назва адміністрацыйнай адзінкі = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Адміністрацыйная адзінка2 = Раён |Назва адміністрацыйнай адзінкі2 = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Шырата градусаў = |Шырата хвілінаў = |Шырата сэкундаў = |Даўгата градусаў = |Даўгата хвілінаў = |Даўгата сэкундаў = |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Аркадзія (Аркадыя)''' — колішні фальварак, які месьціўся ў межах сучаснага [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. == Гісторыя == [[Файл:Ф. Аркадыя (Аркадий) і в. Уласы на мапе Шубэрта-Тучкова 1846 – 1863 гг.png|значак|зьлева|Аркадыя (Аркадій) і в. Уласы на мапе Шубэрта-Тучкова 1846 – 1863 гг.]] Згодна з дакумэнтам, пазначаным 14 днём лютага 1811 году, фальварак Аркадыя з прылегласьцямі ў [[Рэчыцкі павет (Расейская імпэрыя)|Рэчыцкім павеце]], які належаў пані Людвіцы з князёў Шуйскіх, жонцы абознага Караля, Прозаравай, аддадзены ў арэнду шляхцічу Паўлу Жукоўскаму за штогадовую выплату нібыта ў 90, але ў іншым варыянце запісу — у 500 рублёў серабром<ref>Аrchiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Аrchiwum Рrozorów і Jelskich. Sygn. 14. S. 8, 34-35</ref>. З інвэнтара 1844 году маёнтку [[Езапоў|Юзафоў]], прыналежнага Юзафу, сыну Караля, Прозару, вядома, што да фальварку Аркадыя прыпісаная вёска Ўласы з 17 дварамі<ref>НГАБ у Менску. Ф. 142. Воп.1 Спр. 1481. А. 40 і наст.</ref>. У метрычнай кнізе Астраглядаўскага касьцёлу Ўнебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі пад 1850 годам названая таксама і вёска Аркадыя<ref>НГАБ. Ф. 1089. Воп.1 Спр. 1. А. 115</ref>. Іншых зьвестак пра паселішча пакуль няма. == Крыніцы == {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Колішнія населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] qpkniaxc7f3hnfd9qmabn2f2m89scr6 2620222 2620155 2025-06-16T04:15:36Z Дамінік 64057 /* Гісторыя */ 2620222 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Аркадзія |Статус = фальварак |Назва ў родным склоне = Аркадзіі |Назва па-расейску = |лацінка = Arkadzija |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1811 годам |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Адміністрацыйная адзінка = Вобласьць |Назва адміністрацыйнай адзінкі = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Адміністрацыйная адзінка2 = Раён |Назва адміністрацыйнай адзінкі2 = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Шырата градусаў = |Шырата хвілінаў = |Шырата сэкундаў = |Даўгата градусаў = |Даўгата хвілінаў = |Даўгата сэкундаў = |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Аркадзія (Аркадыя)''' — колішні фальварак, які месьціўся ў межах сучаснага [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. == Гісторыя == [[Файл:Ф. Аркадыя (Аркадий) і в. Уласы на мапе Шубэрта-Тучкова 1846 – 1863 гг.png|значак|зьлева|Аркадыя (Аркадій) і в. Уласы на мапе Шубэрта-Тучкова 1846 – 1863 гг.]] Згодна з дакумэнтам, пазначаным 14 днём лютага 1811 году, фальварак Аркадыя з прылегласьцямі ў [[Рэчыцкі павет (Расейская імпэрыя)|Рэчыцкім павеце]], які належаў пані Людвіцы з князёў Шуйскіх, жонцы абознага Караля, Прозаравай, аддадзены ў арэнду шляхцічу Паўлу Жукоўскаму за штогадовую выплату нібыта ў 90, але ў іншым варыянце запісу — у 500 рублёў серабром<ref>Аrchiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Аrchiwum Рrozorów і Jelskich. Sygn. 14. S. 8, 34-35</ref>. З інвэнтара 1844 году маёнтку [[Езапоў|Юзафоў]], прыналежнага Юзафу, сыну Караля, Прозару, вядома, што да фальварку Аркадыя прыпісаная вёска [[Уласы (Гомельская вобласьць)|Ўласы]] з 17 дварамі<ref>НГАБ у Менску. Ф. 142. Воп.1 Спр. 1481. А. 40 і наст.</ref>. У метрычнай кнізе [[Астрагляды|Астраглядаўскага]] касьцёлу Ўнебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі пад 1850 годам названая таксама і вёска Аркадыя<ref>НГАБ. Ф. 1089. Воп.1 Спр. 1. А. 115</ref>. Іншых зьвестак пра паселішча пакуль няма. == Крыніцы == {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Колішнія населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] crb493qzd2vspr03uf0qa2ulbnvi5eu 2620223 2620222 2025-06-16T04:17:14Z Дамінік 64057 2620223 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Аркадзія |Статус = фальварак |Назва ў родным склоне = Аркадзіі |лацінка = Arkadzija |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1811 годам |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Адміністрацыйная адзінка = Вобласьць |Назва адміністрацыйнай адзінкі = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Адміністрацыйная адзінка2 = Раён |Назва адміністрацыйнай адзінкі2 = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Шырата градусаў = |Шырата хвілінаў = |Шырата сэкундаў = |Даўгата градусаў = |Даўгата хвілінаў = |Даўгата сэкундаў = |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Аркадзія (Аркадыя)''' — колішні фальварак, які месьціўся ў межах сучаснага [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. == Гісторыя == [[Файл:Ф. Аркадыя (Аркадий) і в. Уласы на мапе Шубэрта-Тучкова 1846 – 1863 гг.png|значак|зьлева|Аркадыя (Аркадій) і в. Уласы на мапе Шубэрта-Тучкова 1846 – 1863 гг.]] Згодна з дакумэнтам, пазначаным 14 днём лютага 1811 году, фальварак Аркадыя з прылегласьцямі ў [[Рэчыцкі павет (Расейская імпэрыя)|Рэчыцкім павеце]], які належаў пані Людвіцы з князёў Шуйскіх, жонцы абознага Караля, Прозаравай, аддадзены ў арэнду шляхцічу Паўлу Жукоўскаму за штогадовую выплату нібыта ў 90, але ў іншым варыянце запісу — у 500 рублёў серабром<ref>Аrchiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Аrchiwum Рrozorów і Jelskich. Sygn. 14. S. 8, 34-35</ref>. З інвэнтара 1844 году маёнтку [[Езапоў|Юзафоў]], прыналежнага Юзафу, сыну Караля, Прозару, вядома, што да фальварку Аркадыя прыпісаная вёска [[Уласы (Гомельская вобласьць)|Ўласы]] з 17 дварамі<ref>НГАБ у Менску. Ф. 142. Воп.1 Спр. 1481. А. 40 і наст.</ref>. У метрычнай кнізе [[Астрагляды|Астраглядаўскага]] касьцёлу Ўнебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі пад 1850 годам названая таксама і вёска Аркадыя<ref>НГАБ. Ф. 1089. Воп.1 Спр. 1. А. 115</ref>. Іншых зьвестак пра паселішча пакуль няма. == Крыніцы == {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Колішнія населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] mhzonk9pyfs79njfvrchue4aw1g94n8 2620224 2620223 2025-06-16T04:21:27Z Дамінік 64057 /* Гісторыя */ 2620224 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Аркадзія |Статус = фальварак |Назва ў родным склоне = Аркадзіі |лацінка = Arkadzija |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1811 годам |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Адміністрацыйная адзінка = Вобласьць |Назва адміністрацыйнай адзінкі = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Адміністрацыйная адзінка2 = Раён |Назва адміністрацыйнай адзінкі2 = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Шырата градусаў = |Шырата хвілінаў = |Шырата сэкундаў = |Даўгата градусаў = |Даўгата хвілінаў = |Даўгата сэкундаў = |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Аркадзія (Аркадыя)''' — колішні фальварак, які месьціўся ў межах сучаснага [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. == Гісторыя == [[Файл:Ф. Аркадыя (Аркадий) і в. Уласы на мапе Шубэрта-Тучкова 1846 – 1863 гг.png|значак|зьлева|Ф. Аркадыя (Аркадій) і в. Уласы на мапе Шубэрта-Тучкова 1846 – 1863 гг.]] Згодна з дакумэнтам, пазначаным 14 днём лютага 1811 году, фальварак Аркадыя з прылегласьцямі ў [[Рэчыцкі павет (Расейская імпэрыя)|Рэчыцкім павеце]], які належаў пані Людвіцы з князёў Шуйскіх, жонцы абознага Караля, Прозаравай, аддадзены ў арэнду шляхцічу Паўлу Жукоўскаму за штогадовую выплату нібыта ў 90, але ў іншым варыянце запісу — у 500 рублёў серабром<ref>Аrchiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Аrchiwum Рrozorów і Jelskich. Sygn. 14. S. 8, 34-35</ref>. З інвэнтара 1844 году маёнтку [[Езапоў|Юзафоў]], прыналежнага Юзафу, сыну Караля, Прозару, вядома, што да фальварку Аркадыя прыпісаная вёска [[Уласы (Гомельская вобласьць)|Ўласы]] з 17 дварамі<ref>НГАБ у Менску. Ф. 142. Воп.1 Спр. 1481. А. 40 і наст.</ref>. У метрычнай кнізе [[Астрагляды|Астраглядаўскага]] касьцёлу Ўнебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі пад 1850 годам названая таксама і вёска Аркадыя<ref>НГАБ. Ф. 1089. Воп.1 Спр. 1. А. 115</ref>. Іншых зьвестак пра паселішча пакуль няма. == Крыніцы == {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Колішнія населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] dz4cp63d66482w5diprjm8fn5hcoddv 2620230 2620224 2025-06-16T04:40:58Z Дамінік 64057 /* Гісторыя */ 2620230 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Аркадзія |Статус = фальварак |Назва ў родным склоне = Аркадзіі |лацінка = Arkadzija |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1811 годам |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Адміністрацыйная адзінка = Вобласьць |Назва адміністрацыйнай адзінкі = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Адміністрацыйная адзінка2 = Раён |Назва адміністрацыйнай адзінкі2 = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Шырата градусаў = |Шырата хвілінаў = |Шырата сэкундаў = |Даўгата градусаў = |Даўгата хвілінаў = |Даўгата сэкундаў = |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Аркадзія (Аркадыя)''' — колішні фальварак, які месьціўся ў межах сучаснага [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. == Гісторыя == [[Файл:Ф. Аркадыя (Аркадий) і в. Уласы на мапе Шубэрта-Тучкова 1846 – 1863 гг.png|значак|зьлева|Ф. Аркадыя (Аркадій) і в. Уласы на мапе Шубэрта-Тучкова 1846 – 1863 гг.]] Згодна з дакумэнтам, пазначаным 14 днём лютага 1811 году, фальварак Аркадыя з прылегласьцямі ў [[Рэчыцкі павет (Расейская імпэрыя)|Рэчыцкім павеце]], які належаў пані Людвіцы з князёў Шуйскіх, жонцы абознага Караля, Прозаравай, аддадзены ў арэнду шляхцічу Паўлу Жукоўскаму за штогадовую выплату нібыта ў 90, але ў іншым варыянце запісу — у 500 рублёў серабром<ref>Аrchiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Аrchiwum Рrozorów і Jelskich. Sygn. 14. S. 8, 34-35</ref>. З інвэнтара 1844 году маёнтку [[Езапоў|Юзафоў]], прыналежнага Юзафу, сыну Караля, Прозару, вядома, што да фальварку Аркадыя прыпісаная вёска [[Уласы (Гомельская вобласьць)|Ўласы]] з 17 дварамі<ref>НГАБ у Менску. Ф. 142. Воп.1 Спр. 1481. А. 40 і наст.</ref>. У мэтрычнай кнізе [[Астрагляды|Астраглядаўскага]] касьцёлу Ўнебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі пад 1850 годам названая таксама і вёска Аркадыя<ref>НГАБ. Ф. 1089. Воп.1 Спр. 1. А. 115</ref>. Іншых зьвестак пра паселішча пакуль няма. == Крыніцы == {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Колішнія населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] 2kbfb2j50p0pfeqaoa7uurr4k1qxf8s 2620231 2620230 2025-06-16T04:51:51Z Дамінік 64057 /* Гісторыя */ 2620231 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Аркадзія |Статус = фальварак |Назва ў родным склоне = Аркадзіі |лацінка = Arkadzija |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1811 годам |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Адміністрацыйная адзінка = Вобласьць |Назва адміністрацыйнай адзінкі = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Адміністрацыйная адзінка2 = Раён |Назва адміністрацыйнай адзінкі2 = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Шырата градусаў = |Шырата хвілінаў = |Шырата сэкундаў = |Даўгата градусаў = |Даўгата хвілінаў = |Даўгата сэкундаў = |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Аркадзія (Аркадыя)''' — колішні фальварак, які месьціўся ў межах сучаснага [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. == Гісторыя == [[Файл:Ф. Аркадыя (Аркадий) і в. Уласы на мапе Шубэрта-Тучкова 1846 – 1863 гг.png|значак|зьлева|Ф. Аркадыя (Аркадій) і в. Уласы на мапе Шубэрта-Тучкова 1846 – 1863 гг.]] Згодна з дакумэнтам, пазначаным 14 днём лютага 1811 году, фальварак Аркадыя з прылегласьцямі ў [[Рэчыцкі павет (Расейская імпэрыя)|Рэчыцкім павеце]], які належаў пані Людвіцы з князёў Шуйскіх, жонцы абознага Караля, Прозаравай, аддадзены ў 6-гадовую арэнду шляхцічу Паўлу Жукоўскаму за выплату нібыта ў 90, але ў іншым варыянце запісу — у 500 рублёў серабром штогадова<ref>Аrchiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Аrchiwum Рrozorów і Jelskich. Sygn. 14. S. 8, 34-35</ref>. З інвэнтара 1844 году маёнтку [[Езапоў|Юзафоў]], прыналежнага Юзафу, сыну Караля, Прозару, вядома, што да фальварку Аркадыя прыпісаная вёска [[Уласы (Гомельская вобласьць)|Ўласы]] з 17 дварамі<ref>НГАБ у Менску. Ф. 142. Воп.1 Спр. 1481. А. 40 і наст.</ref>. У мэтрычнай кнізе [[Астрагляды|Астраглядаўскага]] касьцёлу Ўнебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі пад 1850 годам названая таксама і вёска Аркадыя<ref>НГАБ. Ф. 1089. Воп.1 Спр. 1. А. 115</ref>. Іншых зьвестак пра паселішча пакуль няма. == Крыніцы == {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Колішнія населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] nqzrclx5oaxiu7vzwo3vtn5qbet5seq 2620233 2620231 2025-06-16T04:56:14Z Дамінік 64057 /* Гісторыя */ 2620233 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Аркадзія |Статус = фальварак |Назва ў родным склоне = Аркадзіі |лацінка = Arkadzija |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1811 годам |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Адміністрацыйная адзінка = Вобласьць |Назва адміністрацыйнай адзінкі = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Адміністрацыйная адзінка2 = Раён |Назва адміністрацыйнай адзінкі2 = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Шырата градусаў = |Шырата хвілінаў = |Шырата сэкундаў = |Даўгата градусаў = |Даўгата хвілінаў = |Даўгата сэкундаў = |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Аркадзія (Аркадыя)''' — колішні фальварак, які месьціўся ў межах сучаснага [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. == Гісторыя == [[Файл:Ф. Аркадыя (Аркадий) і в. Уласы на мапе Шубэрта-Тучкова 1846 – 1863 гг.png|значак|зьлева|Ф. Аркадыя (Аркадій) і в. Уласы на мапе Шубэрта-Тучкова 1846 – 1863 гг.]] Згодна з дакумэнтам, пазначаным 14 днём лютага 1811 году, фальварак Аркадыя з прылегласьцямі ў [[Рэчыцкі павет (Расейская імпэрыя)|Рэчыцкім павеце]], які належаў пані Людвіцы з князёў Шуйскіх, жонцы абознага Караля, Прозаравай, аддадзены ў 6-гадовую арэнду шляхцічу Паўлу Жукоўскаму за выплату нібыта ў 90, але ў іншым варыянце запісу — у 500 рублёў серабром штогадова<ref>Аrchiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Аrchiwum Рrozorów і Jelskich. Sygn. 14. S. 8, 34-35</ref>. З інвэнтара 1844 году маёнтку [[Езапоў|Юзафоў]], прыналежнага Юзафу, сыну Караля, Прозару, вядома, што да фальварку Аркадыя прыпісаная вёска [[Уласы (Гомельская вобласьць)|Ўласы]] з 17 дварамі<ref>НГАБ у Менску. Ф. 142. Воп.1 Спр. 1481. А. 40 і наст.</ref>. У мэтрычнай кнізе [[Астрагляды|Астраглядаўскага]] касьцёлу Ўнебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі пад 1850 годам названая таксама і вёска Аркадыя<ref>НГАБ. Ф. 1089. Воп.1 Спр. 1. А. 115</ref>. Іншых зьвестак пра паселішча пакуль няма, хоць на мапах, вытворных ад вышэйзгаданай, яно пазначана і ў пачатку XX ст. == Крыніцы == {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Колішнія населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] ko33nbuch93vfis6g15je0383iidjpl 2620235 2620233 2025-06-16T05:02:40Z Дамінік 64057 /* Гісторыя */ 2620235 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Аркадзія |Статус = фальварак |Назва ў родным склоне = Аркадзіі |лацінка = Arkadzija |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1811 годам |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Адміністрацыйная адзінка = Вобласьць |Назва адміністрацыйнай адзінкі = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Адміністрацыйная адзінка2 = Раён |Назва адміністрацыйнай адзінкі2 = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Шырата градусаў = |Шырата хвілінаў = |Шырата сэкундаў = |Даўгата градусаў = |Даўгата хвілінаў = |Даўгата сэкундаў = |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Аркадзія (Аркадыя)''' — колішні фальварак, які месьціўся ў межах сучаснага [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. == Гісторыя == [[Файл:Ф. Аркадыя (Аркадий) і в. Уласы на мапе Шубэрта-Тучкова 1846 – 1863 гг.png|значак|зьлева|Ф. Аркадыя (Аркадій) і в. Уласы на вайскова тапаграфічнай мапе Расейскай імпэрыі Шубэрта-Тучкова 1846 – 1863 гг.]] Згодна з дакумэнтам, пазначаным 14 днём лютага 1811 году, фальварак Аркадыя з прылегласьцямі ў [[Рэчыцкі павет (Расейская імпэрыя)|Рэчыцкім павеце]], які належаў пані Людвіцы з князёў Шуйскіх, жонцы абознага Караля, Прозаравай, аддадзены ў 6-гадовую арэнду шляхцічу Паўлу Жукоўскаму за выплату нібыта ў 90, але ў іншым варыянце запісу — у 500 рублёў серабром штогадова<ref>Аrchiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Аrchiwum Рrozorów і Jelskich. Sygn. 14. S. 8, 34-35</ref>. З інвэнтара 1844 году маёнтку [[Езапоў|Юзафоў]], прыналежнага Юзафу, сыну Караля, Прозару, вядома, што да фальварку Аркадыя прыпісаная вёска [[Уласы (Гомельская вобласьць)|Ўласы]] з 17 дварамі<ref>НГАБ у Менску. Ф. 142. Воп.1 Спр. 1481. А. 40 і наст.</ref>. У мэтрычнай кнізе [[Астрагляды|Астраглядаўскага]] касьцёлу Ўнебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі пад 1850 годам названая таксама і вёска Аркадыя<ref>НГАБ. Ф. 1089. Воп.1 Спр. 1. А. 115</ref>. Іншых зьвестак пра паселішча пакуль няма, хоць на мапах, вытворных ад вышэйзгаданай, яно пазначана і ў пачатку XX ст. == Крыніцы == {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Колішнія населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] 62h1ha89z6qwniykvx8l9fvvmt7o3ci 2620236 2620235 2025-06-16T05:03:22Z Дамінік 64057 /* Гісторыя */ 2620236 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Аркадзія |Статус = фальварак |Назва ў родным склоне = Аркадзіі |лацінка = Arkadzija |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1811 годам |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Адміністрацыйная адзінка = Вобласьць |Назва адміністрацыйнай адзінкі = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Адміністрацыйная адзінка2 = Раён |Назва адміністрацыйнай адзінкі2 = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Шырата градусаў = |Шырата хвілінаў = |Шырата сэкундаў = |Даўгата градусаў = |Даўгата хвілінаў = |Даўгата сэкундаў = |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Аркадзія (Аркадыя)''' — колішні фальварак, які месьціўся ў межах сучаснага [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. == Гісторыя == [[Файл:Ф. Аркадыя (Аркадий) і в. Уласы на мапе Шубэрта-Тучкова 1846 – 1863 гг.png|значак|зьлева|Ф. Аркадыя (Аркадій) і в. Уласы на вайскова-тапаграфічнай мапе Расейскай імпэрыі Шубэрта-Тучкова 1846 – 1863 гг.]] Згодна з дакумэнтам, пазначаным 14 днём лютага 1811 году, фальварак Аркадыя з прылегласьцямі ў [[Рэчыцкі павет (Расейская імпэрыя)|Рэчыцкім павеце]], які належаў пані Людвіцы з князёў Шуйскіх, жонцы абознага Караля, Прозаравай, аддадзены ў 6-гадовую арэнду шляхцічу Паўлу Жукоўскаму за выплату нібыта ў 90, але ў іншым варыянце запісу — у 500 рублёў серабром штогадова<ref>Аrchiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Аrchiwum Рrozorów і Jelskich. Sygn. 14. S. 8, 34-35</ref>. З інвэнтара 1844 году маёнтку [[Езапоў|Юзафоў]], прыналежнага Юзафу, сыну Караля, Прозару, вядома, што да фальварку Аркадыя прыпісаная вёска [[Уласы (Гомельская вобласьць)|Ўласы]] з 17 дварамі<ref>НГАБ у Менску. Ф. 142. Воп.1 Спр. 1481. А. 40 і наст.</ref>. У мэтрычнай кнізе [[Астрагляды|Астраглядаўскага]] касьцёлу Ўнебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі пад 1850 годам названая таксама і вёска Аркадыя<ref>НГАБ. Ф. 1089. Воп.1 Спр. 1. А. 115</ref>. Іншых зьвестак пра паселішча пакуль няма, хоць на мапах, вытворных ад вышэйзгаданай, яно пазначана і ў пачатку XX ст. == Крыніцы == {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Колішнія населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] rm7m154mpp0w2poe4h1wb1fzun70rjk Гутаркі ўдзельніка:김지성1 3 297044 2620156 2025-06-15T13:38:30Z Ліцьвін 847 Вітаем 2620156 wikitext text/x-wiki {{Вітаем}} fbn7wwakni74vxuz1x9rcjfgbiynfll Паўднёвая Карэя 0 297045 2620169 2025-06-15T19:12:44Z Dymitr 10914 Dymitr перанёс старонку [[Паўднёвая Карэя]] у [[Рэспубліка Карэя]] паўзьверх перанакіраваньня: вернутая афіцыйная назва 2620169 wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Рэспубліка Карэя]] a6hkcpnidv3jmbel70kga4qxb66u0ie Абмеркаваньне:Паўднёвая Карэя 1 297046 2620171 2025-06-15T19:12:44Z Dymitr 10914 Dymitr перанёс старонку [[Абмеркаваньне:Паўднёвая Карэя]] у [[Абмеркаваньне:Рэспубліка Карэя]]: вернутая афіцыйная назва 2620171 wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Абмеркаваньне:Рэспубліка Карэя]] 176ztgh07q3y6xkj8h0wnzf7pem0zte Чамкоў 0 297048 2620258 2025-06-16T08:41:08Z Дамінік 64057 Створаная старонка са зьместам „{{Населены пункт/Беларусь |Назва = Чамкоў |Назва ў родным склоне = Чамкова |Арыгінальная назва = |Трансьлітараваная назва = |Краіны = Беларусі |Герб = |Сьцяг = |Гімн...“ 2620258 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Чамкоў |Назва ў родным склоне = Чамкова |Арыгінальная назва = |Трансьлітараваная назва = |Краіны = Беларусі |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Першыя згадкі = |Горад з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Адміністрацыйная адзінка = Вобласьць |Назва адміністрацыйнай адзінкі = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Адміністрацыйная адзінка2 = Раён |Назва адміністрацыйнай адзінкі2 = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Адміністрацыйная адзінка3 = |Назва адміністрацыйнай адзінкі3 = |Сельсавет = [[Стралічаўскі сельсавет|Стралічаўскі]] |Пасялковы савет = |Кіраўнік = |Імя кіраўніка = |Плошча = |Вышыня = |Колькасьць насельніцтва = |Год падліку насельніцтва = |Шчыльнасьць насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу насельніцтва = |Колькасьць двароў = |Часавы пас = +3 |Летні час = |Тэлефонны код = |Паштовы індэкс = |Аўтамабільны код = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата паўшар'е = паўночнае |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 29 |Шырата сэкундаў = 42 |Даўгата паўшар'е = усходняе |Даўгата градусаў = 30 |Даўгата хвілінаў = 06 |Даўгата сэкундаў = 58 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьверху |Водступ подпісу на мапе = 2.5 |Commons = |Сайт = |Колер = {{Колер|Беларусь}} }} '''Чамкоў'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}}</ref> — адселеная [[вёска]] ў [[Стралічаўскі сельсавет|Стралічаўскім сельсавеце]] [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Найбліжэйшае да [[Чарнобыльская АЭС|Чарнобыльскай АЭС]] паселішча Беларусі. == Гісторыя == === Вялікае Княства Літоўскае === === Пад уладай Расейскай імпэрыі === === Найноўшы час === == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/ГВБ|2-2}} pqu45sqr9wfbz1nbeenkb5fr86jm67v 2620260 2620258 2025-06-16T08:54:56Z Дамінік 64057 2620260 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Чамкоў |Назва ў родным склоне = Чамкова |Арыгінальная назва = |Лацінка = Čamkoŭ |Краіны = Беларусі |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Першыя згадкі = |Горад з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Адміністрацыйная адзінка = Вобласьць |Назва адміністрацыйнай адзінкі = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Адміністрацыйная адзінка2 = Раён |Назва адміністрацыйнай адзінкі2 = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Адміністрацыйная адзінка3 = |Назва адміністрацыйнай адзінкі3 = |Сельсавет = [[Стралічаўскі сельсавет|Стралічаўскі]] |Пасялковы савет = |Кіраўнік = |Імя кіраўніка = |Плошча = |Вышыня = |Колькасьць насельніцтва = |Год падліку насельніцтва = |Шчыльнасьць насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу насельніцтва = |Колькасьць двароў = |Часавы пас = +3 |Летні час = |Тэлефонны код = |Паштовы індэкс = |Аўтамабільны код = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата паўшар'е = паўночнае |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 29 |Шырата сэкундаў = 42 |Даўгата паўшар'е = усходняе |Даўгата градусаў = 30 |Даўгата хвілінаў = 06 |Даўгата сэкундаў = 58 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьверху |Водступ подпісу на мапе = 2.5 |Commons = |Сайт = |Колер = {{Колер|Беларусь}} }} '''Чамкоў'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}}</ref> — адселеная [[вёска]] ў [[Стралічаўскі сельсавет|Стралічаўскім сельсавеце]] [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Найбліжэйшае да [[Чарнобыльская АЭС|Чарнобыльскай АЭС]] паселішча Беларусі. == Гісторыя == === Вялікае Княства Літоўскае === === Пад уладай Расейскай імпэрыі === === Найноўшы час === == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/ГВБ|2-2}} i1e6x12tl94n26rmgxr0gciwmop0825 2620284 2620260 2025-06-16T11:07:37Z Дамінік 64057 2620284 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Чамкоў |Назва ў родным склоне = Чамкова |Арыгінальная назва = |Лацінка = Čamkoŭ |Краіны = Беларусі |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Першыя згадкі = |Горад з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Адміністрацыйная адзінка = Вобласьць |Назва адміністрацыйнай адзінкі = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Адміністрацыйная адзінка2 = Раён |Назва адміністрацыйнай адзінкі2 = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Адміністрацыйная адзінка3 = |Назва адміністрацыйнай адзінкі3 = |Сельсавет = [[Стралічаўскі сельсавет|Стралічаўскі]] |Пасялковы савет = |Кіраўнік = |Імя кіраўніка = |Плошча = |Вышыня = |Колькасьць насельніцтва = |Год падліку насельніцтва = |Шчыльнасьць насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу насельніцтва = |Колькасьць двароў = |Часавы пас = +3 |Летні час = |Тэлефонны код = |Паштовы індэкс = |Аўтамабільны код = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата паўшар'е = паўночнае |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 29 |Шырата сэкундаў = 42 |Даўгата паўшар'е = усходняе |Даўгата градусаў = 30 |Даўгата хвілінаў = 06 |Даўгата сэкундаў = 58 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьверху |Водступ подпісу на мапе = 2.5 |Commons = |Сайт = |Колер = {{Колер|Беларусь}} }} '''Чамкоў'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}}</ref> — адселеная [[вёска]] ў [[Стралічаўскі сельсавет|Стралічаўскім сельсавеце]] [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Найбліжэйшае да [[Чарнобыльская АЭС|Чарнобыльскай АЭС]] паселішча Беларусі. == Гісторыя == === Вялікае Княства Літоўскае === === Пад уладай Расейскай імпэрыі === У парэформавы пэрыяд Чамкоў адміністрацыйна належаў жа Дзёрнавіцкай воласьці. На 1876 год маёнткам Чамкоў у 100 дзесяцін угодзьдзяў валодаў пан Юзаф, сын Рафала, Васілеўскі<ref>Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Брагінскага р-на. — Мн.: Мастацкая літаратура, 2003. С. 60</ref>. === Найноўшы час === == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/ГВБ|2-2}} k5216pjaynd0fywkyju819leh26go2a 2620285 2620284 2025-06-16T11:11:44Z Дамінік 64057 2620285 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Чамкоў |Назва ў родным склоне = Чамкова |Арыгінальная назва = |Лацінка = Čamkoŭ |Краіны = Беларусі |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Першыя згадкі = |Горад з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Адміністрацыйная адзінка = Вобласьць |Назва адміністрацыйнай адзінкі = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Адміністрацыйная адзінка2 = Раён |Назва адміністрацыйнай адзінкі2 = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Адміністрацыйная адзінка3 = |Назва адміністрацыйнай адзінкі3 = |Сельсавет = [[Стралічаўскі сельсавет|Стралічаўскі]] |Пасялковы савет = |Кіраўнік = |Імя кіраўніка = |Плошча = |Вышыня = |Колькасьць насельніцтва = |Год падліку насельніцтва = |Шчыльнасьць насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу насельніцтва = |Колькасьць двароў = |Часавы пас = +3 |Летні час = |Тэлефонны код = |Паштовы індэкс = |Аўтамабільны код = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата паўшар'е = паўночнае |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 29 |Шырата сэкундаў = 42 |Даўгата паўшар'е = усходняе |Даўгата градусаў = 30 |Даўгата хвілінаў = 06 |Даўгата сэкундаў = 58 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьверху |Водступ подпісу на мапе = 2.5 |Commons = |Сайт = |Колер = {{Колер|Беларусь}} }} '''Чамкоў'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}}</ref> — адселеная [[вёска]] ў [[Стралічаўскі сельсавет|Стралічаўскім сельсавеце]] [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Найбліжэйшае да [[Чарнобыльская АЭС|Чарнобыльскай АЭС]] паселішча Беларусі. == Гісторыя == === Вялікае Княства Літоўскае === === Пад уладай Расейскай імпэрыі === У парэформавы пэрыяд Чамкоў адміністрацыйна належаў жа Дзёрнавіцкай воласьці. На 1876 год маёнткам Чамкоў у 100 дзесяцін угодзьдзяў валодаў пан Юзаф, сын Рафала, Васілеўскі<ref>Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Брагінскага р-на. — Мн.: Мастацкая літаратура, 2003. С. 60</ref>. === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччына]] перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвяшчалася часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Чамкоў у складзе Рэчыцкага павету, аднак, апынуўся ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918—1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 — 32; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою: український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 — січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. — Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286—296 (артыкул беларускамоўны)</ref>. 1 студзеня 1919, згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі, Рэчыцкі павет увайшоў у склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], але 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да [[РСФСР]]. == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/ГВБ|2-2}} pti8e1cj9gt3s93b33fn31f60qvcztw 2620294 2620285 2025-06-16T11:56:40Z Дамінік 64057 2620294 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Чамкоў |Назва ў родным склоне = Чамкова |Арыгінальная назва = |Лацінка = Čamkoŭ |Краіны = Беларусі |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Першыя згадкі = |Горад з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Адміністрацыйная адзінка = Вобласьць |Назва адміністрацыйнай адзінкі = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Адміністрацыйная адзінка2 = Раён |Назва адміністрацыйнай адзінкі2 = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Адміністрацыйная адзінка3 = |Назва адміністрацыйнай адзінкі3 = |Сельсавет = [[Стралічаўскі сельсавет|Стралічаўскі]] |Пасялковы савет = |Кіраўнік = |Імя кіраўніка = |Плошча = |Вышыня = |Колькасьць насельніцтва = |Год падліку насельніцтва = |Шчыльнасьць насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу насельніцтва = |Колькасьць двароў = |Часавы пас = +3 |Летні час = |Тэлефонны код = |Паштовы індэкс = |Аўтамабільны код = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата паўшар'е = паўночнае |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 29 |Шырата сэкундаў = 42 |Даўгата паўшар'е = усходняе |Даўгата градусаў = 30 |Даўгата хвілінаў = 06 |Даўгата сэкундаў = 58 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьверху |Водступ подпісу на мапе = 2.5 |Commons = |Сайт = |Колер = {{Колер|Беларусь}} }} '''Чамкоў'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}}</ref> — адселеная [[вёска]] ў [[Стралічаўскі сельсавет|Стралічаўскім сельсавеце]] [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Найбліжэйшае да [[Чарнобыльская АЭС|Чарнобыльскай АЭС]] паселішча Беларусі. == Гісторыя == === Вялікае Княства Літоўскае === === Пад уладай Расейскай імпэрыі === [Файл:Ф. Аркадыя (Аркадий) і в. Уласы на мапе Шубэрта-Тучкова 1846 – 1863 гг.png|значак|зьлева|Х. Чамкоў, ф. Аркадыя і в. Уласы на вайскова-тапаграфічнай мапе Расейскай імпэрыі Шубэрта-Тучкова 1846 – 1863 гг.]] У парэформавы пэрыяд Чамкоў адміністрацыйна належаў жа Дзёрнавіцкай воласьці. На 1876 год маёнткам Чамкоў у 100 дзесяцін угодзьдзяў валодаў пан Юзаф, сын Рафала, Васілеўскі<ref>Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Брагінскага р-на. — Мн.: Мастацкая літаратура, 2003. С. 60</ref>. === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччына]] перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвяшчалася часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Чамкоў у складзе Рэчыцкага павету, аднак, апынуўся ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918—1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 — 32; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою: український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 — січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. — Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286—296 (артыкул беларускамоўны)</ref>. 1 студзеня 1919, згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі, Рэчыцкі павет увайшоў у склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], але 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да [[РСФСР]]. == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/ГВБ|2-2}} rj3tsmb24lhi3plhe5vh67siveyk1za 2620295 2620294 2025-06-16T11:57:16Z Дамінік 64057 /* Пад уладай Расейскай імпэрыі */ 2620295 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Чамкоў |Назва ў родным склоне = Чамкова |Арыгінальная назва = |Лацінка = Čamkoŭ |Краіны = Беларусі |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Першыя згадкі = |Горад з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Адміністрацыйная адзінка = Вобласьць |Назва адміністрацыйнай адзінкі = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Адміністрацыйная адзінка2 = Раён |Назва адміністрацыйнай адзінкі2 = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Адміністрацыйная адзінка3 = |Назва адміністрацыйнай адзінкі3 = |Сельсавет = [[Стралічаўскі сельсавет|Стралічаўскі]] |Пасялковы савет = |Кіраўнік = |Імя кіраўніка = |Плошча = |Вышыня = |Колькасьць насельніцтва = |Год падліку насельніцтва = |Шчыльнасьць насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу насельніцтва = |Колькасьць двароў = |Часавы пас = +3 |Летні час = |Тэлефонны код = |Паштовы індэкс = |Аўтамабільны код = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата паўшар'е = паўночнае |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 29 |Шырата сэкундаў = 42 |Даўгата паўшар'е = усходняе |Даўгата градусаў = 30 |Даўгата хвілінаў = 06 |Даўгата сэкундаў = 58 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьверху |Водступ подпісу на мапе = 2.5 |Commons = |Сайт = |Колер = {{Колер|Беларусь}} }} '''Чамкоў'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}}</ref> — адселеная [[вёска]] ў [[Стралічаўскі сельсавет|Стралічаўскім сельсавеце]] [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Найбліжэйшае да [[Чарнобыльская АЭС|Чарнобыльскай АЭС]] паселішча Беларусі. == Гісторыя == === Вялікае Княства Літоўскае === === Пад уладай Расейскай імпэрыі === [[Файл:Ф. Аркадыя (Аркадий) і в. Уласы на мапе Шубэрта-Тучкова 1846 – 1863 гг.png|значак|зьлева|Х. Чамкоў, ф. Аркадыя і в. Уласы на вайскова-тапаграфічнай мапе Расейскай імпэрыі Шубэрта-Тучкова 1846 – 1863 гг.]] У парэформавы пэрыяд Чамкоў адміністрацыйна належаў жа Дзёрнавіцкай воласьці. На 1876 год маёнткам Чамкоў у 100 дзесяцін угодзьдзяў валодаў пан Юзаф, сын Рафала, Васілеўскі<ref>Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Брагінскага р-на. — Мн.: Мастацкая літаратура, 2003. С. 60</ref>. === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччына]] перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвяшчалася часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Чамкоў у складзе Рэчыцкага павету, аднак, апынуўся ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918—1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 — 32; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою: український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 — січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. — Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286—296 (артыкул беларускамоўны)</ref>. 1 студзеня 1919, згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі, Рэчыцкі павет увайшоў у склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], але 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да [[РСФСР]]. == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/ГВБ|2-2}} lhr9htzaa0y8rvjoilmkfpnxt7f2av3 Гутаркі ўдзельніка:KiranBOT 3 297049 2620269 2025-06-16T09:17:33Z KiranBOT 91310 soft redirect to [[:en:user talk:sernamekiran]] 2620269 wikitext text/x-wiki {{soft redirect|en:User talk:Usernamekiran}} qr0mf2vw16c27hfhur0f0o18ckxriwd Гутаркі ўдзельніка:Usernamekiran 3 297050 2620270 2025-06-16T09:17:37Z KiranBOT 91310 soft redirect to [[:en:user talk:sernamekiran]] 2620270 wikitext text/x-wiki {{soft redirect|en:User talk:Usernamekiran}} qr0mf2vw16c27hfhur0f0o18ckxriwd Аляксандар Літвіноўскі 0 297051 2620281 2025-06-16T10:46:26Z Taravyvan Adijene 1924 пачатак 2620281 wikitext text/x-wiki {{Музыка}} {{Цёзкі|Ліцьвіноўскі}} '''Алякса́ндар Хве́даравіч Літвіно́ўскі''' ({{Н}} 1 траўня 1962, [[Менск]], [[Беларуская ССР]]) — беларускі [[кампазытар]] {{Не перакладзена|Сучасная клясычная музыка|сучаснай клясычнай музыкі|d|Q612024}}. == Жыцьцяпіс == Скончыў [[Менскі дзяржаўны музычны коледж|Менскую музычную вучэльню]] (1978—1982), [[Беларуская дзяржаўная акадэмія музыкі|Беларускую дзяржаўную кансэрваторыю]], дзе навучаўся ў клясе [[Зьміцер Смольскі|Зьмітра Смольскага]] і атрымаў дыплём кампазытара (1982—1987)<ref name="бск" />. Навучаўся на майстар-клясах у {{Не перакладзена|Джонатан Гарві (кампазытар)|Джонатана Гарві|d|Q499742}}, {{Не перакладзена|Майкл Лорэнс Найман|Майкла Наймана|d|Q313639}}, {{Не перакладзена|Дарыл Рансўік|Дарыла Рансўіка|d|Q5226226}} (Вялікабрытанія), {{Не перакладзена|Мартын Брэзьнік|Мартына Брэзьніка|d|Q313639}} (ЗША), {{Не перакладзена|Сыльвана Бусоцьці||d|Q981837}} (Італія), {{Не перакладзена|Люі Жазэф Андрысэн|Люі Андрысэна|d|Q504743}} (Нідэрлянды), {{Не перакладзена|Матыяс Герман|Матыяса Германа|d|Q1909977}}, {{Не перакладзена|Зыгунэ фон Остэн||d|Q2285396}} (Нямеччына), [[Кшыштаф Пэндэрэцкі|Кшыштафа Пэндэрэцкага]], {{Не перакладзена|Марэк Халанеўскі|Марэка Халанеўскага|d|Q11768065}} (Польшча), {{Не перакладзена|Франсуа-Бэрнар Маш|Франсуа-Бэрнара Маша|d|Q2246028}}, {{Не перакладзена|Трыстан Мюрай|Трыстана Мюрая|d|Q708501}} (Францыя). Сябра [[Беларускі саюз кампазытараў|Беларускага саюзу кампазытараў]] (1990)<ref name="бск" />, [[Амэрыканскае таварыства кампазытараў, аўтараў і выдаўцоў|Амэрыканскага таварыства кампазытараў, аўтараў і выдаўцоў]] (2005), {{Не перакладзена|Міжнародная канфэдэрацыя электраакустычнай музыкі|Міжнароднай канфэдэрацыі электраакустычнай музыкі|d|Q85769630}} (2005)<ref name="kb" />. == Творчасьць == Працуе ў жанрах {{Не перакладзена|Камэрная музыка|камэрнай|d|Q189201}}, {{Не перакладзена|Харавая музыка|харавой|d|Q1076513}}, {{Не перакладзена|Сымфанічная музыка|сымфанічнай|d|Q3328774}}, {{Не перакладзена|Сцэнічная музыка|сцэнічнай|d|Q1147752}}, {{Не перакладзена|Электраакустычная музыка|электраакустычнай|d|Q1326777}} музыкі. Выступаў на розных фэстах і канцэртах у Эўропе і ЗША. == Творы == {{Калёнкі|3}} * 1981 «Perpetuum Mobile and Passacaglia» для фартэпіяна * 1982 «Concertino-Barocco», сюіта для струннага аркестру * 1985 Саната для скрыпкі і фартэпіяна * 1987 «Krewa», сымфанічная фрэска * 1987 «Вясельле», кантата для салістаў, зьмяшанага хору і сымфанічнага аркестру * 1988 «Зборная суботка», кантата для салістаў і зьмяшанага хору * 1990 «Francisk», містэрыя для баса і сымфанічнага аркестру * 1990 «Zbieg» для флейты, габою, скрыпкі, віялянчэлі і фартэпіяна * 1991 «Wir» для квартэту вальторнаў * 1991 «Intavolatura», сюіта для гітары (CD) * 1992 «Tabulatura Vilnensis», нізка п’ес для камэрнага ансамблю * 1993 «Ul» для струннага квінтэту (CD) * 1993 Электронныя кампазыцыі: «Ra», «Night Bells», «Styx», «Fairy of Tides», «Suspense» * 1995 «Gregorianica», мэса для мужчынскага хору * 1996 «Hymnes de Saint-Martin» («Oculis Et Manibus», «Au Milieu Des Nuages») для зьмяшанага хору * 1996 «Да Мацi Божай», кантата для салістаў, зьмяшанага хору і камэрнага аркестру (CD) * 1997 «Filix», саната для флейты і гітары (CD) * 1997 «Сэрца Езуса», кантата для зьмяшанага хору і камэрнага аркестру (CD) * 1998 «Stabat Mater», кантата для мэца-сапрана і камэрнага аркестру (CD) * 1998 «Песьнi на Божае Нараджэньне», кантата для салістаў, зьмяшанага хору і сымфанічнага аркестру (CD) * 1998 «Rondo Ricercari», трыптых для флейты і гітары (CD) * 1999 «Consort Lessons», сюіта для камэрнага аркестру (CD) * 1999 «Faron» для клярнэту (CD) * 2000 «Taurus» для духавога аркестру * 2001 «Tales of the Magic Tree», нізка п’ес для струннага аркестру (CD) * 2001 «In-Ta-Vo-La-Tu-Ra», электраакустычны выступ * 2001 «Ballads of Faron», электраакустычны рэмікс * 2002 «Canzonetta» для тубы (або віялянчэлі/габою/фаготу/бас-клярнэту) і электронікі (CD) * 2002 «Calypso», канцэрт для фартэпіяна і струннага аркестру (CD) * 2003 «Traffic in Open Sun», нізка п’ес для квартэтаў аднастайных нізкіх духавых інструмэнтаў: тубаў, трамбонаў, фаготаў (CD) * 2003 «Skyscape», сюіта для струннага актэту * 2004 «Nycta», балет для электронікі * 2005 «Raft of Odisseus», канцэрт для трамбону, вальторны, трубы і струннага аркестру * 2006 «My-O-My», 10 электраакустычных кампазыцыяў (CD) * 2008 «Jazz Graffiti», 12 электраакустычных кампазыцыяў (CD) * 2011 «Вянчаньне», музыка да спэктаклю паводле п’есы [[Вітальд Гамбровіч|Вітальда Гамбровіча]] * 2012 «Winterra» для сымфанічнага аркестру * 2012 «Дзяды», музыка да спэктаклю паводле матываў паэмы [[Адам Міцкевіч|Адама Міцкевіча]] (CD) * 2012 «Цар Эдып», музыка да спэктаклю паводле матываў трагедыі [[Сафокл]]а * 2013 «Арабская ноч», музыка да спэктаклю паводле п’есы [[Ролянд Шымэльпфэніг|Ролянда Шымэльпфэніга]] * 2013 «Малы і Карлсан», музыка да спэктаклю паводле матываў кнігі [[Астрыд Ліндгрэн]] * 2013 «Скокі сьмерці», музыка да спэктаклю паводле п’есы [[Аўгуст Стрындбэрг|Аўгуста Стрындбэрга]] * 2014 «Клочки по закоулочкам», музыка да спэктаклю паводле п’есы [[Рыгор Остэр|Рыгора Остэра]] * 2014 «Залаты ключык», музыка да спэктаклю паводле матываў казкі [[Аляксей Канстанцінавіч Талстой|Аляксея Талстоя]] * 2014 «Воўк і сямёра казьлянятаў», музыка да спэктаклю паводле матываў народнай казкі * 2014 «The Wolf and the Seven Young Goats», сюіта для скрыпкі і струннага аркестру * 2015 «Narmahnar», музыка да спэктаклю паводле п’есы [[Мікола Куліш|Міколы Куліша]] «Народны Малахі» * 2015 «Тоўсты сшытак», музыка да спэктаклю паводле матываў раману [[Агота Крыстоф|Аготы Крыстоф]] * 2015 «Le Grand Cahier», сюіта для струннага аркестру * 2015 «Кот у ботах», музыка да спэктаклю паводле матываў казкі [[Шарль Пэро|Шарля Пэро]] * 2015 «Puss in Boots», сюіта для трубы і фартэпіяна * 2015 «Сьнежная каралева», музыка да спэктаклю паводле матываў казкі [[Ганс Хрыстыян Андэрсэн|Ганса Хрыстыяна Андэрсэна]] * 2016 «На дне», музыка да спэктаклю паводле п’есы [[Максім Горкі|Максіма Горкага]] * 2017 «Дробны бес», музыка да спэктаклю паводле матываў раману [[Фёдар Салагуб|Фёдара Салагуба]] * 2017 «Казка пра рыбака і залатую рыбку», музыка да спэктаклю паводле паэмы [[Аляксандар Пушкін|Аляксандра Пушкіна]] * 2017 «Новая зямля», музыка да спэктаклю паводле паэмы [[Якуб Колас|Якуба Коласа]] * 2017 «Беласьнежка», музыка да спэктаклю паводле матываў казкі [[Браты Грым|братоў Грым]] * 2018 «Мой тата — птуш», музыка да спэктаклю паводле п’есы [[Дэйвід Алманд|Дэйвіда Алманда]] * 2018 «Падарожжа ў краіну мурашоў», музыка да радыёспэктаклю паводле п’есы [[Тацяна Мушынская|Тацяны Мушынскай]] * 2018 «Прыгоды Тома Соера», музыка да спэктаклю паводле матываў аповесьці [[Марк Твэн|Марка Твэна]] * 2018 «Вішнёвы сад», музыка да спэктаклю паводле п’есы [[Антон Чэхаў|Антона Чэхава]] * 2018 «Хлопчык, які плаваў зь піраньнямі», музыка да спэктаклю паводле п’есы Дэйвіда Алманда * 2018 «Inclusion», музыка да дакумэнтальнага фільму * 2018 «Вялікае падарожжа князя Мікалая Крыштапа Радзівіла Сіроткі», музыка да дакумэнтальнага фільму * 2019 «Cherry Orchard», сюіта для фартэпіяна і камэрнага аркестру * 2019 «Пэлеас і Мэлізанда», музыка да спэктаклю паводле п’есы [[Марыс Мэтэрлінк|Марыса Мэтэрлінка]] * 2019 «Munchausenshow», сюіта для сымфанічнага аркестру * 2019 «Arpadio», вакаліз для зьмяшанага хору * 2020 «Birdman», сюіта для фартэпіяна і камэрнага аркестру * 2020 «Master Cat», сюіта для трубы і струннага аркестру * 2020 «Авантуры Пранціша Вырвіча, шкаляра і шпіёна», музыка да радыёспэктаклю паводле раману [[Людміла Рублеўская|Людмілы Рублеўскай]] * 2021 «Пэлеас і Мэлізанда», сюіта для струннага аркестру * 2022 «Воўк і сямёра казьлянятаў», сюіта для струннага аркестру * 2024 «Чырвоны каптурок», сюіта для габою і струннага аркестру * 2024 «Трэст, які ня лопнуў», музыка да дакумэнтальнага фільму {{Канец калёнкі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|refs = <ref name="бск">{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = https://composer.by/Litvinovsky/| копія = | дата копіі = | загаловак = Литвиновский Александр Фёдорович| фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Беларускі саюз кампазытараў]]| дата доступу = 16 чэрвеня 2025 | мова = ru| камэнтар = }}</ref> <ref name="kb">{{Спасылка | аўтар = Daniel Janz.| прозьвішча = Janz| імя = Daniel| аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 15 жніўня 2022| url = https://klassik-begeistert.de/daniels-vergessene-klassiker-nr-2-alexander-litvinovsky-le-grand-cahier-2015/| копія = | дата копіі = | загаловак = Daniels vergessene Klassiker 2: Alexander Litvinovsky — Le Grand Cahier (2015)| фармат = | назва праекту = Klassik begeistert| выдавец = | дата доступу = 16 чэрвеня 2025 | мова = de| камэнтар = }}</ref> }} == Літаратура == * {{Кніга |аўтар = |імя = |прозьвішча = |частка = |загаловак = Аляксандр Літвіноўскі: прафесія — кампазітар : з электронным дадаткам |арыгінал = |спасылка = |адказны = Святлана Берасцень |выданьне = |месца = {{Мн.}} |выдавецтва = Каўчэг |год = 2017 |том = |старонкі = |старонак = 199 |сэрыя = |isbn = |наклад = }} * {{Літаратура/БелЭн |аўтар = [[Радаслава Аладава|Аладава Р. М.]] |частка = Літвіноўскі Аляксандр Фёдаравіч |том = 9 }} * {{Літаратура/ЭКБ|5||124}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://www.alexanderlitvinovsky.com/ Афіцыйная бачына] {{ref-en}} * {{Bis.nlb.by|135113}} * [https://www.halidonmusic.com/en/alexander-litvinovsky-co-6310.html Профіль] {{ref-en}} на бачыне выдаўца {{Не перакладзена|Halidon|Halidon Music|d|Q3782569}} {{Бібліяінфармацыя}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Літвіноўскі, Аляксандар Хведаравіч}} [[Катэгорыя:Кампазытары XX стагодзьдзя]] [[Катэгорыя:Кампазытары XXI стагодзьдзя]] [[Катэгорыя:Беларускія клясычныя кампазытары]] [[Катэгорыя:Сябры Беларускага саюзу кампазытараў]] t7wlp75pem6syo8qjf4wbfv7b808ujo 2620282 2620281 2025-06-16T10:46:53Z Taravyvan Adijene 1924 Taravyvan Adijene перанёс старонку [[Аляксандар Ліцьвіноўскі]] у [[Аляксандар Літвіноўскі]]: Артаграфія 2620281 wikitext text/x-wiki {{Музыка}} {{Цёзкі|Ліцьвіноўскі}} '''Алякса́ндар Хве́даравіч Літвіно́ўскі''' ({{Н}} 1 траўня 1962, [[Менск]], [[Беларуская ССР]]) — беларускі [[кампазытар]] {{Не перакладзена|Сучасная клясычная музыка|сучаснай клясычнай музыкі|d|Q612024}}. == Жыцьцяпіс == Скончыў [[Менскі дзяржаўны музычны коледж|Менскую музычную вучэльню]] (1978—1982), [[Беларуская дзяржаўная акадэмія музыкі|Беларускую дзяржаўную кансэрваторыю]], дзе навучаўся ў клясе [[Зьміцер Смольскі|Зьмітра Смольскага]] і атрымаў дыплём кампазытара (1982—1987)<ref name="бск" />. Навучаўся на майстар-клясах у {{Не перакладзена|Джонатан Гарві (кампазытар)|Джонатана Гарві|d|Q499742}}, {{Не перакладзена|Майкл Лорэнс Найман|Майкла Наймана|d|Q313639}}, {{Не перакладзена|Дарыл Рансўік|Дарыла Рансўіка|d|Q5226226}} (Вялікабрытанія), {{Не перакладзена|Мартын Брэзьнік|Мартына Брэзьніка|d|Q313639}} (ЗША), {{Не перакладзена|Сыльвана Бусоцьці||d|Q981837}} (Італія), {{Не перакладзена|Люі Жазэф Андрысэн|Люі Андрысэна|d|Q504743}} (Нідэрлянды), {{Не перакладзена|Матыяс Герман|Матыяса Германа|d|Q1909977}}, {{Не перакладзена|Зыгунэ фон Остэн||d|Q2285396}} (Нямеччына), [[Кшыштаф Пэндэрэцкі|Кшыштафа Пэндэрэцкага]], {{Не перакладзена|Марэк Халанеўскі|Марэка Халанеўскага|d|Q11768065}} (Польшча), {{Не перакладзена|Франсуа-Бэрнар Маш|Франсуа-Бэрнара Маша|d|Q2246028}}, {{Не перакладзена|Трыстан Мюрай|Трыстана Мюрая|d|Q708501}} (Францыя). Сябра [[Беларускі саюз кампазытараў|Беларускага саюзу кампазытараў]] (1990)<ref name="бск" />, [[Амэрыканскае таварыства кампазытараў, аўтараў і выдаўцоў|Амэрыканскага таварыства кампазытараў, аўтараў і выдаўцоў]] (2005), {{Не перакладзена|Міжнародная канфэдэрацыя электраакустычнай музыкі|Міжнароднай канфэдэрацыі электраакустычнай музыкі|d|Q85769630}} (2005)<ref name="kb" />. == Творчасьць == Працуе ў жанрах {{Не перакладзена|Камэрная музыка|камэрнай|d|Q189201}}, {{Не перакладзена|Харавая музыка|харавой|d|Q1076513}}, {{Не перакладзена|Сымфанічная музыка|сымфанічнай|d|Q3328774}}, {{Не перакладзена|Сцэнічная музыка|сцэнічнай|d|Q1147752}}, {{Не перакладзена|Электраакустычная музыка|электраакустычнай|d|Q1326777}} музыкі. Выступаў на розных фэстах і канцэртах у Эўропе і ЗША. == Творы == {{Калёнкі|3}} * 1981 «Perpetuum Mobile and Passacaglia» для фартэпіяна * 1982 «Concertino-Barocco», сюіта для струннага аркестру * 1985 Саната для скрыпкі і фартэпіяна * 1987 «Krewa», сымфанічная фрэска * 1987 «Вясельле», кантата для салістаў, зьмяшанага хору і сымфанічнага аркестру * 1988 «Зборная суботка», кантата для салістаў і зьмяшанага хору * 1990 «Francisk», містэрыя для баса і сымфанічнага аркестру * 1990 «Zbieg» для флейты, габою, скрыпкі, віялянчэлі і фартэпіяна * 1991 «Wir» для квартэту вальторнаў * 1991 «Intavolatura», сюіта для гітары (CD) * 1992 «Tabulatura Vilnensis», нізка п’ес для камэрнага ансамблю * 1993 «Ul» для струннага квінтэту (CD) * 1993 Электронныя кампазыцыі: «Ra», «Night Bells», «Styx», «Fairy of Tides», «Suspense» * 1995 «Gregorianica», мэса для мужчынскага хору * 1996 «Hymnes de Saint-Martin» («Oculis Et Manibus», «Au Milieu Des Nuages») для зьмяшанага хору * 1996 «Да Мацi Божай», кантата для салістаў, зьмяшанага хору і камэрнага аркестру (CD) * 1997 «Filix», саната для флейты і гітары (CD) * 1997 «Сэрца Езуса», кантата для зьмяшанага хору і камэрнага аркестру (CD) * 1998 «Stabat Mater», кантата для мэца-сапрана і камэрнага аркестру (CD) * 1998 «Песьнi на Божае Нараджэньне», кантата для салістаў, зьмяшанага хору і сымфанічнага аркестру (CD) * 1998 «Rondo Ricercari», трыптых для флейты і гітары (CD) * 1999 «Consort Lessons», сюіта для камэрнага аркестру (CD) * 1999 «Faron» для клярнэту (CD) * 2000 «Taurus» для духавога аркестру * 2001 «Tales of the Magic Tree», нізка п’ес для струннага аркестру (CD) * 2001 «In-Ta-Vo-La-Tu-Ra», электраакустычны выступ * 2001 «Ballads of Faron», электраакустычны рэмікс * 2002 «Canzonetta» для тубы (або віялянчэлі/габою/фаготу/бас-клярнэту) і электронікі (CD) * 2002 «Calypso», канцэрт для фартэпіяна і струннага аркестру (CD) * 2003 «Traffic in Open Sun», нізка п’ес для квартэтаў аднастайных нізкіх духавых інструмэнтаў: тубаў, трамбонаў, фаготаў (CD) * 2003 «Skyscape», сюіта для струннага актэту * 2004 «Nycta», балет для электронікі * 2005 «Raft of Odisseus», канцэрт для трамбону, вальторны, трубы і струннага аркестру * 2006 «My-O-My», 10 электраакустычных кампазыцыяў (CD) * 2008 «Jazz Graffiti», 12 электраакустычных кампазыцыяў (CD) * 2011 «Вянчаньне», музыка да спэктаклю паводле п’есы [[Вітальд Гамбровіч|Вітальда Гамбровіча]] * 2012 «Winterra» для сымфанічнага аркестру * 2012 «Дзяды», музыка да спэктаклю паводле матываў паэмы [[Адам Міцкевіч|Адама Міцкевіча]] (CD) * 2012 «Цар Эдып», музыка да спэктаклю паводле матываў трагедыі [[Сафокл]]а * 2013 «Арабская ноч», музыка да спэктаклю паводле п’есы [[Ролянд Шымэльпфэніг|Ролянда Шымэльпфэніга]] * 2013 «Малы і Карлсан», музыка да спэктаклю паводле матываў кнігі [[Астрыд Ліндгрэн]] * 2013 «Скокі сьмерці», музыка да спэктаклю паводле п’есы [[Аўгуст Стрындбэрг|Аўгуста Стрындбэрга]] * 2014 «Клочки по закоулочкам», музыка да спэктаклю паводле п’есы [[Рыгор Остэр|Рыгора Остэра]] * 2014 «Залаты ключык», музыка да спэктаклю паводле матываў казкі [[Аляксей Канстанцінавіч Талстой|Аляксея Талстоя]] * 2014 «Воўк і сямёра казьлянятаў», музыка да спэктаклю паводле матываў народнай казкі * 2014 «The Wolf and the Seven Young Goats», сюіта для скрыпкі і струннага аркестру * 2015 «Narmahnar», музыка да спэктаклю паводле п’есы [[Мікола Куліш|Міколы Куліша]] «Народны Малахі» * 2015 «Тоўсты сшытак», музыка да спэктаклю паводле матываў раману [[Агота Крыстоф|Аготы Крыстоф]] * 2015 «Le Grand Cahier», сюіта для струннага аркестру * 2015 «Кот у ботах», музыка да спэктаклю паводле матываў казкі [[Шарль Пэро|Шарля Пэро]] * 2015 «Puss in Boots», сюіта для трубы і фартэпіяна * 2015 «Сьнежная каралева», музыка да спэктаклю паводле матываў казкі [[Ганс Хрыстыян Андэрсэн|Ганса Хрыстыяна Андэрсэна]] * 2016 «На дне», музыка да спэктаклю паводле п’есы [[Максім Горкі|Максіма Горкага]] * 2017 «Дробны бес», музыка да спэктаклю паводле матываў раману [[Фёдар Салагуб|Фёдара Салагуба]] * 2017 «Казка пра рыбака і залатую рыбку», музыка да спэктаклю паводле паэмы [[Аляксандар Пушкін|Аляксандра Пушкіна]] * 2017 «Новая зямля», музыка да спэктаклю паводле паэмы [[Якуб Колас|Якуба Коласа]] * 2017 «Беласьнежка», музыка да спэктаклю паводле матываў казкі [[Браты Грым|братоў Грым]] * 2018 «Мой тата — птуш», музыка да спэктаклю паводле п’есы [[Дэйвід Алманд|Дэйвіда Алманда]] * 2018 «Падарожжа ў краіну мурашоў», музыка да радыёспэктаклю паводле п’есы [[Тацяна Мушынская|Тацяны Мушынскай]] * 2018 «Прыгоды Тома Соера», музыка да спэктаклю паводле матываў аповесьці [[Марк Твэн|Марка Твэна]] * 2018 «Вішнёвы сад», музыка да спэктаклю паводле п’есы [[Антон Чэхаў|Антона Чэхава]] * 2018 «Хлопчык, які плаваў зь піраньнямі», музыка да спэктаклю паводле п’есы Дэйвіда Алманда * 2018 «Inclusion», музыка да дакумэнтальнага фільму * 2018 «Вялікае падарожжа князя Мікалая Крыштапа Радзівіла Сіроткі», музыка да дакумэнтальнага фільму * 2019 «Cherry Orchard», сюіта для фартэпіяна і камэрнага аркестру * 2019 «Пэлеас і Мэлізанда», музыка да спэктаклю паводле п’есы [[Марыс Мэтэрлінк|Марыса Мэтэрлінка]] * 2019 «Munchausenshow», сюіта для сымфанічнага аркестру * 2019 «Arpadio», вакаліз для зьмяшанага хору * 2020 «Birdman», сюіта для фартэпіяна і камэрнага аркестру * 2020 «Master Cat», сюіта для трубы і струннага аркестру * 2020 «Авантуры Пранціша Вырвіча, шкаляра і шпіёна», музыка да радыёспэктаклю паводле раману [[Людміла Рублеўская|Людмілы Рублеўскай]] * 2021 «Пэлеас і Мэлізанда», сюіта для струннага аркестру * 2022 «Воўк і сямёра казьлянятаў», сюіта для струннага аркестру * 2024 «Чырвоны каптурок», сюіта для габою і струннага аркестру * 2024 «Трэст, які ня лопнуў», музыка да дакумэнтальнага фільму {{Канец калёнкі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|refs = <ref name="бск">{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = https://composer.by/Litvinovsky/| копія = | дата копіі = | загаловак = Литвиновский Александр Фёдорович| фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Беларускі саюз кампазытараў]]| дата доступу = 16 чэрвеня 2025 | мова = ru| камэнтар = }}</ref> <ref name="kb">{{Спасылка | аўтар = Daniel Janz.| прозьвішча = Janz| імя = Daniel| аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 15 жніўня 2022| url = https://klassik-begeistert.de/daniels-vergessene-klassiker-nr-2-alexander-litvinovsky-le-grand-cahier-2015/| копія = | дата копіі = | загаловак = Daniels vergessene Klassiker 2: Alexander Litvinovsky — Le Grand Cahier (2015)| фармат = | назва праекту = Klassik begeistert| выдавец = | дата доступу = 16 чэрвеня 2025 | мова = de| камэнтар = }}</ref> }} == Літаратура == * {{Кніга |аўтар = |імя = |прозьвішча = |частка = |загаловак = Аляксандр Літвіноўскі: прафесія — кампазітар : з электронным дадаткам |арыгінал = |спасылка = |адказны = Святлана Берасцень |выданьне = |месца = {{Мн.}} |выдавецтва = Каўчэг |год = 2017 |том = |старонкі = |старонак = 199 |сэрыя = |isbn = |наклад = }} * {{Літаратура/БелЭн |аўтар = [[Радаслава Аладава|Аладава Р. М.]] |частка = Літвіноўскі Аляксандр Фёдаравіч |том = 9 }} * {{Літаратура/ЭКБ|5||124}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://www.alexanderlitvinovsky.com/ Афіцыйная бачына] {{ref-en}} * {{Bis.nlb.by|135113}} * [https://www.halidonmusic.com/en/alexander-litvinovsky-co-6310.html Профіль] {{ref-en}} на бачыне выдаўца {{Не перакладзена|Halidon|Halidon Music|d|Q3782569}} {{Бібліяінфармацыя}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Літвіноўскі, Аляксандар Хведаравіч}} [[Катэгорыя:Кампазытары XX стагодзьдзя]] [[Катэгорыя:Кампазытары XXI стагодзьдзя]] [[Катэгорыя:Беларускія клясычныя кампазытары]] [[Катэгорыя:Сябры Беларускага саюзу кампазытараў]] t7wlp75pem6syo8qjf4wbfv7b808ujo Аляксандар Ліцьвіноўскі 0 297052 2620283 2025-06-16T10:46:53Z Taravyvan Adijene 1924 Taravyvan Adijene перанёс старонку [[Аляксандар Ліцьвіноўскі]] у [[Аляксандар Літвіноўскі]]: Артаграфія 2620283 wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Аляксандар Літвіноўскі]] 7djvli8caigemn0c2kshewmxbhe9fox